Skip to main content

Full text of "Dogmata theologica Dionysii Petavii e Societate Jesu"

See other formats 


TOUT ME 


M τ απ δὴνει αὶ ὧν ον δὸ δ᾽ «9. 


n VU 
M m 


Digitized by the Internet Archive 
τς in2011 with funding from 


University of Toronto 


Is 


E. SOCIETATE JESU 


- 
[su 
E 
Rd 
is» EI 
gm 8 
imm 
— 


DIONYSII PETAVI 


“4 


ἀὰς αν ἊΣ 


SAINT-QUENTIN. — IMPRIMERIE JULES MOUREAU, GRAND'PLACE, T. 


p ^ r3 


L Le E. 


EPGONEA T A 


THEOLOGICA 


DIONYSII PETAVI 


E SOCIETATE JESU. 


EDITIO NOVA 


DISSERTATIONIBUS AC NOTIS F. A. ZACHARI/E, ALIORUMQUE, NECNON ADRIANI 
LECLERC sELECTIS NOTIS, ALIISQUE NONNULLIS NUNC PRIMUM EDITIS 
ILLUSTRATA ET ORNATA, CUI ACCESSIT INDEX GENERALIS TUM VERBORUM, TUM RERUM 
LOCUPLETISSIMUS, NUNC PRIMUM IN LUCEM EDITUS, CURANTE 


J.-B. FOURNIALS 


PAROCHO 58. SATURNINI, CANONICO HONORARIO INSIGNIS ECCLESIE METROPOLITAN;E ALBIENSIS, 
OLIM MINORIS SEMINARII CASTRENSIS MODERATORE. 


TOMUS SEXTUS 


IN QUO RURSUM DE INCARNATIONE VERBI AGITUR 


PARISIIS 
APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM 


VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 9 


M DCCC LXVII. 


πὶ 

(- 
i 
trem 
ἊΝ 


3HE INSTITUTE CF ΒΈΓΙΛΕΨΑΙ. STUDIES 
JO ELMSLEY PLACE 


is * TORÓNTO 6, ΘλψΑΡΑ, E 


daas 


seri. DOE AD. IATER δ᾽ 


Lug SMOFIM. NLiIO |. 


un^ ni A ers 
asuóTtas K1J0qg0I 18 edv 
p diaptise «τονε nous ai 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 
DE INCARNATIONE VERBI 


LIBER SEXTUS 


IN QUO AB HJERETICI NUPERI CALUMNIIS, CYRILLI, ET EPHESIN/E SYNODI INTEGRITAS 
FIDEI, ET AUCTORITAS DEFENDITUR ; AC NESTORIUS, QUEM 
ILLE CATHOLICUM FUISSE DICIT, RECTE PRO H/ERETICO DAMNATUS OSTENDITUR. 


HPOOEOPIA 


Exponitur libri hujus argumentum, et scri- 


natus est, Cyrillum, et Ephesinam synodum, 
hereticos, et impios: ab quibus injuste, ac 
per vim, et tyrannidem oppressus Nestorius, 
non solum inter Ecclesie doctores, et ma- 
gistros sit habendus ; sed inter martyres 
quoque numerandus. 

Nam de Cyrillo *, et Ephesinis illis Patribus 


bendi causa. Cujusmodi liber ab anonymo nefanda, et hactenus inaudita cireulator iste — "rium 
scriptore contra Cyrillum, et Ephesinam — garrit; Apollinaris, Valentini, Manichei, Eu-  Epbesinos 
synodum sit editus. tychis, et Dioscori socios, et participes illos calumnia. 


nominans, ad quos insuper adscribit Grego- 
rium Thaumaturgum, Dionysium Alexan- 
drinum, Athanasium, et Chrysostomum. Qui- 
netiam in Trinitatis dogmate graviter lapsum 


Quefuerit — In gravissimis eetatis hujus incommodis, ac 
hun$ dW- vitiis non postremo loco reponenda est opi- 


librioctasio nandi de catholicez fidei rebus infinita homi- 


num libertas et licentia. Qus tam late propa- 
gari, ac se adeo intemperanter efferre ccepit, 
ut ad quelibet tum doeenda, tum discenda, 
et profitenda complures apprime ingenio ac 
voluntate sint parati. Equidem non istud 
magis alias animadvertisse mihi videor, quam 
his postremis annis, quibus novarum, et alie- 
narum ab usu Eecclesi& opinionum, ac dog- 
matum mire se copia, et varietas effudit. Nihil 
de ezteris conqueror, qua jam audita vulgo, 
pervagataque sunt. Rem narro non multis 
fortasse cognitam : sed ad ejus, quod dixi, 
capiendum specimen imprimis idoneam. Edi- 
tus est anno superiore 1645 liber quidam, vel 
portentum libri potius: cujus argumentum 
est ejusmodi, quale nemo suspicari posset, 
nemo sine horrore, et execratione legere. Hoc 
enim demonstrandum suscipit, Nestorium im- 
purissimum haresiarcham , pium et catholi- 
cum fuisse: illos autem, a quibus condem- 


* ]niquior in Cyrillum etiam Dupinius fuit, etsi illum 
postea de pristina sententia discessisse narrat eruditus 
P. Doucin in Historia Nestorianismi, qui etiam Cyrillum 


Tox. VI. 


eumdem esse Cyrillum, et ante hune Hilarium 
affirmat. Sanctissimam porro Virginem neque 
θεοτόχον, neque Dei matrem esse proprie ; et 
ab istis vocibus abstineri satius fore. Commu- 
nionem, quam vocant, idiomatum nec esse 
revera ; nee in Scripturis reperiri. Sed neque 
de naturarum in Christo copulatione satis re- 
ligiose, ae sobrie sentit de quo, ut et reliquis 
omnibus, plenius ex hae nostra disputatione 
constabit. 

Hujus auctor dissertationis nomensuum iis, 
quibus cum libro suo damnandus erat, silentii 
tenebris oppressit. Hoc unum tamen, quod 
scire interfuit, secta se esse Calvinianum in- 
dicat ; uti ne illud ignoraremus, undenam 
consentaneum sit talia perfidie portenta, et 
venena prodire. Ceterum scriptus ille liber 
est impuro, et inquinato sermone; in quo 
styli barbaries cum argumenti immanitate 
contendit. Est enim putidum, et ab omni 


egregie defendit. Pro Cyrillo pugnant etiam Thomassinus, 
Leo Allatius in Vindiciis synodi Ephesine, et Cotelerius 
T. 1, monum. Eccles. Grecs. E.A. 27. 


i 


2 THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


cultu, et munditia destitutum genus orationis; 
nee habet quidquam, quod hujus scculi feli- 
citatem, et elegantiam sapiat. In quo etsi 
minime morosus, ae fasüdiosus esse soleo: 
tamen in illa hominum indole, qui theologos 
nostros in scholis suis impolite, ac parum 
Latine dicentes irridere non cessant, preter- 
eundum hoc non fuit, quod in aliis dissimu- 
lari debet, vitium locutionis. Verum leve 
istud est ac tolerabile, preeut est rerum, qui 
verborum sordibus istis continentur, et argu- 
menti impietas, ac fceditas, quam paulo ante 
commemoravi. Eequis porro tam insperata, 
tamque horrida recensenti mihi sensus animi 
fuerit, de suo pius quilibet, et christianus 
lector estimare poterit. Me quidem non me- 
diocriter cogitatio ista commovit, quod hoe 
exemplo, et instituto videbam aditum dari 
improbis, et ingenio pariter atque audacia 
preditis hominibus ad conturbandam, ever- 
tendamque funditus Ecclesie fidem. Quod 
enim est tam sanetum, tamque usu , et cetate 
eorroboratum, ae tam auctoritate fundatum 
illius decretum, quod non similibus, atque 
impostor usus iste est, argumentorum calum- 
niis, et argutiis ad vexandum oppugnandum- 
que pateat ? Quis est autem ex illis sanctissi- 
mis, eruditissimisque Patribus, qui formandis, 
ei concipiendis plerisque fidei dogmatibus 
praefuerunt, cujus ex libris vox, et sententia 
aliqua decerpi nequeat, qui deteriorem in 
partem ambiguitale ipsa possit, vcl maligna 
interpretatione torqueri? ut, quod in Cyrillo, 
Athanasio, aliisque iste statuit, ad universos 
haresis, et impietatis infamia ista pertineat. 

Nam de conciliis cecumenicis quid dicam ? 
quorum nemo est Christianus, quin sacro- 
sanetam, et Gregorii M. judicio, supparem 
Evangeliis auctoritatem suscipiat? in quibus, 
ut ait Tertullianus !, « ipsa representatio 
lotius nominis christiani magna venera- 
tione celebratur. » At furiosus ille synodum 
Ephesi habitam, eum eo, qui pars illius ma- 
xima fuit, Cyrillo proscribere , et hsresis 
insimulare non dubitavit. Quo in uno concilio 
reliqua omnia damnavit : quandoquidem nec 
ullum post habitum fuit, quod non illius de- 
creta nominatim approbarit: et iisdem fere 
de causis etiam anteriora rejiei oportebit , 
propter quas Ephesinum repudiandum esse 
censuit, Tum vero, uli recte scriptum est a 
Leontio *, « qui synodis repugnant, non jam 
contra aliquos, sed contra omnes Christianos 


1 De Jejun. c. xiu.-— 2 Leont. t. 1V, par. rt. Bibl. col. 1019, 


seditionem faciunt. » Nam quod illo suo facto 
profeetum eatenus putat, ut ab conciliis abju- 
dicata infallibilitas (sie enim loquitur) in 
solidum Seripturs sacre cederet, nihil istud 
est. Licebit enim non dissimili, atque ille 
fecit, interpretandi fuco, et cavillatione, 
quantumvis expressis, et disertis sacrorum 
librorum testimoniis illudere. Sed de hoc 
alias. 

Nune ad librum illum revertor : vel osten- 
tum polius eetatis nostr: : quo libro pluribus 
abhine 8660 1}}15 capitaliorem nullum exstitisse 
constat. Hune mihi confutare hoe loco est 
animus, ejusque fraudes, ae sacrilega men- 
dacia convincere. Quod ea spe aggredior, ac 
fiducia, ut jam nune denuntiare, ae polliceri 
non verear, palam me esse facturum, nihil 
ibi subtile, valdeque metuendum esse, aut ad 
enodandi operam laboriosum et molestum, 
Quod autem difficilis, ae perobscur: quies- 
tionis rem esse credidit, eamque magna 
pompa, et ostentatione jactavit, id illius est 
factum inscitia: quod nee Cyrilli, ezetero- 
rumque Patrum sensus, ae loquendi modos 
assecutus est; neque Nestorianse hsresis, et 
ad hanc opprimendam, Cyrilliane, Ephesi- 
naque totius aetionis, controversie arcana 
perspexit. Quae qui diligenter observata, et 
notata habeat, non eum fallet inanis illa diffi- 
cultatis species, quze hebetem aciem imperiti 
istius nebulonis perstrinxit. Sed hujus pro- 
missi nostri fidem res ipsa comprobabit, et 
contra librum illum suscepta consequens 
disputatio: ad quam favenle numine, bene, 
uti spero, successuram; utilem certe, et a 
multis expetitam, deinceps animum ae stylum 
convertimus. 


(natura.) 


Explicatur 
vox 
hypostasis. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. I. 3 


CAPUT PRIMUM. 


De hypostasi et usia disputatur. 2. Hypostasis 
varic? notiones erposite. 3. Quomolo, et 
quando significatione distingui cepit ab usia. 
&. Etiam ante receptam utriusque differen- 
tiam, a natura distinctam fuisse lajpostasim. 
ὃ. JVeque penitus cum οὐσίᾳ promiscue ha- 
bitam. 6. Explicatur hypostasis vera ratio : 
eaque duplex, tum ut naturam individuam , 
et reipsa exstantem,tum ut suppositum signi- 
ficet. 1. Utrumque illustratur ex. Joanne 
Damasceno, et. aliis theologis. 8. Nonnun- 
quam Patres hypostasis eam notionem | assu- 
munt, quam illi retinent, contra quos dispu- 
tant. 


I. Qus due voces in Trinitatis, et Incar- 
nationis explicandis dogmatibus magno usui 
sunt; eedem hace in disputatione, qua tota 
duobus ex illis proficiscitur, apprime sunt 
necessaria, ὑπόστασις, et οὐσία : quarum hoc 
initio bene perspecta, diligenterque provisa 
tum notione nobis opus est; tum vero diffe- 
rentia. Ac de utrique vocabulo subjecta pro- 
prietate uberrime dietum est in quarto de 
Trinitate libro : neque quidquam illie est 
omissum, quod in presenti desiderari possit, 
prater pauca quaedam, de usu vocum illarum 
apud Cyrillum, aliosque veteres: eujus aceu- 
ratiorem indagationem exigit a nobis tum 
istorum, quorum patrocinium sumpsimus, 
auctoritatis propugnand2 studium nostrum : 
ium eorumdem adversarii, et calumniatoris 
Anonymi confutanda temeritas, et inscitia. 
Quamobrem cujusmodi; in usurpandis nomi- 
nibus istis ratio Cyrilli presertim fuerit : de 
quo in quarto illo libro nonnulla quoque sunt 
exposita: fusius , et enucleatius dicere hic 
oportet; esteris interim parce, obiterque 
commemoratis, sine quibus illa tradi ne- 
queunt, qua proprie hoc loco disputantur. 

II. Hypostasis apud Graecos theologos voca- 
bulum (ab hoc enim disserendi capiendum est 
primordium) ex primaria impositione signi- 
ficat id quod exstat revera, etsolide consistit ; 


α GnkGon. Nvss. ᾿Επειδὴ γὰρ φθαρτὴ, καὶ ἀσθενὴς 
ἡμῶν fj φύσις, διὰ τοῦτο ὠχύμορος ἣ ζωὴ, ἀνυπόστατος 
$ δύναμις, ἀπαγὴς ὁ λόγος. 

b lbid. Οὐχοῦν κἂν λόγος θεοῦ λέγεται, obx ἐν τῇ 


non specie sola: vel quod fluxum non est, 
nec dilabitur, atque evanescit. In quo due 
sunt dislinguende notiones ad negotium nos- 
irum valde utiles, altera est, ut ὑπόστασις oppo- 
sita sit τῷ μὴ ὄντι, ei quod nihil est, nec existitit 
reipsa: sed fictum, adumbratumque est. Cujus 
dissimilitudinis vim apte Tullius expressit 
inilio Zusculane tertie , ubi de false ina- 
nisque studio glorie disserens, « Consecta- 
turque, ait, nullam eminentem effigiem vir- 
tutis, sed adumbratam imaginem glorise. Est 
enim gloria solida quaedam res, et expressa, 
non adumbrata. » Haec est propria ratio τῆς 
ὑποστάσεως, ut sit solidum aliquid, et eminens, 
ac verum, non adumbratum, et inane. Altera 
signifieatio, est, qua res aliqua declaratur 
non vere exstans solum,et quc non plane est 
nihil : sed qua insuper consistit, et permanet, 
Cul τὸ ἀνυπόστατον Opponitur, c«duca res, et 
fluens ; neque statum habens. Sic tempus, et 
motus, et id omne cujus natura in continuata 
successione partium, ac transitione posita est, 
ὑποστάσει carere dicitur : tum quidquid zetatem 
non fert, ae cito finitur, et interit, ut sunt 
humane res omnes, et inortales. Ita Grego- 
rius Nyssenus in Catechetico libro , capite 
primo, naturam nostram vocat « corruptela 
abnoxiam , et infirmam : cujus rei gratia 
brevis est vita; virtus ipsa non consistit ; 
neque verbum, vel ratio stabilitatem habet ^.» 
Et subinde diserimen explicans inereat,, 
creatique Verbi, « Etsi, inquit, Verbum Dei 
dieitur, non in ejus impulsu, qui loquitur, 
exstantiam habere putabitur,ad similitudinem 
nostri, ad hoc transiens ut non sit^. » Tum 
paulo post idem Dei Verbum λόγον ἀίδιον, et 
ὑφεστῶτα, sempiternum, et consistens vocat, ejus 
videlicet proprium nature, quam ἑστῶσαν φύσιν, 
stantem, nec dilabentem, nuncupat. At postea 
Pairem esse dici: a quo Filius habet ὑπόστασιν : 
ubi prioris est significationis, et idem est, 
atque esse, vel, ut vulgo loquuntur, ez?stentia*. 
Sie in quinto capite eum fofius mundi ὑπόστασιν 
pendere ait ex virtute Verbi, pro eo quod est 
esse, vel in rerum existere natura sumitur : 
quam mox σύστασιν appellat, hoc est constitu- 
tionem , vel existendi statum, quam barbari 
consistentiam vocant, compactionem, et coag- 
mentationem. nominare possis. Sie Ireneus : 
« Non enim specie, et opinione sola, sed vera 


ὁρμῇ τοῦ φθεγγομένου zo τὴν ὑπόστασιν ἔχειν νομισθή- 
σεται, καθ᾽ ὁμοιότητα τοῦ ἡμετέρου μεταχωρῶν εἷς ἀνύ- 
παρχτον. 

ὁ lbid. Πρὸς ἐκεῖνον παρ᾽ οὗ τὴν ὑπόστασιν ἔχει. 


8 


— 


Hypostasis. 


Hypostaseos 


Hypostasi. 


Hypostasim. 


Hypostasis. 


Hypostasis 
et 
subsistens. 


Hypostasi, 


Usic et 
hypostaseos. 


ἀ ΤΗΕΟΠΘΟΙΟΟΒΌΝ DOGMATUM 


exstantia fiebant ".» Interpres suo more bar- 
barissans : « Non enim putative hac, sed in 
substantia veritatis fiebant. » 

Ihi ὑπόστασις pro. vero et solido, nee solum 
apparente, reipsa vero minime cohzrente 
sumitur. Ae videtur idem fons esse notionis 
utrius(ue paulo ante notatz?, ut τῷ μὴ ὄντι, 
hoc est nihilo, ὑπόστασις et τὸ ὑφεστὼς ex adverso 
respondeat. Quod enim fluxum est et tran- 
siens, ut ea sunt, quorum in eursu, et succes- 
sione natura posita est; id etsi aliquid est, 
dum íluit, ae transit, potest tamen nihili 
instar duci, et non esse censeri, quoniam ad 
hoe properat, ut non sit : imo diffluentibus, 
et occidentibus vicissim partibus suis, ipsum 
in quo consistat, non habet. Hine illa de teni- 
pore, ae motu difficilis, et laboriosa quzstio, 
quorum vix a peritissimis philosophis con- 
ditio et natura dignoscitur : quia statam non 
habet, id est στάσιν, sive ὑπόστασιν. Eodem jure 
create res omnes, quz stabilitatem non 
habent, atque oriendi, intereundique vicibus 
propagantur alternis, et nihil esse, et ὑποστάσει 
earere dicuntur. Seneca philosophus in libro 
de vita beata, capite vit, Subslantiam  usur- 
pavit ea notione, cum sic scripsit. «ltane 
potest quidem ulla ejus esse substantia, quod 
venit, iransitve celerrime, in ipso usu sui 
periturum. » Hine Vicentius Lirinensis « per- 
sonam non simulatoriam , et transeuntem 
opponit substantivze, ac permanenti ; » qualem 
homini Christo, vere et catholice tribuit, divi- 
nam scilicet, non ut Nestorius, solo, sine re, 
vocabulo constantem. 510 Hieronymus epistola 
ivit ubi hypostasim idem quod usiam esse 
dicit ; « Una est Dei, et sola natura, qux vere 
est, inquit. Id enim, quod subsistit, non habet 
aliunde ; sed suum est. Cetera quie creata 
sunt, etiamsi videantur esse, non sunt, quia 
aliquando non fuerunt ; et potest rursum non 
esse, quod fuit. » Non alienum est ab hae 
οὐσίας, el ὑποστάσεως interpretatione quod seribit 
Hilarius in libro de Synodis: « Essentia, 
inquit, est res quz est, vel ex quibus est : et 
qua in eo quod maneat subsistit. Diei autem 
essentia, et natura, et genus, et substantia 
uniuscujusque rei poterit. Proprie autem 
essentia idcireo est dicta, quia semper est. 
Qu: idcirco etiam substantia est, quia res, 
qu: est, necesse est subsistat in sese ; quid- 


& InEN. lib. V, cap. 1, cit. a Theodor. dial. II. 
Οὐ γὰρ δοχήσει ταῦτα, ἀλλ᾽ ἐν ὑποστάσει ἀληθείας 
ἐγίνετο. 


quid autem subsistit, sine dubio in genere, 
velin natura, vel substantia maneat. » Hic 
Hilarius substantiam et subsistentiam pro 
hypostasi sumpsit, quam eamdem eum οὐσίᾳ, 
vel natura, sive ut vocant, genere, esse cre- 
didit; sive essentia ; quam cum ab eo dictam 
vult, quod sit semper: alludit ad receptam 
illam apud Latinos olim etymologiam nomi- 
nis οὐσίας, ab eo quod est οὖσα ast, de qua seripsi 
in fine capitis sexti libri primi de Deo. Quod 
ad ὑπόστασιν Spectat, ea nonnunquam pro 
substantia sumitur, non quz per se subsistit 
solum , hoc est, que non accidentis inheret 
modo, sed quz ab alia disjuneta manet, ac 
perennat. Ita dialogi Greci cujusdam de 
Trinitate scriptor, qui tribuitur Hieronymo, 
solum hominem obtinere ait animam ὑποστα- 
τιχὴν, quia sola hee a corpore divulsa ^. 

Hoc modo οὐσία et ὑπόστασις pro uno, eodem- 
que ab antiquioribus habita sunt, atque adeo 
ab ipsa synodo Nicena, et ab Athanasio; 
ut in quarto de Trinitate libro demonstratum 
est. 

II. Postea distingui ccepere duo illa, 
medio circiter labente szeculo quarto, ac sub 
Antiochenum schisma, in quo tres illa in 
urbe constituti sunt episcopi, duo eatholiee 
partis; tertius Ariane, de quo in eodem 
libro, capite quarto actum est pluribus. Tum 
vero hujusmodi inler οὐσίαν, et ὑπόστασιν fixa 
differentia est, ut οὐσία naturam communem 
significaret ', ac multis communem indivi- 
duis; ὑπόστασις vero singularem, et indivi- 
duam, certisque determinatam qualitatibus, 
et proprietatibus, quc in unum tantummodo 
convenirent. Hujus diseriminis propugnator 
est Cyrilus Alexandrinus in dialogo primo 
de Trinitate: cujus verba, ut et aliorum 
quamplurimorum, descripsimus in capite 
septimo libri quarti de T»znitate ?. 

Tum igitur Christiana theologiaa profana, 
et Aristotelea philosophiain usu nominis οὐσίας 
paululum dissidere ccepit: ut Anastasius 
Sinaita?, Theorianus, aliique tradunt. Nam 
Aristoteles in Categoriarum libro, capite de 
substantia, οὐσίας nomen primo et proprie illam 
significare vult, quse singularis est, et in 
pluresnon communicatur: ut sunt hic homo, 
hic equus: quam idcirco substantiam primam 
vocat: secundo vero loco significare ait,genera 


b Dial. de Trin. editus a Feder. Mor. Wuyzv 
γὰρ ὑποστατιχὴν μόνος ὃ ἄνθρωπος χέχτηται. 


1 Vide 1. IV de Trin. c. vi1,—2 ἢ 4.— 3 Cit, in IV de Trin. c. 1, $ 2. 


Hypostati- 
cam. 


Usia et 
hypostasis. 


Quo 
lempore 
hypostasis 
nh usia 
distingui 
cepit. 


Usiam 
hypostasim. 


Usic., 


Hypostasis 
ab usia 
etiam olim 
ratione 
differeliat. 


de 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. I. » 


etspecies, quibus prime illeetindividuc con- 
tinentur, atque hane, οὐσίαν δευτέραν, id est 
secundam sabstantiam appellat. 

Cum autem in Aristotelea philosophia, et 
apud human: sapienti? auctores omnes, 
οὐσία, vel φύσις, hoc est substantia qualibet, ae 
natura singularis, se tota differat ab alia 
natura, vel substantia singulari ; et sit ἰδιοσύ-- 
στατος, quod est per se subsistens, et ab alterius 
cujuslibet consortio, et copulatione divulsa : 
duo quaedam ab illis diversa christiana sa- 
pientia didicit totidem ex primariis religionis 
nostre mysteriis, Trinitatis,et Incarnatiouis : 
alterum, non omnem naturam particularem, 
incommunieabilem esse : quod ex priori dog- 
mate sumus edocti. Nam divina natura, cum sit 
una,et simplex, et eatenus individua personis 
tribus eadem numero communis est ; alterum, 
non omnem individuam naturam esse ἰδιοσύσ- 
τατον, hoc est, per se, et non in altero, vel 
vel alterius ope consistentem, et coheerentem : 
quod ex Incarnationis mysterio percepimus; 
in quo natura etsi singularis, et una numero 
sit, non tamen perse subsistit. Utrumque 
veteribus philosophis ignotum propterea 
fuit quod nulla humana ratio eo pertingere 
potuit: nec aliter istud quam fide, ae divina 
significatione capere. 

IV. Posteaquam vero usu recepta est illa 
hypostasis ab usia distinctio, ut haee commu- 
nem naturam ;individuam, et singularem illa 
notaret; paululum diversa ratione hypostasis 
est accepta, et ea duplici : pro eo atque com- 
pertum esse dixi ex incarnationis decreto, 
non omnem singularem, primamque sub- 
stantiam per se, ac solitariam consistere. Alii 
ergo hypostasim sumpserunt pro substantia 
individua duntaxat, et una numero : quo- 
cumque tandem modo, hoc est sive proprio, 
sive alieno, subsisteret. Alii pro ea, qua non 
solum singularis esset, sed per se quoque, 
etab alia omni substantia separata consis- 
teret : que alias suppositum, et persona diei 
solet. 

Hie duo sunt cumprimis animadvertenda. 
Primum, hypostasis vocem, etiam in ejus 
prima illa usurpatione, cum ab οὐσίᾳ nihil 
differret, non idem fuisse prorsus ae φύσιν; 
sed ἐπινοίᾳ, et ratione discrepasse. Quippe φύσιν 
interpretati sunt naturam ipsam secundum 
se, et quatenus est τὸ τί ἦν εἶναι, hoc est essentia 
rei, ac definitio ; in qua nulla ezstantie, sive 
existentia, vel τοῦ εἶναι sit. inclusa notio, cu- 


1 Cap. virt et seq. 


jusmodi vis est substantivi verbi, quod de 
tertio adjacente dicitur : ut, homo est animal 
capaz rationis. Ubi enim verbum est non ezi- 
stere significat : sed convenire absolute secun- 
dum essentiam.Cum autem dicimus, /0mo est, 
quod secundum adjacens vocatur, substanti- 
vum verbum pro eo accipitur, quod est in 
rerum esse natura, et simpliciter esse nomi- 
natur ab antiquis theologis, ab recentioribus, 
existere. Φύσιν itaque, ac naturam existentem 
appellarunt antiqui Patres ὑπόστασιν. Quod ne 
gratis finxisse videar, ex eo persuasum habeo, 
quod illi ipsi φύσιν esse dixerunt naturam, 
quam vocant specificam, sive infimam  spe- 
ciem ; qu: est natura, cum iis, et in iis spec- 
tata solis, quze ad essentiam et definitionem 
attinent, quz significationis proprietas etiam 
τῇ οὐσίᾳ est atlributa, postquam ab ὑποστάσει 
distrahiceepit: ut in quarto de Trinitate dixi ! : 
ὑπόστασιν Vero φύσιν, et naturam appellarunt 
non absolutam ; sed ut exstat in rerum natu- 
ra, habetque prseter essentiam, id quod esse 
ret dicitur, et existentia, Cujus argumentum 
ex eo duci potest, quod hujus capitis initio 
demonstravi, ὑπόστασιν, etiam post ejus ab οὐσίᾳ 
diserimen receptum, ab auctoribus, impri- 
misque Gregorio Nysseno, pro re exslante, 
et in rerum natura coherente szepius aceipi. 
Unde et cum ὑπάρξει confundi solet. 

V. Seeundo illud etiam notandum est : 
quamvis ὑποστάσεως, et οὐσίας nomina ante 
Nicenam synodum, et aliquanto post ipsam, 
pro natura sumpta sint; nonnihil tamen in 
illorum usu intercessisse discriminis. Non 
enim Petri, exempli gratia, vel Pauli, ut 
unam et eamdem oàsíav, sic eamdem ὑπόστασιν 
esse dixerunt antiqui illi Patres: sed hoc in 
sola divinitate, sive trium personarum com- 
muni essentia sibi permiserunt, ut hane μίαν 
οὐσίαν, et μίαν ὑπόστασιν ; appellarent quod innu- 
meris exemplis in quarto libro de Trinitate 
probavimus. Quod nemo temere, ac sine causa 
factum existimet; sed inde potius verum hoc 
esse pro certo habeat quod dixi, aliquam iis 
in vocibus rationis constitutam ab illis esse 
differentiam. Ex quo contra Tritheitas, et 
Anonymum calumniatorem Patrum, fir- 
missimum argumentum petitur : de quo 
postea. 

Maneat igitur, et extra controversiam sit, 
hypostasim, antequam àd solum signifiean- 
dum suppositum, vel personam, communi 
usu traheretur, naturam significasse reipsa 


Hypostasim. 


Inter 
hypostasim 
et usiam 
aliquid 
discriminis 
semper 
intercessit, 


Unam usiam 
el unam 
hypostasim. 


Explicatur 

hypostasis 
qua 

suppositum 
est 


Substantiva 
proprietas. 


"m THEOLOGICORUM DOGMATUM 


cohserentem, et actu, ut vocant, existentem : 
adeoque singularem, ae determinatam. Nam 
nulla res in rerum existit natura, nisi singu- 
laris, et individua,et in singularibus commu- 
nia, et universalia suo modo dicuntur exi- 
stere; ut in primis substantiis secunde : uti 
Porphyrius, et Aristoteles docent. 

VI. Ut autem melius ea, quse tum hactenus 
dieta sunt, tum postea sunt dicenda, perci- 
pias, primum /postasis, qua suppositum est, 
et natura differentia, ex sanc. Thome Aqui- 
natis doctrina, paucis explicanda sie est. « Na- 
tura,inquit ille', significat essentiam,vel quod 
quid est, sive quidditatem speciej, quam 
significat definitio*. Eadem vero dicitur sup- 
positum, secundum quod est subsistens. » 
Subsistit autem ad naturam adjuneta vel re, 
vel ratione ab ea differente aliqua proprietate 
quod ὑποστατιχὸν ἰδίωμα nominatur. Quae pro- 
prietas « est praeter rationem speciei; » nec in 
definitionem, vel certe in nature notionem 
includitur. Atque hec hypostasis ratio est 
fixa, et constituta postea, cum ab natura peni- 
tus distincta esse ccepit. At antea primis qua- 
tuor fere seculis; imo quinti majori parte; 
naturam eamdem, vel essentiam significabat 
cum existendi proprietate; hoc est reipsa, et 
actu consistentem ; adeoque singularem, ut 
paulo ante dixi. 

In utraque vero hypostasis notione, hoc est 
tam ut suppositum personamve significat ; 
quam ut naturam individuam ezzstentem 
indicat : primarium in ejus essentia, defini- 
tione, ac contemplatione locum obtinet non 
proprietas, sed natura ipsa proprietate hac 
affecta,el quasi modificata ; sieut homo sedens, 
vel albus, proprie, ac precipue individuamsi- 
gnificathominis naturam, hujusmodi affectam 
proprietate, vel qualitate, tametsi natura 
eadem, quae forme illi subjicitur,qua natura 
est, non sit ratio cognitionem istam precise 
determinans ; sive, utloquuntur, id quo noti- 
tia nostra formatur : sed id quo directe, ac 
primario cogitantibus occurrit, tanquam sub- 
jectum uti proprietatis, ita notionis, intellec- 
tionisque nostrz. Itaque necessario in defini- 
tione utrobique ponitur. Est enim persona 
humana, « natura per sese, et non in altero 


&, Danasc. lib. If, cap. νι. Καὶ γὰρ τὴν ὑπόστασιν 
ὁρίζονται, οὐσίαν μετὰ συμόεδηχότων. ὥστε τὸ χοινὸν 
μετὰ τοῦ ἰδιάζοντος ἔχει ἣ ὑπόστασις, χαὶ τὸ καθ᾽ ἑαυτὴν 


ὑπάρξαι. 


1 Par. Hf, qu. 11, 2. 1.— 2 Ib. ἃ. 9.— 3 $ 2.— 4 Cap. ix. 


subsistens. » Item hypostasis, quatenus indi- 
vidua est natura,et in sola consideratur ὑπάρξει, 
sive ezstantia, ut puta in homine; definitur, 
natura rationalis individua reipsa, et acíu 
existens. 

VII. Hine Joannes Damascenus libro ter- 
tio, hypostasim pro supposito recentiore usu 
sumptam, definit, substantiam cum aecidenti- 
bus, nimirum cum proprietatibus omnibus, 
adeoque cum ea, qua complet naturam, et 
suppositum facit. Mox enim ista subjicit : 
« Adeo ut quod commune est, habeat hypos- 
tasis eum proprio, et hoc insuper, ut per 
seipsam subsistat ": » quae postrema verba 
velut formam continent, qua personam, vel 
suppositum constituit, uti alias dixi. Ita lice- 
bit hypostasim ex antiquorum sensu definire, 
«naturam communem in individuo aliquo 
reipsa et actu existentem. » Quo imprimis 
pertinet multiplex illa nature consideratio 
ex Grecis petita theologis, quam et supra 
capite quinto quinti libri?, et in libro quarto 
de Trinitate *, fusius explicavimus. Ex quibus 
cognoscimus, naturam hominis, exempli cau- 
sa, qua inest in individuo quopiam, si abso- 
lute, et inse spectatur, ac ratione definitionis, 
et essenti:te, communem esse : sin ut est certis 
affecta proprietatibus, qu& alteri non conve- 
niunt, esse μεριχὴν, dd est particularem : cui 
deinde advenit utfiat luypostasis, sive proprio 
adjuncto modo subsistendi,sive alieno.Ita certe 
Joannes Damascenus, et Euthymius illic citati. 
Qui humanam a Verbo assumptam naturam 
dicunt non fuisse universalem, sive in omni- 
bus individuis existentem, sive ab omnibus 
cogitatione sejunctam : sed eamdem in uno 
existentem individuo, vel unius individui 
naturam ; eui Verbum hypostasis sit faetum. 
Atque hzc ipsa natura hominis, quam Deus 
assumpsit, si eam spectes, antequam cum 
Verbo copularetur, poterat quidem φύσις, id 
est natura dici ; non tamen ὑπόστασις : non eo 
solum, quod subsistendi modo earebat : sed 
ideo maxime, quod nihil erat actu, nee exsta- 
bat in rerum natura. « Caro, inquit Ephre- 
mius apud Photium, nondum Verbo conjuneta 
inter existentes res nullo modo numeraba- 
tur ^. » Atqui τῆς ὑποστάσεως hac ratione consi- 


b Ernmzrw. apud Phot. cod. ccxxix, 'H δὲ σὰρξ 
οὔπω τῷ λόγῳ συναφθεῖσα, οὐδὲ τῶν ὑπαρχόντων ὅλως 
ἦν. 


Hypostasis 


Hypostaseo: 


ἴα. 
Ναίινα. 


Plerumque 
veteres haec 
rocabula in 
jiensu eorum 
quibuscum 
res erat, 
1surparunt. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. fI. T 


derate propria veluti forma est ea, quam 
vocant realem existentiam. 

Quid quod οὐσίας nomini interdum eadem 
subjecta vis occurrit, et φύσεως, ut in quarto 
de Trinitate dixi! ? 

Denique Basilius in epistola xu, in qua 
ὑπόστασιν, et οὐσίαν accurate describit, perspi- 
cue demonstrat ὑπόστασιν naturam. sive οὐσίαν 
esse, quatenus quod commune est per certas 
proprietates in re aliqua designatur, ac deter- 
minatur^. 

VEHI. Quin illud ex sequentibus patebit, 
plerumque veteres in usurpandis istiusmodi 
vocabulis non ejus, quam illis tribuebant, 
notionis, sed in qua usurpabant ii, contra 
quos, vel ad quos, et quorum gratia loque- 
bantur, rationem habuisse. Atque hoc modo 
crediderim Nieenum concilium in fidei for- 
mula?, οὐσίαν et ὑπόστασιν promiscuesumpsisse, 
ut alibi notavimus. Sic eum Athanasius, alii- 
que veteres, neenon Nestorius, et Orientales, 
ὑπόστασιν DrO φύσει et οὐσίᾳ indifferenter pone- 
rent, Cyrillus tum ex istorum, quam ex alio- 
rum ab natura, et οὐσία discernentium more 
locutus est : unde varietas illa, et ambiguitas 
orta sermonis, qua perplexos et incertos 
lectores habet. 

Sed etsi vocum hujusmodi non tanta est ab 
illis adhibita eautio, quantam ii, qui deinceps 
sunl seeuti, tenuerunt; nihilominus aliis et 
idem significantibus vocabulis, aut eodem 
certe conspirante verborum circuitu ad hoe 
pervenerunt, quod recentiortheologia majore 
est compendio consecuta. Intellexerunt enim, 
el aptis etiam sententiis exprimere studue- 
runt; in substantia qualibet, duo re impli- 
cata et involuta, ratione et cogitatione dis- 
tineta cerni: quorum unum est commune 
pluribus ejusdem nominis, ac forme ; quod 
interroganti quid rei sit illa, responderi soleat, 
ut in homine communi subjecta nomini ratio 
ac definitio est, ut sit animal intelligentia, et 
ratione preditum ; alterum singulorum sub 
eodem vocabulo, ae definitione proprium, 
quo a se mutuo illo dienoscuntur : adjectisad 
id quod commune est, peculiaribus notis. Sed 
nec istud ignorarunt, naturam aliquam, et 
substantiam esse,quze non solum exstaret reip- 
sa, nec nihil esset : verum etiam per sese, et 


& BastL. Τοῦτο γοῦν ἐστιν ἣ ὑπόστασις oby ἣ dópi- 


στος τῆς οὐσίας ἔννοια μηδεμίαν ἐχ τῆς χοινότητος τοῦ, 


σημαινομένου στάσιν εὑρίσχουσα" ἀλλὰ τὸ κοινόν τε, καὶ 


1 Cap. r.— 9 Lib. IV de Trin. c. 1, S 6. 


ab quaeumque alia separata consisteret ; nec 
in unius compositionem cum altero veniret, 
Cui quidem declarand:z voces ille serviunt, 
ἰδικῶς, €t ἀνὰ μέρος, el ἰδιοσυστάτως, quibus iden- 
tidem Cyrillus utitur. Atque hie preterea 
cum animadverteret, Nestorium, qui cum res 
ipsi erat, φύσιν pro ὑποστάσει, et persona sic acci- 
pere, uti nullam, sine proprio subsistendi 
modo, naturam exstare crederet, sepius, et 
enixe contendit, unam in Christo φύσιν esse 
post unitionem, sed eam incarnatam. De qua 
postea. 


CAPUT II. 


De usu nominis hypostaseos apud Cyrillum. 1. 
Primum in dialogo primo de T initate ; 2. 
deinde in libris contra Nestorium ;. 3. et in 
aliis locis. 4. Quid sit unitio secundum hy- 
postasim apud eumdem Cyrillum ; qui illam 
pro vera, et, ut vocant, reali sumpsit. 6. 
Explicatur. unitionis Nestoriane ratio ; 1. 
tum catholice illi opposite. 8. Illustra- 
tur eximius quidam Cyrilli locus, ex quo 
que sunt dicta de unitione illa compro- 
bantur. 


I. Ut indoetas perinde ae temerarias Ano- 
nymi criminationes accuratius refellam, quas 
in Cyrillum Alexandrinum presertim, pre- 
que Patribus czeteris conferre non dubitavit; 
pauea prefari necesse est de usu nominis 
ὑποστάσεως, quem Cyrillus adversus haereses 
disputanstenuit; maxime contra Nestorianos, 
in quos diutius, animosiusque certavit. 

Ex omnibus porro locis, in quibus de 
hypostasis proprietate Cyrillus expressisse 
aliquid videtur, disertissimus ille est ex dia- 
logo primo de Trinitate, cujus antecedenti 
capite mentionem fecimus. Nam in eo com- 
munem czsterorum Patrum rationem, post 
institutam ὑποστάσεως, et οὐσίας differentiam, 
secutus est : et οὐσίαν naturam esse dixit uni- 
verse consideratam, secundum definitionem, 
quze inferioribus convenit omnibus : ὑπόστασιν 
vero, singularem aliquem, et individuum 


ἀπερίγραπτον ἐν τῷ τινι πράγματι διὰ τῶν ἐπιφαινομέ- 
νῶν παριστῶσα, xal περιγράφουσα. 


Singulari- 
ter et par- 
ticulatim. 
Proprio 
subsistens 
modo. 


De usu 
usic et 
hypostaseos 
apud 
Cyrillum in 
dialogo 
primo de 
Trinitate. 


Deiparam. 


ltem in 
libriscontra 
Nestorium. 


8 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


hominem : quam eliam asserit sie « de uno 
quopiam intelligi, ut nec a communitate dis- 
jungat rem significatam, nec interim eonfun- 
dat, aut ad obscuritatem permisceat id, quod 
singulare est, et privatim competit ^. » 

Quibus verbis hoc demonstrat Cyrillus, 
hypostasim ita singulare, et individuum desi- 
gnare, ut id quod commune est una compre- 
hendat notione sua. Hoe autem est essentia 
ipsa, et definitio, cujus cum e:eteris ejusdem 
speciei particeps est Petrus, aut Thomas. Ita 
verum est quod supra monuimus !, hyposta- 
sim naturam ipsam proprie significare : non 
tamen absolute, universeque spectatam, sed 
determinatam, et affixam uni individuo. Qua 
'atione natura consideratur potissimum, ut 
est actu, et existens, etiamsi de ejus personali 
proprietate minime cogitetur. Quamvis natu- 
raliter et ordinario usu, individua nulla sit 
natura per 58. separatimque subsistens : unde 
inter ?ndividuantes, ut vocant, propriasque 
singularium notas recenseri solet ista quoque, 
per se, et non in alio eoherendi; qus ulti- 
mum nature complementum, non tamen 
οὐσιῶδες, ld est substantivum, vulgo essentiale, 
dicitur. Nec aliud Patres illos paulo vetustio- 
resin explicanda hypostasi seeutos arbitror : 
quos apparet ad nature seingularitatem ipsam 
precipue respectum habuisse potius, quam 
ad subsistendi modum. Atqui illa ipsa s/ngu- 
laritas notione disjungitur ab ultimo comple- 
mento,modo que subsistendi etin qualieumque 
individuo, hoe est quaeumque ratione consis- 
tente discernitur, quod « reipsa veram habet, 
et naturalem exstantiam ^, » ut Hippolytus 
loquitur. 

II. Nestorius apud Cyrillum haereticos in- 
cessebat, Mariam θεοτόχον appellantes ea de 
eausa ; « ut mistionem inducerent, et duas 
naturas non dividerent^. » Cyrillus de hae 
agens illius sententia simulare ipsum ait hunc 
metum, ne quis Dei genitricem vocans Vir- 
ginem, confusionem, et eommistionem inter 
se hypostaseon fieri existimet". » Ubi ὑποστάσεις 


& CyniLL. dial. I de Trin. 'H δὲ ὑπόστασις χαθ’ 
ἑνὸς ἄν νοοῖτο πρεπωδέστερον, οὔτε τῆς χοινότητος 
ἐξιστᾶσα τὸ δηλούμενον, οὔτε μὴν ἀναχέουσά τε, xol 
ἀναχιρνῶσα πρὸς τὸ ἀσυμφανές ἔτι τὸ καθέχαστόν τε, xot 
ἰδιχῶς. 

b ΠΙΡΡΟΙ,. opusc. τ cont. Beron. ατ᾽ αὐτὴν τὴν 
ὄντως ἀληθῆ, χαὶ φυσιχὴν ὕπαρξιν. 

c CviiLr. lE. con£ra, Nest. ex Nest. “Ὡς χράσεως 
γινομένης, xa τῶν ὃύο φύσεων μὴ διαιρουμένων, 


1 Cap. 1, $ 6. 


interpretatur, quas φύσεις appellarat Nestorius ; 
nempe naturas particulares et existentes. 
Quod si quis hypostases hoc loco eodem modo 
sumpsisse Cyrillum putet, quod in dialogo 
primo de Trinitate intellexisse jam eum dixi 
superiori capite, nempe ut naturam vox illa 
signifieet etiam per se subsistentem, respon- 
dere hoc licet, potuisse Cyrillum ex Nestorii, 
quocum agebat, sensu et opinione, hyposta- 
seon illie nomen usurpare. Quippe hyposta- 
ses, et personas ambas esse re credebat hze- 
reticus ille, etsi verbo negaret. Etenim paulo 
post queritur, Nestorium « diducere Chris- 
tum in duas personas, et hypostases penitus 
ase mutuo divisas*: » quod respondet supe- 
rioribus Nestorii verbis, quibus naturas divi- 
sas asserit. Possumus tamen ὑπόστασιν hie ab 
Cyrillo pro natura sumptam arbitrari indivi- 
dua, et reipsa existente quz rationis differen- 
lia a persona ἰδιοσυστάτῳ, et per se, ac separa- 
tim existente distet : vel certe quae commu- 
niter utramque complectatur tam singularem 
et existentem solum, quam completam etiam 
proprio subsistendi modo. Siquidem non sim- 
pliciter dixit ὑποστάσεις, uti πρόσωπα dixerat: 
sed adjecit penitus, vel omnimode a se mutuo 
divisas : tanquam sola vox ὑπόστασις non exa- 
quaret persone notionem, uti neque nature 
vocabulum : nisi ectera subjicerentur, quae 
tanquam differentiam constituunt, quie ad 
ὑποστάσεως commune nomen et rationem addi- 
ta, plenam suppositi ac persons definitio- 
nem absolvit. 510 in sequentibus ad hypostasis 
vocabulum quadam adjungit similia , quibus 
plena, et perfecta disjunetio, ac separatio pri- 
vatim, et seorsim cohzrentis utriusque natu- 
re, vel hypostasis exprimitur. 

III. Idem fieri judieium debet de eo, quod 
in anathematismis, vel ad eos scripsit Cyrillus. 
In defensione primi contra Theodoretum, 
cum hie dixisset, « a Dei forma, formam servi 
assumptam fuisse/, » querit de eo, « utrum 
citra hypostases, solz, ae per seipsas forme 
convenerint:» tum pro confesso sibi ipse 


d CymLL. ibid. Φυρμὸν, xoi ἀνάχρασιν τὴν εἰς 
ἀλλήλας, φημὶ τῶν ὑποστάσεων γενέσθαι νομίσας. 

€ CyniLL. Διϊστὰς εἰς δύο πρόσωπά τε, καὶ ὑποστά- 
σεις ὁλοτρύπως ἀλλήλων διῃρημένας. 

f τππα,. contra Theod. " Ἐπειδὴ δέ φησι, παρὰ 
τῆς τοῦ θεοῦ μορφῆς μορφὴν ἀναληφθῆναι δούλου" διδα- 
σχέτω παρελθὼν, εἰ δίχα τῶν ὑποστάσεων μόναι, xot χαθ᾽ 
ἑαυτὰς αἱ μορφαὶ συνῆλθον ἀλλήλαις. ᾽Αλλ᾽, οἶμαι, χατα- 
Gast καὶ αὐτὸς ἑαυτὸν αὐτόθεν. οὐ γὰρ ὁμοιότητες ἁπλῶς 


Hypostases 
uti personas 


Item in 
aliis locis, 


Non. subsis- 
tentem, 
Subsis- 
lentem, 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. II. 9 


respondens sumit; «non utique simpliciter 
similitudines ἀνυποστάτους, id est non subsis- 
tentes, vel formas inter se dispensatoria uni- 
tione coneurrisse : sed rerum, id est hyposta- 
seon, conventionem esse faetam : ut Incarna- 
tionis ratio vere facta credatur. » Palam est, 
ibi ὑπόστασιν pro persona non accipi, sed pro 
solida, vera, et non imaginaria re, sive rei ex- 
stantia. Sie in eadem defensione, sub finem 
negat ἀνυπόστατον μορφὴν, ld est non subsisten- 
tem formam, cum subsistente convenisse ^ .(uod 
profeeto non diceret, si ὑπόστασιν pro persona 
sumeret. Ita enim certum est, formam servi, 
id est naturam hominis, in Christo, fuisse 
ἀνυπόστατον, divinam ἐνυπόστατον. Idem vero in 
terio dicit anathema « ei, qui hypostases 
post unilionem dividit ^. » In quartodamnat 
« eum, qui in duas personas, aut hypostases 
partitur eas voces, quie in Evangelicis, vel 
Apostolicis libris occurrunt ^ ; » tanquam alie 
homini separatim, ac per se spectato : alie 
Dei filio, ae Verbo competant. Utrobique vero 
vel ad Nestorii mentem usum nominis ὑποστά- 
σεως accommodat, ut sit natura subsistens, 
quam nullam haereticus iste, nisi hoc modo, 
putavit posse consistere, ut inter alios obser- 
vat Anastasius Sinaita in Vic ductore, pagina 
144, vel naturam partieularem intellexit : 
eujusmodi humana non debet in Christo tan- 
quam sejuneta, et distracta cogitari. Ac Theo- 
doretus quidem in oppugnatione quarti ana- 
thematismi, hypostases pro naturis sumpsisse 
videtur apud Cyrillum. Hie autem in Zefen- 
sione octavi sui anal hematismi adversus Orien- 
tales, cum ait, « in una persona, et natura, 
sive hypostasi ea considerari, ex quibus exi- 
stit, et naturaliter componitur^, »perspicuum 
est ambos illos valere modos explicandi, ut 
vel Nestorii sensum in usurpanda illa voce 
spectaritCyrillus, vel naturam significet indi- 
viduam et exstantem reipsa. Quod etiam 
posterius confirmari videtur ex iis, qu: adver- 


ἀγυπόστατοι, xol μορφαὶ συνέδησαν ἀλλήλαις xa" ἕνωσιν 
οἰχονομιχήν. ἀλλὰ πραγμάτων, ἤγουν ὑποστάσεων, 
γέγονε σύνοδος: ἵνα 6 τῆς ἐνανθρωπήσεως λόγος ἀληθῶς 
γενέσθαι πιστεύται. 

α lbid. ᾿Ανυποστάτου μορφῆς πρὸς ἐνυπόστατον χαὶ 
θείαν μορφήν. 

b CxmiL. anath. nr. Ef τις ἐπὶ τοῦ ἑνὸς Χριστοῦ 
διαιρεῖ τὰς ὑποστάσεις μετὰ τὴν ἕνωσιν. 

"0 Id. anath. 1v. Εἴ τις προσώποις δυσὶν, ἤγουν 
ὑποστάσεσιν, τάς τε ἐν τοῖς Εὐαγγελικοῖς, καὶ ᾽'Αποστο- 
λιχοῖς συγγράμμασι διανέμει φωνάς. 

d CmiLL. Ὅταν μὲν γὰρ ἐφ᾽ ἑνὸς προσώπου. xxi 


1 Cap. xri, S 10. 


sus Orientales scripsit ad anathematismum 
quartum : ubi Aypostaseon divisionem, ac 
separationem post unitionem redarguit *. Porro 
in epistola ad Valerianum ὑπόστασιν pro natura 
perse,ae proprio modosubsistentecapere vide- 
tur, dum eos rejicit, qui in Christo utramque 
salvam maneredicebanthypostasim : quosho- 
minis ex anima, et corpore constituti simili- 
tudine redarguit; in quo una est duntaxat 
hypostasis, sed de hoc postea. Et in secundo 
libro contra IVestoriumbzószasw ἃ προσώπῳ distin- 
guit, haereticum hunc incessens, quod eos car- 
peret, qui unieidemque personz diversas voces, 
qui in Evangelio continentur, attribuerent. 
«Qui tandem, ait, unus erit Dominus, et 
Christus, et filius, si utrique sua est propria 
persona, et ratio : sed et hypostasis in diver- 
sitatem recedens, et verc unitionis rem recu- 
sans, et qua penitus cum altera convenire 
nequeat / ? » Hie prorsus hypostasim naturam 
singularem, et existentem intelligit, quam 
suppositum faciunt, et complent ea, quae mox 
addit, de divisione, ac separatione, et τῷ ἀσυ- 
u6ázo, quam incommunicabilitatem vulgo no- 
minant. 

IV. Sequitur ἣ καθ᾽ ὑπόστασιν ἕνωσις, 3d est 
unitionaturarum duarum secundum hypostasim, 
cujus apud Cyrilum usus, ae sensus locu- 
tionis accurate considerandus est. Vulgo qui- 
dem sic eam interpretantur, ut sit naturarum 
duarum in unam subsistentiam personamque 
consociatio : ac duabus fere de causis ita no- 
minari creditur: vel ab effecto ipso, ac velut 
termino conjunctionis ; quod inde ambarum 
una existit hypostasis, ae persona ; vel sic 
tanquam a causa: quod una e conjunctis 
duabus hypostasis est, et subsistentia, quce in 
seipsa facit alteram subsistere. De qua vi locu- 
tionis fuse disputavimus in libro tertio ἦ : quae 
quidem post Cyrillum, ab Grecis , Latinisque 
theologis ad hoe usque tempus, frequentissimo 
est in usu, ac sola fere retinetur. Verum ab 


φύσεως, ἤγουν ὑποστάσεως μιᾶς βασανίζων ὃ λόγος τὰ ἐξ 
ὧν ἐστι, ἤτοι σύγχειται φυσικῶς. 

e CyniLL. ibid. refellit. Τοὺς διαιροῦντας ἀλλήλων 
τὰς ὑποστάσεις μετὰ τὴν ἀδιάσπαστον ἕνωσιν. Οὔτε γὰρ 
μερισμόν τῶν ὑποστάσεων μετὰ τὴν ἕνωσιν δογματίζο- 
μεν. Videet ep. ad “εαοίιηι. Ubi estf; τῶν φύσεων, 
ἤγουν ὑποστάσεων διαφορά. 

f Cxiiu. 1H contra Nest. Πῶς γὰρ ἔτι χύριος etc, 
χαὶ Χριστὸς, καὶ υἱὸς, cl πρόσωπον ἰδιχὸν ἑχατέρῳ, xal 
λόγος, καὶ μὴν καὶ ὑπόστασις ἀναχωροῦσα πρὸς ἑἕτερό- 
τητα, χαὶ τὸ τῆς ἀληθοῦς ἑνώσεως γρῆμα παραιτουμένη, 
χαὶ τὸ ἀσύμόατον ὁλοτρόπως ἔχουσα πρὸς τὴν ἑτέραν ; 


Hypostasim 
a persona. 


Quid sit 
unitio 
secundum 
hypostasim 
apud 
Cyrillum. 


ιυ THEOLOGICORUM DOGMATUM 


ipsomet illius, ut nonnullis placet, locutionis 
auctore Cyrillo paulo est diverso, quam iste 
est, usurpata sensu. Non enim ab ea signifi- 
catione τῆς ὑποστάσεως, qua suppositum, ac 
personam exprimit, f, 420' ὑπόστασιν ἕνωσις Saepe 
nominatur: sed ab ea, quam attigi supra, 
cum rem aliquam designat reipsa, solideque, 
ac non specie tenus exstantem , et adumbra- 
tam. Qua ratione unitio zal? ὑπόστασιν, pro vera 
proprieque dicta, et naturali, ac substantiva 
sumitur: quam Graci φυσιχὴν, et οὐσιώδη : 
recentiores schole p/ysicam vocant: essen- 
tialem Petrus diaconus, sive naturalem, libro 
lertio de /ncarnatione, capite tertio. Qui 
Cyrilli sensus οἷ τῆς ὑποστάσεως notioni consen- 
taneus est, quem maxime persecutum illum 
esse paulo ante demonstravimus: uti sub- 
jeeta exempla persuadent. 

In primo libro contra JVestorium, Joannis 
Evangeliste verba illa Et Verbum caro factum 
est, sic expendit: « earnem, inquit, Verbum 
dixit, vere unitionis, hoc est ejus, quae se- 
cundum hypostasim intelligitur, vim expri- 
mens", » quod idem sequente pagina repetit. 
Item in secundo libro, cum dixisset: « uni- 
tum esse carni filium Dei secundum hypo- 
stasim^, » mox eamdem « unitionem vocat 
veram, qua corpus ipsius proprium dici- 
tur^. » 

Quin eodem in libro Nestorium scribit, 
« unum asseverare Christum Jesum Domi- 
num; tanquam Deo cum homine copulato 
sola dignitatis ratione; non unitione vera, 
eaque seilieet, que est secundum naturam. » 
Quam unitionem subinde clarius exponit sic: 
Cum enim dixisset Nestorius!, Christi, et filii 
nomina alias divinitati, alias humanitati tri- 
bui, tanquam naturas duas dirimit, ae seor- 
sim, per seque consistentes poneret: hunc 
Cyrillus redarguens, « Quinam igitur, inquit, 
unus est Christus, et filius Dominus, si am- 


& CynmLL. lib. 1 cont. Nest. Σάρχα μὲν yàp ἔφη 
τὸν λόγον, τῆς ἀληθοῦς ἑνώσεως, δῆλον δὲ ὅτι τῆς καθ᾽ 
ὑπόστασιν νοουμένης, ἐμφανίζων τὴν δύναμιν. 

b νι. I] contra Nest. Τὸν ἐκ θεοῦ πατρὸς 
φῦντα λόγον ἐνανθρωπῆσαί τε φαμεν, χαὶ ἑνωθῆναι σαρχὶ 
χαθ᾽ ὑπόστασιν. 

€ 101. Τῷ χαθ᾽ ἕνωσιν ἀληθινὴν ἰδίῳ σώματι. 

d lbid. Καὶ πάλιν ἕνα φησὶ Χριστὸν ᾿Ιησοῦν χύριον, 
ὡς ἀνθρώπου θεῷ συνημμένου κατὰ μόνην τὴν ἀξίαν, οὐ 
χαθ᾽ ἕνωσιν ἀληθῇ, τουτέστι τὴν χατὰ φύσιν. Πῶς οὖν 
(εἷς) ἐστι Χριστὸς καὶ υἱὸς ὃ χύριος, εἴπερ ἀμφοῖν ἀνὰ 
μέρος ἁρμόσειεν ἂν, ὡς ἔφης, τὸ ὧδέ τε χατονομάζε- 


bobus,ut asseris, separatim conveniat, ut ita 
nominentur, et sint revera: propterea quod 
interse minime copulentur secundum unitio- 
nem eorum hyposlases: sed sola dignitatis 
communione jungantur, vel auctoritatis, vel 
potestatis?? » Non dubium est quin hypostases 
1.1 Cyrillus naturas appellet reipsa, ut dixi- 
mus, existentes: atque uniri secundum hypo- 
stasim, idem sit atque hypostases uniri, 
quie sunt φύσεις; adeoqué unitio secundum 
hypostasim sit eadem, quie secundum natu- 
ram dieitur; ut et paucis post versibus wni- 
tionem eamdem vocat, que fit inter hypo- 
stases*. 

V. Sic in eodem libro secundo contra JVes- 
torium, quod hereticus iste negabat in Christo 
divisionem esse conjunctionis in dignitate ; 
sed esse naturae humane, ae divine ; adeo ut 
essetille duplex natura, non dignitate; quzrit 
de eo Cyrillus, utrum individuam illam con- 
junctionem velit esse quam Catholiei profite- 
bantur, « unitionem secundum hypostasim/,» 
an potius appositionem, et appropinqua- 
tionem: ut cum cortine in tabernaculo fibulis 
connectebantur?. Tum hane posteriorem usi- 
tato sibi modo describit, ut sit talis, ex qua 
quod assumptum est corpus, proprium fit 
assumentis: sicut hominis corpus anime. 
proprium est?. Hane unitionem et veram^ 
nominat et secundum hiypostasim!. 

Igitur unitionem τὴν καθ’ ὑπόστασιν et ἀληθῆ . 
et χατὰ φύσιν appellat Cyrillus ?, hoe est. veram 
et naturalem. Hoc enim inter alia significare 
φύσεως nomen alibi notavimus': atque ita 
Cyrillus exponit ad anathematismum tertium 
adversus Orientales. Qui quidem ὑποστάσεις ab 
Cyrillo in eodem anathematismo tertio positas 
pro naturis acceperunt. Siquidem quod ille 
anathemate notarat eos, « qui post unitionem 
hypostases dividerent, » hoc ipsum repugnare 
asserunt ei, quod in alio loco scripserat, 


σθαι, xol εἶναι χατὰ ἀλήθειαν, διά τοι τὸ συμδῆναι καθ᾽ 
ἕνωσιν ἥχιστα μὲν ἀλλήλων τὰς ὑποστάσεις, ἑνοῦσθαι δὲ 
χατὰ μόνην τὴν ἀξίαν, ἤτοι τὴν αὐθεντίαν, ἤγουν ἐξου- 
σίαν ; 

e Ibid. “Ενωσιν τὴν ὡς ἔν γε ταῖς ὑποστάσεσι. 

f Ὄτκῖι,. ibid. *Apa τὴν ἕνωσιν, δῆλον δὲ ὅτι τὴν 
xa ὑπόστασιν, ἣν ἡμεῖς πρεσδεύομεν ; 

9 lbid. ᾿Αλλὰ γὰρ, ὡς ἤδη πλειστάκις ἔφην, ἔδιον 
ἐποιήσατο σῶμα τὸ λεφθὲν ix τῆς ἁγίας παρθένου. 

ἢν Ibid. Καὶ ἀλεθῶς ἡνῶσθαί φαμεν. 

i lbid. Εἰ τὴν χαθ᾽ ἡμᾶς νοουμένην ἑνότητα δηλοῖ, 
φημὶ δὴ τὴν καθ᾽ ὑπόστασιν. 


4 Apud Cyr. τῇ cont. Nest.— 9. Exod. xxvi.— 3. Lib. ΤΙ cont. Nest.— ^ In 1V de Trin. ὁ. 11, $ 3 Vide et supra lib. III, c. 1v. 


Explicatur 
unitionis 
Nestoriand 
ratio. 


Relativorum 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. II. 


« Verbum solum non esse sanctificatum in 
propria natura ^, »ubi eum propriam naturam 
Verbo tribuat, et ab humana distinctam, non 
esse consentaneum aiunt cum anathematismo 
ilertio: in quo nafuras ab Cyrilló in unam 
hypostasim confundi eatenus putant, quod 
naturalem unitionem appellat ". Quamobrem 
orientales οἱ ὑποστάσεις mafuras interpretati 
sunt; et unam ὑπόστασιν post unitionem fieri 
minime crediderunt. Cyrillus vero illorum in 
refutatione, ab hac illorum expositione non 
dissidens , ὑπόστάσεις perinde φύσεις esse conce- 
dit: ae se naturarum differentiam agnovisse 
dieit etiam post unitionem : sed ea lege, ut 
non seorsim, et quasi separate? ἃ se mutuo 
nature ille constituerentur, proprioque modo 
subsistentes: sed ut vera, naturali et sub- 
stantiva inter se junctione copulentur, quam 
φυσιχὴν ἕνωσιν vocat, hoe est, ut in calce refuta- 
tionis Orientalium ad eumdem anathema- 
tismum explieat, ἀληθῆ, veram , et rersa 
exstantem. Quam et alias za" ὑπόστασιν nomi- 
nat, eodem omnino sensu, quo etiam zaz' 
οὐσίαν συνάπτεσθαι, hoc est secundum substantiam, 
dixit Gregorius Nazianzenus in priore ad Cle- 
donium epistola, ut capite tertio libri tertii 
supra doeuimus. Eodem pertinet quod ad 
anathematismum secundum contra Theodo- 
retum disserit: quod jam libro tertio comme- 
moravimus !. 

VI. Sed ut melius res tota percipiatur, ac 
de Cyrilli mente nobis liquido constet, dili- 
genter notanda est ἕνωσις, id est unitio Verbi 
et humana natume duplex ; tum ea scilicet, 
quam Nestorius ae Theodorus Mopsuestenus 
invexerunt, tum huie opposita, et catholiea, 
quam Cyrillus propugnabat. De utraque 
scripsi copiose in libro tertio, capite tertio, et 
quarto : qu& hoe loco non repetam, sed illud 
summatim dicam, n:itionem  Nestorianam 
veram, et proprie dielam, ac substantivam 
non fuisse; hoec est, 4185 unum aliquid per 
se, proprieque faceret. Nam unmnitio ab uno 
dieitur: et hoe illius effectum est, tanquam 
forme, quod ideo formale nominant. Unde 
ista sunt ex genere τῶν πρός τι, et relative, ac 
reciproce dicuntur: ut talis sit wnit/o, quale 
est quod ex hae existit unum : et vicissim tale 
sit unum qualis est unitio. Unum porro voca- 
tur, quod minime est divisum, et multiplex. 


& Orient. apud Cyrill. Οὐχοῦν ὅσον εἰς ἰδίαν 
φύσιν, οὐχ ἡγίασται μόνος ὁ ἐχ θεοῦ πατρὸς λόγος. 


b Orient. ibid. Πῶς οὖν ὡς ἐπιλαθόμενος τῶν ξαυ- 


4 Lib, ΠῚ, e. 1v, $ 6.— 9 Act. 1u7,32.— 8. Joan. xvi, 91. 


11 


Quare quo magis wnwm est, eo minus divi- 
ditur, et arctius, ac prestantüus quae sunt 
sociata junguntur. Nestorius duo in Christo 
convenire dicebat, hoe est naturas, vel hypo- 
slases duas: (Non enim hec a se mutuo ulla 
ratione distinguebat) non vero aliquo, ut dixi, 
et οὐσιῴδει nexu,sed improprio etquem nora- 
lem in scholis appellare solent, ex quo res 
una proprie non fit : sed σχετιχῶς : cujusmodi 
inter amieos, vel necessitudine aliqua con- 
junetos: aut similitudine, imitatione, affec- 
tioneve aliqua consociatos intercedit, unitatis, 
et unitionis genus. Ut cum Actorum tertio 
Lueas refert?, Multitudinis credentium cor 
unum et animam unam fuisse: aut Christus 
unum esse vult discipulos suos?: Quod enim fit 
ex hujusmodi unitione , non vere est unum : 
sed reipsa multiplex ; ac non solum diver- 
sum, et distinctum, sed etiam divisum ac 
separatum. 

VII. Huic erat alterum genus unitionis, et 
unius contrarium, quod Cyrillus ex Catholiece 
fidei regula statuebat : verum utique, solidum, 
nee dicis eausa, vel specie tenus adumbratum: 
in quo et substantivus, ae naturalis nexus duo 
inter se committebat: et unum ex illis pro- 
prie dietum, atque indivisum existebat, hoe 
est res una, quai in hoc ipso, in quo unum 
fieri dicebatur, nullo erat modo divisa atque 
disjuneta; non solum morali, ut vocant ra- 
tione; sed etiam οὐσιῴδει, ac naturali. Hanc 
unitionem appellabat Cyrillus φυσιχὴν ἕνωσιν» 
naturalem , id est, veram et xazX φύσιν, Vel zac 
οὐσίαν, et οὐσιώδη, ac denique χαθ᾽ ὑπόστασιν : 
maxime quod ὑπόστασις, ut supra memini, rem 
exstantem, solidam, aec vere eoherentem, non 
fictam, nec σχέσει, et habitudine, vel affee- 
tione so'a constantem significat. Quemad- 
modum colorum alii veri, et existentes reipsa 
sunt, iique ὑπόστασιν habere dicuntur; alii 
specie sola, et apparentes vocantur: ut qui in 
columbae collo atque pennis, aut in trian- 
gulari vitro cernuntur: qui nulli insunt in re 
subjecta. Itaque ex duabus in Christo con- 
gruentibus inter se naturis una fit persona, 
et in persona ratione prorsus indivisa sub- 
stantia, sive subsistentia : non σχέσει. vel 
habitudine quapiam simili, quam ;noralem 
nuncupant ; sed vera et οὐσιώδει conjunctione: 
ita duo illa, tametsi distincta natura, et 


τοῦ, εἰς μίαν ὑπόστασιν συνάγει συγχέων τὰς φύσεις, 
φυσιχὴν τὴν θείαν ἕνωσιν ἀποχαλῶν. 


Moraliter. 


Tum 
catholice 
huie 
oppositi, 


Unitionem. 


Hlustratur 
eximius 
Cyrilli locus 


19 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


essentia maneant, non sint divisa, nec a se 
matuo divulsa, neque proprio modo singula 
subsistant. 

At ex Nestorii opinione nature du: sunt, 
et hypostases, sive supposita reipsa disjuncta : 
sed affectione sola, et communione digni- 
tatis, auctoritatis, appellationis, aut cujuspiam 
alterius dotis inter se copulata. Quod Cyrillus 
omnibus fere paginis his vocabulis exponit, 
ἀνὰ μέρος, ἰδιχῶς, ἰδιοσυστάτως, et similibus, quae 
superius percensui; quibus ᾿παϊοαί, vafre ac 
subdole Nestorium unum quidem Christum, 
ac Dei filium, et unam personam profiteri 
verbo tenus: verum i*a ut duo interim re, ae 
supposito filii sint, et plane diversi ae sepa- 
rati, quod ad rem ipsam attinet, Verbum, et 
homo, sola σχέσει, et morali, ut ssepe repe- 
tendum nobis est, vinculo, et unitione juncti. 
Hae germana est, et hactenus non satis 
animadversa τῆς za0' ὑπόστασιν ἑνώσεως, apud 
Cyrillum notio: quam /ypostaticam recen- 
tiores instituerunt dicere: sed eo sensu dun- 
taxat, ut ex subsistendi modo, et personali 
proprietate appellatio ista dueatur: cum 
tamen Cyrillus hac locutione significet, veram, 
substanlivam, et solidam, et a morali, ac σχετικῇ 
diversam : qua videlicet hominum ex usu ac 
more, et c&stimatione pendet: nee est intima, 
remque ipsam, ae substantiam pervadens, ac 
penetrans; atque unum per se, οὐσιώδες, et 
naturale faciens. Quam in loquendo tenuisse 
rationem et usum idcireo mihi videtur, quod 
tum antiquos plerosque ante et post Nicz- 
nam synodum, et in his Athanasium, ejus- 
dem, cui preerat, olim urbis episcopum, 
Β0ΙΓΕἴ ὑπόστασιν promiscue fere usurpasse cum 
φύσει, et οὐσίᾳ : tum setate sua complures adhuc 
vel in eadem perseverare sententia ; vel certe 
modo hac, modo illa τ significatione 
nominis istius: ut éx Theodoreto, et Orien- 
talibus Cyrilli adversariis ostendi: atque ex 
iis colligitur, qua in quarto de Trinitate, de 
hypostasi, et vocabulis similibus affatim 
scripsi. 

VHI. Superest ad hujus complementum 
disputationis unus Cyrillilocus: ex quo valde 


& Cvn. epist. iv. Ὅτι σάρχα ἐμψυχωμένην ψυχῇ 
λογικῇ ἑνώσας ὃ λόγος ἑαυτῷ καθ᾽ ὑπόστασιν, elc. 

b lbid. Οὐ χατὰ θέλησιν μόνην, ἢ εὐδοχίαν" ἀλλ᾽ 
οὐδ᾽ ὡς ἐν προσλήψει προσώπου μόνου. 

€ Ibid. ᾿Ωφέλησε xaü' οὐδένα τρόπον τὸν ὀρθὸν τῆς 
πίστεως λόγον εἰς τὸ οὕτως ἔχειν, xy εἰ προσώπων ἕνω- 
σιν ἐπιφημίζουσί τινες. οὐ γὰρ εἴρηχεν ἣ γραφὴ, ὅτι ὃ 
λόγος ἀνθρώπου πρόσωπον ἥνωσεν ἑαυτῶ, ἀλλ᾽ γέγονε 
σὰρξ. 


illa comprobantur, qu:e de wnitione secundum 
hypostasim aliter ab eo accepta, quam vulgo 
fit, haetenus docuimus. In epistola secunda 
ad Nestorium, Incarnationis dogma ex fidei 
eatholieze. regula, id est Nica&no symbolo 
declarans, quod in eo scriptum est, Verbum, 
sive filium Dei, incarnatum esse, hominemque 
factum, id unitionis proprietate declarat, 
quod « carnem animatam rationali anima 
sibi copulavit secundum hypostasim"^, » non 
sola « voluntate, vel beneplacito: sed nec 
assumptione persone solius": » unde esse 
factum adstruit, utex ambabus naturis inter 
se copulatis unus exstiterit Christus, et filius. 
Quodsi unitionem illam secundum Aypostasim, 
ait postea, « vel ut comprehensione majo- 
rem, vel ut indecoram repudiamus, in hoe 
incidimus, ut duos asseramus filios. » Tum 
ad veram illam catholici decreti professionem, 
inutile prorsus esse dicit, adscribere « perso- 
narum unitionem. Non enim dixisse Scrip- 
turam, Verbum hominis sibi adjunxisse 
personam, sed faetum esse earnem*. » Item, 
« ex unitione illa secundum hypostasim con- 
sequens esse, ut. Verbum ipsum seeundum 
carnem esse dicatur?. » 

Huie epistole respondens  Nestorius, 
« Christi vocabulum , appellationem esse 
dicit patibilis, et impatibilis nature in una 
singulari persona^. » Deinde « divinitatem ; 
et humanitatem in unius persone eoagmen- 
tationem convenisse/. » 

Hinc apparet, Nestorium naturas duas 
asseruisse, secum mutuo in unam et singu- 
larem concurrisse personam, videlicet ex 
utraque compositam, quod et Cyrillo, et Ephe- 
sina, Chaleedonensique posteriores synodo 
Patres omnes Grzci, Latinique postmodum 
professi sunt : verum non eodem ac Nestorius 
sensu: quem fucum catholicarum vocum cal- 
lide, ae fraudulenter obductum bene Cyrillus 
agnovit, et ideo προσωπιχὴν illam συνάφειαν, id 
est personalem | conjunctionem | repudiavit. 
Quippe sie ab heretico illo constitutam esse 
noverat, ut esset personarum duarum copu- 
latio, de qua vide qus libro tertio capite 

d lbid. *Q xoi καθ᾽ ὑπόστασιν ἑνωθεὶς ὁ λόγος γεγεν- 
γῆσθαι λέγεται κατὰ σάρχα. 

e Nrsron. ibid. Τίθησι τὸ Χριστὸς ὡς τῆς ἀπαθοῦς, 
χαὶ παθητῆς οὐσίας ἐν μοναδιχῷ προσώπῳ προσηγορίαν 
σημαντιχήν. 

f lbid. Κατὰ τὸν τῆς ἀνθρωπότητος, xol θεότητος 
λόγον, χαὶ τὴν τούτων εἰς ἑνὸς προσώπου συνάφειαν. 


Nestorii 
fucata 
unitio. 


Conjunctio- 
nem. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. II. 


dixi. Cum autem duabus ex personis nihil per 
se conflari possit unum, sed ex accidente 
duntaxat, et ejusmodi, ut revera, etin sese 
sit multiplex, uti capite nono libri hujus 
ostendimus: ideo Nestorianam illam συνάφειαν 
constanter respuit Cyrilus, eaque negavit 
unum fieri Christum, et unum filium: imo 
nec unum aliquid proprie, ac simpliciter : 
quin ex lali conjunctione, ludicra videlicet, 
acsimulata duas nihilominus existere naturas, 
et hypostases, seorsim per seque consistentes, 
et revera disjunetas. Alioqui si unam factam 
esse personam, bona fide, et ex Catholicorum 
sensu Nestorius existimasset, non id inficiatus 
esset Cyrillus, qui unam Christi personam, 
alias confessus est: ut in posteriore ad Suc- 
cessum epistola !. 

Nunc illud attendi velim, eumdem Cyril- 
lum, qui personas duas in Christo convenisse 


negat, ita ut post conjunctionem una tantum 


persona fuerit; (quod Nestorius affirmabat) : 
hypostases tamen non diffiteri copulatas inter 
se duas, qua post unitionem non sint du:, 
sed una duntaxat. Ex quo perspicuum est, 
ὑπόστασιν non pro persona, vel supposito 
illum usurpasse, aut ea denique substantia, 
qua subsistendi modo perfecta, et completa 
sit: sed pro natura singulari, et existente : 
quam et φύσιν nominat. Cujusmodi dum unam, 
sed inecarnatam post unitionem esse dicit, 
perinde est ae si ὑπόστασιν unam incarnatam 
diceret. Utrobique enim Verbi natura , id est 
divinitas personali affecta proprietate Verbi : 
sive qua Verbi propria est, intelligitur. Neque 
vero necesse est, ut quemadmodum in rebus 
creatis, multiplieatis personis, sive persona- 
libus proprietatibus, nature singulares et 
individu: multiplieantur: ita Deo totidem 
sint sub eadem specie nature divine, quot 
suat modi subsistendi ; adeo ut hy postasisquce- 
libet suam uti proprietatem, sic etiam natu- 
ram habeat. Hoc enim in Deo peculiare est, 
ut una simplex, et individua, eademque nu- 
mero, ae specie natura, et ex antiquorum 
usu, etiam hypostasis una, subsistat tribus 
modis, et in personis tribus. Quod in quarto 
de Trinitate libro demonstratum est; et 
Cyrillus ipse haud obscure declarat, qui in 


& EuLoc. apud Phot. cod. xxvi. Δείχνυσι γὰρ 
πολλοὺς τῶν ἁγίων πατέρων οὐ μόνον πρὸ τῆς ἐν ᾽Εφέσῳ 
συνόδου, ἀλλὰ χαὶ τῶν μετ᾽ αὐτὴν, τῇ τοιαύτῃ μὲν οὐ 
χεχρημένους φῶνῇ, OU ἑτέρων δὲ ῥημάτων τὴν αὐτὴν 
δογματίσαντας εὐσέφειαν. 


1 Cyr. in ΠῚ ad Suc.— 2 ΤΟΙ). V.— 3 Tom. VI. 


13 


dialogo de Trinitate primo?, et libro terlio 
contra Nestorium ?, in. Deo slatuit hy postases 
ires, et unicam, ae singularem naturam, 
quod tum in Ecclesia receptum hoc esset, ut 
hypostases tres Greci presertim profiteren- 
tur; quas Latini personas potius tres, quam 
hypostases, aut subsistentias nominarent, 
utin eodem illo libro pluribus exposuimus. 

IX. Memorabilis est de illa χαθ᾽ ὑπόστασιν 
unitione locus Eulogii Alesandrini apud Pho- 
tium, in quo docet, « plerosque veterum Pa- 
trum non solum ante, sed etiam post Ephe- 
sinam synodum, istiusmodi voce non eos 
quidem usos esse, sed tantumdem valentes 
adhibuisse, et eamdem per illas tradidisse 
dogmatis pietatem^.» Quod Ephesinam ipsam 
fecisse synodum asserit. Imo et ipsummet 
Cyrillum cum Orientalibus gratíam et con- 
cordiam resarcire volentem, abstinuisse locu- 
tione ista, proque nac alias notionis ejusdem 
usurpasse. Suntautem ejusmodi, quod natu- 
ras duas ita concurrisse dicerent Orientales, ut 
earum ἕνωσις facta sit, id est unitto, vera scili- 
cet, et non commentitia, qualis erat illa Nes- 
torii: tum quod eumdem Filium Dei unige- 
nitum, et ex Patre genitum ante szecula, et in 
tempore ex matre secundum humanam 
naturam dicerent, ideoque θεοτόχον B. Mariam 
agnoscerent, et id genus alia; qua cifra con- 
junctionis in. hypostasi mentionem ab Orien- 
talibus expressa multum eos ab Nestorii causa 
segregabant, ac propterea laudantur, et pro- 
pugnantur a Cyrillo adversus iniquam non- 
nullorum calumniam. Vide Joannis ipsius 
epistolam ad Cyrillum, et hujus ad Acacium ; 
commonitorium item ipsius ad Elogium, et 
alia id genus opuscula, quz inter epistolas 
illius exstant, in quibus Orientalium causam 
ac professionem tuetur. 

Hypostasis vocabulum eodem sensu, ae 
plane haretico videtur Origenes usurpasse, 
pro aatura singulari in octavo libro contra 
Celsum ; ubi sic loquitur. « Colimus, inquit, 
Patrem veritatis, et Filium veritatis (cor. 
veritatem) qua res due sunt hypostasi : 
unum vero concordia, consensu, et identitate 
voluntatis ^.» Quod quidem meram redolet 
impietatem Ariani dogmatis. 


b Onic. VIII contra Cels. Θρησχεύομεν οὖν τὸν 
πατέρα τῆς ἀληθείας, χαὶ τὸν υἱὸν τῆς ἀληθείας (cor. 
τὴν ἀλήθειαν) ὄντα δύο τῇ ὑποστάσει πράγματα, ἕν δὲ τῇ 
ὁμονοίᾳ, xoi τῇ συμφωνίᾳ, καὶ τῇ ταυτότητι τοῦ βουλή- 
μᾶτος. 


Memorabilis 
Eu!ogii 
Al. locus, 


Deiparam. 


Cyrillum 
'Tritheita- 
rum 
haereseos 
insimulat 
Anonymus. 


CAPUT Iii. 


I. Cyrillus Alexandrinus Tritheitarum here- 
sis insimulatur ab anonymo ; 2. sed eadem 
ratione reliquos Patres suspectos reddi posse 
monstratur. 3. Eponitur summatim Ariana 
heresis, et adversus hanc. INicene synodi 
consilium in δμιοουσίου sanciendo vocabulo ; 4. 
quod deinde Patres illustrarunt, enucleatius 
nature et hypostasis nomina declarantes : 
tum assumpta similitudine nature humane, 
et ei subjectorum  individuorum , quatenus 
utrobique commune aliud est, aliud particu- 
lare. 5. Nec tamen omni ex parte similitudo 
quadrat , neque Patres divinitatem sic uni- 
versalem statuerunt, quomodo humana est 
natura; 6. quod probatur aliquot Patrum 
allatis locis, ut Basilii; 1. tum Cyrilli. S. 
Qui ab Anonymi calumnia defenditur. 9. 
INature divine communitas ejusdem, et sin- 
gularitas ex Patribus adstruitur. 10. Emcn- 
datur quidam Cyrilli locus. 11. Hilarium 
falso suspectum reddit. anommus Tritheita- 
rum haeresis,ob Sirmiensem laudatum cano- 
nem. 12. Quatenus eum approbarit : quomodo 
Pater imperare aliquid Filio dicitur; 12. 
auí eo esse major. 


I. His totius nostre disputationis funda- 
mentis positis, ad eas jam Anonymi calum- 
nias discutiendas festimat animus, quibus 
antiquorum Patrum memoriam, et existima- 
lionem dedecorare turpiter, nequiterque est 
ausus; maxime Cyrilli Alexandrini; a quo 
etiam propugnationem hane meam exorsus, 
attingam illa primum, quibus depravatum ab 
illo Trinitatis dogma mentitur. « Rejicimus, 
inquit!, etiam Cyrillum Alexandrinum, qui 
existimasse videtur, Patrem, et Filium habere 
quidem equalem, et eamdem specie essentiam 
divinam, non tamen eamdem numero. » 
Tritheitarum videlicet affingit illi haeresim ?, 
qu:ze, uL in rebus a Deo conditis propriam in- 


ὦ Cyn. Οὕτω τε σαφῆ, χαὶ ἀσύγχυτον τὴν τῶν τριῶν 
ὑποστάσεων ἐν ὑπάρξεσιν ἰδιχαῖς ἰδιότητα τηρῶν, μίαν 
τε, καὶ ὁμοούσιον τὴν ἁπάντων βασιλίδα προσχυνήσεις 
φύσιν. 

b ld. Tes. ᾿Ἐπειδὴ δὲ ἐχρῆν εἰδέναι καὶ τὴν γεννή- 
σασαν φύσιν, καὶ τὴν γεννηθεῖσαν ἐξ αὐτῆς. 


1 Anon. c, u.— 2 De his vide 1. IV de Trin. c. ix, S 16, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


dividuo cuique naturam, ae singularem con- 
venire scimus ; 510 Trinitatis personissingulis 
singulas naturas attribuit solo numero dis- 
linetas, sub eadem specie divinitatis, qua 
ratione Dii tres erunt itidem, ut homines 
ires, Pelrus, Paulus, et Andreas. 

Hujus Cyrillianz opinionis areumentum 
capit ex illo loco, quem initio antecedentis 
capitis attuli ex dialogo primo de Trinitate. 
Ibi enim οὐσίαν esse docet Cyrillus, essentiam, 
naturamve communem, et universalem : 
ὑπόστασιν Vero naturam eamdem, qua singula- 
ris est, et individuo cuilibet affixa; quod 
exemplo trium hominum, uti fecimus, expo- 
nit : qui inter se conveniunt in eadem essen- 
tia; sed propria, et partieulari constant 
hypostasi singuli. Sic deinde Patri Filium 
consubstantialem — esse dieit, et habere 
tamen propriam hypostasim, qu: a Patris 

.hypostasi discernitur. Hoe modo con- 
junctim, ac diseretim unitos esse ambos asse- 
rit : hoe est in eadem essentia personis, et 
hypostasibus distinctos. Rursus in secundo 
dialogo, « trium divinarum hypostaseon in 
propriis existentiis proprietatem servantes, 
ait, oportere unam, et consubstantialem om- 
nium reginam adorare naturam ^, » quam 
specificam interpretatur anonymus, sub qua 
person: tres comprehenduntur, existentiam 
singulae suam obtinentes, ut in eodem dialogo 
scribit. 

Ad hee in libro undecimo ZHAesaurorum 
ponit in divinis« naturam, qus genuit, et quae 
genita est ^, » 

Denique libro tertio contra JVestortum. 
« Dicat, inquit, fortasse aliquis : quomodo 
sancta, et adoranda Trinitas, cum in tres 
diducatur hypostases, unam tamen divinitatis 
naturam efficit? Respondeo id eo fieri ; quod 
identitas substantie naturarum differentiam 
necessario.consequens, fidelium mentem ad 
unam revocat divinitatis naturam *. » 

II. Hzec sunt argumenta auctoris anonymi 
quibus Cyrillum in suspicionem voeat absur- 
de Tritheitarum heresis, quc profecto ludi- 
cra sunt, ae temeritatis inscilieque plena. 
Horum ad id summa revocatur, quod hypos- 


ὁ Id. ?AXÀ' ἴσως ἐρεῖ vic πῶς ἢ ἁγία, xal προσχυ- 
γουμένη τριὰς διορίζεται μὲν εἰς τρεῖς ὑποστάσεις, μίαν δὲ 
θεότητος ἀποτελεῖ φύσιν, ὅτι, φαίην ἂν, τῇ τῶν φύσεων 
διαφορᾷ τὸ ταὐτὸν εἰς οὐσίαν ἀναγχαίως ἑπόμενον, εἰς 
μίαν θεότητος ἀναχομίζει φύσιν τῶν πιστευόντων τὸν 
γοῦν. 


Quo 
calumni 
in alios 
omnes 
Patres 
redundaut. 


Usiam. 


Typostasi et 
usia. 


onsubstan- 
tiale. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. III. 


iases tres, et unam οὐσίαν in Deo Cyrillus 
constituit : hypostasim vero naturam esse 
particularem asserit; οὐσίαν communem , et 
specificam. Atqui si propterea male de Trini- 
tate sensisse, et haereticus fuisse judicandus 
est Cyrillus, nihil erit, cur ab eadem labe 
hzeresis, et infamia liberare velimus innume- 
rabiles alios Ecclesi: utriusque, Grzeos scili- 
cet, ae Latinos Patres; qui non aliter iis de 
rebus sunt locuti. H:wreticus ergo Basilius 
fuit : fuit et Gregorius Nyssenus, et Theodo- 
retus : nec non Ephr:imius Antiochenus, 
Maximus monachus, et martyr, Anastasius 
Sinaita, Joannes Damascenus, "Theodorus 
Abucara, Euthymius, Theorianus, Boetius, 
Rusticus diaconus, Maxentius, Hugo Ethe- 
rianus; quos in quarto de 77initate idem de 
ὑποστάσει, et οὐσίᾳ sentientes laudavimus !. 
Denique trita et vulgata est opinio ista, nec 
Cyrilli, paucorumve cum eo propria; ut hac 
de causa solus illam in se nefandce heresis 
infamiam suscipere debuerit. Verum quid 
non audet impietatis temeritatisque comes 
ignorantia? Sane hec ipsa fecit, ut prapos- 
tere Cyrilli mentem, imo totius Christianz 
antiquitatis, Anonymus, adeoque nec nomi- 
nandus, iste calumniator acciperet. 

Cui quidem perbrevi hac una responsione 
saüsfaeimus : et ad eamdem personarum 
trium substantiam (quod est τὸ ὁμοούσιον) sin- 
gularum vero differentiam explicandam, 
recte veteres exemplum de humana natura 
sumpsisse, quae et eadem est essentia in om- 
nibus ; et in singulis, proprietatibus est solis 
individuis distincta : neque propterea concludi 
ex eo debere, parem et eamdem esse utrobi- 
que rationem ; uL sintin Deo nature numero 
totidem, quot persone; quemadmodum in 
homine multiplieatis individuis fit natura ipsa 
multiplex. Hoesi, pro eo ae meretur, et vero 
res ipsa postulat, explanare voluero , longior 
erit oratio : tum hie describenda erunt omnia 
que alibi, hoc est in quarto libro de 7?nitate 
capite presertim decimo-tertio accurate dis- 
serui. Quod ne facere necesse sit, plenam 
istius loci tractationem inde repetere lectorem 
meum jubebo : nune vero summatim qua 
sunt illic tradita, et probata perstringam. 

IIl. Arii fuit hec heresis : Filium, quia 
genitus est a Patre, eodem esse posteriorem, 
ac minorem; neque vere, proprieque dictum 
Deum : quoniam qui verus, ac summus est 
Deus, eum oportet esse ingenitum, et a nullo 


* 


je 


communicatam habere substantiam. Itaque 
non persona tantum, et subsistendi modo, ac 
proprietate ; sed natura etiam, et essentia 
diversum a Patre, qui solusest verus, et sum- 
mus Deus, esse Filium, Arianorum tuit insania: 
qua laborat hodieque Socinianorum, et Pho- 
tinianorum impura factio; etsi multo, quam 
illi, deterius et intolerabilius errat in Christo, 
quem nihil supra communem hominem ha- 
bere predicat. Adversus hanc igitur Arianb- 
rum bsresim suscepto certamine ?, veteres 
in id potissimum incubuerunt, ut ostenderent 
ejusdem prorsus essentie, ae nature esse 
Patrem ae Filium, hoc est illi hune &equalem 
nec inferiorem ulla re : quamvis Pater a 
nullo productus, Filius a Patre sit genitus ; 
neque vero persone diversitatem, atque alte- 
rius processionnem ab altera, c&qualitati huic 
obstare, vel ejusdem nature communioni. 
Cui rei signifieande aptissimum  judieavit 
Nieena synodus τοῦ ὁμοουσίου, id estconsub- 
stantialis nomen : quod per se, 80 precisa 
nolione nihil aliud indicat, nisi eamdem οὐσίαν, 
id est essentiam, sive naturam, aut substantiam; 
in quam sie individua sub eadem proxima 
comprehensa specie inier se conveniunt, 
ut hae ratione paria sint, et qualia 
singula singulis ; nec sit ullum in es- 
sentia, vel definitione diserimen. De unitate 
porro numerica, vel singularitate communis 
substantite, nihil expresse in fidei regula 
synodus illa ponendum censuit : cum id inte- 
rim ex iis, qua constituta ibi sunt,et posita, 
necessario consequatur. Quz causa fuit illius 
assumendz, qua erat in promptu, similitu- 
dinis ex ereatis naturis, et substantiis : in 
quibus videmus singulos quosque homines, 
exempli gratia, pares inter se esse natura, 
nec unum alteri antecellere iis in rebus, qua 
ad essentiam spectant : tametsi diversis ab se 
invicem notis, ac proprietatibus distent ; et 
alii sint aliis crigine priores ae posteriores, 
atque ab illis gignantur isti, non ab istis illi 
vicissim oriantur. 

IV. Hoc ut melius intelligeretur, de οὐσίᾳ et 
ὑποστάσει pressius, ac subtilius disputare sunt 
coacti ; et quee ambarum esset differentia, ex 
ipsis, quee notee magis sunt, creatis rebus in- 
vestigare. Cum igitur hoc animaverterent, 
homines omnes, uti Petrum, Joannem, An- 
dream, et esteros, eadem essentia, et defini- 
tione censeri; hoe est cum quid sint, ac 
quie sit natura singulorum queritur, idem 


1 Cap. vit et ix.— 2 Vide Greg. Nyss. lib. 1 cont. Eun. ed. Grets. 


Synodi 
Nicene 
consilium in 
assumendo 
consubstan- 
tialis 
vocabulo. 


Qua ratione 
Patres Nice- 
ni ad statu- 
endam 
differentiam 
inter natu- 
ram et 
hypostasim 
suntadducti 


Horum vo- 
cabulorum 
interpreta- 
tionem a 
rebus crea- 
tis 
sumpserunt 


16 


de omnibus singillatim responderi, esse ho- 
minem, id est animal rationis capax : et hos 
ipsos tamen certis proprietatibus, ac notis a 
se mutuo discerni; ut non idem Petrus esset 
qui est Joannes : nec essent communes isi: 
cujusque notecumreliquis hominibus, quem - 
admodum essentia, et definitio est illa com- 
munis : hoc ergo considerantes, sic apud se 
statuerunt, οὐσίαν, sive naturam, et essentiam; 
quam definitio explicat, esse aliquid com- 
mune omnibus sub eadem forma compre- 
hensis : quod autem ex hoc communi, et pro- 
prietatibus ilis, notisque conflatur, hoc 
individuum, sive ἄτομον ideo vocarunt, sumpto 
a philosophis nomine, quod communicari , et 
quasi dividi ac spargi in plures non poterat. 
Postea personam et hypostasim nominare in- 
sütuerunt; iis de causis, quas in quarto de 
Trinitate plenius explicavimus. 

Rursus cum se ad contemplandum, enar- 
randumque Trinitatis mysterium contulissent 
in quo tres sunt re a se distincti, non tamen 
essentia, vel natura, et quasi definitione, 
propterea quod tres isti Deus unus sunt, sola 
originis proprietate, ac mutua in se habitu- 
dine diserepantes ; ut unus sit Pater, a nullo 
produetus alio ; alius sitab eo genitus Filius; 
tertius ab utroque procedens Spiritus sanctus: 
nihil ad hoe utrumque declarandum, aptius 
invenire potuerunt, quam ut ab Trinitatis 
imagine, hoc est rationali substantia preeser- 
tim homine, transferrent illum, quem dixi, 
communis, ac proprii, enarrandi, appellan- 
dique modum. Quocirca id, in quo tres illi 
unus sunt Deus, οὐσίαν, id est essentiam, sub- 
stantiam, ae naturam nominarunt, quia com- 
mune tribus est,et sine ulla varietate singulis 
ex :quo tribuitur : quatenus autem nume- 
rantur tres, et propriis notionibus differunt, 
personas, et hypostases, ae subsistentias dixe- 
runt. Qua in re, translationeque nominum, 
et horum interpretatione ab rebus creatis 
capienda, in hoe unum intenti fuerunt, in 
quo similitudinis ratio constabat, quod aliquid 
esset, quod plures communiter dicerentur, et 
quid singuli essent sciscitanti, statim respon- 
deretur ; aliud vero, quod uni peculiare sie 
esset, ut eo discerneretur a ceteris ; quemad- 
modum autem commune illud esset; atque 
utrum numero, an specie duntaxat unum 
haberetur, curz illis non fuit. Credo enim 
reperire aliquid possent ejusmodi extra divi- 
nitatem, unde ad hane similitudo traheretur, 


| August, lib. de Trin, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


quod unum numero, aesingulare, communis 
esset nihilominus essentia multorum. Hoc 
cum in rebus creatis frustra quereretur, eo 
certe, quod occurrebat unicum, contenti esse 
debuerunt, et vero fuerunt; quod idem specie 
ac definitione, et eatenus indivisum, in plura 
spargeretur, sine ulla detractione, et imminu- 
üone sui. Hcc est usitat: apud Patres simili- 
tudinis ratio, quz? ex formis rerum creatarum 
et qua iisdem subjecta sunt, individuis petita, 
utcumque divine communitatem essentiz, et 
personarum proprietatem adumbrando expli- 
cat. Quem quidem exponende Trinitatis mo- 
dum latius edisserit Basilius epistola quadra- 
gesima tertia. 

V. Jam quisquis ex ea comparatione non 
similem modo, sed eamdem ex omni parte 
rationem utrobique statuit, et exigit, non 
tam importunus homo est, quam vanus, ac 
ludibrio dignus. Nee enim animadvertit, isto 
modo, et instituto perimi similitudines omnes, 
qua conditis ex rebus ad informandam divi- 
narum intelligentiam persepe capiuntur. Quid 
estilla comparatione frequentius,quam ad Tri- 
nitatem assilimilandam crebro adhibent sancti 
Patres, preque ezeteris Augustinus; ex natura 
hominis, animaque ralione przdita, tan- 
quam illias imagine depromptam? ta 
enim disputant', sic in divinis esse Patrem, 
et Filium , ct Spiritum sanctum a se dis- 
tinctos tres, ct unam (rium essentiam : 
quemadmodum tria hec in homine, mens, 
memoria, et voluntas , inter se discre- 
pantia, una, eademque sunt animae sub- 
slantia.Quod si illorum exemplo cavillari quis- 
piam velit, potest. nane omnibus antiquis 
Patribus inferre calumniam, ut eos dieat, 
nullum prorsus in Deo personarum, aut hy- 
postaseon agnovisse discrimen ; et Sabellianos 
ad unum omnes fuisse, quandoquidem tres 
illze facultates animae non subsistunt per sese, 
nee sunt hypostases. Vides quem exitum 
habeat anonymi calummniatoris, et similium 
furor : et quam ridieuli contemnendique sint, 
qui tam futili, ac ludiero argumento tantas 
res commovere non sunt veriti. 

Nee ea, quae dieo, velim sie accipi, quasi 
veteres illi, qui divinam naturam cum hu- 
mana, et hujus cum illa communitatem con- 
tulerunt : et ita singulas personas uni divini- 
tati; sicut homines singulos uni humanilati 
subjecerunt ; nullam significationem dederint 
éjus differenti:e, qua» inter ambo cernitur. 


Quacumqui 

comparatio 
non in 
omnibus 
quadrat. 


Eamdem 
numero ii 
divinis 
naturam, 
humanis 


juod pro- 
batur 
aliquot 
Patrum 
latis Jocis 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. III. 


Non est ita. Etenim plerique illam adnota- 
runt : et eamdem numero in tribus personis 
divinam esse naturam ; in hominibus vero 
non numero eamdem, sed specie ; suo tamen 
modo communem utramque dixerunt. Viden- 
da plane sunt, qua hac de re in quarto libro 
de Trinitate, pr:esertim capite xirr, scripsi- 
mus. Ex quibus Joannis Damasceni locus pr: 
esetéris observandus est ! : qui discrimen illud 
communitatis et singularitatis inter utramque 
substantiam pulcherrime describit. Naturam 
enim hominis docet communitatem, sive 
universitatem habere sola ratione constan- 
tem ; cum reipsa non una quepiam univer- 
salis existat, sed cogitatione dunlaxat, intelli- 
gentieque modo : quatenus Petrum, ac Pau- 
lum, propter nature similitudinem, in unam 
speciem cogimus ; at individua cjusdem spe- 
ciei, re esse divisa, nee mutuo connexa. Nam 
Petrus a Paulo se toto disjungitur. E contrario 
vero naturam divinam reipsa unam esse, 
adeoque singnlarem ratione vero, quasi diffu- 
sam in plures personas. Has autem sola cogi- 
tatione divisas esse: cum ita re a semutuo dis- 
tinguantur, ut non sint separate, nec extrase 
invicem consistant. Quam etiam ob causam 
non, ut tres homines dicimus, ita tres deos 
numerari. Hae Joannes Damascenus : cui et 
alios permultos, eoque longe vetustiores ad- 
scripsimus. 

VI. Ac licet antiqui Patres in declarando 
Trinitatis dogmate, differentiam istam non 
tam enucleale acsubtiliter exposuerunt,quam 
qui postea secuti (ut est. theologic recentioris 
indoles, eo certe nomine commendanda, quod 
ea diducit, et evolvit, qui apud antiquos com- 
pressa, et involuta latebant) nihilominus satis 
illa perspicue pro instituto, et commentandi 
genere suo tradiderunt. Declarant hoe illa 
veterum testimonia, Grecorum, ac Latino- 
rum, que in quarto de Trinitate perscripsi * : 
in quibus lucet illud, quod dixi; quamvis 
naturam divinam, ejusque communitatem 
eum specie eitima, ut puta hominis, et ejus 
generali statu, quam schola vocant unversa- 
litatem, conferant, nihilominus eosdem ipsos 
intellexisse, non esse parem in omnibus 


αὶ Basit. cap. xvit de Spiritu Sancto. "Ag! οὖν 
τοῦτο νοοῦσι τὴν ὑπαρίθμησιν, τὴν τοῦ χοινοῦ εἰς τὰ ὃπε- 
σταλμένα διαίρεσιν ; 

b lbid. ᾿Αλλ᾽ οὐχ ἂν πιστεύσαιμι εἰς τοσοῦτον αὐτοὺς 
παραπληξίας ἐλαύνειν, ὥστε φάναι τὸν θεὸν τῶν ὅλως, 


1 Lib. I, cap. xi. — 2 Cap. xim et xiv. 


Tow. VI. 


utriusque conditionem, neque vel divinam sic 
esse communem, quomodo est humana ; vel 
divinas personas ita sua quasque natura con- 
stare numero diversa, quemadmodum homi- 
nes singuli propriam habent ab similibus 
suis numero discrepantem. Horum locorum 
unum alterumve, vel omissum illie, vel ad 
confutandam Anonymi ἀλογιστίαν in. presentia 
necessarium, referre hic oportet. 

Ex iis unus erit Basilii in libro de Spiritu 
sancto, capite xvi, ubi nonnullorum stultam 
opinionem refellit, qui Spiritum sanctum 
aiebant non συναριθμεῖσθαι id est conmumerari, 
Sed ὑπαριθμεῖσθαι, id est subnumerari personis 
ceteris, tanquam minime his :&qualem. Con- 
tra quos disputans, primum constituendum 
esse dicit, cujusmodi subnumeratio ista. sit ; 
atque hoe ex philosophia repetendum. Hsc 
enim docet nominum alia esse communia, 
quorum significatio plura complectitur; alia 
magis speciatim usurpata ; alia particularia. 
Velut substantie? vocabulum generale aliquid 
sonat, quod in omnia convenit tam animata, 
quam inanima : animalis vero vox non tam 
late diffunditur, tametsi varias sub se formas 
complectitur : sic etiam Aomo universalem 
naturam indicat, sed pauciora continentem, 
quam animalis vocabulum : Petrus denique, 
ac Paulus particularia sunt nomina, nec ulla 
ratione communia. Tum qusrit, «an hoc 
ὑπαρέθμησιν vocent, ejus, quod commune est, 
in suhjecta divisionem ?. » Quod sie deinde 
rejicit :« Atqui persuadere mihi non possum, 
illos eo dementi: processisse, ut asserant, 
universorum Deum velut q;amdam esse com- 
munitatem, quz sola ratione consideretur, et 
in nulla subsistentia exstantiam habentem in 
inferiora dividi ^. » Nihil apertius dici potuit 
ad falsam illam Anonymi diluendam suspicio- 
nem. Nam divinam substantiam, sive natu- 
ram negat esse create, quam speeificam 
appellant, similem. Hane enim ratione sola 
consistere ait, hoe est non unum esse quip- 
piam, (quod reale nominant, vel qui barbare 
magis, ae putide loquuntur, a parterei, sed 
intellectione, cogitationeque sola collectum, 
et quasi unum effectum in subjecta individua 


ὥσπερ χοινότητά τινα λόγῳ μόνῳ θεωρητὴν, ἐν οὐδεμιᾷ 


ὑποστάσει τὸ εἶναι ἔχουσαν εἰς τὰ ὑποχείμενα διαιρεῖ- 
σθαι. Vide Nysseni insignem locum ex libro primo 
contra Eunomiui citatum infra libro XII, cap. 
L8 


Inconside- 
rantiam. 


Subnume- 
rationem, 


Ratione 
spectabilis. 


Item. Cyrilli 
qui ab 
Anonymi 
calumnia 
vindicatur. 


18 


multiplicari, ac dividi. Ubi quod dicit, natu- 
ram universalem in nulla ὑποστάσει habere ut 
sit, non de subjectis individuis accipiendum 
est ὑποστάσεως nomen : sed pro vera et solida 
rei exstantia sumitur; quam non habet na- 
tura communis λόγῳ θεωρητὴ : cum alioqui in 
subjectis individuis existat: sed non ea 
ratione, qua est λόγῳ θεωρητὴ, atque com- 
munis. Hujus ergo speciei ac nature dis- 
similis est tum natura divina, tum ejus 
communitas. Nam et existit reipsa atque 
ideo singularis est ex sese; et una eadem- 
que numero, ac singularis, nihilominus, 
communicata tribus, subsistit in singulis : 
et est zndivisa in divisis, ut recte Joannes 
Damascenus affirmat ^. Vide Gregorii Na- 
zianzeni disertam de unica, et singulari 
Dei natura professionem, cujusmodi ab 
Athanasii traditam approbat in oratione XxI. 

VII. Alter est Cyrillus illeipse, quem Ano- 
nymus infamia sacrilegi erroris aspersit. 
Hujus vero non pauca exstant diserta satis, 
expressaque testimonia, qua alienum ab ista 
suspicione fuisse declarant sanctissimum, et 
eruditissimum virum.Ex quibus aliqua prolata 
sunt a nobis in quarto libro de Trinitate, 
capite xii. Nune. uno contenti erimus, qui 
omnem dubitationem éximit, ex dialogo de 
Trinitate, ubi sic scribit : « Intelligitur 
enim Deus, inquit, et Pater existens per 
sese sed et Filius per se, privatimque 
subsistit. Verum etsi propriam hypostasim 
uterque diversam habeat; non tamen peni- 
tus, et ex toto divelli se ab alio patitur. 
Non enim disjungi potest a Patre Filius ; sicut 
Angelus ab Angelo : sive ut in nostro genere, 
hic ab isto, totus a toto fortasse dirimetur. 
Sed nee ad absolutam divisionem differenti: 
ratio perveniet, ita ut seorsim plane utrum- 
que constituat : alioqui duo essent dii; sed 
cum una, solaque sit, et intelligatur divinitas ; 
viventem, et subsistentem  contemplabimur 
in Patre Filium, et vice versa, in Filio Pa- 
trem ^, » 

Hine apparet, non existimasse Cyrillum 
Patrem et Filium naturas habere singulas : 
sieut Socrates ct Paulus: vel Michael et 


& Dawasc. lib. T, eap 1t. ᾿Αμέριστος γὰρ ἐν μεμερι- 
σμένοις, εἰ δεῖ συντόμως εἰπεῖν, ἣ θεότης. 
b CxmiLL. Νοεῖται μὲν γὰρ ὃ θεὸς, χαὶ πατὴρ ἐν 


ὑπάρξει τῇ καθ’ ἑαυτὸν, ὑπέστηχε δὲ αὖ xol ὃ υἱὸς ἰδι- 


κῶς, ἀλλ᾽ εἰ χαὶ ἰδίαν ὑπόστασιν ἑχάτερος ἐπετέμετο, τὸν 
γοῦν εἰσάπαν διορισμὸν οὐ προσίεται" οὐδὲ γὰρ ἂν διορί- 
ζοιτο τοῦ πατρὸς ὃ υἱὸς, ὥσπερ ἄγγελος ἀγγέλον, χαὶ μὴν 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Gabriel ; qui propterea duo homines, aut duo 
Angeli numerantur: eo quod penitus, ae se 
totis distincti, divisique consistunt: nec in se 
invicem immeant, seseque pervadunt. At 
divine persons, ita proprietatibus suis a se 
mutuo discernuntur, ut tamen eamdem nu- 
mero communem habeant essentiam ; cujus 
gratia in se invieem insunt. Vide insuper 
librum XI ZAesauri , ubi aecurate declarat, 
quemadmodum natura divina eadem, et 
singularis eum personarum differentia con- 
sistat. 

VIIH. Atque ut recta, et ambage omni sub- 
mota, Anonymi occurramus argumento, 
negamus ex eo sequi, ὑπόστασιν Omnem, etiam 
divinam, propriam habere, singularemque 
naturam, quam non habet alia hypostasis , 
quod Cyrillus οὐσίαν universe definit, naturam 
communem. pluribus ; hypostasim vero, sin- 
gulare aliquid, et individuum sub specie 
comprehensum. Primum enim non dicit 
Cyrilus illo, quem citat Anonymus, loco 
ὑπόστασιν 6586 naturam singularem, sive potius 
οὐσίαν, (non enim naturae, sed οὐσίας vocabulo 
ibi utitur) verum οὐσίαν absolute ait esse id 
quod commune est, et definitioni subjicitur : 
hypostasim vero, singulare, et uni affixum. 
Hoe autem recte intelligitur, si natura quze- 
piam singularis, certis proprietatibus affeeta, 
determinataque sit; quamvis numero eadem 
aliis proprietatibus velut modificata, alia con- 
stituat individua, sive hypostases alias. Nam 
ilud unum hypostasis ratio postulat, ut ex 
communi et proprio eoalescat; quacumque 
tandem sit illa communitatis ratio, hoe est 
sive in natura per se individua, et revera una 
reperiatur: sive in ea, qua non re una est, 
sed ratione duntaxat, et intelligentia. Imo, 
ut paulo aliquid mirabilius dicam ; magis 
individua, et singularis est hypostasis illa, 
qua ex obc(a;singulari, et proprietate itidem 
singulari constat, quam qusB ex οὐσίᾳ eom- 
muni, et singulari duntaxat proprietate con- 
flatur. Quocirca multiplieatis individuis, et 
suppositis, non est necesse naturas ipsas mul- 
üplicari, pluresque numero fieri; sed eadem 
variis subjici potest individuis notis, quae 


xai ἐν τοῖς χαθ᾽ ἡμᾶς, ὃ δεῖνα τοῦ δεῖνος, ὅλος ὅλου 
διεστήξει τυχὸν, οὔτε μὴν xal διαμπὰξ ἐλάσει τῆς διαφο- 
ρᾶς ὃ λόγος, ἀνὰ μέρος ὁλοτρόπως ἑἕχάτερον ἱστάς. ἢ 
γὰρ ἂν εἶεν xa δύο θεοί. μιᾶς δὲ καὶ μόνης οὔσης τε, καὶ 
νοουμένης θεότητος, ζῶντα, καὶ ὑφεστηχότα χαταθρήσαι- 
μεν ἂν ἐν πατρὶ τὸν vlov, xol μὴν καὶ τὸ ἔμπαλιν, του- 
τέστιν xa ἐν υἱῷ τὸν πατέρα. 


Hypostasim 


ituroe divi- 
e commu- 
nitas et 
ngularitas 
. Patribus 
struitur. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. III. 


hane ipsam determinent, et plures consti- 
tuant hypostases. Unde οὐσία divina τρισυπόσ- 
τατος à Dionysio vocatur , quasi frisubsistens. 
Hue adjungi debet, quod ex Joanne Dama- 
sceno, aliisque Grecis philosophis, ac theo- 
logis supra docuimus, unzm numero natu- 
ram, velut hominis, ut est in Pelro, dupliciter 
considerari posse, vel absolute, et ratione 
definitionis, qua videlicet animal est ratione 
praeditum : vel quatenus propriis et peculia- 
ribus Petri notis affieitur. Priore modo, etiam 
communis appellatur: quia sola hec in illa 
considerantur, que. communia Petrus habet 
cum reliquis hominibus: posteriore vero 
modo, partieularis est, et individua. Unde 
Verbum asserunt non assumpsisse naturam 
hominis communem , ut ab omnibus indivi- 
duis separata spectatur: sed communem , 
quae est in aliquo singulari. Multo ergo magis 
natura divina, qua per se, ac revera, non 
ratione tantum, una est, et individua, in qua- 
libet divinarum personarum ita propria cu- 
jusque considerari potest, ut nihilominus 
menti nostrze sub alia notione communitatis, 
et quasi definitionis occurrat. 

IX. De hae singularis in Deo commu- 
nitate nature, permulta scitu digna collegit 
Euthymius variis ex Patribus in Panoplice 
titulo secundo : ex quibus duo tantummodo 
referam, adversus imperitam Anonymi cavil- 
lationem, Grecis interpretandis doctoribus 
utilia. 

Primus locus est Maximi martyris: qui de 
unitate ac Trinitate in eadem divinitate dis- 
putans, quam Graci theologi post Dionysium 
ἡνωμένην, xol διαχεχριμένην θεολογίαν  vocant!, 
ambas illas inter se comparat, et inter alia, 
non sic habere se dicit, tanquam « ἣ μονὰς sit 
commune aliquid, et universale, quod sola 
cogitatione spectatum a Trinitate, velut a par- 
ticularibus sibi subjectis differat: cum sit sub- 


& Max. apud Euth. Ἢ ὡς χοινόν τι, xoà γενιχὸν, 
xa ἐπινοίᾳ μόνη θεωρητὸν τῶν ὑπ᾽ αὐτὸ μερικῶν παρήλ- 
λαχται τῆς τριάδος. ἣ μονὰς οὐσία χυρίως αὐθύπαρχτος 
οὖσα, χαὶ δύναμις ὄντως αὐτοσθενής. 

b στη. tit. IT. ᾿Επὶ πάντων τῶν χτισμάτων, ἣ μὲν 
τῶν ὑποστάσεων διαίρεσις πράγματι θεωρεῖται. πράγ- 
ματι γὰρ 6 Γαύριὴλ τοῦ Μιχαὴλ χεχώρισται, xoi ὁ 
Πέτρος τοῦ Παύλου, χαὶ τὰ λοιπὰ δὲ ὁμοίως. τὸ δὲ χοι- 
νὸν αὐτῶν, χαὶ τὸ ἕν, ἐπινοίᾳ διαγινώσχεται. ἐπινοίᾳ γὰρ 
μόνῃ νοοῦμεν τὴν ἀγγελότητα τυχὸν, χαὶ τὴν ἀνθρωπό- 
τητα. ἐπὶ δὲ τῆς θείας τριάδος, ἀνάπαλιν" τὸ μὲν χοινὸν 
αὐτῶν͵ χαὶ τὸ ἕν, πράγματι θεωρεῖται: πραγματιχῶς γὰρ 


1 Lib. de Div. nom. cap. 1,—2 Cap. xiu, S 19. 


19 


stantia proprie per se existens, et virtus 
revera per sese valens*. » 

Alter loeus sine auctoris nomine, postea 
prolatus in eodem titulo, et ei consentaneus, 
quem ex Damasceni primo libro capite unde- 
cimo, in quarto de Trinitate descripsimus?, 
est hujusmodi : « In omnibus creaturis hypo- 
staseon separatio reipsa consideratur. Nam 
reipsa Gabriel a Michaele diremptus est, et 
Petrus ἃ Paulo: quod autem commune est 
ipsis, et unum, sola cogitatione dignoscitur. 
Quippe sola cogitatione intelligimus Anzeli- 
tatem, ut ita dicam, et humanitatem. At vero 
in divina Trinitate contrarium accidit. Scimus 
enim reipsa unum esse Deum, ct unam, 
eamdemque naturam, et/ potestatem, et sapien- 
tiam, ac virtutem, et actionem, atque unam, 
et eamdem voluntatem. Verum hypostaseon 
divisio nuda cogitaüone intelligitur. Non 
enim personalem circumscriptionem cogitare 
audemus, neque localem distantiam, neque 
aliam quampiam separantium proprietatum ; 
preterquam paternitatem, filietatem, et pro- 
cessionem. Atque hac ratione quadam excel- 
lente, qui est supra ommnem substantiam. 
Hine est, quod unum Deum tres illos dici- 
mus, cum perfecte, ac reipsa hypostases 
eorum dividere nequeamus, qua quidem et 
indivise dividuntur, et sine junctione jun- 
guntur, propter eximiam simul, et super- 
substantivam ipsorum divisionem pariter, et 
copulationem?, » Unus hie locus communem 
de Trinitate veterum sensum, et constitutz 
ab illis in essentia communitatis, differentize 
autem in personis modum acrationem egregie 
declarat; atque ab  Tritheitarum perfidia 
procul eos abfuisse probat: et hos inter Cyril- 
lum: qui communem habuit cum reliquis 
nature et hypostaseos differentiam, ex qua 
stulte praejudicium de illa haeresi in uno 
Cyrillo faeit Anonymus. 


οἴδαμεν, ὅτι εἷς εἰσὶ θεὸς, καὶ μία, xat ἢ αὐτὴ φύσις, καὶ 


ἐξουσία, χαὶ σοφία, xot δύναμις, xxt ἐνέργεια, καὶ ἕν, xol 
τὸ αὐτὸ θέλημα. ἣ δὲ τῶν ὑποστάσεων διαίρεσις ἐπινοίᾳ 
ψιλῇ νοεῖται. οὔτε γὰρ προσωπιχὴν περιγραφὴν ἐννοῆσαι 
τολμῶμεν, οὔτε τοπιχὴν διάστασιν, οὔτε τι τῶν ἄλλων 
ἀφοριστιχῶν ἰδιοτήτων, πλὴν πατρότητος, χαὶ υἱότητος, 
καὶ ἐχπορεύσεως. x«l ταῦτα δὲ ὑπερφυῶς, xal ὑπερου- 
σίως. διὸ xaX ἕνα θεὸν λέγομεν αὐτοὺς, μὴ δυνάμενοι 
διελεῖν τελείως, χαὶ πραγματιχῶς τὰς ὑποστάσεις αὐτῶν, 
ἀδιαιρέτως διαιρουμένας, χαὶ ἀσυνάπτως συναπτομένας, 
διὰ τὸ ὑπερφυὲς ὁμοίως, καὶ ὑπερούσιον τῆς τε διαιρέσεως 
αὐτῶν χαὶ συναφείας. 


Eximius de 
Trinitate 
locus. 


Emendatur 
quidam 
Cyrillilocus 


Naturarum. 


Hypostaseon 
aut 
personarum 


Naturarum 
differentia .. 
pro 
hypostaseon 


20 


X. Nam quod in libro tertio contra JVesto- 
rium, eumdem Cyrillum ait in Trinitate 
φύσεων discrimen constituere, de hoc loco jam 
actum est a nobis in quarto de Z'rinitate!: ubi 
φύσιν ab illo pro ὑποστάσει, sive supposito, non- 
nunquam accipi ex antiquorum sententia 
diximus. De quo vide qua iterum in quarto 
hujus operis, capite v1 et vir, disputavimus 
ad famosum illud Cyrilli dictum: Post uni- 
tionem, unam esse. duntaxat naturam Incar- 
natam Verbi. Verum si quis attentius con- 
templetur locum illum Cyrilli, quem ex tertio 
contra Nestorium intentat Anonymus, facile 
assentietur erudito vero, qui editioni Romane 
conciliorum pr:fuit. Hie enim ad oram libri 
adnotavit pro φύσεων, leeendum esse ὑποστάσεων, 
aut προσώπων, quodetiam nupere auctor edi- 
tionis Cyrilli secutus est. Nec est dubitandum 
quin ita Cyrillus scripserit: Alioqui putida 
esset, et non ferenda paucis in verbis ejusdem 
vocabuli contraria significatio, et conflictus 
secum Cyrilli. Verba ejus ipsa, ne quis emen- 
danda non eenseat, aut criminari temere 
malit, hic adseribam. « Dicat aliquis, inquit, 
quonam modo saneta, et adoranda Trinitas 
dividitur in hypostases tres, οἱ unam divini- 
tatis naturam efficit? Respondemus hoc eo 
fieri, quod naturarum diserimen necessario 
consequens identitas in substantia , fidelium 
intellizentiam ad unam revocat divinitatis 
naturam^. Manifestus hiec est librariorum 
error, qui φύσεων διαφορᾷ, perperam pro ὑποσ- 
τάσεων scripserunt. Reliqua ejusdem Cyrilli ab 
Anonymo in invidiam adducta,ex dictis hae- 
tenus explicari possunt. 

De Dionysio Alexandrino, quem impostor 
ille rejicere se dicit^, cujus nauci faciendum 
est judicium, nihil quod respondendum hie 
esset, omisimus in primo libro de 7rinitate?. 
Nonnulla scriptis ille suis immiscuit, ante- 
quam Ariana heresis exstitisset, parum dieta 
commode, quis Athanasius purgavit libro 
singulari; quem adversus Arianos hoc ipsum, 
quod hzreticus perinde facit Anonymus, Dio- 
nysium in partes trahentes, elucubravit. 
Defendit hune Facundus ipsemet Hermia- 


ὦ Cxmr. lib. ΠῚ cont. Nest. ᾿Αλλ᾽ ἴσως ἐρεῖ 
τις πῶς $ ἁγία, χαὶ προσχυνουμένη τριὰς, διορίζεται 
μὲν εἰς τρεῖς ὑποστάσεις, μίαν δὲ θεότητος ἀποτελεῖ φύσιν ; 
ὅτι φαιὴν ἄν, τῇ τῶν φύσεων διαφορᾷ, τό ταυτὸν εἰς 
οὐσίαν ἀναγχαίως ἑπόμενον, εἰς μίαν θεότητος ἀναχομίζει 
φύσιν τῶν πιστευόντων τὸν νοῦν. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


nensis, a quo criminosasillius voces excerpsit 
Anonymus. 

XI. Quid quod Hilarium etiam, tantum 
virum, et catholie: fidei columen, decusque 
Gallieana& quondam Ecclesie, proscribit, ac 
rejicit, cum illa sua plena fastus, arrogan- 
üseque formula: « Rejieimus, inquit, et 
Hilarium? » Putes cum hzc audias, specimen 
aliquod loqui gravitatis, et auctoritatis, non 
obscurum, ae despicatum nescio quem homun- 
culum, neque valde acutum, et nimis pro- 
fecto confidentem. 

Solent interdum sanctissimi Patres quae 
sunt ab hereticis tolerabiliter dicta laudare, 
tametsi ab exacta fidei regula nonnihil distent. 
Fecit hoe in libro de Synced/s Hilarius; qui 
hereticorum. conventuum decreta quzdam, 
quod et minus , quam czetera, impietatis, et 
aliquid eatholieze integritatis haberent, hac 
ex parte duntaxat, qua sana erant, appro- 
bavit. In quo gravium, et sapientum homi- 
num judieium est secutus, qui sie existima- 
runt: « non solum ex malis eligere minima 
oportere: sed etiam excerpere ex his ipsis si 
quid inesset boni?. » Sirmiensis synodus 
contra Photinum ab dimidiatis Arianis habita, 
nonnulla de fide statuit pravis admista proba 
et recta. Hzec, dissimulatis, vel commodam in 
sententiam deflexis illis, ita commendavit, et 
ilustravit Hilarius, ut a fidei catholice, ac 
Nieene sinceritate nullo modo discedat. Sir- 
miensis synudus in anathematismo secundo 
et tertio : « Si quis, ait, Patrem et Filium 
duos dicit Deos, anathema sit. Et si quis 
unum dicens Deum, Christum autem Deum 
ante ssecula, filium Dei obsecutum Patri in 
creatione omnium non confitetur, anathema 
sit". » Hac Sirmiense concilium apud Hila- 
rium, cujus Latina paululum a Grecis diversa 
sunt. Ad hec igitur quid tandem Hilarius? 
Num dubia et obscura dedit indicia catholici 
de Trinitate sensus, ac Niceno decreto con- 
sentanei? « Rerum , inquit, nobis absolutam 
intelligentiam ipsa illa nominis religiosa pro- 
fessio tribuit. Cum in damnatione sit Patrem 
el Filium duos Deos dicere: et rursum ana- 


b Sirm. synod. apud Athan. lib. de Syn. et 
Soer. lib. II, cap. xxx. Εἴ τις τὸν πατέρα, xal τὸν 
υἱὸν δύο λέγει θεοὺς, ἀνάθεμα ἔστω. Καὶ εἴτις λέγων 
θεὸν τὸν Χριστὸν πρὸ αἰώνων υἱὸν τοῦ θεοῦ ὑπουργηχότα 
τῷ πατρὶ εἰς τὴν τῶν ὅλων δημιουργίαν μὴ ὁμολογοίη, 
ἀνάθεμα ἔστω. 


1 Cap. vir, $ 8 οἱ seq.— 2 Cap, v, $ 10.— 3 Cic. init. lib. ΠῚ de Off. 


Hilarius 
vindicatur. 


Quomodo 
Pater 
aliquid 
lio impe- 
rarit. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. IIT. 


thema sit filium Deum negare substantia: 
diverse altérius ab altera, opinio in predi- 
candis diis duobus excluditur. Non enim ex 
alia preeter illam Dei Patris, ex qua Dei filius 
intemporalis est natus, essentia. Nam eum 
necessario Deum Patrem confitemur, et abso- 
lute Christum Dei filium Deum przdicamus, 
et inter haee duum Deorum sit irreligiosa 
eonfessio: non possunt secundum nature 
indifferentiam, et nomen indifferens non 
unum esse in essentie genere, quorum essen- 
tie nomen non licet esse nisi unum. » Quid 
ad plenam , et absolutam catholici dogmatis 
confessionem desiderari potest illis in verbis? 
Duos esse negat Deos, Patrem et Filium ; 
negat diversam esse substantiam amborum, 
aut essentiam. Nec ista solum, que sunt accu- 
ratissim:e pietatis, affirmat: sed in Sirmiensi 
quoque decreto contineri docet, quem unum 
videlicet finem in illo sibi libro praefixit: ut 
istam Arianse portionem secte dissociaret ab 
reliquis, et in Catholicorum partes, ac velut 
eastra transferret. Quod si qua sunt illis 
immista, paululum ab sincere fidei norma 
distantia, fuit hiec, ut Hilarius fecit dissimu- 
lare prudentis. 

XII. Quanquam haud adeo sunt poeni- 
tenda, que anathematismus iste concepit : 
Deo Patri obsecutum esse filium Dei, et 
eumdem eonsubstantialem Deum. Tollit enim 
vel certe minuit horum invidiam, reliquorum 
adjunctio, dum et unus cum Patre Deus, et 
ejusdem cum eo substantiz esse Filius dicitur. 
In Grecis, obseguendi verbo, quod magis 
offendit, respondet ὑπουργεῖν, quod significare 
potest, operam alicui prebere, vel simpliciter 
ab alio ad opus applicari ; quo sensu de Verbo 
quidam antiquorum illud usurparunt apprime 
Catholiei ut lrenzus, et Clemens Alexan- 
drinus. Est enim Verbum!, δύναμις, id est 
virtus Patris, et potentia, qua illa omnia con- 
didit. Ars item est^, et imperium Patris?, qua 
ratione dici potest exequi omnia, qui man- 
dat et precipit, quod idem est ac molitur, et 
efücit Pater. Si quidem imperio quod vult 
facit Deus: adeoque Verbo suo. Hine illa 
manavit loeutio, probo, et catholico sensu 
ab quibusdam adhibita Patribus, ut Irenzo, 
Athanasio, Cyrilo Alexandrino aliisque, 
Patrem Filio suo prxcepisse, uti res creatas 
produceret, eumque quod jussum erat execu- 
tum fuisse. De quibus relegenda sunt, quie 


91 


in libro secundo de 7Tinitate scripai*; tum 
uberrime in prefatione ad tomum secundum: 
ubi ὀξύμωρα illa loquendi genera, que apud 
antiquos leguntur, purgare, et explicare stu- 
duimus. In quibus ut a nobis minime sunt 
imitandi; ita nee reprehendendi sunt, teme- 
reque damnandi. 

Ejusdemmodi sunt quae de anathematismo 
Sirmiensi ΧΙ contra Hilarium objicit Anony- 
mus, quod he probarit illius verba : « Non 
enim exequamus, vel comparamus filium 
Patri, sed subjectum intelligimus. Neque 
enim descendit in Sodomam sine Patris volun- 
tate, neque pluit ex se, sed a Domino, aucto- 
rilate scilicet Patris, » ete. Quas Hilarius 
eatenus laudat, quod personarum differen- 
tiam, et proprietatem indicant, ac Filium 
demonstrant a Patre procedere: « dum mit- 
titur, dum accipit ; dum in omnibus voluntati 
ejus, qui se misit, obsequitur; » quod partim 
ad eum sensum referri debet, quem proxime 
ante declaravi: ut Verbum quidquid a Patre 
imperatur, dicatur exequi, quia seipso facit, 
tanquam Patris ?mperium, sive sermo, quo 
fiunt omnia; partim de Incarnato Verbo 
potest accipi. 

XIII. Ad hoe autem pertinet antiquorum 
bene multorum sententia ; qui quod Christus 
Patrem fatetur se esse majorem?, de Verbo ipso, 
et Dei filio, qua filius est intelligendum pu- 
tant. Majorem quippe Filio esse Patrem, qua- 
tenus ille Pater est, hic Filius: ille ab nullo 
habens originem ; hie a Patre genitus: ut sit 
personalis proprietas, non naturse, majoris, 
ac minoris illa distinctio. Vide librum nos- 
trum secundum de Trinitat?*, capite secundo, 
ubi et Hilarium ostendimus hoc etiam modo 
dictum illud interpretari. Itaque mirum non 
est, Sirmiensis professionis tale ab illo decre- 
tum meliorem in partem accipi: cum nihil 
officiat ei, quod in catholica fidei regula pri- 
marium est sequalitati, et identitati nature. 
Et manifeste ad hune, quem diximus, sen- 
sum, subjectionem illam Filii trahiL, ita seri- 
bens: «[ndifferentis unum nomen est naturze, 
et vel in eo quidem maxime non comparatur, 
nee cosquatur filius Patri, dum subditus per 
obedientice obsequelam est : dum pluit Domi- 
nus a Domino, nec a se ipse, secundum Pho- 
tinum, aut Sabellium pluerit. » Ergo non 
exequatur, nec comparatur in eo Patri , quod 
a se ipso non est, ut est Pater. Hoc autem 


1 Vide t. I, lib. V, cap. viui, $6.— 2 Ibidem. lib. IV, $ 9.— 3 Ibid. lib. V, cap. 1x, $ 8.—4 Cap. vir, $ 7.-- 5 Joan. xiv, 18.— 


Lib. II de Trin, c, 1, $ 8. 


Acutistulta. 


Aut Filio 
dicatur 
major. 


Consubstan- 
liali. 


22 


personalis est differentia: que :qualitati 
nihil obstat essentie, neque τῷ ὁμοουσίῳ, ut in 
homine patre ae filio cernimus ; et in rela- 
tivis, quae disquiparantic vulgo nominantur : 
quie mutus comparationis, et habitudinis 
solius inzqualitatem signifieantia , nature 
congruentiam, et unitaiem retinent. Quare 
pergit Hilarius! : « Sed pietatis subjectio non 
est essentice diminutio, nec religionis officium 
degenerem facit naturam: cum per id, quod 
cum et innascibilis Pater Deus est, et unige- 
nitus filius Dei Deus est, Deus tamen unus 
sit; et subjectio filii doceatur, et dignitas: 
dum ei ipsi non nisi filius nuneupandus sub- 
jicitur. Quod cum Dei Patris sit, tamen sibi 
ex natura sit, nomen habens alienum, sed 
ejus, cujus et filius est, ut sit Patri etobsequio 
subjectus, et nomine: ita tamen, ut subjeetio 
nominis, proprietatem naturalis, atque indif- 
ferentis testetur essentie. » Denique Vigilius 
sub initium libri quinti contra Eutychen, Sir- 
miensem illam synodum pro catholiea lau- 
davit, tralatitio errore deceptus. 


CAPUT IV. 


Deinceps antiquorum quorumdam falsa erimi- 
natio super Incarnationis mysterio discu- 
litur; 1. quos Anonymus putat. naturam 
Christo unamtribuisse ex duabus compositam. 
2. De Gregorio Thaumaturqgo error illius; 
nec non de Dionysio Alexandrino. 3. E'zcu- 
titur , el enarratur Dionysii locus , quem 
Anonymus per hallucinationem putat Alexan- 
drinum, ex epistola ad Caium. A. Alius 
ejusdem stupor de eodem Dionysio , et. Cyro 
Monotheleta. ὃ. Tum perperam Eutychiance 
labis alios incusat. 


I. Quas ad Trinitatis dogma pertinent, dixi 
pro antiquis Patribus, adversus horum calum- 
niatorem anonymum, quantum necesse fuit, 
ut injeetas ab eo eriminationes depellerem. 
Nune ad preeipuam suscepte defensionis 
partem aggredior; in qua scriptor ille dyso- 
nymus, Incarnationis perperam, contraque 
fidei reguiam accepte reos eosdem appellat 
veteres; ac presertim Cyrillum; imo Ephe- 
sinum omne concilium, totumque quod est 
consequens, catholieum nomen execranda 


1 Lib. de Syn. ad Anath, xvit.— 9. Lib, IV, c. vr, S 8. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


heresis accusat. Sed ut legitimum prelium 
leviores quedam pugne velitum et ferenta- 
riorum, velut ros pluviam, antecedere solent, 
ex quibus futurz victori; preesagia capiuntur : 
sic antequam de Cyrillo, ac Nestorio, quod 
argumenti caput est, ac suscepte/dimicationis, 
cum obseuro, ignotoque hoste confligam: 
experiar minori in re, et quasi prolusione, 
quantum viribus valeat; ut omen inde se- 
cundi, quem mihi a Deo pollieitus sum, exitus 
faciam. 

Capite quinto disputationis sue, à quo 
veterum in exponendo mysterio Inearnationis 
errata persequi ccepit, triplicem modum affert 
Incarnationis explieande : quorum primus 
manifesta implieatus est haresi: posteriores 
duos probabiles judieat. De his loeus erit 
postea disputandi: nune primus iraetandus 
est, qui est hujusmodi. Duas naturas qui sie 
sentiunt, in unam naturam, personamque 
contlari, et coalescere sentiunt : quemadmo- 
dum ex anima, et corpore fit una composita 
hominis natura simul, ae persona, Quee fuit 
Apollinaris sententia; et ante hunc, Valen- 
üni, Manichaei ; post eumdem vero, Eutychis, 
Dioscori, et aliorum , qui in Ephesina latro- 
cinali synodo prevarieati sunt, et Flaviano 
damnato, Eutychem in integrum restituerunt. 
Sedistos nihil moror,aut hereticos, aut heere- 
ticorum fautores (quanquam inter illos , qui 
metu Dioscori, pro Eutyche sententiam dixe- 
runt, falso aliqui vocantur in erimen Euty- 
chiani erroris, de quibus obiter dieetur). Quod 
autem Gregorium Thaumaturgum, et Diony- 
sium Alexandrinum, ac postremo Cyrillum 
in Apollinaris, et Eutychis partes compellit 
invitos, et nihil minus cupientes, hoe vero 
minime ferendum. Est enim (um res ipsa 
falsissima: tum argumenta, quibus nititur, 
imbecilla sunt, et futilia. Verum in Cyrilli 
defensionem tota vis postea disputationis 
incumbet. In Gregorii, et Dionysii causa 
tuenda prima, ut proposui, explicanda veli- 
tatio est. Nam quibus eos rationibus sus- 
peetos illius heresis facere conatur, ecedem 
stuporem, et inscitiam accusatoris preedieant. 

II. Gregorium Thaumaturgum asserit Ano- 
nymus, idem, quod Manieheum, Apollina- 
rem, et Eutychem, de Verbi Incarnatione 
statuisse; unam ex duabus naturis personam 
ac naturam exstitisse : propterea quod apud 
Photium, libro CCXXX, hwe illius verba 
referuntur; quie supra descripsimus ? ; in 


Incarnatio- 
nis ratio 
juxta 
Anonymum. 


Stupor 
Anonymi 
n accusan- 
dis Greg. 
l'haumatur- 
go, Diony- 
jo Alex. et 
Dionysio 
Areop. 


Excutitur 
locus 
Dionys. 
Areo, quem 
Anonymus 
putat esse 
Alexandri- 
num, 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. IV. 


quibus negat duas in Christo esse tam natu- 
ras, quam personas. Sed singularis hie Ano- 
nymi est oseitantia ; qui in eodem illo Photii 
loco, qui ex Eulogio decerptus est, quid sibi 
respondere posset, non animadvertit. Etenim 
Eulogius ibidem affirmat, expositionem illam 
fidei, qus χατὰ μέρος inscribitur, non ab Gre- 
gorio Neoessariensi editam fuisse : sed ab 
Apollinari hzretico, de quo nemo paululum 
litterarum istarum intelligens dubitat. Vide 
quz nos libro quarto, capite sexto, scripsimus 
de hae Gregorii sententia. 

Non minor ejusdem Anonymi stupor est 
in Dionysio Alexandrino; quam eadem nota 
hsresis aspergit. Cujus rei argumenta duo 
profert, totidem ex illius sententiis. Primam 
ex Photii libro CXCII citat, in hee verba : 
« Quomodo dicis, Jesum, qui est supra om- 
nia, eum omnibus hominibus esse essentialiter 
eoordinatum ? » Quse ita scilicet intellexit 
Anonymus,utDionysins Alexandrinus redar- 
guat asseverantem, Jesum, cujus est natura 
dispar hominum, et his prestantior, iisdem 
tamen hominibus annumerari seeundum 
essentiam. Hine enim sequitur, Jesum, 
quod assumpte nature vocabulum esse de- 
bet, non ejusdem esse cum hominibus sub- 
stantis. 

Atqui puerilis, et erassissima est hzc hallu- 
cinatio. Mitto Dionysii Alexandrini verba illa 
non in eo, unde excerpta referuntur, Photii 
libro reperiri CXCII, nempe posterioris edi- 
tionis Gracolatine Photii. Certe undecum- 
que ea corraserit Anonymus, neque Alexan- 
drini Dionysii sunt; sed alterius, qui Areo- 
pagita vulgo cognominatur : nec eo sensu 
intelligenda sunt, quem ille inscienter 
affinxit. 

II. Imprimis ergo sciendum, initium illa 
verba facere epistole quarte ad Caium The- 
rapeutam,posterioris Dionysii, eui Areopagitee 
cognomen adhesit, qua sie in Greeo se 
habent: « Quomodo, inquis, Jesus ille, qui 
supra omnia est, in eodem eum omnibus ho- 
minibus ordine collocatur seeundum substan- 
tiam "^ ? » Nimirum Caius ille de Dionysio 
sceiseitatus erat primo, « quomodo Deus, qui 
est supra omnia, supra divinitatis principium, 
et bonitatis principium esset ^.» Cujus inqui- 


& Diow. epist. rv. Πῶς, φὴς, ᾿Ιησοὺῦς ὃ πάντων 
ἐπέχεινα πᾶσίν ἐστιν ἀνθρώποις οὐσιωδῶς συντεταγ- 


μένος; 


1 Tom. E lib. IV, ὁ; x: 


23 


rendi causam przebuerat opinio illa Dionysii, 
quam in fine capitis undecimi de Divinis nomi- 
nibus exposuit: et nos alibi patefecimus !: 
Deum ab omni cternitate ideas quasdam pro- 
duxisse, sive formas, et exempla secundaria , 
quorum imitatione res creatas formaret, ae 
perficeret. Eas formas prefixo vocabulo αὐτὸ, 
nominabat αὐτοζωὴν, αὐτοαγαθότητα, αὐτοσοφίαν, 
ete. hoc est ipsissimam vitam, ?psissimam boni- 
tatem, tpsissimam sapientiam : nempe ideam, 
et exemplar vite, bonitatis, et sapientie, ex 
quibus, et quorum communicatione, cctera 
vitam, bonitatem, sapientiamque participant. 
Non enim divina, ipsamet essentia, vita, 
bonitas, et sapientia communicari, ac par- 
ticipari potest, cum habitet lueem inacces- 
sam, et extra usum, ac commercium sit 
infirmarum rerum, in quas quidquid bo- 
ni, ac perfecti derivatur, ex formarum illa- 
rum applicatione transfunditur. Ita quidem 
Dionysius, ut Greci interpretes enarrant: 
quorum sententia capite illo decimo libri 
quarti de Deo a nobis explanata est, et 
ad germanum et catholicum accommodata 
sensum. Ita quaestioni illi ab Caio propositae 
respondet in eadem epistola secunda Diony- 
sius, ideo dici supra divinitatis, et bonitatis 
principium esse Deum, quod deitas, et bonitas 
ibi non ipsam, qu: est in Deo, quzque Deus 
est, divinitatem, et bonitatem significet, sed 
tormam illam secundam, quam donum vocat, 
bonificum ae deificum, ut sic loquar, eujus 
partieipatione Deus bonos, ac divinos efficit. 
Hoc cum ita dissolvisset Dionysius, rursus 
alleram Caius qusestionem proposuit, quo 
modo Jesus, id est Dei filius homo facetus, qui 
est supra universa, in eodem, ae ceteri homi- 
nes, ordine collocatur secundum substantiam. 
Non enim, ut in priori inquisitione, respon- 
deri posse videtur, hominem eum dici, quod 
sit omnium hominum principium, sicut sol, 
et lux voeatur Deus, quod principium sit 
lucis ae solis. Quare Dionysius aliter occurrit, 
et eumdem asserit qua vere humanam natu- 
ram assumpsit, hominem inter homines esse; 
quatenus autem excellenti quadam ratione 
hoc habuit, ut homo esset, et pro homine se 
gereret, supra homines fuisse. Hic sensus est 
illiusloci, quem recte Georgius Pachymeres 


ὁ Idem epist. ir. Πῶς ὁ πάντων ἐπέχεινα, καὶ ὑπὲρ 
θεαρχίαν ἐστὶ, καὶ ὑπὲρ ἀγαθαρχίαν. 


Falsa 
Collectio. 
Falso 
Eutychiana 
lieresis 
alios incu- 
sat. 


Theandri- 
cam opera- 
tionem. 


24 


explicavit, longe ab eo diversus, quem calum- 
niator anonymus ridicule, et imperite sibi 
finxit. 

IV. Par estargumenti alterius. ἀσυλλογιστία , 
quod ex cecumeniei sexti concilii actione 
quarta,et decima tertia colligit ; unde Dionysii 
Alexandrini verba illa refert: « Agnoscimus 
unum Christum, et unum filium operantem 
Deo, et homini decibilia una Deivirili opera- 
üone. » Atqui Dionysii Alexandrini non sunt 
ista verba : sed Cyri impurissimi Monothele- 
te ; quie Lazica translatus ad patriarcehatum 
Alexandrie ab Heraclio imperatore, novem 
proposuit anathematismos; quorum in sep- 
limo heresim suam publicavit unius propu- 
gnatricem operationis in Christo : ut in primo 
libro narravimus !. Ex hoc,inquam, Cyri Mo- 
notheletarum principis decreto, quod cum 
ceteris actione xii sextae synodi recitatum 
est^, verba illa desumpsit Anonymus, quz et 
Agatho Papa citavit epistola ad imperatores 
missa; qui relata est in actionem quartam 
ejusdem sexte synodi. Verba Oyri ita Greece 
concipiuntur : « Si quis non confitetur, etc. 
hune eumdem Christum, et filium, operantem 
qua& Deo conveniunt, et 7188 humana sunt, 
una theandrica, id est Deivirili operatione, 
secundum sanctum Dionysinm^.» Est autem 
Dionysius iste, non Alexandrinus, sed Areo- 
pagita vulgo dietus; qui in epistola quarta ad 
Carum, θεανδριχὴν ἐνέργειαν nominavit. Hujus 
potissimum auctoritate freti Monotheletze, et 
Acephali, suam heresim affirmarunt: ut, 
preter Cyrum, Macarius Antiochenus epis- 
copus ?, acerrimus unius actionis in Christo 
defensor : de quo in libro primo memini- 
mus *. Est autem oppido ineptum, /Aean- 
drice' aclionis vocem putare idoneum esse 
Eutychianc heresis argumentum : ut suo 
loco patebit. 

V. Quinetiam temere, ac falso quosdam 
alioqui catholicos antistites in classem Euty- 
chianorum includit Anonymus, ob id unum 
quod Cyrilli sententiam illa approbaverint, 
natura unius post unitionem incarnate, de qua 
locutione multa scripsimus in quarto libro *, 
Hoe enim loquendi formula sensum habet 
catholieum, tametsi eatenus reprehendendi 
illi fuerunt, quod metu Dioscori, in Ephesino 
latrocinio, Flaviani damnationi, et Eutychis 


«& Cynus anath. vi, Koi τὸν αὐτὸν ἕνα Χριστὸν, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


absolutioni subsceripserint, Cujus errati ve- 
niam in Chalcedonensi postea synodo suppli- 
citer rogarunt, et a Patribus impetrata ea, 
in pristinum statum restituti sunt. Nune a 
prolusione ad serium, et legitimum conflic- 
tum pro Cyrillo, et Ephesine synodi Patribus, 
adversus Anonymum , transitum faciamus. 
Quo in certamine eadem, cujus in velitatione 
periculum fecimus, adversarii stupiditas, et 
doctrinz reconditioris expers 80 judicii, levi- 
tas et ἀλαζονεία, illustrioribus se indiciis in 
apertum proferet. 


CAPUT V. 


Ad Cyrilli defensionem praeparatur aditus ex- 
ponenda Nestorii, quam ille impugnavit, 
heretica opinione. 2. Itaque demonstratur, 
Nestorium naturas Christo duas nullo sub- 
stantivo nexu copulasse, sed morali duntaxat. 
3. Quod deinceps variis illius ex. locis ad- 
struitur. 6. Unde primum argumentum effi- 
citur , quod sola dignitatis communione 
junctas esse naturas diceret. 8. Tum alte- 
rum argumentum ez eo, quod negabat egisse, 
ac pertulisse Deum illa, que Christus egit, 
ac sustinuit. 11. Tertium. argumentum, 
quod incarnationem sola inhabitatione defi- 
niebat, A2. Quartum | argumentum, quod 
Deum ex femina genitum dicere absurdum 
judicabat. 


I. Post ejectos, et proscriptos ab coetu 
catholicorum Patres aliquot, tanquam conta- 
gione Apollinaristarum haeresis afflatos, dein- 
ceps majore spiritu ae furore perbacchari in 
reliquos aggressus est Anonymus.Et sunt im- 
potentis,ae fanaticilueumonis memoranda pri- 
mum illa verba, quibus, ut cireulatorum mos 
est, ad novum et inusitatum spectaculum 
curiosos homines provocat. 

« Rem novam, inquit , et haetenus inau- 
ditam jam demonstrandam suscipimus, et 
propter quam potissimum instituta est hoc 
disputatio. » Audite atque togam componite : 
«scilicet Cyrillum Alexandrinum, et alios 
episcopos,qui primo eoncilio eecumenico Ephe- 


xo υἱὸν ἐνεργοῦντα τὰ θεοπρεπῆ, xoi ἀνθρώπινα μιᾷ 
^ — εἰ M M (4 j r 
θεανδριχῇ ἐνεργείᾳ, κατὰ τὸν ἐν ἁγίοις Διονύσιον. 


| Cap. χιν, $ 2.— 2 Tom. V Cone,.— 3 Ib. Syn. vr, aet. 1t.— 4 Cap. xx, $ 9.— 5 Cap. v, vt et vir. 


Jactantia. 


Inaudita 
Anonymi 
jactantia. 


Demonstra- 
tur Nesto- 
rium duas 
personas 
morali 
tantum 
nexu con- 
junctas 
defendisse. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. V. 2^5 


sino interfuerunt, fuisse hereticos, et aucto- 
res haresis Eutychianse, aut potius restaura- 
tores heresis Apollinaris. » Grandis et ma- 
gnifica vox ; sed qua vana, et irrita denun- 
tiatione, nihil preter risum ac ludibrium 
colliget. Mihi sie repellendus illius conatus 
videtur; ut quoniam de Nestorio, ac Cyrillo, 
et adjunctis huie Ephesinis Patribus agitur, 
non prius Anonymi argumenta dissolvamus, 
quam, contra atque iste nititur, et Nestorium 
jure pro heretico damnatum fuisse mon- 
stremus, et quos ille falso heresis accusat, 
recte sententes, et catholicos. De Nestorio 
itaque primum : quem certissimum hzreti- 
cum exstitisse, tum ex ipsius dicetis, tum ex 
fide dignissimis testibus probare aggrediar. 
II. Duas in Christo ut naturas, ita perso- 
nas et subsistentias, sive hypostases esse, eo 
sensu vocum istarum, qui apud theologos 
hodie percrebuit, manifesta est, et catholic: 
adversa fidei haresis. Eam ab Nestorio sus- 
ceptam, ae defensam fuisse, ita planum fiet, 
si sic illum ostendero duo illa, ex quibus 
constat Christus, divinam, humanamque sub- 
stantiam, inter se copulasse, ut non hypos- 
tatiea, et οὐσιώδει, hoc est substantiva, proprie- 
que dieta unitione colligatas putaverit : sed 
morali duntaxat, ut vocant, nexu applicatas 
invicem ; adeo ut vere proprieque loquendo, 
disjunete essent, ac separate. Ut autem me- 
lius status controversie percipiatur, facili 
aliqua ratione declarari in hunc modum debet. 
Rei cujuseumque cum altera re conjunctio, 
ex effecto, quod inde oritur, w&stimanda venit. 
Hoc autem est τὸ ἕν, id est unum, quod ex 
unitione fit. Cujusmodi ergo est unum, quod 
exilla unitione consurgit, ita est unitio : et 
vieissim qualis est unitio,tale est unum, quod 
efficitur. Jam vero res una jungi alteri, eique 
adhaerere dupliciter potest: vel proprie dicto, 
et naturali,quod οὐσιῶδες Grzeci vocant, vinculo; 
utquando cum anima corpus componitur: pes 
aut manus eum corpore : vel improprio, et 
morali; ut eum vestis corpori adjungitur. 
Quod priore modo existit unum, per se, et 
substantivum, ac naturale, id est verum, et 


ὦ Nrsron. apud Cyr. ᾿Αλλ’ ὥσπερ λέγομεν θεὸν 
τὸν πάντων δημιουργὸν, xxi θεὸν τὸν Νωσέα. θεὸν γάρ 
φησι, τέθεικά σε τοῦ Φαραὼ, καὶ υἱὸν τὸν ᾿Ισραὴλ τοῦ 
θεοῦ, υἱὸς γάρ, φησι πρωτότοχός μου ᾿Ισραήλ. xol 
ὥσπερ λέγομεν Χριστὸν τὸν Σαούλ, ele. Οὕτω λέγομεν 
xaX τὸν δεσπότην Χριστὸν, xal θεὸν, xol υἱὸν, xol ἅγιον, 


1 In Eph. Syn. act. 1,— 2 Ezod, vn.— 3 Exod. w. 


proprie dictum habetur; quod autem poste- 
riore fit, improprie, et ex accidenti unum 
dicitur : ut est lapidum cumulus; et par ami- 
corum, ac caetera ejusdemmodi. Nestorius 
unum esse Christum, unumque filium, et 
unam personam docuit. Hoc si vere, ae bona 
fide pronuntiavit, et ut catholica fides habet ; 
necesse est, ut. divinam substantiam, et hu- 
manam proprie dicta, et substantiva junc- 
tione aptas inter se, et connexas esse credi- 
derit. Sin easdem a se mutuo distraetas, et 
separatas : hoc est tali nexu minime conglu- 
tinatas existimaverit : consequens est, unita- 
tem illam, et unum, quod componentium 
amborum concursione factum est, nonnisi 
improprie, et moraliter, ut loquuntur, ejus- 
modi ab illo censeri, ac nominari. Hoc igitur 
videamus, quis Nestorii sensus fuerit. Id ex 
ipsis illius verbis licet agnoscere, quze Cyril- 
lus descripsit, et operi suo intexuit, quod 
adversus illum edidit : nec non ex ejusdem 
sententiis, quc? in Ephesina synodo ex ipsius 
scriptis recitatze, et in acta relate, hodieque 
leguntur!. 

IIT. Inlibro secundo Cyrilli contra JVesto- 
rium, hujus verba referuntur, quibus exponit, 
quomodo Christo nomina ista conveniant, 
Christi, Dei, Filii, et sancti. « Sicut, inquit, 
dicimusDeum, omnium conditorem, et Deum, 
Mosem: eum enzm, ait ?, constitui te Pharao- 
nis, et Israelem | filium Det. Filius enim, in- 
quit ?, primogenitus meus Israel. Et ut Sau- 
lem dicimus Christum, etc. ita vocamus et 
Dominum Cristum ; et Deum, et Filium, et 
Sanctum. Sed communio quidem similis est 
nominum : at non eadem est dignitas ^.» 

Rursus in eodem libro, Nestorii hzee perio- 
cha descripta est: « Die de eo qui assumpsit, 
hune esse Deum ; adde, eum, qui assumptus 
est, esse servi formam. Infer postea conjune- 
tionis dignitatem, quod communis sit ambo- 
rum auctoritas : quod amborum sit eadem 
dignitas; manentibus naturis confitere digni- 
tatis unitatem ^. » 

Ad hzc : « Ideo volo vos, ait ibidem Nesto- 
rius, illud certissime retinere. Nulla est con- 
ἀλλ᾽ f; μὲν χοινωνία τῶν ὀνομάτων ὁμοία, οὐχ ἣ αὐτὴ δὲ 
ἀξία. 

b lbid. Εἴπε τὸν ἀναλαδόντα, ὅτι θεὸς" πρόσθες τὸν 
ἀναληφθέντα ὅτι δούλου μορφή. ἐπάγαγε μετὰ ταῦτα τὸ 
τῆς συναφείας ἀξίωμα. ὅτι τῶν δύο f, αὐθεντία xoti. 
ὅτι τῶν δύο, ταὐτὸν τὸ ἀξίωμα" τῶν φύσεων μενουσῶν, 


ὁμολόγει τὴν τῆς ἀξίας ἑνότητα. 


Quod ejus 
variis locis 
astruitur. 


26 


junctionis, quee est in. dignitate, et filietate, 
divisio, hoe ipsum quod Christus est, nullam 
capit divisionem. Ac divinitatis et humanitatis 
est aliqua divisio. Christus, qua Christus, 
individuus est. Non enim duos Christos 
habemus, duosve filios. Nam non est apud 
nos primus et secundus, nec alius et alius ; 
neque rursus alius filius, et rursus alius, sed 
ille ipse unus est duplex : non dignitate, sed 
natura ^. » 

Item in actione prima Ephesini concilii 
observat Scripturam sacram nunquam dixisse 
genitum ex Maria Virgine Deum, neque 
mortuum esse Deum : sed semper Christi 
nomen usurpasse vel fili, vel Domini : ac 
demum ita concludit, « Christi genitricem 
Virginem filium quidem genuisse Dei: sed 
quia iste ipse Dei filius duplici natura constat, 
non illam genuisse Dei filium ; verum huma- 
nam naturam genuisse, qus& est filius propter 
unitum sibi filium ^. » Tum in sequentibus 
locis, id enixe contendit, ut Deum Verbum ex 
Maria genitum ae natum esse non credant, 
dicantve Christiani. Nee non ut Christus, vel 
hic homo minime censeatur Deus, nisi prop- 
ter conjunctionem cum Verbo, quam οὐσιῶδες 
vocat. 

IV. Inter alia vero loca celeberrimus ille 
est', in quo Christi voeem hane expendit, 
Qui manducat meam carnem, et. bibit. meum 
sanguinem?; ubi carnem mandueari, bibique 
sanguinem animadvertit; non autem divini- 
tatem. Qua cautio subdole ab eo posita est, 
non eo sensu, qui utique probandus est, ut 
ne divinitatem ipsam atteri dentibus, ac 
comminui, vel proprie trajiei in stomachum, 
quispiam crederet; quod nemo dicam non 
catholieus, sed nee sanus ac sobrius cogitavit 
unquam : sed ne verum Deum, et hominem 
illo in sacramento sumi, ac manducari Chri- 


ὦ Nrsr. ap. Cyr. Διὰ τοῦτο βούλομαι ὑμᾶς μετὰ ἀσφα- 
λείαςχρατεῖν. διαίρεσις οὐχ ἔστι τῆς συναφείας τοῦ ἀξιώματος, 
τῆς υἱότητος αὐτοῦ, τοῦ εἶναι Χριστὸς οὐχ ἔστι διαίρε-- 
σις, τῆς δὲ θεότητος, χαὶ ἀνθρωπότητός ἐστι διαίρεσις. Ó 
Χριστὸς κατὰ τὸ Χριστὸς, ἀδιαίρετος. οὐ γὰρ ἔχομεν δύο 
Χριστοὺς, οὐδὲ δύο υἱούς. οὐ γάρ ἐστι παρ᾽ ἡμῖν πρῶτος, 
χαὶ δεύτερος, οὐδὲ ἄλλος χαὶ ἄλλος. οὐδὲ πάλιν ἄλλος 
υἱὸς, xol ἄλλος πάλιν. ἀλλ᾽ αὐτὸς εἷς ἐστι διπλοῦς. οὐ 
τῇ ἀξίᾳ, ἀλλὰ τῇ φύσει. 

b In tom. 11 cone. Υἱὸν γὰρ ἐγέννησε θεοῦ χαὶ ἣ 
χριστοτόχος παρθένος. ἀλλ᾽ ἐπειδή περ Ó υἱὸς τοῦ θεοῦ 
διπλοῦς ἐστὶ χατὰ τὰς φύσεις, οὐχ ἐγέννησε μὲν τὸν υἱὸν 
τοῦ θεοῦ, ἀλλ᾽ ἐγέννησε τὴν ἀνθρωπότητα, ἥ τίς ἐστιν 
υἱὸς, διὰ τὸν συνημμένον υἱόν. 


1 In Eph. Syn.— 2 Joan. νι. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


stiani amplius putarent; cum quidem Chri- 
stum vere, proprieque dictum Deum ibi et 
esse revera, et accipi, comedique non dubita- 
rent. Hoc ita, uti dico, callide ab Nestorio 
esse factum ; et abstractum , quod vocant, 
divinitatis nomen, pro concreto Deus, ad ca- 
tholiei nominis invidiam assumptum fuisse, 
sequentia demonstrant. Nam subinde verbis 
illis similem obducit fucum : Sicut misit me 
vivens Pater, etc. Qu; male ab hereticis, id 
est Dei genitricem Mariam profitentibus catho- 
licis intelligi sic queritur, ut divinitatem mitti 
adstruant. Et ne quis eo duntaxat offendi 
illum existimet, quod divinitatem ipsam mitti 
in Inearnatione, non autem Deum Verbum 
existimarent, mox venenum prodit impieta- 
tis suse. « Mementote, inquit, de carne illud 
esse dietum : Qui manducat meam carnem, et 
bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in 
eo. Sequitur : Sicut misit me vivens Pater : 
me, inquit, quem vos videtis. At fortassis ali- 
quando non recte interpretor. Audiamus ex 
lis, qua sequuntur : S?eut misit me vivens 
Pater, ile divinitatem intelligit : ego vero 
humanitatem. Videamus quis nostrum male 
istud exponat. Sicut misit me vivens Pater. 
Dicit hereticus, divinitatem hie exprimi ; et 
ita explicat : Misit me Deum Verbum ; ut ex 
illorum sensu sie ista digerenda sint : S?cut 
misit me vivens Pater, et ego vivo Deus Ver- 
bum propter Patrem . Quod autem postea sub- 
junxit, et qui manducat me, et ille vivet, quo- 
modo aecipiendum est ? Quid, quaso, man- 
ducamus, divinitatemne, an humanitatem *? » 
Non alius locusNestorii versutiam, ac malam 
mentem insignius aperit. Etenim quos et ha- 
retieos voéat, et falso ait interpretari verba 
illa Christi, Sicut me misit vivens Pater, tan- 
quam missam esse divinitatem dixerit : ii 
tum catholici erant : tum Deum missum ἃ 


c Nzsr. in Eph. syn. Μνημονεύετε, ὅτι περὶ τῆς 
σαρχὸς τὸ λεγόμενον" χαθὼς ἀπέστειλέ με ὃ ζῶν πατὴρ, 
ἐμὲ τὸν φαινόμενον. ἀλλ᾽ ἐνίοτε παρερμηνεύω, ἀχούσω- 
μεν ἐκ τῶν ἑξῆς. καθὼς ἀπέστειλέ με ὁ ζῶν πατὴρ, ἐκεί- 
νος λέγει τὴν θεότητα, ἐγὼ δὲ τὴν ἀνθρωπότητα. ἴδωμεν 
τίς ὁ παρερμηνεύων, χαθὼς ἀπέστειλέ με ὁ ζῶν πατὴρ. 
λέγει χαὶ αἱρετιχὸς ἐνταῦθα τὴν θεότητα λέγει. ἀπέστειλέ 
μέ φησι τὸν θεὸν λόγον: χαθὼς ἀπέστειλέ με Ó ζῶν 
πατὴρ, χατ᾽ ἐχείνους, χἀγὼ ζῶ 6 θεὸς λόγος διὰ τὸν 
πατέρα" εἶτα τὸ μετὰ τοῦτο, καὶ ὁ τρώγων με κἀκεῖνος 
ζήσεται. τίνα ἐσθίομεν, τὴν θεότητα, ἢ τὴν ἀνθρωπό- 
τητα: 


Locus 
notandus 


pro mandus- 


catione 


reali Christi 


no 
Eucharistia 


Lege Deus. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. V. 


Patre, non divinitatem ipsam asserebant. 
Quare divinitatem pro Deo sumpsit Nestorius; 
ut ita hominem missum à Deo Patre ipse 
velit; sicut quos hereticos appellat, missum 
dicebant fuisse Deum. Neque enim missa 
humanitas proprie dicitur cum homo mitti- 
tur. Et alioqui Nestorius id, quod assumptum 
est, hominem vocare,nec non filium, aut aliis 
vocabulis, qua concreta nominantur, afficere : 
pro quibus etiam interdum usurpataóstracta ; 
idque aperte significat, ut in illo loco, qui 
primus in Ephesina synodo recitatus, et paulo 
a nobis ante descriptus ! ; ubi descripsit, 
«Beatam Virginem genuisse humanitatem, 
quie estfilius. » Prorsus ergo illum ipsum, 
qui a Patre missus est, qui incarnatus est, 
qui propter Patrem vixisse se dicit, quem 
abstracto nomine divinitatis expressit, negavit 
esse Deum Nestorius ; hoc est Christum Do- 
minum. Et qui manducandum se praebuit, ac 
praebet quotidie, hune non putavit esse 
Deum, sed merum hominem; qui nomine 
tenus homo dicatur, propter externam, et 
σχετιχὴν, id est moralem conjunetionem, qua 
cum Deo sociatur. 

V.Sicin alio loco, qui ex quaternione xv1, 
Nestoriilectusestin Ephesinasynodoidem hze- 
retieus pari artificio abstracta nomina etconcre- 
ta promiscue capiens, naturas se solasseparare 
indieat, eum subsistentes ipsos, Deum et 
hominem, disjungat. « Propter gestantem, 
ait, eum qui gestatur, veneror : propter 
latentem, eum qui apparet adoro. Deus ab eo 
qui apparet separari non potest. Propterea 
illius, qui non separatur, honorem non separo. 
Naturas separo, non adorationem ^. » 

Hie vero mirifica est hominis astutia, et in 
librandis, temperandisque verbis, ne facile 
deprehendi possit, dolosa, et malitiosa cautio. 


-Non enim naturas tantum separat, (quoquo 


tandem modo vox χωρίζειν intelligatur: dequa 
post agendum erit) sed hominem ae Deum : 
quippe is qui apparet, et qui gestatur, non 
natura est ipsa, qua per se, proprieque videri 
non potest; sed homo subsistens, adeoque 
persona hominis. Deinde eum unum propter 
alium adorare ac venerari se dicat, hoc tacite 
significat, se eum per sese non adorare, qui 


ὦ Nrsrog. in Eph. syn. Διὰ τὸν φοροῦντα τὸν 
φορούμενον σέδω. διὰ τὸν χεχρυμμένον προσχυνῶ τὸν 
φαινόμενον. ἀχώριστος τοῦ φαινομένου θεὸς. διὰ τοῦτο 


1 Parag. 6.— 2 Parag. 2. 


27 


propter alterum duntaxat colitur. Quod etiam 
alias aperte professus est, cum dixit « bime- 
strem, ae trimestrem pnerum non oportere 
diei Deum, » Est autem bimestris, ac tri- 
mestris , homo ipse, non natura hominis. 
Quare cum Dimestrem trimestremve, et idcirco 
non adorandum Nestorius reipsa separet a 
Deo, qui neque bimestris est, et adorandus : 
perspicuum est Deum et hominem ab eodem 
esse disjunctos; et Christum Dominum, qui 
bimestris est, et aspectabilis fuit, vere non 
fuisse Deum, ex impuri capitis abominanda 
blasphemia. Et tamen ut solum naturarum 
discrimen putares ab illo constitui, naturas 
Se χωρίζειν, 1d est separare dicit. Nam quod 
proxime ante dixerat, « separari non posse 
ab eo qui videtur. Deum ; » ejusdem est calli- 
datis et χρύψεως, quam subinde retegit quod 
sequitur, honorem se minime separare, in quo 
illud ostendit, honoris solius, et dignitatis 
consortio junetos ambos esse, nec a se mutuo 
separatos. 

VI. Exhis, aliisque, quc identidem postea 
ab eodem dicta Nestorio referam , ostendi 
potest, ambarumin Christo naturarumnexum, 
non gucuxóy , et. οὐσιώδη, 1d est substantivum, et 
verum, sed moralem duntaxat illum statuisse: 
adeoque non unum aliquid proprie dicta uni- 
tate inde esse factum, quod argumentis 
aliquot ita colligitur. 

Primum Nestorius sola τιμῇ, et ἀξίᾳ, hoe est 
honoris, dignitatisque communione ; nee non 
appellationis; junetas naturas unum aliquid, 
et ἀδιαίρετον, hoe est indivisum facere docuit. 
Etenim in eo loco, qui ex libro Cyrilli seeundo 
supra est allatus ?, Christum similiter Deum, 
ac Dei filium, et Christum, id est «nctum 
vocari scribit, ut Moses, Deus Pharaonis ; 
Israel, Dei filius ; Cyrus, unctus sive Christus 
dicitur. « Ita, inquit, dicimus, Jesum Chri- 
stum, et Deum, et Filium, » etc. Ex quo per- 
spicuum est, Nestorium non putasse, D. Vir- 
einis filium revera Deum esse, ac Dei filium ; 
hoe est naturalem, et ex illius substantia 
genitum : sed sola honoris participatione, et 
voce tenus : quemadmodum Moses, ac ceteri, 
quorum exemplo usus ille est, non proprie 
vel dii censentur, vel Dei filii. Cujus propu- 


τοῦ μὴ χωριζομένου τὴν τιμὴν οὐ χωρίζω. χωρίζω τὰς 
φύσεις, ἀλλ᾽ Ev) τὴν προσχύνησιν. 

b |n Eph. syn. Διμηναῖον, ἤ τριμηναῖον, μὴ δεῖν 
λέγεσθαι θεόν. 


Ex iis 
aliisque 
colligitur I 
argumen- 
tum quod 
sola morali 
communio- 
ne junctas 
naturas 
diceret 
Nestorius. 


28 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


gnatores opinionis execratur Athanasius in 
epistola, quam ad Zpictetum scripsit. « Qui- 
dam adeo, inquit, temerarii fuerunt, ut dice- 
rent, Christum, qui carne passus, et cruci- 
fixus est, non esse Dominum et Salvatorem,et 
Deum, ac Patris filium. Aut quomodo Chri- 
stiani volunt appellari, qui asserunt, in homi- 
nem sanctum, tanquam in unum quempiam 
e Prophetis, venisse Verbum, et non hune 
ipsum esse, qui de Maria corpus accepit? ? » 

Asterius certe Cappadox sophista', quod 
Christum scripsisset, δύναμιν θεοῦ, id est Dei 
virtutem nominari, sicut bruchus et eruca, et 
rubigo appellantur a Propheta Ze virtus?, 
sive fortitudo magna * idcirco tanquam Aria- 
nus hereticus omnium execratione rejectus, 
ae damnatus est, Cur non igitur eodem jure 
detestandus habeatur Nestorius, qui simili 
comparationis genere Christum dedecoravit, 
et in ordinem redegit? 

VII. Idem persuadet locus alter?, ubi pri- 
mum assumentem jubet vocari Deum: tum 
assumptum, nuncupari servum ; postea con- 
junctionis dignitatem adjici, qua fit ut com- 
mnunis sit amborum auctoritas: nec aliud 
unitionis istius effectum colligit, nisi ἑνότητα 
τῆς ἀξίας, id est unitatem dignitatis: qualis est 
inter praeconem regis aliquid nomine pronun- 
liantem, et regem *: Hanc solam dignitatis et 
appellationis unitatem negat divisionem 
admittere. « Non enim post assumptum homi- 
nem separatim vocari filium, ne duos esse 
filios arbitremur. Sed quoniam cum illo con- 
junctus est (nempe homo susceptus) qui in 
principio erat filius, et ipsi copulatus est, non 
potest, quod ad filiationis dignitatem attinet, 
divisionem ullam capere. Dixi quod ad filie- 
tatis dignitatem attinet, non autem ratione 
naturarum^, » 

Igitur quem reipsa divisum, 80 sejunctum 
a Deo credidit Nestorius, sola communica- 
tione dignitatis unum cum ipso, 80 Deum, et 


ὦ ATHAN. Τινὲς ἄρα οὕτω τολμηροὶ γεγόνασιν, ὥστε 
εἰπεῖν τὸν Χριστὸν, τὸν σαρχὶ παθόντα, χαὶ ἐσταυρωμέ- 
νον, μὴ εἶναι χυρίον, χαὶ σωτῆρα, καὶ θεὸν, καὶ υἱὸν τοῦ 
πατρὸς ; ἢ πῶς Χριστιανοὶ θέλουσιν ὀνομάζεσθαι, οἱ λέγον- 
τες εἰς ἄνθρωπον ἅγιον, ὡς ἐπὶ ἕνα τῶν προφητῶν ἐλη- 
λυθέναι τὸν λόγον, καὶ μὴ αὐτὸν γεγονέναι, λαθόντα Ex 
Μαρίας τὸ σῶμα; 

b Nrsron. apud Cyr. lib. I contra, Nest. ᾿Αλλ’ 
ὧν πρὸ τούτου υἱὸς, xoi χαλούμενος, μετὰ τὴν ἀνάληψιν 
οὗ δύναται καλεῖσθαι χεχωρισμένως υἷὸς, ἵνα μὴ δύο 
υἱοὺς δογματίσωμεν. ἀλλ᾽ ἐπειδήπερ ἐχείνῳ συνῆπται τῷ 
ἐν ἀρχῇ ὄντι υἱῷ τῷ πρὸς αὐτὸν συναφθέντι, οὐ δύναται 


Dei filium habendum censuit: atque hoc 
sensu θεοτόχον appellari passus est B. Virgi- 
nem, « non quod Deum, sed quod hominem 
genuerit, Deo unitum, » ait Nestorianus apud 
Maxentium. Qui statim ex catholiei persona 
instat, et probat, non recte θεοτόχον illo sensu 
nominari: «qui non Deum, sed hominem 
tantum genuerit. » Tum occurrente Nesto- 
riano, « Unitione factum esse, ut is, quiex ea 
natus est, Deus appelletur, propter Deum, 
videlicet, cui uniri, unamque cum eo digni- 
tatem , et auctoritatem habere promeruit : » 
respondet catholicus? : « Appellatione ergo 
tantum, et dignitate, sive honore, non vere, 
et proprie beata Virgo est secundum vos 
Theotocos, qu: non vere, et proprie genuit, 
secundum carnem Deum Verbum, sed homi- 
nem, cui pristitutum est ab eo, cui uniri 
meruit, ut Deus dicatur, quod non est. » 

Redeo ad Nestorium ipsum : eujus de hac 
solius dignationis unitate memorandus est 
apud Cyrillum locus in tertio libro: in quo 
« duplices se in Christo discernere naturas 
ait. Sunt enim natura duplices, sed dignitate 
singulares. Siquidem naturarum auetoritas, 
propter conjunctionem , est una; naturis in 
ordine suo perpetuo manentibus, dignitate 
vero conjuncta, ut dixi, in singularem aueto- 
rilatem*. » Que verba signifiant, naturas 
esse duas, si naturam ipsam spectes, hoc est, 
quidquid nature cuique est insitum, sed sola 
communicatione dignitatis et auetorilatis 
unitas et copulatas esse, 

Ad eamdem solius dignitatis unitatem spec- 
tat, quod se hominem illum, qui assumptus 
est, « adorare cum divinitate profitebatur, 
tanquam divina συνήγορον; id est ex aequo com- 
potem auctoritatis.» Ita vocem hane συνήγορον 
intellexisse Nestorium , postea suspicatur 
Cyrillus?, ut idem sit quod ἰσηγόρος, cum alio- 
qui patronum, ac defensorem significet. 

VIII. Aliud argumentum sequitur ex Nes- 


χατὰ τὸ ἀξίωμα τῆς υἱότητος διαίρεσιν δέξασθαι. χατὰ τὸ 
ἀξίωμα φημὶ τῆς υἱότητος, οὐ χατὰ τὰς φύσεις. 

c Νέβτοι. apud Cyr. Lb. IIl. Μέμνησθε δέ που 
πάντως, χαὶ τὰ πολλάχις μοι πρὸς ὑμᾶς εἰρημένα, τὰς 
διπλᾶς πρὸς τὸν δεσπότην χριστὸν διαχρίνοντι φύσεις 
διπλαῖ μὲν γὰρ τῇ φύσει, τῇ δὲ ἀξίᾳ μοναδιχαὶ. ἣ γὰρ 
τῶν φύσεων αὐθεντία, διὰ τὴν συνάφειαν, μίᾳ τῶν μὲν 
φύσεων ἐν τῇ οἰκείᾳ τάξει διὰ παντὸς μενουσῶν" τῆς δὲ 
ἀξίας συνημμένης, ὡς προεῖπον, εἰς αὐθεντίαν μοναδιχήν. 

d Νέβτοι. apud Cyr. lib. 1. Προσχυνῶ δὲ σὺν τῇ 
θεότητι τοῦτον. ὡς τῆς θείας συνήγορον αὐθεντίας. 


1 Ath. 1. de Decr, Syn. Nic.— ἃ Joel. n, 95.— 3 Cyr. lib. I cont. Nest.— 4 Ib.— 5 Max. t. IV Bibl.— 6 Lib. Icont. Nest, 


. Argum. 
x eo quod 
negaret 
Nestorius 
Jeum esse 
assum qua 
Christus 
jassus est. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. V. 


tori sententiis, in quibus illa Deum egisse, 
suscepisse, ac pertulisse negat, quz ab Christo 
transacta, et tolerata sunt. Ut cum genitum 
ex Maria Virgine dici Deum, aut Verbum non 
patitur: sed tantum per illam transisse ^; ut 
libro quinto notavimus !. Non enim Scripturas 
usquam significare, Deum esse genitum. Imo 
Angelos, nobis utique sapientiores, non illum 
Deum vocare, qui in /Egyptum delatus est, 
sed parvulum. Solum itaque genitum fuisse 
docebat hominem ; qui cum ex matris utero 
nascendo prodiit, cum eo παρῆλθεν, id est 
transiit Deus Verbum. Ita minime θεοτόχος, id 
est Dei genitrir Maria Virgo dicenda est, sed 
χριστοτόχος, Vel ἀνθρωποτόχος, hoc est Christi, vel 
hominis genitrir. 

Ac ne dubium sit, quomodo Deum per Ma- 
riam transiisse, non tamen genitum, natumve 
esse, Nestorius existimaverit, verba illius 
animadvertenda sunt, qua ab Cyrillo libro 
primo contra ipsum referuntur. Ubi sanctum 
Joannem Baptistam ait ex utero materno 
repletum esse Spiritu sancto, ut Angelus 
Zacharic illius patri nuntiavit: ac sic haben- 
tem illum Spiritum sanctum a matre in lucem 
editum. At non ideo nominari Elizabetham 
πνευματοτόχον, id. est Spiritus sancti. genitricem. 
« Quod si, inquit, inter vos aliqui sint, qui 
hec, tanquam nova, et inaudita mirentur, 
date veniam illorum inscitie^. » 

Cum autem hzc ?, hujusmodi estera palam 
in concione jactaret impius Nestorius, quidam 
e populo pius, et eruditus, hominis impu- 
dentiam, et blasphemiam non ferens, ausus 
est elatiori voce publice illum arguere, ac 
dicere, Verbum ipsum, quod erat ante svcula, 
secundam subiisse generationem secundum 
carnem. Quo audito, ingens tumultus exci- 
tatus est; aliis laudantibus, aliis indignantibus. 
Nestorius vero statim in illum invectus, ita 
dietum ejus coarguit. « Quorum due sunt 
generationes, eorum necesse est duos esse 
filios. At Ecclesia unum novit filium, Domi- 
num Jesum*. » 

IX. Hinc evidens est illum, quem B. Maria 
peperit, Deum esse non credidisse Nestorium; 


a. Nrsron. apud Cyrill. 1 contra Nest. Οὐχ εἴρηταί 
μοι τὸ παρῆλθεν, ἀντὶ τοῦ ἐγεννήθη. Et in ep. ad A4cac. 

b Nrsron. lib. I Cyr. 'O μαχάριος ᾿Ιωάννης ὃ 
Βαπτιστὴς προχηρύττεται παρὰ τῶν ἁγίων ᾿Αγγέλων, 
ὅτι πλησθήσεται τὸ βρέφος πνεύματος ἁγίου ἔτι Ex χοιλίας 
μητρὸς αὐτοῦ. xat πνεῦμα ἅγιον ἔχων, οὕτως ὃ μαχάριος 
βαπτιστὴς ἀπετίχτετο. τί οὖν χαλεῖς τὴν ᾿Ελισάδετ 


29 


sed simplicem hominem : qui cum Deo con- 
junctus est non substantiva aliqua copulatione, 
qua unus idemque cum illo sed fieret, σχετιχῇ; 
et quam moralem vocant: quemadmodum 
Joannes Baptista cum Spiritu sancto, et nos 
cum eodem, eteum Deo conjuncti sumus. Si 
enim Deum esse sentiret, non negaret eum- 
dem esse genitum natumque Deum; nec 
θεοτόχον ae matrem illius vocare cunctatus 
esset. Hoc enim necessario consequens est, 
ejus, qui vere proprieque dictus est Deus, 
genitricem nominari θεοτόχον, id est Dei geni- 
tricem. Sicut ejus mater, qui revera homo est, 
ἀνθρωποτόχος, 1d est hominis genitrir habetur, 
et dicitur. Quippe generatio, ut et alia quivis 
actio, ab effecto , terminove, ut vocant, no- 
men, et essentiam accipit ; ab actione vero, 
agens ipsum, qua agens est, appellatur, et 
definitur. Cum ergo Christus, adeoque hic 
homo, quem B. Virgo peperit , Deus sit, tum 
ipsa generatio, et partus, quo est in lucem 
editus, generatio est et partus Dei ; tum que 
genuit, et peperit, Dei genitrix, ac Deipara 
merito censenda est. Quod qui posterius nega- 
vit, et usurpari vetuit Nestorius, prius quoque 
negavit, ac sustulit, quantumvis affirmate 
Deum esse profiteretur Christum. Sic enim, 
qui actionem aliquam negat esse caloris effi- 
cientiam, procul dubio id quod effectum est, 
et productum calorem negat esse. Hinc sum- 
mus ille theologus Gregorius Nazianzenus 
tam eum, qui θεοτόχον non existimat esse 
sanctissimam Virginem, quam qui genera- 
tionem Christi γέννησιν θεοῦ, id est Dei gene- 
rationem vocare detrectat, a Deo separatum, 
et damnandum pronuntiat : ut in libro quinto 
memoravimus. 

Sie de Christi perpessione, cruciatibus, ac 
morte judicavit Nestorius, eaque Deo imputari 
noluit : adeo ut illa Pauli Apostoli verba, S? 
enim cognovissent , nunquam. Dominum glorie 
crucifizissent^, negaret ad Deum ae Verbum 
pertinere; sed ad hominem. |n quo solitas 
artes, id est fucum, et fallaciam adhibuit ad 
iludendum; quod ejus imitatione in eodem 
propugnando fecit Anonymus. Etenim in illo 


πνευματοτόχον ; ἐνταῦθα τὸν νοῦν συνάγαγε. χἂν τινὲς 
ὦσιν ἐν ἡμῖν πρὸς τὰ λεγόμενα ξενιζόμενοι, σύγγνωτε 
τῆς ἀπειρίας αὐτοῖς. 

c Nrsron. apud Cyr. lib. I. Ὧν γὰρ δύο γεννή- 
σεις, τούτων δύο υἱοὶ. ἣ δὲ ἐχχλησία fva οἶδεν τὸν υἱὸν 
δεσπότην Χριστόν. 


1 Lib. I, c. xix, S 7.— 2 Cyr. lib. I cont. Nest.— 3 Lib, V, c. xiv, $ 7 et c. xv, $12.— 4 I Cor. ii, 8. 


30 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Apostoli loco initio ponitur: «Dominum glorie 
non humanitatem vocari , sed divinitatem",» 
objici a Catholicis, quasi horum quispiam 
divinitatem ipsam eo nomine appellari dice- 
ret, aut hoc humanitati soli detraheret : οἱ 
non potius utrumque Deum et hominem 
passum assereret. Sic ille abstractis vocibus 
pro concretis utentes Catholicos induxit ; ut 
minus valida, et plausibilis illorum esset argu- 
mentatio. Sed uteumque Nestorii verba illa 
capiantur, que minus liquido concepta sunt: 
illud certo constat, sic ipsum interpretari 
Apostoli mentem,ut Dominum glorie vocatum 
esse velit hominem 1psum, qui solus crucifixus 
est, non autem Zeum Verbum. 

X. Pari licentia Catholicos incessens postea, 
et hziereticos nominans, ait « ipsos divinitalis, 
et humanitatis naturam in unam commiscere 
substantiam, » ac statim interrogat, quis ille 
sit, qui ab Juda proditore traditus est: an 
divinitatis natura simul et hominis: ex quo 
pisi; 1d est commnistio naturarum, et confusio 
sequatur. Quanquam subinde θεὸν λόγον, id est 
Deum Verbum , minime comprehensum ab 
Judais esse dicit: ut appareat quantopere 
duo illa, ex quibus constabat Christus , sepa- 
rata, et divulsa putaverit. 

Ita postea. quod Petrus ad Judzeos dixit, 
Hunc Jesum Deum suscitavit, non Deum intel- 
lexisse vult « qui utique non est mortuus, 
sed suscitavit^: » sed illum qui in oculos 
incurrebat, et in cruce suffixus est: qui 
Thome manibus attrectatus est: quippe 
dixit?: Spiritus carnem, et ossa non habet, 
sicut me videtis habere. Addit et Thomam, cum 
exclamavit, Dominus meus, et Deus meus, «non 
ilum, quem contrecetavit, voeasse Deum: 
non enim contrectatione Deus invenitur?. » 
Sed videlicet hominem solum. Ex iis, nisi 
plane es&eus, ae mente captus, nemo non 
intelligit, Nestorium arbitratum esse, homi- 
nem ac Deum in Christo ita disjunetos ac 
divisos fuisse, ut non inter se propria ulla, 
veraque unitione colligati essent ; qua fieret, 


&, NEsron. apud Cyr. lib. V conéra. Nest. "looo 
χύριον τῆς δόξης λέγει. οὐ χαλεῖ τὴν ἀνθρωπότητα, ἀλλὰ 
τὴν θεότητα. 

b ld. Nestor. “Ἡδέως ἂν ἐνταῦθα τῶν αἱρετιχῶν 
ἐπυθόμην τῶν τὴν τῆς θεότητος, χαὶ τῆς ἀνθρωπότητος 
φύσιν εἰς μίαν χαταχιρνώντων οὐσίαν. 

c Nrsron. apud Cyr. ibid. Οὐχ ἀπέθανε θεὸς, ἀλλ᾽ 
ἀνέστησεν. EL mox : Τοῦτον τὸν ὁρώμενον ὄμμασι, τὸν 
ξύλῳ προσηλωθέντα, τὸν ταῖς τοῦ Θωμᾶ ψιλαφηθέντα 


1 "68h II 


ut unusex ambabus naturis proprie, et οὐσιωδῶς 
existeret idem Deus et homo : cui quidem uni 
tribuerentur, et competerent diversa illa 
χατηγορήματα, id est predicata, quae de singulis 
naturis enuntiantur. Quid enim prohiberet, 
hunc ipsum, quem Judas tradidit, Deum tra- 
ditum fateri: aut quem Thomas, aliique vide- 
runt, et contrectarunt Apostoli, visum et 
contrectatum Deum agnoscere , si Deum esse 
persuasum habuisset? Sie enim Joannes 
vidisse se oculis, et perspexisse, e£ manibus con- 
trectasse Verbum vita δ. id est, vivum et vitam 
ipsam asserit; de quo vide commentarium 
OEcumeniirecte illa loca Joannis enarrantem. 

Eadem «srugine vitiata sunt et ista Nestorii 
apud Cyrillum, ubi commemoratis Apostoli 
verbis his, /Vusquam enim Angelos apprehendit, 
sed semen Abrahe apprehendit *: ita mox scri- 
bit: « Num semen Abrahse est divinitas * ? » 
quasi divinitatem ipsam, non autem Deum, 
Deique filium, assumpsisse semen Arahze, hoc 
est factum esse Abrahz filium,Catholiei cre- 
derent. Sed subinde transit ad concreta, ut 
voeant, nomina, et eum reliqua de Christo 
Apostoli verba subjecisset : velut ista, Unde 
debuit per omnia fralribus similari? : hee 
adnolat: « Num divinitate similes aliquos 
sibi Deus Verbum habuit/? » Maligna vox, et 
heretiea impietate suffusa. An enim Christi 
similitudo cum hominibus, vel germanitas, 
divinitate ipsa, et non potius humane naturce 
communione metienda est? Quis autem ex eo 
non perspieit, Nestorium in Christo Deum ab 
hominé, quod ad suppositum , et ὑπόστασιν 
spectat, abjunxisse penitus, ac separatim 
posuisse ? 

Sie et paulo post : « Qui igitur passus est , 
ille est pontifex misericors ; porro patibile est 
templum, non Deus, vivifieans id quod pas- 
sum est. Semen est Abrahze ille, qui Aer? est, 
et hodie^, ut Paulus loquitur ; non qui dicit, 
Priusquam. Abraham fieret, ego sum. Similis 
est fratribus per omnia ille, qui humanzx 
anime, carnisque fraternitatem suscepit: non 


χερσὶ, τὸν πρὸς αὐτὸν χεχραγότα, ψηλάφησον, ὅτι 
πνεῦμα σάρχα, καὶ ὀστέα οὐχ ἔχει, χαθὼς ἐμέ θεωρεῖτε 
ἔχοντα. ' 

d Nrsron. ibid. Οὐ τὸ ψηλαφηθὲν προσαγορεύων 
θεόν. οὐδὲ γὰρ ψηλαφήσει θεότης εὑρίσκεται. 

e Nrsron. ibid. lib. III Cyr. Μή σπέρμα τοῦ 
"A6oa&p. ἣ θεότης ; 

f Cymirr. ibid. Μὴ τῇ θεότητι τινὰς ὁ θεὸς λόγος 
ἔχεν ἀδελφοὺς ἐοικότας: 


4.— 9 Joan, xx,— 8 Joan. τ.-τὸ 4 Hebr. 1,10.— 5. Hebr, u, 17.— 6 Heb. xur.— 1 Joan. viu. 


[[I Argum. 
x eo quod 
Incarnatio- 
nem sola 
inhabita- 
tione 
circumscri- 
beret. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. V. 


is qui dicit: Qui vidit me, vidit et Patrem 
meum". Que profecto nunquam scriberet 
Nestorius, si ullo naturali, germanoque nexu 
devinctas inter se naturas arbitraretur : ut ex 
ambabus unus existeret. 

XI. Rursus inde perspicua mens est hzeretici 
illius!, quod σάρρχωσιν, id est Incarnationem, et 
ἐγανθρῴπησιν, id est inhumanationem , quam 
symbolo Nieenum concilium posuit, sola 
inhabitatione circumscribit, qua hominem 
incoluit. Nam etsi ἐνοίκησιν, et habitationem in 
carne, vel homine, velut in templo, sancti 
Patres interdum ad Incarnationem expli- 
candam adhibent, non tamen ea locutione 
contenti sunt: sed alia quadam insuper 
adjungunt, quibus non sola naturarum diffe- 
rentia, et potioris excellentia significetur; sed 
etiam arctissima inter ambas conjunctio, et 
ad unum quiddam per se, proprieque dictum, 
hoc est Christum, componendum inita so- 
ciatio. At idem etiam Nestorius nominatim 
notare admonet?, non dixisse Niecnos Patres 
«genitum de Spiritu sancto Christum ex B. 
Virgine, sed incarnatum , » quod nihil esse 
aliud asserit, quam incolentem, et habi- 
tantem. 

AÀd hzc Nestorius apud Cyrillum Catholicos 
irridet, qui quem Paulusnominat Apostolum?, 
et pontificem , Deum Verbum interpretantur, 
inusitato quodam stupore, ac vecordia ; cum 
potius homo sit intelligendus, « quem et pos- 
sessorem divinitatis ez Aominibus sumptum 
ait*, uf pro hominibus constitueretur in iis, qua 
sunt ad Deum .»Possessorem vocat divinitatis, 
quem hominem appellans, negat esse Deum. 
Itane Deum eumdem esse revera, ae bona fide 
credidit, qui esset homo: et non magis sepa- 
ratos ac divulsos a se invicem existimavit ? 
Nam si persona unica sit amborum, quz sin- 
gulis competunt, aut quoquo modo accidunt, 
ex quibus persona ipsa coalescit, ea tribuuntur 
uni, isque illa transfert in se, ac de se in soli- 
dum usurpat. 

Hine igitur constat ita Deum in Christo 


& Cyn. Οὐχοῦν ὃ παθὼν ἀρχιερεὺς ἐλεήμων, παθητὸς 
δὲ ὃ ναὸς, οὐχ ὁ ζωοποιὸς τοῦ πεπονθότος θεός. σπέρμα 
᾿Αδραὰμ. 6 χθὲς χαὶ σήμερον, χατὰ τὴν τοῦ Παύλου φωνὴν, 
οὖχ ὃ λέγων πρὶν ᾿Δύραὰμ γενέσθαι ἐγὼ εἶμι. ὅμοιος 
τοῖς ἀδελφοῖς χατὰ πάντα, ὃ ψυχῆς ἀνθρωπίνης χαὶ σαρ- 
χὸς ἀναλαδὼν ἀδελφότητα" xal οὐχ ὁ λέγων, 6 ἑωραχὼς 
ἐμὲ, ἑώραχε τὸν πατέρα. 

ὁ Cxnmur. lib. HI contra Nestor. 'O θεότητος 


31 


cum homine conjunctum existimasse Nesto- 
rium, uti possessor cum re possessa, habitator 
cum domo, bajulus eum onere, homo eum 
veste copulatus est. Ex quo illa voces erupe- 
runt?: « Propter portantem, eum qui por- 
tatur veneror, » ut θεοφόρον, id est Deiferum 
potius, quam Deum, esse Christum putaret : 
quodrefert Cyrillus^. 

XII. Sed pre omnibus argumentis illud 
est, in quo maxime pius videri volebat, et 
quod adversus Cyrillum aliosque Catholicos 
intentabat, quod Deum ipsum, ae Verbum 
dici genitum ex femina, impium, absur- 
dumque diceret; solumque id hominem 
capere, vel carnem putaret. Nam qui ita 
sentit ac loquitur, non potest abire, quin duo 
quaedam a se non distincta solum, sed etiam 
separata, nulloque substantivo copulata nexu 
inter se constituat: ut in epistola ad Acacium 
Cyrillus disputat. « Qui hec dicit (inquit, 
nempe D. Virginem esse Christi, non Dei 
genitricem) in duos filios partitur unum: et 
alterum quidem privatim asserit esse filium, 
et Christum, et Dominum, illud nempe, quod 
a Patre genitum est, Verbum: alterum vero, 
rursus seorsum , et privatim filium, et Chri- 
stum, et Dominum: qui ex Maria Virgine 
natus est^. » Quare quidquid ad mitigandam 
invidiam , et ad dissimulandam heresim 
obtendebat Nestorius, hoec uno tenebatur, 
quod ex Maria genitum Deum negaret, quando 
Christus homo genitus est. Hinc enim profecto 
necessario sequitur, duos esse diversos, ac 
divisos a se invicem genitos et filios: nec 
solum naturas, sed personas, et hypostases 
separatas; nisi quod uteumque inter se jun- 
guntur « secundum relationem dignitatis , 
vel auctoritatem persons, vel gratite nuncu- 
pationem , » ut Faeundus scribit ex Nestoria- 
norum usitato sermone". 

Etenim, ut bene Theorianus observat in 
Legatione ad Armenos, » non ideo pro here- 
tico damnatus est Nestorius, quod naturas 
duas esse contenderet ; sed quod easdem illas 


χτήτωρ ἐξ ἀνθρώπων ληφθεὶς, ὑπὲρ ἀνθρώπων καθίσταται 
τὰ πρὸς τὸν θεὸν. 

€ CxniLL. tom. V, par. Il in ep. ad cac. Ὅτι 
δὲ ταῦτα λέγων, εἰς υἱοὺς δύο μερίζει τὸν ἕνα, καὶ ἕτερον 
μὲν ἰδιχῶς εἶναί φησιν υἱὸν, καὶ Χριστὸν, καὶ χύριον, τὸν 
ἐχ θεοῦ πατρὸς γεννηθέντα λόγον" ἕτερον δὲ πάλιν ἀνὰ 
μέρος τε, καὶ ἰδικῶς υἱὸν, xol Χριστὸν, καὶ χύριον, τὸν ἐκ 
τῆς ἁγίας παρθένου. 


1 Nest. apud Cyr. 1 cont. Nest. et in epist, ad Acac.— ἃ Lib. ΠῚ cont. Nest. Cyr.— 3 Heb. ut.— 4 Heb. v, 1.— 5 Sup. $, 1.— 


6 Lib. I cont. Nest.— 7 Lib. IX, c. ir. 


IV* Arg. ex 
eo quod 
Deum dicere 
ex femina 
esse natum, 
impium sit 
et absurdum 


Unitio. 


32 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


duas a se invicem separatas poneret, divinam 
privatim, ae seorsim ; et privatim, ac seorsim 
humanam. Unde et duos filios, ae duos Chri- 
stos fanatieus ille constituebat: alium filium 
ex Deo Patre, et alium, qui ex Virgine natus 
est, inepte adstruens. Ob id etiam sanctam 
Virginem Dei genitricem appellare nolebat^.» 
Hine merito Cyrillus zn Commonitorio ad 
Eulogium!, eo reprehendendum ait esse Nes- 
torium, non quia naturas duas esse dicebat : 
sed quia ἕνωσιν, id est wnitionem tollebat , 
veram scilicet, et naturalem, quc unum pro- 
prie, ac per se filium, et Christum, unamque 
personam efficit. Vide quas ex Nestorio, et 
hujus heresi afflatis testimonia collecta sunt 
in Lateranensi synodo sub Martino primo?, 
Consultatione quinta: in quibus Nestoriana 
ἕνωσις describitur *. 


CAPUT VI. 


Cyrillus αὖ Apollinaristarum | haesis suspi- 
cione purgatur. 4. Quod judicium esse debeat 
de Scriptorum sententia.2.. Cyrillum naturas 
duas in Christo distinctas agnovisse: tum 
easdem sic unitas, ut non tamen unam com- 
positam faciant. 3. Quee duo variis ex illius 
locis, et sententiis approbantur. 8. Colli- 
guntur argumenta tria ez dictis Cyrilli ; 
quibus demonstratur, recte ipsum, et catholice 
de incarnatione sensisse. 


I. De Nestorio, ejusque haeresi, ob quam 
jure damnatus est, satis dixi ; nunc de Cyrillo, 
quod erat alterum caput, explicanda sunt ea, 
ex quibus constet, nulla re ab catholica illum 
fide diserepasse, nec affinem fuisse Apollina- 
ristarum, et Eutychianorum heresi ; quod ei 
crimen falso, et per calumniam impingit 
Anonymus. 

Sed ante omnia vehementer hoc in leeto- 


«& Turon. tom. 1I Jib. Ὅτι Νεστόριος οὐ διὰ τὸ 
λέγειν δύο φύσεις χαθηρέθη, ele. ᾿Αλλὰ διὰ τὸ λέγειν δύο 
φύσεις ἀλλήλων χεχωρισμένας, ἰδίᾳ, χαὶ ἀνὰ μέρος τὴν 
θείαν, καὶ ἰδίᾳ xo ἀνὰ μέρος τὴν ἀνθρωπίνην. διὸ xot δύο 


* Chrysostomum Nestorianismo favisse ex difficili quodam 
loco homilie ri in epistolam ad Hebreos persuaserunt sibi 
nonnulli; sed versione Gallica sunt decepti, et locum illum 
egregie vindicarunt P. Daniel in dissertalione de judiciis 
criticorum, et nuperi interpretis Gallici de eo Chrysos- 


4 Cyr. t, V, pav. IT,— 2 Lat. Syn. t. IV conc.— 3 I Cor. tv. 


rum animis defixum esse cupio, quod non Quomodo ἐς 


tantum ad insequentem pro Cyrillo, et contra 
Nestorium disputationem ; sed etiam ubique 
valere debet: cum de auctoris, vel operis 
cujuspiam statu dijudicando agitur: non ex 
una, alterave hinc inde collecta sententia : ac 
ne ex verbis quidem solis de eo ferendum esse 
judicium : sed ex perpetua, et continenti ora- 
tione: tum vero ex mente, ae proposito scrip- 
toris, quod per universi operis corpus tan- 
quam suceus quidam vitalis diffunditur. 
Cujus rei prudenter Ambrosius in epistola rxirm 
Sabinum admonet, ad quem libros suosrecen- 
sendos, et emendandos miserat : « Quoniam, 
inquit. 20n 17) sermone est regnum Dei?, sed in 
virtute, verbum si offenderit, virtutem pro- 
fessionis interrogato. » Tum exposita fidei 
sana, et catholica professione, ista subjungit : 
« Nostra sententia hujusmodi est, ut memi- 
nisti. Si verba alicubi movent, non prajudi- 
cant fidei. Etenim sermonem dubium mens 
non dubia obumbrat, et defendit a lapsu. » 


Sie Eulogius Alexandrinus pluribus istud 


ipsum commendat, ut perinde in tractandis 
sanctorum Patrum operibus, atque in sacris 
litteris, non ad paucas utrobique periochas 
respectum habeamus ; sed complures inter se 
comparemus, quarum alie sunt aliarum inter- 
pretes. «Quemadmodum autem minime opor- 
teat, inquit, ex nonnullis fragmentis, et 
abscissis sententiis, de scriptoris pietate sen- 
tentiam ferre, adeo splendido emisso radio 
veritas ipsa demonstrat, ut et ipsum Severum 
quantumvis in istis ezeutientem ad illud 
intelligendum  adduxerit. Seribit enim ad 
Julianum Halicarnassensem ad hune modum: 
Oportet igitur sanctorum, qui eertis tempo- 
ribus Ecclesi: doctores exstiterunt, doctrinam 
integre perlegere: et non ex parte illorum 
proferre sententias, indeque de tota eorum 
mente non sine periculo conjecturam facere. 
Atque hoc in Apostolicis, et Evangelicis quo- 
que libris, et in universa sacra Scriptura 


υἱοὺς, xai δύο Χριστοὺς ὁ ἐμδρόντητος ἐδογμάτιζε, ἄλλον 
υἱὸν τὸν ἐχ θεοῦ, xol πατρὸς, xal ἄλλον τὸν ix τῆς παρ- 
θένου παραληρῶν. διὰ τοῦτο χαὶ θεοτόχον τὴν ἁγίαν παρ- 
θένον χαλεῖν οὐχ ἠδούλετο. 


tomi Joco Parisiis edita a. 1691, suppresso auctoris nomine, 

deinde illata in operum P. Danielis collectionem, οἱ Simo- 

nius in Historia Critica precipuorum | Novi Testamenti 

interpretum c. xit. Confer. etiam Witassium qu. v, a. 1. 
F. A. Z. 


sensu 
scriptoris 
ferendum 
judicium. 


illus 
ud natu- 


ras 
in 
distin 


noscit 
risto 
ctas et 


unitas. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. VI. 


facere convenit : quandoquidem ex uno aliquo 
dieto, sive epistola, vel lucubratione, tota 
scriptoris pietas ostendi non potest^. » Sic 
illaudati hominis laude dignam sententiam 
valde commendat Eulogius: cui nec ipsum 
tamen obtemperasse Severum, ejusque disci- 
pulos queritur : qui Leonis epistolam, ex qui- 
busdam decisis indidem particulis, et falsa 
interpretatione corruptis, calumniari, et infa- 
mare studebant. « Quocirca non adspiciamus, 
ut Facundi verbis utar!, in furtivas senten- 
tiarum partieulas, quas ideo precidunt hzere- 
tici, ut in eis non appareat dicentis intentio.» 

H. Hase pro antiquis Ecclesie Patribus, 
imprimisque Cyrillo Alexandrino, contra 
horum aecusatorem Anonymum disputaturus 
prefari necesse habui: ne quem fraus istius 
lateret; qui paucis ex illorum operibus de- 
cerptis, ae decurtatis sententiolis, impis, ac 
detestande ipsos haeresis sine ullo pudore 
damnavit. De quibus antequam dieo, et eas 
temere, ac falso in invidiam adductas esse 
palam facio ; ex illius preseripto regule, 
quam proxime supra memoravi, Cyrilum 
pre ceteris, cui preeipue bellum Anonymus 
indixit, omnino catholicum, et ab Monophy- 
sitarum alienissimum haeresi fuisse, certis 
convincam rationibus; quas ex plenis illius 
disputationibus, et perpetuis ac continen- 
tibus sententiis quanta potero brevitate con- 
ficiam. Harum porro sententiarum duo 
possunt ae debent esse capita, ad quz contro- 
versie totius summa revocatur. Primum erit, 
ut Cyrillum doceam duas in Christo naturas 
reipsa differentes asseverasse, non tamen a se 
mutuo divisas. Alterum, naturarum istarum 
ἔγωσιν, id est unztionem talem ab eo constitutam 
esse, quae nec eas inter se permisceret, nec 
unam ex ambabus compositam faceret. Est 
autem diligenter observandum, praeque ocu- 
lis habendum discrimen istarum vocum dua- 
rTUm ; διαφορᾶς, et διαιρέσεως, hoc est differentia, 


& EvLoc. apud Phot. “Ὅτι δὲ οὐ χρὴ διά τινων 
σπαραγμάτων, χαὶ περιχομμάτων τὴν τοῦ συγγραφέως 
χρίνειν εὐσέδειαν, οὕτω λαμπρὰν ἀφίησι τὴν ἀχτῖνα ἣ 
ἀλήθεια, ὡς καὶ Σευῆρον αὐτὸν, xal tot περὶ ταῦτα 
τυφλώττοντα, ὅμως πεῖσαι τοῦτο συνιδεῖν. γράφει γὰρ 
πρὸς ᾿Ιουλιανὸν τὸν ᾿Αλιχαρνασοῦ. Δεῖ τοίνυν τὰς τῶν 
ὁσίων κατὰ καιροὺς τῆς ἁγιωτάτης ἐχχλησίας μυσταγο- 
γῶν διδασχαλίας ἐντελῶς ἀναγινώσχειν, χαὶ μὴ ἑκατέρους 
τὰ ἐχείνων προφέρειν, καὶ τῆς ὅλης αὐτῶν διανοίας 
ἐπικινδύνως καταστοχάζεσθαι. τοῦτο δὲ xat ἐπὶ τῶν 
᾿Αποστολιχῶν, xal εὐαγγελιχῶν συγγραμμάτων, καὶ ἐπὶ 


1 Fac. 1. IX. 
Tox. VI. 


33 


ac divisionis. Nam naturas Christi duas diffe- 
rentes esse, non tamen divisas et distractas 
ase invicem, catholieum dogma defendit. De 
hae vero distinctione multa in quarto libro, 
capite tertio, et sequentibus diximus, quae 
iline repetenda censeo; ut cum fructu tota 
hujus libri disputatio legatur, et ad eorum 
qui legent intelligentiam adhzrescat. 

IIT. Cyrillus in primo libro adversus JVesto- 
rium, hujus impietatem arguens, qui Dei 
genitricem appellari B. Virginem nolebat, 
quod ea minime divinitatem genuisset, longa 
oratione contendit, etsi divinitas ipsa ortum 
ex Maria non acceperit, ita ut existendi ab ea 
initium faceret, Deum tamen Verbum, qui 
ante saecula omnia natus est ex eterno Patre, 
novissimis temporibus secundum carnem esse 
genitum. Cum enim « proprium sit corpus 
ipsius, quod in matris utero formatum est, 
prorsus ejus sibi vendicasse, propriamque 
fecisse generationem^, » Siquidem «Deus est 
revera Christus, et unus, ac solus Dei et 
Patris, non divisus in hominem seorsim, et 
similiter in Deum: sed idem existens, et ex 
Deo Patre Verbum, et ex muliere homo nostri 
similis, eum eo tamen ut Deus maneat-'. » 
Quibus in verbis utrumque declaratur: tum 
naturas in Christo differentes inesse, nec 
tamen divisas, ac separatas: tum ex duabus 
unam non existere compositam, uti ex anima 
et corpore fit homo. Nam et manere naturas 
duas asserit, quae utrique generationi respon- 
dent ; et eumdem Christum non minus Deum 
esse, appellarique, quam hominem. Quod nec 
esset omnino, nec diceretur, si una constaret 
ex duabus composita natura et essentia, velut 
partibus. Siquidem totum ab unaquaque parte 
reipsa differt, et essentia, nec ambo inter se 
nomine, ac definitione congruunt. Non enim 
homo est anima, nec anim definitio homini 
tribuitur, uti nee appellatio in recto, ut vo- 
cant, casu, sed obliquo duntaxat, autab recto 


πάσης τῆς θεοπνεύστου γραφῆς προσήχει ποιεῖν. ἐπεὶ 
μηδὲ ἐχ μίας ῥήσεως, ἤγουν ἐπιστολῆς, ἢ συντάγματος 
ἐστὶ παραστῆσαι τὴν ὅλην τοῦ συγγραφέως εὐσέδειαν. 

b CyuinL. 1 contra iVestor. Εἰ γὰρ ἴδιον αὐτοῦ τὸ 
σῶμα νοεῖται, πῶς οὐ πάντη τε, καὶ πάντως τὴν τοῦ 
ἰδίου σὥματος γέννησιν οἰχειώσεται ; 

€ lbid. Ὅτι θεὸς ἀληθῶς ἐστιν ὁ Χριστὸς, εἷς τε, καὶ 
μόνος ὧν τοῦ θεοῦ xal πατρὸς, οὐ διηρημένος εἰς ἄνθρω- 
πον ἰδιχῶς, καὶ ὁμοίως εἰς θεὸν, ἀλλ᾽ ὃ αὐτὸς ὑπάρχων 
καὶ ἐχ θεοῦ πατρὸς λόγος, xal ἐχ γυναιχὸς ἄνθρωπος xa" 
ἡμᾶς μετὰ τοῦ μεῖναι θεός. ἢ 


Variis illud 
probatur 
illius 
sententiis. 


34 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


deflexo aliquo vocabulo : ut si animam habens, 
aut animatus homo dicatur. At Christus non 
Deum habens solum, aut divinus: sed Deus 
etiam recte proprieque nominatur. 

Rursus in secundo libro Nestorium ita com- 
pellat: « Ergo unum confitere, naturas non 
dividens : sed ita ut scias interim , ac sentias, 
aliam esse carnis vationem, aliam divinitatis 
soli ipsi convenientem. Non enim carnem 
ipsam Verbi divinitatem esse factam dicimus; 
sed divinam potius, tanquam ipsius pro- 
priam?. » Manifeste naturas a se invicem 
duas distinctas, sed non divisas esse perhibet : 
80 sine confusione, vinctas in unius coniposi- 
tionem hypostasis, et persone. Hoc enim 
significat vocabulum 6 εἴς, id est unus. Deinde 
passim et iis in libris, quos contra Nestorium 
edidit, et in aliis omnibus lucubrationibus 
suis unum esse Christum ae Dei filium pra- 
dieat Cyrillus, qui sit utrumque, Deus et 
homo, hoc est id quod assumpsit, et id quod 
est assumptum: sive duo illa ex quibus com- 
ponitur. Hoc autem nullo modo convenit in 
unum aliquem, cajus tertia quzdam natura 
sit, ex duabus illis, unde constat, et compo- 
nitur, velut partibus, conflata. De quo vide 
quz in tertio libro multis capitibus exposui'!, 
et in sequentibus uberius explicabitur. 

IV. Idipsum lueulentissime testatur, ac 
Cyrilli mentem exprimit locus unus, qui est 
in dialogo de /ncarnatione Unigeniti. « Affir- 
mamus, inquit, conventionem quamdam, et 
eoncursum ratione omni prestantiorem in 
unitionem esse factum, ineequalium, dissimi- 
liumque naturarum. Àc nihilominus unum 
Christum , et Dominum, ac Filium, agnosci- 
mus, qui idem simul et est, et intelligitur 
Deus et homo^. » Ac ne csetera describam ; 
pergit in sequentibus docere, indivulsam esse 
ambarum naturarum unitionem ; ex qua unus 
existit, et creditur unigenitus, simul et primo- 
genitus : unigenitus quidem, eo quod sit Ver- 
bum ex Deo Patre, et ejus substantia proce- 


& Cynirr. ΠΠ contra. Nestor. Οὐχοῦν ὁμολόγησον 
ἕνα, μὴ διαιρῶν τὰς φύσεις μετὰ τοῦ εἰδέναι, καὶ φρονεῖν, 
ὅτι σαρχὸς μὲν, ἕτερος ὁ λόγος, θεότητος δὲ πάλιν, ὃ 
αὐτῇ, καὶ μόνῃ πρέπων. ἥχιστα μὲν γὰρ θεότητα γενέσθαι 
φαμὲν του λόγου τὴν σάρχα" θείαν δὲ μᾶλλον, ὡς ἰδίαν αὐτοῦ. 

b CymILL. Διϊσχυριζόμεθα δὲ σύνοδον μέν τινα, xol 
τὴν ὑπὲρ λόγον συνδρομὴν εἰς ἕνωσιν, ἀνίσων τε, καὶ 
ἀνομοίων πεπράχθαι φύσεων. ἕνα δ᾽ οὖν ὅμως χριστὸν, 
xal χύριον, xal υἱὸν ἐπιγινώσχομεν ἐν ταυτῷ xal ὑπαρ- 
χόντα, χαὶ νοούμενον θεόν τε, καὶ ἄνθρωπον. 


4 Cap. 1x, x, xi. 


dens: primogenitus vero, quatenus homo 
factus est, et in multis fratribus. Qua» omnia 
in eum sensum conspirant, ut unus quidem 
sit Christus; sed non una Christi natura, 
neque simplex, neque composita. 

Sie in anathematismo quarto statuit, uni 
eidemque Christo competere voces illas diver- 
sas, ac pene contrarias, quae in Seripturis de 
illo preedieantur : quarum primarie sunt ille, 
qua ambas naturas proprie significant ; ut 
sunt Deus, sive Dei filius, ae Verbum, et 
homo, vel hominis filius, ae similes alise: 
quas negat in personas, vel hypostases duas 
esse partiendas. Cujus rationem in ἐπιλυσει, 
hoc est E'zpositione, et in Defensione utraque 
contra Andream, sive Orientales, et Theodo- 
retum ex eo repetit, quod unus et idem , sine 
ulla hypostaseon differentia, sit Deus, et 
homo. Atque in illa contra Orientales apo- 
logia horum sententiam approbat; atque 
iisdem verbis usurpat, qus illud expresse 
declarant. « Indivisibilis enim, et insepara- 
bilis est, inquit, summa unitio : et unus filius 
secundum omnem rationem et modum, et 
cogitationem est. Itaque summa unitione ser- 
vata, et uno filio, atque Christo, Dominoque 
pro confesso habito, de uno et eodem filio 
qua dicuntur accipienda sunt^. » 

V. Eximium et illud est ex epistola Cyrilli 
ad Nestorium, quse una est ex iis, quas Chal- 
cedonensis, 80 reliqua deinceps oecumeniez 
synodi nominatim approbarunt; ubi 516 
scribit: « Differentes, inquit, sunt, que in 
veram unitatem coacte sunt naturse: sed 
unus ex ambabus Christus, et filius existit, 
non quod naturarum differentia unitione 
sublata sit: sed quod unum nobis Dominum 
Jesum Christum, et filium, divinitas et huma- 
nitas effecerint, per inexplicabilem, et arca- 
num in unitatem excursum. Atque ita, tam- 
etsi ante secula exstantiam habeat, et ex 
Patre sit genitus, dicitur etiam ex muliere 
secundum carnem genitus?. » Qu:ze verba. et 


€ Cyn. ad anath. rv cont. Orient. ᾿Αδιαίρετος 
γὰρ, χαὶ ἀχώριστος ἣ ἄχρα ἕνωσις. xol ὃ εἷς υἱὸς χατὰ 
πάντα χαὶ λόγον, χαὶ τρόπον, χαὶ ἐννοιάν ἐστι" τῆς δὲ 
ἄχρας ἑνώσεως φυλαττομένης, xal τοῦ ἑνὸς υἱοῦ, xol 
χριστοῦ, xol χυρίου ὁμολογουμένου, περὶ τὸν ἕνα, xal 
τὸν αὐτὸν υἱὸν ἐχλαδέσθαι χρὴ τὰ λεγόμενα. Vide ep. 1 
ad Succ. οἱ ad. cac. οὐ defens. anathem. vri 
contra, Orient. 

d CYniLL. ep. 1v ad. IVestor. Ὅτι διάφοροι μὲν αἱ 
πρὸς ἑνότητα τὴν ἀληθινὴν συναχθεῖσαι φύσεις" εἷς δὲ ἐξ 


DE INCARNATIONE LIB. VI, CAP. VI. 


his similia, quse identidem inculeantur a 
Cyrillo, et a nobis in quinto libro accurate 
sunt expensa, cum et duplicem Verbi genera- 
tionem, et Dei genitricem B. Virginem adstru- 
ximus : hujusmodi, inquam, de duabus natu- 
ris, et Christo ab Cyrillo dicta, demonstrant 
non eum nàturam ex duabus unam asseve- 
rasse compositam. Nam si ita sensisset, nun- 
quam eumdem, unumque Dei filium, ac Ver- 
bum, et ante sula genitum a Patre, et in 
tempore genitum ex matre dixisset. Non enim 
quoniam a solo Deo creatur ex nihilo ratio- 
nalis anima , eodem momento, quo homo a 
parentibus gignitur: eumdem hominis filium 
dixeris et a Deo solo proxime, ac sine medio 
aliquo ereatum ex nihilo, et a patre matreque 
genitum. Etenim quz partium naturam ali- 
quam componentium propria sunt, de natura 
ipsa composita minime in recto, ut loqui 
solent, praedicantur. Sie nemo sviritum esse, 
et corporis expertem simpliciter hominem 
affirmet, quod tali sui parte, id est anima 
constat; eum tota pro indiviso ex utroque, 
corpore et anima, essentia constituta sit. Sed 
neque partis nomen alteri parti tribuitur, ubi 
ex duabus una fit natura composita. Non 
enim vel caro de anima, vel anima de 
carne praedicatur. At vero et Deus homo, 
et homo vere proprieque dieitur Deus, 
quod in libro tertio jam ostendimus!. 

VI. Memorabile est etiam quod in tertio 
contra Nestorium libro Cyrillus idem scribit. 
Cum enim Nestorius duas in Christo naturas 
inesse dixisset, si nature ipsius rationem 
habeas; sin autem dignitatem spectes, esse 
singulares, id est unum aliquid et singulare: 
qui verba Nestorii capite antecedente cita- 
vimus?; ad ea Cyrillus primum contendit 
unum esse Dominum Jesum Christum : nec 
separatim ponendum eum: qui ex semine 
Abrahami ortus est, et eum, qui ex Deo est 


ἀμφοτέρων χριστὸς, χαὶ υἱός. οὐχ ὡς τῆς τῶν φύσεων 
διαφορᾶς ἀνηρημένης διὰ τὴν ἕνωσιν. ἀποτελεσασῶν δὲ 
μᾶλλον ἡμῖν τὸν ἕνα χύριον ᾿Ιησοῦν Χριστὸν xol υἱὸν, 
θεότητός τε, χαὶ ἀνθρωπότητος, διὰ τῆς ἀφράστου, χαὶ 
ἀποῤῥήτου πρὸς ἑνότητα συνδρομῆς" οὕτω τε λέγεται, 
χαί τοι παρ᾽ αἰώνων ἔχων τὴν ὕπαρξιν, καὶ γεννηθεὶς ἐχ 
πατρὸς, γεννηθῆναι καὶ χατὰ σάρχα ἐχ γυναιχός. 

à, Cxn. ΠῚ contra. Nest. " Eva λεγούσῃ (τῇ γραφῇ) 
χύριον "Insoov Χριστὸν, xai οὐχ ἀνὰ μέρος τιθείσῃ τὸν 
ἔχ σπέρματος ᾿Αὐραὰμ,, καὶ τὸν ἐκ θεοῦ πατρὸς λόγον. 
xal πρός γε δὲ τούτοις χἀχεῖνο διανοεῖσθαι χρή. ἕτερον 
μὲν γάρ τι χρῆμα, θεότης, ἕτερον δὲ ἣ χαθ᾽ ἡμᾶς ἀνθρω- 


1 Cap. 1χ.-- 2 Parag. 7.— 9 Vide l. ΠῚ, c. x et l. V, c. xi. 


35 


Patre Verbum. » Deinde ita pergit: « Altera 
quippe res est divinitas: altera, nostre 
similis humanitas : si eam, quz naturis inest, 
rationem consideres; verum conventione, 
qua in veram unitionem fit, unus ex ambo- 
bus Christus existit?.» 

In epistola vero ad Joaunem Antiochenum , 
fidem suam uberius, accuratiusque declarans 
Cyrillus, « Deum, ait, immutabilem, et qui 
alter fieri non potest, natura sua, factum 
hominis filium , unum deinceps intelligi cum 
carne propria, et e ccelo dici descendisse: sed 
et hominem appellari de colo; qui perfectus 
in divinitate, et idem in humanifate sit per- 
fectus: et in una intelligatur esse persona. 
Unus est enim Dominus Jesus Christus, tam- 
etsi non sit jgnota naturarum differentia, ex 
quibus arcanam unitionem factam esse dici- 
mus?, » Ha&c Cyrillus in ea epistola, quz in 
Chaleedonensi synodo presertim approbata 
est, et in fidei regulam ascita ;et quoniam ab 
Orientalibus recepta est, aec velut conciliatrix 
quadam fuit pacis, et concordie, tanto ma- 
jorem auctoritatem habet; et ex ea mens 
Cyrill plenius, certiusque dignoscitur. In 
illa porro naturas duas integras, et perfectas 
sine ulla mutatione perseverare docet; et in 
unam eogi copularique personam : non utique 
naturam. Alioqui perfecta saltem humana esse 
non posset: quoniam ex perfectis, et abso- 
lutis duobus unum per se, et proprie dictum 
non potest existere; ut jam diximus ὃ. 

VII. Eodem refertur, quod in epistola ad 
Acacium Melitenensem episcopum scribens 
tum eumdem, unumque Christum ait esse 
perfeetum divinitate, et humanitate; tum 
consubstantialem Patri secundum priorem ; 
matri, secundum posteriorem naturam: nec 
in duos dividi unum filium, et Christum, et 
Dominum Jesum. « Porro non posse intelligi 
consubstantialem nobis secundum humani- 


πότης, κατά γε τὸν ἐνόντα ταῖς φύσεσι λόγον, συμδάσει 
δὲ τῇ χαθ᾽ ἕνωσιν ἀληθῆ εἷς ἐξ ἀμφοῖν ὃ Χριστός" καθὰ 
πλειστάχις εἰρήχαμεν. 

b Idem in epist. ad Joan. Kei χεχρημάτιχεν υἱὸς 
ἀνθρώπου, μετὰ τοῦ μεῖναι, ὃ ἦν" τοῦτ᾽ ἔστι θεός: ἄτρεπ- 
τος γὰρ, καὶ ἀναλλοίωτος κατὰ φύσιν ἐστίν: ὡς εἷς ἤδη 
νοούμενος μετὰ τῆς ἰδίας σαρχὸς, ἐξ οὐρανοῦ λέγεται 
χατελθεῖν. ὠνόμασται δὲ χαὶ ἄνθρωπος ἐξ οὐρανοῦ, τέλειος 
ὧν ἐν θεότητι, καὶ τέλειος ὁ αὐτὸς ἐν ἀνθρωπότητι, xol 
ὡς ἐν ἑνὶ προσώπῳ νοούμενος. sig γὰρ κύριος ᾿Ιησοῦς 
Χριστὸς, χἂν ἣ τῶν φύσεων μὴ ἀγνοῆται διαφορὰ. ἐξ ὧν 
τὴν ἀπόῤῥητον ἕνωσιν πεπράχθαι φαμέν. 


36 


tatem, maxime eum ex Patre sit genitus 
seeundum divinitatem, nisi intelligatur, et 
dieatur idem ipse Deus simul et homo*. » 
Vide ec:etera ejusdem epistole, qus alibi jam 
allata sunt. 

Sie in Commonitorio ad Eulogium, « Nesto- 
rium, ait, recte quidem duas naturas consti- 
tuere,et differentiam significare carnis, ac Dei 
Verbi: est enim diversa Verbi,carnisque natu- 
ra : sed in eo peccare, quod naturarum unitio- 
nem non fatetur nobiscum ^. » Idem etin epis- 
tola ad Valerianum tradidit ; etin duabus ad 
Successum epistolis, maxime in secunda.Tum 
in Paschali homilia octava : ubi«indivulsa,et 
indivisa unitate arcan: copulationis adstrie- 
tum Verbum ait; :unum et ante, et cum sus- 
cepta carne predicari in Scriptura Chri- 
stum *. » Quo fit ut idem et descendisse de 
colo, et in ecelum, ubi prius erat, rediisse 
dieatur. « Quod enim inest ipsi natura, pro- 
prie carni attribuit : ut qui non sit aliter, et 
diversus ab ipsa, quantum attinet ad unita- 
tem ex ceconomia factam. Neque tamen dum 
sic unitione summa conjungimus qua natura 
sunt dissimilia, illud auferemus, ut et propria 
ratione splendor Patris existat, et rursus 
diversa caro sit orta de terra, id est, homo 
perfectus. Verum cum hzc ita se habere sta- 
tuerimus, ac sola animi notione singulas istas 
rationes separaverimus, indivisa rursus uni- 
tione constringemus ^. » Non potuit eviden- 
tiori hoe oratione describi, quemadmodum 
duo illa, que sunt in Christo conjuncta, 
natura, et proprietate differant ; sed nexu et 
unitione ità unum per se faciunt, ut quae 
unius propria sunt, tum alteri, tum ipsi uni 
tribuantur, quod non fieret si una ex amba- 
bus Christi propria natura, et composita coa- 
lesceret. 

VIIT. Postremo illud est ad Cyrilli senten- 
tiam explanandam, et ab omni heresis sus- 


α Cyn. Πῶς γὰρ ἂν νοοῖτο πρὸς ἥμᾶς ὁμοούσιος 
εἶναι χατὰ τὴν ἀνθρωπότητα, καί τοι γεννηθεὶς ἐχ πατρὸς 
χατά γε, φημὶ, τὴν θεότητα, εἰ μὴ νοοῖτο, χαὶ λέγοιτο 
θεός τε ὁμοῦ, χαὶ ἄνθρωπος ὃ αὐτός; Vide et pag. seq. 

ᾧ CyurLL. ibid. Οὕτω χαὶ ἐπὶ Νεστορίου: x&v λέγη 
δύο φύσεις, τὴν διαφορὰν σημαίνων τῆς σαρχὸς, χαὶ τοῦ 
θεοῦ λόγου. ἑτέρα γὰρ ἣ τοῦ λόγου φύσις, xal ἑτέρα ἣ 
τῆς σαρχός. οὐχέτι τὴν ἕνωσιν ὁμολογεῖ μεθ᾽ ἡμῶν. 

ὁ Cymirt. Pasch. vi. “Ὁρᾷς οὖν ὅπως ἀδιαστάτῳ 

ε, καὶ ἀδιορί περισφίγξας ἕνό ἧς ἀποῤῥ 
τε, καὶ ἀδιορίστῳ περισφίγξας ἑνότητι τῆς ἀποῤῥήτου 
συνόδου τὸν λόγον, ἕνα καὶ πρὸ σαρχὸς, χαὶ μετὰ σαρχὸς 
παρ᾽ ἡμῶν ὁμολογεῖσθαι βούλεται Χριστόν ; 

. [4 a ' 3, "Lm M , L4 ^ 
d lbid. Τὸ γὰρ ἐνόν αὐτῷ χατὰ φύσιν τῇ ἰδίᾳ σαρχὶ 
[4 "^ tj , 
περιτίθησιν, ὡς οὐκ ὧν ἕτερος παρ᾽ αὐτὴν, ὅσον elc Evó- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


pieione purgandam aptissimum, quod cum 
Joanne Antiocheno, et Orientalibus in eam- 
dem convenit expositionem fidei; quam ab 
illis oblatam admisit, et adversus ejus obtree- 
tatores strenue defendit. Adeo vero suspeeti 
non erant Orientales Apollinaristarum, vel 
Eutychianorum, aut Monophysitarum here- 
sis, ut Nestoriani potius erroris insimularen- 
tur, quod naturarum numerum, ac differen- 
tiam enixe tuerentur. Quare qui cum istis 
concordiam iniit fidei, ac professionis, et in 
traditam ab ipsis formulam consensit, imme- 
rito criminis illius accusatur, a quo longe 
constat Orientales abhorruisse. 

Igitur Joannes Antiochenus in epistola, 
quam ex Orientalium synodo ad Cyrillum 
scribit, et in qua fidem suam, suorumque 
perscribit; primum omnium, « Jesum Chri- 
stum confitetur Dei filium unigenitum Deum 
perfectum, ac perfectum hominem, consub- 
stantialem eumdem Patri secundum divini- 
tatem, et consubstantialem nobis secundum 
humanitatem *. » Hie duas naturas perfectas 
profitentur. Minime ergo partes unius : quia 
perfeetze naturee unam per se naturam consti- 
tuere non possunt. Sed nec una eademque 
natura Deo et homiui consubstantialis esse 
potest: eo quod pars qualibet, quam alterutri 
consubstantialem haberet, non est tota Christi 
substantia, nec ejus gratia, Christus Deo vel 
homini esset ὁμοούσιος. Quippe nature rerum, 
etsi ex diversis partibus composite sint, pro 
indivisis eas continent. 

IX. Pergunt Orientales, et « Duarum, in- 
quiunt, naturarum unitio facta est. Ideo 
unum Christum, unum Filium, unum Domi- 
num confitemur f. » Unitio ista naturalis, ac 
vera, non moralis qualem Nestorius adstrue- 
bat: que unum proprie Filium, ae Domi- 
num, Deumque non faceret; ac ne unum 
quidem penitus. Itaque θεοτόχον statim agnos- 


τητα τὴν ἐχ τῆς οἰχονομίας. χαὶ οὐχ ἀναιρήσομεν διὰ τὸ 
εἰς ἄχρον ἑνοῦν τὰ ἀνόμοια χατὰ τὴν φύσιν, τὸ ὑπάρχειν 
μέν τοι χατὰ ἴδιον λόγον τὸ ἀπαύγασμα τοῦ πατρὸς" 
ἕτερον δὲ πάλιν τὸ ἀπὸ γῆς σαρχίον, ἤτοι τελείως τὸν 
ἄνθρωπον. ἀλλὰ χαὶ οὕτω ταῦτα διεγνωχότες, χαὶ μόναις 
διελόντες ταῖς ἐννοίαις τὸν ἐφ᾽ ἑχάστῳ λόγον, ἀδιαστάτῳ 
πάλιν ἑνότητι περισφίγξομεν. 

€ JoaN. ANT. in ep. ad Cyr. “Ομολογοῦμεν τοιγα- 
ροῦν τὸν χύριον ἡμῶν ᾿Ιησοῦν Χριστὸν τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ 
τὸν μονογενῆ θεὸν τέλειον, xol ἄνθρωπον τέλειον, ele. 
Ὁμοούσιον τῷ πατρὶ τὸν αὐτὸν χατὰ τὴν θεότητα, xol 
ὁμοούσιον ἡμῖν χατὰ τὴν ἀνθρωπότητα. 

f lbid. Δύο γὰρ φύσεων ἕνωσις γέγονε. διὸ xol ἕγα 
Χριστὸν, ἕνα υἱὸν, ἕνα χύριον ὁμολογοῦμεν. 


᾿ 
| 
| 


Cum 
orientalibus 
in fide — 
convenit 
Cyrillus, — 


"————— HE 


| 
| 
| 


Consubstan- 


tialis. 7 


ν᾽ 


e. 


) 


jJitionem. 


Ex supra- 
dictis tria 
conficiun- 
tur 
una 
quibus 
vindicatur 
Cyrillus. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. VII. 


eunt B. Virginem. « Secundum hane, in- 
quiunt, unitionis non confuse notionem, 
confitemur 8. Virginem esse Dei genitricem : 
propterea quod Deus Verbum incarnatus est, 
et homo factus ^. » Vides ut vera proprieque 
dicta unitio naturarum duarum causa sit. cur 
Chrisü mater Dei génitrix nominetur. Unde 
Nestorius, qui ἕνωσιν illam respuebat, ae dicis 
tantummodo causa unum esse Christum, ac 
filium asserebat, quod erat consentaneum 
addebat: ut Dei genitricem vocari non pate- 
retur, quam merum ac nudum hominem ge- 
nuisse crederet. His expositis Orientales, pie 
jam et catholice docent, dissimiles voces, et 
proprietates,qua: eidem Christo in Scripturis 
imputantur, non secundum unam, sed diver- 
sas naturas eidem illi tribui. 

HacOrientalium expositio numeros explet 
omnes integre ac perfecte fidei, professionis- 
que eatholiez:: de sacramento incarnati Verbi : 
ac tam Nestorii divisionem, unitione vera, et 
substantiva : quam Apollinaris confusionem, 
naturarum differentia constituenda, jugulat, 
et condemnat. Ex quo non minus ab omni 
labe purus, et intactus haeresis utriusque cen- 
sendus est Cyrillus: qui illam ipsam profes- 
sionem fidei suam fecit, eamque non solum 
approbavit in ea, quam ad Joannem rescrip- 
sit epistola ; sed in aliis plerisque propugna- 
vit, et quamplurimos ei adversantes, atque 
initam cum Orientalibus concordiam etiam 
ipsi vitio vertentes, accurata pro se, illis- 
que reddita ratione compressit : ut supra no- 
tavimus. 

X. Confecla sunt igitur ex allatis hucusque 
Cyrilli locis tria potissimum argumenta, quz 
fidem faciunt, abfuisse procul illum ab ea 
opinione, ut ex duabus naturis, unam Christi 
compositam fieri putaret. Qui: quidem argu- 
menta diligenter animadverti volumus, ac 
memoria contineri; ut adversus novae ac 
putida calumnic yirusantidoti loco deinceps 
habeantur. Imprimis enim naturas Christi 
duas perfectas esse Cyrillusexistimavit!. Non 
essent autem amba perfecte, siunam aliquam 
naturam per se, proprieque componerent : ut 
jam ssepius ostendimus : lateque disputat 
auctor Éxpositionis fidei, quee Justini nomen 
habet inscriptum. Secundum argumentum 
inde ducitur, quod Cyrillus Christum asserit 


& JoaNN. ÁNT. in ep. ad Cgr Κατὰ ταῦτην τῆς 
ἀσυγχύτου ἑνώσεως ἔννοιαν, ὁμολογοῦμεν τὴν ἁγίαν 


homo nominatur Deus : 


91 


tam Deo Patri, {ἃ πη hominibus ὁμοούσιον esse". 
Atqui nulla est natura consubstantialis alteri, 
nisi tota sit ejusdem cum ea substantie, uti 
supra docuimus?.Quare si ex duabus dissimi- 
libus partibus Christi substantia componitur, 
neutri erit ὁμοούσιος : non Patri ; quia Pater 
homo non est : non hominibus cseteris; quia 
dii non sunt. 

Tertium ex eo petitur, quod Cyrillus na- 
turarum ambarum ejusmodi unitionem con- 
stituit, ut alterutrius proprietates cum altera 
communiearentur : nec non vocabula ipsa 
singularum propria. Nam et Deus homo ; et 
et Deus genitus, 
passus, mor!uusque dicitur : et homo de 
ccelo venisse, de quibus in quarto libro pluri- 
bus dixi *. 

Quis autem ferat, animam hominis dici 
mortuam, quando corpus moritur, aut corpus 
immortale, quoniam anima mortis est expers ? 
quis item carnem spiritum ; vel spiritum 
carnem vocet, nisi qui hominis spiritu ca- 
reat, et in carnem sit, pecudemve con- 
versus ? Non est igitur Christi natura ulla, 
ex Deo, et homine composita; quemadmo- 
dum ex anima et corpore, hominis natura 
conflatur. 


CAPUT VII. 


Anonymi argumenta ex Cyrilli locis petita dis- 
solvi. incipiunt. 1. Ac primum caput argu- 
mentationis proponitur. 2. Exylicantur quae- 
dam universe ad propositum necessaria de 
mente et scopo Nestorii, qui naturas dividere 
instituit; 3. tum. Cyrilli, qui in. contra- 
rium obnixus est : quo pertineat illa ejus 
sententia, una natura Verbi incarnata. 4. 
Ostenditur hac ipsa sententia Nestorii blas- 
phemiam mazime convinci. ὃ. Expenduntur, 
et vindicantur. ab Anonymi calunjnia loca 
Cyrilli, ez quibus ille colligit unam ab hoc 
naturam in Christo constitutam. 


I. Postquam de Nestorio, et Cyrillo, que 
opus erant universe disseruimus, reliquum 
est, ut Anonymi sigillatim argumenta dilua- 
mus ; qua variis ex Cyrilli petita locis in hoe 


παρθένον θεοτόκον" διὰ τὸ τὸν θεὸν λόγον σαρχωθῆνα!; 
xo ἐνανθρωπῆσαι. 


iVide 1. V supra c. xi, parag. 8 et hoccap. parag. 6 et 8.— 2 Sup. parag. 8.-- 8 Lib. V, c. xt, parag, 10.—4 Cap.xiv et xv. 


Consubstane 
tialem. 


Primum 
caput argu- 
mentationis 

Anonymi 

contra 

Cyrillum 
proponitur. 


Mens et 
scopus Nes- 
torii 
universe 
explicantur 


38 


unum contulit, ut hunc Apollinaris, et Mono- 
physitarum imbutum heresi fuisse monstra- 
ret ; 80 similiter atque ipsos, unam in Christo 
naturam statuisse ex humana, divinaque con- 
textam : quemadmodum ex anima et corpore 
una hominis natura componitur. 

Primum caput argumentationis iis locis 
instruitur, in quibus Cyrillus diserte asserere 
videtur, unam esse naturam in Christo. Cujus 
generis locos affert octo numero; quorum in 
plerisque non una simpliciter natura dicitur : 
sed una natura Verbi ?ncarnata ; sive. Verb? 
incarnati. Antequam vero singulas Cyrilli 
collectas abillo sententias expendam, doceam- 
que quam in iis ipsis tractandis caecus, atque 
hebes fuerit : eum ad duas adstruendas natu- 
ras, et illius convincendam calumniam nihil 
iisdemaptius locisadhiberi possit: nonnulla de 
iisgeneratim observanda sunt, vel repetenda 
potius ex quarto libro, ubi de hujusmodi 
Cyrillianis dietis latissime disserui. Neque 
tamen eadem omnino referam hoc loco, quz 
illie exposita sunt: sed alia inseram, quibus 
et priora illustrentur, ae firmentur, et quanta 
materie huic subjecta copia sit, conjectura 
praebeatur. 

II. Cyrillum igitur ostendimus, que de 
Incarnationis sacramento scriptis prodidit, 
omnia fere ad oppugnandam Nestorii hzere- 
sim retulisse, ut contraria nefandi erroris 
capita contrariis, et ex adverso positis decretis 
refelleret. Quid autem Nestorio propositum 
fuerit, et cujusmodi divins:, lrumaneeque sub- 
stantie nexum, ae vinculum invexerit, dixi 
alibi pluribus ἡ. Nunc idipsum brevius com- 
plectar, primum ex epistola Cyrilli octava 
ad Clericos Constantinopolitanos. « Quoniam, 
inquit, hie illis propositus est scopus, duos 
Christos, totidemque filios adstruere : nimi- 
rum hominem privatim ae seorsim ; et seor- 
sim Deum : ae deinde solarum personarum 
unitionem constituunt ; ideo versute agunt, 
et excusationes fingunt in peecatis ; ut Scrip- 
tura loquitur^. » Tum in secundo libro 
contra Nestorium subtilius, et enucleatius 


ὦ Cynir. tom. V, par. 11. ᾿Αλλ’ ἐπειδὴ σχοπὸς 
ἐχείνοις, δύο λέγειν Χριστοὺς, xol δύο υἱοὺς" xol τὸν μὲν 
ἄνθρωπον ἰδιχῶς, τὸν δὲ θεὸν ἰδιχῶς" εἶτα μόνων τῶν 
προσώπων ποιοῦσι τὴν ἕνωσιν" διὰ τοῦτο ποιχίλλονται, 
xol ποοφάσεις πλάττονται ἐν ἁμαρτίαις, καθὰ γέγραπται. 

b Ibid. ll contra Nest. 'O δέ γε τῆς νεωτάτης 
ἡμῖν ἀσεδείας εὑρετὴς, καίτοι Χριστὸν ἕνα λέγειν mpo- 
σποιούμενος, διαιρεῖ μὲν πανταχοῦ τὰς φύσεις, καὶ ἀνὰ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


mentem illus, fraudemque detegens, « At 
iste recentioris, ait, impietatis inventor, 
quamvis unum se Christum profiteri simulet, 
ubique tamen naturas dividit, et utramque 
separatam statuit, affirmans, non eas vere 
inter se copulatas esse; sed exeusans excusa- 
tiones in peccatis? ut scriptum est, quemdam 
conjunctionis modum excogitavit, qui in sola, 
ut dixi, dignitatis &equalitate consistit ^ ? » 
Quod ex illius verbis probat, quibus voces 
illas, quee in Evangeliis de Christo pronun- 
tiantur, ita dividit, utalias soli Verbo seorsim 
attribuat; alias privatim illi, qui ex muliere 
natus est. Sequitur ergo ex Nestorii sententia, 
non unum esse, id est unam personam, sive 
unum subsistentem,qui diversa illa przedieata 
capiat. 

Àc tametsi Nestorius divinitatem ab huma- 
nitate non se dividere, neque Christum, aut 
filium in duos partiri identidem diceret, re 
tamen illud ipsum, quod negabat, impigre 
faciehat : uti supra demonstravi. Atque ut 
cztera modo praeteream, nonne mentem 
illius satis impic: istzte voces aperiunt, quas 
ab eo jaetatas esse testis est locuples Theodo- 
retus : « Non peperit, inquit, o bone vir! 
Maria Deum : sed peperit hominem divini- 
tatis instrumentum. » Item : « Non est cul- 
pandus gentilis, qui diis matrem inducit, » 
Profeeto enim qui sie loquebatur. Deum 
prorsus disjungebat ab homine ; nec unum 
putabat esse Deum simul et hominem : ut 
supra capite quinto latius edisserui, et Theo- 
doretus illie argumentatur. 

III. Cum hac igitur erroris impietate de- 
certans Cyrillus, quod erat consentaneum 
disputando persecutus est, ut duas illas natu- 
ras inter se apprime conjunctas, et unum per 
se facientes exhiberet : qui « nee naturarum 
copulatione confusus, nec naturarum dis- 
üinelüione geminatus esset, » ut Etherius ὃ, 
ae Beatus loquuntur. Propterea totus fuit in 
commendanda naturarum ἑνῴσει, id est un?- 
tione : ob quam « indifferenter, atque pro- 
miscue et quie Dei sunt propria tribuuntur 


μέρος ἵστησιν ἑκατέραν, οὐχ ἀληθῶς ἀλλήλαις συμόῆναι 
λέγων αὐτάς" προφασιζόμενος δὲ προφάσεις ἐν ἁμαρτίαις, 
χατὰ τὸ γεγραμμένον, ἐπινοεῖ τινα συναφείας τρόπον, 
τὸν χατὰ μόνην, ὡς ἔφην, τὴν ἰσότητα τῆς ἀξίας. 

€ Turopon. lib. V contra ΠΩ. cap. xi. Οὐχ 
ἔτεχεν, ὦ βέλτιστε, Μαρία θεόν. ἀλλ᾽ ἔτεχεν ἄνθρωπον 
θεότητος ὄργανον. χαὶ ἐν ἑτέροις δὲ πάλιν φληνάφοις" 
ἀνέγχλητος ἕλλην μητέρα θεοῖς ἐπεισάγων 


1 Lib. V, c. ttr et hoc ipso lib. c. xir, parag. 6 et 7 et c. r1.— 2. Ps, cxy.— 3 Tom. IV, par, II Bibl. Patr. 


Item 
e contra 
mens et 
scopus 
Cyrilli. 


Quo 
pertineat 
Cyrilli 
Sententia : 
Una Verbi 
natura 
incarnata. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. VII. 


homini, et qu: carnis propria adseribuntur 
Deo,» ait Vincentius Lirinensis. Hanc. ἕνωσιν 
ssepe ἀδιάστατον, ἀδιόριστον, ἀδιάσπαστον, ἀδιαίρετον; 
vocat, id est individuam, et indivulsam. Non- 
nunquam et χρᾶσιν, Vel σύγχρασιν, appellat *, 
id est /emperationem, et mistionem : atque 
hoc ubique studet, ut copulatio ista na- 
turalis, et xa0' ὑπόστασιν, ld est vera, proprie 
dieta, et solida; non moralis, ut vocant, et 
σχετιχὴ, hoe est solius affectus, vel relationis 
habeatur. 

Et quoniam id potissimum affectabat Nes- 
torius, ut naturas duas quam maxime discer- 
neret; ae non solum proprietatibus, et natu- 
ralibus conditionibus, sed etiam existendi, ac 
subsistendi modo distingueret ; easdem vieis- 
sim arctare, et in unum, id est in unam per- 
sonam cogere studuit Cyrillus; ut etsi due 
essent numero, non tamen divise», ac seor- 
sim posit: ; nec alterutra segregata, ac perse 
considerata eogitationi nostre sese objiceret : 
multo minus ab eo, quod alteri conveniret, 
aut accideret, aliena putaretur altera, sed ut 
esset mutua proprietatum; predicatorumque 
:'ommunieatio, ex qua et Deus ipse genitus ; 
et Virgo Dei genitrix censeretur : non ut 
profanus haretieus asserebat, Verbum ipsum 
Deumque minime esse genitum, sed homi- 
nem merum, quocum Deus per matris tran- 
sisset uterum. Quam impiam, ae nefariam 
opinionem ut excluderet, everteretque Cyril- 
lus; illum loquendi modum aptissimum judi- 
eavit: ut duas quidem naturas convenisse 
diceret ; sed unitione facta, ex duabus unum 
exstitisse Dei filium; hoe est, «nam Dei, ac 
Verbi naturam incarnatam. Hac enim locu- 
tione duas omnino significavit esse naturas : 
eum tantumdem valeat, natura Verbi incar- 
nata, ac natura Verbi et carnis,vel cum carne 
conjuncta. Quemadmodum anima corporata, 
sive carne inclusa,idem est atque anima cum 
carne copulata, qua ratione scriptum sie est 
ab Arnobio libro secundo contra Gentes : 
«Quid enim sumus homines, nisi animae 
corporibus clause? » Et Hugo Victorinus ? : 
« Quid enim est homo nisi anima habens cor- 
pus ? » Quippe vox :ncarnata, sive incarnati", 
naturam humanam, ae totam mysterii illius 
rationem complectitur : ut Cyrillus ait in se- 
cunda epistola ad Successum. 


à, CxniLL. lI ad. Succ. ep. Εἰ δὲ ἐν τῷ σεσαρχω- 
μένην εἰπεῖν, σύμπας ὃ λόγος τῆς μετὰ σαρχὸς οἰχονομίας 


«εἰσφέρεται. 


1 vide supra lib. III, c. r.— 2 Sum. Sent tr. 1, c. xv. 


39 


IV. Quamobrem eo loquendi formula ista 
pertinet, ut adversus Nestorli διαίρεσιν, id est 
divisionem,ac disjunctionem naturarum, f, ἕνω- 
cic, hoc est un?itio vera, et substantiva statua- 
tur, et unus ex ambabus Christus intelligatur 
existere. Imprimis autem ejusdem heretici 
blasphemia compescitur : qui negabat Deum 
ipsum in utero Virginis esse genitum ; nec 
alias partes mandabat illi hae in tota Inear- 
nationis administratione, quam artificis opus 
suum fabricantis extra se, nec ad substantiam 
suam ullo modo pertinens, hoc est nullo inti- 
mo, et substantivo, vel naturali secum nexu 
coherens, velut cum architeetus templum, 
aut pretorium aliquod molitur, non vere, 
proprieque eum eo eonjungitur, nee in uni- 
tatem substantie suse opus istud assumit: 
sed extrinsecus habet, ac tanquam rem alie- 
nam, et extrariam, quam nonnisi σχετιχῶς 
respicit, ea habitudine qua opifex ad effectum 
artssuc comparatur. Qui quidem in ea, vel 
cum ea domo quae struitur, produci, vel fieri 
non dicitur. At Verbum ita corpus, huma- 
namque sibi naturam in matris utero finxit ; 
ut non efficiens tantummodo causa istius 
actionis cum personis aliis duabus esset, ve- 
rumetiam terminus, et effectus, non simplici- 
ter qua Verbum, aut Dei filius ; sed qua Ver- 
bum caro factum, sive incarnatum. Merito 
itaque Cyrillus post unitionem, et ex unit?one, 
unam dicit existere naturam Verbi incarnatam, 
aut unam Verbi incarnati naturam : ut et unum 
in duabus naturis genitum Dei filium profite- 
retur, et principalem generationis illius, ut 
dixi, terminum eumdem significaret esse Dei 
filium, ad quem humane nature fieret acces- 
sio, sic tanquam puneti ad lineam, vel acci- 
dentis ad substantiam. 

Hine ad Valerianum scribens idem Cyril- 
lus, Nestorianos reprehendit ita loquentes, 
« Deum et hominem simul convenientes 
unum conslituisse Christum, salva videlicet 
hypostasi utriusque citra confusionem, sed 
ratione divisa, ete, Non enim, ut illi dicunt, 
Deus et homo simul convenientes unum effe- 
cere Christum, verum, ut jam dixi, Verbum, 
quod est Deus: perinde ae nos, particeps 
fuit sanguinis, et carnis; ut Deus homo esse 
factus intelligatur, et carnem accepisse nos- 
tram, eamque sibi propriam fecisse ^. » Quod 


b CymiLL. Ἐὰν δὲ λέγωσιν, ὅτι θεὸς, xol ἄνθρωπος 
συνελθόντες χατὰ ταὐτὸν, ἀπετέλεσαν ἕνα χριστὸν, φυλατ- 
τομένης δηλονότι τῆς ὑποστάσεως ἑχατέρου ἀσυγχύτως, 


Ex hac 
sententia 
Nestorii 
impietas 
maxime 
convincitur. 


Relative. 


Vindican- 
tura calum- 
niis 
Anonyuni 
loca Cyrilli 
ab ipsa 
allegata. 


A0 


et subinde latius explicat, asserens, Verbum 
non assumpsisse hominem, atque ita proces- 
sisse, sed hominem esse factum. 

Non minus eontra venena cetera Nesto- 
rianc heresis, et execrandas illius voces prze- 
sentissimum inest remedium in Cyrilliano illo 
dieto. Sic enim aiebat Nestorius; hominem 
in Christo nihil nisi divinitatis esse templum, 
ae domicilium, nec aliter cum Deo copula- 
tum, quam cum domino sedes, aut res aliqua 
possessa conjungitur. Hine hominem eum- 
dem θεοφόρον, id est deiferum ; et 0:036; 0v, id est, 
Dei conceptaculum potius, quam Deum appel- 
landum putabat. Quse quidem, et horum 
similia commode una illa sententia rescindit, 
cum dicimus; «nam, in Christo esse Verbi 
naluram incarnatam : hoc est ncarnatam 
divinitatem, ut Paulinus Aquileiensis in libello 
sacrosyllabo loquitur '. Sic enim nature, ut 
jam dixi, dus significantur ; ezedemque natu- 
rali, et substantiva junctione colligatze, non 
accidente, et σχετιχῇ, vel aorali nec una sepa- 
ratim ab alia cohaerens et subsistens : tum, 
quod caput est, Verbum ipsum pr:ecipuas in 
Incarnationis sacramento habere partes osten- 
ditur, ipsumque de Maria genitum, quod 
Joannis illa vox, arx et firmamentum catho- 
lie professionis exprimit : Verbum caro fac- 


tum est. Siquidem carnem fieri, sive incarnart 


nihil aliud est, quam gigni, hoc est secunda 
generatione hominem fieri. 

V. Hactenus de genere ipso locutionis, quo 
usus est Cyrillus, ut unam esse naturam dice- 
ret; nune singula illius loco percurrenda 
sunt, que ad unius invidiam nature trahit 
Anonymus,cum ea contrarium potius demon- 
streni, si quis ad illa intentum, et eruditum 
ingenium afferat, et iis presertim cautionibus 
preparatum, quas superioribus capitibus ex- 
posuimus. 

Primus Cyrilli locus ex epistola sumptus 
est posteriore ad Successum, ubi adversario- 
rum hanc calumniam depellit : $i post uni- 
tionem natura est una incarnata ?, sequi 
Verbum ipsum in sua natura esse passum. 


τῷ δὲ λόγῳ διαιρουμένης, ete. Οὐ γὰρ καθὰ φασὶ, θεὸς, 
xot ἄνθρωπος σθνελθόντες, ἀπετέλεσαν ἕνα χριστὸν. ἀλλ᾽, 
ὡς ἔφην ἤδη, θεὸς ὧν ὁ λόγος παραπλησίως ἡμῖν μετέσχεν 
αἵματος, χαὶ σαρχὸς, ἵνα θεὸς ἐνανθρωπήσας νοῆται, χαὶ 
τὴν ἡμετέραν σάρχα λαδὼν, xol ἰδίαν αὐτὴν ποιησά- 
μένος. 

à, CxniLL. epist. πὶ ad. Succ. Ποία τοίνυν παθεῖν 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Huic ita Cyrillus occurrit, ut responsione ipsa 
testetur, nullo modo unam a se naturam ex 
duabus compositam, sed duas omnino distinc- 
tas, non tamen separatas constitui. Etenim 
voeabulum ipsum 2ncarnate, quod ad natu- 
ram Verbi additum est, naturam designat 
alteram, in qua pati potuit, et revera passum 
est. Ex quo ita concludit Cyrillus : « Que- 
nam ergo necessitas cogit dicere, ipsum pro- 
pria in natura esse passum, cum post unitio- 
nem natura una Filii incarnata ponitur? ? » 
Quis verba insulse Anonymus objicit: tan- 
quam ex iis confecta res sit de natura 
una composita. Atqui et duas potius, quam 
unam, subjicit incarnate vox, et paulo ante 
non dubiam significationem ejusdem rei 
Cyrillus dedit cum scripsit sic : « Mansit quod 
erat, hoc est natura Deus: sed hoc assumpto, 
ut praeterea esset homo, hoc est, ut ex muliere 
secundum carnem perinde ae nos gigneretur, 
rursus unus perseveravit esse filius, ete. 
Unum porro confitemur filium, et Christum, 
et Dominum; eo quod Verbum caro factum 
est; quod cum dicimus, hominem significa- 
mus^.» Igitur cum ex Verbo, et homine 
coagmentatus Christus, et Verbum et homo 
sit, non autem λογωθεὶς, vel ἀποθεωθεὶς, et 
ἀνθρωποθεὶς dieatur; hoc est Verbifleatus, aut 
deificatus , aut. humanatus ; vel ejusmodi 
quippiam a simplicibus deflexum nominibus ; 
sicut ex anima et corpore compositus homo, 
id est forma, et materia non est anima et cor- 
pus, sed animatus, et corporeus : hine appa- 
ret, inquam, non ex duabus unam composi- 
tam esse naturam Christi, sed duas sola per- 
sone unitate conjunctas. 

VI. Secundus Cyrilli lecus eamdem continet 
unius incarnatee nature mentionem ?: sed hoc 
amplius, quod ex duabus naturisunamin Chri- 
sto naturam incarnatam fieri dicit,sicut ex ani- 
ma et corpore una existit anima. « Non enim 
in hissolis, quae natura simplicia sunt, vere 
usurpatur unum, sed etiam in his,quae compo- 
sitione coalescunt : cujusmodi res est homo, 
qui ex anima et corpore constat. Hac enim 


αὐτὸν ἀνάγχη εἰς ἰδίαν φύσιν, εἰ λέγοιτο μετὰ ἕνωσιν" 
μία φύσις υἱοῦ σεσαρχωμένη ; 

b Ογκιμμ,. Μεμένηχε γὰρ ὅπερ ἦν" τοῦτ᾽ ἔστι, φύσει 
θεός. προσλαδὼν δὲ καὶ τὸ εἶναι ἄνθρωπος, ἤτοι γενέσθαι 
χαθ᾽ ἡμᾶς ἐκ γυναιχὸς κατὰ σάρχα πάλιν εἷς μεμήνηχεν 
υἱὸς, ele. "Eva γε μὴν ὁμολογοῦμεν vlov, καὶ χριστὸν, 
xal χύριον, ὡς γεγονότος σαρχὸς τοῦ λόγου" τὸ δὲ σαρχὸς 
ὅταν εἴπωμεν, ἄνθρωπον φαμέν. 


1 In Conc. Franc. t. VI.— 2 Cyr. t. V, par I.— 3 Anon. rxxin ex Cyr. ead. 


Lege natura 


wat Eg 


. mnt 


s 


irfhodozia. 


In. fausti 
nominis 
homo. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. VII. 


diverse sunt speciei, nec sibi mutuo consub- 
stantialia, sed copulata, unam efficiunt homi- 
nis naturam ^. » De hae Christi ex naturis 
duabus compositi cum homine ex anima et 
corpore conflato similitudine antiquis usitata, 
jam in libro tertio, capite decimo diximus, et 
postea nonnulla repetemus. Unum hie exci- 
pimus, non eamdem utrobique esse rationem, 
sed hoe solo metiendam, quod ut ex anima et 
corpore una fit natura, qui homo vocatur ; 
sic ex Deo Verbo, et homine; utroque per- 
fecto, unus Christus existit, id est una per- 
sona. Quz si esset una natura composita, 
neutrum seorsim in recto casu diceretur; 
puta homo, vel Deus ; nec unum componen- 
lium alterius nomen reciperet : sieut homo 
non dicitur anima, vel corpus : neque vel 
corpus anima vocatur, vel anima corpus. 
Quare ille ipse Cyrilli locus ad dedocendum 
Anonymum sufficit, in quo Verbum proces- 
sisse homo legitur. Num enim similiter ani- 
ma, corpus; aut corpus, anima processisse 
dicetur ? Sie in eodem]1oco, quod scribit Cy- 
rillus, « unum a nobis appellari unigenitum 
filium Dei incarnatum, et inhumanatum ! : » 
id ipsum interpretans, ait « unam esse filii 
naturam, sed incarnatam ^.» [taque nihilo 
magis hoc posterius male suspicacem de 
Cyrilli ὀρθοδοξίᾳ facere debuit Anonymum, 
quam prius illud, « Unigenitum filium Dei 
incarnatum; » cujus eadem vis est, atque 
ejus, quod Joannes scripsit, Verbum caro fac- 
tum est ; ut nugari desinat ὁ δυσώνυμος, et Cy- 
rillum allatrare, tanquam illa edita sententia 
inexpiabilem sibi maeulam Eutychianse hz- 
resis inusserit. 

VII. Tertius locus Cyrilli nihil habet przeci- 
pue diffieultatis, et ex supra dictis explicatur. 
Nihilibi contendit aliud Cyrillus, nisi duas 
naturas subsistentes, ac seorsim positas, peni- 
iusque divisas post unitionem, non inesse 
Christo : quod Nestoriani pugnabant. ldeo 
diligenter cavet, ne dus simpliciter naturce 
dicantur, hoc est dirempte, ac solute; nec 
proprie, ae per se in unum redactz, quemad- 
modum etsi anima et corpus nature duce 
sint, postquam inter se consociate?e sunt; non 
sunt amplius divisae, ac disjuncte ; sed ex iis 


à. CxniLL. ibid. Οὐ γὰρ ἐπὶ μόνων τῶν ἁπλῶν xac 
φύσιν, τὸ ἕν ἀληθῶς λέγεται, ἀλλὰ xol ἐπὶ τῶν κατὰ 
σύνθησιν συνηγμένων. ὅποῖόν τι χρῆμά ἐστιν ὃ ἄνθρω- 
πος, ὃ ἐχ ψυχῆς χαὶ σώματος. ἑτεροειδῆ μὲν γὰρ τὰ 
τοιαῦτα, χαὶ ἀλλήλοις οὐχ ὁμοούσια, ἑνωθέντα γε μὴν 
μίαν ἀνθρώπου φύσιν ἀπετέλεσαν. 


A 


unum animal existit. Quare non duas abso- 
lute naturas esse negat : verum eo sensu, quo 
Nestoriani duas existimabant; nempe per se 
coherentes, sine mutuo nexu etnaturali, ve- 
raquejunctione. 

Sic ille locus ex epistola ad Acacium idem 
pre se fert, « duas esse naturas unitas, sed 
post unitionem, sublata divisione, nonnisi 
unam esse naturam inhumanati, incarnatique 
Verbi; » quod ut dixi, ad divisionem, ac dis- 
junctionem excludendam pertinet. In epistola 
quoque, sive Commonitorio ad. .Eulogium, et 
in reliquis deinceps locis, quse sigillatim per- 
censere non est opus, nihil novi commemorat 
Cyrillus : sed hoe constanter obünet, ut am- 
bz nature arctissime inter se conjuncte, ac 
prorsus indivisze sint, preterquam ratione, 
cogitationeque nostra : tum ut unus existat 
inde Christus, sicut ex anima et corpore unus 
homo conficitur ; ac demum ut naturalis sit 
divinitatis, humanitatisque conjunctio. Quo- 
rum omnium partim ratio estin superioribus 
reddita, partim in sequenti capite iterum con- 
stabit: ubi nonnullla generatim ab Anonymo 
super istis Cyrillianis sententiis animadversa 
complectar, in quibus singulorum locorum 
vis inclusa continetur. 


b Cxmmr. ibid. El γὰρ καὶ εἷς λέγοιτο πρὸς ἡμῶν 
ὃ μονογενὴς υἱὸς τοῦ θεοῦ σεσαρχωμένος, χαὶ ἐνανθρω- 
πήσας. 

c lbid. Μίαν ἡμῖν ἔδειξεν υἱοῦ φύσιν: πλὴν, ὡς ἔφην, 
σεσαρχωμένην. 


Summa 
controver- 
sic. 


A9 


CAPUT VIII. 


1. Quatuor ab Anonymo in Cyrilli sententiis 
observata proponuntur. 9. Primum excuti- 
tur, quod est φύσιν apud Cyrillum pro natu- 
ra, non autem persona accipi. Hoc non omnt 
ex parte verum est ; sed significatur natura, 
qua in uno aliquo individuo reipsa exstat, et 
suppositum confuse, et indeterminate conno- 
tat. 3. Quod illustratur, et aberius exponi- 
nitur. A. Ita. conciliantur i nter. se Patres, 
qui de φύσεως notione in illo Cyrilli dicto 
dissentire videntur. 5. Quarta observatio 
Anonymi tn. disquisitionem adducitur, que 
ex usitata Cyrillo comparatione. sumitur 
Christi cum homine ex anima et corpore 
composito. Unde ille colligit, Cyrillum unam 
naturam compositam putasse ex Verbo et 
humanitate fieri ; mazime cum dicit unam 
esse naturam | Verbi incarnatam. ὁ. Hoc 
vero accurate refellitur, ex eo presertim, 
quod Cyrillus illam. ipsam naturam, quam 
dicit unam, diserte esse Dei, aut. Verbi asse- 
rit. 8. Examinatur, et a calumnia pur- 
gatur Cyrilli locus quidam  intentatus ab 
Anonymo. 9. Alia ab eodem objecta retun- 
duntur. 


I. Institutam eontra Cyrillum heresis ac- 
lionem persequens Anonymus, post aliquot ex 
eo collecta loca, quibus unam e duabus natu- 
ram Christi compositam affirmare videtur, 
circa eadem illa, quatuor observanda propo- 
nit. Primum est, φύσιν, quam unam existere 
post unitionem ait Cyrillus, non personam 
significare, sed naturam. Alterum, voces istas 
δεαιρεῖν, διατέμνειν, et similes, quibus utitur 
Cyrillus, cum de nàturis duabus agit, quas 
vetat διαιρεῖν, idem esse ac distinguere, non 
autem dividere, ac separare : ut inde confi- 
ciat, Cyrillum eum naturas διαιρεῖσθαι negat, 
eas nolle distingui. Tertium est Cyrillum ssepe 
illud usurpare, Verbum unitum esse carni χατὰ 
φύσιν, ld est secundum maturam : quod sic 
exponit Anonymus,ut sit, naturam unam ex 
ambobus effici. Quartum denique, unitatem 
illam naturc:, quam in Christo fieri Cyrillus, 
interpretante Anonymo, censet, talem ab 
eodem Cyrillo describi, qualis ex anima 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


et corpore fieri in homine dicitur; nempe 
compositione. In his quatuor tota vis est sita 
prime argumentationis, quam ex illis locis 
Cyrili colligit Anonymus, in quibus unam 
post unitionem esse naturam diserte scribit. 
De illis itaque paulo accuratius disputandum 
nobis est, quod summam fere controversie, 
ac Cyrilliane caus: contineant. Et quamvis 
in superioribus libris, hujus etiam anteceden- 
übus capitibus, quamplurima de hoec argu- 
mento scripserim, quae ad propulsandam 
hane ab Cyrillo suspicionem haeresis idonea 
sunt, non pauca tamen vel nova, vel pressius 
enucleata illustrataque suppetunt ad dicen- 
dum, qua desiderari hoc in opere, atque in 
tanti momenti questione non patiar. 

II. Quod ad primam ἐπίστασιν attinet, etsi 
prima specie non male sentire videtur Anony- 
mus, cum φύσιν in illis locis negat pro persona 
accipi. Hoc enim et nos ipsi doeuimus, cum 
Cyrilli sententiam illam exponeremus!, unam 
Verbi naturam incarnatam :) non tamen φύσεως 
usum et notionem, ac Cyrilli adeo senten- 
tiam penitus est assecutus. De qua idcirco 
nonnulla hie expromenda videntur : ne 
temere tot illos eruditos gravesque damnemus 
Patres, qui φύσιν pro persona in illo Cyrilli 
dieto usurpari sentiunt, ut alibimeminimus*: 
quos adeo commodam ad sententiam revocari 
posse, et cum aliis conciliari, qui naturam, 
non personam intellexerunt, ex subjectis intel- 
ligetur. Hoc enim illie praetermissum a no- 
bis, suppleri hoc loco, materie nostre, ac 
propositi interest. Ut hoe ipsum sero renatae 
ipsi haeresi debeamus, quod apertius, et ex- 
planatius tanti mysterii arcana retegantur : 
dum ad inimici erroris cavendas, ac declinan- 
das insidias acrius se catholici ingenti acies 
intendit. Hoc enim verum est in ista, quod 
universe de omnibus hzresibus affirmat Au- 
gustinus ?, «singulas quasque intulisse in 
Ecclesie proprias questiones,contra quas dili- 
gentius defenderetur Scriptura divina, quam 
si nulia talis necessitas cogeret. » 

Quod igitur dicere eceperam, non parum 
deceptus est Anonymus; dum φύσιν absolute, 
ac penitus exclusa persone notione, pro na- 
tura sola, vel essentia putat ab Cyrillo accipi. 
Etenim tametsi φύσιν antiqui sepe pro natura 
ipsa, sive οὐσίᾳ, id est essentia usurpaverinL ; 
quod est τὸ τί ἦν εἶναι, vel ut in scholis vocant, 
quidditas rei : nempe natura ipsa ab omni ex- 
stantia, vel existendi modo ratione sejuneta, 


l Cap. vi et vi1,—2 Ib. et IV de Trin. c. 1.— 3 Aug. lib. Il de dono persev. c. xx. 


Observa- 
tionem. 


Quid 
φύσις 
i. e. natura 
apud 
Cyrillum, 


Naturam 
pro 
ersona. 


DE INCARNATIONE, 


et abstracta : qualis est rei definitio per se, 
infiniteque considerata : nihilominus inter- 
dum naturam significat, qua in uno aliquo 
est individuo, et in eo existit, aut etiam sub- 
sislit: prorsus eodem modo, quo ὑπόστασιν 
capite primo demonstravimus ab nonnullis 
Patribus, tam ante, quam post Nieznum con- 
eilium, sic acceptam fuisse, ut suppositum, 
ac personam non definite, ac determinate 
signifiehret ; sed οὐσίαν, vel φύσιν actu, etrerpsa 
quocumque tandem modo existentem in re- 
rum natura : hoc est vel sola existendi, vel 
etiam subsistendi proprietate preditam. Ad 
hune modum φύσις nonnunquam in usum est 
adhibita, ut idem plane esset, quod ὑπόστασις 
ea, quam dixi, notione sumpta. Certe φύσιν 
aliquando pro ὑποστάσει ab antiquis acceptam 
fuisse, persuadent exempla, qua alibi retuli- 
mus '. Quo pertinet illud Alexandrini Cle- 
mentis, qui φύσιν τοῦ υἱοῦ pro /Agyposfasi fili, 
ac persona posuit, ut in primo de Trinitate, 
initio capitis quarti notavimus: tum etiam 
Gregorius Nazianzenus φύσιν Filii equalem esse 
genitori dixit ?. 

Sie Chrysostomus φύσεις Angelorum pro 
individuis accepit, et in homilia xxvr tomi 
quinti, quae est de Seraphimis : ubi « natura- 
rum illarum summam esse pulchritudinem ^» 
dicit ;tum etiam celeritatem^. Augustinus quo- 
quein libro XIV de Civitate Dei. capite ΧΙ, 
« malam voluntatem ait vitium esse in ea na- 
tura, quam creavit ex nihilo, non quam genuit 
Creator de semetipso; sieut genuit Verbum 
per quod facta sunt omnia. » Naturam ibi 
pro hypostasi posuit. 

III. Quamobrem Cyrillus in plerisque locis, 
ubi de Incarnationis mysterio, ac naturis, 
presertim de divina loquitur, φύσιν non qui- 
dem pro persona, vel natura ultimo subsis- 
tendi modo completa sumpsit, ut quidam 
opinati sunt : verum pro natura ipsa particu- 
lari, et re, actuque, ut vocant, existente, quo- 
cumque tandem modo cohzreat; ac sive tan- 
tummodo existat, sive perfecte subsistat. 
Quemadmodum eum unc hominem, vel hunc 
equum dicimus, intelligimus individuum ali- 
quod utriusque speciei existens reipsa, et, 
nisi aliquid obstet,etiam proprio modo subsis- 
tens : subsistendi tamen modum ipsum non 
proprie, nec explicate significare volumus, 


α Cunys. vers 5. Καὶ ὅτι τοῦτο τῶν φύσεων ἐχεί- 
νων τὸ χάλλος. 


LIB. VI, CAP. VIII. A3 


sed exstantiam duntaxat. Itaque tam Judei, 
qui Christum non noverant, nec cujusque- 
modi homo esset, quem czeterorum similem 
putabant, tam vere hune hominem appella- 
bant, quam Apostoli, aut ipsemet de se 
loquens Christus, cum dixit; /Vunc autem qua- 
ritis me interficere, hominem qui veritatem 
vobis locutus sum. Quippe Aic homo determi- 
natam habet hujus natur: humane et indivi- 
du:e, et existentis reipsa significantiam: atque 
etiam quoquo modo subsistentis, hoc est sive 
proprio, sivealieno. 

Sie ergo Cyrillus de duabus Christi naturis 
sermonem instituens, singulares quidem, et 
re acetuque ambas existentes proprie intel- 
lexit: subsislentes autem hoc vel illo mo- 
do, non definite, nec directe represen- 
tare voluit ; sed pro captu, et ratione cujus- 
que. Ut cum naturas duas convenisse diceret, 
atque inter se copulatas, quid cuique pro- 
prium esset prudenter discerneres : sciresque 
divinam suo, non alieno modo subsislere, 
humanam non suo: utramque tamen rem 
esse aliquam, hoc est individuam, et singula- 
rem actu existentem, qus notio proxime, et 
explieate harum φύσεων appellationi subjicitur. 
Cum autem de sola divinitate loquebatur, 
tametsi proprie ac distincte, et, ul. scholae 
nominant; formaliter, individuam naturam 
in una Trinitatis persona reipsa existentem ex- 
primeret ; ex consequenti tamen, et pro eon- 
ditione subjecti rei, eamdem assignificabat, 
in se, ac per se, non alieno adminiculo 
subsistentem, adeoque personam, przeser- 
tim cum adderet τοῦ λόγου, id est Verbi ; tune 
enim disertius personalem ipsam proprieta- 
tem indicat. 

IV. Atque hoe sane modo conciliari inter se 
diversa; super illo Cyrilli dieto veterum sen- 
tenti:& poterunt : quorum alii,ut libro quarto 
docuimus*, φύσιν μίαν ?ncarnatam, aut incarnati 
Verbi, de persona ipsa; alii de natura potius 
interpretati sunt. Nam utrique suo, et quidem 
probabili sensu locuti sunt. nec inter se pu- 
gnant. Siquidem propria, et, ut vocant for- 
mali notione,natura ipsa divina,que&in Verbo 
inest, tanquam ἀτόμῳ aliquo, et znd/viduo, 
significatur : presertim eum ista propositio, 
post unitionem manet una natura  [ncar- 
nata Verbi, velincarnati Verbi ; σχέσει qua- 


b lbid. vers. 48. Καὶ τὸ ταχὺ ἐκείνων τῶν φύσεων. 


4 Lib, IV de Trin. c. n, parag. 5.— 21b. parag. 4,— 3 Joan. vur, 10.— 4 ἀρ, vr. 


Concilian- 
tur de 
Cyrilli dicto 
diverse 
veterum 
sententid. 


Synonime. 


44 


dam, et comparatione cum illa priore confer- 
tur : Zn unitione due nature concurrunt. In 
hae enim, nafurc vocabulo subjecta significa- 
to est ejus, quod in ambabus, divina et 
humana cernitur. Hoc autem non est pro- 
prietas personalis; sed natura ipsa, qua sin- 
gularis est, existitque reipsa, et est hyposta- 
515; prout hypostasim ab Cyrillo. aliisque 
sumptam esse supra capite secundo demon- 
stravimus.Quare ut in altera propositione,vox 
eadem τῆς φύσεως συνωνύμως caplatur, non ambi- 
gue,et aequivoce, naturam ;tidem,et ὑπόστασιν 
significare debet. Porro quatenus ad unam 
propriamque Verbi naturam quodammodo 
determinatur, cum dicimus, Unam esse na- 
turam. Verbi incavnatam : nihil obstat quin 
secundaria potestate implicetur in eo φύσεως 
vocabulo quod peculiare habet in Verbo; 
nempe subsistendi proprietas, et persona. 

Quod ut exemplo declaretur, assumamus 
illud, quod ad divine humaneque nature 
conjunctionem propius pertinere ex sanc. 
Thoma non semel ostendimus. Si quis ejus, 
quod album dicitur, compositionem explicare 
volens, ita dixerit. Ad album constituendum 
duo entia, sive nature du: convenerunt : 
tum ita pertexat : Postquam vero conjuncte 
intelliguntur, jam non duo sunt entia, natu- 
reve due, quae videlicet separate, diviseque 
cogitentur: sed est unum ens, unaque na- 
tura parietis dealbati. Hic utrobique enfis, 
aut natur? vox neque substantiam, neque 
accidens proprie, ac diserte, vel tormaliter 
significat : sed rem aliquam indididuam et 
existentem. At in secunda enuntiatione, ad- 
jecto parietis nomine, quodammodo modi- 
ficatur generalis et infinita entis, ac nature 
notio, ut subsistentem naturam, et subjec- 
tum secundo loco, et quasi ex abundanti 
significet. ὁ 

Haecanimadversio.nisi nostra nobis inventa 
nimium placent, quantivis esse mihi videtur 
ad id, quod in presenti agimus; et ad Cyrilli 
celeberrimam illam, ac tanta contentione 
agitatam explicandam sententiam : necnon 
ad veterum de illa contrarias, ut videntur, 
opiniones in concordiam revocandas. Deni- 
que, ut quod nostra modo interest, attinga- 
mus; tanquam everriculum est malitiarum 
omnium et calumniarum Anonymi; quibus 
Cyrilli existimationem, quod ad hoe nature 
unius caput attinet, violare eonatus est, quod 
ex sequentibus perspicuum erit. 

V. Reliqua sunt tria de quatuor observatis 
ab Anonymo : ex quibus postremo,et quarto 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


loco positum ^nte estera dispiciemus. Id 
enim disputationis consequentia postulare 
videtur.Considerare hoec jubet Anonymus; Gy- 
rillum in locis illis, quz ex eo attulit, naturze 
unitatem in Christo declarare sic : « Scilicet 
non fleri per confusionem, commixtionem, 
aut conversionem : sed per compositionem, 
qualis est unitas nature humane compo- 
sitze ex corpore et anima. » Hanc enim simi- 
litudinem passim Cyrillus inculeat : maxime 
in epistola secunda ad Successum illis verbis, 
qua Grace, Latineque descripta capite ante- 
cedenti, hie tantum Latine referam. Ibi post- 
quam dixit, «unam esse naturam Filii incar- 
natam, » mox illud addit : « Non enim in iis 
tantum, qua natura simplicia sunt, unum 
revera dicitur : sed etiam in iis quee compo- 
sitione coaluerunt : cujusmodi est homo ex 
anima et corpore constans. Quippe res hu- 
jusmodi cum specie diverse sint, nec ejusdem 
inter se substantise, unite tamen, unam effi- 
ciunt hominis naturam. » Ad que ita disserit 
Anonymus: «Idem esse, 80 si dixisset, 
Christus constat ex Verbo et humanitate, 
qui unam naturam filii incarnatam consti- 
tuunt, sicut homo constat corpore, et anima, 
qus unam naturam hominis absolvunt. » 
Atqui si vel judicii, imo communis sensus, 
paululum adhibuisset ad illa Cyrilli verba, et 
ad id, quod inde ratiocinando conficit Ano- 
nymus, profecto vidisset ἀσύστατα hse esse, et 
a Cyrilli sensu, ac mente penitus abhorrere. 
Nego igitur precise, verum illud esse, quod 
ex memorabili illa Cyrilli sententia, qua 
secundum  unitionem asserit, «unam esse filü 
naturam  incarnatam , colligit Anonymus, 
unam ab illo constitutam esse naturam 
Christi, ex Verbo, ethumanitate compositam : 
sicutex anima et corpore una hominis natura 
conflatur. Duo hie nobis explicanda sunt: 
primum, quam vocat Cyrillus unam naturam 
incarnatam , non esse Christi naturam ex 
Verbo, et humanitate compositam : deinde, 
quamvis similem esse dicat illam , que fit in 
Christo, naturarum duarum junctionem ei, 
qui in bomine cernitur, anime atque cor- 
poris: non tamen ex eo sequi, parem omnino 
utrobique rationem esse ; aut similiter atque 
hic evenit, illic etiam naturam aliquam ex 
ambabus unam existere compositam. Horum 
duorum prius hoc in capite; posterius ad 
quarlam Anonymi argumentationem , ubi de 
hae re agit ex professo, postea disputabimus. 
VI. Non posse naturam unam compositam 
ex Verbo et humanitate in illo Cyrilli dicto 


Tria alia 
Anonymi 
observata 
discutiun- 
tur. 


nii συ" τυ RD. D e 


Sine 
substantia. 


a dblsitlt diem cdiütum i.n. 


In illo 
jlli dicto 
i natura 
imposita 
nequit 
1telligi, 


DE INCARNATIONE, 


intelligi, primum ex iis ipsis verbis osten- 
ditur. Nos in quarto libro eapite quinto prze- 
cipua loca percensuimus, in quibus Cyrillus 
eam sententiam usurpat. Ibi post unitionem 
unam ait esse naturam Dei Verbi incarnatam ; 
aut filii, aut simpliciter Dez, nec unquam 
absolute, quod meminerim, unam dixit inear- 
natam naturam. Atqui si unam illam natu- 
ram intellexisset ex Verbo, et humana natura 
compositam, non addidisset Dei, neque Verbi, 
neque filii vocabula. Siquidem natura ista, 
quae ex Verbo, vel potius ex natura Verbi, 
(non enim Verbum, sed naturam Verbi Cyril- 
lus illie nominat) et humana coalescere 
uteumque fingitur, non est natura Dei, vel 
Fili, aut Verbi: sed hatura Christi. Quippe 
natura Dei, sive Verbi; que non alia, quam 
divina est; nullo modo componitur. Quid 
autem est ineptius, quidve ab omni ratione, 
ac Cyrili mente longius abhorrens, quam 
hee ex Anonymi interpretatione confecta 
propositio : « Ante unitionem, dus sunt na- 
ture, una divina, alterà humana : post uni- 
tionem vero una tantum est natura divina 
composita, et caro facta. » Etenim /ncarnari 
cum de hoc mysterio dieitur, est carnem fieri, 
sicut znhumanari, quod ἐνανθρωπῆσαι vocant 
Greci theologi, nihil aliud est quam Aominem 
fieri. Nee enim aliunde repetenda est vocum 
istarum, et similium, vel origo, vel vis ac 
potestas, quam ex illo Joannis effato!, καὶ ὃ 
λόγος σὰρξ ἐγένετο Verbum caro factum est, 
quo uno tota de Incarnauone recte sentiendi, 
80 loquendi regula, et disciplina continetur. 

VII. Quare duo hac absurdissima in Ano- 
nymi opinione versantur; uli Cyrillus post 
unitionem statuat, non amplius naturas esse 
duas, quot ante unitionem erant, divinam 
et humanam; sed solam divinam compo- 
sitam: tum eamdem carnem esse factam. 
Atqui Cyrillus ubique contrarium docet?; cum 
utramque naturam ἀσύγχυτον, καὶ ἄτρεπτον man- 
sisse scribit, hoc est neutram confusam, aut 
in alteram esse conversam ; neque mutatam, 
ab sua proprietate descivisse. Quod sane fal- 
sissimum est, si natura divina, cui polissi- 
mum duo ista convenire debent, ex simplici 
facta composita est, et in carnem est mutata. 
Nam naturam quampiam cum fieri aliquid 
dieimus, nihil aliud animo concipere pos- 
sumus, quam eamdem id quod erat esse de- 
Sinere, et incipere esse quod non erat. Imo 
ut scribit Augustinus ?, « secundum loquendi 


LIB. VI, CAP. VIII. 45 
modum , consuetudinemque celebriorem , 
quidquid fit quod non erat, desinit esse quod 
erat; » quod etsi universe, absoluteque verum 
non est, tamen cum de natura nominatim 
exprimitur, verissime dicitur. Nihil enim 
natura vocabulo subest aliud, quam essentia, 
ei τὸ τί ἦν εἶναι, sive quidditas rei : nee est 
modus aliquis adjunctus, ut in Verbo, vel 
persona, qui eitra essenti:?, adeoque ipsius 
rei commutationem, adventitie naturse ac- 
cessionem, ac junetionem sustineat. Itaque 
si natura Verbi, vel Dei, hoc est divina, com- 
posita est, et caro facta, non est amplius 
natura Dei, nec Verbi; sed tota caro est, id 
est humana, vel homo : contra quam Cyrillus 
sciscit, qui unam Dei, ac Verbi naturam ma- 
nere dixit. Denique hoe quod dicitur, incar- 
natam esse naturam, nonnisi unzfione duarum 
esse factum vel Anonymus ipse consentit. At 
unitio non in natura ipsa divina przcise est 
facta, sed in persona, et subsistendi modo. 
Alioqui tota Trinitas carnem suscepisset. 
Proinde nature? nomen, cum ita scribit Cy- 
rillus, unam incarnatam esse Dei naturam, non 
excludit persone, personalisve modi signifi- 
cantiam : sed sie intelligenda est, et ad eam 
normam exigenda, quam paulo ante pro- 
posui*. Qua sublata, et Anonymi opinione,ac 
sensu Cyrillani dicti potius adscito, nihil 
obstabit, quin divinitatem ipsam esse compo- 
sitam fateamur. Ut enim personam Verbi 
compositam esse, cum gravissimis theologis, 
et omni Christiana vetustate merito dicimus, 
eo ipso, quod persona illius incarnata est, et 
earo facta, preeunte ad hoc Evangelio, 
quod Verbum carnem esse factum asserit :ita si 
natura ipsa Dei incarnata ponitur, necesse est 
divinitatem ipsam esse compositam. At ex alio 
capite ne ipsa quidem esse composita, aut 
esse amplius divinitas ostenditur. Siquidem 
et esse simplex debet natura, sive essentia 
Dei, idque ei est οὐσιῶδες : ut eo subtracto, 
quod admissa compositione accidit, funditus 
intereat, ac divinitas esse desinat: et cum 
eadem caro sit facta, hoc est in carnem con- 
versa, perinde rem ac nomen divinitatis 
amittit. Missa faeio argumenta cztera, et 
quidquid ratione, auctoritateque collectum 
est adversus compositam tam Dei, quam 
Cbrisü naturam; ilam quidem, in tomo 
primo^, ubi de Dei simplicitate dixi: hanc 
vero tomi hujus libro tertio*, 


VIII. Ut autem Cyrilli integritas, et impe- 


1 Joan. τ, 14.— ἃ Vide sup. 1. IX,c.v, $9. — 3Aug.l. LXXXIII, q.zxxx,— 4$ 4.— 5 Lib.III.—6 Lib.II,c. vr, vtr vtr. 


Essentiale. 


Cyrilli 
integritas et 
Anonymi 
stupiditas 
illustriore 
nota 
declarantur 


A6 


riti eriminatoris stupiditas illustriore nota 
deprehendantur, quemdam locum illius atten- 
damus, in quo potissimum insistit, et gradum 
fieit adversarius. Is'ex dialogo Cyrilli de- 
promptus est, qui de uno Christo inscribitur. 
Ibi postquam Cyrillus docuit, divinitatem et 
humanitatem ab se mutuo differre : non 
tamen dividi sie, ut a se invicem disjunetze 
sint, et separatim posite : objiciente mox 
altero, qui eum loquentem se facit, sequi ex 
eo confusas esse naturas, et ambas unam na- 
iuram esse factas : respondet ita Cyrillus. 
« Ecquis vero sie attonitus, et imperitus sit, 
ut existimet, vel divinam Verbi naturam in 
id, quod non erat, esse conversam, vel 
carnem ipsam quadam mutatione, in ipsius 
Verbi transiisse naturam? Hoc enim fieri 
omnino non potest. Verum unum Filium, et 
unam ipsius naturam esse dicimus ; tametsi 
carnem assumpserit, intelligente anima prze- 
ditam ^. » Quibus positis , heec Anonymus 
attexit : « Cyrillum negare quidem confu- 
sionem , aut mutationem naturarum: sed 
unam naturam ex duabus effectam esse con- 
fileri: quam vocat unam maturam filii, qui 
assumpsit carnem anima intelligente prce- 
ditam, sicut in epistola secunda ad Successum 
eam vocaverat, unam naturam Filii incarnati, 
et unam naturam Verbi incarnatam. » 

Sed argumentationem hane Anonymi 
verba ipsa, que ex Cyrillo descripsit, lucu- 
lentissime refellunt. Primum quoniam, ut 
paulo ante dixi, una ista Filii, seu Verbi na- 
tura, non est alia, quain Dei natura: qu& 
quidem composita non est. Deinde hane 
eamdem naturam unam ait assumpsisse 
carnem, anima intelligente praeditam, hoc 
est integram, et perfectam hominis naturam. 
Stultum est autem dicere naturam compo- 
sitam ex divina et humana natura assump- 
sisse naturam humanam. Sicut nemo quid 
loquatur uteumque sciens dixerit, compo- 
sitam naturam ex materia et forma assumere 
formam : cum ne esse quidém natura, neque 
composita possit , nisi utramque partem 
habeat, ex qua componitur. Siquidem forma, 
ut et causa qualibet, natura saltem effectam 
a se rem, aut compositam antecedit. Quis 


α CxniLL. Εἶτα τὶς οὕτως ἐμόρόντητός ve, xol ἀμα- 
θὴς εἴη ἂν, ὡς ἢ τὴν θείαν οἴεσθαι τοῦ λόγου τετράφϑαι 
φύσιν εἰς ὅπερ οὖχ ἦν, ἢ μεταχωρῆσαι τὴν σάρχα κατὰ 
γε τὸν τῆς ἀλλοιώσεως τρόπον, εἰς τὴν αὐτοῦ τοῦ λόγου; 


4 Max. dial. r, t. IV Bibl, 460.— 9. Parag. 5 ex ep. iit ad Suc. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


autem loqui sic audeat, hominem ex anima 
et corpore concretum animam assumere ? 
Etenim assumere naturam hoc in genere, 
idem est atque uniri copularique cum illa, ut 
Cyrillus ipse, cceterique omnes asserunt. Hoc 
vero vel cogitare ridiculum est; naturam hu- 
manam adjungere sibi, et unire rationalem 
animam : quam nisi jam unitam haberet, et 
adjunctam, natura non esset humana. Simili 
argumento Nestorianum hereticum verberat 
Maxentius!, asserentem « naturam humani- 
tatis, quam vere, ae proprie esse volebat ex 
Virgine, esse naturam Domini Christi. » Ita 
ergo refellit, « Christum quid esse definis? » 
inquit. Respondet Nestorianus, « Deum et 
hominem. » Tum sic ille: « Et quomodo non 
est absurdum credere, Deum et hominem ex 
Virgine naturam assumpsisse humanam? 
Quod si Deus et homo ex Virgine creditur 
juxta vos naturam assumpsisse humanam, 
unde antequam Deus assumeret ex Virgine 
naturam humanam, factus homo credendus 
est, ut sic Deus et homo credatur assumpsisse 
ex Virgine naturam humanam ? » 

Satis igitur hoc argumenti est, illam, quam 
Cyrilus appellat unam fili, aut Verbi na- 
turam, non esse compositam ex Verbo et 
humana natura, sed divinitatem ipsam in 
Verbo proprie subsistentem. Hujusmodi , 
inquam, naturam intelligit, quae ante Inear- 
nationem, et unitionem exstitit: nec aliam, 
quam ipsummet Verbum. Quod ex alio 
Cyrilli loco perspicuum est, quem capite an- 
tecedenti retuli^. Ibi enim illud explicans, 
quod adversariis displicuerat, naturam unam 
Verbi incarnatam esse post unitionem ; hanc 
ipsam naturam significat esse Verbum, quod 
carnem suscepit, « et mansit quod erat, ni- 
mirum natura Deus. Verum assumpto eo, ut 
homo esset, rursus unus perseveravit esse 
filius. » Respondeat Anonymus,an natura ex 
Verbo et humanitate composita, et essent?ia- 
liter ab utravis distincta, sit illa ipsa natura 
divina, quse seternitate tota Incarnationem 
antecessit, et naturam in tempore assumpsit 
humanam. Hoe si absurdum, ut est, revera 
judicat ; qua fronte Cyrillo, non utique rudi, 
et imperito theologo, tam fatuam aflingit 


ἀμήχανον γὰρ. ἕνα γε μὴν vibv, xol μίαν αὐτοῦ φύσιν 
εἶναι φαμὲν, χἂν εἰ ἐν προσλήψει γενέσθαι σαρχὸς, ψυχὴν 
ἐχούσης τὴν νοεράν. 


Expedita ad 
Anonymi 
objecta 
responsio. 


Oscitantiam , 
Historie 
ignorantiam 


( Hallucina- 
tio. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. VIII. 


ineptamque sententiam, quam illius verba 
repudiant ? 

Nam quod Cyrillum eumdem ait Ano- 
nymus; « unam ex duabus naturam effectam 
esse confiteri; » non dicit effectam esse - sed 
mansisse. Hoc autem, quod ex illo descripsit 
Anonymus; confuse itaque sunt natura, et 
una e duabus effecía, nom: est Cyrilli; sed 
heretieorum vox, quam is, quocum collo- 
quitur, refert, et opponit. 

IX. Hinc ad alia in idem argumentum ab 
Anonymo congesta paratum habes quod 
respondeas. « Orientales, inquit, per duas 
naturas non intellexerunt duas personas, sed 
duas essentias, scilicet divinitatem, et huma- 
nitatem ; et per unam personam, intellexerunt 
Christum. » Cum igitur « Suecesso, Acacio, et 
Eulogio, qui ipsum culpaverant, quod con- 
fessioni Orientalium duas naturas in una 
persona nominant subscripsisset, respondet 
Cyrillus, duas naturas unitas esse : post uni- 
tionem vero, sublata jam in duas distinc- 
tione, unam esse naturam fili incarnati, 
manifestum est eum, per naturas, et na- 
turam, non intellexisse personas, et per- 
sonam. » 

Omitto ἀπροσεξίαν, et ἀνιστορησίαν, quod ab 
illis tribus culpatum ait esse Cyrillum, quod 
Orientalium professioni subseripsisset. Nam 
quod ad. Suecessum attinet, is ab illo tantum 
petiit, ut de Christi Incarnatione quid sentiret 
exponeret: tum quz ab obtrectatoribus contra 
ipsum objici didicerat, retulit, et ut illis 
occurreret, rogavit. Quod non est culpare, 
vel reprehendere. De Eulogio vero longe 
gravius errat. Fuit enim iste Cyrilli apocri- 
siarius, et ab eo Constantinopolim missus : ad 
quem commonitorium scripsit, quo illum 
docuit, quemadmodum concordia cum Orien- 
talibus a se init rationem posset reddere, et 
offensioni mederi, quam ex illa nonnulli 
ceperant. Sed leve sit hoe παρόραμα. De re ipsa 
uti potius agamus ; jam constare arbitror ex 
superioribus, Orientales hzeretieos, et Nestorio 
deditos, nullum inter naturam et personam 
discrimen agnovisse. Hanc enim errandi cau- 
sam habuisse Nestorium, testificatione ve- 
terum ostendimus. At qui ex Orientalibus 
Catholici erant, de duabus naturis non aliter 
sentiebant, ac Cyrillum exislimasse supra 
demonstravimus. Duas illi naturas singu- 
lares intelligebant : sed unam earum, divinam 
etiam in propria subsistentia cohzerentem, ut 


1 Parag. 2, 3, 4. 


A1 


illie exposuimus. Cum his optime conveniebat 
Cyrillo ; eum Nestorio vero fuit utrisque 
summa dissensio; quod is!e naturas verbo 
conjungebat; reipsa Separabat: contra Cy- 
rillus naturas φύσει, et οὐσιωδῶς inter se com- 
mittens, unum per se, id est unam personam 
facere dicebat: sicut anima et corpus unum 
hominem. Hoc enim utrobique respexit, quod 
ex duobus unum per se fit naturale, ac sub- 
stantivum : salva interim ea differentia, quod 
in homine natura una; in Christo persona 
duntaxat existit una. 

Eutychis porro ac Dioscori, et si qui alii in 
eadem heresi versati sunt, causa fuit dissi- 
milis. Nam isti naturam revera unam ex Deo 
et homine coalescere finxerunt; et quod ab 
Cyrillo de una filii, ae Verbi natura recte 
pronuntiatum erat, ut supra docui; hoc ad 
alteram nesejio quam ex utraque coagmen- 
tatum retulerunt; quod simili stupore, sed 
majori improbitate tuetur Anonymus. Cujus 
proinde contra Cyrillum przsscriptio, et hujus 
cum hzreticis illis comparatio, nullam neque 
vim, neque rationem habet ; atque ex ante- 
cedentibus manifesti erroris arguitur. 


Natura et 
substantive. 


Observatio. 


De verbis 
aliquot 
quibus li- 
benter 
utitur Cyril- 
]us, unde 
secunda 
observatio 
Anonymi 
revincitur, 


48 


CAPUT IX. 


De secunda observatione Anonymi, qua docet, 
Cyrillum διαίρεσιν, et διάστασιν, ac. similia vo- 
cabula, pro simplici differentia usurpare. 
1. Id ex synonymis vocibus, quibus ille uti 
solet, refellitur. 2. Tum ex iis Cyrilli locis, 
qua citat Anonymus. 3. Διάστασις vOX apud 
Cyrillum. 4. Anonymi fucus, et mala fides 
in quadam usurpanda Cyrilli. sententia. 
5. Emendatur locus ille Cyrilli: et nova 
temeritas Anonymi castigatur. 6. Item. alia 
ejusdem hallucinatio. T. Duo preterea. loca 
male ab eodem tractata Cyrilli. 8. Refe- 
runtur alia loca Cyrilli, in quibus pro sepa- 
ratione, non pro differentia sumpsit. 9. tum 
aliorum Patrum, velut Theodoreti. 12. Ana- 
nymi precipuum argumentum proponitur - 
ejusque notatur inscitia. 43. Quo sensu Cy- 
rillus ratione, vel cogitatione sola differre 
naturas asserat in Christo. Explicatur ratio 
differentie, que est τῷ λόγῳ apud Patres. 
45. Occurritur alteri. calumnie Anonymi. 
16. De unione χαθ᾽ ὑπόστασιν ex sententia Cy- 
rilli. 17. Anonymi impostura. 18. Cyrilli 
locus ab illo non intellectus exponitur. 


I. Secunda est ἐπίστασις Anonymi, de verbis 
aliquot, quibus frequenter usus est Cyrillus 
ad Nestorii flagitium explicandum ; qui Ver- 
bum, et humanam naturam, sive duas na- 
turas in uno Christo maligne consociabat, ut 
reipsa divideret eas potius, ac separaret, quam 
ad rem significandam tria ab Cyrillo usurpata 
verba commemorat Anonymus, διαιρέω, διατέ- 
μνω, et διίστημι. Tum. ea docet ex Lexicis 
Grecis, non solum significare divido, parttior, 
et separo ; sed etiam distinguo, aut differentias 
constituo. « S:wpius autem, ait, veteres Ec- 
clesi: doctores ista vocabula usurpasse ad 
significandam distinctionem, aut differentiam 
rerum, certissimum est. » Magnum vero iste 
fecit, quod e Lexico Graeco nos docuit, ver- 
bum διαιρέω, et similia non solum d?visionem 
significare, sed etiam d'fferentiam. Quis hoc 
ignorat, qui uteumque Graece legere sciat ? 
Verum quod ex eo molitur, ae struit, ut, cum 
Cyrillum audimus naturas in Christo negan- 
tem oportere διαιρεῖν, id est dividere, ae sepa- 
rare, credamus potius has illum nolle dis- 
tingui, ac differre ; non vulgaris est specimen 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


temeritatis, et oscitanti|. Primum si per 
lexieca licet nobis utramvis sortiri notionem 
voeabulorum istorum, cur hane illi prefe- 
remus, si sanum, et catholicum sapimus ? 
Deinde omnibus in locis, quibus Nestorii 
διαίρεσιν exponit, oppugnatque Cyrillus ; tum 
ex totius orationis nexu, ae sententia ; tum ex 
aliis locutionibus, quas explicandi addit gra- 
tia, satis intelligitur, non illum sustulisse 
naturarum differentiam ; sed, ea salva, divi- 
sioni, ac separationi duntaxat intercessisse. 
Certe quacumque tandem voces, loquendique 
genera excogitari possunt, quibus res aliquas 
duas nulla substantiva et naturali, proprieque 
dicta unitione junctas esse declaremus, sed a 
se invicem re distractas, et separatas ; illis est 
usus omnibus Cyrillus, cum ex sensu et opi- 
nione Nestorii naturarum duarum in Christo 
conjunctionem , et habitudinem expressit. 


"Queritur ipsum naturas istas non modo διαιρεῖν, 


sed etiam τέμνειν, hoe est secare; διατέμνειν, 
dissecare ; διακόπτειν, discindere ; μερίζειν, partiri, 
ἀνὰ μέρος τιθέναι, seorsim, et separatim ponere ac 
collocare ; ἰδίᾳ vel διχῶς, privatim, et proprie, 
per seque, hoc est unam sine alia, constituere ; 
ἄλλον xod ἄλλον, item. ἕτερον καὶ ἕτερον, hoc est in 
Christo alium, atque alium; sive alterum, et 
alterum statuere. Qus loquendi formule, 
eietereeque , quarum magna pars in subjectis 
locis exstabit, non meram naturarum differen- 
tiam ; sed divisionem, et perfectam divul- 
sionem, ae sejunctionem vere, ae proprie 
dictee unitioni contrariam sapiunt. 

II. Experiamur hoc in iis primum sen- 
tentiis Cyrilli, quas, ut omnium ad causam 
suam aecommodatissimas, selegit Anonymus. 
In illis enim perspicuum id erit, quod dixi ; 
ac multo apparebit clarius criminatoris istius 
stupor ac eseitas; qui quod ad purgandum 
Cyrillum maxime valebat, hoe ad ejus au- 
gendam invidiam potissimum adduxerit. 

"Primus est Cyrilli locus, in quo διίστασθαι 
naturas, non esse separari, sed differre, putat 
Anonymus,ex libro primo contra JNestorium. 
Ibi Nestorii opinionem redarguit, qui 0:ozóxov 
dici Mariam non probabat: et qua ratione 
adductus ita sentiret, exponit sie : « Dirimunt, 
inquit, particulatim, secantes in filios duos 
unum ilum Dominum Jesum Christum. 
Removent etiam a Deo Verbo carnis passiones. 
Quanquam illum in propria natura, qua 
Deus intelligitur, esse passum, ne nos quidem 
ipsi diximus. sed ei potius, una cum carne, 
passiones eas, quae carni acciderunt, attri- 
buimus: ut ipsum quoque Salvatorem con- 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP, IX. 


fiteamur *. » Hiec vero διϊστάναι, non est distin- 
guere, sed dirimere, ut nos vertimus ; quod et 
optimum Glossarium habet, διϊστῶ, dirimo. 
Sie Homerus //iados primo de Agamemnonis 
et Achillis dissidio ita loquitur  : 


« Tempore ab hoc, primum exorta quo lite, 
[dirempti, 
Rex hominum Atrides, nec non divinus 
(Achilles. » 


Quem ad loeum vetus scholiastes διαστήτην in- 
terpretatur διεχωρίσθησαν, id est disjuncti sunt. 
Eustathius vero altum alio converti * ; et alibi, 
separatim. consistere dum alter hie, alter ibi 
sfat^. Quinetiam addit alia Cyrillus, que 
quamlibet habetem ae tardum vellicent, ut 
non aliud, przeterquam divisionem ac diremp- 
tionem naturarum, illie possit agnoscere : dum 
unum Jesum Christum in duos filios secari, ait 
ab Nestorio: ex quo fiat, ut qus caro pa- 
titur, Deo Verbo minime tribuantur; sed in 
propria natura haereant : ut nulla sit proprie- 
tatum communio: quo nullum majus esse 
potest divisionis, ae personalis disjunctionis 
argumentum. 

1Π. Est tamen ubi διάστασιν Cyrillus pro 
διαφορᾷ Sumpsisse videtur, hoc est simplici 
differentia : ut in secundo libroer advsus 
Nestorium ᾿: quem locum citat Anonymus,in 
quo dicit, summam esse humanitatis, divini- 
tatisque differentiam , sive διάστασιν, hoc est 
distantiam. Verum illud advertendum est, in 
isto ipso loco, ubi διάστασιν pro differentia 
usurpari ab Cyrillo objicit Anonymus,eamque 
διάστασιν post unitionem sublatam esse dici ab 
eodem; alia esse vocabula, formulasque lo- 
quendi, quae rectam, et sinceram de re ipsa 
Cyrilli mentem fuisse persuadent; ut ma- 
nente differentia, solam divisionem ac sepa- 
rationem excludere voluerit alterius ab altera 
nature. Nam οἱ Nestorii conjunctionem 


α CxmuiL. 1 contra Nest. Διϊστᾶσι δὲ ἀνὰ μέρος 
τέμνοντες εἰς υἱοὺς δύο τὸν ἕνα χύριον ᾿Ιησοῦν Χριστόν" 
ἀποφέρουσι δὲ χαὶ τοῦ θεοῦ λόγου τὰ τῆς σαρχὸς πάθη. 
xaí τοι παθεῖν αὐτὸν εἰς ἰδίαν φύσιν, καθὸ νοεῖται θεὸς, 
οὐδὲ ἡμῶν εἰρηχότων: ἀνατιθέντων δὲ μᾶλλον αὐτῷ μετὰ 
τῆς σαρχὺς, xai τὰ τῇ σαρχὶ συμθεθηχότα πάθη" ἵνα καὶ 
αὐτὸς ὁμολογῆται σωτήρ. 

b Howrn. 

ἜΣ οὗ δὴ τὰ πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε 
᾽Ατρείδης τε ἄναξ ἀνδρῶν, καὶ δίος ᾿Αχιλλεύς. 


1 Cyr. .— 2 Cyr. ib.—3 Ib, Nest. — 4 Parag, 4. 
Tow. VI. 


A9 


casligat?, quod eum verbo tenus διάιρεσιν ", id 
est partitionem in duos Christos et filios reji- 
ceret, revera tamen illam admitteret : prop- 
terea quod naturalem ac veram, et unum 
efficientem per sese unitionem non agnoscens, 
solam constituebat σχετιχὴν, et. moralem. At 
contra catholica unitio facit, « ut non sit alter 
et alter, non filius, et filius, non alius, et 
alius, primus ét secundus : sed unus videlicet 
ante carnem, et post carnem ^. » Eodem su- 
binde sensu negat Christum esse. διπλοῦν, hoc 
est duplicem - nimirum quem in animo Nes- 
lorius babebat; ut alibi dixi. Demum ista 
subjicit, in quibus post unitionem, nullam 
6550 διαφορὰν, ἤτοι διάστασιν affirmat: quem lo- 
cum retulimus, et exposuimus in quarto 
libro, capite tertio *. Solam itaque parti- 
tionem, ac separationem naturarum in Christo 
sustulit Cyrillus ; differentiam post unitionem 
retinuit. Et commodum isto ipso in loco, ab 
unitis naturis removet τὴν διαίρεσιν, servat τὴν 
διαφοράν. Dixine hane Anonymi calumniatoris 
esse cseitatem et oscitantiam, ut ex Cyrilli 
locis ea seligat ad invidiam heresis illi fa- 
ciendam, qua contrarium maxime, si quis ea 
legat, probent, ae persuadeant? Vere hoc 
dixisse me iste imprimis locus arguit; in 
quO διαφορὰν et διαίρεσιν tam aperte Cyrillus 
distinguil. 

Est apud eumdem Cyrillum egregius alius 
locus, illi par et similis: qui germanam ejus 
sententiam aperit, et illustrat. Quippe Nesto- 
rianam συνάφειαν, qnae sola σχέσει, et dignitatis, 
appellationisque communione constabat, refel- 
lens, observat, plures in communi hominum 
esse vita, « qui in &quali dignitatis gradu 
constituti, nihilominus a se invicem distent 
ium singulari exstantia; tum quod eadem 
sentire nolint, et facere. Quod si vinculum 
aliquod necessarium ad illosin unitatem colli- 
gendos esset ille dignitatis modus ; cujusmodi 
est utique naturalis conjunctio ; nunquam in 


€ EusT. λλλη ἄλλον τραπέσθαι. 

d ld. ad ll. ρ. vers. A7. ᾿Αντί τοῦ διαχωρισθέντες, 
χαὶ ὧδε xai ἐχεῖ στάντες. 

e CyniLL. HI contra, Nestor. Οὐ γάρ ἐστιν ἕτερος, 
xal ἕτερος" οὔτε μὴν υἱὸς, καὶ υἱὸς, ἄλλος xai ἄλλος, 
πρῶτος, χαὶ δεύτερος" ἀλλ᾽ εἷς ϑηλονότι καὶ πρὸ σαρχὸς, 
καὶ μετὰ σάρχα. 

f Cyninr. ibid. *O τῆς ἑνώσεως λόγος, οὐκ ἀγνοεῖ 
μὲν τὴν διαφορὰν, ἐξίστησι δὲ τὴν διαίρεσιν. 


Differen- 

liam sive 

separalio- 
nem. 


Differen- 
tiam et 
divisionem. 


Anonymi 
fucus in 
usurpanda 
quadam 
Cyrilli 
sententia. 


50 


honorum, vel dignitatis o»qualitate positi , 
hypostasibus, et animi sententia privatim a 
se mutuo eousque disjungerentur, ut alter hic 
esset, ille alter". » Vides quemadmodum 
Cyrillus διάστασιν hujusmodi post naturarum 
copulationem suspectam habuerit, non qua 
illa» essentia, et definitione differunt: sed qua 
sine ullo naturali nexu, separatim consistunt: 
ita ut alterum et alterum faciat, adeoque filios 
duos, atque Christos. 

IV. Sic in alio loco ejusdem secundi libri 
adversus Nestorium, eis) verbum διεστηχέναι 
pro διαφορᾷ sumpsit, eidem tamen τὸ διαιρεῖν 
opposuit, quo verbo divisionem , ae separa- 
tionem intellexit. « Nam alterum quiddam, et 
alterum esse divinam et humanam naturam, 
ait, scire quidem convenit; imo necesse est 
prudentibus viris. Distant enim a se mutuo 
incomparabili differentia. Verum in omnium 
nostrum Salvatore Jesu Christo, illas ipsas in 
unitionem veram, et secundum hypostasim 
cogens, divisionem caveto^. » Manifeste natu- 
ras illie ἃ se mutuo distinctas in unitione 
manere significat, et aliud atque aliud esse : 
sed non dirimi ae dividi. Nam τὸ διαιρεῖν oppo- 
nit, ut dixi, τῷ διεστηκέναι, et τῇ διαφορᾷ. Non 
ergo pro hac usurpavit ut contendit Ano- 
nymus. 

in illis porro Cyrilli locis observabis, uti 
Verbum et humana natura non sint ἕτερος, xoi 
ἕτερος, Sint tamen ἕτερον xol ἕτερον, hoc est non 
dicantur, a/(er et alfer, verum alterum, et 
alterum. Siquidem voces ist:e in masculino 
genere personam ; in neutro essentiam signi- 
ficant, ut in Trinitaüis mysterio usuvenit!: 
quod alibi notavimus : et vel tirones harum 
litterarum intelligunt. 

In quo mira est Anonymi inscitia, qui iu 
eo pueriliter halluematus, novam inde calum- 
niam Cyrillo struit. Adnotabat hic ad illa 
Joannis verba?, Qui manducat meam carnem, 
el bibit meum sanguinem, habet vilam eter- 
nam ; et ego resuscitabo euin tn novissimo die ; 
dixisse Christum ; ego resuscitabo eum ; non 


α CymuL. ibid. ᾿Αλλ᾽ ἐν ἴσοις ὄντες ἀξιώμασιν ἐσθ᾽ 


ὅτε, διεστήχασιν ἀλλήλων ὑπάρξει τε τῇ xol καθ᾽ ἕνα 
φημὶ, xol μέντοι τὸ βούλεσθαι τὰ αὐτὰ φρονεῖν τε, xal 


D 
^ 


δρᾷν" ἀλλ᾽ εἴπερ ἦν τις δεσμὸς ἀναγχαῖος εἷς ἑνότητα 
συλλέγων οὐτοὺς τῆς ἀξίας ὁ τρόπος, χαθάπερ ἀμέλει xot 
σύμόασις φυσιχὴ, οὐχ ἂν ἐν ἰσότητι γερῶν, ἤτοι τῆς 
ἀξίας ὑπάρχοντες, ὑποστάσεσί τε, χαὶ γνώμῃ, εἰς τὸ 
ἕτερος εἶναι, καὶ ἕτερος, ἰδιχῶς ἀλλήλων ἀπενοσφίζοντο. 
ὦ Cxniur. II. contra, Nest. Ὅτι μὲν γὰρ ἕτερόν 


1 Vide t, II, lib. VIII, c. ix, parag. 12.— 2 Joan. vr, 36. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


autem, resuscitabit eum corpus meum : nee ex 
eo eolligendum, alterum hune a sua esse 
carne. « Non quasi alter sit, inquit, a sua 
carne; et non prorsus natura. Etenim in 
filiorum binarium secarise post unitionem 
non patitur*. » Unde Anonymus ita disputat : 
« Si autem Verbum non sit natura diversum 
a sua carne, clarum est Verbum et carnem 
constituere unam naturam. » Atqui in Greco 
nominativus est masculini generis , ἕτερος, ut 
λόγος non sit a/fer a sua carne, hoe est altera 
persona : cum tamen sit ἕτερον, id. est alterum, 
sive alfer?us nature, et essentie. Itaque duplex 
est fucus calumniatoris anonymi. Nam et ita 
locum illum habuit, tanquam esset ἕτερον in 
neutro genere, et non ἕτερος : tum in Verbi et 
λόγου diverso genere sophistice lusit. Quippe 
λόγος ἕτερος Graece masculino in genere dicitur, 
et significat diversam Verbi personam. Latine 
autem Verbum diversum, in neutro, rem diver- 
sam, exprimit. Quam ambiguitatem ineptus 
cavillator aucupatus est, et Cyrillum sie 
loquentem induxit; « non esse Verbum 
diversum a sua carne, » hoc est rem natu- 
ramque diversam ; cum ita potius dicat : λόγος 
non est diversus a sua carne. Non enim 
persona diversa est : cum sit diversum aliquid. 

V. Nee illud praetermittendum , mendi 
aliquid subesse videri verbis illis Cyrilli καὶ οὐ 
πάντως τῇ φύσει, ac nonnihil deesse. Quáre nos 
abruptam, et mutilam sententiam in Latina 
nostra interpretatione consulto reddidimus. 
At Anonymus vertit,e£ natura diversus, quasi 
esset, xo τῇ φύσει διάφορος; aut ejusmodi aliquid, 
quod naturze diversitatem tolleret. Cui quidem 
reclamat negativa particula : tum estera 
minime cohwrent. In editione Grico-Latina 
scriptum est, ac non idem natura: quod sensu 
congruit cum Anonymi παραχαράζει. Nam legi 
in Graco deberet, xci οὐ πάντως ὁ αὐτὸς τῇ φύσει, 
vel χαὶ οὐχ αὐτὸς τῇ φύσει. Quod si esset, tamen 
ex aliis Cyrilli locis, et czetera illius doctrina, 
quam supra patefecimus, facilis interpretatio 
foret; unum eum carne sua Verbum, neque 


τι, καὶ ἕτερόν ἐστι ἥ τε θεία, xot ἣ ἀνθρώπου φύσις πρέποι 
ἂν εἰδέναι, χαὶ ἀναγχαῖον εἶναί φημι τοῖς ἀρτίφροσι. 
διεστήχασι γὰρ ἀλλήλων, χαὶ ἀσυγχρίτοις διαφοραῖς. ἐπὶ 
δὲ τοῦ πάντων ἡμῶν σωτῆρος Χριστοῦ συνεισενεγχὼν εἰς 
ἕνωσιν τὴν ἀληθῆ τε, xol χαθ᾽ ὑπόστασιν, παραιτοῦ τὴν 
διαίρεσιν. 

c Cynr.lib. IV n Joam. Οὐχ ὡς ἕτερος ὧν 
παρὰ τὴν ἰδίαν σάρχα, xo οὐ πάντως τῇ φύσει. διατέμ.- 
νεσθαι γὰρ εἰς υἱῶν δύαδα μετὰ τὴν ἕνωσιν οὐχ ἀνέχεται. 


Ἑπιοπάσίιι 
ille locu 
Cyrilli. 


Adullerin 
imaneta. 


DE INCARNATIONE, L(B. VI, CAP. IX. 51 


diversum zatura dici, hoc est vere. Nam φύσει 
idem quod revera esse, non semel Cyrillus 
exposuit. Verum contra atque isti putarunt, 
significasse arbitror Cyrillum, natura diver- 
sum ab sua esse carne: ut iste sit sensus, 
quasi interposita parenthesi: « Non quasi 
alter sit a sua carne (quod de natura omnino 
non dico).» Ac fieri potest, ut non ad λόγον, 
sed ad χριστὸν referatur nominativus ἕτερος, et 
alter negetur Christus a sua carne, non Ver- 
bum: quod et sequentia suadent; cum ait, 
non secari in duos filios. Hie enim Christus 
intelligendus est. Quanquam eodem pene sen- 
tentia recidit ; nec nimium hxc minute rese- 
canda sunt. Non debet tamen omitti Latinum 
interpretem in editione Latina, ad mentem 
nostram vertisse sic!: « Non enim alius ipse 
est, quam caro sua : non id dico, quia natura 
non sit alius : sed quia post incarnationem in 
duos se dividi filios minime patitur. » 
Postremo ridenda, et castiganda est Ano- 
nymi singularis ἀλογιστία, qui ex illis. verbis 
Cyrilli, quibus ait libro quarto in Joannem, 
4 non esse λόγον alterum a. sua carne, et na- 
tura diversum» (ut quidem exponit) concludit, 
« clarum esse Verbum et carnem constituere 
unam naturam. » Qu:ienam est jsta conse- 
quentia rationis? Imo vero contrarium potius 
efficitur ; si non est natura Verbi ac carnis, 
id est hominis, natura diversa post ambarum 
copulalionem, non constitui unam ex illis 
naluram compositam ; sed alterutra perempta, 
unam superesse vietricem, et extinctricem 
alterius. Certe queeceumque tandem est super- 
stes illa natura, non sie habet ut humana, ex 
anima et corpore conflata ; quod Anonymo 
placet. Nam anima diversa est a sua carne, 
nec eadem natura, etiam in ipsa composi- 
tione. Quod si eadem natura foret, jam non 
essent nature duz, nec ex ambabus integris 
et manentibus fieret una composita, quippe 
vel anima, vel caro id quod erant esse desiis- 
sent, ae vel una duntaxat earum, vel neutra, 
sed tertia quadam, sublatis illis, natura 
consurgeret. Mirifica est igitur Anonymi 
sophistce esecitas, et argumentandi imperitia. 
VI.Sequitur alius Cyrilli locus ab Anonymo 
productus, in quo διϊστάναι pro eo, quod est 


d CymiL. contra. Nest. “Ἡμεῖς δὲ μιᾷ προσχυνή- 
σει τιμᾶν εἰθίσμεθα zov" Εμμανουὴλ, οὐ διϊστάντες τοῦ 
λόγου τὸ ἑνωθὲν αὐτῷ xaü' ὑπόστασιν σῶμα. 

e Idem Cyrill. “Ἡμεῖς δὲ, ὦ βέλτιστε, φαίην ἂν 
ἔγωγε, κἂν λέγωμεν αὐτὸν ἄνθρωπόν τε, καὶ θεὸν, οὐχ 


distinguere naturas, non dividere positum arbi- Aus 
tratur, ex secundo libro confra Nestorium. halincinatio 


Sed nullus magis et Cyrilli ὀρθοδοξία suflfra- 

gatur, et accusatoris sycophantiam convincit. 
Nestorii Cyrillus verba proponit^, quibus ma- 
nifeste duos in Christo discernit; et illum qui 
dixit, Deus Deus meus , quare me dereliquisti , 
quique spinis coronatus est, ab aliene separat. 
Non enim sic locutum illum esse?, « Quid me 
quzeritis interficere Deum, qui vera dixi vobis: 
sed hominem. » Addebat et istud Nestorius ; 
adorare se cum divinitate illum quoque, qui 
divine esset auctoritatis particeps. Manifestum 
est, Nestorium hoe in loco Christum in duos 
partiri, hoc est in personas duas; et que uni 
conveniunt, sine ulla communione alterius, 
illi tribuere. Ea re offensus Cyrillus, here- 
ticum refellit; ac perspicue διΐστησιν, inquit, id 
est, dividit, et ab ea unitione rejicit, ex qua 
unus aliquis existat, in quem utriusvis pro- 
pria conveniant. « Itaque una, inquit, adora- 
tione nos Emmanuelem colere consuevimus ; 
non dirimentes a Verbo corpus illud, quod 
unitum esi ipsi secundum hypostasim ^. » 
Quanta hae ergo dementia est, persuadere 
velle, Cyrillum ibi διϊστάναι pro simplici usur- 
pare differentia naturarum ; non pro separa- 
tone, ae diremptione; tanquam unitione 
facta, nihil jam ab sese invicem differre cre- 
diderit, Deum, et hominem ? Atqui paulo ante 
contrarium diserte docuit ; cum neque nudum 
hominem, neque Verbum solum, esse Chri- 
stum : « Sed hominem simul, ac Deum osten- 
dit: verum ea ratione, ut non ἀνὰ μέρος, id est 
seorsim utervis consisteret : sed ut idem agno- 
sceretur et ante inhumanationem filius, et 
Deus, ae λόγος Patris: qui homo postea nostri 
similis factus sit, et inearnatus?.» Vide qua 
paucis interjectis de eadem Nestorii separa- 
tione disserit Cyrillus*: ac mirare vel nullam 
Anonymi, vel ferream frontem : qui illum 
locum adhibere est ausus ad negotium suum: 
cum tamen ibi Cyrillus tam claris,et expressis 
verbis, ac sententiis differentiam quidem na- 
turarum asserat; disjunctionem vero , unius 
ab altera refutet, ac rejiciat. « Tu vero, 
inquit, dirimis penitus, et veritatem sophi- 
sticis tuis cavillationibus eludis : dum naturas 


ἀνὰ μέρος τιθέντες τὰ τοιάδε φαμέν. τὸν αὐτὸν δὲ μᾶλλον 
εἰδότες χαὶ πρὸ τῆς ἐνανθρωπήσεως υἱὸν, χαὶ θεὸν, χαὶ 
λόγον τοῦ πατρὸς" ἄνθρωπον δὲ μετὰ τοῦτο χαθ᾽ ἡμᾶς 
γεγονότα, καὶ σεσαρχωμένον. 


1 Cyr. IV in. Joan. c. xv, — 2 Lib. IF cont. Nest,— 3 Joan, vir,— ὁ Cyr, ib, 


Orthodocia 


Verbum. 


Duo loca ab 
illo male 
tractata 
Cyrilii. 


52 


separas, et solam, ut ais, adorationem con- 
jungis^. » 

VII. Non dissimilis impudentia reliquis in 
Cyrilli duobus locis est Anonymi ; quorum 
prior est im Defensione tertii anathematismt 
adversus Orientales. Ibi Cyrillus « diversam 
esse dieit, ex nature proprie ratione, carnem 
a Verbo, quod ex Deo Patre natum est: 
diversum item ex proprie nature conditione 
Unigenitum. Sed hoc admittere, non esse 
naturas partiri post unitionem?. » Hic μερίζειν 
distinguere vertit Anonymus. Inepte,quatenus 
differentiam naturarum ab Cyrillo sublatam 
intelligit. Legeret proxime saltem sequentia ; 
in quibus et naturarum discrimen egregie 
Cyrillus asseverat: et divisionem, ac separa- 
tionem reprehendit. Ibi inter alia, « Quamvis, 
inquit, diverse nature sit corpus a Verbo, 
unus tamen est Christus, et Filius, ei Deus, 
et Dominus etsi caro factus est: nec sine 
dispendio est, ver: unitionis modum dissol- 
vere, ut in duos filios diducamus hy postases, 
easque constituamus a se invicem distractas ; 
ita ut cum privatim separatimque cobareant, 
solam habeant externam copulationem , quae 
in honoris genere consistat ^. » 

Alter ab Anonymo Cyrillo locus objectus, 
ex defensione anathematismi quarti contra 
Orientales , post wunitionem διαιρεῖν prohibet 
naturas; quod ille distinguere vertit; sed mali- 
tiose, et, ut verum dicam, imperite, et insulse. 
Profecto enim si aut totam illam defensionem 
legisset, aut judicii aliquid in eam rem con- 
tulisset, sciret non aliud ibi, quam sectionem 
ac divisionem naturarum ab Cyrillorepudiari, 
qualem Nestoriana συνάφεια re, ut sepe dixi, 
statuebat; etsi verbo negaret. Illam ergo διαίρε- 
σιν appellat τομὴν, et μερίζειν, διϊστάναι, διορίζειν, 
et ejusmodi alia ἐχ παραλλήλου adjicit. Vide quae 
in libro quarto, capite tertio de illo Cyrilli 
loco diximus', quo in capite plura de διαιρέσει 
naturarum ex Cyrilli sententia disputavimus. 


& CynILL. ibid. Σὺ δὲ δὴ πάλιν διϊστᾷς ὁλοτρόπως, 
καὶ χατασοφίζῃ τὸ ἀληθὲς, τὰς μὲν φύσεις χωρίζων, ἑνῶν 
δὲ, ὡς φὴς τὴν προσχύνησιν. 

b Ογμῖμ,. “Ἑτέρα μέν ἐστι χατὰ φύσιν ἰδίαν fj σὰρξ, 
παρά γε τὸν ἐχ θεοῦ πατρὸς φύντα λόγον’ ἕτερος δὲ αὖ 
χατά γε τὸν τῆς ἰδίας φύσεως λόγον ὁ μονογενής. ἀλλ᾽ 
οὗ τὸ εἰδέναι ταῦτα, μερίζειν ἐστι τὰς φύσεις μετὰ τὴν 
ἕνωσιν. 

€ lbid. ᾿Αλλ᾽ εἰ xc ἔστιν ἐτεροφυὲς τὸ σῶμα παρά 
γε τὸν ἐχ θεοῦ πατρὸς λόγον, ἀλλ᾽ οὖν εἷς χριστὸς, χαὶ 
υἱὸς, χαὶ θεὸς, xot χύριος, xal εἰ γέγονε σάρξ. xo τὸν τῆς 


'THEOLOGICORUM DOGMATUM 


VHI. Hasc fere sunt ab Anonymo Cyrilli 
allata loca, ut ostenderet iis vocabulis, quibus 
separationem ae divisionem significat, solam 
ab illo distinetionem intelligi naturarum 
duarum: quod sane falsissimum esse demon- 
stravimus. Nec aliter profecto sentiet, qui in 
Cyrillo legendo aliquid studii posuerit: quod 
equidem fecisse me profiteor. Cum autem 
innumera sint illius loca, quz ad idem pro- 
bandum afferre possem: propterea quod 
assidue contra Nestorium scribens repetit 
istud , et inculeat: nolo in commemorandis 
ilis nimius, et odiosus esse lectori. Itaque 
preter superiora, nonnulla, et przecipua ad 
marginem notabo?, in quibus διαίρεσιν natu- 
rarum perspicuum est pro divisione ac dis- 
junctione sumi: ut quia Nestorius Christum 
subdole profitebatur esse ἀδιαίρετον, hoc est 
minime divisum in duos Christos, aut filios ; 
sed unum duntaxat asserebat : verum σχετιχῇ; 
et morali quadam conjunctione, non naturali, 
substantiva, vera, et propria unitione, quce 
unum per se, hoc est unam personalem sub- 
stantiam efficeret: ex adverso pugnans Cyrillus 
doceret, nullam esse unitioni liuic oppositam 
divisionem naturarum ; nee eas separatim, ac 
sine substantivo nexu privatim, seorsimque 
consistere. 

Huie διαιρέσεως et similium notioni suffra- 
gantur et alii Graeci, Latinique Patres: velut 
Aihanasius in E positione fidei : qui negat in 
Deo «tres esse hypostases per semetipsas 
partitas,uti corporeo modo in hominibus usu- 
venit ?. » 

Sic Orientales in oppugnatione anathema- 
tismi decimi Cyrilliani, «Non duos, inquiunt, 
filios asserimus; unum, qui passus est; alte- 
rum, qui passionis expers remansit. Non 
enim separatim, ae seorsim ab divinitate 
nominatur is, qui ex Davidis semine natus 
est filius?^, » Atqui Orientales naturarum 
differentiam acerrime tuebantur: ut vel Ano- 


ἀληθοῦ ἑνώσεως τρόπον παραλύειν, οὐχ ἀζήμιον, Ottováv* 
τας εἰς υἱοὺς δύο τὰς ὑποστάσεις, ἀποφοιτώσας μὲν ἀλλή- 
λων, εἰς τὸ ἰδίᾳ τε εἶναι, χαὶ ἀνὰ μέρος, ἐχούσας δὲ 
μόνην συνάφειαν τὴν ἔξωθέν τε, χαὶ ὡς ἐν τάξει τιμῆς. 

d Aru. Οὔτε τρεῖς ὑποστάσεις μεμερισμένας xa 
ἑαυτὰς, ὥσπερ σωματοφυῶς ἐπ᾽ ἀνθρώπων ἐστὶ λογί- 
σασθαι. 

e Orient. Οὐ γὰρ δύο υἱούς φαμεν, τόν τε παθόντα, 
χαὶ τὸν ἀπαθῇ μείναντα. οὐ γὰρ χεχωρισμένως xol ἰδια- 
ζόντως τῆς θεότητος ὃ ix σπέρματος Δαδὶδ υἱὸς ὠνό-- 
μᾶσται. 


1 8.-..«2 Vide Cyr. lib. I cont, Nest. ad Anath. τι, αὐ Anath. 1v. ad Anath. vit ep. ad. Mon. ad Acac. ad. Val. dial. πι de Trin. 


Statuitur 
ex aliis 
Patribu 

vera 
διαιρέσει 


i. e. 
division 
ratio. 


Orthodo- 


DE INCARNATIONE, 


nymus agnoscit ipse. Ita Gregorius Nazian- 
zenus in epislola priore ad Cledonium : « Non 
enim, ait, hominem secernimus a divinitate : 
sed unum, eumdemque profitemur^, » 

IX. Basilius quoque quid intersit inter 
διαφορὰν, SIVe διάχρισιν, et διαίρεσιν, hoc est dife- 
rent iam inter et divisionem fuse, ac perspicue 
demonstrat; multumque lucis affert ad id 
quod modo agitur, hoc est ad vindicandàm 
ab Anonymi falsa criminatione, Cyrilli et alio- 
rum ὀρθοδοξίαν. Sie enim illein epistola xurr, 
de Trinitate loquens, et personarum individua 
conjunctione ; « Non potest, inquit, ullo modo 
cogitari sectio, nec divisio; ita ut vel sepa- 
ratim a Patre intelligatur Filius, vel Spiritus 
sanetus divellatur a Filio. Verum ineffabilis, 
et incomprehensa quaedam in istis et com- 
munio, et distinctio deprehenditur: ut nec 
hypostaseon differentia nature continua- 
tionem distrahat, neque communio, quz est 
secundum substantiam, notionum proprie- 
tatem confundat. Porro non mireris quod 
idem et conjunctum, et discretum esse dici- 
mus; ace nonnullam constituamus sic tan- 
quam in senigmate, novam, et inopinatam 
tum conjunctam distinctionem , tum dislinc- 
tam conjunctionem. » Hzc Basilius de perso- 
narum divinarum admirabili inter se tum 
unitione, tum discrimine, quod ejusmodi est, 
ut ne personarum quidem differentia, et oppo- 
sitio divisionem inducat ullam. Quo quidem 
suo modo, et ἀντιστρόφως ad Incarnationis 
sacramentum accommodari debet; ut natu- 
rarum integra sit differentia, sine διαιρέσει, vel 
διασπασμῷ, hoc est divisione, distractioneque : 
et in una persona arctissiimo nexu copu- 
lentur. 

Sie etiam Orientales adversus Cyrilli ana- 
thematismum decimum disputantes, naturas 
duas ita fatentur ἡνωμένας, id est un'?fas esse, 
Ut χεχωρισμένας, id est divisas, et separatas ne- 
gent; unde « hominem ex muliere neutiquam 


& Naz. Οὐδὲ γὰρ τὸν ἄνθρωπον χωρίζομεν τῆς θεό- 
τητος" ἀλλ᾽ ἕνα, χαὶ τὸν αὐτὸν δογματίζομεν. 

b Basit. Οὐ γάρ ἐστιν ἐπινοῆσαι τομὴν, ἢ διαίρεσιν 
κατ᾽ οὐδένα τρόπον" ὡς ἢ υἱὸν χωρὶς πατρὸς νοηθῆναι, ἢ 
τὸ πνεῦμα τοῦ υἱοῦ διαζευχθῆναι- ἀλλά τις ἄῤῥητος, xol 
ἀχατανόητος ἐν τούτοις καταλαμβάνεται χαὶ f, χοινωνία, 
χαὶ ἣ διάχρισις, οὔτε τῆς τῶν ὑποστάσεων διαφορᾶς τὸ 
τῆς φύσεως συνεχὲς διασπώσης, οὔτε τῆς χατὰ τὴν οὐσίαν 
χοινόνητος τὸ ἰδιάζον τῶν γνωρισμάτων ἀναχεούσης. μὴ 
θαυμάσῃς δὲ, εἰ τὸ αὐτὸ χαὶ συνημμένον, χαὶ διαχεχριμέ- 
νον εἶναί φαμεν’ xxi τινα ἐπινοοῦμεν, ὥσπερ ἐν αἰνίγ- 
ματι, χαινὴν, χαὶ παράδοξον διάχρισίν τε συνημμένην, καὶ 
διαχεχοιμένην συνάφειαν. 


LIB. Vi, CAP. IX. 53 


seorsim ab Verbo Dei Patris divisum, ac sepa- 
ratum esse* » dieunt. 

Rursus Maximus martyr in tractatu de 
voluntatibus gnomicis apud Euthymium pre- 
clare significat quid inter διαφορὰν 80 διαίρεισν 
intersit, dum Nestorii, οἱ Severi contraria 
inter se decreta contendit ; cujus verba digna 
sunt qua hie adseribantur ; presertim cum 
nondum editum sit hoec opusculum, « Unus, 
inquit, Nestorio, ac Severo propositus fuit 
impietatis scopus, tametsi diversus modus 
fuerit. Nam ille vitanda confusionis gratia, 
unitionem secundum hypostasim detrectans, 
substantivam differentiam pro personali divi- 
sione accipit. Iste autem, dum cavet divi- 
sionem, substantivam tollens differentiam , 
unitionem secundum hypostasim naturarum 
confusionem facit: cum neque confusionem 
in Christo, neque divisionem oporteat admit- 
tere: sed unitionem differentium secundum 
substantiam, et unitorum secundum hypo- 
stasim differentiam profiteri. » 

Ex his Maximi verbis manifestissime constat 
quid inter διαφορὰν, et διαίρεσιν intersit : ae 
licet alias promiscue soleant accipi; s&pius 
tamen, et in hoc przssertim mysterio a Patri- 
bus discerni, 

X. Theodoretus item, qui in Nestorium 
fuerat ante propensior, et eum Cyrillo simul- 
tates exereuerat, in dialogo secundo, inter 
alios sanctos, et catholicos doctores, quorum 
testimonia profert adversus haereticos Apolli- 
naristas, et Eutychianos, unius in Christo 
nature vindices, Cyrilli quamplurima descri- 
bit, in quibus illa eadem de διαιρέσει ab hoc 
mysterio segreganda salva interim διαφορᾷ, 
diserte scribit, quae calumniatur Anonymus. 
Est autem Theodoreti judicium in hac nostra 
controversia, propter illa, qua dixi, singu- 
lare,et incredibilis adversus Anonymi calum- 
nias momenti ae ponderis. Non enim accusari 
potest ile eo crimine, «quod impingitur 


€ Tom. VI Cyrill. Οὐ χεχωρισμένον μέν τοι ἰδιχῶς 
ἄνθρωπον ἐχ γυναιχὸς τοῦ θεοῦ πατρὸς λόγου. 

d Apud Euth. Panop. tit. ΧΥΤΙ. Etc οὖν Νεστο- 
ρίῳ τε, καὶ Σευήρῳ περὶ τοῦ δυσσεδεῖν ὑπάρχει σχοπὸς, 
χὰν ὃ τρόπος διάφορος. ὃ μὲν γὰρ, διὰ τὴν σύγχυσιν, 
φεύγων τὴν χαθ᾽ ὑπόστασιν ἕνωσιν, τὴν οὐσιώδη διαφορὰν 
προσωπιχὴν ποιεῖται διαίρεσιν. 6 δὲ, διὰ τὴν διαίρεσιν, 
τὴν οὐσιώδη μή λέγων διαφορὰν, τὴν χαθ᾽ ὑπόστασιν 
ἕνωσιν φυσιχὴν ἐργάζεται σύγχυσιν" δέον μήτε σύγχυσιν 
ἐπὶ Χριστοῦ, μήτε διαίρεσιν: ἀλλ᾽ ἕνωσιν τῶν χατ᾽ οὐσίαν 
διαφερόντων, xal διαφορὰν τῶν xaf' ὑπόστασιν ἥνωμέ- 
νων ὁμολογεῖν. 


Divisione. 


Differentia. 


84 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Cyrillo; eum longe ab Monophysitarum hz- 
resi abhorruerit, ac post Eutychem , ejusque 
damnationem vixerit, et scripserit : imo hane 
ipsam heresim una cum aliis Patribus, in 
Chaleedonensi concilio damnaverit. Cum 
igitur in illis, que ex Cyrillo citat, eadem 
plane contra naturarum διαίρεσιν, et pro earum 
διαφορᾷ contineantur, quae in crimen vocat 
Anonymus; apparet tum obtrectatorem istum 
nebulonem turpissime , insulsissimeque esse 
mentitum ; tum Cyrillum ea recte quz infa- 
mat iste, catholiceque scripsisse. 

Libet unam ex illis Cyrilli sententiis in 
medium adducere, qus ceteris disertior 
videtur, ex capite ScAoliorum decimo-tertio. 
« Unus, inquit, est, et qui anteinhumanatio- 
nem erat Deus verus, et qui in humanitate 
mansit id quod erat, et est, et erit. Non igitur 
dividendus est unus Dominus Jesus Christus 
in hominem seorsim, et Deum seorsim. Sed 
nos unum, eumdemque dicimus esse Christum 
Jesum , scientes interim naturarum differen- 
liam, et eas inter se servantes nulla confu- 
sione permistas^. » Est igitur ex opinione 
Cyrilli, aliud ἣ διαφορὰ, id est differentia natu- 
rarum ; aliud 7, διαίρεσις, hoc est divisio: qua- 
rum ilam salvam, et integram manere 
ait post unitionem : hane vero penitus ex- 
cludit. 

XI. Ita Damasus in epistola synodica ad 
Paulinum, anathema dicit ei, « qui divini- 
tatem partitur; adeo ut Deum Patrem sepa- 
ratim dicat : et Deum Filium, et Deum Spiri- 
tum sanctum, eosque diei Deos, non Deum 
afürmat^. » Hzc vera est, propriaque notio 
ejus, quod ἀνὰ μέρος dicitur ab Cyrillo, quodque 
tantopere ab Incarnatione segregat: nimirum 
ut quae seorsim posita sunt, substantiva nulla 
in unum junctione conveniant: sed « sint 
persone dus partitione, ae divisione sejunc- 
ie, » ut Chaleedonensis synodus n Defini- 
tione fidei loquitur, eui ex adverso « unum 
opponit, eumdemque filium, et unigenitum, 


ὦ Cyumr.apud Theodor. dial. JI. Etc οὖν ἄρα 
ἐστὶ wo πρὸ τῆς ἐνανθρωπήσεως θεὸς ἀληθινὸς, καὶ ἐν 
ἀνθρωπότητι μεμενηχὼς ὥσπερ ἦν, xot ἐστὶ, xoi ἔσται" 
οὐ διαιρετέον οὖν ἄρα τὸν ἕνα χύριον ᾿Ιησοῦν Χριστὸν 
εἰς ἄνθρωπον ἰδιχῶς, χαὶ εἰς θεὸν ἰδιχῶς" ἀλλ᾽ ἕνα xol 
τὸν αὐτὸν χριστὸν ᾿Ιησοῦν εἶναί φαμεν, τὴν τῶν φύσεων 
εἰδότες διαφορὰν, χαὶ ἀσυγχύτους ἀλλήλαις διατηροῦντες 

ν 7 j' 
αὐτάς. 

b Dawas. apud Theodoret. lib. V Zist. cap. x. 
Εἴ τις δὲ μερίσει θεότητα, θεὸν τὸν πατέρα λέγων ἀνὰ 
μέρος, χοὶ θεὸν τὸν υἱὸν, xat θεὸν τὸ ἅγιον πνεῦμα, χαὶ 


1 Tom. IX Pibl. 


Deum Verbum, Dominum Jesum Christum".» 
Quod Greei aliter explicare solent, affir- 
mantes non esse carnem Christi ἰδιοσύστατον ; 
hoe est per se, ae proprie subsistentem, uti 
Joannes Damascenus loquitur: qui personam 
Verbi esse ambarum naturarum hypostasim, 
indivise, et sine separatione, eic. Non enim 
per se proprieque consistens Dei Verbi caro 
subsistit; neque diversa faeta est hypostasis 
ab hypostasi Dei Verbi : sed in ipsa subsistens, 
potius ἐνυπόστατος, id. est subsistens in Verbo 
fuit, et non per se, ae proprio modo cohz- 
rens^,» Ex iis perspicue lucet divisionis Nes- 
torianm, et Cyrilliane unitionis proprietas, 
nullis infuseata prestigiis, neque calumniis 
improba, ae subdole interpretationis ab vero 
declinata sensu. 

Ad hune modum Leo papa citatus ab Hilde- 
phonso Toletano in libro de perpetua virgi- 
nitate sancte Marie '; «ln nullo dividentes, 
ait, visibilem ab invisibili, corporeum ab incor- 


"poreo, » ete. 


Fulgentius item libro de Incarnatione, capite 
undecimo, « Doctor, ait, et largitor humans 
salulis hane ideo formam saneti baptismatis 
dedit, ne quis in eodem Filio naturas divi- 
dens, mortifero illaquearetur errore. » Sic 
apud Arnobium e» Disputatione eum Seraptione, 
eum hic ita dixisset: « Hane reverentiam Deo 
dare debemus, ut seorsum qus Dei sunt, soli 
Deo demus; et seorsum quas sunt hominis, 
homini: » Arnobius « impiam hane esse cre- 
dulitatem asserit, quae quartam admittit in 
divina Trinitate personam. Duo enim Christi, 
duo erunt filii : aut certe unus Christus erit, 
non tamen filius Dei. » Sed testium abunde 
est, et plusquam satis. Non enim est obscurum, 
dividendi vocabulum, et similia, sepius apud 
Grecos, Latinosque veteres theologos, ple- 
nam, aec perfectam significare disjunctionem, 
ac separationem naturarum a se mutuo; 
quamvis interdum pro simplici differentia 
sumi, non equidem negaverim : idque alibi a 


διϊχυρίσαιτο θεοὺς λέγεσθαι, χαὶ οὐ θεὸν, elc. ᾿Ανάθεμα 
ἔστω. 

€ Chaleed. syn. act. v. Οὐχ εἰς δύο πρόσωπα μερι- 
ζόμενον, ἢ διαιρούμενον: ἀλλ᾽ ἕνα, wo τὸν αὐτὸν, υἱὸν, 
χαὶ μονογενῆ, θεὸν λόγον, χύριον ᾿Ιησοῦν Χριστόν. 

d Dawasc. lb. lll eap. ix. "AJà^. ἀεὶ ἀμφοτέρων 
ἀδιαιρέτως χαὶ ἀχωρίστως ὑπάρχει ὑπόστασις, ele. Οὐ 
γὰρ ἰδιοσυστάτως ὑπέστη ἣ τοῦ θεοῦ λόγου σὰρξ, οὐδὲ 
ἑτέρα ὑπόστασις γέγονε παρὰ τὴν τοῦ θεοῦ λόγου ὑπόστα- 
σιν: ἀλλ᾽ ἐν αὐτῇ ὑποστᾶσα, ἐνυπόστατος μᾶλλον, xol 
οὐ χατ᾽ αὐτὴν ἰδιοσύστατος. 


Anonymi 
raecipuum 
arguienes 
lum. 


Potentia. 


et 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. IX. 


nobis observatum est'. Sed ex aliis adjunctis, 
et in oralione cohzerentibus, prudenter sesti- 
mandum est, qua notio vocibus illis subjecta 
sit; ut ex superioribus exemplis arbitror esse 
perspevtum. 

XII. Sed unum est, in quo multum se 
effert Anonymus, et secunda quadam aura 
provehi videtur. Nam Cyrillus so/a ments con- 
templatione naturas duas in Christo discerni 
non semel asseruit. Ut in dialogo de wno 
Christo ; ubi similem esse dicit conjunctionem 
naturarum illarum Christi ei, qua in unum 
hominem corpus et anima coaleseunt. Hurum 
vero differentiam sola consideratione. definit". 
Tum in epistola seeunda ad .Successum, ubi 
ait, quecumque non dividuntur sola consi- 
deratione , ea prorsus a seipsis discedere, ac 
separata constitui, quem locum in libro 
quarto commemoravimus': eumque pre ceete- 
ris Anonymus objicit. Verum quod Greece 
seriptum est a Cyrillo : ὅσα μὴ χατὰ μόνην τὴν 
θεωρίαν διαιρεῖσθαι φιλεῖ, hoc est, « quzecumque 
non dividuntur sola consideratione , » Latine 
sie reddit, quecumque non distinguuntur, quod 
non est neeesse. Neque tamen plurimum ad 
rem pertinet, Nam et in altero illo loeo, qui 
est e dialogo de uno Christo, διαφορὰν, posuit, 
non διαίρεσιν, cujus rationem exposui in eapite 
illo tertio libri quarti: ubi Cyrillum ostendi 
nihil spectasse aliud, quam ut naturarum 
discrimen ita statueretur, nihil ut divisionis, 
ae separationis in illud incurreret : quod ex 
iis modo plenius arbitror constare, quae hac- 
tenus de divisione naturarum ex Cyrillo docui. 
Sie Agatho papa in epistola synodica, qua est 
in actione quarta synodi sexte, « Differen- 
tiam, ait, adunatarum in eo naturarum sola 
contemplatione discernimus. » 

Cum autem ex iis Cyrilli sententiis, et simi- 
libus, quas in eodem capite tertio libri quarti 
proposuimus, duo quadam ab hereticis colli- 
gantur ; alterum, naturas duas post unitionem 
non amplius ditferre, sed confusas et per- 
mistas esse sic, ut una supersit ; quod nonnisi 
alterutra potest extineta fieri ; vel eerte duabus 
ipsis, quarum ex interitu tertia qu:piam 
existat, in qua priores illze non sint re, et acfu 
diverse, sed δυνάμει solum ; ut ia mistis cor- 
poribus a plerisque philosophis inesse quatuor 
elementa creduntur: alterum, naturas illas 


α CxnirL. tom. V par. HI dial. de vno Christo. 


Lib, IV, e; v, $8,— 2 Cap, im, $ 14.— 3 Cap. xvi, 7. 


55 


ita tertiam componere, quomodo anima et 
corpus unum hominem constituunt: ex am- 
bobus istis, prius multo magis consequi videtur 
quam posterius : imo hoc nulla ratione con- 
cludi potest. Non enim anima et corpus sola 
ratione distinguuntur; quatenns ei, qua realis 
dicitur, rationis est opposita differentia. Ex 
quo Anonymi ἀλογιστίαν supra castigavimus ? ; 
qui cum ab Cyrillo unam naturam ita coag- 
mentari putet in Christo, uti ex anima et cor- 
pore unus homo conflatur, ea tamen ejusdem 
afferat testimonia, que alterum suadeant 
potius, a quo ille interim abhorret. 

XHI. Verum utrumque calumnis& genus, 
quo una natura, duabus non manentibus, 
obtruditur ; tum per se refutatum satis est, et 
ab eatholiea professione rejeetum : tum ab 
ejus suspicione purgatus est Cyrillus toto fere 
libro tertio: nihil ut hae de re dici hoc loco 
necesse sit. Perpauca tamen addam propter 
Anonymum, qua vel illic omissa, vel hic 
necessario repetenda sunt. « Cyrillus innu- 
meris in locis (ait Anonymus ad illum Cyrilli 
loeum ex epistola secunda ad Suceessum) docet 
naturam divinam Verbi, et humanam non 
segregari in Christo. Ergo Cyrillus existimavit 
naturam divinam Verbi et humanam sola 
ratione, aut consideralione distingui. Quz- 
cumque autem sola ratione distinguuntur, 
non distinguuntur realiter, et quz realiter 
non distinguuntur, sunt unum et idem reali- 
ter, et per consequens natura divina Verbi, et 
humana in Christo sunt unum et idem 
realiter seeundum Cyrillum, » ete. « Et hzc, 
inquit, videntur insinuare Cyrillum agno- 
visse duntaxat in Christo unam naturam 
realiter simplicem, etratione sola, aut virtua- 
liter compositam. » 

Hoe insciti: plenum ac perfidizte commen- 
tum ex omnibus Cyrilli locis diseutitur, quae 
in capitibus superioribus allata et expensa 
sunt. Differentia illa, quam sola θεωρίᾳ meti- 
tur, non ad naturale discrimen, et essentiam 
referri debet. Hanc enim in duabus naturis 
plane esse diversam, ae dissimilem, et sepe, 
et luculenter Cyrillus testatus est, ut ea res 
nemini dubia videri possit, qui hunc auctorem 
non cursim etoscitanter, uti fecit Anonymus; 
sed cum attentione, et judicio legerit : verum 
divisionis, ut sepe repetere cogimur, et rei 


Ratiocinan - 
di imperi- 
tiam. 


Mentis 
contempla- 
tione. 


Statuitur 
quid sit 
differre 

sola mentis 
contempla- 
tione. 


56 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


ab re distraetionis notionem continet. Itaque 
non, ut putat Anonymus, ei distinctioni, 
quam realem vocant, Greci πραγματικὴν velut 
opposita respondet hzee, de qua nune agimus, 
$ κατὰ θεωρίαν, quse eadem et xaz' ἐπίνοιαν , vel 
etiam λόγῳ nominatur a Grecis theologis. De 
qua fusissime disseruimus in libro primo de 
Deo, capite decimo, ac multa illie explica- 
vimus, huie quam modo pertractamus, quz- 
slioni apprime necessaria. Ex quibus breve 
illud tenendum est, differre illa χατ᾽ ἐπίνοιαν , 
hoe est cogitatione intelligentiaque nostra , 
quze in eadem re, et cirea eamdem coh«rent, 
nec separatim consistunt, sive alioqui re diffe- 
rant a se mutuo , sive sola ratione. Sic enim 
color, figura, cstereque qualitates, et accei- 
dentia, in eodem corpore, eum reipsa discre- 
pent a se invieem, et a subjecto, dieuntur 
tamen sola ἐπινοίᾳ differre ; quia seorsim, eta 
seipsis dirempta non existunt. Sic etiam per- 
sone tres in Deo' τῇ ἐπινοίᾳ, et cognitione, vel 
intellectione, ac θεωρίᾳ differunt, cum tamen re 
maxime distent. Sie in accensa face flammam 
a materia λόγῳ, id est rat?one discerni, Grego- 
rius Nyssenus ait in libro catechetico capile x, 
reipsa vero minime separari, quia flamma 
neutiquam ab materia seorsim existit. Unde 
plures nos ibidem τῆς χατ᾽ ἐπίνοιαν distinctionis 
gradus esse monstravimus, ac species majores 
alias aliis, quee omnes in eo conveniunt, quod 
ad mentis cognitionem referuntur; qua qui- 
dem ea, qus in subjecto copulata, et indivisa 
nobis occurrunt, ae sensus nostros pulsant, 
et affieiunt, postea contemplando minutatim 
secat, et discernit, Ex quo perspicuum est, 
differentiam illam, quse est χατ᾽ ἐπίνοιαν. vel 
θεωρίαν, oppositam illi esse, quae est xaz' αἴσθη- 
aw ; Slcut νοῦς, id est mens, sensibus opponitur, 
cum de cognitione agimus. 

XIV. Sie apud Aristotelem differentia uni- 
verse dividitur in eam, qus est τῷ λόγῳ, et 
eam qua est τῷ ózoxspévo, quarum prior de 
iis dieitur, quee simul, et in eodem subjecto, 
vel quasi subjecto posita, sola ratione sepa- 
rantur: posterior ea conlinet, quz extra se 
invicem consistunt. Ut autem diverse res 
alioqui idem sint τῷ ὑποχειμένῳ , ac sola ἐπινοίᾳ, 
vel λόγῳ differre censeantur; necesse est, ut 
nexu aliquo, et eonjunctione naturali, ae 
proprie dicta in unum aliquid coalescant: 
cujusmodi est formse cum materia , vel acei- 
dentis eum subjecto, vel partis cum toto, 
alterave parte, aut similis aliqua copulatio, 


1 I Cor, viri, 6.— 2 Tom. IX Bibl. 


qua unum, quod vocant, physicum e pluribus 
existit: quo eliam pertinet modi eum re modi- 
ficata unitas, 

Quam nostram eumprimis utilem, imo ne- 
cessariam animadversionem ad intelligendos 
Patres, et ad plerasque componendas contro- 
versias, murifice confirmat Cyrillus, qui 
veram, et quam φυσιχὴν, aut za ὑπόστασιν vocant 
unitionem , hoc est naturalem, solidam, non 
fictione, vel arte, aut adscititio aliquo modo, 
externoque conciliatam, opponif semper ei 
distinctioni, ae differentie, qua res ἰδικῶς, vel 
ἰδίᾳ, vel ἀνὰ μέρος, hoc est seorsim, separatim, 
altrinsecus, ac diversa in parte collocantur. 
Tum etiam verba illa, quasi ex adverso ponit, 
διατεμεῖν, διαιρεῖν, διορίζειν, διϊστάναι, χωρίζειν, quae 
separare, divellere, dissecare, unum ab altero 
disjungere, ac divisim statuere significant: de 
quibus multum ae sepe his in libris verba 
fecimus. 

Apparet autem, si quis non plane obtuso, 
ac plumbeo sit ingenio, qui ad ista legenda se 
confert, nostram illam de discrimine, quod 
est θεωρίᾳ, vel ἐπινοίᾳ ex mente veterum obser- 
vationem, securis instar esse ad omnes obtre- 
ctatoris Anonymi succidendas, evertendasque 
cavillationes, ut ludibrium deinceps et con- 
temptum, pro illa, quam ex ista novitate 
aucupatus est, gloriola merito suo conse- 
quatur. 

XV. Atenim instat Anonymus, et Cyrilli 
verba nobis objieit', quibus ait, « naturas 
duas unitas esse ; post unitionem vero, sublata 
jam in duas divisione , unam esse filii natu- 
ram, sed incarnati: » quem locum alibi 
descripsi?. Hinc autem argumentatur sie 
Anonymus: eum Cyrillus dieat, « sublata jam 
divisione, unam esse naturam, » necessarium 
esse, ut ante Incarnationem humanitas ali- 
quando separata fuerit a divinitate Verbi : 
« Non enim potest tolli divisio, seu separatio, 
nisi fuerit antea. » Tune igitur separatim 
existens humana illa natura , suppositum erat 
humanum, humanave persona. 

Sed huic calumnia jam occurrimus in libro 
quarto, capile nono, et decimo : ubi ostendi- 
mus, Cyrillum, nusquam seripsisse naturas 
ante unitionem fuisse duas , quod Eutychiani 
perperam usurparunt, tanquam ab illo dic- 
tum; verum hoe unum asseruisse: naturas 
duas, uti quidem notione, intelligentiaque 
capimus, unitas fuisse; hoe est, nos sie illas 
adumbrare cogitando, velut divisas, et postea 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. IX. 51 


convenientes in unam personam. Non tamen 
significavit uspiam, duas illas ipsas divisas a 
se invicem aliquando fuisse. Minime autem 
est consequens ex eo, quod prius natura, vel 
ratione, et cogitatione nostra unum altero 
dieitur, idipsum in re esse quod in nostra 
consideratione versatur; ae duas affirmare 
personas, et supposita a se mutuo separata ; 
pro eo quod unam naturam separatim ab 
altera intellectione nostra delineamus. Hoc 
enim existimare, est ratione, communique 
'sensu destitutum esse. Nam sexcenta id genus 
quotidie philosophorum, ac theologorum in 
scholis audiuntur: velut cum Patrem priorem 
cogitamus Filio, et hune utrumque Spiritu 
saneto: aut divinas proprietates ab essentia, 
et a se invicem cogitando dividimus. Sed vide 
capila illa duo nostra, ubi quod hie necesse 
dietu erat antevertimus. 

XVI.Tertia nune Anonymi superest ἐπίστασις 
qui eonsiderari jubet, « Cyrillum reprehendere 
Nestorianos, quod solam unitionem secundum 
personam agnoscerent;  unitionem vero 
secundum naturam rejicerent; ut patet ex 
libro de recta fide ad Reginas': Cyrillum vero 
eodem libro statuere, Verbum carni unitum 
esse secundum naturam ; et Christum Jesum 
assumptum esse in unam Deitatis naturam. 
Ex quibus manifeste liquet, Cyrillum credi- 
disse, Verbum, et humanitatem unila esse 
non tantum in unitatem person:e, sed etiam 
in unitatem naturze. » 

Hee Anonymi ratiocinatio futilis, et irrita 
esse convincitur ex iis, quz supra capite 
secundo , de hypostasi, et unitione secundum 
hypostasim, ex Cyrili mente proposuimus, 
itemque de unitione secundum naturam : 
quibus si adjungas ea, quze de unitione secun- 
dum personam ex Nestorii opinione diximus 
libro tertio, capite tertio?, nihil erit in eo, 
quod objectum est ab Anonymo, non expli- 
catu facile. Meminerit tantum eruditus lector, 
ἕνωσιν τὴν κατὰ φύσιν, OL χαθ᾽ ὑπόστασιν. non esse 
qualem iste somniat, qua una fit ex duabus 
natura, sed veram, solidam, et naturalem, 
qua tit unum aliquid per se, proprieque dic- 
tum, non σχέσει sola, et habitudine morali. 
Etenim naturale id appellatur non solum 
quod ad rei essentiam, et τὸ τί ἦν εἶναι. sive 
qvidditatem pertinet, sed etiam quidquid ex 
interioribus nature principiis, causisque pro- 
ficiseitur : ut sunt accidentia quiedam pro- 
pria; tum existendi modi, et alia, quae licet 


1 Tom. V, par, 11.- 2 αὶ 14. 


extra nofionem, et ut vocant, conceptum essen- 
lit? cujusque rei sint, ex hae tamen profluunt, 
et eam eomitantur, afficiunt, ac modificant. 
Sic existendi proprietas, quem τρόπον τῆς ὑπάρ- 
ἕεως Greeci nominant, Latini subsistentiam et 
hypostaticam , aut personalem. proprietatem , 
naturale est aliquid substantia. Ideo Verbi et 
humanitatis conjunctio χαθ᾽ ὑπόστασιν facta 
eadem et χατὰ φύσιν vocatur; non modo cum 
ὑπόστασις pro natura reipsa existente sumitur, 
ut ab Cyrillo usurpatam esse illie ostendimus, 
sed etiam cum personam significat: quippe 
τὴν χατὰ φύσιν, id est naturalem unitionem 
intelligimus, non inqua naturis fit ipsis, et 
qua unam ex ambabus naturam efficit, sed 
quz in naturali proprietate fit; hoe est in 
modo subsistendi Verbi proprio, qui re idem 
est eum essentia, a qua ἐπινοίᾳ sola distinguitur. 
Hine Alcimus Avitus epistola secunda, « as- 
sumptum hominem in divinitatis naturam 
transiisse dicit. » 

Quamobrem etsi vox ὑπόστασις, 51 ad vivum 
ista resecemus, et, ut schol: loquuntur, for- 
maliter , paululum diversa significatione 
accepta sit ab Cyrillo, quam ab reliquis dein- 
ceps Gracis, Latinisque theologis, quod ille 
naturam, ut dixi, reipsa coherentem, et 
existentem ita nuneuparit ; hi vero, personam, 
et naturam, qua ultimo complemento est 
affecta: nihilominus utraque ratio in idem 
recidit, et utrobique unus duntaxat ex illa con- 
junctione, non unum, exstare conceditur, hoc 
est una persona, et subsistentia, non natura 
una, vel essentia. 

XVII. Nee est pretereunda Anonymi im- 
postoris halluczinatio, qui hoe ab Cyrillo 
scriptum objicit, « Christum Jesum assump- 
tum esse in unam deitatis naturam: » unde 
conclusionem iia nectit: « Sicut in defini- 
lione concilii Chalcedonensis, hse verba; 
Utraque natura, scilicet divina, et humana, 
concurrunt in unam personam et hypostasim ; 
sic explicantur ab omnibus ; natura divina 
verbi, et humana constituunt tantum unam 
personam, et hypostasim; ita etiam hzc 
verba Cyrilli, Christus Jesus est assumptus in 
unam Deitatis naturam , sic debent explicari, 
humanitas Christi assumpta a Verbo, et Ver- 
bum ipsum, constituunt unam naturam dei- 
tatis; atque adeo humanitas assumpta est, 
juxta Cyrillum, non tantum in unitatem 
persone, sed etiam in unitatem nature dei- 
tatis. » 


Anonymi 
impostura. 


Baltologia. 


Cyrilli locus 
ab iilo non 
intellectus 
exponitur, 


o8 


Antequam de errore dico, et falsa Cyril- 
liani loei illius interpretatione ; paululum 
stupiditatem hominis, et attonitee mentis ver- 
üginem admirari libet, qui eum sensum 
Cyrilli verbis subjicit, quem nulla humana 


ratio potest consequi, et hane illi affingit- 


opinionem, qua seipsam collidit, et evertit. 
Cyrillus, inquit, asserit, « Jesum assumptum 
esse in unam Deitatis naturam. Hoc est, huma- 
nitatem Christi, et Verbum ipsum constituere 
unam naturam deitatis; » Primum Jesus 
Christus non est assumptus a Verbo, quod 
tamen necessarium est, ut cum Verbo natu- 
ram unam deitatis efficiat. Etenim nihil in 
deitate fieri, aut innovari potuit, nisi per 
assumptionem. Atqui Jesus Christus non 
solam humanam naturam significat, sed Ver- 
bum ipsum cum ea copulatum, et utramque 
simul naturam exprimit. Falso igitur, et 
insulse Jesum Christum assumptum esse dicit 
in unitatem nature, ita ut ex assumpto 
Christo, οἱ natura divina una sitnatura facta. 
Nam Christus perinde divinam , atque huma- 
nam complectitur. Itaque sie Anonymi enun- 
tiatum illud habet, ac si diceret, divinam , et 
humanam. naturam assumptam esse in unitatem 
divine naturt : quae βαττολογία est ineptissima. 

Deinde perabsurda est ista colleetio ; huma- 
nitas Christi, et. Verbum ipsum constituunt 
unam naturam deitatis. Siquidem natura dei- 
tatis simplieissima est et compositionis expers, 
nec humanitatem habet admistam: alioqui 
non minus Pater, et Spiritus sanctus incar- 
nati, et homines facti essent, quam Verbum 
ipsum: quoniam tribus est ex aquo com- 
munis deitas. Sed neque vel deitas, vel huma- 
nitas potest illa natura censeri, quae huma- 
nitatisassumptione,accessioneque degeneravit 
in tertiam ab utraque diversam : quemad- 
modum natura hominis ex anima constans et 
corpore, neutrum est, si proprie loqui volu- 
mus, sed tertium quiddam. Neque corpus ex 
elementis quatuor compositum ignis est, aut 
eamdem cum eo naturam habet. 

Quenam igitur est Cyrillianz illius opi- 
nionis ratio ex Anonymi interpretatione? aut 
quomodo consequens est ex eo, quod illum 
dixisse fingit, Anunanitatem Christi assumptam 
& Verbo fuisse, ut una ex utraque deitatis 


à Cyn. de Recta, fide. Et μόνος ctc ἐστι θεὸς, 
χαὶ ἕτερος παρ᾽ αὐτὸν οὐδείς: συμπαραλαμάνεται δὲ εἰς 
τὴν μίαν τῆς θεότητος φύσιν ὃ εἷς Χριστὸς ᾿Ιησοῦς, δι’ 

-* ' b τς , ^ - 
οὗ τὰ πάντα" θεὸς οὖν ἄρα ἐστὶν ἐν δμοουσιότητι τοῦ 


1 I Cor. vni, 6, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


natura constituta sit? Atqui alibi, ut jam 
vidimus, et dicturi sumus postea, sie ille 
Cyrillum exponebat, ut ex duarum concursu 
naturarum unam aliquam tertiam fieri disei- 
milem ambarum adstrueret: quod omnino 
necesse est fieri, si est una natura Christi ex 
duabus composita, ut nugatur Anouymus. 

XVHI. Nune Cyrilli locum expediamus, 
quem ab isto minime intellectum diximus. 
Ibi, prout totius libri est argumentum, pro- 
bare studet Cyrillus, Christum Dominum non 
csse nudum hominem, sed Deum : atque hoe 
ex illis Apostoli verbis adstruit: JVobis unus 
Deus Pater, ex quo omnia, et nos in illum, et 
unus Dominus Jesus Christus, per quem omnia, 
et nos per ipsuvm'. Hie enim Christus una cum 
Deo Patre in unam divinitatis appellationem, 
ac naturam assumitur: ex quo conclusa ra- 
tione, Deus esse monstratur. Verba Cyrilli : 
« 8i solum unus est Deus, inquit, non est alter 
preter ipsum ; assumitur autem in unam 
illam deitatis naturam unus Christus Jesus 
per quem omnia; consequens est, hune esse 
Deum, qui consubstantialis Patri secundum 
divinitatem intelligitur etiam quando appel- 
latus est Jesus Christus ; eum videlicet ex mu- 
liere. genitus est. Observandum est porro, 
Apostolum, cum nominasset Jesum Christum, 
statim dixisse, omnia per ipsum facta esse, 
ut ostenderet, unum duntaxat esse filium, 
seeundum dispensatoriam unitionem^, » Hine 
evidens est, quod Cyrillus dixit, « Jesum 
Christum assumptum esse in unam divinitatis 
naturam ,» hune habere sensum, annume- 
ratum esse Christum Deo Patri, ae perinde 
Deum esse nominatum,.et ei attributam divi- 
nitatis naturam , quod idem valet, atque usi- 
tatum illud postea, « unum esse Christum de 
Trinitate, vel unam personam : » ae turpissime 
hallucinatum fuisse Anonymum, qui assump- 
tionem istam putavit esse, unitionem humanae 
nature cum Deo. 

Ethaetenus quidem prima diseussaest Anony- 
mi ratio, qua Cyrillum Apollinaristam, etEuty- 
chians: auetorem heresis fuisse, probare stu- 
duit; reliqu:e sunt quinque; quarum nonnullae 
jam in antecedentibus explicatee, dissolutzeque 
sunt. Referemus tamen deinceps universas, et 
desingulis quod necesse videbiturexponemus. 


πατρὸς, νοούμενος θεϊχῶς, xol ὅτε χεχρημάτιχεν ᾿Ιησοῦς 
Χριστὸς, γενόμενος ἐχ γυναιχός. ἐπιτηρῆσαι δὲ χρὴ, ὅτι 
Χριστὸν ᾿Ιησοῦν ὀνομάσας, δι᾿ αὐτοῦ τὰ πάντα γενέσθαι 
φησὶν, ὡς ἑνὸς ὄντος υἱοῦ xaf)* ἕνωσιν οἰχονομιχὴν. 


Quid sibi 
velit 
ratio 
i cum 
homine. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. X. 59 


ΙΑΙΡ X 


Relique Anonymi contra Cyrillum rationes 
examinantur. 1. Imprimis quarta, quod 
Cyrillus ex Verbo et humanitate unam na- 
turam incarnatam fieri dixit, similiter atque 
ex anima et corpore una hominis natura 
coalescit. 9. Similitudines non omni ex parte 
congruere. 3. Quid in illa comparatione, 
qua cum homine composito Christus con- 
fertur, antiqui spectaverint, variis ex eorum 
sententiis ostenditur ; nimirum non unam na- 
turam in Christo; sed unam personam, vel 
unum Christum in duabus naturis existere. 
Jielique Anonym duce rationes refelluntur. 


I. Secunda Anonymi ratio ex locis illis Cy- 
rilli petitur, in quibus unam hypostasim 


enfutanur Christi asserit, et naturas z0' ὑπόστασιν unitas 


esse. Hypostasim porro ab Cyrillo pro natura 
sumi multis ex eo depromptis sententiis af- 
firmat. Verum de hac re uberrime hueusque 
disputatum est, et Cyrilli mens ususque vo- 
cabuli istius explicatus , capite presertim 
secundo; quo minus hic attinet in iisdem 
repetendis tempus consumere. 

Tertia vero ratio ludiera est, neque nos- 
tram operam meretur. Cyrilus, ait Ano- 
nymus, Verbum et humanitatem ait εἷς ἕν, id 
est /m unum concurrisse. Atqui sicut ὁ εἴς, id 
est, unus, unam personam: 516 τὸ ἕν id est 
unum, naturam significat. Respondemus, in- 
terdum τὸ ἕν in neutro genere qualemcumque 
tandem unitatem exprimere, et universe 
aecipi: ut εἰς ἕν τι συνδρομὴ 510 conventio, et 
coneursus ad unum aliquid constituendum. 
Est autem una persona unum aliquid. Itaque 
stolidum est inistis tricari, et otio ae patientia 
leetoris abuti. 

Quarta porro argumentatio, qua Cyrillum 
Eutychians probat auctorem heresis fuisse, 
ex iis locis texitur, quibus asserit, «ex Verbo 
et humanitate factam fuisse unam naturam 
filii incarnati, sicut ex corpore et anima una 
fit natura humana. » Cujusmodi loco quam- 
plurima colligit ^nonymus; quorum major 


ct 


& LtowT. de Sect. cap. vin. Οὐ γὰρ εἶπε τὸ 


pars sparsim, uti res ferebat, in superioribus 
libris, et capitibus est descripta. Ut autem 
illa minime repetam, et qua de hae Christi 
ex Verbo et humana natura compositi cum 
homine comparatione pluribus in tertio libro 
dieta sunt!: unum illud imprimis adversus 
Anonymum presceribam, vel potius contra 
Severum impurissimum h:resiarcham, a quo 
hane ille calumniam didicit, ut ex iisdem 
Cyrilli testimoniis concluderet, unam Christi 
naturam esse compositam, sieut est hominis 
una natura ex anima, et corpore conflata : ut 
refert Anastasius Sinaita?. Hoc igitur adversus 
utrumque ex sequo detestabilem opponam ; 
pessime ab istis colligi ex Cyrilli sententiis 
omnibus, quas afferunt, talem hujus opinio- 
nem exstitisse. Etenim si quam naturam in- 
lellexisset effici ex duabus illis, tanquam 
partibus componentibus, tertiam et compo- 
sitam ; non illam Cyrillus appellaret naturam 
Verbi incarnati, vel incarnatam : ut capite 
octavo libri hujus observavimus? : sed na- 
turam Christi vocaret. Quemadmodum natura 
hominis ex anima et carne composila non 
dicitur natura anime incarnata, id est caro 
facta: neque natura anime inearnate, sive 
carnis facte. Quippe anim: natura sive in 
carne , sive extra carnem eadem est, ae 
prorsus immutabilis; neque componitur ex 
carne et seipsa. 

Atqui Cyrillus, ut ait Leontius, « non dixit 
naturam unam Christi incarnatam : sed na- 
turam unam Dei Verbi inearnatam ^ : » et 
hac posteriori voce, naturam expressit alte- 
ram : ut ambas in Christo naturas significaret, 
easdemque perfectas, ut alibi dictum est*. Sed 
neque naturam unam ex Verbo, et humana 
natura vel effectam, vel compositam dixit 
alicubi Cyrillus : cum ita passim de homine 
loqui consueverint, ex anima et corpore 
unam effiei et componi naturam hominis 
perinde atque personam. 

II. Non est ergo eadem utrobique compo- 
sitionis ratio; nec ex omni parte similitudo 
ista convenit: quod in omni eomparatione, 
et assimilatione rerum quarumlibet usuvenit : 
et hoc suus cuique communis sensus, 80 di- 
ligens singularum contemplatio persuadere 
potest. Ac profecto, ut est Anonymi, et simi- 
lium nebulonum ratiocinandi vis οἱ insiitu- 


Χριστοῦ μίαν φύσιν acoapxouévry* ἀλλὰ μίαν φύσιν τοῦ 
θεοῦ λόγου σεσαρχωμένην. 


1 Cap. ix et x,— 2 Anast. In Οδηγῶ e. xvitr,— 3 8 6 οἱ seq.— 4 Lib. IV, e. vir. 


Omnis 
comparatio 
non nimium 

urgenda. 


Vie duc. 


60 


tum, nullum Christiane fidei dogma, neque 
divinarum rerum ulla jam explicari, aut 
ilustrari similitudine aliqua poterit, quin 
eadem ac Cyrillo, importari calumnia possit, 
Imo latius diffundetur hec pernicies, ut hu- 
mano jam sermone declarari res nulla queat, 
cum hoe sine aliarum rerum similium colla- 
tione vix fiat. Docet istud ipsum pluribus 
Joannes Chrysostomus, et exempla, similitu- 
dinesque de rebus petitas sie accipi vetat, 
tanquam per omnia quadrent, et paria 
faciant : alioqui quamplurima secutura stulta 
et absurda probat ^. Idem et Gregorius Nys- 
senus observat in libro Catechetico; ubi 
exemplo ignis ligno, vel alteri materi: adhze- 
rentis explicat divine natur» cum humana 
conjunctionem ; ac ne quis ex eo, quod ignis 
corpus illud, in quo inest, consumit, ac de- 
pascitur, simile aliquid in suscepta -earne 
fieri a Verbo suspicetur, admonet, ab illa 
comparatione detrahendum esse quidquid est 
disconvenientis, et absurdi : et id solum arri- 
piendum quod decens et consentaneum est^, 

Sie Theorianus in Zegatione Armeniaca!, 
cum Catholieus Armenie Monophysitarum 
hziresim propugnans, idem, quod illius secte 
homines consueverant, opponeret exemplum 
unius hominis nature, ex anima et carne 
coagmentate, idque passim a sanctis comme- 
morari solere diceret ; nec pateretur ex illa 
similitudine decerpi aliquid. quod conducere 
videretur, aliud omitti : ita, inquam, instanti 
heretico,uti nune facit Anonymus; respondet 
Theorianus, morem hune esse Scriptu- 
re, ut non omnes similitudinum partes ad 
propositum accommodare curet ; quod si quis 
instituat, tum innumera sequi ridicula, et 
absona. 

Non aliter quoque Anastasius Sinaita in 
libro, qui ó62yo; inscribitur, Severum hare- 
ticum ex eodem argumentantem hominis 
exemplo silere jubet: « Non enim exempla 
cum rebus exzquari ; uL cum Christus vermis, 
leo, aut ovis appellatur, ete. quarum tamen 
similitudo secundum naturam,ac substantiam 
minime constat*. » 


ὦ Cunysosr. hom. xxvi in Lad Cor. v, 25. Νὴ 
τοίνυν χατὰ πάντων δέχου τὰ παραδείγματα. ἐπεὶ xol 
ἀλλαχοῦ πολλὰ ἐντεῦθεν ἀπαντήσει χαλεπὰ ἁμαρτήματα. 

b Gnxc. Nyss. lib. Cat. e. x. Καὶ μηδεὶς τὸ φθαρ- 
τιχὸν τοῦ πυρὸς συμπαραλαμόανέτω τῶ ὑποδείγματι" 
ἀλλ᾽ ὅσον εὐπρεπές ἐστι μόνον ἐν τῇ εἰχόνι δεξάμενος, ὃ 
dyolxctov, χαὶ ἀπεμφαῖνον ἀποποιείσθω. 


1 Tom. XI Pibl,— 9. Hcr. cxxvir, $8 33.— 3 Dasil. tom, IT. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Hoe adeo tum in esteris, ut dixi, fidei 
nostre mysteriis res ipsa demonstrat: tum 
maxime in omnium prestantissimo, et abstru- 
sissimo Trinitatis dogmate : ad quod expli- 
candum quam multa diversis ex rebus non 
solum spiritualibus, sed etiam corporeis, et 
plerumque vilissimis, exempla dueuntur ? 
qua si quis ad vivum resecare velit, et omni 
€x parte comparare, in quamplurima revol- 
vetur impia, et infanda. Ita quippe Sabellii 
perfidiam in usitato illo triplieis in anima ra- 
tionali exemplo facultatis corroboratam in- 
veniet; ut perinde una esse dicatur persona 
Dei, sicut anima una est hypostasis. 

Vide Epiphanium ?, qui Apollinaristarum 
cavillationes ex eadem regula coercet ; nec 
similitudines quadrare penitus, Scripturis 
testibus affirmat. Sic etiam Basilius epistola 
ΧΙΠῚ ὃ, cum [ridis similitudinem adhibet ad 
Trinitatis explicandum mysterium, simili 
cautione est usus. 

III. Quod igitur in illa similitudine ho- 
minis ex anima, et corpore constituti qua- 
rendum esse; et cujus assumi eam eausa 
solere consentiunt antiqui omnes Patres, istud 
est potissimum, ut unum aliquid proprie, 
vereque, ac substantivum, et naturale sci- 
remus ex Dei, et hominis copulatione fieri ; 
non extrinsecus duntaxat applicata, et adhze- 
rente natura hominis, quasi veste quadam, 
aut domo : sed ad interiorem unitionem as- 
sumpta : ut ex utroque constet unus Chri- 
stus, Dei et hominis filius, ideoque Deus et 
homo verus, et éjusdem cum Deo Patre, ac 
matre femina substantie, quod cum in uniea, 
quamlibet ex partibus integris manentibus 
composita natura, neque fieri possit, neque 
mente percipi, ut antea demonstravimus : 
hoe solum reliquum est, ut existat ex am- 
bobus substantive copulatis unusille Christus ; 
hoe est una persona in duabus naturis sub- 
sistens. 

Hune similitudinis illius usum indicant, 
approbantque Greci, Latinique Patres omnes, 
quos in plerisque libris operis hujus, auctores 
citavimus : e quibus paucos hic referemus : 


€ ÀNAST. cap. xvin. Ὅτι οὐχ ἐξομοιοῦνται τοῖς 
παραδέγμασι τὰ πράγματα. ἐπεὶ καὶ σχώληξ εἴρηται ἐν τῇ 
γραφῇ τύπος τοῦ Χριστοῦ εἶναι, xoi λέων, xal πρόδατον, 
χαὶ ἀρνίον, χαὶ φοίνιξ, χαὶ μῆλον, χαὶ χρίνον. ἀλλὰ μὴν 
οὐδὲν τοῦύτων χατ᾽ οὐσίαν ἐξομοιοῦται φυσιχῶς. Vide et 
cap. xix. 


Quid in 
compara- 
tione , qua 
cum 
homine 
composito 
Christus 
confertur, 
veteres 
spectaverint 


— — — 


Unitionem 
naturalem. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. X. 


Gregorius Nazianzenus in priore ad Cledo- 
nium epistola eadem usus comparatione cum 
homine, asserit non existere filios duos. 
« Nature quippe due sunt, Deus et homo : 
quandoquidem anima etiam et corpus totidem 
sunt nature : at non filii duo, neque dii sunt 
duo. Non enim illie homines sunt duo ^.» 
Eadem omnino Cyrillus, acfrequenter usurpat. 
Velut in tertio libro contra Nestorium, cum 
ejus συνάφειαν, et fucatam conjunctionis spe- 
ciem redarguens : « Quid tu, inquit, o bone 
vir, facis ? Prorsus unus est homo, qui rerum 
potitur; etsi ex duobus compositus esse vi- 
deatur: anima, inquam, et corpore. Cur 
igitur frustra nugaris; gestantem, et ges- 
tatum, latentem, et apparentem nominans, 
et tanquam alterum cum altero simul ado- 
rare te confitens ; et unitionis modum dede- 
corans, cum divin: litteree unum nobis prze- 
dicent Christum, et Dominum, Verbum scilicet 
a Patre genitum, cum propria carne?? » 

IV. Eodem respexit Gelasius Papa in libro 
adversus Eutychem, et Nestorium : « Num- 
quidnam cum homo ex anima constet, et 
corpore, inquit', quorum duas naturas esse 
non dubium est, non adunatione naturali 
una persona, et unus est homo? Amplius 
dieimus ; certe et interiorem hominem, et 
exteriorem Seripture divine sepe testatur 
auctoritas : et tamen non ideo duo homines 
in uno ; sed una persona, et unus est homo, 
etc. Quanto magis in illa ineffabili adunatione 
indivisibili, nunquamque solvenda, sicut 
salva proprietate utriusque nature, ex quibus 
hoe mysterium constare non dubium est, et 
sine quibus constare non posse manifestum 
est ; sicut una eademque persona est Domini 
nostri Jesu Christi ; sic integer, sic unus, sic 
verus Christus est. » Eece tibi Gelasius Papa 
contra Monophysitas unius composite nalurze 
defensores, pro duabus disputans, wnitionem 
earum in Christo naturalem non dubitavit 
dicere. Qua fronte igitur ad calumniandum 
Cyrillum illud Anonymus profert, quod ἕνωσιν 
φυσιχὴν eamdem conjunctionem vocavit ? cujus 
appellationis rationem supra reddidimus. 
Quam et Ecclesie Illyriciane synodica epia- 


à Naz. Or. Lt. Φύσεις μὲν γὰρ δύο θεὸς, xoi ἄνθρω- 
πος: ἐπεὶ χαὶ ψυχὴ, xxt σῶμα. υἱοὶ δὲ, οὐ δύο, οὐδὲ 
θεοί, οὐδὲ γὰρ ἐνταῦθα δύο ἄνθρωποι. 

ὃ Cymur. lib. III contra. Nest. Tt δρᾷς, ὦ οὗτος, 
λέγων ; εἷς ποῦ πάντως ἄνθρωπός ἐστιν ὁ χρατῶν, χἂν 
ἐκ δυοῖν ὁρῷτο συγχείμενος, ψυχῆς δὴ λέγω, καὶ σώμα- 


1 Gelas. t. IV Bibl,— 2 Tom. ΠῚ Bibl,— 3 Vig. t. 1V Bibl. 


61 


tola ad Symmachum?, ex Leonis Pape, et 
Chalcedonensis concilii decretisexplicat, eum 
illam « duarum substantiarum, aut naturarum 
unitatem vocat in una eademque persona, et 
unius substantiarum magni Dei, et Salvatoris 
nostri Jesu Christi. » Hine enim liquet, nafu- 
ralem unilionem dici, non quod unam ex 
ambabus naturam facit : sed quod naturarum 
duarum in unam eamdemque personam, sive 
in unum Christum Deique filium nexus est, 
ac vinculum. Quare nihil aliud vel Cyrillus 
ipse, vel alii Patres in exemplo illo persecuti 
sunt, quam ut adversus Nestorianam hzxresim 
docerent, quod eadem Synodica pertexit, 
« unam scire personam, et substantiarum 
inseparabilem unitatem, ex duabus substan- 
uis, et naturis, et in duabus substantiis, et 
naturis. » Vide Eulogium Alexandrinum 
apud Photium codiee ccxxx , qui ad hoc 
tantum adhibitam banc esse similitudinem ait 
ab Cyrillo, ut τὴν xaf' ὑπόστασιν ἕνωσιν Osten- 
deret. Vide el S. Thomam in opusculo tertio 
contra Gr«cos, capite sexto. Hunc Cyrilli con- 
sensum cum synodo Chalcedonensi, « in 
unum ex ambabus naturis Christum et 
Filium, non evacuata, aut sublata diversitate 
naturarum per conjunctionem, » accurate 
Vigilius exponit in calee libri quinti et ultimi 
contra Eutychem : et ab utrisque traditum, ac 
defensum: esse dicit, « Utrasque naturas in 
una persona convenisse : nec in duas personas 
divisum, sed unum eumdemque esse Chri- 
stum. Unum, inquam, ex ambobus, scilicet 
naturis, Christum filium. » Denique, « divi- 
nitatem et humanitatem simul nobis effecisse 
unum Dominum Christum et filium. » 

V. Quin idem Vigilius in illo ipso quinto 
libro, similitudinem hominis ex anima et 
carne compositi purgat ab c&mulorum, ob- 
treetatorumque calumniis, et quid in illa 
spectandum sit docet. « Siquidem negari non 
potest, ait?, ut superius dixi, hominem ex 
duabus constare naturis, anim seilicet, et 
carnis. Nemo tamen nisi insipiens, et totius 
rationis expers, recte hominem dixerit duas 
habere personas : aut quia rursus una est 
hominis persona; reete opinatus sit unam 


toc. τί τοίνυν ἣμῖν εἰχῆ βατταρίζεις, φοροῦντα, xal 
φορούμενον, χεχρυμμένον, xot φαινόμενον ὀνομάζων, καὶ 
ὡς ἕτερον ἑτέρῳ συμπροδχυνεῖν ὁμολογῶν, χαὶ τὸν τῆς 
ἑνώσεως ἀτιμάζων τρόπον" ἕνα Χριστὸν, xal χύριον ἀπο- 
φαινούσης ἡμῖν τῆς θεοπνεύστου γραφῆς, τὸν ἐκ θεοῦ πατρὸς 
λόγον, μετὰ τοῦ ἰδίου σώματος; 


Secundum 
hypostasim 
wnitionem. 


62 


esse carnis, animaque naturam. Non esse 
autem unius natur: corpus et animam, 5al- 
vator in Evangelio docuit, dicens : JVolite ti- 
mere eos, qui occidunt corpus, animam autem 
non possunt occidere. Quid ergo inauditum, 
quid a Scripturis canonicis alienum, et pere- 
grinum, ut sicut credimus, οἱ experimur, 
unum esse hominem animam rationabilem, 
et carnem : ita credamus unum esse Christum 
Deum, et hominem, sicut À postoli docuerunt, 
et sicut nobis viri Apostolici tradiderunt? » 
'Theorianus in Legatione ad Armenos diserte 
aceurateque rationem similitudinis illius ex- 
posuit ex Cyrilli sentenlia. « Exemplum, 
inquit, istud nostree compositionis ad hoc 
solum B. Cyrillus assumpsit, ut ostenderet, 
fieri pose, ut ex duabus, ac differentibus na- 
turis una fiat hypostasis: quemadmodum ex 
anima et corpore Petrus, exempli causa, vel 
Paulus. Cum enim adversus Nestorium con- 
tenderet, qui impossibile esse dicebat ex ditfe- 
rentibus naturis unam hypostasim coníici ; 
ideoque in duos Christos, et duos filios, unum 
Christam, et individuum stulte partiebatur, 
illud exemplum hominis in medium adduxit, 
ut monstraret , sicut. ex anima et corpore 
unus existit homo : sic ex divinitate, et hu- 
manitate unum esse Christum *. » 

Idipsum et quinta synodus eanone octavo 
prescripsit, deerevitque, unum ex duabus 
naturis Christum, non unam naturam exis- 
lere, ex Patrum sententia. 

Hae fuit itaque causa eur Cyrillus similitu- 
dinem illam hominis tam s:pe contra Nesto- 
rium opposuit, ne divisi a se invicem crede- 
rentur Deus et homo; sed ut unus per se 
proprieque Christus, unusque Dei filius ad- 
versus profanam illius separationem habe- 
retur, de quo vide iterum Cyrillum libro 
seeundo conira Nestorium !, et Etherium ao 
Beatum adversus Elipandum *. 

Quod si hixeretieus eo nomine censendus est 
Cyrillus, quod ejusmodi exemplo ad expli- 
candam tanti proprietatem usus est, nihil 
jam cause sit, quin eadem damnatione ple- 


«& Tuson. tom. II BZbl. Τὸ παράδειγμα τῆς χαθ᾽ 
ἡμᾶς συνθέσεως εἰς τοῦτο μόνον ἐλήφθη τῷ ἁγίῳ 
Κυρίλλῳ, εἰς τὸ δεῖξαι, ὅτι δυνατόν ἐστι, ἐχ δύο χαὶ δια- 
φόρων φύσεων μίαν γενέσθαι ὑπόστασιν" ὥσπερ ἐχ ψυχῆς, 
χαὶ σώματος ὁ Πέτρος τυχόν, ἢ ὁ Παῦλος. τῷ γὰρ Νέεστο- 
ρίῳ μαχομένῳ (for. μαχόμενος) ἀδύνατον λέγοντι ἐκ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


rique omnes veterum implicentur, qui simi- 
litudinem istam adhibuerunt: ut Gregorius 
Nazianzenus?, Theodoretus', Hilarius?, Au- 
guslinus?, Leo Papa', Vigilius?, Vincentius 
Lirinensis. Bernardus?, Anastasius Sinaita !?: 
Theorianus, Etheriusae Beatus", et innu- 
merabiles. Ipse adeo Nestorius ^, quem Ano- 
nymus sacrilega temeritate Cyrillo, et Ephe- 
sino concilio, totique adeo anteponit catholico 
nomini, idem usurpavit exemplum. 

VI. Quintum genus argumentationis, quo 
Cyrillum hzresis auctorem Eutychians fuisse 
probat Anonymus, ex mutua proprietatum, 
et attributorum communicatione pelitur : 
nominatim vero iis illum sententiis oppugnat, 
in quibus carni, hoc est human: nature, 
quae sunt divinitatis propria tribuere videtur: 
cujusmodi sunt, ubique esse; omnium habere 
scientiam ; eadem, qua divinitati adhibetur, 
adoratione affiei: easdem quoque cum divi- 
nitate operationes habere; qua singula fere 
proprias et separatas disputationes requirunt, 
quas suis locis reddemus. Nam quod ad pro- 
prietatum communionem universe attinet, ea 
libro quarto copiose pertractata est. Nunc 
unum, aut alterum argumentum Anonymi 
contra istam proprietatum mutuam partici- 
pationem ex Cyrilli colleetum | sententiis 
paucis diluendum est. 

Imprimis ergo Cyrillum ait in plerisque illis 
locis, quos attulit; «statuere disertis verbis 
communionem illam proprietatum inter na- 
turas etiam in abstracto: quod est hsere- 
licum. » Ut cum dicit, « faeta esse Verbi 
propria qua» sunt humanitatis; rursumque 
humanitatis propria, qua sunt ipsius Verbi. » 
Sed: perfacilis est responsio ex illis regulis, 
quas communioni idiomatum exprimende 
libro quarto prefiximus, sexta videlicet, et 
septima : quarum prior communionem illam 
non secundum formam, sive in sensu formali 
fieri statuit; sed secundum materiam, sive 
in sensu materiali : ut cum Aomo Deus, vel 
Deus homo , sive Verbum caro factum dicitur, 
non sic intelligi debeat, tanquam natura ho- 


διαφόρων φύσεων μίαν γενέσθαι ὑπόστασιν, καὶ διὰ τοῦτο 
εἰς δύο Χριστοὺς, χαὶ δύο υἱοὺς τὸν ἕνα Χριστὸν, χαὶ 
ἀμέριστον ἀφρόνως χαταμερίζοντι, ἤγαγε τὸ παράδειγμα 
τοῦ ἀνθρώπου εἰς τὸ δεῖξαι, ὅτι ὥσπερ ix ψυχῆς xol 
σώματος ἄνθρωπος εἷς, οὕτως ἐχ θεότητος, καὶ ἀνθρω- 
πότητος εἷς Χριστός. 


1 Tom. VI.— 9 Lib. T, t. IV Bibl. col. 491.— 3 Noz. Or. V.— 4 Theod. dial. u.--- 5 Hil. ]. X.— 6 Aug. de Fide cont. Man. 
cap. xxvi et. Enchir, cap. xxxvi.— 7 Leo epist. xi.— 8 Vigil. lib. V.— 9 Bern. lib. V Conf. cap. 1x.— 10 Anastas. in 'Oonvo 


c. Xix,— 11 Tom. IV Bibl.— 12 Nest. Apud Car. t. VI. 


Quintum 
Anonymi 
argumen- 
tum ex 
communica- 
tione 
idiomatnm 
petitum, 


Regula 
communi- 
cationis 
idiomatum. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. XI. 63 


minis ipsa Verbi naturam accéperit : aut vi- 
cissim hzc illam : sed ut de eodem supposito 
uteumque praedicetur. Posterior vero regula 
communionem proprietatum enuntiari vetat 
iis vocabulis, qua naturam precise signi- 
fieant ; que. quidem abstracta nuncupantur. 
Quibus ex regulis hoc colligitur : naturarum 
quidem propria, hoc est quse naturis insunt, 
de se mutuo przedieari, non tamen aóstractis 
vocibus, sed concretis, si proprie et exacte lo- 
quimur. Itaque cum proprium sit humanitatis 
esse rationis particeps, esse morti obnoxium, 
esse corporeum ; recte dicimus Deum esse 
rationalem, esse corporatum, esse mortalem, 
esse loco circumseriptum ; vieissim quoque 
hominem hunc, qui Christus vocatur, asse- 
rimus esse Dei filium, esse :equalem Patri, 
esse sempiternum ; quz omnia ratione sub- 
jecti, non forms intelligenda sunt: ut sexta 
regula precipit. 

Àc nonnunquam Patres populari quodam 
usuloquendi, pro concretis, abstracta , con- 
traque pro his illa solent aecipere: ut Aomünem 
pro Aumanitate : divinitatem pro Deo; ac vi- 
cissim Deum, et hominem pro naturis ipsis : 
qua prout orationis seriesipsa postulat, pru- 
denter seilicet exponenda sunt, non calum- 
nianda temere, nec ad heresis crimen vo- 
canda. . 

VII. Rursus instat Anonymus, et « Que 
habent, inquit, easdem proprietates, eadem 
altributa, et easdem operationes, illa sunt 
unum, et idem, si non in esse rei, saltem in 
esse nature ; atque adeo unam naturam cons- 
tituunt. Sed Verbum, et humanitas in Christo, 
juxta Cyrillum, habent easdem proprietates, 
et eadem attributa, et easdem operationes. 
Ergo Verbum et humanitas in Christo, juxta 
Cyrillum, sunt unum et idem, saltem in esse 
nature, atque adeo constituunt unam na- 
turam. » H&c de Cyrillo Anonymi ratioci- 
natio ex iis illius testimoniis deducitur, quz 
mutuam proprietatum | communicationem 
inter naturas duas indicant. Itaque jam. ad 
istam ibi, uhi de illa disputavimus, satis est 
responsum. Qua eadem habent omnia illa, 
ratione forma, ut paulo ante dixi, natura sunt 
idem ; quibus autem eadem conveniunt ra- 
tione subjecti, vel suppositi, neque natura 
sunt idem, nec unam naturam necessario 
constituunt. Atqui hoc posteriore modo se 
habent proprietates, operationesque natu- 
rarum, ex quibus constat Christus: ut cum 


1 Cap. xvii, parag. 7. 


diverse sint, pro naturarum discrimine, que 
sunt illarum forme, ac principia, uni eidem- 
que subjeeto χατ᾽ ἀντίδοσιν tribuantur. Nam 
quod ad operationes attinet, olim adversus 
Monotheletarum heresim catholica sancivit 
Ecclesia, non unam et eamdern esse natura- 
rum ἐνέργειαν, sed duplicem : atque ut ex na- 
turarum differentia operationum diversitas 
oritur; sic ex harum discrimine, illarum 
quoque sequi differentiam, de quo pluribus 
postea. 


CELL bo: 


Anonymi contra Cyrillum argumentatio ex Ibo 
epistola, et Orientalium adversus illum testi- 
monitis refellitur. 4. De Iba nonnulla decla- 
rantur. 2. Ejus epistola non est probata a 
Chalcedonensi synodo , tanquam | catholica. 
Cur Facundus probatam asserat. 3. De Orien- 
talium. simultate cum Cyrillo: ex quo Ano- 
nymi ἀλογιστία redarguitur, presertim cum 
iidem Cyrillum postea amplexisint : maxime 
Theodoretus. &. Theodoreti locus insignis, et 
Judicium. de. Cyrillo. 5* Etiamsi. capitula 
sua nunquam retractaverit; sed erposuerit 
tantum. 6. De Iba, et Facundo Hermianensi 
oppositis ab Anonymo: qui ex illis iisdem 
confutatur. 1. Duplez Ibe error a Facundo 
notatus: primus, quod Cyrillum idem cum 
Apollinari sentire putaverit : alter quod capi- 
tula sua. damnasse illum dixerit. De quo et 
sententiam mulavit. 


I. In sexta, eademque postrema contra 
Cyrillumargumentatione scriptoris anonymi, 
specimen habes crasse, et illiberalis inscitize, 
dum « Cyrillum probare contendit auctorem 
fuisse h:eresis Eutychianze ex veteribus Eccle- 
51:5 doctoribus fide dignissimis. » Sunt autem 
auctores illi Ibas Edessenus, Gennadius Con- 
stantinopolitanus, Joannes Antiochenus, cum 
Orientalibus suis amplius quadraginta; et 
Theodoretus. De quibus pauca sigillatim 
attingenda sunt, qua frontem et ϑωδίαν verbe- 
rent insulsi criminatoris. 

De Iba nonnihil dixi in libro primo!, ubi 
de tribus capitulis actum est; fuit enim de 
iribus unum istud; quod lbas Edessenus 
episcopus, post concordiam initam inter 


Per commu- 
nicationem 
idiomatum. 


Operaltio- 
nem. 


Sluporem. 


Hzc epistola 
non fuit 
probata ἃ 
synodo 
Chalcedo- 
nensi, 


64 


Cyrillam et Joannem Antiochenum, Orien- 
talesque csteros, epistolam scripserat ad 
Marim Persam ; in qua Cyrillo, ejusque capi- 
tulis duodecim Apollinaristarum notam hz- 
resis inusserat : tametsi de pace redintegrata, 
et mutato Cyrilli animo, veraque tandem ab 
eo suscepta fide gratulabatur. Quae» cum Iba 
objecta esset ab adversariis epistola in concilio 
Chaleedonensi, de Patrum sententia, post 
damnatam Nestorii heresim , nee non Euty- 
chianam , in integrum restitutus est. Legitur 
hzec epistola Grece una cum Ibz:e. historia in 
actione decima Chalcedonensis synodi', et in 
quinta synodo Latine, collatione sexta? : nec- 
non apud Facundum libro sexto, capitetertio. 
Ex hoe Anonymus ea, qua contra Cyrillum 
impotentius sunt scripta, colligit ad illius 
dehonestandam famam: et, quod eaput 
est, eamdem epistolam « approbatam, et 
orthodoxam esse judicatam ait in concilio 
Chaleedonensi. » 

II. Verum de epistola quod asserit, eam in 
synodo Chalcedonensi tanquam catholicam 
probatam, id falsum est. Pauci quidam, ac 
duo, tresve de Patribus, qui secundum Ibam 
sententiam dixerunt, catholicam illius episto- 
lam pronuntiarunt; ut Maximus Antio- 
chenus, et si quis alius. Caeteri non epistole, 
sed persons suffragati sunt, ea lata condi- 
tione, ut Nestorium , eujus heresis suspectus 
erat, anathemate damnaret. Maxime vero ab 
115 criminibus, quorum in ali's synodis postu- 
latus, et absolutus jam fuerat, queque in 
Chaleedonensi rursus instaurata erant ab 
emulis, illius deereto synodi vindieatus est : 
ut ex actis ipsis apparet, tum ex collatione 
sexta quinte synodi?: Quae quidem redarguit 
illos, qui « epistolam Ibe a sancto Chaleedo- 
nensi concilio susceptam fuisse dicebant, 
verbis usi unius, vel duorum religiosissi- 
morum episcoporum, qui in eodem sancto 
concilio convenerunt, quasi pro eadem epis- 
tola dictis , cum alii omnes non ejusdem facti 
sint voluntatis. » 

Atenim Facundus illam ipsam epistolam ab 
synodo Chalcedonensi susceptam *, et ortho- 
doxam, ac catholicam esse judicatam afür- 
mat. Addat et Liberatum diaconum /n Zre- 
viar?i capite decimo-tertio. Sed quse ambobus 
ilis ita sentiendi causa fuerit, vel turpiter 
nescivit Anonymus, vel flagitiose dissimulavit. 
Etenim uterque Africanus cum esset, et trium 
eapitulorum propugnator vehemens, hsec 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


eadem capitula quam maxime aliena videri 
voluit ab omni labe, ac reprehensione : eaque 
sacrosancta synodi generalis auctoritate, ac 
patrocinio tueri studuit. Verum cum in oculis 
sint aeta illius synodi; major his habenda 
lides est, quam suspectis istis auctoribus, 
quos pro testimonio falsa dixisse indidem, 
unde illi sumpserunt, ostendimus. 

De Gennadio Constantinopolitano episcopo, 
qui Anatolio successit, nihil habeo qnod dicam. 
Hujus enim non esstat liber ille contra Cyril- 
lum, ejusque capitula duodecim ; ac Facundo 
merito diffidimus, qui in libris illis, quos pro 
capitulis tribus edidit, in laudandis auctoribus 
non semel hallucinatus est. Cujus rei tum 
suspicionem auget, tam culpam minuit, quod 
in prefatione causatur, de mendositate codi- 
cum, et incuria translatorum, unde illa testi- 
monia transtulit. Hinc scepius est factum, 
ut alienis nominibus libros quosdam inscri- 
beret: ut non semel in superioribus animad- 
vertimus. 

III. Jam quod Joannem Antiochenum, et 
Orientale apud Ephesum eonciliabulum epis- 
coporum quadraginta, imprimisque Theodo- 
retum , adversus Cyrillum citat Anonymus; 
nescio risum magis an stomachum moveat 
erudito lectori , qui illorum temporum histo- 
riam attigerit, ac vel illa saltem delibarit, 
qua de gestis Ephesinz synodi capite octavo 
libri primi compendio perstrinximus. Quid 
enim stultius, quam contra Cyrillum testes 
produeere Cyrilli tum , eum illa scribebant, 
quae affert Anonymus, infensissimos,et impla- 
cabiles inimicos? Ubi judicium erat, vel com- 
munis potius sensus hominis, dum Orienta- 
lium istorum, qui ab Cyrillo, et legitima 
synodo pro suis meritis, et propter inauditam 
superbiam, et contumaciam , justa sententia 
perculsi, et exauctorati fuerant, falsas et viru- 
lentas calumnias, contra illos ipsos, a quibus 
damnati fuerant, in medium afferebat? Satin' 
putidum, ae ridieulum est, velle adversus 
Cyrillum, et ceeeumenicam totam synodum, 
imo contra universam Ecclesiam valere, quee 
pauci schismatiei in tumultuario ac furtivo 
suo conventiculo nefarie gesseruut, ae serip- 
serunt : potius quam qua Cyrillus, eum catho- 
licis episcopis, hoe est eum cecumenico con- 
cilio vicissim adversus illos egit, ac scripsit ? 
Praesertim eum Christianorum deinceps om- 
nium, et ipsorum adeo, qui dissenserant, 
Joannis, Theodoreti, et Orientalium catholi- 


1 Ep. r, t. ΠῚ Conc,— 2 Tom. IV Conc.— 3 Syn. V, t. IV Conc.— 4 Init 1. V, in VI, c. 1 et seq. 


Orienta- 
lium simul. 
tas cum 
Cvrillo, 
unde Ano 
nymi 
inscitia 
redarguitui 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. XT. 6 


corum assensu et judicio, tum rata illa fuerint 
habita, et probata, qua isti prius oppugna- 
verant, Ephesins acta synodi; tum horum 
conciliabulum, et in eo gesta et decreta, revo- 
cata penitus, et antiquata sint; nec ullam 
apud posteros vim, auctoritatemque conse- 
cuta. Atqui exstant Joannis istius epistolz ad 
Cyrillum, et hujus ad illum vicissim amanter 
et honorifice post concordiam initam scripte : 
quibus sincere catholicz fidei invicem sibi 
testimonium praebent. Theodoreti quoque ae 
Cyrilli mutus post illam procellam benevo- 
lentie, ac familiaritatis illustria monimenta 
relieta sunt in Theodoreti presertim libris. 
Nam et adversus haereticos, inter aliorum 
Patrum sententias, quas ad illos refellendos 
in dialogos suos congessit, Cyrilli non paucas 
descripsit: et in epistola quadam ad Diosco- 
rum Alexandrinum, plura de se, et eodem 
Cyrillo memorie prodidit, quibus tum illa, 
quae dixi, mutui in se amoris signa, officiaque 
commemorat ; tum de Cyrilli integritate fidei 
nullis heresis asperse maculis luculentis- 
simum testimonium perhibet. Visum est 
igitur,ad propulsandam Anonymi calumniam, 
quadam ex illa Theodoreti epistola referre, 
quse ad Cyrillum proprie spectant. 

IV.Cum enim a malevolis quibusdam sparsus 
de Theodoreto rumor esset', Jesum Christum 
in duos ab illo dividi filios ; idque Dioscorus 
Alexandrinus episcopus Domno Antiocheno 
significasset ; Theodoretus ad Dioscorum pur- 
gandi sui causa scripsit: ac post fidei catho- 
lie professionem editam testatur se quae de 
Incarnatione sentit, cum a Scriptura sacra, 
tum ab sanctissimis Ecclesie magistris, Alex- 
andro ejusque successore Athanasio, Basilio, 
Gregorio, esterisque didicisse, necnon ab 
Theophilo, et Cyrillo ; quorum scriptis usum 
se ait ad convincendos hereticos. « Siquidem 
eos omnes, inquit, qui Dominice carnis, et 


& TuEoDonm. ep. Lxxxitt.. Τοὺς yàp τῆς δεσποτιχῆς 
σαρχὸς, xxl τῆς θεότητος τὴν διαφορὰν ἀρνουμένους, καὶ 
ποτὲ μὲν τὴν θείαν φύσιν εἰς σάρχα τετράφθαι λέγοντας, 
ποτὲ δὲ τὴν σάρχα εἰς θεότητος μεταδεόλῆσθαι φύσιν, 
τοῖς τῶν θαυμασίων τούτων ἀνδρῶν φαρμάκοις θερα- 
πεύειν σπουδάζομεν. σαφῶς γὰρ xoi τῶν δύο φύσεων 
ἡμᾶς τὴν διαφορὰν ἐχπαιδεύουσι, καὶ τὸ ἄτρεπτον τῆς 
θείας χηρύττουσι φύσεως" καὶ τὴν δεσποτιχὴν σάρχα θείαν 
μὲν ἀποχαλοῦσιν, ὡς τοῦ θεοῦ λόγου σάρχα γεγενημένην, 
τὸ δὲ εἰς θεότητος αὐτὴν μεταθδεύλῆσθαι φύσιν, ὡς ἀσεδὲς 
ἀπεχήρυξαν. ὅτι δὲ xol Ó τῆς μαχαρίας μνήμης Κύριλλος 


1 Theod. ep. rxxxur, tom. III. 


Tox. VI. 


Qe 


divinitatis differentiam negant, (Apollina- 
ristas autem intelligit) ac nonnunquam divi- 
nam naturam asserunt in carnem esse con- 
versam ; alias vero carnem in divinitatis 
transusse naturam, eximiorum istorum Pa- 
trum medicamentis curare studemus. Illi 
enim aperte tum naturarum duarum diseri- 
men nos docent, tum divinz immutabilitatem 
praedieant, ac Dominicam quidem carnem, 
divinam nominant, quoniam Dei Verbi caro 
facta est; haucipsam vero in divinitatis natu- 
ram conversam putare, tanquam impium 
respuunt. Quod ad beate porro memorie 
Cyrillum attinet, hunc litteras ad me sspe 
scripsisse, credo non ignotum esse sanctitati 
tue. Quin idem libros suos adversus Julia- 
num mittens Antiochiam ; et alteram de 
Emissario lucubrationem, petiit ab Joanne 
Antiocheno tunc episcopo , ut illa sua scripta 
cum prestantibus communicaret Orientalis 
ecclesie magistris. Quibus litteris impulsus 
beatus Joannes libros istos ad me misit, quos 
cum legissem, admiratus sum, atque ad beatze 
memorie Cyrillum litteras scripsi, et vicissim 
ille rescripsit, ac diligentiam, et affectum in 
se meum commendavit, et apud nos adhuc 
istee litterze servantur ^. » 

V. Hie Theodoretus, qui cum Orientalibus 
suis ab Cyrillo ante dissenserat, et in Ephe- 
sino conciliabulo sententiam in eum tulerat, 
ac pars magna gestorum illie fuerat; ut qui 
omnes  antecederet sacrarum litterarum 
scientia; simultate posita reique comperta 
veritate, Cyrillum eumdem mirificis praco- 
niis attollit; eumque summis Ecclesi: ma- 
gistris, ae doctoribus annumerare non dubi- 
tat, hujus auctoritate, ac testimonio adversus 
Apollinaristas, quorum illi heresim Anony- 
mus impingit, utitur, ejusdem libellum ad 
Acacium episeopum de capro emissario col- 
laudat. Quo quidem in libro prorsus eadem 


πολλάχις ἡμῖν ἐπέστειλεν, οἶμαι xoi τὴν σὴν εἰδέναι 
i ἢ μ i i 
σαφῶς ἁγιότητα, xoi ἡνίχα δὲ τὰ χατὰ ᾿Ιουλιανοῦ συγ- 
γράμματα εἰς ᾿Αντιόχειαν πέπομφεν" ὡσαύτως δὲ χαὶ τὰ 
εἰς τὸν ἀποπομπαῖον αφέντα, τὸν μαχάριον ἤτησεν 
γρᾶφ ᾽ D e ἤτη 
᾿Ιωάννην τὸν τῆς ᾿Αντιοχείας ἐπίσχοπον, ἐπιδεῖξαι αὐτὰ 
τοῖς χατὰ τὴν ξῴαν διαπρέπουσι διδασχάλοις, χαὶ δὴ τοῖς 
i D e $ Ἢ ς 
γράμμασιν εἴξας ὃ μαχάριος ᾿Ιωάννης πέπομφεν ἡμῖν τὰς 
βίόλους. xoi ἀναγνόντες ἐθαυμάσαμεν, xo ἐπεστείλαμεν 
2^ - : (t Ὶ τέ ς πά 
m τῆς μαχαρίας μνήμης Κυρίλλῳ, χαὶ ἀντέγραφε πάλιν 
»" ^ -— - -—- * 
ἡμῖν, καὶ ἀχρίδειαν ἣμῖν, xai διάθεσιν μαρτυρῶν. καὶ 
σώζεται παρ᾽ ἡμῖν ταῦτα τὰ γράμματα. 


F4 


Theodoreti 
judicium 
de Cyrillo. 


Nunquam 
sua 
Cyrillus 
retractavit 
capitula. 


Stupiditas. 


Ibas et 
Facundus 
Hermianen- 
sis invicem 
opponuntur 
ab Anonymo 
qui ab illis 
confutatur. 


66 


de Incarnatione, deque unius Christi, et dua- 
rum ab se mutuo differentium naturarum 
dogmate perseribit, quae in libris contra Nes- 
torium, et in. Defensione anathematismorum, 
ac reliquis antehae editis commentariis tra- 
diderat. Neque vero cum de Cyrillo Theodo- 
retus ista scribebat : aut cum Joannes Antio- 
chenus, Orientalesquecum eo e:eteri pacem et 
amicitiameum illo sanciebant, ac fidem ipsius 
approbabant; anathematismos suos, aliave 
Scripta, quorum causa ab ejus se commu- 
nione sejunxerant, retractarat, aut damna- 
verat Cyrillus, quod fieri profecto necesse 
fuit; nec alia conditione sarciri cum eo con- 
cordia debuit; si haresi contaminati essent 
libri; multoque magis auctor illorum : et 
utrobique Apollinaris dogma lateret: ut 
stulte, imperiteque jactat Anonymus. At illud 
uti faceret nunquam adduci potuit Cyrillus ; 
idque Paulo Emeseno sequestre pacis et 
Orientalium internuntio multum instante, 
praecise, ac constanter negavit; certus illo- 
rum communioni renuntiare potius, quam 
catholieam islis libris mandatam a se fidem 
abdicare. 

Ridieula est igitur imperiti Anonymi teme- 
ritas, et ἀχρισία, qui Joannis Antiocheni, Theo- 
doreti, et Orientalium testimoniis contra 
Cyrillum abutitur; quem eosdem illos postea 
conslat, re accuratius perspeeta, et animo- 
rum sedata perturbatione, sine ulla priorum 
dogmatum retractatione, atque in eadem, 
quam pra se semper tulerat, fide, in commu- 
nionem accepisse; tum, quod caput est et 
vivum deinceps coluisse perpeluo , et mortui 
memoriam suis scriptis celebrasse. 

VI. Et quoniam Ibam inter alios, Orien- 
talem etipsum episcopum, ejusque ex Facundo 
Hermianensi epistolam adversus Cyrillum in 
medium protulit, libet amborum auctoritate, 
hoe est domesticis ipsius Anonymi testibus, 
ejasdem vecordiam ei impudentem calum- 
niam refellere. 

Libro quinto Facundus ex actis OEcume- 
nice synodi Chalcedonensis refert!, Ibam, 
accusantibus adversariis, quod Cyrillum hzre- 
tieum appellasset, et anathema ei dixisset, 
respondisse: « Ego postquam sua capitula 
interpretatus est, tantum ahstineo ab anathe- 


& |n Chale. syn. aet. x. ᾿Εγὼ τοσοῦτον ἀπέχω 
τοῦ, μετὰ τὸ ἑρμηνευσθῆναι αὐτοῦ τὰ χεφάλαια, ἀναθε- 
ματίσαι τὸν ἄνδρα, ὅτι χαὶ τὰ γράμματα map! αὐτοῦ 


1 Fac. ], V.— 2 Fac. 1, VI. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


mate viri; quia et litteras ab eo suscepi, et 
litteras ei direxi, et communicavit mihi, et 
communicavi ei^.» Quz interpretatio Faeundi 
paululum obscura, sic ex Greco reddenda 
est, « Ego vero tantum absum ab eo anathe- 
matizando, postquam sua capitula enarràávit, 
ut et litteras ab illo acceperim, el ad eum 
vicissim miserim, » ete. Itaque Facundus hae 
subjicit: «Non ergo negavit Ibas, quod hzre- 
ticum eum aliquando fuisse putaverit, sed 
hoc dixit, quia post unitatem factam absti- 
nuerit ab anathemate viri.» Fatetur ergo se 
Cyril communionem, et amicitiam am- 
plexum esse, postquam ille capitulorum 
suorum sensum, ac mentem suam interpre- 
tatus est. 

Rursus Facundus item in sexto libro, du- 
plieem Iba notat errorem ex ejus epistola : 
quorum priorem his verbis explieat?^: « In 
primis sane fatendum est, hane epistolam 
satis ostendere, quod reverendissimus Ibas, 
quemadmodum dictum est, cum Orientalibus, 
aliarumque provinciarum episcopis, inten- 
tionem dictorum B. Cyrilli minus intelligens, 
etsuspicatus quod negaret in Christo diffe- 
rentiam naturarum, consequens judicavit, 
quia in Apollinaris dogma incidisset, qui non 
assumptione humane nature Deum Verbum 
credebat hominem factum, sed partem sub- 
stantie ipsius Dei Verbi putabat in earnem 
esse conversam. Ob hoe igitur ibi subjecit, 
atque ait: Conscripsit enim et ipse similiter 
illi, id est Apollinari, quia ipse Deus Verbum 
factus est homo, tanquam non sit differentia 
inter templum, et inhabitantem in eo. » 

VII. Ae subinde Faeundus falsam illam 
Ibe, et Orientalium eseterorum fuisse suspi- 
cionem docet; et ab ea Cyrillum aceuratis- 
sime defendit, eodem prorsus modo, quo 
hactenus nos illi patroeinati sumus adversus 
Anonymum. « 81 autem venerabilis Ibas, 
inquit, alia ejusdem beati Cyrilli dieta legis- 
set; aut sicut oportuit attendisset, invenisset 
procul dubio, quod ipse quoque contra Apol- 
linarem, intentione, qua diximus, negaverit 
Deum Verbum hominem factum, et diffe- 
rentiam naturarum docuerit. Sed Nestorio 
respondens, qui unum Christum in duos filios 
dividebat, necesse non habuit de duabus 


ἐδεξάμην, xod γράμματα αὐτῷ ἔπεμψα, χαὶ χοινωνιχόν με 
ἔσχε, καὶ χοινωνιχὸν αὐτὸν ἔσχον. 


Duplex | 
error | 
Facund 
notatu: 


γυναι Dien 


DE INGARNATIONE, LIB. VI, CAP. XI. 61 


naturis adversus eum evidentius atque expres- 
sius disputare. Quinimo, ne quam daret 
occasionem ejus erroris, parcius de naturarum 
discretione locutus est : ne cum ipse naturas 
distingueret, ille duas personas induceret. 
Audiebant itaque, vel relegebant verba 
dicentis Orientales Patres, neque animadver- 
tebant ejus intentionem, secundum quam de 
verbis est judicandum : quia non magis quid 
dicatur attendendum est, quam cur quidque 
dicatur. » 

Alterum 080 errorem Facundus observat, 
quod erediderit, Cyrillum, quando missam 
ad se ab Joanne Antiocheno , et Orientalibus 
formulam fidei per Paulum Emesenum epis- 
copum accepit, et in gratiam cum illo rediit, 
capitula sna damnasse, et errorem pristinum 
emendasse: quod Ibas in epistola sua sieni- 
ficat! « Putaverat autem reverendissimus 
Ibas episcopus, ait Faeundus, quod idem B. 
Cyrillus, directa sibi ab Orientalibus confes- 
sione, non communem fidem in ea cogno- 
verit; sed proprium errorem correxit. Quod 
neque nos, neque sancta Chaleedonensis syno- 
dusapprobavit.» Est autem diligenter animad - 
vertendum , Ibam paulo aliter in epistola 
sua, quam anno post Ephesinam synodum, 
constituta jam pace, scripsit ad Marin, de 
anathematismis Cyrilli locutum esse; aliter 
decimo nono post anno in Chalcedonensi 
concilio, cum ad judicum interrogata respon- 
dens, objecta sibi erimina dilueret. Nam in 
epistola diserte ait, Orientales episcopos, 
« cum Ephesum venisset, biduo post damna- 
tum Nestorium, ac didicissent, in deponendo 
Nestorio, duodecim Cyrilli eapitula, quae 
vere fidei erant adversa (paulo antea heresi 
Apollinaris infecta esse dixerat) palam sta- 
luisse, ae ecomprobasse, iisque assensos esse 
tanquam verz fidei consentaneis ; universos 
Orientis episcopos Cyrillum ipsum deposuisse; 
ezteros autem episcopos, qui capitula pro- 
barent, communione privasse^. » Hic aperte 
Cyrilli capitula hzeretica, et damnanda judi- 
cat. At vero iu Chaleedonensi synodo accu- 


α ]nis in act. x. conc. Chaleedon. tom. Ill 
cone. Μετὰ δὲ δύο ἡμέρας τῆς τούτου χαθαιρέσεως ἤλθο- 
μεν εἰς "Εφεσον. xai μαθόντων ἡμῶν, ὅτι ἐν τῇ καθαιρέ- 
get Νεστορίου, τῇ γενομένη παρ᾽ αὐτῶν, τὰ δώδεχα 

ρ ᾽ τ Y I I , 

χεφάλαια τὰ συγγραφέντα παρὰ Κυρίλλου, ἐναντία ὄντα 
-Ὁ , ὼ - 1). -— , et - * 26 6 { ^ 
τῇ πίστει τῇ ἀληθινῇ, ἀνέθηχαν, xci ἐδεδαίωσαν, xol 
συνέθεντο αὐτοῖς, ὡς τῇ ἀληθινῇ πίστει συμφωνοῦσι, 
πάντες οἱ τῆς ἀνατολῆς ἐπίσχοποι αὐτὸν Κύριλλον χαθεῖ- 
λον, xai χατὰ τῶν ἄλλων ἐπισκόπων τῶν συνθεμένων 
τοῖς χεφαλαίοις ἀχοινωνησίαν ὥρισαν. 


satori crimen istud objicienti, quod beate 
memorie Cyrilum hzreticum appellasset, 
respondet, non se recordari sic illam nomi- 
nasse ; quod si forte tum hoc dixisset, quando 
Orientale concilium pro h:retieo illum ana- 
themati sub;ecit, primatem se suum secutum. 
Sed instante Mara accusatore, hoc ab eo jac- 
tatum esse: « Nisi capitulis suis anathema 
dixisset ipse, non eum recepissemus ; » 
negavit sic se locutum : verum ita potius : 
« Nisi se ipse esset interpretatus, et Orien- 
lalis eum. synodus recepisset, ego cum Pri- 
mate meo, et Orientali synodo illum abne- 
garem ^.» 

Negat se post Cyrilli mortem ita de eo, 
ejusque capitulis locutum, quomodo assere- 
bant adversarii, ut diceret, Cyrillum anathema 
dixisse capitulis suis. Hoc enim esset capitula 
ipsa pro hereticis, et damnatione dienis 
habere. Sed illud fassus est dixisse se, zs; 
interpretatus esset capitula, quod non est 
hzretia illa judieantis, sed eo sensu, quo 
eadem Cyrillus exposuerat, approbantis. 
Hae ex Actis Chaleedonensis concilii, et ex 
Facundo paulo fusius explanavimus, ut ne 
Anonymus, imperitiam juxta,et temerariam 
de iis, qua nescit, asseverandi licentiam: 
suam impune ferret. 


b Ibid. Μάρας εἶπε" τὸν μαχάριον Κύριλλον οὐχ ἐχά 
λεσας αἱρετιχόν ; ὃ θεοσεθδέστατος ἐπίσχοπος " I6xc εἶπεν, 
ἐπ᾽ ἀληθεὶας λέγω οὐ μέμνημαι. el δὲ xal ἐχάλεσα αὐτὸν, 
ὅτε ἢ ἀνατολιχὴ σύνοδος ὡς αἱρετιχὸν ἀναθεμάτισεν, ἐξη- 

Li ν -* - 
χολούθησα τῷ ἐξάρχῳ μου. Μάρας εἶπεν" οὐχ εἶπας. ὅτι 
εἰ μὴ ἀναθεμάτισε τὰ χεφάλαια αὐτοῦ, οὐχ ἐδεξάμεθα 
αὐτόν; ὃ θεοσεδέσατος ἐπίσχοπος "δας εἶπεν: εἶπον ὅτι 
εἰ μὴ αὐτὸς ξαυτὸν ἡρμάνευσε, xal ἐδέξ ὑτὸν ἣ & 

μὴ αὐτὸς ξαυτὸν ἡρμήνευσε, xal ἐδέξατο αὐτὸν fj ἀνα-- 
T T 4Aunznme "vOv cTÀ ἢ -Ζ 0" 7 
τυλιχὴ σύνοδος, χἀγὼ μετὰ τοῦ ἐξάρχου uou, καὶ τῆς 
ἀνατολιχῆς συνόδου, ἀπηρνούμην αὐτόν, 


Propugna- 


tur 
Ephesinum 
concilium. 


Infausti 
nominis 
homo. 


68 


CAPUT AII. 


Propugnatur  Ephesinum | concilium , et. ab 
Anonym? falsa  criminatione | defenditur. 
1. Anathematismos Cyrilli puros esse ab 
omni labe heresis. 2. Futile argumentum 
Anonymi ex defectione quorumdam in Ephe- 
sino latrocinio ad  Eutychianam | partem. 
3. Theodotus Ancyranus catholicus episcopus 
in heresis crimen falso vocatus defenditur. 
Cujus sententie quedam explicantur. ὃ. 
Maxime similitudines ab eo allata. 


I. Qui Cyrillum Apollinaristarum heresis 
affinem esse decreverat, non poterat non 
eadem implicare sententia Ephesinam syuo- 
dum: cui non interfuerat solum, sed etiam 
prefuerat Cyrillus, praeter suam, principali 
quoque Romani pontifieis auctoritate ad id 
instructus: cujus vices illi ab Ccelestino man- 
datas fuisse!, testis est synodus ipsa in rela- 
tione ad imperatores per Eutychem diaconum 
missa. Ergo concilium ipsum OEcumenicum 
hereticum vocat, et fuisse contendit 6 Δυσῴ- 
νυμος. At quibus rationibus? Quarum vel me- 
diocriter imbutos his litteris pudeat, adeo 
futiles sunt, et inepte. 

Prima ex anathemaltismis Cyrilli petitur : 
qui cum Eutychianam perfidiam redoleant, 
ab Ephesino tamen concilio approbati, confir- 
matique sunt. Ita quidem fungus iste. Sed 
anathematismos una cum esteris ejusdem- 
modi scriptis Cyrilli, prout res ferebat, in 
superioribus libris, et hoe presertim ipso, 
satis superque purgavimus ab hae falsa et 
stolida eriminatione. Nee inesse quidquam 
ostendimus in illis sententiis, quae malevo- 
lorum importunitate ad invidiam traducte 
sunt heretice opinionis, quod non recte, et 
catholiee conceptum fuerit. Atque etiam 
postea de illis ex professo disputabimus. Nunc 
Anonymi vanam et irritam argumentationem, 
tanquam abunde fraciam hactenus et profli- 
gatam missam facimus. 

II. Nee est pluris altera pendenda ratio ; 
imo hebes magis est, et stupida, quam ex eo 
conficit, quod Juvenalis Hierosolymilanus, 
aliique complures episcopi, qui in Ephesina 
synodo primas post Cyrillum tenuerant, postea 


1 Eph. Syn, act. 111. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


in Ephesina secunda Eutychianam stabilie- 
runt haeresim. Potestne minore cum judicio 
quisquam  ratiocinando aliquid colligere? 
Nam si quid inest roboris in hae argumenta- 
tione, eodem profecto jure concludi poterit, 
Athanasium hereticum fuisse; quod plerique, 
qui Niezeno concilio, et τῷ ὁμοουσίῳ, cujus ille, 
quoad vixit, acerrimus defensor fuit , assensi 
erant, et subseripserant ; postmodum contra- 
rie partis, et hzeresis patrocinium resumpse- 
runt, Eusebius Cesariensis, et alter Nicome- 
diensis; aliique plurimi: qui et Athanasium 
ipsum in Tyria, Antiochena, Constanlinopo- 
litana, aliisque synodis damnarunt, ac digni- 
tate privarunt. Poterit et qui sie disputat, 
Sardicensem eatholicorum synodum hiereti- 
cam judieare ; quoniam eodem, quo est cele- 
brata tempore, aliam Ariani episcopi coege- 
runt, quam et Sardieensem nominarunt; in 
qua Athanasium, et ezeteros, qui in catholica 
altera restituti sunt in integrum, iterum con- 
demnarunt, et ilius acta resciderunt ; ut 
Hilarius refert; qui et synodicam illorum 
describit in Africam missam, et septuaginta 
trium Arianorum episcoporum subscriptione 
firmatam. Potest et argumentatione simili 
catholieum de Trinitate dogma, et omnium 
de eo conciliorum ae Patrum elevare, ac pes- 
sumdare decreta, quod Ariminensis synodus 
Arianam perfidiam tot episcoporum suffra- 
giis corroboratam ae sancitam stupenti orbi 
propemodum universo, ut ait Hieronymus, 
invexit. Denique Jesum ipsum Dominum 
nostrum simili rationis acumine probabit 
Anonymus, non esse Christum, Deique filium, 
quod Petrus, qui tam insigni preconio, velut 
ex totius Apostolici collegii, imo Eeclesize 
persona, Christum illum, ae Dei vivi filium 
professus erat, hunc ipsum postea negavit, 
ut de Juda proditore taceam, et Apostolis 
reliquis, ac discipulis, qui magistro relicto 
huc illucque dispersi sunt, et in suscepta fide 
titubarunt. 

Hac si sunt absurda, et infanda, quae ex 
eadem, atque illa de Cyrillo est Anonymi, vi 
argumentalionis inferuntur; polest eruditus 
leetor inde conjicere, qui cum homine, 
quamque acuto, ac metuendo res sit nobis 
Cyrilli pariter, et catholice partis inimico. 
Sed nihil hoe est, nisi et illius csetera 
videamus. 

III. Pergit enim ex Theodoto Ancyrano 
Cyrillum criminari haresis Eutychiang., 


Consubstat 
tiali. 


indicatur 
he^dotus 
lcyranus. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. XII. 


Nam fuit iste Theodotus, ait, « unus ex pri- 
mariis episcopis concilii Ephesini primi, qui 
bis concionatus est coram toto concilio, et a 
Cyrillo tanquam vir pius, et doctus laudatur. » 
Hunc igitur, juxta ac Cyrillum, Apollinaris et 
Eutychis errorem in quadam de Natal? Salva- 
toris homilia predicasse, objicit Anonymus, 
qui et ex ea non pauca describit; indidemque 
certa eapita seligit, ad Cyrillum heresis aeca- 
sandum. Nam primum, « Divinitatem, et 
humanitatem in Christo unam naturam con- 
stituere ait confiteri Theodotum. » In quo 
mentitur impostor. Non enim hoe dicit Theo- 
dotus: sed unum et eumdem effici, non unam 
naturam. Graeca nonnihil mendosa sunt, et 
vero defecta: quz sie habent. « Factus est, 
inquit, id quod ego sum, ut naturam nostram 
ad suam dignitatem attolleret. Hoc enim 
facit unitio, utrique quz sunt alteriusconjun- 
gens. Propterea itaque, Deus cum esset, homo 
factus est, ut et homo fieret Deus, hac ipsa 
copulatione ad divinam gloriam provectus; 
adeo ut unus, idemque sit, et divinum in 
modum glorificatus, et humana perpessus. 
Atque hzc una confessi sunt, qui divinitatem, 
et humanitatem confitentur. Nam quod uni- 
tum est, non jam duo, sed unumnominatur^.» 
In his verbis nusquam dicitur, unam naturam 
ex divinitate, et humanitate fieri. In Greeco 
deesse aliquid dixi, quai sic interpres reddi- 
dit : confitentes unitatem divinitatis, et huma- 
nitatis: tanquam ita scriptum exstaret, ὅμολο- 
γοῦντες ἑνότητα θεότητός τε, xai ἀνθρωπότητος : quod 
non est, et si esset, non illud significaret, 
quod somniat Anonymus, unam esse naturam 
divinitatis, et humanitatis ; sive ex divinitate, 
et humanitate compositam : sicut ex anima et 
corpore fit una natura; quam Cyrilli fuisse 
heresim vult Anonymus. At unitas divinitatis 
et humanitatis idem est atque wnitio: ut mos 
est Patribus loqui; id quod superius obser- 
vavimus. Porro unitas vel wnitio illa non in 
unam naturam fit: sed in illud, quod paulo 
ante declaravit, ?/n unum et eumdem, hoc est 
in unam personam. Quod si vitilitizare , ac 
nodum in scirpo quarere pergat Anonymus, 


&. Tugop. in III par. syn. Eph. Γέγονε γὰρ ὅπερ 
ἐγὼ, ἵνα τὴν ἡμετέραν ἀναθιθάσῃ φύσιν πρὸς τὴν ἰδίαν 
ἀξίαν. ἣ γὰρ ἕνωσις τοῦτο ποιεῖ, ἑχατέρῳ τὰ τοῦ ἑτέρου 
συνάπτουσα. διὰ τοῦτο οὖν θεὸς ὧν, ἄνθρωπος γέγονεν, 
ἵνα χαὶ ἄνθρωπος γένηται θεὸς, τῇ συναφείᾳ ταύτῃ πρὸς 
θεϊχὴν δόξαν ἀναγόμενος, ὡς ἕνα, χαὶ τὸν αὐτὸν εἶναι 
θεϊχῶς τε δοξαζόμενον, xaX πάσχοντα τὰ ἀνθρώπινα. xal 
ταῦτα μὲν συνωμολόγησαν, ὁμολογοῦντες θεότητά τε, χαὶ 


69 


unitas divinitatis et humanitatis confusionem 
utriusque, et alteriusin alteram conversionem 
magis representat, quam sine alterutrius 
mutatione conjunctionem in tertiam aliquam. 
Quare nihil hic illum loeus adjuvat. 

IV. Rursus talem unitatem utriusque na- 
turae statui ab Theodoto Anonymus objicit, 
ut ne mente quidem distinguere liceat. Verba 
Theodoti. « Caeterum si cogitatione iterum 
dividis, et unumquodque separatim consi- 
deras, nempe solvis unitionem. Impossibile 
est enim , simul et unitionem servare, et 
utrumque seorsim considerare, Sed quod 
unitum est, indissolute factum est unum ; nec 
ampliusfiunt duo. At co?itatione sola, inquit, 
separo. Igitur eadem cogitatione, et unitio- 
nem solvis. Nam eo ipso, quod alterum ab 
altero distrahis, etiam copulationem discin- 
dis^. » Neminem adeo hebetem legere hsec 
arbitror, qui non statim agnoscat, verba ista 
non distinctionem ae differentiam naturarum 
tollere, sed divisionem, ac separationem ; 
quze sola unitioni repugnat : non autem d/ffe- 
rentia. Imo hae adeo cum unitione non pu- 
gnat ; ut ad eam necessario requiratur. Nulla 
enim, nisi distinctarum, ac differentium 
rerum, fieri potest conjunctio : ut alias dixi. 
Deinde quorsum Anonymus contendit ex illis 
verbis Theodotum , et eum eo conspirantem 
in eamdem haeresim Cyrillum naturarum 
differentiam usque eo perimere, ut ne mente 
ac cogitatione quidem amplius distinctz sint? 
Hoc enim non tam erit naturarurm discrimen 
ipsum tollere, quam naturas ipsas extinguere: 
non eo conjunctionis genere copulare, quod 
integras partes, et incolumes conservat. Vide 
quz de hae re fuse contra Anonymum supra 
disserui; presertim ΙΧ capite. í 

Ex quibus etiam illud ejusdem refellitur, 
quod scribit, quc in illo Theodoti loco dieta 
sunt, ut ne cogitatione quidem naturz distin- 
guantur unite, « intelligenda esse ratione 
princpii ; non autem ratione operationum, 
quas diversas esse, et ab eadem entitate, et 
natura procedere postea ostendit. » Hoc, 
inquam, falsissimum est ; etut ab Cyrillo refu- 


ἀνθρωπότητα. τὸ γὰρ ἑνωθὲν, οὐχέτι δύο, ἀλλ᾽ ἕν Óvo- 
μάζεται. : 

b lbidem. Τῇ δὲ ἐννοίᾳ πάλιν εἰ διαρεῖς, xod ἔχαστον 
xaT ἰδίαν σχοπεῖς, οὔχουν λύεις τὴν ἕνωσιν. ἀδύνατον γὰρ 
ἅμα καὶ φυλάττειν τὴν ἕνωσιν, καὶ ἑχάτερον κατ᾽ ἰδίαν 
σχοπεῖν. ἀλλὰ τὸ ἑνωθὲν ἀλύτως ἕν γέγονε, xai οὐχέτι 
γίνεται δύο. ἀλλ᾽ ἐπινοίᾳ μόνη χωρίζω, φησίν. οὐχοῦν τῇ 
αὐτῇ ἐπινοίᾳ καὶ τὴν ἕνωσιν ἔλυσας. ᾧ γὰρ διϊστᾷς τοῦ 
ἑτέρου τὸ ἕτερον, τούτῳ xat τὴν συνάφειαν ἔτεμες. 


Argutatio, 


Explicantur 
quadam 
similitudi- 
nes ab eo 
allate, 


70 


tatum esse supra ex eo demonstravimus: ita 
nunc ex Theodoto ipso paucis ostendemus. 
Quem quidem naturas ipsas a se mutuo diffe- 
rentes intellexisse, constat ex tota illaoratione. 
Siquidem ambas in sese manere ait, et in pro- 
prietate sua , sine conversione ulla, vel con- 
fusione. « Ob id (inquit de Deo loquens) et 
ipsum manere dicimus quod erat, et factum 
esse quod non erat. Manens quippe substantia 
id quod erat, passiones suscepit, semetipsum 
conjungens cum natura patibili^. » Et paulo 
post ila suljieit, quee proxime ante posui : 
factus est id quod ego sum, ete. Atqui nisi 
homo verus esset reipsa, non hoc esset, quod 
ego. Cum igitur et Deus, sine ulla divinitatis 
mutatione permaneat ; et homo sit nihilominus 
nostri similis; utramque naturam salvam esse 
consequens est; adeoque differentem. Nisi 
enim differentes sint, nature esse desinant, 
eo quod id omne quod est, et ens vocatur, 
unum Sit oportet: quod autem est wnum, 
ab alio debet esse distinctum, quod non est 
ipsum. 

Quocirca non naturas post unitionem dif- 
ferre negat Theodotus , uti nec Cyrillus: sed 
separatas esse, vel seorsim positas , et diyisas 
unam ab altera existimari reipsa; aut vero 
mente quasi separatas considerari vetat: non 
quod una sine altera cogitari non possit : sed 
ut neanimo fingamus alteram ab altera disso- 
ciatam, ac separatim existentem, quando per- 
fectam, et integram Christi notionem infor- 
mare volumus. 

V. [nepta vero est Anonymi μιχρολογία, qui 
ex quarumdam rerum similitudinibus ad 
explicandum Incarnationis mysterium as- 
sumptis a Theodoto, auget Eutychiance de eo 
heresis opinionem. Sed frustra est. Non enim 
paria facere credidit, que quadamtenus 
similia videri voluit. Ac superius eamdem 
malignitatem in mente Cyrilli perperam inter- 
pretanda notavimus!. Quod igitur Theodotus 
naturarum in Christo duarum arctam , et 
substantivam junetionem in unius Christi 
constitutionem explicare eupiens, eam cum 


TuropoT. Διὰ τοῦτο λέγομεν, χαὶ μένειν αὐτὸν ὃ 
ἦν, καὶ γεγονέναι ὅπερ οὐχ ἦν. τῇ γὰρ οὐσίᾳ μένων ὃ ἦν, 
ἐδέξατο πάθη, ἑαυτὸν ἐψγώσας τῇ φύσει τῇ παθητῇ. 

h "Turopor. in Eph. syn. Γήγονεν ἄνθρωπος μείνας 
& ice, καὶ λόγος. 

€ lbid. Πῶς, xci τίνα τρόπον; οὐχ ὡς λογίζεσθαι 
δύ ,ἀσαι. ἀλλ᾽ ὡς ἐχεῖνος θαυματουργεῖν ἐστιν ἱχανός. 
61x» γὰρ θαῦμά σοι λέγω, χατάλειπε λογισμούς. σημεῖα 


1 Cap. x, $2.— 2 Vide sup. c. vir, $ 6. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


flamma Babylonice fornacis, in quam tres 
projeeti sunt pueri, comparavit; non eo per- 
tinet, ut in omnibus similitudo constet. Hoe 
enim precipue spectavit, ut uno allato mira- 
culo, fidem et auctoritatem conciliaret alteri. 
Etenim contra Nestorianos dixerat, « Deum 
hominem ita esse faetum, ut maneret Deus et 
Verbum ^. » Quibus verbis Anonymi calum- 
niam refutavit. Non enim partium duarum, 
quie in unius coeunt nature compositionem, 
una fieri altera dicitur : puta. spiritus homi- 
nis, corpus, aut corporeus, vel corpus spiritus, 
aut spirituale, ut jam supra monuimus'. 
Quare non fit ex Verbo et humanitate una 
quapiam natura; quandoquidem et Deus, 
homo, et homo Deus appellatur. Cum hec 
ergo, et ejuslemmodi alia de Incarnatione 
Verbi dixisset Theodotus; Nestorianos, ut 
moris est hz»reticis, quinam ista possent fieri 
sciseitantes, divine? omnipotentie, ac simi- 
lium miraculorum commemoratione repri- 
mit: « Quomodo, inquis, et qua ratione? 
Non sicut cogitando assequi tu potes; sed ut 
ile ad miracula facienda est idoneus. Nam 
eum miraculum dico tibi, omitte rationes. 
Etenim miracula, et prodigia fide in Deum 
confirmantur; non rationibus inquiruntur. 
Siquidem nullum aliud miraculum secundum 
rationem nostram evenit^.» Exinde miracula 
quadam recenset, in quibus faetum ipsum 
sie effectionis ratione constat, ut quod 
JEgy pti fluvius Mosis imperio in eruorem con- 
versus est: quod eum lux esset lsraelitis, 
idipsum nox fuit /Egyptiis: quod fornacis 
Babylonicze flamma ros est faeta pueris tribus. 
Quse, ut dixi, in eum finem potissimum addu- 
cit, ut illos stulte curiosos compescat, aec 
doceat non eorum, quz gesta sunt, rationem 
scrutari; sed rei notitia ipsius esse contentos. 
«Atenim,ait ille, quomodo Unigenitus servus 
est factus, manens id quod erat, et quod non 
erat effectus? Si hoc vis discere, disce esse 
factum : quomodo vero factum sit, solus novit 
artifex miraculi. » 

Vl. Nee tamen similitudinis modum ali- 


γὰρ, χαὶ τεράστια τῇ τοῦ θεοῦ πίστει χρατύνεται, xal οὐχ 
ἐρευνᾶται τοῖς λόγοις. οὐδὲ γὰρ ἄλλο τι τῶν θαυμάτων 
χατὰ λόγον ἐστὶ τὸν ἡμέτερον. 

d lbid. ᾿Αλλὰ πῶς, φησὶν, ὃ μονογενὴς δοῦλος γεγέ- 
νηται, μείνας ὃ ἦν, χαὶ γενόμενος ὃ οὐχ ἦν; εἰ βούλει 
τοῦτο μαθεῖν, μάθε ὅτι γέγονε. τὸ δὲ πῶς γέγονεν, ὃ θαυ- 
ματουργήσας ἐπίσταται μόνος. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. XII. 74 


quem, qui inest iis in rebus, omittit, velut 
quod unum et idem manens, duo quaedam 
visum est esse sine ulla sui mutatione, uti 
fluvius idem aqua manens sanguis fuit 
JEgy ptiis, flamma eadem manens, et Babylo- 
nios ministros urens, ros fuit Hebrzis tribus 
pueris. Ad hoe enim valet ista comparatio, ut 
ne sensibus nostris plus habeaurus fidei, quam 
potentie, ac testificationi Dei: et ut perinde 
unum et eumdem, Deum pariter et hominera 
exstitisse non dubitemus. Ceterum, quod una 
et eadem natura flamme, vel aqua fuerit, ac 
solius diserimen efficientize , nihilo plus ad 
rem pertinet, quam quod inanim:e, et ratione 
carentes eadem fuerint, ad hoe debet 
accommodari, ut ambas Christi naturas, 
ratione ac sensu destitutas fuisse probenus. 
Quocirca similitudinum istarum ratio eate- 
nus Theodoto constat, quod ut in fluvio, etsi 
ocul's ae sensibusres una subjiceretur, dispar 
tamen ae dissimilis ejusdem rei qualitas et 
efficientia est animadversa: adeo ut 2vjíua 
esset mulplex : ita persona Christi una ead2m- 
que cum jn oculos intuentium incurrezet : 
duarum tamen in se naturarum vim et pro- 
prietatem continebat. Ut igitur in. /Egyptio 
flumine fallebatur aspectus, et mirifica Dei 
potentia cernebatur, que contrarium inter se 
rerum vires et efficienlias in reuna apparente 
jungebat: sic in uno Christo perinde sensus er- 
rabant, qui hunc hominem simplicem essejudi- 
cabant: cum tamenduoinessent longe ase in- 
vicem disjuneta, Deuset homo: que effectis, et 
ratione,intelligentiaque discerni sola poterant. 
VII. Neque vero, ut adamussim, ac per 
omnes partes convenire demus oportere simi 
litudines, que ad rerum explicationem adhi- 
bentur ; quamvis communis hoe usus minime 
patiatur : Sed ut contentionis, quam veritatis 
amantiori sophiste. Anonymo concedamus 
istud, et in illis, de quibus agitur, similitu- 
dinibus experiri jubeamus; nihil minus aufe- 
ret, quam quod cupit. Nec enim obtinebit, 
unam a Theodoto naturam ex duabus com- 
positam in illis miraculis exstitisse: ut, 
exempli causa, tertiam quamdam naturam ex 
aqua et sanguine : vel ex rore atque flamma: 
vel, quod magis ridiculum est, et ἀναισθησίαν 
imperiti disputatoris ostendit; ex luce aec 
tenebris, quas in unam coisse substantiam 
quomodo intellizat, velim nobis explicet, si 
potest, quod certe facere debet, si quid contra 


& 'InEopon. ib. Εἶδες πῶς τὸ πῦρ ἔμεινε πῦρ, xal 


Theodotum, ae Cyrillum curat efficere. 
Nusquam itaque Theodotus duas ibi naturas 
unam composuisse terliam affirmat, uti nec 
Cyrillus. Sed ille « ignem ait mansisse ignem, 
et rorem esse factum : non res duas, non 
duas naturas fuisse : verum unum fuisse quod 
videbatur, et quod erat flamma, idipsum 
factum esse rorem?. » Atqui si una itidem 
tertia natura ex igne , ae rore facta esset; ut 
ex anima et corpore unus homo : et ex Verbo; 
ethumanitatetertia nescio qua natura Christi, 
quam Patribus istis affingit Anonymus ; non 
negaret duas esse naturas; uti nemo negat, 
animam et corpus duas a se mutuo distinctas 
esse naturas; neque id quod erat flamma, 
rorem esse factum diceret, quemadmodum 
diei non potest, id quod anima erat, factum 
esse corpus; aut vicissim, quod erat corpus, 
animam esse factum. Apparet itaque vel ezeco, 
nihil ex illo Theodoti loco de Apollinaris, vel 
Eutychetis errore posse concludi, qualem 
praefixit Anonymus ; ut ex duabus una que- 
dam existat composita tertia. 

VIIT. At etiam stipiti isti preeelarum visum 
est adversus Ephesinam synodum argumen- 
tum, ex Joannis Antiocheni episcopi, et 
Orientalium testimoniis petitum; qui in 
Ephesino conciliabulo contra Cyrillum, alios- 
que catholie: partis antistites contumeliose 
baechati sunt. Sie enim Orientalium calum- 
niam in Acacium Melitinensem virum integer- 
rimum profert, qua hune velut Theopa- 
schitam traducunt. Tum qu:e& Joannes ad 
imperatores contra Cyrillum, et /Egyptios, 
atque Asiatieos episeopos, ceterosque Cyrilli 
fautores mendacissime scripsit. Item illud 
affert in medium, quod Dioscorus Alexan- 
drinus, ac csteri Eutychianarum partium 
hereticiin Latrocinali apud Ephesum synodo, 
et alias passim, Cyrillum auctorem prz se 
ferentes, unam tantummodo Christi naturam 
asseverarunt. Quz: quidem futilia, et com- 
munis vacua judicii ae sensus Anonymi impo- 
storis argumenta, tum ex historica notitia 
temporum, et actorum illorum facile diluun- 
tur: tum ex iis, quae supra de illis attigimus, 
liquido constat; calumniatorem istum nec 
ingenio ae doctrina, nec eorum, de quibus 
disputabat scientia satis instructum, obvia 
quaque, nec explorata sibi, et expensa temere 
congessisse, quod multo etiam amplius ex 
sequentibus intelligetur. 


δρόσος ἐγένετο οὐ δύο πράγματα, οὐδὲ δύο φύσεις" ἀλλ᾽ 
ἕν ἦν τὸ ὁρώμενον" ὅπερ ἦν φλὸξ, τοῦτο γέγονε δρόσος. 


Anonymus 
hereticos 
tanquam 

catholicos 
exhibet. 


-1 
r2 


CAPUT XIII. 


Anonymi calumnie in Cyrillum , aliosque 
temere conjectee discutiuntur. 1. Ridiculum 
ejus factum, qui pro catholicis, hereticos 
obtrusit. 2. De Vigilio Papa, et Honorio. 
3. Cyrillus propugnatur ; cujus ex libro de 
Trinitate, qui est supposititius, sententie 
quedam expense : eumdem librum, farra- 
ginem esse ez Joanne Damasceno corrogatam. 
A. Anonymi oscitantia, et stupor. ὃ. Librum 
Thesaurorum non esse Cyrilli falso putat 
Anonymus.6. Nec repugnant cctere ejusdem 
doctrine que inde proferuntur. Quomodo 
major Filio dicatur Pater. 8. Κα halluci- 
natio ejusdem Anonym in ezplicandoC yrillo. 
9. Refelluntur cetera, que contra Cyrillum 
praescribit idem. 


I. Hoc nempe restabat unum ad extremam 
tenebricosi, et impuri scriptoris infamiam, 
ut Ecclesie toti Christian:e , omnibusque 
veleribus, ae recentioribus doctoribus, et 
conciliis ab Ephesino deinceps ad nostra usque 
tempora celebratis inimicum se palam, aper- 
teque profiteretur. Fecit hoe una illa denun- 
tiatione, qua Cyrillianos, hoe est catholicum 
nomen omne damnavit, ac proscripsit Anony- 
mus. « Concilium, inquit, Ephesinnm pri- 
mum approbavit Ceelestinus papa Romanus; 
qui antea convocato concilio doetrinam Nes- 
torii damnaverat, et hzeretiea Cyrilli dozmata 
confirmarat; ut patet ex actis concilii Ephesini 
primi. Nec ipse duntaxat: sed et omnes vete- 
res, et recentiores Ecclesie doctores, et omnia 
concilia subsequentia per mille ducentos 
annos. » Subjieit « insignes viros quamplu- 
rimos, qui post concilia Ephesina, et Chalce- 
donense, heresim Cyrillianam, et Eutychia- 
nam amplexi sunt. » At quinam isti porro 
sunt? Vide nebulonis ineptiam ad durandam 
hominum patientiam facti. Insignes illi viri, 
uno alterove excepto, sunt haeretici famosi, 
Eutychianorum, Monotheletarumque duces, 
et antistites, Anthimus ex Trapezunlino Con- 
stantinopolitanus facetus episcopus ab Theo- 
dora Justiniani imperatoris conjuge hzeretica 
femina, et oh haresim ab Agapeto Romano 
pontifice depositus : Themistius Agnoetarum 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


signifer; Severus, Theodorus Pharanites, 
Macarius Antiochenus, Cyrus Alexandrinus, 
aliique. Monothelete. Praeter quos Vigilium, 
et Honorium Romanos pontifices recenset. 
De his omnibus pauca quadam expromenda 
sunt; neque enim pluribus tantam impu- 
dentiam ae vecordiam profligandam opus est. 

II. Primus in medium citatur Romanus 
Papa Vigilius : quem Liberatus scribit in 
Breviario', abdicatis duabus naturis, unam 
duntaxat in. Christo statuisse, ac verba refert 
illius ex epistola, quam ad hereticos misit, 
Silverio adhuc superstite ; cujus sedem', ac 
dignitatem, ex pacto eum Theodora Impera- 
trice inito, profitendze, ac sanciendze heresis 
illius mercede meruerat. Verum partim sup- 
posititia est, partim nihil ad rem actio ista 
pertinet. Vigilius cum ista scriberet, nondum 
legitimus erat Pontifex ; sed intrusus in alie- 
nam sedem, oppresso Silverio optimo et inno- 
centissimo Papa, per vim ae tyrannidem 
grassabatur, quam ob causam Silverii ejusdem 
sententia damnatus est. Quod quidem plu- 
ribus in Annalibus exponit Baronius *. Qui 
et merito Vigilii nomine insignitam illam ab 
Liberato diacono epistolam falsi suspectam 
habet, cujusmodi et alias quasdam eidem 
inseriptas Monothelete protulerunt in sexta 
synodo?; quz ab Legatis Romans sedis fal- 
sitatis convictze, consensuque omnium rejecta 
sunt. Quocirca preter omnem modum ridi- 
cula est, planeque χτηνῴδης Anonymi stupi- 
ditas, qui ex illo ipso sextae synodi loco 
Vigilii epistolam ad Justinianum proferre non 
erubuit, ubi pro spuria falsaque repudiatur. 

De Honorio Romano item pontifice dixi 
quantum erat satis in primo libro, capite xxr, 
ubi de Monotheletarum hzresi, et ejus aucto- 
ribus, ac principibus egimus; quas qui legerit, 
et cum Anonymi loco illo, et argumentatione 
contulerit, miretur omnino, sub humano 
vultu, ae specie, bruti adeo similem, dissi- 
millimam vero hominis indolem latere. 

III. Seeundum haec ad Cyrillum revertitur 
Anonymus : quem ut heretieum, et Apol- 
linari consentientem fuisse vincat, quaedam 
objicit sibi, qua in illius defensionem adduci 
queant ; ubi naturarum duarum est expressa 
facta mentio. In quo ludum hominis, et arti- 
fieium non valde aeutum, sed hebes, et in- 
sulsum oppido notare primum oportet. Nam 
ex ingenti Cyrillianarum lucubrationum 
copia duas omnino delegit; quarum alteram 


4 Cap. xxir.— 2 Ad ann. 530, $ 14.— 23 Sexta Syn. act. ui, t. V Conc. 


De Vigilio 
papa et 
Honorio, 


Asinalis. 


| 
Cyrillus. 
propugnas 


| 


DE INCARNATIONE, 


noverat; alteram suspicabatur Cyrilli non 
esse. Hine ergo selectis pro arbitrio locis qui- 
busdam lotam respondendi vim in eo con- 
sumpsit, ut illos libros probaret non esse 
scriptos ab Cyrillo. Cattera perfunctorie, et 
oscitanter injecit, atque in illis tractandis 
ubique, velut Phineie mensa assuete ille 
volucres, contactu omnia [αν immundo, 
et vestigia tetra reliquit. 

Primus liber est, qui de sacrosancta Trini- 
tate inscriptus legitur', quem ψευδεπίγραφον esse 
variis argumentis adstruit. Atqui non erat, 
quod in eo probando laboraret. Perspieuum 
est enim opus illud ex Joannis Damasceni 
libris excerptum fuisse : ejusque capita prima 
duodecim , esse quatuordecim capita libri 
primi Damasceni.Sed quod addit Anonymus, 
partim contraria illic veri Cyrilli doctrinz 
esse nonnulla, « partim ab aliquo Cyrilliano, 
et hsretico videri esse compositum ; » in 
ntroque mentitur. 

Tria loea libri illius de 7'rinitate, hoc est 
Joannis Damasceni profert, qua cum Cyrillo 
pugnare asserit. Primus est, quod « personas 
divinas sola ratione distinctas asseverat, cum 
tamen Cyrillus libro tertio adversus JVesto- 
rium, pagina 91, dicat differre naturis; et 
dialogo secundo de Trinitate, pag. 441, dicat 
Filium seternum habere existentiam diversam 
a Patre. » Locus ille Damasceni sumptus est 
ex capite undecimo libri primi Ze Fide, quem 
in quarto de Trinitate?, capite decimo tertio 
jam expendimus. In eo porro nihil est aut ab 
Cyrillo diserepans, aut catholica: professioni 
contrarium. Nam aliter in Deo constare dicit 
naturam communem, et hyposlases tres, 
atque in creaturis : propterea quod in his hy- 
postaseon divisio reipsa consideratur : Est 
enim Petrus a Paulo re diversus : communio 
vero, et copulatio, et quod unum dicitur, ra- 
tione, et intelligentia constat ; cujusmodi est 
natura communis, quam universalem no- 
minant. At vero in sacrosancta Trinitate, 
quod commune est, re est unum ; quod autem 
divisum est, ut sunt hypostases tres, sola ra- 
tione, ae cogitatione consistit. Non igitur 
personas tres divinas ratione duntaxat esse 
distinctas ait ; sed divisas, διηρημένας, ut est in 


a, Cyn. IV Zn Joan. Οὐ γὰρ στασιάζουσάν ποτε χαθ᾽ 
ἑαυτῆς τὴν ἁγίαν τε xad ὁμοούσιον τοιάδα νοήσομεν, ἀλλ᾽ 
οὐδὲ εἰς διαφόρους κατασχίζεσθαι γνώμας, ἢ xo χαταμε- 
ρίζεσθαί πως εἰς τὸ ἰδίᾳ δοχοῦν, ἢ τὸν πατέρα τυχὸν, ἢ 


LIB. VI, CAP. XIII. 73 
Greco. Vide qua supra nono capite fusis- 
sime de hac re disputavimus. 

Quod autem spectat ad illas Cyrilli sen- 
tentias duas, quas tanquam priori isti ex libro 
de Trinitate contrarias opponit, de his actum 
est alibi, ac de prima quidem supra capite 
tertio diximus? : alteram vero in quarto libro 
de T'rinitate discussimus*, ubi ὕπαρξιν ostensum 
est saepe pro ὑποστάσει ab Cyrillo, aliisque Pa- 
tribus accipi. 

IV. Sequitur conflictus alter auetoris libri 
de Trinitate cum Cyrillo: quod ille « dicit 
unam, et eamdem esse voluntatem trium 
personarum divinarum : cum tamen Cyrillus 
commentariorum in Joannem libro quarto, 
capite primo pag. 334, disertis verbis ponat 
ires voluntates in Trinitate. » Hae Ano- 
nymus; quem, eum ista commentaretur , 
nemo rationis fuisse compotem existimet, 
qui locos illos inter se contenderit. Unam 
trium personarum esse voluntatem, sive voli- 
tionem, ut vocant, affirmat auctor libri de 
Trinitate? ; sive Joannes Damascenus. Idem 
et Cyrillus apertissime sentit illo ipso in loco, 
quem citat Anonymus, hoc estin quarto libro 
commentariorum 2n Joannem : ubi heec scribit : 
« Non enim a seipsa dissidere sanctam, et 
consubstantialem Trinitatem intelligemus un- 
quam : sed nee in diserepantes dividi sen- 
tentias ; aut quodammodo distrahi in privatos 
sensus Patrem, aut Filium, aut Spiritum 
sanctum : sed in omnibus consentire : ac 
tanquam ex una deitate, unam semper om- 
nino voluntatem in tota sancta Trinitate 
constare ^. » Qua verba non modo consensu 
et concordia unam esse voluntatem indicant ; 
sed natura etiam, et substantia; quando- 
quidem unitatis illius causam refert in unam, 
eamdemque divinitatem. 

Porro quod idem Anonymus paulo post 
tres voluntates in. Trinitate poni ab Cyrillo 
asserit, pro suo more facit, ut mentiatur. 
Non enim res voluntates inesse Trinitati ait, 
sed volitiones, ut sic loquar, sive actiones vo- 
lendi plurali nee definito numero. Plurimum 
autem a se invicem ista discrepant, nominare 
Dei, vel Trinitatis voluntates absolute, et 
tres illas dicere. Siquidem prius illud in 


τὸν υἱὸν, ἢ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, ἀλλὰ συμφέρεσθαι uiv 
ἐφ᾽ ἄπασιν, ὡς ἐκ μίας δὲ δῆλον ὅτι θεότητος ἕν ἀεὶ 
πάντως χαὶ τὸ αὐτὸ θέλημα, ἐν ὅλη τῇ ἁγίᾳ χεῖσθαι 
τριάδι. 


1 Tom. VI Cyr.— 2 Cap. xtti, parag. 9.— 3 Parag. 10.— 4 Cap. ti, parag. 12.— 5 Tom. VI Cyr.— 6 Lib. 1, c. xr. 


Deivirilem 
operationem 


74 


Scriplura nonnunquam exprimitur. Ut in 
Actis!, [nveni David filium Jesse, virum 
secundum cor meum, qui faciet. omnes volun- 
falées meas. At posterius inauditum — est ; 
neque usurpatum est ab Cyrillo. Qui in pa- 
gina illa, quam designat Anonymus, id unum 
ait, « Concurrere saneta Trinitatis voluntates 
semper in unam voluntatem, ae sententiam^.» 
Ubi voluntates dixit, hoc est volifiones, sive 
acliones, et efficientias in opus prodeuntes, 
et externa quapiam molitione testatas, et 
cognitas. Sie paulo ante scripserat, « Filium 
cum Patris consentire voluntatibus^. » Et 
subinde, « proprias filii voluntates appellat* : 
a quibus et ipsum recessisse dicit, ut paterna 
impleret?. » Ergo voluntates pro voluntate, 
sive ejusdem effectis, et actionibus voluntatis 
usurpat. Non enim adeo desipiet Anonymus, 
ut ejusdem Patris plures esse voluntates, 
iidem uti Trinitatis, Cyrillum affirmare 
sentiat. 

Tertia pugna ambos inter Cvrillum et Da- 
mascenum ab Anonymo conficta, ejusdem est 
oscitantia. Auctorem libri de Trinitate na- 
turas in Christo duas agnoscere ait: Cyrillum 
vero, unam duntaxat naturam filii incarnati. 
Hee inter se nullo modo contraria sunt, si 
eujusmodi naturam unicam Cyrillus definiat 
attente consideremus. Non enim Christi na- 
luram intelligit; sed Verbi, ac Filii ipsius, 
de quo supra capite octavo copiose diximus. 
Nam et Joannes ipse Damascenus ?; ex quo 
liber ille de Trinitate sumptus est, eamdem 
illam Cyrilli sententiam, quam imperitus cri- 
minatur Anonymus, approbat, et explicat : 
ut supra meminimus. 

Qu: autem in illo de Trinitate libro idem 
Anonymus aeeusat, tanquam impia, et hze- 
reiica; « quze videlicet unitatem nature no- 
mine tenus negare, sed realiter statuere 
videntur, » de iis locus erit disputandi. Per- 
üinent enim ad θεανδριχὴν ἐνέργειαν. et quam 
vocant, ubiquitatem : de quibus postea. 

V. Post hec adversus loca Cyrilli ex. 7e- 
sawris allata ad naturarum Christi duarum 
asseverandam fidem, multipliei ratione con- 


& Cyn. ibid. Ὅτι συντρέχει τῆς ἁγίας τριάδος, εἰς 
μίαν βουλὴν τε, χαὶ γνώμην ἀεὶ τὰ θελήματα. 

b lbid. Τὸ συμφέρεσθαι τοῖς θελήμασι τοῦ πατρὸς 
τὸν υἱόν. 

c lbid. Μὴ πάντως τῶν οἰχείων ἔχεσθαι θελημάτων 
6 υἱὸς διϊσχυρίσατο. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


tendit Anonymus. Primum , valde esse pro- 
babile putat, opus illud non esse Cyrilli, 
vanis, et futilibus conjecturis adductus. An- 
üiqui cerle Cyrilli 7ZAesauros esse non dubi- 
tarunt, et pro germanis adhibuerunt. Sie 
Ephremius Antiochenus patriarcha ?, qui 
centum post Cyrillum annis floruit; hoc est 
initio imperii Justiniani, illorum testimonio 
est usus : nee non synodus sexta, actione 
decima*: et Agatho papa in epistola syno- 
dica?: Constantinus item Pogonatus in edieto, 
quod est in actione xvr1 sexte synodi. Tum 
Martinus papa in Lateranensi synodo Secre- 
tario primo*. Nec eorum minuit fidem, quod 
ab nonnullis aliqua citantur ex Cyrilli 7/e- 
sauris, qui in vulgatis non comparent. Fuit 
enim opus illud a Cyrillo in eum finem, ut 
apparet, elueubratum ; ut esset velut promp- 
tuarium quoddam argumentorum, ae dispu- 
tationum | adversus hereticos, presertim 
Arianos, et Eunomianos. Ideo tum stylo, 
tum dispositione ae διασχευῇ, reliquorum est 
liber ille dissimilis, atque ut in loeis commu- 
nibus et γρηστομαθείαις usuvenit, eujusmodi 
opus istud est: multa identidem ab Cyrillo 
vel addita, vel detracta fuisse verisimile est : 
unde est exemplarium exorta varietas. Ex 
quo illud etiam accidit, ut aliqua sint in illo 
libro paululum ab iis diserepantia, quz alibi 
Cyrillus idem docuit : quod etiam in aliis, de 
quibus nemo quin germana sint dubitat, 
ejusdem inter se comparats operibus ani- 
madvertimus : ut non eodem sensu Seripturz 
loca quadam interpretatus sit. Exemplo sit 
loeus ille Joannis capite primo; Qu? post me 
venturus est, ante me factus est, quia prior me 
erat*. Quem in primo commentariorum 2n 
Joannem Cyrillus explicat sie, ut ante me 
factus est, significet dignitatis, fame, et no- 
minis antecessionem. At in dialogo de /ncar- 
natione, hanc interpretationem adulterinam, 
et imperitam nominat: ac de temporis, sive 
sternitatis, et originis prwrogaliva potius 
accipit. 

Pessime itaque ratiocinatur Anonymus, qui 
ex istiusmodi varietate enarrandarum Scerip- 


d lbid. Τῶν μὲν olclov ἀπέστη θελημάτων’ ἀποπλη- 
ροῖ δὲ τὸ τοῦ πατρός. 

e Joan. 1, 45. Ὃ ὀπίσω μοῦ ἐρχόμενος. ἔμπροσθέν 
βου γέγονεν" ὅτι πρῶτος μου ἦν. 


1 Act. xir, 99.— 2. Vide sup. lib. IV, can. v1. et seq.— 3 Apud Phot. cod. 130 et 229,--- 4 Tom. V Conc.— 5 Agatho act. 1v 


usd. Syn. Const.Imp.— 6 Tom. IV Conc, 
e] 


Librum 
Thesauro- 
rum false 

Cyrillo 

aljudicat 
Anonyinus, 


Chrestoma- 
thiis. 


Nulla in 
Cyrillo 
epugnan- 
tia in 
;ponendis 
eripturis. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. XIII. 15 


turarum, eontra operis illius Cyrilliani statum 
preescrihit : ut de ezeti ris armumentis ejusdem 
sigillatim mentionem non faciam, quz leviter 
perstringere satis habui *. 

VI. Quanquam illa, quam causatur iste, 
diversitas, ac repugnantia in exponendis 
Scripturis, nulla est revera iis quidem quae 
citavit in locis. Sed sola nebulonis istius hal- 
lucinatio fucum iis obduxit, inanemque spe- 
ciem, quam aperta veritatis luce discutiemus. 
Cyrillum aii in assertione, vel libro 7/hesau- 
rorum XN VII, hzc habere ; « Cum proficere 
dicitur Jesus, non sapientia in se profecit; 
qua sapientia est ; sed humanitas in sapientia 
profecit; paulatim per ipsam resplendens, 
atque apparens^.» Cum hace sententia pu- 
gnare dicit quod Cyrillus in homilia decima 
seplima , nempe Paschali, prodidit; non 
oportere dicere, profectum illum de humana 
intelligi natura. Verum nimis eursim, ac pre- 
propere Cyrilli posteriorem hunc percurrit 
loeum, aut temere ab alio sibi notatum arri- 
puit Anonymus. Nam profecto idem in 
paschali ista homilia, qui in. ZAesauri libro 
XX VIII, sensus est dicti illius Evangelici : ut 
ex ipsis homilise verbis constabit ; qua sunt 
hujusmodi: « Neque vero rursus illud stulte 
audeas dicere, hoc ipsum, proficere setate, et 
sapientia, et gratia, homini esse tribuendum. 
Hoe enim nihil, opinor, aliud est, nisi unum 
in duo Christum dividere. Verum, uti pro- 
xime dixi, qui ante secula filius exstitit , 
eumdem postremis seculi temporibus in Dei 
filium fuisse destinatum ; adeo ut carnis suce 
generationem ex dispensatione propriam fa- 
ceret sibi, ita qui genitoris est sapientia, 
tametsi omnino perfectus est, utpote Deus ; 
qua sunt humanitatis propria merito in se- 
metipsum, propter summam  unitiofem , 
assumpsit^. » Hie vero perspicue profectum 


& Cynnti. XXVIII 7165. Οὐχοῦν ὅταν προχόπτειν 
λέγηται, οὐχ ἣ σοφία χαθ᾽ ἑαυτὴν προέχοπτεν, ἢ σοφία 
ἐστίν: ἀλλ᾽ ἐν σοφίᾳ τὸ ἀνθρώπινον, καταδραχὺ διαλάμ- 
πον xot φαινόμενον δι’ αὐτῆς. 

b CyniLL. tom. V, par. 11. Μὴ δ᾽ αὖ ἐχεῖνο φληνά- 
φως τολμήσης εἰπεῖν, ὅτι τὸ προκόπτειν ἐν ἡλιχίᾳ τε, xod 
σοφία, χαὶ χάριτι τῷ ἀνθρώπῳ προσάψομεν. τοῦτο γὰρ 
οἶμαί ἐστιν ἕτερον οὐδὲν, ἢ διελεῖν εἰς δύο τὸν ἕνα Χρι- 
στὸν. ἀλλ᾽ ὥσπερ ἔφην ἀρτίως προαιώνιος ὧν ὁ υἱὸς, ἐν 
ἐσχάτοις τοῦ αἰώνος καιροῖς εἰς υἱὸν ὡρίσθαι λέγεται 
θεοῦ, τῆς ἰδίας σαρχὸς τὴν γέννησιν οἰχειούμενος οἴχονο- 
μιχῶς. οὕτω χαὶ ὑπάρχων σοφία τοῦ γεγεννηχότος, προ- 


* Anonymum hunc refellit etiam Raynaudus Erotema - 


illum human: nature tribuit ; ac Deo dun- 
taxat eatenus, quod qua sus carnis erant 
propria, tanquam sua recepit: quam pro- 
prietatum communionem nominant, cui sunt 
conseníanea qu: in libro Z/Aesaurorum docuit. 
Verum id unum cavet, uti consuevit Cyrillus, 
ne profectum istum, ut et ceeteras imbecilli- 
tates carnis proprias, sic assignemus homini, 
tanquam diviso, ae separato: ut a Deo pe- 
nitus abjudicemus: quemadmodum Nestorius 
opinabatur. Illud, inquam, sentire hoc loco 
Cyrillum evidens est ; ac mire occecatum et 
temerarium Anonymum fuisse, qui ex eo 
Thesauros non esse Cyrilii probare voluit, 
quod contraria doctrina esset horum alteri, 
quam in homilia Paschali tradidit. Quse si 
idonea visa est illi ratio, profecto, cum jam 
eamdem utrobique esse didicerit, mutabit 
sententiam, €t unius opus utrumque serip- 
toris esse non dubitabit. 

VII. Rursus, « Assertione, inquit. unde- 
cima, postquam posuisset in divinis naturam 
generantem, et naturam genitam, hee addit : 
Seriptura tribuit Patri quod major sit, ut 
gignentis, et ex eo geniti dualitas significetur. 
Quod paulo inferius explicat his verbis : 
JEqualis itaque ratione essenti: (nimirum 
specifiee) existens cum Patre filius, simi- 
lisque per omnia, majorem illum vocatSerip- 
tura, tanquam principio carentem : cum ipse 
Filius principium habeat, quatenus est ex 
Patre. At Cyrillus passim docet dialogis de 
Trinitate, et alibi, Filium essé sequalem 
Patri. » Hac Anonymus ; locus vero ille 
Cyrilli in undecimo libro ZAesaurorum sub 
initium occurrit. [In quo sane nihil est ab 
ezetera Cyrilli, et catholiea professione dis- 
crepans : si quis paululum antiquioris theo- 
logie degustarit, in qua Anonymus rudis 
adhue est et tyro. 


χόπτειν ἐν σοφίᾳ λέγεται, καί τοι παντέλειος ὧν ὡς θεὸς, 
τὰ τῆς ἀνθρωπότητος ἴδια, διὰ τὴν εἰς ἄχρον ἕνωσιν, εἰς 
ἑαυτὸν εἰχότως ἀναλαθών. 

€ CyniLL. lib. Il ZAesaur. ᾿Ἀκολουθοῦσα δὲ πάλιν 
τῇ καθ’ ἡμᾶς συνηθείᾳ τὸ μείζονα ἀποδίδωσι τῷ πατρὶ, 
ἵνα πανταχόθεν f, δυὰς xa τὸ ἐξ οὗ σημαίνηται: προσμαρ- 
τυρεῖ δὲ τὸ ἴσον, ἵνα μή τις περὶ τὴν οὐσίαν ἀνομοιότης 
νοῆται πατρὸς, χαὶ υἱοῦ. ἴσος τοιγαροῦν χατὰ τὸν τῆς 
οὐσίας λόγον ὑπάρχων ὃ υἱὸς τῷ πατρὶ, καὶ ὅμοιος χατὰ 
πάντα, μείζονα αὐτόν φησιν ὡς ἄναρχον, ἔχων ἀρχὴν 
χατὰ μόνον τὸ ἐξ οὗ. 


tum de bonis et malis libris. Cetera vide apud Fabricium 
Bibl. Grece t. VIII. 


Quomodo 
Pater major 
Filiodicatur 


76 


Majorem non esse Patrem filio natura, vel 
essentia, vel perfectiorem re ulla ; sed sequa- 
lem penitus: imo eumdem in iis omnibus, 
quz attributa vulgo et perfectiones in scholis 
appellantur, catholieze est dogma fidei; a 
quo nullus dissentit, nisi Arianus, et hare- 
licus. At vero si personalem proprietatem et 
relationem consideres ; complures antiquo- 
rum Patrum, qua Pater, non qua Deus est, 
majorem concesserunt esse Filio. Ita τοὶ 
pene omnes, Alexander cognominis urbis 
episcopus, et ejus successor Athanasius, Ba- 
silius, Gregorii ambo, Nazianzenus, et Nys- 
senus, Chrysostomus, Isidorus Pelusiota , 
Cyrillus Alexandrinus, Joannes Damascenus, 
et alii; tum vero Latini, ut Novatianus, Hi- 
larius, Sebadius, Marius Victorinus, Faus- 
tinus, Augustinus, quorum testimonia legi 
possunt in seeunudo nostro de Trinitate libro, 
in quo questionem illam accurate pertraeta- 
vimus. Omnes, inquam, illi Patre minorém 
se profiteri filium idcireo putant, quod a 
Patre genitus sit, non Pater ab ipso ; vel qua- 
tenus Pater ille est, hic Filius. Ex quo tamen 
nihil ad causam suam proficere possunt 
Ariani; cum nihilo majorem, aut perfee- 
tiorem, uti dixi, vel natura, vel qualitate 
ulla, absolutave proprietate Filio esse Patrem, 
iidem illi fateantur: sed salvam per omnia 
personarum qualitatem. esse. Quemadmo- 
dum etsi pater homo filio major sit, qua est 
pater, ejusdem tamen est cum filio substantize ; 
nec ob eam perfectior, aut major ; cum eadem 
sit in utroque species hominis. In sanctissima 
vero Trinitate multo id magis accidit, in qua 
non est personarum specie, sed numero una, 
et individua natura. 

Hiec sie intellexisset Anonymus , non se 
deridendum hae animadversione sua pra- 
buisset, ut quod in Zhesauris est Cyrilli de 
majore Patre, ac minore Filio secundum per- 
sonales proprietates, cum absoluta, et sim- 
plici equalitate pugnare crederet. 

VIL. Sed nee illud momenti est ullius, 
quod idem objicit; in Z'hesauris asseri, voces 
illas, qua de Christo dieuntur, dividi pro 
diversitate naturarum : in Anathematismis 
vero Cyrillum easdem voces nolle dividi. 
Etenim quod voves illas dividi Cyrillus vetat, 
id eo pertinet, ut non quasi diversis, et 
seorsim consistentibus naturis, hoc est nulla 


& CyniLL. 'Evórrt« δὲ θεότητος διὰ ταὐτότητος 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


substantiva copulatione junctis separatim tri- 
buantur, sed uni eidemque Christo, hoc est 
persone et hypostasi uni, qua in duabus na- 
turis subsistit, ae sua facit, sibique vindicat, 
quae sunt alterutrius propria, quam Cyrilli 
esse mentem accurate hucujusque demon- 
stravimus. 

Antequam vero ab hoc loco recedam, no- 
tanda est in Anonymo heretieo impie, ut 
cum Hilario loquar!, Aheb»tudrnis stultitia, qui 
Cyrilli locum, in quo cqvalem essentia scribit 
esse Patrem Filio, fceda interpretatione cor- 
rupit, obiter interjectis vocibus duabus (zi- 
mirum specifice) quasi :equalitas illa ratione 
essentice specifice sit in Deo : nec unara. nu- 
mero, individuamque naturam trium perso- 
narum Cyrillus agnoverit. Quam nos falsissi- 
mam esse calumniam supra, capite tertio 
demonstravimus?; ac nominatim ex illo ipso 
libro ZAesauri. undeeimo : in quo diserte 
« unitatem divinitaüs, et identitatem natu- 
ralem » exprimit ^. 

IX. Verum ad illa omnia Cyrilli loca, ex 
quibus demonstrari posset , duas ab ipso na- 
turas diversas in. Christo statui, generatim 
respondet Anonymus, idque variis modis. 
Primum, naturas vel considerari ante uni- 
tionem, vel post eam: priori modo, duas 
fateri Cyrillum naturas reipsa diversas ; 
posteriori, « unam tantummodo naturam filii 
Incarnati. » Quz responsio jam a nobis ex- 
torta est?, et explosa : ac duo pre oculis 
habenda semper exposuimus: alterum, Cy- 
rillam nunquam scripsisse, « ante unitionem 
duas esse naturas, post unitionem duntaxat 
unam, sed duas in unitione convenisse : post 
unitionem vero, nonnisi unam esse.» 86- 
cundum est, naturam illam, quam post uni- 
tionem nonnisi unam esse refert, non esse 
compositam, neque ex duabus coaluisse : sed 
ipsammet esse Verhi naturam, qua carnem 
suscepit. Itaque vacat illa compositae nature 
suspicio ex illis Cyrilli verbis temere conflata. 

Rursus alterum responsionis genus adhibet 
Anonymus : ut Cyrillus naturas duas post 
unitionem non reipsa, sed ratione, cogitatio- 
neque sola distinguat. Quod in capite nono 
potissimum refellimus*. Non enim de distine- 
lione, hoc est discrimine, ae differentia, quam 
essentialem. vocant, loquitur Cyrillus; sed de 
διαιρέσι, hoe est divisione, ac separatione, 


φυσιχῆς, ele. 


1 Lib, XIIL.—2 $ 7.— 3 Vide c. vit, vit et seq. et c. 1x, parag, 14,— 4 Parag. 11 et seq. 


Refelluntur 
Celera quae 
contra 
Cyrillum 
preseribit 
Anonymus. 


| 
| 


DE INCARNATIONE, 


quam sola ratione, et ἐπινοίᾳ constare non 
solus Cyrillus docuit: sed complures etiam 
veterum. Basilius certe in libro quarto ad- 
versus Eunomtum , locum illum pertractans, 
Dominus creavit me, asseril, generandi ver- 
bum, ad Dei filium referendum esse : creandi? 
vero ad eum, qui servi formam accepit. Tum 
addit: « In omnibus autem istis non duos 
dicimus, Deum separatim, et hominem sepa- 
ralim. Sed cogitatione naturam cujusque 
consideramus^. » Quibus aecurate consonat 
Cyrillus omnibus in locis, qua ad ejus cri- 
minationem addueuntur ab hereticis : :dque 
adeo in paschali homilia octava preclara 
quadam , et luculenia sententia declarat : 
quam hie describere latius esse arbitror. Ibi 
rationem reddit, cur Dei filius qua sunt ho- 
minis propria sibi tribuit, et assumit in sese ; 
ut cum ait fi/um hominis eo ascendere ubi erat 
prius! : atque ita disserit. « Quod enim inest 
ipsi seeundum naturam, proprie carni tri- 
buit, tanquam non diversus ab ea, quantum 
ad unitatem, qui est ex Incarnatione, per- 
tinet. Neque tamen que natura dissimilia 
Sunt, eo ipso, quod arctissime copulamus, 
idcirco tollimus ; aut negamus, propria ra- 
tione illum esse splendorem Patris : et alia 
ratione, carnem esse ortam ex terra ; sive 
perfeetum hominem. Verum licet ista se ha- 
bere sic agnoscimus, ae singularum rationem 
sola cogitatione dividimus, indivisa nihilo- 
minus unitate rursus illa inter se colliga- 
bimus ^, » 

Aptissime quoque ad eamdem mentem et 
sentenliam Proclus in epistola ad Armenos, 
Joannem ait, cum dixit, Verbum caro factum 
est, vocabulo isto γενέσθαι «individuam summae 
unitionis expressisse proprietatem. Ut enim 
monas in duas monades dividi non potest : 
qua enim ita dividitur, monas non est , sed 
binarius: sic unum unitione summa, non 
potest in duo dividi*. » 

Igitur quod Cyrillus passim scribit, natàras 
sola cogitatione dividi, non autem reipsa, hoc 


à, Basin. lV cont. Eun. Ἔν πᾶσι δὲ τούτοις ob 
δύο λέγομεν, θεὸν ἰδίᾳ, xai ἄνθρωπον ἰδίᾳ, εἷς γὰρ ἦν" 
ἀλλὰ xav! ἐπίνοιαν τὴν ἑχάστου φύσιν λογιζόμενοι. 

jl * ^ , ^ ^ , -— , 

b Cvm. To γὰρ ἐνὸν αὐτῷ κατὰ φύσιν τῇ ἰδίᾳ 
σαρχὶ περιτίθησιν, ὡς οὐχ ὧν ἕτερος παρ᾽ αὐτὴν, ὅσον εἰς 
ἑνότητα τὴν ἐχ τῆς οἰχονομίας: χαὶ οὔχ ἀναιρήσομεν διὰ 

τη [ i [ ρήσομ' 
τὸ εἰς ἄχρον ἑνοῦν τὰ ἀνόμοια χατὰ τὴν φύσιν, τὸ ὑπάρ- 
χειν μέντοι κατ᾽ ἴδιον λόγον τὸ ἀπαύγασμα τοῦ πατρὸς, 
ἕτερον δὲ πάλιν τὸ ἀπὸ γῆς σαρχίον, ἤτοι τελείως τὸν 


4 Joan. v1, 62, 


LIB. VI, CAP. XIII. Ti 


ipsum est quod Basilius, et Proclus, czxeterique 
omnes asserunt, non in re illarum esse sepa- 
rationem ; ita ut duo seorsim coh:zrentia, et 
consistentia dici queant: sed in sola mentis 
cogitatione versari. 

X. Atenim « si Cyrillus alicubi ponat diffe- 
rentiam realem naturarum, ait Anonymus, 
tune intelligit naturas differre in esse rei, aut 
entis, non tamen in esse nature ; id est, divi- 
nitatem , et humanitatem in Christo esse 
quidem duas entitates, sed concurrentes ad 
constitutionem unius nalura, et unius prin- 
cipii formalis operationum ; eo modo quo 
auima, et corpus sunt du: concurrentes ad 
constitutionem unius naturae humana. » 

Hae spuree, putideque concepta sententia 
falsam habet Cyrilli eriminationem. Naturas 
integras, perfectasque duas Cyrillus attribuit 
Christo ad unam concurrentes personam 
constituendam, unumve Christum : ut supra 
hoe ipso in libro, et superiore demonstra- 
vimus. Quid sibi vult autem, hae barbarie sua, 
naturas differre in esse rei , aut entis, non in 
natur? An non nature ipse, res sunt, et 
sub entis genere censentur? Certe anima et 
corpus, et res, et entia sunt, et naturz: sed 
non usquequaque perfecte. Ideo in unius 
perfectae compositionem veniunt : quod idem 
in humana, divinaque natura non accidit. 
Sunt enim ambe perfecte ἢ nec alterius 
partes ex sese, ob idque nulla ex iis com- 


poni per se natura potest; ut superius osten- 
dimus. 


ἄνθρωπον. ἀλλὰ xa t οὕτω ταῦτα διεγνωχότες, xal μόναι 
διελόντες ταῖς ἐννοίαις τὸν ἐφ᾽ ἑχάστῳ λόγον, ἀδιαστάτῳ 
πάλιν ἑνότητι περισφίγξομεν. 

€ PnocL. Διὰ μὲν γὰρ τοῦ ἐγένετο, τὸ ἀδιαίρετον τῆς 
ἄχρας ἑνώσεως ὃ Εὐαγγελιστὴς ὑπαινίττεται. ὥσπερ γὰρ 
ἣ μονὰς οὐχ ἂν τμηθείη εἰς μονάδας δύο" ἣ γὰρ εἰς ταῦτα 
διαιρουμένη ox ἂν εἴη μονὰς, ἀλλὰ δυάς" οὕτω τὸ Bv 
χατὰ τὴν ἄχραν ἕνωσιν οὐχ ἂν διαιρεθείη εἰς δύο. 


Futilis 
ohjectio pro 
Cyrillo ab 
Anonymo 
proposita. 


CAPUT XIV. 


Pergitur. in. Cyrilli et. Athanasii defensione. 
1. Futilis objectio pro Cyrillo ab Anonymo 
proposita. Apollinaris. inconstantia. 2. [n 
Athanasium conjectee calumnice ex. pseude- 
pigraphis illius. libris refutantur. 3. De 
fragmentis ejusdem. 4. Apollinaris, et Euty- 
chis heresis falso. Athanas?o impingitur ab 
Anonyma, ea supposititüis illius libris.5. Tum 
ex veris, et germanis. 6. Ostenditur Athanasüt 
recta, et catholica de Incarnatione sententia, 
prolatis quibusdam ex eo. testimoniis. 8. Tri- 
theitarum heresis falso itidem Athanasio 
tributa repellitur. 9. Dialogos de Trinitate 
a Beza primum editos sub Athanasii nomine, 
non ejus esse, sed. Maximi Grecos asserere, 
ex quibus nomine Athanasii citatis refellitur 
Anonymus. 


I. Quo longius in disputando progreditur 
Anonymus, eo et insania majore, insolen- 
tiaque przceps agitur ; et futilioribus, atque 
imbecillioribus machinis pro scelere, ae men- 
dacio contra veritatem obnititur. Tria sunt 
reliqua pro Cyrillo, qua sibi opponit argu- 
menta, quasi ab Catholicis allata; in quibus 
diluendis insigniter se impium , ineptumque 
demonstrat. 

Objicere ait Cyrilli defensores, non hune 
posse dici Apollinaristam, vel Eutychiane 
auctorem haeresis, eo quod ambo isti Chri- 
stum putarunt unius nature fuisse simplicis: 
Cyrillus vero « unam esse naturam arbitratus 
est compositam ex Verbo et humanitate, 
equivalentem uni person: ex duabus personis 
compositae. » Itane defensor hoc Cyrilli quis- 
quam sanus homo, et catholicus dixit, aut 
peeudi isti dissolvendum opposuit? Adeone 
perfrietee frontis erat cum illa scriberet, aut 
similes sui putabat mortales reliquos, ut id 
vel non intellecturos, vel dissimulaturos cre- 
deret, quod pro certa, et confessa Cyrilli sen- 
lentia tam falso, quam imperite tanquam 
aliud agens obtrusit; Cyrillum unam Christo 
affinxisse naturam compositam ex Verbo et 
humanitate? Quis hoe illi concesserit ? Certe 
pluribus et invictis argumentis, ae testimoniis 
ejusdem Cyrilli,calumniosum hoc mendacium 
elisimus capite preserlim sexto libri hujus, 
et alibi sepius. Ecquod vero portentum istud 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


est, naturam illam compositam «quivalentem 
unt persone? ex Cyrilli opinione constitutam 
fuisse? Undenam tale commentum, aut 
quibus ex Cyrilli verbis probabili iste ratione 
confecit? Quid est aulem, maturam compo- 
sitam cquivalere uni persont ? Doceat nos si 
potest. 

Cseterum quod ad Apollinarem , ejusque 
multiplicem, ac minime sibi constantem ha- 
resin attinet, non hie agam pluribus. Nihil 
enim ad ea possum addere, quie in primo 
libro, capite sexto de eo diximus. Ex quibus 
intelliges omnia illa, quas sensisse ipsum 
temere infieiatur Anonymus, revera docuisse, 
dum alias alia, et eum prioribus posteriora 
pugnantia tueretur. Ita et unam Christi natu- 
ram, ae simplicem posuit; cum videlicet divi- 
nitatem ipsam in earnem transisse diceret ; 
aul specie sola carnem circumtulisse Domi- 
num ; et Incarnationem reipsa tolleret, larva 
quadam ejus, et imagine contentus. Interdum 
naturam eamdem unam compositam asse- 
rebat ex Deo, et carue sola. Quippe animam 
primo, deinde solam human: nature mentem 
abstulit: quantumvis id neget Anonymus. 
Cujus impudentem ac ridiculam confidentiam 
quis non miretur? Nam et Gregorium ipsum 
Nazianzenum Apollinari ait imposuisse, hoc 
est falso calumniatum esse, ut eum assereret 
patibilem Verbi divinitatem esse voluisse. 
De quo, ut et ewteris, qua ad hsresim 
illius spectant, relege quz ibi copiose disse- 
ruimus. 

II. Mox vero in Athanasium sacrilegi styli 
sui pus ac venenum convertit. Etenim o/jec- 
tionem tertiam, quam ab Cyrilli patronis 
intentariait, hunc in modum exponit: « Cyril- 
lus passim profitetur se velle sequi doctrinam 
Athanasii decessoris sui, et varia loca ex ejus 
scriptis citat ad confirmationem suorum 
dogmatum. Athanasium autem fuisse ortho- 
doxum in articulo de Inearnatione nemo hac- 
tenus dubitavit. » Hinc igitur consequens est, 
Cyrillum quoque ab suspicione haeresis illius 
alienum esse. Jam ut Athanasium de Inear- 
natione probet non male sensisse, meras pro- 
fert argumentorum nugas, et quisquilias : ut 
ex eorum, qua pro illo dicuntur, infirmitate, 
et videlicet respondendi ad ea faeilitate Atha- 
nasii causa labefactetur. Quod illepidum, et 
puerile non vafri hominis artificium habet 
quiedam aspersa semina virulente crimina- 
lionis; propter quz» non omnino, ut alioqui 
merebatur, przetermittendum videtur. Atha- 
nasium itaque de Incarnatione ut Catholico 


A pollinari 
inconstan 
tia. 


In Atban 
sium 

sacrileg 
styli p 
conver 
Anonym 


0ca quae 
adducit 


opusculis 
spuriis 
rom pta. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. XIV. 


dienum erat existimasse videri ait ex opus- 
culis quibusdarn illius inscriptis nomine, que 
inter rejieula tomi secundi edita leguntur. 
Sed ea non esse Athanasii, verum 'Theodoretü, 
postea confirmat; idque se didicisse ait ab 
nescio quo simili sui, et impuro, ac nefario 
perinde homine, « qui primus, inquit, inno- 
centiam Nestorii, et fabulam Cyrilli detexit, 
et historiam hae de re propediem in lucem 
edendam composuit. » Profecto quisquis ille 
est, non magni pretii homo est, nec valde 
pertimescendus, si non magis, quam ante- 
ambulo, et laternarius iste illius Anonymus, 
ab eruditione ac judicio paratus ad hanc cau- 
sam accesserit. 

Nam quid hoc sycophanta fieri potest inep- 
tius? Athanasii rectam sinceramque tidem ut 
ex eorum persona, quibus eum ludicrum et 
joeulare sibi prelium fingit, approbet, eos 
illius libros affert in medium, quos subinde 
Athanasiü non esse germanos asseverat. 
Quorsum igitur ex illis testimonia repetebat? 
eur alios omittebat certos et indubitatos ejus- 
dem auctoris libros; in quibus longe sunt 
firmiora, et expressiora duarum in Christo 
naturarum vestigia? Non enim que citavit 
ille, ab Athanasii defensoribus vel omnino 
prolata, vel sola ad catholicam hujus 
adstruendam fidem commemorata, objectaque 
sibi loca proposuit : sed de industria, solidio- 
ribus ae certioribus dissimulatis (si quem 
tamen usum doctrine istius habet) ea sola 
retulit, qu& se statim prompta, et plausibili 
exceptione posse sciret eludere. 

HI. Verum ut has insulsi capitis delicias 
brevi sermone discutiam : non nego Athanasii 
nequaquam esse opuscula ista, qui in tomo 
secundo operum illius edita sunt!: quaque 
Theodoreto Photius adscribit; ut jamdudum 
doeti homines animadverterunt, antequam 
iste prodiret; et vel tacenlibus ommibus, 
stylus ipse satis arguit. At vero quod Atha- 
nasium eumdem videri potius personas duas 
eum naturis totidem agnovisse, quam natu- 
ram unicam, tanquam ab adversariis objec- 
tum, opponit sibi, hoe et vanissimum est, et 
ejusdemmodi, quibus prius illud, argumentis, 
hoe est levibus, et languidis innititur. Epis- 
tola?, que Athanasii nomen przefert, ad Libe- 
rium inter spurias lucubrationes recenseri 
debet; uti et Liberii ad Athanasium, quod 
recte Bellarminus animadvertit. Qui et de 
E'xpositione fidei ejusdem dubitavit: de qua 


1 Tom. II Atb.—2 Tom, I Ath.— 3 Lib. XI, c. n.— 4 Cap. ix. 


19 


libro sequente capite duodecimo dicendum 
erit. Fragmenta porro illa ex epistola Atha- 
nasii ad Antiochenos, ad Facundo descripta?, 
utrum germana sint, non temere dixerim. 
Certe qua exstatillius ad. Antiochenos epistola 
synodica, de qua nemo dubitat quin genuina 
sit, ea fragmenta non habet. Neque vero, 
eujuseumque tandem ea sint, excusari non 
possunt, commodeque sie aceipi, ut ab omni 
vacent haeresis suspicione. Nam persone 
nomen interdum aliud signifieat, quam quod 
vulgo illi subjicitur. Non enim pro eo sumi- 
tur, quod suppositum, et subsistentiam, ac 
subinde ὑπόστασιν appellarunt, qua ratione 
persons ires divine numerantur, et unus- 
quisque homo, vel Angelus persona dicitur. 
Sed nonnunquam certam potius substantize 
conditionem, et qualitatem indicat; vel qua- 
litatum potius complexionem, et quasi col- 
lectam summam: quse in una hypostasi 
potest esse multiplex: ideoque person: plures 
in eodem supposito inesse possunt. Ut cum 
idem homo personas sapientis, aut regis, aut 
servi agere, ac sustinere dicitur : Sie et Chri- 
stus ex persona hominis, vel Dei facere quip- 
piam vel loqui. De quibus vide qua: in quarto 
de Trinitate ex antiquis adnotavi*. Talia sunt 
illa, qua ex Athanasio Facundus refert, ubi 
« duas personas de Domino inveniri ait: et 
duas personas in Christo significari, » quem- 
admodum et Ambrosius locutus est in secundo 
libro de fide, capite quarto. 

IV. Sequitur apud Anonymum callidum 
magis, atque audax facinus; et in Athana- 
sium impotens, et inconsultus furor. Hunc 
enim, perinde ac Cyrillum, in Apollinaris, et 
Eutychis heresim compellit: ut similiter 
atque iste, naturam unicam, et ut Monothe- 
letze, operationem unam in Christo statuerit. 
Quod utique crimen, quia παράδοξον, et incre- 
dibile est de tanto viro, nisi invictis ratio- 
nibus , et manifestissimis testimoniis appro- 
betur, extremae stoliditatis, et attonitze 
eujusdam vecordic aceusatori affert infamiam. 
Atqui sunt ejusmodi Athanasii loca illa, ut 
partim de spuriis, et nomen illius ementitis 
libris petita sint: partim nihil ad rem faciant: 
partim denique naturarum duarum in Christo 
discrimen affirment : nedum,quod Anonymus 
imperite credit, uni ac singulari faveant. 
Quod si demonstrari potest, quid aliud, quam 
risu, et contemptu languorem ae veternum 
impudentissimi calumniatoris ulciscemur? 


Ex iisdem 
spuriis 
Apollinaris 
et Eutyche- 
tis hiresis 
false 
Athanasio 
imposita, 


Recta 
Athanasii 
de Incarna- 
tione 
sententia 
demonstra- 
tur. 


Deivirilem. 


80 


Primus, ac secundus locus, quem ex Atha- 
nasii libris depromit, non est hujus proprius, 
aec germanus. Siquidem ille ex fragmento 
quodam sumptus est!; quod etsi Athanasio 
tribuitur, non tamen ipsius est. Quo in frag- 
mento sententia ila continetur ab Cyrillo 
usurpata saepius, et tantis clamoribus, ac con- 
tentionibus excepta: in qua naturam esse 
unam asserit post unitionem , Incarnati Dei 
verbi: de qua in libro quarto fuse disserui- 
mus; et oslendimus?, ex anliquorum con- 
sensu, Apollinaris esse, non Athanasii frag- 
mentum istud. Idem de posteriore loco 
judicium est, et epistola ad Jovianum*, unde 
est excerptus: quam non esse Athanasii per- 
spicuum est. Porro sententia illa, quz utro- 
bique continetur, de una Verbi incarnata 
natura, ob quam reum facit Anonymus. Atha- 
nasium Apollinaristarum hzeresis, nihil habet 
reprehensione, veltali suspicione dignum: 
ut in eodem quarto libro, et alibi sepe demon- 
stravimus : neque Dioscorus, aut Eutyches ob 
eam damnati sunt in Chalcedonensi concilio. 
Sed quod naturam illam unicam, Christi esse 
dicerent, ex ambabus confusam, aut compo- 
sitam : non autem divinam ipsius Verbi, eum 
adjuncta sibi humana, sine alterutrius jactura, 
vel imminutione, in una persons proprietate 
cohasrentem. 

V. Csetera veri Athanasii testimonia, quae 
ad unam convincendam naturam ex mente 
Athanasii profert Anonymus, uniusmodi fere 
sunt: et hoc ipsum docent, quod Ecclesia 
catholica , ex cecumenicorum decretis conci- 
liorum, et Grecorum Latinorumque Patrum 
conspirantibus sententiis constanter profite- 
tur; ita naturas duas in Christo inter se esse 
conjunctas, ut unus ex illis efficiatur Deus et 
homo Christus; ac {185 propria sunt unius, 
alteri tribuantur, propter communicationem , 
quam vocant, proprietatum : tum ut com- 
munes perinde sint ambarum operationes, et 
affectiones. Ex quibus alia jam in superio- 
ribus libris exposita sunt: alia postmodum 
explieabuntur : maxime de operatione, quam 
θεανδριχὴν appellant. Quare tota illa Scriptoris 
anonymi querela de Athanasio ex inscitia, et 
haretica perfidia manavit, qua hoe ei per- 
suasit, falsam esse damnandamque tum natu- 


α τη. Θεὸς àv ἴδιον ἔσχε σῶμα, χαὶ τούτῳ χρώμε- 
νος ὀργάνῳ ἄνθρωπος γέγονε δι᾿ ἡμᾶς. 
b lbid. Εἰ γὰρ τὰ τῆς θεότητος τοῦ λόγου ἔργα μή 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


rarum in se invicem commeationem, ac 
περιχώρησιν. tum ἰδιωμάτων χοινωνίαν, et alia ejus 
ceneris: de quibus nonnulla hoc etiam in 
libro dicenda nohis erunt postea. 

At vero iisdem illis ex locis naturarum 
duarum differentiam adstrui, non autem 
singularem aliquam, et compositam, ut 
temere, inconsiderateque jactat Anonymus, 
perspieue cognoscet, si quis omnia singil- 
latim notare, et excutere voluerit. Quippe 
Verbum ipsum, et assumptam carnem a se 
mutuo distinguunt. Ut eum in oratione quarta 
« Deum asserit proprium quoddam sumpsisse 
corpus, idque tanquam instrumentum adhi- 
buisse". » Et paulo post, « Nisi enim opera 
deitatis Verbi per corpus faeta essent, nun- 
quam homo deifieatus esset. Ac rursus, nisi 
qua sunt propria carnis, Verbi esse dicerentur, 
nunquam omnino liberatus ab illis esset 
homo^. » Hzc, et hujus generis reliqua, quae 
ex Aíhanasio descripsit Anonymus, non 
obscure naturarum duarum in Christo diffe- 
rentiam arguunt. Nisi enim ditferrent, non 
esset una instrumentum alterius. Tum quod 
unius opera imputari scribitalteri, tantumdem 
adstruit. Non enim sic intelligenda est opera- 
tionum illa communio, ut sit una tantum 
ambarum operalio: sed ut propter ἰδιωμάτων 
ἀντίδοσιν, quae privatim unius sunt, et secun- 
dum eam, vel ex ea geruntur, etiam alteri 
tribuantur, quod suo loco declarabitur. 
Quamobrem supervaeanea, et inutili opera 
tot illa congessit Anonymus Athanasii loca, 
ut ex eo, quod mutuam proprietatum, et ope- 
rationum communionem utrique nature in 
ilis asseruit, colligeret, unam ab Athanasio 
naturam in Christo fuisse constitutam. Atqui 
ut est Anonymi de sanctissimo illo Patre falsa 
suspicio, non esset consequens unam tantum- 
modo esse duarum naturarum actionem, si 
ex utraque composita una natura fieret, 
quemadmodum ex anima et corpore una 
existit hominis natura. Nam et anima pro- 
prias habet actiones, quas separatim exercet a 
corpore : nee tamen ideirco non est una qua- 
dam hominis ex ambabus conflata natura. 
Itaque si quid recte concludere vellet Ano- 
nymus, oporteret non ex duabus in substantia, 
proprietateque sua manentibus unam com- 


διὰ τοῦ σώματος ἐγίνετο, οὐχ ἂν ἐθεοποιήθη ὁ ἄνθρωπος. 
χαὶ πάλιν εἰ τὰ ἴδια τῆς σαρχὸς οὐχ ἐλέγετο τοῦ λόγου, 
οὐχ ἂν ἠλευθερώθη παντελῶς ἀπὸ τούτων ἀνθρώπος. 


1 Tom. II Ath, — 2 Cap. v et seq.— 3 Ib. c. v, parag. 7.— 4 Ath. t. IH. 


Circumin- 
cessionem 
tum 
communica- 
tionem 
idiomatum., 


Idiomatum 
communicd:- 
tionem. 


| 
| 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. XIV. 81 


poni; sed ambas inter se pereunte alterutra, 
vel neutra remanente, sed in tertiam aliquam 
degenerante, misceri, atque confundi. Sed 
haec suo, uti dixi, loco reservanda sunt. 

VI. Nunc ad purgandum, et ab Anonymi 
calumnia liberandum Athanasium nonnulla 
ex eo testimonia proferam, quibus appareat, 
Christum revera ex duabusconstantem naturis 
pie ac catholice illum agnoscere, nec affinem 
esse illi heresi, quam ei temere, et immerito 
Anonymus affingit. 

Inter has Athanasii sententias, primo loco 
memoranda sunt ille, in quibus Christum 
Dominum affirmat Deum esse verum, ac 
verum pariter hominem. Ut in libro de /ncar- 
natione scribit, ideo Verbum hominem esse 
factum, « ut homines ipsum intuentes, ex 
admirabilibus ejus operibus persuaderent 
sibi non eum esse duntaxat hominem, sed 
etiam Deum, et veri Dei Verbum , ac sapien- 
liam, » Et postea : « Quemadmodum, inquit, 
qua minime aspectabilis est, ex creationis 
operibus cognoscitur: sic homo factus, et in 
corpus receptus, ex operibus dignoscei potest, 
Dei esse virtus, et Verbum, non homo 
(simplex) qui hee operetur^. » Idem etiam 
in oratione quarta, « exiis, quee Verbum per 
instrumentum corporis sui divine gessit, aut 
dixit, cognoscere nos ait, ipsum eum Deus sit, 
talia facere; ac rursus, cum viderimus euin- 
dem humano more loqui, ac pati, non eum 
nescituros nos carne suscepta hominem esse 
factum^. » Hoe ipsum passim Athanasius 
significat. Est autem hie locus ad demon- 
strandam naturarum differentiam , et unius 
composite nature amovendam suspicionem 
apprime notandus. Nam, ut supra non semel 
animadvertimus, quando ex duabus naturis 


α AxHAN. Καὶ λοιπὸν ἐχείνους ὡς ἄνθρωπον αὐτὸν 
δρῶντας, δι᾿ ὧν ἐργάζεται ἔργον, πείσῃ μὴ εἶναι ἑαυτὸν 
ἄνθρωπον μόνον, ἀλλὰ χαὶ θεὸν, καὶ θεοῦ ἀληθινοῦ λόγον 
χαὶ σοφίαν. 

b lbid. Ὡς γὰρ ἀόρατος ὧν, ἀπὸ τῶν τῆς κτίσεως 
ἔργων γινώσχεται. οὕτως ἄνθρωπος γενόμενος, χαὶ ἐν 
σώματι χωρούμενος, ἐκ τῶν ἔργων ἂν γνωσθείη, ὅτι οὐχ 
ἄνθρωπος, ἀλλὰ θεοῦ δύναμις, χαὶ λόγος ἐστὶν ὁ ταῦτα 
ἐργαζόμενος. 

€ ATH. Or. 1v. Ταῦτα ἀναγχαίως προεζητήσαμεν, ἵνα 
ἐὰν ἴδωμεν αὐτὸν OU ὀργάνου τοῦ ἰδίου σώματος θεϊχῶς 
πράττοντά τι, ἢ λέγοντα, γινώσχωμεν, ὅτι θεὸς ὧν, 
ταῦτα ἐργάζεται" καὶ πάλιν ἐὰν ἴδωμεν αὐτὸν ἀνθρωπίνως 
λαλοῦντα, ἢ πάσχοντα, μὴ ἀγνοῶμεν ὅτι σάρχα φορῶν 
ἄνθρωπος. 


4 Vide hoc ipso lib. c. vr, parag.3. 
Tox. VI. 


una quaedam tertia componitur, neque partes 
inter se propria nomina communicant ; neque 
totum appellationem capit singularum par- 
tium. Non enim anima corpus!, vel corpus 
anima dicitur: nec homo proprie vocatur 
corpus, vel anima. 

Deinde Christum alibi dicit utrumque intel- 
ligi, Deum videlicet, et hominem: ac Verbum 
carni esse copulatum : neque, ut Samosateni 
discipuli nugantur?^, a se invicem duo illa 
separari, Verbum et hominem. Quod ipsum 
subinde repetit; « Christum , inquam, pie 
intelligi utrumque^: quamvis ab alterutro 
nonnunquam Scriptura nomen illi tribuat : 
ut cum hominem eum vocat ; ac vicissim ab 
divina natura nuncupet, et hujus ei propria 
duntaxat accommodet, quod non sie est acci- 
piendum, « tanquam hypostasim divini Verbi 
ab homine disjungat, qui ex Maria suinpsit 
iniGum f. » 

VII. Ad hec in epistola ad Antiochenses, 
quam ex Alexandrina synodo scripsit; « Cum 
revera Dei esset filius, inquit, factus est etiam 
hominis filius : et cum unigenitus esset Dei 
filius, idem et primogenitus factus est in mul- 
tis fratribus. Ideo non alter quidem erat, qui 
anie Abrahamum fuit Dei filius; alter vero, 
qui post Abrahamum exstitit : nec alter ille, 
qui Lazarum excitavit; alter, qui de illo sus- 
citatus est : sed idem plane erat : humano 
quidem more dicens; ubi Lazarus jacet? di- 
vino autem, hune a morte suscitans ?. » Quis 
non istis in verbis naturam utramque per- 
fectam, hoc est Deum simul, et hominem 
animadvertit? Hoe vero posito, ruit illud 
Anonymi figmentum, ac somnium natur: 
unius composite. 

Sic in perbrevi tractatu de Incarnatione 


d ATHAN. Χριστὸς γὰρ τὸ συναμφότερον νοεῖται, 

e Id. Χριστὸς τοιγαροῦν τὸ συναμφότερον εὐσεδῶς 
νοείσθω. 

f lbid. Οὐ τὴν ὑπόστασιν χωρίζων τοῦ θεοῦ λόγου 
ἀπὸ vou ἐχ Μαρίας ἀνθρώπου. 

g Αιμαν. Υἱός τε ὧν ἀληθῶς τοῦ θεοῦ, γέγονε xol 
υἱὸς ἀνθρώπου, xal μονογενὴς ὧν υἱὸς τοῦ θεοῦ, γέγονεν 
6 αὐτὸς xal πρωτότοχος ἐν πολλοῖς ἀδελφοῖς" διὸ οὐθ᾽ 
ἕτερος μὲν ἦν ὃ πρὸ τοῦ ᾿Αὐραὰμ. υἱὸς τοῦ θεοῦ, ἕτερος 
δὲ ὃ μετ᾽ ᾿Λόραὰμ,, οὐδ᾽ ἕτερος ἦν τὸν Λάζαρον ἐγείρας, 
ἕτερος δὲ ὃ πυνθανόμενος περὶ αὐτοῦ, ἀλλ᾽ ὁ αὐτὸς ἦν 
ἀνθρωπίνως μὲν λέγων, ποῦ Λάζαρος χεῖται, θεϊχῶς δὲ 
τοῦτον ἀνεγείρων. 


Impatibile et 
immutabile. 


Tritheita- 
rum heresis 
false Atha- 

nasio 
tributa. 


δῶ 


Verbi Dei, ex illis Christi sermonibus, qui- 
bus humana de se, ae divina pariter enuntiat, 
« significari ait divinitatem ipsius; ita ut mi- 
nime hoc evertat; assumptam ab illo fuisse 
carnem; sed ut constet potius, eum carni 
fuisse copulatum ^. » Mox illud Apostoli *, 
In. similitudinem hominum factus, et. habitu 
inventus ut homo, enarrat sic; «ut quemad- 
modum homo una est persona, et unum 
animal e spiritu et carne : sic instar illius 
Christus sit unus, et una persona. » Non na- 
turam dicit unam esse Christum : quod pro- 
fecto diceret, si ita sentiret. Erat enim oppor- 
tunissimus iste ilius dicendi loeus. Cum 
autem personam unam esse scripserit; os- 
tendit quatenus similitudinis ratio constet 
inter Christum et hominem, utrumque to- 
tum, et compositum : sed illum ejusmodi, ut 
ex duabus naturis persona una, non natura 
coaleseat : hune vero talem, ut natura simul 
et persona una ex ambabus existat. Quae 
Athanasii sententia falsam illam Anonymi 
rationem prorsus elidit^; qui ex trita illa, et 
vulgata comparatione hominis ex anima et 
eorpore eonílati, eum Christo ex Verbo et 
humana natura composito, Cyrillum calum- 
niose traduxit antea, ut nune Athanasium 
eriminatur; tanquam naturam unam in 
Cliristo compositam inesse putent. Vide ejus- 
dem Athanasii sermonem de salutari adventu 
Jesu Christi : cujus initio naturarum duarum 
proprietates integras manere "post conjunc- 
tionem docet : eteumdem Christum utrasque 
capere, et ab illis denominari. Hoe autem de 
una composita natura diei non potest; uti 
sepe demonstravimus ?. Sic in libro de In- 
carnatione Christi naturas duas neque διαιρεῖν; 
id est dividere, ac separare permittit, et ta- 
men distinetas esse defendit, dum sua cuiqué 
tribuit, carni passionem, divinitati τὸ ἀπαθὲς, 
χαὶ ἄτρεπτον. 

VIII. Neque vero Apollinaris tantum hze- 
resim Athanasio affingit Anonymus, sed 
eliam Tritheitarum; tamquam naturas tres, 
sive substantias singulares in Trinitate po- 
suerit. Quid fanatico isto, ae lucumone facias, 
qui Athanasium Ariane perfidie, aut non 
multum dissimilis insimulare est ausus? An 
quisquam veterum ab ista peste alienior un- 


α ATHAN. Σαφῶς διὰ τούτων ἐχδιδάσχων ἡμᾶς τὴν θεό- 
τητα τὴν ἑαυτοῦ, οὐχ ἀναιρῶν τὸ χατὰ σάρκα προσειλη- 
φέναι: ἀλλ᾽ ἑνῶν ἑαυτὸν πρὸς τὴν σάρκα. ἐπειδὴ κατὰ 
Παῦλον, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρῴπων γέγονε , χαὶ σχήματι 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


quam extitit prestante illo viro, et Magni, 
quod consensu omnium est assecutus, cogno- 
mento dignissimo? Quibus áutem argumentis 
tam enormem tamque incredibilem syeophan- 
tiam vel sibi persuasit, vel Christiano orbi 
probare se posse confidit? Prorsus auctoris 
indoli, et ingenio consentaneis : hoe est inep- 
tis, et ridiculis, « Cum, inquit, Athanasius 
ponat in Trinitate tres hypostases, ponere 
etiam videtur tres naturas, seu substantias 
singulares. » Ubinam autem tres hypostases 
posuit? In Symbolo, ait, quod Athanasii 
dicitur. Ibi enim ita scriptum est ; Unum esse 
Christum , «on confusione substantie , sed 
unitate personarum. Ita enim Greece scriptum 
est, ἀλλ᾽ ἑνότητι ὑποστάσεων. Ubi ὑπόστασις pro na- 
tura sumitur; ut solet Athanasius, Alexan- 
drinorum more. Quare cum aliam esse hy- 
postasim Patris, aliam Filii, aliam Spiritus 
saneti esse dixerit paulo antea, intelligendce 
sunt ex ejus mente, nature tres in Trinitate. 
Verum symbolum illud, quod Latine primum 
ab auctore seriptum esse certissimum est, 
non hypostases habet, sed personas. Quam 
vocem quisquis ille est, qui Greece illud red- 
didit, in ὑπόστασιν convertit, eam vocabuli 
hujus significantiam persecutus, non quse 
Athanasio, et antiquioribus usitata fuerat : 
sed quz post Basilium deinceps consuetudine 
recepta fuit, ut personam exprimeret. Quod 
autem de Christo subjecit, unum esse uni- 
tate hypostaseon mendosum est, et ex Latino 
castigandum, quod habet personc. Id autem 
Grece sit oportet τῆς ὑποστάσεως. Ex quo plum- 
beus apparet Anonymi stupor : qui non ani- 
madvertit primum Latine fuisse conceptum 
illud symbolum : deinde ὑποστάσεις ibi pro 
persona sumi. Siquidem initio dixerat ; neque 
confundendas esse personas; neque substan- 
tiam separandam. Greece pro personis πρόσωπα 
pro substantia, sive natura aut essentia, οὐσία 
legitur. Unde duo colliguntur : alterum, In- 
terpretem. Grzecum . personas, sive πρόσωπα, et 
ὑπόστασις promiscue accepisse. Quippe quod 
scripserat non esse confundenda πρόσωπα, id 
stafim explicans, ait; aliam esse ὑπόστασιν 
Patris, aliam Filii, ete. Alterum οὐσίαν non 
signifieare hypostasim, sed naturam, vel 
substantiam ; hoc est divinitatem, Siquidem 


εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος" ὃ δὲ ἄνθρωπος ἕν πρόσωπον; xal 
ζῶον ἕν, ἀπό τε πνεύματος, xal σαρχός. χατὰ δὲ τὸ 
ὁμοίωμα αὐτοῦ νοητέον τὸν Χριστὸν ἕνα, καὶ οὗ δύο 
πρόσωπα. 


4 Phil. τι, 7.— 2 Vide supra c. virr, $ 2 et 804.--- 3 Ath. de Inc. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. XIV. 83 


paulo post quod οὐσίαν dividi vetuerat expo- 
nit sic : « Sed Patris. et Filii, et Spiritus 
sancti una est divinitas ; cum tres hypostases 
esse dixisset, hoe est aliam Patris, aliam 
Filii, aliam Spiritus sancti. » Non igitur ὑπόσ- 
7291» pra οὐσίᾳ Grace loquens symbolum 
usurpavit. 

IX. Par Anonymi est ἀχρισία, dum Athana- 
sio invidiam facit hzeresis nefanda, ex dialo- 
gis de Trinitate, qui a Theodoro Beza primum 
editi sunt sub illius nomine. Sed Athanasii 
non esse nemo dubitet qui et illos legerit, et 
in hoc ipsum doctrinze paululum, ac judicii 
contulerit. Grzeci plerique Maximo monacho, 
et martyri tribuunt, ut alias observavimus ἡ. 
At Beza « nihil habere putat Athanasii no- 
mine vel indignum, vel temporibus non con- 
gruens. » Sed fallitur : ae vel eo ipso con- 
vinei potest, de quo hie agitur; quod de 
ὑποστάσει et οὐσίᾳ non veri Athanasii more 
sentit, ac loquitur *. 

In quo mirus est Anonymi veternus, et 
acrioribus, quam verba nostra sunt, remediis 
excitandus. Qui ex dialogo primo pseudepi- 
grapho Athanasii idipsum, quod instituerat, 
clarius demonstrare. volens | sanctissimum 
hune virum naturas ires, ut et personas, 
impulare Deo, ea loca protulit, in quibus 
tres esse hypostases affirmat : quas ille natu- 
ras interpretatur. Igitur Athanasium in illo 
dialogo, quia tres personarum totidem hy- 
postases esse seripsit, naturas tres constituisse 
Anonymus existimat. Atqui illo ipso in loco 
cum sepius, tum diserte, et expresse, nemo 
ut sui compos ignorare possit, ὑπόστασιν dis- 
cernit a φύσει, et hane unam in tribus esse 
personis; illam esse triplicem affirmat. Tum 
VerO φύσιν istam θεότητα, id est divinitatem 
vocat : nec non οὐσίαν. Sie enim sub initium 
dialogi primi, postquam τὸ ἀγέννητον, quie est 
personalis Patris proprietas, docuit non esse 
Dei οὐσίαν. hoc est substantiam, vel divinita- 
tem, interroganti hzretico, «an unam diceret 


ὦ Armaw. tom. 11. AN. Μίαν λέγεις θεότητα, xol 
τρεῖς ὑποστάσεις ; 

b lbid. ᾿Αλλό ἐστιν ὑπόστασις, χαὶ ἄλλο θεότης, οὐχ 
ὡς ἄλλὸ πρᾶγμα, χαὶ ἄλλο, ἀλλ᾽ ὡς ἄλλο τι σημαινούσης 
τῆς ὑποστάσεως, χαὶ ἄλλο τῆς θεότητος. fj μὲν γὰρ ὑπό- 
στασις τὸ εἶναι σημαίνει. ἣ δὲ θεότης, τὸ τί εἶναι. AN. 
Οἷον ὡς τί; ὍΡΘ. Ὥς Πέτρου, καὶ Παύλου, χαὶ Τιμο- 


" Ne ex ipsis quidem Protestantibus ullus est paulo 
doclior, qui Athanasio Dialogos illos non abjudicet. Com- 
befisius illos inter S. Maximi scripta divulgavit; Garnerius 


inesse divinitatem in Deo, et hypostases 
lres ^, » ita respondentem introducit ortho- 
doxum. « Aliud est hypostasis, et aliud divi- 
nitas : non tanquam alia res, et alia : sed 
quod aliud quiddam significet. hypostasis, 
aliud divinitas. Etenim hypostasis hoe quod 
est esse denotat : divinitas vero quidnam 
Sit ^. » Ax. « Cujusmodi vero istud est? » 
OnTH. « Ut sunt Petri, et Pauli, et Timothei 
ires hypostases, et una humanitas. » Aw. 
« Igitur tres sunt dii. » OnrH. « Absit ut hoc 
dicam. » Hine apparet ὑπόστασιν non esse φύσιν, 
Εἴ οὐσίαν. Nam οἱ paulo post, « nullam esse 
differentiam ait Patris, et Filii, et Spiritus 
sancti in natura, aut in voluntate, sed in eo 
quod unus gignit ; alter gignitur, alius emit- 
titur *. » Item eodem dialogo aliud esse οὐσίαν 
ait, aliud ὑπόστασιν, et hoc discrimen eodem 
prorsus modo declarat, quo illud inter φύσιν, 
et ὑπόστασιν proxime ante positum. Hune vero 
locum deseripsimus. et explieavimus in se- 
cundo libro de Deo 3. 

Nam quod ita se habere divinam naturam 
ad personas tres in illo dialogo dieitur, sicut 
humana Petro, Paulo, ac Timotheo commu- 
nis est; id jam a nobis expositum est in 
quarto de Trinitate, capite nono ὅν ubi eau- 
sas attulimus, eur sanctissimi, eruditissimique 
Patres plusculum interdum usi sint ea com- 
paralione : quam ad vivum resecare, et omni 
ex parte adzquare velle, ut Anonymus insti- 
tuit, importuni est sophistie, ac quid prudens 
ratio, e& communis sensus ferat, plane nes- 
cientis. 


θέου τρεῖς ὑπόστάσεις, χαὶ μία ἀνθρωπότης. AN. Οὐχοῦν 
τρεῖς θεοί. *OPO. Μὴ γένοιτο εἰπεῖν. 

€ lbid. ΑΝ. Οὐχ ἔστιν οὖν διαφορὰ πατρὸς, χαὶ 
υἱοῦ, xa ἁγίου πνεύματος: "OPO. Ἔν τῇ φύσει, οὐ ἐν 
τῷ θελήματι, ob. ἐν τῷ γεννᾷν, χαὶ γεννᾶσθαι, χαὶ 
ἐχπέμπειν, xal ἐχπορεύεσθαι, ναί. 


in auctario operum 


Theodoreli, parum verisimili suspi« 
ciono. 


F. A E. 


1 Vide tom. I, lib. II, c. ur, $2.— 2 Tom. I, lib. II, c. nr, parag.2.— 3 Parag. 6 et seq. 


Ludicra 
assertio 
Anonymi 
tanquam 
Cyrilli 
sententia 
dominata 
fuerit a 
Chalcedo- 
nensi 
synodo, 


CAPUT. XV. 


4. Anonymi ludicra cavillatio, et falsa de sy- 
nodo Chalcedonensi assertio, tanquam | Cy- 
rilli opinionem. damnaverit. ἃ. Ejusdem 
concilii fidei formula defensa, et ab Anonymi 
vindicata calumniis. 3. Nestorium frustva 
pro catholico ab eodem propugnari. 


I. Mos est improbis, et garrulis male 
cause defensoribus idem, qui ducibus cum 
copioso, sed invalido exercitu, contra fortio- 
rem hostem dimicare eupientibus. Nam ut 
isli, quorum virtuti pares esse nequeunt, 
eorum impetus, objeeta telis, ae e:edi grega- 
riorum multitudine frangere, ae fatigare co- 
nantur : sie illi erebris, et minutis argumen- 
tatiuneulis incursare, molestique esse student. 
Hujusmodi est Anonymi heretici propositum, 
et libri illius indoles, ut quam potest plurima 
coacervare nitatur, et opponere, partim falsa, 
et ludicra ; partim nihil ad rem pertinentia ; 
partim vulgaria, et eantata, explieataque sae- 
pius : ut vel ab imperitis lectoribus ex qua- 
licumque copia laudem et admirationem ex- 
primat : vel iis, qui contra disputare volent, 
multiplicibus exeutiendis rationibus, ac dis- 
solvendis moras, et quasi compedes injiciat. 
Quod ut in superioribus omnibus capitibus 
experti hactenus sumus : sic in reliquis dein- 
ceps, quam brevissime tamen fieri poterit, 
cogemur animadvetere. 

Horum illud occurrit primun, quod in ob- 
jectione quarta de Chaleedonensi concilio 
nugatur. Cum enim pro Cyrillo sibi hoc ob- 
jeeisset, « ejus doctrinam de incarnatione 
Verbi sequutum fuisse concilium illiud » ; 
respondet primo : « Concilium Chaleedo- 
nense in sua definitione condemnasse potius 
doctrinam Cyrilli de incarnatione, quam con- 
firmasse. » Ad hoe demonstrandum concilii 
verba citat, quibus anathemati subjicit eos, 
« qui duas ante unitionem naturas Domini 
fabulantur : unam vero post unitionem con- 


ὦ Chale. cone. aet. v. Koi τοὺς δύο μὲν πρὸ τῆς 
ἐγώσεως φύσεις τοῦ χυρίου μυθεύοντας, μίαν δὲ μετὰ τὴν 
ἕνωσιν ἀναπλάττοντας ἀναθεματίζει. 

b lbid. Τὰς τοῦ μαχαρίου Κυρίλλου τοὺ τῆς ᾽Αλεξαν- 
δρέων ἐχχλησίας γενομένου ποιμένος συνοδιχὰς ἐπιστολὰς 


1 Cap. xui. 


'THEOLOGICORUM DOGMATUM 


fingunt ^. » Quam eamdem esse Cyrilli sen- 
tentiam asserit traditam ab ipso in epistolis 
ad Successum, et Acacium. Atqui ementitum 
illud est, fictumque crimen Cyrilli : quod 
abunde in superioribus ab eo propulsavimus, 
ex quibus constat, nunquam illum dixisse, 
ante unitionem duas fuisse naturas; et men- 
tem ejusdem in adstruenda una post unitio- 
nem natura declaravimus. De Ibze quoque, 
quod subinde objicit, epistola, capite unde- 
cimo purgavimus : nee non de Theodoreto, 
et utroque in Chaleedonensi synodo recepto 
80 probato, quod non minus ex historia con- 
cilii, et actorum illius patet, quam in primo 
libro aceurate descripsimus '. Quid quod ea- 
dem cecumeniea synodus in Zecreto fidei, 
beati Cyrilli « synodicas epistolas ad Nesto- 
rium, et ad orientales scriptas " » auctoritate 
sua comprobavit ? 

II. Non minus inepte, impudenterque de 
Chalcedonensis concilii formula fidei mentiri 
est ausus, et ejus sensum subdole interpre- 
tari. Ait enim, concilium istud « in duas 
faetiones fuisse divisum, Eutychianorum, 
sive Cyrillianorum, et Orthodoxorum : qui 
Nestorii quidem doctrinam retinebant : sed 
eum, ut pote imperatriei Pulcherice exosum 
condemnabant. » Tum definitionem fidei ex 
utriusque partis consensu conditam fuisse 
«valde ambiguam, et utrique parti faven- 
tem. » Deinde ὑπόστασιν pro natura sumpsisse, 
cum in illa seripsit, « utramque naturam in 
unam personam et unam hypostasim con- 
currisse. » Qua omnia falsissima, et sine ullo 
pudore temere confieta sunt. Historiam sy- 
nodi istius exhibebit caput decimum tertium 
libri primi hujus operis. In illa vero appro- 
batam fuisse Nestorii heeresim ab orthodoxis, 
satanicum est commentum. Sicut et /iypos- 
tasim in. Decreto fidei pro natura usurpatam 
esse, quod mendacium prorsus Nestoriani 
hominis vesan?a dignum est, ut eam formula 
eadem appellat ^. Siquidem naturas duas 
aperte pronuntiat, « quarum differentiam 
neutiquam unitione sublatam esse asserit : 
quin potius salvam esse proprietatem utrius- 
que, et in unam personam, atque unam hy- 
postasim coneurrere ^. Cum igitur ἑχατέραν 


πρός τε Νεστόριον, xol πρὸς τοὺς τῆς ἀνατολῆς ἁρμοδίους 
οὔσας ἐδέξατο. 

c Chale. syn. Τῆς Νεστορίου φρενούλαθείας. 

d lbid. Οὐδαμοῦ τῆς τῶν φύσεων διαφορᾶς ἀνηρη- 
μένης διὰ τὴν ἕνωσιν, σωζομένης δὲ μᾶλλον τῆς ἰδιότητος 


De con 
Chalcei 
nensi ip 
Anony 
calumr 


Utram 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. XVI. 


φύσιν nominarit, hoc est naturam : quid ab- 
surdius est, quam eamdem putare synodum 
ὑπόστασιν VvOcasse naturam, cum dixit in unam 
personam et eamdem hypostasim convenisse 
naturas? Nonne potius diceret, in unam per- 
sonam et naturam ? Certe non longe ante Eu- 
tychianam haeresim damnmarat !; « fabulose 
confingentem duas ante unionem esse natu- 
ras Domini : post unitionem vero unam dun- 
taxat: » nec adjecit ὑπόστασιν. Nullum ergo 
dubium est, quin Chalcedonense concilium 
in fidei Decreto πρόσωπον Οὗ ὑπόστασιν pro eodem 
sumpserit : sicut e contrario Nicenum 
ὑπόστασιν €t οὐσίαν pro eodem accepit : ut alibi 
demonstratum est ?. 

IIl. Jam quod Nestorium Anonymus ab 
haresis infamia purgare nititur, ad idque 
sententias illius quasdam commemorat; quc 
recte ac sincere fidei speciem pre se ferunt ; 
non hie necesse est in illis refutandis com- 
morari diutius. Etenim preter illa, que de 
Nestorio, et ejus haresi in primo libro sunt 
exposita ; nominatim hzreticum hunc fuisse, 
supra capite quinto libri hujus evidentissime 
demonstravimus : ejusque χρύψιν, et in te- 
genda, ae dissimulanda impietate sua calli- 
dam ac veteratoriam artem patefecimus 
cum aut ambiguis vocibus, aut secus ac 
communis ferebat usus Catholicorum, usur- 
patis, et intellectis, suam declararet senten- 
liam. Nam et unam asserebat Christi, ac Dei 
et hominis esse personam : et unum dicebat 
esse filium : et summam praedicabat utrius- 
que naturae, arctissimamque societatem. Ve- 
rum non sic perfidi: suc: venenum oecultare 
poterat, ut non interdum manifesta illius 
indicia preberet; quz nos illis in locis, et 
alias hoc in opere sparsim. adnotavimus, ac- 
curateque perpendimus : uti nihil attineat 
supervacaneam modo in illis Nestorii locis, 
quae Anonymus congessit, explicandis, ac 
diluendis operam consumere. 


ἑχατέρας φύσεως, xal εἰς ὃν προσώπον, xai μίαν ὑπόστασιν 


85 


CATPEPBURVIE 


De Cyrilli Anathematismis, propter quos he- 
resis. Apollinaris suspectus fuit. 1. Anonymi 
in Cyrillum conjecta calumnia ex illis po- 
tissimum ab ipso probata. 2. De tribus epis- 
tolis, quas Cyrillus ad Nestorium scripsit : 
quarum tertie  Anathematismos | subjecit. 
3. An hec epistola, cum Anathematismis in 
Ephesina synodo et postea in. Chalcedonensi 
approbata fuerit. 4. Non videri lectam esse 
in Chalcedonensi, et qua de causa. 5. He- 
cepta tamen fuit, et. ab sequentibus synodis 
ascita. 


l. Qui viventis adhuc nomini Cyrilli Apol- 
linaristarum heresim aspergere conati sunt ; 
quos fuisse quamplurimos, et eos Orientales, 
accepimus : ii duodecim presertim illis Ana- 
thematismis usi sunt ; ex quibus istius et ob- 
jiciendi, et probandi criminis argumenta 
sumpserunt. Quorum imitatus exemplum 
Anonymus sycophanta non Cyrillum modo ; 
sed Ephesinam etiam synodum eadem h:ere- 
sis infamia complexus est; quod et ille capi- 
tula duodecim hzretiea scripserit; et hzee ab 
eo scripta judicio, et auctoritate sua compro- 
barit. « Non tantum Cyrillum Alexandrinum, 
inquit ille, fuisse auctorem hresis Euty- 
chianz, sed et reliquos omnes episcopos, qui 
interfuerunt concilio cecumenico Ephesino 
primo, probamus; quia concilium Ephesinum 
primum approbavit, et confirmavit duodecim 
capitula, sive Anathematismos Cyrilli contra 
Nestorium, » etc. Quinetiam pluribus in locis 
Anathematismos eosdem profert ad Cyrilli 
pariter et Ephesini concilii probrum, ac lu- 
dibrium. Quam quidem ob causam nec in- 
gratum, uti spero, theologiv melioris cupi- 
dis; nee alienum a proposito nostro; utile 
certe consilium cepisse mihi videor; ut qui 
propugnandum adversus obtrectatores Cyril- 
Ium hoc in libro susceperim, particulam ejus 
aliquam in illius AnatAematismos vel illus- 
trandos, vel ab calumnia vindicandos insu- 
merem. 

Sed antequam ad rem aggredior ; nonnulla 


συντρεχούσης. 


1 Vide supra parag. 1.-- 3 Tom. II, lib. IV de Trin. c. ur, parag. 6. 


Anonymus 
suam 
maxime 
calumniam 
probat ex 
Anathermoa- 
tismis 
Cyrilli. 


Tres 
epistolas 


Cyrillus ad 


Nestorium 
scripsit. 


86 


de Cyrilli ad Nestorium, et hujus ad illum 
mutuis epistolis ae scriptis proponenda viden- 
tur : deque synodali de iisdem judicio : tum 
de Anathamatismorum :mpugnatione,ac defen- 
sione : ex quibus que postmodum explicanda 
erunt facilius intelligentur. Cetera porro, 
qua ad accuratiorem rei in synodo geste 
notitiam spectant, ex libro primo, capite 
septimo repeti poterunt. Hie enim illa tan- 
tummodo complectemur, qua ad anathema- 
tismos proprie spectantia brevius illie expo- 
sita, et in hunc locum dilata fuerunt. 

II. Postquam  Nestorius heresim suam 
palam efferre ccepit, ter ad illum Cyrillus 
omnino scripsit. Prima epistola purgationem 
continet ejus ', quam ad Egyptios monachos 
bene longam miserat ; ut eos in recta, et ca- 
tholica Incarnationis fide confirmaret : prop- 
terea quod, disseminatis per /Egypti monas- 
teria impiis Nestorii scriptis, ingentes illic 
turb: concitate fuerant; ae nonnulli conta- 
gione novitatis istius afflati; plerique per- 
culsi ae titubantes in summum discrimen 
venerant. Huie epistole perbrevi alia respon- 
dit Nestorius ἢ : neutra vero dogmatica est, 
nee habet quidquam praeter mutuas querelas, 
et offensi animi significationes, 

Secundam postea Cyrillus ad eumdem exa- 
ravit ? : in qua veram Incarnati Verbi profes- 
sionem ex Niceni symboli formula latius ex- 
posuit, et contrarios Nestorii confutavit 
errores. Cui subinde rescripsit Nestorius, 
datis longioribus, sed stomachi, et heretici 
veneni plenis litteris *. Utraque coram Ephe- 
sinis Patribus in concilio lecta est epistola : 
quarum prior Cyrilli omnium suffragiis ap- 
probata est? : altera vero Nestorii tanquam 
impia, et hzretica damnata. 

Post hae Cyrillus ad. Colestinum Papam 
seripsit ^; eumque de tota re certiorem reddi- 
dit, a quo et mutuas litteras accepit : quibus 
Nestorii impietatem vehementer arguit, dam- 
nandumque censuit : ut in libro primo nar- 
ravimus'. Dedit etiam ad Nestorium alias 
idem denuntiantes litteras. Cyrillus his ad se 
perlatis litteris, quibus et vices ipsi suas pon- 
lifex mandabat, et decem non amplius dies ad 
resipiscendum Nestorio praefiniebat, synodum 
diocesis sua eoegit ; ex qua tertiam ad JVesto- 
rium Scripsit epistolam omnium  longissi- 
mam?*:in eaquetum illiuscastigavit haeresim; 
tum plenius incarnationis fidem docuit : ac 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


demum qua Coelestinus sibi mandarat ape- 
ruit. Subjecit huie epistole capitula duodecim, 
quibus totidem h:zretiee Nestorii doctrinze 
capita anathemate notavit, qui propterea 
anathemathismi vulgo dieuntur. Ambse illae, 
Coelestini ad Nestorium, et Cyrilli lectee sunt 
in actione prima Ephesini concilii, ibidemque 
testati sunt episcopi, qui eas ab synodo 
Alexandrina perferendas ad. Nestorium acce- 
perant, huie ipsi reddidisse; nee se ad con- 
dietam diem in patriarchium venientes admis- 
Sos, neque responso aliquo dignatos fuisse. 
Seripsit tamen Nestorius duodecim anathe- 
matismos Cyrillianis illis oppositos?. 

III. Porro quod Ephesinc synodi judicium 
de illa Cyrilli epistola tertia, deque subjectis 
anathematismis extiterit, non referunt acta : 
quae nee alioquin ad nosintegra pervenerunt. 
Verum receptam, et approbatam in Ephesino 
concilio illam fuisse tertiam epistolam non 
est dubium, quod et Catholiei eonwa Acepha- 
los disputantes significant in collatione Cons- 
tantinopoli habita Justiniano imperante, 
anno Christi 532'^, In qua memorabile quid- 
dam de hae epistola, et ejus anathematismis 
proditum est; quod ad negotium nostrum 
attinet : atque adeo non videtur omittendum. 
Ibi ergo contradicentes, hoe est Acephali, 
Chaleedonensis oppugnatores synodi , adver- 
sus hane tale quiddam objiciunt : « Duodecim 
capitulorum (inquiunt, epistolam intelligen- 
tes), qua inserta est in Ephesino saneto con- 
cilio, quam neque vos potestis denegare 
synodicam esse, cur non reeepit Chalcedo- 
nense concilium ? » Quorsum vero istud 
opponant, et unde colligant Chaleedonense 
concilium non recepisse tertiam illam Cyrilli 
ad Nestorium epistolam, cui subjuneti sunt 
anathematismi , in causa id esse videtur. [n 
Chalceedonensi concilio actione seeunda!' , reci- 
tata sunt. antecedentium deereta synodorum 
Niezenze, et Constantinopolitane prime, tum 
Patrum quorumdam testimonia ; ut hanc sibi 
velut regulam proponerent, quam in con- 
denda fidei formula sequerentur. Inter 
Patrum lucubrationes in tantam auetoritatis 
excellentiam assumptas, nominarunt Cyrilli 
Alexandrini epistolas duas, alteram ad JVesto- 
rium ; alteram ad Joannem  Anthiochenum 
episcopum,qu:e et ibidem recitatce sunt. Harum 
prior est Cyrilli secunda : cujus initium est, 
ΚΚαταφλυαροῦσι μὲν, ὡς ἀχούω, τινὲς. Posterior est 


1 In par I Eph. Syn. c. vr, t. IECone, Vide Liber. Brev. cap. w.— 2 Ibid. cap. vrr.— 3 Ibid. cap. vitt.— 4 Ibid, cap, zx. - 
5 Eph. Act, 1.— 6 Ib. par. I, cap. xiv.— 7 Lib. I, cap. vr, parag. epistola Cyrilli. exstat.— 8 Par, I Eph. Syn.— 9 Exstant in 


Par, I Eph. Syn.— 10 Exstat t. ΠῚ Cone.— 11 Aet. i1, t. ΠῚ Cone, 


1 


Approbata 
Concili: 
Ephesi 

tertia Cyr! 

epistola, 


1 


1 
Deblatté 
rant, u 
audio, 
"onm 


Bann. adi —. 


Letenter i 
cali. 


DE INCARNATIONE, 


illa, quam redintegrata pace, et Ecclesiarum 
concordia, per Paulum Emisenum Cyrillus 
idem misit ad Joannem' ; cujus exordium 
est : Εὐφραινέσθωσαν οἱ οὐρανοὶ. Hs tum sole 
Cyrilli epistolae ab Aetio archidiacono publiee 
in synodo recitate sunt; Actorum verba de 
his epistolis interest hic adscribi. Post lectum 
utrumque symbolum Nieenum, et Constan- 
tinopolitanum, Aetius ita locutus legitur : 
« Est et epistola ab sanctissimo , et beatae 
memorie Cyrillo, Alexandrie magne civi- 
tatis olim episcopo ad Nestorium scripta, quae 
ab omnibus sanctis episcopis, qui prius 
Ephesum convenerunt ad eumdem deponen- 
dum Nestorium, et approbata est, et suscrip- 
tione omnium confirmata. Est autem et altera, 
quam seripsit idem Cyrillus ad beate? memo- 
rie Joannem, Antiochie magne civitatis 
olim episcopum; quae similiter confirmata 
est; et, si placuerit, eam recitabo". » Mox 
utraque perlecta est?, et omnium acclama- 
tione laudata, et recepta. De tertia epistola 
Cyrilli nulla ibi facta mentio est. 

IV. Inactione porro quinta synodi ejusdem 
Chaleedonensis, in fide; Definitione, post 
eadem descripta symbola conciliorum duum 
priorum, Cyrilli quoque synodicas epistolas 
ad Nestorium, et ad Orientales recipere se 
Patres profitentur. Ubi Synodicarum nomine 
maxime tertiam par esset inieligi; que 
revera ex Alexandrina synodo missa est, et 
synodica vulgo nuncupatur : ut a. Dionysio 
Exiguo in praefatione, quam eidem epistole 
latine a se reddite?» prafixit. Verum prior ille 
loeus ex actione secunda magis hoc suadet, 
synodicam primam epistolam, quc ad Nesto- 
rium scripta dicitur, eam esse, quam secundo 
ad heretieum istum edidit. Ita tertia ab 
Chaleedonensis concilii Patribus preterita 
fuerit. Quod minus miretur, qui hoc animad- 
yerterit, nulam in eadem fidei Definitione 
mentionem Ephesine synodi ante annos 
viginti habite fieri. Cur autem epistola tertia 
Cyrilli ad Nestorium a Chalcedonensi synodo 
commemorata non fuerit, causam ita Catho- 
liei afferunt in collatione cum Acephalis 


& In tom. III concil. "Eszt xa ἣ ἐπιστολὴ ἣ γρα- 
φεῖσα παρὰ τοῦ ἁγιωτάτου καὶ ἐν ὁσίοις Κυρίλλου, τοῦ 
γενομένου ἐπισχόπου τῆς μεγαλοπόλεως ᾿Αλεξανδρείας 
πρὸς Νεστόριον: ἥ τις παρὰ πάντων τῶν ἁγίων ἐπισχό- 
zy τῶν ἐν ᾿Εφέσω πρότερον συνελθόντων ἐπὶ χαθαιρέσει 
τοῦ αὐτοῦ Νεστορίου, xoi ἐνεχρίθη, xoi δι᾽ ὑπογραφῆς 


LIB. VI, CAP. XVI. 87 


Constantinopoli celebrata ?: « Si omnes for- 
mas, et definitiones fidei in Epheso adversus 
Nestorium facti concilii suscepit, et confirma- 
vit Chaleedonense concilium, quemadmodum 
hane habuit refellere ? Sed quia adversus 
Nestorii blasphemias, qus duas naturas in 
duas personas, et duas subsistentias dividunt, 
unam personam, et unam subsistantiam vole- 
bant definire; illa autem epistola duarum 
subsistentiarum intulit mentionem ; propterea 
proprie ea nominare distulerunt, ut non inve- 
nirentur aut illi, aut sibi esse contra- 
rii; sed magis illam alteram epistolam ejus 
preposuerunt, que super consensu symboli 
Niesni concilii laudata est, Et eam , qua ad 
Orientales seripta est. » 

In allocutione Chalcedonensis concilii ad 
Marcianum Imperatorem *; in qua fidei sum- 
mam, 80. formulam Patres exposuerunt, 
quadam veterum subjecta sunt illi consenta- 
nea testimonia, et inter caeteros, Cyrilli duo 
ex epistola ad JVestorium ; totidem ex altera 
ad Joannem Antiochenum, ac prius quidem 
illorum, qua ex epistola sumpta sunt ad 
Nestorium , in secunda reperitur ? ; alterum 
autem, in epistola prima ad Successum legi- 
tur, non ad. JVestorium ? : ut vel ab librariis, 
vel aliunde iste error obrepserit. 

V. Nemini porro catholico dubitare fas est, 
quin epistola illa Cyrilli tertia, et ejusanathe- 
matismi in auctoritatem adsciti sint. Quinta 
certe synodus non alia de causa Theodoti 
scripta quzedam, tanquam impia, anathemate 
notavit, nisi quod duodecim Cyrilli eapitula 
impugnasset *, eademque sententia Ib: Edes- 
seni epistolam comprehendit?, quod duode- 
cim illa capitula damnasset. Nec aliter inse- 
quentes omnes synodi judiearunt; que 
superiorum, et inter has quintz: acta compro- 
barunt. Quod antequam 80 Ecclesiastica 
auctoritate fixum , constitutumque esset, 
eomplures alioqui Catholici Cyrillo, et ejus 
scriptis, presertim capitulis illis duodecim 
refragati sunt, et adversusilla certamen acer- 
rimum susceperunt ; duce, ethortatore Joanne 
Antiocheno ; de quo ita Liberatus in Zreviario 


πάντων ἐδεθαιῴθη. ἔστι δὲ χαὶ ἢ ἐπιστολὴ τοῦ αὐτοῦ ἐν 
ἁγίοις Κυρίλλου ἣ γραφεῖσα πρὸς τὸν τῆς ὁσίας μνήμης 
᾿Ιωάννην τὸν γενόμενον τῆς ᾿Αντιοχείας μεγαλοπόλεως 
ἐπίσχοπον, ἥ τις ὁμοίως ἐδεδαιώθη" xa εἰ παρίσταται, 
ἀναγνώσομαι αὐτὴν. 


1 Exstat in III part. Ephes. Synod.— 2 Chalc. Syn.— 3 Tom. III Concil.— 4 Chalced. Concil. part. III.— 5 Tom. II Conc.— 
6 Tom, V, par. II oper. in Episcop. Cyr. —7 Syn, V, 60), 8in Anath. 13 t. 1V Cone, | 8 Ib. Anath, 1v. 


88 


scribit! : « Cujus exemplare epistole, ait 
de Cyrilli tertia loquens, perveniens ad Joan- 
nem Anthiochenum, offensus est in ipsis 
Cyrili capitulis. Putavit enim eum, dum 
immoderate occurreret Nestorio, in sectam 
Apollinaris incidisse. Mandavit ergo Andree, 
et Theodoreto episcopis concilii sui, ut seripto 
responderent contra ipsa duodecim capitula, 
tanquam Apollinaris dogma instaurantia. » 
Exstant utriusque lucubrationes, quarum 
prior, quae est Andre: , nomine Orientalium 
inscribitur. Utramque vero luculenter confu- 
tavit Cyrillus, qui et ipse capitulorum suorum 
explanationem edidit hortatu synodi, et coram 
Patribus recitavit, ut habet illius titulus?. 

De his ergo Cyrilli capitulis, vel anathema- 
tismis aeeuratius deinceps agere, ae duo 
quiedam in his prestare statuimus : ut et 
verum,acpropriumillorum sensum aperiamus 
ex mente Cyrilli; et qui contra eos objecta 
sunt ab adversariis, cujusmodi sint, sincero 
judieio perpendamus. Quod ut melius exe- 
quamur, ad singulos anathematismos Grece, 
ac Latine ex Dionysii Exigui versione descrip- 
tos Nestorii contrarios totidem apponemus : 
tum de unoquoque quod dicendum videbitur 
adnotabimus. Quantus autem oper: istius, ac 
disputationis fruetus esse debeat, res ipsa 
demonstrabit. 


CAPUT XVII, 


Anathemastismi Cyrilli duodecim singillatim 
examinantur, et cum | Nestorianis conten- 
duntur. 
ANATHEMATISMUS 

PRIMUS NESTORII. 
« Si quis eum, qui 

est Emmanuel, Deum 

verum esse dixerit, 


ANATHEMATISMUS PRI- 
MU8 CYRILLI, ex in- 
terpretatione Dio- 
nysii Exigui. 


«Si quis non con- 


etnon potius nobis- 
cum Deum, hoec est 
inhabitasse eam, quae 
secundurma mos est, 
naturam, perid quod 
unitus est noslre, 


fitetur Deum esse ve- 
raciter Emmanuel,et 
propter hoe ipsum, 
Dei genilricem sanc- 
tam Virginem. Pepe- 
rit enim carnaliter 


«& Anath. r Cyr. Ef τις οὐχ ὁμολογεῖ θεόν εἶναι 
χατὰ ἀλήθειαν vov ᾿Εμμανονὴλ, xoi διὰ τοῦτο θεοτόχον 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


quam de Maria Vir- 
gine suscepit; ma- 
trem etiam Del Verbi, 
et non potius ejus, 
qui Emmanuel est, 
nuncupaverit ;  ip- 
sumque Dei Verbum 
in carnem versum 
esse, quam aecepit 
adostentationem Dei- 
tatis sue, ut habitu 
inveniretur ut homo; 
anathema sit. » 


Verbum , quod ex 
Deo est secundum 
quod seriptum est. 
Et Verbum caro fac- 
tum est; anathema 
sit^.» 


In hoe anathematismo quadam in exem- 
plari Greco Dionysii inerant, que in vulgatis 
desiderantur : nempe ista, secundum quod 
scriptum est, Et Verbum caro factum est . nisi 
ea de suo Dionysius suppleverit. Nam et 
in Lateranensi synodo sub Martino primus 
iste anathematismus sine appendice illa cita- 
tus legitur?. 

Hie porro anathematismus Nestorian:e im- 
pietatis preeipuum robur elidit. Nam duo 
decernit : alterum, Deum esse Emmanuelem, 


hoe est istum qui ex femina genitus est, et 


nobiseum habitavit : alterum, Dei genitricem 
esse Mariam, qua talem genuerit. Deum esse 
Christum esse ex Niez:no symbolo probat in 
Ἐπιλύσει, quod eumdem primo Dei filium esse, 
deinde carnem suscepisse, et ex Maria geni- 
tum esse decernit, sine ulla sui mutatione, 
vel confusione naturarum. Vide quae de0sozóxo 
in libro quinto diximus *. 

His duobus Christiano fidei fundamentis 
totidem impietatis su: venena  Nestorius 
opponit. Si quidem Zmmanuelem, hoc est 
Christum Dominum, sive Verbum incarnatum 
negat esse Deum verum : sed hune duntaxat 
inhabitasse naturam ex Maria Virgine suscep- 
tam asserit : ut alius sit habitator Deus, alius 
in quo habitatur homo. Ex quo altera conse- 
quens est blasphemia ; sanctissimam Virginem 
non esse θεοτόχκον, id est Dei genitricem, sed 
Christi tantummodo. Et ut invidiam Cyrillo 
faceret; adjecit hoe, ut eum anathemate 
feriret, qui /psum Dei Verbum in carnem ver- 
sum esse diceret : quasi id ex eo seqnere- 
iur, quod Cyrillus posuit ; Emmanuelem esse 
Deum ; ac B. Virginem Deum genuisse. 


τὴν ἁγίαν παρθένον" γεγέννηχε γὰρ σαρχιχῶς σάρχα γεγο- 
νότα τὸν ἐχ θεοῦ λόγον" ἀνάθεμα ἔστω. 


1 Cap. t, IV Cone, — 2 Tom, II Conc.— 3 Cons. tr, t, IV Conc, — 4 Cap. xiv et seq. 


Responsiot 


Deipara, 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. XVII. 


Adversus primum illud capitalum opponit 
Andreas, primum, haud recteloqui Cyrillum, 
cum ai( B. Virginem carnaliter genuisse 
Verbum incarnatum. Quippe carnaliter sic 
accepit, utsit ceeterarum more feminarum, 
et usitato gignendi, pariendique ordine. Hoc 
refellit ex eo, quod omnia in illo partu sin- 
gularia, et admirabilia contigerunt, quz» non 
σαρχιχὴν, Sed θεοπρεπῆ, id est Deo congruentem 
nativitatem indicant. Tum ex illa voce Cyril- 
lum suspectum facit Apollinaristarum hzre- 
sis, quod dum Scripture verba nimium 
precise, ae dilute intelligit, conversionem 
divinitatis in carnem invehit. Non sic autem 
interpretanda esse probat simili Apostoli sen- 
tentia, dicentis, Christum pro nobis factum 
ess? peccatum, et maledictum! : ex quo seque- 
tur, in peccatum, et execrationem transisse 
Dei filium. Itaque quod legimus, Verbum 
carnem esse factum, recteillud ad habitationem 
*n carnem revocari. HaecOrientalium μιχρολογία 
jejuna est, ac futilis, et in stulta vocabuli 
calumnia sophistice tricatur. 

Cyrillus itaque facile istos summovet. Quod 
enimseripsit σαρχιχῶς, id est carnaliter genuisse 
B. Virginem filium Dei, ae suum, id est 
Emnynanuelem, tum ex illis Joannis affirmat, 
quibus Verbum ait carnem esse factum ; tum 
ex Nieseni concilii auctoritate, quod Deum 
verum docet σαρχωθῆναι, xo ἐνανθρωπῆσαι. id est 
« incarnatum, et hominem esse factum : quod 
est unitum esse carni anima predite 1atio- 
nali, et hominem se fecisse, cum eo ut perse- 
veraret esse Deus ". » 

Porro carnaliter genuisse B. Virginem Deum 
Verbum , nihil aliud esse, nisi xazx σάρχα. hoc 
est secundum carnem. Quod ad evertendam 
Nestorii perfidiam necesse fuit apponere; ut 
Ssciremus, sanctissimam illam Virginem non 
simplicem, ac nudum hominem, sed Deum 
Verbum, non qua Deus est , sed qua carnem 
habet, genuisse. Nam Deus Pater eumdem 
filium θεϊχῶς ex seipso genuit, quem mater 
σαρχιχῶς. Quod vocabulum geniture illius et 
partus admirabilitatem nulla re minuit: 
verum carnem esse non simulatam, aut 


& CyniLL. tom. 1l Eph. cone. Σαρχωθῆναί τε, xoi 
ἐνανθρωπῆσαι" τουτέστιν ἑνωθῆναι σαρχὶ ψυχὴν ἐχούσῃ 
τὴν λογικὴν, καὶ ἄνθρωπον γενέσθαι μετὰ τοῦ xal ἀπο- 
μεῖναι θεόν. Vide et epist. rt ejusdem ad Vest. ibid. 

b AwruiL. cit. ἃ Cyrillo ibid. Εἰ μὴ γὰρ ἐκεῖνος 
ἐγεννήθη σαρχιχῶς, οὐχ dv σὺ ἐγεννήθης πνευματιχῶς. 


1 II Cor. v,21 et Gal, .11, 13. 


89 


adumbratum ; sed veram, ac nostre: similem 
ostendit. Ita σαρχιχῶς nihil aliud esse, quam 
ἀνρθωπνίως, hoe est , ut homo hominem potest 
gignere, quatenus verum, veraque constantem 
carne verus homo generat. Proinde salvam 
esse B. Virginiappellationem τῆς θεοτόχου, quam 
isti perperam respuunt, eum tamen θεοπρεπῶς; 
id est ut. Deum decet, genitum Dei filium 2 
B. Maria fateantur. Neque vero parem esse 
rationem ejus, quod ex Apostolo proferunt 
factum pro nobis esse peccatum aut maledictum. 
Non enim haec ipsa permansit, uteumque 
factus illa dicatur. Hune in modum Cyrillus 
importunos illos vitilitigatores depellit. Nec 
eo contentus, veterum aliquot testimonia 
subjieit, quae carnem Dei filii ex Maria esse 
genitam affirmant, eoque ipso illum eumdem 
diei genitum, et Marie filium. Imprimis 
autem observandus est Amphilochii locus, et 
ad frangendam advérsariorum pervicaciam 
maxime idoneus. Nam diserte vocem σαρχιχῶς 
expressit. « Nisi, inquit. ille genitus esset 
carnaliter, nunquam tu natus esses spirituali- 
ter^. » Idem Amphilochius in oratione de 
Christi Natali, « Virgo, inquit, incorrupta 
gignet corporaliter incorruptam lucernam*.» 
Vide qui nos in libro quinto, capite xiv, de 
earnali Verbi generatione scripsimus. 

Sane, ut illorum imperita cavillatio magis 
appareat, non est pretermittendum, Athana- 
sium vocabulum σαρχιχῶς usurpasse eodem 
sensu, quem Cyrillus adhibuit, nempe pro 
κατὰ σάρχα : et οἱ θεϊχῶς opposuisse. Locus est 
in oratione quarta : « De die, inquit, et hora 
noluit secundum deitatem dicere se scire : 
verum carnaliter, propter carnem nescienteni, 
ut jam monui, nescire se dixit ?. » 

Eximius est et ille Gregorii Nazianzeni 
loeus in epistola priore ad Cledonium : « Si 
quis, inquit, tamquam per canalem, ita per 
Virginem decurrisse, non autem in ipsa for- 
matum esse divino simul, et humano modo 
sentit : divino quidem modo : quoniam sine 
viri consortio : humano vero, quoniam juxta 
feturee consuetudinem; non minus est 
atheus*. » Ergo ut θεϊχῶς idem est, ae divino 


c ÀwPniL. Παρθένος γὰρ ἄφθαρτος ἀποχυήσει σωμα- 
τιχῶς τὸν λύχνον τὸν ἄφθαρτον. 

d Arnaw. Περὶ δὲ τῆς ἡμέρας, xol τῆς ὥρας, οὐχ 
ἠθέλησε θεϊχῶς εἰπεῖν, οὐχ οἶδα" ἀλλὰ σαρχιχῶς διὰ τὴν 
σάρχα τὴν ἀγνοοῦσαν, χαθὰ προεῖπον, εἴπεν ὅτι οὐκ οἴδα. 

€ NAZIANZ. Oral. Lt. E? τις, ὡς διὰ σωλῆνος, τῆς 


^ 


παρθένου δραμεῖν" ἀλλὰ μὴ ἐν αὐτῇ διαπεπλᾶσθαι λέγοι 


Carnaliter 


Humanitus 


Deipare 


Carnaliter. 


Carnaliter 


Secundum 
carnem. 
Divinitus. 


Tlieodoreti 
contradic- 
tio,et Cyrilli 
adversus 
hune 
defensio. 


90 


modo, vel extraordinaria quadam ratione : sie 
ἀνθρωπιχῶς erit humana, et usitata ratione : 
quod ipsum significat et vocabulum σαρχιχῶς 
id est carnaliter. 

De hac oppugnatione Theodoreti, memo- 
randum illud ex Agobardo Lugdunensi epis- 
copo in libro contra dogma Felicis Urgelitani, 
merito prefabimur : « Cum ergo utrumque, 
id est Nestorium, et Eutychem veritas fidei 
abjiciat, quae medium inter eos tenet locum, 
Beatus Cyrillus ejusdem veritatis defensor, 
Alexandrinus antistes, dum vellet corrigere 
pravitatem  Nestorii, propter obscuritatem 
verborum, utpote subtilissime» rei, oflendit 
beatum Joannem  Presulem — Antiochence 
ecclesi, et eos qui cum illo erant : factaque 
est divisio inter Antiochenam, et Alexandri- 
nam ecclesiam ; rogatus est autem ab Antio- 
chenis Theodoretus Cyri episcopus ut ageret 
adversus beatum Cyrilum; et mirum in 
modum, dum utrique essent catholici, id est 
et Antiocheni, et Alexandrini, beatus Cyrillus, 
dum putatur esse heretieus, quod non erat, 
inventus est a Theodoreto inter Nestorium 
hweretieum, et. Cyrillum catholicum medius 
locus; unde idem Theodoretus pugnans 
pro veritate, ageret contra veritatem, qui 
dum istis catholicis placeret, illis displi- 
ceret. » 

Theodoretus igitur illud primum in Ana- 
themastismo redarguit, quod Cyrillum inte- 
lexisse falso credidit, Verbum ita carnem esse 
factum, ut in eam demutatum sit, cum tamen 
immutapile illud esse Scripture omnes prze- 
dicent, Quare « forma Dei non estin servi 
mutata formam : sed manens quod erat,servi 
formam suscepit ",» ait Theodoretus, « et 
cum sibi templum in utero Virginis finxisset, 
cum eodem ficto, genitoque versabatur. Ex 
quo θεοτόχον id est Dei genitricem , sanctissi- 
mam illam Virginem appellamus ; non quod 
Deum natura genuerit; sed quod hominem 
illi, qui se formavit, copulatum Deo ἢ. » 
Rursus quod Cyrillus scripsit, Deum Verbum 
genitum ab Virgine; carpit hoc Theodoretus: 
quod inde sequitur, Deum Verbum opus esse 


ctxO ἅμα, xoi ἀνθρωπιχῶς θεϊχῶς piv, ὅτι χωρὶς 
ἀνδρὸς: ἀνθρωπιχῶς δὲ, ὅτι νόμῳ χυήσεως" ὁμοίος ἄθεος. 

a, Tukoponrr. in Eph. conc. par. ΠΠ|. Δῆλον τοί- 
νυν ἐχ τῶν εἰρημένων, ὡς ἣ τοῦ θεοῦ μορφὴ οὐχ ἐτράπη 
εἷς δούλου μορφὴν, ἀλλὰ μένουσα ὃ ἣν, ἔλαδε τὴν τοῦ 
δούλου μορφὴν. 


1 Matth. 1, 30,— 9 Parag. 2. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Spiritus sancti. Quod enim in ea matum. est, 
ait Angelus, de Spiritu sancto est *. Quocirca 
sola servi forma in utero Virginis elaborata 
est, et concepta : quae quia divinitati est 
unita ; idcirco Deus est, et Deigenitrix appel- 
latur, qua in lucem illum edidit. 

At Oyrillus merito totam illam aecusatio- 
nem insulsam esse calumniam docet : nec se 
vellittera significasse, Verbum carnem esse 
faetum eo modo quem fingit adversarius ; 
nempe uti divinitatis intervenerit ulla eonver- 
sio. Frustra ergo conflietari, et cum arvis 
preliari Theodoretum. Porro quod idem 
opponit, solam formam servi conjunctam 
esse formae Dei, non sie illum interpretari 
posse; uti forms iste ὑποστάσει careant, hoe 
est non sintres aliqua extantes, et solide; 
velut umbrae quidam, et spectra, vel non 
subsistentes similitudines. Cum igitur substan- 
ἔν sint, necesse est vere genitum esse 
hominem quempiam, eumdemque Deum. De 
hoe loco, ei significatione τῆς ὑποστάσεως apud 
Cyrillum , vide qua supra capite secundo 
dixi. Hine enim evidens est, ὑπόστασιν non de 
persona, vel supposito accipi, sed de re solida, 
οὗ revera coha«rente. Postremo Theodoretum 
ait perperam agere, qui cum eadem fere cum 
Anathematismi sententia profiteri se de- 
monstret, et ambas inter se vere copulatas 
in Christo naturas asseveret, nihilominus 
adversari ae temere rixari non dubitaverit, 


ANATHEMATISMUS SECUNDUS. 


NESTORII. Cyniu. 

«Si quis in Verbi 
Dei conjunctione , 
qu: ad carnem faeta 
est, de loco in locum 


« Si quis non con- 
fitetur earne substan- 
tialiter unum esse 

Verbum Patris; 


mutationem . divina 
sententia dixerlt esse 
factam, ejusque na- 


unum quoque esse 
Christum eum pro- 
priacarneet eumdem 


ture&ecarnemcapacem — ipsum sine dubio 


b lbid. "A29? ξαυτῷ ναὸν ἐν τῇ παρθενιχῆ γαστρὶ δια- 
πλάσας συνῆν τῷ πλασθέντι, xol γεννηθέντι. οὗ χάριν 
καὶ τὴν ἁγίαν ἐχείνην παρθένον θεοτόχον προσαγορεύο- 
μεν, oy ὡς θεὸν φύσει γεννήσασαν: ἀλλ᾽ ὡς ἄνθρωπον 
τῷ διαπλάσαντι αὐτὸν ἡνωμένον θεῷ. 


Subsistet 
tia. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. XVII. 91 


Deum simul'et ho- 
minem , anathema 
sit^. » 


esse dixerit, ae par- 
tialiter unitam carni, 
aut iterum in infini- 
tum incircumscripta& 
nature, cum exten- 
derent carnem, acci- 
piendum Deum,eum- 
demqueipsumnatura 
et Deum dicat et ho- 
minem, anathema 
sit. » 


Cyrillus unitum esse χαθ᾽ ὑπόστασιν cum carne 
sua Verbum hoc in capitulo declarat. Hoc 
ἡνῶσθαι significat: pro quo unum esse Dionysius 
vertit, sicut et xa0' ὑπόστασιν, substantialiter ; 
recte quidem. Nam ὑπόστασις hie non personam", 
aut naturam subsistentem significat, ut vulgo 
creditur : sed veram, solidam, et reipsa exstans 
quippiam. Quare ἡνῶσθαι καθ᾽ ὁπόστασιν opponitur 
ei, quod est σχετιχῶς, quod moraliter in scholis 
dieitur; ut supra demonstràvimus, et quia 
minus vulgo notum est, sc pius repeti necesse 
est. Hoe modo Verbum cum carne conjune- 
tum, propriam sihi hanc habet, non alienam, 
aut extrinsecus appositam; quam τὴν xazk 
παράθεσιν ἕνωσιν appellant Graeci*. Tum Nesto- 
riana unitio rejicitur : de qua alibi pluribus. 
Hae autem unitione constituta sequitur, 
Christum, sivé Emmanuelem qui ex ea con- 
surgit, unum per sese quippiam existere χαθ᾽ 
ὑπόστασιν, hoc est non solum vere, et substan- 
tialiter ; sed etiam personaliter, pro utraque 
τῆς ὑποστάσεως significatione ; quod Nestorius 
improbabat. Cujus ecallidam, et malignam 
versutiam licet animadvertere in eo, quem 
Cyrilliano opposuit, anathematismo. Qui qui- 
dem valde est obscurus: nec alioqui mendo 
caret. Suspicor Nestorium Cyrilli anathema- 
tismum interpretatione subdola, et captiosa 
sie accepisse ; tanquam duorum alterum exis- 
timaverit, et utrumvis Apollinaris, quam illi 
impingebhat, heresi consentaneum. Cum enim 
Verbum carni unitum esse x40 ὑπόστασιν, hoc 
est vere, et substantive, credi Cyrillus juberet, 
duplici hoe ratione fieri posse illius ex sen- 
tentia colligit. Aut enim Verbum ipsum, ut 
cum exigua, et angusto cireumscripta spatio 
natura hominis in unum coalesceret, con- 
traxisse se, et ad carnis susceptee modulum 


Q&, CynirL. Εἴ τις οὖχ ὁμολογεῖ σαρκὶ καθ᾽ ὑπόστασιν 
ἡνῶσθαι τὸν Ex θεοῦ πατρὸς λόγον, ἕνα τε εἶναι Χριστὸν 


1 Vide sup. c. 11.-- 9 Vide 1. V, c, 1, $5.— 3 Ibid. c. rir. 


accommodasse ; atque ita de illo loco in locum 
migrasse : ut partialiter uniri cum carne posset. 
Aut certe carnem ipsam, uti cum infinite 
porreeta, neque cireumsceripta finibus ullis 
Dei natura in unam substantiam conveniret, 
adzequari cum illa debuisse, etin immensam 
molem excerescere. Cujusmodi Brentii, et 
eorum, quos Übiquistas vocant, delirus, et 
stolidus esterror: contra quem suo loco dispu- 
tabimus. 

Nestorii porro verba, qua nonnisi Latine 
exstant, libenterita conceperim, paucisimmu- 
tatis : ac Grzce quoque sic verterim. 


NESTORHM — ANATHEMA- 
TISMUS Grece a no- 
bis redditus. 


IDEM LATINE PAULULUM 
castigatus. 


« Si quis in Verbi 
Εἴ τις ἐν τῇ τοῦ θεῦ — Dei 


λόγου συναφείᾳ τῇ πρὸς 
τὴν σάρχα, τὴν ἐχ τόπου 
ἰς τόπον μετάστασιν τῆς 
ας οὐσίας γενέσθαι φη- 


^ (n 


, 


ci, χαὶ ταύτης τῆς θείας 
φύσεως τὴν σάρχα Ocxtt- 
χὴν λέγει, χἀχείνην μερι- 
χῶς ἡνῶσθαι σαρχί: ἢ πά- 
λιν εἰς ἄπειρον τῇ ἀπερι- 
γράπτῳ φύσει συμπαρεχ- 
τείνει σάρχα, εἰς τὸ δέχε- 


conjunctione , 
qua ad carnem facta 
est, de loco in locum 
mutationem divine 
substanti:te — factam 
esse dixerit : ejusque 
divine nature car- 
nem capaeem dixerit: 
ac parlialiter illam 
unitam carni : aut 
iterum in infinitum 


σθαι τὸν θεὸν: xol τὸν 

5 'N r A M » 
αὐτὸν φύσει xat θεὸν εἴποι, 
χαὶ ἄνθρωπον, ἀνάθεμα 
ἔστω. 


incireumseripte na- 
ture . coextenderit 
carnem ad aecipien- 
dum Deum : eum- 
demque ipsum natu- 
ra, et Deum dicat, et 
hominem, anathema 
sit. » 


Hic pauca quedam immutavimus ; quorum 
primum est, divina sententia, quod esset θεία 
γνώμη : sed exprimi debuit, eujus illa diceretur 
esse mutatio. Alterum est, eum extenderent ; 
quod esset συμπαρεχτεινόντων. Sed aptius videtur 
quod ex conjectura illius loco posuimus. 
Omnino tamen duplex illa, quam dixi, calum- 
nia Cyrillianze sententize in illo anathematismo 
Nestorii apparet. 

Orientalium contra hune anathematismum 
velitatio non exstat. Theodoretus vero id 
potissimum arripit, quod Cyrillus unitionem 


μετὰ τῆς ἰδίας σαρχὸς, τὸν αὐτὸν δηλονότι θεόν τε ὁμοῦ, 
καὶ ἄνθρωπον, ἀνάθεμα ἔστω. 


Theodoreti 
contra 
Cyrilli 

Anathenia- 
tismum 
secundum 
disputatio. 
et Cyrilli 
defensio. 


Positivam 
et moralem. 


92 


secundum hypostasim vocat; quam esse prorsus 
ignotam, ac peregrinam asserit; nec in sacris 
litteris, aut earum enarratoribus uspiam occur- 
rere. Quod si unitio secundum hypostasim, 
utriusque naturze» mistionem, et confusionem 
significet, id vero minime esse tolerandum. 
Hane Theodoreti ludieram, et sophisticam 
criminationem validissime propulsat Cyrillus, 
negans tale quid sibi in mentem venisse: 
verum unitionem xa0' ὑπόστασιν appellare se, 
veram conjunetionem nature, sive hypostasis 
Verbi cum carne. De hoec amborum conflictu 
diximus in libro tertio!. 


ANATHEMATISMUS TERTIUS. 


NESTORII. 


«Si quis non se- 
cundum conjunctio- 
nem unum dixerit 
Christum , qui est 
etiam Emmanuel se- 
cundum naturam ; 
ex utraque etiam sub- 
stantia, tam Dei Ver- 
bi, quam etiam ab eo 


CYRILLI. 


« Si quis in uno 
Christo dividit sub- 
stantias post unitio- 
nem, sola eas socie- 
tate conjungens ea, 
quae secundum di- 
guitatem — est, vel 
etiam auctoritatem , 
aut potestatem ; et 


hominis suscepti, in 
una filii connexione, 
quam etiam nune in- 
confuse servamus , 
minime confitetur ; 
anathema sit. » 


non magis conventu 
ad unitatem natura- 
lem, anathema sit ^.» 


Propositum Cyrillo fuit hoe in capitulo, 
naturarum in Christo veram et proprie dictam 
unitionem adstruere ; que tunc intelligitur, 
cum unum per sese aliquid existit naturali, 
et substantiva junctione ceoagmentatum : non 
ejusmodi, qu: ex hominum yoluntate, usuque 
ponitur, quam idcirco θετιχὴν , et σχετιχὴν γο- 
cant; ut est ea, qua duo inter se amiei copu- 
lantur, et unum fiunt. De hae unitione multa 
passim diximus; ut in libro tertio, capite 
quarto; ubi hune Cyrilli anathematismum 
illustravimus: et cur φυσιχὴ id est maturalis 
unitio ista nominetur, uberrime docuimus 

b Cymur. anath. ir. Ef τις ἐπὶ τοῦ ἑνὸς Χριστοῦ 
διαιρεῖ τὰς ὑποστάσεις μετὰ τὴν ἕνωσιν, μόνῃ συνάπτων 
αὐτὰς συναφεία τῇ κατὰ τὴν ἀξίαν, ἤγουν αὐθεντίαν, ἢ 
δυναστείαν, χαὶ οὐχὶ δὴ μᾶλλον σύνοδον τὴν καθ᾽ ἔνωσιν 
φυσιχὴν, ἀνάθεμα ἔστω. 


4 Cap. rv, S 16. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Cum autem ex naturali, et substantiva uni- 
tione una, uti dixi, substantia, hoc est sub- 
sistentia, et hypostasis fieri debeat; unum 
aulem ei, quod divisum est, ac multiplex 
opponatur ; idcirco diligenter cavet Cyrillus, 
ne substantie ille, quz inter se conveniunt, 
et concurrunt, atque unitione connectuntur, 
divise habeantur, ac disjuncte. Quod reipsa 
contingeret, si sola σχέσει, id est habitudine, et 
more iu usum hominum recepto, quam 7n0- 
ralem propterea vocant unitionem, committi 
dicerentur : qualem eum Nestorius inveheret, 
plenis tamen buccis, ae magnificis, et exqui- 
sitis eam verbis, ac sententiis priedicabat ; ut 
solent heretici. Verum quod ex humana, non 
naturali conjunctione , ae consortio unum 
existit, id reipsa multiplex est. Quare Cyrillus 
acriter contendit, ut vero, et naturali nexu, 
non ex instituto, et usu hominum petito, 
nature Christi du:e constricte inter se , non 
revera separate putentur. Frustra autem 
imperitus, et insulsus anonymus διαίρεσιν illic 
a Cyrillo pro distinctione, ac differentia voluit 
accipi; ut ex eo calumniam, et infamiam 
struat sanctissimo, et eruditissimo viro : tan- 
quam mnaturarum post unitionem discrimen 
omne sustulerit, contra quem supra capite 
nono depugnavimus. Certe ipsemet Cyrillus 
in ἐπιλύσει istius anathematismi nullam dubi- 
talionem residere patitur, quam in partem 
διαιρέσεως vocabulum accipi velit. Nam eo 
consilio testatur se divisionem illam natu- 
rarum damnasse, quod eam Nestoriana here- 
sis induceret. Cujusmodi vero hic illam asse- 
veraverit, his verbis explicat: « Qui igitur 
hypostases, post unitionem dividunt, et sepa- 
ratim ponunt singulas, hominem videlicet, 
ac Deum, talemque comminiscuntur inter 
ambos eonsociationem, quz in sola dignitatis 
communione consistit, duos omnino filios 
constituunt". » Non potuit clarioribus verbis 
explicare Cyrillus, divisionem se duntaxat 
illam ab sacramento Dominies Incarnationis 
excludere, quce duas hypostases, aut etiam 
naturas separatim existentes, ac disjunctas, 
dicis causa, et perfunctorie conjungeret , 
atque unum ex illis faceret: quale est id, 
quod ex consortio ejusdem dignitatis, et aucto- 


c Cvninr. in. Explan. anath ni. Οἱ διαιροῦντες 
τοίνυν τὰς ὑτοστάσεις μετὰ τὴν ἕνωσιν, xol ἀνὰ μέρος 
τιθέντες ἑχατέραν" τουτέστιν ἄνθρωπον, χαὶ θεόν. ἐπι- 
νοοῦντες χαὶ συνάφειαν αὐτοῖς τὴν χατά γε μόνην τὴν 
ἀξίαν, δύο που πάντως ἰστῶσιν υἱούς. 


Ezyplica- 
tione. 


Divisionis 


T 


rientalium 
um Cyrillo 
conflictio. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. XVII. 


ritatis inter duos existit: utputa conjuges 
duo, vel amici eorumdem honorum participes 
et socii, sola hominum «sstimatione, non 
naturali, et substantiva connexione sunt 
unum. Nam nihilominus separati, et divisi 
interim consistunt; certe non ita coherent 
mutuo sibi, uti brachium, aut aliud membrum 
eum corpore: quocum naturali, et οὐσιώδει 
vinculo committitur. Jam quo sensu Aypo- 
stases appellat naturas in Christo duas Cyrillus, 
ostendimus supra': neque hoc loco repeti 
necesse est. 

Nestorius porro anathematismum suum ita 
concepit, ut naturas easdem, qua conjunctze 
sunt, post conjunetionem duas manere, neque 
confusas et in unam redactas esse monstraret : 
quasi Cyrillus contrarium in suo anathema- 
tismo tradidisset. 

Duo ab Orientalibus in Cyrilli capitulo 
notata sunt: Unum, quod ὑποστάσεις, hoc est 
substantias dividi vetat post unitionem. Alte- 
rum, quod naturalem appellet unitionem 
istam. Quod ad prius attinet, Cyrilli mentem 
mala fide calumnioseque sie explicant, ut dis- 
tinctas esse naturas non putet, sed confusas, 
quemadmodum et anonymus impostor videri 
voluit. In secundo, similiter c&quitatem, et 
candorem merito in illis requiras: dum φυσιχὴν, 
id est naturalem conjunctionem , eam in 
partem accipiunt, ut non voluntaria , id est 
libera, et gratuita, sed naturali quadam 
extorta necessitate sit illa Redemptoris huma- 
nitas et beneficentia. Tum illud nescio quid 
ad invidie cumulum adjiciunt, ex necessaria 
illa nature lege, et ordinatione sequi, utcertis 
intervallis, et circuitionibus temporum eadem 
velut in orbem recurrat, et representetur 
Incarnatio Verbi ; quod in constituenda mille- 
narii intervalli fabula Apollinarem invexisse 
narrant. Sed est maligna, et infuscata livore 
atque odio illa vocis interpretatio. 

Quocirca veris ac solidis rationibus hane 
illorum licentiam castigat Cyrillus: asserens,in 
id unum intento se animo fuisse, ut Nestorii 
impietatem refelleret ; qui naturas duas, post 
unitionem, reipsa divulsas, minimeque con- 
junctas in eamdem personam esse profite- 
retur; nec se hypostases eo modo separari 
passum esse. Naturalem porro unitionem 
appellasse, veram, non fictitiam, et imagi- 
nariam. Sed hec pluribus alibi jam exposita 
sunt?; uti et de significatione vocabuli τῆς 
ὑποστάσεως apud Cyrillum egimus. 


1 Cap. it, parag. 3:— 2 Lib, ΠῚ, c. 1v et supra €, 1.— 3 Cap. i1, parag. 7. — 4 Tom. IV Conc. 


93 


Non minus quam Orientalium ; imo etiam 
aliquanto magis odiosa est, ac jejuna Theo- 
doreti criminatio, Primum illud redarguit, 
quod συναφείας nomen respuit Cyrillus, et 
σύνοδον usurpare malit, cum hzc ab illa vox 
nihil admodum diserepet. Atqui elsi συνάφεια 
prorsus illi displicuisset , non esset reprehen- 
dendus. Siquidem hae voce frequenter, ac 
libentius, quam alia qualibet, uti solitus 
Nestorius, eam quodammodo veneno sui 
erroris resperserat, ac suspectam reddiderat: 
id quod plerisque in haeresibus contigit : ut 
quibus earum architecti vocabulis sepe usi 
sunt, ez: pro damnatis habeantur. Sed de hac 
voce libro tertio diximus. Jam vero non 
simpliciter proscribit Cyrillus n 
anathematismo suo : sed συνάφειαν τὴν χατ᾽ ἀξίαν, 
ete. cujusmodi Nestorius asserebat, hoc est 


συνάφειαν 


. conjunctionem. solius dignitatis, vel auctori- 


tatis. Pro qua itidem non simpliciter τὴν σύνοδον 
usurpari jubet, sed σύνοδον τὴν χαθ᾽ ἕνωσιν φυσιχὴν; 
hoc est conventionem secundum unitatem. natu- 
ralem. Utrique porro si ea detraheres, quae 
annexa, et adjuneta sunt, promiscua et est, 
et Cyrillo videri potuit utriusvis usurpatio. 

Nam quod φυσιχὴν appellavit ἕνωσιν illam, et 
idipsum sectatur Theodoretus, ejusdemmodi 
est, ac paulo ante querelam illam fuisse dixi- 
mus Orientalium. Eadem enim cavillatione 
anathematismum ambo sunt aggressi: ut de 
hoe nihil disputationi nostre praecipuum 
restet. Vide Maximi Aquileiensis episcopi dis- 
putationem in Lateranensi synodo sub Martino 
papa*: ubi late hereticorum tergiversationem 
hanc edidit ; qui naturalem nullam in Christo 
voluntatem inesse probabant falso illo argu- 
mentio freti, quod quidquid naturale est, id 
esse necessarium oportet. 


ANATHEMATISMUS QUARTUS. 


NESTORII. 


« Si quis eas voces, 
qua tam in Evange- 
liis, quam in episto- 
lis Apostolicisde Chri- 
sto, qui est ex utra- 
que, scripte sunt, 
accipiat tamquam de 
una natura; ipsique 
Dei Verbo tentat pas- 


CYRILLI. 


« Si quis duabus 
personis, vel subsi- 
stentiis decernat eas 
voces, quae tam in 
Evangeliis, quam 
Apostolicis — litteris 
continentur : vel e- 
tiam eas qua de Chri- 
sto a Sanctis dicun- 


'Theodoreti. 
acCyrilli de 
eodem capi- 
tuloconten- 
tio. 
Conjunctio- 
nis 
Conventum, 


Naturalem. 
unitionem. 


Habitudine. 


Orientalium 
cum Cyrillo 
contentio de 
anathema- 
tismo quarto 


94 


siones tribuere tan 
secundum carnem, 
quam etiam Deita- 
tem, anathema sit. » 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


tur, vel ab ipso Chri- 

sto de seipso, et ali- 

qua quidem ex his 
tamquam homini 


preter Dei Verbum 
specialiter intelligat, 
(for. intellecto) ap- 
plicandas tradiderit ; 
aliquas vero tam- 
quam Deo dignas soli 
Verbo Dei Patris de- 
putaverit, anathema 
sit ^. » 


Nestorius duas Christi naturas ita conso- 
ciatas esse dicebat, ut unum per se neutiquam 
ex illis existeret, sed tantum cysvxc, et ex 
usu hominum : reipsa vero duas asserebat, 
non modo naturas, sed etiam personas (idem 
autem putabat esse naturam quamlibet sin- 
gularem , quod personam) neque patiebatur, 
ea quae humano modo gessit, aut perpessus 
est Christus, imputari Deo Verbo; neque 
vieissim divina communicari homini: verum 
seorsim sua cuique, sine alterius consortio 
tribuebat. Huic errori obviam ire voluit 
Cyrillus anathematismo quarto: in quo etsi 
fatetur naturas esse distinetas, et suis proprie- 
tatibus integre constantes; unum tamen, 
eumdemque declarat esse, qui in utraque 
subsistit, et ea recipit in se, qua in alteru- 
tram conveniunt : ita ut alias que Dei propria 
sunt: alias quz sunt hominis, loquendo, vel 
agendo usurparet, in seque transferret: nec 
propterea iu duos est partiendus, hoc est in 
personas duas sive hypostases, naturasve 
separatim cohzsrentes; quod in declaratione 
sua Cyrillus exponit: qui quo sensu /postases 
isticacceperit,docuimus supra capite secundo!: 
ubi anathematismum istum enarravimus. At 
Nestorius Cyrilli mentem sic expressit, quasi 
naturarum penitus discrimen tolleret, et 
Verbum ipsum humanis affectionibus subji- 
ceret. 

Tumultuantur hie Orientales, et in Oyril- 
lum invocant, usitatum illud, et tralatitium 


ὦ CxniLL. anath. 1v... El! τις προσώποις δυσὶν, ἤγουν 
ὑποστάσεσι, τάς τε ἐν τοῖς Εὐαγγελιχοῖς χαὶ ᾿Αποστολι- 
xotg συγγράμμασι διανέμει φωνάς: ἢ ἐπὶ Χριστῷ παρὰ 
τῶν ἁγίων λεγομένας, ἢ παρ᾽ αὐτοῦ περὶ ἑαυτοῦ" xol τὰς 
μὲν ὡς ἀνθρώπῳ παρὰ τὸν ἐχ θεοῦ πατρὸς λόγον ἰδιχῶς 
νοουμένῳ προσάπτει" τὰς δὲ ὡς θεοπρεπεῖς μόνῳ τῷ ἐχ 
θεοῦ πατρὸς λόγῳ, ἀνάθεμα ἔστω. 


1 Parag. 3. 


intentantes, naturarum ab illo perimi diffe 

rentiam ; cum tamen alibi proprietatibus eas 
distinxerit suis. Neque vero voces omnes, 
quibus de Christo Seripture aliquid signifi- 
cant, promiscue sie habendas, ut cuivis naturae 
conveniant. [ta vides Aypostaseon vocabulum 
pro nafuris illos aecepisse. Atqui non Aypo- 
stases solum , sed etiam personas posuerat 
Cyrillus, ut ealumniatoribus oceurreret; et 
hoc omnes intelligerent, non se naturas per- 
miscere, sed vetare disjungi, ae separatim 
constitui. Uno itaque verbo Cyrillum liberare 
ab hae ealumnia possumus, si voces Christo 
in Scripturis attributas, non dividi, hoc est 
seorsim tanquam divulsis et distractis naturis 
assignari dicamus: distingui tamen, et suas 
cuique eum alterius communione, vindicari. 

Hoc fere Cyrilus genere responsionis 
adversus illos utitur, qui μερίζεσθαι, id est 
dispertiri, ae dividi vocabula prohibere se ait, 
qus de Christo dicuntur. Et notandz sunt 
synonyms voces, quas ad illam divisionem 
declarandam adhibet, ut intelligas, non diffe- 
rentiam. simplicem diserimenve naturarum 
eripl, sed solam earum a se mutuo separa- 
tionem, qualem Nestorii inducebat hsresis. 
« Si igitur qui separant ac dirimunt in homi- 
nem privatim, ae seorsim positum, et in 
Deum Verbum privatim, ac seorsim consti- 
tutum, non partiuntur unum Christum , 
neque duos asseverant filios, suecenseant 
nobis homines eriminandi cupidi^. » De hae 
Nestoriana divisione relege qu: capite nono 
hujus libri eontra Anonymum disputavimus. 
Cyrillus porro huie Orientalium fals; crimi- 
nationi Patrum aliquot sententias opponit; 
quae unum, eumdemque docent in utriusque 
nature proprietatibus esse Filium. 

Non dissentit ab Orientalibus suis in Cyrilli 
reprehensione Theodoretus, sed iisdem lineis 
insistit. Arii itaque, et Eunomii partibusillum 
adscribit; qui Verbo ipsi non veriti sunt 
attribuere quacumque de Christo vilia et 
imbecilla in Scripturis leguntur ; ut dissimilis 
nature illud esse monstrarent, nec ejusdem 
cum Patre substantiee, Omnino itaque discer- 


b Cyniur. Zn. Defens. anath. 1v. contra, Orient. 
tom. Hl cone. Εἴ μὲν οὖν ot διϊστάντες, xot διορίζοντες 
εἰς ἄνθρωπον ἰδιχῶς te, καὶ ἀνὰ μέρος, χαὶ εἰς θεὸν λόγον 
ἰδικῶς τε, xo ἀνὰ μέρος, οὐ μερίζουσι τὸν ἕνα Χριστὸν, 


καὶ δύο λέγουσιν υἱοὺς, ἀγαναχτείτωσαν χαθ᾽ ἡμῶν οἱ 
φιλεγχλήμονες. 


, 


Theodorett 
et Cyrilli de 
eodem ana- 
thematismo 
velitatio. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. XVII. 


nendas esse voces, quas de Christo diversas, 
et dispares pronuntiari videmus, ne χρᾶσιν, 
id est confusionem , et permistionem natu- 
rarum introducamus: quod Cyrillum facere 
queritur. 

Hoc vero Cyrillus impense negat: se, sed 
confusione rejecta, ita diversas proprietates, 
et earum indices voces agnoscere ait, ut uni 
tamen, et eidem omnes imputande sint ; 
atque ali& secundum divinitatem ; alie se- 
cundum humanitatem conveniant, cum idem 
videlicet homo sit et Deus. Theodoretum 
porro reprehendit, quod duos filios induxerit: 
quatenus alierum fuisse dixit, qui mortem 
deprecatus est ; alterum qui eam tolerandam 
esse non ignoravit : cum uni, eidemque tribui 
oporteat utrumque ; ac Verbum ipsum se 
exinanisse dicatur. Atqui facile est. ambos 
illos inter se conciliare, si hoe observes; 
Theodoretum ad naturarum discrimen res- 
peetum habuisse: Cyrillum ad persons lo- 
quentis, et agentis unitatem. 


ANATHEMATISMUS QUINTUS. 


Cyn1LLI. NESTORII. 


« 8i quis audet di- 
cere Christum homi- 
nem θεοφόρον, id est 
hominem Deo (for. 


« 51 quis unum 
esse post assumptio- 
nem hominis natu- 
raliter Dei filium au- 


Deum) utentem se 
asportantem, et non 
Deum esse veraciter 


dét dicere, cum sit 
Emmanuel, anathe- 
ma sit. » 


dixerit, | tanquam 
unicum filium per 
naturam, secundum 
quod Verbum caro 
factum est, et parti- 
cipaverit nobis simi- 
liter carne, et san- 
guine, — anathema 
sit ^. » 


Manifestum est hune anathematismum ad- 
versus Nestorii comparari putidam, et exe- 
crandam blasphemiam, qua Christum aiebat 
ita Emmanuelem esse, id est hominem cum 


α CyniLL. Εἴ τις τολμᾷ λέγειν θεοφόρον ἄνθρωπον 
τὸν Χριστὸν, καὶ οὐχὶ δὴ μᾶλλον θεὸν εἶναι χατὰ ἀλή- 
θειαν, ὡς υἱὸν ἕνα, xol φύσει, καθὸ γέγονε σὰρξ ὁ λόγος, 


1 Lib. VII, c, xir. 


95 


Deo sociatum et unitum, quemadmodum cum 
Prophetis, ae sanctis viris Deus fuisse con- 
junctus dicitur, et in illis resedisse ; ut θεοφόροι 
propterea nominati sunt, quasi Deum in se 
circeumferentes : non autem unum per se ex 
ambobus esse factum. Quippe solius digni- 
tatis commuuione devinctum hominem Do- 
minicum, et cum Deo copulatum existimabat. 

Hune Nestorius arcanum heresis suc sen- 
sum aperuit in anathematismo, cum dixit ; 
unum non esse Dei filium post assumptionem 
hominis. Procul dubio enim duos esse censuit, 
qui unum inficiatus est. 

Contra hune anathematismum duo prz- 
seribit Theodoretus, quorum prius litigandi, 
et contradicendi majus, quam veri inquirendi 
studium sapit : alterum nonnullam probabili- 
tatem habet. Imprimis ergo partieipem fuisse 
carnis et sanguinis una eum anima Deum 
Verbum fuisse concedit. Sed carnem esse 
faetum conversione sui aliqua idem Verbum 
negat. Quod nihil necesse fuit excipere. Non 
enim Cyrillus ejusmodi quippiam asseruit. 
Sed invidiam illi facere Theodoretus voluit 
heresis Apollinaristarum. Alterum, quod 
Theodoretus opponit, est de θεοφόρου nomine, 
quod Cyrillus damnasse videtur in anathema- 
tismo; eum tamen complures veterum eo 
sint usi ; ut inter alios Basilius. De quo 
agetur in libro sequenti '. Interim hoc unum 
admonemus, non absolute Zeiferi vocem ab 
Cyrillo rejectam ; sed eatenus, si ad Nestorii 
mentem accommodetur ; vera unitione natu- 
rarum abdieata, et sola σχετιχῇ, ae morali 
constituta. Est autem in usu communi homi- 
num sua quedam tempestivitas vocum ; qua 
pro temporum, et aliarum rerum opportuni- 
tatibus, caute ac prudenter est moderanda. 
Ante Nestorii exortam heresim, nihil erat in 
istiusmodi vocabulo periculi. Postquam illa 
est conflata, presertim sub ejus initium, quo 
latius, et validius grassabatur, jure suspectum 
fuit, et ab consuetudine illud removere tutius 
interim est visum. 


xo χεχοινώνηχε παραπλησίως ἡμῖν αἵματος, xai σαρχὸς, 
ἀνάθεμα ἔστω. 


Theodoreti 
et Cyrilli al- 
tercatio de 
anathema- 
tismo quinto 


"'Theodoreti 
et Cyrilli 
conflictus, 


96 


ANATHEMATISMUS SEXTUS. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


distinctus ; eumdem tamen negat sui esse do- 
minum, aut servum ; ne persone discrimen 
introducatur. Sed de hoc pluribus in septimo, 


NEsTORI. 


« Si quis post In- 
carnationem Deum 
Verbum alterum 
quempiam przter 
Christum nominave- 
rit; servi sane for- 
mam initium non 
habere cum DeoVer- 
bo, et increatam, ut 
ipse est, dicere ten- 
taverit, et non magis 
ab ipso creatam con- 
fiteatur, quam natura 
Dominum, et creato- 


CYRILLI. 


«Siquisdicit Deum 
vel dominum esse 
Christi Dei Patris 
Verbum, et non ma- 
gis eumdem ipsum 
confitetur Deum et 
hominem — simul ; 
propter quod Ver- 
bum caro factum est, 
secundum  Scriptu- 
ras; Anathema sit^.» 


ut dixi, libro. 


ANATHEMATISMUS SEPTIMUS. 


NESTORII. 


«Si quis hominem, 
qui in, Virgine crea- 
tus est, hune esse 
Unigenitum dixerit, 
qui ex utero Patris 
ante Luciferum na- 
tus est; et non magis 
propter | unionem , 
eum, qui est natura- 


CYRILLI. 


«Si quis dicit tam- 
quam in hominem 
Jesum, Deum Ver- 
bum fuisse opera- 
tum, et unigeniti 
dignitatem ,  tam- 
quam alteri preter 
ipsum, existenti tri- 
buit, anathema sit'.» 


rem et Deum, quam 
et suscitare propria 
virtute promisit, So/- 
vite, dicens , templum 
hoc, et in triduo sus- 
citabo illud! , Anathe- 
ma sit. » 


Cum Nestorius reipsa duos inesse Christo, 
hoe est personas duas utcumque copulatas 
crederet ; consentaneum erat, ut Verbum 
Deus esset ac dominus alterius, hoc est ho- 
minis. Huie contradicit Cyrillus ; et, quoniam 
non duos, sed unum ex duabus naturis, id est 
unam personam, vel suppositum exstitisse 
censet; ideo negat Deum vel dominum esse 
hominis Verbum : cum nemo sui ipsius do- 
minus appellari debeat. Hanc controversiam 
libro sequente plenius enodabimus*. 

Tergiversatur more suo Theodoretus : ac 
primum affirmat, id, quod ἃ Verbo est as- 
sumptum, fuisse servi formam ?, ut loquitur 
Apostolus : ecterum post unitionem non 
amplius locum habere nomen servitutis. Nihi- 
lominus tamen ab Isaia Propheta servum 
nominari Christum adnotat, propter suscep- 
tam servi formam. Sed occurrit Cyrillus, et 
quamvis Christus, qua homo est, servus ap- 
pelletur Patris sui; utpote persona ab illo 


& CymiL. EU τις θεὸν, ἢ δεσπότην εἶναι λέγει τοῦ 
Χριστοῦ τὸν ix θεοῦ πατρὸς λόγον, xal οὐχὶ δὴ μᾶλλον 
“τὸν αὐτὸν ὁμολογεῖ ὅμοῦ τε θεὸν, καὶ ἄνθρωπον, ὡς γεγο- 

ότος σαρχὸς τοῦ λόγου, χατὰ τὰς γραφὰς, ἀνάθεμα ἔστω. 


| Joan. v.— 9 Cap. vir, vir οἱ ΙΧ, — 8 Phil. τι, 


liter unigenitus, Pa- 
iris ingeniti appella- 
lione confitetur par- 
ticipem factum, Je- 
sum quoque alterum 
quempiam preter 
Emmanuelem dicat, 
anathema sit. » 


Ne duo fili, vel Christi, vel quocumque 
tandem nomine, separati, ac per se subsis- 
tentes, in Emmanuele cogitentur ; quoniam 
humana in eo natura sanclitate, et gratia, et 
admirabihum operum effieientia plenissime 
cumulata est, modum hune in Anathema- 
üsmo constituit, quo hec ipsa communicata 
est divine largitatis opulentia. Non enim 
quasi adventitia, et extrinsecus affluens, a 
Verbo manavit in hominem ; sed tanquam 
hujus propria, et nativa, mox ut in eamdem 
personam est acceptus, in illius censu nume- 
rari ccepit. Ideireo negat Cyrillus, Dei Ver- 
bum sic in homine assumpto operatum fuisse, 
quemadmodum in Prophetis, qui alieni erant, 
nec intima curn ipso unitione conjuncti, sed 
nec eamdem personam pro naturarum dis- 
crimine, vim, et sanctitatem illam, quasi 
peculiarem possessionem, tribuisse pariter, 
et accepisse. De sanctitate Christi agemus 


t 

b CymiLL. E! τίς φησιν, ὡς ἄνθρωπον, ἐνηργῆσθα 

ὑπὸ τοῦ θεοῦ λόγου τὸν ᾿Ιησοῦν, καὶ τὴν τοῦ μονογενοῦς 

εὐδοξίαν περιῆφθαι, ὡς ἑτέρῳ παρ᾽ αὐτὸν ὑπάρχοντι, 
ἀνάθεμα ἔστω. 


eratione. 


ientallum, 
. Cyrilli 
ontentio. 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. XVII. 


postea ; nee non de ἐνεργεία, cujus in octavo 
libro explieande locus erit. 

Hic Orientales insurgunt ; et primo quidem 
fatentur, non sic operatione saneti Spiritus 
afflatum, et instinetum fuisse Christum, ut 
olim prophete, 'et post eos apostoli. Deinde 
graviter incusant Cyrillum, quod vocabulum 
istud ἐνεργεῖσθαι damnaverit non solum impe- 
rite, sed etiam cum blasphemia : utpote quod 
in saeris litteris Christo tribuitur. Sie enim 
Apostolus : Secundum operationem , inquit, 
potentie virtutis ejus; quam operatus est in 
Christo suscitans eum a mortuis^. Et in Actis, 
Dextera Dei exaltatus", et iis similia: 
que effectum aliquid in Christo fuisse de- 
monstrant. 

Verum his occurrit Cyrillus ; non inficiari 
se, quin et Pater in Christo, et in assumpta 
natura Verbum ipsum operatum esse 'dica- 
tur: sed hoc unum cavisse, ne tanquam in 
altero, et a se ipso disjuncto Verbum egisse 
aliquid putetur; cum unus sit cum eo quod 
assumpsit. Itaque Nestorium recta illo Ana- 
thematismo peti, qui sie loqui ausus est; 
« Communes sunt Trinitatis operationes, et 
solis hypostasibus diseriminantur. Proinde 
Unigeniti gloria interdum Patri accommo- 
datur: alias Spiritui: nonnunquam Christi 
potentie ^.» Quibus verbis significabat non 
solum a Patre, et a Spiritu sancto, utpote 
personis distinetis, ἐνεργεῖσθαι hoe est operatione 
communicari gloriam, sive glorie plena, et 
admiranda quaedam opera Unigenito filio 
homini Christo : verumetiam ab ipsomet 
Christo, qua Verbum ac Deus est; tanquam 
perinde ab homine sit persona discretus, 
quomodo Pater, et Spiritus sanctus. Ideirco 
necesse fuit admonere, non sic a Verbo con- 
cessum illud esse nalurze, quam assumpsit, 
velut a seipso divise. 

. Quin illud etiam imperite ab Nestorio 


. dietum animadvertimus, operationes Trini- 


latis, proprietatibus et hypostasibus dirimi. 
Nihilo quippe magis distrahuntur opera- 
tiones, quam essentia ipsa, quae una et 


ἃ Eph. 1, 49. Κατὰ τὴν ἐνέργειαν τοῦ χράτους τῆς 
ἰσχύος αὐτοῦ" ἣν ἐνήργησεν ἐν τῷ Χριστῷ, ἐγείρας αὐτὸν 
ἐχ νεχρῶν. 

ὃ “εἰ. τι, 23. Τῇ δεξιᾷ οὖν τοῦ θεοῦ ὑψωθείς. 

c Nrsron. apud Cyrill. in Def. anath. vut cont. 
Orient. in Eph. syn. Κοιναὶ γὰρ αἱ τῆς τριάδος ἐνέρ- 
eytat, xo μόναις ὑποστάσεσι τὴν διαίρεσιν ἔχουσαι. ἤγουν 


Tox. VI. 


97 


indivisa subest relativis tribus proprieta- 
tibus. 

Non dissimili ratione Cyrillum Theodoretus 
aggreditur, dum hoc unum conatur efficere, 
Deum Verbum aliquid in assumpta natura 
hominis operatum fuisse ; ut cum illi ab morte 
suscitate vitam, et gloriam impertiit. Nam 
simortalis cum esset natura, conditioneque 
sua, ex conjunctione cum Verbo immortali- 
tatem consecuta est : quod minime habebat 
accepit. Quare operatum est in ea aliquid 
Verbum. Respondet Cyrillus, Verbum unum 
esse cum earne sua, vel homine, quem sus- 
cepit; et per carnem suam, velut per orga- 
num, mira, et divina opera quadam exe- 
cutum esse: non quemadmodum per À postolos 
eadem illa perfecit: qui diversi, ac divisi 
erant ab auctore gestarum rerum, et effectore 
primario. Quocirca ἐνηργῆσθαι, id est, « im- 
pressa efficientia motos esse per Christum in 
Spiritu, inquit, dicimus homines sanctos, 
tanquam alios et diversos ab ipso; sed non 
eodem modo Jesum a Verbo in spiritu, data 


efficientia motum esse, quasi alius sit Filius, 


praeter Dei Unigenitum ?. » Nihil igitur contra 
Cyrillum promovet Theodoretus, quippe cum 
non simplieiter negaverit, operatum esse 
aliquid in carne, sive homine, Verbum ; sed 
in eo, tanquam alio et diverso illud effe- 
cisse. 


ANATHEMATISMUS OCTAVUS. 


CyRILLI. NESTORI. 


« Si quis audet di- 
cere, — assumptum 
hominem  coadorari 
cum Deo Verbo opor- 
tere,et conglorifieari, 
ac connominari, tam- 
quam alterum cum 
altero. (Nam particu- 
la, cum , addita hoc 


« $i quis servi for- 
mam pro seipso, hoc 
estsecundum propria 
nature rationem, co- 
lendam dixerit, et 
non omnium domi- 
nam: et non potius 
per soeietatem; qua 
beate, et ex se natu- 


τοῦ μονογενοῦς f, εὐδοξία ποτὲ μὲν τῷ Πατρὶ περιῆπται" 
ποτὲ δὲ τῷ πνεύματι" ποτὲ δὲ τῇ τοῦ Χριστοῦ δυναστεία. 

d Cvmirr. contra Theod. ad anath. vir. "Evzg- 
γῆσθαι μὲν yàp διὰ Χριστοῦ ἐν πνεύματι τοὺς ἁγίους 
φαμὲν. ὡς ἑτέρους ὄντας παρ᾽ αὐτόν. οὐ μὴν οὕτω χατὰ 
τὸν ἴσον τρόπον, καὶ αὐτὸν ἐνηργῆσθαι τὸν ᾿Ιησοῦν παρὰ 
τοῦ λόγου ἐν πνεύματι, ὡς ἕτερον ὄντα υἱὸν παρά γε τὸν 
ἐχ θεοῦ μονογενῆ. 


1 


Theodoreti 
et Cyrilli 
pugna. 


Antrapola- 
tres id est 
hominis 
cultor. 


Orientalium 
οἱ Theodo- 
reti 
cum Cyrillo 
dimicatio. 


98 


cogit intelligi) et non 
magis una reverentia 
veneratur  Emma- 
nuel, unamque ei 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


raliter domini Unige- 
niti naturz conjuncta 
est, veneratur; ana- 
thema sit. » 


glorificationem  de- 
pendit; juxta quod 
Verbum caro factum 
est; anathema sit^. » 


Latina Dionysii Exigui necessário paululum 
immutavimus ; imo supplevimus quod illis 
deerat; nam perspieue mendosa erant. Jam 
quod ad Capituli sententiam attinet ; eum, ut 
fidei symbolum habet, unus sit filius Dominus 
noster Jesus Christus, hoc est incarnatum, et 
inhumanatum Dei Verbum : unum ipsum ado- 
randum esse didieimus, non alterum cum 
altero. Neque enim alter est et alter. Itaque 
una est unius in duabus naturis subsistentis 
adoratio. Hzc autem unius adorationis, et 
indivisee professio, Nestorianam perfidiam 
elidit' : qui sepius ista jaetabat, « se gestantis 
causa eum, qui gestatur colere. » Item, non 
«se hominem adorare, ne sit ἀνθρωπολάτρης : 
non infantem bimestrem, et trimestrem ; » 
et hujusmodi alia; quibus evertendis, ana- 
thematismus ille ab Cyrillo est. adhibitus. 

At Nestorius maligne, captioseque sie illum 
interpretatus est, quasi servi formam, secun- 
dum propriam rationem, adorandam, hoe est 
divino cultu afficiendam decerneret. Quod 
nefarium est dictu, et ab Cyrilli mente plu- 
rimum abhorret. Siquidem eatenus so.um, 
quod humana natura unum est cum divina 
Christi suppositum, uni et individuc adora- 
tioni utramque objici statuit ; ne si duplex, 
et dissimilis utrique cultus tribuatur, in duos 
adorandos Filios, et Christos, uniusmodi per- 
sona dividatur, quod in superioribus tes- 
tantem Cyrillum sepius audivimus. 

Assentiri se Cyrillo dicunt Orientales, in 
eo, quod cum Deo Verbo adorari, vel glorifi- 
cari assumptum hominem non probat, tan- 
quam alium ab illo, et non eumdem persona. 
Verum quod parfieulam σὺν, id est ewn, eam 
habere potestatem ait, ut distinctam per- 
sonam designet, hoc vero ridiculum putant, 
ac Cyrillum illum suopte testimonio refellunt, 


α Cyn. Eb ct τολμᾷ λέγειν, τὸν ἀναληφθέντα ἄνθρω- 
πον συμπροσχυνεῖσθαι δεῖν τῷ θεῷ λόγῳ, xol συνδοξά- 
ζεσθαι, xoi συγχρηματίζειν θεὸν, ὡς ἕτερον ἑτέρῳ. τὸ 
γὰρ σὺν ἀεὶ προστιθέμενον τοῦτο νοεῖν ἀναγχάσει. xol 


qui in primo tomo scripserit, assidere Ver- 
bum Patri suo etiam μετὰ σαρχὸς, ld est. cum 
carne, et sic adorari. Atqui μετὰ idem est ac 
σὺν. Quare si μετὰ σαρχὸς assidet Patri, et ado- 
ratur ; cur non et συμπροσχυνεῖσθαι dici poterit? 

Ad ea Cyrillus longiori oratione réspondet : 
ae primum unica probat adoratione eolendum 
esse Deum et hominem Christum , idque 
Athanasii testimonio confirmat : de quo in 
libro quarto, eapite quinto, et sequentibus 
egimus; et ex veterum auctoritate demons- 
travimus?, laciniam illam, quz sub Athanasii 
nomine est edita, Apollinaris esse fetum, et 
ab Eutychianis insertam esse Cyrilli commen- 
tariis, atque hune primum omnium loqui sie 
instituisse, ut post unifionem unam affirmaret 
esse Verbi naturam incarnatam. Nihilominus 
tamen verum est illud, quod de unica Christi 
veneratione disputat Cyrillus ; deque eo nos 
dicemus postea. Nestorius porro sie adorari 
conjunetim eum Verbo asserebat hominem, 
ut nonnisi σχετιχῶς, itidem ut unitum hune 
esse credebat, cultus esset istius particeps: 
quamvis re ab illo divisus, personam quoque 
distinctam faceret. Quare necessariam fuisse 
contendit Gyrillus anathematismi illius cau- 
lionem : que non alio sensu concipitur, 
quam sit tanquam alius cum alio adorari di- 
catur. Proinde nugari ait Orientales, qui 
συνεδρεύειν illud, et μετὰ τῆς σαρχὸς opponunt. 
Nam aliud esse simpliciter, et bone fide usur- 
pare similes loquendi formulas: velut, ani- 
mam hominis cum suo corpore honore affici : 
vel, animam cum corpore unum animal esse. 
Hic enim ex modo loquendi satis animadver- 
titur nullum intercedere persons discrimen. 
At si nonnulla ante pronuntiata sint, quce 
personarum differentiam aliquam significent ; 
aut voces ipsemet adjunete talem notionem 
offerant; tunc partieulas istas σὺν, aut μετὰ, 
eamdem prese ferre personarum divisio- 
nem: ut si dicam, Petrus et Paulus conno- 
minantur homines; vel Petrus eum Paulo 
ascendit in templum: ex ipsa proprietate 
nominum intelligitur personas esse diversas. 
Jam vero Nestorius de Christo passim sic lo- 
cutus est, ut hominem a Verbo separatum 
reipsa esse monstraret : quamtumvis id verbis 


οὐχὶ δὴ μᾶλλον μίᾳ προσχυνήσει τιμᾷ τὸν ᾿Εμμανουὴλ, 
χαὶ μίαν αὐτῷ τὴν ὁμολογίαν συνάπτει, καθὸ γέγονε σὰρξ 
ὁ λόγος, ἀνάθεμα ἔστω, 


1 Videl, I. c. 1x, parog. 2 et lib. T, c. v, parag. 6.— ὦ Vide 1. IV, c. v, parag. 5; 


Coadorari 


wo -— PEE 


DE INCARNATIONE, LIB. VI, CAP. XVII. 


negaret. Unde merito quando adorari dixit 
hominem duntaxat cum Verbo; utrumque 
persona discretum videri voluit, et in Ana- 
thematismi damnationem incurrit. 

Theodoretus non valde pugnaciter adversus 
Cyrillum hoc loco nititur, nec aliud preter 
usitatam cantilenam occinit : non sie una 
veneratione colendum esse Christum, natu- 
rasque jungendas ; ut ambarum proprietates 
inter se confundantur. Quod nemo Catholicus 
ignorat: et Cyrillus in responsione latius ex- 
ponit, aretissimam illarum eonjunctionem ita 
eommendans, ut non assumptam a Verbo 
earnem ; sed Verbum carnem factum esse 
dieat. Nimirum prius illud eo sensu repudiat, 
quem Nestorius amplectebatur, ut alius ab 
alio in honoris, et dignitatis, nominisque 
communionem, non in persone sit ascitus 
unitatem. 


ANATHEMATISMUS NONUS. 


CyniLLt. 


«Si quis unum Do- 
minum Jesum Chri- 
stum glorificatum di- 
cit a Spiritu sancto, 
tamquam ab aliena 
virtute, qua per eum 
uteretur, et ab eo ac- 
ceperit ^ efficaciam 
contra — immundos 
spiritus, et per eum 
implesse divina si- 
gna; et non magis 
ejus proprium spiri- 
ium dicat, sicut ct 
Patris, per quem si- 
gna operatus est, 
anathema sit^. » 


NESTORII. 


«Si quis formam 
servi consubstantia- 
lem esse dixerit Spi- 
ritui sancto, et non 
polius per illius me- 
diationem, que est 
ad Deum Verbum, et 
ex ipsa conceptione 
habuisse dixerit con- 
junctionem, per quas 
communes nonnum- 
quam in homines mi- 
randa curatione exer- 
cuit; et ex hoc curan- 


dorum spirituum 
eveniebat esse pote- 
statem , | anathema 
sit. » 


. In Greco Cyrilli quedam fuisse videtur 
lectionis varietas. Nam Dionysius in suo codice 
habuit, ὡς ἀλλοτρίᾳ δυνάμει τῇ δι᾽ αὐτοῦ χρώμενον, 
non τῇ ἰδίᾳ, et veriorem illam arbitror Dio- 
nysii. 

Est autem anathematismi scopus ostendere 
Dei Verbum, assumpta carne, in eo, quod 


ὦ Cyn. Ef τις φησὶ τὸν ἕνα χύριον ᾽Ιησοῦν Χριστὸν 
δοξάζεσθαι παρὰ τοῦ πνεύματος ὡς ἀλλοτρία δυνάμει τῇ 
ἰδίᾳ αὐτοῦ χρώμενον, xal παρ᾽ αὐτοῦ λαθόντα τὸ ἐνεργεῖν 
δύνασθαι χατὰ πνευμάτων ἀκαθάρτων, καὶ τὸ πληροῦν 


99 


erat, manentem, nec ulla re carentem, quae 
inest Patri, excepta paternitate, proprium 
habere Spiritum sanctum, qui ex ipso est, et 
ipsi substantive insitus est : adeo ut per illum, 
tanquam per propriam, et non alienam, nec 
adventitiam vim, et efficacitatem, admiranda 
opera fecerit, ac demones ejecerit: non 
autem, velut beneficii loco, ut olim Prophet, 
et postea discipuli, Spiritum illum, ejusque 
virtutem excepisse. Ita fere Cyrillus in ana- 
thematismi declaratione. 

Objieiunt imprimis, a seipso dissentire 
Cyrillum ; qui eum in primo tomo dixerit, 
Christum in Spiritu sancto miracula fecisse ; 
nec non mortuum ipsum vivificatum esse 
spiritu ; in anathematismo suo neget eumdem 
ilum in Spiritu Dei ejecisse dzemones, ae 
estera mirifica opera gessisse. Sed hanc 
putidam, et ineptam esse calumniam tum res 
ipsa demonstrat|; tum Cyrillus aeri, et vegeta 
oratione declarat. Non enim asseverasse se, 
Christum per spiritum, vel in spiritu non 
egisse quacumque stupenda, et miranda 
fecit : sed non ita per eum fecisse, tanquam 
per alienam, et impertitam aliunde sibi vim: 
sed suam potius, ac propriam, sibique cum 
Patre communem. Ceterum totum anathe- 
matismi hujus aeuleum adversus Nestorii 
impietatem distringi docet, qui hominem in 
Christo dividebat a Verbo: atque ab hoc illi 
communicatam esse putabat virtutem illam 
Spiritus sancti, utpote peregrinam, et colla- 
litiam, ae solius divinitatis propriam , a qua 
hominem distrahebat. 

Nihilo quam Orientales sui felicius anathe- 
matismum aggreditur Theodoretus et perinde 
futilibus, ae supervacaneis molitionibus laces- 
sere studel. Hoc enim probat, quod ad rem 
nihil attinet; Christum de Spiritu, hoc est vi, 
et efficientia Spiritus saneti, de muliere con- 
ceptum, et in eodem Spiritu multa gessisse. 
Cui , similiter atque Orientalibus, silentium 
indieit Cyrillus; non se id inficiari asserens, 
quin per Spiritum effecta, et administrata illa 
sint omnia : sed non eo modo, quo ab sanctis 
viris facta leguntur ; utpote Spiritum sanctum, 
ejusque virtutem gratie, ac beneficii loco 
sortitis; cum Christus in censu, ac possessione 
sua illum habuerit; et eo tanquam proprio 
quacumque voluit opera perfecerit. 


εἰς ἀνθρώπους τὰς θεοσημείας, xoi οὐχὶ δὴ μᾶλλον ἴδιον 
αὐτοῦ τὸ πνεῦμά φησι δι᾽ οὗ καὶ ἐνήργησς τὰς θεοσημείας, 
ἀνάθεμα ἔστω. 


Orientalium 
cum Cyrillo 
certamen, 


Theodoreti 
cum Cyrillo 
dimicatio, 


100 THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


Celeberrimus est hie anathematismus, et 
de eo utriusque contentio, propter insigne 
testimonium processionis a Filio, perinde 
atquea Patre, Spiritus sancti, cui hodierni 
Grz2culi obstrepunt: Cyrillus vero patroci- 
natur, primum in anathematismo, cum Spi- 
ritum sanctum proprium ait esse Filii: quod 
omnino processionem designat pevsonc unius 
ab altera: uti suo loco demonstravimus'. 
Deinde in anathematismi ejusdem expositione 
rogatu concili «cumenici facta; in qua 
vocem illam propri sic explicat, quod sit ἐξ 
αὐτοῦ, €x ipso. Αἱ Theodoretus ultra modum 
excandescit, et impium ae blasphemum esse 
contendit, affirmare Spiritum sanctum ez fili0, 
vel per filium ezstantiam habere. 1n quo tur- 
pissime labitur. Sed de hac amborum contro- 
versia vide quc in septimo de Trinitate tusis- 
sime disseruimus?: ubi et illud purgavimus, 
quod Cyrillus Theodoreti cavillationi respon- 
dens, istam ipsam de processione sancti 
Spiritus eriminalionem illius silentio pres- 
serit. 

Quod ad Nestorii anathematismum pertinet, 
nihil hoc falsius, ac futilius esse potest. Nam 
de hoc tricatur uno ; non esse Christi naturam 
humanam consubstantialem Spiritui sancto 
quasi hoe Cyrillus confirmet. Verum ut hanc 
de eo suspicionem injiceret, in causa fuit 
haeresis, quam penitus combiberat; hominem 
in Christo ab divinitate plane disjunctum esse; 
nec ullo vero , ac substantivo cum ea vinculo 
colligatum ; quem quidem hominem merum 
appellari eensebat Jesum Christum. At Cyrillus 
eamdem Dei et hominis personam eo signifi- 
cari vocabulo credebat, eujus gratia proprium 
illi, qua Deus est, aiebat esse, non autem 
alienum Spiritum sanctum. Nestorius vero 
hominis nudi proprium , adeoque similiter 
atque hune, hominem, eique consubstantialem 
poni ab Cyrillo sumebat in feneo suo anathe- 
matismo. 


ὦ Cyn. 'Agytpéía καὶ ἀπόστολον τῆς ὁμολογίας 
ἡμῶν γεγενῆσθαι Χριστὸν ἣ θεία λέγει γραφή. προσχεχο- 
μικέναι δὲ ξαυτὸν ὑπὲρ ἡμῶν εἰς ὀσμὴν εὐωδίας τῷ θεῷ, 
xaX πατρί. εἴ τις τοίνυν ἀρχιερέα, χαὶ ᾿Απόστολον ἡμῶν 
γεγενῆσθαί φησιν οὐκ αὐτὸν τὸν ἐχ θεοῦ πατρὸς λόγον, 


ANATHEMATISMUS DECIMUS. 


INESTORII. 


« Si quis illum in 
principio — Verbum 
Pontifieem et Apo- 
stolum confessionis 
nostre factum esse, 
sequeipsum obtulisse 
pro nobis dicat, et 
non Emmanuelis 
esse Apostolum dixe- 
rii; oblationemque 
secundum | eamdem 
rationem οἱ tribuat, 
qui univit si quis uni- 
tus ad unam com- 
munitatem filii; hoc 
est Deo qua Dei, et 
homini qua sunt ho- 
minis, anathema sit.» 


CYRILLI. 


« Pontificem et 
Apostolum confessio- 
nis nostre factum 
esse Ghristum, divina 
Scriptura commemo- 
rat. Obtulit enim se- 
metipsum pro nobis 
Deo Patri in odorem 
suavitatis. Si quis er- 
go Pontifieem, et 
Apostolum nostrum 
alium dixerit esse 
faetum, preterquam 
ipsum Deum Dei Ver- 
bum, quando factum 
est caro, et secundum 
nos homo : sed quasi 
alterum preter ip- 


sum specialiter ho- 
minem, ex muliere : 
etsi quis dicit, quia 
pro tse obulit seip- 
sum oblationem, et 
non magis pro nobis 
solis : non enim indi- 
guit oblatione, qui 
peccatum  nescivit ; 
anathema sit^, » 


Pontificem, et Apostolum confessionis nostra 
Jesum Christum nominat Paulus in epistola 
ad Hebreos?, hoc est fidei nostr: ac religionis 
et antistitem, et preeconem. Hane dignitatem 
Nestorius soli homini assumpto tribuebat; 
non Deo Verbo. Cui Cyrillus opponit hunc 
anathematismum, qui propter summam in 
eadem persona conjunctionem et unitatem 
utriusque nature, Verbo idipsum assignan- 
dum esse decernit ; quod ut homo factum est, 
ita que homini conveniunt ea sibi propria 
fecit, in seque transtulit. Non enim àlter est 
Deus Verbum ; alter homo, sed unus et idem 


ὅτε γέγονε σὰρξ, xol καθ᾽ ἡμᾶς ἄνθρωπος, ἀλλ᾽ ὡς ἕτερον 
παρ᾽ αὐτὸν ἰδικῶς ἄνθρωπον ἐκ γυναιχός. ἢ εἴ τις λέγει 
ὑπὲρ ἑαυτοῦ προσενεγχεῖν αὐτὸν τὴν προσφορὰν, καὶ οὐχὶ 
δὴ μᾶλλον ὑπὲρ μόνων ἡμῶν" οὐ γὰρ ἂν ἐδεήθη προσφο- 
ρᾶς, ὃ μὴ εἰδὼς ἁμαρτίαν" ἀνάθεμα ἔστω. 


1 Lib. VII de Trin, c. 1v, parag. 8.— 2 Cap. xvii, parag. 10.— 8 Ποῦ, qu, 1. 


rientalium 
Cyrilli 
nflictio. 


jyrilli et 
oreti 


pugna. 


DE INCARNATIONE, 


utrumque. Huie repugnat anathematismus 
Nestorii, solum Emmanuelem asserens esse 
Apostolum, et pontifieem, et unientem ab 
unito, Deum ab homine penitus abjungens ; 
ut separatim quz sunt euique propria singuli 
habeant. Manifestius autem alibi idem hzere- 
ticus insanit, cujus verba in Ephesina synodo 
recitata sunt!; in quibus Christum ait ad 
pontificiam illam dignitatem paulatim esse 
provecetum, ae preces et oblationes obtulisse 
pro semetipso. 

Absurdum illi esse contendunt Deum Ver- 
bum pontificem facere, idque indignum tanta 
majestate, quie nec tentari potest, nec a Deo 
voeari sieut. Aaron; neque cetera pati aut 
agere, qua pontifiei summo testamenti novi 
Apostolus attribuit?. Itaque carni assumpta 
potius eonvenire censent illas pontificis, et 
Apostoli partes. Addunt tamen, non se prop- 
terea duos in uno Christo filios agnoscere, 
sed eamdem naturis ambabus filietatem com- 
petere. Sed neque conjunctum Deo hominem 
pro seipso carnem suam obtulisse Patri , sed 
pro nobis duntaxat. 

Contra quos capitulum suum propugnans 
Cyrillus, demonstrat Verbum ipsum carnem 
faetum , summum ex consequenti factum 
esse sacerdotem ; et qui istud negant, veram 
ilius incarnalionem inficiari: cum perinde 
consentaneum sit Deum Verbum, eo ipso 
quod eum homine illo, quem summum et 
sacerdotem, et Apostolum fuisse putant, unus 
est factus, sacerdotem quoque esse factum, et 
Apostolum; ac verum illis, et consequens 
videtur, eumdem Deum carnem esse factum, 
et ecetera, que carni, hoe est assumpte homi- 
nis natur: insita sunt et propria : velut mor- 
talem, mortuum, crucifixum, et id genus alia. 
Presertim cum iidem duos filios esse negent, 
ex quo facile est colligere, non divisim sin- 
gulis, sed conjunctim naturis ambabus accom- 
modari debere, que cujusque propria cen- 
sentur. 

Theodoretus iisdem quibus Orientales argu- 
mentis contra anathematismum obluctatur. 
Qu: enim de summo sacerdote dicta leguntur 
ab Apostolo, ea negat in Verbum cadere, 
cum humana, et imbecilla sint: [deo in as- 
sumptum ab illo hominem convenire potius, 
qui cum Deo conjunctus est. In quo pluscu- 
]um videtur indulgere Nestorio Theodoretus: 
nec satis attendere ad. illam proprietatum et 
affectionum mutuam communicationem utri- 


LIB. VI, CAP. XVII. 101 


usque nature. Profecto enim idem ille, qui 
in forma Dei, hoc est Deus erat, humiliavit 
semelipsum , et formam servi suscepit, et 
homo factus est: ae consequenter obediens, 
et in crucem actus. Qus quidem, ut et alia 
pleraque, quamlibet abjecta et indigna divina 
majestate, tum fuisse, tum sustinuisse non 
solum humana natura, sive assumptus homo; 
sed ipse quoque Deus Verbum ex usu sacra- 
rum litterarum, ae sanctorum Patrum dici- 
tur. Certe Deum genuisse, peperisseque 
beatam Virginem Catholici omnes fatentur, 
et θεοτόχον idcirco nominant, ex quo conceptus 
in utero Deus, et genitus, ac partu editus 
eodem jure predicatur. Qui minus ergo fas 
erit, illum eumdem Deum asserere Patri suo 
preces, et sacrificium obtulisse pro humani 
salute generis, hoe est crucis supplicium, ac 
mortem? Nec enim adeo quisquam desipit, 
ut hee passum esse Deum affirmet, neget 
tamen obtulisse Deum, vel e&tera, qua sunt 
nove legis pontifici propria gessisse. Atqui 
Theodoretusipse sanctissimam Mariam θεοτόχον 
esse ad anathematismum primum dicenti 
Cyrillo est assensus. Et idem postea positis 
simultatibus?, ac meliori mente suscepta, idip- 
sumi plenius professus est, et Nestorii bla- 
sphemiam execratus; quiin concione ausus 
erat dicere; « Mariam non peperisse Deum, 
sed hominem divinitatis instrumentum. » 
Item, « Culpa vacare gentilem, qui diis ma- 
irem attribuit. » Sunt autem qus contra 
Cyrillum ad hunc anathematismum disputat 
Theodoretus, Nestorianorum istorum non 
multum dissimilia. Sed ea', uti diximus, 
emendavit postea, et Cyrilli etiam adversus 
hereticos testimonio usus est, illo presertim. 
quo :n scholiis docuit, « Unum esse tam ante 
incarnationem Deum verum, quam qui in 
humanitate mansit quod erat, et est, et erit : 
neque dividendum unum Dominum Jesum 
Christum in hominem seorsim, etin Deum 
seorsim ; sed unum, eumdemque esse Jesum 
Christum: ita tamen ut naturarum differen- 
tiam non ignoremus, easque neutiquam inter 
se confusas retineamus ; » quem locum supra 
capite nono Grece descriptum, hic Latine 
saltem necessario reddidimus; ut appareat 
Theodoretum, Orientalesque reliquos perpe- 
ram ad anathematismum istum decimum , 
Cyrillum redarguere: atque hune jure com- 
motiorem in illa refellenda Theodoreti falsa 
criminatione, longiorem explicasse dispula- 


1 Act. 1.— 2 Heb. v,— 3 Lib, IV cont, Her. c. xir, t. IV Vide et ep. ad Spor. 


Deiparam. 


Substantiali 


102 


tionem, cujus summa hie a nobis est expressa. 
De Christi porro sacerdotio, ae reliquis , qua 
ad hunc locum, et hanc anathematismi con- 
troversiam spectant, uberius suo loco prose- 


quemur. 


ANATHEMATISMUS UNDECIMUS. 


NESTORII. 


« Si quis unitam 
carnem ex natura 
proprie possibilitate 
vivificatricem — esse 
dixerit, ipso Domino, 


et Deo pronuntiante, ' 


Spiritus est qui vivi- 
ficat * ; caro nihil pro- 
dest; anathema sit. 
Spiritus est Deus, ae 
non pronuntiatum 
est. Si quis ergo 
Deum Verbum ear- 
naliter — secundum 
substantiam carnem 
factum esse dieat : 
hoe autem modo et 
specialiter custodit , 


CyniLL. 


« Si quis non con- 
fitetur carnem Do- 
mini  vivificatricem 
esse, tanquam pro- 
priam ipsius Dei 
Verbi; sed quasi al- 
teriuseujuspiam pree- 
ter ipsum, conjuneti 
quidem secundum di- 
gnitatem, aut secun- 
dum quod solam di- 
vinam —inhabitatio- 
nem habuerit : et non 
potius, ut dixerimus 
vivificatricem esse , 
quia faeta est propria 
Verbi Dei, cui omnia 
vivificare ^ possibile 


et maxime in Domino 
Christo post resurrec- 
lionem suam, disci- 
pulis suis dicente, 
Palpate , et videte , 
quia. spiritus ossa , et 
carnem non. habet, si- 
cut me videtis habe- 
re? : anathema sit. » 


est, anathema sit^. » 


Ex vera, et οὐσιώδει conjunctione naturse 
hominis cum Deo fit, ut caro, hoc est assumpta 
ipsa natura, propria sit Dei Verbi, et una cum 
eo persona , non autem alienum quiddam, et 
separatum: quemadmodum domus ab eo, 
qui habitat, res est omnino divisa; neque 
quod ineolenti convenit, id domui tribuitur. 


& CyniLL. E! τις οὐχ ὁμολογεῖ τὴν τοῦ χυρίου σάρκα 
ζωοποιὸν εἶναι, καὶ ἰδίαν αὐτοῦ τοῦ ἐχ θεοῦ πατρὸς 
λόγου, ἀλλ᾽ ὡς ἑτέρου τινὸς παρ’ αὐτὸν, συνημμένου μὲν 
αὐτῷ κατὰ τὴν ἀξίαν, ἤγουν ὡς μόνην ἐνοίχησιν ἐσχηχό- 


1 Joan. νι, 63.— 9 Luc. xxiv, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Quamobrem cum Verbum ipsum sit ζωοποιὸν, 
id est eivificum, habet hoc etiam caro Christi, 
quia caro Dei est, ut sit vivifica. Quod ex 
ineruento, et vivifico sacrificio corporis, et 
sanguinis Dominici probat ὧν Exposiione 
anathematismi Cyrillus. Non enim communis 
caro, et alia, quam divina, hae efficientia pree- 
dita est. Negabat istud Nestorius , et eodem 
argumento utebatur, ac Scripture testimonio, 
quo haretiei hodierni, Caro non prodest quid- 
quam. Sed alius istius est loci sensus , de quo 
hie disputare non est necesse. Hoc interim 
animadvertere oportet, quem auctorem ha- 
beant impietatis suce Sacramentarii , et quo- 
nam ex fonte sacrilegi erroris 80 detestandi 
illorum argumentatio derivata sit. Nempe ex 
eo, quod carnem Christi non esse Dei carnem, 
neque eum Verbo substantivo coherentem 
nexu, et unam cum ipso personam esse non 
putaret Nestorius: ideireo vim illi imper- 
liende vitz, ac sanctitatis ademit : quod zmi- 
tantur qui sunt ez ejus parte. Cc&terum idem 
Nestorius in anathematismo suo, sophistiea 
fraude Cyrilli sententiam pervertit, sie in 
eum agens, tanquam carnem, ex natura sua 
vi et proprietate, ejusmodi vim aec dotem 
obtinere créderet. Qu:e calumnia consequens 
est ex Apollinaris dogmate, cujus illum one- 
rabat infamia. Hic enim divinitatis substan- 
liam in carnem demutatam esse aliquando 
docuit. Sed ab hae suspicione Cyrillus accu- 
rate seipsum purgavit: et nos adversus 
Anonymum eumdem supra defendimus. Est 
autem anathematismus Nestorii mendosus, et 
mutilus. 

Meras adversus Cyrillum calumnias Orien- 
tales objieiunt, et hoc unum inseetantur , 
quod carnem Dei Verbi propriam esse, nec 
alterius cujuspiam, adeo enixe, assidueque 
doceat, tanquam id sit obscurum, et dubium: 
quod in cseteris omnibus evenit. Nam caro 
cujuslibet hominis, velut Pauli, propria est 
ejus, nee alterius est. Itaque suspectam hanc 
faciunt tam diligentem, ae tam enueleatam 
ineuleationem locutionis illius, propria caro, 
et non alterius; et maligne sie interpretantur, 
ut hoc ipso tacite significarit, carnem illam 
non esse similem nostre, hoe est ejusdem 


τος, καὶ οὐχὶ δὴ μᾶλλον ζωοποιὸν, ὅτι γέγονεν ἰδία τοῦ 
λόγου τοῦ τὰ πάντα ζωοποεῖν ἰσχύοντος, ἀνάθεμα 
ἔστω. 


i 
1 
1 
4 


" Ν 
contra 

Cyrillum - 

disputatio, 


eodoreti , 
Cyrilli 
en. 


DE INCARNATIONE, 


cum ea nature; sed aliunde delibatam : ut 
puta ex transformatione divine substantiz. 
Verum perspicue nugantur, et cavillantur isti 
sophistte. Nam vox ἑτέρου non excludit aliam 
carnis substantiam , a qua sumpta, et propa- 
gata sit Dominica illa caro : cujusmodi ma- 
terna fuit. Sed alteram negat esse personam 
a Deo Verbo illam ipsam carnis substanfiam, 
quam Deus assumpsit, ut reipsa sentiebat 
Nestorius. Ita pessima fide Cyrilli mentem 
contentiosi isti disputatores depravare, ac 
detorquere student: et Apollinaris illi 
σύγχυσιν, ac divine nature? corruptelam im- 
pingere. 

Quos quidem strenue propulsat Cyrillus, et 
hoc ipsum, quod dixi, adversus eos przesceribit, 
se unum illud in animo habuisse, Christi 
corpus, sive assumptam a Verbo naturam 
hominis, illius esse propriam: nec ab eo 
separatam ac disjnctam; ita ut hominem 
unum per se subsistentem, et qui ἕτερος, id est 
alter a Verbo censeri possit, efficiat. Sicut 
propria eujusque hominis est caro, nec alte- 
rius quam ipsius, hoc est non alteram facit 
ab eo, vel ab ejus anima personam ; tametsi 
ab altero decerpta sit, ae generatione producta. 
Nestorium porro sie existimasse, ut carnem 
Christi non esse Verbi propriam diceret; 
adeoque necessarium fuisse adversus illius 
haeresim anathematismum istum, ex ejusdem 
verbis approbat Cyrillus ; quibus in concione 
quadam usus est ; cum propositis iilis Domini 
verbis, Qui manducat meam carnem , et. bibit 
meum sanguinem! , observari sedulo jussit, non 
dixisse Christum, Qui manducat, aut bibit 
divinitatem meam : Qua cautione illud assequi 
voluit, ut ad Verbum ipsum, id est personam 
ejus, nihil pertinere caro illa putaretur, sed 
aliena esse penitus, ac divisa. 

Nusquam minori cum ratione, majore 
autem impotentia contra Cyrillum Theodo- 
retus invectus est. Quem levissimis argumentis 
convineere vult heresis Apollinaristarum ; 
quod nec anime, vel animate carnis men- 
tionem faciat, sed earnis unius, quasi huic 
instar anima divinitas attributa sit; quz fuit 
Apollinaristarum opinio. Deinde quod ἰδίαν, id 
est propriam divini Verbi, et non alterius, 
carnem illam esse dicit, ex eo suspectum favit 
τῆς χράσεως, hoc est confusionis, et permistionis 


& CymmLL. EU τις οὐχ ὁμολογεῖ τὸν τοῦ θεοῦ λόγον 
παθόντα σαρχὶ, χαὶ θανάτου γευσάμενον σαρχὶ, γεγονότα 


4 Joan.— 9. Joan. t. 


LIB. VI, CAP. XVII. 103 


naturarum duarum. De vivifica tamen carne 
Cyrillo consentit, et ita propriam esse Verbi 
fatetur, ut hoe in illam minime conversum 
fuerit. 

Verum justissima est de tam aperta Theo- 
doréti calumnia Cyrilli conquestio. Qui hoe 
illi vicissim objicit ; eodem modo tum Joan- 
nem Evangelistam, tum Christum ipsum, 
appellari posse nefanda illius haeresis: quo- 
rum ille scripsit, Verbum carnem esse factum; 
hie, Qui manducat , inquit?, meam carnem , et 
bibit meum sanguinem , etc. Sane nullum fere 
scriptum exstat Cyrill contra Nestorium, 
epistola nulla dogmatica, vel alia quaepiam 
lucubratio, in qua nominatim istud, ae diserte 
non caverit, quoties Verbum carni copulatum, 
aut hanc ab illo assumptam ait, nonnisi anima 
rationali preeditam , hoe est hominem perfec- 
tum, intelligi velle. Quamobrem irati potius, 
et Joanni Antiocheno plus s:equo gratificantis 
Theodoreti, quam ratione ae judieio suo 
utentis est tota hae anathematismi illius 
impugnatio. 


ANATHEMATISMUS DUODECIMUS 


CYRILLI. NESTORIH. 


« 8i quis non con- 
fitetur, Deum Ver- 
bum carne passum 
esse, et carne cruci- 
fixum, et mortem 


« Si quis confitens 
passiones carnis , eas 
quoque tanquam 
Verbo Dei tribuit, 
quas etiam carni, in 


carne gustasse, fac- 
tumque primogeni- 
tum ex mortuis, se- 


qua faetus est, adhi- 
buerit, non discer- 
nens dignitatem na- 


cundum quod est et 
vita , et vivificator 
ut Deus, anathema 
BILLS A 


turarum,, anathema 
sit. » 


Non est obscura ratio anathematismi istius. 
Nestorius ita carnem, id est, hominem assump- 
tum, ab assumente Verbo dirimebat, ut quae 
propria cujusque erant, communicari non 
pateretur : ut, exempli causa, quod ex matre 
Virgine natus est, quod infans primo, tum 


τε πρωτότοχον ἐχ νεχρῶν, χαθὸ ζωή ἐστι, καὶ ζωσποιὸς, 
ἀνάθεμα ἔστω. 


Orientalium 
expostulatio 
cum Cyrillo. 
et hujus res- 
ponsio. 


104 


per statis incrementa. provectus : quod pas- 
sus, et sepultus est; hzc, inquam, et similia, 
aliena esse ab Verbo, ejusque persona doce- 
bat, ut ex illius dictis, que in primo libro, et 
aliis passim retulimus, apparet. Ideireo Cyril- 
lus Verbum quidem per se, et ex proprie 
substantie conditione expers omnis perpes- 
sionis, ac temporaric affectionis esse pronun- 
tiat. Sed quoniam sie humanam naturam 
assumpsit, conjunxitque secum, ut unus cum 
illa et idem fieret, eamque propriam haberet, 
et suam ; propterea quidquid ei accidit, id 
sibimetipsi imputat, et passusatque expertus 
Deus ipse dicitur, quod quidem latius in supe- 
rioribus libris exposuimus; presertim in 
quarto, capite xiv, ubi de communicatione 
proprietatum egimus. Retineatur illa Cyrilli 
in Z»zpositione anathematismi sententia, quz 
ad omnes Nestorii, et hujus fautorum obstru- 
endas ac diluendas calumnias, et obtrectatio- 
nes valet. « Non enim, inquit, communis erat 
homo ; neque seorsim, et per se intelligitur a 
Dei Patris Verbo disjunctus ille, qui vene- 
randam pro nobis crucem sustinuit, mor- 
temque degustavit. Se3 ipsemet Dominus 
glorie carne passus est, secundum Serip- 
turas ^. » 

Nestoriü huie oppositus anathematismus 
eamdem tacite notam inurit Cyrillo Apolli- 
naristarum h:eresis; cum id tanquam ab illo 
sancitum execratur. 

Eadem fide Cyrilli mentem, qua Nestorius, 
interpretantur Orientales. Nam passibilem ab 
illo divinam substantiam constitutam esse 
clamitant : in eoque sibi contradicere, qui 
alibi divinitatem scripserat permisisse carni, 
ut paulum passionem ac mortem experiretur, 
modo autem Deum carne passum esse dicit. 
Quod ipsum maligne in eum sensum deflec- 
tunt, ut idem valeat, ac si diceret, cum carne 
esse passum. Ex quo delapsi sunt ad hoc 
fusius approbandum , neque naturaliter , 
neque preter naturam Deum pati quippiam 
potuisse, 

Sed istosfrustrain eo demonstrando labora- 
re, quodnemo in dubium vocat, ostendit Cyril- 
lus, et eorum inurbanam, ac malevolam 
calumniam arguit. Tum validissimis argu- 
mentis e sacris litteris, ac veterum Patrum 


ὦ CynrILL. Οὐ γὰρ ἄνθρωπος Tj» xotbe, ἰδία τε, xol 
ἀνὰ μέρος νοούμενος παρὰ τὸν ἐχ θεοῦ πατρὸς λόγον 6 
δι᾿ ἡμᾶς τὸν τίμιον ὑπωμείνας σταυρὸν, xol θανάτου 


4 Cap. xiv et xv.— 2 Ia. rari, 3. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


sententiis probat, Deum Verbum ea pati, ae 
gessisse dici, qu illius caro, et humana passa 
est, gessitque natura. De quo 1n libro quarto 
copiose disseruimus ἦ. 

Non secus in Cyrillum Theodoretus, atque 
Orientales, commovetur : quod τὰ z40; Verbo 
ipsi tribuat, cum sint ea τοῦ παθητοῦ propria, 
hoc est carnis, {1188 sola patitur; quia sola 
patibilis est. Quod Isai: testimonio confirmat, 
qui de Christo loquens, eum appellat, virum 
dolorum, et scientem. infirmitatem ?; et ipse 
Christus de se Joannis octavo, Quid me qua- 
ritis interficere hominem, qui veritatem vobis 
locutus sum? Occidltur autem non vita ipsa, 
sed qui mortalis est conditionis. Verum nullo 
negotio erimen istud propulsat Cyrillus asse- 
rens ; Deum quidem in natura sua, per seque, 
exira patiendi affectum esse : in assumpta 
tamen natura, propriaque facta, pati voluisse; 
quod in alia non poterat. Quod ut perfacile 
est, et in superioribus liquido ae sepius expo- 
situm; ita breviorem a nobis hoc loco dispu- 
tandi moram requirit. 

Quare hoc unum adversus omnes adversa- 
riorum impetus, et assultusin promptu Cyril- 
lus habet; unum, et eumdem esse, qui homo 
sit ac Deus, et utriusque proprias affectiones 
in sese recipiat : qui mortuus passusque dica- 
tur ; et idem mortis, ct passionis nihilominus 
sit expers. Quanquam utriusque nature 
interim observanda differentia est; ut quid 
cujusque proprium sit prudenter intelligatur. 
Siquidem ut unus omnia contraria inter se, 
vel dissimilia perpessus fuerit; non tamen 
ejusdem nature ratione. Cujus rei signifi- 
candse gratia, Seriptura plerumque quid in 
qua sorte, ac natura sit expertus consuevit 
exprimere. Ut initio epistole ad Zomanos 
Apostolus ait filium Dei factum esse ex semine 
David secundum carnem, et predestinatum esse 
filium Dei in virtute. Quod ad divinitatem 
posterius esse referendum alibi diximus. Hane 
suam cum catholica professione consentien- 
tem adamussim, exactamque sententiam in 
Defensione anathematismi ilius postremi Cyril- 
lus approbat antiquorum quorumdam Patrum 
auctoritate, Athanasii, Dasilii, et Gregorii 
Nysseni, quos Orientalium criminationi ob- 
jicit. 


γευσάμενος" ἀλλ᾽ αὐτὸς ὃ τῆς δόξης χύριος σαρχὶ πέπονθε 
χατὰ τὰς γραφάς. 


Passiones 
Palibilis. 
Theodoret 


et Cyrilli 
contentio. 


DE INCARNATIONE, 


Hactenus itaque de Cyrilli anathematismis 
dietum sit. Qua ex oratione puta satis intel- 
lectum esse nihil in iis non sincerum, et 
catholieze regule consentaneum ab illo fuisse 
proditum : nee obirectatores ejus, et adver- 
sarios aliter, quam cavillando, et inepte 
calumniando, partes adversus illos suas egisse. 
Qua ratione nihil tam pie ae religiose, pru- 


LIB. VI, CAP. XVII. 105 


denterque dietum, seriptumve exstat, quod 
non ab improbis, et contentiosis infuscari, et 
in crimen adduci possit : presertim iis decla- 
randis in rebus, quie quo sunt abstrusce 
magis, atque ab usu hominum, et captu 
remote, eo minus consuetis, etl communibus 
verbis ae sententiis explicantur. 


—————————————————— 


f " ) , ἘΠῚ 
᾿ 145 i 
Joi Sx op Ugin f11ui E. iai : it'd pan. 
᾿ ETT ni 224 ὍΠΟΥ [ {στὸ P NU 
Wr 
- f ͵ ἘΠῊΝ 


MILITIA 


^ bx MA ΔΠΠΠΠ wd 
NW Pica dura y "n 
zo Hier 2 H À 
is FAI E048. 90} ΠΣ 


Ld 
itg ec d 
vor jt v μι 


p b^ cg 


* 
τῳ ey 
itàdQ ] m 
- [ | "i mui 
eyed 
"1 
Εν La T 
1 nana ἡ 
| L 'i b» 
᾿ Π 
P 
, 


| j ^yirindite IE SA 
e " bh 5 5 A * yim i ἢ ^ 
md ἡγεῖ "τῶν υ γεν ἢ Ast ΟΣ "m snis miei i 


e. F iM HUM SUIT t A^ dt * ' * ' ΔΎ. € bey à ' 


ἐν 


Py dme! 


j - sa M porn tton pad? ἀλλο : ψ Aw cM tuo 
Ὁ τὴ) tAIS απ at. φν " e hs pes Io hs ΤᾺ i^ id ] 
aima m "15V 14? ἐς Ae l pipltictbtai ες ah 


Lf I DAN 

δέω δ Cc nat aw Besey anii 1 
i'UnUts ena Pun iiy uvis IT. ^ ul $i vodinivt Eia » 
í LU ads ΚΔ Ür 1... $253 O^ Mo ΠΕ 
EO DAP aoi? 9» odo nó zx ! Pio, 
Boc id "nid t Πὰς Δ Σ dan ub)- , 
| ; 7 nint. st vl aeri Ped RR M MEE 
2 E » nhau H ΝΙΝ. LN inh sta: | ! A 
E" MM "Arb M 
fbisur s occhi iv^ fedin 
Bora eri oe ACA I ez oam 
Bombe Loa VALE "rA 


;* " in " ΓᾺ | 
"t tote dia d NA e 


sw Á ird 


Mh e "LL 
-- ] T) t "n: MIT 


THEOLOGICORUM  DOGMATUM 
DE INCARNATIONE VERBI 


LIBER SEPTIMUS 


IN QUO DE EO GENERE DIGNITATIS, ET ORNAMENTI AGITUR, QUOD ABSOLUTUM, ET 
οὐσιῶδες ID EST SUBSTANTIVUM, IN HUMANAM 
CHRISTI NATURAM FLUXIT EX DIVINE CONJUNCTIONE. 


CAPUT PRIMUM. 


4. Libri hujus argumentum, οὐ disputationis 
series. Heoretici qui Christum adoptivum 
Dei filium dixerunt. 9. Filiorum discrimen: 
aliinatura, alii adoptione ; hi θέσει dicti : 
cujus vocis explicata ratio : 3. quid requirat 
adoptio : et status controversic. 4. Probatur 
ex Scripturis, unum esse Dei filium verum, 
ac proprium in duabus naturis : unde adop- 
livi suspicio discutitur. 5. Idem ex Symbolis, 
et synodalibus decretis ostenditur. 


I. Ex illa librorum, argumentique parti- 
tione, quam in prafatione tomi hujus insti- 
tuimus;ad ea tandem delapsi sumus humane 
decora, et ornamenta nature, que in ipsam 
ex potioris, ac divinse consortioredundarunt. 
Quorum illa primo loco tractanda sunt, quz 
iis de causis, quas illic exposuimus, et abso- 
luta, et substantiva nominantur : nimirum, 
ut hie paucis repetam , quz» sunt hujusmodi 
ut neque σχετιχῶς dicantur, aut actionem 
respiciant ; et in ipsa substantia potius, quam 
in facultate, et potentia ejus aliqua specten- 
tur. Quo in genere prima se nobis offert 
dignitas Filii Dei, ad quam eodem ipso, quo 
ecepit esse, momento hominis est in Christo 
natura provecta. Cum autem filiorum alii sint 
naturales*, proprieque dieli, alii adoptivi; 
illud in quaestionem venit, an sit homo 
Christus verus ac naturalis Dei filius : ut in 
utraque natura uniusmodi sit ratio filii. Nam 


1 Lib. I Inst. tit. IL de Ad. 


de Verbo ipso, quin ut Deus, ita Dei filius 
naturaliter, proprieque censeatur, nulla inter 
Catholicos ipsos est, qua fuit horum cum 
Arianis olim summa , et diuturna con- 
tentio. Sed de Aom?ne, ut dixi, Dominico (sic 
enim ab nonnullis veterum appellatur, recte 
an secus postmodum viderimus) tota est hujus 
loci controversia : utrum natura, an adop- 
tione sit filius : ut sit idem Christus naturalis 
Dei filius, qua Deus est, a Deo Patre, deque 
ejus substantia genitus : et adoptivus, quate- 
nus idem non de Dei, sed de matris substan- 
tiain verihominis naturam, appellationemque 
prodiit, unde et se hominem sepius, et homi- 
nis filium nuncupare solitum illum aecepi- 
mus. 

Qua in questione, digna sane in quam 
opere a nobis aliquid insumatur, duplex in 
vera propugnanda sententia, eum totidem 
adversariis, certamen erit capiendum : quo- 
rum alii pro hereticis judicati sunt : alii 
esteroqui Catholici; et in scholis theologo- 
rum veteri et illustri hodieque memoria cele- 
brantur. 

Inter haereticos, omissis anliquioribus illis, 
qui Christum nudum esse hominem finxerunt; 
ut Paulus Samosatenus, Photinus, Nestorius ; 
aut qui Deum voce tenus, et aliunde, quam 
ex substantia Dei Patris editum arbitratisunt: 
ut Ariani, etsi qui alii, de quibus omnibus 
tum in primo libro, tum in sequentibus pas- 
sim egimus : reliqui sunt Hispani aliquot 
presules, qui hoe uno capite erroris insigniti, 
Romanorum pontificum sententias, ac syno- 
dalia contra se decreta concitarunt. Horum 
principes fuere, Felix Orgellitanus episcopus, 
et Elipandus Toletanus : qui Christum , qua 


Recensen- 
tur qui 
Christum 
filium Dei 
adoptivum 
putarunt. 


Duplex 
genus 
filiorum,alii 
natura, alii 
adoptione. 


Natura 
filios...thesi 
εἰ gratia. 


Thesi. 


108 


homo est, non proprium, sed adopltivum esse 
Dei filium arbitrati sunt: quae Feliciana hz:ere- 
sis appellata est: ejusque nos historiam in 
primo libro digessimus capite xxr. Ae videtur 
Gilbertus Porretanus Pictaviensis episcopus 
eamdem de Christo seeundum hominem adop- 
tivo filio secutus opinionem, ut ex Gaufredi 
Claravallensis monachi epistola colligitur, 
quam de Gilberti causa seripsit ad Cardina- 
lem Albanensem : uti pluribus agam in libro 
XV, eum de adoratione Christi disputabitur. 
Nune de sententia ipsa, et adversus ipsam 
ordine ac via disputabimus, qua opera per- 
functi, pauca de catholicis schol: doctoribus, 
eorumque sententia dicemus. 

II. Atque ut proposite controversie ratio 
plenius constet, de filii vocabulo, et notione 
pauca sunt prius explicanda. Filiorum, ut 
jurisconsulti tradunt !, alii sunt naturales, alii 
adscititii, sive adoptivi ; priores sunt, qui a 
parentibus sati, et propagati sunt : posterio- 
res, qui ab alio geniti, ab alio electi, et asciti, 
(Hoc enim optandi vox signifieat) propriorum 
instar habentur. Graci prioris generis filios, 
φύσει υἱοὺς nominant ; posterioris, θέσει. et χάριτι. 
Interdum pro φύσει, ἀληθείᾳ, 1d est veritate, et 
revera filium appellant. Sed vox θέσις impri- 
mis est notanda, ejus enim multiplex est usus, 
ac nonnunquam pro re Ποία, nec exstante 
revera sumitur. Sic Athanasius in epistola ad 
FE'pictetum, cum dixisset, Christi corpus cum 
Verbo arctissime conjunctum fuisse, et hocin 
semetipso habuisse; adeo ut quecumque 
patiebatur humana natura, ea in se Verbum 
ipsum reciperet : mox addit : « Neque vero 
fictione ista fiebant, absit, ut quidam opinati 
sunt : sed vere, ae reipsa Salvatore homine 
facto, totius procurata est hominis salus. Nam 
Si θέσει inerat Verbum in corpore, ut illis 
placet; quod autem θέσει dicitur, idem est, ae 
quod solà exstat imaginatione , eo res adduci- 
tur, ut et salus, et resurrectio, quz dicitur, 
hominum, sola esse opinione dicatur : quz 


& ATnAN. Οὐ θέσει δὲ ταῦτα ἐγίνετο" μὴ γένοιτο. ὥς 
τινες πάλιν ὑπέλαδον. ἀλλ᾽ ὄντως ἀληθείᾳ ἀνθρώπου γενο- 
μένου τοῦ σῶτήρος, 0Aou τοῦ ἀνθρώπου σωτηρία ἐγένετο" 
εἰ γὰρ θέσει ἦν ἐν τῷ σώματι ὃ λόγος xav! ἐχείνους" τὸ 
δὲ θέσει λεγόμενον φαντασία ἐστίν: εὑρίσχεται δοχήσει 
χαὶ ἣ σωτερία, χαὶ ἣ ἀνάστασις vv ἀνθρώπων λεγομένη 
κατὰ τὸν ἀσεδέστατον Mavryaitov. 

b Arn. XVI. Ὅτι θέσει, «oi οὐ φύσει, σῶμα πεφό- 
ρήχεν ὁ χύριος. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


fuit impiissimi Manichei sententia^, » Hic 
θέσει dicitur esse, quod non est vere, sed sola 
hominum opinione, et imaginatione, cui 
opponitur ἀλήθεια : qua etiam significatione 
censetur φύσις, et ὑπόστασις; ut supra memini- 
mus. Sumuntur enim ambo hze posteriora 
nomina pro eo, quod in re est, quodque 
veram, ae solidam habet exstantiam. Ita sub 
ejusdem initium epistolae vehementer hzreti- 
cos illos exagitat, qui «asserebant Dominum 
θέσει , et non φύσει, gestasse corpus^. » Sunt 
autem isti Apollinariste. Contra quos in libro 
de Incarnatione Christi disputans, ostendit 
ipsum non ficte, ac simulate hominis naturam 
habuisse; ut cum dixit *: /Vune. anima mea 
turbata est, et tristis est^. « Non enim id quod 
non erat, tanquam presens esset, monstra- 
bat : quasi specie tenus que fiebant asseve- 
raret. Quippe natura et ex rei veritate cuneta 
fiebant. Quocirca eum natura, et non posi- 
tione, Dominus homo sit factus?, » ete. Nos 
θέσει Latine interpretati sumus positione, 
Gaudentium Brixianum secuti; qui in trac- 
tatu seeundo ei, qui aatura Deus est, opponit 
illum ex adverso, qui positione Deus est. 
«Nam et homo, inquit?, ad imaginem Dei 
factus est : nee tamen idcirco Deus est. Tam- 
etsi ea ratione, qua imago Dei dieitur, dicatur 
et Deus: quomodo natura unus est Deus, 
positione plures. » Eustathius episcopus 
Antiochenus contra Arianos disputans, ac 
Filium docens esse naturalem Patris imagi- 
nem, duplex genus imaginum explieat : et 
«alias esse dicit positione, quz& manu for- 
mantur; alias natura, et similitudine ex- 
pressas ^. » 

III. Ammonius eruditus et elegans Aristo- 
telis interpres in commentario ad librum 
Categoriarum , capite de Ποία ; quzestionem 
illam pertractans, utrum re/ationes sint aliquid 
revera exstans; refert quosdam existimare , 
nihil illas esse natura, sed figmentum potius 
intelligenti:te nostre: « Ita non natura con- 


€ Id. Διὰ τοῦτο γὰρ χαὶ 6 Κύριος ἔλεγε" νῦν $ ψυχή 
μου τετάραχται, χαὶ χατώδυνός ἐστι. 

d Λτπὰν ibid. Οὐ γὰρ τὸ μὴ ὃν, ὡς παρὸν ὠνόμα- 
ζεν, ὡς δοχήσει λεγομένων τῶν γινομένων. φύσει γὰρ, 
xal ἀληθείᾳ τὰ πάντα ἐγένετο. φύσει οὖν, xol οὐ θέσει 
τοῦ Κυρίου ἀνθρώπου γενομένον, ete, 

e TuroponET. dial. lI. Καὶ τὰς μὲν εἶναι θέσει 
χειροτεύχτους" τὰς δὲ φύσει, καὶ ὁμοιότητι γεγενημένας. 


1 Lib. I Inst. tit, XIL.— 9 Joan. xui, 17 οἱ Mat, xxvr, 38,— 3 Tom, Il Bibl, PP. 


Yerita, 


Thesi 
non aatt 


DE INCARNATIONE, LIB. VI(, CAP. I. 


stare quod ad aliud dieitur, sed positione": » 
quemadmodum id quod dextrum modo est; 
subinde fit sinistrum, et filius fit euam Pater, 
« et servus positione servus est, Nemo enim 
natura servus est^. » In hoc Ammonii loco 
observandum est θέσεως nomen usurpari de 
eo, quod hominum voluntate, et operatione, 
non natura fit, et in rebus inesse suo modo 
dicitur. Ita servus aliquis non natura, sed jure 
gentium, hoc est humana sstimatione, ac 
voluntate fieri dicitur. Quod autem in exem- 
plum affert id quod dextrum, et sinistrum 
vocatur : id aliam nobis τοῦ θέσει notionem, et 
originem indieat. Nam eadem res non na- 
lura, sed positione, id est situ, nunc dextra 
est, nune sinistra. Quam rationem explicat 
Aristoteles in quarto P/Aysicorum! ; ubi de loci 
differentiis agit, et ait quzdam sinistra, 
dextrave : item supra, et infra sola positione, 
non natura censeri: alia vero etiam natura. 
Sed ibi θέσις non fictionem mentis; verum 
situm, ut dixi, ac loci positum significat. At 
in prioribus locis, θέσις illud exprimit quod ex 
hominum instituto, ac voluntate pendet ; 
qualia sunt ea, qua moralia, vel moraliter 
esse dicuntur. 

Hine θέσις adoptionem significat, et θετὸς est 
adoptivus, ut est in Glossario veteri. Et Cyrilli 
atque Hesychii vocabularia0:co» interpretantur 
« adoptivum vel adscititium , minimeque 
legitimum, » id est, naturalem filium. Sic 
Epiphanius 7n Ancorato, « naturali filio 0:z6v?» 
opponit, et filium θέσει, ei filio, qui est ἀληθείᾳ. 
Athanasius oratione tertia contra Arianos υἱόν 
φύσει componit cum υἱῷ , qui est θέσει, xoi zac 
χάριν, hoe est positione, sive adoptione , et 
gratia. Et alibi « Deum ait esse Christi Pa- 
trem, natura: nostrum vero gratiaf. » Cyril- 
lus item in dialogo de Zncarnatione, nos 
homines ait «in Christo, et propter Christum 
filios esse Dei tam naturaliter, quam gratia ; 
naturaliter quidem tanquam in ipso et solo : 


&, Àwwox. Περὶ τῆς ὑποστάσεως αὐτῶν ταῦτά φαμέν" 
τινὲς δέ φασι μηδὲν εἶναι τῶν πρός τι φύσει. ἀλλὰ ἀνά- 
πλασμα εἶναι ταῦτα τῆς ἡμετέρας διανοίας, λέγοντες ὅτι 
οὕτως οὐχ ἔστι φύσει τὰ πρός τι, ἀλλὰ θέσει. 

b lbid. Καὶ 6 δοῦλος, θέσει δοῦλος. οὐδεῖς γάρ ἐστι 
φύσει δοῦλος. 

€ CyRiLL el Hrs. Θετὸς, εἰσποιητὸς, οὗ γνήσιος. 

d EriPB. “21:6. 2 6. Φυσιχὸς υἱὸς, οὐ θετός. 

6 lbid. Θέσει θέλοντες εἶναι τὸν υἱὸν, χαὶ οὐχ ἀλη- 
θείᾳ. Vide οἱ $ 3. 

f Armas. lib. de Hwm. nat. susc. Πατὴρ γὰρ 


109 


participatione autem, et gratia nos per ipsum 
in Spiritu sancto?. » Nam quia Dei natura 
filius naturam in se nostram recepit, ac nos 
ipsos quodammodo una cum illa sibi copu- 
lavit, idcirco Dei naturales filii, sed in Christo, 
dieimur: proprie vero gratia, et adoptione: 
ut idem Cyrillus affirmat in dialogo de uno 
Christo. 

Sie Justinianus imperator τη Confessione 
fidei contra tria capitula Christum esse natura 
Deifilium, nos vero gratia dicit?. Et Hadrianus 
papa? « gratiam adoptionis opponit proprie 
filii dignitati. » 

Bene autem hce adoptio θέσις a Grecis 
nominatur, tanquam positio, quia non natura, 
et hujus quasi necessitate constat, sed volun- 
tate, et libera electione assumentis, et hujus- 
modi propinquitatem sibi constituentis et 
imponeutis. Quo illa inter Peripatetieos , et 
Stoicos controversia pertinet, de qua Origenes 
libro primo contra Celsum meminil ; « utrum, 
quod Aristoteles putat, nomina positione con- 
veniant, an, ut stoicis placet, natura; qua- 
tenus scilicet prima voces resipsas imitantur, 
quibus indita sunt nomina. » 

IV. Quocirea illud primum in adoptione 
requiritur, ut voluntate libera fiat ; quee neces- 
sitati est opposita. Hine Jacobus Apostolus de 
divina loquens adoptione*: Voluntarie, in- 
quit, genuit nos Verbo veritatis , ubi causa 
velut efficiens adoptionis, et υἱότητος illius 
exprimitur: quod est Verbum Dei, sive Ver- 
bum vite, quo sanctificatam , et mundatam 
esse Ecclesiam ait Paulus Apostolus*, ut et 
lavacro aque. Nimirum per fidem etcaritatem 
spiritualis illa fit adoptio, sive communica- 
tionem Spiritus sancti, velut formam quam- 
dam, qua Deo similes efficimur : id est spiri- 
tuales, et justi, atque sancti. « In interiore 
enim homine, ait Francofordiensis synodus?, 
ista similitudo est, qui renovatur in agnitione 
Dei, secundum | agnitionem ejus, qui creavit 


αὐτοῦ ἐστιν ὁ θεὸς, ὡς προεῖπον, χατὰ φύσιν, ἡἥμῶν δὲ 
χατὰ χάριν. 

g CxmiLL. "Iva χαὶ ἡμεῖς ὦμεν ἐν αὐτῷ τε, xol δι’ 
αὐτὸν υἱοὶ θεοῦ φυσιχῶς τε, χαὶ χατὰ γάριν" φυσιχῶς 
μὲν, ὡς ἐν αὐτῷ τε xal μόνῳ" μεθεχτῶς δὲ, χαὶ κατὰ 
χάριν ἡμεῖς δι’ αὐτοῦ ἐν πνεύματι. 

A Ont. I. contra Cel. Πότερον, ὡς οἴεται ᾽λριστο- 
τέλης, θέσει εἰσὶ τὰ ὀνόματα" ἢ, ὡς νομίζουσιν οἱ ἀπὸ 
τῆς στοᾶς, φύσει, μιμουμένων τῶν πρώτων φωνῶν τὰ 
πράγματα. 


1 Cop. 1, tex. uir.— 2 In V Syn.— 3 In Syn. Franc.— 4 Jac. 1, 18.-- ὅ Eph. v, 25.—6 Tom. VI Conc. 


Filietatis. 


Heretici 
qui Chris- 
tum 
Filium Dei 
adoptivum 
tenuere, 


Consubstan- 
lialem. 


110 


eum : et tanto efficimur similiores illi, quanto 
magis in ejus agnitione, et caritate profi- 
cimus. » 

His ad eum modum constitutis, jam con- 
iroversie status intelligitur ; qui in eo situs 
est, utrum Christus, qua homo est, et saucti- 
tate ac gratia, cive communicatione Spiritus 
sancti ab eo, quo in matris utero genitus est, 
momento preditus, ea ratione sit dicendus 
adoptivus Dei filius ; ut dupliciter eo filii titulo 
sit afficiendus , prout duplici natura constat, 
et tam natnralis sit, quam gratia, et adop- 
tione filius. 

Àc primum secernendos esse constat ab hae 
nostra disputatione omnes illos hswreticos, 
qui Christum vere, proprieque esse Deum 
inficiati sunt ; ut Ariani et similes alii; duas 
utcumque naturas in Christo constituentes. 
Nam illi naturalem Dei filium neutra parte 
censebant; eum ex ipsa Patris substantia 
minime esse productum, hoc est nullo modo 
esse genitum crederent, quem dicis causa 
nominabant Deum. Non est autem vere gene- 
ratio, nisi ex gignentis substantia: neque 
proprie dictus filius, nisi et genitus, et ex 
ipsa substantia propagatus. Quare qui fihum 
Dei negabant ὁμοούσιον, vereque genitum, aut 
natura similem, prorsus naturalem tollebant 
filium; nec nisi adoptivum putabant , com- 
muni cum hominibus ceteris quamlibet sub 
eodem genere, potiori, et insigniori honesta- 
tum titulo. 

Sequuntur hzretici illi, qui de Christi divi- 
nitate nullam litem moventes, duasin eo non 
naturas solum , sed hypostases, ae personas 
etiam agnoverunt: ut Nestorius et ante hune 
Diodorus, ae Theodorus Mopsuestenus, de 
quibus in primo libro egimus. Hos vero 
perspicuum est totidem induxisse filios, quot 
in Christo naturas profitebantur, alterum Dei 
naturalem ; alterum hominis proprium, sed 
adoptione, Dei filium. Atque illi quidem ab 
hae nostra contentione non prorsus alieni 
sunt. Nam et ipsos omnibus, quc& deinceps 
in hane questionem conferemus, argumentis 
oppugnabimus. Verum non illos proprie , ac 
primario respicimus: quorum error in filii 
constituendo discrimine non est cestimandus 


* Etsi hic Petavius Hispanos illos episcopos Catholice 
Regule (de unitate persone in Christo) consentientes dicit, 
supra tamen, lib.1, cap. xxr. Nesforii h:resim ex illorum 
doctrina consequi fassus fuerat; quod pluribus post Peta- 
vium demonstrarunt Johannes Wesselius in Nestorianismo, 


1 Cap. x et xr.— 2 Rom. vii, 32. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


ex sese; sed ex principio, unde consequens 
istud nectitur. Illo enim concesso, ae duabus 
personis in Christo positis, de altero recusare 
non possumus, quin alius sit naturalis, alius 
adoptivus Dei filius. 

Cum iis ergo precipue nobis est suscepta 
contentio, qui esteroqui catholiez regule 
consentientes, sola hominis natura adoptivi, 
quem invehunt, proprietatem filii metiuntur. 
Cujusmodi non solum Felix et Elipandus*, et 
alii Hispanienses episcopi fuerunt: sed etiam 
theologi quidam de schola: qui partim aperte, 
partim subobscure illorum opinioni patroci- 
nantur. 

V. Contra quos omnes Scripturarum im- 
primis auctoritatem , tam synodalium decre- 
torum, ac Patrum antiquorum suffragiis more 
nostro pugnabimus: horum prescripto, ac 
vestigiis insistentes ; qui hune hominem Chri- 
stum Dei esse filium eo ipso testificari sacras 
litteras asserunt, quod non duos filios, sed 
unum eumdemque Deum simul et hominem 
passim praedicant. Ea vero argumentandi 
ratio plane huic affinis est, qua Christum 
simpliciter in utraque natura subsistentem, 
Deum esse adversus Arianos, et Samosatenos, 
ac Photinianos iidem veteres demonstrarunt, 
et hodieque Catholici faeére perseverant: ae 
nos suo loco impigre prestitimus. Ut enim 
ibi, salva naturarum proprietate, ae diffe- 
rentia, totum Christum esse Deum, inde pro- 
bari putant, quod unus in duabus naturis 
Deum, ex iisdem litteris ostenditur: ita cum 
unus in ambabus naturis Dei filius indidem 
demonstratus fuerit; excludetur alterius, 
quam veri, proprieque dicti filii Dei, hoc est 
adoptivi, falsa suspicio. 

Ex illis porro litterarum sacrarum testi- 
moniis expressissima sunt ista, qua in appel- 


lando Dei filio non unam tantummodo divi- 


nitatem indieant, sed etiam humanam 
naturam, quam hujus propria aliqua nota 
designant. Sie Apostolus ad Romanos scri- 
bens?; Qwi proprio filio suo mon pepercit , 
inquit, sed pro nobis omnibus tradidit illum, 
quomodo non etiam cum illo omnia nobis dona- 
vit? Proprium hie appellat filium, qui pro 
nobis morli traditus est. Num alius est, quam 


et Adoptianismo redivivo c. 11 et eruditissimus P. Joh. 
Franciscus Madrisius in dogmalica in dissertatione de 
Felicis, οἱ Elipandi heresi p. 207 seqq. editionis S, 
Paulini Patriarch: Aquileiensis. F. A. Z. 


Catholii 
ejusder 

erroris 
fautor& 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. I. 


qui mori potuit et pati, qua homo, Christus 
Jesus? « Scimus, inquit Hadrianus papa'!, 
quia non est traditus secundum divinitatem ; 
sed secundum id quod homo verus erat. lllum 
nimirum, qui traditus est, id est hominem, 
ipsum Apostolus proprium Dei filium pro- 
testatur. » Angelus ilem Gabriel Virginem 
alloquens : Hic erit, inquit?, magnus, et filius 
Altissimi vocabitur; ac subinde: /deoque et 
quod nascetur ex te sanctum, ait, vocabitur 
filius Dei. Nam vocari apud Hebraeos idem est 
atque esse. Ut cum Isaias Propheta dicit?, E 
vocabitur nomen ejus Emmanuel ; et alia ejus- 
demmodi eomplura. « Non ait, adoptivus 
vocabitur filius Dei, inquit Paulinus Aqui- 
leiensis ?n saerosyllabo libello*, qui insertus 
est concilio Francofordiensi) sed absolute 
filius Dei. etfilius Altissimi. Denique non de 
sola excellentia majestatis ejus tune loque- 
batur Angelus, sed potius de incarnata divi- 
nitate, » quod ex sequenlibus affirmat, ubi 
dieit: Dabit οἱ Dominus Deus sedem David 
patris ejus. Secundum carnem videlicet David 
filius dietus est, non secundum divinitatem.» 
Vide omnino, qua de illo Luces loco alibi 
scripsimus *, 

VI. Rursus Joannes Evangelii sui capite 
primo, perspicue filium unicum esse declarat; 
ut Paulus Emesenus ostendit in homilia qua- 
dam, quam Alexandrie coram Cyrillo, eoque 
probante, dixit. Verbum, ait Joannes, caro 
factum est, et habitavit in nobis, Quibus verbis 
naturas affirmari duas, et unum filium, 
Paulus observat:" tum illud insuper; post 
ista, subjeeisse Joannem, Vidimus gloriam 
ejus, gloriam quasi Unigeniti a. Patre. Non 
seripsit duorum filiorum, vel genitorum, sed 
unigeniti. Itaque unus est filius Dei in utraque 
natura. 

Sie apud Joannem Christus ipse de se 
loquitur *: Sic Deus dilexit mundum, ut filium 
suum. unigenitum daret. Quem ad locum Albi- 
nus Flaccus?: « Quis autem datus est, inquit, 
pro mundi salute? llle utique, qui toreular 
caleavit solus, et sanguinis effusione rubi- 
eunda habuit vestimenta, » etc. 

Quinetiam Pater ipse ccelestis semel, ite- 
rumque hominem illum, quem coram mor- 


α PavLvs. EwEsEN. par. ΠῚ Eph. syn. Ὅρα za 
τὸν ᾿Ιωαννὴν δύο φύσεις κηρύττοντα, xot ἕνα υἱόν. 
b CyniLr. tom. V, par. Il lib. de Recta fide. 


111 


tales intuebantur, filium suum esse testatus 
est ; Hic est filius, inquit, meus dilectus, in quo 
mihi bene complacui 5. Nimirum « hec vox 
paterna ad hoc in baptismo super filium ho- 
minis facta est, ut agnosceretur, et crede- 
retur verus esse filius Dei, homo, qui ex sub- 
stantia beate Virginis creatus est, » ait 
Albinus, qui et antea Beds testimonio usus 
est, qui libro quinto in Cantica Canticorum, 
« ex omni genere humano, inquit, unus me- 
diator Dei et hominum, per quem mundus 
reconciliatus, assumptus est, a Deo solus 
mortalium de ccelo audire dignus fuit, Hic est 
filius meus, » etc. Cyrillus item Alexandrinus 
in libris de recta fide ad Reginas, eodem allato 
loco, adnotat: « neque nudum nobis osten- 
disse proprium Verbum, sed carni copulatum : 
nec dixisse, In hoc est filius meus ; sed, hic 
qui cum carne est^. » Qui locus memorabilis 
est. Nam eadem argumentatione probat, non 
in eo, qui coram apparebat, homine Dei 
fuisse filium, sed ipsummet, quem cernebant 
filium exstitisse, qua et adversus Lutheranos 
ostendimus, ex iis verbis, //oc est corpus 
meum, colligi, non in eo, quod tunc disci- 
pulis porrigebat, fuisse verum Christi corpus ; 
sed ipsummet corpus fuisse. Est enim prorsus 
eadem consecutionis ratio. 

VII. Ad hac « ipso tempore passionis 5118, 
ait idem Albinus?, adjuratus a Pontifice, 
filium Dei se esse confessus est:» non utique 
communi cum sanctis ezteris modo; sed 
exquisito, et ex quo consequens illud esset, 
cujus gratia lapidibus illum obruere antea 
conati fuerant, quodeum patrem suum diceret 
Deum, cequalem se faceret Deo'?. Hoc, inquam, 
sensu de filio Del sciscitatus est Caiphas pon- 
üfex: Adjuro te per. Deum vivum, ut dicas 
nobis, si tu es Christus filius Dei'!. Non enim 
de alio, quam vero, et germano filio, per- 
contali sunt; ut reum affectatze divinitatis 
apud Pilatum facere possent ; quod et reipsa 
prsestiterunt : Vos habemus, inquiunt", legem, 
et secundum legem debet mori, quia filium Dei 
se fecit : Ridiculum enim istud esset, si eodem, 
quo homines esteri, jure illum esse Dei 
filium, ae talem profiteri se intellexissent, 
cum interrogantibus respondit, Ego sum; 


'AXX* οὐ γυμνὸν ἡμῖν παρέδειξε τὸν ἴδιον λόγον, ἀλλὰ 
ἑνωθέντα σαρχὶ. χαὶ οὐχ εἴρηχεν ὅτι ἐν τούτῳ ἐστὶ ὃ υἱός 
μου. ἀλλ᾽ οὗτός ἐστιν ὃ μετὰ σαρχὸς. 


1 Conc, Franc. t. VII Conc. — 2 Luc. 1, 82, —3 Isa vn, 14.— 4 Tom. VI Concil, — 5 Tom. II, lib. lil de Trin. cap. vi.— 
6 Joan. ur, 16.— 7 Lib. II cont. Fel.— 8 Matth. 3, 17 et Luc, 1x, 39.— 9 In ep. ad Elipan,— 10 Joe. v, 18.— 11 Mat. xvi, 63 


et Mat. xiv, 16.— 12 Joan. xix, 7. 


112 


usurpata divinitatis el crimen objicere : cum 
eo nomine populum Jndeorum universum ; 
vel saltem eximios in illo numero, 80 pra- 
stanü sanctitate praeditos passim Scripturas 
afficere meminissent. 

Petrus item interroganti Christo!, quem se 
esse crederent, utique cum ipsis ambulantem, 
et pro homine se gerentem ; ex coelestis Patris 
instinctu respondit commnni omnium no- 
mine: Zu es Christus Filius Dei vivi, et ob 
eam confessionem illius, quem pr«edicarat, 
ore laudatus, ac premio donatus est. 

Est etiam in capite primo epistole ad ZHe- 
breos non vulgare testimonium quo Christi 
Filii Dei singularis dignitas adstruitur: quod 
Francofordiensis synodus expendit in epistola 
synodica. Hunc enim, quem misit in mun- 
dum, per quem movissime locutus est, quem 
constituit haeredem universorum,hunc, inquam, 
eumdem non alium esse profitetur, quam quz 
fecit secula, et qui splendor est glovice Patris, 
et figura substantie ejus, qu:e verum et aequa- 
lem Patri demonstrant Deum. Ac statim de 
hoeipso pergit loqui sie Apostolus: Zanfo 
melior Angelis effectus, quanto differentius pra 
illis aoimen. hareditavit. Hoc vero nomen de- 
clarat mox ; Cui enim dixit aliquando Ange- 
lorum, inquit filius meus es tu ; ego hodie genui 
te? Hxc autem «testimonia, ait Francofor- 
diensis synodica, non servum, non adoptivum 
dieunt Dominum nostrum Jesum Christum ; 
sed filium, et heredem universorum. » Itaque 
peeuliari quadam ratione, et majori, quam 
pro captu servilis, creataeque conditionis , Fi- 
lium Dei necesseest haberi Chrsitum hominem, 
Alioqui nihil prestantius illi tribuetur, quam 
Angelis, ut de hominibus ceteris taceam. 

Hune ipsum Joannes Evangelista. Filium 
Dei sepius appellat; et verum filium ae Deum, 
Scimus, inquit?, quoniam Filius Dei venit, et 
dedit nobis sensum, ut cognoscamus verum 
Deum, et simus in vero filio ejus. Hic est verus 
Deus, et vita eterna. Hunc igitur verum Deum, 
verumque Dei filium affirmat esse quem initio 
epistolze « vidisse se oculis suis, et perspexisse, 
et manibus contrectasse dicit, Verbum vite 
scilicet, et vitam, qua erat apud Patrem, et 


& Cywirr. lib. ΠῚ contra, Nestor. Kal τοι τὸ θεῖόν 
ἐστιν dvagig ἀλλὰ γέγονεν ἁπτὸς ὃ λόγος, ὡς διὰ τῆς 
ἰδίας σαρχός" ἀόρατος χατὰ φύσιν, ἀλλ᾽ ἦν ἐμφανὴς διὰ 
σώματος. 

b Cxz'LL. ibid. “Ὁρᾷς ὅπως οὐ τὸν φοροῦντα δέδει- 


1 Mat. xv1,— 2 I Joan. v, 90.— 3 Joan. 1x, 36.— 4 Lib. Il, c. i1. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


apparuit nobis, Filium Dei Jesum Christum.» 
« Atqui divinitas eontrectari non potest, ait 
Cyrilus. Verum contrectabile factum est 
Verbum, tanquam per propriam carnem. 
Invisibile erat natura : sed per corpus fuit 
aspectabile^. » 

Lueulentum quoque illud est apud Joan- 
nem in historia curati hominis illius?, quia 
nativitate sua cecus fuerat: quando hune in 
templo sibi obvium interrogavit, Zw credis in 
Filium Dei? et respondente illo, Quis est, 
Domine, ut credam in eum? dixit ei Jesus, Et 
vidisti eum, et qui loquitur tecum , ipse est, At 
ille ait: Credo Domine, et procidens adoravit 
eum. Quem loeum ibidem Cyrillus ohjicit Nes- 
torio cum hae ἐπιστάσει : « Videsquemadmodum 
Christus non eum, qui gestat ostendit; non 
interius latentem : sed semetipsum potius, 
velut unum cum carne^, » 

VIH. His, aliisque Scripture testimoniis, 
quae missa facimus, ne in longum oratio 
nostra procedat, publica primum Ecclesise 
vox consonat, legitimis professionis testata 
formulis, qua symbola vocantur; ae synodo- 
rum decretis. Nam symbola omnia tam vetus- 
tissima, quam quse in Nieeno, esterisque 
deinde conciliis, tum generalibus, tum mino- 
ribus edita, probataque sunt, « unum esse 
Dei Filium praedicant unigenitum Dominum 
nostrum Jesum Christum : Qui propter nos 
homines,et propter nostram salutem descendit 
de colis: et incarnatus est de Spiritu sancto 
ex Maria Virgine, et homo faetus est, cruci- 
fixus, passus et sepultus. » Ita Niezenum , et 
Constantinopolitanum, eui Ephesina, Chalce- 
donensis, ac reliquze omnes cecumenice 
synodi subscripserunt. Nominatim vero 
Chaleedonensis superiorum decreta compro- 
bans, de uno eodemque filio cavit his verbis, 
quas ad propositam questionem expressa, et 
illustria sunt, « Sequentes igitur, ait 2n Deft- 
nitione fidei, sanctos Patres, unum et eumdem 
profiteri filium, Dominum nostrum Jesum 
Christum communi omnes consensu doce- 
mus^,» etc. quie alibi jam descripsimus *. 
Vide Leonem papam in epistola decima. ad 
Flavianum, capite quinto. 


j5v, οὐ τὸν ἔσω κεχρυμμένον" ἀλλ᾽ ὡς ἕνα μᾶλλον ἑαυτὸν 
μετὰ τῆς σαρχός. 

c Chaleed. syn. aet. v. “Ἐπόμενοι τοίνυν τοῖς 
ἁγίοις πατράσιν, ἕνα xal τὸν αὐτὸν ὁμολογεῖν υἱὸν τὸν 
κύριον ἡμῶν ᾽]ησοῦν Χριστὸν, συμφώνως ἅπαντες ἐχδι- 
δάσχομεν. ; 


Item ex 
conciliis 
symbolis 


DE INCARNATIONE, LIB. VIT, CAP. II. 


His annumeranda est Francofordiensis 
synodus ex variis provinciis collecta, contra 
Felieis, et Elipandi heresim; cui Hadriani 
pape legati interfuerunt, nec non alie sub 
idem tempus congregate synodi, de quibus 
actum est in libro primo. Et ante hane Hispa- 
lensis secunda, et Toletana quarta', qua sic 
deeérnit, « Nature in illo due, Deus, et 
homo; Non autem duo filii, Deus et homo; » 
485 ex Gregorio Nazianzeno synodus utraque 
multuata est: ut et Hadrianus papa in epistola 
ad Elipandum*. 


CAPUT II. 


Demonstratur ex Patrum auctoritate, ac testi- 
monio, Christum non esse filium adoptivum 
Dei, sed verum, et naturalem. ἃ, Primum 
Cracorum. ὃ. Tum Latinorum, et imprimis 
Jiomanorum Pontificum. 1. Deinde Patrum 
ceterorum. 


I. Egregium ae seculorum omnium me- 
moria dignum est magni Caroli dietum in 
Franeofordiensi synodo, cum adversus hanc, 
quam impugnamus modo, Elipandi heresim 
disputaret : « Me apostoliez sedi, inquit ὃ, et 
antiquis ab initio nascentis Ecclesise, et ca- 
tholicis traditionibus tota mentis intentione, 
tota cordis alacritate conjungo : quidquid in 
illorum legitur libris, qui divino Spiritu af- 
flati, toti orbi a Deo Christo dati sunt docto- 
res, indubitanter teneo : hoc ad salutem 
anime mee sufficere credens, quod sacratis- 
sima Evangeliee veritatis pandit historia; 
quod Apostolica in suis epistolis confirmat 
auctoritas; quod eximii saere Scripture 
tractatores, et praecipui christianz fidei doc- 
tores ad perpetuam posteris scriptum reli- 
querunt memoriam. » Quibus verbis, qua- 
lem Christianissimum principem decebat, 
in disceptandis fidei questionibus regulam 
preseripsit : ut « et divinse legis auctorita- 
tem, et deinde Ecclesi:w catholice traditio- 
nem » ducem sequamur ; ut ait Vencentius 
Lirinensis. Quam quidem traditionem ex an- 
tiquorum Patrum scriptis repetendam esse, 


& InEN Eus apud Theodor. dial. III. Φανερὸν οὖν 
ὅτι Παῦλος ἄλλον Χριστὸν οὐχ οἴδεν, ἀλλ᾽ 7 τοῦτον τὸν 


119 


tum illi duo testantur : tum Francofordienses 
antistites in synodica sua epistola his verbis 
admonent : « Tenete vos intra terminos sanc- 
torum Patrum et nolite novas versare quses- 
tiunculas ; ad nihilum enim valent, nisi ad 
subversionem audientium. Sufficit enim yo- 
bis sanctorum Patrum vestigia sequi, et illo- 
rum dicta firma tenere fide. Illi enim in 
Domino nostri exstiterunt doctores in fide, et 
ductores ad vitam. » Horum preceplis ob- 
temperantes, quod constanter hactenus feci- 
mus; id in ea prestamus nune, quam cum 
istis communem habemus, de adoptivo filio 
explieanda controversia : ae post precipua 
momenta, qua ex Scripturis, et conciliis at- 
tulimus, auctoritatis sacrosancte ; veterum 
Ecclesi: doctorum, Patrumque testimonia 
proferemus hoc capite : que dum in utraque 
natura, unicum, eumdemque verum esse Dei 
filium asserunt Christum ; nullum in eo lo- 
cum adoptivo, minimeque naturali reliquum 
faciunt; quidam etiam adoptivum nomina- 
tim dici, haberique prohibent. 

II. Primus erit Irenzus qui in libro tertio, 
capite vicesimo, cum dixisset, « unum esse 
Christum, et hune solum, qui et passus est, 
et sepultus est, et resurrexit, qui et natus est, 
quem et hominem Paulus dixit : qui videli- 
cet filius Dei existens semper apud Patrem, 
incarnatus, et homo factus est ^. » Mox hze- 
reticos refutat, qui « Christum impassibilem 
asserebant descendisse in Jesum, » quos con- 
ira sie disserit : « Sed ipse Jesus Christus 
cum esset, passus est pro nobis, qui decu- 
buit, et resurrexit : qui descendit, et ascendit 
Filius Dei filius hominis factus. » Mox : 
« Cum interrogasset discipulos, ait, quem me 
homines dicunt esse filium hominis? Petrus 
tum respondit, Tu es Christus Filius Dei vivi ; 
et cum laudatus esset ab eo, Quoniam caro, et 
sanguis non revelavit. ei, sed Pater, qui est in 
celis, manifestum fecit, quoniam filius 
hominis, hic est Christus Filius Dei vivi. » 
Deinde : « Verbum enim Dei, quod nobis 
dixit, Diligite inimicos vestros, et orate pro 
eis, qui vos oderunt, ipse hoc fecit in cruce. » 
Unus ergo, idemque Dei Filius, ac Verbum, 
filius hominis factus est, et in cruce sus- 
pensus. 

Dionysius Alexandrinus in epistola syno- 


xai παθόντα, xol ταφέντα, καὶ ἀναστάντα, xo γεννη- 
θέντα, ὃν χαὶ ἄνθρωπον λέγει, 


1 Tom. 1V Conc,— 92 In Conc. Franc. t. VI Conc, — 3 Car. ep. ad. Elip. t. VI Conc. 


Tow. VI. 


Christuri 
esse 
Dei Filium 
naturalem 
et non 
adoptivum 
probatur ex 
Patribus 
Grecis. 


114 


dica ad Paulum Samosatenwum ; « Ejectus ita- 
que es, revera qui nec duos Christos, nec 
duos filios Dei potes dicere ^. » 

Athanasius in libro de /ncarnattione Christi 
contra Apollinarem; « Filius, inquit, unus 
est. Ideo falluntur qui dicunt alium esse 
filium, qui passus est, et alium, qui non est 
passus. Non enim alter est, quam Filius Dei, 
qui mortem, et passionem suscepit ; sed idem 
est impatibile, et incorporeum Verbum, quod 
generationem carnis human: sustinuit ^, » 

Et in epistola ad Epictetum. « Propterea 
taceant, inquit, qui aliquando dixerunt eum, 
qui ex Maria processit, non ipsum esse Chris- 
tum, et Dominum, et Deum. Nisi enim Deus 
esset, quinam statim atque ex Maria prodiit, 
vocatus est Emmanuel, quod est interpreta- 
tum, nobiscum Deus *? » Subjicit aliquot 
deinde Sceripturz:: loca, quibus confirmat, 
eum qui ex Maria natus, et passus est, verum 
fuisse Deum, ae Dei filium. Ac presertim illo 
utitur, in quo de Christo ad Jordanem et in 
monte testatus est Pater; ic est Filius 
meus dilectus, in. quo mihi bene complacuit. 
Tum hoe addit : « Hunc Ariani negaverunt ; 
nos autem agnoscentes adoramus ; non divi- 
dentes filium, et Verbum : sed ipsum Ver- 
bum scientes esse filium, per quem omnia 
facta sunt, et nos redempti sumus ", » 

Epiphanius hsresi ixxvri. « Perfectam ho- 
minis naturam suscepisse Verbum ait, neque 
tamen propterea Christos esse duos, aut duos 
reges filios Dei : sed eumdem Deum, et eum- 
dem hominem *. » 

HI. Gregorius Nazianzenus diserte duos 
filios esse negat in priore ad Cledonium epis- 
tola. « Si quis, inquit, duos induxerit Filios ; 
alterum ex Deo, et Patre ; alterum ex matre; 


& Diow. tom. 11 Bib. ᾿Ἐκδέδλησαι οὖν τῷ ὄντι, 
μήτε δύο Χριστοὺς, μήτε δύο υἱοὺς τοῦ θεοῦ δυνάμενος 
λέγειν. 

b ATHAN. 'O δὲ υἱὸς εἷς ἐστι: διὸ πλανῶνται xo ot 
λέγοντες, ὅτι ἄλλος ἐστὶν ὁ παθὼν υἱὸς, καὶ ἄλλος ὁ μὴ 
παθὼν. οὐ γὰρ ἕτερός ἐστι παρὰ τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ, ὃ τὸν 
θάνατον, καὶ τὸ πάθος ἀναδεδεγμένος. ἀλλ᾽ αὐτὸς ὁ ἀπα- 
θὴς, καὶ ἀσώματος λόγος γενέσεως σαρχὸς ἀνθρωπίνης 
ἀνασχόμενος. 

€ ld. 'Ex δὴ τούτου σιωπήσωσι λοιπὸν xol οἱ ποτὲ 
εἰπόντες τὸν ἐχ Νίαρίας προελθόντα μὴ εἶναι αὐτὸν τὸν 
Χριστὸν, xal χύριον, καὶ θεὸν, εἰ γὰρ μὴ θεὸς ἦν ἐν τῷ 
σώματι, πῶς ἐυθὺς προελθὼν ix Μαρίας, ἐχλήθη ᾽Εμμα- 
γουὴλ, ὅ ἐστι μεθερμηνευόμενον μεθ᾽ ἡμῶν ὁ θεός; 

d. lbid. Τοῦτον οἱ μὲν ᾿Αρειανοὶ ἠρνήσαντο. ἡμεῖς δὲ 
ἐπιγινώσχοντες προσχυνοῦμεν, οὐ διαιροῦντες τὸν υἱὸν, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


non autem unum et eumdem ; is ab ea filio- 
rum adoptione excidat, qui recte credenti- 
bus est promissa. Natur: quippe dus sunt, 
Deus et homo; quemadmodum etiam anima, 
et corpus : non tamen duo filii, neque dii ; 
quemadmodum neque hie homines duo f. » 

Idem etiam in Carmine de vita sua, de 
Apollinaristis agens, scribit eos non minus 
errare eum naturam humanam dimidiatam 
Christo tribuunt, quam illos, qui duos filios 
invehunt. 


« Ex &quo, inquit, aberrant contraria tamen 
[ratione. 
Cum his, qui inconsiderate duos inducunt 
(filios. 

Alterum ex Deo, alterum ex Virgine ?. » 


Quod autem  Apollinaristas non minus 
aberrare dicit, quam qui duos filios inducunt 
ex Gregorio Nysseno pulcherrime declara- 
tur ; cujus singularem, et illustrem locum hie 
preeterire nullo modo debeo, ex libello contra 
Apollinarem ad Theophilum. « Qui Apollina- 
ris patrocinantur dogmatibus, inquit, eo 
ipso, quod nos redarguunt, res suas stabilire 
conantur, asserentes et carnale esse Verbum, 
et seculorum opificem hominis esse filium, 
et divinitatem esse mortalem. Objiciunt enim, 
quosdam ex ecclesia catholica duos in suo 
dogmate filios agnoscere; alterum natura- 
lem ; alterum, qui adoptione postmodum ac- 
cessit. Quod nescio a quonam audierint, aut 
cum qua persona luetentur. Nam hactenus 
neminem novi, qui talia perperam effutiret. 
Verumtamen, quoniam hoc pratextu contra 
nos utentes, per speciem adeo absurde opi- 
nionis impugnande, decreta sua corrobo- 


xal τὸν λόγον: ἀλλ᾽ αὐτὸν τὸν λόγον εἰδότες εἶναι τὸν 
υἱὸν, δι᾽ οὗ τὰ πάντα γέγονε, χαὶ ἡμεῖς ἐλυτρῴθημεν. 

e ErrPn. her. rxxvir, num. 29. Καὶ ὅτι μὲν τελείως 
ἐνηνθρώπησεν ἐλθὼν 6 λόγος, τοῦτο δῆλον. χαὶ ἐὰν εἴπο- 
μεν τελείως, οὐ δύο Χριστοὺς ἔχομεν, οὐ δύο βασιλέας 
υἱοὺς θεοῦ" ἀλλὰ τὸν αὐτὸν θεὸν, τὸν αὐτὸν ἄνθρωπον. 

f Naznwz. orat. Lr. Εἴ τις εἰσάγει δύο υἱοὺς, ἕνα 
μὲν τὸν ix θεοῦ, xol πατρὸς, δεύτερον δὲ τὸν ἐχ τῆς 
μητρὸς, ἀλλ᾽ οὐχὶ ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν, χαὶ τῆς υἱοθεσίας 
ἐχπέσοι τῆς ἐπηγγελμένης τοῖς ὀρθῶς πιστεύουσι. φύσεις 
μὲν γὰρ δύο θεὸς, xol ἄνθρωπος. ἐπεὶ καὶ ψυχὴ, καὶ 
σῶμα. υἱοὶ δὲ, οὐ δύο, οὐδὲ θεοί. οὐδὲ γὰρ ἐνταῦθα δύο 
ἄνθρωποι. 

g ld. Carm. 

Ἴσον τι γὰρ πταίουσιν ἐξ ἐναντίας 
Τοῖς εἰσάγουσιν ἀσχόπως υἱοὺς δύο, 
Τὸν ἐχ θεοῦ τε, χαὶ τὸν ἐχ τῆς παρθένου. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIL, CAP. II. 


rant *, » etc. Hic duo nos Gregorius docet : 
alterum, Apollinarem hoc jactare solitum, 
ideo se carnem solam sine anima Christo 
concedere, ne sj perfectus esset homo, duo 
inessent filii. Alterum, hune ipsum secundum 
filium, ab iis, qui eum adstruebant, adopti- 
vum esse constitutum : nempe hominem 
adoptatum a Deo, quzx proprie Felicis et Eli- 
pandi fuit heeresis, quam potissimum ag2re- 
dimur. 

Hane vero deinceps de duobus filiis hzere- 
licam opinionem abstergit, evertitque Grego- 
rius; negans tale dogma versari inter Chris- 
tianos aut vero predicari. « Quomodo, 
inquit, nos cogit quispiam, propter adven- 
tum illius in carne, filiorum appellare bina- 
rium? tamquam alter sit anterior omnibus 
seculis filius : alter filius, qui per carnem a 
Deo sit genitus ^. » 

IV. Cyrillus Alexandrinus multis in locis, 
eamdem castigat, et ab catholica professione 
procul ablegat : ex quibus pauca describam. 
In homilia Paschali octava, ex istis Apostoli 
verbis; Christus heri, et hodie, idem et in 
stcula!; argumentatur sic; « Vides quemad- 
modum in filórum binarium non dividat 
Emmanuelem : neque nudo, et existenti per 
sese Verbo, quod ex Deo et Patre promicuit, 
illud atiribuat, ut eodem modo semper ha- 
bent : sed filium unum, solumque secundum 
carnem agnoscens eum, qui homo factus est, 
Christum, ac Jesum nominet ^. » 

Tum postea in illos invehitur, qui secus 
sentiant, et tanquam heterodoxos eos notat. 


& GREG. Nxss. Οἱ τοῖς τοῦ ᾿Απολιναρίου δόγμασι 
συνιστάμενοι, διὰ τῆς xaf' ἡμῶν μέμψεως χρατύνειν ἐπι- 
χειροῦσι τὰ ἴδια σάρχιχον τὸν λόγον, καὶ δημιουργὸν τῶν 
αἰώνων τὸν τοῦ ἀνθρώπου υἱὸν, χαὶ θνητὴν τοῦ υἱοῦ 
χατασχευάζοντες τὴν θεότητα. προσφέρουσι γὰρ ὡς τινῶν 
τῶν χατὰ τὴν χαθολιχὴν ἐχχλησίαν δύο πρεσδεύοντων 
υἱοὺς ἐν τῷ δόγματι, τὸν μὲν χατὰ φύσιν ὄντα" τὸν δὲ, 
κατὰ θέσιν ὕστερον προσγενόμενον. οὐχ οἶδα παρ᾽ ὅτου τὸ 
τοιοῦτον ἀχηχοότες, χαὶ πρὸς ποῖον διαπληχτιζόμενοι 
πρόσωπον. οὕπω γὰρ ἔγνων τὸν ταῦτα παραφθεγξάμενον. 
πλὴν ἐπειδὴ ταύτην προστησάμενοι xaf' ἡμῶν τὴν ὑπό- 
θεσιν, διὰ τοῦ δοχεῖν τῇ ἀτοπία ταὐτῇ συμπλέχεσθαι, τὰς 
ἑαυτῶν ὑπολήψεις χρατύνουσι" 

b lbid. Πῶς τις ἡμᾶς ἀναγχάζει τὴν διὰ σαρχὸς γενο- 
μένην αὐτοῦ ἐπιφάνειαν υἱῶν δυάδα κατονομάζειν" ὡς τοῦ 
μὲν προαιωνίου ὄντος υἱοῦ" τοῦ δὲ διὰ σαρχὸς τῷ θεῷ 
γεννηθέντος, ἄλλου υἱοῦ ; 

€ CymiLL. Ὁρᾷς πῶς οὐχ εἰς υἱῶν δυάδα χατατεμνὼν 
εὑρίσχεται τὸν ᾿Εμμανονὴλ, οὐδὲ γυμνῷ χαθ᾽ ἑαυτὸν 
ὄντι τυχὸν, τῷ ix θεοῦ καὶ πατρὸς ἀπαστράψαντι λόγῳ, 


1 Hebr. xu, 8,— 92. Matth. xix, 6.— 8 Ut ad μι, tv, vii. 


115 


« Libenter, inquit, de illis sciscitarer, qui 
imprudenter contrarium dogma ausi sunt 
adstruere : quique separant, ut alicubi Sal- 
vator ipse dicit ^, que Deus conjunzit : ac 
duos esse Christos, et duos filios arbitran- 
tur ete, 7. » 

Quam quidem Nestorii heresim fuisse pas- 
sim testatur : ut in epistola ad Acacium : in 
qua Orientalium fidem ab calumnia defen- 
dens, ait « ipsos non alterum affirmare esse 
filium, et Christum, ac Dominum, nempe 
Verbum a Deo Patre genitum : alterum vero 
separatim, ae per sese filium, et Christum, 
ae Dominum, qui de sancta Virgine ortus 
est^. » Quod in anathematismis szepe repetit ?. 

Et in dialogo de uno Christo, vehementer 
deplorat hujusmodi filiorum binarium, quem 
nonnulli perperam introducunt. « DBinarius, 
inquit, filiorum inzqualis nature nobis exo- 
ritur : ac divina gloria servus ornatur : et 
spurius quidam filius pari ac naturalis, ve- 
rusque ,honoris excellentia decoratur.Etenim 
quomodo non diversus ille ae separatus est 
ab naturali, et vero filio, qui nuda solaque 
affinitate honoratus est, et ministri loco as- 
sumptus, et filii dignitate donatus, quemad- 
modum et nos ipsi/ ? » 

Et in libro undecimo in Joannem, Media- 
torem Christum appellat naturalem, verum- 
que filiun. « Consummati sumus, inquit, 
in unitatem cum Deo, et Patre per mediato- 
rem Christum. Siquidem illum ipsum qui 
natura, vereque filius est, et substantivam 
cum illo unitionem habet, in nobis accipien- 


τῷ ὡσαύτως ἔχειν διαπαντὸς ἀπονέμει" ἀλλ᾽ υἱὸν ἕνα, 
καὶ μόνον χατὰ φύσιν εἰδὼς τὸν ἐνανθρωπήσαντα καὶ 
Χριστὸν ὀνομάζει, καὶ ᾿Ιησοῦν. 

d lbid. Πυθοίμην ἂν ἔγωγε, καὶ λίαν ἡδέως τῶν ἕτε- 
ροδοξεῖν ἀσυνέτως τετολμηχότων, χαὶ χωριζόντων μὲν, 
ὡς αὐτός που φήσιν ὃ σώτὴρ᾽ ἃ συνέζευξεν ὁ θεὸς: δύο δὲ 
εἶναι Χριστοὺς, χαὶ δύο υἱοὺς οἱομένων. 

e ld. in epist. Ὅτι γὰρ οὐχ ἕτερόν φασιν εἶναι τὸν 
ἐχ θεοῦ πατρὸς λόγον, ἕτερον δὲ πάλιν τὸν ἐκ τῆς ἁγίας 
παρθένου. 

f Cxnirz. part. 1 dial. de vero Christo. Soc γὰρ 
ἡμῖν υἱὸν ἀνισοφυὴς ἀναφαίνεται xal δόξη θεοπρεπεῖ 
στεφανοῦται τὸ δοῦλον, και ἰσομέτροις ὑπεροχαῖς ἐχλαμ- 
πρύνεται νόθος τις υἱὸς τῷ χατὰ φύσιν, xal ἀληθῶς. καί 
τοι θεοῦ λέγοντος ἐναργῶς, τὴν δόξαν μου ἑτέρῳ οὐ 
δώσω. πῶς γὰρ οὐχ ἕτερος ἰδιχῶς παρὰ τὸν φύσει τε, 
xa ἀληθῶς vlov, 6 ψιλῇ τε, xat μόνῃ συναφείᾳ τετιμημέ- 
νος, χαὶ ἐν ὑπηρέτου τάξει λεφθεὶς, καὶ ἀξιοθεὶς υἱότητος, 
χατὰ xai ἡμεῖς αὐτοί; 


116 


tes, corporaliter, et spiritualiter, uti modo di- 
cebam, suprem:e illius naturce participes et 
consortes facti, glorificati sumus ^. » Egre- 
gius profecto Cyrilli locus : qui et utraque 
natura constantem Christum mediatorem, 
unicum affirmat esse filium, eumque natura- 
lem, verum et substantivum : cujus commu- 
nicatione corporea pariter ac. spirituali , nos 
quoque pro modulo nostro, divinitatis ejus- 
dem paterne consortes effieimur. De qua 
Cyrilli ratiocinatione postea. Nec plura ex eo 
describi attinet : ne infinita sit oratio. Quippe 
passim istud in omnibus eontra Nestorium 
exaratis lucubrationibus inculcat ; unum esse 
filum, non duos; nec alium naturalem, 
alium adseititium. Vide inter alia librum de 
Hecta. fide ad. Theodosium : ubi hane sibi 
quaestionem movet, quomodo idem ille, qui 
ante omnia secula Dei filius est, preedestina- 
tus dicitur Dei filius, et de Davidis stirpe pro- 
gnatus. Tum respondet, illos qui naturas duas 
disjungunt, ac separatim statuunt, vix, ae ne 
vix quidem, tali inquisitioni posse satisfacere. 
At eos, qui unum ex ambabus Emmanuelem 
fieri confitentur, nullo negotio expedire sese. 
Quippe sempiternum, cet costernum Deo 
Patri filium ad humanam naturam delap- 
sum, non amisisse id quod erat Deus, et ex 
semine Davidis procreatum dici; quia non 
alienum ab eo est quod assumpsit, sed ejus 
revera proprium, et unum cum illo censetur. 
« Unus enim filius est, inquit, et unus Do- 
minus Jesus Christus, et ante carnem, et 
quando apparuit homo ^. » 

Proclus ex Cyziceno Constantinopolitanus 
factus episeopus, in epistola ad Armenos, ei- 
dem suffragatur dogmati, et « unum esse 
Filium, unum Dominum ^ » predieat, ac 
subinde, « Duos filios, ait, natura divina non 
agnoscit ^, » 

Paulus item Emesenus episcopus pacis et 
concordie inter Joannem Antiochenum, et 


ἃ Cynirr. lib. 11 in Joan. Τετελειώμεθα τοιγαροῦν 
slg ἑνότητα τὴν ὡς πρὸς θεὸν, xol πατερὰα διὰ μεσίτου 
Χριστοῦ. τὸν γὰρ φύσει τε, καὶ ἀληθῶς υἱὸν, οὐσιώδη 
πρὸς αὐτὸν ἔχοντα τὴν ἕνωσιν λαθόντες ἐν ἑαυτοῖς καὶ 
σώματιχῶς, xoi πνευματιχῶς, χαθάπερ ἔλεγον ἀρτίως, 
τῆς ὑπὲρ πάντα φύσεως μέτοχοι, χαὶ χοινωνοὶ γεγονότες 
δεδοξάσμεθα, 

b Cymir. de Recta fide. Ἐϊΐς γὰρ υἱὸς, χαὶ εἷς 
χύριος ᾿Ιησοὺς Χριστὸς, χαὶ πρὸ capxbc, καὶ ὅτε πέφηνεν 
ἄνθρωπος. 

c PnocL. epist. 11. Εἷς τοίνυν ἐστὶν υἱὸς, εἴς χύριος, 

d. Ibid. Δύο γὰρ υἱοὺς ἣ θεία φύσις οὐχ οἶδεν. 


1 Lib, IV, c. v, 511... 2 Fac. lih. I. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Cyrillum Alexandrinum sequester et inter- 
pres, in homilia, quam Alexandrie coram 
Cyrillo, eoque applaudente dixit, insigni tes- 
timonio eidem subscribit, et duos asseveran- 
tes filios tanquam hereticos devovet. « Ana- 
thema dicimus, inquit, iis, qui duos filios 
asserunt, et sacris Ecclesie seplis ejicimus. 
Neque ergo duos filios profitemur, neque nu- 
dum hominem Emmanuelem, qui ex Dei 
genitrice natus est *. » Quam filii unitatem 
ex eodem Seripture loco demonstrat, quo 
superiori capite probavimus; cum videlicet 
sciscitanti Christo, quem dicerent homines 
esse filium hominis, respondit Petrus : 78 
es Christus Filius Dei vivi. « Nec dixit, in- 
quit, Zlii : sed, Filius Dei viventis. Agnovit 
singularem personam f. » 

V. Nune Latinos Patres adhibeamus ca- 
tholiei ejusdem decreti vindices, ab Romanis 
orsi pontificibus. Ex iis primus occurrit Ju- 
lius primus; qui Athanasii vixit tempore. 
Cujus locus insignis in Ephesina synodo 
cecumeniea recitatus est ex epistola ad Do- 
cium, vel Docimum. Quanquam nonnulli 
adulterinam hane epistolam fuisse putarunt : 
ut alibi dixi '. Verum quoniam in aeta tanta 
synodi relatum est illud Julii restimonium. 
merito ratio illius est habenda : ae tam 
Grece, quam Latine ex Facundo hie illud 
reddemus?, qui quidem eum, ad quem 
scripta est epistola Julii, vocat Prosdocium. 
« Predieatur vero (verba sunt epistole) ad 
supplementum fidei, et incarnatus ex Maria 
Virgine filius, et habitans in hominibus, non 
in homine operatus. Hoc enim in Prophetis 
fuerat, et apostolis. Perfectus Deus in carne, 
et homo perfectus in spiritu, non duo filii, 
unus'quidem proprius filius assumens homi- 
nem alter vero mortalis susceptus a Deo; 
sed unus unigenitus in ccelo; unigenitus Dei 
in terra ?. » 

Damasus primus, qui Liberio successit, in 


e PAvLUs in Ephes. syn. part. III, cap. xxxr. 
᾿Αναθεματίζομεν δέ τοὺς λέγοντας δύο υἱοὺς; xol τῶν 
ἱερῶν τῆς ἐχχλησίας ἐχθάλλομεν περιδόλων. οὔτε οὖν δύο 
υἱοὺς λέγομεν, οὔτε ψιλὸν ἄνθρωπον τὸν ᾿Εμμανουὴλ, 
τὸν ἐχ τῆς θεοτόχου γεννηθέντα. 

f lbid. Καὶ οὐχ εἶπεν, οἱ υἱοὶ, ἀλλ᾽ ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ 
τοῦ ζῶντος. ἐπέγνω χαὶ τὸ μοναδιχὸν πρόσωπον. 

g Eph. syn. part. 11], aet. 1, Κηρόσσεται δὲ εἰς 
συμπλήρωσιν τῆς πίστεως xal σαρχωθεὶς ix παρθένου 
Μαρίας, ὃ τοῦ θεοῦ υἱὸς. «al σχηνώσας ἐν ἀνθρώποις, οὐχ 
ἐν ἀνθρώπῳ ἐνεργήσας. τοῦτο γὰρ ἐπὶ προφητῶν ἐστι, xol 
ἀποστόλων. τέλειος θεὸς ἐν σαρχὶ, χαὶ ἄνθρωπος τέλειος 


Tdem proba- 
iur e 
Romanis 
pontificibus 
et Latinis 
Patribus. 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. II. 


epistola quam ad Paulinum Antiochenum 
episcopum Thessalonicam scripsit: « Ana- 
thematizamus etiam eos, inquit, qui duos 
filios esse profitentur : unum ante secula, et 
alium post carnis assumptionem ex Virgine ^.» 
Ita Damasus ex Epiphanii Scholastiei 77ipar- 
titz libro nono, capite xvi. Quem anathema- 
tismum Damasi refert Arnobius in Conflictu 
cum Serapione : et alterum huie similem sub- 
jungit ex alia epistola αὐ Paulinum : qui est 
hujusmodi : « Anathematizamus eos, qui 
duos in Salvatore filios confitentur ; unum 
ante incarnationem, et alium post assump- 
tam carnem ex Virgine, et non eumdem Dei 
filium, et antea, et postea, ipsum esse Chris- 
tum verum Dei filium, qui natus est ex Vir- 
gine, confitentur. » 

Leo Magnus in celebri ad Flavianum epis- 
tola, eapite quinto, ideo dixisse Dominum 
ait, Videte manus meas', et pedes quia ego 
sum : et, Palpate, et videte; quia spü itus car- 
nem et ossa non habet, sicut me videtis habere; 
ut agnosceretur in eo proprietas divinse hu- 
manewque nature individua permanere; et 
ita sciremus, Verbum hoc non esse, quod 
earnem : et ut unum Dei Filium et Verbum 
confiteremur et carnem. » 

Et capite quarto ejusdem epistole, « Unus 
enim, idemque est, ait, quod ssepe dicendum 
est, vere Dei Filius, et vere hominis filius. » 
Sed et Ephremius Antiochenus Patriarcha 
testis est, Leonem in epistolis ad Flavianum, 
et ad Leonem Augustum, affirmare, «eumdem 
esse Filium Dei, et Filium hominis*. » 

Gregorius M. libro XVIII Moralium, ca- 
pite xxviri*. Christum, qua homo est, negat 
gratia, vel adoptione esse Dei filium, et in eo 
plurimum eseteris distare hominibus, et an- 
tecellere docet. « Aliud est enim natos ho- 
mines gratiam adoptionis accipere; aliud 
unum singulariter per divinitatis potentiam 
Deum ex ipso conceptu prodiisse. » Et in 
primo ejusdem operis capite sexto?, « Omnes, 
inquit de Christo loquens, qui in fide Deo 
nascuntur, superat; quia non ut esteros 
adoptio, sed natura illum divinitatis exaltat ; 
qui etsi humanitate ecteris apparuit similis, 


ἐν πνεύματι. οὗ δύο υἱοὶ, εἷς μέν γνήσιος υἱὸς ἀναλαδὼν 
ἄνθρωπον. ἕτερος δὲ θνητὸς ἄνθρωπος, ἀναληφθεὶς ὑπὸ 
θεοῦ. ἀλλ᾽ εἷς μονογενὴς ἐν οὐρανῷ, μονογενὴς ἐπὶ γῆς, 
θεὸς. 

& Dawas. apud Theodoret. lib. V, cap. x. "Ava- 
θεματίζομεν xai τοὺς δύο εἶναι υἱοὺς δισχυριζομένους, 


M 


divinitate tamen mansit super omnia singu- 
laris, » quem locum citat Hadrianus Papa in 
epistola ad Episcopos Hispanice *. 

VI. Sed ante Gregorium pene mihi elapsi 
duo commemorandi sunt, qui idem de uno 
Filio pronuntiarunt. Horum prior est Gela- 
sius; qui in libro de duabus naturis, hoc acer- 
rime contendit, ambas sie in Christo conve- 
nisse naturas, ut nec inter se confuse sint ; 
et unus ex illis existat Deus pariter et homo, 
ac Dei hominisque Filius. « Sie hominis 
Filium, ait*, a dextris stantem Dei, beato 
Stephàno martyre testifieante conspectum : 
sic in coelestibus constitutum beato Paulo 
predieante monstrari, cum ait; /n quo ha- 
bitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter ; 
sic inde veraciter Deum hominis Filium se- 
dentem in nubibus cceli, venturum ad judi- 
candos vivos, et mortuos. Quibus omnibus 
testimoniis manifestissime declaratur, in 
utrisque naturis, ex quibus, vel in quibus 
conceptus, editus, nutritus, et conversatus in 
mundo est, et elevatus ad colum, unum, 
atque eumdem manere Dominum Jesum 
Christum, qui in utroque unus atque idem 
veraciter Deus homo, et homo Deus manere 
non possit, nisi utraque natura, in qua id 
permanet, veraciter permaneret: ut iisdem 
naturis veraeiter permanentibus , ex quibus, 
vel in quibus unus, atque idem verus homo 
Deus, et Deus homo verus existit idem semper 
homo Deus verus, et Deus homo verus ipse 
permaneat. » 

Alter est Pelagius primus in epistola xvi, 
ad Childeberlum Francorum Regem, in qua 
fidei suc professionem- edidit. « Est ergo 
unus, inquit, atque idem Christus verus 
Filius Dei, et idem ipse verus filius hominis, 
perfectus in deitate, et idem ipse perfectus in 
humanitate, etc. Ac propterea, sicut sepe 
diximus, unum, eumdemque Christum esse 
verum Filium Dei, et eumdem ipsum verum 
filium hominis confitemur. » 

His annumerandus est Hadrianus Papa ; 
cujus legati concilio Francofordiensi inter- 
fuerunt ; exstatque illius epislola ad episcopos 
Gallicite *, et Hispaniarum de errore Elipandi 


ἕνα πρὸ τῶν αἰώνων, xal ἄλλον μετὰ τὴν τῆς σαρχὸς ἐκ 
Ναρίας ἀνάληψιν. 

b Ερηπεν. apud Phot. cod. δοοχχυπι. Ὅτι τόν 
αὐτὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ, καὶ ἀληθῶς υἱὸν ἀνθρώπου γενέσθαι 
μεγαλοφώνως ἀναχηρύττει, 


4 Luc. xxiv,— 3 Col, 431,— 3 In (ine c,— 4 Tom, VI Conc.— 5 Gel, t. IV Bibl.— 6 Tom. VI Conc. 


118 


Toletani episcopi : in qua opinionem illam de 
adoptivo Filio Dei, qua homo est Christus, 
tanquam impiam et hireticam condemnat : 
ac nisi ea reiraetetur, excommunicationem 
minatur. 

VII. His Latinos aliquot Patres adjungam. 
Ex his primus erit Hilarius, qui in tertio libro 
Christum probat, etiam in hominis natura, 
Dei esse Filium, ex illius verbis, quibus cum 
hominis proprium aliquid facturum, passu- 
rumve se esse significaret, filium tamen se 
Dei proprium esse monstravit. Ut in postremo 
illo sermone, quem ad discipulos suos mori- 
turus habuit. Pater, inquit!, ven?t hora cla- 
rifica filium tuum, ut filius tuus clarificet te : 
sicut dedisti ei potestatem omnis carnis, etc. 
Ego te clarificavi super terram : opus consum- 
mavi, quod dedisti mihi ut faciam. Et munc 
clarifica me tu, Pater , apud temetipsum clari- 
tate, quam habui, priusquam mundus esset, 
apud te. Manifestum est, eum, qui sic lo- 
quitur, Christum esse, qua homo est. Et is 
tamen Filium se Dei, et quidem naturalem, 
non adoptivum, profitetur: ut docet Hilarius?. 
« Non solum, inquit, nomine contestatus est 
esse se filium, sed et proprietate, qua dicitur 
tuum. Multi enim nos filii Dei : sed non talis 
hic filius est. Hie enim et verus, et proprius 
est Filius, origine, non adoptione: veritate, 
non nuncupatione : nativitate, non crea- 
tione : » Et postea : « Dei Filius homo nasci- 
cur : sed Dei in partu Virginis virtus est. Dei 
Filius homo cernitur: sed Deus in operibus 
hominis existit. Dei filius crucifigitur ; sed in 
cruce hominis mortem Deus vincit. Christus 
Dei Filius moritur: sed omnis caro vivifi- 
catur in Christo. Dei Filius in inferis est ; sed 
homo refertur ad coelum. » 

Idem porro in libro decimo, de Sacramento 
corporis Christi loquens. « Hujus igitur, ait, 
corporis homo Jesus Christus, et Dei Filius, 
et hominis est filius, et ex forma Dei se exi- 
naniens formam servi aecepit. Non alius filius 
hominis, quam qui filius Dei est, neque alius 
in forma Dei, quam qui in forma servi per- 
fectus homo natus est. » Et quibusdam inter- 
jeetis, clarissime adoptivi filii suspicionem 
elidit his verbis : « Et cum ipse ille filius 
hominis ipse sit, qui et Filius Dei ; quia totus 
hominis Filius totus Dei filius sit ; quam ridi- 
cule preter Dei Filium, qui Verbum caro 
faetum est; alium nescio quem, tanquam 
Prophetam, Verbum Dei animatum przdi- 


4 Joan. xxan.— 92 Hil. lib. III. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


cemus ; cum Dominus Jesus Christus et ho- 
minis filius, et Dei filius sit. » 

Sed in sexto libro plenissime naturalis et 
proprii filii conditionem Jesu Christo tribuit, 
adoptivi detrahit, ex illo Patris ceterni testi- 
monio ; Hic est Filius meus dilectus. Ubi pri- 
mum vim pronominis expendit, quod obtinet 
nominis virtutem. Itaque pronomen Aic de- 
signat eum, qui presens erat, quem coram 
intuebantur : hominem utique foris appa- 
rentem, et interius Deum : et utrumque Dei 
Filium. » Proprietatis autem significatio est, 
addit Hilarius, ubi et hie est, dictum esse 
auditur et meus est. Et intellige quz sit ve- 
ritas, et ratio dictorum. Legeras, filios genui, 
et exaltavi: sed non legeras, filios meos. 
Genuerat enim eos sibi per divisionem gen- 
tium, et plebem hereditatis in filios. Ne 
igitur per communionem adoptive hzredi- 
tatis cognomentum Filii unigenito Deo adde- 
retur, nature veritas per significationem 
proprietatis ostensa est. Assignetur sane hoc 
communionis in Christo nomen, et filius sit, 
si de quoquam dietum reperietur : hie est 
Filius meus. Sin vero proprium ae singulare 
id est, hic est filius meus, quid calumniam 
Deo Patri professe de filio proprietatis affe- 
rimus? An ne tibi in eo, quod dicitur, hic 
est, non hoc significare videtur, alios quidem 
ab eo cognominatos in filios, sed hie Filius 
meus est? Donavi adoptionis plurimis nomen : 
sed iste mihi filius est. Ne qusras alium, ne 
non hune esse eredas, Hune ego tanquam 
indice digito, ac Verbi significatione contingo ; 
quia dico et meus est, et hie est, et Filius 
est. » 

Idem postea docet, « Filium Dei Dominum 
nostrum Jesum Christum ab Apostolis tradi- 
tum, non ex nuneupatione, sed ex natura; 
neque ex adoptione, sed ex nativitate. » Quod 
subinde variis Scripturz locis confirmat. Pre- 
sertim vero illum expendit Apostoli Pauli ex 
oetavo ad tomanos capite : Qui proprio filio 
non pepercit : « Et quamvis, inquit, multi co- 
diees per translatorum simplicem intelli- 
gentiam in hoe loeo pro proprio, suo filio 
conseriptum habeant: tamen Grecitas, qua 
lingua Apostolus est locutus, proprium nunc 
magis, quam suum nuneupat, ete. Ut qui 
superius filios plures per spiritum adoptionis 
demonstrasset, nune unigenitum Deum filium 
proprietatis ostenderet. » 

Atque πὸ fere Hilarii loca de libro sexto, 


DE INCARNATIONE, LIB. VIT, CAP. II. 119 


synodus Francofordiensis in epistola sua 
posuit !, 

VIII. Ambrosius libro quinto de Fide, ca- 
pite tertio : « Sed Ecclesiastica fide, inquit, et 
Dei Patris, et David idem, atque unus est 
Filius. » Et in libro de /ncarnatione, capite 
sexto sub initium : « Et hos igitur qui in 
phantasmate venisse Jesum predicant?; et 
illos condemnare debemus, qui adversa er- 
roris linea, non unum, eumdemque Filium 
Dei dicunt, sed alium esse, qui ex Deo Patre 
natus sit, alium qui sit generatus ex Virgine, 
cum Evangelista dicat: quia Verbum caro 
factum est, ut unum Dominum Jesum non 
duos crederes. Nonnulli etiam aliud Dei 
Verbum; alium verum Dei Filium credi- 
derunt, cum ipsum, qui in principio erat 
Verbum apud Deum Patrem, in sua propria 
venisse Evangelista testetur. » 

Et in libro de obitu fratris sui Satyri : 
« Faetus, inquit, ex matre, natus ex Patre : 
idem tamen et natus, et datus : non diversum, 
sed unum putes. Unus enim Dei Filius, et 
natus ex Patre, et ortus ex Virgine ; distanti 
ordine, sed in unum concurrente nomine. » 

Citatur et ab Leontio in libro contra JVesto- 
rium hie loeus ex libris de Fide ad Gratianum : 
« Servemus differentiam divinitatis, et carnis. 
Unus enim in utraque natura loquitur Filius 
Dei: siquidem in ipso est utraque natura, 
Etsi enim idem est qui loquitur ; tamen non 
semper uno modo, et more loquitur. » Et ex 
libro contra Apollinarium : « Unus est, inquit, 
in utroque, id est, in divinitate, et corpore. 
Non enim alius ex Patre, et alius ex Virgine: 
sed idem ipse. » 

Hieronymus in caput ultimum Matthei, 
« Dominus noster, inquit, unus atque idem 
Filius Dei, et filius hominis, juxta utramque 
naturam divinitatis, et carnis, nune magni- 
tudinis suce, nunc humilitatis signa demon- 
strat, unde et in presenti loco, quanquam 
homo sit, qui crucifixus est, qui sepultus est, 
qui clausus tumulo, quem lapis positus co- 
hibet ; tamen qui foris aguntur, ostendunt 
Filium Dei : sol fugiens, tenebre ingruentes, 
terra commota, velum scissum, saxa dirupta, 
mortui suscitati, Angelorum ministeria, quze 
ab initio nativitatis ejus Deum probabant. » 

Et in commentario ad eaput quartum epi- 
stole ad Ephesios, ad illa verba : Qui descen- 
dit, ipse est. qui ascendit super omnes calos?, 
hzc adnotat : « Hic locus adversum Ebionem, 


et Photinum vel maxime facit. Si enim ipse 
est ascendens in ccelos, qui de coelis ante 
descenderat, quomodo Dominus noster Jesus 
Christus non ante Mariam est, sed post Ma- 
riam? nec non et contra eos, qui duos filios 
insano errore confingunt , filium videlicet 
Dei, et fllium hominis. Ecce hic apertissime 
dicitur, quod ipse sit ascendens atque des- 
cendens. Nee statim ista dicentes, locum 
alteri heresi damus, qua dimidiatam Christi 
asserit dispensationem ; sed sic unum et Dei, 
et hominis filium confitemur, ne dispensa- 
tionem assumpti hominis, qua salvati sumus, 
ex parte credentes, ex parte truncemus. » 

Faustinus in libro contra Arianos, adoptivum 
non esse Filium Dei Christum ; sed verum 
uberrime demonstrat in capite secundo, ma- 
xime ex illa Patris voce, Aic est filius meus, 
et eceteris, in quibus Filius Dei nominatur. 
« Certe Moyses , et-Elias pariter, inquit^, vi- 
debantur eum eo loquentes, quos utique de 
adoptione faetos esse filios Dei negare non 
potes. Et quomodo de solo Christo vox divina 
testatur dicens ; A?c est. Filius meus dilectus, 
in quo mihi complacui, ipsum audite ? Si enim 
et Christus de adoptione filius est, cum staret 
inter duos filios adoptivos, dixisset utique, et 
hie filius meus est, ne Christus solus filius 
esse crederetur. At cum dixit, Aie est filius 
meus dilectus, adoptionis filios separavit, ut 
proprietas vere nativitatis in Christo solo filio 
crederetur. Sed non sufficit, ut Christum 
tantummodo filium suum esse profiteretur ; 
addidit etiam quod vero filio debebatur, 
dicens, zpsum audite : magnam, imo et parem 
sibi auctoritatem ostendit in filio, cum ita 
audiendus est filius, ut audiendus et Pater 
est. » 

IX. Sequitur Augustinus : eujus aliquot de 
eadem re seligende sunt sententie. In £En- 
chiridio, cap xxxv. « Unus, inquit, Dei Filius, 
idemque hominis filius : unus hominis filius, 
idemque Dei filius. Non duo filii Dei, Deus, 
et homo ; sed unus Dei filius. » Et tractatu 
vii n Joannem : « Oportebat ergo, inquit, ut 
ille baptizaret, qui est Filius Dei unicus, non 
adoptatus. Adoptati filii, ministri sunt unici. 
Unieus habet potestatem, adoptati ministe- 
rium. » Item ad. Psalmum «vir, in. Exposi- 
tione secunda : « Nullis, inquit, operum me- 
riis precedentibus in tantam celsitudinem 
subveeta est humana natura, ut totum simul, 
Verbum et caro, hoe est Deus et homo. uni- 


1 Tom. VI Conc. — 2 Tom. IV, col, 2952.— 3 Eph. 1v, 10.— 3 Faust. t. IV Bibl. 


190 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


genitus Dei filius diceretur. » Vide similia 
ejusdem Augustini loca in libroIV, capite x!, 
in quibus eodem momento, quo homo esse 
coepit, unicum Dei filium fuisse confirmat. 
Citantur et aliqua ipsius testimonia ab Al- 
cuino in secundo contra Felicem, et a concilio 
Franeofordiensi in epistola synodica?: nee 
non ab Agobardo?, libro adversus Felicem. 

Gaudentius Brixianus*: « Ex quo enim 
carnem, inquit, nostr: fragilitatis assumpsit, 
idem filius est hominis, qui et Dei; quia non 
alius ex Maria natus est, quam qui per ma- 
ternas illapsus aures uterum Virginis op- 
plevit. » 

Leporius in libello Zmendationis?, cui Afri- 
cani episcopi,etinter hos Augustinus subscerip- 
serunt ; « In hoc maxime fides, inquit, nostra 
consistit, ut credamus unicum Filium Dei non 
adoptivum, sed proprium, non phantastieum, 
sed verum, non temporarium, sed cternum, 
pro nobis omnia secundum carnem fuisse 
perpessum.» Et ante hsec « Nascitur ergo 
nobis, ait idem, proprie de Spiritu sancto, et 
Maria semper Virgine, Deus homo, Jesus 
Christus Filius Dei, ae sic in alterutrum unum 
fit Verbum, et caro, uf manente in sua per- 
fectione naturaliter utraque substantia, sine 
sui prejudicio, et humanitati divina com- 
munieent, et divinitati humana participent : 
nec alter Deus, alter homo ; sed idem ipse 
Deus, qui et homo ; et vicissim homo, qui et 
Deus Jesus Christus, unus Dei Filius, et nun- 
cupetur, et vere sit. » Heic Leporii verba, ut 
et alia pleraque descripsit Cassianus in primo 
libro de /ncarnatione, capite quinto. Quem 
proinde testem ejusdem de uno filio Dei sen- 
tentie licet appellare ; quod illius dicta pro- 
bavit, et contra Nestorianam heresim op- 
posuit. Verum preter ista, passim in totis 
illis septem de /ncarnatione libris eidem dog- 
mati suffragatur. Maxime in secundo libro *, 
in quo θεοτόχον, id est genitricem Dei, beatam 
esse Mariam fuse approbat. Tum ita Nesto- 
rium aggreditur? : « Primum ergo illud a te 
requiro: Dominum nostrum Jesum Christum, 
qui ex Maria Virgine natus est, hominis tan- 
tum filium, an etiam Dei dicas esse filium. 
Nos enim, id est Catholicorum omnium fides: 
nos, inquam, omnes utrumque hoc et cre- 
dimus et intelligimus, et scimus, et confi- 
lemur; quod et hominis est filius, quia ex 
homine natus est; et Dei filius, quia ex divi- 


nitate conceptus. » Et mox, qualem intelligat 
Dei filium, clarius explicans; « Dei ergo 
Filius Jesus Christus, inquit, quia et a divi- 
nitate genitus, et a divinitate conceptus. Si 
ergo Dei Filius, ergo indubitanter Deus, » ete. 
Philippus presbyter libro primo eommenta- 
riorum 17) Job, « Ipse homo, inquit, jam as- 
sumptus in gloria per unitatem persone in 
Trinitate unus est Filius Dei. » 

Gennadius in libro de dogmatibus F'ecle- 
siasticis, capite secundo ; « Dei ergo Filius, 
inquit, factus est hominis filius; natus se- 
cundum veritatem nature ex Deo Dei Flius, 
et secundum veritatem nature ex homine 
hominis filius: ut veritas geniti non adop- 
tione, non appellatione ; sed in utraque nati- 
vitate filii nomen nascendo haberet ; et esset 
verus Deus, et verus homo, unus Filius. Non 
ergo duos Christos, neque duos filios fatemur, 
sed Deum et hominem unum Filium. » 

X. Fulgentius haud secus atque illi omnes 
de hae re statuit. In tertio libro ad Trasi- 
mundum, capite sexto ; « Unus igitur, inquit, 
idemque Christus Dei et hominis filius, qui 
et semetipsum exinanivit, et plenus gratis, 
veritatisque permansit. » Et in libro de /ncar- 
natione, capite i1. « Unus et verus Dei, atque 
hominis filius, unus idemque de Patre sine 
initio Deus semper genitus; de matre vero 
Deus secundum earnem temporaliter con- 
ceptus, et natus. » Et capite sequenti : « Unus 
est igitur Christus Dei Filius in natura divi- 
nitatis et carnis ; » et in ceteris capitibus, ac 
libris, sepius unicum et eumdem in utraque 
natura Dei esse Filium affirmat Christum 
Dominum. Vide librum de Fide ad Petrum, 
capite xir, xiv, xv. Idem Fulgentius in libro 
de baptismo ZEthiopis : « Ideo Dei Filius, ait, 
non solum secundum veram divinitatem, 
quam habet de natura Patris, sed etiam se- 
cundum carnem, quam veram naturaliter 
habet de corpore genitricis, Deus verus et 
creditur, et praedicatur a nobis; quoniam 
eterna divinitas Filii eum plena humanitate 
sua, et eadem plena humanitas Filii cum 
seterna divinitate sua, una est in Trinitate 
persona: et ipse totus in divinitate, atque 
humanitate sua unigenitus Filius eum Patre, 
et Spiritu sancto unus est Deus. » 

Faustus Rhegiensis in epistola tertia ad 
Gregorium diaconum, dum « beatam Mariam 
non tantum matrem fuisse hominis, sed 


1$ 5.— 9 Tom. VI Couc.— 3 Tom. IX Bibl, PP.— 4 Tract. xiu de. Nat. Dom. t, II Bibl.— 5 In Opusc. dogm. a Sirm. edit.— 


6 Cap. 11 et seq.— 7 Th. c. vr. 


- 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. II. 191 


etiam Dei asserit!; ac Filium Dei Deum verum 
de Maria nuper natum pro nostra salute ; » 
et hujus generis alia : non obscure unum et 
eumdem Filium Dei in duabus esse naturis 
adstruit. 

Sie Ferrandus diaconus in epistola ad Se- 
verum?, ita Filium Dei « pro redemptione 
humani generis humanam naturam susce- 
pisse dicit, ut ille, qui in Trinitate perfecta 
Deus unigenitus permanebat, hic ipse ex 
Maria fieret primogenitus in multis fratribus : 
et hune eumdem, quem genuerat Deus Pater 
ante omnia tempora, ipsum generaret homo 
mater, postquam venit plenitudo temporum. 
Prineipaliter enim fides nostra Christum Dei 
filium sic praedicat hominis filium, ut unum 
dieat Dei, et hominis filium ; nee alterum in 
divinitate Christum veneretur, alterum in 
humanitate; sed quem in divinitate, ipsum 
in humanitate. Propterea enim Deus factus 
est homo, quia non est alius Deus, alius homo; 
sed omnino qui Deus, ipse homo : et propter 
hoc qui homo, ipse etiam Deus Jesus Christus 
Dominus noster. Manens enim Deus Filius 
una in Trinitate persona venit ad Virginem, 
nec sibi aliam personam de ea assumpsit, sed 
aliam sic unitatem persone sus suscepit, ut 
persona, qus semper erat, naturam susci- 
peret carnis; haberetque duas una Christi 
persona naturas. » 

XI. Sie Petrus diaconus libro de Incarna- 
lione, capite quinto. « Non enim est alter 
Deus, inquit, alter homo, sed idem Deus, 
idem homo. Qui enim naturalis est Filius 
Virginis, idem naturalis est Filius Dei. » Non 
ergo adoptivus est Dei Filius, natus homo de 
Virgine. 

Vigilius etiam libro quinto contra Eutychem 
strenue Chaleedonensis synodi ?, et 5. Leonis 
hoe decretum adversus calumniantes hzre- 
tieos defendit ; « Unus, atque idem est vere 
Filius Dei, et vere hominis filius: » utiturque 
testimoniis illis de se Christi Domini, qua 
capite superiori proposui : ut cum c:eco ab se 
curato dixit; T'u credis in Filium Dei ? Vide 
eumdem et in libro quinto *, in quo uberrime 
unum esse in utraque natura probat Christum, 
et Dei filium : « Unum , inquam?*, eumdemque 
Christum Dominum, unigenitum in duabus 
naturis, » ete. Et mox, «unum, eumdemque 
unigenitum Filium Deum Verbum Dominum 
Christum. » Tum ex Cyrilli epistola ad JVesto- 


rium ista ponit. « Unus ex ambabus Christus 
et Filius, non evacuata, aut sublata diver- 
sitate naturarum per conjunctionem : sed 
quia simul nobis effecerunt unum Dominum, 
et Christum, et Filium. « Nihilo itaque magis 
duo filii sunt, quam duo Domini, aut duo 
Christi. 

Idipsum et Arnobius in Conflictu cum Sera- 
pione egregie confirmat ex Hilarii, et Damasi 
Pontificis auctoritate : illius, ex libello ad 
Constantium , qui locus hodie non exstat: 
hujus ex epistola ad Paulinum, quem supra 
descripsi ?. Facundus Hermianensis libro 
primo, postquam illa Joannis verba retulit *, 
qui? nos supra commemoravimus ; quibus 
Jesum Christum verum Dei Filium appellat ; 
ita disputat; « Si autem Joannes Christum, id 
est unicum, verum Dei Filium dicit, quem et 
venisse testatur; venire autem, et ungi, 
quantum ad naturarum discretionem spectat, 
humanitati potius, quam divinitati conve- 
niunt; et si Paulus, quem proprium Dei vocat 
Filium, ipsi Patrem non pepercisse docet ; sed 
eum pro nobis omnibus tradidisse, et omnia 
ei donasse: qui similiter eum de naturis 
agitur distinguendis, deitali non possunt 
attribui, » ete. Mox Hilarium citat, qui libro 
tertio, Christum Dominum cruci affixum, 
verum non adoplivum filium esse testatur : 
cujus verba supra posita sunt?. Ac deinde? : 
« Si blasphemum, et absurdum est, ait, quod 
B. Maria vere, et proprie dicitur mater Dei ; 
sine ulla disceptatione blasphemum, et ab- 
surdum est, quod Deus Verbum vere, et pro- 
prie dieitur filius hominis. Si autem et hoc 
blasphemum, et absurdum videtur, ut Deus 
Verbum vere, et proprie dicatur filius ho- 
minis ; consequenter blasphemum videbitur, 
et absurdum, ut ipse medialor Dei et homi- 
num homo Christus Jesus vere, et proprie 
dicatur Filius Dei. » 

Sie Maxentius in Professione fidei !?, et dia- 
logo primo, ubi B. Virginem revera Deum 
genuisse, ac Dei esse matrem approbat ; 
unum perinde esse verum et proprium Dei 
Filium confirmat, ae « duas in uno Filio Dei 
Deo Verbo nativitates confitetur !!. » 

Mansuetus Mediolanensis episcopus !*, et 
cieterl episeopi in epistola, quam ad Constan- 
tinum Pogonatum e synodo sua scripserunt ; 
« Non in duobus, inquiunt, filiis divisus, sed 
unus et idem Dei et hominis filius, in veritate 


1 Faust. t. ΠῚ Bibl. PP.— ἃ Tom. IIl Bibl.— 3 Vigil. lib. IV, t. IV Bibl. PP.— 4 Joan. 1x, 36.—5 Vig, lib. V.— 6 Parag. 5.—- 
7 1 Joan. v, 90.— 8 $ 7.— 9 Fac. ib.— 10 Max. t. IV Bibl.— 11 Ib. anath. viri,.— 12 In act. Syn. vr. 


Impeccabilis 


122 


duarum naturarum, in unà subsistentia, sive 
persona, divinitatis scilicet, et humanitatis, 
unitione facta : ut ex duabus perfectis naturis 
non duo filii ; sed unus idem Dei et hominis 
filius, permanens quod erat, eceperit esse 
quod non erat ; dum sine initio :eterni Patris 
filius factus est hominis filius. » 

Sed nescio quo modo pr:eteritus a. nobis 
est unus, illorum plerisque, quos recensuimus, 
antiquior Aleimus Avitus, cujus disertissima 
de eadem re sententia inter operum ejus frag- 
menta legitur. Ubi proposita Patris eterni 
voce!, qua Christum, et hune hominem, 
filium suum esse testatus est : cujusmodi filius 
sit, ita declarat. « Omnes quidem, sieut ait 
Apostolus, fi//ii Dei sumus, et in oratione cla- 
mare presumimus, Pater noster qui es in 
celis, Sed aliter filius est, de quo clamatur, 
Hic est. filius meus dilectus. Illum ut habeat 
Pater filium, non pracessit voluntas genera- 
tionem : nos autem per quam efficimur filii, 
in lavaero aecipimus nativitatem. Et ideo 
quieumque homo potest filius Dei esse, potest 
et non esse. Unde dicit Joannes Evangelista. 
Quod. dedit eis potestatem filios Dei fieri, his, 
qui credunt in nomine ejus : ut aut permaneat 
filius bene vivendo, aut certe per carnalem 
conversationem rejiciat paternitatem. Christus 
autem, quem Dei Patris filium non fecit gratia, 
sed natura, nullo modo potest non hoc esse, 
quod genitus est : adeo ut substantie illi, quae 
ex Deo procedit, nec ipsa, qua ex homine 
nata est, prajudicaret. » 

Animadverte de illo ipso, qui in monte 
discipulis suis inusitato splendore coruscans 
apparuit; quippe appellatus est Christus 
(quod nomen sie utrique nature convenit, ut 
in humanam magis proprie cadere videatur) 
ita, inquam, de illo sentire Aleimum, nullo 
modo gratia hunc esse, sed natura filium. 
Quod isto quoque argumento probat ; quia 
quisquis adoptione filius est, potest non esse: 
quia peceare potest, et hane dignitatem 
abjicere, Cum ergo Christus omnino sit 
ἀναμάρτητος; ut postea demonstrabitur ; ex 
Aviti mente adoptivus, filius haberi non potest. 

Post hunc in unius ac proprii filii testimo- 
nium procedet Hildephonsus Toletanus epis- 
copus, qui in libro de perpetua virginitate sic 
scribit *: « Ergo non illum, ut exteros, adop- 
lio filios Dei fecit filium : sed divinitatis natura 
illum in proprium Dei filium exaltavit; dona- 
vit et illi nomen, quod est super omne nomen: 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


ut esset totus Dei Filius homo et Verbum : 
quia nunquam non fuit Dei Filius, qui sem- 
piternus permanet unici genitoris unigenitus. 
Nunquam igitur ipse purus homo conceptus, 
nec natus, sicut ezteri nascuntur infantes, ut 
ei ex adoptionis gratia, aut ex molimento 
virtutum prerogativa filii preestaretur ; sed 
Dei Verbum, quia caro factum est, assumpsit 
hominem in se sine persona hominis, ut totus 
esset Christus proprius Dei filius, non ex dono 
grati: renascendo, ut czteri; sed salva pro- 
prietate utriusque nature. » 

His adjungendus est Beda ; qui libro primo 
allegoriarum in Job, de humana Christi natura 
loquens «ita sibi eam indissociabili conne- 
xione conjunxisse Dei Filium ait?, ut ipse 
homo jam assumptus in gloriam, per unita- 
tem persone in Trinitate, unus sit Filius 
Dei. » 

Sequuntur omnes illi, qui eontra Felicem 
Urgelitanum , et Elipandum Toletanum , 
adoptionis in Christo propugnatores, ex pro- 
fesso scripserunt : inter quos primarii sunt 
Carolus Magnus Francorum rex : Paulinus 
Aquileiensis, Agobardus Lugdunensis ; Albi- 
nus Flaecus; Beatus et Etherius : quorum 
sententias, aec verba commemorare super- 
fluum est : cum integri exstent illorum de hoe 
argumento libri. 


CAPUT ΠΙ. 


Argumenta quibus probatur, Christum non esse 
adoptivum filium. 4. Primum, quod adop- 
tivus nemo sit, quin alienus fuerit. 9. Ex 
quo probatur unum esse filium. 3, Ewmque 
Dei pariter et. Virginis. INec adoptivum dict 
posse ratione gratie quodammodo illi natu- 
ralis. 4. Alter. locus argumentandi ex per- 
sone singularitate ducitur, ὃ. Tertius, quod 
totus sit. Dei, οὐ totus hominis filius. 
6. Postremum argumentum, quod nusquam 
adoptivus in Scripturis appellatur, 


I. Quo sit ad usum aptior, et tractabilior 
ingens illa testium catholici dogmatis copia, 
quossuperioribus duobus capitibus citavimus; 
quasdam illorum ex sententiis confectas, et 
conclusas rationes deinceps afferam, quibus 
adopltivum non esse Dei filium Christum 
Dominum, pressius, ac pugnacius ostenditur. 


1 Luc. x, 5.— 9 Mildeph. t. IX Bibl. PP — 3 Beda in c. τ Job. t. IV. 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. III. 


Id autem primum omnium ex adoptionis 
natura ipsa, et proprietate colligi potest, 
quam Paulinus Aquileiensis in Jibello sacro- 
syllabo!, et Albinus Flaecusita proponunt : ut 
nemo adoptivus dici possit, nisi qui prius 
alienus ab eo sit, a quo adoptari desiderat. 
« Filium namque (verba sunt Alcuini ?) adop- 
tivi alii sunt; naturales alii : hi quia 
geniti, ab initio filii semper, ac proprii sunt : 
illi primo alieni, post filii, cum per adoptio- 
nem in familiam videntur adscisci. » Cujus 
subinde testem citat Augustinum. « Quia, ut 
beatus Augustinus ait, pergit ibidem , ex 
alieno quodam adoptivus solet effici.» Agobar- 
dus in libro contra Felicem?, integrum refert 
Augustini locum, qui est ille ipse. quem ex 
Aleuino descripsimus. Atqui ne momento 
quidem temporis Christus, etiam quatenus 
homo, fuit alienus, Quippe alienum a Deo 
nihil est, nisi quod non est Deus. Christus 
autem nunquam non Deus fuit; neque prius 
homo ille vel puneto temporis exstitit, quam 
esset Deus, uti superius probavimus *. Nul- 
lum itaque vacavit spatium adoptivo illi 
statui. Hoc argumento Paulinus utitur Aqui- 
leiensis tam in /ibello sacrosyllabo, quam in 
primo contra Felicem, « Christus, inquit, qui 
nunquam non fuit Deus homo; ex quo enim 
assumptus est a vero Deo in unitate persone, 
semper permanet verus Deus et homo. Licet 
sit aliud per quod Deus, et aliud per quod 
homo, sed in utroque unus Deus, et homo. 
Nec fuit aliquando purus conceptus vel natus 
homo. Sed quia conceptus, vel natus est de 
Spiritu sancto, et Virginea carne, ex ipsa 
conceptione, vel ineffabili nativitate Deus 
verus processit et homo. Quomodo ergo non 
semper vel totus verus est Deus, qui nunquam 
fuit sine vero Deo nec conceptus, nec natus? 
Nec accessit illi, ut Deus esset nuncupativus 
aliquando, qui homo verus in unitate nasci 
persone meruit veri Dei : nee. fuit unquam 
Christus alterius persons, nisi semper vera- 
citer Dei veri. » 

Hee ratio ab Hilario in libro XII de Trini- 
tate ad Verbi, Deique Filii naturalem pro- 
prietatem . adstruendam adversus Arianos 
accommodata est. Nam et nos adoptivos esse 
duntaxat filios; et Verbum naturalem esse, 
non adoptivum ; hoc modo demonstrat, « Et 
quia omne quod fit, inquit, antequam fiat, 
non fuit : nos cum filii non fuissemus, ad id 


123 


quod sumus efficimur, Anté enim filii non 
eramus ; sed postquam meruimus hoc, 
sumus. Sumus autem non nati, sed facti : 
neque generati, sed acquisiti. » Et paucis 
interjectis, « Unigenitus autem Deus néque 
fuit aliquando non filius ; neque fuit aliquid 
antequam filius ; neque quidquam aliud ipse 
nisi filius. Atque ita qui semper est filius, non 
reliquit id de se intelligentie, ne aliquando 
non fuerit.» Quod de Christo propter divini- 
tatem ab Hilario positum, potest etad eum- 
dem qua hie homo est transferri. Siquidem 
ne puncto quidem temporis homo exstitit, quo 
Deus non esset ; ac proinde proprie dictus, et 
naturalis filius. 

II. Hie veluti fons est argumentationum, 
omnium quas Patres, et antiqui theologi con- 
ira Nestorianos, et Hispanos illos episcopos 
duos instruunt, et adversus hos, Christum 
nulla in natura Filium esse Dei adoptivum 
probant, sed verum, proprium, ac naturalem. 

Hine enim consequens imprimis est, quod 
ab illis contenditur , et quo una demonstrari 
quod propositum nobis est existimant : unum 
duntaxat esse filium, sive filii rationem, et, 
ut ita loquar, filietatem in Christo, « Christus 
Deus, ait Hildephonsus 5, qui nunquam non 
fuit, ex quo homo factus est, et assumptus, 
in unitate persone semper mansit : et perma- 
net verus Deus homo : non duo quidem, ut 
esset alter Deus, et alter homo : sed unus, 
idemque Deus homo. Quamvis enim aliud, 
per quod Deus, et aliud per quod homo : in 
utroque tamen unus Deus, et homo : quia 
non fuit aliquando purus sine Deo conceptus, 
vel natus homo. Sed quia conceptus est de 
Spiritu saneto ex virginea carne, et natus 
homo vere, mox ex ipsa conceptione ineffa- 
bili nativitate, Deus verus processit, et natus 
est homo. » 

Et Paulinus Aquileiensis in Sacrosyllabo 
libello, « Dei ergo Filius, ait", quaratione 
credi potest adoptivus, qui inseparabiliter 
assumpto homine, in una persona coeunte 
utraque natura, non duo filii, alius Dei, et 
alius hominis, et (sicut illi errando zestimant) 
adoptivus sit, hominis filius, et sine adoptione 
Dei filius : sed in una persona unus idemque 
Dei, et hominis filius, qui nunquam homi- 
nem, quem assumpsit, deseruit. » 

Sie Petrus Damiani in opusculo primo, ea- 
pite septimo: « Una igitur est in Christo subs- 


1 In Conc, Franc. t. VI Ccne.— 2 Alch. lib. Icont. Elip.—: 3 Agob. t. IX Dibl.—4 Lib. [V, c. X.—5 Paul. inter Alch .opera,— 


6 Hildeph. t. IX Bibl. PP,— 7 Tom,VI Conc. 


II Christus 
est unus 
Filius tum 
qua Deus, 
tum 
qua homo. 


194 


tantia; vel persona, inquit, sed non una subs- 
tantia vel natura, ut quanquam aliud divina, 
aliud substantia sit humana, in Christo tamen 
nullo modo alius filius hominis, alius credatur 
esse Filius Dei. Abipso quippe Dominiec Incar- 
nationis exordio, et Deusin hominem transiit, 
et homo in Deum ; ut et is, qui ex Deo Patre 
ante szcula natus est, et vere sit hominis 
filius, et veresit homo : etis, qui infine secu- 
lorum de Virgine natus est, et vere sit Dei 
filius, et verus sit procul dubio Deus. » 

Est igitur, quod et alibi pluribus assevera- 
vimus ', Christus, etiam qua est hic homo, 
Dei Filius, atque unus adeo ; ut iuter alios 
apérte testatur auctor ille, qui Titus Bostren- 
sis nominari solet, ad illa Luces verba*; 
]deo et quod nascetur. ex te sanctum, vocabitur 
Filius Dei, qua sie enarrat, « ut homo ille 
quidem natura sit futurus ; sed quiidem sit 
Dei Filius, et unus*. » Quamobrem cum 
Christus in solidum sit unus filius, tam ut 
homo est, quam ut est Deus : nec alius filius 
sit qua est hie homo, quam ut est hie Deus, 
profecto non erit adoptivus. Paulinum rursus 
audiamus in libro primo contra Felicem Urge- 
litanum?. « Aliter quippe, ait, ex Patre ; quia 
ante omnia seeula, et sine initio invisibilis, 
etincorporalis de coceterno natus est geni- 
tore. Aliter profecto ex matre, quia certo 
in tempore Verbum caro factum corpo- 
raliter natus est Deus homo. Et non alius, qui 
ante secula, et alius, qui in tempore, sed 
unus idemque ex utraque, et in utraque 
natura : remoto scilicet nuncupativo Dei, et 
adoptivo filii modis omnibus vocabulo, et 
ante partum, et post partum Virginis unus et 
verus Deus, verusque permanet Filius Dei, 
Non enim potest unus dividi, et idcirco non 
tibi conceditur, ut ex parte verus, et ex parte 
non verus credatur; nec gemina naturarum 
discretio in una ineffabiliter coeunte separari 
valet persona. » 

III. Etenim si esset adoptivus, non alia id 
illi ratione conveniret, nisi quatenus est 
homo. Atqui Christum, ut hie homo est, unum 
eumdemque esse Filium unigenitum Dei 
Patris, perinde atque ut Deus est, asserunt 
antiqui Patres, tametsi divinitas ab humani- 
tate distet. « Non alius filius hominis, quam 


& Trrvs Bosrn. in cap. 1 Luce tom. XIII Bib. 
PP. "MAX ὡς ἄνθρωπον χατὰ φύσιν, τὸν αὐτὸν ὑπάρ- 
yi νἱὸν θεοῦ, xoi ἕνα. Vide Isidorum Pelusiotam 
libro I, epistola cccur. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


qui Filius Dei est, ait Hilarius libro X *, neque 
alius in forma Dei; quam qui in forma servi 
perfectus homo natus est. » Quo fit ut θεοτόχον, 
hoe est vere proprieque Ze genitricem illius 
appellent matrem sanctissimam "Virginem : 
ut suo loco disseruimus*. Hoe autem neque 
vere, neque proprie nominari posset, si non 
qua est hie homo, hoe est qua genitus cst a 
beatissima Virgine, reipsa proprieque hic 
Deus esset. Non est autem aliud hic Deus, 
quam Dei Filius. Quare ut est hic homo, pro- 
prius et naturalis est Dei Filius, sed in altera 
natura, hoc est in humana subsistens. Quod 
si ut hie homo est, verus est, proprieque 
dictus Dei Filius ; nequaquam est alienus. Si 
alienus non est, nullo modo erit adoptivus. 
« Si igitur nuncupativum, ait recte Paulinus 
idem, et non verum Deum ex utero vera 
mater genuit, illum videlicet, eumdemque, 
qui ante Luciferum ex paterno utero, hoc est 
ex Patris essentia sine initio genitus, perma- 
nens id semper quod erat ; quomodo vera Dei 
genitrix beata Virgo omnium Catholicorum 
verissimo confitebitur ore ? Fateantur necesse 
est heretici eam nuneupalivam genitricem, 
sinuneupativee abeis putabiturgenitrix prolis. 
Catholica vero, atque Apostolica fides verum 
Deum, verumque, quinatusest, hominem : ve- 
ramque,quz genuit, Dei genitricem, non duos, 
sed unum, verum, propriumque Dei Filium ; 
nec duos, sed unum verumque Deum Jesum 
Christum Dominum nostrum et confessa est, 
et confitetur, et eterna confitebitur perpe- 
tuitate. » 

Hine illa perennis Christianorum omnium 
professio, etiam ante Nestorianam exortam 
haeresim in Ecclesia celebrata, unius filii, in 
naturis duabus, minimeque, pro harum 
numero partiti in duos, ae distineti. Quam 
Ephesina synodus plenius, apertiusque con- 
cepit, ac pluribus antiquorum testimoniis 
approbavit. E quibus duo non amplius hic 
referam. Unum est Julii Pape in epistola ad 
Docium : qui sie loquitur : « Non duo filii, 
unus quidem germanus filius, qui hominem 
assumpsit, alter vero mortalis homo, assump- 
tus a Deo: verum unus unigenitusin colo,uni- 
genitus in terra, Deus^.» Alterum est Felicis 
Papz, et martyris ex epistola ad Maximum 


ὁ Juris in aet. 1 cone. Eph. Οὐ δύο υἱοὶ, εἷς μὲν 
γνήσιος υἱὸς ἀναλαδὼν ἄνθρωπον’ ἕτερος δὲ θνητὸς 
ἄνθρωπος, ἀναληφθεὶς ὑπὸ θεοῦ. ἀλλ᾽ εἷς μονογενὴς ἐν 
οὐρανῷ, μονογενὴς ἐπὶ γῆς, θεός. 


4 Utlib. V. c, xiv et seq.— 2 Luc. 1.— 8 In calce oper, Alch,— 4 Hil. 1, X,—5 Lib. V, c. xiv et seq. 


III Christ 
ut est h 
homo, natu 
ralis est D 

Filius, 


seclaria 
dictis. 


DE INCARNATIONE, LIB. Vll, CAP. III. 


episcopum, et Clerum. Alexandrinum : « De 
incarnatione, ait, Verbi, et fide, credimus in 
Dominum nostrum Jesum Christum , qui ex 
Virgine Maria genitus est; atque hune ipsum 
Dei esse filium, :eternum Verbum ; et non 
hominem a Deo assumptum, ut diversus sit 
abillo. Non enim hominem assumpsit Dei 
filius, ut sit ab ipso diversus : sed Deus per- 
fectus, factus est simul homo perfectus incar- 
natus ex Virgine ^. » 

IV. Quapropter merito gravissimi illi 
theologi, qui tam adversus Nestorium, quam 
contra Felicem, et Elipandum, singularem 
esse Dei filium probare instituerunt, in illo 
loco, ac genere argumentationis habitarunt, 
ut unum tantummodo demonstrarent esse 
fillum Dei Christum Dominum, et quidem 
verum, naturalem, et proprie dictum. Hoc 
enim confecto, necessario sequi viderunt, non 
posse dici, ae censeri adoptivum, ae nuncu- 
pativum filium, cum utramque naturam veri, 
et germani proprietas occuparit. Quo uno 
argumento fere Paulinus toto in primo libro 
contra Felicem utitur. 

Dicat aliquis, eo pertinere omnia illa testi- 
monia, ut fateri cogamur, hune hominem 
Christum esse hune Deum, id est Verbum, 
verumque Dei filium : quod non negabat 
Felix, nec Elipandus ; sed nihilominus eum- 
dem hominem, propter unitatem person:, 
naturalem esse filium : quatenus autem anima 
illius gratia, et charitate imbuta est, adopti- 
vum censeri. Verum excludunt sese ista 
mutuo, nec in eumdem cadere possunt, αἱ 51} 
alienus pariter, et naturalis filius. Atqui 
Patres omnes uno ore predicant non esse 
duos in Christo filios, sed unum duntaxat ; ut 
pro naturarum numero, filii ratio, et appel- 
latio multiplicari non debeat. 

Sane qui adversus unius nature defensores, 
quos Monophysitas vocant, catholicum dogma 
propugnarunt, cum plerique Christum ex 
duabus naturis *, et in duabus esse contende- 
rent, atque ita compositum?, et duplicem in 
naturis constituerent; non sic intellexerunt, 
ut duas inesse subsistentias, vel personas 
putarent : sed esse formas duas, divinam, et 


α FELix. ibid. Περὶ δὲ σαρχώσεως τοῦ λόγου, xoi τῆς 
πίστεως πιστεύομεν εἰς τὸν κύριον ἥμῶν ᾿Ιησοῦν Χριστὸν, 
τὸν ἐχ τῆς παρθένου Μαρίας γεννηθέντα" ὅτι αὐτός ἐστιν 
6 τοῦ θεοῦ υἱὸς, ἀΐδιος λόγος, καὶ οὐχ ἄνθρωπος ὑπὸ θεοῦ 
ἀναληφθεὶς, ἵν᾽ ἕτερος ἢ παρ᾽ ἐκεῖνον. οὐδὲ γὰρ ἄνθρωπον 
ἀνέλαθεν 6 τοῦ θεοῦ υἱὸς, ἵνα ἢ ἕτερος παρ᾽ αὐτόν" ἀλλὰ 


1 Vide sup. 1. III, c. v.— 2 Ib, c. xiv et seq. 


125 


humanam, propter quas διπλοῦς esset, arbi- 
trati sunt. Quocirca si perinde /iliefates, ut sic 
loquar, tanquam form: dus sunt in Christo ; 
oportuit duplicem quoque filium,id est διπλοῦν 
υἱὸν eosdem illos agnoscere, ac palam confi- 
teri. Quod ipsum tamen constanter omnes 
inficiati sunt, unum et eumdem praedicantes 
esse Dei hominisque filium, et utriusve 
verum, proprium, ac naturalem, nusquam 
Dei filium duplicem : neque triplicem adeo, 
quod indidem efficitur, titulum filii. Siquidem 
preter adoptivum unum Dei, naturalis filii 
ratio bifariam scinditur, ut et Deum, et 
hominem respiciat. 

Preterea cum naturze create, id est huma- 
n:, proprietas, quamvis a Dei natura et pro- 
prietate tanto intervallo distet, non impediat, 
quin Christus etiam in ista ipsa natura, et ut 
homo est, eamdem, quam ex divino censu 
habuit, veri et naturalis filii conditionem 
retineat, ac sit proprie dictus Dei Filius; nec 
ob eamdem illam imparem, inferioremque 
naturam, adoptivus censeatur : certe gratia 
ipsa sanctificans, et justitia qua illius anima 
perfusa est, cum ad divinitatem participatione 
quadam propius accedat, quam natura sim- 
plex, et substantia, non obsistet veri, proprii- 
que filii dignitati, neque novum, et ab natu- 
rali diversum /i/ietatis, ut sic loquar, genus 
inducet. 

V. Alter loeus, ex quo demonstrari potest 
adoptivum Dei filium non esse Christum, ex 
persone unitate ducitur. Etenim filii ratio, 
sive /ilietas, ex persona ipsa , et ex personali 
proprietate, non ex natura precise conside- 
rata sequitur. Hoc argumento utitur Paulus 
Emesenus in Conciuncula quadam, quam 
Alexandrie coram Cyrillo habuit, in qua 
verba illa Petri Apostoli declarans : 7'w es 
Christus Filius Dei vivi, ita loquitur : « Non 
dixit, filit ; sed, Filius Dei vivi. Agnovit sin- 
gularem personam^. » Sic Arelatense sextum 
tempore Caroli M. habitum, anno 813, capite 
primo. « Non enim duo filii, et dii duo, sed 
idem una persona in utraque natura. » Et 
Fulgentius in libro de Baptismo ZEthiopis, 
capite tertio, « /Eterna divinitas, inquit, filii 


θεὸς ὧν τέλειος, γέγονεν ἅμα xot τέλειος ἄνθρωπος, σαρ- 
χωθεὶς ἐχ παρθένου. 

b Pavr. EwEs. in Eph. conc. par. 1Π. Καὶ οὐχ 
εἶπεν, ol υἱοὶ, ἀλλ᾽ ὁ υἱὸς τοῦ ζῶντος. ἐπέγνω καὶ τὸ 
μοναδιχὸν πρόσωπον. 


Duplez. 


Alterum ar- 
gumentum 
ex persona 
unitate. 


126 


cum plena humanitate sua, et eadem plena 
humanitas filii cum zterna divinitate sua, una 
est in Trinitate persona : et ipsetotus in divi- 
nitate, atque humanitate sua unigenitus 
filius cum Patre, et Spiritu sancto unus est.» 

Recteque Paulinus Aquileiensis duo illa 
supra dieta confirmat ; neque proprietatem 
filii ex natura ipsa consequi; ut pro eo earum 
numero multüplieanda sit; et unitatem per- 
sone unum genus admittere fi7efatis, adop- 
tivi, et adscititii respuere. Etenim Felici 
respondens, qui quod in eadem Christi per- 
sona ungens et unctum differant, hoc ad filii 
adoptivi defensionem assumebat; « Verus, 
inquit', Deus unctus a vero Deo ; non sicut tu 
anili fatuaque consuevisti obscurius fauce 
delirare, nuncupativus Deus a vero Deo unc- 
tus sit, sed verus Deus unctus a vero Deo, in 
forma procul dubio creditur servi. Deus igi- 
tur verus Christus Jesus habuit alterius gene- 
risformam, in qua ungi possit a Deo vero. 
Non tamen habuit alterius filii personam : per 
quam se duplicare possit in alterum. Quo- 
niam non persona unigeniti, sed naturarum 
diversitas tantummodo in hoc incarnationis 
Sacramento recipit diseretionem. Nam sem- 
per verus, et unigenitus filius, semperque 
verus, et super omnia Deus benedictus in 
seecula. » 

Eamdem vim habet illa ratio, que ex 
Christi singularitate sumitur : quam crebro 
Cyrillus contra Nestorium adhibet, duos, ut 
seepe dixi, revera Christos filiosque confiten- 
tem, natura videlicet ae substantia, id est 
hypostasi diversos,etsi fraudulenter unum suo, 
more sensuque diceret. Adversus hunc enim 
Cyrillus tum libris, quos nominatim in eum 
scripsit; tum in Anathematismorum defen- 
sione; nec non in epistolis ad Successum, et 
in aliis passim opusculis, id unum contendit; 
ex unitione, et post eam nonnisi unam esse 
naturam incarnatam Dei Verbi : hoc est non 
duos cogitandos divisos a se invicem, ac 
sejunctos ; sed unum plane Verbum, ac Dei 
filium, qui in utraque natura, verus proprie- 
que dietus existit filius Dei. De quo vide qua 
in quinto libro, et sexto disputavimus. Etenim 
ex eo, quod naturse ipse post unitionem 
spectate ita differant, ut non sint divise, nec 
duos efficiant ; sed unus sit Christus, et Dei 
filius, in quem singularum naturarum pro- 
pria confluant, et ei proprie, ae vere tribu- 
antur (quod adversus Nestorium et Orientales 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


omnes pertinacissime tuetur Cyrillus) plane 
hoc necesse est, non esse, dicive posse Dei 
filium adoptivum unum illum, eumdemque 
Dei filium: ne Verbum ea ipsa ratione sit 
adoptivus, qua est naturalisDei filius, hoc est 
persona, et hypostatica proprietate ; qua 
hunc hominem, perinde atque hune Deum, 
constituit, ac determinat. 

Hue spectat Hildephonsi locus ille ex libro 
de Virginitate sancte Marig?, capite vi. 
« Horumilaque vaticiniorum omnium ad hoc 
summa porrecta est, ut de Spiritu saneto, et 
Maria semper Virgine fieret hoc Verbum caro, 
fieret Deus homo, fieret humanum, quod erat 
divinum ; non diminutione deitatis, non in- 
teritu evternitatis, non commutatione incom- 
mutabilis veritatis ; sed assumptione carnis, 
sed participatione hominis, sed societate 
humanitatis. Sieque in unione persone idem 
sit Verbum, qui caro ; idem sit homo, qui 
Deus ; idem sit et qui divinitas, et qui huma- 
nitas est. Ae per hoe juxta Jeremiam, ipse 
unus Christus sit Deus, qui invenit omnem 
viam prudentie, qui et cum hominibus con- 
versatus est homo. » 

Sic Isidorus Hispalensis?, « Mediator, ait, 
Dei et hominum homo Christus Jesus nequa- 
quam alter in humanitate, alter in Deitate 
est: sed in utraque natura idem unus est. 
Nec purus homo conceptus est, nec purus 
homo editus est; nec postea meritum ut 
Deus esset accepit. » Et paulo post : 
« Mediator Dei, et hominum homo Christus 
Jesus, quamvis aliud ex Patre, aliud ex Vir- 
gine; non tamen alius ex Patre, alius ex 
Virgine ; sed ipse seternus ex Patre: ipse 
temporalis ex matre. » Paulinus item Aqui- 
leiensis*, « Permansit verus, et omnipotens 
Deus, inquit, in utraque natura unus Dei 
filius, idemque hominis filius, nihil enim 
humana nativitas divine prejudicat nativi- 
tati. Assumpsit quod non erat, permansit in 
id essentialiter quod erat, non commixtionem 
passus, neque divisionem : sed in una per- 
sona Christi Deus, et homo permanet verus : 
non duo filii Deus, et homo : sed unus filius 
Deus et homo : non alius filius hominis, et 
alius Dei, sed unus idemque Dei, hominisque 
filius. » 

VI. Tertius argumentandi locus inde arees- 
situr, quod pro indiviso filii ratio et proprie- 
tas ita Christo in utraque natura convenit, ut. 
totus sit filius Dei, et totus filius hominis, 


1 Paul, in calceoperum Alch,— 2 Hildeph. t. IX Bibl.— 8 Apud Alch.— 4 In lib. sacros. t, VI Conc. 


DE INCARNATIONE, 


naturalis utrobique, non adscititius. « Quam- 
vis enim unus atque idem sit, ait Gelasius 
papa!, Dominus Jesus Christus, et totus Deus 
homo, et totus homo Deus, et quidquid est 
humanitatis, Deus homo suum faciat; et 
quidquid est Dei, homo Deus habeat ; tamen 
ut hoc permaneat sacramentum, nec possit 
ex aliqua parte dissolvi, sic totus homo per- 
manet esse quod est Deus, ut totus Deus per- 
maneat esse quidquid homo est. » 

Pelagius quoque primus in Professione fidei 
ad Childebertum Francorum Regem?, « Est ergo 
unus, ait, atque idem Christus verus filius 
Dei, et idem ipse verus filius hominis, per- 
fectus in deitate, et idem ipse perfectus in 
humanitate ; utpote totus in suis, et idem ipse 
totus in nostris: » quod ex Leonis? primi 
epistola decima ad Flavianum mutuatus est : 
quemadmodum et Maximus martyr i» Dispu- 
tatione cum Pyrrho. «lpse totus, inquit, erat 
Deus cum humanitate, et totus ipse homo 
cum divinitate^.» Joannes etiam Damascenus 
hypostasim, sive personam divinam ait « non 
esse aliquando nature illius, aliquando istius. 
Sed utriusque semper indivise, et insepara- 
biliter hypostasis existit; non partita, vel 
divisa, ita ut partem sui naturz& huic, partem 
illi tribuat. Sed tota hujus, et tota illius, indi- 
visibiliter, et in solidum existens. ἡ 

Symmachus papa ad Anastasium impera- 
torem ab Agobardo Lugdunensi episcopo 
citatus *, « Christus, inquit, Deus veraciter 
totus, et totus homo est. » Ex quo ita disputat 
Agobardus : « Ecce beatus papa Symmachus 
totum Christum dicit veraciter Deum esse, et 
totum hominem. Si ergo totus veraciter Deus, 


- totus utique verus Deus et proprius filius Dei, 


quia tota generatio dedit nomen filii, non 
medio, ut vult Felix, quanquam nec huma- 
nitas sit de substantia Patris; nec divinitas 
de substantia matris. Sed quia Verbum Dei 
unius cum Patre substantie in unitate per- 
sone sus suscepit nostram substantiam, non 
erit alio modo filius post humanitatis assump- 


& Maxi, ᾿Επειδὴ 6 αὐτὸς ὅλος ἦν θεὸς μετὰ τῆς 
ἀνθρωπότητος, xxt ὅλος ὁ αὐτὸς ἄνθρωπος μετὰ τῆς θεό- 
τητος. 

b Joaw. Dawas. lib. III, cap. 1x. Οὐδὲ ποτὲ μὲν 
τῆς δὲ, ποτὲ δὲ ἐχείνης" ἀλλ᾽ ἀεὶ ἀμφοτέρων ἀδιαιρέτως 
xai ἀχωρίστως ὑπάρχει ὑπόστασις, οὐ μεριζομένη, xol 
διαιρουμένη, xoi μέρος μὲν ἑαυτῆς τῇδε, μέρος δὲ τῇδε 
διανέμουσα ἀλλὰ πᾶσα ταύτης, καὶ πᾶσα ἐχείνης ἀμε- 
ρῶς, καὶ ὁλοσχερῶς ὑπάρχουσα. 


LIB. VII, CAP. III. 197 


tionem, nisi quo erat et ante Incarnationem.» 

Praeclare itidem Alcehuvinus in secundo 
contra. Felicem : ubi etiam illa confirmat, qu» 
contra filium adoptivum supra disserui *, ex 
naturarum diversitate: « Nam si necesse est 
adoptivum esse Christum, ait, Dei Patris, 
propter quod ex substantia sua natus non est 
secundum carnem, quomodo non est adop- 
tivus filius Virginis ille, qui natus est ex Deo, 
quia de ejusdem virginis substantia creatus 
non est? Ergo si necesse est hominem ex Vir- 
gine natum Virginisque filium adoptive esse 
Filium Dei: ipso modo necessarium est, 
Deum Dei filium adoptive esse filium Virginis, 
quia alia substantia est Dei Patris, de qua 
essentialiter natus est Dei filius ; alia Virginis, 
de qua corporaliter natus est Christus. Aut si 
hoe non audetis dicere (quia Christianum 
nomen habetis) ut B. Virgo non sit proprie 
Dei genitrix, sed per adoptionem ; s&quum, 
est, ut non audeatis affirmare, filium Virginis 
adoptivum esse Dei Patris filium. Quid igitur 
restat, nisi ut utriusque parentis verus, et 
perfectus in duabus substantiis Jesus Christus 
sit filius totus Dei Patris proprius, totus Vir- 
ginis matris proprius: ut sit unus Christus, 
unus filius, et unus Deus? » 

VII. Atque hoc argumenti genere Orien- 
tales in oppugnatione anathematismi decimi 
Cyriliani, unum in duabus naturis esse 
filium probant. « Non enim duos, inquiunt, 
filios asserimus, unum qui passus est, alte- 
rum. qui passionis expers mansit. Non enim 
separatim , ac seorsim a divinitate is, qui ex 
semine est Davidis, filius nominatus est; 
quemadmodum neque divinitas post 'unitio- 
nem sine carne aspectabili filius appellatus 
est. Quippe filietas post unitionem una est 
ambabus naturis minime a se mutuo sepa- 
ratis. Non enim post unitionem separatio 
incidit; manet enim unitio sempiterna *. » 

Qui locus valde est observandus. Nam pre- 
claram rationem subjicit, ob quam due /f/?e- 
tales in Christo inesse nequeunt; quod 


€ Orient. apud Cyr. Οὐ γὰρ δύο υἱούς φαμεν, τόν 
τε παθόντα, xaX τὸν ἀπαθῆ μείναντα. ob γὰρ χεχωρισμέ- 
νως, χαὶ ἰδιαζόντως τῆς θεότητος ὃ ix σπέρματος Δαβὶδ 
υἱὸς ὠνόμασται. ὡς οὐδὲ ἣ θεότης μετὰ τὴν ἕνωσιν ἄνευ 
τῆς φαινομένης σαρχὸς προσηγόρευται. τὸ γὰρ τῆς υἱότη» 
τος μετὰ τὴν ἕνωσιν ἑχατέραις ταῖς φύσεσιν ἕν, οὐ xy 
ρισμέναις ἀλλήλων" οὐ γὰρ μετὰ τὴν ἕνωσιν χωρισμὸς 
ἐπεγένετο. μένει γὰρ αἰώνιος ἣ ἕνωσις, 


4 Tom. IV Bibl. col. 417.— 2 Tom. 1V Conc.— 3 Leo. ad. Flav. c. u1.— 4 Agob, t. IX Bibl, 5 $ 4. — 6 Alch. }. I. cc'. 475. 


IV Arg. Ex 
eo quod 
nusquam 1n 
Scripturis 
Christus 
appellatur 
Filius 
adoptivus. 


128 


neutra sine altera naturà fili appellationem 
sustinet. 

Ad hune eumdem loeum referendum est 
tritum illud apud Cyrillum , aliosque veteres, 
ad summam, et arctissimam naturarum dua- 
rum in Christo significandam junctionem ; 
quod caro sit ἰδία. id est propria Verbi ; non 
alia. Ideo quidquid in carnem, id est huma- 
nitatem cadit, imputatur Verbo ; et vicissim 
homini tribuitur quidquid proprium est 
Verbi. De quo cum jam alibi dictum sit, ite- 
rum in sequentibus agetur. Ex eo vero sequi- 
tur, non posse vocari Christum adoptivum 
Dei filium propter humanam ipsius naturam ; 
ne eadem appellatio, et proprietas in ipsum 
retorqueatur, ac redundet Verbum, et Deum : 
quod fieri non posse supra docuimus. 

VIII. Postremum genus argumenti ex eo 
conficitur, quod nusquam in Scripturis adop- 
tivus Dei filius appellatur Christus Dominus, 
cum verus et proprius non raro nominetur. 
Atque lioc telo nascentem Felicianam h:ere- 
sim  Francofordiensis synodus conficit in 
epistola synodica ad Hispanos episcopos! . « Τὰ 
vero quisquis es, qui Christum  predicas 
adoptivum, inquit, unde tibi iste sensus 
venisset, voluissem scire : ubi hoe nomen 
didicisses, ostende. Patriarche  nescierunt, 
prophete non dixerunt, apostoli non predi- 
caverunt, sancti tractatores hoc nomen ta- 
cuerunt, doctores fidei nostre non docuerunt. 
lorte in tertium colum raptus fuisti, et ibi 
audisti areana verba, qua hucusque sanete 
Dei Ecclesie. ignota essent, si tu in tertium 
eolum raptus non esses. Aut super pectus 
Domini recubuisti, et ibi audivisti, quz 
B. Joannes audire non meruit. Aut te per 
choros Angelorum Agnus ducens, hoe tibi 
nomen ostendit. Aut tibi léo de tribu Juda 
librum septem sigillis clausum aperuit, unde 
hec mysteria intelligeres, et nomina profer- 
res ; que quatuor animalibus ineognita man- 
sissent, imo toti mundo inaudita, nisi tu 
novus doctor ad declarandum tuum nomen 
venisses. Dices enim, Cur times adoptivum 
Christum Dominum nominare? Dico tibi, quia 
nec Apostoli eum sie nominarunt, nec sancta 
Dei, et catholiea Ecclesia consuetudinem 
habuit eum sie appellare : sed proprium 
filium, juxta precedentia Apostolorum testi- 
monia, et sanctorum doctorum dogmata. » 

Idem et adversus Elipandum objicit Alchu- 
vinus initio libri primi contra hereticum 


1 Franc. $n. t. 1 Conc.— 2 In calce oper. Alch. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


istum : et Paulinus Aquileiensis in primo 
itidem libro contra Felicem ?. » 

Nec leve ducendum est illud argumentum, 
quod ex sacrarum litterarum , et sanctissi- 
morum Ecclesie doctorum, ac magistrorum 
silentio petitur. Nihil enim nos in tanti mo- 
ment re, nisi ex prescripta regula, non 
modo sentire, sed ne verbo quidem proferre 
lieet. Est. autem loquendi norma ista vel 
expressa Scripture sententia: veltacite com- 
prehensa, οἱ Ecclesi decreto, sanetorumve 
Patrum auctoritate probata, et in usum 
recepta. Quorum neutro presidio nititur 
adoptivi illa filii proprietas, et appellatio ; 
cum e contrario, non obscuris prejudiciis, 
atque etiam disertis illorum sententiis dam- 
nata, repudiataque sit ; ut hactenus ostendi- 
mus. Quod si qua sunt apud veteres, loca 
quse illi suffragari videantur.ea nos insequenti 
capite, una cum Felicis et Elipandi precipuis 
ilius haresis firmamentis, aecurate pertrac- 
labimus. 


CAPUT IV. 


Expenduntur loca quedam veterum, que 
adoptivum esse Dei filium Ghristum affir- 
mare videntur. 1. Ut Irene, 2. Marii Vic- 
torini, Eusebii Caesariensis. 8, Cyrilli. 
4. Plerique tamen explicari commode pos- 
sunt, velut qui duos filios nominarunt. 
5. Primum argumentum, quo probari posse 
videtur, adoptivum filium esse Christum. 
6. Sed dissolvitur certa ratione, que ad 
Patres superius citatos explicandos pertinet. 
1. Secundum, el tertium. argumentum per- 
inde refellitur. 8. Tum quartum. 9. Item 
quintum. 10. et sextum. 41. JVon esse adop- 
tivum filium Christum, videtur ad fidem 
pertinere. 


I. Non est bone cause confidentis hominis 
id consulto preterire, ae. dissimulare, quod 
objeetum ex parte contraria fuisse, vel objici 
posse cognoverit. Itaque post constitutam, 
corroboratamque catholicam de vero Dei filio 
professionem, ea nos in medium adducemus, 
quibus adoptivi in Christo filii opinio uteum- 
que fulciri videtur. Est autem genus illorum 
duplex : nam et auctoritate, et ratione contra 


icitur I* 
Ireneus 
expendi- 
tur, 


I* Marius 
ictorinus. 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. IV. 


disputatur. Sed quod ad prius spectat ; qui 
adoptivum putarunt dici filium posse Chri- 
stum, perpaucis, nec ad rem valde pertinen- 
libus usi sunt antiquorum testimoniis, preeter 
unum. Nos plura hie afferemus, et quoad 
licet enodabimus. 

Primum adoptivi testis filii citatur Irenzeus 
in libro tertio, capite xxr,sed mirum est;eru- 
ditos theologos illius verba de Christo potius 
explicári passos esse, quam de hominum 
genere, qui Christi beneficio potestatem 
nacti sunt, ut filii Dei fieri possent. 
Irenei locum habes ad eam sententiam 
accommodatum supra, capite octavo libri 
seeundi'. In quo animadvertes, veterem 
Irenzi interpretem locum illi suspicioni 
dedisse : qui nonnulla pretermisit, quce in 
Greco apud Theodoretum leguntur?. Sed 
etsi hune ipsum credamus ea, quz in Latinis 
desunt, adjecisse de suo explicandi gratia : 
nihilominus ex iis quz proxime precedunt, 
et quibus hominum causa Verbum Dei fac- 
tum esse hominem scribit Irengus, evidens 
est, quod subinde pertexit, ad eosdem homi- 
nes referri. Tum quod statim sequitur. « Non 
enim poteramus aliter incorruptelam, et 
immortalitatem accipere, nisi adjuneti fuisse- 
mus ineorruptele, et immortalitati; » causam 
proxime antecedentis sententiz continet, et 
hane de hominibus cseteris potius, quam de 
Christo intelligendam arguit. 

I[. Marius Victorinus meliori ab iisdem 
theologis jure in illam sententiam adducitur?. 
Hic enim adoptionem quamdam Christo tri- 
buit ita seribens : « Non sic, inquit, filius, 
quemadmodum nos. Nos enim adoptione filii, 
ille natura. Etiam quadam adoptione filius 
et Christus; sed secundum carnem : 90 
hodie genui te.» Hilarius in secundo libro de 
adoptione nescio quid injicit *: «ita potestatis, 
ait, dignitas non amittitur, dum carnis humi- 
litas adoptatur. » Hune locum tanquam ex 
adversa parte opponit sibi S. Thomas? : et 
respondet, impropriam hanc esse locutionem ; 
nec aliud adoptionis nomine Hilarium intel- 
lexisse, nisi wnionem Aypostaticam. Alii pro 
adoptatur, scribendum censent adoratur δ: 


* His eruditissimi Pelavii argumentis Germonius, qui 
Hilarium adoratur scripsisse contendit, in hzc verba res- 
pondet in libro de Veteribus Hareticis Ecclesiasticorum 
codicum corruptoribus pag. 418 seq. 


1 $2.—2 Dial. 1.-- 3 Tom, 1V Bibl.— 4 Lib. IT,— 5 In III, p. q. xit, 


7 Leo. ep. x, c. xiu.— 8 Id. ser. ut dé Pass. 
Tox. VI. 


129 


quod non puto sine idonea veterum codicum 
auctoritate reponendum. Quanquam Hinc- 
marus Remensis in praefatione libri de Pre- 
destinatione contra Gothescaleum, iia Hilarium 
Scripsisse confirmet, et alteram lectionem 
Felicis Orgellitani fraude irrepsisse putet, his 
verbis, quse hie legi digna videntur. « Et 
sieut ipsorum, inquit, qui interfuerunt con- 
cilio, relatione didieimus, quando dive me- 
morie domnus Carolus Felicem, infelicem 
Orgellitane civitatis episcopum, synodali 
decreto h:reticum comprobatum, atque dam- 
natum comperii, etiam revietum invenit, 
quia corrupto muneribus juniore Bibliothe- 
cario Aquensis palatii, librum beati Hilarii 
rasit, et ubi scriptum erat, quia in Dei filio 
carnis humilitas adoratur, immisit, carnis 
humilitas adoptatur. » Sed utcumque iste 
Felix egerit, certe de germana Hilarii lectione 
non temere assentiendum Hinemaro arbitror. 
Et minus profecto cohzwret cum antecedenti- 
bus verbum adoratur, quam adoptatur. Siqui- 
dem antithesis in eo loco est Hilarii, qua cum 
divinitatis ornamentis, qus propria sunt 
humane nature, hoe est vilia, et infirma 
comparantur. « Aliud intelligitur, ait, aliud 
videtur : aliud. oculis, aliud animo conspici- 
tur. Parit Virgo, partus a Deo est; infans 
vagit, laudantes angeli audiuntur : panni 
sordent, Deus adoratur, » quibus illa subjun- 
git, quee proxime ante commemoravimus. In 
quibus si adorandi vox repetatur, minus apta 
videtur oratio. Relinendum itaque verbum 
est adoptatur : et humilitatem adoptari, idem 
erit atque ascisci, et assumi. Ita non Deus 
tantum, ac Verbum, sed etiam Christus, qua 
homo, sponte sua, et nulla necessitate con- 
strictus, « communionem humanarum subiit 
infirmitatum, » utloquitur sanctus Leo", et 
« quidquid Domino illusionis et contumelis, 
quidquid vexationis?, et poenae intulit furor 
impiorum : non de necessitate toleratum, sed 
de voluntate susceptum est. » Quod ipsum de 
paupertate , fame, nuditate, cunarum, et sta- 
buli sordibus Hilarius in illo loco testatur, 
ubi humilitatem carnis libere assumptam, et 
adhibitam ab Christo, hoc est adoptatam ait Ἢ 


Eruditissimus — Societatis nostre theologus Dionysius 
Petavius declarat I. Non esse sine idonea veterum. codicum 
auctoritate reponendum adoratur pro adoptatur. 2. De 
germana Hilarii lectione non esse temere assentiendum 


n. 4, ad 1,—6 Ut Vasq. t. 1, in LII, p. disp. Lxxxix, c. xy.— 


9 


II*Eusebius 
Ciesariensis. 


Verbi. 


Habitudine. 


190 


Eusebius item Ceesariensis in libro primo 
de Ecclesiastica theologia. contra Marcellum 
Ancyranum, capite decimo sexto, videtur 
Christum, ut hominem, sola θέσει, id est 
adoptione, confiteri esse filium. Cum enim 
Marcellum ibi reprehenderet, quod λόγου voca- 
bulum identidem usurparet, nec filium Dei 
nominaret potius, quo se Christus ipse s:epius 
in Evangeliis appellat : ad majorem illi con- 
citandam invidiam, ejus verba profert, quibus 
asserebat « Christum non se Dei filium nomi- 
nare, sed ubique filium hominis. » Quod ea 
mente scripsisse Marcellum ait, «αἰ ἰδία pro- 
fessione adstruat, hominem adoptione filium 
Dei, propter communionem, quam cum illo 
habuit, esse factum ^.» Quod igitur ex Marcelli 
verbis concludi asserit Eusebius, videtur ipse 
sensisse, qua filius hominis est, nonnisi adop- 
üone Dei esse filium, ae σχέσει quadam, et 
propter communionem, quam cum Dei filio 
habuit: qua fuit Nestorii postmodum h:eresis. 


α Evuskp. | de Eccl. theol. cap. xvr. Καὶ διὰ 
τοῦτο οὐχ υἱὸν θεοῦ ἑαυτὸν ὀνομάζει, ἀλλὰ πανταχοῦ 
υἱὸν ἀνθρώπου, ἵνα διὰ τῆς πρὸς αὐτὸν χοινωνίας υἱὸν 
θεοῦ γενέσθαι παρασχευάσῃ. 


Hinemaro. 3 Minus profecto cohzrere cum | antecedentibus 
verbum adoratur, quam adoptatur ; minusque aptam videri 
orationem, si adorandi vox repetatur. Ex quibus absolute 
colligit, retinendum esse adoptatur. Cujus verbis, salva 
que maxima debetur eruditissimo viro reverentia, hzc habeo 
que respondeam. 

1. Cum docet, non esse sine idonea veterum codicum 

auctoritate reponendum adoratur, aperle significat, non 
recusare se, quin reponi debeat verbum adoratur, si modo 
adsit idonea veterum codicum auctoritas. Atqui ejusmodi 
auctoritatem non deesse supra ostendimus. Huic enim lec- 
lioni non modo favent antiquissime omnes ediliones, 411 
utique, ex scriptis codicibus facte sunt, sed etiam ipso 
Eustathio fatente, plures ex his qui nunc habentur, codices 
manu exarati. Huic preterea lectioni suffragatur Alcuinus, 
qui diserte docel Felicem perversissime dicere adopíatur, 
ubi divus Hilarius ait adoratur. Porro nemo non intelligit 
testimonium hoe Alcuini affirmantis Hilarium reipsa dixisse 
adoratur, instar esse vetustissimi codicis, imo el plurium 
codicum vetustissimorum ; neque enim vir ztate sua doc- 
tissimus Felici crimini verteret, quod omnino perversissime 
dicit adoptatur, ubi divus Hilarius ait adoratur, nisi per- 
suasum ipsi fuisset, omnes Hilarii codices tunc reipsa 
habuisse verbum istud adoratur. 
* 9. Cum idem Petavius negavit de germana Hilarii lec- 
tione temere assentiendum esse Hincmaro, non satis advertit, 
1. Aleuinum Hinemaro quodammodo prelusisse, etea scrip- 
sisse que narrationem ejus omnino credibilem reddunt. 
2. Hincmarum, quam Felici intenderat de libro Hilarii 
depravata criminationem , eamdem in alio postea opere 
renovasse; unde colligitur, neminem tunc fuisse, qui ei 
accusationi contradiceret. 3. Denique Feliciane fraudis 
vestigia eliamnum superesse in antiquo codice, qui olim 
Aquisgranensis fuerit. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


III. Sed ab Eusebio fortasse minus n»gotii IV* Cyrill 


catholiee causs, ac contentionis impendet, 
fuit enim Arianarum partium ; nec satis pie, 
86 sincere de Christo Domino sentiens. De 
Cyrillo major, et operosior est questio : qui 
duobus in locis adoptivo filio suffragari vide- 
tur. Primus est in dialogo tertio : ubi contra 
Arianos disputans, « qui filium negabant 
verum esse Deum, sed hujusmodi nomen de 
voluntate Patris, beneficii illi loco concessum 
putabant? : » post longum de hac re institu- 
tum sermonem, ita demum colligit: « Constat 
igitur, id quod recte se habere tute ipse con- 
fiteris, consentaneum esse, ut tune datum 
existimemus fuisse Filio nomen illud, quod 
est super omne nomen, quando et formam 
nostri similem subiens, tanquam unus ex 
nobis in filium adscriptus est Dei, adoptatus 
nobiseum et propter nos ille verus, ac ger- 
manus, ut et nos propter ipsum filii simus, 
glorise illius, que naturam superat, compre- 


b Cxmirr. dial. ΠΙ. Πλὴν, εἰ λέγοιτο θεὸς ἀληθινὸς 
ὃ υἱὸς, διαγελῶσιν εὐθὺς, χαὶ φασὶν οὐχ εἶναι θεὸν μὲν 
ὄντως ἀληθινὸν, χκεχαρίσθαι δὲ αὐτῷ τοὔνομα χατὰ θέλη- 
σιν τοῦ πατρός. 


3. Cum ait Petavius, minus cohsrere cum antecedenti- 
bus verbum adoratur, quam adopíatur, non possumus quin 
refragemur, propter rationes, quas superiori capite dedu- 
ximus. Ne tamen videamur tanti viri auctoritatem temere 
et imprudenter negligere; liceat illi opponere alium ex 
eadem socielate nostra nobilissimum theologum Gabrielem 
Vasquesium, cujus quidem eruditio fortasse minor fuit quam 
Petavii, sed ingenium non minus acre, et perspicax, nec 
minor in ea tractanda qusstione diligentia. llle ergo sic 
loqu'tur : « Quamvis inaliquibus codicibus recenter excusis, 
sit verbum illud adopftatur, in aliis tamen legitur adora- 
fur : in quo facile potuit incuria Scriptorum error aliquis 
irrepere. Hanc vero esse lectionem germanam ex optimo 
sensu, quem reddit verbum adoratur, mihi habeo per- 
suasum; cum tamen verbum adoptatur, vix aliquem bonum 
sensum exprimere valeat. Verba Hilarii de Christi Nativi- 
tate secundum carnem sunthzec : « Aliad intelligitur,aliud 
videtur,aliud oculis,aliud animo conspicitur : parit Virgo, 
partus a Deo est: Infans vagit, laudantes Angeli audiun- 
tur, panni sordent, Deus adaratur. Ita potestatis dignitas 
non amittitur ; dum carnis humilitas adoratur.» llla parti- 
cula dum, vim habet causalis, perinde atque particula siqui- 
dem. Reddit ergo optime causam, cur dignitas potestatis non 
amiltatur inter partum, vagitus, et sordidos pannos, dicens, 
dum carnis humilitas adoratur. Cum enim adoratur, 
relucet in ea majestas sus deitatis, ob quam cum illa 
adoratur. Si vero legas. adoptatur, vix sensus precedenti- 
bus coh:wrere potest.» Haetenus Vasquesius, qui sane pro- 
nuutiat verbo illo adoratur optimum sensum exhiberi: 
contra vero vix sensum precedentibus eoheerere posse, si 
legamus adoplatur. Cum ergo hac in parte aperte repugnet 
Pelavio; nos in re controversa aucloritatem sequimur, 
quam reexaminafa, eLexpenso aecurate Hilarii textu veritati 
propiorem esse duximus.» Hac Germonius. FAC 


v» Euthy- 
mius et alii 


DE INCARNATIONE, 


hensores, ac participes ^.» Hic videtur Cyril- 
lus Christum arbitrari, qua Deus est germa- 
num, ac naturalem esse Dei filium : eumdem 
vero, ut est homo, nostra causa se adoptivum 
fecisse. 

Alter locus est in libro undecimo in Joan- 
nem, capite xir, eujus argumentum hoc est, 
explieare « quemadmodum secundum natu- 
ram unum sit cum suo Patre Deo filius, etsi 
veluti gratiae loco id se accepisse dicat, ut sit 
unum eum Patre ^. » Cui quidem inquisitioni 
ita satisfacit!, ut hoe ratione carnis contigisse 
dieat; qua accepta sanelitate per Spiritum 
sanclum , ad consortium est provecta filii 
Dei, σχετιχῶς xoi οὐ φυσιχῶς hoe est habitudine 
quadam, non naturaliter. Verba Cyrilli, qui- 
bus hoec explicat, reddemus postea; eum de 
nature humane in Christo dignitate, et cum 
divina conjunctione accuratius dicemus. 
Plurimum quippe momenti in illis est posi- 
tum. 

Huic adjungi debet Euthymii locus ille, 
quem supra posuimus * : inquo hominem ait 
esse θέσει factum Deum, id est positione, vel 
gratia : quod adoptivum vulgo significat. De 
quo loco plenius postea. 

OEcumenius ad priorem epistolam ad 77- 
motheum, verba illa declarans?, Deus mani- 
festatus est in carne , justificatus est ?n spi- 
ritu, ita scribit: « Hoc sibi vult, inquit, 
etsi legales implebat justitias, non tamen ex 
servitutis spiritu : (Qui enim id faceret ille, 
qui alios libertate donabat)? verum Spiritu 
sancto, qui adoptionis dicitur : quem secun- 
dum id quod homo erat accepit, nobis donum 
hoe eoncilians germanus filius, ac Spiritui 
sancto consubsíantialis, non autem sibimet- 
ipsi *. » 

Sie auctor disputationis Athanasii cum 
Ario, que inter Athanasii opera legitur, 
Ario illud objicienti de Filio, quod judicii 
diem ignoret, occurrit ita, ut filios distinguat 
duos, unum verum, qui est Verbum ; alterum 


ἃ CYRILL. ἴλραρεν οὖν ὅτι κατά γε τοὀρθῶς ἔχειν xot 
αὐτῷ σοι δοχοῦν πρέποι ἂν δὴ τότε δεδόσθαι νομίζεις τὸ 
ὄνομα τῷ υἱῷ τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα, ὅτε καὶ σχῆμα τὸ χαθ᾽ 
ἡμᾶς ὑποδὺς, ὡς εἷς ἐξ ἡμῶν, εἷς υἱὸν ἐγράφετο θεοῦ, 
θετὸς μεθ᾽ ἡμῶν, xal OU ἡμᾶς ὃ γνήσιος, ἵνα xot ἡμεῖς 
δι᾿ αὐτὸν υἱοί, τῆς ὑπὲρ φύσιν εὐχλείας ἐπιδραττόμενοι, 
χοινωνοὺ, 

b Cvm. ΠῚ in Joann. Ὅτι χατὰ οὖσιν ἕν ἐστὶν 6 
υἱὸς πρὸς τὸν ἑαυτοῦ πατέρα θεὸν, χἂν ὡς ἐν χάριτος 
μέρει δέξασθαι λέγη τὸ ἕν εἶναι πρὸς τὸν πατέρα. 

€ OEcuw. in 1 ad Tim. Λέγει οὖν, εἰ καὶ τὰς νομι- 


LIB, VII, CAP. IV. 131 
adoptivum. « Arius dixit, inquit, utrumnam 
alius est filius? Athanasius respondit : Filius 
quidem verus Dei unus est, Verbum, et Deus. 
Est autem et tanquam alius filius adoptatus 
per templum corporis ipsius Domini nostri 
Jesu Christi ^.» 

IV. H«c fere loea apud antiquos observa- 
vimus, que hominem in Christo adoptivum 
esse Dei filium affirmare videntur. Ex qui- 
bus tamen pleraque commoda interpreta- 
tione, meliorem in partem non :gre adducta 
sequentur ut postea constabit *. Erant et alia 
nonnulla, qua Felix et Elipandus pro sua 
opinione eorraserant : verum hec ab illis 
adulterata, et corrupta fuisse Francofordien- 
ses Patres in epistola sua synodica fusius os- 
tendunt : nee non Albinus Flaccus in secundo 
libro contra Elipandum. 

Neque vero inter fautores illius hzresis 
numeraudi sunt Patres aliqui, qui duos filios 
nominatim appellare videntur. Velut Maxi- 
mus Taurinensis, qui in sermone secundo de 
Pentecoste ita scribit : « quodam enim mys- 
terio, dum filius Dei filium hominis sustulit 
ad ecelum, ipsa captivitas portatur et portat.» 
Et Avitus Viennensis epistola secunda: « Unus 
est ego Deus, inquit, et homo, qui sibi mun- 
dum ipse commendet; qui pro seculi vita 
sibi Patris filios supplicet filius matris. » Ita 
Nicolaus Cusanus in libro nono É'zcitationum : 
« Unita est, inquit, humanitas filio Dei; seu 
unitus est filius mortalis ex Adam, unigenito 
filio Dei. » 

H»c enim et similia verba non duos filios 
signilieant : sed ejusdem filii σχέσεις et Aabitu- 
dines diversas : sive formas, ut Apostolus lo- 
quitur, duas hominis, ac Dei. Idem enim 
« filius hominis est, et filius Dei est : Filius 
Dei, propter formam Dei : filius hominis 
propter formam servi, » ait Augustinus ὃ. 
Quare filius hominis idem est apud illos, ac 
natura ipsa hominis cum Verbo copulata. 

Ut autem nos auctoritate primum, deinde 


χὰς ἐπλήρου διχαιοσύνας, ἀλλ᾽ οὐ τῷ τῆς δουλείας πνεύ- 
ματι (πῶς γὰρ ὃ xal τοὺς ἄλλους ἐλευθερῶν ;) ἀλλὰ τῷ 
ἁγίῳ πνεύματι τῷ τῆς υἱοθεσίας, ὅπερ ἔλαθε χατὰ τὸ 
ἀνθρώπινον, ἡμῖν τὸ δῶρον προξενῶν ὃ γνήσιος υἱὸς χαὶ 
ὁμοούσιος τῷ πνεύματι, xat οὐχ ἑαυτῷ. 

αἱ MrTHAN. Ἄρειος εἴπεν, μὴ ἄλλος ἐστὶν ὃ υἱός; 
᾿Αθανάσιος εἴπεν' υἱὸς μὲν ἀληθινὸς τοῦ θεοῦ εἷς τυγχάνει 
6 λόγος, xa θεὸς. ἔστι δὲ xal ὡς ἄλλος υἱὸς υἱοποιηθεὶς 
διὰ τοῦ ναοῦ τοῦ σώματος οὑτοῦ τοῦ χυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ 
Χριστοῦ. 


1 Lib. II in Joan.— ἃ Lib. IV, c. γι, $ 5.—3 I Tim. ur, 16,— 4 $ 9.— 5 In Ps. ΧΧ1Π|| 


a 


Satisfit 
argumentis 
e ratione 

petitio. 


Augustini 
et Facundi 
argumenta- 

tio, 


132 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


argumentis veram etcatholieam unius veri 
filii Dei, nec adoptivi professionem adstruxi- 
mus : sie in contraria labefactanda, et con- 
vincenda heresi, utriusque est habenda ratio, 
ut qu: pro illa testimonia, vel ex Scripturis, 
vel aliunde prolata sunt, tum vero argu- 
menta, explicando, ae diluendo repellamus. 
In quo quidem non longi erimus ; ne odiosi 
ac molesti simus. Sunt enim illorum plera- 
que levia; quibus omissis, precipua, et vali- 
diora seligenda sunt argumenta ; qui: partim 
ex auctoritate, partim ratiocinando confecta 
sunt; hac enim non separatim, sed in unum 
contracta proponi satius est. 

V. Ex illis vero omnibus unum est primo 
loco commemorandum ; quod Augustini, ac 
ezterorum Patrum, omniumque theologo- 
rum communi sententia nititur : cujus etiam 
nobis explicatiotum ad pleniorem superiorum 
intelligentiam, tum ad mysteri hujus, et 
questionis constituendam rationem apprime 
conferet. Est autem ejusmodi : Cum idem sit, 
ut initio libri hujus diximus, adoptione, vel 
θέσει esse filium, atque esse χάριτι, id est 
gratia ; Christus autem qua homo, sive hie 
homo, gratia sit Dei filius; adoptivus quoque 
merito censendus videtur. Gratia porro filium 
esse Dei, ex Augustino probari potest : qui 
libro de Predestinatione Sanctorum, capite xv. 
«In mediatore Dei et hominum homine 
Christo Jesu, ut hoe esset, nullis suis vel 
operum, vel fidei precedentibus meritis, na- 
turam humanam, qua in illo est, compa- 
rasse » seribit. Et, « Ea gratia fit, inquit, ab 
initio fidei sua homo quicumque Christianus, 
qua gratia homo ille ab initio suo factus est 
Christus. » Ibidem etiam « predestinatum 
esse Jesum ait, uti qui futurus erat secun- 
dum carnem filius David, esset tamen in vir- 
tute filius Dei. » Quam esse dicit praedestina- 
tionem Sanctorum ; et exemplum ae specimen 
singulare grati:?e, quae in capite ipso preser- 
tim enituit. 

Hunc locum insigniter, et copiose Facun- 
dus sub finem noni libri tractavit. Ibique pri- 
mum asserit, Christum posse dici « adoptio- 
nem filiorum suscepisse, quia sacramentum 
adoptionis suscipere dignatus es, et quando 
cireumeisus est, et quando baptizatus est, et 
potest sacramentum adoptionis adoptio 
nuncupari. » Deinde, « Sicut ergo, quamvis 
adhue secundum Apostolum expectemus 
adoptionem, et redemptionem, et salutem ; 
tamen quia jam sacramentum adoptionis, et 
redemptionis, et salutis accipimus; et Filii 


Dei, et redempti, et salvati recte voeamur. 
Ita Christus quoque sacramentum adoptionis, 
non ad utilitatem suam , sed ad ipsius sacra- 
menti confirmationem, in circumcisione, et 
baptismo suscipiens, sicut Apostolus ait. Dico 
entm Ghristum ministrum fuisse circumcisto- 
nis propter veritatem Dei, ad. confirmandas 
promissiones Patrum, potuit ab antiquis Ec- 
clesi:&. doctoribus reete diei, quod adoptio- 
nem susceperit filiorum. » 

Idem etiam paulo post : « illud autem quis 
ferat, quod aliqui dicentes credere se nobis- 
cum duas Christi esse naturas, et Deum il- 
lum, atque hominem non negantes, si audie- 
rint quod gratia sit Filius Dei, sie detestantur 
hoe Verbum ; tanquam si de illo dicatur, qui 
Deus tantum, non etiam homo sit ? Sicut au- 
iem et natura est filius hominis propter ve- 
ram humanitatem, et dignatione filius est 
hominis, propter veram deitatem, ita etiam 
et natura Filius Dei est, propter veram dei- 
tatem, et gratia Filius Dei est propter veram 
humanitatem. Si vero et secundum humani- 
tatem natura Filius Dei dicatur, in illud 
Apollinaris inciditur, quod credidit Deum 
Verbum ex parte sus& substantie, quo tola 
ubique est, et partiri non potest, carnem sibi 
fecisse. Quod si veraciter duas dicunt ejus 
naturas, et amba divine esse non possunt, 
quia humanitatis una natura est; procul 
dubio non quemadmodnm secundum divini- 
tatem natura Filius Dei est, ita etiam secun- 
dum humanitatem natura Filius Dei est. Si 
autem seeundum humanitatem non est natura 
Filius Dei, necessario sequitur, ut aut meri- 
üs, aut gratia sit Filius Dei, qui ex quo esse 
coepit , non fuit aliud quam Filius Dei. Restat 
ergo, ut secundum humanitatem gratia sit 
Filius Dei, » 

VI. Hec Augustini, ex eoque Facundi ra- 
tio, suadere posset, Christum, qua homo est, 
uii gratia est, sic adoptione esse Dei filium. 
Verum si in ista, quod necesse est, subtilius 
inquiramus, perspicue constabit, quemad- 
modum etsi gratia est id quod est, non tamen 
adoptione censeri Dei filius, appellarique 
debeat, proxime quidem, et ἀμέσως. Nam illo 
modo, quem Facundus propugnat, longinquo 
acremoto, gratia utique filius est. Quod ut 
capi facilius possit, scire attinet, filii proprie- 
latem quatenus hominibus convenit, natura 
esse posteriorem origine, aec generatione, 
qua homo existit. Prius enim Socratem a 
Patre Sophonisco productum intelligimus, 
quam ejus dicamus esse filium ; tametsi eodem 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. IV. 


utrumque puncto temporis in rerum natura 
ponatur. ltaque Christus, qua homo, sive 
humanitas Christi, prius natura est, et exstan- 
tiam habet, quam filii proprietatem , etiam 
naturalis, et veri, « Nuncupativus enim, et 
verus ; proprius et adoptivus, non naturalia, 
sed personalia nomina esse quis ambiget? » 
ait Paulinus Aquileiensis !. 

Porro adoptiva filietas, ut sic loquar, poste- 

rior est naturali, et propria. Itaque Christum- 
prius hune esse, intelligique hominem opor- 
et, adeoque naturalem Dei filium, quam 
qualiseumque tandem ei tribuatur adoptio. 
Atqui illa ipsa naturalis, quze hunc hominem 
occupavit filietas, adoptivam excludit, et con- 
sequi vetat tanquam oppositam sibi formam. 
Non est igitur necesse gratia dici Filium Dei 
Christum hominem, si propriam, et proxi- 
mam rationem illius appellationis qucrimus. 
Nam remotam, et quasi ex consequenti na- 
tam egratuitam filietatem nihil moramur; 
faeileque patimur, id quod Augustinus et Fa- 
eundus unum voluerunt, gratia dici Filium 
Dei hominem in Christo ; quia gratia provecta 
est ad hoe humana natura, ut in persone 
eum Verbo consortium adhiberetur. Sed 
adoptivus idcirco filius appellari non potest, 
quoniam ad rationem, et quasi essentiam 
adoptivee filietatis ex communi hominum usu 
pertinet, ut eam naturalis ex altero antecedat 
filietas; quie autem homini Christo ab ipso 
punelo generationis obtigit, cum naturalis, 
eademque divina sit, adoptivi proprietatem 
intercludit: eo quod non potest cum eodem 
comparata simul utraque forma consistere. 
Id adeo recte Paulinus Aquileiensis observat 
in primo libro contra Felicem?, « Nulla in- 
quam, tibi sophistica ratione, ait, duo rela- 
tiva nomina unius filii ad personam unius 
patris referre conceditur. Animadverte quid 
dixerim, non poteris filium, et filium, quod 
est relativum ad aliquid, hoc est proprium, 
et adoptativum, uni adscrihere genitori. Nam 
cum sit Deus omnipotens pater unus, upnum- 
que coseternum sibi genuerit omnipotentem 
filium : quo igitur pacto unus natus unius 
genitoris, et proprius, et adoptativus filius 
intelligatur, nullius unquam possibilitatis 
ordo permittit. » 

Atque hoc modo non absurde forsitan ex- 


α Casan tom. ἢ 2251. 874, D. Καὶ πῶς τινές φασι, 


133 


plieari Patres illi poterunt, quos supra do- 
centes audiebamus, Christum, qua est homo, 
Dei adoptivum cesse filium. Nimirum ut ex 
consequenti duntaxat, et remota, non proxi- 
ma, et propria id illi ratione tribuatur ; qua- 
tenus gratia hoe homo consecutus est, sive 
humana Christi natura, ut in Deum assume- 
retur, ae fieret unus eum Verbo Deus, Deique 
Filius ; cum alioquin aliena, et adventitia, et, 
ut ita dicam, insititia per se sit illa natura, 
de qua re, nec non de sententiis Patrum il- 
lorum, agemus postmodum. 

VII. Indidem et illa dissolvi potest quorum- 
dam ratio, contra quos disputat Caesarius : 
qui Christum electione, ac gratia factum esse 
Dei Filium ^ asserebant ex illis Scripture lo- 
cis, in quibus Deus Pater ita loquitur : ic 
est filius meus dilectus? ,non quem genui, sed 
in quo mihi complacui : kum apud Isaiam * : 
Ecce puer meus, quem elegi : Et in Can- 
tico Canticorum, electus vocatur ex milli- 
bus*. lta Caesarius : qui in responsione 
adstruit, non esse Christum Dei filium ex 
multis aliis electum ; eo quod nemo uspiam 
Ul similis sit inter filios Dei*: sed in 
sanctissime Virginis utero unum et eumdem 
genitum esse Dei hominisque filium. Quod 
igitur electus dicitur homo Christus, ad illum 
sensum aecommodari potest, quem supra 
dixi , ut in Filii Dei consortium adscita, et ad 
id electa singulari beneficio sit humana ista 
natura. Sequitur alterum argumentum, quo 
precipue innixum esse Felicem refert Albi- 
nus Flaccus; ut « ex hae radice totius infi- 
delitatis ipsius spinas succrevisse dicat: quod 
impossibile illi videretur, filium aliter posse 
esse proprium, nisi ex natura parentum totus 
nascitur. » Atqui Deus Pater hominem non 
genuit. Itaque non videtur Christus in utra- 
que natura verus et proprius esse Dei filius. 
Ita Felix : quem erudite mox refellit Albinus 
idem hominis exemplo : cujus etsi animam 
nón progenerent parentes, revera tamen ho- 
rum proprie filius appellatur. Vide que ex 
Cyrillo adversus eamdem Nestorii areumen- 
tationem attulimus libro quinto *. 

Instabat preeterea Felix, et « qui adoptivum 
negat secundum hominem filium Dei, ne- 
gare necesse esse dicebat*, eum verum fuisse 
hominem, » tanquam homo nullus Dei filius 


, Y - - 
κατ᾽ ἐκλογὴν χαὶ χάριν τὸν Χριστὸν γενέσθαι υἱὸν τοῦ θοεῦ: 


1 Paul. lib, Icont. Fel. inter Alch. opera,— 2 In calce oper. Alch. 1820 Vide et Alch. ips. lib. II cont. Fel.— 3 Mat. ni, 47.— 
4 Isa. xxxit, 1 et xiiu, 10.— 5 Cant. v, 10.—6 Psal. xxxxir.— 7. Alchuv. lib, V contra. Fel.— 8 Cap. xix, $1 et seq.— 9 Apud 


Paulin, in calce oper. Alch, 


Quo sensu 
intelligendi 
praedicti 
veteres, 


Satisfit 
argumentis 
Felicis et 
aliorum, 


134 


aliter quam adoptione esse queat. Verum ex- 
cipiendum esse singularem illum Dei filium, 
Paulinus contendit, Jesum Christum, « qui 
semper, ex quo conceptus de Spiritu sancto 
in utero Virginis secundum hominem coepit 
esse, sempiternus permanet Deus et homo. » 

VIH. Quartum ad Felicianam tuendam 
heresim argumentum ponit ex eodem Felice 
Paulinus ! : « Non posse quidquam membra 
habere, nisi hoe quod przcesserit in capite. » 
Cum igitur adoptionis spiritum, et adoptio- 
nem ipsam homines acceperint ; eamdem in 
Christo fuisse capite dicebat. Sed nihil hoc 
necesse est. Ita enim quidquid in membra 
diffunditur, manat a capite, in eoque conti- 
netur; ut excellentiori modo insit ipsi, non 
eo, quo in membris est. Hoe scholae vocant 
eminenter contineri, hoc est adempto omni eo 
quod imperfectum est, et indignum majes- 
tate illius capitis. Nam nec redemptus, aut a 
a peccatis liberatus est Christus; quamvis 
redempti, ac vindieati ab illa servitute sint 
homines, ae sexcenta id genus opponi pos- 
sunt, quibus frivola hac, et ludicra cavillatio 
diluatur. 

Paulo aliter hoc idem argumentum ex Fe- 
liee proponit Albinus Flaceus?, ex Apostoli 
verbis istis, Omnis viri caput, Christus est ὃ; 
caput autem mulieris vir : caput autern Christi 
Deus. Hine Felix disputabat sic, « ne- 
cesse esse membra adoptiva adoptivum ha- 
bere eaput. » Sed instat Alchuvinus : « ea 
ratione posse dici Deum, patrem esse adop- 
tivum, qui caput est Christi. » Atqui ne istud 
quidem negaret Felix, quod ejus opinionis 
consectarium est, ut si Christus, qua homo, 
filius est adoptivus Dei, Deus etiam sit adop- 
tivus Christi pater. Itaque prior illa nostra 
responsio expeditior est, ut non esse conse- 
quens dieamus, adoptivorum membrorum 
adoptivum esse caput, ea notione vocis adop- 
tivi, ut significet eum qui et ipse sit adopti- 
vus filius. Nam si adoptivum caput intelligás, 
patrem adoptivum : non autem filium ; non 
est dubitandum, quin Christus adoptivorum 
filiorum adoptivus sit pater. Nec enim natu- 
ralis est pater non naturalium filiorum. At- 
que hoe modo constat responsus mutuus in- 
ter duo illa relata, qui quidem ex Felicis 
instituto minime coheret. Ut si quis natura- 
lis filius quempiam adoptet, non sequitur, 
qualis hie filius dieitur, talem et'illum esse 
patris filium, hoe est adoptivum. Sequitur 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


autem, adoptivum esse patrem ejus, quem 
adoptavit, filii, cum illius a quo genitus est 
naturalis sit filius. 

IX. Quintum sit argumentum Felicis, quod 
initio libri tertii Alehuvinus opponit sibi, 
« Non posse unum hominem duos patres ha- 
bere naturales : sed unum posse naturalem 
habere, alterum adoptivum. » Atqui Christus 
in forma humanitatis filius est naturalis Da- 
vidis; erit ergo in eadem forma Dei filius 
non naturalis, sed adoptivus. Hie ego prses- 
criptione non utar illa, quam Alchuvinus 
adhibet : Davidem non esse Christi patrem, 
id est genitorem. Nam etsi ab homine patre 
genitus esset Christus Dominus, unus tamen 
naturalis esse posset amborum filius propter 
unam et eamdem formam τῆς υἱότητος : quam- 
vis naturarum diversitas diversum modum 
ejusdem filietatis efficeret, Sed Alchuvinum 
ipsum prestat audire : « Dicit itaque, ait 
ille*, quod unus homo duos patres naturales 
non possit habere ; unum vero possit natura- 
lem habere, et alterum adoptivum. Dicam 
et 690 quod nullus pater unum filium potest 
habere, utrumque et naturalem sibi, et adop- 
tivum : Quia ille unus filius non potest dividi, 
ut sit unus patris, et naturalis, et adoptivus : 
vel quedam pars filii sit adoptiva, et altera 
naturalis in filii dignitate : velut si una ma- 
nus sit adoptiva, et altera propria : vel anima 
sit adoptiva, et caro in proprietate filii. Quam- 
vis enim anima non sit ex Patris semine, si- 
cut est caro, tamen unus est filius patris 
anima, et carne totus vel adoptivus vel pro- 
prius, prout conditio nominis vel naturze sibi 
attulerit. Potest vero in una persona esse 
passibilis, et impassibilis, mortalis, et im- 
mortalis, veluti homo immortalis est anima, 
mortalis carne : sie. etiam et Christus impas- 
sibilis divinitate, passibilis carne : tamen to- 
tus unus, idemque est Deus et homo; unus 
est Christus in forma Dei, et unus Christus 
in forma servi : et unus Christus squalis 
Patri, et unus est Christus minor Patre, idem 
Deus, idem homo, unus filius Dei Patris to- 
tus proprius, et Virginis matris totus pro- 
prius. » 

X. Sextum Felicis argumentum : « Etsi 
adoptionis nomen in Christo Domino secun- 
dum carnem claro apertoque sermone in 
utroque "Testamento reperire nequimus ; 
csetera tamen omnia, quae adoptionis verbo 
conveniunt, in divinis libris perspicue, atque 


1 Apud Paul. in calce oper. Alch.— 2 Lib. II cont. Fel.— 8 I Cor. xr.— 4 Alch, 1. III cont, Fel. col. 823.—. 5 Apud Ale. 813, 


Filietatis. 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. IV. 


manifeste multis modis reperiuntur. Nam 
quid quieso est cuilibet filio adoptio, nisi 
clectio, nisi gratia, nisi voluntas, nisi as- 
sumptio, nisi susceptio, nisi placitum, seu 
applicatio ? que universa nullo modo pro- 
prio, ae vero filio convenire queunt. » Huic 
occurrit Alehuvinus, « Omnia illa in proprio 
filio fieri posse, » Quippe « Salomonem pro- 
prium filium suum David rex majore gratia 
elegit successorem sibi regni, quam alios 
filios proprios quos habuit, » Sed nec as- 
sumptio omnis est adoptio, nec applicatio, et 
ejusdemmodi alia, Quid autem assumptio- 
nem, et electionem humane Christi nature 
ab ratione adoptionis excludat, dixi supra !, 
nec iterum repetere attinet, Vide Paulinum 
in libro primo contra eumdem Felicem *. 

Reliqua Felicis argumenta, quibus verum 
et naturalem filium oppugnabat, partim levia 
sunt; partim alibi ac propriis in locis discep- 
landa. Velut, quod ancille filius sit Christus, 
qua est homo ; ex ancilla vero nonnisi servus 
nascitur : minime liber, et proprie dictus 
filius, De quo post agemus hoe ipso libro. 
Item quod sit advocatus : quod pro se oravit. 
Qux quidem, et his similia nihil germanitati 
filii obstrepere postea docebimus. Quamvis 
enim, ut hoc solum interim non taceam, na- 
turaliter id consequens sit, quod adversus 
veri filii proprietatem ex illis deducitur: ex- 
traordinaria tamen summaque Dei potentia, 
singulare quiddam faetum est in admirabili 
illa susceptione hominis ; quod nec in exem- 
plum trahi, nec usitatis rerum similitudinibus 
labefactari debeat. 

XI. Sed de naturali Dei filio Christo Do- 
mino satis hactenus, Quam equidem senten- 
tiam ad eatholicam puto pertinere fidei regu- 
lam ; nec illos sequendos de schola theologos, 
qui Christum, quoeumque tandem modo, 
adoptivum posse dici filium arbitrati sunt. 
Refelluntur enim tum ex Francofordiensi 
concilio, eui hac in re Romani Pontifices as- 
sensi sunt; et Hadriani epistola, quam ad 
Hispanos episcopos de eodem argumento 
scripsit; tum ex veterum Patrum consen- 
sione, qui in idem dogma conspirant ; tum 
etiam, quod inauditum prorsus antiquis illis 
Ecclesize magistris adoptivi filii nomen exstitit, 
si paucos excipias, qui vel auctoritatis non 
multum habent, uti Marius Vielorinus, et 
si qui alii : vel alio modo istud intellexerunt, 


135 


ut Cyrillus. His itaque de causis temerariam 
puto, et errori proximam, si non hereticam 
omnino, contrariam opinionem, qu:? adopti- 
vum filium defendit esse Christum ; ae vel 
loquendi genere ipso damnandam : quamvis 
subtili, et arguta vocis interpretatione conse- 
qui hoc possit, ut quz inesL in nomine, nulla 
in re ipsa sit offensio. Tritum enim illud est, 
quod etiam in scholis percrebuit, atque in 
hoe ipso, de quo modo agimus, et in Trini- 
tatis explicando mysterio, potissimum valet, 
« Ex verbis inordinate prolatis ineurri he- 
resim ?. » Quod illud etiam Augustini perti- 
net*; « Nobis ad certam regulam loqui fas 
esse ; ne verborum licentiam etiam de rebus 
qua his significantur, impiam gignat opinio- 
nem. » Quocirca nec ex illo adoptivi nomine 
errandi cuipiam occasio praebeatur, ab eo 
temperare consultius est, cum impium nescio 
quid, et hereticum sapiat. Postremo qus ad 
infringendam, aut eludendam  Francofor- 
diensis synodi et Hadriani pontificis auctori- 
tatem exeogitata sunt ab quibusdam scholae 
theologis, ea modo pretermittimus, quod 
qua dici contra illos poterant ab aliis jam 
oceupata sunt instituti ejusdem, hoc est scho- 
lasticis : maxime autem ab Gabriele Vasque- 
sio * : qui plenissime de hac controversia dis- 
putavit, 


1 Parag 6.— 2 In calce oper. Alchuv.— 3 Mag. sent, in IV, dist, xn in flne ex Hieron. S. Thom. in I, pap. qu. xiu, art. 2 — 


^ Lib. X de Civ. Dei c. xxii.— 5 Tom. I, in Il Part. disp. rxix, 


An Christus 
filius 
naturalis 
Spiritus 
sancti. 


136 


CAPUT V. 


Ecquid Christus filius diei naturalis queat 
Spiritus sancti. 1. Proponitur ex Augustino 
ista questio. 2. Et respondetur non esse, quia 
non gignente, sed operante Spiritu sancto 
natus est. 3. Cujusmodi sementiva virtus 
Spiritus sancti a. quibusdam Patribus asse- 
ratur. 5. Altera questio, quomodo Christus, 
ut homo, sit naturalis Dei filius. Duplici 
modo naturalem filium aliquem fieri, gene- 
ratione, vel unitione. Posteriore itaque Chri- 
stum. censeri hujusmodi. 6. Etiam genera- 
Lione. diei. filium | Christum, ut homo est, 
naturalem Dei, quatenus cum divinitate sem- 
piterna. lli generatio communicatur , sed 
unitione cum. Verbo. 7. Nova quorumdam 
expenditur opinio, que naturalem Dei filiwn 
interpretatur esse Christum, qua ez vi uni- 
tionis naturalem habet. gratiam. Itaque for- 
malis causa filietatis divine est relatio divina 
Filii, communicata nature hominis. 8. Quod 
adversus recentiores theologos probatur. 
9. quorum argumenta solvuntur. 43. Nova 
filii ratio ex gratia petita refellitur. A4. Ha- 
driani Pape locus, quo illi abutuntur, ex- 
positus. 


f. Nulla hie amplius est de adoptivo Dei 
filio questio, que in superioribus capitibus 
sublata est penitus,et exhausta.Sed de naturali, 
proprieque dieta fi/ietate; non qua Christus, 
ut Deus, Patrem respicit. Hanc enim suo loco 
disceptavimus, eum de Trinitate, ae perso- 
narum divinarum processionibus egimus: 
verum tota hse de Christo, qua homo est, 
disputatio suscipitur. In qua cum multiplex 
coniroversiwe sit caput, et alterum altero diffi- 
cilius; ordiar ab eo, quod minus est per- 
plexum ; de homine Christo, quatenus cum 
Spiritu saneto comparatur. De hoc enim non- 
nulla dubitandi eausa est ; quam animadver- 
sione seria dignam judicavit Augustinus; et 
post eum complures alii; ac Magister ipse 
Sententiarum hune velut campum ac scho- 
lastieum eertamen posteris demensus est; 
quem et ipse leviore primum agitatione de- 
curram ; ut hoc aditu ad subtiliora deinceps, 
et minus explicata progrediar, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Inquirendi nobis itaque de hae prima parte 
occasionem praebet Evangelista, qui sie An- 
gelum Josepho Virginis sponso locutum pro- 
didit: JVoli timere accipere Mariam conjugem 
tuam... Quod enim in ea natum est, de Spiritu 
sancto est'. Ex quo ita questionem movel Au- 
gustinus?: « Numquid ideo dicturi sumus, 
patrem hominis Christi esse Spiritum sanc- 
tum, ut Deus Pater Verbum genuerit; Spi- 
ritus sanctus hominem: ex qua utraque sub- 
stantia Christus unus esset, et Dei Patris 
fllius secundum "Verbum ; Spiritus saneti 
filius secundum hominem: quod quasi eum 
Spiritus sanetus tanquam Pater ejus de Matre 
Virgine genuisset? » Quam qusstionem su- 
binde solvit, et hoe « ila esse ait absurdum, 
ut nulle fideles aures id valeant sustinere. 
Proinde, sieut confitemur, inquit, Dominus 
noster Jesus Christus, qui de Deo Deus, homo 
autem natus est de Spiritu sancto, et Maria 
Virgine, utraque substantia, divina scilicet, 
atque humana, filius est unicus Dei Patris 
omnipotentis, de quo procedit Spiritus sane- 
tus. » Ita ergo prinum Augustinus Christum 
in utraque natura filium esse docet unicum 
Dei Patris. 

II. Deinde quaerit, an ideo dieatur Filius 
Spiritus sancti, quia hie illum feeit ; quando- 
quidem CAristus in quantum homo, factus est. 
Verum non solus Spiritus sanctus ait, sed tota 
Trinitas hominem illum fecit. Tum mundus 
ipse a Deo faetus est : « nee tamen dici eum 
fas est Dei filium, aut natum de Deo; sed 
faetum, vel creatum, vel conditum, vel insti- 
tutum ab illo, vel si quid hujusmodi reete 
possumus dieere. Non igitur concedendum 
est?, quidquid de aliqua re nascitur, continuo 
ejusdem filium nuncupandum. » Et omissis 
exemplis quibusdam, que tante rei deformiter 
comparantur : velut quod de homine naseitur 
capillus, aut lumbrieus: « quorum nihil est 
filius: certe qui nascuntur ex aqua et Spiritu 
sancto, non aqu: filios eos rite dixerit quis- 
piam, sed plane dicuntur filii Dei Patris et 
Matris Ecelesic. Sie ergo de Spiritu saneto 
natus est Filius Dei Palris, non Spiritus 
saneti. » Qua verbatim fere descripserunt 
Alchuvinus *, Paschasius Radbertus?, et Pe- 
trus Lombardus libro tertio, distinetione 1v. 

At idem Augustinus alibi observat, non 
diei Christum natum de Spiritu saneto, sed 
conceptum, « Conceptus, inquit^, de Spiritu 


4 Mat. 1, 90.— 9. Aug. Ench, c. xxxvin,— 3 lb. e, xxxix.— 4 Alchuv, UI de Trin. cap. 1 et uu,— ὅ Rab, it in Matth, col. 102,— 


6 Ser. vt de Temp. qni est ix àn. Nat, Dom, t. X. 


Christus 
non est. 
filius Spiri- 
tus saneti. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIT, CAP. V. 


sancto, natus ex Maria Virgine. »; Cujus mox 
rationem subjicit : « Christus enim non de 
substantia Spiritus sancti, sed de potentia : 
nee generatione, sed jussione, et benedictione 
conceptus est. » Quibus verbis illud indicat, 
ideireo non diei natum de Spiritu sancto, quia 
nihil ex alio proprie, ac naturaliter nasci di- 
citur, nisi quod de ejus substantia gignitur. 
Itaque nusquam legimus, Christum, ut homo 
est, natum esse de Spiritu sancto. Quod autem 
Matthei primo seriptum est, et ab Augustino 
refertur, Quod in ea natum est, de Spiritu 
sancto est ; non sic intelligendum est, quasi 
de Spiritu sancto natum dicatur naturali quo- 
dam modo: sicut naturaliter de B. Virgine 
natum est. Sed eum videlicet sensum habet, 
ut de Spiritu, id est. operante, non tamen 
gienente Spiritu sancto sit quod ex Maria 
Virgine genitum est ac natum. Ea porro 
saneti Spiritus efficientia seminis instar fuit. 
Ideo de Spiritu sancto concepisse Virgo di- 
citur, secundum vulgatam istius verbi con- 
slruetionem, ut cum de mare concipere 
femina dieitur, qua loculione principalis 
causa generationis , hoe est seminator, ac 
sator exprimitur. 

IIT. Hilarius certe in libro secundo, semen- 
tivam Spiritus efficaciam appellat, Evange- 
listee verba illa declarans ; « Spiritus sanctus 

: desuper veniet in te, et virtus Altiss?mi obum- 
brabit tibi! . Spiritus sanctus desuper veniens, 
inquit, Virginis interiora sanctificavit : et in 
his spirans (quia ubi vult spiritus spirat) 
nature? se humane carnis immiscuit, et id, 
quod alienum a se erat, vi sua, ae potestate 
preessumpsit. Atque ut ne quid per imbecilli- 
tatem humani corporis dissideret, virtus Al- 
tissimi Virginem obumbrat, infirmitatem cjus 
veluti per umbram circumfusam confirmans ; 
ut ad sementivam ineuntis Spiritus efficaciam 
corporalem divinse virtutis inumbratio tem 
peraret. » i 

At Rupertus negat! « Spiritum sanctum pro 
semine fuisse : et huic Verbum Dei asserit, 
cum sementiva substantiva virginei ventris 
obviasse. » Auctor vero operis imperfecti 7n 
Mattheum, Spiritum sanctum in illis verbis 
interpretatur « ipsum unigenitum Deum. Non 
enim Spiritus advocatus ingressus est Mariam, 
ut suscipiens corpus nascatur in mundum : 
sed ut sanctificaret Virginis vas, etc. Sic uni- 
genito Deo Virginem ingressuro, Spiritus 


187 


sanctus precessit ; ut precedente Spiritu 
sancto, in sanctificatione nascatur Christus 
secundum corpus, divinitate ingrediente pro 
semine. » 

Verum melius est, ut ipsammet efficientiam 
Spiritus sancti sementive instar virtutis fuisse 
cum Hilario putemus. Nee ideo tamen 
« sanctum Spiritum, matrem esse Jesu » 
dicturi sumus eum Mario Victorino? : quod 
et Evangelium Nazareorum habuisse prodit 
Hieronymus ἢ. 

IV. Redeamus ad Augustinum: qui tandem 
ita questionem terminat*. « Cum itaque de 
aliquo nascatur aliquid etiam non eo modo 
ut sit filius, nee rursus omnis, qui dicitur 
filius, de illo sit natus, eujus dicitur filius ; 
profecto modus iste, quo natus est Christus 
de Spiritu sancto non sieut filius, et de Maria 
Virgine sicut filius, insinuat nobis gratiam 
Dei, qua homo nullis precedentibus meritis, 
ipso exordio nature sus, quo esse ccepit, 
Verbo Dei copularetur in tantam persona 
unitatem, ut idem ipse esset Filius Dei, qui 
filius hominis; et filius hominis, qui Filius 
Dei: ac sie in nature humane susceptione 
fieret quodammodo ipsa gratia illi homini 
naturalis, quee nullum peccatum possit ad- 
mittere. Qua gratia propterea per Spiritum 
sanctum fuerat significanda, quia ipse proprie 
sic est Deus, ut dicatur etiam Dei donum. » 

Hie quie de gratia Augustinus asserit, ad 
eum sensum accommodanda sunt, quem an- 
tecedenti capite prefiximus*; ut non gratia, 
vel adoptione filius existimetur esse Christus ; 
sed hoe ipsum quod est exstitisse, homo in 
Deum assumptus. 

V. Hae levi controversia perfunctos excipit 
nos altera, paulo illa quidem molestior, et 
traetanda subtilius : quinam Christus, ut 
homo est, naturalis possit esse, appellarive 
Dei Filius. Etenimsi filius nemo est cujuspiam, 
nisi de ejus substantia genitus : ac propterea 
Christus, ut ex Augustino paulo ante memo- 
ravi?, non est Spiritus sancti; quia non de 
substantia illius, sed de potentia conceptus est : 
non videtur filius esse naturalis Dei Patris 
homo Christus, quoniam non de illius sub- 
stantia, quatenus est homo, genitus est. Aut 
si naturalis quoque modo filius est homo, 
quoniam cum naturali filio, ae naturaliter 
genito unus est Christus: cum hoc ipsum, 
quod unus est eum Verbo, unitione sit factum ; 


1 Luc. 1,— 2 Rup, 1. IX de Glorif. Trinit. οἱ Proc. Sp. S. c. v1.— 3 Lib. I adv. art. IV Bibl.—4 Hier in c. xxi Ezech.v, 13.— 


5 Aug Ench. x1.— 6 $ 6.— 7 Supra $2. 


Quomodo 
Christus ut 
horno sit 
naturalis 


Dei 


Filius. 


138 


hujus autem non solus Pater; sed cum eo 
Spiritus sanctus; atque ipse quoque Filius 
auctor effectorque 'sit; ut sunt opera Trini- 
tatis inseparabilia : non magis Dei Patris, 
quam suimetipsius, ac totius Trinitatis Chri- 
stus erit, quatenus homo est, filius. 

Sed nimirum novi aliquid et inusitati novus 
ille homo nos docuit, quod humana nun- 
quam consequi sapientia, ac ne suspicari 
quidem potuisset, Atque illud primo consti- 
tuendum est, in fili? notione duo quzdam 
contineri, sine quibus intelligi non potest : 
alterum, ut sit aliqua communicatio sub- 
stanti: natursve, vera generatione facta : 
alterum est, proprietas ipsa, sive forma rela- 
tivatermini producti, qua originis principium 
respicit. Quo posito, duplieem ex Incarna- 
tionis mysterio didicimus esse viam, ae ratio- 
nem, qua utrumque, hoc est et communicatio 
nature, et forma, sive proprietas relativa, 
quam /ilietatem voeant, obtinetur. Primus 
modus est, cum terminus ipse, qui filius di- 
citur, vera, et proprie dieta generatione com- 
municatam sibi naturam illam accipit, a qua 
denominatur; ita ut pAysice, ut in scholis 
loquuntur, et formaliter gigni, vel ut sit 
habere dicatur. Sic in Trinitate Verbum vera 
generatione communicatam accipit essentiam 
a Patre, qua est hic Deus ; ac formaliter ge- 
neratur : ideoque proprie dictus est filius, 
quod in omnibus etiam creatis filiis universe 
reperitur, ut in quinto de 7rinifate pluribus 
exposuimus !. Posterior modus, cujus nobis 
Incarnationis fides notitiam attulit, per sub- 
stantivam unitionem, et applicationem fit ad 
prioris generis terminum : cum peregrina 
alioqui natura, nee vera generatione trans- 
fusa, eo ipso filii proprietatem excipit, quod 
cum vero, et naturali filio, hoc est cum divina 
natura divinse itidem filietatis modificata pro- 
prietate, naturaliter, et substantive conjun- 
gitur in unam personam, et unum adeo, 
eumdemque filium. Sie humana Christi natura 
non illa quidem generatione procedit, vel 
communicatur a Patre : neque Christus, qua 
homo est, gignitur a Deo : neque Dei simili- 
tudinem naturalem , aut imaginem habet ; 
quod filii conditio postulat, Verum naturali 
copulatione cum Verbo conjuncta, eadem 
unitione communicatam sibi divinitatem ob- 
tinet, ae divinitatis modum, sive proprie- 
tatem, qua Verbum constat : qu: filietas 
dicitur. Ideo proprie dictus, et naturalis est 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Dei Filius, non generatione ; sed unitione, 
quatenus ut est homo spectatur. 

VI. Cum autem persona divina Verbi, ut 
et alia quelibet, non sit relativa sola pro- 
prietas : sed maxime, ac precipue natura 
ipsa, qu: relativa ista forma determinatur, ae 
modifieatur : necesse est, ut humanitati 
Christi etiam divinitas communicetur : et 
quidem generatione ; adeoque generatio ipsa. 
Est enim sempiterna, et nunquam interrupta 
Verbi generatio. Sed non eodem modo, quo 
Verbum, per generationem formaliter, ut sic 
dicam, divinam illam naturam accipit, sed 
pér unitionem cum eodem Verbo, hoc est 
cum natura ejus, et proprietate personali, et 
ipsa quoque divina Verbi generatione. Nam 
et ista cum tota Verbi persona communicatur. 
Hine de Christo homine usurpari potest : Hic 
homo Deus est, et Dei Filius; ac Verbum, et 
a Patre procedit, ac gignitur. Quod postre- 
mum dici non posset, nisi et generationis ; 
uti proprietatum csaterarum, fieret com- 
munio. Dixi hoc de Christo, ut hic homo est, 
enuntiari posse : non autem de Christo ho- 
mine simpliciter : vel de Christo secundum 
humanitatem ; ut nonnullos loqui theologos 
video. Quippe locutiones iste solius nature 
praecisam significationem continent; nullam 
suppositi, vel unitionis ; qui est fons, et radix 
in humana Christi natura divine filietatis. 

VII. Hie vero nova quxdam existit contro- 
versia ; nec sane preetereunda, propter theo- 
logos quosdam, qui naturalem Christi, qua 
hic homo est, filietatem aliter interpretantur, 
quam et veterum usus, et ratio ipsa ferre 
mihi videlur. Asserunt enim ?, « Christum 
secundum humanitatem non dici filium na- 
turalem Dei ratione filiationis :ternse, quse 
est proprietas secund:e persons. Licet enim 
assumeret humanitatem Spiritus sanctus, di- 
ceretur eodem modo filius naturalis Dei 
secundum humanitatem, non adoptivus. 
Neque enim dici potest in eo casu fore, ut ille 
homo, quatenus homo, diceretur Spiritus 
sanetus ; quemadmodum Christus, ut homo, 
dieitur filius naturalis Dei. » Idem de Patre 
sentit, « si humanitatem assumeret, non posse 
dici, hominem illum, quatenus homo est, 
Patrem Verhi :eterni denominatione derivata 
ab ipsa paternitate. » Hac igitur exclusa pro- 
prietate naturali Filii Dei, quam Christus, ut 
est hie homo, vel in humana natura sub- 
sistens, habet, aliam nescio quam introducit 


1 Vide c. vr et vit.— 2 Ita Vosq. t. IX, in III par. disp. vxxxrx, c. xiv, S 83. 


Controver- 


sia de 
natura 
filietatis 


Christi qu 


homo. 


Vasquesii 
sententia 
exponitur 


| Eadem 
refellitur. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIT, CAP. V. 


ex gralia, et sanctitate petitam: « non per 
generationem naturalem '!, qua communi- 
catur natura ; sed per generationem gratie.» 
Quoniam « gratia ili naturalis est ; quia 
sanetificatur per naturam Deitatis: non autem 
adoptivus; quia adoptio est per gratiam, 
qua non conjungit reipsa, sed solo affectu. 
Sieut ergo Christus natura ipsa Deitatis, et 
sanetitatis sanctus est: ita etiam naturalis 
Filius Dei sanctificantis dici debet ; eo quod 
sanetificatio per naturam, non per affectum, 
eum filium facit. » 

Mihi vero Christus naturalis proprieque 
dietus esse Dei filius videtur, non ut homo 
est, vel secundum humanitatem : tanquam 
humanitas ipsa causa sit cur sit Dei filius. 
Sed quatenus est hic homo: vel secundum 
hane humanitatem ; qua videlieet non com- 
muni ezterorum modo, sed in Deo, et eadem 
cum eo personali proprietate subsistit. Hujus 
itaque radix, et causa /ilefatis, que in 
assumptum hominem derivatur, est unitio 
humane nature cum Deo, hoc est cum di- 
vina natura in Verbo subsistente : forma, 
sive causa formalis, est proprietas ipsa perso- 
nalis Verbi, per quam divinitas in illa huma- 
nitate subsistit, Fit enim admirabili quadam 
ratione, ut fi/ietas ista, sive relatio filii, perinde 
humanam afficiat, formet, ac determinet natu- 
ram, et Dei filium hominem constituat, atque 
eadem proprietas divinam naturam afficit, et 
ad filii Verbique personam applicat, ac 
definit. 

VII. Hine illud refellitur, quod eruditi 
quidam theologi asserunt?, Christum ut 
« hominem, sive secundum humanitatem , 
non diei filium naturalem Dei ratione filia- 
tionis eterne, quz est proprietas secundae 
persone ; nec ad Deum hace filiatione re- 
ferri?. » Qua cum dicunt, hoc utique sensu 
volunt accipi ; ut cum filius naturalis Dei sit 
Christus, ut est hic homo, (hoe enim fa- 
tentur) non sit ejusmodi per zternam filie- 
tatem, Ego vero illud ex adverso contendo, 
non alia ratione filium Dei naturalem esse 
Christum, ut est hic homo, quam illa ipsa 
divina "proprietate filii ; vel ut pressius in- 
sistam ; nullam aliam esse rationem , vel 
formalem causam, que humans in Christo 
nature veri et naturalis Dei filii conditionem 
tribuat, quam divinam relationem , seter- 
namve filietatem, 

Quod quidem omnibus illis probatur Serip- 


139 


ture locis*, et synodorum decretis ; Patrum- 
que sententiis, quibus nonnisi unum esse 
filium in utraque natura supra demonstra- 
vimus, Hase enim testimonia non tantum 
adoptivi filii rationem intercludunt, utpote ab 
naturali filii proprietate diversam, sed multo 
magis, ut opinor, naturalis filietatis speciem 
alteram ab seterna distinctam. Est enim tole- 
rabilius, et a catholica professione minus 
alienum, duos filios ita statuere, ut alter 
propter divinitatem , et seternam genera- 
tionem, naturalis sit Dei filius ; alter ob com- 
munem cum exteris hominibus naturam, et 
creatam sanctitatem , adoptivus habeatur; 
quam duos ponere naturales Dei filios, sua 
quemque ralione, ae forma naturali con- 
stantes, Quod si quis idcirco filios non esse 
duos naturales objicit, quod una utrumque 
persona sustineat, filii vero proprietas per- 
sonam, non naturam sequatur; uti S, Thomas 
affirmat, nihil efficiet. Siquidem nec illi, 
qui Christum naturalem, simul et adoptivum 
Dei filium esse putarunt, tam Hispani episcopi 
in Franeofordiensi synodo damnati, quam 
qui illos secuti sunt, scholastici, duas in 
Christo personas inesse crediderunt. Et illos 
tamen Hadrianus, Paulinus Aquileiensis, Al- 
chuvinus ae tota ipsa Francofordieusis sy- 
nodus, non alio genere argumentandi validius 
oppugnarunt, quam ut ex illorum opi- 
nione consequens esse monstrarent, duos in 
Christo inesse filios. Hoc autem non alio sensu 
interpretari voluerunt; nisi duas esse pro- 
prietates filii, sive fi/ietates, quee in eamdem 
personam caderent; qua quidem complexo, 
sive, ut vocant, concreto etiam vocabulo filii 
usurpari possent. Ut enim passim antiqui Ao- 
minem assumptum a Deo pro humanitate 
dieunt : etduo in Christo distinguenda, Deum, 
et hominem , ac similia quadam proferri 
solent: ita duos filios nominari non tanto- 
pere prohibuissent ; nec huie locutioni inter- 
cessissent iidem illi veteres, alium esse Dei 
filium, alium hominis, et ab illo diversum, si 
ut illie formas duas, divinam, et humanam ; 
ita hie filietates duas, sive formas relativas 
eidem Christo tribuendas putassent. Quse res 
indieio est, unicam ab illis causam, filieta- 
temque fuisse constitutam, qua Christus Dei 
filius haberetur ; nec magis adoptivam illorum 
auctoritate damnatam, quam naturalem al- 
teram, et ab eterna filii proprietate distinc- 
tam, 


1 Vas. ibib. $ 80. — 2 Vasq. ib, $ 88, — 8 Suar, disp. χι!, sect, 1,— 4 Sup. c. 1. et seq. — 5 In II[ par. qu. xxr, art. 4. 


140 


IX. Jam quod Vasquezius illius probandi 
gralia, quod refellimus, assumit , «licet hu- 
manitatem assumeret Spiritus sanctus, eodem 
modo filium Dei naturalem dietum iri secun- 
dum humanitatem , non adoptivum ; » nec 
tamen eferna filiatione , quam non habet; 
idipsum perinde est falsum. Nam si Spiritus 
sanctus homo fieret, non aliam huic proprie- 
tatem, quam suam, communiearet; qua hie 
homo non Pater esset, non Filius, sed Spi- 
ritus sanetus. Similiter bumana si a Patre 
natura in persone communionem adhibe- 
retur, non aliam huie, quam Paternitatis 
proprietatem adderet, essetque homo ille 
Deus Pater. Ut enim candor quodcumque 
corpus afficit, candidum facit; et calor, cali- 
dum, et sanctitas sanctum: ita paternitas 
cuieumque form: instar convenit, nihil aliud 
nisi patrem facit; filietas item filium : non 
secus ae divinitas Deum. Hinc est quod 
Christus homo divinitate ipsa Deus est; et 
inereata sanclitate sanctus: quod non alio 
modo fit, quam substantiva unitione. Cum 
igitur Dei Verbi naturales proprietates sic 
assumpta nature communicentur, ut cause 
sint suce queque complexionis, vel eoncre- 
tionis, ut sic loquar: hoe est concrete ae 
complexa denominationis; atque ab cterna 
sapientia, verbi gratia, sapiens; ab omnipo- 
lentia, omnipotens hic homo, qui est Christus, 
appelletur; cur non ab relativa proprietate, 
quze est filietas, Dei filius hie homo dieatur ? 
Quod si ab ea nomen accipit ; consequens est, 
ut ab ea quoque constituatur. Nam ab eo 
denominatur qualibet res, per quod talis 
existit. Ac ne argumentatione sola ; sed ut 
etiam auctoritate pugnemus, huc illa Patrum 
advocanda est ratio, quam in secundo libro 
proposuimus!, cur solum Filium hominem 
fieri decuerit. Hane enim complures illorum 
afferunt; ut qui Dei jam filius erat, hominis 
esset filius ; nee filii appellatio multiplica- 
retur ; dum alius esset Dei filius, nempe Ver- 
bum, alius hominis filius non Dei: ulputa 
Pater, aut Spiritus sanctus. Ita Fulgentius : 
Gennadius, Joannes Damascenus, Anselmus, 
Bernardus, Paulinus Aquileiensis, Hugo Vic- 
torinus, Magister Sententiarum, ibidem lau- 
dati. Qui omnes eo tanquam certo firma- 
mento nituntur ; neque Patrem , neque 
Spiritum sanetum, si homines fierent, Dei 
filios futuros, idque esse peculiare Verbo. 
Cujus sane ratiocinationis, ubi ab divina Filii 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


proprietate diseesseris, nullam causam eom- 
minisci aliam poteris. 

X. Hie nonnulla opponuntur ab eruditis 
theologis?; sed quibus facile respondeas, si 
eorum mémineris, qua paulo ante hoe capite 
docuimus. Objiciunt Christum, si ut homo est, 
naturalis est filius solius Patris, « nonnisi 
analogice, et per extrinsecam denomina- 
tionem a filiatione Verbi ülium dici ; eo modo 
quo columna dicitur dextera dexteritate ani- 
malis. » Itane Verbi persona, ejusque /i/zetas 
peregrinum aliquid est, et externum humane 
Christi natur: subsistenti , sive huic homini? 
Hoe enim przevidens, quod in istis vocibus 
calumnis strui posset, supra monui, non Au- 
manitatis vel hominis vocabula simpliciter aut 
usurpari, aut intelligi debere; tanquam sola 
in se natura spectetur ; sed hujus hominis, ut 
subsistentis nature sit aliqua significatio. 
Quam si adhibes, perspicuum est homini et 
catholico, et paululum divinarum rerum 
scienti, non esse filiationem Verbi, que est 
personalis ejus proprietas, externum aliquid 
homini assumpto , sed substantivum, et na- 
turale. Etenim, ut sepius ab Cyrillo repe- 
titum est, et nos superioribus in libris dixi- 
mus?, cum pro catholica et substantiva 
unitione Verbi, contra Nestorianam συνάφειαν 
disputabamus ; caro ipsa, sive humanitas non 
est aliena, sed ἰδία, id est propria Verbi, qua- 
cum hoc unus Christus, et subsistens efficitur. 
Minime itaque denominatio illa est extrinseca, 
qua hie homo Dei filius ab ἴον πα filii rela- 
tione nuncupatur: nec ejusmodi, qualis est 
column, qu:e dextra, vel sinistra dicitur ab 
externi positione corporis. Quod quidem 
Nestoriance consentaneum est h:resi, talem 
utriusque nature junctionem asseveranti, quae 
ambasinter se nullo substantivo nexu obliget, 
ac devinciat; sed externa duntaxat applica- 
tione, ex qua σχέσις et habitudo disjunetarum 
alioqui rerum oritur, qualis est columns ad 
corpus, quocum illa confertur. Cyrillus 
vero et Catholiei omnes adeo non extrariam 
putant illam esse denominationem, ut vel 
intimam, et naturalem, et οὐσιώδη, id est suó- 
stantivam, aut ut complures loquuntur essen- 
tialem vocent. Vide quc in libro tertio de hae 
unitione *; tum de Nestoriana scripsimus *, 

XI. Illud vero quale tandem est, quod sub- 
jicit? « Neque vero a filiatione, ait , denomi- 
naretur filius:sicut a deitfatenondenominatur 
Deus, quatenus homo : sed solum humanitas 


1 Cap. v, $ 2. — 9 Vas. disp. Lxxxis, cap. 1, $ 84. — 9 Vide lib. IV, cap. xiv, $8, — 4 Cap. 1v, -- 5 Cap. nr. 


Conjunctio- 
nem. 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. V. 141 


dieitur deifieata : similem autem denomina- 
tionem solum habere potest.a filiatione ; 
nempe ut dicatur terminata et sustentata a 
filio. » Hie ista vocabula, homo, et humanitas, 
non sie ab illo usurpantur, ut humanitatem in 
sese, et preecisam , ae separatam a divinitatis 
consortio significent : sed ut est cum Verbo 
conjuncta, et ab eo qualemcumque denomi- 
nationem, ac communionem accipit, ob quam 
deificata, vel sustentata, et terminata dicitur. 
Atqui si isto modo spectetur : falsum est 
omnino, et ab Cyrilli, ac ceterorum Patrum 
deeretis abhorret quod eruditus theologus 
affirmat. Quid enim? Non denominatur Deus 
hominis natura, quatenus cum Verbo copu- 
latur; ut eam ab illo considerari, eum scribit 
ista, monstravimus ? Aut vero deificata potius, 
quam eus in illo statu natura hominis, vel, 
quod pro eodem accipit, homo assumptus 
vocabitur? Eequid usu velerum contritum 
magis est, quam istud, ut et Deus homo, et 
homo Deusappelletur ? Nam deificatum homi- 
nem, etsi bono, ac commodo sensu complures 
dixerunt; nonnulli tamen repudiarunt : uti 
copiose suo loco docuimus. Recte igitur, et 
catholice, homo Deus a deitate nominatur : 
eta filietate Verbi, Filius. Que nos in libro 
presertim tertio et quarto tanto pondere 
auctoritatis affirmavimus , ut vel de his levis- 
sime dubitare nulli theologo liceat. 

XII. Atenim instat celeberrimus ille theo- 
logus, «Si Filius proprie accipiatur pro eo, 
qui procedit per veram, et naturalem genera- 
tionem, quz dicatur origo viventis a vivente 
in similitudinem nature, non potest dici filius 
naturalis Patris Christus secundum humanam 
naturam; quia secundum illam ab ipso non 
procedit eo modo. » Sed jam argumento huie 
occurrimus * cum duplici modo verum, et 
naturalem fieri posse filium ostendimus : 
quorum prior est, cum qui filius dicitur, 
terminus est formalis, ut vocant, actionis 
illius hoe est generationis, qua producitur, et 
esse accipit : posterior vero, cum filius ille 
non generationis, sed unitionis substantive 
terminus est; eujus vi tam. nature, quacum 
jungitur, quam omnium illius proprietatum 
fit particeps , ita ut pro suiset propriis habeat 
illa, et ab eis veram, et naturalem denomi- 
nationem capiat. Hae secunda ratiorie, non 
prima, Christus homo, vel ut hic homo est 
Deus, et Dei Filius est, ac nominatur. Quae 
autem in argumento ponuntur ab erudito 


theologo, ad eum filium pertinent, qui priore 
modo filius existit; non ad eum, qui sola sub- 
stanliva unitione id est consecutus. Quod si 
iricari nihilominus quispiam, ac pertinacius 
insistere in eo pergat, ut vel ratio filii natu- 
ralis idem esse debeat ac ratio geniti, ac sit 
illius fundamentum in actione aliqua positum, 
quae sit generatio : hoc si quis opponat, 
inquam, non multum repugznabimus, dum eo 
sensu accipi patiatur, ut sit princeps causa 
filietati, ut sic loquar, generatio, et quasi 
principium ultimum , ac remotum, in. quod 
illa revocatur : vel, ut loquuntur dialectici, 
resolvitur. Hoc enim modo etiam filii ratio 
ila posterior, quz» ex unitione substantiva 
oritur, in generationem, tanquam primariam, 
sed non proximam causam recidit. Est enim 
uti Verbi, ac divinitatis accessio quaedam, 
suscepta hominis natura, sie filietatis ejus, 
qua proxime ex generatione constat, ac 
Verbo ipsi convenit, altera fi/ietatis ratio, 
qua ex unitione redundat in hominem. 
XIII. Quod vero spectat ad novam illam 
naturalis filii proprietatem, ab erudito theo- 
logo excogitatam, et invectam, non est ea 
meo judicio probabilis. Christus, inquit, homo 
naturalis est Dei Filius « non per generatio- 
nem naturalem, qua communicatur natura, 
sed per generationem gratiz,» etc. Atqui non 
pauca ex hoc absurda consequuntur : impri- 
mis illud, ex duplici filietate naturali, duos 
in Christo constituendos esse naturales filios, 
ut paulo ante probavimus?. Cui quidem 
Christiana omnis reclamat antiquitas, quz 
unum, et ejuslemmodi in utraque natura 
filium agnoscit, et utique naturalem ; cui 
tanquam ex adverso alterum opponit, qui 
χάριτι, ld est gratia filius dicitur. Nam φύσει 
fillum, et eum qui est χάριτι, ὙΕ] θέσει a se 
mutuo distare, nec in eumdem cadere, ex 
consensu veterum, docuimus supra libri 
hujus initio*. Rursus non idem erit Dei, et 
Virginis Filius; neque θεοτόχος h:ec erit, si 
quem peperit, non est a Deo genitus, nec ea 
ratione naturalis Dei filius, qua ἃ Patre pro- 
cessit ; sed alia quadam, et :&quivoce, impro- 
prieque sumpta, hoe est minime naturali. Ad 
hec, Christus, ut est hic homo, si non pro- 
prietate ipsa sempiterni Filii, qu:e est velut 
forma relativa, qua Verbum cum Patre com- 
paratur, Dei Filius est ; sed ideo quod gratiam 
ipsam velut naturalem possidet, indidemque 
jus habet eternae potiund:e hereditatis ; nulla 


l ib. 4, cop. ix, $ 8, et seq. tum $ 4. Vide et cap. iv, —— 2$ 5, — 3 $8 8, — 4 Cap. 1. parag. 2 et 3. 


Natura. 


Gratia. vel 
adoptione. 


Dei genitriz 


142 


fingi ratio potest, cur Christus, ut hic homo 
est, non perinde Pater, aut Spiritus sanctus 
appelletur, ae Verbum, sive filius. Etenim 
personarum discrimen , appellatioque non 
aliunde, quam ex relativa proprietate sumi- 
tur : qua remota, non magis una, quam alia 
diei persona potest. Quare si Christus, ut 
homo est, non constituitur filius per Verbi 
personalem proprietatem, sive relationem 
eterne filietatis; sed ejusmodi, ut ἀναλόγως, 
et ὁμωνύμως, id est eequivoce, et improprie natu- 
ralis sit dicendus filius; profecto sub ea ratione 
non filio potius, quam persone alteri accen- 
sendus erit. Nee enim gratiailla, veljus s:eternce 
capiendz felicitatis, unde illi naturalis filietas 
obvenit, ad Filii personam magis pertinet, 
quam Patris, vel Spiritus saneti. 

XIV. Itaque Trinitatis ipsius naturalis erit 
filius hic homo, qui dicitur Christus : non 
autem Patris :terni. Quod etsi non gravate 
concesserint, qui illud genus filietatis induxe- 
runt; nullo modo tamen usurpandum vide- 
tur; nec absolute, ut illi ipsi fatentur : nec 
vero cum hoc additamento, 171 quantum homo : 
quod iidem existimant. Est enim Christianis 
inusitatum auribus, et insolens, « Christum 
in quantum hominem (quod idem est ae si 
dicas, ut hic homo), esse naturalem filium 
Patris, et Filii, et Spiritus sancti.» Quod mihi 
magis etiam absonum videtur, quam si adop- 
tivum asseras illorum esse filium. Id enim 
solam externam, et in opus prodeuntem actio- 
nem significat; que Trinitati toti, non uni 
separate persone tribuitur , at nafuralis vox 
ad filiu; addita, nature, ae substantie, non 
gratie, vel haereditarie possessionis commu- 
nionem indicat. Nam quod Hadrianum Papam 
iidem illi nove filietatis auctores objiciunt, 
tanquam istotius filium Trinitatis appellari 
Christum putaverit, iis verbis, ic est filius 
meus dilectus, in quo mihi bene complacuit ' : 
dum hane totius vocem esse Trinitatis affir- 
mat : id vero falsum est : neque Hadrianus 
non soli Patri tribuendam illam esse uspiam 
asserit", sed perperam illius verba intellexe- 
runt eruditi theologi. Hoc enim solum voluit, 
vocabulum istud complacuit, a Deo Patre dic- 
tum, omnium personarum habere significa- 
tionem ; ac Patrem eo ipso demonstrare, sibi 
cum aliis duabus personis talem per omnia 
plaeuisse filium, non duarum, perinde ae 
suum, esse filium. Hanc Hadriani fuisse 
mentem facile, id quod mihi usuvenit, anim- 


1 Matth, 8 17. — 9 Vide Concil. Francof, tom. V1 Conci. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


advertet, qui loeum illum attentius legerit, 
non raptim cursimque peragraverit, uL solent 
aliis rebus occupati. 


CAPUT VI. 


4. An Christus sit creatura. 9. Creatum dici 
et creaturam probatur ex Patrum testimoniis, 
primum Grecorum. 4. Deinde Latinorum. 
6. Quinam e contrario negaverint utrius- 
que gentis. 10. Cur filius adoptivus mon 
appelletur Christus, tamen ab nonnullis 
creatura vocetur. Duobus modis creature 
nomen usurpatur. 11. nde ratio petitur, 
qua inter se conciliantur Patres, qui dissen- 
tire videntur. 


I. Exsuperiori controversia, in qua maxima 
theologorum veterum consensione statutum 
est, Christum etsi verus sit, nec natura ezte- 
rorum hominum homo dissimilis, non tamen 
adoplivum censeri, appellarive filium; ad 
consequentes alias, ae minutas questiones 
gradus quidam, et aditus faetus videtur ; quae 
eadem opera pertexende sunt. Ejusmodi 
autem sunt he precipue, an creatus, vel 
creatura nominandus sit Christus Dominus : 
an servus : an templum, vel domicilium Dei, 
aut Verbi sit homo. Quorum eadem, ac filii 
adoptivi, ratio parum aceurate consideranti- 
bus potest videri ; ut iisdem de causis detrahi 
Christo posteriora ista debeant, ob quas 
adoptivum appellari non placuit. Verum ex 
adverso repugnat auctoritas Grecorum Lati- 
norumque Patrum, eorumque velutin priore 
abjudicando, sic in asseverandis posterioribus 
incredibilis eoncordia ; perpaucis demptis, ut 
in adoptivi quoque nomenclatura contigit. 
Quas sentiendi varietas advertit animos 
nostros, et ut causam inquiramus hortatur. 
Sed posteriora ista, que nobis disceplanda 
restant, singillatim ac per partes velut concisa 
ponamus. 

De creatura itaque primum explorandum 
est, an usurpari de Christo debeat, et veterum 
aliquot proferende sunt, vel comparandze 
inter se sententic: paucorum scilicet, qui illud 
infieiari videntur, cum multo pluribus, qui 
idipsum non sunt affirmare veriti. 

II. E Graecis primo loco memorandus est 


An Christus | 
sitcreatura. | 
Recensen- | 
tur veteres. 
qui partem 
affirmantem - 
tenent ; et 15 
Greci. 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. VI. 143 


Athanasius : qui id multis in locis ac passim 
deprzedieat, Dei filium quatenus homo factus 
est, dici creatum, czeterorum hominum more, 
qui et ipsi creari dicuntur. Cum enim osten- 
disset, ipsum, qua Deus est, esse creatorem, 
mox, « quando factus est homo, et carnem 
gestavit, necessario creari, ei fieri dici de eo 
ccepisse, ac csetera ejusmodi, quee sunt pro- 
pria carnis " » asseverat. Sic in orationetertia, 
quod Seriptum est Proverbiorum octavo, ex 
Grecorum vulgata lectione, Dominus creavit 
me : non, ut Ariani putabant, de divina filii 
natura, sed de assumpta humanitate intelligi 
oportere contendit : cujusest proprium creari^, 
Ut sit idem, Dominus creavit me initio viarum 
suarum, ac si diceret, « Pater mihi corpus ela- 
boravit, et in homines me creavit, pro homi- 
num salute*.» Et in epistola ad Serapionem 
de Spiritu sancto sub finem, « Creandi, inquit, 
vocabulum humanam naturam significat; 
quoniam homo factus est, et*creatus est^.» Et 
in Zxpositione fidei: quae tamen alterius 
auctoris, quam Athanasii, mihi videtur, 
« ereaturam ait esse , quod Christus gestavit 
corpus*, » 

Gregorius Nazianzenus oratione XXXVI. 
« Quinam, inquit, obsistet ratio, quo minus 
ereatura vocetur sapientia secundum inferio- 
rem generationem : at fetus propter priorem 
generationem, et magisincomprehensam/.» Et 
in oratione xxxvii,« eum qui increatus est, 
ereatum Ííuisse? » dicit. Quod luculentius 
explicat Gregorius alter Nyssenus in opusculo 
de Fide ad Simplicium, «Quemadmodum, ait, 
cum Verbum sit, propter nos factus est caro, 
et qui Deus est, homo est factus : ita qui crea- 


& ATHAN. Oral. 1. Οὕτως ἄνθρωπος γεγονὼς, σάρχα 
φορέσας, ἐξ ἀνάγχης χτίζεσθαι λέγεται, χαὶ ποιεῖσθαι, 
xal πάντα τὰ τῆς σαρχγὸς ἴδια. 

b ldem. Καὶ λοιπὸν τὸ ἔχτισε μὴ χτίσμα ἀχούετε" 
ἀλλὰ τὸ περὶ αὐτὸν γενόμενον ἀνθρώπινον. τούτου γὰρ 
ἴδιόν ἔστι xod τὸ χτίζεσθαι. 

€ Ibid. "Icov τῷ εἰπεῖν, 6 πατὴρ σῶμά μοι κατεῖρ- 
γάσατο, xoi εἰς ἀνθρώπους με ἔχτισεν͵ ὑπὲρ τῆς τῶν 
ἀνθρώπων σωτηρίας. 

d ld. Καὶ γὰρ ὡς λέγων τὸ ἔχτισε, τὸ ἀνθρώπινον 
σημαίνει" ὅτι ἄνθρωπος γέγονε, καὶ ἐχτίσθη. 

e Id. "Ἔστι τοίνυν τὸ δι᾿ ἥμᾶς φορέσαι σῶμα, 
χτίσμα. 

f Nazuwz. orat. xxxvr. Τίς οὖν ἀντερεῖ λόγος 
χτίσμα μὲν λέγεσθαι τὴν σοφίαν κατὰ τὴν χάτω γεννησιν" 
γέννημα δὲ, χατὰ τὴν πρώτην, xoà πλέον ἄληπτον. 

g Id. Καὶ 6 ἄχτιστος χτίζεται. 

À NssEN. Ὥσπερ οὖν λόγος ὧν, OU ἡμᾶς ἐγένετο 
σάρξ" xal θεὸς ὧν, ἄνθρωπος ἐγένετο" οὕτω xoi χτίστης 
ὧν, δι᾽ $us χτίσμα ἐγένετο" χτιστὴ γὰρ ἣ σὰρξ. 


tor est, creatura propter nos factus est. Creata 
quippe est caro ^.» Et paucis interpositis : 
« Quod eternum est, adscribimus divinitati : 
quod ereatum est, humanitati naturz tribui- 
mus ^. » 

III. Cyrillus Alexandrinus in priore ad 
Successum epistola, refellens id, quod falso sibi 
imputabant emuli, tanquam corpus Christi 
in divinitatem mutatum esse diceret, ostendit 
nullo istud modo posse fieri. « Non enim con- 
üngit, ait, ut in divinitatis substantiam aut 
naturam , creatarum rerum aliqua converta- 
tur. Nam creatura est etiam caro.» Idem in 
Paschali homilia xvi, « Christum asserit, 
superiorem esse ereata natura, quatenus est 
Deus, etiamsi creatus intelligatur , qua homo 
est 5, » 

Item in commentariis /n Joannem : « Crea- 
tus, inquit, est Christus, quatenus homo 
factus est ; quamvis natura sit increatus, qua 
ex Deo prodiit ;. » 

Ephremius Antiochenus apud Photium, 
cum duas in Christo naturas, ac totidem ope- 
ratones adstruit, hoe argumento utitur : 
« Non enim utique unam esse concedemus 
naturalem operationem Dei, et opificii, ne et 
quod factum est, ad divinam provehamus 
substantiam : neque divinitatis excellentem 
dignitatem ad eum modum demittamus, qui 
creaturis convenit". » Maximus martyr in 
opuseulo quodam ad Joannem Cubicularium, 
in quo fidei formulam explicat : eumdem 
Christum « secundum naturam, quam 
cum Patre communem habet, et suhstantiam, 
increatum esse dicit : at secundum carnis 
ipsius, et nostram naturam esse creatum ^, » 


i lbid. ᾿Αχολούθως τὸ μὲν αἰδιον τῇ θεότητι προσμαρ- 
τυροῦμεν. τὸ δὲ χτιστὸν, τῇ ἀνθρωπίνη λογιζόμεθα φύσει. 

Jj CymiLL. Οὐ γάρ ἐστι τῶν ἐφιχτῶν. εἰς θεότητος 
οὐσίαν, ἤτοι φύσιν μεταχωρῆσαί τι δύνασθαι τῶν χτισμά- 
τῶν" χτίσμα δὲ χαὶ ἣ σάρξ. 

Kk CymiLL. ᾿Ανωτέρω χτιστῆς νοοῖτο φύσεως ὡς θεός" 
χἂν εἰ ἐχτίσθαι νοοῖτο διὰ τὸ ἀνθρώπινον. 

Ld. lib. IL in Joam. Τενητὸς δὲ xoi 6 Χριστὸς, 
χαθὸ γέγονεν ἄνθρωπος, καί xot φύσιν ἀγένητος v χαθὸ 
πέφηνεν 3x θεοῦ. 

γι Erumxw. cod. ccxxix Phot. Οὐ γὰρ δήπου μίαν 
εἶναι φυσιχὴν τὴν ἐνέργειαν δώσομεν θεοῦ χαὶ ποιήματος" 
ἵνα μήτε τὸ ποιηθὲν εἰς τὴν θείαν ἀναγάγωμεν οὐσίαν" 
uve μὴν τῆς θείας φύσεως τὸ ἐξαίρετον εἰς τὸν τοῖς γενη- 
τοῖς πρέποντα χαταγάγωμεν τρόπον. 

^ Maxiw. Kol χατὰ μὲν τὴν ἑαυτοῦ πρὸς πατέρα 
φύσιν τε, xal οὐσίαν, ἄχτιστον, etc. Κατὰ δὲ τὴν τῆς 
σαρχὸς αὐτοῦ φύσιν, καὶ ἡμετέραν, τὸν αὐτὸν χτιστὸν. 


119 Latini. 


144 


516 Joannés Damascenus libro tertio, in illa 
naturarum duarum conjunctione servatasesse 
scribit utriusque proprietales, et naturales 
differentias : ut « quod creatum est, creatum 
manserit, et quod inereatum est, inereatum ^.» 
Et in libello contra Acephalos, unam ab iis 
constitutam naturam hoc argumento refellit ; 
« Cum enim increata, et initio carens sit divi- 
nitas; creata vero, et initium habens huma- 
nitas, quanam ratione quod expers est initii, 
et quod initium habet, una poterunt esse 
natura", » Et alibi; « Non adoro, inquit, 
rem creatam prwter creatorem; sed adoro 
creatorem, qui creatus, meique similis est 
facetus, et ad ereaturam, sine aljectione ulla 
sui, vel dignitatis jactura descendit ^. » 

IV. Latinorum Patrum idem testantium 
primus aecedat Hilarius. Hie in duodecimo 
libro locum illum Proverbiorum, qui ereatam 
esse. sapientiam | docet, adversus hereticos 
enarrans, de Christi humana natura eum 
interpretatur, et illam sspe creationem, vel 
creaturam nominat. « Beatam aulem illam, 
et veram (ait inter alia) concepte intra Vir- 
ginem carnis nativitatem, qua tum creaturae 
nostre et natura, et species nascebatur, crea- 
turam et facturam Apostolus nominavit, ete. 
Filius itaque suus est (nempe Dei) qui est in 
homine, et ex homine factura. Neque factura 
tantum, sed etiam creatura. » Ac paulo post : 
« Qui enim erat Filius Dei, natus erat et filius 
hominis : quia non divinitatis erat nativitas; 
sed ereatura carnis significationem sui gerne- 
ris aecepit. » 

Ambrosius libro primo de Fide, capite sexto, 
Arianos Christum faetum, et creatum asse- 
rentes, « considerare jubet, in quo creatum 
legerint, in quo faetum, ete. Non enim Deus 
factus, sed Deus Dei Filius natus est, postea 
autem secundum carnem homo factus ex 
Maria est. » Tum capite seplimo, «In eo se 
creatum dicit, in quo et hominem testifiea- 
tur. » Sie libro quarto, capite secundo, quod 
Apostolus ait!, caput esse Christi Deum, ad 
assumptam « carnem refert ;» quia divinitas, 
utpote creatrix, caput est creatura. » 

Idem Ambrosius sérmone v ad Psalmum 


ὦ Dawasc. Τὸ γὰρ χτιστὸν μεμένηχε χτιστὸν, xol τὸ 
ἄχτιστον, ἄχτιστον. 

b ldem. Εἰ ἄχτιστος, xot ἄναρχος ἣ θεότης, χτιστὴ 
δὲ, χαὶ ἠργμένη ἣ ἀνθρωπότης, πῶς τὸ ἄναρχον, χαὶ τὸ 
ἠργμένον μιᾶς ἔσται φύσεως ; 


11 Cor. xt. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


oxvin. «Non vereor ne quis dieat : Creatum 
ergo Christum asseris ἡ Respondebo, Ita crea- 
tum dico, quemadmodum faetum legi, hoc est 
factum ex muliere, factum sub lege : hoc est 
secundum susceptionem carnis creatum, 
secundum quod est natus ex Virgine. » 

Hieronymus ad caput secundum epistole 
ad Ephesios, de creatione disputans, et illo 
Proverbiorum loco, Dominus possedit me, etc., 
reprehendit eos, qui Christum creaturam 
dicere verebantur : et « libere proclamat non 
esse periculum eum dicere creaturam. » 

Augustinus vero erebro idipsum repetit : 
ut in epistola Lvi1: «Proinde quod ad Verbum 
attinet, creator est Christus : omnia enim 
per ipsum faeta sunt. Quod vero ad hominem, 
creatura est Christus. Factus est enim ex 
semine David secundum carnem, et in simi- 
litudinem hominum factus. » Et in. Z'nchiri- 
dio, capite xxxviut, « Sed eum illam creatu- 
ram, ait, quam" Virgo concepit, et peperit, 
quamvis ad solam personam filii pertinentem 
tota "Trinitas fecerit, » etc. Idem in sermone 
x1vii de Verbis Domini in Evangelio secundum 
Joannem; « Et Verbum Deus est, et anima 
hominis creatura est;et caro hominis crea- 
tura est ; et caro mortalis Dei creatura est. » 

Sic in libro de Fide, et. Symbolo, capite 
quarto, « Eadem, inquit, sapientia, quae de 
Deo genita est, dignata est etiam in homini- 
bus creari. » Tum in primo de Z7"rimitate 
capite xi « creaturam appellat, in qua huma- 
nis oculis apparuit. » Item in secundo libro 
contra Julianum capite, 1x. « Deus, qui genuit 
Filium sibi eoxternum, quod in principio 
erat Verbum, per quod ereavit omne quod 
non erat, etiam ipsum creavit hominem sine 
vitio, non ex semine hominis per Virginem 
naium. » 

Sic in fragmento sermonum  vicesimo- 
sexto, ex Ded: commentariis ad caput secun- 
dum epistole ad Philippenses, « Videmus 
ergo Jesum Christum, inquit, et Deum, et 
hominem ; Christum et factorem rerum, el 
factum in rebus : Christum et creatorem 
hominis, et creatum hominem. » 

V. Leo Papa primus in sermone secundo 


c Idem lib. I dé Zmag. Οὐ προσχυνῶ τῇ χτίσει 
παρὰ τὸν wtloavra* ἀλλὰ προσχυνῶ τὸν χτιστὴν χτι- 
σθέντα τὸ xax! ἐμὲ, xod εἰς χτίσιν ἀταπεινώτως xol ἀχα- 
θαιρέτως χατεληλυθότα. 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. VI. 14 


de Pentecoste; « Si homo, inquit, ad imagi- 
nem et similitudinem Dei factus in suce 
honore naturae mansisset, etc., creator mundi 
creatura non fieret, » 

Fulgentius item in JHesponsione ad queestio- 
nem secundam Ferrandi : « Deus Filius, ait, 
ante Incarnationem, et ante assumptam crea- 
turam unigenitus. » Ae Ferrandus ipse in 
epistola ad Severum : « Habuit ergo, inquit, 
humana natura, ex quo estcreata, personam, 
sed unam cum Deo, qui eam suscipiendo 
ereatus est. » Igitur et creatura vere est 
humana Christi natura, et secundum eam 
Deus ipse creatusdicitur : quemadmodum 
ex eo, quod vere genita est eadem natura 
hominis ex Virgine, Deus ipse genitus di- 
citur. 

Rursus idem Ferrandus : «Si enim creator, 
inquit, factus est creatura; si Verbum factum 
est caro : si Deus habitu inventus est ut homo; 
nec ereator creari; nec Verbum caro fieri; 
nec Deus esse potuit homo sine alterius sus- 
cepüone natura. » 

Joannes seeundus in epistola prima ad 
Valerium, « Paulus, inquil!, Apostolus non 
seeundum deitatis naturam Christum insi- 
nuat, sed secundum humane nature sub- 
stantiam eumdem creatum affirmat. » 

Vigilius libro quarto contra Eutychem, 
scribit, «unum eumdem Christum utriusque 
esse naturae, etc. creatum esse,et initium non 
habere, ete. Creatus est per naturam carnis 
sus, et non est creatus per naturam divinita- 
tis suz2e*. » Et libro quinto?, « In Christo 
aliquid esse dicit creatum, et factum, » ac 
paulo post, « creatum esse Christum secun- 
dum veritatem humans ejus naturse; et 
eumdem esse infectum, secundum proprieta- 
tem nihilominus divine ejus naturz.» Tum 
paucis interjectis : postquam verba illa Salo- 
monis posuit, Dominus creavit me initio via- 
rum suarüm, ita loquitur ; « Cum ergo clareat, 
Christum creatum, vel factum esse secundum 
id, quod bomo dignatus est fieri, aut. conce- 
dite hoc humanz ejus nature ; aut, si conce- 
dere non vultis , naturam divinitatis creatam 
esse affirmabitis. » 

Idem sentit et Maxentius de carne, sive 
humana Christi natura : tametsi Christum 
ipsum creaturam esse negat, cujus verba 
postea referam. 

Petrus quoque Damiani homilia in £pipAa- 


(2* 


nia Domini, « Factor, inquit, Virginis factus 
est in Virgine factura sua. » 

VI. Poteram et sigillatim plurium uti testi- 
moniis; sed longum est ; et satis ista sunt, 
qua ex multis haud pauca delegi. Quibus, ut 
appellare nominatim singulos desinam , 
omnes illi annumerandi sunt veteres, qui 
Proverbiorum ex capite octavo locum illum 
vel enarrarunt, vel adversus Arianos utcum- 
quetractarunt, Dominus creavit me, ut quidem 
in Grecis exemplaribus legitur, ubi plerique 
creandi vocem , et proprietatem :eterno Dei 
filio, propter assumptam numanam naturam, 
eamque creaturam, tribuendam arbitrati 
sunt; ut in seeundo libro de Zrinitate, capite 
secundo memoravimus. Ex quo illos omnes 
liquet creaturam faetum esse Verbum existi- 
masse. 

Cujus quidem asseverandi auctores habue- 
runt illi Seripturas sacras, quz factum esse 
Christum, hoc est in tempore creatum, non 
uno loco przedieant. Sie in Actis Apostolorum* 


Petrus, Certissime sciat, inquit, omnis domus ^ 


Israel, quia et Dominum eum, et Christum fecit 
Deus, hunc Jesum , quem vos crucifixistis : 
Paulus item ad /omanos?, De filio, inquit, suo 
qui factus est ei ez semine David. secundum 
carnem. Et ad Galatas?, Misit Deus filium suum 
factum ex muliere. Et ad. Hebreos, Considerate 
Apostolum, et Pontificem confessionis nostra 
Jesum, qui fidelis est ei, qui fecit illum. Et 
Isaias tanto ante ex persona Salvatoris ', £f 
nunc dicit Dominus, formans me ez utero ser- 
vum sibi. Quem locum de Christo interpre- 
tandum esse nemo Christianus dubitat : idque 
totaipsa series orationis arguit. Omitto locum 
illum Proverbiorum, quem proxime ante 
atügi, Dominus creavit me, quem de Christo, 
ut homo est, veteres intellexisse constat. 

VII. Nunc illos recenseamus, qui Christum 
negasse videntur esse, appellarive creaturam 
oportere. Ambrosius in epistola ad Gratianum, 
quz est praefixa libris de Fide « Creaturam, 
inquit, Christum dicere, pro objeetu contu- 
meliz est, non pro confessione reverentia. » 
Quod in primo de Fide libro, toto capite sexto, 
et seplimo copiose prosequitur adversus 
Arianos. Sed indidem apparet, eo sensu 
negare creaturam, quo affirmabant h:eretici, 
nempe qua Deus est, et secundum divinitatis 
substantiam : quippe capite septimo, illud 
Actorum secundi, Et Dominum eum, et. Chri- 


1 Tom. lil. Concil. — 9 Tom. IV. Bib. PP. col, 516, — 3 Ibidem 523. — 4 Act. 11. 36, — 5 Rom, 1. 33. — 6 Gal. 19. 4. — 


Ἴ9α. xxxxiv. 5, 


(Tow. VI, 


10 


Recen- 
sentur qui 
Christum 

vocari 
creaturam 
prohibent. 


146 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


stum fecit Deus, de carne accipit. « Hoe utique 
fieri potuit, inquit, quod potuit crucifigi. Non 
ergo factura, Dei filius.» Sie illud, « Domnus 
creavit ine, ob causam incorporationis » diei 
asserit, ut antea diximus. 

Plenius et accuratius creaturam esse negat 
Faustinus in libro contra Arianos, ac primum 
ex eo ducit argumentum ', quod si creatura 
foret, minus ad amoris in homines sui facien- 
dam fidem impendisset Deus, quam Abraha- 
mus ad suum erga Deum testificandum 
affectum contulit. Hic enim verum et natu- 
ralem, proprieque dictum filium suum non 
dubitavit ad mortem offerre; Deus autem 
servum duntaxat, non proprium, et verum 
filium morti tradidit, si est creatura. Ac ne 
quis eodem modo, quo Ambrosium ostendi- 
mus, istum quoque pulet explicandum ; in 
eodem libro, capite sexto, Proverbiorum hunc 
locum, Dominus creavit me initium. viarum 
suarum, ab Arianis objectum Faustinus idem 
declarans, fatetur quidem ad Inearnationem 
referri ; sed non ita, ut ex ea quod ereaturw 
proprium est acceperit, ut inciperet esse. 
« Nam aliud est dicere, inquit?, creari sapien- 
tiam, et aliud est dieere, quod sit creatura. 
Non enim omne quod ereatum est, jam crea- 
tura dicendum est, licet omnis creatura 
creata sit : sieut nec omne quod factum cst, 
jam factura adseveranda est , licet omnis fac- 
tura faeta sit. » Siquidem, « Deus factus esse 
dieitur susceptor, et refugium ?. Similiter et 
sapientia si creata dicatur, non tamen crea- 
tura est, qua semper est*: sed cum existat 
semper, creatur ad aliquid, ut prcsit: non ut 
creatura dicatur, quasi faeta, quz non fuit, » 
ete. Et mox : « Non ergo factura est Verbum 
Dei, licet faetum caro esse dicatur. » 

VIII. Epiphanius in Ar?zanorum heresi, 
qua est sexagesima-nona?, creatum non esse 
Dei filium latissime disputat adversus Arianos, 
et quamvis de eo, qua Deus est, potissimum 
contendat, tamen iis argumentis utitur, qua 


a Kripen. her. nxix, $34. Πᾶν γὰρ τὸ χτιζόμενον 
οὐχ ὅμοιον τυγχάνει τῷ Yyeyevvmpévo* οὔτε τὸ γεννώ- 
μένον ὅμοιον τῷ χτιζομένω. 

b Βριρη. ibid. $ 36. Τί οὖν τὸ χτίσμα ὠφελήσειεν, 
ἢ ποίαν χρῆσιν ποιεῖται πρὸς τὴν ἡμῶν σωτηρίαν, xol 
πρὸς τὴν τοῦ θεοῦ λόγου ἔνσαρκον δοξολογίαν, χαὶ τελείαν 
θεότητα; τί ὠφελεῖ ἡμᾶς τὸ λέγειν αὐτὸν χτίσμα; τί 
κτίσμα ταῖς χτίσεσιν ἐργάζεται; τί χτίσμα ὠφελεῖ τὰς 
χτίσεις; πῶς δὲ ἔχτισεν ὃ θεὸς θεὸν εἰς προσχύνησιν 
διδοὺς, ὁπότε λέγει" μὴ ποιήσῃς σεαυτῷ πᾶν ὁμοίωμα, 


latius patent, et ad Christum absolute, atque 
ex toto pertinere videntur. Primum hoc 
diserimen interesse ait inter χτίσμα, Sive. ποίημα, 
et γέννημα, hoe est infer creaturam, vel opus 
factitium aliquid ,et id quod. gignitur- « quod 
nulla creatura similis est genito, neque qnod 
genitum est, ereaturz simile^.» Ubi ad prio- 
rem, quam exposuimus, et communem sen- 
tentiam videtur aecedere, que Christum, 
quatenus homo est creatum esse putat. Siqui- 
dem humana natura divine est dissimilis. 
Verum in sequentibus universe adstruit, nihil 
creati in Christo reperiri, etiam qua est homo. 
« Ecquid,ait,prodesse nobis creatura posset? 
aut quid ad salutem hominum conferret, vel 
ad divini Verbi inearnati gloriam, divinita- 
temque perfectam? Quid, inquam, nobis pro- 
fuerit, si creaturam illun dixerimus ? quid 
est in quo creatum aliquid creaturis prodesse, 
aut utilitatis afferre possit ? Ad haee quomodo 
Deus Deum creavit, et adorandum proposuit, 
cum ipsemet dixerit, /Von facies tibi similitu- 
dinem ullam, neque im terra, neque in celo: 
neque adorabis illam ? Quomodo igitur sibi 
lilium ereavit, adorarique jussit? Presertim 
cum Apostolus dieat; Et servieruné creature 
potius, quam creatori, e& stulti facti sunt. 
Stultum enim est creature divinitatem tri- 
buere, ae primum legis violare mandatum : 
Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli 
servies. Propterea sancta Dei Eeclesia creatu- 
ram non adorat, sed Filium genitum : Patrem 
in Filio , Filium in Patre, cum Spiritu 
sancto ^, » 

Hic Epiphanius videtur admittere, nulla 
ratione filium Dei creaturam oportere diei, ne 
ut hominem quidem. Nam argumenta, quae 
affert, generatim hoc probant : et creature 
nomen alienum esse contendit ab Incarnati 
Verbi gloria. Tum nihil creaturam creaturis 
prodesse dieit, aut in is operari. Christus 
autem homo plurimum et contulit humano 
generi, et in eo est operatus. Adorari quoque 


μήτε ἐπὶ γῆς, μήτε ἐν οὐρανῷ, xoi μὴ προσχυνήσεις 
αὐτῷ ; πῶς οὖν ἔχτισεν ἑαυτῷ υἱὸν, χαὶ ἐπέταξε προσχυ- 
γεῖσθαι, μάλιστα τοῦ ᾿Αποστόλου λέγοντος, καὶ ἐλάτρευσαν 
τῇ κτίσει παρὰ τὸν χτίσαντα, χαὶ ἐμωράνθησαν ; μωρὸν 
γὰρ τὸ χτίσιν θεολογεῖν, ἀθετεῖν δὲ πρώτην ἐντολὴν τὴν 
λέγουσαν, Κύριον τὸν θεόν σου προσχυνήσεις, καὶ αὐτῷ 
μόνῳ λατρεύσεις. διὸ ἣ ἁγία τοῦ θεοῦ ἐχχλησία οὐ χτίσμα 
προσχυνεῖ, ἀλλὰ υἱὸν γεννητὸν, πατέρα ἐν υἱῷ, υἱὸν ἐν 
πατρὶ, σὺν ἁγίῳ πνεύματι. 


1 Faust; t. IV. Bib. 074. C.—. 9 Faustin, 688. E.— 3 Ps. tvrrr.— 4 Faustin. 689.— 5 Ibid. B.—6 Epiph. har. αχὶχ ἃ parag. 34. 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. VI. 


ereaturam dum negat, Christum hominem 
non esse creaturam indicat : quippe quem 
adorarefas sit pro indiviso Deum simul et 
hominem : ut suo loco dicturi sumus. 

IX. Proclus item in oratione quinta perinde 
creaturam inficiari videtur, cum Virginem 
fruetum ejusmodi peperisse ait, « qui splen- 
dor esset paterne glorie, non creatura ; et 
qui adoratur, non autem est creatus^.» Ergo 
Christum qua ex Maria Virgine genitus est, 
creaturam esse negat; eumdem, inquam, 
quem femina peperit, et qui ejus est filius. De 
quo mox ista subjicit : « Et pariet, inquit, 
filium : quibus verbis et partum predieavit, 
et habitudinem filii ad matrem non adultera- 
vit". » Quo posteriore in loeo mirum est tan- 
topere s:estuare viros doctos, quod in Grzco 
mendose legeretur ἐνώθευσε per o : ex quo 
putarunt a verbo ἐνωθεύω derivari. Ideo pro- 
pulsare, vel auferre verterunt ; sed portentum 
istud vocis ablegandu m, et ἐνόθευσε per o par- 
yum ommnino scribendum est. Duo enim in 
totidem vocibus Lucam significare Proclus 
affirmat. Prior enim, τέξεται, id est pariet, par- 
tum D. Virginis indicat : posterior, qua est 
filius, declarat, illum ipsum, qui partu est 
editus, referri ad matrem, tanquam verum, 
propriumque filium, quod Nestoriana heresis 
non sincere profitebatur, sed germanam illi 
notionem adulterabat. 

Àt Maxentius in dialogo secundo, cum hoc 
Nestorianus objecisset!. « Si omne, quod 
moritur, creatura est, ergo et Christum pro 
nostris peccatis mortuum, ereaturam esse. Et 
quia nulla est creatura, quam non Trinitas 
operetur, profecto Christus, quem pro nostris 
peeeatis mortuum credimus, a tota Trinitate 
creatus est, et resuscitatus a mortuis; quia 
una est virtus, et operatio Trinitatis : » ex 
quo consequenter docet, « totam Trinitatem 
pariter in Christo inhabitare : » hec igitur 
opponenti Nesloriano Maxentius respondet 
sic: « Impia omnino, et sacrilega, atque 
Arianorum blasphemiis haec affectio coz- 
quanda est, qu& Christum non Deum pr:edi- 
cat, sed creaturam. Nec enim, ut impie argu- 
mentatus es, Christum pro nostris peccatis 
mortuum tota creat, et resuscitat Trinitas : 
cum Christus mortuus pro peccatis nostris, 
non extraneus, aut alienus, sed unus ex ipsa 


a4 PnocL. Τὸ ἀπαύγασμα, o) τὸ κτίσμα, elc. Ὃ 
προσχυνούμενος, οὐ τὸ χτίσμα. 


141 


Trinitate sit. Creatur quidem, et resuscitatur 
a tota Trinitate, non Christus, sed caro sine 
dubio Christi : et quia caro non alterius, sed 
ipsius est Christi, creat, et resuscitat Christus 
semetipsum secundum carnem, cum Patre, et 
Spiritu sancto. Nam et Apostolus non a Tri- 
nitate, sed a Patre resuscitatum Christum ita 
testatur, dicens : Paulus Apostolus non ab 
hominibus, neque per hominem, sed per 
Jesum Christum, et Deum Patrem, qui susci- 
tavit eum a mortuis. » 

Non itaque Christum ereatum dici patitur 
Maxentius : sed carnem Christi; vel, quod 
idem est, Christum secundum earnem. Atque 
hac vera demum, et certa decidendz contro- 
versi& ralio est, ut Christum affirmemus non 


absolute, et ex toto creaturam esse; sed ΄ 


seeundum numanam naturam : adeoque 
Verbum ipsum creatum eadem ralione fuisse, 
et creaturam esse factum. 

X. Postremo, ut hanc absolvamus qusstio- 
nem, et quod initio capitis proposuimus, 
rationem aliquam reddamus, cur cum adopti- 
vus Filius Dei seeundum humanam naturam 
dici non debeat Christus, creatura tamen 
impune nominatur : hujus rei propriam, ac 
certissimam causam attulit S. Thomas?, cum 
illam ipsam de adoptivo filio quastionem 
disceptaret. Hoc enim tertio sibi loco objicit; 
videri perinde filium adoptivum fas esse Chri- 
stum vocare: ac servus appellatur. Cui sic 
respondet, ut disparem utriusque rationem 
esse dicat. Nam « esse creaturam, ait, et etiam 
servitus, vel subjectio ad Deum, non solum 
respieit personam, sed etiam naturam : quod 
non potest diei de filiatione. » Verum si ser- 
vitutis, et ereaturc: proprietas non solum per- 
sonam vespicit, sed etiam naturam, utrumque 
profecto respicit : et horum alterutro dempto, 
non potest creature nolio consistere. Atqui 
persona Christi divina est, et increata, quinam 
ergo creatura censebitur? 

Hie necessario duplex discernendus est 
modus, quo res aliqua , vel substantia, crea- 
turadicitur : primus est, maximeque proprius, 
qui ab natura, vel essentia petitur. Est enim 
τοῦ ὄντος, vel etiam substantie, tanquam sum- 
morum generum, et γενιχωτάτων, differentia, 
ereatum esse ; u£ eum utrumvis in creatum, 
et inereatum dividitur. Ita species est una 


b lbid. Καὶ τέξεται υἱὸν" ἐχήρυξε τὴν ὠδῖνα, καὶ τὴν 
σχέσιν οὐχ ἐνόθευσε. 


1 Tom. IV. Bibl. col. 484. D, — 2 In IIT. part. qu. xxinj, art. 4; ad 8. 


Quomodo 
utrique 
conciliari 
possunt, 


Enlis. 


Quidditatem 


148 THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


substantie, et creata, et increatee , cujusmodi 
solus est Deus, ex adverso respondet. Cujus 
in eo posita ratio est, ut in rerum naturam 
prodire et exstare nonnisi ex nihilo queat. 
Siquidem rerum essentia non ab ἐντελεχείᾳ 
ipsa, sive ac/u, ut vocant, existendi petitur ; 
sed ab δυνάμει, id est potentia, et, ut vocant, 
aptitudine; sie vivendi, audiendive sensus 
non ab ipsa functione, hoc est visione, vcl 
auditione, suam essentiam, ae definitionem 
accipit : sed ab agendi potestate. Dicimus 
enim videndi sensum, naturalem esse facul- 
latem animalis, quz quod est aspectabile per- 
cipere ac discernere potest, etsi ab omni 
visione cesset. Ita substantia prima definitur, 
quae ad hoe apta est, ut per se, et non in alio 
subsistat. Quc essentiz illius cireumscriptio 
sive reipsa, etaetu sit in rerum natura, pe* 
seque consigtat substantia ; sive secus habeat; 
eidem nihilominusconvenit; eo quod per sese, 
et ex naturalibus principiis istud. obtinet, ut 
illo modo possit existere. Hine natura humana 
Christi subsiantia est prima ; tametsi non per 
sese, id est proprio, et connaturalt, ut vocant, 
modo subsistat ; sed alieno, Verbique pro- 
prio. Quippe hujusmodi natura constat, ut 
suum propriumque modum existendi habere 
possit, nisi vis et potentia major antevertat, 
et adventitium, ejusque captu superiorem 
substituat. Eodem modo creatura dicitur 
secundum essentiam, quse sie habet, ut ex 
nihilo produci possit, et producta simili ac 
congeneri existendi modo subsistere. Atque 
hoe paeto humana Christi natura creatura 
merito vocatur : quamvis non actu et reipsa 
sie existat, sed divino, increatoque modo. 
Creatura, inquam, dieitur secundum essen- 
iiam, naturzeque proprietatem,non secundum 
ἐντελέχειαν subsistendi, quam actualem subsis- 
tendi modum schol nuncupant. 

XI.Ita concordare inter se conciliarique 
poterunt veteres illi, quos supra commemo- 
ravimus: quorum alii, et quidem plures 
Christum esse creaturam asserunt ; alii, et ii 
pauciores przecise negant. Quippe priores ad 
essentiam ipsam, et maturam, τὸ τὶ ἦν εἶναι 
respectum habuerunt : posteriores ad actum 
illum per sese subsistendi. Quocirca Basilius 
in epistola xui, ubi de Dionysio Alexandrino 
scribit, eumque de Spiritu sancto non satis 


«& Bast. Τῆς προσχυνουμένης αὐτὸ θεότητος ἐξορί- 


1 Parag. 9. — ἃ Aug. MV de Civit. cap. M. 


caute pronuntiasse dicit, adeo ut inter erea 
turas eum referret, ait Dionysium « ab ado- 
randa divinitate secrevisse Spiritum sanclum, 
etintra eam amandatum annumerasse create, 
servilique nature^. » Recte vocibus, quas 
abstraetas vocant, usus est, ut naturam ipsam 
creatam, et administram vocaret. Joannes 
item Damascenus οὐσιῴδη διαφορὰν appellat, id 
est, substantivam, sive essentialem differentiam, 
esse creatum, vel increatum ; ut supra memi- 
nimus', quod nostram illam observationem 
ratam facit, Vix autem est, ut admoneri opus 
habeat paulum intelligens leetor , cum sub- 
stantiam aliquam creari, vel creaturam esse 
dieimus, non hane velle nos proxime, et 
immediate, ut loqui solent, ea produci actione, 
qua vera sit creatio (nihil enim jam istius- 
modi habet originem , preter hominum ani- 
mas,) sed sufficere, ut ex rebus creatione 
propria conditis quacumque ratione propagata 
sit. Ita quilibet homo etsi generatione nasea- 
lur, creari tamen dicitur, imo prius etiam 
homo, licet non proprie sit creatus. « Quia 
elsi de terree pulvere Deus finxit hominem, 
eadem terra, omnisque terrena materies om- 
nino de nihilo est, animamque de nihilo 
factam dedit corpori, cum facetus est homo*, » 

Redeo ad illud ex S. Thoma paulo superius 
allatum discrimen creature, et adoptionis; 
quod h:e hypostasim ipsam, et subsistendi 
proprietatem sequitur, non essentiam. Hoe 
vero in Adamo perspicue cernitur, et ejus 
conjuge, qui ambo veri homines exstiterunt, 
ac nulla nature communis propria dote 
caruerunt, non secus ae quos illi genuerunt, 
Sethus, et si qui alii deinceps propagati sunt, 
neque tamen cujusquam proprie dicti filii, 
nec vera generatione sati fuerunt, 


ζων. xol χάτω που τῇ χτιστῇ, Xa λειτουργῷ φύσει συνα- 
ριθμῶν. 


ade ) si 


Nomen et 
conditio 
servi expli- 
cantur. 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. VII. 


ESBPUT YII. 


An Christus appellandus sit. servus. 1. De no- 
mine, ac significatione servi. 9. Christum 
esse, appellarique posse servum quinam 
Arecorum Patrum existimaverint. 4. Deinde 
Latinorum. 6. Alii negarunt, presertim 
Joannes Damascenus, et Theodoretus, 8. 
Etiam Latini. 9. Mazime Hadrianus Papa, 
Francofordiense concilium. 


I. Nihil in hae disceptanda qusstione prius 
faciendum est, quam ut vera, et propria voca- 
buli ratione conslituta, quid in re controver- 
sie sit sine ulla ambiguitate capiamus. 
Dubitatur hie a nobis, an Christus proprie sit 
servus, Porro servitutem definit Justinianus !, 
utsit « constitutio juris gentium, qua quis 
dominio alieno contra naturam subjicitur. » 
Natura enim liberi omnes sumus, de quo 
agemus postea. Ita servus proprie dieitur, qui 
alieno dominio subjicitur, hoc est juri, ac 
potestati « Servi autem, pergit Justinianus ?, 
ex eo appellati sunt, quod Imperatores capti- 
vos vendere, ae per hoc servare, nec occidere 
solent, qui etiam mancipia dieta sunt, eo quod 
ab hostibus manu capiuntur. » Atque ita 
S. Augustinus ὃ, cujus postmodum memine- 
rimus. Est autem servus oppositus libero. Is 
vero liber est, qui sui juris et arbitrii est, vel 
suc spontis, ut Cornelius Celsus loquitur * : 
hoc est qui in nullius est mancipio, nec aliena 
potestate tenetur. Quae vox aliena , pertinet 
ad excludendos a servili conditione filios, qui 
sub patria potestate sunt : nec tamen servi 
censentur : eo quod non est aliena potestas illa. 
Est enim filius veluti pars quedam patris*, ut 
ait Philosophus. Propterea neque justitia, aut 
injustitia inter illos intercedit proprie dicta : 
neque domini sunt filiorum Patres. Hine 
joeus ille Martialis in eum qui patrem 
appellans dominum, suspicionem dabat ex 
Servo se esse genitum *, 


a Àmisr. V Nicom. cap. x. To δὲ χτῆμα, xoi τὸ 
τέκνον ἕως ἂν T, πηλιχὸν, καὶ μὴ χωρισθῇ, ὥσπερ μέρος 
αὐτοῦ. 

b ATHAN, Oral. 1. ᾿Απαίδευτοι, xat τὰς φρένας ἐμόε- 
θροντημένοι, χαὶ δοῦλος ἐν ταῖς γραφαῖς ἐλέχθη, xol 


149 


E servo scis te genitum, blandeque fateris, 
Cum dicis dominum, Sosibiane, patrem, 


Quocirca non is statim servus est judieandus, 
qui paret alteri, et ejus potestati, auctoritati- 
que subjectus est : verum opus est preterea, 
ul non sit ingenuus ac liber : nec eadem cum 
eo, eui servire dicitur, conditione censeatur. 
Hoc animadverso, quod subinde latius expo- 
nendum erit ; diversas in speciem antiquorum 
sententias referam ; quibus explicatis, facilior 
erit, pleniorque proposite questionis eno- 
datio. 

II. Christum igitur servum posse nuneu- 
pari, docere videtur Athanasius libro primo 
contra Arianos, vel oratione prima. Ibi enim 
Arianos exagitans, qui Christum non ejusdem 
esse cum Patre substantie pugnabant ex illo 
Proverbiorum loco, quo creata fuisse sapientia 
dicitur; sic eos confutat. « Imperiti , inquit, 
et mente attoniti : etiam servus in Scripturis 
appellatus est, et ancille filius, et agnus, et 
ovis ; tum faligatus est, et sitivit, et vapulavit, 
et passus est. Sed facile constat illis omnibus 
legitima causa, et exeusandi ratio. Quippe 
talia subinde iisdem in litteris exprimuntur ; 
illum hominem, hominisque filium esse fac- 
tum, cum servi formam, hoe est humanam 
carnem assumpsisset. Etenim Verbum, inquit, 
caro factum est. Quod si homo faetus est, non 
quemquam par est ejusmodi vocibus offendi, 
factum esse, formari, fatigari, mori, a mor- 
tuis resurgere. Atque ut,quatenus Verbum 
est, et sapientia Patris habet omnia qua sunt 
Patris : videlicet eternitatem, immutabilita- 
tem, omnimodam similitudinem ; atque ut 
nec prius sit,nec posterius: sed ut cum Patre 
simul existat : et ipsa sit species divinitatis : 
tum ut rerum conditor sit, nec ipse creatus, 
Cum enim Patri substantia sit similis, non 
potest creatus esse, sed creator : ut ipse dixit: 
Pater meus usque modo operatur, et ego ope- 
ror? ; Sic homo factus, et carnem gestans, 
necessario creari dicitur, et fieri, et omnia quae 
sunt carnis propria ^.» Hie Athanasius omnia, 
485 carni proprie conveniunt, tam de humana 
Christi natura praedicari asserit, quam quae 


παιδίσχης υἱὸς, χαὶ ἀρνίον, καὶ πρόδατον, xai ὅτι χεχο- 
πίαχε χαὶ ἐδίψησε, καὶ ἐτύφθη, καὶ πέπονθεν. ἀλλ᾽ ἔχε: τὴν 
πρόφασιν, χαὶ τὸ αἴτιον εὔχολον. ἐγγὺς τὰ τοιαῦτα πάλιν 
ix τῶν γραφῶν σηυμαινόμενά ἐστι, διότι ἄνθρωπος, xci 
, F. , e ^ - ^-^ γ᾿ * 
υἱὸς ἀνθρώπου γέγονε, λαδὼν τὴν τοῦ δούλου μορφὴν, 


1 Just. de Jure Pers. 1. YV. $ 1. D. de Statu hom. — 2 Sic. 1. 939 de Verbum sig. — 3 Lib. XIX de Civ. c. xv. et 1 qu, ἐπ 
Gen. qu.ciut , — ἅ L. T, c. 1,— ὅ Lib, I, epist, 1xxxir, — 6 Joan. v, 17. 


Γ Citantur 
Patres qui 
Christum 
esse ser- 
vum 
affirmant. 


150 


Dei propria sunt, de ejusdem Christi divini- 
late. Non igitur tropice de Christo, ut homo 
est usurpari credidit, esse creaturam, aut 
servum : quemadmodum cum leo, vel lapis, 
vel vitis nominatur in Scripturis,quz proprie 
non diei perspicuum est. Quis enim dicere 
audeat, eodem modo de Christo, qua Deus 
est, affirmari, esse ipsum Patri similem, et 
codternum, et increatum, quo ut homo est, 
leo, lapis, ae vitis esse dieitur? Atqui inter 
alia, qua propria carnis enumeravit, servum 
et cereatum esse pereensuit. Igitur etiam ista 
proprie, non figurate intelligenda sunt. 

Idem oratione tertia : « Quatenus, inquit, 
in eonfesso est, illum hominem esse factum, 
nihil interest, si dicatur, ut et dictus est, sive 
esse factus, sive creatus, sive formatus, sive 
servus, sive filius aneillee, aive filius hominis, 
sive constitutus esse, sive peregre abiisse; 
sive sponsus, sive patruelis, sive frater. Nam 
omnes ea voeuli humans constitutionis pro- 
prie sunt : et hujusmodi non Verbi substan- 
tiam, sed seipsum hominem faetum esse si- 
enificant^. » Paulo vero ante dixerat : « Quum 
Dominus esset, in forma servi erat : serva 
quippe Verbi est omnis creatura, utpote per 
ipsum creata, et condita ^. » 

III. Gregorius Nazianzenus non solum ora- 
tione prima, inter alia nomina, qua Christo 
tribuuntur, Aominis, et servi voces enume- 
rat^: sed etiam oratione xxxvI, postquam 
« ereaturam docuit merito vocari sapientiam 
obinferiorem generationem, que verba il- 
lius capite superiori retuli, mox ita loquitur : 
« Hujus porro velut eonsectarium est, ut et 
servus audiat, tanquam multis bene serviens; 


ἥτις ἦν ἢ ἀνθρωπίνη σάρξ. ὁ γὰρ λόγος, φησὶ σὰρξ ἐγέ- 
veto. εἰ δὲ ἄνθρωπος γέγονεν. οὐ δεῖ τινας ἐπὶ ταῖς 
τοιαύταις φωναῖς σχανδαλίζεσθαι, τῷ γενέσθαι, τῷ πλάτ- 
τεέσθαι, τῷ χοπιᾷν, τῷ ἀποθνήσχειν, τῷ ἐχ νεχρῶν ἐγεί- 
ρᾶσθαι. «ol ὥσπερ λόγος ὧν xo σοφία τοῦ πατρὸς ἔχει 
πάντα τὰ τοῦ πατρὸς, τὸ αἴδιον, ἄτρεπτον, τὸ χατὰ 
πάντα, χαὶ ἐν πᾶσι ὅμοιον, τὸ μὴ πρότερον, xoà ὕστερον, 
ἀλλὰ τὸ συνυπάρχειν τῷ πατρὶ, xol αὐτὸ θεότητος εἶδος 
αὐτὸν εἶναι, χαὶ τὸ δημιουργιχὸν, χαὶ τὸ μὴ χτίζεσθαι. 
ὅμοιος γὰρ ὧν xxv τὴν οὐσίαν τοῦ πατρὸς, οὐκ ἂν εἴη 
κτιστὸς, ἀλλὰ χαὶ χτιστὴς, ὡς αὐτὸς εἴρηχεν, ὃ πατήρ 
μου ἕως ἄρτι ἐργάζεται, χἀγὼ ἐργάζομαι: οὕτως ἄνθρω- 
πος γεγονὼς, σάρχα φορέσας, ἐξ ἀνάγχης χτίζεσθαι λέγε- 
ται, και ποιεῖσθαι, καὶ πάντα τὰ τῆς σαρχὸς ἴδια. 

& Ατηλν. Orat. nr. "Exe γὰρ ὁμολογεῖται γενόμε- 
γος ἄνθρωπος, οὐδὲν διαφέρει λέγειν χαθάπερ εἴρηται" 
εἴτε πεποίηται, εἴτε ἔχτισται, εἴτε πέπλασται, εἴτε δοῦ- 
Joe, εἴτε υἱὸς παιδίσχης, εἴτε υἱὸς ἀνθρώπου, εἴτε χατε- 
στάθη, εἴτε ἀπεδήμησεν, εἴτε νυμφίος, εἴτε ἀδελφιδοῦς, 
εἴτε ἀδελφὸς. πάντα γὰῤ ταῦτα τὰ λεξείδια, τῆς ἀνθρώ- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


et ut magnum illi sit appellari puerum Dei. 
Nam revera servivit carni, et generationi, 
et passionibus nostris libertatis nostre gra- 
tia ^. » 

Gregorius Nyssenus in opusculo de fide ad 
Simplicium, itidem ut Nazianzenus, perinde 
servum, ac ereaturam esse, appellarique dieit. 
Tum ita pergit : « Igitur et qui in utero Vir- 
ginis formatus est, ul Propheta dixit, servus 
est, non dominus : hoc est is, qui seeundum 
carnem homo est, in quo Deus manifestatus 
est *. » 

Theodotus Aneyranus homilia prima contra 
Nestorium habita, « Factus est, inquit, con- 
servus, ut dominus declareris, » ete, Ubi est 
«ille, qui Christum dividit; ubi qui myste- 
rium nostrum ad homonymiam redigit; et 
Christum unam dicens, duos reipsa consti- 
tuit; alterum servum, alterum dominum ; 
alterum qui patitur, alterum impatibilem /? » 
Qui postrema verba pugnare videntur cum 
proxime antecedentibus Gregorii Nysseni : 
qui in utero Virginis formatum dixit esse 
non Dominum, sed servum. Verum non sunt 
eontraria. Nam Gregorius ad Apollinarem 
respexit, aliosque Theopaschitas, qui divini- 
tatem contundebant, cum homine. Itaque 
pressius, et, ut schole dieunt, formaliter lo- 
cutus est. 

Cyrilus Alexandrinus in responsione ad 
'Theodoreti reprehensionem, ad Anathematis- 
mum sextum, asserit Christum, « qui in forma 
Dei erat, et unigenitus Patris filius : quique 
per omnia equalis erat genitori, et ex sequo 
gloriosus , ae liber, assumpta servi forma, 
fratrem eorum appellatum esse, qui servitutis 


πων συστάσεως ἴδια τυγχάνει ὄντα, xal τὰ τοιαῦτα ob 
τὴν οὐσίαν τοῦ λόγου, ἀλλὰ τὸ ἄνθρωπον αὐτὸν yeyc- 
νῆσθαι σημαίνει. 

b lbid. Kai χύριος ὧν, ἐν τῇ μορφῇ τοῦ δούλου ἦν. 
δούλη γὰρ τοῦ λόγου πᾶσα ἣ χτίσις OU αὐτοῦ γενομένη, 
χαὶ ποιηθείσα. 

€ NAZIANZ. Orat. 1. Τοῦ ἀνθρώπου, τοῦ δούλου. 

d ldem. Τούτῳ δὲ ἕπεται xoi τὸ δοῦλον ἀχούειν εὖ 
δουλεύοντα πολλοῖς, χαὶ τὸ μέγα εἶναι αὐτῷ χληθῆναι 
παῖδα θεοῦ. τῷ ὄντι γὰρ ἐδούλευσε σαρχὶ, χαὶ γενέσει, 
χαὶ πάθεσι τοῖς ἡμετέροις διὰ τὴν ἡμετέραν ἐλευθερίαν. 

€ GnEG. Nxss. Οὐχοῦν zat ὃ ἐν τῇ χοιλίᾳ πλασθεὶς, 
χατὰ τὸν λόγον τοῦ Προφήτου, ὁ δουλός ἐστιν, οὐχ ὃ 
κύριος" τουτέστιν Ó χατὰ σάρχα ἄνθρωπος, ἐν ᾧ ὁ θεὸς 
ἐφανερώθη. 

f Ὑπεορου. Γίνεται σύνδουλος, ἵνα ἀναδειχθῆς δεσπό- 
της, elc. Ποῦ ὁ διαιρῶν τὸν Χριστὸν ; ποῦ ὃ τὸ μυστή- 
ριον ἡμῶν ὁμωνυμίαν ἐργασάμενος; xo Χριστὸν μὲν ἕνα 
λέγων, δύο δὲ ὑποτιθέμενος, τὸν μὲν δοῦλον, τὸν δὲ 
δεσπότην" τὸν μὲν πάσχοντα, τὸν δὲ μὴ πάσχοντα: 


em Patres 
Latini. 


DE INCARNATIONE, 


jugo subjieiebantur ^. » Ideo census exactori- 
bus didrachmum persolvisse. Mox, « Docebat, 
inquit, discipulos suos, se et vere esse filium, 
etin forma servi, propter carnem, quamvis 
secundum propriam naturam liber esset, 
tanquam ex Deo, et Deus : ita ut servi for- 
mam, velut propriam obtineret, propter exi- 
nanitionis modum : etideo tributorum exac- 
toribus, quod jussum erat pendebat. Quocirca 
si quis ipsum servum esse nominatum Pro- 
phetarum voce dixerit, offendi neminem 
oportet^. » Hie Cyrillus Christum existimat 
revera servum, quatenus homo est, exstitisse, 
propterea quod eam naturam assumpsit, cui 
illud convenit. Ut igitur ab assumpta natura 
hominis hoe habet, ut vere frater sit nostrum 
omnium : sie ab eadem natura illud accipit, 
ut servus et sit, et esse dicatur. 

IV. Ambrosius idipsum variis in locis, co- 
pioseque tradit. In libro quinto de fide, capite 
tertio, « Nam et secundum generationem 
divinam, ait', Deo Patri w&qualis est Filius : 
et secundum susceptionem corporis, Deo 
Patri servus est. Quia formam servi, inquit, 
aecepit, unus tamen, atque idem est filius. 
Contra autem, sancto Patriarehe: David se- 
eundum gloriam suam dominus est, secun- 
dum corporalis successionis seriem filius est, 
non deficiens a se, sed nostre jus sibi adop- 
tionis aequirens. Nec solum ex genere David 
servitudem suscepit in persona hominis, sed 
etiam ex nomine, sicut habes : /nveni David 
servum meum. Et alibi, Ecce ego mittam ad 
vos servum meum : Oriens nomen est ci. Et ipse 
Filius ait : Sic dicit. Dominus, qui finxit me 
servum ez utero sibi, et dizit mihi. Magnum 
tibi est vocari puerum meum. Ecce posui te in 
testamentum | generis mei, in lucem Gentium, 
ut sis in salutem, usque ad. extremum terre. 
Cui hoe dicitur nisi Christo ? Qui cun ?n forma 
Dei esset, exinanivit se, et formam servi acce- 
pit. Quid est in Dei forma nisi in divinitatis 
plenitudine? Disce igitur quid sit formam 
servi accepit, id est plenitudinem perfectionis 
humans, plenitudinem obedientie. Ideoque 
dieit in Psalmo, Statuisti in loco spatioso pe- 


& Cymipr. Ὃ γὰρ ὑπάρχων ἐν μορφῇ τοῦ θεοῦ xoi 
πατρὸς μονογενὴς υἱὸς, ὃ χατὰ πᾶν ὁτιοῦν ἰσομέτρως 
ἔχων τῷ γεγεννηχότι, ὁ ἰσοχλεὴς, καὶ ἐλεύθερος, μορφὴν 
δούλου λαθὼν, χεχρημάτιχεν ἀδελφὸς τῆς ὑπὸ ζυγὰ δου- 
λείας. 

b lbid. ᾿Εδίδασχε δὲ τοὺς ἑαυτοῦ μαθητὰς, ὅτι xol 
υἱός ἐστιν ἀληθῶς, καὶ ἐν μορφῇ δούλου διὰ τὴν σάρχα" 


BIB; VIL GAP: VII. 154 


des meos, super omnes inimicos meos factussum 
opprobrium - illustra faciem tuam super ser- 
vum tuum. Servus dietus est homo, in quo 
sanctificatus est; servus homo, in quo une- 
tus est : servus homo, in quo factus sub lege, 
factus ex Virgine est. Et ut compendio di- 
cam, servus dictus est, in quo matrem habet, 
sicut seriptum est : O Domine, ego servus tuus, 
et filius ancille tuc. » 

Et capite sexto libri ejusdem, cum latissime 
de subjectione disputasset, qua Patri subjee- 
tus, et obediens dicitur, demum id seeundum 
humanam naturam dici posse concedit : et, 
« Non igitur prejudieet, inquit?, quod sub- 
jectus dicitur, eui non pr&judieat, quod ser- 
vus legitur, quod crucifixus asseritur, mor- 
tuus preedieatur. » 

Verum in epistola octava ad Sabinum 
episcopum luculentissima oratione istud affir- 
mat, et argumentis testimoniisque pluribus 
approbat, Christum qua homo est, esse ser- 
vum. Nam ibi levissimi eujusdam hominis 
ex Apollinaris h&resi Christum diei servum 
minime ferentis errorem castigat. « At ubi, 
inquit, iste sermo ad aures pervenit meas, 
statim respondi, quod eum virus infecerit 
Apollinare : qui non potest audire, quod 
Dominus noster Jesus pro nobis servitutem 
susceperit in istius corporis susceptione, cum 
Apostolus elamet, Quod formam servi accepe- 
rit?. » Item * Servitus carnis, dominatus 
autem divinitatis est. Ac subinde : Era- 
mus enim mortui : et ideo unus pro om- 
nibus servus factus est. Quod sic exeusat 
Ambrosius, ne indecorum videatur; ut non 
minus ferendum sit, quam quod in' Seriptura 
dicatur « agnus, ae vermis et non homo ?. Hac 
omnia factus est, ut nostrze obtunderet mortis 
aculeum, nostram servitutem tolleret, male- 
dieta, peccata, opprobria. » Tum ita scribit : 
« Quid ei igitur obfuit servitus? Servus au- 
tem factus legitur, quia legitur factus ex Vir- 
gine, et creatus in carne. » Subjieit ad hoe 
demonstrandum nonnulla Seripturs testimo- 
nia, de quibus postea. Ac demum ista per- 
texit : « An infirmius putamus servitium 


xal τοι χατὰ φύσιν ἰδίαν ἐλεύθερος ὧν, ὡς ix θεοῦ xol 
θεὸς" πλὴν ὡς ἰδίαν ἔχων τὴν τοῦ δούλου μορφὴν διὰ τὸ 
τῆς χενώσεως μέτρον, τοῖς τῶν τελῶν πράχτορσιν ὑπό- 
φορος ἦν" ὥστε χἂν εἴ τις λέγῃ δοῦλον αὐτὸν ὠνομάσθαι 
διὰ φωνῆς τῶν ἁγίων προφητῶν, κατὰ οὐδένα τρόπον 
σχανδαλίζεσθαι πρέπει. 


1 Lib. T. de fide c. τι1, -- 2 Ambros. col. 199, M. — 3 Phil, 11. — 4 Ib. 188. — 5 Psal. xxt. 


152 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


esse, quam peceatum? quam maledictum ? 
quam opprobrium ? quam infirmitates, quas 
pro nobis suscepit, ut a nobis averterentur? 
Factus est enim hae omnia, ut universa va- 
cuaret. Sed hee ideo non recipiunt, quia ser- 
vus, opprobrium, peecatum, malediefum 
faetus sit, quod Verbum, et carnem unius 
asserunt esse substantie, et dieunt: Ergo qui 
nos redemit, servus dictus est, et peccatum 
debuit diei; nee advertunt quod hae Christi 
gloria sit, quia servitutem suscepit in corpore 
suo, ut libertatem omnibus redderet ; peccata 
nostra portavit, ut mundi peccatum tolleret. 
Servus, peceatum, maledictum factus est, ut 
iu peecati servus esse desisteres. te divinz 
sententie maledieto absolveret. » 

Hie igitur plenissime Ambrosius Christum, 
ut homo est, esse servum asserit; tam pro- 
prie seilicet, quam est homo. Ad hune porro 
eumdem Ambrosii locum repexisse mihi vi- 
detur Hadrianus papa in epistola ad. Episco- 
pos Hispanic contra Elipandum, quse Franco- 
fordiensi synodo praefixa est. Ubi Ambrosium 
citat !, in « quodam libro de incarnatione Do- 
mini : qui prophetice, ac mystiee nosiri media- 
toris designari personam » dixit propheticis 
quibusdam in locis : eujusmodi ab Ambrosio 
afferuntur illa in epistola : « propter eos vi- 
delicet haereticos, addit Hadrianus, qui phan- 
lastieum, aut etiam semiplenum Dominicum 
corpus sacrilego ore susurrant, » nimirum 
propter Apollinaristas, ut paulo ante ex Am- 
brosio meminimus. 

V. Bie Augustinus in Enarratione Psalini 
centesimi octavi : « Pater quippe adjuvat Fi- 
lium, inquit, in quantum Deus hominem, 
propter formam servi: eui homini Deus, et 
cui forma servi etiam Dominus est Pater. » 
Manifeste ibi Patrem ait esse Deum, ae Do- 
minum Christi, ut est bomo. Et in alterca- 
tione eum Pascentio Ariano ?, « Nam subjec- 
tionem filii Patri debitam, ait, ex carnis in- 
firmitate susceptam, etiam nos, quia justum 
est, verissime confitemur. In qua eum infir- 
mitate non solum subditum ; sed et servum 
evidentissime confitemur, ipso dicente in 
prophetia ad Patrem, O Domine, ego servus 
tuus, ego servus tuus, et filius ancille tuc. Pa- 
tet ergo in quo sit :equalis Patris filius; in 
quo sit non solum subditus, aut inferior, sed 
etiam humillimus servus. » Hilarius?, quem 
imprudens omiseram, libro undecimo de 
Trinilate, servum esse Christum haud ob- 


scure tradit non longe ab initio libri. « Dis- 
pensatio, inquit, itaque magni et pii sacra- 
menti nativitatis divine patrem insuper etiam 
conditionis assumptee Deum fecit; dum qui 
in forma Dei erat, repertus est in forma servi. 
Servus enim non erat, cum esset secundum 
spiritum Filius Dei : et seeundum commune 
judieium ubi non est servus, neque dominus 
est. Deus quidem et pater nativitatis est uni- 
geniti Dei. Sed ad id, quod servus est, non 
possumus nisi tune ei Dominum deputare, 
cum servus est. Quia si cum ante per natu- 
ram non erat servus; et postea secundum 
naturam esse, quod non erat, coypit : non 
alia dominatus causa intelligenda est quam 
quse exsütit servitutis, tunc habens ex naturze 
dispensatione Dominum, cum prebuit ex 
hominis assumptione se servum. Manens igi- 
tur in forma servi, qui manebat ante in Dei 
forma homo Christus Jesus, locutus est : As- 
cendo ad Patrem meum, et Patrem vestrum, ad 
Deum meum, et. Deum vestrum. Si igitur haec 
servus et ad servos locutus est : quomodo 
professio ista non servi sit, at ad eam magis 
naturam, qua non in natura servi sit, trans- 
fertur, cui ei, qui in forma Dei manens for- 
mam servi assumpsit, quasi servo ad servos 
communio, nonnisi ex eo tantum possit esse, 
quod servus est? Pater igitur sibi, ita ut ho- 
minibus Pater est : et Deus sibi, ut servis 
Deus est. Et cum hee ad homines servos 
homo in servi forma Jesus Christus loquatur, 
non ambigitur quin pater sibi, ut ceteris, sit 
ex ea parte, qua homo est; et Deus sibi ut 
cunctis sit, ex ea natura, qua servus est. » 
Petrus item diaconus libro de /ncarnatione, 
cap. sexto; « Qui eum esset Dominus, ait, 
utpote Deus, ut nos a servitute perpetua, et 
potestate diaboli liberaret, atque ad veram 
libertatem educeret, factus est servus, acci- 
pieus formam servi. » Sie Vigilius libro tertio 
contra Eutychem *, « lllud, ait, sine dubio 
restat, ut caro ex corpore formata sit uteri 
Virginalis, eaque secundum nature su veri- 
tatem divinitati in eamdem personam unita 
est, propter quam unionem persone, cum 
sit Deus, servus factus est Patris. Unde ad 
eum dieit in Psalmo. O omine, ego servus 
tuus, et filius ancillz tuc. Et iterum, de ventre 
matris mec, Deus meus es tu. » Item in libro 
quinto, eum Tsai: verba protulisset, in qui- 
bus servus appellatur Christus, « Quis ita 
stolidus , ait *, et mentis erit alienus, ut non 


1 Tom. VI, Concil, — 2 Ep. cixsvnr. August. — 3 Hilar, lib, i. — 4 Vig. lib, XIIT, To, IV Bibl, --- ὃ Tom. IV Bibl. 


T 
| 
] 
; 


jtantur 
'res qui 
hristum 
vum esse 
jegant, 


DE INCARNATIONE, 


videat, non intelligat, formari ex utero, et 


mereri servum fieri, et tempore opportuno 


exaudiri, atque auxilium spectare paternum, 
et confortari in Domino, et possessionem ter- 
rarum ex tempore accipere, ad naturam 
carnis Christi proprie pertinere ? » 

VI. Alii vero ex Patribus Christum negant 
servum exstitisse. Ut Dionysius Alexandrinus 
in epistola ad Paulum Samosatenum ! , et res- 
ponsione ad quaestionem septimam ejusdem. 
Quippe formam servi duntaxat induisse, ut 
ait Apostolus ?, hoec est speciem et imaginem ; 
quando se ad pedes discipulorum abluendos 
demisit : « Neque vero forma servi servus 
est, inquit. Ut sifamulum suum herus jubeat 
pellem ovis induere, vel in primo loco aecum- 
bere : neque propterea libertate donare illum 
velit, non eo quod ovillam &estavit pellem, 
ovem assumpsit; neque quod primo loco ac- 
cubuit, eo ipso libertatem accepit ^. » Ae su- 
binde negat Christum, « qui natura dominus 
erat, fuisse natura servum ^, » 

Joannes vero Damascenus copiosius, ac di- 
sertius, quam quisquam alius veterum, eam 
quaestionem disputans, ita sensit : non esse 
Christum, sive hominem in Verbo subsisten- 
tem, appellandum omnino servum; tametsi 
serva sit assumpta natura : « Sciendum esl, 
inquit, ignorantem, et servam illum naturam 
assumpsisse. Etenim serva est conditoris suj 
natura hominis; nece habet futurorum noti- 
tiam. Si igitur, secundum Gregorium theo- 
logum, quod videtur ab eo separes, quod 
intelligentia percipitur, serva dicitur, et igno- 
pans earo. Verum propter hypostaseos iden- 


& Drox. tom. Il Bib. Μορφὴ δούλου οὐχ ἔστι δοῦ- 
Aoc. εἰ γὰρ δοῦλον θελήσει ὁ χύριος περιδάλλειν δορὰν 
προθάτου, 7, ἀναχλίναι αὐτὸν ἐν τῇ πρωτοχλισίᾳ, xol μὴ 
θέλει αὐτὸν ἀπαλλάξαι: τοῦ δουλεύειν αὐτῷ, οὐ παρὰ τὸ 

έ ΝΥ Lil d ó6 £) es - EN; CN —-— - 
φορέσαι τὸ χώδιον, πρόδατον ἔλαδεν. οὔτε διὰ τὴν πρω- 
τοχλισίαν ἀναχλιθεὶς, ἐν τούτῳ ἔλαδεν ἐλευθερίαν. 

b lbid. Ὃ φύσει χύριος, καὶ οὐχ ὁ φύσει δοῦλος, etc. 

c Dauasc. lib. III de Fide, cap. xxi. Δεῖ δὲ γινώ- 
σχειν, ὅτι τὴν μὲν ἀγνοοῦσαν, χαὶ δούλην ἀνέλαύεν φύσιν- 
xal γὰρ δούλη ἐστὶν ἢ ἀνθρώπου φύσις τοῦ ποιησάντος 

2 - ζῶον Ἂς * - E Y 
αὐτὴν θεοῦ, καὶ οὐχ ἔχει τὴν τῶν μελλόντων γνῶσιν. ἐὰν 
οὖν (χατὰ τὸν θεολόγον Γοηγόριον) χωρίστης τὸ ὁρώμε- 

- ^ r , - 
γον τοῦ νοουμένου, δούλου τε λέγεται, xai ἀγνοοῦσα ἣ 
σάρξ. διὰ δὲ τὴν τῆς ὑποστάσεως ταυτότητα, χαὶ τὴν 
ἀδιάσπαστον ἕνωσιν, κατεπλούτησεν ἣ τοῦ χυρίου ψυχὴ 
τὴν τῶν μελλόντων γνῶσιν, ὡς xo τὰς λοιπὰς θεοσημίας. 

d lbid. Ἰστέον δὲ, ὅτι οὐδὲ δοῦλον αὐτὸν λέγειν 
δυνάμεθα. τὸ γὰρ τῆς δουλείας, χαὶ τῆς δεσποτείας 
ὄνομα, οὐ φύσεώς εἰσι γνωρίσματα, ἀλλὰ τῶν πρός τι, 


1 Tom. II Bibl. pag. 294, — 2 Phil, τι. 


LIB. VIT, CAP. VII. 153 
titatem, et inseparabilem unitionem, anima 
Domini futurorum cognitione locupletata est, 
uti et miraculorum facultate ezeterorum *, » 
ete. Ac subinde : « Sciendum est, inquit, ne 
servum quidem posse nos illum nominare. 
Siquidem servitutis, et dominationis vocabula 
non naturge sunt indicia, sed ex eorum ge- 
nere, quae sunt ad aliud : quemadmodum 
paternitatis, et filietatis nomina. Hsc enim 
non substantiam, sed habitudinem signifi- 
cant. Nam ut in ignoratione diximus, si suh- 
tilibus cogitationibus, sive minutis mentis 
imaginationibus creatum ab increato discer- 
nas, serva est caro, nisi Deo Verbo copulata 
sit. Sed ubi semel secundum hypostasim est 
conjuncla, quinam erit serva? Etenim cum 
unus sit Christus, non potest sui esse servus, 
et dominus. Quippe non ista sunt ex eorum 
genere, que simpliciter dicuntur : sed eorum 
potius, qua referuntur ad alterum. Cujus 
ergo servus erit? An Patris? Igitur non 
omnia qua Pater habet, sunt Filii, si est, est 
hie Patris servus, nullo vero modo sui ipsius. 
Quomodo item Apostolus de nobis ita loqui- 
tur; líaque non amplius es servus, sed filius; 
de nobis, inquam, qui adoptati sumus, si ip- 
semet est servus ? Quocirca appellative servus 
vocatur, cum id ipse minime sit : Sed pro- 
pter nos servi formam suscepit, et servus 
nobiscum voeatus est. Nam eum impatibilis 
esset, propter nos passionibus est subjectus, 
et nostra salutis administer factus est. Porro 
qui hune dicunt esse servum, dividunt unum 
Christum in duos, ut Nestorius ^. » Idem 
quoque libro quarto, capite xix : eorum, 


ὥσπερ τὸ τῆς πατρότητος, xol τὸ τῆς υἱότητος. ταῦτα 
γὰρ οὐχ οὐσίας, ἀλλὰ σχέσεώς εἰσι δηλωτιχά. ὥσπερ γὰρ 
ἐπὶ τῆς ἀγνοίας εἴπομεν, ὅτι ἐὰν ἰσχναῖς ἐπινοίαις ἤτο: 
νοῦ λεπταῖς φαντασίαις, διέλῃς τὸ χτιστὸν ἐχ τοῦ ἀχτί- 
στου, δούλη ἐστὶν $| σὰρξ, εἰ μὴ ἥνωτο τῷ θεῷ λόγῳ ; 
ἅπαξ δὲ ἑνωθεῖσα χαθ᾽ ὑπόστασιν, πῶς ἔσται δούλη, εἷς 
γὰ 
χύριος. ταῦτα γὰρ οὐ τῶν ἁπλῶς λεγομένων εἰσὶν, ἀλλα 
τῶν πρὸς ἕτερον. τίνος οὖν ἔσται δοῦλος; τοῦ πατρός: 
οὐχοῦν οὐ πάντα ὅσα ἔχει ὁ πατὴρ, xal τοῦ viou εἰσὶν, 
εἴπερ τοῦ πατρός ἐστι δοῦλος, ἑαυτοῦ δὲ οὐδαμῶς: πῶς 
δὲ περὶ ἡμῶν λέγει ὁ ᾿ἀπόστολος, ὥστε οὐχ ἔτι εἴ δουλος, 
ἀλλ᾽ υἱὸς, δι᾽ αὑτοῦ υἱοθιτηθέντων, εἴ περ αὐτὸς δοῦλος 
ἐστί; προσηγοριχῶς οὖν λέγεται δοῦλος οὐχ αὐτὸς ὧν 
τοῦτο, OU ἡμῆς δὲ δούλου μορφὴν εἰληφὼς, xai δοῦλος 
μεθ᾽ ἡμῶν χεχλημένος. ἀπαθὴς γὰρ ὧν, OU ἡμᾶς ἐδού- 
λευσε πάθεσι, χαὶ διάχονος τῆς ἡμῶν σωτηρίας γέγονεν. 
ὲ λέγοντες αὐτὸν δοῦλον, διϊστῶσι τὸν ἕνα Χριστὸν 


Ὁ ὧν ὃ Χριστὸς οὐ δύναται δοῦλος ἕαυτου εἶναι χαὶ 


οἱ δὲ 
εἰς δύο, χαθάπερ Νεστόριος. 


154 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


ας de Christo predieantur, varia genera 
percensens, unum illud exponit. « Quod di- 
visionem illam, qu: mente fit, et cogita- 
tione, sequitur. Nam si ratione separes, qua 
reipsa inseparabilia sunt, nempe earnem a 
Verbo, dieitur (Christus) et servus, et igna- 
rus : quippe serva, et ienorantis erat natura, 
ae nisi cum Deo Verbo caro jungeretur, serva 
esset, et ignara. Verum propter unitionem 
hypostaticeam, qua cum Deo copulabatur, ne- 
que serva erat, neque ignorabat ^. » At paulo 
ante de verbis illis Apostoli agens, Qwwm 
autem subjecta fuerint illi omnta *, tunc et ipse 
Filius subjectus erit ei, qui subjecit sibi om- 
ni : Ubi Grecum verbum est ὑποταγήσεται, 
negat Joannes Damascenus filium ὑποταγήσεσθαι, 
id est?, subJectum iri per sese ; tum qua Deus 
est, tum qua est homo. Nam ut Deus est, 
Patri est a qualis, et non subjectus : quatenus 
vero est homo, non potest subjici : quoniam 
nunquam ejus voluntati contradixit. Ubi vo- 
cabulum ὑποτάσσεσθαι eo accipit sensu, quo si- 
gnificatur, ex rebelli, et refractario ad obse- 
quium adigi, et subjungi alteri. Itaque de 
Christo usurpari ab Apostolo ista credit ex 
persona generis humani, quod divino se im- 
perio subtraxerat, et a Christo restitutum 
est. 

VII. Theodoretus in dialogo secundo sub 
finem inter alia veterum testimonia, quibus 
naturas Christi duas sine ulla confusione inter 
se conjunctas approbat, Apollinarem citat, 
quem scribit, « Corpus Christi nominasse 
stolam, et ereaturam, et instrumentum : nec 
non voeasse servum: quod nullus nostrum 
antea ausus erat dicere. Item corpus illud 
dixisse consessu ad dexteram honoratum 
fuisse : tum alia quaedam usurpasse, qua ab 
A pollinaristarum secta rejiciuntur ^. » 


a Dawasc. l. IV, c. xix. Τὰ δὲ διὰ τὴν xav ἐπίνοιαν 
διαίρεσιν. ἐὰν γὰρ τῇ ἐπινοίᾳ διέλῃς τὰ τῇ ἀληθείᾳ 
ἀχώριστα, 7| τοι τὴν σάρχα ix τοῦ λόγου, λέγεται xoi 
δοῦλος, χαὶ ἀγνοῶν. χαὶ γὰρ τῆς δούλῃς, χαὶ ἀγνοούσης 
φύσεως ἦν. χαὶ εἰ μὴ ἥνωτο τῷ θεῷ λόγῳ ἣ σὰρξ, δούλη 
ἦν, χαὶ ἀγνοοῦσα. ἀλλὰ διὰ τὴν πρὸς τὸν θεὸν λόγον χαθ᾽ 
ὑπόστασιν ἕνωσιν, οὔτε δούλη ἦν, οὔτε ἠγνόει. 

b 'TuroponET. Οὗτος καὶ στολὴν τὸ σῶμα, xol χτί- 
σμα, χαὶ ὄργανον προσηγόρευσε. καὶ μέντοι χαὶ δοῦλον 
ὠνόμασεν. ὕπερ οὐδεὶς ἡμῶν εἰπεῖν ἐτόλμησε πώποτε. 
τοῦτο xa τῆς ἐκ δεξιῶν εἴρηχεν ἀξιωθῆναι καθέδρας. καὶ 
ἄλλα δὲ πλείστα παρὰ τῆς κενῆς ὑμῶν αἱρέσεως ἐχόαλ- 
λόμενα. 

€ Id. Ὃ μὲν μαχάριος ἸΠαῦλος τὸ ληφθὲν ὑπὸ τοῦ 


3 


θεοῦ λόγου μορφὴν δούλου προσαγορεύει. ἐπειδὴ δὲ πρὸ 


Rursus in Confutatione anathematismi ΥἹ 
Cyrilliani, « Paulum refert id, quod assump- 
tum est a Deo Verbo, formam servi nomi- 
nasse. Verum quoniam assumptio unitionem 
antecedit, de assumptione vero disputans 
beatus Paulus, formam servi appellavit as- 
sumptam naturam; non jam loeum habet, 
unitione facta, servitutis vocabulum. Etenim 
51 ad eos scribens Apostolus qui in Christum 
crediderant, ita locutus est; /faque jam mon 
es servus, sed filius? οἱ Dominus alloquens 
discipulos*, Jam vos non dicam servos, sed 
amicos: multo magis primiti:z nature nostre, 
per quem et nos adoptionis gratiam me- 
ruimus, ab servi cognomine erunt immunes. 
Deum itaque confitemur illam etiam servi 
esse formam, propter eam, quae cum ipsa est 
copulata, Dei formam ^. » Quod ex Isaia 
probat, qui eumdem parvulum vocat Emma- 
nuelem, et Deum fortem". Ac nihilominus 
illum ipsum Prophetam observat, «assumpti 
naturam post unitionem appellasse servum".» 
De quo Isai: loco agemus postea, ut etiam de 
loco isto Theodoreti. 

VIII. Ex Latinis Faustinus*, eum, qui passus 
est, ac morti destinatus a Patre, neque adop- 
tivum esse filium, neque creaturam asserit. 
Porro non esse creaturam ex eo probat, quia 
non est servus. « Omnis, inquit, creatura 
servili conditione censetur. Si Christus erea- 
tura est, servus est: quomodo redemit ad 
libertatem, cum servus nullo jure possit con- 
ferre libertatem ? Et tamen Abraham ut com- 
mendaret dilectionem , quam habebat ad 
Deum, proprium, et verum unigenitum, et 
dilectissimum filium, obtulit in holocaustum.» 
Quo in loco sane Faustinus non Verbum solum 
intelligit : sed hominem ipsum a Deo assump- 
tum, et in Deo subsistentem. Siquidem nomi- 


τῆς ἑνώσεως ἣ λῆψις, περὶ δὲ τῆς λήψεως ὁ μαχάριος 
διαλεγόμενος Παῦλος μορφὴν δούλου τὴν ληφθεῖσαν προ- 
σηγόρευσε φύσιν, οὐχέτι χώραν ἔχει, τῆς ἑνώσεως γενο- 
μένης, τῆς δουλείας τὸ ὄνομα. εἰ γὰρ τοῖς εἰς αὐτὸν 
πεπιστευχόσιν ὁ ᾿Απόστολος γράφων ἔλεγεν" ὥστε οὐχ 
ἔτι εἶ δοῦλος, ἀλλὰ υἱός. xol ὃ χύριος τοῖς μαθηταῖς" 
οὐχέτι χαλέσω ὑμᾶς δούλους, ἀλλὰ φίλους πολλῷ δὴ 
μᾶλλον ἣ ἀπαρχὴ τῆς ἡμετέρας φύσεως, δι᾽ οὗ xol ἡμεῖς 
τοῦ τῆς υἱοθεσίας χαρίσματος ἠξιώθημεν, τῆς τοῦ δούλου 
προσηγορίας ἀπαλλαγείη ἄν. θεὸν τοίνυν ὁμολογοῦμεν. 
χαὶ τὴν τοῦ δούλου μορφὴν, διὰ τὴν ἑνωθείσαν αὐτῇ τοῦ 
θεοῦ μορφὴν. 

d lbid. Ὅμως δὲ 6 αὐτὸς προφήτης, xo μετὰ τὴν 
ἕνωσιν χηρύττων τοῦ ληφθέντος τὴν φύσιν, δοῦλον mpo- 
σαγορεύει τὸν ἐκ τοῦ σπέρματος "A6paàp.. 


4 1 Cor. 1. xv. 28.— 2 Damasc. ibid.—3 Gal, 1v.—4 Joan, xv. 15.—5 Isa, vii. οἱ 9.—6 Faustin. tom. IV Bibl. ΡΡ. 0714. C. 


» 1, 


et c4 i-r 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. VII. 155 


natim de eo se loqui significat, qui a Patre 
traditus est morli, et pro communi hominum 
salute passus. 

Augustinus ab concilio Francofordiensi ci- 
tatus in epistola synodica!, idipsum diserte 
docuisse in homilia xxxix, dicitur his verbis, 
« Dominus noster etiam in forma servi, non 
servus ; sed in forma etiam servi dominus 
fuit. » Quin idem Augustinus tractatu tertio 
in Joannem?, in eadem synodica laudatus ὃ, 
ad illa Joannis verba, Lex per Moysem data 
est, ete. « Per servum, inquit, lex data est, 
et reos fecit: per Imperatorem indulgentia 
data est, et reos liberavit. Ler per Moysen 
data est. Non sibi aliquid amplius servus 
assignet, quam, quod per illum factum est. 
Electus ad magnum ministerium, tanquam 
fidelis in domo, sed tamen servus: agere 
secundum legem potest : solvere a reatu legis 
non potest. » Itaque Christum legis novae 
latorem, ét haud dubie hominem, servum dici 
non patitur Augustinus. 

Etherius*, ac Beatus, qui contra Elipandum 
scripserunt; « Servus, inquiunt, dictus est 
Patris, quia semetipsum exinanivit, id est, 
semetipsum mundo visibilem ostendit ; quia 
formam servi accipiens, inquit Apostolus?, /n 
similitudinem hominum factus est, habitu in- 
ventus ut homo. Et ideo Patris est servus, qui 
eum Patre est unus Dominus, et unus Deus. » 

IX. Omnium porro disertissime non esse 
servum Christum Dominum affirmare videtur 
Hadrianus papa in epistola, quam scripsit ad 
episcopos Hispaniarum contra h:eresim Fe- 
lieis, et Elipandi: nec non Francofordiensis 
synodus adversus eamdem hsresim coacta, 
in epistola sua synodica : tum Albinus Flae- 
eus, Etenim uterque hsretieus Christum 
existimabat, qua homo est, non solum adop- 
tivum esse filium; sed etiam servum. lta 
Elipandus in Symbolo*, quod ex ejus sententiis 
in unum collectis concinnavit Etherius : ubi 
«sacram ait Scripturam testari pro salute 
humani generis, Deitate exinanita, hominem 
factum, cireumcisum, baptizatum, flagella- 
tum, erucifisum, mortuum, sepultum, ser- 
vum, captivum, peregrinum, leprosum , 
despectum, et quod est deterius, non solum 
ab Angelis, sed etiam ab hominibus mino- 
ratum vermem esse dictum, » etc. Hadrianus 
itaque contra utrumque scribens ad Hispanos 
episcopos, tam illud de servo, quam quod de 


adoptivo filio profitebantur, acri, et vehe- 
menti epistola refellit. Et inter alia, « Adopti- 
vum, inquit", eum filium quasi purum ho- 
minem, calamitati humans subjectum, et 
(quod pudet dicere) servum eum impii, et 
ingrati tantis beneficiis, liberatorem nostrum 
non pertimescitis venenosa fauce susurrare. 
Cur non veremini queruli obtrectatores, Deo 
odibiles, illum servum nuncupare, qui vos de 
servitute diaboli liberavit? Cui servituti vos 
iterum nitimini perfidie sponte colla sub- 
mittere? Porro cum essetis servi peccati, ipse 
vos liberavit gratuito munere per adoptionis 
gratiam in sortem filiorum Dei. Numquid 
non sonat de vobis vox illa Domini dicentis. 
Eqgo honorifico Patrem meum, et vos inhono- 
rastis me? "Tales gratiarum acliones infelices 
ei refertis, ut qui vos honorifice liberos pretio 
sanguinis fecit, eum vos injuriose adoptivum, 
et servum caninis non confundamini linguis 
latrare? » 

Addit etargumenta nonnulla de Scripturis 
petita, quibus non esse servum adstruit, quae 
nos subinde referemus. 

Sie Francofordiensis concilii synodiea epi- 
stola servilem ab Christo conditionem, appel- 
lationemque rejieit. « Si enim Deus verus 
est, ait?, qui de Virgine natus est, quomodo 
tunc potest adoptivus esse, vel servus? Deum 
enim nequaquam audetis confiteri servum vel 
adoptivum. » 

Albinus quoque Flaccus illud idem contra 
Felicem uberrime disputavit, presertim in 
libro quinto ὃ. 

Hactenus veterum Patrum in utramque 
partem sententias, ae testimonia reddidimus. 
Nunc et disceptanda nobis tota controversia 
est : etamborum firmamenta prius excutienda 
sunt: ut ex aquo librata, ae suis ponderibus 
estimata veritas liquidior existat. Hoc autem 
quia paulo spissius, ae longioris opere est 
negotium, alterum in caput committendum 
videtur. 


1 Tom. VI Concil. — 2 Tom. IX p. xu. C. — 3 Francos. epist. — 4 Tom. IV. Par, Il. Bibl, PP. — 5 Phil. i. —6 Elipan d, 
apud Ether.to. IV, par. II Bib. — 7 Hadr. Tom. VI, Concil. — 8 Ibid. p. 176. B, τι. — 9 Alchuv. col. 844, et seq. 


Expenditur 
Isai 
Ecce servus 

ineus. 


156 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


CAPUT VIII. 


Proponuntur utriusque firmamenta partis, tam 
que Christum putat esse servum, quam qua 
negat. 1. [saie locus, in quo servus appel- 
latur, expenditur, et varietas lectionis in 
Grecis Hebreisque codicibus. 9. Alter locus 
ejusdem Isaice aptior ad idem probandum. 
3. Apostoli locus ex epistole ad Philippenses 
capite secundo, ubi formam servi assumpsisse 
dicitur. 4. Dionysii Alexandrini locus de 
illis Apostoli verbis observatione dignus pro- 
ponitur, ac primum ezplicatur Pauli Samo- 
satent. heresis. ὃ. ejusdem Pauli stropha 
diluitur, 6. Dionysius paulo aliter, ac vulgo 
fit, Apostoli locum illum interpretatus. est. 
T. Summa explicationis ejus. 8. Et purgatur 
interim αὖ heresis suspicione. 9. For- 
main servi naturam ipsam significare. Chry- 
sostom expositio Dionysianam illam suggil- 
luns. 40. Partis illius, que Christum negat 
esse servum, argumenta proponuntur. Pri- 
mum ez epistola ad Hebreos. 14. 7'ria alia 
loca et argumenta. 


I. Christum, qua homo est, servum appel- 
lari posse non pauca, nec obseura suadent 
imprimis testimonia Scripture : quorum ple- 
raque veterum illis senteniiis ceomprehensa 
sunt, quas superiori capite descripsimus. Sed 
habent illorum aliqua nonnihil consideratione 
dignum, eujus gratia hie in unum collecta 
ponentur. 

Primum Isaias Propheta aliquot in locis 
servum nominat quem Messiam przdicit affu- 
iturum. Sed insigniter capite quadragesimo- 
secundo : ubi Deum illius Patrem loquentem 
sic inducit: Z'ece servus meus, suscipiam eum : 
electus meus, complacuit sibi in illo anima mea. 
Ita ex Hebraeo noster interpres : et vox ipsa 
ejusdem linguas, *1ay servum meum significat. 
At Septuaginta seniores addiderunt Jacobi, 
et Israelis nomina : Jacob puer meus, assumam 
eum. Israel electus meus : suscepit eum anima 
mea". ΤῸ] παῖς, id est puer, pro servo sumitur. 
At Jacobi, et Israelis vocabula nee in authen- 
tico reperiuntur : nec apud Mattheum ᾿ς, ubi 


& Isa. XVI. "Iaxco6 ὁ παῖς μοῦ" ἀντιλήψομαι αὐτοῦ, 


locum illum Prophete refert: ut animad- 
vertit Hieronymus ?, et ante hunc Eusebius 
in libro nono de Demonstratione Evangelica, 
capite xv. Ibi enim observat, neque in He- 
breo ista legi nomina, neque apud alios In- 
lerpretes Grecos : et in contextu septuaginta 
seniorum, obelo jugulatas esse voces istas; 
meritoque Mattheum, tanquam Hebreum, 
ilas omisisse : quod etiam Hieronymo no- 
tatum est, qui ad eaput Isaize xri, « plenius 
in Matih:i commentariolis, et in libro, quem 
ad Algasiam nuper scripserat, disputatum » 
hac de re asserit. Quod vere dixit de poste- 
riore hoc libro, sive epistola ad Algasiam. At 
in Matthei commentariis nihil de Graecorum, 
et Hebraeorum discrimine codieum adnotavit. 
Itaque suspicor illis verbis non significare 
sanctum virum, se privatim de illo Isaicze loco 
plenius in commentariis ad Mattheum scrip- 
sisse ; sed adversus versionis sug et Hebrai- 
corum librorum suggillatores ; quod aliquot 
in loeis commentarii istius fecit. 

Consentiunt autem in id omnes Greci, La- 
ünique interpretes, locum illum Isaiz de 
Christo intelligi, ut et Matthzus indieat; et 
velustissimus auctor Justinus martyr docet 
in dialogo? : qui et Christum appellari putat 
Jacobi et Israelis nominibus. Hieronymus 
vero eumdem designari*, et Spiritum Dei 
Patris « poni super illum ait, non super Dei 
Verbum, et super unigenitum, qui de sinu 
processit Patris; sed super eum, de quo 
dietum est; Zece puer meus. » Quibus in 
verbis notatione dignum est, sic eum loqui 
de Christo, ut ?/lum et eum in ipso distinguat, 
quod alii Patres respuunt. Sed dextre istud 
accipi oportet de naturarum differentia, non 
personarum. 

II. Verum quoniam Greca dietio, παῖς, non 
lantum servum, sed etiam filium significat, 
non tam expressa vis est illius loci apud 
Grecos Patres de servi proprietate Christo 
vindieanda. Et videtur Cyrillus in ceommen- 
tario ad illa verba Isai: filium potius intelle- 
xisse, quam servum, ut et Procopius. At vero 
ejusdem Prophete alius est apud Greeos 
disertior, et ad idem probandum aptior locus 
ex capite xtix?. £t nunc, dicit Dominus, for- 
mans me ez utero servum sibi, etc. Et dixit, 
Parum est, ut sis mihi servus?, etc, ubi eadem 
vox, quae in superiore loco Τὰν Greee red- 


᾿Ισραὴλ ὃ ἐχλεχτός μου" προσεδέξατο αὐτὸν ἣ ψυχή μου. 


1 Mat. xir, 18. — 2 Hier, in e, xxxxil 184. et ep. 151, ad Alg. qu. 11. — 9 Just, p. 280, —Hier, in Matt. I. 18.— 4 15α, 1. 5— 


6 Ibid. com, 1v. 


DE INCARNATIONE, 


dita est nomine δοῦλος, ld est servus. Ideo 
Graeci quoque Christum qua est homo, ser- 
vum appellari luculentius testantur. Certe 
Cyrillus ad hoe caput, manifeste servum esse 
fatetur. Cujus verba hic adscribenda sunt, ut 
ad superioris testimonia capitis etiam illud 
adjungatur, « ubi, inquit, non minus affir- 
mamus esse ipsum Dominum Jesum Christum 
humanis ad illum modum vocibus utentem ; 
etiamsi potissimum magnum pietatis myste- 
rium, et modum exinanitionis aperiat. Vide 
enim quemadmodum illum, qui natura, et 
revera suiipsius erat, formasse se dicat in 
servum sibi; verum ex utero. Non enim 
nudum, et carnis adhue expers Verbum in 
servitutis formationem redactum se esse dicit, 
ex beneplacito Dei, et Patris: sed ex utero 
magis; hoc est, quando seeundum carnem 
genitus est ex muliere. Tunc enim Deus na- 
tura, et liber tanquam ex Deo, et libero Patre, 
servi formam, sive effictionem recipit". » Non 
enim quispiam menlis compos dixerit, id, 
quod natura servum est. in servitutem polius 
formari. Imo vero qui extra servitutem est, 
et jugum ; quique naturalis libertatis insi- 
gnibus decoratus est, merito servi effictionem, 
sive formam capiat. 

Ac nonnullis interpositis : « formatur igitur, 
inquit, is qui natura liber est in servum ex 
dispensatione, quando ex utero gignitur 
matris su: secundum carnem ^. » 

Sie etiam Theodoretus ad illum Isaie lo- 
cum, servum esse Christum seeundum hu- 
manam naturam asserit, nee non Procopius : 
qui illo ipso formandi verbo, quo usus est 
Propheta, designari ait naturam, ex qua ser- 
vilem conditionem subiisse dicitur, et eadem 
compendio perstringit, quee ex Cyrillo com- 
memoravimus, 

Proferuntur et alia quidam a Patribus 
Veteris Testamenti loca, quibus servi nomen 
imputari Christo videtur; presertim e Psal- 
inis.Sed ea minus confessam habent de Christo. 
mentionem. 

III. His addendum est Apostoli de Christo 


& CymLL. lib. IV zn. Isa. Οὐδὲν ἧττον ἐν τούτοις 
εἶναί φαμεν αὐτὸν τὸν χύριον ᾿Ιησοῦν τὸν Χριστὸν τὸν 
οὕτως ἀνθρωποπρεπέσι χεχρημένον φωναῖς, εἰ χαὶ ὅτι 
μάλιστα τὸ μέγα τῆς εὐσεθείας διατρανοῖ μυστήριον, χαὶ 
τὸν τῆς χενώσεως τρόπον χαθίστησιν ἐναργῆ: ἄθρει γὰρ 
ὅπως τὸν φύσει χαὶ ἀληθῶς ἑαυτοῦ πλάσαι φύσιν αὐτὸν εἰς 

ς τὸν Q i ? 
δοῦλον ἑαυτῷ, πλὴν ἐχ χοιλίας. οὐ γάρ τοι γυμνὸν ὄντα, 
xaX ἄσαρχον ἔτι λόγον, εἰς τὴν τῆς δουλείας διάπλασιν 


LIB. VII, CAP. VIII. 151 
testimonium ex epistola ad PA/lippenses. 
Qui cum in forma Dei esset, inquit!, non ra- 
pinam arbitratus est esse se eequalem Deo, sed 
semetipsum exinanivit, formam servi accipiens. 
Quem loeum pulehre Ambrosius enarrat in 
epistola oetava. « Quid est, inquit, in Dei 
forma, nisi in plenitudine divinitatis; in illa 
perfectionis divine expressione? Ergo cum 
esset in plenitudine divinitatis, exinanivit se, 
et accepit plenitudinem nature, et perfec- 
tionis humanz, sicut Deo nihil deerat, ita 
nee hominis consummationi, ut esset per- 
fectus in utraque forma. » Ex quo Apollina- 
rislas convincit; qui verum perfectumque 
Deum fatentes esse Christum, negabant ve- 
rum esse hominem, sed similitudinem dun- 
laxat hominis illi tribuebant. Quod minime 
convenire docet: Quippe cum forma Dei 
naturam Dei significet perfectam, et solidam : 
necesse est, ut forma servi « perfectionem 
nature, et conditionis humans designet, ut 
esset in hominum similitudine. » Unde colligi 
potest, ut natur? humane, sie ctiam servi 
perfectam conditionem in Christo duabus illis 
exprimi vocibus forma servi. Non aliter illum 
locum interpretati sunt Chrysostomus, Theo- 
doretus, OEcumenius, Theophylactus. Sed et 
Tertullianus libro quinto contra Marcionem, 
capite vicesimo contra hereticum istum pro- 
bat, formam servi non similitudinem ejusmodi 
significare, qu: nature veritatem excludat, 
sed eam potius asseverare. Quem locum alibi 
propositum illustravimus'. Sed et;€Hilarius sub 
initium libri duodecimi : Esse, inquit ?, in 
forma Dei, non alia intelligentia est, quam in 
Dei manere natura. » 

JV. Dionysius Alexandrinus in epistola 
contra Paulum Samosatenum pluribus illam 
Apostoli periocham enarrat, ac de forma 
servit dicit, ea, quae ad hoc nostrum argu- 
mentum magnopere spectant : et certe ve- 
riori de Christi servitute sententie? , quam 
post explicabinus, ita suffragantur, ut cum 
Marcione, eceierisque φαντασιασταῖς chnmmune 
nihil habeant. Jtaque paulo accuratius in 


ἐνεχθῆναι φησὶν ἑαυτὸν εὐδοχήσαντος τοῦτο τοῦ θεοῦ, xal 
πατρός. ἐχ κοιλίας δὲ μᾶλλον, τοῦτ᾽ ἔστιν ὅτε χατὰ σάρχα 
ἐγεννήθη ἐκ γυναιχὸς. τότε γὰρ θεὸς φύσει, xal ἐλεύθε- 
e - M , x | M A , 

ρος, ὡς Ex θεοῦ τε, καὶ ἐλευθέρου πατρὸς, τὴν τοῦ δούλου 
δέχεται μορφὴν, ἤτοι πλάσιν. 

b lbid. Πλάττεται τοίνυν ὃ ἐλεύθερος χατὰ φύσιν εἰς 
δοῦλον οἰχονομιχῶς, ὅτε χαὶ ἐχ χοιλίας ἐγεννήθη τῆς χατὰ 


σάρχα μητρός. 


1 Phil, n. 6. — 2 Tom. Ill lib. V de Trin. c, v. $8. — 3 Dion. Tom. II, Bibl. S 290. 


Necnon 
locus Pauli: 
formam 
servi acci- 
piens. 


Supp. homi- 
nem. 


Operatio -- 
nem. 


158 


eam inquirendum existimavimus. Pauli Sa- 
mosateni de Christo, et incarnatione nefariam 
heresim exposui in libro primo operis hu- 
jus : quam nune paucis complecti, ac repetere 
cogimur ab "Theodoro Rh:tuensi, ita com- 
pendio traditam. « Nudum ab illo constitutum 
ait fuisse Christum Dominum. In eo vero, 
tanquam in unoquoque Prophetarum 
Deum Verbum habitasse. Unde etiam natu- 
ras duas separatas, ac divisas, neque secum 
inviceem — communieantes penitus inesse 
Christo : ita ut alius sit Christus ; alius qui 
habitat in ipso Deus Verbum*, » Verum quod 
Deum Verbum in Christo homine simplici 
habitasse seribit; non sie intelligendum est, 
quasi personam aliquam Verbi per se subsi- 
stentem, et a Patre distinetam esse crediderit, 
Quippe Judaico more, singularem putavit 
esse Dei personam, ut et naturam cujus 
ἐνέργειαν ae transeuntem operationem Verbum 
appellari noluit; cujusmodi fuit in homine 
Christo, in quo ab Nestorio discrepabat. Si- 
quidem Trinitatem explieabat sie; uti solus 
Deus per se subsistens esset Pater; deinde 
Christus, nihil preter hominem habens in 
sese : tum Spiritus sanctus : quem ipsam esse 
gratiam aiebat, qui in Apostolos venisset. 
Ita Leontius libro de sectis, ut in libro primo 
memoravi. Itaque sublata penitus incarna- 
tione divine cujuspiam person:, et ad sum- 
mum in transeuntis operationis infusam vim, 
et efficaeiam redacta, Christum asserebat una 
constare tam natura, quam persona, et utra- 
que creata. Cum autem Christiana, οἱ catho- 
lica fides naturas duas inter se conjunctas, et 
unitas in cadem Verbi divina, increataque 
persona subsistere fateatur, Paulus ita illam 
interpretabatur, ut solam divinam naturam 
ἐνυπόστατον, hoc est per se subsistentem, ae. 80- 
lide vereque eohzrentem affirmari in illa di- 
ceret : humanam vero naturam ἀνυπόστατον; 
id est non subsistentem, nee veram solidam- 
que, sed apparentem, et evanidam substantice 
larvam, ac speciem. Sie enim τὸ ἀνυπόστατον 
usurpatum ab impio illo dedita opera fuisse 
credimus, quo majorem catholico dogmati 
conflaret invidiam. 


a. 'Tugopon. tom. II. B£bl. Παῦλος Σαμοσατεὺς μὲν 
τὸ γένος, ᾿Αντιοχείας δὲ τῆς Συρίας πρόεδρος, ψιλὸν 
ἄνθρωπον εἶναι τὸν Χριστὸν ἐδυσφήμησεν. ὥσπερ δὲ εἰς 
ἕχαστον τῶν Προφητῶν, οὕτω χαὶ ἐν αὐτῷ γενέσθαι τοῦ 
θεοῦ λόγου τὴν οἴχησιν. ἔνθεν καὶ δύο φύσεις διῃρημένως 


1 Cap, u. S8. etc. viir. $ 10, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


V. Hoc itaque sensu catholicam de Christo 
professionem interpretatus, subdole percon- 
tatur quastione septima apud Dionysium 
Alexandrinum, quinara intelligenda sit servz 
forma, quam accepisse dicit Apostolus Chris- 
tum Jesum, cum esset in forma Dei, et utrum 
Sit ἀνυπόστατος, Quod quidem mirum dictu, 
absurdumque sibi videri ait. Neque enim ea- 
pere se, quomodo forma aliqua dici possit 
ἀνυπόστατος : quod sie usurpat, ut sit rezpsa non 
extans, sed adumbratione, ac specie sola cohze- 
rens. « Nam si minime subsistit, quid tandem 
rei est ^? « Et quo pacto forma dicetur, quod 
non subsistit ? « Haec impius, ac vafer here- 
licus. Non est difficile hanc argutam stro- 
pham diluere, si harum vocum, ὑποστάσεως 
ἐνυποστάτου, el ἀνυποστάτου proprietates, et va- 
rias significationes animadvertimus, de qui- 
bus plenissime dixi in quarto libro de Tri- 
nitate !. Natura hominis in Christo non est 
ἐγυπόστατος, Si hoe vocabulo significetur per se 
subsistens, et proprio existendi modo, perso - 
naque constans : est autem, si ἐνυπόστατον ap- 
pellas, quod revera, sive per se, sive in alio, 
et aliena proprietate subsistit. At preestigiator 
ile in nominis ambiguitate laqueos erroris 
sui callide tendens, eum ὑπόστασιν pro eo, 
quod reipsa, et non fictione tantum exstat 
accipi sciret, tum etiam pro eo, quod per se 
subsistit, priorem notionem prz se tulit, Ca- 
tholieos videri volens asserere, naturam hu- 
manam Christi vere non extantem esse, sed 
nihil preter umbram, et imaginem. Ipse 
autem ἐνυπόστατον eamdem esse naturam de- 
fendebal ita, ut per se, ae propria vi, non 
alieno modo subsistentem intelligeret. Talem 
enim 'esse Christum affirmabat, qui sola ho- 
minis natura constaret, quc integra, et com- 
pleta esset hypostasis, creata, et eceterorum 
hominum similis. 

Huie resistens Dionysius acriter contendit, 
non esse ἐνυπόστατον δοῦλον. hoc est formam 
servi, quam assumpsit Verbum, non esse soli- 
dum quiddam, ac revera cohzrens, Alieeui 
« dieturum fuisse Apostolum ; Zxinanivit se 
servum hominem accipiens*. » Hoc autem con- 
stiuo, querendum esse, quomodo Christus, 


ἐχούσας, καὶ ἀχοινωνήτους πρὸς ἑαυτὰς εἶναι παντάπασιν 
ἐν τῷ Χριστῷ: ἄλλου ὄντος αὐτοῦ τοῦ Χριστοῦ, xol 
ἄλλου τοῦ ἐν αὐτῷ χατοιχοῦντος θεοῦ λόγου. 

b Ῥλυῦι. apud Dion. Εἰ μὴ γὰρ ὑποστῇ, τί ἐστι; 
πῶς ἄν λέγοιτο μορφὴ τὸ μὴ ὑποστάν ; 

€ Diow. ibid. "Ἔδει, ὡς σὺ λέγεις, εἰπεῖν τὸν ἱερὸν 


DE INCARNATIONE LIB. VII, CAP. VIII. 


utpote ex Samosateni Pauli sententia, merus 
homo; idque servus, servum alterum homi- 
nem potuerit accipere. 

Postea demonstrat μορφὴν δούλου non, ut 
volebat hzretieus, esse 3vuzószazov, hoc est rem 
aliquam veram, et solide manentem. Quippe 
eum in monte coram Apostolis fransfiguratus 
est!, sive (ransformatus, μετεμορφώθη, non 
utique rem et naturam aliquam convertit 
in aliam, sed figura tantum, specieque 
mulatus est : neque transformatio illa, 
sive figura, qus in corpore, ac vesti- 
mentis exstitit, habuit ὑπόστασιν, et fuit 
ἐγυπόστατος, id est solidum aliquid, et per 
se consistens ; sed fluxum, ac transiens. 

VI. Mox totum Apostoli locum enarrat 
sie* : Qui cum in forma Dei esset , hoc est in 
Patre, paternaque substantia, non rapinam 
arbitratus est, esse se equalem Deo,id est, non 
ut exteri mortales, regnum Dei violenter 
rapere opus habuit; utpote qui nullo labore 
suo equalitatem illam, et partem cum Deo 
Patre gradum ae dignitatem obtinuit : quo- 
niam natura Deus erat, et ejusdem eum illo 
substantie, Sed semetipsum exinanivit formam 
servi accipiens : hoc est abjeeit, humilemque 
se fecit, quando seipsum hostiam prebuit, in 
veterum, ac Judaicarum locum, et in sacra- 
mento manducandum corpus suum, àe biben- 
dum sanguinem exhibuit. Quocirca Dionysius 
hoe in loco aliter ac vulgo interpretes faciunt, 
formam servi non ad naturam ipsam huma- 
nam refert: sed ad servilem functionem et 
abjeetionem sui, qua se eousque demisit, ut 
linteo pracinctus pedes discipulorum suis 
ipse manibus ablutos non dubitaret extergere. 
« Forma, inquit, servi, non est servus". » 
Tum similitudine utitur servi cujuspiam, qui 
jussu heri ovinam pellem induat, aut in primo 
loco ad mensam aceumbat, et in servitute 
nihilominus maneat. Non enim ovis erit, aut 
libertate propterea donabitur. Deinde Chri- 
stum ait, « postquam pedes Apostolorum 
lavit, posuisse linteum, ac formam, et figuram 
servi^. » Neque vero hsc illius enarratio in 
suspicionem adduci debet impicze Marcionita- 
rum, ac φαντασιαστῶν hieresis; tanquam huma- 


τοῦ Χριστοῦ ᾿Απόστολον, ὅτι ἑαυτὸν ἐχένωσε, δοῦλον 
ἄνθρωπον λαθὼν. 

α Ῥιονυβ. ALEx. epist. ad Paul. quest. vir. 
Μορφὴ δούλου οὐχ ἔστι δοῦλος. 

b lbid. Καὶ μετὰ τὸ νίψαι τοὺς πόδας τῶν ᾽Αποστό- 
λων τίθησι τὸ λέντιον, καὶ τὸ σχῆμα τοῦ δούλου. 


1 Matth. xvu. 2. — 2 Dion. ibidem. — 3 Ibidem. 


159 


nam naturam, quam sert? formam intelligat, 
non esse crediderit solidum aliquid, et sub- 
sistens, sed sola specie, figuraque definierit. 
Etenim in illa tota responsione verum homi- 
nem affirmat esse Christum, et Verbum car- 
nem?, id est hominem esse factum : qua ratione 
neutiquam merum hominis spectrum, et effi- 
giem sine re subesse monstravit : verum 
naturam ipsam et substantiam, solidam ac 
veram: servilem vero formam nonnisi appa- 
rentem : quoniam verus Deus, etneutra parte 
servus, sed liber, pro servo gerere se, ac ser- 
vilem cultum et ministerium subire voluit. 
Ita non δοῦλος ἐνυπόστατος, ld est servus re, et 
naturali quapiam servi proprietate fuit : cum 
ésset homo ἐνυπόστατος. Sic enim Dionysius in 
responsione ad questionem octavam. « Tu 
vero, inquit, Samosatensis deceptus es audiens 
formam servi, et hominem intellexisti servum 
vere subsistentem^. » Ubi τὸ ἐνυπόστατον ad 
servum referri delet, non ad hominem. Nam 
ἐνοπόστατον non pro eo accipit, quod per se, 
et sine alterius adminiculo subsistit, velut 
persona, et hypostasis proprie dicta : sed pro 
eo, quod vere, et non apparente sola specie 
consistit, atque hoe sensu subinde querelam 
repetit. « Tu vero, inquit, per se subsistentem 
quaris, formam servi audiens?. » Vide quz 
de significatione τῆς ὑποστάσεως apud. antiquos 
supra dixi, maxime in sexto libro, capite 
primo, et secundo. Id enim locum habet 
etiam in illo Dionysii ἐνυποστάτῳ. 

VII. Ad summam, Dionysii fuit hec Ale- 
xandrini sententia, Christum reipsa Deum, et 
hominem exstitisse : servum autem fuisse 
revera ; sed externa solum gestione, et usur- 
patione servilis offieii, ac. ministerii : quem- 
admodum si rex aliquis dignitatem suam apud 
se retinens, servilem ad tempus schemam, ut 
cum Comico loquar, cireumponat sibi, ac 
servorum functiones obeat : non ille servus 
revera, et χαθ᾽ ὑπόστασιν, SlVe ἐνυπόστατος erit ; 
(Rex enim manere ponitur; cujus conditio 
cum servitute pugnat) sola itaque specie, et 
imagine, ac similitudine servus esse dicitur, 
quamdiu pro servo se gerit. Non eadem de 
homine Christo mens fuit Dionysii; nec ima- 


€ Diox. Σὺ δὲ ὃ Σαμοσατεὺς ἡπάτησαι, ἀκούων μορ- 
φὴν δούλου, καὶ δοῦλον ἐνόησας ἄνθρωπον ἐνυπόστατον. 

d lbid. Σὺ δὲ ἐνυπόστατον ζητεῖς, μορφὴν δούλου 
ἀχούσας, 


160 


ginarium tantummodo fuisse hunc hominem 
existimavit, sed vere exstantem, ac reipsa. 
Quod adeo persuasum habuit, ut in eo tuendo 
et explicando modum etiam excessisse visus 
sit, etab catholiez fidei regala declinasse ad 
Arianorum, et Anomcoorum howresim, quo 
nomine tam vivus in crimen vocatus est, et 
apud cognominem Homanum Pontificem 
accusatus : quam post mortem ab summis 
viris reprehensus : presertim a Basilio magno: 
tametsi ab aliis illius est cáusa suscepta : ut 
a magno perinde Athanasio, qui Dionysii 
defensionem libro integro contra Arianos tali 
patrono abutentes exposuit : de quo plenius 
in primo libro de Tinitate!. 

VIII. Hae eo necessario retuli, ne quis 
aliter ac decet Dionysii sententiam explicet, 
ac tam male de sanctissimi viri memoria 
mereri audeat; ut eum non solum in Christi 
peeeasse divinitatem existimet (cujus apud 
aliquos suspectus olim erroris fuit) sed etiam 
pessime de assumpta earne sensisse ; ac velut 
monstrum quoddam dissimilibus, ae dissonis 
ex erroribus conflatum opinionis in sese 
nefarie concepisse : vel potius germanam 
ejus perfidiam, quo cum acerrime dimicavit, 
Samosateni Pauli, cum Marcionis impietate 
junxisse. Longe ab illa peste Dionysius abfuit, 
nec de vera humanz in Christo nature su- 
stantia dubitavit. Sed de servili conditione 
duntaxat ea docuit, qua» et plerisque hodie 
theologis placent, et, quod postea dicam, 
verissima mihi videntur : non illum fuisse 
revera, et proprie servum : sed serviles partes 
obiisse, et, ut Latini dicerent, personam sub- 
stinuisse servi, Sic enim persone nomen apud 
antiquos, etiam Christianos?, et Catholicos 
acceptum est, non eo sensu, qui invaluit 
postea, et in usum hodie receptus est, pro 
natura subsistente, ac per sese cohzrente : 
verum pro certa conditione , qualitate, affec- 
lioneque substantie : qu: ratione unius et 
ejusdem subsistentie, vel hypostaseos potest 
esse persona multiplex : velut si quis perso- 
nam gerat modo principis, modo captivi, alias 
docti, alias imperiti, cum sit unus, idemque 
diversarum actor partium. Ad hunc modum 
Christus personam utramque Dei, et hominis 


ὦ Cunxsosr. hom. vir in ep. ad Philip. Μορφὴν 
δούλου, φησὶν͵ ἔλαθεν, ὅτε τὸ λέντιον περιζωσάμενος 
Eve τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν. τοῦτο μορφὴ δούλου 
ἐστιν; ἀλλ᾽ οὐχ ἔστι τοῦτο μορφὴ δούλου, ἀλλ᾽ ἔργον 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


egisse dicetur : hoc est pro utroque se gessisse. 
Multo vero magis personam obiisse servi dici 
poterit, quo minus est perieuli ab Pauli 
Samosateni , aut Nestori heresi; quan- 
doquidem servitutis nomen non substan- 
tie significantiam illam habet, quam hominis 
vox statim audientibus objicit : sed conditio- 
nis, atque qualitatis. 

IX. Verum sepositointerim Dionysio,redea- 
mus ad illum Apostoli locum, ac de ejus sen- 
tentia quod reliquum est pertexamus ; Formam 
servi, que Grece μορφὴ dicitur, Apostolum 
vocare naturam ipsam hominis, plerique vete- 
res, ac recentiores theologi, et interpretes 
consentiunt : eaque sine dubio verior est, et 
omnino amplectanda sententia : vel ea pre- 
sertim de causa, quam superius attigi *: quod 
eodem modo forma serv, quo forma Dei 
videtur aecipi debere. Atqui forma Dei, sub- 
stantiam et naturam ipsam significat, ut res 
ipsa docet. Itaque Chrysostomus illam Diony- 
sii expositionem, quam  Marceioni tribuit, 
acriter rédarguit. « Formam, inquit de hzere- 
tico loquens, servi accepit, quando linteo 
pracinetus, lavit pedes discipulorum. Hseccine 
est forma servi? Atqui non istud est forma 
servi, sed opus servi. Est autem aliud opus 
esse servi, aliud, formam accipere servi. Cur 
enim non dixit illum opus fecisse servi , quod 
erat apertius? Porro nusquam in Serip- 
tura forma pro opere sumitur^. » Que 
postrema verba commentarii, qui Ambrosio 
tribuitur, auctorem feriunt * : qui eamdem 
fere eum Dionysio Alexandrino sententiam 
expressit : et, « Opera, inquit, formam signi- 
ficabant, ut quia opera ejus non utique homi- 
nis opera sunt, hic, qui in opere, vel forma 
Dei erat, Deus intelligeretur. Forma enim 
Dei quid est, nisi exemplum quo Deus appa- 
ret, dum mortuos excitat, surdis reddit audi- 
tum , leprosos mundat, et alia? Quod et 
Primasius secutus est. » Melius Hieronymi 
commentarius formam servi naturam homi- 
nisinterpretatur. Et quidem forme vocabulum 
naturam ipsam plerumque significat, ut alibi 
notavimus?, Nec aliter hie accipi debet; 
minimeque pro sola imagine, vel rei ipsius 
experte figura, et specie : quando nec voca- 


δούλου. ἕτερον δέ ἐστιν ἔργον εἶναι δούλου, xal ἕτερον 
μορφὴν δούλου λαθεῖν. διά τι γὰρ οὐχ εἶπεν ὅτι ἔργον 
ἐποίησε δούλου; ὃ σαφέστηρον ἦν. οὐδαμοῦ δὲ ἐν τῇ 
γραφῇ μορφὴ ἀντὶ ἔργου εἴρηται. 


1 Cap. 1v, parag. 10. Tom. 11.-- Vide 1. IN de Trin. c. 1v, parag. 2.—3 Porag. 3. —4 In cap. 1 ep. ad Philip.— ὃ Tom, Il, 


lib. IV de Trin, c.i, sub (inem. 


A postoli 
dictum: 
Forma 

Servi, 
expendit 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. VIII. 


bulum ipsum similitudinis alieno sensu posuit, 
cum dixit ; /n semilitudinem hominum factus. 
Non enim sola hie intelligenda est hominis 
species, qualem ot Δοχηταὶ fingebant. Sed idcirco 
ita locutus est, quod cum Deus esset, homo 
facetus est, ae csterorum hominum similis. 
Tum vero ut Apollinaris, ac similium errori 
aditum pracluderet; qui Verbum ita carnem 
esse factum putabant, ut illius natura mutata 
esset in carnem. Ideo similem hominum fae- 
tum esse Deum dicit : non ipsum natura hoc, 
et substantia fuisse. Ita Theodoretus expli- 
candus est; cujus alioqui verba in Nestorii 
impiam heresim ab catholica regula decli- 
nata videantur; cum ait: « De Deo Verbo 
loqui Apostolum, quod cum esset Deus,non 
tamen Deus videretur cum humanam naturam 
induisset. Huie ergo accommodandum istud 
est, ut homo. Siquidem assumpta natura 
revera hoc erat: ipsum autem Verbum hoc 
quidem non erat, sed hoc induerat ^.» Verbum 
negat fuisse hominem sive carnem : nempe 
χατ᾽ οὐσίαν. Atque hoc modo complura veterum 
hoe loeo interpretanda, que Nestorium olere 
visa sunt quibusdam. Ita quod apud Aposto- 
lum sequitur, e£ habitu inventus ut homo, 
Grece est σχήματι, hoe est figura, et imagine. 
Qui enim vere est homo, is czeterorum homi- 
num est similis, et eorum figuram, et habitum 
gerit. Quamobrem forma servi est natura ipsa 
hominis, cui convenit, ut serva sit. Et qui ali- 
ter exposuit Alexandrinus Dionysius , non in 
reac dogmate, sed in Apostolici dicti interpre- 
tatione paululum a via deflexit ; ut paulo post 
dicam. 

X. Hactenus illius firmamenta partis, et 
Seriptur: pro ea testimonia retulimus, quae 
servum revera esse, dicique Christum asse- 
rit. Nunc alterius momenta ponderanda sunt, 
qui servum negat esse Christum. Quatuor 
sunt potissimum, quibus ea pars innititur, 
argumentandi capita. Primum , quod Serip- 
iura Christum cum Angelis, hominibusve 
comparans, in eo discrimen inter illos con- 
stituit, quod hi famuli sunt, ac servi, et ser- 
vili apparitura, offieioque funguntur : Christus 
vero, non servus est, sed filius. Paulus in ea, 


ὦ 'TuEononET. ad cap. n ep. ad PAil. vers. 6. 
Περὶ τοῦ θεοῦ λόγου ταῦτά φησιν, ὅτι θεὸς Ow, οὐχ, 
ἑωρᾶτο θεὸς, τὴν ἀνθρωπείαν περιχείμενος φύσιν. αὐτῷ 
γὰρ τοίνυν ἁρμόττει τὸ, ὡς ἄνθρωπος. f, γὰρ ἀναληφθεῖσα 
φύσις ἀληθῶς τοῦτο ἦν. αὐτὸς δὲ τοῦτο μὲν οὐχ ἦν, τοῦτο 


101 


quae est ad Hebreos, capite primo, cum Ange- 
lis confert. Christum Dominum ; et huic tri- 
butam esse dieit excellentis prerogativam 
nominis, ac dignitatis, uti filius appelletur. 
Tanto melior, inquit!, Angelis effectus, quanto 
differentius (id est excellentius) pre illis nomen 
lheereditavit. Cui enim dixit aliquando angelo- 
rum, filius meus ex tu, ego hodie genui te? 
Ergo filii nomen soli attribuit Christo : Ange- 
lorum vero nulli : sed omnes servos, et 
ministros vocat : Et ad Angelosquidem dicit, 
ait postea, Qu facit Angelos suos spiritus, et 
ministros suos flammam ignis. Item de Angelis 
loquens : JVonne omnes sunt. administratorii, 
inquit ?, spiritus, in ministerium missi, propter 
eos, qui hereditatem. capiunt salutis? Rursus 
cum Mose Christum contendens Apostolus, 
multo hune illo prestantiorem esse dicit, et 
amborum in eo sitam esse differentiam, quod 
Moses famulus sit, Christus filius. Et Moses 
quidem, ait*, fidelis erat in tota domo ejus, 
tanquam famulus, in. testimonium eorum, que 
dicenda. erunt : Christus vero tanquam filius in 
domosua. Quo ex loco duo ad negotium nostrum 
opportunissima colliguntur primum est, 
pugnare servilem statum, et conditionem cum 
fllà ratione; hec enim inter se duo, velut 
opposita, comparat. Alterum est, Christum 
hominem (de hoc enim loquitur Apostolus, 
non de eodem, qua przcise Deus est, et Ver- 
bum; uttota epistole series ostendit) Christum, 
inquam, hominem factum, ac sponte se ad 
mortem usque summittentem, filium esse Dei, 
non famulum, aut ministrum, ut sunt angeli, 
et Moses cum viveret fuit. 

XI. Alter locus argumentandi ex omnibus 
Scripture testimoniis constat, nec non ratio- 
nibus iis, quibus Christum hominem esse 
revera Deum, eta B. Virgine talem esse geni- 
tum, aec reliqua huie ipsi consentanea, et 
connexa demonstravimus. Quo spectant omnia 
illa, que de unitione za0' ὑπόστασιν in tertio 
libro, et quarto disputavimus : nec non que 
de uno ex Trinitate incarnato ?, et mortuo 
diximus in quinto. Tum de θεοτόχῳ, id est 
genitrice Dei Virgine, quae in quinto eodem 
exposuimus ?. Non enim servituti minus esse 


δὲ περιέχειτο. Vide dial. ejusdem primum, ubi sic 
ait, ἦν δὲ θεὸς ἀνθρωπείαν περιχείμενος φύσιν, cum 
paulo ante dixisset, τὴν τοῦ πατρὸς περιχείμενος 
δόξαν. Quare verbum περιχεῖσθαι nihil de proprie- 
lale subslanti:e minuit. 


1 Hebr. 1, 4. — 2 Ibid. yer. 2. — 3 Ibid. ver. 14. — 4 Hebr. 111, 5. — 9 Lib. V, cap. 1t el ΜΙ, — 6 Lib. V. acap. xtv. 


Tox. VI. 


11 


162 


Deum, quam filium, adversari videtur, Quare 
cum Christus homo, Deus sit, et Dei filius, 
repugnat omnino eumdem ipsum esse, appel- 
larique servum. 

Tertium eaput ex eo petitur, quod eadem 
plane ratio sit adoptivi filii, atque servi, quod 
ad Deum pertinet. Hic enim non aliunde, 
quam ex servis adoptare in filios polest. Hoc 
est e creaturis, quae sole, utpote alien: ab 
naturali cum Deo propinquitate, in eam ascisei, 
adoptarique possunt. Vide qua capite tertio 
hujus libri de ea re diximus. Cum igitur 
Christus nullo modo sit adoptivus Dei filius, 
ut ibidem ostendimus, non debet inter servos 
numerari. Atque hec inter se colligata, et 
implieata esse secum invicem, patet ex Eli- 
pandi, ac Felicis haeresi, et actis contra hane 
in Francofordiensi synodo, illiusque confuta- 
tione ab Hadriano, et Paulino Aquileiensi, ac 
synodi totius Patribus scriptis edita. Siquidem 
ut ambo illi in adoptivi appellatione filii, ae 
proprietate tuenda, velut ex consequenti, 
servitutis nomen adhibuerunt, ut Christum 
affirmarent esse servum; quo concesso de 
adopüone recusare nemo posset. Sie Hadria- 
nus, etreliqui in oppugnando adoptivo filio, 
eadem disputationis consequentia complecti 
servilem conditionem, et refellere sunt coacti, 
ut supra meminimus !. 

Quartus denique locus argumentandi hine 
arcessitur, quod in novo Testamento, ubi 
plenior, et distinctior tradita est Christi Dei 
hominisque notitia, nusquam aut ille domi- 
num suum vocat Deum Patrem; aut ab hoc 
servus appellatus legitur. Nam de veteri nihil 
hocloco dieimus ; in quo cur servus nomine- 
tur Christus, ratio ab Hadriano redditur, de 
qua postea. Enimvero, ait Hadrianus?, « nus- 
quam eum a Patre servum vocatum legimus, 
sed filium et dilectum, et suum : nec filium 
dominum eum suum appellasse, sed Patrem, 
eic. Nullus unquam Evangelistarum, nemo 
Apostolorum servum eum commemorat, sed 
Dominum, et Salvatorem. ». 


THEOLOGICORUM DOGMATUM, 


CAPUT IX. 


Conciliantur diverse inter se de servitute 
Christi sententie. 1. Duobus modis servum 
aliquem diei, vel secundum essentiam, et 
actum primum, vel propter actum secundum. 
2. Priore modo servus est Christus, non 
posteriore, 3. Proponitur quastio illa, num 
natura constituta sit servitus, an sit. contra 
naturam. Jurisconsulti contra naturam esse 
putant, et Augustini testimonto id adstruitur. 
A. Aliorum Patrum idem probantia testimo- 
nia. 6. Aristotelis de ea re locus expenditur. 
1. Servitutis a natura, ut et dominationis 
insita esse quedam semina. 8. Augustini de 
hac re locus insignis. 9. Tandem controver- 
sia deciditur. duplici servitutis notata ratione, 
una generali, altera speciali. 10. Priori 
Christum, qua Jomo est, esse servum. A1. De 
conditionali servo, qui est posterioris generis, 
Leonis locus expensus. 12. Approbatur opi- 
nio nostra, et Patresinter se conciliantur: 
13; Athanasit locus illustratur, ac propugna- 
tur. AA. Excluditur minus probabilis quo- 
rumdam ratio interpretandorum Patrum, 
15. Observata Patrum consuetudo in Christi 
nominibus recensendis. 46. An. Christus sut 
ipse servus dici debeat et negando responde- 
tur. 11. Causa hujus exponitur. 


I. In hoc auctoritatis, areumentationisque 
conflictu media quaedam aperiri via videtur, 
quae ambas inter se partes ad pacem, et con- 
cordiam revocare poterit. Nam utraque verum 
profecto dicit, si alterius adjunctione altera 
temperetur. Ac similiter de serco, ut de crea- 
tura superius exposuimus!, arbitror esse dicen- 
dum. Duplieiter enim servitutis propriétas 
convenire potest. Primum οὐσιωδῶς, ae spec- 
tata rei essentia: vel naturalibus principiis, ex 
quibus servilis, et obnoxia alteri conditio 
manat, et in acum, quem vocant secundum, 
profunditur : ita ut primus velut actus nativa 
illa sit origo servitutis : Deinde propter istum 
ipsum, quem nominavimus, actum secundum 
videlicet, cüm reipsa proprietas inest condi- 
lioque servi. Etenim non omnia, cujusmodi 
naturalibus ex causis esse possunt, et ut sint 
apta sunt, ac quodammodo postulant, reipsa 


1 Cap. vir, parag. 9. — ὦ Hadria. Tom VI Conc. — 8 Cap vi. parag. 10. 


Christus 

servus in 
actu pri 
non in act 
secundo 


predicta 
sententia. 


DE INCARNATIONE, LIB, VII, CAP. IX, 


talia sunt, et in natura rerum existunt. Quis 
enim non videt aquam natura sua esse frigi- 
dam; ae si relieta sibi, nec potentiore cause 
alicujus efficientia prohibita fuerit, frigus ex 
sese proferre? sunt tamen complures aquae 
calidze, et quidem perennes : nec propterea, 
quia frigore carent, aque non sunt, aut non 
eadem, qua frigide, natura continentur. Sic 
eliam, ut illud attingam, quod propius ad 
rem nostram attinet; quelibet substantia, 
Deo inferior, sic est naturaliter affecta, ut et 
reipsa ereatura sit, et congruente sibi exis- 
tendi modo, hoc est creato temporalique sub- 
sistat. Quod ne humana Christi natura reipsa 
habeat, cum habere posset, divina Verbi per- 
sona, et hypostasis obsistit : qua eodem 
puncto temporis, quo ccepit existere, forma- 
tam in utero Virginis assumpsit, adjunxitque 
sibi naturam hominis, in ejusdem persone 
communionem, et unitatem : ita ut divina 
ila hypostasis, qua nimirum divinitas in 
Verbo ipsa subsistit, fieret humanitatis hy po- 
stasis, eaque non proprio, neque naturali 
velut jure debito; sed adventitio, et prestan- 
tiori, quam pro ipsius captu, modo subsistens, 
divina prorsus esset, et increata persona. 

IL. Hoe qui animo perceperit (quis autem 
Ghristianus, et utcumque professionis intelli- 
gens suc: non facile capiat?) facile hoc etiam 
nobis assentietur, quod et de creatura jam 
diximus : et de servitute deinceps explicare 
volumus. Est enim eum hoe ipso, quod crea- 
tum dieitur, conjuncta, et annexa servitutis 
illa proprietas. Siquidem, ut ait Athanasius de 
hoc ipso loquens, quod «in forma servi fuisse 
Christus dieitur, serva Verbi est omnis caro, 
per illud facta, et condita ^. » Ideo δούλη φύσις, 
id est serva natura, quam Christus assumpsit, 
vocatur a Patribus, utab Joanne Damasceno '. 
Quocirca uti substantie genus ἀναλόγως in crea- 
tam, et increatam substantiam tribuitur, et 
utraque differentia generis amplitudinem ad 
suam quzeque formam trahit, et accommodat : 
sic idem substantie genus duplici quadam 
differentia, servitutis, dominationisque natu- 
ralis dividitur. Ex quibus solus Deus tum 
liber est, et juris, ae potestatis suce; tum 
omnium dominus, non tamen reipsa semper, 
et actu, ut jam loqui cepimus, secundo : sed 
primo duntaxat : ut adversus Origenis com- 


& ATHAN. orat. πι. Καὶ Κύριος ὧν, ἐν τῇ μορφῇ 


163 


menta libro tertio de Deo demonstravimus ?. 
Hominis natura, quam Verbumsibi copulavit, 
eum Deus non sit, si essentiam spectes, Deo 
est inferior, adeoque nihil: et qui ad eam 
sese demisit, in nihilum redactus , ac 
nihil factus esse dicatur, hoe est ἐξουδενωθεὶς, 
nullificatus, ut Tertullianus loquitur?. Pro- 
inde serva fuit eadem natura, et hac 
àssumpta, servi formam , id est servi pro- 
priam, et ei congruentem naturam Deus 
accepit. Caeterum divina Verbi persona, sive, 
ut ita dixerim, personalitas, humane, createe- 
que loco substituta, pro servo, cujusmodi 
alioqui futurus erat, dominum, ac Deum fecit 
hominem, et servum reipsa esse vetuit, actu, 
quod dicunt, secundo. Etenim si quis bello 
captam, et servam ingenuus duceret, eo ipso 
libertate donabat ex lege Mosaica *. Quia 
« durum est libertatem liberam non habere, 
unde liberi procreantur,» ut ait Cassiodorus?*. 
Ita factum est, ut neque creatura, neque ser- 
vus, etiam quatenus homo, Christus esset. 

Omnium hoe optime, eruditissimeque de- 
clarat Joannes Damascenus in illis locis, quae 
capite septimo descripsimus, ubi propterea 
Christum negat esse servum, quia non prius 
homo esse, et existere, quam Deus esse ccpit; 
hoc est non solum liber; sed etiam omnium 
heres, ac dominus. Quod si ut jurisconsultis 
placet *, « Ingenuus est is, qui statim, ut na- 
tus est, liber est. Sufficit autem liberam fuisse 
matrem eo tempore, quo nascitur, licet an- 
cilla conceperit : » profecto qui ab ipso con- 
ceptu liber ac dominus fuit, servus omnino 
esse non potuit. 

III. Verum ut in questionem hanc, et 
controversium altius penetremus; imprimis 
illud expendendum videtur, de quo pridem 
in utramque partem disputarunt eruditi ac 
sapientes homines: sit ne natura constituta 
quidam hominum servitus; an preter na- 
turam, vitio omnis, aut calamitate contigerit. 
Ac jurisconsultorum quidem hae, uti capitis 
septimi initio dixi, sententia est, servitutem 
omnem contra naturam esse, ae jure gen- 
tium introductam fuisse. Quibus plerique 
Patrum assentiuntur, atque insuper ex pec- 
cato manasse volunt servilem conditionem. 
De quo preclare Augustinus in libro decimo 
nono de Civitate Dei, capite xv. « Rationa- 


τοῦ δούλου ἦν. δούλη γὰρ tou λόγου πᾶσα f, χτίσις, δι᾽ 
αὖτου γενομένη, καὶ ποιηθεῖσα. 


1 Supra c. vii, parag. 6, — 2 Cap. r1, parag. ὅ. —: 3 Lib. 1V contra Marc. c. xiv. — 4 Deut. xxi, 14. — 5 Lib. VII, ep, xr. — 


Parag. 6. — 7 Instit. de Ingenuis. 


Status ser- 
vitutis est 
proter 
naturam, 


Augustin 
sententia, 


Necnon 
aliorum 
Patrumidem 
probantium 


164 


lem, inquit, factum ad imaginem suam, no- 
luit nisi irrationalibus dominari : non homi- 
nem homini, sed hominem pecori : Inde 
primi justi pastores pecorum magis, quam 
reges hominum constituti sunt : ut etiam 510 
insinuaret Deus, quid postulet ordo creatu- 
rarum, et quid exigat meritum peccatorum, 
Conditio quippe servitutis jure intelligitur 
imposita peceatori. Proinde nusquam Scrip- 
turarum legimus servum, antequam hoc vo- 
cabulo Noe justus peccatum filii vindicaret. 
Nomen itaque istud culpa meruit, non na- 
tura. Origo autem vocabuli servorum in La- 
tina lingua inde creditur ducta, quod hi, qui 
jure belli possent occidi, a victoribus cum 
servabantur, servi fiebant : a sérvando ap- 
pellati, quod etiam ipsum sine peccati merito 
non est. Nam et cum justum geritur bellum, 
pro peeeato et a contrario dimicatur : et 
omnis victoria cum etiam malis provenit, 
divino judieio victos humiliat, vel emendans 
peccata, vel puniens. Testis est homo Dei 
Daniel, eum in captivitate positus, peceata 
sua, et peecata populi sui confitetur Deo : et 
hane esse causam illius captivitatis pio do- 
lore iestatur. Prima ergo servitutis causa 
peccatum esi; ut homo homini conditionis 
vineulo subderetur; quod non fit nisi Deo 
judieante, apud quem non est iniquitas : et 
novit diversas poenas meritis distribuere de- 
linquentium. Sieut autem supremus Dominus 
dicit : Omnis qui facit peccatum, servus est 
peccati. » Et paucis interpositis : « Nullus 
autem natura, inquit, in qua prius Deus ho- 
minem condidit, servus est hominis, aut pec- 
cati. Verum et ponalis servitus ea lege ordi- 
natur, qui naturalem ordinem conservari 
jubet, perturbari vetat : quia si contra eam 
legem non esset factum, nlhil esset peccati 
servitute coercendum. » 

IV. Ita Basilius in libro de Spiritu sancto, 
« Apud homines, inquit, natura nemo ser- 
vus. Aut enim potentia oppressi sub juzum 
servitutis redacti sunt; ut in bello captis ac- 
cidit ; aut propter inopiam in servitutem ve- 


ὦ Basir. lib. de Spiritu sancto, cap. xx. Παρὰ 
μὲν ἀνθρώποις τῇ φύσει δοῦλος οὐδεὶς, ἢ γὰρ χαταδυνα- 
στευθέντες ὑπὸ ζυγὸν δουλείας ἡνέχθησαν, ὡς ἐν αἰχμα- 
λωσίαις. ἢ διὰ πενίαν χατεδουλώθησαν' ὡς οἱ Αἰγύπτιοι 
τῷ φαραῷ. ἢ χατά τινα σοφὴν xot ἀπόῤῥητον οἰχονομίαν, 
οἵ χείρους τῶν παίδων ἐκ τῆς τῶν πατέρων φωνῆς τοῖς 
φρονιμωτέροις, καὶ βελτιόσι χατεδιχάσθησαν. 

b GnEGOR. NAZIANZ. Or. XVI. Ὅτι πενία, xot πλοῦ- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


nerunt, ut Egyptii Pharaoni : aut sapienti 
quadam, et occulta dispensatione, qui inter 
filios deteriores erant, parentum voce, sa- 
pientioribus, et melioribus, in servitium ad- 
dicli sunt^. » 

Eleganter Gregorius Nazianzenus in ora- 
tione decimasexta, « Paupertas, inquit, et 
diviti:i& : tum libertas, ut nos vocamus, et 
servitus, ae caetera ejusmodi nomina, postea 
in genus hominum irrepserunt, tanquam 
morbi aliqui, una cum vitio illapsa, et hujus 
inventa. Ab initio autem, inquit ille, non 
fuitsie : sed qui primum hominem formavit, 
liberum, et su: potestatis illum reliquit, sola 
lege mandati coercitum^.» Deinde per peeca- 
tum amissam hanc esse libertatem ait, et in- 
iroductam servitutem, totamque illam condi- 
tionum inz:qualitatem, et statuum. 

Ita Chrysostomus homilia xxix in Gene- 
sim! , ex peccato manasse servitutem asserit, et 
communem omnium exlinctam esse liberta- 
tem. Hoe autem eo magis affirmat, quod ima- 
ginem Dei ab initio creationis 5188 inditam, 
et impressam homini, in dominatu, et im- 
perio constituit, quod in animantes omnes 
illi est divinitus attributum : ut alibi dixi- 
mus ^. Hoe autem uti servituti repugnat, ita 
cum libertate necessario conjungitur. Quare 
idem alio in loco?, ubi latius disputavit de 
imaginis ralione in dominatione posita, 
demonstrat", servitutem illi contrariam per 
peccatum invectam fuisse, ex triplici, quod 
est in vita hominum, servitutis genere ; quo- 
rum primum est, quo uxor viro subjicitur. 
Hec enim servitus Eve in poenam violata 
legis est inflicta?. Secundum genus est, quo 
servi herili potestati sunt obnoxii : quo post 
diluvium damnata Chami, et Chanaani pos- 
teritas legitur ?, propter patris contemptum, 
et ejus vulgatam ignominiam. Tertium genus 
est, quo principibus, ac magistratibus subji- 
ciuntur esteri, et iis parere coguntur seve- 
riori; quam duorum est priorum, obtempe- 
randi lege, ae necessitate. 

V. Ex hae triplici servitute, sola media 


τος, ἐλευθερία ve, ἥν φαμεν, καὶ δουλεία, καὶ τὰ τοιαῦτα 
τῶν ὀνομάτων ὕστερον ἐπεισῆλθεν τῷ γένει τῶν ἀνθρώ- 
πων, ὥσπερ ἀῤῥωστήματά τινα τῇ χαχίᾳ συνεισπεσόντα, 
χἀχείνης ὄντα ἐπινοήματα. ἀπ᾽ ἀρχῆς δὲ, φησὶν, οὗ γέγο- 
νεν οὕτως. ἀλλ᾽ ὁ πλάσας ἀπ᾽ ἀρχῆς τὸν ἄνθρωπον, ἐλεύ- 
θερον ἀφῆχε, xaX αὐτεξούσιον νόμῳ τῷ τῆς ἐντολῆς μόνῳ 
χρατούμενον. 


1 Tom. Ll. — 9 Tom. III. 1, IIl de Opif. c. τι. — 3 Tom, ur. hom. uu et iu. — 4 Hom, 1v, —5 Gen, uir, 10. — 6 Gen, ix, 27. 


j 


ertate 
vitute 
orum 
ntis, 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. IX. 


proprium hoc sibi nomen usurpat. Nam duc 
relique non ex natura, institutioneque sua 
libertatem eripiunt, nec ei adversantur : sed 
ex vitio, et corruptela hominum, qui legem , 
ac disciplinam a Deo constitutam pravo usu, 
et ingenita cupiditate pervertunt. Quz labes 
cum ex peccato concepta sit, verum est, ser- 
vitutem omnem ex peccato initium, et origi- 
nem accepisse. Ac de secunda, qua hero ser- 
vus obtemperat, observavit Ambrosius !, eam 
in Chami, propter ejus delictum, stirpe cce- 
pisse : tum in Jacobi filio Esau confirmatam 
esse. 

Tractathocipsum argumenti genus copiose, 
ac diserte Philo Judceus in libro, quo omnem 
probum esse liberum adstruit; improbum 
vero, et insipientem, esse servum, qui locus 
Stoicorum disputationibus multum illustratus 
est; eujus sect: conditorem Zenonem laudat 
ibidem Philo : et ex Judeorum libris illum 
ista didicisse narrat. 

Seripsit etiam de eodem argumento Dio 
Chrysostomus orationes duas, in quibus de 
libertate ae servitute disserit; et utramque 
solo animorum affectu, et qualitate distin- 
guit; hane enim neque ex natalibus sesti- 
mandam ; neque ex calamitate, vel emptione, 
aut reliquis istiusmodi, quae libertati nihil 
incommodant, sed pro eo atque animus ha- 
bitus est; ita servum esse vel liberum. Quas 
quidem Dio eleganter, et uberrime, ut solet, 
exponit : ac multa mihi videtur imitando ex 
illo libro Philonis expressisse, prisertim in 
oratione secunda. 

Atqui stoicz iste dissertationes magis ad 
pompam, et dicendi copiam, quam ad veram 
propriamque rerum naturam constituendam 
referri debent. Enim cujusquemodi sint huma- 
narum affectiones mentium, ac sive depravati 
sint vitiis, sive ornati virtutibus homines,con- 
stat,ex communi usu ac judicio, etiam sapien - 
tum,et ipsius adeoin Scripturis loquentis Dei, 
quemdam esse communem utrisque, vitz sta- 
tum, sive libertatis, sive servitutis, quoalteru- 
tro tam boni quam mali censentur. Certe 
Paulus Apostolus Christianis, hoc est sanctis, et 


a ÀAnisr. 1 Polit. cap. v. Τούτοϊῖς δὲ πᾶσι βέλτιον 
ἄρχεσθαι ὑπ᾽ ἀνθρώπου. τυγχάνει γὰρ σωτηρίας οὕτως. 
ἔτι δὲ τὸ ἄῤῥεν πρὸς τὸ θῆλυ φύσει τὸ μὲν χρεῖττον, τὸ 
δὲ χεῖρον" xol τὸ μὲν ἄρχον, τὸ δὲ ἀρχόμενον. 

b lbid. Ὅσοι μὲν οὖν τοσοῦτον διεστᾶσιν, ὅσον 
ψυχὴ σώματος, καὶ ἄνθρωπος θηρίου, διάχεινται τοῦτον 
τὸν τρόπον. ὅσων δ᾽ ἐστὶν ἔργον ἣ τοῦ σώματος χρῆσις. 


165 


justis precepta scribens, duplicem illam vitae 
conditionem complectitur, et qua sint ambo- 
rum parles, et officia prescribit. Imo ser- 
vos hortatur?, ut in eo, in quo vocati sunt ad 
Christianam professionem, statu perseverare 
malint, quam libertatem persequi. 

Dehacigitur, qualiceumquejudicio dignanda 
sit, servitute querimus hoc loco, an sit aliqua 
naturali jure inter homines &stimanda. 

VI. Hane questionem disputat in utram- 
que partem primo Politicorum Aristoteles?; ac 
duplex genus servitutis, sive duplieem hujus 
originem discernit; naturam , et legem. 
Priorem ex eo probat, quod nonnulla sic 
natura comparata sunt, ut ad imperandum 
alia facta sint, alia ad obsequendum, et ser- 
viendum. Quemadmodum in animante cor- 
pus est et anima; quorum illud, servitio, 
hec imperio est aptior. Siquidem, ut ait 
Sallustius *, « animiimperio, corporis servi- 
tio magis utimur. » Sie etiam muta pecora, 
et ratione carentia natura homini obedientia 
finxit : eaque servitus illis expedit. « His 
omnibus, ait, Philosophus satius est hominis 
imperio subjici. Ita enim salutem assequun- 
tur^. » Ejusdemmodi est maris ac femine 
discrimen. « Est enim natura pr:stantior 
ille, hzc deterior : 111 imperare convenit, 
huic obsequi, » Quibus positis, de naturali 
inter homines servitute sic pronuntiat Aristo- 
teles : « Qui tantum inter se distant, quan- 
tum a corpore anima, et homo a bestia ; hoc 
modo se habent. Porro illi, quorum opus in 
usu corporis positum est; quorumque hoc 
unum est, quod ab ipsis profieisci optimum 
potest; hi natura sunt servi, quibus melius 
est huie imperio subjiei, quemadmodum et 
illis, quorum supra meminimus : Hic enim 
natura servus est, qui potest alterius esse, 
ideoque et alterius est, et qui eatenus ratio- 
nis est partieeps, ut ejus sensum capiat, 
non eam tamen habet. Nam estera animan- 
tia cum rationem minime sentiant, solis affec- 
tibus serviunt ^. » Addit preterea, naturam 
ipsam monstrare illud videri, cum liberorum, 
ac servorum corpora dissimilia inter se pro- 


xal τοῦτ᾽ ἔστιν ἀπ᾽ αὐτῶν βέλτιστον, οὕτοι μέν εἶσι φύσει 
δοῦλοι. οἷς βέλτιόν ἐστιν ἄρχεσθαι ταύτην τὴν ἀρχὴν, 
εἴπερ xal τοῖς εἰρημένοις. ἔστι γὰρ φύσει δοῦλος ὃ δυνά- 
μένος ἄλλου εἶναι. διὸ χαὶ ἄλλου ἐστί. xo ὃ χοινωνῶν 
λόγου τοσοῦτον, ὅσον αἰσθάνεσθαι, ἀλλὰ μὴ ἔχειν. τὰ γὰρ 
ἄλλα ζῶα οὐ λόγου αἰσθανόμενα, ἀλλὰ παθήμασιν 


ὑπηρετεῖ. 


1 Amb, in. Ps, civ, Tom. II, col. 802. --- 2100}. vir, 21,— 5 Cap. v et vr. — 4 Lib. de bel. Catil. initio. 


Aristotelis 
de servitute 
sententia. 


Servitutis 
ut et domi- 
nationis 
quadam 
semina a 
natura 
insita, 


Notandus 
Ambrosii 
locus. 


166 


creat. Horum enim ad usum necessarium 
robusta facit, et valida : illorum autem, 
erecta, et ad tales operas minus utilia; sed 
ad vitam civilem accommodata. 

Lege autem introducta servitus est, « quae 
ex pacto quodam et consensu proficiscitur, 
quo ea, qua bello capta sunt, eorum qui 
ceperunt esse dicuntur "^. » 

VII. Insunt igitur in natura hominum 
quadam semina dominationis et servitutis : 
quoniam nonnulli ita vasto sunt, et agresti 
ingenio, ut nullo cultu, ac disciplina traetari, 
et mansuescere possint : ali e contrario 
hujusmodi, ut ad animi decus, et ingenuas, 
ac liberali indole dignas artes, atque ad vir- 
tutem, et sapientiam  eomparandam : ac 
denique ad summa quaque, et magnifica 
ἴδοι! a natura esse videantur. Deteriores 
autem melioribus , et sapientibus insipientes 
quasi mancipio et nexu obligatos, et addie- 
tos natura ipsa tradidit ; non tamen eorum, 
qui presint, commodo, quam eorum quos 
illis regendos velut manibus suis communis 
illa parens commisit. Egregie hoe Ambrosius 
in eo loeo, quem paulo ante notavimus iis 
verbis explanat, que hie omnino legi inte- 
rest : ubi de Jacobo, et Esau loquitur. » 

Denique pater pius, inquit !, qui inter duos 
filios affectu certaret paterno ; sed disereparet 
judicio (affeetus enim necessitudini defertur, 
meritis autem judicia formantur) cum divide- 
ret alteri gratiam, alteri misericordiam: sa- 
pienti gratiam, insipienti misericordiam, quia 
ad virtutemse propriis viribuserigerenon pote- 
rat, nec spontaneum gressum aítollere, bene- 
dixit eum, ut serviret fratri suo, et essetipsius 
servus ; ostendens ita deteriorem esseinsipien- 
tiam, ut remedio ei servitus sit, quia stultus 
regere se non potest, et nisi moderatorem ha- 
beat, preecipitatur propriis voluntatibus. Dili- 
gens ergo pater, et confidens, servum eum fra- 
tris sui fecit, ut ejus regeretur consilio. Ideo 
inconsultis populis sapientes quique adhi- 
bentur rectores, qui plebeiam insipientiam 
vigore proprio reganl, ut potentie specie 
dominentur : quo vel invitos auetoritate 


& Id. cap. vr. " Eazt γάρ τις χατὰ νόμον δοῦλος, xol 
ep uoy Ὁ , 
δουλεύων, 6 γὰρ νόμος ὁμολογία τίς ἐστιν, ἐν ᾧ τὰ χατὰ 
πόλεμον κρατούμενα τῶν χρατούντων εἶναί φασι. 

b BasiL, Τὸν γὰρ δι᾽ ἐνδείαν τοῦ φρονεῖν οὐκ ἔχοντα 
ἐν ἑαυτῷ τὸ κατὰ φύσιν ἄρχον, τοῦτον ἑτέρου χτῆμα 
γενέσθαι λυσιτελέστερον ἵνα τῷ τοῦ κρατοῦντος λογισμῷ 
διευθυνόμενος, ὅμοιος 7, ἅρματι ἡνίοχον ἀναλαθόντι, καὶ 


1 Ambros. àn Ps. civ ad. Simpl. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


potestatis subjieiant ad obediendum pruden- 
lioribus, et obsequendum legibus. Imposuit 
igitur insipienti velut indomito jugum, et cui 
in gladio suo vivendum dixerat, libertatem 
negavit, ne temeritate laberetur : prefecit ei 
fratrem,cujus auctoritate et moderatione sub- 
jectus proficeret ad conversionem.» 

ldem fere Basilius habet in capite vicesimo 
libri de Spiritu sancto , et istius necessariae 
servitutis causam his verbis explicat : « Nam 
qui pre inopia bons mentis, et prudentise 
non hoc habet in se, quod natura imperat, 
hune in alterius esse possssione magis expe- 
dit, ut dum imperantis ratione, et consilio 
regitur, similis sit currui, qui aurigam rece- 
pit, vel navi, quee» gubernatorem habet ad 
clavum sedentem. Propterea Jacobus domi- 
nus Esau ex paterna benedictione fit, ut vel 
invitus a sapiente beneficium caperet insi- 
piens, qui rectore, ae curatore proprio eare- 
bat, id est mente : et Chanaan filius servus 
est fratrum suorum; quoniam indocilis erat 
ad virtutem, eo quod imprudentem patrem 
sortitus erat Chamum. ^ » 

VIII. Sed hee omnia, qua de servitute 
hucusque diximus, pulehre Augustinus com- 
plexus est questione oLrm in Genesim ; quem 
locum non inutile sit hic adjungere. » Com- 
mendatur in patriarchis, inquit, quod peco- 
rum nutritores erant a pueritia sua, et a 
parentibus suis. Et merito, nam hee est sine 
ulla dubitatione justa servitus, etjusta domi- 
natio, cum pecora homini serviunt, et homo 
pecoribus dominatur. Sie enim dietum est, 
cum crearetur : faciamus hominem ad imagi- 
nem, et similitudinem nostram, et habeat potes- 
tatem piscium maris, et volatilium coli, et 
omnium pecorum, que sunt super terram. Ubi 
insinuatur, rationem debere dominari irra- 
tionabili vite. Servum autem hominem 
homini vel iniquitas, vel adversitas dominari 
fecit. Iniquitas quidem, sicut dietum est : 
maledictus Chanaan erit. servus fratribus suis. 
Adversitas vero, sieut aecidit ipsi Joseph, ut 
venditus a fratribus servus alienigene fieret. 
Itaque primosservos, quibus nomen in Latina 


πλοίῳ χυδερνήτην ἔχοντι ἐπὶ οἰάκων χαθήμενον. διὰ 
τοῦτο ᾿Ιαχὼδ χύριος ᾿Ησαῦ ἐχ τῆς εὐλογίας τοῦ πατρὸς, 
ἵνα χαὶ μὴ βουλόμενος, παρὰ τοῦ φρονίμου εὐεργετῆται ὃ 
ἀφρῶν, οὐκ ἔχων τὸν οἰχεῖον κηδεμόνα τὸν γοῦν. καὶ 
Χαναὰν παῖς οἰχέτης ἐστὶ τοῖς ἀδελφοῖς αὐτοῦ, ἐπειδὴ 
ἀδίδαχτος τῆς ἀρετῆς ἦν, ἀσύνετον ἔχων τὸν ἑαυτοῦ 
πατέρα τὸν Χάμ.. 


Nec 
Augu 


Auctoris 
sententia. 


DE INCARNATIONE, 


lingua inditum est, bella fecerunt, Qui enim 
homo ab hominibus superatus jure belli pos- 
set occidi, quia servatus est, servus est appel- 
latus : inde et mancipia, quia manu capta 
sunt, Est enim ordo naturalis in hominibus, 
ut serviant femina: viris, et filii parentibus : 
quia et illic justitia est haec,ut infirmior ratio 
serviat fortiori. Hzc igitur in dominationibus, 
et servitutibus clara justitia est, ut qui excel- 
lant ratione, excellant dominatione, quod 
cum in hoc seculo per iniquitatem hominum 
perturbatur, vel per naturarum carnalium 
diversitatem , ferunt justi temporalem per- 
versitatem, in finem habituri ordinatissimam, 
et sempiternam felicitatem. » 

IX. Atque ut quzstioniilli tandem modus, 
ac terminus aliquis adhibeatur, mihi sie com- 
ponenda res videtur, et de naturali ad ser- 
viendum obligatione in speciem contrarie 
veterum ita conciliande sententie : ut sit ser- 
vitutis duplex ratio, et significatio. Aut enim 
servum universe illum dicimus, qui alteri 
quoquomodo subjectus est, et ei parere, ac 
morem gerere debet, licet alioqui ingenuus 
sit. Sie enim filii parentibus obtemperare 
debent, et in horum jure, ac potestate sunt, 
et uxores in virorum. Imo « mulieres omnes 
propter infirmitatem consilii majores in tuto- 
rum potestate esse voluerunt, » ait Cieero. 
Sie medico quodammodo serviunt cegroti, et 
veetores navis gubernatori : peedagogo item 
pueri,ae magistro discipuli. Aut eum voca- 
mus servum, qui proprie, et communi hoc 
usu nomen meretur ; hoc est, qui libero, et 
ingenuo est oppositus et omnino juris est 
alieni, non ad tempus solum, sive ex acci- 
denti; sed in perpetuum : adeo ut jus ad 
patrimonium, aut hereditatem non habeat ; 
nee eadem cum eo, cui subjectus est, condi- 
tione censeatur. Quem plerique conditionalem 
servum nominant, de quo postea dicam. 

Horum duorum generum servitutis prius 
naturale nominari potest. Est enim nature, 
et humane rationi consentaneum, non solum 
uti parentibus filii honorem, et obsequium 
tribuant; Nam qui (imet Dominum, hono- 
ral parentes, ut ait Sapiens?, et quasi. dominis 
serviet his, qui se genuerunt » verum. eliam 
« uti parere animus bene a natura informatus 
velit precipienti, aut docenti, aut utilitatis 
causa juste, et legitime imperanti, » ut scribit 
Cicero ?. At vero posterius non videtur insti- 


LIB. VII, CAP, IX. 167 


tutum a natura; sed ex hujus vitio, et cor- 
ruptela , tanquam remedium , originem 
habuisse. De quo proinde jurisconsulti, ac 
Patres intellizendi sunt, quos supra docuimus 
servitutem existimare contra naturam esse, 
et quasi peccati poenam. 

X. Porro Christus Dominus primo illo de 
duobus modo servus fuit, quatenus homo 
erat. Nam veram, et perfectam habuit homi- 
nis naturam, et essentiam. Est autem natura 
sua homo creatura ; sicut est substantia finita ; 
nee a se habens, sed ab alio participatam 
exstantiam.Quinetiam Patri suo subjectus fuit, 
eique obtemperavit in omnibus, ac se sponte 
sua ad infima, et servilia quelibet officia 
demisit. « Unde et recte dicitur servus Domini, 
ait Rupertus *, quia propter nos servivit, et 
ohediens fuit usque ad mortem, mortem 
autem crucis. » Hine etiam propterea ser- 
vum esse Christum Patres asseverant, quia 
formamservi suscepit, hoe est naturam, cui 
suapte hoc essentia convenit, ut serva sit. 
Natura itaque, non conditione servus est, 
sive conditionalis, qua voce Felix Urgelitamus 
libenter utebatur; « non intelligens ait Albi- 
nus Flaccus quod divinse dispensationis saera- 
mento servus nominaretur? : seilicet. non 
eonditione debite servitutis, sed implende 
paternze voluntatis in salute humana volun- 
taria obedientia. Nam in Christo quidquid 
gestum est, totum voluntatis fuit, non neees- 
sitatis, etc. Alia est namque voluntaria humi- 
litas, alia servilis necessitas. Quaedam enim 
de Christo per proprietatem naturse dicun- 
tur, ut est via, veritas et vita; quaedam per 
significationem rerum per illum gerendarum 
ἃ Prophetisde eo predicatasunt.Quo genere 
loentionis servum nominari a Prophetis 
Christum credendum est. » 

Mox Hieronymum laudat ; qui in commen- 
tario ad /saiam?, Christum appellari servum 
adnotat, non communi aliorum nmiore; sed 
peculiari quadam ratione : quoniam Deus 
Pater, postquam servum illum vocavit, statim 
addidit; Quia in te glorificabor. ldeo et 
Christus, ait Albinus, in Evangelio, Pater, 
inquit, glorifica nomen tuum. Et in Psalmo 
loquitur Pater ad filium : Exurge gloria mea, 
exurge Psalterium et cithara,'»id est omnium 
virtutum ehorus. 

He ubi ex Hieronymo citavit Alehuvinus; 
mox ista subjungit : « Hee itaque pre 


) Cicer. Orat. pro Mur.— 2 Ecclesiastici. n, 8. — 3 Cicer. de Of. — 4 Rupert. in cap. tu Zachar. Tom. I, col. 9. — 5 Lib. V 


con. Fel. col. 845. — 6 Hieron. in cap. xux Isa. — 7 Psal. 1vi. 


De cenditio- 
nali servo 
locus Leonis 
expenditur. 


168 


fatus Pater Hieronymus Christum a condi- 
tionali nostre necessitatis servitio separans 
ait : « Ex quo intelligitur non commuri huma- 
nc eonditionis more Christum servum nomi- 
nari, sed altiori mysterio debere intelligi » 
quasi sequentia ista sint Hieronymi, sed non 
sunt. 

XI. Hujus conditionis servilis meminisse 
Leonem Papam  Francofordiensis concilii 
Patres asserunt in epistola synodica, ejusque 
verba ita describunt ex homilia secunda de 
Nativitate Christi : « Assumpta est de matre 
Domini natura, non culpa: creata est forma 
servi sine conditione servili. » Verum aliter 
hae leguntur in vulgatis Leonis codicibus, 
qui sie habent: « Assumpta est de matre 
hominis natura non culpa ! : creata est forma 
servi, sine conditione virili.» Ubi conditio pro 
nuptiis, vel nuptiali consortio, et usu sumi- 
tur. Hoe enim conditionis vox inter alia signi- 
ficat, ut jurisconsulti, et Latini grammatici 
adnotant. 

Mirum est autem, eruditum theologum in 
animum inducere potuisse ?,ita concipiendum 
illum esse Leonis loeum ; Asswmpta est de 
matre hominis Domini natura ; propterea quod 
Francofordienses Patres de matre Domini lege- 
rint : quod necesse putat illos in aliquo codice 
probato reperisse. Quoniam vero in vulgatis 
libris vocabulum inest homn?s, idcirco duo se 
illa conjunxisse nomina profitetur. Sed nihil 
necesse fuit. Nam sszepissime veteres non solum 
in aliorum Patrum citandis testimoniis ple- 
raque commutant : in sensum potius intenti, 
quam in vocabula ipsa: verum etiam in 
Seripture saers? locis idem sibi permittunt. 
Cujus rei innumera, et obvia passim exempla 
suppetunt. Quinetiam canonici scriptores 
idipsum fecisse dieuntur auctore Hieronymo: 
qui sic scribit? : « In multis testimoniis, quze 
Evangeliste, vel Apostoli de libris veteribus 
assumpserunt, curiosius attendendum est, non 
eos, verborum ordinem secutos esse, sed sen- 
sum. » Ac fieri potest, ut per librariorum 
errorem Zomini vox, pro hominis ixrepserit in 
Francofordiensem synodicam. Porro si condi- 
tionem servilem ibidem legas, multo aptior 
erit sententia, ut de peccati servitute loquatur 
Leo, sive de cu/pa,sine qua solam assumptam 
esse naturam proxime ante dixit. Quocum 
convenit illud Eusebii falso cognominati Emi- 
seni in homilia sexta de Paschate ;: « Nullum 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


ergo habuit Salvator noster originale pecca- 
tum, quia nullum est virilis generationis 
passus exordium. » He est illa conditio 
virilis. 

XII. Quocirea veteres illi, qui Christum 
esse servum arbitrati sunt, essentie, sive 
forme, ut vocat Apostolus, rationem habue- 
runt, vel opere, officiique servorum proprii. 
Qui autem e contrario servum dici noluerunt, 
de servili conditione loeuti sunt, quae et 
necessaria est ex sese. non voluntaria: et per- 
sonam ipsam, non naturam consequitur: ae 
denique ex peccato et vitio, corruptelaque 
istius oritur. Neque vero, cur ab Christo segre- 
getur, causa est idonea postrema illa ratio, 
quod servitus conditionalis ex peecato cepit 
originem. Nam etnors eadem ex stirpe nata 
in omnes homines pertransiit": et huic se tamen 
Christus sponte subjecit. Itaque vera et ger- 
mana ratio est, quod status ille servilis cum 
filii proprietate, ae naturali conditione pugnat, 
nec in eamdem personam cadit : quemadmo- 
dum de adoptivo filio supra diximus. Recte 
enim utrumque copulavit Francofordiensis 
synodiea; et ut in naturali filio inesse nega- 
tionem adoptivi; sic in servo, liberi et ingenui 
significavit. « Quid est aliud, inquit?, dicere, 
eamdem virginem adoptivum, vel servum 
genuisse, nisi negare, Deum illam genuisse? 
8i Deus generatus est, nequaquam adoptivus, 
sed filius : quia alia persona est proprii filii, 
alia adoplivi filii, vel seryi. Et scimus unam 
esse personam in Christo Deo, Dei et homi- 
nis. » 

Adjuvat nostram illam de dupliei servitute 
sentenliam Joannis Damasceni locus ille, 
quem superius adduximus?, in quo asserit 
naturam hominis in Christo, si ratione, et 
intelligentia disjungatur a Verbo, ejusque 
persona divina, servam et ignorantem esse; 
sin ut est modo cum illo juneta consideretur, 
hoe est ratione persons, non esse servam. 
Quod qui dicit, nimirum ratione essentice 
servum esse Christum non dubitat. Siquidem 
essentia est id, quod rei ab re qualibet alia, 
quae non est ipsa, precise convenit. Tum 
quod adjicit, servitutem hujusmodi, quam 
Christo, ejusque nature human: detrahit, 
non essentiam, sed personam consequi : pro- 
fecto servitutem illam posteriori modo sump- 
tam indicat, qua naturae est adventitia, et 
libertati, ingenuitatique repugnat. Nihil erat 


4 Leo Serm. n de Nativ. c. 1. — 9. Vas. in III Par. Tom. I disp. rxxx. cap. vr. — 3 Hieron. in 184. cap. vtr, 14, 00]. 66. — 
4 Rom. v, 12. —5 Franc. epist. Syn. Tom VI Concil. —- ὃ Cap. vir, parag. 6. 


Duplex 
servitus. 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. IX. 


igitur, cur eruditus theologus diserimen illud 
servitutis, ac c:etera opinionis istius refelle- 
ret ὁ: eum ex Joannis Damasceni, quem ille 
sequitur, verbis certissime colligatur. 

XIH. Sie inter alios Athanasii locus ille est 
explieandus, et ab omni reprehensione merito 
purgandus, ex oratione tertia : ubi illa Christi 
apud Mattheum verba contra Arianos expo- 
nens, Confiteor tibi Pater Domine celi ac 
terra? , fatetur Christum Patrem suum appel- 
lare Dominum, seque generalibus cce ef 
terre? vocabulis comprehendere, quatenus 
homo est: ex quo idem fatetur, Christum, 
propter assumptam hominis naturam, esse 
servum, et Deum habere dominum. Hoc vero 
arguit vir eruditus?, tanquam Hadriano Pap: 
contrarium, qui in novo Testamento negat 
Christum, dominum suum appellasse Patrem, 
quod et nos superius observavimus. Verum 
etsi aliter atque Hadrianus, Christi illa verba 
interpretatus sit Athanasius, nihil tamen vero 
illius, et catholico dogmati contrarium sapit. 
Nam servitutem illam Christi hominis, et 
dominatum Dei Patris eodem accipit sensu, 
quo Joannes Damascenus , hoc est si utrobi- 
que essentia spectetur : quamvis si personam 
intueamur; sublata sit omnino servilis con- 
ditio : quod non obscure tota illa in oratione 
demonstrat Athanasius. 

XIV. Sed nee ejusdem illius theologi pro- 
bamus istud*, quod adversus antiquorum 
Patrum, tum etiam Seripture loca omnia, 
quibus servus nominatur homo Christus, 
prescriptionem hane adhibet, a//legorice, ac 
tropice, figurateque ità. nuncupari ; sieut /eo, 
lapis, petra et ejusmodi csetera dicitur. Cujus 
responsionis auctorem laudat Hadrianum in 
epistola contra Elipandum, ad Hispanos epis- 
copos *. Verum quamvis Hadrianus affirmet, 
« postquam cessavit umbra veritatis, et ipsa 
in promptu manifestata est veritas, qu:ze sub 
allegorica silva latebat, nusquam eum a Patre 
servum vocatum legi, sed filium et dilectum, 
et suum : nee filium Dominum eum suum 
appellasse : sed Patrem; » non est tamen 
exislimandum, illum putasse, ita tropice, et 
allegorice Christum appellatum esse servum. 
sicut /eo, vel lapis dicitur. Sed hoc solum 
voluisse, in vetere Testamento, quod umbras, 
et figuras veritatis in novo retegend: conti- 
nebat, Christum obscure duntaxat nominatum 
esse filium, et Deum, servum autem potius ; 


169 


lanquam esterorum similem, et nihil ab 
communi hominum ut natura, ita conditione 
distantem. In eo itaque tropus, et allegoria 
consistit, non quod servus universe absolu- 
teque sit dictus, sed quod nullo ab reliquis 
adhibito discrimine, vel peculiari nota et pro- 
prietate voeis istius, servi nomen ei sit attri- 
butum : quod in novo temperatum est 
adjunctis Filii,et Patris vocabulis, tum expres- 
sioribus aliis divinitatis argumentis, quz 
umbris illis lucem attulerunt. 

XV. Solent autem veteres Patres complura 
vocabula, {πὲ de Christo in sacris litteris 
pradiecantur, acervatim colligere, nulla addita 
significationis, proprietatisque differentia; 
cum tamen non eodem modo congruant : sed 
alia figurate duntaxat ; et allegorice, alia pro- 
prie usurpentur. Ita Gregorius Nazianzenus 
in calce orationis xxxv1i, ingentem nominum 
copiam affert *, quee utriusque natureratione 
Christo competunt; ut quod un?genitus voca- 
tur, Verbum, sapientia, luz, vita, justitia, 
redemptio, resurrectio : que ili, propter 
divinitatem conveniunt. Idem vero, qua homo 
est, appellatur filius hominis, via, ostium, 
pastor, ovis, agnus, Pontifex. Quse voeabula 
perspicuum est non eadem ratione imputari 
Christo Domino: sed qusedam nonnisi τροπιχῶς 
dici, ut sunt, ot?s, agnus, aut etiam vitis : alia 
proprie, ut est omo, Pontifec. In quibus 
intelligendum est, ut admonet Albinus Flac- 
cus in epistola ad Elipandum", « alia nomina 
in Christo Deo propria esse, alia significativa: 
ac discernendum esse quid cuique conveniat. 
Propria nomina sunt in Christo, unigenitus, 
primogenitus , Deus, Dei filius, et unus Jesus 
Christus. Significativa nomina sunt propter 
quasdam actiones, qux completa sunt in illo, 
leo, lapis, ovis. vítulus, vermis, ettalia plurima, 
qua ratione discernenda sunt.» Sic eliam 
perinde ace servus, dicitur, peccatum, male- 
dictum, et opprobrium esse factus; ut scribit 
Ambrosius?, qui nihilominus serv/ nomen 
proprie Christo, qua homo est, attribui censet, 
ut supra docuimus?. Non igitur eamdem 
omnium nominum, tametsi haec in unum 
redegerit, rationem esse credidit Ambrosius: 
uti nec alii Patres, qui plura in unum Christi 
vocabula eumularunt. 

XVI. Ex his,quze hucusque disputata sunt, 
illud etiam colligitur, quid de eo sentiendum 
sit, utrum Christus suimetipsius appellari 


1 Vasq. Disp. rxxx, cap. 1v. — 2 Matt. ΧΙ, — 3 Vas. ib. cap. m. — 4 Ibidem parag. 25, οἱ c. ix, parag. 50. -- 5 In Concilio 
Francof. Tom Vlconcilio.— 6 Naz. orat. xxxvr.—7 Albin. Flac. col. 909.— 8 Epist. vini, tom V, col. 189. — 9 Cap. vii, parag. 4 


Tropice. 


An Cliristus 
suimeti psius 
vocari ser- 
vus debeat ; 
negatur. 


170 


servus debeat; sive Verbum ipsum dominus 
ejus, quem assumpsit hominis. Responden- 
dum enim est, abstinendum prorsus esse ab 
hujusmodi locutionibus. Quas cum impius 
Nestorius usurpasset, Cyrillus in epistola 
synodiea, quam ad eum ex Alexandrino con- 
cilio scripsit; vehementer redarguit, et in 
subjecto anathematismo sexto nominatim 
damnavit. Verba Cyrilli ab Dionysio Exiguo 
Latine reddita sie habent; «Sed neque Deum, 
aut Dominum Christum Verbum Dei Patris 
adserimus, ne iterum manifestius in duo divi- 
damus unum Christum filium, et Dominum, 
etin crimen sacrilegii recidamus, Deum illi 
seipsumfacientes, et Dominum. Unitusquippe, 
sicut superius diximus, Deus Verbum carni 
secundum subsistentiam, Deus quidem est 
omnium, et dominatur universitati : verum- 
lamen nee servus est sibi ipse, nec dominus ; 
quia ineptum est, vel potiusimpium hoc sen- 
lire vel dieere^,» In anathematismo vero sexto 
damnat eum, « qui dicit Deum, vel dominum 
esse Christi, Dei Patris Verbum^,» Et in 
defensione anathematismi ejusdem contra 
Theodoretum, docet Nestorium impie, irreli- 
gioseque dixisse, Verbum Christi esse Deum ; 
et eumdem infantem esse, et infantis domi- 
num. Quod jure ex eo rejicit, quod nihil aliud 
sit ita loqui, quam Christum bifariam divi- 
dere in personas duas. « Non igitur, inquit, 
dici potest suiipsius Deus, et dominus Emma- 
nuel : siquidem Deus, idem est, et homo *. » 

Sie Etherius, et Beatus in libro primo 
contra Elipandum, fuse istud explicant, solius 
esse Patris servum Christum Dominum, non 
suiipsius, quatenus formam servi suscepit. 
« Et ideo, inquit', Patris est servus , qui cum 
Patre estunus Dominus, et unus Deus: verum- 
tamen ipse sibi nec dominus, nec servus est. 
Solius Patris est servus, qui facit^voluntatem 
Patris, ut ipse de semetipso ait : non veni 
voluntatem meam facere, sed ejus, qui misit 
me Patris. Non hoc loco dixit voluntatem Dei 
faeere, sed Patris. Quamvis enim Deum suum 
Patrem dixerit, cum Deus sit, etiam ipsa 


a. CyriLL. in ep. ad Nest. qui: est in Eph. cone. 
Ἀλλ᾽ οὐδὲ θεὸν, ἣ δεσπότην τοῦ Χριστοῦ τὸν 2x θεοῦ 
πατρὸς λόγον ὀνομάζομεν. ἵγα μὴ πάλιν ἀναφανδὸν τέμ.- 
νωμεν εἰς δύο τὸν ἕνα Χριστὸν τὸν υἱὸν, χαὶ χύριον, xot 
δυσφημίας ἐγχλήματι περιπέσωμεν, θεὸν ἑαυτοῦ, χαὶ 
δεσπότην ποιοῦντες αὐτόν’ ἑνωθεὶς γὰρ, ὡς ἤδη προείπο- 
μεν, ὁ τοῦ θεοῦ λόγος σαρχὶ χαθ᾽ ὑπόστασιν θεὸς μέν 
ἐστι τῶν ὅλων, δεσπόζει δὲ τοῦ παντός" οὔτε δὲ αὐτὸς 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


natura, et de illius essentia : tamen nullate- 
nus ignoramus, quod manens homo quoque 
factus sit, qui sub Deo juxta debitam legem 
nature humanitatis existeret. Ipse vero sibi 
quomodo vel Deus poterit esse, vel Dominus? 
Ergo solius Patris est servus, non sibi servus, 
non suus servus : non sibi dominus, non suus 
dominus. Sicut solius Patris est filius, non 
suus filius, non sibi filius : sicut ipso major, 
et minor. Et ideo in quo major sibi ipsi, 
equalis est Patri ;in quo minor sibi ipsi, 
minor est Patre. In quo minor Patri, Dominus 
omni creaturz. ]n quo servus Patri, Dominus 
colli, et terree, id est Angelorum et homi- 
num, » 

XVII. Veram hujus rei causam attigit 
Cyrilus, quod unus, idemque sit Deus, et 
homo Christus, hoe est hypostasis una. Hoc 
enim prohibet servum esse suum; quoniam 
quisquis est servus , alterius est servus; eum 
manifeste pugnet, aliquem suiipsius esse 
dominum, et servum. 

Cum autem ser»? proprie dicti ratio non 
essentiam, sed personam comitetur, ut supra 
ex Joanne Damasceno diximus? ; ideoque ser- 
vus non sit proprie Christus, vel homo, ut est 
in Christo, et in Verbo subsistit : palam est 
neque sui, neque Patris illum eumdem esse 
servum. Quod si de natura ipsa hominis per 
sese loquimur, et ut cogitatione mentis a 
Verbo separata consideratur ; fatendum est, 
et ipsam appellari posse servam eo modo ac 
sensu, quem superius exposuimus ?, nempe 
natura, et essentia, ac velut /n actu primo : 
et ea ratione totius Trinitatis servam appel- 
lari posse, non minus, quam creaturam. Par 
enim causa est utriusque : de quo vide, quce 
in sexlo capite dissernimus?. Ut igitur tota 
Trinitas /ncarnationem operata vulgo dicitur : 
et humanam Christi naturam ereasse : ex quo 
creatura factus esse Deus passim asseritur ab 
theologis: sie. etiam serva ejusdem Trinitatis 
natura vocatur, ut ab Athanasio, et Joanne 
Damasceno. Verum si proprie loqui volumus, 
neque Christus, neque homo subsistens in 


ἑαυτοῦ δοῦλός ἐστιν, οὔτε δεσπότης. εὔηθες yàp, μᾶλλον 
δὲ ἤδη χαὶ δυσσεδὲς τὸ οὕτω φρονεῖν, χαὶ λέγειν. 

b Anath. vr Cyrill. Εἴ τις θεὸν, ἢ δεσπότην εἶναι 
λέγει τοῦ Χριστοῦ τὸν ἐχ θεοῦ πατρὸς λόγον, 

c ΟΥππμ,. contra Theod. ad anath, vi in Eph. 
syn. par. IIl. Οὐχ àv οὖν λέγοιτο zat θεὸς ἑαυτοῦ. xo 
δεσπότης ὁ ᾿Βμμανουὴλ, εἴ περ ἐστὶν ὁ αὐτὸς θεός τε 
ὁμοῦ, χαὶ ἄνθρωπος. 


1 Ether. et Beat. tom. IV, par. II Bibl, PP. col, 472, E.—2 Cap. vii, parag. 6,— 8 Hoc cap. $ 1 οἱ 2 οἱ 9.—4 S 9 et 10. 


Forte dee 
voz Deu 


Causa hu 
exponiti 


DE INCARNATIONE, LÍB. VII, CAP. X. 


Deo, servus nominari debet: quoniam serv? 
vocabulum ex usu, et proprietate nominis ad 
personam refertur, et ad actum veluti secun- 
dum; quem in Christo removet, excluditque 
persona Verbi in create, ac revera servie 
vicem, locumque succedens. 


GADUT X. 


De vocabulis quibusdam ad Christi, qua homo 
est, dignitatem spectantibus, que personc 
singularitati refragari videri possunt, et ideo 
ab nonnullis Patrum rejecta, ab aliis usur- 
pata sunt ; ut est imprimis templum, vel 
domus, et similia. 4. Unde appellatio illa 
templi deducta sit. 2, Auctoritate Patrum 
Grecorum adstruitur. 3. Tum. Latinorum. 
4. Quidam Patrum illam improbasse viden- 
tur. b. Heretici aliqui vocabulis ejusmodi 
sunt abusi ; ut Paulus Samosatenus. 6. Item 
Theodorus Mopsuestenus, et Nestorius. Ἴ. [deo 
catholici doctores cautionibus | quibusdam 
usum illorum munierunt : primum explicata 
differentia inter. Christi hominem, et sanctos 
alios, quod illa intime cum Deo, et substan- 
tive copulatus est. 40. Tum alia cautio, quod 
Verbum carnem esse factum adjunzerunt ad 
hoc, quod templum diceretur facta esse caro. 
41. Alia cautio, quod propriam Verbi fac- 
tam esse hanc eamdem carnem dixerunt : quod 
ez Grecis Patribus affirmatur. 12. INec non 
ex Latinis. 18, De Ibe epistola ob usum 
minus sincerum illius vocis templi damnata. 


I. Non mediocrem habet dignitatis prero- 
gativam ex eo natura hominis in Christo, 
quod sedes ae domicilium sit divinitatiseximia 
quadam excellentique ratione. Certe Aposto- 
lus a Christo derivatam in hominum genus 
honoris prsestantiam quum commendare 
vellet, quasi radium quemdam ab immenso 
illo justitie; sole communicatum ; illud pre 
ezteris commemoravit, quod et nos ipsi 
templa sumus Spiritus sancti, et. Spiritus Dei 
habitat in nobis!. Templum enim Dei sanctum 
est, quod estis vos : et membra nostra templum 
sunt Spiritus sancti?. Quod si illud ipsum, 
quod in nobis vilissimis homunculis azitur 
rudis est imago ejus, et adumbratio, quod in 


174 


Christo tanquam exemplari prius est gestum: 
profecto ut ad amplificandum deeus, quod ex 
illo fonte hausimus, multum ille templi, ac 
domicilii Dei titulus confert : sic ad humane 
in Christo nature splendorem exaggerandum, 
tanto prestabilior, quae in ipso est , ejusdem 
ornamenti ratio pertinebit. Qua hoe habet 
preterea, ut ad mysterii illius, et catholici 
dogmatis illustrandam veritatem ; tum ad con- 
irarios cavendos, et propulsandos errores, 
non parvas opportunitates suppeditet. Hzc 
nos commoda tum proponemus, et patefacere 
conabimur ; eum de vario usu, et interpreta- 
tione nominum istorum necessaria quczedam 
explicata fuerint. 

Appellationis illius origo triplici ex Scerip- 
tur: loco sumpta videtur, Primus est Joannis 
capite secundo, in quo Christus corpussuum 
templum vocat. Solvite templum hoc, inquit?, 
et in tribus diebus excitabo illud, quod mox 
Evangelista declarans, //le autem, ait, dicebat 
de templo corporis sui. Alter est Proverbiorum 
capite nono * : Sapientia edificavit sibi domum. 
Utrumque locum antiqui Patres ad Christi vel 
humanam naturam, vel corpus, sive carnem, 
frequenter referunt, Tertius est in epistola ad 
Colossenses? : Quia in ipso inhabitat , inquit, 
omnis plenitudo divinitatis corporaliter. Scrip- 
serat autem paulo ante, Quia in ipso compla- 
cuit omnem plenitudinem  inhabitare*. Hinc 
igitur oecasione aecepta, Greci Latinique 
Patres crebro vocabulis istis assumptam a 
Verbo naturam hominis affecerunt : quamvis 
aliqui abstinendum ab illis esse senserint, 
propter hzretieos, qui hae perperam inter- 
pretantes, erroris sui latebram inde capta- 
bant: de quibus mox : nunc auctores in 
utramque partem afferemus. 

II. Humanam Christi naturam, domum, 
ac templum esse Verbi, et illa Verbum habi- 
tare, multis in locis scripsit Athanasius ' : ac 
presertim in oratione quinta eadem, qua 
paulo ante notavimus, Scripture testimonia 
commemoravit : « Igitur, inquit, utrumque 
nos intelligamus sub Chrisli nomine ; videli- 
cet divinum Verbum unitum ei, qui ex Maria 
genitus est, in Maria. Etenim in hujus utero 
Verbum sibi domum coníormavit, eodem 
modo, quo initio Adamum de terra : vel potius 
diviniori quadam ratione. De quo et Salomon 
dixit, haud ignarus Verbum appellari Sapien- 
tiam. Sie igitur aperte ait : Sapientia edifi- 


ον IE Cor. imn, 30. τ 2I Cor, vi, 19. — 3 Joan. i. — 4 Prov, ix, 1. — ὃ Col. τι, 9, — 6 Col. 1, 19. — 7 Ut. in lib. de Incarn. 


et lib. de Hum. nat, susc. 


Unde ratio 
templi 
deducta. 


Citantur 
Patres qui 
humanam 

Christi 
naturam 
templum 

vocant. 


Tabernacu- 
lum. 


112 


cavit sibi domum!. Quem et Apostolus inter- 
pretans dicit?, Cujus nos domus sumus. Alibi 
quoque templum nominat ^. » 

Gregorius Nyssenus in libro adversus Euno- 
mium secundo a Theodoreto laudatus. « Dici- 
mus itaque, ait, cum superius asseruit, 
saplentiam sibi domum :edificasse, carnis 
illum Domini structuram iis verbis significasse. 
Non enim in alieno domicilio habitavit vera 
sapientia; sed sibimetipsi domum ex virgi- 
nali corpore fabricavit ^. » 

Idem in libro contra Eunomium yprimo?, 
templum ait Christo ab ipso nominatum esse 
non corpus solum; sed animam et corpus; 
quamvis solius eorporis Evangelista mentio- 
nem fecerit : quod ex eo probat, quoniam et 
nos ipsi, qui templum Dei vocamur, anima 
pariter et corpore templum sumus habitantis 
in nobis Dei. 

Nec aliter Eustathius Antiochenus in ser- 
mone quodam ad illa verba, Domnus creavit 
me initium viarum suarum, ut habent Greeco- 
rum codices ; illud ipsum creandi vocabulum 
ad humanam, quam ex Virgine sumpsit, ae 
sibi copulavit, naturam aecommodans : sic 
igitur seribit : « Templum enim proprie 
purum, et immaculatum, est humanum 
tabernaculum Verbi,in quo palam diversatus 
habitavit Deus^. » Quod ex vulgato illo 
Joannis loco confirmat : Solvite templum hoc, 
ete. Tabernaculum hie vocat, ut et Basilius 
τὸ σχήνωμα, homilia 2n Psalmum xvvit, ad. hiec 
verba : Sanctificavit tabernaculum suum A ltis- 
simus. « Forte, inquit, carnem ita vocat deife- 
ram, sanctificatam ex eonjunctione cum Deo. 
Quare tabernaculum altissimi intelliges Dei 
per carnem adventum ?, » Sic Eusebius Ccesa- 
riensis in libro decimo de emonstratione 


ὦ NTHAN. Orat. v. To τοίνυν συναμφότερον νοῶμιεν 
Χριστὸν λόγον τὸν θεῖον ἡνωμένον τῷ ἐχ Μαρίας, ἐν τῇ 
Μαρίᾳ: ἐν γάρ τῇ ταύτης νηδύϊ ὁ λόγος ἑαυτῷ τὸν οἶχον 
διεπλάσατο, ὃν τρόπον ἐξ ἀρχῆς τὸν ᾿Αδὰμ. ἐχ τῆς γῆς. 
μᾶλλον δὲ θειοτέρως. περὶ οὗ χαὶ Σολομῶν ἔφη, τὸν 
λόγον εἴδως χαὶ σοφίαν χρηματίζουσαν φανερῶς. ἢ σοφία 
ᾧχοδόμησεν ἑαυτῇ oixow: ὃν xoi ᾿Απόστολος ἑρμηνεύων 
λέγει, οὗ οἴχοί ἐσμεν ἡμεῖς. χαὶ ἀλλαχοῦ δὲ ναὸν προ- 
σαγορεύει. 

b Gnrc. Nvss. lib: ἢ cont. Eunom. citat. ἃ 
Theodoreto, dial. I. Φαμὲν τοίνυν ὅτι ἐν μὲν τοῖς πρὸ 
τούτου λόγοις εἰπὼν τὴν σοφίαν ᾧχοδομηχέναι ἑαυτῇ 
οἶχον, τὴ τῆς σαρχὸς τοῦ χυρίου κατασχευὴν τῷ λόγῳ 
ἀινίσσεται. οὐ γὰρ ἐν ἀλλοτρίῳ οἰχοδομήματι ἣ ἀληθινὴ 
σοφία χατῴχησεν, ἀλλ᾽ ἑαυτῇ τὸ οἰχητήριον ἐχ τοῦ παρ- 
θενιχοῦ σώματος ἐδομήσατο. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Evangelica σκήνωμα et σχῆνος nominat τὸ ἀνθρώ- 
πειον *. 

Cyrillus libro sexto 2n Joannem, vivificam 
esse carnem ait, « eo quod vivenlis est Dei 
Verbi templum, et domicilium / : » quod et 
aliis passim in locis repetit : quorum aliqua 
postea referam, 

Idem in libro de /ncarnatione apud Euthy- 
mium, Panoplic,titulo XIII, contra Apollina- 
ristas demonstrat, Templum illud, quod a 
Judais solvendum esse dicebat, non fuisse 
nudam carnem, sed ex corpore simul, et 
anima compositumaliquid, quem locum paulo 
post describam. 

Leontius item in libro primo contra JNesto- 
rium et Eutychem alia ejusdem Cyrilli testi- 
monia eitat*, in quibus templum appellatur 
natura hominis assumpta. 

Origineshomilia sexta 7n Exodum sub finem, 
« Non enim manu hominum factum est, id 
est non opere humano templum carnis cedi- 
ficatur in Virgine : sed sieut predixerat 
Daniel, Lapis sine manibus ezxcisus crevit, et 
factus est muns magnus. » 

III. Tertullianus ex. Latinis?, de Salomone 
agens, et cdificato ab eo templo, magis in 
Christum convenire ait, qua de hujus ipsius 
structura templi a Propheta Nathane predicta 
fuerant*, quam in Davidis filiumSalomonem ; 
cum « et :edem Dei magis Christus zdifica- 
turus esset, hominem scilicet sanctum, in quo 
potiore templo inhabitaret Dei Filius, et in 
Dei filium magis Christus habendus esset, 
quam Salomon filius David. » Et alibi? : 
« Seitis corpora vestra membra Christi, quia 
et Christus Dei templum, Evertite templum 
hoc, et ego illud in triduo resuscitabo. » 

Augustinus in Znarratione Psalmi 1xv. 


c EusrAr. apud "Theodoret. dial. I. Ναὸς γὰρ 
χυρίως ὁ χαθαρὸς, xoi ἄχραντος, ἣ χατὰ τὸν ἄνθρωπόν 
ἐστι περὶ τὸν λόγον σχηνὴ, ἔνθα προφανῶς σχηνώσας 
ᾧχησεν ὃ θεὸς. 

d ΒΑβιι.. Τάχα τὴν σάρχα λέγει τὴν θεοφόρον, ἁγια- 
σθεῖσαν διὰ τῆς πρὸς τὸν θεὸν συναφείας. ὥστε νοήσεις 
τὸ σχήνομα τοῦ ὑψίστου, τὴν διὰ σαρχὸς ἐπιφάνειαν τοῦ 
θεοῦ. 

e Eusrn. in Proom. lib. X, et in cap. 1. Εὐδό- 
χηῆσε θεοῦ λόγος ὧν μορφὴν δούλου λαθεῖν, xol τῷ χοινῷ 
πάντων σχηνώματι συναφθῆναι. 

f Οτπιῖμ,. VI. in. Joan. ᾿Ἐπείπερ ἐστὶ τοῦ ζῶντος 
θεοῦ λόγου ναός τε, καὶ ἐνδιαίτημα. Vide οἱ lib. X 
de Ador. 


1 Prov. 1x. — 9 Heb. v1, 6. — 3 Gregor, Nyss. Tom. [I. — 4 Tom. IV Bibl. PP, —5 Tert. lib. III contra Marc. c. xx. — 


6 Lib, Ii Reg. — 7 Tert. de Pudic. cap, xvr. 


Citantur 
veteres qui 
hujus modi 
locutiones 
improba- 
runt, 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. X. 


« Carnem vocat templum latentis intus divi- 
nitatis. Unde Judei templum foris videbant: 
numen intus habitans non videbant. » Et in 
sermone xir de Natali Domini, « Spiritus 
sanctus, ait, de Maria Virgine Christum homi- 
nem figuravit, in quo Deus ad reparationem 
hominis habitaret. » 

Leo item Papa sermone x de Nativitate, 
capite tertio; « In nobis, inquit, habitavit, 
qui naturam nostri corporis suam fecit, sedi- 
ficante sibi sapientia domum, non de qua- 
cumque materia,sed de substantia proprie 
nostra. « 

Sic Fulgentius librotertio ad Trasimundum, 
capite XVII. « Quando, inquit, mortuo Christo, 
anima deseruit carnem, tune solutum est illud 
templum, quod fuit ex anima, carneque con- 
structum ; e£ cum anima reverteretur ad 
carnem, tune est illud templum die tertia 
suscitatum. » 

Albinus Flaccus secundo contra Felicem, 
« Numquid non templum Dei, inquit, est 
corpus, quod ex Virgine sumpsit ?» 

Sunt et alii plerique tam Greci, quam 
Latini, qui Christi carnem, sive assumptam a 
Verbo naturam hominis inhabitari ab eo, et 
incoli, et illam templum, ac domum ipsius 
esse dictitant. Nonnulli Christum ipsum /em- 
plum Dei non veriti sunt dicere : ut Tertul- 
lianus libro tertio contra Marcionem, proxime 
antelaudatus : sed pauca, que in specimen 
dedimns testimonia sufficiunt. 

IV. Nune aliquot ex eadem vetustate pro- 
feremus, qui locutiones ejusmodi minus 
approbarunt, hsreticorum impietate com- 
moti, qui illis ad catholieze fidei perniciem 
abutebantur. 

Imprimis Dionysius Alexandrinus contra 
Paulum Samosatenum disputans, qui Chri- 
stum urbis instar esse, vel 8515 asserebat; ut 
mox dicemus; in contrarium obnititur : 
« Quippe urbs, ait, cum domino suo nunquam 
in unum numerum confertur : neque domus 
eum patrefamilias, qui illam fabrieavit « Qui 
enim istud fieri posset? Siquidem urbs nun- 
quam operatur cum rege ; neque domus cum 
suo conditore : neque porro urbs regis 


α Diox. Arrx. in ep. ad Paulum Samos. tom. 
II Bib. Πόλις γὰρ μετὰ τοῦ δεστότου οὐχ ἀριθμεῖται εἰς 
ἕνα ἀριθμόν: οὐδὲ οἶχος μετὰ τοῦ οἰκοδεσπότου τοῦ χτί- 
σαντος αὑτόν. Πῶς γὰρ; οὐδέποτε πόλις συνεργάζεται τῷ 
βασιλεῖ. οὐδὲ οἶχος τῷ κτίσαντι. οὐδὲ πόλις ὁ βασιλεὺς 
χληθήσεταί πότε, elc. 


1$ 19. — 2. Hier. lib. de Script. cap. vxxxt. 


173 


unquam nomine vocabitur ^.» Sed quo sensu 
hoc usurpaverit, postea dieam. Nee absimili 
de causa illam Pauli Samosateni ἐνοίχησιν res- 
puit Athanasius in traetatu perbrevi de Incar- 
natione contra haereticum istum^. Tumin 
dialogo quinto, ille qui falso inseriptus est 
Athanasius, Apollinarista dicente, Deum in 
Jesu fuisse; velat istud usurpari : quin potius 
italoqui jubet, «Ipse Deus vocatus est Jesus ^.» 

Sic Epiphanius in heresi 1xxvrr, qua est 
Dinceritarum, sive Apollinaristarum !, illud 
improbat, quod ab nonnullis jaetabatur, Dei 
filium habitasse in homine ; cum dici potius 
debeat, hominem esse factum, quem locum 
exscribemus postea. 

Leo quoque Papa in sermone tertio de 
Nativitate, non videtur probare ex naturis 
duabus, unam habitatorem, alteram Aabitacu- 
lum dici, sed quo sensu dixerit, ut et czeteri 
Patres, postea videbimus. Potest et quinta 
synodus annumerari, qui epistolam Ibze 
propterea damnavit in Anathematismo decimo 
quarto, quod hominem ex B. Maria genitum, 
Templum appellasset, sed ea res in fine capi- 
tis pluribus explicanda veniet. 

V. Igitur prout usus notioque variat illo- 
rum nominum, sie adhiberi, aut repudiari 
oportere veteres arbitrati sunt. Ac nonnullis 
hereticis opportuna visa est earum vocum 
qualiscumque ambiguitas, ut incautis erroris 
sui venenum aspergerent : ut Paulo Samo- 
sateno, Photino, et Nestorio. De Paulo Samo- 
sateno paulo superius dixi, hunc templi, et 
habitationis vocibus libenter uti solitum. 
Quod inter alios testatur Malchio Antioche- 
nus presbyter, qui in synodo illa in urbe 
contra Paulum habitaa catholicis antistitibus 
productus est, ut eum heretieo isto palam 
disputaret. Qua disputatio memories prodita 
exstabat Hieronymi tempore *: imo longe 
postea, Fulgentii, et Petri diaconi, qui ad 
Fulgentium scripsit librum de incarnatione. 
Cujus in tertio capite, Malehionis hac ad 
Paulum verba commemorat. « Tu vero vide- 
ris mihi secundum hoc nolle compositionem 
fateri, ut non substantia sit in eo Filius Dei, 
sed sapientia secundum participationem, etc. 


b Aruaw. lib. de Incarn. El γὰρ καὶ θεὸν ἐνοιχεῖν 
ἐν τῷ ἀνθρώπω λέγομεν, μὴ παραδεχώμεθα. 

€ ATHAN. Νὴ οὖν λέγε, θεὸς ἦν ἐν ᾿Ιησοῦ, ἀλλ᾽, 
Αὐτὸς ὁ θεὸς "Incouc ἐχλήθη. Ἶ 


Inhabita- 
tionem. 


Qua de 
causa illas 
reprobarunt 


Per se sub- 
sistenles. 


Inhabitatio- 
nem 


Operatione. 


114 


Et hoe etiam dicis, quod sapientia habitaret 
in eo. Habitamus et nos in domibus ut alter 
in altero. Sed neque pars domorum nos 
sumus, nee nostra pars domus est. » 

Ideireo Dionysius Alexandrinus adversus 
Paulum Samosatenum disserens, huic inter- 
cessit domus, habitationisque similitudini. 
Quinetiam /emplnm !,de quo Christus Judaeos 
alloquens mentionem fecit, apostolos ipsos 
interpretatur, qui instante Domini passione 
dissoluti sunt, et hue illucque fuga dispersi. 
Quae interpretatio violenta est, neque cum 
Scriptura congruit. At idem cum adversus 
Sabellium eertaret, qui contrariam Samosa- 
teno haresim propugnabat, Filii personam 
cum Patre confundens, in aliud extremum 
parum probate opinionis abreptus fuerat : ut 
Christum instar esse navis, aut domus, aut 
operis cujuspiam asseveraret ab artificefabri- 
cati, adeoque ab eo distincti : ut in primo de 
Trinitate notavimus*. Cujus haud satiscatho- 
liei dicti postulatus apud Dionysium Papam, 
apologetieo se libro purgare opus habuit : ex 
eoque videtur cautior redditus, in oppositam 
declinasse sententiam : et Paulum Samosate- 
num, qui subinde prodiens Artemonis instau- 
ravit errorem, istis domus et habitationis 
vocabulis utentem redarguisse, tanquam non 
unum Dei filium, unumque Christum, sed 
duos affirmaret ἐνυποστάτους, id est per se sub- 
sistentes, et a se mutuo separatos : quemad- 
modum domus ab habitatore, urbs a principe 
suo diversum quiddam est, ac disjunctum, 
quod initio epistole ?, quam ad illum scripsit 
ex Alexandrina synodo, Dionysius exponit. 

VI. Postea Theodorus Mopsuestenus Nesto- 
riane auctor perfidi ἐνοίχησιν illara longe 
commendavit, inculeavitque diligentius, asse- 
rens Deum Verbum habitasse in homine 
Christo ,non substantia nec ἐνεργείᾳ, sed ἐυδοχίᾳ, 
id eat beneplacito, ac bona voluntate. Cujus de 
hae re sententi& aliquot in quinta synodo 
selectee leguntur *: tum apud Leontium in 
libro tertio contra. Nestorium et. Eutychem?, 
cujus nos verba descripsimus in libro octavo 
de Trinitate, capite sexto. Quamvis Facundus 
Theodori suscepto patrocinio hujus crimina- 
tionis invidiam emollire*, et illum exeusare 


&, ATBAN. Kot ἐνοίχησιν ἀντὶ σαρχώσεως χατε- 
σχεύασαν. 
ὃ υβιμ,. contra Theodoret. ad anath. v. Ἔστι 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


conatur. Ab hoc, ut diximus, instructus, et 
subornatus Nestorius eodem sensu templi, et 
domicilii, atque habitationis nomina frequen- 
tavit. Cujus in istiusmodi vocibus insidias, et 
calumnias ignotas esse non patiuntur, qua 
de illius h:retica impietate fusissime toto hoc 
in opere disputavimus. Sie enim habitasse 
Deum in homine fatebatur", ut non per se, 
nee substantive copularentur, nec unum ex 
ambobus proprie dictum existeret. Asserebat 
prodiisse Verbum ex Virgine una cum homine 
Christo; et in eo, quasi in domicilio, sine ullo 
nexu, ae vinculo, ut in Prophetis, sanctisque 
ceteris, quamvis multo excellentius, habi- 
tasse. 

Hine etiam incarnationem, et inhumanatio- 
nem, ut sic loquar, e medio tollebat, negabat 
« eum, qui est Emmanuel, Deum verum esse: 
sed potius nobiseum Deum asserebat, hoc est 
inhabitasse eam, qus secundum nos est, 
naturam : » ideoque matrem Emmanuelis 
hujus non esse Dei matrem, ut ipsemet in 
anathematismo primo suo scripsit. Hinc 
Athanasius; si tamen auctor is est orationis 
de wuno Christo; hsreticos Samosatenos , 
« inhabitationem, ait, loco incarnationis ad- 
struere^: » Non enim « idem est hominem 
dicere factum esse Verbum, et Deum habitare 
in homine ? : » ait Cyrillus. 

VII. Quocirca sancti Patres uti locutiones 
istas Seripturz auctoritate comprobatas non 
prorsus rejicerent ; ae ne interim veneno 
heretieseinterpretationis infecti fraudiessent 
Catholicis, multiplici eas cautione muniérunt : 
nee nisi additis quibusdam explicandi gratia, 
fere illis usi sunt. Jmprimis autem illud nota- 
runt, dissimili ratione templum vocari corpus 
Christi, vel humanam ipsius naturam, ac 
esteri homines? , velut Prophete, sanctique 
cceteri, templa Dei, vel sancti Spiritus appel- 
lantur. Quippe templum ejusmodi ae domici- 
lium sanctus quilibet, ac justus Dei esse 
dieitur, ut eum eo nullo proprie dicto, et 
naturali vinculo ae nexu copuletur; nec unus 
cum ipso sit, nisi σχετιχῶς,, et τροπιχῶς, hoc est 
habitudine quadam externa, et figurate ; quam 
moralem unitionem nominari antea diximus. 
At humana Christi natura unam cum Verbo 


δὲ οὗ ταὐτὸν, ἄνθρωπον εἰπεῖν γενέσθαι τὸν λόγον, xol 
θεὸν ἐν ἀνθρώπῳ χατοιχῆσαι νομίζειν. 


1 Dion, Alex. in Res. ae quest. Pauli Tom. II Bib. p. 280. — 2 Cap. xiu. $10. — 3 Tom. II Bibl. — 4 Collat. ἵν. — 
5 Tom. IV Bibl. PP. — 6 Vide lib. VII, cap. vir. — 7 Vide Cyr. lib. I cont. Nest. et in epist. ad Nest. synodica, in Ephes. Con. 


— $8 Par. I Eph. Conc. — 9 I Cor. vi, 19 et II Cor. v, 106, 


Quibus eas 
cautionibus 
muniendas 
censuerunt. 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP, X, 


subsistentem personam efficit. Siquidemarcta, 
intima, et substantiva cum eo junctione cohz- 
ret:ut fuse in superioribus libris exposuimus. 
Hane utriusque domus, sive templi differen- 
tiam passim Cyrillus adversus Nestorium 
commendat : ut in libro primo contra ipsum: 
ubi Joannem Evangelistam observat prius ita 
scripsisse , Verbum caro factum est : deinde 
subjeeisse; E habitavit in nobis; uti sacra- 
mentum assumpta carnis plenius explicaret, 
doceretque, Verbum propria xa0' ὑπόστασιν uni- 
tione cum humana natura eopulatum, habi- 
tare in ea dici. « Habitare porro, ait Cyrillus, 
divinus Paulus in Christo dicit omnem pleni- 
tudinem divinitatis corporaliter : ne simpli- 
cem, vel habitudine sola constantem commo- 
rationem suspicetur aliquis : sed, ut modo 
dixi, veram et secundum hypostasim ". » 
VIH. Idem in epistola synodica, quam 
tertio ad JVestorium scripsit, negat in eo qui 
ex Virgine natus est, tanquam in vulgari 
quopiam homine, habitasse Verbum. « Nam 
etsi habitavit in nobis Verbum ; ac dictum est, 
in Christo inhabitasse omnem plenitudinem 
divinitatis corporaliter : ita tamen animo per- 
cipimus, non ut in sanctis habitasse dicitur, 
eodem modo in illo habitationem dici esse 
factam : neque mutatum in carnem, habita- 
tionem hujusmodi peregisse; qualem habere 
anima dicitur in proprio corpore ^. » 
Et in defensione anathematismi primi adver- 
us Theodoretum, idipsum uberrime declarat ; 
non simili ratione, atque in sanctis homini- 
bus, habitasse Verbum in homine Christo. 
« Elenim unitam, ait, Deo Verbo vere ac 
reipsa carnem esse dicimus^.» Ubi χατὰ ἀλήθειαν 
idem est,cum eo,quod alibi dixit x20' ὑπόστασιν, 
uti libro sexto docuimus, nempe ut vera, et 
non ratione sola, et habitudine constans illa 


à, CxniLL. 1 contra Nest. Κατοιχῆσαι δέ φησιν ὃ 
θεσπέσιος Παῦλος ἐν τῷ Χριστῷ πᾶν τὸ πλήρωμα τῆς 
θεότητος σωματιχῶς, ἵνα μὴ ἁπλῆν, ἤγουν σχετιχὴν τὴν 
χατοίχησιν ὑποτοπήσειέ τις" ἀλλ᾽ ὅπερ ἔφην ἀρτίως, ἀλη- 
θινήν τε, xal καθ᾽ ὑπόστασιν. 

b Cnr. tom. V, par. IL in ep. ad Nest. Εἰ γὰρ 
xai ἐσχήνωσεν ἐν ἡμῖν 6 λόγος: εἴρηται δὲ xol ἐν 
Χριστῷ χατοιχῆσαι πᾶν τὸ πλήρωμα τῆς θεότητος σωμα- 
τιχῶς" ἀλλ᾽ οὖν ἐννοῦμεν, ὅτι γενόμενος σὰρξ, οὐχ 
ὥσπερ ἐν τοῖς ἁγίοις χατοιχῆσαι λέγεται, χατὰ τὸν ἴσον 
χαὶ ἐν αὐτῷ τρόπον γενέσθαι διοριζόμεθα χατοίχησιν. 
ἀλλ᾽ ἑνωθεὶς χατὰ φύσιν, xal οὐχ εἰς σάρχα τραπεὶς, 
τοιαύτην ἐποιήσατο τὴν χατοίχησιν, ἣν ἂν ἔχειν λέγοιτο 
xaX ἢ τοῦ ἀνθρώπου ψυχὴ πρὸς τὸν ἴδιον ἑαυτῆς σῶμα. 

€ CyniL. ᾿Ἡνῶσθαι γὰρ τῷ θεῷ λόγῳ χατὰ ἀλή- 
θειαν τὸν σάρχα φαμέν. ᾿ 


115 


sit unitio : quemadmodum subinde ibidem 
explicat : dum « se libenter hoc de Theodo- 
reto sciscitaturum ait, utrum unitionem illam 
Verbi eum humana natura, hoc est cum 
sancto corpore intelligente anima pr-edito, ex 
rei veritate transactam existimet; an itidem 
ut alii, censeat conjunctione solius habitudi- 
nis copulatam esse secvilem, et non subsis- 
tentem formam cum subsistente, divinaque 
forma ; velalio modo : ita ut aequivoce tantum 
filii nomen usurpetur, pro sola dignitatum 
eequalitate 7, » 

Sic in defensione anathematismi quinti con- 
tra eumdem Theodoretum, habitationem illam 
in assumpta natura Verbi non esse σχετιχὴν 
affirmat ; ac similem ejus, qua spiritus, sive 
anima dicitur habitare in homine, quz vide- 
licet unum cum eo, in quo incolit, facere 
homine dicitur. Ita Virgilius habitare animam 
in corpore dixit Zneidos x1. 


Nunquam animam talem dextra hac, absisle 
(moveri, 
Amittes : habitel tecum, et sit pectore in isto. 


Vide ejusdem Cyrilli Scholia de Incarnatione, 
cap. xilt. 

IX. Basilius homilia xxv de humana Christi 
JVativitate : « Deus, inquit, in carne, non ex 
intervallo agens ; ut in Prophetis; sed coale- 
scentem sibi humanitatem , et unitam possi- 
dens^. » Eodem genere vocabuli usus est 
Hippolytus in fragmento tertio, quod est in 
Anastasii Bibliothecarii Collectaneis. « Non 
enim, ait, cireumseribi ab natura creata potest 
id quod natura sua factitium non est; tametsi 
coaluit eum ipso in conceptu, qui mentem 
circumscribit omnem/, » 

Auctor przeterea dialogi quinti, inter opera 


d lbid. ᾿Επυθόμην δ᾽ ἂν ἡδέως αὐτοῦ, ποτέρα δὴ τὴν 
ἕνωσιν τοῦ λόγου πρὸς τὸ ἀνθρώπινον, ἤγουν τὴν πρὸς τὸ 
ἅγιον σῶμα, τὸ χαὶ ψυχωθὲν νοερῶς, πεπράχθαι φησὶ 
κατὰ ἀλήθειαν, ἢ τοῖς ἄλλοις ὁμοῦ καὶ αὐτὸς κατὰ συνά- 
φειαν σχετιχὴν δουλοπρηποῦς, χαὶ ἀνυποστάτου μορφῆς 
πρὸς ἐνυποστᾶτον, xal θείαν μορφὴν, ἢ καθ᾽ ἕτερον τρό- 
πον χατὰ μόνην τῆς υἱότητος τὴν ὁμωνυμίαν, καὶ χατὰ 
τὴν ἰσότητα τῶν ἀξιωμάτων. 

€ BasiL. Θεὸς ἐν σαρχί. οὐχ ix διαλειμμάτων ἐνερ- 
γῶν, ὡς ἐν τοῖς Προφήταις, ἀλλὰ συμφυῆ ἑαυτῷ τὴν 
ἀνθρωπότητα, xal ἡνωμένην καταχτησάμενος. 

f Πιρροι.. in. Collect. 4nast Οὐ γὰρ πέφυχε περι- 
γράφεσθαι γενητῇ φύσει τὸ κατὰ φύσιν ἀγένητον, χἂν 
συνέφυ αὐτῷ χατὰ σύλληψιν πάντα περιγράφουσαν νοῦν. 


116 


editus Athanasii , illud Joannis exponens, 
Solvite templum hoc, eic. asserit nulli homi- 
num id contigisse, quod Christo accidit , ut 
cum Deo copularetur, « essetque templum 
cum Deo Verbo compositum *. » 

Item qui sub Justini nomine Zzpositionem 
edidit fidei : «finxit sibiipsi, templum, inquit, 
hominem perfectum, parte aliqua sumpta de 
ilius (Marie virgine) natura, et fingendo 
lemplo , in substantiam redacta ; Quam 
induens summa unitione, filius Dei processit 
in utraque natura. Nam exinde filius et Deus 
est, et homo.» Qui locus insienis est, et ad id, 
quod disputamus, aptissimus. 

Est igitur templum istud « cum ἴ)60 inex- 
plieabili quadam ratione conjunctum *, » ut 
ait auctor opuseulorum illorum, quae cum 
Athanasio vulgata sunt, qui putatur esse 
Theodoretus. Chrysostomus, et post eum 
Theophylaetus ad illa Pauli verba capitis 
primi epistolae ad Colossenses; In ipso compla- 
cuit omnem | plenitudinem | habitare. « Illic, 
inquiunt, hahitavit non. operatio aliqua, sed 
substantia". » Et OEcumenius: « Non habitu- 
dine, inquit, sed substantive sicut anima in 
corpore : non ut anima fuerit corpori : sed in 
corpore animato, unitus eodem modo : quo 
unitur anim: corpus ὁ : » 

X Ad eamdem templi, quod Christi humana 
substantia dicitur, et sanctorum caeterorum 
differentiam spectat, quod nonnulli Patres 
vocabulum ἐγένετο, hoe est factum est, cum 
altero Aabitandi conjunctum ab Evangelista 
fuisse notant, et ipsi studiose componunt. 
Non enim hoc de aliis, quam de Christo dici 
potest, ut et homo factus sit, et in homine 
tanquam in domicilio quodam, habitaverit, 
quod posterius,si a priore preedicatur,non est 


α ATHAN. ᾿Ενταῦθα δὲ συντεθεὶς ναὸς θεῷ λόγῳ 
ἐγεννήθη Χριστὸς θεοπρεπῶς ἐχ παρθένου. 

b Jusr. Πλάττει ναὸν ξαυτῷ τὸν τέλειον ἄνθρωπον, 
μέρος τι λαδὼν τῆς ἐχείνης φύσεως, χαὶ εἰς τὴν τοῦ ναοῦ 
διάπλασιν οὐσιῴσας, ἐνδὺς δὲ αὐτὸν xaT! ἄχραν ἕνωσιν, 
υἱὸς θεοῦ προῆλθεν (xav') ἄμφω τὰς φύσεις. ἐξ ἐχείνου 
γὰρ ὃ υἱὸς καὶ θεὸς, καὶ ἄνθρωπος. 

€ ATHAN. Nabg δὲ ζῶν ἄχραντος, ναὸς θεῷ συνημμέ- 
νος ἀῤῥήτως. 

d. Cunxs. ?Exet ᾧχησεν οὐχ ἐνέργειά τις, ἀλλ᾽ οὐσία. 

€ OEcuw. Οὐ σγετιχῶς, ἀλλ᾽ οὐσιωδῶς, ὡς ψυχὴ ἐν 
σώματι, ob ψυχὴ γενόμενος τῷ σώματι, ἀλλ᾽ ἐν σώματι 
ἐμψυχωμένῳ ἑνωθεὶς, ὃν τρόπον ἑνοῦται ψυχὴ σώματι. 

f Cxmiiv. tom. V, part. 11 in hom. de Nativ. 
"Azogs πάλιν λέγοντος" xat ὃ λόγος σὰρξ ἐγένετο. οὐχ ἐν 
ἀνθρώπῳ γέγονεν, ἀλλὰ σὰρξ γέγονε, τουτέστιν ἄνθρωπος. 

y Cvm. in epist. Ἤχειν γε μὴν εἰς τοῦτο ἀπο- 
πληξίας ἐπυθόμην τινὰς, ὡς μὴ καταιδεῖσθαι λέγειν, ὡς 


'THEOLOGICORUM DOGMATUM 


admittendum. Hine Cyrillus in homilia qua- 
dam Ephesi habita : « Audi, inquit, rursus 
dicentem ; £t Verbum caro factum est. Non in 
homine fuit : sed caro factum est, id est 
homo/. » 

Et in epistola ad Valerianum : « Ceterum 
eo vesanig? progressos esse nonnullos accepi, 
ait, ut illos non pudeat dicere, Deum Verbum 
in filio quodam habitasse ex Virgine nato. At 
istud. o boni! (dixerim ipsis) non est incar- 
natum esse, vel hominem esse factum Dei 
Verbum : sed habitasse potius in homine, non 
aliter atque in uno aliquo sanctorum Prophe- 
tarum. Verum ejus, quod ad nos pertinet, 
mysterii ratio, ut paulo superius monuimus, 
ipsummet Verbum a Deo Patre genitum docet 
carnem esse faetum secundum Scripturas : 
non ut in carnem mutationem naturalem, 
sive conversionem, aut alterationem sustinu- 
erit: sed quod carnem intelligente anima 
vegetatam propriam fecerit ?. » 

XI. Qua postrema verba cautionem aliam 
indieant temperandze, et ab hereticis vindi- 
cand:x calumniis habitationis, templive no- 
üoni ab antiquis adhibitam ; ut carner vel 
humanam substantiam, velut incolere dicen- 
tes Deum, adderent, ejus a quo suscepta erat, 
propriam esse factam. 

Athanasius in oratione quarta contra Aria- 
n0s : « Propter nos, inquit, homo factus est: 
et corporaliter, ut loquitur Apostolus, habita- 
vitin carne divinitas : quod idem est, ae si 
dieeret : cum esset Deus proprium habuit 
corpus; eoque utens instrumento, homo 
nostra causa factus est. Propterea quae bujus 
carnis propria sunt, illius esse dicuntur; 
quandoquidem erat in ipsa: velut est esurire, 
sitire^ , » etc. 


ἔν τινι υἱῷ τῷ ἐχ παρθένου τεχθέντι ἐνοιχήσαντα τὸν 
θεὸν λόγον τοῦτον ἀποθεῶσαι. ἀλλ᾽ οὐ τοῦτο ἐστιν ὦ 
βέλτιστοι, φαίην ἂν αὐτοῖς, τὸ σαρχωθῆναί τε, xa ἐναν- 
θρωπῆσαι τὸν τοῦ θεοῦ λόγον, ἐγχατοιχῆσαι δὲ μᾶλλον 
ἀνθρώπῳ, καθάπερ ἀμέλει χαὶ ἑνὶ τῶν ἁγίων προφητῶν. 
6 δέ γε τοῦ καθ᾽ ἡμᾶς μυστηρίου λόγος, ὡς xol ἐν τοῖς 
ἀνωτέροις βραχὺ προδεδήλωται, αὐτὸν βούλεται τὸν x 
θεοῦ πατρὸς γεννηθέντα λόγον, σάρχα γενέσθαι χατὰ τὰς 
γραφὰς, οὖχ ὡς μετάστασιν φυσιχὴν, ἤγουν τροπὴν, ἢ 
ἀλλοίωσιν ὑπομείναντα, τὴν εἰς σάρχα φημὶ, ἀλλ᾽ ὅτι 
σάρχα ἐψυχωμένην νοερῶς ἰδίαν ἐποιήσατο. 

Á NrHAN. Oral. 1v. Ὕστερον xai OU ἣμᾶς γέγονεν 
ἄνθρωπος" xot σωματιχῶς, ὥς φησιν ᾿Απόστολος, χατῴ- 
χησεν 5 θεότης ἐν τῇ σαρχὶ, ἴσον τῷ φάναι, θεὸς ὧν ἴδιον 
ἔσγε σῶμα, χαὶ τούτῳ χρώμενος ὀργάνῳ ἄνθρωπος 
γέγονε δι᾽ ἡμᾶς. καὶ διὰ τοῦτο τὰ μὲν ἴδια ταύτης αὐτοῦ 
λέγεται, ἐπειδὴ ἐν αὐτῇ ἦν. οἷά ἐστι τὸ πεινῆν, τὸ 
διψῆν, ete. 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. X. 


Gregorius Nyssenus a Theodoreto citatus 
in dialogo primo, cum illa Salomonis verba, 
Sapientia aedificavit sibi domum, de carnis 
Dominiez structura intelligenda esse dixisset, 
ista subjicit : « Non enim in alieno edificio 
habitavit vera sapientia : sed sibi domicilium 
ex virginali eorpore fabrieavit^. » Cyrillus 
item in libro ad Zeodosium Imperatorem ; 
« Non peregrinum , inquit, amictum habens 
carnem e terra sumptam : sed proprium 
ipsam faciens templum, atque in ipsa, et eum 
ipsa cognitus, tanquam Deus, et Dominus". » 
Et in libro ad. /mperatrices ; « Credentes ita- 
que, ait, Verbum carnem esse factum, non 
mutatione aliqua, vel eonversione : sed eo 
potius, quod habitavit in nobis, et proprium 
templum fecit unitum ipsi revera corpus, 
ralionali anima preditum, pium est dicere 
divinum Paulum Verbi habitationem in sancta 
carne, hoe est veram unitionem significantem, 
affirmare, in ipso omnem plenitudinem divi- 
nitatis habitasse, non participatione, vel habi- 
tudine ; sive gratuita largitate : sed corpora- 
liter, hoc est substantive : quemadmodum si 
in homine dicatur habitare spiritus ipsius, 
cum non sit ab eo diversus*. » 

Sie illud Apostoli, corporaliter , Paulus 
Emesenus in quadam homilia Alexandrie 
dieta, est interpretatus. « Hoc est, inquit, 
velut in proprio corpore. Nam corpus no- 
strum proprium sibi fecit ^. » 

Idem habet et in primo libro contra JVesto- 
rium Cyrillus!. Et in libro undecimo in Joan- 
nem : ubi οἰχεῖον ναὺν vocat, hoc est peculiare 
templum, sicut Joannes Chrysostomus a Theo- 
doreto laudatus?, οἰχεῖον σχεῦος, peculiare vas. 

XII. Bene hoc Gaudentius Brixianus ex- 
pressit in tractatu decimo tertio de /Vatal? 
Domini : ubi ait « filium Dei sancto Spiritu 
ipsum formasse hominem suum. Siquidem 
sapientia zedificavit sibi domum. Habitaculum 
quippe eorporis nostri jam suum, quo habi- 


&. TnEoponzT. dial. I. Οὐ γὰρ ἐν ἀλλοτρίῳ οἰχοδο- 
μήματι ἣ ἀληθινὴ σοφία χατῴχησεν, ἀλλ᾽ ἑαυτῇ τὸ οἰχη- 
τήριον 5x τοῦ παρθενιχοῦ σώμστος ἐδομήσατο. 

b Cvmur. lib. de Recta fide. Οὐχ ὀθνεῖον ἔχων 
περίόλημα τὴν ἀπὸ γῆς σάρχα, ἀλλ᾽ ἴδιον αὐτὴν ποιησά- 
μένος ναὸν, χαὶ ἐν αὐτῇ, χαὶ σὺν αὐτῇ γνωριζόμενος, ὡς 
θεὸς, καὶ κύριος. 

€ Idem. Πιστεύοντες δὲ ὅτι γέγονε σὰρξ ὃ λόγος, οὐ 
χατὰ μετάστασιν, ἣ τροπὴν, ἀλλ᾽ ὅτι μᾶλλον ἐσκήνωσεν 
ἐν ἡμῖν, xal ναὸν ἴδιον ἐποιήσατο τὸ ἑνωθὲν αὐτῷ κατὰ 


ὙΠ 


tsculo indutus est, sine ullo damno integri- 
tatis materna egreditur. » 

Verbum itaque humanam naturam, quam 
assumpsit, ita templi loco habuit, ut hoc 
secum arctissime nexu ae vineulo copularet. 
Quam quidem Augustinus appellat« unitatem 
consortii » in enarratione Psalmi centesimi 
tricesimi ?, « qua templum Verbi unitum est 
cum Verbo. » 

Leo item Papa sermone tertio de Natali 
Domini ; « Nee sie natura, inquit, in socie- 
tatem sui Creatoris est assumpta, ut ille ha- 
bitator, et illa habitaculum esset, sed ita ut 
nature alteri altera misccretur.» Eleganter 
quoque Gregorius itidem Papa *; « Ipse con- 
ditoris, ait, templum, ipse conditor templi : 
ipse auctor operis, ipse opus auctoris; 
manens unus in utraque, et ex utraque na- 
tura; nee naturarum copulatione confusus, 
nec naturarum distinctione geminatus. » 

Fulgentius in libro de 7ncarnat?one, capite 
sexto: « Non autem sie Deus Verbum, ait, 
carnem aecepit, ut caro non fieret; cum 
Evangelista dicat; Verbum caro factum est. 
Neque naturam carnis ita Deus summus, 
atque universus assumpsit, ut tanquam in 
uno de Patriarchis, aui Prophetis, in illo 
quidem homine Deus esset, sed idem homo 
Deus non esset. » 

Ad haee Vigilius libro quinto econtra Eu- 
tychen? « Quod autem Christus non tanquam 
alius in alio inhabitat, Apostolum audi di- 
eentem de ipso: [πη quo inhabitat, inquit, 
omnis plenitudo divinitatis corporaliter. Et 
iterum *, Deus erat in Christo mundum recon- 
cilians sibi. Et iterum: solvit inimicitias in 
carne sua. 

Hildephonsus Toletanus in Sermone de 
Assumptione B. Virginis", « Longe, inquit, 
aliter Christus templum Verbi, aliter beata 
Virgo: quia uterus Virginis ac si hospitium 
fuit, ex quo Christus Deus δι nos, quasi 


ἀλήθειαν σῶμα, ψυχὴν ἔχον τὴν λογικὴν, εὐσεδὲς εἰπεῖν, 
ὅτι τὴν ἐν τῇ ἁγίᾳ σαρχὶ τοῦ λόγου χατοίχησιν, ἤγουν 
ἕνωσιν ἀληθὴ χατασημαίνων ἣμῖν ὃ θεσπέσιος Παῦλος, 
ἐν αὐτῷ φησὶ χατοιχῆσαι πᾶν τὸ πλήρωμα τῆς θεότητος, 
99 μεθεχτῶς μᾶλλον, ἢ σχετιχῶς, ἤγουν ὡς ἐν δόσει 
χάριτος, ἀλλὰ σωματιχῶς, ὅ ἐστιν οὐσιωδῶς, ὡς ἂν εἰ 
χαὶ ἐν ἀνθρώπῳ λέγοιτο κατοιχεῖν τὸ πνεῦμα αὐτοῦ, οὐχ, 
ἕτερον ὃν παρ᾽ αὐτὸν. 
. Eurs. . . Τουτέστιν, ὡς ἐν 

d PaurL. Ewrs. tom. II. Cone. T j 
^ r ' Li b m 
ἰδίῳ σώματι" τὸ γὰρ ἡμέτερον, ἴδιον ἐποιήσατο σῶμα. 


1 Cyr. I. con. Nestor. — 2. Theodor. Dial. 1. — 3 Aug. in Psal. 130, — 4 Lib. XVIII Moral. cap. xxvit, — ὅ Vig. tom. IV Bib. 


—61Gor. v. — 7 Hild, tom 1X. Bib, col. 
Tox. VI. 


12 


De verbis 
judicandum 
est secun- 
dum inten- 
tionem 
iisdem 
utentium, 


lbi epistola 
quod mala 
mente de 
Templo pro- 
nuntiaret 
1nerito 
damnata. 


178 


sponsus de thalamo suo, potentia fortis ut 
gigas exiit. Porro Christus Deus, et homo, 
unus mediator Dei, et hominum fuit. Non 
alter Deus, alter homo ; ut templum et Ver- 
bum duo essent ; sed unus, idemque Christus 
Jesus. » 

XIII. Manifestum est itaque omnibus ex 
ilis, que hucusque dicta sunt, usum istius- 
modi vocum in utramque partem defleeti 
solitum ; ac prout illis utentis animus erat, 
itàà probatas, aut repudiatas fuisse: adeo ut 
«secundum intentionem de verbis judiean- 
dum sit: quia non magis quid dicatur atten- 
dendum sit, quam eur quidque dicatur : » 
ut ait Faeundus!, eum de hac ipse re disputat ; 
hoe est de Ibs» epistola : in qua lueulentum 
ejus, quo de hic agimus, exemplum posteris 
relictum est. Etenim epistola ista, de qua iu 
libro primo?, et sexto disseruimus ?, ab Justi- 
niano primum imperatore; tum eo procu- 
rante, ab synodo Constantinopolitana quinta 
damnata est. Atque inter alia, qua in ea no- 
tata sunt, et ad heresis crimen adducta, hoc 
ipsum animadversum est, quod Christum ho- 
minem ex B. Maria genitum *, templum ap- 
pellasset. Siquidem Ibas in epistola ad Marim 
Persam, qua inter aeta Chalcedonensis synodi 
legitur, Cyrillum ineusaverat, ejusque duo- 
deeim anathematismos, tanquam Apollinaris 
ibi comprobasset hzresim ; ac « differentiam 
omnem inter templum, et habitantem in eo 
sustulisset ^. » Quo nomine, ut dixi, damnata 
fuit epistola illa in quinta synodo : cujus 
anathematismus decimus quartus nominatim 
illud vitio vertit, « quod nudum hominem 
eum asserat, qui ex D. Maria natus est, quem 
et templum vocat, ita quidem, ut alius sit 
Deus Verbum, et alius homo ^. » 

At Facundus ante quintam synodum?, tria 
capitula propugnans, et horum unum istud 
de epistola Ibz, pluribus eriminationem re- 
fellit illam. Verum etsi verba ipsa, si per se 
spectentur, excusari possint, ex aliis tamen 
adjunetis; maxime quod Cyrillum, ejusque 
capitula implaeabili odio persequeretur, et in 
Theodorum Mopsuestenum, ipsumque adeo 
Nestorium plus sequo videretur esse pro- 
pensior; justam suspicionem Patribus in 
quinta congregatis synodo prebuit, mala 


& Ins aet. x Chale. Ὡς μὴ εἶναι διαφορὰν μεταξὺ 
τοῦ ναοῦ, χαὶ τοῦ ἐνοιχοῦντος ἐν αὐτῷ. 
b Quinta syn. anath. xiv. Λεγούσην δὲ ψιλὸν 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


mente illa de templo pronuntiata fuisse ; quae 
alioquin innocenti, et minime suspecto ab 
homine citralabem, ae reprehensionem usur- 
pari potuissent. 


CAPUT XI. 


1. De vocabulis templi, habitationis, et. simi- 
libus. Que sit. ratio templi. ὃ. Barnabe 
locus insignis de spirituali templo. 8. Cur 
Christi caro, et humanitas eo nomine affi- 
ciatur. 4. Quod presertim ob sanctitatem fit, 
5. Que ex usu vocum illarum commoditas 
capiatur deinceps exponitur. Sed ante de 
habitandi vocabulo agitur, et. Graco σκηνόω, 
cujus origo. declaratur. 6. Quomodo illud 
Joannis intelligendum sit, habitavit in nobis. 
7. Precipuus fructus üllarum vocum est, 
quod Verbi immutabilitatem, et naturarum 
distinctionem designant . quod subinde ex Pa- 
tribus probatur, primum Grecis. 9. Tum ex 
Latinis. 40. Quomodo habitandi vox incar- 
nationem, et naturarum copulationem signi- 
ficet. 11. Allera commoditas contra Pauli 
Samosateni haeresim, mazime addito voca- 
bulo corporaliter. A2. Item alia, quod divini 
Verbi prarogativa in illa naturarum uni- 
tione monstratur. 43. Praterea contra Apol- 
linaris heresim, et Eutychis eadem vocabula 
conducunt. 


l. Reliqua sunt adhue de vocabulis istis, 
templi habitationisque nonnulla, quibus illo- 
rum ratio, et ad mysterii totius vim expli- 
candam opportunitas continetur. Horum al- 
terum (sunt enim potisimum duo) in 
inquirenda causa situm est, cur ναὸς, id est, 
templum humana Christi natura dieatur. Non 
dubium est, ex usu hominum, et instituto 
manasse nominis illius originem : quod templa 
proprie vocantur edificia Deo consecrata, ut 
ait Festus; et in quibus tum rite ac religiose 
colitur ; tum peculiari quodam presentis 
modo interesse, habitareque creditur. Unde 
et domus Dei apud Hebraeos nominari solet. 
Ex quo fit, ut communi hominum consensu, 


ἄγθρωπον ἐξ αὐτῆς γεννηθῆναι, ὃν ναὸν ἀποχαλεῖ" ὡς 
ἄλλον εἶναι τὸν θεὸν λόγον, καὶ ἄλλον τὸν ἄνθρωπον. 


1 Fac. lib. VI. — 2 Cap. xvin, — 3 Cap. xin, $ 6. — 4 In ep. de trib. cap. et anath, xui, tom. IV Conc οὐ in syn. quint. 


coll. viui, anath. xiv. — 5 Fac. lib. VE et 1. VIT. 


Expend 
signiflce 
Templ 


Barnabee 
locus insi- 
gnis de. 
templo spi- 
rituali. 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. XI. 


instinctuque naturz, tum exquisitiore opera, 
et sumptu fabricari illa soleant; tum ele- 
gantia, et ornatu majore perpoliri. Hine 
justi homines, et sancti in Scripturis templa 
idcireo vocantur, quod cceleste, ac spirituale 
fidei in illis, ae virtutum ceterarum :edi- 
ficium mirabili apparatu, ac decore consurgit : 
in quo divina majestas libentius, quam in 
manufactis, et auro ae pretioso lapide elabo- 
ratis basilicis habitat. Quam quidem templi, 
ac structure spiritualis fabrieam lnculentis- 
sima, et ad id, quod modo pertractamus, ap- 
tissima descriptione delineavit epistola Bar- 
nabe; ex qua Clemens Alexandrinus in 
secundum S'romateon aliqua transtulit '. 

Il. Sie igitur Barnabas (nam ejus verba 
hicomitti non debent ) eum de templo utroque 
tum manufacto ; tum vero praesertim spirituali 
disserit. « Invenio esse templum. Quinam 
igitur :edificabitur in nomine Domini? Discite. 
Antequam nos Deo crederemus, cordis nostri 
domicilium corruptioni subjectum erat, et 
infirmum, ae vere templum manibus ex- 
iructum , quoniam plena erat idololatria 
domus. Idololatria erat demonum domus: 
eo quod qui sunt Deo adversa faceremus. 
Verum :eàificabitur in nomine Domini. Atten- 
dite, ut templum Domini magnificum ex- 
iruatur. Quonam modo? Discite. Accepta 
remissione peccatorum, et in nomine Domini 
collocata spe, novi facti sumus, rursus de 
integro creati. Propterea in domicilio nostro 
revera Deus habitat in nobis. Qui tandem ? 
fidei ipsius sermo ; vocatio promissionis illius ; 
sapientia justificationum ; precepta doctrinae. 
Ipse in nobis prophetans ; ipse in nobis ha- 
bitans, sub mortis servitutem redactos, templi 
fores aperiens, quod est os, impertita nobis 
penitentia incorruptum introduxit in tem- 
plum 7, » 

Existit ergo templum Dei in hominibus, ac 
fide, et virtutibus cseteris excitatur ; ut in eo, 


& Ban. epist. Εὑρίσχω οὖν ὅτι ἐστὶ ναός. πῶς οὖν 
οἰχοδομηθήσεται ἐν ὀνόματι Κυρίου ; μάθετε. πρὸ τοῦ 
ἡμᾶς πιστεῦσαι τῷ θεῷ ἦν ἡμῶν τὸ χατοιχητήριον τῆς 
χαρδίας φθαρτὸν, xoi ἀσθενὲς, ὡς ἀληθῶς οἰχοδομητὸς 
ναὺς διὰ χειρὸς. ὅτι ἦν πλήρης μὲν εἰδωλολατρίας οἶχος. 
εἰδωλολατρία ἦν οἶχος δαιμονίων, διὰ τὸ ποιεῖν ὅσα ἣν 
ἐναντία τῷ θεῷ οἰχοδομηθησέται δὲ ἐπὶ τῷ ὀνόματι 
Κυρίου. προσέχετε ἵνα ὁ ναὸς Κυρίου ἔνδοξος οἰχοδομηθῇ. 
πῶς; μάθετε. λαθόντες τὴν ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν, xal 
ἐλπίσαντες ἐπὶ τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου, ἐγενόμεθα χαινοὶ 
πάλιν ἐξ ἀργῆς χτιζόμενοι. διὸ ἐν τῷ χατοιχητηρίῳ 


119 


tanquam in pretorio, ae regia, divina ma- 
jestas commoretur. Hoc vero multo excellen- 
tius homine in Christo agitur qui p/enus gratie 
est, ac veritatis ; et in quo sunt omnes thesauri 
sapientie, et scientie Dei absconditi ; ium 
in quo habitat omnis plenitudo divinitatis cor- 
poraliter , hoe est οὐσιωδῶς. Nempe ipsa divi- 
nitas per se, 86 substantive, non σχετιχῶς, et 
externa solum habitudine, in illo residet, et 
cum eo copulatur. Ita templum Dei prestan- 
tissima quadam et singulari ratione dicitur, 
eo quod habitantem in sese Deum sic continet, 
ut hoe ipsum sit quod continet. 

III. Quocirca Tertullianus ait qua de Salo- 
mone Propheta Nathan Davidi funtiavit ἢ, 
deque templo ab illo fabricando, magis in 
Christum, quam in Salomonem convenire. 
« Quin et zedem Dei, inquit?, magis Christus 
eedificaturus esset, hominem scilicet sanetum, 
in quo potiore templo inhabitaret Dei spi- 
ritus, et in Dei filium magis Christus habendus 
esset, quam Salomon filius David. » 

Athanasius quoque humanam eamdem 
Christi naturam templum idcirco nuncupari 
asserit, « Quoniam Deo congruit in templo 
habitare. Cujus imaginem ex lapidibus ex- 
truere veteribus precepit per Salomonem . » 

Sie Ambrosius ad illa Davidis *, Suscepimus 
Deus misericordiam tuam in medio templi tui, 
de Christi corpore hze interpretatur; et 
omnes causas compleclitur, ob quas femp 
appellatio merito illi tribuitur. « Vere tem- 
plum, inquit, Dei corpus est Christi, in quo 
est nostrorum purificatio peccatorum. Vere 
templum Dei caro illa, in qua nullum peccati 
potuit esse contagium ; sed ipsa pro delicto 
mundi totius fuit sacri&cium. Vere templum 
Dei caro illa, in qua Dei imago fulgebat, et 
corporaliter plenitudo divinitatis habitabat ; 
quoniam ipse Christus est plenitudo, ete. 
Etenim si de sanctis viris Apostolus dixit ; 
Templum Dei vos estis, et Spiritus sanctus 


ἡμῶν ἀληθῶς ὃ θεὸς χατοιχεῖ ἐν ἡμῖν. πῶς; ὃ Aóyo* 
αὐτοῦ τῆς πίστεως, ἣ χλῆσις αὐτοῦ τῆς ἐπαγγελίας, ἣ 
σοφία τῶν διχαιωμάτων, αἱ ἐντολαὶ τῆς διδαχῆς. αὐτὸς 
ἐν ἡμῖν προφητεύων, αὐτὸς ἐν ἡμῖν κατοιχῶν, τοὺς τῷ 
θανάτῳ δεδουλωμένους, ἀνοίγων ἡμῖν θύρας τοῦ ναοῦ, ὅ 
ἐστι στόμα, μετάνοιαν διδοὺς ἣμῖν εἰσήγαγε εἰς τὸν 
ἄφθαρτον ναὸν. 

b ATHAN. orat. v. Καθότι πρέπον θεῷ, ἐν ναῷ 
χατοιχεῖν, οὗ καὶ εἰχόνα τὸν ἐκ λίθων τοῖς παλαιοῖς χτί- 
ζειν διὰ Σολομῶντος προσέταξεν. 


1 Clemens II. Strom, — 21 Reg. cap. vit, 12. — 3 Tert. III contra Marc. c, xx, — 4 Ambr. ad Psal, xxxxvu. 


Propter qua 
Christus 
homo 
templum 
sit. 


180 


habitat in vobis: quanto magis carnem Domini 
Jesu templum Dei dixerim ; qui semper ple- 
nus Spiritu sancto legitur, » etc. 

Templum itaque bei Christus homo dieitur 
lum propter Dei przesentiam, et habitationem, 
qui in ipso per se incolit, et unus est cum e»: 
tum ob sanctitatem, et ab omni labe puris- 
simam innocentiam : tum ob sacrificium , 
quod expiando humano generi, et abolendis 
mundi totius delictis in illo, ac per illum est 
oblatum. Hoe enim proprie in templo fit; et 
ad hune usum sacrificandi, et propitiandi 
numinis, religiosa illa loca consecrata sunt. 

IV. Ad sanctitatem refert appellationem 
templi Chrysostomus, quod per Christi hu- 
manitatem e eco arcessita, derivataque est 
in terras ccelestis vit:e forma. « Illud vero, 
inquit, asseveramus, Deum Verbum post- 
quam templum sibi ipsi sanctum molitus est, 
per illud in vitam nostram, quod in coelo 
inerat, vivendi genus invexisse^. » Imo et 
codleste in eo regnum constituit; ut deinceps 
idem in ewteros homines decus transferret, 
ut intra se Dei regnum haberent. Philo certe 
Carpathius in Cantica Canticorum : « Promp- 
iuarium regis, inquit, est ubi thesauri, et res 
omnes pretiose reponuntur. Sed hoc coelestis 
regis illud primum apertissime demonstrat 
corpus, in quo sibi domicilium fabricavit : 
deinde et cceelorum regnum. » 

Rupertus quoque!, « Spiritus sanctus, ait, 
domum istam non manufactam templum 
Dominici corporis sapienter per semetipsum 
cedifieavit, decenter exornavit, gloriose, ac 
felieiter dedicavit. Zdificavit, inquam, in ipsa 
Verbi incarnatione, exornavit in illius veri 
hominis manifestatione ; dedicavit in ejusdem 
sacrosancta resurreetione : » et mox: « Sic 
corpus Christi seeundum singularem nativi- 
latem, et immunitatem a peccato fuit cedifi- 
catum : post resurreetionem vero secundum 
impassibilitatem, et immortalitatem, ceterna 
gloria manet dedicatum. » 


à Cunxs. apud Theodorelum dial. ]. Ἐχεῖνο δέ 
φαμεν, ὅτι ναὸν ἅγιον ἑαυτῷ κατασχευάσας ὃ θεὸς λόγος, 
OU ἐχείνου τὴν ἐχ τῶν οὐρανῶν πολιτείαν εἰς τὸν βίον 
εἰσήγαγε τὸν ἡμέτερον. 

ὁ CymiLr.. ἴλθρει δὴ οὖν, ὡς ἐν σχιαῖς χαὶ αἰνίγμασιν, 
ὅτι θεὸς ὧν, xo ἐκ θεοῦ πατρὸς χατὰ φύσιν ὁ λόγος, ὡς 
ἐν χρυσῇ, χαὶ ἀσήπτῳ γέγονε χιδωτῷ, τῷ ἐχ παρθένου 
ναῷ). ἤλσηπτον γὰρ xo τίμιον τὸ σῶμα Χριστοῦ. μόνον 
οὐχὶ δὲ καὶ ἐχρύπτετο, χαθάπερ ἐν τάξει χαταπετάσματος 
τὴν σάρχα λαῤὼν. 


1 Lib. XIX de glorif, S. Trin. c. it, Vido ejusdein 1. HE iu Jod. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Idem Cyrillus libro decimo de Adoratione 
significat : « Vide, inquit, tanquam in umbra, 
et figura, Verbum illud Deum, et a Deo Patre 
secundum naturam existens, tanquam in 
aurea, et incorrupta arca fuisse, hoe est in 
eo templo, quod ex Virgine sumptum est. 
Incorruptum enim est, et pretiosum Christi 
corpus. Atque hie tantum non occultabatur 
uli velamento quodam, quando carnem 
accepit^. » Et in undecimo libro in Joaunem, 
« Ipse, inquit, proprio spiritu suum templum 
sanctificans ^. » 

V. Nune ex istis appellationibus quantum 
ad illustrandum Incarnationis sacramentum 
commodi capiatur, explieare volo. Sed ante 
vox eo speelans una declaranda est, qua in 
Greco Joannis Evangelio legitur: ubi post 
illa verba : £t Verbum caro factum est, statim 
subjicit. E Aabitavit. in. nobis. Grece xa 
ἐσχήνωσεν ἐν ἡμῖν. Verbum σχηνοῦν, a nomine 
σχηνὴ deducitur, quod tentorium et taberna- 
culum significat ; quasi temporarium aliquod 
domicilium. Nee tamen primilivam hane no- 
lionem conservat verbum σχηνῶ, ut sit tendere, 
hoc est tabernaculum collocare. Sed interdum 
simpliciter est habitare, idemque quod οἰκεῖν, 
vel χατοιχεῖν. Hine σχήνωμα Hesychius interpre- 
tatur cedem, ac domum, et locum, ae σχῆνος 
eliam corpus ".Sic apud Stobwum sermone 
primo, Democritus; « Tabernaculi, id est 
corporis robur sine ralione animam nihilo 
meliorem faeit^. » Sepe autem in Seripturis 
σχηνῶσαι perennem, habitationem exprimit : et 
cx», domicilium perpetuum : quod vel unum 
hoc exemplum demonstrat. Apocalypsis ea- 
pite xxr, de cceelesti, et sempiterna beatorum 
mansione, quam civitatem Hierusalem vocat, 
ita seribit Apostolus : Ecce tabernaculum Det 
cum hominibus, et habitabit cum cisf. Sed vi- 
delicet allusit ad Mosaicum tabernaculum, in 
quo eommoratus est Deus: donee templum 
illi constitutum est, quasi perpetuum domi- 
cilium. Sunt autem, qui eamdem habitationis 


c Cymirr. lib. IE n Joan. Δὺτὸς τῷ ἰδίῳ πνεύματι 
τὸν οἰχεῖον ἁγιάζων ναόν. 

d Hrsvcu. Σχήνωμα, οἴχημα, οἶχος, τόπος, el Σχῆ- 
νος, σῶμα. 

e Drwocn. Σχήνεος ἰσχὺς ἄνευ λογισμοὺ ψυχὴν οὐδέν 
τι ἀμείνω τίθησι. 

f Apoc. xxi, 8. ᾿Ιδοὺ f, σχηνὴ τοὺ θεοῦ μετὰ τῶν 
ἀνθρώπων, χαὶ σχηνώσει μεθ᾽ αὐτῶν. 


Expenditur 
Joannis 
locus Et 

habitavit in 

nobis. 


Manifesta- 
lionem. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIT, CAP. XI. 


temporariz significationem ad Joannis locum 
capite primo Zvangelii aecommodant , ut 
Erasmus, et eum secuti alii: quasi « non 
tanquam indigena in patria sua, sed tanquam 
hospes, et peregrinus in aliena apud nos ad 
tempus tantum habitaverit. » Videtur σχηνὴ ab 
Hebraico verbo 12} originem traxisse, quod 
est habitare. Ex quo nomen niv divine 
majestatis presentiam significat, et gloriam ; 
ut cum inter homines illustri aliquo signo 
conspieuum se prebet ae presentem se esse 
testatur. De qua voce legendus est R. Moses 
in prima parte More /Vebochim, capite xxv. 
Hane Greci ἐπιφάνειαν appellare solent. Ego 
vero simpliciter arbitror usurpatum ab Evan- 
gelista vocabulum istud pro eo, quod est 
commorari et habitare. 

VI. Sed majoris est momenti quzstio !de 
construetione vocis ejusdem in Joannis illo 
loco : utrum habitasse Verbum in corpore 
assumpto, an inter homines tantummodo 
commoratum esse dieatur. Variant enim hae 
de re antiquorum sententie ; ac plerique ha- 
bitationem in carne, vel humanitate, divini 
Verbi malunt intelligi: et nonnulla ex eo 
dedueunt velut conseetaria, quibus mysterii 
illius proprietas magis elucescit : quod in hoc 
capite, ac tractatione potissimum quaerimus. 
Alii duntaxat in nobis, id est ?n£ex nos habi- 
tasse dici Verbum existimant, non in assumpta 
carne, vel homine. Equidem «ut illis non 
assentior, qui ἐσχήνωσεν ἐν ἡμῖν, id est habitavit 
in nobis, idipsum esse volunt, quod n nostro 
corpore vel nostri simili. Melius enim ἐν ἡμῖν, 
inter nos, id est homo inter. homines dici intel- 
ligitur, quam ?n natura nostra, quasi com- 
muni omnium hominum ; ut igitur non sie 
interpretor illud 72 nobis : ita τὸ ἐσχήνωσεν tan- 
tumdem puto vi, et tacita quadam notione 
significare : nempe sie habitasse Deum Ver- 
bum, uti corpus verum, 80 solidum habuerit, 
in quo tanquam in templo et tabernaculo 
residens, inter homines horum similis in- 
coluit. Nee tamen de hujus Evangelici loci 
veriore sensu multum litigare velim , nam et 
altera interpretatio probabilis mihi videtur : 


& FraviaN. apud. Theodoret. dial. T. *O λόγος, 
φησὶ, σὰρξ ἐγένετο, xai ἐσχήνωσεν ἐν ἡἣμῖν. οὐχ εἰς 
σάρχα μεταδέδληται, οὐδὲ ἀπέστη τοῦ εἶναι θεός" ἀλλ᾽ 
ἐχεῖνο μὲν ἦν ἀϊδίως, τοῦτο δὲ γέγονεν οἰχονομιχῶς. 

b GrEraAsms apud eumd. 'heodor. Οὐχ αὐτὸς 
μεταδληθεὶς, ἀλλ᾽ ἐν ἡμῖν σχηνώσας. ἕτερον σχηνὴ, χαὶ 


1 Cap. ir, parag. 5. 


181 


hae igitur omissa contentione ; quod hoe ca- 
pite propositum mihi esse dixi, videamus 
modo, quod in illa vel templi, domusve, vel 
habitandi significatione veteres inesse com- 
modi pulaverint ad catholicam Incarnati 
Verbi declarandam, et illustrandam profes- 
sionem. Qua in disputatione implicata, et 
completa necessario erunt illa, que ad Evan- 
gelici istius dicti sententiam  enucleandam 
pertinent; cum multa sint a Patribus uni- 
verse de femplo et habitatione Verbi, illius 
loci occasione scriptis prodita. 

VII. Precipuus ex illarum vocum accom- 
modatione fructus iste apud antiquos habetur, 
quod inde colligimus. Verbum nulla sui mu- 
tatione facta, idipsum, quod erat antea inte- 
grum, illibatumque mansisse, atque ita na- 
turis duabus perfectis constare Christum a se 
invicem distinctis, sicut habitator a templo, 
vel domo natura diversus est. Docet hoc in 
commentario ad illum Joannis locum Chry- 
sostomus, eujus verba in secundo libro posui', 
ut et Cyrilli. 

His aecedunt Flavianus Antiochenus, qui 
ista eadem Joannis exponens, ita scripsit : 
« Habitavit, inquit, /n nobis; non in carnem 
mutatum est, nec Deus esse destitit, Sed hoc 
quidem erat ex omni eternitate, illud vero 
ex dispensatione faetum est^ » Gelasius item 
Casares in Palestina episcopus, « Non ipse 
mutatus est, inquit, sed in nobis habitavit. 
Aliud est tabernaculum, aliud Verbum : aliud 
esttemnlum, aliud qui in ipso habitat Deus^. » 

Cyrillus Alexandrinus variis in locis eam - 
dem vim tribuit illis Evangelii verbis, £f 
habitawit in nobis: « ut non sinant intelli- 
gere, Verbum, quod ex Deo seeundum natu- 
ram processit, in carnem, quz de terra est, 
fuisse conversum^. » Et interjectis aliquot 
paginis : « Idem vero, inquit, cum est caro fac- 
tum, non in carnis transiisse naturam ; ità ut 
in id, quod non erat, verteretur : sed cum eo, 
quod nostri simile est factum, idipsum quod 
erat mansisse, rursus perspicue indicat, cum 
hee, Et habitavit in nobis, prioribus adjun- 
git ^. » 


ἕτερον ὃ λόγος. ἕτερον ὁ ναὸς, wol ἕτερον ὁ ἐνοιχῶν 
αὐτῷ θεός. 

c CyniLt. tom. VI. Διὰ δὲ τοῦ xoi ἐν $i αὐτὸν 
σχηνῶσαι λέγειν, οὐχ ἐφίησι νοεῖν, εἰς σάρχα τὴν 
ἀπὸ γῆς τὸν ἐκ θεοῦ χατὰ φύσιν μεταχωρῆσαι λόγον. 
Vide eet. 

d ld. Ὅτι δὲ σὰρξ γεγονὼς, οὐχ εἰς τὴν τῆς σαρχὸς 


Precipuus 
fructus illa- 
rum vocum 

est quod 

Verbi 
immuta- 
bilitatem, et 
personarum 
distinctio- 
nem 
designant, 
quod pro- 
batur ex 
Patribus 
primum 
Grecis, 


182 


Idem Cyrillus in Scholis, capite xxv. 
« Intelligitur enim, ait, omnino tanquam 
alterum in altero, quod inhabitat, hoc est 
divina in humanitate natura, nullam perpessa 
commistionem, vel confusionem, aut conver- 
sionem in id, quod non erat. Quod enim 
habitare in altero dicitur, non ipsum fit tale, 
quale est id, in quo habitat : quin potius 
alterum intelligitur in altero. In natura 
porro Verbi , et humanitatis solam nobis dif- 
ferentiam designat naturarum diversitas. 
Unus enim ex ambolus Christus intelligi- 
iur. » 

VII. Hunc Cyrilli locum refert Leo Papa 
in epistola xcvir, eapite xr. nee non Theo- 
doretus dialogo secundo : atque ex parte, 
Ephremius Antiochenus Patriarcha apud 
Photium. Qui quidem Ephrzmius in eodem 
Excerpto Photii, egregie huic interpretationi 
suffragatur : dum heretieos quosdam refutat 
Chaleedonensis vituperatores synodi : qui 
Evangelica illa, Et habitavit in nobis, eo sensu 
caplebant , quem plerosque dixi malle 
Catholieos; ut sit idem, quod a Propheta 
dictum est. /n ferra visus est, et cum homi- 
nibus conversatus est : » quemadmodum et de 
Loto scriptum est ?, eum in una urbe ez. fini- 
timis habitasse. ltem , habitavit in Sodo- 
mis?. Qua rejeeta sententia, asserit, « illa 
verba, proxime antecedentibus declarandis 
esse subjuncta, Verbum caro factum est; ad 
eos redarguendos, qui conversionem quam- 
dam , et mutationem objicerent. Etenim 
cum dixisset Evangelista, Verbum caro fac- 
tum est, statim adjunxit, Et habitavit in nobis, 
ut et concursum in eamdem hypostasim, et 


μεταχεχώρηχε φύσιν, τροπὴν ὑπομείνας τὴν εἰς ὅπερ οὐχ 
Tw ἀλλὰ μετὰ τοῦ γενέσθαι xa0' ἡμᾶς, μεμένηχεν ὅπερ 
ἦν, διατρανοῖ πάλιν τὸ ἐσχήνωσεν ἐν ἡμῖν, τῷ πρώτῳ 
προστεθειχώς. 

α CynILL. Νοεῖται γὰρ πάντως ὡς ἕτερον ἐν ἑτέρῳ τὸ 
χατοιχοῦν, τοῦτ᾽ ἔστιν ἣ θεία φύσις ἐν ἀνθρωπότητι, χαὶ 
οὗ παθοῦσα φυρμὸν, ἢ ἀνάχυσίν τινα, xol μετάστασιν, 
τὴν εἰς ὅπερ obx ἦν. τὸ γὰρ ἐνοιχεῖν ἑτέρῳ λεγόμενον, 
οὐχ αὐτὸ γέγονεν, ὅπερ ἐστὶ τοῦτο, ἐν ᾧ κατοιχεῖ" νσεῖται 
δὲ μᾶλλον ἕτερον ἐν ἑτέρῳ. ἐν δέ γε τῇ φύσει τοῦ λόγου, 
xoi τῆς ἀνθρωπότητος, μόνην ἡμῖν σημαίνει διαφορὰν 
τῶν φύσεων τὸ διάφορον" εἴς γὰρ ἐξ ἀμφοῖν νοεῖται 
χριστός. 

b Pnor. Αὐτὸς τὸ ἐσχήνωσεν ἀναπτύσσει, σαφήνειαν 
εἶναι τοῦ, ὁ λόγος σὰρξ ἐγένετο, καὶ ἔλεγχον τῶν τροπήν 
τινα, χαὶ ἀλλοίωσιν τοῦ λόγου μελλόντων χατηγορεῖν. 
Καὶ γὰρ εἰπῶν 6 ᾿ὐὐαγγελιστὴς, ὁ λόγος σὰρξ ἐγένετο, 
εὐθὺς συνῆψε καὶ ἐσχήνωσεν ἐν ἡμῖν, τήν τε εἰς μίαν 


4 Baruch, vir, 38, — 9. Gen. xim, 12, — 3 Gen. χιν, 12. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


immutabilitatem utriusque nature utraque 
sententia significaret ^, » 

Sie Paulus Emisenus episcopus in homilia 
quadam Alexandriae dicta coram Cyrillo, de 
Nativitate Salvatoris. In qua verba illa, Habi- 
tavit in nobis, superiorum interpretationem 
ait esse. « Quid est enim Aabitavit in nobis? 
Hoe est in natura nostra. Vide ut Joannes 
naturas duas predicet, et unum filium. Aliud 
est habitaeulum; aliud quod habitat: aliud 
est templum , aliud qui inhabitat Deus *. » 
Quem locum Facundus laudat libro septimo. 
Insignis est in eadem sententiam Theophy- 
laeti locus in commentariis ad Evangelium 
Joannis. « Cum superius dixisset , inquit, 
Verbum carnem esse factum, ne quis forte 
putaret, unam duntaxat naturam deinceps 
esse Christum, idcirco mox illud subjicit, ef 
habitavit in nobis, ut naturas ostenderet, nos- 
tram videlicet, ae Verbi. Ut enim alterius 
nature est habitaeulum, alterius is qui in 
illo habitat : Ita Verbum, quod in nobis habi- 
tare dicitur, hocestin natura nostra, diverse 
ab nostra natur: esse debet. » 

Auctor opusculorum, que falso Athanasio 
tribuuntur, et Theodoreti esse creduntur : 
« Qui dixit, Verbum caro factum est, inquit, 
addidit etiam istud, e£ habitavit in nobis, ut 
duplicia stalim significata nosceremus; nempe 
Verbum, et carnem ; id quod habitat, et quod 
habitatur; ae neque conversionem, neque 
mutationem , nee ejusmodi quippiam intelli- 
£amus in natura ila mutationis experte. 
Nam alioqui diceret, Habitaculum factum 
est; non autem habitavit in nobis, si natura 
ipsa Verbi in carnis esset mutata naturam *, » 


ὑπόστασιν σύνοδον zo τὸ ἀμετάδλητον OU ἑχατέρας ἐχδι- 
δάσχων φωνῆς. 
c PauLus tom. Il Cone. Τί ἐστιν, ὃ λόγος σὰρξ 


22 


ἐγένετο: ἐσχήνωσεν ἐν ἡμῖν ; τουτέστιν ἐν τῇ ἡμετέρᾳ 
φύσει. ὅρα χαὶ τὸν ᾿Ιωάννην δύο φύσεις χηρύττοντα, xal 
ἕνα υἱὸν. ἕτερον σχηνὴ, καὶ ἕτερον τὸ σχηνοῦν. ἕτερον 
γαὸς, χαὶ ἕτερον ὁ ἐνοιχῶν θεὸς 

d Tnrorn. ad cap. 1 Joam. ᾿Ἐπειδὴ &wo εἶπεν, 
ὅτι ὃ λόγος σὰρξ ἐγένετο, ἵνα μή τις ὑπολάδη, ὅτι μία 
φύσις λοιπὸν ἐγένετο ὁ Χριστὸς, διὰ τοῦτο ἐπάγει τὸ, 
ἐσχήνωσεν ἐν ἡμῖν, ἵνα δείξῃ τὰς δύο φύσεις, τήν τε 
ἡμετέραν, καὶ τὴν τοῦ λόγου. ὥσπερ γὰρ ἄλλης φύσεώς 
ἐστιν ἣ σχηνὴ, χαὶ ἅλλης ὃ χατασχηνῶν ἐν αὐτῇ: οὕτω 
xal ὃ λόγος σχηνῶσαι ἐν ἡμῖν λεγόμενος, τουτέστιν ἐν τῇ 
ἡμετέρᾳ φύσει, ἄλλης ἂν εἴη φύσεως παρὰ τὴν ἡμετέραν. 

€ ATHAN. 'O γὰρ εἰπὼν τὸ, ὁ λόγος σὰρξ ἐγένετο, 
προσέθηχε χαὶ τὸ, ἐσχήνωσεν ἐν ἡμῖν, ἵνα διπλᾶ νοήσω- 
μεν εὐθέως τὰ σημαινόμενα, τὸν λόγον, τὴν σάρχα, τὸ 


em pro- 
)atur ex 
'atribus 
Latinis. 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. XI. 


IX. Omnium disertissime idem illud Am- 
brosius asseverat in libro de /ncarnatione : 
ubi contra Apollinaris heresim disputans , 
qua Verbum « ossa et carnem factum esse 
dicebat, » et ideo in terram esse conversum, 
sic illam aggreditur : « Scriptum est, in- 
quiunt', quia Verbum caro factum est. Scrip- 
tum est, non nego, sed considera quid sequa- 
tur. Sequitur enim, £/ habitavit in nobis, hoc 
est, illud Verbum, quod carnem suscepit, 
hoc habitavit in nobis, hoc est in carne habi- 
tavit humana : et ideo Emmanuel dictus est ; 
hoe est nobiscum Deus. » 

Gaudentius item Brixianus in tractatu xttl, 
non aliter sensit. « Nam licet, inquit, Ver- 
bum caro factum sit, ut Evangelista testatur, 
tamen quia permanet esse quod ante homi- 
nem fuerat, additur statim, ££ habitavit in 
nobis. Quo dicto et habitator ostenditur, et 
habitaeulum pariter demonstratur. Sic ergo 
coepit esse, quod prius non erat, ut non desi- 
steret esse quod erat. » 

Vigilius quoque in libro quinto adversus 
Eutychen?; « Quod autem, ait, Verbum in 
carne sua, id est in homine, quod ipse factus 
est, habitaverit, Joannem audi dicentem; ££ 
Verbum caro factum est, et habitavit in nobis, 
id est in nostra nature earne. Nam posset 
dicere, habitavit nobiscum, si presentiam ejus 
ad homines, et non habitationem in sua propria 
carne, quae ex nobis est, voluisset ostendere. 
Sed quia homo factus, nostre naturse cor- 
pus ineoluit, dictus est habitasse in nobis. » 

Sed hee Vigilii ratio non necessario col- 
ligit.Quippe zn nobis idem est atque infer nos, 
sive nobiscum ; ut homo inter homines habi- 
tasse dicatur. Atque hoc modo sumpsisse 
videtur Augustinus. Beda quoque, nec non 
Alehuvinus qui Augustinum in omnibus 
sequuntur, et verbatim plerumque descri- 
bunt. Et verbum, inquit, caro factum est, et 
habitavit in nobis. Quod est dicere: et filius 
Dei homo factus est, et inter homines con- 
versatus est. » 

Sie Rupertus ὃ : « Ergo Deus homo factus 
est, ait, et habitavit in nobis. In nobis, plane 
per omnia, utpote de suis invisibilibus ad 
nostra visibilia profectus, Primum in vera 


σχηνοῦν, τὸ σχηνούμενον, xat μήτε τροπὴν, μήτε ἀλλοίω- 
σιν, μήτε τί τοιοῦτον ἐπὶ τῆς ἀτρέπτου οὐσίας ἐχλάθω- 
μεν. Tj γὰρ ἂν εἶπε σχήνωμα ἐγένετο, οὐχ ἐσχήνωσεν ἐν 
ἡμῖν, εἴπερ αὐτὴ τοῦ λόγου φύσις εἰς σαρχὸς φύσιν 
μετέστη. 


183 


natura nostre carnis, in eunctis naturae legi- 
bus habitavit in nobis. Nam hoc solummodo 
excepto , quod puerpera non secundum 
morem universe carnis ex virili semine con- 
ceptum hominem edidit, nec parlu violata 
est, sed virgo ante partum, virgo permansit 
et post partum : hoesane excepto; toto ordine 
suo vera hominis natura cucurrit. » 

X. Verum etsi habitare in nobis simplici 
ac directa significatione non idem sit atque 
naturam nostram suscipere ; ex consequenti 
tamen idipsum valet. Non enim habitatio 
qualiscumque designatur ; sed ejusmodi, qua 
homo verus, sive caro factum Verbum cum 
hominibus versatum est. Quemadmodum et 
vocabulum Emmanuel, quod Ambrosius com- 
memoravit, per se, ac pr:ecise non significat 
humauitatis assumptionem ; sed Dei tantum- 
modo Verbi commorationem inter nos; nihi- 
lominus ex qualitate presentic, sive conver- 
sationis eum hominibus, naturarum amba- 
rum aretissima conjunctio comprehendi cre- 
ditur. Quod quidem Cyrillus in commentario 
ad Esaiam indicare videtur,dum hzc enarrat : 
Etvocabitur nomen ejus Emmanuel :« Hoc est, 
inquit, eonfiteberis Deum in humana appa- 
ruisse forma. Cum enim apparuit nosiri simile 
unigenitum Dei Verbum ; tunc nobiscum fuit. 
Nam qui omnem creaturam excedebat, facetus 
est similis nostri^. » Prorsusigitur eadem ratio 
videtur esse dictionis illius Emmanuel, atqne 
est locutionis istius, Et habitavit ?n nobis. 
Ambs enim non ex sese hoc habent, ut 
inearnatiouis mysterium , hoe est Dei cum 
homine substantivam unitionem significent : 
sed quatenus ad antecedentia referuntur, a 
quibus vim illam ex consequenti capiunt. 
Ut apud Isaiam precedunt illa verba, Zece 
Virgo concipiet et pariet. filium ἢ: quibus 
vera generatio, ac proinde naturarum copu- 
latio repraesentatur. Unde quod subjicitur 
concepti, ae geniti nomen, Zmmanuel, eam- 
dem exprimit substantivam unitatem. Sie 
apud Joannem ex illis itidem antecedentibus, 
Et verbum caro factum est, quz statim sub- 
jecta sunt, Et habitavit in nobis, in eamdem 
formantur notionem suscepte carnis. Quod 
ad veterum sententiam de illo Joannis loco 


ὦ CyunL. lib. 1 in Esa. Τουτέστιν, ὁμολογήσεις 
τὸν θεὸν ἐν ἀνθρωπείᾳ μορφῇ πεφηνότα. ὅτε γὰρ πέφηνε 
καθ᾽ ἡμᾶς ὁ μονογενὴς τοῦ θεοῦ λόγος, τότε xal γέγονε 
μεθ᾽ ἡμῶν, 6 γὰρ ὑπὲρ πᾶσαν τὴν χτίσιν γέγονε καθ᾽ 
ἡμᾶς. 


1 Amb. de Incar. cap. vi. —2 Tom. IV Bib. 518, — 3 Lib. Lin. Joan. Tom. If, col. 2 fine. — 4 Isa. vir, 14, 


Quomodo 
vox inhabi- 
tare Incar- 

nationem 

significet. 


Alius 
fructus : 
Deus non 
sola effi- 
cientia, 

presens in 
nobis. 


184 


declarandam, et ab reprehensione liberan- 
dam in promptu esse debet. 

XI Est etiam aliud vocum istiusmodi com- 
modum. quibus vel templum aut domicilium, 
vel habitatio designatur, quod ex illis disci- 
mus, non sola ἐνεργεία, quam | ?noperationem 
Latine quidam reddunt, hoc est effieientia, 
in Christo homine fuisse Deum; ut olim in 
prophetis, aliisque sanetis; sed presentem 
substantia sua. Ita Julius Papa in epistola ad 
Docimum : quod in Ephesina synodo testi- 
monium citatum est. « Pradicatur ad com- 
plementum fidei, et incarnatus ex Virgine 
Maria Dei filius, non quiin homine sit ope- 
ratus. Hoc enim in prophetis fit, et aposto- 
lis^. » Maxime autem addito vocabulo corpo- 
raliter, quod Apostolus adhibuit ad Colossenses 
scribens!; hee enim dictio vim habet ejus- 
modi, ut sit substantia, et non habitudine sola. 
« Nam cum dixisset, habifat, ne putes, ait 
OE£cumenius, nihil preter operationem acce- 
pisse : quemadmodum Prophetas, Habitabat 
enim in ipsis Deus; ut illa verba demonstrant : 
Inhabitabo in illis, et inambulabo inter eos ? : 
ideo subjieit vocem, corporaliter, hoc est sub- 
stantive, non habitudine tantum : ut in cor- 
pore habitat anima^. » Idem habet Theo- 
phylaetus : et hoc insuper : « Id est, non est 
sola operatio, sed substantia : et tamquam 
corporatus, atque una hypostasis existens 
cum eo, quod assumpsit^. » Itaque vox cor- 
poraliter proprietatem illius habitationis ex pli- 
cat, ac Pauli Samosateni, et Photini, et simi- 
lium hzereticorum elidit errorem. 

XII. Quinetiam non poenitendum istud 
indidem docemur; cum dicimus, habitasse 
Deum Verbum in homine assumpto; quod 
Rustieus diaconus observat in Jisputatione 
contra Acephalos; quamvis ambze nature pari, 
et eodem inter se nexu copulate sint sicut 
«eadem catena et militem et custodiam ligat, » 
ut ait Seneca, tamen potiores in eo divinitatis 
esse partes. « Inhabitare etenim Deus dicitur 
ait Rusticus?, a nobis in carne indivise, atque 
ineessanter : non autem earo inhabitare 
Deum : et templum Dei dicitur caro; sed 


q Eph. syn. part. II, act. 1. Ἰζηρύσσεται δὲ εἰς 
συμπλήρωσιν τῆς πίστεως, χαὶ σαρχωθεὶς ἐχ παρθένου 
Μαρίας ὃ τοῦ θεοῦ υἱὸς, οὐχ ἐν ἀνθρώπῳ ἐνεργήσας. 
τοῦτο γὰρ ἐπὶ Προφητῶν ἐστι, xol ᾿Αποστόλων. 

b OEcvw. in ep. σα Col. cap. τι. ᾿Επειδὴ γὰρ 


e 


εἶπε, χατοιχεῖ, ἵνα μὴ νομίσῃς, ὅτι ἐνηργήθη, ὡς xol ot 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


nequaquam templum carnis Deus. Si igitur 
oportet presentare imaginem differentiam 
deitatis unite carni, carnisque deitati, dici- 
mus ita. Conüngit unius cjusdemque vie 
contrarias esse rationes; eadem namque est 
ascensus atque descensus : ab hoe quidem 
principio ad illud, ascensus ; ab hoc vero ad 
illud descensus, subjectum vero idem : locus 
namque itineris idem est, etsi multoties et 
millies id quilibet pertranseat. Sic igitur (ut 
verbi gratia, et manifestandi causa dicamus) 
differt a deitate ad humanitatem, non ipsa 
unitio , sed ratio unitionis ad eum, quz est e 
diverso :licet hie, et illud diserepet, quia 
duarum naturarum  unitione non ambe 
fecere naturz, sed sola divinitas. Quid enim 
et cooperari ad unitionem valuit natura 
nostra, quz? in Christo est, qux sumpsit ab 
ipsa unitione principium? Forsitan vero et 
propter hoc , non secundum substantias, sed 
seeundum substantiam, du:e. sunt conjuncta 
substanti: , quia non duarum, sed unius 
tantum, miraculum ipsa unitio fuit. Non enim 
sicut in Prophetis, vel aliquibus aliis, divina 
gratia manum porrigente, nobis tamen stu- 
dentibus; et quodam modo cooperantibus 
unimur Deo; tali modo illie, sed longe inef- 
fabiliterque diverso. » 

XHI. Denique habethoe vocumillarum pro- 
prietas, ut adversus Apollinaris, et Monophy- 
sitarum vecordiam pr:zsentissimum sit reme- 
dium. Quanquam ναὸν etiam appellabat 
assumptam a Deo naturam Apollinaris, ut 
refert in tertio dialogo Theodoretus *, et 
Cyrillus in libro de recta fide ad Theodosium 
Imperatorem ὃ. Verum ita ναὸν et χατοίχησιν ad- 
mittebant , ut solam earnem concederent, 
anima detracta, ut ibidem Cyrillus narrat. 
Atqui non hane duntaxat assumptam esse, 
sed una cum ea animam, probat idem Cyril- 
]us erudite ex illis Christi verbis, Solvite tem- 
plum hoc. Cujus testimonium plane dignum 
est, quod hie referatur ex Euthymii Panoplia. 
Nam ad hereticos illos refellendos ingeniosis- 
sime est adhibitum. « Solutio, inquit, templi, 
anim: est, et corporis disjunetio. Mors enim 


προφῆται (ἐνῴχει γὰρ αὐτοῖς ὁ θεὸς, χατὰ τὸ, ἐνοιχήσω 
ἐν αὐτοῖς. χαὶ ἐμπεριπατήσω) προστίθησι τὸ σωματιχῶς, 
τουτέστιν οὐσιωδῶς, οὐ σχετιχῶς, ὡς ἐν σώματι ψυχή. 

€ Turopm. Τουτέστιν, οὐχ ἔστιν ἐνέργειά τις, ἀλλὰ 
οὐσία: xo ὡς σωματωθεὶς, χαὶ μία ὑπόστασις ὧν μετὰ 
τοῦ προσλήμματος. 


1 Col. i, 9. — 9 9 Cor. 1t, 10, — 8. Rustic. Tom. IV. Bib. — 4 Theod, Tom. IV, — 5 Cyr. in Ephesin. concil. Tom. II, 


Concil, — 6 Joan. 1r, 19. 


II: voce 
contra 

A pellina: 
et Monop! 
sitarun 
vecordia 
praesenti: 
mum 
remediu 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. XII. 


ést anima recessus a eorpore. Igitur solutio- 
nem templi effieit animze separatio. Quocirca 
si Judzi templum solverunt cum cruei, et 
morti tradiderunt; porro templi solutio , 
conjunctorum est distractio : Deus autem 
Verbum solutum illud excitavit, perpiseuum 
est iis, qui aliquid sapiunt, non anima, vel 
mente carentem , sed perfectum. hominem 
assumpsisse Deum Verbum. Nam si loco 
immortalis anim:e in assumpto corpore Deus 
esset ille Verbum, dixisset utique Judzis; 
solvite me,ct in tribus diebus resurgam. Nune 
autem ut et mortalem tunc templi statum, 
et inhabitantis deitatis potentiam  monstra- 
ret, Solvite, dixit, 'emplum Aoc; et in tribus die- 
bus excitabo illud. Quippe non ego ipse solvar 
a vobis, inquit, sedassumptuma metemplum^. 

XIV. Claudamus hoe caput , atque hane 
totam de templo disputationem insigni loco 
Faeundi Hermianensis !; qui illam templi, ha- 
bitationisque proprietatem commendans, ita 
disserit :«Cui enim potest Catholico displicere 
differentia naturalis inter templum,et inhabi- 
tantem in eo : cum Dei Ecclesia sie confiteatur 
Verbum carnem factum, ut non deneget quod 
ibi subjectum est, quia οἱ habitavit in nobis. 
Nam Verbum quidem caro faetum est, quia 
sempiternus filius, qui Verbum est Patris, 
ipse in plenitudine temporum factus est 
homo : habitavitautem in nobis, quia nullam 
conversionem sustinuit inconvertibilis ejus 
divinitas, sed manens quod erat, naturam 
inhabitavit assumptam. Et ideo, Verbum 
caro factum est, Nestorianos expugnat : 
Eutychianos autem, vel Apollinaristas eorum 
progenitores, £t habitavit ?n nobis; quia 
Verbum earo factum est, unam significat esse 
personam : habitavit autem in nobis, duas 
mansisse naturas, Non enim possunt duce 
esse persons, quando is, qui Verbum est, 
ipse etiam factus est caro : aut du: non esse 
nature, qnando aliud sit, quod inhabitat, 
et aliud, quod inhabitatur. » 


«& Cymiur. apud Euth. tit. XIIT. Λύσις δὲ τοῦ 
ναοῦ, ψυχῆς καὶ σώματος ἣ διάζευξις. θάνατος γάρ ἐστι, 
ψυχῆς ἀπὸ σώματος ἀναχώρησις. οὐχοῦν τοῦ ναοῦ τὴν 
λύσιν 6 τῆς ψυχῆς ἐργάζεται χωρισμός. El τοίνυν οἱ 
Ιουδαῖοι τὸν ναὸν ἔλυσαν σταυρῷ παραδεδωχότες, λύσις 
δὲ ναοῦ, τῶν συνημμένων ὃ Χωρισμός" 6 δὲ θεὸς λόγος 
τοῦτον ἀνέστησε λυθέντα σαφὲς, ὡς οἶμαι, τοῖς ἔμφροσιν, 
ὡς οὐχ ἄψυχον, οὐδὲ ἄνουν, ἀλλὰ τέλειον ἀνέλαθεν 
ἄνθρωπον 6 θεὸς λόγος. Εἰ γὰρ ἀντὶ τῆς ἀθανάτου ψυχῆς 
ἐν τῷ ἀναληφθέντι σώματι γέγονεν ὁ θεὸς λόγος, εἶπεν 


4 Fac. l. VI, cap. tv. 


185 


ΘΟΑΡῸΤ XI. 


De vocibus aliis humane in. Chzisto nature 
tributis antiquo apud veteres theologos usu. 
4. Horum primum est nomen 0sooócoc , id est 
Deifer : quo multum usus est. Nestorius. 
2. Propterea damnatus a Cyrillo. Apollina- 
ris hominem Deiferum dici noluit. 3. Deife- 
ram carnem, quod idem est atque hominem, 
Basilius scopius usurpavit; 4. tum alii 7 et 
quo sensu dici possit. 5. De homine Dominico, 
utrum dici possit. Enumerantur. Patres ali- 
quot , qui ita locuti. 6. Tum alii, qui non 
probarunt. Apollinaristas eam locutionem 
adhibuisse. "1. Insignis Rufini locus de hac 
re. 8, Augustinus illam reprehendit , et alit 
post eum. Qua de causa illi displicuerit ; 
qua et expenditur. 9. Non magis reprehen- 
dendum videri, dici hominem Dominicum in 
Christo , quam simpliciter hominem , ac 
defenduntur , qui ambo hec. usurparunt. 
Oportet tamen. in. istis consuetudini. servire. 


I. Oceurrunt apud antiquos theologos alia 
preterea voeabula, quae in ancipiti usu ver- 
sata sunt, hoc est quibusdam probata, ab aliis 
damnata, et repudiata fuerunt : et sunt ejus- 
dem modi ae priora capitibus antecedentibus 
explieata duobus /emplt, habitationis, et simi- 
lium. Quare eum paucis absolvenda sint, uno 
omnia capite comprehendemus. 


Prima vox ieitur ex illis in censum veniet. vox Doi fer 


θεοφόρος , hoc est Deifer. Qua multum delee- 
tati sunt Nestoriani, et corum prineeps Nes- 
torius : quem ea de causa castigat Cyrillus. 
Hie enim impurum impiumque dietum illius 
notat asserentis, « Christum non revera Deum 
esse, sed hominem deiferum ὃ.» Quod et in 
secundo libro repetit. Et in epistola decreto- 


ἂν τοῖς ᾿Ιουδαίοις, λύσατέ με, χαὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις 
ἀναστήσομαι. νῦν δὲ διδάσχων καὶ τοῦ ναοῦ τὸ τηνιχαῦτα 
θνητὸν, καὶ τὸ δυνατὸν τῆς ἐνοιχούσης θεότητος, λύσατε, 
φησὶ, τὸν ναὸν τοῦτον, xal ἐν τρισὶν ἡμέραις ἐγερῶ αὐτόν. 
οὐ γὰρ ἐγὼ, φησὶν, 0o' ὑμῶν λυθήσομαι" ἀλλ᾽ 6 ληφθεὶς 
ὑπ᾽ ἐμοῦ ναός. 

b Nrsron. apud. Cyr. lib. I conf. ἐρϑιηι, tom. 
VI. Προσεπάγει δὲ τούτοις, ὅτι μὴ θεὸς ἀληθῶς, 0096205 
δὲ μᾶλλον ἄνθρωπος ὁ Χριστός. 


suspecta 
veterihus. 


Propter ejus 
vocis usuin 
Nestorius 
damnatus a 
Cyrillo. 


186 


ria, quam cum anathematismis ad eumdem 
Nestorium scripsit; qua in Ephesina synodo 
probata est, etin ejus acta relata, hzeretici illius 
in ea proferenda voce mentem aperit. « Sed 
nee illud, inquit, dicimus, habitasse Verbum, 
quod a Deo processit, in eo, qui a S. Virgine 
genitus est, tanquam in vulgari homine : ne 
Deifer homo intelligatur esse Christus * » Sie 
in libro undecimo commentarii Zn Joan- 
nem « Sic, inquit, is, qui natura Deus est, 
nominatus est, et fuit revera coelestis homo, 
non Deifer, ut nonnulli putant, qui non 
satis aceurate mysterii illius altitudinem 
capiunt", » 

Joannes Damascenus libro tertio de Fide 
Orthodoxa, capite xir,eeumdem exagitat hzere- 
ticum. « Nestorius, inquit, Deo invisus, eum, 
quem Virgo peperit, Deiferum appellare 
superbe est ausus. Nos autem absit ut Deife- 
rum ipsum dicamus, aut cogitemus : quin 
potius incarnatum Deum *. » 

II. Hue spectat Cyrilli quintus anathema- 
üismus, qui Nestorianam illam impietatem 
jugulat. «Si quis audet, inquit, dicere, Chri- 
stum, hominem Deum portantem, et non 
Deum potius revera esse dixerit, et filium 
unicum, eumdemnatura. » ete. Quem decla- 
rans ipse, Deiferum eo sensu vocari nolle 
signifieat, quo Nestorius appellabat : nempe 
qui veram cum carne Verbi conjunctionem, 
et χαθ᾽ ὑπόστασιν negabat; solamque retinebat 
habitationem in templo. At vero Theodoretus 
vehementius in Cyrillum invehitur, et eum 
reprehendit, quod vocem illam proseribat ab 
antiquis usurpatam, presertim a Basilio 
magno, de quo postea. Sed non absolute 
Cyrillus illam rejicit : verum eatenus si et 
alterum una non teneatur, quod adjecit sta- 
lim : nimirum ut quem e/ferum vocas, 
Deum pariter esse fateare et natura Dei 
filium. 


«& CyniLL. epist. ad. Nestor. tom. Il conc. ᾿Αλλ’ 
οὐδ᾽ ἐχεῖνο φάμεν, ὅτι χατῴχησεν ὁ ἐχ θεοῦ λόγος, ὡς 
ἐν ἀνθρώπῳ χοινῷ, τῷ ἐχ τῆς ἁγίας παρθένου γεγεννη- 
μένῳ, ἵνα μὴ θεοφόρος ἄνθρωπος νοοῖτο Χριστός. 

b ldem. lib. I1 in Joan. Οὕτω τε 6 φύσει θεὸς 
χεχρημάτιχέ τε, xol γέγονεν ἀληθῶς οὐράνιος ἄνθρωπος, 
οὐ θεοφόρος, χατὰ τινὰς τῶν ἀχριδῶς οὐ συνέντων τοῦ 
μυστηρίου τὸ βάθος. 

ὁ Ῥλμαβο. “Ὡς xoi Νεστόριος ὁ θεήλατος τὸν ἐχ 
παρθένου τεχθέντα θεοφόρον εἰπεῖν ἐφρυάξατο. ἡμᾶς δὲ 
μὴ γένοιτο θεοφόρον αὐτὸν εἰπεῖν, ἢ νοῆσαι, ἀλλὰ θεὸν 
σεσαρχωμένον. 

d CymitLL. EÜ τις τολμᾷ λέγειν θεοφόρον ἄνθρωπον 
τὸν Χριστὸν, xoi οὐχὶ δὴ μᾶλλον θεὸν εἶναι χατὰ ἀλή- 
θειαν, καὶ υἱὸν ἕνα, καὶ φύσει, etc. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Idipsum in libro Scholiorum late Cyrillus 
idem explicat , maxime in capite xxtv,osten- 
ditque hominem θεοφόρον, ex mente Nestorii, 
non esse proprie Deum:sed merum hominem, 
ac templum Dei. Sic in homilia Paschali xvi 
eumdem errorem castigat. 

Apollinaris vero in contrarium obnitens, 
Christum appellari prohibebat, hominem Dei- 
ferum : seu potius Deum carniferum dici jube- 
bat, « Adorare dicens oportere non hominem 
Deiferum, sed Deum carniferum, quo quid 
alienus a ratione fieri potest ? tametsi hujus- 
modi vocabulo multum sibi placeant novi 
praecones veritatis. Habet enim gratiam 
nescio quam sophisticam volubilitate ipsa 
conversionis, et preestigiis quibusdam, quali- 
bus caleularii circulatores utuntur, imperitos 
delectant. Hoe ipsum tamen extreme ridicu- 
lum, et stolidum est. Quippe si quis, mutato 
hoc vocabulo, homo, et hoe item, caro in 
Deum (quorum alterum nobis, alterum illis 
placet) eadem utatur postea mirifica, et Deo 
cognita conversione, quid tandem colligetur? 
Nimirum adorari oportere non carnem Deife- 
ram, sed Deum hominiferum. O ingentem 
absurditatem * ! » Neque vero illud obscurum 
est, cur Apollinaris hominem Deiferum impro- 
baret; utpote qui hominem negaret esse 
Christum, ac nihil preter carnem assumptum 
putaret. 

IIT. Quamobrem utraque submota heresi, 
non est peenitendus vocis illius usus : quam 
adhibuisse summos viros, apprimeque sanc- 
tos, et catholicos scimus, imprimis autem 
Basilium. Verba Theodoreti, quibus Cyrillum 
incusat, quod θεοφόρον ἄνθρωπον dicentes ana- 
themate feriendos existimaverit, sunt ejus- 
modi : « Ae Deiferi hominis vocabulum, 
tanquam a pluribus sanetorum Patrum usur- 
patum, non repudiamus. Inter quos nume- 
randus est magnus Basilius in libro de Spiritu 


e Naz. ep. ad Cled. qux esl orat. Lir. Τὸ δεῖν 
προσχυνεῖν μὴ ἄνθρωπον θεοφόρον, ἀλλὰ θεόν capxooó- 
ρον. οὗ τί γένοιτο ἂν ἀλογώτεοον, κἂν τῷ ῥήματι μέγα 
τοῦτο φρονῶσιν oi νέοι τῆς ἀληθείας χήρυχες ; χάριν μὲν 
γὰρ ἔχει τινὰ σωφιστιχὴν τῷ τάχει τῆς ἀντιστροφῆς, καὶ 
ψηφολογιχὴν τερατείαν τοὺς ἀπαιδεύτους τέρπουσαν. ἔστι 
δὲ τῶν γελοίων γελοιότερον, χαὶ τῶν ἀσυνετῶν ἀσυνετώ- 
τερον. εἰ γάρ τις μεταδαλῶν τὴν ἄνθρωπος φωνὴν χαὶ τὴν 
σὰρξ εἰς θεὸν, ὧν τὸ μὲν ἡμῖν ἀρέσκει, τὸ δὲ αὐτοῖς. 
ἔπειτα ἀντιστροφῇ χῥήσαιτο τῇ θαυμασίᾳ ταύτῃ, xol 
θεογνώστῳ, τι συναχθήσεται; τὸ δεῖν προσχυνεῖν μὴ 
σάρχα θεοφόρον, ἀλλὰ θεὸν ἀνθρωποφόρον. ὦ τῆς 
ἀτοπίας. 


Illam vocem 
usurpavit 
Basilius, et 
quo sensu. 


Deiferum 
hominem. 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. XII. 


Sancto ad Amphilochium. Sed et eadem voce 
usus est in ezpositione Psalmi quinquagesimi 
noni^, » Utrumque locum exscripsit idem 
Theodoretus in dial. I. Prior exstat in fine 
capitis quinti de Spiritu Sancto, ubi « ex hu- 
mana massa deiferam carnem compactam 
esse? » scribit. Qui autem ex Znarratione 
Psalmi 11x citatur, sub finem, sic habet, dum 
illa Psalmi verba declarat : /n. /[dumeam ez- 
tendam calceamentum meum. « Caleeamentum, 
inquit, deitatis est Deifera caro, per quam in 
homines venit ^. » 

Nos alios preeterea locos ejusdem observa- 
vimus, qui non minus ad institutum noswum 
pertinent. In homilia xxv, que est de JVativi- 
tate; « Virtutem, ait, Altissimi Deiferam con- 
didisse carnem ?, » Et ad. Psalmum xtv, haec 
verba, Sanctificavit Labernaculum suum Altis- 
simus ; sic enarrat : « forte de carne loquitur 
Deifera, qua sanctificata est per conjunctio- 
nem cum Deo. Itaque tabernaculum intellige 
Dei per carnem apparentem presentiam*, » 
Item in epistola rxv. « Quid opus erat, inquit, 
sancta Virgine, si non ex Adami massa Dei- 
fera caro esset assumenda /? » 

Hane ipsam Zei/fere carnis appellationem 
expressit Eusthathius Antiochenus a Gelasio 
Papa citatus !. 

IV. Maximus vero martyr in scholiis ad 
caput septimum libri de Celesti Hierarchia : 
ubi Dionysius τὸ θεοφόρον nominat, id est Dei- 
feram vin "Thronorum, ex vocabuli istius 
occasione disputat, qua ratione Basilius Dei- 
feram carnem Salvatoris nominet. « Atqui 
earo, inquit, ipsius Domini secundum sub- 
stantiam, et hypostasim unita est Deo Verbo. 
Ideo carnem gestare a Patribus ipse dicitur, 
et carnem induisse. Quod igitur est absurdi, 


a TukEoponrT. apud Cyrill. n Defens. anath. v. 
Καὶ τὸν θεοφόρον δὲ ἄνθρωπον, ὡς πολλοῖς τῶν ἁγίων 
πατέρων εἰρημένον, οὐ παραιτούμεθα. ὧν εἷς ὁ μέγας 
Βασίλειος ἐν τῷ πρὸς ᾿Αμφιλόχιον περὶ τοῦ ἁγίου πνεύ- 
ματος λόγῳ τούτῳ χρησάμενος τῷ ὀνόματι" καὶ ἐν τῇ 
πεντηχοστοῦ ἐννάτου ψαλμοῦ ἑρμηνεία. 

ὃ ΒαΑβπ,. Ὅτι ἐχ τοῦ ἀνθρωπείου φυράματος f, θεοφό- 
ρος σὰρξ συνεπάγη. 

€ Basin. in Psalm. τιχ. “ὑπόδημα δὲ τῆς θεότητος 
fj θεοφόρος σὰρξ, δι᾽ ἧς ἐπέθη τοῖς ἀνθρώποις. 

d ldem. "Eóst τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον, xal τὴν δύναμιν 
τοῦ ὑψίστου τὴν θεοφόρον ἐχείνην συστήσασθαι: σάρκα. 

e ldem in Psalm. χιιν. Τάγα τὴν σάρχα λέγει τὴν 
θεοφόρον, ἁγιασθεῖσαν διὰ τῆς πρὸς τὸν θεὸν συναφείας. 
ὥστε νοήσεις σχήνωμα τοῦ ὑψίστου τὴν διὰ σαρχὸς ἐπιφά- 
νειαν τοῦ θεοῦ. 


1 Tom. IV Bibl. —921 Cor. vi. 20. -- 3 Theodoret. Tom, IV. 


187 


si et illius caro Deifera nominetur, tanquam 
Deum Verbum portansindissolubili unitione : 
adeo ut ipsius caro dicatur , et sit proprie, et 
ex rel veritate ?. » 

Hoe itaque modo, ae sensu Zeifera caro, 
sive Deifer homo dictus est ab antiquis appel- 
larique potest sine ullo pietatis catholiece 
detrimento : si non quasi alienum aliquod 
onus et extraneum : sed suum ac proprium, 
hoc est intime, et substantive conjunctum, et 
eumdem secum factum, Deum portare caro 
intelligatur. Deinde sic, «ut non particularem 
quamdam divinam gratiam suscepisse creda- 
tur; sed ut totam sibi unitam habeat Filii 
deitatem ^ : » ut scribit Theodoretus. Alioqui 
θεοφόροι dicuntur etiam saneti, qui non pleni- 
tudinem ipsam divinitatis in se manentem, ac 
sibi copulatam continent : sed particula qua- 
dam illius, id est gratia, et communione san- 
etitatis aspersi sunt ; quod etiam Maximus ad 
Dionysium observat. Et insigniter martyr 
Ignatius τοῦ θεοφόρου sibi cognomen ascivit 
epistolarum suarum initio. Nam et Apostolus 
Deum nos jubet portare in corpore nostro?., 

Postremo Gregorius Nyssenus eodem jure, 
parique notione carnem Domini θεοδόχον σάρχα, 
id est, De? exceptricem, vocavit in libro Cate- 
chetico : quem loeum attulit Theodoretus in 
dialogo tertio ?. 

V. Transeat nune ad aliam locutionem dis- 
putatio nostra : et hanc maxime, quce non 
minori contentione est excepta, qua homo 
assumptus Dominicus homo nuncupatur. Id 
utrum liceat merito dubitatur. Nam utrinque 
auetores habentur. 

Imprimis appellatione usus est ista Magnus 
Athanasius im positione fidei , οἵ quidem 
iterato sic eum nominavit. Nam et « praecur- 


f ldem epis. Lxv. Τίς δὲ χρεία τῆς ἁγίας παρθένου, 
εἰ μὴ ἐχ τοῦ φυράματος τοῦ ᾿Αδὰμ. ἔμελλεν fj θεοφόρος 
σὰρξ προσλαμθάνεσθαι; 

g Maxix. ad cap. vit de Col. Hier. ᾿Αλλ᾽ fi 
μὲν σὰρξ αὐτοῦ τοῦ χυρίου κατ᾽ οὐσίαν, χαὶ xaf' ὑπόστα- 
σιν ἥνωται αὐτῷ τῷ θεῷ λόγῳ" διὸ xat σαρχοφορεῖν αὐτὸς 
λέγεται παρὰ τῶν πατέρων, χαὶ σάρχα ἐνδύσασθαι: τί 
ἄτοπον οὖν, εἰ χαὶ ἣ σὰρξ αὐτοῦ λέγεται θεοφόρος, ὡς 
φέρουσα τὸν θεὸν λόγον xaü' ἕνωσιν ἀδιάστατον, αὐτοῦ 
σὰρξ xai λεγομένη, xai ὑπάρχουσα χυρίως, χαὶ κατ᾽ ἀλή- 
θειαν ; 

À 'TugoponEr. in Confut. anath. v. Ἰζαλοῦμεν 
δὲ θεοφόρον ἄνθρωπον, οὐχ, ὡς μεριχήν τινα θείαν χάριν 
δεξάμενον" ἀλλ᾽ ὡς πᾶσαν ἡνωμένην ἔχοντα τοῦ υἱοῦ τὴν 
θεότητα. 


Deiferi. 


Deiferi. 


An christus 
homo 
Dominicus 
dici possit. 


Affirmant. 
alii, 


Vie duce. 


188 


sorem in eclum introissee dicit hominem 
Dominieum ^: » alludens ad illud Apostoli, 
Ubi precursor pro nobis introiit Jesus!. Et sub 
finem illud Salomonis principium viarum 
suarum?, interpretatur Dominicum hominem. 
Ibidem quoque χυριαχὸν σῶμα dixil, id est, 
Dominicum corpus. 

Rursus in Jisputatione contra Avrium?, quee 
perperam Athanasio inscribitur, eadem repe- 
titur appellatio. 

Facundus certe in libro XI, capite secundo, 
Athanasium laudat nomenclaturz illius auc- 
torem, et priorem describit locum ex fidei 
Ezrpositione ; quam ipse vocat Éxpositionem 
Symboli. Proter hane vero, aliam scripsit 
Athanasius J'zpositionem fidei majorem, ex 
qua "Theodoretus aliquot testimonia citavit in 
dialogo tertio; et inter hee unum, in quo 
Dominicus homo nuncupatur. « Dominicus, 
inquit, homo, nec ex morbo, nec invitus 
mortem obiit ^, » 

Epiphanius item in Azcorato non dubitavit 
eo appellare vocabulo humanam Christi sub- 
stantiam. « Sie, inquit, in carne passus est 
Christus, in ipso, inquam, homine Dominico, 
quem ipsemet effinxit e ecelo veniens factus 
Deus et Verbum'. » 

Ita etiam nuncupavit Mareus eremita , in 
libro Preceptorum salutarium. « Ecce, inquit, 
in quantam gloriam, et celsitudinem przdic- 
torum causa, ex justo Dei judicio, Dominicum 
hominem provexerunt ^, » 

Et Anastasius Sinaita in ó25gy5, eamdem 
appellationem usurpavit*. 

Usus est eadem nomenclatura etiam Augu- 
stinus libro octoginta trium questionum, 
quaestione xxxvi. « Hie prestantissimum 
illud, et unicum, ait, exemplum Dominici 
hominis proponendum est, » ete. 

Et in questione Lvit. « Dueuntur itaque 
viginti unum septies, propter eos, qui per 
Dominieum hominem liberantur. » 

ὦ ATHAN. Ὅπου πρόδρομος εἰσῆλθεν ἡμῶν ὁ 
χυριαχὸς ἄνθρωπος. 

b Armas. apud Theodoretum. 'O δὲ χυριαχὸς 
ἄνθρωπος οὐχ ἀσθενήσας, οὐδὲ ἄχων ἀπέθανεν. 

€ EpiPm. “007. $ 95. Οὕτως ἐν τῇ σαρχὶ πέπονθεν 
6 Χριστὸς, ἐν αὐτῷ, φημὶ, τῷ χυριαχῷ ἀνθρώπω" ὃν 
αὐτὸς ἀνεπλάσατο ἐλθὼν ἀπ᾽ οὐρανῶν ὁ ἅγιος θεὸς λόγος. 

d Manc. tom. II Bihl. ᾿Ιδοὺ αἱ τῶν προῥηθέντων 
αἰτίαι, κατὰ τὸ δίχαιον τοῦ θεοῦ χρίμα, εἰς οἵαν δόξαν, 
χαὶ ὕψος τὸν χυριαχὸν ἀνήγαγον ἄνθρωπον. 

€ ANAST. in ᾿Οδηγῷ cap. ΧΠΠ. Δύναται γὰρ, ὡς ἤδη 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Item in libro secundo de Sermone Dei in 
Monte : « Nulli autem licebit, inquit *, igno- 
rare regnum Dei: cum ejus unigenitus non 
solum intelligibiliter, sed etiam visibiliter in 
homine Dominico de colo venerit judicaturus 
vivos et mortuos.» Cassianus quoque in libro 
sexto de [ncarnatione, capite xx1t. «Quomodo 
ergo, ait, eum ipsa confessione nostra, ante 
Virginis partum , atque coneeptum, Domini- 
cus homo omnino non fuerit, Christus tamen, 
qui a te homo solitarius dicitur, Deus in Serip- 
tis sanctis sine exordio nominatur ? » 

VI. Hactenus antiqui, quorum meminisse 
potui, qui Dominicum hominem in Christo 
vocarunt, Nune aliquot recensebimus, quibus 
ea locutio displicuit. Ex his primus occurrit 
Gregorius Nazianzenus : qui Apollinaristas 
ita loquentes suggillavit in epistola prima 
ad Cledonium. «Ne homines, inquit, isti deci- 
piant, neque porro decipiantur, asserentes 
mentis expertem hominem Dominieum, ut 
ipsi vocant; vel potius Dominum ae Deum 
nostrum. Non enim hominem a deitate dis- 
jungimus; sed unum et eumdem profitemur : 
qui antea non erat homo, sed Deus, et filius 
unigenitus, sceculis omnibus anterior, a eor- 
poris, rerumque corporearum commistione 
secretus; in fine vero etiam homo, propter 
nostram salutem assumptus/. » 

Hinc apparet Apollinaristas hominem Do- 
minieum proprio quodam jure nuncupasse, 
tanquam alius, atque alius esset, nempe Domi- 
nus, et conspicuus ille homo, ait Elias Creten- 
sis ad illum locum, qui mox adnotare pergit. 
« Apollinarium Dominum asseruisse cum 
carnali natura descendisse. » Quinam igitur 
hominem ille Dominicum carnem solam inter- 
pretari potuit? An cum hzeresim suam inter- 
polarit sepius, ac modo animam rationalem 
penitus assumpte mature detraxerit : modo 
inferiori relieta parte, sola eam mente, hoc 
est potiore parte muletaverit ; hominem appel- 


προείρηται, εὐσεόεῖ λόγῳ λέγεσθαι θεὸς, διὰ τὴν ἄχραν 
ἕνωσιν, χαὶ ὃ χυριαχὸς ἄνθρωπος. 

f NaziaNz. orat. τι. Μὴ ἀπατάτωσαν οἱ ἄνθρωποι, 
μηδὲ ἀπατάσθωσαν ἄνθρωπον ἄνουν δεχόμενοι τὸν χυρία- 
χὸν, ὡς αὐτοὶ λέγουσι. μᾶλλον δὲ τὸν χύριον ἡμῶν xol 
θεόν. οὐδὲ γὰρ τὸν ἄνθρωπον χωρίζομεν τῆς θεότητος" 
ἀλλ᾽ ἕνα, καὶ τὸν αὐτὸν δογματίζομεν, πρότερον μὲν οὐχ 
ἄνθρωπον, ἀλλὰ θεὸν, χαὶ υἱὸν μονογενῆ προαιώνιον, 
ἀμιγῆ σώματος, xal τῶν ὅσα σώματος. ἐπὶ τέλει δὲ xal 
ἄνθρωπον, προσληφθέντα ὑπὲρ τῆς σωτηρίας τῆς ἡμετέρας. 


1 Hebr. vi. 20, — 9. Proverb. virt. — 3 Tom. I. —4 Lib. II de Serm. Dom. c, vi 


Alit nega 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. XII. 


lavit Dominicum corpus Christi, citra men- 
tem, reliqua parte animx vegetatum, tanquam 
hae nola insignem, et singularem ac Domi- 
nicum ideo dictum? Αἱ Gregorius perinde hoc 
dietum illius accepit, tanquam Samosateni, 
quam ascivit postea Nestorius, insaniam 
amplecteretur. Certe hac potissimum de 
causa, ut paulo post observabimus, illam 
Dominici hominis appellationem defugerunt, 
qui ea sunt offensi. 

VII. Memorabilis est de hae locutionis 
formula, et Apollinaristarum deea sensulocus 
apud Rufünum in appendice Apologi? pro 
Origene quam nomine Pamphili martyris edi- 
dit: qua in appendice multorum exemplo 
veterum Patrum Origenis scripta fraude hzxe- 
relicorum adulterataesse probat. Hune locum, 
etsi paulo, est longior, utile erit hie legi. Nam 
nonnulla continet questione, observatione- 
que non indigna. « Damasus, inquit ἡ, episco- 
pus, cum de recipiendis Apollinarianis delibe- 
ratio haberetur, editionem ecclesiastice fidei, 
cui iidem editioni , si Ecclesie jungi ve- 
lint, subscribere deberent, conscribendam 
mandavit cuidam amico suopresbytero viro 
disertissimo, qui hoc illi ex more negotium 
proeurabat. Necessarium visum est dictanti 
in ipsa editione de Incarnatione Domini, 
hominem Dominicum dici. Offensi sunt in hoc 
sermone Apollinariste , novilatem sermonis 
ineusare ccperunt : adesse sibi ccepit, qui 
dietaverat, et ex auctoritate vera scriptorum 
catholicorum virorum confutare eos, qui im- 
pugnabant. Accidit, ut et uni ex ipsis, qui 
novitatem sermonis causabantur, ostenderet 
in libello Atbanasii episcopi scriptuni esse 
sermonem, de quo quaestio habebatur : quasi 
suasus jam ille, cui probatum fuerat, rogavit 
dari sibi codicem, quo et aliis ignorantibus, 
et contradicentibus satisfaceret.  Accepto 
codice , inauditum excogitavit adulterationis 
genus. Locum ipsum,in quo sermo iste scrip- 
tus erat, rasit, et ipsum sermonem rursum 
rescripsit, quem raserat. Codex redditus sim- 
pliciter receptus est. Movetur iterum pro 
eodem sermone quaestio; ad probationem 
codex profertur : invenitur sermo, de quo erat 
quzstio, ex litura in codiee positus : fides 
proferenti talem codicem derogatur, eo quod 
litura illa corruptionis, et falsitatis viderctur 


ἃ NrHAN. Οὔτε τρεῖς ὑποστάσεις μεμερισμένας zal 


189 


indicium. Sed quoniam (ut iterum eadem 
dicam) viventi hzc facta sunt a vivente, con- 
ünuo egit omnia, ut fraus commissi sceleris 
nudaretur, ac nequiti:te macula non innocenti 
viro, qui nihil tale gesserat, adhzreret; sed 
in auctorem facti, atque in uberiorem ejus 
infamiam redundaret. ». 

VIII. Hieronymus in libro secundo Apolo- 
gie contra Ruffinum, narretionem istam deri- 
dendo elevat. De quonam vero Athanasii 
libro in ea sermo sit, neuter significat. Appa- 
ret tamen ab Athanasio non semel usurpatam 
fuisse vocem istam Aominis Dominici. Non 
enim solum in illa Zzpositione fidei, quze 
exstat hodie bis, terve repetitur: sed etiam in 
alia majore : uti Theodoretus testatur?, quam 
cum majorem vocat, respectum utique habuit 
ad minorem alteram. Quanam autem licec 
est, nisiex qua Faeundustestimonium excerp- 
sit, ut ab Athanasio nominatum probaret 
hominem Dominicum, quzeque hodie superest? 

Insulse itaque Anonymus Cyrilli διάβολος 
Expositionem istam negat esse Athanasii , eo 
quod Dominicum hominem appellavit. Quasi 
non ex aliis fide dignissimis, quos supra lau- 
davimus, constet Athanasium sic interdum 
locutum fuisse. Alio Bellarminus? argumento 
suspectam facit E'zpositionem eamdem , quod 
in ea scriptum sit, «tres personas divinas 
non esse tres ὑποστάσεις, ld est subsistentias 
seorsim distinctas, » quod valde miror. Nam 
ejusmodi estilla ratio, ut contrarium potius 
suadere debeat. Si enim tres hypostases 
dixisset, eo ipso dubitandum esset, an Atha- 
nasii germana foret : quem alibi demonstra- 
vimus hypostasim pro οὐσίᾳ sumpsisse. Deinde 
üt ὑποστάσεις demus illie significare personas; 
nihilominus recte ibi scriptum est, non esse 
ires hypostases, eo scilicet modo, quem statim 
subjunxit. Sie enim loquitur : « Neque tres 
hypostases divisas, ac seorsim consistentes ; 
ut corporum more fieri in hominibus intelli- 
gimus : ne, uti gentiles solent, deorum mul- 
titudinem esse sentiamus ^. » Quid est in istis 
verbis non catholice, vereque dictum, tametsi 
hypostases pro personis accipias? Etenim 
personze tres divin, lieet reipsa distincte 
sint, non tamen divise, hoec est a se invicem 
separat: sunt, seorsimve consistunt *: 564 in 
se ipsis existuut mutua περιγωρήσει. Siquidem 


ἑαυτὰς: ὥσπερ σωματοφυῶς ἐπ᾽ ἀνθρώπων ἐστὶ λογίσα- 
σθαι" ἵνα μὴ πολυθείαν ὡς τὰ ἔθνη φρονήσωμεν. 


1 Origen. Tom. I. — 2 Supra parag. 5. — 3 Ia lib. de Scriptor. Eccles. — 4 Videsup, cap. 1x, 


Calumni- 
ator. 


Natura. 


Circumin- 
cessione, 


Deorum 
multitu-- 
dinem. 


Precipuum 
hujus vocis 
repudiandae 
momentum 
auctoritas 
Augustini. 


Ifanc vocem 
rejecerunt 
Magister 
sententia- 
rum et S. 
'l'lhomas. 


190 


non ejusmodi est illa personarurn differentia, 
qualem Tritheitze falso suspicati sunt ; ut totce 
ase mutuo disjunetse sint, tam naturis sin- 
gulis, quam personarum proprietatibus, quod 
unum Athanasii ille locus excepit. Ita enim 
revera in πολυθείαν gentilium Christianum 
dogma prolaberetur. Rursus quod alterum 
affertur argumentum ; non videri Athana- 
sium Z»positiones fidei duas elucubrasse : id 
ex 'Theodoreti testimonio refellitur, quod 
supra descripsimus. 

Sed quod in illo Ruftini loco, et tota ista 
narratione observandum , atque adeo miran- 
dum esse dixit, illud est, quod Apollinaristas 
ait audito hujusmodi vocabulo, ^omo Domi- 
nicus, novitate sermonis obstupefactos esse, et 
huic lituram induxisse, cum ab Hieronymo, 
qui ex Athanasio locum protulerat, codicem 
aecepissent (Nam Hieronymum illie ab Rufino 
designari nemo non videt.) Atqui paulo ante 
Gregorium Nazianzenum audiebamus A polli- 
naristis usum nova illius vocis exprobrantem. 
Seribebat autem Gregorius eodem tempore, 
quo sub Damasorres illa contigit. j 

IX. Precipuum ad illam repudiandam 
dictionem momentum habere Augustini auc- 
toritas videtur, qui in libro primo Zletracta- 
tionum, capite xix, semetipsum castigat, quod 
in eo loco, quem supra memoravimus ex 
secundo libro de Sermone Dei in monte!, ita 
esset locutus : « Sed non video, ait, utrum 
recte dicatur homo Zominicus, qui est media- 
tor Dei et hominum, homo Christus Jesus, cum 
sit utique Dominus. Dominicus autem homo 
quis in ejus sancta familia non potest dici ? 
Et hoc quidem ut dicerem, apud quosdam 
legi tractatores catholicos divinorum eloquio- 
rum. Sed ubieumque hoc dixi, dixisse me 
nollem. Postea quippe vidi non esse dicendum, 
quamvis nonnulla possit ratione defendi. » 
Ita Augustinus, qui tamen ibi, ubi librum 
suum de octoginta tribus questionibus recen- 
suit, in quo bis ea voce usus erat, nullam de 
ea mentionem attigit. 

Augustini, uti dictum est, auctoritate per- 
moti Magister Sententiarum ^, et post eum 
S. Thomas ?, locutionem istam funditus reje- 
cerunt. Nee dubium est, quin eo sensu intel- 
lecta, cujus gratia sanctus idem doctor, et alii 


ὦ CymitL. Vl in. Joan. ᾿Απαίδευτον οὖν ἄρα, καὶ 
δυσσεδὲς χομιδῇ τὸ λέγειν ἀπερισχέπτως τινὰς Ó dyÜpo- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


theologi eum secuti segregandam judiearunt, 
merito abdieata fuerit. Verum non est veri- 
simile; imo falsissimum est, tot sanctos, et 
eruditos Patres, qui illam adhibuerunt, talem 
ei significationem subjecisse, ob quam alii 
proseribendam eensuerunt. Augustinus uni- 
cam illius damnandze locutionis affert ratio- 
nem, quod Jesus Christus non sit Aomo Domi- 
nicus: sed Dominus. Si de Jesu Christo 
loquitur, qua totus, et integer spectatur, recte 
ait non eum esse Jjominicum hominem, sed 
hominem Dominum. Continet enim appellatio 
Christi τὸ συναμφότερον, ut Grzeci Patres dieunt, 
hoc est utramque naturam, sive Deum, et 
hominem. Sin est, ut humana sola natura 
hominis vocabulo notetur, idemque quod 
assumptus a Domino, idest a Verbo fuerit, 
Dominicus appelletur, non video, cur nominis 
hujus ponitere debeat. Quid enim ? Non s&e- 
pissime tam ab Augustino*', quam ab aliis 
Latinis, Gezecisque theologis humanitas Chri- 
sli, homo dieitur; et pro simplicibus, vel 
abstractis complexa nomina in usum adhi- 
bentur. 

Leo certe pontifex Zeitatis hominem nun- 
cupavit ; « Quum igitur misericors, inquit 5, 
omnipotensque Salvator ita susceptionis hu- 
man: moderaretur exordia, ut virtutem in- 
separabilis a suo homine deitatis, per velamen 
nostre infirmitatis absconderet, » ete. Sie 
hominem Salvatoris dixit Petrus Alexandrinus 
Athanasii successor, Facundo teste *. At Cy- 
rillus libro sexto in Joannem valde suggillat 
hanc locutionem, Aomo Christi : eamque vocat 
« imperitam, et impiam : quoniam cum Deus 
esset, homo factus est, et indivisibilis in eo 
ipso, quod Deus erat, et Filius etiam cum 
carne ^. » 

X. Atqui non plus inest periculi, si Aomi- 
nem! Christi, vel salvatoris dixeris, quam si 
humanitatem. Christi, quoniam. quidem ob- 
tinuit usus, ut Aomo pro humanitate passim 
usurpetur, de quo postea. Sed neque cum 
hominem Dominicum audimus, necesse est 
Christi hominem intelligere : verum hominem 
Verbi, qui utique Deus est, et Dominus. 

At S. Thomas, locutionem istam, Aomo 
Dominicus, improbat hoc argumento fretus : 
« quod cum dicitur homo Christus Jesus, de- 


πος τοῦ Χριστοῦ. Θεὸς γὰρ ὧν γέγονεν ἄνθρωπος, xoi 
ἀδιαίρετος ὅσον εἰς τὸ εἶναι θεὸς, χαὶ υἱὸς, χαὶ μετὰ 
σαρχὸς. 


1 Parag. 5. — 2 Lib. IlE disp. vii. M. — 3 In III par. qu. xvi, art. 8, — 4 Vide lib. IV, cap, xi, par. 6.— 5 Leo serm. 1 de 


Nativitate cap, 1v, — 6 Facund, lib. II. 


Attamen 
hac vo 
non p 
tendui 
videtui 


DE INCARNATIONE, LIB. VII, CAP. XIII. 


signatur suppositum :zternum, quod est per- 
sona fili Dei. De persona autem filii Dei 
predieatur Deus, et Dominus essentialiter : 
et ideo non debet predicari denominative, 
quia hoe derogat veritati unionis. » Sed qui 
hominem Dominicum dixerunt, non personam 
aliquam sub vocabulo hominis intellexerunt ; 
quin potius naturam ipsam a Domino assump- 
tam, nee in communi consuetudine loquendi 
tam enucleata, et exaeta voeum proprietas 
observari solet, ut ad dialecticorum, vel phi- 
losophorum trutinam exigantur. 

Epiphanius in Ancorato « Dominum scripsit 
ex carne nostra carnem assumpsisse ^. » Ergo 
ut caro Dominica, wel Dominicum corpus 
(quod ex Athanasio supra memini) dici 
potest, poterit etiam /omo vocari Dominicus, 
id est assumptus a Domino. Nihilominus in 
hoe loquendi genere, uti et in ceteris, pru- 
dentis est, minimeque contentiosi, usitatis, et 
vulgo receptis appellationibus, sic tanquam 
nummis, uli potius, quam obsoletas, et inso- 
lentes persequi. 


ὦ ἘΡΙΡΗ. Ancor.$ 95. Ὅθεν ἀπὸ τῆς ἡμῶν σαρχὸς 
ἀνέλαθεν ὃ Κύριος ἐλθὼν τὴν σάρχα, xoi ἄνθρωπος 
γέγονεν. 

b ATnaN. Τί λοιπὸν χλεύης ἄξιον λέγομεν, εἰ ἐν ᾧ 
ἐστιν 6 λόγος, τοὔτῳ πρὸς φανέρωσιν ὡς ὀργάνῳ κέχρηται 


191 


CAPUT ΧΗ. 


De nonnullis aliis loquendi formulis. 1. De 
ὀργάνου et instrumenti vocabulo : quo Patres 
aliqui naturam Christi humanam affecerunt. 
2. Quo sensu alii repudiarunt. 3. Hectus 
illius erit usus, si instrumentum conjunc- 
tum, non separatum intelligatur. Ariani 
impte illud interpretati. De manu hominis 
instrumento naturali et conjuncto pulcher- 
rünus Aristotelis locus : qui ad. sapientiam, 
et Verbum illustrandum pertinet. 4. De usu 
istiusmodi nominum utilis cautio; que ex 
Athanasio lucem accipit. 5. De vestitus, et 
indumenti appellatione; et que hujus utili- 
tates sint. Prima est, ut nulla sui mutatione 
incarnatum | Verbum. significetur. 6. Item 
ut divinitas ipsa passionis expers intelliga- 
tur. "1. Tum naturas esse. distinctas , non 
autem personas. 8. Sponsi vocabulum a Gre- 
gorio Papa abjudicatum ab divinitate Christi 
humanitatem assumente, ab Augustino vero 
adhibitum. 


I. Sequitur nobis exeutienda. hominis in De vocabulis 
Christo, alia denominatio, ecquid ὀργάνον, id gie 


est instrumentum appellari debeat. De hoc 
enim contra Nestorium certatum est a Catho- 
licis. Athanasius in libro de /ncarnatione, 
adversus Gentiles probans, haud absurdum, 
indignumque Deo videri, si, ut in mundo 
inest, sie in ejus aliqua parte resideat, ho- 
mine videlicet : addit ; hominem istum, quem 
assumpsit, « instrumentum esse ; in quo nisi 
esset, eo uli non posset?. » Et post aliqua : 
« Partem, ait, aliquam universi assumit sibi, 
tanquam instrumentum, humanum scilicet 
corpus, eique incubat : ut quoniam in uni- 
verso nosse ipsum non potuerant, saltem in 
parte aliqua non ignorarent *. » 

Eusebius Caesariensis in libro quarto de 
Demonstratione Evangelica : « Vocabat, inquit, 
et sanabat affatim per instrumentum, quod 
pre se ferebat, humanam videlicet naturam ; 


ὃ λόγος; εἰ μὲν γὰρ οὐχ ἦν ἐν αὐτῷ, οὐδὲ χρήσασθαι ἂν 
ἐδυνήθη τούτῳ. 

ὁ lbid. Μέρος τοῦ ὅλου λαμθάνε: ἑαυτῷ ὄργανον τὸ 
ἀνθρώπινον σῶμα, καὶ ἐπιθαίνει αὐτῷ" ἵν’ ἐπειδὴ ἐν τῷ 
ὅλῳ αὐτὸν οὐχ ἠδυνήθησαν γνῶναι, κἂν ἐν τῷ μέρει μὴ 
ἀγνοήσωσιν αὐτόν. 


Yasis. 


Quod sensu 
repudiata. 


192 


quemadmodum musieus aliquis per lyram 
peritiam ostendens suam ^. » 

Eustathius Antiochenus in oratione ad illa 
verba, Zominus creavit me initium viarum 
suarum : « Sed etsi, inquit, de Virgine 
assumptum humanum gestavit instrumen- 
tum ?, » 

Nor est diversa ratio vocabuli σχεῦος, quo 
usus est Epiphanius in haeresi Ar/anorum.: 
« Adeo ut, inquit, non abjecerit sanctum vas, 
quod aecepit, et perfectam inhumanatio- 
nem .*.» 

Ita Cyrillus Alexandrinus: « Usus est, 
tanquam instrumento, ait, propria earne, ad 
opera carnis, et naturales cgritudines, et 
qui reprehensione carebant; tum etiam 
anima propria ad humanas, et vitii expertes 
affectiones. » 

II. Porro eamdem ipsam ὀργάνου vocem, et 
instrumenti alibi reprehendit Cyrillus, eo 
nimirum sensu, quem impius illi subjiciebat 
Nestorius: ut esset separatum, et privatim 
subsistens instrumentum, in quo Deus inerat, 
et quod ad exequenda opera sua identidem 
movebat: uti sanetos viros, et Prophetas pro 
instrumentis : ae nominatim de Saulo Do- 
minus, «Vas electionis, inquit! , est mihi iste: » 
Graece σχεῦος. Quare in prima, quam seripsit 
ad Nestorium, epistola queritur Cyrillus « eo 
rem illius opera redactam, ut nonnulli prope- 
modum fateri non sustineant, Clwistum esse 
Deum : sed potius deitatis organum, et ins- 
trumentum, atque hominem deiferum *. » 

Idem in libro secundo contra JVestorium, 
hujus hzretici captiosam refellens orationem, 
qui Verbi cum humana natura copulationem 
sola σχέσει, et communione dignitatis, ope- 
rumque metiebatur ; « Tu, inquit, tanquam 


a Ecsrn. IV de Dem. cap. xut. ? Ext zal ἰᾶτο 
ἀφθόνως OU ὀργάνου, οὗ προδέδλητο, ἀνθρωπίνου" οἷά 
τις μουσιχὸς ἀνὴρ διὰ λύρας τὴν σοφίαν ἐπιδειχνύμενος. 

b Evsrar. apud Theodoretum dial. 11. "AXI" εἰ 
xo ἐχ τῆς παρθένου τὸ ἀνθρώπινον ὄργανον ἀναλαδὼν 
ἐφόρεσε. 

c Ἐριρπ. hor. Lxix, 5. 2. Μὴ ἀποδαλλόμενον τὸ 
ἅγιον σχεῦος, ὃ εἴληφε χαὶ τὴν τελείαν αὐτοῦ ἐνανθρώ- 
πησιν. 

αἰ Cvnrir. dial. de Incar. Προσεγρήσατο δὲ καθά- 
πὲρ ὀργάνῳ, τῇ μὲν ἰδίᾳ capri, πρὸς τὰ σαρχὸς ἔργα 
τε, χαὶ ἀῤῥωστήματα φυσιχὰ, χαὶ ὅσα μώμου μαχράν" 
ψυχῇ δὲ αὖ τῇ ἰδίᾳ πρὸς τὰ ἀνθρώπινά τε, καὶ ἀνυπαίτία 
πάθη. 

e CymiLr. tom. V, part. 1I. Ἐγγὺς γὰρ γεγόνασί 
τινες τοῦ μὴ ἀνέχεσθαι λοιπὸν ὁμολογεῖν, ὅτι θεός ἐστιν 


1 Act. 15. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


instrumento corpore usum esse Verbum, ut 
est consequens, affirmas. Verum siquidem 
unum asseris filium, et unam hypostasim 
Verbi inearnatam, non ipse Deitatis instru- 
mentum erit; sed utetur potius tanquam 
instrumento, proprio corpore: quemadmo- 
dum et humana utitur anima f. » 

Recte prorsus, et erudite Cyrillus isto in 
loco questionem decidit, cum docuit, non 
oportere Christum ipsum instrumentum vo- 
cari divinitatis, sive Verbi: quasi in Christo 
non et ipsa comprehendatur divinitas, ae 
Verbum. Posse tamen dici, Christum uti 
carne sua, tanquam instrumento : velut nos 
dicimus animam uti corpore, quocum unus 
est homo, pro instrumento. Quanquam non- 
nihil interest inter utrumque. Nam anima 
non est corpus ; sicut Verbum, caro, id est 
homo, esse dicitur. Sed in eo duntaxat simi- 
litudinis ratio posita est, quod utrobique 
substantiva est amborum unitio : ut non 
semel observavimus. 

Atque hoe uberius explicat in epistola 
prima. quam seripsil ad Monachos. « Quod si 
quis, inquit, nudam illi tribuat ac solam 
instrumenti propriam operam, excludet ip- 
sum vel invitus ab veri filii proprietate. Po- 
natur enim, exempli causa, homo quispiam, 
qui filium habeat tractande lyrz peritum, et 
qui apprime psallere didicerit: utrumnam 
ille lyram istam, et musicum instrumentum 
in eodem cum eo, quem genuit, filii loco 
reponet?? Tum docere pergit, non ésse ho- 
minem assumptum simplex organum Dei, 
quemadmodum Prophete, ut Moses, atque 
hujus etiam virga instrumenta fuerunt admi- 
rabiium operum : illi, Dei : ista, Mosis 
1pSius. 


ὁ Χριστός. ὄργανον δὲ 
χαὶ ἄνβρωπος θεοφόρος. 
f Οσπιμ,. ll contra. Nest. ᾿Αλλ᾽ ὡς ὀργάνῳ τῷ 
σώματι χεχρῆσθαι τὸν λόγον διϊσχυρίζη κατὰ τὸ εἰχός. 
b] 2 Y e EJ ex ' t δ M 
ἀλλ᾽ εἰ μὲν ἕνα φῇς viov, xol μίαν ὑπόστασιν τὴν τοῦ 
λόγου σεσαρχωμένην, οὐχ αὐτὸς ἔσται θεότητος ὄργανον" 
χεχρήσεται δὲ μᾶλλον οἷά περ ὀργάνῳ, τῷ ἰδίω σώματι, 
χαθάπερ ἀμέλει xo ἣ τοῦ ἀνθρώπου ψυχή. 
^ ^M E δ.» 
g ld. Εἰ δὲ δὴ ψιλὴν xe μόνην ἀπονέμει τις αὐτῷ 
τὴν ὀργανιχὴν ὑπουργίαν, ἀποπέμψει χαὶ οὐχ ἑἐχὼν, xoi 
τοῦ εἶναι χατὰ ἀλήθειαν υἱόν: ὑποχείσθω γάρ τις τῷ 
λόγῳ, φέρε εἰπεῖν, ἄνθρωπος" ἔστω δὲ αὐτῷ καὶ παῖς τὰ 
εἰς λύραν τεχνίτης, χαὶ ψάλλειν τὰ ἄριστα μεμελετηχώς. 
ἄρα οὖν ὃ τοιοῦτος καταλογιεῖται τὴν λύραν, xal τὸ τῆς 
ᾧδῆς ὄργανον ἐν υἱοῦ τάξει σὺν τῷ vii; 


μᾶλλον, xad ἐργαλεῖον θεότητος, 


Quo sensu 
admitten - 
dum 

vocabulum 
instrumenti, 


DE INCARNATIONE, 


Nimirum, quod Athanasius oratione quarta 
declarat : « nostra causa homo factus est, et 
corporaliter, ut ait Apostolus, habitavit in 
carne divinitas; quod idem est, ac si dicas; 
Deuscum esset, proprium habuit corpus; ethoe 
utens instrumento , homo propter nos facetus 
est : ob idque omnia qu:e illius propria erant, 
ipsius esse dicuntur : quandoquidem erat in 
eadem carne ^.» 

III. Adjungatur itaque ad instrumenti vel 
ὀργάνον vocabulum, quod sit cum Deo ae Verbo 
inüime conjunctum in eamdem personam, 
non alienum, ac separatum. Ideo non est 
ὑπηρέτης; nec ὑπουργὸς, hoc est simplex adminis- 
ter ^omo ille Dom?n?cus, Siquidem « minister, 
sive famulus organi locum habet in artibus 
(ait in primo Politicorum Aristoteles) sic et 
possessa res, instrumentum estad vitam ; ac 
possessio multitudo est instrumentorum. 
Servus vero est animata possessio, tum minis- 
ter omnis instrumentum est ante instrumenta 
omnia ^, » Tale Dei Patris instrumentum esse 
Filium, sive Verbum Ariani putabant ; quo 
ille usus erat, ad mundi fabricationem et ad 
rerum omnium creatarum effeetionem. Nos 
vero neque Verbum instrumentum fuisse 
Patris cum antiquis nonnullis dixerimus ; et 
quod sive istud, sive 9zovpyov, id est. adminis- 
trum, executoremque paterne voluntatis, 
eorum plerique nominarunt Filium, ita 
dictum accipiamus, uti conjunctum, et con- 
substantiale aliquid intelligatur : utest manus, 
et brachium , quibus vocabulis insignitur in 
sacris litteris. 

Hue illud pertinet, quod Aristoteles in 
libro quarto de Partibus animalium, capite 
decimo, de manu homini a natura concessa 
disputat. Sic enim affirmat ; « Hominem, quod 
omnium animalium prudentisimum sit, 
manus habere. Nam qui prudentissimus est, 
quam plurimis instrumentis recte potest uti. 
Atqui manus non unum instrumentum vide- 
tur esse, sed multa. Est enim tanquam instru- 
mentum ante instrumenta. Quamobrem illi 


& ATHAN. “ὕστερον xai δι’ ἡμᾶς γέγονεν ἄνθρωπος’ 
xot σωματιχῶς, ὥς φησιν ὁ ᾿Απόστολος, χατῴχησεν |j 
θεότης ἐν τῇ σαρχί: ἴσον τῷ φάναι, θεὸς ὧν, ἴδιον ἔσχε 
σῶμα, καὶ τούτῳ χρώμενος ὀργάνῳ, ἄνθρωπος γέγονε δι᾽ 
ἡμᾶς" χαὶ διὰ τοῦτο τὰ μὲν ἴδια ταύτης, αὐτοῦ λέγεται, 
ἐπειδὴ ἐν αὐτῇ ἦν. 

b Auisr. I Pol. cap. 1v. 'O γὰρ ὑπηρέτης ἐν ὀργά- 
νου εἴδει ταῖς τέχναις ἐστίν. οὕτω xaX τὸ χτῆμα ὄργανον 
πρὸς ζωὴν ἐστι" καὶ ἣ χτῆσις πλῆθος ὀργάνων ἐστί" xoi ὁ 


1 Sap. vii. 21. 
Tox. VI. 


LIB. VII, CAP. XIII. 193 
ipsi, qui quam plurimarum capax estartium, 
illud instrumentum natura dedit, quod ad plu- 
rima ex omnibus instrumentum utilesit^.» Ex 
quo ita ratiocinari licet ; cum sit omnium sapi- 
entissimus, et sagacissimus Deus, ei merito 
convenire effectricem virtulem, et potentiam 
omnium actuosissiimam, et efficacissimam ; 
quz cum una sit et simplex, vi multiplex est, 
et ad omnia, eaque infinita prestanda sola est 
idonea; tanquam manus quxdam Dei. Ejus- 
modi est Verbum, et sapientia Dei, qui est 
Filius; Omnium enim artifex est sapientia! . Est 
enim illa spiritus intelligenti, sanctus, unicus, 
multiplex, subtilis : etc. Omnem habens virtu- 
tem, omnia | prospiciens, et qui capiat. omnes 
spiritus, intelligibilis, mundus, subtilis. ÓOmni- 
bus enim mobilibus mobilior est. sapientia : 
attingit autem ubique propter suam munditiam, 
ete. Et cuin sit una, omnia potest, et in se per- 
manens omnia innovat. » 

IV. Jam vero ut istiusmodi nomina , quz 
in sacris libris, aut ab antiquis Patribus filio 
Dei ex nostris, ereatisque rebus translata tri- 
buuntur, sie intelligenda sunt, ut id usu et 
cogitatione secernatur, quod crassum, et 
imperfectum inest in origine sua : ac sola vis 
agendi, et efficacitas inde sumatur; ita cum 
humana Christi natura ὄργανον et instrumentum 
Verbi ab antiquis vocatur; nihil aliud capi 
debet ex instrumenti notione, quam operatrix 
virtus inferioris quidem substantie, sed cum 
divina individuo, et naturali nexu in eamdem 
coalescentis hypostasim, ae personam : ita ut 
conjunctus sit, et unus cum principali, et 
moítriee sua eausa homo ille, qui instrumen- 
tum dicitur ; quod aptissime manus illa simi- 
litudo declarat. 

Quocirca praeclare magnus Athanasius 
illam instrumenti proprietatem in humanitate 
Verbi, quibusdam additis, ab omni hzerelieo- 
rum calumnia vindicavit his verbis : « Ipse 
enim, uti prepotens, et omnium artifex, 
templum in Virgine sibi, hoc est corpus, moli- 
tus est : idque suum ac proprium facit; tan- 


δοῦλος χτῆμά τι ἔμψυχον" καὶ ὥσπερ ὄργανον πρὸ ὀργά- 
vo, πᾶς ὁ ὑπηρέτης. 

c Anisr. de Part. anim. cap. x. ᾿Αλλὰ διὰ τὸ 
φρονιμώτατον εἶναι τῶν ζώων, ἔχει χεῖρας. ὁ γὰρ φρονι- 
μώτατος πλείστοις ἂν ὀργάνοις ἐχρήσατο χαλῶς. ἣ δὲ 
χεὶρ ἔοιχεν εἶναι οὐχ ἕν ὄργανον, ἀλλὰ πολλὰ. ἔστι γὰρ 
ὡσπερεὶ ὄργανον πρὸ ὀργάνων. τῷ οὖν πλείστας δυνα- 
μένῳ δέξασθαι τέχνας, τὸ ἐπὶ πλεῖστα τῶν ὀργάνων 
χρήσιμον τὴν χεῖρα ἀποδέδωχεν f, φύσις. 


19 


De vocabulo 
vestitus et 
indumenti. 


Fructus 
istarum 
appellatio- 
num. 


194 


quam instrumentum, in ipso cognitus, et 
habitans^.» Atque uti Templum idcirco voca- 
tur humana ista natura quod 2m eo habitat 
omnis plenitudo divinitatis corporaliter : 510 
instrumentum appellatur, quod per illam agit 
Deus Verbum, et utrobique servatur prero- 
gativa nalure potioris, eujus et habitare, et 
agere proprium est. Ideo neque Templum 
hominis Deus in Christo voeatur ; nec instru- 
mentum ejusdem. Cujus posterioris (nam de 
altero superius egimus) causam ita reddit 
Joannes Damascenus; « Proprias, inquit, dotes, 
et ornamenta corpori divinitas impertit : ipsa 
vero passionum earnis expers remanet. Non 
enim, quemadmodum per carnem operabatur 
Verbi divinitas ; ita per divinitatem ipsius caro 
patiebatur. Siquidem instrumentum erat divi- 
nitatis caro ^. » 

Sed hse instrumenti ratio, et efficientis 
divine per humanitatem diffusio plenius in 
libro sequente tradetur , qui de ἐνεργείᾳ et ope- 
ratione disputabit Dei et hominis Christi : ad 
quam eommodum nobis transitum fecit illa 
instrumenti eontemplatio, qui» ad actionem 
tota refertur. 

V. Antequam tamen hzc cum libro dispu- 
tatio elaudatur, una nobis minime prztermit- 
tenda vox est, quie magnam cum superioribus 
affinitatem habet, Templi, et instrumenti ; ac 
tum usum affert opportunitatemque similem 
ad hujus mysterii declarandam proprietatem: 
tum assumptee nature perinde splendorem ae 
dignitatem augustiorem faeit : tum denique 
parem cautionem, et interpretationem requi- 
rit adversus hzreticorum calumnias. Est hoe 
vestitus, atque indumenti vocabulum ; quod 
frequenti usu celebratur : ut. cum dieitur, 
Verbum induisse hominis naturam , sive car- 
nem. De hoe pauca duntaxat (non enim lon- 
giorem sermonem requirit) et ealenus, ut quae 
utilitas capi inde possit ex antiquorum dietis 
explicemus. 

Primus igitur ex appellatione ista fructus 
existit, ut sine ulla mutatione Verbi, et eodem 
in statu manente ipso, accessionem illam 


α Nru. de Incar. Fer. Nos γὰρ δυνατὸς ὧν, χαὶ 
δημιουργὸς τῶν ὅλων, ἐν τῇ παρθένῳ χατασχευάζει 
ἑαυτῷ ναὸν τὸ σῶμα. xol ἰδιοποιεῖται τοῦτο, ὥσπερ 
ὄργανον, ἐν αὐτῷ γνωριζόμενος, χαὶ ἐνοιχῶν. 

b Dawasc. lib. III, cap. xv. Τῶν μὲν οὖν οἰκείων 

, | 4 1 ^ Y 
αὐγημάτων ἣ θεότης τῷ σώματι μεταδίδωσιν" σὐτὴ δὲ 
τῶν τῆς σαρχὸς πάθων διαμένει ἀμέτογος. οὐ γὰρ ὥσπερ 
ΓΟ ^ ^ e - ἢ er ^. 
διὰ τῆς σαρχὸς ἣ θεότης τοῦ λόγου ἐνήργει, οὕτω χαὶ διὰ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


nature alterius intelligamus esse factam ; 
sicat homo vestem induens, nihil interius, 
atque in substantia sua, aut amittit proprium, 
aut acquirit alienum. Qua comparatione usum 
alicubi Epiphanium esse memini. Tum veró 
Hildephonsus Toletanus in libro Sjnonymo- 
rum dej Virginitate S. Marie *: « Absque veste 
Deus, inquit, ut ita dicam ingreditur, qui, ut 
certe dicam, carne vestitus ingreditur. Ad 
domum sui operis venit; carnis tantum- 
modo vestem tulit, Idem qui venerat redit : 
sedaliter, quam ineesserat ipse, inde pro- 
cessit. » 

Albinus item Flaeeus in libro secundo con- 
tra Felicem? , idipsum Augustini adhibito 
testimonio ita confirmat : « De quo etiam 
Christi habitu B. Augustinus ait; 510 assump- 
tus est homo, ut proficeret in melius, et abeo 
formaretur ineffabiliter excellentius, atque 
conjunetius, quam vestis ab homine, cum 
induitur. Hoe ergo nomine habitussatis signi- 
ficavit Apostolus, quemadmodum dixerit in 
similitudine hominum factus : quianontrans- 
figuratione in hominem,sed habitu factus est, 
eum indutus est homine, quem sibi coaptans 
quodammodo, atque conformans, immortali- 
tati, zeternitatique sociaret, » 

Ibi Alehuvinus Aabitum, pro quo Grece 
σχῆμα posuit Apostolus *, pro vestimento, et 
exteriore schema sumpsit, quod non est ab- 
surdum. Nam σχῆμα est ἱματισμὸς Hesychio, id 
est vestitus ; et Glossis veteribus, figura, cul- 
(us, habitus. Quie cum per se nulla divinitas 
habeat, omnia ex assumpta natura hominis in 
se ipsa suscepit. 

Hinc Cyrillus recte ad illam, quam propo- 
sui, in appellatione ista commoditatem expli- 
eandi mysterii . « Mansit , inquit , quod erat, 
id est natura. Deus : Cum autem illud etiam 
assumpsisset, ut esset homo ; nempe ut, quem- 
admodum nos, ex muliere seeundum earnem 
nasceretur, rursus mansit unus filius; sed 
non carnis expers, ut antea fuerat ante incar- 
nationis tempus ; verum sie tanquam naturae 
nostra veste cireumvolutus *. » 


τῆς θεότητος ἣ σὰρξ αὐτοῦ ἔπασχεν. ὄργανον γὰρ ἣ σὰρξ 
τῆς θεότητος ἐχρημάτισεν. 

c Cymnr. in epist. πα ad. Succ. Μεμένηχε γὰρ 
ὅπερ ἦν, τουτέστι φύσει θεός. προσλαδὼν δὲ καὶ τὸ εἶναι 
ἄνθρωπος, ἥτοι γενέσθαι χαθ᾽ ἡμᾶς ἐκ γυναιχὸς χατὰ 
σάρχα, πάλιν εἷς μεμένηχεν υἱὸς" πλὴν οὐχ ἄσαρχος, 
χαθὰ χαὶ πάλαι, πρὸ τῶν τῆς ἐνανθρωπήσεως καιρῶν" 


ΔΛ “ἷ“ 


ἀμφιασόμενος δὲ ὥσπερ χαὶ τὴν ἡμετέραν φύσιν. 


4 Tom. IX Bibl. col. 94. A. — 92 Albin. Flacc. col. 814. — 3 Phil. 11, 6. 


DE INCARNATIONE, 


Hane hominis naturam eleganter Fulgen- 
tius frabeam vocat!, quasi Imperatoris regium 
cultum ; sive post victoriam triumphantis 
insigne. « Heri, inquit, Rex noster trabea 
carnis indutus, de aula uteri Virginalis egre- 
diens, visitare dignatus est mundum, » Tum 
etiam servile cinctorium , id est subligar , quo 
sine ulla sui mutatione precinetus est Deus. 
« Ille, inquit, sempiterne Deitatis majestate 
servata, servile cinctorium carnis assumens, 
in hujus seculi campum pugnaturus intra- 
vit. » 

VI. Hzc eadem divinitatis immutabilitas in 
Christo similitudine vestis exprimitur; dum 
quidquid perpessionis, ac vilitatis in vita, obi- 
iuque suscepit, quasi extrinsecus, eo, quem 
gestabat, homine, ceu vestimento; excepisse 
Deus creditur : non autem ad ipsius perti- 
nuisse substantiam. Tametsi nonnulla etiam 
τῆς ἀντιδόσεως, Id est proprietatum, et affectionum 
communicatio eodem genere appellationis 
includitur, Utrumque in Ancorato significat 
Epiphanius ; hoc est ambarum naturarum in 
illa eopulatione dotem ac prerogativam ; im- 
mutabilitatis, in Deo; in homine vero ex 
hujus consortio, et communione , singularis 
excellenti. Verba Epiphanii; « Divinitati, 
inquit, ipsimet est attributa passio : quan- 
quam ab omni immunis est passione divini- 
tas. Quod quidem ita sancto, et ab omni 
passione remotissimo Dei Verbo fieri pla- 
cuit. Cseterum ejusmodi est illud, ut si qui 
veste sit indutus, qu: adspersa sanguinis 
stilla sit infecta, ita ut ad ipsum corpus 
minime pervenerit; tum enim sanguinis 
illa macula ei, qui indutus est, imputari 
Soiet^, » 

Eamdem sententiam eleganter Augustinus 
expolivit in. narratione Psalmi cxxx, « Et 
quia ipsum Verbum, inquit, caro factum est 
et ipsum Verbum crucifixum est,sed non est 
mutatum in hominem, homo in illo mutatus 
est. Mutatus est homo in illo, ut melior fieret, 
quam erat, non ut ipsa substantia Verbi con- 
verteretur. Per id ergo, quod homo erat, 
mortuus est Deus : et perid, quod Deus erat, 
excitatus est homo, et resurrexit, et ascendit 


α Ern. in Ancor. 2 95. ᾿Ελογίσθη δὲ τὸ πάθος 
εἰς τὴν θεότητα, χαὶ τοί γε θεότητος ἀπαθοῦς οὔσης. ὅτι 
οὕτως εὐδοχήσεν ἐλθὼν ὃ ἅγιος, καὶ ἀπαθὴς θεός λόγος. 
ἔστι δὲ τὸ ὑπόδειγμα τοίονδέ τι, ὡς ἐάν τις ἱμάτιον ἐνδε- 
δυμένος, ἐν δὲ τῷ ἱματίῳ αἷμα ῥαντισθὲν μολύνῃ τὸ 
ἱμάτιον, τὸ δὲ σῶμα οὐχ ἔφθασε τοῦ ἐνδεδυμένου" λογί- 


1 Fulgent. de sanct. Stephan. 


LIB, VII, CAP. XIII. 195 


in ccelum. Quidquid passus est homo, non 
potest dici non passus est Deus, quia Deus erat 
hominem assumendo, sed non est mutatusin 
hominem : quomodo non potes dicere non re 
passum injuriam, si vestis tua. eonscindatur. 
Et quando quereris vel amicis, ve] in judicio : 
hoc dicis judici: conscidit me. Non dicis 
conscidit birrum meum :sed conscidit me. 
Si potuit, et meruit vestis tua dici tu, 
qua non est tu, sed vestis tua, quanto potius 
meruit audire caro Christi, templum Verbi 
unitum eum Verbo; ut quidquid in carne 
pateretur, Deus ipse pateretur : quamvis Ver- 
bum nec mori potuerit, nec corrumpi, nee 
mulari, nec occidi ; sed quidquid horum pas- 
sum est, in carne passum est. Et noli mirari, 
quia Verbum uihil passum est; nec anima 
hominis potest pati aliquid occisa carne, 
dicente ipso Domino, JVolife timere eos, qui 
corpus occidunt , animam autem non. possunt 
occidere. Si anima non potest occidi, Verbum 
Dei poterat occidi? Et tamen quid dicit ? fla- 
gellavit me, colaphizavit me, percussit me, 
dilaniavit me : totum hoc non fit in anima ; 
et tamen non dicit uisi me, propler unitatem 
consortii ipsius. » 

VII. Preetereaillud etiam vestimenti nomen, 
ac notio cogitationi nostre objicit; non esse 
personas, vel hypostases duas, totidem in 
Christo naturas: nec per se, ac privatim 
censeri : sed humanam quasi appendicis , et 
accessionis instar ad divinam adharescere ,ac 
tanquam unam cum ea personam computari, 
Ex quo tantum in humanam ex illius consor- 
tio dignitatis, et prasstantiz redundat,uteodem 
honore, atque cultu, et quidem summo, quem 
λατρείαν VOcant, ambze pariter afficiantur. Ex- 
posuit hoe auctor disputationis adversus 
Arium, qui inter Athanasii opera sub ejus 
nomine legitur. In qua Athanasius sie cum 
Ario disserens introducitur ; cum quidem iste 
Deum et hujus templum duos esse Dominos 
objecissel : Non sunt, inquit, duo : absit. Unus 
est enim Dei filius, qui propter nos homo 
factus est. Etenim terrenus Rex, dic obsecro, 
num separatim homo regnat, et separatim 
ejus purpura? : » ete, Deinde pergit : « Cum 


ζεται δὲ ὁ σπῖλος ὁ ἐκ τοῦ αἵματος τῷ ἐνδεδυμένῳ τὸ 
ἱμάτιον. 

b ΑΥΠΑΝ. ᾿Δθαν. εἶπεν οὐχ εἰσὶ δύο" μὴ γένοιτο. εἷς 
γάρ ἐστιν 6 τοῦ θεοῦ υἱός, ὃ γενόμενος δι᾽ ἡμᾶς ἄνθρω- 
πος. ὃ γὰρ ἐπίγειος βασιλεὺς, εἰπέ μοι, ἰδίως ὃ ἄνθρωπος 
βασιλεύει, καὶ ἰδίως ἣ πορφυρίς:; elc. 


Latriam. 


Qua cautio 
adhibenda, 


196 


ergo fieri non possit, ut duo reges in uno esse 
rege dicantur, in homine, inquam, et pur- 
pura : qui tandem eveniet, ut privatim Verbi 
et Dei dominationem adstruamus ; et sancti, 
pretioseque carnis disjunctum principatum 
profiteamur, quae, tanquam regia purpura, 
vestimenti instar fuit? ? » 

Eadem tamen nominis proprietas duas in 
una persona naturas esse demonstrat. Quippe 
vestis et corporis non una potest esse natura: 
nee ambo consubstautialia sunt, sive dum 
vestis applicatur, sive cum est admota. Ita 
Catholici adversus Severianos argumentati 
sunt in illa celebri collatione  Constanti- 
nopoli habita', Justiniano rerum poliente 
anno 332, ad idque Cyrilli testimonio 
illo sunt usi, quod ex secunda epistola ad 
Successum paulo ante descripsimus. 

Acne quis ex ista denominalione veslis, 
Nestorii, vel Apollinaris afflari se aura aliqua 
patiatur, non dispar, atque in superioribus 
templi, et habitationis. eX similium observata 
est, in illa quoque apponenda cautio est; ut 
substantive eum Verbo fiat unitionis mentio: 
tum etiam animi. Ad hac ambo vero pre- 
scribenda, utilis est Petri Damiani locus ex 
opuseulo primo de Fide catholica, capite 
octavo : ubi templi, et vestis nomenclaturas, 
aptissima temperatione muniit. « Utrique 
siquidem nature, ait?, in suis utique proprie- 
tatibus permanenti, tanta est unitatis faeta 
communio, ut quidquid ibi Dei est, non sit 
ab homine separatum ; et quidquid est homi- 
nis, non sit a divinitate divisum. Concept: 
nimirum in utero Virginis, anime simul, et 
carni ne puncto quidem temporis virtus defuit 
Verbi : ne ante formata, vel animata est 
vestis, quam sibi Rex supernus indueret; sed 
per ipsum, et in ipso ecpit illud humani cor- 
poris templum, quod sibi Dei filius essentia- 
liter couniret. Dei quippe filius in utero 
Virginis concipiendus aceessit, ibique domum 
corporis (sicut scriptum est.) Sapientia fabri- 
cavit. » 

VIII. Sane prout ejus animus est, qui scri- 
bit aut loquitur, sic plereque voces, qua ad 
divinas explicandas res accommodantur, 
approbandz, vel rejiciend? sunt. Id quod 
&epius ab antiquis Patribus esse faetum, satis 


α XrnAN. Εἰ οὖν ἀνεγχώρητον δύο βασιλεῖς φῆσαι ἐπὶ 
βασιλέως ἑνὸς, λέγω δὴ ἀνδρώπου xol πορφύρας, πῶς 
ἐγχωρεῖ ἰδίως μὲν τοῦ λόγου, xaX θεοῦ χυριότητα φάσχειν, 


1 Tom, III, Concil, — 2 Petrus Damase. Opusc, τὸ oap. vitt. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


arbitror constare ex iis, quz» hoe in opere 
hactenus deprompsimus : tum in aliis dogma- 
tum iomis, ut minime mirum sit, eadem 
nomina pro damnatis et proscriptis apud non- 
nullos haberi, qua ab aliis impune sunt 
adhibita. Cujus rei unicum modo proferemus 
exemplum, quod ne ipsum quidem a propo- 
sito est alienum. Siquidem ad humanam 
Christi naturam attinet. 

Sponsum nominari Verbum, ejusque spon- 
sam, hominis assumptam naturam ; non satis 
probat Gregorius Papa, homilia xxxvi, dum 
Evangelieam parabolam enarrat *, regis filio 
suo convivium nuptiale celebrantis. Quam 
cum de Dei filio humanam sibi naturam copu- 
lante esset interpretatus; mox seipsum casli- 
gans, « quia ex duabus personis fieri solet 
ista nuptialis conjunctio; persona autem Dei 
et hominis Redemptoris nostri Jesu Christi ex 
duabus personis unita non est : » idcirco 
alium potius sensum parabole isti tribuit : ut 
Christi eum. Ecclesia conjugium significet. At 
Augustinus tractatu octavo im Joannem *, 
« Verbum, inquit, sponsus, ct sponsa caro 
humana: et utrumque unus filius Dei ; et 
idem filius hominis, ubi factus est caput 
Eeclesic ; ille uterus Virginis Mariz thalamus 
ejus. Inde processit tanquam sponsus de tha- 
lamo suo. » Innumera sunt hujus generis 
ancipiti usu in utramque partem ab antiquis 
accepta; ut ex eo constet, nec. omnia , qua 
unius alteriusve Patris judicio rejecta, vel 
ascita fuerint, absolnte statim probari a nobis, 
aut repudiari oportere : et hane divinis de 
rebus loquendi tenendam esse regulam, 
quam in Latini delectu sermonis observari 
Cesar voluit; uti tanquam scopulum de- 
clinemus insolens omne verbum et ab 
consuetudine communi Theologorum alie- 
num. 

Ac mihi tutissimum, et ab omni offensione, 
ac perieulo erroris remotissimum videtur, ut 
ab eorum, quibus vivimus, temporum usu 
quam minime discrepemus : atque ut vetu- 
statis. scientiam retinentes, eam loquendi 
nobis regulam prescribamus, quam fert cetatis 
nostre mos, prestantium doctrina, et pietate 
hominum auctoritate roboratus. Id si ad eum 
modum instituatur; minus enim temerarie 


χεχωρισμένην δὲ τὴν δίχην πορφύρας ἔνδυμα γεγονυίας 
ἁγίας χαὶ τιμίας σαρχὸς ἀρχὴν χαταγγέλλειν ; ἤ τίς ἐστιν 
ἔνδυμα τοῦ βασιλέως λόγον θεοῦ γεγεννημένη ; 


— 3 Matth, xxi, — August. tom. IN. 


Libri 
conclusio et 
auctoris 
prudens 
consilium. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIT, CAP. XIII. 


novitati loci; ac rixis, et ineptis contentioni- 
bus aditus obstruetur: quas quidem in hac 
nostra disciplina fatendum est plerumque ex 
dissimili vocum usurpatione potius, quam ex 
diversa rerum intelligentia proficisci. Deni- 
que sentiendi quidem divinis de rebus, quz 
catholica regula constitutzte sunt, manet, ac 


191 


manebit in νῶτα omne fixa, ect immutabilis 
ratio : verborum autem, quibus ecdem res 
explieantur, s:epe variatur usus ; cui non tam 
originis, ac nativ;e linguae proprietas, quam 
popularis doctorum | consuetudo moderari 
debet. 


———— ——————— 


. Y Á d 
' ét, 
L] Ἢ . / 
ἐν otf 
! i ἜΣ 
h παν νἝ Im 
(XA ' H 
H 
. 
"y" ἊΝ 
᾿ M hae derer 
τῶν 
Ns ge, 
δι 4 - zs NS A D - J - 
LE “ὍΔ 4 τ » " 
| . MAE ^ 
m etr - 
ce UR " 
᾿ (9 
me 
, - zl 
E 4 Ὁ ΕΣ 
εἰς E | E- εἰ End 
FELD Ww ὡν ol , d P "e 
r » D 


iic Ξ eal f e 1) 77$ Ν d t 4 
PANT KS ἢ 
atre i eom T i 
/ ESI ἔν" M Mf 

! ἀμ, Δὰν diss ὦ 2] ᾿ 
s) i Ag "m dii i Mad s " 5 ^4 
ime " E! ἊΝ 4, A 3 H t ᾿ ΩΣ 


y pode ὥρας Sd. 3677 4: 105 
In ἂν " FS 


THEOLOGICORUM |.DOGMATUM 


DE INGCARNATIONE VERBI 


LIBER OCTAVUS 


IN QUO DE ἐνεργείᾳ. ID EST OPERATIONE CHRISTI, AGITUR. 


C APUT PRIMUM. 


Explicatur ἐνεργείας propria notio. 2. Vario- 
rum nominum expositio, ἐνεργείας, ἐνεργητιχοὺ, 
etc. 3. Quid proprie sit ex Patribus exponi- 
tur. &. Est substantiva motio nature, ejus- 
que nota essentialis : ubi et explicatur vox 
οὐσιῴδης. ὃ. JVullam sine operatione naturam 
esse : tum qut sunt ejusdem nature, ejusdem 
esse operatiowis : et qua diverse natura sunt, 
diverse opera-ionis esse : ἐνεργείας varie signi- 
ficationes. 1. Explicatur prima , que est 

- δύναμις, Sive facultas ; et queritur an ἐνέργεια 
illa, de qua cum Monotheletis certatum est, 
sit aclio (ransiens , an. facultas naturalis; 
fuisse de actione sola controversiam putant 
multi scholastici. 8. Sed errant , idque ex 
veteribus ostenditur : qui essentiale aliquid 
et fixum esse quippiam indicant. 9. Itaque 
tum de facultate agendi, et volendi, tum 
de aclione et volitione ipsa certatum est. 
10. Quesitum an omnis substantia, etiam 
inanimata , ἐνέργειαν illam. habeat, de qua 
Patres disputant. Cui respondetur, variare 
Patrum dicta ; et quamvis nulla non aliquam 
ἐνέργειαν habeat , tamen. insignem quampiam 
ab nonnullis intelligi. 11. Etiam πάθος, id est 
passionem ἐνέργειαν censeri : et quid passio sit 
exponitur. A2. Declaratur. Aristotelis qui- 
dam locus eo pertinens. 


I. De naturis Christi duabus, earumque 
conjunctione, et humans presertim dotibus, 
quarum absoluta ratio est, abunde dictum 


1 Tom. 1. — Lib. III de Fide cap. xv. 


arbitror. Proximum est ut de ejusdem Chri- 
sti actione , et effielentia , qua proprietas 
σχετιχὴ eSt, disputari oporteat. Hanc Greci 
ἐνέργειαν, Latini theologi passim operationem 
nominant: deque ea eumprimis graves, ac 
perdiffielles quaestiones commovent; Greci 
potissimum ; a quibus bene multi de hoc 
argumento commentarii sunt editi; tum uni- 
verse de ἐνεργείας gcnere ipso; tum de una ejus 
specie, voluntate scilicet; postquam improbi 
quidam, et nefarii exorti sunt hzretici, qui 
ambabus naturis "unam non amplius, altera 
suppressa, ἐνέργειαν assignarunt : et quod in 
voluntate hoc potissimum ausi sunt, Mono- 
thelet&e propterea sunt vocati. 

De hoc igitur utroque deinceps diligenter 
acturis, prima hec esse cura debet, ut idip- 
sum, quod explieandum suscepimus, cujus- 
modi sit, et quam vim, ac notionem habeat, 
ἐνέργεια. et operatio ista, statuamus. Atque 
hoe majori jam ex parte , eum de Deo sermo 
nobis esset, exposuimus in quinto libro ! ca- 
pite decimo : ubi varias nominis istius signi- 
ficationes altulimus. Hoe vero loco non illa 
repetemus, quie ibi memorata sunt : sed 
qua ex iis necessaria videbuntur ad institu- 
tam disputationem , summatim aítingenda 
sunt, et alia pauca iis addenda, quse illic 
omisimus. 

II. Horum illud est primum , quod apud 
Joannem Damascenum legitur?; aliud esse 
ἐνέργειαν, aliud. ἐνεργητιχὸν, aliud ἐνέργημα, aliud 
τὸν ἐνεργοῦντα. « "Evépyeus est actuosa, et sub- 
stantiva naturz motio. » ᾿Ἐνεργητιχὸν, quod 
activum dicitur, « est natura ipsa, ex qua 
operatio proficiscitur.» Ἐνέργημα, sive effectum, 
est opus actionis. "Evspyów est qui operatione 
ulitur, velut est hypostasis. Porro nonnun- 
quam operatio ipsa, opus dicitur, et vicissim 


Moralis 


Explicatur 
ἐνεργείας 
energie 
ratio. 


Quid 
proprie sit 
ex Patribus 
exponitu. 


200 THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


opus, operatio : sieut creatura, creatio ^. » 
Sie in libro de Trinitate, qui Cyrillo inscri- 
bitur, et majori parte ex Joannis Damasceni 
opere de fide est exceptus, gemina τῆς ἐνεργείας 
significatio ita ponitur : « Appellatur, inquit, 
energeia operis perfectio ; nempe elffectum 
ipsum ; ac rei absolutio; tum actio ipsa. Qu: 
secunda signifieatio energie , theandriece 
operationi aecommodari debet^. » Est autem 
omnium propria maxime. Quippe ἐνέργειαν 
theologi dicunt esse χίνησιν, id est « motum, 
qui eflieitur potius, quam effieit^: » ut ait 
Joannes Damascenus^; idque Gregorii Nazian- 
zeni auctoritate probal. Qui in oratione de 
Spiritu sancto , quie est tricesima septima, 
demonslrat Spiritum sanctum non esse 
ἐνέργειαν. quod hee sit accidens, nec efficit, 
sed efficitur. « Si est, inquit, effectio, efficietur 
utique, non efficiet : et simul atque effectus 
fuerit, desinet. Hujusmodi est enim etfectio. 
Quinam igitur operabitur^? » ᾿Ἐνέργειαν hie 
appellat Gregorius actionem ipsam, sive ope- 
rationem, qui estin motu, atque preterit. 
Quare non satis accurate eruditus Interpres 
Billius, vim et facultatem Latine reddidit. Nam 
vis et facultas non transeuntem actionem, sed 
prineipium ipsum operandi significat : quod 
substantivum est, ac stabile. 

IIT. Preclare Anastasius Sinaita in '02zyà, 
energi: naturam, et proprietatem describit ; 
« Est, inquit, energia, auctore S. Gregorio 
Nysseno, naturalis cujusque substantic virtus, 
et motio : qua id solum caret, quod non est. 
Quod enim substanti: alieujus est partieeps, 
id etiam significantis illud operationis est par- 
liceps. Siquidem recta ratio docet, substan- 


a, Dax. lib. III, cap. xv. "Evépyetx μὲν οὖν ἐστὶν, 
$ δραστιχὴ, καὶ οὐσιώδης τῆς φύσεως κίνησις. ἐνεργητιχὸν 
δὲ fj φύσις ἐξ ἧς ἣ ἐνέργεια πρόεισιν. ἐνέργημα δὲ, τὸ τῆς 
ἐνεργείας ἀποτέλεσμα, ἐνεργῶν δὲ, ὁ χεχρημένος τῇ 
ἐνεργείᾳ, ἤτοι ἣ ὑπόστασις. λέγεται δὲ xoi $j ἐνέργεια 
ἐνέργημα, xol τὸ ἐνέργημα ἐνέργεια, ὡς xol τὸ χτίσμα 
κτίσις. 

b Tom. VI Cyrüll. lib. de Trinit. cap. xix. 
λέγεται πάλιν ἐνέργεια χαὶ ἣ τοῦ ἔργου ἐκπλήρωσιξ, 
αὖτ Εἰ τὸ ἐνεργητὸν, ὃ τοὺ πράγματος ἀποτελεσμὸς, ἣ 

ρᾶξις αὐτή. τοῦτο δὴ τὸ δεύτερον σημαινόμενον τῆς 
ἐνεργείας προσαρμοστέον τῇ θεανδριχῇ. 

c Dauasc. lib. HI, cap. xv. ᾿Ιστέον $c ἣ ἐνέργεια, 
mon ἐστι, χαὶ ἐνεργεῖται μᾶλλον ἤ ἐνεργεῖ, χαθώς 
ong ὃ θεολόγος Τρηγόριος ἐν τῷ περὶ τοῦ ἁγίου πνεύ- 
quati Veondyos τ prrop Lis 25S 
ματος λόγῳ. 

d. NAZIANZ. Orat. xxxvir. Καὶ εἰ ἐνέργεια, ἐνεργη- 
θήσεται δηλονότι, οὐχ ἐνεργήσει χαὶ ὁμοῦ τῷ ἐνεργηθῆναι 
παύσεται. τοιοῦτον γὰρ ἣ ἐνέργεια. πῶς οὖν ἐνεργήσει; 


tiarum definitiones , esse veras, οὗ germanas 
ipsarum operationes, velut intelligentium 
energiam, intellectionem : sensu preeditorum, 
sensum : mobilium, motionem : volatilium, 
volatum *.» ete. Ac demum ita concludit : Et 
« ut universe dicam, quidquid unamquamque 
naturam indicat, ac definit, naturalis est illius 
energia : qua sublata, prorsus una perimitur, 
el extinguitur natura : ut sublata ustione, 
ignis extinguitur : sublata item animalis 
molione, animal interit : sublata intellec- 
tione, tollitur pars anime, que intelligendi, 
rationandique facultate praedita est /. » 

Addit Anastasius, non solum in rebus 
animatis, et mobilibus, sed etiam inani- 
mis, et immobilibus reperiri naturales ope- 
rationes; ut in scammonia, et medica- 
menlis, qui alvum subducunt, ae plerisque 
aliis. 

Sie Joannes Damascenus in prima /nstitu- 
tione, capite octavo, ἐνέργειαν definit, « agentis 
efficacem motionem : ae naturalem energiam, 
nature motionem efficacem ?. » Tum quincu- 
plicem illam faeit : nempe intellectilem, cu- 
jusmodi in angelis, et omnibus incorporeis 
substantiis cernitur, quse simplici appulsu 
mentis intelligunt : rationalem ; qualis inest 
hominibus ex anima incorporea, et corpore 
compositis : qui non simplici, sed vario 
appulsu, et ratiocinando intelligunt : anima- 
lem : ut in brutis animantibus , sensu prze- 
ditis, sed nee ratione, nec intelligentia uten- 
tibus :;vegetabilem ; ut estin sensu carentibus, 
quae alendi, augendi, ac gignendi vim habent : 
vite prorsus expertem ; ut in terra, et lapidi- 
hus. Hxc Joannes Damascenus. 


e AwasT. in 'Oonyà. "Evépyeux τοίνυν ἐστὶ, χαθά 
φησιν ὃ ἅγιος l'onyóptos ὁ Νύσσης, ἣ φυσιχὴ ἑχάστης 
οὐσίας δύναμίς τε, ἢ κίνησις, ἧς μόνον ἐστέρηται τὸ μὴ 
ὄν. τὸ γὰρ οὐσίας τινὸς μετασχὸν, συμμετέχει πάντως xal 
τῆς δηλούσης αὐτὸ ἐνεργείας. ὅρους γὰρ τῶν οὐσιῶν τὰς 
ἀψευδεῖς αὐτῶν ἐνεργείας ὁ ἀληθὴς ἐπίσταται λόγος" 
νοερῶν ἐνέργειαν, τὴν νόησιν: αἰσθητῶν, τὴν αἴσθησιν" 
χινητιχῶν, τὴν χίνησιν' πτηνῶν τὴν πτῆσιν, ete. 

f lbidem. Καὶ χαθολιχῶς εἰπεῖν, τὸ πάσης φύσεως 
σημαντιχὸν, χαὶ ἀφοριστιχὸν, ἣ ἐνέργεια αὐτῆς fj φυσιχὴ 
χαθέστηχεν, ἧς ἀναιρουμένης, πάντως συναναιρεῖται χαὶ 
ἀπόλλυται xal f, φύσις. ἀναιρουμένης τῆς καύσεως, σδέν- 
νυται τὸ πῦρ. ἀναιρουμένης τῆς χινήσεως τοῦ ζώου, 
ἀπόλλυται τὸ ζῶον. ἀναιρουμένης τῆς νοήσεως, ἀπόλλυται 
τὸ νοερὸν τῆς ψυχῆς, «a λογιστιχὸν αὐτῆς. 

g Dawasc. primie 7η5{1{. cap. vir. ᾿Ἐνέργειά 
ἐστιν, κίνησις δραστιχὴ τοῦ ποιοῦντος. ἐνέργεια δὲ φυσιχή 
ἐστιν, xol κίνησις φύσις δραστιχὴ. 


iam a 
otone. 
sentia. 


jlicatur 
vox 
τώδης, 
tantivus 


DE INCARNATIONE, LIB. VIIf, CAP. I. 


IV. Sie Maximus martyr in Z/sputatione 
cum Pyrrho, ait nature omnis definitionem » 
esse substantiva ipsius operalionis ratio- 
nem^. » Et paulo post, « operationem natu- 
ralem asserit eam esse, qua naturam consti- 
tuit, ejusque insitus est character^. » Hinc 
Agatho Papa in epistola synodica, « impos- 
sibile esse, preeterque nature ordinem asserit, 
ut nalura sit ulla, qui& nature operatione 
careat ^. » Idem tamen Maximus alias ἐνέργειαν 
ἃ χινήσε! discernit!, et inter hanc, et οὐσίαν me- 
diam illam facit : ut alibi diximus ?; sed 
nimis enucleatam, ac limatam rationem mis- 
sam facimus, et ἐνέργειαν cum | plerisque idem 
cum motione constituimus. 

᾿Ἐνέργειαν itaque communi consensu veteres 
omnes οὐσιώδη vocant, id est substantivam 
motionem nature, cujus nota est, et eharac- 
ter. Ubi vox οὐσιῴώδης, non itidem accipi debet, 
ut cum οὐσία cum ὑποστάσει comparatur, et 
essentia ipsa, ac definitione circumscribitur ; 
sed paulo latius, ut id omne comprehendat, 


- quod naturam sequitur, et ei insitum est, vel 


ab eo necessario proficiscitur , nec est acci- 
dens : quod ἐπουσιῶδες appellari solet : quasi 
ad οὐσίαν accedens , et extraneum, ut Joannes 
Damascenus vocat in libro de duabus Christi 
voluntatibus? ; ubi accidentium illorum, quz 
singula dieuntur ἐπουσιώδη, congeriem, hypo- 
staseon esse charaeterem, notamque substan- 
tivam docet, ex communi Grecorum Patrum 
opinione, a Porphyrio, aliisque philosophis 
tradita : de qua in quarto libro de 77Tinitate 
dixi?. Igitur. οὐσιῶδες hoc sensu. nominatur id 
quod vel naturam comitatur, et naturale ideo 
censetur; vel quod ad hypostasim spectat , 
neque est accidens. 

Hoe modo interpretandum est quod Hip- 
polytus in fragmento octavo libri contra Bero- 
nem scripsit « Universorum conditor ex sanctis- 


& Maxi. in calee. tom. VIII. Annal. Baron. 
Πάσης φύσεως ὅρος 6 τῆς οὐσιώδους αὐτῆς ἐνεργείας 
χαθέστηχε λόγος. 

b lbid. “Ἢ γὰρ ἐνέργεια, φυσιχὴ οὖσα, φύσεως ὑπάρ- 
χει συστατιχὺς. καὶ ἔμφυτος γαραχτήρ. 

€ Acarmo in sex. syn. aet. 1v. Ὅτι ἀδύνατον, xai 
παρὰ τὴν τάξιν τῆς φύσεώς ἐστι, δύνασθαι εἶναι φύσιν, 
χαὶ ἐνέργειαν μὴ ἔχειν φύσεως. 

d Dawasc. lib. de duab. Christi volunt. Συμ- 
δεδηχότα δὲ ταῦτα, xaX ὑπουσιώδη (ἐπουσιώδη) χαλεῖν 
ἔθος τοῖς περὶ ταῦτα δεινοῖς. 

e Πιρροιυτ. in Collect. A4nast. 'O τῶν ὅλων 
δημιουργὸς ἐχ τῆς παναγίας ἀειπαρθένου Μαριας, κατὰ 


901 


sima semper Virgine Maria per conceptionem 
inviolabilem, sine conversibilitate substan- 
tiave (cor. substantians) sibimet animam 
intellectualem cum sensitivo corpore natura 
factus est homo *. » Ita Latine reddidit Ana- 
stasius : quem puto scripsisse subsfantians, 
pro substantiave. Animam ergo cum carne 
substantiavit , ἐνουσίωσε Verbum, hoc est sibi 
propriam, ae substantivam feeit, cum in eam- 
dem assumpsit hypostasim. Maximus item in 
Disputatione cum Pyrrho, « creatricem ope- 
rationem Deo inesse dicit οὐσιωδῶς ἢ: » quo- 
niam ex substantia illius, et naturalibus prin- 
cipiis oritur. 

V. Hine frequens illud, ae celebre est apud 
antiquos theologos effatum : Nullam sine 
operatione naturam esse: et ubi nulla est 
operatio, ibi nullam penitus esse naturam, 
quod in Jisputatione cum Pyrrho tradit 
Maximus martyr?. Et Agatho Papa inepistola 
ad Constantinum Pogonatum; « Impossibile, 
inquit, et contra ordinem nature est, posse 
esse naturam, et operationem non habere 
nature.» Sophronius item in epistola syno- 
dica ad Sergium, « Ex operationibus, ait, 
vel solis, ut earum periti docent, nature di- 
gnoscuntur, et substantiarum discrimen ex 
operationum discrimine perpetuo naturaliter 
comprehenditur ^. » 

Incollatione cum principibus habita*, Maxi- 
mus apud Anastasium : « Nihil, inquit , 
eorum, quz sunt, sine operatione naturali 
subsistit. Saneti namque Patres manifeste 
dieunt, non esse, nee sciri, sine substantiali 
operatione, quae hane substantialiter charae- 
terizet, ete. Amisso quippe,secundum sanctos 
Patres, fremibili,leo non jam leo : etlatrabili, 
canis non jam canis : et aliud quodcumque 
perdito quod se naturaliter eommendabat, 
non ulterius est quod erat. » Hie Anastasius 


σύλληψιν ἄχραντον, δίχα τροπῆς, ἐνουσιώσας ἑαυτῷ 
ψυχὴν νοερὰν μετὰ αἰσθητιχοῦ σώματος, γέγονεν 
ἄνθρωπος. 

f Μλχιν. Εἰ οὐσιωδῶς πρόσεστι τῷ θεῷ f, δημίουρ- 
γιχὴ ἐνέργεια. 

g Μλχιν. ibid. "Ev0a γὰρ $ χατὰ φύσιν ἐνέργεια οὐχ 
ἔστιν, οὐδὲ $, φύσις ἔσται ποτ᾽ ἂν, elc. Ενθα γὰρ 5$ 
φύσις, ἐχεῖ xol f χοινὴ «a! αὐτὴν ἀπαραλείπτως ἔσται 
ἐνέργεια. 

À Sorun. in VI syn. act. n. Εἴπερ ἐχ τῶν ἐνερ- 
γειῶν χαὶ μόνων, χατὰ τοὺς τὰ τοιαῦτα δεινοὺς, di φύσεις 
γνωρίζονται, xaX τῶν οὐσιῶν ἀεὶ τὸ διάφορον ἐχ τοῦ δια- 
φόρου τῶν ἐνεργειῶν χαταλαμδάνεσθαι πέφυχεν. 


1 Maxim, Sent. τ de Theolog. cap. rr, — 2 Tom. I, lib. V, cap. x. $5. — 3 Cap. vit οἱ vrir, — ἅ Tn Collect. Anastas. 


Nulla sine 
operatione 
natura. 


Qus sunt 
ejusdem 
nature sunt 
et ejusdem 
operationis, 


Energia 
varie 
significa- 
tiones. 


202 


commendabat posuit pro eo quod Grzece sine 
dubio dixerat Maximus συνιστῶντος; quod est 
constituere, non. commendare. Et ita passim 
Maximus idem, aliique loquuutur. 

Ex iis necessario sequitur illud, quod perze- 
que tritum est usu sanetorum Patrum, « Ea 
qua sunt ejusdem naturo, unius esse, et 
ejusdem operationis". » ^e prout est una 
natura; ita una est operatio. Itaque in iis, 
qua χατ᾽ εἶδος hoc est specie sunt unum, una 
itidem specie est ἐνέργεια : que autem singulari 
natura constant, ea singularem, et numero 
unam habent actionem. « Sic unitas nature 
in homine, qua est secundum speciem, cum 
eamdem in omnibus individuis nature sub- 
jectis, sine ulla varietate rationem osten- 
dat?, » ut ait Maximus, una itidem specie 
naturalem in omnibus actionem demonstrat. 
At in Deo, in quo una est non specie solum, 
sed etiam numero natura, perinde una est 
ἐνέργεια numero, ac singularis trium persona- 
rum motio,ut loquitur Joannes Damascenus !; 
de quo pluribus agemus, cum de voluntate 
Christi verba faciemus. 

Nec solum id, quod ex Maximo paulo ante 
dixi, verum est : sed etiam id quod postmo- 
dum subjecit, vicissim ac reciproce valet : 
« qua sunt ejusdem  operalionis, natura 
eadem illa constent; tum et quae substantia 
differunt, etiam operatione distent, et quz 
operatione distant, ea pariter substantia discre- 
pent^, » quod et Joannes Damascenus habet 
in libro tertio, capite x1v, et ante hos Basilius 
epistola virr, ubi operationes ait pro natura- 
rum discrimine esse distinctas 7. 

VI. Ut autem ἐνεργείας ratio, qua et sepius 
et multiplieiter antiqui Patres, uti solent, 
plenius nobis aecuratiusque perspecta sit , 
proderit illius varias notiones, acceptionesque 


a Maxiw. Zn Disp. cum Pyrrho. Τὰ τῆς αὐτῆς 
ὄντα οὐσίας, καὶ τῆς αὐτῆς εἶναι ἐνεργείας. 

b lbid. Τὸ μὲν γὰρ κατ᾽ εἶδος τοῦ ἀνθρώπου ἕν, τὴν 
ἐν πᾶσι τοῖς ὑπὸ τὴν φύσιν, ἀτόμοις ἀπαραλλαξίαν 
ἐνδείχνυται. : 

ὁ Maxi. Disp. contra, Par. Πάντες yàp διαῤῥή- 
δὴν χοινῇ, xa εἶπον, xol ἐδίδαξαν, τὰ τῆς αὐτῆς ὄντα 
οὐσίας, xxi τῆς αὐτῆς εἶναι ἐνεργείας. xol τὰ τῆς αὐτῆς 
ὄντα ἐνεργείας, τῆς αὐτῆς εἶναι οὐσίας. χαὶ ὅτι τὰ τῇ 
οὐσίᾳ διαφέροντα, χαὶ τῇ ἐνεργείᾳ διαφέρουσι. καὶ τὰ τῇ 
ἐνεργείᾳ διαφέροντα, καὶ τῇ οὐσίᾳ διαφέρουσι. 

d Βλβι1.. ep. Lxxx. ᾿Αλλὰ τῇ τῶν φύσεων διαφορᾷ 
συνδιαχωρίζοντα!ι ἀπ’ ἀλλήλων καὶ αἱ παρὰ τούτων 
ἐνέργειαι. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


discernere, quas ex eodem Maximo, et Joanne 
Damasceno hoc loco proponam. Horum prior 
in. Disputatione cum Pyrrho, adnotat, « Sane- 
tos Patres variis nominibus affecisse humana 
nature motionem : hoe est ἐνέργειαν. prout 
ejus diverse notiones postulabant. » Tum 
easita declarat : « Appellarunt ipsam, inquit, 
et facultatem, ct operationem, et differentiam, 
et motionem, et proprietatem, et qualitatem, 
et passionem; hane autem usurparunt non 
quatenus opponitur divine : sed quatenus 
quidem continet, ac conservat, et est immu- 
tabilis, eam facultatem nominarunt : quatenus 
vero character est et nota propria, que in 
omnibus eadem comprehensis specie invaria- 
bilem quamdam rationem ostendit, energiam 
vocarunt : ut autem distinguit ac discernit, 
differentiam : ut indicandi vim habet, motio- 
nem : ut constituit, et soli ipsi, ae non alteri 
nature inest, proprietatem : ut speciem facit, 
qualitatem : ut movetur, passionem nuneu- 
parunt. Etenim omnia qui ex Deo sunt, et 


post Deum, eo ipso patiuntur, quo moventur : . 


utpote qua non sunt ipsa motio , ipsaque vis 
ac virtus ^. » Quem Maximilocum , tacito 
nomine Joanues Damaseenus exseripsit?. Ex 
his autem appellationibus, aliqu: sunt atten- 
tius explorandae.Non enim levium, aut parum 
necessariarum ad hane disputationem qua- 
stionum occasionem offerunt. r 

VII. Harum prima est quomodo illa naturze 
motio δύναμις vocetur. Est autem δύναμις, facul- 
tas a natura insita, et effectrix operationum, 
ae tanquam principium ; idem cum natura 
ipsa, vel ab ea eerte ratione sola, et ἐπινοίᾳ 
distinctum. An igitur ἐνέργεια, de qua ambo 
illi eruditissimi theologi, Maximus, et Joannes 
Damaseenus loquuntur, et de qua Catholici 
cum haretieis Monotheletis aeri, et diuturno 


e Maxiuus martyr in. Disputatione cum Pyr- 
rho. YoXorpóntoc αὐτὴν πρὸς τὰς ὑποχειμένας δηλο- 
νότι ἐννοίας. ὠνόμασαν. ΠΥ͂Ρ. πῶς τοῦτο λέγεις: 
MAZ. Προσηγόρευσαν αὐτὴν xoi δύναμιν, xal ἐνέργειαν; 
καὶ διαφορὰν, καὶ κίνησιν, xol ἰδιότητα, xal ποιότητα, 
χαὶ πάθος, οὐ χατὰ ἀντιδιαστολὴν τῆς θείας, ἀλλ᾽ ὡς μὲν 
συνεχτιχὴν, xal ἀναλλοίωτον, δύναμιν: ὡς δὲ χαραχτη- 
ριστιχὴν, καὶ τὴν ἐν πᾶσι τοῖς ὁμοειδέσιν ἀπαραλλαξίαν 
ἐμφαίνουσαν, ἐνέργειαν: ὡς δὲ ἀφοριστιχὴν, διαφορὰν" 
ὡς δὲ ἐνδειχτιχὴν, κίνησιν" ὡς δὲ συστατιχὴν, μόνῃ αὐτῇ, 
xoi οὐχ ἄλλη προσοῦσαν ἰδιότητα: ὡς δὲ εἰδοποιὸν, 
ποιότητα: ὡς κινουμένην, πάθος" πάντα γὰρ τὰ ἐχ θεοῦ, 
xal μετὰ θεὸν, πάσχει τῷ χινεῖσθαι, ὡς μὴ ὄντα αὐτοχίνη- 
σις, ἢ αὐτοδύναμις. 


1 Lib. de duabus Ghristi voluntatibus. — 9 Damasc, lib. IIl, cap. xv. 


An Energia 
sit actio 
transiens. 


» 


jnanima 
abeant 
ergiam. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIIT, CAP. I. 


certamine conflixerunt, manens quiddam est, 
et stabile, qualis est ἕξις, id est Aabitus, facul- 
tasve naturalis? Atqui operationem, sive 
actionem significare videtur, rem fluxam, 
minimeque consistentem, nec instar ἕξεως 
habentem, sed χινήσεως potius, id est mot?ionis; 
qua, utsupra meminimus, in illius defini- 
tione solet adhiberi. Atque hoec non tantum 
de ἐνεργείᾳ, sed etiam de θελήσει, id est volunta- 
tatis actione queritur, in quam praecipua vis 
altereationis incubuit. Hanc nos controver- 
siam in caput quartum differemus; ubi 
Monotheletarum, 80 similium de Christi ope- 
ratione perperam opinantium intimos sensus 
perserutabimur : in quibus eruendis summos 
theologos laborasse, nee se satis expediisse 
cernimus, dum eos videlicet sua, et nova plu- 
sculum inventa delectant. 

VIII. Alterum τῆς ἐνεργείας significatum apud 
Maximum,quod peculiarem animadversionem 
exigit, istud est, propriam esse nature 
notam, et charaeterem quo tum in se ipsa 
eonstituitur; tum ab aliis distinguitur. Ex 
quo passim antiqui Patres loqui ita consue- 
verunt : nature cuilibet suam esse tributam 
ἐνέργειαν, qua id solum careat, quod non est, 
ut in capite primo libri hujus, et in quinto 
libro de Deo, capite decimo, aliquot illorum 
dietis, testimoniisque probavimus. Sed est 
nonnulla dubitatio , utrum omni substantiz, 
ac nature suam ἐνέργειαν convenire veteres 
illi censeant, etiam inanime : velut terrz, 
lapidibus, ac ceteris, quae minus actuosa per 
sese natura finxit; quzeque nulla nisi com- 
muni cum reliquis actione censentur; et pati 
potius quam agereopevarive dicuntur. Etenim 
gravia omnia hoe a natura insitum habent, 
ut deorsum suopte pondere nitantur ; uti 
levia sursum; eaque videtur illorum ἐνέργεια, 
et proprietas esse. Non dubium est, quin 
eorumdem, quos citavimus, nonnullis Patrum 
sententiis sit illud consentaneum, presertim 
eum sit natura quadam per omnia terrena 
corpora diffusa, quae gravitatis, et propensio- 
nis in inferiorem mundi locum prineipium 
est : (quemadmodum huie opposito levitatis, 
et in altum subvectionis eausa est altera 
natura. Sed sunt ex illis, quorum auctoritate 


ὦ ÀNAST. in Ὁδηγῷ. Οὐ μόνον δὲ ἐπὶ ἐμψύχων, xal 
χιγητιχῶν, ἀλλὰ χαὶ ἀψύχων, xo ἀχινήτων ἐστὶν εὑρεῖν 
φυσιχὰς ἐνεργείας. ὡς μαρτυρεῖ $j σχαμμονία, καὶ τὰ 


Ld 


χαθάρσια, τὰ χενωτιχῆς ἐνεργείας ὑπάργοντα' o ἣ 


208 


usi sumus, qui ἐνέργειαν non. qualemeumque 
vocant impulsum, aut vim, ae facultatem : 
sed eam duntaxat, quae insignis est, et ex- 
pressa magis, et ad extremam nature deter- 
minationem,ac perfectionem propius spectat: 
cujusmodi sunt qualitates illze, vel operationes 
qus formam, et specificum, ut vocant, naturae 
gradum sequuntur ; non materiam, ae generis, 
quae instar est matericd, communem rationem. 
Ita enim Anastasius in illo, quem antea cita- 
vimus loco !, postquam diversas ἐνεργείας pro- 
prietates, et nomenclaturas exposuit, istud 
adjungit. « Non solum autem in animatis, 
et moventibus sese : sed etiam in anima 
carentibus, et immotis invenire lieet natura- 
les, energias, quemadmodum scammonia 
testatur, et omnia qua evaeuandi habent effi- 
cacitatem.Quin etiam argentam vivum lethi- 
feram vim habet: et cieuta mortem perinde 
conseiscit^, » ete. 

Quibus verbis Anastasius indicat, ἐνεργείας 
voeabulo prestantiores, et rariores efficien- 
tias, ac vires contineri, ut sunt in herbis qui- 
busdam, aut lapidibus, velutin magnete. 

Sicactionem Cicero solisanimalibus tribuit?, 
detrahit inanimis, dum ita scribit ; « Deinde 
cum inter inanimum et animal hoc maxime 
intersit, quod inanimum nihil agit, animal agit 
aliquid. Nihil enim agens ne cogitari quidem 
potest quale sit, » ete. 

Eodem pertinet quod ἐνέργειαν Graeei nonnun- 
quam pro admirabili, et singulari efficacitate 
sumunt, ut Origenes in primo libro contra 
Celsum, « Hebraa nomina passim admisceri 
dicit, in ZEgyptiacis disciplinis, quee energiam 
aliquam profitentur ^. » 

IX. Postremo illud etiam considerandum 
est, ἐνεργείας proprium nomen a Grecis notari 
πάθος, quod non aliter Latine possis explicare, 
quam affectionis vocabulo, nisi barbarum 
malis usurpare passionis. Cujus vocisinterpre- 
tationem subjieit Maximus, cum ait, creatas 
res omnes,et post Deum censilas, eo ipso pati, 
quo moventur ; quoniam scilicet alterius mo- 
ventis impressionem admittunt, et in sese 
recipiunt. Idem docet Joannes Damascenus ?, 
ut jam adnotavi. Qui et eodem in capite 
decimo quinto ex Chrysostomo illud ob- 


ὑδράργυρος θανατιχὴν ποιοῦσα ἐνέργειαν" xal τὸ χώνειον 
ὁμοίως ἀναιρετιχὸν ὑπάρχον. 

ὦ Onic. I cont. Cel. "Az ὁμολογουμένως ᾽Εδραῖα 
ὄντα ὀνόματα πολλαχοῦ τοῖς Αἰγυπτίοις ἐπαγγελλομένοις 
ἐνέργειάν τινα ἐνέσπαρται μαθήμασι. 


1 Supra. $ 3. — 2 Lib. Τὴ Acad. quest. — 8 Lib. lll, cap. xv, sub fine. 


Energia 
proprium 
nomen 
Graecis est 
πάθος 
passio. 


204 


servat !, Christi πάθος, appellari ἐνέργειαν : 
de quo agetur postea; cum et illam Mono- 
theletarum vocem expendemus, cujus ibi- 
dem Damascenus meminit, humanam ἐνέρ- 
ys, S eum Deo vonferatur, πάθος potius 
appellari debere, quam ἐνέργειαν, ex quo sub- 
dole heresim suam interpretabantur : tan- 
quam ob id unicam in Christi utraque natura 
ἐνέργειαν agnoscerent. 

Alibi quoque auctor ille, πάθος, id est. a/fec- 
tionem naturalem , definit « patibilem natura 
motionem in eo quod patitur ; qus est opera- 
tio naturz, affectio vero illius, in quo est 
operalio*. » Etinlibro de duabus Christi volun- 
tatibus,asserit, sensus omnes, visum, auditum, 
odoratum, et csteros : itemque memoriam, 
appetitionem, famem, sitim, fatigationem, 
voluptatem, dolorem « esse affectiones ratio- 
nis expertes, et operationes : Operationes 
quidem, et facultates nature , etc. affectiones 
vero, sive passiones, eo quod omnis creata 
motio patibiliter movetur, et operatur, sola 
vero divina natura impatibilis est, quce sine 
passione movetur, et absque motione opera- 
tur^.» Addit quasdam ex illis magis operatio- 
nes esse, quam passiones; utvitam : quasdam 
magis esse passiones; ut mortem, sectionem, 
fluxionem, nec non dealbationem , nigrefac- 
tionem, calefactionem, frigefactionem, et 
similes. 

X. Quod autem eas, quas voeant , passiones, 
id est πάθη, motiones esse, sancti illi Patres 
affirmant, hoe ab Aristotele sumptum videri 
potest; qui in libro primo de Anima, dubium 
esse dicit, an anima ipsa moveatur ; « eo quod 
vulgo ita loquuntur, animam dolore affici, 
gaudere, confidere , timere : item irasci, sen- 
tire, intelligere ; haec autem omnia motiones 
esse videntur : unde quispiam opinabitur 
ipsam moveri'. » Sed respondet, etsi motus 
esse demus affectiones illas, effici ab anima 
potius, quam in ea recipi, et idcirco minime 
moveri. Porro motus non esse, sed ἐνεργείας, 


α Dawasc. lib. de prima Instit. Πάθος ἐστὶ φυσι- 
χὸν, χίνησις φύσεως παθητιχὴ τοῦ πάσχοντος. ἥτις τῆς 
μὲν φύσεώς ἐστιν ἐνέργεα, πάθος δὲ τοῦ περὶ ὃ ἣ ἐνέργεια. 

ὃ Dawas. Ταῦτα πάντα ἄλογα πάθη, xo ἐνέργειαι 
μὲν, xal δυνάμεις τῆς φύσεως, ete. Πάθη δὲ, ὅτι πᾶσα 
χίνησις χτιστὴ παθητιχῶς χινείται, χαὶ ἐνεργεῖ. μόνη δὲ 
fj θεία φύσις ἐστὶν ἀπαθὴς, ἀπαθῶς χινουμένη, καὶ dxt- 
νήτως ἐνεργοῦσα. 

c Awisr. I de 4n. cap. 1v, lex. 1xi.. Φαμὲν γὰρ 
τὴν ψυχὴν λυπεῖσθαι, χαΐρειν, θαῤῥεῖν, φοδεῖσθαι, ἔτι δέ 


1 Damasc. ibid. — 92 Lect. x. in r, de An, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


sentire Aristotelem, et ibidem significare, 
cum íanquam addubitans ait, « si omnino 
sunt motus^, » adnotant eruditi Interpretes 
Greci, ae Latini, ut Themistius , Simplicius, 
S. Thomas?. Idque ipsum fuse probat The- 
mistius, quod;motus sit ἐνέργεια τοῦ ἀτελοῦς. hoe 
est actus imperfecti ; at ἐνέργεια simpliciter 
nominata perfecti propria est. Quare χίνησιν ab 


ἐνεργείᾳ distinguit, Verum eum ἐνέργειαν esse 


motionem Christiani theologi asserunt , haud 
adeo limata, et enucleata subtilitate voces 
accipiunt. Sed χίνησιν pro mutatione qualieum- 
que sumunt, et transitu a potentia ad actum. 
Unde tolerari debet illorum ista ralio, quam 
et Aristoteles usurpari permittit , ut Themis- 
tius adnotat : dummodo cautio hec adhibea- 
tur,diversum quoddam esse genus ἀλλοιώσεως, 
id est mutationis, quam  alterationem scholwe 
nominant*. Certe Cicero motiones animi, et 
rationes appellare non dubitavit, διανοίας, et 
νοήσεις, ila scribens in primo  Academicorum : 
« Scientiam autem nusquam esse censebant, 
nisi in animi motionibus, et rationibus. » 
Hoc ipsum naturam nullam ἐνεργείᾳ destitutam 
esse testatur his verbis Tertullianus, libro 
contra Marcionem primo, capite xxrr. « Otium 
sui natura non novit: hine censetur, si 
agat. » 


ὀργίζεσθαι, χαὶ αἰσθάνεσθαι, xol διανοεῖσθαι' ταῦτα δὲ 
πάντα χινήσεις εἶναι δοχοῦσιν. ὅθεν οἰηθείη τις ἂν αὐτὴν 
κινεῖσθαι. 

d lbid. Ei γὰρ χαὶ ὅτι μάλιστα τὸ λυπεῖσθαι, ἢ χαί- 
ρειν, ἢ διανοεῖσθαι χινήσεις εἰσὶ. 

e TuEwis. Εἰ δὲ xoi τὰς ἐνεργείας τις χινήσεις λέγοι, 
πρὸς τοὔνομα, ὅπερ εἶπον πρότερον, ob χρὴ φιλονεικεῖν" 
διορίζεσθαι δὲ, ὅτι εἴπερ καὶ τὰ τοιαῦτα χινήσεις, ἀλλ᾽ 
ἕτερόν γε εἶδος τοῦτο χινήσεως. 


Motionem, 


energia 
positi 
it, an 
lura. 


ppositi 
'ati 


o, 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. II. 205 


CAPUT Il. 


Utrum ἐνέργεια suppositi sit, annature. 1. Con- 
stituitur primum differentia. nature, et 
suppositi. Naturam nihil agere , nisi subsis- 
tentem.2. Expenditur vulgare illud effatum, 
Actiones esse suppositorum, an apud Aristo- 
telem exstet, et an verum sit. utrinque dispu- 
tatur. 3. Suppositum est natura (psa subsis- 
tens. Itaque non recte dubitatur sitne actio 
nature, an supposito tribuenda. 4. Ostendi- 
tur tamen, actionem esse nature potius, qua 
natura est, imputandam, quam ut est subsis- 
tens - idque preclara Maximi sententia 
demonstratur. ὃ. Aristotelis quidam locus 
tllustratur, et exponitur. 


I. Valde est ad insequeniem disputationem 
utilis, imo necessaria questio ista, utrum 
ἐνεργείας principium sit natura ipsa simpliciter, 
et secundum se considerata ; an ὑπόστασις, et 
persona ; quod ita Greci Patres proponunt, 
utrum energic sint hypostatice, an naturales, 
qua in disceptatione magnarum, et perdiffi- 
cilium sita sunt momenta controversiarum ; 
qua catholicam Eeclesiam multum , ac diu 
exercitam habuerunt, de quibus paulo post. 
Nunc ut generatim quzestionem hane enode- 
mus, fundamenti hoc loco ponendum est, 
quod si attente perspectum fuerit, ad plenam 
illius explicationem valet : Inter naturam, et 
suppositum, non rei, sed ἐπινοίας, id est rat?o- 
nis esse discrimen : ac personam, vel suppo- 
situm nihil ad naturam aliud addere, prater 
modum existendi; ut in quarto de Trinitate 
copiose disseruimus, et hujus tomi libro tertio, 
etsexto. Itaque suppositum nihil aliud est, 
quam natura singularis per se subsistens : ac 
tota illius ratio, et essentia est natura ipsa 
modificata, et determinata. Sicut hominis sive 
sedentis, sive stantis essentia et definitio, non 
est sessio, vel statio ; sed id quod homini in se 
spectato convenit, ut sit animal ratione pre- 
ditum. Et cum persona quippiam agere, vel 
aliquo modo affici dicitur, idem est, ac natu- 
ram facere aliquid aut pati. Est enim « natura 
motus, et quietis principium. » 

Sed haec ipsa natura uli nihil agil, aut pati- 


α Amir. I| Eth. cap. vir. Περὶ γὰρ τὰ καθ᾽ 


tur, ac nullam penitus functionem exerit, nisi 
exstet actu, neque tamen ezisfentia est essen- 
tia; nec in definitione continetur : Ita nec 
ullam aetionis, aut rei, atque entis pro- 
prietatem exercet, nisi actu subsistat, hoc 
est actu. sit substantia. Hoc autem non aliter 
consequitur, nisi modo illo affecta, quem dixi, 
ac determinata, et hujusmodi constituta sub- 
stantia. Quamobrem uti punctum, vel ulti- 
mus linec& terminus, line pars non est, nec 
in ejus essentia, vel ὀντότητι. ut Greci philo- 
sophi loquuntur ; ut Latini, entztate, numera- 
tur : nec ad lineam οὐσιώδες aliquid addit : et 
hoc tamen confert, ut sine ipso linea esse non 
possit, neque quod linee proprium est, pr:e- 
stare : quoniam nis] terminata, ct definita 
fuerit, seipsam explicare nequit : eodem modo 
substantia quaelibet ab ultimo suo comple- 
mento, vel modo subsistendi, tanquam ab 
forma quadam pene externa, hoc est minime 
substantiva, vel, ut schole, dicunt, essential?, 
ilud habet, ut actuosa sit, et ἐνεργείας illas 
reipsa proferat, quarum fons est, et princi- 
pium. Etenim ratiocinandi, ac sentiendi vis, 
et facultas inest homini, et ejus nature est 
insita : neutra tamen in actum transire polest, 
nec expedire se, nisi homo re et actu sit, ac 
non solum existat in rerum natura; sed sub- 
sistat etiam. 

II. Quo velut jacto fundamento, utad pro- 
positam qnestionem veniamus, commune 
illud effatum, et scholarum usu contritum 
paululum intuendum est, quo ita dicitur, 
Actiones esse suppositorum. Hujus auctorem 
nonnulli faciunt Aristotelem, sed frustra ; 
non solum quod suppositum, velhypostasim, 
quatenus usurpatur in scholis, el ut ab natura, 
vel substantia differt, funditus ignoravit 
Aristoteles : sed ideo maxime, quod quz ab 
ilis istius sententi& proferuntur nihil ejus- 
modi continent. Affertur imprimis locus iste 
secundi JVicomacheorvm, capite septimo, ubi 
« cirea partieularia versari dicit actiones?, » 
Verum perspicuum est dicli hujus hunc esse 
sensum, actionis effectum non generale quid- 
dam esse, sed singulare, ac certis loci, 
temporis, et adjunctorum czeterorum circum- 
stantiis definitum. Quod in primo MetapAysi- 
corum, capite primo clarius exponit : (qui est 
alius locus, in quo sententiosi illius dicti 
cubile statuitur) « Actiones, ac generationes, 
inquit, omnes circasingulariasunt. Non enim 


e t i 
ἐχᾶστα «t πρᾶςεις, 


Apta com- 
paratio, 


Essentiale, 


An acliones 
Sint suppo- 
sitorum, 


Immerito 
pro parte 
aífirmante 

citatur 
Aristoteles. 


Pars negant 


Operationes 


Facillime 
hic conci- 
Jiantur. 


206 


hominem sanat qui medetur, nisi forte ex 
accidenti : sed. Calliam, vel Socratem, aut 
alium quempiam eorum, qui sic vocantur, eui 
accidit ut homo sit^. » Prorsus non hic agit 
de principio actionis, et efficienti: ; sed de 
objecto, vel subjecto, ut vocant, in quo suum 
ars opus molitur. 

Propius ad illam sententiam pertinet quod 
in primo libro de Anzma scribit philosophus : 
« Dicere, inquit, animam irasci perinde est 
ac si quis dicat, animam texere, vel zdificare. 
Ac forte melius est non ita loqui, ut dicamus 
animam misereri, vel discere, vel cogitare ; 
sed hominem anima. » Hine etiam Maximus 
martyr in libro de duabus voluntatibus , apud 
Euthymium; cum dixisset, « substantivam, 
et insitam nobis voluntatem naturales omnes 
proprietates continere et cupere conünere, 
nec ulla privari* :» moxista subtexit: « sive 
potius nos per ipsam, et secundum ipsam, » 

Cui consentaneum islud est 8. Thome ! : 
« Actiones esse suppositorum, et totorum : 
non autem proprie loquendo partium, et for- 
marum, seu potentiarum. Non enim proprie 
dicitur quod manus percutiat, sed homo per 
manum : neque proprie dieitur, quod calor 
calefaciat. » 

At ex adverso pugnare videntur Christiani 
omnes theologi, qui contra unius operationis, 
et voluntatis patronos hzretieos hoe uno usi 
sunt argumento, nature esse propriam ope- 
rationem, non hypostasis, vel suppositi, ac 
pro naturarum differentia, differre τὰς ἐνεργείας 
de qua ratione postea fusius. 

HI. Verum faeilimum erit ista inter se 
conciliare, si quze initio capilis hajus exposita 
sunt, animo relineamus; suppositum, sive 
hypostasim, aut personam, esse naturam 
ipsam singularem eerto modo atfectam, qui 
modus nec ad essentiam pertinet; nec enfita- 
Lem, ut vocant, addit ullam. Ideo quzeecumque 
de supposito dicuntur, ea de natura pradi- 
cantur, non simpliciter, et ut in se conside- 
ratur,sed quatenusquodammodo modifieatur. 
Quocirca actiones esse suppositorum, nihil 
aliud est, quam esse natura subsistentis. Non 


ὦ Àmisr. AL δὲ πράξεις, xol αἱ γενέσεις πᾶσαι περὶ τὸ 
χαθέχαστόν εἶσιν. οὐ γὰρ ἄνθρωπον ὑγιάζει ὁ ἰατρεύων, 
πλὴν ἀλλ᾽ ἢ χατὰ συμθεθηχὸς, ἀλλὰ Καλλίαν, 7, Σωερά- 
την, ἢ τῶν ἄλλων τινὰ οὕτω λεγομένων, ᾧ συμδέδηχεν 
ἀνθρώπῳ εἶναι. 

b Awrsr. 1 de 4n. cap. 1v, tex. αχιν. Τὸ δὲ λέγειν 
ὀργίζεσθαι τὴν ψυχὴν ὅμοιον x&v εἴ τις λέγει ψυχὴν 


1 Sanct. Thomas, ΠΠ, II, qu. rvirr, art. 2. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


enim modus ille ipse, qui susistentia vulgoin 
scholis vocatur, origo, ac fons est actionis : 
sed tantum conditio quadam, sine qua non 
exercetur actio. Ut ignis proxima tantum 
urit, longius posita non corripit : nec tamen 
admotio ipsa, vel situs, et propinquitas sti- 
pule, vel ligni, ustionem facit : sed ignis ipse 
propinquior faetus. Item gladius figura, et 
conformatione fit idoneus ad secandum : non 
tamen 1iigura ipsa seeat; sed ferrum in eum 
modum formatum, qua similitudine utitur 
Themistius ad illum Aristotelis locum, quem 
citavimus ex libro primo de Anima.Sic igitur 
agit natura quivis, velut humana, quatenus 
et exislit, et eo existit modo, qui substantie 
proprius est, hoc est ut subsistit, eL homo 
dieitur. Non tamen modus ipse, vel actus 
subsistendi vim agendi, et effieacitatem im- 
primit : sed insitam, et congenitam natura 
facultatem terminando, ae circumseribendo 
facit actuosam. 

Itaque pene ridieula et inepta est ista con- 
tentio ; utri potius naturz, an supposito tri- 
buenda sit operatio. Siquidem utrobique 
subest natura eadem : sed diverso modo con- 
siderata : primum per se, et ratione essentia: 
deinde quatenus subsistit, et vel sua se, vel 
aliena ope sustentat, 

IV. Quod si quis ita quaerere, et instare 
pergat, utrum ab natura, qua natura est, et 
secundum essentiam ; an qua suppositum est, 
ἐνέργεια proficiscatur : prompta et vulgaris est 
responsio ; si id, quod agit, operaturque spec- 
tamus, esse naturam, qua suppositum est,lhoe 
est naturam, ut paulo ante dixi, per se subsis- 
tentem, Sin id'quo agit inquirimus ; vimipsam 
scilicet, ac δύναμιν efficacem, ac. secundam 
actionis, reique produete ; naturam esse per 
se, ac secundum ea, qu& οὐσιώδη sunt. Etenim 
tam effecte rei qualitas, et proprietas, ejusque 
natura et essentia; quam differentia, ex effi- 
cilentis cause natura pendet, absolute, ae 
secundum se considerata. Quippe id omne 
quod agit, ad hoc tendit, ut sibi natura simile 
aliquid effieiat, ct. pro naturarum numero, 
numerus τῶν ἐνεργειῶν constat : nec pluriumae 


ὑφαίνειν, ἢ οἱχοδομεῖν. βέλτιον γὰρ ἴσως μὴ λέγειν τὴν 
ψυχὴν ἐλεεῖν, ἢ μανθάνειν, ἢ διανοεῖσθαι, ἀλλ᾽ ἄγθρωπον 
ψυχῆ. 

c Maxix. apud Euth. Peop. tit. XVII. Πάντα 
γὰρ ἀεὶ συνέχει, xol συνέχειν ἐφίεται, xat οὐδενὸς ἔχειν 
τὴν στέρησιν τὸ οὐσιῶδες ἐν ἡμῖν, χαὶ ἔμφυτον θέλημα. 
Νᾶλλον δὲ ἡμεῖς δι᾿ αὑτοῦ τε, xo^ αὐτό. 


Actio 
natura 
potius, qua 
natura, 
imputanda, 
quam utes 
subsistens, 


Essentialia 


Operatio- 
qum. 


sonales . 


senliali. 


ristotelis 
us illus- 
ratur et 
ponitur. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. II. 


, 


diversarum uniusmodi esse potest actio. Quod 
quidem smpius, et accurate Patres inculeare 
solent, adversus unius natur, et aclionis in 
Christo defensores hereticos : ut in sequenti- 
bus qusstionibus plenius explicabitur. Ac 
passim illud repetunt, ἐνεργείας 6556 φυσιχὰς: id 
est naturales, non ὑποστατιχὰς, tametsi ab hypo- 
stasi modificentur. 

Cujus dicti vim uberiori postmodum enar- 
ratione ; tum exemplis pluribus illustrabimus. 
Nunc una contenti erimus auetoritate Maximi 
martyris, gravis et eruditi theologi : qui id 
omme quod naturale est, primario referri ait 
non ad individuum, sed ad ejus naturam. 
Solent autem individuum antiqui Patres pro 
hypostasi, vel supposito sumere ; ut alias ob- 
servavimus. Cum igitur Monotheletas refelle- 
ret, qui unam esse Christi ἐνέργειαν asserebant; 
«mirari se, ait, qui tandem unicam illam 
operationem constituant ; idque facere se pro- 
fiteantur, respectum habentesad individuum, 
et ad hoc referentes^. » Quos ea primum 
ratione confutat, « quod nihil eorum, quae 
naturalia sunt, principaliter ad individuum, 
sed ad hujus naturam, etessentiam refertur. » 
Quid est autem rei cuipiam naturale magis, 
quam quod in ejus definitione ponitur ; quod 
est οὐσιῶδες, id est substantivum ; quod essentice 
propria nota est, et charaeter; quo in seipsa 
constat, et constituitur, atque ab eceeeteris 
generis ejusdem, tanquam οὐσιώδε: differentia 
separatur : 80 sine quo natura ipsa dignosci, 
imo vero conservari, et consistere nullo modo 
potest? Atqui omnia ista sunt ἐνεργείας illius 
propria, de qua utrum unica esset an multi- 
plex in Christo, tantopere inter se Catholici 
haretieique certarunt, ut ex superiori capite 
eonstat. Quamobrem ex veterum illorum 
sensu liquet, operationem magis ad naturam, 
ut in se est referri, quam ad eamdem, ut sub- 
sistit, et hy postatica proprietate completur. 

V. Qnod autem ex Aristotelis capite quarto 
libri primi de Anima supra memoravi', ex quo 
probari posse videretur, actiones esse supposito- 
rum; ubi nimirum sic scribit, non tam animam 
6586. 1185 cogitat aut discit, quam hominem qui 


a Maxiw. apud Euth. Pan. tit. XVIII. "Ezeo: 
δέ μοι θαυμάζειν xol περὶ ἐνεργείας, πῶς μίαν ταύτην 
ἐπὶ Χριστοῦ δογματιζουσι, τῇ πρὸς τὸ ἄτομον ἀποοχο- 
πήσει, χαὶ ἀναφορᾷ" καὶ ἵνα παρῶ λέγειν, ὅτι uoc τῶν 
φυσιχῶν εἰς ἄτομον προηγουμένως, ἀλλ᾽ εἰς τὴν τούτου 
φύσιν τε, χαὶ οὐσίαν ἔχει τὴν ἀναφορὰν. 

b 'Turopon. tom. lI Bi5l. ᾿ Εχάστη δὲ τῶν ὑπόστα- 


1$2. —2 Tom. XI Zib. 


907 


hoe anima jfaeit : id sane de supposito vere 
proprieque dictum intelligitur, in quantum 
cum parte sui aliqua, vel facultate confertur : 
qua velut instrumentum est, et agendi prin- 
cipium; propter quod vi, ct eminentia vir- 
tutis effectum in sese, tanquam causa, con- 
tinere dicitur. At vero longe est altera ratio, 
quando natura tota cum subsistendi proprie- 
tate comparatur ; sive natura in se spectata, 
cum natura subsistente. Siquidem natura per 
se, et ab existendi modo cogitalione precisa, 
neque pars est cum toto comparata : neque 
modi illius, quo subsistit, aut suimet modo 
islo przeditee, affecteeque facultas, vel instru- 
mentum. Unde perspicuum est nullum ex 
illo Aristotelis loco prejudicium fieri contra 
commune illud veterum Patrum decretum 
adversus Monotheletas, vel Monenergetas (ut 
novo, sed apto vocabulo sie eos designem, 
qui unicam ut voluntatem, sie operationem 
Christo tribuebant) cum affirmant,operationes 
naturz esse potius, quam suppositi. Sed hoc 
melius, et commodius ex sequenti contra 
haereticos illos disputatione capietur, 

VI. Interim non est pretermittendus 
Theodori Abucarce locus quidam ad proposi- 
tam queslionem multum pertinens'. Docet 
ille primum, hypostasim diversas operationes 
exercere, cum una eademque maneat; veluti 
Paulus, eadem eum sit persona, sensit, intel- 
ligit, loquitur : et alia omnia per suum quod- 
que organum singula faeit. Deinde asserit, 
« quamlibet hypostatiearum operationum 
habere naturalem in hypostasi vim, tanquam 
materiam effectui subjectam, quem hyposta- 
sis efficit : et est effectus hypostasis proprius. 
Quemadmodum Paulus, qui est hypostasis, 
vim οἱ facultatem habet ex animi sui senten- 
tia loquendi, eujusmodi inest omnibus. Ve- 
rum sermones ipsi, quos Paulus loquitur, quo 
is tempore loquitur, illius sunt proprii^. » 

Preclare hie naturalem facultatem vocat 
ὕλην, id est materiam effecti, quod hypostasis 
operatur : quasi fontem, et promptuarium, 
unde agendi perennis suppeditatur copia; tum 
hypostasim esse id, quod operatur, et eui 


τιχῶν ἐνεργειῶν ἔχει φυσιχὴν ἐν τῇ ὑποστάσει δύναμιν, 
ὕλην ὑποχειμένην τῷ ἐνεργήματι, ὅπερ ἢ ὑπόστασις 
ἐνεργεῖ. καὶ ἔστι τὸ ἐνεργούμενον ἴδιον τῆς ὑποστάσεως 
ὃν τρόπον Παῦλος ὑπόστασις ὧν δύναμιν ἔχει τῇ ἕαυτου 
γνώμῃ λαθεῖν, ὡς ἔχουσιν οἱ πάντες ἄνθρωποι, οἱ μέντοι 
λόγοι, οὺς Παῦλος λαλεῖ, καθ᾽ ὅν φθέγγεται χαιρὸν, τοῦ 
Παύλου εἰσὶν ἴδιοι. 


Personam 
ab hypos- 
tasi. 


208 


operatio tribuitur, et inscribitur. Quz pro- 
prietas maxime τῷ προσῴπῳ, ld est persone 
convenit, ut Theorianilocus ille demonstrat ex 
Legatione ad. Armenos, quem locum in libro 
«marto de Trinitate descripsimus!, et enarra- 
vimus, ubi πρόσωπον ab ὑποστάσει discernit, et 
esse ait ὑπόστασιν, quatenus per naturales 
actiones, et proprietates manifesta fit, et ab 
aliis ejusdem nature consortibus distinguitur. 


CAPUT IIl. 


De Monotheletarum heresi. 1 Non eos fuisse 
primos auctores dogmatis sui; sed ante hos 
Beronem quemdam; 9. twm. Arianos; 3. et 
Apollinaristas. 4. Nec non Eutychianos. 
ὃ. Declaratur ratio, cur non illis potius, 
quam Monotheletis inscripta sit heresis illa. 
Duas naturas agnoverunt Monotheletee. Sed 
in proprio explicando dogmate discordes fuc- 
runt. Ἴ. De operatione theandrica, et quid de 
ea senserint illi cujusmodi unam illam in- 
terpretati sunt. ὃ. Dissidium super hac re 
Monophysitarum | Colluthi ,| οἱ Themistii. 
9. Unitione unam esse aliqui dixerunt. 
10. Varic ludificationes aliorum. 


Postquam in antecedente duplici capite sus- 
cepte disputationis universe fundamenta 
jecimus, deinceps ad illud explicandum venie- 
mus, cujusmodi operationes Christi fuerint ; 
utrum una scilicet duarum, qua insunt ipsi, 
naturarum,an plures exstiterint : ita utsuam 
quaque, ac propriam habuerit. Sed ut vete- 
rum de hae re opinio Patrum, et catholici 
dogmatis ratio perfecte a nobis intelligatur, 
consultum fuerit, Monotheletarum haeresim 
accurate prius exponere : contra quam catho- 
liei doctores suas illas omnes , quas inquiri- 
mus, et duces modo sequi volumus, sententias 
direxerunt. Neque vero illa sunt repetenda 
nobis, qux in primo libro tomi hujus de hz- 
resi ista satis copiose scripsimus *. Sed ea 


« Wierorvrus 2n Collect. Anast. frag. v. Βήρων 
γὰρ τις ἔναγχος μεθ᾽ ἑτέρων τινῶν τὴν Βαλεντίνου φαν- 
τασίαν ἀφέντες, γείρονι καχῷ χατεπάρησαν, λέγοντες τὴν 
μὲν προσληφθεῖσαν τῷ λόγῳ σάρχα γενέσθαι ταὐτουργὸν 
τῇ θεότητι, διὰ τὴν πρόσληψιν, τὴν θεότητα δὲ γενέσθαι 
ταὐτοπαθῇ τῇ σαρχὶ διὰ χένωσιν. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


solum attingemus, que ad propositam hoc 
in libro questionem attinent; nec sunt illie 
plene, atque ex toto perpolita. 

Aique illud ante omnia sciri necesse est, 
Monotheletas non fuisse primos illius reper- 
lores heresis, qua unicam Christo ἐνέργειαν, 
et voluntatem attribuit : sed alios complures 
hareticos idipsum arbitratos esse : De Berone 
scribit Hippolytus Portuensis in fragmentis, 
quz Anastasius collegit; illum repudiata Va- 
lentini heresi « in deteriorem incurrisse 
labem; ut asseveraret, assumptam a Verbo 
carnem eadem, qua divinitas operata est, 
operatam fuisse propter assumptionem; et 
divinitatem eadem cum carne esse passam 
ob exinanitionem ^. » Tum in fragmento 
octavo, DBeronem istum docet « constituta 
uniea, et singulari operatione, divinitatem 
Christi, et humanitatem confudisse ^, » 

II. Arianos item eamdem operationis uni- 
tatem propugnasse testes sunt antiqui; ut in 
Lateranensi synodo Martinus Papa refert ὃ, 
et Maximus martyr in D/isputatione cum Pyr- 
rho*. Martinus porro Lucii Alexandrini epis- 
copi Ariani verba commemorat, quibus cau- 
sam explieat, ob quam unicam ἐνέργειαν, secta 
ista Christo tribuit. Nempe quod humana 
carere hune anima putarent. « Si autem et 
animam habet, inquit, sicuti adulteratores 
adulteratas nunc Ecclesias docent, oppugnant 
se motus Dei, et anim: ; quoniam removet 
horum utrumque, et in diversas operationes 
ducitur. » Cum igitur propriam humane 
nature animam deesse Christo censerent 
Ariani, hujus loco esse Verbum arbitrati sunt 
eodem, quo Monothelete postea sunt usi, 
argumento freti, quod alioqui si inesset 
anima, ae duo τὰ ἡγεμονιχὰ, quibus corpus 
regeretur; sequeretur diversas operationes 
esse, presertim liberas, et contrarias adeo 
voluntates. 

111. Sie Apollinaris unam operationem esse 
Christi docuit; ut ex aliquot illius dictis 
idem Papa Martinus approbat in Lateranensi 
concilio : quorum in uno sie ait : « Quorum 
una est operatio, horum una est essentia. 
Una ergo essentia facta est Verbi et carnis *. » 


b lbid. Ὃ piv οὖν Βήρων οὕτως ἔχων, ὡς ἔφην 
ἐνεργείας μονάδι τὴν θεότητα τοῦ Χριστοῦ, xol τὴν 
ἀνθρωπότητα συγχέει. 

c AroLLuIN. in VI syn. aet. x. E? δὲ μία ἐνέργεια, 
μία xo ἣ οὐσία. μία ἄρα οὐσία γέγονε τοῦ λόγου, xal τοῦ 


ὀργάνου. 


1 Cap. τι. $ 10, — 2 Cap. xix et seq. — ὃ Consul. 1v. Tom. 1V. Concil. — 4 Max. p. 685. Tom. VIII. Baron. 


Recensen- 
tur qui 
ante Mono 
theletas 
unam 
docuerun 
operatione 
et volunta 
tem in 
Christo, 


Beto. 


Ariani. 


Opevatio- 
nem. 


Vires gubei 
natrices. 


Appollina 
riste. 


b 


atibilis. 


ychiani, 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. III. 


Item, « sed est una natura; una substantia, 
una operatio. » 

Polemo item Apollinaris discipulus idem 
asserebat!; et Gregorium Cappadocem (is est 
Nazianzenus) suggillabat, qui deftcatam tan- 
tummodo voluníatem adstruebat, adeoque 
vertibilem. 

Leontius quoque in libro adversus fraudes 
Apollinaristarum , Timothei ex eadem secta , 
et Apollinaris sententias refert, unius testes 
voluntatis, et operationis : velut inter alias 
hanc? : « Caro autem, ut caro Dei, Deus, ut 
consubtantialis Deo, non separata. Nec enim 
separatim, nee ἰδιαζόντως, id est per se movetur : 
sicut homo animal, αὐτοενέργητον, id est, quod 
per se operatur. » 

In sexta synodo citatur Apollinaris alter 
locus?, in quo propriam in Christo volunta- 
tem non hominis, sed Verbi esse dixit. 

Maximus vero martyr erudite disparem 
heresis utriusque (Arianorum, et Apollinari- 
starum) scopum in tuenda singulari Christi 
operatione ac voluntate, aperit in disputatione 
cum Pyrrho. « Synodi, inquit, propter unius 
voluntatis vocabulum, Apollinarem, et Arium 
anathemate notarunt : cum uterque ipsorum 
voce illa ad propriam stabiliendam hcresim 
abuteretur : ille quidem, ut consubstantialem 
Verbo carnem esse monstraret : hie autem ut 
diverse, ac Patrem, substantie Filium intro- 
duceret^. » Nimirum quocumque humano 
more passus est Christus, ea non animam in 
corpore, et cum corpore perlulisse, sed Ver- 
bum ipsum quod loco erat anime, sentiebat 
Arius, eoque modo dissimilis substantie, nec 
vere divine , filium esse confirmabat : cum 
utique Deus sit ἀπαθής. Apollinaris vero ex 
adverso, ut discrimen omne substantiarum , 
vel naturarum eriperet, unam operationem, 
ac voluntatem admisit. 

IV. Hunc eumdem sibi finem Eutychiani 


& Maxis. "AXXog τε δὲ, εἰ αἱ σύνοδοι ἐπὶ τῇ τοῦ 
ἐνὸς θελήματος φωνῇ, xxt ᾿Απολλινάριον, zat ἴδρειον 
ἀναθεμάτισαν, ἑχατέρου αὐτῶν ταύτῃ πρὸς σύστασιν τῆς 
ἰδίας αἱρέσεως ἀποχρησαμένου" τοῦ μὲν, διμοούσιον τῷ 
λόγῳ διὰ τοῦτο τὴν σάρχα βουλομένου δεῖξαι" τοῦ δὲ 
ἑτεροούσιον τοῦ υἱοῦ πρὸς τὸν πατέρα εἰσαγαγεῖν ἀγωνι- 
ζομένου. 

ὃ Awrm. in sex. syn. aet. m. Εἰ γὰρ μία ἐστὶν 
ὑπόστασις, xa μία φύσις τοῦ θεοῦ λόγου σεσαρχωμένη, 
ὥσπερ οὖν xa ἔστιν, ἀναμφιθόλως, καὶ ἕν θέλημα, xal 
μία ἐνέργεια δηλονότι, χαὶ μία σοφία, xxt μία γνώσις 
τοῦ συναμφοτέοου ὑπάρχει. 


1 lbid. ia Lateran. Syn.— 2 Leont, Tom, IV. Bib. Patr. par 


Tox. VI. 


209 


proposuerunt , quos Monophysitas communi 
vocabulo puncuparunt : quorum propaginem 
fuisse Monotheletas diximus in primo libro *. 
Nam et illi longe ante hos exorti, unicam in 
Christo statuerunt ἐνέργειαν, et. voluntatem ; 
ac duas anathemate damnarunt. Ita Severus 
ab Agathone Papa commemoratus in epistola 
synodica*, quz est in actis synodi sextee, ana- 
thema dixit synodo Chalcedonensi, et epis- 
tole S. Leonis ad Flavianum, 3isque omni- 
bus, « qui in naturis unum dicunt, vel 
dixerunt Dominum nostrum Jesum Christum, 
post ineffabilem, et incomprehensibilem uni- 
tionem, et consequenter earum duas opera- 
tiones; aut proprietates, » Cui et Theodosius 
ex eadem secta subscribit. 

In actione item undecima synodi ejusdem 
sexti, recensentur insignes alii Monophy- 
site unius actionis, et voluntatis adstipula- 
tores; quibus cum Monothelet:e adamussim 
congruunt : imprimisque 'T'hemistius, et An- 
thimus. Hujus vero hujusmodi est argumen- 
tatio, quam libenter usurparunt Monothelete. 
« Si una est hypostasis, et una natura Dei 
Verbi incarnata, ut est revera, sine ulla dubi- 
tatione una est voluntas, et una operatio, 
et una sapientia, et una cognitio utriusque. » 

Maximus martyr in libro quodam adversus 
Monotheletas, in quo probat, non esse plures 
in Christo voluntates γνωμιχὰς, scribit Severum 
ademisse Christo voluntatem homini natura- 
lem, et ita naturam ipsam revera sustulisse, 
solamque speciem, et imaginem reliquisse 
humanitatis assumpta. « Scopus igitur iste 
Severo fuit, inquit, ejusque discipulis, inducto 
prorsus naturali aliquo defectu, assumptam 
iuexplicabili unitione naturam rejicere : ac 
simulatam Manetis speciem, et Apollinaris 
confusionem, et invectam ab Eutyche divine 
substantie in humanam conformationem , 
omnia , inquam , illa flagitia comprobare*. » 


c Maxi. apud Euth. Panop. tit. XVIII, lat. 
Σχοπὸς οὖν Σευήρῳ, xal τοῖς ἀμφ᾽ αὐτὸν, διά τινος πάν- 
τως ἐλλείψεως φυσιχῆς, τὴν προσληφθεῖσαν καθ᾽ ἕνωσιν 
ἄῤῥητον ἐξώσασθαι φύσιν" τῆς τε Μάνεντος φαντασίας, χαὶ 
τῆς ᾿Απολιναρίου συγχύσεως, χαὶ τῆς Εὐτυχοῦς συνουσιώ- 
σεως ἐπιχυρῶσαι τὸ μῦσος, Μέμνημαι γὰρ χατὰ τὴν 
τῶν Κρητῶν νῆσον διαγων, τινῶν ψευδεπισχόπων πρὸς 
ἐμὲ διενεχθέντων 2x τῆς Σευήρου μερίδος ἀχούσας, ὡς διὰ 
τοῦτο δύο χατὰ τὸν Λέοντος τόμον, ἐνεργείας οὐ λέγομεν 
ἐπὶ Χριστοῦ, διὰ τὰ ἑπόμενα ταύταις θελήματα, καὶ ἐξ 
ἀνάγχης προσώπων συνεισάγεται δυάς. 


. Il.— 8 Act. ΧΗ. 4 Cap, xxr, $ 2,— ὅ Act, 1v. Syn. sex. 


14 


Practicas. 


Ratio cur 
illis non sit 
ascripta 
nova 
heresis. 


910 


Addit se in Creta insula ceollocutum esse cum 
episcopis Severianis, eosque dixisse, ideo 
« non placere sibi duas operationes in Christo 
ponere, ut est in Leonis tomo, quod ex illis 
totidem voluntates consequi necesse sit : ae 
duas inde personas. » 

Quemadmodum vero Nestorius unam etiam 
voluntatem in Christo inesse docuerit, dixi- 
mus in libro primo '. » 

V. Hine apparet, haereticos illos, quos ab 
unica, et singulari voluntate, quam in Deo et 
homine Christo constituebant, Monotheletas 
proprie vocarunt, non fuisse principes istius 
asserendi dogmatis; sed ante hos idipsnm 
Apollinaristas , et Eutychianos tradidisse. 
Verum quod isti, ex primario instituto, mo- 
menti majoris haeresim, et eujus illud erat 
tantummodo consectarium, inferre conaban- 
iur; nempe duas Christi naturas in unàm 
conflatas : Catholici in hane capitalem labem 
et perniciem intenti, deea potissimum adver- 
sus illos laborarunt ; quos Monophysitas 
etiam, ab nature, non Monotheletas, ab 
voluntatis unitate nominarunt. Ceterum qui 
post antiquiores illos synodicis decretis con- 
fixos, et proscriptos, eamdem fere cum illis 
heresim instaurare studuerunt, de naturarum 
numero litem movere non ausi, ne in Euty- 
chis damnationem inceurrerent, occulte, ae per 
cuniculos eodem pervenire eonati sunt. Nam 
naturas duas palam, ae pleno ore professi, 
naturarum propria, οὐσιώδη sustulerunt, facul- 
lates operandi, ac volendi humane insitas 
nature, et eonsentaneas illis actiones, pra- 
sertim voluntatis : unde et Monothelete sunt 
dieti. Quod quidem similiter in hzreticis istis, 
atque in Arianis olim, aeeidit, qui cum pre- 
ter principalem errorem, quo Filii divinita- 
tem impugnabant, alios insuper foverent ; 
ac Spiritus sancti divinitati non minus adver- 
sarentur : tum vero humanam Christo ani- 
mam subtraherent, sola ei carne eoneessa : 
nihillominus solius prioris invidiam catholici 
Patres illis initio fecerunt; minus curare visi 
πίονα, in quz nonnisi ex consequenti de- 
lapsa videbatur primaria illorum heresis: 
qua profligata, qua ad istas deinceps acces- 
siones adhzesere seetoe, propriis earum nomi- 


& Macan. in syn. VI. *OpoXoyt τὸν κύριον ἡμῶν 
᾿Ιησοῦν Χριστὸν ἕνα τῆς ἁγίας τριάδος εἶναι, xoà μετὰ 
τὴν σάρκωσιν ἐν δυσὶ τελείαις φύσεσιν ἀσυγχύτως, xol 
ἀδιαιρέτως ἐν ἑνὶ προσώπῳ, xol ὑποστάσει μιᾷ, οὐδαμου 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


nibus damnate sunt. Sed hice nobis: aceura- 
tius, ae per partes sunt explicanda. 

VI. Dixi Monotheletas naturas in Christo 
duas perfeetas, et integras cum Catholieis 
agnovisse. Constat hoe ex synodo sexta, in 
qua diligenter exposita , et damnata est hc- 
resis ista. Quippe in actione sexta Macarius 
Antiochenus factionis illius antistes, in ea, 
quam jussus edidit, fidei confessione diserte 
Christum predieat « post incarnationem in 
duabus perfectis naturis sine confusione, ac 
divisione in una existere persona, et hypostasi 
una, nusquam differentia naturarum uni- 
tione sublata : sed servata potius utriusque 
proprietate nature, et in unam concurrente 
personam et unam hypostasim^. » Tum in 
alia longiori ex positione fidei*, que in eadem 
actione leeta est duarum naturarum distinc- 
lionem, ae ectera ejusdemmodi; ex catho- 
lica. regula uberrime declarat?. Ita Cyrus 
Alexandrinus episeopus, unus ex Monothele- 
tarum secta conditoribus, sanam et incorrup- 
tam Incarnationis in cecteris confessionem 
anathematismis suis mandavit, quorum in 
septimo virus nefarie heresis asperait. Ac ne 
longius faciam, omnes illius secta? principes, 
quorum in sexta synodo, et ante hanc in 
Lateranensi sub Martino, fidei formule ac 
deseriptiones exstant, uno excepto voluntatis, 
et operationis unius dogmate, cum catliolicis 
decretis in omnibus consentiunt. 

Cwterum in heresis suce ratione reddenda, 
et ejus expositione inter se discordant , 
ac dissident. Quam illorum inconstantiam 
iradueit, ae deplorat Agatho Romanus 
pontifex in. epistola synodica, qua inter acta 
synodi sext legitur *. Nam alias unam ope- 
rationem Dei et hominis Christi statuebant, 
quam et Deivirilem, id est θεανδριχὴν nomina- 
bant : ut Cyrus Alexandrinus, Theodorus 
Pharanites , Sergius Constantinopolitanus , 
Pyrrhus item Constantinopolitanus; nee non 
Paulus, et Petrus ejus successores; alias vero 
duas agnoscebant operationes, et voluntates , 
alias denique nee unam, nee duas dicendas 
esse decernebant, ut in Eethesi, Heraclii, et 
in Typo, Constantii nomine editis, horum 
conditores episeopl Constantinopolitani tra- 


τῆς τῶν φύσεων διαφορᾶς ἀνηρημένης διὰ τὴν ἕνωσιν, 
σωζομένης δὲ μᾶλλον τῆς ἰδιότητος ἑχατέρας φύσεως, 
καὶ εἰς £v πρόσωπον, xol μίαν ὑπόστασιν συντρεχούσης. 


4 Cap. xxi, paragr; 2. — 2 Vide in Act, syn, sexte. — 3 Cyril. anath. in sext. synod. act. ΧΙ]. — 4 Agatho in Act, Vr synod 


sexta. 


Duas 
naturas 
in Chris! 
Monothele 
agnoverui 


Monoth: 
letarun 
inter se 
dissidia. 


DE INCARNATIONE, 


diderunt, Sergius et Paulus. Qu: omnia ple- 
nius ex libro hujus operis primo cognosces !, 
ubi Monotheletarum haeresim copiosius edis- 
seruimus. 

VIL. Atque ut heresis illius arcana, et tam 
dissong varietatis causam melius intelligas 
(quod ad sensum veterum Patrum, et catho- 
licum dogma recte capiendum apprime est 
utile) trita apud utrosque, tam nostros, quam 
haereticos, sed dissimililer accepta, vox est 
memoranda, qua Christi operationom signi- 
ficarunt. Ea est θεανδριχὴ ἐνέργεια : cujus auctor 
fuit Dionysius in epistola quarta ad Caium. 
Hane Latine vertentes dixerunt, Zeiirilem, 
de quo nomine, et {8 germana sit ejus ex 
mente Dionysii notio, postea disputabimus. 
Modo vero id a nobis agitur, ut quemadmo- 
dum ab hereticis intellecta sit, exquiramus. 

Θεανδριχὴ ἐνέργεια, 51 vocabuli proprietatem 
spectes, nihil aliud continere videtur, preter 
actionem ab eo editam, qui Deus idem et 
homo sit. Sed utrum duse sint, ac distincte, 
an una tantum numeranda, id inter Catho- 
licos , et hareticos controversiam peperit. 
Haretiei qui quidem bona fide, et sincere 
ἐνεργείας unitatem amplexi sunt, quales fuere 
Monophysite, et eorum propago, Monothe- 
letze, unam numero, et singularem esse Chri- 
sti actionem pra se tulerunt; quoties metu, 
vel ambitione paululum vacuum pectus ad 
liberam opinionis su: professionem aperire 
sunt ausi. Nam de Nestorio, qui et ipse unam 
esse Christi dixit actionem, ideo tacendum 
hoe loco est, quod manifesta illius est in 
eausa sua prevaricatio, et ad fucum facien- 
dum callide eomposita nominis cavillatio. 
Inter priores itaque, qui unam Christi opera- 
tionem , et voluntatem sine dissimulatione 
confessi sunt, non tamen pax , et concordia 
fuit, sed ex diversa unus interpretatione non 
mediocris dissensio. Quippe alii unam sim- 
plieiter esse voluerunt, eamque divinam , 
quam θεοπρεπῆ vocarunt , id est Jeo congruen- 
tem, Latini interpretes barbare passim Deode- 
cibilem vertunt. 

VIII. In Lateranensi concilio sub Martino 
Papa Romse celebrato*, Monophysitarum duo- 
rum conflietus exponitur, Colluthi, et Themi- 
stii, super unice, in quam ambo consentie- 
bant, operationis modo. Horum prior unam 


α In Disp. Max. Μίαν λέγοντες ἐνέργειαν τῆς θεό- 
τητος τοῦ Χριστοῦ, xal τῆς κατ᾽ αὐτὸν ἀνθρωπότητος, οὐ 


LIB. VIII, CAP. III. 211 


illam 0:oz2:25;, id est divinam duntaxat esse cre- 
debat, non Deivirilem ; eo quod talis « vox, ait 
Martinus, duas significat operationes, id est 
divinam , et humanam. Nec enim unam tan- 
tummodo operationem secundum Themistii 
deliramentum. Et ideo memoratus Colluthus 
tantum Zeodecibilem, in hoc sibi consentiens, 
et non Zeivirilem operationem, licet incon- 
veniens erat veritati, asserebat, utpote unam, 
non enim duas, professus. » Igitur Colluthus 
ille Monophysita, et, ut arbitror, Severianus 
exstitit, qui ut unam in Christo naturam, sic 
operationem ponebat unam , eamque divi- 
nam, non Zeivirilem, id est θεανδριχὴν. Itaque 
vocem hanc improbat , utpote qua duas con- 
üneri operationes putabat : et quidem vere. 
Idem Martinus papa ait illum magis consen- 
tanee heresi suse locutum esse, quam ejus- 
dem βοχί reliquos, qui θεανδριχὴν illam ἐνέργειαν, 
tanquam arcem perfidis: suc: delegerant; cum 
in illo ipso vocabulo, velut in columna qua- 
dam, incisam erroris sui damnationem cir- 
cumferrent. 

Hujus Themistii sententias aliquot, paulo 
ante verba illa, qua» retulimus, Martinus in 
synodo recitari jussit, in quibus Christi ope- 
rationem asserit Deivirilem auctore Zionysio 
Areopagita, qua una, et eadem divina, et 
humana operabatur. Quin idemin libro, quem 
contra Colluthum scripsit, testem opinionis 
sue laudavit Severum, ita scribens : « Nam 
quia beatae memori& quoque Severus, simili- 
ter et de Christo dicens, quod aliqua quidem 
divine, alia vero humane idem operatus est : 
Deivirllem operationem approbari volebat. 
Sed non modo Deo decibiliter, facilius est 
videri. » Porro Colluthi opinioni suffragari 
videtur, quod operatio illa Christi θεουργία voca- 
tur ab Dionysio, de quo postea viderimus. Ita 
certe Theodorus Pharanites existimavit, cita- 
tus a nobis in libro primo, capite xx. 

IX. Alii non simplicem , ac mere divinam 
ἐνέργειαν arbitrati sunt, sed ἑνώσει, id est uni- 
tione, unam esse factam. lla Pyrrhus in 
Disputatione, quam cum Mazimo instituit, 
« unam docet operalionem esse tam Divini- 
tatis Christi, quam ejus, que inest ipsi, huma- 
nitatis; nec ratione nature convenire illam 
ipsi dicimus, sed unitionis modo ^, » 

Et idem Maximus ad discipulum suum 


λόγῳ φύσεως ταύτην προσεῖναί φαμεν, ἀλλ᾽ ἑνώσεως 
τρόπῳ. 


1 Cap. ix, xx, et xxi. — 2 Lateran, concil. sect, 111, tom. IV concil, 


De 
operatione 
theandrica, 
et quid de 

illa : 
dissidium 
Monophysi- 

tarum 
Colluthi et 
Themistii., 


Alii unam 
esse 
unitionc 
dixerunt. 


912 


Anaslasium scribens, narrat se a Patriarcha 
Constantinopolitano heretieo interpellatum, 
ut in eamdem secum fidei formulam conve- 
niret'!, quam sic [nternuncii conceperunt : 
« Duas fatemur operationes ob diversitatem, 
et unam propter unitionem. » 

Quamobrem idem illi videntur de natura- 
rum duarum operationibus, quod de naturis 
totidem, fecisse judicium. Nam naturas inte- 
gras, et minime confusas inter se copulatas 
esse dicebant, et unum factas, non natura 
quidem, ut prese ferebant, sed hypostasi, et 
supposito. 

Hoc ipsum indieat Cyrus Alexandrinus 
episcopus in Anathematismo suo septimo : ubi 
postquam statuit, « Christum unum,et eum- 
dem divina, et humana gessisse. unica Deivi- 
rili operatione secundum Dionysium^, » mox 
naturarum conjunctionem enucleate disserit, 
sola cogitatione dicens ea discerni, ex quibus 
facta est unitio : ac differre quidem a se mu- 
iuo, nec esse confusa, neque tamen dividenda. 
Qua similiter ab illis in operatione θεανδριχῇ 
constituta esse?, Maximus demonstrat in illo 
Collationisloco. Etenim operationem persona, 
Sive ὑποστάσει metiendam esse, fundamenti 
loco ponebant: atque ideo pro hypostaseon 
numero, acliones eenseri. Quod ex illorum 
opinione in libro primo accurate est exposi- 
tum ; ubi et eorum haeresis arcana. patefeci- 
mus, Huic Themistius hereticus in Aztirrhe- 
tico primo contra Theodosium, qui Colluthum 
sequebatur, capite quinto, ita sententiam 
suam explicat : « Sancti Patres, iuquit, unam 
absolute operationem esse dixerunt : nec eam 
ut ille facit, in solam concludunt Deo con- 
gruentem; vel ejusmodi certe, qua alteram 
humanam ita significet. Verum utpote uno, 
et eodem Christo omnia, quecumque in 
Incarnatione divina, et humana sunt, ope- 
rante, unam prorsus, ut ante dixi, Christi 
profitentur operationem ^. » 


α In Syn. sex. act. xit, Καὶ τὸν αὐτὸν ἕνα Χριστὸν, 
χαὶ υἱὸν ἐνεργοῦντα τὰ θεοπρεπῆ, χαὶ ἀνθρώπινα μιᾷ 
θεανδριχῇ ἐνεργείᾳ, κατὰ τὸν ἐν ἁγίοις Διονύσιον. 

. 6 Ἴπεν. in aet. x syn. sex. Οἵ γε μὴν ὅσιοι πατέ- 
pss μίαν ἀπολύτως ἔφασαν τὴν ἐνέργειαν: καὶ οὐ κατά 
ys τουτονὶ περιχλείουσι ταύτην εἰς θεοπρεπῆ μόνον, ἥγουν 
ἑτέραν ἀνθρωπίνην οὕτως καθυπεμφαίνουσιν. ἀλλ’ ὡς 
παρ᾽ ἑνὸς, xai τοῦ αὐτοῦ Χριστοῦ πάντων ἐνεργουμένων 
ὅσα χατὰ τὴν οἰχονομίαν ἐστὶ θεοπρεπῆ, xat ἀνθρώπινα, 
μίαν ἀπαξαπλῶς, ὥσπερ ἔφθην εἴπῶν, ποῦ χριστοῦ φασὶ 
τὴν ἐνέργειαν. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Neque voluntatem duntaxat hoe modo uni- 
cam; sed etiam scientiam inesse Christo 
eodem in loco Themistius asseverare pergit. 
« Una est, inquit, cognitio in Christo, sicut et 
operatio. Quippe unus erat cognoscens, velut 
etiam et operans^. » Quod et ex alio ejusdem 
locodeclaratur, ubi unam naturam in Emma- 
nuele esse docet, non duas. Quem locum non 
pigebit adscribere, ut, quod capitis hujus 
initio dixi, plenius constet, Monotheletas ex 
Monophysitarum errore descendisse, et de 
Incarnatione ipsa sensisse nefarie, quamvis 
aliud videri vellent. « Non credimus, ait 
Themistius, duas esse naturas Emmanuelem, 
etsi ex duabus compositus est; nec in duabus 
naturis. Nam utrumque dividendi vim habet. 
sed unam Dei Verbi naturam incarnatam, 
unam hypostasim, unamque personam. Ex 
consequenti vero, unius personc: unam novi- 
mus operationem, similiter vero et unam 
cognitionem", » 

X. Nonnulli ex eodem Monotheletarum 
grege, ut infamiam declinarent , variis ludifi- 
cationibus sunt usi. Etenim interdum neque 
duas, neque unam in Christo actionem, 
voluntatemque profiteri se dicebant, ut in 
Ecthesi, ac Typo factum esse diximus in libro 
primo? : et Sergium Constantinopolitanum, 
aliosque id secutos esse, ibidem notavimus. 
Ita Pyrrhus in disputatione cum Maximo 
monacho, et martyre*, reliquis omnibus, que 
de operatione ac voluntate ultro citroque jace- 
tari solebant, amputatis, et rejeclis ; simplici 
confessione naturarum duarum, earumque 
perfeetarum contentos esse jubebat. EtMaca- 
rius Antiochenus in synodo sexta, cum 
negasset duas se operationes posse in Christo 
pronuntiare ; neque hoc se in epistola 
S. Leonis agnoscere ; interrogatus ab impera- 
tore Constantino, an unam ab Leone affirma- 
tam crederet, respondit; « non se numerum 
dicere : sed. theandricam illius operationem, 


c lbid. Μία γὰρ ἣ γνῶσις ἐπὶ Χριστοῦ, χαθάπερ xal 
3, ἐνέργεια. xol γὰρ εἷς ἦν 6 γινώσχων, ὥσπερ ἀμέλει xal 
ὁ ἐνεργῶν. 

d lbid. Οὐ δύο φύσεις εἶναι πιστεύομεν τὸν Ἐμμα- 
γονὴλ. χἂν ἐχ δύο συντέθεται. οὐδὲ ἐν δύο ταῖς φύσεσι" 
διαιρετιχὸν γὰρ ἑκάτερον. ἀλλὰ μίαν τοῦ θεοῦ λόγου φύσιν 
σεσαρχωμένην, μίαν ὑπόστασιν, xal πρόσωπον ἕν. ἀχο- 
λούθως τε τοῦ ἑνὸς προσώπου μίαν ἴσμεν χαὶ τὴν ἐνέρ- 
γειαν. ὡσαύτως δὲ xal μίαν τὴν γνῶσιν. 


1 In Collect, Anast, — 9 1n Eccerpl. Anast, - 8 Cap, xix, καὶ 4 In appen, tom. VIÍI Daroti. 


Varie ludi- 
ficationes 
aliorum. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. IV. 


auetore sancto Dionysio^. » Instante rursus 


Imperatore,qualem putaret esse theandricam, 


negavit hoc se dijudicare velle. 

Proinde duas vel operationes !, vel volun- 
tates nunquam ut profiteretur adductum iri 
se, tametsi membratim dissecaretur, aut in 
mare projiceretur. Cui simile fuit Eutychia- 
norum delirium, qui cum ex naturis duabus 
Christum esse non diffiterentur, nolebant 
tamen eas numero vomprehendi : contra quos 
in libro quarto disputavimus ὃ. 

His adjungenda est alia fraus eorumdem 
hereticorum in primo libro, capite vicesimo 
primo a nobis animadversa. Nam illi ἐνέργειαν 
unicam asserere Christo minus ausi sunt, 
quam voluntatem ; eujus ratio illie reddita 
est?,nec indigna quidem, quz attente legatur. 
Sed ea eunetatio in duplici 2v«gycia diserte fa- 
tenda tune illis accidisse videtur, postquam eo- 
rum publieata est haeresis, et Eutychianorum, 
ae Monophysitarum dogmatis invidia flagrare 
ecperunt. Certe qui primi sectam illam, et 
heresim moliti sunt, ἐνέργειαν unam. palam 
asseverarunt, etsi concordie causa suppri- 
mendam esse numeri mentionem interdum 
jacetabant, ut in libro primo latius explica- 
vimus. 

Anastasius Apocrisiarius in prologo 7esti- 
moniorum sacrorum ", miram hereticorum 
istorum de voluntatum , operationumque 
numero diserepantiam memorat, et illudit : 
quos ait, « unam, et nec unam , nee duas, et 
iterum unam et duas voluntates, et operatio- 
nes in eodem dogmatizasse, » quos ab illis 
discernit, qui simpliciter, «unam voluntatem, 
et operationem , vel etiam naturam unam 
Deitatis, et humanitat;s ejus dogmatizant. » 


«& In Syn. sex. ael. π, ᾿Εγὼ ἀριθμὸν οὐ λέγω, 


1 Sexta. synodo, — 2 Cop. 111 et iv, — 3 Lib. I, cap. xu, $ 8 et seq. maxime 10. — 4 In collect. Anast. Bib. — 


qu, xvii, art, 1 et qu, xix, art, 1. 


913 


EARUL SIM. 


Disputatur utrum Monothelete facultates,sive 
potentias operandi, et volendi, an solas actio- 
nes detraxerint humane Christi natura. 
Communis theologorum opinio, facultates 
ipsas negatas fuisse. 2. Quam nonnulli im- 
probant ; sed melius tuentur alit. 3. Quibus 
Patres suffragantur | imprimis Graci , ut 
Mazimus, et. Damascenus. 6. Et rationibus 
eadem illa sententia fulcitur. 1. Dissolvun- 
tur ea, qut in contrariam partem opponun- 
tur, ut sole actiones detracte videantur. 
8, Heereticorum in dogmatibus suis. concin- 
nandis inconstantia : et cur Monotheletee 
facultates etiam ipsas, et non solas operatio- 
nes hominis ademerint Christo. 


I. Sed nihil facimus, neque MonotAeleta- 
rum, vel universe, Monenergetarum, ut sic 
loquar,areanum dogma rimari,ac perspicere 
possumus, nisi duo explicata fuerint ad ἐνέρ- 
qe, et eam. controversiam spectantia, quae 
cum hereticis illis Catholicam partem longo 
et atroci certamine commisit. Harum prior 
questionum proposita est in primo libri hujus 
capite, et in hunc dilata loeum : qu: est 
ejusmodi ; utrum ἐνέργεια heec, id est operatio, 
vel actio, nec non voluntas, de qua. inter 
ambas partes diuturna illa versata contentio 
est, sit agendi, et operandi, ac volendi δύναμις, 
et facultas, quam potentiam vocant, an actio 
transiens, et temporaria functio. Hoc, inquam, 
in dubium adducitur, utrum Monothelete in 
humana Christi substantia naturales inesse 
facultates tum operationum ecterarum, tum 
voluntatis presertim negaverint; an salvis 
facultatibus, solam iis agendi motionem 
detraxerint. 

Faeultalem ipsam, sive potentiam Mono- 
theletas ademisse Christo, asseruisse vero 
Catholicos, docuit S. Thomas*, cum adversus 
illos argumentatus est, duas in eadem inear- 
nati persona Verbi voluntates exstitisse, quot 
erant nature. » Manifestum est enim, ait, 
quod Filius Dei assumpsit humanam naturam 


ἀλλὰ θεανδριχὴν αὐτοῦ τὴν ἐνέργειαν, χατὰ τὸν ἅγιον 
Διονύσιον, 


ὅ In III par. 


Àn Mono- 
thelete 
solas 
actiones de- 
traxerint 
humana . 
Christi 
naturz, an 
etiam facul- 
tates 
volendi et 
et operandi. 


Sententia 
Thon 


Cont raria 
Vasquez, 


Probabilius 
facultates 
ipsas nega- 
tas fuisse. 


214 


perfectam, Ad perfectionem autem human: 
nature pertinet voluntas, quce est naturalis 
ejus potentia, sicut et intellectus. » 

11. Quam vulgo in scholis receptam senten- 
tiam fatetur magni nominis theologus! ,et hanc 
tamen falsam esse judicat. Quinetiam affir- 
mat, « scholasticos Monotheletarum heresim 
haetenus recte ae. sincere non intellexisse : » 
quod quidem duplici in illius h:resis eapite 
demonstrat; quorum posterius paulo post 
enucleabitur, Prius autem istud est ipsum, in 
quo modo versamur : de quo sie existimat. 
Non operandi, ae volendi potentiam ipsam 
negasse Monotheletas 1n homine Christo, sed 
aelionem, quie est ἐνέργεια : quam unam 
utriusque nature fuisse putaverint, eamque 
divinam. Etenim qui duas perfectas , et inte- 
gras in Christo naturas, contra quam A polli- 
naris, et Arius ; et easdem inconfusas adver- 
sus Eutychem agnoverunt, « nulla, vel 
minima specie probabilitatis, inquit, negare 
potuerunt facultatem voluntatis humane in 
Christo, neque operationes externas humani- 
latis. » Deinde quod human: Christi opera- 
tiones tam diserte in Scripturis exprimuntur, 
ut sunt ambulare, flere, etc. « ut nemo etiam 
stolidus eas negare potuerit, qui sacrum 
Evangelium reciperet, sicut recipiebant Mono- 
theletz;. » Ita ille : qui et alia insuper addit 
argumenta, quc expendenda, ae dissolvenda 
postea venient. 

In eadem opinione sunt et alii eruditi theo- 
logi*. Quos et illud potissimum movet, quod 
cum inter philosophos controversum sit, an 
facultates intelligendi, et volendi reipsa diffe- 
rant ab anima; ac tum hoe, tum illud ab 
ipsis asseveretur, non videtur credibile, hzere- 
ticos istos dogmatis sui fulturam ex incerta, 
nec inter omnes constante opinione quiesisse, 
qua rei discrimen inter animam, animaeque 
potentias constituit. Itaque non putant solli- 
citos admodum illos fuisse de facultate ipsa 
volendi, vel operandi, dum actiones et opera- 
tiones adimerent. 

Verum multo mihi fit probabilius non solas 
ab istis operationes human: anims, salvis 
ejus faeultatibus ; sed has insuper funditus 
esse sublatas, quod merito secutus est doctis- 
simus theologus P. Ludovieus Mratius ?, 
idque pluribus rationibus adstruit. 


& Dawasc. Φυσιχὰ γὰρ, καὶ οὐχ ὑπόστατιχὰ φαμεν 
τὰ θελήματα, καὶ τὰς ἐνεργείας. λέγω δὲ αὐτὴν θελη- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


III. Certe si quis aecuratius Graecorum 
Patrum, Maximi imprimis, et Joannis Dama- 
sceni, loca illa, verbaque relegat, a nobis 
allata capite primo, quibus aut Monotheleta- 
rum dogma refellere conantur, aut ἐνέργειαν 
ipsam, de qua pars utraque contendebat, 
declarant, et explicant; minime dubitabit, 
quin facultatis agendi ac potentize notionem 
τῆς ἐνεργείας vocabulo subjieiant, eamque tum 
ab hireticis denegatam fuisse Christo siznifi- 
cent; tum eidem adscribendam esse conten- 
dant. Hujus rei argumentum ex eo primum 
effici potest, quod proxime ante, Maximum, 
aec Joannem Damascenum audivimus inter 
varias ἐνεργείας appellationes primo illam loco 
numerantes, quz est naturalis anim& δύναμις, 
quie naturam continet, ac conservat, neque 
mutationem recipit. Quas quidem transeunti 
motioni, vel actioni non satis quadrant: 
verum potius facultati, et potenti: quz natu- 
r: est insita, nee ab ea potest abesse, 

Deinde Joannes Damascenus libro tertio, 
capite xrv, de naturalibus voluntatibus, et 
operationibus agens, eas sic explicat. « Natu- 
rales, inquit, non hypostaticas dieimus volun- 
tates, et operationes. Dico autem volendi, et 
operandi facultatem, secundum quam volunt, 
et operantur quicumque volunt et operan- 
tur^. » Atqui de naturalibus voluntatibus, et 
operationibus tota Catholicos inter, et Mono- 
theletas erat controversia. Proinde non solas 
actiones volendi et operandi, sed facultates 
etiam ipsas intelligebant utrobique. Rursus 
idem Damascenus in eo loco, quem ante cita- 
vimus, capite videlicet octavo libri de prima 
Institutione , ἐνεργείας ita dinumerat, τὸ ζωτιχὸν, 
τὸ αἰσθητιχὸν, τὸ τρεπτιχὸν, τὸ αὐξητιχὸν, τὸ γεννητιχὸν, 
hoe est vim, sive facultatem vitalem, sensilem, 
nutritivam, auctricem, genitabilem : quze non 
sunt actiones, vel motiones simplices, sed 
facultates. Et in libro de duabus voluntatibus, 
τὸ ζωτιχὸν, τὸ φανταστιχὸν, vim vitalem. et imagi- 
natricem : nec non τὸ τῶν αἰσθητῶν ἀντιληπτιχὸν, 
vim perceptricem eorum, quc sensibilia sunt. 
Et interpositis aliquot. « Vis, inquit , vitalis 
est energia potius. Sed imaginandi facultas , 
et sentiendi ; nec non reminiscendi ; itemque 
motio ex appetitu, passibiles sunt operatio- 
nes, vel passiones operatorie^.» Vides ut 
ἐνεργείας, nomine promiscue censeat tam facul- 


τιχὴν, xal ἐνεργητιχὴν δύναμιν, καθ᾽ ἣν θέλει, xol ἐνεργεῖ 
τά τε θέλοντα, χαὶ ἐνεργοῦντα. 
b Dawasc. Τὸ piv ζωτιχὸν ἐνέργεια μᾶλλόν ἐστιν. 


4 Vasq. in II par. disp. rxxirr, cap. T. $ 72, — 9. Ut Joann. de Lugo, disp. xxv, $ 3. — 3 Disp, xut de Incarnat. parag. 3. 


Quod pro- 
batur ex 
Patribus, 

presertim 

Maximo et 

Damasceno, 


DE INCARNATIONE, LIB. VIIT, CAP. IV. 


tates, seu potentias ipsas, quam facultatum 
effectiones. 

Sie in Collatione cum Principibus, Maximus 
martyr apud Anastasium, inter ἐνεργείας exem- 
pla retulit fremibile leonis . latrabile canis, et 
aliud quodeumque quod naturam continet : 
ut supra memoravi'. Sane quidem Aristote- 
les, δυνάμεις vocat animze facultates ejus, quas 
illi ἐνεργείας nuncupant; qua sunt potenti: 
vegetandi, alendi, sentiendi, etc", Eadem ratio 
eSL τοῦ θελήματος, et θελήσεως, hoc est voluntatis, 
de qua maxime cum Monotheletis certatum 
est, quod iidem auctores δύναμιν et potentiam 
vocant. Sed de hoe postea, cum de voluntate 
sermo erit habendus, nune de ἐνεργείᾳ, quod 
ccepimus, generatim dicamus. 

IV. Sequitur apud Maximum, et Damasce- 
num ἐνέργειαν proprie sie dici, quatenus est 
χαραχτηριστιχὴ, id est nota peculiaris et insita 
nature ipsi, eamque determinans, et consti- 
iuens, atque ab aliis secernens; tum quae 
identitatem, ul sic loquar, et indifferentem, 
atque immutabilem rationem ostendit in om- 
nibus individuis, qux» sub eadem specie coin- 
prehenduntur. Tum idem Maximus in libro 
de duabus voluntatibus , de ἐνεργείᾳ generatim 
agens ita scribit apud Euthymium ; « Quzenam 
vero est, inquit, natura operationis expers, 
aut extra naturalem operationem. Ut enim 
nullo modo caret existentia, ita neque natu- 
rali facultate. Qua si caret, etiam existentia 
carebit. Quod enim facultatem nullam habet, 
tanquam penitus imbecillum, solum est nihil. 
Siquidem omne quod est, differentiam habet, 
per quam constituitur, insitam videlicet 
motionem, qua» cum genere assumpta, sub- 
jecti definitionem efficit ; eujus beneficio tum 
esse ipsum, tum quid sit proprie cognoscitur, 
cum iis, quz sunt ejusdem speciei, nulla re 
discrepantem similitudinem obtinens ; et dif- 


xo τὸ φανταστιχὸν δὲ καὶ αἰσθητιχὸν, καὶ μνημονευτιχὸν, 
xoi f$ καθ᾽ ὁρμὴν κίνησις παθητιχαί εἰσιν ἐνέργειαι, ἢ 
πάθη ἐνεργητιχά. 

& Auisr. lll de Zn. tex. xxvit. Δυνάμεις δὲ εἴπο- 
μὲν τρεπτιχὸν, αἰσθητιχὸν, ὀρεχτιχὸν, χινητιχὸν, χατὰ 
τόπον, διανοητιχόν. 

b Μαχιν. apud Euth. in Panop. tit. XVIII lat. 
Τίς 8s φύσις ἀνενέργητος, ἢ φυσιχῆς ἐνεργείας ἐχτὸς ; ὡς 
γὰρ οὐδαμῶς ὑπάρξεως ἔρημος, οὕτως οὐδὲ δυνάμεως 
φυσιχῆς. εἰ δὲ ταύτης ἀμοιρεῖ, χαὶ τῆς ὑπάρξεως ἀμοιρή- 
σειεν ἄν. τὸ γὰρ ἀδύνατον, ὡς ἀδρανὲς πάντη μόνον ἐστὶ 
τὸ μὴ ὃν. πᾶν γὰρ εἴτι τῶν ὄντων, συστατιχὴν ἔχει δια- 
φορὰν, τὴν ἔμφυτον κίνησιν τῷ γένει συμπαραλαμύανο- 


1 Sup. parag 3. 


215 


ferentiam rursus ab iis, qu: speciei sunt alte- 
rius ^, » 

Hie ἐνέργειαν ait esse non solum δύναμιν, id est 
facultatem , sed etiam differentiam οὐσιώδη, 
quam essentialem vocant : qu: ad genus 
adjuncta definitionem componit. Hzc vero 
notio τῆς ἐνεργείας non tam aclioni, quam faeul- 
lati, potenti:jeque congruit. Siquidem actio- 
nes, cum transeuntes sint, naturam ipsam 
non constituunt, nee invariabiles sunt in 
individuis omnibus : sed facultates sole, ope- 
rationumque principia. 

V. Rursus Euthymius in Panoplia, sub 
finem tituli decimi-octavi, inter alias Patrum 
sententias, quas ibi colligit, « Quorum est, 
inquit, eadem natura, horum eadem est 
voluntas, et operatio. Quorum autem diffe- 
rens est natura, horum differens est voluntas 
et operatio. Porro non hypostaticas, neque 
personales, neque gnomicas dicimus volun- 
tates islas, et operationes : hoe est volendi, 
operandique facultatem ^. » Quid. clarius dici 
potuit, ut ostenderet voluntatem, operatio- 
nemque, de qua Monotheletas inter et Catho- 
licos querebatur, non solam actionem esse 
sed etiam faeultatem. Atqui hic Euthymii 
locus in Latina versione mendosus, ac decur- 
tatus est. 

Item paulo post, hane sententiam refert 
Euthymius; aliud esse θέλησιν, aliud. βούλησιν, 
quod θέλησις « ipsam. volendi facultatem sim- 
pliciter significat, quod est nature et gene- 
rale: at βούλησις, est talis voluntas, quod est 
hypostaseos, et particulare ?. » Ergo θέλησις, id 
est voluntas, in quo conflictus ille versatus est, 
fuit potissimum ac primario vis ipsa vel 
faeultas volendi. Ae sciendum est, ad poste- 
rioris loci illius intelligentiam, quod Graeci 
Patres, imprimisque duo a nobis sepe lau- 
dati, Maximus, et Joannes Damascenus obser- 


μένην, χαὶ ποιοῦσαν τοῦ ὑποχειμένου τὸν ὁρισμὸν, OU οὗ 
ὅτι ἐστὶ, xai τί ἐστι χυρίως γνωρίζεται, πρό τε τὰ ὁμοειδῇ 
τὸ ἀπαράλλαχτον ἔθον, καὶ τὸ διάφορον αὕὔθις πρὸ τὰ 
ἑτεροειδῆ. 

c Evr. Pan. lat. Αὖ γάρ ἣ αὐτὴ φύσις, τούτων xoi 
ἢ αὐτὴ θέλησις, καὶ ἐνέργεια. ὧν δὲ διάφορος ἣ φύσις, 
τούτων διάφορος χαὶ θέλησις, καὶ ἐνέργεια. φυσιχὰ δὲ, 
καὶ οὐχ ὑποστατιχὰ, οὐδὲ προσωπιχὰ, οὐδὲ γνωμιχά 
φαμεν ταυτὶ τὰ θελήματα, χαὶ τὰς ἐνεργείας. λέγω δὲ 
τὴν θελητιχὴν, χαὶ ἐνεργητιχὴν δύναμιν, 

d lbid. Θέλησις μὲν yàp f, τοῦ ἁπλῶς θέλειν δύνα- 
pig ὅπερ ἐστὶ φύσεως, xol χαθολιχὸν. βούλησις δὲ ἣ 
τοιάδε θέλησις" ὅπερ ἐστὶν ὑποστατιχὸν, zal μεριχόν. 


Energiam. 


246 


vant ; aliam esse φυσιχὴν ἐνέργειαν, aliam ὑποστα- 
ui», hoc est aliam naturalem', quze naturam 


ipsam sequitur; aliam, qux ab hoc vel illo 
supposito geritur. Naturalem esse dicunt, 
quze inest omnibus ejusdem speciei, ut videre, 
ut ambulare, ut velle, et appetere : hyposta- 
tieam vero eamdem vocant operationem, 
quatenus hoc vel illo modo exercetur, bene 
scilicet aut male; itemque cum . his, aliisve 
cireumstantiis. Quod discrimen in voluntate 
potissimum frequenter ab illis adhibetur: 
velut eum θέλημα aliud esse docentgusub, aliud 
ὑποστατιχὸν, 5106 γνωμιχόν : de quo suo loco ube- 
rius disputabitur. Hine igitur apparet, facul- 
tati potius, quam actioni competere vocabu- 
lum , proprietatemque τῆς ἐνεργείας de qua 
Catholiei contendebant adversus Monothele- 
tas. Quippe actio singularium est, et cireum- 
stantiis ac modificationibus immersa, impli- 
cataque suppositorum , et hypostaseon, ac 
varietates et mutationes innumerabiles susti- 
net, qua illam proeul excludunt ἀπαραλλαξίαν 
τῶν ὁμοειδῶν, quam proprie τῆς ἐνεργείας rationi 
duo illi Patres attribuunt. 

Hoe ipsum et Colluthus hereticus, unius 
nature, et operationis defensor adstruit in 
libro, quem eontra Themistium pro Theodo- 
sio scripsit; ex quo ista citantur in Lateranensi 
synodo sub Martino!: « Hujus sensus et bea- 
lissimus Papa noster Theodosius, unam Deo 
decibilem operationem in Christo asseruit, 
non àd differentiam eorum, quz perficiuntur, 
inspiclens , sed ipsam operariam virtutem 
innuens Salvatoris.» Virtutem ecceoperariam, 
id est δύναμιν ἐνεργητιχὴν, interpretatur eam, 
quam vocarat operationem unam, id est ἐνέργειαν 
θεοπρεπῆ. 

Vl. Quamobrem si ἐνέργειαν — hujusmodi 
spectes, quc in illa cum Monotheletis conflic- 
tione versabatur, et quam istis Christo detra- 
hentibus, Catholiei ex adverso vindicabant : 
tum si precipuum horum firmamentum 
quo ad illam evineendam usi sunt, intueri 
velis, nimirum eum sic argumentabantur, 
idcirco duas in Christo ἐνεργείας, ac duas exsti- 
tisse voluntates, quod duc inerant perfectae 
nature, ab quibus nihil abesset quod οὐσιῶδες, 
hoc est naturale esset, et insitum, et eidem 
subjectis speciei individuis omnibus com- 
mune : hae, inquam, si attente contempleris, 
magis erit ut ἐνέργειαν ab illis usurpatam exi- 
stimes pro manente, natur affixa, invariabili, 
et per omnia singularia fusa proprietate, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


agendique facultate, quam pro actione, prz- 
sertim liber: voluntatis, qu: nec eadem, et 
invariabilis est in omnibus individuis, neque 
naturalis ac determinata est : sed multiplex, 
et inconstans; cui eharaeteris, ac note sub- 
slantiv:?&. conditio non satis convenit. Non 
tamen sola facultas, operationisque princi- 
pium : sed etiam operatio ipsa, in illo versata 
spectataque est Catholicorum cerlamine cum 
hareticeis:: nimirum quatenus generatim cogi- 
tationi nostri series occurrit actionum; quae 
ab faeultate proficiscitur : et una dilapsa, 
statim. altera succedit : itaut nunquam ab 
operando illa eesset, nec vacua sit motione, 
et actione, quam φυσιχὴν ἐνέργειαν, ἔμφυτον, id est 
naturalem, et insitam Gre:eci Patres nominant. 
Sieut ignis naturalis actio est calefactio : nee 
ea tamen semper eadem manet, sed una prze- 
tereunte existit allera : ut semper ab igne 
manet aliqua : quod in iis actionibus natura- 
libus multo magis cernitur ; quze immanentes 
dieuntur, quod idem habent principium et 
subjectum. De quo relegenda sunt, que in 
libro quinto de 7eo, capite decimo scripsi- 
mus *, 

VII. Nune ad illa respondeamus, quibus 
permoti theologi, quos capitis initio comme- 
moravi, Monotheletas arbitrati sunt, solas 
operationes, non operandi facultates Christi 
humanitati denegasse. Ex iis primum illud 
est, quod Monothcleta naturas duasintegras, 
et distinctas inesse fassi sint, et Apollinarem 
non minus, quam Eutychem dammaverint : 
ac propterea non sit consentaneum, eosdem 
naturales taeultates, quie ad naturalem utique 
perfectionem attinent, illis ipsis eripuisse 
naturis. Non enim stupidi, et hebetes adeo 
fuisse videntur h:zretici isti, ut tam inepta, 
tanquam communi sensu aliena decreta eon- 
fingerent. Quodilludspectat Augustini ?, «Non 
putetis, quia potuerunt fieri hzereses per ali- 
quas parvas animas. Non fecerunt haereses nisi 
magni homines, sed quantum magni tantum 
mali homines. » Sed enim meminisse pariter 
oportet ejus. quod de h:wresibus Novatianus 
scribit in libro de Trinitate, capite vicesimo. 
« Erroris, inquit, semper est abrupta demen- 
tia, et non est novum, si usque ad perieulosa 
descendunt, qui fidem legitimam relique- 
runt. Cum quamlibet manifesta sit veritas, 
ait Gelasius Papa *, nunquam desit quod per- 
nieiosa promat et falsitas ; tametsi ratione, vel 
auetoritate deficiens , sola tamen contentione 


1 In Lateran, syn, secret, v, — 2 Parag. 5. — 3 August. in Psalm. — 4 Gelas, papa epist, xit ad Episcop. Dardanie., 


Dissolvun- 
tur quae in 
contrariam 

partem 
allegantur. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. V. 211 


non cedens. » Ac fatendum id quidem est 
utrumque , tum nullum fere ita crassum et 
pingue fuisse commentum hereticorum, cui 
non ab solertia male ingenio utentium homi- 
num vafre aliquid, ae subtiliter excogitatum 
accesserit : tum nihil ab istis tanto artificio 
elaboratum, et contextum, quod non absurdis 
secumque pugnantibus constaret ex partibus. 
Itaque qui rationis ae judieii constantiam in 
eorum dogmatibus requirit; hoc ab illis, quod 
non fert natura rerum, exigit, et «nihilo plus 
agit, quam si det operam, ut cum ratione 
insaniant. » 

VIII. Melius idipsum ex sequentibus con- 
stabit. Modo vero illud ab erudito lectore 
eogitari volumus, quod aeuti isti theologi 
nobis opponunt; quo minus operandi poten- 
tiam homini Christo abstulisse Monotheletas 
putemus, quod eum rebus ab iisdem positis, 
ae professis minime illud cohereat; idem 
prersus et contra plerasque omnes haereses 


objiei posse, ut qu:? manifesta earum decreta 


fuerint, similiter falso illis attributa videan- 
tur. Nonne Ariani Christum Dominum, Dei 
filium ae Deum, et ante secula genitum a 
Patre, ae per ipsum ereata esse dicebant om- 
nia; creatum vero esse complures eorum 
negabant. At iidem verum ae proprie dictum 
esse Deum, et de paterna prodiisse substantia, 
et :qualem per omnia asseri minime patie- 
bantur. Qus potest in opinando major esse 
discordia? Nestorius item unum esse duabus 
in naturis Christum, unumque filium, et 
unam omnino personam ubique fatebatur. 
An propterea quod necessario inde sequitur, 
assensus est, naturas illas duas per se, acsub- 
stantivo esse nexu devinctas, et colligatas? 
Quid de Eutychianis, et Monophysitis loquar; 
qui naturas easdem in Christo convenisse, ac 
verum Deum pariter et hominem exslilisse 
Christum ; nec mutatas illas, et confusas in- 
vieem existimabant : cum nihilominus unam 
duntaxat post unitionem , naturam reliquam 
faeerent? Innumera sunt ejusdemmodi per 
omnes hereses exempla; quz referre longius 
sit, et ex antecedentibus repeti possunt. 
Nam quod ad Munotheletas attinet, non- 
nulla ipsis, ut in. talibus inventorum nugis, 
rationis constabat species. Quippe Apollina- 
rem secuti, et ab eo subornati, quod is e Pla- 
tonis fontibushac ex parte lutulentis hauserat, 
pariter in suum dogma transtulerunt : ut 
animi facullates ab anima diseretas, reque 


1 Cap. vi. 


ipsa distinctas ponerent : ut in primo libro ', 
et sparsim in ecteris dixi. Quod igitur mire- 
mur, hereticos illos ita Christo veram affin- 
xisse substantiam animse, ut operandi fa- 
cultates, ac naturales potentias huic ipsi 
substraherent , tanquam truncum solum 
arboris, decisis ramis, in illa defigerent? 

Atenim quam ἐνέργειαν humane Christ 
nature infieiari solebant, eam nature otio- 
nemappellat Agatho Papain epistola synodica: 
quemadmodum et alii Patres in primo a 
nobis capite citati. Credo equidem. Utrumque 
enim ἐνέργεια significat, et agendi vim, et 
actionem ipsam : quee ambo Monotheletas 
ademisse paulo ante docuimus. Ut si dicam, 
inanima carere motione, aut brutas pecudes 
ratiocinatione, vel cognitione ; tam operatio- 
nem ipsam, quam operandi facultatem 
detrahi, (acile omnes intelligunt. Igitur 
heretici ili naturam hominis in Christo 
propria caruisse cum ἐνεργείᾳ dicebant , non 
minus facultatem, sive δύναμιν, quam hujus 
operationem excludebant, quod eruditi illi 
theologi negare non debuerunt, 


CAPUT XN: 


Altera questio disceptaínr , cujusmodi ἐνέργεια 
Monotheletee negaverint. 4. Solam volunta- 
tis actionem putant. aliqui subtractam ab 
illis fuisse. 2. Sed errare illos ostenditur, ac 
prünum probatur ἐνέργειαν a. voluntate sepa- 
rasse horeticos illos, et utramque negasse. 
6. Quod idem ex Patribus adstruur. 


I. Alterum est caput, in quo errare vulgo 
scholasticos arbitratus est Vasquezius; sed 
minori probabilitate, quam antecedenti quz- 
stione. Est autem pesterior hec hujusmodi, 
cum ἐνέργεια pro actione sumitur, qualem 
intellexerint Monotheletze. Nam est operatio 
multiplex. Primum altera est anima ; corpo- 
ris altera. Deinde alia est in anima mentis, 
alia voluntatis propria. Item quae per corpus 
exercentur,ionnumerabilessunt, exiernorum et 
internorum sensuum, nee non caeterae , qua- 
rum unaquaque proprium anime gradum 
sequitur. Hoc ergo quiritur, an Monothelele 
universe illas omnes functiones abrozarint, 
an unam duntaxat aliquam. 


Cujusmodi 
energiam 
negaverunt 
Monothe- 
let. 


Solam 
voluntatis 
actionem 
subtractam 

putat 
Vasquez. 


Voluntatem 
simul et 
operatio- 
nem sustu- 
lerunt, 


Monothele- 
tas discri- 
men inter 
voluntatem 
eL operatio- 
neni 
statuisse 
demonstra- 
tur, et 
utramque 
negasse. 


948 


Suspieatur ille, quam nominavi, Gabriel 
Vasquezius! , haereticos istos « per operatio- 
nem intellexisse solum alfectum voluntatis 
efficacem, a quo tanquam à primo motore 
pendent membrorum motus, et actiones ; per 
voluntatem autem intellexisse non facultatem 
appetitus rationalis, sed hunc motum, etaffec- 
tum illius, quem quidem solum operationem 
vocabant. Nam actiones membrorum, qus ex 
hoe affectu voluntatis pendent, non vocabant 
operationes, sed motus, et opus factum ; sicut 
etiam notat S. Thomas qusstione sequenti 
(Ea est decima nona) articulo primo ete. Eo- 
rum igitur error erat; in Christo esse solum 
affectum voluntatis divinae, non autem huma- 
nsa; cujus nutu membra inferiora ad suas 
actiones, et opera moverentur : ita ut membra 
solum parerent motui voluntatis divine, quce 
erat pro humana, at vero humana nulla esset, 
quae, sicut in nobis, membra ad suas actiones 
moveret. Etitaillum unicum affectum volunta- 
tis in Christo, quo moveri dicebant membra ad 
suasaetiones,unam voluntatem,etunam solum 
operationem eamque theandrieam nuneupa- 
bant. » Hacille : in quibus ἐνέργειαν humanam 
Christi ab hzereticis negatam, a Catholicis vero 
propugnatam nihil aliud esse putat, quam 
voluntatem, sive, ut loquuntur, volitionem 
cujusmodi sola divina fuit : cui membrorum, 
aut alterius facultatis actiones obsequebantur. 
« Hic est, inquit, legitimus sensus erroris, 
quem predieti heretici docuerunt; quem 
nullus hactenus auctorum notavit. » 

II. Verum incredibile est quantopere doc- 
tum, et acutum theologum fugit ratio. Et 
quoniam ad indagandam Monotheletarum 
heresim maxime illud necessarium est; cre- 
bris, et evidentibus antiquorum Patrum sen- 
tentiis convincendus est error iste, quo con- 
fecto, germana illorum opinio, et ex ea 
Catholicorum, qui ei adversati sunt, vera, et 
sincera constabit sententia. 

Monotheletas itaque operationem a volun- 
tate discrevisse, et utramque human: Christi 
nature detraxisse, ex eo liquido cognoscimus. 
Primum quod tam hzretiei ipsi, quam Catho- 
lici, illi errorem explieantes suum, hi refu- 


& |n Syn. VI. El ὁμολογεῖ δύο φυσιχὰ θελήματα, 
xol δύο ἐνεργείας φυσιχὰς ἐπὶ τῆς ἐνσάρχου οἰκονομίας 
Χριστοῦ τοῦ θεοῦ ἡμῶν. 

b lbid. Οὐ λέγω δύο φυσιχὰ θελήματα, ἢ δύο ἐνερ- 
γείας φυσιχὰς ἐπὶ τῆς ἐνσάρχου οἰκονομίας. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


tantes, aut ei contrarium dogma referentes, 
perpetuo fere ambo ista dictinete, separatim- 
que concipiunt, duas operationes, et duas 
voluntates. 

In synodo sexta , actione octava, Macarius 
Antiochenus interrogatus, « an duas confite- 
retur naturales voluntates, et duas opera- 
tiones naturales in Inearnalione Christi 
Domini^ ; »respondet, « se neque naturales 
voluntates duas, neque duas naturales opera- 
tiones agnoscere ^, » 

Sergius Constantinopolitanus, unus ex hce- 
resis illius auctoribus adeo perspicue ἐνέργειαν 
ab voluntate discriminat , ut nullum dubita- 
tioni locum relinquat. Martinus enim Papa in 
Lateranensi synodo?, Sergium ait in epistola, 
quam ad Cyrum scripsit, unam operationem 
Christo tribuisse ; et in Ecthesi, quam Heraclii 
nomine Imperatoris edidit, tum operationem 
unam, tum etiam voluntatem statuisse, « ex 
hoc quod dicit impudenter, sequi operationem 
voluntatem. » Quorum verborum hie sensus 
est ; non oportere duas operationes profiteri, 
quod ex eo sequitur, « ut duas confiteamur 
voluntates, contrari: ad invicem venientes,» 
ut habet Ecthesis?. Sed et in epistola ad 
Honorium Sergius idem asserit, ex eo quod 
« dus operationes usurpantur, consequens 
esse, duas preedieare voluntates inter se con- 
trarias^. » Unde colligitur, Sergium et Mono- 
theletas, ἐνέργειαν ἃ voluntate disjunxisse, eum 
hane ex illa sequi putent. 

III. Hoc vero de voluntaté operationem se- 
quente dictum, et hujusmodi argumentum, 
quo Monothelete concludebant , si du: sint 
operationes in Christo, duas fore voluntates 
contrarias, ab Severo heresiarcha illi mutuati 
sunt, ut ex Maximo constat : eujus fragmen- 
tum descripsit Euthymius titulo decimo- 
octavo Panoplie : ex quo nonnulla supra 
capite tertio posuimus*. Quibus incontinenti 
ista subtexit : «Igitursi,ut Severo placet,volun- 
tates natura sua. sequuntur operationes, cum 
voluntatibus autem introdueuntur una per- 
sonc,velut effecta cum causis : ac si, ut eidem 
visum est, omni personc sua comes est volun- 
tas; etiam eum yoluntate, sua prorsus con- 


€ In Syn. VI, act. xm. ᾿Αλλὰ yàp xol ἕπεσθαι 
ταύτῃ τὸ xal δύο πρεσδεύειν θελήματα ἐναντίως πρὸς 
ἄλληλα ἔχοντα. 


1 Disp. rxxrr in ΠῚ par. cap. 1. parag. 8, — 9 Secret. ir, tom. IV Coneil. — 3. Ecthesis in Lateran, synodo. seeret. 1v, — 


4 Parag. 4. 


;eratio- 
nem. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. V. 


sentanea inferetur operatio ^. » Hic apparet, 
voluntatem, ex hzreticorum opinione, ab 
ἐνεργείᾳ esse diversam, atque ab hac illam 
profieisci, et eam consequi, quod postea dili- 
gentius exponam. In Lateranensi concilio 
Martino Papa preside habito, Maximus Aqui- 
leiensis episcopus idem illud effatum h:zreti- 
corum redarguit ; quatenus ideo unam opera- 
tionem esse dicebant, ne si du: ponantur, 
totidem sequatur esse voluntates, easque 
contrarias : neque contrarietatem hanc ad 
operationes adjungebant ; ut ita loquerentur; 
« si dua operationes contrarie constituantur, 
duas etiam colligi voluntates contrarias. » 
Tum late istud refellit, et absonum esse de- 
monstrat, ex operationibus duabus, totidem 
voluntates sequi contrarias putare. Quam 
illius disputationem exponemus postea, cum 
de voluntate nominatim agemus. Nunc enim 
eatenus ejus meminisse oportuit, ut inde con- 
staret, Monotheletas aliud esse voluntatem, 
aliud ἐνέργειαν existimasse, et utramque singu- 
larem in Christo. Quod et ibidem sequentia 
declarant : « Sed quoniam utpote uno exi- 
stente Christo, qui vult, et operatur, unam 
ejus operationem definiunt, et voluntatem ex 
hoe, quod dicunt, quia volentis est voluntas, 
et operatio operantis, » etc. 

IV. Potest et ex eo validissimum argumen- 
ium ad ἐνεργείας et. voluntatis discrimen pro- 
bandum instrui, quod in libro primo, capite 
vicesimo-primo notavi, Monotheletarum pri- 
marios antitistes, et auctores minus audacter 
ἐνέργειαν in Christo, quam voluntatem, unicam 
asseverasse. Quippe voluntates duas non esse, 
palam et constanter professi sunt, ne essent 
contraris& : ἐνεργείας vero duas damnare cunc- 
tati sunt : cujus ibidem est explicata ratio. 
Postea confirmata cum impietate fiducia, 
etiam unicam ἐνέργειαν asseruerunt, Cumautem 
ad hane demonstrandam, et duas evertendas, 
illud ipsum adhibuerint, consequens fore si 
dus ponentur ἐνέργειαι, ut dus: sint voluntates: 
evidens est, hoc illo notius , et minus ambi- 


a. Evra. ex Max. tit. XVIII. Εἰ οὖν χατὰ Σευῆρον 
ταῖς ἐνεργείαις ἔπεσθαι τὰ θελήματα πέφυχε, τοῖς δὲ θελή- 
μᾶσι συνεισάγεσθαι πρόσωπα, χαθάπερ αἰτίοις αἰτιατά, 
χαὶ παντὶ προσόπῳ δηλονότι χατ᾽ αὐτὸν θέλημα, xoi 
τούτῳ πάντως ἐνέργεια συνεισαχθήσεται πρόσφορος. 

b In act. xur syn. sex. Πᾶν ὃ τιοῦν ἱστόρηται ἢ 
εἰπὼν, ἤ δράσας ὃ Κύριος, διὰ νοῦ, xal αἰσθήσεως, xal 
αἰσθητηρίων, xaX εἶπε, καὶ ἔπραξε. xal οὕτως αὐτοῦ ὡς 


1 Cap. xx. 


219 


guum visum Monotheletis fuisse. Nam quod 
ad demonstrandum aliquid assumitur, tum eo 
certius, tum manifestius oportet esse. Hinc 
vero perspicuum est, omnino aliud esse 
θέλησιν, aliud ἐνέργειαν, ex Monotheletarum sen- 
tentia. 

V. Eadem voluntatis, operationisque distin- 
ctio probatur iis ambarum exemplis , quibus 
partim heretici, partim in horum errore con- 
futando Patres uti solent. Theodorus Phara- 
nites episcopus h:retieus, in sexta synodo, 
actione decima-terlia citatus , ἐνεργείας Christi 
multiplices recenset, quarum singulas unicam 
esse dicit. « Omne illud, ait, quodcumque vel 
locutus esse narratur, vel egisse Dominus, 
per mentem, et sensum, et instrumenta sen- 
tiendi dixit, egitque : et ita ipsius , tanquam 
totius uniusque una operatio, Verbi, mentis, 
et sensu przditi corporis, ex toto habeatur.» 

Et in fragmento proxime illie subjecto 
ἐνεργείας nominat, somnum, laborem, famem, 
sitim; qua singula uniea putat operatione a 
Christo fuisse transacta. 

ltem paulo post, universa, qua toto vitae 
spatio loquendo, agendo, tolerando Christus 
administravit, ἐνεργείας vocabulo complectitur : 
« sive miraculorum faeiendorum vim, et facul- 
tatem dixeris ; sive naturalem quamdam 
hominis motionem ; velut pastusappetitionem, 
somnum, fatigationem, etlaboris sensum, aut 
dolorem, et anxietatem : qua permissione 
quadam, ex consuetudine, passiones nomi- 
nantur : proprie vero ad naturalem motionem 
per anima, sensuque praeditum animal ex 
natura sua referuntur*. » Sie Macarius hare- 
tieus in eadem sexta synodo non semel istud 
inculeat : cujus aliquot sententias in primo 
libro commemoravimus!. 

VI. Non aliter veteres omnes sentiunt, ac 
docent, qui adversus hereticos unius nature, 
vel operationis patronos certamen suscepe- 
runt. Qui euidem ἐνεργείας ita declarant, et 
earum hujusmodi exempla referunt, ut appa- 
reat non easdem, ac θελήσεις, id. est. voluntatis 


ὅλου, xoi ἑνὸς μία ἐνέργεια τοῦ λόγου, τοῦ νοῦ, τοῦ 
αἰσθητιχοῦ σώματος, xai ὀργανιχοῦ τὰ πάντα λεχθείη. 

€ Turopon. PHanaN Εἴτε θαυματοποιόν τινα δύνα. 
μιν εἴποις, εἴτε χαὶ φυσιχήν τινα τὴν ἀνθρώπου χίνησιν" 
οἷον τροφῆς ὄρεξιν, ὕπνον, κάματον, χαὶ πόνων ἀντίλη- 
ji, λύπην, xo ἀδημονίαν. ἃ καὶ πάθη χατὰ συγχώρησιν 
ὀνομάτων ἐχ τῆς συνηθείας προσαγορεύεται: κυρίως δὲ 
φυσιχῆς κινήσεως διὰ τοῦ ἐμψύχον, χαὶ αἰσθητιχοῦ ζώου 
πεφύχασι. 


Voluntatem, 
aliud 
energiam. 


Quod idem 
ex Patribus 
astruitur. 


τῷ 
€ 


actiones esse illas existimasse. Siquidem 
nature operationes humanse has esse signifi- 
cant, loqui, pati, injuriis succumbere, dor- 
mire, vesci cibo, esurire, sitire, et hujus 
generis alias, ut ex Athanasio, Dionysio, Gre- 
gorio Nysseno, Ambrosio, Cyrillo, Leone 
Papa, aliisque probat Agatho Papa in epistola 
Synodica, quie est in. actione quarta synodi 
sexta. 

Anastasius certe. Antiochenus episcopus in 
eadem synodolaudatus!', humanas operationes 
vocat, nutriri, crescere, matrem increpare : 
divinas vero, aquam in vinum vertere, et alia 
miracula facere. Tum vero ratione uti?, et 
intelligentia, operationem hominis ejusdem 
nominat. Sophronius quoque Hierosolymita- 
nus Patriarchain epistola Synodica?, nonsecus 
loquitur, ei humanam vocat operationem, 
abjeetorum ae vilium effectionem, eorumque 
qua per corpus exercentur : velut lacte 
nutriri, crescere, esurire, ambulare, et ambu- 
lando fatigari. 

Joannes item Damascenus Monotheletas 
ait*, ideireo se humanam operationem adi- 
mere dixisse Christo, quod humana omnis 
actio cum diyina comparata , sit πάθος, id est 
affectio quaedam, sive passio, de qua illorum 
tergiversatione dicemus postea. Addit et esu- 
risse Christum, quod divinitas assumpta 
nature fungi propriis operationibus permisit. 
Quin eodem in capite, « cogitationem ait 
mentis ἐνέργειαν esse, 4185 Christo non defuit, 
cum mentem habuerit ^. 

Valet ad eamdem probandam operationis, 
voluntatisque differentiam argumentatio illa, 
quae ex ἐνεργείας descriptione, explieationeque 
petitur, qualem in capite primo variis ex 
Patrum testimoniis attulimus *. Etenim ἐνέργεια 
naturis omnibus convenit ; et ab illis ita defi- 
nitur: ut sit naturalis cnjusque substantie vir- 
tus, et motio : qua id solum caret, quod nihil 
est;et quam habet illud omne quod natura 
constat. lta Gregorius Nyssenus, Maximus 
martyr, Anastasius, Joannes Damascenus, 

gatho Papa, et alii. Hoe autem in voluntatis 


«& Dawasc. lib. III, cap. xv. Ei οὖν ἀνέλαδεν ὁ 
Χριστὸς νοῦν ἀνθρώπινον, ἤγουν ψυχὴν νοεράν τε, xol 
λογιχὴν διανοηθήσεται πάντως, χαὶ ἀεὶ διανοηθήσεται. 
ἐνέργεια δὲ νοῦ ἣ διάνοια. 

b Maxi. apud Euthym. Panop. tit. VIII, lat. 
To γὰρ μὴ ἔχον ἐνέργειαν. μήτε χίνησιν φυσιχὴν, vexpov 
πάντως, χαὶ ἄψυχον, χαὶ τίνι λόγῳ προσίετο τὸν νεχρὸν 
εἰς συνεργίαν; πῶς δὲ ταύτην ἐδείχνυς ζωοποιεῖν ὃννα- 


20 THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


actionem non convenit : que non omnibus 
naturis, ac substantiis inest , sed solis intelli- 
gentia, et ratione przditis. 

VII. Sed unus est expressissimus de hae re 
Maximi locus, martyris, ac theologi per 
quam eruditi, et haeresis Monotheletarum 
apprime periti. Hie in epistola quadam ad 
Niceandrum episcopum , adversus unicam 
illorum ἐνέργειαν disputans, ostendit suam ha- 
buisse propriamque susceptum hominem a 
Verbo; «quoniam quidquid operatione caret, 
et motione naturali, mortuum omnino est, et 
inanimum. Et quanam ratione mortuum ad 
communionem adhibebat operandi? Quomodo 
carnem eamdem vivificam habere vim osten- 
debat, ut Cyrillus iterum docuit, per nature 
consentaneas motiones ipsius, velut tactum, 
vocem, ambulationem ; si ea nec illius erant, 
nee in illa secundum substantiam? Nam si 
ejus secundum naturalem substantiam erant, 
prorsus caro habebat operationem. Quippe 
substantivee sunt ipsius operationis agitatio 
manuum, ac pedum, et pronuntiatione vox 
emissa. » Perspicuum est ex hoc loco, ἐνέργειαν, 
apud antiquos illos tam hcretieos unius actio- 
nis in Christo vindices, quam horum oppau- 
gnatores Catholicos, non esse voluntatissolam 
functionem; sed aliarum quoque faeultatum. 
quas pofentias vocant : quibus natura omnis, 
et substantia praedita est, et ab alia discerni- 
tur. Quod profecto de sola interiori motione 
voluntatis usurpari non potest; non solum 
quia non omnes eam nature obtinent : sed 
intelligentes duntaxat: verum etiam, quod 
interiores et occulte ille motiones animae 
non extrinsecus parent, nec signi, et indicii 
loco esse possunt, quo seipsam spiritualis pro- 
dat substantia. "Evégye«v autem. vulgo Patres 
hae nota designant, ut sit proprietas. et 


χαραχτὴρ nature, quo hee manifesta redditur, Character. - 


ut ex capite primo libri hujus colligitur. 
VIII. Rursus idem Maximus in epistola ad 
Nicandrum luculenter diserimen ἐνεργείας, et 
θελήσεως aperit, cum docel, duas esse naturas 
in Christo , et quoniam nulla est natura mo- 


μένην, ὡς αὐτὸς πάλιν Κύριλλος ἐξεπαίδευσε, διὰ τῶν 
χατὰ φύσιν αὐτῆς χινημάτων, οἷον τῆς ἁφῆς, τῆς φωνῆς, 
τοῦ περιπάτου, τούτων οὐχ ὄντων αὐτῆς, ἢ ἐν αὐτῇ χατ᾽ 
οὐσίαν ; Εἰ γὰρ αὐτῆς χατ᾽ οὐσίαν φυσιχὴν, πάντως ἣ σὰρξ 
εἶχεν ἐνέργειαν. ᾿Ἐνεργείας γὰρ’ αὐτῆς οὐσιώδους ἐστὶν ἥ 
τε χίνησις τῶν χειρῶν, καὶ τῶν ποδῶν, χαὶ ἣ χατὰ τὴν 


ἀροφορὰν φωνὴ. 


1 In eadem. synodo act. x. — 2 Ibidem. — 3 Ibid. act. xxt, — 4 Hlb, 1r, Vide supra cop. 1, p. 9. — 5 Vide $ 3 et seq. 


DE INCARNATIONE, 


tione aliqua destituta ; «idcirco ad ambarum 
naturarum divine humaneque fidem facien- 
dam, ut earum exstantia comprobetur, profes- 
sionisque nostri veritas, oportere totidem 
naturales earum voluntates, ac totidem sub- 
stantivas operationes asserere^. » Tum in 
sequentibus, affirmat humanze nature pro- 
prias operationes in theandricis actionibus, 
quze tactu, sermone, incessu, ceterisque cor- 
poris motionibus administrate sunt; de qui- 
bus potea. 

Idem in Disputatione cum Pyrrho non mi- 
nus evidenter idipsum declarat. Quippe ut 
ἐνεργείας probet non. sequi personam, ostendit 
eamdem personam multiplices uno tempore 
aetiones edere. « Si quis hoc, inquit, in uno- 
quoque nostrum diligentius tractare voluerit, 
inveniet nos uno, et eodem tempore ratioci- 
nantes, et ambulantes; vel alia cogitantes 
simul, et ad presentes alia disserentes. Quod 
et Moses fecisse proditur ; cum eodem tem- 
pore Deo supplicaret pro populo, et ad popu- 
lum verba faceret, eumque meliorem ad spem 
excitaret. » Vide quam varia sint ἐνέργειαι, 
nec una voluntatis actione definite. Vide et 
Theorianum in Legatione ad Armenos tomo XI, 
Bibliothecz Patrum, pagina 468, ubi qua sint 
ἐνέργειαι, de. quarum. numero contendebatur, 
explicat, et alias esse, quam voluntates os- 
tendit. 

Addamus his tanquam colophonem, cecu- 
meniee sexta? synodi similem superiori illi 
Maximi martyris sententiam ex sermone 
Prosphonetieo ad Imperatorem Constanti- 
num : ubi itaPatres loquuntur: « Quemadmo- 
dum duas esse naturas accepimus, ita et duas 
naturales voluntates, et duas naturales ipsius 
operationes agnoscimus, Neutram enim natu- 
rarum Christi, in incarnatione ipsius, aude- 
mus voluntatis expertem , aut operationis 
asserere, ne illorum proprietatates perimen- 
les, una cum his naturas quoque perimamus, 
quarum sunt proprietates. Non enim natu- 


& Maxrx. apud Euth. ibid. lat. Διά τοι τοῦτο τὰς 
Χριστοῦ τοῦ θεοῦ φύσεις ὁμολογοῦντας ἡμᾶς, τὴν θείαν 
φημὶ, xat τὴν χαθ᾽ tuac ἀνθρωπίνην, πρὸς βεθαίαν τῆς τε 
τούτων ὑπάρξεως πίστωσιν, xai τῆς ἡμῶν περὶ αὐτῶν 
ὁμολογίας ἀλήθειαν, καὶ τὰ φυσιχὰ τούτων ἰσαρίθμως δεῖ 
πάντως πρεσύεύειν θελήματα, καὶ τὰς οὐσιώδεις τοσαύτας 
ἐνεργείας ὁμολογεῖν. 

b Maxiw. in calce tom. VIII Baron. Εἰ δὲ xoi 
ἐπὶ τοῦ xa0' ἕχαστον ἡμῶν τοῦτό τις ἐχ πολλῆς περιου- 
σίας γυμνάζειν βουληθείη, εὑρήσει χαὶ ἣμᾶς χαθ᾽ ἕνα, καὶ 
τὸν αὐτὸν χαιρὸν xal λογιζομένους, καὶ περιπατοῦντας" 
ἢ καὶ ἕτερα μὲν διανοουμένους, ἕτερα δὲ τοῖς παρατυγχά- 


LIB. VIII, CAP. VI. 221 
ralem humanitatis, que inest ipsi, volunta- 
teni, aut naturalem operationem negamus, 
ne caput, ac summam dispensationis propter 
salutem nostram geste rescindamus, et divi- 
nitati passiones affingamus*. » Hic duas aperte 
voluntates a duabus discernunt operationi- 
bus : et inter has numerant perpessiones, alias- 
que proprietates humane substantie, 

Tot igitur arguments , ac veterum testi- 
moniis nova illa doctissimi theologi convin- 
citur, et convellitur opinio: qui Monotheletas 
unius ἐνεργείας defensores credidit ; nihil aliud 
eo vocabulo,przeterquam voluntatis motionem 
intellexisse. Porro qua adstruende senten- 
tie sue argumenta vir eruditus accumulat, 
ca melius in sequenti capite dissolventur, 
ubi Monotheletarum dogma penitus investi- 
gare eunabimur. 


UAXITUPTVE 


Exzplicatur accurate Monotheletarum. dogma ; 
1.ac primum de ἐνεργείᾳ agitur, ejusque mo- 
tione. 2. Qua ratione differt a. voluntate. 
3. Monotheletas non solas actiones Christi 
humanitati detraxisse, sed etiam potentias, 
et cur ita. senserint. Tacite illos Monophysi- 
tarum dogma fovisse. h. Quod certis proba- 
tur rationibus , et αὖ Apollinari profectum 
ostenditur ; 5. tum ex Sergio οἱ Macario 
confirmatur. 6. Contra hoc objecta nonnulla 
solvuntur ; 1. et. Monotheletarum genuina 
sententia accuratius explicatur. 


I. Cum ex antecedenti tota disputatione 
plenissime constet, voluntatem, quam vulgo 
volitionem vocant , ab ἐνεργείᾳ, sive operatione 
distare, ex Monotheletarum sensu, et, qui ad 
hune in illis refutandis aecommodarunt sese, 


νουσι διαλεγομένους" ὅπερ zat Μωυσῆς ποιήσας ἱστορεῖ- 
ται, χατὰ τὸν αὐτὸν καιρὸν xol τῷ θεῷ ἐντυγχάνων, 
ὑπὲρ τοῦ λαοῦ, χαὶ τῷ λαῷ διαλεγόμενος, χαὶ πρὸς χρη- 
στὰς παρορμῶν ἐλπίδας. 

c In Synod. sex. tom. V conc. Καὶ ὥσπερ δύο 
παρειλήφαμεν φύσεις, οὕτω xat δύο φυσιχὰ θελή 
αΒΕ ΜΉ ΠΟ ΛΕΥ φύσεις, φ βλήματα, 

M NE Y DAT RE *« 
xai δύο φυσιχὰς αὐτοῦ τὰς ἐνεργείας γνωρίζομεν. οὐδετέ- 
pav γὰρ τῶν ἐν Χριστῷ φύσεων ἐπὶ τῆς οἰχονομίας αὐτοῦ 
τολμήσωμεν ἀθέλητον, ἢ ἀνενέργητον ἀποφήνασθαι, μή 
πως αὐτῶν ἀναιροῦντες τὰ ἰδιώματα, xol τὰς ὧνπερ 
εἰσὶν ἰδιώματα φύσεις συναναιρήσωμεν" οὐ γὰρ ἀρνού- 
μεθα τὸ φυσιχὸν αὐτοῦ τῆς ἀνθρωπότητος θέλημα, ἢ τὴν 


Energia. 


De energia 
ejusque 
motione, 


Entelechia, 


Qua ratione 
differt à 
voluntate. 


299 


catholicorum Patrum : nunc in quo positum, 
sit diserimen istud inquirendum videtur ; ut 
eo constituto, perspicuum nobis sit quemad- 
modum illi suam heresim explicarint. 

"Evégyew itaque, si vim nominis spectes, 
tum actum signifieat, ae τῇ δυνάμει, 1d est 
potentie respondet ; quae et in actum transire 
dicitur : ut Aristoteles pluribus exponit ! : 
(qua ratione idem est cum ἐντελεχείᾳ : quod 
voeabulum idem philosophus  exeogitasse 
dicitur) tumeam?, quam proprie nominamus 
actionem vel operationem : eoque modo genus 
ipsum comprehendit motionum omnium , 
quibus aetuosz facultates exereentur : adeo- 
que volendi potentia naturalis. Verum illi 
ipsi, quos memoravi, tam haeretici, quam 
horum adversarii Catholiei , ἐνέργειαν non tam 
laxa significatione sumpserunt : sed aliud 
esse θέλησιν, aliud ἐνέργειαν dixerunt. Ae simi- 
liter in istis duabus vocibus accidisse videtur, 
atque in aliis totidem, fide, et opere usuve- 
nisse admonet Augustinus*. Cum enim /ides 
opus quoddam sit; nihilominus ab operibus 
distingui solet : ut cum justificari per fidem 
dicimur, non ex operibus ; « qnia prima illa 
datur, ex qua impetrentur eaetera, quae pro- 
prie opera nuneupantur, in quibus juste vivi- 
tur. » ut ait Augustinus ; « Sic enim distinguit 
Apostolus ab operibus fidem, (quod idem 
scribit) quemadmodum in duobus regnis 
Hebrseorum distinguitur Judas ab Israel, 
cum et ipse Judas sit Israel. » 

II. Igitur θέλησις hoc. modo non est ἐνέργεια; 
sed simplex voluntatis solius actio, nondum 
in opus exiens : sieut velle et agere consue- 
tudine ita separantur ut prius nudam sine 
effectu voluntatis inclinationem et electionem 
significet : posterius, executionem destinata 
rei et electee. Sic Anastasius Sinaita docet in 
libro, qui Vie dux inseribitur : qui « ἐνεργείαν 
ait abeo dici, quod in ἔργοις, td est operibus 
insit, atque exlirinseecus appareat". » Hujus- 
modi est trita illa philosophorum in scholis 
acíuwm distüncetio in el/citos , et imperatos; 
quorum priores ipsa per se volendi facultas 
exerit; posteriores, per reliquas animi corpo- 
risque facultates, quibus domina, et regina 
moderatur. 


χατὰ φύσιν ἐνέργειαν, ἵνα μὴ χαὶ τὸ τῆς σωτηρίας ἡμῶν 
οἰχονομιχὸν χεφάλαιον ἀθετήσωμεν, καὶ τῇ θεότητι τὰ 
πάθη προσάψωμεν. 

& Awasr. ἴῃ “Οδηγῷ cap. m. ᾿Ἐνέργεια δὲ εἴρηται, 
διὰ τὸ ἐν ἔργοις εἶναι, ἤγουν φαίνεσθαι. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Hue illa Maximi martyris sententia perti- 
net, quam in Zzcerptis ex ejus ad Nicandrum 
epistola Euthymius exhibet; ubi Arium et 
Apollinarem ait eatenus diversa ratione 
grassatos contra catholicam fidem, ut « ille 
animam , iste mentem Christo subtraheret : 
quod idem est atque operationis, et volunta- 
tis expertem illum facere?, » Quippe « id 
quod anima caret, nnllam viventis, et omnino 
animati functionem, et operationem exercet, 
quod autem sine mente est , voluntatem non 
habet.» Quamobrem ἐνέργειαν Monotheletae ab 
θελήσει, id est voluntate distinguentes, proprie 
tribuebant facultatibus cseteris, quee partim 
naturales in nobis sunt, ac necessarie, nec in 
arbitrio nostro posite : partim voluntatis 
nutibus obsequuntur. In Christo vero libere 
omnes erant, et eo volente, ac permittente, 
aut imperante, in actionem prodibant. Neque 
vero solam ef/icientiom, sive motionem, qua 
actualis in scholis dicitur, apud illos ἐνέργεια 
significat : sed etiam facultatem ipsam et 
potentiam , ut jam capite quarto demonstra- 
vimus. 

III. Ex quo quid sit consequens animadver- 
titur, in quo Monotheletarum hzresis cardo 
consistit. Nimirum hereticos istos, cum 
ἐνέργειαν omnem funditus amputarent in 
humana Christi natura, non solas facultatum 
actiones, et motiones, sed ipsas quoque facul- 
tates ademisse. Sie enim est habendum ; Mo- 
notheletas Arii, Apollinaris, et Eutychis, 
sive Monophysitarum , propaginem fuisse 
ct illorum omnium hausisse virus, et pesti- 
tentiam : tametsi astu, et calliditate hanc a 
se propulsarent invidiam; ae palam, verbis- 
que conceptis duas in Christo naturas, per- 
fectas, et integras, nec ulla re deminutas 
agnoscerent. 

Quippe non aliter licebat illis facere, ne 
synodicis decretis irretiti , quibus hewreses 
istce perculs:e erant, ac damnatze, omnium in 
sese mortalium odia provoearent : tum vero 
Imperatoria lege constitutis adversus illos 
ponis plecterentur. Quod igitur libere, aper- 
teque non audebant, clanculum, et sinu per- 
fidum illud dogma foventes, quatenus pote- 
rant, id exprimere, ae promovere conabantur. 


b Maxix. apud. Euth. zn Panop. tit. XVIII. Ὃ 
μὲν γὰρ, dijo ow: ὃ δὲ, ἄλογον" ὅπερ ἀνενέργητόν ἐστι, 
καὶ ἀθέλητον αὐτὸν δογματίσαντες. 


1 Lib. IX Metaph. cap. vit, — 2 Vide ibid. cap. vir. — 3 Lib. de Predestinat, Sanctor. cap. vil. 


Monotlie- 
letce non 
solum 
actiones sed 
etian potens 
tias sustu- 
lerunt. 


Tacite 
Monophy- 
sitis 
faverunt. 


iod certis 
robatur 
itionibus. 


peratio- 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. VI. 


Non enim recta, sed per ambages, et ex 
consequenti eamdem pravitatem opinionis 
inculcabant : ut in Christo persuaderent non 
perfectam fuisse naturam hominis; sed car- 
nem duntaxat, expertem anims, ae faeulta- 
tum ejus omnium; quarum vicem Verbi 
divinitas explebat. Hoc illi palam, ut dixi, 
eloqui non ausi, eo ipso tamen asserebant, 
quod animam ralione prweditam homini 
Christo tribuentes , eamdem naturalibus 
omnibus spoliabant facultatum adminiculis, 
nihil ut ex se, propriumque ageret : verum 
inanimi instar instrumenti, alieno motu dun- 
taxat, et impulsu cieretur : prout eam divi- 
nitas non tantum regeret, ae gubernaret, 
sed agitaret etiam, et ad opus applicaret. Ac 
si verum est, quod summa consensione Patres 
omnes dieere solitos ostendimus in primo 
capite; nullam sine propria operatione esse 
naturam : et quidquid actione caret sua, nihil 
prorsus, ae τὸ μὴ ὃν esse : quid aliud ex illa 
Monotheletarum opinione sequitur, nisi ho- 
minis in Christo neque veram animam, neque 
veram inesse naturam? 

IV. Hujusmodi fuisse Monotheletarum hz- 
resim , eosque Christi animam naturalibus 
omnibus exuisse facultatibus, tam iis, quas 
per sese, sine corpore, quam quas una cum 
eorpore, et per corpus exercet; facile est 
intellectu, si ea meminisse volumus, qua ex 
haeresis istius antesignanis, et auctoribus in 
libro primo descripsimus. Ibi Theodori epis- 
copi Pharanite verba sunt allata'!, quibus 
profitetur unam Christi ἐνέργειαν exstitisse , 
qua divina simul operabatur, et humana, 
qua quidem ab divina natura profluens, per 
mediam animam intlelligentem, corpusque 
iransibat : ita ut divinitatis instrumentum 
humana natura fuerit; sieut animse corpus 
ὄργανον dicitur. Quod ab Apollinari didicisse 
constat hzereticos illos. 

Hujus eniu: celebris ista sententia est , 
« Instrumenti, et cause motricis unicam esse 
ἐνέργειαν : » quie in sexta synodo recitata est ex 


a& ÀroLuN. in VI syn. aet. x. Θεὸς ἀναλαδὼν 
ὄργανον xa θεός ἐστι, καθὸ ἐνεργεῖ, καὶ ἄνθρωπος χατὰ 
τὸ ὄργανον. μένων δὲ θεὸς οὐ μεταδέδληται. ὄργανον δὲ 
χαὶ τὸ χινοῦυν μίαν πέφυχεν ἀποτελεῖν τὴν ἐνέργειαν. εἰ 
δὲ μία ἣ ἐνέργεια, μία καὶ ἢ οὐσία, μία ἄρα οὐσία γέγονε 
τοῦ λόγου, καὶ τοῦ ὀργάνου. 

b In sext. syn. act. xir. Ἢ δὲ σωτήριος τῶν θεο- 
φόρων πατέρων διδασχαλία ἐναργῶς ἐχπαιδεύει τὸ, μηδέ- 
ποτε τὴν νοερῶς ἐψυχωμένην τοῦ χυρίου σάρχα χεχωρι- 


1 Lib. I, cap. xx, initio. — 3 In Lateranensi concilio sub Mart. 


223 


libro Apollinaris, qui de dubiis inscriptus erat : 
« Deus, inquit, assumpto instrumento,et Deus 
est quatenus operatur , et homo , ratione 
instrumenti. Porro manens Deus non est mu- 
tatus. Organum vero, etid quod movet natu- 
raliter unam efficiunt actionem?. Quod si 
una est actio, una est et substantia. Igitur 
una fuit Verbi, et instrumenti substantia ^ » 
Ita Apollinaris, quem locum ab illis verbis, 
qua ad marginem notavimus, citat Latera- 
nense concilium Martino Papa celebratum , 
ex libro contra Theodotum : et Leontius in 
libro adversus fraudes. Apollinaristarum ex 
Oratione disputatoria : quem librum puto sy- 
nodum sextam nominare 2x τῶν ἀποριῶν. 
Habes in isto loco Apollinaris venam, ex 
qua Monophysitarum, Eutychianorum, ac 
deinde Monotheletarum dogma propagatum 
est : nisi quod priores audacius natura» unius 
professionem amplexi sunt : Monotheleta 
verbo eam inficiantes, re ac δυνάμει eamdem 
asseverarunt ; illa Apollinaris argumenta- 


tione conclusi, atque convicti. « Quorum una 


est operatio, eamdem horum esse naturam, 
et substantiam. » 

V. Sergius Constantinopolitanus episco- 
pus, ejusdem eum Cyro, et aliis fabricator 
heresis in epistola ad Honorium Papam, 
scribit; « Carnem Domini intelligente anima 
preeditam , nunquam seorsim , et ex impulsu 
proprio eontra nutum uniti sibi secundum 
hypostasim Dei Verbi naturalem suam mo- 
tionem exercuisse : sed quando, qualem , et 
quantam ipse Deus Verbum volebat. Et, ut 
planius dieatur, quemadmodum corpus nos- 
trum gubernatur, ornatur, et ordinatur ab 
intelligente nostra, et rationali anima, sie in 
Christo Domino tota humana massa cum ab 
ipsius divinitate Verbi semper, et in omnibus 
ageretur, a Deo movebatur^, » Quod Gre- 
gorii Nysseni auctoritate confirmat : de qua 
postea. Ad hune modum subdolus, ac vete- 
rator heretieus dogma alioqui catholicum 
ad erroris sui patrocinium assumit. Nam 


σμένως, χαὶ ἐξ οἰχείας ὁρμῆς, ἐναντίως τῷ πνεύματι τοῦ 
ἡνωμένου αὐτῇ xaU' ὑπόστασιν θεοῦ λόγου τὴν φυσιχὴν 
αὐτῆς ποιήσασθαι χίνησιν" ἀλλ᾽ ὁπότε, καὶ οἵαν, xoi 
ὅσην αὐτὸς ὁ θεὸς λύγος ἠδούλετο xol σαφῶς εἰπεῖν, ὃν 
τρόπον τὸ σῶμα τὸ ἡμέτερον ᾿γεμονεύεται, xal χοσμεῖ- 
ται, xol τάττεται ὑπὸ τῆς νοερᾶς, xol λογιχῆς fuv 
ψυχῆς, οἴτως xal ἐπὶ τοῦ δεσπότου Χριστοῦ ὅλον τὸ 
ἀνθρώπινον αὐτοῦ σύγχριμα ὑπὸ τῆς αὐτοῦ τοῦ λόγου 
θεότητος ἀεὶ, xaX ἐν πᾶσιν ἀγόμενον θεοχίνητον ἢν. 


Et ab 
Apollinare 
profectum 
ostenditur. 


De dubiis. 


Potentia. 


Tum ex 

Cyro et 

Sergio 
confirmatur 


Operatio. 


Operationis 


Christi humanitatem ab divinitate Verbi 
actam, et impulsam , ac gubernatam fuisse, 
inter orthodoxos convenit : idque nos pluri- 
bus post paulo demonstrabimus. Verum hoc 
eo fine Monothelet:e proferebant, ut nonnisi 
una amborum esset ἐνέργεια, eaque ex toto 
divina; que manans ab divinitate, trajice- 
retur in animam et carnem : ab quibus tan- 
tummodo rcciperetur, nulla autem efficeretur 
ex parte. Siquidem animam illi censebant 
nullis in Christo facultatibus instructam esse, 
neque spiritualibus, neque sentienti, ae vege- 
tanti parti congruentibus : sed solam inesse 
substantiam : δύναμιν vero, et potentiam , ac 
consequentem ex ea ἐνέργειαν in. solidum divi- 
nitatis esse; sicut malleus ab artitice ad opus 
adhibitus, et impulsus, nullam ex sese mo- 
lionem confert : sed hanc totam ab movente 
receptam, tanquam alienam in opus refundit. 
Aut quemadmodum corpus hominis nullam 
ex sese viventis aut sentientis propriam agi- 
lationem obtinet : sed eatenus operatur, 
qua agitur et movetur ab anima per insitas et 
naturales ipsius facultates, quas per se nullas 
ilud habet. Quod igitur in carne anima 
rationalis efficit, idem in anima et carne 
Christi prestare divinitatem, illorum habebat 
opinio; prorsus ut quidquid vitale, ac vege- 
tum, et spirans inesset homini Christo ; atque 
omnis ejus actio, et impulsio, qua vel sei- 
psam in cseteris Adami posteris movet anima, 
vel subjeetam sibi carnem agit, et excitat : 
non ab ulla creata potentia et facultate flue- 
ret; séd ab ipsamet divinitatis substantia, 
qui naturales anime facultates altiori et 
extraordinaria virtute suppleret, et consen- 
taneas humane substantic operationes expri- 
meret. « Adeo ut carnis propria sit perpessio, 
non tamen a divinitate sejuncte : lieet divi- 
nitatis non esset pati : Dei vero propria sit 
operatio : quamvis per humanam suam natu- 
ram, hoc est per totam nostram massam, 
illam executus fuerit una, et sola divina 
voluntate" » ait Macarius Alexandrinus epis- 
copus Monotheleta.) Quocirca τῆς ἐνεργείας effi- 
cientem causam uni assignabant divine sub- 
tanti? ; impressionem vero, et quidquid ab 
illa causa manabat, in carnem diffundi puta- 
bant, et in ea recipi: uli et perpessionem 
omnem extrinsecus illatam, et inflietam. 


ὦ Macan. in syn. sex. act. vri. “Ὡς εἶναι τῆς 
μὲν σαρχὸς τὸ πάθος, οὐ χεχωρισμένης δηλονότι &x τῆς 
θεότητος" εἰ χαὶ μὴ τῆς ὑεότητος ἦν τὸ πάσχειν" τοὺ τὲ 


1 Disp. Lxxir, cap. I, $5. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


VI. Nam quod Vasquezius opponit!, hane 
ipsam eorporis perpessionem motionem fuisse 
quamdam ejus, et opus membrorum, et car- 
nis ex Monotheletarum opinione; nihil hoc 
illum adjuvat. Etenim duo sunt in ipsa per- 
pessione consideranda : alterum , motio ipsa, 
agitatio carnis , aut divisio, vel contusio, et 
hujusmodi alia : alterum doloris perceptio, 
quam ἀντίληψιν Greci, barbarissantes schol 
sensationem nominant. Horum prius sola caro 
per sese patiebatur, utpote materia, et quanti- 
tate natura sua constans; posterius, ex vi et sen- 
tiendi facultate profieiscebatur; non humana, 
vel creata, sed divina; quae carni se accom- 
modans, idem in carne Christi faciebat, quod 
in carnecommunium hominum anima ratio- 
nalis, et ab ea sentiendi derivata facultas, 
qui tangendi sensus dicitur eum interiore 
appétitu, qui inflictum dolorem percipit , 
Hec enim omnia, qua ἐνεργείας vocabulo 
comprehendi ab illis, necessariis argumentis 
eviceimus, cum uniusmodi essent, et singula- 
ria, tam facultas scilicet, quam ejus operatio; 
profecto nonnisi divina fuerunt, ex illorum 
sententia. 

VII. Quam hae coharentia sint, et consen- 
lanea, nihil ad rem pertinet, quis enim 
ralionem et judicium in istis requirat? Illud 
potius cum hee legimus, aut inquirimus, 
cum animo nostro reputemus, quod hujus 
initio capitis dixi : Monotheletas revera ger- 
manos Eutychianos , et Apollinaristas , ac 
Monophysitas fuisse : sed legum, peenarum- 
que metu, ne pro confessis ae manifestis hze- 
reticis haberentur, utcumque latebram hane 
quesisse sibi, ut ad catholiee professionis 
larvam ae speciem, quam duplici confitenda 
natura prev se ferebant, unius dogma volunta- 
lis et operationis adjungerent : quod qui 
admisissent, de priori reeusare non possent. 
Quare nullius momenti sunt argumenta, qui- 
bus eruditi theologi Monotheletas sublevare 
conantur, et eorum commentum vendibilius 
facere; quasi hoc illos sensisse verius sit, 
quod cum reliquo dogmate magis cohzret, 
ac minus ab communi sensu, et ratione dis- 
crepare videtur. Omuino Christi operationem, 
quam tritoillo,ac decantato nomine libenter, 
ac passim θεανδριχὴν appellabant, unam, et sin- 
gularem esse volebant, quie a divina pro- 


θεοῦ τὴν ἐνέργειαν, εἰ xo διὰ τῆς ἀνθρωπότητος αὐτοῦ, 
τουτέστιν ὅλου τοῦ ἡμετέρου φυράματος, ταύτην ἐπλή- 
ρωσεν ἑνὶ, καὶ μόνῳ θείῳ θελήματι. 


Contra 

predicta 
nonnulla 

objecta 
solvuutur. 


De Mono- 
theletarum 
genuina 
sententia 
accuratius 
disputatur, 


Deivirilem, 


andri- 


ientiam 
ime. 


lotus 
pers. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. VII. 225 


gressa natura, in humanam, ac per humanam 
lrajiceretur ad opus externum. Hanc vero 
motionis, et actionis omnis expertem finge- 
bant : utique animata rei proprie : velut cor- 
pus vita privatum et anima. Et frustra est idem 
ille doctus theologus, qui canonem xv Late- 
ranensis sub Martino concilii, quo decernitur, 
θεανδριχὴν operationem non unam esse, sed 
duplicem, sie accipit, tanquam iste sit sen- 
sus, « In omni Deivirili operatione, duplicem 
operationem , hoc est duplicem effectum 
voluntatis inesse, alterum divinse, alterum 
humans : eo quod Macarius, et alii Monothe- 
let», contra quos canon ille editus est, inge- 
nue fatebantur, Deivirilem operationem in 
Christo constare ex divina operatione, et 
motu human: naturae.» Verum ex iis, quae 
supra disputata sunt, longe aliter existimare 
debemus; neque Monotheletas credere, hu- 
mane Christi nature? propriam motionem 
Sive ἐνέργειαν tribuisse, ψυχιχὴν videlicet, sed 
solam passionem, ac receptionem manantis 
a divinitate operationis et impressionis, quae 
instrumentum illud per se ἀχίνητον ad operis 
admovebat effectionem : ita ut perfecte 0coztvz- 
voy esset, hoc est a Deo motum, non impulsu 
agitatum proprio. 


CXEPET-VEH. 


4. Duas, ac diversas operationes esse. Christi 
probatur imprinis e Scripture testimoniis. 
9. Quc nonnullorum Patrum usu roborantur. 
3. Tum ralione theologica, que primum ex 
naturarum numero et discrimine petitur, 
quod unaquaeque propriam exigit operatio- 
nem. 4. Quod argumentum synodalibus sen- 
tentiis, et. Patrum testimoniis fulcitur. 8. 
Itaque Monotheletas unius nature assertores 
fuisse convincuntur. 9. Alterum argumen- 
tum, quod. si una esset operatio, nec simplez 
foret , nec composita. 


I. Antequam veram, sinceramque rationem 
operalionis in Christo, quam θεανδριχὴν ἐνέργειαν 
vocant, explicare aggredior , generatim illud 
adstruendura est, non unam duntaxat, sed 
duas exstitisse, quot erant in eo natur:e. Hoe 
autem argumentandi genere eodem est pro- 
bandum, quod sanctos Patres, tum sigillatim, 
tum in synodis collectos adhibuisse constat : 


Tox. VI. 


- 


nempe ut ad saerarum testimonia litterarum, 
et sanctorum responsa Patrum adjungatur ex 
iisdem confecta, et conclusa ratiocinatio. 
Operationum igitur in Christo duo genera 
fuisse, ut alie divinitatis, humanitatis alie 
proprie fuerint ; non dissimili ratione colli- 
gitur, ae de natura duplici disputari solet. 
Imo vero adeo clarius, et evidentius est, ope- 
rationes esse duas, quam naturas, ut ad hoc 
probandum illud assumi soleat. Namhominem 
pariter ac Deum esse Christum , inde passim 
concludunt Patres, quod idem et humano 
modulo majora, id est divina, et humana, in 
vita gesserit. Ex quo factum est , ut ἐνέργειαι, 


Duas diver- 
sasque esse 
operationes 
Christi pro- 
batur e 
Scriptura. 


id est operationes, a Grecis theologis appel- . 


lentur γνωρίσματα, id est indicia, note que natu- 
rarum proprie : sine quibus nec esse, nec 
agnosci natura potest ulla; ut in primo capite 
libri hujus ostendimus. 

Ac divine nature signa nee pauea, nec 
obseura pra2bent tot ab illo et promissa, ac 
denuntiata, et ut promiserat, reipsa facta 
miracula, quz nec effici, nisi divina virtute ; 
nec ad divinitatis, quam in se agnosci vellet, 
fidem adstruendam nisi a Deo fieri potuerint. 
Non enim mendaciis auctoritatem conciliare 
potest Deus : et ut :equalis Patri, ac similiter 
omnipotens, et homine, Angeloque major, ac 
verus et unigenitus Dei Patris filius, id est 
Deus, ab omnibus haberetur, et coleretur, 
stupendis, et inusitatis exhibendis operibus 
impetrare studuit. Sic :egritudines solo nutu, 
ac sermone, vel tactu depellere ; ddemones e 
corporibus ejicere ; mortuos ad vitam exeitare; 
idque momento, et solo imperio peragere, 
expressa sunt, et illustria divin: potestatis 
argumenta ; quae ob hoe ipsum cum se edere 
professus sit, ut talem de se opinionem faceret, 


omnem, ut paulo ante dixi, dubitationem, ac 


suspicionem falsitatis excludunt. 

II. Jam verc, ceterorumque similis homi- 
num nature indices sunt actiones operatio- 
nesque, quas consulto in eum finem exercuit, 
ut homo crederetur, ut sunt ambulare, loqui, 
cibo ae potu refici, esurire, sitire, lassari, 
exultaré gaudio, moestilia contrahi, laery- 
mare, pati, vulnerari, ac per summos denique 
cruciatus animam profundere , {πὲ nec divi- 
nitas operari, ac suscipere sola in se potest, 
et ut ab vero homine profecta putarentur, 
priori et divino illo genere operum idem 
testificari voluit. Hujusmodi argumentis et 
exemplis utriusque sacra omnes referti? sunt 
paginae, presertim Testamenti novi , ne sin- 


15 


Testimonid 
Scripturae 
usu l'atrum 
roborantur, 


Energiam. 


226 


gillatim recensere, vel etiam ex eis aliqua 
decerpere necesse sit. 

Sie in synodo OEcumenica sexta, Constan- 
linus imperator in edicto, quo synodale decre- 
tum ratum habuit , quod etiamin acta relatum 
est: «Ita, inquit, et naturalem alimoniam, 
secundum ralionem appetebat , et deside- 
rabat, et tristabatur, et turbabatur. Nam 
quando Salvator ad crucis passionem sponte, 
ae sua voluntate venit, ccepit contristari, et 
mosstus esse. Ha»c autem anime intelligentis 
et voluntate predite propria censentur*^. » 
Porro, ut ait Joannés Damascenus, « 51 unam 
duntaxat operationem Christi fatemur, divi- 
nilati Verbi intelligentis anime affectiones 
tribuimus, timorem, inquam, dolorem, et 
anxietatem^. » 

Tum paulo post de miraculis ita ratiocina- 
tur: « 8i ex miraculis, ejusdem esse eum 
Patre substantie Filium eognoseimus ; ope- 
ratio vero Dei sunt miraeula : igitur eliam 
post Incarnationem ejusdem est operationis 
cum Patre*. » Et Sophronius Hierosolymita- 
nus Patriarcha in epistola synodiea : « In eo, 
inquit, quod utriusque natur propria incon- 
fasa. post Inearnationem manere monstravit, 


et suam euique convenientem operationem: 


protulit, naturali ratione indicium sui pre- 
bentibus maturis, ae propriam naturam 
naturaliter explicantibus, ex qua indivise, et 
naturaliter tanquam e fonte profluebant, et 
substantive redundabant, Eutychis germen 
confusionis amans evertit^. » Pergit eas 
deinde recensere proprietates, et operationes, 
quibus humana natura dignoscitur : ut sunt 
«lacte nutriri , crescere, zetatum  vicissitudi- 
nes, et spatia decurrere : tum esuriem, sitim, 
lassitudinem, incedendi nostra similem ἐνέρ- 
qeu, quie humano more perfecta, et ut homi- 
num substantia fert promota, humanze in illo 
naturz fuit indicium. » Ita dispares ille ac 
dissimiles Christi proprietates, et functiones, 


« |n Syn. VI. aet. Οὔτω καὶ τῆς φυσιχῆς τροφῆς 
χατὰ λόγον ὠρέγετο, xat ἐπεθύμει, χαὶ ἐλυπεῖτο, καὶ ἐτα- 
ράττετο. ὅτε γὰρ ὁ Σωτὴρ ἐπὶ τὸ τοῦ σταυροῦ πάθος χαθ᾽ 
ἑχούσιον ἥρχετο βούλησιν, ἤρξατο λυπεῖσθαι, καὶ ἀδημο- 
νεῖν. ταῦτα δὲ ψυχῆς νοερᾶς τε; xaX θελητιχῆς τυγχάνουσιν 
ἰδιώματα. 

b Damasc. lib. IH, eap. xv. Εἰ δὲ μίαν Χριστοῦ 
τὴν ἐνέργειαν εἴποιμεν, τῇ τοῦ θεοῦ λόγου θεότητι προσά- 
ψομεν τῆς νοερᾶς ψυχῆς τὰ πάθη, φόθον, φημὶ, καὶ 
λύπην, καὶ ἀγωνίαν. 

c lbid. Εἰ δὲ ἐκ τῶν θαυμάτων τῆς αὐτῆς οὐσίας 


1Cap. v ef seq. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


quarum per totam Seripturam diffusa mentio 
est, non uniusmodi, nee singularem illius 
operationem fuisse predicant ; sed duplicem, 
et su: quamque nature congruentem. 

III. Ad divini auctoritatem verbi accedat 
theologica ratiocinatio, que partim e sacris 
illis oraculis, tanquam primariis principiis : 
partim. ex communibus notionibus, et insita 
humane intelligenti luce cognitiseftlorescit. 
Cujusmodi argumentationum prima, et cele- 
berrima est illa, qua» ex naturis ipsis, quae 
sunt in Christo duc, colligitur. Hoe ipsum 
vero, esse duas, non unam quampiam, vel 
simplicem, vel ex duarum eoncursione fac- 
tam, el compositam, accurate in libro tertio 
demonstravimus!. Hine igitur trita, et usitata 
Patribus ratio ista procedit : Quoniam Chri- 
stus ex duabus constat substantiis, et naturis 
inter se distinetis, et integris ac perfectis : 
quie sineullasui confusione, ac detrimento con- 
veniunt in unius hypostasis personaeque con- 
textum :non posse unieam utriusque natura, 
ae substantiz operationem esse; sed singulis 
respondere singulas. Nititur autem haec argu- 
mentatio tum Seripturee manifestis, et expres- 
sis illis testimoniis, quibus nature Christi duze 
comprobantur : quorum vim expendimus in 
libro tertio : tum certissimo illo , et confesso 
apud omnes quasi postulato, sive nolione 
communi : Perfectee omni nature suam tribui 
ac propriam operationem : sine qua consis- 
tere, aut intelligi non potest. Quod effatum in 
primo capite,nec nonsequentibus libri hujus 
ex antiquis Patribus illustratum est, Usum 
porro istius argumenti aliquot eorumdem tes- 
timoniis,ae sententiis declarabimus, qui post 
exortam Monotheletarum heresim, hujus vim 
et impetum hoc firmamento represserunt. 

]V. Primum sexte synodi Patres in ser- 
mone προσφωνητιχῷ ad. Imperatorem. Constanti- 
num, « Perfectum igitur, inquiunt, in divi- 
nitate, et eumdem in humanitate perfectum, 


ὄντα τῷ πατρὶ τὸν Χριστὸν ἔγνωμεν, ἄρα xod μετὰ adp- 
χωσιν, τῆς αὐτῆς ἐνεργείας ἐστὶ τῷ πατρί, 

d |n Syn. Vl aet. m, tom. V cone. Διὰ δὲ τοῦ 
δειχγύναι τὰ ἑχατέρας ἴδια φύσεως ἀσύγχυτα μετὰ τὴν 
ἕνωσιν μένοντα, καὶ ἑχατέραν τῶν αὐτῶν ὁμοίως προφέ- 
pev. ἐνέργειαν, τῷ φυσιχῷ λόγῳ γνωριζομένων τῶν 
φύσεων, χαὶ τὴν οἰχείαν φύσιν φυσιχῶς ἑρμηνενουσῶν, 
ἀφ᾽ ἧς ἀμερίστως καὶ φυσιχῶς ἐπηγάζετο, καὶ οὐσιωδῶς 
ἀνεθλάστανε, τὴν Εὐτυχοῦς ἐκτρέπων φιλοσύγχυτον 
βλάστησιν. 


Prob. 115 
Argumenti: 
theologicis 
Iv ex. natu 

rarum 
numero el 
discrimine 


P *- 


Prospho 


netico 


DE INCARNATIONE, 


seeundum antiquas Patrum traditiones, et 
divinam Chaleedone sancitam formulam pre- 
dicamus, Atque uti naturas duas accepimus; ita 
et duas naturales voluntates, et duas naturales 
ipsius operationes agnoscimus. Quippe neu- 
tram in Christo naturam in ejus incarnatione 
voluntatis experlem, aut operationis audebi- 
mus asserere: neearum proprietates perimen- 
tes, naturas una perimamus^.» Quem sibifinem 
proposuisse dicunt illius architectos hzresis, 
qui una operatione, et una voluntate consti- 
tuenda, Arii, Apollinaris, Eutychis, et Severi 
nefarium dogma renovarunt. Tum ista per- 
texunt : « Nam si voluntate, et operatione 
carentem humanam Christi naturam dicere 
permittimus, ubinam perfectus status huma- 
nitatis servabitur ? Nihil enim aliud humance 


" substantie perfectionem constituit, nisi sub- 


stantiva voluntas ; qua liberi arbitrii facultas 
in nobis propria nota designatur. Ita et sub- 
stantiva habeat operatio. Quomodo enim 
rursus ipsum in humanitate perfectum asse- 
rimus, qui nihil humani passus, vel operatus 
est^? » Quibus in verbis perspicue separari 
vides ἐνέργειαν et θέλημα, hoc est operationem, 
et voluntatem. 

In eadem synodo Constantinus imperator 
edietum edidit, in quo similia docet : et hoc 
insuper ; quie sunt diversi generis, natureque 
diverse, non eadem operatione esse predita: 
sed pro eo ae nature distinguuntur, ita etiam 
operationes esse distinetas; quod ex Cyrillo, 
et aliis Patribus approbat ; quorum postea 
meminerimus. 

Sie Joannes Damascenus, « Salva , inquit, 
naturarum differentia, salvze erunt et earum 
operationes. Non enim natura ulla est opera- 
tionis expers^. » Et paucis interpositis : « Si 


a. In VI Syn. act. xvii. Τέλειον οὖν ἐν θεότητι χαὶ 
τέλειον τὸν αὐτὸν ἐν ἀνθρωπότητι χατά τε τὰς πατριχὰς 
ἄνωθεν παραδόσεις, χαὶ τὸν ἐν Καλχηδόνι θεῖον ὅρον 
χηρύττομεν. Καὶ ὥσπερ δύο παρειλήφαμεν φύσεις, οὕτω 
χαὶ δύο φυσιχὰ θελήματα, καὶ δύο φυσιχὰς αὐτοῦ τὰς 
ἐνεργείας γνωρίζομεν οὐδετέραν γὰρ τῶν ἐν Χριστῷ 
φύσεων ἐπὶ τῆς οἰχογομίας αὐτοῦ τολμήσομεν ἀθέλητον, 
ἢ ἀνενέργητον ἀποφήνασθαι, μήπως αὐτῶν ἀναιρούντες 
τὰ ἰδιώματα, xat τὰς ὥνπερ εἰσὶν ἰδιώματα, φύσεις συνα- 
ναιρήσωμεν. 

ὁ 1014. Εἰ γὰρ ἀθέλητόν τε, xa ἀνενέργητον τὴν 
ἀγθρωπίνην τοῦ xuplou φύσιν λέγειν παρήσομεν, ποῦ τὸ 
τέλειον ἐν ἀνθρωπότητι σέσωσται ; οὐδὲν γὰρ συνίστησιν 
ἕτερον τῆς ἀνθρωπίνης οὐσίας τὴν τελειότητα, εἰ μή τοιγε 
τὸ οὐσιῶδες θέλημα, δ᾽ οὗ xat ἢ αὐτεξουσιότητος ἐν ἡμῖν 
χαραχτηρίζεται δύναμις. οὕτως ἐχέτω χαὶ ἢ οὐσιώδης 


1 Lateran. synod. secr. 1 tom, IV Concii. 


LIB. VIIT, CAP. VII. 


227 


omnis operatio definitur, naturze cujuspiam 
substantiva motio, ut harum rerum periti 
disputant; ubi naturam novit quisquam mo- 
üonis expertem, aut operatione omni desti- 
tutam ? aut. quis operationem invenit, qua 
non sit naturalis facultatis. motio ? Cceterum 
unieam naturalem operationem Dei et erea- 
ture? nemo sapiens esse putet, ut ait beatus 
Cyrilus; neque Lazarum ad vitam excitat 
humana natura : neque laerymat divina 
potestas. Nam laeryma, humanitatis; vita, 
subsistentis est propria vite ^. » 

V. Martinus Papa primus in epistola unde- 
cima : « Ex eadem voluntate, atque opera- 
tione, ait, eadem inducitur substantia, juxta 
sanctorum , et orthodoxorum doctrinam 
Patrum, » Etin Lateranensi synodo', idem 
uberius explicat, ac nonnullorum Patrum 
testificatione probat; quod postea referam. 

Maximus quoque martyr in J/sputatione 
cum Pyrrho, huie insistit. argumento, ut 
ἐνεργείας duas, totidemque voluntates habuisse 
Christum indidem ostendat, quod nature 
insint due, non mutile,sed perfectze, quarum 
quaelibet quod sibi conveniens est persequi- 
tur, et agit. Verba sanctissimi, et eruditissimi 
viri plane hie describenda sunt: « Nos sanctis 
Patribus, inquit, ut in omnibus, sie in hoc 
ipso consentientes , asserimus, Deum univer- 
sorum sine ulla sui mutatione factum homi- 
nem, non solum, tanquam Deum, eumdem 
consentanee divinitati suc voluisse : sed ut 
hominem etiam convenienter humanitati sua. 
Nam si de nonexstantibus exstantia facta,ejus 
quod exstat, non ejus quod nihil est, vim ae 
facultatem (tuendi appetentem) habent: hujus 
autem secundum naturam propria est tum eo- 
rum,quze ad conservandum valent, persecutio; 


ἐνέργεια’ πῶς γὰρ πάλιν φαμὲν, αὐτὸν ἐν ἀνθρωπότητι 
τέλειον μηδὲν ἀνθρώπινον παθόντα, ἣ ἐνεργήσαντα; 

c Dauasc. lib. IIT, cap. xv. Τῆς δὲ διαφορᾶς σωζο- 
μένης τῶν φύσεων, σωθήσονται δηλαδὴ xxi ai τούτων 
ἐνέργειαι. οὐ γάρ ἐστι φύσις ἀνενέργητος. 

d lbid. vers. 6. Ei πᾶσα ἐνέργεια, φύσεως τινὸς 
οὐσιώδης δρίζεται χίνησις, ὡς περὶ ταῦτα δειγοὶ διειλήφασι, 
ποῦ φύσιν τις οἵδεν ἀκίνητον, ἢ παντελῶς ἀνενέργητον ; 
ἢ ἐνέργειαν εὕρηχεν οὐ φυσιχῆς δυνάμεως ὑπάρχουσαν 
κίνησιν 5 μίαν δὲ φυσιχὴν τὴν ἐνέργειαν θεοῦ, καὶ ποιήμα- 
τος, οὐχ ἄν τις εὐφρονῶν δοίη, χατὰ τὸν μαχάριον 
Κύριλλον. οὐδὲ ζοωποιεῖ τὸν Λάζαρον ἣ ἀνθρωπίνη 
φύσις, οὐδὲ δαχρύει ἢ θεϊχὴ ἐξουσία. τὸ μὲν γὰρ δάχρυον 
τῆς ἀνθρωπότητος ἴδιον: ἣ δὲ ζωὴ, τῆς ἐνυποστάτου 
ζωῆς. 


Operationes. 


228 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


tum eorum, qua interitum afferunt , declina- 
tio : igitur Verbum supersubstantiale humana 
substantia suscepta, habuit et ejus, quod 
exstat, hoc est humanitatis 5185 conservatri- 
cem facultatem, cujus prosecutionem, 80 
fugam volens operatione ipsa monstravil: 
prosecutionem quidem in eo, quod naturali- 
bus, et irreprehensis proprietatibus eatenus 
est usus, ut ne non Deus esse ab infidelibus 
crederetur : fugam autem, ac declinationem, 
quando imminente passione, contractionem 
animi ex mortis melu sponte suscepit^. » 
VI. Hujusmodi naturis omnibus insitam 
proprietatem eleganter Tullius in primo de 
Of ficiis ita declarat : « Principio, inquit, ani- 
mantum omni est a natura tributum, ut se, 
vitam, corpusque tueatur, declinetquse ea, 
qua nocitura videantur; omniaque, que 
sunt ad vivendum necessaria, inquirat, et 
paret : ut pastum, ut latibula, ut alia ejusdem 
generis. » Et in lertio de finibus, Catonem 
Stoicorum dogmata enarrare incipientem, 
loqui facit sie : « Placet his, inquit, quorum 
ratio mihi probatur, simul atque natum sit 
animal, (hie enim est ordiendum) ipsum sibi 
conciliari, et commendari ad se conservan- 
dum, et ad suum statum, et ad ea, que con- 
servantia sunt ejus status, diligenda : alienari 
autem ab interitu, iisque rebus, qus interi- 
lum videautur afferre, » Hze. sunt , δρμαὶ, et 
ἀφορμαὶ appetitiones, ac declinationes inculpabi- 
les, ut vocant Patres, primigenii nature 
cujusque fetus, quibus qu: ad sui eonserva- 
lionem necessaria sunt appetit , ae procurat, 
quoad potest; quae» vero sunt nocitura refu- 


& Maxiu. in. Disp. cum Pyr. tom. VIII Baron. 
“Ἡμεῖς δὲ τοῖς ἁγίοις πατράσι, ὡς ἐν ἅπατι, κἂν τούτῳ 
ἑπόμενοι, φαμὲν, ὅτι περ αὐτὸς ὃ τῶν ὅλων θεὸς, ἀτρέπ- 
τως γενόμενος ἄνθρωπος, οὐ μόνον ὡς θεὸς, ὃ αὐτὸς 
καταλλήλως τῇ αὐτοῦ θεότητι ἤθελεν, ἀλλὰ xol ὡς 
ἄνθρωπος, ὃ αὐτὸς χαταλλήλως τῇ αὐτοῦ ἀνθρωπότητι. 
εἰ γὰρ ἐξ οὐκ ὄντων τὰ ὄντα γενόμενα, xoi τοῦ ὄντος, 
οὐ τοῦ μὴ ὄντος, ἔχουσι τὴν δύναμιν, ταύτης δὲ χατὰ 
φύσιν ἴδιον ἣ πρὸς τὰ συστατιχὰ ὁρμὴ, xol πρὸς τὰ 
φθαρτιχὰ ἀφορμή. ἄρα χαὶ ὁ ὑπερούσιος λόγος, ἀνθρωπι- 
χῶς οὐσιωθεὶς, ἔσχε xad τοὺ ὄντος τῆς αὐτοῦ ἀνθρωπότητος 
τὴν ἀνθεχτιχὴν δύναμιν" ἧς τὴν δρμὴν, xol ἀφορμὴν, 
θέλων, OU ἐνεργείας ἔδειξε. τὴν μὲν ὁρμὴν ἐν τῷ τοῖς 
φυσιχοῖς, xat ἀδιαθλήτοις τοσοῦτον χρήσασθαι, ὡς χαὶ μὴ 
θεὸν τοῖς ἀπίστοις νομίζεσθαι: τὴν δὲ ἀφορμὴν ἐν τῷ 
χαιρῷ τοῦ πάθους ἑχουσίως τὴν πρὸς θάνατον συστολὴν 
ποιήσασθαι. 

b Ansuc. opusc. iv, tom. II Bibl. PP. Καὶ γὰρ 
τῶν δεχομένων (for. ἐνδεχομένων) ἐστὶν, ὦ οὗτοι, μίαν 


1 Act. 1v Syn. 0. 


git : quas ideo humana Christi nature deesse 
nee potuisse, nec oportuisse confirmant : 
quandoquidem et culpa, uti dixi, carent : nec 
abesse sine nature interitu, et extinctione 
possunt. 

Eeodem argumento usus est Agatho Roma- 
nus pontifex in sexta synodo, ad duplicem 
adstruendam adversus haireticosoperationem. 

VII. Verum omnium aceuratissime Theo- 
dorus Abucara idipsum explicat, et rationis 
illias vim pene ipsis oculis subjicit, cujus 
proinde verba hie adseribi merentur, Cum 
igitur duas operationes in Christo approbare 
vellet, hune in modum disserit. « Quippe 
illud usuvenit, ait, ut una hypostasis diversas 
habeat operationes, et tamen in unitate sua 
permaneat. Ut exempli causa, videmus Pau- 
lum posse videre, audire, loqui, ratiocinari. 
Atqui visio, auditio, locutio, ratiocinatio, 
diversie sunt operationes, et una distat ab 
altera. Sed Paulus una est hypostasis, has 
omnes habens operationes quatuor: verum 
oculo videt, non alio corporis membro : audit 
aure, non alia parte : lingua loquitur, non 
altero membro : mente ratiocinatur, non alio 
prater ipsam. Porro unaqueque ex hyposta- 
licis operationibus naturalem habet in hypo- 
stasi facultatem, velut materiam subjectam 
effectui, quem hypostasis operatur. Sicut 
Paulus, qui est hypostasis, facultatem habet 
suapte voluntate loquendi, qualem habent 
homines omnes. At sermones, quos Paulus 
loquitur, quo tempore loquitur, proprii sunt 
Pauli ^ » ete. quee longum sit describere, et 
apud illum legi satius sit. 


ὑπόστασιν διαφόρους ἔχειν ἐνεργείας, xal μένειν ἐπὶ τῆς 
ἑαυτῆς μονάδος ὥσπερ παραδειγματιχῶς εἰπεῖν, βλέπομεν 
τὸν Παῦλον δυνάμενον δρᾷν, χαὶ ἀχούειν, χαὶ λαλεῖν, 
xol διαλογίζεσθαι" ἣ ὅρασις, καὶ ἣ ἀχοὴ, xci f, λαλιὰ, 
xai ὃ διαλογισμὸς, διαφοροί εἰσιν ἐνέργειαι, χαὶ τούτων 
ἑχάστη ἄλλη παρὰ τὴν ἑτέραν. ἀλλ᾽ ὃ Παῦλος μία ἐστὶν 
ὑπόστασις ταύτας ἔχων ὅλας τὰς τέσσαρας ἐνεργείας. 
ἀλλ᾽ ὀφθαλμῷ μὲν δρᾷ, καὶ οὐκ ἄλλῳ τῶν τοῦ σώματος 
μελῶν. ἀχούει δὲ τῷ ὠτίῳ, xol οὐχ ἄλλῳ" καὶ τῇ 
γλώττῃ λαλεῖ, χαὶ οὐχ ἄλλῳ μορίῳ" χαὶ διαλογίζεται τῷ 
vot, χαὶ οὐχ ἄλλῳ τινί. ἑχάστη δὲ τῶν ὑποστατιχῶς ἐνερ- 
γειῶν, ἔχει φυσιχὴν ἐν τῇ ὑποστάσει δύναμιν, ὕλην ὗπο- 
κειμένην τῷ ἐνεργήματι, ὅπερ ἣ ὑπόστασις ἐνεργεῖ" xat 
ἐστι τὸ ἐνεργούμενον ἴδιον τῆς ὑποστάσεως. ὃν τρόπον 
Ἰ]αῦλος ὑπόστασις ὧν, δύναμιν ἔχει τῇ ἑαυτοῦ γνώμῃ 
λαλεῖν, ὡς ἔχουσιν οἱ πάντες ἄνθρωποι. of μέντοι λόγοι, 
οὺς Παῦλος λαλεῖ, καθ᾽ ὃν φθέγγεται χαιρὸν, τοῦ Παύλου 
εἰσὶν ἴδιοι. 


DE INCARNATIONE, 


Maximus item martyr in epistola ad JVican- 
drum « Quomodo, inquit, si natura proprie 
Deus, et natura proprie homo idem erat, non 
et divinam voluntatem, et operationem na- 
tura proprie, et humanam voluntatem, ope- 
rationemque natura proprie habuit, horum 
neutro secundum maturam deficiens : per 
quz consentanea rebus nomina preeferens, et 
his rursus res ipsasaftirmans, manifeste agno- 
scebatur idem divina pariter, et humana 
naturaliter obtinens, ac volens, et operans; 
indeque ea ex quibus, etin quibus, et quce 
erat ereditus ? quandoquidem naturali volun- 
tate, et naturali operatione sublata, quinam 
Deus erit, aut homo? quinam hoc et illud 
seeundum substantiam esse monstrabitur, si 
non utriusque naturz sine ullo defectu pro- 
prietatem retinel ^? » 

VIII. Quamobrem qui propriam, et distin- 
etam negabant operationem, et agendi vim 
nature eujusque, eo vel inviti revocabantur, 
ut cujus peeuliarem motionem nature tolle- 
rent, eam neque perfectam, neque veram, 
sed omnino nullam esse faterentur, ac specie, 
etadumbratione tenus exstantem, quo nomine 
ineusatos illos esse ab Catholicis constat. 
Martinus certe Papa in epistola tertia ad Con- 
stantem imperatorem h:reticum, ostendit, non 
vere assumptam esse substantiam nostram, 
si nulla ejus operatio propria in Christo fuit. 
« Quomodo igitur a se fabricatam, inquit, et 
propria inearnatione assumptam a naturali 
voluntate, et operatione deminuit ; non vere 
faeiens substantie nostre in se fidem : sed 
imaginarie, et fallaciter dispensationem seeun- 
dum illos perpetrans, qui ob hoc unam divi- 
nitatis ejus, atque humanitatis voluntatem et 
operationem esse dogmatizarunt? » Et in 
Lateranensisynodo Secretario secundo pon- 
tifex idem Theodori Pharanite ex illa haeresi 
verba refert, ex quibus convincitur non veram 
et naturalem in Christo carnis agnovisse sub- 
stantiam ; sed fictam duntaxat, et apparentem 
speciem, et imaginem : ut in primo libro 
memoravimus*. 


& Maxtw. apud Euth. Pa. tit. XVII. lat. Πῶς 
εἴπερ φύσει χυρίως θεὸς, χαὶ φύσει χυρίως ἄνθρωπος ὃ 
αὐτὸς, οὐχὶ χαὶ θεῖον θέλημα, χαὶ ἐνέργειαν φύσει χυρίως, 
xal ἀνθρώπινον θέλημα, χαὶ ἐνέργειαν φύσει χυρίως εἶχε, 
μηδετέρου τούτων χατὰ φύσιν ὧν ἐλλιπὴς, 0€ ὧν ἐπαλη- 
θεύων τοῖς πράγμασι τὰ ὀνόματα, καὶ τούτοις αὖθις 
ἐπιχυρῶν τὰ πράγματα προδήλως ὁ αὐτὸς ἐγνωρίζετο 


LIB. VIII, CAP. VII. 229 

Sane nec esse, nec existimari potest natura 
ulla salva, qua& proprium sui nullum edit 
specimen ; nee agit quidquam; nec utrum 
sit in rebus, ullo indicio, argumentoque pro- 
dit. Perfecta utique, quod nemo diffiteatur, 
dici nulla poterit, cui complementum deest 
ultimum, et extrema substantie cujusvis ab- 
solutio ; ut actuosa sit, et efficere aliquid, ex 
seque proferre possit, ac profundere. 1n tan- 
tum enim agit res quilibet, in quantum est 
actu, 1d est ἐντελεχείᾳ : et in quantum actu est, 
in tantum abest ab nihilo, quod τὸ μὴ ὄν, hoe 
est non ens dicitur. Quare quod nihil nec agit, 
nec potest agere, inter: ὄντα, ea que? sunt, 
numerari non debet. Hinc igitur «et duas na- 
turales voluntates, et duas naturales opera- 
tiones habere, utpote perfectum Deum, per- 
fectum hominem, unum eumdemque ipsum 
Dominum nostrum Jesum Christum pietatis 
nos regula perstruit, » ait Mansuetus Medio- 
lanensis episcopus ?. 

IX. Rursus dnas esse Christi ἐνεργείας ad- 
versus hzreticos ita Patres demonstrant : Si 
esset una duntaxat, ea vel simplex esset, vel 
composita. Si simplex, vel solius Dei esset 
propria; vel hominis solius. Si composita, 
multa ex eo absurda sequerentur : velut crea- 
tam simul, et inereatam esse: tum neque 
Deum, neque hominem esse Christum : sed 
mistum aliquid ex utroque : et alia, qua 
paulo post referam. Nam singula diligentius 
examinanda sunt. Hoc igitur argumento im- 
primis Agatho papa in synodica epistola Mo- 
notheletas concludit. « Necesse est, inquit *, 
eos qui hoec asserunt, aut divinam eam dicere, 
aut humanam, aut ex utrisque compositam, 
commistam, atque confusam : aut, ut here- 
tici omnes asseverant, Christum unam habere 
voluntatem, et operationem, tanquam de 
una, ut perhibent ipsi, ejus natura composita 
procedentem. » Quae autem ex istis omnibus 
portenta consequantur, ita colligit Maximus 
apud Euthymium. «8i una tantum in ipso 
voluntas, ait, et una dicitura nobis operatio : 
eumdem vel non esse natura hominem ; sed 


τάτε θεῖα, χαὶ τὰ ἀνθρώπινα φυσιχῶς ἔχων χαὶ θέλων ; 
χαὶ ἐνεργῶν wx τούτου τὰ ἐξ ὧν, χαὶ ἐν οἷς, xol ἅπερ 
ὑπῆρχε πιστευόμενος; ἐπεὶ τοῦ φυσιχοῦ θελήματος, χαὶ 
- 5» FM , 9- MI 

τῆς οὐσιώδους ἐνεργείας ἀναιρουμένης, πῶς θεὸς, ἢ ἄνθρω- 
πος ἔσται; καὶ πῶς τοῦτο, ἢ εχεῖνο χατ᾽ οὐσίχν ὑπάρχων 
δειχθήσεται, μὴ σώζων ἑχατέρας φύσεως ἀνελλιπῶς τὴν 
ἰδιότητα; 


l Mort. epist. itt. tom. IV. concil. — 3 Cap. xxi, $ 3. — 3 Mens. in syn. 6. Vide et Agathonem papam in eadem synodo 


act. 1v, 4. Agatho in syn. 6 act. rv. 


Operationes 


II* Arg. ex 
absurdis. 


230 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


solum Deum; vel natura solum hominem, et 
non Deum : vel neque hominem, neque 
Deum, perspicue profitebimur. Veluti si na- 
turalem Dei voluntatem forte dixerimus, aut 
hie omnino divina erit, aut humana. 8i di- 
vina, naturaliter per ipsam Verbum divina 
volet, Deum.se natura tantum, et ejusdem 
cum genitore suo voluntatis, non hominem 
ostendens. Non enim natura fert, ut ex eo, 
quod natura divinum est, id quod natura est 
humanum, propriam formam, ae notam 
accipiat : quemadmodum neque fieri potest 
ut per id, quod seeundum substantiam huma- 
num est, id, quod divinum est substantia, 
dignoscatur. Nec dispar erit consequentia 
ratio, si voluntatem eamdem Christi huma- 
nam esse dicamus ^. » 

Brevius idem in Jisputatione cum Pyrrho! ; 
si una tantummodo sit operatio, ea si quidem 
divina sit, nonnisi Deum fore Christum asse- 
rit. Sin autem humana sit, non futurum 
Deum ; sed nudum hominem. Quod si neutra 
sit ambarum ; nec Deum, nec hominem ; ae 
nihil omnino fore, et exstantia cariturum. 
Idem leges apud Joannem Damascenum libro 
tertio, capite deeimo-quinto. 

Jam illud hereticis quibusdam istius sectae 
plaeuisse demonstravimus*, ἐνέργειαν Christi, 
quam singularem statuebant, ereatam fuisse ; 
cum tamen plerique solam divinam relinque- 
rent?. Sed utrosque ratio ipsa, et communis 
sensus refellit. 

X. Nam quod ἑνώσει, id est unifione, ex 
duabus operationibus, unicam fieri interdum 
asserebant : non minus est ineptum, et in 
eadem incurrit indigna, infandaque dictu. 
Etenim fieri non potest, ut una, et singularis 
ex ambabus existat composita, quin singula- 
rum proprie perimantur. Nam si manent, 
plures erunt una ; ac numerari tres incipient, 
prima divinitatis, qua» nec auferri, nee mutari 
potest : altera peculiaris homini : tertia, 


& Maxiw. apud. Euthym. Pamop. Qt. XVIII. 

Εἰ γὰρ (ἕν) ἐπ᾽ αὐτοῦ θέλημα, καὶ μίαν ἐνέργειαν εἴπω- 
- s i , ^ v ^ 

μεν, ἢ τοῦτον οὐχ ὄντα φύσει xol ἄνθρωπον, ἀλλὰ μόνον 
θεὸν" ἢ φύσει μόνον ἄνθρωπον, χαὶ οὐ θεὸν" ἢ οὔτε ἄνθρω- 
πον, οὔτε θεὸν σοφῶς δογματίσομεν. οἷον εἰ μὲν φυσιχὸν 
τὸ θέλημα τυχὸν εἴποιμεν, ἢ θεῖον πάντως, ἢ ἀνθρώπινον 
τοῦτό ἐστι. χαὶ εἰ θεῖον, τὰ θεῖα χατ᾽ αὐτὸ θελήσει φυσι- 
χῶς 6 λόγος, θεὸν φύσει μόνον, xoi συνθελητὴν τῷ ἰδίῳ 
γενήτορι δειχνὺς ἑαυτόν, χαὶ οὐχ ἄνθρωπον. οὐ γὰρ 
πεφύχε διὰ τοῦ φύσει θείου τὸ ἀνθρώπινον φύσει yapax- 
τηρίζεσθαι. ὥσπερ οὐδὲ διὰ τοῦ κατ᾽ οὐσίαν ἀνθρωπίνου 


4 Maxim. in calce tom, VIII Baron. — ὦ Vide syn. sect. act. 


consul. — 4 Τὴ vi synodo, 


composite illius naturse propria. Quippe 
natura una ponatur ante composita necesse 
est, quam una, et composita illius operatio. 
Tum hoc in epistola sua synodica recte Aga- 
tho pontifex observat", synodos omnes, ae 
Patres, naturarum post unitionem discrimen 
integrum agnoscere, earumque proprietatum. 
« Quia etsi unum Christum, unamque ejus 
personam, ae subsistentiam, propter unitio- 
nem videlicet naturarum, qus facta est 
secundum subsistentiam, docuerunt : diffe- 
rentiam tamen ipsarum, que in eo unita 
sunt, naturarum, post admirabilem, atque 
inseparabilem adunationem, usque ad intelli- 
gentize contemplationem nos eognoscere, ae 
predieare tradiderunt. 8i itaque proprietates 
naturarum in uno, eodemque Domino nostro 
Jesu Christo propter differentiam conservan- 
tur, et differentiam quoque naturalium ejus 
voluntatum , et naturalium operationum 
plena fide nos congruit confiteri. » Quocirca 
operationum quoque differentiam ex eonse- 
quenti manere necesse est. Ubi autem diffe- 
rentia est, unitas non est, sed multiplieitas. 
« Neque vero propter hy postatieam unitio- 
nem fit ulla naturalium proprietatum, opera- 
tionumque deceessio; cum certo seiamus, 
unitionem, qua est seeundum hypostasim, 
nihil eorum, qus naturalia sunt, l:dere : uti 
neque naturas ipsas; quamvis eas in unum 
colligat per sese, secundum unam hyposta- 
sim^, » ut ait Maximus; qui et alibi scribit, 
«ea, quai substantive insunt, tolli nullo modo 
posse*. » Itaque quod de naturis ipsis inter se 
copulatis, et unitis in tertio libro fuse dispu- 
tavimus, eas integras, et illibatas post unitio- 
nem manere, nec ullam suarum proprietatum, 
et eorum, qua naturaliter insunt ipsis, jactu- 
ram facere; idem omnino de agendi faeulta- 
tibus, et actionibus ipsis existimandum est ; 
ut naturis absque ullo sui detrimento, et sine 
confusione perseverantibus, perseverent et 


τὸ xxt! οὐσίαν θεῖον γνωρίζεσθαι. τοῦτο καὶ εἰ ἀνθρώ- 
πινον φῶμεν τὸ θέλημα φύσει, κατὰ τὸ ἀκόλουθον συναχ- 
θήσεται. 

ὃ Μαχινῦβ loco cit. Pan. Euthy. Καὶ μηδὲν αὐτῶν 
προφάσει δῆθεν τῆς χαθ᾽ ὑπόστασιν θείας ἑνώσεως ἀπο- 
μειοῦν, ἢ ἐξαρνεῖσθαι τὸ σύνολον, γινώσχοντας ὡς ἣ χαθ᾽ 
ὑπόστασιν ἕνωσις οὐδὲν παραύλάπτει τῶν φυσιχῶν, 
χαθάπερ οὐδὲ τὰς φύσεις αὐτὰς, εἰ χαὶ ταύτας εἰς ἕν ἄγει 
δι᾽ ἑαυτῆς χατὰ τὴν μίαν ὑπόστασιν. 

c ld. Disp. cum Pyr. Τὰ δὲ οὐσιωδῶς προσόντα 
xoi ἀναφαίρετα. 


xur et Lateran. sub. Mart. consul, — ὃ Vide Lateran. sub, Mart. 


"ld t 


t βόλος λα ὦ. ἃ o ὦ om ob dis" m 


id arg. 
bsurdis 


DE INGARNATIONE, LIB. VIII, CAP. VII. 


ipse. « Quod enim ex quibusdam, sublata 
omni confusione, per unitionem , que fit 
naturali concursione, conficitur, tum naturas, 
ex quibus constat, immutabiles conservat, 
tum facultates, que ipsum continent, citra 
diminutionem retinet, ad unius operis exple- 
tionem; sive passio, sive miraculum sit illud 
quod efficitur" » : ut idem Maximus scribit 
in epistola ad. Pyrrhum Presbyterum. « Facit 
hoe quidem unitio, ut eadem sit hypostasis 
naturarum duarum,ait Joannes Damascenus, 
non tamen naturarum sublata differentia est. 
Porro salva manente ditferentia naturarum, 
salve erunt utique operationes earum. Non 
enim est natura ulla operationis expers ^. » 

XI. Ad haec, si una tantum in Christo esset 
operatio, necessario vel creata esset, vel 
inereata; ut contra Pyrrhum argumentatur 
Maximus '. Nihil enim inter duo he inter- 
jectum est. 8i creatam dixeris, nullam nisi 
creatam naturam inesse monstrabit : 51 inerea- 
tam, solam inesse divinam. Non potest autem 
eadem esse vel natura, vel nature operatio 
ereata simul et increata, ut idem Maximus 
apud Euthymium probat *. 

Addit Joannes Damascenus, Christum, si 
unitione compositam habet ἐνέργειαν, non eam- 
dem habiturum esse cum Patre, adeoque nec 
eamdem cumipso naturam* : vel certe Patrem 
in similem, hoe est compositam naturam, 
operationemque transiturum. 

Martin. Papa in Later. conc. hz»cet alia in- 
commoda falsz:e illius opinationis compendio 
collezit:quem locum non poenitebitadsceribere. 
« Nam si non duas operationes, inquit ?, hanc 
Deivirilem significare, sed unam esse confi- 
tentur, necesse est eos aut simplicem, aut 
compositam, aut naturalem, aut personalem 
dicere eam, ut ne pro incerto vocabulo, nul- 
lius eam virtutis esse perhibeant. Ergo si 
quidem simplicem esse dicunt, eamdem ut 
simplieem habebit et Pater. Simplicem nam- 


a Max. ad Pyr. Presb. To γὰρ ἐκ τινῶν ἀσυγχύ- 
τως ἑνώσει τῇ κατὰ σύνοδον φυσιχὴν ἀποτελούμενον, xol 
τὰς φύσεις, ἐξ ὧν συνέστηχεν ἀτρέπτους διατηρεῖ, καὶ τὰς 
αὐτῶν συστατιχὰς ἀμειώτους διασώζει δυνάμεις εἰς ἑνὸς 
ἔργου συμπλήρωσιν, εἴτε πάθος, εἴτε θαῦμα τὸ γινόμενον. 

b Dauassc. lib. ΠῚ, cap. xv. "Ex γὰρ τῆς ἑνώσεως 
ἢ χαθ᾽ ὑπόστασιν ταυτότης γέγονεν, ob μὴν δὲ oli δια- 
φορὰ τῶν φύσεων ἀνήρηται. τῆς δὲ διαφορᾶς σωζομένης 
τῶν φύσεων, σωθήσονται δηλαδὴ χαὶ αἵ τούτων ἐνέργειαι. 
οὐ γάρ ἐστι φύσις ἀνενέργητος. 

ὁ Dauwasc. lib. III, eap. xv. Εἰ δὲ μία ἐνέργεια τῆς 


231 


que Deus, et Pater habet propriam operatio- 
nem, et operabitur et ipse per Deivirile 
secundum illos, divina, et humana : et erit 
propterea Deus jam et homo naturaliter, hoe 
est homo facetus Deus, sed non nudus natura- 
liter, et tantum Deus. 8i autem compositam, 
extraneum filium a Patre adscribunt, sive 
alien: substantie, et operationis, utpote non 
habente Patre compositam suam operatio- 
nem. Si autem naturalem dicunt, consubs- 
tantialem Deo Verbo carnem ostendunt, 
utpote eamdem cum eo naturaliter habentem 
operationem. Si vero consubstantialem, sine 
dubio alterius substantie, et per hoe erit 
quaternitas seeundum illos saneta Trinitas. 
Si vero substantialem, extraneant iterum a 
Patre Filium secundum operationis modum, 
utpote ab eo differentiam habentem in sub- 
sistentialibus proprietatibus. Quod si per haee, 
qu:ze superius dieta sunt, impediti, unam esse 
Deivirilem operationem propter unitionem 
asserunt, ergo ante duashabentemoperationes 
Deum Verbum introducunt : post autem uni- 
lionem, unam utrasque efficientem, videlicet 
pro amputatione alterius, aut confessione 
utriusque. » 

Preterea impossibile est unam et eamdem 
operationem divina simul, et humana pres- 
tare ^. Non enim res ulla intra nature sua 
fines consistens, contraria potest efficere. 
Sieut ignis ealorem pariter ae frigus; aqua 
siccare simul, et humectare per sese nequit 
(ut Joannes Damascenus argumentatur.) Ergo 
nec eadem illa natura Christi contraria mo- 
liri, secumque pugnantia potuit. 

XII. Postremo versatilem, et inconstantem 
Monotheletarum heresim ita universe con- 
cludere licet, ex his, qua: Anastasius Apoeri- 
siarius in epistola ad Theodosium Presbyte- 
rum contra illos disputat. Cum enim 
duplieiter , imo tripliciter dogma suum 
exponerent, ut in calce capitis tertii libri 


θεότητος αὐτοῦ. καὶ τῆς σαρχὸς αὐτοῦ, σύνθετος ἔσται, xol 
ἔσται ἢ ἑτέρας ἐνεργείας παρὰ τὸν πατέρα, ἢ χαὶ ὃ πατὴρ 
συνθέτου ἐνεργείας ἔσται. εἰ δὲ συνθέτου ἐνεργείας, δηλο- 
νότι χαὶ φύσεως. 

d Dawasc. lib. V, cap. xv. Εἰ μία Χριστοῦ ἣ ἐνέρ- 
etx, ἣ αὐτὴ τῶν θείων, καὶ ἀνθρωπίνων ποιητιχὴ. οὐδὲν 
δὲ τῶν ὄντων ἐν τοῖς χατὰ φύσιν μένον τὰ ἐναντία ποιεῖν 
δύναται. οὐ γὰρ τὸ πῦρ ψύχει χαὶ θερμαίνει, οὐδὲ ξηραί- 
νει, χαὶ ὑγραίνει τὸ ὕδωρ. πῶς ἦν ὃ φύσει Ov θεὸς, καὶ 
φύσει γενόμενος ἄνθρωπος τά τε θαύματα, χαὶ τὰ πάθη 
μιᾷ ἐνεργείᾳ ἀπετέλεσεν ; 


1 In disp. cum Pyrrho. -- 8 In Panop. tit, XVIII Lat. — 3f[n Lateran. concil. cons. 3. 


Ilf. Arg. ex 
absurdis. 


232 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


hujus ex eodem Anastasio doeuimus ; ae par- 
tim unam duntaxat operationem, ac volun- 
tatem ; partim unam, et nec unam, nec duas; 
partim unam, et duas voluntates, et opera- 
tiones assererent; hos omnes ita breviter 
confutat. Priores enim, qui unam volunta- 
tem et operationem statuebant, iis accenset, 
qui naturam unam deitatis, et humanitatis 
adstruunt : et merito quidem, ut ex antece- 
dentibus liquet; cum necesse sit uni opera- 
tioni nonnisi unam respondere naturam. At 
illi, similiter ae Monophysite, et iisdem plané 
rationibus arguuntur, quas suo loco propo- 
suimus', Imprimis autem quod « et quater- 
nitatem personarum Trinitatem adstruunt, 
et ipsum unum ejusdem, id est Dominum 
nostrum Jesum Christum verum Deum, juxta 
quod secundum nos facetus est homo, in ani- 
malem simul, et irrationalem,atque sine intel- 
lectu subseribunt, et conjecturam, et phanta- 
siam, confusionemque, ac divisionem utrius- 
que nature ipsiusintroducunt.»Quze Anastasii 
verba ita concipienda sunt. Primum ut si 
una tantum voluntas, et operatio ponatur, 
quarta sequatur persona Trinitatis : quoniam 
Christus non potest unam duntaxat opera- 
tionem a tribus distinctam habere, quin 
natura ab iisdem discrepet, qua cum ex eom- 
positione sit una; personam quoque faeit a 
tribus differentem. Quoniam personales pro- 
prietates divin: tres non nisi unius et sim- 
plieis natures, ejusque divinse propric sunt, 
non autem ullius composite nature. Quare 
uti composita natura Christi, quam sibi finge- 
bant hzeretici, a divina differt; sie erit et ejus- 
dem persona diversa. Christum enim qualem- 
cumque tandem illi animo describant, vere 
esse Deum, Scriptura testatur. Erit itaque ex 
illorum opinione, quarta quadam persona 
divinitatis. 

Preterea indidem erit et alterum conse- 
quens, quod Anastasius subjicit, verum illum 
Deum Jesum Christum, qua homo factus est, 
nee animalem, nee rationalem, nec intellectu 
esse przeditum, quoniam una operatione cons- 
tituta, perimi alterutrius nature propriam 
necesse est. Non potest antem perire divina : 
igitur humana tollitur e medio; hoc vest 
ἐνέργειαι, et appetitiones partis anime utriusque 
proprie; ex quo illud demum efficitur, totum 
Incarnationis negotium nihil, praeter inanem 
speciem, et imaginem habuisse. 

XII. Porro qui unam, et duas voluntates, 


1 Lib. IIT, eap. vnt ct seq. 


operationesque ponebant, propterea sie exis- 
timasse videntur; quod preter divine et 
humane naturse singulas, unam quamdam 
tertiam composit» ex ambabus nature tri- 
buerent. Quos Anastasius hujusmodi argu- 
mento reprimit, quod « tres voluntates, et 
tres operationes, et totidem ex necessitate 
etiam naturas, id est, essentias habentem 
Christum inducunt : eum nee naturam esse 
sine operatione, nee rursus operationem sine 
natura possibile sit. » Nam quod ad illos 
spectat, qui et unam, et nec unam, nee duas 
asserebant voluntates, et operationes, quasi 
monstrum quoddam, et biformes Centauros, 
minime putamus ab alterutro duorumistorum 
separandos esse; sed eosdem ambos, eum a 
Catholicis inextricabilibus argumentorum la- 
queis premerentur, eo confugisse, ut nume- 
randas negarent esse Christi voluntates, et 
operationes : quemadmodum  Zutychiani de 
naturis Christi numerum auferre conati sunt, 
ut in quarto libro, capite rv, demonstravimus. 
Ubi que ad illos refellendos attulimus, valere 
debent ad hoc commentum excutiendum ope- 
rationum nullo numero comprehensarum. 


CAPUT VIII. 


Operationem in Christo duplicem fuisse, id est 
sue? quamque nature congruentem, ex vete- 
rum Patrum placitis ostenditur, qui ante 
Monotheletarum | exortam | heresim florue- 
runt ; ac primum Greci auctores proferuntur. 


I. Sed jam tempus est sanctorum Patrum 
illud idem fidei comprobare decretum, quod 
diversas in Christo, pro naturarum numero, 
operationes agnoscit, itidem ut voluntates. 
Quod tamen posterius non ex professo agimus, 
sed obiter tantum, sieubi cum operationibus 
voluntatum quoque ab auctoribus mentio 
conneetitur, proprius autem de his disserendi 
loeus paulo post sequetur. In utrisque porro 
ex veterum testimonio demonstrandis, eorum 
potissimum sententias deligemus, qui Mono- 
theletarum h:eresin antecesserunt : nisi forte 
totius vox Eeclesie in concilüs expressa, et 
adversus hanc heresim emissa referatur. 
Nam si recentiorum eadem heresi Patrum 
dieta persequamur, supervacanea, minimeque 


BALA 


natius 
irtyr. 


'latió- 
ibus. 


stinus 
artyr. 


DE INCARNATIONE, 


necessaria copia testium nos ipsos, et leetores 
nostros onerabimus. 

Primus igitur appellandus nobis est Igna- 
tius martyr, qui human:e nature, et infirmi- 
tatis proprias actiones illustri praeconio com- 
mendat. Ut in epistola ad .Smyrn«eos edisse 
ipsum et bibisse confirmat. Postquam enim 
vere illum e Virgine genitum docuit", vereque 
sub Pontio Pilato, et Herode Tetrarcha clavis 
affixum in carne (qus utique carnis ἐνεργείαις 
áccensentur) tum post resurrectionem se 
illum in carne vidisse, eumdemque discipulis 
contreetandum se praebuisse : mox ita seribit : 
« Post resurrectionem vero cum ipsis mandu- 
cavit, et bibit, utpote carnalis, quamvis spiri- 
tualiter unitus Patri^.» Quem locum attulit 
Theodoretus in dialogo secundo. 

Idem in epistola ad Z7rallianos ; « Surdi, 
inquit, estote, quando sine Jesu Christo quis- 
piam nobis loquitur, qui e stirpe Davidis, et 
ex Maria ortus est: qui revera genitus est, 
revera manducavit, et bibit : sub Pontio 
Pilato passus est, crucifixus, et mortuus est^.» 
Hune etiam locum descripsit, Theoderetus in 
dialogo primo. 

Il. Justinus martyr dialogo cum Tryphone 
ἐνεργείας hominis propri: plenam in Christo 
fidem facit, quem et Verbum, et Dei filium, 
ac Deum esse eumulatissime ibidem adstruit. 
« Natus, inquit, vim suam obtinuit, et com- 
muni e:eterorum hominum more incremen- 
tum capiens, congruentibusrebus usurpandis, 
suum euique auctui, et ;tati tribuit, alimentis 
ommibus vescens?.» Et postea, de angore 
illo, et anxietate Christi agens : quam pridie 
illius diei, quo passus est, sustinuit ; hoc eo 
consilio suscepisse dicit, « ut ostenderet, vere 


& lewaT. Τεγενημένον ἀληθῶς ix παρθένου, elc. 
᾿Αληθῶς ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου, xoi ᾿ΗἩρώξου τετράρχου 
χαθηλωμένον ὑπὲρ ἡμῶν ἐν σαρχί. 

b lbid. Μετὰ δὲ τὴν ἀνάστασιν συνέφαγεν αὐτοῖς, καὶ 
συνέπιεν ὡς σαρχιχὸς, καίπερ πνευματιχῶς ἡνωμένος τῷ 
πατρί. 

c Idem citat. ἃ Theodoreto dial. 1. Κωφώθητε 
οὖν ὅταν χωρὶς ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ ὑμῖν λαλῇ τις, τοῦ 3x 
γένους Δαῤὶδ, τοῦ ἐχ Maclac, ὃς ἀληθῶς ἐγεννήθη, ἔφαγέ 
τε, καὶ ἔπιεν ἀληθῶς. ἐδιώχθη ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου, 
ἐσταυρώθη, καὶ ἀπέθανε. 

d Jrsrsvs dial. Καὶ γὰρ γεννηθεὶς δύναμιν τὴν 
αὐτοῦ ἔσχε, χαὶ αὐξάνων χατὰ τὸ χοινὸν τῶν ἄλλων 
ἁπάντων ἀνθρώπων χρώμενος τοῖς ἁρμόζουσιν, ἑχάστη 
αὐξήσει τὸ οἰχεῖον ἀπένειμε τρεφόμενος τὰς πάσας τροφάς. 

e Idem. δηλῶν διὰ τούτων, ὅτι ἀληθῶς παθητὸς 
ἄνθρωπος γεγένηται. . 

f lbid. ᾿Εντρόμου τῆς χαρδίας δηλονότι, οὔσης xol 
τῶν ὀστῶν ὁμοίως. χαὶ ἐοιχυίας τῆς χαρδίας χηρῷ τηχο- 


LIB. VIII, CAP. VIIT. 233 


se hominem esse passioni obnoxium*. » Tum 
vero illa verba, 7anseat, si fieri potest, calix 
iste, ait Christum dixisse « trepidante ipsius 
corde, necnon ossibus : et cor ei simile fuisse 
cere in ventrem ipsius liquefacte/ » : quod 
de eo Propheta pridem in Psalmo vicesimo 
primocecinerat. « Ut sciremus Patrem, filium 
suum in talibus perpessionibus revera propter 
nos versari voluisse : nec illum diceremus 
quod esset Dei filius, nullum eorum quse illata 
sibi erant, et acciderant, sensum cepisse. » 

Irenseus libro tertio, eapite xxxi, veram 
fuisse Christi carnem, id est humanam natu- 
ram probat ex propriis, et germanis hujus 
actionibus ; ut nutricatu, lassitudine, moerore, 
laerymis, sudore, fame. Cujus loci partem 
alibi deseripsimus, nunc estera reddemus : 
« Si nihil, inquit, ex Maria sumpsisset, non 
ille post quadraginta dierum jejunium exple- 
tum, quod Moses et Elias susceperant, esuris- 
set, corpore scilicet suum alimentum deside- 
rante : neque Joannes ipsius discipulus de eo 
scribens dixisset; Jesus autem fatigatus ex 
tHinere sedebat, etc, neque Lazari causa laery- 
masset : neque sanguinis guttas per sudorem 
emisisset : neque hoc dixisset, 7Yistis est 
anima mea?. » Et libro quinto, capite xxr. 
«Diebus quadraginta jejunans, ait, similiter ut 
Moyses, et Elias postea esuriit, ut hominem 
eum verum, et firmum intelligamus. Pro- 
prium enim est hominis jejunantis esurire. » 

III. Hippolytus Portuensis in ezpositione 
Psal. secundi apud (Theodoretum ambarum 
naturarum operationes accurate discernit. 
« Nam hominem quidem ipsius facile est 
intelligere, cum esurit, lassatur, et fatigatur, 
sitit, et metuens fugit, etoranstristatur^,» ete. 


μένῳ εἰς τὴν χοιλίαν: ὅπως εἴδωμεν ὅτι ὁ πατὴρ τὸν 
ἑαυτοῦ υἱὸν xa ἐν τοιούτοις πάθεσιν ἀληθῶς γεγονέναι δι’ 
ἡμᾶς βεθούληται χαὶ μὴ λέγωμεν, ὅτι ἐχεῖνος τοῦ θεοῦ 
ἡμᾶς βε ται χαὶ μὴ λέγωμεν, εῖνος τοῦ θεοῦ 
υἱὸς ὧν, οὐχ ἀντελαμόδάνετο τῶν γινομένων, xal συμόαι- 
νόντων αὐτῷ. 

g |nEN. lib. III, cap. χχχπ apud Theodor. dial. I. 
E! μηδὲν εἰλήφει παρὰ τῆς Μαρίας, ete. Οὐδ᾽ ἄν ὡς 
τεσσαράχοντα ἡμέρας ὁμοίως ὡς Μωῦσῆς, «ci 'HAlag 
νηστεύσας ἐπείνησε, τοῦ σώματος ἐπιζητοῦντος τὴν ἰδίαν 
τροφήν" οὐδ᾽ ἂν ᾿Ιωάννης ὁ μαθητὴς αὐτοῦ περὶ αὐτοῦ 
γράφων εἰρήχει. ὃ δὲ ᾿Ιησοῦς χεχοπιαχὼς ἐχ τῆς ὁδοιπο- 
ρίας ἐχαθέζετο, etc. Οὐδ᾽ ἂν ἐδάχρυσεν ἐπὶ τοῦ Λαζάρου" 
οὐδ᾽ ἂν ἵδρωσε θρόμῥους αἵματος" οὐδ᾽ ἂν εἰρήχει, ὅτι 
πέρίλυπός ἐστιν ἣ ψυχή μου. 

ἡ Πιρρουυττς apud Theodor. dial. 11. Καὶ τὸν 

M LA 0 ΩΝ “ - *, 2 - "τ 
μὲν ὥνθρωπον αὐτοῦ εὐχόλως ἐστὶ νοεῖν, ὅτε πεινᾷ, xol 
κοπιῶ, χαὶ χάμνων διψᾷ, xol δειλιῶν φεύγει, xal προσευ- 
χόμενος λυπεῖται, ete. 


Irenzus. 


Hippolytus 
Portuensis. 


Energia. 


234 


divinas autem operationes pre se tulit, cum 
aquam mutavit in vinum, mari, et ventis 
imperavit, eccos illuminavit, Lazarum sus- 
citavit. 

Hippolyti ejusdem insignia fraezmenta col- 
legit Anastasius Apocrisiarius ex opere quo- 
dam, quod contra Beronem, et Helicem 
ediderat. Quos quidem hereticos tum Mono- 
physitis, tam Monotheletis prolusisse ex iis 
apparet, quz illie diputata leguntur. In primo 
itaque fragmento, ubi naturas ambas servatis 
proprietatibus, sine ulla confusione, aut alter- 
utrius interitu constare sibi docet, de ἐνεργείᾳ 
tradit haec. « Propterea, inquit, vere, uti nos, 
homo factum, sine peccato, Dei Verbum, 
humanitus operatum, et passum quaecumque 
nature sunt expertia peceati, et naturalem 
carnis cireumseriptionem nostra causa susci- 
piens, nulla in re prorsus mutationem susti- 
nuit ;dum in nullo, quod idem est cum Patre, 
idem cum carne factum est propter exinani- 
lionem : sed ut erat sine carne, extra cireum- 
scriptionem omnem remansit : ae per carnem 
divinitus operatum est , que divinitatis erant 
propria : ambo seipsum esse demonstrans per 
ea, qu& utroque modo, divinitus videlicet et 
humanitus operatüm est, secundum ipsam 
veram, et naturalem exstantiam : nempe 
Deum infinitum simul, et cireumscriptum 
hominem se esse, intelligique significans, et 
habere perfecte perfectam singulorum sub- 
stantiam, cum operatione ipsa, sive naturali 
proprietate, ex quibus salvam perpetuo novi- 
mus naturalem illorum, sine ulla mutatione 
differentiam ^. » H&c Hippolytus, qua adver- 
sus longe recentiorem heresim adeo diserta 
sunt, ut mirum sit tanto ante venture isti 


a HieroLvrus im Collect. Jnast. Διὸ xoà καθ᾽ 
ἡμᾶς ἀληθῶς γενόμενος ἄνθρωπος, χωρὶς ἁμαρτίας, ὃ 
τοῦ θεοῦ λόγος, ἐνεργήσας τε, χαὶ παθὼν ἀνθρωπίνως ὅσα 
τῆς φύσεώς ἐστιν ἀναμάρτητα, χαὶ φυσιχῆς σαρχός περι- 
γραφῆς ἀνασχόμενος OV ἡμᾶς. τροπὴν οὐχ ὑπέμεινεν" 
μηδενὶ παντελῶς, ὃ ταὐτόν ἔστι τῷ πατρὶ, γενόμενος 
ταὐτὸν τῇ σαρχὶ, διὰ τὴν χένωσιν, ἀλλ᾽ ὥσπερ ἦν δίχα 
σαρχὺς, πάσης ἔξω περιγραφῆς μεμένηχε" καὶ διὰ σαρχὸς 
θεϊχῶς ἐνέργήσας ἅπερ θεότητός ἐστιν’ ἀμφότερα δειχνὺς 
ἑαυτὸν, OU ὧν ἀμφοτέρως, θεϊχῶς δή φημι, καὶ ἀνῦρω- 
πίνως ἐνήργησε κατ᾽ αὐτὴν τὴν ὄντως ἀληθῆ, χαὶ φυσιχὴν 
ὕπαρξιν, θεὸν ἄπειρον ὁμοῦ, xo περιγραπτὸν ἄνθρωπον 
ὄντα τε χαὶ νοούμενον, τὴν οὐσίαν ἑχατέρου τελείως 
τελείαν ἔχοντα, μετὰ τῆς αὐτῆς ἐνεργείας, ἤγουν φυσιχῆς 
ἰδιότητος. ἐξ ὧν μένουσαν ἀεὶ χατὰ φύσιν δίχα τροπῆς 
τὴν αὐτῶν ἴσμεν διαφοράν. 

b lbid. Κατ᾽ αὐτὴν ἅμα τὴν σωτήριον σάρχωσιν, τῆς 
ἰδίας θεότητος ἐμποιήσας τῇ σαρχὶ τὴν ἐνέργειαν, οὐ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


hzeresi occurrisse sanctissimum Martyrem, et 
ea scripsisse, cujusmodi, si post ortum istius 
exstitisset, opponere debuit. 

IV. Rursus idem Hippolytus in Ecerpto 
secundo luculenter catholico dogmati suffra- 
gatur, eum 510 αἰΐ ; « In ipsa Inearnatione 
salutari propriam divinitatis operationem 
immisisse carni, quae minime propter exina- 
nitionem illa cireumsceriberetur : neque utab 
ipsius divinitate,sic ex carne naturaliter pro- 
diret : sed in his, qua divinitus incarnatum 
Verbum per illam operatum est, appareret. 
Non enim natura divinitas facta est,immutata 
secundum naturam caro, divinitatis natura 
propria faeta : verum quidquid erat, etiam 
cum divinitate coalescens, mansit secundum 
naturam , et operationem , » 

Ad hzc in tertio fragmento preclare idem 
explicat apposita similitudine human notio- 
nis, quod Verbum mentis nominant, cum 
exteriori sermone, sine ulla mutatione, ae 
salva distinctione conjuncta; tum in fine na- 
turas illas duas negat « in eamdem naturam, 
aut naturalem operationem convenire posse; 
quandiu singule intra propriam, et natura- 
lem immutabilitatem manent. Quippe eorum 
duntaxat, que sunt ejusdem nature, ejusdem 
effeetricem esse motionem, quae substantiam 
indicat, cujus nativa virtus est , eum diverse 
natura? proprietas alterius esse substantiae 
nulla ratione, vel fieri sine mutatione pos- 
sit ^. » 

Preterea in Ezcerpto quarto Christum ait, 
« per ea, qua divinitus simul, et humanitus 
operabatur, ostendisse perfectionem utrius- 
que rationis naturaliter immutatam semetip- 
sum retinere ^, » 


περιγραφομένην αὐτῇ διὰ τὴν χένωσιν" οὐδ᾽ ὥσπερ τῆς 
αὐτοῦ θεότητος, οὕτω χαὶ αὐτῆς φυσιχῶς ἐχφυομένην" 
ἀλλ᾽ ἐν οἷς ἂν σαρχωθεὶς θεϊχῶς ἐνήργησε, δι᾿ αὐτῆς 
ἐχφαινομένην" ob γὰρ γέγονε φύσει θεότης, μεταδληθεῖσα 
τὴν φύσιν ἣ σὰρξ, γενομένη τῇ φύσει θεότητος σάρξ" ἀλλ᾽ 
ὅπερ ἦν x«t θεότητι συμφυεῖσα μεμένηχε τὴν φύσιν, xal 
τὴν ἐνέργειαν. 

€ lbid. Οὔτε μὴν εἰς ταὐτὸν αὐτῶ φέρεσθαι φύσεώς 
ποτε χαὶ φυσιχῆς ἐνεργείας, ἕως ἂν ἑχάτερον τῆς ἰδίας 
ἐντὸς μένει φυσιχῆς ἀτρεψίας. ὁμοφυῶν γὰρ μόνων ἣ 
ταυτουργός ἐστι χίνησις, σημαίνουσα τὴν οὐσίαν, ἧς 
φυσιχὴ χαθέστηχε δύναμις, ἑτεροφυοῦς ἰδιότητος οὐσίας 
εἶναι xav οὐδένα XÓyov, ἢ γενέσθαι δίχα τροπῆς δυνα- 
μένην. 

d lbid. “Ἱεαυτοῦ χαθ᾽ ἑκάτερον ἀεὶ μένων ἀνέχπτωτος, 
οἷς θεϊχῶς “ὁμοῦ xoi ἀνθρωπίνως ἐνέργησε, τέλειον 
χατὰ τὸν ἑχατέρου λόγον σώζων ἑαυτοῦ φυσιχὼς ἀναλ- 
λοίωτον. 


hanasius., 


DE INCARNATIONE, LIB. VIIT, CAP. VIII. 


Idem in. Excerpto quinto « Beronem, ait, 
Valentini phantasmate relicto, in majorem 
pravitatem incurrisse, ut diceret, assumptam 
a Verbo carnem ejusdem cum divinitate ope- 
rationis esse, propter assumptionem, diviui- 
latem vero eadem cum carne passam, propter 
exinanitionem. Ex quo mutatio, et commix- 
tio, et confusio, et in se invicem ambarum 
conversio sequebatur.» Quippe naturarum hoc 
pacto tolli funditus omne discrimen. « Siqui- 
dem qua inter se eamdem operationem , et 
efficientiam habent, et ejusdem omnino gene- 
ris passionis, nullum natur: discrimen agno- 
scere. » 

Sie in sexto fragmento Beronem prorsus 
eodem argumento refellit, quo adversus 
Monotheletas usi sunt Catholici. « Si igitur, 
inquit, ut ait Bero, ejusdem cum ipso natu- 
ralis operationis fuit assumpta caro, utique 
fuit ejusdem cum ipso nature,et easdem cum 
natura proprietates habuit, ut et principio 
careret, et ingenita esset, infinita, sempiterna, 
incomprehensa, ac czetera quaecumque in di- 
vinitate theologica consideratio excellenti 
quadam ratione, et eminenter in deitate con- 
templatur^. » 

Inseptimo quoque ; « 8i ejusdem, inquit, 
cum ipso nature non fuit, nee ejusdem cum 
ipso fuerit unquam naturalis operationis ^. » 
Quod ipsum et in octavo, ac postremo fusis- 
sime declarat; ac Beronem ἐνεργείας μονάδα, id 
est operationis unitatem asseverantem Christi 
divinitatem, humanitatemque confundere. 

V. Athanasium Hippolyto subjieiemus, qui 
in oratione 1v adversus Arianos human, 
divineque nature distinctas, et proprias ope- 
rationes apertissime adscribit ; qus in edendis 
miraculis in unumi concurrerunt, et ambarum 
naturarum fecere fidem. Ut cum Petri socrum 
febrientem excitavit, humano more porrexit 
manum; divinitus autem sanavit cgritudi- 


ἃ HiPP. Εἰ τοίνυν χατὰ Βήρωνα τῆς αὐτῆς αὐτῷ 
προσληφθεῖσα φυσιχῆς ἐνεργείας γέγονεν ἢ σὰρξ, δηλονότι 
χαὶ τῆς αὐτῆς αὐτῷ γέγονε φύσεως μεθ᾽ ὅσων ἣ φύσις, 
ἀναρχίας, ἀγεννησίας, ἀπειρίας, ἀϊδιότητος, ἀχαταλεψίας. 
χαὶ τῶν ὅσα τούτων χαθ᾽ ὑπεροχὴν 6 θεολογιχὸς ὑπερ- 
φυῶς ἐνορᾷ τῇ θεότητι λόγος. 

b lbid. El δὲ τῆς αὐτῆς αὐτῷ μὴ γέγονε φύσεως, 
οὐδὲ τῆς αὐτῆς αὐτῷ ποτὲ γενήσεται φυσιχῆς ἐνεργείας, 

€ ATHAN. Oral. 1v. Ταῦτα δὲ οὕτως ἐγένετο, xai 
ἐδείχνυτο, ὅτι μὴ φαντασίᾳ, ἀλλὰ ἀληθείᾳ ἔχων ἦν σῶμα: 
ἔπρεπε δὲ τὸν χύριον ἐνδιδυσχόμενον ἀνθρωπίνην σάρχα, 
ταύτην μετὰ τῶν ἰδίων παθῶν αὐτῆς ὅλην ἐνδύσασθαι" 
ἵνα ὥσπερ ἴδιον αὐτῷ λέγομεν εἶναι τὸ σῶμα, οὕτω χαὶ 


1 Vide supra cap. ii, $ 4. — 2 Tom. IV Bibl. 


235 


nem; et cum oculis ab nativitate capto visum 
restitueret, humane nature proprium fuit, 
quod sputum emitteret : divinum autem, 
quod luto oculos aperiret. Sie in Lazaro susci- 
tando, tanquam homo, vocem emisit; eum- 
dem vero divinitus, ac tanquam Deus excitavit 
a mortuis. « Hzc autem, ait, ita facta sunt, et 
ostensum non specie sola, sed vere illum cor- 
pus habuisse. Decebat autem Dominum 
humana carne vestitum hanc totam cum pas- 
sionibus propriis induere; ut quemadmodum 
proprium illius esse corpus dicimus, sie et 
eorporis passiones ejusdem propriz esse di- 
cantur, quamvis neutiquam secundum divi- 
nitatem ipsum attingerent ^. » Ita enim 
postrema loci hujus cum negandi particula 
in Greco legenda sunt, utet Latinus vertit 
Interpres. 

Idem pluribus interjectis, eidem insistens 
rationi Arianos arguit, que ab Christo ex 
humane nature imbecillitate gesta sunt, 
divinitati tribuentes. « Non enim Verbi, qua 
Verbum est, propria, inquit, ista sunt, sed 
humana. Ac quemadmodum spuente ipso, et 
manum extendente, et Lazarum appellante, 
non dicimus humanitatis esse propria pra- 
clare faeta, quamvis per corpus fierent, sed 
potius Dei : 510 etiam eum de Salvatore in 
Evangelio humana dicuntur, rursus naturam 
eorum, quz dieuntur, intuentes, ea tanquam 
aliena Deo, non divinitati Verbi, sed huma- 
nitati ipsius imputemus?. » Quamvis enim 
Verbum caro sit, carni tamen passiones pro- 
prie sunt. 

His affinis est locus , quem ex eadem Atha- 
nasii oratione quarta protulit Agatho Roma- 
nus pontifex in actione quarta sext& synodi. 

VI. Eustathius Antiochenus in libro contra 
Arianos citatus a Gelasio Papa?.« Si in Christo, 
inquit, plenitudo divinitatis inhabitat, aliud 
vero quod inhabitatur. Si vero naturaliter 


τὰ τοῦ σώματος πάθη ἴδια μόνον αὐτοῦ λέγεται, εἰ xol 


οὐχ ἥπτετο χατὰ τὴν θεότητα αὐτοῦ. 

d lbid. Οὐ γὰρ τοῦ λόγου, f; λόγος ἐστὶ, ταῦτα 
τυγχάνει ὄντα, ἀλλὰ τῶν ἀνθρωπίνων ἐστὶν ἴδια ταῦτα, 
χαὶ ὥσπερ πτύσαντος αὐτοῦ, καὶ ἐχτείναντος χεῖρα, χαὶ 
φωνήσαντος Λάζαρον, οὐχ ἐλέγομεν ἀνθρώπινα εἶναι τὰ 
κατορθώματα, εἰ χαὶ διὰ τοῦ σώματος ἐγίνετο, ἀλλὰ θεοῦ. 
οὕτως ἐὰν τὰ ἀνθρώπινα λέγηται περὶ τοῦ σωτῆρος ἐν τῷ 
εὐαγγελίῳ, πάλιν εἰς τὴν φύσιν τῶν λεγομένων ὁρῶντες, 
xai ὡς ἀλλότρια τοῦ θεοῦ τυγχάνοντα, μὴ τῇ θεότητι 
τοῦ λόγου ταῦτα λογιζώμεθα, ἀλλὰ τῇ ἀνθρωπότητι 
αὐτοῦ. 


Eustothius 
Antio- 
chenus. 


Operationes 


Cyrillus 
Iierosoly- 
mitanus, 


236 


differunt ab alterutris, neque mortis passio- 
nem, neque cibi appetitum, neque desiderium 
poculorum, non somnum, non tristitiam, non 
fatigationem, non lacrymarum effusiones, 
non aliam quamlibet mutationem plenitudini 
divinitatis coexistere fas est, cum sit incon- 
vertibilis per naturam. Homini vero hae ap- 
plieanda sunt proprie , qui ex anima constat, 
et corpore. GCongruit enim ex ipsis humanis, 
el innoxiis motibus demonstrare, quia non 
phantastice, et putative, sed ipsa veritate 
totum hominem indutus est Déus perfecte 
assumens, » Vide et locum ejusdem apud 
Theodoretum in dialogo primo. 

Cyrillus Hierosoly mitanus Cathechesi quar- 
la, Christi duas ἐνεργείας evidenter approbat, 
dum incarnationem reipsa, non specie sola ex 
Maria Virgine transactam esse dicit. « Inear- 
natus, inquit, ex ipsa vere, et ut nos, vere 
comedens, vereque uti nos bibens. Nam si 
phantasma fuit incarnatio, phantasma quoque 
salus est. Duplex erat Christus : homo qui- 
dem, id quod videbatur : Deus vero, id quod 
minime videbatur : manducans vere ut nos, 
tanquam homo. Habebat enim carnem iisdem 
ac nos affectionibus obnoxiam : idem porro 
quinque panibus alens hominum quinque 
millia, utpote Deus: moriens ut homo revera ; 
et ut Deus quatridluanum mortuum revocans 
ad vitam : vere in navieula dormiens, tan- 
quam homo; et ut Deus, super aquas ambu- 
lans ^. » 

VII. Epiphanius heresi rxix, qua est Az7za- 
norum, de hoc agens, quod heretici isti ad- 
versus catholicam fidem objiciebant, Christum 
imminente passione adeo dejectum animo 
fuisse, ut ab Angelo confirmandus esset; nec 
non diversam a paterna voluntatem suam esse 


& Cyninr. Cat. τν. ᾿Αλλὰ σαρχωθεὶς ἐξ αὐτῆς ἀλη- 
θῶς, χαὶ πιὼν ὡς ἡμεῖς ἀληθῶς. εἰ γὰρ φάνθασμα ἦν ἣ 
ἐνανθρώπησις, φάντασμα xa ἣ σωτηρία. Διπλοῦς ἦν ὃ 
Χριστὸς, ἄνθρωπος μὲν τὸ φαινόμενον: θεὸς δὲ τὸ μὴ 
φαινόμενον. ἐσθίων μὲν ὡς ἄνθρωπος ἀληθῶς ὡς ἡμεῖς. 
εἶχε γὰρ τῆς σαρχὸς τὸ ὁμοιοπαθὲς ὡς ἡμεῖς" τρέφων δὲ 
ἐχ πέντε ἄρτων τοὺς πενταχισχιλίους ὡς θεός. ἀποθνή- 
σχων μὲν ὡς ἄνθρωπος ἀληθῶς, νεχρὸν δὲ τὸν τετραήμερον 
ἐγείρων ὡς θεός: χαθεύδων εἰς τὸ πλοῖον ἀληθῶς, ὡς 
ἄνθρωπος, χαὶ περιπατῶν ἐπὶ τῶν ὑδάτων ὡς θεός. Cita- 
tur a Theodoreto dial. IM. 

b Eripn. hir. Lxix, 2 59. Ταῦτα δὲ πάντα ἐπασφα- 
λιζόμενος ἡμῶν τὴν ζωὴν, τὰ ὅλα ἀνεδέξατο olxovopa- 
χῶς, ἀνθρωποπαθῆ τινα διηγήματα ἔχειν, οὐχ εἰρωνείᾳ, 
ἀλλ᾽ ἀληθείᾳ, τὸ οὐχ ἔμον θέλημα, ἵνα δείξη σαρχὸς 
ὑπόστασιν ἀληθινὴν, χαὶ ἵνα ἐλέγξη τοὺς λέγοντας νοῦν 


1 Dial, If, — 9 Tom. IV Bibl. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


monstraret ; hoc, inquam, dissolvens Epipha- 
nius, ideo Christum in se illa suscepisse asse- 
rit, uti verum se hominem proderet, ac 
Manichzis, et Marcionitis silentium indicerel. 
« Illa, inquit, omnia ad muniendam vitam 
nostram, prudenti dispensatione quadam ad- 
misit, et ex humano affectu talia disseruit, 
non simulate, sed ex rei veritate, cum dixit : 
Non mea voluntas , etc. ut carnis veram , et 
solidam indicaret exstanliam, et ut eos con- 
vinceret qui humana ipsum mente caruisse 
dicerent, aut carnem nullam habuisse ^. » 
Vide reliqua apud Epiphanium, qus in sexta 
synodo aetione deeima suntlecta, — 

Basilius in homilia de gratiarum actione, 
idipsum aperte praedicat : eujus verba Theodo- 
retus! et Gelasius Papa descripserunt ?. «Sieut 
ergo suscepit famem Dominus, inquit, cibo 
per expirationem consumpto : et sitim admi- 
sit, humore, qui in corpore inerat, exhausto: 
et fatigatus est, musculis et nervis ex itinere 
distentis : non. utique divinitate ex labore 
fracta, sed corpore nature consentaneas 
affectiones recipiente ; ita et lacrymas admisit, 
naturalem accidere carni permittens affectio- 
nem ^. » 

Basiliusiu libro quarto adversus E'unomium , 
erudite locum hune de operationis unitate 
pertraetat, ex eoque substantia unum esse 
cum Patre Filium approbat : « Si ergo unum, 
inquit, operatione esse dicunt, necesse est, 
etiam unum esse dicant substantia. Nam eo- 
rum, qus diverse sunt substantice, non potest 
esse similis operatio". » Qui loeus in Edicto 
Constantini Pogonatc adversus Monotheletas, 
paulo aliter exprimitur : « Eorum , inquit, 
qu:e diversa natura sunt, non una est opera- 
tio^. » Et in eodem Edicto ante hzc Basilii 


μὴ ἐσχηχέναι αὐτὸν ἀνθρώπινον, καὶ ἐλέγξῃ τοὺς μὴ 
λέγοντας σάρχα αὐτὸν ἐσχηχέναι. 

€ BasiL. 'Qe οὖν χατεδέξατο τὴν πεῖναν ὃ χύριος, τῆς 
στερεᾶς τροφῆς διαπνευσθείσης αὐτῷ, χαὶ τὴν δίψαν προ- 
σήχαϊο τῆς ὑγρότητος ἀναλωθείσης τῆς ἐν τῷ σώματι" 
xoi ἐχοπίασε, τῶν μυῶν, καὶ τῶν νεύρων ἐχ τῆς δδοί- 
πορίας ὑπερταθέντων, οὐ τῆς θεότητος τῷ χαμάτῳ 
δαμαζομένης, ἀλλὰ τοῦ σώματος τὰ 3x τῆς φύσεως ἐπα- 
χολουθοῦντα συμπτώματα δεχομένου: οὕτω χαὶ τὸ 
δάχρυον προσήχατο, τὸ φυσιχὸν τῇ σαρχὶ ἐπιγένεσθαι 
σύμπτωμα συγχωρῶν. 

d Basit. Οὐχοῦν εἰ μὲν κατ᾽ ἐνέργειαν λέγουσιν, 
ἀνάγχη xo χατ᾽ οὐσίαν λέγειν. τῶν γὰρ ἑτερουσίων οὐχ 
ἂν εἴη ἐνέργεια ὁμοία. 

e In VI syn. aet. vir. Ὅτι τῶν ἑἕτερογενῶν οὐχ 
ἔστιν ἣ ἐνέργεια μία. 


Epiphanius. 


Dasilius. 


3 
: 
) 
1 


Gregorius 
Nyssenus, 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. VIII. 231 


verba ista ponuntur : « Quorum enim natura 
est una, horum et voluntas, et operatio est 
una ^*. » 

VIII. Gregorius item Nyssenus in libro 
quarto adversus Eunomium sub finem, « natu- 
ras ambas in Christo inconfusas manere dicit 
carnis, et divinitatis proprietatibus salvis, 
dum in seipsis singulae spectantur. Ita Ver- 
bum s:cula omnia przecessit : caro postremis 
temporibus est faceta: neque quisquam con- 
versa ratione dixerit, vel hane anteriorem 
esse seculis : vel novissimis temporibus fac- 
ium esse Verbum. Item caro patibilis est na- 
ture; efficientis autem Verbum : nec caro 
rerum opifex est, neque divinitas patibilem 
vim habet^,» Pergit deinde, «neque Lazarum 
humana natura vivificat : neque jacentem 
plorat pati nescia potestas : verum hominis 
quidem propria est lacryma : vita vero cjus 
est, quae reipsa vita est ^, etc. 

Rursus idem Gregorius Nyssenusin epistola 
ad Eustathium de Trinitate, qua inter episto- 
tolas Basilii octogesima ponitur, sed Gregorio 
tribuitur in synodo sexta, actione decima. 
Illie erzo naturas ex operationibus discerni 
asserit; « Necesse est, inquit, omnino per 
operationes deduci nos ad inquisitionem di- 
vine nature.Quocirca si absse mutuo discre- 
pantes videamus operationes, qua a Patre, et 
Filio, et Spiritu sancto proficiscuntur, discre- 
pantes etiam esse naturas, ex operationum 
diversitate conjiciamus. Non enim fieri potest, 
ut quae nature ratione distant, in eamdem 
operationum speciem inter se conveniant. 
Non enim refrigerat ignis, neque glacies 


ἃ 1n VI syn. act. vir. *Qv γὰρ ἣ φύσις pla, τού- 
των xal ἣ θέλησις, xol ἣ ἐνέργεια μία, καθάπερ ἐδίδαξεν 
ἡμᾶς ὃ τοῦ χόσμου φωστὴρ, χαὶ θεοφόρος Βασίλειος. 

ὃ Gnrzcon. Nvss. Διαμένοι δὴ ἀσύγχυτος τῶν τε τῆς 
σαρχὸς, xoi τῶν τῆς θεότητος ἰδιωμάτων f, θεωρία, ἕως 
ἂν ἐφ᾽ ἑαυτῶν θεωρεῖται ἑκάτερον. οἷον τί λέγω ; ὁ λόγος 
πρὸ τῶν αἰώνων ἦν. ἣ σὰρξ δὲ ἐπὶ τῶν ἐσχάτων ἐγένετο 
χρόνων. χαὶ οὐχ ἄν τις ἀναστρέψας εἴποι, ἢ ταύτην 
προαιώνιον εἶναι, ἢ ἐν τοῖς ἐσχάτοις γεγενῆσθα! τὸν 
λόγον. ἢ: σὰρξ παθητιχῆς ἐστι φύσεως" ἐνεργητιχῆς δὲ ὁ 
λόγος. καὶ οὔτε αὐτὴ δημιουργιχὴ τῶν ὄντων, οὔτε ἣ 
θεότης παθητιχὴν ἔχει τὴν δύναμιν. 

€ lbid. Οὔτε ζωοποιεῖ τὸν Λάζαρον ἣ ἀνθρωπίνη 
φύσις, οὔτε δαχρύει τὸν χείμενον f, ἀπαθὴς ἐξουσία. ἀλλ᾽ 
ἴδιον τοῦ μὲν ἀνθρώπου τὸ δάχρυον, ἣ δὲ ζωὴ τῆς ὄντως 
ζωῆς. 

d. 1d. οἱ cilatur in VI syn. "Av&yxr, πᾶσα διὰ τῶν 
ἐνεργειῶν ἡμᾶς χειραγωγεῖσθαι πρὸς τὴν τῆς θείας 
φύσεως ἔρευναν. οὐχοῦν ἐὰν ἴδωμεν διαφερούσας αλλήλων 
τὰς ἐνεργείας τὰς παρὰ τοῦ πατρός τε, καὶ υἱοῦ, χαὶ τοῦ 
ἁγίου πνεύματος ἐνεργουμένας διαφόρους εἶναι, χαὶ τὰς 


calefacit : sed pro naturarum discrimine, 
earum operationes a se mutuo separantur. 
Quod si unam intelligamus esse Patris, et 
Filii, et Spiritus sancti, nullaque re discre- 
pantem, aut variantem operationem ; necesse 
est ex operalionis unilate, natur: quoque 
unitatem ratiocinando colligi^. » 

Ad hzc idem Gregorius in oratione quarta 
de Beatitudinibus; « Postquam dies quadra- 
ginta jejunus perseveravit, postea esuriit ; 
dedit enim, quando libitum est, natur: tem- 
pus ea, qui propria erant, operandi*. » 

Mitto alia nonnulla Gregorii ejusdem loca, 
quz in sexta synodo lecta sunt. 

IX. Gregorius Nazianzenus oratione in 
Theophania, sive Natalem Christi, « Missus 
quidem est, ait, verum ut homo : nam duplex 
erat. Quandoquidem et fatigatus est, et esu- 
riit, et sitivit, et angore affectus est, et lacry- 
mas fudit, ut corporis lex ferebat/.» Amphi- 
lochius in oratione ad illa verba, Pater major 
me est : « Discerne mili deinceps, ait, natu- 
ras Dei, et hominis. Non enim sic homo 
factus est, ut excideret a Deo : neque profectu 
quodam ex homine Deus est factus. Nam 
Deum et hominem dico. Cum autem passiones 
carni, et miracula Deo concesseris; necessario 
ac vel invitus, humiles quidem sermones 
homini ex Maria genito tribues : sublimes 
autem, et Deo congruentes Verbo, quod in 
principio erat. Propterea quippe partim subli- 
mes sermones loquor, partim humiles; ut per 
illos inhabitantis Verbi cognationem indicem; 
per istos vero, abjecta» carnis imbecillitatem 
notam faciam ?. » 


ἐνεργούσας φύσεις ἐκ τῆς ἑτερότητος τῶν ἐνεργειῶν ato» 
γχασώμεθα. οὐδὲ γὰρ ἐνδέχεται τὰ διεστῶτα κατὰ τὸν τῆς 
φύσεως λόγον, πρὸς τὸ τῶν ἐνεργειῶν εἴδος ἀλλήλοις 
συνενεχθῆναι. ἀλλὰ τῇ τῶν φύσεων διαφορᾷ συνδιαχωρί- 
ζονται ἀπ᾽ ἀλλήλων xal ad παρὰ τούτων ἐνέργειαι. ἐὰν δὲ 
μίαν νοήσωμεν τὴν ἐνέργειαν πατρός τε, χαὶ υἱοῦ, χαὶ 
πνεύματος ἁγίου, ἐν μηδενὶ διαφέρουσαν Y, παραλλάσσου- 
cay, ἀνάγχη τῇ ταυτότητι τῆς ἐνεργείας, τὸ ἡνωμένον 
τῆς φύσεως συλλογίζεσθαι. 

e ld. ᾿Απόσιτος γὰρ τεσσαράχοντα ἡμέρων διαμείνας, 
ὕστερον ἐπείνασεν. ἔδωχε γὰρ ὅτε ἐδούλετο τῇ c) 
ὕστερ τε . χε γὰρ ξ ονλετο τῇ φύσει 

e -Ὁ -— 
χαιρὸν τὰ ἑαυτῆς ἐνεργῆσαι. 

f Naz. orat. xxxvii. ᾿Απεστάλη μὲν, ἀλλ᾽ ὡς ἄνθρω- 
πος. διπλοῦς γὰρ ἦν, ἐπεὶ χαὶ ἐχοπίασε, χαὶ ἐπείνησε, χαὶ 
ἐδίψησε, χαὶ ἡγωνίασε, χαὶ ἐδάχρυσε νόμῳ σώματος. 

g AwPuiL. citat. a Theod. dial. 1. Διάχρινόν μοι 
λοιπὸν τὰς φύσεις, τήν τε toU θεοῦ, τήν τε τοῦ ἀνθρώ- 
που. οὔτε γὰρ κατ᾽ ἔχπτωσιν ἐχ θεοῦ γέγονεν ἄνθρωπος, 
οὔτε χατὰ προχοπὴν ἐξ ἀνθρῴπου θεὸς. θεὸν γὸ ὶ 

: προχοπὴν ἐξ ἀνθρώπου θεὸς. θεὸν γὰρ xat 
ἄνθρωπον λέγω. ὅταν δὲ τὰ παθήματα τῇ σαρχὶ, καὶ τὰ 
θαύματα τῷ θεῷ δῷς, ἀνάγχη xot μὴ θέλῶν δίδως τοὺς 


Gregorius 
Nazianze- 
nus. 


Anüochus 


Gelasius 


Cisarieusis. 


Chrysos- 
tomus. 


238 


Et alibi ; « Cujus ergo sunt passiones? Car- 
nis. Igitur, si carni passiones tribuis, eidem, 
et humiles sermones tribuito : et eui miracula 
imputas, sublimes ei sermones accommoda. 
Nam Deus miracula faciens merito sublimia 
loquitur, atque operibus digna. Homo vero, 
qui patitur, recte humana loquitur et passio- 
nibus consentanea ". » 

Antiochus Episcopus Ptolemaidis ab Gelasio 
citatus, « Agatur, inquit, et qui ex grege 
hiereticorum est, cur confundis Evangelium ? 
Cur tentas Deum et hominem? Quando audi- 
eris de Christo aliquid humile, et pauper, et 
mediocre, et servile ; deinde Deo dignum, et 
sublime, co lumque eontingens, redde qua 
hujus sunt huic, et que hujus huie. » 

Item, « Peperit Maria infantem, ait : hoc 
erat hominis : orta est desuper stella, hoc erat 
Dei; laete nutriebatur infans, hoc ejus, qui 
secundum nos est, » etc. 

Gelasius quoque Caesariensis in. Palestina 
episcopus, « Vinclus est, inquit, vulneratus 
est, erucifixus est, attrectatus est, vibices ges- 
tavit; lancez cicatricem admisit. Hzec omnia 
corpus ex Maria editum sustinuit. Quod autem 
ante secula ex Patre genitum est, ei nocere 
nemo potuit^. » 

XI. In eamdem operationum Christi dif- 
ferentiam consentientem habemus Chrysos- 
tomum, ex quo nonnulla libabimus. In ora- 
tione sexta adversus Anomacos, qui Christum 
in ordinem redigebant, quod orasse legitur, 


oM 


τοῦτο γὰρ πῇ μὲν ἀνηγμένους, πῆ δὲ ταπεινοὺς φθέγγομαι 
λόγους, ἵνα διὰ μὲν τῶν ὑψηλῶν, τοῦ ἐνοιχοῦντος λόγου 
δείξω τὴν συγγένειαν. διὰ δὲ τῶν ταπεινῶν, τῆς ταπεινῆς 
σαρχὸς γνωρίσω τὴν ἀσθένειαν. 

a Aunir. apud Theod. dial. HI. T(voe οὖν τὰ πάθη; 
τῆς σαρχὸς. οὐχοῦν εἰ δίδος τῇ capri τὰ πάθη, δὸς αὐτῇ 
xal τοὺς ταπεινοὺς λόγους: xal ᾧ θαύματα ἐπιγράφεις, 
τοὺς ἀνηγμένους ἀνάθες λόγους. ὁ γὰρ θαυματουργῶν 
θεὸς εἰχότως ὑψηλὰ λαλεῖ, χαὶ τῶν ἔργων ἐπάξια. ὃ δὲ 
πάσχων ἄνθρωπος χαλῶς ταπεινὰ φθέγγεται, χαὶ τῶν 
παθῶν κατάλληλα. 

b Gers. apud Theod. ibid. ᾿Εδέθη, ἐτρώθη, 
ἐσταυρῴθη, ἐψηλαφήθη, μώλωπας ἐφόρεσεν, οὐλὴν σπάθης 
ἐδέξατο. πάντα ταῦτα τὸ ix Μαρίας τεχθὲν ὑπέμεινε 
σῶμα. τὸ δὲ πρὸ αἰώνων ἐχ πατρὸς γεννηθὲν οὐδεὶς 
ἠδύνατο βλάψαι. 

c Cunysosr. hom. xxxv, vers. 26. Koi ἐχεῖνοι μὲν 
λέγουσιν ὅτι τῆς θεότητός ἐστιν ἣ εὐχὴ, ἡμεῖς δὲ Aéyo- 
μὲν, ὅτι τῆς οἰχονομίας. 

d lbid. vers. 30. Μάλιστα μὲν γὰρ xoi αὐτόθεν 
δῆλον. ὅτι οὐχ ἔστι τῆς θεότητος εὐχή. θεὸς γὰρ οὐχ 


1 Gelas. tom. IV Bibl. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


et imbecillitatis alia quedam argumenta pre- 
buisse, magnopere contendit, propria hac 
human: offieia nature fuisse. « Illi, inquit, 
asserunt divinitatis hane orationem exstitisse; 
nos autem assumpte natura fuisse dici- 
mus^,» etc. Tum ita scribit : « Imprimis 
autem vel ex eo constat non esse divinitatis 
orationem, quod Deus non orat. Quippe Dei 
proprium est adorari ; Dei est orationem sus- 
cipere, non orationem offerre", » 

Post hic in eadem homilia; « Quomodo 
igitur, inquit, hoc loco sie loquitur, si fier? 
potest? Humane nature imbecillitatem nobis 
indicat, quz simpliciter volebat abrumpi ab 
presente vita, sed recusabat, et eunctabatur, 
propter insitum ab initio a Deo presentis 
amorem vita*. » 

Postea vero plenius istud, et copiosius 
adstruit, dum causam refert, eur Verbum ad 
hzc vilia, et indigna tanta majestate humans 
carnis opera descenderit. « Nam quia saepius, 
inquit, Angeli humana in terris specie visi 
sunt : nec non Deus ipse ; quod autem appa- 
rebat, vera earo non erat, sed dispensatio 
quaedam : ne ejusmodi putares illius adven- 
tum esse, quales isti fuerant, sed revera per- 
suadereris, veram esse carnem; ideo et con- 
ceplus est, et partu editus, et nutritus, et in 
preesepi positus, non in domuncula quapiam ; 
sed in diversorio, coram infinita multitudine, 
ut illius nativitas publicaretur /. » Ac subinde 
paucis interjectis; « Percontare igitur, inquit, 


εὔχεται. θεοῦ γὰρ τὸ προσχυνεῖσθαι ἐστὶ, θεοῦ τὸ εὐχὴν 
δέχεσθαι, οὐ τὸ εὐχὴν ἀναφέρειν. 

e lbid. vers. 353. Πῶς οὖν ἐνταῦθά φησιν, εἰ δυνα- 
τὸν ; τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τὴν ἀσθένειαν ἡμῖν ἐνδείχνυ- 
ται, οὐχ αἱρουμένης ἁπλῶς ἀποῤῥαγῆναι τῆς παρούσης 
ζωῆς, ἀλλ᾽ ἀναδυομένης, xot ὀχνούσης διὰ τὴν ἐξ ἀρχῆς 
ἐντεθεῖσαν αὐτῇ φιλίαν παρὰ τοῦ θεοῦ πρὸς τὸν παρόντα 
βίον. 

f lbid. vers. 6. ᾿Επειδὴ γὰρ ἄγγελοι πολλάχις ἐπὶ 
τῆς γῆς ἐφάνησαν ἐν ἀνθρωπίνῳ τύπῳ, καὶ αὐτὸς δὲ ὁ 

ἔος" τὸ δὲ φαινόμενον οὐχ Ἦν σαρχὸς ἀλήθεια, ἀλλὰ συγ- 
χατάθασις. ἵνα μὴ νομίσῃς xol ταύτην τὴν παρουσίαν 
τοιαύτην εἶναι, οἷαι ἐχεῖναι ἐγενόντο, ἀλλὰ πιστωθῆς 
ἀληθῶς ὅτι σὰρξ ἦν ἀληθινὴ, xo συνελήφθη, xa ἐτέχθη, 
xoi ἐτράφη, xol ἐπὶ φάτνης ἐτέθη, οὐχ ἐν οἰχίσχῳ τινὶ, 
ἀλλ᾽ ἐν χαταλύματι, πλήθους ἀπείρου παρόντος, ἵνα 
δημοσιεύηται αὐτοῦ ἣ γέννησις, elc. ᾿Ερώτησον τοίνυν 
τὸν αἱρετιχόν" θεὸς δειλιᾷ, xal ἀναδύεται, xal ὀχνεῖ, καὶ 
λυπεῖται; χἂν εἴπη, ὅτι ναὶ, ἀπόστηθι λοιπὸν, χαὶ στῆσον 
αὐτὸν χάτω μετὰ τοῦ διαδόλου, μᾶλλον δὲ xal ἐχείνου 
κατώτερον. οὐδὲ γὰρ ἐχεῖνος τολμήσει τοῦτο εἰπεῖν. ἂν δὲ 
εἴπη, ὅτι οὐδὲν τούτων ἄξιον τοῦ θεοῦ, εἰπὲ. οὐχοῦν οὐδὲ 


εὔχεται θεός, 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. VIIT. 


heretieum ; Deusne formidat, et recusat, et 
cunetatur et dolore afficitur? Si affirmet, pro- 
cul ab eo recede , et infra cum diabolo amanda 
ipsum ; imo in inferiorem adhuc illo locum. 
Non enim hoe iste dicere audeat, Quod si 
nihil istiusmodi convenire Deo fateatur ; tum 
illud objice : Igitur neque Deus orat, » etc. 
Tum utiliter admonet, Christum utriusque 
nature viees, et offieia ita temperasse, ut 
quze singularum propria sunt, alternis expro- 
meret : « ac nonnunquam solitariam desti- 
tuisse naturam humanam, et divinam ei ope- 
rationem substraxisse, ut ejus infirmitatem 
ostendens, naturz ipsius fidem faceret : alias 
eam potiori occultasse virtute, uti non nudum 
hominem esse scires, Quemadmodum enim 
si humana prz se perpetuo tulisset, hoc unum 
esse creditus fuisset; ita si divinitatis propria 
semper effecisset, nemo susceptionem carnis 
veram fuisse crederet. Propterea varie utitur, 
ac tum verba, tum faeta ipsa miscet : ne aut 
Pauli Samosateni, aut Marcionis, et Mani- 
chei morbo, et insanie occasionem prae- 
beat". » 

Hae sanctissimi, gravissimique doctoris 
quamlibet longa, hie omnino describenda 
verba fuerunt ; quod nihil sit ad frangendam 
Monotheletarum pereque ae Monophysitarum 
proterviam, efficacius, ac disertius. 

XII. In synodo sexta! recitatus est ejusdem 
Chrysostomi locus ex enarratione verborum 
istorum Matthaei Et venit ad discipulos 
suos, οἱ invenit eos dormientes? , οἷο. qui in 
vulgatis Chrysostomi commentariis non inve- 
nitur : et ad duarum operationum, ac volun- 
tatum approbandam fidem pertinet. Sed ne 
longior sim, omitti placet : ac nonnulla ex eo 
postea proferam, qua ad voluntates asse- 
rendas duas proprie spectant. Quinetiam 
homilia oetogesima-tertia in Mattheeum vulgo 
edita, in qua verba illa declarat, multa con- 


à Cunys. vers. 52. Nov μὲν οὖν ἐρήμην αὐτὴν ἀφίησι, 
xa γυμνὴν τῆς οἰχείας ἐνεργείας, ἵνα αὐτῆς δείξας τὴν 
ἀσθένειαν, πιστώσηται αὐτῆς καὶ τὴν φύσιν" νῦν δὲ αὐτὴν 
ἀποχρύπτει, (yx μάθης, ὅτι οὐ ψιλὸς ἄνθρωπος ἦν. ὥσπερ 
γὰρ εἰ διαπαντὸς τὰ ἀνθρώπινα ἐνεδείχνυτο, τοῦτο ἂν 
ἐνομίσθη, οὕτως εἰ διαπαντὸς τὰ τῆς θεότητος ἐπετέλει, 
ἠπιστήθη ἂν ὁ τῆς οἰχονομίας λόγος. διὰ τοῦτο ποιχίλλει, 
καὶ ἀναμίγνυσι καὶ τὰ ῥήματα, καὶ τὰ πράγματα, ἵνα 
μήτε τῇ Παύλου τοῦ Σαμοσατέως, μήτε τῇ Μαρχίωνος, 
xai Μανιχαίου νόσῳ, xo μανίᾳ παράσχη πρόφασιν. 

b Cunys. hom. ΚΧΎΤΙ in Joan. vers, 59. Ταῦτα δὲ 
τῆς οἰχονομίας ἐστὶν, οὐ τῆς θεότητος. διὰ τοῦτό φησι" 
νῦν ἢ ψυχή μου τετάραχται (ἐπεὶ εἰ μὴ τοῦτο ἐστὶ, ποίαν 


1 Tom. V Conc. — 2 Matth, xxvi, 40. — 3 Joan. xu, 27. 


239 


tinet, non minus ad idem argumentum 
expressa, qua ibi legi poterunt. Quae quidem 
in sexta synodo lecta sunt ex homilia r1xxxi 
in Mattheum, qua in Greca Savillii editione 
octogesima-tertia numeratur. 

Sed unum ejusdem incomparabilis doctoris 
locum pr:eterire nequeo, qui in sexta synodo 
allatus est ex homilia sexagesima-septima 7n 
Joannem, in qua hodieque legitur : Ibi ad 
illa Christi verba, J/Vune anima mea turbata 
est^, adnotat, hunc in se carnis affectum 
suscepisse Christum, ut vere angeretur, et 
mortis horrore perfunderetur, ne hoc homines 
causari possent; non magnum illum facere, 
qui ad mortem perferendam caeteros horta- 
retur, cum ipse extra aleam, et sensum illius 
esset, quare ipsummet angorem, et anxietatem 
ilam revera pertulisse. Tum addit : « Hzc 
autem assumpta nature sunt, non divini- 
tatis. Ideireo dieit : Διο anima mea turbata 
est. (Quandoquidem nisi ita se res habeat, 
quomodo consequens est quod dicitur, Pater, 
salva me ex hora hac) et ita turbata est : ut et 
liberari inde postulet, si quidem effugere ἡ 
posset. Hz» sunt humane nature imbecilli- 
tates", » Et paulo post, « Quod multum 
humane affectionis indicat, et naturam mori 
detrectantem, ac presentis vit: retinentem. 
Qua re ostendebat, non se ab humanis esse 
affectionibus immunem. Ut enim esurire eri- 
mini non vertitur, neque dormire : ita neque 
presentem appetere vitam. At vero Christus 
corpus habuit, uti purum ab omni labe pec- 
cati, sic ab naturalibus necessitatibus neuti- 
quam alienum : alioqui eorpus non esset*. » 
Porro ilem Chrysostomus, alibi « passionem 
ipsam quoque appellari posse πρᾶξιν, id est 
efficientiam, ait. Siquidem eo ipso, quod 
passus est, ingens illud, et admirabile opus 
effecit, ut et mortem everteret, et alia omnia 
moliretur; » quem locum citat Joannes 


ἀχολουθίαν ἔχει τὸ λεχθὲν, καὶ τὸ εἰπεῖν, πάτερ σῶσόν με 
ἐχ τῆς ὥρας ταύτης ;) καὶ οὕτω τετάρακται ὡς καὶ ἀπαλ- 
λαγὴν ζητεῖν, εἴγε ἐνῆν διαφυγεῖν. ταῦτα τῆς ἀνθρωπίνης 
φύσεως τὰ ἀσθενήματα. 

€ lbid. vers. 42. “Ὃ πολὺ τὸ ἀνθρώπινον ἐπιδείχνυ- 
ται, καὶ τὴν φύσιν μὴ βουλομένην ἀποθανεῖν, ἀλλὰ τῆς 
παρούσης ἀντεχομένην ζωῆς" δειχνὺς, ὅτι οὐχ ἔξω τῶν 
ἀνθρωπίνων παθῶν ἦν. ὥσπερ γὰρ τὸ πεινῆν οὐχ ἔγχλημα, 
οὐδὲ τὸ καθεύδειν. οὕτως οὐδὲ τὸ τῆς παρούσης ζωῆς 
ἐφίεσθαι: ὃ δὲ χριστὸς σῶμα καθαρὸν ἀμαρτημάτων 
εἶχεν, οὐχὶ φυσικῶν ἀναγχῶν ἀπηλλαγμένον: ἐπεὶ οὐδ᾽ 
ἂν σῶμα ἦν. 

d Cunxs. hom. 1 in Acta vers. 18. Οὐκ ἂν δέ τις 


Euthymius. 


Cyrillus. 


240 


Damascenus ex homilia secunda /m Acta !. 

Denique Euthymius in Panoplia, sub finem 
tituli XIII, breve illud, sed peremptorium dic- 
tum Chrysostomi citat ex oratione ἴῃ) Latro- 
nem; « Duc nature, et operationes in Christo 
sunt, sed una hypostasis^. » Quod tamen in 
duabus illis, quz in tomo quinto edit:e sunt, 
homiliis i Latronem, non reperi. 

XIII. Cyrillus compluribus locis operatio- 
num diversitatem non minus asseverat, sed 
prz ceeeteris in toto ferelibro XXIV Z7/esauro- 
rum, ex quo Agatho Papa quidam in syno- 
dica epistola collegit. Quo in libro illud ipsum 
tractat argumentum adversus Arianos, non 
oportere que infirma, et humana sunl in 
sacris litteris explicata de Christo, divinitati 
hujus attribui. Inter alia vero hoc ibi legun- 
tur : « Necessario, inquit, interdum con- 
eruentes homini voces emittit: interdum vero 
res soli divinitati debitas ostendit, ut intelli- 
gatur utrumque. Unde igitur perspicue 
demonstrandum erat revera se hominem esse, 
non hominis inanem speciem, inde illud 
monstrare nititur. Ac peccatum quidem, 
tanquam expers peccati, et hoe pati nes- 
ciens, jure detrectat, corpori autem, et hu- 
manitati, experiri ea, que nature insunt 
ipsi, ad hoc permittit, ut argumento sit, se 
reipsa, vereque gestasse carnem, et hominem 
faetum esse secundum Scripturas, » etc. 
Tum ita pertexit : « Quocirea que divinitati 
convenienter dicta, vel facta sunt, Salvatorem 
indicant Deum : et rursus que humanitus 


ἁμάρτοι xaX τὸ πάθος αὐτοῦ πρᾶξιν χαλέσας. ἐν τῷ γὰρ 
παθεῖν, ἐποίησε τὸ μέγα, χαὶ θαυμαστὸν ἔργον ἐχεῖνο, 
τὸν θάνατον χαταλύσας, χαὶ τὰ ἄλλα πάντα ἐργασάμενος. 

α Evrnyu. Panopl. tit. XV. 

b Cymiz. XXIV. ZAesaur. ᾿Αναγχαίως ποτὲ μὲν 
τὰς ἀνθρώπῳ πρεπούσας ἀφίησι φωνάς. ποτὲ δὲ δειχνύει 
πράγματα θεότητι μόνῃ χρεοστούμενα, ἵνα νοῆται τὸ 
συναμφότερον. ὅθεν οὖν ἔδει φαίνεσθαι σαφῶς ὅτιπερ 
ὄντως ἄνθρωπος εἴη, καί οὐ φάντασμα, ἐκεῖθεν αὐτὸ 
δειχνύειν ἐπείγεται. ἁμαρτίαν μὲν γὰρ ὡς ἀναμάρτητος, 
χαὶ οὐχ εἰδὼς τοῦτο παθεῖν, παραιτεῖται δικαίως. ἐπιτρέ-- 
πει δὲ σώματι, χαὶ τῇ ἀνθρωπότητι τὰ τῇ φύσει αὐτῇ 
προσόντα παθεῖν, εἰς ἀπόδειξιν τοῦ ὄντως, xod χατὰ ἀλή- 
θειαν φορέσαι σάρχα, xal ἄνθρωπον γενέσθαι χατὰ τὰς 
γραφὰς. ἐπειδὴ δὲ χαθάπερ ἤδη προειρήχαμεν, ἐχρῆν 

ΩΣ ^ * ^ * 2 
αὐτὸν xal ἐν capri γεγονότα φαίνεσθαι θεὸν, ἐργάζεται 

* i , ὅ bj 4 UE λέ NADA , ^ [4 —- 5 
μὲν ἐσθ᾽ ὅτε τὰ πρέποντα θεῷ, λέγει δὲ πρὸς τοὺς ὁρῶν 
τᾶς αὐτὸν, εἰ ἐμοὶ οὐ πιστεύεται, διὰ τὸ ἄνθρωπον [λέ- 
πεῖν δηλονότι, ἀλλὰ τοῖς ἔργοις μου πιστεύετε, ἵνα γνῶτε 
€) 5 ^ — ^ ^ ^ *, - M 
ὅτι ἐγὼ ἐν τῷ πατρὶ, χαὶ ὃ πατὴρ ἐν ἐμοί. οὐχοῦν τὰ 
θεοπρεπῶς εἰρημένα τε xoi πεπραγμένα δειχνύει τὸν 
σωτῆρα θεόν. xai πάλιν τὰ ἀνθρωπίνως εἰρημένα τε xot 


1 Damasc. lib. HI, cap. xiv. — 2 Act. x. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


dicta sunt, et facta, verum hominem osten- 
dunt, hujusmodi enim vis est illius mysterii.» 
Ad hee, quibusdam interpositis. « Discer- 
nantur, inquit, voces, qua de illo leguntur, 
congruenti ratione. Ac si istud audias, Ego, 
et Pater. unum sumus, in unam respice divi- 
nitatem Filii et Patris, Deumque cogita 
filium ex Patris esse substantia. Cum autem 
audieris de eodem, plorasse ipsum, et contris- 
latum esse, trepidasse, ae moerore confectum, 
illud apud te reputa hominem esse, qui et 
idem sit Deus, et humanitati, quz ei debentur, 
adseribe. Nam quia mortale, et corruptibile 
corpus accepit, et talibus affectionibus ob- 
noxium, necessario una cum carne carnis 
ipsius affectiones proprias reputat, et cum 
hac illa sustinet, sustinere et ipse dieitur, hoc 
enim modo in cruce suffixum, et mortuum 
ilum esse dicimus, cum hoc caro perpessa 
sit: non autem Verbum privatim, ae per 
sese. Est enim impatibile ct immortale. Igi- 
iur pie, et catholice tales sententias interpre- 
tabimur, si et divinitati, que Deo congruunt, 
assignemus ; et carni, que per ipsam, ae 
velut ex ipsa dicta sunt, ab naturalibus in 
nobis motionibus profecta. Quorum cum 
mens sensum capiat, ea per linguam effundit, 
in profundo pectore, sine voce, susurris taci- 
tis expressa ^. » 

XIV. Rursus ex libro tricesimo-secundo 
Thesauri, vecitatus est in sexia synodo*, 
Cyrilli locus eximius; in quo Christum esse 
Deum, et ::qualem Patri ac consubstantialem 


γεγονότα, δειχνύει χατὰ ἀλήθειαν ἄνθρωπον. αὐτὴ γάρ 
ἐστιν ἣ τοῦ μυστηρίου δύναμις. 

€ lbid. Διαχρινέσθωσαν αἱ περὶ αὐτοῦ φωναὶ xac 
τὸν λόγον τὸν πρέποντα. κἂν ἀχούσῃς, ἐγὼ, καὶ ὁ πατὴρ 
ἕν ἐσμεν, pl&v ὅρα τὴν θεότητα τοῦ υἱοῦ, καὶ τοῦ πατρὸς, 
χαὶ θεὸν ἐννόει τὸν υἱὸν ἐκ τῆς οὐσίας ὄντα τοῦ πατρός. 
ἐὰν δὲ πάλιν ἀκούσῃς περὶ αὐτοῦ, ὅτι ἔχλαυσε, xol ἐλυ- 
πήθη, καὶ ἐπτοήθη, χαὶ ἀδημονεῖν ἤρξατο, ἐννόει πάλιν 
ἄνθρωπον ὄντα μετὰ τοῦ εἶναι θεὸν, χαὶ ἀνατίθει τῇ 
ἀνθρωπότητι τὰ αὐτῇ χρεωστούμενα, ἐπειδὴ γὰρ θνητὸν, 
χαὶ φθαρτὸν ἀπέλαδε σῶμα, xxi τοῖς τοιούτοις πάθεσιν 
ὑποχείμενον, ἀναγχαίως μετὰ τῆς σαρχὸς χαὶ τὰ αὐτῆς 
ἰδιοποειεῖται πάθη: χαὶ αὐτῆς ὑπομενούσης αὐτὰ, ὡς 
αὐτὸς ὑπομένων λέγεται. οὕτως γάρ φαμεν ὅτι χαὶ ἐσταυ- 
ρώθη, καὶ ἀπέθανε, τοῦτο παθούσης τῆς σαρχὸς ox ἰδίᾳ, 
xal xaÜ' ἑαυτὸν vou λόγου. ἀπαθὴς γάρ ἐστι, xol ἀθάνα- 
τος. οὐχοῦν ὀρθοδόξως ἐχληψόμεθα τὰ εἰρημένα, τῇ μὲν 
θεότετι νέμοντες τὰ θεοπρεπῆ, ἀνατιθέντες δὲ σαρχὶ τὰ 
δι᾿ αὐτὴν, xal ὡς ἐξ αὐτῆς εἰρημένα διὰ τῶν ἐν ἡμῖν 
φυσιχῶν χινημάτων, ὧν ὃ νοῦς ἔχων τὴν αἴσθησιν ἀνα- 
ὀλύζει διὰ γλώττης ἐν βάθει χατὰ τὸ ἀφανὲς ἀφώνως 
ψιθυριζόμενα. 


donis. 


DE INCARNATIONE, 


esse probat, ex operandi consortio. « Non 
enim, ait, unam utique esse dabimus opera- 
tionem Dei et opificii : ne aut creaturam ad 
divinam provehamus substantiam ; aut divinae 
nature prestantiam in eum, qui rebus factis 
convenit, redigamus locum. Nam quibus 
operatio, et virtus citra ullum discrimen est 
una, iis speciei quoque constare necesse est 
unitatem?, » Et ex libro ad Theodosium 
Augustu, relectaest non minus insignis ejus- 
dem Cyrilli sententia, in synódo sexta!, ubi 
animam cum carne assumpsise Verbum 
asserens, « Per ambo, inquit, preeclare Incar- 
nationis gerebatur mysterium. Usus estautem 
carne propria, velut instrumento, ad exe- 
quenda carnis ópera, et naturales infirmitates, 
et ab omni reprehensione remotas : anima 
vero propria ad humanas, et minime vitupe- 
randas affectiones subeundas. Nam et esuriisse 
dicitur, et ex longinquis itineribus lassatus 
fuisse; pavorem etiam, ac metum, tristitiam, 
etangorem, ac mortem in cruce sustinuisse ^.» 

Postremo ex Z'hesauris affert hune locum 
Cyrili Constantinus Imperator in Zdicto ; 
« Licet, inquit, ambo in ipso simul animad- 
vertere. Deus enim verus erat in carne, et 
vera caro in Deo. Itaque ex quibus discerni 
Deum oportebat, hec divinitus operatur : et 
ex quibus necesse erat hominem reipsa videri, 
ea facit, ac dicit, veritatem mysterio dispen- 
sans*. » Hactenus Cyrillus : ex quibus appa- 
ret, quam falso heretici tam unius nature, 
quam ἐνεργείας unius patronum sibi illum 
adsciverint. 


& Cynitt. XXXII TÀes. Οὐ γὰρ δή που μίαν εἶναι 
φυσιχὴν τὴν ἐνέργειαν δώσομεν θεοῦ, καὶ ποιήματος" ἵνα 
μήτε τὸ ποιηθὲν εἰς τὴν θείαν ἀνάγωμεν οὐσίαν" μήτε 
μὴν τῆς θείας φύσεως τὸ ἐξαίρετον εἰς τὸν τοῖς γεννητοῖς 
πρέποντα χατάγωμεν τόπον, οἷς γὰρ f ἐνέργεια xod ἡ 
δύναμις ἀπαραλλάχτως μία, τούτοις ἀνάγχη xol τὴν τοῦ 
εἴδους ἑνότητα σώζεσθαι. 

b |n Vl syn. ᾿Ἐπράττετο δὲ δι᾽ ἀμφοῖν χαλῶς τῆς 
οἰχονομίας τὸ μυστήριον. προσεχρήσατο δὲ χαθάπερ 
ὀργάνῳ τῇ ἰδίᾳ σαρχὶ πρὸς τὰ τῆς σαρχὸς ἔργα τε, xol 
ἀῤῥωστήματα φυσιχὰ, χαὶ ὅσα μώμου μαχράν. ψυχῇ δὲ 
αὐτῇ ἰδίᾳ πρὸς τὰ ἀνθρωπινά τε, χαὶ ἀνυπαίτια πάθη. 
πεινῆσαι γὰρ λέγεται, χόπους τε ὑπενεγχεῖν τοὺς ἐχ 
μαχρῶν ὁδοιποριῶν, πτοίας τε, wol φόδον, xoi λύπην, 
xal ἀγωνίαν, χαὶ τὸν ἐπὶ τῷ σταυρῷ θάνατον. 

€ ΟΥπῖμ,. in Edicto Const. in VI syn. act. 
XVIII. Ἔστιν ἰδεῖν χατὰ ταυτὸν ἀμφότερα ἐν αὐτῷ. θεὸς 
γὰρ ἦν ἀληθινὸς ἐν σαρχὶ, χαὶ σὰρξ ἀληθὴς ἐν θεῷ. δι’ 
ὧν οὖν ἔδει γνωρίζεσθαι θεὸν, ταῦτα θεϊχῶς ἐνεργεῖ. καὶ 


1 Act. x. — 21ὴ sexta synodo act. rir. 


Tox. VI. 


LIB. VIII, CAP. VIII. 


244 


XV. Post istos commemorandus est Dio- 
nysius ab Agathone laudatus?; qui in capite 
secundo de Divinis nominibus, ubi de com- 
munibus personarum divinarum, et propriis, 
ac distinctis agit : « Discereta est, inquit, a 
benigna in nos operatione Dei, nostri similis 
et ex nobis, ex toto, vereque faeta Verbi 
substantiatio : tum quod egit, ac passum esl; 
omnia illa, que humans, divineque sunt 
ipsius operationibus eximia, et exquisita. 
Etenim in istis neque Pater, neque Spiritus 
ratione ulla communicarunt4, » 

Theodoretus in libro quinto contra Aereses, 
human: nature fidem facit ex propriis hujus 
operationibus, quod cibo, et potu recreatus 
est. Quod si quis opponat, etiam Angelos in 
Abrahami tabernaculo cibo usos esse, res- 
pondet non illos esurisse, ac sitisse. At in 
Christo naturalem necessitatem affectiones 
ejusmodi commovisse, idque ab eo esse per- 
missum, ut nature assumpte veritatem 
adstrueret, quam hzerelici postea negare sunt 
ausi. « Quocirca famem, et sitim experiri, 
lassari, et dormire, permisit ut ne aliquam 
inde caperent occasionem | Docite ad falsam 
suam hzresim corroborandam. Itaque fames, 
€t sitis, ac. preterea lassitudo, et somnus , 
humanum teslantur esse corpus, Domini cor- 
pusf. » 

Justinus, vel alius potius auctor E'rposi- 
tionis fidei, que inter Martyris opera legitur, 
duas naturarum totidem actiones proprias 
aperte indicat, cum sie scribit : « Quatenus 
homo est, inculpate vitam degit, et volunta- 


ἀφ’ ὧν ἀναγχαῖον ἄνθρωπον ὄντως ὁράσθαι, ταῦτα ποιεῖ, 
καὶ λέγει οἰχονομῶν τῷ μυστηρίῳ τὴν ἀλήθειαν. 

d Ῥιον. cap. 1 de Div. nom. Διαχέχριται δὲ τῆς 
ἀγαθοπρεποῦς εἰς ἡμᾶς θεουργίας, τὸ χαθ᾽ ἡμᾶς ἐξ ἡμῶν 
ὁλιχῶς, xz ἀληθῶς οὐσιωθῆναι τὸν ὑπερούσιον λόγον, 
καὶ δράσαι, καὶ παθεῖν ὅσα τῆς ἀνθρωπιχῆς αὐτοῦ θεουρ- 
γίας ἐστὶν ἔχχριτα, καὶ ἐξαίρετα. τούτοις γὰρ ὃ πατὴρ, 
xai τὸ πνεῦμα χατ᾽ οὐδένα κεχοινώνηχε λόγον. 

€ Ἵπεοροπ. tom. ΕΥ̓. ἤΕπειτα δὲ τὸ βούτυρον, χαὶ 
τὸ μέλι, ὁ Προφήτης πόῤῥωθεν προαγορεύει, καὶ τὸ 
μητρῷον γάλα, xxi f ἐδωδὴ ἣ ἄλλη, χαὶ πόσις τὴν τού- 
τῶν δεχτιχὴν ἐπιδείχνυσι φύσιν. 

f lbid. Οὕτως ἐνεδίδου xol πεινῆν καὶ διψῆν, xol 
χοιπιᾷν, χαὶ ὕπνοῦν, ἵνα μηδεμίαν λάθωσιν ἀφορμὴν οἵ 
Δοχῖται χρατῦναι τοῦ ψεύδους τὴν αἵρεσιν" τοιγαροῦν χαὶ 
ἣ πεῖνα, χαὶ τὸ δίψος, καὶ πρὸς τούτοις ὃ χόπος, χαὶ ὃ 
ὕπνος σῶμα ἀνθρώπινον προσμαρτυροῦσιν εἶναι τοῦ 
κυρίου τὸ σῶμα. 


16 


Dionysius. 


Theodo- 
retus. 


Justinianus 
imperalor. 


Ephremius 
Antio- 
chenus. 


242 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


riam mortem subit, etc, quatenus vero est 
Deus, quod erat dissolutum excitat, et mor- 
tem ipsam funditus everüit^. » Item : « Cum 
igitur audieris de eodem filio voces inter se 
contrarias, congruenter in naturas dicta par- 
lire : ut quod magnum est, ae divinum, 
divine naturz tribuas ; si quid autem parvum 
est, e£ humanum, humane imputes). » Et 
luculenter subinde idem affirmat sie : «Quem- 
admodum unus quidem homo est, habet 
autem naturas in sese diversas duas : et per 
aliud ratiocinatur : per aliud. vero, quod ita 
ratioeinando concepit, efficit : quippe anima, 
si fors tulit, navigii fabricationem cogitat, 
quod cogitatum est, perficit. Ita filius, cum 
sit unus, et nature dus, secundum aliam 
miracula efficit, secundum aliam infirma sus- 
cipit. Nam qua ex Patre est, et Deus, stu- 
penda molitur : qua autem ex Virgine est, et 
homo, erucem, et passionem, ae similia volens 
naturaliter sustinuit. ^. » 

Justinianus Imperator in sexta synodo 
citatus, toto fere seculo ante Monotheletarum 
hzresis exortum, unius operationis assertores 
tanquam impios execratus est, et pro Apolli- 
naristis damnavit; itaque sanctos omnes Pa- 
tres doeuisse scripsit : « Omnes, inquit, sancti 
Paires, sicut passionem , et impatibilitatem 
unius, et ejusdem esse credere nos docuerunt, 
iia etiam diversas operationes unius, et ejus- 
dem Domini nostri Jesu. Christi confitendas 
nobis esse tradiderunt?. » 

XVI. Ephremius Antiochenus Patriarcha, 
qui Justiniano imperatore floruit, in libro 
quodam, quo Chalcedonensis synodi, et Leo- 
nis Pape? patrocinium suscepit adversus Ace- 


a JusriN. vers. 52. Καὶ piv ἢ ἄνθρωπος, ἀμέμπτως 
πολιτεύεται, xoà θάνατον ἑχούσιον καταδέχεται, elc. 
Ἢ δὲ θεὸς, xol τὸ λυθὲν ἀνιστᾷ, xol τὸν θάνατον αὐτὸν 
παντελῶς χαταλύει. 

b lbid. vers. 39. Ὅταν οὖν ἀχούσης περὶ τοῦ ἑνὸς 
υἱοῦ τὰς ἐναντίας φωνὰς, χαταλλήλως μέριζε ταῖς φύσεσι 
τὰ λεγόμενα, ἂν μέγα τι, χαὶ θεῖον, τῇ θείᾳ φύσει προσ- 
γέμων, ἂν δέ τι μιχρὸν, καὶ ἀνθρώπινον, τῇ ἀνθρωπίνῃ 
λογιζόμενος. 

c lbid. vers. 12. Ὡς γὰρ εἷς μέν ἔστιν ὁ ἄνθρω- 
πος, ἔχει δὲ φύσεις ἐν ἑαυτῷ διαφόρους δύο, xol χατ᾽ 
ἄλλο μὲν λογίζεται, κατ᾽ ἄλλο δὲ τὸ λογισθὲν ἐνεργεῖ. 
ψυχῇ μὲν γὰρ λογισάμενος, εἰ τύχοι, τοῦ πλοίου τὴν 
σύμπηξιν χερσὶ τὸ γοηθὲν, εἰς πέρας ἄγει. οὕτως ὁ υἱὸς, 
εἷς ὧν, χαὶ δύο φύσεις, xav ἄλλην μὲν τὰς θεοσημείας 
ἐργάζεται. xav! ἄλλην δὲ τὰ ταπεινὰ παραδέχεται. ἢ μὲν 
γὰρ ἐκ πατρὸς, xo θεὸς, ἐνεργεῖ τὰ θαύματα' ἢ δὲ ἐχ 
παρθένου, χαὶ ἄνθρωπος, τὸν σταυρὸν, χαὶ τὸ πάθος, καὶ 
τὰ παραπλήσια ἐθέλων ὑπέμενε φυσιχῶς. 

d JusriciaN. in VI syn. ael. x. Πάντες γὰρ ot 


phalos, hune ipsum Pontificem  « recte 
utramque formam in Christo uno eodemque 
filio; sed differentem ambarum operationem 
statuisse ^» defendit. Sie in Z'xcerpto codicis 
coxxix, apud Photium, e Cyrillo, ae reliquis 
Patribus, proprias eujusque nature salvas 
operationes mansisse probat. 

Et in actione decima synodi sexte,ex ejus- 
dem Ephremii Apologetico libro pro Chalce- 
donensi concilio et Leone Papa, descripta 
sententia est, qua Christum docet ambulan- 
tem supra mare, proprietatem humane ser- 
vasse naturse. « Siquidem vel ipsa species 
operationis persuadere tihi potest, uti carnem 
in propria mansisse natura fateare. Nam pe- 
dibus ambulare, si non sola specie, et adum- 
bratione fiebat , manifestum est, pedum 
operationem fuisse, nature nostre propriam. 
Ita operationis genus ipsum carnem intra 
pristinos modos servatam esse demonstrat ; et 
ingressum hujusmodi corporeum, et sensibi- 
lem esse omnes asserunt/.» Quibusex Ephre- 
mii verbis illud tanquam πόρισμα colligitur, 
hereticos illos, qui de operatione uniea contra 
Catholicos decertarunt, non solam voluntatis 
actionem intellexisse, sed externam potissi- 
mum ἐνέργειαν. uti supra pluribus ostendimus. 

Anastasius Antiochenus in Apologetico pro 
epistola Leonis Papa, preclare duas opera- 
tiones, cujusmodi volumus, asseverat, ita 
scribens : « 8i illa, per quee Deum agnosci 
oportebat ipsum, divinitus operabatur : ex 
quibus autem necesse erat hominem eumdem 
videri, humanitas efficiebat : altera prorsus 
est divine nature, altera humane, ope- 
ratio ?. » 


ἅγιοι πατέρες, ὥσπερ τὸ πάθος xal τὴν ἀπάθειαν ἑνὸς xol 
τοῦ αὐτοῦ πιστεύειν ἡμᾶς ἐδίδαξαν, οὕτω xal διαφόρους 
ἐνεργείας ἑνὸς, xal τοῦ αὐτοῦ χυρίου ἡμῶν ᾿]Ιησοῦ 
Χριστοῦ ὁμολογεῖν ἡμᾶς ἐξεπαίδευσαν. 

e Ἐρπαμ. apud Phol. cod. ΘΟΧΧΥΠΙ, vers. 29. 
Δεύτερον δὲ αὐτῷ προάγεται: δι’ οὗ δείχνυται, ὥς ὃ 
ὁσιώτατος Λέων τοῖς πατράσι συμφωνῶν, ἕνα τὸν αὐτὸν 
ὁμολογεῖ υἱόν. xal τοῦ αὐτοῦ, xal ἑνὸς ὥσπερ ἑκατέραν 
μορφὴν, οὕτω χαὶ τὴν διάφορον φυσιχὴν ἐνέργειαν. 

f |n Vi syn. Κἂν αὐτῆς γε τῆς ἐνεργείας $ ἰδέα 
πείσῃ σε τὴν σάρχα ἐπὶ τῆς ἰδίας μεμενηχέναι φύσεως 
ὁμολογῆσαι. τὸ γὰρ πεζεύειν, xal ποσὶ πεζεύειν, εἰ μὴ 
χατὰ φαντασίαν ἐγένετο, πρόδηλον ὅτι ποδῶν ἐστιν ἐνέρ- 
qeu. τῆς ἡμετέρας φύσεως" ὥστε αὐτὸ τὸ εἶδος τῆς ἐνέρ-- 
γείας βοᾶ τὴν τῆς σαρχὸς ἐπὶ τῶν ἀρχαίων μέτρον φυλα- 
κὴν, xol τὴν τοιαύτῃν πορείαν πάντες σωματιχήν τε, xol 
αἰσθητιχὴν λέγουσιν. 

g Awasr. in syn. Vl. Et δι᾿ ὧν αὐτὸν γνωρίζεσθαι 
θεὸν ἐχρῆν, θεϊχῶς ἐνήργει, ἀφ᾽ ὧν δὲ ἀναγχαῖον ἦν 
ἄνθρωπον ὄντως ὁρᾶσθαι, ἀνθρωπίνως εἰργάζετο, ἑτέρα 


/— — 


Joannes 
Scythopo- 
litanus. 


Operatio. 


em 8556- 
nt Patres 
Latini. 


tiones 


ertullia- 
nus. 


: DE INGARNATIONE, L!B, VII, CAP, IX, 


XVII. Est etiam in eadem actione decima 
synodi sextze, unde Anastasii expromptus ille 
locus est, Joannis Scythopolitani: egregius 
alter, ex libro octavo contra Severi blasphe- 
mias ; in quo duplicem Christi ἐνέργειαν invicta 
ratione collizit. Etenim Verbum substantive 
unitum esse carni, ne ipsi quidem diffitentur 
unius naturg, vel actionis defensores hzre- 
lici : porro eumdem Deum Verbum divinitate 
sua creata complecti omnia, ccelum, terram, 
mare, Angelos, homines, iisque providentia 
sua consulere cum universe, tum privatim 


singulis, pereque confitentur. Hsec autem 


providentia, ἐνέργεια utique censetur. Hinc 
igitur primum continua Dei Verbi constat 
operatio. Rursus intelligens anima Christi, 
quae secundum hypostasim Deo Verbo copu- 
lata est, non est intelligenti& ac notionis 
expers, brul:? pecudis instar. Nam novit se 
unitam esse Deo; se creatis omnibus esse su- 
periorem; se in utero Virginis matris cum 
carne assumptam a Verbo, aec csetera ejus- 
demmodi. Igitur « unius, et ejusdem Domini 
nostri Jesu Christi duas operationes cernimus, 
divinitatis scilicet ipsius, et humanitatis, citra 
partitionem ullam ac mutationem ^. » 


CAPUT IX. 


Eadem pro numero naturarum. diversitas ope- 
rationum ex: Latinis Patribus colligitur. 


I. Grecorum Patrum abunde, et plus satis 
superiori capite est collectum, Siquidem na- 
tionis illius propria fuit hzeresis illa, quie con- 
fusasin Christo ἐνεργείας, et voluntatesasserebat. 
Latinorum modo nonnullos, ac selectos adhi- 
bebimus. Horum primus erit Tertullianus ; 
qui eum Verbum, et Dei filium vere carnem 
assumpsisse sentit; tum eamdem veram fuisse 
carnem ex iis affectionibus, et ἐνεργείαις, quee 
sunt carnis propriz, multis in locis confirmat. 
In Apologetico adversus gentes, capite xxr. 
« Iste igitur Dei radius, inquit, ut retro sem- 
per predicabatur , delapsus in virginem 


μέν ἐστι πάντως τῆς θείας φύσεως, ἑτέρα δὲ τῆς ἀνθρω- 
πίνης ἣ ἐνέργεια. 
& Insyn. VI, act. x. 'Ogzc ὅτι ἑνὸς, καὶ τοῦ αὐτοῦ 


243 


quamdam, et in utero ejus caro figurata nasci- 
tur homo Deo mistus. Caro spiritu instructa 
nutritur, adolescit, affatur, docet, operatur, et 
Christus est. » 

Sic in primo contra Marcionem, capite 
quinto, ex veris passionibus, ut suffixione, ac 
morte veram earnem approbat. Et in libro 
tertio, capite octavo, ex tactu idem astruit. 
« Si enim tangendo aliquem liberavit a vitio, 
inquit, vel tactus ab aliquo, quod corporaliter 
actum est, non potest vere actum credi, sine 
corporis ipsius veritate. Nihil solidum ab 
inani, nihil plenum a vacuo perfici licuit. 
Putativus babitus, putativus actus : imagina- 
rius operator, imaginari, opere. Sic nec 
passiones Christi ejus fidem merebuntur. 
Nihil enim passus est, qui non vere est passus. 
Vere autem pati phantasma non potuit. » 
Vide et librum quartum, capite octavo. 

Jam Novatianus in libro de Trinitate, nec 
non Arnobius, aliique. eidem insistunt argu- 
mento, ut veram humane nature substan- 
tiam asseverent in Christo : quorum verba 
jam supra libro tertio descripsi!, eum naturas 
post unitionem duas auctoritate Latinorum 
Patrum approbarem. 

Ii. Hilarius item expressissimis verbis 
Monotheletharum errorem jugulat : quem 
locum Agatho Papa retulit? : « Natus igitur, 
inquit?, unigenitus Deus ex Virgine homo, 
secundum plenitudinem temporum in semet- 
ipso provecturus in Deum hominem, hune 
per omnia Evangelici sermonis modum tenuit, 
ut se filium Dei credi doceret, et hominis 
filium przdieari admoneret, locutus, et gerens 
Deus universa quz Dei sunt : loquens deinde, 
el gerens Deus universa. quc hominis sunt : 
ita tamen, ut in ipso illo utriusque generis 
sermones nunquam nisi cum significatione et 
hominis loeutus, et Dei sit; uno tamen Deo 
Patre semper ostenso, et se in natura unius 
Dei per nativitatis veritatem professo, et ta- 
men se Deo Patri et filii honore, et hominis 
conditione subdente : cum et nativitas omnis 
se referat ad auctorem, et caro se universa 
secundum Deum profiteatur infirmam. Hinc 
itaque fallendi simplices, atque ignorantes 
hereticis occasio est, ut quz ab eo secundum 
hominém dieta sunt, dieta esse secundum 


χυρίου ἡμῶν "Insoü Χριστοῦ δύο ὁρῶμεν τὰς ἐνεργείας, 
τῆς θεότητος αὐτοῦ, xo τῆς ἀνθρωπότητος, ἀμερίστως, 
χαὶ ἀναλλιώτως. 


Lib. IIl, cap. vit. — 2 In Syn. 6 act, 1v. — 3 Hilar. lib. IX paulo post initium ; quem et citat Theodoret, dial. πα, tom. IV. 


Novatianus 
: Arnobius. 


Hilarius. 


Ambrosius, 


Gelasius. 


244 


nature divine infirmitatem mentiantur : et 
quia unus, atque idem est loquens omnia, 
qua loquitur, de semetipso omnia eum locu- 
tum esse contendant,» etc. Tum ita pergit : 
« Nostri igitur causa haec omnia Jesus Christus 
manens, et corporis nostri homo natus, se- 
cundum consuetudinem nature nostre locu- 
ius est: non tamen omittens natura su: esse, 
quod Deus est. Nam tametsi in partu, ae pas- 
sione, ae morte naturz nostre rem peregerit, 
res tamen ipsas omnes virtute nature suc 
gessit; dum sibi ipsi origo nascendi est, dum 
pati vult, quod eum pati non licet ; dum mori- 
tur, qui vivit. Et tamen cum hae Deus per 
hominem agit, ex se natus, et per se passus, 
et ex se mortuus, non et hominem se non 
egit, dum et natus, et passus, et mortuus 
est. » 

IIT. Ambrosius libro secundo de Fide ad 
Gratianum, capite tertiosub finem : « Ut homo 
ergo dubitat, inquit, ut homo turbatur : non 
turbatur ejus virtus, non. turbatur cjus divi- 
ninitas; sed turbatur anima, turbatur secun- 
dum humans fragilitatis assumptionem, et 
ideo, quia suscepit animam,suscepit et animae 
passiones. Non enim Deus, eo, quod Deus 
erat, aut turbari, aut mori potuisset. Denique 
Deus, Deus, inquit, meus, quare me dereli- 
quisti? Ut homo ergo loquitur, meos cireum- 
ferens metus; quod in periculis positi a 
Domino deseri nos putamus; ut homo turba- 
tur, ut homo flet, ut homo crucifigitur. » Et 
capite sequenti : « /Equalis , inquit, ergo in 
Dei forma, minor in susceptione carnis, et 
hominis passione. Nam quomodo eadem pos- 
set minor esse, zequalisque natura? Quomodo 
autem si minor est, eadem similiter facit, quae 
Pater facit? Nam quemadmodum eadem ope- 
ralio diverse essel potestatis? Numquid 510 
potest minor, quemadmodum major operari ? 
aut una operatio potest esse, ubi diversa sub- 
stantia est ?» Qux postrema Ambrosii securim 
infligunt Monenergetarum heresi. 

Gelasius Papa alium hune Ambrosii locum 
refert'!: « Cur divinitati applicas carnis infir- 
milates, et infirmitatem humani corporis 
applicas divinze nature Ὁ /Vunc anzma mea tri- 
stis esf, non sapientia dicit, Sapientia enim 
perseveravit inconversibilis, licet indumento 
carnis cireumamicta sit. » 

IV. Augustinus sermone tertio de Trinitate: 
« Passus est Dei filius, inquit, non putalive, 
sed vere omnia, quc Seriptura testatur, id 


1 Tom, IV, Bibl. — 92 Matth. xxvi, 37. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


est, esuriem; sitim, lassitudinem, dolorem, 
mortem, et ezetera hujusmodi. Sed secundum 
illud passus est. quod pati poterat ; non seeun- 
dum illam substantiam, qua assumpsit, sed 
secundum illam, quae assumpta est. Ipse 
enim Dei filius secundum deitatem suam im- 
passibilis est ut Pater, incorruptibilis est ut 
Pater. » Et sermone quinto, « Qui assumpto, 
inquit, natura nostr: homine nobiscum esse 
dignatus est : qui pro nobis feeit omnia, pas- 
sus est omnia, esuriem , sitim, lassitudinem, 
fletum, dolorem ; ad extremum etiam mor- 
tem, etc. Sed usque ad hanc rerum seriem in 
Christo nature human: imbecillitas intelli- 
gatur. » 

Hieronymus commentario in Mattheum ad 
illa verba, Cepit contristari. et mostus esse* ; 
hzc adnotat : «Illud, quod supra diximus de 
passione, et propassione, etiam in presenti 
capitulo ostenditur, quod Dominus, ut veri- 
tatem probaret assumpti homiais, vere qui- 
dem contristatus sit : sed ne passio in animo 
illius dominaretur, per propassionem coeperit 
contristari. » Et mox « Que contristatur, 
anima est. » 

Egregius et ille locus est ejusdem àlibi a 
nobis allatus ex eodem commentario ad caput 
ultimum Matthaei; « Dominus noster unus 
atque idem filius Dei, et filius hominis, juxta 
utramque naturam, divinitatis, et carnis, nunc 
magnitudinis sue, nunc humilitatis signa de- 
monstrat. » 

Breve hoc, sed accuratum eadem de re est 
Zenonis Veronensis dictum, ex sermone tertio 
de Nativitate, « Probans infirmitatibus car- 
nem, et virtutibus majestatem. » 

V. Sed nihil adversus hireticos istos usi- 
latum magis, et contritum catholicis synois, 
et Patribus Leonis Pape sententia illa quam 
in epistola decima ad /aviamum edidit : 
quam epistolam orthodoxe fidei columnam 
iidem illi nominarunt. Ibi igitur, dum Euty- 
chemn refellit, non minus unicam Christi 
operationem , quam naturam disputando 
convellit. Hae igitur leonina vox est, ut qui- 
dam veterum vocat, quam tantopere ita cele- 
brant,ex illius epistole capite quarto : « Sicut 
enim Deus, ait, non mutatur miseratione, 
ita homo non consumitur dignitate. Agit enim 
utraque forma cum alterius communione 
quod proprium est, Verbo scilicet operante 
quod Verbi est, et carne exequente quod 
carnis est. Unum horum coruscat miraculis, 


Hieronymus 


Leo papa. | 
Y 


: 
| 


DE INCARNATIONE, 


aliud suecumbit injuriis. Et sicut Verbum ab 
squalitate paternz glorive non recessit, ita 
caro naturam nostri generis non reliquit. » 
Et paulo post operationes illas explicans ; 
« Esurire, inquit, sitire, lassescere, atque dor- 
mire, evidenter humanum est. Sed et de 
quinque panibus quinque hominum millia 
satiari, et largiri Samaritane aquam vivam, 
eujus haustus bibenti prestat, ne ultra jam 
sitiat; et supra dorsum maris plantis non 
subsistentibus ambulare, et elationes fluc- 
tuum, increpata tempestate consternere, sine 
ambiguitate divinum est. Sicutergo, ut multa 
preteream, non ejusdem nature est flere 
miserationis affectu amicum mortuum, et 
eumdem remoto quatriduano aggere sepul- 
lure, et ad vocis imperium excitare redivi- 
vum. aut in ligno pendere, et in noctem luce 
conversa, omnia elementa tremefacere, aut 
clavis transfixum esse, et Paradisi portas fidei 
Latronis aperire, » etc. 

Idem in sermone xv de Passione, « Quamvis 
ergo ab illo initio, que in utero Virginis Ver- 
bum caro factum est, nihil unquam inter 
divinam, humanamque substantiam divisio- 
nis exstiterit, et per omnia incrementa cor- 
porea unius persone fuerint totius temporis 
actiones : ea ipsa tamen, quas& inseparabiliter 
facta sunt , nulla permixtione confundimus : 
sed quid eujus nature sit, ex operum quali- 
tate sentimus. Nec divina enim humanis prz- 
judicant, nec humana divinis, cum ita in 
idipsum utraque concurrant, ut in eis nec 
proprietas assumatur, nec persona gemi- 
netur. » 

VI. Rursus idem Leo in epistola ad Leonem 
Augustum', ambarum naturarum proprias 
operationes disertissime separat. « Licet ergo, 
inquit, in uno Domino Jesu Christo, vero 
Dei, atque hominis filio, Verbi, et carnis una 
persona sit, quee inseparabiliter, atque indi- 
vise communes habeat actiones : intelligenda 
tamen sunt ipsorum operum qualitates, et 
sincerze fidei contemplatione cernendum est, 
ad qua provehatur humilitas carnis, et ad quz 
inclinetur altitudo divinitatis. Quid sit, quod 
caro sine Verbo non agit; et quid sit, quod 
Verbum sine carne non efficit. Sine Verbi 
enim potentia, nee conciperet Virgo, nec pa- 
reret : et sine veritate carnis obvoluta infan- 
tia non jaceret. Sine Verbi potentia non 
adorarent Magi puerum, stella indice decla- 
ratum : et sine veritate carnis non juberetur 


1 Idem ep. rxxxxvii €. 1v, — 2 Gelas. Tom, IV Bib, PP. 


LIB. VIII, CAP. IX. 245 


in /Ezyptum transferri puer, et ab Herodis 
persecutione subduci. Sine Verbi potentianon 
diceret vox Patris missa de coelo, Hic est filius 
meus dilectus, in quo mihi bene complacui, 
ipsum audite : et sine veritate carnis non pro- 
testaretur Joannes ; Ecce agnus Dei, ecce qui 
tollit peccatum mundi. Sine Verbi potentia 
non fieret redintegratio debilium, et vivifica- 
tio mortuorum, et sine veritate carnis nec 
cibus jejuno, nee somnus esset necessarius 
fatigato. Postremo sine Verbi potentia non se 
Dominus Patri profiteretur cqualem ; et sine 
veritate carnis non idem diceret se esse majo- 
rem : cum catholicafides utrumque suscipiat, 
utrumque defendat, quz secundum confes- 
sionem B. Apostoli Petri, unum Christum 
Dei vivi filium, et hominem credit, et Ver- 
bum. » 

VII. Gelasius Papa in libro adversus INesto- 
rium, et Eutychem, ita communicare inter se 
proprietates suas asserit naturas duas, ut ta- 
men ab unaquaque manent, eui et proprie 
tribuantur; quemadmodum in corpore, et 
anima contingit. « Si enim quamvis corpo- 
reis obnoxia passionibus, inquit?, anima sit 
humana, et eorum vel mulceatur blanditiis, 
vel afficiatur adversis, et compatiendo sentiat 
ipsa quidquid conditioni carnis infertur, non 
tamen secundum seipsam, quse est anim: 
substantia, ullo vulnere sauciatur, vel qui- 
buslibet plagis, vexationibusque contingitur. 
Unde dictum est : Nolite timere eos, qui occi- 
dunt corpus, animam autem non. possunt occi- 
dere. Quomodo posset fieri, ut deitas iis sub- 
jaceret rebus, quibus anima non subjacere 
cognoscitur ? cum tamen, ut dictum est, 
divinitas non passibilitate, non cruciatione, 
non afflictione, non vulneratione passibilis 
sit : sed ea dignatione, qua suscepit hominem 
sibique univit, suum facit , quidquid hominis 
est, quia homini tribuit quidquid est Dei, ita 
tamen, ut ab omni passibilitate prorsus inte- 
merata permaneat. » 

Atque hane « regulam vocat catholieze 
fidei, orthodoxcque doctrinz, quama cunctis 
Patribus, catholieeque magistris Ecclesise, 
sicut eorum dicta testantur, quie recensere 
perlonzum est, et ex divinis manantia fonti- 
bus ad nos usque transmissa suscepimus. » 

VIII. Sic Fulgentius in libris ad 77asi- 
mundum pie, et erudite discernit, quid quate- 
nus operatus aut passus sit Christus Dominus, 
ac tentationes, et vexationes, infirmitatesque 


Gelasius 
papa. 


Fulgentius. 


Vigilius 
Africanus. 


246 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


secundum animam et carnem expertum esse 
confirmat; unde et utramque vere in illo 
fuisse demonstrat. « Quod si simul est in 
Christo, ait!, et anima, et caro tentata, simul 
est ab'eo utraque suscepta, elc. Dignum 
namque fuit, nostrequesaluti conveniens, ut 
Deus verus ex vero Pafre solus substantialiter 
natus, veram hominis, quam ipse fecit, ani- 
mam, carnemque susciperet, in utraque cum 
tentatore pugnaret, in utraque vinceret, ae 
deinceps in utraque tentatis subministraret 
auxilium, cum in utraque infirmis, ae mori- 
turis victorie pri:eberet exemplum. » 

Et in libro tertio, capite secundo, « Nos 
enim, inquit, fidem retinentes Evangelicce 
veritatis, sie in mediatore Dei et hominum 
homine Christo Jesu, propria uniuscujusque 
natur:?? cognoscimus, ut unitatem personce 
nullatenus dividamus ; scientes, quod sic 
uiriusque in Cbristo substantie manserit 
unita proprietas, ut in carne patiens impas- 
sibilis Deus, et veram passionem, quia voluit, 
in vera carne sentiret; nec alius in carne 
passus fuerit nisi iLe, qui in vera carnis pas- 
sione, impassibilis omnino permansit.» Idem, 
etin sequentibus fere totis capitibus excel- 
lenti quadam vi orationis, et copia declarat. 
Velut in capite xvI, ubi sie scribit. «Igitur quia 
totum hominem Deus ille suscepit, ideo totius 
hominis in se passiones in veritate monstra- 
vit : et animam quidem rationalem habens, 
quidquid fuit infirmitatis anime, sine peccato 
suscepit, et pertulit; ut dum humane animae 
passiones in anima, quam accepit, vinceret, 
nostras quoque animas ab infirmitatibus 
liberaret. Carnem quoque humanam acci- 
piens, in ejusdem veritate carnis veritatem 
voluntari: habuit passionis, » 

In capite item xxii, gaudium de Lazaro 
suscitando, desiderium Paschatis novissimi 
cum discipulis suis celebrandi ?; tristitiam ob 
imminentem mortem, ac cateros humanos 
affectus, non fuisse divinitatis in Christo; sed 
anime, sive hominis veri uberrime disputat: 
« Hxec ergo cuncta in anima, quam suscepe- 
rat, pertulit Christus, ut veram, totamque in 
se, cum suis infirmitatibus, hominis demon- 
straret accepti substantiam. » 

IX. Vigilius Africanus episcopus, non, ul 
falso pererebuit, Tridentinus; nam Africa- 
num vocat qui eum testem laudat, Theodul- 
fas Aurelianensis plerisque in locis?, duas, et 
distinetas operationes Christi non obscure 


confirmat. Ut in primo libro cum sic scribit*: 
« Cernis ergo aliquid proprium esse carnis, 
quod Verbi esse non possit: sed ideo etiam 
Verbi esse, quia Verbi est illa caro, cui pos- 
sunt hec omnia aptius convenire : crevisse 
certe per cetatis curricula, et usque ad robusta 
juvenilis corporis membra pervenisse Domi- 
num Jesum Christum , Evangelia tradunt. Ὁ 
iu, qui nihil vis esse proprium carnis, puta- 
sne Verbum cum ea carne, qua ex Virgine 
natus est, per statum successiones , et per 
incrementa membrorum pariter crevit, et in 
majorem sui corporis molem solidatum sit ? 
Noli, rogo te, cavillari, elize unum, quod 
velis, crescere istud, et grandescere Domini 
Jesu Christi, usque ad perfectam juvenilem 
etatem pervenire,cujusest? Verbi, an carnis? 
Scio quas angustias patiaris; quibus anheles 
eestibus.8i dicis proprium esse carnis, proprie- 
tatem nature fateris. S1 dicis et carnis esse, 
et Verbi; quod quidem verum estper unitatem 
persone, non per proprietatem nature. Si, 
inquam, dieas Verbi esse hoc setatis argumen- 
tum, mutabile intraducis, et convertibile Dei 
Verbum. » 

Ac subinde hominis illud exemplo compro- 
bat; in quo unius, ejusdemque persone di- 
verse sunt operationes velut sensuum quin- 
que : tum « inedia affici, comedere , sitire, et 
hibere, sedere, et incedere, cubitum ire, et 
de somno surgere. Item sapere, intelligere, 
oblivisei, in memoriam reducere, letitia 
efferri, tristitia dejiel, » ete. Sie igitur, ait 
idem libro secundo, unus est Christus, idem 
Deus, idemque homo habens in verbis, et 
gestis unum,quod humanitatis,aliud quod pro- 
prie divinitatis ejus nature conveniat; licet 
utrumque simul ad unam ejus personam, vel 
substantiam pertineat. » Mox ; « Quod infer- 
tur, Jesus autem proficiebat etate, et sapientia, 
et gratia apud Deum, et homines", non potest 
deitatis ejus nature congruere : quia deitas, 
nce setatis profectum accipit, necaliquod sen- 
tit augmentum, nee curriculo subjieitur 
temporum,nee numero caleulatur annorum.» 
Et sub libri finem, docet dissimiliter in Chri- 
sto passum Deum, atque carnem; quippe 
« Verbum Dei dicimus passionis injurias per- 
tulisse, non tamen passionem sensisse; ete, 
Sed quia caro ejus non solum pertulit, sed et 
sensit, et cessit, merito ae jure dieimus, Do- 
minum his omnibus passionum conditionibus 
sensibiliter affectum in carne sua, sine sensu, 


1 Fulgent- ad Tras, cap. xit, — Joann. xir, 15. — 3 Lib. de Spir. sancto. — 4 Vigil, tom. Patr. — 5 Luc, 11. 


eratio- 
iem. 


etius. 


[axen- 
ius. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. IX. 


vel mutatione divinitatis suce. Ergo perferre 
passionem nature est utriusque : sed cedere 
passioni, non est utriusque nature, cum sit 
unius denique persons. » Ergo humana na- 
tura, quz sensum habuit doloris et passionis, 


quem divinitas non cepit, diversam ab hae 


ἐνέργειαν est sortita. 

X. Boetius insignis philosophus pariter, ac 
theologus in libro de duabus naturis, et una 
persona Christi, de Adamo, antequam pecea- 
ret, illa prodit : « In hoc igitur (statu) Adam 
talis fuit, ut manducaret, ac biberet, ut accepta 
digereret, ut laberetur in somnum, et alia, 
quz ei non defuerunt, humana quidem, sed 
concessa, et quze nullam poenam morlis infer- 
rent. Qus omnia habuisse Christum, dubium 
non est. Nam et manducavit, et bibit, et hu- 
mani eorporis officio functus est :» tum de 
indigentia cibi in Adamo loquens, hanc eam- 
dem in Christo fuisse dicit; sed potestate non 
necessitate. 

Joannes Maxentius in fidei professione, 
« Fatendum est, inquit!', Deum in cunis 
jacuisse, pannosum, sordibus involutum, ere- 
visse, et profecisse state, sapientia et secun- 
dum hurnanitatem, non secundum divinita- 
tem : Deum esurisse,sitisse, lassum ex itinere 
quievisse, non secundum divinitatem, sed 
secundum humanitatem : Deum comprehen- 
sum manibus impiorum, judicatum, damna- 
itum, crucifixum, latus lancea perforatum, 
non secundum divinitatem, sed secundum 
humanitatem », etc. 

XI. Longum est singulos appellare Patres, 
qui et innumeri sunt, et per se cuique facile 
est eos annotare. Horum quanta copia sit ex 
eo potest zestimari, quod in capite primo dixi, 
et veterum sententie ille significant, quas 
proxime antecedentibus capitibus descripsi : 
ἐνεργείας vocabulo etiam τὰ πάθη censeri, id est 
affectiones, sive ut, vulgo loqui consueverunt, 
passiones nature. Atqui naturam hominis in 
Christo varie aíffectam esse, et multa pas- 
sam, qus in divinam cadere nullo modo pos- 
sunt, et idcirco illius sunt propria, nemo non 
aperte, copioseque docuit, qui de Christo lit- 
teram aliquam fecit. Et suntigitur illa totidem 
operationum testimonia duarum , quibus 
Monotheletarum insania redarguitur. 

Rursus quicumque naturas in Christo 
duas integras, et perfectas, sine ulla confu- 
sione, vel interitu, mutationeve convenisse 
tradunt : quod quidem Catholici omnes asse- 


24 


verant, ii tum eidem ambarum ἐνεργειῶν pro- 
fessioni suffragantur; tum hzreticos eam 
stolide negantes decretis suis configunt. Ete- 
nim nulla est perfecta; sibique constans 
natura, qus non operationis aliquid exerceat, 
οἱ sit ἀνενέργητος. Quare ubi numerus est natu- 
rarum ; ibi et operationum est numerus. 

Hine igitur apparet, jampridem, et ante 
Monotheletarum exortum , damnatam , et 
proscriptam istorum fuisse perfidiam cum ab 
singulis Patribus, qui de vera Christi huma- 
nitate contra antiquos hereticos scriptum 
quodpiam fecerunt ; tum ab ominibus conci- 
liis, tam generalibus, quam minoribus, qu:ze 
de ea re nonnihil decreverunt. Quod de 
Nicena, Ephesina, Chaleedonensi, quinta 
synodus, sexta synodus, et Lateranensis sub 
Martino primo ac ceceterze omnes ; necnon illi, 
qui Monotheletas oppugnarunt, Maximus 
martyr, Joannes Damascenus, aliique Patres 
crebro ineuleare solent. Vide Agathonem 
Papam in epistola synodica*; in qua, ex 
Chaleedonensis concilii definitione, catholi- 
cum dogma propugnat; et ei contrariam ever- 
üt heresim. 


1 Tom. 1V Bibl. Patr. — ἃ Syn. 9 act. IV. Vide supra lib. TIT, cap. rn. 


Operatio - 
num. 


Operationis 
expers. 


CAPUT X. 


E«aplicatur natura, et propria. ratio operatio- 
num Christi, qua: θεανδριχαὶ Grecis, Latinis 
Deiviriles nominantur. 2* Exposita primum 
notio vocabuli θεανδριχὴ , quee. naturas duas 
exprimit. 3. Non unam significat operatio- 
nem; et fucus in eo Monotheletarum. 4. Tri- 
plex genus operationum Christi, num mere 
divinum, secundum mere humanum, tertium 
ez ulroque mistum. 5..Hoc tertium appellari 
a Dionysio precipue θεανδριχὸν veteres arbi- 
trantur. 6. Sed latius patere. videtur ; quod 
ut intelligatur, primum radix appellationis 
istius explicatur, qua est unitio substantiva 
naturarum duarum. 1. Utrum et operationes 
ipse similiter unite? sint. quaeritur ;. ac 
primo commemorantur qui id negant, tum 
qui affirmant. 8. Hi vero posteriores mul- 
tum ab hereticis discrepant ; nec in unam 
operationem duas conjungi asserunt. 10. Pro- 
ponuntur modi quatuor ex Patribus unitio- 
nis operationum Christi. 11. His quintus 
additus ex personali Verbi proyrietate, que 
in operationes: humanas. aliquid confert, et 
eas deificat. 12. Quod veterum. auctoritate 
probatur. A3. Proponitur questio difficilis, 
quomodo operatio divina, ez qua que thean- 
drica dicitur constat, propria sit Verbi, cum 
sit. totius. Trinitatis. 44. Ezplicatur ista 
questio ex eo quod operatio divina. perinde 
ac nalura, non aliter quam determinata per- 
sonali Verbi proprietate in unitionem illam 
venit. 


I. Non unam, singularemque Christi Dei, 
et hominis operationem esse, ratione, aucto- 
ritateque veterum satis ostendimus. Nunc 
cujusmodi sit duplex illa pro numero natura- 
rum, constituta illie ἐνέργεια, tempus est expo- 
nere. Ac principium disputationis istius ab eo 
capiendum vocabulo videtur, quod apud 
Grecos theologos maxime est usitatum, et 
quod hzretiei imprimis adamarunt ; tanquam 


a Diow. epist. 1v. Καὶ yàp, ἵνα συνελόντες εἴπω- 
μεν. οὐδέ ἄνθρωπος ἦν. οὐχ ὡς μὴ ἄνθρωπος" ἀλλ᾽ ὡς 
ἐξ ἀνθρώπων, ἀνθρώπων ἐπέχεινα, καὶ ὑπὲρ ἄνθρωπον 
ἄνθρωπος ἀληθῶς γεγονὼς" xal τὸ λοιπὸν οὐ κατὰ θεὸν 


1$5. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


unius operationis in illo notio contineretur. 
Hc est celeberrima illa θεανδριχὴ ἐνέργεια : 
cujus nominis primus auctor fuit Dionysius; 
a quo illud se accepisse olim utrique, tam 
Catholici, quam Monothelete gloriati sunt. 
Quamobrem interest locum ipsum Dionysii 
bene consideratum, et exploratum habere, ut 
de usu vocis istius melius judicium ferre pos- 
simus. 

Exstat autem in epistola quarta ad Caium, 
cujus in fine ista leguntur : « Etenim , ut 
uno verbo dicamus, ne homo quidem erat : 
non quod non esset homo : sed quod ex ho- 
minibus ultra homines existeret, ac supra 
hominem revera esset homo. Qui non secun- 
dum Deum divina gessit, nec humana seeun- 
dum hominem : verum Deo viro faeto novam 
quamdam Deivirilem nobis operationem ex- 
pressit in vita". » 

Il. Vox ista θεανδριχὴ haud dubie ex duabus 
deflexa, ϑεοῦ. et ἀνδρὸς, utrumque concurrere 
in talem operationem indicat: sed utrum 
uniusmodi sit, hoc est singularis aliqua ex 
utroque mista, et temperata genere : an duce 
sint, et ab singulis profeetee naturis singule, 
non aperte demonstrat. Quorum prius Mono- 
thelete : posterius Catholici tenuerunt. Ad- 
monet autem ad illum locum Maximus, non 
esse nominandum ex hujus auctoritate sen- 
tentie. Christum Dominum θεανδρίτην. Non 
enim θεανδριτιχὴν ἐνέργειαν appellari, ut inde 
θεανδρίτης vocari possit ipse Christus : sed 
θεανδριχὴν., ut intelligatur esse θεοῦ, xoX ἀνδρὸς, id 
est Dei, ac viri. lta Maximus ; qui hoe eavisse 
videtur, ne singulare aliquod vocabulum 
Christo tribuatur, quod utramque naturam 
complexum, tanquam tertiam, eamque con- 
flatam e duabus, et compositam naturam 
significet : ut si θεανδρίτης diceretur; velut ex 
Deo mistus, et homine : quemadmodum 
οἰνόμελι, οἷ ὑδρόμελι, οὐ similia nomina. AL ille 
non abuna,sed a duabus proxime naturis, hoc 
est ἃ θεῷ xot, ἀνδρὶ derivari τὴν θεανδριχὴν maluit. 
Cui similis appellationis ratio, et analogia 
apud Epiphanium olim a nobis est animad- 
versa in voce ἀνδρόγυνον, in ho»resi tricesima ', 
qua est Zbionitarum : ubi consuetudinem 
illam notat Thermarum Gadarenarum , in 
quibus promiscue viri ac femine lavabant ; 


τὰ θεῖα δράσας, οὐ τὰ ἀνθρώπεια χατὰ ἄνθρωπον, ἀλλ᾽ 
ἀνδρωθέντος θεοῦ, χαινήν τινα τὴν θεανδριχὴν ἡμῖν ἐνέρ- 
γεῖαν πεπολιτευμένος. 


Exponitur 
propria 
ratio opera- 
tionum 
theandri- 
carum, 


Duas 
naturas 
significat 
operatio 
theandrica, 


Andro; 
num. 


lrogy- 
num. 
iari. 


Irogy- 
vum. 


lrogy- 
um 
vari, 


Inmárica. 


andrica 
eratio. 


mdrwun 


eratio- 
nem. 


) unam 
'ationem 
primit. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. X. 


quod ille vocat ἀνδρόγυνον λούεσθαι, ut et Cle- 
mens in Constitutionibus Apostolicis, ut ad 
ilum locum adnotavimus : quem loquendi 
usum alii quoque servarunt : uti alias dicam. 
Ut igitur ἀνδρόγυνον proprie unum aliquem 
significat ex duobus sexibus compositum, et 
ancipitem, non duos seipsis totis discrepantes, 
quasi ex accidente junclos : et tamen illie 
posteriore hae notione sumitur, cum dicimus 
ἀνδρόγυνον λούεσθαι : Nam proxime ac per se in- 
telliguntur duo a se mutuo separati, ac sola 
loci, et actionis communione conjuricti : Ita 
θεανδριχὴ actio naturas proxime duas significat, 
unde, velut ex principio, oritur; non unam 
quampiam, sive tertiam ex duabus coagmen- 
tatam, et confectam. Atque uti supra', cum 
de naturis ipsis ageremus, ex antiquis theolo- 
gis observavimus, Christi nomen naturas am- 
bas, proxime et ἀμέσως exprimere : sic θεανδριχὴ 
ἐνέργεια totidem sui principia, eausasque desi- 
gnat, velut fontem geminum, a quo manat, et 
profluit. 

Unus tamen ex omnibus Grecis auctoribus, 
quantum quidem meminisse possum, singu- 
lare nomen commentus est, quo utraque 
natura constantem personam exprimeret, 
Caesarius dialogo tertio, in responsione ad 
quaestionem CXXXIii ae θέανδρον appellavit : 
« Unus, inquit, ex ambobus, conventu et uni- 
lione naturarum, e semper virgine natus 
theander^. » Verum supposititius est Caesarius 
iste, et in plerisque parum probatus, 

HI. Neque vero, quod singulari declaratur 
numero, ideo singularem illam ἐνέργειαν esse 
putandum est. [imo contrarium potius 
ex duplieis prineipii ratione concluditur. 
Siquidem actiones, quod ad essentiam ipsam, 
et existendi proprietatem attinet, naturas 
ipsas, tanquam causas proprias sequuntur; 
uti supra demonstratum est ?. » Quare duplex 
erit actio, ut est principium, et causa duplex, 
sed hoe paulo post enucleatius exquiremus. 
Nune de Dionysii sententia, uti proposui, 
deque fraude Monotheletarum in ea tractanda 
pergam dicere. 


a. Cxsan. tomo XI Bib. PP. "AX? elc ἐξ ἀμφοῖν 
τῇ συνόδῳ, χαὶ ἑνώσει τῶν φύσεων, ὃ ix τῆς ἀείπαιδος 
τεχθεὶς θέανδρος. 

b In syn. VI tom. V cone. Οὐ χαχούργως μᾶλλον, 
μὴ γένοιτο, χατά γε τὸν ἐμὸν λόγον, ἀλλ᾽ ὡς οὐχ ἂν 
ἄλλως τῆς χαινῆς ἢ μιᾶς δυναμένης τῆς τοιᾶσδε παρὰ 
τοῦ ἁγιωτάτου Κύρου φωνῆς ἐντεθείσης. τῇ γὰρ ἀποφάσει 
τῶν ἄχρων μίαν φύσιν ὁ θεῖος διδάσχαλος χατάφασιν 


249 


Pyrrhus Constantinopolitanus episcopus, 
in tomo quodam dogmatieo de voluntate, et 
operatione animadvertebat, Cyrum ejusdem, 
quam ipse propugnabat, pene auctorem ha- 
resis, ab Sophronio jure fuisse reprehensum, 
quod immutare Dionysii verba ausus esset, 
8€ prO χαινήν τινα τὴν θεανδριχὴν ἐνέργειαν, hoc est 
novam quamdam . Deivirilem operationem, 
μίαν τινὰ, id est unam substituisset. Atque hoc 
Pyrrhus excusans, negat malo animo esse 
factum * : Quippe non aliter novam intelligi 
posse, quam si una statuatur. Cum enim ex- 
tremorum remotione Dionysius illam expri- 
mat, ae neque hominissolius, neque Dei solius 
esse confirmet, hae ipsa inter utrumque 
posite, et interjectae proprietatis affirmatione, 
unam prorsus unius actionem Christi desi- 
gnari Pyrrhus asserit. Cujus insulsa, et inepta 
ratiocinatio cum in superioribus explosa est ; 
tum rursus postmodum refelletur. Cseterum 
illud Pyrrhi de Cyro dietum, quod in sexta 
synodo commemoratum est, antea in synodo 
Lateranensi sub Martino Papa, recitatum, et 
confutatum fuerat?. Et exstat illa Cyri fraus 
in anathematismo, sive canone septimo ex 
novem illis, quos Alexandrie publicavit in 
actione ΧΠῚ synodi sextze, pagina 218. 

IV. Ut autem sanus omnis illorum, et ca- 
tholieus τῆς θεανδριχῆς ἐνεργείας sensus. ab haere- 
tica fraude secretus, et sincerus appareat, 
diligenter est recolenda varietas operationum, 
quam in Christo triplieem theologi veteres 
agnoverunt. Cujus differenti: ratio ex tri- 
plici vocum proprietate petitur, que de Chri- 
sto in sacris libris usurpantur : quas Cyrillus 
Alexandrinus notavit in epistola ad Acactum 
Melitenensem episcopwn, Etenim « alite. sunt 
voces, ait, {πῶ divine maxime conveniunt; 
alie que in humanam naturam congruunt : 
alie medium quemdam ordinem tenent, ae 
Dei filium pariter, et hominem simul, et ea- 
dem significatione comprehendunt*; » qua- 
rum omnium exempla subjicit. Divinitati soli 
tribuitur vox illa Christi *; Ego in Patre, et 
Pater in me est, humanitatis vero propria haec 


ποιησάμενος, xal ταύτην μοναδιχῶς ἐχφωνήσας τί ἄλλογε 
εἰ μίαν ὁμολογεῖν ἐνέργειαν ὡς ἑνὸς τοῦ Χριστοῦ καθ᾽ 
ὁντιναοῦν λόγον σαφῶς παραδέδωχεν. 

c Cynirr. tom. V, parl. 11, epist. Αἱ μὲν γάρ εἰσι 
τῶν φωνῶν ὅτι μάλιστα θεοπρεπεῖς" αἱ δὲ οὕτω πάλιν 
ἀνθρωποπρεπεῖς" oi δὲ ὅτι μάλιστα μέσην τινὰ τάξιν 
ἐπέχουσιν, ἐμφανίζουσαι τὸν διὸν θεὸν ὄντα, xol ἄνθρω- 
πον, ὁμοῦ τε χαὶ ἐν ταὐτῷ. 


1 Lib, IIT, cap. 1x, $ 15. — 2 Hoc libro, cap. 11, — 3 Secret, 1n, Tom, IV concil, et secret, 1V — 4 Joann. xiv, 11. 


Fueus 
Monothe- 
letarum. 


Theandrice 
operationis. 


Triplex 
genus 
operatio- 
num Christi 


Theandri- 
cam 
operationem 


Tertium 
genus ex 
divino 
hunianoque 
mixtum 
proprie 
theandri- 
cum 
a Dionysio 
vocari 
veteres 
aibitrantur 


Miztam 
operationem 


250 


est '. Queeritis me interfieere, hominem, qui 
veritatem vobis locutus sum. Porro communes 
sunt, que naturam utramque signifieant : ut 
illa; Jesus Christus heri, et. hodie et. ipse in 
sccula?. Hujusmodi autem voces, ac locutio- 
nes, qua privatim divinz, aut humana natu- 
r& assignari dicuntur, non sic intelligendas 
esse Cyrillus docet, ut quasi diversis; ac seor- 
sim positis attribuantur : sed ut in unum 
eumdemque Deum,et hominem Christum sub 
diversa ratione conferantur. Itaque in ana- 
thematismo quarto, Nestorium damnavit, 
quod voces illas singularum naturarum pro- 
prias non uni et eidem pro indiviso deferret; 
sed personas itidem ut naturas dirimeret. 

Hane eamdem esse rationem τῶν ἐνεργειῶν, id 
est operationum affirmat Sophronius Hieroso- 
lymitanus in epistola synodica ad Sergium ?, 
quz in actione undecima sext: synodi conti- 
netur. Siquidem nonnulle sunt, quas per 
solam divinam naturam Christus operatur ; 
ut est mundi creatio, et conservatio : alice 
sunt soli humane nature peculiares, velut 
edere, bibere, flere, pati. Ali: denique sunt 
mistze, in quibus agitutraque natura; uteum 
solo attaetu curabat :gros, vel mare pedibus 
ambulando caleabat. In isis enim partim di- 
vinum aliquid inest, partim humanum. 

V. Ad hoe tertium genus mistarum, et 
communium operationum refert Sophronius 
θεανδριχὴν ἐνέργειαν Dionysii. « Hanc habere vim, 
ait, dicimus communem illam, qua Ze?virilis 
vocatur, operationem : qua non una est ; sed 
diversi generis, ac discrepans : quam quidem 
ex Areopago ab divino Apostolo divinitus 
captus Deiloquus nominavit Dionysius: utpote 
qua divinam simul, et humanum aliquid 
complexa sit, et elegantissime composita 
nuneupatione singularum essentiam, et natu- 
ram perfecte significet ^. » 


Maximus quoque martyr in ScAoliis ad epi- 


stolam quartam Dionysii, ubi θεανδριχὴ ἐνέργεια 
primum est appellata, diserte asserit, hac 
voce solam comprehendi a Dionysio τὴν μιχτὴν 


& SoPmnoN. act. rr syn. sex. Ταύτης δέ φαμεν τῆς 
δυνάμεως, xot τὴν χοινὴν θεανδριχὴν λεγομένην ἐνέργειαν, 
οὗ μίαν ὑπάρχουσαν, ἀλλ᾽ ἑτερογενῆ, χαὶ διάφορον, ἣν ὁ 

5p.» , E 

ἐξ ᾽᾿Αρείου πάγου Παύλῳ τῷ θείῳ θείως ζωγρηθείς θεη- 
, bI M ^ ^ 

γόρος Διονύσιος ἔφησεν. ὡς τὸ θεοπρεπὲς ἐν ταυτῷ, καὶ 

ἀνθρώπινον ἔχουσαν, χαὶ διὰ τῆς χαριεστάτης τε, χαὶ 

συνθέτου προσρήσεως τὴν ἑχάστης οὐσίας, «ol φύσεως 

ἑχάστην ἐντελῶς δηλοῦσαν ἐνέργειαν. 

b Maxix. ἢιον. Otov θεοῦ, xoi ἀνδρὸς συμπεπλεγ- 


4 Joann. vin, 40. — 2. Hebr, xin, 8. — 3 Tom, Y concil. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


ἐνέργειαν, id est mistam, tanquam ez Deo et viro 
complexam". Quod exempla preterea ab eo 
allata demonstrant. Sed non est omittendum, 
ibidem Maximum triplex genus operationum 
Christi, perinde ac Sophronium, et alios, ex- 
plieasse sie : et ex his unum genus appellasse 
θεανδριχόν. « Siquidem alias, inquit, tanquam 
Deus solum operatus est, quando Centurionis 
puerum sanavit absens. Alias tanquam homo 
solum, quamvis esset et Deus, quando come- 
debat, et tristabatur. Mistim vero, et commu- 
niter operatus est miracula, cum et czaeis 
inunctione oculos factos reddidit, et sanguine 
profluentis feminsze solo tactu profluvium 
compeseuit^. » Harum trium operationum 
postremam solam designari ab Dionysio voce 
illa θεανδριχῆς arbitratur Maximus. 

VI. Joannes vero Damascenus libro tertio, 
capite xv, triplieem illam ἐνέργειαν Christi 
exemplo declarat hominis ex anima et eorpore 
constantis. Est enim operatio mentis propria 
solius, quz est simplex, et habitudinem nul- 
lam ad eorpus habet; ut cum motiones suas 
intra se concipit, nec eas foras emittit. Alia 
est operatio, quam mens eadem per corpus 
exercet : ut eum interiorem sensum animi 
lingua et sermone profert. Hie enim mens 
communem cum corpore habet actionem : ita 
utilius propria sit rerum notitia? que ser- 
mone continetur : eorporis vero, sed anima 
prediti, et ab eo moti, peculiaris est aetio, 
tactus, et externa molitio. Ita deinde in Chri- 
sto Domino contigisse refert; ut divinitatis 
quidem propria esset operatio mirabilium re- 
rum, velut sanationum effectio : humane 
vero naturc,locutio, contactus, et hujus gene- 
risalia, qu: per corpus, velut instrumentum, 
agebantur. Ita Joannes Damascenus, eujus 
posterior ἐνέργεια ad tertiam illam proxime 
commemoratam ex Maximo refertur, quam 
mixtam, et ab utraque natura profectam in- 
telligimus, quam proprie θεανδριχὴν esse Dio- 
nysianam idem ille eum Sophronio putat. 
RursusJoannes Damascenus observat, ἐνέργειαν 
μένην, etc. Νῦν δὲ τὴν μιχτὴν ἐνέργειαν μόνην θεανδρι 
χὴν ἐχάλεσεν. 

c lbid. ᾿Ενήργησε μὲν γὰρ, ὡς θεὸς μόνον, ὅτε 
ἀπὼν τὸν τοῦ ἑχατοντάρχου παῖδα ἰάσατο. ὡς ἄνθρωπος 
δὲ μόνον, εἰ xol θεὸς ἦν, ἐν τῷ ἐσθίειν, xol λυπεῖσθαι. 
μικτῶς δὲ ἐνήργησε τὰ θαύματα, τυφλοῖς ὀφθαλμοὺς διὰ 
χρίσεως δημιουργῶν, καὶ τῆς αἱμοῤῥοούσης, τῇ ἁφῇ 
συστέλλων τὴν δύσιν. 


rum 
idrica 
ratio 
| patet 
radix 
initio 
antiva 
rum 
'arum. 


DE INCARNATIONE, LíB. VIII, CAP. X. 


interdum significare motionem ipsam, sive 
progressionem nature, vel naturalis faeulta- 
lis ad actum : quz proprieactio dicitur : alias 
pro ipsa sumi operis expletione. Quod in libro 
de sacrosancta Trinitate, qui inter opera Cy- 
rilli editus est, legitur, quem quidem librum 
majori ex parte decerptum fuisse ex Joanne 
Damaseeno, superius admonuimus. In ejus 
ergo libri capite xix, ita seriptum est : « Na- 
turalis opératio est facultatis, qu: inest in 
natura, progressio ad operis cujuspiam exple- 
tionem : que esse habet in effectione ipsa : 
sieut faeultas in eo, quod apta est natura, et 
potest agere. Dicitur et operatio ipsa operis 
absolutio, et effectum ipsum; reique perfec- 
tio, ipsamet actio. Hoc secundum significatum 
ἐνεργείας ; accommodandum est vocabulo θεαν - 
?ezc"^» Non minus autem opere in ipso, et 
effecto, quam in motione, et affectione discri- 
men agentis utriusque nature, proprietasque 
discernitur, ut postea dicam. 

VII. Equidem θεανδριχῇς ἐνεργείας ; appella- 
tionem latius arbitror patere, quam ut tertio 
illa mistarum operationum genere circuni- 
seribenda sit. Et ut facilius quod volo capia- 
tur : atque ut nova illa, et precipua in Christi 
operationibus ratio, quoad potest, illustretur, 
radix ejus et origo nobis intuenda est, hoc est 
naturarum duarum conjunctio , sive ἕνωσις, et 
συμφυΐα. De qua Basilius in homilia xxv de 
JNatali Christi , ubi unitionis illius excel- 
lentiam, qua in Christo inest cum humana 
natura divinitatis, exponens, ad ἐνεργείας ejus- 
dem dignitatem singularem contemplandam 
lucem nobis przefert his verbis ; « Deus, in- 
quit, in carne, non ex intervallis operans, ut 
in Prophetis ; sed coherentem sibi humanita- 
tem, unitamque velut propriam obtinens, ac 
per cognatam nobis carnem suam, humanum 
ad sese genus reducens?^. » Et Gregorius 
Nyssenus in libro quarto adversus Eunomium, 
affirmat, « propter connexionem, et cohz- 


a Cyniii. de Trinit. ᾿Ἐνέργεια φυσιχή ἐστιν ἣ τῆς 
ἐνοιχουρούσης τῇ φύσει δύναμεως πρόδασις εἰς ἔργου τινὸς 
ἐχπλήρωσιν, ἥ τις ἐν τῷ ἐνεργεῖν ἔχει τὸ εἶναι, χαθὼς ἣ 
δύναμις ἐν τῷ πεφυχέναι, καὶ δύνασθαι.. λέγεται πάλιν 
ἐνέργεια xa ἣ τοῦ ἔργου ἐχπλήρωσις, αὐτὸ τὸ ἐνεργητὸν, 
ὃ τοῦ πράγματος ἀποτελεσμὸς, f, πρᾶξις αὐτή. τοῦτο δὴ 
τὸ δεύτερον σημαινόμενον τῆς ἐνεργείας προσαρμοστέον 
τῇ θεανδριχῇ. 

b ΒΑϑιι,. Θεὸς ἐν σαρχὶ, οὐχ ix διαλειμμάτων ἐνερ- 

Gy, ὡς ἐν τοῖς Προφήταις. ἀλλὰ συμφυῆ, ἑαυτῷ τὴν 
νθρωπότητα, χαὶ ἡνωμένην χαταχτησάμενος, xai διὰ 


1 Vide cap v. et seq. — 2 Secret. ri, tom. IV conceil, 


254 


rentiam naturarum istarum, quz singularum 
propria sunt, ambarum fieri communia “. » 
Ac naturarum quidem primario, et per se 
unitio est ista, qua in unum aliquid tertium, 
et singulare, compositumque neectuntur ; quod 
ex ambarum coagmentatione fit : et est hypo- 
stasis ipsa, sive persona ex duabus, et in dua- 
bus naturis subsistens ; quze resin libro tertio 
plenissime est exposita multis capitibus !. 

VHT. Sed utrum operationes quoque illa 
eadem unitione copulentur, et unum aliquid 
fiant, id vero dubium videri potest, et est 
quaestione dignum. Etenim Maximus martyr 
in Disputatione cum Pyrrho prorsus inficiari 
videtur, unam τῇ ἑνώσει ἐνέργειαν 6556, Quippe 
Pyrrhus unicam suam operationem in Christo 
quoquo modo stabilire cupiens, eo demum 
disputando compellitur, « ut quam unam 
statuit divinitatis Christi, et humanitatis ope- 
rationem, non ratione naturse inesse velit, 
sed unitionis modo ?. » Contra quod late 
Maximus argumentando disputat. Veluti quod 
si ex unitione accessit illi operatio, consequens 
sit ante unitionem operationem in illo fuisse 
nullam. Item, neque Patris, ac Spiritus saneti 
esse operationem aliquam, quoniam neuter 
carnem suscepit. Ad hec operationem illam 
ex unitione factam nec creatam, nec increa- 
tam fore, ut supra capite septimo disserui- 
mus. 

Martinus quoque Papa in Lateranensi con- 
cilio?, unam Deivirilem operationem propter 
unitionem asseverari vetat, ne ante unitionem 
duas habuisse Deum Verbum fateamur, qua 
unitione in unam, eamdemque coaluerint. 

Sed nihilomius operationes ipsas unitas 
esse, ut et naturas gravissimi asserunt theo- 
logi. Joannescerte Damascenus in libro tertio, 
capite xv, idaperte przdieat ita seribens : 
« Ut enim naturas unitas cognoscimus, prop- 
ler mutuum in se invicem incursum : neque 
tamen illarum discrimen inficiamur; sed eas 


τῆς συγγενοῦς ἡμῶν σαρχὸς αὐτοῦ πρὸς ἑαυτὸν ἐπανάγων 
τὴν ἀνθοωπότητα. 

€ GnEG. Nxss. lib. IV cont. Eun. 'Qg διὰ τὴν 
συνάφειάν τε, καὶ συμφυΐαν xot γίνεσθαι τὰ ἑχατέρας 
ἀμφότερα. 

d Μαχιν. in Disput. cum. Pyr. in calee tomi 
VIII Baron. Μίαν λέγοντες ἐνέργειαν τῆς θεότητος τοῦ 
Χριστοῦ, χαὶ τῆς κατ᾽ αὐτὸν ἐνανθρωπήσεως, οὐ λόγῳ 
φύσεως ταύτην προσεῖναι abt φαμὲν, ἀλλ᾽ ἑγώσεωῳς 
τρόπῳ. 


Àn et 
operationes 
similiter 
sint 
unita. 


Unione 
operatio- 
nem. 


Unitas esse 
graves 
statuunt 
theologi. 


Qui multum 
ab hereticis 
discrepant. 


Unitionem. 


Quomodo 

uniantur 

operationes 
dua in 
Christo. 


252 


numeramus, et indivisas agnoscimus : sic 
etiam voluntatum, et operationum conjunctio- 
nem novimus, et differentiam tamen earum- 
dem profitemur, et numeramus, et divisionem 
non inducimus *. » 

Et qui Cyrilli nomen ementitur liber de 
T'rinitate, capite xix, non «confundi naturales 
operationes docet utriusque mature, etsi 
θεανδριχαὶ dieantur : sed summam et arctissi- 
mam unitionem illarum ista voce deseribi, » 
eujus Graeca verba postea referam. 

Potest ad idem probandum aecommodari 
Lateranensis concilii sub Martino Papa eanon 
decimus!; in quo « duas unius, ejusdemque 
Christi voluntates coherentes unitas» esse 
decernit. Voluntatis autem nomine etiam 
actiones ipsas volendi comprehensas esse 
supra docuimus. 

Addunt insuper iidem illi veteres fructum 
alterum unitionis illius, et effectum, nempe 
θέωσιν, id est derficationem humans opera- 
tionis, qua ex divinae commercio in eam est 
proveeta. 

IX. Verum qui illos ipsos accurate legerit 
antiquos Patres, eorumque locos, in quibus 
unitionis illius meminerunt, statim intelliget 
quantum inter hos, et hereticos distet, et 
quam dissimili mente, ae sensu ἕνωσιν illam 
utrique sint interpretati. Siquidem Catho- 
lici sie unitas esse ambas ἐνέργειας affirmant, ut 
play esse, id est unam, et singularem negent ; 
imo vero duas esse constanter affirment, Ita 
Joannes Damascenus capite illo decimo-quinto 
libri tertii, ut naturas duas, sic. operationes 
esse totidem dicit, nec non Maximus in J/s- 
pulatione cum Pyrrho, et in epistola ad 
INicandrum. 

In quo valde illud observare theologus 
debet, sie ἐνεργείας ex. Patrum opinione con- 
jungi, et uniri, quomodo naturae ipse copu- 
lantur. Hz: vero non in unam naturam coeunt, 
nec eam effieiunt junetione sua. Nam duce 
omnino post unitionem manent. Solam igitur 
hypostasim, et personam composite inter se 


a. Dauasc. lib. llf, cap. xv. “ὥσπερ γὰρ τὰς φύσεις 
ἡνωμένας γινώσχομεν τὴν ἐν ἀλλήλαις ἐχούσας περιχώ- 
prot xxl τὴν τούτων διαφορὰν οὐχ ἀρνούμεθα. ἀλλὰ 
χαὶ ἀριθμοῦμεν, xol ἀδιαιρέτους ταύτας γινώσχομεν. 
οὕτω χαὶ τῶν θελημάτων χαὶ τῶν ἐνεργειῶν καὶ τὸ συνα- 
φὲς γινώσχομεν, xxl τὸ διάφορον ἐπιγινώσκομεν, xol 
ἀριθμοῦμεν, καὶ διαίρεσιν οὐχ εἰσάγομεν. 

b CymirL. 'O τοίνυν θεανδριχὴν φήσας ἐνέργειαν, διὰ 
μὲν τῆς ἑνιχῆς προφορᾶς, τὸ τὰς δύο ἐνεργείας ἕν εἶναι 


1 Consult. v. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


faciunt unam : ut in tertio libro diligenter 
exposuimus. Ad eumdem itaque modum 
ἐνέργειαι duce naturarum individuc comites sic 
inter se conjunguntur, ut non unam aliquam 
ac tertiam ἐνέργειαν consfituant ex utraque 
coagmentatam. Hoe enim ne cogitando qui- 
dem adumbrari potest. Sed in uno supposito, 
sive persona conveniunt, et eatenus unum 
censentur, quod ab uno proficiseuntur. Ita in 
libro de Trinitate, capite xix, qui sub nomine 
Cyrilli editus est, scriptum legitur sie: « Qui 
θεανδριχὴν dixit operationem, eo ipso, quod sin- 
gulari numero illam concepit, ostendit duas 
operationes unum esse conventione, neque 
revera esse discretas. Cum autem Deivirilem 
nominavit, hoc est divinam pariter et huma- 
nam, naturalem operationum differentiam 
etiam post unitionem indicavit". » 

Sic Joannes Damascenus operationum 
ἕνωσιν naturarum unitioni consentaneam esse 
declarat his verbis : « Quemadmodum caro 
ita deificata est, ut propriv&e nature mutatio- 
nem nullam passa sit, eodem modo et voluntas, 
et operatio deificat:e sunt quidem ; non tamen 
proprios limites excesserunt. Etenim unus 
est, qui hoe est et illud, atque hoc et illo 
modo, divino scilicet, et humano, vult, et 
operatur*.» Vide et caput decimum septimum 
libri ejusdem tertii. 

X. Quocirca catholici doctores unam nu- 
mero dici operationem Christi minime sunt 
passi : sed duas prorsus esse voluerunt ; qua 
in unum eatenus convenerint, quod unus 
esset, idemque operator utriusque, Christus 
Deus et homo. At hzretiei Monotheletz, quo- 
rum animos Monophysitarum error occu- 
parat, uti naturam unam ex duabus com- 
plexam, et conflatam tacite Christo tribuebant, 
sic unam, et singularem illius operationem 
amplexi sunt. Cui illorum amentie ideo 
Patres intercesserunt; unam esse negando, 
duas et distinctas asseverando. 

Est ejusdem Joannis Damasceni locus insi- 
gnis in capite deeimo-nono tertii libri, qui 


τῇ συνελεύσει, xal μὴ διαχεχρίσθαι ταύτας πραγματιχῶς 
δεδήλωχεν. ἐν δὲ τῷ εἰπεῖν θεανδριχὴν, τὸ τῶν ἐνεργειῶν 
τῇ φύσει διάφορον χαὶ μετὰ τὴν ἕνωσιν ἔδειξεν. 

ὁ Dawasc. lib. IlI, cap. xv. "Ov τρόπον γὰρ ἣ σὰρξ 
xol τεθέωται, xol μεταδολὴν τῆς οἰχείας οὐ πέπονθε 
φύσεως, τὸν αὐτὸν τρόπον xol τὸ θέλημα, xol ἣ ἐνέργεια 
χαὶ τεθέωνται, χαὶ τῶν οἰχείων οὐχ ἐξίστανται ὅρων. εἷς 
γὰρ ἐστὶν ὁ τοῦτο χἀχεῖνο ὧν, χαὶ οὕτως χἀχείνως, ἤτοι 
θεϊχῶς χαὶ ἀνθρωπίνως θέλων, καὶ ἐνεργῶν. 


EM ooo s oom UR ΝΎ UUMUUTNNMUT€P€KMGvMwvGw£nBrnrn€CKnmm—RLRREEEUPESEESI 


ponun- 
' modi 
tuor ex 
tribus 
iticnis 
ratio- 
num 
hristo. 


DE INCARNATIONE LIB. VIII, CAP. X. 


rem istam accurate declarat. « Beatus, inquit, 
Dionysius novam quamdam Deivirilem ope- 
rationem Christum egisse dicens, non hoc 
significare voluit, sublatis naturalibus ope- 
rationibus, unam aliquam ex humana et 
divina operationem esse factam. Etenim quo- 
rum una est operatio, horum et substantia est 
una, ut docent Sancti Patres ^. » 

Proinde vox illa θεανδριχὴ non unitatem actio- 
nis, velut ex una profecte natura composita 
significat, ut stulte nugati sunt hzretici, sed 
ἐνεργειῶν ambarum summam, et arctissimam 
copulationem, salva utriusque proprietate, ac 
naturali differentia ; ut in naturis ipsis usu- 
venit : ut non alia sit, quam principii, et 
originis conjunctio, quatenus idem est, qui 
utraque operatione fungitur. 

XI. Ac sunt quatuor modi communionis il- 
lius τῶν ἐνεργειῶν, apud antiquos usitati, qui no- 
minis istius τῆςθεανδριχῆς notionem et proprieta- 
tem explicant. Primus est περιχώρησις : secundus 
ἀντίδοσις : tertius ἔνδοσις : quartus συνέργεια. 
Priores duos nominatim appellat Maximus 
martyr in Zi/sputatione cum Pyrrho! : cujus 
totidem verba transcripsit Joannes Damas- 
cenusin capiteillo decimo-nono, quod proxime 
citavimus: ubiex naturarum περιχωρήσει, hoc est 
mutua in se invincem revolutione, ac commea- 
tione, parem ἐνεργειῶν habitudinem ait existere, 
nec non communicationem, et quasi permu- 
tationem, qua utramvis naturam denominant, 
quam ἀντίδοσιν voeant. De utraque luculenter 
egimus in libro quarto capite xii et xiv. 

Ad hee Maximus idem in libro de duabus 
voluntatibus apud Euthymium?, περιχώρησιν 
illam, et ἀντίδοσιν familiari Grecis theologis 
illustrat exemplo candentis et przeacuti ferri, 
quod simul adurit et secat; ita ut ambe 
actiones iste secum invicem permiste sint, et 
junetim ac communiter ex utraque ignis, et 
ferri natura prodeant. De qua similitudine 
agemus eapite sequenti. 

Tertium modum appellavimus ἔνδοσιν, quem 
Joannes Damascenus aliique Patres exponunt 
sie, ut divina natara humanam regens, ei, 
qua propria erant, et nature consentanea, 
pali vel agere concesserit ; velut esurire, tris- 
tari, emori, 

Quartus est χατὰ συνέργειαν, cum divinitas 
non solum permisit humanz Christi nature 


& Dawasc.lib. III, cap. xix. 'O μαχάριος Atov5- 
Gtoc, καινήν τινα θετνδριχὴν ἐνέργειαν φήσας τὸν Χριστὸν 
ἡμῖν πεπολιτευμένον, οὐχ ἀναιρῶν τὰς φυσιχὰς ἐνεργείας 


253 


qui mere humana erant tolerare, velfacere: 
sed communitér etiam cum ilia est operata. 
Cujusmodi sunt mistz illae, quas supra com- 
memoravimus?, actiones, que ab ambabus 
naturis profect:e sunt, ut in stupendis operi- 
bus, et miraculis accidit. 

XII. Verum ad istos quatuor, quemdam 
alium addi posse arbitror longe omnibus 
excellentiorem, et θεανδριχῆς ἐνεργείας appella- 
tioni congruentiorem modum : quique θέωσιν, 
id est derficationem humans cujuscumque 
operationis Christi plenius, ac perfectius 
declarat. Is autem ex personali Verbi proprie- 
tate petitur : quee eadem et humans nature 
communicata, propria fit ejus forma, eamque 
determinat, et hoc tribuit, ut in rerum natura 
subsistat, ae sit actu. substantia, et quod sibi 
consentaneum est operetur. Etenim nulla, 
nisi subsistens, agit natura quippiam, ac 
prius definiri et terminari illam oportet, cer- 
laque consistendi proprietate devinciri , quam 
functionem ullam praestare possit. Itaque per- 
sonalis proprietas, quem τρόπον τῆς ὑπάρξεως 
hoc est existendi modum a Grecis Patribus 
nominari alibi notavimus, etsi per se, et pree- 
cise loquendo non sit efficax, et actuosa, eam 
tamen vim habet, ut naturam afficiens, et, ut 
dixi, complens, ac terminans eamdem ad 
agenáum instructam, et idoneam reddat. Ex 
quo ilud oritur, ut quelibet actio Christi 
divinasit, etiam illa, quze mere est ἀνθρωποπρεπὴς; 
et alioquin indigna Deo, quatenus humanitas 
eam exercere vel perpeti, nisi divina Verbi 
proprietate, tanquam forma completa, deter- 
minataque, non posset. 

XIII. Hue omnes ille veterum sententie 
spectant, et ex eo interpretande sunt, quae 
humanam naturam et ἐνέργειαν Christi Domini 
ideirco deificatas esse docent, quod cum Deo 
Verbo copulata sunt, et ejus propric facte ; 
natura quidem per se, et, ut loquuntur, for- 
maliter, affecta divini Verbi proprietate; hoc 
est natura ipsamet divina, qua est in Verbo, 
et ejus peculiari modo subsistendi, quasi 
forma, terminatur, et completur. Siquidem 
persona non est sola proprietas, vel ratio; sed 
natura ipsa modificata, definitaque personali 
σχέσει : 41 propterea naturam assumptam 
afficere, complere, et in seipsam quodam- 
modo transferre dicitur, nulla ejus mutatione 


μίαν ἐνέργειαν ἔχ τε τῆς ἀνθρωπίνης, xal τῆς θείας γεγε- 
νημένην φησὶν, ete. *Qv γὰρ ἐνέργεια μία, τούτων xai f 
οὐσία μία κατὰ τοὺς ἁγίους πατέρας. 


1 Max. disp. cum Pyr. 702, — 2 Euth. Pan. Tit. XVIII. — 3 $ 4. 


Quintus 

additur 

ceteris 
preestantior. 


Deificatio 
humane 
operationis. 


Quod vete- 
rum aucto- 
ritate 
probatur. 


Relatione. 


Theandri- 
cam opera- 
tionem. 


Operatio- 
num. 


204 


faeta, sed οὐσιώδει, id est substantivo nexu, 
divinum ad statum provecta. ἐνέργεια vero, quod 
ex illa hypostasi, qu:& divina, et Deus est, 
tamquam causa, et principio proficiscitur. 

Sie Maximus in epistola ad JVicandrum 
Cypri episcopum, « Tum carnem ipsam esse 
Deum affirmat : tum ejus substantivam ope- 
rationem esse divinam, propter unitionem 
cum Verbo, qui natura Deus est^. » Unde 
« naturales etiam operationes eadem unitione 
per totum inter se copulari dicit^. » Et falso 
inscriptus Cyrilli nomine liber de sacrosancta 
Trinitate , « θεανδριχὴν ἐνέργειαν non significare 
ait naturalium operationum confusionem ; 
sed summam illarum conjunctionem ; nec non 
humanam operationem esse deifieatam.*» 

Ita Joannes Damascenus libro tertio, capite 
decimo nono Dionysii verba illa, quibus asserit 
Christum humana non humano more gessisse, 
neque divina secundum Deum solum, ubi 
τῶν ἐνεργειῶν conjunctionem explicat; hoe modo 
declarat, quod neque merus homo, neque 
merus esset Deus, sed homo simul, et Deus. 
Tum addit, « Nam ut naturarum et unitio- 
lionem, et naturalem differentiam agnosci- 
mus : ita etiam naturalium voluntatum, et 
operationum ?. » 

Hine apparet quemadmodum humane om- 
nes acliones Christi deificate,, divineque 
fuerint, intima quadam, et naturali, pro- 
prieque dicta ratione : non solum propter 
qualemcumque cum Deo Verbo conjunctio- 
nem, et naturarum inter se mutuam com- 
meationem, vel proprietatum communionem : 
sive quod humana natura auctore, ac mode- 
ratore Deo ita gubernabatur, nihil ut sine 
ipsius nutu prorsus ageret; verum eomaxime, 
quod agendi vim et potentiam ab divina per- 
sona, tanquam ab forma determinante, et per- 
ficiente, et ultimum substanti complemen- 
tum adhibente caperet, sine quo nec existere 
in rerum natura, nee operari omnino potuis- 
set; ex quo factum est, ut operationes omnes 
hominis proprie, divinz: censerentur, vereque 
θεανδριχαί. 

XIV. Versatur autem hoc in loco pecu- 


a, Maxix. apud Euth. in Panop. tit. XVIIT. “Ὡς 
ἥ τε σὰρξ, θεὸς, xol fj χατ᾽ αὐτὴν οὐσιώδης ἐνέργεια, θεία 
τῇ πρὸς τὸν φύσει θεὸν λόγον ἑνώσει γεγέννηται. 

b lbid. Αὗται μὲν γὰρ διὰ τὴν ἕνωσιν, «ol τὴν πρὸς 
ἀλλήλας διόλου τῶν φυσιχῶν ἐνεργειῶν συμφυΐαν εὐσεθῶς 
παρ᾽ αὐτῶν ἐχηρύχθησαν, 

ὁ Cyninr. tom. Vl lib. de Sacros. Trín. cap. 


1 $ 4. — 2 Tom. I de Deo lib. V, cap. 11. — 3 $ 14. 


THEOLOGIGCORUM DOGMATUM, 


liaris quaedam, neque satis expedita quzstlo — 4n oper 
de actionum genere illo, quod m?stum appel- onn 
lari supra notavimus'; in quo humana simul. '* Tri 
cum divina concurrit operatio, ut in miris 
operibus, quie per corpus, actionesque cor- 
poris proprias Deus egit in Christo : veluti 
cum tactu, vel voce sanitatem aut vitam 
representavit egris, et mortuis, quod genus 
θεανδριχὸν proprie vocari ab antiquis diximus :  peivirile 


utpote in quo duplex aperte inest operatio, 
divina, et humana ; quie ambae inter se eopu- 
lantur, et concurrunt ad ejusdem effeeti par- 
tim humani, partim divini molitionem ; si 
quidem tactio humana nature, et ἐνεργείας 
fuit, sive voluntas ipsa, et locutio; at mortui 
hominis excitatio, que per humanas ἐνεργείας | Operation 
istas est effecta, divina operationis exstitit : 
de quo sequenti capite pluribus. Jam vero 
ἐνέργεια llla, sive operalio divina, non videtur 
secunda persone, qua naturam assumpsit 
humanam, id est Verbi, esse propria : sed 
toli communis Trinitati. Etenim in operatione 
divina duo spectantur : alterum ejus ipsa 
substantia, quae eadem prorsus est ae Dei 
substantia : alterum externa illius effectio , 
quz creata res est, et in tempore facta : ut 
alibi docuimus?. Atqui neutrum peculiare 
Verbo in Christo est operanti ; sed tribus com- 
mune personis, siquidem et natura ipsa trium 
est, et opus effectum. Quinam ergo θεανδριχὴ 
dicetur actio Christi ab Verbo, et homine pro- 
fecta? An non Trinitatis potius, et humani- 
tatis jure censenda veniet? Quod si trium 
personarum divina in Christo communis est 
operatio, nonne incarnata, id est unita carni, 
Trinitas ipsa videri poterit? Quippe superius 
ostensum est, eamdem operationum esse con- 
junctionem, qua est naturarum. Ex quo se- 
quitur, naturam ipsam Dei, qua tribus perso- 
nis divinis convenit, ut operatur cum humana 
natura; sic cum ea copulari, et uniri. 

XV. Ut huie occurramus argumento, repe- 
tendum est memoria quod paulo ante signi- 
ficavimus?, personam divinam ex duobus con- 
stare, natura et σχέσει, sive relatione, nec 
alterutram diei solam oportere : imo vero 


xix. Ὅθεν θεανδριχὴν ἐνέργειαν ὁ εἰπὼν, οὐ σύγχυσιν 
ταῖς φυσιχαῖς ἐνεργείαις εἰσήγαγεν. ἀλλὰ τὴν εἰς ἄχρον 
αὐτῶν παρέστησεν ἕνωσιν, καὶ τὸ τεθεῶσθαι τὴν dvÜpo- 
πίνην ἐνέργειαν. 

d Damasc. lib. ΠῚ, eap. xix. Ὥσπερ γὰρ τῶν 
φύσεων xal τὴν ἕνωσιν, xal τὴν φυσιχὴν διαφορὰν ἐπιστά- 
μεθα" οὕτως καὶ τῶν φυσικῶν θελημάτων τε, καὶ ἐνεργειῶν. 


Deivirilem 
operatio- 
nem. 


id est anima 
(Ὁ Corporis. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP, XI, 


naturam ipsam ad illius τὸ τί ἦν εἶναι, id est 
conceptum, ut vocant, et rationem, sive defi- 
nitionem magis pertinere, quam habitudi- 
nem, sive proprietatem. Definitur enim rafto- 
nalis naturg individua substantia ; vel, ut 
veteres arbitrati sunt, prima, et singularis 
substantia, ut in quarto de Trinitate libro 
pluribus demonstravimus. Porro substantie 
prime magis intima est ratio ipsa substantie, 
quam singularitas ; ut sit loquar, sive proprius 
subsistendi modus. 

Siquidem nihil rei ulli tam insitum, tamque 
intestinum est, quam essentia. Est autem 
persone essentia, natura ipsamet, non per- 
sonalis proprietas, quae in divinis personis est 
relatio. Igitur cum persona Verbi humane 
nature conjungi dicitur, non aliud intelligi- 


mus, quam naturam divinam cum ea copu- 


Jari : non absolute, praeciseque sumptam , sed 
quatenus determinata est, et modificata per- 
sonali Verbi proprietate. Eodem modo divi- 
nitatis attributa omnia, etiam absoluta, et 
communia personis tribus, cum eadem huma- 
nitate junguntur. Quare ipsa quoque ἐνέργεια, 
et operatio divina, secundum interiorem sub- 
stantiam, et ut est in Deo considerata, et pro- 
prietate modifieata Verbi ad humanam natu- 
ram applieatur, οἱ fit ei peculiaris, ac θεανδριχὴν 
ἐνέργειαν Christi propriam efficit, quae perinde 
ex operatione illa divina, per congruentem 
Verbo subsistendi modum definita, et deter- 
minata, atque ex humana functione compo- 
nitur : ut ex utraque natura persona ipsa 
Christi, quam compositam esse supra docui- 
mus. Utautem natura divina human Christi 
nature conjungitur; nec ex eo sequitur, totam 
ipsam Trinitatem uniri, etsi tota ipsa natura 
Trinitatis cum illa societur. Sic operatio toti 
communis Trinitati cum humana operatione 
committitur, non tamen eodem modo, operari 
Trinitas ἐνεργείας θεανδριχάς dicitur, quo Verbum 
ipsum : eo quod non ut personis communis 
est tribus, sed ut proprietate personali Verbi 
modifieata est operatio ista, ad humanam 
ἐνέργειαν accommodatur. Adjuvant hanc nos- 
iram ἐπίστασιν veteres theologi, qui θεανδριχῆς 
ἐνεργείας modum et rationem explicant simili- 
tudine operationis humane : quam si lubet, 
ψυχοσωματιχὴν appellare possumus. In qua mista, 
et quodammodo composita est ex utriusque 
partis actione communis ἐνέργεια. Quare uti 


* Confer P. de Rubeis in Diss. de gestis, et scriptis 


1 Hil. li, IX, paullo post init. — 2 Epist. cit, cap. ni. 


255 


anima, et corpus non aliter in Socrate com- 
munem exercent functionem, quam ut ambo 
proprie soli conveniunt Socrati :"sic θεανδριχαὶ 
Christi operationes, quz&& ἃ Deo et homine 
geruntur, utrumque principium, a quo ma- 
nant, ac denominantur, tanquam proprium, 
etex illa generali communione determina- 
tum, ae cireumseriptum sibi vendicant *. 


CAPUT XI. 


FHegulg quedam, et effata colliguntur ex anti- 
quis,quibus Christi operationes illustrantur - 
prima esf, operationes omnes Christi unzus, 
et ejusdem operantis esse, qui humana simul 
egit, et. divina. ὃ. Secunda regula - Etsi 
unus sit operans, distinctas inter se tamen 
operationes esse. 1. Tertia regula, non agere 
separatim naturam unam ab allera, sed con- 
junctim. 10. Quaría regula ; tametsi unus 
sit operans, distinguendum tamen, quid ex 
quaque natura faciat. Que regule er anti- 
quorum placitis explicantur, et illustrantur. 


I. Ad pleniorem, facilioremque Christi ope- 
rationum ambarum iradendam notitiam, 
visum nobis est ex antiquis collectas theologis 
certas in unum regulas conferre, quibus ea 
continentur, quz aut hactenus de illis expo- 
sita sunt a nobis, ant ab iisdem Patribus, et 
synodis pronuntiata leguntur. 

Harum prima hse esse debet : Christi ope- 
rationes, quarum alie sunt humans, alice 
sunt divinze, unius et ejusdem operantis esse, 
qui ut Deus simul et homo est, ita nature 
propria utriusque exequi dieitur. Hoc Hilarius 
imprimis luculenter in nono libro testatus 
est', que ab Leone Papa descripta sunt in 
epistola ad cognominem imperatorem * : 
« natus, inquit, unigenitus Deus ex Virgine 
homo, et seeundum plenitudinem temporum 
in semetipso provecturus in Deum hominem, 
hune per omnia Evangelici sermonis modum 
tenuit, ut se filium Dei credi doceret, et 
hominis filium przedicari admoneret : locutus, 
et gerens homo universa, quai Dei sunt; 
loquens deinde, et gerens Deus universa, quz 


S. Thoma diss. 1, c. xiv et xvir. FAV. 


Regulae 
quibus 
Christi 
operationes 
illustrantur 


1" Omnes 
utriusque 
nature 
operationes 
unius 
Christi 
sunt quod 
probatur ex 
Patribus. 


256 


hominis sunt : Ita tamen, ut in ipso illo 
utriusqQue. generis sermone nunquam, nisi 
cum significatione et hominis locutus, et Dei 
sit : uno tamen Deo Patre semper ostenso, et 
se in natura unius Dei per nativitatis verita- 
tem professo, et tamen se Deo Patri et filii 
honore, et hominis conditione subdente, eum 
et nativitas omnis se referat ad auctorem, et 
caro se universa secundum Deum profiteatur 
infirmam. Hine itaque fallendi simplices , 
atque ignorantes hereticis occasio est, ut 
qua ab eo seeundum hominem dieta sunt, 
dicta esse secundum nature divine infirmi- 
tatem mentiantur, et quia unus atque idem 
est loquens omnia qua loquitur, de semetipso 
omnia eum loeutum esse contendant. Nec 
sane negamus totum illum, qui ejus manet, 
nature sus esse sermonem. Sed si Jesus 
Christus et homo, et Deus est, et neque cum 
homo, tum primum Deus, neque cnm homo, 
tum non etiam et Deus : neque post hominem 
in Deo non totus homo, totus Deus, unum, 
atque idem neeesse est dietorum ejus sacra- 
mentum esse, quod generis. Et cum in eo 
secundum tempus discernis hominem a Deo, 
Dei tum, atque hominis discerne sermonem, 
et cum Deum, atque hominem in tempore 
confiteberis, Dei, atque hominis in tempore 
dicta dijudiea. » 

II. Ambrosius libro secundo 4e /ide ad 
Gratianum capite quarto', « Sileant igitur 
inanes, inquit, de sermonibus questiones, 
quia regnum Dei, sicut seriptum est, non tn 
persuasione verbi est, sed in ostensione vir- 
futis. Servemus distinctionem divinitatis, et 
carnis, unus in utraque loquitur Dei filius, 
quia in eodem utraque natura est. Etsi idem 
loquitur, non uno semper loquitur modo. 
Intende in eo nune gloriam Dei, nune homi- 
nis passiones, quia quasi Dei loquitur quee 
sunt divina, quia Verbum est; quasi homo 
dieit que sunt humana, quia in mea sub- 
tantia loquebatur. » 

Augustinus tractatu Lxxvir in Joannem, 
«Quidigitur hzretice? Cum Christus Deus sit 
et homo, loquitur ut homo, et calumniaris 
Deo? Ille in se naturam commendat huma- 
nam; tu in illo audes deformare divinam ? » 
Et mox: « Agnoscamus geminam substan- 
tiam Christi, divinam scilicet, qua dequalis est 
Patri, humanam, qua major est Pater. 
Utrumque autem simul, non duo, sed unus 
est Christus ; ne sit quaternitas, non Trinitas 


4 Amb. 11 de fide cap. 1v, tom. IV. — ὦ Leo, epist, xvi, cap. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Deus. Sicut enim unus est homo, anima ratio- 
nalis et caro, sic unus est Christus Deus et 
homo : ac per hoe Christus est Deus, anima 
rationalis, et caro : Christum in his omnibus, 
Christum in singulis confitemur. Quis est 
ergo, per quem factus est mundus ? Christus 
Jesus, sed in forma Dei. Quis est sub Pontio 
Pilato crucifixus? Christus Jesus, sed in forma 
servi. Idem de singulis, quibus homo constat. 
Quis non est derelictus in inferno? Christus 
Jesus, sed in anima sola. Quis resurrecturus 
triduo jacuit in sepulero? Christus Jesus, 
sed in carne sola. » etc. Ergo omnia quae 
utrique nature contigerunt, aut ab ea facta, 
tolerataque sunt, uni adscribuntur, eidemque 
persone. 

III. το Augustini, aliorumque non pauca 
eodem spectantia Leo Papa illa in epistola 
testimonia posuit. Sed hujus ipsius Leonis 
celeberrima est, et a Latinis Graecisque fre- 
quenter usurpata Patribus sententia in epis- 
tola ad Flavianum, quam hoc loco nefas est 
omittere. « Agit enim utraque forma cum 
alterius, inquit^, communione quod proprium 
est, Verbo scilicet operante, quod Verbi est, 
et carne exequente, quod carnis est, Unum 
horum coruscat miraculis, aliud suceumbit 
injuriis. Et sicut Verbum ab zqualitate pa- 
terns glorie non recessit, ita caro naturam 
nostri generis non reliquit. Unus enim, 
idemque est, quod sepe dieendum est, Dei 
filius, et vere hominis filius. Deus per id, 
quod zm principio erat. Verbum, et Verbum 
erat apud Deum , et Deus erat Verbum : 
Homo per id, quod Verbum caro factum est, 
οὐ habitavit in nobis. Deus per id, quod 
omnio per ipsum. facta sunt, οἱ sine ipso fac- 
tum est nihil : homo per id, quod factus est ex 
muliere, factus sub lege ^. » 

Gelasius Papa in libro adversus E'utychem?, 
et Nestorium, docet; « Ita deinceps pariter 
hune eumdem Dominum Jesum Christum, et 
Deum explesse {πὸ humana sunt; et homi- 
nem gessisse, qua divina sunt, ut in utroque 
hune eumdem unum veraciter existentem 
omnis confessio Christiana concelebret, sic 
ad passionem venisse, ut et Deus, et homo 
verus sit crucifixus; et in cruce pendens, 
latroni homo Deus verus patefecerit atria 
paradisi, atque elementa cuncta commoverit : 
ut Deum hominem verum mortuum, sepul- 
tum; ut hominem Deum verum seipsum 
suscitasse post triduum ; ut hominem Deum 


iv. — 8 Gelas. tom. IV Bibl. Patr. 


: DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. XI. 


clausis januis coram discipulis constitisse; ut 
Deum hominem, manus suas, et pedes, car- 
nem, ossaque monstrasse discipulis , ut Deum 
verum hominem quadraginta diebus ita dis- 
cipulis fuisse conspicuum ; uthominem Denm 
verum 510 in ecelo esse sublatam ; sicque inde 
promissum esse venturum Deum. » 

IV. Apud Euthymium in Panoplia anony- 
mus quidam ex antiquis Patribus, « Due, 
inquit, nature sunt unus Christus, et unus 
Christus due naturz. Quare idem est dicere; 
Operatur Christus in duabus naturis secun- 
dum alteram naturam : et altera natura ope- 
ratur in Christo". » 

Idipsum creberrime Cyrillus Alexandrinus 
inculeat omnibus fere in libris, et epistolis, 
quibus Nestorianam profligavit hzeresim, ut et 
in anathemathismis,ubi hoc unum satagit, ut 
probet Emmanuelem, sive Christum, non in 
duos esse partiendum : sed unum et eumdem 
pro indiviso habendum, qui divina pariter, et 
humana secundum utramque naturam ope- 
retur, et in se recipiat. De quo supra in libro 
maxime sexto, abunde disputavimus ; cujus 
libri in fine anathematismos etiam exposui- 
mus. 

Sophronius Hieresolymitanus patriarcha in 
epistola synodica ad Sergium : « Emmanuel, 
inquit, unus existens, et simul utraque, Deus 
et homo, quas utriusque natura: propria sunt 
revera faciebat, secundum aliud atque aliud 
qua agebat operans. Nam quatenus Deus erat 
idem, divina; quatenus idem erat homo, 
humana moliebatur; seipsum omnibus osten- 
dere volens eumdem esse Deum, et hominem. 
Propterea unus et idem divina facit, et hu- 
mana : similiterque dicit et loquitur^, » ete. 

Joannes Damascenus librotertio, capite x1v. 
« Quoniam, inquit, una est duarum natura- 
rum ipsius hypostasis, unum eumdemque 


α EurH. lit. XV. Αἱ δύο φύσεις εἷς εἰσι Χριστὸς, xoi 

6 εἷς Χριστὸς δύο φύσεις. ταὐτὸν οὖν εἰπεῖν, ἐνεργεῖ 
^ Χριστὸς ἐν ταῖς δυσὶ φύσεσι, καθ᾽ ἑκατέραν τῶν φύσεων, 
χαὶ ἐνεργεῖ ἑχατέρα φύσις ἐν τῷ Χριστῷ. 

b Sorun. in syn. Vl, act. n. *O δὲ ᾿Εμμανουὴλ 
εἷς ὧν, καὶ ἐν ταὐτῷ τὰ ἑχάτερα, τουτέστι" θεός τε, xol 
ἄνθρωπος, τὰ ἑχατέρας ἔδρα, χατὰ ἀλήθειαν φύσεως, κατ᾽ 
ἄλλο xai ἄλλο ἐνεργῶν τὰ πραττόμενα. καθὸ μὲν θεὸς ὃ 
αὐτὸς τὰ θεῖα" καθὸ δὲ ἄνθρωπος ὃ αὐτὸς τὰ ἀνθρώπινα. 
ξαυτὸν τοῖς πᾶσι δεῖξαι βουλόμενος, ὡς θεὸς ὃ αὐτὸς εἴη, 
xai ἄνθρωπος. xai διὰ τοῦτο ὃ αὐτὸς τά τε θεῖα ποιεῖ, xol 
ἀνθρώπινα, ὁμοίως xo λέγει, xat φθέγγεται. 


251 


dicimus esse volentem et operantem natura- 
liter seeundum ambas naturas, ex quibus, et 
in quibus est Christus Deus noster*. » Quod 
et alias passim, ut in libro de duabus volunta- 
tibus repetit. « Non ergo alius, sed unus 
idemque duas operationes exercuit ait Petrus 
Damiani! et utraque operata est forma, vel 
natura cum alterius communione, quod pro- 
prium habuit. » 

Atque hoc illud erat, quo solo contentos 
oportere esse contendebant h:sretici Mono- 
thelet:z ; nee ulterius inquirendum, exigen- 
dumve, uti vel una, vel du: statuerentur 
operationes,ut ex Sergii ad Honorium papam 
epistola liquet?, necnon ex Heraclii E'ethes??, 
et ex alis similium haereticorum moni- 
mentis. 

V. Proxime ab hae ponenda regula est 
ejusmodi : Quamvis unus sit operans, duas 
tamen, et diversas operationes esse, in quo 
Monotheletarum tenebatur inscitia pariter et 
amentia, quiex agentis unitate, actionis ipsius 
unitatem recte sibi colligere videbantur. At 
contra res habet: et ita prescribit Leonis 
epistola, dum ait, « Verbo operante quod 
Verbi est, et carne exequente quod carnis 
est^. » Atque hoc requirit appellatio ipsa τῆς 
θεανδριχῆς ἐνεργείας. « Est enim Jletivirilis ope- 
ratio, ut ait Maximus, divine simul operatio- 
nis, et virilis complexio?. » Quippe θεανδριχὴ, 
sive « Deivirilis divinam et humanam opera- 
tionem, adeoque duas in unitione»significatat, 
utargumentatur Martinus Papa in Lateranensi 
concilio. Et Maximus ;/n Disputatione cum 
Pyrrho. hunc hereticum unam operationem 
declarari nomine isto putantem, refellit. 
« Imo, inquit, vox illa quodam circuitu, per 
enumeratas naturas, operationes ipsarum 
commendat. Quippe si extrema negentur , 
nihil est medium in Christo* » * Qua poste- 


c Dawasc. vers. 4. ᾿Επειδὴ δὲ μία τῶν δύο φύσεων 
αὐτοῦ ἣ ὑπόστασις, ἕνα xot τὸν αὐτὸν φαμὲν, θέλοντά τε, 
xai ἐνεργοῦντα φυσιχῶς xaz' ἄμφω τὰς φύσεις, ἐξ ὧν, καὶ 
ἐν alc, καὶ ἅπερ ἐστὶ Χριστὸς 6 θεὸς ἡμῶν. 

d. Μαχιν. in ep. ad Νέοαπ. apud Euth. Panopl. 
tit. XVIII. Ἢ γὰρ θεανδριχὴ, τῆς τε θείας ὁμοῦ, xoi 
ἀνδριχῆς ἐνεργείας ὑπάρχει περίληψις. 

e Maxix. Disp. cum Pyr. Πυρ’ οὔτε ἣ θεανδριχὴ 
μίαν δηλοῖ; MAE. Οὐχὶ τοὐναντίον γὰρ περιφραστιχῶς 
ἣ φωνὴ διὰ τῶν ἀριθμουμένων φύσεων τὰς αὐτῶν ἐνερ- 
γείας παραδέδωχεν- εἴπερ ἀποφάσει τῶν ἄχρων οὐδέν 
ἔστι μέσον ἐπὶ τοῦ Χριστοῦ. 


1 Opusc. 1, cap. vii, — 2 In syn. sext. xir. — 3In Lateran, syn. sub Mart, secret. 1v. — ἅ Leo ep. x, cap. 1v. — 5 Cons. iu. 


Tow. VI. 


17 


II* Etsi 
unus sit 
operans, 
distincte 
tamen inter 
se operatio- 
nes manent. 


Deificatio- 
nem. 


III* Non 
separatim 
sed 
conjunctim 
agunt 
amba 
nature. 


258 


riora verba sie intelligenda sunt, ut Christi 
voeabulo nullam subjici dicat naturam, vel 
substantiam inter Deum et hominem interjec- 
lam, vel ex utroque conflatam : sed proxime 
significare naturas duas. Quod Maximus idem 
alibi ita docuit, « Christum asserens esse 
natura Deum et hominem, nee aliud preterea 
quippiam : » ut libro tertio supra memora- 
vimus !. 

VI. Atque hoc unitionis ratio ipsa postulat, 
qua duas operationes inter se copulari eapite 
anlecedenti diximus?. Non enim conjungi 
aliter queunt, quam ut duc sint; nec aliter 
manere conjuncte, quam ut dus: maneant : 
quemadmodum de naturis contra Monophy- 
sitas argumentati sumus. « Etenim rerum 
copulatio manifeste eatenus existit, quoad 
illarum natura manet, » ut ait Maximus in 
epistola ad NNvicandrum . quem locum attulisse 
me superius arbitror. Et hoc ipsum multo 
magis in operationibus, quam in naturis ipsis 
locum habet. Siquidem operationes non iti- 
dem aec nature, proprio quodam, et, ut ita 
loquar, formali nexu, ae vineulo constrin- 
guntur; uti nature communi subsistendi 
proprietate : sed velut externo, quatenus ab 
eodem agente proficiseuntur, Tum propter 
ἀντίδοσιν. quam mutuam proprietatum commu- 
nicationem vocant. « Perspicuum est autem, 
ut ait Maximus zn Disputatione cum Pyrrho, 
communicationem istam non unius esse, sed 
duorum^. » 

Sic illud etiam, quod Patres affirmant, dei- 
ficatas esse Christi humanas operationes ex 
divinitatis consortio, duas et distinctas esse 
confirmat. Non enim natura sua, et essentia 
excidit quod deificari dieitur : ut idem Maxi- 
mus scepe demonstrat? : et post eum Joannes 
Damascenus* : qui θέωσιν affirmat naturas ac 
voluntatis, effieacissime, apertissimeque natu- 
rarum et voluntatum binarium indicare, 

VII. Tertia veterum ex decretis regula ita 
contexitur : Non agere divisim, 80 separatim 
naturam unam ab altera, sed conjunctim, 
quod Leo Papa verbis istis complexus est. 


e 


a Maxim. Disp. cum, Pyr. ἸΠρόδηλον δὲ, ὡς ἣ 
ἀντίδοσις ἑνὸς οὐχ ἔστιν. ἀλλὰ δύο. 

b Dawasc. lib. 11], cap. xvir. ᾿Ιστέον δὲ ὡς ἣ 
θέωσις τῆς φύσεως, χαὶ τοῦ θελήματος ἐμφατιχώτατον, 
καὶ δειχτιχώτατόν ἐστι τῶν τε δύο φύσεων, καὶ τῶν δύο 
θελημάτων. 

c Sornnow. in VI synod. aet, i. Καὶ ταῦτα ἐν 
ὑποστάσει μιᾷ γνωριζόμενα, καὶ τὴν βεδελυρωτάτην τομὴν 


'THEOLOGICORUM DOGMATUM 


« Agit enim utraque natura cum alterius 
communione quod suum est*. » Quae Sophro- 
nius in synodica sua epistola Greece referens, 
enarrat sie, « ut eadem hypostasi tum 
nature, tum operationes contineantur, et 
detestandam sectionem effugiant. Non enim 
divisim quae propria erant operabantur, ut 
partitionem ullam suspicemur *. » Quippe 
non erant duo Christi, vel filii, sed unus ope- 
rator, et effector humilium pariter, ac subli- 
mium operum, ut idem enarrare pergit. 

Ephremius item Antiochenus patriarcha 
apud Photium, ex communi Patrum sententia 
idipsum explicat, « Christum verum Deum 
nostrum neque divinitetis propria, neque 
propria humanitatis divisim egisse; sed ob 
unitionem secundum hypostasim , omnia 
unum et eumdem divina pariter, et humana 
perfecisse ^. » 

Hane ipsam rationem ex persons unitate 
ductam, Leo Papa in epistola xcvi posuit : 
cujus verba Constantinus Pogonatus Impera- 
tor Grace usurpavit in edicto, quod in fine 
sexti synodi legitur?, Leonis porro Latina sie 
habent : « Forma autem servi, per quam 
impassibilis deitas saeramentum magn» pie- 
tatis implevit, humana humilitas est, quz in 
gloriam divince potestatis evecta est in tanta 
unitate ab ipso conceptu Virginis deitate, et 
humanitate eonserta, ut nee sine homine 
divina, nec sine Deo agerentur humana. » 

Et in sermone nono de Quadragesima ": 
« Unde licet, inquit, ex quo Verbum caro 
factum est, ita in Christo Dei, atque hominis 
una persona sit, ut in nullis actionibus fiat 
nature utriusque divisio, studet tamen Evan- 
gelica veritas ipsum, quem Dei filium prz- 
dieat, saepissime filium hominis confiteri : ut 
quamvis ea, qua disseruntur, alia sint huma- 
nitatis, alia deitatis; sub nomine tamen filii 
hominis utraque memorentur : ne fides D. 
Jesum natum ex Maria Virgine, Deum simul, 
atque hominem creditura, cunctetur fateri 
aut in Deo humanitatem, aut in homine Dei- 
tatem ; ut et in Verbo suscepti hominis vera 


διωθούμενα. οὔτε γὰρ διῃρημένως ἐνήργουν τὰ ἴδια, ἵνα 
χαὶ μερισμὸν αὐτῶν ὑποπτεύσωμεν. 

d Epumzw. apud Phot. cod. ccxxix, Ὅτι γε μὴν 
Χριστὸς 6 ἀληθινὸς θεὸς ἡμῶν, οὔτε τὰ τῆς θεότητος ἔδια, 
οὔτε τὰ ἴδια τῆς ἀνθρωπότητος διῃρημένως ἔπραττεν, 
ἑνώσει δέ τῇ καθ᾽ ὑπόστασιν ἅπαντα ὃ εἷς, καὶ 6 αὐτὸς 
τὰ τε θεῖα, χαὶ τὰ ἀνθρώπινα ἐπετέλει, τοὺς θεοφόρους 
ἡμῶν πατέρας πάλιν παράγει μάρτυρας. 


1Lib. III, cap. tx, $15 —28$ 8 οἱ 9. —3 Ut in. lib. de duab. voluntat. apud Euth. in Panop, tit. XVIII lat. ed. — 
4 Apud Euth. ibid, quod exstat in lib. III, cap. xvr1 Damasc. — 5 Loo epist, x, cap. rv, — 6 Tom, V concil. — 7 Cap. i1. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. XI, 259 


sit humanitas, et in carne suscipientis Dei 
vera majestas. » 

VIH. Sie Joannes Damascenus multis in 
loeis eamdem inculeat regulam, ut in libro 
tertio, capite xrv, ubi propterea quod una est 
duarum Christi naturarum hypostasis, tum 
unum esse volentem, et operantem asserit, 
tum « velle, operarique non divise, sed con- 
junete^. » Et capite decimo-quinto libri ejus- 
dem, eodem ex principio unius ambarum 
naturarum hypostasis, colligit unum exstitisse, 
eui tam humilia, quam magna et sublimia 
congruerent. « Nam divina miracula, inquit, 
operabatur divinitas, sed non absque carne : 
et caro humilia quaeque peragebat, sed non 
citra divinitatem. Siquidem patienti carni 
copulata erat divinitas impatibilis permanens, 
et passiones implens salutares : et operanti 
divinitati Verbi sancta mens erat conjuncta, 
qua perficiebantur intelligens, et sciens^. » 

Plenius hoe ipsum decimo-nono capite 
declarat : in quo et naturas duas unum esse 
Christum, et unum Christum, naturas duas 
affirmat. Proinde idem esse dicere, Operatur 
Christus secundum utramque naturam; et, 
operatur in Christo natura utraque cum 
communione alterius. Deinde modum expli- 
cat, quo et « divina natura, cum humana 
operante communicet, et caro vicissim cum 
operante divinitale, ae divinitatem quidem 
eatenus eum humana natura communicare, 
quod hzc illa permittente, patiatur, et quae 
propria sunt exequatur, et quod operatio 
carnis prorsus sit salutaris: quod non est 
humans efficientii, sed divince:porro carnem 
cum divinitate Verbi operante communicare, 
quod et per corpus, velut instrumentum, 
divina perficiantur operationes : et unus sit 
operans divino simul humanoque modo*. » 
Nam et mentem Christi hominis non solum 
proprias et naturales suas functiones obire 
ait, intelligendo cognoscendoque se Dei esse 


& DaMasc. Θέλειν δὲ, χαὶ ἐνεργεῖν οὗ διηρημένως, 
ἀλλ᾽ ἡνωμένως. 

b ldem lib. HI, cap. xv. Τὰς μὲν γὰρ θεοσημίας 
$ θεότης εἰργάζετο, ἀλλ᾽ οὐ δίχα τῆς Gapxócg: τὰ δὲ 
ταπεινὰ, ἣ σὰρξ, ἀλλ᾽ οὐ χωρὶς τῆς θεότητος. xal πασ- 
χούσῃη γὰρ τῇ σαρχὶ συνημμένη ἦν $ θεότης, ἀπαθὴς 
διαμένουσα, xat τὰ πάθη ἐχτελοῦσα τὰ σωτήρια: xol 
ἐνεργούσῃ τῇ τοῦ λόγου θεότητι συνημμένος ἦν 6 ἅγιος 
νοῦς νοῶν, καὶ εἰδὼς τὰ τελούμενα. 

c Idem lib. 1], cap. xxix. Κοινωνεῖ τοίνυν 5, μὲν 
θεία φύσις τῇ σαρχὶ ἐνεργούσῃ, διὰ τὸ εὐδοχίᾳ τῆς θείας 


1 Lib, IV, cap. xi, $ 8. -- 2 Lib, de sacr. alt, cap. 11 


mentem, et a creaturis omnibus adorari : sed 
etiam cum divinitate Verbi operante commu- 
nicare, et eum ea providere rebus omnibus, 
et mundum administrare: qua Dei mens est, 
et ejus hypostasi propria subsistit. 

IX. Preclare istud enarrat Leo Papa in 
sermone tertio de Passione Domini : quem 
locum alibi descripsimus'. Ibi enim stirpem 
et originem aperit indivise illius operationis, 
naturarum summam, et individuam con- 
junctionem ; propter quam « nee Deum 
Christum, sine hoe, quod homo est, nec ho- 
minem sine hoc liceat cogitare, quod Deus 
est. Tum etsi distinctis actionibus exprimat 
veritatem suam utraque natura, neutram ait 
se tamen ab alterius connexione disjungere.» 
Quippe «natura carnis, ut ait Anselmus *, ex 
quo summe ille nalure unita est, in tanta 
unitate et ab ipso conceptu Virginis est con- 
cepta, ut nec sine homine divina, nec sine Deo 
agerentur humana. Et per hane unitatem 
etiam in diebus carnis su& homo Christus 
potuit divina. » 

Nam sicut Christus, sive Emmanuel, ita ex 
utraque temperatus est natura, ut, quod 
Theodoretus ad primum Cyrilli anathematis- 
mum ait, « neque Deus ab humana natura 
disjunetus, nechomo spoliatus divinitate sit ^:» 
sie nec operari quippiam secundum  natu- 
ram alterutram dicitur, quin ejus in commu- 
nionem altera suecedat. Quod quidem Atha- 
nasius non absimili, imo consentanea , et 
consequenti ex causa faetum esse prodidit in 
quarta oratione : nempe quod caro Verbi 
esset propria, et Dei corpus. Ideo carnis infir- 
mitates tanquam proprias, nec alienas 
ulique, suscepit. « Propterea, inquit, qua 
sunt ilius propria, ipsius esse dicuntur : 
quoniam in illa erat : cujusmodi est esurire, 
sitire, pati, lassescere, et similia, quorum 
capax est earo. Porro Verbi opera propria, 
qualia sunt, mortuos ad vitam revocare, czecis 


θελήσεως παραχωρεῖσθαι πάσχειν, χαὶ πράττειν τὰ ἴδια, 
χαὶ διὰ τὸ τὴν ἐνέργειαν τῆς σαρχὸς πάντως εἶναι σωτή- 
ptov. ὅπερ οὗ τῆς ἀνθρωπίνης ἐνεργείας ἐστὶν, ἀλλὰ τῆς 
θείας. ἣ δὲ σὰρξ τῇ θεότητι τοῦ λόγου ἐνεργούσῃ, διά τε 
ὡς δι᾽ ὀργάνου ποῦ σώματος τὰς θείας ἐχτελεῖσθαι ἐνερ- 
γείας, xxi διὰ τὸ ἕνα εἶναι τὸν ἐνεργοῦντα θεϊχῶς τε 
ἅμα, καὶ ἀνθρωπίνως. 

d ὙΠΒΕΟΡΟΒΕΤ. in line Confut. anath. 1. Οὔτε 
θεὸς ἀνθρωπείας φύσεως χεχωρισμένος, οὔτε ἄνθρωπος 
γεγυμνομένος θεότητος. 


IV* Licet 
unussit 
operans, 
distinguen- 
dum quid ex 
utraque 
natura 
faciat, quc 
regula ex 
veterum 
placitis 
approbatur 
et illustra- 
tur. 


260 


visum restituere, mulierem fluxu laboran- 
tem sanguinis sanare, per proprium corpus 
illud facit. Ac Verbum quidem carnis imbe- 
cillitates, tanquam proprias, portabat. Ipsius 
enim erat earo; sed et ipsa earo divinitatis 
operibus ministrabat ; quoniam in illa inerat. 
Dei quippe corpus erat^. » 

X. Ac paulo post idem Athanasius utriusque 
natur: — proprias operationes distinctas in 
theandrieis actionibus netat; cujusmodi illas 
fuisse diximus, qua mist:e erant, et humano 
captu majores; ut sunt miracula. Etenim cum 
Petri socerum febrientem curavit, manum 
extendit, quod hominis erat proprium : et ut 
Deo conveniebat, morbum depulit. Humanum 
item fuit, quod in illuminando ccco despuit, 
ae lutum fecit : divinum, quod visum ei res- 
ütuit, et hujus generis reliqua. « Hine vero 
insaniunt', ut reete ait Hildephonsus, qui hanc 
geminam operationem in Christo ubique non 
intelligunt. vel non credunt : in quo nec 
divinitas sine homine operata est, nec huma- 
nitas sine divinitate Verbi. Et ideo ubicumque 
excellit divina virtusin homine Christo, divini 
Verbi est saeramentum. Ubi vero humana 
operatur natura in eo, quia formam servi 
suscepit, divini Verbi est in animo (/or. ina- 
nitio)ita ut in nullo divisus inveniatur Chris- 
tus; in nullo confundatur duarum naturarum 
cemina operatio. » 

Ex quo regula quarta conficitur : qua in 
mistis illis, ae theandricis operationibus 
agnosci, discernique docet quid cujusque na- 
ture sit proprium ; quamvis unus, totusque 
Christus ambas illas actiones preestiterit, 
«Inde est, quod in omnibus illis operibus 
passionis, et mortis, ait Fulgentius?, auctoritas 
Apostolica, quod totus in se operatus est 
Christus, sie uni personz opcrantis assignat ; 
ut quid cujus nature sitindubitanter ostendat. 
Nam et Apostolus Paulus de uno eodemque 
Christo dicit; Etsi erucifizus est ez infirmi- 
tate, sed vivit ex virtute Dei?, ete. Haec itaque 
omnia totus Christus secundum unam per- 


Q& ÀTHAN. Orat. 1v, Kot διὰ τοῦτο τὰ μὲν ἴδια ταύ- 
της, αὐτοῦ λέγεται: ἐπειδὴ ἐν αὐτῇ ἦν. οἷά ἐστι τὸ πει- 
Viv, τὸ διψῆν, τὸ πάσχειν, τὸ χκοιπιᾷν" χαὶ τὰ ὅμοια, ὧν 
ἐστιν ἣ σὰρξ δεχτιχή. τὰ δὲ αὐτοῦ τοῦ λόγου ἴδια ἔργα" 
οἷά ἐστι τὸ ἐγείρειν νεχροὺς xol τυφλοὺς ποιεῖν ἀναδλέ- 
πειν, καὶ τὴν αἱμοῤῥοῦσαν ἰάσασθαι αὐτόν" διὰ τοῦ ἰδίου 
σώματος αὐτὸς ποιεῖ" xol ὃ μὲν λόγος τὰς τῆς σαρχὸς 
ἐδάσταζεν ἀσθενείας ὡς ἰδίας. αὐτοῦ γὰρ ἦν ἣ σὰρξ. καὶ ἣ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


sonam fecit: et sic unum nature utriusque 
opus agnoscitur, ut tamen quid cui natura 
deputari debeat, non negetur. » Quod idem 
et Leo in epistola ad Flavianum explicat *. 
Tertullianus item in. Apologetico?, Christum 
esse Deum, ex miris, et stupendis operibus 
approbat, {πὸ inter humanas imbecillitates, 
ad fidem nature potioris, in Christo corus- 
cabant. « Quem igitur solum hominem, 
inquit, modo presumpserant de humilitate, 
sequebatur uti magnum sstimarent de potes- 
tate. Cum ille verbo demonia de hominibus 
excuteret, ezecos reluminaret, leprosos pur- 
garet, paralytieos restringeret , mortuos 
denique verbo redderet vitee, elementa ipsa 
famularet, ecompeseens procellas, et freta 
ingrediens, ostendens sese Verbum Dei. » 
Atque ut scribit Bernardus?, «dum in carne, 
et per carnem facit opera non carnis, sed 
Dei, nature utique imperans, superansque 
fortunam, stultam faciens sapientiam homi- 
num : demonummque debellans tyrannidem : 
manifeste ipsum se indicat esse, per quem 
eadem et ante fiebant quando fiebant. » 

Maximus quoque martyr in Ai/sputatione 
cum Pyrrho, similiter utrasque naturarum 
operationes conjunctas in una theandrica, et 
tamen a se mutno distinctas explicat. « Nam 
extensio manus, et tactio, et comprehensio, 
et luti temperatio, et panis fractio : et ut uno 
verbo dieam, illud omne, quod per manum, 
aliudve membrum, aut partem corporis per- 
ficiebatur, naturalis fuit operationis humani- 
tatis Christi, secundum quam, utpote homo, 
actuosus erat ipse natura Deus, et divina na- 
luraliter operans^. » 

Idipsum Hippolytus egregie confirmat in 
Excerptis contra Beronem, et Helicem ; cujus 
verba supra capite octavo reddidimus. 

XI. Ad hane operationum duarum in 
unamtheandricam consensionem enarrandam 
perquam apta est, et frequenti Patrum usu 
detrita similitudo ex candenteferro desumpta; 
in quo due nature sie in unum copulata 


σὰρξ δὲ ὑπούργει τοῖς τῆς θεότητος ἔργοις, ὅτι ἐν αὐτῇ 
ἐγίνετο. θεοῦ γὰρ ἦν σῶμα. 

b Μλχιν. Disp. cum Pyr. “Ἢ τε γὰρ ἔχτασις τῆς 
χειρὸς, καὶ fj ἁφὴ, καὶ ἣ χράτησις, καὶ ἣ κατ᾽ αὐτὴν τοῦ 
πηλοῦ μίξις, καὶ ἣ τοῦ ἄρτου χλάσις, χαὶ ἁπλῶς πᾶν, ὃ 
διά τῆς χειρὸς, ἢ ἑτέρου μέλους, ἢ μέρους τοῦ σώματος 
ἐτελεῖτο, τῆς φυσιχῆς ἐνεργείας τῆς ἀνθρωπότητος τοῦ 
Χριστοῦ ὑπῆρχε" χαθ᾿ ἣν, ὡς ἄνθρωπος, ἐνεργὴς ἦν 
αὐτὸς, 6 φύσει θεὸς, χαὶ τὰ θεῖα φυσιχῶς ἐνεργῶν. 


1 Lib. de Virginit, sancla Marie tomo IN. Bib. Patr. — 2 Fulgent. respons, it ad. Ferrand. — 3 11 Cor. xin. — 4 Cap. v. — 


5 Cap. xxi, — 6 Bernard. serm. vrin Cont. 


Apta ferr 
candenti: 
con parati 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. XI. 


cernuntur, ut communiter a2ant, et distinctas 
habeant effectiones. «Quid dicemus, ait Maxi- 
mus ?n Disputatione cum Pyrrho, de ignito 
gladio; qui non minus quam naturas, ignis 
videlieet, et ferri, earum quoque naturales 
conservat operationes, adustionem, et sec- 
tionem, easque per omnia, et simul ostendit? 
Nam nec adustio ab sectione est soluta post 
unitionem ; nec ab adustione sectio, neque 
vel propter duplicem naturalem operationem, 
duos gladios inducunt:neque proptersingula- 
rem ignitum gladium substantiv:e differentic 
mistionem, et confusionem invehunt".» Quam 
similitudinem in sequentibus, multum repetit. 
Tum in libro de duabus voluntatibus apud 
Euthymium in JPanoplia!. Et post illum 
Joannes Damascenus?, nec non Theorianus 
in Legatione Armenorum. Huic alteram simi- 
litudinem Maximus adjungit ex humano ser- 
mone petitam ?; in quo interior mentis notio 
eum externo vocis sonitu concurrit; quae 
ambo sese permeant, ac penetrant. et sine 
ulla confusione junguntur. 

Auctor libri contra Anthropomorphitas, qui 
Cyrillo inscribitur, tum universe conspira- 
tionem illam, et concordiam naturarum dua- 
rum inter se, et in eamdem operationem, 
quam theandricam vocant, egregie declarat ; 
tum apposita comparatione facit illustriorem. 
Imprimis enim divina prodigia sic a Christo 
edita esse scribit, ut non seorsim, ac separa- 
tim ab humana natura, divinitas illa fecerit ; 
sed per carnem, velut propriam, absque ulla 
confusione. Deinde, «Quemadmodum, inquit, 
intelligi potest de fabro, artifice aliquo, vel 
ferrario, illius animam per proprium corpus 
opera moliri; ac nemo dixerit, eadem opera 
esse solius animze, quamvis hae ad illa fabri- 
canda corpus moveat; sed utriusque potius 
esse. Ita et de Christo cogita. Nam ante 
Incarnationem , eum nudum adhuc esset 
Verbum, per sese divina faciebat : post- 


α Maxiw. ibid. ΤΊ δ᾽ ἄν τις εἴποι xal περὶ τῆς πέπυ- 
ραχτωμένης μαχαίρας, οὐχ ἧττον τῶν φύσεων, τουτέστι, 
τοῦ πυρὸς, xal τοῦ σιδήρου, καὶ τὰς αὐτῶν φυσιχὰς ἐνερ- 
γείας, τὴν καῦσιν φημὶ, καὶ τὴν τομὴν σωζούσης, καὶ διὰ 
πάντων ἅμα, καὶ ἐν ταυτῷ, ταύτας ἐνδειχνυμένης ; οὔτε 
γὰρ ἣ καῦσις αὐτῆς τῆς τομῆς ἀφετός ἐστι μετὰ τὴν 
ἕνωσιν, οὔτε fj τομὴ τῆς καύσεως. xxi οὔτε διὰ τὸ διττὸν 
τῆς φυσιχῆς ἐνεργείας, δύο εἰσάγει τὰς μαχαίρας, οὔτε 
διὰ τὸ μοναδιχὸν τῆς πεπυραχτωμένης μαχαίρας" τῆς 
αὐτῶν οὐσιώδους διαφορᾶς φύσιν, ἢ σύγχυσιν ποιεῖται. 

b ΟΥπημ,. tom. Vl lib. cont. 4mnthrop. cap. 
xxi. Kai ὥσπερ ἐστὶ νοεῖν ὑπὲρ ἀνθρώπου τέχτονος, 


261 


quam vero faetum est homo, per carnem 
quoque suàm operatum est^. » Quod exemplis 
deinceps probat cscorum ab Christo eurato- 
rum, vel mortuorum vite restitutorum, ac 
similium, qua per corporiscontactum, usum- 
que membrorum suorum Deus operatus est. 

XII. Hane ipsam, quam ex catholicisdocto- 
ribus exposuimus, individuam operationum 
copulam libenter agnoscebat Nestorius; sed 
ita tameii, ut veram hane professionem h«re- 
tie: veneno interpretationis inficeret. Etenim 
apud Cyrillum exstant illius verba, quibus 
post assumptum hominem a Verbo, perpe- 
tuam inter ambo conjunctionem , quam 
συνάφειαν VOCat, sic intercessisse asserit, « ut 
non contingat Deum Verbum sinehumanitate 
quippiam efficere. Nam ad summam conjun- 
ctionem exacte perductus est, non ad deifi- 
cationem, ut sapientes opinantur novi dogma- 
tis auctores ^. » Verum subdolam hominis 
mentem aperit Cyrillus in illius refutatione ; 
80 συνάφειαν illam redarguit, quam in sola vo- 
luntatum concordia, et operandi communione 
statuebat, sine ullo substantivo naturarum 
inter se nexu; de quo supra pluribus, et pas- 
sim egimus. 

At Leporius in libro E'mendationis errorem 
suum agnoscit, et emendat, quod «Christum 
Dominum nostrum sie omnia, qua erant pas- 
sionum, implesse putabat, ut in nullo, quasi 
perfeetus homo, a divinitatis auxilio juvare- 
tur; volens scilicet ita in Christo hominem 
adsignare perfectum, quo et alienum ab his 
passionibus Verbum Patrisassereret ; et solum 
per se hominem egisse heec omnia possibili- 
tate nature mortalis sine aliquo deitatis adju- 
torio. » Quod subinde retractans, asserit 
« vere ccecum se fuisse, qui susceptum in Deo 
hominem confitens, {πὲ erant ipsius homi- 
nis nollet ih Deo esse suscepta. In hoc utique 
haud dubie in se susceperat totum hominem 
Deus, ut hee, que nos tanquam Deo puta- 


τεχνίτου τυχὸν, ἢ σιδηρέως, ὅτι ποιεῖ τὰ ἔργα χατὰ τοῦ 
ἰδίου σώματος ἣ ψυχή" καὶ οὐχ ἄν τις εἴποι ψυχῆς ἔργα 
μόνης εἶναι" χἂν αὐτὴ χινεῖ πρὸς ἔργα τὸ σῶμα, ἀλλὰ 
τοῦ συναμφοτέρου" οὕτω νοεῖ xol ἐπὶ Χριστοῦ. πρὸ μὲν 
γὰρ τῆς ἐνανθρωπήσεως γυμνὸς ὧν ἔτι χαθ᾽ ἑαυτὸν ὃ 
λόγος ἐργάζεται τὰ θεοπρεπῆ. γεγονὼς δὲ 
ἐνήργει καὶ διὰ τῆς σαρχὸς αὐτοῦ, ὡς ἔφην. 

c Nrsron. apud Cyr. lib. II cont. jYest. Kai οὐχ 
ἔστι τὸν θεὸν λόγον ἄνευ τῆς ἀνθρωπότητος πρᾶξαί τι. 
ἀπηχρίδωται γὰρ εἰς ἄχραν συνάφειαν, οὐχ εἰς ἀποθέωσιν, 
χατὰ τοὺς σοφοὺς τῶν δογματιστῶν τῶν νεωτέρων. 


ἄνθρωπος, 


1 Tit, XVIIT lat. edit, — 2 Lib, III cap. xv ct xvir, — 3 Maxim. in Disput. 


Divisas. 


Dividi. 


Operatio- 
nem. 


262 


mus indigna, non per se solus homo ageret 
judieio naturali ; sed Deus per hominem, atque 
in homine, ipse homo nobis factus potestate, 
et mysterio divine dispensationis impleret. » 

XHI. Postremo exiis, que de tertia, et 
quarta regula praesertim diximus, deque ope- 
rationum nature utriusque conjunctione, ac 
distinetione, valde illud affirmatur, quod ad- 
versus anonymum Cyrilli, et Ecclesi: catho- 
lice? obtreetatorem in sexto libro demonstra- 
vimus, διαίρεσιν, id est divisionem , ab iis 
Patribus, qui eam naturis Christi duabus 
adimunt, non usurpari pro simplici differen- 
tia, vel distinctione : se3 pro disjunctione, ae 
separatione. Etenim eum sit eadem operatio- 
num, atque naturarum ratio, ut iidem Patres 
asserunt; cumque naturarum conjunetio, 
operationum conjunctionem, differentia natu- 
rarum, differentiam operationum pariat; eo 
ipso quod et unitas operationes divine et 
humans natur: in Christo illi esse docent, et 
diversas, ae distinetas; non tamen διηρημένας : 
profecto aliud esse 2:0750«« volunt, quam esse 
disüinetum. Eequid igitur aliud intelligunt, 
quam quod diserte ipsi significant; divisum ac 
separatum ? Omnino locus iste ad diluendam 
recentem illam calumniam multum pertinet. 

Rursus indidem, atque ex toto hoe capite 
constat, recte a nobis notatos supra theologos 
illos, qui ἐνέργειαν, de qua Patres eum Mono- 
theletis tam acre certamen susceperunt, sola 
cireumscribunt actione voluntatis. Nam con- 
trarium liquet ex innumeris locis, in quibus 
illi perspicue definiunt, et exemplis indicant, 
eujusmodi sint ἐνέργειαι iste, de quibus lo- 
quuntur. 


4 Cap. xx. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


CAPUT XIT. 


Helique de theandricis operationibus regule 
proponuntur. Quinta, actiones omnes humanas 
in. Christo, etiam naturales, ez nutu. divini- 
tatis gubernatas fuisse. 4. Monotheletarum. 
in ea. re fucus. "I. Regula sexta, carnem in- 
strumentum fuisse Verbi. 9. Instrumenti 
ratio declaratur. 41. De instrumento Mazimi 
locus insignis illustratur. 44. Septima regula : 
Ea sola per carnem, velut. instrumentum, 
egisse Verbum, quc ad salutem nostram per- 
tinent. 45. Octava regula : IVon solam tran- 
seuntem operationem a Verbo communicatam 
humane nature. fuisse, neque. Christum 
ἐνεργούμενον dici posse. Ubi quid ἐνέργεια, et 
ἐνεργούμενος Sit, exponitur. 21. Nona regula ; 
Operationes Christi, etiam communes nobis- 
cum novas, et excellentes fuisse. 


I. Ne justo longius antecedens caput excur- 
reret, satius est visum quz in illud erant con- 
jicienda dividere, ae czeteras regulas in aliud 
eonferre caput; quoniam quidem id, quod 
in prioribus quatuor accidit, jam nune in se- 
quentibus prospieio fore, uti latius, quam 
initio proposueram, diffundenda sit illarum 
expositio. Quod profecto nemo reprehenden- 
dum putaverit : qui fructum earum, et ad 
Patrum pervestigandam, et illustrandam 
tantis de rebus sententiam quanto sunt usui 
cogitarit. 

Quinta regula est, in actionibus Christi 
Domini, eas omnes, qua human: propriz 
fuere naturz, ex nutu divinitatis, et arbitrio 
suspensas, et gubernatas fuisse ; non solumli- 
beras, sed etiam naturales, ac necessarias : 
adeoque nonnisi unum τὸ ἥγεμονιχὸν exstitisse, 
Sie autem appellant principalem partem, 
penes quam totius συγχρίματος rectio, et mode- 
ratio continetur : eujusmodi in homine prin- 
cipatus est mentis. Quare divinum Verbum 
in Christo easdem in eo gubernando, ac re- 
gendo, et administrandis illius functionibus 
partes obiit, quas in homine simplici animus 
sive mens obtinet. 

Heete hoc, copioseque declaratum est a 
Sophronio Hierosol ymitano in epistola syno- 


V* Actione: 
omnes in 
Christo, 

etiam natu- 
rales ex 

nutu divini: 
tatis guber- 
nate sunt, 

Principium 

guber- 

nans. 

Judicii 
practici. 


DE INCARNATIONE, 


dica :in qua seribit divinam naturam ita 
subjeetam habuisse sibi, ac rexisse in omni- 
bus humanam, «ut ei quando vellet, potesta- 
tem faceret operandi, ac patiendi qu:e propria 
sunt illius ". » Cujus rei causam mox ita red- 
dit: « Non enim invitus, et necessario ista 
suscipiebat, quamvis naturaliter, et humani- 
tus hee admitteret. Absit hae detestanda 
cogitatio. Nam Deus erat qui carnaliter tole- 
rare ista sustinebat, et nos passionibus suis 
servabat, aec per illa impatibilitatem nobis 
proeurabat. Verum quando perpeti, agere, et 
operari humanitus ipsi libitum esset, et intu- 
entibus prodesse decreverat, propter quos 
homo revera factus est. Non autem cum mo- 
tus naturales , et carnales impelli naturaliter 
ad operandum volebant, aut insidiantes 
impiiconsiliaexequisuaaudacter cupiebant ^.» 
Àe subinde, que « humilia sunt, et homini 
consentanea, sponte sua simul, et naturaliter 
exhibuisse dicit, ita ut Deus in illis esse per- 
severaret. Siquidem velut promus condus 
erat ipse sibi humanarum passionum, et 
actionum : nec solum promus condus, sed 
etiam moderator, et arbiter:tametsi naturam 
patibilem naturaliter incarnatus aeceperat. Ob 
id humana ipsius erant supra hominem ; non 
quod natura non esset humana : sed quoniam 
sponte homo factus erat, et homo factus 
sponte illa recipiebat, non velut tyrannide. 
oppressus, et necessitate nonnunquam, uti 
nos, et ingratiis : sed quando, et quatenus ei 
libitum erat, et prout iis, qui perpessiones 
illas infligebant ; aut ipsismet perpessionibus 
secundum naturam operari, permiltebat*. » 
II. Sie Agatho Romanus pontifex in epi- 
stola ad Constantinum .Pogonatum Imperato- 


&. Soeunox. in VI synod. act. τι. ᾿Εδίδου γὰρ ὅτε 
καὶ ἤθελε φύσει τῇ ἀνθρωπείᾳ, καιρὸν ἐνεργεῖν, «at πάσχειν 
τὰ ἴδια. 

b lbid. Οὐ γὰρ ἀχουσίως ταῦτα, ἢ ἀναγχαστῶς προσ- 
εὐέχετο, χἂν φυσιχῶς αὐτὰ, χαὶ ἀνθρωπίνως προσίετο, 
χαὶ ἀνθρωπίναις κινήσεσιν ἐποίει, καὶ ἔπραττεν. ἄπαγε 
τῆς βδελυχτῆς ἐνθυμήσεως. θεὸς γὰρ ἦν ὃ ταῦτα πάσχειν 
ἀνεχόμενος, χαὶ σώζων ἡμᾶς τοῖς οἰχείοις παθήμασι, xol 
βραδεύων ἡμῖν δι᾿ αὐτῶν τὴν ἀπάθειαν. ἀλλ᾽ ὅτε πάσχειν, 
xai πράττειν, zai ἐνεργεῖν ἀνθρωπίνως αὐτὸς ἐθούλετο, 
xaX τοὺς δρῶντας ὠφελεῖν ἐψηφίζετο, δι᾿ obe χαὶ ἄνθρω- 
πος χατὰ ἀλήθειαν γέγονε" xoi οὐχ ὅτε al φυσιχαὶ χινή- 
σεις, χαὶ σαρχλιχαὶ χινεῖσθαι φυσιχῶς πρὸς ἐνέργειαν 
ἤθελον, ἢ χαὶ οἱ ἐπιδουλεύοντες ἄθεοι τὰς ἐπιθουλὰς πλη- 
ροῦν, παντόλμως ἐγλίχοντο. 

€ lbid. Τὰ μὲν οὖν ταπεινὰ, xa ἀνθρώπινα οὕτως 

ἑχουσίως ὁμοῦ, xai φυσιχῶς, μένων χαὶ ἐν τούτοις θεὸς, 


4 Joann. 1, 32. 


LIB. VII, CAP. XII 263 
rem, ex Gregorio Nysseno refert, « Dominum 
Salvatorem dedisse human: nature, quam 
in se habuit. tempus propria operandi". » Cui 
suffragatur August. tract. xu in Joannem. 
« Turbaris, inquit, tu nolens : turbatus est 
Christus, quia voluit. Esurivit Jesus, verum 
est, sed quia voluit ; dormivit Jesus, verum 
est, sed quia voluit; mortuus est Jesus, verum 
est, sed quia voluit. In illius potestate erat 516 
vel sie affici, vel non affiei. » Et paulo post : 
« Anima et caro Christi cum Verbo Dei una 
persona est, unus Christus est. Ae per hoe ubi 
summa potestas est, secundum voluntatis 
nutum tractatur infirmitas, hoc est turbavit 
semetipsum. » 

Quz igitur in communi homine non solum 
naturaliter accidunt, sed etiam invitis, 80 
necessitate quadam, ea ex nutu divine volun- 
tatis, tanquam moderatricis, et preesidis libere 
Christus patiebatur, aut agebat. Quod Evan- 
gelista significat, dum ait!, Jesus ergo , ut vidit 
eam plorantem, et Judcos, qui venerant cum ea, 
plorantes, infremutt. spiritu, et. turbavit. se- 
ipsum. » 

Cujus sententi: vim majorem facit inter- 
pretatione sua Chrysostomus : qui hoc, quod 
seribit Joannes, Jesum infremuisse spiritu, 
sic explicat; ut idem sit atque « inerepasse 
spiritum suum, hoe est continuisse ne con- 
funderetur, ae turbaretur*: » quod supreme 
potestatis erat. 

Idem et Theophylactus ad illum Joannis 
locum adnotat : et latius hoc edisserit. «Nam 
quia tristitia est affectus. ait, ut qui vere esset 
homo, uti nature humane fidem faceret, 
permisit ipsi quod suum erat operari, et car- 
nem severe coercet, et eam increpat virtute 


ἐπεδείχνυτο. ταμίας γὰρ ἦν αὐτὸς ἑαυτῷ παθῶν ἀνθρωπί-- 
νων, χαὶ πράξεων. καὶ οὐ μόνον ταμίας, ἀλλὰ χαὶ πρύ- 
τανις, χαὶ εἰ φύσιν παθητὴν φυσιχῶς ἐσεσάρχωτο. xal διὰ 
τοῦτο ἦν ὑπὲρ ἄνθοωπον αὐτοῦ τὰ ἀνθρώπινα. οὐχ ἐπει- 
δήπερ φύσις ἦν οὖχ ἀνθρώπεια, ἀλλ᾽ ἐπειδήπερ ἑχουσίως 
γέγονεν ἄνθρωπος, καὶ ἄνθρωπος γεγονὼς ἐχουσίως αὐτὰ 
προσεδέχετο, χαὶ οὐ τυραννιχῶς, ἢ ἀναγχαστῶς ἔστιν ὅτε 
χαθ᾽ ἡμᾶς, χαὶ ἀδουλήτως ἀλλ᾽ ἡνίχα, χαὶ ὅσον ἐδούλετο, 
χαὶ συγχωρεῖν αὐτὸς τοῖς τὰ πάθη προσφέρουσι, τοῖς τε 
παθήμασιν αὐτοῖς ἐνεργημένοις χατὰ φύσιν ἐπένευσε. 

d Acarno in act. 1v, syn. vi. Ὁμοίως δὲ xoi ὃ 
ἅγιος Νυσσαεὺς l'gnyóptog δεδωχέναι λέγει τὸν σωτῆρα 
χύριον τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει, ἣν ἐν ἑαυτῷ ἔσχε, καιρὸν τὰ 
ἴδια ἐνεργῆσαι. 

e Cunysosz. hom. xxu in Joan. Εἶτα ἐπιτιμήσας 
τῷ πάθει. τὸ yàp ἐνεδριμήσατο τῷ πνεύματι, . τοῦτο 
ἔστιν, ἐπέσχε τὴν σύγχυσιν. 


264 


Spiritus sancti. Itaque caro non ferens incre- 
pationem hane, turbatur ; ae tremit, et tristi- 
tiam continet^. » Quae quidem ex Cyrillo 
mutuatus est ; eujus in É«cerptis septimi!, et 
octavi libri ?& Joannem, illis omnino similia 
leguntur. Eodem spectant et illa Bernardi sub 
finem sermonis quarti hebdomade sancta. 
«Hoc, inquit, Verbum, quia carnem purissi- 
mam, et animam sanctissimam unierat sibi, 
libere moderabatur actiones corporis sui, tum 
quia sapientia, et justitia erat; tum quia 
nullam habebat prorsus legem in membris 
suis repugnantem legi mentis suz. » 

III. Joannes Damascenus libro tertio, capite 
decimo-quinto iis consentiens, « Corpus, ait, 
omnia, qua sunt propria corporis, ad nutum, 
et voluntatem perfeeisse copulati sibi Verbi, 
cujus erat proprium. Non enim a seipso in 
naturales passiones appetitu ferebatur : neque 
tristia. refugiebat, ac detrectabat : aut vero 
extrinsecus appulsa patiebatur. Sed moveba- 
tur seeundum naturalem propensionem, vo- 
lente Verbo, et concedente pati, aut agere 
qua sibi erant propria, et consentanea. » 
Lege caput ejusdem libri decimum octavum. 

Ita Maximus apud Euthymium humanam 
voluntatem Christi ab divina motam, et im- 
pressione quadam formatam fuisse seribit?, ut 
postea referam. Et alibi; « Quemadmodum 
lana candida, inquit, si purpureo colore in- 
fieiatur, non est bicolor, sed unicolor : sic in 
assumpta natura , deifieata mente hominis, 
non sunt principalia duo, Deus et mens : sed 
unum; videlicet is, qui mentem deificavit 
Deus*. » Quod plenius, 80 disertius Joannes 
Damascenus in sexto capite libri tertii his ver- 
his explicavit, quie preterire nullo modo 
possum. Postquam enim docuit, Deum Ver- 
bum unitum esse carni interventu mentis; 
qua pars est hominis principalis : ae prop- 


α Turoprn. ad Joan. cap. τι. ᾿Επεὶ yàp ἐλυπήθη" 
ἄνθρωπος yàp ἦν ἀληθῶς" xol διὰ τὸ πιστώσασθαι τὴν 
ἀνθρωπίνην φύσιν, ἐνέδωχε ταύτῃ τὸ ἴδιον ἐργάσασθαι, 
xaX ἐπιπλήττει τῇ capi, καὶ ἐπιτιμᾷ αὐτῇ τῇ τοῦ ἁγίου 
πνεύματος δύναμει. ἣ οὖν σὰρξ μὴ ἐνεγχοῦσα τὴν ἐπιτί- 
μησιν, ταράσσεται, καὶ τρέμει, xod τῆς λύπης περιχρατεῖ. 

b DaAwasc. Τοῦ δὲ σώματος ἐχτελοῦντος ὅσα ἐστὶ τοῦ 
σώματος, πρὸς τὸ βούλημα τοῦ ἐνωθέντος αὐτῷ λόγου, οὗ 
χαὶ γέγονεν ἴδιον. οὐ γὰρ ἀφ᾽ ἑαυτοῦ πρὸς τὰ φυσιχὰ 
πάθη τὴν δρμὴν ἐποιεῖτο: οὐδὲ αὖ τὴν ix τῶν λυπηρῶν 
ἀφορμὴν, καὶ παραίτησιν: ἢ τὰ ἔξωθεν προσπίπτοντα 
ἔπασχεν" ἀλλ᾽ ἐκινεῖτο xax τὴν ἀχολουθίαν πῆς φύσεως, 
τοῦ λόγου θέλοντος, χαὶ παραχωροῦντος πάσχειν αὐτῷ, 
χαὶ πράττειν τὰ ἴδια. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


terea media facta est inter divine mature 
puritatem, et carnis crassitiem : quem in libro 
quarto, capite duodecimo?, ubi qusestio illa 
tractata est, descripsimus : statim ista de 


Christo subjicit, « uti principale anime, 
* 


et carnis est mens; quz est pars anima puris- 
sima : ita principale mentis esse Deum. Ac 
dum a prestantiore permittitur, mentem 
Christi principalis istius , quod habet, vim et 
functionem ostendere : ceterum pervinci a 
meliore illo, et hoc sequi : atque illa facere, 
et operari, que divine voluntati placent ^. » 

IV. In quo illud observare oportet, vim 
illam gubernatricem et ἡνεμονιχὸν, qua Verbum 
mentem et humanam Christi naturam rexisse 
dieitur, non sic intelligendam , quasi alius ab 
alio direetus fuerit; quemadmodum viri 
sancti, ut Prophete, a Deo et Spiritu sancto 
moti, et gubernati fuerunt, et ad nutum illius 
agebantur. Quod adversus Pyrrhum disputans 
animadvertit Maximus*. Quare sie illud ac- 
commodandum esse Christo docet, ut idem 
Deus sine ulla sui mutatione homo factus, 
utrumque obierit : hoc est et qua Deus erat, 
consentanea divinitali su: voluerit, et ut 
homo, nature sus apta, voluntate appe- 
tierit. 

Maximus quoque non ille martyr *; sed 
alter ejusdem nominis Aquileiensis episeo- 
pus, in synodo Lateranensi sub Martino Papa 
celebrata, in Secretario quinto ejusdem sy- 
nodi, Monotheletas hzeretieos redarguit, quod 
dum voluntates in Christo duas fateri nolunt, 
ne contrarias inter se cogantur admittere, de 
earum conjunctione , ac consensione sic 
loquuntur, ut in Nestorianam impietatem 
recidant, aut hac etiam deteriorem aliam. 
Christum certe in duos partiri eos asserit, cum 
assidue id inculeant, humanam naturam 
nullum proprium impetum, sive appetitum 


c Maxix. in. Panop. Euth, tit. VIT. Καθάπερ τὸ 
λευχὸν τῆς ἐρέας χαταχρωσθὲν χρώματι πορφύρας, οὐχ 
ἔστι δίχρώμον, ἀλλὰ μονόχρωμον’ οὕτως ἄρα χαὶ ἐν τῷ 
προσλήμματι θεωθέντος τοῦ ἀνθρωπίνου, οὐ δύο ἥγεμο- 
νικά εἶσι, θεὸς, καὶ νοῦς" ἀλλ᾽ ἕν, ὁ θεώσας τὸν νοῦν 
θεός. 

αἱ Ὄλμαβα. lib. HI, eap. γι. ᾿Ἡγεμονιχὸν μὲν γὰρ 
ψυχῆς τε καὶ σαρχὸς, ὃ νοῦς, νοῦς δὲ τῆς ψυχῆς τὸ χαθα- 
ρώτατον. ἀλλὰ χαὶ νοῦ θεός. χαὶ ὅτε μὲν παραχωρεῖται 
ὑπὸ τοῦ χρείττονος, τὴν οἰχείαν ὁ νοῦς τοῦ Χριστοῦ ἣγε- 
μονίαν ἐνδείχνυται. ἐχνικᾶται δὲ, καὶ ἕπεται τῷ χρείτ- 
τονι, xal ταῦτα ἐνεργεῖ, ἃ ἣ θεία βούλεται θέλησις. 


4 Cyrill. in Joann, —92 Tit. XVHI Panop. — 3 $4, — 4 Moxim, Disput. — 51In Lateran. syn. secret, v tom, IV. concil. 


Monothele 
tarum fucu: 
jn asseve- 
randa 
voluntatum 
concordia. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. XII. 


habuisse; « Sed quando, et qualem, et quan- 
tum Deus Verbum volebat. » Qua» eadem et 
Nestorius frequenter usurpabat, totam Dei et 
hominis unitionem in amborum exacta con- 
cordia, et voluntatum perfecta conspiratione 
collocans : dum et agenda singulis in rebus, 
et eorum ordinem ac modum prescriberet 
Deus; et ex hujus imperio ae nutu sie homo 
penderet, ut ne levissime quidem ab eo discre- 
paret. Hoc autem Monothelet:ze libenter assu- 
mebant ; ut quo argumento Catholici volun- 
tates Christi duas adstruere solebant, quod in 
horto nonnulla inter illas varietas exstitisset, 
hoe summa illa, et perpetua *ommendanda 
consensione refellerent ; tanquam unica esset, 
etsimplex motio, qu& ab divina natura ma- 
naretin inferiorem, omnis alioquin ex sese 
proprie operationis expertem. 

V. Hane mentem fuisse Monotheletarum in 
illa voluntatum tanto studio asseveranda eon- 
cordia, demonstrat Sergius unus ex ejus sectae 
principibus in epistola ad Zonorium Papam! 
nee non Macarius Antiochenus, pertinacissi- 
mus ejusdem propugnator hzresis? : qui ex 
epistola Sergii totidem fere, quibus illa con- 
tinetur, verba deseripsit ; qua hoe sit opere 
pretium adseribere. Postquam ergo tritam 
illam ac solemnem h:ereticis istis decantavit 
naeniam, non posse duas operationes in Chri- 
sto statui, ne duas consequenter. voluntates 
inducamus; adeoque, quod putabant neces- 
sarium, inter se contrarias, et repugnantes : 
eo tandem delabitur ut dicat, nunquam Do- 
mini carnem inteligente anima preditam, 
separatim, et proprio appetitu contra nutum 
divini Verbi, quocum erat conjuncta, teten- 
disse : sed quando, et qualem, et quantum illi 
placebat, motionem exeruisse : prorsus uti 
corpus, nisi agente, ac movente anima, nullo 
modo cietur, neque quidquam appetit. Hune 
in modum humanam Christi naturam divi- 
nitatis impulsu, et impressione motam, non 
lam egisse, quam passam esse. Hune Sergii 
locum supra capite sexto descripsimus? ; ubi 
et nonnulla ad id, quod modo tractamus, uti- 
lia disseruimus. 


a Maxix. apud. Euthym. Zn. Panop. tit. XVII. 
Πρῶτον μὲν δύο ἐνεργείας χαὶ ὑμεῖς ὁμολογεῖτε, μίαν ἐπι- 
χρατοῦσαν, τὴν θείαν φημὶ, καὶ μίαν ἐπιχρατουμένην, τὴν 
ἀνθρωπίνην δηλονότι. ὅπερ ἐστὶ τῶν πρός τι. τὰ δὲ πρός 
τι πάντως συνεισάγουσιν ἑαυτοῖς χαὶ τὰ ἀντιδιαιρούμενα. 
ἔπειτα δὲ, ὅτι εἰ xav! ἐπιχράτειαν λέγετε τὴν ἐνέργειαν, 
ὡς τῆς ἀνθρωπίνης διὰ τὸ ἐπιχρατηθῆναι ἀναιρουμένης, 


265 


Alteram Monothelete contra catholicum 
duarum actionum dogma fraudem nectebant 
ex eodem illo principio, sive regula quinta, 
qua humans nature appetitiones omnes, et 
impetus ex nutu divine, tanquam ἥγεμονιχῆς, 
et principalis, fuisse suspensos asserit. Hine 
enim contendebant : ἐνέργειαν nature inferioris, 
χατ᾽ ἐπιχράτειαν, hoc est dominatu preepollentis di- 
vinitatis occupatam, ac velut absorptam fuisse. 

VI. Hane illorum cavillationem aperit, et 
confutat Maximus martyr apud Euthymium; 
quem locum, quia nondum editus est, hic 
legi profuerit : « Primum,inquit, operationes 
duas etiam vos ipsi fatemini, alteram, domi- 
rantem, videlicet divinam, alteram, do- 
minatui subjectam, que est humana. Quod 
quidem ad relationes pertinet. Porro quse 
ad se invicem referuntur, omnino secum in- 
vehuntilla, quse exadverso divisa respondent. 
Deinde si operationem fieri per dominatum 
potioris dicitis, quasi humana, divina preva- 
lente, tollatur e medio, immutationem in eas 
introducitis: Nam quod praevalet, omnino 
ipsum quoque patitur : quippe ab eo quo 
valentior est etiam vincitur. Quemadmodum 
aurum, cum admistum sibi argentum, et ces 
superet ; ipsum tamen etiam superatur , etsi 
minus aliquanto : nempe pro admista quan- 
titate ^. » 

Hae adversus haereticos istos, et quidem 
accommodate ad illorum ridiculum, insanum- 
que commentum. Siquidem duas integras 
fingebant, perfeclasque naturas in unum 
colisse, quarum unius in ipso concursu pro- 
pria exeidisset ἐνέργεια, hoc. est tam vis et fa- 
cultas operandi, quam operatio ipsa : non 
aliler quam si aqu: gutta copioso vino admi- 
sceatur, nativum saporem, et proprias quali- 
tates amittit, qua potentiori ab liquore vin- 
cuntur. Nec tamen sine pugna, et certamine 
cedit inferior : sed vicissim agit aliquid, et ei 
quod superat pro viribus resistit : idque 
ipsum quadamtenus vincitur, et carpitur. 
Talem inter naturas, operationesque conflie- 
tum intercessisse ex Monotheletarum princi- 
piis, atque verbis disputat Maximus. 


μείωσιν αὐταῖς εἰσάγετε. τὸ γὰρ ἐπιχρατοῦν, πάντως xxl 
αὐτὸ τῶν πασχόντων ἐστί. χαὶ αὐτὸ γὰρ χρατεῖται ὑπὸ 
τοῦ ἐπιχρατουμένου. ὥσπερ χρυσὸς, ἐπιχρατῶν μὲν τοῦ 
χαταμιγνυμένου αὐτῷ ἀργύρου, «oi γαλχοῦ, χρατούμενος 
5t ^ 3 ἘΞ , Iz ^ b j Y M ό 
Os χαὶ αὐτὸς, εἰ xai ἧττον. δῆλον δὲ ὅτι χατὰ τὴν ποσό- 
τητὰ τὴν προσμιγεῖσαν. 


1 Serg. in epist. ad Honor. in sext:e synodi act, xir. — 2 Macarius ibid. act. vi. — 3$5. 


Operatio. 


VI. Caro 
instrumen - 
ium Verbi. 


Theandricas 


Operaliones 


266 


VII. Sexta deinde veterum ex dietisregula 
ad hune modum concipitur : Caro, sive hu- 
mana Christi natura divinse fuit iustrumen- 
tum, per quod hse operabatur ea, que 
humanum modum excedebant, et ad utilita- 
tem , ae salutem nostram  referebantur. 
Testantur hoe antiqui passim : ut Athanasius 
oratione quarta : « Deus, inquit, existens 
proprium corpus habuit et hoe usus instru- 
mento, homo propter nos factus est. Ideo quae 
propria sunt carnis, ipsius esse dicuntur ; 
quoniam in illa inerat : ut sunt esurire, sitire, 
pati, fatigari, et similia, quorum capax erat 
caro ^. » Et postea, « divinitatis Verbi opera 
per corpus esse facta " » scribit. 

Cyrillus item Alexandrinus in dialogo de 
Incarnatione Verbi : « Usus, inquit, tanquam 
instrumento, propria quidem earne ad opera 
carnis, et ad naturales sgritudines , et ejus- 
modi alia, qua extra reprehensionem erant: 
anima vero itidem propria, ad humanas, et 
expertes vitii passiones, Nam et esurisse di- 
citur, et longinquarum peregrinationum labo- 
res pertulisse : consternationes item, ac metus, 
necnon dolorem, et angorem, ac mortem 
denique in cruce^. » Qu: igitur per sese 
pati, aut agere nequibat divinitas, que ad 
salutem nostram necessaria videbantur, ea 
per corpus administravit, animamque, quem 
assumpsit, hominis, eoque quasi instrumento 
est usus. Sie quia pati ac mori non poterat, 
hominem se fecit, ut per hominem pateretur, 
ac mortem subiret. Quin alias insuper actio- 
nés θεανδριχὰς misti generis ita prestitit, ut 
corporis, vel hominis proprias ἐνεργείας adhi- 
beret ad mirifiea quasdam, et divina opera 
facienda. 

VIII. Commode hoc, et erudite declarat 
Hippolytus in Zcerptis ab Anastasio collectis 
ex illius libro contra Beronem, οἱ Helicem. 
Velut in fragmento secundo, sie assumptum 
esse dieit hominem, «ut in ipsa salutari incar- 


& NrHAN. Orat. 1v. Θεὸς ὧν ἴδιον ἔσχε σῶμα, vot 
τούτῳ χρώμενος ὀργάνῳ, γέγονε OU ἡμᾶς, ele. quie 
cap. antec. 2 9 descripta sunt. 

b. lbid. TX τῆς θεότητος ἔργα διὰ τοῦ σώματος ἐγίνετο. 

€ CyniLL. dial. de /nc. Προσεχρήσατο δὲ, καθάπερ 
ὀργάνῳ, τῇ μὲν ἰδίᾳ σαρχὶ πρὸς τὰ σαρχὸς ἔργα τε, xod 
ἀῤῥωστήματα φυσιχὰ, χαὶ ὅσα μώμου μαχράν' ψυχῇ δὲ 
αὐτῇ ἰδίᾳ πρὸς τὰ ἀνθρώπινά τε, καὶ ἀνυπαίτια πάθη. 
πεινῆσαι γὰρ λέγεται, χόπους τε ὑπενεγχεῖν τοὺς iX 
μαχρῶν δδοιποριῶν, πτοίας τε, xal φύύους, χαὶ λύπην, 
χαὶ ἀγωνίαν, καὶ τὸν ἐπὶ τῷ σταυρῷ θάνατον. 


4 Cap. vir, $4. —2 $ 4. — 3 Paulin. tom. IV Bibl. Patr. 


unum sine altero nihil possit. » 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


natione proprie divinitatis operationem im- 
presserit carni; qua non ipsa tamen cireum- 
scriberetur, propter exinanitionem ; neque 
perinde ex ea naturaliter emanaret, ut ex 
ipsius divinitate ; sed in iis, in quibus incar- 
natus divinitus operatus est, per illam appa- 
rebat. » Greca jam supra'reddidimus'. Et 
paulo post ; « Mansit ergo, etiam inearnatus 
Deus secundum naturam ultra modum infini- 
tus, cognatam, et congruentem sibi habens 
operationem, quae substantive ex divinitate 
manabat, et per ipsius sanctissimam carnem 
in edendis miraculis secundum ceconomiam 
existebat ; ut Deus esse crederetur, qui per 
imbecillem natura sua carnem, universitatis 
salutem per seipsum operaretur ^. » 

Atque hoe in ZEzcerpto eleganti similitudine 
perspicuum faeit, qualem ab Maximo mar- 
tyre usurpatam antecedenti capite significa- 
vimus?, interioris sermonis, quem in animo 
concipio, per externum vocibus syllabisque 
constantem extrinsecus profusi. Nam « ille 
ex intelligente anima mea naturaliter manat 
perpetuo ; sed per corpoream linguam meam, 
tanquam per instrumentum, cum necesse est 
profertur *. » 

Rursus Paulinus Aquileiensis in librosaero- 
syllabo contra Felicem Urgelitanum*, idipsum 
anime confirmat exemplo: « qua cum sit 
incorporea, corporaliter cuncta per corpus 
disponit, et eum sit substantia carnis corpo- 
rea, per incorpoream ereaturam, id est ani- 
mam, corporeas perficit actiones. Tanta enim 
societatis convenientia sibimet sunt unite, ut 
Quod de 
lheandrieis mistis operationibus intelligen- 
dum, in quibus cum alterius communione 
agit ulraque forma quod proprium est. Pergit 
deinde : « Nam anima incorporea per corpo- 
reos oeulos videt, audit, sentit; et corporei 
oculi per ineorpoream animam videre pro- 
bantur, » ete. Ubi prepositio per ambigue 


d AwasT. Collect. Μεμένηχεν οὖν xoi σαρχωθεὶς 
χατὰ τὴν φύσιν θεὸς ὑπέρπειρος ( Anast. legit ὑπερά- 
πειρος) τὴν ἑαυτῶ συγγενῆ, xol χατάλληλον ἔχων ἐνέρ- 
yeux. τῆς μὲν θεότητος οὐσιωδὼς ἐχφυομένην, διὰ δὲ τῆς 
αὐτοῦ παναγίας σαρχὸς ἐν τοῖς θαυμάσιν οἰχονομιχῶς 
ἐχφαινομένην" ἵνα πιστευθῇ θεὸς εἶναι, δι᾽ ἀσθενοῦς φύσει 
σαρχὸς αὐτουργῶν τὴν τοῦ παντὸς σωτηρίαν. 

e Idem 1 ον. τι. Τῆς μὲν νοερᾶς μου ψυχῆς φυσι- 
χῶς ἀεὶ πηγαζόμενον, διὰ δὲ τῆς σωματιχῆς μου γλώσσης 
ὀργανιχῶς, ὡς ἔφην, ὅτε χρὴ προφερόμενον. 


sirumenti 
lio et pro- 
prietas, 


Iperationes 


DE INCARNATIONE, 


sumitur. Siquidem cum anima per corpus 
operari dieitur, efficientem causam principa- 
lem significat, quz eorpus velut instrumen- 
tum ad agendum applicat. Cum autem eorpus 
per animam, operari dicit, idem est, ac vi et 
facultate ab anima sibi communieata. 

IX. Sed ὀργάνου et instrumenti notio, et 
proprietas diligenter est notanda, et universe 
illius omnis, quod ab alio movetur, et ad 
faciendum aliquid admovetur. Huie enim 
duplex actio tribuitur; ut recte S. Thomas 
animadvertit', una qua ex ejus propria forma 
oritur : altera, {185 ex motione alterius im- 
primitur. Sie aseite propria, et ex ejusforma 
congruens actio, et incisio; quz autem extrin- 
secus, et ut adhibetur ab artifice, illi impu- 
tatur, est scamnum, vel structura quavis 
lignea. Harum duarum posterior nonnisiunica 
est, qui ab agente ae movente per asciam fit. 
Non enim scamni effeetio separatim ab ascia 
provenit; sed ab utroque conjunctim eadem 
manat impressio, qua ab causa principali per 
instrumentum exeritur. At in priori genere 
duplex est operatio; quoniam duplex est 
forma, et est sua cujusque propria, ex ejus 
peeuliari natura conveniens. Sic calefacere 
propria ignis est efficientia, ex ipsius natura, 
sive forma progrediens ; non autem fabri est, 
nisi quatenus ad ferrum calefaciendum ignem 
admovet. Itaque quoties « movens et motum, 
ait S. Thomas, habent diversas formas, seu 
virtutes operativas, ibi oportet quod sit alia 
operatio moventis, et alia operatio propria 
moti : licet motum participet operationem 
moventis, et movens utatur operatione moti, 
et sic utrumque agit cum communione alte- 
rius. » In actionibus theandricis Christi Do- 
mini, qua ex utriusque naturse coneursione 
prodibant, quadam erat hominis operatio 
propria, ut tangere, spuere, loqui, ac velle 
etiam, et imperare humana volun!ate; alia 
divinitatis per humanam naturam, ejusque 
proprias ἐνεργείας inusitatum quiddam, et cre- 
ature eaptu majus exercentis, ut est suscita- 
tio mortui, vel esci, aut leprosi subita cu- 
ratio. 


& Apud Euth. Pamop. lit. XVIII. Πρὸς τοὺς 
λέγοντας ὅτι ὥσπερ ὀργάνου, xai τοῦ χινοῦντος μία ἐνέρ- 
γεια, οὕτω xal θεότητος xai ἀνθρωπότητος μία ἐνέργεια. 
Εἰ μὲν τὸ ὄργανον σύγχρονόν φατε, σύγχρονος ἔσται καθ᾽ 
ὑμᾶς 6 λόγος τῇ σαρχὶ, ἢ σὰρξ τῶ λόγῳ συναίδιος. πᾶν 
γὰρ τὸ χεχρημένον φυσιχῷ ὀργάνῳ, σύγχρονον τοῦτο 
ἔχει. ὥσπερ τὸ σῶμα ἣ ψυχή. xxi ὥρα ὑμᾶς καὶ χτίσμα 


LIB. VIH, CAP. XII. 261 


X. Bene autem illud animo retinendum 
est, quod de Monotheletis supra docuimus * ; 
eos clam et in sinu Arii, et Apollinaris, ae 
Monopliysitarum heresim fovisse, ut in Chri- 
sto non plenam, et perfectam fuisse sentirent 
hominis substantiam ; sed solam carnem 
expertem anim:; adeoque omni destitutam 
operatione, operandique facultate; quz qui- 
dem hominis, hoe est viventis, sentientis, 
intelligentisque propria est, et ab anima ra- 
tionali proficiseitur. Nam qua ex carne ipsa, 
sive materia prodeunt, et cum inanimis com- 
munia sunt homini, ut deorsum ferri, tactui 
resistere, et alia ejusmodi, Christo minime 
detraxerunt ; sed solas, uti dixi, animatorum 
proprias ἐνεργείας ; hoc est actiones, et faculta- 
tes ipsas ; quippe animam ipsam, et integram 
hominis naturam aperte, ae palam negare 
non sunt ausi; quas reipsa interim aufere- 
bant, dum illem pronuntiabant nulla prorsus 
virtute, ac facultate, nullaque operatione esse 
preditam. 

Rursus observandum hoc est, quod in 
primo Politicorum notat Aristoteles?, instru- 
mentorum quidam esse inanima, quidam 
animata. Ut in navi, clavus inanimum est 
instrumentum : proreta vero, vel alius quis- 
piamex supplemento classiario,animatum est, 
et universe servus quilibet et administer ins- 
trumenti loco censetur, ut ibidem ait philo- 
sophus. Quo in posteriori genere instrumenti 
perspicua magis est operationum diversitas. 
Cujusmodi in Christo fuit humana natura, 
qui animata utique fuit. Ex quo Monothele- 
tarum clarior, insigniorque est vecordia. 

XI. Non est alienus ab hae instrumenti 
contemplatione, et ad eam illustrandam ap- 
tissimus Maximi martyris eruditi theologi 
loeus in quodam opusculo contra Monotheletas, 
ubi eorum argumentum dissolvit, quod ita 
proponebant ; « Quemadmodum instrumenti, 
et ejus quod movet, una est operatio, sic 
divinitatis, et humanitatis una itidem est ope- 
ratio ^. » Huie vero respondet sie: « Si vos 
quidem instrumentum naturale esse dicitis ; 
Verbum ex opinione vestra, carni erit sequale 


τὴν θείαν φύσιν λέγειν, ἢ τὸ σῶμα, ἄχτιστον. El δὲ τεχ- 
νιχὸν τὸ ὄργανον λέγετε, ἄψυχον τοῦτο εἰσάγετε, xol 
ἰδίᾳ ἑστηχὸς, χαὶ μεμερισμένον, xot οὐχ ἀεὶ χινούμενον" 
, , 6 - Ὁ. , ^ M ' -— - 

ἀλλ᾽ ὅτε τῷ ἐργαζομένῳ δόξει τοῦτο μετὰ χεῖρας λαθεῖν, 
χαὶ ἐργάσασθαι. xal λοιπὸν ἢ Νεστορίου τοῦ παράφρονος 
σύμφρονες δειχθήσεσθε, διαιροῦντος, xal διϊστῶντος τὰς 
εἰς μίαν ὑπόστασιν, χαὶ ἕν πρόσωπον Χριστοῦ τοῦ θεοῦ 


1. S. Thom. in III parte qu. xix, art. 1. — 2 Cap. vir, $ 3. — 8 Cap. ir. 


Maximi 
locus illus- 
ratur. 


Synchro- 
num. 


268 


tempore : vel earo erit ecosterna Verbo. 
Quidquid enim naturali utitur instrumento, 
habet hoec &quale tempore : quemadmodum 
corpus anima. Ae jam tempus est, ut naturam 
divinam inter creaturas numeretis, aut certe 
corpus esse dicatis incereatum. Quod si instru- 
mentum artificiale esse statuitis, inanimum 
hoe esse vultis, ac separatim consistens, et 
divisum; nee perpetuo motum : sed tunc 
solum, cum operanti id in manus sumere, et 
operari visum fuerit. Ac demum vel cum insano 
Nestorio idem vos ostenditis sapere ; qui na- 
turas duas in eamdem Christi Dei hypostasim, 
unamque personam convenientes divisit, ac 
disjunxit, vel Apollinaris impii diseipulos vos 
esse prodetis, qui Christi corpus anim, ac 
mentis expers asserebat esse, » Hic Maximi 
loeus non est incuriose pretereundus, nam 
interpretationem non habet facilem et obviam. 
Duo igitur instrumentorum genera constituit: 
unum naturale, alterum artificiale. Prius ait 
agenti principali esse σύγχρονον hoc est non 
posterius tempore, sed cquale sicut anime cor- 
pus. Nam eodem utrumque tempore incipit 
existere. Artificiale vero instrumentum inani- 
matum esse dicit ac divulsum et separatum. 
Si naturale instrumentum idem facit cum eo, 
quod conjunctum dieitur, itidem hoc erit, ut 
manus instrumentum est hominis : quam qui- 
dem « non unum, sed multiplex instrumen- 
tum esse^ » scribit Aristoteles. Tale porro 
instrumentum esse carnem, sive humanam 
naturam,si eum Verbo comparetur, antiqui 
complures, nec immerito, sentiunt, ut libro 
antecedente docuimus !. 

At hoc posito, qui tandem consentaneum 
erit, quod Maximus scribit, naturale instru- 
mentum esse σύγχρονον effieienti, et utenti 
causze? Non enim. Verbum aut eodem tem- 
pore esse ccepit eum homine quem assumpsit, 
aut hic perinde ut illud zeternum exstilit. 

XII. Quamobrem paulo ista pressius, et 
enucleatius a summo theologo Maximo arbri- 
tramur intellecta fuisse : nec omne conjunc- 
tum, ut vocant, instrumentum, quod Greci 
σομφυὲς vocant, naturale ab eo. esse habitum. 
Quippe naturale id ab eo significari videtur, 
quod in nature unitatem convenit, hoe est 
quod ejusdem est nature: eonstituende parti- 


συνελθούσας δύο φύσεις: ἢ ᾿Απολιναρίου τοῦ ἀσεθοῦς 
φοιτηταὶ, ἄψυχον, χαὶ ἄνουν τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ 
λέγοντος. 


4 Cap. viir, vide $ 3. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


ceps; vel eamdem cum alio naturam compo- 
nit. Ita corpus hominis eamdem cum anima 
naturam illius constituit, et eadem afficitur 
ut forma, cum eaque homo unus, et natura 
unius hominis existit ; quod idem proportione 
de manu dici potest, qus et anima rationali, 
tanquam forma, adeoque natura hominis est 
predita, et nature humane integritatem 
cum partibus componit czeteris. 

At vero natura humana Christi non eodem 
modo naturalis Verbo dici potest, neque na- 
turale illius instrumentum. Siquidem non 
eamdem cum eo naturam constituit, neque 
propriam ipsius induit, aut ab ea formatur, 
sive, ut schole loquuntur, formaliter afficitur, 
Sed hypostasi duntaxat, et subsistendi modo 
cum illo copulatur. Porro qua prioris generis 
instrumenta dicuntur, ea sunt omnia conge- 
nita, et σύγχρονα, uti corpus anime, manus 
homini. Nec de eo, quod summa et absoluta 
potentia facere potuit Deus, eura modo est 
Maximo : sed de eo quod reipsa institutum 
est, et in rerum natura usuvenire cernimus. 
Nam potuit Deus corpus ante animam suis 
partibus ae modulis absolutum condere ; vel 
animam ante corpus, ut Origeni persuasum 
fuit. Verum aliter illi visum est : et eodem 
utrumque tempore prodire, atque existere 
plaeuit. Ex quo Maximi argumentatio proce- 
dit, negantis eodem modo humanam naturam 
instrumentum esse Verbi, quo corpusanims, 
vel artificis instrumentum est securis, aut 
malleus. Quippe tam naturalia illa, quae vo- 
cantur, instrumenta, quam artificialia, nullum 
ex se, et citra principalis cause motionem, 
vitalem habent impetum; sed quidquid ex 
suopte sensu conferunt, id mutum est, et 
inanimum, et ad materiam potius, quam ad 
formam, et naturam attinet. Ideo S. Tho- 
mas unicam dixit operationem, et ἐνέργειαν 
esse securis et artificis, si rationis, intelligen- 
tia que opera propria specetemus. Quippe nul- 
lam ejusmodi formam, et agendi vim, ac 
principium per sese habet instrumentum illud 
arte constans, sed neque naturale ; uti corpus 
si cum anima comparetur. Verum matura 
hominis sic ad agendum adhibita est a Verbo, 
ut ipsa per se, suoque marte navaret aliquid, 
ac vivam, efficacem, et intelligentis propriam 


a Musr. lib. IV de Part. an. cap. x. Ἢ ài 
χεὶρ ἔοικεν εἶναι οὐχ ἕν ὄργανον, ἀλλὰ πολλά. 


Synchroi 


Efficientia. 


Per. 
Operationes 


VII. Ea tan- 
lumqua ad 
salutem 
nostram 
attinent 
per carnem 
operatum 
est Verbum. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. XII. 


uti naturam, sic efficientiam haberet, et in 
opus contribueret. Fuit enim non φυσιχὸν, id 
est naturale eo, quem exposuimus, sensu, sed 
ὑποστατιχὸν instrumentum, hoc est Aypostast 
conjunctum ; quod proinde peculiarem, et ab 
agentis caus:e preecipus natura diversam for- 
mam, et οὐσίαν obtineret. 

XIII. Ex quo illud certius, manifestiusque 
constat, quod supra disseruimus! ; actiones 
naturam potius sequi, quam subsistendi pro- 
prietatem, sive hypostasim. Videmus enim 
naturis multiplicatis, actiones fieri multipli- 
ces, tametsi unasit persona, que agit : neque 
pro numero personarum , plures actiones 
existere, ubi eadem est natura communis. Sic 
enim trium in Trinitate personarum unica 
est, et simplex operatio, ut alibi diximus ἢ. 
Quamobrem admonendus est theologus, par- 
liculam διὰ quae vel efficienti cause per instru- 
mentum operanti, vel uteumque per aliud, 
tanquam per virtutem, et δύναμιν agenti prin- 
cipio tribuitur, non eadem notione accipi 
debere; sed pro eo 80 subjecta res postulat : 
ut alias diversa subsit amborum ἐνέργεια, alias 
unica sit, ejus videlicet, quod agit, et alterius 
per quod agere dicitur. Exempli causa, 
Christum per Spiritum sanctum , tanquam 
proprium, operari Scripture predieant ; et 
Cyrilus Alexandrinus in epistola tertia ad 
INestorium id observat^. Tum Patrem per 
Filium agere, ae creare omnia eadem Serip- 
tura testatur: In iis, et similibus locutioni- 
bus, prepositio διὰ non duas ἐνεργείας indicat ; 
sed unam duntaxat, propter unitatem natura. 
At cum διὰ σαρχὸς, id est, per carnem, sive per 
assumptum hominem Verbum operari dici- 
mus, tum particula διὰ non unam esse opera- 
tionem significat; eo quod plures in eam 
nature concurrunt. Quod ipsum in instru- 
mento quoque valere cernimus, ut si ex pro- 
pria forma, et agendi insita virtute aliquid in 
ἐνέργειαν conferat, ea sit duplex. Sin preter 
alienam impressionem nihil adhibeat, unica 
sit operalio : ut ex S. Thoma paulo ante de- 
monstiravimus, 

XIV. Exinde septima regula succedit : non 
omnia per humanam suam naturam, tanquam 
per instrumentum hypostatice sibi conjunc- 
tum, dici agere Deum Verbum, quaecumque 
molitur: sed ea tantum, qua ad salutem 
nostram, et susceptam humani generis re- 


& CymiiL. in Epb. synod. Πάλιν αὐτὸς ἐνεργῶν 


269 


demplionem, ac Mediatoris officium pertine- 
bant. Non enim creari mundum a Verbo per 
assumptum hominem, vel Angelos ipsos, 
hominesve dixerit quispiam. Multo minus 
Spiritum sanctum eommuni cum Patre spira- 
tione produci. 

Hane regulam Rusticus diaconus in Z/spu- 
tatione contra  Acephalos tradidit, ex eaque 
diserimen animae per corpus, et in corpore 
operantis, et Verhi in homine, et per hominem 
similiter agentis explicat. « Anima, inquit?, 
nullatenus foris a corpore suo habet opera- 
üionis principium : Deus autem Verbum et in 
humanitate existens, in ccelo, et ubique con- 
suetas operationes implevit, licet quasdam et 
insstimabiles etiam per corpus. Quid enim 
differebat operationes ejus, qua sunt ab ini- 
tio, utrum non haberet, an haberet humani- 
tatem; dum per humanitatem non plueret, 
non tonaret, non astra moveret; εὖ (si licet 
simpliciter dicere) nihil per eam amplius sit 
operatus, nisi sola, qua noviter propter 
nostram sunt facta salvationem, pro qua et 
inhumanatus est? » 

XV. Octava regula; Ita per assumptum 
hominem Deus Verbum operatus est, ut nec 
ipse solam illi- communicarit ἐνέργειαν, sive 
actionem quasi transeuntem  impresserit ; 
neque Pater, neque Spiritus sanctus ; quam- 
vis omnes illi per divinum templum, et in 
templo aliquid egisse memorentur. Quod 
Grece dicunt, οὐκ ἐνηργῆσθαι, vel ἐνεργούμενον 
fuisse hominem in Christo. Quippe operatus 
ipse est unus et idem Deus et homo secundum 
naturam utramque ; et efficientis divinz pa- 
riter, et humana principium ae fontem habuit 
in se, non illius motionem, et impulsum ad 
tempus accepit. 

Ut istius regule sensum penitus intelligas, 
scire juvat, quid sit apud Graecos theologos 
ἐνεργεῖν, et ἐνεργεῖσθαι. Horum prius pro eo capi- 
tur, quod est ex se agere, ac propria vi; nec 
aliena tantum impulsione moveri ad opus 
efficiendum. Sic ignis ἐνεργεῖν dicitur cum ca- 
lefacit, quia vim in se caloris, et calefaciendi 
principium obtinet. Idem architectus in :edi- 
ficanda domo ἐνεργεῖν dicitur, quoniam struc- 
tura totius causam, etagendi virtutem, id est 
ideam, et artem tanquam propriam ac suam 
obtinet. At ferramenta, uti malleus, securis, 
et reliqua artis instrumenta, quia principium 


- 


^. 
οιᾶὰ τον 


ἰδίου πνεύματος. 


1 Cap. 1. — 2 Lib. IV de Trinit. cap. xv. — 5 Rust, tom. 1V Bibl. Patr. 


VIII. Non 
sola transi- 
ens operatio 
communi- 

cata carni. 


Quid sit 
ἐνεργεῖν 


et 
ἐνεργεῖσθαι 


Energu- 
meni. 


270 


in se non habent edifici fabrieandi, ἐνεργεῖσθαι, 
dieuntur, id est ad opus applicari, aliena im- 
pressione, et agitatione, quam solam capiunt. 
Ita lunatiei, et deemoniaei proprie ἐνεργούμενοι 
dieuntur ; quia non agunt, sed aguntur pra- 
ter voluntatem, et mira quaedam, infandaque 
faciunt, quorum in se nullam causam, ae vir- 
tutem, et principium continent. Sie Marcus 
eremita hominem a perturbationibus, qua 
πάθη vocantur, ἐνεργεῖσθαι ait, id est praeter vo- 
luntatem impelli". 

XVI. Est apud Apostolum usus ejusmodi, 
vocis illius, qui vulgo non satis animadverti- 
tur. /n Christo Jesu, inquit! , neque circumcisio 
aliquid valet, neque preputium ; sed. fides, qua 
per caritatem operatur ^. lbi verbum operatur 
plerique activa significatione positum existi- 
mant, cum passiva potius accipi debeat. 
Grece est ἐνεργουμένη, quasi dieat, quae agitur, 
et animatur, et ad operandum incitatur a 
caritate. Ita videtur OEcumenius intellexisse, 
cum ad eum loeum istud adnotat : « Non enim 
sufficit tantummodo credidisse Christo : sed 
fidem oportet illam agi, et conservari, ac 
velut resuscitari per caritatem in Christum ^.» 
Theophylactus quoque ἐνεργεῖσθαι idem — esse 
putat ae «vivam ostendi. Porro caritate desti- 
tuta, minime est efficax, quemadmodum alibi 
scriptum est *, fides sine operibus mortua est ^.» 
Ut enim corpus anima privatum nullam habet 
vitalem operationem, quoniam agi, et moveri 
debet ab anima : ideoque mortuum est : ita 
fides, nisi a caritate agatur, et impellatur, 
laude ae merito caret. Hie autem Apostolus 
caritatem vocat, non perfectam illam, ac theo- 
logicam virtutem, aut affectionem animi : sed 
justi honestique Christiani generalem quem- 
dam amorem, qui per omnes virtutes fundi- 
tur. Hancenim caritatis nomine comprehendi 
ab Augustino, alias observavimus. Porro fides 
non solius cognitionis est, et assensus : sed 
piam et honestam voluntatis inclinationem 


«& Mancusn Consultatione mentis cum anima. 
" Eyvoy. σαφῶς, o ψυχὴ, ὅτι ἐγώ τε, χαὶ σὺ παρὰ φύσιν 
ἐνεργούμενοι ὑπὸ ἀγνοίας πλανώμεθα. 

6 Gal. 1. "MA πίστις δὲ ἀγάπης ἐνεργουμένη. 

€ OEcuw. Οὐχ ἀρχεῖ γὰρ μόνον τὸ πιστεύσαι τῷ 
Χριστῷ, ἀλλὰ δεῖ τὴν πίστιν ταύτην ἐνεργεῖσθαι, χαὶ 
διαφυλάττεσθαι, καὶ οἷον ἀναζωπυρεῖσθαι διὰ τῆς εἰς 
Χριστὸν ἀγάπης. 

d. ὙΠΕΟΡΠΎΛΟΥ. δίάνθανε οὖν ὅτι ἣ πίστις ἐνεργεῖται 
μὲν δὶ ἀγάπης, τουτέστι ζῶσα δείχνυται: μὴ ἔχουσα δὲ 


1 Gal, v, θ, — 2 Jacobi 11, 17. — 3 Joann, i1, 9. 


'THEOLOGICORUM DOGMATUM 


exigit, quem affectum pium credendi nuncu- 
pant theologi. Eo si careat, non virtus erit, 
sed simplex mentis et intelligentie ad id, quod 
propositum, perceptumque est, accommoda- 
lio. Cujusmodi in daemonibus inesse, Jacobus 
Apostolus affirmat. Proinde fides, ut virtus 
sit, ac laudabilis, et morali, ut vocant, digna- 
tione censeatur, non solum voluntaria sit 
oportet; sed ctiam ex pio, et honesto volun- 
tatis affeetu, nempe ex amore aliquo recti, 
aique justi, qui Christian: sit cujuspiam vir- 
tutis, qua velut forma sit fidei sive assensio- 
nis illius, qua ab intellectu proficiscitur, et 
eam ae per eam operetur. Hine Paraphrastes 
Syrus quod Apostolus vocat fidem que per 
caritatem operatur, ita vertit, «fides qua per- 
ficitur a caritate^. » Perficitur enim revera 
fides, dum operatione, et impulsione bene 
affecta voluntatis imperatur. 

XVII. Hoe sensu negant theologi veteres, 
maxime Greci hominem in Christo ἐνηργεῖσθαι 
Ita Chrysostomus ad illa Nicodemi verba, 
quibus Christum alloquitur? : Zbbi sci- 
mus, quia ἃ Deo venisti magister. Nemo 
enim. potest luec signa. facere, qua tu facis, 
nist fuerit. Deus cum eo. « Ille, inquit, adhue 
eodem, quo heretici, modo loquitur, aliena 
operatione actum ipsum dicens, et aliorum 
ope indigentem ea fecisse, quicumque feeit. 
Quid igitur Christus? Vide mirabilem demis- 
sionem. Noluit ita loqui: nihil ego aliens 
opis egeo, sed cum potestate omnia facio, 
quippe germanus sum Dei filius, et eadem 
cum eo, qui me genuit, virtute praditus/. » 
Quibus verbis propriam ejus significationem 
vocabuli, de quo modo querimus, habes 
expressam. Siquidem ex propria, et insita 
vi, ac potestate non agere, sed auxilio alte- 
rius indigere, et virtutis, qus in eo residet, 
fructum et efficientiam duntaxat, velut tran- 
seuntem, percipere, illud est ἐνεργούμενον esse. 
Talem de Christo hzretici illi opinionem sus- 


τὴν ἀγάπην ἀνενέργητός ἐστιν" ὅμοιον τῷ πίστις χωρὶς 
ἔργων νεχρά. 

e Synus Pana. ΟΝ ΔῚΣ. ΝΛ ΝΑῚ 31 

f Cunvs. hom. xxiv in. Joan. ᾿ἐχεῖνος μέν τοι 
ἔτι χατὰ τοὺς αἱρετιχοὺς φθέγγεται, ἐνεργούμεγον αὐτὸν, 
χαὶ τῆς ἑτέρων βοηθείας δεόμενον, ταῦτα πράττειν, ἅπερ 
ἔπραττε, λέγων. τί οὖν ὁ Χριστός; ὅρα συγχαταδάσεως 
ὑπερθολήν. εἰπεῖν μὲν, ὅτι οὐδὲν δέομαι τῆς ἑτέρων βοη- 
θείας, ἀλλὰ μετ᾽ ἐξουσίας πάντα πράττω (χαὶ γὰρ υἱός 
εἰμὶ γνήσιος τοῦ θεοῦ, xol τῆς αὐτῆς τῷ γεγεννηχότι 
δυνάμεως) παρητήσατο τέως. 


Aliena vi 
motum. 


DE INCAHNATIONE, LIB, VIII, CAP. XII. 


ceperunt, qui Deum illum non esse rati sunt; 
sed hominem merum, qui, perinde ut. Pro- 
phetze, ex intervallo divinse operationis, et 
instinetus vim ac. motionem in seipso cape- 
ret: nec fontem ipsum graliz, et virtulis pos- 
sideret, ex quo in cateros sie tanquam rivi 
profluerent. Quemadmodum ille, quem in 
Proverbiis Sapiens alloquitur': Deriventur 
fontes tui foras, et in. plateis equas tuas di- 
vide. Habeto eas solus, nec sint alieni participes 
tui. Atqui hujus potius Christus fuit similis: 
«quia in ipso complacuit omnem plenitudinem 
divinitatis habitare corporaliter *, nequaquam 
per partes, ut in czeteris sanetis:sed juxta Evan- 
gelium eorum, quod Hebraeo sermone con- 
seriptum legunt Nazarsei : Aescendet super 
eum omnis fons Spiritus sancti » ait Hierony- 
mus ?. 

XVIII. Basilius in eamdem sententiam 
pulchre ita scribit: « Deus in carne non ex 
intervallo operans, ut in Prophetis : sed con- 
sertam sibi humanitatem, et unitam possi- 
dens ^. » Ubi duo h:ec invicem sibi opposita 
sunt, habere operantis ex intervallo Dei effi- 
cientiam ; et divinitati conjunctam ipsi, ae ve- 
luteongenitam esse hominis naturam : quo ex 
consortio principium ipsum ae virtutem pro- 
priam illius ista possidet ; ita ut, quod alibi 
scribit Chrysostomus, « sive Filium dixeris, 
sive Verbum, illie habitaverit, non operatio 
duntaxat aliqua, sed substantia ^. » 

Idem etiam Chrysostomus recte alio in 
loco quid nomine illo significaretur ostendit. 
Nam cum Martha dixisset, eio quia quce- 
cumque poposceris a Deo, dabit tibi. Deus *. 
« ut eam ab illa opinione deduceret, inquit, 
ae doceret, non se opus habere ab alio acci- 
pere ; sed ipsum se fontem bonorum esse, sie 
loquitur : Égo sum resurrectio et vita, hoc 
est, non expecto dum operationem alterius 
excipiam : Sed a meipso omnia facio ^. » 

Sie Gregorius Nazianzenus in oratione tri- 


α Basin. hom. xxv de Christi natali. Θεὸς ἐν 
σαρχὶ οὐκ ἐκ διαλειμμάτων ἐνεργῶν, ὡς ἐν τοῖς Προφή- 
ταις, ἀλλὰ συμφυῆ ἑαυτῷ τὴν ἀνθρωπότητα, xxi ἥνωμέ- 
νην χαταχτησάμενος. 

b Cunvs. hom. iui in ep. ad. Colos. cap. 1, 19. 
Τουτέστιν, εἴτε ἦν ὁ υἱὸς, εἴτε 6 λόγος, ἐχεῖ ὥχησεν, οὐχὶ 
ἐνέργειά τις. ἀλλ᾽ οὐσίᾳ. Theophyl. legisse videtur 
εἴτι pro εἴτε. 

c Cunys. hom. xxvr zn Mat. ad cap. vin, 10. 
᾿Ανάγων τῆς, τοιαύτης ὑπονοίας αὐτὴν, xo διδάσχων ὅτι 
παρ᾽ ἑτέρου οὐ δέεται λαθεῖν, ἀλλ᾽ αὐτός ἐστιν $ πηγὴ τῶν 


2714 


cesima-sexta, « Christus, inquit, propter divi- 
nitatem dicitur. Ea enim humanitatis unctio 
est, non operatione, ut in aliis Christis, sanc- 
tifieans, sed tolius ungentis presentia?. » Et 
in epistola priore ad Cledonium, qu: oratio 
quinquagesima numeratur : « Si quis, inquit, 
tanquam in Propheta dicit secundum gratiam 
inoperatum, et non secundum substantiam 
conjunctum, et complasmatum (conjungi) 
Verbum, sit vacuus melioris operationis ; 
magis vero plenusadverss *, » Ita Nazianzeni 
verba Latine vertit Rusticus diaconus in libro 
contra Acephalos?. 

XIX. Hie autem Gregorii Nazianzeni ana- 
thematismus Paulum Samosatenum,et Photi- 
num, imo etiam Arianos pulsare videtur, ac 
ceteros divinitatis Christi hostes hzreticos : 
quos Nestorius ex parte secutus, simili ab 
Cyrillo sententia petitus est, quze in Anathe- 
matismo septimo continetur: cujus enarra- 
tionem vide in fine libri sexti, ubi de 
ἐνεργουμένῳ nonnulla dixi. Verum suspicor 
adversus Apollinarem, cujus hzresis in epis- 
tola refutatur, intortum hune anathematis- 
mum ab Gregorio fuisse ; quo ab se, eta catho- 
lico dogmate, falso conjectam ab hcretico illo 
propulsaret calumniam. Hie enim Catholicis 
exprobrabat, dieiab ipsis Christum ἐνεργούμενον 
quod integrum hominem assumptum a Verbo 
putarent; ex quo consequens esset, id quod 
assumptum erat, Dei operatione affici, ac 
moveri, utpote ab illo gubernatum ; non 
autem Deum esse, quod ut vilaret, solum 
corpus a Deo susceptum asserebat, quod divi- 
nitati, velut formae, copulatum Deus esset. 

Extat inter Athanasii rejicula disputatio 
quadam Apollinariste cum Catholico, in qua 
hereticus ejusmodi argumentum instituit : 
« Homo, inquit, a Deo actus, non est Deus : 
corpus autem Deo copulatum, Deus est. 
Atqui Christus est Deus. Non igitur a Deo est 
actus homo : sed corpus cum Deo composi- 


ἀγαθῶν, φησὶν" ἐγώ εἰμι ἣ ἀναστάσις, χαὶ ζωή" τουτέστιν 
οὐχ ἀναμένω δέξασθαι ἐνέργειαν" ἀλλ᾽ οἴχοθεν πάντα 
ἐργάζομαι. 

d NaZIANZ. Χριστὸς δὲ διὰ τὴν θεότητα. Χρίσις γὰρ 
αὕτη τῆς ἀνθρωπότητος, οὐχ ἐνεργείᾳ, χατὰ τοὺς ἄλλους 
Χριστοὺς, ἁγιάζουσα. παρουσίᾳ δὲ ὅλου τοῦ χρίοντος, 

e ld. orat. μι. Εἴ τις ὡς ἐν Προφήτῃ λέγοι κατὰ 
χάριν ἐνηργηχέναι, ἀλλὰ μὴ κατ᾽ οὐσίαν συνῆφθαί τε, xal 
συνάπτεσθαι εἴη χενὸς τῆς χρείττονος ἐνεργείας. μᾶλλον δὲ 
πλέρης ἐναντίας. Rusticus legil zai συγαναπεπλάσθαι 
pro συνάπτεσθαι, 


1Prov. v,16. — 2 Col. 1,19. — ϑ In coput it Ιϑαὶώ col. 85, — 4 Joann. xi, 22.---ὅ Tom. IV Bibl. Patr. 


Aliena vi 
acto. 


Aliena vi 
motum. 


Origenis 
locus 
notatur. 


Operatio- 
nem. 


91 


ium?. » Cui sie orthodoxus respondet 

« Non esse Christum hominem actum a Deo, 
sed Deum homini conjunctum, sive uni- 
lum. » 

Sane Spiritum sanctum Deum esse, paris 
et ejusdem cum personis ecteris potestatis, 
eo inter alia probant argumento veteres, 
quod operatur ex se ipse, non operatione alte- 
rius cietur, et affieitur. Ita. Chrysostomus ad 
illa Pauli', Πῶς omnia operatur unus, et 
idem Spiritus, refellit heereticosasserentes Spi- 
ritum sanctum actum a Deo dici hie ope- 
rari : Quippe « ipsummet operari, non opera- 
lione agi alterius, et operari prout vult, non 
prout jubetur ^. » 

XX. Origenes in tomo secundo, sive libro 
contra. Celsum, parum castigate de Christo, 
quod ad divinitatis in homine, ae per homi- 
nem ἐνέργειαν attinet, mihi locutus videtur, et 
ideireo. notandus hoe loco venit. Cum enim 
objicientem induxisset Epicureum Celsum ?, 
non videri Deum esse Christum, qui cum ad 
mortem quzsreretur, et supplicium, turpiter 
ignaveque delituerit; atque ab suis discipu- 
lis proditus sit: mox ei sic respondet : Neque 
corpus, quod in Christo apparebat, et oculis 
ac sensibus occurrebat, fuisse Deum; sed nec 
animam ipsam, de qua dietum est, 7'ristis est 
anima mea. usque ad. mortem?. Sed quemad- 
modum Deus per Prophetas, tanquam per 
instrumenía locutus, multa dixit, que divi- 
nam majestatem, ae potentiam exprimunt : 
velut, Ego sum Deus omnis carnis*, et, Ante 
me, non est alius Deus?; atque ut Apollo 
Pythius innumera per valem feminam fudit 
oracula; ita Deum Verbum, et summi Dei 
filium, in Jesu locutum dixisse, /go sum 
via, verias, et vita, et id genus alia de se 
ampla, et magnifica professum fuisse. Hzc 
cum seribit Origenes, non satis cum catholica 
regula consentaneus est : qua non in homine 


- Christo duntaxat exstitisse, habitasseve Deum 


α Tom. H Ath. argum. xxr. "AIIOA. λνθρωπος 
ὑπὸ θεοῦ ἐνεργούμενος, οὐ θεὸς: σῶμα δὲ σύναφθὲν θεῷ, 
θεός: θεὸς δὲ 6 Χριστός. οὐχ ἄρα ὑπὸ θεοῦ ἐνεργούμενος 
ἄνθρωπος, ἀλλὰ σῶμα πρὸς θεὸν συντεθὲν. "OPO. οὐχ 
(ἂν) ἄνθρωπος μὲν ὑπὸ θεοῦ ἐνεργούμενος ὁ Χριστὸς, 
ἀλλὰ θεὸς ἀνθρώπῳ, ὡς αὐτὸς ὠνόμασας συντεθεὶς, ἤγουν 
ἑνωθείς. 

b Cunvsosr. hom. xxix in 1 ad. Cor. Ὅτι ἐνεργεῖ 
τὸ πνεῦμα, οὐχ ἐνεργεῖται: xol ἐνεργεῖ ὡς βούλεται οὐ 
χαθὼς χελεύεται. 

c Onic. II contra Cel. Ταῦτα δέ φαμεν, οὐ χωρί- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Verbum adstruit : sed ipsum etiam hominem 
fuisse : adeo ut qui extrinsecus in sensus, et 
oculos incurreret, et quem Apostoli videbant, 
et contrectabant, Deus esset, ac vita, ut Joan- 
nestestatur".Porronon Deustantum inhomine 
Christo locutus est, ut in Propheta aliquo, 
puta Zaeharia?, Angelus locutus legitur : sed 
ipsemet Deus homo factus loquebatur. Addit 
tamen subinde Origenes illud: Hac autem 
dieimus, non ut filium Dei a Jesu separemus. 
Siquidem unum maxime post Incarnationem, 
cum Verbo Dei facta sunt anima, et corpus 
Jesu. Nam si, ut Paulus tradit, qui adheret 
Domino, unus spiritus est : quisquis noverit, 
quid sit adhaerere Domino; et qui adhzret 
ipsi, unus est spiritus cum Domino; quanto 
divinius, et excellentius unum est id, quod 
aliquando cum Verbo Dei compositum fuit *. » 
Hae verba non satis declarant; cujusmodi 
Verbum inter, et hominem intercessisse con- 
junctionem putaverit. Nam οἱ Nestorius qui 
σχετιχὴν solam agnoscebat, arctissiman tamen, 
et individuam eamdem esse palam asserebat. 
Sed haee missa faciamus. 

XXI. Nona et postrema regula est, opera- 
tiones Christi etiam humanas, communesque 
nobiscum, singularis cujusdem excellentice 
fuisse, ac novas, et hactenus inusitatas : ita 
ut licet eadem ac nos faceret, diversa tamen, 
et longe prestantiore quam nos modo h:ee 
operaretur. Hoc de Christi humanis, sive 
theandricisactionibus effatum, ex antiquorum 
Patrum sententiis efflorescit, quas supra re- 
tulimus? maxime Dionysii. Cujus ex epistola 
quarta commemoratus in capite decimo lo- 
cus, tum ipsum ὑπὲρ οὐσίαν, ld est supra sub- 
stantiam substantiarum, ut sit dicam fuisse 
docet, ac « supra homines exstitisse : tum ope- 
rationes ipsas hominis proprias supra homi- 
nem exercuisse: » ut cum supra mare 
pedibus ambularet. Atque idem in capite 
secundo de divinis nominibus, Hierothei ex 


ζοντες τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ ἀπὸ τοῦ ᾿Ιησοῦ" ἕν γὰρ μάλιστα 
μετὰ τὴν οἰχονομίαν γεγένηται πρὸς τὸν λόγον τοῦ θεοῦ 
fj ψυχὴ, χαὶ τὸ σῶμα τοῦ ᾿Ιησοῦ. εἰ γὰρ κατὰ τὴν Παύλου 
διδασκαλίαν λέγοντος, ὃ χολλώμενος τῷ χυρίῳ ἕν πνεύμά 
ἐστι, πᾶς Ó νοήσας τί τὸ χολλᾶσθαι τῷ χυρίῳ, καὶ χολλη- 
θεὶς αὐτῷ ἕν ἐστι πνεῦμα πρὸς τὸν xÜptov* πῶς οὐ πολλῷ 
μᾶλλον θειοτέρως, χαὶ μειζόνως ἕν ἐστι πνεῦμα πρὸς τὸν 
χύριον ; 

d Diow. epist. 1v. Καὶ εἰς οὐσίαν ἀληθῶς ἐλθὼν, 
ὑπὲρ οὐσίαν οὐσιώθη. xol ὑπὲρ ἄνθρωπον ἐνήργει τὰ 
ἀνθρώπου. 


1 Ep. 1 Corinth. xui, 11.--- 2 rigen. 11 contra Celsum.—3 Matth. xxvi. 38. — 4 Num. xvi, —5 Esa. χιααι, 16.— 6. Joann. xiv, 6.— 


7 Joann, ep. 1, cap. 1, — ὃ Zach. 1, 9. — 9 Cap. x et seq. 


Moralem 


IX. Opere 
tiones 
Christi 
humanae 
singulari 
excellenti 
fuerunt. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. XII. 


Theologicisinformationibusverbarefert, quibus 
τὸ ὑπερφυὲς, xoi ὑπερούσιον. ἃ est excellentem, et 
supra substantie modum eminentem humanze 
Christi conditionis rationem grandibus, et 
exquisitis vocibus, et sententiis extollit, qua- 
rum hae postrema : « Unde quoniam vel ad 
naturam pro sua in humanum genus beni- 
gnitate venit, et revera substantiatus est, et 
vir factus est is, qui supremus Deus erat 
(Propitia vero sint illa, quie mentem omnem 
sermonemque superant, cum a nobis cele- 
brantur) etiam in istis suam habet natura et 
substantia majorem eminentiam : non solum 
quatenus citra mutationem et confusionem 
aliquam nobiscum communicavit: adeo ut 
nihil in superpleno suo statu ex inexplicabili 
exinanitione ista pateretur:verum etiam quo- 
niam, id quod ex novis omnibus maxime 
novum erat in nostris naturalibus, natura 
omni sublimior exstitit, et in iis, quz secun- 
dum substantiam erant, supersubstantialis ; 
eum ex nobis nostra omnia. supra nos pre- 
stanti ratione quadam obtineret *. » Hic Dio- 
nysius Deum Verbum ait, cum naturam nul- 
lam in se haberet (quippe natura proprie in 
Deum non convenit, ut alibi dixi, et Maximus 
ad hune locum adnotat), ita naturam susce- 
pisse nostram, ac substantiam, ut natura ta- 
men, et substantia omni pr:zestantior esset, et 
hominis propria supra captum hominis obti- 
neret, et exequeretur, de quo legendus Maxi- 
mus, preserüm in .ScAoliis ad epistolam 
quartam. 

XXII. Tum idem in capitibus Theologicis 
eamdem Christi admirabilitatem luculenta 
oratione describens, hzc inter alia scribit, 
« Deus, inquit, cum supersubstantialis esset, 
et supersubstantiali conditione omni supe- 
rior, ad substantiam volens descendere, su- 
persubstantiali modo substantiatus est. Ideir- 
co pro hominibus, utpote amans hominum, 
ex hominum substantia, revera homo factus, 


& Diow. cap. t de Div. nom. “Ὅθεν ἐπειδὴ xo 
ἕως φύσεως ὑπὸ φιλανθρωπίας ἐλήλυθε, xai ἀληθῶς 
οὐσιῴθη, xat ἀνὴρ ὃ ὑπέρθεος ἐχρημάτισεν" ἵλεῳ δὲ εἴη τὰ 
πρὸς ἡμῶν τὰ ὑπὲρ νοῦν, καὶ λόγον ὑμνούμενα. xv τούτοις 
ἔχει τὸ ὑπερφυὲς, καὶ ὑπερούσιον, οὐ μόνον 7, ἀναλλοιώτως 
ἡμῖν, χαὶ ἀσυγχύτως χεχοινώνηχε, μηδὲν πεπονθὼς εἰς τὸ 
ὑπερπλῆρες αὐτοῦ, πρὸς τῆς ἀφθέγχτου χενώσεως- ἀλλ᾽ 
ὅτι χαὶ τὸ πάντων χαινῶν χαινότατον, ἐν τοῖς φυσιχοῖς 
ἡμῶν ὑπερφυὴς ἦν, ἐν τοῖς xax οὐσίαν ὑπερούσιος, πάντα 
τὰ ἡμῶν ἐξ ἡμῶν ὑπὲρ ἣμᾶς ὑπερέχων. 

b Maxis. in. Cent. τ cap. Theol. cap. χα. ' O γὰρ 


1 Secret. ii, col. 4. — 2 Tom. Y concil. 
Tou. VI. 


213 


modum ipsum, quo factus est, obscurum, et 
inexploratum habens perpetuo remanet: 
quippe qui supra hominem factus sit ho- 
mo, » 

Atque ut Christus ipse, et ex utraque na- 
tura persona constans, singularis est, et 
omni admiratione major, ac propterea no- 
vum quiddam, et unisitatum est : sic operandi 
ratio, qua communes nobiscum actiones 
exereuit, nova, et occulta est, ae stupenda, 
quam Dionysius novam ac Deivirilem appel- 
lavit. Quz locutio « novum, et oceultum mo- 
dum significat naturalium operationum Chri- 
sii, ait Maximus in Disputatione cum Pyrrho, 
ex arcana ratione manantem commeationis 
in se mutu:e naturarum Christi : nec. non 
novum, et admirabile vivendi genus, quod 
secundum hominem gessit, naturc:/ rerum 
funditus ignotum ^. » Vide quae de hac re 
Martinus Papa in concilio Lateranensi disse- 
rit!: tum Ephremii Antiocheni locum in 
sexta synodo allatum actione decima?. Porro 
qua in operalionibus Christi fuerit nova, et 
stupenda illa ratio, ex superioribus capitibus 
maxime decimo: nec non ex Zegulis hoc et 
autecedenti capite propositis, satis arbitror 
explicatum fuisse. 


θεὸς ὑπερούσιος ὧν, καὶ ὑπερουσιότητος ἁπάσης ὕπερανε- 
στηχὼς, εἰς οὐσίαν ἐλθεῖν βουληθεὶς, ὑπερουσίως οὐσιώθη. 
διὸ καὶ ὑπὲρ ἀνθρώπων, ὡς φιλάνθρωπος ἐκ τῆς ἀνθρώπων 
οὐσίας ἀληθῶς ἄνθρωπος γεγονὼς, τὸν τοῦ πῶς ἄνθρωπος 
γέγονε τρόπον, μένει διὰ παντὸς ἔχων ἀνέχφαντον, ὑπὲρ 
ἄνθρωπον γὰρ γέγονεν ἀνθρωπος. 

c Maxi. Τὸν χαινὸν, καὶ ἀπόῤῥητον τρόπον τῆς τῶν 
φυσιχῶν τοῦ Χριστοῦ ἐνεργειῶν ἐχφάνσεως, τῷ ἀποῤῥήτῳ 
τρόπῳ τῆς εἰς ἀλλήλας τῶν Χριστοῦ φύσεων περιχωρή- 
σεως, χαὶ τὴν χατὰ ἄνθρωπον αὐτοῦ πολιτείαν, ξένην 
οὖσαν, xai παράδοξον, καὶ τῇ φύσει τῶν ὄντων ἄγνωστον. 


18 


Monothele- 
tarum 
contra duas 
operationes 
objecta 
solvuntur. 


1 Quod 
unus SiL 
operans. 


GAPUT XIII. 


Monotheletarum objectiones precipue contra 
duas operationes Christi solvuntur. Harum 
prima, quod unus sil operans. 9. Ridicula 
prascriptio eorumdem hereticorum. 3. Item 
opponebant humanc nature non (am. ἐνέργειαν 
propriam esse, quam πάθος. 4. Alia objecti, 
quod cause agentis, et. instrumenti una sit 
operatio. 5. Alterum genus objectionum ex 
Patrum auctoritate, velut Dionysii, et. Cy- 
villi. 6. Cyrilli locus explicatur ez. Mazi- 
mo, Ἴ. nec non Gregorii INysseni. 


I. Ad operationis Christi theandriez com- 
plendam, et absolvendam omni ex parte irac- 
tationem, unum illud restare videtur, ut quae 
ab haereticis adversus catholicum dogma , pro 
una et singulari actione objecta constat, 
relegamus, ae dissolvamus. Quanquam ho- 
rum pleraque jam in superioribus libris, et 
hujus maxime capitibus enodata sunt: que 
propterea si non funditus hic omittimus, levi- 
ter tantummodo perstringemus. Horum vero 
argumentorum duo sunt genera : alia quippe 
ex conclusa ratione, alia ex auctoritate vete- 
rum sumpserunt. 

In priori maxime ab illis usurpatum, et 
tralatitium istud fuit, quod ex operantis uni- 
tate, sive persona ipsa, et hypostasi petitur. 
Hoe enim pro certo, et confesso habere, et 
intentare consueverant; non esse plures ope- 
rationes in Christo, quod una sitin eo per- 
sona; tanquam actiones ita personas conse- 
quantur, ut pro earum numero multiplican- 
d: sint. Verum huie false rationi strenue 
Catholici restiterunt, qui pro naturarum va- 
rietate, diversas operationes esse, non pro 
numero personarum, e contrario pugnabant : 
hoe argumento maxime freti, quod nature 
cuique sua convenit operatio: tum quod 
in Deo neutiquam multiplicatis personis, 
existunt operationes diverse. Est enim unica, 
et indivisa trium personarum actio. τ duo 
adversus Eutychianos primum, ac Monophy- 


a Pynnm. apud Max. Τοῦτο ἐπὶ τῆς θεολογίας τοῖς 
πατράσι, οὐ μὴν δὲ καὶ ἐπὶ οἰχονομίας εἴρηται. 


1 Vide Vigil. initio lib. IV cont. Eut. οἱ Eulog. apud Phot 
ἡ & 5. —5 In Disputat.— 6 Lib. III, cap. xv. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


sitas opposuere Patres, qui Chaleedonensis 
auctoritatem synodi, et Leonis epistolam 
tuendam susceperunt. Hos enim Severus ἧς 
aliique sectze illius incessabant, quod diversis 
ejusdem Chrisü sanciendis actionibus, duos 
operantes, id est personas duas invexissent, 
Quam calumniam depellit Maximus martyr in 
Disputationecum Pyrrho : Joannes Damasce- 
nus libro tertio?. Vide quz supra capite se- 
cundo, et sequentibus de ea re aeeurate 
disputavimus. 

II. Adversus illa porro futile erat, et insul- 
sum, quod Monothelete solebant excipere; 
et a Pyrrho allatum late dissolvit Maximus, 
Cum enim contra unius operationis in Christo 
professionem, communer Patrum sententiam 
opposuisset, qui ita docerent, ea qua unius 
sunt substanti:e, unius operationis esse: et 
qui operationis sunt unius, et ejusdem esse 
substantiae : itemque pro diversis substantiis, 
diversas operationes existere; Pyrrhus hoe 
modo respondet: « Patres illud usurpasse 
de his duntaxat quee ad. divinitatem spectant, 
non autem in his esse verum, que de as- 
sumpta humana natura predicantur^. » 
Verum statim. Maximus instat, Dei filium 
eliam post Incarnationem Deum manere, 
et quz sunt θεολογίας, hoe est ad. divinitatem 
proprie aitinent, non minus illi convenire. 
Alioqui non amplius consubstantialem Patri 
fore, nee ejusdem eum ipso naturse pariter, 
etoperationis. Quare si Christus?, qua Deus 
est, et ejusdem cum Deo Patre substantiz, 
unam cum eo babet operationem: quate- 
nus homo est, diversam ab eodem habeat 
necesse est. 

III. Rursus ad id confugiebant Monothele- 
te, ut se unam illam Christi operationem 
affirmare dicerent, qnoniam humana opera- 
tio, si cum divina conferatur, non tam ἐνέργεια 
est, quam πάθος, id est affectio. Cujus vis argu- 
mentationis obiter est notata primo in hujus 
libri capite *. Atque huie est consentaneum 
Philonis illud in libro de Cherubimis ; « Pro- 
prium Dei esse facere; quod nefas sit facte 
ulli rei tribuere. Proprium vero creature; 
pati^. » Hujusmodi porro ludieram tergiver- 
sationem Pyrrhus apud Maximum objicit ὅ : 
affertque Joannes Damascenus ex eodcm 
Maximo?, et ambo similiter retorquent in 


b Puirno. "Iàtov μὲν δὴ "θεοῦ τὸ ποιεῖν, ὃ οὗ θέμις 
ἐπιγράψασθαι γεννητῷ" ἴδιον δὲ γεννητοῦ τὸ πάσχειν. 


. ib. ccxxv, — 2 Lib. III, cap. xv. — 3 Vide supra cap. vit, — 


Ridicula 
eorumdem 
hireti- 
corum 
prescripti. 


Opevatio. 


II» Opera- 
tionem 
humanam 
esse affec- 
tionem 
potius quam 
operatio- 
nem, 


S^ 


» ENDE Anio 


Entis. 


[[[o Causa 
igentis, et 
üstruinenti 
1nam esse 
operatio- 
nem. 


DE INCARNATIONE, 


auctores hereticos. Si enim propterea una 
esse Christi debet operatio, quod solius divi- 
nitatis proprie sit actio; humanitatis autem, 
passio; eadem consequentie necessitas effi- 
ciet, ut una sit in eodem Christo natura Dei : 
quz sola est operatrix, et actuosa ; cum sit 
creata, patibilis potius. Quippe natura definiri 
et intelligi non potest aliter a nobis, quam 
ad motionem, operationemque comparata, 
Ideo quod in actu ipso, sive operatione, valere 
isti putant, idem et in operandi potentia, 
qualis est natura, locum habeat oportet. 
Atqui stulta, et inanis est hereticorum ista 
cavillatio : nec ea callidior, quam sie potest 
aliquis contexere ; Non esse duas Christi na- 
turas, sive substantias, sed unicam, eamque 
divinam, eo quod humana, ut et alia quavis 
creata, nihil sit, nec substanti:& nomine 
digna; imo neque τοῦ ὄντος. 

IV. Majorem probabilitatis speciem habet 
altera. eorumdem argumentatio, qua et 
proxime superiorem fulcire, ac plausibilio- 
rem quodammodo facere videtur. Ea vero 
Apollinaris fuit, cujus in sexta synodo sen- 
tentia ista profertur : « Instrumentum, et id 
quod movet, natura comparatum est ad unam 
actionem efficiendam^. » Nam faber unam et 
eamdem cum malleo, exempli causa, ἐνέργειαν 
effieit. Verum huic argumento jam superiori 
capite respondimus, duplex instrumentum 
esse; alterum artificiale, quod agendi prin- 
cipio caret, et sola inoventis impressione agi- 
tur : alterum naturale, vel substantivum, 
quod propria forma, et efficiendi vi. ae poles- 
tate przditum est, ideoque privatam habet, 
et confert in opus effectionem. Hujus poste- 
rioris generis est natura hominis in Christo ; 
quz et ipsa propriam exercet actionem, nec 
tantummodo patitur, hoc est impellentis, et 
ad opus adhibentis cause principalis impe- 
tum, ac motionem excipit : quod ex artis 
propriis instrumentis Pyrrhus, ceterique 
Monothelete in illam subdole transferebant. 

V. Ceterum ex his, que antecedenti capite 
de duplici instrumento!, preeunteS$. Thoma, 
diximus, diligenter oportet animadvertere ; 
naturam hominis in Christo duplicis quodam- 
modo instrumenti rationem in se continere; 
naturalis, et naturam excedentis, sive super- 
naturalis : ex quo consequens sit partim duas, 


à, ApoLuix. cit. ab Agath. in syn. VI, aet. 1v. 
᾿Ὄργανον, xa τὸ χινοῦν μίαν πέφυλεν ἀποτελεῖν τὴν 


ἐνέργειαν. 


449. -  ῶ Marc. v, 22, —3 Epist, χ, cap. 1v. 


LIB. Vili, CAP, XIII. 


215 


partim unam dici ἐνέργειαν esse naturse utrius- 
que. Etenim si ad illa respectum habeas, 
quia naturaliter ab homine proficiseuntur ; 
ut sunt intelEigentia, voluntas, locutio, con- 
tactus; propriam habuit humana in Christo 
natura functionem, el ab Verbi operatione 
distinctam; atque hoc modo du fuisse dicun- 
quibus totidem effecta respon- 
dent: divin:e quidem, ea qus τοῦ ἡγεμονικοῦ 
propria est motio et impulsio ac directio ; 
qua Verbum subjectam sibi naturam suaviter 
quoquo vellet ciebat, et ad nutum torquebat : 
humane vero, consensio voluntatis, et ad 
exequendam facultatum corporis, velut manus 
ad contingendum applicatio. Verum si majora 
illa, et humanis viribus altiora spectes, quce 
contaetu, vel sermone suo Christus effecit ; 
ut est ececitatis abstersio : vel leprze : aut ad 
vitam excitatio mortuorum : et ectera ejus- 
demmodi miracula; quorum naturalis causa 
non fuit humana natura : non erat mirabi- 
lium istorum operum ἐνέργεια, et efficientia 
duplex; ita ut una divine propria esset, 
humane altera : sed unica duntaxat operatio 
divinitatis, que human: nature actione, 
tanquam instrumento uti voluit. Cujus 
proinde, ut et cause principalis, unica fuit 
ἐνέργεια, 51 ad mira ist:ec opera referatur. 

Hic vero callidam, et insidiosam latebram 
posuit Monotheletarum natio; que nonnisi 
acri, et intenta mentis acie discerni, dijudi- 
carique poterat. Hujus insigne specimen de- 
dit Macarius Antiochenus episcopus, ex illa 
secta recoctus heretieus, in sermone quodam, 
seu libro ad Lucam presbyterum et mona- 
chum ; ex quoista referuntur in sexta synodo. 
« Quapropter et ad singula, que fiebant, velut 
cooperatrieem quamdam, maxime ad hoc, 
sanctam suam carnem, assumere properabat : 
ut ostenderet illam vivificare posse; tanquam 
unum jam cum ipso factam ; non utique na- 
tura, sed unitione dispensatoria, ete. Et 
quidem, quando archisynagogi filiolam sus- 
citabat?, dicens, Puella surge, manu eam 
prehendit, vivificans quidem, tanquam Deus, 
omnium opifice precepto : vivificans autem 
rursus et per sancte su: carnis attactum ; 
ita ut unam, atque cognatam per hec ambo 
operationem ostenderet ^, 

Tum Leonis Papz?, ut apparet, verba hac 


tur ἐνέργειαι : 


b Macasn. in act. rt syn. sexiz. Διὸ δὴ xal πρὸς 
ἔχαστα τῶν γινομένων συνεργάτιν ὥσπερ τινὰ πρὸς τοῦτο 
δὴ μάλιστα τὴν ἅγίαν αὐτοῦ λαμδάνειν ἠπείγετο σάρχα, 


Operationes 


Guberna- 
(νοὶ. 


Supernatu- 
ralium 
agendorum 
unica fuit 
divinitatis 
operatio. 


Efficientia. 


Callida et 
insidiosa 
Monothele- 
tarum 
latebra. 


Efficien.- 
tiam. 


Unam 
efficientiam 


216 


interpretans, quibus utramque formam agere 
dixit cum alterius communione ; unam natu- 
rarum duarum operationem illis exprimi 
putat : « Non enim, inquit, ex eo quod dixit, 
Vivifieans, ut Deus : et vivificans etiam per 
contactum : secundum novos dogmatistas, vi- 
vificationes duas, et duas operationes intelli- 
gere nos docuit". » Hec Macarius : quem 
vides unam affirmare naturarum ambarum 
ἐνέργειαν ex óipsa miraculi effeclione, in qua 
Christi caro nullam. propriam, ae naturalem 
efficientiam habuit : sed instrumenti dun- 
taxat vicem naturalis ejus actio, id est con- 
tactus, operanti divinitati prebuit. 

Vl. Atqui non in eo deprehensi, ac pro 
heretieis damnati Monothelete fuerunt, 
quod unam dicerent ἐνέργειαν esse utriusque 
naturz ad extraordinaria illa opera molienda: 
sed quod ad naturales functiones, et consen- 
tanea iis effecta, vires ac faeultates omnes ho- 
minis proprias, nec non operationes Christo 
subtraherent, et unicam naturis ambabus 
communem íiribuerent. Naturales, inquam, 
ἐνεργείας, qUaS φυσιχὰς, el. ἀμωμήτους nominant ; 
id est nature humane congruas, neque vitu- 
perabiles motiones adimebant; et singulares 
aiebant a divinitate per carnem, velut instru- 
mentum, in externa manare opera. Quod 
siepe Maximus, Joannes Damascenus, aliique 
testantur, uti supra demonstravimus. Quare 
mirifica fuit, et accurate cavenda fraus sub- 
dole istius heresis, quam in Eutychianis 
ante illius exortum observavimus : siquidem 
unicam perinde ut qui post centum circiter 
annos exstitere Monothelete!, Christi opera- 
lionem asseruit Anthimus Trapezuntinus 
primum, deinde Constantinopolitanus epis- 
copus, Justiniano imperante , propter Euty- 
chiane labem hzresis ab Agapeto Romano 
pontifice in ordinem redaetus. Hujus verba, 
quibus μίαν ἐνέργειαν, ac voluntatem, et cogni- 
tionem in Christo propugnavit, supra deserip- 
simus e sextasynodo?. Nunc illudadmonemus, 
eadem in actione undecima sexte synodi, 
unde illa verba deprompsimus; alia subsequi, 
in quibus malitiosa fraus ista latet, et calum- 


ya δειχνύῃ ζωοποιεῖν δυναμένην, χαὶ ὡς ἕν ἤδη γενομένην 
πρὸς αὐτὸν, οὐ χατὰ φύσιν δῆλον, ἀλλὰ καθ᾽ ἕνωσιν οἶχο- 
νομιχὴν, οἷο. Καὶ γοῦν ὅτε τὸ τοῦ ἀρχισυναγώγου χόριον 
διανίστη λέγων" ἣ παῖς ἐγείρου, ἐχράτησε τῆς χειρὸς 
αὐτὴν, ζωοποιῶν μὲν ὡς θεὸς τῷ παντουργῶ προστάγματι, 
ζωοποιῶν δ᾽ αὖ πάλιν xal διὰ τῆς dors τῆς ἁγίας αὐτοῦ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


nia, quam in Macario deprchendimus, Ac 


paucis mutatis, iisdem plane verbis concepta - 


est Anthimi periocha, quibus illa Macarii : 
ut mihi verisimile videatur, Macarium in illo 
sermone septimo, cujus fragmentum synodus 
sexta citavit, Anthymum heresis suc testem 
laudasse, et ejus verba posuisse. Ex quo liquido 
constat, Anthimum Eutychianum unicam in 
Christo ἐνέργειαν, adstruere conatum esse ex 
editis ab illo miraculis, et idipsum generatim 
ad naturales omnes human: nature func- 
üones callide transtulisse. 

VII. Jam vero, quod ad testimonia prisco- 
rum Patrum attinet, quorum auctoritate ni- 
tebantur haeretici ea ; partim ementita, partim 
fraudulenter ab illis concinnata, et depravata 
sunt, partim male interpretando aliorsum, 
ac mens auctorum erat, per flagitium detorta. 
In sexta synodo, ubi illorum artes, et calum- 
ni? patefaele, convieteque sunt; quidam 
libri falso ab istis veteribus attributi comme- 
morantur, ut Menne Constantinopolitani ad 
Vigilium Papam?, de una Christi voluntate : 
ut Vigilii ipsius duo ; alter ad Justinianum 
Imperatorem ; alter ad Theodoram ejus con- 
jugem ; unam operationem asseverantes. In 
actione vero quinta, et octava ejusdern synodi 
complura loca ex veris sanctorum Patrum 
monimentis ab Macario Antiocheno collecta 
perhibentur : quee cum authenticis collata 
codieibus Patriarchii Constantinopolitani de- 
prehendit synodus mala fide decerpta esse, 
ac detruneata : et ideo communibus omnium 
suffragiis damnata sunt, 

Eorum porro testimoniorum, qus specie 
aliqua illorum heresi blandiuntur, perpauca 
sunt hie referenda : nam nec alioqui magna 
lalium istis copia suppetebat. Horum caput 
Dionysii locus ille fuit, et ab eo primum ex- 
cogitata voX θεανδριχὴ, ex qua totos pendere 
se profitebantur. Sed de hac copiose hac- 
tenus diximus *, ab eaque fucum hereticum, 
et insulsa otiosorum hominum commenta 
depulimus. 

Secundum hune, unus ex Cyrillo expressis- 
simus iis visus est, et contra Catholicos fir- 


capxóc, μίαν τε, καὶ συγγενῆ OU ἀμφοῖν ἐπιδειχνὺς τὴν 
ἐνέργείαν. 

« Macan. Οὐ γὰρ ἐχ τοῦ, καθάπερ εἰπεῖν" ζωοποιῶν ὡς 
θεὸς ζωοποιῶν δὲ χαὶ διὰ τῆς ἁφῆς, ἤδη χατὰ τοὺς νέους 
τούτους δογματιστὰς, δύο ζωοποιήσεις xal ἐνεργείας δύο 
νοεῖν ἡμᾶς ἐξεπαίδευσεν. 


1 Liber. in Breviar. cap. xx οἱ synod. Constant. sub Menna Procop. ῶ αοἱ, -- 9 Cap. ur. $ 4, — 3 Act, ui. xin Οἱ xiv. 


4 Vide cap. x. 


IV* Solvun- 
tur objecta 
priscis 
petita 
Patribus. 


Deirilis. 


Locus 
Cyrilli 
explicatur. 


DE INCARNATIONE, LIB. VIII, CAP. XIII. 


missimus locus, quem Pyrrhus Maximo in 
Disput. objicit. Seripsit enim magnum illud 
Ecclesi: lumen, « Christum unam cognatam 
operationem per ambas naturas ostendisse ^.» 
Cui Maximus ita satisfacit ; non illum voluisse 
unam duarum naturarum operationem esse, 
sed divinitatis duntaxat ipsius unicam fuisse 
tam ante susceptum hominem, quam post : 
atque ita Verbum carnem factum divinam 
ἐνέργειαν, qualem antequam homo fieret, et 
cum Patre communem, explieuisse per car- 
nem in extraordinariis operibus, ac miraculis 
faciendis. 

At idem Maximus in epistola ad JVican- 
drum, aliter Cyrillum, et ut opinor, proba- 
bilius exponit; afürmans unam et eamdem 
voeari actionem naturarum duarum, et co- 
gnatam, propter arctissimam earum copula- 
tionem ; qua fit, ut, quemadmodum natura 
hominis assumpta, sie hujus actio divina sit, 
et Verbi propria. Itaque in unam et eamdem 
effectionem amba pro captu suo concurre- 
bant, hoc est, in idem opus, et rem effectam, 
Sive ἀποτέλεσμα, cujusmodi erat mortui ad vi- 
tam revocatio, vel visus restitutio. Ubi dux 
omnino ef/ficientie, et ἐνέργειαι ab eadem. per- 
sona diversis ex principiis manabant, et in 
unum effectum conveniebant. 

VIII. At nonnulla ex illo Maximi loco des- 
cribenda sunt, quce» usui nobis erunt in se- 
quentibus maxime ad eludendas Anonymi ca- 
lumniatoris sophisticasargutiunculas. «Unam, 
inquit, actionem vocat unitione : cognatam 
vero, ratione partium ; utpote qua ejusdem 
fuerit in omnium efficiente imperio, et sanctze 
carnis attactu. Etenim. per ambo ista Deus 
Verbum manifeste illam ostendebat, eo ipso, 


& Max. in Disp. Μίαν συγγενῆ δι᾽ ἀμφοῖν ἐπιδε- 
δειγμένον ἐνέργειαν, τὸν Χριστὸν δηλαδὴ, φήσας : qui 
Cyrilli loeus libro IV Comm. 2n Joan. legitur. 

b Maxi. apud Euth. Pan. Μίαν μὲν τῇ ἑνώσει, 
συγγενῆ δὲ πάλιν τοῖς μέρεσιν" ὡς τοῦ αὐτοῦ οὖσαν ἐν τε 
παντουργῷ προστάγματι, xol ἁφῇ τῆς ἁγίας σαρχός. OU 
ἀμφοῖν γὰρ ὃ θεὸς λόγος ταύτην σαφῶς ἐπεδείχνυτο, δειχ- 
νὺς τῷ xal δι᾿ αὐτῆς ζωοποιεῖν, ὡς καὶ αὐτὴ γέγονε δι’ 
ὅλου ζωοποιός. Καθάπερ χαὶ πῦρ διὰ σιδήρου καῖον, ἑνώσει 
τῇ πρὸς αὐτὸ καυστιχὸν ἀποφαίνει τὸ σίδηρον" ὡς εἶναι 
λοιπὸν διὰ τοῦτο μὴ τοῦ πυρὸς χατὰ φύσιν μόνον τὴν 


1$3. - ἀξ 9. 


9TI 


quod per carnem vivifieabat, eam per totum 
vivificam esse demonstrans. Quemadmodum 
et ignis per ferrum urens, unitione illa, qua 
secum jungitur, urendi vi praeditum efficit 
ferrum : adeo ut propterea non solius ignis 
secundum naturam deinceps sit adustio : sed 
etiam ferri propter unitionem : 80 similiter 
divina Verbi in miraculis operatio, non ejus 
tantummodo sit ob naturam; verum etiam 
sancte carnis ipsius, propter hypostaticam 
cum illo copulationem. Siquidem actionis se- 
cum participem illam in divinis prestandis 
adhibebat^. » Deinde quod ad vocabulum 
συγγενῆ spectat, docet idem Maximus, solere 
Patres, tam ad ejusdem, quam ad diverse 
substantie res explicandas, illud accommo- 
dare. Ut cum Gregorius Nazianzenus de anima 
loquens, qua corpus resumet in resurrec- 
tione, 516 loquitur : « Paulo post vero, et co- 
gnatam carnem receperit, quo cum collestem 
vitam instituebat *. » 

Item Gregori Nysseni dictum Sergius 
Constantinopolitanus Monotheletarum secte 
architectus affert in epistola ad Honorium 
Papam. Qui contra Eunomium scribens, 
asserit; «ita divinitatem per corpus, quod 
induit, communem omnium revera salutem 
operari, ut propria sit carnis perpessio, Dei 
vero sit operatio^. » Verum nihil hoe in Gre- 
gorii loco ambiguum est, ac difficile, si ea 
consideres, qua paulo superius animadverti- 
mus de ἐνεργείᾳ et πάθει'. Natura quippe hominis 
agendo patitur : et eum de operationibus 
contra haereticos disputamus, passiones quo- 
que eomprehendi, dictum est capite primo 
libri hujus?. 


χαῦσιν, ἀλλὰ xol τοῦ σιδήρου διὰ τὴν ἕνωσιν" καὶ τὴν ἐν 
τοῖς θαύμασι θείαν τοῦ λόγου πάλιν ἐνέργειαν μὴ αὐτοῦ 
μόνον διὰ τὴν φύσιν ὑπάρχειν, ἀλλὰ xol αὐτῆς τῆς ἁγίας 
σαρνὸς, διὰ τὴν πρὸς αὐτὸν xa) ὑπόστασιν ἕνωσιν. συνερ- 
γάτιν γὰρ ἑαυτοῦ ταύτην ἐν τοῖς θείοις παρελάμδανεν. 
€ NaziANZ. Orat. X. Μιχρὸν δὲ ὕστερον xat τὸ συγ- 
X T EA » 3 - 
γενὲς σαρχίον ἀπολαθοῦσα, ᾧ τὰ ἐχεῖθεν συνεφιλοσόφει. 


d GnEcon. NysskEN. in VI syn. ael. χιι. ᾿Ἐνεργεῖ 


γὰρ ὡς ἀληθῶς ἣ θεότης διὰ τοῦ περί αὐτὴν σώματος τὴν 
τοῦ παντὸς σωτηρίαν" ὡς εἶναι τῆς μὲν σαρχὸς τὸ πάθος, 
τοῦ δὲ θεοῦ τὴν ἐνέργειαν. 


Cognatum. 


Operatione 
et affectione 


ΤΥ ΠΥ GEETERAFEOTUWB AA] 70 


4 LI à 4 P ? t : , 4 
isa ma Mii re ἀβυϊν δὴ βαρ oh tc odtramM- mter Dm 
, ird Y f rid sr 
ἢ elm : ntt fiai mh 


ΣΤ WR. ky19* a D ΡΨ reif nnam e per" 
ΜΌΝ ΒΕ Σιν nn nw — VAREY neue EC ΟΣ ΗΈΠΕ vin detis 
ΒΑ Mr tone tài eal seno emiáq toxcohiub at M NN D 
pm man amm ! the ἘΝ |! JEUR- ΟΠ) ΠΣ ΈΟΗΣ ΣΌΣ ΙΕ μετ Ἢ 
ἘΠ 0 Breve ἡ Ia mnt mtukoyi ] i n E 


(tiii ns; eoi vit utilis in- oto ΠΡ meti hus ul Laur im 


5s ΝΣ: ' y "yf H fI t Hg ^5 , p Du d ΤᾺ mid rudes 


ἦν : 2 [S M TNI M 

fi. : 3 hi THUEYM cM:MM CT uota [5 (m niea erdt mi τ 

m veíftit^z tu 

hun Pre 0 ted üib v) I) Vni pibe 

i yr. dE Paonpieerr retur ἡ [1 Mitth nal ΓΤ, tory nomm tc andes hé 

e δήθ Tana ole uviraidiispof nm aon o fada qur ΠΣ ὙΠ rye 

: ie mir omnt ΝΥ εν 'morrmo- mdpum Ha vast 3 iind r grip am "n 

t οὐ ΜΗ ὁ quote θεν 44 manm Ma 

πα Ὁ sdünen vv. Hao mart - ritiro hmm 

“σα cignilwenhokieshen  TupMedaunS sys LU 1 

even GM pe eats apo fito eade bou. AP Tn dente V d itenim 

- atiniitie "enia - verba iPO dX mne p beri den 

[iino upon dp iiitidimeib! eso wen "op dnshior tt dd fits 

u ΠΡ Maa mmus ia fumes Hiobul "nr purcrtr anm vicinae E 
Autlririievbtprn] "ii Ἐκ 3. pincipt the i Au erobsontuda 

cx Neb Rid eae Dc e Mitte er ca ennt gr M ot 2) a; 

ΠΟ 5 Cn κ᾽ aset τ θα un H1 eee imus St 

SEU Do aen ali ΔΉ iis olii vip ΒΡ opu b riui λα Δ ΕΥ̓ 

Scito 09] ἐπι Ἀπ iitula» Aloe P eoqki d ἢ ἐσσι ΤΉΝ ΕΠ ἢ "gs 

peniosté V. ao d baltetomo o. mto qa 2 sta lhqofiaogo "antica nd I 
op wignbeng enmidugsh sasihauiortuoo "tief ista p dd 

) c fier αἰ μοί, ΠΤ ΠΝ D τ i j 

Mort o) ὍΝ Be. unm Vid ie ig — 

» geri -— ἐὰν ! aM [Ὁ air T 3 


ΠΟ. IM b o vile, 


ἐν Ὁ i ὶ T ἀμ δ ta mro mmi 


E : * 


ot ΩΝ Mii n £5; krulex 
fry viris nfi: coqbá Dor. vifa πε λαὸ Por 
o zben, De volxaved. ximb iz ddp 
M Ves viri Mae yr, T γίληνο 


" apre een Nr ds 


pA*-» T Aw ^ 


atem E 3 exist LA 

"d rod εἰ Hs 9. 

abs Uit si WUART eta y 19 δὲ 
ndis n» "resgóie * uj 


E — 
is 


Voluntas ab 
efficientia 
discernitur. 


Operatione. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


DE INCARNATIONE VERBI 


LIBER 


NONUS 


IN QUO DE VOLUNTATE CHRISTI DISSERITUR. 


CAPUT PRIMUM. 


De voluntate quedam | alibi dicta repetendo 
perstringuntur. 1. Voluntatem, sive volitio- 
nem ab ἐνεργεία discerni ; actam pro facultate 
ipsa, quam pro actione sumi: 9. Quid sit 
θέλησις, et βούλησις. 3. De voluntate naturali, 
Sive φυσιχῇ, οἱ ὑποστατιχῇ, 8106 γνωμιχῇ. O. Vo- 
luntatem alias spectari ut est natura,alias ut 
est libera. 6. Actionum series in libera volun- 
tatis operatione summatim proponitur. 1. De 
Christi libera voluntate disputandi aditus ; 
et cur de libertate universe insequentibus agi 
oporteat. 


Etsi de voluntate Christi Domini, qua sub 
actionis genere continetur, non pauca dixi- 
mus in superiore libro ; complura tamen ex- 


plieanda restant istius propria forme, quae 


separatim huiclibro mandare decrevimus. Ac 
primum ex iis, quz? in exponenda ἐνεργείᾳ, de 
voluntate obiter injecta sunt, quadam hie 
summatim notari oportet, ae sive repeti ex 
antecedente libro, sive adjici, quee ad inse- 
quentium tractationem necessaria videntur. 

Quorum primum illud esse debet ; quamvis 
si proprie, preciseque loquimur, θέλησις, id 
est voluntas, sive quod in scholis percrebuit, 
volitio, species aliqua sit ἐνεργείας, differre ta- 
men ab ea ex usu, institutoque veterum, cum 
de utraque contra Monotheletas disputant, 
quod in capite quinto libri superioris copiose 
docuimus. 


a Cynmr. apud Enthym. Pemopl. tit. ΧΗ]. 


Alterum est, voluntatis nomine, tam hare- 
ticos Monotheletas, quam Catholicos adversus 
horum hzresim disputantes, non solam intel- 
lexisse volendi actionem, sed etiam facultatem, 
et δύναμιν : id quod capite quarto ejusdem 
libri demonstratum est universe, et in ipso 
genere actionis, sub quo voluntas continetur: 
οἱ hoc idem postea speciatim de ista confir- 
mabimus. 

II. Preterea nominum diversitas animad- 
vertenda est, quibus ea vel facultas volendi, 
vel aetio a Grecis exprimitur. Sunt autem 
hec fere : θέλησις, θέλημα, βούλησις, et βουλὴ. 
Quod postremum vocabulum, cum vulgo pro 
consilio sumatur, nonnunquam simplicem vo- 
luntatem, sive volitionem designat; preser- 
tim apud Cyrilum. Cujus exemplum nunc 
unum occurrit ex libro de Zncarnatione : 
« Deus enim, inquit, es, voluntate, quidquid 
visum est, faciens ^. » 

Quod ad csteras voces attinet, observabis 
Joannem Damascenum inter θέλησιν, et βούλησιν 
discrimen istud agnoscere, ut θέλησις sit appe- 
tendi facultas ipsa; βούλησις hujus, aut illius 
appetitio. Sic enim ambo ista definit. « Est, 
inquit, θέλημα appetitus rationalis, et vitalis ex 
115 solis, quee naturalia sunt, pendens. Quare 
θέλησις est idem naturalis, et rationalis appeti- 
tus; atque omnium, qua naturam consti- 
tuunt, simplex vis et facultas. Siquidem eo- 
rum, qui expertia sunt rationis, appetitio, 
cum non sit rationalis, θέλησις non dicitur. At 
βούλησις est certa naturalis voluntas, sive natu- 
ralis, et rationalis appetitio rei cujuspiam. 
Inest enim hominis anim facultas appetendi 
seeundum rationem. Cum igitur naturaliter 
motus fuerit hie rationalis appetitus ad rem 
aliquam, dicitur βούλησις. Est enim βούλησις. 


Θεὸς γὰρ ὑπάρχεις, βουλῇ τὸ δοχοῦν ποιῶν. 


Discrimen 
inter 
θέλησιν 
et 
βούλησιν. 


De volun- 
lute natu- 
rali et 
hypostatica, 


280 


appetitio , et cupiditas rationalis cujuslibet 
rel^.» 

Idem in libro de duabus voluntatibus Christi 
accurate! , ab subtiliter ista discernit. Nam 
θέλημα ambigue significationis esse dicit : et 
aliquando idem esse ae θέλησιν, quae est θελητιχὴ 
δύναμις, 1d est volendi facultas . alias sumi pro 
eo quod θελητὸν dieitur, hoc est res que appe- 
titur, tum alia quamplurima pertexit ; ex qui- 
bus id, quod ad negotium nostrum pertinet, 
quodque magni interest scire, breviter adno- 
tabimus, non ex illo tantum libro de duabus 
voluntatibus ; sed etiam. ex aliis ; maxime ex 
tertio de fide, capite xiv, nee non ex Maximo 
martyre in Disputatione cum Pyrrho, unde 
pleraque ille transtulit. 

III. Igitur imprimis considerandum illud 
monet?, sitne voluntas naturale aliquid, an 
hypostaticum ; hoc est naturam consequatur 
ipsam, an hypostasim. Ac respondet natura 
insitum esse omni homini, ut velit ; nec esse 
quemquam, qui non aliquando aliquid volu- 
erit; hoc ergo φυσιχὸν, id est nafurale est, 
simpliciter velle. Verum hoc vel illud velle ; 
bene item aut secus, id vero non esse a natura 
inditum, sed arbitrarium, et singulis quibus- 
que proprium, quod ὑνωμιχὸν, et ὑποστατιχὸν 
vocat. Primum genus, quod est absolute 
velle, θέλησιν appellari dicit, hoc est facultatem 
volendi, et videlicet actionem ipsam , praecise 
spectatam, ut actio est rationalis appetitus, 
non ut hoc vel illo est affecta modo, adeoque 
bona, vel mala, et hujus, aut illius est appeti- 
tio. Posterius vero nominari θελητὸν, in quo 
preter id, quod naturale est, et commune 
omnibus hominibus, quod est velle, et appe- 
tere simpliciter, reperitur etiam τὸ πῶς, xax τί, 
hoc est, quomodo, et quid. Nimirum singularis 
est appetitio voluntatis quibusdam definita, 
et implicata cireumstantiis, qui illam modi- 


a, Dawasc. lib. II, cap. xxii. Θέλημά ἐστιν ὄρεξις 
λογιχή τε, xot ζωτιχὴ μόνων ἠρτημένη τῶν φυσιχῶν. ὥς 
τε ἣ μὲν θέλησίς ἐστιν ἣ αὐτὴ ἣ φυσιχὴ, ζωτιχή τε χαὶ 
λογιχὴ ὄρεξις, πάντων τῶν τῆς φύσεως συστατιχῶν ἣ 
ἁπλῇ δύναμις. ἣ γὰρ τῶν ἀλόγων ὄρεξις μὴ οὖσα λογιχὴ 
οὗ λέγεται θέλησις. βούλησις δέ ἐστι, ποιὰ φυσιχὴ θέλησις, 
ἤγουν φυσιχὴ χαὶ λογιχὴ ὄρεξις τινὸς πράγματος. ἔγχειται 
μὲν γὰρ τῇ τοῦ ἀνθρώπου ψυχῇ δύναμις τοῦ λογιχῶς 
ὀρέγεσθαι. ὅτε οὖν φυσιχῶς χινηθῇ αὐθὴ ἣ λογιχὴ ὄρεξις 
πρός τι πράγμα, λέγεται βούλησις. βούλησις γάρ ἐστιν 
ὄρεξις, χαὶ ἔφεσίς τινος πράγματος λογιχὴ. 

b Ὄλμαβοεν. de Duab. volun. Ὅπερ δὲ ἐχάστη 
ὑπόστασις ἔχει, φυσικόν ἐστιν. φυσιχὸν γάρ ἐστι τὸ ἐν 


4 Joann, Dauiasc, — 9 Damasc. Ibid. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


fieant, ac determinant. Seeundum quas hane, 
illamve rem eamque bonam aut malam, ae 
certa ratione persequitur. Cujusmodi voluntas 
naturalis non est : neque enim eadem in 
omnibus individuis reperitur, quam | pro- 
priam ejus, quod φυσιχὸν appellatur, notam 
assignat his verbis : « Quod unaqusque, in- 
quit, habet hypostasis, naturale est. Id enim 
naturale dieimus, quod in omnibus ejusdem 
speciei, et substantie hy postasibus cernitur^.» 

Idipsum et in tertio libro de fide orthodoxa 
capite xrv, perspicue magis exponit: « ubi 
« aliud observat esse, velle; aliud aliquo modo 
velle ; ac velle naturz esse; sicut et videre : 
quod omnibus inest hominibus ; at vero certo 
modo velle non esse naturz,sed arbitrii, con- 
siliique nostri. Sicut et certo modo videre, 
bene scilicet, aut male. Non enim homines 
omnes eodem modo volunt, nec eodem vi- 
dent*. » 

Quocirca non esse φυσιχὸν hoc secundum 
volendi genus, sive volitionis asserit, sed 
γνωμιχὸν, et ὑποστατιχὸν, quia non naturam se- 
quitur, nec commune est speciei toti; sed 
proprium singulorum hominum, qui pro eo 
ac lubet, et ut affecti sunt ; ita bene aut secus 
utuntur naturali voluntatis facultate, nec eo- 
dem modo agunt omnes. 

IV. Declarat hoc etiam egregie Maximus 
martyr 2n Disputatione cum Pyrrho , ubi et 
cum hzretieus iste voluntatem,quam unicam 
agnoscebat in Christo, ab suis γνωμιχὸν dici 
θέλημα dixisset, quid ea vox significet, inquirit 
primo, et Cyrillo assentitur asseveranti, γνώμην 
6586. τρόπον ζωῆς, id est vite» modum, nempe 
cum secundum virtutem,aut contrario modo 
vivitur, ac sie illam definit, ut sit « cujus- 
dammodi voluntas, quc cum affectu, et habi- 
tudine aliquid, quod vel reipsa bonum, vel 
tale existimatum est, amplectitur ", » Nee 


πάσαις ταῖς ὁμοειδέσι, xol ὁμοουσίοις ὑποστάσεσι θεω- 
ρούμενον. 

c Idem ΠῚ de Fide, cap. xiv. "Iozéov γὰρ ὡς οὐ 
ταυτόν ἐστι θέλειν, xol πῶς θέλειν. τὸ μὲν γὰρ θέλειν 
φύσεως, ὥσπερ xol τὸ ὁρᾷν: πᾶσι γὰρ ἀνθρώποις πρό- 
σεστι. τὸ δὲ πῶς θέλειν, οὐ φύσεως, ἀλλὰ τῆς ἡμετέρας 
Ἡνώμης, ὥσπερ xal τὸ πῶς ὁρᾷν, χαλῶς, 7| χαχῶς. οὐ 
γὰρ πάντες ἄνθρωποι ὁμοίως θέλουσιν, οὐδ᾽ ὁμοίως 
δρῶσι. 

d αχιν. Disp. Οὐχοῦν ἣ γνώμη οὐδὲν ἕτερόν ἐστιν, 
7| ποιὰ θέλησις, σχετικῶς τινος, ἢ ὄντος, ἢ νομιζομένου 
ἀγαθοῦ ἀντεχομένη. 


Naturale. 


Arbitrarium 
et hyposta- 
ticum. 


Explicatur 
ratio 
τῆςγνώμης 


j)lunta- 
m alias 
tari ut 
natura, 
1s ut est 
libera, 


bE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. I. 981 


longe postea γνώμης vocabulum tam in Serip- 
turis, quam apud Patres, varias habere signi- 
ficationes asserit', οἱ δα viginti octo a se nota- 
las: quarum precipuas recenset quatuor; 
nempe ut pro adhorfatione, ac prcceptione 
sumatur :tum pro consultatione ; item pro 
sententia; nee non pro opinione, fide, vel 
sensu qua? Joannes Damascenus in calce ca- 
pitis decimi tertii libri tertii percensuit. 

Anastasius Sinaitain eo libro?, qui ὁδηγὸς id 
est viv dux, inscribitur, perinde θέλημα aliud 
esse docet φυσιχὸν id est naturale, aliud γνωμιχὸν; 
naturale est. quod omnibus inditum est, ut 
amare vilam : γνωμιχὸν vero, quod pro singu- 
lorum affectu. et propensione varium est, 
velut alius edificare vult, alius arare, alius 
hoe illudve facere. Vide et Theorianum in 
Legatione ad. Armenos , qui eadem cum illis 
explicat, et inter cetera, facultatem ipsam 
volendinaturalem esse ; usum vero, ac modum 
illius exercendam, ὑποστατιχὸν, id. est persona- 
lem : « Sicut nature est, semper ad loquen- 
dum esse comparatam, persona? vero est, 
quodammodo loqui ; itidemque sunt, ad. vo- 
lendum esse comparatum, et quodammodo 
velle*, » ex quibus prius naturale dicitur : 
alterum personale. 

V. Ut hie plenius, et accuratius intelli- 
gantur, recolenda sunt illa, que de voluntate, 
et ejus actionibus copiose alibi sunt dicta? ; 
maxime in libro III de Opificio sez dierum ; 
atque hoe pre esteris, quod e S. Thoma 
Aquinate memoravimus*: duo in volendi fa- 
cultateesse spectanda ; unnm quod est natura: 
alterum quod est voluntas. Si ut est natura 
consideretur, necessario in id quod bonum est 
tendit, eoque determinatur. Ut autem volun- 
tas est, sive liberum arbitrium, et preter 
summum, et ultimum finem alia expetit, 
nulla necessitate circumscribitur. Horum 
primum, ad illud refertur, quod φυσιχὺν θέλημα 
Greci nominant, hoc est naturalem volunta- 
tem,quam Joannes Damascenus definit, ut sit, 
« naturalis facultaseorum appetens, quz sunt 
secundum naturam, et ea continens, qua 


a Turon. tom. II. Bihl. Ὥστε φύσεως μὲν τὸ ἀεὶ 
πεφυχέναι λαλεῖν, ὑποστάσεως δὲ τὸ πῶς λαλεῖν. ὥσπερ 
χαὶ τὸ πεφυχέναι θέλειν, χαὶ πῶς θέλειν. 

b Damasc. lib. de Duab. vol. Θέλησις δὲ ἀνῦρω- 
πίνη ἐστὶ φυσιχὴ δύναμις τῶν κατὰ φύσιν ὄντων ὀρεχτιχὴ, 
χαὶ τῶν οὐσιωδῶς τῇ φύσει προσόντων συνεχτιχή. f, μὲν 
γὰρ οὐσία τοῦ τε εἶναι, χαὶ ζῆν, χαὶ χινεῖσθαι xaz' αἴσθη- 

1 Max. ib. — 2 Anast. — 3 Lib. V de Deocap. 1 et seq, lib 


art. v, quod retuli lib. II de 
178. Th. I, II xi. 


substantive sunt insita nature. Etenim sub- 
stantiatum esse, acvivere ; tum moveri secun- 
dum sensum ac mentem appetit; proprium 
ac naturalem suum statum plenum et inte- 
grum habere enpiens. Quippe natura seipsam 
vult, atque ex omnibus appetitione pendet, 
quibus constituitur, et conservatur, ex ipsa 
exstandi ratione, qua est^. » At posteriore 
modo sumpta voluntas est ea, quam /iberam 
vocamus ; sive //berum arbitrium. Quam ibi- 
dem ille describit sie, ut sit « Mentis absoluto 
imperio preditze libera, et sui juris motio *.» 

Et quamvis libera ipsa voluntas natura sit 
« Est enim motus nature voluntas, ut ait 
Augustinus?, quoniam motus est animi » 
nihilominus naturam ab illa distinguimus; 
vel potius eamdem voluntatem alias speeta- 
mus, ut necessitate aliqua definitur, sive 
quatenus uniusmodi rei est adstricta, et sine 
electione, ae deliberatione, quodam velut 
pondere, in illam rapitur, ut cum bonum 
universe dicitur expetere : vel nature sponte 
seipsam amat, ac fovet, eaque quibus conser- 
vatur appetit. Alias eam sie intuemur, ut 
cirea illa versatur, qu:& media dicuntur : ex 
quibus projure,etarbitriosuo quodcumque vo- 
luerit eligit : nec ulla necessitate, vel determi- 
nationeuni potius,quam alteri estaddieta. Hzee 
pluribus exposita suntin iis libris, in quos 
paulo ante digitum intendimus. 

VI. Ex quibus etiam resumendum illud est, 
quod ad γνώμης, et γνωμιχοῦ θελήματος notionem 
capiendam valde pertinet, ex Joanne Dama- 
sceno petitum, qui in secundo libro de fide 
capite xxir, voluntatis in agendo motiones ita 
seriatim describit. Harum primam ait esse 
βούλησιν, quam  volifionem schol: nuncupant, 
quz sit rei cujuspiam rationalis appetitio, et 
est proprie finis ; hanc zntentionem Latini vo- 
cant". Post hane sequitur ζήτησις, id est inqui- 
sitio, et consideratio. Tum si ea res in potestate 
nostra est, succedit consilium, sive consultatio, 
quam βουλὴν, et βούλευσιν vocat : cum illud in 
deliberationem adducitur, quid ex pluribus 
preferendum sit. Succedit deinde χρίσις, id est 


σίν τε, xol νοῦν ὀρέγεται, τῆς οἰχείας ἐφιεμένη φυσιχῆς, 
χαὶ πλήρους ὀντότητος. θελητιχὴ γὰρ ἑαυτῆς ἐστιν ἣ φύσις, 
xai πάντων τῶν συστατιχῶν αὐτῆς τῷ τοῦ εἶναι λόγῳ, 
χαθ᾽ ὅν ἐστι. καὶ γέγονεν ὀρεχτιχῶς ἐπηρτημένη. 

€ lbid. Καὶ πάλιν, αὐτοχράτορος νοῦ χίνησις αὖτε- 
ξούσιος. 


- MI de Opif. cap. τν οἱ seq. tom. III, —- 4 Q. xxii de vol. Dei. 
Opif. cap. ιν, $8. — 5 Aug. V cont. Jul. cit. in Sex. Syn. tom, III, conc. — 6 Supra. cit $ 2. — 


Quibus gra- 
dibus proce- 
dat voluntas 


An in 
Christo libe- 
rum fuerit 
arbitrium. 


2892 


Judicium, quo ex duobus propositis id, quod 
melius, ac conducibilius videtur anteponen- 
dum censetur. Post hane oritur affeetus qui- 
dam, et amor erga id quod melius esse judi- 
catum est, et hane γνώμην appellari dicit. Nisi 
enim afficiatur erga illud, quod in consulta- 
tione prelatum est alteri, idque amet, γνώμη 
non dicitur. Hune consensumvocat S. Thomas, 
de quo tota qusstione xv disputat. Post 
γνώμην Oritur ἣ προαίρεσις, quee est elecíio, cum 
pre uno alterum eligitur, et asciscitur. Inde 
δρμὴ Sive motus, et ànpetus ad illud perse- 
quendum : quam prosecutionem vulgo nomi- 
nant, Post hane χρῆσις, id est usus, in quo 
desinit appetitio. H:ee Damascenus , qui mox 
diversum in brutis animantibus agendi mo- 
dum explieat : in quibus ex appetitione statim 
impetus, et rei appetite?» persecutio nascitur. 
Quippe rationis est expers irrationalium cupi- 
ditas, et aguntur naturalis illecebra cupidita- 
lis. Ideo neque θέλησις, neque βούλησις appella. 
tur brutorum appetio. Subjicit his discrimen 
humanus voluntatis, et appetitionis. « Volun- 
tas, inquit, est rationalis et sui juris, ac natu- 
ralis appetitio. In hominibus vero, qui sunt 
rationis capaces, agitur magis naturalis appe- 
titus, quam agit. Nam libera potestate, et eum 
ratione movetur, quoniam conjuncta sunt in 
ipso cognoscentes, vitalesque faeultates. Ita- 
que libere appetit, et libere vult, et libere 
querit, ac considerat, libere consultat, libere 
judieat, libere afficitur, libere eligit, libere 
prosequitur, libere agit in iis, quee nature 
consentanea sunt^. » 

VIL. Sed illud imprimis considerandum est, 
quod idem Damascenus, aliique de Christo 
constanter affirmant ; non fuisse in eo γνωμιχὸν 
θέλημα, neque γνώμην, de quo. postea pluribus. 
Ex quo illa suboriri questio potest; utrum 
in ipso libera voluntatis facultas, sive liberum, 
arbitrium, idque czeterorum hominum simile 
fuerit. Nam si γνώμῃ caruit, quem consensum 
voluntatis S. Thomas ; Greei vero affectum 
erga id, quod in consultatione placuit, appel- 
lant : neque προαίρεσις, id est electio fuerit. 
Quod quidem isti sponte concedunt : idque 


α Dawasc. ibid. cap. xxm. Θέλησις γάρ ἐστι 
λογιχὴ, χαὶ αὐτεξούσιος φυσιχὴ ὄρεξις. ἐπὶ δὲ τῶν ἀὀνθρώ- 
» ^ M 
πὼν λογιχῶν ὄντων ἄγεται μᾶλλον ἣ φυσιχὴ ὄρεξις, 
ἥπερ ἄγει. αὐτεξουσίως γὰρ, xci μετὰ λόγου χινεῖται, 
* ^ ^ 
ἐπειδὴ συνεζευγμέναι εἰσὶν αἱ γνωστιχαὶ, xa ζωτιχαὶ 
* , ^ , 
δυνάμεις ἐν αὐτῷ" αὐτεξουσίως οὖν ὀρέγεται, καὶ αὐτεξου- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


oppido mirum est, et propterea diligentius 
inquirendum. Siquidem nulla toto hoc in 
Incarnationis mysterio perplexa magis, ac 
diffieilis habetur quiestio. Hane autem non 
aliter intelligi, et exponi posse perspicuum 
est, quam si libertatis ipsius, et arbitrii liberi 
propria, et sincera ratio bene perspecta, et 
explorata sit. 

Quo in argumento tribus libris alibi mul- 
tum elaboravimus' : ac nihil fere nobis reliqui 
fecimus, quod hoc loco tractemus : nisi ut, 
quod illie adversus nov: factionis licentiam, 
de libertatis natura, et proprietate ex antiquo- 
rum Patrum auctoritate demonstratum est, 
novis additis eorumdem testimoniis validius, 
ac robustius adstruamus. Tanta est enim 
novi, et insulsi, imo haeretici, dogmatis pro- 
pugnandi in nupera ista secta, et tam ani- 
mosa contentio, ut fracti, οὐ σον οὗ nondum 
acquiescant, et contra manifestam, ae splendi- 
dam catholiez veritatis lucem , tenebras 
opponant dammati, et proscripti pridem in 
auctoribus suis haereticis quos illi sequuntur, 
erroris. 

Certe Anonymus ille nescio quis, qui pro 
Lutheri et Calvini fautore alteram apologiam 
edidit? adversus D. Habertum, nunc illustris- 
simum  Vabrensem episcopum, integerri- 
mum, et eruditisimum virum, de hoe ipso 
capite, quod ad libertatem attinet, litem illi 
non dubitavit intendere, et id vehementius 
probare studuit ; Libertatem necessitati minime 
esse. contrariam, imo cum ea, quantumlibet 
inevitabili, posse consistere. 'Tum vero inter 
alia, qu& ad hoc demonstrandum adhibuit, 
argumenta usus eo est ipso, quod hoc libro 
tractare decrevimus , ex Christi voluntate 
libera petito, qua eum bene agendi et mo- 
riendi quoque imposita necessitas, sine ulla 
pugna constitit. 

Eame res admonuit, ut antequam de Christi 
libertate agerem, de toto 1pso genere libertatis 
nonnulla przefarer, sub ea, quam paulo ante 
dixi, presseriptione, ut iis omissis, qua ple- 
nius tribus illis libris sum prosecutus, novam 
duntaxat ex antiquis Patribus testimoniorum 


σίως βούλεται, xoi αὐτεξουσίως ζητεῖ, wol σχέπτεται, 
αὐτεξουσίως βουλεύεται, καὶ αὐτεζουσίως χρίνει, χαὶ αὖτε- 
ξουσίως διατίθεται, χαὶ αὐτεξουσίως προαιρεῖται, χαὶ 
αὐτεξουσίως ὁρμᾷ, xat αὐτεξουσίως πράττει ἐπὶ τῶν κατὰ 
φύσιν ὄντων. 


1 Videtom. ΠΕΤῚν. V et seq. de Opif. — 3 Apol, 1, lib. HT, eap. ur. 


Necesse 
veram libe 
tatis ratio 

neni 
exponere 


qM e c CB m d x a 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. II. 


eopiam proferam, qua illustretur magis, ac 
firmius adstringatur perpetuum illud, et ca- 
tholieum de libertate decretum ; eujus in istis 
libris adversus hereticam calumniam patro- 
cinium suscipimus. 


CAPUT II. 


De liberi arbitrii natura, et definitione. 1. Cujus 
ea notio communis traditur, ut sit potestas 
unius e duobus asciscendi, aut refutandi, 
nulla necessitate constricta. 2. Cui heretici, 
et novi Dogmatistee reclamant, dum necessi- 
tatem negant cum libertate pugnare circa 
unum idemque, Quid sit. indifferentia liberi 
arbitrii propria, eique naturalis. 4. Veterum 
Patrum, ac primum Grecorum testimoniis 
probatur, arbitri liberi naturam in ea 
utriusvis eligendi potestate citra necessitatem, 
esse constitutam. 


I. Bene hoc in Epicuro reprehensum est a 
M. Tullio*, quod eum finem ultimum, ac 
summum bonum in voluptate poneret; huic 
ipsi nomini voluptatis non camdem, quam 
communiter omnes, sed aliam, nec eam qui- 
dem satis constanter, notionem subjiceret. 
Nam cum invidiosum, et infame videret esse, 
tum vocabulum illud, tum quod eo signifi- 
eatur; quod illum profiteri pudebat, idip- 
sum obscurare, ae dissimulare interpretandi 
calumnia studuit, et extorquere ex animis 
cognitiones verborum, quibus imbuti, assue- 
lique sumus, Itaque negare illius discipuli 
solebant, vulgo sciri ab iis, qui contra dis- 
putabant, quam diceret Epicurus voluptatem. 
Sed eos merito deridet, arguitque Cicero, 
quod rem pervagatam, omnibusque notam 
trita voce nominantes, non idem quod ceteri 
mortales intelligerent. 

Hujus non dissimilis nostra de novi dog- 
matis patronis querela esse potest : qui cum 
de libertate voluntatis humane disputant, vim 
faciunt communibus sensibus, et usitatam, 
ac receptam /iber? significationem prava et 
absona interpretatione detorquent. Etenim 
quicumque liberi hominem arbitrii esse dicit, 
Sij quod dieit novit, aut cogitat, nihil aliud 
ejus occurrit animo, nisi sic a natura illum 
esse factum, ut in potestate habeat agere, vel 


283 


non agere ; itemque de duobus sibi propositis 
alterutrum eligere ; ita ut huic ipsum potius, 
quam illi, nulla determinans necessitas addi- 
eat. Hane liberi arbitrii vim, et notionem 
docti, et indocti pariter agnoscunt : in eaque 
constituenda perpetuus Christiane sapientie 
cum profana consensus exstitit. Quae res col- 
latis inter se Aristotelis, ceterorumque phi- 
losophorum, ac veterum Patrum, theologo- 
rumque sententiis demonstrata est tribus illis 
libris, quos de eo argumento scripsimus. Ex 
quibus verissime hoc a S. Thoma litteris pro- 
ditum esse constat? : « Voluntatem esse acti- 
vum principium non determinatum adunum, 
sed indifferenter se habens ad multa. » Tum 
quod alio in loco docuit? : « Proprium liberi 
arbitrii esse electionem : Ex hoc enim liberi 
arbitrii esse dieimur, quod possumus unum 
recipere, alio recusato, quod est eligere. Et 
ideo naturam liberi arbitrii ex electione con- 
siderare oportet. » 

Non alia mens est Nemesii, Maximi mar- 
iyris, Anastasii Sinaitee, Joannis Damasceni, 
Graecorumque caeterorum, qui ad scholasti- 
eum nostrorum tradende theologie morem 
propius aecesserunt, ac de liberi arbitrii na- 
turasubtilius, atque ex professo disputarunt. 
Qui quidem Aristotelem in omnibus secuti, 
ex eo quoque verba ipsa mutuati sunt. Nec 
secus alii Greci, Latinique Patres existima- 
runt, ut ex multorum testimoniis, que in 
illis libris descripsimus ; tum ex iis, que su- 
binde referemus, cognosci poterit, 

Quorum omnium eo placita conspirani, ut 
liberum arbitrium circa ea tantummodo ver- 
setur, in quibus esse potest electio : quaeque 
et contigentia sunt, et plura inter se compa- 
rari debent, ut libera sit ex ambobus saltem, 
unius optio. Ex quo sequitur, in rebus neces- 
sariis, et ad unum redactis, ac determinatis, 
quique aliter fieri nequeunt, nullam esse 
liberi functionem arbitrii : eo quod neque 
consilio ac deliberationi, nec electioni ibi 
locus est, ubi totum necessitas occupavit. 

II. At nuperi nostri dogmatiste, nature. 
communisque sensus, et rationis obliti, tot 
veritatis catholie;& contemptis testibus, ad 
hereticos capitales fidei, et Ecclesie hostes 
adhaerescere maluerunt : ac de libere volun- 
tatis natura, et proprietate idem prorsus cum 
ipsis, et iisdem sententiis, argumentis, ver- 
bisque sentire. Quod ne quis casu potius, 
quam certo consilio, ac de industria factum 


1 Lib. I de fin. — 2 In V. HH, q. x, art, iv, — 3 In TF par. q. rxxxi, art, 3, 


Nuperorum 
dogmatista- 
rum de 
libertate 
sententia. 


284 


ab illis esse putet, cogitare debebit; non te- 
mere ae fortuito tantam catholicorum theolo- 
gorum consensionem cum Romance commu- 
nionis inimicis gravissima omnium in re, et 
contentione partium assidue splendideque 
jaetata oriri potuisse. Isti ergo quid? Utrosque 
complector, confessos hwreticos, et novos dog- 
matistas ejusdem cum illis opinionis parti- 
cipes. Necessitatem simplicem asserunt non 
repugnare liberz voluntati, nec am perimere; 
imo vero cum ea consistere; sed solam 
coactionem, ac violentiam. Itaque libere illud 
agi ab homine, quod necessario fit; ut in eo 
peccet etiam, quod vitare non potest, et in 
quod determinante necessitate trahitur. Hzc, 
et iis plura recens Armacanorum natio ; cujus 
partes contra justissimam illustrissimi D. epis- 
copi Vabrensis expostulationem tuendas sus- 
cepit anonymus secundi Apologetici scriptor. 
Qui hoc iusuper ex novantiqua h:eresis ante- 
signano notare nos jubet'; « Hominum via- 
torum non solum coactionis expertem esse 
libertatem, sed etiam necessitatis immutabilis 
voluntarie; hoc est eam ad utrumque indif- 
ferentem esse : sed in illa indifferentia sitam 
esse generaliter humani arbitrii libertatem, 
id vero Patres pernegare. Nam quamvis ista 
indifferentia certissimum in creatura rationali 
libertatis indieium sit, non tamen libertatis 
est causa, vel ratio. » Ex quo ita colligit? : 
« Indifferentiam illam, quz, quand?u in ter- 
ris vivimus, libertati est adjuncta nostre, non 
ad ejus essentiam pertinere; posseque liber- 
tatem eum inevitabili agendi necessitate con- 
stare : dummodo necessitas ista ex ipsa vo- 
luntate proficiscatur, et ex ejus immobili 
stabilitate, qua ad rem sibi objectam velut 
adstrieta tenetur : cujusmodi in beatis est 
amor Dei, quem eatenus amant necessario, 
quod impense, ac vehementer amant; nee 
ulla res est, qua» ipsos ab illa delectatione, 
ac voluptate divellat : quam ingentem ex 
amore isto, et inexplicabilem capiunt. » 

llI. Atqui eum de liberi arbitrii condi- 
tione, et ea, quam vulgo illi tribuunt, indif- 
ferentia loquuntur isti, solemne suum obti- 
nent, ut quid dicant, nesciant. Etenim τὸ 
ἀδιάφορον, ld est ?ndifferentiam aliorsum dis- 
trahunt, atque eorum fert ratio, qui liber- 
tatis essentiam in ea collocant. De quo illo- 
rum errore alibi monui? : et nune breviter 
haberi sic volumus; indifferentiam ΠΟΙ Ὁ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


voluntatis nihil aliud appellari a nobis, quam 
solutam , et expeditam ab omni necessitate, 
ac determinatione, cujusvis e propositis duo- 
bus eligendi potestatem ; qua sie unum am- 
plectimur, ut alterum, quocum illud con- 
tenditur, si velimus, possimus asciscere. Et 
ut uno verbo definiam, indifferens idcirco 
liberum arbitrium dieitur, quod eum duo 
semper, plurave habeat in promptu, de qui- 
bus deliberare, ac consultare possit, eequod 
ex illis eligat, tum hoe an illud faciet ; nulla 
quominus quod volet asciscat, necessitate pro- 
hibetur; que ad unum illorum alliget, nec 
integram permittat czeterorum optionem. Ea 
porro libertatis, et indifferentic& ratio non 
hominibus inest tantum, quamdiu viatorum, 
ut vocant, statu censentur; nece Angelis 
duntaxat, creatisve rebus omnibus : sed in 
Deo ipso reperitur. Est enim cum libertatis 
arbitriive genere, ac notione conjuneta, et ad 
ejus essentiam, ac definKionem pertinet, quae 
per omnes ratione preditas substantias, nulla 
excepta diffunditur. Esse autem liberum in 
Deo voluntatis arbitrium, abunde in quinto 
de Deo libro tomi primi comprobatum est *. 
Cujus in eo sitam indifferentiam agnoscimus, 
quod omnia quecumque voluit fecit in. ccelo, 
el in terra; in mari, et ín omnibus abyssis δ. 
tum quod ex infinitis rebus, qus intelligen- 
tio, potenti:eque subject illius erant, certas, 
uti libitum est, delegit, quas ex nihilo pro- 
crearet, sepositis aliis, quas si vellet, proferre 
in lucem utique potuisset. Nisi forte angusti, 
et pusilli adeo sumus, ut qua Deus opera 
fecit, necessario fecisse putemus; nec inte- 
grum habuisse, vel non ista creare, quae 
reipsa molitus est, vel alia pro illis, aut cum 
illis, qu& non sunt condita, produeere, Quae 
calumnia compressa est a nobis, et elisa in 
eodem illo libro quinto ; et libertatis propria 
tum universe, tum divin: presertim, expli- 
cata ratio. 

His itaque lineis disputationi nostre positis, 
ostendamus eam esse libere voluntatis natu- 
ram, et indifferentiam, ut e duobus in unum 
inclinare suopte nutu, et arbitrio possit : nec 
uni duntaxat addici se, aut ad hoe potius, 
quam alterum volendum, necessario deter- 
minari patiatur. De quo cum haud pauca in 
illis?^, quce supra memoravi, libris conquisita 
et congesta testimonia sint : tum hie nonnulla 
subjiciam ; quo tanti momenti res luculenta 


1 Apol. rr, lib. Bibl. ΠῚ cap. 1t, — 21b, $ 99.—3 Tom. UI lib, V de Opif. cap. i. $ 2.—4 Cap. 1v et seq. — 5 Psal. xxxiv, — 


6 Lib. V, tom. I et V de Opif, tom. IV. 


Demonstra: 
tur liberi 
arbitrii 
essentiam 
in indilffe- 
rentia 
consistere, 


antur 
[65 qui 
fferen- 
| liberi 
bitrii 
ruunt. 


stinus, 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. II. 


veterum testificatione comprobata magis eni- 
teat, et contrarius huic error tante auctori- 
tatis pondere pudefactus, et convietus minore 
licentia grassetur. 

IV. Ut a Grecis igitur Patribus ordiar, 
primus et antiquissimus est Justinus martyr, 
qui disertissime, ac luculentissime catholico 
de libertate dogmati suffragatus est non uno 
in loco : adeo quidem, ut Abrahamus Scul- 
tetus Roman: hostis Ecclesie !, inter illius 
navos hune adscripserit, quod «magnifice de 
αὐτεξουσίῳ, Sive libertate voluntatis humane » 
senserit, quam « opinionem in Platonis schola 
natam ille esse » calumniatur ; eodem genio 
instinetus, quo Armacani nostri; qui ut in 
c:etera omni liberi arbitrii explicanda ratione, 
sie in isto philosophie libertatis infamando, 
exprobrandoque dogmate, mirifice cum ha- 
retieis consentiunt. 

Justinus ergo in Apologia priore Stoicos 
arguit, qui mortalium rerum habenas, pre- 
sertim humanarum voluntatem, fatalibus e 
causis suspensas esse crediderunt. « Atqui 
secundum liberam electionem unusquisque, 
ait, recte agit, aut peccat^. » Mox vero : 
« Quoniam autem liberum, et sui juris Ange- 
lorum, hominumque genus ab initio fecit 
Deus, juste propler ea, qua peccaverint, in 
&terno igne poenas persolvent. Estilla quippe 
creature cujusvis natura, ut sit vitii, ac vir- 
tutis capax. Nam nihil ab illis laude dignum 
fieret, nisi in utramque partem converti 
possent , ejusque rei facultatem  obtine- 
rent. » 

Et in Apologia posteriore?, contra eamdem 
fati necessitatem disputans, simili utitur ar- 
gumento, quod recte, aut secus factoruni 
merces a Deo constituta sit omnibus ; qux 
nulla esse posset, si τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν, id est libera 
potestas arbitrii tolleretur, quam fatalis illa 
perimit necessitas. « Ac nisi libera electione 
ad turpia vitanda, οἱ honesta amplectenda, 
ait idem, potestatem haberethumanum genus, 
extra culpam esset qualiumeumque facto- 
rum^, » Quod deinceps fusius exylanat : et, 


α Jusr. ᾿Αλλὰ χατὰ μὲν τὴν προαίρεσιν ἕχαστον 
χατορθοῦν, ἢ ἁμαρτάνειν, elo. ᾿Αλλ᾽ ὅτι αὐτεξούσιον τό 
τε τῶν ᾿Αγγέλων γένος, χαὶ τῶν ἀνθρώπων τὴν ἀρχὴν 
ἐποίησεν ὃ θεὸς, διχαίως ὑπὲρ ὧν ἂν πλημμελήσωσι τὴν 
τιμωρίαν ἐν αἰωνίῳ πυρὶ χομίσονται. γεννητοῦ δὲ παντὸς 
ἥδε ἣ φύσις, xaxlac καὶ ἀρετῆς δεχτιχὸν εἶναι. οὐ γὰρ ἂν 
ἦν ἐπαινετὸν οὐδὲν αὐτῶν, εἰ οὐχ ἦν ἐπ᾽ ἀμφότερα τρέ- 
πεσθαι, χαὶ δύναμιν εἴχε. 


285 


quod valde est observandum, iisdem prorsus 
Scripture testimoniis affirmat, quibus adver- 
sus haereticos, et horum simios Armacanos, li- 
beri, quod utrique negant, arbitrii vim, et libe- 
ram electionem adstruimus. Ut est illud Mosis 
in Deuteronomio?. Testes invoco hodie celum et 
Lerram, quod proposuerim vobis vitam et mor- 
tem, benedictionem, οἱ maledictionem. Elige 
ergo vitam. Et Isaias Propheta; Zavamini*, 
mundi estote, auferte malum cogitationum ves- 
irarum , etc. Si volueritis, οἱ audieritis 
me, bona terri comedetis. Quod si nolueritis et 
me ad iracundiam provocaveritis, gladius devo- 
rabit vos. His igitur Scripture sententiis 
recte arbitrii libera facultas, et determinantis 
ad eum necessitatis soluta nexibus, contra 
Lutherum, Calvinum, et horum asseclas 
novos dogmatistas approbatur; nece veren- 
dum est, ne hec, et similia loca ad innocentis 
Adami statum detorquenda videantur : quae 
est illorum ludicra, et stuporis plena tergi- 
versatio. Vide Justini ejusdem nomine ins- 
eriptas responsiones ad Orthodoxorum quze- 
sita, ad octavam et nonam qusslionem : ubi 
de liberi arbitrii indifferentia superiorum si- 
milia disputat. 

V. [reneus prseter illa, quz in tertio libro 
de Opificio citavimus?, hoc etiam docet?, «id 
quod semper erat liberum, et suc potestatis 
in homine, semper servasse Deum, et suam 
exhortationem, ut juste damnentur qui non 
obediunt ei, quoniam non obedierunt, et qui 
obedierunt, et crediderunt ei, honorentur 
ineorruptibilitate. » Clemens Alexandrinus 
egregie quoque, ae frequenter eamdem vo- 
luntatis Jiberam, ac sui juris potestatem indi- 
cat : ut in quinto Sfromateo; ubi et Platonis 
testimonio utitur, quod et Justinus attulit. 
« Liberum, inquit, ae sui juris arbitrium his 
verbis Plato significat : Virtus nullius domi- 
natu coercetur, quam quidem ut quisque 
honorat, vel despicit, plus minusve ejus erit 
parüiceps. Culpa illius est, qui elegit; Deus 
extra culpam est". » 

Et in septimo Sfromateo « electionem vocat 


b ldem 4pol.1, vers. 8. Καὶ αὖ, εἰ μὴ προαιρέσει 
ἐλευθέρᾳ πρὸς τὸ φεύγειν τὰ αἰσχρὰ, καὶ αἱρεῖσθαι τὰ χαλὰ 
δύναμιν ἔχει τὸ ἀνθρώπειον γένος, ἀναίτιόν ἐστι τῶν 
ὅπως δήποτε πραττομένων. 

C CLEM. ÀÁLEX. V Strom. Τό τε αὐτεξούσιον ὃ 
Πλάτων ἐνδείχνυται διὰ τῶνδε" ᾿Αρετὴ δὲ ἀδέσποτον, ἣν 
τιμῶν, καὶ ἀτιμάζων πλέον, χαὶ ἔλαττον ἕχαστως αὐτῆς 
μεθέξει. αἰτία, ἑλομένου" θεὸς, ἀναίτιος. 


1 Scult in. Medul. Patr. — 2 Just. — 8 Deut. xxx, 19. — 4 Isa. 1, 19. — 5 Cap. 11, $0. — 6 Iren. lib, cap. xxix. 


Ireneus. 


Clemens 
Alexan- 
drinus. 


Origenes. 


Origenis 
locus 
eximius, 


286 


anime sui juris, et absolutam^. » Tum ali- 
quot interpositis, « humanz anim liberam, 
etab ommni servitute immunem in eligendo 
vitae. genere potestatem ^. « Item, « Credere 
et parere in nostra potestate situm est^. » 

Rursus in eodem libro, « hominem ait 
voluntarie, et libera electione ad salutem ten- 
dere. Ideo, inquit, et precepta accepit homo, 
utpote qui ex sese moveri, et ineitari potest 
ad quodeumque libuerit eorum, que eligenda, 
vel fugienda sunt^, » 

VI. Origenes item plerisque in locis liberi 
arbitrii expeditam ab omni necessitate vim, 
et potestatem, hoc est τὸ ἀδιάφορον insigniter 
commendat : cujus aliquot sententias alibi 
descripsimus!. Nunc una superest omnium 
expressissima, que hujusmodi proprietatem 
illius pulcherrime demonstrat. Sic igitur libro 
primo in epistolam ad Zomanos. « Non enim 
vi res agitur, inquit, neque necessitate in al- 
teram partem anima declinatur; alioquin 
nec culpa ejus, nee virtus posset adscribi, 
nee boni electio premium, nec declinatio 
mali supplicium mereretur : sed servatur ei 
in omnibus libertas arbitrii, ut in quod- 
cumque voluerit, ipsa declinet, sieut scriptum 
est : Zcce posui ante faciem tuam vitam, et 
mortem, et ignem, ct aquam. Vita ergo Chris- 
tus est, et mors novissimus inimieus, qui esi 
diabolus. Habet ergo in arbitrio suo anima si 
velit eligere vitam Christum, aut in mortem 
ad diabolum declinare. » 

Mox usum ilius, et indifferentem ad 
utrumque propensionem graphice ita des- 
cribit?: «Ponamus esse aliquod domicilium, 
in quo cum corpore et spiritu, velut cum 
duobus consiliariis habitet anima, pro foribus 
vero bujus domicilii adstare pietatem, om- 
nesque eum ea virtutes : ex alia vero parte 
impietatem, omnesque luxuriarum, et libidi- 
num formas expectare anim$ nutum, quem 
ex duobus pro foribus observantibus intro- 
duci ad se desideret, quem repelli. Nonne si 
spiritui obtemperans, et meliori usa consilia- 
rio, pietatis, et pudicitia ad se revocaverit 
chorum, ille alius spiritus repudiatus disce- 


« Cukw. ALrx. VII Sírom. Τὴν αἵρεσιν τῆς 
γνώσεως, ἣν αὐτοχρατοριχὴν ἐχέχτητο ἣ ψυχή. 

b Id. Τὸ αὐθαίρετον τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς, χαὶ ἀδού- 
λωτον πρὸς ἐχλογὴν βίου. 

€ Id. Ὅτι τὸ πιστεύειν τε καὶ πείθεσθαι ἐφ᾽ ἡμῖν. 

d lbid. ᾿Αλλὰ παντὸς μᾶλλον ἑχουσίως, προαι- 
pecus σπεύσει πρὸς σωτηρίαν. διὸ xal τὰς ἐντολὰς 


1 Lib. V de Opif. c. 1x. — 29 Ibid. L. — 3Hier. in Catal. cap 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


det? Si vero carnis usa consiliariis, impietatis 
ad se, et libidinis introduxerit turmam, 
omnis illa sanctitatis, et pietatis corona, eui 
malorum anima concilium praeposuit, justa 
cum indignatione recedet, et membrum 
Chrisü, et templum Spiritus sancti relin- 
juens, eam in desideriis cordis sui permittet : 
ut ignominia, et contumeliis afficiat corpus 
suum in semelipsa, qua» commutavit verita- 
tem Dei in mendacium, et introdueens ad se 
impietatis, et infidelitatis principem, colit, et 
servit creature potius, quam Crealori, qui est 
benedictus 2n secula. » 

Habes illie aecuratam et illustrem consul- 
tantis voluntatis imaginem, 80 τὸ ἀδιάφορον, quo 
cum necessitas, et determinatio nequit con- 
sistere. Idem in secundo libro contra Celsum, 
de futurorum, qua ab nostra libertate pen- 
dent, prescientia loquens, ostendit nullam 
ex ea necessitatem oriri; nee minus ad 
utrumque voluntatis liberam esse propen- 
sionem. ltaque quod de Juda proditore pre- 
dictum est in Psalino avri, multis illum malis 
affectum iri, pro eo quod non est recordatus 
facere misericordiam : Et persecutus est homi- 
nem inopem, et mendicum, etc. non sie acci- 
piendum esse, quasi aliter ille facere nequi- 
verit. « Enim vero in ejus potestate fuisse 
recordari faciendee misericordic, et non per- 
sequi illum quem persecutus est. Sed cum id 
posset, non fecisse, sed persecutum esse: 
ideoque dignum fuisse propheticis illis im- 
precationibus*. » 

VII. Methodius qui paulo post Origenem 
vixit?, eumque refutavit Olympi in Lycia, ac 
deinde Tyri episcopus, et martyr, vir impri- 
mis eruditus, et disertus, librum seripsit περὶ 
αὐτεξουσίου ; tum de Zlesurrectione contra Ori- 
genem : ex quo pleraque descripta leguntur 
apud Epiphanium, quse summatim decerpsit 
Photius*. Hic de libero arbitrio, et τῷ ἀδιαφόρῳ 
ipsius, consentanea communi scripsit Catho- 
lieorum sententie, nove autem et haereticae 
valde contraria, quorum nonnulla alio loco 
retuli : hie autem non minus aperta, et ex- 
pressa ponam, qua apud Epiphanium le- 


ἔλαθεν ὁ ἄνθρωπος, ὡς ἂν ἐξ αὐτοῦ ὁρμητιχὸς πρὸς Ónó- 
τερον ἂν καὶ βούλοιτο τῶν αἱρετῶν, xoi τῶν φευχτῶν. 

€ Ciuc.. 11 cont. Cel. Οὐχοῦν ἐδύνατο μνησθῆναι 
τοῦ ποιῆσαι ἔλεον. χαὶ μὴ καταδιῶξαι ὃν χατεδίωξε. 
δυνάμενος δὲ οὐ πεποίηχεν ἀλλὰ προέδωχεν" ὥστε ἄξιος 
εἶναι τῶν ἐν τῇ προφητείᾳ χατ᾽ αὐτοῦ ἀρῶν. 


. 1xxxxir1, — ἅ Cod, 234. 


Methodiu. 


alas 

re cogi - 
1es non 
| nostra 
'state, 
d iis 
nsum 
»bere. 


inasius. 


ν 


DE INCARNATIONE, LiB. IX, CAP. II. 


guntur in heresi Origenis. « Neque enim, 
ait, in nostra potestate ullo modo situm est, 
absurda cogitare, vel non cogitare; sed uti, 
vel non uti cogitatis. Nam ne nobis istius- 
modi cogitationes obrepant, que probandi 
nostri causa extrinsecus immittuntur prohi- 
bere non possumus : non assentiri, et oblatis 
non uti, possumus^?. » Quod et postea repetit ; 
non esse situm in nostra potestate, pravas co- 
gitationes abolere funditus, et efficere, ut ne 
in animum nostrum subeant : sed eerto modo 
illis uti, vel non uti, id in nobis esse posi- 
tum. 

Athanasius vim eamdem liberze voluntatis 
in alterutrius ex oppositis electione constituit. 
Ut eum in libro contra gentes, « humanam 
animam liberam, et sui arbitrii esse scribit. 
Posse enim ut ad bona inclinare se, sic eadem 
aversari, ete. Cumque liberum sui jus intue- 
tur, videre se in utramque partem membris 
uti eorporis sui ; in ea videlicet, qu:e sunt, et 
ea, qua non sunt : hoc est bona, et mala?. » 

Preclarum etiam illud ejusdem, quod in 
eo naturam hominis ἃ bestiis dislare scri- 
bit, « quod solus ille que sunt extra se ratio- 
cinando verset, et qu: minime presentia sunt 
cogitet ; ae rursus alias cogitationes admittat, 
et adhibito judicio quodam, ex cogitatis quod 
melius est eligat ^. » Quibus paucissimis ver- 
bis eximie totam libertatis naturam, et es- 
sentiam complexus est: que in arbitrio con- 
sistit : quasi judicio quodam et sententia, qua 
ex duobus uno post alterum cognitis, hoc 
rejecto, illud amplectitur, et eligit. 

Hie vero unum illud observari debet; Atha- 
nasium eumdem post lapsum primi parentis, 
et in hominis depravata natura, statum liberi 
arbitrii, quod ad ejus naturam spectat, agno- 
scere, quem in Adamo ante peccatum, et 
adhuc innoeente, descripsit in libro de Incar- 


. & Mzrm. apud Ep ph. hir. 1xiv, $ 57. Οὐ γὰρ ἐν 
ἡμῖν ὅλως τὸ ἐνθυμεῖσθαι, ἢ μὴ ἐνθυμεῖσθαι χεῖται τὰ 
ἄτοπα, ἀλλὰ τὸ χρῆσθαι ἢ μὴ χρῆσθαι τοῖς ἐνθυμήμασι. 
χωλύσαι μὲν γὰρ μὴ ἐμπίπτειν εἰς ἡμᾶς τοὺς λογισμοὺς 
οὺ δυνάμεθα, πρὸς δοχιμὴν ἡμῶν ἔξωθεν εἰσπνεομένους. 
μὴ πεισθῆναι μέν τοῖ, ἢ μὴ χρῆσθαι αὐτοῖς δυνάμεθα. 

ὁ Arm. ᾿Επεὶ xoi αὐτεξούσιος γέγονε. δύναται γὰρ 
ὥσπερ πρὸς τὰ χαλὰ νεύειν, οὕτω καὶ τὰ χαλὰ ἀποστρέ- 
φεσθαι. Mox : Καὶ γινώσχουσα τὸ αὐτεξούσιον ἑαυτῆς, 
δρᾷ ἑαυτὴν δύνασθαι xaT! ἀμφότερα τοῖς τοῦ σώματος 
μέρεσι χρᾶσθαι εἴς τε τὰ ὄντα, χαὶ τὰ μὴ ὄντα. ὄντα δέ 
ἔστι τὰ καλὰ, οὐχ ὄντα δὲ τὰ φαῦλα. 

ὁ Idem. "Επειτα δὲ τοῦτο πρὸς ἀπόδειξιν οὐ τὸ 


1 Didym. Tom, II, auct. Bibl. 


287 


natione Verbi Dei. Uhi « Deum affirmat 
scientem hominum liberum arbitrium in 
utrumque inclinare posse, nature concessam 
ilis gratiam lege, ae loco premunire vo- 
luisse". » Quippe in suum illos paradisum 
introducens, legem iis tradidit : quam si ser- 
vare vellent, sancte, ac beate inibi degerent ; 
sin eam transgrederentur, in mortem, et ca- 
lamitates innumeras precipites ruerent. 

Apud eumdem Athanasium exstat hornilia 
de Semente, in qua ista ipsa liberi arbitrii a 
natura insita vis pulehre ita describitur: 
« Quoniam, inquit, libera est, et sui juris 
hominum molio, suique arbitrii sententia. 
res est potestatis ius. Si vis, zizania es, 
brutarum cibus animantium ; si vis, mutaris, 
et frumentum efticeris*. » 

VIII. Didymus Alexandrinus, in libro 
contra Manicheos, iisdem lineis naturalem 
liberi arbitrii conditionem descripsit. Nam 
contra hereticos illos disserens, qui hominum 
malitiam a natura, et ejus auctore insitam 
esse volebant, sic eos refellit! : « Nos tamen, 
qui istos non sequimur, dicimus, non esse 
auctorem vitii, qui eum fecit, qui potest sua 
propensione, ac nutu ad vitium venire. Ani- 
malenim rationis particejsfecit Deus,quod vo- 
lebat,utvoluntatesua bonum esset, libera alio- 
qui, potestate praeditum, qua posset in utram- 
que partem lecti. Volebat enim ut homo esset 
bonus, eligendo sponte bonum : nemo enim 
invitus potest esse bonus, quin potius omnes 
boni volentes sunt boni. Quare oportebat, ut 
qui voluntate sua futurus esset bonus, pote- 
statem haberet, quia idoneus et aptus esset 
ad capiendum quod bonum, et honestum 
esset. Consentaneum vero erat, ut quod bo- 
num capere poterat, posset item malum. 
Sic fabrieato ralionis partieipe, ut ad capien- 
dam virtutem, et vilium vim insitam haberet, 


τυχὸν ἂν εἴη, ix τοῦ μόνον τὸν ἄνθρωπον τὰ ἔξωθεν 
ἑαυτοῦ λογίζεσθαι, xoi ἐνθυμεῖσθαι τὰ μὴ παρόντα, xal 
πάλιν ἐπιλογίζεσθαι, xoi χρίσει τὸ κρεῖττον τῶν λογισ- 
μῶν αἱρεῖσθαι. 

d ld. Εἰδὼς δὲ πάλιν τῶν ἀνθρώπων εἰς ἀμφότερα 
νεύειν δυναμένην προαίρεσιν, προλαδὼν ἠσφαλίσατο νόμῳ, 
χαὶ τόπῳ δοθεῖσαν αὐτοῖς χάριν" εἰς τὴν ἑαυτοῦ γὰρ παρά- 
ὄεισον αὐτοὺς εἰσαγαγῶν, ἔδωλεν αὐτοῖς νόμον, elc. 

e τῇ. ᾿Ἐπειδὴ γὰρ αὐτοπροαίρετος ἣ τῶν ἀνθρώ- 
πων χίνησις, zat αὐτεξούσιος ἣ γνώμη, ἐπί σοι χεῖται τὸ 
πρᾶγμα. εἰ θέλεις, ζιζάνια εἴ, ἀλόγων ζώων τροφή. εἰ 
θέλεις, μεταβάλλῃ, χαὶ γίνη σῖτος. 


Didymus 
Alexan- 
drinus. 


Serapion 
Scholasticus 


Indifferens. 


288 


datum est mandatum, ut virtuteni haberet 
actu, vitium vero non actu, sed sola aptitu- 
dine. Lex enim Creatoris hortatur, et roborat, 
atque adjuvat ad virtutem, dehortans natu- 
ram a vitio. » 

Ac ne quis cum Armacanis stulte tergiver- 
setur, et illam quam hic exponit Didymus, 
arbitrii liberi rationem solo innocentie statu 
cireumsceribat, obstant ea, quae incontinenti 
subjicit: « Quamvis igitur insit potestas, ait !, 
in eorpore rationis ad capiendum vitium, non 
propter potestatem est malus iste. Utrorum- 
que enim, virtutis scilicet et vitii, sunt po- 
testates, et electiones. Eligimus enim habere 
potestatem virtutis, ut eam actu capere pos- 
simus. Eligimus etiam habere potestatem 
vitii, ete. » Tum antea idem de homine, ut 
nunc se habet, asseveravit, et scripsit, quod 
de primo parente nostro. « Si igitur caro, 
inquit, et corpus quandoque peccati, aliquan- 
do sanctifieationis dicitur, et ad glorifican- 
dum Deum adhibetur, nihil horum natura 
malum, vel bonum est, Sed potius utrumque 
libera voluntatis potestate recipere potest : et 
usus ejus, qui carnem et animam habet, facit, 
ut nune sit caro peccati, nune earo sancetifi- 
cationis. » 

IX. Simillimum est quod de eodem?econtra 
Manichzeos argumento seribens prodidit Se- 
rapion Thmueos episeopus, quem elegantis 
ingenii fuisse refert Hieronymus ?, « ob idque 
cognomen Scholastici meruisse, et, carum 
fuisse » S. Antonio. Nec minus acceptus 
Athanasio fuit, a quo et episcopus ordinatus 
est, et libris aliquot ejus nomini inscriptis 
honoratus. Hic igitur talis tantusque vir in 
« egregio libro, » ut eum vocat Hieronymus, 
quem adversum Manichaum edidit, τὸ ἀδιάφορον, 
et necessitatis lege solutum jus arbitrii liberi 
non aliter definit, ac nos contra Manichc«o- 
rum imitatores haereticos facimus. « Soluta 
est, inquit?, natura, ostensa est electio, et 
non est corpus substantia malum : quin po- 
tius electioni deserviens, et minister electio- 
nis, et non nature, idque futurum, quod 
electio dederit ut sit. » Tum subinde ad 
hoe probandum Seripture auctoritatem ac- 
commodat, cujusmodi et nos adversus nupe- 
ros dogmatistas uti solemus*. «Est verum, ait, 


& Basin. Ot δὲ μὴ λόγῳ θεοῦ τετιμημένοι, ἀλλ᾽ εἰχῆ 
φυσιούμενοι, οἴονται διὰ τοῦ ἰδίου αὐτεξουσίου χαταργεῖν 
τὰς ἀφορμὰς τῆς ἁμαρτίας, τῆς διὰ μόνου τοῦ μυστηρίου 
τοῦ σταυροῦ χαταργούμενης. τὸ γὰρ ἐν τῇ τοῦ ἀνθρώπου 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


quod seriptum est, Ecce posui coram te mor- 
tem, et vitam : elige quod vis; ut quod justum 
est, qui (for. non) elegit ad utendum, de eo 
ratio in judieio ab eo reposcatur; et non 
coactus ad aliquid, excuset vim, et necessita- 
tem in eo, quod egit; neque sic natus extra 
querelam, et eulpam sit, quia nature re- 
pugnare non potuit; eumque utrumque in 
potestate habeat, et ad eligendum dominus 
sit judicii proprii rationem reddat, et se de- 
fendat. Quod enim elegit, volens elegit. Ideirco 
de voluntario judicium subit, qui voluntate 
sua se ad aetionem rerum applicavit. Si haee 
non ita sunt, frustra sancti coronabuntur; 
frustra mali cruciabuntur, si actionis causa 
non adseribitur facientibus. » Post hzc ita de 
libero arbitrio disputare pergit: « Constat 
naturam anime liberi arbitrii, ac. voluntatis 
esse, non ad aliquid natura factam, sed elec- 
tione mutationes capere, quocumque vult se 
vertere, et redire quo reditum eligit, et inter- 
dum sic degere, interdum sic, ut vult, faciens 
voluntatem suam normam suarum rerum. 
Norma enim actionis est voluntas facien- 
tis. » 

X. Basilius Magnus in homilia xxxr, quae 
de libero arbitrio inscribitur, liberi arbitrii 
vim naturamque describit ea cautione, ut et 
illud tribuat, quod ei proprie convenit, τὸ 
ἀδιάφορον, etquod nimium est, atque a Pelagia- 
nis postea concessum, deneget ; omnes funditus 
posse animi perturbationes, et peccati illece- 
bras extinguere. Itaque rarus, et egregius 
est, ut in illa eetate, et eo scriptorum genere, 
locus ille, qui sic habet; « Qui verbo Dei 
honorati non sunt, sed frustra inflati, putant 
se liberi arbitrii sui viribus peccati illecebras 
evacuare posse, quod per solum erucis myste- 
rium evacuatur. Quod enim in potestate est 
hominis arbitrium liberum, in eo situm est, 
ut eligendo velit, aut non velit resistere dia- 
bolo: non in eo, ut perturbationibus suis 
penitus dominare possit^.» Est igitur in elec- 
lione recte agendi, vel non agendi posita 
liberze natura voluntatis, qus éndifferentia 
vulgo nominatur: quod tamen prevenien- 
tem Christi non exeludit gratiam, sed eam 
requirit. 

Rursus in homilia nona, que Deum malo- 


δυνάμει αὐτεξούσιον, ἐπὶ τῷ ἑλέσθαι, ἢ μὴ ἑλέσθαι τῷ 
διάδολῳ ἀντιστῆναι χεῖται, οὐχ ἐπὶ τῷ δύνασθαι παντελῶς 
ἔχειν τὸ χράτος χατὰ τῶν παθῶν. 


1 Didym. ibid. — 2 In Catal. — 3 Serap. tom, IV, $2. Bibl, PP. 859. C, — AIbid. D. 


Basili 


regorius. 
'yssenus. 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAD. II. 


rum auctorem nonesse probat: « Principium, 
ait, et radix peecatiest potestas arbitrii liberi 
nostri. Nam quibus licebat, si malo abstine- 
rent, nihil omnino molesti perpeti, cum ii 
voluptate ad peccatum inescati sint, quid 
landem jure causari possunt, quo minus ipsi 
sibi dolores, et &erumnas suapte culpa consci- 
verint?^. » Preterea in homilia eadem locus 
est insignis, quilibertatem hominis in inditfe- 
renti, et expedita utriusvis eligendi potestate 
constituit. « Cur, inquit, mali capax est ani- 
ma ? Propter liberam, ae sui juris motionem, 
qu: nature rationali maxime convenit. Hzc 
enim necessitate soluta, et vitam potestate sua 
praditam a Creatore nacta, eo quod ad ima- 
ginem Dei facta est, quod bonum est intelli- 
git, et ejus in fruendo suavitatem : atque hanc 
habet potestatem, facultalemque, ut in boni 
contemplatione, et fruendis intelligibilibus 
permanens congruentem nature vitam suam 
conservet : habet et potestatem ut a bono ali- 
quando deflectat^. » 

XL. Gregorius Nyssenus in libro Cateche- 
tico, capite xxxr, adversus querulos quosdam 
disputans, qui cum Deo expostulabant, quod 
hominem non necessitate adhibita, ad virtu- 
tem compelleret, atque a vitio revocaret, 
solam istis libertatem opponit arbitrii: qua 
sublata jam nulla recte factis laus debebi- 
tur. « Est enim eorum duntaxat, qua inanima 
sunt, aut ratione carent, aliena voluntate pro 
libito cireumduci. AL vero ratione, et intelli- 
gentia praedita natura, si liberam potestatem 
deposuerit, una cum ea intelligentiae quoque 
benefieium amittet. Ad quid enim cogitatione 
mentis utetur, si eligendi libera facultas in 
aliena potestate posita est ὁ,» Quo consti- 


& Basib. 'Agy3| γὰρ, x«i ῥίζα τῆς ἁμαρτίας τὸ ἐφ’ 
ἡμῖν, καὶ τὸ αὐτεξούσιον. οἷς γὰρ ἐξῆν ἀπεσχομένοις τοῦ 
χαχοῦ μηδὲν δεινὸν ἔχειν, οὗτοι δι᾽ ἡδονῆς εἰς τὴν ἅμαρ- 
τίαν δελεασθέντες, τίνα ἂν εἴποιεν εὐπρεπῆ λόγον, τὸ μὴ 
οὐχὶ αὐτοὶ αὐτοῖς αἴτιοι τῶν ἀλγεινῶν γεγενῆσθαι ; 

b Basin. Τί δὲ ὅλως δεχτιχὴ τοῦ χαχοῦ; διὰ τὴν 
αὐτεξούσιον ὁρμὴν, τὴν μάλιστα πρέπουσαν λογιχῇ φύσει. 
λελυμένη γὰρ πάσης ἀνάγχης, καὶ αὐθαίρετον ζωὴν 
λαθοῦσα παρὰ τοῦ χτίσαντος διὰ τὸ xat! εἰκόνα γεγενῆσθαι 
θεοῦ, vost μὲν τὸ ἀγαθὸν, xxi οἴδεν αὐτοῦ τὴν ἀπόλαυ- 
σιν, zal ἔχει ἐξουσίαν, xaX δύναμιν ἐπιμένουσα τῇ τοῦ 
χαλοῦ θεωρίᾳ, χαὶ τῇ ἀπολαύσει: τῶν νοητῶν διαφυλάσ- 
σειν αὐτῆς τὴν χατὰ φύσιν ζωήν. ἔχει δὲ ἐξουσίαν καὶ 
ἀπονεῦσαί ποτε τοῦ χαλοῦ. 

€ GnEGOonR. NxssEN. Ποῦ τοίνυν ἐν τούτοις τὸ αὖτε- 
ξούσιον, ποῦ δὲ τῶν κατορθούντων ὃ ἔπαινος, μόνων γὰρ 
τῶν ἀψύχων ἢ τῶν ἀλόγων ἐστὶ, τῷ ἀλλοτρίῳ βουλήματι 
πρὸς τὸ δοχοῦν περιάγεσθαι, f, δὲ λογιχή τε, καὶ νοερὰ 


Tox. VI. 


289 


tuto jam virtuti, vitioque; laudi, ac vitupe- 
rationi locus amplius non erit, « Quis enim 
merito vel intemperantem criminetur, vel 
temperantem laudet, cum quilibet in promptu 
hane responsionem habeat, nihil eorum, qua 
nostro arbitratu statuimus, in potestate nostra 
situm esse: sed majore potentia humanas 
electiones ad id cireumagi, quod dominanti 
visum fuerit ?, » 

Atque idem in libro primo adversus Euno- 
mium, hunc hereticum refellit, quiFilium eo 
ipso, quod natura ita productus est, obedien- 
tem esse dicebat, nec aliter quam obedire 
posse. Si enim ita res habet, deteriorem 
ilius conditionem humana fore asserit: 
« quandoquidem nobis inest anima sui juris, 
ac libera, nee ulli dominatui subjecta; qua 
plena potestate, ac pro libito quodeumque 
placitum est eligit. At filius Dei nature ne- 
cessilati subjectus operatür perpetuo, vel 
patitur potius obedientiam *. » 

Gregorius Nazianzenus oratione prima 
Deum ait animam hominis alligasse corpori, 
ut certaminis et eonflietus materiam haberet ; 
ac futura, et promissa bona, non dona dun- 
taxat Dei, sed etiam pr:mia laboriose virtu- 
tis essent. « Atque hoc fuit summa bonitatis, 
inquit, efficere, ut nostrum etiam sit bonum, 
nec natura tantum nobis inferatur: sed ut 
voluntatis electione, et liberi arbitrii in 
utramque partem motionibus excolatur/f. » 
Habet igitur hoe natura liberi arbitrii, ut in 
utramque partem prout libitum est, inclinare 
se, ac movere possit. 

XII. Sequitur Joannes Chrysostomus, quo 
nemoapertius, et luculentius declaravit ar- 
bitrii potestatem necessitatis expertem, et ad 


φύσις, ἐὰν τὸ xat ἐξουσίαν ἀπόθηται, xol τὴν χάριν τοῦ 
γοεροῦ συναπώλεσεν. εἰς τί γὰρ χρήσεται τῇ διανοίᾳ, τῆς 
τοῦ προαιρεῖσθαΐ τι τῶν χατὰ γνώμην ἐξουσίας ἐφ᾽ ἑτέρῳ 
χειμένης ; 

d. lbid. Τίς γὰρ ἂν ἔτι κατὰ τὸ εὔλογον ἤ διαδάλλοι 
τὸν ἀχόλαστον, ἢ ἐπαινοίη τὸν σώφρονα, ταύτης χατὰ τὸ 
πρόχειρον οὔσης ἑκάστῳ τῆς ἀποχρίσεως. τὸ μηδὲν ἐφ᾽ 
ἡμῖν τῶν κατὰ γνώμην εἶναι, δυναστείᾳ δὲ κρείττονι τὰς 
ἀνθρωπίνας προαιρέσεις πρὸς τὸ τῷ χρατοῦντι δοχοῦν 
περιάγεσθαι. 

e Idem libro I cont. Eunom. E! περ ἡμῖν μὲν 
αὐτεξούσιός ἐστιν ἣ ψυχὴ, xaX ἀδέσποτος, αὐτοχρατοριχῶς 
αἱρουμένη χατ᾽ ἐξουσίαν, 6 δὲ ἀνάγχῃ φύσεως ὑπωζευγ 
μένος ἐνεργεῖ διὰ παντός" μᾶλλον δὲ πάσχει τὴν ὑπαχοὴν. 

f ΝλσιλνΖ. orat. r. Καὶ τοῦτο δὲ ἦν ἄρα τῆς ἄχρας 
ἀγαθότητος, ποιῆσαι τὸ ἀγαθὸν χαὶ ἡμέτερον, οὗ φύσει 
μόνον κατασπειρόμενον, ἀλλὰ χαὶ προαιρέσει γεωργούμε- 
γον, xai τοῖς ἐπ᾿ ἄμφω τοῦ αὐτεξουσίου κινήμασι, 


19 


Gregorius 
Nazian- 
zenus. 


Chrysosto- 
mus. 


Isidorus. 
Pelusiota. 


290 


ulrumque eapessendum liberam, et solutam. 
Ejus haud pauc:e alibi memorate sunt senten- 
tie !, quae diserte illud asseverant. Nune unus 
adjungendus est locus nihilo istis ad rem pro- 
bandam imbecillior, ex sermone secundo de 
Providentia. lbi enim adversus illos disserens 
qui fato azi euncta dicebant, eos ait libertatem 
hominibus, eripere, ejusque liberam inclina- 
lionem in utrumvis, bonum scilicet, ac malum. 
« Siquidem contra Dei placita, et decreta 
pugnantem omnibus persuasionem  injicit. 
Deus enim dicit? : δὲ volueritis , et audieri- 
tis me, bona terre comedetis. Si autem nolue- 
ritis ; neque audieritis me, gladius devorabit 
vos. Os enim Domini locutum est ^. Cui fatalis 
necessitas adversatur. « Dixit enim Deus, si 
volueritis, et si nolueritis, virtutis nos ae 
vitii dominos faciens, et utrumque in nostro 
ponens arbitrio". » At fatum ex adyerso, 
uteumque decretum est, aliter evenire non 
nosse docet. Ad hae de libro Zeclesiastici οἱ 
Deuteronomii tritum. illum locum commemo- 
rat?; Apposui tibi ignem et aquam, vitam et 
mortem ; quocumque volueris inanum exten- 
de*. Vide et homiliam sequentem, qua est 
tertia de Providentia ; in qua fatalem necessi- 
tatem oppugnat, tanquam libertatis, et indit- 
ferentis ad utrumque facultats inimicam ; ut 
et homilia quinta de eodem argumento. 

Et in homilia quarta de SS. Paulo, vocatio- 
nem ejus « necessitatem nullam attulisse dicit. 
Non enim Deus necessitatem imponit ul- 
]am, sed electionum nos arbitros ac dorninos 
esse sinit etiam post vocationem ^. » 

Isidorus Pelusiota « doctoris eas solas esse 
partes affirmat, ut inculpatam vitam suam 
prabens, alios doceat, nihil verendo pecean- 


ὦ Cunys. tom. VI, hom. xcix. ᾿Απεναντίας γὰρ 
τοῖς τοῦ θεοῦ δόγμασιν ἅπαντας πείθεσθαι ἐπιτάττει. Ó 
θεὸς λέγει, ᾽Εὰν θέλητε, καὶ εἰσαχούσητέ μου, τὰ ἀγαθὰ 
τῆς γῆς φάγεσθε. ἐὰν δὲ μὴ θέλητε, μηδὲ εἰσαχούσητέ 
μου, μάχαιρα ὑμᾶς χατεδεῖται. τὸ γὰρ στόμα Κύρίου 
ἐλάλησε ταῦτα. 

b lbid. Εἶπεν ὃ θεὸς, ἐὰν θέλητε, καὶ ἐὰν μὴ θέλητε, 
χυρίους ἡμᾶς ποιῶν ἀρετῆς, καὶ καχίας, χαὶ ἐπὶ τῇ γνώμῃ 
τῇ ἡμετέρᾳ τιθείς. 

€ lbid. Chrys. 'O θεὸς λέγει" παρέθηκά σοι πῦρ xol 
ὕδωρ, τὴν ζωην, zai τὸν θάνατον. οὗ ἐὰν θέλης ἔχτεινόν 
σον τὴν χεῖρα. 

d ldem vers. 3. ᾿Αλλὰ μηδεὶς ταῦτα ἀχούων ἦναγ- 
χασμένην νομιζέτω εἶναι ταύτην τὴν χλῆσιν. Et mox 
vers. 30. M; ἀναγχαστὴν τὴν χλῆσιν εἶναι νόμιζε. οὐδὲ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


tium auctoritatem. Porro agere, vel non 
agere, ex discipulorum arbitrio pendere, 
dum unicuique, et ubique liberum arbitrium 
integrum servatur*. » 

Idem alibi admonet aliud esse jubere, aliud 
permittere. « Nam prius est, quod quia fieri 
oportet preeipitur: posterius vero, propter 
arbitrii electionem, qua humanum honesta- 
tum est genus, permittitur /. » Atqui permissio 
ipsa demonstrat, in utrumque ferri posse 
suopte nutu, et arbitrio voluntatem ejus, cui 
res aliqua. permittitur. Siquidem permittere, 
est licentiam dare faciendi, aut non faciendi, 
nulla vel necessitate, vel vi asciscendi unius 
illata: ae permissum hoc esse omnes intelli- 
gunt, a quo uti nemo prohibetur: ita nemo 
ad illud compellitur. Hoc autem propter insi- 
tam, et naturalem homini libertatem volun- 
tatis fieri asserit Isidorus. Quare talem agno- 
scit arbitrii liberi indolem, qua in potestate 
habeat persequi quippiam, aut omittere. 

XIII. Cyrillum audiamus modo, etsi hujus 
pleraque testimonia jam alibi sunt excepta *: 
sed pauca saltem illie omissa reddamus. In 
commentario ad. /saiam Prophetam, ejusque 
verba ἰδία ὃ; Si volueritis, et audieritis me 
bona terre comedetis, primum illa Deutero- 
nomi affinia his adjungit, /'ece ego posui in 
conspectu (uo viam vitet, el viam mortis? (ita 
enim citat Cyrillus). Tum ita scribit. «Posita 
enim est in nobis ad utrumque via ; et fructus 
propensionum cujusque, hoc est voluntatum, 
est praeclare ae secundum legem vitam eom- 
ponere: aut e contrario non sine vitupera- 
tione?. » Postea causam illius explicat sie: 
« Nam quia Deus universorum in eorum, 
qui instituuntur, propensionibus positum 


γὰρ ἀναγχάζει ὁ θεός: ἀλλ᾽ ἀφίησι χυρίους εἶναι προαιρέ 
σεων χαὶ μετὰ τὴν χλῆσιν. 

e Isrp. lib. V, ep. ccxc. Οὐδὲ γὰρ τοῦ διδασχάλου 
ἐστὶν, ἢ ἄληπτον παρέχοντα τὸν βίον παιδεύειν, μηδαμῶς 
αἰδούμενον τῶν ἁμαρτανόντων τὴν ἀξιοπιστίαν. τὸ δὲ 
πράττειν, ἢ μὴ, τῆς τῶν μαθητευομένων ἤρτηται γνώ- 
μης, παντί ve, xxl πανταχοῦ τοῦ αὐτεξουσίου φυλαττο- 
μένου. Vide ejusdem libri ep. xx. 

f ldem lib. V, ep. cccrvr. Τὸ μὲν γὰρ ὡς δέον 
γίνεσθαι προστάττεται" τὸ δὲ διὰ τὴν τοῦ αὐτεξουσίου 
προαίρεσιν, ἢ τὸ ἀνθρώπινον χεχόσμηται γένος, σύγχω- 
ρεῖται, 

g Cvmiur. lib. D Zn 15α. Τέθειται γὰρ ἐν ἡμῖν $ ἐπ᾽ 
ἄμφω τρίόδος, καὶ τῶν ἑχάστου διανευμάτων, ἤγουν θελη- 
μάτων, καρπὸς ἂν γένοιτο τὸ διαδιῶναι λαμπρῶς, xol 
ἐννόμως. ἤγουν ἑτεροίως χατεψεγμένως. 


1 Tom,IV, lib. ΠῚ de. Opif. cap. x et tom. 1, lih. V de Deo, cap. ΠΙ. — 92 Isa. 1, 90. — 3 Eccl. xi, χνπὶ οἱ Deut. xxx, 19. — 


^ Tom. IV, lib. ΠῚ de Opif. cap. 11. —51sa. 1. — 6 Deut. xxx. 


Cyrillus. 


'heodotus. 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. II. 


esse voluit, ut bonum eligant, et a malis de- 
clinent, prorsus hoc liquido comprobavit, 
quod rerum agendarum, aut fugiendarum 
habenas unicuique mortalium dedit; ut ad id 
quod elegerit quis, eundi potestatem  ha- 
beat^. » Quo constituto, deinceps adversus 
Manichaeos non esse malum demonstrat : 
itemque nullam fati esse necessitatem ; neque 
casu ae fortuito temperari res hominum. 

Idem in primo libro contra JNestorium, 
hereticum hune incessit, quod pro magno 
puerum Christum βρέφος αὐτεξούσιον, id est in- 
fantem sui juris, ac potestatis appellasset ; ac 
de illo seiscitatur, quo sensu αὐτεξούσιον intel- 
ligat. « Nam si eo modo suc potestatis illum 
esse vis, quo quisque nostrum intelligitur, 
utpote cui Deus libere sue voluntatis habe- 
nas permisit: quid tandem pre ceteris illi 
eximium inerit^. » 

At in libro quinto iz Joannem, fati necessi- 
tatem eo ipso refellit argumento, (quod cum 
ea liberi arbitrii potestas nequit consiste- 
re; frustraque bonis premia; malis autem 
pone constituuntur; laus item, aut vitupe- 
ratio prorsus e medio tollitur, «jSi nihil in 
liberis situm est voluntatibus nostris, sed 
cuneta subjiciuntur horarum necessitatibus, 
quie in utramque partem inevitabili, et inde- 
clinabili nos virtute deducant ^. » 

Sicin libro decimo ejusdem operis ?n Joan- 
nem, « unumquemque scribit propri arbi- 
trii inclinationem ad quodeumque libitum est 
dirigere, et ad id quod placitum et jucundum 
est, transferre". » Ac paulo post, « Ego 
uniuscujusque libere voluntali permisi (ait 
Christum de Judzis loquentem inducens) ut 
quod visum esset eligeret, ac quod vellet fa- 
ceret *. » 

XIV. Theodotus Ancyramus in homilia de 


α Cxn. 1 in Isad. "Ἐπειδὴ γὰρ τέθειχεν ὁ τῶν ὅλων θεὸς 
ἐν ταῖς τῶν παιδαγωγουμένων ῥοπαῖς τὸ ἐλέσθαι μὲν τὸ 
ἀγαθὸν, ἀποφοιτᾶν δὲ τῶν φαύλων, πεληροφόρηχεν ὅτι 
τὰς τῶν) πραχτέων, ἢ μὴ δέδοχεν ἑχάστῳ τῷ ἐπὶ γῆς 
ἡνίας, xax ἐφ᾽ ὅπερ ἂν ἔλοιτό τις, ἐλάσει μετ᾽ ἐξουσίας. 

ὁ CynmuL. lib. I. cont. Nestor. El μὲν γὰρ οὕτω 
φὴς αὐτεξούσιον, ὡς ἂν vootro τυχὸν xol τῶν καθ᾽ ἡμᾶς 
Éxactoc, ὡς τῆς ἑαυτοῦ προαιρέσεως πεπιστευμένος παρὰ 
θεοῦ τὰς ἡνίας, τί τὸ ἐξαίρετον παρὰ τοὺς ἄλλους ἐν 
αὐτῶ; 

c CyniLL. in Joan. Eli γὰρ ὅλως οὐδὲν ἐν τοῖς ἐφ᾽ 
ἡμῖν χεῖται θελήμασιν, ὑποπέπτωχε δὲ ταῖς ἐξ ὡρῶν 
ἀγάγχαις ἀφύχτως τε, χαὶ ἀπαραιτήτως ἀγούσαις ἐπ᾽ 
ἄμφω, πῶς ἂν ἔτι διχαίως τοῖς μὲν ἀγαθοῖς τὸ ἐπαινεῖσθαι 
πρέπειν ὁμολογήσαιμεν, τοῖς δὲ μὴ τοιούτοις τὸ ἐναντίον 
ὡς ἐν ὀφλήματος τάξει χαταθήσομεν ; 

d ldem lib. X. 'AX3' ἑκάστου τῆς ἰδίας προαιρέσεως 


3:4 


iVatali Christ?, que in Ephesina synodo dieta 
est, « Deum affirmat liberi arbitrii sententiae 
virtutem permisisse, neque nos ad recte fa- 
ciendum necessitate compellere /. » 

Mareus eremita in libro de justificatione ex 
operibus, capitulo Lv1. « Occulte nobis gratia, 
inquit, opitularinon desinit. Sed in nostra po- 
testate situm est facere bonum pro virili par- 
te?. » Brevis hzc, sed eximia, etluculenta sen- 
tentia; que paucis verbis multa complectitur. 
Nam et grati: preevertentis opera nostra bona 
presidium indicat, et liberi arbitrii nativam, 
et insilam facultatem ad utrumvis capessen- 
dum: et hujus cum gratia eonsensionem, ae 
συνεργίαν, Tridentine synodi decretis consen- 
tanee descriptam ; ae denique sufficientem, 
ut vocant, commendat gratiam, hoc est 
ejusmodi, qus ut presens nobis perpetuo 
suppetit ; sic effectum non semper habet : sed 
consensum nostre voluntatis requirit. Idem 
alio in libro, qui Xop£osA(z, id est consultatio 
mentis cum. anima sua. inscribitur, disertissi- 
me, plenissimeque τὸ ἀδιάφορον libertatis osten- 
dit. Nam « nec ad bonum, nec ad malum ab 
aliqua potestate trahi nos injuste primum 
asserit. Sed statim post Daptismum, cui- 
cumque ad arbitrium nos servos addixeri- 
mus, sive Deo, sive diabolo, ipse nos juste 
deinceps in partes suas compellit ^. » Deinde 
tentationes ait succedere, presertim duplicis 
generis ; nempe ex humana laude, et ex cor- 
poris relaxatione, quie voluntatis nostre mo- 
tionem antecedentes, nec in vitiis, nec in 
virtutibus numerantur: « Sed probationes 
quiedam sunt propensionis nostre, quo tan- 
dem inelinaturi simus *. » Quare nos pro 
arbitratu nostro cui volumus auscultare, Deo 
aut diabolo, et utriusvis monitis obtempe- 
rare, 


τὴν ῥοπὴν ἐφ᾽ ὅπερ ἂν βούλοιτο διϊθύνοντος, παρατρέ- 
ποντός τε πρὸς τὸ αὐτῷ θελητὸν, χαὶ ἡδέως πως ἔχον. 

e Ibid. 'Egzzx δὲ μάλλον τῇ ἑχάστου προαιρέσει τὸ 
ἑλέσθαι τὸ δοχοῦν, δράσα: δὲ ὅ, τι πὲρ ἂν βούλοιντο. 

f Yuropor. in Eph. syn. part. III. Ὅτι γνώμη 
τοῦ αὐτεξουσίου τὴν ἀρετὴν ἐπιτρέπει" ἀνάγχη οὐχ ὠθεῖ 
σε πρὸς τὰ χατορθώματα. 

g Νίακοῦβ πεν. Καὶ χρυφίως βοηθεῖν ἡμῖν ἣ χάρις 
οὐ παύεται. ἐφ᾽ ἡμῖν δὲ ἔστι ποιεῖν, ἢ μὴ ποιεῖν τὸ ἀγα- 
θὸν χατὰ δύναμιν. 

À ldem. Ὅτι οὔτε εἰς τὸ ἀγαθὸν, οὔτε εἰς τὸ χαχὸν 
ὑπό τινος ἐξουσίας ἀδίχως ἑλχόμεθα" ἀλλ᾽ ἀπὸ τοῦ βαπ- 
τίσματος, ᾧ ἂν πρὸς τὸ θέλημα δουλεύσωμεν, ἤτοι τῷ 
θεῷ, ἢ τῷ διαθόλῳ, αὐτὸς ἡμᾶς διχαίως λοιπὸν ἐπὶ τὸ 
ἴδιον κατεπείγει μέρος. 

i ᾿Δλλ᾽ ἔλεγχοι τῆς ἡμετέρας νεύσεως ποῦ ῥέπομεν. 


Marcus 
eremita. 


Coopera tio- 
nem. 


Indifferen- 
tiam. 


Dorotheus. 


Joannes 
Climacus. 


202 


Dorotheus in doctrina prima, cum dixisset, 
homines!, antequam Redemptor adveniret, 
vi ac tyrannico dominatu diaboli oppressos, 
eliam nolentes in peccatum esse pertraetos ; 
ut Apostolus his verbis significat ; JVon enim 
quod volo bonum, hoc facio : sed quod molo 
malum, hoc ago?: Mox ait, « Christum nos 
ex illa necessitate liberasse; ac nobis potes- 
tatem dedisse faciendi boni, si quidem veli- 
mus : et ut non amplius trahamur, ut quidam 
dixerit, violenter ad malum. » 

XV. Insignis est hac de re locus duplex in 
Scholiis ad Joannem Climaeum adnotatus ; 
quem haud scio an alibi deseripserim : certe 
preteriri non debet. Est enim omnium, qua 
de hoc argumento colligi possunt, pulcherri- 
mum, expressissimumque testimonium ; pra- 
sertim secundum. Scribit Climaeus in exordio 
libri sui, gradusque primi, « omnes a Deo 
productas rationales ereaturas liberi arbitrii 
faeultate honestatas esse?. » Ad hune locum 
Scholia duo totidem locos continent, quibus 
liberii arbitrii natura declaratur. Prior est 
Gregorii Nysseni, qui sie definit. « Liberum 
arbitrium est rationalis anime voluntas, quae 
prompte ad id movetur quodeumque volue- 
rit^. » Posterior ex Elia Cretensi sumptus est : 
« Liberum arbitrium est intelligens, animae 
motiosui juris, ae potestatis. Undebruta libero 
carent arbitrio. Aguntur enim magis ab na- 
tura, quam agunt. Ideo naturali cupiditati 
non renituntur : sed statim atque aliquid ap- 
petierint, ad actionem impetu feruntur. At 
homo eum sit ratione preditus, naturam 
potius agit, quam agitur ab ea. Ideo cum ap- 
petit, si vult, potestatem habet reprimenda 
appelitionis, aut ejus sequende. Hine est 
quod bruta neque laudantur, neque vitupe- 
rantur : homo et laude, et vituperatione 
affieitur?. » Hae Elias : qua accurate de- 


αὶ Donoru. doet. 1. Καὶ ἔδωχεν ἡμῖν ἐξουσίαν ποιεῖν 
τὸ χαλὸν, ἐὰν θέλωμεν, xol μηχέτι ἕλχεσθαι, ὡς ἂν εἴποι 
τις, μετὰ βίας εἰς τὸ χαχόν. 

b Jo. Curr. Πάντων τῶν ὑπ᾽ αὐτοῦ χτισθέντων λογι- 
χῶν αὐτεξουσιότητος ἀξιώματι τιμηθέντων. 

€ Scuor. ex Gregor. Nysseno, Clim. Αὐτεξουσιό- 
τῆς ἐστὶ ψυχῆς λογιχῆς θέλησις ἑτοίμως κινουμένη εἰς 
ὅπερ ἂν θέλῃ. 

d lbid. Αὐτεξουσιότης αὖθίς ἐστι νοερὰ τῆς ψυχῆς 
κίνησις αὐτοχράτης. ὅθεν xol τὰ ἄλογα οὐχ εἰσὶν αὖὐτε- 
ξούσια. ἄγονται γὰρ μᾶλλον ὑπὸ τῆς φύσεως, ἥπερ ἄγουσι. 
διὸ οὔτε ἀντιλέγουσι τῇ φυσιχῇ ὀρέξει, ἀλλ᾽ ἅμα δρεχ- 
ρῶσί τινος, ὁρμῶσι πρὸς τὴν πρᾶξιν. ὃ δὲ ἄνθρωπος λογι- 
χὺς ὧν, ἄγει μᾶλλον τὴν φύσιν, ἤπερ ἄγεται. διὸ καὶ 


1 Doroth. tom, II Bibl. — 9 Rom. vir, 19. 


THEOLOGIGCORUM DOGMATUM 


monstrant in endifferentia, ct utriusvis am- 
plectendi, vel repudiandi libera potestate 
sitam esse voluntatis liber:e. naturam, et es- 
sentiam. 

XVI. Theophanes Cerameus in homi- 
lia xurv, unicuique suum custodem adesse 
Angelum scribit, et ei oppositum rmalum : ita 
tamen « ut neuter vim afferat : ne libera, 
suique juris potestas voluntatis leedatur. Sed 
utrumque contraria suggerere, ac consulere ; 
altero quidem, ut speratum ex virtute fruc- 
tum : altero, ut servilem, et blandientem vo- 
luptatem persequatur. Media igitur ambo 
inter stans libera voluntas, et electio, quasi 
Centurio quidam quidquid libitum est, velut 
subjectis militibus imperat, et hune dimittit, 
alterum adse vocat*. » Qua eleganti allegoria 
graphice vim liberi arbitrii, et τὸ ἀδιάφορον xci 
ἀδέσποτον delineat. 

Sunt penes nos homilice Greeee Joannis Ca- 
lecze patriareh:e Constantinopolitani, quas ex 
Viennensi Imperatoris Bibliotheca descriptas 
nobis commisit R. P. Balthasar Corderius, 
vir eruditus, et veterum monimentorum con- 
quisitor acer, ac diligens, eoque nomine 
commendandus. In illarum seeunda, preclara 
exstat sententia de arbitrii liberlate, quam hic 
merito deseribendam putavi. 

« Omnes, inquit, homines cum ratione li- 
berum habentes arbitrium libere ambulant, 
ut volunt. Nam Deus neminem cogit, sive 
recte sive male vitam instituat. Sed hoc in 
electione cujusque positum est. Unde quilibet 
homo bene, et ut Deo placitum est, potest 
vivere; quoniam ratioue, ac libero arbitrio 
preditus est. Laudamus enim illos, qui sua 
voluntate, et electione boni sunt; non qui 
necessitate aliqua eo deducti sunt. Maxime 
vero Christiani non sinuntur vi adhibita pee- 
catorum prolapsiones emendare. Quippe non 
ὀρεγόμενος, εἴπερ ἐθέλει, ἐξουσίαν ἔχει ἀναχαιτῖσαι 
ὄρεξιν, ἢ ἀχολουθῆσαι αὐτῇ. ὅθεν τὰ μὲν ἄλογα οὐδὲ 
ἐπαινεῖται, οὐδὲ ψέγεται, ὃ δὲ ἄνθρωπος, xo ἐπαινεῖται, 
χαὶ ψέγεται. 

€ Turorm. hom. xLtv. Οὐδενὸς τούτων βίαν ἐπά- 
γοντος, ἵνα μὴ λυμανθῇ τὸ αὐτοχρατὲς, καὶ ἀδέσποτον" 
ἀλλ᾽ ἑχατέρου τἀναντία δειχνύοντος, καὶ συμθουλεύοντος" 
τοῦ μὲν τὴν δι᾽ ἀρετῆς ἐλπιζομένην ἀπόλαυσιν, τοῦ δὲ 
τὴν ἀνδραποδώδη, «xi σαίνουσαν ἥδονήν. μέσον τοίνυν 
ἀμφοῖν, οἷά τις ἐχατόνταρχος, ἑστῶσα ἣ αὐτεξουσιότης 
ἡμῶν, καὶ προαίρεσις, χατάπερ ὑποχειρίοις στρατιώταις 
ἐπιτάττει ὅ, τι χαὶ βούλεται, τὸν μὲν ἀποπεμπόμενος, τὸν 
δὲ προσχαλούμενος. 


Theopha- 
nis locus 
eximius de 
libero arbi- 
trio, 


Indifferens 
εἰ sui juris 


J. Calecas. 


amp 


/jtantur 
Patres 
Mini qui 
amdem 
jeti arbi- 
ji notjo- 
nem 

«ruunt. 


'ertullia- 
nns, 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. IIT. 


eos, qui necessitate a vitiis abstinent, coronat 
Deus; sed qui hoc libera voluntate faeiunt. Et 
quod ex natura suppetit bonum approbatio- 
nem non meretur : verum quod ex libera 
eleetione proficiscitur, id laudabile est, ac 
salutare *, » 


CAPUT ΠΙ. 


Demonstratur er Latinis Patribus eadem 
notio libere voluntatis, in. indifferentia, id 
est utriusque potestate sita, que? cum  neces- 
sitate, ac determinatione pugnat. 


I. Graecos hactenus Patres pro liberi ar- 
bitrii indifferenti potestate testimonium di- 
centes audivimus; nune Latini aliquot enu- 
merandi sunt. Inter quos primus erit 
Tertullianus, cujus non illa resumam expres- 
sissima verba, quz in quinto libro de Deo 
posui'. Sed pauca duntaxat adjiciam, qua 
illic przeterita sunt ; et ad rem nostram mul- 
tum idcirco faciunt, quod novorum dogma- 
tistarum effugium precludunt, leve id quidem 
et ridieulum ; sed tamen vulgo ab illis adhi- 
beri solitum. Nam plerumque cum e Scrip- 
turis, aut aliunde sententias ejusmodi illis 
opponimus, in quibus ad utrumque libera, et 
expedita facultas humani arbitrii proposita 
videtur : ita, si res ferat, elabi conantur, ut 
illa non ad presentem, et corruptum Adami 
eulpa voluntatis nostr:& statum pertineant, 
sed ad pristinum, et adhuc integrum. Cum 
igitur ex libro secundo contra Marcionem , 
capite quinto, locus ille Tertulliani jam a 
nobis allatus sit; quo in loco, « liberum et 
sui arbitrii, et suc? potestatis hominem a Deo 
institutum » esse confirmat ex eo, quod /ez 
ei data est : ne simili fuco, de solo innocentiz 
statu interpretanda illa esse verba conten- 
dant ; addam hic alia que proxime sequuntur, 
et istam calumniam abstergunt. Quippe mox 
posterius datas etiam leges Judiis ad idem 
argumentum corroborandum attulit, ita seri- 
bens: «Sic et in posteris legibus Creatoris 


& JoaN. CALEC. πάντες οἱ ἄνθρωποι ἔχοντες μετὰ 
τοῦ λογικοῦ χαὶ τὸ αὐτεξούσιον, πορεύονται αὐτεξουσίως 
ó J. ὑδένα γὰρ βιά 6 θεὸς, εἴτε χαλῶ 
ὡς βούλονται. οὐδένα γὰρ βιάζεται ὁ θεὸς, εἴτε χαλῶς 
πολιτεύεται, εἴτε ἐναντίως, ἀλλὰ χεῖται ἐν τῇ προαιρέσει 


1 Tom. ΠῚ, lib, V, cap. 1, $8, 


293 


invenias, proponentis ante hominem bonum 
et malum, vitam et mortem : sed nec alias 
totum ordinem diseiplin: per precepta dis- 
positum, avocante Deo, et minante, et exhor- 
tante, nisiet ad obsequium, et ad contemptum 
libero, et voluntario homine, » Ergo non 
solum antequam offenderet Adamus, liberam 
ad utrumque capessendum in eo fuisse potes- 
tatem arguit lex illi lata divinitus ; qu& nisi 
tali minime congrueret : verumetiam qua 
deinceps ejusdem posteris edite sunt, perinde 
τὸ ἀδιάφορον xoi αὐτοχρατοριχὸν, ld est indifferen- 
tem, et sui juris voluntatem in iis ipsis perse- 
verasse demonstrant. 

II. Cyprianus in epistola ad Jubaianum, 
quae est ixxrr, infine, liberum illi relin- 
quens, ut de iterato baptizandis iis, qni ab 
hzresi, aut schismate redirent ad Ecclesiam, 
liberum in eligendo utrovis arbitrium ita de- 
signat : « Nemini, inquit, prisceribentes, aut 
prejudieantes, quo minus unusquisque epis- 
coporum quod putat faciat, habens arbitrii 
sui liberam potestatem ; » quem locum citat, 
et videlicet approbat Augustinus lib. tertio 
contra Cresconium capite secundo. 

Arnobius in secundo libro eontra gentes, 
« Christi partes has esse dicit, ut sub tui juris 
arbitrio fructum suc benignitatis exponat : » 
hoe est, ut beneficia sua, et meritorum suo- 
rum fructum tuc voluntatis « permittat arbi- 
irio : cum voluntatis libertas in ipsius sit 
posita potestate, qui voluit. » 

Hilarius in octavo libro de 7rinitate, ob- 
servat Christum ita esse locutum ad Patrem ; 
Et ego honorem, quem dedisti mihi, dedi eis : 
pro quo elaritaten Interpres Latinus posuit. 
Grecus δόξαν, "Tum ita disputat ; « Honorem 
ergo acceptum a Patre Filius omnibus, qui 
in se credituri sunt, dedit, non utique volun- 
tatem : quae si data est, non haberet fides 
premium, cum fidem nobis necessitas αἰ χορ 
voluntatis inferret. » Quibus verbis ostendit 
volnntatem credendi adeo liberam esse, et in 
arbitrio nostro, ac potestate positam, ut ne- 
cessitate exprimi non possit : qua» si a Deo 
inferretur, merito careret, ac premio. Hoc 
autem non aliter evenit, quam si libera esse 
desinat. Proinde libertatem tolleret illa neces- 
sitas, quie ex eo sequeretur, quod Deus volun- 


ἑνὸς ἑχάστου. ὅθεν ἐνδέχεται πάντα ἄνθρωπον χαλῶς, 
καὶ θεαρέστως πολιτεύεσθαι, οἱ ccetera qui Latine 
salis habui ponere. 


Cyprianus. 


Arnobius. 


Hilarius. 


Ambrosius, 


204 


tatem illam per sese daret, non eblandiretur, 
etelieeret ex libere nostre voluntatis arbi- 
trio. Cujusmodi necessitas, violentia et coactio 
diei non potest. [gitur non sola vis, sed 
necessitas illa, quie utriusque potestatem 
eripit, et ad unum nos alligat, libertatem pe- 
rimit ; qui recte facti mercedem adimit. Quod 
disertius alibi significat his verbis! : « Aliis 
gloriam seculi eligentibus, aliis veneratio- 
nem elementorum, ac demonum capessen- 
tibus, aliis terrenas opes expetentibus, sanctus 
iste mandata Dei elegit. Elegit autem non 
naturali necessitate, sed voluntate pietatis , 
quia unicuique ad id quod vult, via est propo- 
sita videndi, et appetendi, atque agendi 
permissa libertas. Et ob id uniuseujusque aut 
poena, aut praemiis affieietur electio. » 

III. Ambrosius in libro primo de Jacob ca- 
pite primo, pulchre liberam voluntatis motio- 
nem, etindifferentiam in his, qu: ad gratiam, 
et salutem attinent, exponit, cum ita scribit ; 
« Non enim servili ad obediendum constrin- 
gimur necessitate ; sed voluntate arbitra sive 
ad virtutem propendemus, sive ad culpam 
inclinamur. Et ideo nos aut liber affectus ad 
errorem irahit, aut voluntas revocat, ratio- 
nem secuta.» Ae subinde in potestate rationis, 
ac libere voluntatis esse dicit « coneupiscen- 
tiam emollire, et comprimere, non tamen 
eradicare; quoniam animus, qui est rationis 
capax,nonestsuarum passionum dominus, sed 
repressor. » Quippe domini sumus ejus rei, qua 
uti pro arbitrio possumus; quod si coneupis- 
centi: domini essemus, careremus si velle- 
mus, ac stirpitusillam excideremus. Hoeautem 
non nos possumus, sed Deus solus. At vero 
concupiscenti? resistere possumus, eamque 
cohibere, ae temperare, ejusque rei duntaxat 
domini sumus. Unde autem hee potestas, 
atque hoc dominium in nos manaverit, de- 
clarat in fine capitis : « Etenim eum Deus 
hominem constitueret, inquit, et in eo mores, 
sensusque plantaret, tune motibus ejus im- 
posuit regale mentis imperium, ut omnes 
sensus motusque hominis ejus vigore, ac po- 
lestate regerentur. » Bene hie Ambrosii 
locus animo retinendus est. Plurimum enim 
valet ad refrenandam novi dogmatis licen- 
tiam, quod liberi arbitrii potestatem, et ad 
utrumvis nutum et indifferentem propensio- 
nem soli innocenti: adscribit statui, ae pee- 
cato primi Parentis ablatum fuisse fingit. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Unde, ut supra monui, queeummque Serip- 
ture, vel antiquorum testimonia Patrum ad 
comprobandum jus illud libere voluntatis, 
necessitatis ae. determinationis expers afferri 
solent, eludere prescriptione ista conantur. 
Quos sane Ambrosii convincit ille locus. Nam 
et cujusmodi sunt post peccatum illud Adami 
homines explicans, potestatem illis attribuit 
coercendz:, comprimendeque cupiditatis, aut 
ejus certe sequende : et hanc ipsam potes- 
tatem, atque indifferentiam, a prima hominis 
institutione, qua peccato anterior est, pro- 
fectam asserit. 

Optatus Milevitanus liberi arbitrii formu- 
lam eodem modo describit sub initium libri 
septimi. « Denique voluntas, ait, habet pce- 
nam, necessitas veniam. Homicida scelus, 
dum nemo cogit, potest et facere, potest et 
non facere : adulterium moechus, dum deforis 
nemo compellit, potest admittere, potest et 
non admittere, et e:tera hujusmodi, in qui- 
bus liberum habetur arbitrium. » 

IV. Sic Hieronymus in Commentario ad 
Malachiam | Prophetam? , . perpaucis verbis 
catholicum. dogma complexus, nuperam ca : 
lumniam discutit : « Dominus, inquit, res- 
pondit, Esau, et Jacob de una stirpe gene- 
'atos; hoe est vitia, atque virlutes ex uno 
cordis fonte procedere; dum ex arbitrii 
libertate in utramque partem, ut volumus, 
declinamus. » 

Et in commentario ad E'saiam?, verba illa 
declarans, quae ex persona Christi dieuntur ; 
Et ego dizi; in vacuum laboravi, sine causa, 
el vane fortitudinem meam consumpsi : heec 
adnotat: « Haee autem universa dicuntur, ut 
liberum hominis monstretur arbitrium. Dei 
enim vocare est, et nostrum credere : nec 
statim si nos non credimus, impossibilis Deus 
est ; sed potentiam suam nostro arbitrio 
derelinquit : ut juste voluntas premium con- 
sequatur. » 

Item ad illa capitis primi ejusdem Pro- 
pheta * : si volueritis, et audieritis me, bona 
terre comedetis, idem. Hieronymus, « Libe- 
rum, inquit, servat arbitrium, ut in utramque 
partem non ex prajudieio Dei, sed ex singu- 
lorum, vel peena, vel premium sit, » 

V. Sequitur Augustinus; ex quo quam- 
plurima contra novam sectam testimonia 
alio in loeo descripta sunt*, Nune alia quae- 
dam ex eodem fonte promenus, quibus τὸ 


1 Ad Ps, cxvuir, sub fln. comm. — 9 Wier. ad cap. τ, Mal. — 3 Id, ad cap. 1t, Esa, vers. iw. — 4 Id, ad. cap. r, 19, Isa. — 


5 Lib. V cap. m et tom. VI, lib. IV de Opif. 


Optatus 
Milevitanu 


Hieronymu: 


Augustinus, 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. IIT. 29^ 


ndifferen- ἀδιάφορον, libertati insitum, et naturale mons- 
tiam, : 2 : . 
mdiferens. iretur. In. libro de Fide contra Manicheos, 


capite oetavo, et sequenti : « Malefacti sui, 
inquit, per cupiditatem quisque auctor est. 
Est ergo in potestate, ut sit cupiditas : et ideo 
etiam malum in potestate est. In potestate 
ergo est, quod in voluntate esse non de- 
bet, ete. Peccatum fit ab anima rationali, cui 
liberum voluntatis arbitrium est. Et poena 
inftigitur justitia Dei, que nihil facit injuste. 
Adversus hzc solita cseitate Manichaei la- 
trant : et cum convincuntur naturam non 
esse malum, sed in potestate esse hominis 
facere bene, aut male ; dicuntnon esse animae 
liberam voluntatem ; et non vident eccitatem 
suam. Quis enim non clamet stultum esse, 
precepta dare ei, cui liberum non est, quod 
preecipitur, facere; et iniquum esse eum dam- 
nare, eui non fuit potestas jussa complere? 
Et has injustitias, et iniquitates miseri non 
intelligunt Deo se adscribere : sed quid ve- 
rum est, nisi et Dominum dare precepta, et 
animas libere esse voluntatis, et malum natu- 
ram non esse, sed esse aversiouem a Dei 
preceptis, et esse justum judicium Dei, quo 
damnet peccantes? » 

Hic Augustini locus non solum potestatem 
liber: voluntatis in utrumvis amborum ex- 
peditam approbat : sed etiam sufficiens auxi- 
lium gratie Dei paratum hominibus, quibus 
post lapsum Adami przeepta legesque novas 
edidit : ad quas servandas potestas illis sup- 
petere debet, ne sit iniquitas in Deo. Potestas 
autem nulla, citra gratizte adjutorium , inest 
homini, ad Dei exequenda mandata. 

Idem in Psalmum centesimum-decimum, 
indifferentem ad utrumque propensionem ar- 
bitrii liberi ita significat : « Eligzst sibi homo 
quodlibet, Non sie constituta sunt opera Do- 
mini, ut creatura in arbitrio libero constituta, 
ereatoris superet voluntatem : etiamsi contra 
ejus faciat voluntatem. Non vult Deus ut 
peeces, nam prohibet : tamen si peecaveris, 
non putes hominem fecisse quod voluit, et 
Deo accidisse quod noluit, Sieut enim vult ut 
homo non peccet, ita vult peecanti parcere, 
ut revertatur, et vivat : ita vult postremo in 
peccato perseverantem punire, ut justitiee 
potentiam contumax non evadat. Ita quid- 
quid elegeris, omnipotenti non deerit, unde 
suam de te compleat voluntatem. » 

Vl. Est etiam memorabilis ejusdem Au- 
gustini loeus in libro de wnitate | Ecclesie 
contra Donatistas, capite nono : in quo liberi 
arbitrii notionem camdem agnoscit omnino, 


quam nos Catholiei adversus Lutheranos, et 
Calvinistas, eorumquesimios defendimus.Nam 
de Prophetarum vaticiniis agens, quibus 
Ecclesia Christi toto orbe diffundenda przdi- 
citur; instat schismatieis illis, et respondere 
jubet : eur si vere ista predicta sunt, impleri 
non possint; et responsum illorum hujus- 
modi subtexit : « Respondent ; quia homines 
nolunt. Cum arbitrio quippe, inquiunt, li- 
bero homo creatus est, et si vult credit in 
Christum : si non vult, non credit. Si vult, 
perseverat in eo quod credit : si non vult, 
non perseverat : et ideo cum coepisset per 
orbemterrarum crescere Ecclesia, noluerunt 
homines perseverare, et defecit ex omnibus 
gentibus christian religio , excepta parte 
Donati. » 

Manifestum est his ipsis verbis arbitrii 
potestatem deseribi vacuam ab determinante 
necessitate, et ἀδιαφόρου. Hane a Donatislis 
allatam libertatis notionem non solum non 
reprehendit Augustinus, sed etiam confirmat, 
hae potissimum addita sententia, quz» tum 
uiriusque potestatem in voluntate, tum vero 
sufficiens auxilium presto illi ad bonum, si 
velit, eligendum, etiam cum peccare mavult, 
esse demonstrat. « Quis enim dubitaverit, 
inquit, quod Judas Christum, si voluisset, 
non utique tradidisset : et Petrus si voluisset, 
ter Dominum non negasset? Sed ideo fuit de 
istis certa predietio, quia et Deus etiam 
futuras previdet voluntates. » An vero, citra 
auxilium gratie, vel Judas proditionis illud 
seclus ac diaboli tentantis impetum propul- 
sare potuit, aut Petrus Satanw incursione, ae 
mortis metu superato, negali Domini crimen 
effugere ?? 

Sie in libro seeundo contra. Petilianum, ca- 
pile ixxxir. « Numquid quia mores optimi 
libertate voluntatis eliguntur, ideo mores 
pessimi non legis integritate puniuntur? » Et 
paulo post. « Nam bene facere nemo potest 
nisi elegerit; nisi amaverit, quod est in libera 
voluntate. » Vel ipsum nomen electionis pen- 
dentem inter utrumque, et indifferentem 
nutum voluntatis ostendit. Vide imprimis 
librum ejusdem de gratia et libero arbitrio, 
capite secundo. 

Quo quidem in libro egregium est inter alia 
de libera voluntate testimonium in quarto 
capite, ubi ita scribit : « Ut autem ista non 
serventur castitatis sancta mandata, uwunus- 
quisque tentatur a. concupiscentia sua abstrac- 
tus, et illectus. Ubi si dixerit : volo servare, 
sed vineor a concupiscentia mea : respondet 


Gaudentius 
)rixianus. 


296 


Scriptura libero ejus arbitrio, quod jam su- 
perius dixi. /Voli vinci a malo, sed vince in 
bono malum. Quod tamen ut fiat, adjuvat 
gratia. » Hie Augustinus duo quidam signi- 
ficat : alterum, in potestate illius esse, qui 
non servat mandatum, ut servet si velit, li- 
bero suo arbitrio gratia Salvatoris adjuto. 
Nam non servantis ait ab Scriptura moneri 
liberum arbitrium, ut servare velit, et peccato 
resistere : alterum, hane ipsam in utramvis 
partem arbitrii liberi vim non in solo integre 
nature statu homini tributam fuisse, sed 
etiam in presenti; cum utique non Adamo 
liberum arbitrium, sed nostrum conveniri ab 
Seriptura dicat, et ut peccare nolit, cum pec- 
cet, admoneri. 

VIT. Gaudentius Brixianus, sermone tertio; 
« Synagoga Judaeorum, inquit!, quod erat 
crudeliter factura , predictum est; non ut 
fieret, jussum est : nec ideo factum est, quia 
predictum erat; sed ideo predictum est, 
quia erat futurum ; ut prescientiam suam 
Deus in his, qu& per libertatem arbitrii ho- 
minum futura erant, ostenderet, Libertatem 
diximus arbitrii; quia voluerunt Judzei facere, 
quod fecerunt; et utique si voluissent, non 
fecissent. » 

Etsermone decimotertio, pralare naturam 
eamdem et indifferentiam liberii arbitrii in 
hominibus perseverare post Adami ruinam 
docet, quc» in statu fuit innocentia ; idque 
Seripture testimoniis affirmat iisdem, quz 
contra novos opinatores proferri, et ab iis 
eludi frigida illa prsseriptione solent, quam 
capitis hujus initio memoravi. Ita igitur Gau- 
dentius : « Vult, inquit, Dominus vere justus 
judex ut meriti proprii sibi sit causa unus- 
quisque : vult et justum pro sola justitia pali; 
vult et iniquum, si in malitia perduraverit, 
reum mortis proprio arbitrio judieari. Figu- 
ravit enim Deus hominem, ut Scriptura 
testatur, et ad imaginem similitudinis suc 
fecit illum , et dimisit illum in manu consilii 
sut, posuit ante illum ignem et aquam, dicens : 
Ad quod volueris extendemanum tuam. Posuit, 
inquit,ante hominem Deus ignem et aquam; 
id est refriecrium, et poenam, remissionem, 
et supplicium , vitam, et mortem : Quis oro 
non refugiat supplicium, poenam, et mortcm; 
et eligat refrigerium, remissionem, ac vi- 
tam ? » 

Rursus in serm. xv, idem Gaudentius ma- 
nentem in nobis, cujusmodi ante primi 


1 Tom. Hi Bibl. PP. — ἃ Ecclesiastici xv, 18, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


parentis prolapsionem exstiterat naturam et 
proprietatem libere voluntatis ita declarat. 
Primum in Adamo ipso: « Quia veritatis, 
inquit, ratio postulabat, et servilis humana 
conditio legem Dei dominantis acceperat, 
proprii arbitrii libertati permissa; unam 
Deus elegit arborzm de omnibus lignis para- 
disi, non utique malam, sed in qua esse 
scientia boni, et mali videtur, in qua servo- 
rum $uorum obedientiam pertentaret; ut 
libertas arbitrii vel immortalitatis preemium 
possideret obediens ; vel contemnens excipe- 
ret mortis interminate sententiam. Mandu- 
cavit homo quia voluit ; mandatum non eusto- 
divit, quia noluit; morte muletatur, quia 
mandatum servare potuit, et nor studuit. 
Arbor quidem bona, etfructus quidem bonus ; 
sed prevarieatio mandati mala, et contemp- 
tus Dei malus; atque ita malum non in fetu 
arboris est, sed in voluntate hominis trans- 
gressoris. » 

Postea in Machabseis, quorum gloriosum 
cum Antiocho pro lege patria et pietate cer- 
tamen in illo sermone przdicat, eamdem vim 
et formulam libertatis indicat: « Igitur si 
unius arbuseule fructus contra Dei manda- 
tum temere a Protoplastisdegustatus, mortem 
generi acquisivit humano, potuit et Macha- 
bsis tune sub lege positis interitum parare 
mandati divini transgressio, quibus nunc 
honorem, et gloriam przcepti ejus custodia 
comparavit, fidem Dei inipso viriliter constan- 
terque servantibus. Nam fidem Dei servat, qui 
mandati ejusjura non violat : quoniam non id- 
circo illi manducare illieita noluerunt, quod 
horrorem paterentur in specie; sed contume- 
liam facere prohibenti Deo justissime formi- 
darunt, » 

Salvianus libro primo ad Zeclesiam, non 
longe ab initio; « Nam cum, ut scriptum est, 
ait, ante hominem vita pariter, ac mors sint, 
et ad quod vult manum porrigat, necesse est 
ea unusquisque hominum in seternitate pos- 
sideat, quae hie quasi manu sua ipse pervase- 
rit. » Memorabilis omnino Salviani locus iste 
est, vel eo ipso, quod illam  Z'eclesiastici ex 
librosententiam?, qua liberi arbitrii in utrum- 
que potestas approbatur, ad statum naturae 
lapse pertinere demonstrat : non, ut. novis 
plaeet  dogmatistis, soli adhue innocenti 
Adamo congruere. 

VIII. Fulgentius in libro de Incarnatione 
et gratia Jesu, Christi, liberi arbitrii naturam, 


Salvianus. 


Fulgentius. 


Issen tialis, 


Ennodius, 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. III. 


et effieientiam propriam Parenti primo divi- 
nitusinditam sie deseribit' ; « ut facultas, atque 
motus indite libertatis, si juvantem se gra- 
tiam Dei non desereret, pr::mium vite eeter- 
na iribueret Dei bonitas homini : si autem 
justitiam divinam contemnens, a gratia exci- 
disset, supplicia retribueret justitia peecca- 
tori.» Hoe vero idem arbitrium liberum in 
homine post lapsum, non perditum et exstin- 
etum fuisse , sed vitiatum , et infirmatum, 
atque ideireo dono medicinalis Christi gratie 
curatum, et adjutum, non autém sublatum 
esse, in sequentibus asseverat. Velut capite 
xix?. « Ex quo enim, inquit, primus homo 
naturam suam voluntarie vitiavit, atque op- 
pressit infirmitas, nisi divin: grati: medica- 
mento preventum in unoquoque homine 
sanetur, atque adjuvetur liberum indesinen- 
tur arbitrium, est quidem liberum, non 
tamen bonum : est liberum, non tamen rec- 
tum ; est liberum, non tamen sanum; est 
liberum, non tamen justum. » 

Et capite sequenti : « Qua gratia, inquit, 
humanum non aufertur, sed sanatur: non 
adimitur, sed corrigitur ; non removetur, sed 
illuminatur; non evaeuatur, sed adjuvatur, 
atque servatur arbitrium ; ut in quo infirmi- 
tatem homo habuit, in eo habere incipiat 
sanitatem. » Et in libro de remissione peccato- 
rum, capite xr ?. « Cum ipsa, inquit, remis- 
sio peecatorum non nisi in conversione cordis 
sortiatur effectum : in illis duntaxat, qui 
proprie voluntatis utentes arbitrio, divini 
muneris opitulatione conversi, mutata in 
melius vita, non desistunt ad poscendam re- 
missionem peccatorum currere: ad quorum 
perpetrationem sive nescientes ignorantia 
impulit, seu, quod est deterius, scientes con- 
tumacia voluntatis illexit. » 

Et subinde capite xiv. « In omni ergo, 
ait, peccatore qui arbitrio jam proprizx 
libertatis utitur, per conversionem cordis 
beneficium divini muneris inehoatur. » Est 
autem usus arbitrii proprie ac libere volun- 
tatis, in eleelione positus, qua ex duobus 
propositis unum alteri voluntarie przeferimus, 
quz est liberi arbitrii, οὐσιώδης et inseparabi- 
lis proprietas. 

IX. Vixit eadem, qua Fulgentius, setate 
Ennodius Ticinensis. Cujus de arbitrii liberi 
natura, et indifferenti potestate singulare 
testimonium merito commemorandum est ex 


997 


lihro secundo epistola xrx. Nihil enim ad id, 
quod modo agitur, accommodatius, et oppor- 
tunius afferri potest. Nam eumdem illum, in 
quo confutando laboramus, errorem impu- 
gnat hominis cujusdam, « asserentis de arbi- 
trii libertate hominis in una tantum parte, 
quze deterior est, eligendi datam esse licen- 
tiam. » Quo in refellendo errore, eadem 
omnino, quibus usi hactenus sumus, et utun- 
tur vulgo contra Lutheranos, et Calvinistas, 
ac czeteros hieretieos Catholici, adhibet Enno- 
dius argumenta, et testimonia Seripturm. Ita 
ergo primum in illam opinionem invehitur : 
« Ὁ schismaticam propositionem, quas juxta 
Apocalypsim, scriptas habet inu froute blas- 
phemias ! Quse ista libertas est, si valet, edis- 
serat, ubi hoesolum datur velle, quod puniat : 
aut quare electionem nominet, ubi unam 
tantum partem asserit fuisse concessam ? » 
Ac subinde : « Ergo debemus, inquit, gratiz, 
quod vocamur : debemus gratie, quod oceul- 
tis itineribus, nisi resistamus, sapor nobis 
vitalis infunditur : nostre tamen electionis 
est, quod benefieia demonstrata sectamur. » 
Idem illud contra eumdem affert. ex Eecle- 
siastico passim hereticis opponi solitum : 
Ecce aquam, et ignem ; ad quodvis porrige 
manum : «quid alia, qus copiosius assertor 
ipse replicasti ? Credo more aspidis clausa, ut 
aiunt, aure transivit. » 

Accedat his Aponius in Cantica", qui de Dei 
mandatis agens, 510 loquitur ; « Quee precepit, 
inquit, in nostra posuit potestate, ut justo 
judicio aut eustodientibus regni celorum 
perpetuum gaudium tribuat; aut contem- 
nentibus ceternus luctus proveniat gehennze.» 

X. Auctor insuper libri questionum veteris 
et novi Testamenti, qui inter Augustini opera 
editus est, et hoc etiam antiquior habetur, 
atque ut nonnullis placet, idem est cum 
scriptore illo, qui eommentarium in Pauli 
epistolas elueubravit, falso Ambrosii inserip- 
tum nomine. Ille igitur in quistione prima, 
de liberi arbitrii conditione egregie scribit in 
hune modum, cum adversus Manichaeos 
nullam naturam esse malum probat * : « Na- 
tura igitur hominum proprio arbitrio re- 
missa, et dimissa est,ut possit facere quod 
vult, ut si bonum nature sus exercitatio 
melioret, honorabilior sit : si autem infirmet 
vigorem suum, contumelia dignus habeatur 
hujusmodi. Facit enim quod contra se sit. 


1 Fulg. de Incarn. cap. xu. — 2 Fulg. ib. cap. xix, — 3 Idem. lib. de Remiss, peccat. cap. xi, — 4 Tom. I Dibl. — 


b In append, tom. IV, August, 


Aponius. 


Auctor libri 

quaestionum 

novi testa- 
menti. 


Bernardus. 


298 


Non est minimum, quod concessum est ho- 
mini, ut eum recta sequitur, gaudeat in se, 
scd per id opere suo videt se meliorem : aut 
certe imputet sibi, qui cum potuit, non dedit 
operam, ut melioraret se bonis. Si autem 
homo potestatis sue non esset, subjectus 
fuerat necessitati, ut neque boni operis habe- 
rel gloriam, neque mali poenam, sed. fuisset 
unum ex pecoribus. Quoniam ergo ad utrum- 
que facti sumus possibiles, ut per neeligen- 
üam delinquamus, si quod bene audire et 
videre debemus, male, id est extra normam, 
et rationem audiamus ; per vigilantiam autem 
nature bonum custodiamus; et cauti esse 
semper non possumus, quia, sicut dixi, ad 
utrumque facti sumus possibiles. » 

Item in àppendiee tomi decimi operum 
Augustini, auctor ille, qui sermonem scripsit 
in illa verba : Qui fecerit. et docuerit, qui ter- 
lius ponebatur inter eos, qui sunt de Verbis 
Domini secundum Matthaeum. «Ut jam, inquit, 
homo quod voluerit mereatur, et eo quod 
meruerit judicetur : et hoc totum in potestate 
hominis consistit, qui sibi ex qualitate vite 
meritum quod haberet, invenit. » 

XI. Egregius ad eamdem sententiam est 
Bernardilocus esermone rxxxt ?n Cantica, in 
quo liberi arbitrii natura graphice deseribi- 
lur, quo quam-simillima Verbo esse videtur 
humana conditio. « Arbitrii libertas hzc est, 
ait, plane divinum quiddam pr:fulgens in 
anima, tanquam gemma in auro. Ex hac 
nempe inest illi inter bonum quidem et ma- 
lum , nee non inter vitam, et mortem, sed et 
nihilominus inter lucem et tenebras, et co- 
gnitio judieii, et optio eligendi : et si qua 
suntalia, quae similiter circa animi habitum 
sese e regione respicere videantur : nihilomi- 
nus inter ipsa censorius quidam arbiter is 
anim: oculus dijudieat et discernit ; sieut ar- 
biter in discernendo, sie in eligendo liber. 
Unde et liberum nominatur arbitium, quod 
liceat versari in his pro arbitrio voluntatis. 
Inde homo ad promerendum potis. Omne 
etenim quod feceris bonum, malumve, quod 
quidem non facere liberum sit, merito ad me- 
ritum reputatur, Et ut merito laudatur qui 
potuit facere mala, et non fecit : sed et qui 
potuit non facere bona, et fecit :ita malo non 
caret merito tam is, qui potuit non facere 
mala, et fecit, quam qui potuit et facere bona, 
et non fecit. Ubi autem non est libertas, neo 
meritum. Propterea qua sunt carentia ratione 


1 Honor, tom, IX Bibl. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


animalia nihil merentur; quia sieut delibe- 
ratione, ita et libertate carent. » 

Mirifice Bernardus his verbis liberi arbitrii 
naturam, propriamque conditionem explicat : 
hoc est ejus faeultatis, de qua cum catholica 
Ecclesie doctrina Lutheri, et Calvini asseclae 
litigare non cessant. Nam et indifferentem 
illius ad utrumque potestatem exprimit ; et 
judieii non ad unum aliquid astrictam, sed 
inter duo suspensam disceptationem : et elec- 
tionis optionisque perinde nutantem inter 
ambo propeusionem declarat. Denique facul- 
tatem illam animi Bernardus signifieat, ex 
qua boni, malive meriti; laudis, aut vitupe- 
rii; przemii, vel poene fons, et origo petitur : 
ut illa sublata nihil istorum amplius supersit. 
Quae prescriptio eontra novorum dogmatis- 
tarum prestigias, ludicrasque tergiversationes 
maenopere debet animadverti : qui libertatem 
ab libero arbitrio subdole distinguentes, 
liquida ae catholieze veritati fumum ac nebu- 
lam novitii erroris obducunt. 

XII. Honorius Augustodunensis in libro de 
Predestinalione, et libero arbitrio, huic esse 
contrariam non solam violentiam, sed etiam 
necessitatem determinantem significat : ejus- 
que proprium esse docet quam velit in partem 
inclinare, Ac. primum asserit ', Deum « An- 
gelicam naturam, et humanam ad se viden- 
dum condidisse ; quaze ut aliquod proprium 
meritum apud eum haberent, quod remune- 
rare debet, justitiam eis dedit : ut autem 
plenum gaudium haberent, liberum arbitrium 
addidit; quo non coacti, sed liberi justitiam 
datam servarent, et sic semper cum eo bene 
regnarent. » Deinde quaerenti quomodo non 
omnes nec Angeli, nec homines salvantur, 
« cum Deus velit omnes salvos fieri ; » 
respondet, « perditionem pereuntium non 
procedere ex voluntate Dei; sed ex libero 
arbitrio, quo sponte justitiam, qus est pactum 
beatitudinis, deserunt. » Et, «Angelus, inquit, 
nulla predestinatione, nulla necessitate tra- 
hente : sed sola libera voluntate justitiam 
deseruit. Homo similiter nulla vi coactus, 
nulla necessitate impulsus; sed libera volun- 
tate justitiam deseruit, et injustitide se subdi- 
dit. » Quippe, ut paulo post ait, « liberumiis 
arbitrium dedit, id est suze voluntatis compo- 
tes fecit, quia hoe sua perfectioni convenit ; 
ut nihil nisi perfectum absolveret, Perfeeti 
enim non essent, si liberi non. essent. Et si 
liberi non essent, necessitati ut bestie subja- 


Honorius 
Augustodu- 
nensis. 


Gersonius. 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. III. 299 


cerent. » Manifestum est necessitatem illam, 
quam opponit libero arbitrio, non solam esse 
cogentem, ae violentam : sed etiam hujus- 
modi, quas potestatemaufert utriusviseligendi, 
et ad unum asciscendum appetitum alligat, 
quamlibet id sponte faciat ; uti pecudes, qua 
ultro aliquid expetunt, non tamen libere, 
quoniam aliter agere nequeunt, nee sunt sui 
compotes. Atque hoc sensu intelligendum est, 
quod deinde scribit, « hominem nulla ne- 
cessitate, sed sola libera voluntate peccasse; 
et ideo Dominum peccatum illi imputasse : 
qui si necessario peceasset, reus non esset; 
cum hoc faceret, quod vitare non posset. » 
Ex quo constat aecessifatis notionem, quam 
ille seriptor usurpat, non esse solam vim, et 
coaetionem, sed universe quod vitari non 
potest : quale est, quod ita voluntatem ad 
unum volendum astringit, ac determinat, ut 
alterius optandi potestatem eripiat. Hec igi- 
tur necessitas quia libertati repugnat, idcirco 
peccatum pariter tollit, ac meritum. Quod 
non minus in przsenti voluntatis statu post 
Adami lapsionem valere, quam eum incolu- 
mis adhue esset, ex eo colligitur, quod idem 
Honorius antea dixit : « Libertatem , quam 
semel hominibus dedit, immutabilem Deum 
auferre non debuisse, nec etiam potuisse, 
quod alioqui nollet eos justitiam velle, » Manet 
igitur eadem, qus fuit ante peccatum, liber- 
tatis natura post admissum peccatum : adeo- 
que suijuris potestas, et indifferens ; hoc est 
neutro circumscripta definitaque, quod vitari, 
et repudiari nequeat. 

Joannes Gersonius vim hane eamdem liberi 
arbitrii declarat his verbis': « Porro contra 
nitamur, ut possumus, retinentes saltem in 
suspenso quodam liberum arbitrium, ne prze- 
cipitanter elieiat actum suum, quoniam in 
hae vi suspensiva, sit velle, sit nolle, sit actus 
medius, salvatur precipue libertas arbitrii, 
et sua in nobis utilitas. » Postremo Caroli 
Magni Francie Regis nomine inscriptum 
opus de imaginibus, libro tertio, capite se- 
cundo, liberum arbitrium hoc modo describit, 
« Liberum sic confitemur arbitrium, ut dica- 
mus nos semper Dei indigere auxilio : et tam 
illos errare, qui eum Manichzo dieunt homi- 
nem peccatum vitare non posse, quam illos, 
qui eum Joviniano asserunt hominem non 
posse peccare. Uterque enim tollit arbitrii 
libertatem. Nos vero dicimus hominem sem- 
per et peccare, et non peccare posse : ut 


1 Gers. lib. II de Cons. Theol, Prosa rir, parag. 3. —2 Augus 


semper nos liberi confiteamur esse arbitrii. » 
Postremo quod ad auctores illos spectat, 
quorum testimoniis veram germanamque 
notionem humane libertatis adstruximus, 
quiddam est observatione dignum : Nonnul- 
los ex iis ab novis dogmatislis eludi et pro in- 
testabilibus censeri, velut Pelagiana fece 
oblitos, ut Maearium, Marcum eremitam, 
Ennodium Ticinensem, et Nemesium : de 
quibus, et si qui sunt ejusdemmodi alii, pru- 
dens haec theologus animadvertet : Primum, 
ut in illorum Pelagianismum nondum aceu- 
ratius inquiram, quod suo loco faciam : nihil 
hoe ad rem pertinere. Non enim Pelagiani ob 
hoc haeretici judicati sunt, quod de liberi ar- 
bitrii natura perperam sentirent: sed quod 
majores illi, quam catholica veritas ferat, ad 
bonum consectandum vires attribuerent, ne- 
que gratie Christi adeptee meritis egentes, 
Hane rem scitu pernecessariam, et ad re- 
tundendos Armacanoruminsultus in promptu 
habendam, pluribus affirmavimus in libro 
quarto de Opificio, qui est secundus de libero 
arbitrio, capite secundo : ex quibus perspi- 
cuum sit, non hic Celestianos et Pelagianos?, 
hoc est hareticos, damnandosque visos esse, 
quod liberum arbitrium, etiam post peecatum 
Adami, in indifferenti, et ab necessitatis nexi- 
bus soluta utriusvis eligendi potestate consti- 
tuerent : sed quod sine auxilio gratie, ad 
bonum eniti suapte vi posse crederent. Nullum 
autem ejusmodi virus erroris iis in locis ap- 
paret, qua ex illis scriptoribus ad propu- 
gnandam libertatis insitam, communemque 
notionem colliguntur a Catholicis. Imo cum 
reliquorum senteniis Patrum Grecorum 
Latinorumque mirifice consentiunt , quos 
nulla heresis suspicione perstrictos tum in 
tribus tomi tertii libris, qui sunt de hoe ar- 
gumento scripti, tum in octavo nujus libro 
capite secundo, ac tertio, testes citavimus, 
Deinde ut de suspectis illis singillatim ali- 
quid dieam : quos propter Pelagianismum ab 
hac de libertate controversia summovendos 
putavit obscuri cujusdam scriptor libelli ; qui 
Vulpes capta nuper inscriptus prodiit, impri- 
mis de Macario?, quod contra hipaldam prz- 
scribit, ridicule facit, et antistitis sui Armacani 
(hoe enim sibi nomen ipsemet imposuit in 
nefando opere illo, quod sub Gallici Martis 
elogio in lucem extulit) Armacani, inquam, 
sectae suse principis auetoritatem elevat : qui 
inter fautores, suffragatoresque dcgmatis sui 


. lib, Hl de Nup, eap. 11. — 3 Cap. v, parag. 8. 


Notanda de 

quibusdam 

auctoribus 
supra 
citatis. 


300 


Grecos Patres eumdem illum citavit Sanc- 
tum', (itaenimappellat) Macarium. Quid habet 
ergo quod Ripaldz: suscenseat dolosa illa vul- 
pes, et in astu suo capta, atque convieta ? 

Nam quod Nemesium testem recusat, multo 
etiam absurdior est, largiusque peccat. Scire 
enim hoc profecto debuit, quod primo de 
libero arbitrio non tacueram?, omnia pene, 
quze de voluntatis arbitrio libero ab 8.Joanne 
Damasceno scriptis tradita sunt ; ex Nemesii 
opere illo verbatim fuisse descripta ; ex Dama- 
sceno vero S. Thomam Aquinatem itidem 
omnia derivasse, qu& de voluntate, ac libero 
arbitrio in summa theologica disputavit. 
Cujus itaque veterni, ac quam supine est 
oscitanti:e, non hoe piaeularem animadver- 
lisse correelorem alienorum erratorum , 
quanto atrocius ipse peccaret, dum per latus 
Nemesii, sanetissimos theologos Joannem 
Damascenum, ac Thomam Aquinatem pete- 
ret : imo Patres omnes, ac theologos, totam- 
que adeo catholicam suggillaret Eeclesiam : 
qua in hominis constituenda libertate non 
aliis, quam illorum in decretis ac placitis ac- 
quiescit. 

Jam quod Ennodio viro pereque sancto et 
erudito petulanter adeo ?, ae proterve calees 
ilisit tenebrieosus nebulo, nonne hoc ipso 
satis indieat, impostorem se esse, qui 7Z'Aeolo- 
gorum sacre Facultatis Academic Lovaniensis 
falso sibi nomen usurpavit? Non enim sacra 
illa Facultas, opinor, tam profano, et ?rreli- 
giosa stylo memoris Sanctorum illuderet, ut 
eis temeritatis, ae turpissim: maledicentiaee 
notam inureret, et quod feediusest, es incerta 
et obseura suspicione, pro certissimis hare- 
licis traduceret. Prorsus impudenter, et in- 
dignecaptator iste vulptum tam celebris viri 
famam talibus probris, ac maledictis insecta- 
tus est, et ea dixit, qui? dieenda non erant 
sacre&. Facultatis nomine; in eum, inquam, 
virum, qui et olim in summa doctrinc, ae 
sanctitatis commendatione vixit : cujus me- 
rito in saneti Epiphanii Tieinensis episcopi 
locum suffectus est:et post obitum in sancto- 
rum adscriptus numerum, Eeclesiasticas tabu- 
las commemoratione sui nominis quotannis 
illustriores facit, 16 Calend. Aug. 

At quo demum ille fretus sanetum | episco- 
qum maeulis adspergit istis? Epistolam ab eo 
seriptam ad Constantium contendi jubet cum 
scriptis Fausti^, ut Semipelagianum fuisse 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


norimus. Atqui nego causam esse eamdem 
utriusque. Neque vero locus est hic de am- 
borum discrimine disputandi copiosius. Hoc 
unum dixerim, Ennodium in illa epistola 
preter externam legis , predicationisque 
gratiam, manifeste interiorem agnoscere, cum 
vitalem infundi saporem docet. ltaque nulla 
satis idonea ratio est, propter quam Semipe- 
lagianismum illi merito debeas subscribere. 
Atenim δ᾽ Αλωπεχοθήρης instat , et maledieum 
insuper fuisse his verbis arguit. « Neque vero 
auctoris, inquit, istius temeritas se cohibuit, 
quin in eadem epistola effutiret : Video quo 
se toxiea Libyes pestis extendant. Quibus 
verbisdoctrinam Augustinitanquam ex Libya, 
seu Afriea venientem invidiose traducit, et 
Libyec pestis vocabulo suggillat. » 

Verum quis nos coget ad Augustini doctri- 
nam illa Ennodii verba referre ? Nonne pro- 
clivius est, ac prudentius, si aliqua doctrina 
significetur, de ea potius interpretari, quie 
predestinatorum propria fuit : cujusmodi in 
Africa, et in suo monasterio fuisse quosdam, 
testis est fide dignus Augustinus, ut in libro 
XIII demonstravimus ?? Sane Zibycum docto- 
rem vocat Augustinum idem Ennodius epistola 
quarta libri primi, cum ait: Doctorem Liby- 
cum asseritis sublata a se pyri poma flevisse, 
ubi ad hoe furtum alludit adolescentis adhuc 
Augustini, quod in Confessionibus deplorat 
1086 δι Sed quem Doctorem ibi nominat, non 
est consentaneum ejus doctrinam ab eodem 
pestem. Libycam | appellari. Itaque ZLibyca 
pestis, si, uti dixi, cujuspiam est doetrina, non 
Augustini; sed illius est, quem in epistola 
insectatur Ennodius : sive Afer et ipse fuerit 
eodem veneno erroris imbutus, quo et Adru- 
metini illi Augustiniane doctrine mali inter- 
pretes; et monachus iste, quem ex suo 
monasterio discessisse refert idem Augusti- 
nus 5: sive heresim illius, undeeumque 
tantem prodierit, venenum simpliciter voeat. 
Quz interpretatio totam  Vulpini captatoris 
fabulam evertit. 

Familiare est Patribus heretieos eum ser- 
pentibus, illoram falsa dogmata eum horum 
venenis conferre; quod inter alios passim 
Epiphanius facit. Sie igitur Ennodius hzre- 
licum illum predestinationi divinz, ae gratiae 
tribuentem omnia, nihil hominis arbitrio 
liberorelinquentem, primum appellatviperam: 
deinde quoniam in Africa plurimi, iidemque 


1 Tom. MI, lib. V cap. xit. — ῷ Lib. ΠῚ Opific. cap. v, sect. v et seq. — 93 Cap. v, parag.6, — «ὦ Enno., lib, H ep. xixi e 
b Cep. vr, parog. 11, «6 Aug. II, Conf. cap. 1v, τος 7 Lib, de dono pereev, cap. xvi 


Vulpinus 
captator. 


Cooperatio. 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. IV. 


venenatissimi sunt serpentes, qui per arenas 
Libycas repentes iter agentibus infesti sunt : 
ideo Libycam pestem, hoc est Afri serpentis 
veneno similem heresim illam vocat Enno- 
dius. De Afris serpentibus aptissime ad hanc 
nostram explicationem ita scribit Solinus 
capite XXX: « Africa serpentibus adeo fecunda 
est, ut mali hujus merito illi potissimum 
palma detur. » Tum de aspide nominatim ; 
« Plures, diverseque aspidum species sunt, 
verum disparis effectus ad nocendum. » Ple- 
nius quoque libro V, cap. 1v, de Africa loquens, 
et ejus illa regione, quie Syrtibus objacet; 
« Et terra haee autem, ait, siderum observa- 
tione mobilis. Ad eam per deserta arenis; 
perque serpentes iter est. » 

Hinc Ennodius postquam hereticum illum 
similitudine aspidis expressit his verbis, 
« Credo more aspidis clausa, ut aiunt, aure 
iransivit » (nempe Scripture testimonia, et 
argumenta csetera, quibus humanzse libertatis 
συνεργία contra illius asserebatur heresim) 
moxeamdemsimilitudinem persequens : « Vi- 
deo, inquit, quo se toxica Libyce pestis ex- 
tendant: arenosus coluber non hzc sola 
habet perniciosa, quz referat. » Ergo L/5jy- 
cam pestem simplieiter dieit pro serpentiüna; 
quoniam per Afriee, sive Libye sabuleta 
grassari serpentes, et imprimis aspides so- 
lent. 


1 Tom. IV, lib. HI de Opif. cap. χα. 


301 


CAPUT IV. 


Eadem libertatis, οὐ liberi. arbitrii notio ex 
proprietate vocum  ostenditar, quibus | illa 
describi, ac declarari solet. 1. ^Ez' ἡμῖν. 3. 
᾿Εξουσία, οἰ αὐτεξούσιον quee est libera potestas. 
6. Cum aliquid in potestate nostra esse dici- 
tur, duo semper intelliguntur, quorum alte- 
rum eligere possumus. 6. Quod ex. Apostolo 
demonstratur. 1. Tum ex Augustino. A1. De- 
claratur locus Joannis ex Evangelii capite 
primo, ubi scriptum est, Dedit potestatem 
filios Dei fieri. 12. /n quo Ah«ereticorum 
falsa interpretatio refellitur 5 qui dignita- 
tem. intelligunt. 18, Melius | interpretem 
nostrum potestatem vertisse, ut sit libera fa- 
cultas, et licentia. 14. Nec jus, ut aliis 
placet, significari. 45. Confirmatur aucto- 
ritate veterum nostra illa sententia. 10. Tum 
ex: vocabulo χύριος, quod libero arbitrio tri- 
buitur 18. Usitata libertatis exprimendee 
formula. 


I. In libro primo de libero arbitrio *, quem 
de Opificio tertium inseripsimus, plurimum 
contulisse animadvertimus delectum  qua- 
rumdam vocum, quibus illa homini insita 
faeultas a Greeceis Latinisque scriptoribus ex- 
primi consuevit, ut inde vis illius et pro- 
prietasin eo, quod ἀδιάφορον vocant, constituta 
videatur. Placet itaque, quoniam idem hoc 
loco perpolire argumentum, et illustrare liberi 
arbitrii potestatem novis additis antiquorum 
Patrum testimoniis suscepimus, idipsum et 
in vocibus illis facere, que passim apud pro- 
fanos, sacrosque scriptores ad illam declaran- 
dam adhibentur. 

Harum prima, et usitata maxime locutio 
est, ut liberum vocetur, τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν, quod in 
nobis, et in potestate nostra situm est. Quod ita 
definit Simplieius in. commentario ad. caput 
primum Znchiridii Epicteti: « In nobis sita 
esse dicit, quorum domini sumus, et quorum 
potestatem habemus, Atque hzec in ipso sita 
unoquoque dicimus, qua nec ab alio habet, 
nec ab alio quopiam impediri possunt. Hu- 
jusmodi sunt autem motiones anima, quas 
ex interiori ipsamet pro suo judicio, et elec- 


Indifferens. 


Explicatur 
loquendi 
formula 
τὸ ἐφ᾽ 
ἡμῖν, 

i. e. quod in 

nobis et in 

nostra potes- 

tate situm 

est. 


Virtutem. 


302 


tione producit. Non enim electio ab externo 
moveri potest. Verum etsi id, quod eligitur, 
extrinsecus objectum sit, lamen electio ipsa, 
et motio ad id, quod eligitur, ab interiori 
provenit^, » 

Et ad caput secundum idem Simplicius, 
« Qui in nobis, ait, sita sunt, libera vocat, 
quoniam neque ut fiant, necessitas ab aliis 
potest imponi ; neque prohiberi possunt : nec 
alius usum ipsorum in potestate habet. Tale 
est enim quod liberum vocamns, ut sit juris 
sui, ae potestatis, eL usus sui dominum ^. » 
Reete id quidem Simplicius: nee aliter chri- 
stiani omnes philosophi, ae theologi, ut ex 
eorum sententiis apparet, quas et hoe libro, 
etin aliis affatim congessimus, Qux quidem 
omnes in id conspirant, ut ἐφ᾽ ἡμῖν, id est 
in nobis aliquid positum , nihil aliud sit, 
quam nos posse illud amplecti et eligere, 
aut repudiare pro arbitrio, ae voluntate 
nostra. 

II. Gregorius Nyssenus hujusmodi et par- 
ticularem istarum, et liber:e voluntatis notio- 
nem, ae δύγαμιν in eodem de quo modo agimus, 
hoc est filii vel eligenda, vel repudianda digni- 
tate confirmat in libro secundo contra Euno- 
mium : « In natura, inquit, inferiore, et in 
rebus nostris, quoniam ad utrumque propen- 
sionem habet humana natura, in nobis situm 
est, vel noctis, vel diei esse filiis; manente 
principaliter in propriis finibus natura, ete ^. » 
Tum paucis interjectis : « Verum natura in 
utrisque stante, qua ex electione incidunt 
differentia, nomina propinquitatis subeunt ; 


& SiwpL. "Ἐφ᾽ ἡμῖν ἐχεῖνα λέγει, ὧν χύριοί ἐσμεν, 
χαὶ ὧν τὴν ἐξουσίαν ἔχομεν. ταῦτα καὶ ἐπ᾽ αὐτῷ ἑχάστῳ 
λέγομεν, ἃ μὴ παρ᾽ ἄλλου ἔχει, μηδὲ 0x ἄλλου τινὸς 
ἐμποδίζεσθαι δύναται. τοιαῦτα δέ ἐστι τὰ χινήματα τῆς 
ψυχῆς τὰ ἔνδοθεν ὑπ᾽ αὐτῆς χατὰ τὴν αὐτῆς χρίσιν xoi 
αἵρεσιν γινόμενα. οὐ γὰρ δυνατὸν ἔξω κινεῖσθαι τὴν αἵρε- 
σιν. ἀλλὰ χἂν τὸ αἱρετὸν ἔξωθεν 7, ἣ αἵρεσις αὐτὴ, καὶ ἢ 
ἐπὶ τὸ αἱρετὸν κίνησις, ἐνδοθέν ἐστι. 

b Idem. Ὅτι τὰ ἐφ᾽ ἡμῖν ἐλεύθερα, ὅτι οὔτε γενέ- 
σθαι ἀναγχάζεται ὑπ᾽ ἄλλων, οὔτε χωλύεται οὔτε ἄλλος 
ἔχει τὴν ἐξουσίαν τῆς χρήσεως αὐτῶν. τοιοῦτον γάρ ἐστι 
τὸ ἐλεύθερον αὐτεξούσιον ὑπάρχον, xal κύριον τῆς ἑαυτοῦ 
χρήσεως. 

ὁ GnEGon. NxssEN. lib. 11 cont. Eun. ᾿ Ἐπὶ μὲν 
οὖν τῆς κάτω φύσεως, xoi τῶν χαθ᾽ ἡμᾶς πραγμάτων, 
di τὸ πρὸς ἑκάτερον ἐπιῤῥεπῶς τὸ ἀνθρώπινον ἔχειν, 
πρὸς χαχίαν λέγω, xoi ἀρετὴν, ἐφ᾽ ἡμῖν ἐστιν 7, νυχτὸς, 
ἢ ἡμέρας υἱοὺς γενέσθαι, μενούσης χατὰ τὸ προηγούμε- 
γον ἐν τοῖς ἰδίοις ὅροις τῆς φύσεως, elc. Mox : ᾿Αλλὰ 
τῆς φύσεως ἐφ᾽ ἑχατέρων ἑστώσης, αἱ χατὰ τὰς προασιρέ- 


Ὁ 72.,19, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


ut vel Dei filii per virtutum : vel hostis, per 
vitium fiant. » 

Ita Clemens Alexandrinus in septimo Sfro- 
mateo, «in nobis ait, esse sita, quce mandata 
praecipiunt": » quod nihil aliud est quam 
posse nos ea facere, vel non facere. 

Sie Isidorus Pelusiota libro V, epistola 
CopxLu. « Persuaderi, vel non persuaderi, 
auditorum esse dicit, et in illorum potestate 
situm, propter liberi arbitrii definitionem *, » 
Quod ipsum recte intelligitur ex illa formula, 
quam Propheta 1saias concipit! : S? volueritis, 
et audieritis me, ete. Quod. si nolueritis, etc. 
«Cum enim, ut ait Chysostomus, non in 
nature necessitate donum illud posuerit (ut 
bene, et ex virtute, ac divina lege vivamus) 
sed eleetionis libertati permiserit, in te ipso 
deinceps situm est, ut hoc sis, et illud /. » 
Ergo ἐν ἡμῖν εἶναι, duo inter se opposita signi- 
ficat, e quibus unius est optio libera. Sic in 
eadem homilia. « Non est idem, ait, animae 
ae corporis essentia, et eleciionis: Verum 
illa sunt opera Dei; hae autem, motio est ex 
nobis ipsis facta, ad quodeumque ipsam de- 
ducere voluerimus ?. » 

Ita Cyrillus Alexandrinus in calee libri 
quarti 7n Joannem , « cessare a perturbatione 
in nobis situm esse dicit; quippe malum fa- 
cere desinemus, si propriarum voluntalum 
propensionem ferri in meliora concedamus, 
Verum liberari penitus a. perturbatione non 
omnino in nobis est situm ^. » 

Vide Cyrilli ejusdem loca supra capite se- 
cundo allata; imo plurimorum aliorum 


σεις διαφοραὶ τὰ ὀνόματα τῆς οἰχειότητος ὑποδύονται" ἢ 
^N 


θεοῦ τέχνα QU ἀρετῆς, ἢ τοῦ ἀντιχειμένου διὰ χαχίας 
γινόμενοι. 

d μεν. ALEx. vers. ult. "Ὄντων ἐφ᾽ fjiy προ- 
στάττουσιν αἱ ἐντολαί. 

e Isipon. PELus. Ὅτι τὸ πεισθῆναι, xol μὴ, τῶν 
ἀχουόντων ἐστὶ. διὰ τὸν τῆς αὐτεξουσιότητος ὅρον. 

f Cnuys. hom. xin in epist. ad. Rom. vers. ult. 
᾿Επειδὴ γὰρ οὐχ ἀνάγχῃ φύσεως τὸ δῶρον ἐνέθηχεν, ἀλλ᾽ 
ἐλευθερία προαιρέσεως ἐνεχείρισεν, ἐν σοὶ λοιπόν ἐστι xol 
τοῦτο γενέσθαι, κἀχεῖνο. 

g ld. Οὐ γὰρ ταὐτὸν ψυχῆς οὐσία, xaX σώματος, xal 
προαιρέσεως. ἀλλὰ τὰ μέν ἐστιν ἔργα θεοῦ" τὸ δὲ ἐξ ἡμῶν 
αὐτῶν γινομένη κίνησις πρὸς ὅπερ ἄν αὐτὴν βουληθῶμεν 
ἀγαγεῖν. . 

À CyniLL. in Joann. ᾿Αλλὰ τὸ μὲν ἀρχῆσαι πάθους, 
ἔχει τινὰ μοῖραν τοῦ χαὶ ἐφ᾽ ἡμῖν χεῖσθαι δοχεῖν. χατα- 
λήξομεν γὰρ τοῦ χαχοὺ τοῖς ἀμείνοσι τῶν ἰδίων θελημάτων 
ἐπιδιδόντες τὴν ῥοπὴν. τὸ δὲ ἀπαλλάττεσθαι πάθοὺς, 
οὐχὶ πάντως ἐφ᾽ ἡμῖν. 


Item 
ξουσίας, 
ὐτεξου- 
lac, τοῦ 
αυτε- 
ουσίου 


ra expli- 
tur notio. 


alterutra 
eclinandi 
osLetatem 
habere, 


4h 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. IV. 


Patrum, qui τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν vel ἐν ἡμῖν, ita semper 
usurpant, ut ad plura liberam, et sine 
ulla necessitate ad alterutrum applicantem se 
potestatem significent. 

Quam notionem locutionis istius intellexit, 
et declaravit Homeri interpres Eustathius, 
hune poet: versum explicans ; 


« Veni equidem ut tuos lenirem animos, $i 
( forte pareas *. » 


Ad quem illud adnotat: « Ostendit philo- 
sophorum consentanee deeretis Poeta nos- 
ter, in nobis esse situm, cessare ab iracun- 
dia, vel non cessare ἢ. » 

III.Idem valet ἐξουσίας nomen, vel αὐτεξουσίας, 
sive τὸ αὐτεξούσιον : quz vocabula passim ἃ 
Greeis assumi videas, ut ἃ Latinis potestatis 
vocem, pro ea facultate, qua indifferenter 
utrumlibet appetere potest, ad idque jus 
habet, et libertatem ; quod Justinus vocat 
ἐπ᾽ ἀμφότερα τρέπεσθαι δύναμιν ἔχειν ! .DequoIsidori 
Pelusiotce diserlissimus estlocus, quem opere 
pretium sit hic legi. « Non ille justi nomen, 
inquit, juste consequitur, qui caret omni 
presidio ad injuriam faeiendam. Sed qui po- 
testatem rei illius habens, ?njuste nihil facit. 
Sed neque qui necessitate ad hoc adducitur, 
ut lemperanter se gerat, statim eum tempe- 
rantem verum est dicere : sed eum duntaxat, 
qui cum in potestate sua voluptates habeat, 
voluntarie se continet^.» Greg. item Nyssen. 
lib. cont. Eunom. 3X5ovsia; eamdem illam notio- 
nem concipit, cum de flexibili Angelorum 
voluntate disputat. « Quod enim essentia 
mutabile est, inquit, eum inutrumlibet pro 
potestate moveatur obsequentem habet libere 
electionis propensioni nature facultatem", » 

Sic Dorotheus Deum nobis concessisse dieit 
boni faciendi potestatem, si ita velimus * ; ita ut 
ad peccatum non amplius necessitate compel- 
lamur ; ubi ἐξουσία expeditam indieat eligendi 
utriusvis potestatem. Et Maximus potestatem 
inesse menti asserit?, οἱ vim agendi quod 
velit: αἱ vitio, vel virtuti, et ad utrumlibet 
impellentibus tanquam in medio posita, ce- 
dat, aut resistat. 


& HowEn. 11. 1. *H20ov. ἐγὼ παύσουσα τεὸν μένος, 
αἴχε cina. 

b Eusr. Δηλοῖ φίλοσοφως ὃ ποιητὴς τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν 
εἶναι παύεσθαι θυμοῦ, εἴτε χαὶ μὴ. 

€ Isip. Per. lib. V, ep. ccerxxvir. Οὐχ 6 πᾶσης 
ἀφορμῆς πρὸς ἀδικίαν ἔρημος ὧν, δίχαιος χεχλῆσθαι 
δίχαιος, ἀλλ᾽ ὅστις τὴν ἐξουσίαν τοῦ πράγματος ἔχων, 


303 


Antonius quoque monachorum parens *, 
« Quoniam in nostra sumus potestate 
creati, ideo sanctos ait de nobis esse solli- 
citos. » 

Augustinus in libro contra Adimantum? : 
« Nisi quisque voluntatem mutaverit, inquit, 
bonum operari non potest: quod in nostra 
potestate esse positum, alio loco docet, ubi 
ait ; Aut facite arborem bonam et fructum ejus 
bonum? ; aut facite arborem malam, et fructum 
ejus malum.» Habes hie potestatis liberze no- 
tionem, etejus quod zn potestate nostra esse di- 
citur, hae formula comprehensam, aut facite 
hoc, aut facite illud ; sive ista, quam capite 
sequenti subjieit, eum ait, « In nostra pote- 
state esse, ut vel inseri bonitati ipsius, vel 
excidi severitate mereamur. » 

IV. Idemad Psalmum cxxx1, de Davide, et 
Saule loquens: « Habebat, inquit, illum in 
potestate, et non necessitate, sed voluntate pe- 
percerat, et noluit oecidere. » Et alibi", « in 
potestate ergo est, quod in voluntate esse non 
debet. » Ac paulo post, « Et cum eonvineun- 
tur naturam non esse malam, sed in potestate 
esse hominis, facere bene aut male: dicunt 
non esse anima liberam voluntatem. » Sed 


.mox hane amentiam convineit Augustinus " 


et « Quis enim non clamet stultum esse, pree- 
cepta dare ei, cui liberum non est quod prz- 
cipitur facere, et iniquum esse eum damnare, 
cui non fuit potestas jussa complere ? Et has 
injuslitias, et iniquitates miseri non intelli- 
eunt Deo se adseribere. Sed quid verum est, 
nisi et Dominum dare precepta , et animas 
libera esse voluntatis? » etc. 

Hine evidenter apparet, ejus, quod liberum 
dieimus, et ὧι potestate nostra esse, hujusmodi 
esse significationem, ut illud facere, aut nion 
facere; amplecti, aut repudiare possimus; 
quod est proprie id quod ?nd/ferens appella- 
mus. Tum recte istud ipsum ex eo colligi, 
quod hominibus precepta dat Deus, quae non 
juste daret; nec ob eorum vel observationem, 
vel violationem premia, peenasve constitue- 
ret, nisi talis in hominibus inesset libera vo- 
luntas et potestas. 


ἀδιχίας οὐχ ἅπτεται. οὐ μὴν οὐδὲ ἀνάγχῃ σωφρονῶν, 
σώφρων εἰχότως χεχλήσεται. ἀλλ᾽ ὅστις τὴν ἐξουσίαν τῶν 
ἡδονῶν ἔχων, ἑκούσιον σωφροσύνην ἀσπάζεται. 

d Νύβϑεν. Τὸ γὰρ τρεπτὸν τῆς οὐσίας ἐφ᾽ ἑχάτερον 
κατ᾽ ἐξουσίαν χινούμενον ἀχολουθοῦσαν ἔχει τῇ τῆς 
προαιρέσεως ῥοπῇ τὴν τῆς φύσεως δύναμιν. 


1 Supra cit, — 2 Sup. cap. τι, $ 14. — 3 Cit. tom. I, lib. Bibl. V, cap, ir, in fine. — 4 Ep. lib. ad Arsenoitas tom. III, ibl. 
col. xxiv, — 5 Cap. xxvi. — 6 Mat, vri, 33. — 77 Lib. de fide contra Manich. cap. 1x, tom. Vf. — 8 Ibid, cap. 10. 


Cum aliquid 
in nostra 
potestate 
dicitur, 

semper duo 
opposita 
intelligun- 

tur, 
quorum 
alterum 
eligere 
possumus. 


201 


Atque ex hoo insuper loco conficitur, 
Deum ita mandata hominibus ac legem edere, 
iisdem ut vires ad exequenda illa tribuat, 
adeoque sufficientem, ut vocant, graliam et 
idonea auxilia ; sine quibus legi obtemperare 
nequeunt. Hoc enim nisi suppeditaret legis 
conditor, iniquum «et injustum fore censet 
Augustinus : qualem Deo calumniam impor- 
tantes Manichaos merito detestatur. Neque 
vero id obscurum est, Augustinum de legibus 
ilis loqui, quas homini post primi parentis 
lapsum, et in presenti statu tulit Deus : ut ne 
eas quidem, nisi et liberam arbitri in 
utrumque potestatem, et sufficiens ad illas 
exequendas grati: presidium habenti ho- 
mini dietare potuerit, et qui aliter sentiunt, 
iniquitatem, et injustitiam Deo per summam 
blasphemiam adscribant. Quod in eo manda- 
torum genere extrà controversiam est, quo 
ila praecipiuntur, qui nature captum, vi- 
resque superant. 

Simili argumento , quod ex mandato- 
rum preseriptione ducitur, liberi arbitri 
polestatem probat idem Augustinus initio 
libri de gratia et libero arbitrio ad. Valen- 
tinum. 

V. Nec illud pretermiserim, ex illis locis, 
qui partim hie, partim alibi ex Augustino 
aliisque commemoravimus; perspicuum hoc 
esse, quoties ita illi loquuntur, in potesta- 
(e nostra esse quippiam habere, vel facere: 
duo semper intelligi, et significari opposita 
inter se, ex quibus alterum eligi possit ; quam- 
vis unum duntaxat e duobus diserte, expres- 
seque ponatur. Quod quidet satis persuadet 
tum communis hominum sensus consuetudo- 
que sermonis; tum quod iidem auctores, 
plerumque duo illa, qua ad eligendum propo- 
sita sunt, nominatim concipiunt. Nam quis 
adeo est stolide pervieax, ut cum ita dicitur ; 
Si volumus cras peregre profieiscemur ; non 
una illud etiam alterum contineri locutione 
ista fateatur, et videlicet si nolumus, non 
profieiseemur? Aut cum ita Christus ait! : 
Si quis vult venire post me, abneget. semetip- 
sum, etc., quis non alterum simul compre- 
hendi sentiat : S? venire nolit, non illa factu- 
rum, vel si facere nolit, non esse venturum? 
'Tum vero sepius ambo, ut dixi, diserte ex- 
plicateque ponuntur. Ut cum Pilatus Jesum 
alloquens?, Mihi non loqueris, inquit, nescis 
quia potestatem habeo crucifigere te, et potesta- 
lem habeo dimittere te; Graece ὅτι ἐξουσίαν ἔχω. 


1 Luc. 1x, 5, —2 Joan. 1x, 10. — 3 I. Cor. vin, 37. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Hiec uteumque nominatém τῇ ἐξουσίᾳ, id est 
potestati libere subjicitur. 

VI. Sie Apostolus insigniter in epistola 
priore ad Corinthios : Nam qui statuit in 
corde suo firmns, mon habens mecessitatem, 
potestatem autem habens sue | voluntatis, et hoc 
judicavit in corde suo servare virginem suam, 
bene facit?. Si hactenuslocutus esset Apostolus, 
nec partem adjecisset alieram, nemo non 
eam, priora haee audiens, animo perciperet, 
ae simul diei crederet, et nempe posse si ita 
malit, non servare virginem suam, qui ser- 
vare voluerit. Sed hoc idem ipse subinde de- 
claravit, etambo expressit illa, que in pote- 
state voluntatis esse docuerat. /gitur, et qui 
malrimunio jungit virginem suam, ait, bene 
facit, et qui non. jungit melius fecit. Ergo 
quod dixérat, μὴ ἔχων ἀνάγκην, ἐξουσίαν δὲ ἔχει τοῦ 
ἰδίου θελήματος, potestatem habens sue υοἰιηία- 
(is, quod necessitati opposuit, indifferentem 
ad utrumlibet arbitrii libertatem, et eligendi 
quod velit potestatem demonstrat. Atque heec 
ipsa duo, alligantem scilicet determinantem- 
que necessitatem, et liberam potestatem, 
velut contraria, etse ex adverso respicientia, 
mox ibidem Apostolus similititudine quadam 
explicat: Mulier, inquit, a//igata est legi, 
quanto tempore vir ejus vivil ; qnod si dormie- 
rit vir ejus, liberata est (Grace. ἐλευθέρα, id est 
libera) cui vult nubat. (Greece item cui vult 
nubere.) 

Quandiu vivit mulieris vir, non est haec 
libera, ut cui volet alteri nubat: siquidem 
alligata est uni, a quo habetur, et affixa. At 
illo vita functo, ideo libera est, quia ind'ffe- 
renter potest quem volet eligere; quocum in 
manum conveniat. Hac vera, et graphice de- 
lineata est imago liberi arbitrii, quod eate- 
nus liberum est, quia ?ndifferenter ad quod 
libitum est applicare se potest. 

VII. Ad hane itaque formulam exigenda 
sunt illa omnia loca, presertim Augustini in 
quibus aliquid im potestate esse mostra dicit, 
sive utramque partem nominando expri- 
mat: sive unam duntaxat appellet, cujus 
utriusque sunt exempla plurima illis in sen- 
tentiis, quas ex eodem selegimus. Sed unum 
est insigne in libride Spiritu et littera, capite 
Xxx, ubi ita scribit : « Hoc quisquein potestate 
habere dicitur, quod si vult facit: si non vult, 
non facit.» At que hocin exemplo fidei subinde 
adstruit, de qua postquam quaestionem hane 
proposuit, an fides in nostra potestate sit, ut 


Quod ex 
Apostolo 
probatur. 


Item ex 
Augustino, 


DE INCARNATIONE, LIB. ΙΧ, CAP. IV. 


eam dissolvat ; ita disputare incipit: « Vide 
nunc utrum quisque credat si noluerit; aut 
non credat, si voluerit. Quod si absurdum 
est: Quid est enim credere, nisi consentire 
verum esse, quod dicitur. » Ergo ut aliquid in 
potestate esse dicatur, non hoc tantum ne- 
cesse est, ut si volumus faciamus: sed etiam 
ut si nolimus, non faciamus, Qus ambo di- 
serte illie exprimit Augustinus, et. ubi ex- 
pressa non sunt, prudenter subaudienda esse 
significat. Velut in eodem libro capite se- 
quenti, hoe est xxxr.« Cum ergo fides, ait, in 
potestate sit, quoniam cum vult quisque eredit, 
ct cum credit, volens credit, » ete. Hie al- 
teram tantummodo partem diserte protu- 
lit: sed ex antecedenti sermone repetenda 
et adjungenda est altera pars ; quod idem in 
similibus oportet facere. In libro quidem: de 
duabus animabus, amborum complexio di- 
stincte ponitur capite xitt, in quo « liberum 
ad faciendum, vel non faciendum motum ani- 
mi. » voluntatem liberam vocat et peccandi 
capacem. Ex his locis in quibus alterius par- 
lis duntaxat fit expressa mentio, memo- 
rabilis unus est ex primo libro JZbfrac- 
tationum, capite xxir, in quo librum recenset, 
quem contra Adimantum ediderat, ejusque 
locum illum, quem paulo ante citavimus!, qui 
sic habet : « Nisi quisque voluntatem mutía- 
verit, bonum operari non potest, quod in 
nostra potestate esse positum, » ele. In quo 
id unum cavet, ne quis ita in potestate esse 
nostra putet mutare voluntatem, ut propriis 
hoe viribus, sine gralia, possimus. « In po- 
testate quippe hominis est, inquit, mutare in 
melius voluntatem : sed ea potestas nulla est, 
nisi a Deo detur, de quo dictum est; edit 
eis potestatem filios Dei fieri. » Dat enim po- 
testatem Deus non solum offerendo dignita- 
tem tantam, et ad eam invitando ; sed multo 
magis voluntatem nostram, et arbitrii liber- 
tatem, quo id consequi debemus, excitando 
ut id velit, el eupial, et ut possit adjuvando, 
medicinalis ope grati:e, sine qua idoneam ad 
illud obtinendum potestatem non habet. Per- 
git deinde: « Cum enim hoc sit in potestate, 
quod eum volumus facimus, nihil tam in po- 
testate, quam voluntas est; sed preparatur 


voluntas a Domino. Eo modo ergo dat po- 


testatem. » 
Manifestum est, Augustinum ibi duo inter 
se opposita et comparata electioni libere vo- 


1 Supra paragr. 3. — Augus'. IIl, de lib. arb. c. 1, tom. 1. 


Tox. VI. 


305 


luntatis objicere, ut sit in potestate nostra 
maxime voluntas, id est volendi actio, sive 
volitio, quia hanc exercere, vel omittere pos- 
sumus, ac pro eo nolendi actionem, sive n0- 
litionem edere, vel neutrum amborum exe- 
rere, et ab agendo cessare penitus. Ex quo 
fucus, et cavillatio Novi Dogmatis evertitur, 
quz libertatem absque amborum indifferenti 
potestate putat consistere. 

VIII. Hune iflius errorem non minus aperte 
idem Augustinus arguit in libro tertio de /ibe- 
ro arbitrio. Ibi enim « motum illum animi, 
quo fruendi voluntas ad creaturam a creatore 
convertitur, non esse naturalem asserit, sed 
voluntarium. In eoque similis est, inquit, illi 
motui, quo deorsum versus lapis fertur, quod 
sieut ille proprius est lapidis, sic ille animi : 
verumtamen in eo dissimilis, quod in pote- 
state non habet lapis cohibere motum, quo 
fertur inferius; animus vero dum non vult, 
non ita movelur, ut superioribus desertis 
inferiora deligat; et ideo lapidi naturalis est 
ille motus, animo vero iste voluntarius. Hine 
est quod lapidem si quis dicat peccare, 
quod pondere suo tendit in infima, non 
dicam ipso lapide stolidior; sed profecto de- 
mensjudicatur. Animum vero peccati argui- 
mus, cum eum ceonvincimus superioribus 
desertis ad fruendum inferiora przponere. 
Propterea quid opus est quarere unde isle 
motus existat, quo voluntas avertitur ab in- 
commutabili bono ad commutabile bonum, 
cum eum nonnisi animi, et voluntarium, etob 
hoc culpabilem esse fateamur; omnisque. de 
hac re disciplina utilis ad id valeat, ut eo motu 
improbato, atque cohibito, voluntatem no- 
stram ad fruendum sempiterno bono, a lapsu 
temporalium convertamus, » Hz:ec Augustino 
dicenti assentitur Evodius. « Non enim quid- 
quam, ait, tam firme, atque intime sentio, 
quam me habere voluntatem, eaque me mo- 
veri ad aliquid fruendum. Quid autem meum 
dicam prorsus non invenio, si voluntas, qua 
volo, et nolo, non est mea. Quapropter cui 
tribuendum est, si quid per illam male fece- 
ro, nisi mihi? Cum enim bonus Deus me 
fecerit; nec bene aliquid faciam nisi per 
voluntatem, ad hoc potius datam esse a bono 
Deo, satis apparet; motus autem quo huc, 
atque illue voluntas convertitur, nisi esset 
voluntarias, atque in nostra positus pote- 
state, neque laudandus cum ad superiora ; 


20 


306 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


neque eulpandus homo esset, cum ad infe- 
riora detorquet quasi quemdam cardinem 
voluntatis: neque omnino monendus esset, 
ut istis neglectis eterna vellet adipisci, atque 
ut male nollet vivere, vellet autem bene. Hoc 
autem monendum non esse hominem quis- 
quis existimat, de hominum numero exter- 
minandus est, » Hie vero clarissime docet 
Augustinus, qua sit conditio, et naliva pro- 
prietas humane voluntatis ae libere, quz 
arbitrium liberum dicitur, quae nimirum stirps 
est etradix bons, vel mala actionis : et quod 
consequens est, laudis, et. vituperii; boni, et 
mali meriti : queque nisi inesset homini, fru- 
stra hunc aut ad bonum hortaremur, auta malo 
deterreremus. Cujus quidem haud aliam esse 
causam Augustinus affirmat, nisi quod motus 
in utramvis voluntarius est. Voluntarium au- 
tem pro Zibero, et ad neutrum necessitate alli- 
gato perspicuum est accipi; ut sepe Latini, 
et inter alios Cicero passim usurpat. Atque 
idem Augustinus in calee libri seeundi cjus- 
dem operis de /ibero arbitrio, non aliter 
sumpsit, dum asserit « motum aversionis, 
quod fatemur esse peccatum, quoniam est 
voluntarius, in nostra esse positum potestate. 
Si enim times illum, oportet ut nolis, si autem 
nolis, non erit. » Quis nisi mente ocezcatus 
non intelligit his verbis significari motum 
illum animi, quo ita volumus, ut nolle pos- 
semus? Quem et ideo in potestate esse nostra 
ait Auguslinus, quoniam sie illum exercemus, 
utsi vellemus, cohibere possemus ; qua po- 
lestate quia earet lapis, cum suopte nutu 
deorsum fertur; ideo voluntarius, hoe est 
liber non est motus iste, sed naturalis et ne- 
cessarius, Quamobrem in potestate esse mo- 
tionem liberi arbitrii, ae voluntariam, est sic 
in utramvis partem flecti, et. inclinari, ut ab 
ea cohiberi, ac revocari, et in contrariam 
retorqueri possit; certe hujusmodi sit oportet, 
quod cum deliberabat, et utrum eligeret 
consultabat animus, repudiare potuit, et al- 
lerum aseiscere. Hoe omnino tota illa postu- 
lat Augustini disputatio : nec ullis prestigiis 
obduei se implicarique sie patitur, ut non 
utriusque liberam optionem, et eligendi po- 
lestatem plane aperteque subjieiat. In his et 
similibus locis idem Augustinus!, cum eos 
retraetat, nihil aliud animadvertit, nisi « gra- 
liam nonesse commemoratam, de qua seilicet 
tune non agebatur.» Inlibere voluntatis natu- 
ra et descriptione nihilrevocat, aut immutat, 


IX. Fjusdemmodi est illud quoque, quod in 
eodem terlio libro de libero arbitrio sequitur 
apud Augustinum, et quo Lutheri, Calvinique 
symmystaos eontra communem humanitatis 
sensum abuti solent, ubi ita loquitur*, « Nihil 
esse in potestate nostra, nisi quod eum volu- 
mus faeimus. Quapropter nihil tam in pote- 
state nostra, quam ipsa voluntas est. Ea enim 
prorsus nullo intervallo mox ut volumus 
presto est. » H&c enim loquendi formula, 
cum ita dicimus, «id in potestate esse nostra, 
quod eum volumus faeimus, » prorsus utrum- 
que in nobis situm esse demonstrat, ut non 
tantum faciamus si volumus ; sed etiam non 
faciamus, si volumus non facere : atque ut 
eamdem rem, quam faciendam eligimus,tum 
cum arbitri sedemus, ae deliberamus, non 
faciendam possumus eligere. Non capit hu- 
mani consuetudo sermonis aliud in istis locu- 
üonibus intellieere nos, quam utrumvis in 
optione esse nostra, et ex arbitrio , electione- 
que pendere, ut hoe , vel illud ampleetamur. 

Eodem pertinet et alia loquendi formula 
apud Augustinum, qua zn voluntate nostra 
situm aliquid esse dicitur. Non enim aliud 
est in potestate esse hominis, quam in ejus 
voluntate. Hoe vero nullo usurpari modo 
potest de eo, quod est uniusmodi, hoc est de- 
terminatum, et singulare, neque eum alio 
comparatur. Sic in libro primo de liberoarbi- 
írio capite xir, sanetissimus ille doctor his 
verbis talem arbitrii vim liberi declarat ? : 
« Vides igitur jam , ut existimo, in voluntate 
nostra esse constitutum, ut hoe vel fruamur, 
vel careamus tanto, et tam vero hono. Quid 
enim tam in voluntate, quam ipsa voluntas 
sita est? etc. Itaque cum se ipse miserrimum 
judicet, si amiserit gloriosam famam, ingen- 
tes opes, et qualibet corporis bona; tu eum 
non miserrimum judicabis, etiamsi talibus 
abundet omnibus, cum iis inheret, quae amit- 
tere facillime potest, neque dum vult habet, 
caret autem bona voluntate, que nee eompa- 
randa est istis, et eum sil. tam magnum bo- 
num, velle solum opus est ut habeatur ? » Et 
in eapite xvr, ubi epilogum facit eorum, quae 
in lila tractanda quaestione scripsit; « Quid 
autem quisque, ait, sectandum, et ampleeten- 
dum eligat, in voluntate esse positum consti- 
lit. nullaque re de arce dominandi, rectoque 
ordine mentem deponi, nisi voluntate. » Ergo 
id in voluntate situm esse Augustinus agno- 
scit, quod eligendo sectari potest, et amplecti. 


1 Lib. Relr, c, II. — 2 August. III de lib. arb. c. HT. — 3 Aug. lib, I, de lib, arb, c. XII. 


pee 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. IV. 


Non absimilis est locutio illa, qua in arbitrio 
nostro positum esse quippiam dicitur. Ut eum 
in. Enarvatione Psalmi. xivin ita scribit. « In 
iuo arbitrio Deus te esse voluit, cui pares 
locum, Deo an diabolo, » qu: eumdem pror- 
sus statum voluntatis significant. Hie autem 
consistere, ac ne cogitari quidem animo, et 
intelligi potest, nisi plura sint uno ad eligen- 
dum proposita voluntati, ex quibus quod 
libitum fuerit amplectatur, et eligat. 

X. Ad hane ipsam formulam, ac regulam 
exacta sunt qua in secundo libro ejusdem 
operis, sub initium dispulat, Ibi enim non 
aliter constare divinam justitiam asserit in 
decernendis poenis, ac praemiis, quam si homo 
liberam habeat voluntatem : « Nune vero 
Deus, inquit, cum peccantem punit, quid 
videtur tibi aliud dicere, nisi cur non ad eam 
rem usus es libera voluntate, ad quam tibi 
dedi, hoc est ad reete faciendum? Deinde 
illud bonum, quo commendatur ipsa justitia, 
in damnandis peccatis, recteque factis hono- 
randis, quomodo esset, si homo careret libero 
voluntatis arbitrio? Non enim aut peccatum 
esset, aut, reete factum, quod non fieret vo- 
luntate. Ae per hoc et pcena injusta esset, et 
premium, si homo voluntatem non haberet 
liberam. » Vides ut, quod alias observare 
memini, voluntatem hoc loco pro libera vo- 
luntate, et arbitrio libero sumpserit Augusti- 
nus, quod nonnunquam Latini scriptores 
faciunt : unde et voluntarium pro libero sz- 
pius ab illis accipitur, Ex quo Armacani 
scilicet ereandi occasionem habuerunt ; ut 
omnem voluntatis motionem liberam esse 
dicerent ; cum tamen liberi arbitrii non esse 
fateantur, quam solam voluntatis facultatem 
prater eommunem liberi notionem, hoe am- 
plius in sese complecti volunt, ut indifferens 
sit, et in unius e pluribus delectu, atque op- 
lione versetur. Caeterum, quod paulo ante 
monui; cum illas omnes sententias in libro 
primo Zletractationum retractarit, ac recen- 
suerit Augustinus; nihil omnino mutavit, 
addendumve credidit ad prescriptam illic 
libere voluntatis rationem, et essentiam, sed 
hoc solum adnotavit,in his et similibusintelligi 
debere necessarium grati? subsidium, sine 
quo voluntas eo uti, quod in potestate dicitur 
habere, non potest, de quo nemo catholicus 
dubitat. Vide Magistrum sententiarum in 
libro secundo, distinctione xxvii. 

Xl. Jam vero primus ille ex priore libro 


1 Sup. par. 7. — 2 Luc. xxii, 7. — 3 Mat. viu, 9. 


307 


Fietractationum locus!, in quo. Joannis verba 
ila profert Augustinus, advertit animum 
nostrum, et τῆς ἐξουσίας vocabulum, ae Latinum 
potestatis àttentius considerare nos admonet. 
In sua venisse Filium Dei, ait Evangelista, id 
est in hunc. mundum, tanquam in regnum, 
el possessionem suam, vel in Judeam, quae 
peculiaris erat ipsius ditio; neque tamen ibi 
ἃ suis, et domesticis receptum fuisse, hoe est 
ab majori parte Judaici populi. Quod si qui 
eum recipere, et ejus vocationi, et gratia ac- 
commodare se voluerunt : cujusmodi pauci 
admodum ex Judaeis; plures autem ex genti- 
libus exstiterunt ; feeit illis potestatem adop- 
tionis divinz per fidem, utique pleniorem, et 
animatam caritate, consequende : nee non 
per sacramentum Baptismi, quo regeneran- 
lur in filios Dei. Hzee vera, et germana est 
istius loei sententia. ᾿Εξουσίας vocabulum pro- 
prie licentiam, et potestatem liberam rei alicu- 
jus faciende, vel obtinendze significat. Et 
quoniam ut quisque dignitate, auctoritate, ac 
principatu antecellit ezteris, ita majorem 
faciendi quod. vul, aut nan faciendi, licen- 
tiam, ae. potestatem habet, et tanto majori 
libertate vivit; ideo pro dignitate, et potentia 
nonnunquam ἐξουσία sumitur, ut et Latine po- 
festas. Itaquo Glosse veteres Grecolatinz, 
᾿Εξουσία Majestas, ditio, potestas. Sic apud 
Lucam, ἐπιγνοὺς ὅτι ἐκ τῆς ἐξουσίας ᾿Ηρώδου ἐστίν: 
Ut cognovit, Pilatus, quod de Herodis pote- 
State essel, ἐξουσίαν ditionem et ἀργὴν significat, 
id est territorium. At Matthaei octavo, Centurio 
ilaloquens,zo γὰρ ἐγὼ ἄνθρωπός εἰμι ὑπὸ ἐξουσίαγϑ 
Nam. et ego homo sum sub potestate constitutus, 
dignitatem et imperium, sive prefeeturam 
cui subjectus erat, ἐξουσίαν vocat. 

Sunt qui in illo Joannis loco eamdem no- 
tionem ἐξουσίᾳ et. potestati subjiciant, ut sit 
dignitas. Ita Calvinus, qui et eausam addit. cur 
ita sentiat : nempe ad. refellendum Papista- 
rum commentum; qui ex hocloco liberum arbi- 
trium probari putant. Quem Beza secutus, 
Jus οἱ dignitatem. interpretatur, οἱ ita vertit ; 
Dedit eis hoc jus ut Filii Dei sint facti. Putida 
et inepta sententia. 

XII. Frustra isti sunt, et quialiud hoe loco 
τὴν ἐξουσίαν esse sentiunt, quam Jiberam pote- 
statem, et licentiam amplectendi, si velint,di- 
vini illius beneficii, cujus optio liberoillorum 
arbitrio permittitur. Nam altera, velut conse- 
quens, ut dixi, notio nominis ejusdem, us sit 
dignitas, nullo modo convenit. Et certum est 


? 


Declaratur 
locus 
Joannis: 
Dedit eis 
potestatem 
filios 
Dei fieri. 


Refellitur 
heretico- 
ruin 
expositio, 


Absolute et 
absque rela- 
lione 
... Relative. 


Optime 
nostrum 
Interpretem 
vertisse 
potestatem. 


308 


hweretieos illos Greci proprietatis inscitia 
lapsos esse. ᾿Ἐξουσίαν, inquiunt, Greci non- 
nunquam ἀξίωσιν, id est dignitatem appellant. 
Hoc verum est, cum absolute ponitur, aesine 
rel, vel actionis alieujus adjectione, circa 
quam illa potestas exercetur. Itaque vox 
ἐξουσία Vel ἀπολύτως, οἱ ἀσχέτως usurpatur, vel 
σχετιχῶς. Priori modo intelligitur in allatis 
exemplis. Cum enim Centurio su? potestate se 
esse dicit, vel cum Christus de Herodis potestate 
fisse dicitur, nemo rem ullamsubaudit, cujus 
gerendze, vel habende facultatem, aut jus 
habuerint; sed simpliciter subjectos illos 
alieno dominatul et imperio fuisse cogitat. At 
cum Christo Pilatus ait, JVescis quia potestatem 
habeo crucifigere te, et potestatem habeo dinut- 
tere {6 : σχετικῶς idem illud nomen τῆς ἐξουσίας 
accipitur. Refertur enim ad usum et effectum 
jurisdietionis, qui ex libera voluntate pende- 
bat; ut vel damnare posset, vel absolvere. 
Itaque potestas, et ἐξουσία ibi duas oppositas 
inter se acliones respicit, quarum integrum 
illi erat alterutram eligere. Sic Apostolus 
JZiomanorum nono ', An non habet potestatem 
figulus luti ex eadein massa facere aliud quidem 
vas in honorem, aliud vero in contumeliam? Kt 
alibi*^, JVwmquid non habemus — potestatem 
manducandi, et bibendi ? Numquid non habe- 
mus potesiatem mulierem sororem. circumdu- 
cendi, sicut et ceteri Apostoli ? In his et simili- 
bus£ovcta non absolute, ut in prioribuscapitur; 
neque dignitatem signilicat, sed facultatem 
liberam , et lieentiam : quia σχέσιν, οὐ habi- 
tudinem includit ad licitam et permissam 
aetionem, et illorum arbitrio relictam. 

XIII. Nec in illo loco Joaunis secus accipi 
potest ἐξουσίας vocabulum. Nm statim additur 
qua in re ἐξουσία illa versetur, nempe ut filii 
Dei fiant, vel quod. idem est, filios Dei fieri, 
quemadmodum ibi Seriptura loqui solet; ubi 
polestas perspieue facultatem, et licentiam, 
dignitatem autem nullo modo significat; ut in 
proxime allatis exemplis ex Apostolo cerni- 
mus : ubi est ἐξουσία φαγεῖν", xo ποιεῖν, potestas 
manducare, et bibere : et mox ἔχομεν ἐξουσίαν 
ἀδελφὴν γυναῖχα περιάγειν : potestatem habemus cir- 
cumducere. Item in illo ad. Ztomanos loco, de 
figulo ἐξουσίαν ἔχει ποιεῖν, potestatem habet facere 
vasa qualia vult atque in c:seteris ejusdem- 
modi; ubi infinitivus verbi, τῆς ἐξουσίας, et 
potestatis significantiam ad actionem aliquam 
alligat, ac determinat ; nec dignitatis notionem 
illi subjiei patitur : sed rei certze liberam et 


1 Homan. ix, 1. — 2 1. Cor, xi, 4. — 3 Sup. S 7. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


indifferentem , atque in «arbitrio positam 
nostro gestionem, et optionem. Sie omnino 
sese res habet, ae reete vetus interpres noster 
potestatem ibi vertit, quae sit facultas, vel 
licentia. Cui consentaneus Erasmus in Latina 
sua interpretatione reddit sie, uf. [liceret filios 
Dei fieri, Neque vero jus cum plerisque ver- 
terim, minime omnium ita ut Bezv placuit, 
cujus absona, et communis expers sensus est 
ratio. Quid enim sibi vult ista barbaries, dedit 
eis hoc jus ut filii Dei facti sint ? quasi sic hu- 
manus sermo ferat, ut jus dari dicatur faciendi 
quod jam faetum et absolutum est. Quis au- 
tem risum teneat, si quis in superioribus 
exemplis ita vertat ut in illo epistolae ad. Co- 
rinthios, An non potestatem habeo ut manduca- 
verim ? Aut illa Pilati sie, /Veseis quia potesta- 
tem habeo, ut cruxifixerim te, et potestatem 
habeo ut dimiserim te? Nam utrobique aoristi 
sunt, qui preteritum utique tempus per sese 
significant. 

XIV. Sed hec nimirum inepta περιεργεία 
solemnis est interpreti illi Calvini discipulo ; 
qui merito ab Daniele Heinsio aliisque par- 
lium earumdem vapulavit. Nee est quidquam 
certius, quam verba illa, qua infiniti ac prz- 
teriti temporis notionem alioqui pre se feruut 
faturi vim, ac pendentis illic habere ; id quod 
lingue isti familiare est. 

Quod vero ad Juris nomen ipsum attinet, 
mihi idcireo non placet, quod nondum Jus 
habere proprie dicitur, qui nondum adoptatus 
est in filium, hocest nondum est justitia dona- 
tus. Atqui cum Joannes scribit, iis qui rece- 
perunt Christum, ipsum dedisse potestatem ut 
sint filii Dei, de hoc illorum statu loquitur, 
qui justificalionem antecedit; ad quam jus 
profeeto non habet; cum necdum de morte 
transierit ad vitam, et adhue Dei sit inimicus. 
Siquidem vel sie illa intelligenda verba sunt, 
ut supra docuimus; uti per prevenientem, 
excitantemque gratiam praeparatus homo, ae 
per fidem Christum excipiens, potestatem 
habeat, si velit atque in eopto perseveret, 
amplioris emerend:ze gratiae quae est justitia, 
et adoptio filiorum Dei : vel simpliciore, ac 
planiore sensu, ut illa tota effeetio, et elabo- 
ratio filiorum Dei a prima vocatione ducatur, 
et inspiratione fidei, quz cum offertur homini, 
si eam ope illa gratiaque Dei adjutus admise- 
rit, simul etiam potestatem accipi, ut pari 
progressu ad justitiam, et adoptivi filii digni- 
latem perveniat, At neutro modo salis pro- 


Curiositas 


Juris 
nomen loc 
potestatis. 
exploditur 


LL 


iepta Dezo 
ugeillatio 
4unditur. 


Confirma- 
ur aucto- 
ritate 
atrum hzc 
nostra 
iententia. 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. IV. 


prie jus tante rei tribuitur; sed potestas 
duntaxat, et licentia, qu: etiam pessimis 
quibusque, et resipiscere nolentibus repre- 
sentari dieitur. 

XV. Hane nostram id est Catholicorum fere 
communem loei illius enarrationem impu- 
dentissime eum magistro suo Calvino, Beza 
sugzillat ; et SopAistas vocat qui eam tuentur, 
ac «nunquam eos intellexisse ait, quid benefi- 
cii per Christum fide consequamur : nempe 
ut non modo filii Dei esse possimus, si veli- 
mus, sed velimus et simus. » Qux eadem est 
et querela novorum dogmatistarum, qui in 
libero arbitrio negando re cum hereticis illis 
consentientes, verbo dissidere videntur. Sed 
adversus utrosque maximum est catholieze 
cause in illo Joannis loco presidium : quod 
illustrandum, adjuvandumque est, Greco- 
rum, ae Latinorum auctoritate Patrum, qui 
eodem ae nos sensu Joannem interpretati 
sunt. Hilarius in libro primo de 7"7'?nitate 
paulo post initium perspicue nomen potestatis 
accepit sie : « Esse autem filios Dei, inquit, 
non necessitatem esse, sed potestatem : quia 
proposito universis Dei munere, non natura 
gignenlium afferatur, sed voluntas premium 
consequatur.» Ubi τὴν ἐξουσίαν necessitati insu- 
per opponit. De Augustino non aliter pofesta- 
tisillie ab eo vocem acceptam esse satis indi- 
cat, quod ex ejus libro Ziefractationum paulo 
ante commemoravimus'. Huie Joannis Chry- 
sostomi lueculentum addam testimonium ; ut 
aecessio quaedam sit auctoritatis ad eas sen- 
tentias, quas ex Greeis Patribus, et ex illo 
presertim , contra novis secte licentiam 
capite secundo descripsimus. 

Hie igitur in enarratione loci istius inter 
alias hane affert rationem, eur non scripserit 
Evangelista , fecit {105 filios Dei, (quod Beza 
cum Calvino suo profecto mallet; et cum 
utroque recentior illa secta) sed ita potius, 
dedit potestatem. filios Dei fieri, quod ille sie 


a Cunxs. hom. x Zn Joan. “Ἅμα δὲ χαὶ ἐνδείξασθαι 
βούλεται ὅτι οὐχ ἁπλῶς οὐδὲ f, χάρις ἔπεισιν, ἀλλὰ τοῖς 
βουλομένοις καὶ ἐσπουδαχόσι- καὶ γὰρ χαὶ ἐν τῇ ἐξουσίᾳ 
χεῖται τῇ τοὔτων τὸ γενέσθαι τέχνα. ἄν γὰρ μὴ ἕλωνται 
αὐτοὶ προτέρον, οὐχ ἔπεισιν fj δωρεὰ, οὐδὲ ἐργάζεταί τι. 
πανταχοῦ τοίνυν τὸ μὲν χατηναγχασμένον ἐχθαλὼν, τὸ 

i αὐθαίρετον, xai αὐτεξούσιον δειχνὺς, τοῦτο χαὶ νῦν 
εἴρηχε. χαὶ γὰρ ἐν αὐτοῖς τούτοις τοῖς ἀποῤῥήτοις ἀγα- 
θοῖς, τὸ μέν ἐστι τοῦ θεοῦ, τὸ δοῦναι τὴν χάριν" τὸ δὲ 
τοῦ ἀνθρώπου, τὸ παρασχεῖν τὴν πίστιν. καὶ ἐν τῷ μετὰ 
ταῦτα δὲ χρόνῳ πολλῆς δεῖ λοιπὸν τῆς σπουδῆς. οὐ γὰρ 
ἀρχεῖ πρὸς τὴν τῆς καθαρότητος ἡμῖν φυλαχὴν τὸ βαπ- 


τς 1. 


909 


declarat : « Simul autem et istud ostendere 
vult, non temere advenire gratiam, sed iis 
tantummodo, qui voluntatem, et studium 
conferunt. Etenim in. eorum potestate situm 
est ut fiant filii. Nam nisi 2ntea eligant ipsi, 
donum minime advenit, neque quidquam 
operatur. Ut igitur ubique alias et necessita- 
lem excludit, et sui arbitrii, ac potestatis 
libertatem demonstrat; ita etiam hoe loco 
facit. Quippe in ejusmodi secretioribus bonis, 
Dei partes sunt, largiri gratiam : hominis 
vero, preestare fidem : atque insequenti qno- 
que tempore, magno studio, ac diligentia 
opus est. Non enim satis est nobis ad inno- 
centiam. servandam, baptizatum esse solum, 
et credidisse : sed etiam oportet, si perpetuum 
splendoris et dignitatis illius fructum conser- 
vare volumus, huie respondentem prebere 
vitam. Hoc autem in nostra potestate posuit 
Deus. Quippe ut mystiea generatione gigne- 
remur, et ab anterioribus omnibus delietis 
repurgaremur, per Baptismum consecuti 
sumus ; ut autem deinceps puri maneamus, 
nec ullam postea maceülam contrahamus, 
nostre potestatis est, ac studii ^. » Hec Chry- 
sostomi sententia longe pulcherrima est, ae 
disertissime tum liberi arbitrii indifferentem 
potestatem in oblata respuenda, vel admit- 
tenda gratia : tum consensionem et concor- 
diam cum eadem gratia declarat: tum denique 
veram et catholicam verborum Joannisinter- 
pretationem confirmat adversus iniquam 
nova secl: criminationem. 

Chrysostomum Theophylactus sequitur, et 
ante hune Cyrillus Alexandrinus : quem falso 
suffragari sibi Beza seripsit. Nam plane, aec 
perspicue τὴν ἐξουσίαν sic accipit, ut Chrysos- 
tomus, aliique, pro potestate facta, ut si 
velint, adoptentur in filios. « Nam quia per 
fidem, inquit, filium receperunt , potestatem 
accipiunt, ut inter filios Dei referantur ^, » 
᾿Εξουσίαν τοῦ τετάχθαι dixit, qui articulus in 
τισθῆναι, xol πιστεῦσαι μόνον, ἀλλὰ δεῖ, εἰ μέλλομεν 
ταύτης διὰ παντὸς ἀπολαύσεσθαι τῆς φαιδρότητος, ἄξιον 


- ant , 


αὐτῆς παρέχεσθαι βίον. τοῦτο δὲ ἐφ᾽ fuiv ἐποίησεν ὃ 


θεὸς. τὸ μὲν γὰρ γεννηθῆναι τὴν μυστιχὴν γέννησιν. καὶ 
πάντων ἐχχαθαρθῆναι τῶν πρότερον ἡμαρτημένων ἡμῖν, 


ἀπὸ τοῦ βαπτίσματος γίνεται. τὸ δὲ μεῖναι εἰς τὸ ἐξῆς 
χαθαροὺς, χαὶ μηδεμίαν μετὰ ταῦτα δέξασθαι χηλίδα 
πάλιν, τῆς ἡμετέρας ἐστὶν ἐξουσίας τε, χαὶ σπουδῆς. 

b Cvmiir. lib. | zn Joam. ᾿ Ἐπειδὴ γὰρ παρεδέ- 
ξαντο διὰ τῆς πίστεως τὸν υἱὸν, δέχονται τὴν ἐξουσίαν 
τοῦ ἐν τέχνοις τετάχθαι θεοῦ. 


Item ex voce 
Κυρος 
οἱ 
Κύριος. 


910 


gigenendi easu additus ad verbum nullum 
alium sensum, quam facultatis, et licentiae 
date subjiei patitur. Vide Aleimi Aviti locum 
citatum a nobis libro septimo !, qui potestatem 
in illo Joannis loco comprehensam haud aliter 
intellexit ac nos hic facimus. 

XVI. Cum ἐξουσίας, vel etiam αὐτεξουσίας VO- 
cabulis, de quibus alibi plenius dictum est, 
congruens, et connexa vox est τὸ züpoc, quam 
ἐξουσίαν interpretantur Hesychius, Cyrillus, et 
Suidas in Lexicis, hoe est dominium, auctori- 
tatem, et agendi contrahendique liberam, ac 
plenam potestatem. Ut cum Isidorus Pelusiota 
persuasione ac leni quadam illecebra ad salu- 
tem homines attrahi dieit. « Unde etiam suc& 
quisque salutis arbitrium, ae polestatem 
habet, ut et qui corona donantur, et qui pu- 
niuntur, juste quod elegerint, substineant^. » 
Idem quoque libro quinto, epistola ccxrix, 
nomen χυρίου pro eo sumpsit, qui faciendi, aut 
non faciendi arbiter est : eum ita scribit ; 
« Ejus qui hortatur esse optima dicere, ejus 
vero cui consilium datur, persuaderi, et au- 
seultare dicenti. Siquidem ille dicendi arbiter 
est, iste faciendi^. » Atque ut ἐξουσίας vocabu- 
lum 510 ab auctoribus usurpatur, ut alias una 
tantum res, et quasi materia exercende illius 
potestatis exprimatur ; alias autem duo inter 
se comparata, et eontraposita distincte refe- 
rantur; ut supra meminimus; idem et in 
VOCE χύριος accidit. Hae enim sie utuntur inter- 
dum, ut e duobus, quorum eligendi dominus 
est, et arbiter, unum nominatim explicetur, 
altero suppresso ; nonnunquam vero ambo in 
oratione ponantur. Utrobique vero ex poste- 
riore usu, prior intelligendus, et exponendus 
est. Nee enim natura rerum, aut communis 
intelligentia patitur, ut unius tantum certi, ae 
determinati potestatem habere, vel arbitri, 
ac domini esse dicamur, eligendi scilicet, et 
asciscendi. Quippe nemo sanc mentis delibe- 
rare de eo potest, quod est uniusmodi; nec 


& lstp. PEL. lib. Hl, ep. cxxix. Ka τὸ χῦρος ἔχει 
ἕχαστος τῆς οἰχείας σωτηρίας" ἵνα xol οἱ στεφανούμενοι, 
xo oi τιμωρούμενοι διχαίως ὑπομένοιεν ὅπερ ἥρηνται. 

b Isip. Ρετ, lib V, ep. ccxix.. Τοῦ μὲν παραινοῦν- 
τός ἐστι τὸ εἰπεῖν τὰ βέλτιστα. τοῦ δὲ συμδουλευομένου 
τὸ πεισθῆναι. ὁ μὲν γὰρ τοῦ λέγειν, 6 δὲ τοῦ πράττειν 
χύριός ἐστι. 

c Cnunys. tom. Ill. Καὶ σχόπει σοφίαν Παύλου. τὴν 
ἐξουσίαν αὐτὸς ἔχων, χαὶ τούτου χἀχείνου ἑτέρους ποιεῖ 
χυρίους, λέγων. τί θέλετε ; ἐν ὑμῖν τὸ πρᾶγμα κεῖται. Kot 
γὰρ ἡμεῖς ἐσμεν καὶ τούτου χἀχείνου χύριοι, καὶ τοὺ εἰς 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


eligere, nisi alterum e duobus: que illius 
sunt in arbitrio, ac potestate. 

XVII. At duorum quidem distincte ad no- 
men χύριος appositorum exempla sunt innu- 
mera : ex quibus pauca hie afferam. Joannes 
Chrysostomus in homilia xiv ad priorem ad 
Corinthios, Apostoli verba hsec enarrans ?, 
Quid vultis? [n virga veniam ad vos? an in 
caritate et spiritu mansuetudinis ? ita scribit : 
« Et Pauli sapientiam considera. Potestatem 
ipse habens; hujus et alterius alios arbitros 
facit, ita loquens; Qnid vultis? in vestra vo- 
luntate res est posita. Nam et nostam hujus, 
quam illius polestatem habemus, ut vel in 
gehennam ineidamus, vel regnum consequa- 
mur; quoniam Deus ita voluit. Ecce enim, 
ait?, /gnis et aqua, ad quodcumque voles porri- 
ges manum tuam, et*, si volueritis,et audieritis 
me, bona terre» comedetis ^. » Ergo liberi arbi- 
irii ἐξουσία, et χυριότης circa duo, ignem, et 
aquam, vitam et mortem versatur. Siquidem 
in E'eclesiastico statim illa sequuntur : Ante 
hominem vila et mors, bonum et malum ; quod 
placuevit ei dabitur illi. Qui locus contra novce 
secti licentiam valde observandus est : ut qui 
non solum liberi arbitrii τὸ ἀδιάφορον, ad eli- 
gendum utrumvis indieat: sed etiam hodie- 
que, post lapsum primi parentis, perseverare 
demonstrat in illius posteris, etiam cirea vir- 
tutes, et vitia; salutem et interitum semni- 
ternum, quod illa factio temere infieiari solet. 

Idem Chrysostomus alibi : « Apparet, in- 
quit, ut vel commoveatur inimicus, vel tibi 
reconcilietur, magis in tua, quam in illius 
potestate situm esse. Siquidem in nobis, non 
in iis, qui iraseuntur, hoc positum est, ut aut 
restinguatur, aut in majorem flammam attol- 
latur illorum commotio ", » 

Sie in homilia xiu ?n Mattheum, ad illa 
verba*, Ex verbis tuis justificaberis , et ex 
verbis tuis condemnaberis, causam hane affert. 
«Etenim dicendi, vel non dicendi arbiter 


γεένναν ἐμπεσεῖν, xo τοῦ βασιλείας ἐπιτυχεῖν" ἐπειδὴ ὁ 
θεὸς οὕτως ἠθέλησεν. ᾿Ιδοὺ γὰρ, φησὶ, πῦρ καὶ ὕδωρ. οὗ 
ἐὰν θέλῃς, ἐχτενεῖς τὴν χεῖρά σου. χαὶ, ἐὰν θέλητε. χαὶ 
εἰσαχούσητέ μου, τὰ ἀγαθὰ τῆς γῆς φάγεσθε. 

d Id. hom. xvir, tom. V, quieest πὶ de Davide, 
et Saule. Ὅθεν δῆλον, ὅτι τοῦ χινηθῆναι τὸν ἐχθρὸν, 
χαὶ τοῦ χαταλλαγῆναι, σὺ χυριώτερος ἐχείνου. ἐν γὰρ 
ἡμῖν, οὖχ ἐν τοῖς ὀργιζομένοις χεῖται καὶ τὸ σδεσθῆναι, 
χαὶ τὸ πρὸς μείζονα ἐξενεχθῆναι φλόγα τὸν θυμὸν τῶν 
ἐχείνων. 


1 Supra lib. VIT cap, 11, — 9 I, Cor, 1v, 21. — 3 Eccle. xv, 17. — 4 Isa. 1 et 1x. — ὅ Mat. xin, 37. 


Indifferens. 


Usitata 
libertatis 
xprimenda 
formula. 


,»". 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. IV. 


tu es, ae dominus *. » Rursus in homilia r1v 
tomi quinti verba illa Pauli explicans, Oportet 
luereses esse!, etc. docet eos, qui in heresim 
incidunt, non vi, et impetu quodam ab ea 
facto id aecidere, sed propria imbecillitate. 
« Imbecillitatem porro non naturalem, ait, 
dieo : sed eam qui est ex libero arbitrio . 
qua aecusari meretur, quseque supplieio, ae 
poene subjicitur : cujus et corrigendcx sumus 
domini, 86 propterea tam recte nos gerentes 
laudem assequimur, quam seeus agentes, 
poenam committimus ^. » 

Idem in homilia rxxx tomi ejusdem, de 
Juda proditore, ait « Deum nos fecisse do- 
minos, et arbitros electionis malarum, et bo- 
narum actionum *. » Tum Judam « voluntatis, 
et sententi:i& suze dominum fuisse, atque in 
potestate non parendi tentationi, et in avari- 
tiam neutiquam declinandi. » Ita Gregorius 
Nazianzenus in orat. xxrr, quze est de MacAa- 
bas, horum virtutem, et tolerantiam praedi- 
cans, studiosos lectores ad ejus libri lectionem 
incitat, « qui rationem animi perturbatio- 
nibus imperare docet, ae dominam esse 
propeusionis in utramque partem, nempe 
virtutem, ac vitium ?. » 

XVIH. Ex quibus locis, et innumeris si- 
milibus colligitur, ubi altera pars retieetur, 
nihilominus intelligendam esse. Ut cum idem 
Chrysostomus homilia xu i» Mattheum, ait 
Christum « dominos et arbitros nos volendi 
fecisse". » Et homilia xvii in priorem ad 
Corinthios, qui filiam suam in lupanari pros- 
tituit, si eam rezis filius liberaverit, ac sibi 
conjugio eopulaverit, non amplius in potes- 
tate illius esse dicit, istam ipsam ad mere- 
iricium quaestum deducere : ubi etiam et 
contrarium subauditur, aut non deducere. 

Eodem modo cum lege aliquid nominatim 
exprimitur, et cavetur, atque ut velimus ali- 
quid determinate precipitur, etsi oppositum 
huie minime est expressum, necessario tamen 
intelligitur ; ut liberi arbitrii, cujus index est 


a Cnnxs. hom. xui in. Matth. Καὶ γὰρ σὺ χύριος 
εἴ χαὶ τοῦ εἰπεῖν, χαὶ τοῦ μὴ εἰπεῖν. 

b Cunvs. vers. 3]. ᾿Ασθένειαν δὲ οὐ φυσιχὴν λέγω 
ἀλλὰ τὴν ἐχ προαιρέσεως, τὴν χαὶ ἐγχλημάτων ἀξίαν, καὶ 
ὑπὸ χόλασιν, χαὶ τιμωρίαν χειμένην. ἣν χαὶ ἡμεῖς χύριοι 
διορθῶσαι. διὸ χατορθοῦντες τε ἐπαινούμεθα, xol μὴ 
κατορθοῦντες χολαζόμεθα. 

€ Ibid. vers. 29. ᾿Επειδὴ γὰρ χυρίους ἡμᾶς ἐποίησε 
χαὶ τῆς τῶν φαύλων, χαὶ τῆς τῶν ἀγαθῶν πράξεον αἱρέ- 
σεως, ele. ᾿Επεὶ οὖν χἀχεῖνος γνώμης χύριος ἦν, xol ἐν 


1 Ep, τ, ad Cor. 1, 19, — 2 Prov. 1, 18. — 81. Joan. τ. 


3M 


preceptum , in obtemperando proprietas 
constet. Ut cum in JProverbiis ita jubet 
Sapiens *; JVe dimittas legem matris tue : 
nempe alterum quoque continetur, ut legem 
istam magni faciamus, et observemus. Vel 
cum Joannes nos admonet? : Διο dili- 
gere mundum : una istud quoque precipi- 
tur, uf. oderimus. Nam ex hujusmodi impe- 
randi formulis, quibusnolle aliquid, aut velle 
jubetur, liberi arbitrii ad alterutrum eligen- 
dum potestas agnoscitur : ut latius disputat 
Augustinus in libro degratia et libero arbitrio, 
capite secundo. « Nempe nbi dicitur, inquit, 
Noli hoc, et noli illud, et ubi ad aliquid fa- 
ciendum, vel non faciendum in divinis mo- 
nitis opus voluntatis exigitur, satis liberum 
demonstratur arbitrium. » 

Cujus arbitrii vis ab Ambrosio aperte, 
explieateque tradita est in lertio libro de 
Officiis, capite quinto, ubi de Gygis fabuloso 
illo annulo loquens ita scribit : « Cujus annuli 
tanta sit vis, ut pro arbitrio suo qui eum sit 
indutus, appareat eum velit : cum autem 
nolit, conspectui se preesentium subtrahat, ut 
praesens non possit videri. » 


ἐξουσίᾳ τοῦ μὴ πεισθῆναι, καὶ πρὸς φιλαργυρίαν μὴ ἀπο- 
χλῖναι. 

αἰ NAZziANZ. Ἧ περὶ αὐτῶν βίόλος δηλώσει τοῖς φιλο- 
μαθέσι, xo φιλοπόνοις ἣ ὑπὸ τοῦ αὐτοχράτορα εἶναι τῶν 
παθῶν τὸν λογισμὸν φιλοσοφοῦσα, καὶ χύριον τῆς ἐπ᾽ 
ἄμφω ῥοπῆς, ἀρετήν τε φησὶ, xat χαχίαν. 

€ Cunys. "AXI! ἔτι χυρίους αὐτοὺς ἐποίει τοῦ βού- 
λεσῦαι. 

f 14. Οὐ γυρίος εἴ λοιπὸν ἄγειν αὐτὴν ἐπὶ τὸ πορνεῖον. 


Ex supra 
citatis 
Patrum tes- 
timoniis 
duo colli- 
guntur 
libertati 
necessaria. 


312 


GAPUT V. 


4. Ex Patrum testimoniis supra citatis duo 
colliguntur. libertatis propria - alterum, ve- 
pugnare huic necessitatem absolutam : alterum 
in. indifferentia esse positam. 9. Cujusmodi 
necessitatem — heretici opponant — libertati. 
3. Violentiam non perimere libertatis usum. 
4. Nonnunquam necessitatem. simplicem na- 
ture consentanec? vel, appellari. vim. 5. 
Ostenditur ex concupiscentice iotibus violen- 
liam non tollere libertatem. 6. Libertas 
duplex, ut et necessitas proponitur : et omnes 
inter se comparantur. 8. Necessitas simpli- 
citer posita sepe vim significat : et voluntas, 
liberum arbitrium. 9. Probatur ex fatali 
necessitate, simplicem minimeque violentam 
necessitatem perimere libertatem. 10. Quod 
ex veterum auctoritate confirmatur. A3. De 
indifferentia , cujusmodi libertatis essentia 
continetur. 14. NNovorum Dogmatistarum in 
ea fucus : et qnemadmodum $n Deo, ac. bea- 
torum libera voluntate reperitur. 


I. Hic omnia Grecorum, ac. Latinorum 
lestimonia Patrum, qua superioribus eapi- 
tibus exposui, quaeque aliis in libris attuli, 
qui considerate, ac diligenter expenderit, duo 
sibi de libertatis, arbitriique liberi natura 
persuadeat necesse est; primum, ad libere 
voluntatis naturam et essentiam pertinere τὸ 
ἀδιάφορον, hoc est indifferentem eligendi facul- 
tatem ; quam indifferentiam nominare solent: 
non qualem constitui ab Catholicis mentiun- 
tur hzretiei : et qui propius, quam pios et 
cautos decet, illos asseetantur, Dogmatistae 
nuperi : Sed eujusmodi in plerisque omnibus, 
quas adduximus, veterum sententiis signifi- 
cari cernimus : qualem et Tridentinz synodi 
auctoritas approbavit : nempe hune esse 
statum liberi arbitrii, ut sic unum e pluribus 
ad eligendum propositis amplectatur et as- 
eiscat ; ut, si velit, eo rejecto alterum possit 
eligere : deinde huie ipsi libertati arbitrii con- 
Irariam esse non solum violentam, et cogen- 
tem ; sed etiam simplicem, et uni addicentem 
necessitatem. Quz duo fusissime demonstrata 
,unta nobisalio in loco!, adfrenandam reeentis 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


dogmatis ac secte licentiam; et nune per- 
paucis repetenda sunt, adversus Anonymi 
eujusdem ex eadem secta temeritatem, et 
ἀναισθησίαν, qui dissimulatis omnibus, qu: ἃ 
nobis, aliisque contra hzresim istam disputata 
fuerant, rem de integro tractare est aggres- 
sus : et Illustrissimum D. Habertum Vabren- 
sem episcopum, christian: contra novam 
faetionem  vindieem  assertoremque fidei, 
indigne ob id ipsum, inclementerque vexavit 
in Apologia altera, quam in eum edidit. Ibi 
duo ila, quse nature libertatis innata, et 
οὐσιώδη esse docuimus, negat ad illius essen- 
tiam spectare : ut et indifferens sit, et sim- 
plicis necessitatis expers : quippe salvam et 
integram — posse esse libertatem arbitrii , 
utraque illa eonditione sublata, Quae opinio 
quia falsissima est, et humans divinzeque 
sapienti: plaeilis alversa, non longa dispu- 
tatione frangenda est hocloco; quandoquidem 
et ex Christi Domini libertate, cujus gratia de 
hae re agere hie instituimus, praecipuum ad 
causam suam argumentum adhibere sibi 
visus est: de quo postea dicam : nune quae 
universe eontra τὸ ἀδιάφορον, et vacuitatem ne- 
cessitatis attulit paucis explicata refellam. 

II. De necessitate primum ex novorum 
dogmatistarum decretis ita disserit?, dupli- 
cem hanc esse ; unam, qua vis et coactio sit, 
alteram simplicem, et voluntariam. Priorem 
definit sie, qua fit aliquid, etiamsi nolumus ᾿ 
Posteriorem vero, « qua quippiam necesse 
est fieri quidem, nec aliter evenire potest : 
sed non modo repugnante, verumetiam ap- 
petente voluntate fit : ut est amor ille, quo 
erga se Deus afficitur ; aut quo amant eum in 
ccelo beati. » Hoe enim seeundum genus ne- 
cessitatis libertati non offieere putant; sed 
illam adjuvare potius, et firmiorem facere; 
solam autem huie adversari priorem, quz 
vim facit, et invitam cogit voluntatem : Sub 
hae autem priori necessitate comprehendi 
volunt naturales omnes impetus, et func- 
tiones; ut est nasci, crescere, dormire, mori. 
Hujusmodi enim necessitas « nihil est aliud 
respectu voluntatis (Verba Dogmatistee. novi 
alibi a nobis exeussa?) quam quasdam vis, 
aut violentia, aut. coaetio, qua operatur id 
quod potest, etiam nolente voluntate; et 
capitaliter repugnat libertati, eamque fun- 
ditus perimit. 

IIl. Atqui falso hzc, imperiteque jaetan- 
tur; nee habent quidquam preter fucum et 


4 Tom. 1V, lib. presertim ΠῚ de Opif. — 2 Apol, 11, contra D. Haber, lib. ΠῚ cap. — 2 Tom. IV, lib. ΠῚ de Opif. eap. mr. 


Veternum. 


Cujusmodi 
necessi- 
tatem hare- 
tici 
opponant 
libertati. 


Violentie 
genus 
duplex. 


Violentiam 
non peri- 
mere liber- 

taljs usum. 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. V. 


fallaciam. Etenim cum duplex sit violentia, 
qua voluntati reluctari potest; altera inte- 
rior, quz? proprie illius actioni, quam e/icz- 
tam xocant, et volitionem , est contraria : 
altera exterior, quz imperatas, ut appellant, 
acliones respicit : priorem certum est in re- 
rum natura esse non posse. Non enim volun- 
tas cogi, ne divinitus quidem potest; quoniam 
pugnat hoe secum, et ad contradictionem 
implieatum est, velle nos aliquid, et non 
velle. Quare inter illa, qua nihil sunt, et 
u3; ὄντα, 1d est non entia vocantur, numeranda 
est ista vis, et eoactio. Ac libertati quidem 
capitaliter repugnat : sed non proprie, ac 
proxime. Ut enim sceiscitanti quid sit calori 
contrarium; nemo respondeal, nihil, vel 
non ens : sed quod proxime est oppositum 
frigus : tametsi nihil, et τὸ μὴ ὄν ealori sit ad- 
versum : ut et rei sive en/7 cuilibet quod non 
ens dicitur. Sie libero arbitrio, qua liberum 
est, non est opposita proprie coactio illa, quae 
in rerum natura esse non potest : Sed aliud 
quiddam, quod in eadem, in quo libertas 
inest, subjeeto cernitur. Hujusmodi est sim- 
plex, et absoluta necessitas; qux electionem 
perimit ; et ad unum alligat, ac detlerminatam 
tenet voluntatis propensionem. Exterior 
porro, et Zmperatis ab voluntate ecsterarum 
facultatum actionibus illata vis, non perimit 
libertatem, hoc ést liberam voluntatis actio- 
nem. Siquidem nulla tanta est, ae tam into- 
lerabilis hujusmodi necessitas, et violentia, 
quam non intlictam corpori ac membris homo 
suis libere possit amplecti, ac non modo pa- 
uenter, quod utique in bona causa, quia 
debet, profecto potest; sed etiam libenter et 
hilari animo tolerare : si opitulatrix, et om- 
nipotens Christi gratia presto sit : cujus stu- 
penda, et incredibilia in eo genere in Marty- 
rum actis exempla celebrantur. Quocirca 
stulte mors ab illis in ea necessitatis violenta 
specie ponitur, que libertatem perimit ; cum 
plerisque volentibus ; imo etiam optantibus, 
et gratulantibus eveniat. Sed hzec pluribus in 
tomo tertio disputata reperies '. 

IV. Quibus unum, alterumve nunc adjun- 
gimus. Imprimis, quod ad illa spectat, quae 
naturaliter conveniunt, memorabilem esse 
Cyrilli, de ea re cum Theodoreto conflictum 


2? 


a Cymir. in Refut. Theod. ad anmath. qr. E? 
γὰρ οὖχ ἀληθὲς ὅτι λογιχός ἐστι χατὰ φύσιν ὃ ἄνθρωπος, 
ἄρα ἀδουλήτως, καὶ ἠναγχασμένως ἐστὶ λογιχὸς, τί δὲ 


Lib. IV de Opif. cap. 11. —2 Rom. vn, 15. 


313 


et altereationem, de qua aeeuratius dixi in 
libro tertio : et nunc summalim eam per- 
strineam, quod ad institutam disputationem 
'alde pertinet. 

Seripserat Cyrillus in anathematismo ter- 
tio, naturas in Christo duas καθ᾽ ἕνωσιν φυσιχὴν, 
id est unitione naturali esse conjunctas. Dis- 
plieuit ea vox Theodoreto; quoniam si natu- 
ralis ea. sit Verbi cum carne conjunctio, 
necessaria erit, et violenta, non voluntaria. 
Quod enim naturale est, id necessitatem vio- 
lentam habet, non liberum ae voluntarium 
est inquit.) Vides ut communi, ae populari 
sermonis consuetudine, necessitatem simpli- 
cem, qualis inest in eo, quod naturaliter fit. 
vim et violentiam appellet. Sed non propria 
est ista loeutio. Itaque non patitur impune 
hoe abire Cyrillus in refutatione reprehen- 
sionis illius. Docet enim falso istud eese dic- 
tum, quod naturale est, necessitate id extor- 
tum, et coactum esse, « Siquidem homo 
natura rationalis est, nec tamen ingratiis, et 
illo necessitatis genere cogitur esse rationis 
particeps. Quinetiam Deus ipse natura Deus 
est; natura sanctus, justus, bonus, vita, lux, 
sapientia, virtus : nec propterea conira vo- 
luntatem, aut vi heec omnia esse dicitur^. » [ἢ 
eamdem ergo Cyrilli reprehensionem ineucrit 
quod ab libertatis adversariis asseritur; «vim 
ae violentiam, et coactionem esse respectu 
voluntatis » id quod naturaliter fit, aut con- 
venit, ut vivere animam, nutriri, ac crescere 
hominem, dormire, et hujus generis alia : 
{πὸ propterea libertati sola repugnare 
putat. 

V. Rursus ad opinionis istius falsitatem 
convincendam accedat aliud argumentum, 
quod ex concupiscenti: motibus hujusmodi 
petitur. Etenim affectiones ilize, quae ex inge- 
nita, et originali labe proveniunt, necessitate 
quadam cogente, ac violenta homini aecidunt; 
nec sunt in ejus potestate; ut omnino non 
sint : ut Apostolus in epistola ad /tomanos 
pluribus exponit, velut cum ita scribit : « Von 
enim quod volo bonum, hoc ago; sed quoi 
odi, illud facio? : » et caetera ejusdemmodi : 
qua de concupiscentiae. motibus minime vo- 
luntariis, ae deliberatis vulgo Patres, et inter 
eos potissimum Auguslinus plerisque in locis 


εἰπέ uot, xxi 6 τῶν ὅλων θεὸς, οὐ χατὰ φύσιν ἅγιος, 

μ᾿ ^ εἶ ^ ^f - 

δίχαιος, ἀγαθὸς, ζωὴ, φῶς, σοφία, xai δύναμις, ἄρ᾽ οὖν 
M *, * » * L4 

xoi αὐτὸς ἀδουλήτως, καὶ ὡς ἐξ ἀνάγχης ἐστὶν, & ἐστιν ; 


Quz natu- 
ralia sunt , 
non sunt 
violenta. 


Quod ex 
concupis- 
centia 
motilius 
probatur. 


314 


interpretari solent. Est autem hzc liberi, οἱ 
ejus, quod in potestate esse dicitur, ab Dog- 
matis novi propugnatoribus constituta ratio ; 
utid tale sit, « quod fit quandoeumque vo- 
lumus; et non fit quando nolumus. Si vero 
quando volumus non fiat; vel si nolumus 
fiat, certissimum est non esse nobis liberum, 
quia non est in nostra potestate. » Ita illi, ex 
quo sequitur, coneupiscentie sstus illos, et 
impetus ad illam referri necessitatis speciem, 
quam eogentem, et violentam nominant, «et 
capitaliter repugnare libertati, eamque fun- 
ditus perimere » dictitant. Quod autem est 
ejusmodi, neutiquam cum libertate, id est 
liberi arbitrii actione consistit. Nam si ambo 
una consistunt, neque capitaliter inter se 
pugnant, nee se mutuo perimunt. Atqui 
quantumvis aeres et violente sint incur- 
siones ille, ardoresque concupiscentia, libe- 
ram voluníatis actionem, in qua libertas pro- 
prie sita est, nullo modo prorsus eripiunt. 
Sive enim trahenti, imo vi quadam impellenti 
cupiditati fortiter resistimus ; sive fracti, ac 
dejeeti cedimus; quatenus id volendo faci- 
mus, libere faeimus. Quippe ex eorumdem 
dogmatistarum decreto?, quidquid voluntate 
lit, libere fit. « Nihil enim magis facimus, 
quando volumus, quam volitionem ipsam : et 
ideo nihil magis in potestate nostra, quam 
ipsa voluntas, id est volitio, constitutum 
est. » 

VI. Quinetiam Augustinus in primo libro 
Retractatunum, cap. xv, ubi deillo Apostoli 
loco ex epistola ad Atomanos copiose disputat, 
inter alia de concupiscentia et cupiditate sie 
loquitur : « Quod si quisquam dicit, etiam 
ipsam eupiditatem nihil aliud esse, quam vo- 
luntatem, sed vitiosam, peecatoque servien- 
tem, non resistendum est, nec de verbis, cum 
res constat, controversia facienda est.» Cum 
ergo cupiditas illa, que ex coneupiscentia 
morbo habet originem, et proprie peccatum 
est, voluntas sit, libera est tamen; nec ab 
tali necessitate perimitur. Quam quidem vim 
ac tyrannicam violentiam flagrantis in nobis 
concupiscentie, quae nos in servitutem rapit, 


a Donorneus in Doct. 1, Vom. 1. Bibl. PP. Toy 
χαταδουλωθέντα τῇ ἁμαρτίᾳ ἠλευθέρωσε τὸν βίᾳ ex 
αὐτῆς χρατούμενον. βίᾳ γὰρ χαὶ τυραννίδι ἤγετο ὑπὸ τοῦ 
ἐχθροῦ ὃ ἄνθρωπος: καὶ σχεδὸν, xol οἱ μὴ θέλοντες 
ἁμαρτῆσαι, βίᾳ ἡμάρτανον. ὡς λέγει ὁ ᾿Απόστολος ἐν 
προσώπῳ ἡμῶν" οὐ γὰρ ὃ θέλω ἀγαθὸν, τοῦτο ποιῶ, 
ἀλλ᾽ ὃ οὐ θέλω χαχὸν, τοῦτο πράσσω. 


1 Vide tom. nosuwum [V, loco, cit, — 9 Ibid. — 3 Prov. n, 9. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


et invitis obluetatur, preclare Dorotheus ex- 
pressit; eum de Christi adventu,ejusquefruetu 
ac beneficio agit, quod humano importatum 
est generl. « Hominem, inquit, in peccati 
servitutem abreptum liberavit, eum ab illo 
violenter teneretur. Etenim vi ae tyrannice 
ab inimico trahebatur homo : ae propemodum 
qui peecare nolebant, peceare cogebantur, ut 
ex persona nostra loquitur Apostolus; /Von 
enim, ait, quod volo bonum, hoc facio; sed 
quod nolo malum, hoc facio ". » Et quibus- 
dam interjectis; « Primum, inquit, liberavit 
nos, ut ante dixi, per sanctum baptismum, 
dans nobis peccatorum remissionem ; dedit- 
que nobis potestatem faciendi quod bonum, 
et honestum est, si velimus. et ut non tra- 
hamur amplius, ut quispiam dixerit, vio- 
lenter ad malum. Qui enim peccatorum ser- 
vitute premitur, gravatur, et ab ipsis trahitur; 
sicut scriptum est?, funibus peccatorum suorum 
unusquisque constringitur, » 

VII. Atque uti facilius, ac. plenius eontro- 
versia heec universa dirimatur, tum libertas, 
tum necessitas est distinguenda duplex. Nam 
primo liberum aliud absolute, simpliciterque 
dicitur, quod omnino in potestate est nostra 
facere, vel non facere : quo in genere princi- 
patum tenet velle ipsum, sive volitio, et elec- 
tio voluntatis interior : qu: etiam tum libera 
est, cum vi aliqua majore foras erumpere, et 
quod eupit exequi prohibetur; aut cum 
inviti agere aliquid, et elicere compellimur ; 
quod nisi libere vellemus, uon faceremus. Ex 
quo etiam exterior actio ipsa libere fieri dici- 
tur ; tametsi fit ab invitis. Ut cum negotiator 
vi tempestatis eoaetus merces suas in mare 
projicit ; utrumque libere facit, ut et velit, et 
suis ipse manibus quod vult efficiat, atque in 
profundum magnis suis parta Jaboribus effun- 
dat. Aut cum metu, vel tormentis infraetus 
aliquis christianam fidem coneeptis verbis 
ejerat, boc utique tum volendo eligit, tum 
pronuntiat libere ; etsi non sponte hoe agat. 
Aliud liberum est, quod non tantum facimus 
si volumus; si nolumus, non facimus ; sed 
etiam sponte, ae voluntarie facimus ; eujus- 


b lbid. Πρῶτον μὲν οὖν ἠλευθέρωσεν ἡμᾶς ὡς ἤδη 
εἶπον, διὰ τοῦ ἁγίου βαπτίσματος, δοὺς ἡμῖν τὴν ἄφεσιν 
τῶν ἁμαρτιῶν. Kat ἔδωχεν ἡμῖν ἐξουσίαν ποιεῖν τὸ καλὸν 
ἐὰν θέλωμεν. χαὶ μηχέτι ἕλχεσθαι ὡς ἂν εἴποι τὶς, μετὰ 
βίας εἰς τὸ χαχόν. ὃ γὰρ δεδουλωμένος ἁμαρτίας, βαρεῖ- 
ται, χαὶ ἕλχεται, ὑπ᾽ αὐτῶν. χαθὼς λέγει. σειραῖς δὲ τῶν 
ἑαυτοῦ ἁμαρτιῶν ἕχαστος σφίγγεται. 


Libertas et 
necessitas 
distin- 
guenda 
duplex. 


Sponta- 
neum. 


Necessitas 


sinpliciler 


posita spe 
vim signifl- 


Impeccabili- 


Nc 


cat, et 
voluntas, 

liberum 
arbitrium, 


tate. 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. V. 


modi τὸ ἑχούσιον a Greecis vocatur. Jam neces- 
sarium aliud, simpliciter dieitur, quod non 
est in potestate nostra, et uniusmodi, ac de- 
terminatum est ; adeo ut sive ab invitis, sive 
ab volentibus, sit omnino subeundum : uti 
mors; cordis, quamdiu vivimus, aut pulmonis 
agitatio; concupiscentie in inferiore animae 
parte commotio ; et id genus estera. Alias 
neeessitas ea duntaxat appellatur, que vim 
facit, et violentia dicitur. 

Harum duarum necessitatum prior abso- 
lute libertati est opposita, in eo tantummodo 
subjeeto, in quo inest, et quod afficit. Nam si 
in voluntate ipsa reperitur, omnem ejus ac- 
tionem liberam intereipit. Cujusmodi est ne- 
cessitas illa, qua Angeli, ae beate mentes 
alie in Dei, quem aperte vident, amorem 
rapiuntur. Sin extra voluntatem residet, ut 
in membris nostris, aut iis rebus, qua ad nos 
pertinent, ibi, ubi est, effectum suum hahet. 
Ut eum vinculis, vel tormentis adhibetur 
quispiam ; ferro secatur ; igni uritur ; in car- 
cere habetur. Posterior autem necessitas, sive 
violentia, non simpliciter libertati est adversa 
interiori, ac proprie dicte, que in voluntate 
ipsa locum habet : Sed ei tantum, quod 
ἑχούσιον, vulgo spontfaneum vocatur. et volun- 
tarium. ltaque liberam ipsam voluntatis 
aetionem non perimit; sed ut plurimum 
spontaneum ilud extorquet : non tamen id 
perpetuo efficit. Nam sponte potest etiam ali- 
quis velle quod pati cogitur : at extra volun- 
tatem, ut in corpore, quod potest semper 
operatur. 

VIII. Hane vero necessitatem, qua vim 
affert, et violentiam, plerumque simpliciter 
ἀνάγχην auctores nuncupant. Sie Athanasius 
peceare aitesse necessitatis ; non peccare, na- 
ture. Nimirum quia peccatum ex nature, et 
appetitus corruptela oritur, qu: vim volun- 
tati faeit". Et peccantes alioqui error in delicta 
compellit, ait Seneca ! : at non peccare, ratio- 
nali naturs& consentaneum est : de quo Atha- 
nasii loco plura dicturi sumus, cum de 
human in Christo nature τῇ ἀναμαρτῃσίᾳ dis- 
putabimus. 

Sie Augustinus illos impetus, qui in latro- 
nes et sicarios pro tuenda salute vitaque 
fiunt, necessitate ait fieri, mon voluntate. 
Quippe voluntatis nomen sepius ad id, quod 


α Aruawas. lib. de Salut. adven. Chr. Kaz& 


315 


non solum libere, sed etiam sponte volumus, 
aecommodatur : ut et voluntarium τὸ ἑχούσιον 
significat : quod alibi notavimus?. Hoc Grzei 
αὐθαίρετον interdum vocant. Ita Glossarium 
vetüs Latino-greeum, Voluntartus αὐθαίρετος. 
Et Grecolatinum, 'Exojewe, ultroneus, volun- 
tarius, promptuarius. ltem ᾿ Εχουσίως, sponte, 
voluntarie, ultro.Tta Chrysost. ezecitatem ocu- 
lorum φυσιχὴν appellat*, animi vero, ἑχουσίαν, 
xxi αὐθαίρετον, ld est sponte accersitam. Huic 
ergo necessitss illa est opposita, qua liberta- 
tem voluntatis etsi non funditus tollit, ad- 
stringit tamen, et coercet. Quam in rem 
lepidum illud est grammatieorum inventum, 
eujus Priscianus meminit?, eum rationem 
reddit eur verbum volendi imperativo careat. 
« Aliam quoque, ait, quidam rationem de hoc 
conati sunt reddere dicentes ; quod Imperati- 
vus modus necessitatem significat, voluntas 
autem libera debet esse : itaque hoe verbum, 
quod carere debet necessitate, caret Impera- 
tivo. » 

IX. Sed hzc necessitas, etsi voluntatem in- 
clinat, et impellit in alteram partem, non 
tamen vim liberge potestatis, et electionis 
extinguit; quod sola, quz simplex et absoluta 
dicitur, necessitas facit, tametsi minime vio- 
lenta sit, sed naturalis, et insit appetitioni 
congruens : qualis est in brutis animantibus 
impetus ad ea qua& sunt nature su: consen- 
tanea. Quamobrem quidquid voluntatem sic 
affigit uni, eoque circumsceribit, ut aliud expe- 
tere integrum non sit, id quamvis conveniens, 
jucundumque est, liberi nsum arbitrii eripit. 
Talis est fati necessitas illa, qua humanas vo- 
luntates inflecti, adigique, quo cceli vis, ac 
siderum impelleret, Philosophi veteres opinati 
sunt. Quos Christiani sapientes non alio magis 
argumento refutare soliti sunt, quam quod 
ista necessitate posita, eriperetur homini 
libertas, qu& eum determinatione hae, et 
unius przscriptione constare nequeat. Augu- 
stinus in libro secundo contra F'austum*, hane 
adversus heretieum istum rationem adhibet. 
« Et nos quidem, inquit, sub fato stellarum 
nullius hominis genesim ponimus, ut liberum 
arbitrium voluntatis, quo bene, vel male 
vivitur, propter justum judicium Dei, ab omni 
necessitatis vinculo vindicemus. » 

Hujusmodi nos alia quamplurima ejusdem 


ἀνάγχην τὸ ἁμαρτάνειν συμδέδηχεν: πρόδηλον ὅτι τὸ μὴ 
ἁμαρτάνειν κατὰ φύσιν γέγονε. 


1 Sen, 1 de Ira, cap. xiv. — 3. Lib. ΠῚ contra. Crescent. cap. 11. — 8 Tom, IV, lib. IV de Opif. cap. m, parag. 19, — 
4 Homil, vr, in Matth, — 5 Lib, IX non longe ab init, — 6 August. contra Faust. cap. 1v. 


Sola neces- 
sitas sim- 
plex et 
absoluta, 
etiamsi 
minime sit 
violenta, 
libertatem 
perimit. 


316 


Augustini loca, Patrumque ceterorum addu- 
ximus, quibus fatalis necessitas ex humana 
libertate refellitur in capiteseptimo libri tertii 
de Opificio, atque hoe argumento Calvini, ac 
Lutheri, et aliorum male sentientium falsam 
imprimis redargui opinionem ostendimus; 
qui solam arbitrii libertati violentiam adver- 
sari putant. Nam et antiqui illi fati propu- 
gnatores, necessitatisque fatalis, humanae 
voluntatis usum ab illa causarum fatalium 
serie neutiquam excluserant : sed agi, incli- 
narique liberam hominum propensionem 
preepotente illa vi, et efficientia siderum asse- 
rebant. 

Ae nihilominus, quia necessitas queedam 
afferri voluntati, non utique cogens, sed de- 
terminans, ab iisdem philosophis dieebatur, 
absurdum esse, minimeque coharens secum 
illud dogma eruditissimi illi Patres arbitrati 
sunt. Atqui ut nupera secte habet opinio, 
voluntatis omnis actio, sive volif?o libera est : 
et illa proinde, quam stoici, aliique constitue- 
bant, fatalibus expressa causis humani arbi- 
trii consensio, quam illi ipsi Christianc:e pro- 
fessionis antistites, et magistri negant cum 
spontanea, sed necessario determinata rei 
cujusvis appetitione consistere. Legendum 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Potestne dici quidquam clarius ad frenan- 
dam novi dogmatis licentiam ? Voluntas ecce, 
id est voluntatis, sive mentis humans motio, 
si sic ab auctore Deo proficisceretur, ut ne- 
cessitate uni rei, ut puta honeste, et bone, 
esset affixa, libera non esset, quia recte, ho- 
nesteque facti premio careret. 

Eadem significatione vox ἀνάγχη ab Chry- 
sostomo sumitur in homilia xir in epistolam 
ad Romanos : ubi naturali necessitati liberi 
arbitrii τὸ ἀδιάφορον opponit. « Quandoquidem 
enim, ait, non ex necessitate naturali donum 
illud (honeste et ex virtute vivendi) indidit; 
sed arbitrii libertati commisit, deinceps in tua 
potestate situm cst, ut hoc sis vel illud. Quze 
enim partes erant ipsius, eas cumulate prz- 
stitit^. » Quo in loco primum docuit liberta- 
tem voluntatis eum naturali, et videlicet 
sponte faeti necessitate - pugnare : deinde 
liberam hane eamdem voluntatem in utrius- 
vis eligendi potestate, hoc est differentia 
esse positam. Denique sufficientem, ut vocant, 
opem gratize, quatenus ex Deo pendet, om- 
nino suppelere, nec deesse euiquam ; eum ea 
omnia, qui suppeditari divinitus ad reete 
agendum oportet homini, plene esse tributa 
scribit. 


omnino caput illud nostrum ! in quo de fatali 
necessitate, ac toto isto contra novos dogma- 


XI. Ad extremum illud confirmare juvat, 
ad plerasque novi dogmatis diluendas presti- 


Natura!em 
voluntatis 


"0 "uta- 

tistas argumentigenere copiose disputavimus, — eias, quod obiter supra sigificatum alibi ube- "em cepe 

Li eig X. Hane eamdem necessitatem simplicem, — riori oratione declaravimus?: naturalem vo- violentiam 

auctoritate, neque violentam, neque ab nisu, et actione  ]untatis proclivitatem inrem unam quampiam Es 
compo voluntatis exclusam libertati arbitrii repu- — ae determinatam, ah auctoribus siepe vin, et 


gnare, demonstrat Hilarius in octavo libro de 
Trinitate ; ubi Arianos redarguit qui conjun- 
ctionem Filii cum Patre, sive unitionem, de 
voluntatum nexu, et mutua consensione in- 
terpretari solebant. Contra quos illa verba 
Christi apud Joannem explicans : ΑἸ ego ho- 
norem, quem dedisti mihi, dedi eis ?: Xa disse- 
rit: « Et nune interrogo, utrum idipsum sit 
honor, quod voluntas : cum voluntas motus 
mentis sit: at vero honor, natur: aut species, 
aut dignitas. Honorem ergo aeceptum a Patre, 
Filius omnibus, qui in se credituri sunt, dedit, 
non utique voluntatem : qus si data esset, 
non haberet fides premium, cum fidem nobis 
necessitas affixie voluntatis inferret. » 


& Cnnys. Ἐπειδὴ γὰρ οὐχ ἀνάγχη φύσεως τὸ δῶρον 
ἐνέθηχεν, ἀλλ᾽ ἐλευθερίᾳ προαιρέσεως ἐνεχείρισεν, ἐν σοὶ 
λοιπόν ἐστι καὶ τοῦτο γενέσθαι, xdxcivo τὰ γὰρ παρ᾽ 
αὐτοῦ πάντα ἀπήρτισται. 


coactum, et violentiam appellari. Cujus quidem 
ad exempla illa, que ibi congessimus, pauca 
hie addemus. Clemens Alexandrinus in sep- 
timo Stromateo : « Non est, inquit, bonus 
ingratiis Deus, quo modo calefaeiendi vim 
habet ignis : sed voluntarie bona sua confert; 
quamvis petitionem nostram antevertat^ : » 
Huic adjungendus similis locus Hieronymi in 
commentario ad epistolam Pauli ad PAilemo- 
nem : ex quo itidem colligitur, tum naturali 
necessitati violentia nomen affingi : tum illi 
ipsi libertatem esse contrariam. Igitur ad illa 
Pauli verba, Szne consilio autem tuo nihil vo- 
lui facere * ; ul non quasi ex necessitate bonum 
tuwm esset, sed voluntarium : Sie Hieronymus 


b Crew. Anex. VIE Strom. Οὐ γὰρ 6 θεὸς ἄχων 
ἀγαθὸς, ὃν τρόπον τὸ πῦρ θερμαντιχόν. ἑχούσιος δὲ f, τῶν 
ἀγαθῶν μετάδοσις αὐτῷ, χἂν προλαμόάνῃ τὴν αἴτησιν. 


1 Vide presertim parag. 8. — 9 Joan. vxxr, 99.—3 Lib. III de Opif. cap. vn. parag, 7 δἱ 506. — 4 Epist. ad Philem. vers. xiv, — 


5 Hier. in Philem. 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. V. 


seribit? : « Hoc quod a plerisque queritur, 
et sepissime retractatur; quare Deus homi- 
nem faciens, non eum bonum rectumque 
condiderit : de presenti loco solvi potest. Si 
enim Deus voluntarie, et non ex necessitate 
bonus est ; debuit hominem faciens, ad suam 
imaginem, et similitudinem facere, hoc est ut 
ipse voluntarie, et non ex necessitate bonus 
esset. Qui autem asserunt ita eum debuisse 
fieri, ut malum recipere non posset, hoc. di- 
cunt : talis debuit fierl, qui necessitate bonus 
esset, et non voluntate. Quod si talis fuisset 
effectus, qui bonum non voluntate, sed neces- 
sitate perficeret, non esset Deo similis, qui 
ideo bonus est, quia vult, non quia cogitur. 
Ex quo manifestum est rem eosinter se postu- 
lare contrariam. Nam ex eo, quod dieunt, 
debuit homo Deo similis fieri : illud petunt, 
ut liberi fieret arbitrii, sieut Deus ipse est. Ex 
eo autem quod inferunt, talis debuit fieri, qui 
malum recipere non posset : dum necessita- 
tem ei boni important, illud volunt, ut homo 
Deo similis non fieret. Potuit itaque et Apos- 
tolus Paulus, absque voluntate Philemonis, 
Onesimum sibi in ministerium retinere. Sed 
si hoe sine voluntate Philemonis fecisset, 
bonum quidem erat,sed non voluntarium : 
quod autem non erat voluntarium alio 
genere arguebatur non esse bonum. Ni- 
hil quippe bonum dici potest, nisi quod 
ultroneum est. Ex quo Apostoli consideranda 
prudentia est : qui idcirco fugitivum servum 
remittit ad dominum, ut prosit domino suo: 
qui prodesse non poterat, si domino tenere- 
tur absente. Superior ergo quzestio ita solvi- 
tur ; poluit Peus hominem sine sua voluntate 
facere bonum. Porro si hoc fecisset, non erat 
bonum voluntarium, sed necessitatis. Quod 
autem necessitate bonum est, non est bonum, 
et alio genere malum arguitur. Igitur proprio 
arbitrio nos relinquens, magis ad suam ima- 
ginem, et similitudinem fecit. Similem autem 
Deo esse, absolute bonum est. » 

XII. Hie. Hieronymus Zonitatem Dei non 
eam simpliciter intellexit, qua bonus in se est, 
sed hujus bonitatis efficienlia, quze in res 
proerealas effunditur; quemadmodum Cle- 
mens Alexandrinus usurpavit. Nam libere 
Deus non necessario facit quidquid extra se 

α Cunvs. vers. 21. Ὅτι γὰρ οὐ φύσεως τὸ ἁμάρ- 
Tapa, οὐδὲ ἀνάγχης, καὶ βίας. 

b Cunvs. ibid. οὐδὲ γὰρ ἂν ἐμαχαρίσθησαν, εἰ μὴ 
αὐτῶν ἣν τὸ χατόρθωμα. 


1 Matth. xii, 16. — 2 Ibid, ver. xvi. 


31T 


molitur : non solum quia non cogitur, sed 
etiam quia nulla nature necessitate ad bene 
merendum  adstringitur quemadmodum 
sol non invitus quidem, et coactus, sed ne- 
cessario tamen lucem ac vitam mortalibus 
impertit. Hancautem necessitatem cogentem, 
et quasi violentam abusione quadam nominis 
vocat Hieronymus. 

Ita Chrysostomus homil. xiv in Mattheum, 
naturalem necessitatem nominat violentiam, 
cum ait : « Peecatum non esse naturale, ne- 
que necessitatis, et violentic ^: » quod com- 
paratione Judzeorum eum Apostolis probat ; 
quibus Dominus dixit ; Vobis datum est nosse 
mysteria regni ccelorum!. Quod enim datum 
esse dicitur, non esse necessitatis asserit. Non 
enim beatos illos diceret?, qui oculis specta- 
rent, qua multi reges, et Prophete videre 
cupierant, nec tamen viderant, nisi proprium 
illorum inesset laudabile factum, quod ex 
ipsorum electione penderet ^, et arbitrio 
libero « quam radicem nominat bonorum 
omnium *.» Ita necessitati naturali , quam 
vim appellat, oppositam esse liberam volun- 
tatis electionem docet. Vide insignem locum 
hae de re Philonis Judas in libro, Quod Deus 
sit immutabilis : quem alibi proferam. 

XIII. Jam quod ad illud spectat τὸ ἀδιάφορον, 
quam zndifferentiam solent dicere, pei spicuum 
esse arbitror ex ommibus illis Grxcorum, 
Latinorumque Patrum sententiis, quas aliquot 
capitibus complexi sumus, in libertatis, arbi- 
triique liberi natura et essentia illam esse 
ponendam ; nec sine indifferentis notione 
perceptionem ejus informari posse, quod sui 
juris in eligendo, liberumque dicitur. Non 
enim indifferentiam istam intelligimus sic, 
quemadmodum falso sumere adversarii solent, 
ut sit paribus librata momentis, etin neutram 
inclinata partem voluntatis propensio. Hoc 
enim vix in vita cuiquam potest evenire mor- 
talium : eum et naturales affectiones, et virtu- 
tum habitus, ac vitiorum et et alie innumerae 
causce animos nostros certarum rerum amori- 
hus, et desideriisimplicatos habeant. Sedindif- 
ferentiam hujusmodi libertatis propriam esse 
volumus, qua propositis sibi duobus, horum 
altero rejeeto, potest alterum eligere; neque 
quo minus possit, determinante aliqua neces- 


€ lbid. ᾿Επειδὴ τὴν ῥίζαν τῶν ἀγαθῶν εἴγον, εὖ 
διαχειμένην τὴν προαίρεσιν λέγω, καὶ τὴν γνώμην. 


De indilfe- 
rentia et 
quatenus 

libertati 
essentialis 


Novorum 
dogmatista- 
rum fucus. 


Quomodo in 
Deo etsanc- 
tis libera 
voluntas. 
reperiatur, 


318 


sitate prohibetur. Hac enim vera, et unica, 
et οὐσιώδης, Id est essentialis est notio libertatis, 
ac definitio ; qua non uni cuipiam ejus spe- 
clei, vel statui, ac conditioni convenit; sed 
per totius generis amplitudinem diffunditur. 

XIV. Quamobrem otiosa, vel falsa potius, 
et male considerata est exceptio, quam ab 
Magistro suo traditam Apologisla contra illu- 
strissimum D. Habertum Vabrensem episco- 
pum adhibuit! ; indifferentiam non esse 
libertatis adeo propriam, ut sine ea non 
constet illius essentia : sed humane tantum- 
modo, quamdiu in hoc corpore degitur, affec- 
lionem esse; quemadmodum fames, sitis, 
somnus, c;etereeque. necessitates, sine quibus 
hie non vivitur, non sunt human: naturae 
substantive? qualitates, sed indicia quaedam, 
ac note : qua et ab nobis aberunt, ubi mor- 
talitate posita, vite? alterius compotes erimus; 
et nunc in Deo, ae beatis minime reperiuntur. 
Tum illud preterea perperam usurpant : in- 
differentiam istam, de qua eum ipsis conten- 
dimus, circa ea tantum versari, qua bona, 
vel mala; honesta , vel vitiosa sunt : quod si 
ita foret, jam nullum dubium esset, quin ab 
Dei, beatarumque mentium libera voluntate 
prorsus abhorreret. Verum in utroque mul- 
tum opinione falluntur. Siquidem indifferen- 
tia, quam insitam libertati esse volumus, nihil 
aliud est, quam potestas unius de duobus, vel 
pluribus optandi eitra necessitatem ae deter- 
minationem, uti supra demonstravimus. Hae 
vero proprietate non humana solum, sed 
divina etiam, et angelica, et universe quazli- 
bet liberi arbitrii natura censetur. Etenim 
quaecumqne Deus extra se molitus est, nulla 
inductus necessitate fecit ; sed ita ut, si vellet, 
non faceret : aut. alia, quam qua procereare 
voluit, pro iis in lucem ex nihilo proferret. 
Quippe « in Deo nulla est necessitas operandi 
(ut ait Lugdunensis ecclesia ?). Neque enim 
Deus necessitate, sed voluntate preedestinavit 
quicumque predestinavit. » Nam quod ad 
eam, quam contrarietatis vocant, libertatem 
attinet, non circa bona tantum malave con- 
sistit, sed in bonis etiam ipsis dijudicandis, 
et inter se comparandis vim suam experitur. 
Atque hoe modo considerata libertatis indif- 
ferentia inest divine voluntati; cum ex infi- 
nitis bonis, qua efficere poterat, certa desti- 
narit, et elegerit, qua&& reipsa procrearet. De 
quo alias disputatum a nobis esse memini in 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


lomo tertio?*, ubi qua ex Augustino, et aliis 
Patribus, ae. theologis in contrarium opponi 
solent, aceurate diluimus ; eidemque postmo- 
dum opere alii successerunt; quorum in 
enucleandis potissimum sceholasticorum sen- 
lentiis, et ad libertatis veram et catholicam 
rationem  aecommodandi strenue laboravit 
industria; ut per eos traclandis his, quce ab 
instituto nostro alioquin aliena sunt, super- 
sedere liceat. Non est hoc loco pratereunda 
Armaeanorum arguta cavillatio : qui quod a 
magistro suo acceperant, libertati arbitrii 
solam opponi necessitatem cogentem, sive 
violentiam, id, quia invidia laborare doctorum 
omnium  animadverterunt , sero tandem 
emendare eonati sunt interpretatione falsa et 
ridicula. Nam violentam illam, et cozentem 
necessitatem sic explicat unus eorum Liber- 
tus Fromondus*; qui sibi Vincentii Lenis 
Arausicanl nomen indidit; ut sit ejusmodi, 
qua voluntatem sie impellit, ae premit, ut 
eam praeipitet, nec judieio utatur, sed ecco 
quodam feratur impetu : qualis est in brutis 
animantibus, aut in parvulis, antequam ratio 
in illis expedita sit. Hujusmodi porro neces- 
sitatem non pugnare cum voluntario sive 
spontaneo, Lenis affirmat : sed libertati esse 
contrariam. At vero necessitatem illam, quz 
licet ad unum aliquod amplectendum volun- 
tatem determinet, non tamen judicium op- 
primit, et obruit, nee vehementiori quadam 
impulsione przcipitem agit, eam eum liber- 
tate vult consistere : sic et beatos Deum, quem 
vident, quoque fruuntur, amare libere, et 
Dcum ipsum eadem se amare libertate. Quae 
omnia in E/lencho Theriacc copiose refellimus. 

Nam quod de judicio idem ille Vineentius 
obstrepit : tametsi uno aliquo cireumsceriptum 
sit, constare tamen libertatem sibi, dum ex 
eo agal:id prorsus est ἀφιλόσοφον. Etenim vul- 
gatum illud est apud philosophos pariter 80 
theologos, stirpem, et radieem libertatis in 
ratione, et ejus judicio esse positam : quate- 
nus non ad unum aliquod bonum affixa est, 
ac determinata ; sed uno plura potest com- 
parare inter se, et ea voluntati proponere ; ut 
quod ei libebit, asciscat ex omnibus, et eligat. 
Quocirca si unum duntaxat judicare potesl 
intellectus bonum esse, et amore dignum : 
ita ut nullum cum eo conferre queat, sed 
necessario id amandum esse praeseribat : ne- 
cessario in illud voluntas, non autem libere 


1 Apol, wt, lib. VE cap. 1t. — 3 Lugd. Eccl. tom. IV, parag. 2, col. 261. — 3 Lib. V de Opif. cap. ΧΧΧΧΙ, — ὁ Vincent Lenis 


lib. I Ther. cap. 11 et seq. 


Absurdum. 


^raoccupa - 
tionis. 


DE INCARNATIONE, LIB. 1X, CAP. V. 


trahitur. Hac est certissima non Aristotelis 
solum, sed etiam S. Thom:e, ac Peripateti- 
corum, theologorumque omnium de libertate 
sententia. Certe S. Thomas libertatis, sive 
liberi arbitrii rationem ex «ipso rationis ju- 
dicio repetit, quod ad diversa se habet, et non 
est determinatum ad unum !.» De quo fusius 
in Elencho. Theriaccee | Vincentiane disputavi- 
mus. Cujus et adversus auctoritatem sanctis- 
simi illius doeloris vana, et inepta est exceptio: 
aliam esse J/;/bertatem voluntatis, aliam liber? 
arbitrii ; quam ejus cavillationem in ZlencAi 
capite sexto redarguimus. 

Nune hujus de liberi arbitrii radice com- 
munis προλήψεως adstipulatorem dabo Philo- 
nem Jud:um : eujus luculentissimus est locus 
in libro de immutabilitate Dei : ubi et de 
libera hominis voluntate, ae libero arbitrio 
pulehre, accurateque disputat. Hine igitur 
nonnulla delibabimus.« Mentem, vel intelli- 
gentiam solam ex omnibus ab ejus genitore 
libertate donatas esse dicit : qui necessitatis 
vincula relaxans, solutam dimisit, et maxime 
conveniente illi, ac propria libere voluntatis 
possessione donatam. Etenim brutz animan- 
tes, quarum anima: mentem non habent, quce 
est libertate predita, velut jugo, ac freno 
constriet:e, hominibus date sunt ad ministe- 
rium, sic tanquam famuli dominis. Homo 
vero, euilliberam facultatem, ae sui juris ar- 
bitrium nosse concessum est, quodque ex 
eleelione sepius a2it, merito in vituperatio- 


nem incurrit, cum sciens, prudensque peceat : 


laudem vero meretur ob id, quod sponte sua 
recte facit, Nam ceterorum, velnt stirpium, 
ei animantium, neque fertilitates in laude 
ponuntur, neque sterilitates viluperantur : 
siquidem motiones in utramque parlem, 
et mutationes in electione sua positas, ac 
liberas non habent. Sola autem hominis 


a PuiLo. Μόνην γὰρ αὐτὴν ὁ γεννήσας πατὴρ ἐλευ- 
θερίας ἠξίωσε, καὶ τὰ τῆς ἀνάγχης ἀνεὶς δεσμὰ, ἄφετον 
εἴασεν, δωρησάμενος αὐτῇ τοῦ πρεπωδεστάτου, χαὶ οἰχείου 
χτήματος αὐτῷ τοῦ ἑχουσίου μοῖραν. Τὰ μὲν γὰρ ἄλογα 
ζῶα, ὧν ταῖς ψυχαῖς τὸ ἐξαιρούμενον εἰς ἐλευθερίαν νοῦς 
οὖχ ἔστι, χαταζευχθέντα, χαὶ ἐγχαλινωθέντα πρὸς ὑπηρε- 
σίαν ἀνθρώποις παραδέδοται, ὥσπερ οἰχέται δεσπόταις. 
6 δὲ ἄνθρωπος ἐλευθερουργοῦ, καὶ αὐτοχελεύστου γνῶσιν 
λαχὼν, xai προαιρετιχαῖς χρώμενος τὰ πολλὰ ταῖς ἐνερ- 
γείαις, εἰκότως ψόγον μὲν ἔσγεν ἐφ᾽ οἷς ix προνοίας 
ἀδικεῖ: ἔπαινον δὲ, ἐφ᾽ οἷς ἑχὼν χατορθοῖ. τῶν μὲν γὰρ 
ἄλλων φυτῶν τε, καὶ ζώων οὔτε αἱ εὐφορίαι ἐπαινεταὶ, 
οὔτε ad χαχοπραγίαι ψεχταί. τὰς γὰρ ἐφ᾽ ἑχάτερα χινήσεις, 


919 


anima, spontis sue motionema Deo nacta, 
et eidem hac in re similis, cum ab molesta, 
et difficillima domina necessitate, quantum 
fieri potest, liberata sit, recusari jure meretur, 
quod liberatorem suum non colat*. » Pergit 
deinde hominem a Deo creatum dicere solu- 
tum, ae liberum, qui spontaneis, ac liberis 
utatur operationibus ob eam rem, ut bona 
sciens, et mala ; et honestorum, turpiumque 
cogitationem capiens; atque in justa, et in- 
justa, et, utuno verbo complectar, in ea, quae 
sunt virtutis et vitii propria, sincere animum 
intendens, meliora eligat, fugiatque contra- 
ria. Quo illud Deuteronomii pertinere ait?, 
Ecce posui ante faciem tuum vitam et mortem : 
bonum, et malum : elige vitam. Quibus expo- 
silis ita denique concludit : « Hine igitur 
ambo illa discimus ; tum homines ejusmodi 
esse factos, ut bonorum, et his contrariorum 
scientes sint; tum eosdem debere pro dete- 
rioribuseligere potiora : eum ratiocinationem 
sibi insitam habeant, tanquam incorruptum 
judieem, qua iis assentialur, qua recta ratio 
suggerit, et adversetur iis, quae contraria pree- 
cipit^. » Quibus verbis fons, et origo, sive 
radix libera voluntatis exprimitur, qua in 
utriusque, boni scilicet ae mali, notitia, et 
judicio de utroque consistit, nee tantum in 
boni, et mali, verum etiam in bonorum duo- 
rum cognitione, ae dijudicatione, quod alias 
ostendimus. Denique cum libera electio ex 
deliberatione, ac eonsilio profieiscatur : non 
possit autem deliberari, aut consilium haberi, 
nisi de duobus saltem, quse comparentur 
infer se, ut quid cui anteponi debeat cestime- 
tur : prorsus ex eo sua voluntati constat 
libertas, quod plura proponi ab mente ae ra- 
lione possunt, et de singulis sua fieri judicia, 
quz ancipitem, etin ulrumque versatilem eli- 
gendi facultatem habent. Atque hoe preterea 


καὶ μεταδολὰς ἀπροαιρέτους, καὶ ἀχουσίους ἔλαθον" μόνη 
δὲ fj ἀνθρωπίνη ψυχὴ δεξαμένη παρὰ θεοῦ τὴν ἑχούσιον 
χίνησιν, καὶ χατὰ τοῦτο ὁμοιωθεῖσα αὐτῷ, γαλεπῆς τε, 
καὶ εἰργαλεωτάτης δεσποίνης τῆς ἀνάγχης ὡς οἷον τε 
ἐλευθερωθεῖσα, χατηγορίας ἄν δεόντως τυγχάνοι, ὅτι τὸν 
ἐλευθερώσαντα οὐ περιέπει. 

b lbid. Οὐχοῦν ἀμφότερα διὰ τούτο παρίσταται, ὅτι 
καὶ ἐπιστήμονες τῶν ἀγαθῶν χαὶ τῶν ἐναντίων γεγόνασιν 
ot ἄνθρωποι, xai ὀφείλουσι πρὸ τῶν χειρόνων αἱρεῖσθαι 
τὰ χρείττονα, λογισμὸν ἔχοντες ἐν ἑαυτοῖς, ὥσπερ τινὰ 
διχαστὴν ἀδωροδόχητον, οἷς ἂν ὃ ὀρθὸς λόγος ὑποδάλλη 
πεισθησόμενον" οἷς δ᾽ ἂν ὁ ἐναντίος, ἀπειθήσοντα. 


1 S. Thom. I par. q. rxxxiri, art. 1, Vide Elench. Ther. Vinccn. Lenis c. 11, — 2 Deut. xxx, 15. 


Operatione. 


Duc in 
Christo 
voluntates 
probantur 


e Scriptura. 


320 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


judicis illa similitudo, qua usus est Philo, 
demonstrat : nee nonstaterz, quam Basilius ' 
adhibet alibi eitatusa nobis?. Utrobique enim 
necesse est uno plura in disceptationem ve- 
nire, ex quibus fieri possit electio. 


CAPUT VI. 


1. Duas in Christo voluntates inesse demonstra- 
tur , primum e Scripturis. 2. Presertin 
que obedientiam illius exprimunt ; À. tum ex 
Patribus Grecis ; 1. nec non Latinis. 10. 
Item ex conciliis. 11. Horum omnium ar- 
gumentum praecipuum fuit , quod natura 
qualibet suam. ei propriam | operationem 
exigit, 


Il. Quemadmodum unicam in Cnristo, 
eamque divinitatis propriam, operationem 
Monothelete  eonstituerint, in antecedente 
libro diligenter explicavimus ; tum qua ra- 
tione Catholiei ex adversa parte pugnantes, 
duas omnino pro numero naturarum inesse 
decreverint. Qua in disputatione comprehensa 
sunt etiam illa, que ad voluntatem perti- 
nent, quam genus ipsum τῆς ἐνεργείας, id esl 
operationis complectitur. Hane igitur perinde 
duplicem in Christo exsttisse, consequens 
est ex iis, que de operalione geueratim illie 
exposita sunt. Scd quoniam in voluntate nes- 
cio quid tricati sunt, ut ibidem ostendimus, 
heretiei; ae liberius in ea, quam in ἐνεργείᾳ, 
dogmatis sui pestilenliam afflarunt; idcireo 
de hac ipsa speciatim agemus hoe capite : ut 
non una preditum divina voluntate mon- 
stremus fuisse Christum ; sed etiam preter 
hane, humanam habuisse, liberam, et juris 
ac potestatis sue, qualem in superioribus 
capitibus deseripsimus. 

Ad hujus eatholiei decreti roborandam 
fidem, primum Scripture sacre testimoniis 
utemur, quie à Patribus allata sunt contra 
unius defensores voluntatis hereticos. Ex 
illis vero celeberrimum hoc est : de quo 
postea dicendum erit pluribus, quod a tribus 


& Maxiw. Disp. cont. Pyr. tom. VIII. Baron. 
Θέλων οὖν ἄρα ὑπήχουσεν ἢ μὴ θέλων ; ἀλλ᾽ εἰ μὲν μὴ 
"s D ^ *, D . M , 
θέλων, τυραννὶς ἂν εὐλόγως, καὶ οὐχ ὑπαχοὴ λεχθείη: εἰ 
δὲ θέλων, ὑπήχοος δὲ͵ οὐ χαθὸ θεὸς, ἀλλὰ χαθὸ ἄνθρωπος 


Evangelistis memorie traditum οϑί ; Christum 
ea nocte, qua morlem subiturus Patrem 
oravit, hanc ipsam in hae verba depreeatum 
esse; Pater mi, si possibile est, transeat a 
me cali. iste : verumtamem non. sicut ego volo, 
sed sicut tu ὃ. Vel ut Lucas habet : JVon 
mea voluntas, sed tua fiat*. Hinc enim pers- 
picue eonstat, aliam fuisse Christi volunta- 
tem, ae Patris; non divinam utique ; quam 
unam et eamdem amborum esse , nemo ca- 
tholicus dubitat ; sed hominis propriam ; quam 
proinde, przeter divinam, solus habuit incar- 
natus qui loquebatur Filius. 

lI. Rursus ad. Philippenses scribens Apos- 
tolus, de Christo sie ait; Zlwmiliavit semetip- 
sum, factus obediens eisque ad mortem *. Quem 
locum n Disputatione cum Pyrrho Monothe- 
leta, sic illustrat expenditque Maximus; ubi 
aliud agens ex epistola ad Hebreos sumptum 
esse dicit : « Volens igitur, inquit, obedivit, 
an non volens? Sed si non volens, tyrannica 
mérito vis huic obedientie, non voluntas ins- 
eribetur. Sin volens, et obediens fuit, non 
quatenus Deus ; sed quatenus homo, idipsum 
fuit: siquidem qua Deus nee obediens nec 
inobediens fuit, ut Patres loquuntur. Hac 
enim eorum propria sunt, qui secundi ordi- 
nis sunt, et subjecti, ut divinus ait Gregorius. 
Quare voluntate, qua homo, fuit praeditus ".» 
Addit hane Davidis e Psalmo xxxix senten- 
üam?* : Sacrificium. et oblationem | noluisti , 
corpus autem perfecisti mili, ete. [n capite 
libri scriptum est de me, ut facerem volun- 
tatem tuam, Deus meus, volui. Quem locum 
Apostolus de Christo interpretatus est in 
epistola ad Hebreos". Atque, ut Maximus ar- 
gumentatur, Pater :eternus Christi Deus ap- 
pellatur, non qua ille Deus, ac Verbum est, 
sed ut est homo. Quare non ut Deus, Patri ac 
Deo suo Christus obtemperavit, ejusve volun- 
tatem executus est, sed ut homo; ex quo 
necessario sequitur, eumdem Christum, «qua 
homo erat, humanam habuisse voluntatem, 
quae apta esset ad obediendum; nec non 
etiam ad merendum ; hoc est ad liberandum, 
et redimendum obedienti:e merito genus hu- 
manum. Non enim divina mereri poterat 
voluntas. 


γέγονε. χαθὸ γὰρ θεὸς, οὔτε ὑπήχοος, κατὰ τοὺς πατέ- 
ρᾶς, οὔτε ἀνήχοός ἐστι. τῶν γὰρ δευτέρων, χαὶ τῶν ὑπὸ 
χεῖρα ταῦτα, φησὶν ὁ θεῖος l'gnyóptog. ἄρα xat χαθ᾽ ὃ 
ἄνθρωπος, θελητιχὸς ἦν. 


1 Basil. i Psal. vxi, 10, 1. — 2 Tom. IV, Dogm. lib. HI de Opif. cap. xi, ὃ 1. — 3 Matth. xxvi, 39, Marc, xiv, 37. — 4 Luce 


xxii, 49, — 5 Phil. τι, 3. — 6 Psal. xxxix, 0.— 7 Heb. x, 5. 


Obedientem 
et inobe- 
dientem. 


um 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. VI. 


Hune locum Maximi pene ad verbum 
transcripsit Joannes Damascenus, ac simi- 
liter Gregorii Nazianzeni verba posuit?; in 
quibus pro ἀνήκοος, quod et Maximus habet, 
et vulgati Gregorii codices, legit παρήχοος, quod 
proprie /nobedientem, et contumacem signifi- 
eat: et qui contra preceptum facit, ἀνήκοος 
vero simpliciter non obedientem sonat ; cujus - 
modi ille esse potest, qui non paret alteri, 
quia non est ei subjectus, velut par paris im- 
perio non tenetur. Nihilominus apparet Gre- 
gorium ἀνάχοον pro eo, qui mandatum trans- 
greditur, accepisse. Nam stalim subjicit, ex 
duobus qua dixerat, ὑπήχοον, et ἀνήχοον esse, 
« prius convenire probis, et honestis; poste- 
rius, improbis, et supplicio dignis?. » ltaque 
ἀνήχοος est, qui male, et improbe non obedit ; 
Sicut ἀσεδὴς impium, οἱ irreligiosum significat, 
non eum, qui citra vitium, cultum non adhi- 
bet; quem videlicet przstare non tenetur : 
quemadmodum stulto non minus quam sa- 
crilego joco lusit impius Eudoxius, qui 
Constantinopoli Patrem ἀσεθῆ pro concione 
dieere ausus est?, eo quod neminem coleret, 
utpote omnibus major. 

IIT. Ad eamdem Christi voluntatem huma- 
nam probandam, illa etiam aecommodantur 
a Patribus Scripture loca, in quibus voluisse 
aliquid refertur, quod homini convenit, ejus- 
que nature consentaneum est : cujusmodi 
nonnulla collegerunt Agatho Papa *, et Mar- 
timus item Papa :in Lateranensi concilio ; 
Maximus in JZ/sputatione cum | Pyrrho 5 ; 
Joannes Damascenus ? : Theorianus in Lega- 
tione ad. Armenos. Sic. supra mare ambu- 
lans, et ad Apostolos accedens volebat, inquit 
Mareus ', preterire illos. Ytem?, [ngressus, in 
domum neminem voluit scire, et non potuit la- 
tere. Que human: conditionis infirmitas, ut 
quod vellet, reipsa non obtineret, ab Aga- 
lhone certissimum esse signum perhibetur 
human: voluntatis. Sic « cum dederunt. ei 
vinum cum felle. mistum, gustans noluit. bi- 
bere? » ait Martinus Papa. Possunt etalia 


α NAZIANZ. To μὲν τῶν εὐγνωμονεστέρων, τὸ δέ τῶν 
ἀξίων χολάσεως. 

b Aruaw. Περὶ τῆς ἐνσάρχου ἐπιφανείας τοῦ θεοῦ 
λόγου, «at χατὰ ᾿Δρειανῶν. 

€ ΑΤΠΑΝ. Καὶ ὅταν λέγη, πάτερ εἰ δυνατὸν, τὸ 
ποτήριον τοῦτο παρελθέτω" πλὴν μὴ τὸ ἐμὸν θέλημα 


1Lib. ΠῚ cap. xiv. — 2 Naz. Or. xxxvr. — 3 Socrat. lib. 


324 


hujus generis innumera proferri testimonia. 
Sed hae sunt satis. 

IV. Ad sacrarum litterarum auctoritatem 
antiqui Patres adjungendi sunt; qui duas 
esse Christi voluntates primum universe tes- 
tantur, dum ut naturas duas, sic ἐνεργείας, id 
est operationes totidem affirmant ; quorum 
sententias complures percensuimus in supe- 
riore libro'^. His autem duplex quoque vo- 
luntas, divina, e£ humana comprehenditur ; 
quoniam volunías, ἐνέργεια quaedam est, sive 
motio nature. Praeter hee vero generatim 
de operatione dieta; pauca saltem hiec de 
voluntate perseribenda sunt, quc disertam 
ejus mentionem continent. 

Primus erit Athanasii cum primis celebris, 
et illustris loeus ex libro, qui inscriptus hodie 
legitur : de adventu divini Verbi cum carne, et 
adversus Arianos". In eo libro praeclarum, et 
expressissimum est voluntatis duplieis testi- 
monium : quod hie plane describi necesse 
sit : « Et cum ait, inquit, Pater, s fieri po- 
test, transeat. calix. iste: verumtamen non 
mea voluntas fiat ; sed tua : et, spiritus qui- 
dem promptus est, caro autem infirma : duas 
his voluntates ostendit, unam videlicet hu- 
manam, qu: est carnis propria ; alteram di- 
vinam. Nam humana propter carnis imbecil- 
litatem, mortem deprecatur : divina vero 
ipsius est prompta ^. » 

Hie Athanasii locus adeo disertus est, et 
ad Monotheletas convincendos utilis, ut in 
sexta synodo ssepius inculeatus fuerit, ut in 
actione decima: etin xvii, in edicto Constan- 
tini imperatoris, nee non actione quarta, in 
epistola Agathonis Papae. Quin et Macarius 
hereticus eum eumdem in excerptis posuis- 
set!! Catholici duas ex eo voluntates adstrui 
dixerunt. Czeterum ubique constanter sermo 
ille, unde sumptus est, Athanasii titulum 
praefert, Je Trinitate, et [ncarnatione. 

Sie in libro de communi essentia : quem 
tamen Athanasii esse non arbitror : voluntas 
carnis, et voluntas Dei in eodem Christo dis- 


γένηται, ἀλλὰ τὸ σόν. καὶ τὸ μὲν πνεῦμα πρόθυμον, f, δὲ 
σὰρξ ἀσθενὴς" δύο θελήματα ἐνταῦθα δείχνυσι τὸ μὲν, 
ἀνθρώπινον, ὅπερ ἐστὶ τῆς σαρχὸς" τὸ δὲ θεῖΐχόν. τὸ γὰρ 
ἀνθρώπινον διὰ τὴν ἀσθένειαν τῆς σαρχὸς παραιτεῖται τὸ 
πάθος: τὸ δὲ θεϊχὸν αὐτοῦ πρόθυμον. 


I| cap. ΧΧΧΧΠΙ, — 4 [n epist. Syn. in Syn. vi, act. 1v. — 


5 Max. Disp. — 6 Lib. ΠΙ cap. xiv. — 7 Marc. vi, 48. — 8 Mar. vis, 24. — 9. Matth. xxvir, 34. — 10 Cap. viret seq. — 


11 lbid.act. virt. 
Tox. VI. 


91 


IP Proban- 
tur Patribus 
Grecis. 


329 


cernitur, ut, eum dieit, /Von veni facere vo- 
luntatem meam, intelligenda sit voluntas car- 
nis ; quandoquidem caro ipsius est propria^.» 

V. Gregorius Nyssenus in libro adversus 
Apollinarem, hec de voluntatibus duabus 
habet non minus expressa, « Hujus, inquit, 
perplexi, et difficilis nodi non alia solutio est, 
quam si veram adhibeamus illius mysterii 
professionem. Nimirum quod passionem re- 
formidare, human:e est imbecillitatis : quem- 
admodum Dominus ait, spiritum promptum 
esse, carnem autem infirmam. Porro susci- 
pere passionem ex dispensatione inflietam di- 
vinz est et voluntatis, et virtutis. Quoniam 
igitur alia est voluntas humana, alia divina ; 
tanquam ex natura hominis hoc loquitur, 
quod nalure infirmitati consentaneum est, 
ille qui passiones nostras sibi proprias fecit. 
Post autem alteram subjicit vocem, volens 
sublimem, ae divinam voluntatem ratam po- 
lius esse, quam humanam, propter hominum 
salutem. Nam qui dixit, non mea, humanam 
significavit : Addens vero, sed tua, ostendit 
divinitatis suze eognalionem eum Patre, qua 
nullam voluntatis differentiam habet, ob na- 
ture communionem ^, » 

Idem in actione citatus decima cjusdem 
synodi ex libro contra Apollinarem , hec 
verba Christi deelarans, /Von mea voluntas 
fiat, sed tua ; Apollinaris impiam vocem refert 
hujusmodi ; « Nee meminerunt, voluntatem 
hanc propriam, cujus ibi mentio fit, non ho- 
minis esse de terra exorti, ut ipsi putant ; sed 
Dei, qui de ccelo descendit^. » Quam vocem 
Subinde tanquam impiam execratur, et 


ὦ A1WAN. de Com. ess, Οὐχ ἦλθον ποιῆσαι τὸ ἐμὸν 
θέλημα: τουτέστι τὸ τῆς σαρχὸς, ἐπειδὴ ἢ σὰρξ ἰδία αὐτοῦ. 

b GnEGon. Nyss. cilat.ab Agath. Papa in sexta 
syn. Τῆς δὲ τοιαύτης χατὰ vov λόγον ἀμηχανίας μία 
γένοιτο ἂν παοαμυθία, f, ἀληθὴς τοῦ μυστηρίου ὁμολο- 
γία. ὅτι τὸ μὲν δειλιᾷν πρὸς τὸ πάθος τῆς ἀνθρωπίνης 
ἀσθενείας ἐστὶ, χαθώς φησι καὶ ὁ χύριος. τὸ πνεῦμα πρό- 
θυμον εἶναι λέγων, ἀσθενῆ δὲ τὴν σάρχα. τὸ δὲ ἀναδέ- 
χεσθαι τὸ ἐξ οἰχονομίας πάθος, τῆς θείας ἐστὶ καὶ βουλῆς, 
χαὶ δυνάμεως. ἐπειδὴ τοίνυν ἄλλο τὸ ἀνθρώπινον θέλημα, 
χαὶ θεῖον ἄλλο, φθέγγεται μὲν ὡς ἐκ τοῦ ἀνθρώπου, τῇ 
ἀσθενείᾳ τῆς φύσεως πρόσφορον ὁ τὰ ἡμέτερα πάθη 
οἰκειωσάμενος, ἐπάγε: δὲ τὴν δευτέραν φωνὴν; τὸ ὑψηλόν 
τε, χαὶ θεοπρεπὲς βούλημα κυρωθῆναι παρὰ τὸ ἀνθρώπινον 


c^ 


ὑπὲρ τῆς τῶν ἀνθρώπων σωτηρίας θέλων. 6 γὰρ εἰπὼν, 
* οὗ 


μὴ τὸ ἐμὸν, τὸ ἀνθρώπινον τῷ λόγῳ ἐσήμανε. πρόδϑεὶ 
ξαυτοῦ πρὸς τὸν πατέρα 


3 


δὲ, τὸ σὸν, ἔδειξε τὸ συναφὲς τῆς 

"“- ^ A des 
θεότητος, ἧς οὐδεμία θελήματός ἐστι διαφορὰ διὰ τὴν zot- 
νωνίαν τῆς φύσεως. 


1 Joann. vi, 38. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


acerrime refellit; maximé ex eo, quod si di- 
vine voluntatis propria essent illa verba, 
quibus mortem, ac passionem refugit, seque- 
retur diversam a Patre Dei Verbi voluntatem 
esse; adeoque naturam. « Atqui naturam 
voluntas sequitur, etcum ea concurrit, quem - 
admodum alicubi Dominus ait : /Von potest 
arbor bona, malos fructus facere ; neque arbor 
mala bonos fructus facere. Est autem. natura 
fruetus libera electio ; ut et bonc bona sit, et 
male similiter mala". » Cui similem senten- 
tiam ejusdem ex capitulo xxxv contra Euno- 
mium paulo post refert. 

Vl. Joannes Chrysostomus homilia sexta 
contra Anomaos, qui Patrem et Filium non 
natura, sed voluntate unum esse dicebant, 
sie illos refutat. « Si igitur Patris et Filii una 
voluntas est, quomodo hic ita loquitur : Ve- 
rumtamen non ut ego volo, sed ut tu ? Ete- 
nim si ad divinitatem referatur hoe dietum, 
erit quiddam in eo repugnans ; indeque multa 
sequentur absurda ; sin de carne intelligatur, 
rationi sunt consentanea quie dicuntur; nee 
reprehensioni locus erit. Non enim carni 
vitio istud verti potest, quod mori nolit: 
quippe naturale hoc est; et ipse omnia, qu& 
naturs propria sunt citra peccatum, pra se 
ferebat^. » 

idem Chrysostomus in homilia quadam in 
Matthaeum : « Cum dixisset, inquit : Zran- 
seat a me calix, subjecit ; Verumtamen non 
sicut ego volo, sed sicut tu. Ac. propriam qui- 
dem habere se voluntatem manifeste demon- 
strat, sed ubique paternam voluntatem ante- 
ponit sue/, » Hunc locum in synodo sexta 


c Ibid. Καὶ οὐ μνημονεύουσιν, ὅτι τὸ θέλημα τοῦτο 
ἴδιον εἴρηται οὐκ ἀνθρώπου τοῦ ix γῆς, χαθὼς αὐτοὶ 
νομίζουσιν, ἀλλὰ θεοῦ τοῦ χαταύθάντος ἐξ οὐρανοῦ, 

d Ybid. ᾿λνάγχη γὰρ πᾶσα σύνδρομον εἶναι τῇ φύσει 
τὴν βούλησιν, καθὼς φησί που ὁ χύριος" οὐ δύναται δένδρον 
χαλὸν χαρποὺς πονηροὺς ποιεῖν. οὐδὲ δένδρον σαπρὸν χαρ- 
ποὺς ἀγαθοὺς ποιεῖν. χαρπὸς δὲὰν εἴη φύσεως ἣ προαίρε- 
σις, ὥστε ἀγαθῆς μὲν ἀγαθὴν εἶναι, χαχῆς δὲ τοιαύτην. 

e Cunxsosr. tom. VI, homil. xxxv, vers. 23. 
Εἰ τοίνυν πατρὸς χαὶ υἱοῦ μία βούλησίς ἐστι, πῶς φησὶν 
ἐνταῦθα, πλὴν oby ὡς ἐγὼ θέλω, ἀλλ᾽ ὡς σύ; ἂν μὲν 
γὰρ ἐπὶ τῆς θεότητος τὸ εἰρημένον 7j, τοῦτο ἐναντιολογία 
τις γίνεναι, καὶ πολλὰ ἄτοπα ix τούτου τίχτεται’ ἂν δὲ 
ἐπὶ τῆς σαρχὸς, ἔχει λόγον τὰ εἰρημένα, καὶ οὐδὲν γένοιτ᾽ 
ἂν ἔγχλημα. οὐ γὰρ τὸ μὴ θέλειν ἀποθανεῖν τὴν σάρχα 
χατάγνωσις (φύσεως γάρ ἐστι τοῦτο) αὐτὸς δὲ τὰ τῆς 
φύσεως ἅπαντα χωρὶς ἁμαρτίας ἐπεδείχνυτο. 

f Cunxsosr. cit. in syn. Vl, aet. x. Παρελθέτω 
οὖν τὸ ποτήριον εἰρηχὼς, ἐπήγαγε, πλὴν οὐχ ὡς ἐγὼ 


DE INCARNATIONE, LIB, IX, CAP. VI. 323 


citatum invenies : qui in Commentariis in 
Matthaeum mihi non occurrit, in ea scilicet 
homilia, in qua Matthei verba illa Chrysos- 
tomus explicat ; qua est octogesima-tertia. 

Testis ejusdem est voluntatum discriminis 
in Christo Cyrillus Alexandrinus : cujus pra- 
clarum, ac fuse est explicatum testimonium 
inquarlo commentariorum n Joannem, capite 
primo, ad hec verba Christi : Descendi de 
cclo*, non ut faciam voluntatem meam, sed 
voluntatem ejus, qui misit me. lbi θάνατον ait 
ἀνεθέλητον Simul, οἱ θελητὸν fuisse Christo, id 
est mortem non voluntariam, et voluntariam : 
idque probat ex illa oratione, qua Patrem in 
horto precatus est, « Nam qua Deus erat Ver- 
bum, immortalis et incorruptus, non eum 
expavissee mortem, puto omnibus apprime 
perspieuum esse. Verum, tanquam assumpta 
carne, huic pati propria permittit, et immi- 
nentem velut pro foribus mortem sinit exhor- 
rescere ; ut verum se hominem probaret ^. » 
Ergo duz in illo voluntates exstiterunt ; altera 
divina, timoris expers; altera humana, quae 
mortem pertimescebat. 

Paulo item postea, Filium asserit, quatenus 
Deus est, cum Patre eamdem habere volun- 
tatem : ut autem est homo, «a sua voluntate 
recedentem, paternam implere^. » 

His germana sunt, que ex commentario 
in. Mattheum ejusdem Cyrilli recitata sunt in 
sexta synodo ?, atque inter alia locus expres- 
sissimus est ex tomo duodecimo : in quo ora- 
tionem illam in horto fusam ad Patrem, 
argumentum ait humane fuisse nature: 
« quandoquidem quatenus est Deus, non 
abscedit a voluntate Patris, sive potius ipse 
voluntas Dei est, et Patris *. » 

Sic in libro XXIV ZAesaurorum, ut in 
eadem citatur synodo sexta, metum illum 
mortis, et horrorem , et voluntatem, qua 
illam detrectabat, non divinz ait esse nature, 
sed humanae. « Non timebat, inquit, ipse, 


θέλω, ἀλλ᾽ ὡς σύ. xol ἴδιον μὲν θέλημα ἔχειν ἔναργῶς 
παρίστησι" προχρίνει δὲ πανταχαῦ ταῦ ἰδίου τὸ πατριχὸν 
θέλημα. 

& CyniLr. IY Zn. Joan. Ὅτι μὲν γὰρ ἢ θεὸς ἦν ὁ 
λόγος, ἀθάνατός τε, χαὶ ἀδιάφθορος, καὶ αὐτὸ χατὰ φύσιν 
ζωὴ, καταπτήσσειν οὖχ ἤδει τὸν θάνατον, πᾶσιν οἶμαι 
προδηλότατον, ἐπιτρέπει γε μὴν, ὡς ἐν σαρχὶ γεγονὼς, 
ὑπομένειν τὰ ἴδια τῇ σαρχὶ, xal γεγονότα λοιπὸν ἐπὶ 
θύραις ὑποπτήσσειν ἐᾷ τὸν θάνατον, ἵνα φαίνηται κατὰ 
ἀλήθειαν ἄνθρωπος. 


qua Verbum, ae Deus est, mortem : sed dis- 
pensationem ad finem usque festinabat per- 
ducere. Hac enim voluntas erat Patris. 
Habet autem ut mori nolit, ex eo quod 
caro mortem naturaliter recuset, » 

Vide Epiphanii locum, in quo humane na- 
lure propria voluntas aperte significatur, in 
libro octavo tomi hujus capite octavo ?, ubi 
Grecorum Patrum de duabus operationibus 
complura testimonia proferuntur, quae ad 
voluntates, ut jam dixi, aecommodari pos- 
sunt. 

VII. His paucos ex Latinis adjungemus, 
qui voluntates duas nominatim declarant. 
Ambrosius in libro secundo de Fide, capite 
tertio, postquam docuit, eamdem, qua in 
Patre inest, voluntatem in Christo esse divi- 
nam : ista subtexit : « Una ergo voluntas, 
ubi una operatio. In. Deo enim voluntatis 
series, operationis effeetus est. Sed alia vo- 
luntas hominis, alia Dei. Denique ut scias 
vilam in voluntate esse hominis, quia mor- 
ilem timemus; passionem autem Christi. in 
voluntate divina, ut pateretur pro nobis; 
cum Petrus Dominum vellct a passione revo- 
care, Dominus ait, JVon sapisea*, que Dei 
sunt, sed. quet? sunt. hominum. Suscepit ergo 
voluntatem meam ; suscepit tristitiam meam. 
Confidenter tristitiam nomino, quia crucem 
praedico. Mea est voluntas, quam suam dixit; 
quia ut homo suscepit tristitiam meam ; ut 
homo loquutus est. Ideo ait, non sicut ego 
volo, sed sicut tu vis. » 

Idem in libro decimo commentariorum 7n 
Lucam? : « Quod autem ait, /Von mea volun- 
tas, sed tua. fiat, inquit, suam ad hominem 
retulit, Patris ad divinitatem, Voluntas enim 
hominis, temporalis; voluntas divinitatis, 
eterna. Non alia voluntas Patris, alia Filii ; 
una enim voluntas, ubi una divinitas. » 

Rursus in enarratione Psalm? xxxvii, de 
iisdem Christi verbis agens; Pater si pos- 


b lbid. Τῶν μὲν οἰχείων ἀπέστη θελημάτων, ἀπο 
πληροῖ δὲ τὸ τοῦ πατρός, 

c In VI syn. ᾿Επεὶ χατὰ τὸ elvat θεὸς οὐχ ἔξω τῶν 
τοῦ πατρὸς θελημάτων ἐστί. μᾶλλον δὲ αὐτός ἐστιν βού- 
λησις τοῦ θεοῦ, χαὶ πατρὸς. 

d Cymr. lib. XXIV 7/Aés. cit. in sex. syn. 
ect. x. Οὐχ ἐφούειτο μὲν yàp, xaüb λόγος ἐστὶ, xoi 
θεὸς, τὸν θάνατον αὐτός. ἀλλ᾽ εἰς τέλος διεξάγειν τὴν 
οἰχονομίαν ἠπείγετο. τοῦτο γὰρ ἦν τὸ θέλημα τοῦ πατρὸς. 
ἔχει δὲ τὸ μὴ θέλειν ἀποθανεῖν, διὰ τὸ παραιτεῖσθαι τὴν 
σάρχα τὸν θάνατον φυσιχῷς. 


1 Joann. vi, 33. — 2 Act. x. — 3 Parag. 7. — 4 Mat. xvi. — 5 Amb. in cap. xxii, Luc. 


Idem pro- 
batur 
Latinis 

Patribus. 


324 


sibile est, ele. sic. scribit : « Et videtur qui- 
dem esse dislantia voluntatis; verum intelli- 
gimus aliud esse, quod secundum unitatem 
divinitatis exprimitur; ubi dicit : £go οἵ 
Pater unum sumus!'; aliud quod seeundum 
hominis est locutus affectum. » 

VIII. Augustinus quoque voluntatem hu- 
manam, et cum divina duas Christi pulcher- 
rime adversus Maximinum Arianum tuetur, 
qui ex eo probabat, diversum inferioremque 
Patre esse Filium, quod ejus voluntati se 
subjieeret. Hune vero refellens ita loquitur : 
« Ubi autem dixit filius Patri?, Verum non 
quod ego volo, sed quod tu vis : quid te adju- 
at, quod tua verba subjungis, et dicis; Os- 
tendit vere voluntatem suam subjectam 
genitori? Quasi nos negemus hominis volun- 
tatem voluntati Dei debere esse subjectam. 
Nam ex natura hominis hoc dixisse eum cito 
videt, qui locum ipsum sancti Evangelii paulo 
attentius intuetur. Ibi enim dixit, 7'stis est 
anima mea usque ad mortem. Numquid ex na- 
tura unici Verbi posset hoc dici? » Et paulo 
post : « Quanquam et ir hoc quod ait, Von 
quod ego volo, aliud se ostendit voluisse quam 
Pater : quod nisi humano corde non posset : 
cum infirmitatem nostram in suum, non di- 
vinum, sed humanum transfiguraret affec- 
tum. Homine quippe non assumpto, nullo 
modo Patri diceret unicum Verbum, /Von 
quod ego volo. Nunquam enim posset immu- 
tabilis illa natura quidquam aliud velle, quam 
Pater. » Item paucis interjectis. « Non ab- 
surdum est tamen, inquit, ut etiam hoc, se- 
cundum id, quod homo factus est, dixisse 
acciplatur : Descendi de ccelo mon wt faciam 
voluntatem meam - sed voluntatem ejus qui me 
misit. » 

Idem in enarratione Psalmi xxxu. « Quan- 
tum Deus distat, inquit, ab homine, 
tantum voluntas Dei a voluntate hominis. 
Unde gerens hominem Christus, et regulam 
nobis proponens, docens nos vivere, et pres- 
tans nobis vivere, ostendit hominis quamdam 
privatam voluntatem, in qua suam figuravit, 
et nostram ; quia caput nostrum est, et ad 
eum, sicut nostis, tanquam membra utique 
pertinemus. Pater, inquit, si fieri potest, tran- 
seat a me calix iste. H:ec. humana voluntas 
erat, proprium aliquid, et tanquam privatum 
volens. » 

IX. Preterea Augustinus idem sepe hu- 
manas aflecliones 1n. Christo fuisse veras as- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM & 


serit, ut et alii passim antiqui ; cujusmodi 
sunt gaudium, tristitia, desiderium, et ca- 
tere. « Quamobrem etiam ipse Dominus, 
ait ille?, in forma servi agere vitam dignatus 
humanam, sed nullum habens omnino pec- 
catum, adhibuit eas, ubi adhibendas esse 
judicavit. Neque enim in quo verum erat ho- 
minis corpus, et verus hominis animus, fal- 
sus erat humanus affectus. » Atqui motus 
isti omnes voluntates sunt quiedam , ut idem 
capite sexto ante docuit. « Voluntas est 
quippe in omnibus, ait, imo omnes nihil 
aliud quam voluntates sunt. Nam quid est 
cupiditas et letitia, nisi voluntas in eorum 
consensionem, qua volumus? El quid est 
metus, atque tristitia, nisi voluntas in dissen- 
sionem ab his quae nolumus? Quare volun- 
tates in Christo fuerunt hominis propria.» In 
Lateranensi synodo contra Monotheletarum 
heresim Martino Pontifice Rome habita, in 
qua pleraque Latinorum, nec non Grecorum 
Patrum adversus illos collecta sunt testimo- 
nia, unum inter alia ex libro de gratia novi 
Testamenti ad. Honoratum, citatum legitur, 
quas est epistolacxx, in quo ita scriptum est: 
«Nec enim Christus homo factus, sieut suspi- 
cantur Apollinariste heretici, aut rationalem 
animam non habuit, aut sensum, aut volun- 
tatem. » Verum aliter apud Augustinum 
hodie ista leguntuz; nempe sic: « Neque enim 
homo Christus, ut Apollinarista hzretici pu- 
taverunt, aut non habuit animam, aut non 
habuit rationalem, » nec postrema illaibidem 
exstant, au£ sensum, aut voluntatem. 

Leo Papa sermonequinto de Passione, capite 
secundo, de hae. eadem Christi oratione,et 
metu mortis agens, « Ut suscipientis, inquit, 
suscepteque nature esset manifesta distin- 
ctio ; quod erat hominis, divinam desideravit 
potentiam ; quod erat Dei, ad causam respexit 
humanam. Superiori igitur voluntati volun- 
tas cessit inferior; et cito demonstratum est, 
quid possit a trepidante orari, et quid non 
debeat a medente concedi. » 

Idem in epistola xcvi1 ad. Leonem [mpera- 
torem, « Secundum formam Dei, inquit, ipse 
et Pater unum sunt; secundum formam au- 
tem servi, non venit facere voluntatem suam, 
sed voluntatem ejus, qui misit eum,» quem 
locum attulit Agatho Papa in epistola syno- 
dica*: nee non Martinus Papa in Lateranensi 
synodo *. 

X. Verum testium satis superque hactenus 


1 Joann. x. --- 2 Aug. ΠῚ con, Maz. càp, xx. — 3 Aug. NIV de Civ. cap. 1x. — 4 [n vi Syn. act, 1v, — ὅ Secret, t. 


Idem pro- 
batur ex 
Conciliis. 


Localium. 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. VI. 


allatum est ; cum et ill omnes Patrum sen- 
tenti:s, quibus duas operationes in Christo 
inesse probavimus superiore libro, voluntates 
etiam duas, uti jam diximus, affirment; tum 
e: quoque, quibus vel naturarum duarum in 
una persona copulatio! ; vel anima rationalis 
assumptio contra Apollinarem demonstrata 
es. Etenim complures illic adducti sunt in 
medium, qui humanas affectiones veras in 
Christo fuisse contendunt; ut tristitiam, ut 
misericordiam, et similes alias; quas esse 
voluntates humanas, paulo ante ex Augustino 
didieimus. 

Adde nune singillatim appellatis iis testi- 
bus, ceumenieas, et minores alias synodos, 
quz vel nominatim, ae diserte voluntates, et 
operationes in Christo duas esse decreverunt, 
ut qui post exortos Monotheletas habite 
sunt : vel naturas in eodem inesse duas, eas- 
que veras, et perfectas statuerunt, adversus 
Apollinarem, Eutychem, et id genus alias 
pestes. Nam in omnibus istis sacris conventi- 
bus, plures in unum Patres ae doctores testi- 
monium dixerunt; quod ab illis in unum 
congregatis editum longe sanctius, et firmius 
est; quam quod separatim ae diversis locis, 
et temporibus singuli perhibuerunt. 

Horum conciliorum, in quibus aperte duas 
esse voluntates, Ecclesia professa est, primum, 
et celeberrimum fuit Constantinopolitanum 
secundum, et cecumenicum sextum, de quo 
in primo libro, capite xix diximus. In hoc 
vero, complurium aliarum «oz» synodorum 
decreta continentur, ut Mediolanensis, cui 
Mansuetus presedit, et Romane, sub Aga- 
thone : nec non Hierosolymitane, Sophronio 
Patriarcha przeside. His addenda Lateranensis 
sub Martino primo pontifice Rom celebrata, 
in quibus omnibus Monotheletarum impietate 
damnata, voluntates due, ae totidem actiones 
Christi in eatholicum dogma susceptz sunt, 
cum aute has, superiores omnes idem eo ipso 
constituissent, quod Christum Dominum ve- 
rum Deum, ac verum hominem, et utrumque 
perfectum esse, auctoritate sua comprobas- 
sent. Ae posteriores insuper catholicz synodi, 


&, Cynir. lib. IX n Joan. Mic γὰρ οὐσίας ἕν δήπου 
τὸ θέλημα, καὶ σχοπὸς ἐφ’ ἅπασιν εἷς, χαὶ τὸ διαφωνοῦν 
οὐδὲν, ἤγουν εἰς ἑτέραν χαὶ ἑτέραν χατάσχειζον θέληαιν. 

b Danasc. lib. 11], cap. χιν. ᾽Ἐπειδὴ μὲν οὖν δύο 
φύσεις τοῦ Χριστοῦ, δύο αὐτοῦ χαὶ τὰ φυσιχὰ θελήματα, 
χαὶ τὰς φυσιχὰς ἐνεργείας φαμέν. 


325 


tam generales, quam per provincias indietze, 
illarum ratas sententias habuerunt. Imprimis 
septima synodus in fidei decreto?, quod est in 
ejus aclione septima, tum ex provincialibus, 
Toletana xiv et xvr, quie expresse duarum 
voluntatem discrimen auctoritate sua sanxe- 
runt. 

XI. Ut autem omnes isti et singillatim lo- 
quentes, et in synodalibus consessibus sacra- 
tiora responsa promentes, duas in Christo 
voluntates assererent, preeler Scripture testi- 
ficationem, una quadam, eaque necessaria 
ratione sunt adducti. Etenim unaqusque na- 
tura suam habet, ac propriam operationem, 
uti passim hoc in opere demonstravimus, prze- 
sertim capite primo libri antecedentis. Pro- 
pria est autem, et consentanea ratione utenti, 
et intelligenti nature, volendi aetio. Quare 
cum Christus duas in se perfectas naturas 
habeat, rationales, et intelligentes, totidem 
voluntates complectitur, « Unius substantic, 
ait Cyrillus, una utique voluntas est, et unus 
Scopus, nec ulla diserepantia , qua in diversa 
volendo nitantur^. » Ergo, ut concludit 
Joannes Damascenus, « cum duze sint Christi 
naturse, ejusdem erunt et voluntates due na- 
turales, et naturales operationes ^.» 

Declarat hujus vim argumentationis Maxi- 
mus martyr in Disputatione cum Pyrrho*; ubi 
tria vitte genera distinguit, vegetantem, sen- 
tientem, intelligentem : quarum singule pro- 
pria operatione censentur, et agendi facul- 
tate. Exempli causa, « plantarum vite pro- 
prius est alendi, et agendi, ae gignendi 
motus : sentientis vitse proprius est mo- 
tus secundum appelitum ; intelligentis au- 
tem, motus liberz voluntatis ^. » Atque haze 
« ratio est uniuscujusque speciei propria, et 
eam ab aliis distinguens?, » ait ibidem Maxi- 
mus. Unde sic colligit; « Quamobrem si 
natura inest inteliiggentibus liberi arbitrii 
motus ; igitur omne intelligens; etiam natura 
hoc habet, ut possit velle. Nam B. Diadochus 
Photices episcopusliberam potestatem defini- 
vit esse voluntatem, Jam vero cum omne 
intelligens natura sua volendi faeultatem ha- 


ἊΝ 


c Μαχιν. ibid. Τῆς μὲν φυσιχῆς ἴδιον 7, ὑρεπτιχὴ, 
xoi αὐξητιχὴ, καὶ γεννητιχὴ κίνησις" τῆς δέ αἰσθητιχῆς ἣ 
χαθ᾽ ὁρμὴν κίνησις" τῆς δὲ νοερᾶς f, αὐτεξούσιος. 

d lbid. Τίς ὃ διακοιτιχὸς, καὶ ἰδιάζων ἑχάστου εἴδους 


λόγος. 


1 Lib. ΠῚ cap. vi, vit et seq. et in lib. IV.— 2 Vide lib. V cap. xi et seq.— 3 Act, vii. —4 Max. in calee tom. VIT] Ann. Baron. 


Joann, Damas. lib. IIT cap. xrv. 


Item ratione 
theologica. 
Quzelibet 

natura 
suam exigit 
operatio- 
nem, 


326 


beat, Deus autem Verbum caro factum sit, 
animata revera rationali et intelligente anima; 
igitur quatenus homo, idem substantive vo- 
lendi potestatem habuit ^. » 

Sie in Collatione cum Principibus in Secre- 
tario habita, {πὸ est inter Anastasii Collecta- 
nea : « Per totam ergo sanctam Scripturam, 
inquit idem Maximus. tam scilicet vetus, 
quam novum testamentum, sanctosque doc- 
lores, ac synodos, edocemur voluntatis, et 
operationis tam in divinitate, quam in huma- 
nitate, incarnatum Deum esse capacem. [In 
nullo enim eorum, quibus ut Deus scitur, vel 
eorum, quibus ut homo cognoscitur, excepto 
duntaxat pee^ato, est imperfectus. 8i autem 
perfectus est in utroque, sicut in nullo ex 
ambobus est minoratus; manifeste tolum 
ipsius adulterat sacramentum , qui non confi- 
tetur eum esse, quod est, eum existentibus 
sibi omnibus naturalibus idiomatibus, ex qui- 
bus, et in quibus, et quae esse probatur. » 

XII. Ita Martinus Papa in epistola ad Con- 
stantem. Imperatorem *, docet eos omnes, qui 
unam tantum voluntatem Christo tribuunt, 
« omnium tum sanctorum Patrum,tum ccu- 
menicorum quinque conciliorum definitio- 
nes evertere, quia per omnia perfectum 
eumdem in divinitate, et in humanitate per- 
fectum pradicaverunt, tantumabsque peccato. 
Nam in peceato naturze perfectio non conspi- 
eitur ; sed vitium agnoscitur nostrse trans- 
gressionis. Quod si perfectus est, est videlicet 
perfectus seeundum divinam voluntatem, et 
operationem ; quemadmodum et juxta natu- 
ram principii expertem , atque increatam : et 
secundum humanam quoque tum voluntatem, 
tum operationem ; ut et secundum naturam 
creatam, et quz principium habuit. Qui vero 
in aliquo eum imminuit, manifeste evertit 
perfecti rationem, eam conspiei nullo modo 
permittens, propter ejus, quod nature con- 
venit defectum. » 

Eodem argumento Monotheletas confutat 
Stephanus Dorensis in Lateranensi concilio?, 


& Maxix. El οὖν χατὰ φύσιν πρόσεστι τοῖς vospot ἣ 
αὐτεξούσιος χίνησις, ἄρα πᾶν νοερόν, xad φύσει θελητιχόν, 
θέλησιν γὰρ τὸ αὐτεξούσιον ὃ μαχάριος Διαδοχος ὃ φωτι- 
χῆς ὡρίσατο εἶναι. εἰ δὲ πᾶν νοερὸν χαὶ φύσει θελητιχόν. 
γέγονε δὲ ὁ θεὸς λόγος σὰρξ, ἀληθῶς λογιχῶς τε, καὶ vos- 
ρῶς ἐψυχωμένη, ἄρα xol καθ᾽ ὃ ἄνθρωπος, οὐσιωδῶς ὁ 
αὐτὸς ἦν θελητιχός. 

b Chalced. concil. act. v. "Ex δύο φύσεων ἀσυγ- 
χύτως, ἀτρέπτως, ἀδιαιρέτως, χωριζόμενον: οὐδαμοῦ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


cui Martinus prwefuit. « Nam si imperfectus 
esset ; juxta sensum contrariorum, in divina, 
et humana ejus naturali voluntate, et opera- 
tione, perfectus non esset Deus, neque per- 
fectus idem homo : magis autem nee penitus 
Deus, nec homo existeret, » 

Hine recte Maximus Aquileiensis in eadem 
synodo?, qui voluntatem humanam Christo 
detrahunt, eos affirmat « sanetam Chaleedo- 
nensem respuere synodum, omnesque sanctos 
ac venerabiles Patres :» quippe de Christo 
ita statuisse synodum illam, « ex duabus ip- 
sum naturis, sine ulla divisione, vel eonfu- 
sione constare; utpote cum nullo modo 
naturarum differentia propter unitionem 
amputetur; sed potius utriusque nature 
proprietas servetur^.» Ex quo sequiture con- 
trario, si proprietas naturz tollitur, naturam 
ipsam non amplins existere. 

Constantinus item imperator in Zdicto, 
quod sexta synodus approbavit, ex duabus 
naturis, et earum integritate, ac perfectione, 
non seeus duas inesse voluntates colligit. 
« Humans perfectionis, inquit, indicium est, 
mens, qua et volumus, et ratiocinamur, et ab 
ratione carentibus animantibus discernimur. 
Nihil enim mentis expers volendi facultate 
praeditum est. Quidquid autem volendi facul- 
tatem habet, etiam habet intelligendi. Quare 
si perfectus homo fuit Salvator, in perfectione 
divina perseverans, neque mente, neque vo- 
luntate caruit^. » 


τῶν φύσεων διαφορᾶς ἀνηρημένης, διὰ τὴν ἕνωσιν" σωζο- 
μένης δὲ μᾶλλον τῆς ἰδιότητος ἑκατέρας φύσεως. 

€ CowsrANT. in aet. xvii sex. synod. ᾿Ανθρω- 
πίνης δὲ τελειότητος ἔνδειξις νοῦς, χαθ᾽ ὃν xol θέλομέν 
τε, χαὶ λογιζόμεθα, καὶ τῶν ἀλόγων ζώων διαχρινόμεθα. 
οὐδὲ γὰρ ἄνουν θελητιχόν" πᾶν δὲ θελητιχὸν νοερόν. ὅπου 
γὰρ νοῦς, ἐχεῖ πάντος καὶ θέλησις. εἰ οὖν τέλειος γέγονεν 
6 σωτὴρ, ἐν τῇ τελειότητι μείνας τῇ θεϊχῇ, οὔτε ἀθέ- 
λητος ἦν. 


1 Mart. Papa, iir, vide οἱ in Lateran. conc, secret, 1, — 2 Later, Syn. secret, rr. — 8 Secret. r. 


Voluntas 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. VII. 


CAPUT" VIT. 


De libera Christi voluntate, 4. quc naturalis 
primum hominis esse proprietas ostenditur : 
9. el argumentis probatur. 3. De naturali, 
οἱ hypostatiea voluntate, sive γνωμικῆ : 4. cur 
non hec triplex in. Deo. sit. 5. An γνωμιχὴ 
fuerit in. Christo : ubi prüinum explicatur 
quid sit-4woun. 6. Hanc in Christo negant 
aliqui fuisse ; T. quomodo nostra voluntas 
bono sit affixa, et quomodo idem in Christi 
voluntate fuerit. 8. γνωμικὴν voluntatem hy- 
postaseon discrimen habere. 9. Quibus de 
CQuSi$ γνωμιχὴν voluntatem | Christo Patres 
ademerunt. 40. Quo sensu sit admittenda. 


I. Gravis et acerbe contentionis illius, quce 


libera natu- cum Monotheletis hzereticis Catholicos commi- 


ralis esse 
proprietas 
hominis 
ostenditur. 


Operatio - 
nem. 


** 


sit, iu eo feretota ratio vertebatur, quodalii vo- 
luntatem φυσιχὸν aliquid,id est naturalestatue- 
rent; alii ὑποστατιχὸν, id est personale. Siquidem 
ex eo,utrum amborum decreveris, statim una, 
vel duplex Christi voluntas consequetur. Haec 
vero questio generatim explicata est, ac decisa 
libro superiore, capite secundo, in quo de- 
monstratum universe illud est; nature tri- 
buendam potius, quam supposito videri 
ἐνέργειαν : sub qua voluntas, tanquam forma, 
continetur. 

Verum peculiaris est in voluntate dubitandi 
causa, quod ea libera sit, ac non violentie 
solum, sed etiam necessitatis inimica : quod 
autem natura est insitum, id est necessarium: 
quod adversus Maximum disputans Pyrrhus 
hereticus objecit; « Si naturalem, inquiens, 
asseris voluntatem ; quod autem naturale est, 
prorsus necessitate sit constrictum ; qui tan- 
dem necessario non sequetur, ex eo quod 
naturales ponimus in Christo voluntates, nos 
omnem ei funditus spontaneam eripere motio- 
nem*? » Neque tamen hae arguta, ct sophi- 
stiea cavillatio impedire nos debet, quo minus 


a Maxi. Disput. cum. Piyrr. El φυσιχὸν λέγεις 
τὸ θέλημα, τὸ δὲ φυσιχὸν, πάντως χαὶ ἠναγχασμένον, 
πῶς οὐχ ἀνάγχη, φυσιχὰ λέγοντας ἐπὶ Χριστοῦ τὰ θελή- 
ματα, πᾶσαν ἐπ᾽ αὐτοῦ ἑχούσιον ἀναιρεῖν κίνησιν ; 

b Dawasc. Ὅσα πάντες οἱ ἄνθρωπο: ἔχουσιν ἐχ τοῦ 


1 In Syn. vi, act. 1v. parag. 42, 


327 


voluntatem, quamlibet liberam, naturale esse 
aliquid assentiamur. 

Augustinus certe voluntatem ait esse. mo- 
tum naturz, in illo celebri loco, quem Agatho 
papa in epistola sua synodiea posuit': quippe 
inter alia Patrum testimonia contra Mono- 
theletas collecta recitatus est in synodo sexta, 
actione decima , ex libro quinto contra Julia- 
num : «Motus animi quid est, nisi motus 
nature? Animus enim sine dubitationenatura 
est. Proinde voluntas motus est naturz, quo- 
niam motus est animi. » Et paulo post : « Cur 
ergo negas, inquit, clausis oculis res apertas, 
de natura hominis exoriri hominis volunta- 
tem? » Tum. « Ipse animi motus, cogente 
nullo, voluntas est. Quapropter hoc est dicere, 
voluntas existit de animi motu, quod volun- 
tas existit de voluntate. » Denique, « Potuitne 
ascendere in eor tuum, inquit, exoriri quidem 
hominis voluntatem, sed non de libero ejus 
arbitrio ?» Hzc, et his plura citantur ab Aga- 
thone, quibus probat human:c nature pro- 
priam in Christo inesse voluntatem, utqui 
veram habeat, et perfectam hominis naturam : 
cujus voluntas est motus :utique naturalis, et 
naturz comes perpetua. Sic Hilariusin octavo 
libro voluntatem motum mentis appellat. 

II. Idem docet Joannes Damascenus in 
libro de duabus voluntatibus, ubi gos, et 
ὑποστατιχὰ ἰδιώματα, Id est proprietates naturales, 
et individuas, sive hypostaticas discernit : ae 
naturales eas esse dicit, ex Patrum sententia, 
qui omnibus insunt sub eadem specie com- 
prehensis ; velut hominis propria natura, quie 
in omnibus reperiuntur hominibus, ab aue- 
tore ipso tributa". Et in libro tertio de Fide 
Orthodoza cap. xiv. « Velle, ait,, natur est, 
ut et videre : quippe omnibus inest homini- 
bus*. » Cujusmodi « substantive insita , et 
inseparabilia^ » voeat Maximus. Talem esse 
voluntatem aliquot argumentis demonstrat 
ibidem Joannes Damascenus, adeoque neces- 
sario ab Christo Domino una cum natura 
hominis assumptam fuisse. Sic autem fere 
disputat : primum ea dicit esse naturalia, quae 
sine magistro, ae disciplina parantur; uti 
vivere, ratiocinari, cibum ac potum appetere, 


δημιουργοῦ δοθέντα, φυσιχά εἰσιν ἰδιώματα χατὰ τοὺς 
ἁγίους πατέρας, χαὶ τὸν ἀληθῆ λόγον. 

€ ld. Τὸ μὲν γὰρ θέλειν φύσεως, ὥσπερ καὶ τὸ ὁρᾶν. 
πᾶσι γὰρ ἀνθρώποις πρόσεστι. 

d Maxriw. in. Disp. cum Pyr. Τὰ οὐσιωδῶς πρό- 
σοντα, xaX ἀναφαίρετα. 


Et argu- 
mentis 
probatur. 


Quid sit 
naturalis et 
gnomica 
voluntas. 


Naturalem 
aliam 
Personalem 


Natura et 
persona. 


328 THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


et similia. Hujusmodi vero est velle, quod ab 
nullo discimus. Itaque naturalis est homini 
voluntas. "Tum natura insitum homini est 
illud, quo a brutis animantibus differt. Hoc 
autem in eo consistit, quod hxwe aguntura 
natura, velut impetu, ae necessitate quadam: 
ile autem naturam agit, et libera potestate 
reeit, ae continet. Rursus ad imaginem Dei 
proereatus est homo, eaque similitudo maxime 
sita est in animo. Atqui natura sua liberi ar- 
bitrii, et voluntatis est Deus. Item quod in 
omnibus, et singulis hominibus libere volun- 
tatis usus agnoscitur : quare naturalis ea sit 
oportet : quoniam, ut paulo ante memini, 
naturale est, quod nulli deest individuo for- 
m: euipiam subjecto. 

Sed pre aliis omnibus memorandum illud 
est argumentum, quo naturalem proprietatem, 
non personalem, esse voluntatem idem Joan- 
nes Damascenus ostendit!. Si enim ὑποστατιχὸν 
aliquid foret, tres in Deo voluntates, quot 
persone, distinguerentur. Quocirea Pater non 
qua Pater est, hoc est quatenus personalem 
habet proprietatem, velle dicitur, sed qua Deus 
est, ut Maximus 7» Disputatione cum Pyrrho?, 
ex eoque Joannes Damascenus? aliique tra- 
dunt. 

II. Neque vero huie certissimo, et ab om- 
nibus recepto tam philosophis, quam theolo- 
gis deereto, quo voluntas naturalis quzedam 
proprietas esse dicitur, illud alterum refraga- 
tur, quod hujus libri capite primo comme- 
moravimus ἡ ; Voluntatem aliam esse φυσιχὴν; 
aliam ὑποστατιχὴν : tanquam alia nature sit 
affixa, eamque comitetur; alia personz, sive 
hypostasis propria sit. Quod quidem volunta- 
ium discrimen adeo scitu esse necessarium 
Joannes Damascenus affirmat, ut ejus insci- 
tia, vel dissimulatione ortam esse, corrobo- 
ratamque Monothieletarum heresim existimet: 
quemadmodum ex perperam intellectis φύσεως 
et ὑποστάσεως vocabulis, Nestoriana, et Euly- 
chiana initium habuerunt f. 

À€ φυσιχὸν θέλημα, id est naturalem voluntatem, 
dupliciter ab iisdem auctoribus, Maximo, et 
Damasceno, appellari video. Primum, quod 
faeultas ipsa volendi, sive δύναμις, quam volun- 


α΄ Dawuasc. lib. de Duab. volunt. Οὕτω zo τοῖς 
Μονοθεληταῖς, τὸ μὴ εἰδέναι τὴν διαφορὰν τοῦ φυσιχοῦ, 
χαὶ τοῦ ὑποστατιχοῦ θελήματος, τουτέστι τοῦ γνωμιχοῦ, 
Ὑ , É-— I i * r - r 
αἴτιον γέγονε τοῦ ἕν λέγειν ἐπὶ Χριστοῦ θέλημα. 


b Apud Euth. ἐὼν Panopl. inilio til. XVIIT. ^ Ex 


4 Lib. VII cap. xiv et Theor. in Leg. Arm. — 92 Max. in Disp. 


tatis nomine vulgo significari putant, a natura 
est generi hominum indita. Haneenim et a 
Monotheletis ademptam esse Christo, et ab 
Catholieis e contrario vindicatam , non vero 
solam actionem, in libro superiore docuimus*, 
Quod quidem magnopere attinet ad eam, de 
qua modo agimus, naturalis appellationem. 
Non enim dubitari potest, quin volendi facul- 
(«s natura sit omnibus attributa ratione pra- 
ditis, eum de ipsa functione illius hesitari 
uteumque possit. 

Quocirca Maximusmartyr in libro quodam, 
qui sie inscribitur, JVusquam Patres in Christo 
voluntatum, quas gnomicas vocant (quae ezedem 
sunt et hypostasiee) mumerum constituisse " , 
voluntatem naturalem describit sie : « Volun- 
tas naturalis est faeultas ejus appetendi, quod 
est nature congruum, et eas, qua subtantive 
sunt insitte nature, proprietates omnes con- 
servans, ae continens : per quam ei, quod ad 
volendum natura sua faetum est, ingenita vis 
est volendi*. » Mox illud observat; aliud esse 
natura ad volendum esse comparatum ; aliud, 
velle; sieut aliud est natura esse aptum ad 
loquendum ; aliud loqui. Horum vero prius, 
naturce, et essentice proprium esse ; posterius, 
voluntatis; et ad hypostasim referri, cujus 
est certo modo loqui, cum nature sit, abso- 
lute loqui. Ex quo ita colligit, Verbum inear- 
natum, tanquam hominem, habuisse natura 
volendi facultatem. 

Alio modo naturalis voluntas aetionem 
aliquam volendi significat; qua naturaliter, 
et citra deliberationem ex faeultate proficisci- 
tur, ut sunt appetitiones earum rerum, quze 
ad vitam tuendam necessari: sunt, velut in- 
tegritatis et incolumitatis corporis sui, atque 
membrorum; motiones item sentientis, et 
intelligentis anime : que in parvulis ipsis 
citra perfeette usum rationis existunt ; et in 
erandioribus, sponte, et aliud agentibus nobis 
oriuntur : nec ad eas deliberatione ulla opus 
est, aut electione : tametsi in illis gubernan- 
dis, ac moderandis arbitrii libertas, et ratio 
vim suam exerceat. 

At ὑποστατιχὸν θέλημα, ld est voluntas perso- 
nalis ea dicitur, quie ex uniuseujusque indi- 


τοῦ λόγου, ὅτι οὐχ εἶπον εἰ πατέρες ἐπὶ Χριστοῦ ποσό- 
τητὰ γνωμιχῶν θελημάτων. 

c Maxiw. ibid. Θέλημά ἐστι φυσιχὸν, δύναμις τοῦ 
χατὰ φύσιν ὄντος ὀρεχτιχὴ, xal τῶν οὐσιωδῶς προσόντων 
^ ^». Les ,^ , ὶ ΠΩ 
συνεχτιχὴ πάντων ἰδιωμάτων. χαθ᾽ ἣν ἀεὶ τῷ φύσει θελη- 

τιχῷ τὸ πεφυχέναι ἐμπέφυχεν. 


— 8 Lib. III cap. xiv. — 4 Parag. 3,— ὅ Cap. 1v. 


;nomica. 


Cur non 
preedieta 
triplex 
luntas in 
Deo sit. 


'ersonales 
sive 
gnomica. 


'aturalis et 
iersonalis. 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. VII. 329 


vidui placito, et arbitrio modificatur : quale 
est hoe vel illo modo velle, et appetere; bene 
scilicet, aut male : temperate, vel plusquam 
oportet; denique partieularibus adhibitis 
cireumstantiis, qua singularem, ac per se 
absolutam, et naturalem aetionem determi- 
nant, et quodammodo afficiunt. Hujusmodi 
enim voluntates, qua proprie volitiones scholee 
nuneupant, libere sunt, et ideo contingentes, 
qua ex consilio, et electione proficiseuntur : 
nec in singulis ezidem sunt, sed pro cujusque 
captu, ae studio, et inclinatione varis:. Atque 
etsi naturales dici possint, quia sic est homi- 
nis natura, ut ita velle possit; habentque 
naturale principium, unde procedunt; non 
tamen uniusmodi sunt, ac necessari: : eeedem- 
que propterea γνωμιχαὶ vocantur : utin capite 
primo libri hujus diximus. 

IV. Hie nonnulla moveri potet,et antequam 
ultra disputando pergamus, explicari debet 
quizeslio : eur non plures sint in Deo volun- 
tates ὑποστατιχαὶ, Sive γνωμιχαὶ ; cum sint hypo- 
stases tres, quemadmodum naturalis una est; 
quia natura trium est una. Hujus dissolvendi 
nodi rationem Joannes Damascenus indicat 
in libro de duabus voluntatibus, cum de ditfe- 
renlia τοῦ φυσιχοῦ, el ὑποστατιχοῦ disputat. lbi 
enim naturale hoc esse docet!, quod toti spe- 
ciei, et ei subjectis omnibus individuis con- 
venit, ut sunt esse creatum, esse preditum 
sensu, ac ratione ; habere appetendi ae vo- 
lendi facultatem : « Horum autem proprio 
modo, et electione facta motio, inquit, diffe- 
rentia est hypostatica. Etenim hoe ipsum, 
illorum esse participem, eamdem naturam 
indicat; at existenti: modus, et disjuncta, 
per seque constans, uniuscujusque subsisten- 
tia, et constitutio : tum proprio modo, et 
suapte motione transactus, et diversus natu- 
ralium usus, separatas hypostases ostendit, et 
ut plures dieantur homines, efficit : Quam- 
obrem in Patre, Filio, et Spiritu sancto, quo- 
niam diversa singulorum est exstantia, tres 


«& Dawasc. 'H δὲ τούτων ἰδιότροπος, xai ἰδιαίρετος 
χίνησις ὑποστατιχὴ διαφορά" τὸ μὲν γὰρ μετέχειν τούτων, 
τὸ ταὐτὸν τῆς φύσεως παρίστησιν. ὁ δὲ τρόπος τῆς ὑπάρ- 
ξεως, χαὶ fj ὑποτετμημένη, xat ἰδιοσύστατος ὑπόστασις, 

^ , [4 * e j)» ^ 3^ 
χαὶ σύμπηξις ἑχάστου, xxi ἣ ἰδιότροπος, χαὶ ἰδιοχίνητος, 

εν» ΒΩ πὸ 4 - a [4 M 
χαὶ 7 διάφορος τῶν φυσιχῶν χρῆσις ἀποτετμημένας τὰς 
ὑποστάσεις δείχνυσι, χαὶ πολλοὺς λέγεσθαι τοὺς ἀνθρώ- 
ποὺς ποιεῖ. ὥστε ἐπὶ πατρὸς, χαὶ υἱοῦ, καὶ ἁγίου πνεύ- 
μᾶτος, ἐπειδὴ μὲν διάφορος ἢ ἑχάστου ὕπαρξις, τρεῖς 
φος, & ^ or 2 ^N δὲ , to T ó ^3 ?* P 4 
ὑποστάσεις εἰσίν. ἐπειδὴ δὲ οὐχ ἰδιοτρόπως οὐδὲ ἰδιαιρέ- 


1 Damasc, 


“- 


sunt hypostases; sed cum minime proprio 
modo, vel privata eleelione, ac divisim trium 
una quseque velit, et operetur, sed singulari, 
et unica ratione ; ideo non sunt dii tres; sed 
unus Deus *. » Quod idem de voluntate usur- 
pare licet, ut quia non separatam persona 
quilibet, et ab alia distinetam voluntatem 
habet, ideirco non sit triplex et diversus vo- 
lendi usus, et impulsus. Ut enim voluntas pro 
hypostaseon numero varietur, necesse est tum 
naturam, et essentiam ; tum nature motiones, 
et impetus numero esse distinctos, ac seorsim 
et separatim ad agendum incitari. Accedit 
etiam illud, quod quidquid est in Deo, praeter 
hypostases, id est hypostaticas proprielates, 
ipsa Dei est essentia, et idipsum idem, ae 
numero unum est in tribus personis, qualis 
est voluntas lihera, et electio, vel γνῴμη, aut 
quidquid tandem est, quod utrique in execl- 
lenti, et inexplicabili illa substantia respon- 
det, de quo mox viderimus. In creatis autem, 
velut in homine, non solum persone, perso- 
nalesque proprietates differunt ; sed nature 
ipse singulares, et qui his accedunt, ab 
iisque diserepant, naturales affectiones. Ita 
γνῶμαι iniisdem diverse sunt; et ὑποστατιχοὶ, 
aC γνωμιχαὶ adeo voluntates; que in Deo, 
similiter atque essentia, plures esse nequeunt. 

Clarius hoc eodem in libro Joannes Dama- 
scenus exponit his verbis, quz utiliter adseri- 
bentur. « In saneta, inquit, Trinitate, tres 
hypostases in se mutuo iusunt: tum Verbum, 
et Spiritus virtutes sunt Patris. Propterea 
una est trium motio, ac similiter, et idem est 
quod volunt. Angeli vero et homines, siuguli 
suam habent disjunetam, ae divisam hypo- 
stasim, quamvis unius sunt nature; quo fit 
ut facultas volendi, et ipsum velle, unum sit, 
et naturale; sed aliquid, et aliquo modo 
velle proprie sententiz sit, et hypostasis : ac 
sit una quidem natura, que velle potest; 
multi autem volentes, ac diverso modo, 
aliudque volentes ^, » 


τως, xài ἀποτετμημένως ἑχάστη θέλει, xoà ἐνεργεῖ, ἀλλ᾽ 
ἑνιαίως, οὐ τρεῖς θεοὶ, ἀλλ᾽ εἷς θεός. 

b Dawasc. ibid. 'Ezt μὲν γὰρ τῆς ἁγίας τριάδος αἱ 
τρεῖς ὑποστάσεις ἐν ἀλλήλαις εἰσὶ, χαὶ ὃ λόγος, χαὶ τὸ 
- ^ / 4 - AN " , 
πνεῦμα δυνάμεις εἰσὶ τοῦ πατρός. xxl διὰ τοῦτο μία κίνη- 

^ € , Ν ^. 3754 ^ e MN 
σις, 43i ὡσαύτως, χαὶ τὸ αὐτὸ θελητὸν. οἱ ὃὲ ἄγγελοι, 
καὶ οἱ ἄνθρωποι ἔχαστος ἀποτετμημένην, χαὶ διηρημένην 
ει τὴν ἑαυτοῦ ὑπόστασιν, εἰ χαὶ μιᾶς εἰσι φύσεως. διὰ 
τοῦτο ἣ μὲν δύναμις τοῦ θέλειν, καὶ τὸ θέλειν, ἕν καὶ 
3 NY 9 [4 * * 
φυσιχόν. τὸ δὲ πῶς χαὶ τί θέλειν, ὑποστατιχὸν, καὶ γνω- 


Personales 
et gnomicce 


Quid sit 
gnome et 
gnomica. 


330 


V. His premunitía disputatio nostra ad 
eam promovenda est γνωμιχῆς voluntatis in- 
quisitionem, quam in hunc locum rejeci- 
mus! : ac videndum, utrum in Christo locum 
habuerit, Sed ante quid sit γνώμη, repetere 
oportet tum ex eapite illo primo libri hujus, 
tum ex tomo tertio, etlibro tertio de Opifi- 
οἷο ἢ. Ibi γνώμην ex Joanne Darnasceno docui- 
mus voluntatis actionem esse, qui consulta- 
tionem, ac deliberationem et judicium, quod 
vocant praclieum, sequitur; et electionem 
proxime preeedit: eamdemque definiri ab 
Joanne Damasceno, affectum quemdam vo- 
luntatis, e£ amorem ejus quod in consulta- 
tione melius judieatum est, amplectentis, et 
amantis; quam consensionem dixi appellare 
sanctum Thomam?: quie quidem non intel- 
lectus sit, sed appetitus, id est voluntatis ; 
ex qua deinceps oritur electio. Maximus vero 
martyr in Disputatione cum Pyrrho , γνώμην 
vivendi modum. esse, hoc est τρόπον ζωῆς, eX 
Cyrillo affirmanti haretico assentitur isti, ut 
sit genus ipsum vite, secundum virtutem, 
aut vitium institutes, quod ita eoncipit Maxi- 
mus: « Igitur gnome nihil aliud est, nisi 
eerto modo habens voluntas, qua cum affectu 
rem quampiam, sive reipsa, sive opinione 
bonam amplectitur ". » Hine enim bona vel 
mala fit instituta vitae ratio. 

Et illud preterea. notatione dignum, quod 
in eadem JZisputatione Maximus observat, 
totidemque verbis describit Joannes Dama- 
scenus. « Liberam potestatem zquivoce dici, 
quemadmodum et nature nomen: et aliter 
in Deo accipi; aliter in Angelis; aliter in 
hominibus. Nam in Deo supra omnem sub- 
stantiam intelligitur. In. Angelis ita, ut cum 
habitu statim aggressio, et proseeutio ipsa 
concurrat, nee ullam interpositionem tem- 
poris admittat. In hominibus vero sie, ut 
habitus aggressionem ipsam intervallo tem- 
poris aliquo precedat^. » Addit ad ista 
Damascenus. « Nam libere voluntatis est 
homo, et natura suo libero est arbitrio pro- 
μικόν. καὶ μία μὲν αὐτῶν θελητιχὴ φύσις, πολλοὶ δὲ 
θέλοντες διαφόρως, χαὶ ἀλλοθέλοντες. 

α Μλχιν. Zn. Disput. Οὐχοῦν ἣ γνώμη οὐδὲν ἕτερόν 
ἐστιν, ἢ ποῖα θέλησις, σχετιχῶὼς τινὸς, ἢ ὄντος, ἢ νομι- 
ζομένου ἀγαθοῦ ἀντεχομένη. 

b Μλχιμ. ibid. Δεῖ δὲ εἰδέναι ὡς ἣ αὐτεξουσιότης 
ὁμωνύμως λέγεται μὲν ὥσπερ xoi ἣ φύσις, ἄλλως δὲ ἐπὶ 
θεοῦ λαμῥάνεται, χαὶ ἄλλως ἐπὶ τῶν ἀγγέλων, xol 
ἄλλως ἐπ᾽ ἀνθρώπων. ἐπὶ μὲν θεοῦ ὑπερουσίως. ἐπὶ δὲ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


ditus, sed incursionem habet diaboli , et cor- 
poris motionem. Itaque propter incursionem 
illam, et corporis gravitatem, aggressio est 
habitu posterior *. » 

VI. Jam uterque ὑποστατιχὸν, et γνωμιχὸν 
θέλημα, ut et γνώμην in Christo non fuisse asse- 
rit. Maximus quidem id primum levissimo 
probat argumento * : quia non debet appellari 
γνωμιχὸν θέλημα, Si enim γνώμη nihii aliud est, 
quam θέλησις, id est voluntas certo modo se 
habens, non recte dici videtur θέλημα γνωμιχὸν, 
quasi voluntas éx voluntate procedens. Ve- 
rum non est reprehendendus illius appella- 
tionis usus, apud Grecos theologos longe 
frequentissimus. Nam quod absurdum putat 
Maximus, voluntatem dici ex voluntate pro- 
cedere: non est, quippe voluntatis vox, sive 
volitionis, ut vulgo dicitur, generalis est, 
omnes appetentis cum ratione facultatis ac- 
tiones complectens. Itaque tam finis appeti- 
tio, quam vocant intentionem, quam eorum 
inquisitio, que conducunt ad finem ; nec non 
horum electio, ac motiones ezterc;e, volunta- 
tis nominantur : et cum alice ex aliis oriantur, 
posteriores e prioribus, quis neget ex volun- 
tate voluntatem existere ? 

Probabilius est, quod subinde Maximus 
adjungit, non esse γνώμην in homine Christo, 
« quod alioqui merus et simplex esset homo, 
nostro more consultans, ignorans, et addu- 
bitans, atque in contraria distractus. Non 
enim de certis ei indubitatis, sed de ambiguis, 
quilibet consul'at. Siquidem nos id, quod 
simpliciter natura bonum est, naturaliter 
expetimus: quod vero quadammodo bonum 
est, inquisitione ae consilio illud experimur. 
Ideo gnome in nobis apte nominatur, qua 
modus est utendi, non ratio natura, alioquin 
infinitas mutationes nature pateretur. At in 
humana Domini natura, que non mere, uti 
nos, per se, sed divinitus subsistit (Deus enim 
erat, propter nos, secundum nos, ex nobis in 
carne conspectus) gnome usurpari nequit. 
Nam esse ipsum, sive divinitus subsistere, 


ἀγγέλων, ὡς συντρεχούσης τῇ ἕξει τῆς προχειρήσεως, xal 
παρενθήχην ὅλως χρόνου μὴ παραδεχομένης. ἐπὶ δὲ 
ἀνθρώπων, ὡς χρονιχῶς τῆς ἕξεως προεπινοουμένης τῆς 
ἐπιχειρήσεως. 

c Dawas. lib. de Fide, cap. χιν. Αὐτεξούσιος μὲν 
γάρ ἐστιν ὁ ἄνθρωπος, «ol φυσιχῶς ἔχει τὸ αὐτεξούσιον" 
ἔχει δὲ xol τὴν ἐκ τοῦ Διαδόλου προσδολὴν, xol τὴν τοῦ 
σώματος χίνησιν. διὰ οὖν τὴν προσύολὴν xot τὸ βάρος 
τοῦ σώματος ἐφυστερίζει προχείρησις τῆς ἕξεως. 


1 Cap. rlib. hujus, parag. 7. — 2 Cap. v, parag. 4. — 3 Cap. rlib. hujus, parag. ὃ, — 4 Max, in Disp. 


Personalem 
et gnomi- 
cam volun- 
tatem. 


Leg, volun- 
tates. 


Plures vete- 
res gnomen 
Christo 
ademerunt 
et quibus de 
causis. 


omod o 
luntas 
ra bono 
iffixa, et 
omodo 
luntas 
hristi. 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. VII. 


naturalem eum homo conciliationem habe- 
bat, et alienationem a malo; ut Basilius lo- 
quitur homilia /n Psalmum xuv *. » 

VII. Hie Maximus discrimen hoe esse. vult 
inter ezeteros homines, et Christum, qua homo 
est; quod illi generalem duntaxat in bonum 
et quidem honestum, quod universe ae sim- 
plieiter ejusmodi est, propensionem habent 
natura sua, qualis est Deus. Bonum autem 
quodlibet particulare, ae certo et definito 
modo bonum nonnisi inquirendo, ac delibe- 
rando appetunt. Christus autem naturalem 
habebat voluntatis inclinationem in bonum, 
non generale solum; sed quod in singulis 
etiam actionibus, ae motionibus voluntatis 
cernitur. Non enim deficere a bono, id est 
peccare poterat. Manifestum est autem Maxi- 
mum non de bono universe loqui, sed de 
proprie dieto et honesto. Alioqui nulla esset 
inter Christum, ac ezeteros homines differen- 
tia, si de utili et jucundo sermo esset. Nam 
et universe bonum omnes appetunt, et in 
singulis actionibus idipsum assequi student: 
neque quisquam mali, qua malum est, gratia 
movetur ad appetendum. ltaque de honesto 
solo, et laudabili loquitur, quod naturaliter 
omnibus, etiam pessimis, generatim proba- 
tur; utpote rationi consentaneum. Verum in 
singulis actionibus corruptus ae depravatus 
vitiis animus, sive alia quacumque illecebra 
captus, bonum illud repudiat: eique quod 
deterius, ac diversi generis bonum est, ante- 
ponit, Quod in Christum minime cadebat, 
qui nihil, nisi vere, ac sincere bonum, hoc 
est diving rationi, ac voluntati congruens 
persequi potuit. 

Licet autem ex eo perspicere eur γνώμην, et 
γνωμιχὸν θέλημα in Christo non fuisse Maxi- 
mus, alique putaverint: nimirum quod 
ἀναμάρτητον illum fuisse constet, hoc est pec- 
cati nullo mudo capacem. Ex quo consequens 
esse rati sunt, ut de rebus agendis minime 
consultaverit, tanquam dubius, et animi pen- 


α Maxiw. in /Disput. "Ἔπειτα δὲ καὶ γνώμην 
λέγοντες ἐπὶ Χριστοῦ, ὡς f περὶ αὐτῆς ἔδειξε. ζήτησις, 
Ψιλὸν αὐτὸν δογματίζσουσιν ἄνθρωπον βουλευτιχῶς δίιατι- 
θέμενον χαθ᾽ ἡμᾶς ἀγνοοῦντά τε, χαὶ ἀμφιδάλλοντα, xol 
ἀντιχείμενα ἔχοντα εἴπερ τις περὶ τῶν ἀμφιθαλλομένων, 
χαὶ οὐ περὶ τοῦ ἀναμφιδόλου βουλεύεται. ἡμεῖς μὲν γὰρ 
τοῦ μὲν ἁπλῶς φύσει χαλοῦ φυσιχῶς ἔχομεν τὴν ὄρεξιν. 
τοῦ δὲ πῶς χαλοῦ τὴν πεῖραν διὰ ζητήσεως, xxi βουλῆς. 
καὶ διὰ τοῦτο ἐφ᾽ ἡμῖν xal γνώμη προσφυῶς λέγεται, 
τρόπος οὖσα χρήσεως, οὐ λόγος φύσεως. ἐπεὶ χαὶ ἀπειρά- 
χις μετέῤαλλεν f φύσις. ἐπὶ δὲ τοῦ ἀνθρωπίνου τοῦ 


991 


dens inter boni οἱ mali, hoc est virtutis ac 
vitii, delectum, quae quidem humanarum 
deliberationum precipua solet esse materia. 
Unde eseteras, quze ex consultatione sequun- 
tur, voluntatis motiones preciderunt ; qualis 
esl γνώμη, quam consensionem dixi appellari a 
S8. Thoma ; Latini autem sententiam vocant ; 
et affectum animi circa bona et honesta, vel 
contra turpia, et inhonesta : ex quo alteru- 
trius optio, et electio gignitur; quam simili- 
ter Christo denegarunt, 

VIII. Idem Maximus in libro de gnomicis 
voluntatibus apud Euthymium, γνωμηχὸν θέλημα 
personarum discrimen afferre dicit, cum ad- 
versus Monotheletas argumeniatur: non 
unam posseesse voluntatem in Christo ; neque 
naturalem, neque γνωμιχὴν, quam deliberatam 
appellemus licet, atque ita de posteriore hae 
disserit. « Si deliberatam hane solum volun- 
tatem constituas, erit propria nota illius 
hypostasis. Quod enim γνωμιχὸν, 1d est delibe- 
ratum dieitur, vim habet person: secernen- 
de^, » Etin Dispulatione cum Pyrrho habita, 
cum hie unicam Christi voluntatem γνωμιχὴν 
esse respondisset ex opinione secte sus, 
ium aliis argumentis instat illi Maximus, 
tum hoe objicit*; eo ipso consentire illos 
Nestorio, qui unam perinde γνωμιχὴν volunta- 
lem affinxerit Christo, quippe non φυσιχὴν, id 
est, naturalem, sive substantivam unitionem 
agnoscebat ambarum naturarum Nestorius; 
sed voluntatum, et affectuum: quod idcirco 
σχετιχὴν. et γνωμιχὴν vocabat, eaque personas 
connecti duas asserebat ; cujus rei testem citat 
Ecthesim ab Heraclio promulgatam : in qua 
ita scriptum legitur ὃ : «Si eniminsanus Nesto- 
rius licet dividens divinam Domini nostri 
humanitatem, et introlucens filios duos, vo- 
luntates istorum dicere non ausus est : e con- 
irario autem consonantem voluntatem in 
eo,formatis duabus personis, confessus est; 
quomodo possibile est, orthodoxam confi- 
icentes fidem, et unum Filium Dominum 


χυρίου οὐ ψιλῶς καθ᾽ μᾶς ὑποστάντος, ἀλλὰ θεϊχῶς. 
θεὸς γὰρ ἦν ὁ δι᾽ ἡμᾶς, καθ᾽ ἡμᾶς, ἐξ ἡμῶν σαρχὶ πεφη- 
νὼς, γνώμη λέγεσθαι οὐ δύναται: αὐτὸ γὰρ τὸ εἶναι, 
ἤγουν, τὸ θεϊχῶς ὑποστῆναι, φυσιχῶς χαὶ τὴν πρὸς τὸ 
χαλὸν εἶχεν οἰχείωσιν xal τὴν πρὸς τὸ χαχὸν ἀλλοτρίω- 
σιν, χαθὼς xal ὁ μέγας τῆς ἐχχλησίας ὀφθαλμὸς Ὀασίλειος 
ἐν τῇ ἑρμηνείᾳ τοῦ μδ᾽ ψαλμοῦ διδάσχων, ἔφη. 

5 Μλχιμ. apud Euth. tit. XVIII ἐπ Panop. E! 
δὲ γνωμιχὸν μόνον, ἔσται τῆς αὐτοῦ χαραχτηριστιχὸν 
ὑποστάσεως. προσώπου γὰρ ἀφοριστικὸν ὑπάρχει τὸ 


γνωμιχόν, 


1 Pyr. apud Max. — 2 Max. ibid, — 3 Ecthesis Herac. in Lat. syn, sub Mart, Papa recitata secret. 


Gnomica 
voluntas 
hypostaseon 
discrimen 
habet. 


333 


nostrum Jesum Christam verum. Deum 
elorificantes, duas, et has contrarias volun- 
tates in eo suscipere? » 

IX. Sie alio in loco Maximus, duas in 
Christo cose, id est naturales. voluntates 
admittit; utpote minime inter se repugnan- 
tes, neque depravationis capaces ; quod enim 
a natura insitum est ; vitiosum non est, tan- 
quam ab auctore Deo profectum. At vero 
γνωμιχὴν non posse hominis in. Christo volun- 
tatem inesse probat, quod « hujus liber sit, 
et su: potestatis impetus, qui in utramque 
partem defleetat, ne naturam discernat, sed 
personam proprie, et hypostasim. Quod cum 
recte divisus ille, e! hominieola Nestorius 
intelligeret, γνωμῶν, 1d est sententiarum uni- 
tionem libenter in suo dogmate posuit; ut 
utramque per alteram hypostasim adstrueret, 
ae nudum hominem retineret, sententia 
quadam animi, et libera motione cum Deo 
Verbo, ut ipse loquitur, conjunctionem ha- 
bentem : ex qua etiam voluntatum identita- 
tem constituit, sive multitudinem potius, ac 
magis proprie dixeris: quandoquidem in 
unaquaque deliberate voluntatis motione, 
quae particulatim fit, ab imperfectis ad per- 
fecta ferri, et tendere, ac procedere illum 
existimat ^. » Qui Maximi locus prceclare ve- 
terum mentem nobis explicat, qua γνωμιχὸν 
θέλημα Segregarunt a Christo, eujus tres cau- 
sas fuisse deprehendimus: primam, ne hypo- 
stases duas cum Nestorio illi tribuerent : 
proplerea quod γνώμη hypostasi sit. aífixa, 
sive natur: per se subsistenti ; alteram, ne 
peecato Christum obnoxium facerent : quate- 
DUS γνωμιχὴ, Ct ὑποστατιχὴ voluntas hominis, ae 
creatur: cujuslibet mutabilis est, et versari 
in partem. utramque ex sese potest : tertiam 
superius ex Maximo eodem attulimus !, ne 
inscitia laborasse Christum putemus ; qui in- 
quisitioneeteonsultatione opushabuerit: quan- 
doquidem γνώμη consultatione posterior est, uti 
prior electione. Quem loeum Maximi deseri- 
bit Joannes Damascenus ?, et ob hane causam 
in Christo, ut et in Deo, neque προαίρεσιν, ne- 
que γνώμην proprie inesse scribit. 


a Maxix. Hb. de Duab. vol. apud Euth. Pan. 
tit. XVIEI. Τὸ δὲ (γνωμιχὸν θέλημα) αὐθαίρετος ὁρμὴ 
χαθέστηχε, τὰς ἐφ᾽ ἑχάτερα ποιουμένη παρεχτροπὰς, χαὶ 
οὗ φύσεως ὑπάρχον ἀφοριστιχὸν, ἀλλὰ προσώπου χυρίως 
χαὶ ὑποστάσεως. χαὶ τοῦτο διαγνοὺς ὃ διηρημένος, χαὶ 
ἀνθρωπολάτρης Νεστοριος γνωμῶν ἕνωσιν ἀσμένως ἐδογ- 
μάτισεν: ἵνα ἑχατέραν δι’ ἑχατέρας ὑπόστασιν χυρώσῃ, 


THEOLOGIGCORUM DOGMATUM 


X. Verum ut hac. de re certi aliquid ha- 
beatur, relegenda sunt ea, que de libero Dei 
arbitrio plenius exposita sunt alibi? ; ubi ex 
S. "Thoma, aliisqte demonstravimus, ita 
inesse Deo voluntatem liberam, ut iis careat 
imperfectis, ac creatarum rerum propriis 
affectionibus, qux» ignorantiam, et id genus 
alia redolent : quibus segregatis, illa sola re- 
tinenda sunt, quorum notiones ab tant: 
majestatis excellentia neutiquam abhorrent ; 
ut in tomo primo, cum de divinis proprieta- 
tibus ageretur, et passim alias docuimus. Hoc 
modo neque consilium, neque delectus, ne- 
neque προαίρεσις, neque estera 

functiones, quz in usu illius 
expromuntur ab hominibus, a Deo erunt 
abjudicand: ; dummodo « absque omni de- 
fectu accipiantur, qui invenitur in nobis, » ut 
scribit S. Thomas *. Atque hoe ipsum de 
homine Christo multo est magis intelligen- 
dum. Hujus enim voluntas vere humana 
fuit, et idcireo omnibus illis proprietatibus 
affecta, {πὸ ad humane libertatis essentiam 
pertinent: cujusmodi est τὸ ἀδιάφορον illud, 
quale in secundo capite libri hujus expositum 
est; sine quo nulla potest libertas consistere, 
ae ne informari quidem animi ulla cogita- 
tione, tum ex pluribus certi alieujus electio ; 
cietera denique ad libere agendum necessaria, 
inter qu& γνώμη numeratur. 

In quo meminisse hujus oportet, quod 
diximus in tertio libro de Opificio, et in 
quinto tomi primi, ubi de libero arbitrio tum 
universe, tum divino egimus: libertati, quam 
contrarietatis valgo nuneupant, non ea tan- 
tum subjici, qua» proprie inter se pugnant, 
ut bonum, et malum : turpe, et honestum : 
sed omnia preterea, quae uteumque volun- 
tatiad eligendum proposita inter se comparan- 
tur. Hie enim modus quidam est oppositionis, 
dum ex duobus utrum sit anteponendum vel 
deliberatur re adhuc integra, et incerta : vel 
consilii, ae deliberationis simile aliquid ex- 
primitur : quod in Deo plerumque littere 
divino ad humane intelligentie captum 
accommodate signifieant. Hujus illustre spe- 


qUe γνώμη, 
liberi arbitrii 


xo 6 ψιλὸς ἄνθρωπος αὐτῷ τηρηθῇ, γνώμῃ τινὶ, xal 
αὐθαιρέτῳ χινήσει πρὸς τὸν θεὸν λόγον, ὡς αὐτὸς φησὶ, 
τὴν ἕνωσιν ποιησάμενος. ἐξ ἧς xo τὴν ταὐτοδουλίαν 
συνίστησιν, ἢ πολυθουλίαν εἰπεῖν οἰχειότερον, ὅσον χαὶ 
490! ξχάστην τοῦ γνομιχοῦ θελήματος χίνησιν, χατὰ 
μέρος ἐχ τῶν ἀτελῶν ἐπὶ τὰ ἐντελῆ χατ᾽ αὐτὸν leat 
φερομένη τε, xat προχόπτουσα. 


4 Parag. 6. — 2 Lib. IIT cap, xiv. — 9$ Tom. F, lib, V cap, 1v, maxime parag. 5. — AIn II, ΠῚ, q, xiv, art, r, ad 11, 


Quihus ct 
cautionih 
Gnome i 
Christa 
admitteni 


Eleclio 


Indifferei 


ome et 
"clione. 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. VIII. 


cimen exstat in terlio libro AHegum !: in quo 
divinae consultationis formula prorsus ad 
humanam consuetudinem adurabrata legitur. 
Quamobrem omni peccati ac vitii, tum vero 
inseitize contagione sublata, (quam in γνώμη 
et προλιρέσει Christo detrahenda veteres devi- 
tare studuerunt) nihil causcee supererit, quin 
ut Deo, ita Christo omnia illa libertatis hu- 
man propria vindicentur. 


CAPUT VIII. 


Non solum voluntates in. Christo fuisse duas, 
sed etiam. liberas, et indifferentes utrasque, 
nec ulla necessitate determinante. constrictas 
ostenditur. 2. Duo im voluntate spectari, 
quod matura sit, et liberum arbitrium. 
Proponitur difficilis questio quomodo in 
Christo vere libera voluntas constiterit. ex 
Veterum opinione, qui solas naturales vo- 
luntates. illi tribuerunt ; non. γνωμιχάς. 2. 
Respondetur οἱ questioni ; atque imprümis 
docetur affectiones omnes naturales, et ap- 
petitiones in. Christi libera fuisse potestate, 
ez quo summa illius libertas colligitur ; 
3. tum etiam hypostaticas liberas fuisse. 
4. Cujusmodi Christum. habuisse moustra- 
tur. ὃ. Huic libertati Christi non obstare 
ejusdem impeccantiam ; et novi dogma- 
εἰσίω notantur. 6. Itaque questio propo- 
nitur, quomodo Christus liber, et indifferen- 
tia. voluntatis praeditus esset, cum paterna 
in omnibus voluntati paruerit. Et respon- 
detur, nullum ei absolutum mortis obeunde 
preceptum | impositum fuisse. 8. — Quod 
deinceps auctoritate Patrum  adstruitur. 
12. Ex quibus tota questio deciditur. 


I Si recte, vereque constituta illa sunt, 
qui de libertatis natura superioribus capi- 
tibus, et aliis in libris asseruimus, dubitare 
nemo poterit, uti voluntates fuerunt in Christo 
duze, una divinitatis, altera humanitatis pro- 
pria, sie easdem libere agentes, et necessitate 
solulas exstitisse. In quo merito illud obser- 
vandum venit, quod ex S. Thoma alibi nota- 
vimus?, duo in voluntate spectari, alterum 
quod est natura: alterum, quod est libera 
voluntas, sive arbitrium liberum. Priore 


333 


modo considerata voluntas, necessariam boni 
habet appetitionem ; quia nonnisi bonum 
amplecti potest, et ut alia quaevis naturalis 
facultas objecti sui finibus, sic illa boni amore 
circeumscribitur. Ut autem liberum arbitrium 
est, et ea, que ad finem ultimum conducunt, 
ae vocantur meds, persequitur, expers est 
necessitatis in agendo, et quod vult unum e 
pluribus, vi ae nutu libere propensionis 
asciscit. Ad priorem voluntatis notionem, 
qua natura dicitur, revocandum est φυσιχὸν 
illud θέλημα, quod ab ὑποστατιχῷ distinxisse 
Grecos theologos, capite superiori dixi?; 
quos quidem naturalis voluntatis nomine 
comprehendisse docui, prater δύναμιν, et fa- 
cultatem ipsama natura inditam, actiones mi- 
nime liberas et ex hujus fontibussine ulla deli- 
beratione manantes : qu:& naturales propterea 
vocalze sunt, quia naturam comitantur, et in 
omnibus cernuntur individuis, qua sub ea- 
dem forma continentur. Ejusmodi sunt pri- 
migenie, ut ita dicam, motiones appetitus, 
quibus ea procurantur. quz ad salutem. et 
conservationem hominis attinent; ac ceterj 
voluntatis impetus, qui in nobis necessario, 
ac citra deliberationem oriuntur. Posterius 
vero genus illud, quod ὑποστατιχὸν appellant 
iidem Greci Patres, adaequari cum ea volun- 
tatis significatione videtur, eui ab S. Thoma 
liberi arbitrii vocabulum imponi diximus. 
Ex quo mirifieum illud, et inopinatum exo- 
ritur; videri liberum arbitrium in Christo 
fuisse nullum : sed quidquid humana volun- 
tate appetit, necessario se motu ad illud 
applicasse. Siquidem ὑποστατιχὸν θέλημα, quod 
idem esse censent ac γνωμιχὸν, in Christo ne- 
gant exstitisse Patres illi, quos antecedenti 
capite percensui. At eo remoto, restat φυσιχὸν, 
idemque necessarium, non liberum volunta- 
tis genus. Vides quam justa sit, et attente 
consideranda illa quastio; qua tanto nobis 
optabilior, ae presenti disputationi opportu- 
nior incidit, quod nulla peraque utilis ad 
illustrandam Christi libertatem, ejusque supra 
homines ezeteros vim ac prestantiam decla- 
randam excogitari potuerit. 

II. Quamobrem ut illam nonnihil impedi- 
tam quiestionem breviter absolvam ; primum 
de ea voluntate, quam zafuralem vocant, ita 
statuo; hanc in Christo non necessariam 
fuisse, sed liberam, et ex ejus pendentem 
arbitrio; ut, si vellet, tam naturales neces- 
sitates omnes, quam carum appetitiones in- 


1 Cap. xxii, v. 19. — 2 Tom, 1V, lib. HI de Opif. cap. 1v, parag. 3— 3Parag. 3. 


Naturalis 
Voluntas 
Personali, 


Personalis 
voluntas 
Gnemica, 


Voluntas 
naturalis in 
Christo. 
necessaria 
non fuit, 


Voluntas 
gnomica in 
Christo 
liberrima. 


334 


hiberet, ae supprimeret. Habuit enim in po- 
testate motus omnes animi, corporisque, qui 
in nobis necessarii sunt, nee ex voluntate 
nostra proficiseuntur. De quo nihil amplius 
explieandum superest hoe in loco : nam co- 
piose tractatum istud est in libro superiore 
capite xit. Ex quo illud intueri, ae conclu- 
dere licet, quanto majore ac pleniore liberi 
arbitrii potestate usus sit Christus, quam 
homines reliqui : eum in his longe maxima 
pars facultatum, et actionum ab eorum jure 
imnerioque sit excepta. Quo illa sane Domini 
sententia refertur : Quis autem vestrum cogi- 
tans potest. adjicere ad staturam suam cubitum 
unum? Nec non hzc altera?: /Veque per caput 
tuum juraveris : quia non poles unum capillum 
album facere, aut nigrum. At in Christo natu- 
rales omnes motiones, et quidquid necessitate 
agimus, aut patimur, ad nutum voluntatis 
est liber: transaetum : uti fames, sitis, lassi- 
tudo, mors ipsa denique : quorum nihil nisi 
volens, ae permittens expertus est. 

II. Altera porro voluntatis species, qua 
ὑποστατιχὴ VOCatur, et γνωμιχὴ, quam Christo 
detrahunt Patrum aliqui, quatenus tamen in 
illo exstitit, liberrima fuit. Nam suo quodam 
et proprio modo exstitisse diximus in proxime 
antecedenti capite ; hoc est imperfeetis omni- 
bus, ac minime congruentibus secretis affec- 
tionibus : ut in rebus agendis, libere quod 
vellet, ac quod conducibile judicaret, ex 
multis eligeret, nec ulla vi quod nollet coge- 
retur suscipere ; nulla item necessitate ad 
unum determinante traheretur; in iis dun- 
taxat, que naturaliter liberi arbiuii potes- 
tati subjecta sunt : cujusmodi censentur ea, 
quze citra finem ultimum consistunt, et media 
nominantur. Etenim libere vis voluntatis, et 
usus indifferentis arbitrii eirca summum bo- 
num nullus est omnino, ut ex 8. Thoma 
alias docuimus, Ideo nee in Christo talis esse 
potuit ; eujus mens ac voluntas summae com- 
pos, ultimeque felicitatis, in Dei contuitu et 
amore immobiliter acquiescebat. In reliquis 
plena illi libertas electionis constitit, non so- 
lum ea, quam contradictionis nuncupant, qua 
facere, aut non facere possumus : sed etiam 
allera, que dicitur confrarietatis ; non ut inter 
honeste rei, ae turpis, appetitum velut media 


a Maxis. Disp. Εἰ γὰρ θέλων ὁ ᾿Αδὰμ. ὑπήχουσε, 
xal θέλων ἐθεώρεσε, «oi θελήσας ἔφαγεν, ἄρα πρωτοπα- 
θὴς ἐν ἡμῖν ἢ θέλησις. ταύτην δὲ μετὰ τῆς φύσεως, κατ᾽ 
αὐτοὺς, οὐ προσείληφεν ὃ λόγος ἐνανθρωπήφας. οὐχ ἄρα 


1 Matth. vi, 27, — 2 Matth. v, 96, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


suspenditur : sed quatenus ex bonis pluribus 
quod libitum est optare, ac persequi potest, 
ut in eodem capite superiori meminimus. 

IV. Hane in Christo voluntatem exstitisse, 
nec solam φυσιχὴν, atque in czeteris hominibus 
necessariam ; argumento hoc approbare licet, 
Cum enim hypostasi propria sibi faeta, et ab 
reliquis hominibus diversa homo iste substi- 
teril, necesse est communem in ipso naturam 
certa illa proprietate modificatam, ac deter- 
minatam fuisse. Atqui personalis proprietas 
non naturam solam, sed etiam motiones ejus 
omnes, et actiones afficit, ac denominat ; ut 
non homini duntaxat natureve communi; 
sed huie etiam individuo, naturzeque tribuan- 
tur. Hinc illud seholarum usu detritum , 
Actiones esse suppositorum : hoc est naturarum 
particularium, ac subsistentium, Igitur ut 
estere humane Christi natura functiones, 
sic. voluntates determinate, et hypostatieze 
fuerunt, tum vero libera : utpote revera hu- 
manitatis proprie, et nostrarum, citra pec- 
cati labem, similes. 

Demonstrat hoc erudite Maximus in Jjs- 
putatione cum Pyrrho ; ubi Christi voluntates 
duas affirmat ; easque αὐτεξουσίους, id est juris, 
οἱ arbitrii sui. Quo vero illud argumento 
probat, id ipsum de ὑποστατιχῇ, CL γνωμιχὴ, Sive 
προαιρετιχῇ voluntate magis procedit, quam de 
φυσιχῇ. Sic enim disputat : « Cum volens Ada- 
mus obediverit, (uxori scilicet, aut diabolo) 
ct volens contemplatus sit, et volens comede- 
rit, sequitur primam in nobis affectam esse 
voluntatem. Hane autem una cum natura 
nostra non assumpsit, ut isti putant, Verbum 
incarnatum, Igitur ego a peccato non sum 
liberatus. Quod si a peccato non sum libe- 
ratus, non sum salutem consecutus : quoniam 
quod non est assumptum, nonest curatum". » 
Rursus alio id argumento demonstrat : quod 
opus Dei sit libera potestas humanz natura; 


quam proinde insuper habere, ac relinquere : 


non potuit in assumenda hominis natura 
Deus Verbum ; ne aut opus suum damnare, 
aut ei salutem invidere putaretur. Hc 
utraque ratio non minus ὑποστατιχὴν, et γνωμιχὴν 
voluntatem assumpsisse Dei filium, quam 
φυσιχὴν Ostendit. Quippe naturalis est illa pro- 
prietas hominis, opusque Dei; atque uti 


ἐγὼ χωρὶς ἁμαρτίας γέγονα. εἰ δὲ ἐγὼ χωρὶς ἁμαρτίας 
οὐ γέγονα, οὐχ ἄρα ἐσώθην, εἴπερ τὸ ἀπρόσληπτον, ἀθε- 
ράπευτον. 


Hanc in 
Christi 
fuisse 

voluntatem 

ostenditur. 


ic liber- 
Christi 
il detra- 
impec- 
cantia. 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. VIII. 


peecato primi parentis maxime est infecta : 
ita eurari potissimum debuit. Vide Joannem 
Damascenum libro tertio, capite xiv, ubi 
αὐτεξούσιον voluntatem in humana Christi na- 
tura fuisse adstruit, eamque necessitatis ex- 
pertem ; quod iisdem illis Maximi argumentis 
approbat. Cujusmodi autem αὐτεξούσιον θέλησιν 
Joannes Damascenus esse velit, docuit in 
libro secundo, capite xxt, et aliis in locis; et 
nos ex eodem s:pius exposuimus. Nimirum, 
ut paucis exequar, talem esse dieit, ut propria 
illius actio sit προαίρεσις, id est electio, quae 
cirea contingentia, et ea, qua fieri possunt, 
aut non fieri, nec determinata sunt, ac ne- 
cessarija, versatur. 

Idipsum et Amphilochius affirmat in epis- 
tola ad Pancharium diaconum, Christum esse 
«libero arbitrio preditum, et ab omni ne- 
cessitate liberum ^. » Sic Ambrosius ?, « Non 
utique (ait de Christo loquens) alieni fuit 
executor imperii, sed voluntarii liber arbi- 
trii. » 

V. Verum huic ipsi libertati qualem in 
Christo fuisse volumus, intercedere videtur 
ejusdem zmpeccantia (sic enim appellemus 
licet eam, quar Graeci ἀναμαρτησίαν nominant) 
qua hoe effecit, ut contra Dei voluntatem, 
ac precoplum, nullo modo venire potuerit. 
Cum igitur que Deo placita erant fecerit sem- 
per? : οἱ" qui misit eum Pater, ipsi ei man- 
datum dederit, quid diceret, et. quid loque- 
retur : non integrum habuit secus quam 
erat priescriptum, agere; ae proinde nec de- 
liberare, auteligere, quid potissimum vellet. 
Id enim fprzefinitum, ae determinatum ἃ 
Patre jam pra oculis habebat. Sie eo res de- 
mum recidit, ut aut libere nihil fecerit 
Christus; quia necessitas hune obsequendi 
unicuipiam adstrictum tenebat, ut potestate 
careret alterius : aut cum necessitate, ac de- 
terminatione possit libertasarbitriiconsistere. 
Posterius hoc libenter amplexi sunt huperi 
dogmatiste, qui eum sola vi, et cogente ne- 
cessitate pugnare libertatem existimant : non 
autem cum absoluta, sed spontanea ; cujus- 
modi amor est, quo se Deus, vel hunc beati 
diligunt. Ex quo iidem τὸ ἀδιάφορον, hoc est 
indifferentem utriusque potestatem , negant 
ad arbitrii libertatem necessario pertinere ; 
imo vero sine illa tum in Deo, beatisque 
mentibus inesse ; tum in Christo quamdiu in 


αὶ ÀupH.. Αὐτεξούσιον, καὶ ἐνεργῆ, καὶ πάσης ἀνάγκης 


335 


terris degebat, exstitisse. Ac precipuum ex 
hoe etiam argumentam instituunt, quo uni- 
verse suum illud, quod dixi de libertatis na- 
tura decretum approbant; facit hoc pre 
cz:eteris ejusdem sectce maledicus Apologista, 
qui adversus illustrissimum dominum Haber- 
tum, Vabrensem episcopum de ea quzestione 
disputans, hoc potissimum telo catholicam 
aggreditur Tridentinam de libertate senten- 
tiam ; quasi justa et probabilis causa sit, cur 
ab vero et christiano dogmate discedas, quod 
hujus defensio magnis sit obsepta difficulta- 
tibus, quibus explicare te difficile possis. Sed 
non sunt tanti quz vel ab isto Satyriee Apo- 
logic? scriptore, vel ab aliis opponi solent, ut 
propterea vadimonium deseri oporteat. Ac 
pleraque plus, minusve solerter apteque 
sunt excogitata ab eruditis theologis, ut salvo 
lidei decreto, liberi, in obeunda morte prz- 
serlim, arbitrii potestas in Christo statuere- 
tur. Que quia legi apud illos, perpendique 
possunt, non habeo necesse hoc loco memo- 
rare. Quod unum itaque prestare opere in 
isto debeo, exequi eonabor; ut quod Serip- 
turis, ac veterum decretis Patrum maxime 
consentaneum hae in questione sentio, id 
exponam, et illustrem. 

VI Qussitum est quo tandem modo liber 
et αὐτεξούσιος Christus Dominus fuerit, cum 
preter mandatum paternum facere nihil 
omnino potuerit: omnium vero, qua erant 
agenda, praseriptum aliquod, et mandatum 
acceperit. Huie nos oceurrimussic; preceptum 
illud, et mandatum, quod Christo Pater edi- 
disse dicitur, velut de perferendis suppliciis, 
ae luenda morte; non absolutum imperium 
videri fuisse; sed simplicem significationem 
consilii, ae voluntatis su:e, qua multa illi 
proponebat Pater ad humanam recuperan- 
dam salutem remedia : ex quibus quod vellet 
eligeret ; adeo, ut quidquid ex omnibus ca- 
pesseret, id sibi gratum esse, ac placere 
monstraret ; proindeque mandante se, ac pra- 
cipiente faceret, 

Non fuisse praecepti necessitate aliqua cir- 
cumseriptum Dominum Jesum, docere ipsemet 
videtur, apud Joannem ita loquens? : Prop- 
terea me diligit Pater, quia ego pono animam 
meam, ut iferum sumam eam. Nemo tollit eam 
a me, sed ego pono eam a meipso : et potestatem 
habeo ponendi eam : potestatem habeo iterum 


ἐλεύθερον. 


1 Lib. III de Opif. cap. rit οἱ hoc, lib. cap. 1, parog. 0, — 2 Lib. II de fide, cap. 1v. — 3 Joann. viti, 29. — 4 Joann. xxii, 49. — 


Joann. x, 17. 


Nec perfec- 
tissima erga 
Patrem 
obedientia. 


, Christus 
libere mor- 
tem suscepit 


Probatur ex 
Patribus 
Christum 
nullum 

accepisse a 

Patre abso- 

lutum 
moriendi 
preceptum. 


990 


sumendi eam. Hoc mandatum accepi.a Patre 
meo. In his verbis, eum se habere dicit ἐξουσίαν, 
id est potestatem ponendi animam suam, ex 
proprietate nominis, intelligendum est, 
utriusvis amplectendi liberam ei optionem 
fuisse : non unius duntaxat. Nec enim potes- 
latem, vel ἐξουσίαν homini datam esse quis- 
quam sanus ae sobrius dicat, naturalis ali- 
quando subeundw mortis : vel, si ex alto 
pracipitet, in terram eadendi : vel eum de- 
nique, qui vinculis alligatus in carcere deti- 
netur, potestatem illie habere manendi. Hac 
enim ridicula sunt. At quorsum ridicula ? 
Nonne ideo, quod non fert communis sensus, 
ususque loquendi, ut in potestate nostra, vel 
arbitrio positum esse dicamus aliquid, quod 
unum penitus nobis est relictum, aliorum 
omnium facultate detraeta ? Cum ergo Chris- 
ius potestatem habere se dieat mortis 
obeundis; eamque se ab semetipso, id est 
suapte voluntate, suseipere, proeul dubio 
demonstrat liberum sibi, integrumque fuisse, 
utrum mallet e duobus eligere, ut aut more- 
retur, aut se morti subtraheret. 

VII. Hune locum ita Joannes Chrysosto- 
mus enarrat, ut « potestatem habere ponendi 
animam suam, sit idem, ae dominum esse 
ponendi : quod non est in nobis positum *. » 
Atqui mori necesse nobis est, et si hoc liber- 
tati non est adversum, etiam in nostra potes- 
tate esse, negari non debet. Deinde quod 
mandatum moriendi a Patre Christus acce- 
pisse se dicit, id sie interpretatur, ut sit, 
« placere illi, quod ego facio*. » Ae subinde 
preeceptum negat proprie dietum islud fuisse; 
quo nihil opus haberet. «Nam si precepto 
fuisset opus, quid attinebat illum dicere, a 
me«pso pono? Quippe quia seipso ponit, nihil 
habet opus precepto *. » 


Sic in epistola ad Zebreos', Apostolus : 
Ld 


q, Cunys. hom. vx in Joan. Τουτέστιν ἐγὼ μόνος 
εἰμὶ κύριος τοῦ θεῖναι αὐτὴν, ὅπερ ἐφ᾽ ἡμῶν οὐχ ἔστι. 

b lb. Οὕτω χαὶ ἐνταῦθα ἐντολὴν εἰληφέναι παρὰ τοῦ 
πατρὸς εἰπὼν, οὐδὲν ἄλλο ἐμφαίνει, ἢ ὅτι ἐκείνῳ δοκεῖ 
τοῦτο, ὃ ἐγὼ ποιῶ. 

c lbid. Ei γὰρ ἐντολῆς ἐδεῖτο, πῶς ἔλεγεν; ἀπ’ 
ἐμαυτοῦ τίθημι; 6 γὰρ ἀφ᾽ ἑαυτοῦ τιθεὶς, οὐ δέεται 
ἐντολῆς. 

d Cunys. hom. xxvi in epist. «d. He. Του- 
τέστιν, ἐξῆν αὐτῷ μηδὲν παθεῖν, εἴπερ ἐδούλετο. 

e 'TuEop. ad cap. ΧΗ epist. ad 7Jebr. ᾿Ι]δύνατο, 
φησὶ, μὴ παθεῖν, εἴπερ τοῦτο ἠθέλησεν. 

f OEcuw. in id. eap. ᾿Εξὴῆν αὐτῷ, φησὶ, μετὰ 


1 Hebr. xii, 9. — 2 om. xv, 3. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Qui pro proposito sibi gaudio, inquit, sustinuit 
crucem, confusione contempta. Quod sie idem 
exponit Chrysostomus ; « Hoe est licebat ipsi 
nihil perpeli si voluisset?^. » Et « potestatem 
habebat, si voluisset, crucem mon adire.» 
Theodoretus item, « Poterat, inquit, non 
pati, si ita voluisset*. » "Theophylactus quo- 
que, nee non OEeumenius similiter exponunt. 
Atque hujus maxime verba ponderanda sunt : 
«Licebat, ait, ipsi cum gloria, et gaudio in 
mundo degere. Quippe ita loquitur : Potesta- 
tem habeo ponendianimam meam, et accipiendi 
ipsam. Verum hoe noluit : sed sponle crucem 
sustinuit/. » 

Sic ad illa capitis decimi quinti epistolee ad 
Homanos?. Etenim Ghristus non sibi placuit, 
ete. Chrysostomus hec adnotat; « Licebat 
ipsi non perpeti probra : licebat non ea pati, 
quz passus est, si quod sua intererat, spee- 
tare vellet. Verumtamen id facere noluit. 
Sed quod nobis expediebat considerans, quod 
ad se pertinebat, neglexit?. » Quibus Greci 
citeri consentiunt. 

Ad hec Cyrillus Alexandrinus tam hoe de 
morte perferenda, quam alia, que precepta 
nominantur, proprie esse precepta negat; 
sed qui in mente, arcanoque consilio Patris 
inesse sciret, tanquam mandata sibi forent, 
sponte sua executum fuisse, cujus hie verba 
subjieiam : « Quandoquidem, ait, ista susti- 
nuit, Deus ipsum superexaltavit. Igitur habes 
in voluntaria subjectione, paternorum. consi- 
liorum executionem, qua& et mandatorum 
loco apud se esse, in ea, quam ad illum habuit 
oratione filius asserit. Nam cum utpote Ver- 
bum, consilia Patris intelligeret, et genitoris 
sui profunda scrutaretur; sive potius cum 
sit ipse saplentia Patris, et virtus, quod huic 
visum est reipsa prestat, et loeo praecepti 
habet^, » 


δόξης, xol χαρᾶς διάγειν ἐν τῷ κόσμῳ. ᾿Εξουσίαν γάρ 
φησιν, ἔχω θεῖναι τὴν ψυχήν μου, χαὶ λαθεῖν αὐτήν. 
ἀλλ᾽ οὐχ ἠδουλήθη, ἀλλ᾽ ἑχουσίως ὑπέμεινε σταυρόν. 

g Cumuys. in cap. xv, ΠΙ, ep. ad Rom. ᾿Εξὴῆν 
αὐτῷ μὴ ὀνειδισθῆναι, ἐξῆν μὴ παθεῖν, ἅπερ ἔπαθεν, εἴγε 
ἤθελε τὸ ἑαυτοῦ σχοπεῖν. ἀλλ᾽ ὅμως οὐχ ἠθέλησεν. ἀλλὰ 
τὸ ἡμέτερον σχοπήσας, τὸ ξαυτοὺ παρεῖδε. 

À Cymur. in l b. X ὧν Joan. ᾿ Ἐπειδὴ δὴ ταῦτα 
ὑπέστη, φησὶν, ὁ θεὸς αὐτὸν ὑπερύψωσεν. οὐχοῦν ἔχεις, 
ἐν μὲν τῇ χατὰ θέλησιν ὑπαχοῇ τῶν τοῦ πατρὸς βουλευ- 
μάτων τὴν πλήρωσιν. ἃ δὲ ἐν τάξει ἐντολῶν φησὶ, γενέ- 
σθαι πρὸς αὐτὸν ὁ υἱός. συνεὶς γὰρ ὡς λόγος τὰ ἐν πατρὶ 
σχέμματα, καὶ τοῦ τεχόντος αὐτὸν τὰ βάθη διερευνώμε- 


DE INCARNATIONE, 


VII. Quocirca Greci illi Patres nullum 
Christo priceptum proprie dictum a Deo 
Patre censent editum fuisse : sed illum sponte, 
ac voluntate libera, quod gratum esse Patri 
noverat, egisse ac passum fuisse : adeo ut 
mandati NOX τὴν εὐδοχίαν, 1d est consensum vo- 
luntatis significet, quemadmodum etiam in- 
tellexisse videtur Ambrosius libro quarto de 
fide, capite quinto : ubi inter alia : « Sieut 
potestatis, inquit, su:e esse significat ponere 
animam, et liberze voluntatis:ita etiam quod 
secundum mandatum deposuit Paíris, su:, 
ae paterne voluntatis significat unitatem. » 
Atque hie cum paterna voluntate consensus 
in Deo Verbo, atque Filio, nonnunquam iis 
vocabulis declaratur a Patribus, qua obe- 
dienliam, et obsequium significant. Ut cum 
imperasse Patrem Filio dicunt, uti mundum 
crearet, vel ut carnem susciperet. Quorum 
prius multis antiquorum testimoniis illusira- 
tum est in libro secundo de Trinitate ', pos- 
terioris, quo incarnari Filium jubet, exem- 
plum suppeditat modo Paulinus in Panegyrico 
Celsi pueri : ubi sie canit : 


« Interea Pater ipse polo miseratus ab alto 
Errantum lapsus pestiferos hominum, 
Serpentemque truci dominantem in morte 
[cadentum, 
Non tulit, et Natum misit ad omne bonum. 
Paruit ille libens, Deus omnia cum Patre 
[econeors 
Communem curans rem pietate pari : 
Advenit, et fit homo, et mistum perfectus 
[utroque 
Ostendit fragili carnis inesse Deum. » 


Hie igitur, et similibus in Patrum sententiis, 
quos constat Catholiee de Christi divinitate 
sensisse, imperium ac mandatum illo, quem 
diximus, sensu nihil vetat intelligi, ut Filium 
paterno mandato paruisse, nihil aliud sit, 
quam eum eo fuisse consentientem, ejusque 
cousilium, ac decretum, quod cum natura et 
essentia ex omni :eternitate communicatum 
sibia Patre genitus aecepit, executum esse 
pari cum eo auctoritate ac potestate. Nam in 
« Verbo unigenito Patris est omne manda- 
tum ; et Filio, quem perfectum genuit, omnia 


* 


νος, μᾶλλον δὲ αὐτὸς ὑπάρχων ἢ σοφία, xol f, δύναμις 


LIB. IX, CAP. VIII. 351 
gignendo dedit ;» ut ait Augustinus*. Sed hoc 
de Verbo ipso, et divina natura duntaxat in- 
telligi oportet. Idem vero, quatenus homo 
est, non eodem modo vel mandatum acce- 
pisse, vel ei paruisse dicendus est : verum 
utrumque in tempore significatum, obla- 
tumque sibi sponte, ac voluntate suscepisse. 

IX. Etenim nullam ei moriendi, vel sup- 
plicia luendi necessitatem impositam fuisse, 
declarat idem Augustinus libro de fide contra 
Maniclupos, capite xxvi,ex illis ipsius verbis : 
Potestatem habeo ponendi animam mean?, eic. 
Quanquam de hoe libro utrum Augustini sit 
germanus ambigi video. At istud ipsum alibi 
non dubius Augustinus eodem ex Joannis 
loco colligit. « Demonstravit, inquit, spiritus 
Mediatoris, quam nulla peena peccati usque 
ad mortem carnis accesserit, quia non eam 
deseruit invitus; sed quia voluit, quando 
voluit, quomodo voluit. » Et in libro octoginta 
trium questionum , questione octozesima , 
dicit, Christum « 510 passiones animi, hoc est 
affectiones, voluntatis dispensatione, veras 
tamen, ut placuit, suscepisse, quemadmodum 
passiones eorporis eadem dispensationis vo- 
luntate, sine ulla necessitate suscepisse. » 

Sic in uppendice tomi decimi sub Augus- 
tini nomine sermo Lu. « Nulla necessitate, 
ait, sed propria voluntate in ligno se suspendi 
permisit, clavis corpus suum perforari non 
renuit, animam ponendo mortem sustinuit,» 
ete. Item Arnobius in Psalmum xxvii. «Om- 
nia, qua passus est, inquit, pro voluntate sua 
passus est, sieut ipse ait, Pofestatem habeo 
ponendi animam meam, » etc. 

Leo quoque Romanus Papa?, « Quidquid 
Domino illusionis, ail, et contumelie, quid- 
quid vexationis et pcene intulit furor impio- 
rum, non de neeessitate toleratum, sed de 
voluntate susceptum est. » 

X. Anselmus vero diserte Christum asserit 
nullum a Patre moriendi accepisse manda- 
tum, ut ei necessitas qu:piam imponeretur : 
sed sponte ac libere illud ab ipso esse suscep- 
tum, quod sie explicat^: Cum ait Christus, 
IVon sicut ego volo, sed sicut tu : et fiat volun- 
tas tua, hoe modo dictum interpretatur : 
« Voluntatem vero Patris dicit, non quoniam 
maluerit Pater mortem filii, quam vitam 7: 


τοῦ πατρὸς, εἰς ἔργον ἄγει δόξαν, εἰς τόπον αὐτὸ τιθεὶς 
ἐντολῆς. 


4 Cap. vir, parag. 7. — 2 Aug.tr. xxviui, in. Joann. in calce.—3 Joann. x.—4 Aug. lib. de Trin, IV, cap. xii, — ὅ Ser. ni. de 
Pass. cap. n. — 6 Math. xxvi. — 7 Ansel. lib, IV, Cur Deus homo cap. 1x. 


Tou. VI. 


22 


338 


sed quia humanum genus restaurari nolebat 
Pater, nisi faceret homo tam magnum aliquid, 
sicut erat mors illa; quia non poscebat ratio, 
quod alius facere non poterat. Ideireo dieit 
Filius illum velle suam mortem, quam ipse 
maluit pati, quam ut genus humanum non 
salvaretur; acsi diceret : Quoniam non vis 
aliter reconciliationem mundi fieri, dico te 
hoc modo velle mortem meam, fiat ergo vo- 
luntastua, id est fiat mors mea, ut mundus 
übi reconcilietur. Nam sepe aliquem velle 
dieimus aliquid, quia non vult aliud, quod si 
vellet, non fieret illud, quod dicitur velle : ut 
cum dicimus illum lucernam velle extin- 
guere, qui non vult fenestram claudere, per 
quam ventus introit, qui lucernam extinguit. 
Sie ergo voluit Deus Pater mortem filii, quia 
non aliter valuit mundum salvare, nisi 
homo tam magnum aliquid faceret, ut jam 
dixi. Quod filio volenti salutem hominum 
tantumdem valuit, quoniam hoc alius facere 
non valebat; quantum si illi mori prcei- 
peret: unde ille, sicut mandatum dedit ille 
Pater, sie fecit, et calicem, quem dedit ei 
Pater, bibit obediens usque ad mortem.» Quod 
in sequenti quoque capite repetit. 

XI. Ad hsec Philippus Abbas Bone spei, 
qui eodem, quo Anselmus seculo vixit, et 
Bernardi fuit squalis, in epistola septima 
Christum libere mortuum esse dicit, iia ut, 
$i voluisset, non esset mortuus : « Liber autem 
a debito, inquit, id est, tam poena, quam 
peccato, eum posset non mori ; non solum si 
Deo, sed etiam si ipsi homini complaceret ; 
elegit tamen mori, ut c;terna nostra mortis 
debitum aboleret. Reddens quippe quod non 
debuerat, solvens quod non rapuerat, quia 
elegerat Adam mori, elegit etiam ipse mori, 
ut par pari referret. » 

Ita etiam Rupertus in calee libri decimi 
commentariorum 72 Joannem, Christum exis- 
limat sponte, ae citra necessitatem ullam 
mori voluisse, cum mortem vitare posset : 
nec Patrem de eo aliter statuisse, quam ut, si 
mortem obire vellet, tum ipse resurgens de 
illa gloriose triumpharet, tum alios ejusdem 
acequireret glorie, ac triumphi participes. Sic 
autem scribit : « Sed ego, inquit', a meipso, 
scilicet spontanea morte moriendo, pono eam 
in manu Patris, dicens, Pater (n manus tuas 
commendo spiritum meum, videlicet antea prze- 
finita conditione hac, ut si ego talentum hoc, 
id est, animam meam, pro sanctificatione 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


antiqua prevariecationis persolvam, et ipsam 
et cunetas ovium mearum animas, Patre an- 
nuente, recipiam. itaque propter morti nihil 
debentem innocentiam, potestatem habeo po- 
nendi, vel non ponendi animam : quod si 
posuero eam, consequenter propter interpo- 
site. conditionis justitiam , potestatem habeo 
sumendi eam, scilicet ut resurgam, et omnes 
mihi consurgere faciam. Forte dicis : Quare 
ergo pones pro ovibus animam tuam, cum 
potestatem habeas etiam non ponendi eam? 
Ad haec ille : Hoc mandatum accepi a Patre 
meo. Quod est hoc mandatum nisi caritas ? » 

XII. His igitur veterum theologorum pla- 
ctis mea consentanea est opinio : primum 
nullum absolutum a Patre mandatum acce- 
pisse Christum, quo ei necessitas allata 510, 
aut alterius erepta potestas : qus in illo pro- 
fecto non fuisset, si simplex, ac preecisum rei 
cujuslibet faciendee preceptum | esset imposi- 
tum. Quamobrem exceptis iis, qua: ad finem 
ultimum proxime pertinent ; ut estamor Dei, 
quem beatrficum Schole nuneupant : tum 
etiam odio fugaque peccati, quod nullum 
omnino potuit admittere, uti postea demon- 
strabitur, ac reliquis ejusdemmodi, liberam, 
et solutam ab omni necessitate facultatem 
habuit eligendi quod mallet. Ut enim Deus 
in iis, quae extra se molitur, liberrimo utitur 
arbitrio, et indifferentem obtinet cujusvis 
eligendi, ac designandi potestatem ; nec eam 
impedit, aut minuit perfectissima notitia ejus, 
quod magis, aut minus expedit; ita neque 
de Christi libertate decerpsit aliquid, quod 
liquida, et perfecta notione res omnes, earum- 
que causas, et principia cerneret ; tum quid ex 
quo consequens esset, quaque serieinterse con- 
nexa forent, et colligata singula cognosceret. 
Quosane disputatioilla pertinet,ac legi omnino 
debet, quam ibi instituimus adversus aliquos?, 
qui Deumnequealiud, quam quod reipsa erea- 
vit, efficere, neque perfectiora, quam condidit, 
potuisse facere dixerunt. Quorum hse fuit 
ratio, quod Deus uno ac simplici contuitu 
quid factu esset optimum intelligeret; nec 
aliud, quam quod ejusmodi esse judicaret, 
possetasciscere. Verum heea nobis merito 
reprobata est opinio. Nam neque Deus id 
semper agit, quod absolute optimum est, ac 
perfectissimum, neque ulla est tam parvi 
estimanda res, qui» non ad certos usus, op- 
portunitatesque comparata, anteferri possit 
prastantior alioquin alteri. Insunt autem in 


1 Ruper. lib. X in Joann. — 2 Tom. I, lib. V cap. vr, parag. 11 et 16. 


Tota quas- 
tio decidi- 
tur. 


Lege pra 
tantiori. 


DE INCARNATIONE, LIB, 1X, CAP. IX. 


rebus, preesertim inter se collatis, ac se mutuo 
respicientibus, infinite rationes ejusmodi, ob 
quas preferri aliis, postponique debeant, 
quod ibidem uberius explanatum invenies. 
Videnda sunt etiam, qua in secundo hujus 
operis libro, capite decimo-tertio diximus de 
necessitate Incarnationis, passionisque Chri- 
sti ; quam non tantam fuisse monsiravimus, 
ut non aliter provideri humano generi po- 
tuerit. 

XIII. Igitur quod antiqui illi diserte asse- 
runt, lege nulla, preceptove paterno Chri- 
stum Dominum obligatum fuisse, addictumque 
morti, ac supplicio; sed ob/atum esse quia 
voluit *, ut de eo Propheta praedixit ; id equi- 
dem sic interpretor. Patrem arbitror Deum 
homini Christo varios modos ostendisse, qui- 
bus reeuperari salus humana posset ; et alios 
aliis certa ratione considerationeque potiores, 
et optabiliores, Aut enim exempli causa, 
licere sola et gratuita eondonatione vel levi 
ac perfunetoria opera redimere hominem, 
nullo labore, cruciatuque, suo, aut si ad exae- 
ie, accuratzeque justiti:e regulam satisfacere 
vellet, hoc quod reipsa fecit persequi potius. 
Ex his igitur, et aliis innumeris rationibus, 
quas in arcana Patris mente latentes intueba- 
tur, uti, quam mallet, optaret, integrum fecit 
illi divina bonitas; adeo ut, quamcumque 
capesseret, gratam esse sciret, et acceptam, 
ae voluntati sue consentaneam ; nec defutu- 
rum obedientie? meritum, cum id quod vellet 
Deuset Pater, non tamen absolute, sed con- 
ditionate preciperet, quatenus homo erat, 
Christus exequeretur. Neque enim vel nulla, 
vel minus perfecta constat obedientic virtus, 
si non severe aliquid imperatur eoque modo, 
ut secus, quam prescriptum fuerit, agere 
citra culpam non liceat. Hocenim obsequendi 
genus esse omniuminfimum ab vit:e spiritualis 
magistris merito decernitur : et S. Thomas 
aperte significat?, «tanto videri perfectiorem 
obedientiam, quanto expressum praeceptum 
obediendo prwvenit inlerior, voluntate supe- 
rioris intellecta. » Prorsus ergo Patribus illis 
assentior, qui mandatum ae preceptum, cui 
ad mortem usque Christus obtemperasse dici- 
tur, non legem aliquam prestitutam ac defi- 
nitam fuisse volunt : sed εὐδοχίαν, id est con- 
sensionem, ac promptam ejus, quod Deo pla- 
citum noverat, effectionem. 

Nam et conditionatum alioqui preceptum, 
nihilominus preceptum est, velut Christo 


1 Isa. v, 8, 7. — 2. In II, II, q. civ, art. 2. 


339 


datum fuisse censet Anselmus, hac videlicet 
lege, ut, si homines redimere vellet, pro illis 
mortem toleraret. Et innumere aliz condi- 
tiones eidem late probabiliter excogitari 
possunt ; quod non est necesse. 

Postremo nee illud improbabile est, quod 
mihi aliquando venit in mentem; potuisse 
Christum eodem momento quo paternum de 
redimendo genere humano consilium, sine 
ullo preciso mandato cognovit; ab eodem 
ultro petere, ut quod suz voluntati, electio- 
nique permittebat; sibi hoc accuratiore im- 
perio przeceiperet, quo tanto demissiore, et 
humiliore obsequio fungeretur. Nam utrum- 
que sic obtinepimus, ut et liberrima optione 
Christus mortem per tot cruciatus obeundam 
susceperit ; et in hoc ipso, stricte, ut vocant, 
ac regide obedientia partes impleverit. 


CAT'UT- X 


An due fuerint in. Christo contrarie volunta- 
les 9, Easex oratione colligi, qua in horto 
Patri supplicavit. In qua tamen nodus qui- 
dam inest ex Athanasii expositione. 3. Qui ut 
dissolvatur, observar? debet, ea quc de Chri- 
sto dicuntur, vel ratione persone accipi, vel 
ratione naturarum. Christi duplex oratio 
secundum eamdem naturam. &  Posteriorem 
ex persona divinitatis non ab illo fusam esse. 
ὃ. JVon fuisse contrarias ambas istas volunta- 
tes. 6. Quod deinceps ex Patribus ostenditur. 
1. Persona humanitatis quo sensu a Patribus 
usurpetur. 8. Orationis Christi quedam in- 
terpretationes haud ita probabiles exantiquis 
allate. 10. Ideo non esse contrarias volunta- 
tes in illa oratione Christi, quoniam humana 
conditionata. fuit. 


I. Nota fraus, et calumnia Monotheletarum, 
non semel exposita superioribus in libris ; 
qua illudere Christiano dogmati veriti non 
sunt, ut duas ideireo necare se profiterentur 
in Christo esse voluntates, ne contrarias ad- 
mitterent : quasi numerum necessario con- 
trarietas, et pugna sequeretur. Verum nulla 
cogit ratio, adversari sibi mutuo duas illas ut 
naturas, ita naturales ambarum actiones, 
dum ab communi regula, hoc est aeterna lege 


Sententia 
auctoris 
rigidam 
obedientiam 
cum liber- 
tate conci- 
lians, 


Ex oratione 
Christi in 
horto dux 
colliguntur 

in ipso 
voluntates. 


Agoniam. 


Verba quz- 
dam SS. 
Patrum de 
hac re 
difficilia 
enodantur. 


340 


neutra dissideat. Quod quidem accuratius 
disceptari modo tempus est ; idque non mul- 
tis. Nam pleraque hue spectantia jam in ca- 
pite sexto, et sequentibus delibata sunt : ubi 
duas illas Christi voluntates e Scripturis, 
Patrumuue Grecorum ae Latinorum testimo- 
niis affirmavimus : presertim ejusmodi, quae 
conflietum illum, et ἀγωνίαν, ut Evangelista 
loquitur! ,explieant, quem Christus imminente 
morte perpessusest. Quod enim ad duas appro- 
bandas Christi voluntates, evidentissimum ex 
istoloco deduciturargumentum; ideireo celebri 
apud antiquos theologos in usu versatur, et 
nos indidem depromptis illorum sententiis co- 
acti sumus uti, dum eorum decretis ac vestigiis 
insistimus. Itaque si quibus inlocis veterum, 
quos illie attulimus, solutus hic jam nodus 
est de contrarietate voluntatum in Christo, 
non erit imprsesentiarum eosdem necesse 
repetere : sed ex iis duntaxat, quc; ad propo- 
sitam quaestionem proprie pertinent, summa- 
lim perstringere. 

II. igitur, quod ex illis Patrum sententiis 
intelligi potuit, hoc imprimis recordari con- 
venit, duas Christi voluntates manifeste col- 
ligi ex ila multiplici oratione, qua idem, 
paulo ante quam eomprehenderetur, Patri in 
horto supplicavit. Sed non est in ea re preeter- 
mittendum ; posse minus aitentis, et acutis 
lectoribus non levem erroris occasionem dare 
quadam verba sanctorum Patrum ; ut in illa 
narratione certaminis orationisque Christi, 
voluntates ejus duas aliorsum referant, quam 
ratio et catholiea regula patiatur. Siquidem 
Athanasius in libro de /ncarnatione, citatusin 
sexta synodo ^, et in hujus libri capite sexto?, 
ita voluntates duas aecipere videtur, ut altera 
mortem deprecatus sit, altera promptum se ad 
illam tolerandam prabuerit : quarum illam, 
caruis sive hominis ; hane divinam esse dicit. 
Et addit ad ea que illie deseripsimus, non- 
nulla, quz» rem magis declarare videntur ; 
simile quiddam huie Christi velitationi tum 
accidisse, cum, ut Matthaei decimo-sexto legi- 
mus*, Petrus Dominum increpayit, «quod 
indigna se ab Judaeis passurum esse denun- 
tiasset : Absit hoc, inquiens, a te Domine. Cui 
statim Christus cum indignatione respondit : 
Vade post me, Satana ; scandalum es mihi ; quia 


ὦ NruaN. lib. de Hum. nat. susc. Οὕτω καὶ 
ἐνταῦθα νοεῖται" γενόμενος γὰρ ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων, 
παραιτεῖται τὸ πάθος, ὡς ἄνθρωπος. θεὸς δὲ ὧν, χαὶ χατὰ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


non sapis ea, quee. Dei. sunt; sed ea, que ho- 
nimis, 

Hisista subjicit Athanasius : «Sicetiamistud 
intelligendum est ; factus enim in similitudi- 
nem hominum, passionem velut homo depre- 
catur. ldem vero cum Deus esset, et impati- 
bilis in divina substantia, prompto animo 
passionem, mortemque suscepit^.» Videamus 
nune quibus in verbis testimonium illud ex- 
stet passionis, et mortis prompto animo 
susceptae. Nempe in illis, quz Christus statim 
usurpavit post imploratam paternam miseri- 
cordiam. Verumtamem non mea, sed tua volun- 
tas fiat : sive hoc modo : Verumtamen non sicut 
ego volo, sed sicut tu. Hac igitur divinitatis 
vox esse debuit, qua se prompto animo mor- 
tem testatus sit oppetere. At non Christi, ut 
Dei, sed ut hominis potius fuisse videtur. 
Ejusdem enim nature fuerit oportet, cujus 
erat illa vox et voluntas prior, Zranseat a me 
calix iste ; quibus verbis voluntas illa conti- 
netur morlem detrectans, cui ne assentiatur 
Pater, subinde rogat, quam utique non qua 
Deus erat, concepit, explicavitque Christus. 
Non enim postularet divinitas Filii, uti non 
sua, sed paterna voluntas fieret, {πιὸ nonnisi 
una fuit amborum. Sed nec rogaret quidem 
ut Deus : quod observatum ab Gregorio Nys- 
seno paulo post referam. 

III. Facit enodande questionisistius ratio, 
ut hoc animadverti postulem ab erudito lec- 
tore : Cum de iis loquimur, qui Christus 
egit, aut passus est utriusvis nature propria, 
dupliciter ea, que dicuntur, intelligi posse ; 
vel ratione persona, vel respectu ad naturas 
habito : tum posteriorem hune modum vulgo 
his, ac similibus formulis exprimi solere : 
quatenus homo, quatenus Deus, vel ut homo, ut 
Deus, vel secundum humanam naturam, se- 
cundum. divinitatem. ^c prior quidem sensus 
directus, et absolutus est : ut cum dicimus, 
hic homo, Dei Filius est ; vel Deus mortuus 
est, ac passus. Posterior vero complexus est, 
et ut scholze nominant, reduplicativus, sive 
formalis. Non enim simpliciter, vel ex toto se 
Christus mortuus est, aut :eternus Dei Filius 
est, cum ad naturas, ex quibus constat, dicti 
sententiam referimus. Quippe nec zternus 
Dei Filius est Christus ; aut creator omnium, 


τὴν οὐσίαν τὴν θεϊχὴν ἀπαθὴς ὑπάρχων, προθύμως ὑπε- 
δέξατο τὸ πάθος, χαὶ τὸν θάνατον. 


1 Luc. xxir, 44. — 2 Aot, x. —— 3 Parag. 4, — 4 Matth. xvi, 22, 


Qui de — 
, Christo - 
dicuntur vel 


ratione 
persona 
vel ration 
naturarum 


accipi 
debent, 


| 


Christi 
duplex 
oratio 
cundum 
amdem 
aturam, 


steriorem 
ersona 
nitatis, 
n ab illo 
se f'usam. 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. IX. 


nisi quatenus Verbum est ; nec initium acce- 
pit a Maria, nisi quatenus est homo. Quod si 
quis isliusmodi voces, Pafer major me est! ; 
vel Ego et Pater unum sumus ?, vel Anfequam 
Abraham fieret,ego sum? ; non primo, sed se- 
cundo modo intelligeret, et utriusque nature 
ratione dictas crederet, vehementer erraret. 
Non enim vel Christo, secundum divinitatem, 
major est Pater; vel unum est cum eodem 
Patre Christus, secundum humanam substan- 
tiam. 

Qua eonstiluta regula, facile est discernere 
quemadmodum Christus Patri supplicans utra- 
que verba dixerit, Pater si fieri potest, transeat a 
me caliz iste; et haec, Verumtamen non mea 
voluntas, sed tua fiat. Si enim personam lo- 
quentis consideres, idem ambo protulit Deus, 
ae Verbum ; nece in duos loquentes licet ista 
dividere. Atque hoc modo Cyrillus quartum 
anathematismum in eos pronuntiavit, qui dis- 
similes voces, divinum aliquid humanumve 
sonantes, in duas partirentur : de personis 
videlicet loquens ; contra autem Theodoretus 
in naturas intentus a se invicem differentes, 
ae dissimiles, acrius in Cyrillum invehitur : 
utin sexto libro pluribus dixi. At utraque 
illa vox, et oratio Christi non secundum na- 
turas duas; sed secundum humanam dunta- 
xat, emissa videtur. Etenim neque Christus, 
quatenus Deus, sive secundum divinitatem, 
supplicat Patri, quo non inferior est : neque 
petere potest ut non sua, sed Patris voluntas 
fiat : quam non aliam nec diversam habet a 
paterna. Quare Christus idem, ut homo, du- 
plieiter orat, primum secundum inferiorem 
animz portionem, quz imminentem mortem 
exhorrescebat : deinde secundum superiorem 
ejusdem anim: partem; quz ab divinitate 
corroborata, in paterne voluntatis potestate 
fuit, et ad eumdem inferiorem quoque tran- 
stulit : quod ex sequentibus subinde plenius 
constabit. 

IV. Gregorius Nyssenus in Anfirrhetico 
libro contra Appolinarem *, hujus sententiam 
exagitat, qua Christi vocem hane, 77anseat a 
me caliz iste, etalteram, Verumtamen non mea 
voluntas, sed tua [iat, non hominis esse de 


α GnEGon. NvsseN. in VI syn., act. x. *O θεὸς 
ἐξ οὐρανοῦ χαταθὰς τὸ ἴδιον τῆς θεότητος θέλημα παρα- 
γράφεται. xat ob βούλεται εἰς ἔργον ἐλθεῖν. ὅπερ βούλεται. 

b Cunvs. hom. xxxv, vers. 49. Οὐχοῦν οὐδὲ 
εὔχεται θεός. 


341 


terra exorti, sed Dei potius, asserebat, quie 
ccelo delapsus est. Quam quidem opinionem 
impiam ac detestandam esse dicit, planeque 
Satanicam. « Non enim Deus, inquit, e ccelo 
delapsus propriam divinilatis voluntatem ex- 
cludit, et id quod vult reipsa perfiei prohi- 
bet^, » Ergo quia Christus posteriore oratione 
rogat, ut non sua, sed Patris voluntas exple- 
atur, non esse Dei propriam vocem Gregorius 
affirmat. Atqui si personam, et illam ab Cy- 
rillo prscriptam in anathemalismis regulam 
spectes; Dei propria est non ea modo vox 
habenda; sed etiam estera omnia, que 
quamlibet vilia, et indigna nostra causa tole- 
ravit. Verum non persona, sed nature cujus- 
que rationem habuit ile, nee secundum 
divinam substantiam, sed secundum huma- 
nam, tum mortem deprecari Christum existi- 
mavit; tum paternam voluntatem su:e ante- 
ferri petere. 

Joannes quoque Chrysostomus oratione 
sexta contra Anomaos, qui imbecilla ista, et 
vilia tum perpessam, tum elocutam esse divini- 
tatem asserebant , neutiquam esse Dei propria 
demonstrat, uti nec orare Patrem ^. Quz cum 
ille, velalii Patres usurpant, ut non Deum, sed 
hominem talia dixisse significent, perinde sunt 
intelligenda, ac si Christum Deum, et homi- 
nem affirmarent, non qua Deus erat, sed qua 
homo, sie locutum esse : sive ἐπὶ τῆς θεότητος; 
hoc est de divinitate non illa diei : sed ἐπὶ τῆς 
σαρχὸς, hoe est de carne ; ut ibidem ait Chry- 
sostomus?, vel, ut Gregorius Nyssenus, paulo 
ante citatus, 2x τοῦ ἀνθρώπου, fanquam ez homi- 
nis natura. Qui et ex oratione ipsa disputat 
sic : « Qui orat, homo est, an Deus? 51 Deum 
esse putat eum, qui orat, parem in ipso, at- 
que in hominibus, imbecillitatem agnoscit*. » 

Igitur quod duas Christi voluntates illo ex 
loco demonstrare potissimum veteres institu- 
erunt, ad hoc potissimum respexerunt, quod 
dixit, /Von mea voluntas, sed tua fiat. Nam ut 
Gregorius idem Nyssenus 5, etex eo Constan- 
tinus Pogonala in synodo sexta docent" : 
« qui dixit, non mea voluntas, humanam ex- 
pressit : eum autem addidit, sed tua, conjun- 
ctionem suz? cum Patre divinitatis ostendit, 


c NyssEN. in VI syn. Ὃ εὐχόμενος, ἄνθρωπος, ἤ 
θεός ; εἰ θεὸν τὸν εὐχόμενον οἴεται, ἴσην αὐτῷ πρὸς τοὺς 
ἀνθοώπους ἐνορᾷ τὴν ἀσθένειαν. 


1 Joann. xvi, 28. — 92 Joann. x, 30. — 3 Joann. νὰ, 58. — 4 Cit. 1n vt Syn. act, x, — 5 Vide sup. cap. vr, parag. θ.-αὶ 


6 Vide sup. eap, vr, parag; 6, verha Greg, — 7 Act. xvi. 


Appavrenti 
contradic- 
lione. 
Explicatur 
apparens 
voluntatum 
contr3 dictio 


342 


in qua nulla voluntatis inest differentia, 
propter naturcde communionem. » 

V. Nune de voluntatum ipsarum ἐναντιοφανείᾳ 
dicamus, de qua illud imprimis pro certo, et 
explorato tenendum est, non fuisse revera 
contrarias inter se nature utriusque volunta- 
tes, sed perfecte consentientes, et concordes. 
« Nam velle hominis assumpti a Deo non fuit 
contrarium Deo, utpote totum deificatum *» 
(ait Gregorius Nazianzenus, cujus sententio- 
sum hoe dietum passim in conciliis! et poste- 
riorum seriptis usurpari videas). Quod autem 
in summa illa eonsternatione, pugnaque car- 
nis, et spiritus, quam in horto pertulit Chri- 
stus, primum mortem exhorruit, ae defugere 
est visus : postea, velut resumptis animis, 
audacter eam suscepit, ac priorem orationem 
rescidit, varie id solet ab antiquis theologis 
explicari. Communis ea maxime est interpre- 
tandi ratio; Christum Dominum, ad fidem 
vere assumpte hominis nature faciendam, 
hujus affectiones proprias in se recepisse; 
non corporis tantum, ut lassitudinem, famem, 
sitim, dolorem , eruciatum, ac mortem : sed 
etiam anime, ut tristitiam, timorem, gau- 
dium, et alia id genus imbecilla, et molesta : 
quie quidem eulp:? dedecore earerent, atque 
uti reipsa heec in se, non ficte, simulateque 
sentiebat ; sic impulsos ab iis, eommotosque 
sensus suos declarasse dicendo. 

Testes sunt hujus rei pene omnes antiqui, 
Greci, Latinique Patres, quorum haud pau- 
cos hoc ?, et antecedente libro citavimus *, 
cum duas operationes, ac voluntates Christi 
auctoritate illorum adsiruximus. Nunc eorum- 
dem, et aliorum pauea eum istis consentien- 
tia, aut paululum etiam diversa testimonia 
proferam, qua» ad propositam illustrandam 
quaestionem momenti aliquidafferre videntur. 

VI. Primus erit Origenes in libro secundo 
contra. Celsum : ubi in priori oratione, qua 
Patrem rogavit, ut si fieri posset, transiret a 
se calix iste, descriptam esse carnis imbecil- 


& NazIANZ. Orat. xxxvi. Τὸ yàg ἐχείνου θέλειν οὐδὲ 
ὑπεναντίον θεῷ, θεωθὲν ὅλον. 

ὃ Οκια. HE cont. Cels. Καὶ ἐνθάδε τοίνυν διαγράφει 
ἐν τῷ ἀνθρωπίνῳ αὐτοῦ, χαὶ τὸ τῆς ἀνθρωπίνης σαρχὸς 
ἀσθενὲς, χαὶ τὸ τοῦ πνεύματος πρόθυμον" τὸ μὲν ἀσθενὲς, 
ἐν τῷ, πατὴρ, εἰ δυνατόν ἐστι, παρελθέτω ἀπ᾽ ἐμοῦ τὸ 
ποτήριον τοῦτο" τὸ δὲ πρόθυμον τοῦ πνεύματος ἐν τῷ, 
πλὴν οὐχ ὡς ἐγὼ θέλω, ἀλλ᾽ ὡς σύ. 

c JusriN. Δηλῶν διὰ τούτων, ὅτι ἀληθῶς παθητὸς 
ἄνθρωπος γεγένηται. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


litatem ait : in posteriore, spiritus alaeritatem, 
non divini utique, sed humani : quam potio- 
'rem, et superiorem anima partem nominare 
solent". Quippe in «eadem humanitate utrum- 
que declarasse » Christum asserit : quod ex- 
posite a nobis supra sententie eonsentaneum 
est. Addit preterea posteriorem precationem 
majore eumaffeetu animi depromptam videri, 
utpote impensius, ac pluribus verbis expres- 
sam. Ergo ut imbecillam se habere carnem, 
et patibilem ostenderet, ita est locutus ; quod 
ante Justinus in dialogo cum Tryphone no- 
taverat *. 

Athanasiusin oratione ad illa verba, JVunc 
anima mea turbata est, hane in. Christo sen- 
suum, et affectuum vicissitudinem accidisse 
dieit, « divinitate cedente, insurgente vero 
carne : eum quidem turbationem istam pro- 
hibere illa possit, sed ideo nollet, ne quam 
nobiseum habebat similitudinem dissolve- 
ret". » Mox accommodata similitudine remita 
deelarat : Ut si aque mel admisceeatur, et 
interdum mellis copia; interdum aqu: su- 
peret. Prius enim simile esse illi in Christo 
statui in quo divina voluntas prevaluit : 
posterius ei, in quo cedente divinitate, carnis 
affeetus et commotio impelum quemdam 
habuit. Ha&c Athanasius, qui et libro quarto 
contra Arianos demonstrat, voces istas ex 
diversis manasse carnis, et spiritus affeetio- 
nibus; ut verus homo in illo fuisse proba- 
retur. 

Epiphanius adversus eosdem Arianos voces 
ilas ad elevandam vere divinitatis fidem 
objieientes, perinde contendit : « omnia ista 
uti vitam nostram premuniret, dispensatione 
quadam suscepisse, et ex humano affectu 
sermones illos expressise, non simulate, sed 
bona fide dicentem. /Von mea voluntas, ut 
carnis veram exstantiam approbaret, atque 
ut eos convinceret, qui humanam illum men- 
tem negarent habuisse, aut qui carnem eidem 
detraherent*. » Hie ὑπόστασιν σαρχὸς veram et 


d Ατηλν. cit. act. xix, syn. vr. Τοῦτο yàp ἐγένετο 
τῆς μὲν θεότητος εἰχούσης, τῆς δὲ σαρχὸς ἐγειρομένης" 
δυνατὸν ὃν τῇ θεότητι χωλύσαι τὴν ταραχὴν, ἀλλ᾽ οὐ 
βουλομένης αὐτῆς, ἵνα μὴ τὴν ὁμοίωσιν τὴν πρὸς ἡμᾶς 
διαλύσῃ. 

e Erin. hir. χιχ, ὃ ὅ9. Ταῦτα δὲ πάντα, ἐπασφα- 
λιζόμενος ἡμῶν τὴν ζωὴν, τὰ ὅλα ἀνεδέξατο olxovopa- 
χῶς, ἀνθρωποπαθῆ τινα διηγήματα ἔχων, οὐχ εἰρωνείᾳ, 
ἀλλ᾽ ἀληθεία, τὸ οὐχ ἐμὸν θέλημα" ἵνα δείξη σαρχὸς ὃπό- 
στασιν ἀληθινὴν, χαὶ ἵνα ἐλέγξη τοὺς λέγοντας νοῦν μὴ 


4 Ut in vr, Syn. ab Agathone, act. αν et act, vitt, οἱ act, ΧΥΠῚν Const, Imp, ἃ Maxim. etc,—92 Cap. vi et vir, 3 Cap. vir et seq. 


Persona 
iumanitatis 
quo sensu 
ἃ Patribus 
usurpetur. 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. IX. 


solidam carnis exstantiam significat, simulate, 
et apparenti duntaxat contrariam. 

VII. Ut ὑπόστασις σαρχὸς hoe loco non persona 
carnis a divina distinctam, sed veram, et so- 
lidam exstantiam significat, ita πρόσωπον τῆς 
ἐνανθρωπήσεως persona. humanitatis apud eum- 
dem, non eam, quze proprie persona dicitur: 
sed proprietatem, et rationem declarat. Et 
digna sunt Epiphanii verba quz hie descri- 
bantur. Hic igitur in eadem heresi, Ariano- 
rum argumentum refutans ex illa Christi voce 
duetum ; Quare me dereliquisti Ὁ sie scribit, 
« Et eui non certo liquet, ex humanitatis 
illius persona, et humano affecto hunesermo- 
nem ab illo esse prolatum ? Nam ejus huma- 
nitas non separatim existebat. Neque enim 
divinitate disjuncta, et seorsim posita huma- 
nitate talia dicebat, tanquam alius et alius 
loqueretur: sed ita ut humanitas esset cum 
divinitate conjuncta". » Tum paucis interje- 
elis. « Quinam igitur, ait, ex persona divini- 
tatis ipsius dici ista poterant, Deus meus, Deus 
meus, ut quid dereliquisti me? Restat igitur 
ut ex ejus humanitatis persona, et affectu 
quodam humano dictum illud videatur; ut 
incarnationem non specie duntaxat adum- 
bratam sed reipsa, vereque administratam 
fuisse dicamus ^. » 

De qua persons et προσώπου significatione 
diximus in quarto de Trinitate. Chrysostomus 
ad illa Christi verba Matthei capite xxvr. 
Pater, si fieri potest, ete. recte, et ad senten- 
tiam nostram paulo ante propositam^, eadem 
enarrat. « Qualenus ergzo ita loquitur, ait, 
Pater, si fieri. potest, transeat, quod huma- 
num erat ostendit: eo vero quod dixit: 
Verumtamen non sicut ego volo, sed sicut tu; 
virtutis, ae philosophis specimen edidit, eru- 
diens nos, ut quamlibet in diversum trahente 
nos natura, Deum sequamur*. » Ex persona 
i 
σχηχέναι αὐτὸν ἀνθρώπινον, xai ἐλέγξη τοῦς μὴ λέγον- 
τας σάρχα αὐτὸν ἐσχηχέναι. 

a Eripe. ibid. $ 62. Τίνι δὲ οὐ σαφὲς εἴη, ὅτι ἀπὸ 
προσώπου τῆς αὐτοῦ ἐνανθρωπήσεως ἀνθρωποπαθῶς προ- 
θάλλεται τὸ ῥῆμα; ἣ γὰρ αὐτου ἐνανθρώπησις οὐ χατ᾽ 
ἰδίαν τις οὖσα“ οὐ γὰρ ἀποχεχωρισμένης τῆς θεότητος, 
χαὶ χωρὶς οὔσης τῆς ἐνανθρωπήσεως ἔλεγεν, ὡς ἄλλου 
καὶ ἄλλου: ἀλλὰ συνηνωμένης τῆς ἐνανθρωπήσεως τῇ 
θεότητι. 

b lbid. $63. Πῶς ἄρα ἐχ προσώπου τῆς αὐτοῦ θεό- 
τητος ἠδύνατο ῥηθῆναι τό" θεέ μου, θεέ μον, ἵνα τὶ ἐγχα- 
τἀλιπές με: ἀλλ᾽ οὗτος ἐχ προσώπου τῆς αὐτοῦ ἐνανῦρω- 
πήσεως ἀνθρωποπαθῶς ἐδείχνυτο ὁ λόγος, ἵνα μάθωμεν 


343 


itaque naturze unius humans dus illa? ora- 
tiones emisse sunt ; sed in altera, qua prio- 
rem quodammodo correxit, duarum volunta- 
tum, divine, et humane significationem 
Christus expressit. « Utique sicut erat Deus 
et homo, sie et duas voluntates, alteram divi- 
nitatis, alteram humanitatis habebat, sub 
ipso passionis artieulo*. Humanitas quippe 
gustum mortis naturaliter pavebat, et refu- 
giebat, et naturali corporis amore anima 
tenebatur, et in carne manere volebat. Porro 
divinitas rationabili judicio aliud intendebat, 
scilicet quod ad salutem generis humani ne- 
cessarium erat; et éjus nature voluntatem 
sus voluntati humanitas preferebat » ait 
Rupertus. 

Isidorus Pelusiota libro primo, epistola 
CCLXXXIX. « Dei Verbum, inquit, homo revera 
faetus, vere que hominum propria sunt 
implevit. Ita et passionis tempore calicem 
deprecatur, ostendens non oportere se pericu- 
lis objicére: verum cum ingressi in ea fue- 
rimus, fortiter esse subeunda. Etenim crucem 
ipse, eum adhue sibi compararetur, reeusa- 
bat : at idem judicis sententia illi addictus, 
eam tanquam victor humeris tollens incede- 
bat. » 

VIII. Non defuerunt tamen ex antiquis ; 
qui Christum in illa precatione nec pro se 
orasse, nee mortem effugere voluisse, nec 
suapte adeo causa tristitiam hane cepisse 
crederent: ae variis modis illa isti verba 
declarant, sed nullo satis probabili. Hilarii 
imprimis obscura est sententia'. Quan- 
tum autem consequi possumus, hoe fere 
videtur existimasse ; Christum minime pro se 
tristem, ac sollicitum fuisse, nee mortem 
timuisse, qua glorificandum se esse noverat, 
et ad quam sponte properabat. « Non ergo 
sibi tristis est; inquit, neque sibi orat; sed 


ἀληθινῶς εἶναι τὴν ἔνσαοχον παρουσίαν, καὶ οὐ δοχήσει, 
ἢ φαντασίᾳ παρ᾽ αὐτοῦ οἰχονομηθεῖσαν. 

c Cunvsosr. hom. Lxxxi Zn Maf. Τῷ μὲν οὖν 
εἰπεῖν, εἰ δυνατὸν, παρελθέτω, ἔδειξε τὸ ἀνθρώπινον: τῷ 


e 


ὲ εἰπεῖν, πλὴν οὐχ ὡς ἐγὼ θέλω, ἀλλ᾽ ὡς σὺ, ἔδειξε τὸ 
νάρετον, χαὶ ἐμφιλόσοφον, παιδεύων χαὶ τῆς φύσεως 
ἀνθελχούσης ἕπεσθαι τῷ θεῶ. 

d lsip. ἔλνθρωπος χατὰ ἀλήθειαν 6 τοῦ θεοῦ λόγος 
γενόμενος, πάντα σὺν ἀληθεία τὰ τῶν ἀνθρώπων ἐπλή- 
ρωσεν, οὕτω xol ἐν τῷ τοῦ πάθους χαιρῷ παραιτεῖται τὸ 

^ M *, * - -€, - 
ποτήριον" δειχνὺς ὅτι οὐ χρὴ ὁμόσε τοῖς χινδύνοις χωρεῖν" 
εἰσελθόντας δὲ δέχεσθαι χαρτερῶς. μελετώμενον γὰρ τὸν 
σταυρὸν παρητεῖτο: ἀποφανθέντα δὲ, ἐπ᾿ ὥμων ὡς νιχη- 
φόρος λαδὼν ἡυτομόλει. 


ΓΟ 


1 Matth. χχνιι, 46. — 2 Parag. 3. — 3Rup. lib. XII de Vict. Ver. Dei. cap. xvir, — 4 Wilar. lib. X. 


Alis qua. 
dam minus 
probabiles 
exposiLiones 


For. ut ne 
in alteruin 


344 


illis, quos monet orare pervigiles, ne in eos 
calix passionis incumbat quem a se transire 
orat, ne in his scilicet maneat. » Tanquam 
calicem a se transire postulet hoc sensu, ut 
eum ipse biberit, « consummata in se pas- 
sione, metus calicis transeat; qui nisi cum 
bibisset, transire non posset: » hoc est ut 
post se, terrore omni sublato, illum bibant 
Apostoli, nec in tentationem inducantur, ac 
succumbant. Quin etiam hoc in sua interpre- 
tatione ponit; idcirco illud adjecisse Chri- 
stum, « si possibile est; quoniam impossibile 
est homini passionis terrore non vinci, nec 
possit nisi per probationem fides nosci. » 

At idem canone xxxi in Matthewmn obser- 
vat, non dixisse Dominum.  7vanseat me 
caliv iste. « Hsec enim futura erat pro se 
timentis oratio. Sed aliud est, ut transeat se, 
aliud ut a se transeat, deprecari. In eo enim 
quod se transit, ipse ille a molestia tran- 
seunte excipitur. Qui autem uta se transeat 
rogat: non ut ipse pretereatarorat, sed ut in 
alterum id quod a se transit excedat. » Quod 
subinde clarius ita proponit. Zranseat calix a 
me: «id est, quomodo a me bibitur, ita ab 
his bibatur, sine spei diffidentia, sine sensu 
doloris, sine metu mortis. Ideo autem si 
possibile est, quia et carni et sanguini horum 
gravis terror est, et diffielle est eorum acer- 
bitate et corpora humana non vinel. » 

ΙΧ. Sic Hieronymus postulasse Christum 
arbitratur!, ut calix iste transiret, « non 
limore patiendi, sed misericordia prioris po- 
puli, ne ab illis bibat calicem propinatum. 
Unde et signanter non dixit; franseat a me 
caliz, sed calix iste; hoc est populi Judao- 
rum, qui exeusationem ignorantie habere 
non potest, si me occiderit, habens legem, et 
Prophetas, qui me quotidie vaticinantur. » 
Qua et Beda in commentario descripsit, et 
Paschasius Radbertus; tum hac?, tum illa 
Hilarii, ita tamen ut communem sententiam 
approbet. 

Origenes postquam hane eamdem veram, 
et tralatiiam interpretatiouem attulit, eujus 
supra memoravimus, aliam mox suljicit. 
« Novi, inquit, aliquam, et quidem hujusmo- 


« Onic. HE. contra. Cel. Otàx δέ τινα καὶ τοιαύτην 
εἰς τὸν τόπον διήγησιν, ὅτι ὁρὼν Ó σωτὴρ οἷα 6 λαὸς, 
χαὶ ᾿Ιερουσαλὴμ. πείσεται ἐπὶ τῇ ἐχδιχήσει τῶν xac 
αὐτοῦ τετολμημένων ὑπὸ ᾿Ιουδαίων, o3 GU. ἄλλό τι, ἢ 
διὰ τὸ πρὸς ἐχείνους φιλάνθρωπον. θέλων μὴ παθεῖν τὸν 
λαὸν ἃ ἔμελλε πάσχειν. 


4 In cap. Matth. xxvr, 89. πὰ 9. In Matth, eap. xxvi; — 8 Hor, uxi&, parag. 8, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


di, loci istius enarrationem: Nempe cum 
Salvator videret, qualia populus, et Jerusa- 
lem perpessuri essent in poenam eorum, qua 
ab Judaeis perpetrata fuerant, nulla alia de 
causa, nisi propter benignum erga illos animi 
affectum, nolentem ea pati populum, quae 
Loleraturus erat, ipsum dixisse: Pafer si 
fieri potest, transeat a me caliz iste". » Quem 
sensum confirmat etiam Epiphanius?, nec non 
Dasilius quarto adversus Ewnomium , et 
"Theophylactus ἡ) Mattheum. 

In eam porro minus utique probabilem 
opinionem hoe illos potissimum impulit, ne 
aut parum presenti, ae forti animo Christus 
fuisse videretur, qui mortis, ac supplicii 
lantum prc; se metum tulisset : aut adversus 
Patris sui voluntatem aliquid  postulasse. 
Quod posterius ut vitarent Monotheletze, 
unam tantummodo Cliristo voluntatem attri- 
buerunt. Quos verisimile est Evangelicum 
ilum locum, in quo due voluntates tam 
perspieue demonstrantur, simili quapiam 
elusisse verborum Christi sententia. 

X. Cseterum nmullam ex illis voluntatum 
repugnantiam colligi posse, facile est ani- 
madvertere. Hane enim ratio ipsa postula- 
üonis exeludit. Quippe non absolute mortem 
optat effugere, sed adhibita eonditione, sz 
fieri. potest, si et Pater hoe velit concedere. 
Origenes in illo, quem citavimus, loco se- 
cundi libri contra Celsum, hane conditionem 
vocat ὑποτίμησιν, ita seribens : « Observandum 
hoec etiam, ait, non ita dietum esse: abeat a 
me calix iste : sed pie, et cum exceplione ita 
totum illud pronuntiasse. 7vTanseat a me 
caliz iste ^. » Est autem ὑποτίμησις proprie ltis 
estimatio, cum reus, ne capitis in se senten- 
tia dieeretur, peeunia eam «sestimabat gra- 
vioris deprecand: multe, pceeneque gratia: 
Hoc ergo vocabulo eleganter Origenes condi- 
tionem illam a Christo adhibitam in preca- 
tione sua, nominat. Quam Cyrillus Alexan- 
drinus initio libri quarti in Joannem hoe 
modo coneipit: « Si fieri potest, ait, o pater! 
ut sine mortis perpessione vitam iis resti- 
tuam, qui in illam incurrerint, si mors 
emori potest, non moriente me, secundum 


b Onic. I cont. Cels. 'Ῥηρητέον δὲ χαὶ τὸ, μὴ 
εἰρῆσθαι μὲν, ἀπελθέτω ἀπ᾽’ ἐμοῦ τὸ ποτήριον τοῦτο" 
λελέχθαι δὲ εὐσεδῶς, χαὶ μεθ᾽ ὑποτιμήσεως ὅλον τοῦτο" 
πάτερ, εἰ δυνατόν ἐστι, παρελθέτω ἀπ᾽ ἐμοὺ τὸ ποτήριον 
τοῦτο. 


Nulla inter — 
duas volun- 
tates repu- 
gnantia 
quia huma- 
na voluntas | 
fuit condi- 

tionata. 


xplicatur 
'us Atha- 
nasii a 
Monothe- 
lis objec- 
tus, 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. X. 


carnem transeat calix. Verumtamen quoniam 
aliter fieri nequit : non sicut ego volo, sed 
sicut tu^. » Non est autem contraria voluntas 
conditione affecta ei, qua? absoluta est, et 
simplex. Ita votum illud Apostoli Pauli, quo 
se optare dieit anathema esse ab Christo, hoc 
est ut Chrysostomus !, Theodoretus, aliique 
probabilius exponunt, ab ipso separari peni- 
tus, et in sempiternum damnari; citra pec- 
catum tamen: illud, inquam, desiderium, 
quod absolute sumptum nefarium est, appo- 
sita conditione licitum est, ac laudabile : quod 
recte Photius ita declarat: « Si fieri posset, 
ut mea perditione Christus glorificaretur, ac 
Judei salutem consequerentur, ne hoc. qui- 
dem recusarem. Optabam enim, ait, si lice- 
ret, si fierl posset; si quis mihi hane optio- 
nem daret; visne ab Cbristo disjungi, nt tota 
Judseorum natio ad Ecclesiam aggregetur, et 
Christus glorificetur ^? » 


LAPUT...X. 


De iis que adversus Catholicos object? sunt ab 
leereticis pro unius. voluntatis defensione. 
1. Primum que ex Patribus collecta propo- 
nebant, ut ex Athanasio ; 2. cujus mens ez- 
plieatur ; 3. tum €x Gregorio Nazianzeno; 
ὦ er Ambrosio. ὃ. E Honorio Papa, et 
aliis. . Aryumentum illorum praecipuum 
eluditur. 


I. Etsi pleraque Monotheletarum argu- 
menta, quibus unicam Christi voluntatem 
propugnare sunt conati, sparsimin hoc, et su- 
periore libro comprehensa, et explicata sunt; 
non tamen inutile arbitror fore, si sub unum 
aspectum tum ex :llis que jam commemorata 


α Cynr.L. Εἰ ἐνδέχεταί, φησιν, ὦ πάτερ, wo πα- 


θόντα τὸν θάνατον, χατορθῶσαι τοῖς εἰς αὐτὸν πεσοῦσι 
? D 

ἣν ζωὴν, εἰ ἀποῦνή 3 τεθνεῶντος ἐμοῦ χατὰ τὴ 

τὴν ζωὴν, εἰ ἀποθνήσχειν μὴ τεθνεῶντος ἐμοῦ χατὰ τὴν 
σάρχα δὲ δηλονότι, παροιχέσθω, φησὶ, τὸ ποτήριον πλὴν 
2 "m jj ck " t- A S, τ 
ἐπειδήπερ οὐχ ἂν γένοιτό, φησιν, ἑτέρως, οὐχ ὡς ἐγὼ 
θέλω, ἀλλ᾽ ὡς σύ. 

b Ῥποτ. apud OEcum. Ὅτι εἰ ἦν δυνατὸν διὰ τῆς 
ἐμῆς ἀπωλείας δοξασθῆνα: τὸν Χριστὸν" χαὶ σωθῆναι τοὺς 
᾿Ιουδαίους, οὐδὲ τοῦτο ἂν παρητησάμην. ἠυχόμην γάρ, 
φησιν, εἰ ἐνεχώρει, εἰ ἐνεδέχετο, εἴ τις ταύτην ἐδίδου μοι 
τὴν αἵρεσιν πότερον βούλει διαστῆναι Χριστοῦ, ἵνα πᾶν 
τὸ ᾿Ιουδαίων ἔθνος ἑνωθῇ χαὶ δοξασθῇ ὃ Χριστὸς ; 


4 In eap. ix, enist, σὰ Rom. cap. tir, 42 Act. vii. 


345 


sunt, precipua quique, tum si qua sunt 
omissa, que perpauca succurrunt, hoc in 
capite proponantur. Ex iis illa primum re- 
censebimus, quie ex veterum auctoritate 
petuntur. Inter quos Athanasius diserte suf- 
fragari videtur uni Christi voluntati, in libro 
de salutari adventu Christi, qui secundus 
contra Apollinarem inscribitur in sexta sy- 
nodo ?; ubi nonnulla Patrum testimonia de 
una voluntate ab Macario heretieo collecta 
recitata sunt : in quibus ille est descriptus 
Athanasii locus. De quo ut melius judicari 
possit, eum integrum hic perscribam. Disputat 
vero illic Athanasius adversus A pollinaris opi- 
nionem: qui idcirco mentem humanam ab 
Christo removebat, ne humanas et cogita- 
tiones, et carnales cogeretur adscribere, 
quie sunt peccati semina, quod nullum in 
Christo fas est admittere: Contra qua pug- 
nans Athanasius sic inter cetera scribit : 
« Propterea Verbum Deus advenit, primique 
hominis conditor, ut homo fieret, ad vitam 
homini dandam, et uniquum hostem subver- 
tendum: ac genitus est e Virgine, prima ex 
creatione bumanam sibi formam excitans : 
exhibita carne, sine carnalibus voluntatibus, 
et cogitationibus humanis in imagine novita- 
tis. Siquidem Divinitatis solius voluntas fuit ; 
quoniam et tota natura Verbi in exhibitione 
form:w earnis humane visibilis, Adami se- 
cundi presto fuit: non in personarum divi- 
sione, sed in exstantia divinitatis, et humani- 
tatis*. » Ibi voluntatem solius fuisse divinitatis 
cum dicit, Monotheletarum favere videtur 
errori, sed non est ita, 

II. Quippe Maximus martyrin Zisputatione 
cum Pyrrho, locum illum a Pyrrho sibi ob- 
jectum explieans, omnem ab eo pravi dog- 
matis suspicionem amovet. « Non enim de 
naturali ratione loqui Athanasium existimat ; 
sed de modo, quo carnem suscepit; ut osten- 


€ ÀATBAN. Διὰ τοῦτο ἦλθεν ὁ λόγος θεὸς ὧν, καὶ τοῦ 
πρώτου ἀνθρώπου δημιουργὸς γενέσθαι ἄνθρωπος, εἰς 
ζωοποίησιν μὲν τοῦ ἀνθρώπου, καθαίρεσιν δὲ τοῦ ἀδίχου 
ἐχθροῦ, καὶ ἐγεννήθη ἐχ γυναιχὸς ix τῆς πρώτης πλά- 
σεως, τὴν ἀνθρώπου μορφὴν ἑαυτῷ ἀναστησάμενος, ἐν 
ἐπιδείξει σαρχὸς δίχα σαρχιχῶν θελημάτων, χαὶ λογισμῶν 
ἀνθρωπίνων ἐν εἰχόνι χαινότητος- ἣ γὰρ θέλησις θεότητος 
μόνης, ἐπειδὴ καὶ φύσις ὅλη τοῦ λόγου, ἐν ἐπιδείξει μορ- 
φῆς τῆς ἀνθρωπίνης σαρχὸς, τῆς ὁρωμένης τοῦ δευτέρου 
"Aóku., οὐχ ἐν διαιρέσει προσώπων, ἀλλ᾽ ἐν ὑπάρξει! θεό- 
τητος, χαὶ ἀνθρωπότητος. 


Necnon 
Gregorii 
Nazianzeni. 


346 


deret, inearnationum opus esse divinz solius 
voluntatis, gratum id habente Patre: Filio 
vero per se operante, et cooperante Spiritu S. 
non autem carnalis esse motionis, nec huma- 
narum cogitalionum, sive ex nuptiis profec- 
tum^. » Quocirca non dicit Athanasius volun- 
tatem illam, qux in Christo exstitit, divinam 
tantummodo fuisse: sed efficientem causam 
Incarnationis non aliam exstitisse, quam Dei 
voluntatem : eo quod divina ipsa natura Verbi 
per sese formam sibi hominis ex matre pro- 
creatam Virgine copulavit. Ex quo factum 
est, ut quidquid ex Adamo corruptele in 
humanam naturam et generationem transiit, 
procul abfuerit a Christo; cujusmodi sunt 
quas carnales vocat cogitationes, hoc est 
concupiscenti?  motiones, quz: sunt fomites, 
et irritamenta peccati. Ha; enim cum in 
prima humani generis institutione nulla fue- 
rintomnino; nec iis iufectus prior 51} Adami 
status; multo minus iisdem fuerit obnoxius 
Christus: « Cujus in singularem nativitatem 
nihil de carnis concupiscentia transivit, nihil 
de peceati lege manavit, » ut ait S. Leo !, 
IIl. Sequitur Gregorii Nazianzeni locus, 
quo et Macarü  Monothelete discipulus 
Stephanus in synodo sexta?, et Pyrrhus 
ejusdem seete ad probandam singularem 
Christi voluntatem abusi sunt?, ex oratione 
secunda de Filio: in qua sententia illa conti- 
netur,quam supra retulimus, « Voluntatem 
Christi non fuisse contrariam Deo, utpote 
totam deificatam^, » Hine enim sequi puta- 
bant, humanam in Christo nullam superesse 
voluntatem, qui in divinam tota transisset, 
Sed futilis est ista ratiocinatio: recteque Ba- 
silius episcopus Gortynsw, ancipiti argu- 
mento ita constringit hominem: « quamnam, 
inquit, voluntatem dicis, quo deifieata sit, 
divinam, an humanam? 5i enim divinam 
dixeris, quod divinum est, deifieatione non 
eget. Sin humanam perspicue illa ipsa, quam 
profers sententia, duas voluntates, vel in- 


& Maxiy. in Disp.cum Pyr. tom. VII Ann. Bar. 
Ὅτι οὐ περὶ φυσιχοῦ λόγου, ἀλλὰ περὶ τοῦ τρόπου τῆς 
κατὰ σάρχα αὐτοῦ ὑπάρξεως ταῦτα ὁ πατὴρ διεξῆλθε, 
δεῖζαι βουλόμενος τὴν σάρχωσιν ἔργον οὖσαν τῆς θείας, 
χαὶ μόνης θελήσεως, εὐδοχοῦντος μὲν τοῦ πατρὸς αὐτουρ- 
γοῦντος τοῦ υἱοῦ, xol συνεργοῦντος τοῦ ἁγίου πνεύμα- 
τος, ἀλλ᾽ οὐ σαρχιχῶς χινήσεως xo λογισμῶν ἀνθρωπί- 
νων, εἴτουν γαμιχῆς ἀχολουθίας, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


vitus significas *. » Sic etiam Maximus contra 
Pyrrhum disputans *, ex eo, quod deificatam 
esse voluntatem humanam scribit Gregorius, 
duas esse. demonstrat, quemadmodum cum 
dicimus, ignitum esse ferrum, duo intellipi- 
mus, ignem et ferrum. Deinde « si voluntatis 
deificalio voluntatibus duabus repugnat, 
eliam nature deificatio, naturis duabus ad- 
versabitur^, » quod Monotheletz& minime 
fatebantur, qui naturas duas in Christo ma- 
nere integras putabant, sed et Gregorius 
idem, aliique Patres cum de naturis idipsum 
sentirent, humanam deificatam esse dixerunt : 
utin quarto libro dixi *. 

IV. Proferebant et iidem heretici * Am- 
brosii sententiam ex libro secundo de fide, 
eapite tertio, quae est hujusmodi : Eousque 
autem hominem, quem veritate corpo- 
ris demonstrabat , :iequabat affectu , ut 
diceret: sed tamen non sicut ego volo, sed 
sicut tu. vis: cum utique similiter sit Christi 
velle quod Pater vult, cujus similiter est 
facere quod Pater facit. » Verum ridiculi 
erant, hoc abutentes Ambrosii testimonio. 
Nam et diserte Christi, qua homo est, affectu 
solo, non natura eamdem esse cum divina 
voluntatem asseverat, hoc est concordem et 
consentientem, et in toto illo capite multa 
addidit alia, quibus humanam a divina mani- 
feste discernit?, qua ab hereticis dissimu- 
lata fuisse queruntur Catholiei in sexta sy- 
nodo. 

Ejusdem generis est, quod aliquanto post 
illa verba subjicit Ambrosius?, Christi volun- 
tas eadem que paterna est. Hoc enim ad con- 
cordiam refert. Sed et proxime post, A//a 
voluntas hominis, ait, alia Dei, et hoc modo 
pugnam illam, que in Chrisü oratione 
significata videlur, tam naturarum, quam 
voluntatum distinctione conciliat. 

Est etiam apud Augustinum locus quidam 
ipsa verborum specie non dissimilis '?. « Quo- 
modo, inquit, complexus est Dominus ex 


b NAZIANZ. Oral. xxxvt. Τὸ γὰρ ἐχείνου θέλειν 
οὐδὲ ὑπεναντίον θεῷ, θεωθὲν ὅλον. 

ὁ In VI syn. Ποῖον θέλημα λέγεις τὸ θεωθὲν, θεῖον, 
ἢ ἀνθρώπινον ; εἰ γὰρ τὸ θεῖον εἴπῃς, τὸ θεῖον θεώσεως 
οὗ δεῖται" εἰ δὲ τὸ ἀνθρώπινον, δῆλον ὅτι δύο θελήματα, 
καὶ διὰ τῆς πορούσης ἄχων σημαίνεις χρήσεως. 

d Μλχιν. in Disp. "Aoc τε δὲ, εἰ fj τοῦ θελήμα- 
τος θέωσις ἐναντία ἐστὶ τῶν δύο θελημάτων, χαὶ ἣ τῆς 
φύσεως θέωσις ἐναντία ἔσται τῶν δύο φύσεων. 


1 Serm. 1, de Nativ. — 9 Act, vri. — 3 Apud Max. in Disp. — 4 Tom. VIII, Baron. —5 Cap, vrir.— ὃ In vi, synod, aet. ὙΠῚ. 
— 7 Amb. II, de fide. — 8. Videsup. cap. vr, parag. 7. — 9 Ibid. xii, 15. — 10 Aug. in P$. 1xxxxini. 


Item Ambro- 
sii. 


————————— 


Operatio- 
nem. 


Honorius 
Papa ab 
errore vin- 
dicatur. 


DE INCARNATIONE, LIB. IX, CAP. X. 


duabus voluntatibus unam factam in homine, 
quem portabat. » Sed quo sensu unam esse 
factam dixerit, indidem facile cognoscimus. Ibi 
enim homines improbosredarguit, quivolun- 
tati Dei suam praeferunt, «uthoc faciat Deus, 
quod ipsi volunt, cum ipsi hoe debeant fa- 
cere quod Deus vult. » Tum istam volunta- 
tum conjunctionem exemplo Domini declarat, 
qui utramque primo voluntatem significavit, 
postea divine subjecit humanam, et unam 
videlicet ex ambabus fecit. 

V. Objieiebant prseterea Catholicis unius 
voluntatis defensores heretici, Romani pon- 
tificis auctoritatem Honorii, qui unam Christi 
tum ἐνέργειαν, tum voluntatem esse decrevit, 
Verum hee abillo propulsata labes est erroris 
in libro primo capite xxr, ubi Monotheletarum 
patefactus est dolus, qui quod de duabus 
ejusdem humane nature voluntatibus inter- 
roganti Sergio heresis illius antistiti respon- 
derat pontifex, hoc ae divinam, humanam- 
que retulerunt,tanquam unam tantummodo, 
humana repudiata, divinam attribuerit : eum 
ille potius earnali, et vitio primi hominis 
inolita voluntate rejecta, solam in humani- 
iate Christi rationi subjectam, minimeque 
contrariam admiserit. Cui quidem illustran- 
de rationi plurimum illa proderunt, quz in 
eapite superiori de Oratione Domini ad Pa- 
trem fusa, imminente jam morte, diximus. 
Hecenim admonent nullam ineotum volunta- 
tum fuisse pugnam, et iteratam illam, ac po- 
steriore velut correctam petitionem priorem, 
unius et ejusdem humans fuisse conditionis, 
quo nihil ad Monotheletarum fraudem ape- 
riendam et convincendam aecommodatius 
esse potest. 

Nam quod iidem insuper opponebant hz- 
retici!: nullam ex quatuor, vel quinque 
generalibus synodis, qua ortum controversia 
illius antecesserant, de hac in utramvis pro- 
nuntiasse partem, nec aliud decrevisse am- 
plius, nisi naturas in Christo inesse duas, 
easque perfectas et distinctas; de una vel 
duabus operationibuset voluntatibus tacuisse ; 
id est levissimum. Siquidem etsi nihil ex- 
presse sancitum est, ac nominatim illa de re, 
quod nondum in quzstionem vocata fuerat ; 
ea sunt tamen in illis fundamenta jacta ca- 
tholici dogmatis, ut ex iis necessaria conse- 
cutione ducatur : quod in superioribus libris, 
presertim in octavo, non semel exposui; 
neque hoc loco replicandum censeo. 


341 


Sane cum nalurarum proprietates salvas 
manere, eoque plures intelligi, Chalcedo- 
nensis maxime synodus affirmet, inter pro- 
prietales vero primaria judicetur esse vis 
effectrix, et actio ipsa, eujus nulla expers 
potest esse natura ; quis non videt eodem de- 
creto, quo nature constitutae sunt duc, duas 
itidem operationes, et voluntates esse sanci- 
tas ? 

Itaque Martinus Papa primus in epistola 
ad Constantem Imperatorem? , quae est tertia, 
unius operationis, et voluntatis defensione, 
« omnium tum sanctorum Patrum, tum 
ceumenieorum quinque conciliorum detini- 
tiones everii ait, quz per omnia perfectum 
eumdem in divinitate, et in humanitate per- 
fectum predicaverun!, tantum absque pec- 
cato. Nam in peceato nature perfectio non 
conspicitur; sed vitium agnoscitur nostrae 
transgressionis. Quod si perfectum est, est 
videlicet perfectus secundum diviuam volun- 
tatem, et operationem ; quemadmodum et 
juxta naturam principii expertem, atque 
increatam; et secundum humanam quoque 
tum voluntatem, tum operationem, ut et 
secundum naturam creatam, et quie princi- 
pium habuit. » 

VI. Adhibebant et ementitos auctores ad 
heresim suam roborandam Monotheletze : 
velut Menne σα Vigilium Papam epistolam ; 
et Vigilii duas, alteram, ad Justinianum ; 
alteram, αὐ Theodoram Augustam: que in 
actione tertia synodi sextze falsitatis convictee 
rejectaeque. sunt?. Ae denique complures 
Patrum colleetze sunt ab illis in eumdem 
finem sententie : {πὸ a Macario Antiochize 
Patriarcha heretieo, synodo sunt oblate; ut 
est in actione quinta, et sexta, in duobus tri- 
busve codicibus. Sed in octava et nona 
deinde actione diligenter excusa testimonia 
illa nullius esse momenti ad fuleiendam hz- 
resim deprehensa sunt; tum multis amputa- 
tis quibus contrarium docebatur, fraudulen- 
ter excerpta. 

VII. Jam argumenta, quibus unicam vo- 
luntatem  asseverare conati sunt, preter 
auctoritatem veterum, hand sane multa sunt, 
neque firma satis, aut digna, in quibus im- 
moremur; tum si quid habent qusestione 
dignum, id sparsum in libris superioribus, et 
hoc ipso comprehensum, et explicatum repe- 
ries. 

Horum illud primarium est, quod volunta- 


1 In Syn, vi, act, viii. — 2 Mart. epist. 1v, tom, IV, conc, — 3 Vide Max. cum Pyr. Disp. 


Monothele- 
tarumargu- 
menta 
solvuntur. 


348 


ies pro volentium numero multiplicari, ve- 
rumesse dicebant : uuumautem volentem esse 
Christum. Quae argumentatio eonnexa est 
illi, quam 510 instituebant, ut actiones perso- 
narum proprias esse vellent, de qua re pro- 
prium eaput in octavo libro commentati 
sumus!. Nune adjuvanda est, et fulcienda, 
quo dissolvatur penitus hereticorum ista 
ratio, persone commemorata proprietate, 
eujusmodi in quarto libro de 7'znitate pro- 
posuimus ?. [bi πρόσωπον ab hypostasi differre 
in eo demonstravimus, quod hypostasis indi- 
viduam substantiam significet solis proprie- 
talibus individuis affectam : sed nihil agen- 
tem, ae velut inertem; persona vero, bane 
eamdem substantiam, ut est aetuosa, et in 
motione, efficientiaque versalur, ut ex Joanne 
Damasceno, Theoriano, et aliis ostendimus. 
Hine autem sequitur, pro aetionum diversi- 
tale, diversas esse personas: ac si una est 
Christi persona, unam etiam actionem, et 
voluntatem esse ponendam. 

Hoe loco necessario distinguendus est usus, 
aeceptioque vocabuli persone. Nam aliquando 
substantiam significat per se, ac separatim 
subsistentem : alias ejusdem substantiz ratio- 
nem multiplieem, prout varia molitur ac 
gerit: ex quo dicimus interdum. hane vel 
illam sustinere personam quempiam, vel ex 
hujus illiusve persona loqui, aut facere aliquid. 


1 Lib. VIII cap. 11. — 2 Lib. IV cap. 1v, parag. 7. — 3 In Disp. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Priori modo unica est in Christo persona; 
posteriore multiplex interdum distinguitur : 
ut alias ex persona Dei, alias ex persona 
hominis gessisse aliquid, dixisseve memore- 
tur ab antiquis. Cujus locutionis exempla 
nonnulla tum libro quarto de Trinitate, tum 
huie obiter inspersa sunt. 

Perinde futile est illud eorumdem h:zeretico- 
rum, et a nobis refutatum sepius, non posse 
voluntates inesse. plures, nisi sint contrarim. 
Hoe vero etiam est ridiculum, quod Maximo 
Pyrrhus objecit? : si voluntates naturarum 
suntindices, ac comites ; cum Patres Dei et 
sanctorum unam dixerint esse voluntatem 
unam etiam naturam esse voluisse. Cui Ma- 
ximus respondet θέλημα id est voluntatem, 
ab illis usurpari pro 03:5, id est re, quae 
voluntate appetitur. Possumus et ex unitatis 
δμωνυμίᾳ certius afferre responsum. Ita unam 
esse voluntatem quomodo est una natura. 
Ubi enim est proprie dicta nature unitas, ibi 
uniusmodi est, sed consentanea nature ejus- 
que speciei aetio, et voluntas, eum autem 
non est vera naturarum unitas, neque actio- 
nes ac voluntates propria unitate censentur, 
sed eonjunctione quadam inter se sociari 
possunt, si idem est ambarum principium, 
quod eas exercet, ut in Christi persona est 
eadem, sive unus utroque voluntatis genere 
volens. 


Ὁ —— 


Homonymia 


THEOLOGICORUM  DOGMATUM 


DE INCARNATIONE VERBI 


LIBER DECIMUS 


IN QUO HUMANJE IN CHRISTO NATUR/E PROPRIETATES EXPLICANTUR, QUAS ἐπιγεννηματιχὰς 


GRJECI, LATINI 4CCIDENTES , ET CONSECTARIAS 
VOCANT : ET IMPRIMIS EE QUE AD CORPUS PROPIUS ATTINENT. 


CAPUT PRIMUM. 


De human« in Christo naturc dotibus. 4. Qua- 
rum radix est, quod illa sit natura. Verbi 
propria. 9. Hujus multa sunt consectaria : 
primum, quod substantivo nezu cum Verbo 
copuletur. 3. Alterum, ut quidquid illt 
accidit, id Dco accidere dicatur. 4. Tertium, 
ut unus sit. filius Dei cum Verbo. Quartum, 
ut operationes carnis, propric sint Verbi. 
Quintum, ut caro deificata sit: Sextum, ut 
sit vivifica. 5. De deificatione deinceps illius 
disputatur. 6. De ea re Gregorii Nysseni 
memorabilis sententia. 8. Ea ut exponatur, 
quiddam observatum de duplici genere. pro- 
prietatum. 9. De prioribus non est. intelli- 
gendus Gregorius, cum humanitatis affec- 
tiones proprias dixit absorp'as in Deum, sed 
de posterioribus. A0. Quas post resurrectionem 
deposuit. 14. Hanc etiam vim habere carita- 
tem, ut totos nos in. Deum transformet., 12. 
De qua re Origenis excutitur opinio. 13. 
Duo vitanda pericula, cum de his agimus : 
Alterum, ne naturarum in Christo conjunc- 
tionem solo affectu, et σχέσει metiamur. 14. 
Alterum ne a seipsa excidisse, et in divi- 
nitatem mutata esse putetur humanitas. 


I. Propositum deinceps est agere nobis de 
iis ornamentis Christi, que in humanam 
ipsius naluram ex divinz consortio redunda- 
runt; sed minime οὐσιώδη, ac substantiva cen- 


sentur. Ordiemur autem ab illis, qua φυσιχὰ 
dici solent, et sunt naturales quzedam quali- 
tates, atfectionesve, quibus exadverso respon- 
dent, quas orales in scholis nominant. Ex 
his autem priore illas loco tractabimus, qua 
in totam conveniunt hominis naturam; sive 
in corpus, qua preditum est anima. Quibus 
absolutis, ad ea veniemus, quie sunt animi 
solius propria; quales sunt scientia, sanctitas, 
virtus, et similes alic qualitates. 

Sed est imprimis origo consideranda, ac 
velut stirps, et radix, e qua tot in hominem 
assumptum, et ejus adeo partem infimam, 
carnem, decora et insignia manarunl. Est 
autem uniea haee, quod Dei et Verbi propria 
caro sit ac dicatur ; ut de ea disputare potissi- 
mum incipiam. Hanc ralionem Greci preser- 
tim Patresfrequenterusurpant, ut Athanasius, 
et Cyrillus Alexandrinus, qui ἰδιοποιάσασθαι τὴν 
σάρχα, et σῶμα Verbum asserunt, vel οἰχειῶσαι, 
hoe est, naturam nostram, et carnem suam 
fecisse, ut Leo Papa loquitur !. De quo genere 
sermonis vide quz alibi passim hoc in opere 
dixi ^. Ex quibus id colliges, quod ad institu- 
tum nostrum, et hominis in Christo commen- 
dandam dignitatem multam valet, ut ne 
cum Paulo Samosateno, ac Photino, et Nes- 
torio denique simplicem, ae czeterorum simi- 
lem hominem fuisse Dominum arbitremur, 
et a Deo persona, et hyposlasi distinctum ; 
ut sit inter ambos communio, et copulatio 
substantiva, quie unum aliquem per sese 
constituat ; non moralis, id est humano ex 
usu, et more sumpta, quam σχετιχὴν appel- 
lant. 

Quam posteriorem Nestorius asserere mag- 


1 Leo ep. x, cap, ti. — 2 Ut in lib. IV, cap. xiv, a parag. 6 et in lib. VI ad Anath. 1, Cyrilli. 


Natuvalia. 


Hominis 

assumpti 
caro, Verbi 
propria fit, 


Substantivo 
nexu Verho 
copulatur, 


Communem 
hominem. 
Proprium 

«ον communi 


Substan- 
tivus. 


na contentione studehat. De quo sunt obser- 
vanda ista Cyrilli : qui post haeretici descripta 
verba divinam naturam ab humana disjun- 
gentis, ac Deum Verbum negantis a Patre 
esse missum, his illum redarguit. « Unitio- 
nis, inquit, modum evertit, ut commune 
Christi eorpus inveniatur, nec jam revera 
proprium illius, qui vivificare omnia po- 
test ^. » 

Il. Quamobrem eo ipso, quod propriam 
esse Dei ae Verbi carnem profitemur, Nesto- 
rianam impietatem evertimus : ae multa sunt 
ex hoc uno eonseclaria, qude mirum in mo- 
dum decus et excellentiam assumpti ab Verbo 
hominis extollunt. Quibus ordine percensitis, 
pauca ex illis eligam, qua subinde copiosius 
explicanda sunt. 

Horum illud est primum, quod attigi pro- 
xime ante, Deum eum homine naturali, id 
est, substantivo nexu, ac vinculo colligari, de 
quo in libro tertio fusius egimus. Nisi enim 
ita connecterentur, non esset ἰδία σάρξ, id est 
earo propria Verbi, quam sibi hoc ascivit, 
potius quam alieujus ex hominum numero, 
quem χοινὸν ἄνθρωπον appellat Cyrillus. Quippe 
ἴδιον opponitur τῷ χοινῷ. Cum ergo Dei peeulia- 
ris sit caro Christi, et eo modo propria, ac sua, 
quo nullius alterius appellari meretur homi- 
nis caro: necesse est extraordinario, et pro- 
prio, non communi cum reliquis modo, Deo 
illam esse conjunetam. Cujusmodi nullus est 
nisi οὐσιῴδης, et qui unam ex ambabus naturis 
substantiam, id est personam constituat. Nam 
si non eadem cum Deo persona, sed diversa 
esset, ac separata; et hypostatica sua pro- 
prietate subsisteret, non assumentis propria, 
neutiquam hujus propria, et sua diceretur. 
Quod egregie Rustieus diaconus in Zisputa- 
tione contra  Acephalos, his verbis declarat, 
qua profeeto commemoranda sunt. Hie igi- 
tur de Christi humanitate disserens!, « Ob 
hoec, inquit, eam creavit, non ut sua, sed ut 
ejus esset: et super semetipso eam fundavit, 
tanquam super basim quamdam, vel funda- 
mentum, ut vera dicam ; ut per eam perficeret 
propositam sua immense largitati pulcher- 
rimam dispensationem. Igitur non omnis 
individua persona est, sed illa omnis, quae 


α Cvmir. ad anath. r cont. Orient. Tov γὰρ 
τῆς ἑνώσεως παραλύει τρόπον" ἵνα χοινὸν εὑρίσχηται τὸ 
σῶμα τοῦ Χριστοῦ" οὐχέτι δὲ ἴδιον ἀληθῶς τοῦ πάντα 
ζωοποιεῖν ἰσχύοντος. 

ὁ Cynirr. dial. de uno Christo. ᾿Ἰὰπειδὴ δὲ ἠθέ- 


1 Rust. Tom. 1, Bibl, — 9 Max. Tom. IV, Bibl. 481, D, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


non ad hoe creatur, ut alteri inseparabiliter 
unita permaneat. Nam et humanum corpus 
non est alterius personee ab anima sua. » Ita 
Rustieus naturam humanam idcirco proprio 
spoliatam esse dicit modo subsistendi, ut tota 
esset Verbi propria, ae sic hypostasim Verbi 
ilius hypostasim esse factam. De quo in 
lib. II, eapite xirr, jam egimus. 

III. Hine alterum illud humans naturae 
Christi consequens est ornamentum, ut quid- 
quid illi aceidit quantumvis humile, ae pro- 
brosum, id in Deum referatur, eujus est caro 
propria, « Etenim quoniam pati voluit qui 
pati nihil poterat, cum natura Deus esset, 
carnem induit patiendi capacem, ut ait Cyril- 
lus, eamque propriam fecit, ut sibi adseribe- 
retur passio; eo quod non alterius cujuspiam, 
sed ipsius corpus pateretur". » Legendum 
ejusdem  scholiorum de Incarnatione, caput 
xxvii, et anathematismus duodecimus, cum 
ejus propugnatione contra "Theodoretum. 
Porro qua ratione tum illius intelligenda sit 
propria caro, tum passio, et indigna omnia 
in eumdem referantur, recte Joannes Maxen- 
tius exponit in dialogo secundo?, ubi cum 
Nestoriano contendit, qui « Deum passum 
ne2abat, eo quod passibilis non est ; sed eum 
sui corporis feeisse proprias passiones, qua- 
tenus Dei ita dieitur corpus, ut alieujus ho- 
minis proprium, quo indutus est, vestimen- 
tum : quod cum ab aliquo scissum fuerit, 
injiria ad eum refertur, qni ipso indutus 
est. » Hune igitur refellens, loquitur sic: 
« Facit ergo proprias Deus carnis sua passio- 
nes secundum relationem, non secundum 
veram etintimam proprietatem. Et quomodo 
fecisse proprias Deus carnis sus passiones 
predicatur a vobis, qui non seeundum pro- 
prietatem , sed seeundum relationem facit 
carnis su: proprias passiones? Quam autem 
proprietatem potest habere vestimentum ad 
eum, qui ipso est indutus, cum nihil pertineat 
ad ejus substantiam ? Neque enim cum defi- 


nimus quid sit homo, etiam vestimentum 


ejus compleetimur, quod utique non ejusdem 
constat esse substanti:. Facit ergo Deus juxta 
vos Ecclesie suc potius proprias, quam sui 
corporis passiones, Illa enim corpus dieitur, 


λησε διὰ τοῦτο παθεῖν ὃ παρὰ τοῦ δύνασθαι παθεῖν, διά 
τοι τὸ εἶγαι φύσει θεὸς, τὴν τοὺ παθεῖν δεχτιχὴν ἠμπέ- 
σχετο σάρχα, xal ἰδίαν ἀπέφηνεν αὐτὸν, ἵνα καὶ αὐτοῦ 
λέγοιτο τὸ παθεῖν, ὅτι μὴ τὸ ἑτέρου τινὸς, ἀλλὰ τὸ αὐτοῦ 
πέπονθε σῶμα. 


Quidquid 
humile ac 
probrosum 
humaudv 
natura 
accidit, iu 
Deum 
refertur. 


πος ΓΜ uelit. 5. 


)mo unus 
ilius cum 
Verbo. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. I. 


quia communieavit Deus carni, et sanguini, 
et caput factus est Ecclesize. Ecclesia vero per 
fidem rursum particeps ejus efficitur acci- 
piendo Spiritum sanctum. ἃ vobis autem 
corpus Dei instar creditur vestimenti, quod 
nihil ad divinitatis, vel earnis ejus naturam 
pertinere videatur. » 

De hoc etiam S. Thomas in opusculo tertio 
contra Grecos, ct Armenos, capite sexto, eru- 
dite disputat: ae mirabili quodam modo, 
« Deum unitum, ait, esse humanz nature in 
Christo, ut humana natura esset quedam 
Filii Dei natura :et sie. qua&libet partes hu- 
mane nature ipsius filii Dei diei possunt 
Deus : et quidquid agit, vel patitur qualibet 
pars humane naturz in filio Dei potest attri- 
bui unigenito Dei Verbo. Unde non inconve- 
nienter dicimus animam et corpus esse filii 
Dei, sed et oculos, et manus : et quod filius 
Dei corporaliter videat per oculi visionem, et 
audiat per auris auditum, » etc. 

De hoe eodem Theophanes Cerameus homi- 
lia xxvii :« Quoniam, inquit, carnem assump- 
sit, que glorifieatione opus habebat : nec 
alterius cujuspiam, sed ipsius erat caro: 
merito ea sibi propria facit, qua in ipsam et 
cirea ipsam fiunt; ac tanquam homo non 
habens accipit a Patre qua naturaliter habe- 
bat *. » 

IV. Illud preterea sequitur ex eo, quod 
caro Dei Verbi propria sit, ut unus cum 
Verho filius sit homo. Ita Cyrillus libro de- 
eimo in Joannem de iis verbis disserens, Et 
ego resuscitabo eum in novissimo die!. « Cum 
unum sit, inquit, cum propria carne Deus 
Verbum existens in ea, illud, ego, dixit, idque 
reete. Non enim in filiorum binarium dividi- 
tur Christus : neque porro alienum ab Unige- 
nito corpus ipsius suspicetur aliquis : non 
secus atque alienum ab anima nostra nemo, 
ut opinor, corpus ipsius appellaverit ^. » 

Item istud quoque consectarium est, quod 
in libro octavo uberrime declaratum est, 
ἐνργείας, 1d est operationes carnis sive hominis, 


a. 'TuEopn. "Exc σάρχα ἀνέλαθε τὸ δοξάζεσθαι γρή- 
ζουσαν, xai οὐχ ἑτέρου τινὸς, ἀλλ᾽ αὐτοῦ γέγονε σὰρξ, 
εἰχότως ἰδιοποιεῖται τὰ εἰς αὐτὴν, ἢ περὶ αὐτὴν γινόμενα" 
χαὶ ὡς ἄνθρωπος μὴ ἔχων δέχεται παρὰ τοῦ πατρὸς ἅπερ 
ἐχει φυσιχῶς. 

ὃ Cyninr. lib. X Zn Joan. "AX ἕν ὑπάρχων μετὰ 
τῆς ἰδίας σαρχὸς ὃ ἐν αὐτῇ θεὸς λόγος, τὸ iyi, φησὶν, 
χαὶ λίαν ὀρθῶς. οὐ γὰρ εἰς υἱῶν δυάδα τέμνεται Χριστός" 
οὔτε μὴν ἀλλότριον τοῦ μονογενοῦς ὑπονοήσαι τις ἂν τὸ 


1 Joann. Υἱ, 55, 


951 


Dei ae Verbi proprias haberi, et ab eo tan- 
quam agente proficisci; quod non fieret, si 
caro non illius esset propria, sed aliena, et 
ab eo disjuncta. Tum hoc insuper, ut eadem 
humanitas, qu: passim carnis appellatione 
censetur, deificata sit, ac. tota in divinitatem 
velut absorpta transierit. Ae denique ut vivi- 
ficandi, hoc est vitte non corporeae solum, sed 
etiam divina, acspiritualis impertiend: czte- 
ris vim, et efficientiam suo, ac proprio jure 
quodam obtineat. Quod Greci sic efferre so- 
lent, ut ζωοποιὸν dicant esse Christi carnem. 
Hae preeipua sunt decora carnis a Verbo 
susceptae, ex eo nata, quod sic eam assumpsit, 
ut suam et propriamfaceret : quod sinearctis- 
sima copulatione esse non potuit, qua unus 
ex ambobus exstitit Christus. Ex illis autem 
dotibus, et insignibus sex, postrema duo 
seligam, qua paululum collatanda, et oratione 
ilustranda mihi videntur : propterea quod 
hereticorum calumnias, et nonnullorum oh- 
trectationi ac petulantie in sanctos Patres 
occasionem dederunt. Cujus utriusque pro- 
pulsande ae diluende tempus opportunum 
institute consequentia disputationis obtulit. 
V. Naturam igitur humanam in Christo 
intima illa, et mirabili conjunctione cum 
Verbo divinam esse factam, docent sancti 
Patres, et in alterum quodammodo statum 
fuisse translatam. Idque Greci vocabulis fere 
istis exprimunt, θεωθῆναι, vel ἀποθεωθῆναι, et si- 
milibus, que in libro quarto, capite octavo, 
diligenter exposuimus. Docet hoe Origenes in 
tomo tertio contra Celsum ; ubi de Christo 
illustre testimonium dicit his verbis : « (Quem 
nos arbitramur, et persuasum habemus a 
principio esse Deum, et Dei filium, is est 
ipsum-Verbum, et ipsa-sapientia, et ipsa- 
veritas. At ejus mortale corpus, et quze huic 
inest, humanam animam, ex ea, quam cum 
illo habet, non modo communione, sed etiam 
unilione, et commistione, maxima quadam 
percepisse dicimus, et illius participata divi- 
nitate in Deum transiisse^. » Quod prius in 


σῶμα αὐτοῦ, ὥσπερ οὖν ἀμέλει xoà τῆς ἡμετέρας ψυγῆς 
οὐχ ἄν οἶμαί τις ἀλλότριον προσερεῖ τὸ σῶμα τούτου. 

ὁ Onic. "Π] cont. Cel. “Οτι ὃν μὲν νομίζομεν, xoi 
πεπείσμεθα ἀρχῆθεν εἶναι θεὸν, χαὶ υἱὸν θεοῦ, οὗτος ὃ 
αὐτολόγος ἐστὶ, xal ἣ αὐτοσοφία, xat ἣ αὐτοαλήθεια. τὸ 
δὲ θνητὸν αὐτοῦ σῶμα, χαὶ τὴν ἀνθρωπίνην ἐν αὐτῷ 
ψυχὴν τῇ πρὸς ἐκεῖνο οὐ μόνον χοινωνίᾳ, ἀλλὰ καὶ ἑνώ- 
cst, καὶ ἀναχράσει, τὰ μέγιστά φαμεν προσειληφέναι, καὶ 
τῆς ἐχείνου θεότητος χεχοινωνηχότα εἰς θεὸν μεταδεδηχέναι. 


Caro deifl- 
cata. 


Caro vivi- 
fica. 


Explizatuc 
uberius car- 
nis deifi- 
catio. 


Deificatio- 
nem. 


De eare 
Gregorii 
Nysseni 
memorabilis 
sententia. 


359 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


anima Christi, quam in corpore esse factum, 
idem Origenes peculiar errore tradidit'. 
Nam illam « ab initio, creature inseparabi- 
liter Deo, atque indissociabiliter mhzerentem, 
totam in eum cessisse » dixit. De qua haeresi 
Origenis actum est in primo libro. 

Hine merito divinitate, ejusque proprieta- 
tibus, οὐσιωθῆνα!, 1d est. substantiatum esse, ut 
sie loquar, hominem assumptum, scripsit 
Gregorius Nazianzenusalibilaudatus a nobis*. 
Imo vero supersubstantiatum, si tali vocabulo 
fas esset uti, dicere possemus. Quippe Diony- 
sius epistola quarta, Christum ait « supersub- 
stantialitate superplenum esse, qui sit semper 
supersubstantialis : et ad substantiam revera 
venientem, super substantiam esse substan- 
liatum ^. » Cujusmodi apud auctorem illum 
passim occurrunt grandia, et, ut ait Synesius, 
φλεγμαίνοντα ὀνόματα, ne ingentes res infra digni- 
tatem explicentur ^. Vide quie libro octavo 
ad hoc argumentum spectantia, capite pre- 
sertim. undecimo, ac sequente, aliisque di- 
ximus. 

VI. Sed hane human: nature, carnisque 
Christi θέωσιν, etin divinitatem velut transi- 
tum, nullusantiquorum Patrum vehementius 
erandioribusque verbis illustravit, quam Gre- 
gorius Nyssenus ; adeo ut etiam modum ex- 
cessisse videri possit in ea tractanda re, ae 
quadam explicatu diffieilia Jaetasse; que par- 
tim errandi, partim calumniandi ansam pre- 
bere queant imperitis, autnovitatis plus sequo 
cupidis hominibus; qualium nostra hzc ap- 
prime ferax est aetas. Itaque proponam illius 
sententias aliquot , quibus non nullam carnis, 
humanitatisve mutationem, et quasi commi- 
stionem , ac temperationem cum divinitate 


( Drow. epist. 1v. ' Ex τῆς τῶν ἀνθρώπων οὐσίας 6 
ὑπερουσίως οὐσιωμένος. ἔστι δὲ οὐδὲν ἧττον Uneensdipns 
, 
Ü 


οὐσίαν e χαὶ ὑπὲρ ἄνθρωπον ἐνήργει τὰ doe 

b Syn. ep. 1v. "Eóct γάρ μοι χαὶ φλεγμαινόντων 
ὀνομάτων, ἵνα μὴ τὰ μεγάλα σμιχροπρεπέστερον διηγή- 
σωμαι, 

€ ἀπεοοπ. NxssEN. IV cont. Eun. “Ἡμεῖς μὲν 

' M ^ E “ ' á 2^1 ῃε Ἱ 
γὰρ χαὶ τὸ σῶμα, ᾧ τὸ πάθος ἐδέξατο, τῇ θείᾳ φύσει 
χαταχραθὲν, ἐχεῖνο πεποιῆσθαί φαμεν, διὰ τῆς ἀναχρά- 
σεως, ὅπερ f, ἀναλαθοῦσα φύσις ἐστί. τοσοῦτον ἀπέχομεν 
τοῦ μιχρύόν τι περὶ τὸν μονογενῆ θεὸν ἐννοεῖν. ὡς εἴ τι 

I , ον * 
χαὶ τῆς χάτω φύσεως διὰ τὴν φιλάνθρωπον προσελήφθη 
οἰχονομίαν, xoi τοῦτο πιστεύειν μεταπεποιῆσθαι πρὸς τὸ 
θεῖόν τε χαὶ ἀχήρατον. 
ie 

d lbid. Otós γὰρ πάντως ὅτι ὃ μὲν λόγος ὃ αὐτός 

ἐστι τῷ λόγῳ, ὃ ἐν σαρκὶ φανεὶς τῷ πρὸς τὸν θεὸν ὄντι. 


1 Orig. I, Periar. cap. v1. — 2 Lib, HI, cap. ὙΠ, parag 9. 


videtur exprimere : quam. ἀνάχρασιν, et μετα- 


. ποίησιν appellat. 


In libro quarto contra Eunomium, haec de 
Christi corpore memoranda prodidit. « Nos 
quidem, ait, etiam corpus, quo passionem 
suscepit, cum divina natura temperatum, 
illud esse factum per temperationem asseri- 
mus, quod est assumens ipsa natura. Tantum 
abest, ut parvum aliquid de Deo unigenito 
cogitemus ; ut si quid ex inferiore natura, ob 
benignam dispensationem assumptum est, 
hoe ipsum credamus in illud, quod divinum, 
incorruptumque est, esse mutatum *. » Et in 
eodem libro : « Novit, inquit, omnino, Ver- 
bum, quod in earne apparuit, idem esse cum 
Verbo, quod apud Deum est : at vero carnem 
non eamdem fuisse cum divinitate, antequam 
et ipsa mularetur in divinitatem : ut neces- 
sario alia Deo Verbo congruerent, alia formze 
servili. » Ae subinde, « Divina natura sem- 
per, inquit, una et eadem est, et eodem modo 
se habens. Verum caro per se ipsam quidem 
istud est, quod de ea ratio, ac sensus perci- 
piunt : postquam vero cum divinitate com- 
mista est, non amplius suis terminis, ae 
proprietatibus continetur : sed ad id, quod 
dominatur, et excellit, assumitur *. » 

Item, « naturam, ait, corruptibilem ex ea, 
quaeum Deo conjuncta est mistione, secun- 
dum id, quod polentius est, reformatam, 
divinitatis participasse virtutem. Quemadmo- 
dum si quis dicat, aceti guttam pelago immi- 
stam, mare esse mistione factam; quod non 
amplius naturalis qualitas in przevalentis 
immensitate maneat /. » 

VII. Sie in libro contra Apollinarem, ad 
Theophilum, haeresim illius refellens, quz 
$j δὲ σὰρξ οὐχ ἣ αὐτὴ τῇ θεότητι" πρὶν μεταποιηθῆναι χαὶ 
ταύτην πρὸς τὴν θεότητα’ ὡς ἐξ ἀνάγχης, ἀλλὰ μὲν 
ἐφαρμόζειν τῷ θεῷ λόγῳ, ἕτερα δὲ τῇ τοῦ δούλου μορφῇ. 

e Ibid. “Ὅτι ἣ μὲν θεία φύσις ἀεὶ μία xo ἢ αὐτὴ χαὶ 
ὡσαύτως ἔχουσα. f, δὲ σὰρξ χαθ᾽ ἑαυτὴν μέν ἐστι τοῦτο, 
ὅπερ χαταλαυδάνει περὶ αὐτῆς ὁ λόγος, xol αἴσθησις, 
ἀναχραθεῖσα δὲ πρὸς τὸ θεῖον οὐχέτι ἐν τοῖς ξαυτῆς 
ὅροις τε χαὶ ἰδιώμασι μένει. ἀλλὰ πρὸς τὸ ἐπιχρατοῦν τε, 
χαὶ ὑπερέχον ἀναλαμδάνεται. 

f lbid. ᾿Αλλὰ τῇ πρὸς, τὸ θεῖον ἀναχράσει χατὰ τὸ 
ἐπιχρατοῦν ἀναποιηθεῖσαν τὴν ἐπίχηρον φύσιν, μεταλαθεῖν 
τὴν τῆς θεότητος δύναμιν, ὡς εἴ τις λέγοι, ὅτι τὴν στα- 
γόνα τοῦ ὄξους ἐυμιχθεῖσαν τῷ πελάγει, θάλασσαν ἣ 
μίξις ἐποίησε, τῷ μηχέτι τὴν χατὰ φύσιν ποιότητα τοῦ 
ὑργοῦ τούτου, ἐν τῇ ἀπειρίᾳ τοῦ ἐπιχρατοῦντος συμ- 


μένειν. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. I. 


hominem in Christo perfectum esse minime 
fatebatur, ne duos filios admittere cogeretur, 
hoe utitur argumento : ideireo duos non 
inesse filios, quod divina natura, qui eum 
mortali et corruptihili, immortalis, et in- 
corrupta conjuncta est, hane ipsam, quam 
assumpsit, in ejus proprio statu, et con- 
ditione non reliquerit. « Si enim hoc fecis- 
set, merito, inquit, binarium in Bei filio 
consideraret; dum utrumque contrariorum 
privatim in seipso numeraret. Cum au- 
tem mortale in immortalitate positum immor- 
talilas sit factum, ae similiter corruptibile in 
incorruptionem mutatum fuerit, tum cetera 
omnia perinde in impatibilem, divinumque 
statum conversa sint; quid tandem rationis 
habent ii, qui quod unum est, in duorum 
differentiam dividunt ?? » 

Hie mirum videtur, quod argumentum fore 
duplicis in Christo personz dicit, et nature 
utriusque per se subsistentis, si sic humana 
cum Verbo jungeretur, ut illius proprie qua- 
litates in. ipsa remanerent ; nee in divinam 
translata conditionem humanitas fuisset. At- 
qui quamdiu vixit in terris Christus Dominus, 
mutabilitatis, ac mortis particeps fuit : nec 
tamen ideo filii duo numerati sunt; neque caro 
per sese subsistens fuit. 

Quinetiam sequente pagina, de intima, 
caduesque nature nostr: mutatione, ac pro- 
fectu in melius ex divinitatis commercio dis- 
putans, « quidquid in illa est imbecillum, et 
morti obnoxium, divinitati commistum, ait, 
illud ipsum, quod est divinitas, essefaetum ^:» 
ex quo concludit filiorum in Christo non esse 
binarium. Item, « assumptas humanz naturze 
primitias ab omnipotenti divinitate, si qui 
explieare talia similitudine aliqua velit, 
inslar esse dicit aceti stille, quae immenso 
mari commiscetur. Ad hune enim modum 
hominis naturam in divinitate sic inesse, ut 
in suis proprietatibus non maneat. Nam si 
hoe esset, filiorum binarium suspicari conse- 


& Gn. Nyss. cont. Apollin. Εἰκότως ἂν τις δυάδα τῷ 
υἱῷ τοῦ θεοῦ ἐνεθεώρησε, τῶν χατὰ τὸ ἐναντίον θεωρου- 
μένων ἑχάτερον, ἰδιαζόντως ἐφ᾽ ἑαυτοῦ ἀριθμῶν. εἰ δὲ τὸ 
θνητὸν ἐν τῷ ἀθανάτῳ γενόμενον, ἀθανασία ἐγένετο, 
ὁμοίως καὶ τὸ φθαρτὸν εἰς ἀφθαρσίαν μετέθαλε, xol τὰ 
ἄλλα πάντα ὡσαύτως πρὸς τὸ ἀπαθές τε χαὶ θεῖον μετε- 
ποιήθη. τίς ὑπολείπεται λόγος τοῖς εἰς δυϊχὴν διαφορὰν 
τὸ ἕν διασχίζουσιν. 

b lbid. ᾿Αλλὰ τὸ μὲν θνητὸν ὑπὸ τῆς ζωῆς κατε- 
πόθη, ele. Καὶ πᾶν ὅσον ἀσθενὲς τῆς φύσεως ἡμῶν, χαὶ 
ἐπίχηρον ἀναχραθὲν τῇ θεότητι, ἐχεῖνο ἐγένετο ὅπερ ἣ 


Tox. VI. 


353 


quens foret, dum in filii inexplieabili divini- 
tate diversi generis natura quaedam suis 
insignita notis agnosceretur : adeo ut alterum 
esset imbecillum, vel parvum, vel corrupti- 
bile, vel temporarium : alterum potens, et 
magnum, incorruptibile ae sempiternum *.» 
Sie igitur humanam Christi naturam, velut 
exutam proprietatibus suis, hoc est imbecil- 
litate, corruptione, ae exteris ejusdemmodi, 
totam in Deum translatam, et quodam- 
modo mutatam esse dicit. Quod etsi de 
ilo statu inlellexerit, qui resurrectionem 
est consecutus, in quo absorpta est in- 
firmitas, et mortalitas, ut loquitur Aposto- 
lus; nihilominus singulare est, quod ait 
Gregorius, nisi ista nature hominis in divini- 
tatem mutatio, et quasi transformatio fieret, 
duos videri filios existere. Etenim quamdiu 
vixit in terris Christus Dominus, et fragilem 
ac mortalem carnem circumtulit ; non idcirco 
duo, ae distincti fuerunt, aut vero fnisse pu- 
tandi sunt filii. 

VIH. Quamobrem ex aliis ejusdem docto- 
toris sanctissimi locis, non modo quse diversis 
in operibus exstant, sed etiam quz in istoipso 
leguntur, commoda est interpretatio illis ad- 
hibenda sententiis : quam ex attenta ejusdem 
lectione ita mihi confecisse videor. Proprie- 
tatum alie sunt essentiales, et εἰδοποιοὶ, quas 
specificas vocant, quae speciem, et naturam 
ipsam sequuntur, et communes sunt indivi- 
duis omnibus, sive ad essentiam ipsam, defi- 
nitionemque pertineant ; sive ex natura ipsa 
proficiscantur, nee ab ullo absint sub eadem 
comprehenso specie. Sie ratiocinari posse, 
intelligere, loqui, libere agere, proprietates 
sunt hominis, quas οὐσιώδεις Greeci nominant : 
lisque velut notis et characteribus propriis, 
homo quilibet, qua est homo, describitur. 
Alie sunt accidentes qualitates, sine quibus 
constare natura potest, et harum partim indi- 
viduis omnibus competunt; partim certis 
duntaxat; ut wgritudo, bona valetudo, 


θέοτης ἐστί. πόθεν οὖν ἄν τις τὴν δυάδα τῶν υἱῶν ἐννοή- 
σειεν ; ete. 

€ lbid. 'H δὲ προσληφθεῖσα τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως 
ἀπαρχὴ ὑπὸ τῆς παντοδυνάμου θεότητος, ὡς ἂν εἴποι τις 
εἰχόνι χρώμενος, οἷόν τις σταγὼν ὄξους ἀπείρῳ πελάγει 
καταχραθεῖσα, ἔστι μὲν ἐν θεότητι, οὐ μὴν ἐν τοῖς ἰδίοις 
αὐτῆς ἰδιώμασι. οὕτω γὰρ ἂν ἣ τῶν υἱῶν δυὰς ἀχολούθως 
ὑπενοεῖτο, εἰ τῇ ἀφράστῳ τοῦ υἱοῦ θεότητι ἑτερογενής τις 
φύσις ἐν ἰδιάζουσι σημείοις ἐπεγινώσχετο" ὡς εἶναι τὸ μὲν 
ἀσθενὲς, ἢ μιχρὸν, ἢ φθαρτὸν, ἢ πρόσχαιρον" τὸ δὲ δυνα- 
τὸν, χαὶ μέγα, καὶ ἄφθαρτον, wo ἀΐδιον. 


23 


Expenditur 
verus sarc- 
tissimi doc- 
toris sensus. 


Proprietales 
naturales 
alim essen- 
tiales. 


Essentiales. 


Alis acci- 
dentales. 


Ex acci- 

dentalibus 
qua conta- 
gione culpe 
sunt affiatee 
eas rejecit 

Christus, 


954 


vitium corporis, aut animi; qua non 
insunt omnibus. [tem sgrotare posse, vel 
sanum esse posse : concupiscentia, et in 
peecandum  propensio : quibus hominum 
nemo caret, citra singulare Dei beneficium. 
Hzc enim preter naturam homini acci- 
dunt, et ex peccati merito, ad ejusque 
poenam inflieta sunt, ut. defectus potius sint 
humans nature, quam ejus proprie, ac 
naturales affectiones. Ejusdemmodi est etiam, 
morti, et corruptioni obnoxium esse, vel esse 
moriturum. Non enim naturale id est homini : 
quia Deus mortem non fecit *; nec letatur in 
perditione vivorum : ac* «nisi Adam peccasset, 
non erat expoliandus corpore, atque etiam 
animale adhue, ac mortale illud habens,» non 
tamen esset mor[uus. 

IX. De priori genere proprietatum non est 
locutus Gregorius Nyssenus: sed de poste- 
riori, cum human:e nature proprias affectio- 
nes absorptasin divinitatem, ac velutextinetas 
esse significat. Etenim que sunt homini 
secundum naturam propria, nunquam ab- 
fuisse, ac perpetuo in Christo mansisse lucu- 
lenter affirmat in eodem libro ad T/Aeophilum 
adversus Apollinarem ? : in quo non solum 
Verbum, id quod est, et ante assumptionem 
hominis, et post eam mansisse docet : sed 
humanam quoque naturam salvam, et inco- 
lumem perseverasse, quem. locum in libro 
tertio descripsimus *. In sexto vero libro 
copiose demonstravimus *, integram, nec ulla 
naturali proprietate diminutam hominis na- 
turam in Christo persüitisse ex ejusdem Gre- 
gorii sententia, et conjectas in eum calumnias 
ab anonymo impostore discussimus. 

Quod autem ad alterum proprietatum genus 
attinet, earum quasdam statim, ac funditus 
exclusit; quasdam, dum in terris viveret, 
proeurande salutis humane gratia retinuit. 
Priores οἱ sunt, qui contagione culpa aliqua 
sunt afflatze ; ob idque cum divina integritate 
minus consentiunt. Talis est peecandi potestas, 
et intestinus coneupiscentizte morbus, ae ca- 
tera hujusmodi : de quibus postea. Hac enim 
ab homine Christo penitus abfuerunt. At qua 


q Gnrcoa. NissEN. lib. | cont. Eum. “Ὥστε 
ἀχολουθίαν,, xaX ἀργὴν δοῦναι πάσῃ τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει 
τῆς 3x. νεχρῶν ἀναστάσεως, (ya τὸ φθαρτὸν ἅπαν ἐνδύση- 
ται ἀφθαρσίαν, χαὶ τὸ θνητὸν τὴν ἀθανασίαν τῆς ἀπαρχῆς 
ἡμῶν διὰ τῆς πρὸς τὸν θεὸν ἀναχράσεως εἰς θείαν φύσιν 
μεταποιηθείσης. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


sunt alterius speciei, et procul ab vitio, pec- 
catoquesunt, tametsi vilissima, et indignis- 
sima tanta majestate füerint, aliquanto in se 
tempore suscepit; ut est moriendi conditio, 
tristitia, fames, lassitudo, sitis, ac. reliqua id 
genus humane infirmitatis argumenta ; qua- 
que Greci ἀδιάδλητα πάθη vocant, hoc est affec- 
tiones alienas a culpa et vituperatione. Easdem 
tamen mortali vitz statu perfunctus deposuit, 
etin prestantiorem ae divinum absorberi, 
abolerique voluit : nempe post resurrectio- 
nem; quo tempore humans redemptioni, 
functionique suse terminum constituit : « Ut 
universe hominum naturc resurrectionis ex 
mortuis consequentiam, et principium daret: 
uti corruptibile induat incorruptionem, et 
mortaleimmortalitatem : cum primitize nostrae 
in divinam naturam, ex quadam eum Deo 
temperatione, commutate fuerint ^, » ait 
Gregorius noster. Quemadmodum post sanc- 
torum resurrectionem , anima beata « totum 
in seipsam corpus absumet, » ut alter Grego- 
rius scribit, « fietque cum ipso unus spiritus, 
et mens, et Deus; absorpto videlieet a vita 
eo, quod mortale est et diffluens^. » Quo illa 
pertinere Apostoli, « /Vunc ergo secundum 
hominem jam mon novimus Christum * , » 
putat Ambrosius. 

X. Quamobrem illas humane imbecilli- 
tatis affectiones suscepit Dominus, quibus 
verum se probaret hominem, ae duplicem in 
se naturam esse monstraret. Easdem vero 
rursus exuta mortali conditione posuit : ut 
se verum Deum ostenderet. Quod si illas per- 
petuo retineret, unius, ejusque divinae per- 
sons fidem non faceret : ac merus, et caete- 
vorum similis homo videretur; qui non solum 
natura, sed hypostasi quoque disjunctus esset 
a Deo; non unus eum ipso, nec substantiva 
aliqua junetione copulatus ; sed affectu. dun- 
laxat, et σχέσει : quee. detestanda fuit opinio 
Nestorii, ae similium haereticorum. 

Hzc mens Gregorii fuisse Nysseni videtur; 
dum carnis proprietates illas, qua ex peecato 
consecutz, non ejus tamen macula sunt in- 
fectee, neque dedecus, ac turpitudinem habent, 


b. NAzIANZ. Oral. X. “Ὅλον εἰς ἑαυτὸν ἀναλώσασα, 
xol γενομένη σὺν τούτῳ ἕν, καὶ πνεῦμα, xoi νοῦς, καὶ 
θεὸς, καταποθέντος ὑπὸ τῆς ζωῆς τοῦ θνητοῦ τε, χαὶ 
ῥέοντος. 


1 βαρ. 1, 13. —2 Aug. lib. de pec, mer, cap. 11 et i, — 3 Tom, If, — 4 Cap. vt, parag. 16. —5 Prosertim cap. vr et vit, — 


6 Ambros. ep. vitr, ex 11, Cor. xv. 


Quae vero 


sunt culpa 
expertes eas 


assumpsit 
inresurrec- . 


tione depo- 


nendas. 


pn———m——————"J—Á 
— MÀ 


———— T € 


divinis 
ma 
causa 
oris. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. I. 


assumptas quidem ait; sed ea causa sublata, 
propter quam erantascite, prorsus exstinctas, 
et in divinitatis statum, ut ille loquitur, ab- 
sorptas fuisse. Quod nisi jla factum foret, 
merito existimatum iri duas in Christo esse 
personas, ac filios duos. Quse suspicio beata 
illa, et admirabili human: nature commu- 
tatione tollitur. Hzc enim Dei propriam, ac 
divinam, imo Deum esse carnem illam ar- 
guit, que in divinas qualitates tota concessit. 

Hue stille aceti similitudo illa pertinet, 
quie in immensum Oceanum projecta, nati- 
vam, ae vitiosam proprietatem amittit, Quod 
ab Gregorio Nysseno commemoratum exem- 
plum ; aut etiam czetera, que de ἀναχράσει, et 
commistione humanze cum Deo Chrisli nature 
disserit, nemo mirabitur, qui eamdem pene 
caritatis affectionem cum Deo, qua sancti 
copulantur, a Patribus usurpari meminerit : 
eamque non in beate duntaxat immortali- 
tatis statu illis tribui; sed etiam peregrinan- 
tibus adhue a Domino, et ardentissimo interim 
illius amore flagrantibus. 

XI. Ita quippe Bernardus in tractatu de 
diligendo Deo!, quartum amoris Dei gradum 
explieans, quo nihil penitus, ac ne seipsum 
quidem, nisi propter Deum homo diligit, 
« Sic affici, inquit, deificari est. Quomodo 
stilla aqua modica multo infusa vino deticere 
a se tota videtur, dum et saporem vini induit, 
et colorem : et quomodo ferrum ignitum, et 
candens, ignis simillimum fit, pristina, pro- 
priaque forma exutum ; et quomodo solis 
luce perfusus aer in eamdem transformatur 
luminis claritatem ; adeo ut non tam illumi- 
natus, quam ipsum lumen esse videatur; sic 
omnem tunc in sanctis humanam affectionem 
quodam ineffabili modo necesse erit a semet- 
ipsa liquescere, atque in Dei penitus trans- 
fundi voluptatem. Alioquin quomodo omnia 
in omnibus erit Deus, si in homine de homine 
quidquam supererit? Manebit quidem sub- 
stantia ; sed in alia forma, alia gloria, aliaque 
potentia. » Quem stupendum caritatis fructum 
utcumque mortali hae in vita provenire ibi- 
dem significat; sed nonnisi in futura perfecte 
constare, «in corpore spirituali, et immortali, 
in eorpore integro, placido, placitoque, et 
per omnia subjecto spiritui. » 

Non abhorret ab illa caritatis, amorisque 
vi, et efficientia, que& unum ex pluribus facit, 
quod alias observare memini ; conjunctionem 


339 


illam, sive unitatem potius, qua nulla cogi /ari 
major, et arctior potest, tribui interdum a 
Patribus tanquam cause, mutuo amori et 
concordie. Quid enim magisest unum, quam 
divin: inter se person:z? At unitas earum, 
ad amorem et pacem, que est inter ipsos 
summa, revocatur ab Augustino, ut in libro 
septimo de Trinitate docuimus?; ex quo me- 
morabile istud etiam attulimus, si Christia- 
norum iniüo cor unum et animam unam 
mutua caritas fecit", multo magis eamdem 
caritatem, unum efficere Patrem, et Filium : 
« Si enim hic tanta caritas est, ut animam 
tuam, et animam amici tui unam animam 
faciat, quomodo ibi non est unus Deus Pater, 
et Filius?*» Unde etiam vinculum amborum, 
ac nexum appellari Spiritum sanctum ibidem 
ostendimus. 

XII. Jam si taniz illius unitatis, qua per- 
sons inter se divine colligantur, mutuce 
ipsarum dilectioni causa tribuitur, multo 
magis alterius unitionis, qua humana eum 
Verbo natura connectitur, indidem duci ratio 
poterit, ex affectu videlicet, caritateque mu- 
tua : certe Bernardus ἀνάχρασιν illam, id est 
temperationem, mistionemque Verbi, et huma- 
nitatis, ut sepe Grzeci ac Latini Patres nomi- 
nant, qua hee in illius divinitatem absorbe- 
tur, affectioni imputat in sermone quodam 
de beata Virgine, ita loquens : « Absorpta 
videtur in deitatem humanitas, non quod mu- 
tata sit substantia, sed affectio deificata. » 

Heecdeintimanaturz hominis cum DeoVerbo 
conjunctione, et in hune illius, ut Graeci lo- 
quuntur, mutatione, commentanti mihi , 
venit in mentem Origenis, qui firmissi- 
mam hane, et perpetuam hominis cum Verbo 
consociationem ex illius libera voluntate pro- 
fectam esse censuit: « Cum liberi, inquit *, 
arbitrii varietas unumquemque , ac diversitas 
habuisset animorum, ut alius ardentiore, 
alius tenuiore, et exiliore erga auctorem suum 
amore teneretur; illa anima de qua dixit 
Jesus, quia nemo auferet a me animam meam?, 
ab initio creature, et deinceps, inseparabi- 
liter ei, atque indissociabiliter inhzrens, 
utpote sapientis, et Verbo Dei, et veritati, ac 
luci ver: ; et tota totum recipiens, atque in 
ejus lucem, splendoremque ipsa cedens, facta 
est cum ipso primordialiter unus spiritus, 
sieut et Apostolus his, qui eum imitari debe- 
rent, promittit, quiaqui sejungit Domino, unus 


1 Bern. de dilig. Deo. — 2. Lib. VII cap. xii, $ 9. — 3 Act. 1v, 32. — ὁ Aug. tr. xiv, in. Joann. — ὅ Orig. 11 Periar. cap. v1 — 


6 Joann. x, 18. 


Supple 
locus 


Origenis 
opinio excu- 
titur. 


In carnis 
deificatione 
asserenda 
duo sunt 
vitandi 
scopuli. 


I. Né con- 
junctionem 
naturarum 
solo affectu 
metiatur. 


356 


spiritus est'. » Sed his perversi dogmatis, et 
haretici virus admiscet, dum ut ante signili- 
cavi?, animam Christi longe ante corpus a 
Deo procreatam existimat divin: illius socie- 
tatis compotem fuisse, ct assumptum ejusdem 
fuisse conjunctionis particeps. 

Verum de Origene minus laborandum nobis 
est, eujus ingenium talium commentorum, 
et ineptiarum ferax nemo prudens, et sane 
fidei laudaverit. De cseteris autem eximiis et 
integerrimis Patribus, qui tam personarum 
divinarum inter se, quam naturarum unita- 
tem in Christo ad mutuum caritatis affectum, 
et concordiam retulisse videntur, dici hoc 
verissime potest; non eos primariam, οἵ 
propriam illius conjunetionis hujusmodi esse 
causam arbitrari; sed quasi consequentem, 
et secundariam. Non enim οὐσιώδη, et sub- 
stantivum, sive naturalem nexum intercedere, 
vel neseieruní, vel dissimularunt. Sed ejus 
omissa mentione, quam luculentam alihi 
fecerant, pro eo ac sermonis, et argumenti 
ratio ferebat, posteriorem istam nonnun- 
quam attulerunt. 

XIII. Ad summam duo in hoc negotio vi- 
tandi sunt scopuli. Primus, ne nimis jejune 
de prestanüssima ila humane cum Deo 
nature copulatione sentiamus; ut eam solo 
affectu, ae σχέσει metiamur. Quo quidem in 
loco Cyrilli Alexandrini notata est a nobis 
alias, et declarata sententia est, que huie, 
quod dieimus, adversari videtur. Nam hu- 
mane cum Verbo nature coagmentationem 
sola σχέσει definire videtur. Ac primum uni- 
lionem istam recte his verbis explicat, quibus 
etiam naturarum discrimen aperit, οἱ Apolli- 
naris heresim refellit. « Igitur, inquit, quo- 
niam non est consubstantialis Deo, et Patri, 
sed nee idem cum eo natura caro ex muliere 
nata, vel omnino templum, quod ex Virgine 
formatum est; nihilominus ubi hoc semel in 
Verbi corpus est assumptum, deineeps tan- 
quam unum cum eo aliquid censetur. Unus 
enim Christus, et unus filius, quando homo 
facetus est. Ideo unitionem hanc intelligitur 
accepisse, quando ad hoc etiam cum carne 
est assumptus, qua id ex seipsa non habebat, 


ὦ Cynirr. lib. 11 in Joan. Οὐχοῦν ἐπειδήπερ οὐχ 
΄ , A € * , MY - EY. ? r 
ὁμοούσιος τῷ θεῷ) xol πατρὶ" ἀλλ᾽ οὐδὲ ταὐτὸν εἰς φύσιν 
ἣ ἐχ γυναιχὸς σάρξ ἐστιν. ἤγουν ὁλοχλήρως ὃ ix τῆς 
παρθένου ναὸς, παραδεχθεὶς δὲ ἅπαξ εἰς σῶμα τοῦ λόγου, 
λοιπὸν ὡς ἕν τι λελόγισται σὺν αὐτῷ. εἷς γὰρ ὁ Χριστὸς, 
χαὶ εἷς υἱὸς, ὅτε γέγονεν ἄνθρωπος. ταύτη τοι λαῤεῖν 


1 Cor, v1, 17. — ἃ Supraparag. 9. — ὃ Cap. 1v, parag. 7. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


ut unum esset enm Deo". » Pergit deinceps, 
et quomodo ad illam copulationem pervene- 
rit caro sic exponit : « Sanctifieatam a Spiritu 
ilam esse dicit : et sic ad conjunctionem 
illam cum Deo Verbo citra confusionem, ac 
per ipsum eum Patre esse subvectam ; quod 
nimirum habitudine, non natura perfectum 
est^, » Eece σχετιχῶς, non φυσιχῶς; cum Verbo 
conjunetam, et unum aliquid factam esse na- 
turam humanam Cyrillus affirmat : cum 
tamen alias unitionem illam φυσιχὴν vocet. 
Verum quo sensu hoe dixerit, expositum est 
in libro ΠῚ, ubi de unitione φυσιχῇ egimus*?. 
Natura humana Christi non per se cum Verbo 
copulatur, ita ut una fiat ex ambobus natura 
composita : sieut ex materia et forma : ex 
quibus natura una fit, propterea quod dux 
ille partes, qua nature sunt, hoe est natu- 
rales partes, inter se junguntur. Sunt enim 
actus et potentia : ex quibus unum per se 
aliquid effieit. At humana Christi natura, qua 
natura est, perfecta est, et actu ; ut et Verbum, 
quo eum jungitur. Quare non possunt in 
unam ambo naturam coalescere. Proinde non 
φυσιχῶς, ld est, qua naturw sunt, connec- 
tuntur, et unum fiunt; sed σχετιχῶς, quia 
mutuo se habent. et sibi cohsrent. Quod si 
φυσιχὼς pro eo, quod est οὐσιωδῶς, accipiatur, 
et substantivum aliquem modum conjunclio- 
nis significet, potest humanitas Christi cum 
Verbo φυσικῶς conjuneta dici. 

XIV. Alterum hae in re cavendum erroris 
extremum ; ne 516 in divinitatem transiisse 
natura putetur hominis. ut sit abolita pe- 
nitus, et extineta, nec ulla preter divinam 
relicta fuerit. Quod ex sanctorum Patrum 
quibusdam dictis, maxime ex Gregorio Nys- 
seno, et Cyrillo, Monophysite concludebant : 
quie summatim collecta sic ab illis objici 
solere, refert Anastasius Sinaita : « Nos, in- 
quiebant, subtilibus animi notionibus, sive 
mentis imaginationibus intelligimus, Chris- 
tum ex duabus naturis unam esse naturam 
incarnatam. Nam post unitionem non sunt 
amplius nature dus. Quippe deificata est 
caro, et commista est, velut aceti stilla in 
vasto mari : ac talis est faeta, quale est id, a 


νοεῖται τὴν ἕνωσιν, παραδεχθεὶς εἰς τοῦτο χαὶ μετὰ σαρ- 
γὸς, οὐχ ἐχούσης οἴχοθεν τὸ ἕν εἶναι πρὸς θεόν. 

b lbid. “Αγιαζομένης δῆλον ὅτι τῆς σαρχὸς, οὕτω τε 
πρὸς ἕνωσιν ἀσυγχύτως. ἀναθαινούσης αὐτῆς πρὸς τὸν 
θεὸν λόγον, χαὶ δι᾽ αὐτοῦ πρὸς τὸν πατέρα͵ σχετιχῶς 
δηλονότι, xat οὐ φυσιχῶς. 


" 


Moraliter, 
non natu- 
raliter. 


Naturalem, 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. II. 357 


quo deificata est. Item, Verbum caro factum 
est, ut et caro Verbum fiat. Siquidem vo- 
luntas sola est divinitatis : sicut substantia 
est sola Verbi. Tum, nature in Christo non 
sunt duce, una adoranda, altera non ado- 
randa^. » Quie omnia sparsim ex antiquis 
supra commemorata, et explicata sunt. 

Ac meminisse in istis ejus oportet, quod 
recte Arnobius in Conflictu cum Serapione 
scriptis prodidit : « Non solum a statu suo 
non esse exclusam humanam substantiam, 
sed in statu suo magis esse roboratam. Nam 
sieut status virginitatis Mari: , homine con- 
cepto, et parto, non est ex sua integritate 
dejeetus, sed magis est integrior facetus : ita 
status humane substantie in infusione di- 
vina, ita, inquam, est fortior factus : ut quid- 
quid per pravaricationem Ade fragilitatis 
ineurrerat, per assumptionem Dei penitus 
non haberet, et firmius su: integritate sub- 
stanti& possideret, quam ipse Adam ante 
suam prevaricationem possedit. » Sed adeo 
inferiorem in se naturam suscepit, ac cir- 
cumplexa divina est, « ut hac fallendi sim- 
pliees', atque ignorantes hereticis occasio 
fuerit : ut quae ab eo secundum hominem 
dieta sunt, dieta esse secundum natur: di- 
vinz: infirmitatem mentiantur : et quia unus, 
atque idem est loquens omnia quz loquitur, 
de semetipso omnia eum locutum esse con- 
tendant. » 

Postremo ad obstruendum similium calum- 
niarum aditum, observandum est theologo ; 
cum dieitur caro τεθεῶσθαι, hoc est deificata 
esse; nomen θεὸς ibi non essentiam ipsam pro- 
prie ae przcise signifieare, sed eamdem qua 
subsistit in Verbo, sive ipsummet Deum Ver- 
bum; ut sit idem θεωθεῖσα σὰρξ quod λογωθεῖσα, 
id est. Verbificata, de qua voce alias dictum 
est. 


& ÀNAST. in ᾿Οδηγῷ, cap. x. "Oct λεπταῖς τισιν 
ἐννοίαις, ἤτοι νοῦ φαντασίαις, νοοῦμεν τὸν Χριστὸν 3x 
δύο φύσεων μίαν φύσιν σεσαρχωμένην: μετὰ γὰρ τὴν 
ἔγωσιν οὐχέτι εἰσὶ δύο φύσεις. ἐθεώθη γὰρ f σὰρξ, καὶ 
ἀνεχράθη ὥσπερ σταγὼν ὄξους ἐν τῷ πελάγει" καὶ τοιαύτη 


1 Hilar, lib, IX. 


CAPUT 1l. 


De virtute vivifica, sivevitt? maxime spiritualis 
communicandee vi, quam ex consortio divi- 
nifatis accepit humana Christi natura. 4, 
Probatur illa ipsa ex. Cyrilli maxime testi- 
monio. 3. Tum aliorum. ὃ. Objectus ex 
adverso locus ille : Caro non prodest quid- 
quam, cujus interpretatio affertur. Ἴ. Idip- 
sum ex Eucharistie | Sacramento. demons- 
tratur a. Patribus. 8. Quemadmodum caro 
vim illam exerceat : et Anonymi calumnia 
discutitur. 9. Cyrilli sincere catholica fides 
adversus eumdem Anonimum approbata. 


I. Quemadmodum duplex hominis est 
vita, naturalis una, altera nature conditione 
prestantior; sive anime? propria quaedam, 
alia corporis : ita vis est utriusque danda, 
vel representande duplex : et de utraque hoe 
loco agimus, cum hoe inquirimus, utrum hu- 
mana Christi natura, et ipsamet adeo caro, 
vi ejusmodi przdita fuerit, ut tum corpori 
vitam, et incolumitatem ; tum animse gra- 
tiam, et salutem restitueret, duplici perinde 
vel egritudine, vel morte depulsa. 

Non longis ambagibus distinendus est 
lector: nee diutius eunctandum, quin statim, 
auctore freti maxime Cyrillo Alexandrino, 
respondeamus, vim generis utriusque vivifi- 
cam ex eodem fonte derivatam in assumptam 
a Verbo naturam hominis fuisse, unde et or- 
namenta czetera profecta capite antecedente 
diximus : nimirum ex eo, quod caro ipsa 
propria sit Dei faeta, et natura hominis, Dei 
propria natura. Hine enim mutua est com- 
municatio facta proprietatum, quarum haec 
est capax, Nam qua pugnant cum notione, 
et essentia creatze rei, non sunt in humani- 
tatem transfuse : de quibus post erit dispu- 
tandi locus. Igitur Cyrillus in priore ad 
Successum epistola, causam hanc fuissc dicit 
cur Verbum carnem sibi eopularet, quod 
cum ex Adami peccato natura humana cor- 


γέγονεν, οἷον al τὸ θεῶσαν αὐτὴν. καὶ ὁ λόγος σὰρξ 
ἐγένετο, ἵνα xol f, σὰρξ γένηται λόγος, ἣ γὰρ θέλησις 
θεότητος μόνη, ὥσπερ χαὶ οὐσία μόνη τοῦ λόγου. χαὶ οὐ 
δύο φύσεις ἐπὶ Χριστοῦ, μία προσχυνητὴ, καὶ μία ἀπρο- 
σχύνητος. 


Viviflca vis 
carnis 
Christi pro- 
batur testi- 
monio 
Cyrilli. 


358 


ruptelam contraxisset, ac mens nostra carnis 
voluptatum, et insitorum motuum tyrannide 
premeretur, « necesse fuerit nobis in terra 
positis, uti Dei Verbum hominem assumeret, 
quo humanam carnem corruptele subjectam, 
et voluptatum eupiditatelaborantem propriam 
faceret^. » Et paulo post, corpus Christi dicit 
esse « vivifiecum. Est enim vite corpus, id 
est unigeniti : idemque divina maxime gloria 
collustratum est, et intelligitur Dei esse cor- 
pus. Quare si quis perinde divinum illud 
nominet; ut humanum, hominis proprium, 
non a recta ratione abhorreat^. Siquidem 
cum sit Dei proprium, uti dixi, corpus, hu- 
mana omnia transcendit^. » 

IT. Idem in primo libro commentariorum 
in Joannem, haec verba declarans, Et Verbum 
caro factum est, cur carnis nominatim memi- 
nerit, causam hane reddit, quod praecipua 
labes, quantum quidem intelligere possumus, 
ex peccato Adami in carnem nostram tra- 
jecta fuerit : hinc enim corruptelam, mor- 
temque traximus : Ideo hane ipsam ad sese 
Verbum Deus applicavit. 

Tum in quarto ejusdem operis, « Quo- 
niam, inquit, vivificum Dei Verbum habitavit 
in earne, transformavit ipsam in proprium 
bonum, nempe vitam ; et omnino inexplica- 
bili quodam genere conjunetionis cum ea 
copulatum ; vivificam eamdem reddidit ; 
quale ipsummet est natura sua ?. » 

Est etiam insignis de eo locus in sexto 
libro, ubi 510 scribit : « Quemadmodum igitur 
vivifieum esse credimus Christi corpus, quo- 
niam viventis Dei Verbi templum est, et ha- 
bitatio, omnem illius habens efficientiam : 


Q&, CyRILL. ᾿λναγχαῖον γέγονεν ἡμῖν εἰς σωτηρίαν τοῖς 
ἐπὶ τῆς γῆς τὸ ἐνανθρωπῆσαι τὸν τοῦ θεοῦ λόγον, ἵνα 
τὴν σάρχα τὴν ἀνθρωπίνην ὑπενηνεγμένην τῇ φθορᾷ, xol 
νοσήσασαν τὸ φιλήδονον ἰδίαν ποιήσηται. καὶ ἐπειδήπερ 
ἐστὶ ζωὴ, xc ζωοποιὸς, χαταργήσῃ μὲν, τὴν ἐν 
αὐτῇ φθορὰν, ἐπιτιμήσῃ δὴ χαὶ τοῖς ἐμφύτοις χινή- 
μᾶσι τοῖς εἰς φιληδονίαν δηδαδὴ, ἦν γὰρ οὕτω νεχρωθῆναι 
τὴν ἁμαρτίαν τὴν ἐν αὐτῇ. 

b lbid. ᾿Αλλὰ xoà ζωοποιόν. ζωῆς γάρ ἐστι σῶμα, 
τουτέστι τοῦ μονογενοῦς. χατελαμπρύνθη δὲ χαὶ δόξῃ 
τῇ θεοπρεπεστάτῃ, xol νοεῖται θεοῦ σῶμα. τοιγάρτοι xdv 
εἴ τις αὐτὸ λέγοι θεῖον, ὥσπερ ἀμέλει τοῦ ἀνθρώπου τὸ 
ἀνθρῴπινον, obx ἂν ἁμάρτοι τοῦ πρέποντος λογισ- 
μοῦ, ete. 

€ lbid. Θεοῦ γὰρ, ὡς ἔφην, ἴδιον σῶμα ὑπάρχον, 
ὑπερέδη πάντα τὰ ἀνθρώπινα. 

d lbid. lib. IV. Ἐπειδὴ γὰρ 6 ζωοποιὸς τοῦ θεοῦ 
λόγος ἐνῴχηχε τῇ σαρχὶ, μετεσχεύασεν αὐτὴν εἰς τὸ ἴδιον 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


ita et illuminationem largiri dieimus. Est 
enim corpus ejus, quod natura sua, vereque 
]umen est *. » 

Sie in libro de recta fide, capite Lvr, quod 
Christus dixit ; Szeut misit me vivens Pater, et 
ego vivo propter Patrem : et qui manducat me. 
et ipse vivet propter me, qusrit qui tandem 
verum esse potuerit, ut qui carnem Christi 
comedat, vivat per Christum, eo ipso dun- 
taxat, quod eum miserit Pater. Siquidem et 
nos per Patrem vivimus; Zn ipso enim vivi- 
mus, movemur et sumus? : nec tamen vivificà 
est caro nostra. Respondet autem, idcirco 
solius Christi vivifieam esse carnem, quia 
solius caro propria est Verbi ; quod est vita 
de Patre procedens, et vivificum, et vivificam 
adeo carnem suam efficiens : « utpote quod 
est corpus vivificantis omnia vite /. » Quod 
ipsum et alibi passim repetit ?. 

IIT. Maximus item martyr in epistola ad 
Nicandrum episcopum, observat, Verbum di- 
vinum, etsi natura Deus esset, non tamen 
solo omnipotenti imperio admiranda fecisse 
opera; velut cum vitam, et gratiam imper- 
tiit : sed carne sua ad id, tanquam instru- 
mento, usum esse : « per eamque vivificasse, 
et sanitatem reddidisse, ae per illius contae- 
tum, atque vocem : ut hane ostenderet vivi- 
fieasse posse, eo quod unum cum ipso 
conjunetione facta sit, et illius, non alterius, 
proprie sit caro, qui natura sua euneta vivi- 
ficat ?. » 

Subjicit deinde vulgatum apud antiquos 
Patres ad explicationem mysterii illius exem- 
plum candentis ferri, quod una cum igne 
vim in se accipit urendi : adeo ut eadem 


ἀγαθὸν, τοῦτ᾽ ἔστι τὴν ζωὴν, xol ὅλως αὐτῇ xarà τὸν 
ἄῤῥητον τῆς ἑνώσέως λόγον, συμδεδηχὼς, ζωοποιὸν ἀπέ- 
δειξε, χαθάπερ οὖν ἐστι χατὰ φύσιν αὐτός. 

e Cyninr. IV. in Joam. "Ovzsp οὖν τρόπον ζωο- 
ποιὸν εἶναι πιστεύομεν τὸ σῶμα Χριστοῦ, ἐπείπερ ἐστὶ 
τοῦ ζῶντος θεοῦ λόγου ναός τε, χαὶ ἐνδιαίτημα, πᾶσαν 
ἔχων αὐτοῦ τὴν ἐνέργειαν: οὕτως εἶναί φαμεν xal φωτισ- 
μοῦ πρόξενον. 

f σα. lib, de Recta fide, cap. tvi. "Ἐπειδὴ δὲ 
ἴδιον, ἐποιήσατο τὸ σῶμα τὸ ἐκ τῆς ἁγίας παρθένου ληφ- 
(iv, ζωοποιὸν ἀπέφηνεν αὐτὸ, καὶ μάλα εἰκότως, σῶμα 
γάρ ἐστι τῆς τὰ πάντα ζωογονούσης ζωῆς. 

9g Μαχιμ. apud Euth. n Panop. tit. XVIII. Καὶ 
ζωοποιεῖν, xo θεραπεύειν, δι᾽ αὐτῆς, xol τῆς xav αὐτὴν 
ἁφῆς, χαὶ φωνῆς" ἵνα ταύτην δειχνύσῃ ζωοποιεῖν δυναμέ- 
νην, διὰ τὸ πρὸς αὐτὸν ἕν τῇ ἑνώσει γενέσθαι, καὶ αὐτοῦ 
τοῦ φύσει ζωογονοῦντος τὰ σύμπαντα, καὶ οὐχ ἑτέρου, 
σάρχα χυρίως ὑπάρχειν. 


1 Joann. vi, — 9. Act. xvi, — {πίη epis. ad. Valer. et in Symb. lib. X in Joann. et lib. ΠῚ ἐπ Pasc. xvit. 


Nec non 
aliorum. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. II. 


actio ab utroque tanquam una causa proficis- 
catur, igne atque f»rro. Sic etiam eadem 
communicandz vite, gratieque actio ab 
Verbo simul et carne manavit. Tum itidem 
hoc ait fieri, ut ab anima pariter, et corpore, 
eadem vitalis efficientia progreditur. 

Adhibet hane eamdem ignis similitudinem 
Cyrilus libro primo τη Joannem!, absur- 
dumque essejudicat, vim illius hane esse, ut 
admota quaeque in se quodammodo transfor- 
met, iisque virtutem, et efficientiam suam 
tribuat : Verbum autem, non in assumptam 
carnem proprium bonum, hoc est vitam dif- 
fundere. Vide libri octavi superioris eaput 
decimum, et sequentia, ubi de theandrica 
operatione disserimus, atque idem ignis, et 
ferri candentis exemplum adducimus. 

IV. Sie illud etiam, quod a Maximo 
proxime est allatum, confirmat Cyrillus in 
quarto Commentariorum 7n Joannem . imo 
Maximi loeus ex hoc Cyrilli pefe verbatim 
deseriptus est, ubi Christum refert ad mira 
opera facienda, velut ad excitandos ad vitam 
mortuos, et alia ejusmodi, carnem, ejusque 
contactum, et efficientiam accommodasse, «ut 
ostenderet, posse hanc ipsam impertiri vitam, 
ae tanquam unum aliquid effectam esse eum 
ipso?. » Neque vero quod ἕν id est unum cum 
Verbo factam esse carnem Cyrillus ait, inde 
calumniandus est, quasi Apollinaris imbutus 
haeresi, in unam confusas esse naturas duas 
existimaverit : ut Anonymus impostor libro 
a nobis sexto confutatus objecit. Quippe τὸ ἕν, 
ut alias sepe, non unam naturam, sed unam 
substantiam, sive personam significat. 

Quinetiam in Catena Greca in Matthzeum 
a P. Petro Possino nuper edita, Cyrilli alius 
est locus sanctificandi vim carni ipsi deferens. 
« Contingens, inquit, Leprosum Salvator, 
ipsum curavit ostendens spiritum, qui in se 
inerat, morbos sanare: corpus vero attactu 
suo sanctificationem prebere^. » Ita etiam 
Chrysostomus in eadem Catena, idcirco Chri- 
stum tetigisse leprosum illum ait, ut indica- 
ret, « carnem suam esse sanctam, et sanctifi- 


«& Cvniupus IV im Joam. "Iu δειχνύη ζωοποιεῖν 
δυναμένην, xat ὡς ἕν ἤδη γενομένην πρὸς αὐτὸν. 

b. CvniLL. in Cat. in. Mat. ᾿Ἀπτόμενος τοῦ λεπροῦ 
ὃ Σωτὴρ ἐθεράπευσεν αὐτὸν δειχνὺς ὡς τὸ πνεῦμα τὸ ἐν 
αὐτῷ θεραπεύει τὰς νόσους" τὸ δὲ σῶμα τῇ προσψαύσει 
τὸν ἁγιασμὸν παρέχεται. 

€ lbid. Καὶ ὅτι ἁγία ἦν ἣ σὰρξ αὐτοῦ, καὶ ἁγιασμοῦ 
μετεδίδου τοῖς ἁπτομένοις αὐτῆς. 


809 


cationis illis ᾿τη ρου θη vim habere, qui 
eam tangerent*^. » 

V. Adversus hzc opponere solebant here- 
tici Nestoriani dietum illud Christi Domini ?, 
Spiritus est. qui vivificat, caro non prodest 
quidquam. Hoc eodem loco Nestorius, ut ex 
ejus anathematismo undecimo constat, et 
ante hune Theodorus Mopsuestenus abuteba- 
tur, Nestorii magister ; ut testis est Rabbula 
Edessenus episcopus in epistola ad Cyrillum. 
« Iste, inquit^, et carnem Domini pronun- 
tiuvit nihil omnino prodesse, dissipans Do- 
mini voeem, qua est, Caro mon prodest 
quidquam": » Quod et longe antea, veteres illi 
haeretici, qui resurrectionem carnis nega- 
bant, contra Catholicos intentabant, ut ex 
Tertulliano colligitur in libro de Zesurrec- 
tione carnis*; et hodieque contra nos telo 
eodem armantur heretici Sacramentarii ; qui 
carni Christi ut veram, ac realem in sacra- 
mento altaris presentiam ; sie in eodem 
vivifieam vim adimunt. ltaque trita est, et 
obsoleta haee argumentatio, quam utrique, 
veteres scilicet , et novi catholiee hostes 
fide, ex illis Christi verbis instruunt. Et 
adversus hane multiplex comparata responsio 
est, ex antiquorum Patrum responsis ae pla- 
citis, que aciem omnem sophistiee illius 
cavillationis retundunt. 

Cyrillus imprimis libro undecimo in Joan- 
nem, ila verba declarat sie: « Hie, inquit, 
prodesse nihil possecarnem asserit, nempead 
sanclificationem et vivificationem eorum, qui 
illam recipiunt, quantum scilicet ad carnis 
humane naturam attinet. At cum eadem 
iutelligatur, et credatur templum esse Verbi ; 
omnino sanctificationis, et vitee conciliatrix 
erit; verum non absolute propter seipsam, 
sed propter unitum sibi Verbum, quod 
sanctum est, atque vita ^, » Nam ut alio loco 
idem disputat: « Non alia ratione vivifica 
reddi earo poterat, qui ex proprie nature 
conditione corruptele necessitati erat obno- 
xia; nisi propria fuisset vivificantis omnia 
Verbi. Hoc enim modo quas ipsius erant 


d Dissipare est quod τοὶ dieunt διαθρυλλεῖν. 

e CyniLL. I] in. Joan. Κἀνταῦθα γὰρ πάλιν οὐδὲν 
ὠφελεῖν δύνασθαι τὴν σάρχα φησὶν, πρὸς ἁγιασμὸν δηλο- 
vózt, xai ζωοποίησιν τῶν δεχομένων αὐτὴν, ὅσον ἦχεν 
εἰς σαρχὸς ἀνθρωπίνης φύσιν. ὅταν δὲ νοῆται, χαὶ πιστεύη- 
ται τοῦ λόγου ναὺς, τότε δὴ πάντως ἔσται καὶ ἁγιασμοῦ, 
xai ζωῆς πρόξενος, πλὴν οὐ πάντως δι᾽ ἑαυτὴν, ἀλλὰ διὰ 
τὸν ἑνωθέντα θεὸν, ὅς ἐστιν ἅγιος, xai ζωή, 


4 Cyr. 1. in Joann. — ἃ Joann, vi, 64, — 8 Extat in. Syn. v, Collat. v, tom. IV conc.—4 Tertull. de Resur. car. e, xxxvi. 


Diluitur 
objcctio ex 
verbis 
Christi 
petita apud 
Joann. Caro 
non prodes 
quidquam. 


360 


operabatur, cum vivifiea illius virtute eopu- 
lata. Neque mirum hoc videri debet. Etenim 
si verum istud est, ignem materie euipiam 
admotum, eam natura sua minime calidam, 
nihilominus calidam eflieere. Quippe huie 
insitze sibi virtutis efficientiam large commu- 
nicat: eur non multo magis Verbum, eum 
sit Deus, proprie earni vivifiecam vim suam, 
et effüicientiam immittet, cum eam secum 
unitam, propriamque reddiderit, sine ulla 
confusione, et mutatione, quemadmodum 
novit ipse ". » 

Sie in libro de recta fide', carnem et san- 
guinem, si ut hominis est unius e vulgo, et 
secundum naturam propriam spectetur, ne- 
gat esse vivificam. Verum si in Christo consi- 
deretur, et cum eo, quod est vita, conjuncta 
Verbo, tum ea virtute preditam merito cen- 
seri ait. Idem et in libro IV in Joennem?, ad 
illa verba planius edisserit. 

VI. Recte ad eamdem sententiam, et Ber- 
nardus?. « Sicaput, inquit*, Christi Deus ; 
proeul dubio caput ungit, qui graüias agit, 
quoniam Deum tangit, non hominem. Non 
quia non sit homo qui Deus est: Siquidem 
Deus et homo unus est Christus: sed quia 
omne bonum a Deo, non ab homine est, 
etiam ipsum, quod per hominem ministra- 
tur. Profecto enim Spiritus est, qui vivi- 
ficat ; caro non prodest quidquam ?. Propterea 
et maledictus, qui suam spem ponit in ho- 
mine? : quoniam etsi spes nostra tota merito 
pendet ex homine Deo; non tamen quia 
homo, sed quia Deus est. » Nempe quia 
caro *, etsi non erat Verbum, caro erat Verbi, 
ait Ambrosius. Ita Paschasius Radbertus in 
epistola αὐ Frudegarium : « Etsi caro, inquit, 
nihil prodest per se, Spiritus sanctus est, qui 
vivificat corpus, ut in nobis omnibus unus sit 
Christus. » 

Est tamen alius illorum verborum magis 
proprius sensus, quem Auguslinus ?, Cyril- 
lus?, aliique tradunt: ut caro pro carnali 
intelligentia sumatur: qua Judei suspicati 


aq, CvniLr. in dial. quod unus sit Christus. Οὐ γὰρ 
ἦν ἑτέρως ζωοποιὸν γενέσθαι τὴν σάρχα, xol xxv ἰδίαν 
φύσιν ὑπενηνεγμένην τῷ φθείρεσύαι δεῖν, εἰ μὴ γέγονεν 
ἰδία τοῦ ζωοποιοῦντος τὰ πάντα λόγου. ἐνηργεῖτο γὰρ 
οὕτως τὰ αὐτοῦ τῇ ζωοποιῷ αὐτοῦ δυνάμει ὁμιλήσασα. 
χαὶ θαυμαστὸν οὐδέν: εἰ γάρ ἐστιν ἀληθὲς ὅτι ταῖς ὕλαις 
ὁμιλῆσαν τὸ πῦρ καίτοι θερμὰς οὐχ οὔσας αὐτὰς xav 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


sunt, Christum carnemsuam ipsis laniandam, 
et discerpendam praebere velle : de quo, eum 
de Eucharistia disputabimus, erit accuratius 
dicendum. Interim Tertullianum huie inter- 
pretationi suffragantem audiemus '?^, «Nam 
quia durum, inquit, et intolerabilem existi- 
maverunt sermonem ejus, quasi vere carnem 
suam illis edendam determinasset, ut in spi- 
ritu disponeret statum salutis, preemisit. $p:- 
ritus est, qui vivificat : atque ita. subjunxit, 
Caro nihil prodest, ad vivifleandum scilicet. » 
Mox « Spiritum, ait, significare sermones 
Christi. Itaque sermonem constituens, vivifi- 
catorem, quia spiritus, et vita sermo, eam- 
dem etiam carnem suam dixit, quia et sermo 
caro erat factus, proinde in causam vite 
appetendus, et devorandus ambitu, et rumi- 
nandus intellectu, et fide digereudus. » 

VII. Ae summopere illud animadverten- 
dum est, antiquos, cum Christi carnem vitz, 
immortalitafisque largi'ricem esse dicunt, et 
ζωοποιὸν; vite, inquam, utriusque, corporis, 
animweque fontem, scpiusad carnem, et san- 
guinem, qua in sacramento Eucharisti: con- 
tinentur, sermonem refleetere, et ex propria 
hujus efficientia, quam in animis, corpori- 
busque nostris ad vitam instaurandis exhibet, 
probare id, quod hoe capite doeuimus, vivi- 
ficam esse Christi carnem, ex divini Verbi 
consorlio : tanquam ex confessa re, et com- 
muni Christianorum assensione certa, quod 
erat in quiestione deciderent. Ita passim 
Cyrillus Alexandrinus: ut in illis locis, e qui- 
bus superiores sententias exprompsimus: tum 
in postrema ad Nestoriuin epistola, et in 
anathematismo undecimo, ejusque declara- 
tone: et ante hune Ireneus libro V, capite 
secundo, aliique complures. De quibus dicen- 
dum erit, eum de sacramento Eucharistie 
disseremus. 

VIil. Ex hac tota disputatione constare 
arbitror, humanam Christi substantiam, ejus- 
que earnem, vim quamdam mirifieam acce- 
pisse ex divinitatis commercio : ut voce, vel 


ἰδίαν φύσιν ἀποφαίνει θερμάς. ἐνίησι yàp χαὶ μάλα πλου- 
σίως αὐταῖς τῆς ἐνούσης αὐτῷ δυνάμεως τὴν ἐνέργειαν" 
πῶς οὐ μᾶλλον ἐνίησι θεὸς ὥν 6 λόγος τῇ ἰδίᾳ σαρχὶ τὴν 
ζωοποιὸν ἑαυτοῦ δύναμιν, xod ἐνέργειαν, ἑνωθεῖσαν αὐτῇ, 
χαὶ ἰδίαν αὐτὴν ἀποφήνας, ἀσυγχύτως, ἀτρέπτως, χαὶ 
χαθ᾽ ὃν οἷδε τρόπον αὐτὸς ; 


1 Cyril. de rec. fide tom. V, part. Π. — 2 Τὰ, IV in Joann. —3 Rern, ser. x, in Cant. — 4 I. Cor. xt. — 5 Joann, vr, 64, — 


6 Fer. xvir, 5. — 7. Ambrosius lib, de Incar, cap. v. 
lib. de resur. car. cap. XXxvi. 


— 8 Tract. 


xxvi in Joann. -— 9 Lib. IV in Joann.. — 10 Tert. 


Idipsum 
demonstra- | 
turex 
Eucharistice 
sacramento. 


Quomodo 
caro Christi 
vim suain 
viviflcam 
exerceat, 


Christi 
Caro 
irificam 
| accepit 
Ivinitatis 
nmercio. 


rril'us a 
spicione 
pollina- 
ismi aC 

;utychi- 
anismi 

enditur. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. II. 


attaetu, vel quolibet alio modo stupenda 
quidam, et extraordinaria opera faceret: 
non ea modo, qua ad vitam corporum, ct in- 
columitatem speetant: sed etiam spiritualia, 
et que naturam superantia, supernaturalia 
dieuntur: ut est gratia sanctificans. Verum 
non h«c insita, et nativa sibi virtute ; veltan- 
quam primaria, et principalis causa ; sed 
velut instrumentum prestitit; cujusmodi 
supra libro octavo, eapite duodecimo de- 
scripsimus !. 

Hine Anonymi illius, quem in sexto libro 
confutavimus, ridicula et inscita calumnia 
refellitur, ex eo argumentantis Cyrillum hze- 
resis auctorem Eutychianz fuisse, quod ope- 
rationes easdem Verbo, et assumpt: hominis 
nature tribuit. Atqui non est illud conse- 
quens, eamdem esse naturam, cum ezdem 
operationes, ubi causm, et eflicientize, quam 
causalitatem schole nuncupant, discrimen 
est: ut aliasit principalis, et ex seipsa mo- 
liens, et efüiciens aliquid; alia instrumenti 
locum habeat, et aliunde communicata vir- 
tute idem effieiat. Vide libri nostri sexti 
caput decimum ; ubi Anonymi frivol: argu- 
mentationi huic occurrimus ἢ. 

IX. Sane nullus fere locus est ab isto al- 
latus ex Cyrilllo ad Eutychian:e de illo suspi- 
cionem hzresis adstruendam, in quo non ad- 
juneta sint aliqua, quae contrarium persua- 
deant ; eumdem apprime catholicum fuisse, 
et ab errore Apollinaris, et Eutychis alienuni. 
Quod exemplis aliquot in specimen hoc loco 
demonstrabimus; ut tanto magis purgatus 
sit Cyrillus ab Anonymi impostoris calum- 
niis: quod in sexto libro jam instituimus fa- 
cere ?, 

Igitur in libro tertio contra Nestorium, ex 
quo dictum arripit, et admordet Anonymus *, 
in quo id habetur, humans ae divine na- 
ture Christi mutuo  communieatas fuisse 
proprietates : unde Apollinaristarum heresis 
invidiam illi facit: in eo, inquam, loco, pau- 
cis post illa interpositis, duarum in Christo 


ὦ CymiLL. lil cont. Nest. Ὅτί xoà τὴν πρὸς ἡμᾶς 
v ^ EJ - 
ὁμοίωσιν ἔχει, κατά γε τὸ εἶναι χαῦ᾽ ἡμᾶς ἄνθρωπος, ὃ 
» -» M - 
ἐχ ψυχῆς, χαὶ σώματος, xxl τοι θεὸς ὧν φύσει, wol 
χαραχτὴρ τῆς ὑποστάσεως τοῦ γεγεννηχότος. εἷς οὖν ἄρα, 
^ Ba. - ^ - 
καὶ ὁ αὐτὸς παραπλήσιος μὲν τοῖς ἀδελφοῖς χατὰ σάονα, 
ὃ r ^X ^ "AU 2 ^ , - ' : 
τιεχνύων δὲ χαὶ αὐτὸν ἐν ἰδίᾳ φύσει τὸν γεννήτορα, κατά 
qe» φημὶ, τὸ εἶναι θεός. 
' 5. 2 er, b ΞᾺ ^ ^ , AJ 
ὁ Cxn. ibid. “Ὅσον γὰρ ἧκεν εἰς ἰδίαν φύσιν, φθαρτὴ 


361 


manentium naturarum differentiam apertis- 
sime declarat, cum ait, eumdem Christum 
Dominum « nobiscum habere similitudinem, 
quatenus perinde ae nos homo est, ex anima 
et corpore constans: quamvis Deus sit. na- 
tura, et figura substantie genitoris. Unus 
ergo et idem est, fratribus quidem secundum 
carnem similis, ostendens autem ipsum quo- 
que in propria natura genitorem, quatenus, 
inquam, est Deus*^. » Potestne verbis ullis 
expressius, ac testatius esse naturarum dua- 
rum discrimen in Christo, quam hie declara- 
tum habes a Cyrillo ? Quippe nostri similem 
ait illum esse, qua est homo, quatenus vero 
est Deus, Patris esse similem. Quod in Apol- 
linaris opinione secus se habet, et eorum, qui 
unicam inesse naturam exislimant; ut suo 
loeo diximus. 

Rursus in libro quarto contra eumdem 
Nestorium scribit Cyrillus *, carnem Christi 
idcirco vivifica vi esse praeditam, quod Verbo 
conjuncta sit, ejusque propria, qui vivificat 
omnia;imo vita ipsa matura. At ibidem, 
illam ipsam carnem ex sese nihil quidquam 
prodesse dicit: et si propria « ipsius natura 
spectetur, corruptibilem esse, nec aliis vitam 
posse largiri, cum ipsa per sese corruptele 
sit obnoxia ?. » Item « Verbum ait hominem 
esse factum nostri similem *. » Tum postea, 
« Quod in sanctis mensis Ecclesiarum propo- 
nitur, non esse scribit ipsam divinitatis natu- 
turam : verum proprium corpus a Deo geniti 
Verbi 7, » Quod verum non esset, si, ex Apol- 
linaris sententia, caro Christi ipsamet esset 
divinitas. 

Sicinlibro quarto commentariorum 7n Joan- 
nem,ubi «vivifieam carnem Salvatoris esse » 
scribit, et ad mortuos ad vitam excitandos 
adhibitam a Verbo, quem locum Anonymus 
objicit, paulo ante dixit: « Templum illud, 
quod e Virgine proereatum est, non idem 
esse natura cum Verbo, non enim consub- 
stantiale illi esse corpus: sed unum conven- 
tione, et incomprehensibili coneursu *, » 


μὲν ἣ σάρξ: ζωοποιήσει δὲ xxv! οὐδένα τρόπον ἑτέρους, 
οἴχοθεν αὐτὴ νοσοῦσα τὴν φθοράν. | 

€ lbid. Καὶ ἀνθρωπον za ἡμᾶς γενέσθαι τὸν λόγον. 

d lbid. Ὡς ἥχιστα μὲν θεότητος φύσιν ἐστὶ τὸ προ- 
χείμενον ἐν ἁγίχις τραπέζαις ἐχχλησιῶν: πλὴν ἴδιον 
σῶμα τοῦ ἐχ θεοῦ πατρὸς φύντος λόγου. 

e ld. Οὔ ταὐτὸν μὲν ὄντα τῇ φύσει. οὐ γὰρ δμοού- 
σιον τῷ 5x θεοῦ λόγῳ τὸ σῶμα" ἕν δὲ τῇ συνόδῳ, καὶ 
ἀπερινοήτῳ συνδρομῇ. 


1$ 7 εἰ seq. —92 κὶ 7, — 3 Cap. viet seq. — 4 Cyr. — 5 Anon, ex Cyrill. 


Cyrilli sin- 
cera fides 
adversus 
Anonymuni 
defenditur. 


362 


Ita in undecimo libro ejusdem operis, 
capite duodecimo, asserit carnem Christi, 
templumve formatum ex beata Virgine, non 
ejusdem esse cum Patre substantie, nec 
idem cum eo natura; sed postquam semel 
assumptum est in corpus Verbi, deinceps 
tanquam unum cum eo censeri ^, 

Ad haze Anonymus, alium Cyrilli locum 
affert ex libro ScAoliorum de Incarnatione, in 
quo Verbum ait transmutasse naturam,quam 
assumpsit, in propriam gloriam, et opera- 
tionem. Sed in eodem loco disertissime id 
esse faclum indicat, sine ulla natur: assum- 
pte mutatione. Nam similitudine utitur 
ignis, qui lignum ita comburit, et subit, ut 
hoc a ligni natura, et statu non expellat : 
sed speciem illius, ac vim tantummodo com- 
mutet, ac quod suum est operetur in eo, et 
cum ipso jam velut unum sestimetur ^, 

IX. Preterea in anathematis:no andecimo, 
et ejus declaratione, carnem Christi vivifi- 
cam esse statuit, eo quod propria sit Verbi ; 
cumque reclamassent Orientales', et confusio- 
nem naturarum induci ab illo dicerent, ex- 
ponit quo sensu propriam illam esse Verbi 
scripsit: eo videlieet, ut non sit alterius 
eujuspiam suppositi, personz:ve natura, sed 
Deiipsius, et Verbi. Ac falsam in se conjec- 
tam suspicionem depellit: negans se naturas 
confundere, aut alterius, quam ex nostra, 
nature, ae substantie Christi carnem esse 
credere, « Quamvis, inquit, corpus Christi 
nostris corporibus cognatum, id est consub- 
stantiale sit; est enim genitum ex muliere; 
tamen proprium, ut dixi, ipsius intelligitur, 
et dicitur. Et quoniam vita secundum natu- 
ram est Verbum a Deo Patre genitum, vivifi- 
cam fecit carnem suam. Ob id vivifica nobis 
faeta est Eucharistia^. » Et quoniam Nesto- 
rius, ad illudendam catholicam professio- 
nem, qua se Christi corpus in Eucharistia 
Sacramento revera manducare, et sanguinem 


&. Cyn. lib. II in .'oan.Obxoov ἐπειδήπερ οὐχ ὁμοού- 
A — M ^ » »^* 3 X 5 Ἔ 129 
σιος τῷ θεῷ), xat πατρὶ, ἀλλ᾽ οὐδὲ ταὐτὸν εἰς φύσιν ἣ ἐχ 
γυναιχὸς σάρξ ἐστιν, ἤγουν ὁλοχλήρως ὁ ἐχ τῆς παρθένου 
ναὸς, παραδεχθεὶς δὲ ἅπαξ εἰς σῶμα τοῦ λόγου, λοιπὸν 
« [^ E ^ *, — 
ὡς ἕν τι λελόγισται σὺν αὐτῷ. 
b Cyn. in Schol. tom. V, part. I. “Ονπερ γὰρ 
^ - - »r ^ D-3-3 B Bj aco 
τρόπον τὸ πῦρ ὁμιλῆσαν ξύλῳ, χαὶ εἰσδεδυχὸς αὐτὸ, 
χαταδράττεται μὲν αὐτοῦ, χαὶ οὐχ ἐξίστησι μὲν τοῦ εἶναι 
ξύλον, μεθίστησι δὲ μᾶλλον εἰς τὴν τοῦ πυρὸς ὄψιν τε, 
χαὶ δύναμιν, καὶ πᾶν αὐτῷ τὸ ἴδιον ἐνεργάζεται" καὶ ὡς 
ἕν ἤδη λελόγισται μετ᾽ αὐτοῦ. 


10rient, ad Anath. ΧΙ, — 2 Cyr. ib. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


potare dicebant, observari jusserat; non ita 
loqui Christum, Qui manducat meam divini- 
tatem, et bibit meam divinitatem ; sed, qui 
manducat meam carnem, et. bibit meum san- 
guinem; ut ostenderet, divinitatem carni non 
esse revera, et οὐσιωδῶς unitam, sed aliquid ab 
ea separatum , propterea nominatim hoe se 
Cyrillus àaffirmasse 'scribit, carnem Christi 
propriam esse Dei, ae Verbi; ut unus idem- 
que sit naturam habens utramque Deus et 
homo Christus. « Verum, ait paulo post, etsi 
proprium dieatur Verbi corpus: est tamen 
ex muliere, et nostris corporibus cognatum, 
quatenus caro intelligitur ^. » 

Non potuit demonstrare clarius, quam ab 
Apollinaris veneno esset alienus Cyrillus, 
quam iis verbis ostendit, dum carnis natu- 
ram in Christo ejusdem eum nostra esse sub- 
stanti? docuit. Neque vero, quod vivificam 
esse carnem dicit, idque adeo in Eucharistiae 
sacramento, calumniz illi locum relinquit. 
Non enim natura, ae secundum se hujusmodi 
esse putavit; quod solius Dei proprium est, 
sed communicatione, propter ejusdem personae 
communionem. Itaque libro quarto commen- 
tariorum Zn Joannem. « Quoniam Verbum, 
ait, vivificum in carne hibitavit, transforma- 
vit ipsam in proprium bonum, et eam fecit 
vivifieam, cujusmodi est ipsum natura sua.» 
Non essentiam carnis immutasse dicit, sed 
ἐνέργειαν, et operandi vim illi impertisse, ut 
quod natura Deus possidet, id ex commu- 
nione persons, corpus, id estnatura hominis, 
obtineret. Quod ferri candentis, et igniti si- 
militudo declarat, quod naturam propriam 
retinens vim ignis et efficacitalem — ac- 
quirit. 

Sane Theodoretus Cyrilli tune adversarius, 
et contra ipsum slylo depugnans, huie tamen 
assentitur in eo, quod vivifieam carnem ap- 
pellaverat. « Nos, inquit, vivificam fatemur 
esse Domini carnem animatam, et rationa- 


c CyniLL. cont. Orient. ad anath. τι. Καίτοι γὰρ 
ὑπάρχον τοῖς ἡμετέροις σώμασιν ὁμογενὲς, ἤγουν ὁμοού- 
ctov* γεγέννηται γὰρ ἐκ γυναιχός" ἴδιον αὐτοῦ, ὡς ἔφην, 
γοεῖται, xol λέγεται, ᾿Ἐπειδὴ δὲ ζωὴ κατὰ φύσιν ἐστὶν ἐχ 
θεοῦ πατρὸς λόγος, ζωοποιὸν ἀπέφῃνη τὴν ἑαυτοῦ σάρχα" 
ταύτῃ τοι γέγονεν ἣμῖν εὐλογία ζωοποιός. 

d Cyunirr. ibid. Πλὴν, χἂν ἴδιον λέγηται τοῦ λόγου 
τὸ σῶμα" ἀλλ᾽ οὖν ἐστιν ἐχ γυναιχὸς, καὶ τοῖς ἡμετέροις 
συγγενὲς, χαθὸ νοεῖται σάρξ. 


Subtantia- 
liter. 


Energiam. 


am nos- 
raeque, 

ἃ pecca- 
m, simi- 
Christus 
sumpsit 
irnem. 


DE INGARNATIONE, LIB. X CAP. III. 


lem, propter unitam ipsi vivificam divinita- 
lem^. » 

Hae satis sunt ad sinceram Cyrilli com- 
probandam fidem, et Anonymi falsam di- 
luendam ealumniam ; quam in sexto libro 
pluribus confutatam reperies. 


CAPUT IIl. 


De carne, sive corpore Christi, an obnoxium 
corruptele fuerit. 4. Imprimis constituitur, 
veram in illo fuisse carnem ; nostraque per 
omnia citra peccatum similem. 2. Duplex 
genus corruptionis. Acephalorum controver- 
sia de Christi corruptibilt, an incorruptibili 
corpore. 3. Leontii locus, in quo illorum 
opinionem exponit. Quam idem refellit, et 
naturalem corporis Christi statum in hac 
vita fuisse demonstrat corruptioni obnoxium. 
5. Due species affectionum corporis, quarum 
ali culpa carent; alie ad. culpam inci- 
tant. Has non assumpsit | Christus ; sed 
priores tantum. ὁ. Quod probat idem Leon- 
tius, ef. avlversariorum argumenta dissolvit. 
8. Velut hoc inter alia, Christi corpus 
simile ei fuisse, quod Adamus habuit ante 
peccatum. Quod negat Leontius, et mortale, 
ac corruptibile docet fuisse ante resurrectio- 
nem. 9. Idem et Patribus videri. 10. Ful- 
gentii de illa questione luculenta disputatio. 
10. Item Theodori Abucarc. 


I. Primum illud ex superioribus disputa- 
tionibus pene omnibus confectum, funda- 
menti loco esse debet; veram in Christo 
carnem fuisse, ac nostre similem in omni- 
bus, exeepto peecato, ejusque contagione ; 
de quo postea. Nam ex femina concepta, ge- 
nitaque est ; neque vel e ccelo lapsa, vel ejus- 
dem eum Deo substantie, ficta specie mor- 
talitatis illusit oculis: ut stulte Apollinaris 
asserebat hiresis ; quod adversus hanc egre- 
gie declarat Athanasius!. Hane, inquam, 


illorum vocem, qua «se illum, qui ex Maria 


genitus est, consubstantialem Patri facere 
dicebant, » acriter refellit, et ex Seriptuse 
auetoritate convincit; qua» ex Abrahami se- 


a Tnrop. cont. 4nath. M; Cyr. Ἡμεῖς δὲ ζωο- 


363 


mine oriundum esse Christum docet, illiusque 
filium. Quod si consubstantialis esset divini- 
tati caro Christi, non jam trinitatem esse, sed 
quaternitatem oportere ait, aul in divinam 
naturam commutatam hominis abiisse sub- 
stantiam ; quod vel eogitatu impium, absur- 
dumque sit. 

Verum, cum salva natur? proprietate, 
abesse corruptela possit, et imbecillitas, atque 
obstricta patiendi lege conditio : et haee ipsa 
fructus quidam sit peccati originali in Adami 
posteros labe transfusi; non abs re queri 
videtur an qui peccalum in se nec alienum, 
nec proprium admisit ullum, ejus effecto illo 
caruerit; neque vel corrumpi potuerit; vel 
sensum doloris aliquem ceperit. Tum si est 
evidentius, hsec illum omnia suscepisse, 
quam ut inquiri necesse sit, de modo certe, 
quo in divinam personam assumpta caro 
perpeti talia potuerit, non imprudenter am- 
bigitur. 

II. In quo illud ante omnia ex Joanne Da- 
masceno notari debet?, corruptionis nomine 
duo significari : alterum quod proprie πάθος 
dieitur, ac perpessiones omnes, que vulgo 
passiones appellantur, continet ; ut sunt, fames, 
sitis, labor, membrorum confossio ; mors ipsa 
denique, sive corporis, anim:eque dissolutio. 
Alterum, summam, et ultimam in ea, ex 
quibus constat, resolutionem corporis, et ejus 
dissipationem : quam vulgo διαφθορὰν nominari 
dieit; uti priorem, φθορὰν. Harum priorem 
sine dubio in Christo fuisse, ex catholiece fidei 
decreto confirmat: posteriorem vero minime 
fuisse. 

Meminisse autem hic oportet controversie 
illus, ex eaque dissidii, quo Acephalorum 
secta bifariam est divisa; cum alii, auctore 
Severo, Christi corpus, dum in terris viveret, 
passione tentatum , ac corruptela fuisse dice- 
rent : alii ex adverso pugnantes negarent heec 
illum revera pertulisee; quorum dux fuit 
Julianus Halicarnassensis, ac posteà Gaianus; 
cui se Theodosius opposuit, Severi opinionem 
secutus. Qua de re fuse in exponenda Euty- 
chianorum hzeresi disputavimus?. Ac non- 
nulli eo vecordia progressi sunt, ut Christum 
putarent « corporalem magnitudinem non 
habuisse secundum carnem ; sed absque mole, 
et incorporaliter eum super mare deambu- 


ποιὸν εἶναί φαμεν τὸν ἔμψυχον, καὶ λογιχὴν τοῦ χυρίου 
σάρχα, διὰ τὴν ἡνωμένην αὐτῇ ζωοποιὸν θεότητα. 


1 Athan, de Incar. — 9 Damasc. lib. II cap. xxvnir. — 3 Lib. I cap. xvii. 


Duplex. 
corruptionis 
genus. 


Acephalo- 
rum contro- 
versia, 


Leontii 
lucusin que 
illorum 
opiniooem 
exponit, 
nonuullos- 
queinerepot 
Catholicos, 


Caro Christi 

corruptiont 

naturaliter 
obnoxia, 


364 


lasse. » Quam fuisse "Theodori Pharanitze 
Monotheletze sententiam, in. Lateranensi sy- 
nodo Martinus primus testatus est! : ejusque 
verba ibidem Latine, Grece vero in sexta 
synodo recitantur?, 

III. Leontius Byzantinus eruditus ?, et an- 
tiquus theologus in libro secundo de tribus, 
quos eontra Eutyehianos, et Nestorianos edi- 
dit, quosdam ex Catholicisimpugnat, qui eum 
alioqui de duabus Christi naturis recte, 
catholiceque sentirent, in corum tamen dogma 
prolapsi fuerant, quos ex Eutychianis ApA- 
thartodocetas vocabant, quod | Christi corpus 
ante resurrectionem incorruptibile fuisse jacta- 
rent. Horum unum, qui cum dialogismi more 
disputantem se facit, ita suam explicantem 
opinionem inducit : « Impassibile natura 
corpus Christi factum esse; sed unione cum 
Verbo, » Quippe « quod ad primam attinet 
nature constütulionem, et principia, exmatre 
Dei, et sorore nostra secundum naturam, quiz» 
omnem proprietatem humani corporis parti- 
cipavit, » ortum habuisse. Cumque aliqui 
ex eadem secta, etiam « Virginis eorpus mu- 
tatum, eta propria natura, virtute Verbialie- 
natum esse dicerent ; » haud se illis assentiri 
ait; nee ullam nature mutalionem in Virgine 
esse factam. Verum sie de carne Christi. dicit, 
simul atque concepta est in matris utero, 
statim incorruptione donatam esse. « Quo- 
modo enim fieri poterat, ut naturam corrup- 
tibilem non deponeret quod Verbo immortali 
unitum erat? » Quocirca naturalem humanc 
Christi naturae statum. ejusmodi fuisse docet, 
ut nee pati quippiam, nec emori posset : quod 
aulem passa sit, ac mortua ; miraculo id im- 
putat. Denique tale corpus habuisse cum 
viveret, quale in Adamo innocente adhue 
exstitit, « Atqui, inquit hcwretieus ille, et 
novus Adam vocatus est Dominus. (Quomodo 
autem sie vocaretur, nisi corpus Protoplasti 
tulisset? Incorruptibilis autem erat Proto- 
plastus, antequam pecearet. Incorruptibile 
igitur fuit etiam corpus Domini : Siquidem 
sine peecato perseveravit semper. » 

IV. Verum catholieze fidei regula huie ad- 
versatur errori. Hzc enim assumptam homi- 
nis a Verbo substantiam, per se, ac natura 
sua corruptele obnoxiam fuisse tradit, ae 
pati potuisse. Quod autem aliquando propriae 
illae, ae naturales affectiones impeditze sunt, 
hoe ipsum divina virtute Verbi, nec sine 
miraculo esse faetum. « Permittente scilicet 


1 Consul.. — 9 Act. xir, — 3 Tom. IV, Bibl. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


ipso, ut qua naturalia erant sine peccato, 
caro pateretur, quae ad patiendum natura 
apta nata erat, ete. Non enim ex unione ha- 
buit non pati, sed ex voluntate uniti, hoe 
opportune, et ad aliquam utilitatem guber- 
nantis, ae disponentis. » Itaque si natura sua 
caro passionis expers fuisset, fatendum horum 
esset alterum : vel nihil omnino passam esse ; 
quod falsum, et dietu nefarium est; vel si 
passa est, ab unitione penitus fuisse divulsam. 
Ita Leontius, Qui et postea, « carnem Do- 
mini, similiter ae reliquorum hominum cor- 
pora,ut mortuam esse, ila corrumpi potuisse» 
declarat ; non tamen fuisse corruptam, con- 
servante ipsam potentia divinitatis. 

Tum erudite probat idem, elsi nonnun- 
quam supra conditionem suam evecta est 
humanitas Christi; ita ut extraordinaria 
quadam, et mortalitatis soluta legibus ex- 
perta fuerit; non propterea tamen hoc habitu 
metiendum naturalem illius statum, quamdiu 
vixitin terris. « Lex enim nature non est 
quod rarum est, sed quod semper, vel ut 
plurimum cernitur, et. permanet. Dominus 
autem noster totis triginta tribus annis nobis- 
cum secundum carnem versatus non abhor- 
rendo ullo modo a nostra consuetudine, 
humanitatem honoravit cibo, et potu, et 
somno utens, et alia omnia. naturaliter adhi- 
bens, qua veritatem sumpti corporis demon- 
strabant :et miraeula non prius quam triginta 
annos natus facere eoe»pit.» Ac post id tempus, 
usque ad mortem, pro vero se homine gessit; 
quacumque propria sunt ejus, et communis 
infirmitatis prz se ferens. Denique « miraeula 

"divina, et arcana qu& faciebat, note et indi- 
cia divinitatis erant : passiones yero, et ante 
eas conceptus, et. partus, et fasciw, et accre- 
tio setatis, et ezetera omnia, qua lege nature 
cirea eorpus ejusfacta sunt, verum hominem, 
et nostre substantic esse demonstrabant. » 

V. Sed necillud ignorandum, tacendumve 
est,affeetionumistarum, sive,ut vocant, passio- 
num, duas esse species. Qusedam enim natura- 
les sunt, et vitii expertes; ut sunt fames, sitis, 
lassitudo, et estere : alie. maeula quadam 
turpitudinis infect? ; ut est concupiseentiee 
morbus, et quz? proprie passionum vocabulo 
censentur. Latini morbos, ae perturbationes 
animi vocant, Greci πάθη, generis nomine ad 
deteriorem hane signifieandam speciem eon- 
traeto. De qua posteriori post agemus, cum 
de Christi ἀναμαρτησίᾳ, id est impeccantia disse- 


Duz speci 
affection 
corporis 
qua cul 
carent, 
tantum 
assump 
Christu 


aro Christi 
passionis 
capax. 


ΟΠ ΠῚ dis- 
putatio. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. III. 


remus. Harum igitur hane ipsam secundam 
prorsus ab Christo Dorino abfuisse ibi de- 
monstrabimus. De priore modo disputamus, 
quam sie tollendze. ambiguitatis gratia solent 
appellare Graeci Patres, τὰ ἀδιάδλητα πάθη, χαὶ 
φυσιχὰ !, hoc est passiones naturales, minimeque 
vituperandas. Item. « natur: congruentes af- 
fectiones^. » Tum « naturales, et peccatum 
minime ferentes^. » De his erudite disputat 
Joannes Damascenus in libro de duabus vo- 
luntatibus. Nos in libro octavo, capite octavo, 
et nono, multis Grecorum, Latinorumque 
Patrum testimoniis ostendimus hujusmodi 
passiones, quamdiu vixit, habuisse, pre que se 
tulisse Christum. Vide Leontium libro illo 
seeundo contra Nestorium, et Eutychem ; ubi 
non paucas veterum sententias colligit idem 
asseverantes : tum qui ab herelicis ex ad- 
verso proponebantur, accurate diluit : ex 
quibus hic aliqua referam ; ut tanto pleniorem 
heresis illius notitiam indidem assequamur : 
qua et adversus Catholicos quosdam haud 
recte sentientes usui nobis esse poterit. 

VI. Imprimis ergo refellit illud Leontius, 
quod dimidiati illi Catholici dicebant, carnem 
Christi quam eum anima vere susceptar fate- 
bantur; in quo ab Apollinari distabant ; 
natura impatibilem esse factam, non ex se, 
sed virtute Verbi. Etenim qua causa est cur 
non solam carnem, sed cum ea quoque Deus 
animam assmmpsit ; quod alioqui non perfecta 
salus homini comparata fuisset, si ea neglecta 
pars esset, quz maxime laborans opis indige- 
bat, eadem persuadet, eam ascitam esse car- 
nem et animam, quarum ab nostris nihil 
substantia differret. Quippe « sicut si, cum 
animam sumpsit, non meam animam sump- 
sisset, si autem et meam, non tamen per 
omnia secundum substantiam sicut mea fuis- 
set, aliud plane preter meam animam esset, 
quod faetum estsalvum : ad eumdem modum 
$i earnem sumpsissel non meam; si vero 
meam, tamen aliquanto diffcrentem, essetque 
differentia, si non esset similiter passibilis, et 
per omnia cum iis, quz carnis nostr:, con- 
veniens, necessario illius carnis esset, cui 
carnem sibi unitam assimilare voluisset : » 
non utique nostre, qui patiendi capax est, 
cujus uota propria impatibilis illa careret. 


(&(L CossrANT. luprrn. in Vl synod. aet. xvur. 


Κατὰ δὲ τὴν ἀνθρωπίνην μορφὴν và τῇ φύσει προσήχοντα, 
καὶ ἀδιάόδλητα πάθη προσίετο. 


1 1τὰ Dam. lib. HII cap. xx. — 2 Tom. IV, Bibl. 


365 


Nam quod Apollinaris aiebat, « Verum 
corpus fuisse Christiex utero corruptibile, 
quod ex Virgine sumpsit, quod statim ad im- 
mortalitatem transtulit,» id sie refutat Leon- 
tius : Non fuisserationis, corpus illud puncto, 
et momento tantummodo temporis nostri 
similitudinem habere, eamque repente dilabi : 
« quandoquidem non hoc solum indigebamus; 
sed ut conversaretur nobiseum Dominus, et 
per omnia pergeret, per quae natura humana 
principium capiens, et per media progrediens, 
ad finem suum evadit. » 

Instante autem adversario, « Christumque 
non necessitate nature, verum ratione cco- 
nomie, permittente Verbo ut pateretur, » 
passum esse, pugnante, contra Leontius ab- 
surdum esse contendit, affirmare natura 
faetam esse carnem ab Verbo passionis exper- 
tem, et eamdem statim ab eodem Verbo dono 
illo spoliatam fuisse. Deinde sequi ex eo 
illud asserit, unitionem cum Verbo dissolu- 
tam esse. « Siquidem non poterat pati quod 
exunione erat a passione liberum, nisi unione 
prius sublata. » 

At enim si caro natura patiendi capax erat, 
sublata nobis est de eo gloriandi materia, 
tanquam ipsa propter nos passa fuerit. Sed 
respondet Leontius, dupliciter passam eam 
propter nos dici; vel quod permittente Verbo, 
cum prohibere posset, illi est inflieta perpes- 
sio, ut ait Athanasius, vel quod peccati cum 
esset expers, cujus poena mors est, mori illa 
non debuit ; quod tamen sponte nostra causa 
sustinuit. 

VIII. Pergit deinceps hereticus, et contra 
Catholicos existimantes Christi corpus revera 
et natura sua corruptibilé fuisse, quia pati 
potuit, probat aliud esse corruptibile esse 
corpus, aliud patibile. « Patiuntur enim,ait?, 
in eruciatu (apud inferos) eorpora peccatorum 
cum ipsis animis ; non tamen patiendo mor- 
tem vel interitum capient. » Huic vero sie 
oceurrit Leontius, multum differre perpes- 
siones illas, quibus in hae vita corpus afficitur, 
ab ills damnatorum cruciatibus. « Horum 
enim non est proprium naturam subjectam 
corrumpere. Si enim audacter dicendum est, 
conferunt etiam aliquid tortis, et cruciatis ad 
permanendum, ete. Humane vero, et natu- 


Et, Οὐδὲ γὰρ ἀπηξίωσεν ὃ φιλάνθρωπος τοῖς ἀνθρω- 
πίνοις, καὶ ἀδιαδλήτοις πάθεσιν ὁμιλῆσαι. 

b Sorunow. in VI synod. act. τι. Εν πᾶσι τοῖς 
φυσιχοῖς, xal ἁμαρτίαν οὐ φέρουσι. 


Christi 
corpus mor- 
tale et cor- 

ruptibile 
ante resur- 

rectionem. 


366 


rales passiones carnis, quas Dominus suscepit, 


quodammodo erant natura apte ad debilitan- - 


dam carnem, et defatigandum, ae dolore 
afficiendum, et denique ad dissolvendum : 
quod quidem in cruce factum esse cognovi- 
mus. Dissolutionem vero, quantum in natura 
est, corruptio sequitur. » 

Rursus objieit hereticus, Christi corpus 
ei simile fuisse, quod Adamus antequam 
peccaret, habuit: eo quod novus Adam ap- 
pellatus est. « Incorruptibilis autem erat pro- 
toplastus, antequam peccaret. Inecorruptibile 
igitur fuit etiam corpus Domini. Siquidem 
sine peceato perseveravit semper. » At Leon- 
tius primo negat, Adami corpus vel immortale 
fuisse, vel. incorruptibile, hoe est ab ea cor- 
ruptela liberum, qua paulatim corpus consu- 
mitur, ut est inedia, siis, fatigatio. Nam et 
mortuum est ; et cibo refieiendum fuit etiam 
in illo primo, beatoque statu. De statu primi 
parentis fuse diximus in libro secundo de 
Opificio, capite sexto. Ibi immortalem proprie 
negavimus Adamum fuisse, cum adhue inno- 
cens esset : verum nunquam fuisse moritu- 
rum si in eo perseverasset : quod idem de 
incorrupto habitu corporis sentiendum est. 
Perspicuum est autem non fuisse tale Christi 
corpus ; quod et revera mortem, et corrupte- 
lam, hoc est varios defectus, et imbecillitatis 
argumenta pre se tulit, vera illa quidem, nec 
fictaspecie oculis illudentia mortalium. Deinde 
recte Leontius ejusmodi assumpsisse carnem 
asserit Verbum, qualem habuit Adam post 
peccatum damnatus , et qualem nos habemus 
ex eadem massa procreati. « Non enim venit 
Dominus, ut salvaret Adam a peccato vacuum, 
ut ejus similis fieret : sed peccato irretitum, 
et jam lapsum, ut eum miseratio ceonsusci- 
taret. » 

De iisdem ApAthartodocetis, qui ab Juliano, 
et Gaiano propagati sunt, ex Leontii ScAoliis 
nonnulla descripsit Euthymius zn Panoplia 
titulo XVI, ubi illorum opinionem exagitat ; 
et partim veterum Patrum, partim Seriptu- 
rarum auctoritate convincit. Nam et esurisse, 
et lassatus esse, et alia imbecillitatis signa 
ostendisse memoratur : quae incorrupto illo 
statu caruisse per id tempus Christi corpus 
indicant, antequam a mortuis excitatum est : ac 
nonnisi post resurrectionem illum obtinuisse. 


M P1 - ἊΝ e ^ *, ^ ^ 
& ATHAN. To μὲν οὖν σῶμα, ὡς xol αὐτὸ χοινὴν 
ἔχον τοῖς πᾶσι τὴν οὐσίαν: σῶμα γὰρ ἦν ἀνθρώπινον. εἰ 


1 Tertul. IV. contra Marc, cap. xxvii, — 2 Lib. VII ἐπ 
5 Lib. ΠῚ ad. Tras, xxvi. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


IX. Leontio suffragatores accedunt anti- 
qui theologi, qui Christi corpus omnia in se 
carnis incommoda, et vicissitudines, ac mu- 
tationes admisisse sentiunt, adeoque mortale, 
et corruptioni obnoxium fuisse. Ac si vero 
mortuus creditur, ut Christianorum nemo 
dubitat; multo magis affectiones eeeterze, quae 
mortem antecedunt, et afferunt, eidem tri- 
buenda sunt : ut recle Tertullianus argu- 
mentatur adversus Marcionitas. « Jam nune, 
inquit', ut et csetera compendio absolvam, 
quaeeumque adhue, ut pusilla, et infirma , et 
indigna eolligitis ad destructionem Creatoris, 
simplici, et certa ratione proponam : Deum 
non potuisse humanos congressus inire,nisi 
humanos et sensus, et affectus suscepisset ; 
per quos vim majestatis su: intolerabilem 
utique humane mediocritati, humilitate tem- 
peraret, sibi quidem indigna, homini neces- 
saria, et ita jam Deo digna ; quia nihil tam 
dignum Deo, quam salus hominis, etc. Si 
enim Deus, et quidem sublimior, tanta humi- 
litate fastigium majestatis suc stravit, ut etiam 
morti subjiceret, et morti crucis; cur non 
putetis nostro quoque Deo aliquas pusillita- 
tes congruisse, tolerabiliores tamen Judaicis 
contumeliis, et patibulis, et sepuleris?» Sie 
Athanasius in libro de /ncarnatione, « Gorpus 
ait, Christi communem habens eum cseteris 
substantiam : quippe corpus erat humanum ; 
tametsi novo, et inusitato miraeulo ex sola 
Virgine conflatum : nihilominus mortale cum 
esset itidem ut alia similia, mortem obiit^, » 
Etenim, ut scribit Ambrosius * : « Qui eorpus 
suscepit, omnia debuit subire, quae corporis 
sunt, ut esuriret, sitiret, angeretur, contrista- 
retur. » Et Leo Papa?, « Salva igitur proprie- 
tate utriusque substantie , et in unam 
coeunte personam, suscipitur a majestate 
humilitas, a virtute infirmitas, ab ceternitate 
mortalitas, et ad rependendum nostre condi- 
tionis debitum, natura inviolabilis nature est 
unita passibili. » Tum Fulgentius *, « Et car- 
nem quidem nostram cum conditione humane 
mortalitatis induit, animam quoque nostram 
cum infirmitatibus sine macula humans infir- 
mitatis accepit. « Et idem alio loco ἢ, «animse 
tristitiam, et perturbationem, quam volunta- 
riam in anima Dei Filius habuit, sic habuisse 
dicit, ut etiam ipsas humane anime passio- 


xal χαινοτέρῳ θαύματι συνέστη ex παρθένου μόνης, ὅμως 
θνητὸν ὃν, χατὰ ἀκολουθίαν τῶν ὁμοίων καὶ ἀπέθνησχε. 


Luc. - 3Serm. 1, de Nativ. — 4 Lib. de Luc, cap. vim — 


Leontiu 
adstipu- 
latur Tertul- 
lianus. 


Athanisius 
et alii. 


curata 
lgentii 
ictatio., 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. III. 


nes, ex voluntate veras, et in veritate volun- 
tarias non neget. » Et quia « divinitas verum 
hominem suscepit, ideo cunctas natur» hu- 
mane infirmitates, verasquidem, sed volun- 
tarias, in eadem veritate nature duntaxat 
humane sustinuit. » 

X. Quin iste ipse Fulgentius super hac 
quaestione, interruganti Regino, « utrum caro 
Christi corruptibilis, an incorruptibilis fuerit,» 
plane, aceurateque respondit : Corruptionem 
imprimis duplicem discernil! ; alteram qua 
in sola inest culpa, alteram, quae in pcena 
consistit. Hane rursus posteriorem bifariam 
partitur, Ut alia sit, quz poena. peccati simul 
est et peccatum, vel ad peccatum augendum 
pertinet, Nam et peccata nonnunquam pec- 
catis ulciscitur Deus : et est in homine con- 
eupiscentia, vel libido, « quae cum ex pcona 
peccati eveniat, peccatum multiplicat, et ani- 
mam punitioni subditam noxia delectatione 
captivat, Alia porro* , {πὼ nee animam, nec 
corpus fidelis hominis polluit, sed affligit; 
quia nee ad inquinandum hominem, sed ad 
humiliandum militat peccatorem. » Quam 
nihil aliud esse dieit nisi privationem sanitatis. 
Quibus constitutis, ita controversiam decidit: 
Christum asserit « carnem aecepisse immu- 
nem ab omn! peccato originali, et actuali. 
Ipsam tamen carnem non solum infirmam, 
sed etiam veraeiter cognoscitur accepisse 
mortalem. Procul dubio in quantum corpori 
ejus inerat suscepta mortalitas, in tantum ei 
potuit inesse corruptionis infirmitas; illius 
scilicet corruptionis, qui abest ab omni pec- 
cato. Ad talem corruptionem pertinet fames, 
et sitis, » ete, Tum ista pertexit? ; « Fuit 
quippe in corruptione mortis, sed non in cor- 
ruptione putredinis : quando earo Christi sic 
est mortua , ut nulla fuisset membrorum pu- 
tredo, vel dissolutio subsecuta, etc. Christus 
ergo non vidit corruptionem, quia nullam 
sensit caro ejus putredinem. Hoc autem non 
ejusdem carnis incorruptibilitas, sed resur- 
rectionis celeritas fecit. » Denique totam hanc 
disputationem absolvit sie : « Quocirca appa- 


& Anvc. tom. 11 ibl. "Oz: zoo ᾿Αδὰμ. τὸ σῶμα 
χαθαρὸν ἀπὸ παντὸς μολύσματος ἔπλασεν ὃ θεὸς, ὑπ᾽ 
οὐδενὸς τῶν φυσιχῶν ἀδιαδλήτων παθῶν ἀναγχαστιχῶς 
χυριευόμενον, θανάτου τε, χαὶ τῶν πρὸ τοῦ θανάτου, xol 
μετὰ θάνατον. ἑχουσίᾳ δὲ γνώμῃ, xo ἑἐχουσιότητι τοῦ 
᾿Αδὰμ. τὴν θείαν παράθαντος ἐντολὴν, ὑποπεσόντος δὲ τῇ 
ἁμαρτίᾳ, καὶ μολυνθέντος, τοῖς φυσιχοῖς ἀδιαδλήτοις 
ἐδουλώθη τε, χαὶ κατεχυριεύθη πάθεσι, θανάτῳ τε, χαὶ 


367 


ret Christum ante passionem, imo usque ad 
passionem, et mortem, mortale, atque ani- 
male corpus habuisse ; et pro nobis in eodem 
corpore veram famem, veram sitim, fatiga- 
tionemque sensisse, vera clavorum, ac lanceze 
percepisse vulnera, et ex hoe verum dolorem 
non necessitate, sed voluntate sensisse, verz- 
que mortis acceptatione, pro nobis animam 
suam propria potestate posuisse. » 

XI. Postremo Theodorus Abucara, in opu- 
sculo quarto, illa de Adami, ante, et post 
lapsum corpore, affectionibusque corporis; 
nec non Christi Domini, qua hactenus expo- 
sui, commode, ac diserte declarasse videtur. 
Cujus verba, tum ob eam ipsam causam, quod 
recte ista tractavit; tum quod insequenti 
questioni viam, aditumque prestruunt, de- 
seribenda mihi videntur : « Corpus, inquit, 
Adami ab omni labe purum effinxit Deus, 
cui nulla ex naturalibus, et inculpatis affec- 
tionibus necessitate dominabatur, veluti mors, 
et qua mortem antecedunt, ac sequuntur. 
Verum postquam sponte sua, et voluntate, 
Adamus idem divinum przceptum transgres- 
sus est, seque peceato subjecit, et inquinavit, 
tum demum naturalibus, et inculpatis illis 
affectionibus, tanquam servus, obnoxius esse 
ccepit, nempe morti, ezterisque. morti pre- 
euntibus, aut eam sequentibus. Hine Adamus 
esurire, sitire, ac mori necessitate quadam 
est coactus; et post obitum, corruptela ejus 
corpori dominata est, tum alia iis similia. 
Porro sempiternus Dei Filius Adamum cor- 
pus assumpsit ; hoe est ipse sibi,ex purissimo 
sanctissima: Virginis Marie sanguine, illiba- 
tum, et ab omni macula peccati liberum fin- 
xit. Ob id nullum jus in ipsum mors habuit : 
nec illa {πὸ mortem antecedunt : uti fames, 
ac reliquarum eulpa carentium multitudo 
passionum, ut jam ostendimus. Sed neque 
mortem consequens corporum corruptio : de 
qua Dei progenitor ille David in Psa/mo ista 
predixit*: /Von derelinques animam meam in 
inferno; nec dabis sanctum tuum videre corrup- 
tionem^ , 


τοῖς πρὸ θανάτου, καὶ μετὰ θάνατον. ὅθεν 6 ᾿Αδὰμ. πει- 
νᾷν, xol διψᾶν, xol θνήσχειν ἀνάγχῃ χατεδιάζετο. χαὶ 
μετὰ θάνατον ἣ διαφθορὰ τοῦ σώματος αὐτοῦ χατεξου- 
σιάζε: καὶ ὅσα τούτοις ἦσαν ὅμοια. ὃ μέν τοι ἀΐδιος υἱὸς 
τὸ ᾿Αδαμαῖον ἀνέλαθε σῶμα, τοῦτ᾽ ἔστιν αὐτὸς ἑαυτῷ ἐχ 
τῶν ἀχράντων τῆς παναγίας παρθένου Μαρίας διεπλάσατο 
χαθαρὸν, xol παντὸς μύσους ἁμαρτίας ἐλεύθερον, ταύτη 
τῇ τῷ θανάτῳ xav! αὐτοῦ χράτος οὐχ ἦν, οὔτε πρὸ θανά- 


1 Fulg. ad Reg. cap. iu. — 2 Ib, cap. 1], — 3 Ib. cap. u. — 3 Ps. cxv. 


Item Theo- 
dori Ahu- 
care. 


Exponitur 
Philippi 
abbatis 
controver- 
sia, utrum 
naturaliter 
caro Christi 
famem, 
sitim etc. 
perpessa sit. 


368 


Quocirea, «utique vulnerabile!, atque mor- 
lale corpus habuit Christus, » quod Manichei 
negabant, ut adversus horum antesignanum 
Faustum ait Augustinus. Idemque alibi docet, 
eliam ad senectutem fuisse venturum, nisi 
mors ante illud occupasset. « Sed quia in eo 
crat similitudo carnis, inquit^, peecati, muta- 
tiones zetatum perpeti voluit, ab ipsa exorsus 
infantia : ut ad mortem videatur etiam sene- 
scendo illa caro pervenire potuisse, nisi juve- 
nis fuisset occisus. Quz tamen mors in carne 
peceati inobedientiv: debita redditur ; in 
similitudine autem carnis peccati obedientiz 
voluutate suscepta est. » Et hoc nunquam 
Adamo contigisset, si in eo, in quo ereatus 
est, innocentice statu perstitisset; ut idem alibi 
tradit ?. 


CAPUT IV. 


De controversia quadam Philippi Abbatis, el 
Joannis cujusdam , utrum natura. humana 
Christi infirma fuerit, et naturaliter famem, 
sitim, dolorem, et id genus alia perpessa sif, 
1. Philippi negans opinio proponitur. 3. 
Joannis contraria. 4. Hunaldi cujusdam de 
utraque sententia ; ita. naturales fuisse pas- 
siones illas, ut non preter voluntatem obre- 
perent. 5. Fuisse infirmitatem. in humuna 
Christi substantia. 6. Boetii locus insignis, 
quo proposita questio deciditur, ae de tri- 
plici Adami statu. "í.. Christum revera pas- 
siones illas sensisse. 8. Excellenti tamen 
motlo, «ut ec voluntatem non antecederent. 


I. Superioris capitis disputatio non igno- 
bilis mihi controversie memoriam renovavit, 
qva sancti Bernardi tempore, inter eruditos 
quosdam agitata, et scriptis tradita, inter 
Philippi Abbatis Bone Spei ex ordine Pre- 
monstratensis, opera legitur. Est autem 
exorta ila quzstio ex Hilarii celebri illo 
loco, in quo Christi carnem nullum cepisse 
sensum doloris ex vulneribus existimasse 
videtur. De quo paulo post. Huneigitur excu- 
sare interpretando dum studet Philippus, et 


του, πείνᾳ Of φημι, xot τῶν ἄλλων φυσιχῶν ἀδιαδλήτων 
παθῶν ἐσμὸς, ὡς ἀπεδείξαμεν. οὔτε μὴν τῇ μετὰ θάνατον 
τῶν σωμάτων διαφθορᾷ, ἣν Δαθὶδ ὁ θεοπάτωρ μελῳδῶν 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


cum Joanne quodam monacho, ae Praeposito 
acrius contendit, eo disputando lapsus est, ut 
Christi carnem, quia sine peccato concepta 
fuerat, nullis peccati pcenis obstrictam, et 
obligatam fuisse defenderet : adeoque nihil 
naturaliter pati potuisse : ac tantam vim ex 
admiranda sui generatione traxisse, ut supra 
patiendi conditionem evecta, quidquid nihil- 
ominus voluntarie passa est, non naturaliter, 
sed extraordinaria quadam lege, ac velut per 
miraeulum sit experta. Huie reclamabat 
Joannes Praepositus, et Christum asserebat 
necessitate quidem naturali, sed sponte tamen 
ascita, et voluntaria omnia pertulisse. Le- 
guntur epistole amborum mutuc in operi- 
bus, uti diximus, Philippi, ante annos sex et 
viginti Duaci editis; ex quibus pauca com- 
memorabimus, 4188 ad questionem ipsam 
proprie spectant, dilatis iis, quae ad Hilarii 
post paulo tractandum locum illum referuntur. 
Philippus itaque* «filium illum homiuis, qui 
sic a Verbo Dei est susceptus, de Spiritu est 
conceptus, etsi esteris hominibus humanze 
substanti:? veritate consimilem , naturali 
tamen quadam virtute longe dissimilem ex- 
stitisse putat : ut sicut in conceptione nil 
pertulit contrarium sanctitati, sie postmodum 
in anima, vel corpore nil sufferret suze con- 
trarium voluntati. 

II. Quare non illi naturalem infirmitatem, 
et perpessionem fuisse censet, uti nobis est, 
qui haze, etiam inviti, ac reluetantes, tolerare 
cogimur. « Jam ergo naturaliter infirmi 
sumus, jam naturaliter timore, et tristitia, 
fame, et sili, calore et frigore, flagellis et vul- 
neribus affligimur : ita ut hzc incommoda 
nec possimus penitusremovere, nec possimus 
cum aecciderint, non dolere. » Christum vero 
«nature tanta potentia preditum ab ipso 
conceptu fuisse dicit, ut posset evitare mo- 
lesti& poenas oceurrentis, ete. Passionesigitur 
suam in illum non potuerunt naturam exer- 
cere, dum ejus voluntati nihil potuerunt 
contrarium admovere : et cum ille cuneta 
videretur occurrentia sustinere, tamen nihil 
horum adversus illum potuit obtinere. Tanta 
quippe fuerat firmitalis, ut privari non posset 
jure proprio voluntatis; nec primatum in ee 
naturalis nostra infirmitas, sed vel infirma 


| 
προανεφώνησεν" ὅτι οὐχ ἐγχαταλείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς 
ἄδην, οὐδὲ δώσεις τὸν ὄσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν. 


1 Aug, XIV contra Faust. cap, 1.—2 Aug. Il, de Pecc. mer. cap. xxix,—9 Id. lib. XIII de Civit, cap. xx.—4 Phili pp. cap. v. 


[tem 
annis 
ntraria 
irmans 
Itentia. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. IV. 


necessitas obtineret : sed sua in omnibus vo- 
luntas permaneret. Eapropter sicut natus est 
quando voluit, sic passus est que voluit, af- 
flietus ut. voluit : non habens naturam; ut 
sicut nos dolere cogeretur; sed habens vo- 
luntatem, ut condolendo nostris doloribus 
mederetur. » 

Quamobrem arbitratus est, Christum vere 
illa quidem tolerasse omnia, qus sunt infir- 
mitatis humane, famem, sitim, lassitudi- 
nem, tristitiam, dolorem, ac mortem de- 
nique : sed voluntate, non infirmitate pertu- 
lisse. « In hoe quippe corpus ejus, vel ani- 
mus a nostro differebat, quod sua eum infir- 
mitas dolere non cogebat ; sed quia ejus dolor 
nobis necessarius existebat, nobis, non sibi, 
dolorem voluntarium sufferebat. » 

Paulo post etiam, « affectionem esuriendi 
in Christo fuisse ait, sine ulla necessitate co- 
medendi : quia sicut potuit, cum voluit, 
esuriem sustinere, sic ad eam removendam 
nullo cibo inventus est indigere. » 

Hi. Joannes vero Prepositus, ut ex ejus 
epistola constat, quze post Philippi epistolas 
est edita, in eo Philippo assentiebatur, quod 
Christum assereret, nulla necessitate coac- 
tum, sed voluntate cuncta sustinuisse : sed in 
eo dissidebat, quod etiam infirmitate tolerasse 
credebat. « Verus enim homo, inquit, doluit, 
habens naturam, ut nisi manducaret, defi- 
ceret ; mergeretur, si super undas ambularet; 
moreretur, si erucifigeretur, nisi miraculo id 
non fieri vellet : » cujusmodi in plerisque 
Sanctis fecisse legitur, ut eum Petrum super 
aquas ambulantem ad se venirejussit. At vero 
Philippus negabat lioe in Christo miraculum 
fuisse', quod quadraginta dies, exempli gra- 
tia, jejunaret; sed naturali, et ab ipso con- 
ceptu insita vi, ae fortitudine esse faclum 
volebat. Quod Augustini testimonio compro- 
babat, ita scribentis? : « Sive ergo isto loco 
ipsum Judam pereuntem miserando turbatus 
est; sive sua morte propinquante turbatus 
est, non est tamen ullo modo dubitandum, 
non eum animi infirmitate, sed potestate tur- 
batum, ne nobis desperatio salutis oriatur, 
quando non potestate, sed infirmitate turba- 
mur. » 

Sic etiam Maximus in homilia prima de 
Jejunio quadragesime ; « Ignorabat nimirum 
diabolus, inquit, quia quod Christus nutri- 
menta perferebat infantize, quodque esuriebat 


369 


ut homo, non erat fragilitatis corporez, sed 
ccelestis gratiae sacramentum. » 

Verum Joannes utrumque locum sie acci- 
piebat, ut subaudiendam esse putaret parti- 
culam, /antum tanquam ita scripsisset 
Augustinus, Christum non infirmitate tantum, 
sed etiam potestate esse turbatum : Et Maximus, 
non erat fragilitatis corpore tantum, sed 
celestis gratie sacramentum. Sed hane cavil- 
lationem merito reprehendit Philippus in 
epistola sexta. Et est sane ridicula : nec ad- 
mitti ullo modo debet, uti mox ostendam. 

IV. Hane Philippi, et Joannis litem, et 
contentionem dirimit tandem Hunaldus qui- 
dam, epistola? quam ad Joannem Prepositum 
scribit, omnium postrema, et eruditissima : 
eujus summam hic brevi complectar. Phi- 
lippi primum sententiam eatenus improbat, 
quod Dominicum corpus tam firma constitu- 
tione fuisse crederet, ut inusitata illa et stu- 
penda nature illius adscriberet : velut 
quadraginta dierum jejunium , et maris 
caleationem, « quod vero doluerit, et dolendo 
mortuus sit, preter naturam, et per miracu- 
lum factum esse diceret. » Quod secus se 
habuisse docet. Non enim ez natura humani- 
tatis talem illum fortitudinem contraxisse, 
sed ex gratia habuisse censet. « Hoc enim 
divinitatis unio personalis eidem contulit, ut 
omni nalure rerum imperaret et nihil suz 
resisteret voluntati. » Verum duplicem inte- 
rim voluntatem discernit; Unam « rationa- 
lem, secundum quam idem voluit homo quod 
Deus. » Alteram «appetitus (nempe inferioris 
el sensilis) seeundum quam dicitur velle co- 
medere, qui etiam jejunium celebrans, ab 
escis vult abstinere. Vult igitur idem, et 
non vult comedere. Et huic quidem voluntati 
multa Christus tulit contraria : illii vero 
nihil. » 

Jam vero cum necesse id esse dicatur*, 
quod. impossibile est non esse, non fuit talis in 
Christo patiendi necessitas; nec invitus illa 
passus est, tanquam vitare non posset. Nam 
si vellet, nihil horum omnino pateretur. 
Quare quod Maximus paulo citatus ante 
scripsit, «non fuisse fragilitatis corpore: quod 
Christus esuriit : » aut eum Augustinus infir- 
mitatem a Christo removet : sic intelligenda 
ista sunt, non ut infirmitas illa revera in 
Christo non fuerit, « cum ipseesuriret : alio- 
quin esurire non posset : sed quia fragilitas 


1 Epist. vr. — 2 Aug. Tract. 1x in Joann. sub fin. — 3 Philipp, ib. — 4 Ibid. 


Tox. VI. 


24 


Item 
Hunaldiuita 
naturales 
fuisse 
passiones 
has ut non 
preter 
voluntatem 
obreperent. 


Infirmitas 
fuit in 
humana 
Christi subs-* 
tantia. 


310 


suscepta non coegit, id est invitum non com- 
pulit, at esuriem sustineret, » 

Quod autem ita concepta Christi caro est, 
nihi] ut vitii, ac labis contraxerit, non ex eo 
sequitur, nihil illum pati, aut non mori 
potuisse ex nature?» sus conditione. Quippe 
« munda illa hominis conceptio, quem Deus 
assumpsit, nihil ei contulit, preterquam 
quod assumens voluit. Nostre vero infirmi- 
tatis statum, sine peccato suscipere suce 
benignitati complacuit. » Et infirmitatem 
ergo carnis habuit Christus, quam sponte sus- 
cepit, et eam non necessitate aliqua, vel in- 
vitus admisit. Habuit tamen illam ipsam, 
quam volens ascivit, in carne patiendi con- 
ditionem, idque illi naturale fuit. « Hoc enim 
naturale puto, ait Hunaldus, quod a Creatore 
res contrahit. » Proinde « non preter natu- 
ram, et per miraculum doluit, qui dolendi 
potentia carnali non caruit. » Nam cum duce 
in Christo nature sint, « quidquid Christus 
fecit, vel passus est, secundum ajterutram 
earum 1iecisse eum, vel sustinuisse necesse 
est. » Atqui nihil secundum «divinam passus 
est. Igitur quidquid passus est, secundum 
humanam est passus; adeoque dolendi haec 
proprietate non caruit, Hxc Hunaldus. 

V. Porro non eo sensu negari ab Augus- 
lino, Christum ex infirmitate esse passum, ut 
nihil infirmitatis in co fuisse sentiat, ex iis 
apparet, qu:& in eodem tractatu sexagesimo 
in Joannem scribit. «Qui mortuus est, inquit, 
pro nobis, prius turbatus est idem ipse pro 
nobis. Qui ergo potestate mortuus cst, po- 
testate turbatus est. » Atqui vere, ac reipsa 
mortem pertulit; ergo et turbationem, et re- 
liquas passiones reipsa sustinuit. Item sub 
tractatus finem, « Carnis, inquit, ille gerebat 
infirmitatem, qua infirmitas resurrectione 
consumpta est. » Non alia consumpta est in- 
firmitas, quam qua yere inerat ipsi. Habuit 
igitur in carne sua veram communemque 
cum ceteris infirmitalem : sed neque peccati 
vestigium in ea fuit ullum : et hane ipsam 
carnis infirmitatem non reliquorum more 
hominum suscepit, ut ea naturali quadam 
necessitate etiam invitum opprimeret : sed 
ut eam haberet in potestate, ae pro libito 
suo, laxatis, aut adductis frenis regeret. Quod 
ibidem explicare pergit Augustinus. « Sed 
qui non homo, ait, verumetiam Deus erat ; 
ineffabili distantia universum genus huma- 
num animi fortitudine superabat. Non ergo 


1 Philipp. ibid. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


aliquo est cogente turbatus : sed turbavit se- 
metipsum, ete. Aífeectum quippe humanum, 
quando oportuisse judicavit, in seipso potes- 
tate commovit, qui hominem totum potestate 
suscepit. » 

VI. Postremo huie absolvendze, termi- 
nandieque controversie, utile quiddam con- 
feret Boetius ex fine libri de duabus naturis, 
et u»a persona Christi : ubi etiam illud, quod 
in superiori propositum est eapite, dissolvit, 
cujusmodi eongruentem Adami statui Chris- 
ius qualitatem corporis assumpsit. Quam 
quidem questionem maximi esse momenti 
ad diluendam Eutyehianorum calumniam 
affirmat : quod illi carnem Christi ideireo de 
Mari: carne non esse delibatam, ae decerp- 
tam assererent; ne qualem Adamus habuit, 
peccato videlieet obnoxiam, aecepisse pu- 
tetur; aut si ejusmodi suscepit, qualis ante 
lapsum illius exstitit, neque mori, neque 
perpeti aliquid potuerit; quod hujus est pro- 
prium capitis argumentum. 

Hie vero Boetius tres Adami status distin- 
guit, duos extremos ; tertium inter hos me- 
dium. Primus status est, « ante delietum, in 
quo tametsi ab eo mors aberat, nee adhue 
ullo se delicto polluerat, poterat tamen in eo 
voluntas esse peccandi. » Secundus status est, 
«in quem mutari potuisset, si firmiter in 
Dei preceptis manere voluisset, Tune enim 
id addendum foret, ut non modo non pec- 
caret, aut peccare vellet, sed ne posset qui- 
dem aut peecare, aut velle delinquere. Ter- 
tius status est post delietum, in. quo mors 
illum necessario subsecuta est, el peccatum 
ipsum, voluntasque peccati. » Horum trium 
statuum extremi duo sunt, secundus, et ter- 
tius : medius et ambos inter interjectus est 
primus. Ex iis igitur statibus singulis, pro- 
prium quiddam Christus assumpsisse Boetius 
observat. « Nam quod mortale corpus as- 
sumpsit, ut mortem a genere humano fu- 
garet, in eo statu ponendum est, qui post 
Ad: prevaricationem peenaliter inflictus est,» 
et est ordine tertius, « Quod vero non fuit in 
eo voluntas ulla peceati, ex eo sumptum est 
statu, qui esse potuisset, nisi voluntatem in- 
sidiantis fraudibus applicasset. » Et hie secun- 
dus est status, Restat igitur medius status, 
qui primus est positus; «ille scilicet, qui eo 
tempore fuit, cum nec mors aderat, et adesse 
poterat delinquendi voluntas. In hoe igitur 
Adam talis fuit, ut manducaret, ac biberet, 


Boetii locus 
insignis, 
quo questio 

deciditur. 


Tres Adam 
status dis- 
tinguuntur, 


stus 
| et 
Miter 
sus. 


DE INCARNATIONE LIB. X, CAP, IV, 


ut aecepta digereret, ut laberetur in som- 
num, et alia, que ei non defecerunt. Hu- 
mana quidem, sed concessa, et quce nullam 
poenam mortis inferrent; quee omnia habuisse 
Christum, dubium non est. Nam et mandu- 
cavit, et bibit, et humani corporis officio 
functus est. Neque enim tanta indigentia in 
Adam fuisse credenda est, ut nisi mandu- 
easset, vivere non potuisset. Sed si ex omni 
quidem ligno eseam sumeret, semper vivere 
potuisset, hisque (forte sicque) non mori. 
Ideirco Paradisi fructibus indigentiam exple- 
bat. Quam indigentiam fuisse in Christo, 
nullus ignorat; sed potestate, non necessi- 
tate. » 

VII. Atque hoe diserte Romanum conci- 
lium sub Damaso Papa statuit, ut ex epistola 
synodica constat ad Paulinum Antiochenum 
missa "Thessalonicam ; in qua anathema dici- 
tur «ei qui dixerit, in erucis passione dolo- 
rem sustinuisse Dei filium divinitate ipsa, et 
non carne, animaque rationali, quam as- 
sumpsit in forma servi, ut Seriptura sacra 
loquitur^. » [gitur vere in carne dolorem 
sensit ; ac revera passus est : quod fidei sym- 
bola omnia testantur. $i enim passiones istas, 
doloresque non reipsa in qua pati poterat na- 
iura persensit, non vere passus est : sed ficte 
ae sola specie. Nec illud verum est, quod de 
eo Propheta przdixerat, Vere languores nos- 
tros ipse tulit, et dolores nostros ?pse portavit! . 
Tum quz in Psalmo xxr, de acerbissimo do- 
lorum sensu, quem in cruce toleravit, ex 
Christi persona predicta sunt, falsa et simu- 
lata erunt omnia. Itemque quod ipsemet 
Dominus fristem esse suaya animam usque ad 
moríem professus est?. Aut quod s?/zre se 
dieit in cruce pendens ?; vel esurisse ab Evan- 
gelista narratur *: hiec, inquam, omnia proprie 
debent aceipi, et hujusmodi af*ectionibus 
illum obnoxium fuisse, ita, ut par est, accepta 
demonstrant. 

Denique Paulus in epistola ad Zebrc«os 
« Debuisse Chrisium ait^, per omnia fratribus 
assimilari , ut. misericors fieret, et fidelis 
pontifex ad Deum, wt repropitiaret peccata 


α« Dawas. apud Theod. 2a J//íst. lib. V. El τις 
εἴπῃ, ὅτι ἐν τῷ πάθει τοῦ σταυροῦ τὴν ὀδύνην ὑπέμεινεν 
ὃ υἱὸς τοῦ θεοῦ θεότητι, καὶ οὐχὶ σαρχὶ, χαὶ ψυχῇ λογιχῇ, 
ἥν περ ἀνέλαθεν ἐν τῇ τοῦ δούλου μορφῇ, ὡς εἴρηκεν ἢ 
ἁγία γραφή" ἀνάθεμα ἔστω. 

ὁ Dawxasc. lib. ll], cap. xXx. "Agde τὰ φυσιχὰ 


J4 


populi. In. eo enim in quo passus est ipse, et 
tentatus, potens est et eis , qui tentantur , 
auriliri.» Etin capite quarto : « /Von enim 
habemus pontificem, qui non possit compati 
infirmitatibus nostris: tentatum autem per 
omnia, pro simlitudine , absque peccato. » 
Qu inepte falsoque dicta viderentur, si non 
passiones islas revera, et humano more, mo- 
doque susciperet. 

VIII. Distabat tamen in eo plurimum 
ceteris ab mortalibus Christus, quod in his 
praeter voluntatem, imo interdum ea reluc- 
tante, affeetiones ille, perpessionesque su- 
heant, nee in hominum potestate sint : At in 
Christo voluntarie prorsus exstiterunt, ut 
jam supra dixi : nec nisi permittente, vel im- 
perante voluntate coorte sunt. Declarat hoc 
Joannes Damascenus inlibro III, capite xx, 
verbis istis : « Quocirca naturales nostre pas- 
siones, et secundum naturam, et supra natu- 
ram in Christo fuerunt. Secundum naturam 
enim in ipso commovebantur, quando carni 
permiltebat, ut quae sunt ejus propria pate- 
retur. Supra naturam vero, quoniam non 
antecedebant in Domino que naturalia erant 
illius voluntatem. Nam nilil coactum in eo 
consideratur : sed voluntaria omnia. Itaque 
volens esuriit, volens silivit, volens timuit, 
volens est mortuus ^. » 

Quee omnia divinitatis ad nutum, tanquam 
rectricis, ae moderatricis, administrabantur, 
ut alibi diximus*, Est autem illa causa, quam 
Joannes Damascenus affert, cur non preeirent 
voluntati passiones illze, sed eam sequerentur; 
quod nihil eoaetum erat in Christo, ab eo 
quod posterius est sumpta. Nam ideo nihil 
Christo contra voluntatem, et coactum acvi- 
dit, quod nihil nisi ex ejus voluntate posset 
obrepere; hoc est nihil. nutum voluntatis 
ejus antecederet. Hzc est verbi τοῦ προηγεῖσθαι 
notio; non illa, quam eruditus theologus 
ampleetitur"; ut sit, non anfercedere simpli- 
citer ; sed preire ut ducem, qui alios ita post 
se trahat, ut sequantur. Quod non magis hoe 
loco necesse est, quam ubi idem Damascenus 
voluntatem Dei, in anfecedentem, et sequen- 


ἡμῶν πάθη, χατὰ φύσιν, xoà ὑπὲρ φύσιν ἦσαν ἐν τῷ 
Χριστῷ" κατὰ φύσιν μὲν γὰρ ἐχινεῖτο ἐν αὐτῷ, ὅτε παρε- 
χώρει τῇ σαρκὶ πάσχειν τὰ ἴδια. ὑπὲρ φύσιν δὲ, ὅτι οὐ 
προηγεῖτο ἐν τῷ χυρίῳ τῆς θελήσεως τὰ φυσιχά, οὐδὲν γὰρ 
ἠναγκασμένον ἐπ᾽ αὐτοῦ θεωρεῖται, θέλων xat ἐπείνησε, 
θέλων ἐδίψησε, θέλων ἐδειλίασε, θέλων ἀπέθανεν. 


1 Isa. yni.—2. Matth. xxvi, 38, -- 3 Joann, xix. — 4 Matth. 1v. — ὃ Heb. i, 17.—6 Lib. VlIEcap. xir, $ 1, — 7 Vasq. in. itr, 


por. Disput. rix, cap. S17. 


Sed eminen- 
tior1 modo. 


Inopinata 
Hilarii opi- 
nio de 
Christi 
passionibus. 


312 


tem distribuit: quod est προηγούμενον xa ἑπόμενον 
θέλημα. Quippe ex eo quod passiones voluntatis 
nutu posteriores sunt, nec nisi ea volente 
consurgunt, sequitur nunquam eas violenter 
incurrere. 


ΠΡ ΤΥ: 


Veterum. quorumdam opiniones παράδοξοι de 
affectionibus, et passionibus, que humane 
Christi nature contigerunt, illustrata, et 
expense. 1. Hilarii locus, in. quo. sensum 
doloris detrahere Christo videtur ; ^. Varie 
ab quibusdam explicatus. 5. Nonnulli Hila- 
rium. retractasse sententiam volunt ; et quo 
in. libro id fecisse videatur. T. Hefellitur hic 
error. 8. Clementis Alexandrini non dissi- 
milis notata sententia. Valentini heretici 
jocularis error. 9. Castigatur. 10. Christum 
corpore deformem arbitrati quidam, 11. sed 
refutati. 


I. Celeberrimus est inter eos, quorum ex- 
plicatu difficilia queedam loca scriptis prodita 
sunt, Hilarius Pictaviensis, Gallicanc;e quon- 
dam Eeclesiw decus, et columen; cujus in 
libro decimo de Trinitate insignis est dispu- 
tatio de hoe ipso, in quo modo versamur, ar- 
gumento; utrum Christus, qua homo, doloris, 
et famis, ac sitis, affectionunque naturalium 
caeterarum sensum aliquem revera ceperit : 
an ad speciem duntaxat, earum in se vim, et 
efficientiam admiserit. Etenim multa constat 
illie ab eo esse scripta, quce sine ullo sensu, 
passionum istarum appulsionem ad Christi 
carnem esse factam persuadeant. Quce non- 
nulli pie interpretari potius, quam ut summo 
viro tantum erroris oblatum faterentur, im- 
pense studuerunt. Nos in medio positis Hi- 
larii dictis, quae offensionis aliquid habere 
videntur, quemadmodum ab aliis explicata 
ea fuerint, referemus ; tum quod nostrum sit 
de hoc judicium, sincere profitebimur. 

Non est ignota vel mediocriter hujus doc- 
tring peritis, Arianorum fraus veterum, et 
versutia : qui ut dissimilis, inferiorisque sub- 
stantie Filium esse, neque Patri eonsubstan- 
tialem, probarent; qualemeumque divinitatem 
illus, patiendi capacem, ac revera passam 
esse dicebant. Ex quo factum est, uti Scrip- 


1 Hilar. lib. X. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


iure loca omnia, in quibus infirmum aliquid, 
et abjectum de Christo dicitur, ut est dolor, 
tristitia, metus, et similia, non ad susceptam 
a Verbo naturam hominis; sed ad ipsam illius 
divinitatem  aecommodarent. Quod in se- 
cundo libro de Trinitate fusius ostendimus. 
II. Contra hane hereticorum istorum in- 
saniam disputat in libro decimo S. Hilarius : 
et inter alia, « Volunt, inquit!, plerique eo- 
rum ex passionis metu, et ex infirmitate pa- 
tiendi, non in natura eum impassibilis Dei 
fuisse ut qui timuit, et doluit, non fuerit vel 
in ea potestatis securitate, quae non timet : 
vel in ea spiritus incorruptione, qua non 
dolet : sed inferioris a Deo Patre nature, et 
humans passionis trepidaverit metu, et ad 
corporalis pena congemuerit atrocitatem, » 
Deinde prolatis Seripture sententiis, quibus 
tristitia, vel metu atfeetus esse perhibetur, 
ostendere conatur causam nullam in Christo 
fuisse metuendze mortis, aut doloris; cum 
« omuem ab Apostolis terrorem mortis pro- 
pellens, ad gloriam eos sit martyrii adhor- 
tatus. Quem autem dolorem mortis timeret, 
potestatis suce liberlate moriturus? » Prz- 
sertim cum neo corpori, nee spiritui suo 
formidanda mors esset; non corpori, quod 
sciret non esse corruptione dissolvendum : 
non spiritui, cum « infernum chaos, Lazaro 
in Abrahe sinibus letante, » neutiquam illi 
timendum esset. Mox, uti corpus animamque 
multo ae nos prestantiore modo suscepit, 
« secundum anima, corporis(ue naturam, 
necesse esse dicit, et passionum fuisse natu- 
ram.» Ac postquam longa interposita ora- 
lone docuit, Verbum assumpsisse carnem ex 
Maria, et ex ea esse genitum eumdem verum 
Dei hominisque filium ; ut hae ratione de- 
monstraret, non ejusdem nobiscum condi- 
tionis, sed longe preesstantioris esse Christum; 
demum aliter ac mortalibus usuvenire solet, 
ietus ac vulnera in eum incurrisse dicit. 
« Homo itaque Jesus Christus, inquit , uni- 
genitus Deus, per carnem, et Verbum, ut 
hominis filius : ita et Dei Filius, hominem 
verum, secundum similitudinem nostri ho- 
minis non deficiens a se Deo, sumpsit : in 
quem quamvis aut ictus incideret, aut vulnus 
descenderet, aut nodi concurrerent, aut sus- 
pensio elevaret, quidem hec impetum pas- 
sionis, non tamen dolorem passionis infer- 
rent : ut telum aliquod aut aquam perforans, 
aut ignem compungens, aut aera vulnerans. 


188 vorie a 
ionnullis 
plicatur. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. V. 


Omnes quidem has passiones nature sus 
infert, ut perforet, ut compungat, ut vul- 
neret : sed naturam suam in hec passio 
illata non retinet ; dum in natura non est vel 
aquam forari, vel pungi ignem, vel aera 
vulnerari : quamvis nature teli sit vulnerare, 
et compungere, et forare. Passus quidem 
Dominus Jesus Christus, dum caeditur, dum 
erucifigitur, dum moritur, sed in corpus Do- 
mini irruens passio, nec non fuit passio, nec 
tamen naturam passionis exercuit : cum et 
poenali ministerio illa desceviit, et virtus cor- 
poris sine sensu peenc vim poene in se desc- 
vientis excepit. » 

HI. Quibus verbis sie inflieta corpori 
Christi tela essesignificat, etimpressa vulnera, 
ut eorum sensum non caperet, sic tanquam 
foderet aliquis ignem, aut aquam ; cujus rei 
causam refert in corporis ejusdem extraordi- 
nariam excellentemque formationem, qu: ab 
communi hoe usu, et statu mortalitatis exce- 
pit. « Habuerit sane illud, inquit, Domini 
corpus doloris nostri naturam, si corpus nos- 
irum id nature habet, ut calcet undas, et 
super fluctus eat, et non degravetur ingressu, 
neque aqua insistentis vestigiis cedat ; pene- 
tret etiam solida, nec clause domus obstacu- 
lis areeatur. Àc vero si Dominici corporis 
sola ista natura sit, ut sua virtute, sua anima 
feratur in humidis, et insistat in liquidis, et 
exiructa transeurrai, quid per naturam hu- 
mani corporis concepta ex Spiritu sancto 
caro judicatur? etc. Et homo ille de Deo est, 
habens ad patiendum quidem corpus et pas- 
sus est: sed naturam non habens ad dolen- 
dum. Nature enim proprie, ac sue corpus 
illud est, quod in ecelestem gloriam transfor- 
matur in monte, quod attactu suo fugat 
febres, quod de sputo suo oculos format. » 
Haec Hilarius, in quibus Christi corpus, na- 
turaliter, et ex nature suc statu, ac condi- 
tione, nullum potuisse doloris sensum per- 
cipere declarat; neque vim suam in illud 
exercuisse, ferrum, aliaque ineutiendi doloris 
instrumenta. Quod quia falsum est, et ab 
regula Christiana» professionis alienum, id- 
circo certatim excusare, interpretarique dicta 
illa conati sunt pii, uli diximus, atque eru- 
diti theologi. 

IV. Communis est ila maxime ratio, 
quam Magister Sententiarum amplexus est !, 
Hilarium ideo dixisse, « dolorem passionis iu 


313 


Christum non incidisse, et virtutem corporis 
Christi sibi excepisse vim peenz sine sensu 
pena; quia doloris causam, et meritum in 
se non habuit. » Hoc autem iis illius verbis ex- 
pressum fuisse docet ; Von habens naturam ad 
dolendum. Non enim naturam illius :stiman- 
dam ex nostre conditione; cum inusitato 
modo procreata sit. Itaque nee dolendi, nec 
timendi necessitatem in illo fuisse dicit, qualis 
inest in nobis. Ab hoc non dissentiunt supe- 
riore capite laudati Philippus Abbas, epistola 
quinta, et Hunaldus: qui necessitatem in 
Christo non fuisse dolendi duntaxat Hilarium 
docere volunt ; licet revera dolorem senserit, 
non invite, sed voluntate susceptum. Quam 
etiam necessitatem, nature vocabulo signifi- 
cari, suspicatur Hunaldus. Verum si quis 
attente Hilarii verba considerare velit, non 
omnino quadrare in hzce interpretationem 
illam sentiet. Etenim si hoc tantum demon- 
strare voluisset, ejusmodi fuisse corporis 
Christi naturam, et constitutionem, ut ex sese 
dolorem nullum caperet, etsi confossum, 
perforatumve esset; cur non etiam saucia- 
tum, ae trajectum idem corpus fuisse nega- 
vii; cum non minus perfossionis, ac lcsionis 
immunem, quam doloris, carnem istam con- 
ceptu ipsius, et omni culpe contagione 
vacans origo prestiterit? Denique quis non 
cruciatu quovis, et sensu doloris acerbiorem, 
ac minus Deo congruentem putet peccati 
poenam esse mortem? Nec tamen aut Hila- 
rius, aut Catholicus quisquam, mortuuni ne- 
£avit esse Christum, quod neque moriendi 
conditione natura ipsius, neque necessitate 
voluntas oppressa sit. 

Eadem preseriptione summovendi sunt, 
qui Hilarium asserunt de divina?, non hu- 
mana, loqui natura, cum doloris sensum 
Christo detrahit ; ut omittam catera ejusdem 
loci, que huie interpretationi repugnant. 

V. Sunt alii, qui Hilarium referunt quo- 
dam in libro ista retractasse, et contrarium 
docuisse; quem librum illius retractationis 
vidisse et perlegisse se Guillelmus Parisiensis 
episcopus *, audiente S. Bonaventura, dixit. 
Sane tantus vir Guillelmus Parisiensis fuit, 
ut cum eo ipso fateatur Hilarium errore lap- 
sum esse, quod retractando illo correxisse 
significet; haud temere idem nobisasseverare, 
liceat. Quonam vero in libro fecerit hoe Hi- 
larius, hactenus incompertum est. 


1 In III, Disp. xv, sub fin. et S. Tho. III, par. 4. xv, art. 9, ad 1. — 2 Apud Bonav. in tit Dist, xvr, art. 1, q. 1, — 3 Ita 


Bonaventura, ibid. 


Nonnulli 
Hilarium 
suamretrac- 
tasse sen- 
tentiam 

existimant. 


374 


Mea hae suspicio est, commentarium in 
Psalmos esse ; in quo ad Psalmum sexagesi- 
mum octavum multa dicit superiori illi opi- 
nioni contraria, ut merito retractasse priora 
videri potuerit. Etenim verba ista declarans. 
Salvum me fac Deus, quoniam intraverunt 
aque usque ad animam meam, ita scribit : « In- 
troeuntibus enim aquis usque ad animam, 
subjectus morti erueis fiebat ; cum passionum 
universarum impetus usque ad mortem ani- 
ma perrumperet.» Ac paulo post: « Verum 
ineuntium harum passionum non aliunde, 
quam ex assumptione carnis, et virtus est, et 
potestas. Non enim incidere in Deum hic in- 
firmitatum nostrarum terror valebat , aut 
exerere se, nisi in carne corporis nostri, tan- 
quam subjacerte materia, poterant passio- 
nes. » Item, « Omnis in eum terror, inquit, 
dessvientis in nos tempestatis incubuit, ete. 
Tune et pati ecepil, et mori posse; per ocea- 
sum mortis in ima descendens. » Ad he, 
« Quod autem, inquit, infirmitates nostras ad 
salutem generis humani ex paterna voluntate 
susceperit. « Et; « Non fuit ergo in unige- 
nito Deo naturalis infirmitas, sed assumpta; 
quia propter Deum hae improperia susceperit 
passionum. » 

Hie revera dolorem, ac timorem suscepisse 
Deum non in natura sua, sed in assumpta 
carne testatur; et in hane passiones impetu 
quodam irruisse. 

VI. Postidem, « Veniens, ait, in altitudi- 
nem maris, ac tempestate demersus, nunc ne 
demergatur orat; ut superius assumpta 
infirmitatis nostrae professio sit, eum se de- 
mersum esse profitetur. Nunevero conseiusin 
se salutis fiducia est, eum ne se aqua tem- 
pestas demergat precatur. Nam ejusdem na- 
ture non est, et demersam jam esse, et ne 
demergatur orare: sed ejus, qua per corpus 
licet mersa, non tamen sit detinenda per spi- 
ritum. » Hoc loco, demergi in altitudinem 
maris, idem est ac passiones sentire, a quibus 
cum liberari se postulat, et inde ubi demersa 
caro est, eam extrahi haud. dubium est, quin 
eidem verum sensum doloris, et passionis 
attribuat. Tum postea, « Omnia, inquit, ut 
homo et patitur, et loquitur. » Ut ergo vere 
loquitur ut homo, ita vere ut homo patitur. 
Rursus. « Et quia propter inimicos suos h:ec 


* Multa de mente Hilarii disputat Witassius ; cum primis 
vero P. Custantius in prefatione ad novam a se curatam 
ejusdem S. P. editionem a n. 98. Nos hic summam dabi- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


perpetienda sibi fuerant, inquit, per quc hu- 
man: saluti, atque seternitati consulebat, 
hujus beneplaciti temporis testatur affectum, 
dicens. /mproperium ecpectavit cor meum et 
miseriam , desideratas sibi esse hujus temporis 
significans passiones. » Praeterea, « Pereussus 
ergo est Dominus, ait, peccata nostra susci- 
piens, et pro nobis dolens, ut in eo usque ad 
infirmitatem crucis, mortisque pereusso sa- 
nitas nobis per resurrectionem ex mortuis 
redderetur. » Denique carnem ejusdem natu- 
re cum Adami carne post peccatum infirma, 
Deum assumpsisse scribit, ac vere doluisse: 
« Non pepercerat autem primo illi de terree 
limo Adz, inquit, quem de Paradiso post cul- 
pam, ne lignum vile attingens in c:eternitatem 
poene maneret, ejecit: ut naturam corporis 
ejus Adam e coelis seeundus assumens, pari- 
que morte percussus,eam rursus, in vitam 
eternam, sine poenae zeternitate revocaret. 
Huncigiturita a Deo pereussum persecuti sunt, 
super dolorem vulnerum, dolorem persecu- 
tionis hujus addentes. Pro nobis enim secun- 
dum Prophetam dolet, et ideo esse in dolo- 
ribus sstimatus. » Vides uti manifeste non 
vulnera solum, idest perforationes, sed et vul- 
nerum dolores pertulisse dicatur: quod ei 
plane contrarium est, quod in decimi libri de 
Trinitate loco scripsit. Unde retractare quee 
ibi dixerat, in commentario illo visus est 
Guillelmo Parisiensi. 

Hilarium certe ita, uti dixi, de Christi 
carne sensisse, in libro decimo de T7znitate, 
non dubitavit Claudianus Mamertus in libro 
secundo de stafu anima! ; ubi illum fatetur 
« inter complura prcecelsarum disputationum 
suarum, quiddam secius sentientem, duo hzc 
veris adversa disseruisse : Unum, quod nihil 
incorporeum creatum dixit: Aliud nihil do- 
loris Christum in passione sensisse, Cujus si 
passio vera non fuit, redemptio quoque nostra 
vera esse non potuit. Sed quando beatus Hi- 
larius opinionis hujusce vitium virtute econ- 
fessionis abolevit, sic sustinet reprehensionis 
stylum, quod non patitur detrimenta merito- 
rum. » Sed de hae Claudiani sententia, qua- 
lenus priorem Hilario tribuit errorem, ut 
nihil corporis expers creatum a Deo putave- 
rit, vide quz alibi * seripsi *. 

VII. Eritet qui eamdem de ἀπαθείᾳ Christi 


mus fusioris disputationis a claris, hoc  Benedictino ador- 
nate; reddemus autem illam ipsius verbis a num. 156. 
Hzc igitur ibi Custantius. 


1 Tom IV, Bibl. — 2 Tom. I, lib. IT cap. τ, S 15 et lib. [ de Ang. eap. 1, S 8. 


ionysius 
x, defen- 
ditur. 


S 3. De 
1$5i0nn£. 
hristi. 


um. vr. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. V. 


hominis opinionem Dionysio Alexandrino 
imputet. Hie enim Paulo Samosateno contra 
divinitatem Christi disputanti, quod natura 
homo sit, non Deus, cujus anima tristis 
est; respondet, perinde ad passionem itu- 
rum Dominum Jesum, tristitia affectum esse, 
ut in Scripturis, Deo, et Spiritui sancto ira, 
tristitia, dolor, ceterique affectus humani 
nonnunquam effingi solent. Verum Diony- 
sius de Christo ista scribens, respectum ha- 
buit ad ipsius divinam substantiam; quam 
Paulus Samosatenus impugnabat; quemad- 
modum Bonaventuram supra diximus Hila- 
rium explicare voluisse. 


Primo ante Claudianum  Mamertum nullus, post hunc 
primus Berengarius eum reprehendit, quod passionum Christi 
veritatem negaret. Contra a nominatissimis quibusque doc- 
toribus sacrisque conciliis ut venerandus et catholicus Doc- 
tor, et acerrimus fidei defensor semper audiit. At si in ca 
fuisset. sententia ila singulari, ut nullum ejus vestigium in 
zlatis illius scriptoribus-deprehendere sit, imo qus fidei 
omnium consensu recepte repugnet: tot eum laudibus 
minime celebrassent. Longe minus ei peperciss:nt heretici, 
qui cum adversantes sibi Catholicos alios confictis hzresibus 
calumniisque infamare pro nihilo ducerent, ipsius tamen 
integritatem auctoritatemque semper summopere reformi- 
darunt. 

Deinde Aphtartodocitis, qui Justiniano regnante, ac favente 
errorem Hilario a nonnullis adscriptum | defendebant, nun- 
quam venit in mentem, ut sententiam suam lanti viri 
nomine munirent, cujus jampridem apud Grzcos celebria 
erant scripta. 

3. Huic errori revera minime favet, quodait lib. X, 
n. 34. Assumpta caro, id est totus homo, passionum 
naturis permissa est. 

4. Eidem passim adversatur, qui non solum constanter 
docet Christum gessisse, dixisse, ac passum esse quzecum- 
que hominum sunt; sed et eum sitim, esuriem, tristitiam 
ac timorem suscepisse, nec non anxium et turbatum fuisse, 
flevisse ac docuisse variis in locis confitetur. 

Omnes illas hominum afflictiones vere a Christo susceptas 
esse adeo persuasum ei erat, ut in earum causis explicandis 
studium, et operam collocarit, probaritque illum eas non 
sua, sed nostra causa, et ut hereticos carnis ab ipso 
assumpte veritatem negantes mendacii convinceret, perpes- 
sum esse. 

6. Cum lib. 1 de Trinit. n 32 declaret, se librum 
decimum inslituisse adversus h:wreticos, qui divine pro- 
fessionis natureque immemores,ad. impietatis suc argu - 
mentum dispensationis gesta dictaque tenuerunt, hoc. est, 
ut planius. loquitur lib. IX, n. 5, qui quc ab eo (Christo) 
secundum hominem dicta sunt,dicía esse secundum natu- 
τα divine infirmitatem mentiuntur: contuendum est que- 
namilla sint, quee 1, X, adversus Christi divinitatem heretici 
objiciant. Atqui quz de Christi tristitia, timore, dolore 
sunt dicla, objiciunt. Ultro igilur concedit Hilarius, ea de 
ipso secundum hominem vere dicla esse. 

7. Ne hanc ignoremus instituti sui ralionem, lib. ΧΙ, 
imiüio pro more suo memorans quidquid superiore confe- 
cerit, confirmat sese in decimo adversus hereticos dis- 
pntasse, qui dispensationem assumpti corporisrapiunt ad 
contumeliam divinitalis ; et impietatis causas arripiunt de 


315 


Ceterum hune errorem diserte, accurate- 
que refellit Augustinus tractatu zn Psalmum 
cxni. «Nolite, inquit, putare non fuisse tri- 
stem Dominum. Si enim hoc dixerimus, quia 
non erattristis, cum Evangelium dicat. 7ristis 
est anima mea usque ad mortem : ergo et quando 
dicit Evangelium, Dormivit Jesus, non dor- 
mivit Jesus: et quando Evanz2elium dicit, 
Manducavit Jesus, non manducavit Jesus. 
Surrepit vermieulus putredinis, et nihil sa- 
num relinquet, ut dicatur, quia et corpus non 
erat verum, et carnem veram non habuit. 
Quidquid ergo de illo seriptum est, fratres, 
factum est, verum est. Ergo tristis fuit? pror- 


salutis nostre Sacramento : qui si Apostolice fidei tenaces 
essent, intelligerent eum,qui in forma dei esset, assump- 
sisse formam servi,neque formam servi assumeret ad 
forma Dei dehonestatem H:cigitur una ei de hereticis que- 
rela est, non quod infirmitates nostras Christo attribuant, sed 
quod formam Dei el formam servi distinguere nescientes, 
qui assumpti hominis sunt. ad formam Dei referanl. In 
libro autem decimo ad contumeliam diviaitatis rapiunt 
quidquid de Christi tristitia, dolore, timore scriptum est. 
Ea ergo, ex Hilarii sententia, assumpti corporis fuerunt. 

8. Si expendantur hereticorum , quos lib. X refellit, 
sententie, qui nimirum Christum dividerent, aut cum carne 
Verbum confunderenl; si rursum attendatur quorsum ins- 
litule tot. quaestiones, et cur naturarum in uno eodemque 
Christo distinclio tam operose inculcata: non latebit, 
omnia prudentissimi doctoris argumenta eo spectare, ut 
multis hzreticos convincat diversa Christi gesta Cictaque 
ex sua ipsorum opinione explicari omnino non posse, con- 
victosque sensim perducat ad Ecclesie fidem, qui unam 
Christi personam duasque naturas confitens, habet unde in 
uno eodemque virlulis si ul, et infirmitatis evidentia signa 
componat. Scopum hunc sibi in superioribus fuisse n. 60, 
ac deinceps aperte significat. 

Manc itaque Ecclesi: fidem, qua Christus omnibus qu& 
infirma sunt salva. Majestatis suc dignitate perfunctus cre- 
ditur, unice propugnat, dum acriter persequitur heresim, 
qua ex doloribus carnis assumpte infirmitatem Dei assu- 
menlis adstruebat. Hanc non semel notat pranuntiatam 
Esaie verbis: Pro nobis dolet, et nos existimavimus eum 
in doloribus esse : quasi diceret: Pro nobis dolet secundum 
naturam a nobis in tempore assumptam, et nos existimavi- 
mus eum secundum potiorem sui naluram quam ante 
tempora obtinet, in doloribus esse. Non aliud sonat illud 
tract. Psal. ταύ, n. 23. Hunc igitur ita a Deo percus- 
sum persecuti sunt, super dolorem vulnerum dolorem 
persecutionis hujus addenles. Pro nobis enim secundum 
prophetam dolet, et idcirco est esse in doloribus csti- 
matus. Ex quo commode intelligitur hoc lib. X de Trin. 
num. 46. Fallitur ergo humana cstimationis opinio. 
pulans eum dolere quod patitur. Quod illustratur. ex 
tract, Psal, CXXXvVIII, n. 3 ubi premissis verbis Esaiz, 
infirmitates noslras portavit, proxime subjicit. Et ne quid 
in. impassibilem atque indemutabilem divinitatem infir- 
mitatis incidere exislimaretur ; adjecit (Esaias) : Et nos 
putabamus eum in doloribus esse. Suscepit ergo infir- 
mil(ates, quia homo nascitur ; et putatur. dolere quia 
patitur ; caret vero doloribus ipse, quia Deus est. Cui 
enim Hilarius hic non videatur priora Esai: verba, pro 


Impatibili- 
tatein 
naturae 
human: 
recte confu- 
tat Augus- 
tinus. 


In Ps. νι, δή. 


Necnon 
Origenes 


Clemens 
Alexandri- 
nus notatus, 


$3. De 
Passione 
Christi. 


316 


sus tristis; sed voluntate suscipiens tristi- 
tiam, quomodo voluntate suscipiens carnem. 
Quomodo voluntate carnem veram : sie. vo- 
luntate tristitiam veram. » Sie etiam Origenes 
libro secundo contra Celsum : « Si, ut ait 
Celsus, inquit, nihil doloris, ac molestiz 
Jesus sensit per illud tempus; quonam paeto 
qui postea secuti sunt, Jesum adhibere po- 
tueruntin exemplum patiendi laboriosa quze- 
libet, ac molesta propter pietatem, si huma- 
na non est revera, sed sola specie perpessus?.» 
Vide Tertullianum libro tertio contra Mar- 
cionem, capite octavo, Hieronymus item Zn 
Esaiam! , Qui verelanguores nostros, et peccata 
portavit, et pro nobis dolet, non putative, id 
οδ΄ οἰομένως, ut nova, et vetus heresis suspi- 
catur; séd vere crucifixus est, vere doluit. » 

VIII. Pene mihi Clemens Alexandrinus 
exciderat; aui in sexto Sfromateo, de Christo 
non satis castigatam sententiam expromit, et 
Hilarianz illi similem : « In Salvatore, in- 
quit, corpus, tanquam corpus, necessaria 
postulare ministeria, ridiculum fuerit. Man- 
ducabat enim non propter corpus, quod 
divina virtute sustentabatur; sed ne iis, qui 
versabantur cum ipso, in mentem veniret 
aliter de eo sentire. Quemadmodum sane 


& Ontc. II cont. Cel. ᾿Αλλὰ xc cl, ὥς φησιν ὁ 
Κέλσος, μήτ᾽ ἀλγεινόν τι, μήτ᾽ ἀνιαρὸν τῷ ᾿Ιησοῦ χατὰ 
τὸν χαιρὸν τούτον ἐγίγνετο: πῶς ἂν οἱ μετὰ ταῦτα παρα- 
δείγματι τοῦ ὑπομένειν τὰ δι᾽ εὐσέδειαν ἐπίπονα ἐδύναντο 
χρήσασθαι ᾿Ιησοῦ, μὴ παθόντι μὲν τὰ ἀνθρώπινα, μόνον 
δὲ δόξαντι πεπονθέναι. 

b Cuir«. Αμεχ. VI Strom. ᾿Αλλ᾽ ἐπὶ μὲν τοῦ σωτῆ- 
ρος τὸ σῶφα ἀπαιτεῖν, ὡς σῶμα, τὰς ἀναγκαίας ὑπηρε- 
σίας εἰς διαμονὴν, γέλως ἂν εἴη. ἔφαγεν γὰρ οὐ διὰ τὸ 


nohis dolet, etc. de Christi carne dici concedere; tantum- 
que contendere quod subnexis premonsirata sit perversa 
eorum argumentandi ratio, qui assumpte carnis infirmi- 
tates in Verbi assumentis divinitatem rejicerent Ὁ Eorumdem 
sophismata rursum in Psal. LxvImt, num. 12 sic notat: 
Christus flet interdum, et ingemiscit, et iristis est 
(secundum humanam naturam :) et id ipsum ad infirmi- 
lalis tribuitur exemplum conwa divinam. 

Quia vero ii ipsi perlurbationes humanas iun Christum 
non secus ac in mos incidisse , ejusque dominatas esse 
jactitabant ; ostendendum ei fuit, Christum eis ex se minime 
obnoxium fuisse, ac susceptarum infirmitatuur semper exsli- 
fisse dominum. Primum prestat fuse exposita originis illius 
sanclitate, allerum autem ex virtute gestorum demonstrat ; 
quippe quibus Christus omnem a se infirmitatem arcere se 
potuisse non obscure significarit. 

Itaque ut tam longam disputationem paucis comprehen - 
damus, Hilarius contra hsreticos disputans, qui unam 
Christi ceterorumque hominum in passione conditionem 
fuisse sentiebant, infirmitates illius a nostris quadruplici 
ratione differre ostendit. Nostre quippe cum sint coacta, 


1 Hier, in cap. 1ur, Esa. ver, 1v. 


THEOLOGICORUM 


DOGMATUM 


postea nonnulli sola illum specie, et phan- 
tasmate apparuisse putarunt. Alioquin ipse 
penitus erat passionis expers, cui nullus 
obreperet passionis motus, neque voluntas, 
neque tristitia ^. » Que opinio si de simplici 
affectione, minimeque vitiosa intelligatur, 
prorsus explodenda est. Non recte autem, 
nec bono sensu usurpatam esse ab Clemente 
arguit illa ratio, quam subjicit: ob id solum 
cibo usum esse Christum; ne non vera sus- 
cepta caro, sed apparens, et adumbrata pu- 
taretur. Id enim falsum esse demonstrant 
qui hactenus diximus. Ac revera Christum 
esurisse, sitisse, doluisse, et alias affectiones 
inse recepisse, catholiez fidei decretum est, 
quod nulla nee auctoritate, nee argumenta- 
tione sollicitari debet *. 

Eadem censura notandum est, quod Valen- 
tinus heretieus asserebat, ut ex ejus ad Aga- 
thopodem epistola refert idem Alexandrinus 
Clemens ; usque eo temperantem fuisse Chri- 
stum, ut « peculiari quodam modo mandu- 
caret, ac biberet, nec regereret. Tanta vis in 
eo continentiz fuit, ut in eo non eorrumpe- 
retur alimentum ; quando nec ipse corruptela 
capax erat*. » Similis huic error in Theodoro 
Pharanita Monotheletarum principe ab Mar- 


σῶμα, δυνάμει συνεχόμενον ἁγία, ἀλλ᾽ ὡς μὴ τοὺς συνόν- 
τὰς ἄλλως περὶ αὐτοῦ φρονεῖν ὑπεισέλθοι. ὥσπερ ἀμέλει 
ὕστερον δοχήσει τινὲς αὐτὸν πεφανερῶσθαι ὑπέλαθον. 
αὐτὸς δὲ ἀπαξαπλὼς ἀπαθὴς Tv εἰς ὃν οὐδὲν παρεισδύεται 
χίνημα παθητιχὸν, οὔτε ἡδονὴ, οὔτε λύπη. 

c μεν. HI. Stromat. " Πσθιεν, χαὶ ἔπινεν ἰδίως, 
οὐχ ἀποδιδοὺς τὰ βρώματα. τοσαύτη ἣν αὐτῷ ἐγχρατείας 
δύναμις, ὥστε χαὶ μὴ φθαρῆναι τὴν τροφὴν ἐν αὐτῷ" 
ἐπεὶ τὸ φθείρεσθαι αὐτὸς οὐχ εἶχεν. 


ex merito nostro nos afficiant, nostri dominentur, nec quid- 
quam in nobis sit, quod non eis subjaceat, demonstrat 
infirmitates Chrisli esse voluntarias, et. propler nos, non 
propter se ab eo susceptas, ad nutum illius voluntatemque 
temperatas esse, neque eam naluram quam eterna nativi- 
tate habuit, sed eam tantum quam ex temporaria assump- 
lione suscepit, attingere. Ad hic quatuor Christi privilegia 
vindicanda revocatur, quidquid Hilarius de Servatoris nostri 
passione edisserit. EA EE 

' Hec Clementis opinio non a Dalleo solum reprehen- 
ditur, sed etiam a  Boileau Diss. de Sanguine Christi 
c. ΠΙ et Ῥ Nourry in app. ad Biblioth. Max. SS. PP. 
Caveus tamen in Ep. Apol. p. 50. Natalis Alexander sec. 
2, diss. ὙΠῚ et ex illis Zornius in Vindiciis Patrum...... 
oppositis Joh. Dalleo tom. 1 Opusc. sacror. p. 688 illum 
excusant. Quando enim Christum omnis κινήματος παθη- 
τιχοῦ, voluptatis, el doloribus penitus expertem fuisse dicit, 
intelligit Clemens affeclus vel originali vel actuali peccata 
contaminatos. Confer Grotium ad Luc. XIX, Ἢ i 

ar NA 


Jaiptbumn ". a QÀÀ 


- 
| 
: 
i 


Valentini 
heretici 
jocularis 

error. 


A Martino 
tastigatus. 


jus natura- 
iter homini, 
itra pecca- 
um conve- 
niunt, 
;hristo non 
letrahenba. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. V. 911 


tino primo Romano pontifice notatus est in 
Lateranensi synodo! : quod Christum affir- 
maret, nec corporis molem habuisse, neque 
defluxum eorum quae ad corpus adhzrebant. 
Theodori verba in sexta synodo Grece recitata 
sunt ?, ubi non absolute caruisse istis dicitur; 
sed ea tantum habuisse in potestate, ut ab iis 
immunem se aliquando preestaret. 

IX. Ceterum hane opinionis insaniam 
castigat Martinus antiquorum auctoritate 
Patrum, presertim Dasilii, eujus egregius 
exstat loeus in homilia de gratiarum actione: 
in qua Christum affectiones omnes animi, 
corporisque, quarum significationes dantur 
in Scripturis, admisisse revera in se, ac sus- 
cepisse testatur ; adeoque superfluorum expi- 
rationes, et ejeetiones. At dicit quidem initio, 
« Christum mandueasse, ae bibisse, non cibo 
ae potu indigentem ipsum, sed ut nobis 
necessariarum hujusmodi affectionum animae 
mensuras ae terminos pr:eliniret : quemadmo- 
dum et flevisse, ut in genitum, luctumque 
propensorum immoderatos affectus, nimium- 
que dejecetos corrigeret^. » Sed non ideo 
negat in Christo revera talia fuisse; verum 
minime necessaria, et in voluntatis arbitrio 
posita signifieat. Quare paucis interjectis, ita 
scribit : « Quemadmodum igitur famem sus- 
cepit Dominus, exhausta per expirationem 
solidiore alimonia : et sitim admisit; humore 
in corpore consumpto : et lassatus est, mus- 
eulis, ae nervis nimium ex ambulatione 
distentis : non divinitate ipsa labore fracta : 
sed corpore ex natura consequentes affectio- 
nes admittente : sic etiam laerymas suscepit, 
naturalem affectum ad carnem accidere per- 
mittens ^. » Tum de lacrymarum origine 
subtilius disputat, easque redundantis ex 
humoris exeretione manare scribit. 

X. Quamobrem non sunt ea Christo temere 
subtrahenda, qu:e naturaliter, ac citra pec- 
cati dedeeus, homini competunt ; tametsi 
parum decora, et indigna summa Dei majes- 
tate videantur : recteque Leontius libro se- 


& Basin. Ὅτι zat ἔφαγε, χαὶ ἔπιεν, οὐχ αὐτὸς τού- 
των δέομενος" ἀλλά σοι μέτρα, xai ὅρους τῶν ἀγαγχαίων 
τῆς ψυχῆς παθημάτων χαταλιμπάνων;; οὕτω γοῦν xol 
ἐδάχρυσε, τῶν ὀδυρτιχῶν, καὶ φιλοθρήνων τὸ ἄγαν περι- 
παθὲς, χαὶ ταπεινὸν ὑπανορθούμενος. 

b lbid. Ὡς οὖν χατεῦδεξατο τὴν πεῖναν ὁ Κύριος, τῆς 
στερεᾶς τροφῆς διαπνευσθείσης αὐτῷ" χαὶ τὴν δίψαν προ- 
σήχατο, τῆς ὑγρότητος ἀναλωθείσυς τῆς ἐν τῷ σώματι. 
xo ἐχοπίασε, τῶν μυῶν, xol τῶν νεύρων ἐχ τῆς ὁδοιπό- 

. 


cundo adversus Nestorii, et Eutychisheresim, 
de presposteris istis cultoribus Christi ac 
falsum ei honorem habentibus : ita loquitur : 
« Ne existimemus, inquit?, magnum aliquid 
de carne Domini dicere,si ei tribuamus, quod 
nee ipsam honoravit, et quod honorem 
nostrum abstulit. Nec enim Verbi erat privare 
eam noslris proprietatibus manentem alioqui 
nobiscum : nec erat humanitatis, affinitatem 
nobiscum habentis, delere similitudinem pa- 
tiendi, nisi velimus excidere ab ejus imita- 
tone, et similitudine. Nee vero eo, quae 
communiter justi, et injusti, post. resurrec- 
tionem habebunt, immortalitatem dico, et non 
posse inleritum capere, et imprimis non esu- 
rire, non sitire, non expetere somnum, tan- 
quam grande aliquid, carni Christi projicia- 
mus. Hie enim vere dici potest, gloria in 
confusione eorum, qui per honorem et nos, 
et carnem Domini inhonorant. Carnem qui- 
dem Domini, cum eam iis, qua nostra sunt, 
privant; nos vero, cum faciunt, ut ab iis, que 
carnis Domini sunt, excidamus. Non enim 
glorifieabit non compatiens, qua per passio- 
nem glorificat. » 

XI. Inter veterum inopinatas, id est 
παραδόξους Opiniones de carne Christi, non est 
illa przetereunda, qus est de forma ejus, ac 
specie; quam nonnulli pulchram fuisse ne- 
gant. Ita Clemens Alexandrinus qui in Peeda- 
gogico, post multa de vera pulchritudine dis- 
putata, demum éxemplo Christi probat eam 
in animo, et virtute, non in corporis elegan- 
üia eolloeari debere. « Quippe Dominum ip- 
sur, ait, aspectu deformem fuisse, per Isaiam 
testatur Spiritus. Ef vidimus eum, et non 
habebat speciem ; nec pulchritudinem : sed 
forma ejus indecora preter homines *. Et quis 
est Domino prestantior? Verum non ille car- 
nispulehritudinem, quispecie quadamilludit; 
sed veram animz corporisque pulchritudinem 
ostendit; anime quidem, beneficientiam ; 
carnis vero, immortalitatem *. » 

Et in tertio Stromateo, « caput ipsum Eecle- 


ριᾶς ὑπερταθέντων' οὐ τῆς θεότητος τῷ χαμάτω δαμαζο- 
μένης, ἀλλὰ τοῦ σώματος τὰ ἐχ φύσεως ἡπαχολουθοῦντα 
συμπτώματα δεχομένου" οὕτω xoi τὸ δάχρυον προσύ- 
χατο, τὸ φυσιχὸν τῇ σαρχὶ ἐπιγίνεσθαι σύμπτωμα συγ- 
χώρων. 

€ Cte. ἀπεχ. ΠῚ 7zd. cap. 1. Τὸν δὲ χύριον 
αὐτὸν τὴν ὄψιν αἰσχρὸν γεγονέναι, διὰ “Ἡσαΐου τὸ 
πνεῦμα μαρτυρεῖ. χαὶ εἴδομεν αὐτὸν, καὶ οὐχ εἴχεν εἴδος, 
οὐδὲ κάλλος. ἀλλὰ τὸ εἴδος αὐτοῦ ἄτιμον παρὰ τοὺς 


1 Secret, — 2. Act. ΧΠῚ. — 3 Leont, tom. IV, Bibl. — 4 Isa. τι, 2. 


Christum 
corpore 
deformem 
arlitrati 
quidam. 


Qui refel- 
luntur, 


378 


sic Christum in carne ait specie carentem, et 
deformem transiisse ; ut nos doceret ad divini 
principii expertem speciei, et corporis statum 
respieere ^. » Et in sexto libro, « Dominus, 
inquit, non frustra voluit vili uti forma cor- 
poris : ne quis elegantiam,et pulchritudinem 
admirans, ab iis, qu;e dicuntur, absistat ^. » 
Sie apud Origenem Celsus Epicureus objicit, 
« Christi corpus fuisse dici pusillum et de- 
forme, ae minime generosum.» Cui res- 
pondet Origenes, « extra controversiam 
scriptum esse, Jesu corpus deforme fuisse ; 
non tamen minime generosui, ut exponit 
ille ?. » 

Tertullianus quoque in libro de carne Chri- 
sti, capite nono, carni Christi pulchritudinem 
detrahit. atque hoc ipsum magis admirabilem 
illum fecisse. « Sed carnis, inquit, terrenze 
non mira conditio. Ipsa erat quze ceteri ejus 
miranda faciebat; cum dicerent; Unde huic 
doetrina, et signa ista? etiam dispicientium 
formam ejus hae erat vox. Adeo nec humans 
honestatis corpus fuit, nedum ccelestis clari- 
tatis. Tacentibus apud nos quoque Prophetis 
de ignobili aspectu ejus, ipse passiones, ipsze- 
que eontumelis loquuntur: passiones quidem 
humanam carnem, contumeli: vero inhone- 
stam probavere. Àn ausus esset aliquis ungue 
summo perstringere corpus novum, ullam 
sputaminibus contaminare faciem, nisi me- 
rentem ? » Idem et in capite xiv libri contra 
Judeos significat. 

XII. Verum levissimo inducti sunt argu- 
mento veteres isti, ut de Christotale quippiam 
assererent. Nam Esaisw locus ille de Christo 
patiente, ac. vulneribus, et vibieibus defor- 
mato prorsus intelliei debet : quando. factus 
pro nobis maledictum peccata nostra portabat! , 


ἀνθρώπους. χαὶ τίς ἀμείνων χυρίου ; ἀλλ᾽ οὗ τὸ χάλλος 
τῆς σαρχὸς, τὸ φαντασιαστιχόν" τὸ δὲ ἀληθινὸν, xol τῆς 

diio MR ἐνεδείξ ἄχλ ANA 
ψυγῆς, χαὶ τοῦ σώματος ἐνεδείξατο χάλλος, τῆς μὲν, τὸ 
ἐνεργετιχὸν᾽ τὸ δὲ ἀθάνατον τῆς σαρχός. 

à CuEx. εχ. Hl S/rom." Ozoo γε χαὶ αὐτὸς f, χεφαλὴ 
τῆς ἐχχλησίας, ἐν σαρχὶ μὲν δηδὴς, (cor. ἀειδὴς) διελή- 
λυθεν, χαὶ ἄμορφος. εἰς τὸ ἀειδὲς, χαὶ ἀσώματον τῆς 
θείας αἰτία: ἀποῤλέπειν ἡμᾶς διδάσχων. 

r] 3 Ih ς 

b ld. Strom. Δὐτίχα ὃ Κύριος οὐ μάτην ἠθέλησεν 
εὐτελεῖ χρήσασθαι σώματος μορφῇ" ἵνα μή τις τὸ ὡραῖον 
ἐπαινῶν, χαὶ τὸ κάλλος θαυμάζων, ἀφίστηται τῶν λεγο- 

[4 
μένων. ; : 2E : 

€ Onic. lib. VI cont. Cel. ᾿Δλλ᾽, ὥς φασι, μιχρὸν, 


x^ δυσειδὲς, χαὶ ἀγεννὲς ἦν. 


* Vide Vavassoris, οἱ Calmetii de Forma Christi disser- 


1 Hier. ad cap. nut, Esa, — ἃ Vig. tom. IV, Dibl. PP, — 3 In Mar. cap. xi, 9. — 4 Ps. xxxvtv, 2. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


ait Hieronymus. Cui et Vigilius libro seeundo 
contra Euhychen *, et alii adstipulantur. Quare 
nihil hoe ad naturalem corporis ipsius for- 
mam attinet. Quam quidem elegantissimam, 
et pulcherrimam exstitisse plerique testantur ; 
adeo ut solo aspectu omnes ad se potenti 
illecebra traheret. « Fulgor ipse, inquit Hie- 
ronymus, et majestas divinitatis occulte, quee 
etiam in humana facie relucebat, ex primo 
ad se videntes trahere poterat aspectu?. » Egre- 
gie de hac re, deque Esaic loco illo Chrysos- 
tomus homilia xxvii zn Matthaeum ; ubi Christi 
intuendi tanto desiderio flagrasse qui illum 
sequebantur ait, ut egre ab eo divelli pos- 
sent : « Non enim miracula duntaxat faciens, 
admirabilis erat: sed etiam cum simpliciter 
aspiceretur, ingenti abundabat gratia. Atque 
hoc Propheta significans canebat : Speciosus 
forma pre [iliis hominum*. Quod autem 
Esais dicit, /Von habebat speciem, neque pul- 
chritudinem ; vel ad. divinitatis gloriam arca- 
nam illam, et inexplieabilem respiciens ita 
loquitur; velea narrans, qus passionis tem- 
pore contigerunt ; nempe dehonestationem 
illam, quam in eruce pendens sustinuit, et 
abjectionem, quam per omnia toto vite?e suce 
tempore pre se tulit ^» *. 


πὶ € ^ i , Y ^ 
d !bid. “Ομολογουμένως τοίνυν γέγραπται τὰ περὶ 
EE - - » A 
τοῦ δυσειδὲς γεγονέναι τὸ ᾿]ησοῦ σῶμα, οὐ μὴν ὡς 
ἐχτέθειται, χαὶ ἀγεννές. 
, Y $ 
6 Cunys. ad Mat. cap. vir, vers. 48. Οὐδὲ γὰρ 
θαυμλατουργῶν ἦν θαυμαστὸς μόνον, ἀλλὰ xo φαινόμενο 
D ev i D ᾽ 1 Y 6 
ΠῚ Ὁ » - 
ἁπλῶς πολλῆς ἔγεμε χάριτος zai τοῦτο ὁ Προφήτης 
δηλῶν ἔλεγεν: ὡραῖος χάλλει παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώ- 
πων. Εἰ δὲ ὁ “Ησαΐας λέγει" οὐχ εἶχεν εἶδος, οὐδὲ χαλλος" 
ἢ πρὸς τὴν τῆς θεότητος δόξαν τὸν ἀπόῤῥητον, xol 
ἄφραστον τοῦυτό φησιν" 7| τὰ ἐν τῷ πάθει συμθάντα διη- 
] A Lose ας ἣν ' acer y "IPAE -— A 
γούμενος, χαὶ τὴν ἀτιμίαν, ἣν ὑπέμεινεν ἐν τῷ χαιρῷ τοῦ 
- ^ D b 
σταυροῦ, xoi τὴν εὐτέλειαν, ἣν παρὰ πάντα τὸν βίον 
ἐπεδείξατο διὰ πάντων. 


tationes. mA 


9 


. 


hristi cor- 
us totam e 
consortio 
divinitatis 
excellen- 
tiam 1n 
resurrec- 
tione est 
issecutum. 


Incorrupti- 
bile qui 
icatur ante 
et post. 
urrectio - 
nem. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. VI. 


CAPUT VI. 


De statu corporis Christi post resurrectionem. 
1. Incorruptibile qui dicatur ante, et. post 
resurrectionem. 9. Hereticorum opinio, post 
resurrectionem mutatum esse corpus Christi 
putantium. Spiritualis illius conditio. 3. De 
qua notanda Anselmi sententia. Ejusdem 
argumentum quod per clausas januas, et ob- 
stantia. queque. penetraverit. 4. Calvini 
calumnia, Ubiguistarum errorem Catholicis 
falso tribuentis. ὃ. Refellitur Grecorum 
primum Patrum auctoritate, qui Christum 
per clausa penetrasse obstacula docent .'f . Tum 
Latinorum. 


I. Quam ex divinitatis consortio redundasse 
diximus in carnem Christi dignitatis excellen- 
tiam, ea tum demum perfecte obtigit, cum se 
mortalitate perfunctus novam excitavit ad 
vitam. Tune enim corruptela, et infirmitate 
posita, novum auspicatus est statum : in 
Deum totus quodammodo absorptus est homo. 
Qua de re mirifica sunt, que Gregorius 
Nyssenus iis in locis tradidit, qua» capite 
primo libri hujus exscripsimus ; et vero, quod 
erat necesse, declarando purgavimus ab 
suspicione labis hzeretieze , cujusmodi fuit 
Apollinaristarum, ac posteos Eutychianorum. 
Non illa repetam hoc loco ; sed valere tamen 
ad hoe monebo, ut naturam humanam intel- 
ligas inChristo post resurrectionem, propius 
ad quamdam pervenisse divinitatis participa- 
tionem, hoc estin glorie, splendoris, immor- 
talitatis, ae ezeterorum illius ornamentorum 
communionem esse receptam : nec tamen id, 
quod erat, hominem esse desiisse : aut ejus, 
quod naturale habebat, et insitum, jacturam 
aliquam fecisse. 

Hac prescriptione Leontius hzereticorum!, 
quos Aphthartodocetas nominat, calumniis 
oceurrit ; qui hujusmodi, quales ille sunt 
Gregorii Nysseni, sententiis decepti veterum 
theologorum, quibus incorruptum Christi 
corpus, et ex Dei commercio, humano modo 


& Cnnys. Eran. Οὐχ &xeiioe ὡρισάμην. μετὰ γὰρ 
τὴν ἐχ νεχρῶν ἀνάστασιν ἣ σὰρξ ἐδέξατο τὴν εἰς θεότητος 
φύσιν μεταδολήν. 


1 Tom. IV, Bibl. — 9 Theod. Dial, τι. — 3 Luc. xxiv. 


379 


prestantius preedicari videtur, id illi statim 
ab ortu suo concessum arbitrati sunt; nec 
animadveterunt idem corpus a Patribus 
« vocari corruptibile, et incorruptibile : et 
cum corruptibile nominant, ad tempus ceco- 
nomie secundum carnem respicere : cum 
vero incorruptibile, ad tempus resurrectionis, 
et ad infinitum deinceps seculum. Si quis 
vero dicat, secundum arrhabonem incorrup- 
libilitatis, jam eorpus habere Verbi ineorrup- 
tibillitatem, propter quam, licet naturam 
corruptibilem haberet, non est permissum ut 
corrumperetur, non contendam. » Quibus 
verbis incorruptibile Christi corpus perfecte 
quidem, pos! resurrectionem ; ante hanc vero, 
eatenus poluisse dici asserit , quod etsi natu- 
raliter corrumpi poterat, non tamen ut hoc 
pateretur, permissurus erat Deus. 

II. Quin ipsimet heretici, qui incorrupti- 
bilem fuisse Christi carnem absolute, ac natura 
sua dixerunt; non tamen dubitarunt, ad illi 
post resurrectionem precipue convenisse. Sie 
enim apud Theodoretum illorum partes agens 
Eranistes, cum ab ipso conceptu Christi eor- 
pus in divinam mutalum esse substantiam 
antea dixisset?^, mox allatis in contrarium 
argumentis eoaetus cedere, ab ipsa resurrec- 
lione mutationis illius initium repetiit, « Non 
aceurate tempus, inquit, definii. Nam post 
resurrectionem a mortuis, caro mutationem 
in divinam naturam recepit ^. » Verum instat 
Orthodoxus, et hujusmodi mutationem non 
esse faetam adstruit, ut humanitatis natura 
penitus ex!ineta sit: hoc est, ul substantia 
hominis ipsa in divinam tota cesserit. Cujus 
rei fidem faciunt manus ac pedes, cum latere, 
vulnerum impressa monslrantes vestigia : 
presertim eum ipsemet Christus iis ostensis?, 
Discipulorum animos rei novitate turbatos ad 
fidem confirmaverit vere carnis, et ossium 
verorum, quibus caret spiritus : tum cibum 
coram illis adidem persuadendum sumpserit. 
« lgitur manet, inquit Orthodoxus, natura : 
mutatur autem quod est in ea corruptibile, 
in incorruptionem, et quod mortale est, in 
immortalitatem ^, » Tum paulo post : «Domi- 
nicum itaque corpus, ait, incorruptibile qui- 
dei resurrexit, et impatibile, et immortale, 
ac divina honestatum gloria : atque ab coeles- 


b Turopnonrr. Οὐχοῦν μένε: μὲν ἣ φύσις" μεταδάλ- 
λεται δὲ αὐτῆς τὸ φθαρτὸν εἰς ἀφθαρσίαν, καὶ τὸ θνητὸν 
εἰς ἀθανασίαν. 


Haretico- 
rum error. 


De spirituali 
statu cor- 
poris Christi 
Anselmi 
disputatio. 


380 


tibus virtutibus adoratur. Idem tamen nihil- 
ominus est corpus, priorem habens cireum- 
seripHionem^. » Nec integram veramque 
substantiam hominis credi prohibet, quod 
divina, et spiritualis post resurrectionem 
facta dieitur. « Sicut enim spiritus carni ser- 
viens, ait Augustinus!,non incongrue carnalis: 
ita caro spiritui serviens, recte appellabitur 
spiritualis : non quia in spiritum convertetur, 
sicut nonnulli putant, eo quod scriptum est; 
Seminatur corpus animale, resurgit corpus 
spirituale ?: sed quia spiritui summa, et mira- 
bili obtemperandi facilitate subdetur usque 
ad implendam immortalitatis indissolubilis 
securissimam voluntatem, omni molestie 
sensu, omni eorruptibilitate et tarditate de- 
traeta *. » 

III. De hoe spirituali statu corporis Christi 
disserit Anselmus in libro de Sacramento alta- 
ris. Cujus libri capite quarto memorabile 
istud afürmat ; «Istud corpus, quod super 
omnes celos in eo, qui super omnia est, me- 
ruit exaltari, dignius, et ad omnia, qas vo- 
luit, subtilius, efficacius esse, quam sint aliqui 
non solum inferiores spiritus; sed et omnes 
illi, qui eeelorum nomine meruerunt appel- 
lari. » Hujus summe subtilitatis argumentum 
illud afferunt passim antiqui Patres, quod per 
obstantia quaeque, ac solida corpora, nullare 
impediente , penetravit. Velut cum januis 
clausis ad Apostolos suos in coenaeulum in- 
gressus est; tametsi nondum resurrectionis, 
et glori: compos idem corpus per occlusum 
Beatissimae Virginis uterum in lucem prodiit. 
De quo sie Anselmus loquitur. « Nam quod de 
humanitate ejus per resurrectionem glorifi- 
cata secularis philosophis; ratiocinationibus 
videtur insusceptibile, ut clausis januis ad 
discipulos intraret, mortalis exercuit. Verbi 
causa dum de thalamo uteri virginalis ad 
currendàm viam dispensationis humane clau- 
sis natura januls processit. » 

Ita Theodoretus in dialogo secundo : qui 


ὦ 'Tugop. Kot τὸ δεσποτιχὸν τοιγαροῦν σῶμα ἄφθαρτον 
μὲν ἀνέστη, χαὶ ἀπαθὲς, xol ἀθάνατον, καὶ τῇ θείᾳ δόξη 
δεδοξασμένον, xol παρὰ τῶν ἐπουρανίων προσχυνεῖται 
^ τ ^ y 
δυνάμεων, σῶμα δὲ ὅμως ἐστὶ, τὴν προτέραν ἔχον mtpt- 


γραφήν. 


* Petrus Allixius in dissertatione de Sanguine Christi 
ad Augustini epistolam CXLVI. Auguslinum contendit dubi- 
lasse, num Corpus Christi post. resurrectionem sanguinem 
habuerit; atque adeo alios congerit veteres Patres, quos 


4 Lib. XIII de Civ, cap. xx, — 9 F. Cor. 11, 9. — 8 Vide cap. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


hine etiam hereticum refellit, carnem Christi 
nonnisi post resurreetionem putantem in Dei 
transiisse substantiam ; quando et nulla cor- 
porum intercludi mole potuit, quo minus in 
interiora penetraret.Nam et hoe ipsum ante 
resurrectionem, ac naseendo fecisse demon- 
strat, cum nondum mortalitalem exuisset. 
« Atqui ingressus est, inquit, januis clausis, 
sicut. ex utero est egressus, obsistentibus 
Virginis claustris. Necdum autem, ut fateris 
ipse, nature facta erat mutatio^. » Ut igitur 
non est trahenda corporum illa penetratio ad 
mutata et extinctee humanitatis argumentum; 
quod Aphthartodocete isti faciebant : sic non 
diffitenda, praesertim in illo post resurrectio- 
nem immortalitatis, et gloric statu : uti secu- 
lari philosophie? plus quam Christianos decet 
addicti, Anselmo teste fecerunt ; et hodieque 
Sacramentarii heretiei, de Berengarii stirpe 
propagati, cujus dogma illo in libro Anselmus 
oppugnat. Nam et hoc tempore qui verum in 
Eucharistiie Sacramento contineri Christi 
corpus ne2ant, penetrabile illud idem per 
aliorum corporum moles nec ante mortem 
fuisse ; nec esse modo, beatum lieet, ac spiri- 
tale, dictitant. Contra quos obiter hoe loco, 
paucisque disputandum videtur, quandoqui- 
nos in eum sermonem inslitutz series oratio- 
nis iuduxit. 

IV. Ae prinum manifesta Calvini ridenda 
magis *, quam propulsanda calumnia est, qui 
Catholicis, quos Papistas vocat, ineptam Ubi- 
quistarum, de quibus paulo post fabulam 
affingit. Nam « Christum non sine miraculo 
ingressum esse confitetur. Sed verum esse 
minime concedit, quod asserunt, inquit, 
Papiste, Christ corpus penetrasse per januas 
clausas. Hoc ideo contendunt, ut corpus glo- 
riooum non modo reddant simile spiritui : 
sed immensum esse, nulloque loco contineri 
obtineant. » Tum miraculum in eo constituit, 
quod « ingressus est, cum lamen clause 
essent januz, nec aditus illi esset. patefaetus 


b lbidem dial. 11. ᾿Αλλὰ εἰσῆλθε τῶν θυρῶν 
χεχλεισμένων, ὡς ἐξῆλθεν ix μήτρας τῶν τῆς παρθένου 
χλείθρων ἐπικειμένων: ὡς ἐπὶ θαλάττης ἐδάδισεν. οὐδέπω 
δὲ χατὰ τὸν σὸν ἐγεγόνει λόγον τῆς φύσεως ἣ μεταδολή, 


resurgenti Christo exsangue, et aerium corpus tribuisse 
hariolatur. Sed heretiei hominis impudentiam fregit Jaco - 
bus Boileau Parisiensis Theologus in singulari de Sanguine 
Christi disquisilione. KE. A. E. 


ni et 1v, Ansel, — 4 In Com, in Joann. cap. xx, vers. 19. 


Calumnia 
Calvini 
Ubiquista- 
rum erro- 
rem Catho- 
licis. 
affingentis, 


Probatur 
Christum 
per ostia 
lausa pene- 
rasse 1" ex 
Patribus 
Grecis. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. VI. 


manu hominis. » Nam et Petrum ait e carcere 
obserato egressum esse : nectamen quisquam 
dixerit, eum per ferrum, et asseres transiisse. 

Sed est apertum; ut dixi, crassumque 
mendacium, quod Catholicorum mentem sic 
interpretatur, ut ab iisdicataffirmari immen- 
sitatem corporis Christi. Consultius Beza! ; qui 
non Catholicos, sed eos reprehendit, qui cor- 
pus Christi ἀπερίγραπτον, id est mullo circum- 
scriptum loco fuisse jactitant. Atqueipse, quod 
a magistro suo infinite, obscureque traditum 
erat, diserte declarat, vel sponte patuisse 
Christo fores domus illius, vel ipsos etiam 
parietes illi perviosfuisse. Adeo displicet illis, 
Christi corpus per occlusas fores, vel parietes 
ipsos penetrandos transisse. 

V. Verum aliter veteres de ea re judica- 
runt; qui hoc non solum ad divinitatis fidem 
faciendam ; sed etiam resurrectionis, et tran- 
slati in spiritualem conditionem corporis per- 
linere voluerunt. Ut idem nobis etiam 
eonfideremus, post generalem corporum 
resurrectionem, illius merito, ac beneficio 
tribuendum ; quando quod anzmale modo est, 
resurget spirituale ?: et Salvator nosler re- 
formabil corpus humilitatis nostre configura- 
tum corpori claritatis suc ?. 

Recte hoe ab Amphilochio declaratum est 
in oratione, quam de illis verbis scripsit, 
Pater major me est, apud Theodoretum. Id- 
circo primus ille testis ex antiquorum numero 
procedet : maxime, quod accommodate ad id, 
quod hoc in libro potissimum agimus, ex illo 
Christi ad discipulos adventu approbatum 
esse confirmat, Dominicum corpus post re- 
surrectionem, neque tale fuisse, quale antea 
fuerat; neque non idem, quod erat, exsti- 
lisse". Ubi illud insuper animadvertit, Chri- 
stum non ante resurrectionem tale aliquid 
fecisse, ut per interjectas corporum moles 
sese penetraret, ne verz, ac communis eum 


& ÀwPnuiL. apud Theod. dial. Il./ Μετὰ γὰρ τὴν 
ἀνάστασιν ὃ Κύριος τὰ συναμφότερα δείχνυσι, καὶ ὅτι οὐ 
τοίοῦτον σῶμα, xat ὅτι τοῦτο ἀνιστάμενον. 

b lbid. Διὰ ταῦτα μὲν οὖν οὐ πρὸ τοῦ πάθους, ἀλλὰ 
μετὰ τὸ πάθος τῶν θυρῶν χεχλεισμένων ἔστη τῶν μαθη- 
τῶν μέσος 6 χύριος" ἵνα γνῶς, ὅτι χαὶ σοῦ τὸ ψυχιχὸν 
σῶμα σπαρὲν ἐγείρεται σῶμα πνευματιχόν. 

c Errem. hor.xx. Ἀνέστη, καὶ θυρῶν χεχλεισμένων 
εἰσῆλθεν, ἵνα τὸ παχυμερὲς λεπτομερὲς ἀποδείξῃ, αὐτὸ 
τὸ ὃν σὺν σαρχὶ χαὶ ὀστέοις. 

d ld. her. ὑχχυπ, 2 29. Τῇ δὲ θεότητι συνηνωμέ- 
γος τὸ παχυμερὲς λεπτομερὲς ἐτελείου, εἰσερχόμενος 
θυρῶν χεχλεισμένων. 


1 In cap. idem Joann, — 2 In I Cor. xv, A4. — 3 Phil. πα, 26. 


381 


ceteris hominibus substantie fidem minue- 
ret. Post ista pertexit : « Propterea igitur, 
non anie passionem, sed post passionem, 
januis clausis, stetit in medio discipulorum 
Dominus; ut cognoscas, etiam tuum corpus 
animale seminatum, spirituale resurrectu- 
rum^. » Atque uti ne corpus esse, quod eo 
modo transiisset, iidem Apostoli diffiderent, 
neve spiritum quemdam, aut spectrum puta- 
rent, ultro illis manus et pedes, atque ipsum 
adeo corpus attrectandum obtulisse dicit. 

VI. Post hunc, merito commemorandus 
est Epiphanius, qui dissertissimis verbis idip- 
sum asseverat, et Calvinum silere jubet. Sic 
enim ille scribit in heresi PAariseorum, que 
est vicesima. « Surrexit, inquit, et januis 
clausis ingressus, ut crassum, concretumque 
corpus, tenue ac subtile faceret ; istud ipsum, 
quod carne, ossibusque constabat *. » 

Et in heresi septuagesima septima, «a Cum 
divinitate conjunctus, inquit, homo quod erat 
crassum , et concretum , tenue ac subtile 
reddidit, ingrediens januis clausis?. » 

Joannes item Chrysostomushomilia Lxxxvi1I 
in Joannem, cum qussisset, quomodo post 
resurrectionem, immortale Christi corpus et 
incorruptum, vulnerum vestigia retineret, 
respondet, « id esse factam benigna quadam 
accommodatione. Nam quod ita subtile, et 
agile fuit, ut clausis intraret januis, crassitu- 
dinem nullam habebat *. » 

Cyrillus Alexandrinus libro duodecimo, ?n 
Joannem; « Nemo dicat, inquit, quomodo in 
crasso corpore cum esset Dominus, nulla re 
obstante, etiam clausis januis ingressus est : 
sed hoe potius cogitet, non de quocumque 
homine nostri simili divinum Evangelistam 
talia narrare; sed de illo ipso, qui Deo 
assidet, ae facile omnia perficit, quecumque 
voluerit f. » 


Theodotus etiam Ancyranus in homilia 


e Cunys. in cap. xxr Joan. vers. 29. ᾿Αλλὰ μὴ 
θορυδηθῇς. συγχαταθάσεως γὰρ ἦν τὸ γινόμενον. τὸ γὰρ 
οὕτω λεπτὸν, χαὶ χοῦφον, ὡς χεχλεισμένων τῶν θυρῶν, 
παχύτητος πάσης ἀπήλλαχτο. 

f Cxwini. ΧΙ ἐπ Joan. Μὴ γὰρ δή τις λεγέτω, 
πῶς ἐν σώματι τῷ παχεῖ τυγχάνων ὃ χύριος, ἀδιαχωλύτως 
εἰσήλασε, xal τοι τῶν θυρῶν χεχλεισμένων ; ἐνγοείτω δὲ 
μᾶλλον, ὡς οὗ περί τινος τῶν xal) ἡμᾶς τὰ τοιαῦτά φησιν 
ὁ θεσπέσιος Εὐαγγελιστής" περὶ αὐτοῦ δὲ μᾶλλον, τοῦ 
συνδρεύοντος τῷ θεῷ, χαὶ πάντα δρῶντος εὐχόλως ὅσα 
περ ἂν βούλοιτο. 


Idem pro- 
batur ex 
Patribus 
Latinis. 


382 


Ephesi dieta in Natali Domini, gentilium 
proprium esse dieit hoc ipsum, quod Calvinus, 
et similes faciunt heretici, ut corpus Christi 
minime credant solida per obstaeula intro 
sese penetrasse. « Audiens, inquit, gentilis 
clausa janua ingressum esse Salvatorem 
iransducens crassum istud corpus, et loco 
indigens, irridet, nec miraculo fidem Jeune 
sed rei rationem inquirit ^. 4 

Theodoretus quoque in didt secundo, 
ex persona Orthodoxi, idem asserit, cujus 
verba paulo ante descripta sunt '. 

VII. Ex Latinis Hilarius libro tertio de 
Trinitate miraculum istud praedicat, et latere 
modum illius, ac rationem affirmat. « Qnero 
ergo per quas clause domus partes, inquit ?, 
sese corporeus intulerit. Diligenter Evange- 
lista expressit dicens : Venit Jesus januis 
clausis, et stetit in. medio discipulorum. An 
constructa parietum penetrans, et solidam 
lignorum naturam impenetrabilem trans- 
currit? Stetit namque corporeus, non simu- 
latus, aut fallax. Sequantur ergo oculi 
mentis tu: penetrantis ingressum, et cum eo 
clausam domum intelligentiae tue visus in- 
troeat. Integra sunt omnia, et obserata. Sed 
ecce assislit medius, eui per virtutem suam, 
universa sunt pervia, Invisibilibus calumnia- 
ris: ego a te visibilium exposco rationem. 
Nihil cedit ex solido, neque per naturam 
suam aliquid, tanquam lapsu insensibili,ligna 
et lapides admittunt. Corpus Domini a sese 
non deficit : ut sese resumat ex nihilo : et 
unde qui assistit in medio est? » Perspicue 
hic Hilarius, nec apertam ingressnro tuisse 
januam, aut sponte patuisse dicit, quod hze- 
retici stulte eavillati sunt; nee interruptum 
fuisse parietem , ae mox coiisse : sed per 
clausa, et obstrueta penetrasse Christi corpus. 
Eadem verba ab illo repeüta leguntur in 
libro primo ad Constantium Augustum. 

510 Ambrosius in commentario n Lucam : 
« Habuit aulem, inquit, admirandi causam 
Thomas, cum videret clausis omnibus per 
invia septa corporibus inoffensa compage 
corpus insertum. Et ideo mirum quomodo se 
natura corporea per impenetrabile corpus 
infuderit, invisibili aditu, visibili eonspectu, 
tangi facilis, diffieilis cestimari. » Et paulo 


«. 'Tncopor. in par. ΠῚ, Eph. 
ἔλλην, ὅτι κεχλεισμένης τῆς θύρας. 


syn. Kol γὰρ ἀχούων 
» f M ^ 
εἰσῆλθεν ὁ σωτὴρ, δια- 
αγὼν τὸ παγὺ τοῦτο σῶμα, χαὶ τόπου δεόμενον, γελᾷ 
Ἷ Y J. V , [ ᾽ 1? 


1853. — 9 Hilar. — 3 Hier. cont, Joann. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


post : « Non ergo per incorpoream naturam, 
sed per resurrectionis qualitatem, impervia 
usu clausa penetravit. Nam quod tangitur, 
corpus est; quod palpatur, corpus est : in 
corpore autem resurgemus. Seminatur enim 
corpus animale, surgit. corpus spirituale, Sed 
illud subtilius, hoc crassius; utpote adhuc 
terreni labis qualitate coneretum. » Et in 
Iraetatu. zn. Symbolum Apostolorum, capite 
vicesimo-nono, multis illud miraculum ap- 
probat. « Illud autem, quod post resurrectio- 
nem, inquit, ad discipulos clausis ingressus 
est januis, ejusdem virtutis fuit, cujus et ut 
ex eorum oculis evanuit, etc. Lynceus, ut 
fabule ferunt, videbat ultra parietem ; Do- 
minus Christus, clausis ostiis, nisi phan- 
tasma fuerit, intrare non poterit? qui certe 
et ante resurrectionem pendulo super mare 
ambulavit incessu, etc. Ad postremum dicas 
velim mihi, quid majus sit, an tantam terrze 
magnitudinem pugillo appendere, et ccelum 
palmo, et aquas manu, et rupes statera me- 
tiri; an Deum transire per clausam creatu- 
ram ? » 

Hzc omnia, ut et alia multa, totidem verbis 
apud Hieronymum leguntur in libro contra 
Joannem Hierosolymitanum ad. Pammachium. 
Ut, quod alias dixi, merito liber ille, qui Am- 
brosio tribuitur, pseudepigraphus, aut certe 
interpolatus mihi esse videatur. 

Hieronymus porro, cujus illa lacinia est, 
in libro primo contra Jovinianum imprimis 
diserta?, et gravi oratione haereticorum hujus 
eetatis in Joviniano pervicaciam frangit, dum 
ita seribit : « Porro si clausis ingressus est 
ostiis, quod humanorum corporum natura 
non patitur ; ergo et Petrum, et Dominum 
negabimus vera habuisse corpora qui ambu- 
laverunt super aquas; quod contra naturam 
est. » 

VIII. Augustinus vero pluribus in locis 
Calvinianum commentum redarguit, et Christi 
corpus per clausa ostia penetrasse confirmat. 
Ut in libro de agone Christiano, capite xxiv. 
« Nec nos moveat, iuquit, quod clausis ostiis 
subito eum apparuisse discipulis scriptum est, 
ut propterea negemus illud fuisse corpus hu- 
manum, quia eontra naturam hujus corporis 
videmus illud per clausa ostia intrare. Omnia 


οὐ πιστεύων τῷ θαύματι: ἀλλὰ ζητῶν τὸν λόγον τοῦ 
πράγματος. 


DE INCARNATIONE, LIB, X, CAP, VI, 


enim possibilia sunt Deo. Nam et ambulare 
super aquas contra naturam hujus eorporis 
esse manifestum est; et tamen non solum 
ipse Dominus ante passionem ambulavit, sed 
eiiam Petrum ambulare fecit. lta ergo et post 
resurrectionem suam de corpore suo fecit 
quod voluit, Si enim potuit anle passionem 
clarificare illud, sicut splendorem solis , 
quare non potuit et post passionem, ad 
quantam vellet subtilitatem in lemporis mo- 
mento redigere, ut per clausa ostia posset 
intrare? » 

Et tractatu cLxxI in Joannom : « Moli autem 
corporis, ait, ubi divinitas erat, ostia clausa 
non obstiterunt. llle quippe non eis apertis 
intrare potuit, quo nascente virginitas matris 
inviolata permansit. » Item sermone cix de 
Tempore, « Audivit caritas vestra, inquit, cum 
sanetum Evangelium legeretur, Dominum 
nostrum Jesum Christum, post resurrectionem 
suam, clausis ostiis introisse ad diseipulos 
suos. Magnum miraculum : sed mirari de- 
sinis, si Deum cogitaveris. Mirum enim esset, 
si solus homo hoc fecisset. Refer ad omnipo- 
lentiam, non ad phantasiam, Ostiis clausis 
intravit, respondeo tibi, ut scias, qui vera 
caro fuerat, cicatriees tangendas monstravit. 
Sed sieut non est, inquis, nature corporalis 
per januam clausam intrare; sic non est na- 
ture corporalis, super fluctus maris ambu- 
lare, Intravit per elausa ostia. Responde mihi; 
da mihi soliditatem carnis. Ambulavit super 
aquas maris : da mihi et tu pondus carnis. 
Vis nosse hoe omnipotentic fuisse? Et Petro 
dedit. Qui quod voluit dedit ; quod proprium 
erat sibi servavit. Ille enim vivens per clausas 
januas intravit, qui nascendo integritatem 
carnis non violavit. » . 

Rursus sermone ix de Diversis. « Cur ergo 
qui potuit, ait, per clausa ostia magnus in- 
trare, non potuit etiam per incorrupta mem- 
bra parvus exire? Sed neque hoc, neque 
illud volunt credere increduli. Ideo potius 
utrumque fides eredit, quia infidelitas utrum- 
quenon credit. Ipsa quippe infidelitas, cui nulla 
in Christo videtur fuisse divinitas. Porro si 
fides Dominum natum crediL in carne, Deo 
non dubitet utrumque possibile : ut et corpus 
majoris statis non reserato aditu domus, 
intus positis pressentaret, et sponsus infans 
de thalamo suo, hoc est utero virginali, illaesa 
matris virginitate procederet.» Videsuti, quod 
Calvinus irridet, et errori imputat, Christi 


1 Hom. xxvr, in Evang. — 9 In Joan, c. xx. 


383 


corpus per clausas januas penetrasse, id Augus- 
tinus negare nfidelitatis esse dicat, quce 
Christo divinitatem detrahit : et ideo, fide 
credendum, quia infidelitas hoc non credit? 

Idem sermone cit de Diversis : « Dominus 
noster, inquit, quod radius oculi nostri non 
potest, corpus etiam per claustra trajecit. » 

IX. Gaudentius Drixianus tractatu nonó, 
simili argumento, quo usus est Augustinus 
integritatem B.. Virginis in partu, Christo 
per clausum uterum penetrante, probat, ex 
eo quod per clausas januas ad discipulos in- 
traverit. « Ὁ miranda fides! ait, reseratze non 
sunt januc ; et ipse intrinsecus cum vero 
corpore Apostolicis non solum videtur oculis, 
sed et manibus pertractatur. Veritas mirabilis 
faeti, eujus rationem nonnisi sola fides asse- 
quitur, omnipotentiam clamat actoris : nec 
ideo nezabitur factum, quia magnitudinem 
divini operis pusillitas mentis humana non 
tenuerit. Eadem ergo divinitatis virtute per 
inviolabilem feminam, mundi hujus intravit 
hospitium : claustrum virginei pudoris etiam 
nascendo conservans, qui post resurrectio- 
nem januis obseratis domum potuit corporeus 
introire. » 

Eodem modo ratiocinatur Gregorius Papa!; 
« Illud, inquiens, corpus Domini intravit ad 
discipulos januis clausis, quod videlicet ad 
humanos oculos per nativitatem suam clauso 
exivit utero Virginis. Quid ergo mirum si 
clausis januis post resurrectionem suam in 
eternum victurus intravit, qui moriturus ve- 
niens, non aperto utero Virginis exivit? » 
Quod Albinus Flaccus ex illo transcripsit. 

Anonymus quidam sub Eusebii Emisseni 
nomine : «Nemo autem miretur, ait, si 
clausis januis, corpore jam per resurrectio- 
nem glorificato, ad discipulos Jesus intravit, 
qui eorpore mortali adhuc, et corruptibili, 
de matris utero exivit, clausa, et incorrupta 
semper Virgine matre permanente. » 

Ad hec Beda, « Moli autem corporis, in- 
quit, ubi divinitas erat, ostia clausa non ob- 
stiterunt. Ille quippe eis non apertis intrare 
potuit, quo nascente virginitas inviolata per- 
mansit. » 

X. Rupertus libro decimo quarto commen- 
tariorum 7n Joannem, aliter sentientes acriori 
oratione castigat. « Quomodo vero, ait, in- 
quit aliquis, corpus verum fuit, quod clausis 
foribus introivit? Quod qui infideliter qu:rit, 
et verum corpus sic potuisse inferri non con- 


384 


cedit, superest, et multo minus illud conce- 
dat, quod corruptibiles, atque mortales adhuc 
Apostoli sic edueti sunt, quomodo in Actibus 
Apostolorum scriptum est; carcerem quidem 
clausum invenimus cum omni diligentia, et 
custodes stantes ante januas. Aperientes autem 
carcerem neminem intus invenimus. Superest 
ut istos quoque, qui necdum resurrexerant, 
in ventos, et aerem subtilem, quo per pa- 
tentes rimas efflari possent, evanuisse asse- 
rant, siquidem sacram recepturi non sunt 
Seripturam. Quam qui non recipiunt, nec 
audiendi, sed ut infideles omnino vitandi 
sunt. Nobis credentibus illud pro argumento 
sufficit, quia de nihilo Deus cuncta creavit, 
et cuncta quasi nihilum, et inane reputanda 
sunt ei, ad agendum quidquid voluerit, ad 
traducendum quidpiam, quocumque voluerit. 
Meummque hoe potius esset, si ita non posset ; 
cum nemo fere tam imperitus artifex sit, ut 
quod composuit, penetrare ipse, vel aperire 
non possit. » 

Demum ita concludit : « Sed verba in ven- 
itum jactase videbor, si contra tales fidei 
Christian: inimicos multa respondere tenta- 
vero. Ille namque vulpecule jamdudum toni- 
iru coeli, id est clamore fulminantis Ecclesise 
conterrit:ee, ubicumque sunt, latitant in ca- 
vernis subterraneis, nec prodire audent, » etc. 

Non est pluribus opus testibus ad refellen- 
dam, tralucendamque Calvini, et fautorum 
ejus inscitiam, ac procacitatem ; qui Papista- 
rum commentum esse credunt, veterem, et 
usu, auetoritateque firmatam Ecclesie catho- 
lic:e professionem. Nam quod instat Calvinus, 
non esse consequens, per carceris januam, 
aut parietem, transisse Petrum, quando ab 
Angelo est eductus, ridicule facit. Etenim 
diserte testatur Lucas !, portam ferream ultro 
eis apertam. Quod in illo loco minime ]le- 
gitur. 

XI. Postremo non aliena est ab hoc argu- 
mento disputatio contra Celsum Origenis de 
qualitate corporis Christi; cum hoc Epieureus 
iste Christianis probro verteret, quod pro 
Deo haberent, et colerent eum, qui mortali 
corpore constaret. Huie porro sie respondet 
Origenes : « Mortale Christi corpus, et huma- 


&, Ontc. III cont. Cel. To δὲ θνητὸν αὐτοῦ σῶμα, 
xo τὴν ἀνθρωπίνην ἐν αὐτῷ ψυχὴν τῇ πρὸς ἐχεῖνο οὐ 
μόνον κοινωνίᾳ, ἀλλὰ χαὶ ἑνώσει xot ἀναχράσει τὰ 
μέγιστά φαμεν προσειληφέναι, καὶ τῆς ἐχείνου θεότητος 
χεχοινωνηχότα εἰς θεὸν μεταδεδηκέναι. 


1 Act. xii, 50. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


nam in ipso animam ex illa, qua Deo Verbo 
conjuncta sunt, non solum communione : 
sed et unitione, ae contemperatione, maxima 
quaedam accepisse, et divinitate ipsius com- 
municata in Deum transisse ^. » Quod exem- 
plo declarat materie primo : que per se 
nullam habens qualitatem, capax est omnium, 
quas ei rerum omnium opifex attribuere vo- 
luit. « Quod si verum est ; nihil mirum esse, 
si qualitasilla mortalitatis in Christi corpore, 
Dei ita volentis providentia, in zetheream mu- 
tata sit, divinamque qualitatem. » Hic non 
satis explicat, utrum qualitas illa ccelestis ac 
divina, corpori Christi statim ab eo mo- 
mento, quo assumptum est a Verbo, com- 
municata sit; an id post resurrectionem eve- 
nisse putet. 

Alque his similia quzeedam disputat Grego- 
rius Nyssenus in libro quarto adversus Euno- 
mium : de cujus sententia dixi capite primo 
libri hujus. 


CAPUT YE 


De Immensitate, quam Ubiquitatem vocant : 
utrum carni, vel humane Christi nature 
communicata sit, 1. Monophysitarum varia 
sententia de nature humane in divinam mu- 
tatione, quam | aliqui post resurrectionem 
demum esse factam asseverarunt. 2. Euse- 
bius Caesariensis ubiquitatis propugnator 
creditus. 3. Lutherus, ejusque asseclet? eam- 
dem adstruxerunt. 4. Ubiquistarum opinio 
proponitur. 5. Ea: generatim in. conciliis 
damnata est. 6. Atque ex Scripturis primum 
refellitur. 8. Tum ex generalibus synodis, 
et. Symbolis. 10. Sancti IVicephori insignis 
locus de eadem heresi decretis synodalibus 
proscripta. 


I. In Monophysitarum, et Eutychianorum 
heresinon eumdem insanize modum exslitisse, 
constat ex iis que in primo libro de variis 
illorum sectis exposuimus. In tantis autem 


b lbid. Εἰ γὰρ ὑγιῆ τὰ τοιαῦτα, τί θαυμαστὸν, τὴν 
ποιότητα τοῦ θνητοῦ χατὰ τὸ τοῦ ᾿Ιησοῦ σῶμα, προνοία 
θεοῦ βουληθέντος, μεταδαλεῖν εἰς αἰθέριον, χαὶ θείαν 
ποιότητα; 


Monophy 
tarum và 
sententia 

natura 
liumana i 

divina 
commuta 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. VII. 


opinionum varietatibus, hic illa maxime con- 
sideranda est, quie ad presens institutum 
attinet : Cum naturas Christi duas in unam 
confusas esse, coaluisseque communiter sen- 
lirent; ac plures mutationem, et in alienam 
transitum, humanae potius natur, quam di- 
vina: tribuerent; hoc ipsum alios statim ab 
ipso conceptu, et incarnatione esse factum ar- 
bitratos fuisse : alios post mortem, et resur- 
rectionem. Cujus dissidii ex "Theodoreti 
dialogis supra mentionem fecimus. Nune ex 
alio ejusdem opere idipsum approbabimus ; 
quod opus inter illius lucubrationes non 
exstat; sed sub ementito Athanasii titulo inter 
hujus rejicula legitur. Etenim Photius Theo- 
doreti λόγους, id est orationes', seu /ifellos per- 
censet viginti septem, et singulorum inscrip- 
tiones refert. Quorum plerique in tomo 
seeundo Athanasii operum editi sunt ; estque 
prima omnium epistola ad Z'ustathium - quem 
λόγον septimum Theodoreti numerat Photius. 
Postremus autem in illo tomo Athanasii , 
quartus et vieesimus apud Photium nume- 
ratur ; ac tres alii adjunguntur, qui in Atha- 
nasi tomo desiderantur. Ergo novem in 
totum opuscula ab Photio recensita, desunt 
in Athanasii codicibus, nempe sex priora, et 
postrema tria. 

II. Igitur vicesimo quarto opuseulo, quod 
ultimum est apud Athanasium, lemma hujus- 
modi preefigitur : Adversus eos, qui naturarum 
discrimen post passionem, et ascensionem tol- 
lunt*. Deinde sic Theodoretus hzreticos illos 
obloqui ait : « Etsi quispiam concedat, in- 
quit, duarum in Christo naturarum conjunc- 
lionem esse factam : tamen post passionem, 
et ascensionem, non amplius duas intellige- 
mus ; nee ullam secundum naturam differen- 
tiam inter Verbum, etearnem esse credemus?.» 
Sic heretiei isti, quamdiu mortalis inter 
mortales vixit Dominus, naturas in eo diffe- 
rentes fuisse putarunt : cum autem ascendit 
in eclum, diserimen illud esse sublatum : 
quandoquidem proprietates divinitatis omnes, 
qua hactenus suppresse, et quasi cohibitze 


& AruaN. Πρὸς τοὺς ἀναιροῦντας τὴν τῶν φύσεων δια- 
φορὰν, μετὰ τὸ πάθος, χαὶ τὴν ἀνάληψιν. 

b lbid. Εἰ καί τις δοίη, φησὶ, δύο φύσεων ἐν Χριστῷ 
γεγενῆσθαι σύνοδον: ἀλλ᾽ οὖν γε μετὰ τὸ πάθος, xai τὴν 
ἀνάληψιν, οὐκέτι δύο νοήσομεν’ οὔτε τινὰ διαφορὰν χατὰ 
φύσιν μεταξὺ τοῦ λόγου καὶ τῆς σαρχὸς πιστεύσομεν 
ὑπάρχειν. 


| Cod. xiv — 2. Extat in Syn, Sept. act, vi. 


Tou. VI. 


385 


fuerant, post illud tempus, in humanam na- 
turam redundarunt. Quod etiam in epistola 
quadam ad Constantiam Augustam?, Euse- 
bium Cesariensem scripsisse ferunt, qua in 
actione sexta synodi septim:e recitata legitur. 
In hac epistola cum. imaeinem Christi mitti 
ad se postulasset Constantia, Eusebius negavit 
ullam Christi posse imaginem fieri : quo- 
niam post ascensionem, servilis Christi 
forma in divinam tota commutata fuit; cum 
vel ante hoc tempus, quando mortali adhuc 
in carne degebat, extraordinario splendore 
collucentem illam discipuli ferre nequiverint. 
« Si igitur, inquit, forma ipsius carne vestita 
tantam vim adepta est, ab ea, quae habitabat 
in se divinitate mutata, quid de eo tempore 
dicendum, quo exuta mortalitate, et abstersa 
corruptela, servilis formze speciem in Domini, 
ac Dei gloriam transmutavit *? » 

Sed hze epistola non videtur Eusebii esse, 
nec eftis stylum redolere. Ex ea tamen illud, 
quod hie quzrimus, intelligitur, hereticorum 
talem errorem fuisse, naturam hominis in 
Christo divinas in se proprietates nondum 
expressisse; donec morte perfuncta, et in 
ccelum subwecta, penitus in divinitatem est 
absorpta; ita ut nullum illius vestigium su- 
peresset. 

MI. Hujus contagione erroris afflati sunt 
Lutherus, et Lutheri discipuli quidam; de 
quibus actum est in libro primo, qui tantam 
proprietatum divinarum cum humana natura 
communicationem esse factam asserunt, ut 
licec illis affecta, et eas habens in sese, tan- 
quam formas, utsic dixerim ; earumdem et 
effectum, et appellationem susceperit. Quan- 
quam non de omnibus hoc Dei proprietatibus 
existimant : sed de quibusdam solum : im- 
primis autem de immensitate, quam omnipra- 
sentiam vocant; rati, ex co quod Verbum, 
sive Deus ubique est, et locorum omnium 
immensitale sua occupat spatia; idipsum et 
humanitati assumptze fuisse concessum. Hanc 
Übiquitatem nominare vulgo solent, et hujus 
defensores Ubiquistas : tametsi hanc illi ap- 


€ Evs. ibid. E? γοῦν τότε ἢ ἔνσαρχος αὐτοῦ μορφὴ 
τοσαύτης ἔλαχε δυνάμεως πρὸς τῆς ἐνοιχούσης αὐτῇ θεό- 
τέτος μεταδληθεῖσα, τί χρὴ λέγειν ὅτε τὴν θνητότητα 
ἀποδὺς, χαὶ φθορὰν ἀπονιψάμενος, τὸ εἶδος τῆς τοῦ δούλου 
μορφῆς εἰς τὴν τοῦ δεσπότου, χαὶ θεοῦ δόξαν μετεσ- 
χευάσατο. 


25 


Eusebius 
ubiquista 
creditus. 


Lutherani 
Ubiquistz. 


Systema 
Ubiquitatis 
exponitur. 


386 


pellationem iniquo animo ferant, eique re- 
clamare soleant. Sed eum de reipsa eonsen- 
tiant, non est quod de voeabulo controversiam 
moveant. Seripserunt adversus recentem 
hane facem Eutychians heresis eomplures e 
catholieis theologis. Sed pre aliis societatis 
nostre insignes duo, Cardinalis Bellarminus, 
et Gregorius de Valentia : atque hic preser- 
lim uberrima, et aceuratissima librorum ali- 
quot disputatione omnia complexus est, quae 
ad illorum tum explicandam haeresim, tum 
refellendam, etevertendam utilia sunt homini 
theologo. Quare non multum ad id opera 
nostra necessaria videtur; nisi quod unum 
istud conferri a nobis potest, instituti nostri 
proprium, ut eumdem hunc errorem, vete- 
rum judiciis ae decretis, tam Graecorum, quam 
Latinorum, notatum, eti confixum fuisse 
monstremus. Quod illi duo pareius fecerunt, 
quam pro argumenti gravitate, et haretico- 
rum istorum querela : qui antiquorum Pa- 
irum auctoritatem a se esse; humanam 
rationem, et argumentationem contra se vi- 
deri esse stulte gloriantur. Quam eorum que- 
rimoniam ante annos aliquot Rtoma ad me 
perseriptam aecepisse memini : cum quidem 
illi, qui eam exponebant, a me peterent, ut 
veterum, si qua legendo notata suppeterent 
contra illos testimonia, proferrem, ad seque 
mitterem. Quod in hune locum ae tempus 
dilatum, opportune modo incidit, ut fieri 
necesse sit. Verum prius de illorum heresi, 
ei sententia pauca saltem exponenda sunt; 
ut qua de re controversia sit, ante omnia de- 
claretur. 

IV. Immensitas, sive, ut modo loquuntur, 
omnipresentia, vel ubiquitas, proprietas est 
quadam naturalis Dei, de qua in primo tomo 
accurate disputatum est'. Hee autem in eo 
sita est, quod paueis Gregorius Nazianzenus 
ila complectitur; « ut in hoe toto universo 
sit, eL extra universum ^. » Et Cyrillus in dia- 
logo de Incarnatione; ut « admirabiliter, et 
supra rationem omnem, impleat omnia, prze- 
sensque adsit omnibus; et sit tamen superius 
omni loco, et eireumseriptione, ac mensura- 
bili magnitudine divinum numen, et a nullo 
eapiatur^. » Quo fit ut non solum ubique 
modo sit, ot presens universa impleat, quae 


ἃ NAZIANZ. Orat. 1. 
παντός ἐστιν ἔξω. 
b CxmiLL. Παραδόξως δὲ, καὶ ὑπὲρ 


Ὃς ἐν τῷ παντὶ τῷδε, καὶ τοῦ 


λόγον πληρῶν 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


reipsa sunt, et existunt : sed extra omnia sit, 
et immensi cujusdam Oceani instarilla eadem 
velut in punetum contracta contineat ; et quae 
nondum sunt, simul atque coeperunt esse, 
naturaliter in iis existat, et statim penetret, 
acrepleat. Hzec est divine mature propria 
conditio; quam nulli rei createe naturaliter 
convenire, non minus perspieuum est, et 
confessum. Utrum vero nature alicui vel 
spirituali, vel corporezillius effectus commu- 
nicari possit divinitus, ut ubique sit, exempli 
causa, corpus aliquod : non hoc loco a nobis 
inquiritur : et si quereretur, non dubitabi- 
mus quin posse fieri respondeamus. Verum 
an reipsa sit ubique Christus, qua homo est, 
80 totam rerum universitatem occupet locali 
presentia, ita ut nusquam absit, illud in qua- 
stionem adducitur. 

De hae recentes ita, uti dixi, sentiunt hz- 
retici, humanam naturam cum Verbo copula- 
lam esse ; hoe ipso *, « quod omnis illi pleni- 
tudo divinitatis ita communicata sit, ut ad 
parem sit preestantiam, ac majestatem eveeta 
cum Deo, Non quidem hoe modo, inquiunt?, 
quasi divina natura sit mutata in humanam, 
aut humana in divinam conversa : sed quod 
Deus homini omnem suam majestatem, et 
gloriam communicaverit, ut quatenus homo 
omnem potestatem habeat in colo, et in 
terra, et presens omnia administret. » Cum 
autem, uti jam. dixi, ubiqvitatis vocabulum, 
tanquam contumeliosum sibi, Wirtember- 
genses Ubiquiste in colloquio cum Palatinis 
Saeramentariis habito repudiarint, pro eo 
majestatis nomen usurpari maluerunt *: ae 
Palatinis seiscitantibus, quodnam exstaret in 
sacris litteris testimonium ex quo probari pos- 
set, «majestas hominis Christi, qua omnibus in 
locis, rebus administrandis adesset», respon- 
derunt, « his quidem verbis in Scriptura non 
reperiri hane propositionem ; Humanitas 
Christi est ubique presens;sententiam autem 
horum verborum illustribus, et perspicuis 
Scripture testimoniis demonstrari posse. » 
Cujusmodi est quod in primo capite epistole 
Pauli αὐ Ephesios scriptum est?, Constituens 
eum ad dexteram suam in colestibus, supra 
omnem principatum , ete. Tum, qui omnia in 
omnibus adimplet. Et ad. Colossenses. seribens, 


μὲν τὰ πάντα, xol τοῖς πᾶσιν ἐπιδημῶν. ἀνωτέρω γὰρ 
τόπου, χαὶ περιορισμοῦ, χαὶ μεγέθους μετρητοὺ τὸ θεῖον, 
αὐτὸ δὲ ὑπὸ μηδενὸς χωρούμενον. 


1 Lib. HIE eap. vir, —3In lib. Concor. — 3 Epit. Collog. — 4 Epit. Coll. xxu, —95 Eph. 1, 20et 93, 


biguitas 
omnibus 
"atribus 
recis ac 
jtinis, ac 
synodis 
explosa. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. VII. 


In ipso, inquit, inhabitat omnis plenitudo 
divinitatis corporaliter. Item, Data est mihi 
omnis potestas in calo et in terra!.. Et Joannis 
primo, Verbum caro factum est. Et?, sedet ad 
dexteram qnajestatis in excelsis. Ex his, aliis- 
que locis « eonfirmari putabant majestatem 
hominis Christi, que ei data est, propterea 
quod eum Deo personaliter unitus, et ad 
dexteram Dei collocatus sit, et omnia in om- 
nibus adimpleret ; qui omnem potestatem 
habet in e«elo, et in terra, constitutus super 
omnia opera manuum Domini. Quod si om- 
nia in omnibus implet, necessario sequitur, 
eum quoque omnibus rebus adesse, qui est in 
omnibus creaturis, et in omnibus operatur.» 

V. Igitur Ubiquistarum hzc opinio est, ex 
eo quod Verbum caro factum est, omnia, quae 
divinitatis propria sunt,in carnem esse trans- 
fusa sic, ut hcec in illa vere, proprie, et, ut 
loqui solent, formaliter insint, et eam afficiant. 
Quam quidem meram esse Apollinaristarum 
haeresim, neenon Eutychianorum, et omnino 
Συγχυτῶν, hoc est naturas duas confundentium, 
omnia illa persuadent, quz toto hoc in opere 
hueusque disputavimus. Eamdem porro ma- 
gno Eeclesi:& consensu damnatam, et anathe- 
matenotatam fuisseex conciliorum generalium 
deeretis, et innumeris Grecorum, Latino- 
rumque Patrum testimoniis evidens est; quae 
superius allata plenissimam faciunt fidem, 
duas in Christo naturas esse, perfectas, et 
essentia, proprietatibusque distinctas: quarum 
nulla perit omnino ; sed salve? omnes, inte- 
greque manent ; eo quod non naturae per se 
ipse copulantur ; ut ex ambabus una quaedam 
tertia consurgat: verum in persona, modoque 
subsistendi uno et eodem, ac divino, fit illa 
naturarum societas, et unitio : ex qua illud 
sequitur, mutuam inter naturas istas commu- 
nicationem esse proprietatum : non ut sin- 
gulas omnes afficiant, et in iis, tanquam in 
subjecto resideant : sed ut habeantse mutuo, 
et pro suis qus sunt alterius altera possideat, 
Quoniam humana natura in Verbi persona, 
hoc est divinitate, ejusque proprietatibus suo, 
ae proprio modo subsistentibus ipsa quoque 
subsistit. Nlhil enim est aliud persona Verbi, 
quam divina natura, cum suis proprietatibus, 
omnipotentia, immensitate, bonitate, et reli- 
quis, personali affecta, et quodammodo for- 
mata proprietate Fili. Ideo subsistere in 
divina persona non aliud est, quam in ipsa 
divinitate, et illis ejus dotibus proprio modo 


1 Matth. xxvii, 18. — 92. Heb. 1, 9. -— 3 Hebr. τι, 14. 


387 


determinatis subsistere. Sed qui de istis plura 
percipere, ac plenius erudiri voluerit, legat 
illa, qua in quarto libro, maxime tribus 
postremis capitibus, exposuimus, quibus mu- 
tuam proprictatum communionem diligenter 
enucleavimus. 

VI. Nune ad opprimendam, et evertendam 
heresim istam, Christiane antiquitatis sen- 
tentie, ae decreta proferenda sunt; quibus 
partim universe illa notatur, ac damnatur; 
iis videlieet constitutis de Christi humana 
natura, quibus cum immensitatis hujus, et 
ubiquitatis fabula non potest consistere : par- 
tim ea nominatim, ac diserte configitur. 

His autem omnibus preire debet firmior, 
ac sanctior auctoritas divini verbi; qua im- 
pietas illa convincitur, et cireumseriptum oco 
aliquo Christum esse, qua homo est, aperte 
significatur. Ac sunt illa Scripturae testimonia 
generum trium. Quippe alia Christum homi- 
nem verum exstitisse demonstrant, et in om- 
nibus ceterorum similem , uno excepto 
peccato : alia, quamdiu mortalis inter homi- 
nes vixit, non ubique fuisse : alia denique 
post resurrectionem, et receptum illius in 
coelum, certum occupare locum, unde digres- 
surus aliquando sit. 

Ad primum genus illa pertinent, quibus 
vera, et integra, itidem utin reliquis homi- 
nibus, in Christo natura fuisse humana per- 
hibetur, quae in superioribus libris plerisque 
sunt locis collecta; maxime in quinti libri 
capite undecimo. Hujusmodi est imprimis 
quod Apostolus primo epistole ad Zlebreos 
capite scribit?: Qu7a ergo pueri communicave- 
runt carni et sanguini , et ipse similiter par- 
ticipavit. eisdem, etc. Unde debuit per omnia 
fratribus similari, ut misericors fieret, ete. 

VII. Quinetiam ubieumque Filius Dei, 
filius hominis, vel homo, vel caro, vel ejus- 
modi aliquid esse legitur : adeoque tritum 
illud ex Joannis Evangelio, Verbum caro fac- 
tum est; quia verum indicant hominem, et 
communem eum esteris naturam, et essen- 
tiam, ac naturalem proprietatem, haud dubie 
quae sunt solius propria divinitatis excludunt 
ab humane nature nolione, atque forma, 
nec minus ubiquitatem illam, qua ab natura 
est hominis aliena. Certe hoc ipso, quod 
homo vel caro est, uti non sternus, ita nec 
immensus est, neque hoc esse factus dicitur ; 
sicut homo factus, et caro. Quare cum Scerip- 
tur: verba ipsa, qui humanitatis, aut carnis 


Ex Scriptu- 
ris primum 
refellitur. 


I» Testimo- 
nia quz 
integram 
humanam 
naturam 
exhibent, 


II. Testimo- 
nia qua 
Christum 

non ubique 

presentem 
exhibent. 


388 


intellectum pre se ferunt, non perinde ubi- 
quitatem exprimant ; sed, quod ei eontrarium 
est, cireumscriptionem, ac determinationem 
localem, utpote finiti, et quanti corporis, ma- 
gis consentaneum est, ut ex 115 locis, hoc, 
quam illud colligi, credendumque proponi 
videatur. 

Aique ut adversus Monotheletas satis fir- 
mum argumentum visum est Ecclesie, hu- 
mane in Christo defendende voluntatis, quod 
verus sit homo, veraque preditus, et integra 
hominis natur: quoniam quas ejusmodi 
omnia, quie quidem humane nature insita 
sunt, obtinere debet: ita eur ubique non sit 
caro Christi, sed certo loco comprehensa, 
causa haee ideonea videtur, quod caro est 
hominis veri, adeoque certo spatio contineri 
eam oportet. Ac tametsi divina vi, et poten- 
tia, usquequaque diffundi possit, et cum om- 
nibus adzquarilocis; non tamen hoc reipsa 
factum esse, temere suspicari licet : nec 
uspiam hoc iu Seripturis proditum est, imo 
contraria ex illis omnia perspieue probantur. 

VIII. Jam que speciatim hominem in 
Christo spatio aliquo determinatum, non ubi- 
que presentem fuisse persuadent, antequam 
resurgeret; innumera coacervari possunt: 
totidem scilicet, quot illum ambulasse, aec de 
uno alium in locum transiisse testantur. In 
historia certe Lazari e morte, ae sepulcro 
suscitali, Jesus aberat ab eo loco, ubi erat ille 
mortuus : ef gaudeo propter vos, inquit', uf 
credatis, quoniam non eram ibi ; sed eamus ad 
eum. Martha quoque, Zomine, si fuisses hic, 
frater meus, inquit ?,non fuisset mortuus. 'Tum 
Angelus ad feminas parentandi causa venien- 
tes, Surrexit, ait?, non est hic : ecce locus ubi 


ΠΙ. Eadem OoSuerunt eum. Post autem resurrectionem, 


qua loco 
circum- 
scriplum 
exhibent 
post resur- 
rectionem, 


gloria jam, et immortalitate donatum, certo 
loco contineri Christum, testatur Apostolus 
Petrus. Quem oportet quidem, inquit*, celum 
suscipere, usque in tempora restitutionis om- 
nium. Et Angelus post ascensum Domini : 
Hic Jesus, inquit, qui assumptus est a vobis in 
colum, sic veniet, quemadmodum vidistis eum 
euntem in celum. Sed frustra in tam obvia re, 
Seriptur:e testimonia conquirimus. His gene- 
ralium maxime synodorum, etin iiseditarum 
fidei formularum, nec non Symbolorum, quae 
velut christian: militize tesserze sunt, adjun- 
genda est auctoritas, Nam quod in illis profi- 
temur, incarnatum esse Dei Filium, et in 


1 Joann. xit, 15. —2 Ibid, ver. xxt, — 3 Marc, xvi, 6. — 4 Act. it, 21. — 5 Luc, 11. — 6 Chalced, Syn, act. v, 


— 'i Tom. IV, Pibl. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


ulero Virginis conceptum ; indeque in lucem 
editum ; eum eo, quod Evangelica refert his- 
toria ?, novem in utero illo mensibus inclu- 
sum; et, postquam matus est, in stabulo 
atque in presepi collocatum fuisse : Quod 
item eadem Symbola declarant, descendisse 
Christum ad inferos, et indidem resurgentem, 
in ccelum ascendisse, atque inde postea ven- 
turum ad judicium : hec et ejusderamodi 
alia, non ubique esse Dominum Jesum Chri- 
stum, qua homo est ; sed definito aliquo spa- 
tio comprehensum indicant. 

IX. Posteaquam autem exorte sunt h:ere- 
ses ille, que humanam Christi naturam, sive 
carnem, in majus attollere, et cum divinitate 
permiscere, ac confundere cupiebant, tum 
paulo disertius ad eas refellendas, Eeclesi:e 
ac generalium synodorum concepte sunt fidei 
formule ; que quod humane est conditionis 
proprium, distincte illi tribuerunt. Ut in 
quarta synodo?, qua est Chaleedone habita, 
statutum est, duas 1n Christo convenisse natu- 
'as, easdemque sine ulla confusione mansisse : 
ac perfectum in utraque esse Christum, Deum 
verum, hominemque verum, ex corpore, et 
rationali anima constantem, per omnia simi- 
lem nobis absque peccato; quippe veonsub- 
stantialem Patri seeundum divinitatem, et 
consubstantialem nobis seeundum humani- 
tatem. De quo abunde in superioribus est 
actum, ae presertim in secundo libro, capite 
secundo, in quo generalis expositio dogmatis 
istius, ex synodalibus est contexta decretis. 

Idipsum quoque sequentes ceumeniea 
synodi ratum, et auctoritate sancitum sua 
posteris tradiderunt : nominatim quinta, et 
sexta, quae Monotheletas plus quam humani- 
tatis natura postulat assumpte huie ab Chri- 
sto tribuere molientes compescuit. 

De quibus omnibus memorabilis est Nice- 
phori loeus Constantinopolitani Patriarchze', 
ejus, qui cirea annum octingentesimum 
Christi floruit; in opuseulo quodam capitu- 
lorum duodecim, qua adversus Iconoclastas 
edidit : in quibus tam hos, quam alios hzere- 
ticos, qui de humana Christi natura perperam 
existimarunt, ut eam ad divinam sortem in- 
temperantius eveherent ; illos, inquam, signi- 
fieat, eireumseriptum loco minime putasse 
esse Christum ; quod idem est atque ambas in 
se confudisse naturas. 

X. Ergo in secundo capitulo, ait illos pri- 


in form.fid ei. 


rabilis, | 


a dm ss — 


| 


| 
| 
| 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. VIII. 


mam repudiasse synodum, Eusebii auctorita- 
tem amplexos, qui in epistola ad Constantiam 
Augustam, Constantini sororem, et Licinii 
conjugem, CArístum Salvatorem. incircum- 
scriptum esse dixit. Hujus epistole supra 
meminimus !, exstantque fragmenta ejus in 
aetis septima synodi, ut ibidem scriptum est. 
Sed de zneircumscripto nominatim nihil in 
istis legitur : tametsi ex his, qua illie haben- 
tur, consequens sit : cum videlicet affirmat, 
ideo pietura non posse Christi carnem ex- 
primi, quia tota in divinitatem absorpta, et 
eumeacommista fuerit". (ui enim sicloquitur, 
profecto carnem desiisse carnem esse, adeoque 
cireumseriptam, exislimat, sed natura demu- 
tatam, in divinitatis transiisse sortem. Pergit 
Nicephorus, et, « Preterea, inquit *, a sancta 
synodo tertia anathema in eos decretum est. 
Siquidem ipsa sancta tertia synodus przdica- 
vit ctreumscriptum esse Christum Deum 
nostrum secundum earnem, et in eos, qui hane 
vocem non reciperent , anathema decrevit. » 
Utrum hoc tertia illa synodus, quc est Ephe- 
sina, decreverit, expresse scilicet, et diserte, 
non satis memini. De quarta vero eodem?, 
quo nos paulo ante fecimus modo, argumen- 
toque eoncludit Nieephorus, cireumseriptum 
in ea asseverari Christum, eo quod in duabus 
naturis perfectum illum essestatuit, « quod ni- 
hil aliud est, quam confiteri incireumscriptum 
esse seeundum divinitatem, cireumscriptum 
vero secundum humanitatem. » 

Rursus sanetam ccumemieam septimam 
synodum Niecnam ab iisdem h:ereticis Icono- 
clastis rejeetam queritur Nieephorus* : qua- 
tenus illa « consuetudinem quie a principio 
in Eeclesia viguerat, sancivit; et mysterium 
Incarnationis rejicientes, ac contumelia affi- 
cientes anathemate atfecit. » 

In hae ipsa synodo septima, lectum est de- 
cretum pseudosynodi contra venerandas ima- 
gines sub Constantino Copronymo habite, 
cum ejusdem refutatione, tota actione sexta. 
Ubi cum inter alia, heretieum illud conven- 
liculum ita constituisset. « Si quis incireum- 
scriptam Dei Verbi substantiam, et hyposta- 


Ὁ Eusss. ad Constant. in act. γι synod. sept. 
᾿Αλλὰ πάντως που τῆς τοῦ δούλου μορφῆς ἐπιζητεῖς τὴν 
εἰχόνα, καὶ οὗ OU ὑμᾶς περιεδλήθη σαρχίου. ἀλλὰ xoi 
τοῦτο τῇ δόξη τῆς θεότητος ἀναχεχρᾶσθαι μεμαθήχαμεν, 
χαὶ χαταπεπόσθαι τὸ θνητὸν ὑπὸ τῆς ζωῆς. 

b Insyn. sept. act. vr. E? τις τὸν ἀπερίγραφον τοῦ 
θεοῦ λόγον οὐσίαν, χαὶ ὑπόστασιν διὰ τὸ σεσαρχῶσθαι 


1 $ 2. —2 Ibid cap, 111, — 3 Ibid. cap. 1v. — 4 Ibid. cop. vi. 


389 


sim, eo quod incarnata sit, studuerit mate- 
rialibus coloribus, in imaginibus humana 
forma circumseribere ; et non potius Deum 
ipsum profitetur, ut qui nihilominus post 
incarnationem sitincircumscriptus, anathema 
sit^. » Contra hoe decretum, qui id refutavit, 
lezente Epiphanio diacono, sic invectus est, 
« Deceptos illos esse, qui incireumscriptam 
Divini Verbi naturam, eum circumscripta 
carne, ab eo assumpta confuderint ^. » Quem 
errorem aliquot Scripture locis refellit, qui- 
bus certo loco circumseriptus ostenditur 
Christus Dominus, ut ex historia Lazari ; tum 
quod se post resurrectionem discipulis obtulit 
videndum , atireetandumque : quod januis 
clausis ad eos introierit, etalia, quorum supra 
mentionem fecimus. 


CAPUT VIII. 


Ubiquistarum lueresis antiquorum testimoniis 
oppugnata, primum Grecorum, A. Que ge- 
neratim concepta. 2. Post singulorum, ut 
Hippolyti, 3. Athanasii, 4. Cyrilli. Hiero- 
solymitani, Eustathii Antiocheni, 5. Gregorii 
Nazianzeni, Nysseni ,/ Chrysostomi , Titi 
Bostrensis, Theodoreti, 6. Cyrilli Alexan- 
drini,'t. Amphilochii, 8. Justini, Ephremii, 
Maximi, Andree Cretensis, 9, Anastasii 
Sinaite, 10. Joannis Damasceni, Abucarc, 
Theophanis Ceramei, 11. Sancti Nicephori 
contra Iconoclastas, OEcumenrii, 


I. Antequam singulorum sententias corro- 
gem, qui heresim istam suffragiis suis aperte 
condemnarunt nonnullorum generatim com- 
memoranda est auctoritas, qui illam impro- 
basse videntur eo ipso, quod de Christo 
agentes, divinitatis propriam esse decreverunt 
immensitatem loci, eamque humance naturae 
detraxerunt, Sie enim plerique, cum de mis- 
sione filii disputarent, negarunt, eam Christo, 


ἐπιτηδεύοι OU ὑλιχῶν χρωμάτων ἐν εἰχόσιν, ἀνθρωπομόρ- 
φως Κεριγράφειν, καὶ οὐχὶ μᾶλλον θεολογεῖ αὐτὸν οὐδὲν 
ἧττον, χαὶ μετὰ τὴν σάρχωσιν ἀπερίγραφον ὄντα ἀνάθεμα. 

c Ibidem. Καὶ ἐξαπατῶνται τὸν νοῦν εἰς τὴν ἀπερί- 
γρᾶφον φύσιν τοῦ θείου λόγου τὴν περιγεγραμμένην, καὶ 
παρ᾽ αὐτοῦ ληφθεῖσαν σάρχα συγχέοντες. 


Refellitur 
Ubiquista- 
rum systema 
auctoritate 
Patrum 
Grecorum 
generatim. 


Particula- 
tim Hippo- 
Vyti. 


390 


qua Deus est, tribuendam esse; eo quod 
Deus locum non mutet, sed sit ubique; mitti 
autem sit loco moveri. Itaque de assumpta 
natura prorsus interpretandam esse Christi 
missionem, et eatenus vocari Apostolum !, 
existimant, quod sit homo factus. Horum 
verba ipsa deseripta leges a nobis alio in 
loco ?. 

Qui autem nominatim, carnem Christi, 
certo loci spatio cireumscriptam esse, testati 
sunt, ii partim absolute hoec, et universe pro- 
nuntiarunt, idque propterea quod hanc illius 
esse naturam arbitrati sunt, ut et aliorum 
corpore constantium : partim. de statu illo, 
qui resurrectionem antecessit, partim denique 
de eo, qui est secutus, manifeste sunt locuti. 
Qu:e omnia, si recte judicamus, eamdem vim 
habent. Quod enim natura est insitum, et 
οὐσιῶδες, ld eam perpetuo comitatur, nec di- 
velli potest. Quamobrem quamdiu integra 
manet natura, inest illud quod naturaliter 
convenit. Presertim cum in humana Christi 
natura non essentiam duntaxat hominis, sed 
etiam proprietates omnes naturales perpetuo 
exstilisse, conciliorum omnium, ac Patrum 
consensus habeat. 

II. Grecorum Patrum primus nobis occur- 
rit Hippolytus Portuensis : cujus fragmenta 
quadam exstant Latine a Turriano edita ex 
opere quod inscribitur coníra Beronem et 
Helicem ? : quee Greece pariter excusa sunt 
inter Anastasii Bibliothecarii Collectanea. 
Horum in primo fragmento illud est serip- 
tum. «Ideo Verbum Deus similiter ac nos 
vere homo factum, citra peccatum, opératum, 
et passum humano modo, quecumque nature 
hominis propria, culpa carent, et naturalem 
cireumscriptionem carnis propter nos susti- 
nens, mutationem non pertulit^.» Ac subinde, 
Christum ait « simul et immensum esse, in- 
telligique Deum, etcireumseriptum hominem, 


«& HiPPoLvrus n Coll. Amast. Διὸ xoi xof* ἡμᾶς 
ἀληθῶς γενόμενος ἄνθρωπος χωρὶς ἁμαρτίας ὃ τοὺ θεοῦ 
λόγος, ἐνεργήσας τε, χαὶ παθὼν ἀνθρωπίνως ὅσα τῆς 
φύσεώς ἐστιν ἀναμάρτητα, xo φυσιχῆς σαρχὸς περιγραφῆς 
ἀνασχόμενος δι’ ἡμᾶς, τροπὴν οὐχ ὑπέμεινεν. 

b Ibid. Θεὸν ἄπειρον ὁμοῦ, καὶ περιγραπτὸν ἄνθρω- 
πον ὄντα τε, xo νοούμενον, τὴν οὐσίαν ἑχατέρου τελείαν 
τελείως ἔχοντα. 

€ In opusc. ut, “Π παντοχρατοριχὴ, χαὶ τῶν ὅλων 
ποιητιχὴ τῶν ὅλων θεότητος ἐνέργεια διαδείχνυται πάσης 
ἐχτὸς κατὰ φύσιν περιγραφῆς διαμένουσα, χἂν διὰ σαρχὸς 
διέλαμψε φύσει πεπερασμένης. οὐ γὰρ πέφυχε περιγράφε- 
σθαι γενητῇ φύσει τὸ χατὰ φύσιν ἀγέννητον. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


qui utriusque perfectam substantiam perfecte 
habeat^. » 

Idem in fragmento tertio. « Divinitatis 
operationem mansisse scribit, extra nature 
cireumseriptionem omuem ; tametsi per car- 
nem natura terminatam fulserit. Non. enim 
natura fert, ut quod secundum naturam fac- 
tum non est, ab ea, qus facta est, natura 
cireumscribatur ^. » 

III. Athanasius vero Christi corpus, 86 
totam ipsius humanitatem non ubique esse, 
sed loco aliquo determinatam, luculenter 
asserit apud ''heodoretum, in majori oratione 
de fide, ex iis Davidis verbis im Psalmo cix. 
Sede a dextris meis, « que ad Dominicum, 
inquit, corpus pertinent. Nam si celum et 
lerram ego impleo, ait Dominus, ut loquitur 
Hieremias *, Deus autem omnia continet, nec 
ab ullo ipse continetur, quonam in throno 
sedebit? Itaque corpus est, cui dieit: sede a 
dextris meis". » Quamvis autem sessio illi 
naturalis corporis situm minime significet ; 
certum est tamen, definitum aliquod indi- 
carespatium loci, in quo comprehendatur : 
veluti ecelum. Igitur cum hane opponi sen- 
tiat Athanasius immensitati illi, qua Deus est 
ubique, non ubique esse corpus ipsum puta- 
vit, quod uteumque sedere 'in colo ex illis 
Prophete verbis cognoscimus. Hie vero loeus 
eo firmiorem habet auetoritatem , quod ad 
statum beate immortalitatis proprie perti- 
net. 

Idem in libro de humana natura suscepta, 
Christum dicit « secundum carnem, hoe 
est humanam naturam, et mortuum, et se- 
pnltum esse, et resurrexisse: cum seeundum 
spiritum, id est divinitatem, in eco, et 
in terra esset, et ubique *, » 

Sic in oratione de /ncarnatione Verbi, « non 
fuisse cireumclusum corpore Verbum ait, 
nec in eo sie fuisse, ut alibi non esset/, » Ac 


d MAruaNasivS apud Theodoret. dial. II. “Ὅτι εἰς 
τὸ χυριαχὸν σῶμα λέλεχται. El γὰρ τὸν οὐρανὸν, xoi τὴν 
γὴν ἐγὼ πληρῶ, λέγει κύριος, ὡς φησὶν ᾿Ιερεμίας, πάντα 
δὲ χωρεῖ ὃ θεὸς, ὕπ᾽ οὐδενὸς δὲ χωρεῖται, εἰς ποῖον χαθέ- 
ζεται θρόνον; τὸ σῶμα τοίνυν ἐστὶν ᾧ λέγει" κάθου ἐκ 
δεξιῶν μοῦ. 

e Idem. Διὰ τοῦτο χατὰ σάρχα λέγομεν, ὅτι καὶ ἀπέ- 
θανε, καὶ ἐτάφη xol ἠγέρθη ix νεχρῶν. χατὰ δὲ τὸ 
πνεῦμα, χαὶ ἐν οὐρανῷ, καὶ ἐπὶ γῆς ἦν, καὶ πανταχοῦ. 

f ldem. Οὐ γὰρ δὴ περιχεχλεισμένος ἦν ἐν τῷ 
σώματι. οὐδὲ ἐν τῷ σώματι μὲν ἦν, ἀλλαχόσε δὲ οὐκ ἦν. 


4 Heb. 11, 4 — 9140. VIIi de Trin. cap. 1. — 3 In tom. IV, Bibl. PP. Part, H.— A Hier, xxu. 


Athanasii. 


Crrilli 
Hierosoly- 
mitani. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. VIII. 


ubinde Christum przstantius aliquid homi- 
ne probat exstitisse, nee animam solam prae- 
ter corpus habuisse « propterea quod animze 
proprium est duntaxat ea cogitando contem- 


plari, quae sunt extra corpus, non autem extra 
proprium corpus operari, autea, qua&& procul 
sunt ab ipso, presentia sua movere ^, » ete. 
« At non ejusmodi fuit, inquit, Dei Verbum, 
quod erat in homine. Non enim alligatum 
erat corpori, sed potius ipse continebat. Ita 
et in illo erat, etin omnibus residebat ^. » 

Est et alius Athanasii liber de communi 
essentia. Patris οἱ Filii, etce., quem tamen 
germanum illius esse non arbitror. In eo 
vero libro, quisquis est auctor, animadvertit 
ad illa Davidis : Sede a dextris meis, id quod 
« sedere dicitur, esse circumseriptum eo, 
in quo sedere dicitur, loco: at vero Deum 
nostrum natura minime circunmseriptum 
esse^. » Quod ipsum et in perexiguo alio 
opusculo legitur, quod inter Athanasii reji- 
cula est editum, eum sit Apollinaris, ut alibi 
demonstravimus !. 

IV. Cyrillus Hierosolymitanus ab Joanne 
Cyparissiota citatus?, in Catechesibus eidem 
dozmati subseribit his verbis. « In mera di- 
vinitate supervacaneum est cogitare ascen- 
sum, et descensum. Potentia enim illa, qua 
omnia continet; ille, qui ubique omnibus 
adest, qui universa spiritu suo circumdat, 
non transfertur a locis in loca ; ipsius est vox, 
celum et. terram ego impleo. Si igitur implet 
quo transmittatur? lta fit, ut ascendit, et 
descendit , supervacuum sit in divinitate. In 
Salvatore autem, et in dispensatione adven- 
tus ejus in carne, proprie dicitur, ascendit et 
descendit. » 

Eustathius Antiochenus in quodam trac- 
tatu apud Theodoretum in dialogo tertio, 
egregie Ubiquistas refellit, ita scribens : 


ὦ ATHAN. Ψυχῆς piv οὖν ἔργόν ἐστι, θεωρεῖν μὲν 
χαὶ τὰ ἔξω τοῦ ἰδίου σώματος τοῖς λογισμοῖς" οὐ μὴν 
xal ἔξωθεν τοῦ ἰδίου σώματος ἐνεργεῖν, ἢ τὰ τούτου 
μαχρὰν τῇ παρουσίᾳ κινεῖν. 

b Mox : Οὐ δὴ τοιοῦτος ἦν ὃ τοῦ θεοῦ Xoyog ἐν τῷ 
ἀνθρώπῳ. 09 γὰρ συνεδέδετο τῷ σωματι. ἀλλὰ μᾶλλον 
αὐτὸς ἐκράτει τοῦτο’ ὥστε xol ἐν τούτῳ ἦν, xo ἐν τοῖς 
πᾶσιν ἐτύγχανε. 

c Ibid. Ὃ γὰρ καθήμενος, ἐμπερίγραφός ἐστιν ἐν 
ᾧ χάθηται τόπῳ. ὃ δὲ θεὸς ἡμῶν ἀπερίγραφὸς ἐστιν φύσει. 

d EvsrarH. apud Theodoret. Τὸ μὲν γὰρ σῶμα 
μετάρσιον, ete. 

6 ΝΑΖΙΑΝΖ. Orat. Lr. Παθητὸν σαρχὶ, ἀπαθῇ θεότητι: 
περιγραπτὸν στώματι, ἀπερίγραπτον πνεύματι" τὸν αὐτὸν 


1 Lib. IV cap. v, $ 4 et seq. — 2 Cyparis. lib, VII cap. τ. 


394 


« Corpus, inquit, sublimein cruce pendebat : 
at divinus sapientie spiritus et intra corpus 
degebat, et coelestibus insidebat, et totam am- 
biebat terram, et abyssos continebat, et sin- 
gulorum animas perlustrans dijudicabat, 
atque omnia, uti solebat, tanquam Deus ad- 
ministrabat. Non enim intra corporeas moles 
suprema sapientia inclusa continetur : quem- 
admodum humida, et sicca intra vasa con- 
clusa, comprehenduntur magis conceptaculis 
suis, quam ea comprehendunt. Verum eum 
sit divina quzeedam, et inexplicabilis poten- 
tia, intima, et extima templi complectendo 
roborat; indeque d:manans ulterius, moles 
simul universas continendo cohibet 7, » 

V. Gregorius Nazianzenus in priore ad 
Cledonium epistola, unum, eumdemque Chri- 
stum vocat « patibilem carne, impatibilem 
divinitate ; corpore circumscriptum, incir- 
cumseriptum spiritu ; eumdem terrenum, et 
celestem ; visibilem, et intelligibilem; com- 
prehensibilem et incomprehensibilem *. » 

Gregorius quoque Nyssenus in libro Cate- 
chetico, laudatus a Theodoreto, « Quis hoe, 
inquit, dixerit, eireumscriptione carnis, velut 
quodam vase, immensitatem — divinitatis 
fuisse comprehensam /? » Item, « Quod si 
hominis anima, naturz necessitaté, commista 
corpori, libere ubique versatur; quz necessi- 
tas cogit dicere, divinitatem natura carnis 
includi?. » Non igitur corpus est ubique ; sed 
loco cireumscribitur; extraque illud divinse 
natur: immensitas diffunditur. 

Ita Chrysostomus oratione ἐπ quatridua- 
num Lazarum, de verbis Marthze ad Christum 
agens. Domine, si fuisses hic, etc. « Infirma 
es, o mulier. Nescit modo mulier, Christum 
etiam corpore minime presentem; divinita- 
tis adesse potentia. Sed presentia corporis 
vim przeceptoris metitur ^. » 


ἐπίγειον, καὶ οὐράνιον" δρώμενον, xot νοούμενον" χωρη- 
τὸν, χαὶ ἀχώρητον. 

f NxssEN. apud Theod. dial. ll. Καὶ τίς τοῦτό 
φησιν, ὅτι τῇ περιγραφῇ τῆς σαρχὸς, καθάπερ ἀγγείῳ 
τινὶ, τὸ ἄπειρον τῆς θεότητος περιείληπται; 

g lbid. Εἴ δὲ ἀνθρώπου ψυχὴ, χατὰ τὴν φύσεως 
ἀνάγκην, συγχεχραμένη τῷ σώματι πανταχοῦ κατ᾽ ἐξου- 

, IB , Ld * 
σίαν γίνεται, τις ἀνάγκη τῇ φύσει τῆς σαρχὸς τὴν θεότητα 
λέγειν ἐμπεριείργεσθαι ; 

ἡ Cmuvs. tom. V, hom. χα. ᾿Ασθενεῖς f γυνή. οὐχ 
ἐπίσταται νῦν ἣ γυνὴ, ὅτι χαὶ μὴ παρὼν 6 Χριστὸς σωμα- 
τιχῶς παρῆν τῇ τῆς θεότητος ἐξουσίᾳ. ἀλλὰ τῇ τοῦ σώμα- 
τος παρουσίᾳ ἐπιμετρεῖται τοῦ διδασχάλου τὴν δύναμιν. 


Gregorii 
Nazianzeni. 


Gregorii 
Nysseni. 


Chrysostomi 


Titi Bos- 
trensis. 


Theodoreti. 


Cyrilli Alex- 
andrini. 


3992 


Titus Bostrensis (tametsi supposititium est 
hoe nomen) in commentario ad eaput Luce 
xxnr, hee verba Christi in eruce pendentis 
enarrans. Zodie mecum eris in Paradiso, haec 
adnotat. « Implens omnia divinitate, et in 
cruce propter carnem erat, et in eclo propter 
divinitatem : ae rursus de cruce descendens, 
et in inferno erat, et Latronem in Paradisum 
introduxit divinitatis suze pr:esentia'^. » 

Theodoretus in dialogo secundo, qui :n- 
confusus inscribitur. « Corpus Dominicum, 
inquit, ineorruptibile quidem resurrexit, 
impatibile, et immortale, ac divina ma- 
jestate glorifieatum ; et a cclestibus ado- 
ratur virtutibus : sed nihilominus est corpus, 
priorem. habens ecireumseriptionem ?. » Hie 
Theodoretus diserte Christi corpus etiam 
post resurrectionem. divinz compos clari- 
tàtis et glorie, non. ubique esse demonstrat ; 
sed, perinde ut ante, spatio aliquo circum- 
scribi. 

Ví. Cyrillus vero quamplurimis in loeis 
eamdem Christi secundum humanam natu- 
ram cireumseriptionem egregie comprobat : 
eoque ipso falsam ab sese calumniam propul- 
sat obtrectatorum quorumdam, qui Apolli- 
naris hzeresi affinem illum esse mentiti sunt : 
velut post alios novissimus iste, omniumque 
pestilentissimus hereticus anonymus, quem 
libro sexto confutavimus. Valent igitur ad 
diluendam suspicionem hane innumera loca, 
quibus Christi earnem certo aliquo loci defi- 
nitam esse spatio docuit, cum interim divini- 
tas usquequaque diffusa sit. Libro certe 
commentariorum 2n Joannem undecimo , 
Christum docet sic ab Apostolis recessisse, et 
hodieque ab fidelibus post resurrectionem 
abesse eorpore, ut divinitate presens esset. 


α Tir. tom. XIII Bib. Πληρῶν τὰ πάντα τῇ 0có- 
τητι, xol ἐν τῷ σταυρῷ ἦν διὰ τὴν σάργα vd ε τῷ 
οὐρανῷ, διὰ τὴν θεότητα. χαὶ πάλιν καταβὰς ἀπὸ τοῦ 
σταυροῦ, xa ἐν τῷ ἅδη ὑπήρχε, x9) τὸν ληστὴν εἰς τὸν 
παραδεῖσον εἰσήγαγε τῇ παρουσίᾳ τῆς θεότητος. b 

b TntoponET. Koi τὸ δεσποτικὸν τοιγαροῦν σῶμα 
ἄφθαρτον μὲν ἀνέστη, χαὶ ἀπαθὲς, καὶ ἀθάνατον, xot τῇ 
θείᾳ δόξῃ δεδοξασμένον, χαὶ παρὰ τῶν ἐπουρανίων προ- 
σχυνεῖται δυνάμεων: σῶμα δὲ ὅμως Ec, τὴν προτέραν 
ἔχον περιγραφήν. 

c CxmirL. lib. 1l ὧν Joan. Εἰδέναι 
εἰ τῆς πρὸς αὐτοὺς συνηθείας ἀπινοσφίζοιντο κατὰ σάρχα, 
χαὶ εἰ μὴ τοῖς τοῦ σώματος ὁρῷτο τυχὶ ὃν ὀφθαλμοῖς" ἀλλά 
γε παρόντα, καὶ συνόντα διὰ παντὸς τῇ τῆς s 
ἐξουσίᾳ χρῆν δήπου πάντως ἐννοεῖν, etc. Mox. Evép- 
γειὰ δὲ, καὶ δύναμις θεοπρεπὴς, τὸ εἶναι πανταχῆ, χαὶ 


^Y 


δὲ δὴ ὅτι «al 


1 Lih. VI, — ῷ Lib. IX, -- Lib. ΧΙ. —4 Lib. XI. — 5 Psal. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Hoc ergo « scire Apostolos oportuisse dieit, 
etsi Christus ab eorum consuetudine carne 
disjungeretur, neque corporis oculis amplius 
viderelur: divinitatis tamen potentia pra- 
sentem adesse semper, et eum ipsis ver- 
sari, etc. Hzec enim Deo congruens operatio 
est, ac virtus, ut sit ubique, et tam coelum 
inexplicabili quodam modo, quam terram 
impleat, ac per omnia ita permeet, ut a nullo 
ipse capiatur. Non enim comprehendi loco 
potest Deus, aut intervallis definiri : sed nee 
intra ullam est cireumscriptionem. Hujusmo- 
di enim aliquid pati, quantitatis, et magnitu- 
dinis expers, ut et corporis natura non susti- 
net. Quare quoniam Deus et homo simul erat 
Christus, oportebat nimirum non hoc nescire 
discipulos, etsi corpore abesset ille, non ta- 
men penitus absentem fore; sed omnino 
atffuturum, inexplicabili divine potestatis 
ratione^. » Eadem fere disserit in sexto 
libro'!, et in nono? et decimo?, et undeci- 
mo*, atque alis pluribus in locis: que 
quidem majoris momenti sunt, et eo magis 
ad negotium nostrum pertinent, quod abso- 
lute, et in quolibet statu, adeoque beato illo, 
et immortali, non ubique seeundum corpus 
presentem esse Christum nos docent. 

Idem in vieesimo libro Z7/esaurorum, de 
ascensione Christi loquens, et illis Davidis 
verbis : Attollite portas principes vestras *, qui- 
bus in colum subveetum Dominum Angeli 
prosecuti sunt, ait Cyrillus, Christum, qua 
Deus est, in colo jam fuisse presentem, 
« Quid igitur, inquit, tali mandato Spiritus 
opus fuit? aut quomodo qui intus est, in- 
troire dicitur ^. » Et respondet, illum « non 
qua Deus, sed quatenus homo est; propter 
nos, et pro nobis ecelestes ingredi portas. » 


πληροῦν μὲν ἀῤῥήτως τὸν οὐρανὸν, πληροῦν δ᾽ αὖ πάλιν 
τὴν γῆν, χαὶ γωρεῖν μὲν ἐν πᾶσι, χωρεῖσθαι δὲ ὑπὸ μηδε- 
γὸς. οὐ γὰρ τόπῳ περιληπτὸς ὁ θεὸς, ἢ διαστήμασι περιο- 
βρισμένος. ἀλλ᾽ οὐδὲ περιγραφῆς εἴσω τινός παθεῖν γάρ 
τι τοιοῦτον ἣ ἄποσός τε, xo ἀυεγέθης, καὶ ἀσώματος οὐχ 
ἀνέχεται φύσις. Οὐχοῦν ἐπείπερ ἦν ἄμα θεός τε ὁμαῦ, 
xal ἄνθρωπος ὁ Χριστὸς, χρῆν δήπου πάντως μὴ ἀγνοῆ- 
σαι τοὺς μαθητὰς, ὡς εἰ χοὶ ἀπεῖναι γένοιτο σωματιχῶς, 
οὐχ ἀπολειφθήσεται παντελῶς" συνέσται δὲ πάντως, χατὰ 
τὸν ἄῤῥητον τῆς θεοπρεποῦς ἐξουσίας λόγον. 

d Οὐπιῖιμ,. lib. 11] 7165. Τί οὖν ἔδει τῶν τοιούτων 
τοῦ πνεύματος προσταγμάτων ; 7| πὼς 6 ἔνδον ὧν εἰσέρ- 
χεσθαι λέγεται; ὥσπερ οὖν οὐ χαθὸ θεός ἐστιν, ἀλλὰ χαθὸ 
ἄνθρωπος, δι᾽ ἡμᾶς, wc ὑπὲρ ἡμῶν τὰ τῶν οὐρανῶν 
εἰσέρχεσθαι πύλας. 


XXHT. 


philo- 
chii. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. VIII. 


Sie in libro de ZHecta fide, capite decimo- 
tertio, et coníra  Anthropomorphitas, ca- 
pite xvur et xix, tametsi liber iste non sit 
Cyrilli. 

VII. Auctor sermonis de /nventione Cru- 
cis, qui Gregorii Thaumaturgi nomine in- 
scriptus est, Christum loquentem sic inducit. 
« Oportet eo me carne ascendere, ubi sum di- 
vinitate ". » 

An;philoehius in quodam Z«zcerpto Photii, 
uberrime de hac immensitate disputat, expli- 
catque quomodo sine ullo detrimento hypo- 
statie:e conjunetionis, non sit humana Christi 
ubique natura. Ka ergo questionem propo- 
nit : « Si minime circumscripta filii est divi- 
nitas, earo, quam assumpsit vel est ubique 
(siquidem ubi est divinitas, ibi illam oportet 
esse) vel si loco cireumscripta est, ab eo qui 
assumpsit disjungatur necesse est^. » Huic 
questioni respondet Amphilochius, Dei pro- 
prium esse, ut ubicumque est, totus ibi sit; 
adeoque sit ubique totus, quo fit « ut in con- 
juncta sibi carne totussit, et ex toto. Neque 
propterea quod ubique est ipse, humana 
vero natura loco, tempore, initio, fine, et 
partibus aliis definita est: ideireo vel mini- 
mus separationi aditus conceditur. Quam 
quidem is demum invehit, qui Deum etiam 
citra carnem assumptam loco cireumseriptum 
falso sibi finxerit; et ubique per partes 
adesse, non ex toto, quibuscumque presens 
adest Deus *. » 

Hoe vero, scilicet Deum loco circumscribi 
sic, ut partes ejus partibus loci respondeaut, 
imprudentem dicere ait, qui sic disputat; nisi 
cum divina Verbi hypostasi exequetur ex- 
tensa natura hominis assumpía, non illi esse 
copulatam. Quippe voees iste, coextendi, et 
assistere, et hujus generis alie, divisionem in 
partes significant. Postremo ad hoc pertinere 


«& Tom. VII Chrysost. Δεῖ uc ἀνελθεῖν τῇ capa, 
ὅπου εἰμὶ τῇ θεότητι. 

b AwPHiL. ᾿᾽Ἄπορ. El ἀπεριγρᾶπτος ἣ ἐν τῷ υἱῷ 
θεότης, ἣ σὰρξ ἣν ἀνέλαδεν, ἢ πανταχοῦ: ἔνθα γὰρ f 
θεότης χἀχεῖνην παρεῖναι δεῖ" ἢ περιγραφομένη τόπῳ, τοῦ 
προσειληφότος διέστηκεν. 

c AweniL. ibid. E? δὲ ὅλον ὁλιχῶς πανταχοῦ χαὶ τῇ 
ἡνωμένῃ σαρχὶ ὅλος ἐνυπάρχων ὁ υἱός. Εἰ πάρεστι μὲν 
αὐτὸς πανταγοῦ" ἣ δ᾽ ἀνθρωπίνη φύσις περιώρισται τόπῳ, 
χαὶ χρόνῳ, ἀρχῇ τε, καὶ τελευτῇ, χαὶ μορίοις ἄλλοις" οὐ 
μὲν οὖν οὐδεμίαν πάροδον τῷ χωρισμῷ συνεπινοηθῆναι 
παραχωρήσειεν. ᾿Εχεῖνος δ᾽ ἂν εἴη, ὃ τὸ θεῖον, καὶ 
χωρὶς τῆς προσληφθείσης σαρχὸς περιγενόμενον τόπῳ 
φανταζόμενος, ὃς χαὶ τὰ μέρη τερατεύεται πανταχοῦ 
παρεῖναι, ἀλλὰ μὴ καθόλου οἷς ἂν πάρεστι τὸ θεῖον. 


393 


conjunetionem cum Verbo humane nature, 
ut in hac totum illud sit; non tamen efficere, 
ut non in aliis, et cum aliis existat, quibus 
nec adest, nec est humanitas conjuncta. Hzc 
fere Amphilochius. 

VIII. Declarat hoe auctor JEzpositionis 
fidei sub Justini nomine, qui eum dixisset : 
« Verbum ubique presens esse secundum 
substantiam, sed precipua quadam ratione 
intemplo suo^, » postea solis hoc illustrat 
exemplo; qui cum omnibus in commune 
propositus sit, et luce sua impleat universa, 
nee majorem aliis, minorem aliis impertiat ; 
tamen pro cujusque captu, nec ex aequo, 
illam omnia participant. « Ut igitur sol effi- 
cientia sua omnia similiter attingit, non ta- 
men similiter ab omnibus capitur: ita Ver- 
bum cum seeundum substantiam suam 
presens adsit omnibus, non similiter ecteris 
adest presens, ac templo proprio *.»Que simi- 
litudo ne quid offensionis habeat, ad reliqua 
debet exigi mysterii illius dogmata, qua hac- 
tenus explicata sunt. 

Sie Ephremius Antiochenus Patriarcha, 
vir perzeque sanctus, et eruditus contra Mo- 
nophysitas strenue decertans, duas in Chri- 
sto contendit esse naturas; ob quas « idem 
est incireumscriptus, et eircumseriptus, ut- 
pote duas habens unus generationes, ac 
naturas duas/. » Et postea, « Deum, inquit, 
et hominem confiteor Christum filium Dei ; 
unum vero filium, naturis duabus preditum, 
patibili, et impatibili; mortali, et immortali; 
intelligibili, et invisibili; attrectabili, et ta- 
ctum fugiente; initio carente, et initium ha- 
bente; incircumscripta, et cireumscripta ?. » 
Ut igitur natura humana quocumque in statu 
caeteras retinet affectiones, ut quod visibilis 
sit et ab initio aliquo esse ceperit, nec 
sit ab eterno; ita etiam ut circumscripta 


d JusriN. Πίστευε καὶ παρεῖναι πανταχοῦ xaz' οὐσίαν 
τὸν λόγον, xx xac ἐξαίρετον ὑπάρχειν ἐν τῷ οἰχείῳ ναῷ. 

e lbid. “Ως γὰρ ὃ ἥλιος ὁμοίως χατ᾽ ἐνέργειαν τοῖς 
πᾶσι προσδάχλων, οὐχ ὁμοίως ὑπὸ πάντων χωρεῖται" 
οὕτως ὃ λόγος κατ᾽ οὐσίαν τοῖς πᾶσι παρὼν, οὐχ ὁμοίως 
τοῖς ἄλλοις χαὶ τῷ ναῷ οἰκείῳ πάρεστιν. 

f Ernnzw. apud Phot. eod. ccxxix. Οὗτος οὖν 
ἐστὶν 6 αὐτὸς ἀπερίγραπτος, καὶ περιγράπτος, ὡς δύο 
γενέσεις ἔχων, καὶ δύο οὐσίας ὃ εἴς. 

g lbid. Οὕτω θεόν τε, καὶ ἄνθρωπον ὁμολογῶ τὸν 
Χριστὸν τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ" ἕνα δὲ υἱὸν δύο φύσεων, παθη- 
τῆς τε, χαὶ ἀπαθοῦς, θνητῆς τε, χαὶ ἀθανάτου, νοητῆς, 
xxi ἀοράτου, ψηλαφητῆς, χαὶ ἀνεπάφου, ἀνάρχου, xoi 
ἀρχομένης, ἀπεριγράφου, καὶ περιγεγραμμένης. Ibi pro 
νοητῆς, forte ὁρατῆς lezendum. 


Aucloris 
expositionis 
fidei. 


Ephremii, 


»Aaximi 
martyris. 


Andreae 
Cretensis. 


Anastasii 
Sinaitee, 


394 


loeo, non ubique diffusa sit, quamlibet spiri- 
tualis, et immortalitate donata. 

Easdem fere oppositas sibi mutuo proprie- 
tates, ob naturas duas eidem inesse Christo. 
asserit Maximus martyr in Diüsputatione cum 
Pyrrho, eoque utitur argumento, ut duas 
inesse voluntates probet; quoniam non na- 
ture solum insunt duce, sed earum quoque 
proprietates, et indicia, ex synodorum, et 
Patrum sententia: adeo ut non tantum na- 
turas perfectas habeat, sed etiam perfectarum 
proprias notas: cujusmodi sunt, visibile, et 
invisibile, mortale, et immortale ; corruptibile, 
et. incorruptibile; attrectatibile, εἰ contactum 
Jugiens; creatum et increatum ^. Et aliquot 
interjecelis paginis, quod in Evangelio scrip- 
tum est, voluisse aliquo intrare Christum, 
humanuitati adscribendum esse dicit, « secun- 
dum quam ibi non erat, quo ingredi volebat ; 
quippe divinitate est ubique^. » . 

Rursus Andreas Cretensis oratione in qua- 
triduanum Lazarum, de Christi voce hac 
agens, Non eram ibi, ita disserit: « Quippe 
secundum in quod extrinsecus apparebat, 
non aderat. Corpus enim, quod trifariam 
dimetimur, natura hoc habet, ut cireumscri- 
batur, et de loco in locum motionem capiat. 
Hujusmodi enim illius est natura ^. » 

IX. Transeo ad Anastasium Sinaitam ; cui 
persuasum adeo fuit, carnem Christi. spatio 
aliquo cireumscriptam esse, perinde ae crea- 
lam et in tempore faciam, ut hae ratione 
usus sit ad refellendos Acephalos, qui carnem 
in Verbum mutatam asserebant. Nam eum 
Hereticum  induxisset Athanasii verba illa 
sibi objectantem ex epistola ad Jovinianum 
Imperatorem; « Verbum caro factum est, ut 


& Max. Disp. ᾿Αναθεματιζέσθωσαν αἵ σύνοδοι, xol 
πρὸ τούτων οἱ πατέρες, οὐ μόνον τὰς φύσεις, ἀλλὰ xol 
τὴν ἑκάστης φύσεως ἰδιότητα ὁμολογεῖν ἡμῖν νομοθετή- 
σαντες" χαὶ οὐ μόνον θεὸν τέλειον, χαὶ ἄνθρωπον τέλειον 
τὸν αὐτὸν, ἀλλὰ χαὶ τῆς τελειότητος τὰ γνωρίσματα. 
τουτέστιν ὁρατὸν, χαὶ ἀόρατον, τὸν αὐτὸν, καὶ ἕνα 
λέγοντες" θνητὸν, καὶ ἀθάνατον’ φθαρτὸν, xot ἄφθαρτον" 
ἁπτὸν, χαὶ ἀναφῆ, χτιστὸν, χαὶ ἄχτιστον. 

b lbid. Πρόδηλον δὲ ὅτι χαθὸ οὐχ ἦν ἐχεῖ, ἠθέλησεν 
εἰσελθεῖν. οὐχ ἦν δὲ ἀνθρωπότητι. θεότητι γὰρ οὐδενὸς 
ἄπεστιν. 

€ ANDREAS. Κατὰ γὰρ τὸ φαινόμενον οὐ παρῆν. 
σῶμα γὰρ τὸ τριχῇ διαστατὸν, ἐν περιγραφῇ πέφυχε, καὶ 
τὸν εἰς τόπον ἐκ τόπου μετάδασιν δέχεται. τοῦτο γὰρ 
φύσις αὐτῷ. 

d Awasr. in “Οδηγῷ, cap. xim. Ὅτι ὁ λόγος σὰρξ 
ἐγένετο, ἵνα χαὶ ἣ σὰρξ γένηται λόγος. 


1 Tom. I, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


caro fieret Verbum 4, » que quidem in epis- 
tola, quie hodie exstat Athanasii ad Jovinia- 
num minime leguntur'. Sed cum ex illis 
Athanasii verbis, colligeret Acephalus, unam 
tuntum, non duas esse naturas; (id quod in 
vulgata Athanasii ad. Jovinianum epistola le- 
gitur, nempe unam esse naturam, et hy posta- 
sim incarnatam) Anastasius e contrario ne- 
gat ab Athanasio id esse scriptum. Siquidem 
ut hoc verum sit ut caro Verbum facta sit, id 
estin ejus mutata substantiam, « perspicuum 
est, illius proprietatibus affectam esse carnem 
oportere; nempe ut sit incireumscripta, et 
increata, initio carens, et figura; nec non 
Patri coseterna *. » 

Idem ab Euthymio citatus in Panoplia, 
« Si natura Christi, inquit, sola est divinitas, 
quomodo Christus, qui ubique secundum na- 
turam sua divinitatis exsistit, discipulis suis 
dixit; Lazarus mortuus est, et gaudeo quia 
non eram ibi? (Quomodo etiam Angelus dixit 
de illius corpore, surrexit, non est hicí 2» 

X. Non aliter Joannes Damascenus, naturas 
duas adstruit in Christo, « quod impossibile 
sit, unam duntaxat, eamdemque naturam 
esse creatam, et increatam ; mortalem, et 
immortalem; cireumsceriptam , et incireum- 
scriptam?. » Et paulo post, declarat quem- 
admodum post unitionem substantivam , 
nature singule proprias affectiones servave- 
rint; « ut quod ereatum est, manserit 
creatum ; et quod inereatum, increatum : 
quod mortale est, manserit mortale; quod 
immortale, immortale : quod eireumscriptum 


' est, cireumsceriptum manserit; et quod incir- 


cumsceriptum, manserit incireumscriptum ^. » 
Sie in primo libro, capite xvii, Christum 


6 Ibid. Πρόδηλον λοιπὸν ὅτι καὶ ἐν τοῖς τοῦ λόγου 
ἰδιώμασι χρὴ ὁμολογεῖν τὴν cápxx* τουτέστιν ἀπερί- 
γραᾶπτον, καὶ ἄχτιστον, xol ἄναρχον, καὶ ἀσχημάτιστον 
χαὶ συναΐδιον τῷ πατρί. 

f Id. apud. Euth. tit. XV lat. Εἴπερ fj φύσις τοῦ 
Χριστοῦ μόνη θεότης ἐστὶν, ὡς ὑμεῖς φατὲ, πῶς ὃ Χρι- 
στὸς ὁ πανταχοῦ ὧν χατὰ τὴν τῆς θεότητος αὐτοῦ φύσιν, 
εἶπε πρὸς τοὺς μαθητάς. Λάζαρος ἀπέθανε, xoi χαίρω, 
ὅτι οὐκ ἤμην ἐχεῖ; πῶς δὲ καὶ ὁ ᾿Αγγέλος ἔλεγε περὶ τοῦ 
σώματος αὐτοῦ, ὅτι ἠγέρθη, οὐχ ἔστιν ὧδε. 

g Dauasc. lib. III, cap. nr. Πῶς γὰρ δυνατὸν τὴν 
αὐτὴν φύσιν χατὰ ταὐτὸν χτιστὴν εἶναι, xal ἄχτιστον, 
θνητὴν, καὶ ἀθάνατον, περιγραπτὸν, καὶ ἀπερίγραπτον; 

À lbid. Τὸ γὰρ χτιστὸν μεμένηχε χτιστὸν, xol τὸ 
ἄχτιστον, ἄχτιστον, τὸ θνητὸν ἔμεινε θνητὸν, καὶ τὸ 
ἀθάνατον, ἀθάνατον" περιγραπτὸν, περιγραπτὸν, xal τὸ 
ἀπερίγραπτον, ἀπερίγραπτον. 


Joanni 
Damasceun 


1118 


anis. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. VIII. 


ait, qui ad dexteram Patris modo residet, 
« corporaliter, tanquam hominem deseensu- 
rum, et in throno glorie sessuzum. Quippe 
corporis esse cireumseripti descensionem, et 
sedem". » Igitur post ascensum in ecelum non 
est ubique Christus homo. 

Et in libro III, capite vr, diserte asserit, 
« seeundum divinitatem, incireumscriptum 
esse Christum ; adeo ut caro ipsius non coex- 
tensa sit incireumsceriptee divinitati ejus- 
dem ?. » 

Item in quarto libro, capite primo, «ascen- 
dere in ccelum e terra, et rursus descendere, 
actiones ait esse circumsceripti corporis. 
Porro sie illum rursus esse descensurum 
Seriptura dieit, quemadmodum vidistis eum , 
inquit, euntem n celum *.» Quid apertius 
diei potuit, contra Ubiquistarum commen- 
tum ? 

Theodorus Abucara in opusculo xvi, diffe- 
rentiam explieans, qua Verbum in rebus om- 
nibus existit, et in utero Virginis fuit, ae 
modo in unita sibi carne, satis demonstrat, 
non hanc ubique esse, nec adaquari eum im- 
mensitate divina. 

Theophanes Cerameus  Tauromenitanus 
episcopus, homilia tertia preeclare istud ipsum 
asseverat, de proprietatibus naturarum, et 
communione illarum disputans, atque hoe, 
quod Christus Magdalene dixit ' : /Vondum 
ascendi ad Patrem meum, comparans cum eo, 
quod Nieodemo ait : JVemo ascendit in celum 
nisi qui descendit de colo, filius hominis, qui 
est in cclo?. Qui quidem usitata ratione, ex 
proprietalum communicatione petita conci- 
liat; itaque loquitur : « Cum igitur audieris, 
nemo ascendit in ccelum, nisi qui descendit de 
cglo, Verbi divinitatem intellige. Nam prop- 
terea statim illud adjecit, qw? est ?n calo. 
Stultum est enim hoc de carne cogitare, eam 
simul et in ccelo fuisse, et cum Nicodemo 
collocutam esse, eum et natura triplicem ha- 
beat dimensionem, et loco circumseripta 
sit^. » 


« DaMasc. Αὐτὸν δὲ ὃ υἱὸς, ὡς ἄνθρωπος, σωματιχῶς 
χαταδήσεται, καὶ χαθιεῖται ἐπὶ θρόνου δόξης’ σώματος 
γὰρ περιγραπτοῦ f, κατάδασις, xx ἣ χαθέδρα. 

b ld. Καὶ θεϊχῶς ἐστιν ἀπερίγραπτος, οὐ συμπαρεχ- 
τεινομένης τῆς σαρχὸς αὐτοῦ τῇ ἐἀπεριγράπτῳ αὐτοῦ 
θεότητι. 

€ ld. Καὶ τὸ ἀναδῆναι δὲ Ex γῆς εἰς οὐρανὸν, χαὶ τὸ 
χκαταδῆναι δὲ πάλιν, ἐνέργειαί εἰσι περιγραφομένου σώμα- 


395 


XI. De hae Christi, qua homo est, cireum- 
scriptione ingens olim in Ecclesia certamen 
exstitit; eum adversus Catholicos imaginum 
cultores, earum hostes contenderent Icono- 
clastze, non eas esse fingendas, neque Christi 
similitudinem exprimendam, ne immensus, 
et incireumsceriptus Dei filius, humana arte 
cireumsceriberetur. Ex quo multa de cireum- 
scriptione inquisitio fieri cepta, quam late 
S. Nicephorus exponit in opusculis quibus- 
dam contra hereticos illos editis*. Quorum in 
uno, quod de Cherubinis a Mose factis inscri- 
bitur, capite octavo, erudite disputat, Chris- 
tum absolute, et χαθόλου dici non oportere 
cireumseriptum, vel incireumscriptum, quan- 
doquidem Christi appellatio naturas duas 
complectitur; quarum neque divina circum- 
scribi potest, nee humana non esse circum- 
scripta. Tum de circumsceriptionis multiplici 
specie disserit, qua ex loco, tempore, aliisque 
petitur : e quibus maxime loco res definiri 
dicitur ; non solum corporata, sed etiam spi- 
ritus, qui eatenus loeo definitur, quod in di- 
versis locis ne uno quidem esse momento, 
operarive potest : non tamen proprie cireum- 
scribitur. Quoniam id corporum est proprium, 
quibus carent Angeli. Hee summatim Nice- 
phorus tum in capite illo octavo; tum in 
fragmento libri eujusdam de imaginibus. 

Nominatim vero de Christo scribit, ipsum 
modis omnibus *, quibus res eorpores cir- 
cumscribuntur fuisse cireumscriptum. « Si- 
quidem corpus vere sicut nos, non ficte 
gestavit : loco cireumsceribitur, qui est incor- 
poreus, et qui non ecopit esse principium, 
ccepit in tempore, et cam hominibus corpore 
versatus comprehensus est qui erat imcom- 
prehensus. » 

OEcumenius denique in commentario in 
epistolam Pauli ad Colossenses, ad illa verba, 
In ipso habitat omnis plenitudo divinitatis cor- 
poraliter, hane vocem corporaliter, significare 
ait οὐσιωδῶς. id est sabsfantive, et ait, Verbum 
«ita carni copulatum esse, ut non ea con- 


τος. οὕτω γὰρ πάλιν ἐλεύσεται, φησὶ, πρὸς fuc, ὅν τρό- 
πον ἐθεάσασθε αὐτὸν πορευόμενον εἰς τὸν οὐρανὸν. 

d Ὑπεορη. "Ozav οὖν ἀχούης" οὐδεὶς ἀναδέθηχεν εἰς 
τὸν οὐρανὸν, εἰ μὴ 6 ἐχ τοῦ οὐρανοῦ χαταδὰς, τὴν τοῦ 
λόγου θεότητα νοήσον. διὰ τοῦτο γὰρ ἐπήγαγε μάλα 
γοργῶς" ὃ ὧν ἐν τῷ οὐρανῷ. Εὔηθες γὰρ περὶ τῆς σαρ- 
χὸς τῇγε νοεῖν, ὡς ἐν οὐρανῷ τε ἦν’, καὶ τῷ Νιχοδήμῳ 
ἐφθέγγετο, τριχῇ φυσιχῶς ἐχούσης διάστασιν, χαὶ τὴν ἐν 
τόπῳ περιγραφήν. 


3 Joann. xx, 17. — 2 Joann. i, 13, — 3 Tom. IV, Bibl. — 4 Niceph. ibid. 


Nicephori. 


(Ecumenii. 


Ubiquita- 
lem con- 
cordi voce 
refellunt 
Patres 
Latini ; 


Hilarius. 


396 


clausum sit, sed omnia repleat^.» At subinde; 
« Totum, inquit, incarnatum est Verbum, et 
cum Patre totum est, corpore circumscerip- 
tum ; divinitate vero incirceumseriptum ^. » 
Hoc autem eleganti similitudine declarat pri- 
migenie lucis : quz ante solem condita, 
postea in solem transfusa fuit; in quo velut 
corporala, sie existit, ut tamen eo minime 
cireumsceribatur, sed ubique sit, et illuminet 
universa, 


CAPUT IX. 


Latinorum Patrum testimonia, quibus eadem 
carnis in. Christo omnipresentia, sive ubi- 
quitas refellitu, 1. Hilarii, Ambrosii, 9, 
Hieronymi, 3. Augustini, 4. Gregorii Papa, 
Cassiani, Capreoli, 5. Leonis Pape, Chry- 
sologi, 6. Fulgentii, 1. Ferrandi, Maxentii, 
8. Vigilit, 9. Arnobit junioris, Bede, Ste- 
phani Zduensis, Adelmani, 10. Anselmi, 
Ruperti, Hugonis a S. Victore. 


I. Cum Grecis Latini Patres in eamdem 
ubiquitatis repudiendam fabulam egregie 
concordant. Hilarius certe in libro decimo, 
cum illa verba Joannis expendit; JVemo 
ascendit in. celum, nisi qui descendit de colo, 
filius hominis, qui est in. celo!, demonstrat, 
divinitatis esse, quod in colo se esse dicit, 
non earnis. « Quod autem in coelis est, ait, 
naturc? semper manentis potestas est; quce 
initiata, conditaque per se carne, non se ex 
infinitatis suz& virtute, intra regionem defi- 
niti corporis coarctavit, spiritus virtute, ac 
Verbi Dei potestate, in forma servi manens, 
ab omni intra, extraque cceli mundique cir- 
eulos, eoeli; ac mundi Dominus non abfuit. 
Per hoe ergo οἵ de colo descendit, et filius 
hominis est, et in colo est: quia Verbum 
caro faetum non amiserat manere, quod Ver- 
bum est. Nam dum Verbum est, et in ccelis 
est : dum caro est, et hominis filius est : dum 
Verbum est caro faetum, et de coelo est, et 
filius hominis est, et in colo est : quia et 


à, OEcuw. Οὕτως ὁ ἐν ἀρχῇ ἄσαρχος θεὸς λόγος, cap- 
χωβεὶς, οὐ χωλύεται χαὶ σαρχὶ ἡνῶσθαι xo ὑπόστασιν, 
xat μὴ συγχεχλεῖθαι ἐν αὐτῇ. ἀλλὰ τὰ πάντα πληροῖ. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Verbi virtus non corporalibus modis manens, 
non deerat unde descenderat, et caro non 
aliunde originem sumpserat, quam ex 
Verbo. » 

Ambrosius in seeundo libro de Fide, capite 
quarto: « Verum quia alibi dicitur, inquit, 
Exivi a Patre, et veni àn mundum ; iterum ve- 
linquo mundum, et vado ad Patrem ?*: quomodo 
vadit, nisi per mortem, et venit nisi per re- 
surrectionem ? etc. Neque enim Deus de loco 
ad loeum transit, qui ubique semper est. Ut 
homo est qui vadit, ipse qui venit. Denique 
et alibi dicit, Surgite, eamus hinc. In. eo 
ergo vadit et venit, quod est commune no- 
biscum. » 

kt in libro de /ncarnatione, capite quiato, 
« Ipsa anima etsi fuit, inquit, in abysso, jam 
non est, quia scriptum est, Quoniam mon re- 
linques animam meam n inferno, nec dabis 
sanctum tuum videre corruptionem. Mare ergo 
dieit?, /Von est mecum, hoc est, vita nostra 
dicit fluetibus seculi inquieta. Non est enim 
inter homines caro ejus, quia secundum car- 
nem jam non novimus Christum. Terra dicit; 
INon est mecum, quia resurrexit. » Et in trae- 
tatu in Symbolum Apostolorum, « Licet eum, 
inquit, unius loei spatio contineri ratione 
eorporis pro nostra salute suscepti putemus, 
non tamen circumseriptam divinitatis, et in- 
corporalitatis sue naturam. Diversitate enim 
locorum divinitas non potest separari. » 

IT. Hieronymus itém in epistola cxrvirr ad 
Marcellam *, sciscitanti huie, «an post resur- 
reetionem, quadraginta diebus Dominus cum 
discipulis conversatus sit, et nunquam alibi 
fuerit; an latenter ad colum ascenderit, 
atque descenderit, et nihilominus Apostolis 
suam presentiam non negarit, » respondet 
secundum divinitatem ubique fuisse, nec 
parvo eorpuseulo fuisse comprehensum. «Si 
Dominum Dei filium consideres, inquit, de 
quo sermo est, et illum esse, qui loquitur, 
IVonne ccelum et. terram ego repleo ?? dicit Do- 
minus, etc. Profecto non ambiges etiam ante 
resurrectionem sie in dominico corpore habi- 
tasse Deum Verbum, ut et in Patre esset, et 
coli cireulum celauderet, atque in omnibus 
infusus esset, et circumfusus, id est, ut 
cuncta penetraret interior, et contineret ex- 


b Mox : Koi γὰρ ἐσαρχῴθη ἅπας, xoi μετὰ τοῦ 
πατρός ἐστιν ἅπας σώματι περιγραπτὸς ὧν, θεότητι δὲ 
ἀπερίγραπτος. 


1 Joann. 111. — 9 Joann. xvi, 98, — 8. Job. xxvi, 14. - A Hier, tom. 1, — 5 Jerem. xxu, 21, 


Ambrosius 


- 


Augustinus 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. IX. 


terior. Stultum est igitur, illus potentiam 
unius eorpusculi parvilate finiri, quem non 
capit ccelum. Et tamen qui ubique erat, etiam 
in filio hominis totus erat. Divina quippe 
natura, et Dei sermo in partes secari non po- 
test, nee locis dividi : sed cum ubique sit, 
totus ubique est. Erat igitur uno, eodemque 
tempore et cum Apostolis quadraginta diebus, 
et cum Angelis, et in Patre, et in extremis 
maris finibus erat : in omnibus locis versa- 
batur, eum Thoma in India, cum Petro 
Romse, cum Paulo in Illyrico, cum Tito in 
Creta, cum Andrea in Achaia, cum singulis 
Apostolis, et Apostolicis viris in singulis, 
cunctisque regionibus. » 

Hie ubique Christum, qua Verbum est, 
esse concedit; ut autem homo unius corpus- 
culi parvitate finiri, etiam post resurrec- 
tionem. 

IH. Sequitur Augustinus ; eujus tam cre- 
bra, tamque diserta sunt testimonia contra 
figmentum illud Ubiquistarum , ut mirum 
sit eos, qui in aliquo pretio tantum virum 
habent, in stolidissimo errore perseverare. Ac 
vel una epistola quinquagesima septima lucu- 
lentam copiam sufficere potest, in qua de 
Dei presentia, et immensitate lale disserit. 
lbi primum vocem illam Christi Domini; 
Hodie mecum eris in. Paradiso', non secun- 
dum id quod homo erat, sed secundum id 
quod Deuserat?, » usurpatam fuisse putat. 
« Homo quippe Christus illo die secundum 
carnem in sepulcro, inquit, secundum ani- 
mam in inferno futurus erat, Deus vero idem 
ipse Christus ubique semper est. » Mox vero: 
« Secundum hominem namque in terra erat, 
ait, non in eclo; ubi nunc est, quando dice- 
bat. JVemo ascendit in celum, nisi qui de celo 
descendit, filius hominis, qui est im celo: 
quamvis secundum id, quod filius Dei erat, 
esset in ccelo : secundum id vero, quod filius 
hominis erat, adhuc esset in terra, nondumque 
ascendisset in coelum. » 

Sed quod subjicit, multo est expressius, et 
efficacius ad. elidendam uiquitatis fabulam, 
non solum mortalis adhuc hominis Christi, 
verum etiam regnanlis in cclo. Postquam 
enim dixit, «ibi nune esse hominem Chris- 
tum Jesum, unde venturus est, » ita subinde 
loquitur : « Secundum hane formam non est 
putandus ubique diffusus. Cavendum est 
enim : ne ita divinitatem astruamus hominis, 
ut veritatem corporis auferamus. Non est au- 


397 


tem consequens, ut quod in Deo est, ita sit 
ubique ut Deus. » Et in fine epistolze, « Chri- 
stum autem Dominum nostrum unigenitum 
Dei filium, &qualem Patri, eumdemque ho- 
minis filium, quo major est Pater, et ubique 
totum presentem esse non dubites, tanquam 
Deum, et in eodem templo Dei esse, tanquam 
inhabitantem Deum ; et in loco aliquo coli, 
propter veri corporis modum. » 

Idem tractatu xxxi ?n Joannem, de eo dis- 
serens, quod ait Christus, Ubi ego sum?, vos 
non potestis venire, adnotat, hoc diei a Christo 
propter divinam naturam. « Homo enim se- 
cundum corpus in loco est, et de loco migrat, 
et cum ad alium locum venerit, in eo loco, 
unde venit, non est. Deus autem implet om- 
nia, et ubique totus est, non secundum spatia 
tenetur locis. Erat tamen Christus secundum 
visibilem carnem in terra, secundum invisi- 
bilem majestatem in ccelo, et in terra. Ideo 
ait : Ubi ego sum, vos non potestis venire. » 

Et alibi de eo auod Dominus dixit *: Amicus 
noster Lazarus mortuus est, sed gaudeo propter 
v0S, quia non eram ibi ; observat, divinitate et 
ilie, et ubique praesentem fuisse, sed absen- 
lem eorpore : « Non erat ibi secundum car- 
nem, hie erat secundum divinitatem : quia 
Deus ubique est. » 

Item ad Psalmum 1xxv?. « 8i filium co- 
gites, inquit, secundum formam divinitatis, 
et ipse eum Patre ubique est, etc. $i autem 
filum sie intelligas, secundum quod as- 
sumpsit carnem, et visus est inter homines, 
et erucifixus est, et resurrexit, novimus quia 
ascendit in ecelum, ete. Si sepultus Dominus 
noster hie esset in terra, et jaceret corpus ip- 
sius, quomodo alicujus martyris, vel Apostoli, 
attenderemus eos, qui in circuitu ejus sunt, 
ete. Nune autem ascendit, sursum est. » Sed 
innumera passim per Augustini libros ejus- 
demmodi occurrunt loca. Itaque paucis istis 
contenti hic erimus. 

IV. Gregorius Papa homilia xxix de CAristo 
in colum ascendente; «llo etenim reverte- 
batur, inquit, ubi erat : et inde redibat, ubi 
remanebat : quia cum per humanitatem as- 
cenderet in collum, per divinitatem suam, et 
terram pariter continebat, et ccelum. » 

Cassianus quoque in libro quarto de 7ncar- 
natione, capite sexto, naturarum duarum 
discrimen inde sumpto argumento pro- 
bat, quia idem « Verbum Dei, quod 
descendisse de ccelo dixit, etiam tune, cum 


1 Luca xxi. — 2 Aug. ep. Lvii, — 3 Joann. vir, — 4 Serm. x, de temp. — ὃ Tom. VIII. 


Gregorius 
Papa. 


Cassianus. 


Capreolus. 


Leo Papa 


398 


in terra loquitur, in cclo esse testatur 
Scriptura, J/Vemo enim, inquit, ascendit in 
colum, nisi qui de ccelo descendit, filius ho- 
minis, qui est in ccelo. Quis quiso est, qui hie 
loquitur? Christus utique. Ubi autem tune 
erat eum loqueretur? In terra scilicet. Et 
quomodo se et e eco, cum natus est, des- 
cendisse ; et eum loquitur, in ccelo esse ies- 
latur, et eumdem se filium hominis esse 
dicit, eum utique et e ccelo, nisi Deus, des- 
cendere non potuerit ; etcum interra loquitur, 
in ccelo utique nisi per Dei infinitatem esse 
possit. » Denique; « Descendit e colo Ver- 
bum Dei : ascendit autem filius hominis : ip- 
sum autem ascendisse dicit, quem descendisse. 
Ergo vides quod idem et filius hominis, qui 
et Verbum Dei. » 

Ità Capreolus Carthaginensis episcopus in 
epistola ad Vitalem , οἱ Constantium, eadem 
Christi apud Joannem verba declarans, « Certe 
adhuc, inquit, loquebatur in ierra, nee ad 
Patrem, post victoriam passionis, et gloriam 
resurrectionis ascenderat; et tamen filium 
hominis jam in ccelo esse dicebat. Hoc utique 
omni veritate testifieans, quia et propter ho- 
minem Deus conversabatur in lerra, et propter 
Deum homo habitabat in coelo. » Non ergo 
ubique caro, id est homo, erat, sed quia 
unus, id est una est cum Verbo persona, ubi 
natura erat una, ibi secundum hane tota 
fuisse persona dieitur. Itaque nonnullis inter- 
positis, de Deifilio sie ait: «Nam et in eolum 
receptus, illuc eum levavit, unde nunquam 
ipse dieessit. » 

V. Idipsum et Leo Papa non obscure signi- 
ficat, dum per ascensionem in coelum huma- 
nitate longius a ierris abfuisse Christum 
asserit. « Tum igitur, inquit, dilectissimi, 
filius hominis Dei filius, excellentius, sacra- 
tiusque innotuit, cum in paterne majestatis 
gloriam se recepit : et ineffabili modo ecepit 
esse divinitate pressentior, qui factus est hu- 
manitate longinquior. » 

Et in epistola decima ad 'lavianum, aperte 
satis, quod natura corporis convenit, ut 
certo loco contineatur, id in Christo eamdem 
habere demonstrat, cum naturam utramque 
proprietales suas retinere salvas, et integras 
sine aliqua decessione docet. « Tenet enim, 
ait^, sine defectu proprietatem suam utraque 
natura. Et sicut formam servi Dei forma non 
adimit ; ita formam Dei servi forma non mi- 
nuit. » Eodem et illa spectant : « Invisibilis 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


in suis, visibilis facetus est in nostris : Incom- 
prehensibilis voluit comprehendi. » ltem, 
« Agit utraque forma eum alterius commu- 
nione quod proprium est, Verbo scilicet ope- 
rante quod Verbi est, et carne exequente 
quod carnis est. » Proprium autem carnis est 
de loco in locum migrare. Tum illud : « Et 
sicut Verbum ab :equalitate paterne glorise 
non recessit; ita caro naturam nostri generis 
non reliquit. » 

Chrysologus sermone Lxri, qui est de susci- 
tatione Lazari, de his agens Christi verbis ; 
Quia non eram ibi , sic scribit: « Et erat locus, 
ubi non erat Christus ? ἘΠ quomodo non erat 
ibi, unde mortuum Lazarum discipulis nun- 
liabat? Fratres, erat ibi Christus Deus : séd 
ibi non erat homo Christus. » 

VI. Fulgentius iis accedat : qui in Zespon- 
sione ad Inquisitionem secundam | Ferrandi : 
« Sicut eodem tempore totus, inquit, in ccelo, 
et in terra non cessabat Christus operari : 
sed solius divinitatis fuit, et loco non teneri, 
et qua ad gubernationem universitatis perti- 
nent, cum Pater naturaliter et equaliter ope- 
rari. » Et in libro secundo ad Trasimundum, 
diserla, et exquisita disputatione confirmat 
Christum ita immensum esse divinitate, ut 
humanitate sit localis. Nam cum in antece- 
dentibus capitibus?, Christum probasset, qua 
Deus est, immensum esse, idque eapite xvir 
ita conclusisset; « Filius ergo Dei tam aucto- 
ritate divina, quam sanctorum Patrum fideli 
veracique sententia, secundum divinam natu- 
ram, infinitus, immensusque probatur, ubique 
presens, omnia replens; » mox de humani- 
tate ista subtexit: « Quia vero idem filius 
Dei verus Deus natus de Deo Patre, verus 
homo pro nobis faetus est ex homine, ete. 
qua fuerunt vere divinitatis non amisit, et 
qua suni vere humanitatis accepit. Unus 
idemque secundum carnem de matre 
temporaliter natus, qui secundum divini- 
tatem de Patre permanet sempiternus : 
unus idemque homo localis ex homine, qui 
est Deus immensus ex Patre; unus idemque 
secundum humanam substantiam, absens 
colo, eum esset in terra; et derelinquens 
terram, eum ascendisset in coelum : secun- 
dum divinam vero immensamque substan- 
tiam, nec ccelum dimittens, cum de colo 
descendit, nec terram deserens, eum ad ece!um 
ascendit. Quod ipsius Domini certissimo potest 
cognosci sermone ; qui ut localem ostenderet 


1 Joann, v, 17. — 9. Leo ad Flav. cap. ui. — 8 Maxime xv et. xvi. 


Chrysologus. 


Fulgentius, 


Ferran dus. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. IX. 


humanitatem suam, dicit discipulis suis, 
Ascendo ad Patrem meum!, et ad Patrem ves- 
trum, » ete. Addit et alia Scripture loca ; 
qua nos eapite septimo fere commemoravi- 
mus. Àc sequenti capite, quod est xvii, idem 
Fulgentius Christum hominem hoe etiam 
tempore, cum in cclo cum Patre regnat, 
ubique sola esse divinitate, humanitate vero 
non ubique esse demonstrat. Àc recensitis 
ilis verbis Actuum. Apostolorum, quibus vi- 
dentibus discipulis ascendisse narratur in 
ccelum. et inde venturus ad judicium, « Cum 
ergo caro Christi localis, inquit, absque dubi- 
tatione monstraretur, divinitas tamen ejus 
ubique semper esse, Paulo testante, cognos- 
cilur, qui fidelibus dieit, An experimentum 
queritis ejus, qui in me loquitur, Christi ? ? 
Quomodo autem in eo loqui potuit, si in 
illo non fuit? vel quomodo corporaliter as- 
cendit in colum, et in suis fidelibus esse 
praedicatur in terra, si non est in illo divini- 
tatis immensitas, qua ccelum implere possit 
et terram? » Rursus in libro tertio ad 77ast- 
mundum, capite ΧΧΧΙΥ. « ldem, ait, atque 
inseparabilis Christus, secundum totum ho- 
minem, quem aecepit, terram localiter dese- 
rens, ad eclum ascendit, et in dextris Dei 
sedet, secundum eumdem totum hominem 
venturus ad judicandum vivos, et mor- 
tuos. » 

VII. Fulgentii discipulus Ferrandusin epi- 
stola ad Severum, naturas Christi duas hoc 
ipso probat argumento, quod esteroqui non 
posset in certo loco eadem, et ubique esse 
natura. « Movetur adhuc quaestio, ait?, si una 
est natura Christi, aut ubique diffusa est, aut 
localis. Si ubique diffusa; quare Verba sym- 
boli sie recitamus ; Tertia die a mortuis resur- 
rexit, ascendit ad ctelos, sedet. ad. dexteram 
Patris? Quis respondebit mihi, si ubique 
diffusa est natura Christi, quomodo ascen- 
dit in eclos ? si ubique diffusa est, quo- 
modo specialiter de ea dieitur, sedet ad 
dexteram Patris? Sed si localis est, certe 
sapientia Dei, qus est Christus, attingit 
a fine usque ad finem fortiter, et disponit 
omnia suaviter, et ubique est. Quod recedens 
a discipulis suis seeundum presentiam carnis, 
H'ece ego, ait, vobiscum sum, usque ad consum- 
mationem seculi, Erubescamus ergo duas 
negare naturas, ut in uno Christo appareat 
qua natura sit equalis Patri, que minor 
Patre ; quie passibilis, quce impassibilis ; que 


399 


visibilis, quae invisibilis ; quze ubique diffusa, 
quas localis; dum tamen unus sit Christus, et 
equalis, eL minor, et impassibilis, et passibi- 
lis, et invisibilis, et visibilis, et ubique diffu- 
sus, et localis; totus squalis, non totum 
equalis, totus minor, non totum minor, totus 
invisibilis, impassibilis, ubique diffusus, sed 
non totum. » ; 
Maxentius in dialogo secundo *, asserente 
Nestoriano, non posse divinam naturam in 
unius persone compositionem cum humana 
venire; « quia non potest incireumscripta, et 
ubique diffusa natura, circumscripte, et in 
parvo loco constitutze nature secundum com- 
positionem uniri, nisi forte aut divinitatis 
contractionem, aut carnis extensionem factam 
impie fateris, » refellit eum exemplo animae 
rationalis, quae cum eorpore conjungitur. «Si 
ergo, inquit, anima quz non est corpus, sed 
spiritus, carni secundum compsitionem unita, 
nullam contractionem in minore, nullam ex- 
tensionem in majore patitur membro, sed 
sine sul confusione, tota in majore, tota esse 
creditur in minore : quo pacto divinitas Dei 
Verbi secundum compositionem  propri& 
carni unita, contractionem, aut extensionem, 


sive confusionem sustinuisse credenda esl ;. 


Exemplo enim anime ad earnem facte uni- 
üionis, quam secundum compositionem fieri 
non negasti, omnes doctores Ecclesie, et 
illustres vitri, Dei Verbi ad propriam carnem 
factam docere monstrantur. » 

VIII. Vigilius in libro contra £Eutychen, 
similiter naturas Christi duas affirmat,ut unius 
ratione sit ubique ; secundum alteram certo 
loco contineatur. Nam iturum se ad Patrem, 
eta discipulis suis, atque ab mundo ipso re- 
cessurum se esse dixit, cum tamen a Patre 
nunquam discesserit, « nec sit aliquis locus 
divinitatis ejus presentia vacuus. Sed hoc 
erat ire ad Patrem, et recedere a nobis, au- 
ferre de hoc mundo naturam, quam suscepe- 
rat ex nobis. » Tum Angelorum vocem refert, 
qui Jesum ita venturum in fine mundi dixe- 
runt, quomodo eum discedentem viderant?. 
Nec non illud ab eodem Christo promissum 
Apostolis, Zece ego vobiscum sum omnibus 
diebus, usque ad consummationem  seculi*. 
« Quia quos reliquit, nee deseruit divinitate 
sua. Per formam Dei, quas non recedit a 
nobis, in terris presens est nobis; tamen et 
praesens, et absens ipse unus idemque est 
nobis.» Idem et in libro secundo disserit. 


1 Joann. xx. — 2 II Cor, xur, 3. — 3 Ferrand. tom. III, Bibl. PP, — A Tom. IV, Bibl.—5 Act. 1. — 6 Mat. xxvn. 


Maxentius, 


Vigilius. 


Leg : ubique 
est. 


Arnobius 
junior. 


Beda. 


Stephanus 
JEduensis. 


Adelmanus. 


400 


Et in quinto pulcherrime, ae disertissime, 
« Deinde, inquit'!, si Verbi, et carnis una 
natura est, quomodo cum Verbum ubique sit, 
non ubique inveniatur et caro? Namque 
quando in terra fuit, non erat utique in celo. 
Et nunc quia in ccelo est, non est utique in 
terra : et in tantum non est, ut secundum 
ipsam Christum spectemus venturum de 
ccelo, quem seeundum Verbum nobiscum 
esse credimus in terra. Igitur secundum vos, 
aut Verbum cum carne sua loco continetur, 
aut caro cum Verbo utique est, quomodo una 
natura contrarium quid, et diversum non re- 
cipit in seipsa? diversum est autem, et longe 
dissimile, cireumsceribi loco, et ubique esse. 
Et quia Verbum ubique est, caro autem ejus 
ubique non est, apparet unum, eumdemque 
Christum utriusque esse natura, et esse qui- 
dem ubique secundum naturam divinitatis 
sua, et loco eontüneri seeundum naturam 
humanitatis sue; creatum esse, et initium 
non habere: morti subjacere, et mori non 
posse. Quorum unum illi est ex natura Verbi, 
qua Deus est; aliud ex natura carnis, qua 
idem Deus homo est. » 

IX. Arnobius junior in Conflictu cum Sera- 
pione naturas Christi duas eodem modo di- 
Scernens, « unam dicit esse, qua videntibus 
Apostolis, elevatus est in ecelos, et sedet ad 
dexteram Patris : alteram, qua de sinu Patris 
non abscessit : sed semper in Patre, et cum 
Patre fait, et esse non desinit. » Quod enar- 
'are pluribus pergit. 

Beda insuper ad illa Joannis verba, capite 
primo, Érat luz vera, sic annotat : « Cujus 
ulramque naturam, et divinam videlicet, qua 
semper ubique totus manet ; et humanam,ex 
qua in tempore natus,loco inclusus apparuit, 
consequenter Evangelista describit dicens, 7n 
mundo erat.» 

Stephanus /Éduensis episcopus libro de 
Sacramento altarís!, capite sexto, « Qui spi- 
ritus est incircumscriptus, ait, Sanctus Sanc- 
torum, Deus homo factus, in utero Virginis 
circumscriptus. » 

Sie Adelmanus in epistola ad Berengarium, 
« Quia enim ex duabus naturis, inquit, diver- 
sis, altera circumscripta, altera incircum- 
scripta, compersonatus erat, per cireumscrip- 
tam de loeo ad loeum transmigrabat : per 
incireumseriptam vero, qua illocabiliter ubi- 
que est totus, eum eis remanebat, nee tamen 
filium Dei a filio hominis separabat. Denique 


1 Tom. VI, Bib. — 9 M Cor. v. — Anselm. c. 1v. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


et priusquam filius hominis actu ascenderet 
in ccelum, cum filio Dei ibi erat; ipso attes- 
tante, ubi ait : Et nemo ascendit in. celum, 
nisi qui descendit de. calo, filius hominis, qui 
est in celo. Si ergo ibi erat per unitatem per- 
Sona, quo nondum ascenderat per proprieta- 
lem nature; propter eamdem unitatem 
eclum ascendens, cum hominibus in terra 
remanebat. » 

X. Anselmus in libro de Sacramento alta- 
ris, capite tertio, recte admonet, « Christi 
carnem non debere sapere nos secundum 
carnem ^. JVam etsi Christum secundum carnem 
novimus, sed nunc jam non novimus. Rursum- 
que carnis veritatem non 510 debemus,inquit, 
quasi spiritualiter ruminando attenuare, ut 
naturam Verbo Dei unitam, non tamen in 
Verbum mutatam, quasi ratiocinando videa- 
mur destruere. » [Itaque spirituale corpus 
illud esse?, et post ascensum ad dexteram 
Patris elevatum, id est ad majestatem, «et ea, 
quie majestas illa habet potiora, » docet in 
capite sequenti. « Nec tamen naturam corpo- 
ris Dominici, ait, ubique esse dico ; quia nec 
opus est, nisi ubi ipse vult, et nisi fidei certo 
sacramento hoc operatur, ad quod assumpta 
est, et glorificata, mysteriis videlicet salva- 
tionis humanz, etc. Deus enim s$olus neces- 
sario ubique est, quia cum omnia in ipso 
constent, nec posset esse, ubi illum constrin- 
gcret deesse. » Mox « in diversis locis uno 
hor: momento esse posse corpus Christi asse- 
rit, sed lege creatricis nature, non create. » 

Denique cum nec ubique sit corpus Christi, 
et tamen alibi, quam in ccelo, esse constet, 
hane regulam proponit, ut ibi sit, « ubicum- 
que exigit res salutis humans ; » et ita sit, uti 
eadem postulat salus. « Sicut enim exigit ne- 
cessitas salutis humane;pergit capite quinto, 
utadsit ubi opus sit;sic etiam exigit, ut sic 
adsit corpus ejus, sieut opus est. » Quare non 
amplius aspectabilem se hominibus prebet : 
cujusmodi presentia necessaria tunc erat, 
«cum naturanostra ejus morte redimenda fuit. 
Non enim aliter crucifigi potuit, nisi ex infir- 
mitale, et nisi in manifestatione carnis, et 
distinctione membrorum exhiberet se talem, 
qui crucifigi posset. » Nune autem necessaria 
nobis ejus est presentia, qua manducari, 
bibique possit, factus nobis cibus et potus. 
Qua. obiter dicenda fuerunt, ne ex Ubiqui- 
starum confutatione, et inepti reprehensione 
dogmatis, aliquid ad causam suam profici 


Anselmus. 


Rupertus, 


Πυρὸ a S. 
Victore. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. X. 


putarent non minus impii Sacraentarii, qui 
in alterum revoluti morbum insanie, Chri- 
stum ita cclo alligant, ut ne sacramentali 
quidem presentia nobiscum versari patiantur. 
De quo dicetur suo loco pluribus. 

Rupertus in commentario im Joannem, 
ejusque verba ista : /n propria venit, hoc 
seribit: « Venit autem non localiter (Deus 
quippe est, unde et constat, quia ubique est.) 
Venit sane non de loco ad locum transeundo; 
sed qui erat invisibilis, visibilem seexhibendo. 
Nam in mundo erat per divinitatem, cujus 
est esse, vel manere: venit autem in mundum 
per humanitatem, cujus est ire, et de loco ad 
locum transire. » 

Hugo item a S. Victore, questionem hane 
ex professo disceptans'! ; « Noli itaque dubi- 
tare, ait, ibi nunc esse hominem Jesum Chri- 
stum, unde venturus est, nempe in colo, quo 
ire visus est, in forma carnis, atque substan- 
tia. Cui profecto immortalitatem dedit, car- 
nem non abstulit. Secundum hanc formam 
non est putandus ubique diffusus. Cavendum 
est enim, ne ita divinitatem astruamus homi- 
nis, ut veritatem corporis auferamus. Non est 
Consequens, ut quod in Deo est, ita sit ubique 
sicut Deus. » Quod pluribus demonstrat ; at- 
que ita demum concludit : « Christum autem 
Dominum nostrum unigenitum Dei Filium, 
sequalem Patri, eumdemque hominis filium, 
quo major est Pater, et ubique non dubites 
esse totum presentem, tanquam Deum, et in 
eodem templo Dei esse totum presentem, 
tanquam inhabitantem Deum; et in loco 
aliquo cceli, propter veri corporis modum. » 


1 Tom. 1l, lib. 1 de Sac. fid, part, HI, cap. 11. 
Tox. VI. 


401 


CAPUT X. 


Ex superioribus Patrum testimoniis colligun- 
tur rationes, ob quasimmensitas divina natu- 
ram humanam formaliter mon afficit. 2. 
Quarum precipua est, quod non possit com- 
municari proprietas aliqua divina, quin 
natura ipsa communicetur, ita ut Deus for- 
maliter sit id, cui applicatur. 3. Non eo 
modo communicari divinam naturam, ejusve 
proprietates humane nature. Enuntiationum 
genera duo, συμθάματα, Θέ παρασυμθάματα, CX 
Stoicis explicata. ἀ. Ubiquistarum sophistieee 
cavillationes. diluuntur. 6. Ex cternitate 
mazime confutantur : que certe humanitati 
non communicatur, cum non sit ab eterno ; 
fucus eorumdem negantium | iámmensitatem 
esse proprietatem, divinitatis. 1. Eorumdem 
hereticorum latens venenum, opinantium in 
unitione hypostatica non divinas ipsas pro- 
prietates, sed dona Spiritus. sancti creata in 
communionem cessisse. 8. Que opinio confu- 
tatur. 9. Anonymi Cyrillomastigis, qui libro 
sexto refutatus est, calumnie in Cyrillum, 
quem Ubiquistam facit. 40. Evertuntur ec- 
dem, locis iis expositis, unde falsa. suspicto 
petitur, 


I. Veterum ille sententie Patrum, quas 
superioribus duobus capitibus collectas dedi- 
mus, utilitate dupliei probantur. Nam et ar- 
gumenta continent ad astruendam dogmatis 
catholici fidem idonea; et ad illa dissolvenda, 
qua ab hzreticis opponuntur, rationes offe- 
runtíürmas imprimis et expeditas. De utro- 
que dicam breviter. Ut enim pluribus opus 
minime sit, fecit aliorum diligentia, qui hoc 
jam argumentum occuparunt. Si quis igitur 
antiquorum illa testimonia, et qua a nobis 
omissa forsitan legendo reperiet, accurate 
perpendat, in eam conspirare rationem ani- 
madvertet, quie ex naturarum perfectione, ac 
diserimine petitur. Idcirco enim cireumscrip- 
tum loco esse hominem in Christo ; nec divi- 
nitatis instar immensum, et usquequaque 
diffusum sentiunt; quod ea sit humanz na- 
ture proprietas, et corporis,sine quo constare 


26 


Argumenta 

esupra cita- 

tis Patribus 
collecta. 


I' Arg. e 
diversitate 
naturarum 

petitum. 


Il* Arg. Una 
proprietas 
divina 
nequit 
communi- 
cari quin 
caterae 
onines 
communi- 
centur. 


402 


non potest; uti certos habeat terminos, ae sua 
quantitate definiatur. Quare utul ἐνεργείᾳ, et 
derivatione quadam omnipotentis efficientis, 
quemadmodum in pluribus reipsa locis inest, 
sic in omnibus collocari potest Christi corpus; 
non ita tamen imimensitatem ipsam habeat in 
sese, qua immensum est Verbum, et ea, velut 
forma quadam interiore, sit affectum. Verum 
ut effectu solo, et adventitio quasi fructu 
gaudeat, non tam immensitatis divine, quae 
actuosa non est, quam omnipotentia, ae vo- 
luntatis. 

Il. Ac profecto, cum eadem sit ratio pro- 
prietatum omnium, qua Deo tribuuntur, tum 
inter se, tum eum ipsa Dei natura, et essentia, 
fieri nequit omnino, quin una aliqua com- 
municata cum altero proprietate, reliqua 
omnes, etipsa quoque natura communicetur : 
atque eodem modo participentur omnes, quo 
illarum quzlibet applicata fuerit. Itaque si 
est essentialis, et formalis, ut vocant, cujusli- 
bet proprietatis, vel divinitatis communicatio, 
necesse est totum illud, quod est Deus, vel 
quod nostro intelligendi modo habere dicitur, 
in acceptum transeat, et in eo quod subjecti 
instar est, formaliter insit, et illud denominet. 
Atque hoe principium latissime patet, et in 
omni theologia dominatur. Huic enim, velut 
fundamento, illa est innixa demonstratio, qua 
Verbum, adeoque Christum, verum esse 
Deum, ejusdemque cum,Patre dignationis Ca- 
tholici adversus Arianos comprobarunt. Sive 
enim germanum illum Dei Patris esse filium, 
ac vere ab eogenitum, e Scripturarum aucto- 
ritate confecerant ; ut propterea transfusam in 
ipsum Dei esse naturam necessario seque- 
retur ; quod reliquum erat, facile colligebant, 
eadem cum Patre esse preeditum seternitate, 
omnipotentia, immensitate, ceterisque, quae 
dici attributa solent. Sive unum aliquod ex 
iis attributis conyenire Dei filio eadem Serip- 
tura teste persuaserant: perinde hoc in essen- 
tia, et proprietatibus reliquis obtinebant. 
Simili in propuznanda Spiritus saneti divini- 
tate econtra Pneumatomachos via grassati 
sunt nostri. Quod utrumque ex secundo tomo 
dogmatum nostrorum constare potest, in quo 
de divinis personis, et earum statu adversus 
hereticos illos disputantes, illa ipsa ratioci- 
nandi praesidia comparavimus. 

III. Quocirca propter hane divinarum per- 
sonarum in eadem essentia communionem, 
vel identitatem potius, earum qualibet Deus 


1 Priscian. vi, initio lib. XVIII. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


est, et omnipotens, et :eterna, et immensa, et 
si quid aliud de eo convenienter dicitur ; quo- 
niam tum divinitas ipsa, tum ejus a/tributa 
omnia tres ex dequo personas afficiunt ; imo 
et divinitas; et omnipotentia, et zeternitas, et 
immensitas, est persona qu:elibet. At in Verbi 
Incarnatione, pro eo atque dissimilis est 
mutua inter se naturarum accommodatio, 
dispar est etiam communio proprietatum, ac 
denominandi usus a priore diversus. Non 
enim natura divina cum humana per se con- 
jungitur, neque tanquam forma in ea reci- 
pitur : ut quemadmodum Verbum, sic as- 
sumptam humanitatem Deum faciat, vel 
omnipotentem, vel immensam. Verum hu- 
mana eum Verbo natura, hoc est cum persona 
divina conjungitur, in eaque subsistit, et ab 
illa terminatur. Itaque Deus, et omnipotens, 
et aeternus, non humanitas ipsa, sed persona 
in utraque natura subsistens dieitur : huma- 
nitas vero quatenus et ipsa subsistit in Verbo, 
in Deo omnipotente, et ceterno, immensoque 
subsistit; et hzee habere omnia dieitur, divi- 
nitatem, omnipotentiam, zeternitatem. Deus 
autem, et omnipotens, et a&eternus, homo, id 
est suppositum nominis, perinde ac Dei, et 
omnipotentis, zeternique, nominatur. Nee est 
consequens hune hominem, qui est Christus, 
qua esthomo, Deum esse, vel eternum, velim- 
mensum : Sieutfilius Dei, quafilius Deiest Deus 
est, e& omnipotens, et immensus. Siquidem 
reduplicantes enuntiationes sensum, ut Dia- 
lectiei loquuntur, formalem continent, qui 
essentialem, et formalem unitatem sequitur : 
cujusmodi in naturis Christi duabus neuti- 
quam cernitur. 

Hine apparet, alio przedieandi modo divi- 
nas proprietates humanitati Christi tribui, 
quam Christo ipsi, vel supposito. Siquidem 
de illa non recte, nec absolute dicuntur, hoc 
modo, natura humana est. Deus , vel omnipo- 
tens. etc. sed oblique ; Natura humana subsistit 
in Deo ; vel habet. divinitatem, et omnipoten- 
liam : aut in eamdem cum illis personam 
convenit. At vero de Christo recte, absolute- 
que prxdicantur : sed ita ut de duabus, quas 
obtinet, naturis unius duntaxat ratione dici 
illud intelligamus. Atque hz:ee duo sunt enun- 
tiationum, vel constructionum genera, qua ita 
distinguebant Stoici, Prisciano teste!; ut alia 
sunt ἀξιώματα, Vel ουμθάματα, qua per nomina- 
tivum absolvuntur ; velut est, Cato philoso- 
phatur, Petrus est albus; alia παρασυμθάματα 


III* In 
divinis alia 
est commu- 
nio proprie- 

tatum in 
eadem 
essentia. 


Alia in 
Christo, 
ratione 
unionis 
hypostatica. 


Enuntiatio- 


num gene- - 


ra duo. 


ἵ 
( 
: 
2 
À 


Hujus in 
enuntiando 
diverse 
rationis 
causam tra- 
dit Athana- 
sius. 


Parologismi 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. X. 


dicuntur, in quibus obliquus casus assumitur : 
ut cum dico, Cicero patriam servat. Cui simile 
hoe est, humana natura divine conjungitur, 
vel in ea subsistit. 

IV. Hujus in affirmando, enuntiandoqne 
diverse rationis et proprietatis veram, ac 
germanam attigit causam Athanasius, et 
quemadmodum nuperis istis haereticis resis- 
tere oporteat, ostendit in libro de /ncarnatione 
Christi ; ubi adversus Apollinaristas disserit ; 
quorum propago quadam est Ubiquistarum 
haeresis. Sic enim illos argumentantes indu- 
cit: « Increatum quiddam facta est caro ex 
eo, quod increato est unita^. » Quibus ita 
respondet : primum absurdum esse docet 
increatam dicere esse carnem; cum in tem- 
pore, et ex utero B. Virginis initium ceperit, 
nec statim perfectus homo prodierit, sed per 
elatum incrementa progressum habuerit. 
« Atqui si eo ipso, quod cum inereato copu- 
latüs est homo, increatus est factus, cur non 
statim absolutus, ac perfectus apparuit^? » 
Deindeveram ac germanam rationem sulyjieit, 
qua proprietates hujusmodi iu hoe Incarnati 
Verbi mysterio de homine praedicentur. « Nam 
quod inereatum est, secundum naturam in- 
ereatum dicitur : ac neque incrementum, 
neque diminutionem recipit. Quod autem 
communionem habet cum increato, vel ei 
unitur, proprium quidem dicitur increati : 
non tamen ipsummet increatum vocatur *. » 
Preclare omnino predicationis, enuntiatio- 
nisque modum aperit Athanasius, quo de 
assumpto homine divinse proprietates affir- 
mantur. Non enim, ut homo est, increatus, 
aut omnipotens, aut immensus dicitur : quo- 
niam he attributa secundum, naturam, et 
essentiam usurpantur : in qua proprie, ac 
formaliter non fit unitio. Dicuntur tamen illa 
hominis propria, propter ambarum natura- 
rum conjunctionem, Quemadmodum et divi- 
nitas ipsa non sic assumptam naturam afficit, 
uti Deus denominetur. Sed tantummodo 
divina, hoe esta Deo possessa peculiari tamen, 
et substantiva ratione, et illius propria. 

V. Ex his omnes Ubiquistarum cavillatio- 
nes, et παραλογισμοὶ nullo negotio diluuntur. 
Qui quidem in hoc propemodum argumentum 


αὶ ÀTHAN. ᾿Αλλὰ λέγετε, ὅτι ἄχτιστον γέγονεν ἐν τῇ 
ἑνώσει τῇ πρὸς τὸν ἄχτιστον. 

b lbid. Εἴ τοίνυν ἄχτιστος τῇ ἑνώσει γέγονεν, πῶς 
οὖχ αὐτοτελὴς ὥφθη ; 


1 Vide Epit. Coll.— 2 In Epit. — 3 Joann. ur, et Matth. xxvn. 


A08 


recidunt ἡ : « Deus omnipotens est, et ubique 
presens. Homo in Christo, Deus factus est, 
igitur homo in Christo omnipotens, et ubique 
presens est. » Sed perspicuus est fucus istius 
syllogismi. Nam vox Aomo non suppositum 
ipsum Christi, sed humanam naturam signi- 
fieat. Non enim persona ipsa Christi, Deus 
esse faetus dicitur. Itaque Verbum illud factus 
est, sive simplex substantivum esf, non habet 
formalem sensum, sed personalem, οἱ obli- 
quum : utsit, homo, vel natura hominis in 
Christo, in eamdem personam cum Deo con- 
jungitur, at in conclusione, verbum esf, in 
formali sensu capitur : ut et in majori propo- 
sitione. Qu: notionum eidem verbo subjec- 
tarum ambiguitas, captionis sophistiez la- 
queos innectit. Quod si sublata voce, factus, 
in minori propositione, ita diceretur; Homo 
Christus Deus est, vel potius, hic homo Deus 
est : Igitur hie homo est omnipotens, ete., 
tunc recto et formali sensu enuntiatio proce- 
deret. Quippe hic homo Deus est, sed non ut 
homo. Quare non ut homo est, omnipotens, 
el immensus erit : sed qua idem Deus est: 
cum sit homo pariter, ac Deus. 

Sie illud haresis ejusdem firmamentum, 
nee diversum ἃ priori refellitur : « Cui omnia 
data sunt, huic nihil denegatum est ?: CAristo 
homini omnia data sunt ?. Nihil ergo illi dene- 
gatum est a Deo. Cum igitur inter ceteras 
partes majestatis, haee quoque non sit pos- 
trema, ut pro ratione, et natura dextera: Dei 
ubique presens sit, sequitur, eam Christo ho- 
mini non negatam, sed vere etiam commu- 
nieatam esse. » Haec Ubiquistze contra Pala- 
linos disputantes. Quibus respondendum est, 
Christo homini revera data illa omnia, quae 
sunt propria divinitatis, sed non eo modo, 
quo sunt hujus propria; hoe ut essentialiter, 
ac formaliter insint, et afficiant humanam 
naturam : verum ut personaliter, sive ratione 
personalis unitionis conveniant, Et hoe vero 
personalis communicationis modo, non effici- 
iur reeta et formalis affirmatio unius de al- 
tero, quam enuntiatio directa significat : sed 
obliqua duntaxat, quam παρασύμθαμα Stoici 
nominabant. 

VI, Atque hoc in aliis quibusdam Dei pro- 


€ EvLoc .To γὰρ ἄχτιστον, τῇ φύσει λέγεται ἄχτιστον, 
μήτε αὔξησιν, μήτε ἐλάττωσιν ἐπιδεχόμενον, τῷ δὲ 
ἀχτίστῳ χοινωνῆσαν,, ἢ ἑνωθὲν, ἴδιον μὲν τοῦ ἀχτίστου 
λέγεται" οὐ μὴν αὐτὸ ἄχτιστον. 


Ubiquista- 
rum cavilla« 
tiones 
diluuntur, 


Ex atterni- 
tate 
maxime 
confutantur 


404 


prietatibus licet eernere; quz Ubiquistarum 
insulsam hseresim apertius convineunt: ut 
est illa, de qua proxime ante diximus ex 
Athanasio, :ternitas, initioque carens perpe- 
tuitas existendi. Hxc enim non minus, quam 
reliqua proprietates, cumdivinitate connexa 
sic est, ut heec absque illa ceommunicari ne- 
queat. Ecquisautem ex eo colligat, humanam 
Chrisü naturam, wternam,et initio caren- 
tem fuisse? Atqui vere dicimus, Christum, 
sive hunc hominem, qui non homo simplex, 
sed Deus, et homo est, zeternum esse, et 
ininitiabilem, ut Latini Patres loquuntur ; 
sed ejus, quam habet, et in qua ut homo 
subsistit, nature divine  personove ra- 
lione, non humane, vel quatenus homo 
est. 

In quo illud eorumdem h:ereticorum valde 
est ineptum, quod Palatinis adversariis res- 
ponderunt'. Nam cum negarent isti, ob 
eam causam, quod omnia Christo data sunt 
a Patre, presentiam omnibus in locis esse 
concessam, « quod ea non sit donum Spiritus 
sancti : que communicata naturam humanam 
in Christo aboleret. Esse enim proprietatem 
Dei substantialem, sive essentialem, «quae 
nulli creaturarum possit commuicari. » Ubi- 
quiste vicissim hoc objecerunt: « In omni- 
bus locis esse presentem, non posse dici pro- 
prietatem essentialem in Deo. Deus enim 
fuit, priusquam ccelum, et terra essent con- 
dita. « 

Verum ridicula est, et puerilis haee ani- 
madversio. Ac primum illud sine ulla dubi- 
tatione tenendnm est : non minus immensi- 
tatem, sive ut illi vocant, omnipresentiam, 
proprietatem esse Dei substanttvam, et essen- 
tialem, quam cxteras omnes, et ipsam adeo 
omnipotentiam, et s;ternitatem. Deinde non 
est existimandum, immensitalis istius in eo 
sitam esse rationem, ut relpsa, et actu in 
omnibus existat Deus, cum infinito ante spa- 
lio, quam creata res exstaretulla, Deus zeter- 
nus, omnipolens, et immensus fuerit. Sed 
eam notionem illius esse, ut. nulla res possit 
esse, in quo non insit Deus, eamque repleat. 
Sicut omnipotens non propterea dicitur, quod 
reipsa dominatum, et potentiam in res om- 
nes exequatur; vel quod aliquid effecti, ae 
procreati habeat: pro diversa omnipotentia 
significatione: de qua alibi seripsi^. Sed quod 
omnia, quandocumque libitum erit, efficere, 
et effectis dominari possit. 


1 In Epit. ibid, — 9 Tom. I, lib. V, cap. v. ^- 3Epit, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


VII. Neque vero pretereundum hic est, 
majus quoddam, et exiliosius sub illa Ubi- 
quistarum raciocinalione latere venenum, 
cum eo datam homini Christo immensitatem 
esse probant, quod omnia illi data esse dican- 
tur. Non enim proprietates ipsas divinas, ac 
cujusmodi in Deo, vel potius Deussunt, intel- 
ligi volunt: sed dona quzdam Spiritus saneti, 
et divinis illis respondentes, creatas nescio, 
quas proprietates : velut omnipotentiam 
creatam; et creatam similiter immensilatem, 
ut ha qualitates quzedam, ae forme sint, in 
humanitatem ipsam recept:e, quibus omnipo- 
tens, et immensa formaliter sit, et esse dica- 
tur. 

Sie Ubiquistarum sententiam interpretati 
sunt Palatini Sacramentarii in. Mulbrunensi 
colloquio : eum quidem illi sie. essent locuti : 
«Naturam humanam non ecommutatam esse in 
divinam ὃ: Sed divinam naturam humans suas 
proprietates communicare, hine sequi, alio 
modo hominem Christum sapientem : justum, 
omnipotentem, et ubique presentem dici, 
quamDeum ipsum. Siquidem in Deo hae com- 
memorata omnia οὐσία sunt, et simplicissima 
essentia: in homine autem Christo, non es- 
sentia, sed donum, eique omnipotenti virlute 
Dei communicata esse. » Ex his verbis, illud 
colligitur, omnipotentiam, et immensitatem 
illam, qui humane Christi communicata na- 
ture est, et qua omnipotens, et immensa 
facta est, ex Übiquistarum opinione, non eam 
esse, qua in Deo ipso residet, et qua omni- 
potens hie est, et immensus, sed esse creatum 
quippiam, utpote donum, et ab omnipotenti 
Dei virtute profectum. Nam si easdem illas 
proprietates, quz» in Deo sunt, communiecatas 
esse nature humane crederent, frustra ne- 
garent eodem modo hominem Christum sa- 
pientem, justum, et omnipotentem, immen- 
sumque esse quo Deumipsum. Quamvis enim 
modi vox ambigua est, et vel agentem ad cau- 
sam, vel ad formalem refertur : tamen in islis 
locutionibus, cum forma, et qualitates sub- 
jectis rebus attribute, inter se comparantur, 
nonnisicausa formalis solet intelligi. Sic enim 
Sethum, exempli causa, non alio modo esse 
'atione preditum, vel doctrinz capacem di- 
eimus, quam illius parentem Adamum. 
Quippe formam jpsam significari, intelligi- 
mus in zodi vocabulo, qua est intelligens, et 
rationis, disciplinaeque partieeps, nempe ra- 
tionalem animam. Atqui non eodem, quo 


Venenosa 
explicatur 
Ubiquis- 
taruni 
sententia. 


Qua sen- 
tentia 
refutatur. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. X. 


Adamus, modo procreatus est Sethus, et 
naturam hominis, ejusque dotes proprias ac- 
cepit. Verum ad efficientem causam, non ad 
formalem, discrimen istud pertinet. In ejus- 
modi vero loquendi generibus, non tam illius, 
quam hujus haberi ratio consuevit. Filium 
ecce si quis asserat, non eodem modo esse 
sapientem, vel :ternum, vel omnipotentem, 
quo est Pater: aut idem de sancto Spiritu 
affirmare audeat : quis illum Catholicus ferat, 
et non tanquam hereticum detestetur? Et 
tamen non est dubium, intercsse plurimum 
intereum modum, quo Pater Deus, et omni- 
poteris est, et quo Filius vel Spiritus sanctus. 
Sed hee differentia, ex originis modo, non 
ex proprietatis ipsius conditione petitur. 

VHI. Haud absimili ratione, Ubiquiste 
duplieiter usurpare poterant hane enuntiandi 
formulam. Homo Christus non eodem modo 
omnipotens est, et immensus quo Deus est. 
Primum, ut quamvis eadem omnipotentia, et 
immensitate, quze est in Deo, ambo esse ista, 
dicatnr, non eadem tamen ratione sit conse- 
cutus, quoniam Deus ex se ipso, et ab omni 
seternitate illa possidet ; homo vero gratuito 
quodam munere, et in tempore idem illud 
obtinuit. Deinde, ut alia sit forma talem red- 
dens ae denominans hominem Christum ; 
ulpote creata, et genere, essentiaque dispar, 
qui sensus illorum dietis subesse videtur: 
uterque autem ex cquo falsus, et execrandus 
est. 

Nam prior, naturas inter se duas miscet ac 
eonfundit; divinitatem humanitate commu- 
tans, et hanc illa vicissim. Siquidem humanze 
ipsi nature, tanquam formam, applicat divi- 
nitatem, ejusque proprietates omnes ; qu: 
Deum essentialiter faciunt id quod formaliter 
affieiunt. At posterior non minus impius, ac 
ridieulus est. Non enim creaía ulla potest esse 
omnipotentia, aut ceternitas, aut immensitas, 
Et quamvis prefracte quis ejusmodi dari 
posse contendat; eerte non potest in Chri- 
stum illa convenire. Quippe communio illa 
proprietatum, qua» ex substantiva unitione 
oritur, mutuam substantiarum ipsarum, sive 
naturarum communicationem sequitur ; ejus- 
demque 1nodi, ac rationis est, hoe est. perso- 
nalis, non essentialis, ac formalis ex Catho- 
licorum sententia. Etenim qua ratione 
divinitas ipsa humanitati, ae vicissim heec illi 
eommunicatur, ct adjungitur; eadem, et 
proprietates ambarum sibi invicem attri- 
buuntur, et adhzereseunt, ut quoniam divina 
humans natura, non per se, nec proxime, 


405 


sed per subsistendi modum proprium copu- 
latur, e£ in unnm coalescit, non essentiali 
sed personali conjunctione : sic. etiam divinae 
proprietates, humanitati; et humane divini- 
tati communicentur, quatenus in unam ex 
ambabus naturis conflatam personam conve- 
niunt. Quamobrem ex posteriori Uhiquista- 
rum interpretatione, consequens erit, ereatam 
aliquam divinitatem in humanitatem esse 
tranfusam, et ad hanc adhzrescere ; uti et 
omnipotentiam immensitatemque creatam. 
Quod dictu non magis est impium, quam ab- 
surdum ae stolidum. Tum hoc ipso natura- 
rum, proprietatamque eommunio funditus 
tolletur. Non enim divine proprietates revera 
communicantur : qua ereate esse nequeunt : 
ulque ita sensim ab Eutychiana heresi ad Ne- 
storianam, et Photinianam, Ubiquistarum 
opinio devolvitur. Sed de hoe ludiero et 
inepto commento nimium mulia; de quo 
plura nosse qui volet, habet unde desiderio 
suo satisfaciat, luculentos de hoc argumento 
commentarios Gregorii a Valentia. Nos pauca 
his addemus contra recentiorem hereticum, 
qui feedissima hoe labe beati Cyrilli famam, 
ac memoriam contaminare est ausus, asse- 
rens eum Christi carnis omnipresentiam, et 
immensitatem statuisse. De hoc igitur, po- 
stremo loco hic agendum. 

IX. Sed ante omnia conflietio secum ipsius, 
et dictorum repugnantia pretermitti non 
debet. Cum enim propositum ei sit, Cyrillum 
Apollinaristarum, et Monophysitarum h:ere- 
sis arguere; non vidit, parum cum ea con- 
gruere, quod Ubiquistarum eidem imputando 
errore suadere studet; carnem dici ab illo 
Christi ubique esse; qua nulla profecto re- 
stare debet, si Apollinarem secutus, Cyrillus 
unicam tantummodo naturam admisit in 
Christo, humana videlicet sublata, et ex- 
stincta. Itaque non cohzret illius commen- 
tum. Verum ne quid in preteritis relinqua- 
tur, ita pro Cyrillo contra vanissimum ca- 
lumniatorem hic.agemus, tanquam justa sit, 
etanimadversione dignacontra Cyrillum illius 
expostulatio. 

Anonymus igitur ille, quem libro sexto 
confutavimus, inter illa, qua» Cyrillo nefan- 
da, et indigna objicit, ait illum « tribuere 
humanitati Christi immensitatem, seu omni- 
presentiam, ct ubiquitatem : ita tamen ut 
humanitas non operetur ubique, sed tantum 
ubi vult : potissimum autem existere, et vir- 
tutem suam vivifieam ergo nos exercere in 
Eucharistia, et Baptismo, » Cujus ille conjec- 


Exploditur. 

Anonvmi in 
Cyrillum 

cal umnia. 


Exponuntur 
loca Cyrilli 

unde opinio 
falsa petitur 


A06 


turam eapit ex eo primum quod Christum 
unam tantum esse naturam statuit Incarnati 
Verbi; tum quod ommnes ei nature Verbi 
proprietates attribuit; vivificam nempe vim, 
et omniscientiam, ac divinitatis dotes ecteras. 
Atqui stulta hee et frivola suspicio tum ex 
libro quarto facile discutitur!;in quo qus sit 
ila Inearnati Verbi natura declaravimus: 
tum e sexto ὃ, ubi idem adversus Anonymum 
explieatum est: ac demum ex hoc ipso libro, 
cum de vivifica carnis Christi virtute dispu- 
tavimus, 

X. Precipuum vero illius calumnis: capit 
argumentum Anonymus ex Cyrilli quadam 
opinione, qua Christi carnem in Eucharistiz 
sacramento receptam in nostris habitare cor- 
poribus existimat, nee solam vim illius, sed 
eliam substantiam : Ex quo effici putat, ubi- 
cumque divinitas est, ibi et humanam esse 
naturam. Primum « quod virtus vivifica ?, et 
suscitativa mortui sit infinita, quz non potest 
recipi subjectis finitis, qualia sunt corpora 
nostra, et sacramenta. Cum igitur Cyrillus 
tribuat sacramentis vim vivificam, et nostris 
corporibus vim quamdam seminalem effecti- 
vam resurrectionis, necessario ponit in illis 
naturam infinitam,quam vocat naturam Verbi 
incarnati. » 

Ad haee, « nihil agit, inquit, in distans, 
quod non agat in medium. Sed si humanitas 
Christi in ecelo tantum existat, non aget in 
medium aerem. Ergo etiam non aget in ter- 


ram, atque adeo nec in sacramenta, aut 


corpora nostra in terra existentia. At juxta 
Cyrillum agit in saeramenta, et corpora no- 
stra, vim vivificandi eistribuendo. » Postremo 
ut ubique esse Christi corpus ostendat *, si 
revera in sacramento, et nostris corporibus 
existit, ea adhibet argumenta, quibus probare 
Sacramentarii solent, non posse corpus unum 
in pluribus loeis simul eodemque esse tem- 
pore. 

XI. Hee quam inepta sint, et jocularia, 
neque vel mediocri philosopho, nedum gravi 
theologo digna, per se ipsa res docet. De sa- 
cramentorum efficientia, et Eucharistic prze- 
sertim, differenda disputatio est in locum 
proprium, ubi desaeramentis, ae de Cyrilli 
aliorumque veterum opinione illa dissere- 
mus. Nune anidmavertenda est Anonymi 
stulta ratiocinatio, qui ubiquitatem, et. omnz- 
presentiam. operantis in hominibus carnis 
Christi, ex hae ejus operatione non aliter pro- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


bare potest, quam si ubique illam agere, 
operarique constet. At hoc fieri nequit, nisi et 
ubique homines existant, in quibus opere- 
tur. Quota vero pars universitatis erunt fide- 
les omnes, si in unum locum congregentur 
quoteumque fuerunt, ac deinceps sunt futuri? 
Ac licet totum mundum occuparent, nec 
pars ejus esset vacua eorporibus, et in eis 
residente homine Christo; nondum tamen 
ejusmodi huie wubiquitas, et ommipresentia 
conveniret, quam Ubiquiste Lutherani com- 
menti sunt; et qua naturarum permistio- 
nem, et extinctionem trahit secum, ob idque 
catl;oliea auetoritate damnatur: quam qui- 
dem solam Anonymus Cyrillo conatur im- 
pingere. Etenim, uti supra notavimus, obi- 
quitas illa divinum est attributum, quod 
solam divinitatem afficit, nec inferiori eui- 
piam nature communicari sie potest, ut for- 
maliter in ea sit, et hane, velut rem subjec- 
tam qualitas, aut forma, denominet. Quare 
non est hoc divine omnipotenti detrahen- 
dum; nee temere negandum, idem corpus 
ubique colloeari posse : non eo modo quo est 
ipse Deus; sed lege creatricis nature, non 
create, ut scribit Anselmus *. 

XII. Nam quod « virtutem vivificam, et 
suscilativam mortui infinitam esse dicit, et 
ideirco non posse in subjectis finitis recipi, » 
hoc de prineipali eausa, et virtute, non de 
administra, et instrumenti locum obtinente 
par est accipi, ut supra meminimus. Est 
autem caro Christi divinitatis instrumentum: 
quod libro octavo jam ostendimus * : eadem- 
que sacramentorum est ratio. Quare frustra 
est Anonymus, nec argumentatione sua quid- 
quam effieit. Nec minus inanis illius est 
labor, dum idem corpus pluribus in |locis 
eodem tempore probat non posse constitui. 
Porro ineptissima illius est collectio, qua 
« existentiam corporis Christi in sacramentis, 
et in corporibus nostris affirmat invehere se- 
tum immensitatem : » neque quid sit immen- 
sitas intelligit. Est enim propria illa Dei, de 
ua hieagitur, immensitas ejusmodi, ut om- 
nem locum, qui reipsa, et actu est, suapte vi, 
et natura impleat, ita tamen ut non eo com- 
prehendatur : sed eum potius contineat : tum 
ut, si quis novus aliquis existat loeus, hunc 
ipsum eadem suapte vi occupet. Hoc vero 
cum nullo eorpore communicari potest; ta- 
metsi concedamus in omni penitus loco di- 
vina virtute constitutum esse quadam, ut 


1 Cap. v, ΥἹ οἱ vir. — 2 Sup. cap, 11. —3 Anon. — 4 Anon, — 5 Supra cap, ix, S 10. — 6 Cap. xir, parag. 7 et seq. 


DE INCARNATIONE, LIB. X, CAP. X. 


philosophi loquuntur, replicatione sui. Sed 
enim oppido ridicula sunt argumenta illa, 
qua ex irivio sumpsit, ut probet idem cor- 
pus pluribus in locis esse non posse. Sed 
non est presentis instituti questionis hujus 
traetatio : qua alioqui philosophi potius, 
quam theologi; curam, ae disceptationem 
requirit 

Postremo, quod ad Cyrillum attinet, satis 


A01 


ab eo calumniam istam Anonymi depellit, ac 
mendacii arguit, quod de integra, et sincera 
illius fide alibi demonstravimus, ut in libro 
toto fere sexto, et in hujus capite secundo : 
ubi naturas ambas a se mutuo differentes, 
salvis earum proprietatibus, ab Cyrillo agni- 
tas esse citra confusionem, et alterutrius 
damnum, ex ejus verbis, ac sententiis osten- 
dimus. 


Ti. Y 

JUI δὴ 
"p 
"X 


I 
οὐ Ἐκ ραν n 


Multiplex 
*cientia. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


DE INCARNATIONE VERBI 


LIBERH UNDECIMUS 


QUI EST DE ANIME CHRISTI PROPRIIS ORNAMENTIS. 


CAPUT PRIMUM 


1. Descientia Christi primo agendum propo- 
ponitur 3 et ea multiplex distinguitur. 2. Ge- 
neratim aliam in Christo inereatam, et divi- 
nam esse scientiam; aliam creatam, et. hu- 
manam. 3. Utrum hac posteriore. omnia 
cognoverit Christus, que in aliqua differen- 
tia temporis. existunt. Negasse Theodorum 
Mopsuestenum. ^. Nec non. Nestorium ; et, 
quod incredibilius est, Eutiychianos aliquos. 
5. Etiam nonnullos e Catholicis existimasse, 
non omnia nosse Christum : cujus tamen 
opinionis mitigatur offensio. 9. Opponuntur 
his alii, qui nihil ignorasse sentiunt. A9. Id- 
ipsum rationibus tribus ex Joanne Damasceno 
collectis probatur. 15. Deciditur controver- 
sia, et docetur nihil penitus ignorasse Chri- 
tum, ne judicii quidem extremi diem. 


I. Quo przestantior humani est animi, quam 
corporis dignitas;eo majora, exeellentioraque 
illiusin Christo, quam hujus, esseornamentane- 
cesse est. De quibusagere hoc in libro decrevi, 
ab iis exorsus, qu: mentis, intelligenticeque 
propria sunt. Hzc autem ad cognitionem et 
scientiam omnia referuntur. Itaque de cogni- 
tione Christi prima in hae tractatione esse 
debet inquisitio. 

Cum autem multiplex ea sit cum ex sese, 
tum ut in Christo Domino spectatur, prima 
ex omnibus, maximeque generalis est illa 
divisio, qua pro naturarum numero bifariam 
tribuitur ; ut alia divina, increataque sit ; alia 
creata, et hominis propria. Atque hae deinde 


1 Vide lib, V, cap. xt et xir. 


in species funditur. Quzdam enim humano 
lahore, et industria parta, acquisita dicitur : 
alia divinitus est infusa : tertia, omniumque 
primaria, beatifica valgo nuncupatur, qualis 
inest in beatis. De his, quatenus ex theolo- 
gicis nostris principiis consequi poterimus, 
deinceps acturi, ab illa, quam generalem esse 
diximus, disputandi faciemusinitium, et hujus 
ea parte, specieque, quam humanam voeca- 
mus. Nam de divina scientia quod erat ne- 
cesse, in primo tomo disseruimus toto in 
quarto libro. 

Quamobrem illud presentemin questionem 
deducitur, utrum in Christo, preter divinam, 
qu:e est in Verbo, creata queepiam, et humana 
scientia fuerit. Quo in loco scientie nomen 
latius intelligi volumus, ut non solum ejus 
habitum , sed etiam actionem ipsam sciendi, 
id est, notionem, cognitionemque significet : 
imo hane modo potius, quam illam ; uti tanto 
liberior sit, et à scholarum dumetis longius 
sermo noster excurrat. 

II. Duplicem in Christo scientiam, id est 
notitiam inesse, nee hominis deesse propriam, 
et creatam, eadem probant argumenta, qui- 
bus ostensum est, duas in eodem esse natu- 
ras, easque perfectas, et proprietatibus suis, 
ac naturalibus dotibus omnibus instructas : 
presertim vero cum adversus Apollinarem 
demonstravimus, animam hominis a Verbo 
esse susceptam. Cujus cum duse sint οὐσιώδεις, 
et substantive facultates, cognoscendi scilicet, 
et appetendi : neutra suis caret operationibus ; 
imo ex his illius exstantia deprehenditur, et 
probatur. Eodem spectant illa quoque, quibus 
in octavo, et nono libro Monotheletarum hz- 
resim oppugnavimus : ubi dislinectas natura- 
rum duarum functiones adstruximus; non 
solum carnis proprias, sed multo magis 


Ex supra 
disputatis 
duplex in 
Christo 
scientia 
astruitur. 


Impeccan- 
liam. 


Nullain esse 
jn Christo 
humanam 
scientiam 

beretica est 

Opinio. 


410 


animas, et hujus utriusque partis. Valent 
etiam ad idem affirmandum ', qu: in quarto 
libro ex antiquorum sententia memoravimus; 
Verbum interventu anima, ae mentis cum 
carne esse conjunctum. Ac prae caeteris ex- 
pendenda, et ad presentem adhibenda dispu- 
tationem est Apollinaristarum confutatio ; 
quorum argumenta omnia dissolvimus in 
duodecimo eapite libri quinti. Horum illud 
erat usitatissimum, animam idcirco, vel men- 
tem Christo detrahendam videri; ne si hane 
haberet ille, humans in eo cogitationes pone- 
rentur; que sunt peccati semina: ex quo 
Christum delicti capacem fuisse consequens 
foret. Huie argumentationi ita Patresoccurre- 
bant, ut et humana preditum cognitione 
Christum hominem esse faterentur : nec ea 
τὸ ἀναμάρτητον ilius eripi, vel imminui puta- 
rent: hos autem haereticos ob hoc ipsum 
judiearent, quod humanam scientiam minime 
illi concederent. 

Quocirea dubitari non potest, quin here- 
tica sit opinio, nullam in Christo creatam, 
et humanam esse scientiam arbitrari; ac 
totidem Scripture testimoniis,et conciliorum 
decretis, Patrumque sententiis damnata sit, 
etconfixa, quot adversus Arianos, et Apolli- 
naristas, ac Monophysitas ; nec non Monothe- 
letas illis in libris attulimus. 

Itaque reete Joannes Damascenus hane 
quaestionem paucis absolvit: Christum asse- 
rens perfectum Deum, et hominem esse per- 
fectum : « ob idque consentanee naturis 
duabus, qua& his naturalia sunt, habere du- 
plicia; nempe duas naturales voluntates, 
divinam et humanam ; et naturales operatio- 
nes duas, divinam et humanam ; et naturales 
duas voluntates liberas, divinam et humanam; 
et sapientiam ac cognitionem divinam pariter 
et humanam. Nam cum sit Deo, et Patri con- 
substantialis, libera potestate vult, et agit ut 
Deus, et cum nobis quoque consubstantialis 
sit, libera potestate vult, et agit ut homo". » 

IIl. De hae humana cognitione proxima 
est, et longe celeberrima quiestio, utrum 
plena illa, et'ita perfecta fuerit, niliil ut eam 
penitus latuerit; an sit ignoratum ab eo 


α Dawasc. lib. III, cap. xut. ἔχειν δὲ αὐτὸν 
χαταλλήλως ταῖς δύο φύσεσι διπλᾷ τὰ τῶν δύο φύσεων 
φυσιχὰ, δύο θελήσεις φυσιχὰς, τὴν τε θείαν, χαὶ τὴν ἀνθρω- 
πίνην, καὶ ἐνεργείας δύο φυσιχὰς, θείαν τε, xot ἀνθρωπί- 
νην, καὶ αὐτεξούσια δύο φυσιχὰ, θεῖιόν τε, καὶ ἀνθρώπι- 

Ld 


1 Vide lib. IV, cap. xit. — 2 Tom. IV, Bibl. -- ὃ Agob. cont. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


fuisse fas aliquid dicere. Nam de divina nemo, 
preter Arianos, et simili pestilentia erroris 
infectos, controversiam movit. De iis autem 
in presentia querimus, quie reipsa vel fue- 
runt, vel sunt, vel aliquando futura sunt. 
Nam de his. quae possunt esse, cum nunquam 
sint futura, disputabimus postea. Duo genera 
veterum haereticorum invenio a se mutuo 
dissidentium in eam convenisse opinionem, 
ut ignorantiam Christo tribuerent ; Nestoria- 
nos videlicet, vel horum antecessores ae pa- 
rentes, et Eutyehianos Acephalos. Quod ad 
priores attinet, auctorem horum, et stirpem 
fuisse Theodorum  Mopsuestenum, consen- 
üunt antiqui, et nos superius, maxime in 
primo libro demonstravimus. Porro Theodo- 
rum ignorantiam impegisse Christo, testis est 
auctor gravissimus Leontius Byzantinus in 
libro tertio contra JVestorium : cujus verba 
notanda sunt? : «Ignorantia etiam caligine, 
inquit, eum tegis nihil scientem, praeterquam 
quod Verbo ei secundum dignitatem unito 
videbatur. Quomodo ignorantia oppletum in- 
trodueis eum, et non peecato? Ex ignorantia 
enim peecatum, sicut ex fonte fluvius manat. 
Aut fortasse docebis ignorantiam ei opem 
tulisse, quia ut plurimum veniam fert quod 
per ignorantiam fit pr:eter rationem, si non sit 
quidem valde grave. Usque adeo autem igno- 
rasse eum dicit, ut cum tentaretur, nesciret 
quis esset qui eum tentabat, et a peccato 
χατὰ διάνοιαν, 1d est a peccato cognitionis conce- 
dis nece ipsum mundum fuisse, nedum sane- 
tos; neque ipsum peccatum cogitationis peeca- 
tum esse putas. » 

Verum de Theodoro Mopsuesteno , qui 
Christum hominum propemodum in ordinem 
redegit, ac Nestorio impietatis auctor exstitit, 
mirandum non est, inscitiam ab eo imputa- 
tam esse Christo. Quod et Felix Urgelitanus 
Nestoriana afflatus haeresi postea defendit, ut 
testatar Agobardus Lugdunensis in libro 
contra ejus dogma?. Ubi illum affirmat viven- 
tem adhue docuisse, « Dominum nostrum 
Jesum Christum secundum carnem veraciter 
nescisse sepulerum Lazari, eum diceret soro- 
ribus : Ubi posuistis eum*? et veraciter igno- 


νον, καὶ σοφίαν τε, «at γνῶσιν θείαν τε, xol ἀνθρωπίνην. 
ὁμοούσιος γὰρ ὧν τῷ θεὼ xo πατρὶ, αὐτεξουσίως θέλει, 
χαὶ ἐνεργεῖ ὡς θεός. ὁμοούσιος δὲ ὧν χαὶ ἡμῖν, αὐτεξου- 
clc θέλει, καὶ ἐνεργεῖ ὡς ἄνθρωπος ὃ αὐτὸς. 


Felic. sub init. — ^ Joann. xt. 


Theodorus 
Mopsueste- 
nus et Nes- 
torjani 
ignorantiam 
Christo 
impegerunt 


Item Euty- 
chiani 
aliqui. 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. I. 


rasse diem judicii : veraciter etiam ignorasse 
quid conferretur a duobus discipulis ambu- 
lantibus in via de his!, qua facta fuerant in 
Hierusalem : veraciter quoque ignorasse, 
utrum plus diligeretur a Petro, quam ab aliis 
discipulis?, cum diceret, Szmon Petre, amas me 
plus his? Qua de causa cum presens illum 
objurgasset, et tum Seripturze loea, quibus 
abutebatur, interpretatus esset ; tum Patrum 
contrariis missis ad eum sententiis, errorem 
istum refutasset, emendaturum se promisisse 
ipsum ait Agobardus. 

IV. Sed Nestorianos minime, uti dixi, 
mirum est in eam opinionem incurrisse, quae 
reliquo illorum dogmati connexa est, et ap- 
prime consentanea. De  Apollinaristis, et 
Eutychianis, qui in contrariam hzresim pro- 
lapsi sunt, justa est admiratio, qui factum sit, 
ut illorum aliqui multa nescisse Christum 
putaverint. Nam ex Acephalorum, qui iidem 
Eutycehiani fuerunt, secta, nova est factio 
coorta, cui Agnoetarum ab ignorantia, quam 
in Christo fuisse dicebant, nomen estinditum; 
ut et Themistianorum ab auctore Themistio 
diacono. De quo vide qua in primo libro 
scripsimus?. Atqui cum unicam in Christo 
naturam inesse hwresis ista sentiret, et in 
divinam substantiam totam hominis absorp- 
tam esse naturam; merito dubitatur, quo- 
modo ignoranti: locum in Christo vindieare 
potuerint, qui quod hominis proprium fuit 
in divinitatem cessisse crederent. Verum quis 
decretorum constantiam ab hereticis requi- 
rat, aut pugnare secum ipsos incredibile cen- 
seat, qui ab veritate semel abstracti, novis in 
dies errorum ambagibus implicantur? Certe 
nihilo est mirabilius, fuisse jgnorantiam in 
Christi anima persuasum illos habuisse; quam 
corruptionem in corpore. Quod secte cory- 
phieus istius opinatus est Severus : cui Julia- 
nus Halicarnassensis restitit : a quibus Cor- 
rupticolarum, et Incorrupticolarum factiones 
in eadem heresi coorte sunt duc: ut in libro 
primo meminimus *. 

Quamobrem sie illos unam asseverasse na- 
turam in Christo putandum est, ut eam com- 
positam ex divina humanaque facerent : et 
quamvishane eumilla in unius constitutionem 
coaluisse dicerent : nihilominus quasdam ejus 
servatas esse proprietates, et in compositam 
redundasse fingebant : eas nimirum , quas 
assumenti Verbo retinere placuisset : velut 
ignorantiam, patibilitatem, et corruptelam : 


AM 


quas quidem, ubi visum est, postea deposue- 
rit. Hane, ut in opinionum figmentis, ratio- 
nem ab illis initam fuisse, verisimile arbitror: 
nee eam nimis exacte, aut ad vivum esse 
resecandam. Sed pergamus porro. 

V. Preeter heeretieos istos, Catholici quoque 
nonnulli inscitiam homini Christotribuerunt, 
iique magni in Ecclesia quondam nominis, ae 
celeberrimi ; presertim autem novissimi tem- 
poris, extremique judicii, quod ignoratum ab 
illo fuisse, non dubitarunt dieere. Horum 
nonnullos citavimus in libro seeundo de T"?- 
nitate?,velut Athanasium, Eustathium Antio- 
chenum, Gregorium Nazianzenum, Cyrillum, 
Hilarium, Ambrosium. Nune plenius, de iis 
agemus modo, ac tum in eorum sententiam 
accuratius inquiremus; tum alios adjunge- 
mus, quos simili diligentia scrutabimur. 

Est autem imprimis tenendum illud ; com- 
plures eorum Patrum, qui Christo quarum- 
dam rerum scientiam detraxerunt, non hoc 
proprio ex sensu, nec absoluto, destinatoque 
judicio fecisse : sed quadam veluti concessione; 
ut eorum, quibus resistebant, hereticorum 
impios conatus, atque impetus eluderent. 
Erant isti potissimum Ariani, qui Christi divi- 
nitatem alterius ἃ Patre substantice profiten- 
tes, defectus huie omnes, et imbecillitates 
affingebant; utpote quam anim: loco exsti- 
tisse homini Christo putabant ; ideoque susti- 
nuisse omnia, quae infirmitatis humane 
propria sensisse idem, ae suscepisse legitur. 
Hane igitur injuriam a divinitate plerique 
veterum avertere cupientes, eam derivare 
postremo in humanam naturam studuerunt. 
Neque vero promiscue hoc in omnibus imbe- 
cillitatis argumentis, et eodem modo fecerunt. 
Nam alia plane sine ulla tergiversatione, et 
constanter, asseveranterque fuisse in Christo 
fassi sunt, ut sitim, famem, dolorem, tristi- 
tiam, vulnera, mortem; alia non primario, 
affirmateque ; sed secundo veluti loco defen- 
sionis admiserunt: ac scepe post alia responsa, 
quibus ab Christo qua objiciebantur abfuisse 
monstrabant, ad extrema velut ista tuend:e 
cause subsidia eonfugerunt; tanquam ita 
dicerent : si omnino vitari non potest ; neque 
per adversarios licet, ab Christo penitus ista 
segregare ; certe nihil est necesse ad divinita- 
iem illa Christi referre: eum in. humanam 
naturam potius competere videantur. Hujus 
generis ea sunt, qui ignorantiam aliquam 
signifieare videntur, et ejusdemmodi alia, 


" 


1 Joann. xxiv. — 2 Luc. xxr. — 3 Cap. xvi, parag. 12, — ὁ Ibid. parag. 11. — 5 Tom, HI, lib. II cap. ni, parog. 5. 


Necnon plu- 
res Catho- 
lici. 


Illorum ali 

quatenus 

mitigatur 
error. 


Citantur et 
expendun- 
tur Catho- 
lici qui 
Christo 
ignoran- 
tiam tri- 
buere 
videntur, 


Athanasius. 


412 


Siquidem vel illi ipsi, qui nonnulla Christum 
neseisse perspicue dixisse videntur, non tam 
audaeter de eo, ae certo pronuntiarunt, quam 
de aliis, que nemo Catholicorum dubitat 
vere ab Christo esse suscepta. 

VI. UtabAthanasio incipiam, qui in quarto 
libro contra Arianos fuse qu:stionem istam 
explicat : his hereticis opponentibus Christum 
aliqua neseisse, primum negat hoe esse ve- 
rum, et argumenti, quod ex interrogationi- 
bus velut ignotis de rebus spe ab illo editis 
ducebant, vim ac pondus elevat. Non enim 
ex inscitia perpetuo istud fieri : sed plerum- 
que iis de rebus nos percontari solere, quas 
perfecte novimus. « Verumtamen si conten- 
fiosius, inquit, in eo perseverent, quod 
Christus interrogaverit, audiant a nobis, nul- 
lam in divinitate ignorantiam esse : carnis 
vero esse proprium ignorare ^.» Ac deinceps 
cur humana cum natura ignorantiam quoque 
susceperit, causas. edisserit nonnullas. Ut ap- 
pareat posterius hoe responsum,in quo igno- 
rantiam admittere videtur, non principaliter, 
nec ex firma, certaque persuasione Athana- 
sium attulisse, sed. quasi ex abundanti, ad 
precipuum adversariorum frangendum im- 
petum, quo in Christi divinitatem irruebant. 
Sic et judicii tempus ignorare se dixisse Chri- 
stum, non qua Deus crat, sed qua mortali 
carne vestitus, idem disputat Athanasius : ac 
docet, illum σαρχιχῶς non nescisse, sed θεϊχῶς, 
hoc est divinitus scisse, non carnaliter ; quod 
eo quoque sensu licet interpretari, ut quam- 
yis humana notitia judicii diem, ac momen- 
tum cognoverit, non tamen humanitatis 
proprie vi, sed divina, sit illud assecutus. 
Quippe post resurrectionem, cum in ecelum 
ascensurus a discipulis interrogaretur, quan- 
donam venturus esset ad judicium, etsi tunc 
probe sciret, non tamen significare voluisse. 
« Jam enim earo surrexerat, inquit, et posita 
mortalitate deificata fuerat; nee jam decebat 


& NTHAN. Orat. iv. "Ay δὲ xol φιλονειχῶσιν ἔτι διὰ 
τὸ ἐπερωτᾶν, ἀχουέτωσαν, ὅτι ἐν μὲν τῇ θεότητι οὐχ ἔστιν 
ἄγνοια, τῆς δὲ σαρχός ἐστιν τὸ ἀγνοεῖν. 

ὃ ATHANAS. ibid. Λοιπὸν γὰρ ἦν ἣ σὰρξ ἀναστᾶσα, 
xo ἀποθεμένη τὴν νέχρωσιν, καὶ θεοποιηθεῖσα" xot οὐχέτι 
ἔπρεπε σαρχιχῶς αὐτὸν ἀποχρίνασθαι ἀνερχόμενον εἰς 
τοὺς οὐρανούς. 

c Idem. ᾿Ανθρώπων δὲ ἴδιον τὸ ἀγνοεῖν, ὥσπερ xol 
τὸ πεινᾶν, χαὶ τὰ ἄλλα. διὰ τοῦτο χαὶ τὴν ἄγνοιαν τῶν 
ἀνθρώπων, ὡς ἄνθρωπος γεγονὼς, ἐπιδείχγυται" πρῶτον 
μὲν, (wx δείξη, ὅτι ἀληθῶς ἀνθρώπινον ἔχει σῶμα" 


1 Marc, xti, 82. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


ipsum carnaliter respondere, eum in coelum 
ascenderet^, » . 

Nec tamen negandum videtur, affirmate 
dixisse nonnunquam Athanasium, ignoratum 
ab Christo, tanquam homine, fuisse judicii 
tempus, eamque propterea inscitiam assump- 
tam una cum earne, carnisque propriis infir- 
mitatibus, ut ab illis omnibus purgatos ho- 
mines redderet. Quod quidem in calee libri 
ad Serapionem profitetur his verhis. « Homi- 
num, inquit, proprium est nescire, sicut 
esurire, et ectera. Propterea ignorantiam ho- 
minum, tanquam homo factus, ostendit : 
primum quidem, ut demonstret, humanum 
habere se revera corpus : deinde ut et homi- 
num ignorantiam habens in corpore, ab om- 
nibus liberatum, et repurgatum hominem, 
perfectum ae sanctum Patri repreesantaret^.» 

VII. Sie etiam Basilius in epistola cccxcr 
ad Amphilochium, qui de ea qusestione scisci- 
tatus erat, respondet, ignorasse Christum ut 
hominem judicii tempus : « ac si quis igno- 
rantiam illam ad eum referat, qui dispensa- 
tione quadam omnia in se susceperit, et 
sapientia, atque gratia apud Deum et homines 
profecerit, non aberraturum a pio Scripture 
sensu ^. » Cui consentaneus est et Gregorius 
Nazianzenus, οὗ similiter, atque ille, quod 
apud Marcum legitur!, nec Féülius quidem, 
misi Pater, exponit, parum probabili ratione, 
ut in seeundo de 77initate dixi. Atque hie 
«nosse quidem ait, tanquam Deum ; igno- 
rare vero, ut hominem, si quis quod apparet 
in Christo ab eo secernat, quod mente perei- 
pitur ^. » 

Cyrillus Alexandrinus multis in locis idem 
paulo etiam, quam alii copiosius, et manitfes- 
tius tradidit, ut in libro ZAhesauri XXII, et in 
Refutatione T heodoreti αὐ | anathematismum 
quartum, Quo in anathematismo, cum voces 
illas, que de Christo in Evangelicis, vel Apos- 
tolicis libris expresse sunt, disparesadmodum, 


ἔπειτα δὲ, ἵνα xol τὴν ἄγνοιαν τῶν ἀνθρώπων ἐν τῷ 
σώματι ἔγων, ἀπὸ πάντων λυτρωσάμενος, χαὶ χαθάρας, 
τέλειον, καὶ ἅγιον παραστήση τῷ πατρὶ τὸν ἄνθρωπον. 

d Basti. Οὕτω χαὶ νῦν τὸ τῆς ἀγνοίας ἐπὶ τὸν οἶχο- 
νωμιχῶς πάντα χαταδεξάμενον, xol προχύπτοντα παρὰ 
θεῷ xo ἀνθρώποις σοφίᾳ, καὶ χάριτι λαμθάνων τις, οὐχ 
ἔξω τῆς εὐσεθοῦς ἐνεχθήσεται διανοίας. 

e NazIANZ. Oral. xxxvr. "H πᾶσιν εὔδηλον ὅτι 
γινώσχει μὲν ὡς θεός. ἀγνοεῖν δέ φησιν ὡς ἄνθρωπος, ἂν 
τις τὸ φαινόμενον χωρίσῃ τοῦ νοουμένου ; 


Basilius. 


Gregorius 
Nazian- 
zenus. 


Cyrillus 
Alexan- 
drinus. 


Divine. 


Humane, 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. I. 


quod alie divinum aliquid, et magnificum 
pre se ferunt, ali imbecillum, et humile ; 
dividi in personas, vel hypostases duas ve- 
tuisset ; Theodoretus illud reprehendit, asse- 
rens indignum esse, divinitati non solum 
famem, sitim, et hujus generis alia tribuere : 
sed etiam ignorantiam diei novissimi, quam 
de se Christus profitetur, ut homo. Αἱ Cy- 
rillus de persona loqui se demonstrat, quae 
eadem uaturis constat duabus : cujus diversas 
proprietates unus, idemque Christus in se 
suscipit. Quare Christus ipse qua Deus est, 
omnia cognovit ; qua homo, diem judicii nes- 
civit. Ambo itaque in eo eonsentiunt, homi- 
nem Christum ignorasse judicii tempus, « Non 
erat, inquit Theodoretus, ignorantia ista Dei 
Verbi : sed servilis forme, quas tanta per id 
tempus noverat, quanta habitans in ea divi- 
nitas revelarat^. » Cyrilus vero hoc solum 
excipit, uni et eidem persone loquenii tam 
infinitam, et omnia scientem sapientiam, 
quam nonnullorum inscitiam imputari de- 
bere. « Igitur novit quidem ipse divinitus, 
inquit, utpote sapientia Patris. Sed quoniam 
ienorantis humanitatis mensuram subiit, per 
dispensationem istud etiam cum aliis sibi, 
tanquam proprium ascivit^. » 

Item in libro secundo de fide ad Impera- 
trices, planissime diei illius ignorantiam ad- 
scribit humanitati Christi. « Non enim inde- 
corum esse creature, nec inusitatum divina 
ignorare mysteria ^ : » ete. Tum, « Quid mi- 
rum est, si eum Angelis divinum hoec myste- 
rium ignorare dicatur, quamvis sapientia sit, 
et virtus Dei? » Quas Cyrilli loca ad purgan- 
dam suscipionem valent , qua imperiti 
quidam illum notant, quasi unam in Christo 
naturam statuerit. Siquidem aperte proprie- 
tates amborum discernit, et quz θεϊχῶς quae 
ἀνθρωπίνως conveniant explicat. Vide librum 
Thesauri XXII, ubi eadem exponit: nec non 
et XXVII. 

VIII. Quanquam aliter interdum de ea re 
sensisse videtur, ac plenam et perfectam sa- 
pientiam, sine ullo incremento, Christo tri- 


& TuroponET. tom. Vl oper. Cyrill. Οὐχ ἄρα τοῦ 
θεοῦ λόγου ἣ ἄγνοια, ἀλλὰ τῆς τοῦ δούλου μορφῆς, τῆς 
τοσαῦτα xat ἐχεῖνο τοῦ χαιροῦ γινωσχούσης, ὅσα ἣ ἐνοι- 
χοῦσα θεότης ἀπεχάλυψε. 

b Cxn. ib. Οὐχοῦν otós μὲν xai αὐτὸς θεϊχῶς ὡς 
σοφία τοῦ πατρός. ἐπειδὴ δὲ τὸ τῆς ἀγνοούσης ἀνθρωπό- 
τητος ὑπέδυ μέτρον, οἰχονομιχῶς οἰχειοῦται xal τοῦτο 
μετὰ τῶν ἄλλων. 


1 Cap. ur, $ 7. 


413 


buisse : ut paulo post dicam. Quz opinionis, 
ac sensus non satis firma constantia arguit 
id, quod paulo ante docui, non tam accurate 
constitisse priscis illis de inscitia hominis in 
Christo, ac de ezeteris imbecillitatibus prz- 
sertim corporis, velut siti, fame, tristitia : 
quas iidem illi, qui de priore dubitando pro- 
nunliarunt, sine ulla mutatione sententicw, 
prorsus a Verbo susceptas arbitrati sunt. 

Ad eamdem opinionem de Christi hominis 
ignorantia adscribendi videntur Patres illi, 
qui profeetum in illo sapientie secundum 
humanam naturam agnoscunt. De quibug non 
multo postea. 

Sed sunt aliqui, qui alias aliter scriptis 
suis prodiderunt; ut Hilarius et Ambrosius. 
Quorum abunde mentionem fecimus in se- 
cundo de Trinitate libro !. 

At Fulgentius in primo ad 7rasimundum 
regem, capite septimo, videtur ignorantiam 
in homine Christo reipsa confessus; et inde 
argumentatur veram in ipso fuisse animam, 
veramque intelligendi in anima facultatem. 
«Nam si vera caro, inquit, in Christo non 
fuit, quid in utero Virgo concepit? et si 
anima, vel intellectus nature in Christo de- 
fuisse credatur humane; quid in infante bo- 
num, malumque dicitur ignorasse? An illam 
divinam Filii Dei naturam ignorantice boni, 
malique subjieimus, ut humanam in Cbristo 
animam denegemus?» Tum subinde, «Anima 
igitur humana, qua rationis capax naturaliter 
faeta est, bonum, malumque in infante Christo 
nescisse dicitur, quie secundum Evangelicam 
veritatem, in puero Jesu sapientia, et gratia 
proiecisse narratur, etc. Nam sicut carnis est 
etate proficere : sic est anime, sapientia, et 
gratia profecisse : quz. tamen in sapientia 
nullatenus profieeret; si naturalem intelli- 
gentiam, qus hominibus rationis causa con- 
cessa est, non haberet. » Ergo uti vere Chri- 
sius, nee specie, vel significatione sola 
corporis inerementum habuit : ita et in 
anima, sapientie, si Fulgentium audimus. 
Ae proinde aliquanto tempore quorumdam 


c ldem. cap. xvit. Φαμὲν οὖν, ὅτι τὸ ἀγνοῆσαι 
τυχὸν τὰ ἐν θεῷ μυστήρια, οὔτε ἀσύνηθες, οὔτε μὴν ἕτέ- 
poc ἀπρεπὲς ἂν εἴη τῇ κτίσει, eto. 

lbid. Τί τὸ θαῦμα, χἂν ὁμοῦ τοῖς ἀγγέλοις ἀγνοεῖν 
λέγηται τὸ ἐν θεῷ μυστήριον, xal τοι σοφία xoi δύναμις 


ὑπάρχων αὐτοῦ; Vide 7165. XXII οἱ lib. XVIII. 


Patres qui 
profectum 
in Cliristo 
agnoscunt. 


Fulgentius 


Citantur et 
expendun- 
turqui 
omnem 
. prorsus 
inscitiam a 
Christo 
anovent, 


Origenes. 


Chrysosto- 
mus. 


414 


ignorantiam habuit, antequam plenissimam, 
et, ut idem existimat, infinitam rerum om- 
nium, adeoque divinitatis ipsius, notitiam 
homo ille Dominieus obtineret. — . 

Sunt qui auctorem operis imperfecti 7» 
Matthewm inter eos numerent ἧς qui homini 
Christo inscitiam tribuunt diei Judieii. Verum 
ille non hominis, sed Dei filio illam imputat, 
Arianis se fautorem dogmatis ostendens. Ideo 
apud Matthzum dixisse Christum notat, οὐδὲ 
6 υἱὸς, neque filius, absolute, nee addita voce 
hominis, ne hanc ignorantiam ad humanita- 
tem referres. 

IX. Nunc superioribus illis, qui insciam 
Christi humanitati non denegarunt, subjuu- 
gamus alios, qui perpetuam in eodem om- 
nium cognitionem, et ipsius etiam postremi 
judicii fuisse docuerunt. 

Horum unus fuisse putandus est Origenes 
in commentario ad caput xut Matthei, et ad 
illa verba Christi : /ntellexistis hec omnia? 
ad quae istud adnotat*: « Qui novit quae sunt 
in cordibus hominum Christus Jesus, sicuti 
de hoc docuit in Evangelio Joannis, non 
ignarus inlerrogat. Sed quoniam semel as- 
sumpserat hominem ; utitur omnibus, quae 
sunt hominis : quorum unum illud est, inter- 
rogare. Nec mirandum si id facit Servator, 
quum ipse etiam omnium Deus, moribus 
hominum sese aecommodans, perinde ac si 
quis homo morem gerat filio suo, perconte- 
iur ; velut in. hoe, Adam ubi es? : et ubi est 
Abel frater tuus *?» 

Joannes Chrysostomus homilia xi /n qua- 
triduanum Lazarum, absolute negat ignoran- 
tiam in Christo fuisse?, dum Judeos refutans 
illius divinitatis elevantes ex eo fidem, quod 
de multis ignorantium more sciscitatus legi- 
tur : velut de Lazaro*, ubi posuistis eum ? 
Contra quos preseribens Chrysostomus, vi- 
cissira. objicit. similia ex veteri testamento 
loca, in quibus interrogat Deus ; ut cum ait", 
Adam ubi es? et ad. Cainum?, Ubi est frater 
tuus? et cum ad Sodomitas puniendos venit?, 
ejusdem prz se tulit ignorantiv?e speciem. Ex 
quibus concludit, non recte ignorantiam in 


a& CvmuL. HI cont. JVestor. Πεπιστεύχαμεν γὰρ 
ix γηδύος αὐτῆς, xol μήτρας τῆς παρθενιχῆς θεὸν ὄντα 
τὸν ᾿μμανουὴλ ἄνθρωπον προελθεῖν, πλήρη mou πάν- 
τως σοφίας, καὶ χάριτος τῆς ἐνούσης αὐτῷ φυσιχῶς. 
ποίαν οὖν ἐπιδέξοιτο τὴν ἐπίδοσιν ὃ ἐν ᾧ πάντες εἰσὶν οἱ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Filio ex ejus percontatione Judeos colligere, 
nisi eamdem et in Patre fuisse concedant. 

Verum de Christo, qua Deus est, potest 
locutus videri Chrysostomus. De eodem, ut 
homo est, universe Cyrillus ita testificatur, 
ut nec eum latuisse quidquam, nee ullam ac- 
cessionem scientiz capere potuisse confirmet, 
in tertio libro adversus IVestorium incremen- 
tum in illo sapienti? fuisse dicentem. 
« Credimus, inquit, ex ipso ventre, uteroque 
Virginis Emmanuelem ipsum, qui Deus erat, 
hominem prodiisse, plenum omnino sapien- 
tia, et gratia, qua illi naturaliter inerat. 
Quodnam igitur incrementum caperet ille, in 
quo sunt omnes thesauri sapientie, qui cce- 
lestis gratie. una cum Deo Patre largitor 
est^? » 

X. Eulogius vero Alexandrinus Patriarcha 
in libro adversus Agnoetas, copiose, erudi- 
teque quastionem hane pertractans , ostendit 
ne seeundum humanam quidem, nedum di- 
vinam naturam, aliquid nescire Christum ; 
neque Lazari sepulerum, neque postremum 
judieii diem. « Non enim humanitas, inquit, 
in unam hypostasim cum inaecessa, et sub- 
stantiva sapientia conveniens, ignorare ali- 
quid potest, neque presentium, neque futu- 
rorum. Sed nec falsum potest illud esse, 
quod ab eo dietum est - omnia, quecumque 
habet Pater mea sunt^. » Deinde rationem 
explicat, cur Christus de iis, qu:& non igno- 
rabat, interrogaverit. Ae duobus modis ea 
dieit accipi, qua de Christo predicantur. 
Quzedam enim χατὰ ἀναφορὰν usurpantur, quz 
videlicet non ad ipsum pertinent, sed ad alios 
referuntur, velut ad membra sua. Ut cum 
peccatum, et maledictum factus esse dicitur. 
Quadam χατ᾽ ἀλήθειαν, hoe est ex rei veritate 
tribuuntur : ut cum esuriisse, dormiisse, et 
hujus generis alia fecisse, aut tolcrasse legitur. 
Igitur quod ignorasse nonnulla e Scripturis 
colligi videtur, nihil obstare putat, quo minus 
priore modo intelligantur, ut ideirco nescisse 
illa dicatur, quod ea nesciant ipsius membra. 
Ejusdemmodi esse credit illud ipsum, quod se 
diem ignorasse judicii asserit; quale est quod 


θησαυροὶ τῆς σοφίας, 6 τῆς ἄνωθεν χάριτος συνδοτὴρ τῷ 
θεῷ, καὶ πατρί ; 

b EvrLoc. apud Phot. eod. ccxxx. Οὔτε γὰρ τὸ 
ἀνθρώπινον εἰς μίαν ὑπόστασιν συνελθὸν τῇ ἀπροσίτῳ, 
χαὶ οὐσιώδει σοφίᾳ, ἀγνοήσει ἄν τι, ὥσπερ οὐδὲν τῶν 
παρόντων, οὕτω δὴ οὐδὲν τῶν μελλόντων. 


1 Hom.xxx. — 2 Orig. tom. 1], — 3 Gen. ur, 9. — A4 Gen. 1v, 9. — 5 Tom. V. -- 6 Joann, xxxr, 94. — 7 Gen. nr, 9. — 


8 Gen, 1v, 9. — 9 Gen. xvin. 


Cyrillus 
Alexandri- 
nus. 


Eulogius. 


Secundum. 
anaphoram. 


——'— — 


'egorius 
[agnus. 


gmascenus 


DE INCARNATÍONE, LIB. XI, CAP. I. 


ait, Zu scis insipientiam meam, et quare me 
dereliquisti? Addit quorumdam sententiam, 
ita Christum novissimi temporis inscitiam de 
se professum esse, ut quod humane naturae 
proprium est ab eo, quod ratione divinitatis 
obtinet, mentis consideratione distingueret : 
non autem sit, ut revera illud ignoraverit : 
« Siquidem neque secundum divinitatem, 
neque secundum humanitatem, affirmare in 
illo ignorantiam exstitisse, periculose temeri- 
tatis est expers". » Haec Eulogius. 

Xl. Cujus librum illum valde collaudat 
Magnus Gregorius Romanus pontifex in epis- 
tola, quam ad eum scripsit ': « Quia de doc- 
trina vestra contra hereticos, inquit, qui 
dieuntur Agnoite, fuit valde quod admirare- 
mur; quod autem displiceret, non fuit. » Ac 
deinceps rationes ab eo allatas, et locorum 
illorum Scripturz,quae ignorantiam affirmare 
videntur, interpretationes approbat. Eidem 
Eulogio subscribit et Joannes Damascenus*, 
quatenus ignorasse ideo dici ait, quod hu- 
mana exsese natura, el a Verbo ratione ac 
eogitatione sejuncta, judicii tempus nesciat : 
quod Gregorius Nazianzenus supra laudatus a 
nobis his verbis explieat?. « Si quis quod ap- 
paret in Christo, ab eo secernat, quod mente 
percipitur ; » ut idem Damascenus observat, 
«Quippe humana natura seeundum essen- 
tiam, futurorum notitiam non possidet : ve- 
rum Domini anima, propter unitionem cum 
ipso Deo Verbo, et hypostatieam identitatem, 
una cum aliis stupendis divinitatis miraculis, 
etiam futurorum cognitione ditata est^. » 

Animadvertendum est autem, Joannem 
bDamascenum plenam, et incremento majo- 
rem omni scientiam Christi humanitati con- 
cedere, ex vi hypostatiez:  conjunctionis : 
quod in capite sequente, vicesimo secundo 
ejusdem libri disertius affirmat : estque loeus 


& lbid. Οὔτε γὰρ xazk τὴν θεότητα, οὔτε χατὰ τὴν 
ἀνθρωπότητα, τὴν ἄγνοιαν λέγειν ἐπ᾽ αὐτοῦ, θράσους 
ἐπισφαλοῦς ἠλευθέρωται. 

b Dawasc. lib. IH, eap. xxr. Οὕτως ἣ μὲν ἀνθρω- 
πίνη φύσις οὐσιωδῶς οὐ χέχτηται τῶν μελλόντων τὴν 
γνῶσιν. fj δὲ τοῦ χυρίου ψυχὴ, διὰ τὴν πρὸς αὐτὸν τὸν 
θεὸν λόγον ἕνωσιν, καὶ τὴν ὑποστατιχὴν ταὐτότητα κατε- 
πλούτησεν, ὡς ἔφην, μετὰ τῶν λοιπῶν θεοσημειῶν, χαὶ 
τὴν τῶν μελλόντων γνῶσιν : quod οἱ lib. IV, cap. 
xix repetit. 

€ Idem lib. Ill, cap. xxir. Ot δὲ προχόπτειν αὐτὸν 
λέγοντες σοφία, καὶ χάριτι, ὡς προσθήχην τούτων δεχό- 
μενον, οὖχ ἐξ ἄχρας ὑπάρξεως γεγενῆσθαι τὴν ἕνωσιν 


A5 


hie observatione dignus. Nam eum de pro- 
fectu agit Christi Domini in sapientia, et 
gratia, seribit illos, « qui in ea progressum 
habuisse dieunt ipsum, tanquam ad illas 
aliqua facta sit accessio, non a primo exis- 
tendi initio unitionem carnis esse factam 
arbitrari; nec eamdem unitionem hypostati- 
cam statuere. Sed vanissimo Nestorio potius 
auscultantes, hane ipsam copulationem, solius 
habitudinis, ae mere inhabitationis, falso 
esse fingere, ete. Nam si vere caro est con- 
juncta Deo Verbo, ab ipso exstandi primor- 
dio ; vel potius in ipso exstitit, et hypostaticam 
cum illo identitatem habuit; qui fieri potuit, 
ut non perfecte omni sapientia, et gratia locu- 
pletata sit? Non ut ipsa gratiam participaret, 
neque ul ex gratia in communionem admit- 
teretur eorum, {πὲ ad Verbum pertinent : 
sed ea potiusratione, quod, propter unitionem 
hypostaticam, humanis ac divinis omnibus 
unius Christi propriis factis (quandoquidem 
Deus idem et homo simul erat) illa ipsa caro 
gratiam, et sapientiam, plenamque bonorum 
omnium copiam, in mundum fontis instar 
exundaverit^. » 

XII. In hoc Damasceni loco, rationes tres 
theologie: continentur, cur Christum ho- 
minem oportuerit plenum gratie, et veritatis, 
qua est scientia, perpetuo fuisse, sine ullo 
earum incremento; qua quidem paululum 
contemplande, illustrandeque sunt. Prima 
est, quod ab eodem puncto temporis, quo 
existere humana natura ccpit, cum Verbo 
conjuneta fuit. De qua questione alibi ex 
instituto disseruimus *, ἐξ ἄχρας τῆς ὑπάρξεως 
Graece istud dixit Joannes Damascenus. In 
quo plurimum aberravit Latinus interpres 
Jacobus Faber Stapulensis : qui erftremam 
existentiam vertit. Cujus sensum non minus 
hallueinatus scholiastes  Cliehtoveus ita red- 


λέγουσιν, οὐδὲ τὴν καθ᾽ ὑπόστασιν ἕνωσιν πρεσόεύουσι. 
Νεστορίῳ δέ τῷ ματαιόφρονι πειθόμενοι σχετιχὴν ἕνωσιν, 
xai Ψιλὴν ἐνοίχησιν τερατεύονται, elc. Εἰ γὰρ ἀληθῶς 
ἡνῴθη τῷ θεῷ λόγῳ ἣ σὰρξ ἐξ ἄχρας ὑπάρξεως, μᾶλλον 
δὲ ἐν αὐτῷ ὑπῆρξε, xol τὴν ὑποστατιχὴν πρὸς αὐτὸν 
ἔσχε ταὐτότητα, πῶς οὗ τελείως χατεπλούτησε πᾶσαν 
σοφίαν. καὶ χάριν ; οὐχ αὐτὴ τῆς χάριτος μεταλαμδά- 
νουσα, οὐδὲ κατὰ χάριν τῶν τοῦ λόγου μετέχουσα" ἀλλὰ 
μᾶλλον διὰ τὴν καθ᾽ ὑπόστασιν ἕνωσιν, τῶν τε ἀνθρωπί- 
γων, τῶν τε θείων τοῦ ἑνὸς Χριστοῦ γεγονότων (ἐπειδὴ 6 
αὐτὸς ἦν ὁμοῦ θεός τε, xoi ἄνθρωπος) τὴν χάριν, xat τὴν 
σοφίαν, axi πάντων τῶν ἀγαθῶν τὴν πληρότητα τῷ 
κόσμῳ πηγάζουσα. 


1 Lib. VIII, ep. xxxxtur, — 2 Lib. ΠῚ, cap. xxi. — 3 $ 7. — 4 Lib. IV, cap. x. 


Rationes 
tresinsu- 
pracitato 
textu aliat 
explicantur. 


416 


didit, ut humana natura vocetur ezfremo 
existentice, quasi dicas, infimi substanti:, ae 
dignitatis, quod postremum in rerum natura 
loeum habeat, ob terrenam molem et cum 
materia concretam. Quod mirum est viris 
Grece non indoctis in animum venire po- 
tuisse. ὕπαρξις illie est productio ipsa, et 
extantia; &xox vero pro ineunte, et incipiente 
sumitur. Ergo quoniam humana Christi na- 
tura, simul atque ccepit existere, cum Verbo 
ipso sapjenti& fonte copulata fuit, et una 
cum eo persona faeta, ideireo statim compos 
fuit decorum omnium, et ornamentorum, 
quz in ipsam redundare conveniebat ex fonte 
ipso divinitatis. Quz ratio saltem de donorum 
istorum jure, ac potestate, sive substantia 
debet accipi; non de usu, et possessione, quam 
realem, et actualem nuncupant; ut ex carnis 
ipsius habitu, et qualitate licet intelligere. Ac 
de anime dotibus primariis, ut scientia, 
gratia, et virtutibus; et iis omnino, quae 
ἔνσαρχον πολιτείαν, hoc est mortalis inter mor- 
tales vite, et administrationis obeunda cur- 
sum et ordinem decebant,illa potissimum 
interpretanda regula est, ex mente Joannis 
Damasceni : ut hee humanae nature statim 
divina reprzsentaverit reliqua, quibus 
olxovopix, id est dispensatio prepediebatur, 
dilata fuerint in id tempus, quod resurrectio- 
nem est consecutum. 

XHI. Altera est Damasceni ratio, que 
proxime ante positam natura prwcedit, ipsa 
in eamdem personam, et hypostasim hu- 
mane cum Deo nature conjunctio. Hinc 
enim compos est facta omnium ornamento- 
rum, 3e proprietatum, quibusinsignita Verbi 
est divinitas; eaque non paulatim, nec ad 
mensuram; sed eodem momento, quo est 
assumpta, et, ut Patres loquuntur, de?ficata, 
recepit, non rivulis irrigata, sed ipso fonte 
donata bonorum, et charismatum omnium, 
quibus divina natura censetur. Ad hanc com- 
munionem respectum videtur habuisse 
Joannes Damascenus, cum negat humanam 
Christi naturam participatas illas dotes divi- 
nitatis accepisse, sed in solidum possedisse, 
gratiam videlicet, et sapientiam, ae plenam 
omnium bonorum copiam. Verum hec com- 
municatio nihil ad presens institutum attinet. 
Non enim personalis, ut ita dicam, applicatio 
proprietatum illarum agitur ; qua homo 
Christus ut Deus, ita omnipotens, et im- 
mensus, et eeternus, et hujus generis caetera 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


merito dicitur; sed formalis, ut vocant, et 
interius forma et qualitatis instar afficiens, 
aec denominans; non termini duntaxat, et 
sustentantis, ae definientis modi. De qua re 
vide qu: superiore libro contra Ubiquistas 
attulimus '. Hoc igitur in loco de scientia, et 
alis dotibus disputamus, quibus tanquam 
formis in subjecto harentibus, Cbristi anima 
decorata, et affecta fuit : quas nemo sanus 
dixerit easdem illas esse, quibus divinitas ipsa 
sapiens est, aut sancta; aut ejusdemmodi 
alia, quorum titulis gaudet. Quare create 
sunt, ac finitee qualitates 1116, adeoque parti- 
cipate. Sed earum immensam vim, et inex- 
haustam copiam recteilla Damasceni approbat 
ratio ex hypostatica junctione deducta. 

Cui tertia ex eodem debet accedere, quod 
cum omnium hominum salus, et sanctitas, 
ac perfectio in uno illo, tanquam in capite 
vel fonte, contineatur, necesse sit summam 
in eo abundantiam inesse donorum omnige- 
num, et charismalum; ut heec in universos 
perpetua, et nunquam exarescente uberiate 
diffudat. 

XIV. Rursus Augustinus libro secundo de 
peccatorum meritis, capite XXIX, existimat , 
nullam ne in infante quidem Domino igno- 
rantiam exstitisse, uti nec alios inquietos 
motus, originalem redolentes culpe macu- 
lam. « Quam plane ignorantiam, inquit?, 
nullo modo crediderim fuisse in infante illo, 
in quo, Verbum caro factum est, ut habitaret 
in nobis : nec illam ipsius animi infirmitatem 
in Christo parvulo fuerim suspicatus, quam 
videmus in parvulis. Per hane enim etiam 
cum motibus irrationabilibus perturbantur, 
nulla ratione, nullo imperio, sed dolore ali- 
quando, vel doloris terrore cohibentur : ut 
omnino videas illius inobedientie filios, quae 
movetur in membris repugnans legi mentis, 
nee cum vult ratio, conquiescit : utrum et 
ipsa sepe vel dolore corporis, tanquam va- 
pulando compescitur, vel pavescendo, vel 
lali aliquo animi motu, non tamen voluntate 
precipiente, comprimitur. » 

Sie Leporius in libello Zmendationis, qui 
Atricanorum quorumdam antisütum, et inter 
eos Augustini subscriptione approbatus est, 
quod alias inscitiam in Christo fuisse dixe- 
rat, contraria professionne revocavit his 
verbis : « Ut autem et hine nihil cuiquam in 
suspicione derelinquam, tune dixi, imo ad 
objeela respondi, Dominum nostrum Jesum 


1 Cap. x. — 2 Aug. lib. II de Peccat. mer. cap. nxxxxii, tom, VIF. 


Augustin 


Leporius 


Prima 
reprobatur 
opinio tan- 
quam fidei 

contraria. 


DE INCARNATIONE, LIB. ΧΙ, CAP. I. 


Christum secundum hominem ignorare. Sed 
nunc non solum dicere non pr:sumo, verum 
etiam priorem anathematizo prolatam in hac 
parte sententiam : quia diei non licet, etiam 
secundum hominem, ignorasse Dominum 
Prophetarum. » 

His addere libet auctorem questionum ad 
Orthodoxos, in responsione ad questionem 
LvuI, ubi cum ita proposuisset: « qnando- 
quidem Christo ignorantiam tribuere est 
impium, quod ille futura omnia presciat ^; » 
eur Jude ae Petri peccata non prohibuit : 
Cui respondet, eum, qui futurum aliquid 
previdet, ejus non esse causam. Quo res- 
ponso, confirmat id, quod inquirendo, velut 
indubitatum sumpserat, nullius inscitiam rei 
in Christo fuisse. 

XV. Harum duarum opinionum, quarum 
auctores pencensuimus, posterior usu jam 
recepta, consensuque theologorum, merito 
anteponitur alteri. Nam et Christi dignitati 
consentanea magis est' ; et huie, quam gere- 


- bat, persone, officioque Mediatoris, et Capi- 


tis, hoc est omnimode gratie, ac sapientie 
fontis, aptior, nec non judicis; cujus interest 
nossefunctioniilli exercendz prestitutum tem- 
pus. Quamobrem prior illa, tametsi summis 
quibusdam viris olim non displicuit, postea hze- 
resis est notata; eoque nomine pro hzretieis 
damnati sunt Agnoetzte cum eorum parente 
Themistio diacono. Qucm imperite Nicepho- 
rus Callixti F. philosophum illum insignem 
fuisse putat?, qui Valentis, et Theodosii primi 
tempore floruit: quem gentilem constat 
fuisse. Atque hec Agnoetarum secta, Severi- 
tarum quoque dicta est, ut ait Nicephorus, 
quod ex Severi radice pullulavit, et quod in 
cam ab discipulo suo Themistio fabricatam 
propensior erat Severus ; utpote qui Christi 
carnem corruptibilem fuisse defenderet. 
Addit Nicephorus hane haeresim rivum 
quemdam Ariane labis exstitisse ^. Atqui 
« Deum Verbum affirmare Agnoctas eosdem 
scribit ille, omnia cognoscere: sed multa 
nescire conjunctam cum illo hypostatice na- 
turam hominis*. » Ariani vero Filii divinitati 


α Jusr. qu. ἀντι ad. Or(h. El τὸ προσάπτειν τῷ 
Χριστῷ ἀἄγνοιάν ἐστιν ἀσεδὲς, δῆλον ὅτι πάντων ἔχει 
τελείαν τὴν πρόγνωσιν. 

ὃ Nickpn. lib. XVIII, cap. L1. "Eccc δ᾽ ὡς ἄν τις 


1 Vide supr. S 12 et 13, — 2 Lib, XVIII, cap. 1: —3 Lib, VIIF, ep. xxxxit. — 


Lib. 1I, Iren. cap. xtix. 
Tox. VI. 


AT 


rerum omnium scientiam, maximeque novis- 
simi temporis detrahebant; ut idem refert 
Nicephorus. Itaque Arianis eatenus accenset 
Agnoetas, quod illos imitati ignorantiam ad- 
spergerent homini Christo. 

Melius Gregorius Papa Nestorianis affines 
illos facit?. « Res autem valde manifesta est, 
quia quisquis Nestorianus non est, Agnoita 
esse nullatenus potest. Nam qui ipsam Dei 
sapientiam fatetur incarnatam, qua mente 
valet dicere, esse aliquid, quod Dei sapientia 
ignoret: » Mox illo Joannis hoc testimonio 
probat. Omnia per ipsum facta sunt: unde 
argumentatur sie; « Si omnia, profecto diem 
judicii, et horam. Quis ergo ita desipiat, ut 
dicere presumat, quia Verbum Patris fecit, 
quod ignorat? » Verum hanc rationem facile 
haresis hzc eluderet. Non enim Deo Verbo 
inscitiam tribuit. Efficacius est quod statim 
opponit ex eodem Joannis Evangelio ἡ : Sczens 
Jesus, quia omnia dedit ei Pater in manus. 
« Si omnia, profecto diem judicii, et horam, 
Quis ergo ita stultus est, ut dicat quia acce- 
pit Filius in manibus quod nescit. » Ergo 
hzrelicos suo judicio pronuntiat Agnoetas 
Gregorius : quos et alii in illorum numerum 
adscribunt, ut Joannes Damascenus in libro 
de haresibus, qui eosdem refért non solum 
ignorantie, sed etiam « timiditatis, et igriaviee 
Christum arguisse. » 

Hozum vero impietatem, et amentiam 
emulati sunt complures hujus etatis hzre- 
tici ; praesertim Calvinus ὅς nec non Lutherus, 
et amborum propagines: quorum 7n ScAoliis 
ad [rentum meminit Franciscus Faverden- 
tius * pius, et eruditus scriptor. 


εἴποι, ἀπόῤῥοιά τις χαὶ αὕτη ἣ αἵρεσις ᾿Αρειανιχή. for. 
᾿Αρειανιχῆς. 

c lbid. Οὐ καὶ λέγουσι τὸν θεὸν λόγον πάντα μὲν 
γινώσειν, πάμπολλα δὲ ἀγνοεῖν τὴν ἡνωμένην αὐτῷ χαθ᾽ 
ὑπόστασιν ἀνθρωπότητα. 


4 Joann, 1, -— ὅ Comment, in Har. — 


27 


Àn ex eo 
quod 
Christus 
dicatur 
profecisse 
' sapientia, 
colligi 
possit insci- 
tiam in illo 
fuisse. 


A18 


CAPUTIT 


1. De eo, quod sapientia profecisse dicitur 
Christus; utrum ez eo colligi possit, in. illo 
inscitiam fuisse. 2. He«eretici hoc affirma- 
runt. Theodorus Mopsuestenus, et IVestortus, 
Christum revera profecisse putantes. 3. IVon- 
nulli e. Patribus asseverarunt, 4. Ambrosi 
locus de ea re perplexus illustratur. 1. Ali 
Patres negant verum illum fuisse profectum; 
sed sic eum interpretantur, ut pro «talis 
incremento, majoris cujusdam indicia sa- 
pientic dederit. 8. Quorum deinceps expen- 
duntur sententie, qua ab iisdem interdum 
contraria proficiscuntur. 


I. Eorum, quiin homine Christo plenam 
negarunt omnium rerum fuisse notitiam. 
perpauea sunt argumenta, nee ea multum 
explicatu difficilia. Ac duo potissimum occur- 
runt totidem e Scripture testimoniis con- 
fecta. Quorum alterum ex ignoratione diei 
postremi judicii petitam hoe loco preetermit- 
tam. Dixi enim de illo copiose in secundo! 
et tertio libro de 7Zrinitate* : ut nihil hie im- 
morari necesse sit. Alterum ex illis loeis af- 
fertur, in quibus Christus profecisse cetate, et 
sapientia dicitur. De quo paucis modo dispu- 
tandum. Ac sciendum illud imprimis, non 
esse consequens, ut si Christus Judicii diem 
nesciverit, sapientie, ae virtutis, et gratie 
progressum habuerit. Fieri enim potuit, ut 
ille, ezeteroqui scientia perfectus et gratia, 
hoc unum ignoraret ad tempus ; ita dispen- 
sante divina sapientia, quo tolerabiliorem 
hominibus, praedieando faceret diei ejusdem 
inscitiam. Certe nihil incrementum istud 
scienti, si quod esset in humana Christi 
natura, ad virtutis accessionem, et gratie 
pertineret: Quare de hae integra restat adhuc 
quiestio, sive plena illi statim ab conceptu 
scientia tribuatur, qua» est eatholiea vera- 
que sententia; sive aliquid ei subtrahatur. 
Nos tamen universe de profectu Christi, an 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


niam adversarie partis firmamenta penitus 
labefactare volumus. 

II. Heretiei iidem illi, qui judicii diem 
ignorasse Christum hominem, primi omnium 
errori suo consentanee docuerunt, "Theodo- 
rus Mopsuestenus, et Nestorius, illum in sa- 
pientia, et gratia revera progressus habuisse 
rati, illo Evangeliste testimonio sunt usi, 
Jesus proficiebat sapientia, et gratia apud 
Deum, et homines?. "Theodori Mopsuesteni 
verba, qu& hoc veneno delibuta snnt, refert 
Leontius in libro tertio contra JNestorianos, 
et Eutychianos. « /Etate quidem, inquit *, pro- 
ficit, processu temporum: sapientia vero, 
secundum prozressum temporum intelligen- 
tiam aequirens: gralia autem, suscipiens 
virtutem, intelligentiae, et cognitioni con- 
sentaneam : deinceps gratia, quo illi erat 
apud Deum, aecessionem, et incrementum 
accipiebat. » 

Cum hoe consentiens Nestorius, Christum 
paulatim aiebat profecisse, et ad perfectum 
venisse ; ex quo argumentabatur, alium esse 
hominem, eujus propria est ista progressio, 
ab Verbo, Deique filio. Adjungebat autem 
dietum illud Apostoli ad Hebreos: Et con- 
summatus facfus est omnibus obtemperantibus 
sibi causa. salutis eterna?. ». Ubi Grzca vox 
τελειωθεὶς perfectionis. incrementum significare 
videtur. Nam « perficitur, inquit, quod pau- 
latim progreditur ^.» Verum τελειωθῆναι hoe in 
loco non est progressum facere, ae perfectio- 
rem fieri ; sed penis, et cruciatibus ad mortem 
adigi, vel morte consummari. Sic martyres 
τελειωθῆναι dicuntur, et τελείωσις pro martyrio 
sumitur. Christus ipse de se apud Lucam. 
E'cce ejicio, inquit, demonia, et sanitates per- 
ficio hodie, et eras ; et. tertia die consummor. 
xai τῇ τρίτη τελειοῦμαι. Chrysostomus, OEcume- 
nius, Theophylactus hoe sensu illum episto- 
le ad Hebreos locum intellexerunt. Inter 
quos Oecumenius ex Photio, « Consumma- 
tus, inquit, hoe est, per passiones, etmortem 
perfectus a nobis cognitus ?. » Theodoretus de 
resurrectione, et in ccelum ascensu dictum 
esse credidit : qui finis, et clausula totius in 
carne administrationis exstitit. Sedestaptius 
quod dixi, Sie in eadem epistola, eapite se- 
cundo, commate decimo, « decuisse, ait, 


ullus, et cujusmodi fuerit; inquiremus ; quo-a uctorem salutis per passiones consummare. » 


& Nrsron. apud Cyr. HII Zn JVest. Τελειοῦται δὲ 


τὸ κατὰ μιχρὸν προχόπτον, αἱρετιχέ. 


b Pnor. Τελειωθεὶς, τουτέστι διὰ παθημάτων, χαὶ 
σταυροῦ, καὶ θανάτου τέλειος ἡμῖν ἐπιγνωσθείς. 


Cap. 11, $ 5 et seq, — 2 Cap. r, $ 16 etcap. 1v, $ 1. — 3 Luc. τι, 52. — 4 Loont. tom. IV Bibl, —5 Heb. v, 6. 


Verum prc 
gressum i 
sapientia 
Christo 
tribuunt 
Theodoru: 
el Nestoriu 


2). 


Necnon 


aliqui ex 


Patribus. 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP, II. 


Nestorium porro insectatur, et refellit Cyrillus. 
nec patitur diei Christum paulatim ad majo- 
rem evasisse perfectionem. De cujus opinione 
paulo post. 

III. Quod ad Catholicos spectat, non idem 
de hae re sensus est Patrum: aliis profectum 
hominis admittentibus in Christo; aliis ne- 
gantibus. Eustathius Antiochenus in libro 
contra Arianos profectum illum, ut cetatis, ita 
et sapientie, ac grati:&e videtur agnoscere, ab 
Gelasio Papa laudatus in libro contra Ety- 
chem, et Nestorium !. 

Epiphanius in heresi Dimeritarum, qua 
est Lxxvi, contra h:relieos istos, qui sunt 
Apollinarist:e, ex i'lo ipso Evangelii testi- 
monio, quo profecisse Christus cate, et sa- 
pientia dieitur, adeo vere progressum in sa- 
pientia fecisse putat; utinde contra hzereticos 
illos argumentetur, neutiquam assumpto ho- 
mine defuisse mentem, « Quippe siab hu- 
mana mente vas illud alienum exstitit, inquit, 
quomodo in sapientia procedebat? Etsi men- 
tis expers fuit, quomodo sapientia ipsa in 
anima procedebat, et corpore *? » Ut igitur 
s&elate, et statura corporis revera profecit, ita 
et sapientia, si quid virium habet Epiphanii 
ratio. Cujusmodi et Procli est in epistola ad 
Armenos. « Ipse est, inquit, unus, et solus 
filius, qui antequam esset Abraham, exstitit. 
et in novissimis temporibus processit sa- 
pientia et etate secundum carnem. Etenim 
illius divinitas semper id obtinet quod per- 
fectum est ^. » 

Cyrilus Alexandrinus in dialogo de uno 
Christo, idipsum affirmare videtur, verum 
fuisse sapientie, ul et grati: progressum. 
Sicenim ait: « Faeile hoc fuisse Deo, admi- 
rabilem quamdam ab infantia in assumpto 
homine sapientiam exhibere : Sed hoc mon- 


& ἘΡΙΡΗ. her. ,xxvir, $ 26. Πῶς προέχοπτεν ἐν 
σοφίᾳ εἰ ἀλλότριον ἦν τὸ σχεῦος νοῦ ἀνθρωπίνου ; «ot εἰ 
ἄνευ νοός ἐτύγχανε, πῶς σοφία ἐν ψυχῇ, καὶ σώματι 
προέχοπτε ; Idem repetit 2 80. 

b Pnoct. ad. 4rm. Αὐτός ἐστιν ὃ εἷς, xoi μόνος 
υἱὸς, ὃ πρινὴ τὸν ᾿Αὐραὰμ. γενέσθαι ὦν. xo ἐπ᾽ ἐσχάτων 
προχόψας σοφίᾳ, καὶ ἡλιχία χατὰ σάρχα. ἔχει γὰρ ἀεὶ ἢ 
θεότης αὐτοῦ τὸ τέλειον. 

€ CymiLr. Φαίην δ᾽ ὅτι χαὶ ἐν νηπίῳ σοφίαν ἐχφῆναι 
τεθαυμασμένην ῥάδιόν τε, xa εὐήλατον ἦν αὐτῷ, ἀλλ᾽ ἦν 
τὸ χρῆμα τερατοποιΐας οὐ μαχρὰν, χαὶ τοῖς τῆς olxovo- 
μίας νόμοις ἀνάρμοστον. ἐτελεῖτο γὰρ ἀψοφητὶ τὸ μυστή- 
ρίον. ἠφίει δὴ οὖν οἱχονομιχῶς τοῖς τῆς ἀνθρωπότητος 
μέτροις ἐφ᾽ ἑαυτῶ τὸ χρατεῖν, 


1 Tom. IV δ δὶ. 


419 


stri simile futurum fuisse, et ab Incarnatio- 
nis rationibus alienum. Quippe mysterium 
ipsum tacite, ac sine strepitu gerebatur. Ita- 
que dispensatione quadam permittebat, ut in 
seipso humanitatis prescripta valerent^. » 
Addit, divinum Verbum, quatenus Deus est, 
« ipsum quidem omni ex parte perfectum 
esse, nec ullius rei, nedum incrementi co- 
pax, « verum que nature noslrc& « conve- 
niunt, ea sibi propria fecisse: quandoquidem 
nostri simile est factum". »Quibus verbis in- 
dicare videtur, veram in eo progressionem 
fuisse. Non enim alioqui diceret, ea, quz 
nature nostrae congruunt, usurpasse sibi, ac 
propria fecisse. Quod de externa specie, et 
adumbratione non satis apte interpretari 
possis. Atque hoe in Paschali oratione xvrr, 
distinctius aperit: ubi seribit, Dei filium 
« carnis 5118 generationem propriam sibi dis- 
pensatione fecisse: eodemque modo, cum 
genitoris sui esset sapientia, progressus ha- 
bere dici in sapientia, quamvis omni esset ex 
parte perfectus, ut Deus: eo quod qua hu- 
manitatis propria sunt, ob summam conjune- 
tionem, merito in seipsum assumeret *. » 
Preterea in libro Z/esauri XXVIII, hoc 
quod Evangelista narrat, Christum etate, et 
sapientia profecisse, atque gratia, quod Euno- 
mius objiciebat, contendit ad illum referri 
non posse, qua Deus filius, et Verbum est : 
« qui enim progressionem ullam caperet ; aut 
quomodo imperfeetus esset ille, qui est 
equalis Deo? Necesse est enim et illum esse 
imperfectum, cui est squalis, si sic. habet 
filius ejus, ut vos dicilis/, » Vide ejusdem 
scholia de Incarnatione, capite xiv et xxvi. 
IV. Ambrosius vero reipsa Christum pro- 
fecisse, et inerementnm cepisse, ut cetatis, ita 
sapientiie, gratieque, perspieue magis, quam 


d Mox : Οὐχοῦν παντέλειος μὲν, xod ἀπροσδεὴς παν- 
τὸς ὁτουοῦν, xol γοῦν αὐξήσεως ὡς θεὸς, ὃ ἐχ πατρὸς 
λόγος: οἰκειοῦται γε μὴν τὰ ἡμῶν. ἐπεί τοι γέγονε χαθ’ 
ἡμᾶς. 

e ld. Pasch. xvn. Τῆς ἰδίας σαρχὺς τὴν γέννησιν 
οἰχειούμενος οἰχονομιχῶς. οὕτω xal ὑπάρχων σοφία τοῦ 
γεγενηχότος, προχόπτειν ἐν σοφίᾳ λέγεται" xal τοι παν- 
τέλειος ὧν ὡς θεὸς, τὰ τῆς ἀνθρωπότητος ἴδια, διὰ τὴν 
εἰς ἄχρον ἕνωσιν, εἰς ἑαυτὸν εἰχότως ἀναλαξών. 

f 1d. XXVIII. TÀes. Ποίαν ἐπιδέξεται προχοπὴν ; 
ἢ πῶς ἀτελής ἐστιν ὁ ὑπάρχων ἴσα θεῷ - ἀνάγχη γὰρ 
ἀτελῇ χἀχεῖνον ὑπάρχειν, ᾧ ἔστιν ἴσος, ἂν οὕτως ἔχει 
x20 ἡμᾶς. Idem repetit pag. seq. Vide et Eulogium 
apud Phot. cod. ccxxix. 


Ambrosius. 
parum pro- 
babiliter a 
Magistro 
sententia- 
rum 
explicatus. 


c:eteri omnes affirmare videtur in libro de 
Incarnatione. « Quomodo proficiebat, inquit. 
sapientia Dei? Doceat te ordo verborum. 
Profeetus est statis, et profectus sapientic, 
sed humane est. Ideo cetatem ante prcmisit, 
ut secundum hominem crederes dictum. 
jEtas enim non divinitatis, sed corporis est. 
Ergo si proficiebat zetate hominis, profieiebat 
sapientia hominis. Sapientiaautem sensu pro- 
ficit, quia a sensu sapientia. Jesus autem 
profieiebat setate, et sapientia. Quis sensus 
profieiebat? Si humanus; ergo et ipse sus- 
ceptus est. Si divinus: ego mutabilis per 
profectum. Quod enim proficit, utique muta- 
tur in melius. Sed quod divinum est, non 
mutatur. Quod ergo mutatur, non utique 
divinum. Sensus igitur proficiebat humanus: 
sensum ergo suscepit humanum, Et ut scia- 
mus, quia secundum hominem loquebatur, 
promisit dicens: Puer autem crescebat, et 
confortabatur, οἱ implebatur | sapientia -. et 
gratia. Dei erat. cum illo. Et puer nostre 
nomen statis est; nee confortari virtus po- 
ierat Dei, nee crescere Deus, nec altitudo 
sapienti? Dei, nec plenitudo divinitatis im- 
pleri, Quie igitur implebatur, erat non Dei, 
sed nostra sapientia. » Tum Isai: locum eo- 
dem aecommodat, qui est in octavo capite : 
Priusquam sciat puer patrem, aut matrem, 
acciptet virtutem Damasci, et spolia Samarie: 
quibus ista subtexit : « Sapientiam enim Dei 
futura, et occulta nou fallunt. Expers au- 
lem agnitionis infantia, per humanam utique 
imprudentiam quod adhue non didicit igno- 
rat. » 

Quo in loco Christum secundum humanam 
naturam vere profecisse, adeo existimare vi- 
detur; ut ex eo contra Apollinaristas probet 
duplicem in Christo inesse sapientiam : et ex 
consequenti, substantiam. Siquidem divina 
sapientia, cum perfectissima sit, nullis aucti- 
bus suecrescit: « sed humana, que quod 
adhuc non dedicit, ignorat. » 

V. At Petrus Lombardus Magister Senten- 
tiarum!, hujus Ambrosiani loci invidiam 
emollire conatur, asserens, id quod res ipsa 
monstrat, duplicem in Christo reperiri sa- 
pientiam; unam divinam, et inereatam ; 
alteram anim: propriam, et creatam ; quam 
Propheta significat, dicens, ZJequiescet super 
eum spiritus sapientie, εἰ intellectus?. Hanc 
igitur humanam, et creatam sapientiam pro- 
fecisse diei ab Ambrosio credit, « ut quantum 


1In III, Dis. xiu, D. — 2 sa. x — 3 Cap. 1, S 8. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


ad visum hominum, et sui sensus ostensio- 
nem, Christus profecisse dicatur. Proficiebat 
ergo humanus sensus in eo, secundum osten- 
sionem, et aliorum hominum opinionem. Ita 
etiam patrem, et matrem dicitur ignorasse in 
infantia ; quia ita se habebat, et gerebat, ac si 
agnitionis expers esset. » Haec quanquam 
vera sunt, ut paulo post dicam, tamen diffi- 
cile cum Ambrosii verbis conciliari possunt. 
Nam nihil Apollinarem, οἱ similem hzreti- 
cum, offenderent, si sie intelligerentur, nec 
duplicem fuisse sapientiam in Christo, satis 
inde constaret , cum de divina sola recte dici 
possit, eam, pro setatis, et corporis incre- 
mento, majora sui paulatim indicia protu- 
lisse; non ut ipsa cresceret: sed ut apta 
cuique, et congruentia opera intuentibus ex- 
hiberet. Idem enim est minorum in mundo, 
qui et majorum auctor operum Deus: et 
idem viventibus progressiones, et incrementa 
constituit etatum, quibus adolescerent, et ex 
imperfectis perfectiora pedetentim fierent. 
Quare ut eamdem, sine ulla sui mutatione, 
vim ac virtutem : imo et sapientiam, ac bo- 
nitatem, minorem, majoremque prodit ex- 
terna significatione operum suorum ; ita et in 
humano corpore viees illas, et accessiones 
una, eademque poterat exercere divina sa- 
pientia. Non igitur firmo satis argumento 
Apollinaris intamiam, aut Arii compesceret 
Ambrosius, si ex Magistri sensu illa scripsis- 
set. Sed de Ambrosio satis. 

VI. Fulgentius in primo libro ad 7rasi- 
mundum, capite septimo, similiter atque Am- 
brosius verum agnoscit in Christo ut. aetalis, 
ita sapientisde profectum : eujus verba superius 
attulimus?. Quibus adjicienda modo sunt, 
qua in tertio libro, capite xxvi, ejusdem 
operis scribit: « Sapientia quoque novimus, 
Christum secundum animam profecisse: sed 
sapientia Christus non potuit cum anima 
profieiente proficere ; ac per hoc idem Chris- 
tus et in carne sua crevit, et in anima sua 
profecit, qui tamen et in carne sua crescens, 
etin anima sua proficiens, nee cum anima 
sua proficere, nec cum carne sua potuit 
etatis incrementa sentire. » Quod Fulgentii 
dictum consentaneum est alteri illi, quod ge- 
neratim edidit in capite xvr, ejusdem tertii 
libri. « Quia totum hominem Deus ille sus- 
cepit, ideo totius hominis in se passiones in 
veritate monstrasse ; et animam quidem ra- 
lionalem habentem, quidquidfuit infirmitatis 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. IT. | 421 


anime&, sine peceato, et suscepisse, et pertu- 
lisse, » ete. Est autem infirmitas anime igno- 
rantia, et profectus sapientice. 

Lueulenter quoque Vigilius libro quinto 
contra Eutychea, eidem suffragatur opinioni, 
dum adversus Monophysitas totus incumbit 
in utramque probandam Christi substantiam, 
ac presertim humanam ! : ad cujus adstruen- 
dam fidem, Scripture sententias assumit 
illas, quibus electus et servus appellatur Chri- 
stus ?, aut crevisse, et confortatus esse, imple- 
tusque sapientia dicitur?. « Non enim, ait, 
natura Verbi est confortari, cum ipsa sit 
virtus: nec erescendi argumenta suscipere, 
cum perfecta sit in seipsa : nec sapientia im- 
pleri, cum ipsaimpleat omnia, ete. Quia ergo 
Verbi natur: ista non conveniunt in Christo, 
carni ejus congruant necesse est: secundum 
quam jure dieitur servus electus, jure sapien- 
tia impletus; jure crevisse. Subjicit Isai: ver- 
ba illa de puero *, antequam sciat respuere 
malum, et eligere bonum : ad que ita dispu- 
tat. « Numquid naturam Verbi tante aude- 
mus ignorantie subjicere, cui nec praeterita 
futura habentur occulta? » Deinde Luce ista 
profert: Jesus autem proficiebat «tate, et 
sapientia, οἱ gratia apud Deum, et homines. 
Et, « Si Verbi proficiebat, inquit, in eo na- 
tura; ergo mutabilis faeta est per profectum. 
Quod enim proficit, mutatur in melius. » 
Quod ex Ambrosio sumpsit. 

His aceedit Rupertus libro primo {πὶ Gene- 
sim, capite xxr, ubi locum illum Isaiz trac- 
tans?, in quo requievisse super Christum 
dicitur spiritus sapientic,et intellectus, sic scri- 
bit: « Quia ille, in quem hec dicuntur, cum 
non tantum homo, sed et Deus sit, licet se- 
eundum humanitatem, sapientia, state, et 
gratia profecerit: attamen secundum id, quod 
est, et erat Deus, nullum profeetum habuit : 
sed cum esset ipsa sapientia, de supernis suis 
ad ima nostra descendit. Verum creatura, 
non solum humana, sed et angelica profecit.» 


αὶ ÀTHAN. Οὐχ ἄρα 6 λόγος ἦν, ἢ λόγος ἐστὶν, ὁ προ- 
χόπτων, ὃ τέλειος ἐχ πελείου τοῦ πατρὸς ὧν, ὁ μηδενὸς 
δεόμενος, ἀλλὰ xoi τοὺς ἄλλους εἰς προχοπὴν ἀνάγων. 
ἀλλὰ ἀνθρωπίνως εἴρηται χαὶ ἐνταυθα προχόπτειν. ἐπεὶ 
xoi τῶν ἀνθρώπων ἐστὶ πάλιν ἣ προχοπή. 

b lbid. Τοῦ σώματος ἄρα ἐστὶν ἣ προχοπή. αὐτοῦ 
γὰρ προχόπτοντος προέχοπτεν ἐν αὐτῷ καὶ fj φανέρωσις 
τῆς θεότητος τοῖς ὁρῶσιν. ὅσω δὲ ἢ θεότης ἀπεχαλύπ- 
τετο, τοσούτῳ πλέον ἣ χάρις ηὔξατο ὡς ἀνθρώπῳ παρὰ 
πᾶσιν ἀνθρώποις. 


- 


VII. Sunt tamen plerique, qui profectum 
illum Christi in scientia et gratia sic inter- 
pretantur, ut ad speciem referant, et osten- 
sionem, id est φανέρωσιν : quod pedetentim 
majoribus, ac perfectioribusindieiis latentem 
in se gratiam, et sapientiam proderet. 

Athanasius in oratione quarta contra Ar?a- 
nos, etsi primum veram videatur agnoscere 
progressionem, subinde tamen ad hoe, quod 
dixi, reflectit orationem suam: Sie enim 
ille. « Non igitur Verbum, qua Verbum, in- 
quit, erat id, quod proficiebat: utpote quod 
perfectum est e perfecto Patre, rei nullius in- 
digens ; sed et alios ad profectum deducens. 
Verum humano more dietum est hoe loco 
profieere : quandoquidem proprius est homi- 
num profectus^. »Ideirco prius Evangelistam 
observat setatis posuisse profecium, quam 
sapientie, ut hoc de homine dictum intelli- 
geres, qui solus istius est inerementi capax. 

Mox autem qu: ratio fuerit augmenti 
illius, declaratsie : « Corporis igitur proprius 
est ille profectus. Etenim proficiente ipso, 
profieiebat in eo divinitatis apud illos, qui 
intuebantur, ostensio. Quanto autem magis 
divinitas aperiebatur, tanto copiosius auge- 
batur apud omnes homines, tanquam homini, 
gratia^. » Quare profectum istiusmodi in eo 
consistere putat, quod evidentiora dabat signa 
divine sapientie, ac virtutis, pro eo ae se 
quotidianis auctibus stas explicabat. « Quid 
est, inquit, ille qui dieitur profectus ? Nempe, 
ut dixi, deificatio illa est, et gratia hominibus 
ab sapientia communicata : cum in ipsis pec- 
catum est insita corruptela deleretur : ad 
similitudinem, et cognationem carnis Verbi. 
Sic enim augescente secundum «etatem cor- 
pore, augebatur etiam in eo divinitatis osten- 
sio : palamque monstrabatur omnibus, 
templum ipsum esse Dei, ac Deum in cor- 
pore ^. » Quod si quis tamen pertinacius 
obluctetur', pergit idem, et de Christo ipso 
profectum illum intelligi oportere contendat; 


€ Ibid. Τίς δέ ἐστιν ἣ λεγομένη προχοπή; καθὰ 
προεῖπον $ μεταδιδομένη παρὰ τῆς σοφίας τοῖς ἀνθρώ- 
ποις θεοποίησις, χαὶ χάρις, ἐξαφανιζρμένης ἐν αὐτοῖς τῆς 
ἁμαρτίας, xxi τῆς ἐν αὐτοῖς, χατὰ τὴν ὁμοιότητα, χαὶ 
συγγένειαν τῆς σαρχὸς τοῦ λόγου. οὕτω γὰρ αὐξάνοντος 
ἐν ἡλιχίᾳ τοῦ σώματος, συνεπιδίδοται ἐν αὐτῷ ἣ τῆς 
θεότητος φανέρωσις, xol ἐδείχνυτο παρὰ πᾶσιν ὅτι ναὸς 
θεοῦ ἐστι, χαὶ θεὸς ἦν ἐν τῷ σώματι. 


1 Vigil, lib. V tom, IV, Bibl. — 9 94. ΧΙ, — 3 Lue, 1. — 4 Ia, vi, — 5 Luc, un. -π'ὶ 6 56, ΧΙ, — 7 Athan. ib. 


Testimonia 
veterum 
verum in 

Christo pro- 

fectum 
negantium. 


Qui profec- 
tum in 
Christo 

admittere 
visi sunt, 
jd eos per 
condescen- 
sionem 
fecisse, 
adversus 
Arianos 


dimicantes. 


499 


id eatenus concedendum esse dicit : ut non 
de divinitate ipsius; sed de humana natura 
diei istud existimetur. 

VIT. Hoc illud nimirum est, quod superiori 
capite dixi', compluresillorum Patrum, qui in- 
sciti:e aliquid in homine Christo initio fuisse 
significant, et videlicet sciendi accessionem, et 
profectum ; magis id χατὰ συγχώρησιν, et con- 
cessione quadam usurpasse, ut Arianos, et 
Eunomianos abundantiore vi argumentationis 
obruerent, quiam quod revera, et ex animi 
sui sententia istud asseverarent : cum satis 
haberent in presentiarum , quoquo modo 
testimonium de Christo illud acciperetur , 
nihil ad Christi divinitatem , ejusque cum 
paternasubstantia cognationem infringendam 
pertinere, Sie enim Athanasium hoc loco 
videmus, qui ignorantiam in Christo fateri 
visus est, non tam affirmate profectum in 
eodem sapientie liquidum ae verum agno- 
scere ; et quem hominis proprium esse dixe- 
rat, eo subinde modo declarasse, qui sit ipsi 
divinitati minime ponitendus. Quis enim non 
eo genere profectus Deum ipsum in Christo 
progressus habuisse confiteatur, quo homini 
tribuit Athanasius, ut clariora in dies signa, 
et effecta sui daret iis, qui intuebantur homi- 
nibus? tum quod robustiora eadem, et vege- 
tiora proferret effecta bonitatis, ac munifi- 
centi:, quibus filios Dei, ac deos quodammodo 
mortales efficeret ? 

Quo illud Gregorii Nazianzeni spectat in 
epistola priore ad. Cledontum ; ubi anathema 
dicit iis, qui Christum asserunt ex operibus 
perfectum fuisse; vel post baptismum, aut 
resurrectionem adoptatum esse in filium : 
ejusque rei rationem istam subjicit : « Quod 
enim initium habuit, aut proficit, aut perfi- 
citur, non est Deus : tametsi haee idcirco de 
eo dicantur, quod paulatim sese patefecerit^.» 
Quod igitur in Evangelio proditum est, Chri- 
stum sapientia et gratia profecisse, de sola 
interpretatur ἀναδείξει, quae est φανέρωσις, id est 
manifestatio; etiam quatenus ad humanam 
naturam refertur. Nam de Christo loquitur, 


&, NAZIANZ. To γὰρ ἠργμένον, ἢ προχόπτον, ἢ τελειού- 
μένον, οὐ θεὸς, xv διὰ τὴν χατὰ μιχρὸν ἐνάδειξιν οὕτω 
λέγηται. 

ὃ ΝΑζΖιλνζΖ. Oral. Xx. ᾽Ἐχεῖνος τε γὰρ προέχοπτε, 
φησὶν, ὥσπερ ἡλιχίᾳ, οὕτω δὴ καὶ σοφία, καὶ χάριτι" οὐ 
τῷ ταῦτα λαμόάνειν αὔξησιν: τί γὰρ τοῦ ἀπ’ ἀρχῆς 
τελείου γένοιτ᾽ ἂν τελεώτερον ; ἀλλὰ τῷ χατὰ μιχρὸν 
παραγυμνοῦσθαι, καὶ παρεχφαίνεσθαι. 


1$5 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


non qua Verbum est; sed qua est ejusmodi, 
ut de eo quari possit an adoptivus filius dici 
debeat, quod utique ad hominem pertinet. 
Quare ne ut homo quidem erat, profecisse 
videtur Gregorio, preter quam ostensione 
sola : qua ratione minime sit indignum pro- 
fecisse Deum eredere. 

Idem in oratione xx, qua est funebris in 
S. Basilium, disertius hoe ipsumexplicat, non 
habuisse progressus ullos in sapientia, et gra- 
tia Christum Dominum, « Ille, inquit, profi- 
ciebat ut :etate, ita sapientia, et gratia; non 
quod incrementum ista caperent. Quid enim 
eo, quod ab initio perfectum exstitit, posset 
esse perfectius? sed quod hcc paulatim ape- 
rirentur, ae sese proderent^. » Quem locum 
Gregorii Nazianzeni refert in. Catena sanctus 
Thomas. 

IX. Amphilochius quoque adeo persuasum 
habet, ne ut hominem quidem profecisse 
Christum, ut ejus vitandi gratia Lucece locum 
interpretatione haud sane consentanea detor- 
serit, Nam profecisse dicit illum « sapientia, 
propter eos, quos sapientes reddebat : gratia 
vero, ea scilicet, qua oblectati nos ipsi profi- 
cimus, credentes ea perfectum iri, que de 
nostra spe ille przedicavit*. » Sie apud Deum 
profecisse ait idem, quatenus opus Patris im- 
plevit, assumpta carne , et nobis redemptis : 
apud homines vero, quod ab idolorum super- 
stitione, ad Trinitatis illos notitiam transtulit. 
« Hoe modo profecisse Christum asserit : non 
autem a deterioriin melius esse promotum, ut 
stultis placet". » Verum ut vera hee Amphi- 
lochii est opinio ; ita nee necessaria, nee pro- 
babilis est illa profectus ratio, expositioque 
Luce; multoque est expeditior communis 
altera, quze sola ἐχφάνσει, vel φανερώσει, id est 
significatione, et ostensione illa sapientie in- 
crementa metitur. 

Quam et Cyrillus Alexandrinus in tertio 
contra Nestorium ita confirmat. Cum enim 
Emmanuelem, qui Deus erat, ex utero matris 
hominem prodiisse dixisset, plenum omni 
sapientia, et gratia : ideo revera illum pro- 


€ ÀMPHIL. Σοφίᾳ διὰ τοὺς παρ᾽ αὐτοῦ σοφιζομένους" 
χάριτι, ἐφ’ ἢ εὐφραινόμενοι προχόπτομεν, πιστεύοντες 
ὅτι ἔσται τελείωσις τοῖς ὑπ᾽ αὐτοῦ λελαλημένοις περὶ τῆς 
ἐν ἡμῖν ἐλπίδος. 

d lbid. Κατὰ τούτους οὖν τοὺς τρόπους προέχοπτε, 
xol ἀληθεύει. οὐ γὰρ χατὰ τοὺς ἄφρονας ἀπὸ τοῦ χείρο- 
νος ἐπὶ τὸ χρεῖττον. 


Amphilo 
chii hau 
consentar. 
explicati« 


Cyrilli οἱ 
communio 
exponitur 
ex positio, 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. II. A93 


fecisse negat : et quod ab Evangelista scrip- 
tum est, profecisse ut state, ita et sapientia, 
gratiaque Christum : id ad solam refert eo- 
rum, quse perfectissima jam ipsi inerant, 
ornamentorum significationem οἱ ἔχφανσιν. 
Cujus loci priora verba jam retuli antecedenti 
capite '!. Posteriora, quibus profectum illum 
declarat, sunt hujusmodi : « Quomodo igitur 
profecisse dictus est? Nimirum, ut ego arbi- 
tror, quod Deus Verbum cum incremento, et 
setate corporis sui, divinorum bonorum signi- 
fieationem commensus fuerit^. » Quocirca 
profecit ideo Christus homo sapientia, et vir- 
tule, quod pro statum modulo illius argu- 
menta, et indicia prebuit: neque qualis 
maturo jam, et viro congrucebat indoles, eam 
in infantili, aut puerili habitu corporis ex- 
pressit, ne non satis pro vero sese homine 
gereret : vel monstri, et ostenti instar habe- 
retur. 

Sed rationem cur minime profecerit statim 
subjicit Cyrillus observatione non indignam. 
Cum enim Nestorius Christum paulatim pro- 
gressione facta, pervenisse diceret ad Pontifi- 
ciam dignitatem "^: arguit hoe Cyrillus, et 
quarit de illo, quomodo ad sacerdotalem 
functionem sensim profecerit, et utrumnam 
aecessione virtutis id sit aliqua factum. Hoc 
vero dietu nefas esse, probat ex eo, « quod 
quidquid abest a perfectione virtutis, vitupe- 
ratione dignum est. neque per omnia laudan- 
dum : imo vero fortasse culpe tribuendum 
est. Atqui verum istud est, aon eum 
fecisse peccatum | neque. inventum 6586 do- 
lum in ore ejus ?, uii scriptum est. Ejus- 
modi igitur omni ex parte perfectus est, nec 
Alli quidquam deest ad absolutam numeris 
omnibus virtutem ^. » Verum non videtur 
consequens, ibi esse culpam, ae peccatum , 
ubi non est absoluta perfectio. De qua re dixi 
alibi?, eum de perfectione Dei agebatur, et 
quemadmodum dextre illud accipi debeat 


& CyniLL. Πῶς οὖν ἄρα προχόπτειν εἴρηται ; συμμε- 
τροῦντος, ὥς γε οἶμαι, τοῦ θεοῦ λόγου τῇ τοῦ ἰδίου 
σώματος αὔξήσει τε, χαὶ ἡλιχίᾳ τῶν ἐνόντων αὐτῷ θεο- 
πρεπεστάτων ἀγαθῶν τὴν ἔχφανσιν. 

b NEsrog. apud Cyrill. lib. III contra Nestor. 
Οὗτος, ὃ κατὰ μιχρὸν, αἱρετιχὲ, εἰς ἀρχιερέως προχόψας 
ἀξιώμα. 

€ Ibid. Εἴτα πῶς ἄν; 7, πόθεν εἰδοιάσειέ τις, ὅτι τὸ 
ἡμαρτηχὸς τοῦ τελείως ἔχοντος χατὰ ἀρετὴν, ὑπὸ μῶμον 
ἔσται, χαὶ οὐχ εἰς ἅπαν τεθαυμασμένον, μᾶλλον δὲ τάχα 
που χαὶ ὑπὸ γραφὴν ἁμαρτίας: ἀλλὰ μὴν ἀληθὲς, ὅτι οὐ 


exposui. Idem in commentariis zn Joannem*, 
profectum illum refert ad speciem, ad exter- 
nam significationem eodem se habentis ex 
sese modo sapientie. 

X. Theodoretus in libro quinto de hereti- 
cis fabulis, cap. xuz, adversus Apollinaristas 
probat, Christum | animam suscepisse cum 
corpore, hoc ipso Evangelii testimonio, quod 
non solum «setate, sed etiam sapientia, ef gra- 
tia illum profecisse dicit. Atqui profectus iste 
anim: proprius est, non divinitatis. Modum 
autem proficiendi sie explicat : « Merito, in- 
quit, cum zetatis incremento , conjunxit pro- 
fectum sapientie. Nam pro mensura setatis 
corporea, divina natura propriam revelabat 
sapientiam?.» Qu: ratio non satis ad institu- 
tam argumentationem facere videtur. Non 
enim ex eo sequitur, humanam cum carne 
animam assumpsisse Christum, quod sapien- 
tia, et gratia profecisse legitur, si profectus 
ille in sola sapienti: declaratione consistit : 
quoniam, etsi anim: locum aut mentis, di- 
vinitas impleret, ut Apollinari visum est, 
posset eodem modo dici, profecisse sapientia 
Christus; quatenus latens in carne divinitas, 
pro statis incrementis, diversa, et prioribus 
perfectiora consequentia daret indicia virtutis, 
et sapientie. 

Joannes vero Damascenus diserte accurate- 
que pronuntiat, solius demonstrationis, et si- 
gnificationistalem Christi profectum exstitisse: 
«quod videlicet sapientiam, quz inerat ipsi, in 
apertum promeret^. » Addit huic alteram 
profectus illius interpretationem , quam ex 
Amphilochio paulo ante commemoravimus, 
minimeque probabilem esse diximus : nempe 
Christum in se illa transtulisse, quce nostra 
sunt : ut, quoniam homines illius hoe ad- 
ventu, ac beneficio sunt adepti, ut sapientia 
perficerentur, et gratia, istud ipsum, quod 
membris ejus convenit, capiti tribuatur. Ca- 
terum eos, quibus vere profecisse Christus 


»^* 


πεποίηχεν ἁμαρτίαν, οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι 
αὐτοῦ. χατὰ γέγραπται. παντέλειος οὖν ὃ τοιόσδε πρὸς 
πᾶν ὃ, τιοῦν, xal xaT! οὐδένα τρόπον ἂν ἔχοι τὸ ἐνδεὲ 
τοῦ ἀρτίως ἔχοντος εἰς χατόρθωσιν ἀρετῆς. 

d Ὑπεοροόμπετυῦβ lib. V de Har. cap. xur. Eixó- 
τως δὲ συνέζευξε τῇ τῆς ἡλιχίας αὐξήσει τὴν τῆς σοφίας 
ἐπίδοσιν. πρὸς γὰρ τὸ μέτρον τῆς τοῦ σώματος ἡλιχίας 
ἀπεχάλυπτεν ἣ θεία φύσις τὴν οἰχείαν σοφίαν. 

e Dawas. lib. III, cap. xxu... Aux δὲ τῆς αὐξήσεως 
τῆς ἡλιχίας τὴν ἐνυπάργουσαν αὐτῳ σοφίαν εἰς φανέφωσιν 
ἄγων. 


1 $9, — 21. Pet. u. — 3 Tom. I, lib. VI cap. vir, $ 6 et seq, — 4 Cyr. lib. T in Joann, 


Quz alio- 
rum 
Patrum 
consensu 
firmatur. 


Ded locus 
Gregorio 

Papa falso 

asderiptus, 


494 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


videtur, pessime sentire, et Nestoriane perfi- 
diae affines esse judieat. Quem loeum superiori 
capite reddidimus '. 

XI. Hieronymus in commentariis ad H7e- 
remiam, hae vevba capiüis xxxt, femina. cir- 
cumdabit virum, interpretatur de Christo, 
« qui juxta inerementa quidem etatis, per 
vagitus, et infantiam profieere videbitur sa- 
pientia et setate : sed perfectus vir, in ventre 
femineo solitis mensibus continebitur.» Ubi 
perfectum virum nonnisi sapientia fuisse 
significat : in qua nullum progressum habuit. 
Ita nulla inscitia fuseatus est. Quod ita sen- 
sisse videtur Augustinus, ut camdem illam, 
qui minus probata nobis est, de profectu 
Christi sententiam approbet in libro octoginta 
trium quaestionum, questione Lxxv. Ibi enim 
sic heredem appellari Christum | asserit, cujus 
et nos coheredes dicimur?, quemadmodum 
idem profecisse etate, ac sapientia legitur : 
quod de ejus corpore, hoc est Ecclesia, debet 
accipi. « Si enim pietas, inquit, hoc non ad- 
mittit, ut primo ex parte videret homo domi- 
nicus ; deinde ex toto, quanquam in sapientia 
proficere dietus sit, in corpore suo intelliga- 
tur haeres : id est Ecclesia, cujus cohcwredes 
sumus. » Proficere sapientia Christum ecce 
sic explicat, ut hoc de membris ejus, id est 
Christianis intelligatur, qui in Dei cognitione 
progressum faciunt. 

Alias autem sic de eo profectu loquitur, ut 
verum in Christo significare videri possit, ut 
in sermone LvIt de Diversis ; «In hae forma 
descendit, (inquit de humanitate agens Christi 
Domini) in hae forma secundum Evangelium 
sapientia, et studio profecit; in hae forma 
patiens fuit; in hac forma fortiter dimicavit; 
in hae forma mortuus est, » etc. Ut igitur 
non specie sola, et ostensione, sed reipsa, 
vereque passus, et mortuus est ; sic eumdem 
vere profecisse sapientia consequens videtur. 
Alioqui causc nihil esse dixerit aliquis, cur 
hac omnia, quee in unum recensendo colle- 
git, non eodem illi modo tribuantur. 

XII. Solet ab infim:ze vetustatis scriptoribus 
laudari Gregorius Papa contrarie, et verae 
auctor opinionis, quae sola patefactione scien- 
lie hujus in Christo progressum sestimat : 
qui locus minime est omittendus : « Juxta 


ὦ Tiros Bosrn. tom. XIII. Bibl. ᾿Ἐπληροῦτό τε 
σοφίας, χαὶ χάριτος, οὖχ ἐν τῷ προλαμθάνειν, (for. 
προσλαμθάνειν) ἀεὶ γὰρ τῇ θεότητι τὸ πλῆρες εἶχεν" 


hominis, ait, naturam proficiebat sapientia, 
non quod ipse sapientior tempore, qui a 
prima conceptionis hora spiritu sapientis 
plenus permanebat : sed eamdem, qua plenus 
erat, sapientiam ceteris ex tempore paulatim 
demonstrabat. Juxta hominis naturam profi- 
ciebat gratia; non quod ipse non habeat, per 
accessum temporis accipiendo, sed pandendo 
donum gratie, quod habebat apud Deum, et 
homines. Quia quantum profieiente setate 
patefaciebat dona gratize hominibus, quse sibi 
inerant, et sapienti:, tantum eos ad laudem 
Dei exeitabat per considerationem ipsius sa- 
pienti: et gratize, quas Deus ipsi contulerat, 
Sic et Deo Patri ad laudem, et hominibus ad 
salutem profieiebat. » Hie locus Gregorii 
Paps nomine in Glossa ordinaria descriptus 
est ; et ab Magistro Sententiarum itidem cita- 
tus*. Sed Bedze estin homilia Dominice prime 
post Epiphaniam. Cujus tamen contrarius 
videtur esse sensus in commentariis ad illud 
Luce caput, ubi reipsa profecisse sapientia 
Christi animam indicat, ita scribens : « Sieut 
est carnis cetate proficere, sic. est anims ra- 
tionalis sapientia et gratia proficere: non quod 
hoc eguerit susceptor Deus; presertim cum 
supra plenus fuisse sapientia describitur : sed 
quia hoc pro remedio nostre salutis suscipere 
elegit; ut cum caro, et anima rationalis a 
Deo suscipitur, utraque pariter salvaretur. » 
Quas sane vérba verum fuisse sapientis, et 
grati: in anima progressum declarant, sicut 
verus fuit czetatis in carne profectus. 

At Joannes Geomelra verum hune non 
putat exstitisse profectum *, in illo scilicet, 
« in quo ab ipsamet unione omnis plenitudo 
inhabitaverit divinitatis : sed tanquam divina 
gratia, atque virtute paulatim ab ipso demon- 
strata, aut etiam corpori, quasi instrumento 
ad operandum sensim capaciori reddito , 
coaptaretur cum ficta ars, tnm scientia. » 

Ita etiam Titus Bostrensis vulgo nomina- 
tus,in commentario ad Luce caput seeundum, 
« Implebatur, ait, sapientia, et gratia, non 
quod ejus accessionem ullam caperet: semper 
enim ex divinitate quod plenum, et perfectum 
est habebat : verum ideo quod Deus Verbum 
una cum corporis cetate, paulatim βαρ θη δ, 
atque grati: ostensionem explicaret^, » 


ἀλλὰ τοῦ θεοῦ λόγου τῇ τοῦ σώματος ἡλιχίᾳ συνεχτεί- 
νοντος χατὰ βραχὺ τῆς σοφίας, χαὶ τῆς χάριτος τὴν 
ἐμφάνειαν. 


1 9 11. — 2 Rom. vini. «Ὁ ϑ1η ΤΠ, Dis. xui, D. — 4Tn Caf. Lucg a P, Cord. edita. 


aat iu 


Vera sen - 
tentia, nihil 
sapientia 

aut scien- 

tie, statis 
progressu 
acquisivisse 
Christum. 


Luculen- 

tissimus 

Bernardi 
locus. 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. II. 


Ut huie capiti, controversieque clausulam 
apponam, hoe pro certo, communiore, ac 
recepto magis ex sensu, et auctoritate vete- 
rum asseveraverim ; nihil neque sapientie, 
ae scienti: ; neque grati: aut virtutis acqui- 
sisse progressu statis hominem Christum : 
sed nee eum latuisse quidquam eorum, qua 
preterita jam erant, aut presentia; aut vero 
futura essent aliquando. Utrum autem quid- 
quid a Deo potest fieri, id clare, distincteque 
norit, id alterius est controversie, quam in 
capitibus sequentibus disceptare conabimur : 
ae simul varia scientic perstringemus genera, 
qua vulgo illi ab theologis solent tribui : ex 
quibus nonnulle sunt, in quibus verior, aec 
magis proprie dictus profectus inveniri possit. 

Interim communem illum nostrum cum 
Catholicis omnibus de Christo Domino sensum 
generalis decreto synodi firmiorem faciemus. 
Quinta synodus in canone xi sie contra 
Theodorum Mopsuestenum sancivit : « Si 
quis defendit impium ' Theodorum Mopsues- 
tenuni, qui dixit, alium esse Deum Verbum, 
et alium Christum a passionibus anim, et 
desideriis earnis molestias patientem, et a 
deterioribus paulatim recedentem, et sic ex 
profeetu operum melioratum, et conversa- 
üone immaculatum factum, et tanquam 
purum hominem baptizatum esse in nomine 
Patris, et Filii, et Spiritus sancti, et per bap- 
tisma sancti Spiritus gratiam accepisse, et 
filiationem meruisse, etc., anathema sit ^, » 

Verum pene imprudentibus nobis luculen- 
Üssimus excidit Bernardi locus ex homilia 
secunda de laudibus B. Marie | Virginis, in 
illa verba, Missusest, etc. In qua uberrime 
declarat, nullum perfectionis incrementum in 
anima Christum habuisse : sed virum etiam 
tum fuisse, cum adhuc infans vel in utero 
gestaretur, vel materno foveretur in gremio. 
« Neque enim, inquit, minus habuit sapien- 
ti:, vel potius non minor fuit sapientia Jesus 
conceptus, quam nàtus; parvus, quam ma- 
gnus. Sive ergo latens in utero, sive vagiens 
in preesepio, sive jam grandiusculus interro- 
gans doctores in templo, sive jam perfectze 
eetatis docens in populo : zeque profecto ple- 
nusfuit Spiritu saneto. Nec fuit hora in qua- 
cumque ztate sua, qua de plenitudine illa, 


& Quinta syn. coll. 8, can. xir. E? τις ἀντιποιεῖ- 
ται θεοδώρου τοῦ ἀσεθοῦς τοῦ Μομψυεστίας, τοῦ εἰπόντος 
ἄλλον elvat. τὸν θεὸν λόγον, χαὶ ἄλλον τὸν Χριστὸν ὑπὸ 
παθῶν ψυχῆς, καὶ τῶν τῆς σαρχὸς ἐπιθυμιῶν ἐνοχλούμενον, 
xal τῶν χειρόνων χατὰ μιχρὸν χωριζόμενον, καὶ οὕτως ex 


425 


quam in sui conceptione accepit in utero, vel 
aliquid minueretur, vel aliquid eidem adjice- 
retur. Sed a principio perfectus, a principio, 
inquam, plenus fuit spiritu sapientis, et in- 
tellectus, spiritu consilii, et fortitudinis, spi- 
ritu scienti, et pietatis, et spiritu timoris 
Domini. » Mox illud Evangelistee de profectu 
Christi declarans. « Nam quod de sapientia οἱ 
gratia hie dictum est, inquit, non secundum, 
quod erat, sed secundum quod apparebat, 
intelligendum est; non quia videlicet aliquid 
ei novum accideret, quod ante non haberet, 
sed quod accidere videretur, quando volebat 
ipse ut videretur. Tu homo cum proficis, non 
quando, nee quantum vis, proficis; sed te 
nesciente, tuus moderatur profectus, tua vita 
disponitur. At vero puer Jesus , qui disponit 
tuam, ipse disponebat et suam, el quando 
volebat, et quibus volebat, sapiens appare- 
bat; quando et quibus volebat, sapientior ; 
quando et quibus volebat, sapientissimus ; 
quanquam in se nunquam esset nisi sapien- 
tissimus. Similiter et cum semper omni gratia 
plenus fuisset, sive quam apud Deum, sive 
quam apud homines habere deberet, pro suo 
tamen arbitrio, eam nune plus (nunc) minus 
ostentabat, prout cernentium vel meritiscon- 
eruere, vel saluti expedire sciebat. » 


προχοπῆς ἔργων βελτιωθέντα, χαὶ ἐχ πολιτείας ἄμωμον 
χαταστάντα, ὡς ψιλὸν ἀνθρώπον βαπτισθῆναι εἰς ὄνομα 
πατρὸς, χαὶ υἱοῦ, χαὶ ἁγίου πνεύματος, καὶ διὰ τοῦ βαπ- 
τίδματος τὴν χάριν τοῦ ἁγίου πνεύματος λαβεῖν, xal 
υἱοθεσίας ἀξιωθῆναι, eto. ᾿Ανάθεμα ἔστω. 


An anima 
Christi 
divinitatem 
comprehen- 
dat. 


Responsio 
affirmans 
Fulgentii, 
ejusque 
argumenta- 
tio. 


426 


CAPUT III. 


Ecquid perfecta cognitione Christus homo di- 
vinitatem comprehendat. 1. Ferrandus hanc 
quaestionem proposuit Fulgentio. Hic autem 
affirmando respondit ; 2. et rationibus aliquot 
probavit. 3. Diserimen tamen eonstituit inter 
divinam, et. humanam seientiam. &. Hugo 
Victorinus in eadem fuit opinione. 6. Sed ea 
refellitur ; 1. et ejus firmamenta labefactan- 
tur. 8. Magistri Sententiarum eadem fuit 
sententia. 9. Cujus ludicra ratio refutatur. 
10. Ezcusantur probabili ratione Patres illi, 
qui anime Christi omniscientiam, et. com- 
prehensionem. divinitatis ànputant. 


I. Ferrandus Carthaginensis diaconus, ac 
Fulgentii discipulus questionem hane magis- 
tro proposuit ita conceptam': « Utrum anima 
Christi suseeptricis deitatis plenam habeat 
omnino notitiam, et quemadmodum se invi- 
cem Pater, et Filius, et Spiritus sanctus ; ita 
idem Filius seipsum per id, quod homo est, 
in eo quod Deus, noverit, ex utraque, atque 
in utraque substantia totum capiens Patrem. 
An forte sicut oculis corporalibus Deum spiri- 
tum minime videt, ne non homini dignitas 
addita, sed natura credatur penitus commu- 
tata : sic rationalis animse quamvis pio intel- 
leetu, et corde mundissimo, non videri, 
neque comprehendi omnem divinitatis essen- 
tiam, ne quelibet ereatura inveniatur capere 
creatorem. » 

Huicquemadmodum Fulgentiusrespondeat, 
opere sit cognoscere. Longa est ejus illa de 
re disputatio : in qua plene Deum nosse 
Christi animam statuit. « Anima quippe, in- 
quit, illa cum Verbo unus est Christus : anima 
illa eum Verbo, unus est unigenitus Deus : et 
quia unigenitus Deus z:qualis est Patris, nec 
potest totum nosse Filium, qui totum non 
noverit Patrem, ecaveamus ne eum anima 
Christi totum Patrem nosse non creditur, ipsi 
uni Christo ex aliqua parte, non solum Patris, 
sed etiam sui, et Spiritu saneti cognitio de- 
negetur. Quam vero perdurum est, et a sani- 
tate fidei penitusalienum, ut dicamus animam 
Christi non plenam su:e deitatis habere noti- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


tiam, cum qua naturaliter unam creditur 
habere personam. » Hxc Fulgentii ratiocina- 
tio, Deum Patrem, adeoque divinitatem 
ipsam, quanta est ab anima Christi compre- 
hendi cognitione probat; et hoc uno firma. 
mento nititur, quod anima illa cum Verbo 
copulata, unus est unigenitus Deus; qui autem 
unigenitus est. Deus , cum Patre uti natura, 
ita cognitione penitus adaquatur. Deinde nisi 
totum Patrem notitia complectitur, ne suam 
quidem divinitatem perfecte noverit : quod 
absurdum videtur. 

II. Preterea Christus homo « singularem, 
ae sine mensura largitatem spiritus » accepit: 
IVon enim ad mensuram dat Deus spiritum?, aii 
de Christo Joannes Baptista ; significans, czete- 
ros quidem, uti Prophetas, aliosque sanctos, 
«mensuram largitatis accepisse; in Christo 
autem plenitudinem manere saneti Spiritus.» 
Ex quo sequi putat Fulgentius, « anima 
Christi plenam totius divinitatis inesse noti- 
tiam ; quia si non ex toto cognosceret, par- 
tem haberet illuminationis, hoc est illumi- 
nanlis spiritus, non plenitudinem; et in 
creatarum rerum, ac participantium ordinem 
quodammodo redigeretur. « Ubi enim men- 
sura non esse dicitur , ait idem Fulgentius ?, 
plenitudo perfectionis, et perfectio plenitudi- 
nis invenitur. » Mox Isaiz testimonio utitur*, 
quo multiplex dari Christo spiritus dicitnr, ac 
nominatim sapientie, ef intellectus, ac scientia. 
Ex quo ita concludit? : Christum aecepisse 
spiritum illum, non ad mensuram, sed totam 
ejus plenitudinem : ae proinde animam ejus 
(haec enim est quz illumaecepisse dicitur, non 
autem divinitas ipsa) totam vim divin sa- 
pientie, ae. scientie, et. intellectus accepisse : 
hoc est fhesauros omnes sapientie, et. scientie 
Dei?. Quod si quippiam de illa cognitionis 
plenitudine detrahitur ad mensuram spiritum 
excepisse dicetur : eo quod « in quantam spi- 
ritus datur, in tantum cognitio divinitatis 
accipitur. » 

Ac subinde ista pertexit : « Non enim exi- 
stimo illi anime in aliquo plenam divinitatis 
deesse notitiam, eujus una est persona cum 
Verbo: quam sie sapientia suscepit, ut ea- 
dem sapientia ipsa sit; {πὸ rerum omnium 
in tantum facta est domina, ut cum ipsa di- 
vinitate sua una sitin Trinitate persona. » Si- 
quidem Paulus Apostolus Christum crucifixum 
Dei virtutem esse dicit, Deique sapientiam ". 


1 Apud Fulg. 4. nr, Ferr.— ἃ Joann. rir, 34. — 8 Fulg. ibid, D. E. 1.—4 Isa. 11, — 5 Fulg. ibid. in Resp. ad qu. 111 Ferr, — 


6 Col. n. 9. — 7 1 Cor. 1. 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. III. 


Ad hse, « Christum, inquit, non solum 
secundum divinitatem, sed etiam secundum 
humanitatem vera fides totum altissimum 
confitetur, ete. Si autem non plenam habet 
anima Christi notitiam divinitatis sucze, non 
pervenit ad altitudinem plenam sapientie, et 
scientie; Dei. Non ergo totus, sed ex parte 
Christus przedicetur altissimus, si anima ejus 
infra altitudinem divitiarum sapientis, et 
scienti:e Dei a fidelibus przdicatur. » 

III. At enim si anima Christi totam divini- 


A9" 


tura creatori :equalis esse non possit. Cui sic 
ille respondet, etsi sit equalis in anima Chri- 
sli cognitio; non tamen eamdem inesse : 
siquidem illa « sapiens est, quia in ipsa sa- 
pientia est : » Deus autem « sapiensest, quia 
ipse sapientia est. » Ac post interjectam lon- 
gissimam disputationem, {πιὸ arguta magis 
est, quam necessaria, ita statuit?, eseteros 
participatione sapienti: sapientes esse, prout 
magis, minusve conimunicatur : Christi vero 
animam plenitudine ipsa divinitatis, ac sapien- 


jme. tatem notitia complectitur, sequitur sic illam — tize esse donatam. « Una , inquit?, est sapien- 
Lam t suam deitatem nosse , quemadmodum seipsa lia Dei, qua sapiens est anima Christi : nec 


divinitas novit. Hoe cum sibi Fulgentius obje- 
cisset, statim dissolvit sic : nosse quidem 
suam divinitatem Christi animam, quantum 
illa, sed non sicut illa, se novit : nimirum 
quod divinitzs ipsa ita se norit, ut sit ipsa 
cognitio sua, et notitia : anima autem cjus- 
que cognitio non sit deitas ipsa. 

Hune locum Fulgentii attulimus, et expen- 
dimus in libro septimo de Zo, capite ex- 
iremo quarto; in quo de divine nature 
comprehensione disputavimus. Hic autem 
ejusdem meminisse nos oportuit, ut sapien- 
tic, ac scientie Christi ratio constaret ; iis fere 
Fulgentii verbis omissis, quae illie sunt de- 
seripta. Ae, quod ibidem notavimus, vera, 
proprieque dicta comprehensione Christi 
animam divinitatem suam nosse, Fulgentius 
existimavit : sed non eodem genere, quo se 
divinitas ipsa cognoscit. Qui modus divinitati 
peculiaris ille est ipse, in quo theologi recen- 
tiores veram et unicam proprietatem compre- 
hensionis statuunt ; nempe ut cognitio ipsa 
divinitas sit : quod Christi hominis scientie 
non convenit. Sed hoc alienum esse ab in- 
tima, et germana comprehensionis natura 
illie ostendimus. Quare ex Fulgentii mente 
liquet, Christianimam totam comprehendisse 
divinitatem, etsi non tam perfecta fuit ipsa, 
ut ita loquar, eognitionis substantia, quam est 
illius, qua se Divinitas ipsa cognoscit. 

IV. Fulgentio subseripsit;imo ejus verba 
deseripsit Albinus Flaccus in secundo libro 
de Trinitate, capite xir. 

Hugo etiam monasterii S. Victoris ad Lute- 
tie moenia Canonicus regularis, huic assenti- 
tur, scripto hac de re peculiari libello, in quo 
quaestionem hane disceptat, wírum anima 
Christi aequalem cum. divinitate scientiam 
habuerit. Ac primum rationem ponit eorum *, 
qui qualem negabant, quod nimirum crea- 


1 Hugo tom. 1Π], —2 Ibid, — 3 Ibid. — 4 Eod. tom. IIl. 


parlüicipande sapiens est, ut hoc vel illud in 
ila, et per illam sapiat : sed plenitudinem 
habendo, ut totum possideat. Non ergo dica- 
mus tanta, aut quanta; sed dicamus, tota 
sapientia Dei in anima Christi est ; et ex tota 
sapientia Del anima Christi sapiens est : nec 
tamen zequalis Deo anima Christi est, quia 
sapientia Dei non est. Porro longe aliud est, 
sapientia sapere, et aliud, sapienliam esse : 
quia qui sapientia sapit, quod habet, aliunde 
accepit : qui sapientia est, ex semetipso habet 
quod sapit. Illic gratia, hie natura, et idem 
ille gratia, quod hic natura : nec tamen illie 
gratia naturam ad immensitatem commutat : 
nec hie natura ad mensuram gratiam coarc- 
tat. Qui ergo audet dicere plenitudinem 
sapienti& non fuisse in anima Christi, dicat 
plene sapientem non fuisse animam Christi. 
Tota igitur sapientia Dei erat in anima Chri- 
sti, quia tota sapientia Dei unita erat, et cor- 
porata anime Christi : nec tamen sequalis 
Deo erat anima Christi. » 

Item, « Quid ergo, inquit, accepit anima 
Christi ? Plenitudinem divinitatis, plenitudi- 
nem sapientis, plenitudinem virtutis . Totum, 
quod Deus est, aecepit. Quomodo accepit? . 
Non versibilitate naturse, sed firmitate per- 
sons. Accepit, non quia in illud essentialiter 
mutata est, sed quia ineffabiliter illi unita 
est. » Quinetiam « immensitatem ait habere, 
et zeternitatem, et habere omnia, per gratiam, 
qui Deus habet per naturam, » Nec tamen 
sequi, « quod sterna, aut immensa esse 
possit : sed quod :eterno, et immenso unita 
sit. » 

V. Idem rursus in tractatu primo summ 
sententiarum, capite xv1*,« quaeri, ait, a qui- 
busdam solere, utrum anima Christi sapien- 
tiam omnium rerurn habuerit.» Quod ita esse 
sine ulla dubitatione confirmat ; iisdem fretus 


Quarum 
rerum 
notitiam 
habuerit 
anima 
Christi, 


428 


argumentis, que ex Fulgentio, quem etiam 
nominatim ille laudat, supra retuli. Hsec ea- 
dem, nee diversis pleraque verbis apud Magis- 
trum Sententiarum leguntur ! : (ut alibi 
passim alter ex altero descripta verba reddi- 
dit.) Et animam Christi asserit « per sapientiam 
sibi gratis datam in Verbo Dei, eui unita est ; 
unde etiam perfecte intelligit; omnia scire, 
qua Deus scit; sed non omnia posse, quae 
potest Deus : necita clare et perspicue omnia 
capere, ut Deus : et ideo non cequatur crea- 
tori suo in scientia, etsi omnia sciat, qua et 
ipse : nec estejus sapientia zequalis sapientice 
Dei, quia illa multo est dignior, digniusque et 
perfectius omnia capit quam illius animae 
sapientia. » Ieitur quoniam Verbo et sapien- 
ti: conjuneta est anima Christi, idcirco plene 
omnia scisse illam existimat ; nee ad mensu- 
ram communicatam habuisse sapientiam, ex 
quo in persone divin: unitatem est assumpta: 
quod idem de omnipotentia usurpari vetat. 
At hane etiam Christo homini tribuit Euse- 
bius ille, qui de morte Hieronymi fabulosum 
commentarium scripsit ad Damasum Papam. 
« In te, inquit?, fuit corporaliter, et estomnis 
plenitudo grati&. Non enim data fuit tibi 
gratia ad mensuram. Tua enim anima statim 
cum unita inseparabiliter fuit divinitati, om- 
nia perfecte scivit, et potuit, quz ipsa scit, et 
potest divinitas. » 

VI. Omnes illi, quos inmedium adduximus, 
in eo conveniunt, ut in Christi anima plenam, 
et perfectam rerum omnium notitiam fuisse 
sentiant : omnium, inquam, excepta nulla, 
tam qua olim exstiterunt, aut modo sunt, 
aut in omnem seternitatem future sunt: tum 
qui? possunt esse, sed nunquam erunt ; quas 
possibiles scholae nuneupant. Harum enim 
nullam penitus excludunt rationes ille, quas 
Fulgentius adhibet. Czeterum si in hae quees- 
tione quid sit veritati maxime consentaneum 
petitur ; dixi jam in septimo libro de Deo - ac 
totam hane controversiam ita composui; ut 
animam Christi docerem omnia illa duntaxat 
cognoscere, quze sunt, eruntve in perpetuam 
cternitatem, aut aliquando fuerunt. Quae au- 
tem esse possunt, nee ullo tempore reipsa 
sunt, et possibilia vocantur, ea non penitus 
exhauriri create rei ullius notitia; sed soli 
esse Deo, hoc est infinite sapientis perspecta : 
propterea quod id sit comprehendere Deum, 
quocumque ab eo, tanquam a causa, profi- 
cisci queunt, serutari, ac pervidere omnia. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Qu: cum latissime illic exposita?, disputata- 
que sint, ex antiquorum theologorum, nec 
non recentiorum, imprimisque S. Thome 
sententia, nolo hic in iisdem inculcandis, ac 
repetendis tempus conterere. 

VII. Que autem ab Fulgentio, aliisque, 
quos supra commemoravi, opponuntur argu- 
menta, ea facile dissolvuntur, iis presertim 
cognitis, et notatis, que» in libro superiore 
adversus Ubiquistas explicata sunt. Etenim 
procipuum illud est, quod ex arctissima na- 
ture humans cum Verbo conjunctione duci- 
tur; qua fit ut tum divinitas ipsa, tum ejus 
proprietates omnesilliintimecommunicentur. 
Verum non eo modo, quo divinitati ipsi con- 
veniunt, quam videlieet interius afficiunt, 
imo idem omnino sunt cum ipsa : tametsi a 
nobis intelligantur velut formz qusedam mo- 
dificantes, et qualitatum instar in eadem hz- 
rentes. Non ita naturam humanam, animamve 
Christi divinz ille proprietates complent, et 
perficiunt; sed personaliter, tantum, non es- 
sentialiter, ul mos est in scholis loqui. Siqui- 
dem divina natura, et quidquid hujus pro- 
prium est, humanitatem Christi velut externa 
quadam, hoc est non inhaerens forma cireum- 
scriptam, ac. determinatam tenet. Quo fit ut 
non sapientia ipsa, vel scientia, qua Deus scit, 
etsapit, anima ipsa sciat et sapiat; uti nec 
bonitate bona est, nec immensitate immensa; 
nec svernitate divinitatis zeterna ; sed in illis 
subsistat, et cum iis copulatasit, et unita, 

Quocirca uti humanitas Christi natura qus- 
dam, et essentia est, sive entitas, ut sie dicam, 
generis sui; neque hoc illi divina prestat 
essentia et natura : alioqui non humana esset 
natura, sive essentia, sed divina : Quippe 
divina natura, cuicumque tandem applicatur , 
uti forms instar affieiat, hoc ei tribuit, ut 
quod est ipsa sit; nimirum divinitas, vel 
Deus, non ereatura : quemadmodum perso- 
nalis proprietas, cui tanquam forma convenit, 
personam hoc esse divinam faeit,non alterius 
note, ac generis. Quemadmodum ergo preter 
illam ipsam divinitatem, propriam quamdam 
habet humanitas Christi, naturi rationem, et 
essentiv?e, quae creata est, et suis determinata 
modulis, ac numeris : sic preter divinitatis 
proprietates, peculiares habet alias ; creatas et 
humanas ; sapientiam, scientiam, exslantiam 
in tempore, et hujusmodi ceseteras, Estautem 
ex ereatarum genere proprietatum, uti sub- 
stantiam, et exstantiam in se, vel in loco ; sic 


1 In Disp. xiv, —- 2 Tom. IV oper, Hier, — 3 Vide lib. VII de Deo, cap, ΠΙ et 1v. 


Dissulvun- 
tur argu- 
menta 
Fulgentii e 
aliorum. 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. IIT. 499 


notitiam, et intelligentiam habere certis fini- 
bus ac terminis cireumscriptam. Quare non 
videtur in immensum patere hominis in 
Christo sapientia, ut cum divina paria faciat, 
non solum essentia, quod manifeste impium 
dictu sit, et hzeereticum, sed. etiam extensione, 
ut sic loquar, objectiva. Presertim cum ex 
Seripture , communique Patrum decreto, 
cognitionis infinitas, sive comprehensio, et 
adequata Dei eum ipsius immensitate notitia, 
create cujuslibetsubstantic captum superans, 
uni sit attributa Deo. 

VIII. Neque vero propterea de Christi di- 
gnitate detrahitur aliquid, aut eo minus 
verum est quod Joannes dixit, non esse 
Christo datum ad mensuram Spiritum sanc- 
tum ; vel plenitudinem in eum bonorum om- 
nium, opumque divinarum esse transfusam : 
si non tanta, quantam Deus obtinet, inesse 
illi sapientia dicatur, ac czeterarum dotum et 
ornamentorum opulentia. Nec ideo defectus 
aliquis scientie, aut virtutis, vel inopia cadit 
in Christum : nisi illa communis, minimeque 
dicta proprie, qua create res ab Creatore, et 
perfectione illius absunt. Tum autem verus 
esse defectus, quoque manca res atqueimper- 
fecta censetur, cum hoc deest, quod natura, 
et status illius postulat. Cujus autem capax 
non est, ejus defectus in vitio non ponitur: 
velut in homine quod non avium more per 
aera volitet. Satis est enim, uti res qu:clibet 
defectu carere dicatur, eam in suo genere, et 
pro conditione sua esse perfectam. Sic pleni- 
tudo sceientic nihilominus in Christi anima 
constabit ; si tantum sciat, quantum ejus na- 
tura capit. Non capit autem, ut omnia, qua 
Deus novit, intelligat : aut ut ipsum, et qua 
abeo fieri possunt, universa comprehendat. 
Neque vero consequens magis est, ut si hu- 
mana Chrisli natura in eamdem cum omni- 
sciente, ac seipsum comprehendente Verbo 
personam conveniat, norit et comprehendat 
omnia, qui Deus scit; quam ut ex eterno 
fuerit, aut immensa sit, et omnipotens ; quo- 
niam cum eterno, et immenso, et omnipo- 
tente Deo conjungitur. Est enim par eadem- 
que ratio proprietatum omnium, quod ad 
mutuam inter se naturarum communionem 
attinet ; una excepta sanctitate : de qua 
postea. Nec illa probanda est Magistri Sen- 
tentiarum ratio, certas ab illo commercio 
proprietates excipientis, quarum natura hu- 
mana capax non est, velut omnipotentiam. 


Nam quaerit quid cause sit, « cur Deus hu- 
mane nature non dederit potentiam faciendi 
omnia, ut scientiam. » Et id eo factum res- 
pondet, « quia naturaliter capax est scientie : 
et ideo id congrue ei datum est sine mensura, 
cujus ipsa naturaliter capax est, Non est au- 
tem ei datum posse omnia facere, qui Deus 
facit, ne omnipotens, et per hoc Deus puta- 
retur. Verumtamen forte nec potentiam 
faciendi omnia ei Deus prestare potuit. » 

IX. Atqui ludicra est hec argumentatio, et 
seipsam evertit. Tam enim potentie capax 
est humana natura, quam scientie : ac pro- 
inde si omniscientia huic idcirco tribui potest, 
quia tanquam semen, etinchoationemillius ha- 
bet, scienti: particulam; poteritet plena com- 
municari omnium illi potentia, quae per sese 
potentie parte estaliqua preedita.Sed neutrum 
profecto potest in illam transferri, eo quod 
utrumque ereature modulum excedit ; et est 
infinite virtutis. De cognitione, id est com- 
prehensione, paulo ante diximus. De omni- 
potentia vero, et quemadmodum derivari in 
rem creatam nequeat, non est loci hujus dis- 
serere. 

Nam quod Christus ipse, sive hic homo, 
ium omnipotens esse, tum divinitatem com- 
prehendere, tum ex omni sternitate fuisse 
dicitur ob communionem proprietatum : non 
est inde consequens, humanam Christi natu- 
ram vel comprehendere quidquid est in Deo, 
vel omnia posse facere, quc potest Deus. Quo 
argumento superiores illi theologi sunt in- 
ducti, ut omnium, quc sunt in Deo, perfec- 
tam anima: Christi comprehensionem attri- 
buerent. Sed non est necesse. Non enim, uti 
jam dixi, habet ex eo, quod divinitati est 
unita Christi anima, ut sit divinitas : nee ex 
eo, quod cum omnipotente, et omnisciente 
personam constituit unam, omnipotens est 
in sese, et omnia sciens : sive potius omn7po- 
tentia, el omniscientia - quod prorsus esset, si 
posset, aut eomprehenderet omnia. Sed de 
hae re satis actum est superiore in libro, 
capite decimo. 

X. Ad extremum minimepretermittendum 
istud est, quod ad Fulgentii, ac ezeterorum 
Patrum interpretandam sententiam, et ejus 
tolllendam invidiam valet; commodo aliquo 
sensu, plenam, et adaequatam cum divina 
omnium rerum notitiam, Christi animc posse 
tribui: quem clarissimi de schola Magistri, 
sancti Thomas' et Bonaventura *, et Scotus 


1 In HIT, Disp. xiv et II] par. qu. x, art, 3. — 2 In ΠῚ, Disp. xiv. 


Excutitur 
]udricra 
Magistri 
sententia- 
rum argu- 
mentalio, 


Excusantur 
probabili 
ratione | 
Patres qui 
anima 
Christi 
omniscien- 
tiam oattri- 
buerunt. 


430 


usurpant'. Cum enim duplex in Deo scientia 
sit^; altera, qua res per sese,citra existentis, 
vel temporis implicatam notionem intelligit, 
qua vulgo semplicis intelligentiee dicitur : 
altera, qua res ad producendum destinatas, et 
existentes in temporis differentia aliqua con- 
templatur, quae visionis scientia vocatur: 
Christi animam placet iisdem illis theologis 
omnia cognita, comprehensaque habuisse, 
qua posteriore hae scientia Deus intelligit : 
'non autem omnia percepisse, qus priore 
cognoscit : Non enim possibilia omnia nosse, 
uti jam diximus. « Hoc enim esset compre- 
hendere omnia, quie Deus potest facere: 
quod esset comprehendere divinam virtutem, 
et per consequens divinam essentiam. Virtus 
enim quilibet cognoscitur per cognitionem 
omnium, in quz potest ; » utait S. Thomas?. 
Qui et duo quzedam animadvertit scitu neces- 
saria : Alterum *, id simpliciter diei ens, quod 
est actu : quod autem potentia est, ens esse 
secundum quid. Porro cum, auctore Aristotele, 
unumquodque cognoscatur, qua est actu ; non 
autem qua potentia est; scientia enim primo 
80 precipue speetat id, quod est actu : quod 
autem potentia est secundo loco. Non enim 
per se cognoscitur ; sed quatenus illud cogno- 
scitur, cujus potentia continetur. Alterum 
beatos in Verbo non omnia quidem cogno- 
scere, quie possunt esse; sed tanto plura, 
quanto perfectius Verbum intuentur : prorsus 
autem omnes id cognoscere, quod ad statum 
suum pertinet. Quibus ex duobus illud effi- 
citur ; imprimis Christi animam omnia nosse, 
qua quovis existunt tempore; quippe cui 
subjecta sunt omnia, in que summum jus, et 
dominatum obtinet, Deinde, licet non omnia, 
quie dieuntur possibilia, cognoscat; posse 
tamen universe illud asseri, omnia illi esse 
cognita, eo quod sub generali hoc nomine, 
cum onnia dicimus, ea potissimum continen- 
tur, qu:e simpliciter enf/a sunt, hoc est actu. 
Atque hoc sensu licet interpretari que ab 
Fulgentio, ezeterisque, quos supra commemo- 
ravimus, usurpata sunt; idcirco nihil anim:e 
Christi latere notitiam, quod alioqui deesset 
illi quippiam de plena, et perfeeta sapientia. 
Hoc enim recte ab illis dicitur, si de earum 
rerum intelligatur scientia, {πιὸ ut vere sunt, 
ita proprie res, et entia nominantur : noe est 
qua certo existunt tempore ; neque sunt 
omnino nihil : ut sunt ea, qua? etsi possunt 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


esse, nunquam tamen erunt: et a20n entia 
vocantur absolute. 


CAPUT IV. 


Demultiplici anime Christi scientia.A . Hugonis 
Victorini falsa opinio, nullam aliam, preter 
increatam, in. Christo homine fuisse sapien- 
tiam. 2. Fa vero refellitur, et questio pro- 
ponitur, an Christi anima beata Dei visione 
potita sit ab ortu ipso : respondeturque, sine 
ulla dubitatione, vel controversia, illam ha- 
buisse. 3. Quod deinceps probatur e Scriptu- 
ris, et Paíribus. 4. Joannis locus in Evan- 
gelit capite. primo illustratus. 5. Augustini 
de ea re testimonium, 6. Alia, qu& ab non- 
nullis asseruntur, haud satis expressa. Ἴ. 
Eusebii Caesariensis. locus. expenditur. 8. 
Christi animam beata. Dei visione cum in 
terris degeret, potitam esse certissime creden- 
dum; 9. De scientia Christi acquisita. 


I. Restat ut de multiplici scientice genere, 
quo Christus homo prweditus fuit, agamus; 
idque paucis. Nam parcius apud antiquos 
Patres rei hujus occurrit mentio, aceurata 
quidem, et expressa: ut scholarum magis esse 
propria videatur. 

Cujus disputationis ansam,et initium dabit 
quoddam dietum Hugonis illius, quem capite 
antecedenti, Christi scientie? penitus omnia 
subjicientem induximus. Qui eum id sibi ob- 
jecisset?, si Christi anima cognoscit omnia, 
falsum esse, « Deum in omni bono majorem 
habere sufficientiam, quam creaturam ejus ;» 
hoc ita dissolvit; verum esse, Deum in omni 
bono creaturis suis antecellere, « ubi aliud 
creature? bonum a bono Creatoris invenitur. 
Sed cum sapientia illius anim, non sit alia, 
quam divina sapientia, quomodo potest fieri 
comparatio ? » Cui incontinenti ita subjicit : 
« Indubitanter namque dicendum est, quod 
alia sapientia, quam divina non fuitin Christo. 
Si enim sapientia anime Christi alia esset à 
divina sapientia, minor esset, etc. Ideo ut 
illam veritatem firmiter teneamus, quod illa 
anima nihil ignoravit, sed omnia scivit; di- 
cendum est, quod non alia sapientia erat illa 


1 In HII, Disp. xiv, qu, i. — 2 Vide tom, I nostrum lib. IV cap. vii, $ 10. — 3 S. Th. 1II part, qu. x, art. 2.— 4 Ib. art. 3. — 


5 Hug, Tract. 1, sum. sent, cap. xvi. toin. III, 


Falsa Hug: 
nis opinio. 

nullam 
aliam, pr& 
ler increa 
tam, fuiss 
in Christo 

homine 
sapientian 


Hugo 
refellitur. 


DE INCARNATIONE, LIB. ΧΙ, CAP. IV. 


anima sapiens, sed in Deo per naturam, in illa 
anima per gratiam:» Hic eadem prorsus, qua 
Verbum, adeoque divina et increata scientia 
Ghristi animam pulat Hugo cuncta cogno- 
scere, nec ab eo ita dissentit Magister Senten- 
tiarum, ut putat Gabriel Vasquezius : qui 
Magistrum scripsisse refert, « per scientiam 
creatam omnia videre Christum in Verbo, qua 
cognoscit ipse Deus. » Quippe create vox apud 
Magistrum non exstat illo quidem in loco, 
quem Vasquezius citat, nempe tertio senten- 
tiarum , distinctione xiv, sed istud unum, 
« per sapientiam sibi gratis datam in Verbo, 
cui unita est, omnia scire, qua scit Deus. » 
Atqui ipsamet inereata sapientia, etiam ex 
Hugonis opinione, gratis est animze Christi 
concessa; nec tamen est creata. Verum 
aliunde constat, non eamdem amborum de 
increata illa sapientia fuisse sententiam : et 
Magistrum omnino creatam agnovisse, qua 
Christi anima predita fuerit. Asserit enim, 
quamvis omnia norit, qu: Deus scit; « non 
tamen ejus sapientiam sequalem esse sapien- 
tie Dei, quia illa multo est dignior, diguius- 
que et perfectius omnia capere, quam illius 
anim: sapientiam. » Que verba demonstrant, 
creatam in anima Christi fuisse sapientiam. 
II. Porro quod ad Hugonem spectat, qui 
non aliam in Christo sapientiam agnoscit, 
nisi increatam ; si eam, quam vocant, actua- 
lem cognitionem intellexerit, prorsus absurde 
sensit. Non enim divina illa, et non creata 
cognitio ab ulla re creata produci potest, nee 
aclio vilalis esse cujusquam anime, qualis 
esse debet intuitus mentis aut cognitio, qua 
aliquid reipsa, et actu percipitur. Sin increa- 
tam illam sapientiam habitus iustar, aut 
interjecti, ac medii fuisse credidit, per quod 
anima suapte cognitione omnia viderit : 
quemadmodum passim in Scholis, in Vero, 
vel per Verbum beatos cognoscere ereaturas 
affirmant, quantum singulorum meritis, et 
conditioni congruit; non erit firma satis Hu- 
gonis argumentatio, qua Christi animam tan- 
tumdem scire concludit, quantum Deus ipse 
cognoscit. Alioqui sanctos omnes, qui in Verbo 
res creatas contuentur, nulla omnes excepta, 
ne possibili quidem, contueri necesse foret. 
Quod non est consequens : et vera sunt illa, 
quz capite antecedente diximus, ne animam 
quidem Christi omnem assequi creaturam 
rerum possibilium infinitatem ; ne Deum ip- 
sum comprehendere dicatur; que est com- 


1 Par. III, qu. x, art. 2, — 2 Joann. 1, 14 et 16, 


4931 


munis scholasticorum ratio a beato Thoma 
tradita !. 

Quocirca verissimum est, Christam homi- 
nem rerum ompoium plenissimam habuisse 
notitiam ; nee de ista plenitudine quidquam 
ea ratione deceerpij quod non omnia, quae 
potest Deus faeere, cognoscit, hoc est divinam 
minime comprehendit essentiam ; ut in calce 
capitis antecedentis ostendimus. Illud item 
pereque certum oportet esse, non solum di- 
vina seientia nosse ipsam omnia; de quo 
nemo Christianus dubitat ; sed etiam humana, 
quantum creature conditio postulat. Quam 
quidem inesse Christo demonstrant, quse 
libri hujus eapite primo de duplici scientia 
illius exposita sunt. 

Cum autem multiplex sit creata Christi 
cognitio, ut initio capitis primi dictum est, de 
ea, qui beatarum mentium propria est, et 
beatifica vocatur, precipue hic agendum 
est ; etillud inquirendum, anab eo momento, 
quo existere ccpit anima ipsius, compos 
supreme beatitudinis, et perspicue Dei vi- 
sionis fuerit. 

Nulla est hactenus, non dicam inter doctos, 
ae theologos, sed inter Christianos de ea re 
controversia; affirmantibus universis, nul- 
lum, ex quo primum exstitit, vacuum prete- 
riisse tempus homini Christo ab intuitu divi- 
nitatis. Tametsi nee Sceripturz disertis hoc 
verbis, expressisque testificentur; et paucis- 
simi ex antiquis Patribus illud aperte prodi- 
derint χατὰ τὸ ῥητόν. Quamvis in quibusdam 
tum illius, tum horum sententiis, κατὰ τὴν 
ἔννοιαν contineri videatur. 

III. Valet autem ad id probandum, per- 
suadendumque, quod in primo, et secundo 
capite de perfecto Christi animze statu disse- 
ruimus; ubi sine ullo ignorantie, vitiique 
defectu, summam in ea, et quantam capere 
poterat, sapientiam, et gratiam exstitisse do- 
cuimus; adeo ut nullum revera interiorem 
in utraque profectum, et incrementum ha- 
buerit. Etenim haud pauci veterum, Chris- 
tum, etiam qua homo est, negant sapientie, 
et gratie ullam  aecessionem habuisse, eo 
quod plenus ab ortu ipso *, et conceptu fuit 
utriusque; ac de plenitudine ejus omnes acce- 
pimus; ut testatur Joannes. Tun: quod :/e- 
sauri omnes erant in eo sapientie, el. scientie 
Dei: atque hane perfectee scientiz plenitudi- 
nem ex ipsa humane nature cum Verbo 
conjunctione manasse contendunt. Ita Cy- 


Anina 
Christi ab 
ipso ortu 
beata Dei 

visione 
potita. 


Ad littte- 
ram. 


Secundum 
cogitatio- 
nem. 


Expenditur 
locus 
Joannis 
Plenum 
gratie et 
veritatis. 


Expenditur 
locus 
Joannis: 
Plenum gra- 
lie et 
veritatis. 


432 


rillus, Joannes Damascenus, aliique, quos 
illic adduximus. Cum igitur ἐξ ἄκρας ὑπάρξεως; 
ut loquitur Damascenus, hoc est ab ortu ipso, 
el initio existendi, plenam perfectamque sa- 
pientiam, et gratiam acceperit; nec incre- 
mentum illius ullum postea capere potuerit ; 
manifestum est, ex eorum sententia, qui 
sic disputant, animam ilius summa, et 
absoluta numeris omnibus felicitate fuisse 
cumulatam. Nam si nondum eam assecuta 
foret, infinito discrimine abfuisset a perfecta 
sapientia, et gratia : si quidem Apostolus 
prassentem hune statum, in quo peregrinamur 
a Domino, hoc est nondum sterno beatoque 
Dei conspectu fruimur, cognitione ex parte 
duntaxat esse preditum affirmat; futurze 
vero felicitatis, perfectum vocat. Itaque illum 
infantilem ; hune virilem esse dicit : E parte, 
inquit^, cognoscimus, et ex patre prophetamus: 
Cum autem venerit quod. per fectum est , evacua- 
bitur quod ex parte est. Item?, Videmus nunc 
per speculum, in. enigmate : tunc autem facie 
ad faciem. Nunc cognosco ex parte, tunc autem 
cognoscam sicut et cognitus sum. Quae si vera 
sunt, profecto Christus homo, nisi plenam 
illam et perfectam scientiam, qua in aperto 
divinitatis contuitu sita est, ab ortu ipso 
naetus sit. nonnisi μεριχὴν γνῶσιν, hoc est ru- 
dem, et inchoatam. cognitionem, non autem 
plenam et perfectam est assecutus ; nec habuit 
thesauros omnes sapientia, et scientie Dei ;. et 
a puerili cognitione ad virilem profecit. 
Frustra ergo plenum illum gratie et veritatis 
visum a se testatur Evangelista Joannes. 
Nam plenum non est, quod adhue implendum 
est. 

IV. De quo Joannis loco ut obiter dicam, 
illud observandum venit, non satis expeditam 
illius esse rationem. Nam Greca lectio πλήρης 
χάριτος, xat σοφίας in nominand? casu, ac genere 
masculino, quorsum pertineat, ut et Latina, 
plenum gratie et veritatis, non constat eruditis. 
Chrysostomus πλήρη in accusandi casu legisse 
videtur, et ad δόξαν referre, tanquam Latine 
scribas, gloriam ejus plenam gratie, et veri- 
tatis : quod apertius expressum est a Theo- 
phylaeto. Ita etiam Cyrillus; etsi in excuso 
codice πλήρης legatur, parum commodo sensu^. 
Quod mihi non placet. Nugantur porro Caje- 
lanus, et Erasmus, qui P/enus gratie et veri- 
latis ad Joannem Baptistam probabiliter 


α CyniLL. in Joan. "Oct πλήρης χὰριτος ἔχειν τὴν 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


referri putant posse. In quo audiendi nón 
sunt. 

Plerique post, ^abitavit in nobis, interclusis 
parenthesi sequentibus πλήρης χάριτος cum λόγος 
committunt; ut et Latinum, plenum gratie 
cum Verbo. Omnino cum Unigeniti voce 
χατὰ διάνοιαν conjungendum est, quasi πλήρους; 
id est pleni, legatur, ut Arabie; paraphrasis 
vertit Interpres. Acrecte illud animadversum 
est ab erudito viro, nonnunquam rectum ca- 
sum cum obliquis construi, ut in epistola ad 
E'phesios* : Ut det vobis, secundum divitias glo- 
"iQ sut, ete. Christum habitare per fidem in 
cordibus vestris, in caritate radicali, et. fun- 
dati, pro radicatis, οἱ fundatis. Et in. Apoca- 
lypsi, ab eo qui est, el qui erat, et qui venturus 
est. Grace, ἀπὸ τοῦ ὁ ὦν, χαὶ ὁ ἦν, καὶ ὁ ἐρχόμενος 
Ubi nominativus pro genitivo redditur. Eadem 
et in sequente versu, et crebrior etiam enal- 
lage. Ita ergo, πλήρης pro πλήρη vel πλήρους, ut 
ad μονογενοῦς pertineat. 

Hincigiturcomplures veterum, uti diximus, 
ex hoc loco, et similibus, que Christum adhuc 
in terris viventem , plenitudinem habuisse 
grati? , sapienlieque testificantur; conclu- 
dunt, nullam ad illas accessionem esse factam. 
Ex quo argumentari licet, beatam illius 
anima visionem Dei esse concessam. Alioqui 
multo ampliorem postea sapientiam adeptus 
esset ; et revera auctus esset sapientia. 

Sunt et alia Scripture testimonia, ex qui- 
bus idem colligi solet ab eruditis theologis, 
de quibus legi potest Melehior Canus in libro 
duodecimo de locis Theologicis, capite x1v,in 
quo fuse quaestionem istam pertraetat. 

V. Nam quod ad sanetorum Patrum auc- 
toritatem attinet, perpauca sunt expressa, et 
nominatim de suprema ante mortem et re- 
surrectionem Christi felicitate concepta testi- 
monia. Et quc proferri solent a quibusdam, 
uno forsitan excepto, liquido rem minime 
demonstrant. Unus hie, quem dico, locus est 
Augustini e quistione xv. de octoginta tri- 
bus : ubi suscitati a Domino Lazari allegori- 
cam significationem explieans, sudarium, 
quo tecta erat ejus facies, figuram esse dieit 
presentis in nobis visionis, qua per Speculum 
videmus in enigmate ὃ: quod cum auferri jubet 
Christus, «hoe est, quod post hane vitam au- 
ferentur omnia velamenta, ut facie ad faciem 
videamus, Quantum autem intersit inter ho- 


δόξαν ἔφη τὸν υἱὸν ὃ πνευματοφόρος. Leg. πλήρη. 


5 ΠῚ Cor. v, 6. — ῷ ECor, xur, 9. — 3 Ibid. ver. xi. — 4 Eph. 111, 16. — 5 I Cor. xur, 12, 


Juzta sei 
sum. 


Augustin 
ea de re te 
timonium 


lia que ab 
nonnullis 
feruntur , 
haud satis 
expressa. 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. IV. 


minem, quem Dei sapientia gestabat, per 
quem liberati sumus, et esteros homines, 
hinc intelligitur, quod Lazarus nisi exiens de 
monumento non solvitur : id est, etiam re- 
nata anima, nisi resolutione corporis libera 
ab omni peccato, et ignorantia esse non potest, 
quamdiu per speculum, et in zenigmate videt 
Dominum. Illius autem linteamina, et suda- 
rium, qui peccatum non fecit, et nihil igno- 
ravit, in monumento inventa sunt. Ipse solus 
in carne, non tantum in monumento non est 
oppressus, ut aliquod peccatum in eo inveni- 
retur; sed nec linteis implicatus, ut eum 
aliquid lateret, aut ab itinere retardaret. » 

Hie Augustinus indicare videre, Christi 
animam adhuc in mortali corpore degentis, 
sublato velamine, facie ad faciem Deum vi- 
disse, nec eam latuisse quidquam. 

VI. Verum in altero ejusdem Augustini 
loco, quem nonnulli afferunt, fugit eosratio!. 
Sumptus ille est e libro quarto de consensu 
Evangelistarum, capite decimo?, et ultimo ; 
in quo allegorice item exponens id quod Petro 
de Joanne Evangelista Dominus dixit, Sc 
eum se velle manere, donec veniat?, sic scribit : 
« Ubi etiam mihi videtur alto docuisse mys- 
terio, istam ipsam Joannis Evangelicam dis- 
pensationem, qua in lucem liquidissimam 
Verbi sublimiter fertur, ubi Trinitatis s&»qua- 
litas, et incommutabilitas videri potest, et 
qua maxime proprietate distat a ceteris 
homo, cum susceptione Verbum caro factum 
est, perspieue cerni, cognoscique non posse, 
nisi cum ipse Dominus venerit. » Ibi S. Au- 
guslinus asserit, Christi verba illa, Sic eum 
volo manere donec veniam, perinde acci- 
pienda, ut si diceret; volo secretum illud, et 
ignotum hominibus esse mysterium, quod 
Joannes in Evangelio pradicavit, de trium 
personarum ecqualitate, et incommutabilitate, 
et de proprietate, qua maxime distat a ceteris 
homo ille, quem Deus suscepit. Nec dicit, ea 
proprietate distare susceptum hominem ab 
aliis, quod mysteria illa vivens adhuc in carne 
manifeste cerneret : ut recentiores suspi- 
cantur theologi. 

Sic iidem in alio loco, quem proferunt ex 
Richardo Victorino, parum attenti fuisse vi- 
dentur. Scripsit ille in seeundo libro de Em- 
manuele, capite xxii, de. Christo sie : « Quod 
igitur accepturi sumus in vita futura, ille ac- 
cepit in vita ista : quod nobis dabitur in con- 


433 


summatione, illi datum est ab hora concep- 
lionis suze. » Quibus verbis declarari putant 
beatum Dei conspectum. Sed ex anteceden- 
tibus liquet, non tam de felicitate animse 
loqui, quam de hac ejus affectione, quam 
butyri nomine significari ait, qua «illi suave, 
ac delectabile erat quidquid summa puritas, 
quidquid summa pietas exigebat. » Quod nos 
hac in vita non assequimur, in qua reluc- 
tantem experimur concupiscentiam : adeo ut 
qua honesta sunt, et laudabilia, sine molestia 
et repugnantia exequi nequeamus. Chrislus 
autem qui peccati expers erat, et concupis- 
centi: , suavissime, ac citra conflietum, 
quandocumque volebat, qua sunt recta et 
rationi, voluntatique divinse consentanea, 
vivens adhuc in carne praestabat. 

VII. Postremus superest locus ex Eusebio 
inlibro decimo de Demonstratione Evangelica, 
capite xxi et ultimo : ubi Psalmum xxi,qui de 
Christi passione totus est, enarrat : et ad illa 
verba : /n te projectus sum ex utero; de 
ventre matris mec Deus meus es tu, sic scribit: 
« Cum enim adhue in penetrali gestantis me 
genitricis essem, te deum meum intuebar, 
lanquam in tanta carnis communione manens 
impermixtus, et sincerus : sive polius vel 
tunc incorporeus existens, et vinculis solutus 
omnibus. » Ex iis verbis effiei eredunt, Chri- 
stum hominem jam tum in utero matris la- 
tentem, aspectu divinitatis fuisse przeditum. 
Sed de humanitate ipsa intelligi nequeunt. 
Ea quippe corpore constabat, nec incorpo- 
ream illam putavit Eusebius, cum tamen 
Christum sic inducat loquentem ; « quoniam 
etiam in utero incorporeus erat, neque carnis 
communione sordidatus, et infectus idcirco 
Deum se vidisse. » De Christi ergo divinitate 
omnino interpretandus est hie locus ; quam 
paterna minorem, eique subjectam, Ariana 
lue contactus existimavit Eusebius : ut mi- 
nime mirum sit, ex ejus persona Christum, 
auctore Eusebio, Deum suum appellare Pa- 
trem, et eo inferiorem se profiteri. Vide 
qua de hoc in primo libro de 7rinitate fuse 
disseruimns, capile ΧΙ et xir. 

Quocirca pauci occurrunt modo veterum, 
qui diserte, aperteque dieant, Christum, qua 
hominem, cum in utero gestaretur, sive ante 
resurrectionem, suprem:e felicitatis, hoc est 
visionis divinz, compotem essse factum. 

ΨΠΠ. Facile tamen assentior gravissimis, 


1 Suar, in HIT, part. disp. xxv, sect. I. — 2 Tom, IV. — 3 Joann. xxr, 25. 


Tos. VL 


28 


Locus. 
Eusebii 
expenditur. 


Animam 
Christi in 
terris positi, 
visione bea- 
tifica poti- 
tam esse, 
certissime 
tenendum. 


Dc scientia 
Christi 
acquisita 
res in dubio 
relinquitur. 


434 


ac doctissimis theologis : qui, licet nondum 
hoe ad fidei dogma pertinere putent, quod 
loeus in Scriptura sit nullus, qui id perspicue 
declaret; nee ullius auctoritate synodi gene- 
ralis ; aut alia quapiam fidei regula decretum, 
et constitutum fuerit : errori tamen, et haere- 
liea impietati proximum censent, negare 
Christi animam eiiam mortali cireumfusam 
corpore, Deum retecta vidisse facie, sum- 
mummque felieitatis s&eternze gradum — atü- 
gisse. 

Quod quidem, rationibus cseteris omissis, 
quas non improbabiles paulo ante reddidi- 
mus, una mihi res, credo et aliis, persuadere 
solet; admirabilis omnium in eo Chrisüano- 
rum, doctorum pariter, imperitorumque 
consensio. Nam nemo hactenus bona fide 
Christianus, id est catholieus scriptor, exsti- 
tit, qui de Christo aliter existimaret, quam 
eum, nunquam, ex quo vivere ccpit, divino 
aspectu caruisse : nee hodie quisquam est, 
rudis licet litterarum et idiota, qui si ut- 
cumque quid Christus sit noverit; non idem 
de eo rogatus respondeat. Quse communis 
singulorum Ecclesie. membrorum professio, 
illum esse totius corporis sensum certissime 
demonstrat : « Nemini enim dubium est, Ec- 
clesiam Spiritu sancto regi, » ut ait Joannes 
Fischerus Roffensis episcopus!, « nisi quis 
forte Christi non crediderit Evangelio, etc. 
Certum est ergo, quod Spiritus ipse sanctus, 
quem et Spiritum veritatis Christus appellat, 
in Ecclesia perpetuo maneat, Ecclesiam in- 
struens, et Ecclesiam ducens in omnem veri- 
tatem, eique annuntians, et suggerens, ac 
subministrans, et demum insinuans quidquid 
est Christi. » At vero qui toti adest Eeclesio, 
et per totum corpus infunditur, veritatis Spi- 
ritus idem singulos regit, iisque lucem sua 
veritatis aspirat : ut quod sigillatim universi 
firma, et inconcussa persuasione, non ex com- 
posito, preceperint, id illius instinctu Spi- 
ritusexceptum, et eorum animis consignatum 
merito videatur. 

IX. Ad extremum, preter illam scientiam, 
quam visionis, et beat?ficam nominant schol:e, 
alie quaedam tribui Christo solent a scholas- 
licis theologis, e:que maxime due : quarum 
altera divinitus ?nfusa fuit; altera paulatim 
acquisita usu, et experientia. Ita 5. Thomas*. 
Qui de acquisita sese aliter antea? sensisse fa- 
telur*; ac nullam prorsus in Christo cousti- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


tuisse. Verum in summa theologica illam 
vindicat Christo Domino. Contra quem Scotus 
dispulat ad tertium librum sententiarum , 
Distinetione xiv. Hane etiam controversiam 
atügit Lyranus ad Luces caput secundum ; 
ubi Christus profecisse sapientia dicitur. Sed 
Lyranum more suo Paulus Burgensis exa- 
gita), et in Scoti sententiam inclinantem ex 
S. Thome decretis refellit : quemadmodum 
vicissim Paulo Rurgenusi pro Lyrani, et Scoti 
opinione Mathias Thoringus acrem se, ae ve- 
hementem adversarium objicit. De hae lite 
neulram in partem pronuntiare audeo. Hu- 
jusmodi enim qusstiones ad scholas rele- 
gande sunt: de quibus nihil apud antiquos 
liquidi, ae definiti reperitur. 

Sed ut habent illorum de profectu Christi 
sententiz», capite secundo a nobis expositc, 
quarum una verum fuisse progressum asserit, 
negat aliera; tum vero de acquisita scientia 
varia possunt esse judicia. Nam si vere inere- 
mentum cepit scientie Christus, de acquisita 
commode potest ilud aceipi, quam expe- 
rientia usuque collegerit. Sin specie sola, et 
ostentione creverit; supervacua ista cense- 
bitur. 

Addam insuper, videri sanctum Ambrosium 
aequisitze illi refragari sententie, sermone 2n 
Psalmum xxi, ubi vestem Christi mystice in- 
terpretans, « Vestem autem ejus, inquit, 
qua non erat consuta, sapientiam ejus coc- 
lestem possumus approbare, qui erat desuper 
contexta. Nostra enim sapientia, hoc est hu- 
mana, consuitur. ÀÁssuitur enim cum liberos 
damus ad studia grammaticis, tradimus phi- 
losophis; erudimus eos, ut sapientia in illis, 
qua non erat, acquiratur. Domini autem sa- 
pientia non assuta est, non qussita. Non 
enim didicit a magistro, sicut ipsi Judei di- 
cunt", Quomodo hic litteras movit, cum non 
didicerit ? Et ipse dicat, Mea doctrina non est 
mea, sed ejus, qui me misit : hoe est quod ait, 
desuper contexta.» Hic solam infusam Am- 
brosius videtur agnoscere. Alibi tamen ut ve- 
rum scienti? profectum; sie acquisitam 
scientiam admittit?. Et alioqui variant in hac 
re antiquorum Patrum sententie, ut incerta, 
nee satis explorata : dum hoe unum asseve- 
rare, obfirmareque student, adversus Apolli- 
naris, e£ Monophysitarum insaniam; genere 
diversam, pro naturarum discrepantia, cogni- 
tionem, et scientiam habuisse Christum, 


1 Lib. cont. Luth. de Cap. Bibl. cap. ni, — 92 Part. III, quast. 1x. — 3 In ΠῚ, Disp, xiv, qu. 11, art. 8, — 4 Part. III, qu. 1x 
art. 4, —5 In Glos, Ord, — 6 Amb. tom, L. — 7 Jóann. vii, — 8 Vide sup. cap. 1, $ 4. 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. V. 435 


creatam, et increatam; qualiscumque vero 
sit illa, dum creata ponatur, nihil admodum 
illorum interfuit. 


CAPUT V. 


De Christi hominis sanctitate. 1. Quid sit sanc- 
titas. 9, Triplici ex capite colligitur quanta 
in illo sanctitas fuerit, quam quidem re- 
quirebat primum capitis dignitas. 3. Ex 
Adami comparatione illustrata. 6. Tum Me- 
diatoris functio : nec non. Pontificis. 1. Adeo 
ut infinita fuerit. 


I. Ad primarium, et prestantissimum 
Christi hominis decus, et ornatum institute 
nos disputationis ordo perduxit, qui in gratia, 
et sanctitate consistit. De qua nos acturi, pri- 
mum illud constituere debemus, quanam sit 
sancüitatis vocabulo subjecta notio. 

Sanetum proprie veteres appellavere Ro- 
mani, quod sanctione aliqua, id est poene 
constitutione, ab injuria, vel usu promiscuo 
munitum est atque defensum. lta sanete 
leges, quae impune violari nequeunt, eo 
quod pocna sit apposita, quam proprie sanc- 
(ionem vocant : et legati jure gentium saneti, 
quos violare non lieet. Proprie tamen sanc- 
tum dicitur, quod profano ct polluto contra- 
rium est, estque purum, et incorruptum. 
Quo sensu hie a nobis sumitur, et opponitur 
peccato : ut hoe sanctum habeatur, quod 
eulpa vacat : et sanctitas, animae sit status a 
lethalis criminis contagione purus, ae divina 
grati: splendore decoratus. Quam ita definit 
Dionysius : « Sanctitas est, inquit, ut more 
nostro dicam, omni labe vacua, et perfecta, 
penitusque illibata puritas^. » 

Hane in Christo homine sanctitatem fuisse, 
nec eam quidem vulgarem, sed excellentem, 
etaffluentem, communis habet Christianorum 
omnium sensus : adeo ut proprie sit hcec il- 
lius appellatio. lta Gabriel Archangelus 
Mariam alloquens, Quod nascetur, inquit!, ex 
te sanclum, vocabitur Filius Dei. Itaque dze- 
mones ipsi, apud Marcum sie eum appella- 
bant?; Scio quis sis sanctus Dei. Et ἃ Daniele 


& Diox. de Div. nom. cap. xi. ᾿Αγιότης μὲν οὖν 


Sanctus. Sanctorum vocatur? : tanquam exi- 
mia, et exquisita sanctitate ecteris antecel- 
lens, ut ait Dionysius. 

Hieronymus illud Matthaei explicans, ubi 
Ghristum  Nazarethi habitasse scribit *, uf 
adimpleretur quod. dictum est. per Prophetas ; 
quoniam lNazareus vocabitur, notat « non 
verba de Scripturis Evangelistam sumpsisse, 
sed sensnm. Nazareus quippe sanctus inter- 
pretatur. Sanetum autem Dominum futu- 
rum, omnis Scriptura commemorat. » 

II. Hae porro sanctitatis excellens, exu- 
beransque copia tribus potissimum ex capi- 
übus ducitur. Primum ex munditia, quse 
peecati inquinamenta omnia funditus inter- 
clusit : ità ut nullum unquam peccatum 
fuerit, « non dico in Verho Dei, ait Augus- 
linus ὃ, sed nec in ipsa quidem anima sancta, 
et mente hominis, quem sibi ad unitatem 
persone Verbum Dei, et sapientia coapta- 
verat; sed nec in ipso corpore peccatum 
ullum erat : sed similitudo carnis peccati erat 
in Domino : quia mors non est nisi de pec- 
cato : et utique corpus illud mortale erat. » 
Neque vero peecatum ita duntaxat exclusit, 
ut reipsa nullum irreperet; sed ut ne posset 
quidem aditum habere : non solum actuale, 
quod vocant, sed etiam ab origine eontrae- 
tum. Itaque ἀναμαρτησία illa plena fuit, et sin- 
gularis homini Christo : qualis in nullam 
creaturam simplicem convenire potest; ut 


postea dicetur. Deinde perpetua fuit, et ab eo. 


progressa momento, quo anima illius in re- 
rum natura ccpit existere : uti sequentia 
demonstrabunt. Denique tanta in illo inte- 
gritas exstitit, ut esse major ne absolula qui- 
dem Dei potestate queat ; ut merito plenitudo 
in eo gratie lieatur esse? ae thesauri omnes 
sapientia, οἱ scientie absconditi 

Hoc enim postulabant tot in illum congesti 
tituli, ae funcliones, ad quas obeundas divi- 
nitus erat destinatus. quarum vim liber se- 
quens enucleatius exponet : nunc summatim 
tantum precipuas libabimus. 

Harum prima est capitis dignitas. Etenim 
omnia subjecit , ait Apostolus', sub pedibus ejus, 
et ipsum dedit caput supra omnem Ecclesiam, 
quc est corpus ipstus, et. plenitudo. ejus, qui 
omnia in omnibus, adimpletur. Quod in ea- 
dem epistola semel?, iterumque repetit : 


ἐστιν, ὡς καθ᾽ ἡμᾶς εἰπεῖν, ἣ παντὸς ἄγους ἐλευθέρα, xal 
παντελὴς, χαὶ πάντη ἄχραντος καθαρότης. 


1 Luce. 1, 35. —2 Marc. τ, 2λ.--ῷ Dan. τχ, 94. — ὁ Matth. τι, 93. — 5 Aug. in. Psal, xxxiv. — 6 Joann. 1, 10, — 7 Eph. 1, 22. — 


8 Eph. iv, 16 et c. v, 23. 


Hujus sanc 
titatisfonte 


Inpeccantia 


[9 Capitis 
dignitas- 


Que Adami 

comparatio- 

ne illustra- 
tur. 


436 


etin ea quz est ad Colossenses. At vero cum 
sint ez» capitis partes, ut ab illo vis omnis 
animalis in reliquum corpus, et sentiendi 
vigor, effieientiaque permanet, hoc ipsum 
necesse est inexhaustam quamdam in se con- 
ünere copiam bonorum eorum, qua ab ipso 
velut ex fonte, perenni decursu per uni- 
versa membra funduntur. Quoniam igitur 
grati: largitas omnis, ae donorum coelestium 
ubertas ab Christo in Ecclesie corpus, ac 
mortales adeo omnes, pro cujusque captu, et 
opportunitate profluit; perque preterita 
tempora non minus, quam succedentia, illius 
effieaeitas propagata ρου ποῦ; infinitam in 
eo gratie, caritatis, ac virtutum omnium, et 
χαρισμάτων opulentiam residere necesse est; 
et, quod de illo Joannes Daptista testificatus 
est, quia super omnes est, non ad mensuram da- 
tum huic esse Spiritum sanctum. 

ilane capitis praerogativam illustrat Augu- 
stinus sub finem epistola ἀντὶ ad. Dardanum, 
humani exemplo corporis. « Nam etin nostro 
corpore, inquit, inest sensus singulis mem- 
bris ; sed non tantus, quantus in capite ; ubi 
prorsus omnis est quinque partitus. Ibi enim 
et visus, et auditus, et olfactus, et gustus, 
et tactus, In ezteris autem solus est tactus. » 

iII. Primumillum generishumani parentem 
Adamum, Philo Judzus scribit in libro de 
mundi opificio, omnium hominum corpore 
animoque fuisse pretantissimum, quod stir- 
pis totius caput et principem eszeteros par 
esset longo intervallo post se relinquere. 
« Ille, inquit, primus homo terrigena, totius 
prineeps generis nostri, utraque parte mihi 
videtur fuisse prestantissimus, anima, et cor- 
pore, ae longe omnibus, qui postea fuerunt, 
utriusque dotibus antecelluisse ^. » Ac cor- 
pore quidem omnium fuisse formosissimum, 
quod ex pura, et sincera adhue humo, 
ejusque defzeatissima partieula finxit illud 
Deus: tum quod ejusdem artifieis excellen- 
lissimi manibus elaboratnm, et perpolitum 
fuit; quod quidem in tomo tertio: ubi de 
hominis opifieio est actum, ex antiquis Pa- 
iribus observavimus. Anima porro multo 


«& PuiLo de Opif. Ἐκεῖνος δ᾽ 6 πρῶτος ἄνθρωπος 
ὁ γηγενὴς, ὃ παντὸς τοῦ γένους ἡμῶν ἀρχηγέτης ἑχάτερα 
ἄριστος ψυχήν τε χαὶ σῶμα γεγενῆσθαί μοι δοχεῖ χαὶ 
μαχρῷ τινι τοὺς ἔπειτα διενεγχεῖν, χαὶ τὰς ἐν ἀμφοτέροις 
ὑπερύάσεις. 

5 lbid. Τοιοῦτος μὲν 6 πρῶτος ἄνθρωπος χατά τε 
σῶμα, χαὶ ψυχὴν γεγενῆσθαί μοι δοχεῖ, τούς τε νῦν 


1 Hom. vur, 29. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


magis Adamum prestitisse, idem existimat 
Philo, quod et a solo Deo procreata, et ad nul- 
lum alterum exemplar, przterquam ad divi- 
num Verbum, exacta conformataque sit: 
cujus effigies esset, et imitatio quaedam. Ex 
quo ita concludit. « Talis quidem corpore 
animaque primus homo mihi videtur exsti- 
üsse, qui et eos, qui nune sunt homines, et 
qui ante nos vixerunt, universos prestitit. 
Quippe generatio nostra ex hominibus est ; 
hune autem Deus ipse fabricavit. Atqui 
quanto prestabilior est artifex, tanto melius 
est opus ^. » 

Denique « primus a 'Deo formatus homo, 
vis et robur generis nostri fuisse videtur": » 
c:ieteri vero deinceps consecuti, utpote usitata 
generatione producti, et longius ab archetypo 
progressi, deteriores paulatim evaserunt : 
quemadmodum in pictura prestantissimum 
esse solet exemplar, quod ab excellenti arti- 
fice magno studio, et industria elaboratum 
prodiit: quee autem ex illo figure deinceps 
alie ex aliis imitando sunt expresse, longius 
a perfecto recedunt, quamlibet peritus sit 
apographi illius auctor. 

IV. Quod de priore Adamo dixit Philo, 
idem de secundo proportione usurpare li- 
ceat: fuisse Christum Dominum mortalium 
omnium et corpore, et anima longe przestan- 
tissimum. Cujus imprimis corpus, ex puris- 
tima, et integerrima sanctissime Virginis 
carne, ac sangnine compactum est, nee ab 
alio, quam ab ipsomet Deo ae Spiritu sancto 
productum, et effectum. Anima vero proxime 
ad exemplar assumentis, et procreantisipsius 
est Verbi condita; ut quoad fieri posset, 
illius virtutes, ae dotes in sese haberet ex- 
pressas; cumque destinatus esset a Deo prin- 
ceps, et caput electorum omniumi, et tan- 
quam exemplar absolutissimum, in quod 
justi omnes, et saneti intueri jubentur, et in 
ejus imitatione incumbere. /Vam quos presci- 
vit, et. pradestinavit, conformes fieri imagi- 
nis filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis 
fratribus, idcirco communem, et usitatum 
modum sanctitatis, et gratiae longo intervallo 


ὄντας, χαὶ τοὺς πρὸ ἡμῶν διενεγχὼν ἅπαντας. fj μὲν γὰρ 
ἡμετέρα γέννησις ἐξ ἀνθρώπων: τὸν δὲ θεὸς ἐδημιούργη- 
σεν. ἐφ᾽ ὅσον δὲ χρείττων ὁ ποιῶν, ἐπὶ τοσοῦτο χαὶ τὸ 
γενόμενον ἄμεινον. ͵ 

€ lbid. Οὕτως ἔοιχεν ὁ μὲν πρῶτος διαπλασθεὶς ἀἄνθρω- 
πος ἀχμὴ τοῦ ἡμετέρου παντὸς ὑπάρξαι γένους. 


-X- 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. V. — A31 


supergrédi debuit. « Etenim si communionis 
cum eo, et societatis desiderio tenemur, ait 
Dionysius, oportet ut in divinissimam ipsius 
in carne vitam intueamur, et expressa sacra 
in nobis impeccantice similitudine, ad deifor- 
mem, et immaculatum illum evehamur ha- 
bitum ^. » 

V. Eleganter Ambrosius observat!, Chri- 
stum appellari prznczpium viarum Domini ca- 
pite illo Proverbiorum octavo, ubi, scriptum 
est Dominis creavit me principium viarum 
suarum ; tum Joannis octavo,ubi interrogatus 
quis esset respondit: Principium, quod et 
loquor vobis ; « Quod non solum ad substan- 
tiam divinitatis, inquit, z:eterne refertur : sed 
etiam ad documenta virtutum. Ex hoc enim 
et Deum se probavit eternum, quia omnium 
ipse principium est, et uniuscujusque virtu- 
lis auctor, qnia Ecclesi? caput est; sicut 
seriptum est : Quia ipse caput corporis Eccle- 
sip, qui est principium, primogenitus — ez 
mortwis. Liquet igitur, et de Incarnatione 
dictum esse principium viarum suarum ; quod 
ad sacramentum suscepti corporis videtur 
esse referendum. Ideo enim carnem susce- 
pit, ut ad ccelum nobis sterneret iter. » Et 
paulo post : « Principium itaque nostre vir- 
tutis est. Christus, ete. Ex illo enim accepit 
virtus unaquaeque principium. Et ideo ut 
hzc virtutum genera disceremus, ///ius datus 
est nobis, cujus principium super hurneros ejus? .» 

Sie in. Catena Greca in Psalmos, ia. scrip- 
tum reperi: « Grecorum legislatores ser- 
mone tenus gratiam obtinent. Dominus au- 
tem, ut qui revera universi dominus est, et 
operum suorum curam gerens, non solum 
leges przeseribit; sed etiam seipsum tanquam 
formam, et exemplar proposuit, ut omnes, 
qui vellent, nossent faciendi potestatem ^, » 

Et Zacharias Mitylenceus. « Opificem ait 
ipsum, manentem Deum, hominem esse fae- 
tum, in quo nullam sui speeiem, neque ino- 
tionem pravitas invenit, Quippe qui fons erat 
virtutum, et sanctitatis, et immutabilitas, 
impeccantiaque ipsa *. » 


a Diow. cap. ut de Eccles. Hier. Χρὴ γὰρ ἡμᾶς 
εἶ τῆς πρὸς αὐτὸν ἐφιέμεθα κοινωνίας, εἰς τὴν θειοτάτην 
αὐτοῦ χατὰ σάρχα ζωὴν ἀποσχοπεῦσαι, χαὶ τῇ πρὸς αὐτὸν 
ὁμοιώσει τῆς ἱερᾶς ἀναμαρτησίας εἰς τὴν θεοειδῆ, καὶ 
ἀλώδητον ἕξιν ἀναδραμεῖν. 

b Catena in Ῥγοωηι. αὐ Psal. Ot μὲν γὰρ παρ᾽ 
ἕλλησι νομοθέται ἄχρι τοῦ λέγειν ἔχουσι τὴν χάριν, ὃ δὲ 
Κύριος ὡς ἀληθῶς χύριος ὧν τοῦ παντὸς, χαὶ χηδόμενος 
ὧν εἰργάσατο. οὐ μόνον νομοθετεῖ, ἀλλὰ χαὶ τύπον ἕαυ- 


VI. Eamdem sanctitatem, οἵ munditiem 
postulat Mediatoris conciliatorisque functio ; 
'tum Salvatoris. Neque enim peccatis irreti- 
tum, et obrutum genus hominum liberare 
posset a peccatis, et in gratiam amicitiamque 
cum Deo reducere, nisi a peccato ipse alienus 
esset, ac prorsus ἀναμάρτητος. Non enim sol- 
veret a vinculis, nisi liber a vinculis, ait Au- 
gustinus?. Ille liber mortem occidit, vincu- 
lum vinxit, eaptivitatem  captivavit. » Et 
Ambrosius*. « Qui ergo alios a carnis lubrico 
vindicabat, numquid formidare poterat, ne 


eliam ipsé dominatu quodam carnis islius . 


vinceretur. » Quod Paulinus his versibus de- 
claratin Panegyrico Celsi. 


Quare opifex hominum mortali in eorpore 
[venit, 

Non et mortali crimine factus homo. 

Nam neque deleret culpas, nisi liber ab illis; 

Nec laxare posset et ipse reus. 

Nec peceatori mors cederet, utpote vinetum 

Peccati vinclis legitime retinens. 

Jure igitur cessit rumpenti Tartara Christo. 

In quo quod posset nectere non habuit. 


Hane ipsam rationem τῆς ἀναμαρτησίας Chri- 
sti indicat Joannes Evangelista in prima ca- 
noniea. Scitis, inquit *, quia ille apparuit, ut 
peccata nostra tolleret: et peccatum in eo 
non est. Quem locum Augustinus enarrans ; 
«In quo non est peccatum, ait, ipse venit au- 
ferre peccatum. Nam si esset et in illo pecea- 
tum, auferendum esset illi, non ipse aufer- 
ret, » 

Cyrillus item Alexandrinus in dialogo de 
Incarnatione: « Quemadmodum igitur, in- 
quit, quoniam caro facta est vivifieantis 
omnia Verbi, mortis et corrupteke superat 
imperium ; eodem opinor niodo, quandoqui- 
dem anima ejus, qui non novit peccare, pro- 
pria faeta est, firmum deinceps, et immuta- 
bilem in bonis omnibus obtinet statum, et 
tyrannidem olim exercente peccato sine 
comparatione fortiorem ^. » Hzxec vero com- 


τὸν δέδωχεν, εἰς τὸ εἰδέναι τοὺς βουλομένους τὴν τοῦ 
ποιεῖν δύναμιν. 

€ Zacuan. tom. II Bib. Τούτῳ τῷ λόγῳ αὐτοῦ τοῦ 
δημιουργοῦ τοῦ μείναντος θεοῦ, xat γενομένου ἀνθρώπου, 
ἐν ᾧ μηδὲν εἶδος, μηδὲ κίνημα ἑαυτῆς ἢ χαχία εὕρετο" 
ἦν γὰρ ἣ πηγὴ τῶν ἀρετῶν, χαὶ τῆς ἁγιότητος, χαὶ ἣ 
ἀτρεψία, καὶ ἣ ἀναμαρτησία. 

d CymiLL. Ὥσπερ οὖν ἐπειδὴ γέγονε σὰρξ τοῦ ζωο- 
ποιοῦντος τὰ πάντα λόγου, τὸ θανάτου, xat φθορᾶς ὑπερ- 


1 Ambros. lll de fide, cap. 1v. — 2 Isa. 1x. — ὃ Aug. In Psal. cxui.— 4 Amb. de Inc. cap. vit.— 5 Joan, 1, can. c. ni, 5. 


If» Media- 
toris functio 


Peccati 
expers. 


Impeccan- 
tie. 


IIIe Pontifi- 
cis supremi 
dignitas. 


TV? Ipse sibi 

sanctitatis 

fons et lar- 
gitor, 


A38 


paratio incorruptele et impeccantic non sic in- 
telligenda est, ut utrimque paria fiant ; quippe 
major hee illa est, et absoluta inagis: cum 
neque corruptele omni ex parte fuerit ex- 
pers ; et corrumpi penitus, ae dissolvi ex sese 
caro potuerit; uti et mori, nisi divina vis 
obstitisset : peccare autem anima cum Verbo 
copulata nullo modo potuerit. Cujus statim 
causam eamdem, quam attulimus, subjicit 
Cyrillus. 

« Primus enim homo Christus est, inquit, 
qui peccatum non fecit, nec. inventus est dolus 
in ore ejus : Est autem positus, velut radix, et 
primiti:t omnium eorum, qui ad vite novi- 
tatem reformantur in Spiritu ^. » 

Non minus perfectam in Christi anima 
sanclitatem, et puram ab omni macula re- 
quirit Sacerdotis magni, et Pontificis digni- 
ias. 

Talis enim decebat ut nobis esset. Pontifex, 
ait Apostolus, sanctus !, ?nnocens, impollutus, 
segregatus a peccatoribus, et excelsior celis 
factus: qui non habet necessitatem quotidie ?, 
quemadmodum sacerdotes, prius pro suis de- 
lictis hostias nostras offerre, deinde pro populi. 
Dicemus de pontifieio hoc munere plura libro 
sequenti. 

VII. Ad hujus porro gratie, qua beata 
illus anima cumulata est, magnitudiuem, 
sive, ut Scriptura loquitur, plenitudinem, et 
quasi infinitatem :stimandam, pertinet, quod 
antiqui Christum asserunt, non aliunde illa 
accepisse, nec tanquam precariam et adven- 
titiam, ab alio communicatam habuisse; sed 
a seipso, ut sibi gratie largitor esset, et eam 
propriam, ac velut domesticam, et naturalem 
possideret. Hoe enim est, fontem in se ipsum 
obtinere gratie; adeoque totam ipsam, nec 
participatione veluti sectam, et concisam ; et, 
quod est consequens, sine modo a mensura 
prorsus infinitam ac nullis terminis cireum- 
scriptam. Etenim hoe de Chrisli grata pro- 
portione quadam usurpare possumus, quod 
de immensa, et in omni genere infinita divi- 
nitatis perfectione vulgo theologi predicant. 
Hane enim ex eo argumentando colligunt, 
quod non ab alio, sed a seipso habet ut sit : 
tum ccetera, qui indidem consequentia sunt, 


θρώσχει χράτος: χατὰ τὸν αὐτὸν, οἶμαι τρόπον, ἐπεί τοι 
γέγονε ψυγὴ τοῦ πλημμελεῖν οὐχ εἰδότος. ἐρηρεισμένην 
ἔχει λοιπὸν τὴν ἐφ᾽ ἅπασι τοῖς ἀγαθοῖς ἀμεταποίητον 
στάσιν, χαὶ τῆς πάλαι τυραννούσης ἁμαρτίας ἀσυγχρίτως 
εὐσθενεστέραν. 


Heb. vii, 90. — 9. Levit. xvi, 6. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


bonitatem, sapientiam, potentiam. Quse prop- 
terea infinita sint oportet; quod nullus sit 
velut δροθέτης, ae finium regundorum arbiter, 
qui modum ac limitem praseribat. Sie etiam 
Christus merito creditur non particula qua- 
piam esse sanctitatis adspersus; sed eam 
totam quanta quanta est, in se continere, 
etiam ut homo est, sed cum Deo sociatus, et 
in divinitate, ac per eam subsistens. 

Àc fatentur illi quidem omnes, quos dixi, 
Patres, hominem in Christo, etin Verbo sub- 
sistentem; gratiam illam proprie dietam ae- 
cepisse, hoe est tanquam gratuitum donum, 
et nullis partum meritis, sed sola Creatoris 
largitate concessum. Sed cum eumdem non 
simpliciter asserunt accepisse ; verum addunt 
a seipso illam accepisse; ut sit idem dator, et 
acceptor: profecto illa ipsa, quz attigi paulo 
ante, perspicue demonstrant, tum naturalem, 
minimeque peregrinam, et accidentem sus- 
cepisse gratiam : tum fine nullo, ac modo 
determinatam. Sed hec antiquorum theolo- 
gorum de Christi gratia constans, et praeclara 
sententia, ne nimis compressa, minus, quam 
pro merito suo, splendoris, ae dignitatis ha- 
beat, collatanda videtur oratione nostra, et in 
bona luce ponenda : quod in sequentibus effi- 
cere conabimur. 


CAPUT VI. 


De gratia Christi : 4. quid eo nomine signifi- 
cetur : Hujus specimen in. Incarnatione po- 
tissimum | exstitit. 9. Quod mullis omnino 
meritis ei concessa fuerit, 4. Eamdem et 
ipse sibi tribuisse dicitur. ὁ. Fulgentii locus 
illustratur, €t Augustini. 6. Plenitudinem 
gratie, et Spiritus S. quomodo — habuit 
Christus. 


I. Grati? nomen ex vi sua, propriaque no- 
lione hoe habet, ut gratuitum quoddam, nec 
pretio aliquo, vel merito redemptum benefi- 
cium significet: ae mercedi, et eompensa- 


α lbid. Πρῶτος γὰρ ἄνθρωπος ὁ Χριστὸς, ὃς οὐχ 
ἐποίησεν ἁμαρτίαν, οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι 
αὐτοῦ ῥίζα δὲ ὥσπερ χαὶ ἀπαρχὴ τεθειμένος τῶν εἰς 
χαινότητα ζωῆς ἀναμορφουμένων ἐν πνεύματι. 


]n qu 
consist 
Gratia 

notio. 


ne exstitit, 
quod nullis 
ritis con- 
essa fuit. 


«δ γ..» το ΨΥΥ 


DE INCARNATIONE, LIB. ΧΙ, CAP. VI. 


tioni ex justitia debitze ex adverso respondet. 
Sie enim apud jurisconsultos gratis, et mer- 
cede data, aut constituta, opponi censentur ; 
et Apostolus?, Ei, qui operatur, inquit, mer- 
ces non imputatur secundum gratiam, sed 
secundum debitum. Et alibi? : Si autem gratia, 
jam non ez operibus, alioquin gratia jam non 
est gratia. Atque hoe passim eontra Pelagia- 
nos scribens inculeat Augustinus: ut eum 
ait*, « Quomodo est gratia, si non gratis da- 
tur? quomodo est gratia, si ex debito reddi- 
tur.» Ea porro ex omnibus Dei operibus, et 
beneficiis, in Incarnatione potissimum spec- 
tanda proponitur, quam « summum exemplum 
esse grati? » scribit Augustinus*. Quippe 
« gratia Dei non potuit gratius commendari, 
quam ut ipse unieus Dei Filius in se incom- 
mutabiliter manens indueret hominem. » 
Quod etsi propter illius fructum, et gratuita 
qua indidem humanum in genus commoda 
redundarunt, dietum fuerit ; potest nihilomi- 
nus, teste eodem Augustino, grati: vocabu- 
lum, ae titulum vendicare sibi pro cseteris, 
quod illius causa, et origo, nullis prorsus ex 
meritis ejus, qui in Incarnatione est suscep- 
tus, hominis, sed ex gratuita Dei bonitate 
profluxerit. Quam nos grati: rationem, et si- 
gnificationem hoe loco prsesertim intuemur, 
ubi de gratia disputamus, et sanctitate Chri- 
sti. Cum enim, ut postea docebimus, humane 
nature in illo sanctitas in divinitate, et per- 
sonali ad eam applieatione preeipue sita sit, 
quo magis hee gratuita, id est a mercede ac 
debito longius remota censebitur, eo magis 
habenda erit, appellandaque gratia. 

II. Hane igitur humanz nature susceptio- 
nem, et hujus ad consortium divinitatis evec- 
tionem, nullis omnino ex ejus, qui susceptus 
est hominis constare meritis; sed omnino 
gratis esse factam, ob idque insigniter gratiae 
vocabulo donandam, passim predicat Au- 
gustinus, eum adversus gratie inimicos hcze- 
reticos Pelagianos decertat. Quorum cum in 
eo primigenia vt ita dicam, haeresis consiste- 
ret, ut gratiam Christi ez meritis dari dicere 
auderent, ex adverso nititur Augustinus, ut 
probet, gratia Dei non secundum merita nostra 
dari. Cujus rei primarium, et invietum argu- 
mentum ducit ex incarnatione Fili Dei: 
maxime in libro de Preedestinatione Sancto- 
rum. Cujus in decimo quinto capite memora- 
bilia sunt verba : « Est etiam przeclarissimum 


439 


lumen predestinationis, et gratice, ipse Sal- 
vator, ipse mediator Dei, et hominum homo 
Christus Jesus; qui hoe ut esset, quibus tan- 
dem suis vel operum, vel fidei przcedenti- 
tibus meritis natura humana, qua in illo est, 
comparavit? Respondeatur queso : Ille homo, 
uta Verbo Patri eosterno in unitatem per- 
son:z assumptus Filius Dei unigenitus esset, 
unde hoe meruit? qnod ejus bonum quale- 
cumque praecessit? Quid egit ante, quid 
credidit, quid pelivit, ut ad hanc ineffabilem 
excellentiam perveniret? » Et subinde: 
« Appareat itaque nobis in nostro capite ipse 
fons gratie, unde secundum uniuscujusque 
mensuram se per euncta ejus membra diffun- 
dit. Ea gratia fit ab initio fidei suz homo qui- 
cumque Christianus, qua gratia homo ille ab 
initio suo factus est Christus : deipso spiritu et 
hie renatus, de quo est ille natus ; eodem spi- 
ritu fit in nobis remissio peccatorum, quo spi- 
ritu factum est, ut nullum haberet ille pecea- 
tum. » Et in libro eodem capite xit, ait, cum 
caeteris rationibus, quibus contra Pelagianos 
utebantur Catholici ad hoc probandum, gra- 
tiam Christi vere esse gratiam, id est non. se- 
cundum merita nostra dari, minus aperte con- 
vincerentur illi, ae cederent; « ubi venitur ad 
ipsummediatorem Dei, ethominum hominem 
Christum Jesum omnem deficere praceden- 
tium gratiam Dei humanorum assertionem 
meritorum : quoniam ille nullis przecedenti- 
bus meritis, cum ipse sit homo, liberator 
faetus est hominum. « Et in libro XIII de 
Trinitate, capite xvir : « gratiam, ait nobis, 
sine ullis precedentibus meritis in homine 
Christo commendari, quia nec ipse, ut tanta 
unitate Deo vero conjunctus, una eum illa 
persona, id est, ipse homo assumptus, mox 
ut homo ; etiam Deus Filius Dei fieret, ullis 
est precedentibus meritis assecutus. » In 
libro item de Correptione, et gratia, capite 
undecimo : » Deus ergo naturam nostram, in- 
quit, id est animam rationalem. carnemque 
hominis Christus suscepit susceptione singu- 
lariter mirabili, vel mirabiliter singulari, ut 
nullis justitiie. suse precedentibus meritis, 
Filius Dei sie essel ab inilio, quo esse homo 
coepisset, ut ipse et Verbum, quod sine initio 
est, una persona esset. Neque enim quis- 
quam tanta rei hujus, et fidei e:ecus est iguo- 
rantia, ut audeat dicere, quamvis de Spiritu 
sancto, et virgine Maria filium hominis na- 


1 L. xxn, αὶ 1, D. de Pros. ver. — 9 Rom. xyww.. — 3 Rom. xi, 6. — 4 Lib. de grat. Chr. cap. xxnr, Vide et ep. v et vr. — 


Lib. X de Civ, cap. xxix. 


440 


tum. per liberum tamen arbitrium bene vi- 
vendo, et sine peecato bona opera faciendo 
meruisse ut esset Dei Filius. » 

III. Tractatu item 1xxxr in. Joannem, sub 
finem ; « Cum ad naturam Dei, inquit, non 
pertineat natura humana, ad personam ta- 
men unigeniti Fili Dei per gratiam pertinet 
humana natura, et tantam gratiam, ut nulla 
sit major, nulla prorsus z:equalis. Neque enim 
illam susceptionem hominis ulla merita pree- 
cesserunt; sed ab illa susceplione merita 
ejus cuncta ceperunt. » Et alibi!, « quantum 
pertinet ad ipsius hotainis susceptionem, 
tota gratia, singularis gratia, perfecta gratia. 
Quid meruit homo ille, qui Christus est, si 
tollis gratiam, et tantam gratiam, qua unum 
oportebat esse Christum, et ipsum esse, 
quem novimus? Tolle gratiam istam ; quid 
Christus nisi homo ? quid nisi quod tu? » 

Sic Albinus Flaccus libro tertio de 7nitate 
variis, ut solet, ex Augustini sententiis eam- 
dem inculcat gratiam, qua Deus homo factus 
est : « Quid enim natura humana in homine 
Christo meruit, ut in unitate persone unici 
Filii Dei, singulariter esset assumpta? quae 
bona voluntas ? eujus boni propositi studium? 
quae bona opera preceesserunt, quibus mere- 
retur iste homo una fieri persona cum Deo? 
ete. Unde nature humane tanta gloria, nul- 
lis precedentibus meritis? sine dubio gra- 
tuito munere. Nisi quia magna hie, et sola 
Dei gratia fideliter, et sobrie considerantibus 
evidenter ostenditur , ut intelligant homines, 
per eamdem gratiam se juslificari posse a 
peccatis, per quam factum est, ut homo Chri- 
stus nullum possit habere peceatum. » Ita 
beatam Virginem «gratia plenam, invenisse 
apud Deum gratiam ait, ut Domini sui, imo 
Domini omnium, salva virginitate, mater 
esset. » Vide Agobardum libro contra Felicem 
Urgelitanum *. 

Habesitaque Christum hominem singulari 
donatum gratia, hoc est nullis acquisita me- 
riis; sed gratuita Dei liberalitate concessa, 


& NTHAN. Οὐ γὰρ παρ᾽ ἑτέρου ἁγιάζεται: ἀλλ᾽ αὐτὸς 
ἑαυτὸν ἁγιάζει: ἵνα ἡμεῖς ἐν τῇ ἀληθείᾳ ἀγιασθῶμεν. ὃ 
δὲ ἑαυτὸν ἁγιάζων, χύριός ἐστι τοῦ ἁγιάζειν. πὼς οὖν 
τοῦτο γίνεται; πῶς δὲ τοῦτο λέγει, ὅτι ἐγὼ λόγος àv 
τοῦ πατρὸς αὐτὸς ἐμοὶ τῷ ἀνθρώπῳ γενομένῳ δίδωμι τὸ 
πνεῦμα, xai ἐμαυτὸν ἄνθρωπον γενόμενον ἐν τούτῳ 
ἁγιάζω. 

b. CyniLL. Ὅτι κατὰ φύσιν ἅγιος ὧν ὡς θεὸς. ἡγιά- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


qua Dei filius, et Deus existeret. Qua et sanc- 
tificatum fuisse, mox dicturi sumus. 

IV. Hane vero rursus gratiam ipsum sibi 
dedisse complures ex antiquis predicant. 
Athanasius libro secundo contra Arianos, 
verba Christi, quie sunt Joannis capite xvi; 
Et pro eis sanctifico meipsum ; ut. sint. et 
ipsi sanctificati in veritate?, ad illum sensum 
accommodat, ita scribens : « Non enim ab 
altero sanctificatur ; sed se ipse sanctificat ; ut 
nos in veritate sanctificemur. Porro qui seip- 
sum sanctificat, sanctifieandi arbiter est, ae 
dominus. Quinam ergo fit hoc? quomodo 
istud ait, Ego, qui Patris sum. Verbum, ipse 
mihi homini facto spiritum tribuo, et meipsum 
factum hominem in illo sanctifico^. » 

Egregie illud idem Cyrillus docet Alexan- 
drinus multis in locis; ut in dialogo sexto 4e 
Trinitate; ubi illum Joannis locum, in quo 
Christus se ipse sanctificare dicitur, perinde 
ut Athanasius de vera sanctitate , et commu- 
nicatione sanctificantis spiritus interpretatur. 
« Natura, inquit, cum sit sanctus tanquam 
Deus, sanctifieabatur nobiseum ; tanquam 
homo, templum proprium inungens Spiritu 
sancto^. » Tum quaerenti quoeum loquitur, 
cur ergo sanctificatus a Patre dieitur; respon- 
det, id eo diei, « quod omnia sunt a Patre per 
Filium in Spiritu sancto. » 

Et in libro undecimo in Joannem « sanctifi- 
catur propter nos, inquit, in Spiritu sancto, 
non eum sanctificante altero quopiam, sed 
ipsomet sanctificationem proprie, carnis ope- 
rante. Recipit enim spiritum suum : etacceipit 
quidem, quatenus est homo : sibi vero dat, 
tanquam Deus*. » Quod. deinceps latius ex- 
planat. Idem tradit et in libro tertio adversus 
Nestorium . et eodem modo sanetifieari nobis- 
cum diei asserit, quo et frater noster appel- 
latur. 

Plenius quaque libro vicesimo Z/Aesaurorum 
universe disserit, Deum hominem faclum 
usurpasse, et in se transtulisse qua sunt hu- 
man: propria nature, ut et exaltari, et acci- 


ζετο μεθ᾽ ἡμῶν, καθὸ ἄνθρωπος, τῷ ἰδίῳ πνεύματι τὸν 
οἰχεῖον αὐτὸς χαταχρίων ναόν. 

c CynirL. lI in Joan. “Λγιάζεται 9U ἡμᾶς ἐν ἁγίῳ 
πνεύματι, οὐχ ἑτέρου τινὸς αὐτὸν ἁγιάζοντος, αὐτουρ- 
γοῦντος δὲ μᾶλλον ἑαυτῷ πρὸς ἁγιασμὸν τῆς ἰδίας σὰρ- 
χός. δέχεται γὰρ τὸ πνεῦμα τὸ ἑαυτοῦ, καὶ λαμδάνει μὲν 
χαθόπερ ἦν ἄνθρωπος" ἑαυτῷ γε μὴν τοῦτο δίδωσιν ὡς 
θεὸς. 


1 Ser. vitr, de ver. Dom. sec. Matth. cap. 1v, — 2 Tom. IX Bibl. PP. 4485. — 5 Joann, xvir, 19. 


Christus 
gratiam sib 
ipselar- 
gitus est, 
ideoque 
absque 
mensura. 


m". 


Fulgentii 
locus illus- 
lratur et 

Augustini. 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. VI. 


pere dicatur. « Accepit ilaque tanquam homo, 
secundum gratiam, que, ut Deus, naturaliter 
habebat^. » Ae subinde Joannis simililer 
loeum illum explicat de sanctificante gratia, 
quam eum addit « non ipsum sibi, hoc est sui 
accepisse causa, quippe cum ipse sanctificans 
esset : sel ut eamdem sanctificationem per 
sese nature nosirz coneiliaret" : » de Christo, 
qua Verbum ac Deus est, loquitur. Idem ta- 
men Cyrillus in libro undecimo commenta- 
riorum in Joannem, docet vocem sanct?ficandi, 
quam in Christo de vera sanctitatis communi- 
eatione accipit, alias de sola consecratione ac 
dedicatione rei cujuspiam usurpari : ut cum 
donarium aliquod offertur Deo ; aut ad ejus 
cultum, ethonorem quippiam ab usu profano 
secernitur. Quae videtur germana ejus vocis 
interpretatio in illo Joannis loco, cum ait 
Christus, pro his sanctifico meipsum : hoc est 
« in sacrificium, et hostiam offero : ut expli- 
cat Chrysostomus, si quidem sacrificia omnia 
sancta dicuntur; et proprie saneta sunt, quce 
Deo sunt dicata". » Et ita Theophylactus, qui 
eodem etiam sensu exponi posse adnotat illud 
verbum, quod paulo ante posuit : sanctifica 
eos in veritate. Nempe ut sit, « segrega 
ilos ad verbi praedicationem, et sacrificium 
eos facito : ut huic veritati ministrent 4. » 
Augustinus tamen utrobique sanctitatis 
largitionem intelligit : quam cum Apostolis 
dedit Christus, sibi ipse contulit; eo quod 
membra erant ipsius : sicut hominem in se- 
ipso sanctificavit Deus Verbum. Sed hunc 
Augustinilocum expendemus sequenti eapite. 
V. Fulgentius in Alesponsione ad. Interroga- 
tionem tertiam Ferrandi, idipsum, quod ad- 
notare coepimus, docet, eumdem dare sibi, et 
accipere gratiam, οἱ Spiritum sanctum, Au- 
gustini auctoritate fretus, qui tractatu xiv in 
Joannem, enarrans illa Joannis de Christo 
Baptiste verba : JVon enim ad mensuram dat 
Deus spiritum ' ; ita scripsit : « Christus qui 
dat, non ad mensuram accipit. » Cui Fulgen- 
tius assentiens : « Ipse est enim qui dat, in- 
quit, ipse est qui accipit. Et quia potens est 
ad mensuram dare; ideo non potuit ad 


& Cyn. XX Thes. Εἴληφεν ἄρα ὡς ἄνθρωπος xai 
χάριν, ἅπερ εἶχεν ὡς θεὸς φυσικῶς. 

ὁ lbid. Οὐχ ξαυτῷ δεχομένου τὸν ἁγιασμόν" αὐτὸς 
γὰρ ἦν ὃ ἁγιάζων: ἀλλ᾽ ἵνα τοῦτον τῇ φύσει OU ξαυτοῦ 
προξενίσῃ. 


A41 


mensuram accipere. In forma enim Dei ma- 
nens, Spiritum dat : formam servi accipiens, 
spiritum accipit, sed quia ipse ad mensuram 
dat, ideo non ad mensuram accipit. Ad men- 
suram quippe dat multis filiis ; sed non ad 
mensuram accipit unicus filius; quia sic est 
verus homo, ut sit verus Deus. » Quem imi- 
tati Etherius et Beatus in libro primo contra 
Elipandun?, « Dominus, inquiunt, Jesus 
Spiritum sanctum non solum dedit ut Deus, 
sed et accepit ut bomo, » Quanquam ibi de 
largitione apiritus loquitur, non qua Verbum 
assumpto illo homini tribuit : sed qua in ho- 
mines eumdem ad mensuram distribuit : ex 
quo plane Deus, et Patri consubtantialis, 
atque equalis ostenditur, ut alibi disputavi- 
mus?. Quo sensu et ipse Fulgentius dari ab 
eodem, qui accipit, Christo Spiritum sanctum 
intelligit. Verum ex hoc ipso potest et illud 
confici quod nune agitur; Christum, qua Deus 
est, Spiritum sanctum, et sanctitatem gra- 
tiamque sibimet ipsi conferre. Cum enim 
quaecumque extra se Pater operatur, id per- 
sone due relique faciant; non potest 
humans Christi nature sanctitas a Patre 
communicari; quz est externa quedam 
effücienti:, quin ejusdem in seipsum, qua 
homo est, sit operis effector Filius. 

Ceterum Augustinus illum Joannis locum, 
Non enim ad mensuram dat Deus spiritum, 
alias non de Christo przecipue dietum aecepe- 
rat*, sed universe de omni spiritualium dono- 
rum largitione. Quod in libro primo Zletrac- 
tationum capite xix, postea retractavit, et de 
Christo verius accipi docuit : ut Fulgentius 
ibidem observat. 

VI. Igitur ex Augustini, et Fulgentii sensu, 
« illi homini singulariler, non ad mensuram 
(verba sunt Fulgentii) sed omnem inesse ple- 
nitudinem dicimus : quiest naturaliter homo 
verus, αὖ idem sit naturaliter etiam Deus 
verus, totum aceipiens in veritate carnis, 
quem ad mensuram largitur munere deitatis.» 
Et mox : « Non ergo accipit Spiritum sanctum 
divinitas Filii eum qua unius natur: est 
Spiritus sanctus, et ex qua habet quidquid 


c Cunysosr. n. Joan. hom. Lxxxi. Προσφέρω σοι 
θυσίαν. αἱ δὲ θυσίαι πᾶσαι ἅγιαι λέγονται, xai χυρίως 
ἅγια τὰ τῷ θεῷ ἀναχείμενα. 

d Ἵπεορη. Τουτέστιν ἀφόρισον αὐτοὺς τῷ λόγῳ, 
χαὶ τῷ χηρύγματι, καὶ θυσίαν αὐτοὺς ποίησον. τῇ ἀληθείᾳ 
ταύτῃ λειτουργησάτωσαν. 


1 Joann. 11.— ἃ Tom, IV Bibl. PP. part, 11, 473, T. — 3 Lib. IIl de Trinit, cap. v, $ 20. — 4 Lib. I de Ser. Dom. in monte. 


Plenitudi- 
nem gratia: 
et Spiritus, 

quomodo 
habuerit 

Christus. 


449 


habet: imo de qua est hoe quod est : quia 
quod naturaliter habet hoc est. Restat itaque 
ut anima Christi Spiritum. sanctum accipiat, 
quem tamen non ad mensuram accipit, sed 
totum accipit. Ubi enim mensura non esse 
dicitur, plenitudo perfectionis, et perfectio 
plenitudinis invenitur. » Quod ibi quidem 
Fulgentius eo scribit, ut in Christi anima 
perfectam omnium, et ipsius adeo divinitatis 
fuisse notitiam approbet, ut supra capite tertio 
diximus, Verum non minus ad grati: sancti- 
tatisque plenitudinem eidem vindieandam 
anima Chrisli, tam illa tota Fulgentii pertinet 
oratio, quam Joannis testimonium, quo 0n 
ad mensuram datum esse Christo spiritum, ait : 


imo hic locus potissimum de sanctitate est 


intelligendus. 

Hane ergo plenam et mensure ac modi 
prorsus expertem, hoc est immensam, et in- 
finitam, et dedit sibi, et a seipso Christus 
accepit. Hane divinitatis plenitudinem, adeo- 
que grati, ac sanctitatis peculiarem illi, 
lanquam capiti, ut supra diximus! : nec 
alteri eoncessam, quantumvis sancto, decla- 
rat Augustinus epistola Lvir sub finem? : ubi 
et meram esse gratiam ex eo probat, quod 
nulla eam merita possint assequi. « An etiam 
preter hoe, inquit, quod tanquam in templo 
in illo corpore habitat omnis plenitudo divi- 
nitatis, est aliud, quod intersit inter illud 
caput, et cujuslibet membri excellentiam ? Et 
plane, quod singulari quadam susceptione 
hominis ilius, una faeta est persona cum 
Verbo. De nullo enim sanctorum dici potuit, 
aut potest, aut poterit, Verbum caro factum 
est. Nullussanctorum qualibet preestantia gra- 
τ unigeniti nomen accepit, ut quod est 
ipsum Dei Verbum ante secula ; hoc simul 
cum assumpto homine diceretur. Singularis 
est ergo illa susceptio, nee cum hominibus 
aliquibus sanctis, quantalibet sapientia, et 
sanclitale preestantibus, ulllo modo potest esse 
communis, ubi divina gratie satis perspi- 
cuum, clarumque documentum est. Quis 
enim tam sit saevilegus, ut audeat affirmare 
aliquam posse animam per meritum liberi 
arbitrii, ut alter sit Christus, efficere? Ut ergo 


& CumisosT. Τὴν χάριν ἐνταῦθα λέγει τὴν ἐλθοῦσαν 

ἐπὶ τὴν σάρχα. 'Eo' ὃν ἂν ἴδης τὸ πνεῦμα, φησὶ, χατα- 
^ δὲ EN 

Galvov ὡσεὶ περιστερὰν, καὶ μένον ἐπ᾽ αὐτὸν, οὗτος ἐστὶν 
RJ M M 

ὃ βαπτίζων, πᾶσα γὰρ ἣ χάρις ἐξεχύθη εἰς τὸν ναὸν 

, ΝΙΝ M 
ἐχεῖνον, οὐ γὰρ ἐν μέτρῳ δίδωσιν ἐχείνῳ τὸ πνευμα. 


ΤΗΒΟΙΘΟΙΟΘΗΠΜ DOGMATUM 


ad personam Verbi unigeniti perlineret, quo 
paeto per liberum arbitrium communiter 
omnibus, et naturaliter datam una sola anima 
meruisset, nisi hoc singularis gratia presti- 
üsset, quam fas est praedicare; de qua nefas 
est velle judicare ? » 

Ambrosius quoque illam grati» plenitudi- 
nem, ae Spiritus saneti in Christo ex toto pro- 
fusi largitatem preclare in primo libro de 
Spiritu sancto, capite septimo explicat his 
verbis. «Ita etiam, inquit?, de Spiritu sancto 
Pater se dicit effundere superomnem carnem. 
Non enim totum effundit, sed quod effudit, 
omnibus abundavit. Supra nos ergo effusum 
est de spiritu. At vero super Dominum Jesum, 
cum in forma esset hominis, manebat Spiri- 
tus, sicut seriptum est: super quem videris 
Spiritum descendentem de ccelo, et manen- 
tem super eum, hie est, qui baptizat in Spi- 
ritu saneto, Circa nos ex affluenti commodo 
liberalitas largientis est, in illo totius manet 
in eeternum spiritus plenitudo. » 

Hoe illud Joannis Chrysostomi spectat ad 
Psalmi quadragesimi verba ista, Diffusa est 
gratia, in labiis tuis, « Graliam, inquit, eam 
intelligit, qu:e in earnem venit. Super quem. 
inquit ἡ; videris Spiritum descendentem, sicut 
columbam, et manentem super ipsum, hic est 
qui baptizat. Omnis enim gratia effusa est in 
templum illud. Non enim in mensura dat illi 
Spiritum. Quippe nos de plenitudine ejus 
accepimus : at illud templum totam gratiam 
accepit^. » Subjicit Esaie locum?*, in quo 
requievisse super tllum spiritum, ait sapientie, 
et intellectus, ctc. Verum illie quidem integra 
est, totaque gratia : in hominibus vero, pusil- 
lum aliquid, et tanquam stilla gratie illius. 
Propterea non dixit, Do spiritum meum : 
sed*, effundam de spiritu meo super omnem 
caraem ὃ. » 

Postremo quoniam Christus non solumgra- 
tiam, et sanctitatem, tanquam donum gratui- 
tum, accepisse, sed etiam sibi ipse contulisse 
ab antiquis Patribus dicitur : eo fit, ut natu- 
ralis eadem illi esse statuatur, nec extrinsecus 
communicata ; sed οἴχοθεν, et de suo sibi pree- 
sens, et affluens. Quo res immensam, et nullo 


ἡμεῖς μὲν γὰρ ἐκ τοῦ πληρώματος αὐτοῦ ἐλάδομεν" ὃ δὲ 
ναὸς ἐχεῖνος ὁλόχληρον τὴν χάριν ἔλαθε. 

b lbid. 'AXX' ἐχεῖ μὲν ὁλόκληρος ἣ χάρις. ἐπὶ δὲ τῶν 
ἀνθρώπων, μιχρόν τι. xol ῥανὶς ἀπὸ τῆς χάριτος ἐχείνης. 
διὰ τοῦτο, οὐχ εἶπε, δίδωμι τὸ πνεῦμα" ἀλλ᾽, ἐκχεῶ ἀπὸ 
τοῦ πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσαν σάρχα. 


1 Cap. v, $2, —9 Aug- ep. Lvir. — 2 Ambr. de Spir. S. enp. vir. — 4 Joan, 1. 33. — 5 Esa. τι, 2, — 6 Joel. τι, 8. 


Ὁ "UT —ov M9 — 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. VII. A43 


fine ac termino cireumsceriptam eam esse 
demonstrat. Siquidem fons ipse gratie, hoc 
est Spiritus sanctus, in solidum transfusus 
est in assumptum hominem, eoque ipso 
sanelificatus est : ut ejus sanctitas, ipsamet 
illi data, et copulata divinitas fuerit : quod 
deinceps exponendum videtur. 


CAPUT VII. 


De formali, ut. vocant, causa sanctitatis hu- 
manc Christi nature. 4. Hanc ?psam esse 
divinitatem ex Patribus ostenditur , ez qui- 
bus insuper ad idem. probandum argumenta 
colliguntur. ὃ. Velut quod naturalis, non 
adoptivus sit Dei filius : tum quod naturalis 
illi sit sanctitas, et gratia. 6. Non adventitia : 
nisi quatenus humana in se, ac citra Verbi 
conjunctionem, natura consideratur. Ἴ. Aliud 
argumentum ez eo, quod deificari natura 
humana dicitur ; nec non ez variis similitu- 
dinibus, qu& a Patribus adhibentur. 8. Item 
ex eo, quod in Novo Testamento sancti ac 
filii Dei per ipsammet divinitatem efficimur. 
9. Eaimius Cyrilli locus de sanctificatione 
Christi et humane nature unitione cum Deo, 
illustratur. et enodatur. 10. Duplex in eo 
conjunctionis vatio* altera per hypostasticam 
unitionem ; altera per. mutuam dilectionem, 
qu& σχετικὴ αὖ Cyrillo vocatur. 11. Christi 
sanctificatio exemplar est nostre secundum 
utrumque modum unitionis . 42. Apostoli ad 
id loca pertinentia declarantur. 


I. Nune de causa ipsa sanctitatis, hoc est 
de forma sanctificante, unde Christus homo 
tantam habuit gratiam, quantam hactenus illi 
tribuimus, agendum superest nobis ἢ quae 
quidem ex iis, que jam explorata sunt, dubia, 
et obseura esse non potest. Manifestum enim 
est, ipsam Verbi divinitatem, sive personam, 
quie essenlia sua sanctitas est, humanam per 
sese, vique propria sanctam facere naturam. 


a CyniuL. lib. V i2 Joan. Καὶ οὐ δήπου νομιοῦμεν 
εἰς ἐχτόπους ἐννοίας χατολισθαίνοντες, προαιρετιχήν τινα, 
xai ἑχτιχὴν ἀρετὴν ἐνδείχνυσθαι τὸν υἱὸν ἐν τούτοις, 

x Χ I LI » , x 
φύσεως δὲ μᾶλλον ἀτρέπτου χαρπὸν, οὐχ ἀξιούσης τὸ 
θεοπρεπὲς ἐν τῷ τι βουλεύεσθαι ὁρᾷν. ἐπὶ μὲν γὰρ τῶν 
χτισμάτων, ἅτε δὴ xai τραπέσθαι δυναμένων ἐπὶ τὰ 
χείρω, xaX μεταδολαῖς ὑπείχειν ταῖς ἐξ ἀμεινόνων ἐπὶ τὰ 


4 Joan. viii, 28. 


Communis heieeantiquorum Patrum est sen- 
tentia, quam variis modis explieare, atque 
adstruere solent : de quibus agam deinceps. 
Et quoniam, ut ex antecedentibus patet, du- 
plex est sanetifatis ratio ; una, quam θετιχὴν, 
id est positivam appellant ; quz in forma qua- 
dam, vel quasi forma sanctifieante posita est: 
altera, quam negativam vocanti, quam Greci 
ἀναμαρτησίαν vocant, Hieronymus impeccantiam; 
qui peceati maculam excludit; de utraque 
ordine disputandum, ut excellentem in Chri- 
sto fuisse veterum illorum testimoniis appro- 
bemus. 

Igitur divinitate ipsa, et ejus applicatione, 
humanam Christi naturam sanctificalam 
fuisse, luculenter docet is, qui ad Incarnatio- 
nis enucleandum,illustrandumque mysterium 
singularem a Deo lucem, ae facultatem est 
consecutus Cyrilus Alexandrinus. Cujus in 
quinto libro eommentariorum 7» Joannem 
eximia est de hoc arzumento disputatio : cum 
ila Christi verba declarat; ÁÀ seipso facio 
nihil'. Hiec enim sic intelligenda dicit, non 
ut nihil ex seipso, propriaque vi moliatur, et 
solius duntaxat instrumenti locum habeat ; 
sed ut nihil paterne voluntati dissentaneum 
faciat. « Neque tamen ideo nos existimabi- 
mus, inquit, in absurdas opiniones delapsi, 
Filium virtutem nescio quam ex electione, 
habituque profectam, illis verbis prz se ferre: 
quin potius nature immutabilisfructum, qua 
quod Deo conveniens est agere, neutiquam 
deliberando dignum arbitratur. Etenim in 
creaturis, ut quse ad deteriora converti 
queunt, et mutationibus iis subjectee sunt, 
qua a melioribus ad turpiora fiunt ; fructus 
animi fuerit Dei aec virtutis studiosi bonitas: 
at in divina, et omnia supergressa substantia 
non ita res habet. Siquidem omni mutatione, 
conversioneque sublata, ita ut nulla in ea 
insit omnino, fructus erit naturze ab omni 
alienissim:: mutatione bonum : quemadmo- 
dum in igne calor, aut in nive frigus : Non 
enim in voluntate propriam ignis efficientiam 
habere cernitur, sed naturalem magis, et sub- 
stantivam, ut aliter affiei nequeat ^. » 


αἰσχίονα, καρπὸς ἂν εἴη θεοσεθοῦς τε, xal φιλαρέτου 
γνώμης τὸ ἀγαθόν. ἐπὶ δέ γε τῆς θείας, καὶ τὰ πάντα 
ὑπερχείμενης οὐσίας οὐχ οὕτως. ἀλλοιώσεως γὰρ χαὶ 
τροπῆς ἁπάσης ἐξηρημένης, χαὶ τόπον οὐχ ἐχούσης 
οὐδένα, χαρπὸς ἔσται λοιπὸν οὐσίας ἀπαραποιήτου τὸ 
ἀγαθὸν: ὥσπερ οὖν ἀμέλει καὶ ἐν πυρὶ τὸ θερμὸν, ἢ ἐν 
χιόνι τὸ ψυχρόν, οὐ γὰρ ἐν θελήσει τὸ πῦρ τὴν ἰδίαν 


Causa 
formalis 
sanctitatis 
Christi, est 
Divinitas. 


Quod ex 
Patribus 
ostenditur. 


444 


IT. Hxc et iis plura. Cyrillus : quee etsi de 
divinitate ipsa Verbi dici videantur, quz ea- 
dem est eum paterna : nihilominus ad ipsum 
quoque Christum hominem ex illius mente 
referenda sunt. Agit enim ibi de Christo pro 
homine se gerente, et paternam in humana 
natura voluntatem exequente. Ita ut perinde 
qua hie homo est, ab hac discordare nequeat, 
atque ut est Deus : eo quod eadem utraque 
natura sanctitate predita sit, et impeccantia; 
diversa tamen ratione congruente. Nam sub- 
Jicit paulo post istud : « Ecquis enim, dicito 
mihi, que Dei sunt, ut est dignum Deo, et 
immutabiliter sapiet, nisi qui et ipse natura 
sit Deus? aut quis perpetuo faciet quod illi 
plaeitum est, nisi naturam habeat deteriori- 
bus inaecessam, et eximiam divin:e naturae 
dignitatem sortitus fuerit? nempe ut peccare 
prorsus nesciat^?» Atqui de homine Christo 
ista potissimum, ad qua alludit, loca Serip- 
tur: interpretanda sunt, ubi ita legitur, Zum 
qui non noverat peccatum , pro nobis peccatum 
fecit '. Et, Qua placita sunt ei facio semper ?. 
Non dubium est igitur, quin Cyrillus Chri- 
stum, etiam ut hominem, eodem modo 
sanctum fuisse velit, hoc est in omni actione 
paterne consentaneum voluntali, et peccati 
nulla prorsus aspersum macula,quo Verbum 
ipsum, ae Dei filium unigenitum. Nam et 
illud Petri, quod ad idem probandum adjicit 
Cyrillus, Qui peccatum non fecit , nec. inven- 
tus est dolus in ore ejus), ad Christum non qua 
Deus est, sed qua homo pertinet : ut tam an- 
tecedentia, quam sequentia demonstrant ; 
ila quidem, qua sunt ejusmodi : Cristus 
passus est pronobis, vobis relinquens exemplum, 
ut sequamini vestigia ejus: haec vero ; Quicum 
malediceretur, non maledicebat : cum pateretur, 
non comminabatur, ete. Quare ut hzec homini 
Christo congruunt; sic illa de sanctitate, et 
innocentia vite, eujus in divinitatem causa, 
et orizo refunditur, ad eamdem naturam per- 
tinent, 


ἐνέργειαν ἔχον ὁρᾷται" φυσιχὴν δὲ μᾶλλον χαὶ οὐσιώδη, 
ἑτέρως ἔχειν οὐ δυναμένην. 

α τα. Ibid. Τίς γὰρ ἂν, εἰπέ μοι, φρονήσει τὰ θεοῦ 
θεοπρεπῶςτε, καὶ ἀπαραλλάκτως, εἰ μὴ xo αὐτὸς ὑπάρχοι 
χατὰ φύσιν θεός; ἢ τίς ἂν ἐπιτελέσαι πάντοτε τὸ ἀρέσχον 
αὐτῷ, μὴ οὐχὶ τὴν φύσιν ἄδατον ἔχον τοῖς χείροσι, καὶ 
τὸ ἐξαίρετον τῆς θείας φύσεως ἀξίωμα λαχὼν, τὸ μὴ 
εἰδέναι, φημὶ, τὸ ἁμαρτεῖν ; 

ὃ CymuL. Ὅτι οὐχ ix μετοχῆς τῆς πρὸς ἕτερον 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


III. Sic in libro undeeimo commentariorum 
eorumdem, capite decimo late illud probat ; 
«non esse Christum participatione cum al- 
tero sanctum ^, » hoc est adventiliam, et ex 
parte communiecatam obtinere sanctitatem ; 
« nee alienam ab substantia sua per spiritum 
habere sanctificationem. » Quod subinde ac- 
curatius enarrans, docet, carnem Christi, hoe 
est humanam naturam, per sese sanctitatem 
non habere insitam sibi ae propriam ; uti nec 
rem ereatam quamlibet : sed aliude transfu- 
sam : verum quatenus in divine substantie 
consortium est evecta, et cum ea copulata, eo 
ipso non modo sanctitatem, sed etiam sanetifi- 
candivim solius propriam divinitatis aecipere. 
« Quoniam igitur, inquit, non est per sese 
saneta caro Christi, propterea sanctificata est 
etiam in Christo; quoniam Verbum, quod 
habitavit in illa, per Spiritum sanctum pro- 
prium templum sanctifieavit, et in propric 
nature transmutavit efficacitatem. Etenim 
ideo sanctum, et sanctifieum Christi corpus 
intelligitur, quod, ut paulo dixi, templum 
factum est uniti sibi Verbi corporaliter, ut ait 
Paulus*. » 

Augustinus tractatu arx in Joannem in fine, 
de his verbis agens, £t pro eis ego saxctifico 
meipsum, ut sint et-ipsi sanctificatt in veritate", 
dovet in Verbo sanctifieatum esse assumptum 
filium hominis per hypostaticam unitionem. 
« In quo et ipse filius hominis, inquit, saneti- 
fieatus est ab initio creationis 5185, quando 
Verbum factum est caro : quia una persona 
facta est Verbum, et homo. Tune ergo sanc- 
tificavit se in se, hoc est hominem sein Verbo 
se : quia unus est Christus Verbum, et homo, 
sanctificans hominem in Verbo. » 

Sic Albinus Flaceus libro primo commen- 
tariorum in Joannem, ad illa verba, Plenum 
gratie, et veritatis, « Grati& plenus erat, in- 
quit, et est homo Christus Jesus, cui singu- 
lari munere pre csteris mortalibus datum 
est, ut statim ex quo in utero Virginis eon- 


ἅγιός ἐστιν ὁ Χριστὸς, οὐδὲ ξένος τῆς οὐσίας αὐτοῦ Ó διὰ 
πνεύματος ἁγιασμὸς. 

€ Cynirr. ibid. "Eze τοίνυν οὐχ ἁγία χαθ᾽ ἑαυ- 
τὴν fj σὰρξ, ἡγιάσθη διὰ τοῦτο καὶ ἐν Χριστῷ, τοῦ ἐν 
αὐτῇ χατοιχήσαντος λόγου, διὰ τοῦ ἁγίου πνεύματος, τὸν 
οἰχεῖον ναὸν ἁγιάζοντος, καὶ εἰς ἐνέργειαν αὐτὸν τῆς 
ἰδίας μεταποιοῦντος φύσεως. ἅγιον γὰρ διὰ τοῦτο νοεῖται, 
χαὶ ἁγιαστιχὸν τὸ σῶμα Χριστοῦ, ὅτε, δὴ καθάπερ ἔλεγον 
ἀρτίως, ναὸς γεγονὼς τοῦ ἑνωθέντος αὐτῷ λόγου σωμα- 
τιχῶς, ὡς 6 Παῦλός φησιν. 


111. Cor, v, 4. — 2 Joan. virr, 99. — 3 I. Pet. n, 22, — 4 Joan. xir. 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. VII. 


cipi, et homo fieri inciperet, vérus esset 
Deus. » Quibus verbis significat, eo ipso gra- 
lia, et veritate fuisse plenum, quod ad socie- 
tatem est divinitatis assumptus. 

IV. Joannes item Cassianus libro secundo 
de Incarnatione, capite sexto, Nestorio sic 
objicienti : « Sed dicas forsitan gratiam hanc 
Domini nostri Jesu Christi, de qua Apostolus 
scribit, (iis nimirum verbis : Apparuit gratia 
Dei Salvatoris nostri!) non cum ipso natam, 
sed postea ei illapsu divinitatis infusam : quia 
et homo ipse a te Dominus noster Jesus 
Christus, quem solitarium dieis, non eum Deo 
natus, sed postea a Deo dicatur assumptus : ae 
per hoc totum, homini illi gratiam, quando et 
divinitatem datam : » respondet his verbis : 
«Neque nos aliud dicimus, quam quod divina 
gratia cum divinitate deseenderit; quia et 
divina gratia Dei sit et largitio quodam- 
modo ipsius divinitatis, ae. donum muni- 
ficenti:te gratiarum. » Agit autem ibi Cassia- 
nus de illapsu divinitatis in hominem , et 
substantiva utriusque conjunctione, quam 
Nestorius negabat ab ipso conceptus initio 
esse factam : sed formato jam, et nato homini 
insinuasse se Dei filium : quam quidem g7a- 
tiam appellat, gratieque plenitudinem, ac 
fontem. De qua Apostolus sceribit?, Gratia 
Domini nostri Jesu. Christi vobiscum : « Qui 
scilicet jam docuerat, pergit Cassianus?, eum- 
dem Deum esse, quem Christum : cunctamque 
in illo majestatem deitatis esse, et omnem 
in eo corporaliter plenitudinem divinitatis 
habitare; recte utique jam sine adjectione 
nominis Dei, solam precatur gratiam Dei. 
Quia eum eamdem docuerit sepius gratiam 
Dei esse, quam Christi, plenissime nunc so- 
lam precatur gratiam Christi; quia in gratia 
Christi omnern scit gratiam contineri.» Quo- 
cirea Christi gratia eadem est et Dei gratia : 
Christi, inquam, non tantum, qua Deus est, 
sed etiam ut est homo ; nempe in quo dvt- 
nitatis habitat plenitudo | corporaliter. Ac 
proinde uti divinitas ipsa gratia est, sive 
sanctitas qua Deus sanctus est : 510 eadem 
sanctitas esl sive gratia : qua Christus homo 
sanctus est. 

Titus quoque Bostrensis, ut quidem inscri- 


& 'Tirus Bosrn. tom. XIII Jib. “Αγιον δὲ χληθη- 
σόμενον, oby ὡς Évotzov ἕξοντα τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ, xol 
ἐχ μετοχῆς ἁγιασθησόμενον: ἀλλ᾽ ὡς ἄνθρωπον χατὰ 
φύσιν, τὸν αὐτὸν ὑπάρχειν υἱὸν θεοῦ, xat ἕνα. 


ἀλὸ 


bitur, commentario in Lucam, ad illa verba : 
Ideo et quod nascetur ex. te sanctum, vocabitur 
filius Dei*. « Non ob id, ait, sanctum voca- 
bitur, quod velut inhabitatorem habiturum 
sit filium Dei, et participatione sanctificandum 
sit : sed quod homo natura sua, idem est, et 
unus Dei filius. » Cum ergo non participa- 
tione et divisione gratie praeditus sit, sed 
eatenus quod Dei sit filius et unuseum Verbo, 
sanctus appelletur, et sit : necesse est illum 
divinitate ipsa quam habet, esse sanctum. 

V. Indidem przclarum nobis suppeditatur 
argumentum, quo istud ipsum efficitur. Nain 
si ideo sanctus est, homo Christus, quod verus 
sit Dei filius, non adoptivus ; sequitur propria 
illi; et naturalia esse divinitatis ornamenta ; 
quorum primarium est sanctitas. Non potest 
autem naturale censeri humanitati Christi di- 
vinitatis ullum bonum, nisi quod divinitati 
ipsi est annexum, et unum cum ea. Ideo 
enim que divin: propria sunt, human fiunt 
propria nature, eique οὐσιωδῶς, hoc est 
substantive, ut nos loqui solemus : ut autem 
nonnulli Patres, naturaliter et essentialiter 
conveniunt; quia subsfantivo et οὐσιώδει, vel 
etiam φυσιχῷ nexu amba inter se copulantur. 
Itaque substantive, ac naturaliter sanctitas 
ipsa divinitatis, humanam naiuram sanctam 
efficit, adeoque semetipsa ; non manante dun- 
taxat a se, derivataqueut in ceteris, efficientia 
creat: sanetitatis, et gratie). Vide quz de 
naturali Christi fflietate libro septimo quatuor 
capitibus primis exposuimus. 

Huic solidissime, ac certissime rationi suf- 
fragatur imprimis veterum auctoritas Patrum, 
qui sanctitatem et gratiam naturalem Christo 
asserunt fuisse, non adscititiam, ac velut aeci- 
dentem. 

Affirmat hoc Dionysius Alexandrinus in 
epistola synodica αὐ Paulum Samosatenum, 
sub initium : ubi Christum Dominum infinito 
intervallo probat Joanni Baptiste antecellere. 
« In eo, inquit, ostendebatur Christi ab 
Joanne discrimen ex summa munditia, et 
incomparabili justitia : quod opus quidem 
justiti:e Joannes erat; Jesus autem na- 
tura^, » 

Item, « Naturalis, ait, justitia, et divina 


b Diow. Arxx. tom. Il Bib. Καὶ παρὰ τοῦτο ἐδείχ- 
voto τοῦ Χριστοῦ διαφορὰ πρὸς ᾿Ιωάννην μεγάλη τῇ 
καθαρότητι, καὶ ἀσυγχρίτῳ διχαιοσύνη, ὅτι ᾿Ιωάννης μὲν 
ἔργον ἦν διχαιοσύνης, ᾿Ιησοῦς δὲ φύσις. 


1 Tit. αἱ. — 2 HE Cor, xvi. — 3 Coss, ll de Inc. cap. v. — 4 Luca 1, 


Si sanctus 
quia Filius, 
sanctitas 
ipsi est 
nateralis, 
non adven- 
titia. 


Naturali. 


446 


virtus existit". » Mox Samosatenum increpat, 
instar ezeterorum hominum, astruentem jus- 
tificatum esse Christum. « Neque enim natura 
justum, inquit, ipsum esse dieis, tanquam 
Deum, Christum. Quippe Deus est natura, 
quidquid de ipso boni dicitur. Tu vero justum 
eum asseris, sic tanquam in justitia excer- 
centem se hominem ?, » Augustinus quoque 
in Znchiridii capite xi. « Profecto modus 
isle, ait, quo nalus est Christus de Spiritu 
sancto , non sicul Filius, et de Maria Virgine, 
sicut filius : insinuat nobis gratiam Dei, qua 
homo, nullis precedentibus meritis, in ipso 
exordio nature sus, quo esse coepit, Verbo 
Dei copularetur in tantam persone unitatem, 
ut idem ipse esset Filius Dei: qui filius ho- 
minis, et filius hominis, qui Filius Dei, ac 
sic in nature humane susceptione fieret 
quodammodo ipsa gratia illi homini naturalis, 
qua nullum peecatum possit admittere. » 

VI. Basilius przeterea homilia in Psalmum 
xuv, hune versum explicans, Dilezisti justi- 
tiam, et odisti iniquitatem, hec scribit : « Pro 
eo quod est, esteri quidem homines labore, 
exercitatione, et altentione animi hoc asse- 
quuntur, ut ad honestatem bene sint affecti, 
eta malo aversi. Tibi vero naturalis est quz- 
dam cognatio cum bono, et alienatio ab ini- 
quitate ^. » 

Ita Cyrillus libro XI in Joannem, «Sanctum, 
inquit, illud est omne, quod a mundi sor- 
dibus est immune. Quod quidem naturaliter 
est in Christo, ad Patris similitudinem ; adsci- 
titium vero, et adventitium inest sanctis dis- 
cipulis, per sanctifieationem, que est ex 
gralia, et splendorem vits, ac probitatem ?. » 

Maximus etiam martyr in dialogo cum 
Pyrrho, γνώμην quae est animi ex deliberatione, 
ac consultatione sententia, in Christo negat 


& Diow. AnEx. lbid. Φυσιχὴ γὰρ διχαιοσύνη,, zc 
θεϊχὴ δύναμις ὑπάρχει. 

b 1014. Οὔτε γὰρ φύσει δίχαιον αὐτὸν λέγεις, ὡς 
θεὸν, τὸν Χριστὸν. θεὸς γάρ ἐστι πᾶς (for. πᾶν) φύσει, 
ὥσπερ (for. ὅπερ) ἂν ἀγαθὸν λέγεται περὶ αὐτου. σὺ δὲ 
δίχαιον αὐτὸν λέγεις, ὡς ἄνθρωπον δικαιοσύνης ἀσχητήν. 

€ Basin. ᾿Δντὶ τοὺ οἱ μὲν λοιποὶ ἄνθρωποι πόνῳ, xol 
ἀσχήσει, xoi προσοχῇ πολλάχις κατορθοῦσι τὴν πρὸς τὸ 
χαλὸν διάθεσιν, xa τὴν τῶν φαύλων ἀποστροφήν. σοὶ δὲ 
φυσιχή τίς ἐστι πρὸς τὸ ἀγαθὸν ἣ οἰχείωσις, καὶ πρὸς τὴν 
ἀνομίαν ἣ ἀλλοτρίωσις. 

d Cymr. ἢ] in Joan. “Δγιον δὲ πᾶν ὅπερ ἂν φαί- 
νοιτο τῆς ἐν χόσμῳ κελίδος ἀπηλλαγμένον: ὅπερ ἐστὶ 
φυσιχῶς μὲν ἐν Χριστῷ, καθ᾽ ὁμοιότητα τοῦ πατρὸς, 
εἰσποιητὸν δὲ, καὶ εἰσχεχριμένον ἐν τοῖς ἁγίοις μαθηταῖς, 
διά τε τοῦ χατὰ χάριν ἁγιασμοῦ, χαὶ τῆς ἐν βίῳ φαιδρό- 
ἡττος, χαὶ ἐπιεικείας. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


fuisse, idque Basilii testimonio illo, quod 
proxime posuimus, demonstrat. « Etenim eo 
ipso quod erat, hoc est divine subsistebat, na- 
turaliter, et eum honestate cognationem, et 
a maloalienationem habebat*. » Eodem etiam 
illud aecommodat Esaic, Priusquam cognoscat 
puer bonum, aut malum, repugnat malitia, ut 
eligat bonum, ut habent Greci codices. 
« Nam vox priusquam, ait Maximus, indicat; 
non illum, uti nosfacimus, quarendo, et con- 
sultando, sed divine subsistendo, per ipsum 
suum esse naturale, bonum habuisse ?, » 

Igitur non ἐπίχτητον, hoc est adscititium, et 
quasi ex aecidenli superfusum ; sed naturale 
bonum obtinebat; id est honesti, rectique 
voluntatem, et studium. Hoe autem ereaturc 
nulli convenit, ut mox dicemus. Igitur non 
ratione ereati cujuspiam, insitam, et natura- 
lem habuit propensionem in virtutem, et ab 
vitio abhorrentem voluntatem : sed propter 
increatum aliquid, nempe divinitatem, Ver- 
bique, quocum οὐσιωδῶς copulatum erat, hy- 
postasim. 

Aienim Eustathius Antiochenus in oratione 
in Psalmum xar, hominem in Christo 
ἐπίχτητον, ld est adventitiam ait virtutem ha- 
buisse : « Perspicuum igitur est, ait, si un- 
gens Deum designat, cujus thronum sempi- 
lernum vocavit, manifeste constare, Deum 
natura ex Deo genitum, qui unxit: porro 
qui unetus est, adyentitiam virtutem accepit, 
singulari templi ornamento, ac ütulo deco- 
ratus, ex habitantis in ipso divinitate ^. » Sed 
nimirum eadem increata sanctitas, virtus, et 
gratia, humana per sese considerate nature, 
fuit adscititia, minimeque naturalis, et pro- 
pria: verum qua Verbo copulata est, et 
consors est facta divinitatis, in illius censu, 
ac proprietate numerari ccpit. Alqué ut 


e MaxiM.. Δὐτὸ γὰρ τὸ εἶναι, xot τὸ θεϊχῶς ὑποστῆναι 
(leg. αὐτῷ γὰρ τῷ, el τῷ θεϊκῶς) φυσιχῶς xol τὴν 
πρὺς τὸ χαλὸν εἶχεν οἰχείωσιν, καὶ τὴν πρὸς τὸ καχὸν 
ἀλλοτρίωσιν. 

f !sa. vit, 16. Ὅτι πρὶν ἢ γνῶναι τὸ παιδίον ἀγα- 
θὸν, ἢ χαχὸν, ἀπειθεῖ πονηρίᾳ, τοῦ ἐκλέξασθαι ἀγαθόν. 

9 lbid. Τὸ γὰρ πρὶν ἢ, δηλοῖ, ὅτι οὐ χαθ᾽ ἡμᾶς ζητή- 
σας, χαὶ βουλευσάμενος, ἀλλὰ θεϊχῶς ὑποστὰς, αὐτῷ τῷ 
εἶναι τὸ ἐκ φύσεως εἶχεν ἀγαθόν, 

h EvsrATH. apud Theodoretum ἀΪὰ]. 1. Πρόδηλον 
οὖν, εἴπερ ὃ Χρίων ἀποδειχνύει θεὸν, οὗ τὸν θρόνον εἶπεν 
αἰώνιον, δῆλος μέν ἐστι φύσει θεὸς ἐχ θεοῦ γεννηθεὶς ὃ 
Χρίσας" 6 δὲ χρισθεὶς ἐπίχτητον εἴληφεν ἀρετὴν, ἐχχρίτῳ 
γαουργίᾳ χοσμηθείς: ix τῆς 100 χατοιχοῦντος ἐν αὐτῷ 
θεότητος. 


Substantive. 


Aliud argu- 
mentum, ex 


natura dici- 


Quod variis 


wm a gro 


Ὁ Ἢ 


eo quod 
deificari 
humana 


tur. 


illustratur 
similitudi- 
nibus. 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. VII. 


Verbi persona, id est divinitas affecta filie- 
tate, humans Christi nature per substanti- 
vam, et naturalem conjunctionem propria 
facta est : sic etiam sanctitas divinitati pecu- 
liaris, ad eamdem est hominis applicata 
substantiam ; et ei velut propria, et dotalis 
altributa. 

VII. Ad hoe suadendum multum illa per- 
tinent, qua& in quarto !, et decimo libro de di- 
gnitate diximus evecte ad divinitatis com- 
mercium humane Christi nature, quo 
faetum est, ut hac θεωθῆναι. id est derficata 
6886, dicatur ; et in divinitatem velut absorta. 
Huie enim statui consentaneum est, homi- 
nem in Christo omni ex parle sanctum esse, 
idque communione ipsa, et adjunctione totius, 
et primigenie sanctitatis, id est divinitatis 
esse consecutum. Quod variis similitudinibus 
declarare veteres solent: velut ferri can- 
dentis, quod non solo calore, id est quali- 
litate, sed ipsamet ignis substantia in se rc- 
cepla, et conjuncta, calidum, et ignitum 
efficitur : de quo exemplo postea dicam. Tum 
carbonis ardentis, cujusmodi unus e Seraphi- 
mis forcipe tulit ex altari?, et ad Prophetam 
advolans ejus labra conlüigit. Quem quidem 
carbonem , uti 1XX Interpretes reddiderunt ; 
plerique Patrum ad Christum referunt : 
presertim Cyrillus Alexandrinus : cujus insi- 
gnem locum pretermittere non debeo. Hie 
enim Prophel:e locum illum explicans, aptis- 
sime cadere in Christum ait igniti carbonis 
figuram : quoniam Deus passim eum igne 
comparatur, et ea specie s&pius apparuit. 
« Ut igitur carbo natura sua lignum est : et 
nihilominus totus per totum igne repletus 
est, ejusque vim, et efficientiam habet : eo- 
dem, opinor, modo merito Dominus noster 
ipse Jesu Christus intelligi poterit. Etenim 
Verbum caro factum est, et habitavit in nobis. 
Verum licet homo nostri similis quadam dis- 
pensatione videbatur; tamen omnis in eo 
plenitudo divinitatis habitavit, secundum 
unitionis modum^.» Ex quo factum illud 
observat; ut velejusipsa caro, vim quamdam 
beneficam, et sospitatricem obtineret, ac solo 
contactu sanitatem egris, mortuis vitam red- 


& Cymt. in Is. tom. |. Ὥσπερ οὖν 6 ἄνθραξ 
ξύλον ἐστὶ τῇ φύσει" πλὴν ὅλος δι᾽ ὅλου μεμέστωται τοῦ 
πυρὸς, καὶ τὴν αὐτοῦ δύναμίν τε, xal ἐνέργειαν ἔχει" 
χατὰ τοῦτον, οἶμαι, τρόπον νοοῖτ᾽ ἂν εἰχότως xxi αὐτὸς 
ὃ χύριος ἡμῶν ᾿Ιησοῦς ὃ Χριστός. γέγονε γὰρ σὰρξ ὃ 


λόγος, χαὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν. ἀλλ᾽ εἰ χαὶ ἦν xof' ἡμᾶς 


447 


deret. Quod et Procopius imitatus est. Sic in 
libro secundo contra Nestorium, eodem sensu 
carbonem illum propheticum exponit; quod 
duc similiter in Christo nature nexz inter se 
copulateque conveniant. « Siquidem ignis, 
ait, in lignum penetrando subiens, in pro- 
priam transire ipsum facit gloriam, ac vir 

tutem ; etsi id quod erat sine ulla mutatione 
retineat^. » 

Ejusdem generis est similitudo ab ignito 
aere petita, quam ex Euthymio, et Elia Cre- 
tensi retulimus libro quarto?. Si enim totus 
aer non ignitus esset, sed ignis; in eoque 
globulus ferreus poneretur, totus in ignis 
qualitatem transiret, manente nihilominus 
natura, qu:e fervore obducta igneo non ap- 
pareret. Sie natura hominis tota divinitate 
velut contecta, et absorpta, vix in sese cons- 
picitur. Ita Elias Cretensis illie citatus. 

Accedunt et ali& similitudines ibidem, et 
aliis in locis allatze; uti stille aceti in mellis, 
aut vini vastissimum oceanum infuse; de 
quibus lege ea presertim, quz in primo ca- 
pite libri superioris explicata sunt. 

VIII. Est insuper eximium ad idem pro- 
bandum argumentum ex communi sumptum, 
et admirabili quamplurimorum Patrum sen- 
tentia, de justifieationis, et adoptionis in Dei 
filios gratia, qua singularis, propriaque novi 
Testamenti, Christi demum merito ac bene- 
ficio in Christianam est Ecclesiam importata : 
ut non aceidenti aliqua qualitate, vel omnino 
creata re sola, velut forma, sancli, et adop- 
üvi Dei filii homines fierent : sed ipsamet 
ex plieata nobis divinitate, ae persona increati, 
ae primarii doni, qui est Spiritus sanctus. 
Quam quidem vulgo in theologorum scholis 
traditam, et usu receptam opinionem, apud 
Griecos, Latinosque Patres passim occurrere, 
crebris illorum et expressis testimoniis fidem 
fecimus in octavo de 7rinitate libro *: quem 
accurate relegere, multum presentis dispu- 
tationis intersit. Hinc enim efficitur, idipsum 
potiori de Christo jure pronuntiandum esse, 
justum eum ac sanctum increaía sanctitate, 
hoe est divinitate fuisse. Sed hoe areanum, 
ae stupendum mysterium : illud, inquam 


ὁρώμενος ἄνθρωπος οἰχονομιχῶς, ἀλλ᾽ οὖν ἅπαν tb τῆς 
θεότητος πλήρωμα χατῴχηχεν ἐν αὐτῷ, κατά γε, φημὶ, 
τὸν τῆς ἑνώσεως τρόπον. 

b ὕσπιμ,. idem lib. II cont. Nestor. Εἰσδεδυχὸς 
γὰρ τῷ ξύλῳ τὸ πῦρ, εἰς olxelav αὐτὸ μεταστοιχιεῖ τρό- 
πον τινὰ δόξαν τε, καὶ δύναμιν, zalzot τετηρηχὸς ὅπερ ἦν. 


1 Cap. virr, ΧΠῚ οἱ xiv, lib. X cap. 1. —2 [sa. vi, 6. —3 Cap. xir, $5. — 4 Cap. 1v, v οἱ vi, 4. 


Item ex eo 
quod filii 
Dei per 
ipsam divi- 
nitatem 
efficimur. 


A48 


Angelorum pariter, et hominum intelligentia, 
predieationeque prestantius inexhaustze bo- 
nitatis, ae potentie divina, ne ruais nostre 
orationis infantia deteratur; egregia beati 
Cyrilli sententia, et verbis illustrare libet ; 
quibus modum illum sanctificande tam in 
Christo, quam in ceteris, humane natur, 
cum utriusque discrimine, declaravit : imo 
declarantem pressius, ac reconditius sanctum 
Joannem Evangelistam uberioris enarrationis 
luce patefecit. 

IX. Cum igitur hee verba Joannis inter- 
pretatur Cyrillus Alexandrinus : Uf sünt 
unum, sicut et nos unum sumus :. ego in eis, et 
tu in me! ; hoc primum velut fundamenti loco 
statuit, « habere unigenitum Dei Filium sub- 
stantivam, et naturalem unitionem cum Patre; 
quoniam ab 60 genitus est vero generationis 
modo, atque ex ipso intelligitur, et eum ipso; 
iia ut, licet privat:e exstanti; diversitate dis- 
tare videatur, tamen propter maxime con- 
nexam indentitatem substantie, tanquam 
unum aliquid cum Patre censeatur". » Quo- 
niam vero humanam naturam sibi ipsi 
copulans, quasi capite minutus, et ab illa 
dignitate dejectus videtur; unde et sezpsum 
exinanisse? , id est, ut Tertullianus ait? , nullifi- 
casse dicitur : idcirco eamdem illam, quam ut 
Deus naturaliter obtinet, unitatem cum Patre, 
gratia est, ut homo, consecutus^. « Itaque 
cum caro de muliere sumpta non sit ejusdem 
eum Deo et Patre substantie, nec idem na- 
tura cum ipso; nempe templum illud, ut 
universe dicam, ex Virgine fabricatum ; ni- 
hilominus postquam semel in Verbi corpus 
assumptum est, deinceps tanquam unum cum 
Patre quippiam habetur. Siquidem unus est 
Christus, et unus filius, quando est homo 
factus*. » Hane vero unztionem, sive unitatem 
cum Patre, Dei Filius accepisse qua homo, 


αὶ Cxni1r. lib. II zn Joan. xu. Οὐσιώδη τε, χαὶ 
φυσικὴν τὴν ἕνωσιν ἔχειν εὖ μάλα φρονοῦντές φαμεν 
πρὸς τὸν ἑαυτοῦ πατέρα τὸν μονογενῆ, καθὸ xot γεγέννη- 
ται χατὰ τὸν ἀληθῇ τῆς γεννήσεως τρόπον, καὶ ἐξ αὐτοῦ 
γοεῖται, xoX ἐν αὐτῷ, τῇ μὲν xac ἰδίαν ὕπαρξιν ἑτερότητι 
διεστάναι τε, χαὶ διωρίσθαι δοχῶν, τῇ γε μὴν συμφυε- 
στάτῃ τῆς οὐσίας ταὐτότητι, χαὶ ὡς ὅν τι μετὰ πατρὸς 
νοούμενος. 

ὃ 1014. Καθάπερ ἐν χάριτος μέρει τὸ φύσει προσὸν 
αὐτῷ. 

€ lbid. Οὐχοῦν ἐπειδήπερ οὐχ ὁμοούσιος τῷ θεῷ, xot 
πατρὶ, ἀλλ᾽ οὐδὲ ταὐτὸν εἰς φύσιν ἣ ἐχ γυναιχὸς σάρξ 
ἔστιν, ἤγουν ὁλοχλήρως ὃ ix τῆς παρθένου ναὺς, παρα- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


dicitur. Non enim id ex se habebat humane 
nature conditio. Et quod carni sus, sive 
humanitati tributum est, id sibi concessum 
Verbum ipsum profiteretur. Quemadmodum 
autem unitio ista cum Deo carnis, et humanae 
nature perfieiatur, egregie subinde Cyrillus 
idem explicat. Scribit enim « datum illud 
humanitati Christi munus a Patre esse per 
Filium in Spiritu. Quippe unitionis, ait, cum 
Deo modus non aliam viam tenet, etiam in 
Christo ipso consideratus, quatenus apparuit, 
et fuit homo, unitione cum Spiritu, secun- 
dum inexplicabilem conjunctionis rationem 
sanctificationem aceipiente carne ; et ita citra 
confusionem ascendente ad unitionem cum 
Deo Verbo : et per hune cum Deo Patre, ha- 
bitudine videlicet, non natura", » 

X. Hoc in loco, sane difficili, Cyrillus hu- 
manam Chris naturam uniri cum Deo 
Patre; id est unum fieri dicit non alio modo, 
quam czteros sanctos, nempe per Spiritum 
sanctum, qui a Patre per Filium datur. Quippe 
sanctifieari illam eamdem naturam per inef- 
fabilem conjunctionis modum, nimirum hy- 
postatice, et hae ratione provehi ad unitionem 
cum Deo Verbo; et per hoc etiam eum Patre : 
quam unitionem σχετιχὴν. hoe est moralem ait 
esse, non naturalem. Quid hie obsecro, Gy- 
rille, loqueris? Tune φυσιχὴν, id est naturalem, 
esse negas humane cum Verbo naturce june- 
lionem, nec nisi σχετιχὴν esse concedis? Quid 
aliud Nestorius affirmabat, aut cur ei bellum 
tam acre, vehemensque denuntiasti ob hoe 
unum, quod φυσιχὴν unilionem Verbi et hu- 
manitatis appellari minime patere:ur? Nempe 
σχετιχὴν Solam ἕνωσιν inter utrumque consti- 
tuebat Nestorius, eamque συνάφειαν vocabat. 
De qua dictum est abunde presertim in libro 
tertio, capite tertio, et libro sexto, capite se- 
cundo. Quocirca ne tantus vir a seipso, imo 


δεχθεὶς δὲ ἅπαξ εἰς σῶμα τοῦ λόγου, λοιπὸν ὡς ἕν τι 
λελόγισται σὺν αὐτῷ. εἷς γὰρ ὁ Χριστὸς, xai εἷς ὁ υἱὸς, 
ὅτε γέγονεν ἄνθρωπος. 

d lbid. Δοθὲν δὲ δὴ πάντως παρὰ πατρὸς δι᾽ αὐτοῦ ἐν 
πνεύματι. ὃ γὰρ τῆς πρὸς θεὸν ἑνώσεως τρόπος οὐχ ἑτέραν 
ἔχει τὴν δδὸν, xal εἴ νοοῖτο τυχὸν ἐπὶ Χριστοῦ, χαθὸ 
πέφηνέ τε, xol χεχρημάτιχεν ἄνθρωπος, ἑνώσει τῇ πρὸς 
τὸ πνεῦμα, κατὰ τὸν ἄῤῥητον τῆς συνόδου τρόπον ἁγια- 
ζομένης δηλονότι τῆς σαρχὸς, οὕτω τε πρὸς ἕνωσιν ἀσυγ- 
χύτως ἀναδαινούσης αὐτῆς πρὸς τὸν θεὸν λόγον, xal δι᾽ 
αὐτοῦ πρὸς τὸν πατέρα, σχετιχῶς δηλονότι, καὶ οὐ 
φυσιχῶς. 


1 Joan. xvir, 22. — 9 Phil. 11, 8. —3 Tert. IV contra Marc, cap. xiv. 


Cyrilli locus 
difficilis 
illustratur. 


Conjunctio - 
nem. 


Unitionem 
illam 
moralem. 


Substanti - 
vam: 
moralem. 


Habitudo. 


llabitudinis ]atur mutua 


unitio. 


hail 


ἢ Naturali 
convent 


DE INCARNATIONE, 


ab catholica fide tam feede aperteque dissen- 
tiat; necesse est ἕνωσιν illam σχετιχὴν ab natu- 
rarum duarum copulatione secerni. 

Prorsus ita sese res habet : aliud hoec 
quidem in loco σύνοδον, id est conventionem, 
el conjunctionem humanitatis cum Verbo; 
aliud ἕνωσιν ejusdem cum Verbo, et per hoe 
cum Patre, nominavit. Illam non dubitavit 
6586 φυσιχὴν, ld est naturalem, et quod idem 
esse ratus est!, ὑποστατιχὴν : σχετιχὴν Yero dici , 
haberique non est passus. Ergo humana 
Christi natura cum Verbo conjuncta, hac ipsa 
conjunetione sanctificata est, ut ait Cyrillus : 
et hoc modo provecta ad ἕνωσιν, id est uni- 
tionem cum Verbo, et per idem Verbum eum 
Patre; interventu Spiritus sancti. Quod ad 
dilectionem , quam actualem amorem nomi- 
nant, Christi, ut homo est, et mutuum ejus 
in Deum Patrem affectum referri necesse 
est; quam amicitiam proprie nuncupant. 
Etenim amicitia neque benevolentia est sim- 
plex, nec amat?o, ut ita dicam, solitaria : 
« sed requiritur quedam mutua amatio, quia 
amicus est amico amicus, » ait sanctus Tho- 
mas*. Quare homo assumptus a Verbo prius 
cum eo guaxóx, id est naturaliter,et hypostatice 
conjunctus est, unumque cum eo factus, quam 
ipsum , ejusque Patrem redamaret, ac mu- 
tuum redderet : in quo proprie sita est ami- 
citia, et σχέσις illa, a qua σχετιχὴ ἕνωσις appel- 
voluntatum concordia, vel 
affectus mutuus. Hxc enim germana est, et 
Grecis usitata scriptoribus notio τῆς σχέσεως, 
ut amicitiam, et cognationem, atque usum 
mutuum significet. Unde et τῶν πρός τι, id est 
relativa esse vox ab iisdem traditur : quam 
habitudinem vocant, ut in libro tertio fusius 
ostendimus ?. 

XI. Hoc sensu vere ab Cyrillo proditum 
est, Christum hominem humano modo, ac 
ceterorum more hominum, ad unitionem 
cum Deo Paire, hoc est mutuam ad  amici- 
tiam pervenisse, per Spiritum saneturm, cujus 
instinctu dilectionis affectum vicissim exhi- 
buit; qua σχετιχῶς cum illo conjunctus est: 
cum jam sanctus esset divinitate ipsa, quie 
naturam illam substantivo nexu, et φυσιχῇ 


VM sucio copularat ; quatenus sanctitas est, hoc 


est fecunda carilatis et amoris, adeoque Spi- 
ritus sancti, in quo sanctitas vera consistit. 
Nam et sanctitatem ipsam, qua Deus sanctus 


LIB. XI, CAP. VII. 449 
est, Spiritum esse sanctum, antiquorum 
nonnulli arbitrati sunt: de quo dubitavit Au- 
gustinus *. Vide que in sexto de Trinitate 
libro hac de re diximus *. 

Ex hac Cyrilli disputatione, ac modo com- 
munieate homini Christo sanctitatis, quem 
hoc capite veterum ex dictis collegimus, ma- 
gnum quoddam, et admiratione dignum chri- 
stiani status decus, ac splendor existit : cujus 
ium exemplar, ae velutidea; tum efficientiaet 
origo ; incarnato Verbo continetur. Quod ut 
breviter explicemus, illud imprimis memoria 
tenendum, quod in octavo de Trinitate libro 
fusius expositum paulo anie perstrinximus: 
hane bene multorum ex antiquis esse sen- 
tentiam ; justos homines, et sanctos, ac Dei 
filios adoptivos fieri applicatione ipsa Spiritus 
sancti, hoc est οὐσιωδῶς, et subslantive, non 
ἐνεργείᾳ sola Spiritus ipsius, ut ait Gregorius 
Nazianzenus 5: neque per creatam rem ul- 
lam, ut scribit Cyrillus Aiexandrinus '; nem- 
pe sie tanquam primariam formam ; atque 
hane praerogativam Novt esse Testamenti 
propriam ; nec talem sanctificandi in adopti- 
vos Dei filios gratiam priori sub Testamento 
fuisse: quod diserte iidem illi Patres asseve- 
rant*. Hujus vero decreti theologorum vete- 
rum certa jam ratio constat ex iis, que hoc 
capile pertraetavimus; nimirum exemplo et 
imitatione Christi, ut et merito, singulare hoc 
benefieium Christianis attributum fuisse, uti 
saneti, et adoptivi Dei filii per ipsius infusio- 
nem Spiritus sancti, ac divinitatem fierent ; 
quam in nos diffundi testatur Apostolus ὃ: 
quemadmodum Christus ipse, qua homo, di- 
vinitate est ipsa sanctus; eademque Dei 
filius, non tamen uti nos, adoptivus, siqui- 
dem magnum est inter ambo illa unitionis 
genera diserimen ; neque nos perinde hypo- 
statico, etsubstantivo nexu cum Spiritussaneti 
persona copulamur, ut humana natura Chri- 
sti cum persona Verbi : nec perinde natura- 
les sumus filii; sed similitudine quadam, et 
adumbratione primarium illud archetypum, 
planeque rudibus lineamentis assequimur ; 
ut pluribus capite septimo libri illius octavi 
docuimus, 

XII. Ac fortassis eo spectans Apostolus in 
epistola ad Aomanos ita scripsit, de electis 
loquens '? : Nam quosprescivit, et predestina- 
vit, conformes fieri imaginis filii sui, ut sj, 


1 Vide sup. lib. Vl cap. ri. — 2 S. Th. in IT, II, qu. xxr, art. 3. — 3 Cap. rir, parag. 7. — A Lip. IE. de Civ. cap. xxiv. — 
5 Lib. VI de Trinitate cap. 1x, parag. 9. — 6 Orat. xxxiv, — 7 Lib, Thes. XXXIV. Vide lib. VIII de Trin. cap. 1v et v. — 8 Vide 


ih.cap. vit. — ὃ Rom. v. — 10 Rom. viu, 29. 


Tox. VI. 


29 


Christiani 
Stats decus 
et splendor. 


Operatione. 


Habitudinis 
... Wnitio- 
nem. 


450 


primogenitus in. multis fratribus. Quippe ea- 
dem divinitate, sed diverso, longeque infe- 
riore modo nobis applicata, sic tanquam 
forma sancti effieimur, et filii Dei, ad natu- 
ralis, et veri similitudinem, Quinetiam perin- 
de ut Christus. σχετιχὴν in nobis ἕνωσιν expri- 
mimus mutuo in Deum affectu dilectionis ; in 
quo propius ad illum accedimus ; ut ejus- 
demmodi sit in adoptivis filiis, qualis in 
naturali ae primogenito inest, amicitie ratio, 
qua vicissim reddito actualis, «t vocant, 
amoris offieio, utrobique constat. Hoc vero 
amplum, et illustre Christian: dignitatis or- 
namentum commendare videtur his verbis 
Christus : Sicut dilexit me Pater, et ego 
dilexi vos. Manete in. dilectione mea. Si pra- 
cepla mea servaveritis, manebitis in dilectiune 
mea; sicut ego Patris mei precepta servavi, et 
maneo in ejus dilectione. Nam. servare pra- 
cepta, dilectio est mutua Dei, et actualis 
amatio, in qua vera est amiciti: ratio postea ; 
quze in Christo, perinde ut in nobis, creatum 
quiddam exstitit: aec proinde in amicitia, 
quam in sanetitale, et fi/ietate, ut sit dicam, 
propiores, et quasi familiariores illi sumus. 
Hee stupenda, incredibilia, divina prorsus 
decora in nos et commoda ex perenni, et lar- 
gissimo Incarnati Verbi fonte derivata sunt: 
qua sine ulla intermissione recordari, ac 
perpetua grati animi significatione prosequi, 
et omnibus, quoad situm in nobis est, offi- 
ciis compensare, nisi ingrati, et. indigni vo- 
lumus esse, debemus. 


t Diox. cap. 1v de Eccles. Hier. Δὺτὸν ἡμῖν ὑπο- 
γράφει τὸν ᾽Ιησοῦν, πηγαῖον ὄντα τὸν θείων εὐώδων ἀντι- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


CAPUT VHIl. 


Argumento alio probatur ex antiquorum sen- 
tentia, humanam naturam in Christo sancti- 
ficari divinitate ipsa : quoniam ungi hac illa 
dicitur. 4. Quo nomine gratia significatur. 
Ea porro unctio, divinitas ipsa constituitur 
a Patribus in Christo. 2. Aut Spiritus 
sanctus. 3. Que et. inhabitatio hujus tn illo 
vocatur. ὃ. Cur Spiritu sancto auctus dica- 
tur. 6. IVon. divine nature, sed. humane 
ratione unctum esse Christum, late ex anti- 
quis ostenditur. 6. Nonnulli tamen Christi 
nomen divinitati, tanquam proprium, vindi- 
cant. 


I. Duo supersunt argumenta, qua in eo 
consentire veteres ostendunt, quod capite an- 
tecedente posui, Christum hominem divini- 
tate ipsa, et cum ca conjunctione esse sanc- 
tum : quorum alterum in przesenti capite, in 
sequentibus alterum tractabitur. Horum ergo 
prius est, quod ex unctione ducitur, a qua 
Christi nomen est ortum. Quo quidem voca- 
bulo gratiam, et sanctitatem | adumbrari, 
res est nota per sese. Atque ita Joannes Apo- 
stolus in Canonica prima ! ; Sed vos unctio- 
nem, inquit, habetis a sancto. Et, Unctio ejus 
docet vos de omnibus. Quem ad locum Augu- 
stinus, « Unctio, ait ?, invisibilis Spiritus 
sanctus: unctio invisibilis caritas illa est, 
qua in quocumque fuerit, tanquam radix illi 
erit, quamvis ardente sole, arescere non 
potest. » Christus itaque unctus illo sensu 
dicitur ab Apostolo Petro : Quomodo, inquit?, 
unzit eum Deus Spiritu sancto, et virtute. 
« Unetus est, inquam, Jesus, non oleo visi- 
bili; sed dono grati&: quod visibili signi- 
ficatur unguento, quo baptizatos ungit Eccle- 
sia. » 

Imo vero, unguentum ipsum, Christum 
esse docet Dionysius, quoniam « fontalis est, 
inquit, copia fragrantissimorum odorum, 
quie divinissimos vapores inhalat mentibus 
illis, quee Deo quam simillime sunt^. » Nam 
tota spiritus, et gratie plenitudo in illum 


λήψεων ὄλόον, ἀναλογίαις θεαρχιχαῖς, εἰς τὰ θεοειδέστατα 
τῶν νοερῶν ἀναδιδόντα τοὺς θειοτάτους ἀτμοὺς. 


4 Joann. ep. 1, cap. 11, ver. 20 et 27. — 2 Aug. Tract. 1r, in cap. r1, epist, 1, Joann. — 3 Act. x, 88, 


Humana 

natura a 

divinitate 
sanctificata, 
quia ungi al 
illa dicitur. 


Signiflcat | 
gratiam 
unctio. 


Unguentu 
ipse 
Christus. 


ξ 
j 
" 
, 


Unctio ipsa 
divinitas. 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. VIII. 


exundavit, uli sapra capite sexto demonstra- 
vimus: ut merito gratia, et sanctitas ipsa no- 
minari possit. 

Hanc igitur unctionem, in homine Christo, 
divinitatem ipsam fuisse, si ex antiquorum 
testimoniis probari potest: hoe quod propo- 
suimus assequemur, ut gratie, sanctitatisque 
locum, quo sanctus est factus, divinitatem 
in illotenere monstremus : sive, quod idem 
est, ipsummet Spiritum sanctum. 

. De divinitate ipsa disertus est Gregorii Na- 
zianzeni locus in calce orationis quinte: 
ubi « Deum Patrem ait unxisse Christum oleo 
exultationis prz consortibus suis, eum huma- 
nitatem divinitate unxit, ut ambo unum fa- 
ceret ^. » Et in oratione xxxvi. ubi de variis 
Christi nominibus agens, qus ei in Seriptura 
iribuuntur. « Christus, ait, dieitur propter 
divinitatem, Hac enim unctio est humanita- 
tis; non operatione, ut in Christis cseteris , 
ungens ; sed totius ungentis presentia : eujus 
hie effectus est, ut quod ungit, homo nuncu- 
petur, et quod ungitur, Deus fiat^. » Hie 
divinitatem Verbi, unctionem fuisse ait ho- 
minis Christi, eumque presentia sua et co- 
pulatione fecisse sanctum, ét eadem unc- 
tione Deum hominem ; et hominem Deum 
esse factum. Quod Joannes Damascenus! se- 
cutus « divinam naturam humane unctionem 
esse » dicit. 

Idem porro Joannes Damascenus in libro 
primo de Imaginibus, unctionem humanita- 
tis eamdem plane constituit eum unitione 
hypostatica. « Quemadmodum, inquit, qui 
unitur igni, non natura, sed unitione, et ac- 
censione, et communione fit ignis : sic etiam 
de Incarnati Filii Dei carne idem assero. 
Nam illa, divinitatis secundum hypostasim 
communione, non mutata, Deus exstitit: non 
operatione Dei uncta, ut unusquisque Pro- 
phetarum ; sed totius ungentis presentia ^. » 


α NAZIANZ. Οἴδε τοῦτο Ó πατὴρ τοῦ ἀληθινοῦ, xol 
ὄντως Χριστοῦ, ὃν ἔχρισεν ἔλαιον ἀγαλλιάσεως παρὰ 
τοὺς μετόχους αὐτοῦ, χρίσας τὴν ἀνθρωπότητα τῇ θεό- 
Ttt ὥστε ποιῆσαι τὰ ἀμφότερα ἔν. 

b Id. Χριστὸς δὲ διὰ τὴν θεότητα. χρίσις γὰρ αὔτη τῆς 
ἀνθρωπότητος, οὐχ ἐνεργείᾳ χατὰ τοὺς ἄλλους Χριστοὺς 
ἁγιάζουσα" παρουσίᾳ δὲ ὅλου τοῦ χρίοντος" ἧς ἔργον 
ἄνθρωπον ἀχοῦσαι τὸ χρίον, καὶ ποιῆσαι θεὸν τὸ χριόμενον. 

ὁ Ὄλμαβο. Ὥσπερ 6 τῷ πυρὶ ἑνούμενος οὐ τῇ φύσει, 
ἀλλὰ τῇ ἑνώσει, καὶ πυρώσει, xoi μεθέξει πῦρ γίνεται" 
οὕτω χαὶ τὴν σάρχα φημὶ τοῦ σαρχωθέντος υἱοῦ τοῦ θεοῦ. 
ἐχείνη γὰρ τῇ xa0' ὑπόστασιν μεθέξει τῆς θείας φύσεως 


1 Lib. 1Π| cap. τι. 


451 


Germanus quoque Constantinopolitanus 
Patriarcha Zn. contemplatione mystica. rerum 
FEcclesiasticarum, « Christum dicit unctum 
esse, lanquam regem,et sacerdotem, unctione 
incarnationis ". » Titus item Bostrensis com- 
mentario bi caput quartum Zuc? » Unctum 
ait, esse filium, non alio modo, quam quod 
secundum carnem nostri similis, et homo 
faetus.est ^. » 

Il. Complures vero unctionem Christi 
ipsum affirmant esse Spiritum sanctum, quo 
unctus est: atque hoe Apostolus Petrus in 
illo loco paulo ante citato ex decimo capite 
Actorum asserit: Unxit eum, inquit, Deus 
Spiritu sancto, et virtute. » 

Qua auctoritate freti plerique, ut dixi, 
unctum esse Christum Spiritu saneto prodi- 
derunt. Eusebius initio E'eclesiastiee historie 
de Christo loquens, « Unguentum, ait, non 
quod ex corporeis rebus conficitur: sed ipso- 
met Dei spiritu, Deo congruens, participa- 
tione ingenit:e, et paterne divinitatis accepe- 
rat/. » Quod Isai; verbis illis capitis LxI 
demonstrat, Spiritus Domini super ine, prop- 
ter quod unzit me Dominus, lum illud e 
Psalmo χιτν, citat. Propterea. unxit te Deus 
Deus tuus oleo letitice pra consortibus. tuis. 

Irenzus libro tertio, capite xv. « In Chri- 
sü, inquit, nomine subauditur qui unxit, et 
ipse, qui unctus est, et ipsa unctio in 
qua unctus est. Et unxit quidem Pater, 
unetus est vero Filius in Spiritu, qui est 
unctio: quemadmodum per Esaiam ait ser- 
mo: Spiritus Dei super me, propter quod 
unzit me, significans et ungentem Patrem, et 
unetum Filium, et unetionem, qui est Spi- 
ritus. » Sie Ambrosius libro primo (6 
Spiritu sanclo, capite tertio. « Si Christum 
dicas, ait, et Deum Patrem, a quo unctus est 
Filius; et ipsum, qui unctus est, Filium, et 
Spiritum, quo unctus est, designasti. » Et 


ἀτρέπτος θεὸς ἐχρημάτισεν, οὖχ ἐνεργείᾳ χρισθεῖσα θεοῦ, 
ὥσπερ τῶν Προφητῶν ἕχαστος, παρουσίᾳ δὲ ὅλου τοῦ 
χρίοντος. 

αἱ Grnw. lom, XII Bib. PP. Χριστὸς ἐχρίσθη, ὡς 
βασιλεὺς, xai ἱερεὺς, τῷ χρίσματι τῆς σαρχώσεως. 

€ Τιτῦβ Bosrz. tom. XIII. Bib. Κεχρίσθαι γὰρ οὐχ 
ἑτέρως φαμὲν τὸν viov, ἢ ὅτι χατὰ σάρχα γενόμενον, 
δηλονότι χαθ᾽ ἡμᾶς, xa ἐνανθρωπήσαντα. 

f Evsrn. I Hist. cap. 1v. Τὸ δὲ χρίσμα ob τὸ διὰ 
σωμάτων σχεναστὸν, ἀλλ᾽ αὐτῷ δὴ πνεύματι θείῳ τὸ θεο- 
πρεπὲς, μετοχῇ τῆς ἀγεννήτου καὶ πατριχῆς θεότητος 
ἀπειλήφει. 


Unetio est 
Spiritus 
sanclus 

juxta com- 
plures. 


Unctio hec 

inhabitatio 
Spiritus 
vocatur, 


452 


Basilius homilia in Psabhnum xüw, ad illa 
verba, Unzit te Deus, etc. 

Cyrillus item Alexandrinus in. tractatu de 
Symbolo', locum usurpat ex Actorum capite 
decimo, qui Jesum JVazarenui unctui ait à 
Deo, Spiritu sancto. Et "Theodoretus libro 
quinto de hereticis fabulis, capite xr, tum 
hune, tum alia, que commemoravimus, 
affert loca, ut probet, «Christum hoc omen 
consecutum esse propter unctionem spiri- 
tus^. » Et Joannes Damascenus, « Christus, 
inquit, est Filius Dei viventis, quem unxit 
Pater saneto Spiritu^. » Idipsum in Catena 
in Psalmos complures antiqui testantur, ut 
Didymus, Apollinarius, Nicephorus, ''heodo- 
retus: tum Nycetas in Catena ad Mattheum 
a P. Corderio edita ?. 

III. Hane vero per Spiritum sanctum Chri- 
sti hominisunctionem, nAabitattonem ejusdem 
Spiritus in ipso, et quidem plenissimam, ac 
possessionem, interdum Patres appellant. 
De qua inhabitatione pulehre Novaüanus in 
libro de 7Zrinitate, capite xxix. « Habitans, 
inquit, in solo Christo plenus, et totus; nec 
in aliqua mensura, aut portione mutilatus, 
sed eum tota sua redundantia cumulate dis- 
tributus, et missus ; ut ex illo deliberationem 
quamdam gratiarum ecteri consequi possint, 
lotius saneti Spiritus in Christo fonte rema- 
nente, ut ex illo donorum, atque operum 
venie ducerentur, Spiritu saneto in Christo 
afflaenter habitante. » Quam habitationem 
describens Esaias ?, requiescendi verbo utitur, 
cum ait, /tequieecet super eum Spiritus Domini. 
Et ad hunc Esai: locum, alium mox aecom- 
modat Novatianus,in quo unetum se Christus 
a Deo testatur: quem et de se Christus in- 
terpretatur Luce capite quarto. 

Est ad eamdem sententiam preclara Hugo- 
nis Etheriani disputatio, qua Spiritum sanc- 
tum habere Christum probat; non solum qua 
Deus est, sed etiam ut hominem: « Si homi- 
num, inquit, in animabus pie, ac religiose 
degentium, nontamen absque sorde penitus 
cxistentium, Spiritus sanctus habitare polli- 
cetur, multo magis in Christi anima, quae 
inviolata, et immaculata sine sorde semper 
existit, nullum omnino peccati vestigium ha- 
bens, idem spiritus habitavit. Hoc Propheta 
vaticinabatur, quando dicebat. Propterea 


&, 'TuroponET. lom. IV. Χριστὸ : δέ προσηγορεύθη 


διὰ τὸ χρίσμα τοῦ πνεύματος. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


unzit te. Deus, Deus tuus oleo letitie, pre 
participibus tuis. Fratres Christi, et participes 
secundum humanitatem sumus : oleum, Spi- 
ritus signum est : unetus est autem Christus, 
non ut Deus, sed ut homo, Nequaquam enim 
ut Dei filius, ungitur, sed earo Christi vera 
unctione uncta est, adventu scilicet Spiritus 
saneli,in ipsa filii hominis coneeptioné. Et 
pre partüieipibus, quia illis, ut capere pote- 
rant, partieularis quedam saneti Spiritus 
emanatio tributa est. Ad instar enim humani 


spiritus hominibus videtur distribui Spiritus 


sancii gratia : quemadmodum utique is a ce- 
rebro descendens per sensibiles uervos, non 
omnibus membris, see seeundum proportio- 
nem unicuique potenti suscipere. » 

ÁV.Auetor questionum ex novo Testam., nter 
Augustini opera editus causam inquirens eur 
Christus jam purus ae sanetus baptismum 
susceperit, nec non Spiritum sanetum aspee- 
tabili in se delapsum specie, id ilum ad 
exemplum hominibus pri:ebendum usurpasse 
respondet. « Nam qui credentibus Spiritum 
sanctum a Deodari promittebat, debuit istud 
in semetipso;visibiliter demonstrare ; quo com- 
perto credentes invisibiliter se posse Spiritum 
sanetum habere sperarent. NamY Salvator 
utique, eum de Spiritu sancto nasceretur, 
purificatum corpus habuit. Unetio enim carni 
ejus spiritualiter in utero Virginis data est. 
Spiritus enim sanetus purifieavit quod de 
Maria Virgine corpus Salvatoris profecit. Et 
hoc est unctio carnis Salvatoris : quare et na- 
tus Christus est appellatus. » 

Hinc autem Fulgentius divinitatem Spiritus 
sancti recteadversus Arianosapprobat*. « Quod 
si, inquit, homo Christus, sine saneli Spiritus 
gratia plene sanctificari potuit, superflua 
dicetur collatio illius unctionis. 51 autem sine 
saneto Spiritu plane sanetificari non potuit, 
plenam sanctificationis gratiam sine Spiritu 
sancto Christus homo non habuit, utpote 
quem Pater sanctificavit, et misit in mun- 
dum; qui de seipso dixit: Et ego sanctifico 
meipsum; Etin quo sancti Spiritus sancetifi- 
calio similiter agnoscitur, quoniam unxit 
eum Deus Spiritu sancto, et virtute; quo- 
modo quis Spiritum minorem Patre, vel Filio 
audet dieere, sine quo sanctifieationis perfee- 
tionem videt constare non posse ? Quid autem 


ὃ Damasc. lib. IV, eap. v. Χριστὸς γάρ ἐστιν ὃ 
υἱὸς τοῦ θεοῦ τοῦ ζῶντος, ὃν ἔχρισεν ὃ πατὴρ τῷ ἁγίῳ 
πνεύματι. 


1 Cyr. tom, V, par. H. — 2 Catena in Matth. P. Corderii. — 8 Esa, ll. —4 Lib. V ad Trasim. cap. xxiv. 


BM du 


. €ur Spiritu 


sancto 


unctus 


dicatur. 


DE INCARNATIONE, 


dubitatur olei nomine Spiritum sanctum de- 
monstratum, eum David et Peirus tam olei, 
quam Spiritus sancti vocabulo unum przedi- 
cent unctionis nonine Sacramentum ? David 
enim dieit, w»zit te Deus, Deus tuus oleo 
exultationis pre participibus tuis. 

V. Cur autem Spiritu. saneto potissimum 
unctus esse Christus homo dicitur, hcc 
afferri causa potest, quod operatio illa, qua 
Dei Filius humanam sibi naiuram adjunxit 
eisi personis reipsa sit tribus communis, ni- 
hilomins Spiritui sancto proprie solet accom- 
modari: unde et conceptus, ac natus de 
Spiritu sancto esse dieitur : Et « propitiato- 
rium, sive mensa ex duabus naturis in unam 
personam Spiritus sancti artificio compacta,» 
a Petro Cellensi vocatur !. Cum igitur sus- 
ceplione ipsa, ct applieatione divinitatis, 
qua est naturalis sanctitas: homo Christus 
sanctificatus sit, merito eidem auctori Spiri- 
tus unciio, id est gratia et sanctitas humane 
Christi nature, tribuitur ; qui eam formasse 
in utero Virginis, et eum Verbo in eamdem 
personam junxisse creditur. Hane ratüiorem 
pulehre Beda?, ex eoque Amalarius ; - tnm 
Etherius ac Beatus indicant in libro primo 
adversus Elipandum, hisverbis : « Sed ista 
mysliea, et invisibili unelione tunc intelli- 
cendus est unetus, quando Verbum Dei non 
faetum est: id est, quando humana natura, 
sine ullis precedentibus bonorum. operum 
meritis. Deo Verbo est im utero Virginis co- 
pulata: ita ut cum illo fieret una persona. 
Ob hm»e eum confitemur natum de Spiritu 
saneto et Virgine Maria. » Et alioqui constat, 
omnia bonitatis effecta, quibus caritas, et 
sanetitas communicatur a Deo, imputari so- 
lere Spiritui sanelo: qui et ipse caritas, et 
sanctitas peculiari progressionis suc ra- 
tione nominatur : et unguentum ob id ipsum, 
oleumque dicitur: eujus appellationis causa 
postea reddetur. 

VI. Quoniam autem ille ipse, qui unctus 
Spiritu saneto memoratur, Christus Domi- 
nus, duplici constat substantia: non est du- 


(4 ATHANAS. Διὰ τοῦτο γὰρ χαὶ ἢ χρίσις ἐγένετο" oy. 
ὡς θεοῦ χρίσεως δεομένου, οὐδ, αὖ πάλιν τῆς χρίσεως 
δίχα θεοῦ γενομένης. ἀλλὰ θεοῦ μὲν τὴν χρίσιν προσαγο- 
μένου, ἐν δὲ τῷ δεχτιχῷ τῆς χρίσεως σώματι δεχομένου. 

ὃ Οτπῖ,,. in Joan. 110..}1. Λογιζόμεθα δ᾽ οὖν ὅμως 
ἡγιάσθαί τε τὴν σάρχα διὰ τοῦ πνεύματος χαθ᾽ ὁμοιότητα 
τῆς ἄλλης κτίσεως τὸν ἴδιον ἐν αὐτῷ χαταχριόντος ναόν. 


LIB. XI, CAP. VIIT. A53 
bium, cujusnam e. duobus ratione perunctus 
sit: vel quaenam ambarum unctione delibuta, 
hoc est perfusa sanctitate sit, etgratia. Hoc enim 
humane nature convenire communis anti- 
quorum est sensus. Sie Irencus supra allatus 
in tertio libro, capite vicesimo; ubi unctum a 
Patre unctione illa, qu: est Spiritus sanctus, 
eum asserit, qui passus est. Idipsum Atha- 
nasius aecurate declarat in libro de salutari 
adventu Christi adversus Apollinarem. Ac 
primum Dei filium ait, ante susceptam car- 
nem, patibilem non fuisse; qua ex utero B. 
Virginis adscita, et homo faetus, talem in 
passione se prebuit. Deinde ita loqui pergit : 
« Propterea et unctio facta est; non tanquam 
Deus nnetione opus haberet; nec tanquam 
unctio sine Deo facta sit ; sed ut Deus quidem 
unctionem adhibuerit, hanc vero in unetionis 
capael corpore receperit;^. » 

Cyrilus item Alexandrinus pluribus in 
locis idem attestatur; ut in libro undecimo 
commentariorum 7n Joannem. « Existimamus 
tamen, inquit, sanctificatam esse carnem per 
spiritum, Verbo scilicet quod natura sanctum 
est, eta Patre procedit, proprium templum, in- 
star creaturz alterius, per ipsuminungente^: » 
Subjieit Davidis e Psalmo xi1x, ad illud con- 
firmandum vulgatum testimonium, Propterea 
unzit te Deus Deus tuus oleo letitie. ''um de 


ungente ipso minime prcetereundum hoec 
annectit. « Etenim ungente Filio proprium 
templum, hoe ipsum facere dicitur Pater. 
Non enim aliter operatur, quam per Filium : 
ei quidquid fecerit Filius, ad Patrem id re- 
fertur omne, a quo est Filius. Quippe tan- 
quam radix quzedam, et fons est prolis suce 
Pater ^. » Addit preterea, mirum non esse, 
Deum Verbum unctum dici a Patre; vela 
seipso quatenus homo est; cum et mortem 
eadem raiione subiisse dicatur. Sic enim 
missum eumdem esse legimus in mundum: 
« eaque missio non alio modo facta significa- 
tur, quam quod sancto Spiritu est unctus, 
quatenus homo factus est, et magni consilii 
Angelus apparuit?. » 


€ lbid. Καταχρίοντος γὰρ τοῦ υἱοῦ τὸν ἴδιον ναὸν, ὃ 
πατὴρ λέγεται τοῦτο δρᾷν. ἐνεργεῖ γὰρ οὐχ ἑτέρως ἢ δι᾽ 
υἱοῦ. ἀναφέρεται δὲ πᾶν, ὅπερ ἂν δράσειεν Ó vibe, εἰς τὸν 
ἐξ οὗπερ ἐστὶ πατέρα, ῥίζα γὰρ ὥσπερ τίς ἐστι, καὶ πηγὴ 
τοῦ ἰδίου γεννήματος ὁ πατήρ. 

d. lbid. Τὸν τῆς ἀποστολῆς τρόπον οὐχ ἑτέρως γενέσθαι 
σημαίνων, ἢ ὅτι χέχρισται τῷ ἁγίῳ πνεύματι, καθὸ γέγο- 


1 Petr. Cell. lib. de Pan. cap. τ, tom, IX Bibi, —92 Beda ἐπ Acta. cap. x, Amalar. , de Off. Eccles. cap. xu et tom. IV, Bibl. 


PP. part. II, Ether. ac Beat. 


Christus 
secundum 
naturam 
I'umanam 
unctus, 
quod e 
Patribus 
approbatur. 


Geometrica 
... demons- 
tralione. 


A54 


VIT. Ad πῶς ἴῃ dialogo de πο Christo,hoc 
ipsum Cristi nomen, nec non χρίσεως, id est, 
unctionis, nonnisi post Incarnationem, in Dei 
Filium quadrare scribit; nec divinitalem ip- 
sam inunctam fuisse. Tum in libro secundo 
contra Nestorium, « Christi nomen, et res, 
inquit, nullo modo cadere potest in nudum, 
perseque spectatum, et intellectum a nobis 
sine carne Verbum. Quod si semetipsum 
exinanisse dicatur, et in servi forma descen- 
disse, ae nostri similis fuisse carne, vocabi- 
tur et ipse Christus, quoniam unctus est. Non 
enim in natura propria inunctus est Deus 
Verbum. Sed unctio ipsa potius in humana 
est faeta natura^. » Atque hoe paulo post 
mystica interpretatione sacre cujusdam. his- 
tori! declarat, nimirum Jacobi ex paterna 
domo in Mesopotamiam profieiseentis : qui 
in eo loco, ubi apparuit Dominus scal:e inni- 
xus, lapidem erexit in titulum, e£. znfundit 
oleum n extremum ipsius ἐπὶ τὸ ἄχρον αὐτοῦ, ut 
habent Septuaginta. Nam Latinus noster ver- 
tit, fundensque oleum desuper, MHebraice 
nu? 5v quod est, super caput ejus, hoc est 
in summum lapidem. Ex quo ita ratiocinatur 
Cyrillus : quemadmodum totus lapis non est 
imbutus oleo; sed ejus tantummodo pars, et 
summitas : sie totum Christum neutiquam 
oleo perfusum esse : eo quod divinitas ipsa 
nihil illo eguit : verum sola humana substan- 
tia, qua parsest Christi, et extrinsecus incur- 
rit in sensus. 

Rursus in epistola prima, quam ad Mona- 
chos scripsit contra Nestorii hzeresim, idem de 
Christi nomine et unctione non divins, sed 
human:e substanti: contirmat : et quidem 
γραμμιχῇ, ut Greci loquuntur, ἀπόδειξει. Namsi 
Verbum, quando assumpsit hominem, in 
propria, divinaque substantia esset unctum 
Spiritu sancto, unctione, ae sanctitate per se 
ipsum indigeret; eaque re inferius esset sanc- 
lificante Spiritu : ex quo et de Patre idem 
esset consequens. Siquidem id quod sanctifi- 
cat, eo preestantius est, qnod sanctifieatur. At 
illud absurdum est. « Quippe natura sancta 


νεν ἄνθρωπος, καὶ τῆς μεγάλης βουλῆς πέφῃνεν ἀγγελος. 
Vide et pag. seqq. 

&. Lib. II contra. Nest. To δέ γε Χριστὸς ὄνομά τε, 
xo χρῆμα πρέποι ἂν xxT' οὐδένα τρόπον τῷ ix πατρὸὶ 
ὄντι λόγῳ γυμνῷ, χαὶ χαθ᾽ ἑαυτὸν, xat ἔξω σαρχὸς πρὸς 
ἡμῶν νοουμένῳ. εἰ δὲ δὴ λέγοιτο χενῶσαί τε ἑαυτὸν, xac 
ἐν τῇ τοῦ δούλου καθιχέσθαι μορφῇ, χαὶ καθ᾽ ὑμᾶς γενέσθαι 
διὰ τὴν σάρχα, χεχλήσεται xot αὐτὸς διά τοι τὸ κεχρίσθαι 


1 Act. x, —2 Psal. xuv. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


est consubstantialis Trinitas, sanctus, inquam, 
est Pater, sauetus Filius essentialiter eodem 
modo. Similiter et Spiritus. Quare, quod ad 
naturam propriam spectat, non est privatim 
sanetificatus Dei Filius Verbum ^. » 

Eadem tradit in. Zcpositione Symboli sub 
finem, et in dialogo de uno Christo. Nee non 
in expositione anathematismi septimi. 

VII. Porroargumentatio illa, qua Cyril- 
lus probat non esse sanctitate velut unctam 
divinitatem Christi ab Spiritu sancto, quod 
ipsa per se, et essentia sua, Trinitas sit 
sancta, dubitationem Augustini perimit, eujus 
capite antecedenti meminimus, eequid Spir. 
sanc. sanetitas sit ipsa, qua Deus est sanetus. 
Manifestum est enim essenti: propriam sanc- 
tilatem, et communem tribus, a personali 
distingui, que est Spiritus sanctus : eujus 
efficientia manat in solas res extra Deum 
proereatas ; quibus adventitia, et aceidens est 
sanctitas. 

Hane ipsam rationem usurpavit Fulgentius 
in libro tertio ad Trasimundum, capite xitr, 
similiter demonstrat, « hane unctionem ad 
hominem potius referendam, » nimirum eam, 
qua ut ait Apostolus Petrus!, «a JVazareth 
predicari cepit. Nam siin eo, quod dieitur, 
Unxit te Deus , Deus tuus?, « divina creditur 
aceipienda natura, in qua putaturfilius a Deo 
unctus, eguit profecto Deus verus sancetifiea- 
lionis munere, priusquam homo verus idem 
nasceretur in carne. » Quod et in sequenti 
capite x1v, latius edisserit. 

Tertullianus item libro tertio adversus Mar- 
cionem, capite xv, hereticum hune refellens, 
qui Christum duplicem constituebat,et horum 
alterum verc carnis expertem, ex ipso CArist? 
vocabulo eum redarguit : « Si enim Christus 
unctus est, ait, unguiutique corporis passio 
est. Qui corpus non habuit, ungui omnino 
non potuit. Qui ungui ommino non potuit, 
Christus vocari nullo modo potuit. Aliud est, 
sj et nominis phantasma affectavit. » Hie 
Tertullianus videtur unctionem ejusmodi, 
unde Christi nomen sumptum, externam, et 


Χριστός. οὐ γὰρ χέχρισται xav! ἰδίαν φύσιν θεὸς ὧν ὃ 
λόγος. γέγονε δὲ μᾶλλον ἣ χρίσις αὐτῶ περὶ τὸ ἀνθρώ- 
πινον. 

b Cyn. ad. Mon. Ayla γὰρ χατὰ φύσιν fj ὁμοού- 
σιος τρίας" ἅγιος ὃ πατὴρ, ἅγιος καὶ ὃ υἱὸς οὐσιωδῶς χατὰ 
τὸν ἴσον τρόπον. ὁμοίως δὲ χαὶ τὸ πνεῦμα. οὐχοῦν ὅσον 
ἢ xcv εἰς ἰδίαν φύσιν, οὐχ ἡγίασται καταμόνας ὃ ἐχ θεοῦ 
πατρὸς λόγος. 


Necessaria 
hec dispu- 
tatio. 


Vocabulum 
Christi 
Filio Dei, 
con venire 
Justinus 
affürmat. 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. VIII. 


aspectabilem putare. Quod sane joculare est, 
et ineptum. Sed ea prorsus spiritualis exstitit. 
Verum «non aliter ungi poterat Deus, cujus 
thronus est in seculum, nisi fieret homo, » 
ait Petrus diaconus !. 

Pertinet ad idem adstruendum illa Patrum 
quamplurimorum locutio, cujus sparsim in 
antecedentibus exempla posuimus, qui Chri- 
stum a se ipso perunctum asserunt ; prout 
natura duplici constat. Ita Joannes Damasce- 
nus, « Ipse, inquit, semetipsum inunxit : 
ac tanquam Deus corpus unxitdivinitate sua: 
unctus est autem, tanquam homo. Idem enim 
hoe et illud est. Porro unctio humanitatis est 
divinitas^. » Qui sie sentit ac loquitur, pro- 
fecto uti solam divinitatem unctricem, sic 
unctam solam fuisse humanitatem necesse est 
existimet. 

IX. Non deerit fortasse, qui supervacaneam 
hane operam esse nostram arbitretur, in re 
minime dubia tot argumentis , ac testimoniis 
approbanda. Quis enim facile hoc non intelli- 
gat, uncfum, hoc est sanctificatum hominem 
in Christo solum fuisse, non Deum, unde 
Christi appellatio profluxit? Sed si is animad- 
verterit, tum hareticos quosdam ; tum etiam 
catholieos theologos, ipsam Christi appella- 
lionem, et ea significatam unctionem, soli 
imputasse divinita, antequam cum humana 
natura jungeretur : alios ex adverso uni dun- 
taxat humanitati CArisí/í nomen indidisse ; 
alios denique tam utrique separatim, quam 
conjunctim duabus attribuisse; diligentiam 
hae in parte nostram minime reprehendet : 
imo, ut ex consequenti oratione melius per- 
cipiet, necessariam prorsus fuisse judicabit. 

Igitur Christi vocem nudo, àc citra carnis 
consortium spectato Dei convenire filio, ut et 
rem vocabulo subjectam, pulavit Justinus 
martyr in Apologia prima : ubi Dei Patris 
nomina primum, deinde Filii explicans, de 
hoc ita seribit : « Porro filius illius, qui solus 
proprie filius appellatur, ante res creatas 
simul existens eum eo, et nascens : quando 
primitus per ipsum omnia creavit, et ordina- 


& Dawasc. lib. II, cap. rm. Αὐτὸς γὰρ ἑαυτὸν 
ἔχρισε, χρίων μὲν ὡς θεὸς τὸ σῶμα τῇ θεότητι αὐτοῦ" 
χριόμενος δὲ ὡς ἄνθρωπος, αὐτὸς γάρ ἐστι τοῦτο, κἀχεῖνο. 
χρίσις δὲ ἣ θεότης τῆς ἀνθρώποτητος. 

b Jusr. vers. ult. Ὃ δὲ υἱὸς ἐχείνου, ὃ μόνος λεγό- 
μενος χυρίως υἱὸς, ὁ λόγος τῶν ποιημάτων χαὶ συνὼν, χαὶ 
γεννώμενος, ὅτε τὴν ἀρχὴν OU αὐτοῦ πάντα ἔχτισε, καὶ 
ἐχόσμησε. Χριστὸς μὲν χατὰ τὸ χεχρίσθαι, χαὶ χοσμῆσαι 


A55 


vit : Christus quidem vocatur, eo quod unctus 
est, et per hunc Deus ordinavit omnia : qua 
appellatio minime cognitam significationem 
continet : quemadmodum Dei vox non est 
nomen, sed opinio quaedam de re ineffabili 
naturc hominum insita. At vocabulum Jesus, 
hominis, et servatoris nomen et notionem 
habet. Nam et homo factus est, utsupra dixi- 
mus, de Dei ac Patris voluntste partu editus, 
tum ad eredentium hominum salutem, tum 
ad evertendos daeemones^. » Perspicuum est 
hoe in loco Justinum Christi nomen Verbo 
ipsi tribuere etiam ante susceptum hominem. 
Siquidem hoe habuisse vocabulum ait, ex eo 
quod Deus Pater omnia per illud creavit, et 
ordinavit : unde wncti nomen obtinuit. Quod 
sic illum intellexisse puto : filium Justinus 
Deo Patri subjectum ?, ejusque voluntatis ad- 
ministrum fuisse credidit : quod si dextre 
accipiatur, eo sensu dictum interpretabimur : 
quod per ilum tanquam per virtutem, et 
sapientiam suam, et ut Scriptura loquitur, 
brachium : nec non imperium, universa con- 
didit, et administravit. Hoc igitur nomine, 
Χριστὸν, id est unctum , appellatum fuisse Jus- 
tinus credidit, quod ad illam functionem ad- 
hibitusa Patrefuerit: tum etiam rex omnium, 
moderatorque constitutus : quemadmodum et 
Apostolus significat in epistola ad Zebrcos, 
ita seribens, Quem constituit heredem univer- 
sorum: per quem fecit et secula?. Deinde post 
Christi nomen , Jesu vocabulum subjicit, et 
quasi discrimen hujus ab illo statuit, quod 
Jesus hominis appellatio sit : adeoque divini- 
tatis vox sit propria Christus. 

Nec ab eo videtur abhorrere Ambrosius in 
libro de fuga seculi*, Talis ergo, inquit, nobis 
dicebat, ut esset Sacerdos justus, sanctus, inno- 
cens, immaculatus , segregatus a. peccatoribus, 
et excelsior calis factus. « Hoe est igitur Ver- 
bum, quod supra colos habitans, illuminat 
omnia. Unde et unctus naturaliter legitur a 
Deo Patre; quia lumen est verbum, quod. illu- 
minat omnem hominem venientem. in. hunc 
mundum*. Hoc est Verbum Dei, in quo est 


τὰ πάντα δι᾽ αὐτοῦ θεὸν, λέγεται: ὄνομα δὲ xoi αὐτὸ 
περιέχον ἄγνωστον σημασίαν. ὃν τρόπον χαὶ τὸ θεὸς προ- 
σαγόρευμα, οὐχ ὄνομά ἐστιν, ἀλλὰ πράγματος δυσεξη- 
γήτου ἔμφυτος τῇ φύσει τῶν ἀνθρώπων δόξα. ᾿Ιησοῦς δὲ, 
χαὶ ἀνθρώπου, χαὶ σωτῆρος ὄνομα, χαὶ σημασίαν ἔχει. xot 
γὰρ χαὶ ἄνθρωπος, ὡς προέφημεν, γέγονε, χατὰ τὴν τοῦ 
θεοῦ, καὶ πατρὸς βουλὴν ἀποχυηθεὶς ὑπὲρ τῶν πιστευόν- 
των ἀνθρώπων, xat ἐπὶ χαταλύσει τῶν δαιμόνων. 


1 Lib. de Inc. cap. iv, inter opera Fulg. — 2 Dial. Vide lib. de Trin. cap, n1, S 2. — 3 Heb. 1, 2. — A Ambr. de fuga sec. 


ap. ni, —5 Hebr. vri. — ὁ Joann. 1. 


Ab hac sen- 
tentia non 
abhorret 

Ambrosius. 


Nestorius 
vero, conve- 
nire asserit 

divinitati, 
humanitati , 
et ex amba- 
bus compo- 

site 
person, 


ἀδθ 


magnum sacerdotium. » Vides πὸ Christum, 
id est unetum, appellari dicat Filium Dei, 
quia lumen est, quod totum mundum illumi- 
navit; nempe Verbum Dei. Nam de Christi 
divinitate usurpantur ista ab Evangelista 
Joanne, antequam caro fieret. 

X. At Nestorius Christi appellationem ar- 
bitratus est partim soli divinitati eonvenire; 
partim soli humanitati : partim ex naturis 
ambabus composite person:e. Quod Cyrillus 
Alexandrinus refellit in libro de recta fide : 
« Nomen, inquit, Christi nesejio quemadmo- 
dum aliqui convenire putent etiam privatim, 
ac seorsim, et extra carnem existenti, itaque 
specetato Verbo Dei filio : et idem nihilominus 
perinde congruere illi, qui ex sancta Virgine 
genitus est, quantumvis separatim, ac per 
seipsum intelligatur existere : ac tertio deni- 
que ambobus simul convenire; tanquam 
eonjunetionis ratio, ut illi volunt, in unam 
naturas istas personam devinciat. Siquidem 
unitionis naturalis veree nullam isti curam 
habent^.» Tum paucisinterjectis, falsos illos 
esse dieit, eo quod tune demum Jesus Chri- 
stus appellatus sit, cum Verbum caro factum 
est; quandoquidem unctio soli humanitati 
competit ; nec ea divinitas eget. 

Idem preterea Nestorius observabat!, 
Seripturam, quolies Christi de Maria Virgine 
generationem, ortumque memorat, nunquam 
uti nomine ZDei, sed Christi, vel Filii, vel 
Domini : quod hzc tria naturas « ambas si- 
gnificent, ae vel unam interdum solam ; vel 
alteram ; vel duas simul sumptas^. » Contra 
quem Cyrillus disputans contendit Christi 
nomen, et rem 60 significatam non convenire 
soli Verbo in se, ac citra carnem considerato. 
At in dialogo de wno Christo, Nestorianum 
hzretieum Cyrillus inducit asserentem, Chri- 
sti nomen non posse tribui soli Verbo ; ne et 
personis esteris accommodari debeat : sed 
soli homini congruere, ex Davidis stirpe pro- 
creato. Quemadmodum et Maxentius in dia- 


& CymLL. "Ὄνομα δὲ τὸ Χριστὸς, πρέπον μὲν οὐχ 
otàx πῶς διαδεθαιοῦνταί τινες, xol ἰδιχῶς τε, χαὶ χατὰ 
μόνας, καὶ ἔξω σαρχὸς ὄντι τε, χαὶ νοουμένῳ τῷ Ex θεοῦ 
φῦντι λόγῳ. πρέπειν δὲ ὁμοίως καὶ τῷ Ex τῆς ἁγίας παρ- 

ένου γεγεννημένῳ. χἂν εἰ νοοῖτο ὑπάρχων χατὰ μόνας 
ἔτι, xod χαθ᾽ ἑαυτόν. χαὶ τρίτως δὲ πρέπειν ἀμφοῖν: ὡσανεὶ 
τοῦ τῆς συναφείας λόγου, χαθάπερ αὐτοί φασιν, εἰς ἕν 
αὐτοὺς πρόσωπον συνεισδέοντος. ἑνώσεως γὰρ τῆς χατὰ 
φύσιν ἀληθοῦς οὐδεὶς λόγος αὐτοῖς. 


1 Apud Cyrill, lib. IT cont. Nest. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


logo primo, Nestorianum, qui eum disputat, 
argumentantem facit, eum, qui unctus est, 
« non esse natura Deum, sed unitione tan- 
ium, quem prse participibus unctum Pro- 
phetatestatur. Namquomodo nonést impium; 
unctum credere natura Deum, cui sine dubio 
nulla valet natura resistere ? sed ille ungitur, 
qui erat preeliaturus eontra diabolum.» Vides 
hieresis istius inconstantiam. 

XI. Res ipsa porro sie habet ; Christi vox, 
et appellatio, neque soli Deo Verbo; neque 
soli homini, tanquam a Verbo persona dis- 
juncto, ut ex Nestorii heresi consequens erat, 
attribuitur; sed Verbo incarnato, sive Verbo 
secundum assumptam hominis naturam ; ut 
Cyrilus, aliique Patres asseverant. Docuit 
hoe ipsum Mareellus Ancyranus, ut refert 
Eusebius Ceesariensis in libro secundo adver- 
sus illum , capite tertio : quem et observasse 
narrat; ante susceptam hominis naturam, Dei 
Filium, Verbum duntaxat fuisse nominatum. 
« Quod 51 quis, ait, ante novum Testamen- 
tum Christi Jesus vocabulum soli Verbo tri- 
butum demonstrare se posse profiteatur ; 
inveniet id prophetice duntaxat usurpatum 
fuisse ^. » 

Alhanasius in libro de salutari adventu 
Christi, « Christi nomen , inquit, sine carne 
non aecommodatur ^. » Quod subinde probat 
ex eo, quod alioqui Paler, et Spirilus sanctus 
eadem appellatione donandi forent. Proinde 
Verbum in assumpta carne perunctum, uneli, 
hoe est Χριστοῦ, nomen inde promeruit. 

Cyrillus item Alexandrinus in libro de recta 
fide ad. Imperatorem Theodosium, questione 
hae sibi proposita, quid revera significent haec 
duo nomina, Jesus Christus : utrum hominem 
ex muliere natum, an Verbum ex Deo pro- 
cedens; respondet, non oportere in hzc sepa- 
rata dividi; sed simul conjungi : « Ego, in- 
quit, affirmo, neque Verbum ex Doo, sine 
humanitate ; neque templum ex muliere edi- 
tum,tanquam Verbo minime copulatum,nomi- 


b CymiLL. ᾿Επειδὴ ταῦτα τὰ τρία τῶν δύο φύσεων 
slot σημαντιχά: ποτὲ μὲν ταύτης, ποτὲ δὲ ταύτης, 
χἀχείνης. 

c Mancrr. apud Euseb. lib. 11, cap. nr. Ei δέ 
τις xol πρὸ τῆς νέας διαθήχης τὸ τοῦ Χριστοῦ ᾿Ιησοῦ 
ὄνομα ἐπὶ τοῦ λόγου μόνου, δειχνύναι δύνασθαι ἐπαγγέλ- 
λοιτο, εὑρήσαι τοῦτο Προφητιχῶς εἰρημένον. 

d ArnaN, Οὔτε οὖν τὸ Χριστὸς ὄνομα δίχα τῆς σαρχὸς 
προσάγεται. 


Vox Chri:ti 
nec soli Deo, 
nec soli 
homini, sed 
Verboincar- 
vato conve- 
nit. 


Immediate. 


Grxci non- 
nunquam 
Latinique 

prouna 
signiflcanda 

natura 
usurparunt. 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. VIII. 


nandum esse Christum Jesum"^.» Et in homilia 
Paschali octava, notat Apostolum unicum in 
duabus naturis Dei Filium agnoscere, nempe 
Verbum hominem tactum : quem et Jesum 
voeat, et Christum. « Quandonam enim, ait, 
ostendet aliquis Jesum, vel Christum nomi- 
natum esse Verbum, nisi quod homo facetus 
est ^. » 

Ita Theodoretuslibro contra hcreses quinto , 
capite xr, et in opusculo quodam, quod inter 
Athanasii spuria ponitur. « Qui dixerit, ait, 
Deum Verbum, simplicem expressit substan- 
tiam ; qui autem appellat Christum, natura- 
rum duarum conjunctionem indicat *. » 

Sic Augustinus!, «8i Jesum Christum, ait, 
plusquam hominem non noverunt, Jesum 
Christum urique non noverunt. Si enim tan- 
tummodo homo est, et nihil amplius, non est 
ipse Jesus Christus. » 

XII. Huc illa spectant, quze de Christi no- 
mine supra, libro maxime tertio diximus?, 
non unam aliquam naturam ab eo significari, 
sive divinam , ut humanam; sive ex utraque 
compositam : sed duas illas ἀμέσως subesse. 
« Christi enim vocabulum (ait Theorianus 17) 
Legalione Armeniaca) proprie utrumque si- 
gnificat. Deum simul, et hominem ", » Tum 
idem non natur: nomen esse, sed hypostasis, 
et personze. Est autem persona Christi ex 
duabus naturis composita, ut in eodem libro 
pluribus ostendimus?. Quo fit , ut illud per- 
sonale vocabulum naturas duas proxime no- 
tione sua exprimat; sive naturam unam, 
personamve Verbi inearnatam, ut Cyrillus 
loquitur. 

Quanquam ita fert usus, eonsuetudoque 
sermonis Grecis, Latinisque familiaris Patri- 
bus, ut illa ipsa vox nonnunquam uni tantum 
adhibeatur Dei, vel hominis significandc na- 
ture : quo quidem areumento usum me esse 
memini, ut naturam in Christo compositam 


& Cxmiir. de Rec. fide. Χρῆναι γὰρ ἐγωγέ φημι, 
μήτε τὸν ix θεοῦ λόγον ἀνθρωπότητος δίχα, μήτε μὴν 
τὸν ἐχ γυναιχὸς ἀποτεχθέντα ναὸν, ὡς μὴ ἐνωθέντα τῷ 
λόγῳ. Χριστὸν ᾿Ιησοῦν ὀνομάζεσθαι. 

b ld. Pasch, vir. Πότε γὰρ dy ἐπιδείξειέ τις "In- 
σοῦν, ἢ Χριστὸν ὀνομασθέντα τὸν λόγον, cl μὴ ὅτι γέγονεν 
ἄνθρωπος; 

c TucoponrTus tom. 11 Atlian.. Ὃ μὲν γὰρ εἰπὼν 
τὸν θεὸν λόγον, ἁπλῆν οὐσίαν ἐσήμανεν. ὃ δὲ προσαγο- 
ρξύων Χριστὸν, τὴν συνάφειαν τῶν δύο φύσεων ἐφανέρωσε, 

d 'Turon. tom. 1I Ji^. PP. To γὰρ Χριστὸς ὄνομα 
χυρίως τὸ συναμφότερον δηλοῖ, θεὸν ὁμοῦ, xat ἄνθρωπον. 

6 Ατπλν. Ὃς ἐπὶ συντελείᾳ τῶν αἰώνων χατελθὼν ἐχ 


457 


non esse aliquam ostenderem. Nam si hujus- 
modi esset, non posset unius appellatione 
totusipse nominari Christus : quemadmodum 
totus homo proprie, ae citra tropum, non 
dieitur corpns, vel anima : sed deflexis ab 
ulroque voeibus exprimitur, nominaturque 
corporeus, aut animatus. 

Athanasius, sive quis alius auctor, in Zz- 
positione fidei Jesum Christum pro sola huma- 
nitate sumpsisse videtur, cum sie scribit, Dei 
filum Verbum « in consummatioue szeculo- 
rum descendentem de sinu Patris, ex imma- 
culata Virgine nostrum hominem assumpsisse, 
nempe Christum Jesum ; quem et tradidit, ut 
propria voluntate pateretur *. » 

Et auctor homilie in Dominicam infra Octa- 
vam Epiphanie, quse inter opera Bernardi 
loeum habet. « Mihi, inquit, sufficit scire, et 
credere, Dominum Jesum, ex quo in unam 
est assumptus personam, fuisse perfectum 
Deum. » 

Euthymius in Panoplia, Athanasii quedam 
habet excerpta, contra illos, qui unam Christo 
naturam compositam affingebant : quos illo 
ipso eonvincit argunento, cujus paulo ante 
meminimus, quod si una aliqua composita 
natura constaret Christus, non posset unius 
partis appellatione affici : quod tamen usuve- 
nit : ut eum ex duabus perfectis naturis com- 
positus sit, uniusin se nomem totum assumat. 
« Quippe Christus Dominus duo perfecta 
nominatur, Deus et homo, propter amborum 
perfectionem. Sie igitur Christi salutaris ap- 
pellatio, nune solam divinitatem significat, 
tanquam nulla re indigentem, et perfectam : 
nune humanitatem solam, tanquam nullarein 
sua constitutione defectam : nune utrumque 
ut et duarum naturarum discrimen, et uni- 
tionis inusitatz insecabilis persona monstre- 
tur f, » 

XIII. Ceterum pro sola divinitate inter- 


τῶν χόλπων τοῦ πατρὸς, ἐχ τῆς ἀχράντου παρθένου Μαρίας 
τὸν ἡμέτερον ἀνείληφεν ἄνθρωπον, Χριστὸν ᾿Ιησοῦν, ὃν 
ὑπὲρ ἡμῶν παθεῖν παρέδοχεν ἰδίᾳ προαιρέσει. 

f Aiuaw. apud Euth. 2» Pam. tit. XV. Τοῦ 
δεσπότου Χριστοῦ τὰ δύο τέλεια χαλουμένου, θεοῦ, xol 
ἀνθρώπου, διὰ τὸ τέλειον ἀμφοτέρων. οὕτω γοῦν ἣ 
σωτήριος τοῦ Χριστοῦ προσηγορία νῦν μὲν δηλοῖ μόνην 
τὴν θεότητα, ὡς ἀνηνδεῆ, καὶ τελείαν, νῦν δὲ τὴν ἀνθρω- 
πότητα, ὡς μηδὲν ἔχουσαν τῇ χκατασχευῇ ἐλλιπὲς, νῦν δὲ 
τὸ συναμφότερον, ἵνα δειχθῇ χαὶ τῶν δύο φύσεων τὸ διά- 
φορον, xz τέλειον, xx τῆς ξένης ἑνώσεως τὸ πρόσωπον 
ἄτμητον. j 


1 August, Ser. xxxr, de verb. Apost. cap. 11, — 2 Cap, 1x, — 3 Cap, xit et seq. 


458 


dum aecipi voeabulum Christi luculenter 
docet Dionysius Alexandrinus in epistola 
synodicaad Paulum Samosatenum : « Christus, 
inqait, non solo nomine, sed revera ante 
secula est Verbum, Christus Jesus. Ipse 
enim homo factus est, incarnatus ex Maria. 
Non enim sortito unctionem est adeptus, ut 
nos eam adventitiam sorlitisumus, cum antea 
Christi minime vocaremur. At ille semper 
Christus Dominus prwdicatur, ut qui est re- 
vera. Nisi enim proprie, ae vere ipse Christus 
esset , supervaeanee Paulus scriberet! ; dicens: 
Israel bibebat ex spirituali consequente petra - 
quam petram ait fuisse Christum ". » 

Hic vero plane, ac diserte tum appellatio- 
nem ipsam Christi, tum ea significatam 
unetionem, ex omni sternitate convenisse 
Christo asserit, etiam ante susceptum homi- 
nem : idque Pauli testimonio contirmat : qui 
Christum Hebrzis olim affuisse per solitudi- 
nem iter habentibus refert. Novatianus 
quoque in libro de Trinitate, capite xir, eum 
sic scribit : «Quis igitur dubitet, cum in 
extrema parte dicitur, Verbum caro factum 
est, et habitavit in nobis ; Christum, eujus est 
nativitas, et quia caro factus est, esse homi- 
nem, et quia Verbum Dei, Deum incunctanter 
edicere esse?» Christum ecce factum hominem 
cum dicit, eo nomine, Deum ipsum Verbum 
afficit, non ex utraque natura complexum. 
Nec simile huie est, quod Tertullianus in libro 
secundo contra Marcionem, capite xxvii dicit: 
« Nam et profitemur Christum semper egisse 
in Dei Patris nomine; ipsum ab initio con- 
versatum ; ipsum congressum cum Patriarehis, 
et Prophetis, Filium Creatoris, sermonem 
ejus. » Hoc enim de Christo recte usurpari 
potest, qui in utraque natura spectatur, et 
singularum propria merito in se reeipit : lis 
duntaxat exceptis, {π| unitionem ipsam si- 
gnifieant; ut est incarnaiio ipsa; quam nos 
regulam nonam ex duodecim numeravimus, 
quas ad proprietatum communionem mode- 
randam ex antiquis collegimus in quarto 
libro capite xv?. Quamobrem notabilis est, 
et parum propria Novatiani, et multo magis 
Dionysii Alexandrini locutio; quorum ille 
Christum incarnatum ait : qui incarnatione 


« Diow. ALrxawp. tom. 1 Zib. PP. 'O γὰρ 
Χριστὸς οὐχ ὀνόματι μόνῳ, ἀλλ᾽ ἀληθείᾳ πρὸ αἰώνων ὧν 
λόγος, Χριστὸς χύριος ᾿]ησοῦς. αὐτὸς γὰρ γέγονεν ἄνθρω- 
πος ὃ σαρχωθεὶς & Μαρίας. οὐ γὰρ χεχλήρωται χρίσιν, 
ὡς ἡμεῖς ἐπίχτητον ἐχληρώθημεν, οὕπω χριστοὶ πρὸ 


1 I. Cor, x. — ῶ $4. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


ipsa Christus factus est : hic autem non solum 
factum esse dixit hominem Christum; sed 
etiam unctionem, ἃ qua Christi appellatio 
profeela est, illi convenisse antequam homo 
fieret. Nee illud, ut dixi, simile est, quod 
Christus nonnulla gessisse dicitur, quie ante 
susceptum hominem, a solo Verbo adminis- 
trata leguntur : cujusmodi est populi Israeli- 
lii gubernatio Mosis tempore. Siquidem 
gestiones istze, neutiquam naturarum con- 
junctionem ipsam significant; sed absolutas 
ab alterius commercio nature divine no- 
tiones, et efficientias : qua» quidem nihilo 
secius, ac natura ipsa communicantur homini 
assumpto ; utin regula secunda capitis illius 
decimi quinti libri quarti docuimus : ex qua 
constat, Christum totum interdum ab una 
natura, ejusque proprietatibus denominari : 
quod in illis loquendi formulis Patres isli 
licere sibi arbitrati sunt, 


, 


τούτου χαλοὕύμενοι. αὐτὸς δὲ ἀεὶ Χφιστὸς χύριος κηρύττεται 
ὡς ὧν. εἰ γὰρ μὴ ἦν αὐτόχρημα ὁ Χριστὸς, ἄρα περισσῶς 
γράφει Παῦλος, λέγων: ὅτι ὁ ᾿Ισραὴλ ἔπινεν ἐκ πνευμα- 
τιχῆς ἀχολουθούσης πέτρας. xal ὅτι Χριστὸς ἦν ἣ πέτρα. 


Concilian- 
tur qui 
nomen 
Christi 
varie 
acceperunt. 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. IX. 


CAPUT IX. 


De Christi, id est uncti vocabulo. 4. Summa 
eorum que capite antecedente. dicta. sunt. 
IVestorii de Christi nomine sensus. 2. Vete- 
rum Patrum usus in eodem naturis duabus 
accommodando. 3. £Explicatur appellatio 
ipsa Christi ; et quibus personis olim tributa 
sit. D. Eusebii de illa sententia perpenditur. 
6. Cur Christo conveniat, varie cause re- 
censentur, velut quod. luctator fuerit contra 
diabolum. 1. Quod illuminaverit : tum ob 
perpetuitatem grati? et. sanctitatis : cujus 
symbolum est oleum. 8. Quandonam unctus 
fuerit Christus. Nestorii de tempore falsa 
opinio refutata. 9 Cur in baptismo Spiritus 
sanc(us in Christnm sit. illapsus. Cyrilli 
locus difficilis exponitur, qui plusculum tri- 
buere videtur unctioni illi in baptismo facte. 
10. Et aliorum deinceps expositae sententie ; 
Ut Hieronymi. 18. Et. Ruperti. A4. E'zpli- 
catur locus e Psalmo xiv. Propterea unxit 
te Deus, e/c. ac probatur unctionem illam 
non in baptismo, sed in conceptu esse factam. 


I. Eorum omnium, quce hactenus de 
unctione, deque Christi voeabulo diximus, ad 
hoc summa revocatur, ut utrumque Dei Filio, 
Verbique persone proprie, ae directe con- 
niat, sed non propter divinam naturam, ve- 
rum propter assumptam humanitatem : 
quemadmodum fames, sitis, lassitudo, dolor, 
mors denique Verbo, ae Deo, sed qua homo 
est, sive incarnato, tribuitur. Qua ralione 
veteres inter se conciliantur; quorum non- 
nulli Christi nomen, et eo significatam unc- 
Üonem, ipsi Deo; alii, homini imputari 
docent; alias utrique. In quo minime repre- 
hendendus erat Nestorius; nec eo nomine 
traduetus est ἃ Cyrillo, quod uteumque de 
usu nominis ita sentirel : sed quod parum 
sincera fide communionem appellationis ejus- 
dem duabus naturis aspergeret : sic eas coire 
in societatem nominis unius asserens, quem- 
admodum in personalis unitatem exstantice 
copulari statuebat; hoc est σχετιχῶς, et moral? 
congruentia, non maturali et substantiva. 
Quod in hune modum constituisse Nestorium, 
argumento esse potest ejusdem.opinio illa, 
quam supra perstrinximus, et subinde accu- 


459 


ratius expendemus ; unctionem, qua Christus 
homo a Patre delibutus est, illapsumque 
sancti in eum Spiritus, non ab ipso, quo in 
utero conceptus est, momento contigisse; sed 
in baptismo. 

Il. Ae deinstituto veterum theologorum in 
usurpandis Jesu Christi nominibus illud ani- 
madverti placet pro eo atque sensus, et opinio 
erat hereticorum, quibuscum certabant ; ita 
illos appellationum istarum usum, et inter- 
pretationem  accommodasse. Nam  quolies 
adversus Apollinarem, aut hujus discipulos 
Eutychianos, ae Monopbysitas res illis erat ; 
id potissimum persuadere studebant, nomina 
illa nature hominis assumpte, vel carni, aut 
hujus certe ratione, Incarnato Verbo con- 
gruere. Cum autem Pauli Samosateni, et 
Theodori Mopsuesteni, ac Nestorii oppugna- 
rent heresim, eadem illa vocabula ἐθεολόγουν, 
utapta, et illis usitata voce rem explicem, 
hoe estad divinam referebant, velut propriam 
naturam. Testes hujus rei sunt, Justinus, et 
Dionysius Alexandrinus; quorum ille contra 
Judaeos; adversus Paulum iste Samosatenum 
disputans, utrosque socios ejusdem erroris, 
qui Christum in ordinem cogebat; Christi 
vocabulo divinitatis mere notionem subjece- 
runt; quod ipsum et de Novatiano dicendum 
est; cujus hoe prieeipuum illo in libro de 77;- 
nitatestudium fuit, ut Christum Dominum non 
hominem simplicem fuisse monstraret. Atha- 
nasius autem, et eum secutus Cyrillus, aliique, 
lis in libris, quibus Apollinarem, aut Theo- 
dorum, ae Nestorium confutarunt, illud enixe 
admonent, Christi nomen Verbo per sese 
considerato, et siue carnis consortio, minime 
tribuendum; sed eidem homini facto : que 
certa, et catholica, imo unice Christiana est 
professio : quam in quarto libro postremo, 
ubi de περιχωρήσει, et communione proprietatum 
egimus, copiose declaratam invenies. 

III. Huie vero minime dubise rationi no- 
minis; ipsa ejus origo suflragatur. Nam 
Christi, id est uncti nomen, ex Hebrzeorum 
instituto, certis functionibus, ae dignitatibus 
attributum est, quz in Redemptorem nostrum 
congest:e ac cumulatz, tum illam appellatio- 
nem ex communi propriam ei fecerunt ; tum 
naturam indicant non unam, ae simplicem, 
eamque divinam; sed cum humana in ea- 
dem persona, et hypostasi conjunetam. 

Hie qui Χριστὸς est. Graecis, Hebrzis mv, 
quie vox, ut diximus, unctum significat, ac 
duobus presertim generibus hominum apud 
hos imponi consueverat, regibus et sacerdo- 


Veteres 
hujus vocis 
usum 
accommoda- 
bant 
juxia sen- 
sum 
haretico- 
rum 
quibuscum 
decertabant 


Christi 
nomen 
Regibus et 
sacerdotibus 
attributum . 


Illos famule 
laverunt et 
uncerunt 
01C0. 


iNecnon 
aliquando 
prophetis, 


460 


tibus; quos ad utràmvis potestatem eapessen- 
dam unctione consecrari mos fuit. De quo 
memorabilis est Lactantii locus, quem pra- 
terire non possum, ex libro IV, eap. septimo. 
Ibi de Dei filii nomine agens, quem a Patre 
genitum , et al hominum salutem horum 
similem factum esse eontra Gentiles dis- 
putat; ita seribit! : « Sed. quamvis nomen 
ejus, quod ei a principio pater summus im- 
posuit, nullus alius preter ipsum sciat, habet 
lamen et inter Angelos aliud vocabulum, et 
inter homines aliud. Jesus quippe inter ho- 
mines nominatur. Nam Christus non pro- 
prium nomen est, sed nuncupatio potestatis, 
et regni, Sie enim Jud:i reges suos appella- 
bant. Sed exponenda hujus nominis ratio est, 
propter ignorantium errorem, qui cum im- 
mutata littera, Christum solent dicere. Erat 
Judeis ante preceptum, ut sacrum conficerent 
unguentum, quo perungi possent 11, qui vo- 
cabantur ad sacerdotium, vel ad regnum. Et 
sieut nune Romanis indumentum purpurce 
insigne est reciw dignitatis assumptze : sic 
illis unctio saeri unguenti, nomen, ac potes- 
latem regiam conferebat. Verum quoniam 
αὐ ΟῚ veteres χρίεσθαι dicebant wngi, quod 
nunc ἀλείφεσθαι, sicut indicat Homericus versus 
ille, 


Αὐτοὺς δὲ ὃμωαὶ λοῦσαν, καὶ χρῖσαν ἐλαίῳ 


Ob hane rationem nos eum Christum nuncu- 
pamus, id est unctum, qui Hebraice Messias 
dicitur. Unde in quibusdam Grzeis scrip- 
turis, quee male de Hebraicis interpretatz 
sunt, ἠλειμμένος, id est, wngendo curatus, 
scriptuminvenitur, ἀπὸ τοῦ ἀλείφεσθαι. Sed tamen 
utrolibet nomine rex signifieatur : non quod 
ille regnum hoe terrenum fuerit adeptus, 
cujus capiendi nondum tempus advenit, sed 
quod eceleste, ac sempiternum. » 

IV. Addunt Hebrei tertium. genus, cujus 
propria fuit unctio, Prophetieum. Augustinus 
in libro primo ZAetractationum, capite xxvt, 
quod in libro ocfoginfa trium questionum 
scripserat?, duos pisces quos eum panibus 


& NTHAN. Oral. 11. Καὶ ἐνταῦθα γοῦν γρίεται, οὐχ, 
ἵνα θεὸς γένηται" ἦν γὰρ καὶ πρὸ τούτου" οὐὸ ἵνα βασι- 
λεὺς γένηται. ἦν γὰρ ἀϊδίως βασιλεύων. ᾿ 

b lbid. Ot μὲν γὰρ «axà τὸν ᾿Ισραὴλ βασιλεῖς, ὅτε 
ἐχρίοντο, τότε βασιλεῖς ἐγίνοντο, οὖχ ὄντες πρότερον 
βασιλεῖς, ὡς Δαδὶδ, χαὶ ᾿Ιὐζεχίας, ὡς ᾿Ιωσίας, ὡς oi 
ἄλλοι. 6 δὲ σωτὴρ τὸ ἔμπαλιν θεὸς ὧν, xal τῇ βασιλείᾳ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


quinque famelieze. turbe Dominus apponi 
jussit?, « duas illas personas significare, quibus 
populus ille regebatur, ut per eas eonsiliorum 
moderamen aceiperet, regiam scilicet, et sa- 
cerdotalem, ad quas etiam sacrosancta illa 
unetio pertinebat : » id ita eastigat : « Dicen- 
dum potiusfuit, maxime pertinebat: quoniam 
unetos aliquando legimus et Prophetas, » 
Idem tamen in enarratione seeunda Psalmi 
XXV, « prioribus Veteris Testamenti tempo- 
ribus ad duas solas personas perlinuisse ait 
unctionem, reges, et sacerdotes. De regum 
inunetione, et ipsius divini Verbi, eximius 
est Àthanasii loeus in oratione secunda ad- 
versus Arianos ; ubiillud ait «nonideo unetum 
esse, ut Deus fieret : quippe qui hoe jam esset; 
nec ut rex constituerétur; cum ex :&&erno rex 
essel^ : » sed nostra id causa suscepisse. 
« Etenim reges Israelitici, quando unge- 
bantur, tune reges fiebant, cum hoe antea 
non fuissent : velut David, et Ezechias, et 
Josias, et alii. At Salvator noster e contrario, 
qui Deus est, et in regno Patris perpetuo re- 
gnat, ipseque solussanctum Spiritum pra»bet, 
nihilominus inungi nune dieitur : ut iterum 
tanquam homo spiritu perunetus, nobis ho- 
minibus, ut exaltari, ac resurgere dedit ; ita 
Spiritus inhabitationem , οἵ familiaritatem 
conciliet ?. » Tertullianus vero adversus 
Praream Patrem confundentem cum Filio, 
ex ipsa Christi appellatione, et unctione dif- 
ferre ambos acstruit, et de ipsa Christi voce 
memoratu quiddam dignum refert*. « Itaque 
Christum facis Patrem, ait, stultissime, qui 
nec ipsam vim inspieias nominis hujus, si 
tamen nomen est Christus, et non appellatio 
potius. Unetus enim significatur. Unetus 
autem non magis nomen est, quam vestitus, 
quam caleeatus, aecidens nomini res. » Mox 
Patrem unctum non esse probat, nec ab alio, 
nec a seipso; cum id de Filio Scriptura tes- 
tetur. « Itaque sive Jesus tantummodo posi- 
ium est, intelligitur et Christus, quia Jesus 
unctus est : sive solummodo Christus, idem 
est et Jesus, quia unctus est Jesus. Quorum 
nominum alterum est proprium, quod ab 


τοῦ πατρὸς ἀεὶ, βασιλεύων, τοῦ τε πνεύματος τοῦ ἁγίου 
αὐτὸς ὧν χορηγὸς μόνος, ὅμως λέγεται νῦν χρίεσθαι" ἵνα 
πάλιν ὡς ἄνθρωπος λεγόμενος τῷ πνεύματι χρίεσθαι, 
ἡμῖν τοῖς ἀνθρώποις, χαθάπερ τὸ ὑψωθῆναι, xol τὸ ἀνα- 
στῆναι, οὕτω χαὶ τὴν τοῦ πνεύματος ἐνοίχησιν. χαὶ οἰχειό- 
τητὰ χατασχευάσῃ. 


1 Lactan. lib. IV cap. vir, -— 9. Quiest. ixi, — 3 Joann, vi, 9. — 4 Tertull, contra Prav. eap. xxvir. 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. IX. 461 


Angelo impositum est : alterum accidens, 
quod ab unetioue convenit. » Ὁ 

V. Idem etiam in libro de baptismo, capite 
septimo, de unctione sacerdotali agit, qua 
Judei quondam sacerdotes, nune Christiani 
perunguntur. « Ex quo, inquit!, Aaron a 
Moyse unctus est, unde Christus dicitur a 
chrismate, quod est unctio, quz Domino no- 
men accommodavit faeta spiritualis, quia Spi- 
ritu unctus est a Deo Patre. » Hie spiritualem 
unetionem esse dicit, qua Dei filius homo 
faetus, unctus dicitur; multo sane melius; 
quam in tertio contra Marcionem, capite xv, 
corporalem fuisse docuit, et corporis passio- 
nem : ex quo corpus habuisse Christum 
adversus Marcionitarum heresim probat; 
prorsus insulse. Non enim corporea fingi po- 
test ulla Christ unctio; quod complures anti- 
quorum nominatim observant; et insigniter 
Eusebius C:esariensis in primo libro Z'celesias- 
tiec historie, capite quarto. In quo primum 
seribit, tam sacerdotes, et pontifices, quam 
reges ungi solitos apud Hebreos; nec non 
Prophetas aliquos. Tum hos omnes figuras 
quasdam  representasse divini, coelestisque 
Verbi Dei filii : « qui solus universorum est 
Pontifex, ae solus rex omnis creaturae, so- 
lusque Prophetarum Patris archipropheta ^.» 
Deinde χρίσμα, id est unctionem, unde Christi 
appellatio profluxit, « non ex corporeis rebus 
confectum fuisse, sed ipso divino Spiritu con- 
stare, utpote Deo conveniens, quod partici- 
patione ingenitz,, ac paterne 4ivinitatis ac- 
cepit^, » Quare prestanti quadam, et eximia 
ratione Christi vocabulum illi congruere. 
Hae pluribus Eusebius ; qui videri potest tam 
nomen ipsum Christi, quam unctionem non 
propter assumptam carnem imputare Filio 
Dei, sed ob ipsam divinitatem : adeoque sa- 
cerdotalem , et regiam, ac Propheticam 
dignitatem, ad quam spiritualis unctio ista re- 
fertur, divinitati ipsi Verbi tribuere. Quod 
sane ab illius dogmate non abhorret haud 
sincere catholico; ut in primo libro de 7"vi- 
nitate demonstravimus. 

VI. Totigitur nominibus Christi appellatio 
non Deo Verbo, sed homini, carnive facto 


&, Evsrn. I 7Iist. cap. 1v. 'Oc τούτους ἅπαντας τὴν 
ἐπὶ τὸν ἀληθῆ Χριστὸν. τὸν ἔνθεον, xol οὐράνιον λόγον 
ἀναφορὰν ἔχειν, μόνον ἀρχιερέα τῶν ὅλων, καὶ μόνον 
ἁπάσης τῆς κτίσεως βασιλέα, καὶ μόνον προφητῶν ἀρχι- 
προφήτην τοῦ πατέρος τυγχάνοντα. 


assignanda venit; quod Sacerdos, quod rex 
regum, aec dominus omnium, quod Patris 
Apostolus, ae nuntius, id est magni consilii 
angelus, est ad homines homo destinatus, et 
humano generi przpositus. Accedunt et alio 
cause, quas ex olei proprietate, usuque non- 
nulli veterum asciscunt : quarum hee sane 
primaria est; quod cum luctatores, et athlete 
ad certandum olim ungi solerent, merito Dei 
Filius homo factus, spirituali unctione deli- 
butus fuerit, ac nominatus C/iristus. Qui idco 
in hune mundum, et in illam humana sortis 
conditionem venerai, ut pro nobis cum dia- 
bolo, et contrariis luctaretur potestatibus. 
Hane illius luctam, et palisstram pulchre des- 
cribit Ambrosius τη) Psalinum xxxix*. « Sus- 
cepit, inquit, infirmitates omnium in sua 
carne, erexit se in crucem, et versavit omnium 
infirmitates in sui corporis infirmitate. Unde 
dicit Esaias : Livore ejus nos sanati sumus. 
Habent hoc luctatores, ut se subjiciant iis, 
quibus congrediuntur, atque luctantur, ut 
opprimi posse videantur; et subito, cum «:es- 
timantur elisi, quadam arte se versant, ut 
effundant superiorem. Cadit qui portabatur ; 
et is, qui portabat, superior invenitur, ut 
sternat urgentem: Spirituali itaque palestra 
Dominus Jesus onera nostra suscipiens, in 
illa se passionis su: congressione subjecit, ef 
in infirmitatis specie, ut eum adversarius 
hominem parem ceteris judicaret, quem fa- 
cile posset opprimere ; divinitatis arma depo- 
suit, humanitatis tegmen assumpsit : securus 
vietoric€e proprius tentator accessit. » Quine- 
tiam specie Angeli cum Jacobo luctatus est?, 
ut plerique veterum interpretati sunt : aut, 
ut alii, is, qui colluetatus est, Angelus Christi 
in se figuram expressit. Quod Augustinus 
multis in locis affirmat*. Idem porro Chris- 
tum a chrismate, id est unctione nuncupatum, 
alibi dicit. Tum « 160. nos unxit, inquit, 
"quia luetatores contra. diabolum feeit. » Quare 
et nos quoque C/risti nominamur; quia « non 
solum caput nostrum unctum est, ait idem 5, 
sed et corpus ejus nos ipsi, ete. Inde autem 
apparet Christi corpus nos esse, quia omnes 
ungimur, et omnes in illo et Christi, et Chri- 


b Ybid. Τό τε χρίσμα οὐ τὸ διὰ σωμάτων σχευαστὸν, 
ἀλλ᾽ αὐτῷ δὴ πνεύματι, θείῳ τὸ θεοπρεπὲς, μετοχῇ τῆς 
ἀγεννήτου, καὶ πατριχῆς θεότητος ἀπειλήφει. 


1 Levit, xvin. — 9 Ambr. tom. ll. — 3 Gen. xxxi. — 4 Ut in, XVI de Civit. cap. xxxix. — 5 August. tract. xxxin, in Jo. — 


6 Idem, in Psal. xxvt, enar. 1. 


Ali: ejus- 
dem appel- 
lationis 
enumeran- 
lur cause. 


Christus. 
unctus quia 
luctator. 


Christus. 
unetus quia 
luz est. 


462 


stus sumus, quia quodammodo totus Christus 
caput, et corpus est. » Hine illa Christianis 
imposita necessitas cum hoste luctandi, quam 
enixe adeo commendat Apostolus!, et ele- 
ganter exponit Ambrosius libro de Elia, et 
jojunio?, capite xxi. «Athletze sumus, inquit, 
in quodam studio decertamus spirituali. De- 
nique bonus athleta dicebat : facti sumus 
spectaculum hujus undi. Et alibi; s/e curro, 
non ut in incertum : sic enitor, non ut aerem 
ecdens; sed castigo corpus meum. Et alibi; 
Superiora obliviscens, et que sunt priora ap- 
petens, ad destinatum sequar bravium. Athletae 
ergo sumus, legitime certandum est. Multa 
certamina sunt; et qui hodie victus est, eras 
se reparet. Ante ad bravium contenditur, 
postea ad eoronam. Nummquid Athleta otio 
vacat, eum semel dederit certamini nomen 
suum? Exercetur quotidie, ungitur quotidie. 
Ipse cibus ei agonistieus datur, disciplina 
exigitur, castimonia custoditur. Et tu dedisti 
nomen tuum ad agonem Christi, subseripsisti 
ad compelilionem corona. Meditare, exer- 
cere, ungere oleo justiti:e, unguento exina- 
nito. » 

VII. Alian unctionis , et appellationis 
Christi proprietatem idenr Ambrosius sug- 
gerit libro de fuga seculi, capite tertio, quod 
mundum illuminet, quasi lucerna quaedam 
oleo referta. Quem loeum antecedenti eapite 
descripsi; et ex eodem modo illa repetemus, 
quz ad presens argumentum attinent. « Hoc 
est igitur, inquit, Verbum, quod supra ccelos 
habitans illuminat omnia. Unde et unctus 
naturaliter legitur a Deo Paire : quia lumen 
est verum, quod illuminat omnem hominem 
venientem in hunc mundum. » Quo ÀAmbro- 
sii verba ambiguum faciunt, utrum unctio- 
nem illam, Verbi, ac Dei filii propriam fuisse 
senserit ; ut naturaliter unetus a Patre dicatur, 
quod ab eo tum essentiam ipsam ; tum natu- 
ralem, el primigeniam unctionem, ac sancti- 
latem, hoc est Spiritum sanctum acceperit ; 
sive illam ipsam divinitatem, qua qua amor 
est, et caritas, adeoque fecunda, sic tanquam 
fruetus et termini notionalis, ut vocant, 
amoris et dilectionis, saneta est, vel potius 
sanctitas. ἃ quo non abhorret Okami sen- 
tentia, qui Spiritum sanctum ideo esse donum 


a Μετπον. apud Epiph. hor. 1xiv, 2 48. Ko4- 
περ xoi Φειδίας. οὗτος γὰρ μετὰ τὸ χατασχευάσαι Πισαῖον 
εἴδωλον. ἐξ ἐλέφαντος δὲ τοῦτο ἦν. ἔλαιον ἐκχεῖσθαι 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


asserit, quod ex omni eternitate sibi mutuo 
illum donarunt Pater et Filius. Qui; a nobis 
est allata, refutataque in octavo de Trinitate 
libro?. 

Postrema potest his accedere ratio, propter 
quam Filius Dei homo factus, insigniter unc- 
tus, οὐ Christus appellatur, oleo. leetitite pre 
consortibus suis, hoc est angelis et hominibus. 
Que ratio ex olei proprietate et efficentia 
petitur. « Existimatur, ait Plinius*, et oleum 
vindieando a carie utile esse. Certe simula- 
crum Saturni Home intus oleo repletum 
est. » 

Memorabilis de ea re locus est apud Me- 
thodium in libro de Zesurrectione ab Epi- 
phanio descriptusin haeresi cxrv, ubi conditori 
hominis Deo cure fuisse dicit non solum 
operis sui pulehritudinem, sed etiam peren- 
nitatem, quemadmodum et statuariis ; velut 
Phidie : de quo istud refert, « Hic, inquit, 
cum Pise'um simulacrum finxisset ex ebore, 
oleum ad pedes ante statuam jussit effundi ; 
quo immortale illud, quoad posset, efficeret^.» 

Quocirca copiosa illa, et exuberans unctio 
in Christo perpetuitatem quamdam, et im- 
mortalitatem gratie, ac sanctitatis significat ; 
quam nulla vel levissimi labes delicti carpsit 
unquam, neque earie, ac putredine aliqua 
carnis corruptela contaminavit. Quse est 
ἀναμαρτησία illa perfecta, et soli concessa huie 
homini pariter ae Deo : dequa sequenti agetur 
capite. Cujus qualicumque stilla, si cum illo 
comparentur, contaceti homines sancti, et 
ejusdem Spiritus participes, nonnullam adi- 
piscuntur hae in vita perennitatem gratia, ae 
velut immortalitatem : ut cum Apostolo di- 
cerc audeant : Quis mos separabit a caritate 
Christi?? Tribulatio, anangustia, an fames? Hoe, 
inquam, spiritualis illa faeit unctio, acSpiri- 
tus sanctus « inhabitator corporibus nostris 
datus,» ait Novatianus libro de Z77i/nitate, 
capile xxix, « et. sanctitatis effector : qui id 
agens in nobis, ad seternitatem, ad resurrec- 
tionem immortalitatis corpora nostra pro- 
ducat : dum illa in se assuefacit cum ceelesti 
virtute miseeri, et eum Spiritus saneti divina 
selernitate sociari. » 

VIiHI. Nune illud declarandum est, quan- 
donam unctione illa, et saneti Spiritus abun- 


προσέταξεν ἀμφὶ τοὺς πόδας ἔμπροσθεν vou ἀγάλματος, 
ἀθάνατον εἰς δύναμιν φυλάσσων αὐτὸ. 


1 Eph. vi, 12 et 1 Cor. 1x, 9 et 1E. Tim. 11, —2 Vide Ambros. Enar. Ps. xui. — 3 Cap. πὶ, $ 10, — 4 Lib, XIII cap. xvit, — 


5 Rom. vii, 39. 


Unectio 
incorru| 
bilitas sig 
ficata 


Impeccan 


Quandon 
unctu 
Christu 


Christus 
primo 
incarna- 
tionis 
momento 
gratia 
plenus. 


DE INGARNATIONE, LIB. XI. CAP. IX. 


dantià, Christi humanitas perfusa, imo inun- 
data fuerit. Non enim defuerunt, qui id in 
baptismo, quo ab Joanne tinctus est, evenisse 
dicerent. Nestorius cerle « gratiam hane Do- 
mini Jesu, de qua Apostolus scribit ( verba 
sunt Cassiani!) non eum ipso natam, sed postea 
ei illapsu divinitatis infusam » putabat; ut 
supra capite septimo memoravi. 

Sed huie reclamant catholici doctores, et 
absurdum impiumque judicant, arbitrari 
Spiritum sanctum, grati:que plenam illam, 
et affluentem ubertatem, quam in Christo 
fuisse monstravimus, non ab eo temporis 
puncto communicatam esse, quo Verbumcaro 
factum est : sed aliquanto post ; velut cum a 
Joanne baptizatus fuit, atque illapsus in eum 
estSpiritussanetus. Nam si, ut nosostendimus, 
ipsius applicatione divinitatis Verbi assumpta 
hominis natura sanctifieata est; prorsus ex 
quo amba inter se conjunctze sunt, commu- 
nieata quoque est illa sanctitas, hoc est Spi- 
ritus sanctus. Certe ille ipse Cassianus, postl- 
quam  Nestorii falsam illam opinionem 
proposuit, eamdem mox refntans, non alio 
utitur argumento, uti munificentiam ilam 
gratiarum approbet cum divinitate descendisse. 
Cum autem hzretieus ille ipsammet Verbi 
« divinititem cum Domino Jesu Christo na- 
tam negaret, et postea infusam esse diceret ?;» 
rursus instat Cassianus, et Christum, Filium Dei 
pariter et hominis filium exstitisse, cum pri- 
mum in utero formatus est, contendit. « Ac 
per hoe intelligis, ait, quod Domini, salvato- 
risque nostri inde est origo, unde conceptus : 
et eum descendente in Virginem totius divi- 
nitatis plenitudine natus sit, filius essehominis 
non potuerat, nisi prius Dei Filius fuisset; ete. 
Dei ergo Filius Jesus Christus; quia et a 
divinitate genitus, et a divinitate conceptus. 
Si autem Dei Filius, ergo indubitanter Deus : 
si autem Deus ; ergo gratia Dei non carens: 
neque enim ea re unquam caruit. quam ipse 
fecit. Gratia enim , et veritas per. Jesum Chri- 
stum facta est?. » Ac deinceps capite septimo, 
ex eo colligit sic : « Omnis ergo in eo gratia: 
omnis virtus, omnis potentia, omnis divinitas: 
omnis denique divinitatis, ac majestatis ipsius 
plenitudo cum eo, atque in eo semper fue- 
runt, sive in ccelo, sive in terra, sivein utero, 


& CyniLr. ad anath. vir... 'Qvóuaczot δὲ χαὶ Χρι- 
στὸς, διὰ τὸ χεχρίσθαι μεθ᾽ ἡμῶν ἀνθρωπίνως. 

b lbid. Καίτοι γὰρ ὑπάρχων αὐτὸς τοῦ ἁγίου πνεύ- 
ματος χορηγὸς, ele. Οἰχονομιχῶς ὡς ἄνθρωπος, χεχρί- 


1 Cass. lib. IL ἀξ Inc. cap. vt, — 2 Cass. ib. — 3 Joann. 1. 


463 


sive in ortu : nihil unquam Deo de Deo defuit, 
etc. Idem ergo in terris, qui in ccelis : ilem 
in humilibus, qui in excelsis : idem in homi- 
nis exiguitate, quiin Dei majestate, » Quod 
subinde disertius explanans, « Quia Christus, 
inquit, totum erat quod Deus, omnis in ipsa 
statim hominis conceptione Dei virtus, omnis 
divinitatis venit plenitudo. Inde enim illi 
omnis divinitatis perfectio, unde et origo. 
Neque enim unquam sine Deo fuerat homo 
ille, qui utique hoe ipsum quod erat, a Deo 
acceperat. » Hoe in loco Cassianus egregie 
illud affirmat, quod supra demonstravimus, 
hominem in Christo divinitate ipsa Verbi 
sanetificeatum fuisse : idque momento illo 
eodem, quo amborum est facta conjunctio. 
Cui posteriori omnes illi subscribunt Patres, 
qui prius asseverant. Hine enim necessario 
consequens est alterum. 

IX. Quid igitur in baptismo, et illapsu 
sancti Spiritus in Christum gestum fuisse, 
Nestorio, et similibus respondebimus? Varia 
sunthaedere Patrum judicia : etnonnunquam 
pluseulum illi tribuere videntur, quorum 
breviter commemorand:w sunt, et expen- 
dendz sententie. Cyrillus imprimis in Zecla- 
ratione anathematismi septimi, « Christum ait 
nominatum fuisse, quod nobiseum humanitus 
sit unetus ^: » (quemadmodum in. Psalmo xuwx, 
scriptum est, Propterea unxit te Deus, Deus 
tuus; oleo letitiee pre consortibus fuis. Ac 
« licet ipse sit largitor Spiritus saneti, plenus- 
que gratia, et de ejus plenitudine omnes 
acceperimus, tamen dispensatione quadam, 
tanquam homo, unctus esse dicitur, intelligi- 
biliter, et non humanitus delapso in eum 
Spiritu sancto; ut et in nobis remaneret, 
quamvis propter transgressionem in Adamo, 
initio recesserit *. » Hic cum asserat, Christum 
nobiscum humano inodo unctum fuisse; id- 
quein illo saneti Spiritus allapsu baptismi 
tempore esse faetum, quid est quod statim 
idipsum negat, umano more contigisse ? Non 
est facile dietu ; et possunt vari: interpretandi 
rationes excogitari. Ac verba ista, zntelligibi- 
liter, et non humanitus vel ad. antecedentia 
referri, hoe est ad unctionem : vel ad conse- 
quentia, et ad sancti Spiritus descensum. 
Priore modo significatur, Christum secundum 


σθαι λέγεται νοητῶς, χαὶ οὐχ ἀνθρωπίνως καταπτάντος 
ix! αὐτὸν τοὺ ἁγίου πνεύματος, ἵνα χαὶ ἐν ἡμῖν χατα- 
μείνῃ. καίτοι διὰ τὴν ἐν ᾿Αδὰμ. παράδασιν ἀποφοιτῆσαν ἐν 
ἀρχαῖς. . 


Expenditur 
quid in 
baptismo 
acceperit. 


Varie 
Patrum 
sententia. 


Hwumanitus. 


Symbolice. 


464 


cconomiam, tanquam hominem, unetum 
fuisse : quod in tempore unctionem illam, et 
gratiam aeceperit; sed hoc gestum esse non 
humano modo, hoc estnon corporea unctione, 
qua reges, et sacerdotes ungi consueverant. 
Ad hanc interpretationem proeuntem nobis 
habemus Hieronymum in commentario ad 
caput Zsaie Lixr, ubi illa Psalmi verba. 
Propterea unxit te Deus Deus fuus oleo letitic 
pres consortibus tuis, enarrat sie : « Quando 
consortes nominantur, naturam carnis intel- 
lige, quia Deus consortes substantic suc non 
habet. Et quia erat unctio spiritualis, et nequa- 
quam humani corporis, ut fuit in sacerdoti- 
bus Judeorum, idcirco pre consortibus, id 
est eceteris sanclis, unctus esse memoratur. » 
Sin vox ἀνθρωπίνως; ad illapsum Spiritus saneti 
pertineat; hoe sensu dictum illud erit, ut 
Spiritus ipse sanetus non humano corpore 
vestitus, neque corporeo modo sed spirituali, 
tune affuerit, qui humanum captum superat. 
Harum prior interpretatio mihi magis proba- 
tur. Interim. illud animadvertes, unctum ab 
Cyrillo tune asseverari fuisse Christum per 
adventum Spiritus sancti ; non quod primitus 
illo tempore sanctificatus fuerit ; sed sou6ocàe, 
ut ita dieam, hoe est ad mysticam significa- 
tonem : ut esset indicio, Deum humano 
generi reconciliatum, Spiritus sui copiam illi 
deinceps facere Mediatoris interventu. 

Huic expositioni nostre lucem prefert 
Athanasius in oratione secunda : cujus verba 
supra reddidimus ἡ : ut appareat Cyrillum ex 
illo mutuatum esse. Nam et Christum, itidem 
ut ille, χορηγὸν appellavit Spiritus saneti. 

X. Rursus idem Cyrillus libro secundo 
adversus IVestoriwm, impii hujus sententiam 
confutans ?, qui inearnatum Verbum perinde 
Christi nomen adeptum esse dicebat, ac Cy- 
rum, et Babylonium, qui ab Esaia Cristi 
voeantur; sic illum redarguit : « Quinam 
vero congruit, ita Dominum appellari Cbri- 
stum, atque sanctum, quemadmodum Cyrus 
Persarum rex : nee non Perse ipsi, ac. Medi 
Christi nominantur ? Sie enim dicere fas erit, 


a. Cxminr. lib. ll. contra. Nest. ὼς δὲ xoi οὕτω 
Χριστὸς, xol ἅγιος, ὡς ἂν εἶναι λέγοιτο Χριστὸς Κῦρος 
τε ὃ τῶν Περσῶν βεδασιλευχὸ»ς, καὶ μὴν xot αὐτοὶ Πέρσαι 
τε, χαὶ Μῆδοι, ὥρα γὰρ εἰπεῖν μηδὲ ἡγίασθαι Χριστὸν 
ἀνθρωπίνως, καίτοι χαταπτάντος ἐπ᾽ αὐτὸν τοῦ ἁγίου 
πνεύματος ἐν εἴδει περιστερᾶς. 

b CxniLr. 11 Zn Joan. Διὰ τοῦτο χάτεισι μὲν ἐπ᾽ 
αὐτὸν ἐξ οὐρανοῦ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐν εἴδει περιστερᾶς. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


ne humano quidem modo, Christum Domi- 
num fuisse sanctificatum : etsi descenderit in 
ipsum Spiritus sanctus columbae specie ^. » 
sanctifieatum ecce Christum illo tempore 
fuisse significat, quo sub columbse specie 
delapsus est in eum Spiritus sanctus, videlicet 
cum a Joanne baptizatus est. Verum conces- 
sione quadam, et, ut loqui mos est, «d homi- 
nem argumentatur hoe in loco Cyrillus. Cum 
enim Nestorius hominem in Christo tunc 
demum assumptum a Verbo, adeoque Chri- 
stum, et sanctum coepisse esse crederet, 
quando ad Jordanem in illum demissus est 
Spiritus sanctus; ne istud ipsum quidem, 
quod de eo fatebatur haretieus iste, conse- 
quens esse contendit Cyrillus, ut sanctificatus 
a Spiritu sancto fuerit, si eodem modo Christi 
nomen meruerit, quo Cyrus, gentilis utique, 
et sanctitatis expers. 

Idem porro libro undecimo commentario- 
rum 2n Joannem, postquam docuit, Deum 
Verbum per Spiritum sanctum, templum 
suum, hoe est assumptam hominis sanetifi- 
casse naturam, qua per se sanetitatis erat 
expers : quae verba capite septimo deseripsi?: 
subinde ista pertexit : « Propterea descendit 
in ipsum de ccelo Spiritus sanctusin columbae 
specie : idque testatur sapiens Joanmnés : ut 
rursus intelligamus, quemadmodum tanquam 
in primitias instauratee nature, in primum 
omnium Christum illapsus est Spiritus sanc- 
tus, quatenus apparuit homo, qui sanctifica- 
tionis capax esset. Neque vero dieimus, 
Christum carne tune factum esse sanctum, 
quando descendentem in eum Spiritum sane- 
ium Baptista conspexit. Etenim sanctus erat 
jam tum, cum adhue in utero gestaretur, ete. 
Quare tanquam signum illud datum est 
Baptistee spectaculum ^. » Mox, Verbum ait 
natura sanctum, proprium unxisse, ac 
sanetificasse templum, instar creature reli- 
qui, per Spiritum sanctum. Ex quibus con- 
stat, quo sensu scripserit Cyrillus", humano 
modo Christum inunetum esse : nimirum 
quod non ex sese, naturaque sua caro illius 


μεμαρτύρηχε δὲ τοῦτο λέγων ὃ σοφὸς ᾿Ιωάννης" ἵνα 
γνῶμεν πάλιν ὅτι, καθάπερ ἐν ἀπαρχῇ τῆς ἀνανεουμένης 
φύσεως, ἐν πρώτῳ Χριστῷ τὸ πνεῦμα χατέδη, καθὸ 
πέφηνεν ἄνθρωπος 6 τὸ ἀγιάζεσθαι δεχτιχός. χαὶ οὐ δήπου 
λέγομεν, ὅτι τό τε γέγονεν ἅγιος τὸ χατὰ σάρχα Χριστὸς, 
ὅτε τὸ πνεῦμα τεθέαται χαταδαῖνον ὁ Βαπτιστής. ἅγιος 
γὰρ ἦν καὶ ἐν ἐμόρύῳ, καὶ μήτρᾳ, ete. 

᾿Αλλὰ δέδοται μὲν εἰς σημεῖον τῷ Βαπτιστῇ τὸ θέαμα. 


184. — 9 Nest, apud Cyr, lib, 1], — 3 $3. — 4 Verba ista Grece hebes cap. virr, $ 6. — 5 Sup. $9. 


L 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. IX. 465 


sanetilatem possideret, (hoc enim soli Deo 
convenit) sed gratia, et beneficio singulari 
velut adventitiam obtineret. 

XI. Atque hoc in libro de recta fide ad 1m- 
peratrices, accuratius explicat, negatque Chri- 
stuminbaptismo suo eguisse gratia,etcommu- 
nicalioneSpiritus sancti ; ac nihilominus hunc, 
tanquam hominem, recepisse, idque susceptae 
carnis rationem postulasse. « Quippe non tam 
illum suapte causa, quam nostra, in seipsum, 
admisisse : ut quoniam ab consortio terreno- 
rum hominum avolaverat; eo quod prona 
mens illorum erat in malum a juventute sua; 
idem in Christum delapsus Spiritus, in eo, 
sic tanquam in principe generis altero, com- 
moraretur, et in nobis iterum requiesceret, 
utpote qui impeccantiam in Christo, et im- 
munem ab omni peccati macula vitam esse- 
mus adepli *. » 

Quapropter, ut ait Beda !, ex eoque Amala- 
rius Fortunatus?, « non tunc unctus est 
Spiritu saneto, quando super eum baptizatum 
velut columba descendit. Tunc enim corpus 
suum, id est Ecclesiam suam, przfigurare 
dignatus est, in qua precipue baptizati acci- 
piunt Spiritum sanctum. Absurdissimum est 
enim (aiunt Etherius ac Beatus?) ut credamus 
eum, cum jam triginta esset annorum setatis, 
et a Joanne baptizatus est, accepisse Spiritum 
sanctum. Sed venit ad baptisma Joannis sicut 
sine peccato, ita plenus Spiritu sancto. Si enim 
de servo suo, et precursore ipsius Joanne 
scriptum est; Spiritu sancto replebitur adhuc 
in ulero maíris suc *; quia quamvis seminatus 
a patre, tamen Spiritum sanctum in utero 
formatus accepit; quid de homine Christo intel- 
ligendum est, vel eredendum, eujus carnis ipsa 
conceptio non carnalis, sed spiritualis fuit? » 

Sie Ambrosius in libro primo de fide, ca- 
pite seeundo, « Deus est, qui ungit, inquit, et 
Deus qui secundum carnem ungitur Dei 
Filius. Denique quos habet unctionis suce 
Christus nisi in carne participes? Vides igi- 
tur, quia Deus a Deo unctus : sed in assump- 
lone nature unctus humane Dei Filius 
designatur. » 

XII. At Hieronymus in commentario ad 


e CvniLL. de Rec. fide. Δέχεται γὰρ οὐχ ἑαυτῷ 
μᾶλλον, ἀλλ᾽ ἡμῖν. ἵνα ἐπείπερ ἀπέπτη τῶν ἐπὶ τῆς γῆς; 
διὰ τὸ ἐπιμελῶς ἐγχεῖσθαι τὴν διάνοιαν τοῦ ἀνθρώπου ἐπὶ 
τὰ πονηρὰ ἐχ νεότητος, χαταφοιτῆσαν ἐπ᾽ αὐτὸν, ὡς ἐν 


Esaic caput rxr, unctionem Christi per Spiri- 
ium sanctum « illo expletam tempore putat, 
quando baptizatus est in Jordane, et Spiritus 
sanctus in specie columb:ze descendit super 
eum, et mansit in illo. » Verum de ministerio, 
sive functione, et exercitio unctione illius, 
hoe est potestatis przdicandi, ae liberandi 
generis humani potest intelligi. Siquidem 
initum docendi, et uncti, sive Messie aec 
Christi munus exequendi fecit ἃ Baptismo 
Joannis. Atque hoc paulo post indicat Hiero- 
nymus, cum observat, « Salvatorem cum 
venisset in Nazareth, in qua nutritus erat^, 
postquam baptizatus est in Jordane, ingres- 
sum esse juxta consuetudinem, in die Sabbati, 
Synagogam eorum » : ae dato Esai: libro ex 
eo ista legisse : Spiritus Domini super me: 
propter quod unzit me : evangelixare. pauperi- 
bus inisit me, etc. « Unctus est igitur Spiritu 
sancto, pergit Hieronymus, ut annuntiaret 
pauperibus, sive mansuetis. » Eadem fuisse 
mens videtur et Petri Damiani^, qui Christum 
Dominum asserit, «in illa columba, qua super 
ipsum post baptisma descendit, cum sacra- 
mento haptismatis, et veri sacerdotii jura 
suscepisse, fuso videlicet super eum oleo 
exultationis, de quo Psalmista, canit, Unit 
te, inquit, Deus, Deus tuus,» ete. De ministe- 
rio, inquam, et usu sacerdotii potest ille locus 
accipi : de quo mox idem : « Probatur autem 
redemptor noster cum baptismo simul et sa- 
cerdotii suscepisse ministerium ; quia baptiza- 
tus mox predicare, discipulos eligere,novisque 
ccepit miraculis coruscare : quod eatenus pro- 
fecto fecisse non legitur » etc. Itaque quod 
ait, « certam habere fidem, cum baptismo 
Dominum simul et sacerdotium suscepisse : » 
ideoque tunc unctum esse ab Spiritu sancto, 
qui super illum descendere est visus, com- 
mode prorsus ad sacerdotii ministerium, et 
usum referri potest : quemadmodum etsi 
plenam, et absolutam in omnia potestatem 
nactus sit eo ipso, quo conceptus, momento 
Christus homo ; usum tamen illius, et exerei- 
tium nonnisi post resurrectionem accepit ; 
quando et discipulis dixit. Data est mihi omnis 
potestas in clo, et in terra". 


ἀπαρχῇ τοῦ γένους δευτέρᾳ, χαταλύσῃ, xal ἀναπαύσηται 
πάλιν ἐν ἡμῖν, ὡς κατωρθωχόσιν ἤδη τὸ ἀναμάρτητον ἐν 
Χριστῷ, καὶ τὴν τῆς αἰτίας ἁπάσης ἀπηλλαγμένην ἔχουσι 
ζωήν. 


1 In cap. x, Act. Apost.—2 Lib. I de Off. Eccl. cap. xi1.—3 Ether. et Beat. tom, IV, Bibl. par. {Π{τὰ Luc. 1, 15.—5 Luc. 1v. — 


6 Opusc, vi, cap. 1v. — 7 Matth. xxviur, 48, 


Tox. VI. 


30 


Illapsus 
Spiritus 
sancti ad 
usum. 
Sacerdotii, 
munusque 


predicandi 


refertur. 


406 


XIII. Nec aliter, puto, Rupertus intellexit, 
quod in seeundo libro seeundo commentario- 
rum ;/n Joannem scripsit, Christum, quando 
ab Joanne est baptizatus, unctum esse ab 
Spiritu saneto, « non ea tantum causa, ut 
signum daretur Joanni : sed ut evangelizandi 
officio, et summi sacerdotii ordine fungeretur 
unita Deo natura hominis. Nam sicut non a 
seipso venit Filius Dei, sed Pater illum misit, 
ut omnium Dominus formam servi assu- 
mere dignaretur : sic in eadem servi forma, 
non a seipso Filius hominis evangelizandi offi- 
cium preripuii, sed a Spiritu saneto imposi- 
tum sibi onus humiliter suscepit. » Et paulo 
post quod a Luca scriptum est; Jesum plenum 
Spiritu sancto regressum esse a Jordane, id ille 
sie explanat : « Plenus sane, non quod tune 
primum Spiritum sanctum acceperit : quippe 


* Illud non omittam, in Matthzi Evangelio, quale exhibet 
Vercellensis codex vulgo creditus sancti Eusebii Vercel- 
lensis manu exaratus (qua de re consule doctissimum 
P. de Prato tom. II Sulpicii Severi pag. 529. ) de illapsu 
Spiritus sancti in Christum baptizatum hzc legi, qui? si ex 
apocryphis libris hausta non sunt, et in Evangelistie textum 
translata, a Petavio hoc loci disputata possent illustrare : 
Et cum baptizaretur, lumen ingens circumfulsit de 
aqua, ia ut. limerent omnes, qui advenerant, el bapti- 
«ato Jesu confestim ascendit de aqua ; οἱ ecce aperti 
sunl ei celi, et vidit. (Joannes, contra quam habet vul- 
gata, que de Jesu hec ait) Spiritum Dei descendentem 
de celo sicut columba veniente in ipsum ; et ecce vox de 
cclis dicens ad eum : Tu es filius meus dilectus, in 
quo bene complacui. Sed revera hec suspicor ex apo- 
cryphis libris fuisse deprompta, ut vel hinc argnas, perpe- 
ram Eusebio Vercellensi Evangeliarium illud tribui. Nullum 
quidem non lapidem movet Iricus primus ejus libri editor 
in notis ad universi operis calcem rejectis p. IV, ut idipsum 
in Greco textu olim fuisse suadeat. Verum quumin omni- 
bus tum. Graecis, tum Latinis codicibus, qui magno sane 
numero hactenus inventi, ac. remotissima cate perscripli, 
ne hujus quidem rei vestigium ullum exstet, non video, qui 
factum velimus, ut soli codices Greci, quibus Eusebium 
Iricus eontendit in sua versione usum fuisse, comma illud 
admiserint. Nam quod festum Epiphanie, quem scilicet 
diem baptismo domini polissimum recolendo consecrarunt 
Grzci, appellent saneta. Lumina, nihil ad rem presentem 
facil, quum alie omnino hujus nominis rationes a viris 
doctissimis, e&que admodum probabiles adferantur. Consule 
in exteris Sebasüani Pauli de ritu Ecclesie  Neritince 
exorcizandi aquam. in. Epiphania dissertationem | parte 
prima c. v. At, inquit Iricus, in oratione, qua eo die Greci 
aquam exorcizare solent, apud Goarium legimus : vidervnt 
te aque Deus, viderunt te aque, et timuerunt : Jorda- 
nis conversus est retrorsum, ignem Deitalis intuitus cor- 
poraliter descendentem, et in se subintrantem : quie quidem 
oratio Opus Sophronii Patriarche: Hierosolymorum ins- 
cribitur. Verum. neque Sophronii (licet is sit, qui seculo 
VIT floruit, et a Fabricio memoratur Dibl. Grece t. VIII.) 
nomen grandis mihi hac in re auctoritatis est, neque ea 


1. Luc. w. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


qui ab ipso humanitatis suc& initio ejusdem 
Spiritus operalione conceptus est. Quid ergo 
nune actum est, unde diceretur Spiritusaneto 
plenus a Jordane regressus? Nimirum pleni- 
tudo, qua in illo jam erat, usque ad superfi- 
ciem, id est, usque ad ipsos exteriores actus 
sese diffudit ; ut inde omnes acciperemus, 
quomodo si plenitudo vivz, et indeficientis 
aqui, quae in altissimo puteo sursum ad su- 
perfieiem oris ascendat, ut parvis quoque 
infantibus bauriendi, vel bibendi detur faeul- 
las. Ita nimirum usque ad exteriora se diffudit 
plenitudo, quam habebat intrinsecus, et dif- 
fusa est gratia in labiis ejus, ut audiretur in 
verbis, et videretur in miraculis abundantia 
ejus, qua plenus erat gratie, et veritatis". » 

XIV. Ex his vero postremis Ruperti verbis, 
velui πορισμα colligi potest probabilis loci 


verba nisi μεταφοριχῶς accipi possunt. Quid enim? Jor- 
danem ne conversum tunc esse retrorsum dicemus, propterea 
quod hoc ibi indicatur? Similia horum legimus in Rifu 
Neritine Ecclesie pap. 2156 apud Paulum: hodie celi 
aperti sunt, et mare dulce factum est... Quid est tibi 
mare, quod fugislà et tu Jordanis quare conversus es 
retrorsum? An mare dulce factum? mare fugit? Gravius 
illud videri fortasse posset, quod ex celebri Justini loco in 
dialogo cum.  Tryphone ὃ 88 ducit lricus, argumentum. 
Nimirum ibi S. Martyr h;e habel: « Cumque tum Jesus 
ad Jordanem fluvium venisset, ubi Joannes baptizabat, des- 
cendente Jesu in aquam, etiam ignis accensus est in Jor- 
dane, eiqne ex aqua prodeunti Spiritum sanclum instar 
columbse involasse scripserunt hujus ipsius Christi nostri 
Apostoli.» Nihil tamen inde efficiet Iricus. Maurini Justini 
editores id sanctum martyrem ex libris apocryphis accepisse 
suspicantur, ex Evangelio scilicet Ebioneorum, in quo ista 
etiamnum narratio exstat apud Fabricium tom. 1 Codicis 
Apocryphi Novi Testamenti p. 341, Grotio ad Matth. Yi, 
16, et Dodwello diss. 11 ad Ireneum 2 9 preplacet, ex 
tradita haud dubie fama hsc Justinum seripsisse; idque 
mihi quoque probatur. Recole quiso sancti Patris verba; 
ubi de columba volatu agit, Christi Apostolostestes appellat; 
non item ubi ignem accensum commemurat. Cur queso 
hoc? nisi quia primum illud ex Evangeliis  decerpserat, 
alterum ex traditione. Multo vero minus ex ullo germani 
Evangelii exemplo id poterat Justinus didicisse; quod 
famen Iricus adserit. Audiat ille, quid tertii szeculi. scriptor 
Cypriano : qualis in. traclatu. de non iterando Daptismo 
luereticorum, quem ex Remensi codice ab Jacobo Sirmondo 
descriptum inler ejusdem S. Cypriani opera divulgavit 
Nicolaus Rigaltius, adversus apocryphum librum Pauli 
predicatio iuscriptum disserai: in quo libro... (invenies 
eum baptizaretur (Christus) ignem super aquam esse 
visum : Quod in Evangelio nullo est scriptum. Itaque nemo 
sanus lrico credet, genuinum Matthei Evangelium sive 
Lalinum exstilisse prioribus Ecclesie swealis cum illa 
pericope; sed potius dicemus, ex apocryphis libris, vel si 
mavis, ex Justino ipso adsutam Matthei Evangelio illam 
laciniam a Vercellensis codicis seriptore, quem nunquam 
inducar ego ut existimem S. Eusebium fuisse. Hi ARCA 


Corollariu 


plicatur 
locus 
salmi : 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. X. 


illius sensus e Psa/mo xiiv, quem passim in 
medium afferunt Patres, qui de unctione 
Christi agunt; Dilexisti justitiam, εἰ odisti 
iniquitatem : propterea unzit te Deus, etc. Ex 
quo argumentari sie licet : Christum homi- 
nem ilam unctionem, et sanctificationem 
meruisse, obtinuisseque justitia, et virtute 
sua. Nam διὰ τοῦτο id est ob justitiam, et alie- 
nam ab omni iniquitate vitam, unctus esse 
dieitur; quam quidem unctionem vulgo 
Patres, ut ex dictis hueusque constat, de 
assumptione nature hominis interpretantur. 
Atqui si sic aecipiamus illa Prophetz» verba, 
in Nestorii impietatem preeipites feremur ; 
qui bons vite, ae virtutis merito ad illam 
pervenisse cum Deo conjunctionem Christum 
hominem credidit. Quare ex illa Ruperti 
sententia, sic. Psa!/mi locum istum explicare 
possumus, ut propter justitiam, et integrita- 
tem suam meruerit homo Christus iteratam 
illam  unetionem, adventumque Spiritus 
saneti, quo ad exercendam functionem suam, 
sive actuale, ut in scholis loquuntur, exerci- 
tium potestatis sue a Deo destinaretur, 
quemadmodum iisdem vite» meritis, et obe- 
dientia sua potestatem supremam in res om- 
nes, et amplissimam dominationem, nec non 
gloriam,aec splendorem nominis, quod a Patre 
petierat, post passionem est adeptus. 

Quanquam aliter Psa/m? verba possumus 
aecipere. Nicephorusenim in Cafena? quadam 
exponit sie: Propterea unxit te Deus divini- 
tate, quam humane tuc nature communica- 
vit, ut hsc omnia prestes: ἐπὶ τούτῳ, idest 
ad hoc, nonnullos codices habere, testis est 
etiam Chrysostomus. Atque hune sensum 
expressisse videtur Athanasius in Catena Bar- 
bari: « Πὰπο ob causam, inquit, unigenitus 
Dei Filius factus est homo, ut in se naturam 
hominis corrigeret, ut justitiam diligerent, et 
iniquitatem odio prosequerentur. Et hse in- 
carnationis Verbi causa fuit; » Sed et Apol- 
linarius in eadem Catena, negat unctionem 
illam, et communicationem Spiritus sancti, 
de qua Psalmus loquitur, in praemium virtu- 
tis, ac justitit? coneessam illi fuisse. « Patet 
igitur hoe dietum esse tanquam nature con- 
sequens, non tanquam in premium laboris 
retributum: nec quod Spiritus tanquam mer- 
ces homini datus sit. » Denique nullus Ca- 
tholicorum sanctitatem ipsam tune solum 

α Cat. Gr. Corder. “Ἀντὶ τοῦ διὰ τὸ το, i7 * 
φησὶν, ἐπὶ τῷ κατορθῶσαι τὰ εἰρημένα. 


461 


homini Christo communicatam, hoe est Spi- 
ritum sanctum illapsum fuisse ad eum sanceti- 
fieandum. dici patitur. Sed eo ipso tempore, 
quo ejusdem operatione Spiritus formata est 
in utero caro: quam « ex sanctitate com- 
paetam, dignamque factam, que Unigeniti 
divinitaticopularetur ^, » ait Basilius. Quam- 
obrem probabilior hzc est loci illius Davidiei 
apud theologos expositio, ut unctio Verbi 
hominis faeti ad ipsum tempus conceptus 
illius, et incarnationis referatur potius, quam 
ad Baptismum, aut aspectabilem quemdam 
in Christum sancti Spiritus appulsum. Quan- 
quam hoe posterius scio complures veterum 
secutosesse, sedeo, quem expressimus, sensu, 
ne qua sanctitatis, interiorisque communica- 
lionis spiritus in tempore Christo facta videa- 
tur accessio. 


CAPUT X. 


De Christi. ἀναμαρτησίᾳ, quam impeccanliam 
appellamus, cujusmodi, et qua ex causa in illius 
humana natura fuerit. ἃ. Ea duplex. cons- 
tituitur:. una, que peccatum aufert: altera, 
que potestatem etiam. peccandi. ἢ. Hec in 
solo Deo reperitur ; quia solus immutabilis. 
4. [n Christum hominem itidem convenit. 
6. Quod illi hypostatiea tribuit. unito: 
idque er Patrum deinceps testimoniis osten- 
tenditur, 9. Quorum aliqui naturale. esse 
dicunt illi, uf. peccare non possit. 10. Ac 
nonnullis sémilitudinibus eadem impeccantia 
declaratur a veteribus. 43. Demonstratur 
itidem ex iis, quet) de conditione, ac statu 
humanitatis in Christo disputata sunt antea : 
velut quod carnalibus, et vitiosis cogitationi- 
bus caruit. 45. Tum quod propria Verbi 
facta sit caro: quod deifieata, ac vivifica 
facta sit. 


I. Postremum sequitur argumenti genus, 
quo Christum hominem probamus divinitate 
ipsa sanctum fuisse, quod ex peccati vacuitate 
sumitur. Nam peceato sanctitas est contraria : 
et ut eatenus sanctus est aliquis, quo est a 
labe purus et alienus : ita quae causa et origo 


b Basin. hom. xxv de Nativ. Ἔξ ἁγιωσύνης γοῦν 
$ σὰρξ συμπαγεῖσα ἀξία Tw τῇ θεότητι τοῦ μονογενοῦς 
ἑνωθῆναι. 


Probabilius 
hanc unc- 
tionem in 
conceptione 

esse factom. 


Impeccabi- 
lem. 


Impeccan- 
tia duplex. 


Solus Deus. 
impeccabilis 


Deus im pec- 
cabilis quia 
immutabilis 


A468 


est alicui vacuitatis illius a peccato, eadem ei 
est causa sanctitatis. Atqui pro confesso illud 
habent omnes Catholiei; omnem creaturam 
ex se, et natura sua esse peecabilem ; solum- 
que Deum esse ἀναμάρτητον. lgitur hie ipse 
status «mpeccantie non potest aliunde quam 
ex divinitate proficisci: adeoque si in Christi 
humana exstitisse natura monstratur, ne- 
cesse est, eam ex illo divinitatis fonte ma- 
nasse. 

Hec summa raliocinationis nostre, quam 
hoe capite tractamus. Et ut plenius certa 
nobis illius ratio constet, id imprimis repe- 
tere oportet, quod alibi scripsimus!, τὴν 
ἀναμαρτησίαν: quam. vmnpeccantiam. Latine ver- 
tendo vocat Hieronymus, esse duplieem. Nam 
aut simplicem vacuitatem peccati significat, 
ita tamen, ut peecari possit: aut ejusmodi, 
ut nec insit reipsa, pec ullum possit inesse 
peccatum. Prior etsi; sola « excepta sancita 
Virgine Maria, de qua propter honorem Do- 
mini, nullam prorsus, enm de peccatis agi- 
tur, habere volo questionem, » ut eum AÀu- 
gustino loquar?; nulli mortalium concessa 
fuerit ; quod ibidem ille demonstrat; non est 
tamen propria divinitatis, sed communicari 
cum creatura potest : quemadmodum Angelis 
sanetis obligisse certissimum est. Posterior 
vero, qua absolutam peccandi possibilitatem 
eripit, in solo Deo reperitur, quod latius suo 
loco disputandum, paucis modo delibandum 
est, eo quod ejus argumentationis, quam hic 
informare volumus, in eo summa vertitur. 

II. Solum itaque Deum eo jure, quo qui 
optimo, peccali expertem, id est ἀναμάρτητον 
esse, fuse declarat e Seripturis Hieronymus 
in secundo libro adversus Pelagianos : et in- 
duetione probat omnium sanctorum, quorum 
in divinis litteris insigni prwconio pietatis 
integritatisque fama celebratur. 

Augustinus quoque solum Deum natura 
sua peecare non posse eo ipso demonstrat ?, 
quod peccandi causam refert in naturze mu- 
tabilitatem, qua creata omnia continentur: 
qui hoc ipso. quod e nihilo faeta sunt, mu- 
lari in deterius possunt. Ita etiam Gregorius 
Papa *: eujus hae scitu digna sententia est : 
« Humana quippe anima in lapsum non ca- 
deret, si mutabilis non fuisset : {πῷ a Para- 
disi quoque gaudiis expulsa, si mutabilis non 
esset, ad vitam nunquam rediret. In hoc 
ipso vero, quod ad vitam redire nititur, de- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


fectus suos cogitur alternante semper mutabi- 
litate tolerare. Quia ergo ex nihilo est condita, 
ex se nihilominus infra se tendit, nisi ad boni 
desiderii statum arlificis sui manu teneatur. 
Ex eo itaque, quod ereatura est, deorsum ire 
habet. Virtute namque propria pra:ceps posse 
se ire considerat: sed ad creatorem suum 
amoris manu se retinet, ne cadat: quousque 
ad immutabilitatem transeat, et eo vero im- 
mortaliter, quo immutabiliter vivat. Ipse 
quoque angelici spiritus mutabiles ex natura 
sua sunt conditi, quatenus autsua sponte ca- 
derent, aut ex arbitrio starent. Sed quia 
humiliter elegerunt ei inherere, a quo ereati 
sunt, hanc ipsam in se mutabilitatem suam 
standi jam  immutabilitate vicerunt: ut 
hoe ipsum merito transcenderent. quod na- 
lurz sus ordine mutabilitati subesse potuis- 
sent. » 

Sie Bernardus in sermone primo de An- 
nuntiatione : « Certum est ad suam originem, 
inquit, universa quantum in eis est, tendere, 
et in eam semper esse partem procliviora. Sic 
et nos, qui de nihilo creati sumus, constat, 
quia si nobis ipsis relinquimur, in peccatum 
semper, quod nihil est, declinamus. » 

IIT. Faustinus quoque idipsum uberi, ac 
diserta sententia declarat, quam alibi desceri- 
psimus?, eum de Angelorum mutabili volun- 
tate disputaremus. Ibi adversus Arianos dis- 
serens, qui Patrem et Filium unum esse 
voluntate, non substantia defenderent, docet 
hoc ipso, quod Filium vertibilem, et mutabi- 
lem íacerent, detrahere illos istam ipsam, 
quam posuerant, voluntatis unitatem. Qui- 
bus positis incontinenti subjicit hzc, quz 
quia illie omissa sunt, et usui postea nobis 
erunt, pretermitti non. debent δ, « Viderit si 
qua fortassis est haeresis, quee hunc sensum 
respuat, tu tamen precipue ad hoc Ariano 
consentis, qui et ipsum Filium Dei, quem 
totius creaturee Dominum confiteris, vertibi- 
lem, et mutabilem dicis, quod eum a Deo 
factum de nihilo przedicas, non tamen de Deo 
vere natum. Si haec tibi sententiaest, quod om- 
nis creatura verlibilis est, et mutabilis, Chri- 
stum autem dicis esse creaturam, ergo et ipse, 
secundum te, ex conditione nature verlibilis, 
et mutabilis existens, non. habet inconverti- 
bilem, et indemutabilem voluntatem. Et 
quomodo interpretaris, quod Pater et Filius 
unum sunt voluntate, cum Patris, et Filii, 


4 Tom. III, lib. de her, Pelag. cap. vi, S 4 et seq. — 92 Aug. lib, de nat. et gratia, cap. xxxv, —9 Lih. I cont Jul. cop. vit, 
et alibi passim. — A4 Greg. XXV, Mor. cap. 1v, — 5 Lib. 1 de Ang. cap, xi, $ 7. — 6 Faust, ibid. 


Humana 
natura 
peccati 

capax qui 
mutabilis 


Christu. 
immuta- 
bilis. 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. X. 


seeundum te, diverse sint voluntates, et con- 
irariw ? quia scilicet una est indemutabilis, 
et inconvertibilis; alia vero mutabilis, et 
convertibilis. » 

Hie vero Faustinus Christi nomine sic uti- 
tur, ut eum, qua Verbum est, ac Deus, intel- 
ligi velit, qua ratione creatura non est. Ru- 
pertus in libro de Voluntate Dei, capite sep- 
timo, asserit non posse creari a Deo « natu- 
ram inconvertibilem, siye incommutabilem, 
id est nullius passionis, adt vitii pereepti- 
bilem, ete. Nam inconvertibilis natura supra 
omnia, ultra omnia est, et haee solius Dei na- 
tura est, qui utique factus, vel creatus non 
est. In solam quippe Trinitatis divinitatem 
hoe predieare quod sit convertibilis sacrile- 
gium est, ut fecit Arius dicens: quia conver- 
tibilis et mutabilis est Dei filius, sicut et uni- 
versa rationalia. Tale ergo quippiam ab 
inereato Deo creari non potuit; et tamen 
veraciter omnipotens est; quia omnia potuit, 
et omnia fecit. Nihil enim non fecit. » Et 
capite octavo: « lgitur commutabilem, ait, 
sive convertibilem esse oportuit angelum et 
hominem, utpote de nihilo creatos. Etenim 
illud, unde creati sunt, de nihilo creatum 
est. » 

Cyrillus Alexandrinus in epistola prima ad 
Monachos, « naturam omnem asserit, quae 
sanctitate indiget, hoc est, qua hane a seipsa 
non habet, natura sua ftuctuare : neque pror- 
sus immunem a peccato, vel peccandi saltem 
possibilitate censeri ^. » 

Idem etiam in libro quinto commentario- 
rum i2 Joannem, fusius de ea re disputans, 
rem nullam creatam peecati expertem ex 
natura esse sua : quod ex lapsu maxime An- 
gelorum adstruit. « Nam ex eo quod non- 
nulli illine dejecti sunt, etin peccatum pro- 
lapsi, tola rationalium ereaturarum natura 
peecati capax arguitur; et mutationis in 
pejus neutiquam expers esse monstratur ^, » 

Assentitur et huie Judceeus Philo in libro 
de Nominum mutatione, ita. scribens. « Quis 
enim est, ut ait Jobus, ab omni macula 


α CyniLL. ep. 1 ad. Mon. Τὸ δὲ ἁγιασμοῦ τητώμε- 
νον σαλεύεται χατὰ φύσιν, xal οὐχ ἂν νοοῖτο παντελῶς 
ἡμοιρηχὸς ἁμαρτίας, ἤτοι τοῦ δύνασθαι πλημμελεῖν. 

b ldem. lib. V in Joan. 1. Διὰ γὰρ τὸ χατεσπά- 
σθαί τινας ὅλως ἐχεῖθεν, καὶ πεσεῖν εἰς ἁμαρτίαν, ὅλη 
χατηγορεῖται τῶν λογιχῶν χτισμάτων fj φύσις ὡς ἅμαρ- 
τίας δεχτιχὴ, χαὶ τροπῆς τῆς ἐπὶ τὸ χεῖρον ἀμοιρεῖν οὐκ 
ἰσχύουσα. 


469 


purus, tametsi dici. unius vita sit ? lnmumera 
sunt enim, quibusvita sordidatur; quae prorsus 
elui, abstergique nequeunt. Quippe in quoli- 
bet mortali necessario innate quaedam ma- 
eule reliquuntur ; quas quidem cessare con- 
sentaneum est, tolli vero, et extingui penitus, 
impossibile". » Videnda sunt que de hoe 
argumento, in primo tomo disseruimus '. 
IV. Jam vero Christum Dominum non 
solum, qua Deus est, sed etiam ut homo est, 
nihil nee. admississe peccali, nec admittere 
potuisse, adeoque vere ἀναμάρτητον exsltisse, 
ratum est ex communi Patrum decreto. lta 
Augustinus in libro seeundo de peccatorum 
meritis, et remissione, capite xit. « In eujus, 
ait, non tantum divinitate, sed nec in anima, 
nec in carne ullum potuit esse peecatum., » 
Et in capite sequente, Pauli in epistola ad 
Hebreos id auctoritate confirmat: qui sie 
scribit: T'alis enim decebat ut nobis esset. Pon- 
tifex, sanctus, innocens impollutus, ete. quibus 
verbis non solum hoe signifieare putat, Chri- 
stum nullum unquam perpetrasse delictum, 
sed ne potuisse quidem  peceati quippiam 
facere. Et in libro de Predestinatione Sancto- 
rum, capite Xv. « Nonne de Spiritu sancto, 
et Virgine Maria Dei Filius unieus natus est, 
non carnis eupidine, sed singulari Dei mu- 
nere? Numquid metuendum fuit, ne acce- 
dente zetate homo ille libero peccaret arbi- 
trio? An ideo in illo non libera voluntas 
erat; ac non tanto magis erat, quanto magis 
peccato servire non poterat. » Fulgentius 
item in libro primo αὐ Trasimundum, capite 
undecimo, ex Apostoli Petri verbis idem asse- 
verat?, Qui peccatum non fecit, nec inventus 
est dolus in ore ejus. Quoin capite Fulgentius 
Arianos refellit; qui in homine Christo hu- 
manam negantes enimam fuisse, hujus vicem 
explesse divinitatem ipsam putábant. Sed eos 
hoc argumento convincit?: « Nam si Dei filius 
animam humanam in carnis susceptione non 
habuit, et hoc beatus Petrus de ejus creditur 
divinitate dixisse, quid est, quod pro magno 
in laudem dicitur Christi ? quia divinitas ejus 


€ PuiLo. Τίς γὰρ, ὡς 6 ᾿Ιῴώδ φησι, καθαρὸς ἀπὸ 
ῥύπου, xiv μία ἣ μέρα ἐστὶδ ἢ ζωή ; "λπειρα μέν ἐστι τὰ 
χαταῤῥυπαίνοντα τὴν ψυχὴν, ἅπερ ἐχνίψασθαι, καὶ ἄπο- 
λούσασθαι παντελῶς, οὐχ ἔνεστιν. ἀπολείπονται γὰρ ἐξ 
ἀνάγκης παντὶ θνητῷ συγγενεῖς χῆρες" ἃς λωφῆναι μὲν 
εἰχὸς, ἀναιρεθῆναι δὲ εἰσάπαν ἀδύνατον. 


1 Lib, VIT cap. v1 et cap, vimr, καὶ ὃ, — 2 I Petr, τι, 99. — 3 Fulg. I ad Trasim. cap. xi. 


Impeccabi- 
lem. 


Christus 
etiam qua 
homo 
impeccabi- 
lis, 


Impeccantia 


410 


immunis esse potuit a labe peccati. Cum Dei 
sit proprium non solum non peccare, sed 
etiam a peccato salvare. Qui propterea solus 
potest donare indulgentiam, quia solus ad- 
mittere non potest eulpam: ideo colus est 
vulneratorum medicus, quia divina natura 
nunquam in se recipit vulnus. Si autem hoc 
ad Christi carnem creditur referendum ; quo- 
modo ab animabus nostris servari justitia 
poterit, quibus exemplum Apostolice memo- 
ratum, susceptio Christi non dabit? Sed ut 
ostenderet beatus Petrus et in anima simul, 
etin carne Christi processisse justitiam, quam 
nobis imperat imitandam ; secutus. adjunxit. 
Qui cum | malediceretur , non. remaledicebat. 
Quod proprie ad anim patientiam pertinet. » 

V. Prosper etiam in tertio de vita Contem- 
plativa, capite xxxr, Stoicos redarguit, qui 
nullas in sapientem cadere affectiones existi- 
mabant, quales sunt dolor, tristitia, gaudium, 
ei carteras. « Quod. esse vanissimum, inquit, 
Dominus noster secundum carnem natus 
ostendit, qui et tristis fuit, et flevit. Nec ta- 
men ea tristitia, qua tristis fuit, ei ex pecca- 
tis suis accessit: qui sine peccato conceptus 
et natus, non solum non peccavit, sed etiam 
peccare non potuit. » 

Rupertus in libro de voluntate Dei, ca- 
pite xr, insigniter hoc idem docet, cum in eo 
Dei omnipotentiam maxime spectabilem 
fuisse dicit, « quoniam a bono, et omnipo- 
tente creatore facta est non tam per creatio- 
nem, quam per assumptionem, creatura 
talis, que peccare non solummodo nollet, 
verumetiam non posset. » Atque hoc ex illis 
approbat Christi verbis : /Von possum a meipso 
facere. quidquam '. « Quid est enim, ait ille, 
quemquam a seipso quidquam facere, nisi 
malum facere? Ergo non possum. inquit, a 
meipso facere quidquam, id est extra Deum 
seorsum, extra verum per memetipsum, di- 
visa voluntate mea a voluntate Dei Patris : 
sicut Angelus refuga, vel sicut primus homo 
praevaricator facere potuit, et fecit; ut qui 
erat uterque creatura, et proinde eonvertibi- 
lis facta, et idcirco mutabilis. » 

Non aliter Cyrillus Alexandrinus, aliique 
paulo post commemorandi , cum τῆς ἀναμαρ- 


a& Dtow. tom. 1} ib. “Ὁ γὰρ 3x θεοῦ γεννηθεὶς πρὸ 
αἰώνων, ὃ αὐτὸς ἐπ᾽ ἐσχάτων ἐκ μητρός. Διὰ τοῦτο θεοχ- 
τόνοι ᾿Ιουδαῖοι, ἐπεὶ τὸν χύριον τῆς δόξης ἐσταύρωσαν. 
τὶ μὴ γὰρ ἦν 6 Χριστὸς αὐτὸς ὁ iv θεὸς λόγος, οὐχ ἠδύ- 


1 Joann. v. 7 9 Cnp; xn: —8 I 00». rr. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


ρτησίας hominis in Christo causam explicabi- 
mus, Est et veterum illustre de eadem im- 
peccantia Christi testimonium adversus Aria- 
nos, et Apollinaristas disputantium. Cum illi 
contenderent, Christum solam assumpsisse 
carnem, animam vero minime suscepisse, 
quod alioqui fieri non posset, ut peceato non 
esset obnoxius, si animam rationalem adhi- 
buisset ; eo quod anims sunt adjuneta cogi- 
tationes, et affectiones, quibus ad peecatum 
impellitur, Contra quos certantes Catholici, 
Sic animam asserunt assumptam a Verbo 
fuisse, nullum ut propterea peccatum, aut 
irritamentum, vel illecebram peccati necesse 
fuerit eonsequi. Vide qua in libro quinto de 
hac re tractata sunt?, 

VI. Nune argumentationis altera firmanda 
propositio est, illam ipsam, quam homini 
Christo tribuendam diximus, impeccantiam, 
causam repetere ex divinitate Verbi, qua 
cum una persona sit; ex quo illud sequetur, 
quod demonstrandum suscepimus, increata 
sanctitate Christi humanitatem esse sanctam. 

Testantur hoe plerique omnes Greci, et 
Latini Patres, dum idcireo ἀναμάρτητον esse 
Christum hominem praedicant, quod sit 
Deus. Ita Dionysius Alexandrinus in epistola 
synodica ad Paulum Samosatenum ; « Qui ex 
Deo genitus est, inquit, ante s;cula, idem et 
ex maire extremis natus est temporibus. 
Ideo Jud:i deicidze sunt, quia dominnm glo- 
ric crucifixerunt ?. Nam nisi Christus idem 
esset Deus Verbum, non poterat a peccato 
immunis esse. Nullus enim peccati est ex- 
pers, nisi solus Christus; sicut et Pater 
Christi, et Spiritus sanetus. Unde et volens 
mortuus est, et volens resurrexit, postquam 
miraeula est operatus, qui Dei est unigeni- 
ius". » Ergo idem ille, qui cruci est affixus, 
et mortuus, qui et resurrexit, idcirco est 
ἀναμάρτητος, quia Deus est, Deique filius. 

Athanasius in libro de /ncarnatione Verbi 
Dei, Catholieos omnes precipit « profiteri, 
Deum apparuisse in carne, secundum tradi- 
lionem Apostolicam: nee non justitiam, 
quam Dominus habuitin spiritu, hoc est non 
humana mutatione, sed divina puritate. 
Impossibile enim erat alio modo integritatem, 


varo εἶναι ἀναμάρτητος. Οὐδεὶς γὰρ ἀναμάρτητος, εἰ μὴ 
εἷς ὃ Χριστὸς, ὡς xoi 6 πατὴρ τοῦ Χριστοῦ, καὶ τὸ ἅγιον 
πνεῦμα. ὅθεν χαὶ θέλων ἀπέθανε, χαὶ ἑχὼν ἠγερθη, ἔργα- 
σάμενος τὰς θεοσημίας, υἱὸς v τοῦ θεοῦ μονογενὴς. 


Christus 
impeccabi- 
lis propter 

unionem 
hypostati- 
cam, quod 
ex Patribu 
ostenditur. 


Impeccabi- 
lem. 


(—— — "a 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. X. 


et impeccantiam in humanam recipi natu- 
ram, nisi Deus in carne crederetur esse, qui 
peecati expertem justitiam, in. niundum in- 
vexit: cujus participes facti salutem adipis- 
cimur. Quod enim scriptum est. JVon est 


"justus super. terram, qui. faciat bonum, et non 


peccet *, commune utique est omnibus homi- 
nibus. Ideo de ccelo descendit, inquit, qui 
iliibatam justitiam ex seipso donaret, Ver- 
bum scilicet *. » Tum allatis Sceripturz locis, 
quibus idem e ccelo venisse, el in ecelum 
ascendisse perhibetur: item altero hoc. £go 
sum panis, qni de ccelo descendi vivens, ct 
vitam largiens mundo? : « manifeste ait his et 
similibus verbis illum docere nos divinitatem 
suam, ita tamen ut non tolleret carnem, 
quam assumpserat: sed ut se cum carne co- 
pularet^. » Hie vero Athanasius Christum, 
quem ἀναμάρτητον fuisse dicit, supra captum 
exterorum hominum, non ut Deus est, sed ut 
homo Deo copulatus, talem eum esse desceri- 
bit. Igitur ut homo, idcireo peceare non po- 
test, quia Deo conjunctus est. 

Item in longiore alio tractatu de /ncarna- 
tione adversus Apollinarem ; disertius illud 
affirmat: « Natura, inquit, et non positione 
homine facto Domino, nec in natura, nee in 
actione peecatum imputare possumus opifici. 
Nam in natura nostra adhue ex invento dia- 
boli exorta pugna perseverat, et supersemi- 
nationis progressus, propter imbecillitatem 
nostram. At Verbi Incarnatio seeundum 
naturam Dei facia, neutiquam capax fuit 
illarum rerum, qui etiamnum hewrent ex 
vetustate nobis inolita*^. » Deinde Verbum 
ait eczeteras nature affectiones assumpsisse, 


& ÀTHAN. 'OgoXoystw δὲ ὅτι πεφανέρωται θεὸς ἐν 
σαρχὶ, χατὰ τὴν ᾿Αποστολιχὴν παράδοσιν, καὶ τὴν διχαιο- 
σύνην, ἣν ἔσχεν 6 χύριος ἐν πνεύματι, τουτέστιν, οὐχ 
ἀνθρωπίνη τροπῇ, ἀλλὰ θεϊχῇ τῇ χαθαρότητι- ἀδύνατον 
γὰρ ἑτέρως τὸ χαθαρὸν, χαὶ ἀναμάρτητον ἐπ᾽ ἀνθρωπίνης 
φύσεως παραδεχθῆναι, εἰ μὴ θεὸς ἐν σαρχὶ πιστεύοιτο 
εἶναι, ὃ τὴν ἀναμάρτητον διχαιοσύνην εἰς τὸν χόσμον 
εἰσαγαγὼν, ἧς μετέχοντες σωζόμεθα. τὸ γὰρ, ox ἔστι 
δίκαιος ἐπὶ τῆς γῆς ὃς ποιήσει τὸ ἀγαθὸν, xa οὐχ ἅμαρ- 
τήσεται: χοινὸν δήπου χατὰ πάντων ἀνθρώπων ἐστίν. 
ὅθεν ἐξ οὐρανοῦ χαταδέδηχέ φησιν ὃ τὴν ἄχραντον διχαιο- 
σύνην παρ᾽ ἑαυτοῦ δωρούμενος λόγος. 

b lbid. Σαφῶς διὰ τούτων ἐχδιδάσχων ἡμᾶς τὴν θεό- 
τητὰ τὴν ἑαυτοῦ, οὐχ ἀναιρῶν τὸ χατὰ σάρχα προσειλη- 
φέναι, ἀλλ᾽ ἑνῶν ἑαυτὸν πρὸς τὴν σάρχα. 

c Idem. Φύσει οὖν, καὶ οὐ θέσει τοῦ χυρίου ἀνθρῴπου 
γενομένου, οὔτε χατα φύσιν, οὔτε χατὰ πράξιν ἀνθυπο- 
φέρειν ἡμᾶς δυνατὸν τὴν ἁμαρτίαν ἐν τῷ δημιουργῷ. ἐν 


1 IL Par, vr, 36, — 9 Joann. vi. — 3 Joann, vir, ἀῦ. 


ATI 


ut laborem, inediam, non tamen peccatum: 
« Atque in eo miraculum esse, quod et homo 
factus est Dominus, et tamen sine peccato 
fuit; eo quod in totum novitas facta sit, ut 
potentiam ostenderet suam ἡ.» 

Hee est illa novitas, quam in Christi 
πολιτείᾳ, et actione θεανδριχῇ Dionysius exposuit 
in epistola tv, qua quia solus exhibuit homo 
Christus, ideo non in sola peccati macula, 
sed ipsa quoque peccandi possibilitate sta- 
tuenda videtur. 

VII. Cyrillus item Alexandrinus plerisque 
locis idem confirmat. Ut in libro quinto n 
Joannem. « Quamobrem, inquit, creature 
funditus interclusus est immutabilis, et inva- 
riabilis status, eodemque se modo semper 
habens ex natura sua. Id enim soli conveniet 
reyera existenti Deo. Hoc ipsum in Filio 
recte perspicitur. Peccatum enim mon fecit 
ut ait Petrus, nec inventus est dolus in ore 
ejus. Deus est igitur, et ex Deo secundum 
naturam filius, illo, inquam Deo, qui pec- 
care mutarique nescit; neque hoc preetergre- 
ditur unquam, quod nature proprie con- 
gruit *. » 

Et libro sexto commentariorum in idem 
Evangelium de iis agens Christi verbis, quie 
utique ab eo, ut homine , pronuntiabantur ; 
Quis ex vobis arguet me de peccato? : eur pec- 
catum non admiserit, hanc causam affert ; 
« quod prorsus fieri nequeat, ut in peecatum 
incidat qui ex Deo prodiit Deus verus. Quippe 
Christus peccatum non fecit. Nam omne pec- 
catum ex deflexione ab eo quod melius est ad 
id quod dissimile est, originem accipit, et in 
eis gignitur, qui natura sua verti possunt, et 


μὲν γὰρ τῇ ἡμετέρᾳ φύσει, καὶ τῆς εὑρέσεως $ μάχη ἔτι 
γίνεται, xol τῆς ἐπισπορᾶς f, προσχώρησις, διὰ τὸ ἡμῶν 
ἀσθενές. ἣ δὲ τοῦ λόγου σάρχωσις χατὰ φύσιν θεοῦ γενο- 
μένη, ἀνεπίδεχτος γέγονε τῶν ἐν ἡμῖν ἐκ τῆς παλαιότητος 
ἔτι πολιτευομένων πραγμάτων. 

d lbid. Καὶ ἐν τούτῳ τὸ θαυμαστὸν, ὅτι καὶ ἄνθρω- 
πος γέγονεν ὃ χύριος, χαὶ χωρὶς ἁμαρτίας. ὅτι χαινότης 
ὅλη γέγονεν, ἵνα ἐνδέξεται τὸ δυνατὸν αὐτοῦ. 

e CxniLL. in Joan. lib. V. Οὐχοῦν ἀπείρηται παν- 
τελῶς τῇ χτίσει τὸ ἀμετάφορον, χαὶ ἄτρεπτον, xal τὸ 
ὡσαύτως ἔχειν δύνασθαι φυσιχῶς. μόνῳ γὰρ ἁρμόσει τῷ 
χατὰ ἀλήθειαν ὄντι θεῷ. τοῦτο δὲ ἐν υἱῷ διαφαίνεται 
καλῶς. ἁμαρτίαν γὰρ οὐκ ἐποίησεν, ὡς 6 Πέτρος φησὶν, 
οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ. θεὸς οὖν ἄρα, καὶ 
ἐχ θεοῦ κατὰ φύσιν ὃ υἱὸς, τοῦ ἁμαρτάνειν, καὶ τρέπεσθαι 
μὴ εἰδότος, χαὶ τὸ πρέπον τῇ ἰδίᾳ φύσει μὴ ἐχτρέχοντός 
ποτε. 


Vivendi 
ratione. 


Deivirili. 


A19 


in ea que dedecent mutationem capere. Qui- 
nam ergo peccare is intelligetur, qui conver- 
sionem nescit, neque capax est commutationis 
in aliquid quod sit disconveniens : sed incon- 
cussus manet in propriis, innatisque bonis; 
et hoe non aliunde habet, sed a seipso “ ?» 
Idem et in libro nono docet!,et in unde- 
cimo. 

In libro quoque de recta fide ad Theodosium 
Imperatorem, Christi animam, « quod anima 
esset illius, qui peccare nescit, idcirco firmum, 
et stabilem habere dicit in bonis omnihus, 
atque immobilem statum, et peccato, quod 
olim exercebat in nos tyrannidem, sine com- 
paratione validiorem ^. » Quz etin dialogum 
de Incarnatione Unigeniti translata leguntur. 

Sie in paschali homilia xvr, peecare. non 
potuisse Christum hominemait, quia natura 
Deus erat. Nec non in homilia xxrv. 

VIII. Augustinus in libro contra Sermo- 
nem Arianorum eamdem causam impeccantize 
Christi divinitati ejus adscribit his verbis? : 
« Ut autem mediator Dei, et hominum homo 
Christus Jesus non faceret propriam, quae Deo 
adversa est, voluntatem ; non erat tantum 
homo, sed Deus et homo : per quam mirabi- 
lem, singularemque gratiam, humana in illo 
sine peccato ullo posset esse natura. Propter 
hocergo ait; Descendi de celo, non ut faciam 
voluntatem meam, sed voluntatem ejus, qui me 
misi? : ut ea causa essettant: obedientiz, 
qua omnino sine ullo peccato esset, hominis 
quem gerebat, quia de eclo descenderat : hoc 
est non tantum homo, verumetiam Deus 
erat. » 

Et in libro de Correptione et gratia, capite 
undecimo: « Neque enim metuendum erat, 
inquit, ne isto ineffabili modo in unitatem 
persone a Verbo Deo natura humana suscepta 
per liberum voluntatis peccaret arbitrium, 
cum ista susceptio talis esset, ut natura homi- 
nis a Deo ita suscepta, nullum in se motum 
male voluntatis admitteret, » 

Et in. Enehiridio ad Laurentium, capite 
XXXVI, « per eamdem gratiam justificari ait 


& Cxn. in Joann. |. VI. Koà ἀποφάσχοντος παντελῶς 
τὸ περιπεσεῖν ἁμαρτίᾳ δύνασθαι τὸν Ex. θεοῦ πεφηνότα θεὸν 
ἀληθινὸν: ἁμαρτίαν γὰρ οὐχ ἐποίησεν 6 Χριστὸς. ἅπασα 
μὲν γὰρ ἁμαρτία £x παρατροπῆς τῆς ἀπὸ τοῦ βελτίονος 
ἐπὶ τὸ μὴ οὕτως ἔχον λαμδάνει τὴν γένεσιν, ἐντίχτεται 
δὲ τοῖς τρέπεσθαι πεφυχόσι, xal ἀλλοιώσεως τῆς ἐφ᾽ ἃ μὴ 
προσῆχε δεχτιχοῖς. πῶς ἂν οὖν νοοῖτο χαὶ ἁμαρτεῖν ὃ 
τροπὴν οὖχ εἰδὼς, οὐδὲ ἀλλοιώσεως τῆς ἐπί τι τῶν οὐ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


homines a peccatis, per quam factum est, ut 
homo Christus nullum habere posset pecca- 
tum. » Nimirum quod nullis antecedentibus 
meritis, in personam eamdem assumptus 
homo sit a Deo : qua ex assumptione habuit 
ut peecare non posset. Quam gratiam, ex 
eaque ortam impeccantiam, rursus in capite 
quadragesimo declarat sic. « Profecto modus 
iste, inquit *, quo natus est Christas de Spi- 
riiu sancto, non sicut filius ; et de Maria 
Virgine sicut filius ; insinuat nobis gratiam 
Dei, qua homo nullis precedentibus meritis, 
in ipso exordio nature suse, quo esse coepit, 
Verbo Dei copularetur in tantam persone 
unitatem, ut idem ipse esset filius Dei, qui 
filius hominis; et filias hominis qui filius 
Dei: ae sic in nature humane suscep- 
üone fieret quodammodo ipsa gratia illi 
homini naturalis, que nullum peccatum pos- 
sit admittere. » 

Et ante Augustinum testatur hoe idem Hi- 
larius in libro X de 7Yimitate, sic. scribens ; 
« Non fuit habitus ille tantum hominis, neque 
caro illa caro peccati; sed similitudo carnis 
peccati : dum et habitus carnis in nativitatis 
est veritate, et similitudo carnis peccati a 
vitiis human: carnis aliena est. Ita homo 
Christus Jesus, et in veritate nativitatis est, 
dum homo est; et non est in proprietate pec- 
cati, dum Christus est : quia et qui homo est, 
non potuit non homo esse quod natus est : ei 
qui Christus est, non potuit amisisse quod 
Christus est. Atque ita dum homo Christus 
Jesus est, habet et nativitatem hominis, quia 
homo est; nec est in vitiosa hominis infirmi- 
tate, quia Christus est. » Quid enim aliud 
ista volunt, Christum, qua homo est, verita- 
tem habere nativitatis, et carnis : et. quia 
Christus est, similitudinem, non proprietatem 
habere peccati : nisi ideo peccato carere, quia 
Christus, hoc est Deus est? ! 

Fulgentius quoque in libro tertio ad Trasi- 
mundum ?, capite xxxvii. « ZEgrotare, inquit, 
non potest salus ; infirmari non novit virtus ; 
nescit saturitas esurire; via nequit errare; 


πρεπόντων δεχτιχὸς, ἀχλόνητος δὲ μᾶλλον τοῖς ἰδίοις 
ἐμπεφυχόσιν ἀγαθοῖς, x«l οὐ παρ᾽ ἑτέρου τινὸς, ἀλλ᾽ ἐξ 
ἑαυτοῦ: 

b 1ά. Κατὰ τὸν αὐτὸν, οἶμαι, τρόπον, ἐπεὶ γέγονε 
ψυχὴ τοῦ πλημμελεῖν οὐκ εἰδότος, ἐρηρεισμένην ἔχει λοι- 
πὸν τὴν ἐφ᾽ ἅπασι τοῖς ἀγαθοῖς ἀμεταποίητον στάσιν, xal 
τῆς πάλαι καθ᾽ ἡμῶν τυραννενούσης ἁμαρτίας ἀσυγχρίτως 
εὐσθενεστέραν. 


4 Cyr. lib. IX in. ΦοαΉΉ.---ῷ Aug. lib, cont. Ser. Avian. c. vir,—9 Joann, vt, 38.—4 Ench. c. xv, --Fulg. ΠῚ, ad Tras. c. xxxvi. 


Patres 
nonnulli 
* naturale 
esse Christo 
censent ut 
non possit 
peccare. 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. X, 


sapientia non mutatur; vita non moritur ; 
lumen non extinguitur. nec veritas deprava- 
lur : nescittristari letitia, Deitas non potest 
superari. Propterea utique etiam Christi hu- 
manitas sine peccato permansit, quia eam in 
unitate persone divinitas accepit, quse natu- 
raliter peccare non potuit. Homo ergo Chri- 
stus, quoniam peccata non habuit propria, 
portare dignatus est aliena. » 

IX. Hoc ipsum significant et Patres illi, 
qui Christum hominem asserunt, « naturali- 
ler a peccato et malitia alienum fuisse ; » ut 
Hippolytus martyr ^; Maximus item Aquilei- 
ensis in Lateranensi synodo sub Martino 
Papa', « Naturaliter a peccato alienum, et in- 
teremptorem ejus Dominum » ait exstitisse. 
Sie Maximus alter monachus, et martyr in 
Disputatione cum. Pyrrho, γνωμινὸν θέλημα, id 
est voluntatem, quae est ex. deliberatione nata 
sententia, in Christo homine fuisse negat : eo 
quod consultatio omnis adjunetam habet du- 
bitationem, el inscitiam, ex qua peccatum 
interdum oritur: at Christus naturaliter a 
vitio erat alienus : quem locum Maximi supra 
commemoravimus*. Subjicit his Esai vati- 
cinium de Christo eodem pertinens, quod ibi- 
dem retulimus. Quem ad Prophete locum 
insigniter Cyrillus Alexandrinus Christi homi- 
nis impeccantiam adjuncte divinitati tribuit 
ita loquens. Homines ait czeteros, antequam 
legitimam :etatem attigerunt , bonum a malo 
non posse discernere, nec alterutrum eligere: 
« verum postquam adoleverunt, tunc agen- 
darum, inquit, rerum liberam instituunt 
electionem. At divina, supremaque natura, 
non seeundum conditionem nostram , sed 
ratione proprie, congruentisque sibi subli- 
mitatis, vitio est inaccessa, et pravitatisomne 
genus depellit; nee aliunde tentatur, aut 
ejusmodi pulsatur molestia : quin potius na- 


& MHippor. in Excerp. vit in Collect. Anaslaii. 
Τέγονεν ἄνθρωπος φύσει χαχίας ἀλλότριος, 6 λόγος θεὸς 
6 αὐτός. 

b Cynur. in Esa. Καλοῦντος δὲ ἤδη πρὸς τοῦτο 
χαιροῦ, τότε τῶν πραχτέων ἐλευθέραν ποιοῦνται τὴν 
αἵρεσιν. ἣ δέγε θεία, xot ἀνωτάτω φύσις οὐχ ἕν γε τοῖς 
καθ᾽ ἡμᾶς, ἀλλ᾽ ἐν ἰδίοις, καὶ τοῖς αὐτῇ πρέπουσιν ὑψώ- 
μᾶσιν ἄθατος ἀεὶ πονηρίας ἐστι, χαὶ τοὺς τῆς φαυλότητος 
ἀποσείεται τρόπους, οὐ πειραζομένη ποθὲν, οὐχ ὄχλησιν 
ὑπομένουσα, φυσικῶς δὲ μᾶλλον χαὶ οὐσιωδῶς ἀπειθοῦσα 
τῇ πονηρίᾳ. 

€ lbid. Φύσεως οὖν ἄρα τῆς θείας τὸ ἀεὶ πηπηγὸς εἰς 
τὸ ἀγαθὸν χατασημαίνει λέγων" ὅτι ἀπειθεῖ πονηρίᾳ τοῦ 


413 


turaliter, et substantive malitiz» reluctatur ".» 
Pergit deinde, et disertissimis verbis quod hic 
proposuimus aperit. « Quod igitur, inquit, 
divine nature proprium est, in bono stabilem 
ac defixam esse, significat his verbis : Re/uc- 
tatur. nequitic? ut eligat bonum. Hoc autem 
etiam de Christo ipso vere dieitur. Nam etsi 
secundum carnem genitus est a sancta Vir- 
gine, Deus natura, et procedens a Deo Ver- 
bum; idem tamen ex utero erat, et ante 
uterum; vel potius ante omne seculum, 
sanetus utpote Deus; nec propriis preroga- 
üivis propter humaazitatem excidit : uti nec 
humana neglexit propter dispensationem : 
uti revera credatur nostri similis esse factus, 
ac nostram ipsam generationem sanetificet ^.» 

X. Preterea illud etiam indicant veteres 
similitudinum copia quadam, quas ex rebus 
corporeis asciscunt, qua inter se adeo pu- 
gnant, ut misceri nequeant, nec simul con- 
sistere. Ut cum Deum aiunt esse lucem, quae 
nullam tenebrarum admittit particulam. Hine 
enim sequitur id omne, quod Deus est, quia 
lux est, sic a tenebris alienum esse, nulla ut 
earum obscuritate fuscari possit, hoc est pec- 
cati : cujus opera tenebris assignantur. « Lu- 
men igitur verum, ait Gregorius Papa?,creator 
videlieet noster, quia nulla mutabilitatis 
vicissitudine tenebrescit, nullis nature suce 
defectibus obumbratur, sed esse sine muta- 
bilitate fulgere est, tenebra vel umbra mortis 
dicitur ei non inesse .» Cyrillus in illo, quem 
proxime ante eitavimus, loco ex commenta- 
ris in Esaiam, Christi ἀναμαρτησίαν hac ipsa 
similitudine designat. « Non alio id, inquit, 
modo dicitur, quam utsi quis de luce asserat, 
eam recusare esse tenebras. Non enim susti- 
net se non esse lucem ^. » 

Et pulcherrime in Paschali homilia xxiv. 
Apprehendit, inquit*, semen Abrahae, et per 


ἐχλέξασθαι τὸ ἀγαθόν. ἀληθὲς δὲ τοῦτο χαὶ ἐπ᾽ αὐτοῦ τοῦ 
Χριστοῦ. εἰ γὰρ χαὶ γεγένηται χατὰ σάρχα διὰ τῆς ἁγίας 
e Ye 7i e MES 
- ^ 
παρθένου, θεὸς ὧν φύσει, καὶ ix θεοῦ πεφηνὼς ὃ λόγος, 
ἀλλ᾽ ἣν ἐχ μήτρας xai πρὸ αὐτῆς, μᾶλλον δὲ xal πρὸ 
M ^ y Lj M - , 

παντὸς αἰῶνος ἅγιος ὡς θεὸς, τῶν ἰδίων πλεονεχτημάτων 
οὐχ ἀπολισθήσας διὰ τὸ ἀνθρώπινον. ἀλλ᾽ οὐδὲ 
ἀνθρωπίνων ἀμελήσας διὰ τὴν οἰχονομίαν, ἵνα πιστεύσεται 

* * "NE. πος [A [4 , 
κατ᾽ ἀλήθειαν γεγονὼς καθ’ ἡμᾶς, xaX αὐτὴν ἡμῶν ἁγιάσῃ 
τὴν γένεσιν. 

d CynizL. lib. I én Es. Καὶ οὐ καθ᾽ ἕτερον, οἶμαι, 
- ὁπ DA * zc λέ ἌἜΔΕΣΝ pi M | 2» 
τρόπον, ἢ ὥσπερ ἂν ek τις λέγει περὶ τοῦ φωτὸς, ὅτι 

» * - 

ἀπειθεῖ που εἶναι σκότος. οὐ γὰρ ἀνέχεται παθεῖν τὸ μὴ 
εἶναι φῶς. 


τῶν 


1In Later, Syn. tom. IV Conc, — 2 Cap, vir, parag, 6, — 3 Greg. M, XXV, Mor. cap. v. —4 Heb. 11, 16, 


Supra dicta 
similitudi- 
nibus ilius- 
trantur. 


Impeccan- 
tiam . 


Impeccabi- 
lem. 


Similitudo 
ferri igniti. 


Impeccantia 


4714 


omnia fratribus assimilatus est, umo excepto 
peccato. Non enim fieri poterat, ut divina, et 
incorrupta natura, qu: mentem omnem, et 
orationem admirationemque superat peccati 
laqueis caperetur. Siquidem lux est vera, et 
tenebre eam non comprehenderunt^. » Vides 
quemadmodum rationem vmpeccantie, quam 
in homine Christo fuisse profitetur, ex ipsius 
divinitate repetat; quae eum lux vera sit, 
cuieumque communicatur sie, ut veram lu- 
cem, hoe est verum Deum, ipsum efficiat, 
perinde ἀναμάρτητον facit, et peccati maeule, 
80 labi repugnantem statum illi tribuit. 

XI. Eadem vis est similitudinis, quae ex 
igne ducitur: cujusmodi frequens apud Patres 
reperitur. Origenes in secundo libro de Prin- 
cipiis, capite sexto, ubi multa de ἀναμαρτησίᾳ 
animz Christi disserit ; quorum nonnulla 
alibi descripsi; ad extremum probat illam 
« nullum sensum, vel possibilitatem habuisse 
peecati, » candentis ferri similitudine. « Ferri, 
inquit !, metallum capax est frigoris et calo- 
ris. Si ergo massa aliqua ferri semper in igne 
Sit posita, omnibus suis poris, omnibusque 
venis ignem recipiens, et tota ignis effecta, 
si neque ignis ab ea cesset aliquando, neque 
ipsa ab igne separetur, nunquam dicemus 
hane, quai natura quidem ferri massa est, ln 
igne positam, et indesinenter ardentem, posse 
frigus aliquando recipere : quin imo, quod 
verius est, magis eam sieut in fornacibus sepe 
fieri oculis deprehendimus, totam ignem 
effectam dicimus, quoniam nec aliud in ea, 
nisi ignis cernitur : sed etsi qui contingere, 
atque tractare tentaverit, non ferri, sed ignis 
vim sentiet. Hoc ergo modo etiam illa anima 
qui quasi ferrum in igne, sic. semper in 
Verbo, semper in sapientia; semper in Deo 
posita est; omne, quod agit, quod sentit, 
quod intelligit, Deus est; et ideo nec conver- 
tibilis, et mutabilis dici potest, quc inconver- 
tibilitatem ex Verbi Dei unitate indesinenter 
ignita possedit. Ad omnes denique sanctos 
calor aliquis Verbi Dei putandus est perve- 


& Cvn. Pasch. xxiv. ᾿Ἐπελάδετο γὰρ σπέρματος 
᾿Αδραὰμ, xoX ὡμοιώθη χατὰ πάντα τοῖς ἀδελφοῖς, δίχα 
μόνης ἁμαρτίας. οὐ γὰρ ἦν ἐφιχτὸν τὴν θείαν τε, καὶ 


ἀχήρατον φύσιν, τὴν παντὸς ἐπέχεινα νοῦ, χαὶ πέρα 


λόγου, xoi θαύματος, τοῖς τῆς ἁμαρτίας ἁλῶναι βρόχοις. 
φῶς γάρ ἐστι τὸ ἀληθινὸν, χαὶ ἢ σχοτία αὐτὸν οὐ χατέ- 
λαύεν. 

b Πιρροι,. apud Theodoretum. dial. 1. Kot zt&o- 
τὸς δὲ ἐχ ξύλων ἀσήπτων αὐτὸς ἦν ὃ σωτήρ. τὸ γὰρ 


THEOLOGIGCORUM DOGMATUM 


nisse : in hae autem anima ipse ignis divinus 
substantialiter requievisse eredendus est, ex 
quo ad eseteros calor aliquis venerit. Deni- 
que quod dixit, quia unzit fe Deus, Deus tuus 
oleo letitiee pre particibus fuis, ostendit quod 
aliter ista anima oleo letitie, id est Verbo 
Dei jungitur, et aliter participes ejus, id est 
sancti Prophet», et Apostoli. Illi enim in 
odore unguentorum ejus eucurisse dieuntur; 
ista autem anima vaseulum unguenti ipsius 
fuit, ex cujus fragrantia participantes digni 
quique Prophetce fiebant, et Apostoli : Sieut 
ergoaliud est junguenti substantia, aliud odor 
ejus : ita aliud est Christus, et aliud partici- 
pes sui. Et sicut vas ipsum, quod substantiam 
continet, et unguentum, nullo genere potest 
aliquid recipere feetoris; hi vero, qui ex odore 
ejus participant, sise paulo longius a fragran- 
tia ejus removerint, possibile est ut ineiden- 
tem recipiant fcetorem : ita Christus, velut 
vas ipsum, in quo erat unguenti substantia, 
impossibile fuit ut contrarium reciperet odo- 
rem. Participes vero sui, quam propinqui 
fuerint vasculo, tam odoris erunt participes, 
et capaces. » 

Hac Origenes preclare et ad rem nostram 
accommodate : quorum pleraque transcripsit 
ignotus ille seriptor?, qui sub Augustini no- 
mine librum scripsit de /ncarnatione Verbi. 

XII. Alia quoque est similitudo eamdem 
impeccantiam graphice describens apud Theo- 
doretum ex Hippolyto martyresumpta. « Área, 
inquit, ex lignis, que putrescere nequeunt, 
fuit ipse Salvator. llla quippe putredine in- 
tactum, et corruptela tabernaculum signifi- 
cabat ipsius, quod nullam peccati putredinem 
genuit. Nam qui peecavit, confitendo dicit ; 
Putruerunt, et corrupte sunt cicatrices mec a 
facie insipientic mec. Dominus autem impec- 
cabilis erat, ex lignis cariem non sentientibus, 
qua homo fuit; hoc est ἃ Virgine, et Spiritu 
sancto, intus, et foris tanquam purissimo 
divini Verbi auro undequaque tectus", » 

Hane posteriorem auri similitudinem usur- 


ἄσηπτον αὐτοῦ, xol ἀδιάφθορον σχῆνος ταύτη χατηγγέλ- 
λετο, τὸ μηδεμίαν ἁμαρτήματος σηπεδόνα φῦσαν. ὃ γὰρ 
ἁμαρτήσας, χαὶ ἐξομολογούμενός φησι προσώζεσαν, χαὶ 
ἐσάπησαν οἱ μώλωπές μου ἀπὸ προσώπου τῆς ἀφροσύνης 
μου, ὃ δὲ Κύριος ἀναμάρτητος ἦν, Ex τῶν ἀσήπτων ξύλων 
τὸ χατὰ ἄνθρωπον" τουτέστιν ix τῆς παρθένου, χαὶ τοῦ 
ἁγίου πνεύματος, ἔσωθεν, καὶ ἔξωθεν τοῦ λόγου τοῦ θεου, 
Ἂν , 

οἷα καθαρωτάτῳ χρυσίῳ περιχεχαλυμμένος. 


1 Orig. II, Ῥορίαροῖν. cap. vi. -- ῷ Tom. IV Oper. Aug. in Append. 


Arceelignis 
imputri- 
bilibus 
compacta. 


Vie duce. 


Impeccabi- 
litatem. 


Impeccan- 
tie stirps est 
junctio 
humano 
nature cum 
Verbo. 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. X. 


pavit etiam Ireneus a Leontio citatusin libro 
primo contra Eutychianos, et ab Athanasio in 
δδηγῷ : « Quemadmodum, inquit, arca deau- 
rata erat intus et foris auro purissimo : sic et 
Christi corpus purum erat, et splendidum, 
intus quidem Verbo decoratum : foris autem 
a Spiritu custoditum, ut ex utrisque natura- 
rum splendor ostenderetur ^. » 

Non minus apta comparatione Cyrillus 
Alexandrinus τὸ ἀναμάρτητον anime Christi de- 
clarat in libro de recta fide ad Theodosium 
Imperatorem : ubi Dei filium ait « humanam 
animam propriam sibi facientem, eam pee- 
cato omni superiorem reddidisse, nature suc 
firmitate, immutabilitateque cum illa com- 
munieata, perinde ac lanam tingendo, colore 
imbuisset ^, » 

XIII. Postremo illius impeccanti:e stirpem, 
et eausam esse junctionem humane cum 
Verbo nature, demonstrat generalis quidam 
loeus in superioribus libris expositus, de statu 
et conditione humanitatis in Christo, ex Pa- 
trum variis sententiis contra diversos hzre- 
ticos disputantium. Quarum prima sit, quod 
adversus Apollinaristas contendunt , Verbum 
sic assumpsisse carnem, et animam huma- 
nam, uti vitiosas, et ad peccatum illicientes 
cogitationes neutiquam asciverit; de quo 
videnda sunt, qu:e in libro quinto diximus ΄. 
Etenim peccatum nullum esse potest sine 
mala cogitatione : « nec potest fieri, ut habeat 
mala faeta, qui habet bonas cogitationes; facta 
enim de cogitatione procedunt: nec quisquam 
potest aliquid facere, autad aliquid azendum 
membra movere ,nisi primo przcesserit jussio 
cogitationis, » ut ait August. qui etalibi?, « Om- 
nia, inquit?, opera vel mala, vel bona a cogita- 
tione procedunt. In cogitatione quisque inno- 
cens, in cogitationereusest,» Cumigitur exipsa 
susceptione natura hominis hoe habuerit, ut 
nullam in se malam cogitationem, ae « nul- 
lum motum male voluntatis» admitteret *, 


& |nEN. apud Anast. 'Qszep ἢ χιύωτὸς χεχρυσω- 
μένη ἔσωθεν, xoi ἔξωθεν χρυσίῳ καθαρῷ ἦν, οὕτως xal 
τὸ Χριστοῦ σῶμα καθαρὸν ἦν, χαὶ διαυγὲς, ἔσωθεν μὲν 
τῷ λόγῳ κοσμούμενον, ἔξωθεν δὲ τῷ πνεύματι φρουρού- 
μενον, ἵνα ἐξ ἀμφοτέρων τὸ περιφανὲς τῶν φύσεων 
δειχθῇ. 

ὃ Cyvmirr. tom. ΠῚ, part. H.. Vvy2v δὲ ἰδίαν τὴν 
ἀνθρωπίνην ποιούμενος ἁμαρτίας αὐτὴν ἀποφήνη χρείτ- 
τονα, τῆς ἰδίας φύσεως τὸ πεπηγές τε καὶ ἄτρεπτον, οἷά 
περ ἐρίῳ βαφὴν, ἐγχαταχρῶσας οὐτῇ. 


ἀπὸ 


evidens est, ex conjunctione eum Verbo id 
asseeutam hominis esse naturam, ut pecca- 
tum nullum posset facere. Porro Athanasius 
imprimis, tum plerique alii veteres, Apollina- 
rem, qui animam in Christo, vel mentem 
fuisse negabat ideo, ne prave vitioszque co- 
gitationes, tanquam peccati semina illi obre- 
perent, ita refellunt, ut negent humanam 
naturam corruptele huie pravarum cogita- 
tionum obnoxiam assumptam fuisse. Quod 
preter Athanasium , respondentem etiam 
Epiphanium citavimus in heresi Dimerita- 
rum. 

XIV. Cujus alium nunc insignem adjun- 
gemus locum ex Ancorafo libro, ubi illud 
idem accurate disserit. Nam eum illud ab 
A pollinaristis opponi solitum, sibi objecisset, 
γοῦν, id est mentem humanam, non assump- 
sisse Dei filium, ne peccato esset obnoxius, 
ait non hoe esse consequens : imo multo 
verisimilius sequi ex hoc ipso, quod iidem 
dabant haretici, carnem ab illo esse suscep- 
tam. Siquidem ab ea carnales, ac vitiose co- 
gitationes, et actiones oriuntur. « Ecquis vero 
dicere audebit, pro eo quod carnem Salvator 
assumpsit, illecebra «carnis abductum; ut 
quz carnis sunt, rationi minime consentanea 
perficeret : ut qui licet illud omne, quod cum 
corpore eonjunetum est, etiam vilissimum, 
haberet, ipsamque adeo carnem, eam tamen 
in nulla re peccatum susceperit. Etenim Deus 
Verbum e eclo a Patre progressus eum in 
carne degere suapte voluntate constituisset ; 
corpussuum velutfreno quodam moderabatur; 
et pro voluntate sua continere ipsum ab omni 
carnis ordinatione poterat : atque ubi libitum 
erat, libere ferri permittebat ad corporeas 
duntaxat ejusmodi necessitates, quce confor- 
mes essent rectc rationi, et ipsius divinitati 
congruerent *, » 

Mox etsi carne esset, animaque praeditus, 
negat eum propterea in peceata prolapsum 


c EpiPH. in zfncor. 2 19. Τίς δὲ τολμήσει λέγειν 
διὰ τὸ τὸν σωτῆρα εἰληφέναι σάρχα, σαρχὶ συναπῆχθαι, 
zai τὰ τῆς σαρχὸς οὐχ εὔλογα ἐπιτελέσαντα, εἰς (ὡς) τὴν 
τοῦ παντὸς σχεύους τοῦ ἰδίου ἀχολουθίαν ὅμως καὶ φαύλην 
ἐσχηχότα, χαὶ σάρχα οὖσαν ἀνθρωπίνην, ἀλλ᾽ οὐδενὶ 
πταίουσαν. 6 θεὸς γὰρ λόγος ἄνωθεν ἀπὸ πατρὸς προσελ- 
θὼν, εὐδοχήσας ἐν σαρχὶ γίνεσθαι ἐχαλιναγώγει τὸ σχεῦος, 
χαὶ ὡς ἤθελεν. ἐπέχειν αὐτὸ ἀπὸ πάσης ἀχρειώδους 
τάξεως σαρχιχῆς ἠδύνατο. εἰ δὲ ἤθελεν, ἐνεδίδου. ἐνεδίδου 
δὲ εἰς τὰς εὐλόγους, χαὶ συμπρεπούσας τῇ αὐτοῦ θεότητι 
σωματιχὰς χρείας. 


1 ἂρ. xn, parag. 4 οἱ seq. — 2 In Ps. cxuvi.. — 8 [n Ps.cxvi, Conc. χχιῦ. — ὁ / Aug. supra parag. 8, — 


5 Lib. V cap. xir, parag. 6. 


Tum quod 
Verbi pro- 
pria facta 
sit caro, ac 
deificata ac 
vivifica. 


Gnomicam 
voluntatem, 


ἀπὸ 


esse. Peecatum quippe non. fecit, nec. inventus 
est dolus in ore ejus!. « Nam si vim suam 
inspiravit sanetis, et quibus inspiravit, de his 
testimonium dicitur, eos sanctos, justos, et 
in diebus suis provectos sine ulla reprehen- 
sione vixisse : quanto ipse magis omnino, in 
quo complacuit omnem divinitatem habitare 
corporaliter, etsi carnem veram ex Maria 
semper virgine sumpserit, et humanam re- 
vera animam, atque mentem, et si quid aliud 
inest homini ; in se ipse ita continere omnia 
potuit; tanquam Deus, ut nee in vitium spar- 
gerentur, neque hostis improbi fraude delieiis 
frangerentur, neque voluptatum caperentur 
illecebris, nee Adamideliclo subjicerentur^?» 
Causam ecce τῆς ἀναμαρτησίας confert in divini- 
tatem Verbi, et eum ea naturz humane con- 
junetionem, quas ab illa gubernabatur ; ut in 
peecatum nullo modo posset incidere. 

XV. Non minus ad illam impeccantiam 
spectat, quod ex eadem unitione sequi mon- 
stravimus ?, carnem,sive naturam humanam 
propriam Dei, ac Verbi esse factam : ita. ut 
quidquid in eam caderet, hoc in se ille reci- 
peret, ae sibi tanquam proprium imputaret. 
Quare si aut peecaret homo Christus, aut pec- 
care posset, dicere hoc fas esset; quod vel 
cogitare sit impium, peccare, vel peecatum 
posse perpetrare Deum. 

Sie illud etiam ostendimus?, humanitatem 
ex Verbi consortio deifieatam fuisse, quod 
Graci τεθεῶσθαι solent dicere. Quod etiam de 
voluntate Christi ejusdem usurpàri ab illis 
docuimus ^. Ac presertim illud diligenter 
notari debet, ex vi, et proprietate hypostatiece 
conjunctionis illud a Grecis colligi theologis, 
non habuisse Christi animam γνωμιχὸν θέλημα ; 
quod si haberet, peecati capacem utique fu- 
turum. Hine enim evidens illorum est sensus, 
humanam naturam ex ipsa copulatione divi- 
nitatis hoc expressisse, ut peccare nullo modo 
posset. 

Hue etiam illa pertinent, quee de carnis 
Christi provectione ad. divinitatem, ae digni- 
tate illius, et excellentia ; tum vivifica virtute, 
in libro superiore disputata sunt^, 4185 omnia 


& Eripn. 5. 80. Εἰ γὰρ τὴν αὐτοῦ δύναμιν ἐνέπνευσε 
τοῖς ἁγίοις, χαὶ ἐν οἷς ἐνέπνευσε, μαρτυροῦνται, ὅτι ἦσαν 
ἅγιοι, δίκαιοι, προδεδηκότες ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτῶν, 
ἄμεμπτοι, πόσῳ γε μᾶλλον αὐτὸς ὅλως, ἐν ᾧ εὐδόχησε 
πᾶν τὸ πλήρωμα τῆς θεότητος χατοιχῆσαι σωματιχῶς. 
x4» τε σάρχα ἀληθινὴν λάθῃ 5x Μαρίας ἀειπαρθένου, καὶ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


sanctitatem et ἀναμαρτησίαν prorsus οὐσιώδη, et 
substantivam redolent. 

Ex quibus Origenis primum', deinde Theo- 
dori Mopsuesteni* opiniorefellitur; qui Christi 
animam putarunt ideo peccati expertem 
fuisse, quod magno ardentique conatu, ac 
totis viribus '« odium mali susceperit, et ve- 
hementi, indissolubilique amore se Deo ad- 
jungens, operationem "Verbi proposito suo 
congruentem receperit, et immutabilis dein- 
ceps ad deterius esse perseverarit : tum quod 
ipse hae voluntate esset ; tum quod operatione 
Verbi Dei hoc illi propositum servaretur. » 
'Tanquam propositi, ac virtutis suee merito id 
sit assecula, ut in bono immobilis, et immu- 
tabilis hzreret, nec peccato implicari posset; 
quemadmodum sanctis Angelis accidit. Sed 
profani ex Origenis dogmate de creatione 
ante corpus anima, commentum manavit 
illud, quo Theodorus, et post eum Nestorius 
afflati esse videntur. 


ψυχὴν ἀνθρωπείαν ἀληθινῶς, χαὶ νοῦν, xoi εἴ τί ἐστιν 
ἔτερον ἐν τῷ ἀνθρώπῳ, αὐτὸς ἐν ἑαυτῷ ἔχων τὰ ὅλα, 
χατεῖχε θεὸς dv, μὴ μεριζόμενα πρὸς τὴν χαχίαν μὴ 
θρυπτόμενα ἀπὸ τοῦ πονηροῦ, μὴ ἁλισχόμενα ἐν τῇ 
ἡδονῇ, μὴ ὑποπίπτοντα τῷ τοῦ ᾿Αδὰμ. παραπτώματι. 


11 Pet. 1.—2 Vide lib. VIT cap. xvi, parag. 11 etlib. X parag. 11. — 3 Lib, IV cap. virt οἱ lib. X cap. 1. — 4 Lib IX cap. x, 
parag. 3. — 5 Vide lib. IX cap. x et boc ipso capite, parag. 9.— 6 Lib, X, cap. 1 et i.—7 Lib, IL de Princ. cap. vt. — 8 Apud 


Leont, lib. ΠῚ adver. Nest. tom. IN ibl. 


΄ 


Juxta quos- 
dam here- 
ticos omnis 
caro foedata, 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. XI. 


CAPUT XI. 


De Christi ἀναμαρτησίᾳ rursus agitur, ad eamque 
notata quedam. . Hereticorum quorumdam 
opinio carnem omnem inquinatam esse . 2. 
Quam a Platonicis acceperunt: 3. Christus 
similitudinem | habuit. carnis peccati, non 
carnem peccati. À. Neque vitiosas cogitationes 
habuit. ὃ. Que ex originali peccato manant, 
quod nullum fuit in. Christo. 6. Idque ez dis- 
putatione. Patrum contra. Monotheletas ad- 
struitur. 1. Marimi martyris locus excuti- 
tur. 8. Probatur insuper ex Augustino illum 
perturbationibus caruisse. 9. De passionibus, 
et propassionibus quarum ha fuisse dicuntur 
in Christo, non ille. Hieronymi locus ex- 
pensus. 10. Explicatur apertius ambarum 
illarum differentia. 11. Leonis locus, quo 
Christi illustratur ἀναμαρτησία. A2. Quomodo 
tentatus fuerit. 


I. Ut ea, qui hactenus de Chrisü hominis 
impeccantia, et sanctitate disputata sunt, 
illustrentur magis, et probentur, nonnulla 
restant hoe exequenda capite ; qua qui lege- 
rit, ejusmodi esse sentiet, ut a nobis minime 
preetermitti oportuerit. 

Ex iis primo istud loco ponatur, cujus 
paulo ante obiter injecta mentio est', nullum 
omnino posse esse delictum, nisi ex antece- 
dente mala cogitatione. Quam quidem neces- 
sario redundare in animam ex corporis com- 
mercio Ariani, et Apollinariste? rati, ambas 
in Christo convenisse neutiquam existima- 
runt ; sed vel carnem duntaxat anima caren- 
tem : vel hane sola cum carne mentis exper- 
tem. Neque vero tantummodo hazreticis istis 
persuasum sie fuit; qualiscumque consortio 
carnis fedari animos, el pravis, ac vitiosis 
cogitationibus implicari : sed etiam Valenti- 
nianis, Marcionitis, Apelleianis, Manich:eis, 
ac similibus pestibus ; quibus ob hane causam 
placuit; «carnem Christi aut nullam omnino, 
aut quoquo modo aliam, preter humanam » 
tribuere, ut ait Tertullianus?; ne peccatrix caro 
illi imputetur. Quod idem testatur? his ver- 
bis : « Caro igitur Christi de ccelestibus 


411 


structa, de peccati constat elementis, pecea- 
irix de peecatorio censu : et pars jam erit 
ejus substantie, id est nostre, quam ut pec- 
catricem , Christo dedignantur inducere. » 
Quod ideo Tertullianus dicit, ut Appelleianos 
refelleret, asserentes, « Angelum quemdam 
inclitum mundum hune instituisse, et insti- 
tuto eo, poenitentiam admisisse. » Atqui inde 
sequitur mundum ipsum ex delicto procrea- 
tum esse, « Siquidem omnis peenitentia con- 
fessio est delicti, quia locum non habet nisi 
in delicto. » Quare « si mundus delictum est, 
etiam partes, et membra mundi delictum 
erunt, perinde et ccelum, et ccelestia, et quid- 
quid inde conceptum, prolatumque est, et 
mala arbor malos fructus edat necesse est. » 
Ita caro Christi, quamvis «de Septentrionibus, 
eti Nergiliis, et Suculis emendicata ; » id est 
de ecelesti materia formata ponitur, de «pec- 
catorio erit censu, ideoque peccairix. » 

Hanc labem erroris heretici illi a Platone. 
sive potius a Platonieis didicerunt; ex quibus 
unus, etsi hereticis iisdem, Manichao forsan 
excepto, posterior Porphyrius dixil, «ut beata 
sit anima, corpus omne esse fugiendum : » ut 
testatur Augustinus *. In quo contradici illi a 
Platone magistro suo pluribus ostendit?. 

Il. At Christiani theologi ex adverso pu- 
gnantes, cum carne conjunetam necessario 
negant esse peceali eorruptelam, et vitiosas 
illas cogitationes, quad ortum capiunt ex pec- 
cato, et in peccatum pertrahunt : quam 
concupiscentiam Christian: littere, et harum 
auctoritate freti Catholiei doctores nominant. 
Inter quos maxime commemorandus est 
Augustinus, qui de hoc nature humane 
morbo omnium eruditissime disseruit tum in 
plerisque aliis libris, tum in quarto decimo 
de Civitate Dei, ubi ad praesentem sermonem 
multa dixitaccommodate: velut in tertio capite, 
in quo contra Platonicos demonstrat, falsum 
esse, « carnem causam esse in malis moribus 
quorumcumque vitiorum, eo quod anima 
carne affecta sie vivit. Etenim aggravamur, 
inquit, eorrupüibili corpore, et ipsius aggra- 
vationiscausam, non naturam, substantiamque 
corporis, sed ejus eorruplionem scimus. » 
Quam corruptelam eum Platonica sententia, 
ex eaque Virgilius, de ipso proficisci corpore 
statuat, « tamen aliter, ait Augustinus, se 
habet fides nostra. Nam corruptio corporis, 
qua aggravat animam, non peccati primi est 


1 Cap. antec, parag. 13. — 2 Tert. de car. Chr. cap. 11, — 3 lbid. cap. vii. — 4 Lib. XXIX. de Civit. Dei, cap. xxvi, — 


Ibid, cap. xxvii. 


Labescarnis 
non ex 
carne sed e 
peccato 
oritur, 


Christus 
habuit simi- 
litudinem 
carnis 
peecati, non 
carnem 
peccati. 


418 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


causa, sed pcena; nec earo corruptibilis ani- 
mam peccairicem, sed anima peccatrix fecit 
esse corruptibilem carnem. » Et capite v. 
« Non igitur opus est, ait, in peccatis, vi- 
üisque nostris, ad Creatoris injuriam, carnis 
accusare naturam : qua in genere, atque or- 
dine suo bona est, » ete. Tum, « Qui velut 
summum bonum laudat anime naturam, et 
tanquam malum naturam carnis accusat; 
profecto et animam carnaliter appetit, et car- 
nem carnaliter fugit : quoniam id vanitate 
sentit humana, non veritate divina. Non qui- 
dem Platonici, sicut Manichei desipiunt, ut, 
tanquam mali naturam, terrena corpora de- 
lestentur; cum omnia elementa, quibus iste 
mundus visibilis, contreetabilisque compactus 
est, qualitatesque eorum Deo artifici tribuant. 
Verumtamen ex terrenis artubus, moribun- 
disque membris sic affici animas opinantur, 
ut hine eis sint morbi, cupiditatum et hono- 
rum, et leetitide, sive tristitiae ; quibus quatuor 
vel perturbationibus, ut Cicero appellat, vel 
passionibus, ut plerique verbum e verho 
Graco exprimunt, omnis humanorum morum 
vitiositas continetur. » Haec, longiora licet, 
ex Augustino describere hoc loco placuit, ut 
hereticorum veterum, imprimis autem Apol- 
linaristarum, ae post eos, Eutychianorum 
stirpem, et originem patefacerem ; qui Incar- 
nationis Dominiee salubrem professionem, 
instructi ab. illis, s»ubornatique prodiderunt : 
dum ut sanctitati, integritatique nature ho- 
minis in Christo consulant, veram illius sub- 
stantiam perimunt. 

III. Rursus in libro de carne Christi! Ter- 
tullianus Alexandri cujusdam heretici calum- 
niam diluit; qui Catholieos aiebat dicere, 
«ideireo Christum terreni census induisse 
carnem, ut evacuaret in semetipso carnein 
peccati : tanquam ipsam carnem Christi opi- 
narentur, ut pceecatrieem, evacuatam in 
ipso. » Contra quem Tertullianus disputans, 
« nec evaeuatam esse dicit, nec peccatricem, 
in qua dolus non fuit. Defendimus autem, in- 
quit, non carnem peccati evaeuatam esse in 
Christo, sed peecatum carnis : non materiam, 
sed naturam ; nee substantiam, sed culpam : 

ecundum Apostoli auctoritatem dicentis, 
Evacuavit. peccatum in. carne. Nam et alibi, 
In similitudine, inquit?, carnis peccati fuisse 
Christum, non quodsimilitudinem carnis ac- 


ὦ Cunysosr. hom. xim in epist. ad Rom. ad 
cap. viu, vers. 8. Οὐδὲ γὰρ ἁμαρτωλὸν σάρχα εἶχεν ὃ 


ceperit, quasi imaginem corporis, et non 
veritatem. Sed similitudinem — peccatricis 
carnis vult intelligi ; quo ipsa non peccatrix 
cáro Christi ejustuit par, cujus erat peccatum, 
genere, non vitio, Ade; quando hine etiam 
confirmamus eam fuisse carnem in Christo, 
cujus natura est in homine peccatrix : et 
sic inilla peccatum evacuatum, quod in Christo 
sine peccato habeatur, qua in homine sine 
peecato non habebatur. » 

Frequens est apud antiquos usus illius 
Apostolici dieti, quo n similitudinem carnis 
peccati, id est earnis peccatricis, missus a Patre 
dieitur Filius, non tamen peecatrix caro 
fuisse. Et inter alios seepe hoe usurpat Augus- 
ünus; ut in libro deeimo-quarto contra Faus- 
tum, capite quinto, « Misit, inquit?, Deus Fi- 
lium suum in similitudinem carnis peccati, ut 
de peccato damnaret peccatum in carne. Non 
erat ergo illa earo peccati; que non de tra- 
duce mortalitatis in Mariam per masculum 
venerat. Sed tamen quia de peccato est mors; 
illa autem earo, quamvis ex Virgine, tamen 
mortalis fuit, eo ipso quo mortalis erat, simi- 
litadinem habuit carnis peccati. » Et in libro 
de nuptüs, οἱ concupiscentia, capite xu, de 
Joseph et Marie nuptiis loquens, « Solus ibi, 
inquit, nuplialis concubitus non fuit; quia 
incarne peccati fieri non poterat sine illa 
carnis pudenda eoneupiscentia, qua accidit 
ex peccato. Sine qua concipi voluit, qui fu- 
turus erat sine peccato, non in carne peccati, 
sed in similitudine earnis peccati : ut hinc 
etiam doceret omnem, quse de coneubitu 
nascitur, carnem esse peccati : quandoquidem 
sola, que non inde nata est, non fuit earo 
peccati. » Et alibi *, «Non quia peccatum erat, 
inquit, non dico in Verbo Dei; sed nec in 
ipsa quidem dieo anima sancta, et mente ho- 
minis, quem sibi ad unitatem persone Ver- 
bum Dei, et sapientia coaptaverat : sed nec 
in ipso corpore peceatum ullum erat : sed si- 
militudo carnis peecati erat in Domino ; quia 
mors non est nisi de peccato, et utique corpus 
illud mortale erat. » 

IV. Ita Chrysostomus ad illud Apostoli 
locum, « Non enim, inquit, peecatricem car- 
nem habuit Christus ; sed nostree quidem si- 
milem, qua est peccatrix ; vcrum expertem 
peccati, et natura eamdem nobiscum?, » Ex 
quo etiam colligit, carnem per se malam, in- 


Χριστὸς, ἀλλ᾽ ὁμοίαν μὲν τῇ ἡμετέρᾳ τῇ ἁμαρτωλῷ, 


ἀναμάρτητον δὲ, καὶ τῇ φύσει τὴν αὐτὴν ἡμῖν. 


1 Cap. xvi, — 2 Rom. viu. — 3 Rom. vit, 3.— ἅ In. Ps. xxxiv, Conc. 11. 


P ————————Ó——M—— M M9—— M —o————————————M—— 


peccantia 


15sion um. 


aro Christi 
mnis pror- 
15 concu- 


munis. 


4" 


P3 


DE INCARNATIONE, LIB. Xl, CAP. XI. 


quinatamque peecato non esse. Quod simi- 
liter tradit Athanasius ', cum adversus Apol- 
linarem probat non fuisse ἁμαρτητιχοὺς λογισμοὺς; 
id est cogitationes malas, et ad peccatum 
impellentes, in humanitate Christi : quando- 
quidem nec in Adamo adhue innocente hujus- 
modi fuerunt. Sed in illo perfecta non fuit 
ἀναμαρτησία : quia etsi peccatum tunc inerat 
nullum, erat tamen peccandi potestas, ex li- 
bera ejus voluntate pendens. At in Christo 
potestas illa non fuit : quoniam φυσιχὴ in illo, 
hoc est naturalis erat impeccantia, ut capite 
superiore dixi : nempe ὑποστατιχὴ, et individuo 
ac singulari illi homini, eujus divina erat 
subsistendi proprietas, insita. Itaque naturam 
simplicem et integram assumpsit Verbum, et 
pravàrum cogitationum ac libidinis, €t con- 
cupiscentie funditus expertem. Legendus de 
hac re $. Epiphanius in heresi Dimeritarum, 
qui sunt Apollinaristz. 

Basilius quoque in epistola 1xv?, quae estad- 
versus haretieos istos, accurate τῶν παθῶν ge- 
nera distinguit. Nam alia dicit esse propria 
carnis ; ut secari, minui, dissolvi : alia carnis 
animate propria : ut lassari, esurire, sitire, 
somnum capere : alia propria carne utentis 
anime ; ut sunt tristitia, metus, sollicitudo. 
Ex quibus naturales alias et animanti neces- 
sarias affectiones esse dicit : alias ex depravata 
oriri voluntate. « ltaque Dominum asserit 
naturales admisisse, et assumpsisse, ad con- 
firmandam vere, et non imaginarie Incarna- 
tionis fidem : qua autem ex peccato existunt 
passiones, quibus vitze nostr: integritas infi- 
citur, eas tanquam immaeulata divinitate in- 
dignas repudiasse. Ideo scriptum esse ab 
Apostolo : In similitudine carnis peccati na- 
tum esse Christum ^. » 

V. Etenim morbi illi, ac perturbationes 
animorum ut et concupiscentia ; peccati sunt 
originalis, eoque depravate naturz fructus : 
cujusmodi nihil in homine Christo exstitit. 


& Basin. tom. Π. *Oücv φαίνεται 6 Κύριος τὰ μὲν 
φυσιχὰ πάθη παραδεξάμενος, εἰς βεθαίωσιν τῆς ἀληθινῆς, 
xal οὐ χατὰ φαντασίαν ἐνανθρωπήσεως" τὰ δὲ ἀπὸ χαχίας 
πάθη, ὅσα τὸ καθαρὸν τῆς ζωῆς ἡμῶν ἐχιῤῥυπαίνει, ταύτα 
ὡς ἀνάξια τῆς ἀχράντου θεότητος ἀπωσάμενος. Διὰ τοῦτο 
εἴρηται ἐν ὁμοιώματι γεγενῆσθαι σαρχὸς ἁμαρτίας. 

b Basit. hom. xxv. ᾿Ἐξ ἀγιωσύνης οὖν ἣ σὰρξ συμ- 
παγεῖσα ἀξία ἦν τῇ θεότητι τοῦ μονογενοῦς ἑνωθῆναι. 

€ Eusxn. lib. VII de Demonst. Evang. cap. wu. 
᾿Ἐπειδὴ δι᾽ ἀνθρώπου θάνατος εἰσῆλθεν εἰς τὸν χόσμον 


19 


« Non enim in iniquitate conceptus est, ait 
Augustinus*, quianon de mortalitate conceptus 
est. Nec eum in peccatis mater ejus in utero 
aluit: quem virgo concepit, virgo peperit : 
quia fide concepit, fide suscepit. Ergo ecce 
agnus Dei. Non habet iste traducem de Adam: 
carnem tantum sumpsit de Adam ; peccatum 
non assumpsit. Qui non assumpsit de nostra 
massa peccatum, ipse est qui tollit nostrum 
peccatum. » 

Quare Basilius « compactam ex sanctitate 
carnem esse Christi? » asseverat. Et vivifica 
ob id fuisse a Patribus dicitur, presertim a 
Cyrillo Alexandrino : ut alibi memini*. 

Non possum hoc loco insignem preeterire 
locum auctoris alioqui non satis sincere eca- 
tholici, Eusebii Caesariensis : qui vel eo no- 
mine, referendus mihi videtur, quod. cum 
Arianus fuerit?, humanitati Christi amplis- 
sima quaeque non dubitavit tribuere; cum de 
ejusdem divinitate, infra quam ea merebatur, 
senserit ac scripserit. Sie igitur ille: « Quo- 
niam per hominem mors intravit in. mundum; 
dum, ut ait Apostolus *, oportebat utique per 
eumdem hominem dispensari de morte vic- 
ioriam, et corpus mortis corpus effici vite, 
ae peecati regnum, quod in mortali corpore 
operabatur antea, subverti; ut non amplius 
ei peccatum, sed justitia dominaretur. Cum 
autem per peccata carnis longe antea omnes 
homines cecidissent ; merito per immunem a 
peceato, et ab omni vitio intactum, de hos- 
tibus victis tropheea constituta sunt*. » Prze- 
clare hie, et religiose Christi humanam car- 
nem oie corpus appellat, et eamdem naturam 
ἀναμάρτητον ld est peccato penitus inaccessam, 
quod ab ea regnum peccati sit exclusum, 
quod primi hominis in posteros culpa diffu- 
derat. 

Vl. Multum ea res in eausa Monotheleta- 
rum agitata fuit; cum de duplici voluntate 
Christi contra illos Catholici disputarent. Nam 


φησὶν b ᾿Απόστολος, χρῆν δή που διὰ τοῦ αὐτοῦ ἀνθρώ- 
που τὴν κατὰ τοῦ θανάτου βραθευθῆναι νίχην, χαὶ τὸ 
σῶμα τοῦ θανάτου σῶμα ζωῆς ἀναδειχθῆναι, xol τῆς 
ἁμαρτίας τὴν βασιλείαν ἐν τῷ θνητῷ σώματι τὸ πρὶν 
ἐνεργοῦσαν χαταλυθῆναι, μηχέτι ἁμαρτίας αὐτοῦ, ἀλλὰ 
δικαιοσύνης χρατούσης" xal ἐπειδὴ διὰ τῶν τῆς σαρχὸς 
ἁμαρτημάτων πάλαι πρότερον ἣ πτῶσις ἐγίνετο πᾶσιν 
ἀνθρώποις, εἰχότως πάλιν δι᾽ ἀναμαρτήτου, xal πάσης 
ἀχράντου χαχίας τὰ κατὰ τῶν ἐχθρῶν ἀνηγείρετο τρόπαια. 


1 Ath. de sal. adv. Chris. Vide sup. lib. V cap. xii, parag. 4 et lib. ΥΠῚ cap. viri οἱ lib. X cap. τι. — 2 Epiph. har, rxxvir, 
parag. 96 et 97. — 3 Basil. tom. II. — 4 August. Tract. 1v, in Joann. tom. V. — 5 Vide lib. X cap. 11. — 6 Vide tom. II, lib I, 


de Trin, cap. ΧΙ et seq. — 7 Roin. v, 12. 


Preclarus 
Eusebii de 
carne. 
Christi 
locus. 


Monothele- 
tarum de 
una volun- 
tate fucus. 


Defenditur 
Honorius 


papa. 


486 


haretiei isti, cum duas voluntates negarent 
inesse Christo, divinam et humanam revera 
significabant. Sed fallendi studio, palam, ac 
pre se ferebant, duas se voluntates intelli- 
cere, carnis, ac spiritus, ambas humanas, 
atque inter se contrarias : et hae ambiguitate 
Catholicis conabantur illudere. Qui quidem 
non gravate fatebantur illo sensu unicam tan- 
tummodo in Christo voluntatem esse ; eon- 
sensionenimirum, et concordia. ItaJoannesIV 
Romanus pontifex in epistola ad Constantinum 
Inperatorem, Honorium excusat, qui ad Ser- 
gium Constantinopolitanum rescribens, unam 
in Christo voluntatem statuerat; eo quod 
nullam ex Adamo trahens originis corrupte- 
lam, conceupiscentie morbo, que carnis 
voluntas ab Apostolo dieitur, omnino carebat. 
Quod quidem ex Honorii verbis, qua in epis- 
tola sua posuit ', intelligitur : «Unde et unam, 
inquit^, voluntatem fatemur Domini nostri 
Jesu Christi; quia profecto a divinitate as- 
sumpta est natura nostra, non culpa. » Sed 
hoe fusius enarravit in Honorii defensione 
JoannesIV, nec non Maximus martyr in epis- 
lola ad. Marinum : que ambo in Anastasii 
Collectaneis exstant a ἢ. P. Jacobo Sirmondo 
editis. In quibus uterque uberrime demons- 
trat Christum hominem,originali labe vacuum, 
expertem quoque fuisse conflictus illius et 
rix, quam ab Adamo communi more pro- 
pagati, hoe est carnaliter geniti, quamlibet 
sancii; inviti licet, gemebundique tolerant. 
«In dispensatione, ait Joannes?, sanct: carnis 
sua duas nunquam habuit contrarias volun- 
tates; nec repugnavit voluntati mentis ejus 
voluntas carnis ipsius. Neque enim habuit 
quodcumque peccatum, qui venit dimittere 
peccatum mundi. » Quod ipsum latius deinde 
prosequitur. 

VII. ita etiam Maximus martyr : qui et 
Athanasium citat, et eodem interpretatur 
modo, contra Apollinarem contendentem 
Verbum assumpsisse naturam hominis sine 
culpa, et carnalibus voluntatibus, humanisque 
cogitationibus. Sed de hoc legenda sunt, quae 
in libro primo, capite xxi diximus. 

Est ejusdem epistole Maximi ad Marinum 
locus ab Manuele Caleea citatus *; in. quo 
synodieorum Pap: mentionem facit Conslan- 
linopolim missorum, in quibus duo erant illa 
capitula : unum de processione Spiritus 


& CALEC. Μὴ δίχα τὸν Κύριον εἶναι τῆς προπατορι- . 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


saneti ex Patre Filioque : alterum de divina 
Incarnatione, in quo erat, « absque originali, 
et actuali peccato Dominum esse. » Que duo 
reprehensa dicit esse Maximus a Constanti- 
nopolitaris. Ac prius quidem capitulum ex- 
plicat ex Romanorum mente, ut quidem 
existimat : sed parum probabiliter, ut alias 
diximus. In posteriori, « non esse opus ait 
defensione; quamvis ita calumniatoribus ob 
suam perversitatem videatur. » Sicenim res- 
pondisse Romanos : « Quod Christus nec in 
mente habuerit peccatum, secundum quod 
primus vitiatus fuisse apparet Adam : nec ac- 
lionem mali, et operationem. » Hine evidens 
est, Maximum scripsisse, secundum capitulum 
in synodieis litteris fuisse cujusmodi Anas- 
tasius concepit; nimirum, sine originali culpa 
fuisse Dominum. At Calece codex scriptus, 
quo usi sumus, negationem inserit 510 ; «non 
sine originali peccato fuisse Christum tanquam 
hominem", » Quod nee scripsisse puto Maxi- 
mum ; et falsum, ae detestandum esse Chri- 
tiani omnes intelligunt : ut merito Maximus 
admiretur, Constantinopolitanos aliquid in 
eo reprehendisse. Ac fieri potest, ut vel fraude, 
vel librariorum oscitantia, depravata pars illa 
fuerit epistola. 

VIII. Ad summam , catholica fides hunc 
de Christo sensum habet, ac suis preescribit ; 
hominem assumptum a Dei Filio nullis neque 
privatis, nee originalibus maculatum esse 
sordibus; ut qui naturali, et usitato more, 
hoc est carnali satu genitus ex Adamo non 
fuerit : proindeque labe concupiscentie, ac 
morbo, qui fructus est ordinarie propaga- 
tionis, caruisse penitus; humanas tamen af- 
fectiones, qu& πάθη vocantur, naturales sci- 
licet, et alienas ab omni vilio suscepisse : 
verumita, ut in potestate omneshabuerit : hoe 
est pro libito, et arbitrio voluntaüis su: illas 
excitari.operarique siverit. Quod quidem lu- 
culentissime declarat Augustinus inlibro XIV 
de Civitate Dei, capite nono; ubi Stoicos 
refellit, qui ἀπάθειαν in sapiente desiderabant : 
quam Seneca Latine si auderet", impatientiam 
voearet. Sed non audet ; «ne contrarium ei, 
quod significare Stoici volebant, intellige- 
retur : » is nimirum, «qui nullum possit ferre 
malum.» Hane igitur, quam zmpassibilitatem, 
si posset, libenter appellaret Augustinus, si 
sie dicatur, « ut animum contingere omnino 


χῆς ἁμαρτίας ὡς ἄνθρωπον. 


1 Extat in Syn, vj, act, xir, — 2 Ibid, —5 In Anast, Collect. — 4In lib, cont Gr. pro Lat. cap. xxxviii, — Ὁ Epist, 1x. 


Christi cor 
pus nec 
actualibus 


Apathia 


assio- 
ibus et 
opassio- 
us, qua- 
um hae 
fuisse 
untur in 
;iriste, 
on ille, 


ἐᾶν.» 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. XI. 


non possit ullus affectus, stuporem vocat om- 
nibus vitiis pejorem : » eamque ne in homine 
quidem, nedum in sapiente optandam esse 
judicat, tum in libro de Civitate Dei quarto- 
deeimo ; tum aceuratius in nono libro, capite 
quarto. Quare nec in Christo, homine utique 
vero, exstitisse : qui quidem naturales illas 
passiones « adhibuit, ubi opus fuit. Neque 
enim, in quo verum erat hominis corpus, et 
verus hominis animus, falsus erat humanus 
affectus, etc. Verum ille hos motus, certe dis- 
pensationis gratia, ita cum voluit, suscepit 
animo humano, ut cum voluit fae(us est 
homo. » 

IX. Quamobrem , quod jam supra fusius 
exposui, non czeterorum more hominum ra- 
tioni pr:&ibant, voluntatique illius ; aut invi- 
tam eam, ae renitentem pulsabant : sed 
jubentem, ae frena laxantem sequebantur. 
Solet hoe a theologis apta distinctione com- 
mode sie explicari, ut aliud sint πάθη, aliud 
προπάθειαι, hoc est passiones, et propassiones. 
Quod ex Hieronymo mutuati sunt : qui ad 
Matthei caput xxvi,explanans illa verba!', E 
assumpto Petro, ete. cepit contristari, et mas- 
tus esse, notat « Dominum, ut veritatem pro- 
baret assumpti hominis, vere quidem con- 
iristalum esse : sed ne passio in illius animo 
dominaretur, per propassionem ccpit con- 
Óristari. Aliud est enim contristari, aliud 
incipere contristari. » 

Idem rursus in commentario ad caputxvrit 
Ezechielis, duo illa nomina passionis, et pro- 
passionis exponit ; et quadruplicem in peceato 
gradum esse dicit, cujusmodi in humana 
generatione sunt pater, filius, nepos, et pro- 
nepos. Patrem in nobis esse dicit « levem 
punetum sensuum, et incentiva vitiorum : 
filium vero, si cogitatio neccatum conceperit: 
nepotes, si quod cogitaveris, atque conceperis, 
opere perpetraveris : pronepotem autem, hoc 
est quartam generationem, si non solum fecc- 
ris quod malum est, et scelestum, sed in tuis 
sceleribus glorieris. » Tum ista subjicit : 
« Deus igitur primos, et secundos stimulos 
cogitationum, quas Graci προπαθείας vocant, 
sine quibus nullus hominum esse potest, ne- 
quaquam punit. Sed si cogitata quis facere 
decreverit; aut ipsa, qua fecerit, noluerit 
corripere poenitentia, » 

Sed hoc in loco προπαθείας significationem 
nimium laxat Hieronymus, dum eo vocabulo 


484 


non solum sensuum motiones, hoc est appe- 
tituset concupiscenti proritationes nondum 
voluntatibus comprehendi vult; sed etiam 
conceptum mal: voluntatis, et peccati : quod 
tum admittitur, cum interiore animi consensu 
lenocinantes illas cogitationes amplectimur ; 
tametsi nondum in effectum eruperint. Sed 
he non sunt προπάθειαι, ac ne passiones qui- 
dem, sive πάθη : quod nomen gravius aliquid 
sonat quam προπάθεια. 

X. Recte ergo Petrus Lombardus propas- 
siones distinguit a passionibus?, tam in pec- 
catis, quam in peenis peccatorum, sive ρῶπα- 
libus, ut vocat, affectihus : qu: sie discernit : 
« Affizitur enim quis interdum, ait, timore, 
vel tristitia; ita ut mentis intellectus non 
inde moveatur a rectitudine, vel Dei contem- 
platione, et tune propassio est. Aliquando 
vero movetur, et turbatur : et tunc passio est. 
Christus vero non fuit ita turbatus in anima 
timore, vel tristitia, ut a rectitudine , vel 
a Dei contemplatione aliquatenus declina- 
ret.» Quo fit ut propassiones, id est actiones 
ille appetifus sensibilis in Christo revera 
fuerint, non autem passiones , nedum pec- 
cata. 

Nec illud omiserim, quod a S. Bonaventura 
notatum est^, propassionem sic interdum accipi, 
ut idem sit ac passzo. Unde et Glossa quedam 
ad Matthei caput xxv1, propassionem definit 
motum subitum, cui ex ratione non consentitur: 
quem motum venialem ait esse dietum. Ve- 
rum alias. et proprie magis dim?nufa passio 
sie vocatur, que sistitur. infra rationem, ut 
ratio esf. Porro in Christo priore modo non 
fuit, sed posteriore; nec eodem tamen, quo 
in nobis accidit; quippe nihil fuit in illo prze- 
ceps, et subitum : sed ad nutum rationis 
temperata erant omnia : utalibi copiosius 
dixi* : nee illam prevertebant, aut secum 
trahebant commotiones isia?. Quam in sen- 
tentiam multa disseruimus in octavo libro : 
et legendus omnino Joannes Damascenus in 
libro tertio,capite xx, ex quo pauca ista modo 
proferemus. « Naturales, inquit ille, affectio- 
nes nostre secundum naturam, et supra na- 
turam erant in Christo. Quippe secundum 
naturam in ipso movebantur, quando carni 
permittebat qui ejus sunt propria perpeti. 
Supra naturam autem, quoniam {11:8 natu- 
ralia sunt, voluntatem minime praeveniebant 
in Christo Domino. Nihil enim in eo expres- 


4 Matth, xxvi, 27,—2 In ΠῚ sent. dist, xv, F.—93 In ii, dist. xv.—A Lib. VIIE cap. xir.—95 Vide S. Thom. 1Π| par. qu. xv,art. 4. 


Tox. VI. 


31 


Carnis 
Christi 
excellen- 
tiam pul- 
chre Leo 
describit. 


Impeccantie 


482 


sum necessitate cernitur; sed omnia spon- 
lanea*. » 

XI. Hanc Christi carnis excellentiam, et ab 
communi mortalium ezeterorum carne distan- 
tiam, citra detrimentum vera, ac naturalis 
substantie, pulehre Leo Papa describit ad- 
versus Eutychianam heresim ; et salubri 
temperamento per imminentes utrimque 
contrariorum insidias errorum, catholicam 
professionem dirigit. « Nativitate enim Do- 
mini, inquit!, secundum carnem, quamvis 
habet quaedam propria, quibus humane eon- 
ditionis initia transcendat : sive quod solus a 
S. Spiritu ab inviolata Virgine sine coneupi- 
scentia carnis est conceptus, et natus; sive 
quod ita visceribus matris est editus, ut et 
fecunditas pareret, et virginitas permaneret : 
non alterius tamen nature erat ejus caro, 
quam nostra ; nee alio illi, quam eeseteris ho- 
minibus, anima est inspirata principio, qua 
excelleret non diversitate generis, sed subli- 
mitate virtutis. Nihil enim carnis su: habebat 
adversum, nee discordia desideriorum gigne- 
bat compugnantiam voluntatum. Sensus cor- 
porei vigebant sine lege peccati, et veritas 
alfeetionum sub moderamine deitatis, et 
mentis, nec tentabatur illecebris, nee cedebat 
injuriis. Verus homo vero unitus est Deo nec 
secundum existentem prius animam deductus 
est e ccelo; nee secundum carnem creatus ex 
nihilo, eamdem gerens in Verbi deitate per- 
sonam, et tenens communem nobiseum in 
corpore, animaque naturam. » 

Ibi causas duas refert perfecte ἀναμαρτησίας: 
qua non modo peccatum omme, hoc est vo- 
luntariam male rei cupiditatem excludit : sed 
etiam commotionem appetitus cum receta 
ralione pugnantem. Altera est, quod /ege 
peccati, hoc est concupiscentia penitus care- 
bat: nee ullo desiderio pravae rei pulsari 
poterat. Altera est, Dei, et mentis, sub illius 
gubernatione moderatio, ae rectio : quod est 
τὸ ἡγεμονιχὸν, quo ita componebatur ac dirige- 
batur sensus, et appetitus, ut ab eo, quod 
honestum, Deoque placitum est, aberratio 
nulla posset obrepere. 


a Dawasc. lib. Ilf, cap. xx. ᾿Αμέλει τὰ φυσιχὰ 
ἡμῶν πάθη κατὰ φύσιν, xol ὑπὲρ φύσιν ἦσαν ἐν τῷ 
Χριστῷ. κατὰ φύσιν μὲν γὰρ ἐχινεῖτο ἐν αὐτῷ, ὅτε 
παρεχώρει τῇ σαρκὶ πάσχειν τὰ ἴδια. ὑπὲρ φύσιν δὲ, ὅτι 
οὗ προηγεῖτο ἐν τῷ χυρίῳ τῆς θελήσεως τὰ φυσιχά. οὐδὲν 
γὰρ ἠναγκασμένον ἐπ' αὐτοῦ θεωρεῖται, ἀλλὰ πάντα 
ἑχούσια. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


XII. Hinc illud oritur, quod vere ibidem 
asserit Leo, Christum nullis tentatum illece- 
bris fuisse peccati. Ex quo sequitur, ipsum, 
quamvis a diabolo appetitus sit, itidem ut 
homines aliijnon eodem tamen modo esse 
tentatum. Quod diserimen consentanee iis, 
quse dieimus, sie a Patribus exponitur, Homi- 
nes aiunt,undecumque tentantur, intus affici; 
et immissis cogitationibus, ae motionibus 
urgeri, etiam invitos, ac repugnantes. Siqui- 
dem peccati lenociniis, et irritamentis coneu- 
piscentie fatigantur vel sanctissimi, et for- 
tissimi quique : ut tantus vir de se ipse 
testatur Apostolus,in ea que est ad Atomanos?: 
ubi nativi illius, et ingeniti conflictus, qualem 
experiebatur in sese, illustre, ac perenne 
monimentum posteris constituit. « Illa est 
enim, ut ait Augustinus?, pcena peccati : illa 
plaga, vestigiumque peccati : illa illecebra, 
fomesque peccati : illa lex in membris repu- 
gnans legi mentis : illa ex nobis ipsis adversus 
nos ipsos inobedientia justissimo reciprocatu 
inobedientibus reddita : cujus nos pudet, et 
merito pudet. » In Christo vero nullus inte- 
rior motus appetitus exstitit : neque pugna 
cogitationum aliqua : sed extrinsecus appulsa 
suasio, et hortatio deemonis nihil intus agere 
potuit. Affirmat hoe Joannes Damascenus 
verbis istis : « Malus, inquit, daemon extrin- 
secus ingruebat, non per cogitationes : sieut et 
Adamum aggressus est. Nam etillum non per 
cogitationes, sed interventu serpentis est 
adortus. Dominus autem ineursionem istam 
repulit, ac fumi instar dissolvit ^. » 

Idem pluribus testatur Gregorius Papa 
homilia xxvi zn Evangelia, trita, et nota hae 
sententia* : « Sciendum nobis est quia tribus 
modis tentatio agitur , suggestione, delecta- 
tione. et consensu. Et nos eum tentamur, 
plerumque in delectationem, aut etiam in 
consensum labimur; quia de carnis peccato 
propagati, in nobis ipsis etiam gerimus, unde 
certamina toleramus. Deus vero, qui in utero 
Virginis incarnatus, in mundum sine peccato 
venerat, nihil contradietionis in semetipso 
tolerabat. Tentari ergo per suggestionem 


b Dawasc. lib. HI, cap. xx. Ὃ μὲν οὖν πονηρὸς 
ἔξωθεν προσέλαθδεν: οὐ διὰ λογισμῶν ὥσπερ xal τῷ 
᾿Αδὰμ. χἀχείνῳ γὰρ οὐ διὰ λογισμῶν, ἀλλὰ διὰ τοῦ 
ὄφεως. ὁ δὲ Κύριος τὴν προσθολὴν ἀπεχρούσατο, xal ὡς 
χαπνὸν διέλυσε. 


1 Leo ep. u, sub finem. — 2 Tom. vir, — 3 Aug. lib. Il de Nupt. — 4 Greg. Hom. xvi, sub init. 


Non eodem 
modo ac no 

Christus 
fuit tentatu 


LS y 


DE INCARNATIONE, LIB. ΧΙ, CAP, XII. 483 


potuit, sed ejus mentem peccati delectatio 
non momordit. Atque ideo omnis diabolica 
illa tentatio foris, non intus fuit. » 

Quod autem et Adamum similiter tentatum 
a diabolo Joannes Damascenus affirmat ; suf- 
fragatur ei Tertullianus'; qui Evam allo- 
quens; « Tu es, inquit, divine legis prima 
desertrix ; tu es, quze eum persuasisti, quem 
diabolus aggredi non valuit. » 

Postremo non est omittendum synodi 
quinte decretum, quod adversus Theodorum 
Mopsuestenum edidit : in quo et hoc proxime 
a nobis allatum de Christo homine ab omni 
perturbatione vacuo, et alia superius enar- 
rata confirmat : quod. in libri hujus capite 
secundo sub finem descripsimus. 


DAPUT. XII. 


De sanctitate Christi qu&sita per. saturam 
nonnulla. proponuntur. 1. Ac primo rario 
profertur, ob quam videri potest. peccati iz 
caro Christi nominanda,ex communi Patrum 
decreto. 9. Praesertim. Tertulliani : quod 
lamen explicatur. 3. Refelluntur ii, qui, ut 
caro Christi ab omni vitio remota censeatur, 
necesse putant beatam Virginem ab originali 
eximere macula. A. Vera ratio. propter quam 
etiamsi B. Virginis caro infecta fuisset, non 
itidem inquinata esset Christi caro. 4. Altera 
questio an in. lumbis Abraham decumata 
Christi caro fuerit. Non fuisse respondetur 
ex Augustino. 6. Tertia questio, utrum 
preter causam illam sanctitatis in. humani- 
tate Christi, alia petenda sit ez habitu gra- 
tie, atque an istam. ille habuerit. 1. Fuisse 
probatur in. Christo. 8. Cujus ab S. Thoma 
allata ratio potissimum ezpendi'ur. 9. Quee 
er Cassiano firmatur. 10. Donis Spiritus 
sancti , raditum fuisse Christum, ex Isaia 
demonstratur. 11. Refellitur eorum opinio, 
qui sanctitatis, et impeccantie Christi cau- 
sam non putant ex hypostatica conjunclione 
repetendam. 12: Cur increata sanctitate, ve- 
lut forma, homo Christus sanctus fuerit, cum 
ex aliis attributis denominationem non tra- 
cerit. 


Restant ad eamdem, quam in superioribus 
aecurate diseussimus, explorandam Christi 


sanctitatem, explicanda quedam ; sed ea per- 
paucis disputare libet : ideo in unum caput 
omnia colligemus. 

Horum istud est primo loco ponendum, 
quod proxime declaratis capite praecedenti 
connexum est, et affine, de carne Christi ab 
omni labe vacua, corruptelaque peccati, hoc 
est ab contagione originalis macule prorsus 
intaela : quaeque ideo caro peccatrix non fuit ; 
sed illibata, atque sancta. Etenim peccatri- 
cem oportuisse Chrisli esse carnem eo modo, 
quo peccatrix diei potest : quoniam videlicet 
de viiiosa, et infecta radice, hoc est Adami 
carne, propagata est : nonnihil suadere vide- 
tur antiquorum Patrum ratio illa, qua veram, 
ae ceterorum similem carnem assuimpsisse 
Verbum probant : quam quidem exposuimus 
in secundo libro *. Nam cum fidei adversarios 
Christianae refellunt ; qui Deum mortali, et 
imbecilla carne vestiri, ac reliquorum homi- 
num simili, indignum putabant; cum magis 
decuerit, si quidem homo fieri vellet, cceles- 
tem sibi substantiam asciscere ; hoc adversus 
illos excipiunt, eamdem debuisse naturam 
carnemque suscipi, qua vitiata, et infecta 
peccato, sictanquam morbo laborans, curanda, 
et persananda veniebat : ut ufi. abundavit de- 
lictum , superabundaret οἱ gratia?. Quod si 
aliam quampiam sibi naturam carnis adjun- 
xisset, non ibi remedium, ubi zgritudo ine- 
rat, adhiberet. lta 55. Athanasius, Gregorius 
Nyssenus, Leo, aliique. quos illic testes addu- 
ximus. Ex quo consentaneum putari possit, 
egram potius, et morbidam, si non peccato, 
reliquiis certe peccati, id est languoribus, et 
imbecillitatibus obnoxiam, ae causariam capi 
debuisse : ut, quod Isaias praedixit, vere lan- 
guores nostros ferret, et. dolores nostros ipse 
portaret. Quinam autem major est animae 
languor, quam pronitas illa, et proclivitas in 
malum, ac malorum omnium adeo pessimum, 
acerbissimumque peccatum? Peecatrix ergo 
caro, id est, sine labe peccati, et in peecatum 
praeceps assumi propensio debuit, ut ei medi- 
cina fieri posset. 

Il. Praeterea Tertullianus in libro de carne 
Christi* , Appelleiacos haereticos ab Apelle 
diseipnlo Marcionis exortos, qui « carnis 
humane vilitatem, et ignominiam preten- 
dentes, idcirco de sideribus illi substantiam 
compet:sse dicebant, » ex alio ipsorum de- 
creto redarguens « carnem Christi peccatri- 
cem de peecatorio censu» fore confitetur, si 


1 Tert, lib. I de cuitu. fem. sub. init. — 2 Cap. xvi, parag. 3. — ὃ Rom. v, 20. — 4 Cap. viir. 


Exponitur 
ratio prop- 
ter quam 
caro Christi 
peccatriz 
videtur 
nominanda. 


ABA 
de materia sumatur peccato semel infecta ; 
velut de coelesti substantia ex ^ngeli, qui eam 
procrearat, delieto structa; ut heretici illi 
statuebant; quod supra capite decimo retuli- 
mus. Quare eum Adami caro, et posterorum 
ejus peceato vitiata sit, contendet aliquis, eam 
in Christo quoque , si inde est illa sumpta, 
fuisse corruptam. 

Sed huie facile est occurrere ex alio T'er- 
tulliani loco, quem ibidem adduximus; qui 
peecatricem carnem in Christo purgatam, et 
culpa vaeuatani esse significat. Quod Appel- 
leiani, ac similes hz:eretici usurpare non pote- 
rant, qui carnem natura malam , et infectam 
esse dicebant : adeo ut nullo ei remedio, ac pia- 
culo consuli posset. Quod enim a natura insi- 
tum est, imo natura est ipsa,id evelli mu- 
tarique , salva re, nequit. Quod autem ex 
accidente, ae preeter naturam, vitium incidit, 
dilui, ae procurari poterit. Hoe modo Christi 
carnem, cum est assumpta, repurgatam, et 
perpolitam fuisse, catholiei Patres asserebant, 
uti Christus « missus in similitudinem carnis 
peccati, non sieut earnem habuit, ita habue- 
rit peccatum, » ait Hilarius ab Auguslino 
citatus! : et przeterea istud addit : « Sed quia 
ex peccato omnis earo est, a peccato scilicet 
Adam parente deducta, in similitudine pec- 
cali carnis est missus, existente in eo non 
peccato, sed peccati carnis similitudine. » 

IH. Ae plerique; uti earnisa Verbo susceptze 
integritatem , et expertem omnis macule 
munditiam in expedito habeant, necesse pu- 
iant, eam ab stirpe ipsa, et origine repetere, 
materna videlicet a carne : quam ideo origi- 
nali penitus Jabe caruisse contendunt : ne si 
cum peccato concepta, eoque semel inquinata 
fuisse dicatur, quamvis postea purgata sil ; 
nihilominus peccatrix, et peccati caro cen- 
senda veniat:tanquam veneno hoc afflata 
semel, imbutaque caro perfeete consanescere 
nequeat : ac licet expurgata, expiataque sit, 
ad eum redigatur statum, in quo 


« Non tamen omne malum miseris, nec fun- 
[ditus omnes 

Corporeze excedunt pestes, penitusque ne- 
[cesse est 

Multa diu concreta modis inolescere miris. » 


quie pestis in ipsam Christi earnem redundet. 
ut et ipsa peccati contagione sordescat, ac 
peceatrix merito vocetur. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Verum etsi B. Virginem ab omni cónceptus 
fceditate immunem haberi patiar; de qua re 
postea; tamen levis est illorum argumenta- 
tio; neque quod ea concluditur, necesse est 
sequi. Nam si in originali vitio concepta 
Virgo mater esset, non propterea contamina- 
retur a Dei filio caro suscepta. Certe Hilde- 
phonsus Toletanus antistes?, in libro de perpe- 
tua virginitate sancte Marice, hane « de carne 
peecati natam, et procreatam esse credit, et 
carnem fuisse peccati : sed Spiritu sanetitiea- 
lam, et emundatam : ut caro peccati » non 
jam esset, cum Christum genuit, sed in utero 
sanctificata, et ab originali purgata noxa an- 
tequam nasceretur ; ut eodem ]1loco affirmat 
Hildephonsus : de qua re post agetur. Quo- 
cirea nullis delicti originalis sordibus adspersa 
esset Christi caro, licet de peccatrice carne 
concepta fovet : nedum de mundata, et eluta. 
Cujus rei causa ex singulari, et inusitato 
modo conceptus ae generationis petitur. De 
quo praeclare seripsit Augustinus in libro X 
de Genesi ad. litteram, capite xvni. « Et quid 
incoinquinatius, inquit; illo utero Virginis, 
cujus caro eliamsi de peccati propagatione 
venit, non tamen de peccati propagine con- 
cepit; ut ne ipsum quidem corpus Christi ea 
lex severit in utero Marix, qu: in membris 
posita corporis mortis, repugnat legi mentis, 
etc. Proinde corpus Christi, quamvis ex carne 
femine assumptum est, que de illa earnis 
peecati propagine concepta fuerat; tamen 
quia non sie in ea coneeptum est, quomodo 
fuerat illa concepta, nec ipsa earo peccati, 
sed similitudo carnis peceati. » Quippe ut ex 
Cyrillo Hildephonsus ibidem pergit dicere, 
« Non est natus communis homo de sancta 
Virgine ; quia in ipsa vulva Virginis, ut ipse 
idem (Cyrillus) ait, utero se virginali Verbum 
eum carne conjunxit, et sustinuit carnalem 
generationem, quia carnis suce nativitatem 
suam fecit, etc. Ac per hoc talis partus non 
est communis lege nature : sed sieut mirabi- 
liter conceptus, ita mirabiliter Deus et homo 
natus. » 

IV. Non est itaque mirum, si caro illa 
Christi extraordinaria vi ae lege concepta, 
nihil de ordinaria contagione traxit ; atque 
ut ait Petrus Cellensis?, « venit Dei Filius 
natus ex Virgine absque fermento culpe, et 
tulit de massa humane nature solummodo 
farinam ineorruptz? carnis, non fermentum, 
seu fomentum originalis peceati. Cribro nam- 


1 Lib. Fcont. Julian. cap. ni. — 2 Hildephi. tom. IN, Bibl. — 3 Peteus Gell. de Panibus cap. tw. 


Licet caro 
Virginis 
non esset ab 
originali 
labe immu- 
nis , caro 
Christi illi- 
bata rema- 

neret. 


Idque 
tione the- 
ogica pro- 

batur. 


Christus 
]umbis 
Abrahze 
cimatus. 


DE INCARNATIONE, 


que Spiritus saneti eventilavit furfur iniqui- 
tatis a saerosaneta carne concepta in utero, et 
de utero Virginis. » 

Hujus rei potest hzc afferri ratio. Peccatum 
originale, et quidquid ex co vitii, et corrup- 
telae manat in carnem, per traducem deriva- 
tur, hoe est per naturalem, usitatamque 
generandi vim ae modum, ex insita, et ordi- 
naria gignendi virtute profectum. Hoc enim 
solum nature, ejusque vi, et agendi faeultati 
tribuitur, atque in ejus velut censu numera- 
tur, quod naturaliter, et per totam speciem 
diffusa, et communi efficiendi ratione prove- 
nit. Quod autem non sine miraculo, et extra- 
ordinaria Dei efficientia minime fit, et ei 
potentie, quam obedientialem vocant, adsceri- 
bitur ; id in causarum, quas secundas vocant, 
ae naturales, jus ae proprietatem non cedit. 
Nemo enim ignem dixerit frigefacere posse ; 
vel ferrum aquis innatare; vel aquam saneti- 
fieare, quod supra vim eaptumque proprie 
eujusque nature, Deus istis rebus utatur ad 
operum illorum efüeientiam. Talis est filii 
conceptus in Virgine, et ejus filii, qui Deus 
simul est, e£ homo, qui quidem ex obedien- 
tiali, ut vocant, virginew carnis pofentia, 
divina virtute, non naturali est modo, et effi- 
caecitate perfectus. Ideo nullum ex ista gene- 
ratione contractum est originalis culpe 
vitium, quamvis contaminatam, et infectam 
fuisse putemus stirpem illius et radicem; 
quam utique sinceram exsltisse in matre 
Virgine post paulo demonstrabimus. 

H:ee uniea, et certissima ratio summae 
hominis in Christo puritatis, et ἀναμαρτησίας ab 
omni feeditate remotissimze, qua notata, eon- 
sequens nobis erit expedita quzstio. 

ΕΥ̓, Nascitur hzc ex Apostoli Pauli dispu- 
tatione quadam in epistola ad Hebr«os, quam 
et Auguslinus aecuratissime pertractavit, et 


nemo praetermisit scholasticorum veterum : 


eaque de causa nenobis quidem prztereunda 
videtur. 

In capite septimo illius epistole, sacerdotii 
novi in Christo dignitas plurimum com- 
mendatur, ac Levitico prefertur, comparatis 
inter se Levitiee tribus stirpe, et auctore 
Abrahamo, ac Melchisedeco; qui Christi Sa- 
cerdotium adumbravit; adeo ut secundum 
illius ordinem Sacerdos dicatur fuisse Christus!. 
Porro Melchisedec in eo prestitisse dicitur 
Abrahamo ; quod hie a prelio reversus *, in 
quo reges ceciderat, a quibus Sodoma di- 


LIB. Xf, CAP. XII. 48D 
repta, et abductus Lot fuerat, deeumam illi 
ex omni preda, et manubiis obtulit, eique 
Melchisedec benedixit. Cum autem Levi in 
lumbis Abrahami comprehensus fuerit, in eo 
pariter decumatus fuisse videtur, et videlicet 
benedietione donatus. Atqui major, et excel- 
lentior est qui deeumas aceipit, et benedic- 
tionem confert, eo, qui illas dat, et hane 
aceipit. Igitur Levi Sacerdotalis auctore 
generis, priestantior fuit. Melchisedec, adeo- 
que Christus Sacerdos, cujus figuram ille 
referebat. Ita Paulus in illo capite septimo 
epistole ad Hebraeos. At inde oritur ea, quam 
dixi, quaestio ; an non perinde ac Levi decu- 
maius Christus fuerit, qui et ipse seeundum 
carnem filius Abrahami fuit, et in ejus lumbis 
continebatur. Huic respondet Augustinus *, 
secundum quemdam modum in lumbis Abra- 
hami non fuisse Christum, quo fuit Levi; et 
quo modo peccati virus originalis, et concu- 
piscentia propagatur : « Secundum ralionem 
quippe illam seminalem ibi fuit Levi, qua 
ratione per concubitum venturus erat in ma- 
trem : Seeundum quam rationem non ibi erat 
Christi caro, quamvis seeundum ipsam ibi 
fuerit Maris caro ; » ét móx *: «1116 est igitur 
decimatus in Abraham, qui licet secundum 
carnem tantum, sic tamen fuit in lumbis ejus, 
quemadmodum in sui patris etiam ipse Abra- 
ham: id est qui sic est natus de patre Abraham, 
quemadmodum de suo patre natus est Abra- 
ham : per legem scilicet in ;nembris repu- 
gnantem legi mentis, et invisibilem concupi- 
Sscenüam, quamvis eam casta, et bona jura 
nuptiarum non sinant valere, nisi quantum 
ex ea possunt generi substituendo prospicere. 
Non autem et ille ibi decimatus est, cujus 
earo inde non fervorem vulneris, sed mate- 
riam medieaminis traxit. Nam cum ipsa 
decimatio ad prefigurandam medicinam per- 
tinuerit, illud in Abrahe earne decimabatur, 
quod curabatur, non illud unde curabatur. » 

Hue ergo perüinet a nobis explicata paulo 
ante ratio ; nimirum non contineri in lumbis 
Abrahami nisi eos qui naturali efficientia se- 
minis ipsius gigni, propagarique possunt: 
non autem illum, quem sola obedientia con- 
cepit : non Marise solum, sed etiam carnis 
ipsius, et purissimi sanguinis : ex quo neuti- 
quam naturali, et ordinaria virtute, sed om- 
nipotenti sancti Spiritus efficacitate formatus 
est in hominem Deus. Bene hoc explicatum 
habes ab Philippo Abbate: Bone spei in epis- 


1 Psal. cix, — 2 Gen. xi. — 3 Aug. lib. X de Gen. ad lit. cap. xx. — ^ Ibid, 


An Christi 
anima fuerit 
perfusa 
creata sanc- 
titate hoc est 
gralia. 


486 


lola seeunda, in qua proposite huie sibi 
questioni respondet : quomodo Christus in 
Adamo fuerit, et tamen in Adamo non pec- 
cavit. Agit igitur in Adamo fuisse Christum, 
non seeundum id quod peccator erat, et pec- 
calum propagabat; nempe secundum vim 
seminalem, qua cum concupiscentia gignit, 
et cum concupiscentia proseminat. 

Mox de Abrahami lumbis quod quesitum 
erat, enodat sic : in illis fuisse Christum, 
secundum id quod traxit de illis. Nihil autem 
aliud traxit de illis, quam quod traxit de ma- 
tre; fuit erzo in illis secundum carnem tan- 
tum, quz bona est creatura : non seeundum 
concupiscentiam, qua nostra omnium infiei- 
turgenitura. Qua Philippi oratio eum supe- 
riori nostra disputatione consentit. 

V]. Tertia exinde questio succedit; an ita 
divinitate ipsa, velut forma quadam, sancta 
et peccati expers Christi faeta sit humanitas, 
ut in hoc nulla alia causa quidquam eontule- 
rit. Cujus inquisitionis vis, et sensus est iste, 
an Christi anima creata sanctitate, et justitia, 
hoc est gratia, qua Deo grati reddimur, per- 
fusa sit, et affecta; qua ad illam, velut acei- 
dens qualitas ad subjectum, adhsserit. 

Non est pluribus nobis in hac controversia 
morandum ; quod alieni, hoc est scholastici, 
sit instituti. Non enim apud Patres tam sub- 
tilis, et limata distinctio reperitur sanctifican- 
tis gratiee, ut alia sit, quee tanquam accidens, 
et habitus inharescat ; alia sit divinitas ipsa. 
Ac de hoe posteriori modo sanctificationis, 
eopiose actum est in postremo de Trinitate 
libro, eum de Spiritus sancti missione disse- 
ruimus. [bi enim ostendimus ex antiquorum 
testimoniis, Novi testamenti heredes, Christi 
merito, ac beneficio, sanctos fieri, et adopti- 
vos filios ipsius applicatione sancti Spiritus : 
ita tamem ut interior habitus gratis, quasi 
vinculum quoddam et nexus intercedat, Per- 
magnum tamen esse discrimen inter ecteros 
homines, adoptivosque Dei filios, et unicum 
ac naturalem, etiam qua hie homo est, ejus- 
dem filium Dominum Jesum Christum. Non 
enim sie applicari homini justo, et cum eo 
copulari Spiritum sanetum, ut unum aliquid 
cum illo faciat substantivum : quemadmodum 
Verbum cum suscepta natura hominis perso- 
nam constituit unam ; verum σχετιχὴν dunta- 
xat et moraleminter ambos illos esse junctio- 
nem : quamvis substantia ipsa divinitatis 
admota; ineffabili quadam ratione sanctos, et 


THEOLOGIGCORUM DOGMATUM 


adoptivos Dei filios efficiat. In Christo vero 
multo plenior, excellentiorque fuit communi- 
catio divinitatis : « Deus enim erat in eo non 
per gratiam, quemadmodum in c:eteris, pu- 
risque hominibus, sed essentialiter per natu- 
ram,» ait Paulinus Aquileiensis !. 

VII. Atqui preeter hunc divinum, ac singu- 
larem sanctitetis. communicande modum, 
alterum in homine fuisse Christo, commu- 
nemque cum reliquis hominibus, usitata in 
scholis est sententia : quam nemo prudens 
temere sollicitare audeat. Ea posita est in 
gratie, ac caritatis, czeterarumque virtutum 
infusis habitibus, quas ἕξεις vocant : quse sunt 
accidentes, et create qualitates anims ; quo 
velut nexu ae vinculo Spiritus nobiscum 
sanctus conjungitur σχετιχῇ et sui tamen gene- 
ris οὐσιώδει unitione; qu& in Christo multo 
aretior,ae plane substantiva exstitit. 

Hoc plerique suadere videntur e Patribus, 
qui Christum humano more modoque Spiri- 
tum accepisse sanetum asserunt; ut Cyrillus 
in libro de recta fide; ubi ipsum ἀνθρωπίνως 
δέχεσθαι, 1d est humanitus recipere ait Spiritum 
sanc. idemque alii supra laudati a nobis antiqui 
theologi confirmant, Grzeci pariter , et Latini. 
Scholastiei vero etiam argumentando ita illud 
esse faetum disputant, sanctum Thomam se- 
cuti *. Admonent tamen inter illos prudentes, 
et eruditi quique?, non in decretum fidei tran- 
sisse communem illam scholarum sententiam; 
sed eam citra novitatis temerarie notam 
repudiari non posse; quinetiam nulla esse 
Patrum testimonia ad illam evincendam ido- 
nea satis, agnoscunt; quibus et nos merito 
subscribimus, et accuratiorem illius rei per- 
tractationem, velut ab instituto alienam 
nostro, ut paulo ante dixi, missam facimus. 

VIII. Neque tamen preeteriri debet hocloco 
unum de tribus argumentum, quibus habi- 
tum in Christo fuisse gratie, probat S. Tho- 
mas. Hoc enim subinde nobis utile erit. 
Necessariam igitur fuisse « gratiam habitua- 
lem aflirmat, propter habitudinem ipsius 
Christi ad genus humanum. Christus enim, 
in quantum homo, est mediator Dei, et homi- 
num, uti dicitur I, ad. Zimotheum 11, et ideo 
oportebat, quod haberet gratiam, etiam in 
alios redundantem, secundum illud Joannis 
primo, Ze plenitudine ejus omnes accepimus, et 
grat?am pro gratia. » Quo ex argumento col- 
ligit, in Christo tum gratie sanctifieantis ha- 
bitum exstitisse ,tum caritatis, czeterarumque 


1 In libello Saerosyl. tom. IV conc. cccxzr, D. — 2 In ΠῚ Par, qu. vu, art, 1, — 3 Vide Vasquez disp. xxxv. 


Simile 
itiocinandi 
j0dus apud 

Patres. 


Maxime 
apud 
Cassiauum 


DE INCARNATIONE LIB. XI, CAP. XII. 


virtutum, ac donorum : de quibus agit sigil- 
latim. Quod eo eommemorare voluimus, ut 
simile apud Patres occurrere ratiocinandi 
genus admoneremus: velut apud Novatianum 
in libro de Trinitate, cap. xxix, ubi divinita- 
tem sancti Spiritus approbat ita scribens ': 
«Hic est qui in modum columb:e posteaquam 
Dominus baptizatus est, supra eum venit,et 
mausit habitans in solo Christo plenus, et 
totus, nee in aliqua mensura, aut portione 
mutilatus : sed cum tota sua redunudantia 
cumulate distributus, et missus; ut ex illo 
delibationem. quamdam gratiarum ceteri 
consequi possint, totius sancti Spiritus in 
Christo fonte remanente ; ut ex illo dono- 
rum, atque operum venae ducerentur, Spiritu 
sancto in Christo affluenter habitante. Hoe 
enim jam Propheta Esaiasaiebat?. Et requiescit, 
inquit, super eum spiritus sopientie, et. intel- 
lectus, spiritus consilii et. virtutis , spiritus 
scienti, et pietatis, et implevit eum spiritus 
timoris Dei. » Hie preter Spiritum sanctum, 
plene redundantem et habitaniem in Christo. 
virtuíes etiam, ae dona Spiritus in illum 
ineubuisse dieuntur : non ab eo duntaxat 
tempore, quo ab Joanne baptismum accepit ; 
sed ex quo assumptus in Deum est homo. Non 
enim a baptismo ecepisse ait in Christo ma- 
nere Spiritum sanetum : sed ejus tantum 
ἐπιφάνειαν, et aspectabilem preesentiam designat. 

IX. Videri potest et Cassianus infusam, et 
creatam in Christo agnovisse gratiam, cum in 
secundo libro de /ncarnatione, capite sexto sic 
adversus Nestorium disputat: « Sed dicas 
forsitan, gratiam hane Domini nostri Jesu 
Christi, de qua Apostolus scribit (Nempe gra- 
tiam a Christo collitam in homines, de qua 
Paulus loquitur sie : Grotia Domini nostri 
Jesu Christi vobiscum) non cum ipso natam ?, 
sed postea et illapsu divinitatis infusam : quia 
et homo ipse ate Dominus Jesus Christus, 
quem solitarium dicis, non cum Deo natus, 
sed postea a Deo dicatur assumptus : ac per 
hoc totum homini illi gratiam, quando et di- 
vinitatem datam. Neque nos aliud dicimus, 
quam quod divina gratia cum divinitate 
descenderit ; quia et divina gratia Dei sit, et 
largitio quodammodo ipsius divinitatis, ae 


& TutroponET. ad |. Esa. Καὶ xaz& τὸ ἀνθρώπινον 
δὲ πάντα εἶχε τοῦ πνεύματος τὰ χαρίσματα. ix γὰρ τοῦ 
πληρώματος αὐτοῦ χατὰ τὸν θεσπέσιον ᾿Ιωάννην ἡμεῖς 
πάντες ἐλάῤομεν. 


AS'T 


donum munificentia gratiarum. Temporis 
ergointer nos forsitan putetur magis, quam 
rei esse distantia : quia divinitatem, quam nos 
cum Domino Jesu Christo natam, tu postea 
dieis infusam. Sed illud est, quod natam cum 
Domino divinitatem negans, nec postea fide- 
liter confiteri potes, » ete. Vides ut gratiam 
homini infusam in Christo, et in eum cum 
divinitate descendisse asserit, ac divinitatis esse 
donum munificentiam gratiarum. Ex quo effi- 
citur distinctam ab divinitate gratiam Christo 
esse concessam. 

Ad hee in fine capitis, « Si autem Dei 
Filius, inquit, ergo indubitanter Deus ; si au- 
tem Deus, ergo gratia Dei non carens. Neque 
enim ea re unquam caruit, quam ipse fecit. 
Gratia enim, et veritas per Jesum Christum 
facta est*. » Et hic locus factam, creatamque 
demonstrat in Christo fuisse gratiam. 

X. Quod autem ex illo Isai: loco, qui est 
capite undecimo, Novatianus probat, dona 
illa Spiritus sancti, qua septenario compre- 
hensa numero ibidem agnoscit Hieronymus, 
Christo, tanquam homini communicata fuisse, 
assentientes habet antiquos Patres, qui hunc 
locum interpretati sunt. Ex quibus Theodo- 
retus, « secundum humanitatem omnia Chri- 
stum habuisse dicit dona Spiritus : quippe 
cujus e plenitudine omnes accepimus, ut di- 
vinus testatur Joannes*. » 

Quanquam Cyrillus, et Procopius in com- 
mentariis ad ilud ezsput, ἐνεργείας illas esse 
dieunt multiplices ejusdem spiritus, qui super 
Christum acquievit. « Est enim humane 
nature proprium, ait Cyrillus, ex sese, et ex 
nature propri» conditione, nihil obtinere 
eclestium eharismatum. (Quid enim habes 
quod non accepisti * ? dictum est illi :) sed ex- 
trinsecus potius, et adscitiliis nimirum a Deo, 
iisdem illis locupletari, quse nature suce 
captum superant. Quamobrem oportebat uni- 
genitum Dei Verbum semetipsum ad exina- 
niüionem  demittens, non ea detrectare 
humilia, et abjecta, qua sunt exinanitioni 
isi consentanea : ut cum natura plenus esset, 
acciperet tamen, propter humanitatem, non 
tam sui, quam nostri gratia, qui bono indige- 
mus omni ^. » 


b Cymit. in Esa. ἤΊδιον γὰρ ἀνθρωπότητος, τὸ, 
οἴχοθεν μὲν ἔχειν, χαὶ ὡς ἐξ ἰδίας φύσεως τῶν ἄνωθεν 
χαρισμάτων οὐδέν: τί γὰρ ἔχεις ὃ οὐκ ἔλαθες, εἴρηται 
πρὸς αὐτὴν; χαταπλουτεῖν δὲ μᾶλλον ἔξωθεν τε, χαὶ 


1 Matth. 111. — 9 [sa, xt, -- 81. Cor. xvi. — 5 Joann. i. — E. Cor. τν, 7. 


Donis Spiri- 
tus sancti 
praeditum 

fuisse 

Christum ex 

Isaia 
demonstra- 
tur. 


Operationes 


Improhatur 
eorum sen- 
tentia qui 
impeccan- 
tiam 
aliunde 
quam ex 
conjunc- 
lione cum 
divinitate 
derivant. 


A88 


Porro quemadmodum dona illa ab Isaia 
recensita in Christo fuerint, quomodo iis ute- 
batur, declarat Rupertus libro secundo com- 
mentariorum ad eumdem Prophetam. Dispu- 
tant et seholastiei theologi de iis accuratius, 
ut et de virtutibus, quas theologieas nuncu- 
pant' : e quibus fidei nullum in Christo 
locum exslitisse consentiunt; uli nee spei- 
quod liquido, et beato Dei conspectu potire- 
tur illius anima, supervacum in eo amba iste 
virtutes fuerunt. De fide nominatim exstat 
Leporii professio in libello emendationis?; cui 
Augustinus, et Africani alii episcopi sub- 
scripserunt. Quo in libello retractat id, quod 
alias in epistola sua posuerat, Christum cze- 
terorum more hominum, fidem habuisse ; de 
quo Leporii loco postea dicemus. 

Xi. Quarta non tam questio, quam ani- 
madversio nostra est; non placere nobis 
eorum sententiam, qui ?mpeccantiam Christi, 
vel sanctitatem illam, quam in eo infinitam 
agnoscimus, alteri caus& potius, quam intime 
eum Verbo conjunetioni, ac divinitati ipsi 
tribuendam existimant ; velut gratie, que 
dieitur abitualis, aut divinitatis conspectui ; 
qu:e duo illi velut insita, et congenita fuerunt. 
Quippe neutrum horum ἀναμαρτησίαν, qualem 
in homine Christo inesse credimus, prestare 
potest; quia talis providenda nobis est, quae 
Sit οὐσιώδης, 1d est substantiva, non ex acci- 
denti conveniens, et separabilis. Illa autem 
duo, additamenta sunt, Pet ornamenta sub- 
siantie, non substantivum aliquid ; que salva 
substantia, per sese perimi, et auferri queunt; 
quod si fieret, non esset amplius ἀναμάρτητος. 
At vero subsislendi modus, quo hypostasis, 
et suppositum constat, intimum aliquid est 
substantie, el complementum ejus ultimum, 
atque οὐσιῶδες, cujusmodi est divina persona 
cum assumpta humanitate comparata, quam 
sustentat, οἱ perfecte individuam, ac singu- 
larem, hoc est primam substantiam facit. Tta- 
que ad ejus substantivam integritatem perti- 
net. Unde redundans in eamdem ex fonte 
divinitatis ?mpeccantia non est ei accidens, 
sed naturalis, et, ut quidam Patres loquuntur, 
essentialis, hoe est. substantiva. Putare vero, 
cum divina persona, id est divinitate ipsa, 
non pugnare peceatum, et ejus admittendi 


ἐποχτῶς, παρὰ θεοῦ δηλονότι, τὰ ὑπὲρ φύσιν ἰδίαν. ἔδει 
τοίνυν χαθέντα πρὸς κένωσιν ἑαυτὸν τὸν μονογενῆ τοῦ 
θεοῦ λόγον τὸ ἐχ τῆς κενώσεως μὴ παραιτεῖσθαι σμιχρο- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


potestatem ; aut eum illo posse consistere, 
hominum est tantis de rebus parum attente, 
considerateque loquentium. Etenim divini- 
tas ipsa sanctitas est, inimica peccato, et hujus 
commercium usquequaque refugiens : multo 
certe vehementius, quam Dei conspectus, in 
quo suprema est sita felicitas ; aut habitus 
gratie, qui est anim: quidam ornatus ad- 
ventitius; quz duo si quid habent ad fugan- 
dum peccatum effieacitatis, id ad ipsa divini- 
tate, tanquam origine, ac stirpe, derivatum 
obtinent. Etenim Deus αὐτόφως, id est ipsissima 
luz, in qua nulla tenebrarum inest partieula ; 
est luminum pater, apud quem | mon est. trans- 
mutatio, nec  vicissitudinis obumbratio? ; ac 
proinde ab omni prorsus abhorrens peccati 
macula, qu:e tenebris, etmutabilitati solet ad- 
scribi. 

XH. Postremo loco dubitari potest, et a 
nobis ideo jure tractari, satisne cum illis co- 
hereat, qui adversus Ubiquistas disputata 
sunt superiore in libro*, id quod supra tra- 
ditum, modo repetito pronuntiamus ; huma- 
nam Christi naturam divina, et minime 
creata sanctitate formaliter, ut scholse lo- 
quuntur, sanetam, et ἀναμάρτητον esse. Siqui- 
dem ostendimus illie, divinas proprietates, 
velut sunt immensitas, ceternitas, sapientia, 
omnipolentia, non posse subjectum «ilum 
afficere ac denominare tanquam formaliter, 
nisi essentiam ipsam Dei, qua cum una res et 
simplicissima sunt. Itaque naturam hominis 
in Christo nec immensam esse, nec z:eternam, 
nec omnipotentem, immensitate illa, vel 
seternitate, vel omnipotentia, qua estin Deo; 
imo quz Deus est. Quinam ergo fieri potest, 
uteaipsa sanctitate, que» Deus est, tanquam 
forma, sancta dicatur humanitas Christi ? De 
hoc nihil apud Paires legere memini ; quàre 
ab seholarum doctoribus mutuo sumere 
oportet, quod illi respondeatur. Aiunt igitur 
hoc interesse inter sanctitatem, et attributa 
csiera, quod sanetitas sit morale quiddam, 
nec mere,ut loquuntur, p/Aysicum: quod nimi- 
rum ex hominum more, et prudenti judicio 
rationis eestimationem habet, et dignationem: 
quam non solum derivat in possessores; sed 
in pleraque alia, quz eum ipsis utcumque 
coherent, et copulantur : quemadmodum 


πρεπὲς, xol πλήρη κατὰ φύσιν ὄντα δέχεσθαι διὰ τὸ 
ἀνθρώπινον, οὐχ ἑαυτῷ μᾶλλον, ἀλλ᾽ ἡμῖν τοῖς, ἐν 
ἐνδείᾳ παντὸς ἀγαθοῦ. 2 


: St 


1 Vide. Mag. Sent. lib. IL dist, xxvi. et S. Tho. in part. 1Π|, qu. vir, art. 3 et 4. — 2 Lepor. in Opusc. dogm.—3 Jac, 1, 17 ,— 


4 Maxime cap. x, parag. 2 et seq. — 5 Cap. vir. 


Satisfit 
oljectioni 
hus, 


DE INCARNATIONE, 


regia, vel pontificia dignitas preter eos, qui- 
bus insunt, afficit etiam, ac denominat alia 
pleraque cum illis juneta, et uteumque copu- 
lata : quee indidem pretium , et excellentiam 
nescio quam accipiunt. Multo ergo magis di- 
vina, et increata sanctitas, tanquam illius 
generis forma, cohzrentem sibi, et in personze 
communionem receptam hominis naturam, 
sanctam faciet, et peccati funditus expertem. 
Sed de hac re plura suppeditabunt tibi scho- 
lastiei theologi : inter quos legendus preser- 
sertim eruditissimus Meratius !. 


CAPUT XIII. 


De praedestinatione Christi. 2. Proponitur et 
illustratur Apostoli locus, unde nata qu«s- 
tionis illius occasio. 3. Quid sit δρισθῆναι. 4. 
Duplex interpretatio loci Apostolici, Creco- 
rum una, altera Latinorum ; quid sit desti- 
nare; et predestinare. 5. Quomodo Christus 
predestinatus sit, ez Apostoli mente. 6. Et 
quemadmodum secundum Spiritum, et ex 
resurrectione mortuorum id contigerit. 


I. Cum de Christi hominis gratia, et sanc- 
litate sermonem sumus ingressi, hoc velut 
fundamenti loco statuimus?, primam, ac pre- 
cipuam gratiam, et ezeterarum omnium fon- 
tem esse susceptionem illius a Deo, « quo 
homo nullis pr;ecedentibus meritis in ipso 
exordio nature sus, quz esse ccepit, Verbo 
Dei eopularetur in tantam person: unitatem, 
ut idem ipse esset Filius Dei, « ut ait Augus- 
tinus?. Nullam enim magis gratuitam, ut ita 
dixerim, gratiam esse, quam istam : quz id- 
circo ab eodem Augustino in argumentum, 
et exemplar ilius, quam gratis consliare 
pugnat, electorum preedestinationis affertur. 
Quamobrem visum nobis est, presentem de 
Christi gratia disputationem, ista ipsa de 
praedestinatione Christi questione concludere. 
Hunc enim sine prescientia Dei, ac predes- 
tinatione, productum a Deoin hune mundum, 
et ad hominum salutem editum ; tum eadem 


α Rom. 1, 4. Τοῦ δρισθέντος υἱοῦ θεοῦ ἐν δυνάμει 
χατὰ πνεῦμα ἁγιωσύνης ἐξ ἀναστάσεως νεχρῶν ᾿Πησοῦ 
Χριστοῦ τοῦ χυρίου ἡμῶν. 


LIB. XI, CAP. XIII. R 489 


benefica voluntate tantam humane illius na- 
Lure destinatam gratiam, ae splendorem 
glorie, nemo rationis compos, ac sui diffite- 
bitur. Sed in hae explicanda enucleandaque 
predestinatione Christi tot acutissimorum 
disputatorum ingeniis excogitatee sunt argu- 
tie, ut difficile sit exitum invenire. Danda 
est tamen a nobis opera, ut pro instituti ra- 
tione, quibus insuevimus ex principiis quzs- 
tio illa disceptetur. Ac primum velut cubile 
hujus explorandum est, divini auctoritas 
verbi, qua ansam theologis praebuit, illius 
agitand:e controversie. 

IIT. Paulus Apostolus initio ejus epistole, 
quam scripsit ad Homanos, Christi deeus ae 
majestatem perillustri preeeonio commendat, 
inter cetera ita loqueus : Qu? predestinatus 
est Filius Dei in virtute secundum Spiritum 
sanctificationis, er resurrectione mortuorum 
Jesu Christi Domini nostri "^. (uw verba Latini 
interpretes lingue suse proprietatem seeuti 
sic intellexerunt, ui idem ille Christus, qui ex 
Davidis stirpe factus dieitur, predestnatus 
sita Deo ad summam illam dignitatem Filii 
Dei, hoc est divino consilio, et ordinatione ad 
illud decus ascitus. Ex quo tota illa de Christi 
praedestinatione nata qusestio est. 

At Groeci simplicius, ae facilius exponunt : 
quorum in codicibus legibus δρισθέντος, quod 
destinatum, definitum, ac determinatum pro- 
prie significat; non προρισθέντος, quod. antece- 
dentem destinationem, id est predestinationem 
sonat. llaque δρισθέντα υἱὸν putant dici designa- 
tum velut nota aliqua, et argumento. Chyso- 
siomus, quem ducem, et antistitem Greci 
fere omnes enarratores adhibent, vovabulum 
illud pluribus synonymis explanat, idem esse 
dieens, atque « ostensum, demonstratum, 
judieatum, et omnium sententia pro concesso 
habitum ^. » Atque ita totum illum locum 
declarat : Apostolum ait dicere Christum 
multis argumentis ostensum, cognilumque 
Filium Dei : primum Propheticis oraculis; 
deinde ex ipso modo nativitatis ; quod pr:eter 
usitatum ordinem nascendi de stirpe Davidis 
procreatus est ; tertio ex virtute, hoc est ex 
vi prodigiorum faciendorum ; quarto ex spi- 
ritu, quem in se credentibus infudit; quinto 
denique ex resurrectione, qua se a mortuis 


b CunvsosT. Δειχθέντος, ἀποφανθέντος, χριθέντος, 
ὁμολογηθέντος παρὰ τῆς ἁπάντων γνώμης. 


1 Tract. de Inc. Dis. xxxr, sect. 1, parog. ὅ Οἱ seq, — 2 Supr. cap. vir. — 3 August, Ench. cap. tx 


Illustratur 
A postoli 
locus de 

pradestina- 
tione Christi 


490 


excitavit. Eodem modo Theodoretus, et Pho- 
tius apud OEcumenium, Theophylactus, alii- 
que complures, Apostoli locum illum acei- 
piunt. 

Ill. Est autem in Greco, ut jam dixi, par- 
tieipiuin δρισθέντος. Sed. verisimile estin qui- 
busdam exemplaribus olim scriptum fuisse 
προορισθέντος. Certe lrenei Latinus interpres 
ita legisse in Graeco Irenzi !; quippe predesti- 
natum ibi posuit. Et Marcellus Ancyranus 
προορισθέντος similiter expressit; quam ob cau- 
sam ab Eusebio vapulat, et adulteratee Serip- 
ture crimen ei objieitur ; quod eo consilio 
factum ab eo causatur Eusebius, «uti Christum 
similiter ae mortales eceteros ostenderet pra- 
scientia fuisse predeslinatum?.» Cujus rei 
fidem faeere putat ill Marcelli verba : 
« Quemadmodum Ecclesiam olim predesti- 
navit omnipotens Deus : ita et Christi dispen- 
salionem in earne : per quem piorum homi- 
nnm genus ad adoptionem vocare destinavit, 
cum hoc prius in mente sua fundasset ^. » 

Epiphanius preterea sic legit eumdem 
locum hsresi Liv, sectione vi. Et Latinos 
apparet eamdem in lectionem incidisse ; velut 
Hilarium in libro septimo. Origenes item in 
commentario ad epistolam ad Aomanos, tes- 
tatur in Latinis exemplaribus predestinatum 
inveniri. 

Igitur Greci ὁρισθέντος vocabulum sic expli- 
cant, ut Christus certis velut notis, et insigni- 
bus patefaetus esse dicatur, ae pro Dei filio 
cognitus, et quasi determinatus, ac definitus. 
Sane Photius ex hae nominis ὅρου significa- 
tione, qua trita est apud philosophos, sen- 
tentiam illam exponit ita: Cum enim ὅρος 
definitio sit, quie rem, ae rei naturam expli- 
cat, et ab infinita, vagaque notione, ad cer- 
tam, ac determinatam redigit, merito dixisse 
vult Apostolum, δρισθῆναι Dei Filium hominem 
illum , hoc est sua, et peculiari proprietate, 
ae definitione distinetum a reliquis. « Sole- 
mus enim, ait, quibusdam definitionibus in- 
ternoscere ; quae certo, et sine illa dubitatione 
scimus*. » Qus interpretatio recentioribus 
probata plerisque, non satis mihi sapit, si 


a Eusrnp. tom. 11, lib. l1 contra Marc. cap. n. 
Ὃ δὲ, οὐχ οἴδα ποίᾳ διανοίᾳ χἀνταῦθα διαστρέφει τὴν 
»Αποστολιχὴν λέξιν, ἀντὶ τοῦ δρισθέντος, ποιήσας προο- 
ρισθέντος, ἵν᾽ Jj ὁμοίως τοῖς κατὰ πρόγνωσιν προορι- 
σθεῖσιν. 

b Manc. ib. Ὥσπερ οὖν τὴν ᾿Εχχλησίαν πάλαι 
προωρίσατο ὃ παντοχράτωρ θεὸς, οὕτω καὶ τὴν κατὰ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


definitionem intelligamus ejusmodi; oratio- 
nem, que quid sit res explicat. 

IV. Quamobrem duplex est, et probabilis 
utraque, loci illius Apostoliei ratio: altera 
Grecorum, Latinorum altera veterum. (Nam 
recentiores complures in illam propensiores 
videntur.) Prior habet, Jesum Christum, sive 
hominem illum, qui ex Davidis stirpe pro- 
creatus exstitit, designatum, notatum, ac de- 
monstratum esse, et quasi delerminatum, 
atque extra dubitationem positum, et agni- 
tum pro vero et germano Dei filio. Ita pror- 
sus Paraphrastes Syrus : Cognitus est, inquit, 
Dei filius". Arabs vero, vulgatam in Greco, 
dietione simili representavit 7»n; qua est 
δρίζειν, determinare, Hoe modo Christum ait 
Apostolus variis indieüis et argumentis de- 
claratum, ae designatum esse, uti paulo ante 
ex Chrysostomo diximus. 

Altera Latinorum est expositio, qui pre- 
destinatum legunt: hoc est, Dei consilio, ac 
decreto destinatum Dei filium. Id vox ὁρίζειν 
proprie signifieat : ut alibi adneare memini ἢ, 
cum de praedestinatione agerem. Sie ὡρισμένη 
βουλὴ consilium ?, ac propositum ; aut voluntas 
fixa, et determinata dicitur. Et. «filius homi- 
nis*, secundum quod definitum est, vadit : 
χατὰ τὸ ὡρισμένον. » Hine etiam ὅρος τῆς πίστεως 
in conciliis est constitutio, sive rata, et, delibe- 
ratione habita, decreta fidei formula. Ibidem 
quoque notavimus ὁρίζειν. et προορίζειν in hu- 
jusmodi pro eodem usurpari; sieut apud La- 


tinos destinare, ei prcedestinare. Siquidem. 


ὁρίζειν, id est des//nare, ae decernere aliquid 
faciendum, vel dandum alteri, adjunctam 
habet in sua notione antecessionem, etsi 
reipsa non exprimitur, quod fit addita par- 
ticula ante, vel prc. Ita Prudentius eum in 
hymno duodecimo Cathemerinon, qui est de 
Epiphania, dicit : 


» Agnosce clara insignia 
Virtutis, ac regni tui, 
Puer o, cui trinam Pater 
Predestinavit indolem; » 


σάρχα τοῦ Χριστοῦ οἰχονομίαν" δι᾽ οὗ τὸ τῶν θεοσεδῶν 
γένος εἰς υἱοθεσίαν χαλέσαι προωρίσατο, πρότερον θεμε- 
λιώσας ἐν τῇ αὐτοῦ διανοίᾳ. 

c Ῥποτ. Εἰώθαμεν yàp δι᾿ ὁρισμῶν τινῶν ἐπιγινώ- 
σχειν ἅ βεδαίως, xoi οὐχ ἐν δισταγμῷ ἐπιστάμεθα. 

d Syn. Paiapn, ἘΝ ΠΟΝῚ N72 Y TN 


1 Iren. lib. HI, cap. xxxiv.— 2 Tom. f, lib. IX, cap. 1.— 3 Act. 11, 9289. — 4 Luc, xxii, 29. 


Duplex 
hujus loci 
probabilis 
exposilio, 
Grecorum 

una, altera 
Latinorum. 


Quomodo 
Christus 
predesiina- 
tusex 
- Apostoli 

mente, 


DE INCARNATIONE, LIB. XI, CAP. XIII. 


de tripliei loquens Christi conditione, totidem 
ab Magis signifieata muneribus : cum fripli- 
cem, inquam, indolem, id est statum, et con- 
ditionem predestinatam a Patre dicit esse 
Christo, tantumdem ait, ae si destinatam 
simplici voce dixisset. Itaque futilis est. Ori- 
genis animadversio, qui inter destinatum, et 
predestinatum hane agnoscit differentiam, 
quod « destinatur ille qui est; prziedestinatur 
ille qui non est. » Atqui des/imare aliquem, 
exempli causa, Consulem, perinde ac pre- 
destinare, futurum, et quod nondum est, res- 
picit. 

'W. Christus igitur, ex illa siznificatione, 
destinatus, vel predestinatus, dicitur Dei 
filius ; quie locutio non decretum de re jam 
facta, et existente, atquead aliquid novi com- 
parata demonstrat ; sed faciendam, et ad hoc 
ipsum, quod significatione sua continet, per- 
dueendam indieat. Sie designatus Consul, non 
qui reipsa consulatum gerit, sed qui futurus 
est, dieitur : pro quo destinatum dixit Sueto- 
nius'. Porro duas Christi naturas illo in loco 
declarat Apostolus, humanam, atque divi- 
nam. Priorem hec ostendunt, Qui fac!us ex 
semine David secundum carnem. Posteriorem 
exhibent sequentia, Qui pr«edestinatus est 
Filius Dei in. virtute, quasi diceret, idem 
ille, qui quatenus homo erat, ortum, et ini- 
tium aecepit ex Davidis semine, secundum 
potiorem, prestantioremque sui partem, Fi- 
liusest Dei, et ad hoe. predestinatus est. Ut 
enim homo assumptus est a Deo, sie ut assu- 
meretur, ex omni :eternitate destinatus, et 
ordinatus est, ut idem hominis filius ac Dei 
fieret. Ita δύναμις sive virtus, aut potentia, pro 
divinitate sumitur ; ut alibi passim : ut cum 
Paulus idem Christum vocat Dei virtutem ? ; 
et idem?. JVon etsi erucifizus est, inquit, ex 
infirmitate, sed vivit ex virtute Dei. Predesti- 
natus est igitur Jesus ille Christus, sive ex 
seterno destinatus ad hoc, ut esset Filius Dei, 
communieata ipsi virtute illa, hoe est divini- 
tate, et vi, efficientiaque nalure illius pro- 
pria. Nee aliter S. Thomas in commentario 
ad illum locum. « Praedestinatus est, inquit, 
ut sit talis filius, ut habeat squalem, imo 
eamdem virtutem cum Deo Patre.» Non enim 
adoptivus Filius est ut czeteri: qui plenam 
illam divinitatem et virtutem non accipiunt, 
nec 7n virtute filii sunt, sed in similitudine, et 
adumbratione virtutis illius. Quemadmodum 


:Si quis dicat de humili, et abjecic conditionis 


491 


quopiam : qualis Agathocles fuissé proditur. 
Desiinatusest rex Sicilie, vel ut rex Sicilice 
sit, in sceptro ac diademate, plenoque domi- 
natu, et potestate: qui sic loquitur, nihil 
aliud intelligitur velle, nisi hoe; designatum 
esse regem, οἱ ad principatum esse destina- 
tum utsit compos insignium illorum, potesta- 
tisque regis. 

VI. Ejusdem sunt tenoris, et ἀκολουθίας Se- 
quentia, secundum spiritum | sanctificationis 
ex resurrectione mortuorum : nempe preedesti- 
natus est, ut esset. Filius Dei, quatenus viru- 
tem, ac divinitatem obtineret; et quod virtutis 
hujus precipuum effectum, et indicium, ar- 
gumentumque fuit, vim communicandi, ae 
derivandi in homines Spiritus sancti. Nulla 
quippe res divinitatem Christi declaravit ma- 
gis, et commendavit, quam ista, quod in 
homines Spiritum sanctum effuderit. Ideo 
apud Joannem przdicit Apostol:s*, tum de- 
mum intellecturos homines, cujusmodi sit, et 
quemadmodum a Deo sit missus, cum post 
mortem suam, et passionem, per se suoque 
nomine, et interventu, communicari fidelibus 
animadverterint Spiritum sanctum. ΕἾ 
cwm venerit, inquit, tlle, arguet mundum de 
peccato, et de justitia, el de judicio, de pec- 
cato quidem, quia non crediderunt in me: 
de justitia. vero, quia ad Patrem vado, etc. 
Hae autem Spiritus sancti missio et largitio, 
qua sanctitatis et justitize eompotes ἴδοι! su- 
mus, tanquam fructus quidam resurrectionis 
ab eodem Apostolo constituitur, eum ait. 
FHesurrezit propter. justificationem  nostram?. 
Idcirco Jesum Christum ille ait, preedestina- 
tum fuisse, uti Dei esset filius, et in illa opu- 
lentia virtutis, ac polestatis esset, ut sanctifi- 
cantem Spiritum post resurrectionem in suos 
immitteret. Secundum Spiritum sanctificatio- 
nis inquit, vel ἁγιωσύνης, id est sanctitatis, ut 
habent Graeci codices, ez resurrectione mortuo- 
rum Jesu Christi Domini nostri. 

Hoc longe congruentius mihi videtur, 
quam quod plerisque pl:cet interpretibus, 


Christum predestinatum Dei filium diei ab 


Apostolo, ez resureectione mortuorum, hoc 
est, αἱ post. resurrectionem suam Dei esset 
Filius, quemadmodum Anselmus exposuit, 
aliique complures, ut dixi. Etenim postquam 
resurrexit a mortuis Christus, peculiari qua- 
dam ratione Filius Deiesse, dicique coepit, 
ut ex Psa!mo secundo colligi videtur, ubi ita 
legitur : Filius meus es tu : ego hodie genui te. 


1 Suet. in Tib. cap. xxxt et in Calig. cap. xir. — 29 I Cor. 1, 94. — 8 I Cor. xni, 4, — Joann. xvi, 8. — 5 Rom. iv, 25 


| ease 
ecundum 
spiritum et 
ex resurrece 
lione mor- 
tuorum id 
contigerit, 


Predesti- 
natio 
spectatur 
absolute vel 
compara- 
tive. 


492 


Cui opinioni suffragatur Hilarius in commen- 
tario ad illum Psalmum. « Cum hominis, 
ait, filius consessurus Patri, et in immortali- 
tatem corruptione carnis absorpta, et in vi- 
ventem tune, ae non moriturum amplius Dei 
filium nasceretur. » Idcirco primogenitum a 
mortuis appellari in primo αὐ Colossenses cap. 
Christum aliqui putant. Sed et in Actis 
Paulus in concione Antiochiz Pisidize habita'!, 
idipsum testari videtur. He est Primasii, 
Sedulii, et supposititii Hieronymi sententia, 
Sed uteumque Psalmi secundi, et libri Acto- 
rum loca ila sese habeant, mihi non satis 
interpreta*'- sta probatur. Kaque in alteru- 
ira duarum: quas supra declaravimus, ac- 


quiescend ^: est; maxime in secunda, quae 
preedestin 1esse Jesum Christum docet ad 
dignitatem 1 Dei. De quo deinceps accura- 


lior est ins senda disputatio. 


CAPUT XIV. 


Ecplicantur ea que αὐ predestinationem 
Christi pertinent. 4. Duobus mois specta- 
tur, absolute, et comparative, 2. Utraque a 
SS. Augustino, et Thoma declaratur. 3. De 
posteriore hie agitur. 4. Predestinationem 
in Christo agnoscit. Augustinus. 3. Que sine 
merito facta, contra quam Nestorius credi- 
dit. 6. Christum, qua Deus est. non predes- 
nariz T. Sed ejus humanitatem ad hypo- 
staticam wunitionem. 8, An Aie homo in 
Christo predestinatus dici possit. FHesponde- 
fur posse. 9. Quod in. contrarium objectum 
est, dissolvitur. 10. Predestinatio cum sit 
actio intellectus, non. vequirit in objecto rei 
abs re discrimen. Ezpenditur opinio S. 
Thome de hac propositione, homo non dici- 
tur factus Deus, sed dicitur. predestinatus. 


I. Predestinatio eum | sit propositum, et 
consilium Dei faturum aliquid destinantis, ac 
decernentis in eterna sua. providentia, duo- 
bus modis intelligitur : primum absolute sine 
comparatione duarum rerum : quarum altera 
est is, qui destinari dicitur : altera est id. ad 
quod ordinatur: sed simpliciter designatur 
id quod aliquando Deus facere decrevit; 
deinde eum habitudine quadam rei unius ad 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


aliam; ut cum Petrus predestinari dicitur 
ad sempiternam gloriam. Totidem modis 
Christi proedestinatio potest aceipi. Nam et 
simplieiter affirmari potest, Deum praedesti- 
nasse ac deerevisse opus illud eximium, ac 
singulare moliri; nempe Christum ; qui in 
eadem persona Deus esset, et homo : et com- 
paratione faeta, usurpare sic licet; Deum 
predestinasse hominem ad intimam illam, et 
arcetissimam cum Deo conjunctionem, sive 
hominem, humanamve naturam ad hoe des- 
üinasse, ut eadem esset cum Deo persona. 
Hoc autem interest inter duos istos enuntian- 
di modos: quod in priore nulla fit eorum, 
quie preedestinationi subjecta, vel potiusobjecta 
sunt, a ee mutuo distractio : sed totum opus 
ipsum divinse ordinationi conjunete , non 
divise proponitur. In posteriore, quasi dis- 
üincta, et secum invicem collata duo respi- 
ciuntür ; enm. unum, ad aliud capessendum 
dirigitur. 

Il. Hane utramque preedestinationis ratio- 
nem memorat S. Thomas in commentario ad 
caput primum epistole ad Romanos. Ibi pree- 
destinationem dieit esse antecedentem rei fa- 
ciendze dispositionem. Hane vero duobus 
modis fieri possé : « uno modo quantum ad 
ipsam rei eonstitutionem : sicut artifex dispo- 
nit qualiter debeat facere domum, » hac est 
simplex operis designatio. « Secundo modo, 
quantum ad ipsum usum vel gubernationem 
rei; sicut aliquis disponit, qualiter debeat uti 
suo equo. » Ad hane secundam, non ad pri- 
mam, pertinere ait predestinationem, de qua 
loquimur, Quippe ut in primo libro de Zoc- 
trina. Christiana scribit Augustinus, « uti, est 
referre aliquid in finem, quo fruendum 
δὲ; » sed cum res in seipsa constituitur, 
« non dirigitur ex hoc ipso in aliud. » 

Has duas predestinationis notiones sequi- 
tur, exprimitque S. Augustinus, eum de illa 
contra Pelaeianos disserit. Nam. cum pre- 
destinationem nihil aliud esse definit, nisi 
preeseientiam eorum, qu:e facere decrevit, ut 
in libro de dono perseverantice, capite xvit et 
xvii, cum ait, nihil aliud esse pradestinare, 
quam « in sua, qua falli mutarique non po- 
test, preescientia, operafutura disponere: » 
ad priorem significationem alludit. Cum au- 
tem ad vitam zeternam?, vel ad gratiam prae- 
destinari homines dicit, posteriorem modum 
przedestinationis ostendit. 

Ex his duabus prior questione caret om- 


1 Act. xim, 33. — 2. Ench. cap. c, Vide lib, IX. Dogm, nost. cap, r. 


Utraque ex 
S. Augus- 
tino et 
S. 'Ihoma 
declaratur 


le predesti- 
natione 

omparative 
sumpta 
agitur. 


3e 


DE INCARNATIONE, LIB. Xl, CAP. XIV. 


nino. Quis enim dubitet, Deum ex omni eter- 
nitate tum prescire, qua in tempore molitu- 
rus est, tum futurorum operum rationem, 
ordinemque describere? [taque Christus sine 
ulla controversia predestinatus est hoc sensu 
Filius Dei, vel ut esset. Filius Dei ; quod 
Cyrillus Apostoli loeum illum declarans 
expressit sie: « destinari in Filium Dei *. » 
Quippe Deus insigne illud opus facere ante 
decrevit et futurum esse przescivit. 

III. De solo ergo posteriore modo tota est 
hoe loco instituta quaestio. In qua illud im- 
primis tenendum, quod in iisdem illis com- 
mentariis in epistolam ad Aomanos recte ob- 
servatum est a S. Thoma : Predestinationem, 
de qua hie loquimur, cum sit rei alicujus 
ordinatio ad rem aliam; illam ipsam rem, 
que ordinatur ad alteram, intelligi jam con- 
stilutam, ae naturalibus omnibus, et neces- 
sariis ad id ut sit, instructam. Itaque « natu- 
ralia, inquit, proprie sub predestinatione 
non cadunt : sicut non dicimus proprie quod 
homo est'predestinatus habere manus. he- 
linquitur erzo, quod predesünatio dicatur 
proprie eorum solum, quas sunt supra natu- 
ram, in quie rationalis creatura ordinatur. 
Supra autem naturam rationalis ereaturze est 
Deus solus, cui unitur rationalis ereatura per 
gratiam, » nec eam qualemcumque, sed per 
eam, qua gratum facit, si de commuui, et 
ordinaria loquimur : extraordinaria vero, et 
singulari, « quze est unitio in esse perso- 
nali, » solus Christus Deo copulatus est. 
« Sieut ergo hominem esse unitum Deo per 
gratiam adoptionis, cadit sub predestinatio- 
nem ; ita etiam esse unitum Deo per gratiam 
unionis in persona, sub predestinationem 
eadit. » Ita S. Thomas. 

Augustinus vero multisin locis veram pro- 
prieque dietam posterioris modi pradestina- 
tionem agnoscit in Christo; que illius exem- 
plar sit, ae velum archetypum, qua electi ad 
gratiam, et gloriam predestinati esse dicun- 
tur. Testantur hoe allata ex illo loca capite 
sexto libri hujus ; in quibus id laborat Augu- 
stinus, ut hominem in Christo sine ullis pre- 
cedentibus meritis doceal electum et preedes- 
tinatum ad tantam essegratiam, etdignitatem, 
ut non adoptivus esset, sed verus, et natu- 
ralis Dei filius: utpote eadem cum naturali 
Dei filio persona factus. 


& Cynirr. dial. de /ncar.. ᾿Ωρίσθαι τε διϊσχυρίζε- 


1 Aug. de Prid. Sanct. cap. xv. 


A93 


IV. Hoc autem « preeclarissimum esse dicit 
lumen preedestinationis, et gratie !, » de qua 
contra Pelagianos agebat; ut eam ipsam 
predestinationem, qua saneti ad. :eternam vi- 
tam per graiis concessam gratiam destinan- 
tur. et ordinantur, sine ullis antecedentibus 
meritis probaret ex mera gratia, id est gra- 
tuitla, et liberali Dei voluntate proficisci. 
Quod ut persuaderet, argumentum sumpsit 
ex Christo Domino, et quidem validum, ut 
putavit, et invietum; siquidem hominem 
ilum ad hane gratiam, ut Christus esset, 
predestinatum fuisse ex Pauli testimonio, de 
quo diximus antecedenti capite, confirmat. 
Nam cum asseruisset; « ex gratia fieri ab 
initio fidei suze hominem quemcumque Chri- 
stianum, qua gratia homo ille ab initio suo 
faetus est Christus: » mox de predestina- 
lione concludit sie: « Hzc se Deus esse fac- 
turum profeeto prescivit. Ipsa est igitur 
predestinatio sanetorum, qua in sancto 
sanctorum maxime claruit: quam negare 
quis potest recte intelligentium eloquia veri- 
iatis? Nam et ipsum Dominum glori», in 
quantum homo faetus est Dei Filius, pre- 
destinatum esse didieimus. Clamat Doctor 
gentium in capite epistolar^4 suarum: 
Paulus servus Jesu. Christi voc. «s Apostolus, 
segregatus in Evangelium Dei, «od ante pro- 
miserat per Prophetas suos,in 8.6). uris sanctis, 
de filio suo, quifactus esl ei ex *- ine. David 
secundum carnem: qui. predesti. 5 est Filius 
Dei in virtute secundum sp» m  sancti- 
ficationis, ex resurrectione mor. "um, Pre- 
destinatus est ergo Jesus, u: qui futurus 
erat seeundum carnem filius ijivid , esset 
tamen in virtute filius Dei, secundum 
spiritum sanctificationis: quia tus est de 
Spiritu sanelo , et Virgine Maria. Ipsa est illa 
ineffabiliter faeta hominis a Deo Verbo 
suscep/io singularis ut Filius Dei et filius 
hominis simul: et filius hominis, propter 
susceptum hominem, et filius Dei, prop- 
ter suscipientem unigenitum Deum, vera- 
citer et proprie diceretur: ne non Trinitas, 
sed  quaternitas crederetur. Preedestinata 
est isla nature humane tanta, et tam 
celsa, et summa subvectio, ut quo attol- 
leretur altius, non haberet: sicut pro nobis 
ipsa divinitas quousque se deponeret humi- 
lius, non habuit, quam suscepta natura 


ται χαὶ εἰς υἱὸν θεοῦ. 


Predestina- 
tionem in 
Christo 
agnoscit 
Augustinus. 


494 


hominis, cum infirmitate carnis , usque ad 
mortem crucis. Sieut ergo predestinatus est 
ille unus, ut caput nostrum esset; ita multi 
predestinati sumus, ut membra ejus esse- 
mus. » 

V. Hune Augustini locum ideo integrum 
hie excripsimus, quod plurima contineat ad 
enarrandam Christi predestinaltionem apta, 
et necessaria; loquendique certas formulas, 
de quibus inter se theologi anxie serupulose- 
que disputant. Ipsum ergo Zominum Jesum 
predestinatum 6886 dicit, ut. esset fi/tus. Dei : 
et, illum hominem, ut. filius Dei unigenitus 
esse : quod. ante illa verba in eodem capite 
posuit. ltem, predestinatum ut esset Christus, 
nempe quia Cristus factus est; quie enim 
facturus erat, ea prescivit; quod esse pra- 
destinationem  asseyerat. Tum  predestina- 
tam, ait esse nature hamano subvectionem, 
hoe est decretam et destinatam. Alias eam- 
dem naturam hominis predestinatam ait 
esse! . Hane vero gratiam merita omnia 
precessisse, nee iis adeptam et compara- 
tam esse,studiosiusinculeat tumibidem, tum 
aliis pluribus in locis; ut in libro contra 
Julianum operis imperfecti , ubi inter alia 
ita seribit: « Neque enim audebis eum 
dieere precedentibus operum meritis filium 
Dei factum ab initio? , id est a Vir- 
ginis utero. Qua ergo gratia homo ille ab 
initio factus est bonus, eadem gratia homi- 
nes, qui sunt membra ejus, ex malis fiunt 
bon?. » 

De hoc genere meriti intelligendus est Le- 
porius in libello emendationis, ab Augustino, 
et Afris aliis episcopis probatus, eum illud 
recantat quod alias dixerat, in Christo fuisse 
laborem , devotionem, meritum, fidem. Hoc 
enim meritum est subveclionis illius, qua 
homofactus est Deus: quod merito retractavit: 
« Nescit, inquit paulo post « labore , devo- 
tione, fide, merito finem apprehendere meri- 
torum, quiinfinitus, etsine terminis, agit pro- 
pria potestate.» Preeluseratautem, ut jam dixi, 
Leporius Nestoriana haeresi que non longe 
postea sucerevit. Cujus hoc fuit proprium 
flagitium, affirmare hominem in Christo di- 
vini Verbi consorüum recte factorum 
merito sibi quxesiisse. Unde nefaria vox iliius 
exorta, quam detestatur Gregorius Papa libro 
xvnr, Moralium, cap. xxvii» Non invi- 
deo Christo Deo facto: quoniam, si volo, et ipse 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


possum fieri. Qui Jesum Christum Dominum 
nostrum non per mysterium conceptionis, sed 
per profectum gratize Deum putavit: perversa 
allegatione astruenseum purum hominemna- 
tum: sed ut Deus esset, per meritum profe- 
cisse; atque ob hoc sstimans, et quoslibet 
alios posse ei cozequari, qui Filii Dei per gra- 
tiam fiunt. » 

VI. Atque ut hi:ec tandem questio termine- 
tur; hec adhibenda prescriptio est : duabus 
ex naturis constare Christum. Itaque quod de 
illus predestinatione agitur, vel de Verbo 
ipso, ac Deo : yel de homine, ejusque natura 
propria intelligi debere. Horum primum aut 
nullam habet, aut exiguam immorandi cau- 
sam. Quippe certum ac perspieuum est, quod 
Toletana synodus undecima nominatim san- 
civit : « Habet ergo in se, ait?, geminam 
substantiam, divinatis suze, et humanitatis 
nostre, Hie tamen per hoc, quod de Deo 
Patre sine initio prodiit, natus tantum ; nam 
neque factus, neque praedestinatus accipitur : 
per hoe tamen, quod de Maria Virgine natus 
est, et natus , et factus, et preedestinatus esse 
credendus est. » 

Sie Vigilius Afer libro quinto contra Euty- 


chem, quod in Psalmo dicitur electushis verbis*, 


Posui adjutorium in. potente, et exaltavi elec- 
tum de plebe mca ; quod ad Christum refertur: 
n?c non ab Apostolo Petro, eum ait?, Lapi- 
dem ab hominibus reprobatum , a Deo autem 
eleclum; ad divinitatem negai pertinere. 
« Numquid Dei filius, ex ea natura , inquit δ, 
qua Deus est, et non ex illa potius, qua homo 
factus est, electus poterit appellari; ut inde 
natura divinitaüs eligeretur, que una est, et 
qua in pluribus non potest deputari ?» Quo 
argumento utitur ad naturas duas asserendas 
contra Eutyehem. Est autem electus idem 
plane quod predestinatus, atque hoc posterius 
vocabulum ἃ Toletanis patribus liquet aecipi 
510, ut ordinationem unius ad alterum, tan- 
quam ad finem, significet : non. simplicem 
futuri operis designationem. 

VII. Cum autem humana natura dupliciter 
usurpari soleat : vel ut eo nomine, quod aó- 
straclum vocant, exprimitur : vel ut eo,quod 
concretum dicitur : de utroque litem inter se 
movent subtiliores de sehola theologi ; quam 
veteres insuper habuerunt. Verum ex his, 
quz tum ab Augustino, tum ab aliis Grecis, 
Latinisque Patribus dicta, hucusque retuli- 


1 Vide sup. cap. vr. — 2 Lib, I. — 3 Tolet. Syn. undecima, tom. IV, Con. — 4 Psal. rxxxviu, ver. xx. — 5 II Petr. 11. — 


6 Vigil. lib. V cont Eut. tom. IV, Bibl. 


Christus 
qua Deus 
non przdes- 
tinatus. 


Eus ^ 


Sed ejus ἢ 
manitas 
ad hypos 
ticam 
unionem 


Amovetur 
S. Thoma 
scrupulus. 


Dici potest: 


Hic homo 
predestina- 
tus est ut 
esset Dei. 
Filius. 


DE INCARNATIONE, LIB. Xi, CAP. XIV. 


mus, utrumque probe, ace legitime pronun- 
liari non est dubium. 

Quocirea tam humana natura, vel huma- 
nitas predestinata dici potest, quam. homo 
praedestinatus, ut sit Deus. Ae de priori 
quidem reclamat sanctus Thomas', negatque 
praedestinatam esse naturam, quia proprium 
hoe est suppositi, vel persons, ut sit filius 
Dei. Verum nihil hoc obstare deberet. Nam 
etsi humanitas ipsa, si preise, abstracteque 
sumatur, non sit filius Dei, uti neque persona 
est, aut subsistens ; tamen ad divinam appli- 
eata personam, fit Dei filius, et hypostasis ae 
persona : atque hoc modo predestinata dici 
poterit, ut sit Dei filius, eo scilicet modo, quo 
id'consequi potest: nempe ut cum Verbo 
copuletur. Ita enim filius Dei fit : sicut paries 
non ex se, sed albo tectorio inductus, fit al- 
bus. Quod autem inficiatus hoc est S. Tho- 
mas, id eo fecit, ut ne humanitas ipsa 
abstracto nomine concepta, Dei filius habea- 
tur. Sane cum predeslinatio sit prefinitio 
quzdam donorum, ac beneficiorum, que in 
tempore largiri deerevit Deus; nee dubitari 
possit, quin hoc singulare gratie genus adepta 
sit humana Christi natura, ut a Verbo in 
persone assumpt: communionem, Deus, et 
Christus fieret : quod ex Augustino supra di- 
dicimus ; perspicuum est idipsum a Deo fuisse 
decretum ; adeoque predestinatam ad illud 
capiendum hominis esse naturam. 

VIH. De altero, an omo, vel etiam Aic 
homo, pradestinatus dici queat, ut sit Deus, 
ac Dei filius, haud paulo est acrior in scholis 
contentio. Et sunt quibus istud usurpari dis- 
pliceat; quod Ac Ahomo przsertüim, vel Aic 
hominis filius, subsistens aliquid, et personam 
significet, que cum in Christo divina sit, non 
recte dici videtur, predestinatum esse hunc 
hominem ut sit id, quod esse non potest, nisi 
jam hie homo sit. Debet enim in hujusmodi 
loeutione, qua pradestinatum aliquem esse 
dieimus, ut sit, exempli causa, rex, aut ali- 
quid aliud, antecessio nonnulla temporis in- 
tereipi : quae nulla potest illic cogitari, cum 
hic homo, vel hominis filius ne momento qui- 
dem existat, antequam Dei sit filius. 

Mihi vero veterum ad usum et auctorita- 
tem theologica decreta dirigenti aliter existi- 
mandum videtur. Complures enim illorum, 
ut inter alios Augustinus, non solum 
hominem assumptum a Deo; vel hominem, 


495 


hominisve filium, Dei factum esse filium, et 
Deum, liquido, ac diserte asserunt; sed ad- 
dito etiam pronomine demonstrativo, z/um 
hominem; wt in libro de Predestinatione 
Sanctorum, capite xv,quem locum supra des- 
cripsimus ; et in aliis, quz capite sexto hujus 
libri legi poterunt. Quid enim ibi Aomo ille 
aliud indicat, nisi singularem hominem ad 
tantam provectum, predestinatumque gra- 
liam, ut non prius in natura rerum existere, 
quam esse Deus inciperet? 

IX. Nam quod istis in loeis concreta pro 
abstractis vocabula, et illum hominem pro 
humanitate illa sumi ab Augustino eruditus 
theologus opponit *: ideoque minus firmum, 
quod indidem capitur, argumentum esse 
putat, ad adstruendam hane loquendi for- 
mulam, Aic homo predestinatus est in Dei fi- 
lium : nihil prescriptione hac efficit; siqui- 
dem non minus abstracía pro  concretis 
usurpantur, quam pro illis ista, tam in 
θεολογίᾳ, ut Graeci loquuntur, hoc est in Tri- 
nitatis mysterio tractando, quam in olzovopía, 
id est /ncarnationis, velut cum Patres 510 
enuniiant, divinitas est nata de Patre, vel sa- 
pientia ; aut cum dicunt, divinitas est incarnata. 
Cujusmodi locutiones dextre, ae prudenter 
accipiende sunt. Nimirum concreía que di- 
cuntur vocabula, naturam, ut idem lheolo- 
gus existimat?, directa notione, proprieque 
significant : suppositum autem, ex obliquo 
et eonfuse : Quare non tantum /0mo, sed 
etiam Aic homo, naturam, et quidem iste sin- 
gularem, exprimit, aliqua, nec determinata 
person: proprietate subsistentem. Quo fit, 
ut ratione considerationeque mentis preeidi 
ac secerni possit natura hominis individua ab 
modo subsistendi; et per eamdem mentis 
contemplationem haec ad illam applicari ; ut 
enuntiatio fiat ejusmodi : Aie Aomo est Deus : 
vel, Ac homo factus est Deus. Quam posterio- 
rem, probam, et ab antiquis, ac recentibus 
plerisque theologis usu receptam esse, suo 
loco demonstravimus *. Quocirca sl vere di- 
citur, hic homo, vel hic hominis filius, factus 
est. Deus, aut. Dei filius : multo certe magis 
vere hoc usurpabitur : Aic homo predestinatus 
est in. Dei filium. Quod enim tempore suo 
Deus faeturus est, id se esse facturum przes- 
civit, ac decrevil ex omni eeternitate ; quod 
nihil aliud esse, quam przdestinationem , 
Augustinus affirmat. 


AIn lll Par. qu. xxiv, art, 1. — 2 Vasq. in llI p. disp. xc, cap, i11. — 3 Ibidem. disp. rxin, cap. tv; et disp. xc, c. uir, S 91. — 


4 Lib. IV, cap. viu, maxime S 14. 


Solvuntur 
objectiones. 


* 
496 


X. Hie vero peropportuna est observatio 
illa S. Thom, quam in commentario ad 
caput primum epistole ad /iomanos his verbis 
explieat : « Predestinatio designat actum 
anima. Anima enim seeundum suum intel- 
lectum, et rationem potest distinguere ea, 
quie sunt secundum rem conjuncta. Potest 
enim aliquid de pariete albo cogitare, et loqui 
seorsum quidem, quantum ad hoc, quod est 
paries : seorsum autem, ex hoe, quod est 
albus. Ita etiam ἴῃ predestinatione. Nam 
preedestinatio potest attribui persona Christi, 
secundum quod subsistit in humana natura ; 
licet non attribuatur ei, secundum quod sub- 
sistit in divina. » Ad hoc vero non rei dis- 
linetio necessaria est, sed sufficit illa τῆς 
ἐπινοίας, et rationis. Sed cum dicimus, Aomo est 
animal, est rationis particeps : cogitalione 
quodammodo divellimus ea, quae non»is! ra- 
üone diseriminantur, et eadem divulsa enun- 
tiando conjungimus. 

Ceterum quod in iisdem locis sanctus 
Thomas adjieit, aliud esse dicere, factus est, 
aliud predestinatus est ; eo quod factus desi- 
gnat actum realem : ac proinde rei antecessio- 
nem; non rationis solam requirit; unde 
veram hane enuntiationem esse negat : 4c 
homo factus est. Deus; tametsi, inquam, ita 
sanetus ille doctor asseverat; nihilominus 
contrariam sententiam magis esse Patrum 
usui consentaneam docuimus in capite illo 
octavo libri quarti. Quo etiam pertinet, quod 
alio loco constituimus?, Christum qua Aomo 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


est, vel hune hominem, creaturam a plerisque 
Patribus citra reprehensionem appellari : ni- 
mirum ralione nature, et essenti;. Si igitur 
cogitatione separari potest natura singularis a 
modo subsistendi, qui in Christo minime 
creatus est ; ut ideo creari dicatur hie homo, 
quia natura hac hominis vera generatione 
produeitur, et existere incipit, etsi eodem 
momento divina illi hypostasis, et subsistendi 
modus applicetur : eur non perinde dicemus 
hunc hominem Deum esse factum, vel erea- 
tum in Deum : ita tamen, ut cum de Christo 
sive persona ipsa id efferimus, non divin, 
sed humane ratione nature congruere sen- 
tiamus? Denique hic homo, vel hac natura 
hominis prius existere in rerum natura τῇ 
ἐπινοίᾳ et ratione, imo vero nature ordine 
ccepit, ut alibi diximus *; quam personali af- 
fecta proprietate subsisteret. 

Ex his autem vere illud, ac legitime usur- 
pari dicendo posse colligitur, Christum, sive 
personam Christi, predestinatam esse in Dei 
filium, vel ut Deus sit, ac Dei filius, seeun- 
dum humanam naturam; quod preter S. 
Thomam Hugo quoque Victorinus quzstione 
undecima in epistolam ad /tomanos tradidit. 

Sed de Christi predestinatione satis hu- 
cusque dictum sit; aec fortassis etiam plus 
salis. Est enim totus ille locus, uti dixi, in 
scholarum contentioue positus, et ab instituti 
nostri ratione paululum deflexus; cujus, 
preterquam quod attulimus, nullum apud 
Patres vestigium occurrit. 


1 In HII par, qu. xxiv, art. 1, ad 3,et in comm. ad c. r, ep. ad Rom. —92 Lib. VIT, cap. xvi, —93 Lib. IV, cap. 1x, $ 7. 


THEOLOGICORUM  DOGMATUM 
DE INCARNATIONE VERBI 


LIBER DUODECIMUS 


IN QUO DE EO GENERE ACCIDENTIUM PROPRIETATUM DISSERITUR , QU/E 
MORALES APPELLANTUR. 


CAPUT PRIMUM. 


De Mediatore Christo, quid sit mediator, et. se- 
quester. 9. Quo sensu Ariani mediatorem 
illum agnoverint. 4. Mediator duplex, unus 
naturalis, alter moralis. 5. De priore pri- 
mum agitur, cujusmodi Christum. esse 
monstratur, 6. Ex Apostolo Paulo. 7. Tum 
ex Patribus, imprimisque Gregorio Nysseno. 
8. Ex Irenco, οἱ Hippolyto. 9. Pauli pe- 
robscurus de mediatore locus explicatur , et 
tllustratur. Legis Mosaiccee latio pacti ra- 
tionem habuit. 10. Quod ex Seriptura pro- 
batur, ut! et illius a promissione Abrahamo 
facta discrimen. 11. Hieronymi de illo Pauli 
loco sententia notatur. 12. Deinceps aliorum 
Patrum Grecorum de naturali mediatore 
Christo testimonia. 45. Leontii. Byzantini 
locus eximius de proprietate naturalis me- 
diatoris. 


I. Ad illas deinceps Christi dotes, proprie- 
tatesque disputatio nostra labetur, que ab 
naturalibus, quas vocant φυσιχὰς, discrete, 
morales dicuntur in scholis : eo quod humano 
usu, et sestimatione, non naturali efficientia 
censentur. Hujusmodi sunt ἀξιώματα, id est 
dignitates, vel dignationes, quales sunt Me- 
diatoris, Sacerdotis, Salvatoris, Hegis, Ju- 


α NyssEN. 1 cont. Eun. Οὗτός ἐστιν ὁ μεσίτης 
θεοῦ, χαὶ ἀνθρώπων. εἰπὼν τοῦτο τὸ ῥῆμα, ὅτι εἷς θεὸς 
xo εἷς μεσίτης θεοῦ, xai ἀνθρώπων ἄνθρωπος ᾿Ιησοῦς 


dicis, et similes ali:te : de quibus non est 
integrum nobis tacere penitus : neque mulüs 
tamen ea necesse perséqui. 

Initium faciam a Mediatoris officio; quo 
nomine mysterii totius finis, et fructus con- 
ünetur, ut ait Gregorius Nyssenus? quem his 
verbis deeclarasse ait Apostolum, Unus enim 
Deus : unus et mediator. Dei et hominum homo 
Christus Jesus'!. Hune Greci μεσίτην vocant; 
quam voeem Gloss» Greco-latine reddunt 
Sic : Μεσίτης, sequester, arbitrator, mediator. 
Et, μεσιτεία arbitrium, sequestratio, arbitratus. 
Tertullianus pro mediatore, sequestrem in ver- 
tendo illo loco Apostoli posuit?. Lactantius 
vero non solum sedium, sed etiam med/ato- 
rem vocavit?. Est autem ille, qui certantibus 
medius intervenit ; qua verborum descriptione 
sequestrem interpretatur Isidorus* Gellius vero 
sequestrem ἃ sequendo dictum asserit?,« quod 
ejus, qui electus sit, utraque pars fidem se- 
quatur; » quem et sculnam, quasi seculnam ἃ 
sequendo pariter, olim appellasse Romanos 
adnotat; sed inter mediatorem οἱ sequestrem 
interesse nonnihil indicat. Hieronymus?, ut 
postea dieturi sumus. Latini quoque Znferces- 
sorem, et inferventorem usurpant pro media- 
lore ; sive co, qui pro altero spondet, et pro 
eo fidem suam obligat. In Glossario Latino- 
greco /ntercedit, μεσάζει. Et, Interventio, 
μεσιτεία. Intercessor, βραθευτὴς, βοηθός. Intervenit, 
βοηθεῖ, μεσάζει. Quae omnia synonyma sunt, et 
pro eo sumuntur, qui interventu suo, ac fide- 
jussione aliquem sublevat, et laboranti peri- 
clitantique succurrit. 


Χριστὸς, ὅλον ἡμῖν ἐνταῦθα τὸν σχοπὸν τοῦ μυστηρίου 
διὰ τῆς τοῦ μεσίτου λέξεως διαλαῤὼν, ἀπεχάλυψεν. 


11 Tim. 11, 5. — 9 Lib. de Resur. cap. 11 Οἱ rxum.—3 Lib. IV cap. χχν, — 4 Isid. X Elym.— 5 Lib. X c, x.— 6 [n Ep.ad Gal. 


Tox. VI. 


32 


Explicatur 
vox media- 
toris. 


Quo sensu 

mediatorem 

agnoverint 
Ariani. 


498 


II, Cum autem μεσίτου, sive medi, aut me- 
diatoris vox, duos esse saltem indicet, inter 
quos unus interjectus est, conciliator, et in- 
lerpres, qui ambos inter se componat, et ad 
concordiam adducat; quam vere id Christo 
conveniat, dicam mox, si prius de calumniosa 
haereticorum interpretatione pauca  mo- 
nuero. 

Ariani, qui veram illi, e£ eamdem cum 
Patre divinitatem ausi sunt detrahere, ideo 
μεσίτην eum nominari dixerunt; quod media 
cujusdam inter Deum verum esset, homi- 
nesque substantie ; quz ut his antecelleret, 
sic illo esset inferior. "Testatur hoc Cyrillus 
Alexandrinus in dialogo primo de 7vinitate ; 
ubi hareticos illos ait Dei filium existimantes 
diverse a Patre esse substantie, mediam 1lli 
quamdam attribuisse Deum inter et creatu- 
ram : ob idque μεσίτην illum vocari dixisse^.Quo 
etiam referri debet eorumdem Arianorum 
vecors illa impuraque sententia, qui Deum 
Patrem asserebant, creatas res omnes moliri 
eupientem, prius Verbum suum, tanquam 
instrumentum, edidisse, quo administro ad 
designationem tanti operis uteretur. Adde- 
bant ad incrementum perfidiae insaniam is- 
tam; idcireo Deum talem sibi comparasse 
operis ministrum, quod ereata nulla res 
meram summi arlificis efficientiam sustinere 
queat, ac propterea temperari eam Oopor- 
tuisse interposito velut ined/orumo quodam, 
et ad conditionem nostram propius accedente 
Deo, qui et natur inferioris pati consortium 
posset, et ad usum nostrum, et commercium 
magis opportune factus esset. De qua opinione 
late disputatum a nobis est in tomo se- 
cundo, libro primo de Trinitate! ; neenon in 
secundo?, 

III. Hane vero inter alios tradidisse Euse- 
bium Cesariensem, in primo libro docuimus. 
Cujus nune ad eamdem heresim implicatum 
adjungemus locum ex opuseulo primo contra 
Sabellium. Ibi enim cum unigenitum Dei fi- 
lium ad mundi procrealionem, et conserva- 
tionem necessarium esse dixisset ; hoe sibi 
objieit : « Sed fortasse dicis?: Non suflicit 


αἰ Cyniur. dial. Ide Trín. Τὸν ἀμφοῖν ἀνὰ μέσον, 
θεοῦ τε φημὶ, xxi χτίσεως, ταύτῃ γάρ τοι καὶ μεσίτην 
αὐτὸν χκεχλῆσθαί φασιν. 

ὁ CvmL. dial. 1 de Trin. ᾿ Ἐπειδὴ γὰρ οἵονεῖ 
πῶς γυμνῇ, χαὶ ἀχράτῳ τῇ τῆς θεότητος δόξῃ mpocóa- 
λεῖν οὐχ οἵα τε ἦν 5, ἀνθρώπου φύσις διὰ τὴν ἐνοῦσαν 
ἀσθένειαν, ὑπέδυ χρησίμως τὴν πρὸς ἡμᾶς ὁμοίωσιν ὃ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


enim Pater? Non quia non sufficiebat Pater, 
ideo genuit filium : sed quia non sufficiebant 
ea, quae facta sunt, sufferre non nati virtu- 
tem, ideo per mediatorem loquitur. » Hzc 
igitur mediatoris causa et proprietas fuit, ex 
Eusebii przepostera ratione : ob quam etiam 
in veteri Testamento non per se Deum egisse 
Patrem, sad per eumdem illum filium suum, 
lam Eusebius, quam alii veteres arbitrati 
sunt, Sed hi, quos alioqui catholica com- 
mendat pietas, excusari, et ad commodum 
etiam deflecti sensum aliquem possunt : Eu- 
sebium, quem Ariane impietatis signiferum 
fuisse constat, nulla satis idonea defensio 
vindicat ab erroris nefarii contagione, ut in 
libro illo primo de 7Z?nitate fusius osten- 
dimus. 

Cujus et Arianorum ceterorum , ratio illa, 
propter quam mediatore opus fuisse puta- 
runt, ad sanioris, et ineulpate professionis 
formulam dirigi sic potest, ut non inter pro- 
priam Patri; sed huic communem cum Filio 
divinitatem, et creaturas medium quemdam 
adhiberi oportuisse dicamus, qui Deus idem 
ethomo utrique congrueret Quod recte Cyril- 
lus illo, quem paulo ante citavimus, in loco 
tradidit his verbis : « Nam quia nudam quo- 
dammodo, meramque divinitatis ad majesta- 
tem accedere humana natura non poterat, 
propter insitam sibi imbecillitatem ; utiliter 
ad nostram similiiudinem sese Unigenitus 
accommodavit, ut areanam Dei Patris volun- 
tatem aperiens, spirituales efficeret adorato- 
res: qui ad umbras figurarum non amplius 
adharescerent, neque legem admitterent, a 
qua nihil perfiei poterat : sed uti, quando- 
quidem spiritus est Deus, nos etiam in spi- 
ritu, et veritate Deum adorare simul, et colere 
festinemus ^. » 

IV. Quocirca μεσίτου, id est med/atoris, hoe 
habet communis, et nàtiva, ae necessario 
subjecta notio, ut is intelligatur, qui sit am- 
boram partüceps, et quadam cum illis com- 
munione sociatus, quorum conciliator est, et 
sequester. Id autem duplieiter fieri potest, 
uno modo, ut nature sit nonnulla cum utro- 


μονογενὴς, ὡς ἂν τὸν ἀπόῤῥητον τοῦ θεοῦ xal πατρὸς 
διεχχαλύπτων θέλησιν, πνευματιχοὺς ἀποδείξη προσχυνη- 
τὰς, οὐ τύπων ἀποσχίασμασι προσχειμένους ἔτι, καὶ τὸν 
οὐδεν τελειοῦν ἰσχύοντα προσιεμένους νόμον, &àAX, ἵν", 
πείπερ ἐστὶ πνεῦμα ὃ θεὸς, ἐν πνεύματι, καὶ ἀληθείᾳ xal 
ἡμεῖς αὐτοὶ προσχυνεῖν τε ἅμα χαὶ λατρεύειν ἐπειγώμεθα. 


(me 


1 ap, un v οἱ xi, —2 Lib. ILcap. v, $15, — 3 Euseb, 1, contra Sabell, 


diationis. 


Jtraque 
Cbristo 
ompetit. 


8 lantum 
anctis. 


iplicatur 
ma ratio 
diatoris. 
soli 
;hristo 
ompetit. 


DE INCARNATIONE, LIB. XIT, CAP. I. 


que conjunctio ; altero vero, ut animorum, ac 
voluntatum cum illis consensione coh:zreat. 
Priorem μεσιτείας speciem appellemus sane 
φυσιχὴν, id est naturalem : posteriorem σγετιχὴν: 
4 solo affectu animi, et hinc exorto com- 
modandi, ac bene merendi officio constat. 

Utrumque mediator Dei, et hominum obti- 
net Christus Jesus, qui ambasin eadem per- 
sona sua naturas conjungens, primam illam 
naturalis,et substantivi formam Interventoris 
implet ; tum posteriori multipliei functione 
respondet, satisfaciendo, interpellando, et 
orando, Deum placando, ac nobis prome- 
rendo, et hajusmodi aliis, de qnibus postea. 
Sed eum hujus secundi generis partes cum 
Angelis, et hominibus communicare voluerit 
Christus : (Nam et sanctos, quasi secundarios 
mediatores ; allegari ad Deum instituit) prio- 
ris secum neminem habet participem : sed in 
solidum sibi reservavit. (Nullus enim, prater 
ipsum, natura duplici censetur.) Nisi quod, 
uti sancti sint, ac mediatoris illius secunda- 
rii munus digne capiant, divinze fiunt homines 
naturae quodammodo participes, et θεοῦσθαι, id 
est deificari dicuntur; reipsa tamen nemo, 
prater Christum, Deus est et homo. Itaque 
singularis, et primarius iste mediator est. 

Hine Scripture non mediatorem solum Dei 
et hominum Christum, sed. unum esse tes- 
tantur. Et, quod ipsemet dicit, JVemo venit 
ad Patrem, nisi per ime*, eamdem vim ha- 
bet : atque ut csetera loca, in quibus mediator 
nowi testamenti simpliciter vocatur?, eodem 
modo interpretemur admonet. 

V. De duplici mediatoris illo genere, quod 
alibi strietim *, et quasi in transitu fecimus, 
postulat hie locus ut ex professo, uberiusque 
modo disputemus : ac primum de priore, et 
singulari genere. Cujusad hoe tractatio redu- 
citur, ut ideo mediatorem prestantissimo illo 
modo Christum esse demonstremus, quia 
naturam in semetipso utramque continens, 
amborum inter se, quorum conciliator exsti- 
tit, consensionem et eoncordiam reipsa re- 
presentavit. Et quamvis de duabus Christi 
naturis, et earum in Christo coneursione pa- 
riter ac diserimine, superioribus in libris 
copiose disseruimus, ac veterum de iis testi- 
monia, pro instituto nostro, affatim congessi- 
mus ; non pizebit tamen alia eonferre in hune 
locum, quz hoe proprie, quod nunc agitur, 
exprimant, eatenus mediatorem esse Christum, 


499 


quod divinam et humanam naturam in sese 
complexus, verus homo sit, et Deus. Quod 
quidem diligenter hie ineulcatum, vel hune 
usum afferet theologis, uti novo hoe argu- 
mento catholicum dogma tanto firmius , vali- 
diusque  comprobent, adversus Arianos, 
Apollinaristas, Eutychianos, ac Monophysitas: 
tum iis oppositos ex adverso, quod ad Incar- 
nationem attinet, Samosatenos, Photinianos, 
Nestorianos, et redivivos hae setate Photini, 
ac Pauli Samosateni sectatores Anabaptistas, 
Socinianos. Hoe igitur deinceps consentien- 
tibus eum Scriptura antiquorum Patrum 
sententiisapprobandum suscipimus, propterea 
verum, et unicum esse mediatorem inter 
Deum hominesque Jesum Christum, quod ex 
ambabus conjunctis inter se proprio, ae sub- 
stantivo nexu naturis in una eademque per- 
sona componitur. 

VI. His incorruptis,et gravissimis veritatis 
catholiece testibus preibit Apostolus Paulus: 
qui ut mediator Dei et hominum posset 
esse Dei filius, necesse ait fuisse uti 
nature hominum fieret particeps, in eaque 
pateretur : decebat enim, inquit?, eum 
propter quem ommnia, οἱ per quem omnia, 
qui multos filios in gloriam | adduxerat , 
auctorem salutis eorum per passionem consum- 
mare. » Et paulo post: « Quia ergo pueri 
communicaverunt carni, et. sanguini, οἱ ipse 
similiter participavit eisdem, ut. per mortem 
destrueret eum, qui habebat mortis imperium, 
id est. diabolum : et. liberaret eos, qui. timore 
mortis per totam vitam obnoxii erant servituti, 
ete. Unde debuit per. omnia fratribus. similari, 
ut misericors fieret, et fidelis Pontifex ad Deum, 
ut repropitiaret delicta populi. Eodem perti- 
nent et illa Scripture testimonia, qua» Dei 
filium, et Christum asserunt hominem esse 
faetum, et in hune mundum venisse, ut pec- 
catores salvos faceret?, et humanum genus a 
peeeatis eximeret, ac morte sua liberaret. 
His enim officiis mediatoris proprietas expri- 
mitur. Hujusmodi autem loca in sacris libris 
et frequentissima sunt, et obvia : qu: per- 
censere nihil attinet. 

VII. Jam quodad Patres spectat,commemo- 
randus anie omnes mihi videtur Gregorius 
Nyssenus; quiinlibro primocontra E'unomium, 
de mediatoris appellatione, et ejus causis ea 
scribit, que vim illius, et naturam plenissime 
declarant. Postquam enim ea prefatus est, 


1 Timot. 1, 5, — 2 Joann. xw, 6. — 3 Hebr. vut, 6 et cap. 1x, 1 et eap. xu, 24. — 4 Lib. ΠῚ de Trin. cap. m etlib. Il 


de Ang. cap. 1x. — 5 Hebr. n, 10. — 6, Ut I Tim. 1, 15. 


Ex Apostolo 
Paulo, 


liemque ex 
Patribus. 


Mediatoris. 


500 


qua supra initio capitis hujus retuli, μεσίτου 
vocabulum totam illius mysterii rationem, ac 
finem conlinere : idipsum exponit sie. « Est 
autem finis, et scopus iste : Defectionem fecit 
aliquando 2enus hominum adversarii impro- 
bitate deceptum; et in peccati servitutem 
redactum ab vera vita est alienatum. Instau- 
rat postea fietum a se opus operis dominus, 
et homo fit cum eo, quod jam erat Deus: adeo 
ut et totum jam istud esset, et totum illud 
faetum fuerit, atque hoc modo cum Deo 
mista, et temperata est humana natura, me- 
diatore ae sequestre homine illo, qui est in 
Christo : cum quo tota virtute per assumptas 
nobis primitias massa temperata coaluit. Quo- 
niam igitur :;nediator unius mon est, Deus 
autem unus esí! ; isque nullo modo in illis, 
quas fides nobis tradidit personis dividitur. 
Siquidem una in Patre, et Filio, οὗ Spiritu 
sancto divinitas inest. Ideireo mediator semel 
Dei et hominum fit Dominus, hominem per 
sese cum divinitate conjungens. Quinetiam 
per mediatori subjectam notionem, fidei pie- 
tatem edocti sumus. Etenim mediator Dei et 
hominum, uti communionem natur suscepit 
humane, non opinione sola, sed reipsa factus 
homo ; ita et verus existens Deus, non appel- 
latione sola nude divinitatis honoratus est, ut 
putat Eunomius ^. » 

Hactenus Gregorius, qui ea congessit in 
hune loeum, 4π ad catholieum dogma "Tri- 
nitatis, et Incarnationis corroborandum utilia 
esse possunt. Ac mediatoris imprimisofficium, 
partesque Christi pur)chrecomplexus est, duas 
in unum illum coiisse naturas asserens, per- 
fectas, et integras, minimeque confusas; tum 
revera fuisse hominem ipsum, non sola spe- 
cie, et opinione docet; itidemque Deum 
verum : quorum illud, Apollinaristas, et 


&. GnEGon. NxssEx. lib. I contra Eunom. 'O δὲ 
σχοπὸς οὗτός ἐστιν. ἀπέστη διὰ τῆς τοῦ ἀντιχειμένου 
χαχίας ποτὲ τὸ ἀνθρώπινον, x«l τῇ ἁμαρτίᾳ δουλωθὲν͵ χαὶ 
τῆς ὄντως ἠλλοτριώθη ζωῆς. ἀναχαλεῖται μετὰ ταῦτα τὸ 
ἑαυτοῦ πλάσμα ὃ τοῦ πλάσματος χύριος, καὶ γίνεται 
ἄνθρωπος μετὰ τοῦ εἶναι θεός. χἀχεῖνο ὅλον ὧν, χαὶ τοῦτο 
ὅλον γενόμενος. xot οὕτως συνανεχράθη θεῷ, χαὶ ἀνθρώ- 
πινον, τοῦ χατὰ Χριστόν ἀνθρώπου τὴν μεσιτείαν ἐργα- 
σαμένου, ᾧ διὰ τῆς ἀναληφθείσης ἡμῖν ἀρχῆς ὅλον τῇ 
δυνάμει συνανεχράθη τὸ φύραμα. ἐπεὶ οὖν ὁ μεσίτης ἑνὸς 
οὖχ ἕστιν, ὃ δὲ θεὸς εἷς ἐστιν, οὐδὲν τοῖς προσώποις τοῖς 
ἐν τῇ πίστει παραδεδομένοις ἐμμεριζόμενος. μία γὰρ ἣ 
θεότης ἐν πατρί τε, wol υἱῷ, wei πνεύματι ἁγίῳ. διὰ 
τοῦτο γίνεται μεσίτης ἅπαξ ὃ χύριος, θεοῦ, χαὶ ἀνθρώ- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


Monophysitas,ae δοχητὰς lethali plaga confieit : 
hoc autem, Arianos, et Anomoeos. Indidem 
preterea colligitur, naturam divinam, quae 
personis inest tribus, unam numero, et sin- 
gularem, atque individuam esse , neque pro 
illarum numero divisam ; de quo vide quein 
quarto libro de Trinitate diximus?. Atque eo 
notabilior est ille Nysseni Gregorii locus, 
quod quaedam exstant illius testimonia illie a 
nobis allata, quae de divinitatis unitate aliter 
ipsum existimasse suadere possint. 

Vili. Irengeus a Tbeodoreto citatus de 
Medtatore ita plane loquitur : « Oportebat, 
inquit, mediatorem Dei et hominum per suam 
cum utroque propinquitatem, ambos in ami- 
ciiam, et concordiam adducere; ae Deo 
quidem representare hominem; hominibus 
vero Dei communicare notitiam ^. » 

Hippolytus episeopus, et martyr apud 
Leontium, « Ut demonstretur, inquit?, utram- 
que quidem in se habere substantiam , scilicet 
Dei ct hominum : sieut Apostolus ait, Media- 
tor quidem Dei et hominum, homo Christus 
Deus*, Mediator autem unius non est?, sed 
hominum. Oportebat ergo, ut Christus factus 
mediator Dei et hominum, ab uirisque arrha- 
bonem quemdam acciperet, ut appareat me- 
diator duarum naturarum. » Hic Apostoli 
locum ex epistola ad Galatas paululum detor- 
quet Hippolytus ; ubi mediator non unius esse 
dieitur : quod ille sie aecipit, tanquam non 
unius cujuspiam hominis mediatorem fuisse 
Christum dixerit, sed hominum omnium. 
Hoc vero ab Apostoli mente est alienum. 
Nam mediatorem cum ait non unius esse ; de- 
monstrat plures uno esse debere, inter quos 
medius, ac terüus sit ille, qui mediatoris 
partes agit : non autem altera ex parte neces- 
sario plures uno oportere esse signifieat. Quo- 


πων, συνάπτων τὸν ἄνθρωπον OU ἑαυτοῦ τῇ θεότητι. 
ἀλλὰ xo διὰ τοῦ χατὰ τὸν μεσίτην νοήματος τὸ εὐσεδὲς 
τῆς πίστεως ἐδιδάχθημεν. ὁ γὰρ μεσίτης θεοῦ, χαὶ ἀνθρώ- 
xtv ὥσπερ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τὴν χοινωνίαν ἔδε- 
ξατο, οὐ νομισθεὶς ἄνθρωπος, ἀλλὰ γεγονὼς xarà ἀλή- 
θειαν, οὕτω χαὶ ἀληθινὸς θεὸς ὧν, οὐχ ἐπωνυμίᾳ 
τετιμημένος ἐστὶν ψιλῆς τῆς θεότητος, ὡς ὁ Εὐνόμιος 
βούλεται. 

b Inzw. lib. III, cap. xx apud Theodor. dial. II. 
"Eos γὰρ τὸν μεσίτην θεοῦ τε xoi ἀνθρώπων διὰ τῆς 
ἰδίας πρὸς ἑκατέρους οἰχειότητος, εἰς φιλίαν, xot ὁμόνοιαν 
τοὺς ἀμφοτέρους συναγαγεῖν, χαὶ θεῷ μὲν παραστῆσαι 
τὸν ἄνθρωπον, ἀνθρώποις δὲ γνωρίσαι τὸν θεόν. 


4 Gal.in. — ἃ Presertim. cap. ix et ΧΗ], — 9  Leont. lib, 1 contra Νεδίον, et Eut.. tom. IV Bibl. — 4 l Timoth. i1, 5. 


e 5 Gal. 11, 20, 


Docetas, 


erobscu- 
: ilustra- 
' A postoli 
locus : 
lediator 
autein 
ius non 
est. 


LI 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. I. 


niam autem hie idemPauli locus ad illustran- 
dam mediators proprietatem spectat; et 
alioquin obseurissimus est; libetintranseursu 
lucem huie nostre interpretationis afferre. 
IX. In epistola, quz est ad. Galatas, pro- 
positum est Apostolu docere, gratie eterna- 
que vit: promissam hereditatem, et in illius 
terre, quam Abrabamo Deus ostendit, pro- 
missione significatam, non imputandam esse 
Mosaic: legi, et ejus observantie, sed gratuito 
ac liberali Dei beneficio per Christum, quem 
de Abrahami stirpe venturum eidem pollicitus 
fuerat. Hoe vero sie Paulus explicat. Haere- 
ditas, inquit, non estex lege; sed promissione. 
Nam ex utroque esse non potest. Quod igitur 
ex promissione sit, de libro Genesis argu- 
mentum capit. Quippe terra illa, eujus Abra- 
hami stüirpi possessionem Deus promisit!, 
spiritualis hereditatis, quc in gratia, regno- 
que ccelesti posita est, fizuram gerebat. Quare 
hujus etiam adeptio promissione nititur. Quo 
eoneesso, sequitur eamdem h:ereditatem gra- 
lis, ac justitie, eique adjunctc sempiterna 
felicitatis, ex lege minime provenire. Lex 
enim pacto quodam, et mutua quasi stipula- 
lione, et obligatione transacta est : promissio 
vero sola promittenus voluntate constat. Quod 
quidem his verbis Apostolus declarat? : /Yam 
si ex Lege hereditas, jam non ex promissione. 
Abrahae autem per repromissionem donavit Deus. 
Quid igitur lex ? Propter transgressiones posita 
est ; donec veniret semen, cut promiserat ordinata 
per angelos, in manu mediatoris. Mediator au- 
tem unius non est, J)eus autem unus est, Duo, 
inquam, iis in verbis ab Apostolo docentur : 
primum est, discrimen promissionis illius 
Abrahamo divinitus edit», et justitiam per 
Christum illatam mystice significantis, ac 
legis per sequestrem Mosem [sraelitieo po- 
pulo late: alterum est, eamdem ipsam legem, 
justitiam non posse tribuere. Quod ad prius 
spectat, in eo discrepat lex a Mose lata ab 
terree pollicitatione Abrahamo facta, quodilla 
non sine medio aliquo interprete, ae seques- 
tre data est [sraelitis : sed per mediatorem 
sive Mosem, sive, ut nonnulli volunt, Chri- 
stum ipsum, etiam ante susceptum hominem 
eum hominibus versantem. Utervis erzo me- 
diator legis sanciendz fuit, inter populum, et 
Deum. At promissio ab ipso Deo facta est 
Abrahamo, interventore, ae sequestre nullo. 
Nam legis latio pactum quoddam fuit, quod 
inter ambos necessario tertii alicujus inter- 


ἡ Gen. xit et xir, — 2. Gal. i1, 98. — 3 Exod. xxix, 5, 


501 


ventu transactum est. Non enim ante legem 
populo Deus edidit, quam fidejussore Mose, 
populus spopondit, se in omnibus obsecutu- 
rum, et servaturum quidquid jussisset Deus. 

X. Quocirca non simplicis mandati, 80 
preceptüi vim, et conditionem habuit legis 
ista latio; quemadmodum alioqui principes 
subjectis sibi; aut domini servis que volunt 
etiam invitis imperant : sed federis, et con- 
venlionis; qui& nonnisi ex mutua consensione 
partium , et libera stipulatione rata esse 
potest. 

Hujusmodi fcederis ac stipulalionis mani- 
festa est formula in Zxodi capite decimo- 
nono. Ibi Dominus, antequam legem daret, 
Mosem ad se vocatum jubet conditiones ine- 
undi pacti ad Israelitas perferre, in hsec 
verba : δὲ ergo audieritis vocem meam, et 
custodieritis pactum meum, eritis mihi in pe- 
culium de cunctis populis. Mea est enim omnis 
terra. Eteritis mihi in regnum sacerdotale, et 
gens sancta. Venit Moyses ; et convocatis ma]jo- 
ribus natu populi, exposuit omnes sermones, 
quos mandaverat Dominus. Hesponditque omnis 
populus simul ; Cuncta, que locutus est Domi- 
nus, faciemus?. Ea populi verba retulit Moses 
ad Dominum, qui sanctifieari populum jussit, 
ac deinde legem tulit. 

At promissio, qua Beus Abrahamo, ejusque 
posteritati possessionem erre Chanansse 
pollicitus est, nullam paeti aut fcederis ratio- 
nem habuit, sed testamenti, ac promissionis 
simplieis, et absolute : eujus tota vis, et obli- 
gatio ex unius voluntate pendet. Nam gratuita 
fuit; et interventore, ae mediatore nihil opus 
habuit: eum a solo Deo sic obita, perfectaque 
sit, ut ad firmitatem suam nihil aliunde re- 
quireret. 

Hine autem alterum illud sequitur, non 
posse per legem constare justitiam, ae fidem. 
He enim ad gratiam spectant ; quam mere 
gratuitam oportet esse, hoc est nulla ex con- 


.dilione meriti, vel stipulatione profectam. 


Itaque nullus hie interponi mediator debuit, 
qui praestandum aliquid eaveret, ac stipula- 
retur. Verum Deus solus auctor illius est; 
qui cum unus sit tam natura sua, quam in 
isto genere transigende pactionis, et obliga- 
tionis mutuce, nullum interpretem adhibet. 

Confer eum hae expositione nostra, quae 
vulgo ad illum locum in commentariis adno- 
tantur, scies profecto, quanto expeditior illa 
sit, ei facilior. 


Legis 
Mosaicz 
latio pacti 
rationem 
habuit. 


Antithesim. 


Hieronymi 
sententia 
notata. 


502 


XI. Jam quod paulo ante dixi, mediato- 
rem, eujus in manu legem esse datam ait 
Apostolus, Christum esse putat Chrysostomus : 
nee non Photius, et "Theophylactus. Melius 
Theodoretus ad Mosem ipsum retulit. Sed 
nee illa probatur nonnullorum ratio, qui quod 
Paulus dixit, Deus autem wnus est, sic acci- 
piunt, ut sit idem, ac sui similis, et immuta- 
bilis, ae pactorum 1ienax. Non viderunt 
tacitam illam comparationem , et ἀντίθεσιν 
paeti foederis, et simplieis promissionis, quam 
explieavimus. Czeterum. quod Chrysostomus, 
aliique. mediatorem in veteri ferenda lege 
Christum intelligunt, consentaneum est com- 
muni antiquorum opinioni illi, de qua alibi 
scripsimus! : qui Dei Filium, ae Verbum, 
ante Incarnationem, eum Patriarchis egisse, 
et administrasse omnia, sub Angelorum ho- 
minumque specie putarunt. Facit ad hane 
illorum sententiam, et mediatoris Christi 
funetionem, Hieronymus in commentario ad 
epistolam Pauli ad Galatas; ubi mediatorem 
similiter atque li, quos nominavimus, credit 
esse Christum : ac mediatorem inter et se- 
questrem discrimine constituto, utrumque illi 
convenisse declarat ita : « Postquam ob 
nostram salutem, inquit?, de Virginis utero 
dignatus est nasci, Dei et hominum homo 
Christus Jesus sequester est dictus. Antequam 
vero humanum corpus assumeret, et esset 
apud Patrem in prineipio Deus Verbum, ad 
omnes sanctos, ad quos factus est sermo Dei, 
Enoch videlicet, Noe, Abraham, [saae, et 
Jacob, et postea Moysem, et cunctos Prophe- 
tas, quos Seriptura commemorat, sine addi- 
tamento hominis, quem necdum assumpserat; 
mediator tantummodo nuncupatur. » Sed 
h:ec Hieronymi observatio non valde neces- 
saria videtur ; ac promiseuus magis est usus 
nominis utriusque : ut sit sequester μεσίτης 
ἔντριτος, ut aiunt Glosse ; hoc est mediator, qui 
inter duos tertius intervenit. Quod secundum 
incarnationem ex duabus constanti, et com- 
posito naturis Christo Dei et hominis filio 
potissimum convenit; ut antiqui tradunt : 
quorum uti testimoniis pergam. 


& NruaN. lom. I. Ὥστε ἀληθινὸς θεός ἐστιν ὃ υἱὸς, 
χαὶ πρὸ τοῦ γενέσθαι αὐτὸν ἄνθρωπον, xci μετὰ τὸ 
γενέσθαι μεσίτην θεοῦ, χαὶ ἀνθρώπων, ἄνθρωπον ᾿Ιησοῦν 
Χριστὸν, ἡνωμένον πατρὶ xarà πνεῦμα, ἣμῖν δὲ χατὰ 
σάρχα, χαὶ οὕτω μεσιτεύσαντα θεοῦ χαὶ ἀνθρώπων, τὸν 
μὴ μόνον ἄνθρωπον, ἀλλὰ χαὶ θεόν. 

b Basin. apud Theorian. tom. 1I. 2ib/. PP. Toy 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


XII. Athanasius in libro de natura humana 
suscepta, mediatoris proprietatem istam exi- 
mie demonstrat, « Verus, inquit, Deus est 
Filius, et antequam homo fieret, et postquam 
factus est mediator Dei, et hominum homo 
Jesus Christus, unitus Patri seeundum spiri- 
tum: nobis vero secundum carnem ; atque 
ita mediatoris partibus functus inter Deum, 
et homines: qui non solum homo est, sed 
etiam Deus^, » quem locum citat 'Theodore- 
tus in dialogo tertio ?. 

Basilius adversus Eunomium scribens, ut 
refert Theorianusin libro de Legatione ad Ar- 
menos : « Mediatorem, ait, Dei et hominum, 
quemadmodum nominavit magnus Apostolus, 
nihil sie ostendit, ut appellatio filii, quae na- 
turc& utrique, divinz seilicet, et humane, ex 
sequo tribuitur. Nam idem et Dei filius est, et 
filius hominis secundum dispensationem fae- 
tus est ^. » 

Idem porro in libro quarto operis ejusdem 
contra Eunomium, Christum natura mediato- 
rem esse dicit, quia naturaliter in duabus 
naturis subsistit : hoc est vere, et substantive. 
« Quod natura medium est, inquit, inter ali- 
qua, utrumque eontingit extremum. Quare 
cum natura mediator sit Christus inter Deum; 
et nos non per dispensationem, sed natura 
conjuncta sunt Deus et homo*. » Hie ne quis 
forte miretur, quod in Christo negat Basilius 
secundum dispensationem Deum et hominem 
esse eonjunctos, scire debet, causam quidem. 
et originem conjunctionis illius, dispensalioni 
esse tribuendam : eczeterum ea semel perfecta, 
non jam dispensatione sola, hoe est volunta- 
tum propensione mutua duntaxat, naturas 
ambas unitas esse, sed naturali, et substan- 
tivo vinculo eopulatas : quod minore circuitu 
verborum scehole sie efferrent; /n genere 
cause efficientis secundum | dispensationem na- 
turas illas esse. sociatas ; non autem in genere 
cause? formalis. 

XIII. Epiphanius in Ancorato, productis in 
medium Apostoli de Christo sententiis qui- 
busdam, qua tum hominem illum fuisse 
confirmant, tum sequalem Patri,sie ex iisdem 


μεσίτην θεοῦ, xol ἀνθρώπων, χαθὼς ὠνόμασεν ὃ μέγας 
᾿ῬΑπόστολος, οὐδὲν οὕτως ὡς τὸ τοῦ υἱοῦ δείχνυσιν 
ὄνομα. 

€ Basi. tom. ll. Τὸ φύσει μέσον τινῶν, ἑχατέρων 
τῶν ἄχρων ἐφάπτεται. Εἰ οὖν φύσει μεσίτης Χριστὸς θεοῦ 
xol ἡμῶν, χαὶ οὐ χατ᾽ οἰχονομίαν, ἀλλὰ φύσει συνῆπται 
θεὸς, χαὶ χτίσις. 


1 Lib. VIII de Trin. ΘᾺ. 11. — 2 Hier. in cap. nr ad Gal. — 3 Tom IV. 


Patrum: 
Athanasii 


Basilii. 


: 
| 
1 
; 


Epipha 


hh 


Chrysos- 
tomi. 


TTheodoreti. 
Mediatoris. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, 


colligit : « Vides quemadmodum ipsum ho- 
minem esse declarat, non tamen nudum ac 
simplicem. Nam quod Dei, et hominum me- 
diator dicitur, ideo dicitur, quod inter 
utramque partem mediator est apud Patrem 
suum is, qui natura Deus est, germanus ab 
illo genitus : ad homines porro si referatur, 
naturalis est homo, et ex Maria germanus, 
sine virili semine genitus. Ita quippe mediator 
est Dei, et hominum, homo factus, non natnra 
conversus : sed secundum utramque sub- 
stantiam mediator amborum *. » 

Chrysostomus item in priorem ad 7/mo- 
theum : « Mediator, inquit, cum ambobus 
commune aliquid habere debet, quorum me- 
diator est. Quod si unum quidem propin- 
quitate contingat, ab altero vero distractus 
sit, non jam mediator est, ete. Nam quia na- 
iurarum duarum medius exstitit, ambabus 
naturis propinquus esse debet. Ut enim quod 
loei eujuspiam medium est utrique loci parti 
proximum sit oportet : ita quod naturarum 
medium est, ambabus naturis propinquum 
oportet esse. Quemadmodum ergo homo 
facetus est; sic erat et Deus. Porro mediator 
homo esse non potuit, Siquidem cum Deo 
eolloquendum erat. Sed neque Deus potuit 
esse mediator. Non enim receptus ab illis 
foret, quorum mediator esset^, » 

XIV. Theodoretus in dialogo secundo, 
vO€is τοῦ μεσίτου vim eidem adscribit nolioni, 
ex eaque naturas Christi duas adversus hz- 
reticos confirmat. Nam prolatis illis Apostoli 
verbis : Unus Deus, et unus mediator Dei et 
hominum homo Christus Jesus , qui seipsum 
dedit redemptionem pro omnibus! ; ila disserit : 


« Errem. 4ncor. num. 44. ἃς ὡς ἄνθρωπον 
αὐτὸν ἀπεφήνατο, ἀλλ᾽ οὐ ψιλόν. τὸ s p μεσίτης θεοῦ, 
καὶ ἀνθρώπων, ἐπειδὴ τοῖς ἑχατέροις μεσιτεύει πρὸς τὸν 
Ξατέρα αὐτοῦ θεὸς ὧν φύσει Ἰνήσιος erem μένος. πρὸς δὲ 
τοὺς ἀνθρώπους, ἄνθρωπος φυσιχὸς γεγονὼς ἐχ Μαρίας, 
δίχα σπέρματος ἀνδρὸς γεγενημένος. οὕτω γάρ ἐστι μεσί- 

τῆς θεοῦ, καὶ ἀνθρώπων, θεὸς ὧν χαὶ ἄνθρωπος γεγογὼς: 


οὗ τραπεὶς τὴν φύσιν, ἀλλὰ χατὰ ἑχάτερα πρὸς τὰ ἀμφό- 
τερα μεσιτεύων. 
b Cunysosr. hom. vit inl ad Tim. 'O δὲ μεσί- 


τῆς ὀφείλει ἀμφοτ έροις κοινωνεῖν. ἐὰν δὲ τοῦ μὲν ἑνὸς 
ἔχηται, τοῦ δὲ ἑνὸς ἀπεσχοινισμένος Jj, οὐχέτι μεσίτης 
ἐστίν, cic. 

᾿Επειδὴ γὰρ δύο φύσεων μέσος γέγονεν, ἐγγὺς τῶν δύο 
φύσεων αὐτὸν εἶναι δεῖ. ὥσπερ γὰρ τὸ τόπου τινὸς p σον, 
ξχατέρων ἐστὶ τῶν τόπων ἐγγύς" οὕτω χαὶ τὸ τῶν φύσεων 
μέσον, ἑκατέρων ὀφείλ εἰ εἶναι φύσεων ἐγγύς. ὥσπερ οὖν 
ἄνθρωπος γέγονεν, οὕτω xa θεὸς ἦν. ἄνθρωπος οὐχ ἂν 


1 Tim. n, 5. 


CAP. I. 503 
« Sed et ipsum quoque nomen mediatoris, 
divinitatis ibi, e£ humanitatis exprimenda 
vim habet. Non enim tanquam Deus solum 
existens mediator est dictus. Nam quomodo 
mediatorisinter nos, et Deum partes impleret, 
nihil habens nostrum? Verum quoniam et 
qua Deus est, Patri conjunctus est eadem cum 
illo potestate priditus : et ut homo est, no- 
biseum sociatur : siquidem servi formam sus- 
cepit ex nobis : merito mediator nominatus 
est, conjungens in seipso que disjuncta sunt, 


unitione naturarum, divinv videlieet, et 
human -*. » 
Joannes Chrysostomus apud eumdem 


Theodoretum in dialogo secundo, ex homilia 
quadam de Matthei Evangelica sententia 
eleganti similitudine aafuralis mediatoris iu 
Christo conditionem explicat. « Quemadmo- 
dum 51 quis, ait, in medio spatio stans inter 
duos a se mutuo distantes, ambabus expansis 
manibus, utrimque apprehensos illos con- 
junxerit : ita et ille fecit, cum et vetus Tes- 
tamentum cum Novo, et divinam cum humana 
naturam, et cum suis nostra copulavit", » 
Quem locum imitatus est "Theodoretus in 
commentario ad caput 11 epistole prioris ad 
Timotheum, ubi verba illa Pauli de Mediatore 
explicat. 

Idem Chrysostomus in homilia de Ascen- 
sione Christi ; « Sicut duobus inter se conflata 
pugna dissidentibus, ait, alius quispiam me- 
dius interveniens contendentium, pugnam 
dirimit, et discordiam : ita egit et Christus. 
Irascebatur nobis tanquam Deus : nos ejus 
contemnebamus iram, clementem aversantes 
dominum. Itaque nedum se Christus inter- 


Y^ 


γένετο μεσίτης. ἔδει γὰρ χαὶ τῷ θεῷ διαλέγεφθαι. θεὰς 
ὖχ ἂν ἐγένετο μεσίτης. οὐ γὰρ ἂν ἐδέξαντο αὐτὸν οἷς 

, 
μεσίτευσεν. 

€ ὙΠΕΟΡΟΒΕΤ. lom. IV. Καὶ αὐτὸ δέ γε τοῦ μεσίτου 
τὸ ὄνομα θεότητος ἐνταῦθα χαὶ ἀνθρωπότητος ὑπάρχει 
δηλωτιχόν. οὐ γὰρ μόνον ὑπάρχων θεὸς ἐχλήθη μεσίτης. 
πῶς γὰρ ἂν ἐμεσίτευσεν ἡμῖν, καὶ θεῷ μηδὲν ἔχων ἣμέ- 
τερον; ἐπεὶ δὲ ὡς θεὸς συνῆπται τῷ πατρὶ. τὴν αὐτὴν 
ἔχων ἐξουσίαν, ὡς δὲ ἄνθρωπος, $uiv ἐξ ἡμῶν γὰρ 
ἔλαθε τὴν. τοῦ δούλου μορφὴν, εἰχότως μεσίτης ὠνόμα- 
σται, συνάπτων ἐν ἑαυτῶ τὰ διεστῶτα τῇ ἑνώσει τῶν 
φύσεων, θεότητος λέγω, καὶ ἀνθρωπότητος. 

d Cnavs. apud Theod. Καὶ καθάπερ τις ἐν μεταιχ- 
μίῳ στὰς δύο τινῶν ἀλλήλων διεστηχότων, ἀμφωτέρας 
ἁπλώσας τὰς χεῖρας, ἑχατέρωθεν λαβὼν συνάψειεν" οὕτω 
χαὶ αὐτὸς ἐποίησε, τὴν παλαιὰν τῇ καινῇ συνάπτων, τὴν 
θείαν φύσιν τῇ ἀνθρωπίνῃ, τὰ αὐτοῦ τοῖς ἡμετέροις. 


Cyrilli Ale- 
xandrini. 


Natwuralem 
et moralem. 


504 


ponens, utramque naturam in amicitiam 
consoeiavit, et impendens nobis a Patre sup- 
plieium ipse sustünuit^. » Eadem fere sen- 
tentia, sed aliis verbis legitur in homilia 
Lxxxvir tomi quinti, qua est de Ascensione. 

XV. Egregie quoque med?atoris hujusmodi 
statum et officium describit in plerisque locis 
Alexandrinus Cyrillus : quorum hie aliquos 
referam. Libro i Joannem undecimo, verba 
enarrans illa Christi, Ego in eis, et tu in 
me!', ete. Christum in nobis residere dicit 
tanquam hominem", corpore, quando nobis- 
cum in sacramento corporis sui miscetur, et 
unitur : tum ut Deum conjungi, proprii Spi- 
ritus eflicientiarenovantem spiritum nostrum. 
Deinde ita concludit : « Vineulum igitur uni- 
tatis nostre cum Deo et Patre liquet esse 
Christum : qui et nos tanquam homo sus- 
pensos habet ex seipso : et tanquam Deus, 
in Deo naturaliter inest genitore proprio ^, » 
He vis est, et ratio substantivi, naturalisque 
mediatoris : qui non oífieio solum, conci- 
liandique functione ; sed substantia ipsa, et 
exstantia, qua utrique conneetitur, talem se 
esse probat. 

Idem in libro VI operis ejusdem, « Per 
illam, ait, velut per mediatorem, nos cum 
Patre conjungi. Quippe Christus est, inquit, 
velut confinium quoddam supreme divini- 
latis, οἱ humanitatis : ut qui simul est 
utraque, ei tantopere disjuneta in seipso 
quasi continet : ac Deo quidem et Patri, ut- 
pote natura Deus, copulatur : hominibus 
vero tanquam homo revera *. » 

Sicin libro III adversus Nestorium utramque 
mediatoris φυσικὴν, et σχετιχὴν proprietatem 


a Cunys. hom. de .150. Καθάπερ γὰρ δύο τινῶν ἀψιμα- 
χίᾳ διαστάντων, ἕτερός τις ἐν μέσῳ παρεντεθεῖς λύει τὴν 
τῶν ἐριζόντων μάχην, χαὶ διχόνοιαν" οὕτω χαὶ ὁ Χριστὸς 

- - D»! —^— » - 
ἐποίησεν. ὠργίζετο uiv ὡς θεὸς, ἡμεῖς δὲ τῆς αὐτοῦ 
Ξ - eL TS 
χατεφρονοῦμεν ὀργῆς, τὸν φιλάνθρωπον δεσπότην ἀπο- 
* χαὶ μέσον ἑαυτὸν ἐμαλών ὃ Χριστὸς ἑχατέ- 
στρεφόμενοι" ol μέσον ἑαυτὸν ἐμόαλών ὁ Χριστὸς ἕκατέ 
pav φύσιν εἰς φιλίαν συνήγαγε, xo τὴν παρὰ τοῦ πατρὸς 
ἐπιχειμένην ἡμῖν αὐτὸς τιμωρίαν ὑπέμεινεν. ' 
" JUNE * y -Ὁ 
b CyiuLi. lI in Joan. Σύνδεσμος οὖν ἄρα τῆς £vó- 
e ΓΩΣ Ὁ ^ ἘΣ ^ , ^ / , 
τητος ἡμῶν τῆς πρὸς θεὸν, xol πατέρα διαφαίνεται 
Χριστὸς, ἑαυτοῦ μὲν ἡμᾶς ἐξαρτήσας, ὡς ἄνθρωπος, θεῷ 
δὲ ὡς θεὸς ἐνυπάρχων φυσιχῶς τῷ ἰδίῳ γεννήτορι. 
1 -— m , ^" 

ὁ Idem lib. VI. Δι᾿ αὐτοῦ δὲ, ὡς διὰ μεσίτου τῷ 
πατρὶ συναπτόμεθα. μεθόριον γὰρ ὥσπερ τι θεότητός τε 
τῆς ἀνωτάτω, xoà ἀνθρωπότητός ἐστιν ὃ Χριστὸς, ἐν 
ταὐτῷ τε ὧν τὰ ἀμφότερα, καὶ οἷον συνέχων ἐν ἑαυτῷ τὰ 
τοσοῦτον διωχισμένα. χαὶ συνάπτεται μὲν, ὡς φύσει 


4 Joan. xvii, 93. — 9 Cyrill. lib. XI, in Joan, cap, xir. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


declarat. Quippe asserit « eumdem Christum 
missum esse, ut fieret ejusdem nobiscum 
substantie, hoc est homo : et ejusdem cum 
Deo Patre mansisse substantie, quatenus in- 
telligitur, et erat, estque Deus.» Aesubinde, 
« Positus est enim mediator per seipsum 
collisans ad unitatem habitudinis ea, quz 
natura rationibus penitus a se invicem sepa- 
rata sunt; factus est enim is, qui natura 
Deus erat, homo revera ^. » 

Auctor homilie de Z/ncarnatione Domini 
nostri, quae inter opera Chrysostomi est 
excusa, « Mediator, inquit, nisi cognatione 
junctus sit eum his, inter quos mediator est, 
non potest esse mediator. Quoniam igitur 
mediator Dei et hominum est Christus, opor- 
tebat ipsum demonstrari, tam Deo cognatione 
conjunctum, quam hominibus; et apparere 
velut quamdam dispensationem mediam,quze 
et Deo divinitate jungeretur, et hominibus 
humanitate *. » 

Maximus martyr in opusculo quodam ad 
Joannem Cubicularium, in quo fidei formula 
continetur, de naturali mediatore agens 
Christo Domino, affirmat hune « natura, sive 
substantia esse duplicem, propterea quod 
cum sit mediator Dei et hominum, oportet 
illum naturalem eum iis, inter quos medialor 
est. servare cognationem eo ipso, quod est 
utrumque : ut revera in seipso, et per seip- 
sum cur ceolestibus terrena conjungens, ma- 
terialem hominum naturam, qua ex peccato 
hostis erat reddita, Deo οἱ Patri concilians, 
servatam, in amicitiam receptam, et deifi- 
catam, non identitate nature, sed incarna- 
lionis ineffabili virtute, divine partieeps 
θεὸς, τῷ θεῷ, xol πατρὶ ἀνθρώποις δὲ πάλιν, ὡς xat 
ἀλήθειαν ἄνθρωπος. 

d ld. “Ὡς ἀπέσταλταί τε, χαὶ γέγονεν ἣμῖν ὁμοού- 
σιος" τουτέστιν ἄνθρωπος" ὁμοούσιος δὲ μεμενηχὼς xal 
αὐτῷ τῷ θεῷ, χαὶ πατρὶ, καθὸ xol νοεῖται, xoi ἦν τε, 
x«l ἐστι θεὸς. elc. Ῥέθειται δὲ χαὶ μεσίτης συνδέων δι᾽ 
ἑαυτοῦ πρὸς ἑνότητα σχετιχὴν τὰ τοῖς τῆς φύσεως λόγοις 
ὁλοτρόπως ἀλλήλων διηρημένα. γέγονε γὰρ, θεὸς ὧν 
φύσει, χατὰ ἀλήθειαν ἄνθρωπος. Vide οἱ dialog. de 
Incarn. 

e Tom. V Chrysost. homil. cxxxiv, vers. 54... Ὁ 
μεσίτης ἐὰν μὴ ἔχη συγγένειαν πρὸς τὰ μεσιτευόμενα, 
μεσίτης εἶναι οὐ δύναται. ἐπεὶ οὖν μεσίτης θεοῦ, καὶ 
ἀνθρώπων Χριστὸς ἐχρῆν αὐτὸν δειχθῆναι συγγενῆ τοῦ 
θεοῦ, xal συγγενῆ τῶν ἀνθρώπων, xx φανῆναι ὥσπερ 
τινὰ οἰχονομίαν μέσην ὁ καὶ θεῷ συναπτομένην χατὰ τὴν 
θεότητα, χαὶ ἀνθρώποις ἥνωμένην χατὰ τὴν ἀνθρω- 
πότητα. 


Maximi 
martyris. 


Leontii. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. I. 


naturse, per susceptam ex nobis sanctam 
ipsius carnem, cujusmodi ante fuimus, nos 
rursus efficiat ^. » 

XVI. Leontius Byzantinus!, qui Justiniani 
primi Imperatoris tempore floruit, seriptor 
imprimis doctus, et acutus, pulcherrime Me- 
diatoris naturalis ejusdem. proprietatem des- 
cribit. Cujus verba quia Grz:ce nondum edita 
sunt, Latine, ut exstant, hoc loco reddam ; 
quorum subtilis et obseura per se sententia, 
multo est obseurior sive exemplaris vitio, 
sive interpretandi necessitate concepta. Verba 
Leortii sie habent. « Cum igitur sex habitu- 
dines contemplemur, (nimirum in Incarna- 
tionis mysterio) duas, Patris ad Verbum, et 
Verbi ad Patrem : duas deinde Verbi ad car- 
nem, et earnis zd Verbum : duas prelerea 
Christi ad nos, et nostras ad ipsum : tres fiunt 
generales conjugationes. Ac prima quidem 
habitudo conjugationum sic habet, ut tertia 
quidem a prima, secunda vero a media ; illa 
enim, quibus extrema inter se conveniunt, 
contrario modo se habent ; atque in media; 
Sieut contra, media. Quibus enim contrarie 
habet ad seipsam, convenienter habet ad ex- 
trema ; et quibus rursus convenienter habet 
ad seipsam, contrarie habet ad extrema. His 
breviter dietis, conabor explanare exemplo. 
Sint posite tres res, anima simpliciter, corpus 
simpliciter, homo ex anima, et corpore com- 
positus, et horum inter se habitudines, ut 
anime ad animam ; anime ad corpus suum; 
hominis ad corpus simpliciter, et ad animam 
simpliciter. Anima quidem ad animam sie se 
habet, ut eadem ratione substantie sit unita ; 
differente vero hyposiasi discreta. Hoe est 
prima, et extrema habitudo conjugationum. 
Anima vero ad suum corpus sie se habet, ut 
diversitate naturz discreta sit; uniia vero 
ratione hypostasis, quam vita ἀλληλοῦχος, id est 
mutuo accepla, et reddita perfecil; hoc se- 
cunda ,eademque media habitudoservat; homo 
vero ad corpus simpliciter, et ad animam 
simpliciter relatus, tanquam totus omnino 
ab istis diseretus, propter habitudinem ad 
partes suas, secundam communionem cum 
ips's facit. Quare Christus ad nos, et ad Pa- 


& Maxix. martyr in opusc. ex quo Euth. excer- 
psit 2n Panopl. til. Vll. Διπλοῦν τὴν φύσιν, ἤτοι τὴν 
οὐσίαν, διὰ τὸ μεσίτην ὄντα θεοῦ, χαὶ ἀνθρώπων δεῖν 
κυρίως ἀποσώζειν τὴν πρὸς τὰ μεσιτευόμενα φυσιχὴν 
οἰχειότητα, τῷ ὑπάρχειν ἀμφότερα, ὕπως αὐτῇ τῇ ἀλη- 
θείᾳ ἐν ἑαυτῷ, xai OU ἑαυτοῦ συνάψας τοῖς ἐπουρανίο!ς 


1 Leont. lib. ΠῚ contra Eut. Tom, IV Dibl. 


505 


trem relatus, tanquam totus ex partibus, 
propter partes suas medius est inter extrema, 
ex toto hypostasis, relatus ad Patrem, propter 
divinitatem cum humanitate : et ex toto hy- 
postasis relatus ad nos, propter humanitatem 
cum divinitate permutatis habitudinibus , 
secundum distinctionem, et unionem, quas 
secum propter partes suas habet ; et quas cum 
Patre, et nobiscum habet, propter convenien- 
tiam partium cum extremis. » 

XVII. Hoc in Leontii sermone Christi 
naturalis μεσιτεία erudite, ac praeclare descri- 
bitur. Sex in illo mysterio σχέσεις, id est Aabi- 
t dines, sive relationes contineri dicit, quie in 
tres συζυγίας, id est conjugationes , et binarios 
contrahuntur. Prima syzygia duas habet rela- 
tiones; unam qua Pater ad Filium refertur ; 
alteram qua vicissim Patrem respicit Verbum. 
Secunda syzygia totidem relationes complec- 
titur; alteram in. Christo Verbi ad carnem, 
alteram carnis ad Verbum. Tertia syzygia 
duas item relationes collieit; quarum prior 
est, qua Christus ad nos refertur : posterior, 
qua nos ad Christum comparamur. Harum 
conjugationum prima similis est tertize, Nam 
ut Pater ad Verbum, et Verbum ad Patrem 
ita referuntur, uti natura inter se ambo con- 
veniant, hypostasi vero ditferant; ita et 
Christus natura nobiseum, qua est homo, 
congruit; eL nos vieissim cum ipso, hy postasi 
vero diserepamus. At vero media syzygia 
contraria ratione constat. Quippe Verbum et 
caro natura diserepant : una vero et eadem 
est hypostasis utriusque. Ita fit ut in media 
syzygia, illa ipsa res coneordiam, et unitatem 
faciat, qus ab extremis duobus discrimen 
efficit; nempe hypostasis : quge autem cum 
extremis eonsensionem infert, eadem res in 
illa contrarietatis causa sit, videlicet natura. 
Declarat hoe subinde anima rationalis exem- 
plo, qua: eum corpore, et homine ex utroque 
composito spectatur. Siquidem anima yel eum 
alia quavis anima confertur; vel cum cor- 
pore. Si eum anima comparatur, erit eadem 
habitudo, quie inest in prima, et terlia syzy- 
gia. Nam natura inter se concordant anima 
ἀπ; hypostasi distant. Sin cum corpore 


qv», σωθεῖσαν, φιλιωθεῖσαν cs, xal θεωθεῖσαν, o) οὐσίας 
ταὐτότητι, ἀλλὰ δυνάμει ἀῤῥήτῳ τῆς ἐνανθρωπήσεως, 
θείας χοινωνοὺς φύσεως διὰ τῆς ἐξ ἡμῶν ἀγίας αὐτοῦ 
σαρχὺς, ὡς ἐπ᾽ ἀργῆς xa ἡμᾶς ἀπεργάσηται. 


Mediatio. 


Testimonia 
Latinorum 
de Christo 
mediatore 
naturali. 


Tertulliani. 


506 


anima contenditur, existet habitudo illa, quee 
est in secunda conjugalione : in qua hypo- 
stasis eadem est, natura vero diversa. Porro 
si homo ad corpus solum, vel ad animam so- 
lam refertur, totus ab utroque discrepat, et 
totus cum ulroque convenit; ratione partium, 
ex quibus componitur. Ex his perspicuum est 
qui siL conditio, proprietasque mediatoris 
Christi; et quemadmodum naturaliter cum 
Deo, ae nobiscum conveniens, aut discrepans, 
utrumque complectatur, et in seipso con- 
societ. 


CAPUT Il. 


Latinorum | Patrum testimonia do Christo na- 
turali mediatore. Quid sit arrabo. 3. Augu- 
stini de mediatoris naturalis conditione me- 
morabilis locus. 


l. Nune Latinorum testium sententiis ea- 
dem Mediatoris proprietas adstruenda : quos 
disinetum in caput congessimus, ne solito 
longius superioris se modus ditfunderet. 

Horum primus sit Tertullianus : qui in 
libro de esurrectione carnis, de Christo me- 
diatore sie loquitur ἡ : « Hic sequester Dei, 
atque hominum appellatus, ex utriusque par- 
lis deposito commisso sibi, carnis quoque 
depositum servat in semetipso, arrabonem 
summ: totius. Quemadmodum enim nobis 
arrabonem spiritus reliquit, ita et a nobis 
arrabonem carnis accepit, et vexit in coelum 
dignustotius summz illue quandoque redi- 
genda. » Aptissima voce usus est Tertullianus 
sequeslrem vocans,qul μεσίτης a Graecis dicitur, 
ejusque vim recte declarans, utriusque partis 
depositum ab ilo servari dixit. Hune. enim 
proprie nominari sequestrem docent juriscon- 
sulti, apud quem plures rem, de qua contro- 
versia est, deponunt, Qua notio apprime 
quadrat in Christum,in quem utraque natura 
convenit, quasi ab litigantibus duobus viri- 
tim collata. Quod autem carnem Christi arra- 
bonem vocat. id eo sensu putem  interpretan- 
dum, quod pars sit totius hominum speciei, 
cujus integra substantia carnis vocabulo cen- 
setur. Unde et Apostolus convüviflentos , et 
conresuscitatos nos omnes homines in Christo 
esse dicit^, atquein ccelo consessores ad Patris 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


dexteram; quoniam subtantise nostre portio 
id in sequestre nostro consecuta est; quem- 
admodum et Hippolytus superiori capite ? 
adductus intelligi debet. Est enim arrAa vel 
arrabo pars aliqua summe, vel pretii totius, 
quae in antecessum ab emptore reprzsenta- 
tur. Siein capite tir ejusdem libri Tertullia- 
nus: « Plane accepit Spiritum caro, sed ar- 
rabonem : anime autem non arrabonem, sed 
plenitudinem. » Hoc eo dicit, quod Spiritum 
ex fide caro jam nostra receperit ; nondum 
tamen spiritualis est faeta : cum sit animata 
penitus. 

Igitur arrabonem carnis ilie Tertullianus 
appellat primitias humane carnis, ac nature, 
quemadmodum Chrysostornus « Christum ait 
ascendentem in coelum nature nostre primi- 
tias obtulisse Patri. ». Quid inter arrabonem, 
et pignus intersit, dietum est alibi*; hzc 
tamen promiscuenonnunquam ab auctoribus 
habentur. 

II. Post Tertullianum audiendus est Cy- 
prianus; qui in secundo libro 7estimoniorum 
adversus «προς. docet Christum, ut mediator 
esse posset, Deum et hominem esse debuisse. 
Sie enim in Testimonio decimo scribit :« Quod 
et homo, et Deus Christus, ex utroque genere 
concretus, et mediator esse inter nos ut Pa- 
irem posset. » 

Novatianus in libro de Trinitate, capite 
xiv. « Si homo tantummodo Christus, inquit, 
cur homo in oraüonibus mediator invocatur; 
cum invocatio hominis ad przstandam salu- 
tem ineffieax judicetur. » Et capite xvr. 
« Utrumque ergo in Christo confederatum 
est, (ut de divina, et humana natura loquens) 
et utrumque conjunctum est, et utrumque 
connexum est. Et merito, dum est in illo ali- 
quid, quod superat creaturam, pignerata in 
illo divinitatis, et humanitatis videtur esse 
concordia. Propter quameausam, qui media- 
tor Dei et hominum effectus exprimitur. in 
se Deum et hominem sociasse reperitur. » 

Lactantius libro quarto, capite xxv. « Fuit 
igitur,ait, Deus ethomo, inter Deum atqueho- 
minem medius constitutus, Unde illum Graci 
μεσίτην vocant; ut hominem perducere ad 
Deum posset, id est ad immortalitatem ; quia 
si Deus tantum fuisset, ut supra dietum est, 
exempla virtutum homini pra&bere non  pos- 
set: si homo tantum, non posset homines ad 
justitiam corere, nisi auctoritas, ae virtus 
homine major accederet. » Tum paucis inter- 


4 Tert. lili. de res. car. c. τι et contra Praaz. c. xxvi. — 9 Eph. 1,6. — 38$ 8. — 4 Lib. VIIT de Trin, c. 1v, S 6. 


Cypriani. 


Novatiani. 


Lactantii. 


Hilarii. 


Auctoris 
comm. In 1 
ad Timoth. 


Augustit j 


DE INCARNATIONE, 


positis. « Itaque idcirco mediator advenit, id 
est Deusin carne, utcaro eum sequi posset, 
et uteriperet morti hominem, cujus est domi- 
natio in carne, ete. » Idem perhibet Hilarius 
sub initium libri noni, verbis istis : « Media- 
tor ipse in se ad salutem Ecclesii constitu- 
tus, et illo ipso inter Deum, et hominem 
mediatoris sacramento utrumque unus exi- 
stens, dum ipse unitis in idipsum naturis, 
nature utriusque res eadem est; ita tamen 
ut neutro eareret in utroque; ne forte Deus 
esse homo nascendo desineret, et homo rur- 
sum Deus manendo non esset. » Commenta- 
rii, qui Ambrosio tribuitur, auctor in priorem 
ad Timotheum, « Missus, inquit, a Patre, fac- 
tus arbiter, reconciliavit Deum et homines, 
reformando eos ad agnitionem ejus. Quia 
enim unum est Pater et Filius, non persona, 
sed indifferentia nature, ut arbiter esset Dei 
et hominum filius Dei, assumpta carne homo 
natus est, ut mediator Dei et hominum esset 
homo Christus Jesus : id est non sine divini- 
tate, quia in Deo homo erat, et Deus in ho- 
mine, et ut ex utroque esset mediator, et ut 
utrumque reconciliaret, in se primum hoe 
fecit. Non enim poterat unitatem Dei custo- 
diens, mediator Dei et hominum vocari, quasi 
alius esset Deus, qui dissidentem hominem a 
Deo in gratiam revocaret : sed homo, qui 
datam legem non preeteriret, factus est arbi- 
ter inter eum, qui peccavit, et inter illum, 
qui peceare ignorat, ut hic ignosceret, et 
homo de e:etero in Dei fide maneret. » 

III. Augustinus vero copiose, et erudite 
de vero, ac primario mediatore Christo dispu- 
tat, presertim in libro nono de Civitate Det; 
ubi gentiles, maximeque Platonicos philoso- 
phos validissime refellit, qui demones aiebant 
inter deos et homines medios esse, etab homi- 
nibus idcireo mediatores adhibendos; quibus 
rejeetis, « querendum esse dicit medium?, 
qui non solum homo, verumeliam Deus sit : 
ut homines ex mortali miseria ad beatam 
immortalitatem hujus medii beata mortalitas 
interveniendo perdueat, quem neque non fieri 
mortalem oportebat, neque permanere mor- 
lalem. Mortalis quippe factus est, non infir- 
mata Verbi divinitate, sed carnis infirmitate 
suscepta. Non autem permansit in ipsa carne 
mortalis, quam resuscitavit a mortuis : quo- 
niam ipse fructus est mediationis ejus, ut nec 
ipsi, propter quos liberandos mediator effec- 
tus est, in perpetua vel carnis morte rema- 


LIB. XII, CAP. II. 007 
nerent. Proinde mediatorem inter nos et 
Deum, et mortalitatem oportet hahere trans- 
euntem, et beatitudinem permanentem : ut 
per id, quod transit, congrueret morituris, 
et ad id, quod permanet, transferret ex mor- 
tuis. » 

Sic in libro primo de consensu Evangelista- 
rum, capite postremo, « Consultum est, in- 
quit, divina providentia mortalibus, quorum 
temporalis vita in rebus orientibus, et occi- 
dentibus oceupata tenebatur, ut eadem ipsa 
Dei sapientia ad unitatem persons sux ho- 
mine assumpto, in quo temporaliter nascere- 
tur; viveret, moreretur, resurgeret, congrua 
saluti nosirz dieendo, et faciendo, patiendo, 
et sustinendo, fieret, οἱ deorsum hominibus, 
exemplum redeundi, et eis, qui sursum sunt, 
angelis, exemplum manendi. » Et paulo 
post : « Et quia omnia , quz in contrarium 
pergunt, per aliquod medium reducuntur, ab 
eterna justitia, temporalis nos iniquitas alie- 
nabat. Opus ergo erat media justitia lempo- 
rali, qua» medietas temporalis esset, de imis 
mixta, et summis : atque ita se nec abrum- 
penus a summis, et contemperans imis, ima 
redderet summis. Ideo Christus mediator Dei 
et hominum dictus est inter Deum immorta- 
lem, et hominem mortalem, Deus et homo, 
reconeilians hominem Deo, manens id quod 
erat, factus quod non erat. » 

IV. Rursus in tractatu im Psalmum cx. 
« Mediatorem inter Deum, et homines Chri- 
stum Jesum ad hoe esse dicit, ut eos, qui 
recesserunt per se reconciliet. Medius enim 
non est nisi inter duos. Recesseramus a ma- 
jestate Dei, et peccato nostro offenderamus 
eum. Missus est Filius mediator, qui sanguine 
suo solveret peccata nostra, quibus separa- 
mur a Deo, et interpositus redderet nos ei, et 
reconciliaret, a quo aversi in peccatis nostris, 
et delietis tenebamur. » Tum in sermone cxx 
de diversis ; «Ut autem mediator esset, inquit, 
inter Deum et homines, inter justum, et in- 
justos, inter immortalem, et mortales, as- 
sumpsit aliquid ab injustis, et mortalibus, 
servans aliquid cum justo, et immortali. Cum 
justo enim, et immortali servans justitiam, 
ab injustis et mortalibus assumens mortalita- 
tem, factus est in medio reconciliator, deji- 
ciens murum peccatorum nostrorum. » 

Et alibi medietatem istam declarans, « Ipsa, 
inquit?, participatio illius inferiora nostra, 
ut nostra esset in superiora illius, tenuit 


1 Videcap. ix et seq, — 2 Ib. cap. xv. — 3 Lib. II de peccat mer, cap. xxxiv. 


Leonis pape 


508 


quamdam et in carnis nativitate medietatem: 
ut nos quidem nati essemus in carne peccati, 
ille autem in similitudinem carnis peccati : 
nos non solum ex carne, et sanguine, verum- 
etiam ex voluntate viri, et ex voluntate car- 
nis : ille aulem tantum ex carne et sanguine, 
et non ex voluntate viri, neque ex voluntate 
carnis, sed ex Deo natus est. Et ideo nos in 
mortem propter peccatum, ille propter nos 
in mortem sine peccato. » 

Sicinlibro decimo Confessionum capite xri, 
diabolum ait interponere se voluisse inter 
homines et Deum, sed frustra. « Erant enim 
illi mortales et peccatores :tu autem, Domine, 
eui reconciliari superbe quaerebant, immor- 
talis, et sine. peecato. Mediator autem inter 
Deum, et homines oportebat ut haberet ali- 
quid simile Deo, aliquid hominibus : ne in 
utroque hominibus similis, longeesset a Deo; 
aut in utroque Deo similis, lonve esset ab 
hominibus , atque ita mediator non esset. » 

Et in libro de Ovibus ! capite vir, verba illa 
Ezechielis enarrans. Ego autem. Dominus ero 
eis n Deum ; et servus meus David princeps in 
medio eorum , ila. seribit : « Quare in medio 
eorum? Quia Verbum earo faetum est, et 
habitavit in nobis. Princeps in medio eorum. 
Inde et mediator Dei et hominum ; quia Deus 
eum Patre, quia homo cum hominibus. Non 
mediator homo preter deitatem : non media- 
Lor Deus preter. humanitatem. Ecce media- 
lor. Divinitas sine humanitate, non est 
mediatrix. Sed inter divinitatem solam, et 
humanitatem solam, mediatrix est humana 
divinitas, et divina humanitas Christi, » 

Et in Enchiridio, capite cviri. « Nam neque 
peripsum liberaremur, inquit, unum media- 
torem Dei et hominum Christum Jesum, nisi 
esset et Deus. » 

V. Quocirca recte Prudentius Christum 
mediatorem?, οἱ duplex genus appellando, 
ambo ista conjunxit. Quem ad locum Eras- 
muscommentarium scribens, «mediatorem ait 
apud Latinos auctores non inveniri ;» quod de 
profanis vere est observatum. Ceeterum nostri, 
id est Christiani, et quidem elegantes, ac di- 
serli seriptores, uti voce illa non dubitarunt, 
ut Lactantius, aliique, quos partim adduxi- 
mus, partim subinde proferemus. 

Sie Leo Papa epistola xxxv. « Nee Verbum 
in carnem, nee in Verbum caro mutata est, 
inquit, sed utrumque in uno manet, et unus 
in utroque est non diversitate divisus, non 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


permixtioneconfusus, nec alter ex Patre, alter 
ex matre ; sed idem aliter ex Patre ante omne 
principium : aliter de matre in fine seculo- 
rum : ut esset mediator Dei et hominum 
homo Jesus Christus. » !dem in epistola xcvir, 
capite sexto Augustini testimonio utitur ex 
epistola αὐ Volusianum , in qua sie scribit. 


« Nunc vero ita inter Deum, et homines me- . 


diator apparuit, ut in unitate persone copu- 
lans utramque naturam, et solita sublimaret 
insolilis, et insolita solitis temperaret. » 

Vitalis et Constantius in epistola ad Capre- 
olum Carthaginensem episcopum, qui hujus 
epistole dogmaticze prefixa est, « Mediator, 
inquiunt?, nec jam Deus tantum pure sine 
homine, quem àdsumpsit, dici potest; nee 
homo sine Deo; quia duplex in una persona 
mediatoris significatio Deus et homo. » 

Preclare item, aeccurateque Fulgentius 
libro primo ad Trasimundum *, capite xv, 
mediatoris naturam descripsit. « Cunctos, in- 
quit, praeterea, qui salutis esse cupiunt 
eterna parlicipes, oportet agnoscere pariter, 
et tenere, non incassum hominem Jesum 
Christum mediatorem Dei, et hominum nun- 
cupatum, nisi quia idem Deus totam in se 
naturam suscepit hominis, et idem homo 
totam in se habet substantiam deitatis. Nam 
quia .per peccatum homo fuit separatus a Deo, 
inter Deum iraseentem, hominemque pee- 
contem, talis utique mediatoris debuit inter- 
venire persona, qu: ad propitiandum Deum 
homini,totum, verumque in se Deum de Deo 
natum haberet : et ad reconciliandum homi- 
nem Deo, totum verumque in se de homine 
natum hominem contineret: atque ita ex 
utroque in utroque unus Christus esset, ut 
plenitudo deitatis susceptum non eonsumeret, 
sed proveheret bominem ; et plenitudo hu- 
manitatisnec minoraretimmensum, nec muta- 
ret impassibilem deitatem : ae sic hominis 
natura, quce mutata fuerat in deterius, per 
illum tota redintegraretur, quo nihil est me- 
lius. Propterea se Mediator Dei, et hominum 
plenum Deum, plenumque dignatus est ho- 
minem demonstrare. » 

Verum totus ille liber, qui primus est ad 
Trasimundum,in hoc argumentum insumitur 
de mediatore Christo, ejusque dupliei prop- 
terea natura; quod et in libro ad Donatum , 
capite xvr ita eolligit : «Mediator enim nulla- 
lenus esset si vel cum Patre divinitatis natu- 
ram, vel eum hominibus communem carnis 


1 Ezech. xxxiv, 94. — 9 In hym, xr, Cathem. — 3 Operum dogmat, — 4 Fulg. 1 ad Tras. cap. xv. 


l'ulgentii. 


Ferrandi 
diaconi. 


For. remo- 
vet. 
For. sint. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. II. 


et anime substantiam non haberet. In eo 
autem verus mediator est hominum homo 
Christus Jesus; in quo de Patre formam Dei 
per quam salvaret, naturaliter habuit, et ex 
Virgine formam servi quam in nobis salvaret, 
accepit. » 

Idem in libro de fide ad Petrum diaconum, 
eapite secundo, «Ideireo mediator, inquit, 
quia idem Deus atque homo verus, habens 
unam cum Patre divinitatis naturam, et hu- 
manitatis unam cum matre substantiam. » 

VI. Fulgentii discipulus Ferrandus diaco- 
nus Carthaginensis in epistola ad Anatolium'!, 
totum illud mediatoris mysterium luculenta 
oratione complexus est, ex eoque naturarum 
duarum catholicam asserens fidem, Eutychia- 
nos, et Monophysitas refellit. Primum enim 
totum ab istis medzatoris evacuari negotium 
affirmat. « Mediator quippe non est nisi duo- 
rum, quos a se invicem separatos tune ipse 
medius existendo rite, ac firmiter copulat, si 
utriusque sit similis per substantiam, quos 
sibi faeit adpropinquare per gratiam, etc. 
Verumtamen quia sie est mediator, ut verus 
sit mediator, et patri, et matri, et Deo, et 
hominibus consubstantialis est : ac. per hoc 
non unius, sed duarum plane substantiarum: 
quia nunquam mediator unius potest esse 
substantiz, etc. Quia utique mediator et unus 
est, si personam consideres, cui nomen me- 
diatoris aecessit; et inter duas res dissimilis 
substantie:e mediator existens, non nisi per 
duas substantias officium potest mediatoris 
impiere. Cujus enim persona una fuerit, et 
natura, nullatenus potest (inter duas) sub- 
stantias mediator esse, vel dici : quia apud 
illam substantiam, cui minime coaptatur una 
natura ejus, caret profecto officio mediatoris; 
et hinc est verus mediator, quando ut dua- 
rum dissimilium substantiarum copulet divi- 
sionem, per ipsam communionem removens 
divisionem , ut sit utraque unum, per illum 
mediatorem convenientia in unum, cum quo 
fuerunt, ante quam convenirent, unum. Con- 
sideremus hoc plenius in nostro mediatore 
Domino scilicet Christo ; cujus quidem vera- 
citer una persona, (quia non decet unius 
mediatoris duas esse personas) verumtamen 
non est una natura, quia unius mediatoris. » 

Idem in epistola ad Severum eosdem h:re- 
lieos refutans?, ex baptismi legitima formula 
probat, unam Dei et hominis in Christo per- 
sonam in filii nomine contineri. « Nominato, 


509 


inquit, in baptismate Filio, si non est una Dei, 
hominisque persona, qu& persona nomina- 
tur? Si dixerint, Filii Dei, nec hunc esse con- 
üitentur fibum hominis, quem Filium Dei; 
ergo omnis a regenerationis sacramento gra- 
tia mediatoris aufertur. Unus est enim, sicut 
dieit Apostolus, mediator Dei, οἱ hominum 
homo Christus Jesus. Et si, (quod absit) no- 
minato in baptismate Filio, sola Filii Dei per- 
sona nominatur, et persona Filii Dei hominis 
non commemoratur, mediator non nomina- 
tur. Et quomodo sine mediatore Pater recon- 
ciliatur? Aut si forte non reconciliatur, ut 
quid baptismus dicitur? 8i autem reconcilia- 
tur, per mediatorem reconciliatur. Si per 
mediatorem reconciliatur, mediator iste non 
est tantum Deus, neque tantum homo, sed 
Deus homo, ut jungat hominem, habens in 
una, eademque persona cum Dco divinitatem, 
cum hominibus humanitatem, et propter hoc 
mediator.Nam si alter fuerit Deus, alter homo, 
id est aliam personam habuerit Deus Christus, 
aliam homo Christus ; nec persona illa Christi, 
quae habet eum Deo divinitatem, mediator 
noster est, quia non nobiscum habet huma- 
nitatem ; nec persona filii hominis, qu: no- 
biscum habet humanitatem, medialor noster 
est, quia non habet cum Deo divinitatem. 
Proinde si cum baptizamur, illam tantum- 
modo personam, quc habet eum Deo divini- 
tatem, nominamus, οἱ quomodo sine me- 
diatore reconciliamur? RHestat ergo, ut si 
nominato in baptismate Filio, mediatorem 
nominarevolumus, ipsum Filium non divida- 
mus, sed hune esse Deum, quem hominem 
confitentes, negatores unius persona veraci- 
ter confundamus. » 

VII. Simili argumento Eutychianos convin- 
cit Vigilius in quinto libro contra Eutychen?, 
nimirum ex mediatoris officio : « Quod offi- 
cium, inquit, nisi ex veritate naturze carnis, 
quam ex nobis habuit, implere non potuit. 
Quoniam per ipsam inter Deum, et homines 
medius apparuit. Et quia, ut Aposiolus ait, 
et rerum veritas docet, mediator non est 
unius. Habens autem Christus, secundum 
vos, unam naturam, ostendite unde sit me- 
dius inter nos, et illam : quoniam si, ut im- 
pie sapilis, una est ejus natura mediatoris, in 
eo, quod est unum, et singulare salutis nostrae 
vemedium , frustrabitur sacramentum ; unde 
enim medius erit, si utramque non habuerit? 
Quia nisi talem dederis inter Deum et homi- 


1 Ferrandus tom. HI Bibl. — 2 Ferr. in ep, ad Sever. tom. HI Bibl. PP. -- Vigil. tom. IV Bibl. 


Vigilii Papae 


Redundat, 


Gregorii M. 


Aviti. 
Viennensis. 


510 


nes, qui ita sit medius, ut ex utroque utrum- 
que sit, id est, ut et Deus sit, propter divinita- 
lis naturam, humana divinis, quemadmodum 
reconcilientur, non ostendis. Nam quia trans- 
gressione mandati inimici Dei exstiteramus, 
et in contrarium animis discordantibus ver- 
gebamus, a supernis declinantes, et ad ima 
lendentes; necesse fuerat interven(u misera- 
lionis divinw, solutis inimicitiis, contraria in 
unum revocari, et supernis ima reslitui : 
quod non aliter fieri potuit, nisi talis media- 
tor existeret, qui de ecelestibus veniens, cou- 
niretur terrenis , retinens in se id, quod non 
erat. Qui unus fieret in utroque, et ita per 
utriusque natur? communionem, in una, ea- 
demque persona et humana divinis, et divina 
sociaret humanis, prius utrumque sine utri- 
usque abolitione unius in seipso : dein omnes 
fideles Patri reconcilians Deo. Kt quia recon- 
ciliationis sacramentum immaculatum flagi- 
tabat saerifieium, talis hostia requirenda 
fuerat, qua ita media esset inter Deum , et 
homines, ut et morti suceumberet per illud, 
quod hominis habebat ; et mortem revinceret 
per id, quod in se divinitatis tenebat. » 
Gregorius item Magnus in libro XXII J7o- 
ralium capite xur!, Augustini commemoratam 
supra non modo sententiam imitatus; sed 
etiam verba, de mediatore secundum sub- 
stantiam Christo Domino ita loquitur : « Ipse 
quippe adjuvit hominem ífaetus homo : ut 
quia puro homini via redeundi non patebatad 
Deum, viaredeundi fieret per hominem Deum. 
Longe quippe distabamus a justo, et immor- 
tali nos mortales, et injusti. Sed inter et 
immortalem justam, et nos mortales injus- 
tos, apparuit mediator Dei, et hominum 
mortalis, et justus, qui et mortem haberet 
cum hominibus, et justitiam eum Deo ; ut quia 
per ima nostra longe distabamus a summis : 
in seipso uno ima jungeret cum summis ; at- 
que ex eo nobis via redeundi fieret ad Deum, 
quo summis suis ima nostra copularet. » 
Avitus Viennensis in epistola secunda con- 
ira Nestorii hieresim disputans, ex mediatoris 
proprietate contendit, duplicem in eo inesse 
naturam ?: quoniam « sicut nisi inter duos 
agat, incongrue mediatio nominatur : ita 
ipse, quem mediatorem dicimus, si solam, 
quam velis, ex duabus substantiam reciperet, 
ad subeundum mediationis offieium ipse me- 
dium nihil haberet. » Et mox allatis Apostoli 
verbis istis? : « /pse enim est paz nostra, qui 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


fecit utraque unum ; Ipse videlicet, inquit , 
pax humilium, atque celsorum, unus facetus 
ex utroque unum reddidit ex utrisque. » 

VIH. Isidorus Hispalensis libro primo de 
Differentiis*, de variis appellationibus Christi 
disserens, « Mediator est, inquit, quia inter 
hominem, et Deum medius est, habens in se 
substantiam utriusque nature, et humanc 
humilitatis formam, et divinitatis excellen- 
tiam. » 

Petrus Damiani in opusculo primo de fide 
catholica capite septimo, « Convenerunt, ait, 
sibimet invieem in Christo divinitas, et hu- 


mana conditio ; ut et Verbum caro fieret, et 
in Deum caro transiret : quatenus unus Em- 
manuel ex utraque substantia proveniret, 
qui Dei et hominum idoneus mediator exis- 
teret. » 

Rupertus in libro decimo de divinis officiis, 
capite sexto seribit, antea « inter creatorem, 
et creaturam nullum fuisse medium. Nam 
quidquid erat, aut creator erat, aut creatura. 
Ut ergo medium inveniretur perfecte socie- 
tatis vineulum, hic introductus est, qui ex eo 
creatorem, et creaturam firmius annecteret, 
quia unus, idemque Christus utrumque est, 
creator videlicet, atque creatura; creator, 
quia Deus : creatura, quia homo. » 

Ita Bernardus sermone secundo 2n Cantica, 
Filium Dei filium hominis faetum asserit, « ut 
ex i&quo partibus congruens mediator, neutri 
suspectus sit. » 

Hugo item "Victorinus libro secundo de 
Sacramentis fidei?, « In hoe, inquit, media- 
tore eguit homo ad Deum, ut reeonciliaretur 
illi, et reduceretur ad illum, sed causam dis- 
sidentium. agendam convenienter suscipere 
non posset, qui non aliqua societatis, ae pacis 
amicitia utrique familiaris, atque propinquus 
existeret. Propter hoc ergo Filius Dei faetus 
est homo. ut inter hominem, et Deum, recon- 
ciliationis et pacis mediator esse posset. Susce- 
pit humanitatem, per quam hominibus ap- 
propinquaret ; retinuit divinitatem, per quam 
a Deo non recederet. » 


1 Greg. XXII Mor. c. xi, — 2 Avitus ep. 11, — 8 Eph, ut, 14, — 4 Differ. v, — 5 Part. I, cap, xit. 


Isidori. 


Damiani. 


Ruperti. 


Quomodo 
mediator 
jnte Incar- 
nationem 
Filius Dei 
sit dictus. 


DE INCARNATIONE, 


CAPUT IIl. 


De ratione Mediatoris controversia proponitur. 
1. Mediatorem etiam ante. Incarnationem 
fuisse Dei Filium quomodo veteres. opinati 
sint. 9. De eodem postquam homo factus est 
recentiorum conflictus : ac primum Stancari, 
qui ut homo est duntaxat, mediatorem putat 
esse. Christum, opinio et historia. 3. Huic 
opposita. Lutheranorum | et. Calvinistarum 
opinio, secundum utramque naturam media- 
torem esse putantium. 4. Calvini, et aliorum 
de ea re disputatio. ὃ. Refelluntur ambe ex 
adverso posite sententie : ac vera, et catho- 
lica constituitur. 


1. Prorsus ita sese res habet, ut adversan- 
tium pugna, contentioneque jactata veritas 
existat magis, ae tanquam limata et perpolita 
splendescat. Quamobrem ut illa, quam expla- 
nandam suscepimus, mediatoris Christi pro- 
pria ratio plenius intelligatur, haud ab re 
visum est fore, si varias, atque etiam contra- 
rias de illa sentenlias proferam, inter seque 
contlendam. Cum autem distincte sint in 
Christo nature dus; perspieuum est, totam 
illam explicandi, opinandique varietatem ad 
iria genera revoeari; uti mediatoris partes 
vel sola divinitas, vel humanitas sola, vel 
utraque natura sustineat. Solam porro cum 
dieo divinitatem, Filium ipsum, ae Verbum 
intelligo ; qui per se, citraque consortium in- 
ferioris nature, sequestrem, et mediatorem 
egerit antequam homo fieret, ac post etiam 
in suscepta natura, et cum ea communiter 
idem munus administrarit. 

Hoc modo fuisse mediatorem inter Deum 
Patrem, et homines Dei Filium, nonnulli an- 
tiquorum arbitrati sunt, qui «illum semper 
egisse in Dei Patris nomine, et eum Patri- 
archis, et Prophetis conversaturn, et congres- 
sum esse » dixerunt : adeo ut quoties in sacris 
litteris vel Deus locutus esse, aut egissequip- 
piam legitur; vel Angelus missus, ac lega- 
tione functus; hoc a Dei Filio sub Angeli 
persona, aliave quadam externa, et aspectabili 
specie susceplum, administratumque esse 


LIB. XII, CAP. III. 511 


complures sentiant. Quorum opinio latius a 
nobis est exposita, et ad catholieam exacta 
regulam, in primo ?, et octavo de Trinitate?. 
Quo in posteriore libro demonstratum est, 
Filium Dei, Patrisque Verbum, ex multorum 
Patrum senteutia, sepius antiquis apparuisse 
aspectabili aliqua forma, et imagine tectum, 
ac pro angelo nonnunquam habitum fuisse ; 
ut eum legem Mosi in summo vertice montis 
edidit, ac populum Israelitieum ex /Egyptiea 
servitute liberavit : quod Judas Apostolus in 
Canonica sua testatur*. Qua de causa media- 
lor, vel ante susceptam hominis naturam, 
appellari potuit ; itaque nominari ab Apos- 
tolo in epistola ad Galatas? ; ubi legem, 
ordinatam ait per angelos in manu mediatoris, 
Chrysostomus, aliique censent, ut supra me- 
minimus *. 

Neque vero sic intellecta Medi/atoris vox, ut 
eam Catholici interpretati sunt, qui Dei Filio 
talem, antequam fieret homo, procurationem 
attribuerunt, indignum aliquid illius majes- 
tate continet; nec propterea redactus in 
ordinem, et a paterne divinitatis consortio 
dejectus videri potest. Quod Ariani, et horum 
simili contacti labe opinionis arbitrati sunt ; 
qui μεσίτου partes ad minuendam Dei Filii di- 
enitatem pertinere putarunt ; presertim ex illa 
vocabuli causa istius, et notione, quam capite 
primo retuli ': ubi Arianos docui μεσίτην vo- 
casse λόγον, quod eum Pater ad creaturarum 
molitionem velut instrumentum, et adminis- 
trum procreasset ; quam impi:m, ac detestan- 
dam heresim suo loco confutavimus. 

II. Jam vero post susceptam ab eodem Dei 
Filio naturam hominis, de mediatore Christo 
duplex exstitit opinio, haeretica utraque, etab 
hereticis auctoribus profecta; ab quibus in 
medio posita fides catholiea dissentit. Nam 
alii Christum tantummodo, qua homo est, 
mediatorem esse contendunt : nullo vero 
modo, quatenus est Deus. Alii qua homo est 
ac Deus : ita ut divinitatem illius mediatricis 
functiones usurpare velint. De utrisque dein- 
ceps disseram : ac de auctoribus et principi- 
bus ambarum sectarum prius agam, quam 
illorum rationes, et firmamenta dissolvam. 

Prim: opinionis antistes fuisse perhibetur 
Franciscus Stancarus Mantuanus, in. Acade- 
mia Regiomontana in Borussia Professor, (ut 
seribit Conradus Sehlusselburgius Luthera- 
nus*) theologiz ; ut alii ἢ, Hebraicze linguae. 


1 Tert. III, contra Marc. c, xxvii — 2 Cap. 11 et seq. — 3 Cap. i1. — 4 Jud. v, — 5 Gal. v1, 19. — 6 Cap. 1, paragr. 11. — 


7 Paragr. 2; — 8 Lib. de Stancaristis. — 9 Joan. Micre. 


Mediatoris. 


Mediatorem 
.. Verbum* 


Duplex 
haeretica 
opinio 
de Christo 
mediatore 
incarnato. 


Sententia 
Osiandri. 


Opposita 
Stancari. 


"beret. Exstat illius famosum, ac 


512 


Hie anno Christi 1551, adversus Andream 
Osiandrum heresis repertorem nova vehe- 
mentius contendens, in alium incurrit erro- 
rem. Nam 


« Dum vitant stulti vitia, in contraria cur- 
[runt. » 


Aifirmabat Osiander justitiam, qua peccatores 
coram Deo jusli censentur, ipsam, quie Deo 
inest, esse justitiam, que in hominibus ha- 
bitans juste illos agere faciat: nee eam esse 
Christi meritis adeptam justitiam, que cre- 
dentibus in. Christum gratis imputetur ; ut 
Lutherani, et Calviniste predieabant: ἃ 
quibus iste dissidere ecepit, anno illo 1551. 
Mic ubi vexillum novae factionis sustulit, 
Lutheranum contra se nomen omne concivit. 
Precipuus vero illius adversarius, et op- 
pugnator ex eadem, ubi et Osiander profite- 
batur, Academia Regiomontana Franciscus 
ille Stanearus fuit. Qui contentionis :stu lon- 
gius uti fit, abreptus, oppositam ex adverso 
erroris in partem recessit. Nam cum Osiander 
Christum esse justitiam nostram assereret 
solius ratione divinitatis sue, non humanita- 
tis: Stanearus contra non diving, sed hnma- 
ne tantummodo nature ratione, illum 
eumdem esse justitiam nostram, pertinacius 
asseverare copit; Petri Lombardi, ae S. 
Thome, reliquorumque, ut quidem putabat, 
deschola theologorum auctoritate fretus. Quos 
quidem theologos, uii et Patres, tanti facere 
pra se ferebat, ut cum illis comparatos in- 
signes, qui tum emerserant, sectarum prin- 
cipes mirifiee contemneret, ae ludibrio ha- 
celebre 
dietum in. Apologia contra T?gurinos in hec 
verba. « Plus valet unus Petrus Lombardus, 
quam centum Lutheri, ducenti Melanchtho- 
nes, trecenti Bullingeri, quadringenti Petri 
Martyres, et quingenti Calvini. Qui omnes si 
in mortario contunderentur, non exprimere- 
tur una uncia vere theologie. » Vere hoe 
quidem impurus ille nebulo: ut interdum 
falsiloquo ex ore, vel ipsius mendacii parentis 
diaboli veritas erumpit. 

Ad illius erroris tutelam haze potissimum 
adhibebat Christiane  firmamenta fidei: 
« Quod beus unus sit; quod mediator non sit 
unius; quod filius quoque sit unus ille Deus : 
quod mediator mori debuerit: quod Christus 
passus sit secundum carnem. » His enim po- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


sitis principiis, consequens illud necti puta- 
bat, Christum qua homo est, non qua Deus, 
mediatorem habendum esse Dei et homi- 
num: propterea quod si ut Deus est specte- 
tur, unum sit cum Patre ; neque pati, ae mori 
potuerit; nec alias mediatoris functiones 
obire. Sed de Stancari opinione liquidius 
nobis postea ratio constabit, cum illius argu- 
menta proponemus. 

III. Adversus hune, ut primum prodire 
copit, ac deinceps etiam postea, infestum 
vertere stylum tam  Catholiei, quam secte 
multiplicis, et professionis heretici: ut Cal- 
vinus, Philippus Melanchthon, Joannes Wi- 
gandus Pomeraniensis episcopus, Zuinglii 
discipuli apud Tigures in Helvetiis; et alii 
recentiores; ut Conradus Schlusselburgius 
Stralesundensis in Pomerania superinten- 
dens: qui contra Stancaristas satis amplum 
librum elueubravit; qui nonus est operis 
ilius?, eui Catalogi hereticorum titulum 
inscripsit. Tam hie vero, quam heretici reli- 
qui, dum in Stancarum impotentius efferun- 
tur, itidem ut ille adversus Osiandrum dimi- 
cans, contrariam in extremitatem licenlius, 
et immoderatius effusi sunt. Siquidem media- 
torem esse Christum, ejus[ue munus et 
offieium usurpatum ab illo statuunt secun- 
dum naturam utramque. Neque hoc contenti, 
etiam ante susceptum hominem, Deum Ver- 
bum asserunt mediatoris obiisse partes: et 
alia quedam, qua ex illorum commentariis 
summatim delibata referemus. 

Scripsit Calvinus contra Staneari dogma 
de mediatore epistolas duas; unam ad fratres 
Polonos, qua inter opuscula theologica re- 
ponitur anno 1560, alteram ?, {πὸ respon- 
sio est Genevensis eeclesie nomine ab illo 
edita. Utraque tum Seantari opinionem, tum 
ipsius Calvini, et partiariorum ejus, de me- 
diatore Christo, aceurate compleetitur, quam 
cum reliquis, quos aitigi paulo ante, discor- 
dium alioqui sectarum patronis, communem 
illi fuisse diximus : idque paulo post eviden- 
lius ostendam. 

IV. Harum duarum in priori Stanearum 
refert « negare Christum posse mediatorem 
dici secundum divinam naturam, quia Patre 
esset inferior. » Sed adversus hune Calvinus 
excipit. « Mediatoris nomen Christo qua- 
drare, non solum ex quo carnem induit: vel 
ex quo munus suscepit reconciliandi eum Deo 
humani generis: sed ab initio creationis jam 


1 Apud Schluf, — 2 Editus anno 1599. — 3 Tom. VI, part. altera. 


Adversus 
Stanearuni 
sententia 
Lutherano- 
rum ac Cal- 
vinistarum, 


'erbum. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. III. 


vere fuisse mediatorem; quia semper fuit 
caput Ecclesie, et primatum tenuit etiam 
super angelos, et primogenitus fuit omnis 
creaturs. » lta quatenus eternum Dei Ver- 
bum est, mediatorem fuisse censet id est, 
« medium inter Deum, et creaturas, ut ab 
ipso vita, qua alioqui erat in Deo abscondite, 
deflueret. » Mediatorem autem non homi- 
num duntaxat apud Deum ; sed Angelorum 
quoque putat exstitisse, uti et caput; quod 
in solam humanam naturam convenire nezat. 

Eadem docet in altera epistola, quz est 
Responsio Genevensis Ecclesie contra Stanca- 
rum; ubi sic scribit: « Nam certe λόγος ceter- 
nus jam ab initio ante lapsum Ada, et alie- 
nationem, ac dissidium humani generis a 
Deo, fuit mediator. » Atque hoc sensu pri- 
mogenitum omnis creature vocari ἃ Paulo 
Apostolo dicit. 

Sie ecclesi: Tiecurine ministri in duabus 
ad Polonos epistolis, quas descripsit Conradus 
Sehlusselburgius. Isti', inquam, mediatorem 

ecundum naturam utramque faciunt Chri- 
stum: quod complura ejus muneris officia ab 
sola divinitate proficiseuntur; » velut illus- 
irare hominum animos, immittere Spiritum 
sanetum, immutare corda, vivifieare, beatos 
nos facere; et, licet absit corpore, suam 
Eeclesiam regere, adunare, liberare, tueri- 
que; qua omnia persone sunt Christi, sed 
quatenus Deus; qus quidem etiam ante 
Incarnationem Christus faciebat inter veteres 
Patres. » 

In secunda item epistola?, Verbum asserit, 
ante Incarnationem ideo fuisse mediatorem, 
quod etsi reipsa nondum missus erat, ut homo 
fieret : mittendus tamen esset: « Nee quod ad 
Deum Patrem attinet : cui omnia futura sunt 
presentia ; quidquam ejus intererat, essentne 
faeta hzec, an facienda. » 

Joannes item  Wigandus Lutheranus ?, 
« Mediationem Christi totum ait esse opus 
illius, quo Filius Dei ante mundi constitutio- 
nem pro hominibus lapsuris in peccatum 
intercessit; ac postea factus homo, omnia 
perfecit sua, tota humiliatione, obedientia, 
et reditu ad Patrem eclestem, qua ad ex- 
piationem, redemptionem, reconciliationem, 
justitiam, salutem, et gloriam hominum seter- 
nam pertinent. » 

Nee seeus de ea re pronunliat Philippus 
Melanchthon *, aliique tam Lutherani, quam 


513 


Calviniani, qui scriptis Stancarum exagita- 
runt. 

V. Atqui amb: ille de mediatore senten- 
tie ultra modum progresse, ab veritatis, 
fideique catholiee regula desciseunt. Hanc 
vero ex antecedentibus capitibus. maxime- 
que tertio, hujusmodi colligimus : In J/edia- 
tore Christo duo quidam animo discernenda 
sunt: alterum est ὕπαρξις ipsa, sive substantia 
mediatoris; alterum est operum, offieiorum- 
que, qui ab mediatore praestanda sunt, per- 
funetio. Si prius spectes; ex duabus naturis 
constat mediator; uti capitibus duobus pri- 
mis allata veterum testimonia demonstrant. 
Sin ad posterius respicis, rursus distinguenda 
sunt duo: actio ipsa, sive administratio, ex- 
ternive operis gestio: et vis illius, id est 
efficacitas ac dignitas; unde meritum, ac pre- 
tium ejus oritur. Horum autem quod primum 
est, solius esse nature hominis constat : sive, 
ut Cyrillo, potius loquendum videtur, per- 


.Sonzi ipsius, quatenus homo est; vel secun- 


dum humanam substantiam. Etenim quz- 
cumque mediatoris proprie sunt actiones, 
ut satisfacere, offerre sacrificium, ro2are, 
pati, ac mori, in solam congruunt hominis 
naturam; ab eaque, vel seeundum hane, et 
ex hae profecte sunt, et geste. Sie veterum 
in se specie dissidentes sententic& conciliari 
possunt ; quorum alii mediatorem esse Chri- 
stum, qua homo est, affirmare videntur : alii 
naturam utramque complecti ; quz? ambo ne- 
que pugnant invicem, et suo sensu vere dicta 
sunt. Ac dupliciter explieari ista sic possunt, 
Autenim mediatoris personam ipsam, et sub- 
stantiam respiciunt, qui in ambabus naturis 
illum necessario constitui putant: aut actio- 
num, offieiorumque, quibus functus est 
mediator Christus, queque ex humana exer- 
cuit natura, dignationem, et estimationem : 
qua cum infinita sit, hoc ipsum non ex hu- 
mane conditionis modulo, sed ex adjuncta 
divinitate consequitur. Qui autem mediato- 
rem fuisse Christum, non quatenus Deus 
erat, sed ut hominem, existimant, ad func- 
tiones ipsas per sese humilium, et contem- 
ptorum operum, ac perpessionum respectum 
habuerunt. 

VI. Quippe mediatorem nobis, ac redem- 
ptorem necessarium fuisse, qui nec merus 
homo, nec solum Deus esset, consentientibus 
decretis adstruunt Graci, Latinique Patres, 


1 Tigur.in epist, 1, apud Scblussel. — 2 [b, — 3 Apud eumdem Schilussel, — 4 Vide apud eumd. 


Tox. VI. 


33 


Sententia 
catholica 
inter 
utrasque 
inedia. 


Dewirili. 


Observalio. 


514 


quos antecedentibus capitibus duobus, et in 
seeundo libro testes adduximus, et inter hos 
potissimum Auguslnus; quem quidem a 
seipso diserepare, et mutasse postea senten- 
tiam Sehlusselburgius affirmat, — prorsus 
ἀλογίστως, et inepte; uti pluribus subinde de- 
monstrabitur. lnterim adhibenda esti illa, 
quam dixi, cautio, ac dislinelio primum 
substanti: mediatoris, ab actione, vel exe- 
cutione; tum in executione ipsa dignitatis 
seu valoris, ab actione  perpessioneve per 
se considerata. Nec mediocrem ad hoe in- 
telllggendum usum, et facilitatem afferent 
qui de operatione θεανδριχῇ ἴῃ octavo 
libro, capite presertim decimo, ae sequenti- 
bus accurate disseruimus. Hine enim suppe- 
ditantur ea, quae ad presentem questionem 
attinent: eum hujus enodatio ex ambarum 
naturarum, operationumque consensu, et 
societate pendeat, qu:e illie est exposita. 

Ad summam perinde loquendum, sentien- 
dumque arbitror de mediatoris effieientiá, 
quam ediationem si fas est, appellabimus, 
ae de reliquis functionibus, qua ex illa pen- 
dent, in eaque quodammono continentur : 
velut judiciaria potestate, magisterio, ac 
esteris: de quibus Augustini notanda est 
ἐπίστασις in primo libro de Z'rinitate, capite x1 
et xii, Ubi illud expendit, quod ab Christo 
Domino dietum est!, δὲ quis audierit verba 
mea, ei mon cuslodierit , ego non judico 
eum : cum tamen constet, omne Judicium 
datum esse Filio?; qua sic inter se con- 
cilat, ut seeundum aliud utrumque sit 
verum ; « Ego scilicet, inquit, non judi- 
cabo ex potestate humana; quia filius ho- 
minis sum: sed ego judicabo ex potestate 
Verbi, quia Filius Dei sum. » Itaque filius 
quidem hominis judieaturus est; sed non 
humana auctoritate ae potestate, sed divina. 
Nec aliter explieanda sunt similia loca, in 
quibus Christus pugnare secum videtur, con- 
traria de se praedieando ; « ubi quid propter 
quid, et quid seeundum quid dicatur, adju- 
vante Domino, prudens, et diligens, et pius 
lector intelliget, » ait Augustinus ?. 

Sie in illo loco capitis ejusdem duodecimi 
apud Joannem ἡ : Qui eredit in me, non credit 


& NrHAN. Oral. nt. Οὕτω zoi ἡμεῖς οἱ ἄνθρωποι, 
ἐπειδὴ oix ἠθελήσαμε) διὰ τοῦ λόγου αὐτοῦ ἐπιγνῶναι 
τὸν θεὸν, χαὶ δουλεῦσα: τῶ φύσει δεσπότῃ ἡμῶν τὼ λόγῳ 
τοῦ ϑεοῦ, ηὐδόχησιν ὃ θεὸς ἐν ἀνθρώπῳ δεῖξαι τὴν ἕαυτου 

δ, ἐλ; r M H PRESS $3? 2 F 
χυριότητα, καὶ πάντας ἐλχύσαι πρὸς ἑαυτὸν, OU ἀνθρώ- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


in me, sed in eum qui misit me. Hsec sic enar- 
rat Augustinus: « Qui in me credit, non in 
quod videt eredit, ne sit spes nostra in crea- 
tura : sed in eo qui suscepit creaturam, in 
qua humanis oculis appareret. » Quibus 
similia sunt qua Athanasius oratione tertia 
contra Arianos scribit. « Cum enim nos ho- 
mines, inquit, nollemus Deum per Verbum 
ipsius agnoscere, et servire naturali Domino 
nostro Verbo Dei, complacuit Deo in homine 
demonsirare dominatum suum, et omnes ad 
seipsum trahere. Hoe autem per nudum 
hominem facere minime decebat; ne domi- 
num habentes hominem hominicole fiere- 
mus. Idcireo Verbum ipsum caro factum est, 
et vocavit nomen ejus Jesum ; et sic eum 
Dominum fecit, et Christum Pater". » Hinc 
ergo constat, mediatorem etiam in illis admi- 
nistrationibus. quas ut homo procuravit, di- 
vinam aucloritatem, ac virtutem exeruisse : 
adeoque non simplieis hominis gestionem 
istam exstitisse. 


που δὲ ψιλοῦ τοῦτο ποιῆσαι ἀπρεπὲς ἦν" ἵνα μὴ ἄνθρω- 
πον χύριον ἔχοντες, ἀνθρωπολάτραι γενώμεθα. διὰ τοῦτο 
αὐτὸς 6 λόγος σὰρξ ἐγένετο, καὶ ἐχάλεσε τὸ ὄνομα αὐτοῦ 
᾿Ιησοῦν, καὶ οὕτως ἐποίησεν αὐτὸν κύριον, χαὶ Χριστὸν 
ó πατήρ. 


1 Joann, xui, A7, — ἃ Joann, v, 22. — 3 Aug. 1, de Trin. cap. xit. — 4 Joann, xi, A4 


- Dissolvun- 
tur argu- 
menta ἃ 
Siancaro 

e Scripturis 

petita. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. IV. 


CAPUT IV. 


Dissolvantur argumenta. superiorum. duarum 
partium. 1. Ac primum que a Stancaro 
de Scripturis petita sunt explicantur. 2. Ar- 
gumento ejusdem occuzritur, quod e Scho- 
lasticis ille mutuatus est. 3. Expenduntur 
SS. Bonaventure, ac | Thome — Áquinatis 
sententie. 4. Regula quedam in relatione, 
et oppositione servanda. 5. Rursus Stancari 
argumenta solvuntur ; qua ratione mediatoris 
partes obeat. Christus. 6. Cur. persone alice 
non fungantur officio mediatoris. 1. Pa- 
trum testimonia, quibus Stancarus abusus est, 
explicantur. 8. Augustinum non, ut ille cre- 
didit, mulasse sententiam. 9. Calvinista- 
rum, et. Lutheranoram opposita. priori opi- 
nio refutatur, maxime qua Filius ante 
Incarnationem: mediatoris officium. executus 
dicitur. 10. Stulta quorumdam ex. illis ar- 
gumentatio rejicitur, ideo ex «terno fuisse 
mediatorem , quia omnia Deo sunt presentia, 
etiam futura. 


I. Nune momenta rationum pugnanlis ex 
adverso utriusque parlis expendamus , ac 
primum $Stancari argumenta praecipua pro- 
cedant in medium : qua partim e Scripturis 
petita; partim ratiocinando collecta, sparsim 
in libris suis exposuit: eademque Joannes 
Wigandus illius decerpta dissolvit '. Quae de 
Scripturis affert, ea sunt fere, in quibus vel 
mediator appellatur homo Christus Jesus, ul 
in priori ad Timotheum, capite secundo : vel 
eidem homini Christo gratia, et redemptio 
tribuitur. Ut eum ait Apostolus : S? enim unius 
delicto multi mortui sunt?: multo magis gratia 
Dei, el donum in gratia. unius hominis Jesu 
Christi in plures abundavit. Et alibi?, Quo- 
niam quidem per hominem mors ; et per. ho- 
minem resurrectio mortuorum. 

Verum ininime ex locis hujusmodi sequi- 
tur, Christum tantummodo qua homo est, 
mediatorem esse; quod unum iu questione 
ponitur : sed ad summum illud efliciunt, 
Christum hominem esse mediatorem , non 
tamen solam id vendicare sibi humanitatem; 
verum in eadem persona naturam utramque. 


015 


Hominis tamen, id est human nature, men- 
tionem idcirco fecit Apostolus, quod et me- 
diatoris officia pre:slitit; et sine ea mediator 
esse Dei Filius nequiverit. 

II. Argumentorum vero preeipuum, et 
vulgatissimum in illa opinione hunc in mo- 
dum concipitur *: « Nemo potest esse media- 
tor suiipsius. Atqui si Christus esset mediator 
etiam secundum naturam divinam, esset me- 
diator sui ipsius, quia est unus cuin. Patre et 
Spiritu sancto. » Hoc argumentum ex Μα- 
gistro Sententiarum ἢ, οἱ sanctis Tlioma, Bo- 
naventura, aliisque scholasticis mutuatus est 
Stancarus; quod ad invidiam adversariorum 
magnis laudibus extulit ; ut antecedente capite 
dixi. Sane Magister diserte asserit, Christum 
«mediatorem diei secundum humanitatem, 
non seeundum divinilatem. Non enim est 
mediator inter Deum, et Deum ; quia tantum 
unus est Deus : sed inter Deum et hominem, 
quasi inter duo extrema; quia medius non 
potest esse nisi inter aliqua. Mediator est 
ergo, inquantam homo; nam inquantum 
Deus, non mediator sed sequalis Patri est : 
hoc idem quod Pater, eum Patre unus Deus. 
Mediat ergo inter homines, et Deum Trinita- 
tem, secundum hominis naturam, in qua 
suscepit illa, per qu& reconciliamur Deo Tri- 
nitati. » 

Atqui iisdem ex verbis perspicuum est, 
mediatorem ab illo considerari, non ratione 
status, et substantiie ; sel tanquam exequen- 
lem officia mediatoris: quo quidem modo, 
uti supra diximus, sola humana natura partes 
implet mediatoris, ac redemptoris : sive 
persona ipsa Verbi quatenus homo est, vel 
secundum, humanam naturam. 

Quamobrem pessime Magistri argumenta- 
tione, et auctoritate Stancarus utitur. Qui 
cum iía colligit, «neminem posse mediatorem 
esse suiipsius; ac proinde non posse Christum 
mediatorem esse secundum divinitatem, qua 
unus est cum Patre, et Spiritu sancto,» pri- 
mum castigandus est, quod ita loquitur: 
Unus est cum Patre, ete, Non enim unus est, 
sed unum, id est non una persona, sed una 
natura, vel substantia. Deinde animadvertere 
debuit, illum ipsum de mediatore sic locu- 
tum, quatenus mediaft, hoc est reconciliatio- 
nem, ac redemptionem exequitur, liberando 
nos morte sua, et sanguinem furdendo: quod 
nonnisi human congruit nalurze. Atque hoc 
in sequentibus ibidem Magister significat. 


1 Refert Schuls. — 2 Rom. v, 15. —3 I Cor. xv, 21, — 4 Stanc, Apol. contra Osian. — Ὁ In ΠΠ|, Dist. xix 


Ilustratur 
locus Magis- 
tri senten. 
tiarum. 


Expenditur 

sententia S. 

Bonaventu- 
ra. 


Necnon S. 
Thome. 


Regula in 
relatione et 
oppositione 

servanda. 


516 


IIl. Eadem est causa S. Bonaventurz, ac 
similis apud illum mediatoris notio. Nam 
aliud esse « medium ait, aliud mediatorem. 
Medius convenientiam dicit eum extremis : 
Mediator autem dicit non tantum convenien- 
tiam : sed etiam dieit oflieium reconciliatio- 
nis. » Quare merito ex humana natura 
mediatorem fuisse Christum existimat, quia 
sola mediatoris offieium exercuit. Porro 
medium eumdem inter Deum, hominesque, 
sive inter humanam naturam, et divinam 
fatetur esse Christum. « inquantum est una 
persona in duabus naturis, non ratione 
human: nature tantum, sed ratione. utrius- 
que. » Qus quidem belle cum opinione nos- 
tra consentiunt. 

At S. Thomas paululum ab S. Bonaven- 
tura discrepare videtur '. Nam cum duo in 
mediatore discernat ; rationem medii, et offi- 
cium conjungendi, neutrum Christo congruere 
putat « secundum quod Deus, sed secundum 


"quod homo. Siquidem de ratione medii est, 


inquit, quod distet ab utroque extremorum : 
conjungit autem per hoc, quod ea, quie unius 
sunt, defertad alterum. Atqui seeundum quod 
Deus, non differt a Patre, et Spiritu sancto 
in natura, et. potestate dominii. Nec etiam 
Pater, et Spiritussanetus aliquid habent quod 
non sit Filii, ut sie possit id, quod est Patris, 
vel Spiritus sane. quasi quod est aliorum, ad 
alios deferre, Utrumque vero convenit ei, 
inquantum est homo. » Ibi ne medi? quidem 
proprietatem alteri, quam humanitati, tribui 
patitur. 

Verum ratio ista S. Thom: de divinitate 
Christi procedit separatim, per seque spec- 
tata; non autem de ea conjunetim cum 
humana eonsiderata substantia, sive de per- 
sona in duabus subsistente naturis. Hoc enim 
modo differt a Patre, ae Spiritu sancto, et 
inter Deum, hominemque medius est, et 
utrumque conjungit. Quippe se toto distat ab 
ambobus, etsi non ex toto; hoc est, ut scholae 
loquuntur, £ofaliter ; Grece ὁλιχῶς. De quo 
relegendus est praeclarus Leontii loeus, 
quem capite primo libri hujus descrip- 
simus ?, 

IV. In quo animadvertendum istud est , 
quod ad hane dirimendam controversiam, et 
ad alias opportunitates plurimum conferre 
potest: Nihil esse necesse, ut quod compa- 
ratur cum altero, et ei apponitur χατὰ σχέσιν; 
id est relationem similitudinis, exempli eausa, 


In HIE Part. qu. xxvi, art, 2; — 2 $ 4o, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


vel differenti ; secundum se totum, vel 
ratione singularum quasi partium, ex quibus 
constat cum extremo altero, extremisque 
conferatur, ut eis simile dicatur, vel discre- 
pans. Verum satis est, si totum ipsum utra- 
que constans parte cum extremorum singu- 
lis contendatur, et ab ipsis partim differat , 
parüm nihil differat. Sie enim Filius in sacro- 
saneta Trinitate, qui ex communi essentia, 
et relativa proprietate quasi compositus a 
nobis intelligitur, ad Patrem refertur, eique 
similis, et imago ejusdem dicitur; quamvis 
neque id habeat ex sola, et per se conside- 
rata substantia : que non similis in Filio, sed 
numero est eadem: neque ex sola filii rela- 
tione: qua quidem non Patri similis est, sed 
dissimilis potius. Utrumque vero copulatum 
simul unum eflücit Filium , eumdemque 
natura, et essentia sed proprietate distantem; 
ae nihilominus similem : quoniam ad identi- 
tatem illam adjuncta proprietas Filii, per 
quam a Patre differt, et ei opponitur, discre- 
pantem eum facit, ac proinde similem. Vide 
quz in sexto libro de 7'rinitate , capite sexto, 
de eare fusissime disputavimus, cum adillum 
Pauli ad Hebreos locum, in quo Filius 
paterne substantio figura nominatur, ima- 
ginis rationem explieantes ostendimus; eam 
ex ipsa natura, non ex relativa proprietate 
metiendam esse, Prorsus enim aecommodata 
est ad presentem qusstionem istzee observa- 
tio, et ad Stancari, ac similium rationes dilu- 
endas, eum 510 objiciunt : Non posse mediato- 
rem esse quempiam sulipsius: adeoque nec 
Christum, quatenus est Deus, mediatorem 
esse Deum inter et hominem. Etenim si 
Christus non ut Deus est tantum, sed ut Deus 
simul et homo, consideretur, tam a Deo distat, 
quam ab homine; et eum utroque pariter 
convenit; in quo medi , sive imediatoris ratio 
consistit. Sed neque Filius penitus ipse est 
qui Pater, aut Spiritus sanetus, eum ab utro- 
que propria relatione, et hvpostasi distinetus, 
sit: ut hac ratione non sit omnino sui media- 
tor ipsius, etiam qua Deus est. Hoe. enim illi 
persone ratione competit : non ut hac divi- 
nitatis est solius ; verum ut humane simul 
est, divineque natura. 

V. Rursus instat Stanearus, itaque dispu- 
tat : Si mediator est Christus, quatenus Deus, 
necesse erit illum fateri pro hominibus orasse, 
passum esse, mortuum esse : ae cetera 
fecisse, que in Deum utique cadere nequeunt : 


ἴεν ius- 


iantia dis- 
solvitur, 


Quare per- 
ona alic 
on fungan- 
tur officio 
1ed iatoris. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. IV. 


et sunt eum mediatoris officio conjuncta. 
Nihil hae argumentatione levius. Nam hee 
omnia, iisque similia in Deum minime con- 
veniunt, ut agat illa, vel patiatur, in seque 
suscipiat.Congruunt autem sie, ut in assumpta 
natura ae per eam eadem ista perficiat. Certe 
Cyrillus Alexandrinus passim contra Nesto- 
rium disputans, non patitur divelli a se mu- 
tuo naturas ambas; ita ut qusedam honiini, 
quedam Deo quasi separatim attribuantur. 
Sed omnia Verbo ipsimet imputat, ac Dei fi- 
lio, que per carnem gessit, et administravit ; 
ut ex anathematismo x et xi, ceterisque, ut 
dixi, libris illius perspicue cognoscitur. Neque 
vero eum Verbum, ae Deum agere, perpetive 
lalia dieimus, assumenda duplicatio est, qua- 
tenus Deus. Non enim qua Deus est, illa facit, 
aut tolerat : quod idem esset, ac si in divina 
natura, vel seeundum hanc, hujusmodi con- 
venire Christo diceres : quod nemo concesse- 
rit. Quare omnia Dci filium eumdeni gessisse, 
suscepisseque dicimus, sed non eadem in 
natura. 

VI. Atenim non minus Pater et Spiritus 
sanclus, quam Filius medialores erunt; ae 
propria muneris illius obibunt, si non soli 
human: nature mandentur ejus partes; sed 
divina quoque in consortium admittatur : quae 
utique tribus est communis personis, non 
unius propria. Quotritum illud theologorum 
effatum, ae verissimum pertinet ; qudecumque 
extra se divinitas operatur, ea communiter a 
tribus personis fieri. Hoe argumenti genere 
multum $Stancarus utitur; ut ex Joannis 
Wiegandi disputatione ab Conrado Schlussel- 
burgio descripta colligitur. In quo dissol- 
vendo non mediocriter jactare se illum, con- 
flietarique videas. Res porro sie se habet; 
Duplex ratio in actionibus Christi per carnem 
editis, ac theandricis observari debet : qua- 
rum una est efficientis cause mere propria : 
altera velut formalis. Nam persona Verbi sus- 
ceptam hominis naturam sie affecit, ut eam 
forme instar determinaret, ae compleret; 
atque ultimam illi substantie perfectionem 
applicatione sui communicaret, sine qua nee 
existeret in rerum natura, nec operari posset. 
Quo fit, ut omnium operationum auctor, fun- 
dusque sit Deus Verbum; non autem Pater, 
aut Spiritus sanetus; nisi generali quodam 
modo, quo creata omnia, et in tempore pro- 
ducta efficientia sua molitur : at non eodem, 
quo Verbum ipsum, a quo natura humairrma 


1$ 4 et seq. — 9 Sehlusselb.. —3 Ibid, — 4 Tom. IV. 


511 


sustentatur, adhibita ipsi, et applicata pro- 
prietate personali, tamquam, forma, qua et 
communis personis tribus natura modificatur 
in Filio. De quibus legendum est quod in 
octavo libro!, eapite decimo, de theandrica 
operatione diximus. 

VH. Ad extremum opinioni sux Patrum, 
ac scholasticorum theologorum ambitiosam 
advocationem | adhibebat Stancarus : quos 
onines aiebat soli hominis in. Christo nature 
mediatoris conditionem vendicare, tanquam 
propriam, et ab divina prorsus abjudicare. 
Verum ex iis, quà antecedenti capite scripsi, 
purgari possunt si qua ab illis secus pronun- 
tiata videntur, ac fidei catholicze regula pre- 
scribit; nee est quod in eo refellendo acrius 
insistamus. 

Non tamen preetermitti debet inscita Luthe- 
ranorum prescriptio adversus auctoritatem 
Augustini, quem Stanearus eitaverat?. Res- 
pondent enim, Augustinum mutasse senten- 
tiam ; et cum alias sensisset, mediatorem esse 
Christum seeundum humanam naturam, id 
postea retraetasse. Item? hune in modum 
excipiunt; Awgustino anteferendwum esse ver- 
bum Dei, quod de mediatore aliud docet. Atqui 
frivola est hiec excusatio. Non enim vel sibi, 
vel Seripture in hae re adversatur Augusti- 
nus. Immo preclare secum, et cum verbo 
Dei consentit. Preeipua illius loea, que me- 
diatorem, qua homo est, videntur adstruere 
Christum, ista fere sunt, libro XI de Civitate, 
capite secundo : « Per hoe enim mediator, 
inquit, per hoc et homo, per quod et via. » 
Tum in expositione epistole» ad Galatas* : 
« Mediatorem, ait, Jesum Christum secundum 
hominem dici, ex illa ejusdem Apostoli sen- 
tentia, fit planius, cum ait : Unus est Deus, 
unus et mediator Dei, et hominum homo Chri- 
stus Jesus, etc. Restat ergo, ut qui mediatore 
superbo diabolo superbiam persuadente de- 
jectus est, mediatore humili Christo humili- 
tatem persuadente erigatur.» Et libro X Con- 
fessionum, cap. xum.« Inquantum enim homo, 
intantum mediator : in quantum autem Ver- 
bum, non medius, qui squalis Deo, et Deus 
apud Deum, et simul cum Spiritu sancto 
unus Deus. » Et ad Psalmum centesimum 
tertium, « Christus mediator inter hominem 
et Deum; non quia Deus, sed quia homo; non 
quia Deus sequalis Patri, sed si equalis Patri, 
non mediator. » Ad haec tractatu rxxim, 2m 
Joannem; « Mediator autem, inquit, Dei et 


Respon- 

deru" ad 
argumenta 
e Patiibus 
et eScholas- 
licis peuta. 


Insulsa 
Lutherano- 
rum adver- 

sus 
Augustinum 
prescriptio, 


Sententiam 
non mutavit 
Augustinus. 


Calviniano- 
rum et 
Lutherano- 
rum oppo- 
sita 

Stancaro 
sententia 
refutatur. 


548 


hominum, non inquantum Deus, sed inquan- 
tum homo est Christus Jesus. » 

VHTI. Haec et similia Augustini loca illud 
tantummodo declarant, Filium Dei, qua Deus 
est, et nulla humane nature communione 
adhuc implieatus, mediatorem non fuisse : 
sed tum demum esse ecpisse, cum homo 
factus est. Siquidem per carnem mediator 
extitit; hoe est raediatoris opus, et. officium 
administravit : ut supra dietum est. 

Quod autem priorem sententiam mutasse, 
ae retractasse dieitur Augustinus, id vero op- 
pido est ridiculum Quippe iisdem in libris 
utrumque testatus est; et mediatorem non 
esse Christum, qua est Deus, sed quatenus 
homo est : et ad mediatoris ejusdem statum 
utriusque nature societatem fuisse necessa- 
riam, Vide quz ex Augustino! supra reddi- 
dimus, maxime ex libro nonode Civitate Dei, 
in quo mediatorem ex utraque natura opor- 
tere constare dicit, quem in decimo lihro me- 
diatorem diei secundum hominem statuit. Sie 
in decimo libro Confessionum illic, citato 
medialorem debuisse ait Deum et hominem 
esse, quem, ut paulo ante vidimus, in unde- 
cimo libro, inquantum homo est, mediatorem 
esse doeuit. Num igitur in anteriore libro 
retractavit ac. mutavit id, quod in sequente 
seripturus fuit? Osceitantium ac stertentium 
responsa ista sunt, non sane, sobrieque vigi- 
lantium. Sed de Stancaro, ae. priore heresi 
nimium multa. 

IX. De Calvinianorum, ae Lutheranorum 
ex adverso illi opposita ratione ut paucis ab- 
solvam, hujus est manifesta falsitas; Pri- 
mum, quod Christum ila ex utraque natura 
mediatorem constituit, ut etiam divinc per 
sese, et ab humana divulsce propria illius offi- 
cia tribuat, Cujusmodi est « intercedere pro 
lapsuris in peccatum hominibus, vel ante 
mundi constitutionem, » et jam tum illos 
reconciliare Deo. Qua» opinio tum Arianam 
impietatem, tum Apollinaris, et Eutychis 
insaniam redolet; uti prior illa Staneari, 
Nestorii sacrllegam amentiam. Quid enim 
aliud est, ad ereatarum rerum statum redi- 
gere Deum Verbum, aec minorem, inferio- 
remque Deo Patre facere, quam obnoxium 
illum, suppliceemque Deo fuisse ex :eterno 
dicere, hoe est intercessorem, reconciliato- 
rem, ae sequestrem homines inter ac Deum? 
Huic sane eommento sanctorum Patrum, 
maxime qui adversus Samosatenos, Arianos, 


4 Cop, i, rarag. 3. — 9 Parag. 4. — 3 Apud Schl. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


et Nestorianos catholieum dogma tutati sunt, 
reclamat auctoritas. Qui hereticos istos ad 
elevandam divinitatis Christi majestatem 
ejusmodi proferentes Seripturz testimonia, 
quibus de illo talia quaedam affirmari viden- 
tur, qua infra paternam dignitatem, et aequa- 
litatem ipsum statuunt; non aliter confutare 
solent, quam utriusque distinctione natu- 
re:dum quae humans propria sunt, tran- 
sferri queruntur ab illis in potiorem, atque 
divinam. Sic Athanasius; sic Basilius; 516 
ambo Gregorii, Nazianzenus, et Nyssenus. 
Sic Epiphanius, Cyrillus, Hilarius, Ambro- 
sius, Augustinus, ecteri denique omnes | pas- 
sim contra haereticos naturarum, et proprie- 
tatum discrimen illud intentant. Falsum 
igitur, et catholicis auribus insolens est, ante 
Incarnationem dicere Verbum, ae Dei filium 
mediatorem fuisse, ac pro hominibus apud 
Deum intereessisse. Quo eum Scriptura pu- 
gnat; et huic consentanea Patrum testimonia : 
tum ratio ipsa ex mediatoris conditione 
sumpta; ut ex antecedentibus capitibus facile 
quilibet agnoscit. Hee enim omnia in hoc 
maxime conspirant, mediatorem non esse 
Christum, neque statu, nee officio, ac fune- 
tione, nisi poslquam homo esse ccpit idem, 
qui Deus ante fuerat : ut οἱ medius inter am- 
bos esset, hominem ae Deum; et utriusque 
consors ac particeps, eos in se, ae per se so- 
claret, atque in concordiam revocaret. 

X. Argumenta, quibus absonum illud 
dogma propugnant haeretici, prorsus imbe- 
cilla sunt et inania; quibus hoe unum effiei- 
tur; non citra divinitatis consortium, homi- 
nem Christum  mediatoris partes exequi 
potuisse : quod libenter admittimus, nec alia 
ratione divinam Filii personam mediatoris, 
aut Pontificis, et si qua ejusmodi alia funelio 
est, munus exereuisse, quam eatenus, quod 
ex umbabus eonstaret ; et, ut Patres loquun- 
tur, esset composita naturis. 

Est autem prz ceteris ridendus Tigurino- 
rum stupor in epistola posteriore ad Polonos 
contra Stancarum ? ; uhi « Filium Dei, ut est 
secunda in Trinitate persona, prius fuisse 
mediatorem, quam ex B. Virgine carnem 
assumeret, non quatenus est ejusdem essen- 
tie cum Patre; sed quatenus olim a Patre 
mittendus erat, ut homo fieret, laboraret, 
pateretur, mortem oppeteret in carne pro 
salute hominum. Nee quod ad Deum Patrem 
altinet, cui omnia futura sunt presentia, 


Horum 
imbecilla 


argumenta : 


dus stupor. 


€ 


uie M CU erar ως, LAM 


T: 


ulta illo- 
rum argu- 
Dentatio, ab 
 meterno 
fuisse 
nediatorem, 
quia Deo 
utura sunt 


presentia. 


DE INCARNATIONE, LIB. ΧΙ, CAP. V. 


quidquam ejus intererat, essentne facta hac, 
an facienda. » Stulta plane, et ludibrio digna 
cavillatio; quz si quid habet virium, eo de- 
nique res adducetur, nihil ut ex omni :eter- 
nitate per sese, vereque non extiterit. Nam 
cum de mediatore quaeritur, an Chris'us 
istud sit quatenus homo est, an quatenus est 
Deus; nemo sic hebes est, ut de divina pra- 
visione, ac praedestinatione agi illie existimet : 
quam omnes fatentur habere coram omnia 
presentia. Sed de ipsa rea/i, ut vocant, ex- 
tantia mediatoris inquiritur. Ac perinde ratio- 
cinari mihi videntur, qui sie disputant : 
mediatorem ex :terno secundum utramque 
naturam fuisse Christum, quoniam ex :eterno 
presens Deo Patri in ambabus illis extiterit ; 
ut si quis sciscitanti quandonam Dei Filius 
incarnatus sit, et ex Maria Virgine genitus, 
ab omni hoe sternitate fuisse respondeat ; 
quando ex :eterno idem fore hoe pr:eseiverit, 
ae predestinaverit Deus. Sie et Angelos ab 
:terno fuisse, et animas hominum : ac nul- 
lam non sempiternam esse creatam rem, eo- 
dem acumine rationis effici poterit. Quod 
absurdum quam late pateat, profecto videt, 
qui judicio et communi sensu paululum 
valet. 

Tantidem et illud est, quod de Christi me- 
ritis objieilur : ad que etiam ante incarnatio- 
nem Deus respectum habuit : ac propter illa, 
velutin antecessum, gratia dona repreesenta- 
vit. Non enim ex eo sequitur, reipsa, et, ut 
loquuntur, ecíu mediatoris officium presti- 
tisse Christum, qui nondum erat, sed futurus 
expeetabatur; quemadmodum etsi venturum 
in Christum eredebant olim Israelitze, ejusque 
fidei merito justitiam et salutem sunt adepti, 
ut postea demonstrabitur ; nemo sobrius jarn 
tum ex eo colligat, eumdem ipsum extitisse 
Christum. 

XI. Etut collectionis istius magis illos pce- 
niteat, age videamus quid ex ea sit conse- 
quens. Deo sunt przsentia, inquiunt, omnia : 
apud quem nullum est prmteriti temporis, 
futurique diserimen. Quare cum semel incar- 
natus sit Dei Filius, et in carne passus; ex 
omni cternitate illud ipsum extitit : et quo- 
niam his ipsius officii mediatoris ratio conti- 
netur, mediator ab zeterno Christus fuit. Hee 
illorum ratiocinatio est. 

Atqui si non minus qua preterita sunt, 
Deo sunt presentia, quam quzse futura sunt ; 
eo quod nulla est in Dei cognitione preteriti, 


1 Greg. XXXII Mor. tap. vi. — 2 Rom. vi, 9. 


019 


vel futuri differentia temporis; (quod et' 
Gregorius Pvpa testatur ita scribens : « Ipsa, 
qua in semetipsis pretereunt, ejus nutui 
semper presentia assistunt) » utique Incar- 
natio ipsa Verbi, ac perpessio, mors ipsa 
denique non minus modo presentes sunt 
Deo, quam erant cum in tempore fiebant ; aut 
cum future, necdum fact; erant, presentes 
ab omni retro sternitate fuerunt. Ut igitur 
ila incarnationis, passionisque, antequam 
accidisset revera, prisentia eam vim habet, 
αἰ mediator ab zterno fuerit Dei filius, easque 
functiones jam tum exercuisse dicatur : pro- 
fecto nunc idem incarnari patique dicetur 
Christus Dominus, et falsum erit, quod Apo- 
stolus dicit : CAristus resurgens ex mortuis 


jam non moritur : mors illi ultra non domina- 


bifur?. Manifesta est itaque sophistica illo- 
rum, et inepta versutia : qui ex eo, quod 
presentes sunt res omnes notitie divine, 
absolutam in sese rerum earumdem extan- 
tiam, ac pr:sentiam deduci putant posse; de 
quo in quarto libro tomi primi de Zo, capite 
quinto diximus. 


CAPUT V. 


Ex superiorum capitum doctrina, aliorum 
hereticorum false opiniones diluuntur. 4. Ac 
primum. Apollinaristarum ; que differentia 
sit iediatoris Christi ab reliquis eodem affec- 
tis vocabulo, 8. Socinianorum Anabaptista- 
rum opinio de mediatore Christo quem me- 
rum hominem statuunt. &. Refutatur, et 
explicatur Apostoli locus ex priore ad Timo- 
thewun; Unus Deus, et unus mediator Dei 
et hominum homo Christus Jesus. 6, De 
missione Filii quedam ad rem notata. Ἴ. Re- 
liqua. Socinianorum argumenta refelluntur. 


I. Poterat jam omnis illa de mediatore vel 
in uniea vel in duplici natura constituendo 
quaslio terminata videri ; sed duo restant; 
in quibus explieandis usus expromendus est 
eorum, qua de mediatoris propria conditione 
hueusque disputavimus; ae totidem obstre- 
pentium heretieorum cavillationes refutan- 
de. Horum primi sunt Apollinariste, sive 
Monophvysite ; qui eum ab Catholieis duarum 


520 


in Christo naturarum propugnatoribus adigi 
se viderent ad earumdem confessionem illo 
Apostoli testimonio, quo mediatorem Dei et 
hominum dicit esse Christum, mediatorem e 
Scriptura proferebant eum, qui natura unica 
constabat. Sie Eranistes Apollinaris apud 
Theodoretum partes agens in dialogis, cum 
Orthodoxus eopiosa disputatione pugnasset, 
Deum et hominem esse Christum, et ambas 
in eo salvas esse naturas, quoniam alioqui 
mediator Dei et hominum csse non possel, 
huie statim istud opponit : « Quid igitur? 
Nonne Moses mediator est dictus, eum homo 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


est Dei, et hominum, inquit^, Jesus Christus, 
non natura, et substantive Deo, et hominibus 
conjunetus ; sed tantummodo reconceilians, et 
in amieitiam adducens ea, quae ab mutua se 
communione disjunxerant; videlicet homi- 
nem, et Deum, qui tandem unum Paulus 
ipsum vocat : quando et alii complures eadem 
funetione dignati sunt? » Sic enim ? Paulus 
hoe injuneto sibi munere obseerat, ut cum 
Deo reeoncilientur homines : et Moses me- 
diator constitutus est. Quamobrem ut unus 
ille mediator sit, appelleturque Christus, diei 
necesse est, proprio, ae singulari modo quo- 


duntaxat esset^? » Huie vero Orthodoxus 
oecurrens, duplex genus mediatoris distin-. 


Differentia 
inter media- 
torem Chris- 
tum et alios 


dam mediatorem illum esse, qui in reliquos 
non convenit; quem sic declarat : « Igitur 


guit. Alterum enim ait esse verum, et pri- 
marium : alterum secundarium, qui veri 
τύπον, aC figuram gerit, huic vero neutiquam 
omnia complecti, quc in principali reperiun- 
tur. Porro Christum verum esse principem- 
que mediatorem : quem adeo necesse sit ex 
duabus naturis esse conflatum, ut cum am- 
bobus, quorum interventor est, perfecte con- 
gruat : Mosem vero, et Aaronem, ac similes 
alios non archetypos esse mediatores, sed ejus 
imagines. Ut autem pieta, vel czelata effigies 


quoniam id quod in medio duorum est ali- 
quorum positum, inquit^, ambo ista extre- 
mis suis duobus atiingit, in unitatem divisa 
continens : est autem mediator Dei homi- 
numque Christus; manifestum est eumdem, 
qua Deus est, Deum : hominem vero, quate- 
nus est homo, naturaliter contingere. » Ex 
quo natura Deum illum esse concludit; ae 
proinde minime esse creaturam. Sie Ariano- 
rum calumnie ex illo de mediatore Christo 
Pauli testimonio facile propulsantur. 


externam tantummodo viventium speciem, HI. Altera est heeresis longe horrenda ma- sociniani et. 


et oris lineamenta quoad potest imitatur: gis, ac detestabilis, quz illo loeo similiter ,, ^" 48I-- 
vitam autem et animam, ae sensum, interio- — abutitur ad Christians religionis perniciem ; Nu 
medi 


resque corporis partes, uti cor, jecur, ae ece- merum 


eujus nihil preter vocabulum, titulumque 
hominem 


teras nequaquam exprimit : sie medialores 
isti, veri ae principalis naturam non asse- 
quuntur : sed speciem duntaxat illius, adum- 
brationemque pre se ferunt; quemadmodum 
et Dei nomen uteumque eum Mose commu- 
nicatum est, ut! Zeus Pharaonis appellare- 
tur: non tamen divinitatis proprietatem ex 
eo nactus est, Itidem ergo mediatoris et no- 
mine, et similitudine Moyses adspersus, illius 
veritatem non habuit. Ha&c Theodoretus. 

II. Cyrillus quoque Z/esauri libro XXXII, 
egregie locum eumdem adversus Arianos 
illustrat, ex quo divinitatis substantiam vere 
inesse Christo probat, quod non temere unus 
ibi mediator appelletur. « Nam si mediator 


«& ''ngoponETvs dial. Il. Μωῦσῆς οὖν οὐχ ὠνομάσθη 
μεσίτης, ἄνθρωπος àv μόνον; ὍΡΘ. τύπος ἦν ἐχεῖνος 
τῆς ἀληθείας: ὁ δὲ τύπος οὐχ ἔχει πάντα ὅσαπερ ἣ 
ἀλήθεια. 

b CvmL. Εἰ μεσίτης ἐστὶ θεοῦ, χαὶ ἀνθρώπων 
᾿Ιησοῦς Χριστὸς, οὐ φύσει, xol οὐσιωδῶς θεῷ τε, καὶ 
ἀνθρώποις συναπτόμενος, διαλλάττων δὲ μόνον, χαὶ εἰς 
φιλίαν εἰσάγων τὰ τῆς πρὸς ἄλληλα χοινωνίας ἀποστατή- 


1 Ezod. vn, 4. — 9 II Cor. v, 90. 


retinens, rem funditus ejuravit, et abjecit. 
Hi sunt Anabaptiste Sociniani, Photiniano- 
rum, et Samosatenorum propago veterum : 
contra quos in libro Ill de Tr'/nitate acerri- 
mum certamen sumpsimus; unius illorum ae 
sect&e totius antesignani, Joannis Crellii, con- 
futato libro de uno Deo, in quo primaria ha- 
resis illius dogmata complexus est. Ibi inter 
alia, quibus veram Filii, ae. Christi divinita- 
tem oppugnavit, argumenta, unum est, quod 
ilaex Apostoli sententia, et mediatoris con- 
ditione struxit, et a nobis fractum illie est 
penitusque dissolutum ; quantum institutze 
opere in illo disputationis ratio postulabat. 
Nam plenior illius explieatio in eum, quem 
σαντα, τουτέστιν ἄνθρωπον, xot θεόν, πῶς ἕνα φησὶν ὃ 
Παῦλος αὐτὸν, ἐπεὶ χαὶ ἕτεροι πολλοὶ τῆς τοιαύτης 
ἠξίωνται λειτουργίας; 

€ lbid. Οὐχοῦν ἐπειδήπερ τὸ δύο τινῶν χατὰ μέσον 
χείμενον. ἀμφοτέρων δηλαδὴ τοῖς ἰδίοις ἄχροις ἐφάπτε- 
ται, συνέχων εἰς ἑνότητα τὰ διῃρημένα" μεσίτης δὲ θεοῦ, 
χαὶ ἀνθρώπων ἐστὶν ὃ Χριστός: πρόδηλον ὅτι θεοῦ μὲν 
ὡς θεὸς, ἀνθρώπου δὲ ὡς ἄνθρωπος ἅπτεται φυσιχῶς. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. V. 521 


pre manibus habemus modo, reservala 
loeum, hie a nobis merito reposcitur. Hoc 
igitur agemus, et tanto brevius quidem, quo 
pleraque sunt ibi tradita, quze neque differri 
poterant; et longiorem hie ejusdem argu- 
menti tractationem necessario facerent. 

Christum nihil esse, preterquam nudum 
hominem,ae verum natura, et substantia non 
esse Deum Patri similem per omnia et szequa- 
lem, ac consubstantialem probat! Photinianus 
Crellius illis, uti dictum est, Apostoli verbis, 
quibus ad Timotheum scribens, Unus, inquit *, 
Deus; unus et mediator Dei et homtnvm, homo 
Christus Jesus. Hinc ergo Crellius argumen- 
tatur sic : Unius Dei nomine solum intelligi 
Patrem, eumque proinde solum esse Deum; 
Christum vero nonnisi hominem. « Nam 51 
quisquam alius preter Patrem esset Deus 
summus, un'us Dei nomine comprehendi de- 
buisset; eum unus Deus is sit, preeter quem 
nullus est alius. » At vero Patrem illic intel- 
liei duntaxat, non personas tres, inde pro- 
bat, « quod is tantum eo nomine intelligitur, 
inter quem, et hominem Christum Jesum 
mediatorem esse dicit Apostolus. » 

Porro autem non posse personas tres, id est 
lotam Trinitatem significari, operose dein- 
ceps probare nititur. Nam alioqui sui mediator 
ipsius esset Christus, cum sit una de iribus 
personis. Nam quod eamdem personam secun- 
dum humanam naturam mediatorem esse 
diei poterat, id ex eo refellit, quod natura 
ipsa persona sit oportet, si mediator est, eo 
quod offieia mediatoris sunt officia persons. 
Quod si dixeris, personam ipsam Christi, vel 
suppositum, proprieesse mediatorem; huma- 
nam vero naturam « principium formale ejus 
mediationis, hoeest eam subjecti partem, 
qua propriam actionis causam in se conti- 
neat ; » huieresponsioni sic occurrit Crellius: 
siipsa Christi persona divina mediator est, 
et functiones mediatoris obit, etiam divinam 
ipsam naturam easdem preslare, esseque 
mediatorem. « Siquidem divina persona a 
natura divina reipsa non differt, nec quid- 
quam addit nature, nisi subsistentiam. Sub- 
sistentia autem per se vim agendi nullam 
habet, sed vis agendi omni in natura residet, 
Subsistentia tantum conditio quaedam est, 
sine qua non agit natura. Quare quidquid 
divina Christi persona agit natura ipsius 
divina, subsistentia przedita, agit. » 

IV. Sed omnis iste in oppugnanda fide 


1 Crell. lih. I de wno Deo, Sect. 1, cap. vr. —2 I Tim. n, 5. 


Christiana Photiniani Crellii conatus facillime 
propulsatur. In illo Apostoli loco, ubi Unum 
ait esse mediatorem Dei et hominum hominem 
Christum Jesum, sive Dei unius vocabulo 
Patrem intelligas : sive. divinitatem ipsam, 
quz in tribus personis inest, nihilo fit Photi- 
niani eausa melior. Fae Deum unum vocari 
Patrem ; falso inde concludit Crellius, solum 
hune esse Deum, tanquam nomen unus idem 
sie ae solus. Huie enim loci totius sententia 
refragatur : quam ejusmodi Greci et Latini 
omnes intérpretes agnoscunt. Pracipit Apos- 
tolus, preces et orationes fieri pro universis 
mortalibus, cujuseumque generis, et ordinis : 
eo quod Deus omnes esse salvos cupiat. Et 
ralionem subipde reddit, quod unus sit om- 
nium Deus, et unus inter Deum, et homines 
mediator, ae sequester. Ibi vox unus proprie, 
ac per se nihil aliud indicat, quam communem 
omnium esse Deum, communemque mediato- 
rem; ut propterea consultum omnibus velit : 
non autem singularem esse aliquam perso- 
nam, ct, ut ab reliquis discernitur, veram 
possidere divinitatem, exclusis aliis. At eum 
unus vocatur, illum comparari asserunt iidem 
Interpretes eum gentilium numinibus, qux 
multiplicia sunt, naturis, personisque dis- 
tincta; non conferri eum Filio, et Spiritu 
sancto; quee du: persone ad Patrem, velut 
ad stirpem, auetoremque referuntur. Itaque 
in redemptione generis humani , Pater, tan- 
quam prineipium, et caput ponitur, cui satis- 
factio debetur, Filius, tanquam mediator, qui 
pro humano genere satisfacit. Spectatur enim 
non ut Deus est absolute, ac precise : sed 
quatenus Deus est et homo : eum alioqui; qua 
Deus est, eodem loco sit, ae Pater, quo eum 
unum est. Verum ibi, ubi de mediatore, con- 
ciliatoreque agitur, su: cuique partes man- 
dand:e fuerunt, ut confusio vitaretur. 

V. Quocirca non valet ista consequentie 
preseriptio: Unus est Deus Pater, apud quem 
mediator est Filius; solus ergo Pater est 
Deus, non Filius. Etenim ex illa loci istius 
expositione, qua Pater citra reliquas perso- 
nas intelligitur, idem ille considerari debet 
cum peculiari aliqu» notione, ac personali 
proprietate : hoe est non qua Deus est tan- 
tum; sed qua Deus est ἃ seipso. et a nullo 
procedens alio; sive ut auctor, radix, et 
principium est totius divinitatis; ct si qua 
sunt appellationes 4116, qus Patri proprie 
conveniunt, ac personales censentur : quaeque 


Esplicatur 
locus Apos- 
toli : unus 

Deus et 
unus media - 
tor etc. 


Entis. 


De missione 

Filii qua- 

dam ad rem 
netata. 


523 


ultimi, ae supremi principii statum in eo 
signifieant : ut propterea major etiam Filio, 
ex multorum Patrum opinione sit dictus; de 
quo vide qua in secundo libro de Trinitate 
scripsimus, 

Quare tantumdem est eo sensu, quo Pater 
solus intelligitur in illo Apostoli loco, dicere, 
Unus est Deus summus omnium, apud quem 
mediator est. Christus; atque ita loqui : &nus 
est. Deus a seipso, nec ab alio procedens, et qui 
omnium est principium. Quippe solus Pater 
ultimum est tum personarum divinarum, tum 
eliam creaturarum omnium principium ; ad- 
eoque τοῦ ὄντος universi. Quizeillius proprietas 
commemorari illie ab Apostolo debuit, ut eo 
magis ad unitatem quae inseipsis sunt diversa 
revocaret : atque ex eo valentius conelude- 
ret, ideo communi in omnes homines affectu 
ferri Christianos oportere, deque omnium 
salute sollieitos esse, quod ab uo et supremo 
prineipio omnia profieiscantur, Vide omnino 
qua in quarto libro ejusdem tomi secundi de 
Trinitate, capite xv diximus! : uhi principii 
unitatem causam esse demonstramus unitatis 
illius, qua persone tres divine continentur : 
unde ab Gregorio Nazianzeno ?, Pater ἕνωσις 
appellatur, id est znifio ; et a Theodoro Abu- 
Cara? ἀναχεφαλαίωσις τῆς τριάδος. quasi summa Tri- 
nitatis, hoe est personarum ex numero et mul- 
titudine in unitate collectio, ac comprehensio. 

VI. Cui suscribit Richardus Vietorinus in 
libello de tribus appropriatis personis in. Tri- 
nitate. Cujus scribendi libri oeeasionem dede- 
rat S. Bernardus, qui de illo sciscitatus erat, 
quid sibi deilla S. Augustini sententia vide- 
retur, in qua attribuitur Patri unitas, Filio 
equalitas, Spiritui sancto utriusque concordia. 
Hane igitur causam cur unitas appelletur, 
affert Riehardus his verbis, qua hie necessa- 
rio commemoranda sunt*: « Subsistentiam 
Ingeniti, quie ab alia aliqua non est, in eo, 
quod substantialiter, vel personaliter est, 
nullam pluralitatem ingerit, nullam plurali- 
tatem concludit. Nam in eo, quod gignit, 
nihil sibi sed soli Filio confert, ut sit; geniti 
autem subsistentia, quce ab alia aecepit quod 
habet, sieut nec esse per seipsam, sie nec per 
seipsam intelligi valet. 8i ivitur pluralitatem 
ingerit subsistentia Filii, quanto magis, quce 
a duobus est, subsistentia Spiritus sancti? 
Recte igitur unitas Patri attribuitur, in sub- 
sistenti: consideratione nulla pluralitas con- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


currere videtur. Addamus et illud, quia quid- 
quid substantialiter dici potest, veraciter unus 
est. Sed dicis, quia et hoe et cum ce:eteris 
commune est. Sed proeul dubio solus Pater 
habet hoc seeundum (ut sie dicam) principa- 
litatem. Nam eeeteri secundum acceptionem, 
et juxta alterius similitudinem. Hine ergo 
colligitur eur ei unitas juxta hane considera- 
tionem, quasi specialiter attribuitur. » 

Hine illud apparet, merito ab Apostolo, 
cum unum Deum asseverare vellet, personam 
Patris in medium allatam fuisse, non ut ee- 
teras excluderet : sed ut unum ad principium 
revocari omnia monstraret, 

Nam quod ad mediatorem attinet Christum, 
recte in eodem loco sub hominis vocabulo, et 
natura eomprehensus est ob missionis pro- 
prietatem, qua Patrem respicit, non Spiritum 
sanctum. Quamvis enim a Spiritu sancto suo 
modo dicatur esse missus : nihilominus si 
proprie loquimur, solus eum misit Pater ; 
quoniam missio persone divin, originem, et 
processionem ejus ab altera significat : a quo 
missa dicitur, cum exteriore ac sensibili qua- 
piam efficientia : ut in octavo de Trinitate 
libro copiose declaravimus ?. Qua ratione 
Patri opponi, ae subjiei Mediator Christus 
homo debuit: ut missionis conditio ipsa reprz- 
sentaretur, cujus necessario facienda fuit ab 
Apostolo mentio, Ob hane causam Dei nomen 
ilis in verbis, /nus Deus, non nature, sed 
persone constituitur, ut solus intelligatur 
Pater. Est enim id, de quo ibi agitur, et quod 
Dei unius, ae mediatoris habitudo mutua, 
gestioque illie expressa sienificat, personale 
quiddam, ac soli Patri m'/ssor?, adeoque gene- 
ratori, Filii ; et misso, hominique facto, ac 
mediatori Filio Christo Jesu peculiare. Quam- 
obrem fraeti sunt, et inanes impetus Photi- 
niani Crellii, quos ex istis, et similibus 
Seripture testimoniis in catholicum dogma 
facit : ubi proprie persona prima Trinitatis 
ostenditur. 

VII. Quod si Zeus ibidem pro divinitate 
ipsa tribus in personis subsistente sumatur, 
ut aliis placet ; nihil erit ab Crelliana eavilla- 
lione periculi. Quod enim objicit, si mediator 
est Trinitatis totius Christus, eum mediato- 
rem fore suimetipsius, cum sit unus e Trini- 
tate ; huic ita respondebitur; non eo modo, 
quo unus est de Trinitate, mediatorem 
esse Christum; quippe persona eadem 


| Paragr. 9 et seq. maxime xiv, — ὃ Ibid. paragr. 10, — 3 Ibid. paragr. 14. — 4 Richar. Vict, lib. de tribus approp. init. — 


Cap, r. 


Reliqua 
Sociniano- 
rum argu- 

menta 
dissolvun- 
tur, 


ivirilis 


DE INCARNATIONE, LIB. ΧΙ, CAP. VI. 523 


Verbi, qua Deus est, citra carnis commu- 
nionem, sive cogitatione ab hac abstracta, 
in Trinitate secunda numeratur ; quatenus 
vero hie homo est, et humanam natu- 
ram quodammodo informat, ac terminat, 
mediatoris partes ac munus implet. Nihil au- 
tem esl quod obstet, quin idem Christus Deus 
et homo, multa ex unius proprietate nature 
suscipiat, quae aliena sunt ab altera. Moritur 
enim eadem persona Christi, idemque Dei 
filius, qua homo est, et Verbum caro factum, 
qui quatenus Deus est mori non potest. Nec 
ab altera tantummodo differre natura una 
dieitur : sed amba» simul conjuncta ab una- 
quaque seorsim considerata ; ut minime sit 
mirum, aliquid de tota ipsa composita naturis 
ex duabus persona pr:xedieari , quod separatis 
ase mutuo naturis non convenit ; quemad- 
modum de homine quadam affirmantur, qu:ze 
de anima, vel corpore usurpari nequeant. Ita 
ergo mediator est statu ac substanlia neque 
Deus solus, nee homo solus : sed ex utroque 
temperatus Jesus Christus. Mediatoris vero 
vilibus et laboriosis officiis fungitur idem non 
qua Deus est : neque qua Deus et homo, sed 
ut homo est. Non enim totus Christus patitur 
ae moritur secundum utramque naturam : 
sicut statu ac substantia mediator est ex am- 
babus naturis : quarum singule quod suum 
est conferunt : humana operam, laborem, et 
tolerantiam : divina, preter ultimam deter- 
minationem, ae formationem humans naturae 
ad existendum, agendumque necessariam, 
pretium, dignitatem, sstimationem contri- 
buit. 

Quod vero Crellius opponit, subsistentiam 
ipsam, sive modum subsistendi, quam perso- 
nalitatem nominant, nihil azere: sed naturam 
ipsam, qua ratione dissolvi debeat repeten- 
dum ex tertio de Trinitate libro ! : tum ex 
oetavo hujus tomi*, in quo θεανδριχῆς ἐνεργείας 


operationis. est explicata ralio. 


CAPUT VI. 


De variis functionibus mediatoris C hristi.VA. Ac 
pi imum de pacificat ione ac reconciliatione : 
que ex Scripturis illustratur ; tum ex Pa- 
tribus. 9. Sceptri vocabulum Christo attri- 
bulum ad idem refertur. 3. Natura et defini- 
(io pacis exponitur - ac constare docetur 
ordine. 4. Et tranquillitate. 5. Quomodo 
Christus illius importandee gratia. venerit. 
6. Triplex genus pacis illatum α Christo 
mediatore ; primum hominum cum Deo. 8. 
Ex quo derivata paz in homines ipsos. 10. Ac 
secundum genus imprimis quo hominum qui- 
vis secum ipse pacem habet. 11. De intestinis 
perturbationibus paci huie inimicis plura ex 
antiquis afferuntur. 43. Quomodo Christus 
ad illas curandas operam adhibuerit : pri- 
mum doctrina sua. 15. Que? quam efficax 
sit ostenditur. 46. Tum exemplis, et meritis. 
117. Et gratia per illum mediatorem parta. 


I. Omnium officiorum, que  mediatoris 
propria sunt, ejusque muneri consentanea, 
primum, ae latissime patens, eceteraque com- 
plectens, esteoneiliatio, et pacificatio dissiden- 
tium inter se, et ad concordiam reductio. 
Hujus obtinende, et exequenda gratia mis- 
sum ἃ Patre Christum Dominum, Seriptura- 
rum omnium oraeula testantur. Omnia, inquit 
Apostolus ?, ez Deo, qui nos reconciliavit sibi 
per Christum; et. dedit nobis ministerium re- 
conciliationis : quoniam quiden Deus erat in 
Christo mundum reconcilians sibi, non reputans 
illi delicta ?psorum ; et posuit in nobis verbum 
reconciliationis. Pro Christo erga legatione 
fungimur : tanquam Deo exhortante per nos. 
Obsecramus pro. Christo; reconciliamini Deo. 
Et ad Ephesios idem Apostolus scribens *, /n 
Christo Jesu. vos, qui. eratis longe, facti. estis 
prope in sanguine Christi, [pse enim est pac 
nosíra, qui fecit utraque unum ; et medium pa- 
rietem macerice solvens, inimicitias in carnesua, 
legem inandatorum decretis evacuans , ut duos 
condat in semetipso in unum novum hominem, 
faciens pacem, et reconciliet ambos in uno cor- 
pore Deo per crucem, inter ficiens inimicitias in 
semetipso. Et veniens evangelizavit pacem vobis, 


1 Cap. n paragr. 7 — 2 Cap. x, maxime paragr, 12 et seq. — 31I Cor. v, 18. — & Eph. 1r, 18, 


Munus 
medliatoris 
reconcilia- 

tio et 

paeificatio. 


Prob. e 
Scripturis, 


Hem e 
Patribus, 


024 


qui longe fuistis, et pacem tis, qui prope, quo- 
niam per ipsum habemus accessum ambo in uno 
spiritu ad Patrem. 

Hanc pacificandi, reconciliandique functio- 
nem ex iisdem, et aliis Scripture locis illu- 
strat Augustinusin iractatu ad Psalmum ΓΧΧΙ, 
qui Psalmus zn Salomonen: inscribitur!. Porro 
« Salomon, inquit, interpretatur pacificus : 
ac per hoec, tale vocabulum illi verissime, 
atque optime congruit, per quem mediato- 
rem ex inimicis, accepta remissione peccato- 
rum, reconciliamur Deo. Etenim cum inimici 
essemus, reconciliati sumus Deo, per mortem 
fili? ejus?, etc. Ipse in Evangelio dicit? : 
Pacem relinquo vobis. pacem meam do vobis. Et 
multis aliis testimoniis Dominus Christus pa- 
cifieusesse monstratur : non secundum paeem, 
quam novit, et quierit hie mundus, sed illam 
pacem, de qua dicitur apud Prophetam : 
Dabo eis solatium verum, pacem swper pa- 
cem, cul scilicet paci reconciliationis, additur 
pax immortalitatis. Nam post omnia reddita, 
qua promisit Deus, novissimam pacer nos 
expeetare debere, qua cum Deo vivamus in 
eternum, idem Propheta ostendit, ubi ait: 
Domine Deus noster. pacem da nobis; omnia 


enim dedisti nobis. Pax erit plane illa per- 


fecta, quando novissima inimica destruetur 
mors. Et in quo erit hoc, nisi in pacifico illo 
reconciliatore nostro ? Sicut enim ?n Adam 
omnes moriuntur, sic et in Christo omnes 
vivificabuntur. » 

II. Preclare item Leo Papa in sermone 
sexto de Vatali Domin?t, àum istud mediatoris 
munus impense ab Christo prestitum humano 
generi; ium ejus prestantiam, commodita- 
temque describit his verbis*. « Quid enim in 
thesauro Dominice largitatis ad honorem 
presentis festi tam eongruum possumus inve- 
nire, quam pacem, qua in nativitate Domini 
prima est angelico preedicata concentu? lpsa 
enim est, quie parit filios Dei, nutrix dilee- 
tionis, et genitrix unitatis : requiesbeatorum, 
el axternitatis habitaculum, eujus hoe opus 
proprium, et speciale beneficium est, ut jun- 
gat Deo, quod secernit de mundo. Unde 
Apostolus ad hoc bonum nos incitat, dicens ; 
Justificati ergo ex fide pacem habeamus ad 
Deum. Cujus sententie brevitate omnium 
fere mandatorum continetur effectus : quia 
ubi fuerit veritas pacis, nihil ibi potest deesse 
virtutis. » 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


Δὸ post paulo ?, « Natalem Domini, nata- 
lem esse pacis, affirmat : quia ipse est pax 
nostra; quoniam sive Judzus, sive gentilis, 
per ipsum habemus accessum in uno spiritu 
ad Patrem ; quinetiam moriturus discipulos 
suos hae precipue doctrina sua informavit, ut 
diceret, Pacem meam do vobis, pacem meam 
relinquo vobis. » 

Inter alia vocabula, quibus Verbum Dei, ae 
Filium antiqui Patres affecerunt, memorabile 
est, et ad hune locum pertinet, quod alibi ex 
Clemente" Papa primo ejus nominis retuli- 
mus ? ut Sit σχῆπτρον τῆς μεγαλωσύνης τοῦ θεοῦ; 
id est sceptrum majestatisDei. Quse appellatio 
áuplieem habet intellectum ; alterum, quem 
illie persecuti sumus, ut imperium, ac domi- 
natum significet : alterum , qui ad presens 
institutum faeit, ut feederis et conciliationis 
symbolum sit. Quippe sceptrum protendere 
solebant olim reges ad humanitatis, et mise- 
ricordiz, venicque fidem, significationemque 
faciendam, etut se conciliatos, et placabiles 
ostenderent. Sie Assuerusin Estheris historia?, 
intempestive huie adeunti virgam auream 
porrigens, securo esse animo jussit. « At ille 
ex more, inquit Scriptura , seeptrum au- 
reum protendit manu, quo signum clementia 
monstrabatur.» Leve istud fortasse videbitur, 
ct ideo quasi in transeursu. memorandum, 
quod olim apud Servium nobilem "Virgilii 
interpretem observabamus : qui ad illum duo- 
decimi ZZneidos versum. 

Ut sceptrum hoc (dextra sceptrum nam forte 

[gerebat) 
ete. adnotat, ad iecienda federa adhiberi 
quondam solita esse sceptra. Cujus moris 
rationem hane reddit : « Ut autem sceptra 
adhibeantur ad federa, haee ratio est; quia 
majores semper simulacra Jovis adhibe- 
bant: quod eum tediosum esset, precipue 
quando fiebant fcedera cum longe positis 
gentibus, inventum est ut sceptrum tenen- 
les, quasi imaginem simulaeri redderent 
Jovis. Sceptrum enim ipsius est imperium. » 

III. Sed ut susceptum hoc ab humani ge- 
neris assertore munus conciliande pacis 
melius intelligi, et quanti sit eestimari possit; 
pacis ipsius enodanda notio est; ut quid ea 
sit, etquotuplex Christi parta beneficio constet. 

Naturam pacis et proprietaten; omnium 
optime tradidit Augustinus", cum eam defini- 
vit. tranquillitatem ordinis, Cujus integrum 


1 August. tom. VIII, — 2 Rom. v. —3 Joan. xi. — 4 Leo P, Serm,vr, de Nativ. cap. 111, — ὅ Ibid. cap. v. — 6 Joan. xiv. — 
7 Lib. V de Trin. cap. 1x, parag. 8. — ὃ Clem. epist. ad Gor. — 9 Esth, V, lL et cap. xv. — 10 Ibidem. eap. viri 9.— 


11 Lib. XIX de Civit. cap. xin. 


Pacis vera 
patio. 


Mem et 
ranquilli- 
tatis. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. VI. 


loeum praestat hie describere. « Pax corporis, 
inquit, est ordinata temperatura partium. Pax 
anime irrationalis, ordinata requies appeti- 
tionum. Pax anime rationalis, ordinata co- 
gnitionis, actionisque consensio. Pax corporis, 
et animas, ordinata vita, et salus animantis. 
Pax hominis mortalis, et Dei immortalis, or- 
dinata in fide sub sterna lege obedientia. 
pax bominum,ordinata concordia. Pax domus, 
ordinata imperandi, atque obediendi concor- 
dia cohabitantium. Pax eivitatis, ordinata 
imperandi, atque obediendiconcordia civium. 
Pax eolestis civitatis, ordinatissima et con- 
eordissima societas fruendi Deo, et invicem 
in Deo. Pax omnium rerum, tranquillitas or- 
dinis, » 

Ex quibus colligas duo quadam ad pacem 
esse necessaria, ordinem, et in eo tranquitli- 
tatem. De ordine diximus alibi' ; quem ibidem 
describit sic Augustinus : « Ordo est parium, 
dispariumque rerum sua cuique loca tribuens 
dispositio ;» ut sit quedam convenientia, qua 
res ibi, ubi esse debet, collocata manet. Hinc 
pacem alias idem Augustinus sola convenien- 
tia metitur : ubi Deum scribit apte universa 
temperasse, et congruenter ordinasse : « Qui 
non solum ceclum, et terram, inquit^, nec 
solum angelum, et hominem ; sed nec exigui, 
et ceontemptibilis animantis viscera, nec avis 
pennulas, nee herba flosculum, nec arboris 
folium sine suarum partium convenientia, et 
quadam veluti pace derelinquit. » 

IV. Verum preter congruentiam partium, 
tranquillitatem insuper im illo altero loco 
ejusdem operis requirit, « Siquidem miseri, 
ait?^, quia inquantum miseri sunt, utique in 
pace non sunt ; tranquillitate quidem ordinis 
carent, ubi perturbatio nulla est: verumta- 
men quia merito, justeque miseri sunt, in ca 
quoque ipsa sua miseria preter ordinem esse 
non possunt, non quidem conjuncti beatis, 
sed ab eis tamen ordinis lege sejuneti. »Quos 
etiam ait certis in rebus « nonnullam ordinis 
tranquillitatem habere, quoniam ipsis eoap- 
tatur : et eatenus nonnullam ipsis inesse pa- 
cem. Verum ideo miseri sunt, inquit, quia 
etsi in aliqua securitate non dolent, non ta- 
men ibi sunt, ubi securi esse, ac. dolere non 
debeant. Cum autem dolent, ex qua parte 
dolent, pae:s perturbatio facta est. In illa 
vero adhuc pax est, in qua nec dolor urit, nec 
compago ipsa dissolvitur. » Denique uti na- 


525 


tura est aliqua, in qua nullum malum est, 
nec esse potest, velut Deus; esse autem natura, 
in qua nullum bonum sit, non potest ; (ne 
diaboli quidem :)sie est pax quidam sine 
ullo bello : bellum vero sine aliqua pace non 
potest. » 

Quamobrem necessaria est ad pacem aliqua 
tranquillitas, et quies, que perturbationi ac 
bello est opposita. Hine Augustinus alio in 
loco* «Pax quid est? inquit; ubi nullum 
bellum est. Quid est ubi nullum bellum est ? 
ubi nulla est contradictio : ubi nihil resistit ; 
nihil adversum est. » Ita vel nihil, vel parum 
admodum pax a concordia differt, si universe 
sumatur. At sanctus Thomas utramque sepa- 
rat. Sed de animi pace in privato quolibet 
illie agit : et si {πὲ ab eo dicuntur, attente 
spectes, invenies non aliam rem, preter con- 
cordiam, demonstrari ab illo esse pacem : 
quod paulo post ostendam. 

V. Ob eum itaque finem missus est a Pztre 
Filius, isque homo factus est, et Christus, ut 
tantum bonum procuraret hominibus, et pa- 
cem, concordiamque restitueret. Quippe con- 
stat illud inter omnes, Christum cjus rei 
gratia venisse, ut ad :ternam vitam, id est ad 
summi boni, et beat: imunortalitatis asse- 
quendam possessiorrem alienatos, et perditos 
culpa sua revovaret Adami posteros. Utrum- 
que vero et quo tendimus pax est,et per quod 
ad eamtendimus. Priclare sanctus Augusti - 
nus in libro decimonono de Civitate De?*, 
finem, ac pra:snium reete acte, et cum vir- 
tute vite, quam Christus humano generi 
intulit, ae praescripsit, plenam ait esse «pacem 
eternam, quam nullus adversarius inquietet. 
Ipsa est enim beatitudo finalis, ipsa perfec- 
tionis finis, qui consumentem non habet 
finem. Hie autem dicimur quidem beati 
quando pacem hobemus, quantulacumque hie 
haberi potestin vita bona. Sed hzc beatitudo 
illi, quam finalem dicimus, beatitudini com- 
parata, prorsus miseria reperitur. » Et capite 
sequenti, « Quapropter, inquit, possumus 
dicere inem bonorum nostrorum esse pacem, 
sicut :eternam diximus vitam, » ete. Tune ne 
forte vel paeem illie quispiam cogitet, «eujus- 
modi in rebus mortalibus frequentatur, ubi 
ubique non est vita sterna: » vel vitam 
eternam, malorum vitam intelligat, propter 
animae immortalitatem, aut « propter poenas 
interminabiles impiorum, qui utiquein zeter- 


1 Tom. I, lib. VI. cap. 1, parag. 10. — ἃ August. lib. V de Civ. Dei cap. xi, — 3 August. XIX de Civit. cap. xut — 


4 In. Psal. uxxxiv, — 9 In II, q. xxix, art, 1. — 6 Cap. x. 


Quomodo 
Christus 
illius impor. 
tandee gra- 

lia venerit, 


Triplicem 
pacem 
Christus 
attulit 
hominibus. 


15 Cum Deo - 


526 


num cruciari non poterunt, nisi etiam vixe- 
rint in aeternum ; » demum ita rem definit : 
« Profecto, inquit, finis civitatis hujus, in quo 
summum habebit bonum, vel pax in vita 
elerna, vel vita eterna in pace dicendus est, 
ut facilius ab omnibus possit intelligi. Tantum 
esl enim pacis bonum, ut etiam in rebus ter- 
renis, atque mortalibus, nihil gratius soleat 
audiri, nihil desiderabilius coneupisci, nihil 
postremo possit melius inveniri, » 

VI. Hune pacis, et concordi: fructum con- 
ciliator ac Mediator noster triplicem attulit 
humano generi. Nam et homines cum Deo, 
et eosdem inter se; et secum singulos, quan- 
tum in se est, pacatos, conciliatosque reddi- 
dit. Ut de unoquoque pauca disseram, horum 
primum illis in locis Scriptura declaratur, 
quz initio capitis hujus attulimus , idque ab 
Augustino pulehre est expositum in tractatu 
ad Psalmum centesimum tertium : « Quid est 
arbiter : inquit!, Medius ad eomponendam 
causam. Nonne inimici eramus Dei, et malam 
eausam habebamus adversus Deum ? Quis 
finiret causam istam malam , nisi ille medius 
arbiter? Qui nisi veniret, misericordie peri- 
erat iter, de quo Apostolus dieit : unus enim 
Deus, unus ei mediator Dei, et hominum homo 
Christus Jesus. Si non homo, non mediator, 
quia equalis Patri Deus. Dicit alio loco : Me- 
diator autem unius non est, Deus autem unus 
est. Inter duos mediator : Ergo Christus me- 
diator inter hominem et Deum. Non quia 
Deus, sed quia homo : non quia Deus cwqualis 
Patri. sed si equalis Patri, non mediator. Ut 
autem sit mediator, descendat a superiore ad 
inferiorem, ab &qualitate Patris : faeiat quod 
ait Apostolus ; Semetipsum exinanivit formam 
servi accipiens, in similitudine hominum factus, 
et habitu inventus ut homo. Fundat sanguinem 
suum, deleat chirographum nostrum, compo - 
ponat pacem inter nos, et Deum, nostram 
voluntatem ecorrigens ad justitiam, illius sen- 
tentiam flectens ad misericordiam. » 

Elegantissime locum hune de mediatoris 
officio pertractat auetor homilie cujusdam 
de [ncarnalione, cui Chrysostomi prefixum 


«& Tom. V oper. Chrysost. hom. cxxxiv.. Γίνεται 
χαὶ μεσίτης, xoi ἔγγυος: ἀντιφωνεῖ τὰ τοῦ θεοῦ τοῖς 
ἀνθρώποις, χαὶ τὰ τῶν ἀνθρώπων τῷ θεῷ. ἐπειδὴ γὰρ 
ἐχθρὸν ὃν τὸ ἀνθρώπινον γένος τῷ θεῷ διὰ τὴν παράδα- 
σιν οὐχ ἐπιστεύετο οὔτε ἀνθρωπος τῷ θεῷ, οὔτε θεὸς τῷ 
ἀνθρώπῳ, ὅτι διαλλάσσεται τῷ πεσόντι" ὡς εἰ ἔλεγε τοῖς 
ἀνθρώποις, μὴ ἀπιστήσητε ὅτι ἔστιν ἀνάστασις. ἐγὼ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


est nomen; cujus verba, quai proxime se- 
quuntur illa, que in primo capite descripsi- 
mus*, hie adjungi necesse est: « Fit mediator, 
inquit, et fidejussor. Pro iis que ad Deum 
spectant apud homines fidem suam obligat : 
et vicissim apud Deum pro hominibus fide- 
jubet. Quoniam enim in inimicitia erat hu- 
manum genus eum Deo propter transgres- 
sionem, non fidebat neque homini Deus, 
neque homo Deo, ut persuaderi posset, eum 
qui ceciderat reconciliatum iri. Tanquam 
hominibus diceret ; ne diffidite fore resurree- 
üonem : ego hujus sponsor sum. Carnem ex 
vobis aecipio ; eamque trado ad necem. Nisi 
eam resuscitavero, mihi fidem ne habetote. 
Sie apud Deum fidem suam pro hominibus 
interponit, quasi ita diceret : Tu cum homine 
me negotium habes: ego illum instauro : 
ego faeam ut errorem abjiciat, et verita- 
iem agnoscat. Aecipe me pro hominibus 
praedem, ut et ipsi me pro tua potentia 
predem habeant^. » 

VII. Ad hune modum pax interventore, 
ac sequestre Christo Deum inter, hominesque 
coaluit. De qua pace egregiam Leonis M. 
sententiam preterire non possum ; in qua 
praecipuum Incarnationis, et Nativitatis Do- 
miniez fructum pacem esse declarat; et eujus- 
modi ea sit luculenter explicat. « Quid in 
thesauro dominiee largitatis, inquit ?, ad 
honorem presentis festi tam eongruum pos- 
sumus invenire, quam pacem, quae in nativi- 
tate Domini prima est angelico predicata 
concentu? Ipsa enim est, que parit (ilios Dei, 
nutrix dilectionis, et genitrix unitatis : requies 
beatorum, et cternitatis habitaculum, cujus 
hoe opus proprium, et speciale beneficium 
est, ut jungat Deo quod secernit de mundo. 
Unde Apostolus ad hoe bonum nos incitat, 
dicens : Just?ficati ergo ex fide, pacem habea- 
mus ad Deum. Cujus sententie brevitate, 
omnium fere mandatorum continetur effectus: 
quia ubi fuerit veritas paeis, nihil ibi potest 
deesse virtutis. Quid est autem, dilectissimi, 
pacem habere ad Deum, nisi velle quod jubet, 
et nolle quod prohibet? Si enim humane 


τούτου ἔγγυος. λαμόάνω τὴν ἐξ ὑμῶν σάρχα, παραδίδωμι 
αὐτὴν θανάτῳ: ἐὰν μὴ ἀναστήσω αὐτὴν, μὴ πιστευετέ 
μοι. ἐγγυᾶται τοῖς ἀνθρώποις τὸν θεόν. ὡς εἰ ἔλεγε, πρὸς 
, » * v v * ἝΝ » L4 ^ 
ἐμὲ τὸν ἄνθρωπον ἔχεις: ἐγὼ αὐτὸν ἀναχαινίζω: ἐγὼ 
9. 2 n “ Σ Ὁ» AN 
αὐτὸν ποιήσω ἀρνήσασθαι τὴν πλάνην, xol ἐπιγνῶναι τὴν 
ἀλήθειαν: δέξαι με ὑπὲρ ἀνθρώπων ἐγγυώμενον, ἵνα xat 
αὐτοὶ δέξωνταί με ἐγγυητὴν τῆς σῆς δυνάμεως. 


| August, tom. Ὑ1ΠΠ|,--τ 92 Parag. 14.—- 3 Leo Ser. νι de Nativ. cap. 11. 


De pace 

egregia 
Leonis sen. 

tentia. 


E pace cun 
Deo aeriva- 
tur pax cum 
hoüinibus. 


DE INCARNATIONE, LIB XII, CAP. VI. 597 


amiciti& pares animos, et similes expetunt 
voluntates, uec unquam diversitas morum ad 
firmam potest pervenire concordiam, quo- 
modo divine particeps erit pacis, cul ea 
placent, que» Deo displieent, et iis appetit 
deleetari, quibus illum novit offendi? Non 
est ille animus filiorum Dei, nec talem sapien- 
tiam recipit adoptiva nobilitas. Genus electum 
et regium regenerationis su: respondeat di- 
gnitati. Diligat quod diligit pater, et in nullo 
ab auctore suo dissentiat. » 

Hae est via, quam nitiavit nobis Christus 
novam et viventem per velamen! , id est carnem 
suam. Nimirum pax, « eujus mediator fuit 
(uL ait Andreas Cretensis?) conjungens terrenis 
ecelestia, et novam semitam ascensus in cce- 
lum iis, quiin terra sunt, largitus est^. » 

VIII. Constituta cum Deo pace hominum, 
ejusdem beneficentia Mediatoris, in ipsis ho- 
minibus ecepit existere. Non enim aliunde, 
quam ab ipso Deo profluere, ac derivari pax 
ista potuit : qui solus possessor est paeis ac 
largitor ; imo paz est nostra? : et pacis prin- 
ceps a Propheta nominatur *. 

Philo Jud:zus iu libro de festis, observat 
Mosem dies festos appellasse festa Domini, 
quod solus festivos dies agat Deus, hoe est in 
summa pace ac tranquillitate degat, nullis 
interpellatus molestiis, « ac solus felix, et 
beatus sit, ut expers malorum omnium, sic 
perfectis bonis refertus^. » Idem in libro de 
Cherubinis, quod in quarto capite Geneseos 
scriptum est de Caino post fratricidium di- 
vina sententia perculso, Efegressus est Cain a 
facie Dei et habitavit in terra Naid, contra 
Edem*, ut est in editione Greca, pro quo 
vulgata nostra sie habet; Egressusque Cain a 
facie Domiui habitavit profugus in. terra, ad 
orientalem plagam Eden ; illud, inquam, alle- 
gorice sie explanat : Primum /Vaid interpre- 
tatur σάλον, id est /fJuctuationem, et Eden, 
delicias ; deindeillud indidem colligit, animam 
a Dei cogitatione divulsam inquietam fieri. 
« Necesse est, inquit, ut mensa Dei cogita- 
tione digressa, in qua bonum illi erat, et 


& ÀwbnEAS. Εἰρήνην, ἣν αὐτὸς ἐμεσίτευσε συνάψας 
τοῖς ἐπὶ γῆς τὰ ἐπουράνια, xoi ξένην, τρίόον τῆς εἰς 
οὐρανοὺς ἀνόδου τοὶς ἐπὶ γῆς ἐχαρίσατο. 

ὃ Puto ὭὍθεν ἀναγχαίως εἶπε τὰς ἑορτὰς εἶναι 
μόνου θεοῦ. μόνος γὰρ εὐδαίμων, xal μαχάριος, πάντων 
μὲν ἀμέτογος χαχῶν, πλήρης δ᾽ ἀγαθῶν τελείων. 

c Genes iw, 10. ᾿Ἐξῆλθε δὲ Κάϊν ἀπὸ προσώπου 
τοῦ θεοῦ, xat ᾧχησεν ἐν γῆ Ναΐδ χατέναντι ᾿Εδὲμ. 


utile stabiliri, statim navis instar in salo jac- 
tat;e, ventis vehementius adversantibus, huc 
illueque feratur, pro patria, et domo jacta- 
tionem nacta, que maxime contraria sunt 
firmitati anims, quam conciliat lztitia Edem 
nominata". » Quam eamdem allegoriam at- 
tigit Clemens Alexandrinus in secundo S/ro- 
maíeo?. 

IX. AZEquum igitur erat, ut mediator Dei, 
et hominum, alque horum liberator, et as- 
sertor, non illos tantum eum Deo in pacem 
amicitiamque reduceret : sed mutuam inter 
ipsos, et iu eorum unoquoque pacem adventu 
suo concordiamque sanciret. Quod ille quidem 
dictis, atque factis omnibus studiose, cumu- 
lateque przstitit ; ut ad paeis commendandum 
hominibus amorem et cultum retulisse cuncta 
videatur : et hune unicum spectasse laboris 
sui, opereque fructum. 

Hoc ipsum demonstrat Augustinus in ser- 
mone quodam de pace, et unitate. «Salvator, 
et Dominus noster, inquit, cum appropin- 
quaret passioni, et transitum suum de hoc 
mundo ad Patrem discipulis insinuaret, inter 
alia verba, quz? ob sui commemorationem 
dilectis comitibus suis impenderat, maxime 
pacis bonum, et, unitatis, quasi speciale mu- 
nus, illis commendavit, dicens, Pacem meam 
do vobis, pacem meam relinquo vobis', ac si 
dieeret; ΠῚ pace vos dimisi; in pace vos 
inveniam. Proficiscens voluit dare, quz desi- 
derabat rediens in omnibus invenire. Hanc 
suis hereditatem dedit, dona omnia sue 
pollieitationis et premia in pacis conversa- 
tione promisit. » 

Et tractatu centesimo quarto zn Joannem?, 
«Pax, inquit, Christi finem temporis non 
habet; et ipsa est omnis pi: intentionis, ae- 
tionisqdue perfectio. Propter hane  sacra- 
mentis ejus imbuimur : propter hanc mirabi- 
libus ejus operibus, et sermonibus erudimur: 
propter hane Spiritus saneti pignus acce- 
pimus; propter hane in eum credimus, et 
speramus, et amore ipsius quantum donat 
accendimur : propter hane denique omnem 


d PmuiLo. ᾿Ανάγχη δὲ ὅταν ἀπὸ τῆς τοῦ θεοῦ φαντα- 
σίας ἐξέλθη διάνοια, 7, χαλὸν, xal συμφέρον ἦν ἐρηρεῖ- 
σθαι, νεὼς αὐτίχα θαλαττευούσης τρύπον ἀντιστατούντων 
βιαίως πνευμάτων. ᾧδε χἀχεῖσε φέρεσθαι, πατρίδα, χαὶ 
οἶχον λαχοῦσαν χλόνον' ἅπερ ἐναντιώτατά ἐστι βεδαιό- 
τητι ψυχῆς, ἣν περιποιεῖ χαρὰ συνώνυμος ᾿Εδέμ.. 


1 Heb, x, 99. — 2 And. Cret. Ser, de Incarn. — 3 Eph. n, 17. — 4[sa. ix, 9. — 5 Clem. Il. Strom. — 6 Aug Ser cuxvi, de 


emp. — "i Joann, xiv. — 8 Vide Prosp. sent. ccctxix. 


ΠῚ" Et 
hominis 
cujusvis 

cuni seipso, 


iribulationem fortiter toleramus, ut in ea 
feliciter sine tribulatione regnemus. » 

X. Ea porro, uti supra dixi, duplex est ; 
una quam homines in seipsis obtinent: allera, 
quam cum aliis hominibus exercent. Prior 
qua primo loco explicanda venit, bifariam 
itidem dicitur. Altera enim est perfecta pax ; 
qualem Deus obtinet, et quam nobiscum in 
eterna vita communicabit : altera est nondum 
perfecta, quae preelii, et rixze non est penitus 
expers; cujusmodi in corpore adhue degentes 
obtinent sancti; οἱ quotidianis certaminibus 
augere, ac confirmare student. Duplicem 
hane pacem indieat Augusünus i2 Joannem 
tractatu xxvi, dum ea Christi verba declarat, 
Pacem relinquo vobis; pacem meam to vobis. 
«Hoc est, inquit, quod legimus apud Pro- 
phetam, Pacem super pacem. Pacem nobis 
reliquit iturus : pacem suam nobis dabit in 
fine venturus. Pacem nobis relinquit in hoc 
seculo; pacem suam nobis dabit in fuluro 
seculo. Pacem nobis relinquit, in qua ma- 
nentes hostem vineimus. pacem suam nobis 
dabit, quando sine hoste regnabimus, » ete. 
Ac paulo post quod Christus dixit primo, 
pacem relinquo vobis, nec addidit meam; 
deinde subjecit, pacem meam do vobis; 
itramque significasse pacem exisümat. Nam 
priorem, « nostram dici potius, quam ipsius. 
Ili quippe nihil repugnat in se ipso; qui 
nullum habet omnino peccatum : nos autem 
talem pacem habemus, in qua adhuc dica- 
mus, Dimitte nobis debita nostra. Est ergo 
nobis pax aliqua, quoniam condelecetamur 
legi Dei secundum interiorem hominem. Sed 
non est plena : quia videmus aliam legem in 
membris nostris repugnantem legi mentis 
nostra. » 

Hanc pacem, sive requiem, quam in hae 
vita consequimur, quaque ad aliam potiorem, 
ae futuram refertur , eleganti similitudine 
alio in loco describit. « Sie est autem requies 
voluntatis, inquit', quem dicimus finem, si 
adhuc refertur ad aliud, quemadmodum pos- 
sumus dicere, requiem pedis esse in ambu- 
lando, cum ponitur unde alius innitatur , 
quo passibus pergitur. Si autem aliquid ita 
placet, ut in eo cum aliqua delectatione vo - 
lantas aequiescat, nondum est lamen illud, 
quo tenditur : sed et hoc refertur ad aliud, 


α CuLEM. ALEx. II Stroz. Ὅθεν, ὡς ἔλεγεν "Agt- 
στων, πρὸς ὅλον τὸ τετράχορδον, ἡδονὴν, λόπην, φύδον, 
ἐπιθυμίαν, πολλῆς δεῖ τῆς ἀσχήσεως, καὶ μάχης. 


114», XL de Trint cap. vi, toin, Ilf, — 2 Cic. nr, Tusc, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


ut deputetur non tanquam patria civis, sed 
tanquam refectio, vel etiam mansio viatoris. » 

Sie in libro XIX de Civitate Dei, ὑὰ- 
pite xxvii, ubi duplicem pacem commemorat, 
unam eommunem, quam cum ceteris homi- 
nibus habemus; alteram privatam, quam 
nobiseum exercemus; « Pax autem, ait, 
nostra propria et hic est cum Deo per fidem, 
et in eternum cum illo erit per speciem. Sed 
hie siveilla communis, sive nostra propria, 
talis est pax, ut solatium miserie sit potius, 
quam beatitudinis gaudium. » 

XI. Utraque porro, et illa nempe com- 
munis, qua homines inter se concorditer 
vivunt: et propria, qua secum ipsi conve- 
niunt, ideo plena, et perfecta esse nequit in 
hae vita, quod multis, ac secum pugnantibus 
animi morbis, et vitiis implicati, domestico 
tumultu earere non possumus quem sancti 
paulatim sedare, ac comprimere quotidianis, 
et gloriosis laboribus, ac virtutum incrementis 
student. Cum autem certa de illis victoria, 
dum in corpore degimus, obtineri non possit, 
neque firma, et integra pax potest, et tran- 
quillitas constare. Quod non modo ccelestis, 
et Christiana sapientia nos docet, divinis 
consignata monimentis, et sanctorum Patrum 
scriptis omnibus tradita : verumetiam pro- 
fana, gentilisque philosophia nunquam prze- 
dicare destitit, maxime Stoicorum ; quorum 
libri sententiis ejusmodi sunt referti. 

Itaque, « perturbationibus his, quas in vita 
hominum stultitia, quasi quasdam furias im- 
mittit, atque incitat; omnibus viribus, atque 
opibus repugnandum esse dieit Cicero ?, si 
volumus hoc quod datum est vitcie tranquille, 
placideque traducere. Etenim ut maris tran- 
quillitas intelligitur, inquit idem, nulla ne 
minima quidem aura fluctus commovente ; 
sic animi quietus, et placidus status cernitur, 
quum perturbatio nulla est, que moveri 
queat. » 

Apud Clementem Alexandrinum in secundo 
Stromateo, dicebat Aristo Philosophus, « ad- 
versus totum tetrachordum, nempe volupta- 
tem, tristitiam, metum, cupiditatem, magna 
exercitatione, pugnaque opus esse : 

Hi namque motus ima subeunt viscera, 

Hominumque miris corda permiscent 
modis"^.» 


Οὗτοι γὰρ, οὗτοι xat διὰ σπλάγχνων ἔσω. 
Κωροῦσι, χαὶ χυχῶσιν ἀνθρώπων χέαρ. 


De intesti- 
nis pertur- 
bationibus 
huie paci 
in hac vita 
inimicis, 


"Testimonia 
veterum, 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. VI. 529 


Àc « videntur quidem (homines mundo 
dediti) hahere tranquillitatem, ait Ambro- 
sius', videnturquiete frui. Sed non est quies, 
ubi animus inquietus est : non est tranquil- 
litas mentis, ubi animus exagitatur obnoxic 
stimulis conscientiz. Quomodo securitas, ubi 
diversarum pugna est passionum ; ubi con- 
flictus gravium cogitationum ? » Et alibi ad 
eumdem P:almum?; « Qui Deum diligit , 
profunda est ei confirmate mentis tranquil- 
litas. Aqu, inquit, multe non potuerunt 
excludere caritatem, et flumina non obruent 
eam. Multa aqua diversarum est passionum, 
et flumina secularium cupiditatum corpora- 
libus motibus incitata, que tamen. murum 
caritatis subvertere non possunt. » 

Ita Gregorius Papa?, «Mare mens hominis, 
inquit, et quasi maris fluetus sunt cogitationes 
mentis : quc aliquando per iram tumescunt; 
per gratiam tranquille fiunt: per odium cum 
amaritudine defluunt. » 

Tum Augustinus*, « Attende seculum, 
ait, quasi mare : ventus validus, et magna 
tempestas. Unieuique sua cupiditas, tempestas 
est. Amas Deum, ambulas super mare : sub 
pedibus tuis est timor seculi. Amas seculum, 
absorbebit te. Amatores suos vorare novit, 
non portare. Sed cum fluctuat cupiditate cor 
tuum, ut vincas tuam cupiditatem, invoca 
Christi divinitatem. » 

XII. Facit itaque naturalis illa hominum 
wgritudo, ut distractis in diversa cupidita- 
tibus, intestinum, ac domesticum bellum 
excitetur. Quippe ut recte Prosper ex Augus- 
tino seribit*, « /Egritudo animi rationalis est, 
cum bonis inferioribus delectatus, superiora 
ex parte appetit, et ex parte non appetit : 
ideoque in duas dividitur voluntates : cumque 
una est, tota non est, et hoe adest uni, quod 
deest alteri. » Cujus et hoc memorandum est 
ex libro de Providentia ; 


« Verum si quid obest virtuti, animosque re- 


[tardat, 
Non superi pariunt ignes, nec ab sthere 
(manat. 
Sed nostris oritur de cordibus; ipsaque 
[bellum 


Libertas gerit, et quatimur civilibus armis. » 


Quo flagrante bello, ac dissidio, non bene 


cum Deo nobis convenit, « In quo nihil tam 
proprium, tam fixum intelligere debemus, 
quam pacem, et quietem,» ut ait Ambrosius. 
«Quis autem valet Deo recedente requiescere, 
cum solus ipse sit requies, et a quo quisque 
quanto longe fuerit, sit tanto et inquietus ? » 
(inquit Gregorius Papa?.) Siquidem ordine su- 
blato, eujus auctor, et constitutor est Deus, 
pax et tranquillitas pereat necesse est; eodem 
teste Gregorio, qui sic loquitur': « Qui cuncta 
mirabiliter ereat, ipse ut ereata sibimet con- 
veniant ordinat*. In quo ergo conditori 
resistitur, pacis conventio dissipatur : quia 
ordinata esse nequeunt, quce superni mode- 
raminis dispositionem perdunt. » 

Hunc insitum humano generi conflietum, 
post parentis primi prolapsionem, accurate 
describit Athanasius sub initium libri adversus 
gentes ; docelque non aliundeinitium cepisse, 
quam ex defectione a Deo; cum primus ille 
homo, Dei abjeeta memoria, et in rerum 
creataram dulcedinem intemperanter effusus, 
varias ascivit illarum cupiditates; et inextri- 
cahilibus earum se illecebris irretivit; ex quo 
innumerz perturbationes, et agitationes ani- 
morum sunt consecuta. 

XIII. Ad hujusmodi curandam, et sanan- 
dam nature nostre plagam missus advenit e 
coelo medicus. « ZEgrotat, inquit Augustinus?, 
humanum genus non morbis corporis, sed 
peccatis. Jacet toto orbe terrarum ab Oriente 
usque ad Occidentem grandis segrotus. Ad 
sanandum grandem zgrotum descendit om- 
nipotens medicus, » 

Mediator, inquam, ad usum nostrum, 
conditionemque descendens, multipliei nobis 
ratione consuluit : ac triplici presertim ; 
doctrina, exemplo vitz, et promerenda, sub- 
ministrandaque gratia, quz omnia ad extin- 
guendas in nobis animi perturbationes, et 
pacis ac tranquillitatis jucunditatem indu- 
cendam, hoe est regnum Dei, quod est justitia 
et paz, et gaudium in Spiritu sancto!*, reterri 
voluit. 

Doctrina primum illius ad hoc maxime 
spectavit, ut crucem qnotidie tollendam ; fre- 
nandas, ae perdomandas cupidates; volup- 
tatum aspernandas illecebras; laboriosum 
per virtutes et arduum iter capessendum 
suaderet in ccelum : omnia denique fomenta 
vitiorum et blandimenta cireumscriberet ᾿ 


1 Ambros. in Psalm. cxvin, Octon. xvir. — 9 Ibid. Octon. χχι.-- 3 NIE Mor. cap. vr.—4 August. Serm. xui, cap. vi, de Ver, 
Dom. — 5 Sent. cuxxviir, — 6 Ambros. lib. de Symb, cap. v. — 7 Gregor. lib. XII Mor. cap. ur. — 8 Greg. IX, Nor. cap. mn. — 


9 August, tom. X, serm. tix, cap. xi. — 30 Rom. xiv, 17. 


Tox. VI. 


34 


His 
remedium 
adhibuit 
Christus 
1* Doctrina 


530 


quibus excitantur, et irritantur cgritudines 
animorum, quae Greci πάθη vocant, Latini 
morbos, et passiones. Quippe, ut prudenter 
admonet Maximus martyr; «ita comparatum 
est, ut eujuseumque perturbationis initium 
ab re aliqua sensibili consentanea proficis- 
catur. Nam siue subjecta re aliqua, quce 
anime facultates interventu sensus eujuspiam 
moveat, et allieiat ad sese, nulla unquam 
exeitaretur passio?. » Veluti nisi esse femina, 
nullum esset stuprum : nec edacitas, sublatis 
cibis : nee avaritia, si aurum nusquam foret. 
Quamobrem qui terrenorum omnium con- 
lemptum, ac coelestium amorem diciplina 
commendat : ut necessariis ad vitam contenti 
presidiis, supervacanea, et deliciarum, ae 
voluptatum instrumenta resecemnus; ea pro- 
cul dubio, quantum in se est, intestinorum 
motuum, ac perturbationum causas omnes 
amputat, et quieiem, ac pacem hominibus 
affert. 

Unde bella , et lites. in vobis? ait Apostolus 
Jacobus!, Nonne hinc? ez concupiscentiis vestris, 
que militant in. membris vestris : Concupis- 
citis, el non habetis, » etc. 

XIV. Hane domestieam litem vere pacis 
inimicam praeclare Apostolus alter in epistola 
ad ftomanos Paulus expressit. Cujus in capite 
seplimo rixa illa coneupiscentiz, ac nitentis 
ad honesta voluntatis et rationis : id ést 
carnis et spiritus; vel hominis utriusque des- 
cribitur, Hujusmodi porro insitam, nati- 
vamque discordiam tium perfecte nosse, ac 
discernere; tum pacare, ac restinguere, 
Chrisüana nos disciplina perdocuit. Hee, 
inquam, spiritum armavit, ac roboravit ; et 
ad frangendos, et domandos eflrenatz cupi- 
ditatis impetus, tam quotidianis, quam glo- 
riosis certaminibus, instruxit. Etenim qu 
Christi. sunt , carnem suam crucifixerunt cum 
vilis, e£. concupiscentis, ut scribit Apos- 
tolus ?. 

Ambrosius in Psal. xxxvi, et hujus illa 
verba, Os just? meditabitur sapientiam, conci- 
liaionem istam hominis utriusque Christi 
beneficio, doctrinaque factam, et ex ea secu- 
tam coneordiam pulchre his verbis explicat : 
« Quod est justi os, quod meditabitur sapien- 
üam, nisi interior homo? Duo enim sunt 


& Maxiw. cap. Theol. heeat. nr, 2 33. Παντὸς 
nios: πάθους ἄρχειν τὸ πρωυσφυὲς αἰσθητόν. ἄνευ γάρ 
τινος ὑποχειμένου, καὶ τὰς δυνάμεις τῆς ψυχῆς διὰ μέσης 


1 Jacob. ww, 1, — 2 Gal, v, 24, — 3 Rom. virt, — 4 Ambros 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


homines in singulis; unus interior, alter 
exterior. Interior cogitat quce mentis, quae 
mentis sunt loquitur ; exterior que sunt cor- 
poris. Tamen adveniens Dominus utrumque 
conjunxit, et duos in uno homine condidit, 
ne diversis sese impugnent motibus, sed 
invicem sibi voluntatum suarum unitate so- 
cientur. Ideo os justi meditabitur sapientiam, 
jam enim et ipse exterior homo justi in 
interioris hominis transfusus est disciplinam: 
et in ejus conformatus maturam, ipsius 
exercet officia, ut caro meditetur quod mentis 
interne est. Sed ne hoe incredibile tibi vi- 
deatur, audi Apostolum dicentem, quia Do- 
minus Jesus transfigurabit corpus humilitatis 
nostre, ut conforme fieret corpori glorie 
Sua. » 

Et ad titulum Psalmi xxxvi eodem re- 
fert quod ait Aposlolus?, eus mittens 
filium suum in similitudinem carnis peccati. 
de peccato damnavit peccatum in carne, ut 
justificatio legis impleretur in. nobis 5 ut non 
secundum | carnem. ambulemus, sed secundum 
spiritum. Mox declarat quid sit de peccato 
damnare peccatum, itaque pergit: « An vero 
quia eiiam de ista carne peccati, hoe est 
nostra hac obnoxia, et preejudieata damnavit 
peceatum in carne; docendo quemadmodum 
in carne positi, non seeundum carnem ambu- 
lemus, sed secundum spiritum? Peceatum 
quippe est seeundum carnem ambulare : 
quia luxui, et voluptatibus, et lasciviis, et 
carnis cupiditatibus vivit, qui secundum 
carnis sapientiam  conversatur. Sapientia 
enim carnis inimica est Deo. Unde qui in 
carne sunt, Deo placere non possunt. Ideoque 
peccatum damnat de peccato : qui se a carnis 
vitiis allevando, secundum Spiritum vivit, 
totus Deo deditus, et coelestibus intentus ora- 
culis ; propter quod Christus advenit, ut non 
suam, id est carnis, sed Dei faceret volunta- 
tem. Si quis ergo illum sequatur, ut faciat 
qua placent Deo, et carnis sue comprimat 
appetentiam, imitator est Christi. » 

XV. Christiane certe doctrine vim, et 
efficaciam istam tum utriusque pagina testa- 
menti, tum sanetorum Patrum luculenta, 
erebraque testimonia celebrant, dum repen- 
tinam et admirabilem in hominibus vitiorum, 


τινὸς αἰσθήσεως ἐπιχινοῦντος πρὸς ἑαυτὸ, πάθος οὐχ ἂν 
συσταίη ποτέ. 


. ibid, 


-— Mrs 494 m ipn nAASEP HMM - 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. VI. 531 


ac voluptatum sordibusimmersis mutationem 
animorum illius opera factam prcedicant, et 
accensum inillis virtutum omnium, impri- 
misque tolerantie, et adversus carnis, ac 
peccati blanditias fortitudinis, constantieque 
studium, ut ex sola morum, viteque 
commulatione conjecturam caperent olim 
ethnici de Christiana religione , ab iis 
suscepta, quos noverant, quosque caros, vel 
propinquos haberent ; quod Justinus martyr!, 
Tertullianus?, Minucius Felix, Lactantius?, 
alique narrant. Hoe vero Christiane pro- 
fessionis offieium, ae velut propriam notam, 
plerique veterum prescribunt, ut assidua 
cum vitiis, ac pravis cupiditatibus certamina 
capessat; et in hoe perpetuo ac totus incum- 
bat, uti magis laboribus, ae cruciatibus pro 
Christi amore, ac virtute perferendis, quam- 
dam in se formam jugis martyrii represen- 
tet. « Tota, inquit Maximus Taurinensis *, 
vita Christiani hominis, si secundum KEvan- 
gelium vivat, crux est, atque martyrium. » 
Quippe, ut ait. Ambrosius *, « semper adver- 
sum passiones corporis mens nostra, tan- 
quam in excubiis, debet pretendere. » 

Basilius libro secundo de Baptismo, quses- 
lione prima, cireumcisionis exemplo et com- 
paratione, quanta perfectio debet esse Chri- 
stiani iis verbis ostendit. Si enim una aliqua 
eorporis particula cireumeisus, debitor est 
universe legis faciendis, ut scribit Aposto- 
lus?; « quanto magis ille, qui Christi cir- 
cumeisionem admisit, in expoliatione totius 
corporis peccatorum carnis, ut scriptum est, 
debitor est implendi dicti hujus Apostolici ". 
Ego mundo crucifizus sum", et inihi. mun- 
dus? » 

Denique Christiane religionis, cultusque 
summam ad illud referendam esse, quod 
dixi, sie Augustinus affirmat? : « Tota igitur 
opera nostra, fratres, in hac vita est, sanare 
oculum cordis, unde videtur Deus. Ad hoc 
sacrosancta mysteria celebrantur, ad hoc 
sermo Dei predicatur ; ad hoc exhortationes 
Ecclesi: morales, id est pertinentes ad corri- 
gendos mores, ad emendandas carnales con- 
eupiscentias, ad renuntiandum non voce 
tantum ; sed mutata vita, huic seculo; ad 
hoe quidquid agunt divin: sanctzque litte- 


& Basit. Πόσῳ μᾶλλον ὁ περιτμηθεὶς τὴν κατὰ 
Χριστὸν περιτομὴν, ἐν τῇ ἀπεχδύσει ὅλου τοῦ σώματος 
τῶν ἁμαρτιῶν τῆς σαρχὸς, καθὼς γέγραπται, ὀφειλέτης 


rs; αἰ purgetur illud interius ab ea re, que 
nos inipedit ab aspectu Dei. » etc. 

XVI. Qus omnia interiorem ad pacem, ac 
bene fundatam voluntatum et appetitionum 
omnium concordiam spectare nemo non in- 
telligit: ut ratio ereatori suo Deo, rationi, 
inferiores animse. facultates penitus subjectae 
sint, et ad nutum obtemperent; unde illa 
sedatio perturbationum omnium, actranquil- 
litas oritur; in qua pax ea consistit, quam 
S. Thomas describit ?. Qui pacis et concordie 
diserimen in eo situm esse tradit, « quod 
concordia proprie sumpta, est ad alterum, in 
quantum scilieet diversorum cordium volun- 
tates simul in unum consensum conveniunt, » 
vel etiam in eodem homine « diverse poten- 
ti:, appetitiveie in contraria feruntur, » velut 
caro concupiscit — adversus spiritum , et 
spiritus. adversus. carnem '?. At « interdu 
una et eadem vis appetitiva in diversa appe- 
tbilia tendit, que simul assequi non potest. 
Unde necesse est esse repugnantiam motuum 
appetitus. » lgitur « concordia, inquit ille, 
importat unionem appetituum diversorum 
appetentium. Pax autem supra hane unio- 
nem, importat etiam appetitum unius appe- 
tentis unionem, » tanquam diceret; concor- 
diam esse congruentiam alienarum cum 
propriis appetitionum; pacem vero, preter 
hane, etiam propriarum inter se conjunctio- 
nem appetitionum, et consensionem expri- 
mere. Ex quo perspicuum est: sanctum doc- 
torem de propria cujusque secum, etdomestiea 
pace illie agere; quam hoc capite proposui- 
mus, et quam ab mediatore Christo saluber- 
rimis documentis, ac toto magisterii ccelestis 
apparatu hominibus importatam esse hucus- 
que demonstravimus. 

XVII. Siquidem non precepta duntaxat 
Christiane vite in Evangelicis, et Apostoli- 
cis, comprehensa litteris: sed multo magis 
magistri ipsius, et doctoris, ac mediatoris 
exempla vite, in eumdem finem collata diri- 
guntur. Quid enim aliud egit in omni vita, 
aut quo illius facta cogitataque pertinebant, 
nisi ut perfeclum absolutissimw sanctitatis 
exemplar in sese conderet, ac proponeret 
hominibus imitandum? Et quoniam, ut paulo 
ante meminimus, pacís illud genus, quod 


ἐστὶν πληρῶσαι τὸ ὑπὸ τοῦ ᾿Αποστόλου εἰρημένον. ἐγὼ» 
τῷ κόσμῳ ἐσταύρωμαι, καὶ ὁ χόσμος ἐμοί; 


4 Just. Apol. — 2 Apol. cap. ru. — 3 Lib. ΠῚ σὰρ. n, vr. — 4 Mas. Hom. ult. de Sanc, — 5 Lib. 11 de Abrahamo cap. vir. — 
6 Gal. v, 3.—7 Gal. 6, 14.—8 August. Hom. xvii, de verb. Dom. secund. Matth, xxx.—9 In il, I], qu. xxix, art, 1.— 10 Gal. v. 


II* Exemplis 


IIP Gratia. 


Potentia 
gratia. 


532 


modo agitur, in summa voluntatum, et ap- 
petitionum unius hominis concordia positam 
est; uL hanc in se representaret Mediator 
Dei, et hominum Christus, omnes suas ap- 
petitiones, quas utique diversas homo verus, 
non adumbratus habuit, ex unius nutu divi- 
ne voluntatis arbitrioque suspendit: neque 
se quidquam aliud studere, ac persequi pre 
se tulit, quam ut voluntati ejus obtemperaret 
a quo missus venerat in mundum. JVon 
quaro, inquit !, voluntatem meam, sed volunta- 
tem ejus, qui misit me. Item ?: Meus. cibus 
est, ut faciam voluntatem ejus, qui misit me. 
Tum, Zescendi de celo, non ut faciam volun- 
tatem meam, sed voluntatem ejus, qui misit 
me. Et non mea voluntas, sed tua fiat ὃ. 

Postremo illam ipsam private pacis in 
unoquoque hominum copiam Mediator noster 
meritis suis acquisivit, elicienda nobis et 
emerenda singulari quadam gratia , que 
intestinis anims morbis, et pravis ac tumul- 
tuosis affectibus mederi sola potest : et 
quidem vi tanta , et efficacia, ut non modo 
contra titillantes libidinum illecebras, et blan- 
dimenta voluptatis: sed etiam adversus 
diros cruciatus, tormenta, lacerationesque 
membrorum, invictum, et inexpugnabile ro- 
bur sufficeret. 

XVIII. Hanc per Christum datam predes- 
linatis maxime gratiam plurimum illustrat 
Angustinus in libro de Correptione, et gra- 
tia* : eamque longe potentiorem, esse quam 
in Adamo fuerat, ostendit; quoniam iste 
« terrente nullo, et insuper contra Dei ter- 
rentis imperium libero usus arbitrio, non 
stetit in tanta felicitate, in tanta non pec- 
candi facilitate. Isti autem non dico terrente 
mundo, sed seviente, ne starent, steterunt 
in fide: cum videret ille bona presentia, quae 
fuerat relicturus; isti futura, que accepturi 
fuerant, non viderent. Unde hoc, nisi donante 
illo, a quo misericordiam consecuti sunt, ut 
fideles essent; a quo acceperunt spiritum 
non timoris, quo persequentibus cederent, 
sed virtutis, et caritatis, et continentis, quo 
cuncta minanlia, euncta invitantia, cuncta 
cruciantia superarent? « Tot presidiis suble- 
vata hominum imbecillitas, ac tam potenti- 
bus curata remediis, facile consanescit ; et ad 
eum tranquillitatis statum enititur , ut in- 


t Yun. 2n Oreste. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


fracta, et edomita coneupiseentia, et sub 
animi polestatem — redactis cupiditatibus, 
tanquam turbulentis exterminatis civibus, 
pacis otio, et quiete domestica perfruatur, 
Quod quidem si non omnibus reipsa contin- 
gere videmus, non id culpa fit medici ; sed 
egrotantium ignavia, vel contumacia , qui 
furiosi, ac phrenetici more, auctorem salutis 
respuunt, et in eum infestis manibus et cal- 
cibus impetum faciunt; quemadmodum ille 
apud Euripidem furiis agitatus Orestes, Elec- 
tram sororem adstantem sihi, et officiose mi- 
nistrantem, quasi unam e furiis a se rejicit, 
el ita compellat : 


« Absiste furiis una de nostris procul ; 
Que me in profundum Tartari abreptum 
[jacis ^. » 


Cseterum. « tunc. languidus sgritudinis suce 
invenit medicinam, si omni sollicitudine me- 
dici mandata servaverit. Quod si aliud faciat, 
cum aliud jubetur, increscente morbo, non 
medicus, sed prevaricator in culpa est, » ait 
Ambrosius 5. 

De pace per Christum illata, presertim 
domestica, Paulinus in epistola xxi loqui- 
tur: quam eatenus constilutam ait, « non 
solum ut Judcworum, et gentium fides in 
Christo coiret; sed ut in unoquoque nostrum, 
qui crederemus, natura sibi nostra congrue- 
ret; et discordia, qus prius versabatur in 
nobis, cum spiritali affeetui carnalis anima 
repugnaret, pace fidei solveretur. » 


Μέθες pi, οὖσα τῶν ἐμῶν ἐριννύων. 
Μέσον μ᾽ ὀχμάζεις, ὡς βάλῃς εἰς Τάρταρον, 


Jon. v, 30. — 9 Joan. wv, 24. — 3 Luc. xxu, 49. — 4 Cap. ΧΙ. — 5 Ambro. Ser, xxtx. 


DE INCARNATIONE. LIB. XII, CAP. VII. 


ED LET syl. 


De tertio genere pacis mutuc inter homines ab 
Christo mediatore constitute, 1. Precipua 
vaticinia Prophetarum de pace per. Christum 
hominibus importanda. 2. Que αὐ Augusti 
tempus, et natalis Dominici plerique anti- 
quorum. referunt. 3 Sed non satis illud 
cum historia congruit. [taque spirituali sensu 
polius ista. sunt. interpretanda. 4. Quee sen- 
tentia Patrum | auctoritate comprobatur. 
5. Augustini de ea locus memorabilis. 6. 
Christiana doctrina ex. se inducit ad pacem 
colendam ; quod exemplis ostenditur. 1. 
Mazime religiosorum institutorum. 8. Atha- 
nasi locus eximius. de pace conciliata per 
Christum. 


I. Qu: hueusque de pace diximus Christi 
benefieio in humanum genus illata, plausibi- 
lem magis, quam diffiellem qu:estionem ha- 
buerunt. Non enim dubium est, quin pacis 
utrumque genus, et hominum cum Deo, et 
eorumdem secum, in interiore affectu animi 
positum sit, et moderatione, concentuque 
quodam appetitionum omnium, ac passio- 
num, ul Latine vuleo nominant, tempera- 
tione. De pace hominum inter se major est 
controversia, et explicatu profecto difficilis. 
Etenim Christi, quem Messiam Hebraei vo- 
cant, adventu, pacem ae tranquillitatem 
inter homines conciliatum iri Prophetarum 
olim vaticinia testata sunt: et quidem vim 
tantam pacis et concordie, ut sedatis ubique 
bellis, ad quietis otiiquejucunditatem omnium 
gentium studia transferantur; quemadmo- 
dum autem predietiones intelligends ista 
sint; et, quoniam Christum jam advenisse 
constat, quodnam in tempus abundantia illa 
pacis inciderit, non est facile dictu. Sed ante 
omnia precipua de hae humani generis fu- 
tura pace Prophetarum oraeula proponenda 
sunt. Dus sunt insignes prophetis, quz 
temporis illius felicitatem longe antea des- 
eripserunt; Isaie, ac Miche, qui eadem 
tempestate, et eodem instincti Spiritu sancto, 
tranquillissimam per omnes nationes, Mes- 
sie tempore futuram pacem, non iisdem 


| Isa. cap. 11, e 2 Mich. iw, 4. —- 3 In Comm. ad cep u Js; 


533 


modo sententiis, sed verbis insuper- iisdem 
docuerunt, ille primo; iste quarto capite. 
Isaias quidem ita loquitur': Et erit in novis- 
simis diebus preparatus mons domus Domini 


- n vertice montium ; et elevabitur super colles, 


et [lTuent ad eum omnes gentes. Et ibunt populi 
multi, et dicent ; Venite, et. ascendamus ad 
montem Domini, et. ad domum Dei Jacob, et 
docebit nos vias suas ; et ambulabimus in semi- 
tis ejus: quia de Sion exibit lez, et. verbum 
Domini de Jerusalem. Et judicabit gentes, et 
arguet populos multos : et consflabunt gladios 
suos in vomeres, et. lanceas suas tn. falces. Von 
levabit gens contra gentem gladium ; nec exer- 
cebuntur ultra ad preliwm. Addit ad ista 
Miehzas?, Et sedebit vir subtus vitem suam ; 
subtus ficum suam; et non erit. qui deterreat. 
Quibus verbis, in quze ambo illi admirabiliter 
incurrerunt, significatur pacis et quietis af- 
fluentia importanda per Christum; que 
quomodo reipsa contigerit, diffiele est, ut 
jam dixi, certo constituere. His consonat 
Davidis Psalmus 1xxri, qui sub titulo Salo- 
monis de Christo, ejusque regno, et futura 
sub eo tranquillitate vatieinatus est : ὁ) θέ)", 
iuquit, in diebus ejus justitia, et abundantia 
pacis; domo auferatur Luna. 

IH. Magna pars veterum, acrecentiorum 
interpretuni, vaticinia illa referenda putat ad 
ilam pacem, qua imperante Augusto sub 
ortum Christi Domini contigisse dicitur, 
qualis antea non exstiterat. Nam antequam 
Christus advenisset. « ét usque ad. vicesimum 
octavum annum Caesaris Augusti, cujus qua- 
dragesimo secundo anno Christus natus est 
in Judea, ait Hieronymus?, in toto orbe ter- 
rarum inveniemus fuisse discordiam, et sin- 
gulas nationes conira vicinas gentes arsisse 
studio preliandi, ita ut esderent, et ecde- 
rentur. Orto autem Domino Salvatore, quando 
sub preside Syrie Cyrino prima est in orbe 
terrarum facta descriptio, et Evangelieze doc- 
tring pax Romani Imperii preparata, tunc 
omnia bella cessaverunt ; et nequaquam per 
oppidaet vieos exercebantur ad prelium, sed 
ad agrorum eultum : militibus tantum, legio- 
nibusque Romanis contra barbaras nationes 
bellandi studio delegato, quando impletus est 
angelorum ille concentus ; Gloria in excelsis 
Deo, et in terra paz hominibus bone volunta- 
tis : et in diebns. ejus orta est justitia, et mul- 
titudo pacis.» Item et ad Michream adnotat, 
« antequam nasceretur nobis puer, cujus 


Plerique 
hac vatici- 
mia de pace 
sub Augusto 

regnante 
intelligunt. 


534 


principatus in humero ejus, totum orbem 
plenum fuisse sanguine. Populi, inquit, con- 
ira populos, reges contra reges, gentes dimi- 
cabant adversum gentes. Denique etiam ipsa 
iomana respublica bellis lacerabatur civili- 
bus, » que multa commemorat. « Postquam 
autem ad imperium Christi singulare impe- 
rium Roms sortita est, Apostolorum itineri 
pervius faetus est orbis, et aperte sunt eis 
portee urbium, » etc. 

Cyrillus quoque in commentario ad 
Esaiam, non aliter illud interpretatur : nec 
non ad Micheam?*: utet Theodoretus ad 
utrumque Prophetam?; quos et Procopius 
sequitur. Idipsum et Eusebius Cesariensis 
affirmat in libro nono 4e Jemonstratione 
Evangelica, capite xvii, et. Chrysostomus in 
secundum caput Z'saie*. Leontius item apud 
Euthymium in Panaoplia?*. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


amplexi fuerint, ad ejusque normam, et pre- 
scriptum vitam suam, et mores exegerint : cu- 
jusmodi futurosinnumerabiles Prophetee pree- 
videbant , positisodiis, ac bellis, pacem inter se 
amicitiamque foveant. Quare non ad omnes 
populos, et universum genus hominum illa 
pertinent : sed δα eos duntaxat, qui christia- 
nam secuti fidem, eam ipsam vita sua, et fac- 
lis expresserint. 

Siquidem vetus lex bella, et interneeina odia 
presceribebat adversus gentes aliquas, quae 
Dei jussu ex promisse terre finibus extermi- 
nandz fuerunt; de quibus illud ab Christo 
pronuntiatum Jatthei quinto merito eredi- 
mus; Audistis quia dictum est?, Diliges proxi- 
mum tuum, et odio habebis inimicum. tuum. 
Cedere igitur, et bello persequi gentes istas 
vetus lex imperabat, nec ullum eum illis 
habere commercium : quod ipsum est odisse, 


Melius de — Ill. Sed quod paee tantorum virorum hoc est ea facere, quae qui interiori, et im- 
Wualiimer ictum sit, mihi non videtur illius Prophetiei placabili odioin aliquos efferuntur, consueve- 
Chris: promissi fidem satis implevisse rerum illa runt facere. Quibus adjungenda est et talio- 
l gun- 


tur. 


tranquillitas, qu: sub natalem exstitit Christi 
Domini. Nam et Augusto superstite multa, et 
airocia bella, et Romani imperii clades ac- 
ciderunt, maxime Variana, et Tiberio deinde, 
ae reliquis imperantibus nunquam tumultus 
defuere. Praeterea statusille generis humani, 
quem Propheta denuntiat, in id potissimum 
congruit tempus, quo, mortuo Christo, 
Evangelium longe lateque diffusum est : adeo 
ut gentes omnes, veteri derelicta supersti- 
tione, Deum, qui in Judea colebatur, et 
Hierosolymis, agnoscerent, ejusque legem 
inde repeterent. Hoc igitur tempus presertim 
Claudii, Neronis, ae deinceps aliorum fuerit ; 
quibus regnantibus, tantum abest, ut gentes 


nis lex, quae oculum pro oculo", et dentem pro 
dente rependi jubebat. Hujusmodi enim mu- 
tui damni, et mutilationis, vel necis exactio, 
odii fructus, et effectum est quod pro affectu 
ipsomet odii, quale nullum presceribi potest, 
usurpatur in lege. 

At Christiana doctrina odii ac discordie fo- 
mites restinguit, cum et odisse quemquam 
prohibet, ne inimieum quidem: nec ulcisci 
se, vel injuriam referre sinit : sed omnia 
forti, et benigna mente perpeti suadet, imo 
beneficiis malefacta pensare, et alia ejusdem- 
modi, que ad perennem stabiliendam pacem 
efficacissima sunt. 

IV. Ad hunc sensum accommodari debere 


: : . ΡῈ πὲς i : : tentia 
gladios suos conciderint, ut nunquam civilia, —Prophetieailla preedieta de pace per Christum —— Patrem 
et cum exteris bella vehementius exarserint. toto orbe diffudenda, nonnulli antiquorum κὐφαμφώϊ ον 
Fuit enim illud tempus, quo Judaea eum nos docent. Justinus Martyr in Dialogo ewm  — "" 


maxime bellicis agitata motibus; et ab Ro- 
manis caput gentis, et religionis eversa Hie- 
rosolyma concidit *. 

Quocirca totum hoc Prophetarum de pace 
predietumad spiritualem concordiam, et tran- 
quillitatem, non ad temporariam , et exter- 
nam referendum arbitror, qua est posterior 
Hieronymi, et Cyrilli sententia. Sieigitur ha- 
bendum est ; hanc esse vim doctrina Christi, 
et Evangeliee praedicationis, ut qui illam 


* Vide Norisium Ceuolaph. Pisan. diss. 11, cap. x. 
Jo : Massonum in Juni templo Christo nascente referato, 


Tryphone Judso; Miche locum illum ex- 
plieans, ostendit ad gentes pertinere, quie 
Christi fide suscepta, in veri Dei notitiam cul- 
tumque translate sunt; nempe ad nos « qui 
ex Lege, verboque, quod ab Hierosolymis 
per Apostolos Jesu propagetum est, divini 
cultus veritate agnita, ad Deum Jacob, et 
Deum Israelis confugimus: et qui bello, 
mutuisque referti czedibus, atque omni genere 
pravitatis eramus, per omnem terram bellica 


Joh. Georgium Walchium in hist. N. T. pag. 120. 
F. A.Z. 


4 Cyr. in Isa. — 9 lbid. In Mich. — 3 Theod, in 184. et in Mich. —« 4 Eus, IX, Dem. —5 Tit. VIII, part. If. —6 Mat. v, 43; 


“- 7] Mat. v, 38, 


DE INCARNATIONE, LIB. XH, CAP. VIF. 


instrumenta singuli, hoe est gladiosin aratra, 
falees in aratoria armamenta convertimus : 
atque ita pietatem, justitiam, humanitatem, 
fidem pro illis exereemus, et eolimus ^. » 

Tertullianus item zn Seorpiaco, capite xur. 
« Paulus, inquit, Appstolus de persecutore, 
qui primus Ecclesi: sanguinem fudit, postea 
gladium stylo mutans, et convertens machae- 
ramin aratrum ; lupus rapax Benjamin, » ete, 
ubi sensum illum, quem secuti sumus, vati- 
cinii istius indicat. Ac Dasilius sane in secun- 
dum caputIsais, despirituali prelionationum 
inter se accipit : videlicet de philosophorum 
rixis, et contentionibus, qua oborta Evange- 
lii luce sublatee sunt. Idipsum et Hupertus 
deelarat his verbis', ad Michs:eam prophetam, 
« Nonne istud coruscante Evangelio Christi , 
passim per populos, et gentes faetum esse le- 
gimus, el fieri videmus, dum viri prius in- 
quieti, bellieosi, depositis armis bellicis, et 
ipso schomate, vel habitu immutato, insignia 
ferunt Evangelicze pacis ; alii ad ceenobialem: 
alii ad eremeticam vitam conversi? » Mox 
privatim sacerdotes Evangelica legis a bello 
penitus, abstinere dicit: qaod in veteri non 
fiebat. « Verumtamen de cseteris quomodo- 
eumque, sie, inquit, nonne sacerdotalis, 
eunetusque sacri altaris ministerialis ordo, 
sie et gladios, et lanceas concidit, ut ne saltem 
manibusattractare licitum sit? Non sicerat an- 
tequam innotuisset iste monsdomus Domini. » 
Et in commentario ad /saiam?; verba ista 
hujus enarrans : Et conflabunt gladios suos in 
vomeres, et lanceas suas in falces, apertius 
illum sensum exprimit. « Hoc plane facient, 
inquit, omnes gentes, sed non omnes homi- 
nes, Nec enim sie fluent, nec sie ibunt, ut prz- 
dietum est, omnes homines, sed omnes gentes, 
idest de omnibus gentibus multi, etinnumera- 
biles.» Qui et subinde dicit, «innocenter vivent, 
si fieri poterit, quod ex ipsisest, cum omnibus 
hominibus pacem habentes. Imo et plerique 
lieitis quoque bellis abstinebunt; deponent 
ultra justte quoque militi& cingulum : urbi- 
bus, atque castellis solitudines, atque ccno- 
bia preoptabunt. »- 

V. Huie interpretationi consentaneum est 
quod Augustinus epistola quinta ad Marcelli- 


& Jusriw. marlyr Dial. Οἵ τινες ἀπὸ τοῦ νόμου, 
xal τοῦ λόγου τοῦ ἀπελθόντος ἀπὸ ᾿Ϊερουσαλὴμ,, διὰ τῶν 
τοῦ Χριστοῦ ᾿Αποστόλων τὴν θεοσέθειαν ἐπιγνόντες, ἐπὶ 
τὸν θεὸν ᾿Ιαχὼδ, zai θεὸν ᾿Ισραὴλ χατεφύγομεν. xai οἱ 
πολέμου xxi ἀλληλοφονίας, xoi πάσης χαχίας μεμεστω- 


Y uper. lib, V in Mich. tom. T. —2 Idem lib I in Esa. cap. 


535 


mum scribit : doctrmam Christianam, quze illa- 
tas ab alio injurias ulcisci vetat, sed eas pa- 
tienter ferre jubet; non esse reipublice ratio- 
nibus adversam, verum magnum potius 
commodum allaturam, si illius proceptis ob- 
temperetur : quippe summam nde tranquil- 
litatem, ae felieilatis copiam — affuturam. 
« Proinde qui doctrinam, inquit, Christi ad- 
versam dieunt esse reipublice, dent exerci- 
tum talem, quales doctrina Christi esse milites 
jussit : dent tales provinciales, tales maritos, 
tales eonjuges, tales parentes, tales filios, 
tales dominos, tales servos, tales reges, tales 
judices, tales denique debitorum redditores, 
et exaetores ipsius fisci, quales esse precepit 
doctrina Christiana : et audeant eam dicere 
adversam esse reipublice : imo vero dubitent 
eam confiteri magnam, si obtemperatur, sa- 
lutem esse reipublieze. » 

Ac profecto si quae in Evangelicis, Aposto- 
lieisque litteris publice privatimque vitae 
instituendz&? precepta data sunt, ea servare 
Christiani vellent, perspicuum est, rixas 
omnes et contenliones, et que hine oriri 
bella solent, funditus extinctum iri; etin 
constanti, ac perpetua pace vieturos homines; 
quos intestini cupiditatum motus, et tumultus 
ad exercenda cum aliis odia, et cerlamina 
compellunt. 

VI. Ad summum «quid in universo genere 
hominum efficere potuerit Christian: disci- 
plina fidei, et Mediatoris unici magisterium; 
argumento esse debet id quod in multis et 
olim prestiüt; et hodieque, licet minus co- 
piose, tamen utcumque solet perficere. Nam 
et initio couditze Christians religionis, et 
Eecclesi:, fideles omnes, ac Christi discipuli, 
aretissimo inter se caritatis, et coneordiw 
vineulo constrieti, tranquillissima in pace 
degebant. Quae diu postea perseveravit inter 
airocissimas persecutiones, saltem in exquisi- 
tioribus Ecclesi membris, hoe est sanctis et 
piis Christianis: adeo ut oppida integra per 
JEgy ptum ejus professionis hominum Cons- 
tantino M. imperante reperta sint, quorum 
cives non mutua inter se tantummodo con- 
cordia; et fraterna quavis prestantiori cari- 
tate continebantur : sed eumdem insuper ani- 


μένοι, ἀπὸ πάσης τῆς γῆς τὰ πολεμιχὰ ὄργανα ἕχαστος, 
τὰς μαχαίρας εἰς ἄροτρα, χαὶ τὰς ζιθύνας εἰς γεωργιχὰ 
μετεθάλομεν" χαὶ γεωργοῦμεν εὐσέθειαν, δικαιοσύνην, 
φιλανθρωπίαν, πίστιν. 


Ix, 


Christiana 
doctrina 
dese induci 
ad paceni 
colendam, 


Primitiva 
ecclesia 
mores. 


Maxime 
religioso- 
rum institu- 
torum. 


536 


mum adversus ignotos, et advenas gerebant; 
quos omnibus gratuitee humanitatis officiis, 
studiose demerebantur: idque in lucro du- 
cebant; utin actis sancti Pachomii abbatis 
legitur; et hae etiam setate, in plerisque reli- 
giosis familiis, ac ccenobiis idem Christiance 
pacis fructus existit; quam rerum omnium 
suarum, et possessionum mercede comparan- 
dam esse Christus docuit. « Quo enim pretio 
quies hujus temporis aptius comparetur; 
quam ut ipsi mundo omnes diviti, omnes 
dignitates, et universarum cupiditatum ma- 
teria refundantur : et sancto, beatoque com- 
mercio ematur Christiana libertas, fiantque 
fili Dei de paupertate divites, de patientia 
fortes, de humilitate sublimes, » ait Ambro- 
sius epislola xvxir ad. Demetriadem, vel qui- 
cumque illius est auctor. 

VII. Cujus in illo statu tranquillitatis et 
quietis duplex potissimum ratio colligitur : 
altera, quod professionis istius vinculum, imo 
potius anima est, mutua caritas, et animo- 
rum consensio; quae pax est ipsa. Siquidem 
« domum Dei non faciunt, nisi quando eari- 
tate compaginantur. Ligna ista, et lapides, si 
non sibi certo ordine cohererent; si non se 
pacifice innecterent ; si non se invicem cohz- 
rendo sibi quodammodo amarent, nemo huc 
intraret, » ait Augustinus sermone GCLVI de 
tempore. Hoc itaque nexu soluto, structura 
tota collabitur ; et illud evenit, quod de Chri- 
stianis quaeritur Basilius : Nam « factum esse 
dicit unumquemque per sese velut arenam ; 
quippe non eonjunctos inter se esse, sed sin- 
gulos separatim divisos. Etenim neque sublata 
compage, ac nexu, consistere potest :edifi- 
cium; neque in altum assurgere potest Eccle- 
sia. nisi pacis, et concordie vinculo colligata 
sit". » Est autem religiosa communitas, ex 
instituto suo, et eo fine, quem Deus illa con- 
denda sibi preseripsit, quasi « civitas aggre- 
gata ex hominibus sic perfectis, ut tota vita 
eorum sit Dei honorificentia, et obsequium, 
tota debitum honestatis offieium tota aliorum 
subsidium, ut loquitur Guillelmus Parisiensis'. 
« Cujus sives singuli, quasi lapides et ligna 
omniarchitectoniea diligentia decorata censen- 
tur. Quod enim sunt tumor, et tortitudo, sive 
curvitas, et putriditas in lignis; hoe super- 


ὦ Basin. tom. I, hom. xxix. Γεγενήμεθα γὰρ καθ᾽ 
ἑαυτὸν ἕχαστος ὥσπερ ἣ ψάμμος, οὐ συνημμένοι ἀλλή- 
λοις, ἀλλ᾽’ ἕκαστος χαθ᾽ ἑαυτὸν διῃρημένοι. οὔτε γὰρ 


4 Lib, de Sacr. in gen. — 9 Lib. 1, de qubern, Dei, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


bia, avaritia, et luxuria in animabus ; et quod 
rectitudo, et planities, et firmitas in lignis, 
seu lapidibus, hoe justitia, :equitas, et forti- 
tudo in animabus. Etquod cementum, et 
clavi, c:etereque ligaturwe inter lapides, et 
ligna, hoe mutua dilectio, et spirituales neces- 
situdiaes inter animas hominum, seu inter 
homines. » 

Altera ratio, quod religiosi hominis, qui 
quidem nomini, et instituto suo respondere 
velit, proprium sit renuntiare omnibus illis, 
quz sola quietem animi, ac pacem interpel- 
lare possunt. « Nemo porro aliorum sensu 
miser est, inquit Salvianus ? sed suo; et ideo 
non possunt cujusquam falso judicio esse mi- 
Seri, qui sunt vere sua conscientia beati. 
Nulli enim, ut opinor, beatiores sunt, quam 
qui ex sententia sua, atque voto agunt. 
Humiles sunt religiosi: hoe volunt ; pau- 
peres sunt : pauperie delectantur; sine am- 
bitione sunt; ambitum respuunt; sine ho- 
nore sunt: honorem respuunt: lugent: 
lugere gesliunt : infirmi sunt ; infirmitate lo- 
tantur. » 

VII. Claudere hoe eaput, et illam de 
Christiana pace disputationem libet insigni 
testimonio magni Athanasii : qui in libro de 
Incarnatione Verbi Dei, divinitatem Christi hoe 
argumento comprobat, quod pacis amorem 
et studium cultoribus suis ingeneraverit. 
« Siquidem olim, inquit, idololatrie dediti 
Graci pariter, et barbari contra se invicem 
bella gerebant, et in cognatos crudeles erant. 
Non enim quisquam poterat omnino terra 
marive iter facere, nisi gladium manu preefe- 
rens, propter implacabilia bella, quibus in se 
mutuo grassabantur. Quippe vita omnis ipso- 
rum per arma transigebatur ; et pro baculo 
ensis illis erat: in eoque fiduciam suam 
omnem, ae presidium collocabant. Atqui, ut 
jam dixi, simulacra venerabantur, et deemo- 
nibus sacra faciebant : ae nihil interim ex 
ista superstitione idolorum , qui sic animo 
erant affecti, dedoceri potuerunt. Postquam 
autem ad Christi disciplinam transierunt, 
tunc preter opinionem revera compuncetis 
eorum animis, immanitatem illam cedium 
exuerunt; ut non amplius bellicum et hostile 
nescio quid spirent: sed omnia sint eis paci- 


οἰχοδομὴν συστῆναι συνδέσμον ὑφαιρεθέντων δυνατὸν. 
οὔτε ἐχχλησίαν εἰς ὕψος αὐξηθῆναι, μὴ συνδεδεμένην τῷ 
συνδέσμῳ τῆς εἰρήνης, xot τῆς ἀγάπης. 


Athanasi 
locus exi 
miusde pa 
conciliata 
per 
Christum. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. VIII, 337 


fiea, et que ad pacem, ae concordiam perti- 
nent mirifice illos afficiant^, » 
Tum paucis interjectis, et commemorata 


Isai& prophetia, quae» gentes preedicit enses . 


suos, et lanceas in agricolationis instrumenta 
conversuras, nec belli vestigium usquam re- 
liquum fore, ista pertexit. « Neque vero id 
ineredibile videri debet : cum hodieque Bar- 
bari, quibus a natura morum insita est im- 
manitas, quamdiu idolis suis sacrificant, 
contra se invicem furore perciti ferantur ; nec 
absque gladiis vel una hora possint vivere : 
iidem vero, postquam Christian: doctrine 
auscultare ec»perint, statim bellis relictis, ad 
agriculturam sese conferant : ac pro tractan- 
dis gladiis, manus ad preces extendant; et ut 
antea bellis inter se mutuis certabant : ita 
deinceps diabolum, ejusque demones pudi- 
citi:e armis, et animi virtutibus oppugnent. 
Hoc autem divinitatis Cliristi. est salvatoris 
indicium ὃ,» etc. Addit, diemones imbecilli- 
talis suc: sibi conscios, ad mutua sibi infe- 
renda bella concitasse homines ; ne iis vacaret, 
odiis, ac rixis inter se pacalis, adversus dce- 
mones ipsos, vires suas et bella convertere. 

Haee Athanasius; qua hac etiam «etate licet 
in efferis, et ab omni derelictis humanitatis 
eultu nationibus cernere, velut Indis, Brasi- 
liensibus, Canadensibus, et Americanis cete- 
ris; qui quamdiu patriis irretiti superstitio- 
nibus daemones adorant, assidua inter se 
bella gerunt : ae leonum, et luporum more, 
ex hostium carnibus dapes, et viscerationes 
instruunt. At ubi Christiani ἴδοι! sunt, re- 
pente posita feritate sic mansuescunt ; ut pati, 
quam inferre malint hostibus malum : eos- 
que benefaetis et omnibus caritatis officiis 
demulceant, 


& AtWAN. Πάλαι μὲν γὰρ εἰδωλολατροῦντες ἕλληνες, 
xai βάρόαροι κατ᾽ ἀλλήλων ἐπολέμουν, χαὶ ᾧμοὶ πρὸς 
τοὺς συγγενεῖς ἐτύγχανον. οὐχ ἦν γὰρ τινὰ τὸ σύνολον 
οὔτε τὴν γῆν οὔτε τὴν θάλασσαν διαδῆναι χωρὶς τοῦ τὴν 
χεῖρα ξίφεσιν ὁπλίσαι, ἕνεχα τῆς πρὸς ἀλλήλους ἀχαταλ- 
λάχτου μάχης. χαὶ γὰρ xoi f, πᾶσα τοῦ ζῆν αὐτοῖς δια- 
γωγὴ δι’ ὅπλων ἐγίνετο, xxi ξίφος ἦν αὐτοῖς ἀντὶ βαχτη- 
ρίας, καὶ παντὸς βοηθήματος ἔρεισμα. καί τοι, ὡς 
προεῖπον, εἰδώλοις ἐλάτρευον, καὶ δαίμοσιν ἔσπενδον 
θυσίας, χαὶ ὅμως οὐδὲν ἐχ τῆς εἰδώλων δεισιδαιμονίας 
ἠδυνήθησαν οἱ τοιαῦτα φρονοῦντες μεταπαιδευθῆναι. ὅτε 
δὲ εἰς τὴν τοῦ Χριστοῦ διδασχαλίαν μεταδεδήχασι, τότε 
δὴ παραδόξως, ὡς τῷ ὄντι κατὰ διάνοιαν κατανυγέντες, 
τὴν μὲν ὠμότητα τῶν φόνων ἀπέθεντο, καὶ οὐκ ἔτι πολέ- 


CAPUT VIII. 


De interpellatione Christi Mediatoris. 4. Ad- 
vocatus, el παράχλητος Christus appellatur, et 
quid utraque voz significet. 2. De advocato 
Asconii locus insignis. Spiritus sanctus quo 
sensu in'erpellare vel postulare dicatur. 3. 
Christus. proprie ἐντυγχάνειν, et. interpellare 
dicitur. ὃ. Proponitur questio, que sit ad- 
vocationis illius, sive interpellationis ratio 
attributa Christo; atque imprimis statuitur, 
Christum pro se orasse dum viveret. 6. Pau- 
lini Aquileiensis de ea re locus ezpenditur. 
1. Queritur deinde an ud dextram modo se- 
dens Christus oret pro nobis. Quid interpel- 
latio ab oratione distet. Tum quorumdam 
opinio negantium orare modo. 9. Quidam eas 
orationes, quas in mortali fudit corpore, ad- 
huc operari asserunt. 10. Al etiamnum 
orare putant. 14. Que opinio magis appro- 
batur. A9. Ut argumenta contraria diluantur, 
discernitur genus orandi duplex. 18. Origenis 
absurda sententia. 14. Gregorii Nazianzeni 
dictum expenditur. 


I. Promovenda nune oratio nostra est ad 
Mediatoris officium illud, quod Christo iusi- 
gniter attributum. ab hoc deinceps communi- 
catum transit in sanetos : de quo fastidiosa 


magis, ob adversariorum μιχρολογίαν, QUAD cavillatio- 


difficilis, et impedita nascitur quiestio : quae 
hoc loco disceptabitur, ubi de Christo ipso 


nem. 


omnis uti sanctitatis, ita μεσιτείας fonte, 4185  wediatonis 


sunt consentanea dixero. 
Utabsaerarum auctoritate litterarum au- 
spicato exordiar, duo nos de Mediatore noswo 


μια φρονοῦσι. πάντα δὲ αὐτοῖς εἰρηναῖα, καὶ τὰ πρὸς 
φιλίαν χαταθύμια λοιπόν ἐστι. 

b Ibid. Καὶ οὐχ ἀπιστόν γε τὸ τοιοῦτον, ὅπου xol 
νῦν οἱ τὸ ἄγριον τῶν τρόπων βάρδαροι ἔμφυτον ἔχοντες, 
ἔτι μὲν θύόντες παρ᾽ αὐτοῖς εἰδώλοις, μαίνονται χατ᾽ 
ἀλλήλων, xa χωρὶς ξιφῶν οὐδεμίαν ὥραν ἀνέχονται 
μένειν. ὅτε δὲ τῆς τοῦ Χριστοῦ διδασχαλίας ἀχούουσιν, 
εὐθέως ἀντὶ μὲν πολέμων, εἰς γεωργίαν τρέπονται" ἀντὶ 
δὲ τοῦ ξίφεσι τὰς χεῖρας ὁπλίζειν, εἰς εὐχὰς ἐχτείνουσι. 
xoi ὅλως ἀντὶ τοῦ πολεμεῖν πρὸς ἑαυτοὺς, λοιπὸν χατὰ 
διαδόλου, χαὶ χατὰ δαιμόνων ὁπλίζονται. σωφροσύνῃ, χαὶ 
ψυχῆς ἀρετῇ τούτους χαταπολεμοῦντες. τοῦτο δὲ τῆς μὲν 
θεότητος τοῦ Σωτηρὸς ἔστι γνώρισμα, 


Christus 
appellatur. 
Advocutus et 

παρά- 
χλητος. 


Consola- 
tores 


Quid sit 
advocatus, 


5038 


docent : allerum , advocatum. esse nostrum ; 
alterum, znferpellare pro nobis. Joannes Apo- 
stolus in prima sua canonica !, Filioli, inquit, 
met, hec scribo vobis, ut non peccetis. Sed et si 
quis peccaverit, advocatum habemus apud. Pa- 
trem. Jesum justum. Greece παράχλητος dicitur. 
Paulus vero in epistola ad /tomanos ?: Quis est, 
qui condemnet ? Christus Jesus, qui mortuus 
est. Imo qui et resurrexit ; qui et est ad dexte- 
ram Dei, qui. etiam interpellat. pro nobis. Et 
ad Hebreos scribens?, Unde et salvare, ait, in 
perpetuum potest accedentes per semetipsum ad 
Deum - semper vivens ad interpellandum pro 
nobis. Greca vox. interpellationem significans 
est ἐντυγχάνειν. De utroque vocabulo paucis 
agendum. 

Παράκλητον vulgo consolatorem vertunt. Id 
melius παραχλήτωρ diceretur; quemadmodum 
et Hesychius παραχλήτορας interpretatur παραμυ- 
θητὰς, At παράχλητος est qui adhibetur, et advo- 
catur ad opem ferendam; ut consilio, et 
quoeumque. alio potest modo laboranti, vel 
perielitanti presto sit; quem proprie advoca- 
tum Latini vocant. Ut qui causam dicendam 
habet, amicos, et clientes in auxilium vocat, 
quorum stipatu, comitatuque fuleitur, consi- 
lio juvatur, ad conciliandos judiees ae depre- 
eandos gratiosior redditur. Hi sunt παράχλητοι, 
quorum apparatus, et officia, hoe est prensa- 
tiones, supplicationes, cireumeursationes, 
invidiose describit /Eschines in oratione contra 
Ctesiphontem. « Quantus, inquit, apparatus 
instructus sit, quantaque comparata sit acies, 
quanta denique contentione certi in foro vos 
hominesorent, atque obsecrent, Athenienses, 
ne quid in republiea moderati, et usitati fiat, 
videtis". » Hujusmodi τῶν παραχλήτων studia 
fuerunt ad eos sublevandos, et adjuvandos, 
quorum causa laborabant. 

II. Eos, uti diximus, advocatos Latini no- 
minabant. De qua voce non est negligendus 
Asconii Pzediani loeus, Ciceroniani interpre- 
lis veteris, et eruditi. Hic in commentario ad 
divinationem Ciceronis de advocatis heec adno- 
tat : « Qui defendit alterum, inquit, in judi- 
cio, aut patronus dieitur, si orator est, aut 
advocatus, si aut jus suggerit ; aut. priesen- 
tiam suam aecommodat àmico : aut proeura- 
tor, si negotium suscipit : aut cognitor, si 


a Ascm. contra, Ctesiph. Τὴν μὲν παρασχευὴν 
ὁρᾶτε ὦ ᾿Αθηναῖοι, καὶ τὴν παράταξιν, ὅση γεγένηται xol 
τὰς χατὰ τὴν ἀγορὰν δεήσεις, αἷς χέχρηνταί τινες ὑπὲρ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


presentis causam novit, et sic tuetur, ut 
suam.» Ergo advocatus a patrono distabat 
olim, quod hie caus: erat orator : ille consi- 
lio, et presentia sua commodabat. Postea 
usus obtinuit, ut advocatus pro oratore sume- 
retur, hoe est. causidico ; ut Quintilianus ob- 
servat *. 

Utrumque vocabulum  Mediatori Christo 
Domino merito tribuitur; prius vero, etiam 
proprium est faetum Spiritus sancti: non 
tam, opinor quod consolari,et pacare moestos, 
ae solatiis reficere soleat ; quam quod przsto 
sit ope, et auxilio gratie suaz,ac tum consilio 
et hortatu, hoc est interiori luce mentes illu- 
minet; tum robur ad reete agendum volun- 
tati sufficiat. 

Idem et pro nobis znferpellare dicitur ab 
Apostolo Paulo, hoe est ὑπερεντυγχάνειν, quod 
postulare Latinus noster interpres reddidit. 
Sed ipse Spiritus, inquit, postulat pro nobis 
gemitibus inenarrabilibus. Qui autem. scruta- 
tur corda, scit. quid desideret. spiritus ; quia 
secundum Deum postulat pro sanctis ^. 

Verum de Spiritu saneto non hoe proprie ; 
sedtropice duntaxat usurpari, dictum est alibi?, 
et haereticorum calumnie&, quam contra divi- 
nitatem Spiritus saneti ex illo loco struebant, 
occurrimus. 

IiI. At Christus, quoniam non solum Deus, 
verumetiam homo est, proprie interpellare 
dicitur, et ἐντυγχάνειν ; quod est supplicare , hoe 
eSt προσεύχεσθαι, ut habent veteres glosse; 
quod proprium est advocati, et ejus omnis, 
qui litem et causam habentis adjutorem se 
profitetur, nimirum adire judicem eique 
supplicaré, et illi eoneiliare, quem tuendum 
susceperit. Paulinus Aquileiensis in libello 
contra Felicem Urgelitanum?, vimistius advo- 
cationis interpellationisque reete sie explicat, 
et heretici illius calumniosam interpretatio- 
nem eludit. « Dicitis, inquit, quod Joannes 
scribat in epistola sua; abemus advocatum 
apud Patrem. Jesum Christum : et hoe. sit ad- 
voeatus, quod et adoptatus, cum longe aliud 
sit advocatus, et aliud adoptatus. Nam advo- 
catus ille mihi est, qui pro me judicem inter- 
pellat, et causam necessitatis mes propria 
tuitione defendit. Convenientius quippe diei 
potest propitiatus, quam adoptatus : quia ipse 


τοῦ τὰ μέτρια, χαὶ τὰ συνήθη μὴ γίγνεσθαι ἐν τῇ πόλει, 
b Rom. virt, 20. ᾿Αλλὰ αὐτὸ τὸ πνεῦμα ὑπερεντυγ- 
χάνει ὑπὲρ ἡμῶν στεναγμοῖς ἀλαλήτοις. 


1 Joan. τι, 1.--- Rom. vii, 84.--τϑ Ποὺ, vir, 95.—4 Lib, NIT cap. 1.-οὴῦ Lib. IT de Trin. cap. vr, $5.—6 Paulin. tom. IV, Bibl. 


Cliristus pro 
nobis vere 
interpellat. 


DE INCARNATIONE, LIB. ΧΙ, CAP, VIII. 


est propitiatio pro peccatis nostris. Cum enim 
naturam nostram, quam assumptam in dex- 
tera Patris collocatam ostendendo Patri inces- 
sabiliter manifestat; propitium eum nobis 
advocatus noster, quasi interpellando, efficit, 
et benignum. » 

IV. Gregorius item Nazianzenus plenius 
eumdem locum declarat et hereticorum iti- 
dem cavillationem diluit: qui inde pugna- 
bant, minorem Patre esse Filium; et in ordi- 
nem redigebant ; ut mera ereatura videretur. 
516 enim scribit : « Nonum istud proferent : 
Semper vivens ad interpellandum pro nobis ! : 
Optime sane ac perquam mystice,et humane. 
Siquidem interpellare, non ut vulgaris con- 
suetudo fert, idem est atque ultionem postu- 
lare. Hoe enim nescio quomodo abjecte 
humilitatis esset : sed est supplieare pro nobis, 
ratione mediationis ; quemadmodum et Spi- 
ritus pro nobis interpellare dicitur. Ünusenim 
Deus; unus est mediator Dei et hominum homo Je- 
sus Christus*. Nam et nunc quoque deprecatur 
tanquam homo pro measalute ; quandoquidem 
cum eo corporeest, quod assumpsit; donec me 
Deumfaciat vi humanitatis assumpte: quamvis 
non amplius secundum carnem cognoscatur; 
nempe seeundum carnisatfectiones, et nostras, 
citra peccatum. Eodem modo et advocatum 
habemus Jesum non ut nostra causa sese ad 
Patrem abjicientem, ac. prosternentem more 
servili?. Procul sit servilis isía suspicio, 
et indigna spiritu. Non enim Pairem decet id 
exposeere, nec pati Filium, neque pium est, 
et &squum tale aliquid de Deo cogitare. Verum 
lis, quee tanquam homo passus est, Patri suo 
persuadet ut patienter toleret : tanquam 
Verbum, et hortator : sic ego advocationem 
hane interpretor?. » Hie postrema, quibus 
Christum ait apud Patrem suum deprecatoris, 
et intercessoris partes obire, quatenus per- 
suadet ut patienter hominum peccata toleret, 
ae dissimulet, Jacobus Billius eruditus Inter- 
pres aliter accepit, et ad homines ipsos retu- 


ἃ NAZIANZ. Oral. XXXxvr. ᾿Εννάτον ἐχεῖνο φήσουσι 
τὸ, πάντοτε ζῶν εἰς τὸ ἐντυγχάνειν ὑπὲρ ἡμῶν. Εὖ γε καὶ 
λίαν μυστιχῶς τε, χαὶ φιλανθρώπως. τὸ γὰρ ἐντυγχά- 
νειν, οὐχ ὡς ἣ τῶν πολλῶν συνήθεια τὸ ζητεῖν ἐχδίχησιν 
ἔχει. τοῦτο γὰρ πῶς καὶ ταπεινότητος" ἀλλὰ τὸ πρεσύεύειν 
ὑπὲρ ἡμῶν, τῷ λόγῳ τῆς μεσιτείας, ὡς χαὶ τὸ πνεῦμα 
ὑπὲρ ἡμῶν ἐντυγχάνειν λέγεται. εἷς γὰρ θεὸς, εἴς χαὶ 
μεσίτης θεοῦ, καὶ ἀνθρώπων, ἄνθρωπος ᾿Ιησοῦς Χριστός. 
πρεσθδεύει γὰρ ἔτι xoi νῦν ὡς ἄνθρωπος, ὑπὲρ τῆς ἐμῆς 
σωτηρίας, ὅτι μετὰ τοῦ σώματός ἐστιν, οὗ προσέλαθεν, 


539 


lit, quos ad tolerantiam inducere hortatu suo 
Christum existimat. Sed minus opinor apte. 
Non enim hoc sensu constare potest illa 
Christi πρεσδεία, qua sine dubio apud Patrem, 
non apud homines, fungitur, ea ratione, 
quam ibi Gregorius indicat: 

V. Hoe loco non peenitenda nobis oritur 
quiestio; qua sit πρεσδείας illius, et παραχλήσεως, 
sive advocationis, ratio : hoe est utrum 
Christus orando, aec supplieando, precesque 
fundendo, mediatoris, et advocati, vel inter- 
pellatoris partes impleat. Non enim idem de 
eo sensus est theologorum omnium. 

Ae dum in carne mortali viveret, orasse 
Christum, nemo Christianus infieiari potest. 
Hoc enim aperte Scripture predieant; qua 
et istud docent, non solum pro nobis, sed 
etiam pro semetipso illum orasse. Quanquam 
Paulinus Aquileiensis in libro primo contra 
Felicem Urgelitanum, videtur existimasse, non 
pro se, sed pro nobis orasse Christum. « Non 
sibi, inquit *, nee pro se orabat ; quia, sicut 
szepius est intimatum, non est sibi natus, nec 
pro se passus, vel mortuus; sed pro illis, id 
est membris suis orabat, pro quibus heee om- 
nia voluntaria dignatione, altissimaque per- 
tulit potestate. » Ac postea eodem in libro, 
hee Apostoli verba profert: Qui im diebus 
carnis sue preces, supplicationesque ad eum, 
qui possit illum salvum facere, cum clamore 
valido, et lacrymis offerens, exauditus est. pro 
sua reverentia *. » Tum ista subtexit 5: « Et 
quia non sibi, neque pro se, sed sicut pra-fati 
sumus, nobis, et pro nobis oravit, pro quibus 
nasci, pati, et mori dignatus est, » ete. 

Verum non est dubitandum, quin pro se 
Christus oraverit, eum homo inter homines 
mortalis adhuc viveret. Idque adeo Pauli locus 
ille ipse confirmat : in quo preces fudisse cum 
lacrymis dicitur ad Patrem: quod quidem 
Chrysostomus , Theodoretus, aliique refe- 
runt ad orationem illam, qua mortem in horto 
deprecatus est. 


ἕως ἂν ἐμὲ ποιήσῃ θεὸν, τῇ δυνάμει τῆς ἀνθρωπήσεως. 
χὰν μηχέτι χατὰ σάρχα γινώσχηται, τὰ σαρχιχὰ λέγω 
πάθη, xol χωρὶς τῆς ἁμαρτίας ἡμέτερα. οὕτω δὲ xal 
παράχλητον ἔχομεν ᾿Ιησοῦν, οὐχ ὡς ὑπὲρ ἡμῶν προχα- 
λινδούμενον τοῦ πατρὸς, χαὶ προσπίπτοντα δουλιχῶς" 
ἄπαγε τὴν δούλην ὄντως ὑπόνοιαν, zai ἀναξίαν τοῦ πνεύ- 
μᾶτος. οὔτε γὰρ τοῦ πατρὸς τοῦτο ἐπιζητεῖν, οὔτε τοῦ 
υἱοῦ πάσχειν ἢ ὡς περὶ θεοῦ διανοεῖσθαι δίχαιον. ἀλλ᾽ 
οἷς, πέπονθεν ὡς ἄνθρωπος, πείθει χαρτερεῖν ὡς λόγος, 
χαὶ παραινέτης. τοῦτο νοεῖταί μοι ἣ παράχλησις. 


1 Heb. vii, — 21 Ti. n. —3I Joann, n, — 4Paulin. inter opera Alehuin,—25 Heb. v, 7.—6 Paulin. 1. I contra Fel. 


Legatio. 


Quonam 
illius ad vo- 
cationis sit 

ratio. 


Christus in 

carne pro se 

et pro nobis 
oravit. 


Paulini 
Aquileien- 

sis locus 
expenditur. 


240 


VI. Sed videtur Paulinus de oratione illa 
quod dixit intellexisse, quz mediatoris, sive 
reconciliatoris propria fuit : qua Christus pro 
se nihil opus habuit, sed nostra causa dunta- 
xat est usus. Hoc enim in superiori sermone 
Paulinus indicat; ubi et mediatoris, atque 
advocati partes explicat. Nam cum Felix, 
quem contra disputat, Christum eo ipso non 
naturalem, .sed adoptivum esse filium con- 
tenderet, quod advocatus est, et hoc vocabu- 
lum ad illius detorqueret injuriam ; Paulinus 
ex adverso probare nititur, nihil hoc munere 
conditioneque mediatoris, et advocati de illius 
dignilate decerpi ; quod non communi more 
advocatione fungatur , sed plane θεοπρεπῶς. et 
μέ Deum decet. Non enim quasi indigens 
venia, et reconciliatione, uti pro hominibus 
cieteris, ita pro. seipso homine Christus orat. 
Verba Paulini ejusmodi sunt, ut preietermitti 
non debeant. « Advocatus, inquit!, idem est 
quod et mediator : et ideo refellitur a te verus 
credi non posse Deus. Recte enim mentitus 
es in caput tuum. Ecce Angelus Domini secat 
te medium. Advocatus igitur non est idem, 
quod mediator. Mediator namque hoc est, 
quod reeonciliator. Sermo autem mediatoris 
cum interpretatione sui denuntiatur effectus. 
Mediator igitur ab eo, quod medius sit inter 
utriusque dissidentium partes, ut reconciliet 
ambos in unum. Quod quidem Redemptor 
noster unigenitus Dei Patris Filius pro nobis 
inter Deum et nos fieri gratis dignatus est; ut 
qui diseordes a consortio caritatis Dei pec- 
cando exstiteramus, per eum ad concordiam 
divini amoris reconciliari in sanguine ipsius, 
redintegrari mereremur, sicut per Paulum 
docetur : Cum essemus, ait, inimici, reconci- 
liati sumus Deo per mortem filii ejus, salvi 
facti per sanguinem ipsius. » 

Subinde vero ita hzreticum pulsare pergit: 
« Si ergo ideo Christum Jesum verum dene- 
gas Deum, verumque Dei filium, quia advo- 
catus noster est, et pro culpis delinquentium 
intercedit; quero quid de Spiritu sancto 
diffinire presumas, qui et ipse advocatus 
noster est, et incarnatus non est; utrum sit 
verus Deus, an non,» ete. Mox item; « Sed 
si de Filio recte sentires, ait, recte profecto et 
de Spiritu sancto intelligeres. Dei enim filius 
omnia pro nobis, non pro se, voluntaria pie- 


1 Timoth. nu, 4. Παραχαλῶ οὖν πρῶτον πάντων 


4 Paulin, lib. T contra Fel, — ἢ August, ep, Zirxi 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


tate suscepit. » Ex quibus, aliisque ibidem a 
Paulino dielis perspicuum est, illud tantum- 
modo pro se genus orationis ab eo detractum 
esse Christo, quo pro nobis intercessit, ut 
et peecatis veniam , et reconciliationis gra- 
tiam, et idonea comparande salutis auxilia, 
et ipsam postremosalutemimpetraret. Hujus- 
modi enim nihil opus habuit ipse, nec sibi 
postulavit. 

Ceterum Bernardus sermone LXXVI in 
Cantica, putat petitionem istam, qua se clari- 
ficari rogavit a Patre vivens, « non uf sup- 
plicem, sed ut prescium delegasse. Libere 
enim petitur, ait, quod in potestate petentis 
accipere est. Ergo dispensatoria Filii petitio 
est; quippe donantis cum Patre quidquid a 
Patre aeceperit. » Quod de Christo, qua Deus 
est, magis interpretari libet, quam ut est 
homo; cujus quamlibet przseii vera fuit, et 
seria postulatio. 

VII. Hae igitur parte questionis omissa, 
qua est expeditior : altera superest, an in 
ccelo regnans cum Patre, et ad ejus dexteram 
assidens, etiamnum pro nobis orationem 
fundat. Hoe vero prorsus idem est, atque 
illud inquirere; eujusmodi sit inferpellatio, 
sive intercessio, qua sine ulla dubitatione, 
pro nobis in eclo fungitur : ut ex Apostolo 
supra demonstravimus. Nam pro seipso nihil 
amplius postulatione opus habet. 

Ut ea res in nonnulla controversia posita 
melius explicetur; primum ex Augustino? 
sciendum istud est, ?nferpellationem ab ora- 
tione, sive poslulatione differre. Hoc ille ex 
Apostoliloco approbat, qui est in priore ad 
Timotheum : ubiitascriptum legitur; Obsecro 
igitur primum omnium fieri obsecrationes , 
orationes , postulationes, gratiarum actiones 
pro omnibus hominibus ^. » Ac paulo post 
observat, aliud esse postulationem, sive ἔντευξιν, 
aliud inferpellationem. « Non enim solemus 
dicere, postulant interpellaturi, sed interpel- 
lant postulaturi. » Est autem interpellare 
proprie ad?re, ae convenire quempiam ; orare 
vero, sive postulare, eumdem precari, et ali- 
quid ab eo petere; quod posterius utrum 
Christus modo faciat, in quaestionem vo- 
catur. 

Veterum aliqui orandi, precandique partes 
eripere Christo videntur, dum 0nterpellationis 


ποιεῖσθαι δεήσεις, προσευχὰς, ἐντεύξεις, εὐχαριστίας ὑπὲρ 
πάντων ἀνθρώπων. 


Quomodo 
Christus in 
colis 
interpellet 
pro nobis. 


Plures 
docent 
Christum 
tantum- 

modo 
rTeprasen - 
tare Patri 
[uda passus 
est. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. VIII. 


vocabulum ab illa notione segregant ; et nihil 
esse aliud. volunt, nisi seipsum sistere Patri. 
etqua passus est, palam ostendere. Gregorius 
libro XXII Moralium, capitexi. « Unigenito, 
inquit, filio pro homine interpellare, est 
apud cozternum Patrem seipsum hominem 
demonstrare : eique pro humana natura ro- 
gasse, est eamdem naturam in divinitatis suae 
celsituJine suscepisse. Interpellat igitur pro 
nobis Dominus non voce, sed miseratione; 
quia quod damnari in electis noluit, susci- 


 piendo liberavit. » Quae Gregorii verba des- 


eripsit Amalarius Fortunatus!, atque ipsemet 
Gregorius eadem fere repetit inlibro XXIV 
capite secundo. 

VIII. Rupertus item copiose de hoc argu- 
mento disserens, arbitratur Christum rogasse 
Patrem, cum in terris viveret?: nunc vero 
minime id agere. Quod autem rogaturum se 
Patrem imminente passione promittit Apos- 
tolis, cum ait?, Aagabo Patrem, et alium pa- 
racletum dabit vobis, « &equabilius est, inquit 
Rupertus, de passione, quam de paterna 
dextera consessu accipi. » Quo et illa perti- 
nere vult Apostoli verba, ex epistola ad 
Hebreos, que supra descripsimus *; ubi ia 
diebus carnis suc preces, et. supplicationes 
Christum obtulisse refert? : « Non enim post- 
quam ascendit in ecelum clamat, ut salvetur 
a morte; ergo nee rogat, ut paracletus nobis 
detur, sed dat, jam ex tune utens data sibi 
potestate in eco, et in terra. Sed in cruce 
rogavit, utpote paulo minor ab angelis; 
ascendens autem in ccelum, ego mittam 
promissum Patris mei in. vos, ait. Quod vero 
Apostolus ait; przsenti tempore interpellat 
pro nobis Jesus Christus qui mortuus est, 
imo qui et resurrexit, qui est a dextris Dei, 
qui interpellat pro nobis; forte repugnare 
videatur, et astruere, quod nunc quoque 
supradicto sensu roget pro nobis : sed si modus 
interpellationis rite animadvertitur, potius 
adstipulatione firma his, qui predicta sunt, 
suffragari comprobatur. Illa namque inter- 
pellatio, doctorum omnium vera assertione, 
non summissa est postulatio, sed ejus pas- 
sionis, quee semel suscepta, semel pro nobis 


a, Capas. tom. XII Jil. Μεσίτης γάρ ἐστι, oU οὗ 
πάντα γέγονε τὰ παρὰ τοῦ θεοῦ δοθέντα ἡμῖν ἀγαθά. 
μᾶλλον δὲ δίδοται ἀεί. οὐ γὰρ ἅπαξ μεσιτεύσας, καὶ 
παραδοὺς ἅπαντα ἡμῖν, ὑπὲρ ὧν ἐμεσίτευσεν, ἀπηλλάγη. 
ἀλλ᾽ ἀεὶ μεσιτεύει" οὐ λόγοις τισὶ, καὶ δεήσεσιν, ὥσπερ 


544 


in sacrificium oblata est, eterna commemo- 
ratio, semel in conspectu sancte Trinitatis 
admissa sanguinis ejus innocentis exclamatio, 
homicidas, qui fuderunt, convincens. Nos 
autem, qui bibimus in ministerio altaris, non 
indiga, sed potenti interpellatione defendens. 
Alioquin quomodo et antequam ascendisset, 
ait: Data est mihi omnis potestas. in celo, et 
in ferra, si et postquam ascendit, ut possit 
interpellat, vel rogat dari nobis paracletum ? 
Sed dieit quis ; Rogat per humanitatem, qui 
dat per divinitatem. Hoc plane verum est ; 
quia tune moriens paulo minus ab angelis 
imminutus, rogavit per humanitatem ; nunc 
aulem gloria, et honore coronatus, et consti- 
tutus super omnia opera Patris, dat per 
divinitatem, omnem habens potestatem, ut- 
pote a dextris Dei sedens, unde sieut resur- 
gens ex mortuis,jam non moritur, sic illum 
ad hoe, ut roget Patrem, jam nemo invocat 
catholicus. » 

Sic Adelmanus in epistola ad Berengarium$, 
« Nee aliter, inquit, melius posse intelligi 
puto, quod Apostolus de illo ait; Qui est ad 
decteram Patris, qui etiam interpellat pro 
nobis'; quam ut interpellatio ista fiat non 
verba proferendo sed obedientiam, atque 
humanitatem suam, per commemorationem 
passionis, Deo Patri commendando. » 

Nicolaus Cabasilas in expositione Liturgie, 
capite xiiv agens de mediatore Christo, 
functionem istam explicat sic : « Est enim, 
ait, intercessor, per quem omnia nobis a Deo 
collata bona contigerunt : imo potius per- 
petuo donantur. Non enim, postquam semel 
mediatoris est officio functus, et omnia nobis 
tradidit, quorum gratia mediator factus est, 
recessit : sed semper mediatorem se prestat, 
non verbis, et precibus, ut solent legati : sed 
reipsa. Quaenam porro ea res est? Nempe ut 
sibi conjungat, et per seipsum gratie suz 
dona communicet, pro cujusque dignitate, et 
purgationis modo ^. » 

Isti omnes interpellationem Christi sine 
ulla fieri precatione, vel oratione putant, 
sola humans assumpte nature, et eorum, 
qua hominum causa fecit, ac passus est, 


οἱ πρεσθευταὶ ποιοῦσιν, ἀλλὰ πράγματι. τί δὲ τὸ πρᾶγμα; 
τὸ συνάπτειν ἑαυτῷ, καὶ OU ἑαυτοῦ τῶν οἰχείων μεταδι- 
δόναι χαρίτων. κατὰ τὴν ἀξίαν ἐχάστου, χαὶ τὸ τῆς 
καθάρσεως. 


1 Amal. lib. ΠῚ de Eccles. Of. cap. xxxvi, —2 Rup. lib. IX de Div. Off, cap. ut tom. X, Bibl. — 8 Joan. xiv, 10.- 


A$5. — 5 Rup. ib. — 6 Tom, ΠῚ, Bibl. — 7 Rem. vin. 


Alii easdem 
orationes 
quas iu 

terra fudit, 

adhuc 
operari. 


Alii plures 
melius 
Christum in 
calisreipsa 
orare cen- 
sent. 


542 THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


repreésentatione : tanquam minus sit con- 
sentaneum glorie Christi, si orare pro homi- 
nibus etiamnum credatur, et preces fundere. 

IX. Alii nullam novam orationem a Christo 
concipi volunt : sed easdem, quas vivens 
inter homines edidit, adhue operari. lía 
Photius apud Oecumenium, exponens illa 
Pauli, Qui etiam interpellat pro. nobis!. Si 
quidem orationes illius, qualishac est, Pater 
serva eos in nomine tuo? , etc. et serva eosa 
malo?, et similes, « tantam habent vim, utin 
perpetuum efficaces sint, et intercessionem 
impleant^. » Theophylactus item « interpel- 
lare pro nobis Christum , sic a nonnullis 
accipi refert, ut hoe ipsum, quod corpus gerat, 
neque hoc deposuerit, ut Manichei delirant, 
legatio sit quaedam, et inlerpellatio ad Pa- 
irem. Etenim istud intuens Pater, recordatur 
caritatis ilius erga homines, propter quam 
corpus gessit ipsius filius; et sic ad inisera- 
lionem, et misericordiam inílectitur ^.» Idip- 
sum et commentarii auctor sub Hieronymi 
lilulo vulgatus, et ex eo Primasius, ae Sedu- 
lius exhibent. Idem secuta videtur et inter- 
linearis glossa; quae verbis istis Apostoli, 
interpellat pro. nobis, superpositum habet 
reprasentatione humana. Sed et sanctus 
Thomas in commentario ad epistolam ad 
Romanos, Christum ait, eum viveret, vere 
pro nobis rogando interpellasse : nunc autem 
duplici hoc modo facere : primum, quatenus 
naturam nostram, quam assumpsit, et pas- 
sionem suam, Patri exhibet: deinde quia vult 
salutis compotes facere. À quo non abhorret 
Anselmi commentarius: qui interpellare nihi] 
esse seribit aliud, quam seipsum exhibere 
Patri. « Interpellat igitur pro nobis Dominus, 
non voce, sed miseratione, quia quod dam- 
nari in electis noluit, suscipiendo liberavit. » 

X. Verum reipsa Christum orare modo, et 
precando inierpellare pro nobis, veterum 
haud pauci sentiunt. Didymus libro secundo 
de Spiritu sancto : « Cum enim Salvator, ait, 
mediatoris, et legati personam habeat; ex 
qua Pontifex deprecetur pro peccatis nostris, 
salvans in sempiternum eos, qui per ipsum 
accesserunt ad Deum, » etc. 


α Puor. Ἢ γὰρ τότε ῥηθεῖσα εὐχὴ τοσαὐτὴν ἔχει 
ἰσχὺν, ὥστε διὰ παντὸς ἐνεργῆ εἶναι, καὶ τὰ τῆς ἐντυχίας 
ἀπαρτίζειν, 

b 'Tnrorm. in cap. vir ad Rom. Τινὲς δὲ τὸ 
ἐντυγχάνειν ὑπὲρ ἡμῶν οὕτως ἐνόησαν, ὅτι χαθὸ τὸ 


Augustinus vero id apprime testatur : cujus 
egregius est locus in tractatu ad Psalmum 
LXXXV, ubi de Christo capite, ae tanto Dei in 
nos beneficio, memorabile istud explicat. 
« Nullum majus, inquit, donum prestare 
Deus posset hominibus, quam ut Verbum 
suum, per quod condidit omnia, faceret illis 
caput, et illos ei tanquam membra coaptaret: 
ut esset filius Dei, et filius hominis, et unus 
Deus eum Patre, unus homo cum hominibus: 
ut et quando loquimur ad Deum deprecantes, 
non inde filium separemus; et quando pre- 
catur corpus fili, non a se separet corpus 
suum, sitque unus ipse Salvator corporis sui 
Dominus noster Jesus Christus filius Dei; qui 
et oret pro nobis; et oret in nobis, et oretur 
a nobis. Orat pro nobis, ut Sacerdos noster ; 
orit in nobis, ut caput nostrum : oratur a 
nobis, ut Deus noster. » Qus postrema re- 
petit in sermone seeundo de sancto Stephano, 
capite secundo*. 

Quinetiam ad eumdem Psalmum satis in- 
dieat, Christum pro nobis interpellare Patrem 
precando. Siquidem interpellationem com- 
munem illi cum sanctis martyribus facit; qui 
utique orando pro nobis interpellant : etsi 
demissius, et alio id modo faciant, de quo 
paulo post. « Dominus enim noster Jesus 
Christus, ait^, adhue interpellat pro nobis. 
Omnes martyres, qui cum illo sunt, interpel- 
lant pro nobis. Non transeunt interpellationes 
ipsorum, nisi cum transierit gemitus noster. » 

Idem alio in loeo? : Z«ec scripsi vobis, ut 
non peccelis?. Et si quis peccaverit, advocatum 
habemus apud Patrem Jesum Christum justum: 
et ipse est. exoratio. peccatorum nostrorum. Ri 
haberes causam apud aliquem judicem agen- 
dam, et instrueres advocatum, esses susceptus 
ab advocato, ageret causam iuam, sieut 
posset : etsi non illam finisset, et audiresillum 
judieio venturum, quantum gauderes, quia 
ipse potuit esse judex tuus, qui fuit paulo 
ante advocatus tuus? Et modo ipse pro nobis 
orat, ipse pro nobis interpellat. Advocatum 
enim habemus, et judicem timeamus : imo 
quia advocatum premisimus, securi judicem 
venturum speremus. » 


σῶμα φορεῖ, χαὶ οὐχ ἀπέθετο αὐτὸ, ὡς ol Μανιχαῖοι 
ληροῦσιν, αὐτὸ τοῦτο πρεσθεία ἐστι, καὶ ἔντευξις πρὸς 
τὸν πατέρα. Βλέπων γὰρ αὐτὸ ὁ πατὴρ, ἀναμιμνήσχεται 
τῆς πρὸς ἀνθρώπους ἀγάπης; δι᾽ ἣν ἐφόρεσε τὸ σῶμα Ó 
υἱὸς αὐτοῦ, καὶ πρὸς οἴχτον νέυει, καὶ ἔλεον. 


1 Rom. viti, 39. — 2 Joan. , xvii, {1 ττϑ Ibid, vers, 40, — 4 Ser, 1v, de Sanct. cap. i,--5 Aug. in. Psal. xxxv. — 6 Serm, cxix, 


de lem. cap. V. — 11 Joan. 1. 


DE INCARNATIONE, 


Rursus alibi : « Quod enim ascendit, in- 
quit!, relictis turbis solus Dominus orare in 
montem, mons ille alta colorum significat. 
Relictis enim turbis, solus Dominus post resur- 
rectionemascendit in ccelum; et ibi interpellat 
pro nobis, sieut Apostolus ait. Est ergo quod 
significel; relictis turbis ascendit. in. montem, 
ut solus oraret. Solus enim est adhuc primo- 
genitus a mortuis, post resurrectionem cor- 
poris ad dexteram Patris, Pontifex, et 
advocatus precum nostraruzn. Caput Ecclesice 
sursum est, ut cctera membra sequantur in 
finem. Si ergo interpellat pro nobis, quasi 
in montis verticem, super celsitudinem om- 
nium creaturarum solus orat. » 

Denique in epistola írx, Christum non 
uteumque interpellare pro nobis, sed orando, 
et postulando id agere perspieue significat, 
ita scribens : « Nam et de ipso Domino Jesu 
Christo dietum est, quod interpellat pro nobis. 
Nummquid interpellat, et non etiam postulat ? 
Imo vero quia postulat, pro eo positum est, 
interpellat. Evidenter quippe alibi de eo di- 
citur : el si quis peccaverit, advocatum habemus 
apud Patrem Jesum Christum justum, et ipse 
est exoratio pro peccatis nostris. Quanquam 
fortassis codices apud vos etiam in eo loco de 
Domino Jesu Christo non habent, enferpellat 
pro nobis ; sed postulat pro nobis. In Greco 
enim quo verbo hie posite sunt interpella- 
liones, quas ipse posuisti postulationes, ipsum 
et illie verbum est, ubi seriptum est, vnfer- 
pellat pro nobis. Cum igitur et qui precatur, 
oret; et qui orat, precetur ; et qui interpellat 
Deum, ad hoc interpellet, ut oret et precetur; 
quid sibi vult, quod ista ita posuit Apostolus, 
ut non sit eorum negligenda dislinctio? 
Excepto itaque nomine generali, et salva 
loquendi consuetudine, seeundum quam sive 
dieas precationem , sive orationem , sive 
interpellationem , vel postulationem , una 
eademque res intelligitur; aliqua eliam 
singulorum istorum proprietas inquirenda 
est, sel ad eam liquido pervenire difficile 
est. » 

Philippus presbyter libro primo commen- 
tariorum 7n Job, capite primo sub finem, de 
Christi interpellatione ita scribit: « Procidens 
autem Christus dieitur secundum hominem, 
quem adsumpsit, quod quotidie creditur Pa- 


trem interpellare pro nobis ; unde et Patre 


minor est, et subjectus est Patri, cum in Tri- 
nitale unus, et equalis Deus sit. » Exponit 


1 Aug. Ser. xij, de Diver. cap. n. — 2 Rom, vut. 


LIB. XII, CAP. VIII. 543 
autem allegorice quod audita clade suorum, 
Job procidisse dicitur. 

XI. Sie et Beda in sermone de Pentecoste : 
« Rogabit, inquit, Patrem per humanitatem, 
qui dabit eum Patre per divinitatem. Neque 
enim putandum est, quia ante passionem 
suam tantummodo pro Ecclesia rogaverit, et 
non etiam nune postascensionem roget; cum 
dicat de illo Apostolus : Qui est ad dexteram 
Dei : qui etiam interpellat pro nobis*. » 

Et ante hune Gregorius M. in Psalmum 
quintum Panitentialem, « Pro membris, in- 
quit, orat caput in hoc psalmo ; ut corporis 
sui orationem Deus Pater exaudiat, et ut ejus 
clamor ad divine majestatis aures ascendat. 
Quotidie enim orat Christus pro Ecclesia : de 
quo testatur Apostolus Paulus : Quia sedens 
ad dexteram Patris interpellat pro nobis? . » 

Goffridus Abbas Vindocinensis sermone 
primo de Natali Domini!, « Vere orat, in- 
quit, pro nobis Dominus in carne, quam as- 
sumpsit pro nobis. Nec mirandum si Patri 
Suo preces propitiationis pro salute hominis 
exhibet, qui homo fieri voluit, ne homo pe- 
riret. » 

His e recentioribus subscribunt Cardinalis 
Toletus, et Guillelmus Esthius in commen- 
tariis in epistolam Pauli ad omanos. Nec ab 
illis dissentiendum arbitror, neque dubitan- 
dum, quin ut sternus est mediator, id est 
sacerdos, et Pontifex, ac sempiternum habet 
sacerdotium ; ita pro nobis assidue interpellet 
ac roget ; nec ullam causam video, cur orandi 
partes eidem in ecelo regnanti eripi debeant. 
Id enim vel propter divinan: illius naturam 
fieret; quod tanta majestate minime sit dig- 
num supplicare cuiquam, ac precibus aliquid 
poscere : vel propter felicitatis statum, cujus 
humana compos est facta natura. At neutra 
satis est idonea ratio, cur non orare modo 
censeatur Christus. Non prior: nam si quid 
valet, non minus in illo, cum inter mortales 
mortalem vitam degeret, quam hoc tempore, 
valere debet. Fuit enim perpetuo Deus. At 
nullus orasse tune negat Christum Dominum. 
Igitur ne nune quidem ab hoe munere vacare 
putandus est. Sin posterior ratio locum ha- 
bere creditur; ne sancti quidem sempiterna 
felieitatis participes, orando pro nobis inter- 
pellabunt : quod Catholieus , imo vere Chri- 
stianus nemo concesserit. 

Forsitan ita ratiocinetur aliquis; idcirco 
nihil opus habere modo precibus Christum ; 


Rationibus 
aliarum 
sententia- 
rum fit satis 


Duplex 
orandi 
modus. 


044 


quod, ut ait Aposlolus!, «na oblatione con- 
summavit in sempiternum sanctificatos : om- 
niaque jam impetravit sive hoc ipso 
sacrificio, sive precibus tune ad Patrem pro- 
fusis; que in omnem «eternitatem postulari 
ab hominibus possunt. Verum Apostoli locus 
ille de merito interpretandus est ; eujus clau- 
sula eadem ae vite mortalis fuit. At ille 
preces, quas etiamnum allegat ad Patrem, 
non ad augendum meritum, sed ad fruen- 
dum, applicandumque pertinent. Credibile 
est enim, complura beneficia, que tunc 
membris suis caput promeruit, orationibus 
ejusdem certis temporibus offerendis annexa, 
ac destinata fuisse. 

XIl. Ut autem argumentis omnibus oc- 
curratur, quibus qui contra sentiunt, moveri 
pre se ferunt: utque veterum Patrum in 
speciem pugnantia decreta concilientur : scire 
hoc oportet, duplicem orandi esse modum : 
alterum servilem, et obnoxium, qui creaturis 
convenit; qua vel incerta spe, votoque pen- 
dentes aliquid petunt; vel precario illud im- 
petrare opus habent, quod sibi przstare ipsae 
nequeunt : alterum liberalem, et sola συγχα- 
ταθάσει, 1d est dispensatione, ac voluntaria sui 
demissione constantem. Horum primus abest 
ab Christo modo, abfuitque semper ; utpote 
majestate illius indignus : ut Gregorius Na- 
zianzenus indicat oratione xxxvr, eujus supra 
verba reddidimus?. Non enim δουλιχῶς προσπίπ- 
τειν, ld. est servili more procidere est existi- 
mandus. 

Quod vero Gregorius ibidem nihilo magis 
ad invidiam Christi trahendum esse dicit, 
quod pro nobis interpellare dicitur, quam ad 
Spiritus sancti, de quo simile aliquid prodi- 
ium legitur, non sic accipiendum est, tan- 
quam eadem utrobique ratio sit. Etenim 
Spiritus sanctus, in quo sola inest natura di- 
vinitatis, nulli umquam supplicavit; neque 
precibus quidquam petiit ; sed figurate dic- 
tum istud est, uti supra monuimus?. At 
Christus, utpote verus homo, et eatenus ser- 
vus, et creatura, ut complures veterum 
existimant : (quod quemadmodum intelli- 
gendum sit, libro septimo demonstravimus) 
proprie vivens adhue et mortalis oravit Pa- 
trem, ac servi usurpavit officia : et nonnulla 
eliamnum exhibet; qua status ipsius, et 
dignitatis ratio capit. Non enim extremzse il- 
lius abjectionis, ac vilitatis propria nune 
exequitur, qua vivens inter homines prestitit. 


1 Heb. x, 14. —28 4. - 38$ 2, —A40rig. Hom. vir, ín Levit 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


XIII. In quo notandus, exsibilandusque Merito a S 


est profanus Origenes; qui homilia septima 
in Leviticum indigna quadam de Christo re- 
gnante modo cum Patre, et ad ejus dexteram 
assidente garrit. Hunc enim affirmat* « nunc 
jam nos quierere, et qui nostra sunt cogi- 
tare, et de erroribus nostris morere ; perdi- 
üones nostras, et contritiones deflere, qui 
flevit super Hierusalem, ete. Pro his ergo 
omnibus assistit nune vultui Dei, interpellans 
pro nobis, adsistit altari ut repropitiationem 
pro nobis offerat Deo, ete. Nunc enim quia 
misericors est, et miserator Dominus, majore 
affectu ipse, quam Apostolus suus flet cum 
flentibus?, cupit gaudere cum gaudentibus. 
Et multo magis /uget ipse eos*, qui ante 
peccaverunt, et mon egerunt paenitentiam. 
Neque enim putandum est, quod Paulus qui- 
dem lugeat pro peccatoribus, et fleat pro de- 
linquentibus : Dominus autem meus Jesus 
abstineat a fletu, eum accedit ad Patrem, cum 
adsistit altarl, et propitiationem pro nobis 
offert. Et hoc est accedentem ad altare non 
bibere vinum letitie ; quia adhue peceato- 
rum nostrorum amaritudines patitur. » 

Hec Origenes delira prorsus et absona de 
Christo jam ad Patris dexteram in regno suo 
triumphante : qua longe ab Christianorum 
sensu remota, Judaicas potius,et Saracenicas 
nznias redolent : qualia sunt stertentis Ada- 
mantii pleraque piaeula in sacris litteris in- 
terpretandis : in quibus tamen interdum est 
quod tollere possis. Atque hane de Christo 
pro nobis lugente fabulam merito reprehendit 
Bernardus in homilia de verbis Origenis. Nec 
Genebrardum pium ceateroquim, et eruditum 
virum laudare possum, qui n Collectaneis de 
vifa Origenis, ct doctrina, pio sensu illud as- 
serit de Christo esse dictum : //aque immerito 
a S. Bernardo esse confutatum. Verum nihil 
pietati cum nugis istis, et quisquiliis ; quare 
merito ab sancto Bernardo vapulavit Ori- 
genes. 

XIV. Redeo ad Gregorium Nazianzenum : 
quem apparet illo in loeo, ubi Christi media- 
toris interpellationem purgat exemplo Spi- 
ritus sancli, qui et ipse gemitibus inenarra- 
bilibus pro nobis interpellare dieitur, adversus 
Arianos, et Eunomianos polissimum dispu- 
lare, qui Christi divinitatem elevabant; et 
inter alia hoc. utebantur argumento, quod 
pro hominibus advocatione fungeretur. Con- 
ira quos jure preseribit, non illum δουλιχῶς, 


, — 5 Rom. xit, — 6 IE Cor. xir. —7 Levit. x, 9. 


Bernard 
vapulat 
Origenes. 


Serviliter. 


eum orant. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. VIII. 


hoc est servilifer, et creaturarum instar in- 
terpellare, sed ut Deo convenit, qui videlicet 
per assumptum hominem perinde id faciat, 
ac cetera, que in vita et morte pro nobis 
egit ac pertulit. 

Antiochus in Ezomologes? similiter de 
sancto Spiritu loquitur, non eum δουλιχῶς pro 
hominibus interpellare, sed θεοπρεπῶς, prO 60 
ac divinitati consentaneum est. Est autem inter 
alia, quibus Christus pro nobis tum in hac 
vita; tum multo magis in regno Patris inter- 
pellans, ab sanctorum idem agentium func- 
lione distat, precipuum illud discrimen; 
quod sancti homines, et angeli oratione, ac 
precibus, et quidem demississimis, opus ha- 
bent, ut a Deo aliquid impetrent. Christus 
vero etiam citra postulationem ac precem, 
quidquid libitum erat exequi per se potuit. 
Itaque quod Patrem supplex adiit, id συγχατα- 
θάσεως Greci Patres fuisse contendunt , 
dispensatorium Latini vocant. 

Chysostomus in homilia de Lazaro quatri- 
duano, hzereticorum calumniam depellit; qui 
ex eo dissimilem esse Patri Filium probare 
studebant, quod Patrem orasset ; ut cum ex- 
citandus a mortuis Lazarus fuit. « Qui enim 
similis, aiebant, erit, is qui orat, illi qui ora- 
lionem suscipit^. » Sed hanc illorum blas- 
phemiam inde ortam asserit Chrysostomus, 
« quod non intelligant, orationem illam vo- 
luntarie fuisse demissionis, et accommoda- 
tionis ad eorum, qui tum presentes erant, 
imbecillitatem ; » quemadmodum et pedes 
abluitdiseipulorum,etinterdum quasinescius, 
multa percontatus est. 

Atque ut hane suspicionem eriperet, ob- 
servat idem, alias Christum mortuos exci- 
lasse, et caetera miranda Opera fecisse, sine 
ulla prece, et invocatione Patris : ut cum 
principis synagogze filiam suscitavit',ad ejus 
cadaver accedens, et manum ejus apprehen- 
dens ; hoe unum locutus est, Puella surge. Et 
eum adolescentem, eujus funus ducebatur, 
solo contactu loculi, et omnipotenti illa voce, 
Adolescens, tibi dico, surge, vitce restituit, ut 


α Cunysosr. tom. V, hom. xur. Koi πῶς ἔσται, 
φησὶν, ὅμοιος ὁ προσευξάμενος τῷ δεξαμένῳ τὴν ἱχεσίαν, 
6 μὲν γὰρ προσεύχεται: ὃ δὲ τὴν προσευχὴν παρὰ τοῦ 
ἱχετεύοντος ἐδέξατο. βλασφημοῦσι δὲ μὴ νοοῦντες ὅπως 
συγχαταθάσεως ἦν, xol τῆς τῶν παρόντων ἕνεχα ἀσθε- 
νείας ἣ προσευχή. 

b Dawasc. lib. 111, cap. xxiv. Προσευχή 


4 
ἐστιν, 


1 Matt. xxv οἱ Marc. v, 4l.— 9 Luc. vii, 14.—3 IT Cor. v, .9. 
Tox. VI. 


045 


de reliquis taceam, qua so'o imperio, citra 
orationem , stupenda gessit: ut hoc modo 
divinitatis sue fidem faceret. Hzc latius 
Chrysostomus. 

XV. Joannes Damascenus copiosam et 
eruditam de eodem argumento disputationem 
explicat in libro tertio, capite xxrv. Ibi pri- 
mum orationem ita definit, ut sit ascensus 
mentis in. Deum ; vel congruentium a Deo peti- 
(io^. Tum quirit, quomodo ergo Christus 
Patrem oravit, cum nec ascensu ad Deum 
mens illius indigeret, utpote cum Deo in 
unam hypostasim conjuncta; nec rogare 
quidquam, ac petere opus haberet. Huic 
porro respondet sic; Id eum fecisse non ad- 
ductum necessitate, vel indigentia : « verum 
ut personam in se nostram exprimeret ; et 
exemplar nobis fieret, ac doceret nos a Deo 
petere, et ad ipsum attolli: et ut sanctissima 
sua mente viam nobis aperiret, qua ad Deum 
conaremur ascendere *. » Sicetiam τὰ πάθη, id 
est affectiones naturales, et earum incursiones 
sponte suscepit, ut ad illas traetandas exem- 
plo suo erudiret homines. 

Ex iis facile omnia explieantur illa, qua ex 
adverso ab nonnullis objieiuntur. Velut illud 
Ruperti, quod alias Christus rogaturum se 
Patrem ait, ut mittat in Apostolos Spiritum 
sanctum : alias missurum se ipse promittit. 
Quis enim non videt ad naturarum diversita- 
tem congruenter ista esse dicta? Nam et ip- 
sum sibi dedisse, et vicissim accepisse eclestia 
dona, sancti Pàtres, ut Athanasius, aliique 
predicant, uti antehac animadvertimus. 
Quinetiam idem sibi satisfacere pro humani 
salute generis, ac se ipse rogare nonnunquam 
dicitur. Qua de re commemorandus occurrit 
Aviti Viennensis locus ex epistola secunda : 
ubi Nestorianam refellens heresim, quam 
per errorem inscribit Eutychi, Apostoli locum 
illum. Deus erat in. Christo mundum reconci- 
Lans sibi?, de ipso Dei Filio, et persona Verbi 
in utraque subsistente natura interpretandum 
existimat. «Eligat hic doctor adversus, inquit, 
quis mundum, inter ipsa pene sui exordii 


ov 


ἀνάῤασις νοῦ πρὸς θεὸν, ἢ αἴτησις τῶν προσηχόντων 
παρὰ θεοῦ. 


c lbid. ᾿Αλλὰ τὸ 


g^ 


ἡμέτερον οἰχειούμενος πρόσωπον, 
χαὶ τυπῶν ἐν ἑαυτῷ τὸ ἡμέτερον, χαὶ ὑπογραμμὸς ἡμῖν 
γενόμενος, χαὶ διδάσχων ἡμᾶς παρὰ θεοῦ αἰτεῖν, χαὶ 
πρὸς αὐτὸν ἀνατείνεσθαι, χαὶ διὰ τοῦ ἁγίου αὐτοῦ νοῦ 
ὁδοποιῶν ὑμῖν τὴν πρὸς θεὸν ἀνάβασιν. 


Christus 
alias roga- 
turum se 
Patrem, 
alias missu- 
rum se 
Spiritum 
sanctuni 
ipse pro- 
mittit. 


046 


rudimenta, benignissimo creatori peccato 
primi parentis offensum sibimetipsi in s&cu- 
lorum fine conciliet. Si solus Deus : quid 
excuset sibimet, quod sufficit remisisse? Si 
autem solus homo ; quo effectu sibi mortalis 
reconciliat, quod divinitas non relaxat ? Unus 
est ergo Deus, et homo; qui sibi mundum 
ipse commendet ; qui pro sceculi vita sibi Pa- 
tris filio supplicet filius matris. Unde non 
dixit Apostolus, mundum reconcilians Deo, 
sed sibi: ne forte pro redemptione humani 
generis solum hominem orasse sentires; qui 
utique nisi in divinitalis naturam transiret 
assumptus, non solum obnoxietatem humani 
generis nulla intercessione dissolveret, sed et 
ipse communis debiti sarcinam parentali chi- 
rographo sustineret. » 

XVI. Eodem pertinet, quod Ambrosius in 
perbrevi tractatu de. Psalmo C1x scribit : ubi 
causam inquirit, cur a Z/avid sedens propheta- 
tur! . Stephanus autem cum lapidaretur, stan- 
tem illum se vidisse testatus est, quod sic 
explicat. « Hecautem propterea,inquit", asan- 
ctis viris dieta arbitror esse de Domino, non 
quo sint contraria sibi, sed ut modo ejus 
potentia, modo misericordia describatur. Nam 
utique pro potestate regis sedere dicitur, pro 
bonitate intercessoris stare suggeritur. Ait 
enim B. Apostolus : quia advocatum habemus 
apud Patrem Jesum Christum. Judex ergo 
Christus cum residet ; advocatus est, cum as- 
surgit. Judex plane Judeis ; advocatus Chri- 
stianis. Hinc enim stans apud Patrem, Chri- 
stianorum licet peceantium causas exorat : ibi 
residens cum. Patre, Phariseorum subse- 
quentium peccata condemnat. Illis indignans 
vehementer ulciscitur; his interveniens leni- 
ter miseretur. Hic stat, ut. suscipiat Stephani 
martyris spiritum ; ibi residet, ut condemnet 
Jude proditoris admissum. » Nam pro diver- 
sis naturis, diversa, et alioqui contraria, de 
eodem Christo przedicari solent, ut alibi dixi. 

Unum hoc restat allatum in medium ab 
Ruperto; nos non orare Christum, ut pro 
nobis Patrem precetur. Verum si servilis illa 
precandi ralio segregetur, qua sancti omnes, 
Angeli hominesque censentur, de qua paulo 
ante memini, nihil, opinor, prohibet, quin 
Christum hominem allegemus ad Patrem 


a OnicEN. lib. VIII cont. Cels. "Mà τὸν ἕνα 
θεὸν, καὶ τὸν ἕνα υἱὸν αὐτοῦ, χαὶ λόγον, καὶ εἰχόνα, ταῖς 
χατὰ τὸ δυνατὸν ἡμῖν ἱκεσίαις, χαὶ ἀξιώσεσι σέδομεν, 
προσάγοντες τῷ θεῷ τῶν ὅλων τὰς εὐχὰς διὰ τοῦ μονο- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


mediatorem, et sacerdotem nostrum, ut eo, 
quo fas est, modo pro nobis interpellet exo- 
retque Patrem. 

Certe Origenes libro octavo contra Celsum, 
recte Christianorum institutum illud exponit, 
Ghristi ad Patrem exorandum interponendi, 
verbis istis : « Verum unum Deum, et unum 
ipsius filium, ac Verbum, et imaginem, quan- 
tis possumus supplicationibus, et postulatio- 
nibus colimus offerentes universorum Deo 
precationes per unigenitum ipsius : cui pri- 
mum illas deferimus, rogantes eum, ut qui 
propitiatio est pro peccatis nostris, tanquam 
Pontifex, nostras preces ct sacrificia, et inler- 
pellationes offerat supremo omnium Deo". » 

Nam quod itidem, ut in sanetis facimus, 
non sie loquimur, Christe Fili Dei ora pro 
nobis ; id eo fit, ne in sanctorum aliorum or- 
dinem Christum redigamus, ambiguze notio- 
nis et potestatis utrobique usurpato vocabulo. 


CAPUT IX. 


De merito Christi mediators, et. satisfactione. 
1. Quid meritum a satisfactiane. distet, et 
quid illud requirat. Christum revera me- 
ruisse. ἃ. Pactum cum Christo initum a Deo. 
3. Merita ipsius infinita fuisse, et offensioni- 
bus, pro quibus satisfecit, multo majora, 
probatur e Scriptuiis, et Patribus. 6. Tum 
argumentationibus ex  demonstratis jam 
principiis deductis. "i. [tem ex comparatione 
redemptionis cum creatione : qua major. et 
potentior illa monstratur. 


I. Mediatoris hane primariam Christi fun- 
etionem jure omnes numerant, Dei gratiam 
acreconciliationem hominibus mereri, proque 
illorum offensis irato Patri merendo satisfa- 
cere. Quoniam quidem Deus erat in. Christo 
mundum reconcilians sibi, non. reputans illis 
delicta ipsorum, ut ait Apostolus? : per re- 
demptionem, que est in. Christo. Jesu. Quem 
proposuit Deus propitiationem per fidem. in 
sanguine ipsius*. Hune satisfactionis, et pro- 


γενοῦς αὐτοῦ" ᾧ πρῶτον προσφέρομεν αὐτὰς, ἀξιοῦντες 
αὐτὸν ἱλασμὸν ὄντα περὶ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν προσαγα- 
γεῖν ὡς ἀρχιερέα, χαὶ εὐχὰς, χαὶ τὰς θυσίας, καὶ τὰς 
ιἀντεύξεις ἡμῶν τῶν ἐπὶ πάντων θεῷ. 


1 Psalm. cix, —: 2 Ambros. in. Psal, cix. —3 II Gor. v. 19. — 4 Ram it, 25. 


Dotes 
mediatoris 
meritum 

satisfactio. 


Horum 
Ifferen tia. 


Pactum 
quiritur. 


rumque 
Christus 
habuit. 


DE INCARNATIONE, 


pitialionis eum advocatione, vel ut ita dicam 
mediatione nexum, Joannes demonstrat, cum 
sic scribit : Sed et si quis peccaverit, advoca- 
tum habemus ad Patrem. Jesum Christum jus- 
tum. Et ipse est propitiatio pro peccatisnostris: 
non pro nostris autem lantum, sedetiam pro to- 
tius mundi'. Et ante Propheta?, Posuit Domi- 
nus, inquit, in eo iniquitatem omnium nostrum. 

Utrumque ergo Christus abundanter, copio- 
seque prestitit. Nam et pro peccatis morta- 
lium omnium, quantum in ipso fuit, plenis- 
Sime satisfecit : et eosdem a se susceptos 
homines in gratiam, amicitiamque cum Deo 
reduxit, Est autem meritum inter, et satis- 
factionem aliquid discriminis. Meritum, jus 
aliquod ad mercedem, pretiumque significat; 
ad idque duo requiri S. Thomas asserit? : 
«Dei ordinationem, eo quod actus dicitur 
esse meritorius illius boni, ad quod divinitus 
ordinatur, » et in agendo libertatem. Tertium 
addunt aliqui, pactum de mercede represen- 
tanda, opere facto. Sed ad primum de duobus 
revocatur. Hzc autem in satisfactione pro- 
prie, ac per se non debent inesse. Porro 
meriti conditiones perfectereperies in Media- 
iore Christo. Nam et ipse, operaque ejus 
omnia ad hoca Deo constituta, relataque sunt, 
ut humano generi proficerent ad remedium, 
et gratiam ae salutem. /Von enim misit Deus 
filiumsuum ut judicet mundum : sed ut salvetur 
mundus per ipsum *. Et, fidelis sermo, et omni 
acceptione dignus, quod Christus Jesus venit in 
hunc mundum. peccatores salvos facere*, Porro 
libere impositum sibi hoc onus a Patre susce- 
pit. Oblatus est enim. quia ipse voluit?. ἘΠ, 
Propterea, me diligit Pater ; quia ego pono ani- 
mam meam, ul iterum sumam eam. Nemo 
tollit eam a me . sed ego pono eam a me ipso : 
et potestatem habeo ponendi eam ; et potestatem 
habeo iterum sumendi eam", 

II. Pacti denique formula apud Isaiam ita 
concepta legitur : S? posuerit pro peccato ani- 
mam suam, videbit semen longevum?. ltem, 
Pro eo quod. laboravit. anima ejus, videbit, et 
saturabitur. [n scientia. sua justificabit ipse 
Justus servus meus mullos, et iniquitates eorum 
ipse portabit. Ideo dispertiam ei plurimos, et 
fortium dividet spolia, pro eo quod. tradidit in 
mortem animam suam, etc. Quemadmodum et 
Apostolus declarat in ea, qui est ad PAilip- 
penses ; Humiliavit semetipsum factus obediens 
usque ad mortem ; mortem autem crucis. Prop- 


1 I Joan. vi, 1. — 9 Isa. xxxv, 6. — 3 In T, ΤΙ, qu. cxiv, art. 4. 


LIB, XII, CAP, IX. 041 


fer quod Deus exaltavit illum, ete. Quibusin 
locis velut stipulatio quedam, pactumque 
Dei cum homine Christo continetur : et 
quidem hujusmodi, ut si redimendis homini- 
bus mortem suam vellet impendere, tum in 
gratiam, et spem recuperandze salutis admit- 
terentur illi ; tum ipse sibi gloriam, ac decus 
immortale compararet, 

De hoc pacto Rupertus agit in primo com- 
mentariorum 72 Genesim 15: ubi pactum illud, 
quod cum Noemo, ejusque posteris post dilu- 
vium iniit Deus quando dixit, Statuam meum 
pactum vobiscum"! , ad Christum accommodat. 
« Dicimus, inquit, quia pactum non multoties 
quidem promissum, sed unum, et semel ini- 
tum : pactum , inquam, unum, quo solo 
inimiciti: solvantur, qua erant inter Deum, 
et homines, Incarnatio, vel passio Christi 
Filii Dei est. Illic absque ulla contradictione 
certa est constitutio pacis cum ratione dati et 
accepti, dum accepta Deus fide hominum dat 
hominibus eumdem Christum filium suum, 
ut salventur per ipsum. » Hanc vero fidem ab 
hominibus Deus accepit per mediatorem, ac 
sequestrem , et quasi specialem Christum 
Dominum, qui pro humano genere stipulatus 
est. Capite porro xxxvi, Rupertus idem vim 
istius pacti apertius ita declarat: «In eo Deus 
pactum eum hominibus pepigit per Christum 
filium suum, quod de illo in eruce moriente 
nos sibi reconcilians, lavit nos a peccatis 
nostris, et in sanguine ejus, deditque nobis 
per illum sanctum caritatis suae spiritum. » 

ΠῚ. Quocirca Deum nobis promeruit Chri- 
stus, et illi nostra vice satisfecit: et adeo sane 
cumulate, ut offensionis injuriam meriti, 
compensationisque magnitudo non equarit 
solum, sed infinito post se intervallo relique- 
rit. Quam pretii ac redemptionis abundan- 
tiam pulcherrime describit Apostolus passim; 
presertim in epistola ad. Ztomanos, uhi inter 
alia sie scribit : Sed non sicut delictum, ita et 
donum. Si enim unius delicto multi mortui 
Sunt ; multo magis gratia. Dei, et. donum in 
gratia unius hominis Jesu Christi in plures 
abundavit? , etc. 'Tum ubi abundavit delictum, 
superabundavit et gratia. Quem locum paulo 
post accuratius exponam. Quo etiam Christus 
ipse respiciens aiebat : Ego veni ut vitam ha- 
beant, et abundantius habeant 15, 

Hanc infinitatem pretii, quo sumus re- 
dempti; hoe est non corruptibilibus auro. et 


— 4Joan. τι, 17. — 5. [ Tim. τ. 45. — 61sa. 11,7. — 


7 Joan. x, 17. — 8 Isa, in, 10. — 9 Phil. u, 8, — 10 Capite xxxiv, tom. I, — 11 Gen, X, 11, — 12 Rom. v, 19. — 13 Jo. x, 10. 


Pretium 
redemptio- 
nis Christi 
superabun- 

dans. 


Probatur e 
Scripturis. 


Item e 
Patribus. 


548 


argento, ut ait Apostolus Petrus, sed pretioso 
sanguine quas? agni immaculati Christi, et 
incontaminati plurimum commendant antiqui 
Patres, eaque res apud illos est vulgatissima. 
Itaque paucis singulorum commemoratis 
tesümoniis, zeneratim confectas eorumdem 
ex auetoritate, ac sententia rationes qua po- 
tero brevitate complectar. Joannes imprimis 
Chrysostomus locum illum Apostoli ex 
epistola ad Atomanos enarrans : $1 entm unius 
delicto mors regnavit per unum : multum magis 
abundantiam gratie, et. donationis, et. justitiee 
accipientes, 1n vita regnabunt per unum Jesum 
Christum? : observat non dixisse Paulum 
gratiam simpliciter : sed abundantiam gratia. 
« Non enim quantum opus erat nobis ad ex- 
ünguendum peccatum, tantum ex gratia 
duntaxat aecepimus : sed multo amplius ^. » 
Tum ista subjicit : « Quemadmodum ergo si 
quis decem obolos debentem aliquem in car- 
cerem conjiciat : nec ipsum solum, sed cum 
eo pariter conjugem ipsius, et filios, ac servos 
illius causa : tum alius veniens, non decem 
obolostantum numeret; sed innumera talenta 
auri largiatur : ae vinetum istum in palatium 
introducat et in supremi magistratus solium; 
parlieipemque summi honoris, et reliqui 
splendoris faciat; non jam foenerator mentio- 
nem facere amplius possit decem obolorum 
illorum. Ita, et in nobis faetum est. Nam 
multo plura, quam debebamus, persolvit 
Chrislus, ae tanto plura, quanto stillam exi- 
guam immensum pelagus excedit ^. » 

IV. De eodem sanguinis Christi pretio lo- 
quens Gregorius Nazianzenus : « Sed nullum 


& Cunvsosr. hom. x in epist. ad Rom. Διὰ 
τοῦτο οὐχ εἶπεν ἐνταῦθα γάριν, ἀλλὰ περισσείαν χάριτος. 
οὐ γὰρ ὅσον ἐχρηῃζομεν εἰς τὴν τῆς ἁμαρτίας ἀναίρεσιν, 
τοσοῦτον ἐλάθομεν μόνον ἐχ τῆς χάριτος" ἀλλὰ χαὶ 
πολλῷ πλέον. 

b lbid. “Ὥσπερ οὖν εἴ τις ὀδολοὺς δέχα ὀφειλοντά 
τινα εἰς δεσμωτήριον ἐμδάλοι: οὐχ αὐτὸν δὲ μόνον, ἀλλὰ 
χαὶ γυναῖχο,, καὶ παιδία, xot οἰχέτας δι᾽ αὐτὸν, ἐλθὼν δὲ 
ἕτερος μὴ τοὺς δέχα ὀῤδολοὺς χαταδάλοι μόνον, ἀλλὰ 
μυρία χρυσοῦ τάλαντα χαρίσαιτο, χαὶ εἰς βασιλιχὰς αὐλὰς 
εἰσαγάγοι τὸν δεσμώτην, χαὶ εἰς θρόνον ἀρχῆς ὑψηλοτά- 
τῆς, χαὶ χοινὸν (for. χοινωνὸν) τῆς ἀνωτάτης τιμῆς 
ποιήσειε, xoi τῆς ἄλλης περιφανείας" οὐχ ἂν δύναιτο 
λοιπὸν μεμνῆσθαι τῶν δέχα ὀδολῶν ὃ δανείσας. οὕτω 


xa ἐφ᾽ ἡμῶν γέγονε. πολλῷ γὰρ πλείονα ὧν ὀφείλομεν 


* Pro χοινὸν legendum esse χοινωνὸν merito admonet 
auctor hecque correclio manuscriptis codicibus suffulta 


11 Pet. 1, 38. — 9 Rom. v, 17. — 3 Procl. Orat. 1. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


tamen cum salutis me: miraculo comparan- 
dum est; ait, pauee sanguinis gutte totum 
mundum reformantes, facte?que sunt tan- 
quam coagulumlactis omnibus hominibus,nos 
in unum colligantes et congregantes^, » Et 
Basilius in homilia ad Psalmum xvvir, multa 
de Redemptoris hujus dignatione luculenter, 
et magnifice przedicat, in heec. Psalm? verba, 
INon dabit Deo placationem suam, et. pretium 
redemptionis anime suc. «Quid enim tantum 
reperire homo potest, inquit, ut det pro re- 
demptione anime suse?sSed inventum est 
unum, par omnibus simul liberandis homini- 
bus, quod in redemptionis animarum nostra- 
rum pretium est impensum ; sanctus videlicet, 
ac pretiosus sanguis Domini nostri Jesu 
Christi, quem pro nobis omnibus effudit. 
Unde et pretio redempti sumus. Si iegitur 
frater non redimit ; redimet homo ? Quare 
cum homo redimere nos nequeat; qui nos 
redemit, homo non est ^. » Ergo pretium illnd 
mundi totius ab homine nullo satis dignum 
dependi potuit; sed Deum illum esse opor- 
tuit, ut subinde docet. Convenit cum illo et 
Proclus oratione prima de laude B. Virginis 
Marice, qui sie disputat ; eum. homo peceato 
irrelitus in jus, et potestatem diaboli venis- 
set, nullo modo istinc eripi potuisse, nisi 
justum, ae legitimum persolveretur pretium: 
quod inveniri nusquam poterat, nisi Deus ipse 
redemptor interveniret. 

« Duorum itaque necesse erat alterum, ut 
vel omnibus ex damnatione mors inferretur?: 
quando omnes peceaverant; vel tale repen- 
deretur pretium, quod ad dissolvendum 


χατέδαλεν ὃ Χριστὸς, xol τοσούτῳ πλείονα, ὅσῳ πρὸς 
ῥανίδα μιχράν πέλαγος ἄπειρον ". | 

c NaziwNz. fine orat. xxi. Οὐδὲν δὲ οἷον τὸ θαῦμα 
τῆς ἐμῆς σωτηρίας. ῥανίδες αἵματος ὀλίγαι χόσμον ὅλον 
ἀναπλάττουσαι, καὶ γίνονται καθάπερ ὁπὸς γάλαχτι πᾶσιν 
ἀνθρώποις εἰς ἕν ἡμᾶς συνδέουσαι χαὶ συνάγουσαι. 

d Basin. Οὐ δώσει οὖν τῷ θεῷ ἐξίλασμα ἑαυτοῦ. τί 
γὰρ δύναται ἄνθρωπος εὑρεῖν τηλιχοῦτον, ἵνα δῷ ὑπὲρ 
λυτρώσεως τῆς ψυχῆς αὐτοῦ ; ᾿Αλλ’ εὑρέθη ἕν ὁμοῦ 
πάντων ἀνθρώπων ἀντάξιον: ὃ ἐδόθη εἰς τιμὴν λυτρού- 
σεως τῆς ψυχῆς ἡμῶν, τὸ ἅγιον, χαὶ πολύτιμον αἷμα 
τοῦ κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, ὃ ὑπὲρ ἡμῶν ἐξέχεε 
πάντων. διόπερ xol τιμῆς ἠγοράσθημεν. El οὖν ἀδελφὸς 
οὐ λυτροῦται, οὐ λυτρώσεται ἄνθρωπος; Εἰ δὲ ἄνθρωπος 
λυτρώσασθαι ἡμᾶς οὐ δύναται, ὃ λυτρωσάμενος ἡμᾶς οὐχ 
ἄνθρωπος. 


melioris notz, ah editoribus Benedielinis in textu est relata. 
J. Bo 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. IX. 


omne debitum idoneum satis ad deprecan- 
dam poenam valeret. » Tum nec inter homi- 
nes, nec inter Angelos reperiri potuisse 
quemquam asserit, qui id prestare posset; 
qua verba Grece jam descripsimus in. libro 
secundo, capite xir S 7, estera nune ibi 
omissa ponemus, qua ad presentem qu:zes- 
lionem spectant. « Talis, inquit, alius per 
dispensationem nequé fuit, neque erat; neque 
erit unquam, nisi solus ex Virgine natus Deus 
οἱ homo; qui non solum adequatam cum 
reorum multitudine dignitatem et zestimatio- 
nem habet : sed ex omnium calculis, senten- 
tiisque majorem ^. » 

V. Augustinus item sermone ΟΧΧΤΙ de £em- 
pore, « Fudisti, ait, pro me pretium redemp- 
tionis. O pretiosum pretium perditorum ! etc. 
Dicat ei terra redempta, terra irrigaía, 
redempta sanguine, irrigata baptismate. 
Magna iniquitas mea, sed major est redemp- 
tio tua. Audiat ergo vocem Domini mei hu- 
mani generis adversarius, et nihil jam sibi 
applaudat elatus ; quia pro totius mundi faci- 
nore in eruce pependit Dominus noster Jesus 
Christus. ΕΠ in eo sermone qui cxiv de 
tempore numerabatur, et in rejiculorum Ap- 
pendieem ablegatus est: « Hodie Dominus 
noster iu statera crucis pretium nostre salu- 
tis appendit, et una morte universum mun- 
dum, sicut omnium conditor, ita omnium 
reparator absolvit. Indubitanter enim ereda- 
mus, quod totum mundum redemit, qui plus 
dedit, quam totus mundus valeret. Meritum 
enim redempte mercedis dignitas insignis 
pretii supergressa est, Inter redemptum, et 
redimentem dispensatio fuit, compensatio non 
fuit. » 

Leo quoque primus sermone xi de Pas- 
sione Domini, effuso sanguine Christi, « vali- 
dius ait factum esse donum libertatis, quam 
debitum servitutis, » Et in sermone primo de 
Ascensione, « ampliora nos adeptos ait per 
ineffabilem Christi gratiam, quam per diaboli 
amiseramus invidiam. » 

Sie Petrus Cluniacensis in eo libello, qui 
INucleus inscribitur ! ; «Pro :eterno supplicio 
hominis, temporale ait oblatum esse suppli- 
cium Dei et hominis : pro sterna morte 
hominis, temporalem mortem Dei et hominis. 


d PnocLvus. Τοιοῦτος γὰρ ἄλλος χατ᾽ οἰχονομίαν οὔτε 
γέγονεν, οὔτε ἦν, οὔτε ἐσταὶ ποτέ, ἢ μόνος ὃ ἐχ παρ- 
θένου τεχθεὶς θεὸς, xoi ἄνθρωπος, οὐκ ἀντιταλαντεύουσαν 


549 


Quz tanti ponderis in ipsa ipsius justitice 
lance esse cognoscitur, ut ad juste ordinanda 
mundi peccata, longe magis preponderet 
mors transitoria Filii Dei, quam ceterna filio- 
rum hominum. Plus plane redditum est 
justitiee, quando Christus mortuus est, quam 
sit recompensatum, quando homo damnatus 
est. Habet ergo justitia quidquid suum est, 
quia Dei filius pro peceatis hominum mortuus 
est. » 

Anselmus item in libro secundo, Cur Deus 
homo, capite xix, ait : « Christum tale quid 
sponte dedisse Deo ad honorem illius, cui 
quidquid Deus non est, comparari non potest, 
et quod pro omnibus hominibus omnium de- 
bitis recompensari potest. » Et capite sequenti: 
« Quid justius quam ut ille, cui datur 
pretium majus omni debito, si debito datur 
affectu, dimittat omne debitum? » 

VI. Verum ne singulos appellare testes 
oper: majori molestia, quam pretio pergam, 
ex communibus quibusdam illorum placitis, 
et principiis consequens id esse monstremus. 
Horum decretorum primum illud est, in quod 
inzenti consensione conspirant veteres om- 
nes; nullam omnino creatam rem ad exac- 
iam pro peccato primi parentis, ac posterio- 
rum ejus delietis omnibus satisfactionem, 
satis idoneam fuisse : nec. alium, quam qui 
Deus esset, intervenire debuisse; quod in 
secundo libro copiose demonstratum est *. 
Hujus autem causa necessitatis ex eo duci- 
tur, quod vel offensionis, qua majestas 
divina, bonitasque leditur, infinita sit gra- 
vitas: vel nonnisi infinita Mediatoris digni- 
tate compensari possit. Alterum decretum 
est, quod proxime ante memoravimus; illum 
ipsum Dei, hominumque mediatorem Chri- 
stum Jesum non solum plene, ac cumulate 
Patri satisfecisse pro omnibus omnium delic- 
tis: sed multo etiam copiosius, quam erat 
necesse: ex quibus sequitur non infinitam 
solum amplitudinem fuisse Christi merito- 
rum, et satisfactionis, qua redempti, recupe- 
ratique sumus: sed infinita quoque, si sic 
loqui fas est, uberiorem. 

Tertium his accedit effatum, quod ex oc- 
tavi libri disputatiouibus colligitur *; Christi 
operationes infinita quadam dignitate, et aes- 


μόνον ἔχων τὴν ἀξίαν τῷ πλήθει τῶν ὑποδίχων, ἀλλὰ xol 
πάσαις ψήφοις ὑπερέχουσαν. 


1 Tom. X, Bibl. PP. c. 1x, — 2 Vide lib, If, c. xiret xiv, — 3 Maxime c. xi et xir. 


Dogmata 
veterum e 
quibus 
deducitur 
superabun- 
dan'ja satis- 
factionis 
Christi. 


550 


timatione preditas fuisse, propter divinse 
cum humana nature: conjunctionem, et per- 
sone Verbi in ambabus subsistentis unitatem. 
Quod « licet aliud sit creator, ut ait S. 
Leo', aliud creatura, aliud deitas inviolabi- 
lis, aliud caro passibilis: in unam tamen 
personam coneurrat proprietas utriusque 
substantic : ut sive in infirmitatibus, sive in 
virtutibus, ejusdem sit contumelia, eujus et 
gloria, ete. Omnia enim, qux Dei sunt, et 
qua hominis, simul et divinitas, et humani- 
tas explevit. » Eodem preterea referendum 
est, quod in decimo presertim libro aceurate 
disseruimus, de humane nature excellenti 
in Christo conditione; qua in Deum velut 
absorpta citra confusionem ullam, ac deifi- 
cata est, ut sancti Patres loquuutur. Hine 
enim oritur infinita meritornm, et actionum 
omnium illius zstimatio : quoniam Dei verbi 
proprie sunt; uti et caro ipsa, id est natura 
hominis, et quidquid ei insitum, vel ab ea 
profeetum est, in censum divinitatis tran- 
siit. 

VII. Rursus aliud est antiquorum dogma, 
ex quo eadem redemptionis infinitas osten- 
ditur. Cum enim rationem inquirunt, eur ad 
liberandum genus humanum Dei filium in- 
carnari potius, quam personam aliam saero- 
sancte Trinitatis oportuerit, eam pre e:eteris 
afferunt, ut in secundo libro meminimus? , 
quod, ut ait Apostolus ?, decebat eum propter 
quem omnia, et per quem omnia, nempe pro- 
dueta, ereataque fuerant, auctorem illorum 
salutis fieri; ut ibi pluribus adstruximus : 
5revique sententia conclusit Ambrosius libro 
tertio de Fide, capite secundo : « Decuit enim 
ut ille nos redimeret, inquit, qui creavit. » 
Nec non auctor sermonis illius *, qui est de 
Evpositione Symboli, et centesimus octogesi- 
mus primus de Tempore numerabatur inter 
Augustlinianos: « Unigenitus, inquit, Dei 
faetus est hominis filius; ut qui creator 
mundi erat, fieret et redemptor. » Atqui ma- 
jus quiddam, et potentius est liberare, ac 
redimere hominem, quam creare; ut passim 
Patres asseverant: e quibus unum, alte- 
rumve proferam. Leo Papa sermone ΧΠῚ de 
Passione. « Mirabilior est, inquit, secunda 
hominum generatio, quam prima conditio: 
quia plus est in novissimis sceeulis reparasse 
Deum quod perierat, quam a principio fecisse 
quod non erat. » Et Bernardus in libro de 
diligendo Deo : « Si totum me debeo, ait, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


pro me facto, quod addam jam, et pro refecto, 
et pro refecto hoe modo? Nec enim tam facile 
refeetus quam factus. Siquidem non solum 
de me, sed de omni quoque, quod faetum 
est, scriptum est. irit, οἱ facta snnt. At 
vero qui me tantum, et semel dicendo fecit, 
in refieiendo profecto et dixit multa, et 
gessit mira, et pertulit dura: nec tantum 
dura, sed et indigna, » Vide et Rupertum 
libro tertio de divinis officiis, capite xix. 
Porro ad ereandum vis, et potentia infinita 
requiritur; quod a S. Thoma demonstratum 
est?. Igitur et ad redimendum, sive prome- 
rendam redemptionem, infinita virtus neces- 
saria fuit. Hinc Ambrosius in illo, quem 
paulo ante citavimus, loco, unius et ejusdem 
auctoris utrumque esse docet: « Distineta 
lieet, unius tamen auctoris beneficia sunt, » 
inquit: nec qualiscumque, sed — A/fissemi; 
ut ibidem declarat. Quanquam inter utrum- 
que infinitatis genus interest; quod alterum 
naturale est, et, ut vocant, physicum: alte- 
rum, morale. 


CAPUT 


Ecquid Christus angelorum | perinde ut homi- 
num mediator, et salvator fuerit. 4. Origenis 
de ea re commenta. 3. Christum angelum 
esse factum idem putavit ; quod Tertullia- 
nus refellit. 3. Idem Origenes demones sal- 
vandos esse credidit. 4. Hieronymus de eo 
locus expenditur. ὃ. Damnata hec Origenis 
heresis. 6. Cur homines soli post peccatum 
liberati, non angeli. ἢ. An redemptor eate- 
nus angelorum Christus dici debeat, quod 
bonis perseverandi gratia illius merito tri- 
buta sit. Affirmant aliqui, quorum argu- 
menta proferuntur ez Scripture, ac Patrum 
auctoritate. 9. Verum probabilius est, non 
fwisse | Salvatorem Angelorum | Christum ; 
idque probatur e Scripturis, οὐ Patribus. 
44. Solvuntur ea que in contrariam par- 
tem. allata sunt. 12. Explicantur difficiles 
loci duo, Augustini, et Hippolyti Portuensis. 


I: Christi meritorum, et satisfactionis 
quantitas dupliciter spectatur ; vcl seeundum 
intensionem, hoe est vim, ae valoris magui- 


1 Leo serm, 11, de Pass. — 2 Cap. xv, $3. — 8 [Teb. tr, 40. — 4 In. Append, tom. X, c, 1t, — ὅ In 1, par. qu. xtv. art. 5. 


De exten- 
sione satis- 
factioni 


EE — 
TÀI: 


Christis, 


Hanc ad 
astra et 
Angelos 
extendit 

Origenes. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. X. 551 


tudinem, vel secundum extensionem ; qua- 
tenus ad multos illorum utilitas pertinet. 
Prior antecedenti est exposita eapite : poste- 
rior deinceps explicabitur. In qua primum 
illud inquiritur, utrum ad aolos homines me- 
ritorum istorum fructus permanaverit, an 
etiam ad Angelos. Hie vero se imprimis offe- 
runt consensu omnium explose quorumdam 
antiquorum sententie: quas in secundo de 
Angelis libro, capitesexto retulimus ! ; qualis 
hae est Origenis; etiamnum sollicitos de se 
Angelos esse, presides hominum, et custo- 
des; tanquam gubernationis sux rationem 
Deo reddituros, ae pcenis, vel pr:miis affi- 
ciendos, prout bene, aut male functi erunt 
munere suo. 

Quinetiam idem Origenes, eo usque deli- 
ravit, ut non solum pro hominibus passum 
affirmaret esse Christum, sed etiam pro 
astris, quz animata esse persuaserat sibi. Sic 
enim scribit in commentario ad Evangelium 
Joannis : « Magnus est, inquit ?, Pontifex non 
modo pro hominibus, sed etiam pro omni, 
quod rationis est capax, hostiam semel obla- 
tum seipsum offerens, ete. Non solum pro 
hominibus mortuus est; verumetiam pro 
eiteris rationis capacibus. » Item, « Etenim 
absurdum est, pro peccatis quidem humanis 
dicere eum mortem gustasse, non ita vero 
pro quibuscumque aliis, qui preter hominem 
in peecatis essent: verbi gratia pro astris: 
nimirum neque astrisomnino coram Deo puris 
existentibus. » 

II. Ad hzc idem Origines Filium Dei, ut 
hominem factum esse hominum gratia; ita 
propter Angelos, Angelum esse factum exis- 
timavit, quod in eodem commentario :n 
Joannem ita docuit: « Salvator igitur, inquit, 
divinius multo, quam Paulus, factus est 
omnibus omnia, ut omnes vel lucrifaceret, 
vel perficeret: et manifeste homo hominibus, 
angelis angelus factus est Cumque fidelium 
nemo ambigat hominem eum fuisse ; angelum 
etiam eum fuisse inducamur ad credendum, 
servantes angelorum apparitiones, et verba, 
quando potestatem eum apparet angelo- 
rum habere; » quod ipsum et in episto- 
lam ad Aomanos indicat*. Pro angelis itaque 
non dubitaret Origenes venisse Christum, et 
esse passum, ac mortuum, etiam servandis, 
et in integrum restituendis : utpote qui de- 
mones etiam, et damnatos homines post 
longa seculorum currieula ad salutem ab 


interitu revocandos esse putaverit: ut alibi 
diximus *. 

Sed utrum pro angelis, ae daemonibus 
antea sit passus, quam pro hominibus id fa- 
ceret ex illius sententia, non satis conveuit. 
Nam utrumque ex ejus verbis colligi posse 
videtur. Et qui hunc illius errorem referunt, 
non minus, ambiguam rem faciunt. Justinia- 
nus certe Imperator paulo post commemo- 
randus ad futurum tempus id refert. Et Ber- 
nardus?, post hominum redemptionem, pro 
angelis vel passum, vel passurum esse Chri- 
stum ex Origenis opinione censet, his verbis: 
« Denique operatus est salutem in medio ter- 
7»&'; numquid et in medio aeris? Hoc ad- 
versum Origenem, qui in aere dominum 
glorie denuo pro demonibus impudenti eru- 
cifigit mendacio ; cum hujus eonscius myste- 
rii Paulus affirmet, quod resurgens ex mortuis 
jam non moritur? : mors illi ultra non domi- 
nabilur. » 

Hoc vero assumpti ἃ Verbo angeli com- 
mentum ante Origenem aliis quoque in men- 
tem venit: ut ex Tertulliano constat in libro 
de carne Christi, capite xiv, ubi illud refellit. 
« Sed angelum, aiunt, gestavit Christus, in- 
quit, Qua ratione ? Qua et hominem. » Tum 
hoe refutans, dogma ibidem Origenianum 
de restitutione demonum redarguit sic : 
« Eadem ergo estel causa, ut hominem gestaret 
Christus ; salus hominis fuit causa; scilicet ad 
restituendum quod perierat. Homo perierat; 
hominem restitui oportuerat. Ut angelum 
gestaret Christus, nihil tale de causa est. Nam 
etsi angelis, perditio reputatur, in ignem prze- 
paratum diabolo, et angelis ejus, nunquam 
tamen illis restitutio repromissa est. Nullum 
mandatum de salute angelorum suscepit Chri- 
tus a Patre. Quod Pàatez neque repromisit, 
neque mandavit, Christus administrare non 
potuit. » Nam quod agn? consilii angelus a 
Propheta vocatur, id sie explicat: « Dietus 
est quidem magni eonsilii angelus, id est 
nuntius; officii, nonnaturz vocabulo. Magnum 
enim cogitatum Patris super hominis restitu- 
tione annuntiaturus seculo erat. Non ideo 
tamen sie angelus intelligendus, ut aliqui 
Gabriel, aut Michael. Nam et filius a domino 
vinez mittitur ad cultores, sicut et famuli, 
de fructibus petitum. Sed non propterea unus 
ex famulis deputabitur filius, qui famulorum 
suecessit officio. » 

Propemodum de Origene illud omiseram; 


1 $ 14 et 15. — 2 Orig. in Joann.— 3 Orig. in Joaan. — A Orig. — 5 Lib. UI de Ang. cap. vi. — 6 Bernard. Serm. Liv, e 


'i Psal. .xxin, 9, — 8 Rom. vi, 9. 


Necnon ad 
demones οἱ 
damnatos. 


Hunc erro- 
rem refellit 
Tertullia- 
nus, 


Christus pro 
Angelis non 
est mortuus 


Quo sensu 
Augustinus 
omnia per 
Christum in 
calis ins- 
taurata 
dicat. 


559 


aliud ejus exstare delirium in homilia priore 
in Leviticum : ubi ait, Christum post sacrifi- 
cium illud in eruce pro hominibus oblatum. 
aliud in eclo obtulisse, ut qua in ccelis sunt 
pacificaret. « Et hie quidem, inquit, pro ho- 
minibus ipsam corporalem materiam sangui- 
nis sui fudit. In collestibus vero, ministranti- 
bus, si qui illi inibi sunt, sacerdotibus, 
vitalem corporis sui virtutem velut spirituale 
quoddam sacrifieium immolavit: » 

III. Verum omisso fabulatore isto, duobus 
modis intelligi quzstio illa potest, utrum 
Christus angelorum salvator dici debeat; 
unus est, an ad eos a peccato revocandos 
incarnatus, mortuusque sit : alter est, an hoc 
ipsum quod gratiam adepti sunt, et aliis in 
exilium prolapsis, alii in officio manserunt, 
Christi merito consecuti sint : ita ut. non re- 
dempti a peccato, et silute donati: sed ne 
ab hae exeiderent, et in illud incurrerent, 
Christi gratia servati, defensique fuerint, 
Horum primum facilem habet explicationem : 
Nam preter Origenem, et si qui alii errore 
illius afflati sunt, in hoc antiqui omnes con- 
veniunt; neque simul in peccatum interi- 
tumque prolapsos angelos, in integrum fuisse 
restitutos; neque Christum pro ipsis libe- 
randis venisse, aut mortuum esse, atque pas- 
sum. « Angeli porro, ait Augustinus, qui non 
lapsi sunt a conspectu Dei, mediatore non 
opus habent, per quem reconcilientur. Item 
angeli, qui nullo suadente, spontanea praeva- 
ricatione sic lapsi sunt, per mediatorem non 
reconeiliantur. » Et in Enchiridio ad Lauren- 
tiwm, capite rxrt. « Non enim pro angelis, 
inquit, mortuus est Christus. » Quemadmo- 
dum vero ad angelos etiam illa, quz solis 
impensa est hominibus, redemptio pertineat, 
ibidem incontinenü sic declarat: « Sed ideo 
etiam pro angelis fit quidquid hominum per 
ejus mortem redimitur et liberatur a malo : 
quoniam cum eis quodammodo redit in gra- 
tiam post inimicitias, quas inter homines, et 
sanctos angelos peccata fecerunt; et ex ipsa 
hominum redemptione ruin: illius angelicce 
detrimenta reparantur, etc. Propter quod ait 
Apostolus nstaurari omnia in Christo*, qua in 
calis sunt, et que in terris. In ipsoquippe ins- 
taurantur que in ccelis sunt, cum id quod unde 
inangelislapsum est, ex hominibus redditur. 
Instaurantur autem qua in terris sunt, cum 
ipsi homines, qui predestinati suntad eternam 
vitam, a corruplionis vetustate renovantur. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Ac sic per illud singulare sacrificium, in quo 
mediator est immolatus, quod unum multae 
in lege victim: figurabant, pacificantur co- 
lestia cum terrestribus, et terrestria cum cce- 
lestibus. Quoniam sicut idem Apostolus 
dicit. 7n zpso complacuit omnem plenitudinem 
divinitatis inhabitare, et per eum reconciliari 
omnia in ipsum, pacificans per sanguinem 
crucis ejus sive que in calis sunt, sive que in 
terris. » 

IV. Hoe sensu recte Augustinus illa duo 
Apostoli loca intelligenda putavit, in quibus 
Christi morte ac sanguine non solum ter- 
rena, sed etiam coelestia pacificata fuisse di- 
cuntur. Unde errorem suum adstruxerunt, 
qui pro angelis ipsis, ac colestibus creaturis 
mortuum esse Christum arbitrati sunt. Hie- 
ronymus certe in commentariis ad caput 
primum epistolz ad Ephesios, miscellam va- 
riarum  interpretationum tam bonarum; 
quam malarum, ut ibi facere instituit, in- 
culcans, quamdam inserit, que Origenianum 
dogma sapit : eamque ex illis Apostoli testi- 
moniis comprobat. Ejus verba juvat hic ad- 
scribere ?. « Cur autem omnia, id est, angeli, 
throni, dominationes, potestates, et virtutes 
cietere, quae nunquam fuerunt contrarie 
Deo, ejus pedibus subjieiantur, videtur ob- 
seurum. Potest itaque responderi, quod 
absque peccato nullus sit ; et sidera ipsa non 
sint munda coram Deo, omnisque creatura 
paveat ereatoris adventum. Unde et crux 
salvatoris non solum ea, qua in terra, sed 
etiam ea, qua in ccelis erant purgasse per- 
hihetur. » Non dubium est. quin ex Origenis 
sententia usurparit hac Hieronymus. Nam 
ei pro sideribus, hoe est intelligentiis, et 
angelis, quibus animari coelestia illa corpora 
putavit Origenes, crucem pertulisse Dominum 
asserit : ut quae ab iis commissa peccata sunt 
expiarentur, ut paulo ante dixi ex homilia 
prima im Leviticum: ubi preter illa que 
descripsimus, hoc etiam docet, duplex a 
Christo saerifieium oblatum, alterum pro 
homiuibus, alterum pro Angelis; ut utrisque 
salutem conciliaret: quod verba illius ista 
demonstrant : « Si ergo duo intelliguntur ve- 
lamina, quz velut Pontifexingressus est Jesus, 
consequenter et sacrifieium duplex intelli- 
gendum: est, per quod et terrestria salvaverit, 
et colestia » Perspieue hie Origenes pro 
peccatis ecelestium, hoc. est angelorum, pas- 
sum esse Christum existimat, quos sanguinis 


1 Aug. in. Etpos. ep. ad Gal. — ἃ Eph. τ, 19. — 8 Hier. in epist. ad Eph. tom, nir. 


Locus Hie- 
ronymi 
Originia- 
nismo asper- 
sus, 


amnatur 
Ürigenis 
"ntentia. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. X. 553 


sui oblatione. ae sacrificio salvasse seribit ; 
nec in eo falsus est, qui hoc adnotavit, Sixtus 
Senensis !: ul eruditus Theologus putavit ἡ. 
Quanquam in homilia secunda in. Leviticum, 
minus delirat Origenes, dum « in colis non 
pro peecato, sed pro munere oblatum esse 
Jesum » adstruit; hoc est holocaustum ; quod 
ne ipsum quidem ineptia vacat. Caeterum 
Rufinus in priore invectiva, Hieronymo erro- 
rem illum Origenis exprobrat; quod ab hoe, 
nulla opposita judicii sui nota. in commenta- 
rios, quos in epistolam ad Ephesios scripsit, 
expressam hujusmodi opinionis pestilen- 
tiam transtulit. Sed hoc crimen ab se vicissim 
depellit Hieronymus. 

V. Justinianus imperator in epistola ?, 
quam scripsit ad  Mennam contra Origenem, 
qua a Vigilio Papa, et patriarchis omnibus 
subscriptione firmata est, ut auctor est Libe- 
ratus diaconus * : ex ejusdem Origenis quarto 
libro de principiis locum quemdam refert, in 
quo Christum pro dz»monibns affirmat pati 
oportere; idque ssepius per futura secula, 
usque ad mundi consummationem, ut « spiri- 
Qualia nequitie, quae sunt in coelestibus 
destruat. » Tum in anathematismo septimo 
de novem, qui epistolae subjecti sunt, dam- 
nantur «qui dixerint, aut. senserint Domi- 
num Christum in futuro seculo crucifixum 
ini pro daemonibus, sieut et pro homini- 
bus^. » Et in nono anathematismo notantur 
qui dixerint, temporariam esse demonum, 
et impiorum hominum ponam, ae finem 
aliquando habituram esse; ita ut redinte- 
gratio restitutioque fiat eorumdem damo- 
num, et impiorum hominum ^, 

Sieinanathematismo rv damnantur, qui cce- 
lestibus ordinibus similem esse factum asse- 
runt Deum Verbum, ut Cherubinis Cherubi- 
nus fieret;  Seraphinis Seraphinus ; ac 
denique supernis omnibus assimilatum esse 
virtutibus. Et in sexto anathemate feriuntur 
illi, qui sentiunt coelum, et solem, et lunam, 
et stellas, et aquas quie supra coelos sunt, 


a In V syn. anath. vir. E! τις λέγει 7] ἔχει, ὅτι 
δεσπότης Χριστὸς ἐν τῷ μέλλοντι αἰῶνι σταυρωθήσεται 
ὑπὲρ δαιμόνων, χαθὰ χαὶ ὑπὲρ ἀνθρώπων, ἀνάθεμα 
ἔστω. 

b lbid. in anath. 1x. Εἴ τις λέγει, ἤ ἔχει, πρόσχαι- 
ρον εἶναι τὴν τῶν δαιμόνων, χαὶ ἀσεῤφῶν ἀνθρώπων χόλα- 
σιν, χαὶ τέλος χατά τινα χρόνον αὐτὴν ἕξειν, ἤγουν 
ἀποχατάστασιν γένεσθαι δαιμόνων Y, ἀσεῶν ἀνθρώπων, 
ἀνάθεμα ἔστω. 


animatas, et materiales, quasdam esse vir- 
tutes. Ex quibus omnibus manifestum est, 
Origenis illum fuisse sensum, quem hucus- 
que declaravimus, de assumpta spiritualium 
ordinum substanlia, et redemptis a Christo 
damnatis hominibus, ac demonibus. Quod 
merito synodico decreto confixumest, et vulgo 
a Patribus explosum. 

VI. Qui quidem rationem hàne solent red- 
dere, cur daemones nullam a Deo veniam, 
nec redemptionem post delictum consecuti 
sint; quae hominibus est tributa : quam ra- 
tionem explicat. Nemesius capite primo libri 
denatura hominis: « Quod angelis, qui nullam 
habent causam necessariam, quie eos ad 
peccatum impellat; sed naturaliter omnibus, 
corporis affectionibus, et necessitatibus, ac 
voluptatibus careant, jure nulla peenitentibus 
venia conceditur. Homo vero non solum ra- 
tione preditus est, sed etiam animal. Porro 
necessitates animalis, ae turbidi motus sepe 
rationem distrahunt, et abducunt ^. » Ideo 
post admissum peccatum, quc angelis deser- 
toribus penitus interelusa est, ea est homini- 
bus indulta venia. 

Ita Gregorius papa a. Burchardo citatus ex 
libro Moraltum?. « Angelus, inquit, solum- 
modo spiritus: homo vero et spiritus, et caro, 
Misertus ergo creator ut redimeret, illam ad 
se debuit reducere, quam in perpetratione 
culpa ex infirmitate aliquid constat habuisse: 
et eo altius debuit angelum apostatam repel- 
lere, quo cum ἃ persistendi fortitudine cor- 
ruit, nil infirmum ex carne gestavit. » Idem 
porro Gregorius in nono Moralium, capite 
xxvii, idem docet his verbis: « Angelorum 
spiritus idcirco irremissibiliter peccaverunt, 
quia tamen robustius stare poterant, quanto 
eos carnis commixtio non tenebat. Homo 
vero ideireo post culpam veniam meruit, 
quia per carnale corpus aliquid, quo seme- 
tipso minor esset, accepit. » Goffridus quoque 
Vindocinensis causam eamdem eleganter 
edisserit in sermone primo, qui est de /Vat i- 


€ NEÉwES. eap. 1, tom. XII Bibl. PP. Toi; μὲν 
γὰρ ἀγγέλοις μηδὲν ἔχουσιν ἐπανάγχασμα περίελχον εἰς 
ἁμαρτίαν, ἀλλ᾽ ἐλευθέροις οὖσιν ἐχ φύσεως τῶν σωματι- 
xw παθῶν τε, χρειῶν, xai ἡδονῶν, εἰχότως οὐδεμία 
δίδοται συγγνώμη μετανοοῦσιν: ὁ δὲ ἄνθρωπος οὐ μόνον 
ἐστὶ λογιχὸν, ἀλλὰ καὶ ζῶον" αἱ δὲ γρεῖαι τοῦ ζώου, χαὶ 
M * , p ^ » 
τὰ πάθη πολλάχις περιέλχουσι τὸν λογισμόν. 


1 Lib. V annot, cxvit et lib. VI, annot, ctxx. — 2 Vasq. in III par. Disp. χεῖχ, c. v, sect. xxxvr.—3 In Append. Syn. v, tom. IV, 
Concil. — 4 In Breviar, c. xxii. — 5 Burchard. lib, XE, Decreti, e, vin 


De hac re 
sententiae 
Patrum. 


An Christus 
Angelis 
gratiam in 
qua creati, 
et perseve- 
rantiam 
obtiinuerit. 


Proponitur 
sententia 
affirmans. 


554 THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


vitate Domini: ubi sie scribit': « Peceavit 
Angelus, eta Deoin xternum damnatur : pec- 
cavit homo, et Deus in tantum illi compati- 
tur: ut non tantum pro illo incarnari, et 
nasci dignaretur, sed mori. O mira, et inenar- 
rabilis Domini cirea hominem pietas! O 
valde districta, sed omnino justa contra An- 
gelum Dei severitas! Justus itaque et pius 
Dominuset contra Angelum egit severitate, et 
erga hominem pietatis amore. Uterque pec- 
cando corruerat; sed Angelum ad poenam Deus 
deputavit eternam censura justitio ; et homi- 
nem revocavit ad gloriam intuitu miseri- 
cordie, Provida namque et rationali Dei 
dispensatione aetum est, ut cujus gradus 
fuerat altior, ejus casus fieret gravior; ct qui 
nullo alio, nisi seipso, suadente, vel deci- 
piente : nee earnem portabat humanam, de 
qua forsitan, licet injuste, materiam peceandi 
posset contrahere : sed sola iniquitate super- 
bise, suz perditionis factor fuit, et alterius 
culpe : dum in illo superbia cepit initium, 
ejus careret fine supplicium : nec ulla dein- 
ceps ratione ei liceret habere spem venis, 
qui inventor exstitit, et manet auctor tantae 
nequitis. » 

VII. Verum hoc omisso redemptionis ge- 
nere, quod in recuperanda salute perditorum, 
et in promerenda post lapsionem venia con- 
sistit : eujusmodi nemo hodie negatam esse 
rebellibus ae damnatis angelis Christianus 
homo dubitat : illud deinceps videndum, an 
alio modo mediator, ac. redemptor, vel sal- 
vator Angelorum Christus fuerit; quod et 
ilis gratiam, in qua omnes esse procreatos 
suo loco demonstravimus ex communi sen- 
tentia theologorum, meritis suis acquisierit : 
et iis, qui in officio, ae gradu suo steterunt, 
perseverantiam obtinuerit; de quo impune 
licet in utramque partem statuere. Ace sunt 
revera diversa de eo theologorum judicia, 
quae et Seripture, et antiquorum Patrum 
auctoritate nitantur. Qui pro angelis laborasse 
non minus, quam pro hominibus, Christum 
existimant, e Scriptura proferunt illa duo 
maxime, qus supra obiter attigimus?, Apos- 
toli loca : quorum primus est ex epistola ad 
Ephesios * ; ubi proposuisse Deus dicitur ins- 
Laurare omnia in Christo que in celis, et quee 
in terra sunt. in. ipso. Secundus locus est ex 
epistola ad Colossenses , in quo reconciliata 
omnia per Christum asseruntur, ef pacificata 
Der sanguinem crucis ejus, sive qu& in terris, 


sive quce in celis sunt. Cetera, quas ab non- 
nullis afferuntur, sacrorum testimonia libro- 
rum non satis diserta videntur; et eorum 
generatim probabilior interpretatio paulo 
post constabit. 

Ex Patribus porro, primus occurrit Augus- 
tinus : qui sententi:e huic apertius suffragari 
videtur in libro primo de consensu Evangelis- 
tarum, eum sie scribit*: «Quapropter cum sit 
ipse Christus sapientia Dei, per quem creata 
sunt omnia, cumque nulle mentes rationa- 
biles sive angelorum, sive hominum , nisi 
parüeipatione ipsius sapientes fiant, cui per 
Spiritum sanctum, per quem caritas in cor- 
dibus nostris diffunditur, inhaeremus, quz 
Trinitas unus Deus est : consultum est divina 
providentia mortalibus, quorum temporalis 
vita in rebus orientibus, et occidentibus oc- 
cupata tenebatur, ut eadem ipsa Dei sapientia 
ad unitatem persone su: homine assumpto, 
in quo temporaliter nasceretur, viveret, mo- 
reretur, resurgeret : congrua saluti nostre 
dicendo, et faciendo, patiendo, et sustinendo, 
fieret et deorsum hominibus exemplum re- 
deandi, et eis, qui sursum sunt, Angelis 
exemplum manendi. » 

Hienontam illud attendendum est quod ait, 
angelos, perinde ut homines, participatione 
Christi, que est sapientia Dei, rationabiles 
fieri. Potest hoc enim, debetque illius ad di- 
vinitatem referri : sive qua Verbum est, et 
nata sapientia : a qua non ii tantummodo, 
qui salutem adepti sunt, angeli : sed etiam 
daemones ut essent rationabiles acceperunt, 
tanquam creatore omnium, et exemplari 
causa, in quam intuens Pater universa mo- 
litus est. Sed illa potius consideranda sunt, 
qui proxime sequuntur : eamdem Dei sa- 
pientiam, homine assumpto, factam esse tum 
hominibus, utique post lapsum, « exemplum 
redeundi, tum angelis exemplum manendi.» 
Hae enim verba significant, idipsum contu- 
lisse redemptorem Christum angelis citra 
lapsionem, nimirum ut eos ab illa revocaret, 
quod lapsis ἴῃ peccatum hominibus, ut eos 
inde revocaret. In quo mirum illud est, quod 
affirmat. Augustinus, Verbum Dei hominem 
factum, exemplo suo doeumentum, ae disei- 
plinam angelis dedisse perseverandi, de quo 
post agemus. 

Laudatur et Fulgentius ab iis, qui 
Angelorum salvatorem volunt fuisse Chris- 
tum, quod in seeundo libro ad Zrasimundum, 


1 Goffrid, — 2 $3. — ϑ Eph. 1, 10, — 4 Aug. I de Cons. Evang. c. xxxv. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. X. 


cum in secundo capite dixisset, gratia opus 
habuisse sanctos angelos, ut ne precipitan- 
tibus aliis eaderentipsi; subinde gratiam hane 
eamdem cum ea fuisse dicit, qua homines 
post ruinam erecti sunt. « Non alia, inquit 
capite tertio, stantem angelum a ruina po- 
tuit custodire, nisi illa quc lapsum hominem 
post ruinam potuit reparare. Una est in 
utroque gratia operata ; in hoc, ut surgeret, 
in illo ne caderet : in illo ne vulneraretur, in 
isto, ut sanaretur. Ab hoc infirmitatem re- 
pulit, illum infirmari non sivit. Illius esca, 
istius medicina. » 

Gregorius item Papa in medium adduci- 
tur! : qui « absque dono Unigeniti sanctifi- 
cationis spiritum habere neminem potuisse » 
dieit, non solum de hominibus, sed etiam de 
Angelis : quia scriptum est, Verbo Domni 
celi firmati sunt?.«Siergo etiam Angeli sanc- 
tifieati ereduntur in Filio, multo magis de 
hominibus creditur, quia extra eum sanctifi- 
cationis gratiam invenire non possunt. » 

Ad hos Bernardus adjungitur?, qui ab eo- 
dem Christo « datum ait stanti angelo ne 
laberetur, qui erexit hominem lapsum. » Sed 
iste locus non multum opinioni illi favet , ut 
postea docebitur. 

VIII. Ex Grecis Patribus unus afferri solet 
Cyrillus ex libro nono de adoratione : qui 
verba illa Joannis*; Ze plenitudine ejus nos 
omnes accepimus, de Christo sie interpretatur: 
« Christi enim particeps est omnis tam as. 
pectabilis, quam aspeclui non subjecta crea- 
tura. Siquidem et angeli, et archangeli, et 
quidquid ultra istos est : ae. vel ipsi Cheru- 
bini, non aliter saneti sunt, quam per solum 
Christum in Spiritu sancto ^. » Sed de Christo 
ipso, qua Deus est, et de eo quod anle Incar- 
nationem factum est, aperte ibi loquitur. 

Difficilior est Hippolyti Portuensis locus in 
fragmento secundo, quod est in Anastasii 
Collectaneis; ubi de Incarnatione Verbi sic 
scribit : « Nam propterea homo factus est 
universorum Deus, ut patibili carne patiens, 
totum nostrum peccato venditum redimeret 
genus : atque ut impatibili divinitati 


& CyniLL. IX de Adorat. Χριστοῦ γὰρ μέτοχος f 
πᾶσά ἐστιν Ópath, xoi ἀόρατος χτίσις. ἄγγελοί τε γὰρ, 
καὶ ἀρχάγγελοι, καὶ τὰ ἔτι τούτων ἐπέκεινα, xal αὐτὰ 
δὲ τὰ Χερουδὶμ,, οὐχ ἑτέρως ἅγια, πλὴν ὅτι διὰ μόνου 
Χριστοῦ ἐν ἁγίῳ πνεύματι. 

ὃ Πιρροι, apud Anast. frag. ur. Διὰ γὰρ τοῦτο 
γέγονεν ἄνθρωπος ὁ τῶν ὅλων θεὸς, ἵνα σαρχὶ μὲν 


555 


per carnem miracula faciens, ad incorrup- 
tam suam, et beatam vitam reduceret 
neenon uti sanetos illos ordines, qui in 
ceclo sunt, intelligibilium substantiarum , 
ad immutabilitatem firmaret Incarnationis 
suae mysterio : cujus opus est omnium in 
eum recapitulatio^, » Mirum, inquam, illie 
est, quod dieitur, Filium Dei hominem esse 
faetum, ut angelis perseverantiam tribueret. 
Hoe enim de merito Incarnati Verbi, sive 
suscepti hominis intelligendum videtur : eujus 
in sanctificandis angelis ratio sit habita. 

IX. Verum probabile magis est, et Serip- 
turarum auctoritati consentaneum ; non ex 
meritis Christi hominis sanctitatem et justi- 
tiam adeptos esse angelos, aut in ea firmatos 
ac stabilitos esse. Quod enim de ea questione 
libro secuudo statuimus*, que est deadventu, 
et Incarnatione Filii Dei, utrum absque 
peccato Adami fulura hce esset, idem et de 
presenti disputatione sentiendum : Non esse 
theologi, neque gravitatis ejus, et prudentis, 
quam divina ista scientia postulat, de rebus 
abstrusis, et in arcano Dei consilio latentibus 
temere vaticinari : ac nisi certis notis, et in- 
diclis probabile aliquid eluceat; aut ex di- 
vinis litleris, aliisve fidei regulis aliter, quam 
divinando pro arbitrio, colligi possit. Hujus- 
modi vero istud est, quod ab nonnullis asse- 
ritur, Christi Domini merito et interventu, 
non minus angelos, quam Adami posteros, 
gratiam, et salutem esse conseeutos. Nam de 
hominibus luculenter id, ac diserte Scriptura 
testificatur : et ita quidem ut ad solos ipsos 
pertinere Christi salvatoris adventum, et 
ejus dicta factaque : tum passionem imprimis 
mortemque significet. Sic. Apostolus in epis- 
tola ad Hebr«eos causam afferens, ac finem, 
cujus gratia earnem suscepit Dei Filius, pers- 
picue ab hujus communione Angelos excludit. 
Decebat enim, inquit, eum, propter quem 
omnia, et per quem omia, qui multos. filios in 
gloriam adduceret, auctorem salutis eorum per 
passionem consummare. Qui enim sanctificat, 
et qui sanctificantur, ez uno omnes. Quibus 
verbis indicat, ideo Filium Dei hominem 


παθητῇ πάσχων, ἅπαν ἡμῶν τὸ τῷ θανάτῳ πραθὲν 
λυτρώσηται γένος" ἀπαθεῖ δέ θεότητι διὰ σαρχὸς θαυμα- 
τουργῶν, πρὸς τὴν ἀχήρατον αὐτοῦ, χαὶ μαχαρίαν ἐπανα- 
γάγη ζωὴν. χαὶ τὰ χατ᾽ οὐρανοὺς ἅγια τάγματα τῶν 
νοερῶν οὐσιῶν στομώσῃ πρὸς ἀτρεψίαν τῷ μυστηρίῳ τῆς 
αὐτοῦ σωματώσεως, ἧς ἔργον ἣ τῶν ὅλων ἐστὶν εἰς αὐτὸν 
ἀναχεφαλαίωσις. 


1 In lib. II Reg, c. 11. — 9 Psalm. ΧΧΎΤΙΙ, — 3 Ser. xxit, in. Cant, — 4 Joan. τ. — 5 Cap. xvii, $ 7, — 5 Hebr. τι, 10, 


Proboabilius 
non fuisse 
salvatorem 
Angelorum 
Christum, 
idque pro- 
batur Scrip- 
tura et 
Patribus. 


esse factum, ejusdemque generis ae stirpis, 
et nature cum hominibus, ut iis sanctitatem 
impertiretur. Jam «quos ex wno omnes esse 
dieit, hoe est a Deo, quorum unus est, qui 
sanclificat, alii qui sanctifieantur; eos subinde 
ita describit, ut. qui sanetifieat, fratres ap- 
pellet illos, ae pueros suos, quos ipse sancti- 
fieat : tales autem nonnisi homines sunt: 
angeli certe intelligi nequeunt. Nam statim 
ista subjungit !: Quia enim pueri communica- 
verunt carni , et. sanguini , et ipse sümiliter 
participavit eisdem ; ut per mortem destrueret 
eum, qui habebat mortis imperium, id est dia- 
bolum , et liberaret eos, qui timore mortis per 
totam vitam obnoxii erant servituti. Nusquam 
enim angelos apprehendit, sed semen. Abrahe 
apprehendit. Qui ergo sanctifieati sunt a 
Christo, non alii memorantur ab Apostolo, 
quam qui carne constant, et sanguine ; et 
morte damnati, hujus perpetuo metu crucian- 
tur. Denique soli isti sunt, quos apprehendit, 
id est quorum naturam assumpsit Dei Filius. 
Preter eos autem alios suspicari, divinare 
est, ac preter sensum ipsius, aliquid. affin- 
gere ; quod ut quivis potest, ita nemini licet 
facere. 

X. Eodem pertinent et illa Seripture loca, 
in quibus Christus propter peccatores, et ad 
eos solos liberandos, ae venia, et salute do- 
nandos, missum se esse profitetur, tum ut 
animam pro illis poneret, hoc est vitam, et 
sanguinem profunderet : ae reliqua ejusdem- 
modi. Atqui Christus pro angelis non est 
passus, nee ad eos redimendos animam ex- 
pendit : ut in Znchiridii capite rxr. Augus- 
tinus expresse docuit. Vide et Tertulliani 
locum illum, quem supra posuimus? : in 
quo nihil redemisse Christum ait, nisi cujus 
naturam gestaverit. Adde insuper quod ex 
Augustino memoravimus ?, neque lapsos an- 
gelos, nec eos, qui in statu manserunt, me- 
diatore opus habuisse. Dicere autem redemp- 
toris alias, quam  mediatoris, in Christo 
fuisse partes : aut diversa ratione, ac sine 
morte, supplicioque, quod pro hominibus 
duntaxat toleraverit, mediatoris, vel redemp- 
toris pro angelis munus implesse, hominum 
est non ex certa, explorataque ratione, sed 
pro libito, temereque magnis de rebus affir- 
mantium. Atque hanc nostram sententiam, 
qua nullius salvatorem, nisi cujus naturam 
suscepit, fuisse Christum ostendimus, confir- 
mant Patres, qui adversus Apollinarem asse- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


runt, naturam hominis integram, nullaque 
sui parte defectam assumpsisse Verbum ; 
propterea quod id unum curavit, et liberavit 
quod assumpsit : ut in libro quinto supra 
demonstratum est*. Valet autem hec argu- 
mentatio non minus in Angelis, quam in ho- 
minis natura; cum ex Dei Verbo, et Scriptu- 
rarum Dei propositum, et consilium nobis 
indicantium autoritate ducatur. Adjuvat hane 
ratiocinationis nostre vim, et firmiorem 
reddidit Fulgentius in libro tertio ad 77asi- 
mundum, cap. xxxiv, cum sic loquitur: « Illos 
etiam cterno condemnabit gehennalis tor- 
menti supplicio, qui corpus Christi non ex 
Virgine fatentur substantialiter. sumptum, 
sed confingunt de celo depositum : cum Dei 
filius propterea de homine naturam fuerit 
dignatus corporis terreni suscipere ; quia non 
venerat eos, qui in eco, sed eos qui fuerant 
in terra salvare. » Cui probando adhibet 
eumdem, quem paulo ante citavimus, Apos- 
toli loeum ex epistola ad Hebreos, ubi nus- 
quam Angelos ait apprehendisse Dominum, sed 
semen Abrehe. 

Postremo Gregorius etiam Papa non an- 
gelos, sed homines solos esse redemptos si- 
gnifieat in libro Moralium XXVIII, capite vr, 
ubi « Inearnationis mysterium .miratos esse 
dicit angelos, qui eodem mysterio redempti 
non sunt : » idque in sequenti capite repetit. 

XI. Quapropter nullo modo angelos existi- 
maverim Christi hominis merito, ac beneficio 
redemptos esse : neque gratiam per illum 
obtinuisse : vel in ea accepta perseverantiam : 
adeoque salvatorem, ac mediatorem angelo- 
rum non esse nominandum. Quo autem ex 
sacris litteris 5, allata testimonia aliud suadere 
visa sunt, ea facillima explicatione conci- 
liantur cum communi sententia. Quippe illud 
unum sibi volunt; Christum in concordiam 
pacemque revocasse eceli ae terre incolas hoe 
ipso, quod humanum genus alienatum a Deo 
reduxit in gratiam, et ex inimico feeit ami- 
cum, medium parietem macerie solvens, ini- 
micitias in carne sua' ; et inter ficiens inimicitias 
?n semetipso. Ita in Enchiridio ad Laurentium 
Augustinus, ut supra diximus*, Sie instaurata 
omnia intelliguntur in Christo: quoniam res- 
tituto in integrum homine, que erant col- 
lapsa reficiuntur. Quo illud etiam spectat, 
quod Albinus Flaeeus libro de divinis Officiis, 
capite de celebratione Misss, scribit, verba 
illa, « Osanna ?n excelsis, aperte docere, ad- 


1 Hebr. τι, 14, — 2$ 2, — 3$ 3. ---Α Cap. τι, $ 11. — 5$ 9. — 6 Vide supra $ 7. — 7 Eph. 1, 44. — 8$3. 


Explicantt 
testimoniz 

Scriptura 
Patrumqut 
in contra- 
rium allat: 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. X. 


ventum Domini in carne non solum humani 
generis in terra, sed et angelorum in coelis 
esse salutem : quia dum nos redempti ad su- 
perna perdueimur, eorum numerus, qui 
cadente Satana erat imminutus, impletur. » 

Alio quoque modo unius hominis instau- 
ratio ad omnes creaturas, et ipsos etiam 
angelos pertinere potest, quatenus omnis 
quodammodo creatura est. homo : ut post Gre- 
gorium Papam', Rupertus observat : qui et 
mediatorem inter Deum, et creaturas omnes 
illo sensu Christum esse disputat. Cujus verba 
merito hic adscribenda sunt. Nam mediatoris 
dignitatem, el ejus functionis amplitudinem 
pulcherrime declarant. «Hoc itaque non prz- 
tereundum, ait?, quod antequam in rempubli- 
cam Dei Patris introduceretur hie filius 
hominis, et (sicut Daniel aspexit in visu 
noetis) adduceretur usque ad antiquum die- 
rum, quia. dedit ei potestatem, et honorem, εἴ 
regnum, ut omues populi, tribus, et. lingue 
ipsi servirent, immunita, atque conjuncta 
creatori erat rerum universitas, quia videlicet 
inter creatorem, et creaturam nullus erat 
medius. Nam quidquid erat, aut creator erat, 
aut creatura. Ut ergo medium inveniretur 
perfecte societatis vinculum, hic introductus 
est, qui ex eo creatorem, et creaturam fir- 
mius annecteret, qui unus, idemque Christus 
utrumque est, creator videlicet, atque crea- 
tura. Creator, quia Deus : creatura, quia 
homo. Et licet Apostolus dieat, nusquam 
enim angelos apprehendit, sed semen Abrahe 
apprehendit; nec sic tamen angeli expertes 
sunt hujus dignationis, quia profecto cum 
omnis creatura sit homo, habens esse cum 
lapidibus, vivere cum arboribus, sentire cum 
pecoribus, discernere cum angelis : cum, in- 
quam, homo juxta aliquid omnis creatura sit, 
hominemautem Deusassum pserit, relinquitur 
et angelis gratulari, quod is, qui super ipsos 
creator erat, creatura quoque cum ipsis est. 
Amplius autem et hoc ad rem attinet, quod 
homo, cum secundum solum corpus quamdam 
visibiliter mundi similitudinem gerat, ex 
quatuor elementis compositus : unde a Grecis 
μιχρόχοσμος, ld est minor mundus appellatur, 
secundum solam animam angelicze substantice 
est, videlicet rationalis, atque immortalis, hac 
sola, ut angelus quoque, a creatore distans 
substantiali differentia, quod creata est. 
Itaque et ad angelici creature exultationem 


551 


illud attinet, quod Deus homo factus est.» 

Hee Rupertus, qui et alibi non fuisse re- 
demptosangelos a Christo diserte docet, « quia 
non perierant. Quia angeli sunt, inquit, qui 
non perierunt, idcirco non dieunt, dignus 
est agnus, qui occisus est, et redemit nos; 
quomodo paulo ante dixerunt homines, quo- 
niam occisus es, et redemisti nos. Deo in san- 
guine tuo *: sed hoc tantum dicunt; dignus est 
agnus, qui occisus est. » 

XII. Sed Augustini locus ille ex primo de 
consensu K'vangelistarum*, in quo « Dei sa- 
pientiam ait, homine assumpto, Angelis esse 
facelam exemplum manendi, » nonnihil per- 
plexus est. Id enim significare videtur : An- 
gelostum demum, cum Dei filium hominem 
faetum viderunt, ejus exemplo incitatos ad 
perseverantiam ; quod non est ita, nisi Au- 
gustinum affinem fuisse putamus illi Ori- 
zenis, aliorumque veterum fabule; cujus 
capitis hujus initio meminimus : quc angelos 
infimarum rerum procuralioni a Deo pre- 
positos nondum securos esse sue salutis ad- 
struit : verum pro eo atque officio suo functi 
erunt, pcenas, vel premia laturos; sed hoc 
nemo sensisse credat Augustinum. Restat 
ergo, ut ideo in suscepta bona voluntate, 
Christi exemplo, dieat Angelos fuisse confir- 
matos; quod illus tanta remissione, et in 
Deum flagrantissimi amoris, ac devotionis 
exemplo stupefacti, nova, et extraordinaria 
luce collustrati sunt, que mirifieum in illis 
amoris impetum, et Deo placendi studium 
excitavit. Quo sensu inferioris ordinisangelos 
a superioribus illuminari, atque etiam pur- 
gari, perficique suo loco demonstravimus * ; 
non quod caliginis aliquid, aut titubationis 
beate illae mentes admilterent : sed quod no- 
vam accessionem lucis amorisque caperent. 
Nec aliter Hippolytum a nobis itidem citatum 
intellexerim'; dum propterea carnem sus- 
cepisse Verbum asserit, « ut ccelestes ordines 
ad immutabilitatem firmaret, » nempe ut ad 
vehementiorem illos dilectionem Dei, et ob- 
sequendi desiderium incitaret. 

Non deerunt fortasse, qui sic interpretanda 
hujusmodi veterum dieta sentiant, ut Angelis 
cum primum a Deo creati sunt, proposita, et 
revelata Incarnatione Verbi, quidam illorum 
invidia et superbia commoti ceciderint : alii, 
hoc est boni, et sancti, exemplo Filii Dei, ad 
imitandam ejus humilitatem, et constantiam 


1 Hom. xxix et citatur a Rupert. lib. IX de Divin. Off. cap. 1x. — 2 Rupert. lib. IX de divin. Of. cap. vi, tom. IX, Bibl. PP.— 
9 Lib. IV in Apoc. tom. II. — 4 Apoc, ww. — ὃ Citatus sup. parag. 7. — 6 Lib. II de Ang. c. 1v, parag. 3 et seq. — 


7 larg, 8 hujus cap. 


Locis 
Augustini 
difficilis. 


958 


accensi fuerint. Verum cum hsc opinio, qua& 
patefactum Angelis mysterium illud tanto 
ante statuit, non tam apud antiquos recepta 
sit ; ut alibi notavimus ! ; ea non utar : et in 
superiore altera potius aequiescam. 

Ad extremum pretermittenda non est hoc 
loco quidam Origenis sententia in libro tertio 
contra Celsum, Nam cum dixisset, « Verbum 
Deum missum esse, quatenus medicus est, 
peccatoribus : quatenus vero preceptor est 
ae doctor mysteriorum divinorum, iis esse 
missum, qui jam puri sunt, et non amplius 
peecant?, » adversus hec objeeisse Celsum 
refert, «Cur non etiam peccati expertibus est 
missus, aut quid mali tandem est non pee- 
casse^. » Cui 510 respondet : « $i peccati ex- 
pertes vocet eos, qui non amplius peccant, 
ad eosetiam missum esse Salvatorem nostrum 
Jesum, Quod si de iis loquatur, qui nullum 
umquam peccatum commiserint; (Non enim 
distincte quos intelligeret expressit) dicemus, 
inquit, impossibile esse, ut hoc modo peceati 
quisquam sii expers; quod eatenus asserimus, 
ut excipiatur homo ille, qui intelligitur 
Jesu : qui quidem peccatum non fecit. » Hzc 
Origenes. 


& OniG. ᾿Επέμφθη οὖν ὁ θεὸς λόγος. χαθὸ μὲν ἰατρὸς 
τοῖς ἁμαρτωλοῖς: χαθὸ δὲ διδάσχαλος θείων μυστηρίων, 
τοῖς ἤδη χαθαροῖς, χαὶ μηχέτι ἁμαρτάνουσιν. 

b Ckus. ibid. Τί δὲ τοῖς ἀναμαρτήτοις o9. ἐπέμφθη ; 
τί χαχόν ἐστι τὸ μὴ ἡμαρτηχέναι; Καὶ πρὸς τοῦτο δέ 
φαμεν’ ὅτι εἰ μὲν ἀναμαρτήτους λέγει τοὺς μηχέτι ἅμαρ- 
τάνοντας" ἐπέμφθη καὶ τούτοις ὁ σωτὴρ ἡμῶν ᾿Ιησοῦς" 
ἀλλ᾽ οὐχ ἰατρός. εἰ δὲ ἀναμαρτήτοις τοῖς μηδὲ πώποτε 
ἡμαρτηχόσιν" οὐ γὰρ διεστείλατο ἐν τῇ ἑαυτοῦ λέξει" 


1 Lib, HI de Ang. cap. τι, S 10, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


CAPUT 2E 


De Christi sacerdotio, vel Pontifticatu. 1. Quod 
esse mediatoris proprium ostenditur... Chris- 
tum esse sacerdotem .Sed cujusnaturd ratione, 
id in questione positum. Arianorum error, 
qui qua Deus est, sacerdotem esse dicebant. 3. 
Contra Nestorius asserebat id esse, qua ho- 
minem, refutatus α Cyrillo 4. Quinam 
sacerdos, ut homo est, sit dicendus. ὃ. Non 
tamen tunc est factus, cum baptizatus est, sed 
in 1psa incarnatione. 6. De Of ficiis illius sa- 
cerdotalibus, ac primo quod preces pvo nobis 
offerat Patri. Ἴ. Nugce de mediatore filio 
Dei, Philonis Judei. 8. Alterum officium, 
quod in hostiis offerendis consistit. Expli- 
catur perobscurus locus epistole ad Hebreos. 
M. Altera loci ejusdem explicatio. 


I. Ex illis Christi proprietatibus, quas duo- 
decimo hoc in libro tractandas proposuimus 
initio capitis primi, merito sacerdotii, vel 
pontificatus functio, mediatoris dignitati debet 
succedere. Est enim sacerdotium , maxime 
summum, μεσιτεία quedam : et sacerdos 
σίτημες, et interventor, ac mediator est Deum 
inter et homines : ut recte Philo Judaeus od- 
servat; eujus egregium hoe dictum est in 
secundo libro de Monarchia; ubi causam ex- 
plicat, eur summo sacerdoti luctu, ae funebri 
officio prorsus interdictum fuerit, vel in morte 
propinquissimorum. « Etenim lex, inquit, 
vult eum altiore quadam, quam humana sit, 
indole esse preeditnm, et ad divinam propius 
accedere; velut in confinio quodam, ut vere 
dicam, utriusque positum; ut et homines per 
mediatorem quemdam placatum et propitium 
reddant sibi Deum; et Deus vicissim adimper- 
lienda, suppeditandaque beneficia sua admi- 
nistro quopiam utatur *. » 
ἐροῦμεν ὅτι ἀδύνατον εἶναι οὕτως ἄνθρωπον ἀναμάρτη- 
toV* τοῦτο δέφαμεν ὑπεξαιρουμέγου τοῦ χατὰ τὸν ᾿Ιησοῦν 
γοουμένου ἀνθρώπου. ὅς ἁμαρτίαν οὐχ ἐποίησε. 

€ Puro Il de Monar.. Βούλεται γὰρ αὐτὸν ὃ νόμος 
μείζονος μεμοιρᾶσθαι φύσεως, ἤ χατὰ ἄνθρωπον, ἐγγυ- 
τέρω προσιόντα τῆς θείας, μεθόριον, εἰ δεῖ τἀληθὲς λέγειν, 
ἀμφοῖν’ ἵνα διὰ μέσου τινὸς, ἄνθρωποι μὲν ἱλάσχωνται 
θεόν: θεὸς δὲ τὰς χάριτας ἀνθρώποις ὑποδιαχόγῳ τινὶ 
χρώμενος δρέγῃ, xot χορηγῇ. 


Pontificatt 
mediatori: 
propriu 
munus. 


Christus 
Sacerdos. 


üinam ex 
ambabus 
laturis sit 
ribuenda 
acerdotii 


dignitas. 


DE INGARNATIONE, LIB. XII, CAP. XI. 


Idem in libro de legibus specialibus, cum de 
lege illa disserit, qua jubetur cedis minime 
voluntarie patrator ad urbem aliquam ex 
sacerdotalibus confugere: ne ab oceisi pro- 
pinquis interficiatur : et in illa manere usque 
ad summi sacerdotis obitum, rationem reddit 
hujusmodi: « quod uti cujusvis e populo 
essi, sui et proprii sunt. cognati, qui ultioni 
imminent; ita summus pontifex gentis uni- 
verse, velut communis quidam cognatus est, 
ae propinquus, qui jura litigantibus ex pre- 
scripto legum administret, ac vota et sacrificia 
quotidie faciat, et bona postulet, tanquam 
pro fratribus, et parentibus, ac filiis : ut om- 
nis :etas, cunctzeque gentis partes, velut unius 
corporis, in unam eamdemque communionem 
coeant, pacis et disciplinee lezum appeten- 
tes. » Denique summum eumdem sacerdo- 
tem asserit', non ut reliqui inferiores sacer- 
dotes, pro suis tantummodo propinquis, aut 
amicis, aut civibus sacra precesque celebrare : 
sed pro mundo universo, ejusque partibus, 
qua patrie suce loco habeat, ac precibus, et 
officiis omnibus apud Deum sublevare cone- 
tur. Que quidem omnia perfectissimi media- 
toris propri sunt functiones; ut merito 
scriptum sit ab Isidoro Pelusiota, « sacerdo- 
tium medium esse divinam inter humanam- 
que naturam. ut et illam colat, et huic 
mutationem in melius asserat ^. » 

II. Sacerdotem porro, summummque ponti- 
ficem esse Christum ; Scriptura sacra diser- 
tissimo, ae luculentissimo testimonio decla- 
rant : idque secundum ordinem id est ritum, 
et formam Melchisedech*. Quem locum, ut et 
Christi sacerdotium, divina quadam orationis 
copia ad Hebrzos scribens illustravit, ac per- 
polivit Apostolus ?. Quo in argumento prima 
hac occurrit inquisitio : cuinam ex ambabus 
naturis tribuenda sit sacerdotii dignitas; hoc 
est, sitne Christus sacerdos, et pontifex, qua 
Verbum est, an qua homo. Fuit hec non 
parva eontroversie materia Cyrillum inter et 
Nestorium, hujusque fautores Orientales, 


a PmiLo. Ὥσπερ ἑνὸς ἑχάστου τῶν δολοφονηθέντων 
συγγενεῖς εἰσὶν ἔφεδροι τῆς κατὰ τῶν δολοφονησάντων 
δίκης. καὶ τιμωρίας. οὕτω τοῦ σύμπαντος ἔθνους συγγε- 
Vis, καὶ ἀγχιστεὺς κοινὸς ὁ ἀρχιερεύς ἐστι, πρυτανεύων 
μὲν τὰ δίχαια τοῖς ἀμφισθητοῦσι χατὰ τοὺς νόμους" 
εὐχάς δὲ, καὶ θυσίας. τελῶν καθ’ ἑκάστην ἡμέραν, καὶ 
τἀγάθ᾽ αἰτούμενος" ὡς ὑπὲρ ἀδελφῶν, καὶ γονέων, xoi 
τέχνων. ἵνα πᾶσ᾽ ἡλιχία, χαὶ τὰ μέρη τοῦ ἔθνους, ὡς 


559 


maxime Theodoretum. Imo antiquior istis, 
inter Arianos, et Catholicos. Siquidem here- 
tici ilii; qui naturam Filii Dei, ae. Verbi di- 
versam a paterna, et ea longe inferiorem 
existimabant, eamdemque cum carne con- 
junetam loco anim esse credebant, quidquid 
in Christo inerat, vel ab eo gestum erat hu- 
mile, Deoque minime dignum, utpote ex 
imbecillioris conditione natur: ; totum hoc 
qualeeumque divinitaü illius ascribebant : 
velut dolorem, famem, sitim, cruciatum, et 
id genus csetera : adeoque precandi et invo- 
candi creature consentaneos affectus ; alia- 
que sacerdotii propria. Christum itaque, qua 
Deus est, ut Patre minorem, sic ejus sacerdo- 
tem, et mediatorem inter illum, et humanum 
genus esse staluebant, Imo vero in natura 
inferioris argumentum trahebant illa Serip- 
ture testimonia, qui Christo sacerdotium 
assignant. 

Horum locorum unum ab Arianis solitum 
objici refert Epiphaniusin illorum haresi*, ex 
epistola Pauli ad Hebreos : quam tamen eos- 
dem negare solitos ait a Paulo esse composi- 
tam. Sed ideo potissimum objici ait quod in 
quodam loco ubi de pontificatu Christi loqui- 
tur, eumdem factum esse significat. Conside- 
rate, inquit?, Apostolum , et Pontificem 
confessionis nostre Jesum,qui fidelis est ei, qui 
fecit illum. Eusebius quoque Ceesariensis, ut 
erat Ariana labe contactus, Christum potioris 
ratione substantie sacerdotem constituit in 
libro primo adversus Sabellium, cum de illo 
ad baptismum accedente sic loquitur; « Qui 
enim videbatur, erat agnus Dei : qui autem 
oceultabatur, sacerdos Dei*.» Ubi qui oecul- 
tabatur perspicue divinitatem Christi signifi- 
cat. Et in libro V de Demonstratione E vange- 
lica, negatintempore esse coepisse sacerdotem: 
sed perpetuo exstitisse vuli^. Hane erroris 
pestilentiam a Platonieis Arianos hausisse, ut 
et alia venena, manifestum est. De principali 
heresi ostendimus in primo de Zrinitate 
cap. 1 οἱ secundo. ἴῃ quo etiam suffragari 


ἑνὸς σώματος, εἰς μίαν, χαὶ τὴν αὐτὴν ἀρμόζηται χοινω- 
νίαν, εἰρήνης, xaX εὐνομίας ἐφιέμενα. 

b 1510. Per. lib. 111, ep. xx. Τῆς θείας xoi τῆς 
ἀνθρωπίνης φύσεως fj ἱερωσύνη ὥσπερ μέση χαθέστηχεν" 
ἵνα τὴν μὲν θεραπεύῃ, τῇ δὲ μεταδολὴν ἐργάζηται 
χρείττονα. 

c Βυδεῃ. V de Dem. cap. nr. Οὔτε γὰρ μὴ ὧν 
πρότερον, ὕστερον ποτ᾽ ἱερεὺς ἀναδέδειχται. καὶ ἱερεὺς 
οὗ γενόμενος, ἀλλὰ ὦν. 


1 Τὰν. ΠῚ Philoris de Mónar.c. viii, 25. — 9. Psalm. cix. — 8 Hebr. v et seq. — 4 Mer, rxix, patag. 37. —5 Heb. ur, 1. — 


6 Euseb, Opusc. 1, c, 1i. 


Divine tri- 
buunt 
Ariani, 


Verbum 


Pontifex, 


Morali. 


Humanae e 
contra Nes- 
toriania 
Cyrillo 
confutati. 


560 


Philonem eidem illi heresi docuimus, quate- 
nus λόγον secundum Deum, et vero Deo infe- 
riorem constituit. Nune de eodem λόγῳ qua 
ἀρχιερεύς dieitur, quid sentiat audiemus. In 
libro de somniis, « duo esse Dei templa scri- 
bit : unum quidem, hune ipsum mundum, in 
quo pontifex est primogenitum ipsius divi- 
num Verbum : alterum, rationalem animam, 
cujus sacerdos est verus homo ". » Ergo Ver- 
bum persese, uti Patre inferiorem Dei, ita 
sacerdotem esse statuit. 

III. At Nestorius, qui hoc penitus imbibe- 
'at, hominem a Deo reipsa esse divisum, et 
sola σχετιχῇ junetione sociatum ; sacerdotem 
esse Christum praecise qua hominem, existi- 
mabat: nee diei patiebatur filium Dei, vel 
Deum esse sacerdotem , etsi hoc adderes, 
secundum carnem, vel, ut homo est, quippe 
φυσιχὴν, ld est, veram unitionem negabat, quze 
sola facit, ut ea, qua hominis propria sunt, 
Deo nuncupentur. Quocirca Nestorius, ut 
Catholieos in invidiam vocaret, sic eorum 
professionem interpretatur, tanquam divini- 
tatem ipsam, pontificem esse dicerent. Exstat 
illius eavillatio apud Cyrillum libro tertio ad- 
versus illum, ubi ita Catholicos incessit. 
« Apostoli, inquit, nomen audientes, Deum 
Verbum intelligunt Apostolum. Pontificis 
appellationem legentes, divinitatem sibi fin- 
gunt pontificem, admirabili quadam insanic 
specie". » “ΠῚ argumenta subjicit, quibus 
hoc portentum conficiat. Quippe nemo Apos- 
tolum nominari audiens non hominem inter- 
pretatur : nemo item pontificem aliud quam 
hominem intelligit. Ae si divinitas est ponti- 
fex, quiserit ille, qui pontificali officio colitur ? 
8i Deus offert sacrificium, nemo, cui offera- 
tur, reliquus erit. 

Verum Cyrillus importunum calumniato- 
rem solida dogmatis catholici confessione 
repellit!. Nam in Christo naturasaitesse duas, 
et unum tamen ex ambabus constare, Deum 
et hominem, cui singularum propria tribuun- 
tur : ita ut et Deus, humanae ; et homo, di- 
vins propria naturs in sese capiat. Itaque 
Deus Verbum, assumpta hominis natura, uti 
homo, ita sacerdos, et pontifex factus est ; 


& PnuiLo. Δύο yàp ὡς ἔοιχεν ἱερὰ θεοῦ" ἕν μὲν ὅδε ὃ 
χόσμος, ἐν ᾧ χαὶ ἀρχιερεὺς ὁ πρωτόγονος αὐτοῦ θείος 
λόγος" ἕτερον δὲ, λογιχὴ ψυχὴ ἧς ἱερεὺς ὃ πρὸς ἀλήθειαν 
ἄνθρωπος. 

b Nrsron. apud Cyrill. ᾿Αποστόλου γὰρ ἀχούοντες 
ὄνομα, τὸν θεὸν λόγον νοοῦσιν ᾿λπόστολον, ἀρχιερέως 


1 Lib. HI contra Nest. — 2 Vide lib. VI cap. xvri. — ὃ Epiph 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


non tamen secundum divinam, sed secundum 
humanam substantiam. Itaque vesaniam cas- 


tigat hieretici, et supervacaneam cautionem, ᾿ 


qui ad illud impugnandum, et labefactandum 
styli sui convertit aciem, quod nullus ex ad- 
verso defendit. Quis enim pontificem dicit 
esse divinitatem? Deum quidem affirmant 
Catholici summum esse factum sacerdotem, 
quando carnem suscepit; sed non quatenus 
Deus est, ut mutata divinitas ipsa, et novi 
aliquid faeta dicatur. Hane suam de Christo 
sacerdote sententiam Gyrillus in anathema- 
tismo decimo concepit; et adversus Orienta- 
les, ac Theodoretum imprimis, strenue pro- 
pugnavit " ut in libro sexto declaravimus? : 
ubi contrarios Cyrilli; ac Nestorii canones 
duos sibi invieem opposuimus,et que utrin- 
que ab illis disputata sunt, accurate perpen- 
dimus. Summa porro dictorum ibi ista 
conficitur : Verbum ipsum assumpta carne 
sacerdotem esse factum ; quod eos solos ne- 
gare contendit, qui revera incarnatum esse 
non credunt. Quo nefarium illud Nestorii 
dietum pertinet : qui Christum προχοπῇ, id est 
profectu, et incremento sanctitatis, ad sacer- 
dotium pervenisse dicebat : ut ibidem adno- 
tavimus. 

IV. Igitur Deus Verbum postquam homo 
factus est, sacerdos eliam et pontifex dieitur 
esse factus, non ut Deus est, sed ut homo ve- 
rus. Quod egregie preter Cyrillum Epipha- 
nius explieat adversus Arianos, in illo loco, 
quem paulo ante in medium adduximus. 
Nam pontificis appellationem non antequam 
homo fieret, ascivisse Verbum existimat? : id- 
que ex Apostoli verbis istis adstruit*. Omnis 
pontifex ex. hominibus assumptus, pro homini- 
bus constituitur. in iis qut? sunt ad. Deum ut 
offerat dona, et sacrificia pro peccatis. Nam 
quod « ex hominibus dicit, ad incarnationom 
refertur^, » ait Epiphanius. Neque vero quod 
factus dicitur in capite illo tertio epistole ad 
Hebraos, ideo creatus, et factitius putandus 
est Dei filius. Siquidem, ut ibidem scribit 
Epiphanius, hoc unum declarare voluit Apo- 
stolus, « post susceptam hominis naturam, 
pontificiam ei dignitatem attributam fuisse".» 


ἀναγινώσχοντες χλῆσιν, θεότητα τὸν ἀρχιερέα φαντάζον- 
ται, παραδόξου φρενούλαφείας ἰδέᾳ. 

c EriPHAN. Καὶ τὸ μὲν ἐχ τῶν ἀνθρώπων, διὰ τὴν 
ἐνδημίαν. 

d lbid. num. ὅ8. ᾿Αλλὰ μετὰ τὴν ἐνδημίαν τοῦ 
ἀξιώματος τὸ χάρισμα. 


. Mar. αχιχ, Num. 87 et 38.— 4 Hebr, v, 1, 


Verbum 
caro faclum 
sacerdos, 
non qua 
Dens, sed . 
qua homo . 


Christus 
tunc sacer- 
dos non est 

factus 

quando a 
Joanne est 
baptizatus. 


DE INCARNATIONE, 


Atque hoc simili quodam 1oco confirmat, ubi 
italoquitur idem Apostolus, « Dedit ei nomen, 
quod est super omne nomen. Non enim antea 
in divinitate istud impletum est ; sed quando 
cum carne venit. Tum enim humana ipsius 
natura ex Maria propagata, nomen quod est 
super omne nomen accepit, ut eum Deo 
Verbo nominaretur Dei filius?. » 

Sie Athanasius in oratione tertia contra 
Arianos, eumdem Apostoli locum ab hzreti- 
cis in medium allatum explicat, docetque 
pluribus, nomen ac munus Pontificis non ante 
susceptam hominis naturam Bei filio in 
Seripturis essé tributum. Itaque « Verbum, 
quod est opifex, postea factum est pontifex, 
cum induisset corpus factitium, et creatum^.» 


-Adjuvat hane de Christi sacerdotio adversus 


Arianos cerlissimam sententiam appellatio 
ipsa Christi : quam utique nonnisi homo 
factus obtinuit. Est enim non nature vox, 
sed persone utraque natura constantis ; ut 
idem docet Athanasius in libro de salutari 
adventu Jesu Christi*. Cum hac autem appel- 
latione connexa est Pontificià dignitas, cujus 
symbolum est unctio, quam nomen illud prz 
se fert ; de qua re alias dixi. Quare pontifex 
et sacerdos in ipsa carnis susceptione factus 
est Dei filius, quando divinitate est inuncta 
hominis assumpta natura. « Unctus est enim 
ille, ait Augustinus?, ut rex, et sacerdos. » 
V. Quod si verum est, non tunc sacerdos 
est facetus, quando ab Joanne baptismum, et 
illapsumin se Spiritum sanctum baptizatus ex- 
cepit : quod Petrus Damianiin opusculo sexto, 
capite quarto significare videtur. « In illa 
inquit, nempe columba, quz: super Dominum 
post baptisma descendit, ipse cum sacra- 
mento baptismatis, et veri sacerdotii jura 
suscepit, fuso videlicet super eum ;oleo exul- 
tationis, de quo Psalmista canit*. Unzit te, 
inquit, Deus Deus tuus oleo letitie pre con- 
sorlibus tuis. Probatur autem Redemptor 
noster cum baptismo simul et sacerdotii 
suscepisse ministerium : quia baptizatus mox 
predicare, discipulos eligere, novisque ccepit 
miraculis coruscare. » Quz sic alihi sunt a 


α ἔριρη. 'Qc xai τὸ εἰρημένον" ἔδωχεν αὐτῷ ὄνομα 
τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα, χαὶ οὐ πρώην τοῦτο ἐπληροῦτο ἐν 
τῇ θεότητι, ἀλλὰ τῇ νῦν παρουσίᾳ" ἐπειδήπερ ἣ αὐτοῦ 
ἐνανθρώπησις ἣ ix Μαρίας ἔλαόδεν ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν 
ὄνομα, σὺν τῷ θεῷ λόγῳ χαλεῖσθαι υἱὸν θεοῦ. 


LIB. XII, CAP. XI. 561 
nobis explicata *, ut de executione, ac func- 
tione sacerdolalis potestatis, non de ipsa 
potestate sermo sit; sed quse incontinenti 
pertexit, aliud fortasse suadent. « Nisi enim 
fides haberet, inquit, cum baptismo Domi- 
num simul et sacerdotium suscepisse, ut quid 
tantopere canonica prohiberet auctoritas, ante 
illius aetatis tempus, quo ipse baptizatus est, 
quempiam ad sacerdotales infulas aspirare ? 
Imo cur ad accipiendum sacerdotale fasti- 
gium Dominic tatis adhibereturexemplum, 
si minime crederetur tunc Dominus non sine 
sacerdotio suscepisse baptismum ? Sicut enim 
Baptismum, ita et sacerdotium ex parte hu- 
manitatis pro nostra salute suscepit. » Hic 
non solum sacerdotii minislerium, id est 
usum, sed potestatem ipsam, et ordinem in- 
tellexisse videtur. Sed melius superiores illi 
Patres sacerdotii ipsius, ae. Pontificatus ordi- 
nem, unacum Verbicommunione, humanam 
Christi suscepisse naturam asserunt. 

Ex quibus vel interpretandus, vel castigan- 
dus etiam est Lactantius, qui Christum ob 
fidem Patri servatam consecutum ait esse 
sacerdotium*. « Propterea quod tam fidelis, 
inquit, exstitit, quia sibi nihil prorsus assump- 
sit, ut mandata mittentis impleret ; et sacer- 
dotis perpetui dignitatem, et regis summi 
honorem, judicis potestatem, et Dei nomen 
accepit. » Sed de hae unctione fusissime dixi 
in libro undecimo, capite octavo, et nono. 

VI. Nunc quemadmodum pontificatus et 
sacerdotii sui partes, ac quibus officiis exple- 
verit, imo pergat adhuc explere Christus, 
paucis exeqnar. Est autem duplex officii ge- 
nus : alterum, precum, vel ut generalius 
Greci loquuntur, ἐντεύξεων, id est interpella- 
tionum : alterum, oblationis, et sacrificii. 
« Sacerdos, ait Augustinus *, quia pro nobis, 
interpellat. Et quidem solus ille sacerdos talis 
exstitit, ut ipse esset etiam sacrificium ; ob- 
tulit Deo non aliud quam seipsum. » 

Quod ad preces, et orationes attinet, eas pro 
nobis offerre Christum etiam ad Patris dex- 
teram assidentem, ostendimus supra capite 
octavo, quibus perpauca nunc addemus. 


b Arnaw. orat. 17. ᾿᾽Αλλ᾽ ὅτι λόγος ὧν δημιουργὸς 
ὕστερον πεποίηται ἀρχιερεὺς, ἐνδυσάμενος σῶμα τὸ γενη- 
τὸν, καὶ ποιητόν. 


1 Tom. I, εἰ passim alibi,— 9 Aug. in Psal. xxvi.— 3 Psalm. xii. — 4 Lib. 11 cap. 1x.— 5 Lectant. lib. IX c. xiv, in flne. — 


6 In. Psal. xxvi. 


Tox. VI. 


36 


Munus 
sacerdotis 
preces et 
oblationes 

efferre. 


Christus pro 
nobis preces 
obtulit et 
adhuc offert 


562 


Cyrillus libro undecimo τη Joannem ad illa 
verba Joannis : Amen, amen dico vobis,s? quid 
pelieritis Patrem in nomine meo, dabit vobis; 
observat, « eumdem Dei filium, qua Deus est, 
communiter cum Patre bona largiri sanctis ; 
ac benedictionem in nos diffundere : quem- 
admodum Paulus testatur his verbis ; Gratia 
vobis. et pax a Deo Paíre nostro, et Domino 
Jesu Christo : quatenus vero mediator, et 
pontifex, et advocatus nominatur, offerre 
Patri pro nobis preces. Ipsum enim omnium 
nosirum esse fiduciam apud Patrem^.» Qui- 
bus affünia sunt hec Augustini?. « Hune 
habemus, inquit, magistrum, ut non pecce- 
mus : et defensorem, si peccaverimus, et 
confessi, atque conversi fuerimus : et inter- 
pellatorem pro nobis, si quid boni a Domino 
desideravimus : et datorem cum Patre; quia 
Deus unus est Pater, et filius. » Claudianus 
item Mamertus libro primo de statu anima, 
« Pontifex ille est Christus, ait, qui principa- 
liter apud divinitatem summe Trinitatis 
humani generis oblata sanctificat, peccata 
expiat, vota commendat. » Et ante hune 
Tertullianus? hec Luce verba declarans *. 
Vade, ostende te sacerdoti, et offer munus, quod 
precepit. Moyses, sic loquitur : « Àrgumenta 
enim figurata, ut puta Prophetz legis, adhuc 
in suis imaginibus tuebatur, quc significa- 
bant hominem quondam peccatorem, verbo 
mox Dei emaculatum, offerre debere munus 
Deo apud templum, orationem scilicet, et 
aetionem gratiarum apud Eeclesiam, per 
Christum Jesum catholicum Patris sacerdo- 
tem. » Eleganter omnino Tertullianus catAo- 
licum Patris sacerdotem appellat Christum, id 
est generalem , idque duabus de causis : vel 
quia solus oblationum, donorum, ac sacrifi- 
ciorum genera omnia representat Deo et 
Patri : vel quia unus omnibus sufficit, ut et 
pro universis hominibus illa ipsa offerat, ac 
rata faciat, et omnes ad ipsum receptum ha- 
beant, ae per ipsum offerant : gratique Deo 
sint, et accepti : cum nulla, nisi per illum 


& CyniLr. lI in Joan. Ἢ μὲν γάρ ἐστιν υἱὸς, καὶ 


- ^ -— -— b ^ 
θεὸς, ὁμοῦ τῷ πατοὶ χορηγεῖ τοῖς ἁγίοις τὰ ἀγαθὰ, καὶ 
συνδοτὴρ τῆς εἰς ἡμᾶς εὐλογίας εὑρίσχεται. xat γοῦν ὁ 
θεσπέσιος Παῦλος φανοτάτην ἡμῖν ἐτίθει τὴν ἐπὶ τούτῳ 
πίστιν, οὕτω γράφων’ χάρις ὑμῖν, ol εἰρήνη ἀπὸ θεοῦ 
πατρὸς ἡμῶν, χαὶ χυρίου ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ" fj δὲ μεσίτης, 
χαὶ ἀρχιερεὺς, καὶ παράχλητος ὀνομάζεται, προσχομίζει 
τῷ πατρὶ τὰς ὑπὲρ ἡμῶν ἱχετείας: αὐτὸς γάρ ἐστιν ἣ 

ΓΟ [4 ^ 
πάντων ἡμῶν παῤῥησία τρὸς τὸν πατέρα. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


et ejus interventu, ac merito, Deo sint pro- 
bata, et nobis utilia dona, et sacrificia. Augus- 
tinus ?n Psalmum cix. « Quid agit sacerdos 
in s&eternum? ait, Quid agit? Qui est ad dex- 
teram Dei, et interpellat pro nobis, tanquam 
sacerdos intrans in interiora, vel in sancta 
sanclorum, in secreta celorum. » 

VII. Hanc generalis vim sacerdotis, et 
funetionem expressit Philo Jud:us in illius 
figura, quam Judaeorum summus pontifex 
cum omni cultu, et habitu suo referebat; ut 


initio capitis hujus ostendimus ; preesertim in | 


secundo libro de Monarchia. (Quo in loco non- 
nihil occurrit, quod ad Filii Dei μεσιτείαν, et 
sacerdotium prima specie accommodari posse 
videtur. Sed idem, ut plerasque scriptoris 
istius, Platonicis ac gentilibus n:eniis dede- 
coratur, et inficitur. Postquam enim summi 
pontifieis ornatum, vestitumque descripsit ; 
in eoque mundi totius imaginem reprzsen- 
tari dixit, id qua de causa faetum sit, aperit 
sic. « Vult enim summum sacerdotem, ait, 
imprimis totius imaginem universi circum 
se manifestam habere ; ut ex continuo aspectu 
vitam suam , dignam praestet naturam totius 
universitatis. Deinde ut in saeris celebrandis 
totus eum ipso mundus functionem obeat. 
Est autem maxime conveniens hoc, ut qui 
mundi parenti sacerdos consecratus est, ejus 
filium ad cultum ejus, a quo genitus est, ad 
eultum genitoris adhibeat^. » Egregie qui- 
dem, et ad propositum nostrum aecommodate 
satis ista Philo de interventore Dei filio, si 
verum Dei filium intellexisset. Sed nugari 
prorsus instituit : ac Platonem secutus, Mun- 
dum ipsum nominavit Dei filium, cum verius 
opificium dici debuerit. Quid autem insulsius, 
quam pro toto mundo supplicantem, et sacris 
operatum Pontificem, illum ipsum, pro quo 
preces allegat, et sacrifieia, depreeatorem, et 
interventorem adhibere? Quippe Dei filium, 
quem nominat, non communi modo esse vo- 
luit, quo creatze res omnes, et homines qui- 
libet, etiam pessimi, conditoris sui filii cen- 


b PuiLo Il de Monar. Βούλεται yàp τὸν ἀρχιερέα 
πρῶτον μὲν εἰκόνα τοῦ παντὸς ἔχειν ἐμφανὴ περὶ ἑαυτὸν" 
1v! ἐχ τῆς συνεχοῦς θέας ἄξιον παρέχῃ τὸν ἴδιον βίον τῆς 
τῶν ὅλων φύσεως. ἔπειτα, ὅπως ἐν ταῖς ἱερουργίαις συλ- 
λειτουργῇ πᾶς ὃ χόσμος αὐτῷ. Πρεπωδέστατον δὲ τὸν 
ἱερωμένον τῷ τοῦ χόσμου πατρὶ, χαὶ τὸν υἱὸν ἐπάγεσθαι 
πρὸς θεραπείαν τοῦ γεγεννηχότος. 


4 Joan. xvi, 29. — 2 Aug. Tract. xxt in Joan, — 3 Tert. 1, contra Marc. cap. 1x, — 4 Luc. v. 


Nug2 Philo- 
nis de 
mediatore 
Filio Dei. 


Mediationem 


Iterum 
cerdotis 
lcium : 
icrificia 
(Terre. 


r$ 


Phi "y 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. XI. 


sentur : sed exquisita quadam ratione : qua 
Mundi anima, adeoque mundus ipse, Deus a 
Platone, non tamen summus,.sed trium 
tertius , idemque factitius habetur : quod in 
libro primo de 7rinitate, capite primo dili- 
genter exposuimus. 

VIII. Sequitur alterum sacerdotalis officii 
genus, quod in veris hosliis, et sacrificiis of- 
ferendis, celebrandisque consistit. In quo 
potissimum sacerdotii natura, proprietasque 
cernitur. Sie enim Apostolus pontificatum 
deseribit!, eum ad id constitutum esse dicit, 
ut offerat dona, et sacrificia pro peccatis. Ea 
porro veteri in lege multiplicia fuerunt, ite- 
rataque s:epius : cum nove identidem victime, 
novaque munera, prioribus extincüis, con- 
sumptisque sufficerentur. Cujus rei causam 
hane reddit Apostolus, quod nulla ex illis 
hostiis idonea erat sanctificandis, et a peccato 
repurgandis in perpetuum hominibus. Nam 
nee ad expianda ilia, quie commissa jam 
erant, et preeterita, valebant singulz hostia: 
et novis commissis peccatis, priores ille, quae 
nusquam erant, nihil omnino coníferebant. 
Itaque aliis opus erat et victimis, et sacrifi- 
clis, quod singulorum vis, et effieacitas ad 
omnia tempora, et peccata minime pertine- 
bat: ut de ipsa vi illorum, et efficientis 
genere nihil hie dicam ; quam ex se nullam 
habueruntí; sed ex unius virtute singularis, 
et sempiterni sacrificii totum illud manabat, 
quodeumque tandem adversus peccata przsi- 
dii illis inerat. Sed ante omnia proponenda 
sunt Apostoli verba, quae hoc discrimen con- 


; ünent. Umbram, ait?, habens lez futurorum 


bonorum, non ipsam imaginem rerum, per sin- 
gulos annos eisdem ipsis hostiis, quas offerunt 
indesinenter, nunquam potest accedentes per- 
fectos facere. Alioquin. cessassent offerri . ideo 
quod nullam haberent ultra conscientiam pec- 
cati cultores semel mundati. Sed in. ipsis com- 
memoratio peccatorum per singulos annos fit. 
Vix est ullus obscurior locus in tota hae ad 
Hebreos epistola : imo nec in omnibus for- 
tassis epistolis Pauli. Certe vix legi hactenus 
apud quemquam, quod mihi ex omni parte 
satisfaciat; habent tamen singuli quod ad 
summam aliquid conferre possit. Consentiunt 
in eo quidem interpretes omnes, hujusmodi 
Apostoli ratiocinatiouem esse ut utriusque 
Legis piacula, id est ad peceatorum expiatio- 
nem instituta utrobique sacrificia, inter se 
comparentur : ac veteris legis sacrificia talia 


1 Heb. v, 1. — 2 Πεῦ. 1. — 3 Levit, xxvi, 20. 


563 


fuisse, ut ad procuranda, delendaque peccata 
nullam vim haberent. Hoe autem ex eo de- 
monstrari quod sepius, et quotannis instau- 
rari ac nova celebrari semper opus fuerit. 
Non fuisset vero toties illa necesse repetere, 
si in singulis vis inesset aliqua repurgando- 
rum criminum. 

IX. Verum multa sunt, quie adversus in- 
terpretationem hane objecta, negotii pluri- 
mum faciunt; quze ut facilius dissolvi queant, 
unum alterumve prius observari convenit. 
Imprimis videri Apostolum ad annuum illud 
sacrificium alludere, quod per annos singulos 
mense septimo, cui Tisri nomen erat, die 
decimo peragebatur ex prescripto Mosaieze 
legis : que est. Levifici xvi,ubi summus sa- 
cerdos duos hircos capere a populo jubetur, 
et sistere coram Domino in ostio tabernaculi 
testimonii : deinde missa super utrumque 
sorte, alterum Domino secernere. in sacrifi- 
cium piaceulare pro peccato populi : alterum 
reservare, vivum subinde per desertum emit- 
tendum. Post hee, vitulum immolabat pro 
se, ct pro domo sua: et hireum sacrificio 
destinatum offerebat pro peccato populi: 
eujus sanguinem inferebat intra tabernacu- 
lum, et sanctuarium, ut illud ezpiaret ab 
immunditiis fMiorum Israel : nec non altare 
ipsum. Postquam emundaverit sanctuarium , 
et. tabernaculum, et altare, ait Moses?, tuac 
offerat. hircum viventem, et posita utraque 
manu super caput ejus, confiteatur omnes ini- 
quitates filiorum Israel, et universa delicta, 
atque peccata eorum : que imprecans capiti 
ejus, emittet. illum. per hominem paratum , in 
desertum. De hoc ritu expiandorum quotannis 
peccatorum loquitur potissimum Apostolus, 
cum ait, per singulos annos easdem offerri 
hostias, et commemorationem. peccatorum per 
singulos annos fieri. 

De hoe verofesto die mirifica quzedam pro- 
duntur a Magistris, deque singulorum pec- 
catis ae meritis, quz tunc in ccelo ad exagium 
appendi volunt, et inter se comparari, de quo 
vide tractatum de Penitentia, qui est quintus 
libri primi Jad ZAambam, capite presertim 
tertio. 

Preterea sciendum est, duplicem esse 
causam, ex qua gratia, et justitia derivatur 
in homines. Est enim alia principalis, quae 
perse, vique sua divine majestati cumulate 
satisfacit, et reconciliationem cum Deo pro- 
meretur, ae nobis impertit, peccatis quibus- 


564 


libet tam preteritis, quam futuris expiandisex 
sese sufficiens; atque hxc solus est Christus, 
et ab eodem oblatum in cruce sacrificium. 
Alia est causa particularis, qu:e priorem il- 
lam, et ejus efficientiam accommodat ; quam 
vulgo applicantem nominant : cujusmodi sunt 
sacramenta nova legis, ac presertim Eucha- 
risticum nostrum sacrificium. De priore causa, 
quatenus de novo agit Testamento, intelli- 
gendus est Apostoli locus; non de poste- 
riori. 

X. His ita constitutis, utriusque Testamenti 
proprias dotes, et ad expianda peccata vires, 
ac praesidia eontendit in hune modum. Mo- 
saica lex χαθόλου, et absolufe precipiebat 
sacrificia pro peecatis offerri certis, ac statis 
temporibus, nulla apposita cautione, quie 
rationi consentanea videtur, ut tunc demum 
sacrificia illa purganudis peccatis adhiberentur, 
cum essent aliqua commissa. Hane vero con- 
ditionem neutiquam lex apposuit. Sed precise 
jussit offerri rata quzdam, ac perpetua, sive 
post expiata priora, alia quaedam ab Israe- 
litis admissa forent; sive nulla penitus, novo 
piaeulo digna peccata. Ex quo Paulus argu- 
mentatur; sacrificia illa veteris Testamenti 
expiatrice criminum vi, et virtute caruisse, 
tam singula, quam simul universa. Etenim 
si quid efücere potuissent, nihil opus erat 
repeti illa toties, et infinite preseribi, cum 
vel unum aliquod, vel multa saltem adhiberi 
satis esset : aut ad summum, mandari istud 
oporteret, ut quoties necesse foret, hoe est 
cum peccatum aliquod ab unoquoque perpe- 
tratum esset, ad sacrificium tanquam ad re- 
medium confugeret. Ut cum serpentem :eneum 
jussu Dei Moyses erexit, haee fuit mandati 
formula; fac serpentem «neum, et pone eum 
pro signo; qui percussus aspexerit eum, vivet!. 
Quod si ita Dominus preeiperet, ut aeneum 
serpentem omnes aspicerent tam ieti, quam 
non icti, idque indesinenter facerent, nemo 
suspicaretur, senes serpentis figure vim 
fuisse hane inditam, ut dipsadum ictibus me- 
deri, et a morte liberare posset. 

Atin Novo Testamento unica satis est, et 
oblata semel hostia, unieumque sacrificium 
cruentum, quod in eruee summus sacerdos 
Deo Patri Christus obtulit, nimirum seme- 
üpsum. Aoc enim fecit semel, seipsum offe- 
rendo?. Et alibi : Christus non. per sanguinem 
hircorum, aut vitulorum?; sed per proprium 
sanguinem. introivit. semel in sancta, eterna 


1 Num. xxr, 8, — 9 Heb. vir, 97. — 3 Heb. ix, 12, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


redemptione inventa. Quamobrem utriusque 
cum sacrificii, tum Testamenti discrimen ap- 
paret; quod in veteri lege sacrificia identidem 
instaurari jussa sunt universe absoluteque, 
sine ulla caussae, id cst peccati faeta mentione: 
in novo, semel Christus obtulit semetipsum ; 
qui hostia, et oblatio adeo est potens, et 
efficax, ut ad omnia valeat expianda peccata, 
tam preterita, quam futura, nee eam iterari 
sit amplius necesse. 

XI. Est etiam altera lociillius explicandi 
ralio, ut de vi utriusque generis oblationum, 
et effieaeitate hujusmodi loquatur Apostolus, 
quam ambo ex seipsis, et suapte habent in- 
dole; si una separatim, et ab alterius com- 
mercio disjuneta consideretur.Quemadmodum 
enim cum de lege utraque, ac Testamento 
vetere ἃς novo disputat Paulus in epistola ad 
Jiomanos, Mosaieam legem per se solam in- 
tuetur, et ab Christo, gratiaque divulsam : 
non quod reipsa dissociari possit, cum ad eam 
observandam necessaria sint grativ?e, ac me- 
ritorum Christi presidia : et alioqui lata sit 
eum in finem, ut ad Christum, ae novum 
foedus Judeorum prepararet animos : sed ut 
qu: euique proprie sunt attributa spectentur. 
Ita prorsus sacrificia legis utriusque contem- 
platur Apostolus, et quod cuique seorsim, et 
ut ab alio separatum est, convenit, proponit 
in medium. Hoe modo sacrificia Mosaica nul- 
lam ex se vim ad promerendam Dei gratiam, 
ac peceatorum veniam habuisse confirmat ; 
quod et nova subinde instaurari, ac repeti 
necesse fuerit; nec unum aliquod ex iis in 
sempiternum ; nec ad omnia, prsesertim con- 
sequentium temporum peecata delenda quid- 
quam profuerit. Christus vero semel pro 
peeeatis omnibus, et omnium cetatum, morte, 
oblationeque defunctus, qnantum ex se est, 
illa funditus extinxerit. Nam si infinita sacri- 
ficii illius uti vi, etad eam accommodare se 
vellent homines; hoe est, si quod efficere 
potest, valetque, et quod in ejus applieanda 
virtute propositum habuit Deus, exeri in 
seipsis, et explicari paterentur, non solum 
primarium illud, et principale, quod in cruce 
semel est oblatum ; sed unica ejus ad expianda 
peccata hominum, applicatio; quam secun- 
dariam veluti causam sanctitatis, et justitiae 
constituimus, delendis in perpetuum, et obli- 
lerandis omnibus par esse posset. Tantam 
enim gratiam , et adeo prepotentem opem 
vel ex una Christi meritorum, et cruenti 


. Altera 
ejusdem k 
expositic 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. XI. 


illius saerifieii communicatione fideles perci- 
piunt, ut intaeli deinceps ab omni peccati 
contagione et innocentes perseverare si velint, 
possint : nimirum, uti jam dixi, quantum ad 
illius sacrificii conditionem, et effieacitatem 
attinet. Quod enim secus evenit, id non 
ipsius saerificii eulpa, sed utentium vitio, et 
ignavia contingit. Non erant talia legis an- 
tiqua sacrifieia, nec abolere hominum delicta 
poterant; non modo semel impensa ; sed nec 
instaurata sepius. Imo vero illorum fre- 
quentia ab legis conditore prescripta sine 
ulla conditione, sed precise, absoluteque, 
quod jam diximus eorum imbecillitatem, et 
egestatem arguit. Presertim cum ex ejusdem 
Legis mandato, necesse fuerit, quoties sacri- 
ficia ista summus sacerdos obibat, eum con- 
fiteri | omnes | iniquitates — filiorum — Israel ; 
adeoque przeteritas etiam, que antecedentibus 
hostiis expiari debuerant; quod indieio est, 
numquam illorum virtute sacrorum abstersas 
fuisse. 

XII. Ex hae seeunda loci Apostoliei inter- 
pretatione, quz oblationem Christi, et sacri- 
ficium ut semel in cruce peraetum, ita semel 
abstergendis peecatis per commemoratorium 
sacrificium adhibitum, idoneum esse per sese 
dieit ad omnia in sempiternum extinguenda 
peccaia, et perfectam ac perennem tribuendam 
justitiam, eommodissime intelliguntur illa, 
qua Apostolus ibidem subtexuit : ex eo, 
quod indesinenter offerebantur, nullam vim 
in illis ostendi fuisse ad perficiendos, id est a 
peeeatis penitus extricandos homines, quod 
alioqui offerri desiissent, ideo quod nullam 
haberent ultra conscientiam peccati ; hoc est 
si ex sese fuissent ejusmodi, ut sanctitatis in 
perpetuum communicande vim obtinerent, 
nihil attinuisse legislatorem χαθόλου, et abso- 
lute praecipere, ut quotannis repeterentur. 
Quippe fieri potuisset, ut insita sacrificiis 
illis virtute, ab omni delictorum conscientia 
omnino liberarentur. Quemadmodum quia 


& Cunxsosr. hom. xvir in epist. ad Ποῦ. vers. 
A0. Ὥσπερ γὰρ φάρμαχον, ὅταν T, ἰσχυρὸν, καὶ ὑγιείας 
ποιητιχὸν, xal δυνατὸν πᾶσαν ἀπαλλάξαι τὴν νόσον, 
ἅπαξ ἐπιτεθὲν τὸ πᾶν ποιεῖ. ὥσπερ οὖν ἐὰν ἅπαξ ἐπιτεθὲν 
τὸ πᾶν ἐργάσηται, δείκνυσιν αὐτοῦ τὴν ἰσχὴν τῷ μηχέτι 
ἐπιτίθεσθαι: χαὶ τοῦτο αὐτοῦ ἐστιν ἔργον τὸ μηχέτι ἐπι- 
τίθεσθαι. ἐὰν δὲ ἀεὶ ἐπιτιθῆται, δῆλον ὅτι τοῦ μηδὲν 
ἰσχυχέναι ἐστὶ σημεῖον (φαρμάχου γὰρ ἀρετὴ τὸ ἅπαξ 
ἐπιτεθῆναι, xal μὴ πολλάκις) οὕτω δὴ καὶ ἐνταῦθα. τί 
δήποτε γὰρ ταῖς αὐταῖς θυσίαις ἀεὶ θεραπεύονται ; εἰ γὰρ 
πάντων ἦσαν ἀπηλλαγμένοι τῶν ἁμαρτημάτων, οὐχ ἂν 


4 Rem, vi, 9, — 2 Heb. x, τά, 


565 


Christi passio semel oblata, quantum in se 
est, idoneam vim habet ad peccatum funditus 
abolendum, idcirco CArístus, jam non mori- 
tur!, et una oblatione consummasse in sempi- 
ternum sunctificatos? dicitur : nempe quantum 
in ipso fuit. Nee minus facilis, ae plausibilis 
est eorum expositio, qua ad illum locum an- 
tiqui interpretes afferunt, qui medicamenti 
ad id utuntur exemplo. Audiatur hae de re 
Chrysostomus tum Grace, tum Latine loquens 
ex interpretatione commentarii, qui vulgo 
inscribitur Ambrosio : « Sicut enim medica- 
mentum, inquit, quando fuerit forte, et 
salutis efficax, et valens eunctam valetudi- 
nem repellere, semel impositum totum opera- 
tur.Si ergo semel impositum totum operatum 
fuerit, ostenditur ex ejus virtute. Imo ostendit 
hoc ipsius virtutem ut non ulterius appo- 
nàtur. Si vero semper apponitur, manifestum 
indicium est, minus illud prevaluisse. Medi- 
camenti quippe virtus illa est, ut semel ap- 
ponatur, et non frequenter. Sic etiam hie; 
qua tandem ratione eisdem sacrificiis semper 
curabantur? $i enim ab omnibus essent li- 
berati peccatis, nequaquam per singulos dies 
offerret quis sacrificia. » Pergit Chrysostomus 
(quod in supposititi Ambrosii commentario 
pretermittitur.) Etenim quotidie definita 
erant, ut pro omni populo semper offerren- 
tur, ad vesperam, et interdiu. Quare accu- 
satio peccatorum, non solutio fuit quod tum 
gerebatur; aecusatio, inquam, imbecillitatis, 
non virtutis ostensio. Nam quia primum sa- 
crificium nihil poterat, seeundum offerebatur; 
et quia nec istud quidem effectum habuerat, 
alterum adhibebatur : ut nonnisi peccatorum 
esset illa convictio. Siquidem hoc ipsum, 
offerri sacrificium, peccatorum erat manifesta 
convietio : quod autem semper offerebatur, 
convictio erat imbecillitatis. Contra autem in 
Christo accidit. Semel hie oblatus est, et in 
perpetuum sufficiens fuil.» 

Quocirca, ut ait Apostolus, in istis sacri- 


xal! ἑχάστην ἡμέραν προσεφέροντο αἱ θυσίαι. καὶ γὰρ 
ἦσαν ὡρισμέναι, ὥστε ἀεὶ προσφέρεσθαι ὑπὲρ τοῦ λαοῦ 
παντὸς, xoi ἐν ἑσπέρᾳ, καὶ ἐν ἡμέρᾳ. ὥστε χατηγορία 
ἁμαρτημάτων, χαὶ οὐ λύσις ἁμαρτημάτων ἦν τὸ γινόμε- 
νον. χατηγορία ἀσθηνείας, οὐχ ἰσχύος ἐπίδειξις. ’Επειδὴ 
γὰρ 5, πρώτη οὐδὲν ἴσχυεν, fj δευτέρα προσεφέρεται- xal 
ἐπειδὴ οὐδὲν αὔτη ἤνυεν, ἑτέρα πάλιν. ὥστε ἔλεγχος 
ἁμαρτημάτων ἦν, τὸ μὲν οὖν προσφέρεσθαι, ἔλεγχος 
ἁμαρτημάτων. τὸ δὲ ἀεὶ ἔλεγχος ἀσθενείας, ἐπὶ δὲ τοῦ 
Χριστοῦ, τοὐναντίον. ἅπαξ προσηνέχθη, xci εἰς τὸ ἀεὶ 
ἤρχεσς, 


066 


fieiis eoinmemoratio peccatorum per. singulos 
annos fiebat; curatio non fiebat, ut adnotat 
OEcumenius, et Theophylaetus. Atenim ob- 
jicit sibi Chrysostomus, aliique post ipsum 
interpretes : Et nos hodieque idem sacrificium 
sepius offerimus; nec tamen propterea sin- 
gulis vim virltutemque detrahi patimur. Ad 
hoc in promptu est illorum responsio ; quae 
quia saerifieii nove legis proprietatem indicat, 
non cursim, nec perfunctorie attingenda vi- 
detur. Quare in sequens eaput ea differenda 
est; in quo de altera ratione  sacrifieli 
Christi, ineruenta videlicet, necessario dis- 
putamus. 


CAPUT XII. 


De sacrificio nove legis, quod ab Christi Sa- 
cerdotio respicitur. 1. Primum genus est, 
quo seipsum obtulit in cruce. 3. Alterum 
incruentum. &. Quod est secundum ordinem 
Melchisedec. Comparatur Christus cum illo 
primum ratione persone utriusque. 6. Se- 
cundo ratione materie sacrificio subjecta, 
qualenus Melchisedec panem et vinum pro- 
tulit : et, ut plures existimant, obtulit Deo. 
8. Aut saltem Christi corpus et sanguinem 
adumbravit. 12, Malachie pradictio de 

- Christi sacrificio, 


I. De Christiane legis sacrificio, quo nos 
disputationis antegresse  serjles provexit, 
nondum videtur hoc loco tempestivum agere. 
Est enim illius pertractatio ei apta magis ar- 
gumento, quod sacramentorum nove legis, 
et inter hsec  Eucharistie institutionem 
amplectitur. Ac nos quidem, si sie Deo visum 
fuerit, eam sequenti tomo theologicorum dog- 
matum materiem destinamus. Verum quia 
Christi sacerdotium, de quo hic disputare 
co»pimus, non satis intelligi potest, nisi sacri- 
fili, cirea quod versatur, explorata ratio 


ὦ ATHAN. Orat. nr, Πότε οὖν ἀπεστάλη, ἢ ὁπηνίχα 
τὴν ἡμετέραν ἐνεδύσατο σάρχα; πότε δέ ἀρχιερεὺς τῆς 
ὁμολογίας ἡμῶν γέγονεν, ἢ ὅτε προσενέγχας ἑαυτὸν ὑπὲρ 
ἡμῶν, ἤγειρεν ἐκ νεχρῶν τὸ σῶμα, χαὶ νῦν αὐτὸς τοὺς 
προσερχομένους αὐτοῦ τῇ πίστει προσάγει, καὶ προσφέρει 
τῷ πατρὶ λυτρούμενος πάντας, xo ὑπὲρ πάντων ἵλασχό- 
μένος τὰ πρὸς τὸν θεόν ; 


1 Eph. v, 9. — 9 Heb. vii, 1. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


fuerit; de hoe reticere, ac ne diutius quidem 
sermonem differre debui; quem idcirco sie 
in presenliarum ingrediar, ut ne longius, 
quam necesse sit, operam nostram in eo com- 
morari patiar. 

Duplex in Seripturis saeerdotii Christi, et 
oblationis modus invenitur, et ab interprete 
illarum Eeclesia eatholiea , ex Apostolica tra- 
ditione, et auctoritate sanetorum Patrum 
adstruitur. Unus est, de quo antecedenti ac- 
ium est capite : quo Christus semetipsum, 
tanquam vietimam in cruce, velut altari, 
Deo Patri obtulit. Nam « dilezit nos*, ut ait 
Apostolus, et tradidit semetipsum pro nobis 
oblationem, et hostiam Deo in odorem suavi- 
tatis.» De quo in epistola ad Zebraos copiose 
disseritur. Hane sacerdotalem Christi func- 
tionem, ejusque fructum ae derivatum in nos 
henefierum  pulehre Athanasius explicat in 
oratione tertia, ubi hie Apostoli verba de- 
clarat : Considerate Apostolum et Pontificem 
confessionis nostra Jesum ?: qui fidelis est ei, 
qui fecit. illum; ad qua ille disputat sic: 
« Quandonam ergo missus est, nisi eum carne 
nostra indutus est ? quandonam vero pontifex 
nosue confessionis factus est, nisi quando 
scmetipsum pro nobis offerens, corpus suum 
a mortuis excilavit? Et nune idem ipse fide 
accedentes ad se conciliat, offertque Patri, 
redimens omnes, et pro omnibus expiationem 
faciens in iis, quae ad Deum pertinent. » 

II. Sie eumdem locum Apostoli tractans 
Epiphanius : « Quod Pontifex, inquit, factus 
esse dicitur, id eo pertinet, quod in eorpore 
suo Patri seipsum obtulit pro humano ge- 
nere. Ípse, inquam , sacerdos , ipse bostia 
semetipsum obtulit, pro omni creatura pon- 
tificatusofticio fungens. Tumspirituali quodam 
modo, et cum ingenti gloria in colum as- 
cendens, cum eodem illo eorpore ad dextram 
Patris assedit, pontifex facetus in sempiter- 
num, qui semel penetravit eclos^, » Hie sa- 
cerdotem summum ac pontificem non solum 
cum viveretin corpore fuisse Christum ait, 
quando corpus sunm obtulit : sed in eodem 
offieio perseverare modo; quatenus prioris 


b Erin. her, ixix, $ 39. Τὸ δὲ ἀρχιερέα γενέ- 
σθαι, διότι ἐν τῷ σώματι αὐτοῦ τῷ πατρὶ ἑαυτὸν προσή- 
νεγχεν ὑπὲρ τῆς ἀνθρωπότητος: αὐτὸς ἱερεὺς, αὐτὸς 
ἱερεῖον, ἑαυτὸν μὲν προσήνεγχεν ὑπὲρ πάσης τῆς χτίσεως 
ἱερατεύων. ἀναδὰς δὲ πνευματιχῶς, xal ἐνδόξως ἐν αὐτῷ 
τῷ σὼῶματι ἐχάθισεν ἐν δεξιᾷ τοῦ πατρὸς, γεγονὼς ἀρχιε- 
ρεὺς εἰς τὸ διηνεχὲς, xat διεληλυθὼς τοὺς οὐρανούς. 


Duple 
sacrificii 
Chris 


For. ab 
oblatoris. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. XII. 


illius fructum sacrificii colligit, et nos assidue 
Deo reconciliat : ae pro nobis interpellat. 

Augustinus quoque in enarratione secunda 
Psalmi xxv1 idipsum docet : « Et quidem 
solus ille sacerdos, inquit, talis exstitit, ut 
ipse etiam esset sacrificium : obtulit Deo non 
aliud, quam seipsum. Non enim inveniret 
preter mundissimam rationalem victimam, 
tanquam agnus immaculatus fuso sanguine 
suo redimens nos, concorporans nos sibi, 
faciens nos membra sua, ut in illo et nos 
Christi essemus. » Et ad Psalmum ΟΧΧΧΊΙ, 
« Quis est Sacerdos, ait, nisi unus sacerdos, 
qui intravit in sancta sanctorum? Quis est 
sacerdos, nisi qui fuit et victima, et sacerdos? 
nisi ille qui cum in mundo non inveniret 
mundum quod offerret, seipsum obtulit? » 

Et ad Psalmum οὐχ. « Secundum id, quod 
natus est de patre Deusapud Deum, cozternus 
gienenti, non sacerdos ; sed sacerdos propter 
carnem assumptam, propter victimam, quam 
pro nobis offerret a nobis acceptam. » 

"Theodoretus item ex eo, quod corpus suum 
obtulit, corpore ipsum preditum fuisse 
probat adversus Apollinaristas. « Quamobrem 
si hoe proprium est, inquit, sacerdotum, 
offerre dona, Christus autem sacerdos secun- 
dum humanam naturam appellatus est, non 
aliam porro victimam, quam suum corpus 
obtulit, consequens est Christum habuisse 
corpus ^. » 

Eleganter preterea .Fulgenlius primum 
vietims genus idem, et sacrifieii declarat his 
verbis. « Unus igitur, ait ', idemque mediator 
Dei et hominum homo Christus Jesus ipse 
pastor et ovis, ipse sponsus et sponsa: ipse 
sacerdos et victima ; unusidemque et oblator 
muneris, et munus factus est oblatoris: ut 
nec oblator a muneris qualite descisceret, nec 
munus oblatoris merito discreparet.» Deinde 
naturam hominis integram, nec ulla parte 
defectam in. Christo fuisse demonstrat, ex ritu 
sacerdotum, et hostiarum in lege veteri; {1185 
in figura preluserunt novi sacrificii. « Qui si 
minus aliquid habuit humane nature (ait 
contra Arianos, et Appollinaristas) nec per- 


a TnutoponETUs dial. 1. Ei τοίνυν ἴδιον ἱερέων τὸ 
δῶρα προσφέρειν, ἱερεὺς δὲ ὃ Χριστὸς, κατὰ τὸ ἀνθρώπι- 
νον ἐχρημάτισε, προσενήνοχε δὲ οὐκ ἄλλην τινὰ θυσίαν᾽, 
ἀλλὰ τὸ σῶμα ξαυτοῦ- σῶμα ἄρα εἶχεν Ó δεσπότης 
Χριστός. 

b ἘρΡιρη. haer. Lv, num. ἦ. Μένει γὰρ τὰ ὑπὲρ 
ἡμῶν elg τὸ διηνεχὲς δῶρα προσφέρων. πρῶτον μὲν ἕαυ- 


1TFulg. 1 ad Trasim. xu. 


567 


sonam sumere pontificis, nec offerri potuit 
pro peecatis. In lege enim sacerdotio fungi 
non poterat, si quis homo minus aliquid 
habuisset in se : nec vitiosura, vel imperfec- 
tum pecus ad sacrificium cuiquam licebat 
offerre. Pontificem vero nostrum Jesum 
Christum esse quis ambigat? » 

Epiphanius in heresi Melchisedecianorum 
de eodem sacerdotio Christi secundum ordi- 
nem Melchicedeciloquens ; «Manet, inquit, 
pro nobis assidue dona ófferens. Primum qui- 
dem seipsum obtulit, ut sacrificium dissol- 
veret antiqui Testamenti, perfectiore , vivaque 
pro universo mundo mactata hostia : ut esset 
ipse victima, ipse sacrificium, ipse sacerdos, 
ipse altare, ipse Deus, ipse homo, ipse rex, 
ipse pontifex, ipse ovis, ipse agnus, omnia in 
omnibus pro nobis factus *. » 

IIT. Alter modus oblationis, et sacrificii 
corporis Christisine ceede, ae cruore transi- 
gitur, et in Eeclesia catholica quotidie celebra- 
tur, appellaturque sacrificium ineruentum ab 
Latinis, a Grsecis ἀναίμαχτος θυσία. Hujus sacri- 
ficii idem qui et prioris, oblator est, et sacer- 
dos Christus Dominus. Nam et utrumque 
unum est, et idem; misi quod diversus, ut 
dixi, utrobique modus est: et uterque ab 
eodem, cum homo inter homines viveret, 
summo sacerdote Christo sub extremum 
mortalis vit:e tempus adhibitus. Quippe prius 
inceruentum illud usurpavit, et Eeclesie fre- 
quentandum exemplo, et mandato suo cons- 
tituit, quam posterius, et cruentum. De illo 
itaque primo dieere nune ingredimur. Sed 
parcius famen, quam argumenti ipsius ampli- 
tudo postulat, quod suo loco reservandum 
suscepimus. 

Hujusmodi nove legis sacrificium quoti- 
dianum, et incruentum, ex Scripturarum 
auetoritate, et hujus interpretis Ecclesie, ac 
sanctorum, qui in ea perpetuo floruerunt, 
magistrorum testimonio, ac consensu stabili- 
tum hac ratione defendimus. Primum ex ipso 
Christi saeerdotio; cujus functionem, admi- 
nistrationemque duplicem paulo ante distin- 
ximus: alteram, quam in obeunda morte 


τὸν προσενέγχας, ἵνα λύσῃ θυσίαν παλαιᾶς διαθήχης, τὴν 
ἐντελεστέραν ζῶσαν ὑπὲρ παντὸς κόσμου ἱερουργήσας, 
e AI £e LE 5 ^ - , [4 ^ "Ἢ * 

αὐτὸς ἱερεῖον, αὐτὸς θῦμα, αὐτὸς ἱερεὺς, αὐτὸς θυσιαστή-- 
οὐ, αὐτὸς θεὸς, αὐτὸς ἄνθ c, αὐτὸς βασιλεὶ bzt 
ριον, αὑτὸς ὕεος, αὑτὸς ἀνῦρωπος, αὑτὸς βασιλεὺς, αὐτὸς 
ἀρχιερεὺς, αὐτὸς πρόθατον, αὐτὸς ἀρνίον τὰ πάντα ἐν 
πᾶσιν ὑπὲρ ἡμῶν γενόμενος. 


II* Saeri- 
ficium 
jncruentum 
quod in 
Ecclesia 
quotidie 
celebratur. 


: m icone 

dech typus 
Christi 
ratione 
persona, 


568 


sustinuit ; quando eruentum, et cruciatibus, 
ae mortiferis angoribus horrendum, sed 
humano generi salutare, ae pretiosum sacri- 
licium obtulit: alteram et paulo ante, quam 
pateretur per sese transegit, cum duodecim 
Apostolis: et deinceps per Christos suos, ac 
sacerdotes instaurare pergit ; pergetque porro 
ad oecasum usque mundi. Hujus nobis ratio 
posterioris ex illis, quas proposui, regulis ita 
constat. Seripturv? saere genus quoddam 
agnoseunt in Chrislo sacerdotii, quod est 
secundum ordinem Melchisedeci, et ab Aaro- 
nico diversum. Hee autem diversitas in eo 
sita est, quod Christus panem et vinum obtu- 
lit, perinde ac Melchisedee ; quz tamen non, 
ut erant, et ab hoe oblata fuerant, mera cor- 
poris alimenta manserunt: sed in corpus, ae 
sanguinem Domini divina vi mutata, supra 
typum ae figuram assurrexerunt; quam obla- 
tionis formam hodieque perseverareindidem 
accepimus. [ 

IV. Celebris est, e£ usu omnium detritus 
ille Psalmi noni et centesimi locus, in quo 
insigniter de Christi sacerdotio sie Propheta 
vaticinatur : Juravit Dominus et non ponmite- 
bit eum? Tu es Sacerdos in eternum secundum 
ordinem Melchisedech : Sed ea Christi sacer- 
dotis ad Melehisedecum aecommodatio dupli- 
citer fit : vel χατὰ τὸ πρόσωπον, Vel χατὰ τὸ ὑποχεί- 
μενον : hoe est vel ratione persone , vel ratione 
subjecti, quod est oblata res, et in sacrificium 
impensa. Nam utraque grandem illum sermo- 
nem contiuet !, et ?ninterpretabilem ad dicen- 
dum de quo loquitur Apostolus. 

Ut a contentione personarum ordiar, idem 
Apostolus multa*, et pr:eclara de Melchisedeco 
narrat, que ad Christum referuntur. Ea vero 
quatuor capitibus comprehendi possunt. Pri- 
mum in appellatione consistit iam ipsius, 
quam civitatis, in qua vegnabat; quod et 
nomen illius regem justitic significet : et no- 
men urbis regie, pacem. Secundum, quod 
rex idem sine patre, sine matre, sine genealogia 
fuerit^, Nimirum quia parentum illius no- 
mina Scriptura pretermisit ; quod ad myste- 
rium trahit Apostolus. Quare duo priora 
vocabula ἀπάτωρ et ἀμήτωρ per postremum ex- 
plicantur, ἀγενεσλόγητος : utinterpretes omnes, 
et Christiani Patres consentiunt, Chrysosto- 


α Heb. vui, 8. ᾿Απάτωρ, ἀμήτωρ, ἀγενεαλόγητος, 
μήτε ἀρχὴν ἡμερῶν, μήτε ζωῆς τέλος ἔχων: ἀφωμοιω- 
μένος δὲ τῷ υἱῷ τοῦ θεοῦ, μένει ἱερεὺς εἰς τὸ διηνεχές. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


mus, Theodoretus, OEcumenius, Theophy- 
lactus, Primasius, et alii ad illum Paulilocum: 
nec non Epiphanius? et Hieronymus *; qui 
ex communi Grecorum Patrum sententia 
testatur ita Paulum intelligi debere, cum ait 
« 8756 patre, sine malre; nempe id uno sta- 
üm verbo explieari ἀγενεαλόγητος : non quod 
absque patre, et matre fuerit ; cum Christus 
quoque secundum utramque naturam et pa- 
trem habuerit, et matrem : sed quod subito 
introducatur in Genesi occurrisse Abraham 
a e:de hostium revertenti, et nec ante, nec 
postea ejus nomen feratur adscriptum. » Et 
Epiphanius, « Sine patre, inquit, et sine ma- 
ire dicitur, non quod patrem nullum, ac 
nullam matrem habuerit : sed quod nulla sit 
nominum illorum in Scripturis sanctis ex- 
pressa mentio ^.» In hoe ergo Christi figuram 
adumbravit: eujus neque pater ullus revera 
fuit, qua homo est ; neque mater, qua Deus : 
ut exponit Theodoretus. At Sedulius inscite, 
quod neque pater Melchisedeco, neque mater 
de Levi stirpe fuerint. Tertia ratio similitudi- 
nis, quod neeinitium, nec finis eommemoretur 
in Scriptura Melehisedeci : que revera nulla 
omnino Christus habuit. 

V. Quartum in Melchisedeco singulare est, 
quod et Abrahamo antecelluit, quatenus de- 
cumas ab eo de manubiis regum accepit, 
eique benedixit. Est autem qui benedicit 
potior illo, cui benedicitur, et Aaroni ipsi 
prestitit, Siquidem Abrahami de stirpe pro- 
pagatus est Levi,ex quo descendit Aaron. 
Unde colligitur sacerdotium Melchisediei ex- 
cellentius esse Aaronico sacerdotio. Denique 
ex illa comparatione conficit Apostolus ; 
Aaronicum, vel Leviticum sacerdotium ex- 
tinctum esse, et ei successisse alterum, quod 
est secundum ordinem Melchisedeci. Etenim 
Christi sacerdotium substitutum est Levitico, 
ex eo quod jurasse Pater dicitur, Christum 
sacerdotem esse non ex ordine Levitico, sed 
seeundum ordinem Melehisedec. Ambo ita- 
que diversa sunt; et quia posterius, quod est 
seeundum ordinem  Melehisedee, sempiter- 
num est, consequens est Aaronicum esse su- 
blatum. Quocirca propositum in illo loco fuit 
Apostolo, docere Christum Dominum sacer- 
dotium esse naetum alterius generis, et multo 


ὃ Erren. hier. Lv. To δὲ ἀπάτωρ, ἀμήτωρ, οὐ διὰ 
τὸ μὴ ἔχειν αὐτὸν πατέρα, ἢ μητέρα, ἀλλὰ διὰ τὸ μὴ ἐν 


- 


τῇ θείᾳ γραφῇ χατὰ τὸ φανερώτατον ἐπωνομάσθαι. 


4 eb, v, 41, — 2 Heb, vri. 9 ΠΥ, 1v. — 4 Epist, cxxvi, σα 5 Gen. xiv, 


Sine genea- 
logia. 


lem ratione 
ei oblat:z, 
quod ex 
Patribus 
ipprobatur. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. ΧΗ, 


praestantius, quam fuit Aaronieum, quod 
cum lege ipsa translatum est. Hane vero 
prerogativam sacerdotii Christi precipue 
contemplatur, quod nunquam desiturum sit: 
sed in :eternum mansurum, ut in Melchisedeci 
figura significatum est. Hanc utriusque perso- 
nis comparationem duntaxat Aposiolus perse- 
cutus est, quoniam ad propositum finemillain 
epistola, sufficiebat intelligere, Christum sa- 
cerdotem esse, multis partibus excellentiorem 
summo Judeorum pontifice; quo nihil in 
mundo prestantius esse pérsuasum habebant 
illi, àd quos ista seribebat. De hosti; genere, 
quod ad Melehisedeci typum propius perti- 
net, non erat disputandi locus. Itaque de illo 
tacuit. 

Hie de Melchisedeco latius disputandi locus 
esse videbatur : de quo Apostoli verba occa- 
sionem praebuerunt temerariis ingeniis in- 
fanda multa, et Christianis auribus indigna 
fabulandi. Nee de antiquis modo, et obsoletis 
hareticis loquor qui Melchisedeciani dicti 
sunt; contra quos Epiphanius, Hieronymus, 
aliique veterum seripserunt ; sed recentiores 
etiam quosdam intelligo, qui de Melehisedeeo 
peregrina, et horrenda nescio quai, ae plus- 
quam hsretiea commenti sunt. De Christo 
vero multo etiam horribiliora, et execranda 
magis. In quibus Valentinorum, Marcionum, 
Manicheorum, ae similium pestium portenta 
renovarunt, Verum de hoe barbaro, putido- 
que figmento satis multa diximus in tertio 
tomo !; nec tanti est, uL in eo iterum refu- 
tando opere pretium sit ullum ; itaque mis- 
sum hoc cum suo inventore faciemus. Nam 
qua de coelesti Christi substantia, et ante 
Adamum ex stherea materia formata nugis 
illis immiscuit, sparsim in antecedentibus 
libris ea convieta sunt et explosa ; ubi de vera 
Christi earne, ethumana natura corpore, ani- 
maque constante similibus nostris, contra 
Apollinaristas, Arianos, et his vetustiores, 
quos attigi, Christi carnis, et crucis inimicos 
certamen institui. ἢ 

Vl. Nune de altera parte comparationis 
agendum, quie est, χατὰ τὸ ὑποχείμενον, et ad 
rem oblatam, ae sacrificium attinet, in quo 
Christi sacerdotium adutabrasse Melchisede- 
cum, ut non adeo perspieuis verbis Scriptura 
significet, facittamen incredibilis antiquorum 
in eo consensus, ut homini Christiano dubi- 
tare sit nefas. Ae duorum alterum de Melchi- 
sedeco, et instituti ab Christo sacrificii qua- 


1 Lib. 1 de Opif, c. 1v. — 9 Gen, xiv — 8 Psalm. cix, 


569 


dam per illum facta prolusione testantur. Aut 
enim summi Dei sacerdotem illum, panis et 
vini, quod protulisse legitur, oblationem, et 
sacrificium fecisse docent; et actione hae 
figuram edidisse quotidiani novz legis saeri- 
ficii : aut nulla sacrificze oblationis mentione 
faeta, panem ae vinum ab eo prolatum ima- 
ginem volunt habuisse mystici panis, ae vini. 
hoc est corporis, sanguinisque Dominiei : quod 
citra cruorem in altari nostro per ministros 
suos Christus offert summus sacerdos ac pon- 
lifex. Horum utrumvis asseverent Patres, 
nihil ad summam nostre disputationis inte- 
resse videtur. Nam utroque modo verum, sed 
ineruentum ecclesi: / Christianze sacrificium 
adstruitur : quod in unici, et cruenti comme- 
moratione consistit. Ex illis duobus, prius 
diserte Cyprianus affirmat tritis illis, ac 
siepe commemoratis, sed ad fidem faciendam 
aptissimis verbis epistole sexagesimo terti:z, 
in qua non obiter, sed ex instituto de Chri- 
stiano sacrificio disputat; quem locum citat, 
et expendit Augustinus libro quarto de Doc- 
trina Christi, capite xxr. « Item. in sacerdote 
Melchisedech, ait, sacrifieii Dominici sacra- 
mentum przefiguratum videmus, secundum 
quod Seriptura divina testatur, et dicit : E 
Melchisedech rez Salem. protulit panem et. vi- 
vinum? ; fuit autem Sacerdos Dei summi, et 
benedixit Abraham. Quod autem Melchisedech 
typum Christi portaret, declarat in Psaümis 
Spiritus sanctus ex persona Patris ad filium 
dicens?; Ante Luciferum genui te * tu es Sa- 
cerdos in eternum secundum ordinem Melchise- 
dech. Qui ordo utique hic est de sacrificio illo 
veniens et inde descendens, quod Melchise- 
dech sacerdos Dei summi fuit; quod panem 
et vinum obtulit; quod Abraham benedixit. 
Nam quis magis sacerdos Dei summi, quam 
Dominus noster Jesus Christus ; qui sacrifi- 
cium Deo Patri obtulit, et obtulit hoc idem 
quod Melehisedech obtulerat, id est panem, 
et vinum, suum scilicet corpus, et sangui- 
nem ? » Et paucis interjectis :« Ut ergo in Ge- 
nesi per Melchisedech sacerdotem benedictio 
cirea Abraham posset rite celebrari, przecedit 
ante imago sacrificii Christi, in pane et vino 
scilicet constituta : quam rem perfíiciens, et 
adimplens Dominus panem et calicem mixtum 
vino obtulit, et qui est plenitudo, veritatem 
prefigurate imaginis adimplevit. » 

Quibus verbis primum illud ostendit, Mel- 
chisedecum obtulisse sacrificium panis, et vini, 


510 


nec simplicem fuisse prebitionem eibariorum 
castrensium, illam panis et vini prolationem. 
Deinde typum fuisse sacrificii alterius quod 
a Christo postea celebratum et institutum 
postrema nocte fuit : et deinceps in Ecclesia 
propagatum hodieque frequentatur. Utram- 
que enim actionem, tam corporis et sangui- 
nis suiin panis et vini specie discipulis traditi, 
quam quas continuata successione ubique 
terrarum hodie reperitur, sacrificium Domi- 
nicum appellatur in eadem epistola Cypriani. 
« Unde apparet, inquit, sanguinem Christi 
non offerri, si desit vinum calici ; nee sacrifi- 
cium Dominicum legitima sanctifiealione cele- 
brari, nisi oblatio, et sacrificium nostrum 
responderit passioni. » 

Et postea : « Nam si Jesus Christus Domi- 
nus, et Deus noster ipse est summus sacerdos 
Dei Patris, et. sacrificium Pairi seipsum pri- 
mus obtulit, et hoc fieri in sui commemora- 
üonem precepit, utique ille sacerdos vice 
Christi vere fungitur, qui id, quod Christus 
fecit, imitatur : et sacrificium verum, et ple- 
num tunc offert in Eeelesia Deo Patri, si 510 
incipiat offerri secundum quod ipsum Chri- 
stum videat obtulisse. » Idem in libro de 
Lapsis sepe nomen sacrificii sacramenti illius 
confectioni tribuit. 

VII. Clemens item Alexandrinus panem et 
vinum a Melehisedeco prolatum non fuisse 
communem alimoniam, sed mystica obla- 
lione sanctifieatum indicat in quarto libro 
Stromateon ita seribens : « Melchisedech rex 
Salem saeerdos Dei, qui vinum, et panem 
sanctificatum prebuit cibum in figuram Eu- 
charistie ^. » 

Hieronymus in epistola cxxv1 ad Evagrium, 
qua tota est de Melehisedee; Ordinem AMelchi- 
sedec, οὐ sacerdotium sie interpretari dicit a 
Grecis Patribus : « quod non carnis, et san- 
guinis vietimas immolaverit, et brutorum 
animalium sanguinem dextera susceperit : 
sed pane et vino simplici, puroque sacrificio 
Christi dedieaverit sacramentum. » Inter 
opera Hieronymi exslat epistola ad Demetria- 
dem, qua est Pelagii haretici!; qui eidem 


α Crew. IV Stromat. Μελχισεδὲχ βασιλεὺς Σαλὴμ. 
ὃ ἱερεὺς τοῦ θεοῦ Ó τὸν οἶνον, xai ἄρτον τὴν ἡγιασμένην 
διδοὺς τροφὴν εἰς τύπον τῆς εὐχαριστίας. 

b Cumwsosr. apud Euth. tit. VIE. Προμηνύων ὁ 
θεὸς τὴν χατάλυσιν τῆς νομιχῆς ἱερωσύνης, εἴρηχε διὰ 
τοῦ Δαδὶδ' Σὺ ἱερεὺς εἰς τὸν αἰῶνα χατὰ τὴν τάξιν Μελ- 
χισεδέχ" ὃς οὐ θυσίσς νομιχὰς ἱέρευεν: ἀλλ᾽ εὐχὰς, καὶ 


1 Tom. IV oper. Hier. — 2 Hier. in cap. xxi Matth. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


opinioni suffragatur : « Melchisedech, inquit, 
sacerdos Dei legitur; cujus meritum facile 
ex hoc intelligi potest, quod multo post futu- 
rum Domini sacramentum ante signavit, ac 
sacrifieio panis, et vini mysterium corporis, 
et sanguinis expressit, ae sacerdotii sui typo 
Christi sacerdotium figuravit. » Quae seripto- 
ris minime alioqui Catholici verba utique 
catholica sunt, et orthodox:e fidei consenta- 
nea. Non enim ob id accusatus, et damnatus 
est Pelagius pro heretico, quod de Christiano 
sacrificlo, et insütutione Christi perperam 
existimaret. Itaque non alia, quam qua vulgo 
in Eeclesia recepta erat, fidem illis verbis 
expressit, przeserlim cum aliorum minimeque 
suspectorum Patrum in idem decreta conspi- 
rent. 

Quin Hieronymus idein libro quarto im 
Mattheum. sub iniüum ?, Judaeos redarguit, 
qui predicetionem propheticam Psalmi cix de 
sacerdotio Christi, perperam interpretantur de 
Abrahamo, « Quos interrogemus, inquit, 
quomodo Deus dixerit Abrahe ea, quie se- 
quuntur, Zecum principium, ele. Tu es Sacer- 
dos in eternum secundum ordinem Melchisedech. 
Et respondere cogamus ; quomodo Abraham 
ante Luciferum genitus sit, et sacerdos fuerit 
secundum ordinem Melchisedeeh : pro quo 
Melchisedech obtulerit panem et vinum, et a 
quo decimas pradz aeceperit. » 

Chrysostomus contra Judaeos scribensapud 
Euthymium in Panoplia : « Deus, inquit, 
legalisexiinetionem sacerdotii preemonstrans, 
per Davidem dixit : Tw es Sacerdos in. cter- 
num secundum ordinem Melchisedech. (ui non 
legales hostias immolabat sed preces, et pa- 
nem, 80 vinum, ut historia tradit. Manifes- 
tum igitur est, quod cum sacerdotio Aaronis 
sublatus est legalis vivendi ritus : cum Mel- 
chisedeci vero sacerdotio introductum est ei 
congruens institutum ^. » 

Isidorus item Pelusiota, libro primo, epi- 
stola cnxxxr. « Melehisedeen, inquit, pani- 
bus ae vino sacerdotalem functionem obiens, 
per qua divinorum mysteriorum figuram si- 
gnificabat *. » 


ἄρτον, χαὶ οἶνον, ὡς ἣ ἱστορία διδάσκει. Πρόδηλον col- 
νυν ὡς τῇ μὲν ἱερωσύνῃ τοῦ ᾿Λαρῶνος συνανῃρέθη καὶ f, 
γομιχὴ πολιτεία. τῇ δὲ τοῦ Μελχισεδὲχ συναντεισήχθη ἣ 
πολιτεία προσείχουσα. 

c Καὶ Μελχισεδὲκ ἄρτῳ, xol οἴνῳ ἱερατεύων, δι᾽ ὧν 
τὸν τῶν θείων μυστηρίων προεσήμαινε τύπον. 


DE INCARNATIONE, 


Cssarius Arelatensis homilia septima 
« ilie ergo in Melchisedech, ait, cujus genea- 
logia, vel origo notitiam illius temporis latuit, 
oblatione panis, et vini hoc Christi saerificium 
presignavit, » nimirum corporis et sanguinis, 
quod in Eucharistia prebetur : de quo tota 
illa in homilia disserit. Nec excidere nobis 
Cyrillum oportet Alexandrinum; qui in libro 
secundo Glaphyrorum in Genesim, longam de 
Abrahamo, et Melehisedeco orationem expli- 
eat. Ibi sacerdotii genus in Melchisedeco, 
oblatione metitur panis et vini: in quo ty- 
pum etiam exhibuisse Christi significat. Et in 
fine libri, Aaronis sacerdotium Christi sacer- 
dotio seeundum ordinem Melchisedee compa- 
rans, eumdem ait Christum non cruentis 
pecudum saerifieiis, sed « mysticis oblationi- 
bus nos ad vitam sempiternam alere ^. » 

VIII. Arnobius Junior ad Psalmum cxt. 
« Nonergo sieut damnabilis Photinus credit, 
ex Marie partu sumpsit, inquit, exordium : 
sed ante Luciferum est ex Patris ore proge- 
nitus hie, qui per mysterium panis ac vini 
Sacerdos faetus est in szternum secundum 
ordinem Melchisedech : qui panem et vinum 
solus obtulit in sacerdotibus, dum Abraham 
vietor reverteretur de praelio. » 

Theodoretus quoque qusestione rxrv in Ge- 
nesim, Melchisedecum unum ex indigenis 
fuisse suspicatur, regem simul, et sacerdotem 
Dei altissimi : cui idcireo. Abrahamus primi- 
lias obtulit. « Siquidem Dominici sacerdotii, 
inquit, figuram gerebat. Ideo panes Abra- 
hamo vicissim et vinum dedit ; ut quifortasse 
solitus esset talia Deo omnium offerre. Opor- 
tebat enim figuram in illo monstrari^. « Hic 
minime pretermittendus est Eusebius Cesa- 
riensis; qui etsi, ut Ariana pestilentia erat 
afflatus, non satis sinceram de Christi sacer- 
dotio sententiam habuit, quatenus id ante 
susceptam carnem perpetuo penes illum ex- 
stitisse vult : quod supra memoravimus ! : 


& Cywmnr. lib 11] G/aphyr. Καὶ αὐτὸν δὲ τῆς 
ἱερωσύνης τὸν τρόπον εἰς παράδειξιν τοῦ πράγματος 
ἐποιεῖτο, σαφῆ. ἄρτους γὰρ καὶ οἶνον ἐξεχόμιζεν ὁ Νελ- 
χισεδέχ. 

b Ibidem. Τρέφει γὰρ ἡμᾶς εἰς ἀμάραντον ζωὴν ταῖς 
μυστιχαῖς ἱερουργίαις. 

c TukoponETUS qu. Lxiv ἐπ Gen. Τῆς γὰρ δεσπο- 
τιχῆς εἶχεν ἱερωσύνης τὸν τύπον, Διὸ δὴ xo ἄρτους τῶ 
᾿Λόραὰμ, καὶ οἶνον ἀντέδοχεν' ὡς τοιαῦτα τυχὸν προσφέ- 
ρειν εἰωθὼς τῷ τῶν ὅλον θεῷ. ἔδει γὰρ xdv τούτῳ δειχ- 
θῆναι τὸν τύπον. 

d Eus. V de Demonstr. cap. i... Καὶ τόγε ἀποτέ- 


1 Cap. xi, $ 2. 


LIB. XIT, CAP. XII. 571 


nihilominus de ipsa proprietate, ac condi- 
lione sacerdotii ad Melchisedeci typum exacti 
communi dozmati consentanea tradit in 
quinto libro de Demonstratione | Evangelica. 
Ibi loeum illum Psa/mi cix pertractans, 7'u es 
Sacerdos, etc., impletum hune ait in Christo 
fuisse, qui non secundum Aaronis ordinis 
sacerdotium gessit; nec ut ille de tribu Levi- 
lica fuit; neque pecudum cruore, ac eede 
litavit : sed incruentum sacrificium per suos 
sacerdotes hodieque Deo perseverat facere. 
« Et preedietionis, inquit, eventus admirabilis 
est, si quis consideret, quemadmodum 5al- 
vator noster Jesus, Christus Dei; Melehisedeci 
ritu, que sacerdotalis inter homines functio- 
nis propria sunt per suos cultores et ministros 
exequi pergat. Ut enim ille cum esset genti- 
lium sacerdos nusquam videtur sacrificiis 
usus esse corporalibus : sed vino duntaxat, et 
pane Abrahamo benedixisse : ita primus ipse 
Salvator, et Dominus noster ; deinde quiabipso 
instituti sunt sacerdotes omnes, per univer- 
sas gentes spirituale ex prescriptis ecclesia- 
sticis sacrificium peragentes, vino et pane, 
corporis ipsius, et salutiferi sanguinis sacra- 
menta significant. » 

IX. Jam qui in rebus prolatis a Melehise- 
deco significatum fuisse legis nov: saerifi- 
cium affirmant Patres, prorsus multi sunt. 
Inter quos luculentissime ae creberrime id 
Augustinus asseverat. Velut in libro XVI de 
Civitate Dei, capite xxi. de Melchisedeco 
agens, et Abrahamo ab illo benedicto, « Ibi 
quippe primum, ait, apparuit sacrificium, 
quod nune a Christianis offertur Deo toto 
orhe terrarum, impleturque illud, quod longe 
post hoc factum, per Prophetam dicitur ad 
Christum, qui fuerat adhue venturus in carne; 
Tu es Sacerdos in eternum secundum ordinem 
Melchisedec. Non scilicet secundum ordinem 
Aaron, qui ordo fuerat auferendus illucescen- 
tibus rebus,qua illis umbris prenotabantur.» 


λεσμα τοῦ χρησμοῦ θαυμάσιον, συνορῶντι ὅπως ὁ σωτὴρ 
ς»ν , X. r * - - A- 2 ^I 
ἡμῶν ᾿Ιησοῦς ó Χριστὸς τοῦ θεοῦ, τῷ τοῦ Μελχισεδέκ 
τρόπῳ τὰ τῆς ἐν ἀνθρώποις ἱερουργίας εἰσέτι καὶ vov διὰ 
τῶν αὐτοῦ θεραπευτῶν ἐπιτελεῖ. ὥσπερ γὰρ ἐχεῖνος ἱερεὺς 
ἐθνῶν τυγχάνων, οὐδαμοῦ φαινέται θυσίαις σωματιχαῖς 
ΧΕῚ γος, οἴνῳ δὲ μόνῳ, χαὶ ἄρτῳ τὸν ᾿Αδραὰμ εὐλο- 
(εχρημένος, οἴνῳ δὲ μόνῳ, καὶ ἄρτῳ τὸν ᾿Αὐραὰμ εὖ 
-- ^ c9- 

γῶν" τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον πρῶτος μὲν αὐτὸς ὃ σωτὴρ, 
χαὶ χύριος ἡμῶν, ἔπειτα οἱ ἐξ αὐτοῦ πάντες ἱεροῖς ἀνὰ 
πάντα τὰ ἔθνη τὴν πνευματιχὴν ἐπιτελοῦντες χατὰ τοὺς 
ἐχχλησιαστιχοὺς θεσμοὺς ἱερουργίαν, οἴνῳ xai ἄρτῳ τοῦ 
τε σώματος αὐτοῦ, xal τοῦ σωτηρίου αἵματος αἰνίττονται 
τὰ μυστήρια. 


Res a Mel- 
chisedeco 
prolatee 

figura sunt 
sacrificii 

nove legis. 


972 


Et in libro contra Adversarium legis, et 
Prophetarum, capite xx. « Noverunt, inquit, 
qui legunt, quid protulerit Melchisedec, 
quando benedixit Abrahamo ; et jam sunt 
participes ejus. Vident tale sacrificium nunc 
offerri Deo toto orbe terrarum. » 

Item in tractatu ad Psalmum xxxn, bifa- 
riam diviso, egregie catholicam professionem 
tam de vera corporis ae sanguinis Dominici 
presentia, quam. de ejusdem sacrifieio con- 
firmat. In prima concione ', « Erat aulem, 
inquit, ut nostis, sacrificium Judadorum an- 
tea secundum ordinem Aaron in victimis 
pecorum : et hoc in mysterio : nondum erat 
sacrifieium corporis, et sanguinis Domini, 
quod fideles norunt, et qui Evangelium lege- 
runt : quod sacrificium nune diffusum est toto 
orbe terrarum. Proponite ergo vobis ante 
oculos duo sacrificia ; et illud secundum ordi- 
dinem Aaron, et hoc secundum ordinem 
Melchisedee : de quo dicitur, 7'u es Sacerdos 
in eternum, »etc.Tum in concione secunda? ; 
« Ipse de corpore, inquit, et sanguine suo 
instituit sacrificium secundum ordinem Mel- 
chisedech. Mutavit ergo vultum suum in sa- 
cerdotio. » 

Rursus in libro XVIII de Civitate | Dei, 
eapite xxxv. « Hoe sacrificium , inquit, per 
sacerdolium Christi secundum ordinem Mel- 
chisedec eum in omni loco, a solis ortu usque 
ad occasum Deo jam videamus offerri ; saerifi- 
cium autem Judaeorum, quibus dictum est. 
Non est mihi voluntas in. vobis; nec accipiam 
de manibus vestris munus?, cessasse negare 
non possunt. » Sed in libro XVII ejusdem 
operis, capite xvii, ex professo Christi sacer- 
dotium, etde eo locum illum Psalm. cix de- 
clarans, inter alia sic scribit : « Ex eo quod 
jam nusquam est sacerdotium, et sacrificium 
secundum ordinem Aaron; et ubique offertur 
sub sacerdote Christo quod protulit Melchi- 
sedec, quando benedixit Abraham, quis am- 
bigere permittitur, de quo ista dicantur? » 

Idem in libro octoginta trium questionum 
quaest. rxr. « Dominus noster Jesus Christus 
ipse est sacerdos nosler in seternum secun- 
dum ordinem Melchisedee, qui seipsum obtu- 


« Ern. hir. nv, num. 6. Ὃ Μελχισεδὲχ αὐτῷ 
᾿ ἀπήντα τότε, καὶ ἐξέδαλεν αὐτῷ ἄρτον, χαὶ οἶνον, προ- 
τυπῶν μυστηρίων τὰ αἰνίγματα, ἀντίτυπα τοῦ χυρίου 
ἡμῶν λέγοντος. ἐγὼ εἴμι ὃ ἄρτος 6 ζῶν" χαὶ ἀντίτυπα 
τοῦ αἵματος τοῦ ix τῆς πλευρᾶς αὐτοῦ νυχθέντος. 

b Cunysosr. Καὶ ὅρα διὰ τῆς εἰς τὸν πατριάρχην 


1 August, tom, VIII, — 2 ΤΙ ἃ, — 3 Mal, 1, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


lit holocaustum pro peccatis nostris ; et ejus 
saerifieii similitudinem celebrandam in suse 
passionis memoriam commendavit : ut illud, 
quod Melchisedee obtulit Deo, jam per totum 
orbem terrarum in Christi ecclesia videamus 
offerri. » Et hic locus ad superiores adseri- 
bendus est, qui hoc adstruunt, Melehisedecum 
ipsum saerifieium obtulisse Deo panis et vini, 
quando utrumque protulisse dicitur. 

X. Epiphanius item in heresi Melchisede- 
cianorum. « Melchisedee, inquit, occurrit 
tune ei, etprotulit ipsi panem, et vinum, 
sacrorum mysteriorum significationes adum- 
brans; qua Domini figuram exprimebant, 
dicentis, E'go sum panis vivus : et figuram san- 
guinis ex perforato ipsius latere manantis ^. » 

Hieronymus in epistola ad  Marcellam. 
« Reeurre, inquit, ad Genesim : et Melchise- 
dee regem Salem hujus principem invenies 
civitatis : qui jam tune in typo Christi panem 
et vinum obtulit, et mysterium Christianum 
in Salvatoris sanguine, et corpore dedica- 
vit. » 

Item ad Psalmum cix ejusque verba illa, 
Tu es Sacerdos, ctc. Sie ea paraphrastice de- 
clarat. « Quomodo enim Melchisedee rex 
Salem obtulit panem, et vinum: sic et tu 
offeres corpus tuum, et sanguinem, verum 
panem, et verum vinum. Iste Melchisedec 
ista mysteria, qua» habemus, dedit nobis. 
Ipse est, qui dixit. Qu manducaverit carnem 
meam, et biberit sanguinem meum. Secun- 
dum ordinem Melchisedee tradidit nobis sa- 
cramentum suum. » 

Chrysostomus homilia xxxv in Genesim, ad 
caput decimumquartum, ubi occursus ille 
Melehisedeci describitur, post nonnulla de 
sacerdotio illius, deque eo quod parentibus 
caruisse dicitur, consentanee iis quae diximus 
allata: de pane ae vino ab eodem prolato sic 
scribit: « Animadverte quemadmodum per 
illum Patriarehe exhibitum honorem, mys- 
terium aliquod nobis significet. Protulit enim 
panes et vinum. Cum figuram videas, intel- 
tellige veritatem, et divine Seripturte vim 
admirare ; uti longe ante, et ex primordiis 
qua sunt futura priemonstret^, » Et in homi- 


τιμῆς, ὅπως μυστήριόν τι ἡμῖν OU αὐτῆς αἰνίττεται. 
᾿Εξήνεγχε γὰρ ἄρτους, χαὶ οἶνον, ὁρῶν γὰρ τὸν τύπον 
νόει μοι τὴν ἀλήθειαν, καὶ θαύμαζε τῆς θείας γραφῆς τὴν 
δύναμιν, πῶς ἄνωθεν, xoi ἐκ προοιμίων τὰ μέλλοντα 
ἔσεσθαι προεμήνυε. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. XII. 


lia xxvvr. « Alioqui quia tum fiebant, inquit, 
figuram Cbristi pre se ferebant. Quin illa 
ipsa, qua prolata sunt, myslerii non nihil 
portendebant ^. » 

Idem et Cyrillus Alexandrinus affirmat 
Glaphyrorum libro secundo !. 

XI. Joannes Damascenus libro IV de Fide, 
capite xiv. « Pane, inquit, et vino Melchise- 
dee Abrahamum excepit ab alienigenarum 
ciede revertentem sacerdos Dei altissimi. Illa 
mensa mysticam hane mensam adumbhrabat : 
quemadmodum sacerdos ille veri pontificis 
Christi typus erat, et figura. Tw enim es sa- 
cerdos, inquit, 7n «fernum secundum ordinem 
Melchisedech^. » 

Cassiodorus item ad Psalmum οὐχ. de his 
verbis agens, 7'w es Sacerdos, etc. « Hoc 
etiam, ait, Propheta promisisse filio comme- 
morat Patrem. Cui enim potest veraciter 
istud, et evidenter aptari, nisi Domino Sal- 
vatori; qui corpus et sanguinem suum in 
panis, ae vivi erogatione salutariter conseera- 
vit? Quem ordinem pér mysticam similitudi- 
nem Melchisedee justissimus rex instituit, 
quando Dominus panis et vini fructus obtulit. 
Constat enim peeudum victimas periisse, 
qua fuerunt ordinis Aaron; et Melehisedec 
manere potius institutum, quod toto orbe in 
saeramentorum erogatione celebratur. » 

Paschasius etiam Radbertus in epistola ad 
Frudegardum : « Volo, iuquit, perpendas fide- 
lis animus, quid intersit inter illud typi eum 
Pascha, quo agnus immolatus est, et in ea- 
dem cona comestus; et istud, quod secun- 
dum ordinem Melehisedec in pane et vino 
continuo eelebratur. » Et mox: « Deinde 
corpus et sanguis in calice ad expletionem 
factum esf veritatis, ut quod in Melchisedec 
precesserat, totum compleretur in Christo » 

Potho denique Prumiensis libro secundo 
de statu domus Dei? : « Denique preter unum 
verum, summummque sacrificium, quod se- 
cundum ordinem Melchisedec in consecratione 
Eucharistiz offerimus, nullum aliud munus 


& Cunvs. hom. xxxvi. ἴλλλως δὲ zo τύπος ἦν τὰ 
γινόμενα τοῦ Χριστοῦ, xol αὐτὰ δὲ τὰ προενεχθέντα 
μυστήριόν τι προεμήνυε. 

b Ὀλμαβο. "Apzo, χαὶ οἴνῳ ἐδεξιοῦτο Μελχισεδὲκ 


τὸν ᾿Αὐραὰμ ix τῆς τῶν ἀλλοφύλων χοπῆς ὑποστρέ- 


* De Melchisedeco, et Christi sacerdotio secundum ejus 
ordinem disputant pr:eter Petavium Pererius in Gen. XIV, 
num. 80 seq. Lorinus in Ps. cix, Justinianus in seplimum 
epistole ad. Hebreos caput, et P. Pelrus Curti in disser- 


1 Cyril. Glaph. — ἃ Tom. IX, Bibl. — ὃ Mal. τ, 10. 


513 


prestantius altari sancto  superponimus. 
Geterum plures sunt hostize spirituales, plura 
sunt dona, et sacrificia. que& ad unum illud 
sacrificium eonducunt ; quce omnem animam 
praparant, ut participatione coelestis sacrificii 
digna esse possit *. » 

XII. Hactenus veterum testimonia recen- 
suimus, qui in Ecclesia sacrificii genus esse 
quoddam asseverant, quod a Melchisedeco 
panis et vini prolatione significatum sit ; cu- 
jus etiam gratia nova sacerdotium legis insti- 
tutum est. Nune alterius Prophete locum 
expendere oportet, qui non minus illustris, et 
ad idem persuadendum aptus esse videtur 
lum per se, tum antiquorum usu et auctori- 
tate munitus.Is est Malachias,cujus in primo 
capite memorabile exstat de novo illo sacri- 
ficio, quod per gentesin Judaici locum subro- 
gari debebat, oraculum his verbis compre- 
hensum ?: JVon est mihi voluntas in vobis dicit 
Dominus exercituum ; et munus non. suscipiam 
de manu vestra. Ab ortu enim | solis usque ad 
occasum magnum est nomen meum in genti- 
bus: et in. omni loco sacrificatur, et offertur 
nomini meo oblatio munda, quia magnum est 
nomen meum in Gentibus, dicit Dominus exer- 
cituum. 

Hoc sacrifieium, quod, abrogato Judaico, 
ab gentibus in omni loco esset offerendum. 
peculiare quoddam esse, non late sumpto 
nomine, precibus, ac votis, ceterisque reli- 
gionis offieiis tribuendum, primum verba 
ipsa demonstrant. quod oblatio illa munda 
fore predicitur: eujusmodi, ex adversario- 
rum opinione, non sunt humana opera quan- 
talibet sanctitate pollentium ; que impura, et 
lethali infecta esse culpa recentior hzresis af- 
firmat. Deinde quod hie potissimum a nobis 
agitur, antiquissimi Patres de singulari Eu- 
charistiz:, ac Dominici corporis et sanguinis 
sacrificium intelligendum docent. 

Justinus eece in dialogo cum Tryphone, 
diserte hane esse mentem predictionis illius 
ostendit. « De sacrificiis, inquit, qu: a vobis 


φοντα, ὃ ἱερεὺς tou θεοῦ τοῦ ὑψίστου. ᾿Εχείνη fj πρά- 

πεζα ταύτην τὴν μυστιχὴν προειχόνιζε τράπεζαν, ὃν τρό- 

πον ἐχεῖνος Ó ἱερεὺς τοῦ ἀληθινοῦ ἀρχιερέως Χριστοῦ 
΄ τ " * 

τύπος ἦν, xai εἰχόνισμα. σὺ γὰρ, φησὶ, εἰ ἱερεὺς εἰς τὸν 

αἰῶνα χατὰ τὴν τάξιν Μελχισεδέχ. 


tatione Romz edita ἃ 1151 inscriptaque Christus Sacerdos, 
de qua diximus t. V Hist. Litter. pag. 322. seqq. 
F.A; Z. 


Illus'*ratur 
celeberrima 
Malachiaz 
prophetia. 


Testimonia 
veterum. 


574 


tune offerebantur, loquitur Deus per Mala- 
chiam unum ex duodecim^.» Tum prolatis 
Prophetz verbis, quae descripsimus, ita per- 
git: « De iis autem, qua a nobis gentilibus 
in omni loco offeruntur ipsi, sacrificiis, hoe 
est de pane Eucharisti;, et poculo similiter 
Eucharistie, predixit, » etc. 

Tum pluribus interjectis, in eodem dia- 
golo, Judaica omnia sacrificia antiquata esse; 
et unum penes gentiles Christianos residere 
testatur « sacrificium in Eucharistia panis, et 
poeuli: quod ab Christianis in omni terrae 
loco celebratur ^, » 

XIII. Irenzus item libro IV capite xxxu 
sub finem, ex eodem Malachias testimonio, 
sacrificium Christian: legis approbat. « Eum, 
inquit, qui ex creatura panis est, accepit, et 
gratias egit dicens, Zoc est corpus meum. Et 
calicem similiter, qui ex ea creatura, qua 
est secundum nos, suumsanguinem confessus 
est: et novi Testamenti novam docuit obla- 
tionem: quam Ecclesia ab Apostolis acci- 
piens, in universo mundo offert Deo, ei, qui 
alimenta nobis prestat, primitias suorum 
munerum in novo Testamento, de quo in 
duodecim Prophetis Malachias sie preesigni- 
ficavit, etc. Manifestissime significans per 
hzc, quoniam prior quidem populus eessavit 
offerre Deo, omni autem loco sacrificium 
offertur Deo, et hoc purum : ei nomen ejus 
glorificatur in gentibus. » 

Ita Chrysostomus, vel qui sub ejus nomine 
editus est auetor commentarii in Psalmum 
Xcv, allatis Malachiz verbis, ad ea sie disputat: 
«Vide, quam illustri, et splendido preconio 
mysticam mensam explicet, nempe ineruen- 
tum sacrificium ^. » 

Theodoretus quoque ad eaput primum //a- 
lachie, et ejus illa verba; « Vietimarum, 
inquit, ratione carentium jugulatio fieri desiit. 
Solus autem immaculatus agnus sacrificatur, 
qui tollit peccata mundi. » Quod hie agnum 


ὦ Jusr. Dial. vers. 34. Ὅθεν περὶ μὲν τῶν ὑφ’ 
ὑμῶν τότε προσφερομένων θυσιῶν λέγει 6 θεὸς, ὡς 
προέφην διὰ Μαλαχίου ἑνὸς τῶν δώδεχα, etc. Περὶ δὲ 
τῶν ἐν παντὶ τόπῳ bo! ἡμῶν τῶν ἐθνῶν προσφερομένων 
αὐτῷ θυσιῶν, τουτέστι τοῦ ἄρτου τῆς εὐχαριστίας προ- 
λέγει, ete. 

b lbid. Θυσίας, ἃς παρέδωχεν ᾿Ιησοῦς ὁ Χριστὸς 
γίνεσθαι, τουτέστιν, ἐπὶ τῇ εὐχαριστίᾳ τοῦ ἄρτου, χαὶ 
τοῦ ποτηρίου ἐν παντὶ τόπῳ τῆς γῆς γενομένας ὑπὸ τῶν 
Χριστιανῶν προλαδὼν ὁ θεός, ete. 

V.de οἱ pag. seq. 


18 7. — 9 Hebr, xii, 10, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


immaculatum, id est Christum, sacrificari 
dicit, explicat in commentario ad caput oc- 
tavum epistole ad Hebreos ; ubi de ineruenta 
Christianorum oblatione loquitur, qua uni- 
cum illud oblatum semel in cruce comme- 
moralione quotidiana repeti dicit ; quem 
locum postea proferam. 

Meminit et sacrificii novae legis a Malachia 
predicti Cyprianus libro I Zesrimon. cap. xvI. 

XIV. Augustinus libro. XVI de Civitate 
Dei, capite xxxv, Malachiae testimonium 
affert, ae vetere abrogato sacerdotio, et sacri- 
ficio, novum esse subrogandum indidem 
affirmat. Hoe vero sacrificium novum per sa- 
cerdotium Christi secundum ordinem Mel- 
ehisedec in omni loco ait oflerri; quem lo- 
cum supra retulimus !, 

Sic etiam in libro contra Adversarium legis, 
et Prophetarum, capite xx, sacrificium illud 
idem, quod Judaico successurum praedicit 
Malachias Propheta, secundum ordinem | Mel- 
chisedec esse dicit. 

Sic Joannes Damascenus libro tertio, ca- 
pite xiv. « Hzc nimirum est, ait, purum et 
incruentum sacrificium, quod ab ortu solis 
usque ad occasum offerri sibi, per Prophetam 
Dominus dixit. Corpus est, et sanguis Christi, 
quod ad anim: nostra corporisque conser- 
vationem procedit ὁ,» ete. 

Perspieuum est autem neque Malachiam 
nec ejus interpretes sanctos Patres sacrificii 
nomine commune quoddam, et late usurpata 
significatione intelligi voluisse, cujusmodi 
preces, vota, et beneficenüism in pauperes 
appellantur interdum? : sed peculiare aliquod, 
et insigne. Nam priora illa pridem usurpa- 
bantur manente adhue Aaronis sacerdotio, 
eique consentaneis sacrificiis. Atqui novum 
aliquod, uti sacerdotium, ila sacrificium 
predicitur secundum ordinem Melchisedech , et 
antehac inusitalum : uti Patres illi declarant 
loto hoe capite citati. Quod eum preterea 


ὁ Cunys. vers. 39. “Ὅρα πῶς λαμπρῶς, καὶ mépt- 
φαγῶς τὴν μυστικὴν ἡρμήνευσε πράπεζαν, χαὶ ἀναίμαχτον 
θυσίαν. 

d TuroponET. in Malach. Καὶ τῶν μὲν ἀλόγων 
θυμάτων τέλος ἔλαθεν ἣ σφαγὴ, μόνος δὲ ὁ ἄμωμος 
ἀμνὸς ἱερεύεται, ὃ αἵρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ χόσμου. 

€ θλμαβο. Αὕτη ἐστὶν $, χαθαρὰ θυσία δηλαδὴ, xo 
ἀναίμαχτος, ἣ ἀπ᾽. ἀνατολῶν ἡλίου μέχρι δυσμῶν αὐτῷ 
προσφέρεσθαι διὰ τοῦ προφήτου Ó Κύριος ἔφησε. Σῶμά 
ἐστι χαὶ αἷμα Χριστοῦ, εἷς σύστασιν τῆς ἡμετέρας ψυχῆς 
τε, χαὶ σώματος χωροῦν. 


Quid sit 

crificium 
late 

imptum. 


DE INCARNATIONE, 


ineruentum ab illis asseratur, et quale in 
Ecclesia catholica per dies singulos offertur , 
na judicii ae sensus communis expers ille sit 
oportet, qui non id agnoscit antiquis illis Pa- 
tribus omnino placuisse nova legis sacrifi- 
cium istud esse, in quo Christi corpus et 
sanguis, in memoriam passionis ipsius ac 
mortis, ex ejusdem precepto quotidie cele- 
bratur. Quod in sequenti capite plenius adhuc 
constabit; in quo eorumdem Patrum alia 
ponemus testimonia, quz universe, ac citra 
Propheticorum dictorum mentionem, nostrum 
illud sacrificium asseverant ". 


CAPUT XIII. 


Esse aliquod Nove Legi peculiare sacrificium 
institutum à. Christo, e£ hujus corporis, ac 
sanguinis, probatur primum | Grecorum 
Patrum selectis testimonus. 


I. Sacrificii voeabulum (quod in hae tota 
disputatione primo loco notatum, et ani- 
madversum esse debet) latissima signifieatione 
usurpatur interdum a Patribus pro omni 
opere bono; quod ad Dei cultum refertur. Ex 
quo manavit Augustini descriptio illa sacri- 
ficii in libro decimo de Civitate Dei tradita ἡ. 
« Proinde verum sacrifieium, | inquit, est 
omne opus, quod agitur ut sancta societate 
inhereamus Deo, relatum scilicet ad illum 
finem boni, quo veraciter beati esse possu- 
mus. » Sed hzc sacrifieii notio nimis est 
ampla ; et proprie dicti limites excedit. Nam 
et « misericordiam, qua homini subvenitur, si 
propter Deum fit, » tale esse sacrificium 
asserit. Imo « ipse homo Dei nomini, conse- 
cratus, ait, et Deo devotus, inquantum mundo 
moritur, ut Deo vivat, sacrificium est. » 
Quod autem opus omne bonum, quo Deus 
eolitur, verum sacrificium nominat, nemo sic 
intelligendum putet, tanquam verum Sit, 
proprie dictum : quin potius ideo 510 vocari 
sentiat, quod hujus potissimum gratia divini- 
tus sit institutum hoc, quod proprie sacri- 


* Malachie Vaticinium singulariter illustratur a P. 
Widenhoser Saerg Scripture dogmatice, et polemice 
eaplicate parle prima tom. Il seqq. p. 1020 seqq. εἰ ἃ 


LIB. XII, CAP. XIII. 015 


fiium appellatur. Siquidem et sacramenta 
omnia nov2e legis, et ejusdem singulare saeri- 
ficium et ipsa carnis nostr: susceptio : mors 
denique Salvatoris, ei passio; ae quidquid 
egit in vita, dixitque; ad eum finem refe- 
runtur universa, quem ad 7'ftum scribens 
commemoravit Apostolus. Qu? dedit. inquit?, 
semetipsum pro nobis, nt mos redimeret ab 
omni iniquitate, et mundaret sibi populum ac- 
ceptabilem, sectatorem bonorum operum ; quod 
est illud ab Augustino definitum sacrificium. 
Quin et idem capite antecedente, illud ex 
Osee refert? : Misericordiam volut, et non sa- 
crificium. Quibus verbis « nihil aliud, inquit, 
quam sacrificio saerificrum praelatum oportet 
intelligi, quia illud quod ab omnibus appel- 
latur sacrifieium, signum est veri sacrificii, 
Porro autem misericordia verum sacrificium 
est. Talibus enim sacrificiis placatur. Deus *. 
Quicumque igitur in ministerio tabernaculi 
sive templi, multis modis de sacrificiis legun- 
tur divinitus esse precepla, ad dilectionem 
Dei et proximi significandam referuntur. /n 
his enim. duobus preceptis tota. lex pendet, et 
Prophete?^. » Et, quod ante scripserat. «In sa- 
crifieiis, quce ab antiquis Patribus facta sunt 
in vietimis, nihil aliud intelligendum est, 
nisi rebus illis eas res fuisse significatas, quce 
aguntur in nobis ad hoc tantum, ut inharea- 
mu$ Deo, et ad eumdem finem proximo con- 
sulamus. » Δ subinde ita decernit: « Sa- 
erifieium ergo visibile invisibilis sacramen- 
tum, id est sacrum signum est. » 

II. Quas postrema verba demonstrant, 
quemadmodum Augustini superiora intelli- 
genda sintilla, quibus verum sacr?ficium appel- 
lavit opus omne bonum, et honestum, quod 
ad Dei venerationem refertur. Quippe duplex 
esse sacrificium agnoscimus, visibile, et invi- 
sibile; quorum prius exteriori ezeremonia, et 
oblatione continetur: posterius prioris est 
fruetus et finis. Ideo verum sacrificium dici- 
tur: quasi primariwin, et cujus gratia illud 
est institutum. Quemadmodum Christus de 
se ipse dieit; Ego sum vitis vera^, non « per 
proprietatem, sed per similitudinem, » ut ait 
Augustinus *; quomodo et «leo, ovis, agnus, 
petra, lapis angularis, et ectera hujusmodi 
vocatur, quie magis ipsa sunt vera, ex 


P. Seedorf in epistolis gallicis Manhemii divulgalis adversus 
Pfaffium Tubinganum Cancellarium. E. À. Z5 


1 Aug. X de Civil. cap. vi, — 3 Tit. ri, 14. — 3 086. vi, 6. — 4 Hebr. xii. — 5 Marc. xxii, 40. — 6 Joan. xv. — 1 Tract. 1xxx, 


in Joan. 


Sacrificii 
veri et realis 
| ratio. 


216 


quibus ducuntur iste similitudines, non 
proprietates. » Non igitur verum  sacri- 
fidum appellatur misericordia, vel con- 
triti cordis sacrificium, quasi proprie dictum : 
uti nec vitis vera, vel petra, est 'proprie 
dicta. Sed idem est, ae precipuum, et in 
quod potissimum intentus est auctor, insti- 
tutorque visibilis ritus, et sacrificii. Sic in 
capite sexto libri ejusdem decimi de Civitate 
Dei, ipsum hominem pium dieit esse sacrifi- 
cium. Et in fine concludit: « Hoc est sacrifi- 
cium Christianorum: Multi unum corpus 
sumus in Christo; quod etiam sacramento 
altaris fidelibus noto frequentat Eeclesia : ubi 
eidem demonstratur, quod in ea oblatione, 
quam offert, ipsa offeratur. » 

Nos nimis anxia contentione submota, 510 
statum informamus rei in medio posite, 
atque inter Catholieos, et horum adversarios 
controverse : Cum duplex ex Augustino cce- 
terisque Patribus adeoque sacris e libris 
intelligatur esse sacrifiei genus; alterum 
commune, lateque sumptum ; ut sunt opera 
bona, presertim misericordie, penitentie, 
ac similium, quod eatenus virtutis, quae sub 
sensus non cadit, invisibile nominat Augus- 
linus : alterum externum et aspectabile: quod 
in ritu quodam, et ceremonia consistit, qua 
Deo aliquid offertur, qualiseumque tandem 
actionis illius conditio sit (de quo non est 
hujus loci subtilius inquirere; quod tum fiet, 
cnm de Misse sacrificio disputabimus) hoc 
igilur constituto, de priori sacrificii notione 
non hie constituimus agere: eum extra 
questionem sit, tam in veteri lege, quam in 
Nova, usurpari spirituales hostias istas, et spi- 
rituales oblationes, ac sacrificia ; qua» ab novi 
Testamenti auctore Christo, et ejus Apostolis, 
impensius etiam, quam erant in veteri, in 
usu esse jubentur. Hoc igitur disputationi 
subjectum — erit argumentum , atque id 
efficere, ae. probare contendimus, antiquos 
Patresin ecclesia Christiana novum quoddam, 
et ab Chrislo constitutum agnoscere sacri- 
ficium ; quo ex pane vinoque, conseeratione 
faetum ab sacerdote Christi corpus et sanguis 
offertur. 

III. Persuadent hoc imprimis vocabula 
quadam, quibus ad exprimendam mysticam 


5 « 

& Νιοδν. can. xvin. Ἦλθεν εἰς τὴν ἁγίαν, καὶ 
μεγάλην σύνοδον, ὅτι ἔν τισι τόποις, χαὶ πόλεσιν, τοῖς 
πρεσθυτέροις τὴν εὐχαριστίαν οἱ διάχονοι διδόασιν. ὅπερ 


1 Cap. antec. $ 18, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


illam actionem uti solent Greci, ae Latini 
Patres, qua certe sacrificam oblationem 
sigznifieant, eamque peculiarem, et quz sacri- 
fiai nomen proprie , non χαταχρηστιχῶς, et 
communiter obtinet, ut sunt προσφορὰ ; et 
προσφέρειν, ἱερατεύειν, ἱερεῖον, ἱερεύειν, ἱερεὺς, θυσία, 
θυσιάζειν, βωμός. Latinis oblatro, et sacrificium 
corporis, οἱ sanguinis Domini, offerre, conse- 
crare, sacrificare, immolare, sacerdos, altare, 
et ejusdem generis alia, que partim iis in 
Patrum sententiis, quas antecedenti capite 
collegimus ; partem in sequentibus affatim 
expressa reperies. His enim vocibus certa 
quadam ratione positis, et constructis, nisi 
plane pervicaees, et stulte contentiosi esse 
volumus, fateri cogimur, fuisse in Ecclesia 
veteri, et esse hodieque sacram nescio quam 
ceeremoniam, eujusmodi paulo ante descripsi, 
hoe est ineruentum corporis Christi sangui- 
nisque sacrificium. 

Ac primum Niceni canonis decimi octavi 
verba ponderanda sunt, qua sie ab Dionysio 
Exiguo in Latinum translata sunt: « Perve- 
venit ad sanctum, magnumque concilium, 
quod in quibusdam locis, et civitatibus Pres- 
byteris gratiam sacreecommunionis?. (Greeece 
εὐχαριστίαν ) diaconi porrigant ; quod nec re- 
gula, nec consuetudo tradidit, ut ab his, qui 
potestetem non habent offerendi, illi qui 
offerunt Christi corpusaceipiant. Hie προσφέρειν, 
id est offerre, distinguitur ab eo quod est 
dare, vel tradere; atque hoc diaconis permit- 
titur; illud solis mandatur presbyteris, et sa- 
cerdotibus. Non igitur communis, et pro- 
miscua quaedam est functio ; qualis est stipis 
in pauperes erogatio; vel meeror ob admissa 
peccata; sed saeratior, et augustior; utpote 
ab consecratis, et ordinatis ad hoe munus 
administris prestanda. 

Iren:us item in eo loeo, quem supra ex 
libro quarto protulimus', « novam »ocat 
oblationem, et saerifieium, quod offertur 
modo in omni loco, » ac veteribus, Judai- 
cisque suecessit, Et in capite xxxiv ejusdem 
libri; oblationem hanc eamdem, Eucharis- 
liam vocat, et esse corpus, et sanguinem Domini 
dieit, quo alitur caro nostra, ob idipsum re- 
surrectura. » Quemadmodum enim esta terra 
panis percipiens invocationem Dei, jam non 


οὔτε ὃ χανὼν, οὔτε ἣ συνήθεια παρέδωχεν, τοὺς ἐξουσίαν 
μὴ ἔχοντας προσφέρειν τοῖς προσφέρουσι διδόναι τὸ σῶμα 
τοῦ Χριστοῦ. 


Testimonia 
veterum d 
nove legis 
vero sacrifl- 
οἷο, quod 
probatur 
I: Ex 
Patribus 
Grecis. 


Niczenus 
canon illus- 
tratur. 


]gnatio. 


Julio et 
.Ahanasio. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. XIII. TT 


communis panis est, sed Eucharistia ex dua- 
bus rebus constans, terrena et coelesti; sic et 
corpora nostra percipientia Eucharistiam jam 
non sunt corruptibilia, spem resurrectionis 
habentia. Offerimus autem ei non quasi 
indigenti, sed gratias agentes donationi ejus 
et sanctifieantes creaturam. » Hanc ipsam Eu- 
charistiam, et oblationem esse Christi carnem 
teslis est Ignatius martyr in epistola ad Smyr- 
neos his verbis, qu: ab Theodoreto citantur 
in dialogo : « Eucharistias, et oblationes non 
probant: eo quod non confitentur Eucharis- 
liam, carnem esse Salvatoris nostri Jesu 
Christi, quz pro peccatis passa est: quam 
Pater sua benignitate suscitavit^. » Ita Theo- 
doretus; quae in vulgatis Ignatii codicibus 
non exstant: sed in editione nupera Isaaci 
Vossii, ex Florentino manuscripto, repre- 
sentantur. In qua προσευχὰς, non προσφορὰς le- 
gitur. Sed Theodoretus ita, ut descripsimus, 
habuit in suo exemplari. Quare Eucharistia 
€St προσφορὰ, id est ob/atio, et sacrificium cor- 
poris Christi, quod in cruce pependit ex an- 
tiquissimi Graecorum Patrum Ignatii sincero, 
liquidoque testimonio. 

IV. Apud Athanasiumin Apologia secunda, 
Julii exstat epistola ad Arianos episcopos, qui 
ex Antiochena synodo ad ipsum sceripserant; 
in qua de sacro. calice agens a Macario Atha- 
nasii presbytero confraeto, dum sacris ope- 
raretur Ischyras, ista scribit : «Quonam pacto 
fieri potuit, ut qui post ostum morbo decum- 
beret, tune aslaret, et sacris operaretur, et 
offerret, aut quomo-do proponi oblatio potuis- 
set, cum intus essent catechumeni? Nam si 
intus erant calechumeni, nondum tempus 
oblationis esse potuit. H:c, ut jam exposui, 
pro se dicebat episcopus Athanasius, et rem 
ita esse ex actis probabat, idem affirmantibus 


a ἴονατ. ad S;nyrn. apud Theodoret. dial. III. 
Εὐχαριστίας, χαὶ προσφορὰς οὐχ ἀποδέχονται, διὰ τὸ μὴ 
ὁμολογεῖν τὴν εὐχαριστίαν σάρχα εἶναι τοῦ σωτῆρος 
ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, τὴν ὑπὲρ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν 
παθοῦσαν, ἣν χρησότητι ὃ πατὴρ ἤγειρεν. 

b Jur. epist. Ath. Πῶς οἷόν τε τὸν ὄπισθεν τῆς 
θύρας νόσῳ κατακείμενον, τότε ἐστηχέναι, wo λειτουρ- 
γεῖν, xal προσφέρειν, ἢ πῶς οἷόν τε ἦν προσφορὰν προ- 
χεῖσθαι ἔνδον ὄντων τῶν χατηχουμένων ; Εἰ γὰρ ἔνδον 
ἦσαν οἱ χατηχούμενοι, οὕπω ἦν ὁ χαιρὸς τῆς προσφορᾶς. 
ταῦτα, ὥσπερ εἴρηται, ἔλεγεν ὁ ἐπίσχοπος ᾿Αθανάσιος, 
χαὶ ἐχ τῶν ὑπομνημάτων ἐδείχνυς, διαδεδαιουμένων χαὶ 
τῶν σὺν αὐτῷ, μηδὲ ὅλως αὐτὸν πρεσθύτερον γεγενῆσθα!:. 


οεοίονῖθ, qui eum ipso erant, prorsus nun- 
quam presbyterum Ischyram fuiss2 ^.» Igitur 
ex Julii Papz, et Athanasii testificatione con- 
Stat, προσφορὰν, ld est oblationem in Ecclesia 
fuisse : ad quam usui erant sacra vasa , ma- 
ximeque caliz mysticus, ut cum nominat 
synodica Alexandrini concilii in eadem Atha- 
nasii causa ! : ubi et hoc legitur, in illo caliee 
propinatum fuisse Christi sanguinem, myste- 
riorum, et sacrificii tempore : ad idque con- 
secratione, et ordinatione ministri opus fuisse. 
Qua omnia in actis synodicis, et tota illa nar- 
ratione de Ischyra continentur. 

Dionysius Alexandrinus episcopus in res- 
ponsione ad decem qusestiones a Paulo 
Samosateno propositas, de hoc nova legis 
sacrificio, antiquis, et Judaieis abolitis suf- 
fecto, insigniter disputat his verbis : « Verum 
seipsum exinanivit; propterea mysterium 
ineffabile ab ipso Deo vocatur novum Testa- 
mentum, eo quod seipsum dedit in mystica 
coena ; non ut olim, qui Aaronici sacerdotii 
legi obtemperabant, pecudum carnes altari 
imponebant. Ideo Moses ita seribit? : Carnes 
sancte erunt super altare, et comedet populus - 
et omnis quicumque tetigerit ex eis immundus, 
peribit. Nunc autem non ita fit. Sed ipse 
Dominus, et Deus Israel Salvator noster ait, 
Qui manducat me, οὐ ille vivet propter. me?. 
Deus igitur habitans in nobis, secundum tes- 
tamentum, quod disposuit nobiseum dicens, 
Accipite hoc et dividite inter vos*; hoc novum 
Testamentum est ; hoe facite *. » 

V. Eusebius Caesariensis libro primo de 
Demonstratione Evangelica, capite octavo, in 
quo Christiani instituti rationem reddit, quod 
ab Judaicis sacrificiis desistere praecipit, hzee 
de novo, ae prestantiore sacrificio prodidit : 
« Merito corporis ipsius, et sanguinis memo- 


c Dios. in Resp. ad qu. vit Pauli Sam. ᾿᾽Αλλ᾽ 
ἑαυτὸν ἐχένωσε. διὸ xai τὸ μυστήριον τὸ ἀνεχδιήγητον 
(for. τῷ) ἡμῖν δοῦναι ἐν τῷ μυστιχῷ δείπνῳ, οὐ χαθά- 
περ οἱ χατὰ νόμον, τῆς τοῦ ᾿λαρὼν ἱερατείας χρέα ἀλό- 
γῶν ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον τὸ πάλαι ἐπετίθουν. xal γράφει 
Μωῦσῆς λέγων, ὅτι χρέα ἅγια ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον" καὶ 
ἔδετα: ὁ λαός. χαὶ πᾶς, ὅς, τις ἅψεται ἐξ αὐτῶν ἀχάθαρ- 
τος ἐξολοθρευθήσεται. νῦν δὲ οὐχ οὕτως" ἀλλ᾽ αὐτὸς 6 
χύριος, xol θεὸς ᾿Ισραὴλ, ὁ σωτὴρ ἡμῶν λέγει, ὅτι ὃ 
τρώγων με’ χἀχεῖνος ζήσεται δι᾿ ἐμὲ, Θεὸς ἄρα ὃ ἐνοι- 
χῶν ἐν ἡμῖν χατὰ τὴν διάθήχην, ἣν διέθετο πρὸς ἡμᾶς, 
λέγων, λάῤετε τοῦτο, xai διαμερίσατε εἷς ξαυτοὺς" ἢ 
χαινὴ διαθήχη ἐστί, τοῦτο ποιεῖτε. 


| Apol. nt, Ath. — 2 Lev. vii, sec. ΤᾺΣ, — 3 Joan. vi, — À Luc. xxn 


Tox, Vi. 


31 


Dionysio 
Alexandri- 
no. 


Eusehi^, 


Gregorio 
Nozianzeno. 


518 


riam quotidie celebrantes; ae meliore, quam 
veteres, sacrificio, et functione saera dignati ; 
nefas jam esse ducimus ad illa prima ele- 
menta, et imbecilla delabi, symbola videlicet, 
et imagines, non ipsam veritatem complexa".» 
Et in calce libri, duo apud Christianos versari 
generasacrificiorum asserit : unum externum 
et eucharisticum ; alterum in animi, corpo- 
risque puritate positum : «Igitur et sacrifica- 
mus, ait, et ad suffitum adolemus; alias qui- 
dem maguc hostiz:e memoriam seeundum ea, 
quas ab ipso tradita sunt mysteria celebrantes, 
et Eucharistiam illam, qua ob salutem nobis 
coneessam exhibetur, piis hymnis Deo, ae 
precibus offerentes; alias nosipsos toti ipsi 
consecrantes, et Pontifiei ipsius Verbo cum 
corpore auimaque dicati^. » 

Idem 580} 1 Π 011 genus duplex, inlerioris, 
in animique affectione recta positi, et exte- 
rioris, quod soli sacerdotes offerunt, perspi- 
cue Gregorius Nazianzenus distinxit ora- 
lione prima apologetiea, in qua vitali a se 
prius episeopátus rationem reddit: « Cum 
hee igitur nossem, ait, et illud preterea, 
neminem dignum esse magno et Deo, 
et sacrificio, et Pontifiee, nisi qui seip- 
sum prius obtulerit Deo hostiam viven- 
tem', sanctam, ae rationabile obsequium 
gratum exhibuerit, Deoque sacrificium laudis 
immolarit, et spiritum contritum ; quodsolum 
a nobis omnium largitor sacrifieium postulat; 
quonam pacto sacrifieium illud externum, 
magnorumque mysteriorum figuram habens 
offerre ipsi non vererer? aut quomodo sacer- 
dotis habitum, et nomen subirem , antequam 
sanetis operibus manus consecrassem ^?» Hoc 
loco Gregorius duplex illud agnoscit, explieat- 
que genus sacrifieit, alterum quod ab Chri- 
tiads omnibus rite celebratur : de quo 
Apostolus loquitur in epistola ad Ztomanos, 


α Eus. 1 de Dei. Ἐϊχότως τὴν τοῦ σώματος αὐτοῦ 
&oi τοῦ αἵματος τὴν ὑπόμνησιν ὁσημέραι ἐπιτελοῦντες, 
χαὶ τῆς χρείττονος, ἢ χατὰ τοὺς παλαιοὺς, θυσίας τε, xod 
ἱερουργίας ἠξιωμένοι, οὐκέθ᾽ ὅσιον ἡγούμεθα χαταπίπτειν 
ἐπὶ τὰ πρῶτα, χαὶ ἀσθενῆ στοιχεῖα, σύμθολα, καὶ εἰχό- 
νας, ἀλλ᾽ οὐχ αὐτὴν ἀλήθειαν περιέχοντα. 

b lb. Οὐκοῦν xol θυόμεν, xo θυμιῶμεν ποτὲ μὲν τὴν 
μνήμην τοῦ μεγάλου θύματος χατὰ τὰ πρὸς αὐτοῦ παρα- 
δοθέντα μυστήρια ἐπιτελοῦντες, χαὶ τὴν ὑπὲρ σωτηρίας 
ἡμῶν εὐχαριστίαν δι᾽ εὐσεδῶν ὕμνων τε, χαὶ εὐχῶν τῷ 
θεῷ προσχομίζοντες" τοτὲ δὲ σφᾶς αὐτοὺς ὅλῳ χαθιεροῦν- 
τες αὐτῷ, xol τῷ γε ἀρχιερεῖ αὐτοῦ λόγῳ αὐτῷ σώματι, 
καὶ ψηχῇ ἀναχείμενοι. 


1 Rom. xxii, 2. — 2 Hebr. xi, 15, — 8. Lib. Hl cap. 1, $5, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


cap. xi:, et ad hoe. offerendum in commune 
hortatur omnes, qui Christiana professione 
censentur; Clericos, laicos, viros, feminas, 
pueros, adultos, sine ullo conditionis, cetalis, 
sexusque discrimine. Cujusmodi hostie sunt, 
opera bona, et Christianarum officia virtutum, 
presertim beneficienti:, ac largitatis in ege- 
nos; ad quas Deo prestandas, offerendasque 
cunctos idem Paulus excitat in epistola ad 
Hebreos?. Alterum est sacrifieii genus, quod 
externum vocat : ad quod immolandum non 
omnes adhibentur promiscue : sed certus 
ministrorum ordo, sacerdotali nomine, digni- 
tate, ae consecratione preditus. 

XI. Non aliud Cyrillus Hierosolymitanus 
in Catechesi mystagogica significat : in qua 
Eueharistieum sacramentum, et sacrificium, 
et utriusque administrandi ritum luculenter 
exponit : qui cum hodierno adamussim con- 
gruit, ut et veri corporis, sanguinisque 
Christi professio, que in hoe sacrificio reipsa, 
nec specie, et adumbrationetenus offeruntur. 
Inter alias porro sacra λειτουργίας actiones, 
meminit hymnorum, ac laudum, quae tum 
Deo persolvuntur : nec. non precum, et ora- 
üonum, quie pro omnibus funduntur ad 
Deum. « Deinde post absolutum, inquit, illud 
spirituale sacrifieium, hoc est ineruentum 
cultum super illa propitiationis hostia, obse- 
eramus Deum pro communi Ecclesiarum 
pace". » ete. Ibi ἀναίμακτον λατρείαν Vocat in- 
cruentum Misse sacrificium, et θυσίαν, quo 
voeabulo non semel utitur; uti paulo post, 
τὴν ἁγίαν, xol φριχωδεστάτην θυσίαν, Sanctum , et 
tremendum sacrificium, appellat. Sie etiam 
Epiphanius λατρείαν τῆς οἰκονομίας idem. sacrifi- 
cium nominat : ut supra obiter animad- 
vertimus?. Sed et Basilius in oratione de 
Jejunio, « Sacerdotem, ait, jejunio per- 
fii. Nec enim fieri potest, ut sine jeju- 


ὁ NaziN. Orat. 1, Ταῦτα οὖν εἰδὼς ἐγὼ, xal ὅτι 
μηδεὶς ἄξιός ἐστι τοῦ μεγάλου χαὶ θεοῦ, xo θύματος, xot 
ἀρχιερέως, ὅστις μὴ πρότερον ξαυτὸν παρέστησε τῷ 
θεῷ θυσίαν ζῶσαν, ἁγίαν, μηδὲ τὴν λογιχὴν λατρείαν 
εὐάρεστον ἐπεδείξατο" μηδὲ ἔθυσε τῷ θεῷ θυσίαν αἰνέ- 
σεως, χαὶ πνεῦμα συντετριμμένον, ἣν μόνην ὃ πάντα 
δοὺς ἀπαιτεῖ παρ᾽ ἡμῶν θυσίαν: πῶς ἔμελλον θαῤῥῆσαι 
προσφέρειν αὐτῶ τὴν ἔξωθεν, τὴν τῶν μεγάλων μυστη- 
ρίων ἀντίτυπον y ἢ πῶς ἱερέως σχῆμα, καὶ ὄνομα ὗπο- 
δύεσθαι, πρὶν ὁσίοις ἔργοις τελειῶσαι τὰς χεῖρας: 

d Cvunr. Hirnos. Catech. Myst. V. Εἶτα μετὰ 
τὸ ἀπαρτισθῆναι τὴν πνευματιχὴν θυσίαν, τὴν ἀναίμαχτον 
λατρείαν ἐπὶ τῆς θυσίας ἐχείνης τοῦ ἱλασμοῦ, rapaxa- 
λοῦμεν τὸν θεὸν ὑπὲρ κοινῆς τῶν ἐχχλησιῶν εἰρήνης. 


Minister. 


Incruentan 
latriam, 


Tor-————oocc—————cEU" 


"Theodoreto, 


[ 
| 
4 
' 
Ἶ 


το, 97 TRAVERS 


DE INCARNATIONE, LIB. ΧΙ, CAP, XIII. 


nio sacrifieandi functionem audeat attin- 
gere, non solum in mystico hujus temporis, 
veroque cultu : sed etiam in typieo, qui sc- 
cundum legem 2dhibebatur ^. » 

Etin libro seeundo de Paptismo, in respon- 
sione ad questionem secundam, quam purus 
ab omni labe Christianus sacerdos esse debeat, 
docet exemplo sacerdotum in lege veteri : 
quos experles esse macule omnis oportuit. 
« Atque. Dominus, inquit, ita dicens : Major 
templo est hie, docet nos, tanto magisimpium 
esse, qui cum impurus sit, audet in sacrifi- 
cium offerre corpus Domini, qui deditseipsum 
pro nobis oblationem, et hostiam Deo in odo- 
rem suavitatis, quanto unigeniti Filii Dei, 
corpus arietibus, ac tauris antecellit^. » Hoe 
loco ἱερατεύειν τὸ σῶμα τοῦ Κυρίου, est sine. dubio 
sacrificare, vel τη sacrificium vfferre. corpus 
Domini : quemadmodum Theodoretus libro 
seplimo contra Grecos, « Deum ait Judicis 
mandasse, ut qu:e ab gentilibus pro diis cole- 
bantur, immolarent* : » ubi pro eo, quod 
vulgo legitur ἱερεύειν, in manu exaratis codiei- 
bus legi ἱερατεύειν adnotat Sylburgius : ut ad 
illum Basilii locum observavit 6 μαχαρίτης 
Fronto Duezus. Cui affüne est, et συνώνυμον 
vocabulum ἱερουργεῖν, quo plerique veteres 
utuntur. Est enim idem ac sacr?ficare, ut ha- 
bent Gloss veteres: quibus et ἱερουργὸς est 
immolator. liaque Basilius in eodem libro 
ἱερουργίαν τοῦ μυστηρίου dixit, pro sacrosancti 
mysterii sacrificio!. 

VH. Joannes item Chysostomus plurimis 
in locis πον legis sacrificium similibus ver- 
bis, sententiisque commendat. Ut cum ad 
Corinthios scribens ita loquitur : « Hie autem 
ad id quod multo terribilius, et magnificen- 
tius est, sacrificium transtulit, tum hostia 


& BasiL. Tow ἱερέα τελειοῖ. οὐ γὰρ δυνατὸν ἄνευ 
γηστείας ἱερουργίας χατατολμῆσαι, οὐ μόνον ἐν τῇ 
postu; νῦν, χαὶ ἀληθινῇ λατρείᾳ, ἀλλὰ καὶ ἐν τῇ 
τυπιχῇ τῇ κατὰ τὸν νόμον προσαγομένῃ. 

b Βαβιι,.. Ὁ δὲ χύριος λέγων" μείζων τοῦ ἱεροῦ ὧδε, 
παιδεύει ἡμᾶς, ὅτι τοσοῦτον ἀσεδέστερός ἐστιν ὃ τολμῶν 
ἱερατεύειν τὸ σῶμα τοῦ χύριου τοῦ δόντος ἑαυτὸν ὑπὲρ 
ἡμῶν προσφορὰν, xoi θυσίαν τῷ θεῷ εἰς ὀσμήν εὐωδίας, 
ὅσον τὸ σῶμα τοῦ μονογενοῦς τοῦ υἱοῦ θεοῦ ὑπερέχει 
χριῶν, χαὶ ταύρων. 

c Τβεοροβετ. Τὰ δὲ 
χελεύσας. 

d Cunxsosr. in ep. 1 ad Cor. ᾿Ἐνταῦθα δὲ ἐπὶ τὸ 
πολλῷ φριχωδέστερον, xai μεγαλοπρεπέστερον τὴν 
ἱερουργίαν μετεσχεύασε" xo τὴν θυσίαν αὐτὴν ἀμείψας, 
χαὶ ἀντὶ τῆς ἀλόγων σφαγῆς ἑαυτὸν προσφέρειν κελεύσας. 


σεθόμενα παρ᾽ αὐτοῦ ἱερεύειν 


1 Basil, tom. 1, 


commutata, tum pro jugulatione pecudum, 
semetipsum offerre jubens . » 

Et homilia xix in. Mattheum, contra illos 
inveetus, qui proximis a Deo mala precantur: 
« Quomodo, inquit, osculaberis fratrem ? 
quomodo sacrificium attinges? quomodo san- 
euinem Dominicum degustabis, tantum ha- 
bens in cogitatione tua venenum *? » 

Idem oratione quarta contra Judeos : «Haec 
omnia facla sunt, ait, veteri sublato sacrificio, 
et altero in ejus locum suffecto, quod per 
Christi corpus transfigitur f. » 

Item in homilia tertia in epistolam ad 
Ephesios, ubi de frequenti eommuuione dis- 
putat, sepius θυσίαν nominat, id est sacrifi- 
cium, et victimam Dominici corporis et 
sanguinis : « Hoe, inquit, apud te cogita : 
Qui antiqui sacrificii participes erant, quan- 
tam adhibebant eautionem. Quid enim non 
agebant? quid non faciebant? Omni tempore 
purgabantur. Tu vero ad sacrificium aece- 
dens, quod et Angelis terrorem parit, anno- 
rum revolutionibus rem iantam eireumscri- 
bis ?. » 

Preclarum et illud est, quod in oratione iz 
sanctum Eustuthium Antiochenum, de cruento 
et inerucnto sacrificio dicit. « Est, inquit, et 
sine cruore sacrificium. Norunt hoc quod dico 
quieumque initiati sunt, ae propterea sine 
sanguine transactum estillud (Abrahami sacri- 
fidum, quando Isaaeum obtulit) quoniam 
istius figura esse debebat^ » (incruenti nove 
legis sacrificii.) Si non singulare, ac sacratius 
aliquod ageretur sacrificii genus, sed com- 
mune tantum, quod in precibus, ac Dei lau- 
dibus, vcl bonis operibus consistit, ut adver- 
sariis placet : neque tanta cautio adhibenda 
fuisset, ut ad solos baptismo initiatos illius 


e Idem hom. xix in Mat. Πῶς οὖν ἀσπάσῃ τὸν 
ἀδελφόν ; πῶς ἅψῃ τῆς θυσίας ; πῶς ἀπογεύσῃ τοῦ αἵματος 
τοῦ δεσποτιχοῦ τοσοῦτον ἔχων ἐπὶ τῆς διανοίας τὸν ἰόν: 

f Idem. Ταῦτα δὲ ἅπαντα ἐγένητο, τῆς παλαιᾶς 
χαταλυθείσης θυσίας, καὶ ἑτέρας ἐπισαχθείσης τῆς διὰ 
τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ. 

g ldem hom. nr ad Zph. vers. 8. ᾽Εννόησον 
οἱ τῆς θυσίας μετέχοντες τῆς παλαιᾶς πόσῃ ἐχέχρηντο τῇ 
φειδοῖ, τί γὰρ οὐκ ἔπραττον ; τί δὲ οὐχ ἐποίουν : πάντοτε 
ἐχαθαίροντο. σὺ δὲ θυσίᾳ προσιὼν, ἣν χαὶ ἄγγελοι φρίτ- 
τουσι, χαιρῶν περιόδοις τὸ πράγμα δρίζεις. 

À Cmuys. tom. V, vers. 22. ᾿Αλλ᾽ ἔστι θυσία χαὶ 
χωρὶς αἵματος. ἴσασιν οἱ μεμυημένοι τὸ λεγόμενον. διὰ 
τοῦτο δὲ χἀχείνη 5 θυσία χωρὶς αἵματος ἐγένετο, ἐπειδὴ 
ταύτης ἔμελλεν ἔσεσθαι τύπος. 


Cyrillo 
Alenndri- 
nos. 


580 


mentio perveniret : nee typus ejus constitue- 
retur in Abrahami sacrificio. Quinetiam in 
homilia contra nonnullos prima Paschata 
jejunantes Chrysostomus sacrifieii Christiani 
meminit : cujus institutionem refert ad aucto- 
ritatem Apostoli, qui ad Corinthios scribens, 
Christum ait sacrificium illud offerri jussisse. 
« Pascha, inquit, non est jejunium : sed 
oblatio, et sacrificium, quod per unamquam- 
que synaxim peragitur ^. » Quod sacrificium 
ex illis Apostoli verbis colligit; Quotiescumque 
manducabitis panem hunc, et. calicem bibetis, 
mortem Domini annuntiabitis ! . Pergit deinde. 
« Quamobrem, inquit, quoties accedis cum 
pura conscientia, Pascha celebras ; non cum 
jejunaveris ; sed cum sacrificii illius particeps 
fueris ^, » 

Sic auctor Z'rpositionis Psalmi xcv, quee 
cum germanis Chrysostomi est edita; « Est, 
inquit, purum sacrificium primum quidem 
mystiea mensa, ccelestis, et mundo prestan- 
üor vietima;» quod quide unieumsaerificium 
variis que in Lege preseribebantur, succes- 
sisse vult ^. 

VIII. Cyrillus Alexandrinus eidem fidei 
dogmati subscribit; ex quo nonnulla profere- 
mus. In homilia quadam de mystica cena, in 
qua Christus sacrificium sui corporis instituit : 
« Videamus, iuquit, quomodo is, cujus in po- 
testate sunt extrema terre, ad mysticam 
ecenam sese comparabat : quomodo ille, qui 
sedet super Cherubim in πὰ recumbebat : 
quomodo qui per figuram manducatus est in 
JEgypto, illie sponte seipsum sacrificat : ac 
postquam typum comedit, velut typicorum 
consummator, veritatem patefecit : semetipse 
cibum vite statim apponens ^. » 

Hae homilia ut alterius sit, quam Cyrilli 
(hoe enim stylus ipse suadere videtur) certe 


a, Cnnvsosr. hom. xxvii. Πάσχα yàp οὐ νηστεία 
ἐστὸν, ἀλλ᾽ ἢ προσφορὰ, xol θυσία ἣ xa0' ἑχάστην γινο- 
μένη σύναξιν. 

b Ibid. “Ὥστε ὁσάχις ἂν προσίης μετὰ χαθαροῦ συνει- 
EL. RESIA ἐπιτελεῖς, a ὅταν νηστεύσης" ἀλλ᾽ ὅταν 

ἧς θυσίας ἐ ἐλείνης μετέχῃ 

c lbid. Ἢ νέα χάρις DM διὰ μιᾶς περιγράφει 
πάσας, καὶ μίαν ἀληθινὴν ἔστησε θυσίαν. 

d CyniLL. ᾿Ιδώμεν τῇ διανοίᾳ πὼς ὁ χρατῶν τὰ ἄχρα 
τῆς γῆς ἐπὶ τὸ μυστιχὸν δεῖπνον ἠτοιμάζετο᾽ πῶς ὁ 
χαθήμενος ἐπὶ τῶν χερουδὶμ. ἐν τῷ δείπνῳ ἀνεχλίνετο" 
πῶς ὁ τυπιχῶς βρωθεὶς ἐν Αἰγύπτῳ ἐχεῖσε ἑχουσίως ἕαυ- 
τὸν θυσιάζει, χαὶ φαγὼν τὸν τύπον ὡς πληρωτὴς τῶν 
τυπιχῶν ἐξέφηνε τὴν ἀλήθειαν, βρῶμα ζωῆς αὐτὸς πα- 
ραυτίχα ἑαυτὸν παραθέμενος. 


11 Gor. xr. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


antiqui seriptoris est, et digna, eui plurimum 
auctoritatis deferatur. Cyrilli porro germana, 
nee in dubium vocanda testimonia haud 
pauca suppetunt:ex quibus aliqua comme- 
moranda sunt. In epistola ad JVestorium po- 
sema, eui. anathematismi subjecti sunt, de 
ineruento sacrificio insignis est locus;iu quo 
haeretiei illius convincit errorem, carnem 
Christi; communem, et ceterorum similem 
eo ipso ducentis, quod hane unum proprie, 
et naturali, id est substantiva unitate esse 
cum Verbo negavit. «Necessario igituret hoe 
adjicimus (inquit ex Latina Dionysii Exigui 
versione) annuntiantes enim secundum ear- 
nem mortem unigeniti filii Dei, id est Jesu 
Christi, et resurrectionem ejus, et in ccelis 
ascensionem pariter confitentes, incruentam 
celebramus in Ecclesiis sacrificii servitutem ; 
510 etiam ad mysticas benedictiones accedi- 
mus, et sanctificamur, partieipes sancti cor- 
poris, et pretiosi sanguinis Christi omnium 
nos(irum redemptoris effecti : non sieut com- 
munem carnem percipientes, quod absit : nec 
ut viri sanctificati, et Verbo conjuncti secun- 
dum dignitatis unitatem, aut sicut divinam 
possidentis habitationem; sed ut vere viviti- 
catricem, ut et Verbi propriam faetam*.» Hie 
dvaluawzo» θυσίαν Sive λατρείαν appellat novi 
l'estamenti sacrificium, in quo Christi corpus 
et sanguis offertur. Quod tam penitus per illa 
tempora persuasum erat omnibus Christi 
nomen uteumque profitentibus, ut hoc argu- 
mento, rei utique perspieus magis et con- 
fessie, quam id, ad quod probandum assume- 
batur, usus fuerit Cyrillus 2d veram cum 
divinitate conjunctionem carnis adstraendam. 
Erat ergo tune, qnod hodieque perseverat, in 
Ecclesia verum, et proprie dietum sacrificium; 
in quo vera illa caro Redemptoris offertur, et 


e Cynizr. in epist. ad Nest. ᾿λναγκαίως δὲ χἀχεῖνο 
προσθήσομεν. RECIEN λοντες γὰρ τὸν κατὰ a θάνα- 
τον τοῦ βονογενοὺς υἱοῦ τοῦ θεοῦ, τοῦτ᾽ ἔστιν ᾿Ιησοῦ 
Χριστοῦ, τήν τε ἐκ νεχρῶν ἀναδίωσιν, xol τὴν εἰς οὐρα- 

N a ὰ 2X uU v λ - * Ἂς » [ ^ 2 pU 
γνοὺς ἀνάληψιν ὁμολογοῦντες, τὴν ἀναίμαχτον ἐν ταῖς 
ἐχχλησίαις τελοῦμεν θυσίαν ( Dionysius λατρείαν legiL) 
πρόσιμέν τε οὕτω ταῖς μυστιχαῖς εὐλογίαις, xol ἁγιαζό- 
μεθα μέτοχοι γενόμενοι τῆς τε ἁγίας σαρχὸς, χαὶ τοῦ 
τιμίου αἵματος τοῦ πάντων ἡμῶν σωτῆρος Χριστοῦ, χαὶ 
οὐχ ὡς σάρχα χοινὴν δεχόμενοι, μὴ γένοιτο. οὔτε μὴν ὡς 
ἀνδρὸς ἡγιασμένου, xol συνχφθέντος τῷ λόγῳ χατὰ τὴν 

eos 7Y one dE: iere $ D Y D 
ἑνότητα τῆς ἀξίας, ἤγουν ὡς θείαν ἐνοίχησιν ἐσχηχότος" 

A^ ^" -— - 
ἀλλ᾽ ὡς ζωοποιὸν ἀληθῶς, «at ἰδίαν αὐτοῦ τοῦ λόγου. 


Incruentum 


sacrificium, - 


^ 


Latriain. 


DE INCARNATIONE, 


sua nos preseniia communieationeque puros 
ae sanctos effieit, Quod nisi presens in eo sa- 
erifieio salutaris illa sisteretur victima ; sed 
hujus adumbratio, et recordatio sola gerere- 
tur; non hane qualemeumque passi, et im- 
molati in eruce corporis Christi figurationem 
adhibere debuit, ut carnem ipsam ex consor- 
tio divinitatis vim habere ζωοποιὸν, ld est 
vivificam ostenderet : sed ipsa potius eruenta 
illius immolatio, ct in cruce suffixio comme- 
moranda fuit. Verum ut vivificam, οἱ divini 
operis effectrieem Christi carnem esse mon- 
straret, merito illa re usus est, {τ presentis 
ipsius vim, operationemque prestaret. 

IX. Hocipsum Cyrillus repetit in declara- 
tione anathematismi undecimi : « Et ex 
saneto, vivifico, et incruento sacrificio, quod 
per eeclesias celebratur", » ostendit non esse 
communem, et promiscue cum esteris ha- 
bendam hominibus illam Christi carnem, quae 
sua.przesentia, et communicatione graliam, 
et sanelitatem ingenerat « Siquidem commu- 
nis caro vivificandi vim non habet^. » 

Est ejusdem Cyrilli loeus alius eximius, et 
efficax in Glaphiyris, libro singulari de Levitico, 
ubi de congruentia disputat saerifieii Chri- 
stiani eum Mosaico, maxime quod ad locum 
attinet, in quo utrumque celebrari oportet. 
Nam in lege veteri, sacrificium quod pro pec- 
cato dicitur ἧς, in loco sancto fieri debuit, et 
vietima illa pro peccato maetata vescisacerdo- 
les jussi sunt duntaxat in eodem loco sancto. 
Quod similiter in ΠΟΥ sacrificio legis usurpa- 
tur: «Quod autem, inquit, loeus divinis sacri- 
ficiis maxime conveniens sit ecclesia Dei, et 
in ejusmodi locis necessario Christi peragatur 
mysterium, haud obscure in. sequentibus de- 
clarat his verbis : /2 locosancto manducabitur* .» 
Ex quo insuper colligit, non oportere cum 
hereticis eommunione jungi, « quod extra 
sanetum tabernaculum saerificent pro pec- 


M Z , M * A 

& CymiLL. Τὴν ἁγίαν, xxt ζωοποιὸν, καὶ ἀναίμαχτον 
ἐν ταῖς ἐχχλησίαις τελοῦμεν θυσίαν, οὐχ, ἑνὸς τῶν χαθ᾽ 

- - -— - 
ἡμᾶς, xal ἀνθρώπου κοινοῦ σῶμα εἶναι πιστεύοντες τὸ 
προχείμενον. 

b CymiLL. ibid. Κοινὴ γὰρ σὰρξ ζωοποιεῖν οὐ δύ- 
ναται. 

€ ται... Glaph. Ὅτι δὲ τόπος ταῖς θείαις ἱερουρ- 

, e , - cU b 

γίαις ὁ μάλιστα πρέπων, f, ἐχχλησία τοῦ θεοῦ, xai ἐν 
αὐταῖς ἀναγχαίως τὸ Χριστοῦ τελεῖται μυστήριον, ἐνδεί- 
ξειεν ἂν οὖχ ἀσυμφανῶς προσεπενεγχὼν οἷς ἔφην" ἐν τόπῳ 
ἁγίῳ βρωθήσεται. 

d Ibidem. Οὐχοῦν ἀνόμημα, καὶ βεδήλωσις, xo ὑπὸ 
οίχην αἵματος τὸ τοῖς ἀνοσίοις αἱρετιχοῖς συναυλίζεσθαι 

L D Ξ 


4 Levit. v1, 95, — 9 T Tim. 11, — 3 Joan, xxi; 


LIB, XII, CAP. XIII. 381 
cato ; nee in loeis sanelis sanctum conficiant 
sacrificium 7. » Apparet ex hoc loco, aliud 
esse sacrificii genus institutum a Christo, 
quam commune, ae tralatitium, quod in ora- 
tionibus, et laudabilibus vite Christian: 
officiis positum est. Quippe nullus iis proprius 
attributus est loeus. Nam Apostolus precipit 
viros orare in  ommi loco levantes puras 
manus *, idque Dominus Samaritan2 mu- 
lieri denuntiat?. Tum csetera, misericordie 
presertim, opera alibi, quam in ecclesiis , et 
melius, et frequentius exhibentur. Itaque spc- 
cies est altera saerifieii proprie dicti, quod in 
Dominica celebrandum et Apostolica traditio, 
et Ecclesi:? perpetua consuetudo sancivit. 

X. Confirmat hoc egregie memorabilis 
Is:dori Pelusiote loeus, in quo duplex itidem 
sacrificium in nova lege constitutum niemo- 
rat, alterum incruente hostie, alterum, cas- 
timonie : ac priori offerendo non omnes 
destinatos esse dicit ; sed solos sacerdotio ini- 
tiatos : posterioris omnes esse proprios sacer- 
dotes : « Quemadmodum, inquit, in veteri 
Testamento sacerdotio fungi solis licebat 
sacerdotibus : at Pasehatis tempore omnes 
quodammodo sacerdotii honore afficiebantur 
(quilibet enim pecudem suam immolabat) sie 
etiam in novo Testamento, cui nullum alte- 
rum  suecessurum est, peculiari quidem 
ratione, ac velut prerogative nomine, in- 
eruenta vietimze sacrifieium penes illos est, 
quibus hoc offerre fasest; verum unusquisque 
proprii corporis est Sacerdos *. » 

Hine epistola cxxxiv libri ejusdem , Zosi- 
mum sacardolem impurum hominem monet, 
ut vel a luxu, ac libidine se contineat, « vel 
ad venerandum altare ne accedat. Multis 
enim scandalum przbens, ait, ab accessu eos 
deterres, ut qui tantam labem illibato altari 
assidentem minime sustinent/. » 

Denique Andreas Cretensis oratione τη ra- 


φιλεῖν; χαὶ τῆς πρὸς ἐχείνους ἀντέχεσθαι χοινωνίας. ἔξω 
γὰρ θύουσι τῆς ἁγίας σχηνὴς τὸ περὶ τῆς ἁμαρτίας, xol 
οὖχ ἐν τόποις ἁγίοις τὴν ἱερὰν τελοῦσι θυσίαν. 

e Isip. lib. HL, ep. Lxxv. Ὥσπερ γὰρ ἐπὶ τῆς 
παλαιᾶς διαθήχης ἱερᾶσθαι οὐκ ἐξῆν, εἰ μὴ τοῖς ἱερεῦσι 
μόνοις. ἐν δὲ τῷ καιρῷ τοῦ πάσχα πάντες τρόπον τινὰ 
ἱερωτύνῃ ἐτιμῶντο (ἕχαστος γὰρ τὸ πρόδατον ἔθυεν) 
οὕτω καὶ ἐπὶ τῆς χαινῆς, xal ἀδιαδόχου ἔχουσι μὲν xai 
ἐξαίρετον τὴν ἱερουργίαν τῆς ἀναιμάχτου θυσίας οἷς 
ἔξεστι ταύτην προσενεγχεῖν" ἕχαστος δὲ οἰχείου σώματος 
ἱερεὺς χεχειροτόνηται. 

f lbid. ep. cxxxiv.. ' H ταῦτα δρῶν τῷ σεπτῷ θυσια- 
στηρίῳ μὴ πρόσιθι, πολλοὺς γὰρ σχανδαλίζων ἀπελαύνεις 


lsidoro 
Pelusiota, 


Andrea 
Cretensi , 


119 Idem 
probatur ex 
Latinis 
Patribus: 
Tertulliano, 


282 


mos palmarum, « Sacrificari, ait, Christum in 
antitypis pro nobis symbolis immolatum ἃ. » 
Vide Germanum Constantinopolitanum in 
libro de Contemplatione rerum  Ecclesiastica- 
rum!. Sed modum excedet oratio nostra, si 
Grecorum omnium Patrum acervare tesli- 
monia pergam, qua novi Testamenti sacrifi- 
cium peculiare designant. Et est Latinis 
testibus dandus locus : quorum ex tanta copia 
certos eligam, pluribus aut omissis, aut in al- 
terum locum dilatis. 


GATTI AIT 


Latinorum aliquot Patrum. testimoniis osten- 
ditur esse peculiare quoddam in. Ecclesia 
sacrificium, in quo Christi corpus, et sanguis 
offertur. 


I. Latinorum primus in suffragium mitten- 
dus est Tertullianus : qui Eucharistiae sacra- 
mentum non minus sacrificium esse dum 
consecratur, et offertur, asserit, ut in calce 
libri de Oratione. Ibi enim de stationum, id 
est semi-Jejuniorwn diebus agens, per quos 
nonnulli sacrificio interesse, et, quod in eo 
offerebatur, corpori, ae sanguini Domini par- 
ticipare ducebant religioni, eo quod accepto 
sacramento solvendum putabant esse jeju- 
nium. « Similiter et de stationum diebus, ait, 
non putabant plerique sacrificiorum  oratio- 
nibus interveniendum ; quod statio solvenda 
sit accepto corpore Domini. Ergo devotum 
Deo obsequium Eucharistia resolvit?an magis 
Deo obligat? Nonne solemnior erit statio tua, 
si ad aram Dei steteris? Accepto corpore 
Domini, et reservato, utrumque salvum est, 
et participatio sacrificii, et exeeutio officii. » 
Manifeste sacrificium vocat oblationem Eu- 
charistie, consecrationemque ; cujus fiunt 
Christiani participes. 

Et in libro secundo Je Cultu feminarum 
capite xr. « Vobis autem nulla proccdendi 
causa, inquit, non tetrica; aut imbecillis ali- 
quis ex fratribus visitandus ; aut sacrificium 
offertur, aut Dei verbum administratur, » 


τοῦ προσιέναι, μὴ ὑπομένοντας ἰδεῖν τοσαύτην κηλῖδα τῷ 
, 


ἀμιάντῳ θυσιαστηρίῳ παρεφεδρεύουσαν᾽ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Cyprianus vero multis in locis idem illud 
ineuleat : ex quibus aliquot attulimus capite 
duodeeimo?. Prziter que alia commemoranda 
sunt: maxime ex libro de Lapsis : in quo 58- 
pius id nomen repetit : przesertim ubi histo- 


riam ilam refert puelle, que gentilibus 


sacrificiis ab nutrice initiata, postea ad Eecle- 
siam adducta est : « Ignoratione igitur obrep- 
ium est, inquit?, ut sacrifieantibus nobis eam 
secum mater inferret.» Hic sacrificare vocat, 
Ohristi corpus et sanguinem consecrare. 
Item : « Et alius, qui et ipse maculatus, sa- 
crifieio a sacerdote celebrato, partem eum 
c&eteris ausus est latenter accipere : sanctum 
Domini edere, et contrectare non potuit. » 

Idem in epistola ttv ad Cornelium, quz non 
tam Cypriani, quam totius est Africanze sy- 
nodi; in qua certiorem Cornelium Papam 
faciunt, decrevisse se lapsis poenitentibus, et 
ad Ecclesiam redire cupientibus, communio- 
nem representare ob imminentem novam 
persecutionis procellam ; « Non poenitet, in- 
quit, pacem concessisse tam fortibus. [mo 
episcopatus nostri honor grandis , el gloria 
est, pacem dedisse martyribus : ut sacerdotes 
qui saerifieia Dei quotidie celebramus, hostias 
Deo, et vietimas preparemus. » 

JI. Hoc ipsum sacrifieium designat et 
Arelaieusis prima synodus, anno celebrata 
Christi 3814, dum canone xv ita saneit. « De 
Diaconibus, quos cognovimus multis loeis 
offerre, placuit minime [fieri debere. » Hic 
oflerre est προσφέρειν eo sensu, quem canon 
Nicenus xviii exprimit supra ἃ nobis adduc- 
tus; non qui alias a nobis expositus est*, ut sit 
simplex exhibitio sacramenti ; qualis a. diaeo- 
nis etiam usurpata est. Rursus in canone xx. 
Ut peregrino episcopo locus sacrifieandi 
detur. 

Optatus Milevitanus in calee libri tertii, 
illustre nobis ejusdem rei testimonium sup- 
peditat, eum Donatistarum calumniam refel- 
lit, qui per id tempus, quo Paulus et Macarius 
viri elarissimi ab Imperatore Constante missi 
sunt ad Donatistas ad unitatem revocandos, 
quod anno Christi 348 gestum est, illud fama 
divulgarunt, venturos illos, ut profanam ima- 
ginem in altari tempore sacrifieii publice 
proponerent. Ex quo invidiam illam Dona- 
lise. concitarunt, tanquam ad idololatriam 


& AwNDpn. κεν. Θύεται γὰρ ἐν ἀντιτύποις ὑπὲρ ἡμῶν 
συμϑόλοις ἱεροθυτούμενος. 


4 Tom. XII. Dibl. PP. --- ὃ $6, -- 8 Cypr. de Lap. — 4 ἴῃ Diatr. de Potestate consecr, cap. 1 et seq. 


Cypriano. 


Arelatensi 
prima 
synodo. 


Optato 
Milevitano, 


ν᾿ 


Siricio papa 


DE INCARNATIONE, 


populum vellent adducere. Asserebant enim, 
« Quod qui gustaret, aut acciperet de sacrifi- 
cio adventantis unitatis (hoc est Eucharistia 
ab Catholicis consecrata, et oblata) de saero 
gustare videtur (id est perinde faceret, ac si 
idolothytum gustaret.) Picebatur enim (pergit 
Optatus ) illo tempore venturos esse Paulum, 
et Macarium, qui interessent sacrificio, et cum 
altaria solemniter aptarentur, proferrent illi 
imaginem, quam primo in altari ponerent : 
sie sacrificium offerretur. Hoc cum acciperent 
aures, perculsi sunt animi. » Sed vanum 
fuisse rumorem istum , probavit exitus. Nam 
sacrificium usitato more celebratum est. 
« Nihil probavit aspectus ex 115: quibus per- 
turbatus erat auditus. Visa est puritas, et ritu 
solitosolemnis consuetudo perspecta est. Cum 
viderent divinis sacrificiis nec mutatum 
quidquam, nec additum, nec ablatum, Pax a 
Deo commendata volentibus placuit.» Ex hoc 
insigni loco colligitur, usitatum in Ecclesia 
fuisse sacrificii celebrandi ritum : quo et 
oblationis, et altaris vocabula pertinent : qui- 
bus passim utitur Optatus : ut et calicis, in 
quo Christi sanguis portatur. Cujus rei non 
minus exquisitum testimonium exstat initio 
libri sexti : ubi Donatistarum sacrilegum fu- 
rorem vasa sacra, et alfaria confringentium, 
ae diruentium castigat his verbis : « Quid 
enim est tam sacrilegum, quam altaria Dei, 
in quibus et vos aliquando obtulistis, fran- 
gere, radere, removere ? In quibus vota po- 
puli, et membra Christi portata sunt. » Et 
mox: «Quid est enim altare, nisi sedes et 
corporis, et sanguinis Christi?» Item : « Hoc 
tamen immane facinus geminatum est, dum 
fregistis etiam calices Christi sanguinis por- 

tores, quorum species revocastis in massas,» 
De simili Arianorum in altaria, et incruenta 
sacrificia grassatione queritur Gregorius Na- 
zianzenus oratione vicesima. 

Sirieius Papa in epistola quarta ad Zpisco- 
pos Africanos, quae est synodica, in capite rx 
in quo decernitur, ut sacerdos ab uxoribus 
suis abstineat, eam rationem subjicit, quod 
quotidie ad offerendum sacrificium paratus 
esse debeat: « Si ergo laicis, inquit, absti- 
nentia imperatur, ut possint deprecantes 
audiri; quanto magis sacerdos utique omni 
momento paratus esse debet, munditia puri- 
tate securus; ne aut sacrificium offerat, aut 
baptizare cogatur?» Sie etiam Carthaginense 
concilium secundum sub Siricio habitum, 


LIB. XII, CAP. XIV. 583 


excommunicandum esse censuit canone Ix, 
presbyterum, qui « a preposito suo excom- 
municatus, vel correptus secernendum se ab 
episeopi sui communione duxerit, ae separa- 
tim cum aliquibus schisma faciens, sacrifieium 
Deo obtulerit. » 

Item Marius Victorinus libro primo contra 
Arium?, de voce περιούσιος agens, orationis 
meminit, quz in oblatione, id est sacrificio 
dicebatur. « Sicuti et in oblatione dicitur, ait, 
munda tibi populum cireumvilalem zemula- 
torem bonorum operum circa tuam substan- 
tiam venientem. » 

III. Ambrosii vero quam plurima exstant, 
et disertissima testimonia, in quibus corporis, 
et sanguinis Christi sacrificium exprimit. In 
commentario ad Psalmum xXxxxvur. « Vidi- 
mus,inquit?, principem saeerdotum ad nos 
venientem : vidimus, et, audivimus offeren- 
tem pro nobis sanguinem suum ; sequamur, 
ut possumus, sacerdotes; ut offeramus pro 
populo saerificium : etsi;infirmi merito, ta- 
men honorabiles sacrificio : quia etsi nune 
Christus non videtur offerri, tamen ipse offer- 
iur in terris, quando Christi corpus offer- 
tur : imo ipse offerre manifestatur in nobis, 
cujus sermo sanctificavit sacrificium quod 
offertur. » 

idem libro septimo ἐπὶ Lucam de Juda pro- 
ditore agens *, et ccena Dominica. « Qui pro- 
ditionem, inquit, sanguinis Dominici iater 
sacrificia positus cogitabat. » Nempe institu- 
tionem illam sacramenti, et sacrificii ab Chri- 
sto celebratam pridie quam pateretur, sacri- 
ficium appellat. 

Sie alibi passim oblationis, et sacrificii 
peeuliari appellatione designat mysterium 
illud Dominici eorporis, et sanguinis, quod 
ab sacerdote ad altare conficitur. Ut in epi- 
stola xvii ad Marcellinam sororem, exponens 
quid eum Theodosio seniore Imperatore ges- 
sit, quando post mandatum ab eo editum de 
synagoga Judaeorum instauranda, proceden- 
tem ad Ecclesiam alloeutus est ; et ut senten- 
liam mutaret obtinuit; inter csatera, sic 
scribit: « Deinde cum aliquandiu starem, 
dico Imperatori; Fac me securum pro te 
oflerre : absolve animum meum, » ete. Tum, 
« Age, inquit, fide mea : et ita ad altare ac- 
cessi. » Sie in epistola tix ad Jmperatorem 
Theodosium, quando illum ob czedem Thessa- 
lonie: patratam ab communione repulit : 
« Offerre, inquit, non audeo sacrificium, si 


1 Nazian. — 2 Tom, IV, Bibl, — 3 Ambr. tom. II. — 4 Id, tom. 1l. 


Mario 
Victorino, 


Ambrosio, 


Wieronymo, 


584 


volueris assistere, » Et, « Cum essem sollici- 
tus, ipsa nocte, qua proficisei parabam, 
venisse quidem visus est ad Ecclesiam : sed 
mihi sacrificium offerre non licuit. » 

Idem in libro primo Officiorum , capite 
xLv1it sub finem, « Ante agnus , inquit, offe- 
rebatur, offerebatur vitulus : nune Christus 
offertur : sed offertur quasihomo, quasi reci- 
piens passionem : et offert se ipse quasi 
sacerdos, ut peccata nostra dimittat. » 

Tum in commentario ad caput primum 
Luce, ubi haee verba declarat : Apparuit 
autem illi Angelus Domini, ete.« Atque uti- 
nam, inquit, nobis quoque adolentibus alta- 
ria, sacrificium deferentibus assistat Angelus: 
imo prebeat se videndum. Non euim dubites 
assistere Angelum, quando Christus assistit, 
quando Christus immolatur. » 

Rursus libro primo de Oj ficiis, capite xi1, 
ex aetis S. Laurentii, hujus sanctissimi mar- 
tyris eum Xysto Papa et martyre colloquium 
refert; in quo sacrificium et oblatio voeatur 
idem illud mysterium. « Quo progrederis, 
aiebat Laurentius, sine filio Pater? Quo 
saeerdos sancte sine diacono properas? Tu 
nunquam saerifieium sine ministro oilerre 
consueveras. » Exstant et orationes Ambrosii 
duc, preeparantes ad Missam, in quibus saeri- 
ficii nomen, et res actioni illi tribuitur. 

IV. Hieronymus sequitur : qui in libro 
terlio adversus Pelagianos, et sacrifieii memi- 
nit, et orationis Dominieze tune proferenda. 
« Sie docuit Apostolos suos) inquit, ut quoti- 
die in corporis illius saerifieio credentes au- 
deant loqui : Pater noster, qui es ?n calis ; 
sanctificetur nomen tuum , » οἷο, Et ad. caput 
xivi Ezechielis explicansilla verba. E't agnum 
anniculum. immaculatum | faciet. holocaustum 
quotidie Domino mane, et mane faciet illud !, 
deagno immaeulato, qui in ecelesia Christiana 
quotidie saerificatur, exponit, «Iste es: agnus, 
inquit, qui immolatur in /Egypto : de cujus 
sanguine armantur postes fidelium, et exter- 
minator excluditur. » Tum eumdem in Serip- 
turis adnotat vocari Dominum, Deum, et 
hominem, principem, sacerdotem, vitulum, 
et arietem, et aznum. « In holocausto itaque 
istius agni immaculati, et annieuli, qui mane 
semper offertur, facit ipse princeps sacrifi- 
cium, » ete. Ac subinde : « Sacrificium Dei 
legitimum, juge, atque perpetuum, quod 
nulla intermittitur die; sed omni tem- 
pore orto sole semper offertur. » 


4 Exec. xxxxvi, 13. — 9 Psal, x. — ὃ Ose. vt et Heb. i; 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


idem in primo contra Pelagiíanos : « Quae 
sunt, rogo, inimiciti& contra Deum, inquit, 
si tunieam habuere mundiorem ? si episco- 
pus, presbyter, et diaconus, et reliquus ordo 
ecclesiastieus in administratione sacrifieiorum 
cum eandida veste processerint? » 

Rurscus epistola ct ad Hedibiam, questione 
secunda ; « Dominus Jesus, ait, ipse conviva, 
et convivium ; ipse comedens, et qui comedi- 
tur. Illius bibimus sanguinem, et sine ipso 
potare non possumus. Et quotidie in sacrificiis 
ejus de genimine vitis vere , et vinez Sorec, 
qui interpretatur electa, rubentia musta cal- 
camus. » 

Et iu epistola a7 Dameasum cxyvr. « Vitulus 
saginatus, qui ad peenitentis immolatur salu- 
tem, ait, ipse Salvator, eujus quotidie earne 
paseimur, cruore potamur. » Item, « Hoc 
convivium quotidie celebratur; quotidie Pater 
filium recipit : semper Christus credentibus 
immolatur. » 

Ad bee in dialogo adversus Lueiferianos, 
orthodoxus scehismatieos refellens, qui episco- 
pos ab hwresi redeuntes ad Catholieam, in 
episcopatum et sacerdotium admissos esse 
moleste ferebant, sie invadit : « Quamobrem 
oro te, ut aut saerificandi eilicentiam tribuas, 
eujus baptisma probes; aut reprobes ejus 
baptisma, quem non existimas sacerdotem. 
Neque enim fieri potest, ut qui in baptismate 
sanctus est, sit apud altare peccator. » 

V. Transeamus ad. Augustinum ; hie vero 
ereberrimis, et indubitatis, apertissimisque 
sententiis verum approbat, et quotidianum 
in Ecclesia, perpetuumque esse sacrificium, 
quo Christi corpus et sanguis offertur, et 
eruenti illius, quod semel in eruce est per- 
actum, memoria representatur. Non est no- 
cesse illius a seriptis acervatim omnia colli- 
gere : ne fastidio sit legentibus nimis 
aceurata ista sedulitas. Igitur praecipua qus- 
dam hoe loco commemoranda sunt : quz ut 
librum illius quemque pervolvimus, secreta 
sunt a nobis, et notata. 

Imprimis libro decimo de Civitate Dei, ca- 
pite quinto, duplex sacrifieium discernit, 
visibile, et invisibile; et hujus illud esse sacra- 
mentum, ait, id est sacrum. signum. Invisibile 
porro nominat internum, et in animi pio 
motu, ac virtute. positum ; cujusmodi sunt 
sacrificia contriti cordis,et humiliati?: nec non 
misericordie, quod externis omnibus antepo- 
nit Deus?, Tum eapite xix, uni eidemque vero 


| 
| 


Augustino, 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. XIV. 


Deo sacrifieium utrumque, visibile, et invisi- 
bile offerendum esse docet. « Quocirca sieut 
orantes, inquit, atque laudantes ad eum diri- 
gimus significantes voccs, cui res ipsas in 
corde, quas significamus, offerimus : ita sa- 
erificautes non alteri visibile sacrificium offe- 
rendum esse noverimus, quam illi, cujus in 
cordibus nostris invisibile sacrificium nos ipsi 
esse debemus.» Deinde capite xx declarat 
cujusmodi visibile sit Ecclesie sacrificium. 
« Unde verus ille mediator, inquit, inquan- 
tum formam servi accipiens mediator effectus 
est Dei et hominum homo Christus Jesus, 
cum in forma Dei sacrificium cum Patre su- 
mat, cum quo et unus Deus est, tamen in 
forma servi sacrificium maluit esse, quam 
sumere; ne vel hae occasione quisquam exi- 
stimaret cuilibet sacrificandum esse creature. 
Per hoe et sacerdos est, ipse offerens, ipse et 
oblatio. Cujus rei sacramentum quotidianum 
esse voluit Ecclesie sacrifieium : quse cum 
ipsius eapilis corpus sit, seipsam per ipsum 
discit offerre. » 

Et in libro XVII de Civitate Dei, capite v, 
predietionem illam divinitus editam Heli 
summo sacerdoti de auferendo sacerdotio 
posteris ipsius; adeo ut in ordinem redacti 
venturi sint, ut sacrifieiorum  partieulam 
pretio redimant, dicentes : Dimitte me obse- 
ero ad unam partem sacerdotalem, ut comedam 
bucellam panis! : hoe, inquam, divinum ora- 
culum sie ad Christianum saerificium accom- 
modat : « Quod ergo addidit, nianducare 
panem ;etiam ipsum sacrificii genus eleganter 
expressit, de quo dicit sacerdos ipse. Panis?, 
quem ego dedero, caro mea est, pro seculi 
vita : ipsum est sacrificium non secundum 
ordinem Aaron, sed secundum ordinem  Mel- 
chisedec , ete. Ideo hie dicit manducare 
panem, quod est in novo Testamento sacrifi- 
cium Christianorum. » Item in capite xx, 
Proverbiorum illum locum, in quo sapientia 
mensam apposuisse dicitur, et sic ad convi- 
vium invilare?: Venite, comedite panem 
meum, et bibite vinum, quod miscui. vobis ; 
ad illud nove legis sacrificium applicat, et in 
illis verbis « apparere dieit sacerdotium se- 
eundum ordinem Melchisedec. » Tum quod 
in Zecelesiaste scriptum | est, Von. est. bonum 
homini, nisi quod manducabit, et bibet ^, sic 
interpretatur : « Quid credibilius dicere intel- 
ligitur, quam quod ad participationem mensae 
hujus pertinet, quam saeerdos ipse mediator 


585 


Testamenti noyi exhibet secundum ordinem 
Melchisedec de corpore, et sanguine suo ? Id 
enim sacrifieium successit omnibus illis sacri- 
ficiis veteris Testamenti, quie immolabantur 
in umbra futuri. Propter quod etiam vocem 
illam in Psalmo tricesimo et nono, ejusdem 
mediatoris per prophetiam loquentis agnosci- 
mus : sacrificium et oblationem noluisti ; cor- 
pus autem perfecisti mihi. Quia pro illis omni- 
bus saerifieiis, et oblationibus corpus ejus 
offertur, et participantibus ministratur. » 

VI. Idem libro vieesimo contra Faustum, 
eipite xvi. « Hebraei, inquit, in vietimis 
pecorum, quas offerebant Deo, multis et va- 
riis modis, sicut re tanta dignum erat, pro- 
phetiam celebrabant fuüturz vietimee, quam 
Christus obtulit. Unde jam Christiani peraeti 
ejusdem sacrificii memoriam celebrant sacro- 
saneta oblatione et participatione corporis, et 
sanguinis Christi.» Ae deinceps Fausti calum- 
nias, quibus Christianorum singulare saerifi- 
cium infamabat, egregie refellens, presertim 
quod objieiebat ; Catholicos idola vertisse in 
martugres, quos volis similibus colerent ; eontra 
hie, etsimilia probra, que hodieque in Ec- 
clesiam catholicam conferuntur ab hereticis, 
ita preseribit capite xxr. « Populus autem 
Christianus menorias martyrum religiosa 
solemnitate concelebrat, et ad excitandam 
imitationem, et ut meritis eorum consocietur, 
atque orationibus adjuvetur : ita tamen ut 
nulli martyrum; sed ipsi Deo martyrum sa- 
crificemus : quamvis in memoriis martyrum 
constituamus altaria, Quis enim antistitum in 
loeis sanctorum corporum assistens altari, 
aliquando dixit : Offerimus libi Petre, aut 
Paule, aut Cypriane? sed quod offertur, of- 
fertur Deo, qui martyres coronavit. » 

In libro vieesimo secundo de Civitate Dei, 
capite octavo, ubi miracula quzdam refert 
eate sua gesta : et inter alia quemadmodum 
Hesperii viri tribunitii domus ab demonum 
infestatione liberata sit; « Rogavit nostros, 
inquit ^, me absente presbyteros, ut aliquis 
eorum illo pergeret, eujus orationibus cede- 
rent. Porrexit unus : obtulit ibi sacrificium 
corporis Christi, orans quantum potuit, ut 
cessaret illa vexatio, Deo protinus miserante 
cessavit. » 

Ad he libro de Spiritu et littera, capite xt. 
« Dei eultum, ait, in hoe maxime constitutum 
esse, ut anima ei non sit ingrata. Unde et in 
ipso verissimo, et singulari sacrificio, Domino 


11, Reg. 11, 36, — Joan. vi, — 3 Prov. v, 5. — 4 Eccl. v, -— 5 August. tom. », 


086 


Deo nostro agere gratias adinonemur. » Nimi- 
rum ad solemnem allusit prefationis formu- 
lam, qua in mystica oblatione Eucharistice 
hodieque in Catholica recitatur. Quod idem 
preterea facit in sermone xxxi de Diversis! , 
eum neophytos admonet eorum verborum, 
quie in saerifieio Dominici corporis diei audie- 
rant, cujus et ipsi participes sacrificii facti 
sunt. Cujusmodi sunt ista : Sursum corda, et 
Habemus ad Dominum. 'T'um, «Ideo sequitur, 
inquit, episcopus, vel presbyter, qui offert, et 
dicit; cum responderit populus: abemus ad 
Dominwn sursum cor: 6Gratias agamus Do- 
mino Deo nos(ro, quia sursum eor habetis. Et 
vos attestamini, Dignum et justum est, dicen- 
tes, ete. Deinde post sanctificationem saerifi- 
eii dicitur, qua nos ipsos voluit esse sacrifi- 
cium suum, quod demonstratum est, primum 
illud sacrificium Dei et nos; id est signumrei 
quod sumus. Ecce ubi est peraeta sanetifica- 
tio, dicimus orationem Dominicam,»ete. Vides 
his in locis verissimum, et singulare sacri- 
ficium appellari ab Augusüno, oblationem et 
sanctificationem, sive consecrationem corpo- 
ris Christi, quze haetenus in Ecclesia catholica 
perseverant, iisdem ritibus, et precationibus, 
quas totidem verbis proferre consuevimus. 

Sie in epistola cxx eapite xix. « Hine gratias 
agimus, inquit, Domino Deo nostro : quod 
est magnum Sacramentum in sacrificio novi 
"Testamenti; quod ubi, et quando, et quo- 
modo offeratur, cum fueris baptizatus, 
invenies. » 

Item in sermone cxim de Diversis, capite 
secundo, « Mensam Cypriani, id est altare 
vocari Carthaginensi in eeclesia dicit, non in 
qua pascat, sive pascatur : sed in qua saerifi- 
eium Deo, eui et ipse oblatus est, offeratur.» 
Hoc autem tale esse sacrificium, ibidem ait, 
in quo «propter natalem Cypriani sanguis 
bibitur Chrisü. » 

Rursus in libro tertio de Baptismo contra 
Donatistas, capite xix sub ejus,ae libri finem, 
« Unde ipse Dominus etiam, inquit, quos 
mundavita lepra, ad éadem sacramenta misit; 
(nempe Judaica) ut offerrent pro se sacrifi- 
cium sacerdotibus; quia nondum eis sueces- 
serat sacrificium, quod ipse post in Eeclesia 
voluit eelebrari pro illis omnibus ; quia illis 
omnibus ipse przeuuntiabatur. » 

Preterea libro primo de anima, et ejus ori- 
gine, capile xr. « Sed etiamsi hoc isti conce- 
datur, quod salva fide Catholica, et Ecclesias- 


'THEOLOGICORUM DOGMATUM 


tica regula, nulla ratione conceditur, ut pro 
non baptizatis cujuslibet setatis hominibus 
offeratur sacrifieium corporis et sanguinis 
Christi, » ete. ldipsum et libro secundo, ca- 
pite undeeimo probat, nempe « sacrificium 
corporis Christi pro his non offerri, qui 
Christo non sunt incorporati. » 

VII. Sed ex Augustino satis multa. Inno- 
centius primusin epistola tertia ad E'zuperium 
Tolosanum, capite primo de castitate ab 
sacerdotibus, et diaconis servanda disserens, 
eodem argumento, quo in simili re Sirieius, 
utitur : quod in veteri lege « preecepti sunt 
sacerdotes servientes sacris oblationibus, in 
templo anno vicis suc& habitare : nee eos ad 
sacrifieia fas esset admitti, qui exercerent vel 
cum uxore carnale eonsortium. » Tum sub- 
Jicit : « Quanto magis hi sacerdotes, vel 
Levit? pudieitiam ex die ordinationis suc 
servare debent, quibus vel sacerdotium, vel 
ministerium sine successione est : nee prz- 
terit dies, qua vel a sacrificiis divinis, vel a 
baptismatis officio vacent? » 

Meminit et Toletanum primum, quod anno 
Christi quadringentesimo coactum est, sacri- 
ficii quotidiani eanone. quinto. Et quod in 
eadem urbe postea celebratum est duodeci- 
mum, anno 68!,canone quinto luculentam 
ejusdem rei mentionem continet, « Relatum 
nobis est, inquit, quosdam de sacerüotibus, 
non tot vicibus communionis sancte gratiam 
sumere, quot saerifieia in uno die videntur 
Deo offerre; sed in uno die si plurima per se 
Deo offerant saerifieia, in omnibus se obla- 
tionibus ἃ communicando suspendunt, et in 
sola tantum extremi sacrificii oblatione com- 
munionis sanctze gratiam sumunt ; quasi non 
sit toties illi vero, et singulari sacrificio parti- 
cipandum, quoties corporis, et sanguinis Do- 
mini nostri Jesu Christi immolatio facta 
consliterit. Nam ecce Apostolus dicit ?: /Vonne 
qui edunt hostias, participes sunt altaris ? Cer- 
tum est, quod hi, qui saerificantes non edunt, 
rei sunt Dominicis saeramentis. Quicumque 
ergo sacerdotum deineeps divino altario sa- 
crifieium oblaturus aecesserit, et se a com- 
munione suspenderit, ab ipsa, qui se inde- 
center privavit, gratia communionis anno 
uno repulsum se noverit. Nam quale erit 
illud saerifieium, eui nec ipse sacrificans par- 
ticeps esse cognoscitur? Ergo modis omnibus 
est tenendum, ut quotieseumque saerificans 
corpus, et sanguinem Jesu Christi Domini 


1 Vide et Pros. par. 1 de Prom. c, v et Cyr. Hier, Cat. Myst. v. —2 I Gor. x. 


Innocentio 
primo, 


Toletana 
synodo 
prima. 


Idacio. 


Latrie. 


DE INCARNATIONE, LIB. XH, CAP, XIV. C87 


nostri in altario immolat, perceptionis cor- 
poris, et sanguinis Christi se participem 
prebeat.» Nihil hae Hispanorum presulum 
testificatione plenius, et illustrius ad veri et 
singularis in Ecclesia sacrificii corporis et 
sanguinis Christi fidém asseverandam. Car- 
thaginense quoque secundum, quod auno 
Christi cccxcG habitum creditur, in canone 
octavo, sacrificii ejusdem meminit, ubi ani- 
madverü jubet in presbyterum, qui « ab 
episcopo suo correptus, velexcommunicatus, 
putaverit separatim Deo sacrificia offerenda, 
vel aliud erigendum altare. « 

VIII. Idacius Clarus Hispanus in libro 
adversus Varimadum | Arianum, divinitatem 
filii ex eo probat, quo « sieut Patri, ita etiam 
filio, non solum Christianis temporibus, verum 
etiam a prisci temporis sacerdotibus, multis, 
variisque modis probamus sacrificium fuisse 
oblatum. » Et paulo post de Christianorum 
sacrificio manifestius loquens, ita scribit : 
« Sacrificium itaque, quod a Christianis sa- 
eris altaribus admovetur, non solum Deo 
Patri, sed etiam filio communi devotione 
offerlur : quoniam nec Patri sine filio offerri, 
neque ἃ filio sine Patresanciri» (potest.) Insi- 
gnis est omnino locus iste. Nam verum, non 
tropice, improprieque dictum sacrificium ne- 
cesse est illic intelligi, eum de eo agatur, 
quod soli Deo licet offerre : qui λατρείας cultus 
est, de quo agit Augustinus multis in locis, ut 
in primo de 7T?nilate ; capite v1, et libro XX 
contra Faustum, capite xxr, ubi nominatim 
Manichei hujus falsam criminationem diluit; 
qui Catholieos incessebat, quod sanctis marty- 
ribus sacrificium offerrent. Cui respondet 
Augustinus illis verbis, que supra posui'. Tum 
his preterea : « At illo cultu, qui Grece la- 
tria dieitur; Latine uno verbo dici non potest, 
eum sit quadam proprie divinitatü debita 
servitus, nece colimus, neccolendum docemus, 
nisi unum Deum, Cum autem ad hune cultum 
pertineat oblatio sacrificii ; unde idololatria 
dicitur eorum, qui hoc etiam idolis exhibent, 
nullo modo tale aliquid offerimus, aut offe- 
rendum precipimus, vel euiquam martyri, 
vel euiquam sanetze animse, vel cuiquam an- 
gelo. » Hine evidens est Idacium loqui de 
vero, non communi sacrificio, et metapho- 
rice ita dicto. Inde quippe filium Deum esse 


. Patri qualem argumentatur, quod non pro- 


cederet, nisi tale esset genus sacrificii, quod 
soli tribuendum est Deo, et ad λατρείας cultum 


1 $6. —2 Id. — 3 Tom, I Bibl. — Joan. vt. 


attinet, Unde et ab Epiphanio λατρεία τῆς olxo7 
νομίας appellatur, ut antecedenti capite nota- 
vimus*. 

Zeno item Veronensis sermone de conti- 
nentia : ubi feminam Christianam deterret 
ab ineundis cum gentili homine nuptiis. 
« Proponamus itaque, ait, ut sepe contingit, 
in unum sibimet convenire diverse religionis 
Deum, quo tibi Ecclesia, illi adeunila sint 
templa : quo genere unusquisque suum sacri- 
ficium procurabitis? quo sumptu? quibus 
vasis? quibusve ministris? Quid quod illius 
sacrifieium publicum est; tuum secretum : 
ilius a quovis libere tractari potest; tuum 
etiam a Christianis ipsis minime consecrari 
(econsecratis) sine sacrilegio videri non 
potest. » 

IX. Gaudentius Brixianus sermone seeundo 
ad Neophijfos,de sacramento corporis?,et san- 
guinis Christi, eodemque sacrifieio fuse dis- 
serit, ac tum veram, et, ut vocant, realem 
utriusque przesentiam sub panis et vini specie: 
tum verum itidem sacrificium, et immola- 
tionem, adstruit. Nam Paschalis agni macta- 
tionem, tanquam figuram, et adumbratio- 
nem, eum nostro comparat sacrificio, itaque 
loquitur : « Modo autem ea solum de ipsa 
lectione carpenda sunt, que presentibus 
catechumenis explanari non possunt; et ne- 
cessario tamen sunt aperienda neophytis. In 
umbra illius legalis Pasche non unus agnus 
oceidebatur, sed plures. Singuli enim occide- 
bantur per domos. Nam sufficere unus non 
poterat universis : quoniam figura erat non 
proprietas Dominiec passionis. Figura enim 
nonest veritas, sed imitatio veritatis. Nam 
et homo ad imaginem Dei factus est ; nec ta- 
men idceireo Deusest. Tametsi ea ratione, qua 
imago Dei dicitur, dicatur et Deus : quomodo 
natura unus Deus est, posilione plures. Ergo 
in hae veritate, qua sumus, unus pro omnibus 
mortuus est : et idem: per singulas ecclesia- 
rum domos in mysterio panis ae vini reficit 
immolatus, vivifieat creditus : consecrantes 
sanctificat consecratus. Hec agni caro, hic 
sanguis est. Panis enim', qui de cclo des- 
cendit, ait, Panis, quem ego dabo, caro mea 
est pro seculi vita. » Ac subinde : «Ipse igitur 
naturarum creator et Dominus, qui producit 
de terra panem : de pane rursus ; quia et 
potest, et promisit; efficit proprium corpus ; 
et qui de aqua vinum fecit, et de vino san- 
guinem suum. » Vides expressum his in 


Latria 
economig. 


Zenone 
Veronensi. 


Gaudentio. 
Brixiano. 


Cassia 20. 


988 


verbis, et aperte significatum utrumque, de 
quo eum Sacramentariis eonfligimus, Eucha- 
ristie mysterium; verum nempe Christi 
corpus, ae verum ejusdem sacrificium. 

Quod in eodem tractatu, paulo ante finem, 
non minus diserte sie explicat : « Ut et ipsius, 
inquit!, ἃ Christo instituli sacrifieil ecelestis 
causam, rationemque noscamus, inenarrabili 
dono ejus sinefine gratias relaturi. Nam vere 
istud est hereditarium munus testamenti ejus 
novi, quod nobis ea nocie, qua tradebatur, 
erucifizendus, tanquam pignus su: preaesentice 
dereliquit, cle. Voluit enim beneficia sua 
permanere apud nos : voluit animas pretioso 
sanguine suosemper sanctificari per imaginem 
proprie passionis. Et ideo discipulis fide- 
libus mandat, quos primos et Ecclesie suce 
constiuituit. sacerdotes, ut indesinenter ἰδία 
vito sterne mysteria exercerent; qua ne- 
cesse est a cuncüis sacerdotibus per singulas 
totius orbis ecclesias cclebrari. » Quis non 
videt ab antiquissimo illo Patre (fuit enim 
Ambrosii equalis) designari verum quoddam, 
non tropicum, aut communi loquendi usu sie 
appellatum sacrificium ; quod et solis lieeat 
offerre consecratis ad id ministris, hoe est 
sacerdotibus ; et quod ex institutione Christi 
per omnes orbis eeclesias celebrari oporteat : 
et in quo denique consecratus panis cum 
vino, hoc est ipsum Christi corpus, ae sanguis 
offeratur? Nam et paulo post, ita pergit di- 
cere ; «Quod autem Sacramenta corporis 
sui, et sanguinis in specie panis et vini offe- 
renda constituit, duplex ratio est, Primum 
ut immaeulatus Dei agnus hostiam mundam 
mundato populo traderet celebrandam,» ete. 
Denique concludit sic : « Hoe sacrificium 
Paschae Salvatoris omnesde potestate /Egy pti, 
et Pharaonis diaboli exeuntes tota nobiseum 
religiosi cordis aviditate percipite. » 

X. Cassianus in libro tertio de ?nstitutis 
cenobiorum , capite terlio sub finem, de 
utroque sacrificii genere meminit; uno non 
proprie dicto, quod in Psalmis, et orationibus 
consistit, e£ ab omnibus monachis offereba- 
tur: altero quod verum appellat, quodque 
bis a Christo est oblatum ; nempein postrema 
ccena, quando idipsum Apostolis tradidit : et 
postridie in eruce. Postquam igitur holocaus- 
tum matutinum, et vespertinum, hoc est 
preces, et Psalmodias in coenobiis persolvi 
solitas horis illis exposuit : « Quo in loco, 
inquit, de illo quoque vero sacrificio vesper- 


1 Gaudent, ib. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


tino saeratius intelligi polest, quod vel ves- 
pere a Domino Salvatore ecenantibus Apos- 
tolis traditur, cum initiaret Ecclesia& saero- 
sanela mysteria : vel quod ipse die postero 
saerifiium — vespertinum in fine seilicet 
seculorum elevatione manuum suarum pro 
salute totius mundi oblatus est PPatri. » 

Leo quoque Romanus Pontifex in epistola 
,xxx1ad Doscorum Alexandrinum episcopum , 
capite secundo, sacrifiii oblationem, quam 
et missam nominat, iterari jubet, ubi copio- 
sior est multitudo. « Ut cum solemnior, in- 
quit, festivitas conventum populi numero- 
sioris indixerit; et ad eam tanta fidelium 
multitudo eonvenerit, quam recipere basilica 
simul una non possit, sacrificii oblatio indu- 
bitanter iterotur . ne his tantum admissis ad 
hane devotionem, qui primi advenerint, 
videantur hi, qui postmodum confluxerint, 
non recepti, eum plenum pietatis, atque 
rationis sit, ut quoties basilicam, inqua agitur, 
presentia novi plebis impleverit, toties sa- 
crifieium subsequens offeratur. Necesse est 
autem, ut quedam pars populi sua devotione 
privetur, si unius tantum Missi more ser- 
vato; sacrificium offerre non possint, nici 
qui prima diei parte eonvenerint, » 

XL Fulgentii vero et preclara sunt, et 
copiosa de eodem sacrifieio corporis Christi 
testimonia, ut in libro secundo ad Monimum, 
capite sexto ; ubi illam pertraetat memorabi- 
lem quastionem; « cur scilicet, si omni Trini- 
tati saerificlum offertur, ad sacrificandum 
oblationis nostree munus saneti Spiritus tan- 
ium missio postuletur : quasi vero, ut ita 
dicam, ipse Pater Deus, a quo Spiritus sanetus 
procedit, sacrificium sibi oblatum sanctificare 
non possit; aut ipse Filius sanetificare ne- 
queat sacrificium corporis sui, quod offerimus 
nos, cum corpus suum ipse sanctifieaverit, 
quod obtulit ut redimeret nos, aut ita Spiritns 
ad consecrandum Ecclesie sacrifieium mit- 
tendus sit, tanquam Pater aut Filius sacri- 
ficantibus desit. » Cui deinceps questioni 
respondet. Ac praesertim capite x ita scribit : 
« Quando autem congruentius, quam ad con- 
secrandum —sacrifieium — corporis Christi, 
sancta Eeclesia, qu: corpus est Christi, Spi- 
ritussancti deposeatadventum ? » Et capite ΧΙ. 
«Hee, inquam, cedificatio spiritualis nunquam 
opportunius petitur, quam eum ab ipso 
Christi corpore, quod est Eeclesia, in saera- 
mento panis, et calicis, ipsum Christi corpus 


Leone 
Mago, 


Fulgentio, 


Casario 
Arelatensi. 


Gregorio 
papa. 


Eligio 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. XIV. 


οἱ sanguis offertur. » An quisquam adeo de- 
sipit, ut sacrifieium describi illic a Fulgentio 
putet communi aliqua ratione, ac. metapho- 
rica, non singulari, ac propria nominatum ? 

Idem libro de /?de ad Petrum, capite xix. 
« Firmissime tene, et nullatemus dubites, 
inquit, ipsum unigenitum Deum Verbum 
carnem factum se pro nobis obtulisse sacrifi- 
cium, et hostiam Deo in odorem suavitatis, 
ele. et cui nunc, id est tempore novi Testa- 
menti, cum Patre, et Spiritu sancto, cum 
quibus ili est una divinitas, sacrificium 
panis,et vini in fide,et caritate saen!a Ecclesia 
catholica per universum orbem terrc offerre 
non cessat, » etc. 

XII. Caesarius Arelatensis homilia vii de 
Pascha', « Necessarium nohis erat, inquit, ut 
in hac die sacramentum corporis et sanguinis 
consecraret, ut coleretur jugiter per mvyste- 
rium, quod semel offerebatur in pretium ; ut 
quia quotidiana, et indefessa currebat pro 
hominum salute redemptio, perpetua etiam 
esset redemptionis oblatio, et perennis vic- 
tima viveret in memoria. » Ae subinde ple- 
nius exponeus quale sit hoc sacrificium, ita 
loquitur : « Ad cognoscendum et percipien- 
dum sacrificium veri corporis, ipse te roboret, 
et potentia eonseerantis invitet. » 

Quod ad Gregorium Papam, eumdemque 
cognomento Magnum attinet, supervacaneum 
est ejus ex seriptis ad sacrificium. approban- 
dum testimonia colligere : eum ad manum sit 
Sacramentarii opus ingens, in quo Misse, id 
est sacriticii ritus et ordinatio fuse describitur. 
Quinetiam in libris D/alogorii| non rara 
illius oceurrit mentio. Ut in quarto libro, 
capite Lv, pro Justo monacho in suo monas- 
terio vita functo, ait se «diebus triginta con- 
tinuis offerri sacrificium » jussisse. Et ca- 
pite τινι, de Cassio Narniensi episcopo, scribens, 
«Quotidianum,inquit, offerre Deo consueverat 
sacrifieium, seque in lacrimis inter ipsa 
saerifieiorum arcana mactabat, ete. Qui post 
annos septem ipso natalitio Apostolorum die, 
cum Missarum solemnia peregisset, et mys- 
teria sacre communionis accepisset, e cor- 
pore exiit. » 

Eligius Noviomensis episcopus homilia 
ociava de prodigi filii parabola disputans', 
deque verbis istis : Et ceperunt epulari ; 
« Epule, inquit?, iste nune in Ecclesia per 
totum orbem dilatata celebrantur. Quotidie 
enim in sancta Ecclesia vitulus iste sacerri- 


1 Tom. 1} Dibl. — 2 Luce xv.—3 Elig. tom. 1l Dibl.— 4 Tom. ΠῚ Bibl. parazr. 9. 


589 


mus Deo Patri per sacerdoles offertur, ct in 
vitam seternam paseit percipientes : qui cum 
quotidie immolatur, semper integer permanet, 
et immaculatus, el vivus. » 

Isidorus Hispalensis libro primo de Of ficiis 
Ecclesiasticis, capite xviir,quod inscribitur de 
sacrificio « Sacrifieium, inquit, quod a 
Christianis Deo offertur, primum Christus 
Dominus noster, et magister instituit, quando 
commendovit Apostolis corpus et sanguinem 
suum, priusquam traderetur : sicut legitur 
in Evangelio. Accepit, inquit, Jesus panem, 
et calicem, et benedicens dedit eis. Quod quidem 
sacramentum Melehisedec rex Salem figura- 
lier in typum corporis, et sanguinis Christi 
primus obtulit, primusque mysterium tanti 
saerifieii imaginarie idem expressit. » Cui 
suffrazantur omnes illi, qui de Ecclesiasticis 
officiis scripserunt. 

XIII. Etherius et Beatus libro primo ad- 
versus Elipandum, de sacrifieio Missee memi- 
nerunt, ejusque ritu : ae post recitatum 
Evangelium, « Offertur, inquiunt', sacrifieium 
super altare; » de quo mox ista subjiciunt : 
« Et quid tam amabiliter, et acceptabiliter ab 
omnibus sumetur, quod pro eis offertur, 
quam Christi humana caro? et quid tam ae- 
ceptum, et aptum immolationi, quam caro 
Christ mortalis? » ete. EU « quid tam grate 
ollerri, et suscipi possit, quam caro sacrificii 
nosüi, corpus Christ perfectum sacerdotis 
nostri.» Sequitur uberrima de illo sacrificio 
disputatio. 

Addamus his Paschasium Radbertum ; qui 
libro de corpore, et sanguine. Domini càápite 
quinto, inter alia, quae de Eucharisti: sacra- 
mento, et Christi corpore, ac sanguine reipsa 
in illa comprehensis asserit, de sacrificio ita 
loquitur: « Patet igitur quod et agnus ille 
legalis, et manna, et omnia hujusmodi, qua 
figuram gesserunt carnis, et sanzuinis Christi, 
quod passus semel in Pascha, et quotidie 
super altare mane ae vespere immolatur, 
nonnisi figuram islius habuere mysterii. » 

Et capite rx. « Iteratur autem quotidie haec 
oblatio, licet Christus semel passus in carne, 
per unam, eamdemque mortis passionem 
salvaverit mundum. » 

Humbertus episcopus Silve candidze, qui 
anno Christi 1001 floruit?, in libro contra 
Nicetam Pectoratum, refert legatos Agathonis 
Pape missos Constantinopolim ad sextam 
synodum, interrogatos a Conslanlino Pogo- 


-— 5 lbid. 199.— 6 Tom. IV, par, IJ, Bibl. 


Isidoro. 


Etherio et 
lieato. 


Paschasio. 
Radberto. 


ITumberto. 


Sacrificium 
nove legis 
unum est 
licet pluries 
repetitum. 


590 
nato imperatore, qualiter « Romana ecclesia 
de sacrifieio corporis, et sanguinis Domini 
nostri Jesu Christi ordinem teneret, respon- 
disse : In calice Domini non debet solum 
offerri vinum, sed aqua mixtum, ete. Oblatio 
vero, qua in sacrificio altaris offertur, nullam 
commixtionem, aut corruptionem fermenti 
debet habere, » etc. 

Sed testium abunde est; quorum quidem 
quantavis copia suppeditari potest, presertim 
ex inferioris evi seriptorum monimentis ; 
verum nihil est necesse. 

XIV. Hie multa objiciuntur ab catholice 
veritatis adversariis; qus suo loco reserva- 
bimus ; preter duo triave, qua» ad sacerdotii 
Christi, de quo nune agitur, illustrandam 
proprietatem aliquid conferunt. Horum illud 
est primum, quod opponit sibi, disceptatque 
Chrysostomus : et est ad roborandam veri 
nova in Lege sacriüeii professionem cum- 
primis effieax. 

Postquam enim ad locum illum epistolze 
ad Hebreos, quem supra declaravimus, ad- 
notavit ea, quae ibidem attigimus; querit 
Chrysostomus', quomodo intelligendum sit 
quod Apostolus ait, veteris Legis sacrificia 
ideo instaurata esse sepius, quod imbecilla 
essent, et tanquam medicamenta curandis 
humani generis morbis adhibita, non satis 
virium haberent. ldem quippe de mostro 
sacrificio dicendum videri; quod quotidie 
repetitur. « Quid igitur? inquit, Nonne quo- 
tidie nos offerimus? » Cui sie respondet : 
« Offerimus quidem : sed ita, ut commemora- 
lionem mortis ipsius faejamus. Atque hee 
oblatio una est, non plures, quoniam semel 
est oblatus : quemadmodum illa, que in 
sancta sanctorum est illata. Hec enim figura 
fuit illius, et ista illius. Siquidem eumdem 
semper offerimus : hoc est, non alias ovem 
alteram : alias aliam : sed eamdem perpetuo. 
Itaque unicum est sacrificium^. » Alioqui si 
quid colligeret illa ratio, quoniam multis in 
locis offertur, plures essent Christi. Idem 
respondent et Greci c:eteri, ut Theodoretus, 
"Theophylactus, OEcumenius ad illum epistolae 
ad Hebreos locum capitis decimi ; quod no- 
tatione dignum est. Non enim multiplex est 
saerifieium : sed unum, et idem ssepius re- 


( Cunvsosr. TU οὖν ; ἡμεῖς xa0* ἑχάστην ἡμέραν οὐ 
ποοσφέρομεν ; προσφέρομεν μὲν, ἀλλ᾽ ἀνάμνησιν ποιού- 
εν προ σο πῦμεν M ΠῚ 
μένοι τοῦ θανάτου αὐτοῦ, xol μία ἐστὶν αὕτη, χαὶ οὐ 
πολλαὶ, ἐπειδὴ ἅπαξ προσηνέχθη, ὥσπερ ἐχείνη $ εἰς τὰ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


petitum. Nam in lege veteri idcirco plura 
fuere sacrificia, quod varie ecant hostis, nee 
una pendebat ab alia; sed hodie agnus unus, 
vel ovis, vel bos immolabatur : postridie alius 
ab illo diversus. At in nostro sacrificio unica 
et singularis offertur vietima, qui est Christus : 
nec tamen jugulatur toties. Verum semel in 
cruce primarium et cruentum ab solo 
summo sacerdote Christo sacrificium oblatum 
est : quod in omnia tempora vim suam, 
effieaeitatemque diffundit; ectera, quse in 
Ecclesia quotidie repetuntur, iterate sunt 
commemorationes unius illius, et. ejusdem 
süerifieli : que sine cruore transiguntur. 
ldeo ἀναίμαχτοι θυσίαι, passim. appellantur; ut 
hoe loeo ab "Theophylaeto, et OEcumenio. 
Quamobrem ἀναμνήσεις sunt, et commemora- 
tones ex institutione Christi, ae vera sacríi- 
ficia commemoratoria, hoc est θυσίαι ἀναμνηστιχαὶ, 
quatenus ipsammet veram, que in cruce 
immolata est, hostiam reipsa continent. Non 
tamen eruente sunt oblationes ; verum ejus- 
modi unius ac singularis imagines, et signa ; 
quemadmodum sacramentum Dominici cor- 
poris, et sanguinis res ipsa simul est, quatenus 
inest in eo revera Christi corpus, et rei si- 
gnum ; quia diverso modo, ae tum erat cum 
in cruce est oblatum, illie continetur. Ceterum 
«nune carnalium sacrificiorum cessante va- 
rietate, ut ait Leo?, omnes differentias hostia- 
rum una corporis, et sanguinis Christi implet 
oblatio, ete. ut unum sit pro omni victima 
sacrificium. » 

XV. Cyprianus in epistola 1xui1 ad Ceci- 
lium, late de hoc argumento disserit : dum 
adversus nonnullos, qui in sacrificio quoti- 
diano solam in calice aquam offerebant, 
probat vjnum aqua mistum adhibendum esse; 
quia sacrificium hoe nostrum sie ab ipsomet 
institutum est Christo, ut esset commemo- 
ratio cruenti illius, quod in erucis altari est 
oblatum ; in quo sanguis cum aqua profluxit. 
Qua quidem in epistola confertis, apertisque 
sententiis Missze nostre sacrificium sine ulla 
dubitatione commendat. Ut cum scribit 510 : 
Constare ex verbis institutionis illius saera- 
menti, et sacrificii, « Calicem mixtum fuisse, 
quem Dominus obtulit ; et vinum fuisse, quod 
sanguinem suum dixit. Unde apparet san- 


ἁγία τῶν ἁγίων" τοῦτο ἐχείνης, τύπος ἐστὶ, xol αὕτη 
ἐχείνης. τὸν γὰρ αὐτὸν ἀεὶ προσφέρομεν. οὐ νῦν μὲν ἕτε- 
pov τρόδατον, αὔριον δὲ ἕτερον, ἀλλ᾽ ἀεὶ τὸ αὐτό. ὥστε 
μα ἐστὶν f; θυσία. 


| Hom. xvir, in ep. ad. Hebr. — 9 Leo ser, vr dé Pass. cap. vit, 


Incruenta, 
sacrificia. 


d Lune 


DE INCARNATIONE, LIB, ΧΙ, CAP, XV. 591 


guinem Christi non offérri, si desit vinum 
calici: nee sacrificium Dominicum legitima 
sanctificatione celebrari, nisi oblatio, et sacri- 
ficium nostrum responderit passioni. » Item, 
« Nam si in sacrificio, quod Christus obtulit, 
nonnisi Christus sequendus esl, utique id 
nos obaudire, et facere oportet, quod Christus 
fecit, et quod faciendum esse mandavit, » etc. 
Tum ibidem : « Nam si Jesus Christus domi- 
nus, et Deus noster ipse est summus sacerdos 
Dei Patris, et sacrificium Patri seipsum pri- 
mus obtulit, et hoc fieri in sui commemora- 
lionem precepit; utique ille sacerdos vice 
Christi vere fungitur, qui id, quod Christus 
fecit, imitatur : et sacrifieium verum et 
plenum tunc offert in Eeclesia Deo Patri, si 
sie incipiat offerre, seeundum quod ipsum 
Christum videat obtulisse. » Meminit ibidem 
sacrificiorum | matutinorum, et vespertino- 
rum. Àc demum ita colligit : « Et quia pas- 
sionis ejus mentionem in sacrificiis omnibus 
facimus ; (Passio est enim Domini sacrificium 
quod offerimus) nihil aliud, quam quod ille 
fecit, facere debemus. » 

Hie vides sacrificium nostrum nihil aliud 
esse, quam mentionem, sive commemoratio- 
nem oblati in cruce sacrificii : quemadmodum 
offerendi ejusdem commemoratio fuit oblatio 
ipsa, quam Christus in ecena cum Apostolis 
pridie su:& passionis usurpavit, et in futurum 
lempus instituit. Hane enim et oblationem, οἱ 
sacrificium Cyprianus appellat. Cui nostrum 
simile est, et utrumque figuram habet unici 
illus et eruenti, cum vera, et reali, ut 
voeant, hostie presentia, non adumbrata 
lantum et figurata. 


GAPUT^-X V. 


De regia. Christi. potestate, ejusque regno. 1. 
Fiegem esse Christum e Scripturis probatur. 
2. Utrum spiritualis an. temporalis vex sit, 
ut homo. Perstringitur obiter fabula de 
Christo sacerdote Aaronico. 3. Videtur Epi- 
phanius regiam. illi dignitatem attribuere, 
quatenus ab Davide rege ortum traxit ; sed 
non est necessario consequens. A. Videtur 
spirituale tantummodo habuisse regnum, et 
qudem. proprie duplici ratione: tum qua 
Verbum est. 5. Ac propter idiomatum com- 
unionem, regia dignitas, que in. Verbo 
inest, humanitati quoque. competit: quo 
sensu dicatur. Christus rez idem οἱ sacerdos 
fuisse. Ὁ. Probatur non fuisse temporalem 
regem. Christum, qua homo est: sed spiri- 
tualem. Ἴ. Quo modo et Pastor dicatur. 8. 
Merito spiritualis rex est, quia sapiens : et 
quemadmodum cctere in. illum dotes regie 
conventunt. 


|. Observavit Augustinus in tractatu ad 
Psulmwm quintum, etsi persons tres unus 
sint Deus, et communia inter se habeant om- 
nia, peculiari tamen aliqua ratione regem 
filium solere. appellare Scripturas. Quod de 
filio homine facto precipue mihi intelligen- 
dum videtur : quemadmodum 72 Psalmo 1xxt. 
Deus judicium tuum regi da. Quo in Psalmo 
regnum illius, et ejus amplitudo describitur. 
Et in secundo, de se ipse testatur : £go autem 
constitutus sum rez ab eo super Sion, etc. Item, 
Postula α me, et dabo tibi gentes, etc. ac pas- 
sim in divinis illis canticis regnum istud 
prophetica predictione celebratur. Sic apud 
Danielem, capite secundo, et septimo. Et 
Jeremias, Et regnabit rez, et sapiens erit. 
Zacharias item ?, eee rex (uus veniet (ibi 
justus. Sic in novo Testamento rex Christus 
appellatur?, et rex Judworum*', aut rex 
Israel?, ac se regem esse sciscitanti Pilato 
confessus est ipse*. Tum ubi de extremo agit 
judicio, et sententia de electis, ac reprobis ab 
se pronuntianda. Tunc dicet rez, inquit", Ais 
qui a dextris ejus erunt. Quinetiam Paraphra- 
stes Chaldaus, qui sepissime Messiae nomen 


1 Jere. xxii, 9. — 2 Zach. 1x, 9. — 3 Luc. xxiii, 2, — 4 Matt. xxvir. — ὃ Joan, 1, 49. — 6 Joan. xvin, 37.^- 7 Matt, xxv, 81. 


Christum 
esse Regem 
e Scripturis 

prohatur. 


Ad verbum. 


Utrum spi- 
ritualis an 
lemporalis 
rex sit 
ut homo. 


usurpavit in illis Scripture locis, ubi zazx τό 
δητὸν minime erat expressum, plerumque 
hane insignem appellationem addidit, voca- 
vitque wmw"2 ΝΟ regem Messiam, id est 
Christum : et Hehrzei doctores cum de Christo 
loquuntur, identidem hoc eum honestant epi- 
theto. Rex, inquit, Clemens Alexandrinus 
« et a pueris imperitis, et ab Judaeis pronun- 
tiatus ineredulis, et ignaris, et ab ispis Pro- 
phetis predicatus ostenditur ^. » 

IT. Sed cujusmodi regnum illud sit, spiri- 
tuale. an. terrenum ae temporale queritur; 
estque de eo non mediocris altercatio. Qui- 
busdam enim placuit, Christum dominum 
regiam habuisse dignitatem, quemadmodum 
et sacerdotalem : illam quidem, hereditaria 
suecesslone transmissam, quod de stirpe 
Davidis oriundus esset : hanc vero, non suc- 
cessione, sed ordinatione divina, quod a Patre 
constitutus sit sacerdos in «ternum secun- 
dum ordinem | Melchisedech , ut Apostolus 
capite quinto epistola «d Zebreos meminit. 
Quanquam non defuere qui Christum sacer- 
dotio quoque Aaronico decoratum putarent ; 
quatenus ex Levitica quoque tribu ortum 
iraxerat; ut multorum, et gravissimorum 
Patrum opinio fert; scd ut verum hoe sit, 
non tamen illud ex. 60 sequitur. Nam mater- 
num genus sacerdotem non facit. Explodenda 
ilaque est putida, et anilis fabula, quam 
Suidas refert in vocabulo Ἰησοῦς. de Christi 
sacerdotio Aaronico ab Judois ex arcanis 
quibusdam monimentis agnito, et Christiano 
cuidam detecto. Cui Paulus manifeste con- 
iradicit in epistola ad /Tebraos, capite vit, 
Manifestum. est. enim , aii! , quod. ex. Juda 
ortus sit Dominus noster ; in qua fribu nihil 
de sacerdotibus Mowyses locutus est. 

De regno itaque justior est. controversia. 
πὶ minime preseribere debet quod contra 
sacerdotium ejus Aaronieum  apponimus; 
maternum duntaxat Christi genus illa ex 
"Tribu, de regali stemmate propagatum fuisse. 
Etenim cum extraordinarius ortus ille Christi 
fuerit, solaex femina, eaque virgine deductus : 
ac Josephus humano more, et communi z:es- 
timatione pater Domini sit habitus, utpote 
B. Mari: conjux ; si ad illum jus regni legi- 

α Ciew. 1 Sérom. ccuxix. Βασιλεὺς δὲ χαὶ ὑπὸ 
παίδων, ἀπείρων ἔτι, «X ὑπὸ ᾿Ιουδαίων ἀπιστούντων, 
xaX ἀγνοούντων, ἀναγορευόμενος, xo πρὸς αὐτῶν Προ- 
φητῶν ἀναχηρυττόμενος δείχνυται. 

b ἘΡΙΡΠΑΝ. haer. xxix, ὃ 3. Καὶ τὸ μὲν βασιλιχὸν 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


lime pertinuit, videtur et ad filium eodem 
jure pervenisse. 

Hac induci ratione potuerunt qui Christum 
arbitrati sunt regni jus habuisse femporale, 
ut vocant, in Judaicum populum, ab Davide 
derivatum. lia sensisse videtur Epiphanius 
in heresi JVazareorum: qui longum hae de 
re, sed impeditum, et salebrosum sermonem 
explicat: cujus hic summam referam. 

HI. Qusrit Epiphaniis *, cur Christus, qui 
ab Davide oriundus erat, in throno Davidieo 
minime sederit: imo e contrario regium 
omne nomen ac decus conslanter abjecerit, 
nec ultro delatum admiserit ?. Respondet 
vero, primum sine ulla dubitatione sedem 
Davidis regiam obtinuisse Christum ; ac sacer- 
dotalem simul et regiam dignitatem penes 
illum exstitisse, ab eoque translatam in Ee- 
clesiam. Quippe reges in populo Judaico de 
Tribu Judz, ex Jacobi patriarchee vatieinio, 
perpetua serie rerum potitos esse ; quorum 
postremus fuit Alexander Joannis Hyrcani 
filius, qui Aristobulo natu majori fratri (qui 
primus ex Hasamoncorum stirpe regium sibi 
diadema sumpsit) mortuo successit. Cui He- 
rodes alienigena substitutus est. Ita regiam 
potestatem ἃ populo Judaico, tribuque {πιά 
in Christum translatam esse, et ab eo in Ec- 
elesiam  transfusam una cum sacerdotali, 
asserit Epiphanius, qui quidem ita disputat. 
« Regiam dignitatem a Domino Jesu Christo 
duobus modis esse profectam : quod et ipse 
ex Davidis regis exstitit semine, secundum 
carnem ; et revera major quidam, auguslior- 
que rex sit ab eterno, seeundum divinita- 
tem. Caeterum sacerdotalis dignitas ab eodem 
communicata est, quatenus ipse pontifex 
est, et pontificum princeps ^: » nempe, ut 
paulo post declarat, « secundum ordinem 
Melchisedec. » 

In hac Epiphanii disputatione multa sunt 
animadvertenda, nee satis aceurate dicta: de 
quibus non est hujus loei agere. ^e nonnulla 
in animadversionibus ad illum locum adno- 
tavimus, alia ex veriore exactioreque sunt 
historia repetenda, quam alibi digessimus *. 
Apparet autem in illo Epiphani loco regiam 
potestatem, etiam temporalem, vindicari 


᾿Ιησοῦ Χριστοῦ «ark Ojo τρόπους, 

ἐχ σπέρματος Δαβὶδ τοῦ βασιλέως 

χατὰ σάρχα, εἶναι αὐτὸν, ὅπερ ἐστὶ, βασιλέα 
, 9). 9 »» ' 3 / ^ ' 

μείζονα ἀπ᾽ αἰῶνος κατὰ τὴν θεότητα" τὸ δὲ ἱερατιχὸν, 


ὅτι αὐτὸς ἀρχιερεὺς ἀρχιερέων πρύτανις. 


ἀπὸ τοῦ χυρίου ἡμῶν 
τῷ 

δ'ά τε τὸ εἶναι αὐτὸν 

χαὶ τὸ 


4 Hebr. xn, 14— 2 Epiph. hier, xxix, $2.— 3 Joan. vi.— ἃ Lib, N de Doc. (emp, c, ταν et seq. Ration, part. T, lib. IV c. xvir etseq. 


Videtur 
Epiphanius 
regiani 
dignitatem 
arribuere 
Christo 
quatenus ex 
Davide 
ortum traxit 


Statuitur 
Christum 
rezem esse 
piritualem 
lon tempo- 
ralem. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. XV. 


Christo Domino, quatenus ex Davidis stirpe 
proereatus est. Verum aliud est jus habere 
regnandi ; aliud ex regio sanguine originem 
ducere: sieut apud Judeos »on omnes ex 
sacerdotali stirpe progeniti pontificatum te- 
nebant. Quippe penes certàm familiam utra- 
que potestas erat. Neque satis exploratum est, 
an vel Josephus, vel sanctissima ejus sponsa 
Maria Virgo ex illa prognati essent familia, 
ad quam sceptrum pertinebat. Satis est au- 
tem ex regali progenie natum esse Christum, 
ad illorum Patrum sententiam, qui in unum 
ipsum convenisse cum regno sacerdotium 
asserunt: ut Augustinus!'. Quanquam non 
satis constat, quod de Levitica perinde stirpe 
ortum habuisse volunt ; tanquam necesse sit, 
B. Virginem genus inde ex patre trahere, 
quod ejus propinqua fuerit Elizabeth de filia- 
bus Aaron. Et ut verum sit: non tamen sa- 
cerdotii Aaronici jus penes Christum fuerit, 
ut supra demonstravi. 

IV. Quamobrem rex Christus omnino fuit, 
ut et sacerdos : sed sacerdos alterius ac diversi 
ab Aaronieis generis : secundum ordinem Mel- 
chesedec. Rex autem non 'emporalis, sed spi- 
ritualis, e& quidem jure duplici, ut docet 
Epiphanius; qua Deus est, et qua homo. 
Quanquam posleriori hoc nomine fempora- 
lem potius, quam spiritualem designat. Sed 
aliter sentiendum videtur. Nos de utroque 
jure pauea hoe loeo dicemus : ae primum de 
eo, quod non seeundum humanam naturam 
illi competit. 

Regiam dignitatem, οἱ functionem τῷ 
λόγῳ, id est Verbo, ae Dei filio, secundum 
qualemeumque illius divinitatem, attribue- 
runt etiam ii, qui aut reipsa, aut saltem lo- 
quendi genere, minus quam par erat honorifice 
ilum habuerunt; quales non modo Ariani 
fuerunt, qui in ereatarum rerum ordinem 
coegerunt Dei filium : sed nonnulli etiam 
veterum : qui ante Ariana tempora exorti, 
minus ad Niezne professionis prescriptum, 
quod nondum exstabat, sermones suos diri- 
gebant. 

Unus in specimen Arianorum omnium 


« EusrB. 1 Hist. cap. 1. Tov τῆς xav! οὐρανὸν 
λογιχῆς χαὶ ἀθανάτου στρατιᾶς ἀρχιστράτηγον, elc. Tov 
τῶν γεννητῶν ἁπάντων χύριον, xal θεὸν, xot βασιλέα, τὸ 
χῦρος ὁμοῦ, xa τὸ χράτος αὐτῇ θεότητι, xal δυνάμει, 
καὶ τιμὴ παρὰ τοῦ πατρὸς ὑποδεδεγμένον. 

b Ὑπεορη. lib. ἢ]. Οὗτος λέγεται ἀρχὴ, ὅτι ἄρχει, 


293 


adducetur in medium Csariensis Eusebius ; 
quem illius contagione hzresis afflatum 
fuisse, tum affirmant veteres Ecclesie Patres, 
Athanasius, Hieronymus, aliique, quos alibi 
citavimus * ; tum ibidem illius e scriptis haud 
obscure demonstravimus. Ille vero Dei filium, 
ac λόγον a Deo Patre constitutum csse regem, 
ac dominum ait, ἀρχιστράτηγον, ld est, « sum- 
mum ducem, et imperatorem ccelestium , et 
immortalium exercituum ete. Omnium, qua 
a Deo producta sunt, dominum ct Deum: 
qui auctoritatem, et potestatem una cum 
ipsa divinitate, ac virtute, et honore a Patre 
suscepit ^. » 

Ex iis autem, qui catholice alioquin , nec 
Ariano saltem more de Dei filio sapuerunt, 
Theophilus Antiochenus libro secundo ad 
Autolicum, illum affirmat« ἀρχὴν, id est prin- 
cipium, sive. imperium | vocari, quod impe- 
'at, et dominatur omnibus, qua: ab ipso fabri- 
cata sunt^. » Clemens item Alexandrinus libro 
septimo Stromateon eumdem appellat λόγον 
« naturam maxime principalem, et maxime 
imperantem, maximeque regiam *. » Cui 
« subjecta est omnis militia angelorum, et 
deotum 7. » 

Tertullianus quoque libro secundo contra 
Marcionem, capite xxvn, de Filio loquens. 
« Quem ex semetipso proferendo, inquit, 
filium fecit, et exinde omni dispositioni suz, 
voluntatique prefecit. » Quem imitatus Lac- 
tantius « prefecisse Deum ait filiuuu suum 
operi universo ?, » 

Cui opinioni consentanee illud adstruxe- 
runt, filium Dei antequam humanam for- 
mam assumeret, sanctis Patriarchis , et pro- 
phetis hominis apparuisse specie: aec ple- 
rumque angelum appellatum esse. Nam et 
Ambrosius ad Psalmnm xii, Christum as- 
serit Josue conspectum esse *, tanquam ange- 
lum, et ducem militie celestis. De quo fuse 
disputavimus in octavo libro de 77initate, 
cap. secundo. 

V. Non est dubium homini sana fidei ac 
mentis, quin Christus, qua Deus est, regiam 
dignitatem eamdem penitus habeat cum 


χαὶ χυριένει πάντων τῶν δι᾽ αὐτου δεδημιουργημένων. 
Citatus tom. I!, lib. | de Trén. cap. ut. 

c CLE. VIE. Strom. Κυριωτάτη, χαὶ ἡγεμονιχω- 
τάτη, xal βασιλιχωτάτη φύσις. 

d. Ibid. cap. 1v init. Τούτῳ πᾶσα ὑποτέτακται στρα- 
τιὰ ἀγγέλων τε, xoà θεῶν. 


1 Lib. de Cons. Evang.— 2 Tom. Il, lib. 1, c. xi οἱ xir. — 3 Lib. ΤΊ, c, vit, — 4 Jos, v, 14. 


Tox. VI. 


38 


Christus 
secundum 
naturam 
assumptam 
sacerdos οἱ 
pontifex. 


Quatenus 
homo rex 
tantum- 
modo 
spiritualis. 


594 


Patre ae Spiritu sancto, et eam ex omni 
eternitate cum utroque possideat. Sed de ea 
non contendimus hoc loco: verum de illa, 
qua homini assumpto non sola proprieta- 
tum communione competit: qua ratione 
attributa omnia divini Verbi in humanam 
naturam redundant : sed ita ut insitin natura 
hominis ipsa, et eam afficiat, ac velut formet. 
Cujusmodi non est regia illa dignitas, qua 
rex est Deus, uti nec :veternitas, nee. immen- 
sitas humanam Christi naturam afficiunt. 
Itaque persona ipsa Christi tam has proprie- 
tates omnes, quam regalem dignitatem pro- 
prie recipit, secundum divinam substantiam, 
non seeundum humanam : et siillam spectes, 
regnum habet, exercetque quam optimo, et 
amplissimo jure in res omnes a se conditas, 
temporale non minus, quam spirituale. At 
sacerdos non est, neque Pontifex nisi secun- 
dum assumptam hominis formam. 

Atque hoe sensu plereque mihi videntur 
intelligenda» veterum sententie, qua Chri- 
stum regem simul, et sacerdotem fuisse tes- 
tantur, et haec ambo singulari quadam in 
illum praerogativa competere. 

Sic Augustinus tractatu in Psalmum Cxvix !. 
« Filius Dei qui fecit nos, ait, factus est 
inter nos; et rex noster regat nos, quia 
creator noster fecit nos. Ipse est tamen 
per quem facti sumus, qui est per quem 
nos regimur ; et ideo Christiani, quia ille 
Christus, Christus a chrismate dictus est. 
id est ab unctione. Reges autem ungebantur, 
et sacerdotes. Ille vero unctus est, et rex, et 
sacerdos. Rex pugnavit pro nobis: sacerdos 
obtulit se pro nobis. » Faceundus? item Her- 
mianensis « Christi solius esse dicit regnum 
cum sacerdotio simul habere; quoniam etsi 
quidam reges in ejus venturi figuram sacer- 
dotio functi sunt, tamen cum manifesta lux 
veniret in mundum, umbras removens futu- 
rorum, nulli alteri dedit, quod sibi singulare 
servavit: sed in diversos dona sua distri- 
buens, sic quce propria sunt sacerdolii, regi- 
bus interdixit. » 

VI. Porro quatenus homo est, regem illum 
arbitror minime fuisse temporalem sed spiri- 
tualem duntaxat ; presertim quamdiu homo 
inter homines vixit. Non enim falso dixit 
Pilato presidi de rezno seiscitanti. Z/iegnum 


α Crrw. ad Cor. To σχῆπτρον τῆς μεγαλωσύνης 


THÉOLOGIGCORUM DOGMATUM 


meum non est de hoc mundo?. Quem ad locum 
Augustinus ita seribit*: « Audite ergo Ju- 
dzi, et gentes: audi circumcisio ; audi prze- 
putium : audite omnia regna terrena. Non 
impedio dominationem vestram in hoe mun- 
do: regnum meum non est de hoc mundo. 
Nolite metuere metu vanissimo, quo Herodes 
ille major, eum Christus natus nuntiaretur, 
expavit, et tot infantes, ut ad eum mors per- 
venirel, occidit; timendo magis, quam iras- 
cendo crudelior. Regnum, inquit, meum non 
est de hoc mundo. Quid vultis amplius? Venit 
ad regnum, quod non est de hoe mundo, ve- 
nite credendo, et nolite saevire metuendo. » 
Et subinde locum illum secundi Psalmi, in 
quo post resurrectionem constitutum se re- 
gem ait Christus, Ego autem constitutus sum 
rer eo ab super Sio» montem sanctum ejns, 
enarrat sic. « Sed Sion ille, et mons ille non 
est de hoe mundo. Quod est enim ejus 
regnum nisi credentes in eam. » Vide eum- 
dem in libro XII contra Faustum , capite 
xim, ubi latius regnum illud Christi ex Jacobi 
Patriarchze vaticinio declarat, et non hujus 
mundi, atque temporis, sed spirituale esse 
demonstrat. 

Sie ergo Christus homo spirituale regnum 
habet, ut et sacerdotium. Et hae de causa 


Clemens Romanus in epistola1 ad Corinthios. 


Christum appellat sceptrum magnitudinis Dei". 
Cujus varias causas excogitare licet, ex qui- 
bus ἀπ sunt non eontemnenda. Altera quod 
per Christum homines regit, quos ad regnum 
suum destinat, et in Ecclesiam suam recipit : 
qua proprie regnum Dei dicitur. Altera quod 
ad fiduciam peccatoribus benignitatis, ac mi- 
sericordi:e suae faciendam, Christum velut 
sceptrum porrigit osculandum : ut olim As- 
suerus Estheri reginm *. Quo illud spectat 
secundi Psalmi ex Hebraica leetione, αἱ ple- 
rique vertunt : Osculamini filium. 

VII. Nec alioretulerim, quod eidem Christo 
Pastoris nomen excellenti quadam ratione 
Seripture vindicant saeree. Nam et sceptrum 
hominum illi generi convenit: et summa est 
inter regem ac pastorem affinitas. Unde 
reges populorum pastores populorum ab Ho- 
mero vocari Philo Judaeus observavit*. Et 
qui in pastoritia excellit arte", regem posse 
optimum esse idem asserit. Quem imitatus 


τοῦ θεοῦ. 


1 Aug. in Psal, cxyuix. — 2 Fac. lib. ΧΤ c. ur. — 3 Joan. xvii, 80" — 4 Aug. tract. in Joan, — 5 Esth. viit, 4. — 6 Lib. quod 


omnis probus sit liber. — 1 Idem lib. de Joseph. 


Christus 
Pastor. 


Sapientisest 
imperare, 


DE INCARNATIONE, LIB, XII, CAP, XV. 605 


Clemens primo S/romateo, « preexercitatio- 
nem quamdam ait esse regni pasloritiam 
scientiam : si quis mansuetissimo hominum 
gregi prefuturus est: quemadmodum ve- 
nandi exercitatio belliee artis preparatio 
est^, » Chrysostomus item, vel alius quis- 
piam, in homilia quadam Christum ideo pa- 
storem esse factum humano generi dicit, 
quoniam homines invenit pecudum more, ac 
sine ratione viventes: atque idcirco statim 
post nativitatem in presepi repositum esse. 
« Nam quia nos tanquam homines rationales 
Deum non agnovimus, vult nos saltem ut 
oves rationis expertes, pastorem cognoscere. 
Si enim Salvator in mundum veniens homi- 
nem te ratione preditum nactus esset, neces- 
sario tibi tanquam Deus apparuisset. Sed 
quia non hominem invenit: sed ut ovem jam 
olim errantem, et per Prophetas Domino 
suppliceantem : Érravi sicut. ovis que. periit ; 
quere servum tuum : propterea dignitatem 
occultat regiam, et pastoralem pre se fert 
sollicitudinem ^. » 

VIH. Quod autem regia dignitas proprie, 
et excellenti modo Christo Domini conve- 
niat: presertim ille, quem dixi, spiritualis 
regni principatus, ex eo licet cognoscere. 
Sapientis enim est preesse, et imperare. 
Ideo Sapientia in Proverbiis : Per me, inquit ', 
reges regnant, et legum. conditores justa decer- 
nunt. Per me principes imperant, et. potentes 
decernunt justitiam. Est autem Christus Dei 
virtus, οἱ Lei sapientia?, in quo sunt omnes 
thesauri sapientie, et scientie» absconditi. 

Est quaedam, ut ait in Politico Plato « re- 
galis scientie, qua quisquis praeditus est, sive 
reipsa regnet, sive non regnet, regalis est 
appellandus *. » Idemque paulo post, « rem- 
publieam illam prestanti quadam ratione 
reetam esse, solamque reipublieze dignam 


α μεν. 1 Stroin. Προγυμνασία γὰρ βασιλείας τῷ 
μέλλοντι τῆς ἡμερωτάτης τῶν ἀνθρώπων ἐπιστατεῖν 
ἀγέλης ἣ ποιμενιχὴ, χαθάπερ xoi τοῖς πολεμικοῖς τῇ 
φύσει ἣ θηρευτιχή. 

b Cunys. tom. V, bom. crxvi. ᾿Εχρῆν μὲν γὰρ 
ἡμᾶς θεὸν αὐτὸν γινώσχειν, χαὶ βασιλέα. ἀλλ᾽ ἐπειδὴ ὡς 
ἄνθρωποι λογιχοὶ θεὸν οὖχ ἐπέγνωμεν, βούλεται fidc 
xà» ὡς πρόδατα ἄλογα, τὸν ποιμένα γνωρίσαι. El γὰρ 
ἐλθὼν ὁ σωτὴρ εἰς τὸν χύσμον εὖρέ σε ἄνθρωπον λογι- 
xbv, ἀναγχαίως σοι ὡς θεὸς ἐπεφαίνετο. ἀλλ᾽ ἐπειδὴ 
ἄνθρωπον μὲν οὐχ εὗρεν, ὡς πρόδατον δὲ πλανώμενον 
ἐξ ἀρχαίων χρόνων, καὶ παραχαλοῦντα διὰ τῶν Προφη- 
τῶν τὸν δεσπότην. ᾽᾿πλανήθην ὡς πρόθατον ἀπόλωλὸς, 
ζήτησον τὸν δοῦλόν σου: διὸ χρύπτει τὴν βασιλιχὴν 


nomine, in qua magistratus inveniuntur 
reipsa, non opinione tantum, scientes?, » 

Clemens item. Alexandrinus libro primo 
Stromateon, priora illa Platouis e Politico 
verba refert ; tum hoe insuper, « regalem et 
politicum virum, animatam esse legem *.» 
Cujusmodi Christum esse mox asseverat, 
«quilegem implevit, et voluntatem Patris 
fecit : qui etiam sublimiin ligno quodam- 
modo descriptus est ; » qualis eret Lacedze- 
moniorum Ephororum Seytala ?, hoc est 
lienum, in quo mandata sua ad magistratus 
mittebant. Ita Clemens ad pendentem in 
ecruee Dominum alludens. in quem et illud 
confert, quod a Pindaro scriptum est. « Lex 
omnibus regnat mortalibus, et immortali- 
bus/.» Addit et Stoicis placere, regnum, 
sacerdotium , prophetiam, legis ferende 
scientiam, divitias, pulchritudinem veram, 
nobilitatem, libertatem soli inesse sapienti. 
Que fere omnia, et iis longe plura, penes se 
esse apud Salomonem sapientia profitetur *; 
idemque tum ipse alibi; tum Z'eelesiastici 
liber, ae plerique alii sacri luculentissime 
testantur. 

Sane τὴν νομοθετιχὴν partem esse τῆς βασιλιχῆς. 
statuit in eodem illo libro Po/ifico Plato. Et 
Philo Judzus libro tertio de vita Mosis, qua- 
tuor in perfecto principe, ac moderatore dotes 
inesse oportere putat, regnum, id est regnandi 
scientiam, οἱ auctoritatem ; /egis prescribende 
facultatem, sacerdotium, e& prophetiam. Quae 
in Christum perfecte omnia competunt; et 
ideireo regia in illo dignitas, et majestas ab- 
solutissima suis omnibus numeris, et pre- 
stantissima reperitur. De hae regia dignitate 
pluribus hie agere supervacaneum arbitror, 
cum ab eruditis theologis ea quastio copiose 
pertraetata sit : maxime ab Gregorio a Va- 
lentia *. 


ἀξίαν, καὶ προφέρει τὴν ποιματιχὴν χηδεμονίαν. 
€ PrATO in. Polit. Δεῖ γὰρ δὴ τόνγε τὴν βασιλιχὴν 

ἔχοντα ἐπιστήμην, ἄν τ᾽ ἀρχῇ, xol ἐὰν μὴ, χατὰ τὸν 

ἔμπροσθεν λόγον, ὅμως βασιλικὸν προσαγορεύεσθαι. 

ἡ lbid. ᾿Αναγχαῖον δὴ «ax πολιτειῶν, ὡς ἔοιχε, ταύτην 
^ δ Ξ zf 
διαφερόντως δρθὴν εἶναι, xal μόνην πολιτείαν, ἐν ἢ τις 
ἂν εὑρίσχοι τοὺς ἄρχοντας ἀληθῶς ἐπιστήμονας, xol οὗ 
δοχούντας μόνον. 

e (μεν. I Sírom. Tow βασιλιχὸν ἄνδρα, νόμον 
ἔμψυχον ἀποφαίνεται, τοιαῦτος δὲ ὁ πληρῶν μὲν τὸν 
νόμον, ποιῶν δὲ τὸ θέλημα τοῦ πατρὸς, ἀναγεγραμμένος 
δὲ ἄντιχρυς ἐπὶ ξύλου τινὸς ὑψηλοῦ. 

f Ρινρλπῦβ Olymp. Νόμος ὃ πάντων βασιλεὺς θνη- 
τῶν τε, χαὶ ἀθανάτων. 2 


1 Prov. viti, 15.—9 Ver, τ. 24.—3 Vide Find. Sch. ad Olym. vi.—4 Prov. vui, 18 etseq.—5 Greg. aVal. to. IX, Dis. 1, qu. xxii, Pun, vt 


Legisia- 
toriam 
potestatem, 


Regia 


Christus per 
excellen- 
tiam justus, 
ideoque 
judex. 


296 


CAPUT XVI. 


De judiciuria potestate. Christi. 4. legi ac 
sacerdotalis dignitatis consensio, ratione 
justitie, qui? summa fuit in Christo. ἃ. [d- 
que probatur ex. judicis. dotibus, presertim 
quod carere peccato debeat. 3. Deinde quod 
Judex prudentia prestare debet, et incorrup- 
Lus esse. 4. Que omnia Christo apprime con- 
veniunt. 5. An Judex sit Christus quatenus 
est homo. Respondetur convenire hanc digni- 
tatem homini ; sed ratione divine potestatis. 


T. Cum sacerdotali, ae regia dignitate 
Christi recte mihi vidcor judiciariam esse jun- 
elurus ; eujus proprium est jus suum cuique 
tribuere, hoc est justitiam exercere. Nam et 
sacrum, adeoque saeerdotale quoddam munus 
obit probus et incorruptus judex, preclare- 
que Theodoricus apud. Cassiodorum !. « Esto 
innocenti: templum, ait judicem compellans, 
lemperantii saerarium, ara justiti:te. Absit a 
judiciariis mentibus aliquid profanum. Pio 
principi sub quodam sacerdotio serviatur. » 
Quo illud referri potest, quod in vita S. Am- 
brosii Paulinus presbyter narrat, Probum 
praefectum praetorio, cum ad regendam Ligu- 
riam, /Emiliamque provincias eum consulari- 
bus insignibus Ambrosium mitteret, ei 
dixisse : « Vade, age non ut judex, sed ut 
episcopus. » Et regalis potestas sine justitia 
suum nomen obtinere non potest. « hRemota 
enim justitia,ait Augustinus?, quid sunt regna, 
nisi magna latrocinia ? quia et insa latrocinia 
quid sunt nisi parva regna?» Porro Christo 
Domino pre ceteris omnibus functio illa 
convenit, qui justus z«z ἐξοχὴν in Scriptura 
dieitur. Ut /saiee xu. Quis suscitavit ab Ortente 
justum? EA?, Suscepit te dextera justi mei. ἘΔ", 
Prope est justus meus, egressus est. salvator 
meus. Et, In scientia sua justificabit ipse justus 
servus meus multos. lta Jeremias, Suscitabo 
David germen justum? : et. regnabit. rez ; e 
sapiens erit ; et faciet judicium, οἱ justitiam in 
terra. Et*, Hoc est nomen quod vocabunt eum, 
Dominus justus noster. Hinc Melchisedec in 
fieuram Christi nomen illud sortitus est^, 
quod interpretatur rex justitia. 


1 Cassiod. lib. I Var. 11. — 2 Lib. IV de Civit, c. 1v. — ὃ Isa. vxr, 10. — 4 Isa. 10,9. — 5 Jer. ΧΧ ΠῚ, 9, ταὶ 6 Jer. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Sie in Psalmo xriv,tanquam pra»potens ali- 
quis ad judicium accinctus, et armatus descri - 
bitur. Accingere gladio tuo super femur tuum, 
potentissime. Specie tua, et pulchritudine tua 
intende, prospere. procede, et regna : Propter 
veritatem, et mansuetudinem, et justitiam, etc. 
Item in Psalmo 1xxt judiciaria potestas Chri- 
sto a Patre tribuenda predicitur his verbis : 
Deus judicium tuum regi da : οἱ justitiam tuam 
filio vegis. Cui Psalmo prwfixus est titulus 
mobwb. /n Salomonem, qui Christi figuram 
gerebat. Chaldeus enim ad Messiam retulit. 
Nam ad vocabulum /7iegi addidit Messi. 

Et Aben Hezra in Scholiis de Messia inter- 
pretari possescribit «mw» ΝΟΣ. In eo vero 
Psal. predicatur Christi Domini accurata in 
jure dicendo justitia : Judécare populum tuum 
in justitia, e£ pauperes tuos in judicio. Et, Ju- 
dicabit. pauperes populi. Item , Orietur in die- 
bus ejus justitia, et abundantia pacis, ete. 
Quia liberabit pauperem a. potente : et paupe- 
rem, cut non era! adjutor, ete. Et Psalmo xcvit. 
Judicabit orbem terrarum in justitia, el porulos 
in equitate. Quse judicandi functio perspieue 
magis in novo Testamento declarata est. /se 
est, inquit Apostolus Petrus in Actis?, qui con- 
stitutus est a Deo judex vivorum,et mortuorum. 
Et Joannes : JVeque enim Pater judicat quem- 
quam : sed omne judicium dedit filio?, etc. 
Item, Potestatem dedit ei judicium facere quia 
filius hominis est'?. Paulus etiam in Actis apud 
Areopagitas verba faciens, £o quod statuit 
diem, inquit! , 2n quo judicaturus est orbem in 
equitate «n viro, in quo statuit, fidem prebens 
omnibus, suscitans eum a mortuis. Ac judicii 
ilius novissimi pompam, et apparatum, ac 
formulam accurate scribit Evangelista Mat- 
theeus, capite xxv !?. 

II. Quam autem dignitas illa, et adminis- 
tratio merito Christo conveniat, ex eo constat, 
quod quz judicis optimi sunt dotes et orna- 
menta; in nullo alio, quam in illo, perfecte 
reperiuntur. Horum vero precipuum, et om- 
nibus anteponendum est integritas vite, 
atque sanctitas omnis expers labis, atque 
macule.Nam qui de aliis judicat, et de eorum 
vita, factisque cognoscere ae sententiam ferre 
debet, ae malefacta plectere, ab iis ipsis, quae 
condemnat, et punit, quam alienissimum 
illum oportet esse. « Qui enim alium de pec- 
calis arguit, ait Isidorus Hispalensis", ipse a 
peecato debet esse alienus. » Et Gregorius 


xxu, 6 


et 33, xvi.— 7 Hebr, vi1.— 8 Act. x, 42.—9 Joan. v, 92. — 10 Ibid. vors. xxvit. — 11 Act. xur, 31. — 12. Mat. xxv. — 13 Isidor * 


lib. IT de Eccl. Off. cap. v, tom. X Dibl. PP. 


Judicis 
doteset | 
ornamenta 
ex quibus 
rohatur ὦ 
hristum | 
esse judi- 
cem. 


DE INCARNATIONE, 


Papa'. « Mundus ipseesse a vitiis debet, qui 
eurat aliena corrigere. Ideo solus Dei filius 
judex est, quod neque peccare potest, et ab 
humanis animi perturbationibus penitus est 
liber? ; ut ait Clemens Alexandrinus. 

Scripsit PhiloJudcus peculiarem libellum 
de judice : in quo qus inesse Judiei debeant 
egregie disputat ; ac principio illum ait opor- 
tere ab omni expertem animi perturbatione, 
vitioque vacuum esse. « Quippe perabsurdum 
esse, ut is peccati reus sit, qui jus aliis dis- 
pensandum susceperit. Quem etiam necessa- 
rium esse putat, sic tanquam  archetypc 
picturz, ita nature opera imitatione quadam 
exprimere. Etenim. quemadmodum vis ignis 
quacumque attigerit calefaciens, calida pri- 
mum ipsa per sese, ac suapte natura consti- 
tuta est : et contra vis nivis eo ipso, quod 
frigida est, alia perfrigerat : sic oportet judi- 
cem plenum esse sincere justitize, ut adeuntes 
ad se iis quce sunt justa respergat: ac velut ex 
fonte duleis aqu: potabilis rivus affluat iis, 
qui sitientes sunt squitatis". » Ae tum pru- 
dentiam in eo requirit, ut non decipiatur : 
tum justitiam, ut quo quisque dignus est id 
reportet : tum virilem fortitudinem, ut neque 
preeibus, neque eommiseratione frangatur, 
quo minus in sceleris convietos animadvertat. 

Idem preterea Eusebius in commentariis 
ad Psalmos, qui nondum editi sunt, locum 
hune e Psalmo tertio declarans, Ego dormtvi, 
et soporatus sum, et exsurrezi ; pertinere putat 
ad illud tempus, quo Christus post mortem 
ad inferos descendit, indidemque Patres om- 
nes, et inter hos Davidem ipsum eripuit : 
« Revocans nos, inquit, ad tempus adventus 
Dominici, post quod finem habuit ista pro- 
phetia; quando et ad inferos usque descen- 
dens filius hominis Christus, eorum quoque, 
qui ibiadventum ejus expectabant, salvatorem 
se exhibuit *. » 

III. Recte autem Philo prinam omnium 
σύνεσιν posuit, qui rei, de qua sententiam 


a, Cuex. Arex. Pad. 1, cap. u. ᾿Αλλ᾽ 6 μὲν, ἀπό- 
λυτος εἰς τὸ παντελὲς ἀνθρωπίνων παθῶν. διὰ τοῦτο γὰρ 
χαὶ μόνου χριτὴς, ὅτι ἀναμάρτητος. 

b Puiro lib. de Judice. ἔλτοπον γὰρ ἁμαρτήμασιν 
ἐνόχους εἶναι τοὺς τοῖς ἄλλοις τὰ δίχαια βραδεύειν ἀξιοῦν- 
τας. οἷς ἀναγχαῖον χαθάπερ ἀρχετύπου γραφῆς ἀπομάτ- 
τεσθαι τὰ φύσεως ἔργα πρὸς μίμησιν. “Ὡς γὰρ ἢ τοῦ 
πυρὸς δόναμις ἀλεαίνουσα ὧν ἂν προσάψηται, θερμὴ 
πολὺ πρότερον αὐτὴ χαθέστησεν ἐξ αὐτῆς" καὶ χατὰ τοὐ- 
ναντίον ἣ τῆς χιόνος τῷ κατεψύχθαι, καὶ ἀλλ᾽ ἐπιψύχγει" 


1 Greg. ΥἹΊ, Mor. cap. xvi, «2 Aleh, lib. de Virt, εἰ vit. eap. Xx. “-αὶϑ Ib. eap. Χχι, 9 4 Deut. 1, 10. — 5 


Joann, vn, 924, 


LIB. XII, CAP. XVI, 597 


dieturus est, accuratam notitiam preescribit, 
ne errore cireumveniatur. «Nemo principum 
stultos, vel improbos judiees ponere debet, 
ait Albinus Flaccus ?, « Nam stultus per igna- 
viam ignorat justitiam : improbus autem per 
cupiditatem, subvertit ipsam, quam didicit, 
veritatem. » Tum idem postea?, « Quatuor 
modis, ait, justitia in judiciis subvertitur : 
timore, cupiditate, odio, amore: timore, dum 
metu potestatis alicujus, veritatem judicare 
quislibet pavescit. Cupiditate, dum pr:zrmio 
muneris alicujus corrumpitur judex. Odio, 
dum cujuslibet inimiciti* causa, noceri alteri 
desiderat. Amore, dum amicos, vel propin- 
quos contra justitiam defendit potentior. » 
Hinc Moses prepositis a se populo judicibus 
precepta illa dabat *; Audite illos, οἱ quod 
Justum est judicate : sive civis sit. ille, sive pe- 
regrinus. Nulla erit. distantia personarum : 
ita parvum audietis, ut magnum, nec accipietis 
cujusquam personam : quia Dei judicium est. 
Et Josaphat 5: Videte, ait, quid faciatis. 
IVon enim hominis ezxercetis judicium : sed 
Domini : et quodcumque judicaveritis, in. vos 
redundabit. Sit timor Domini vobiscum, et cum 
diligentia. cuneta facite. Non est enim. apud 
Dominum Deum nostrum iniquitas, nec per- 
sonarum acceptio, nece cupido munerum, 

Ae tametsi ab judiee προσωποληψία debet 
abesse, et nimia in propinquos, vel amicos 
propensio: que «ad corrumpenda suffragia 
efficacissima est^, » ut ait Synesius; ut prop- 
terea sedulo Christus Jud:os ita commone- 
fecerit, JVolite judicare secundum faciem? : 
sed justum. judicium judicate : Cujus dicti 
virtutem, ut ipse loquitur, expendens Gau- 
dentius tractatu undecimo, « Generalis, in- 
quit, ut opinor, ista sententia est retinenda 
equitatis magistra, omnibus posita, multis 
nota, paucis dileeta : » Ita tamen gerere se 
decet judicem, ut severitatem, quoad licet, 
benignitate, ac misericordia temperet. Quam 
in rem scitum illud est, quod R. Moses Maie- 


οὕτως ὀφείλει xol διχαστὴς ἀνάπλεως εἶναι διχαιοσύνης 
ἀχραιφνοῦς, εἴγε μέλλει τὰ δίχαια τοῖς ἐντευξομένοις ἐπάρ- 
- Lo. ^ - 
δειν" ἵν᾽ ὥσπερ ἀπὸ πηγῆς γλυχείας φέρεται νᾶμα πότι- 
μον τοῖς διψῶσιν εὐνομίας. 
"d *, ^ m - - 

C EusEB. ᾿Αναπέμπων ἐπὶ τὸν χρόνον τῆς τοῦ σωτῆ- 
pos παρουσίας, μεῦ᾽ ὃν τέλους ἔτυχεν fj προφητεία" ὅτε 
xot μέχρις ἅδου χαταδὰς ὃ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ὁ Χριστὸς, 
καὶ τῶν ἐχεῖ προσδοχώντων ἄφιξιν σωτὴρ ἀπεδείχθη. 

d Syn epist. r. At γὰρ εὔνοιαι δεχάσαι δειναὶ τὰς 
ψήφους. 


H Par, xix, 6; “5 


Personarum 
acceptio. 


Quz dotes 
apprime 
Christo 

conveniunt. 


An Christus 
sit judex 
quatenus est 
homo, 


598 


monides in tractatu Sanhedrin, capite secundo 
refert, consuevisse Jud:os in delectu judi- 
cum, neminem admittere, «vel :etate nimium 
proveetum, vel spadonem , quod utrisque 
insita est s:evitia : vel eum qui liberis careat : 
ut videlicet indulgendi usum habeat^. » 

IV. H»c omnia, quein judice sunt op- 
tanda, et in paucis admodum incorrupta et 
sincera reperiuntue, Christus Dominus excel- 
lenterhabet in sese, uti testes sunt Scripturz 
veteres, ac. nova. Hic enim est, qu? pecca- 
han non fecit, neque dolus inventus est in ore 
ejus *. Hie est, quem nihil latet, qui non so- 
lum judex, sed etiam fesf/s est. fidelis dieto- 
rum omnium?, atque factorum ; tum etiam 
cogitatorum. Deus enim est : « quem latere 
posse quodeumque commiserit quisquis exi- 
stimat, fallitur,» utait Pindarus. « Qui autem 
se existimat ab eo, qui omnia videt, non vi- 
deri, et tenebris credit commissa sua posse 
celari, umbram pretendit. Sed frustra latere 
se credit; eum oculus Domini lucidior sole, 
occulta omnia deprehendat, tenebrosa illu- 
minet, et intimi cordis penetret conscientiam, 
atque in alta, et profunda descendat^, » ait 
Ambrosius ὃ, 

Hie est de quo predictum est ab Isaia : 
]Von secundum visionem. oculorum judicabit * : 
neque secundum auditum aurium arguet : sed 
judicabit in justitia pauperes, et arguet. in 
equitate pro mansuetis terre. Et alibi? : Dedi 
spiritum meum super eum, judicium gentibus 
proferet : non clamabit , neque accipiet personam, 
nec audietur vox ejus foris. Calamum quassa- 
tum non conteret ; et lignum fumigans non ez- 
tinguet ; n veritate educet. judicium. Non erit 
tristis, neque turbulentus : donec ponat in terra 
judicium. Quse omnia summam veri judicis 
squitatem, nee minorem anim mansuetu- 
dinem, humanitatemque eommendant. 

V. Quieret aliquis forsitan, utrum judicia- 
ria illa dignitas, et funetio Christo ut homo 
est, an ut est Deus, tribuenda sit. Respondet 
Aucustinus questioni isti, et hoc modo com- 
ponit: « Dicimus quia secundum id quod 
Deus est judicat : hoe est ex potestate divina, 


a, RawgAw. py Nb womb 522 nro ἘΝ 

vsu "2 ΝΟῚ ΠΌΎΤΩΝ qni ww "55 b" ΝΟῚ 

qon? amu 175 ev2 35 

b Ῥινν. Olymp. 1. Ei δὲ θεὸν ᾽Ανήρ τις ἔλπεταί τι 
λαθέμεν ἔρδων, ἀμαρτάνει. 

€ CyniLL. ὋὉ γάρ τοι θεὸς λόγος γεγονὼς ἄνθρωπος, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


non humana : et tamen ipse homo judieatu- 
rus est, sicut Dominus gloria crucifixus est, 
ete. Quapropter filius hominis judicaturus est, 
nec tamen ex humana potestate , sed ex ea, 
qua filius Dei est. Et rursus filius Dei judica- 
turus est, nec tamen in ea forma apparens, in 
qua Deus est :&qualis Patri. Itaque utrumque 
diei potest ; et filius hominis judicabit; et non 
filius hominis judicabit ; quia filius hominis 
judicabit, ut verum sit quod ait, Cum venerit 
filius hominis, tunc. congregabuntur ante eum 
omnes gentes. Et non filius hominis judicabit, 
ut verum sit quod ait, Zgo non judicabo*. Et 
ego non qutro gloriam meam? : est qui quaerat, 
et judicet, Nam secundum id, quod in judicio 
non forma Dei, sed forma filii hominis appa- 
rebit:nec 1psePater judicabit : secundum hoe 
enim dietum est, Pater non judicat quemquam, 
sed omne judicium dedit filio!*. » Sie in trac- 
tatu xxrz /n Joannem, verba illi Christi declarat. 
Ergo Joannis hune loeum exponit sic : ut 
Pater neminem judicaturus esse dicatur, tan- 
quam judex aspectabilis, et cum judiciario 
apparatu jurisdietionem exercens : ut sunt 
sessio in tribunali, cognitio causs. reorum 
citatio, et alia ejusdemmodi, acsi diceretur: 
« Patrem nemo videbit in judicio vivorum et 
mortuorum : sed omnes Filium : quia et filius 
hominis est, ut possit ab impiis videri ; eum 
et. illi videbunt in quem pupugerunt '!. » 

Quamobrem Christus homo judex est, sed 
potestate, et auctoritate non humana, verum 
divina. Quam ob causam veterum aliqui ju- 
dicem fore dixerunt non qua homo est, sed 
qna Deus ; ut Cyrillus in epistola ad. Valeria- 
num. « Deus, inquit, Verbum homo factus, 
et inter viros numeratus, nempeita nobiscum 
appellatus, nihilominus judes erit, quatenus 
Deus, et Dominus, et unus filius, in quoinest 
etiam tum Deus et Pater *. » 

Et libro seeundo ?n Joannem, capite sep- 
timo, Christum verum esse Deum, proprieque 
dietum ex eo probat, quod nulli alteri, quam 
Deo conveniat orbem terrarum judicare ^. Ac 
postea, Deum Patrem dicit judicandi functio- 
nem exercere per Filium. « Ut enim cum in 


xoi τελέσας ἐν ἀνδράσι, ἤγουν τοῦτο μεῦ᾿ ἡμῶν ὄνομα- 
σθεὶς, οὐδὲν ἧττον ἔσται χριτὴς, ὡς θεὸς, χαὶ χύριος, χαὶ 
εἷς Oy υἱὸς, ἐνόντος αὐτῷ xol τότε τοῦ θεοῦ, xal πατρός. 
d CniL. 11 in Joan. Ὅτε θεός ἐστι χατὰ φύσιν, 
χαὶ ἀληθινῶς. τίνι γὰρ ἂν χαὶ ἑτέρῳ πρέποι τὸ χρίναι τὴν 
οἰχουμένην, εἰ μὴ μόνῳ τῷ ἐπὶ πάντας ὄντι θεῶ ; 


T Petr. 11,99, — 9. Apoc. 1i. 14. — 3 Amb. de Interpellat. cap. 11. — 4 Isa. xr. — ὅ Isa. xvi, — 6 Lib. 1 de Trin. cap. xit. — 
7 Mar. 1v, 83, — 8 Joan. xii, 47, — 9 Joan. viu, 50. — 10 Joan, 1, 99. — 11 Zach. xir, 10. 


"uw v 


Operatione 


Deivirili, 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. XVII. 


se ipso habeat hoe, ut possit omnia creare, 
per filium creat, tanquam per virtutem, vim- 
que suam : sie habens ut judicare possit, effi- 
ciet hoe per filium, tanquam per justitiam 
propriam : quemadmodum si dicatur ignis 
efficienti, qua^ ex ipso secundum naturam 
est, concedere uti comburat^. » 

VI. Ex hac Cyrilli interpretatione sequitur 
illa Joannis verba, Omne judicium dedit Filio, 
sic intelligenda esse, ut dare sit idem, ac 
communicare generando. Non enim aliter 
Christus est virtus, et efficientia Dei Patris, 
quam seeundum divinitatem, et ut Verbum 
est; quod quidem divina ceneratione, et ex 
omni sternitate obtinet. Atque hoc sensu 
dandi vocabulum accepit Chrysostomus!, qui 
idem esse putat atque ἐγέννησε, id est genuit, 
eodem plane modo, quo eodem capite dixit : 
dedit ei vitam habere in. semetipso : quod de 
sempiterna generatione dictum est. Ita etiam 
Theophylactus exponit. 

Sed Augustinus in libro primo de 7riniíate, 
capite xirt, eam interpretationem respuit : ac 
negat eodem modo istud usurpari quod dicit 
Christus, Patrem dedisse Filioomne judicium, 
quo dixit, vitam ei dedisse. Sed illo sensu 
potius, quo Apostolus scripsit, donavit ill 
nomen, quod est super omme nomen?; ut de 
Christo homine, non ut Deus est, explicari 
oporteat; quod mihi quoque verosimilius 
videtur. Sie enim de judiciaria potestate, ae 
dignitate sentiendum est, ut de reliquis, quas 
hueusque pereurrimus , mediatoris, sacerdo- 
tis, et similibus : que in humana natura 
proprie resident : ita tamen, ut ab divinitate 
vis illarum ae pretium, efficientiaque dima- 
net, quod uberius expositum est in octavo 
libro, eum ageremus de ἐνεργείᾳ θεανδροχῇ, prze- 
sertim capite xr et xir. 


α Cyn. in Joan." Qazzo ἔχων τὸ δύνασθαι δημιουργεῖν 
ὃ θεὸς, xxi πατὴρ, δι᾽ υἱοῦ τὰ πάντα δημιουργεῖ, ὡς διὰ 
δυνάμεως, xat ἰσχύος ἰδίας" οὕτως ἔχων χαὶ τὸ δύνασθαι 


κ᾿ 


599 


CAPUT XVII. 


De Christo, qua caput est. 4. Probatur eSerip- 
turis eum esse caput Ecclesie. Tria in capite 
spectanda, ae primum , quod cum corpore 
suo arctissime conjungitur. 2. Quod illustra- 
tur Augustini testimonio. 3. Secundum, quod 
in eminenti loco positum membra cetera re- 
git, quod ezxcellenter in Christo reperitur. 
Tertia capitis dos, ut in membra vim quam- 
dam derivet, qua vegetantur, 4uod et Chri- 
stus Ecclesice prestat, non moraliter solum, 
sed certo etiam modo physice. 4. Non solum 
Christum hominum esse caput, sed etiam an- 
gelorum, primum quod Deus est. ὃ. Ae si 
caput tantummodo pro principe, et antecel- 
lente sumatur, nemini Christiano de eo dubi- 
tare fas est. 6. Sed hoc preterea. capitis 
notio requirit, ut in membra vim aliquam, 
et efficientiam derivet. Id autem Christo 
ut homo est,convenire monstratur. Ἴ, Capitis 
in Christo proprietas latissime patet. 8. In- 
signes duo loci er Apostolo ad id pertinentes 
expositi. 9, Qui et illustrantur, primum usi- 
tata multorum | interpretatione. 10. Tum 
nova quadam, et expeditiore. A1. Ambrosii 
de eodem argumento memorabilis locus. 


I. Superest nobis ex Christi dotibus, quas 
oratione persequi decrevimus, illa capitis : 
quze ab regis, przesertim spiritualis, functione 
perparum distat, ideo non multum in illa 
declaranda commorabimur. 

Igitur Eeclesi:? caput esse Christum, Apo- 
stolus Paulus non uno in loco prodidit ; ut in 
epistola ad Ephesios : Mulieres, inquit?, viris 
suis subditee sint, sicut Domino : quoniam vir 
caput est mulieris, sicut Christus caput est. Ec- 
clesie. Et in priore ad Corinthios * : Omnis 
viri caput Christus est : caput autem mulieris 
vir, caput vero Christi Deus. Et in epistola ad 
Ephesios capite primo?. Et ipsum dedit caput 
super omnem Ecclesiam, que est corpus ipsius. 
Item, £t ipse est caput corporis Ecclesie Ὁ qui 


χρίνειν, ἐνεργήσει χαὶ αὐτὸ BU υἱοῦ, ὡς διὰ διχαιοσύνης 
ἰδίας: ὥσπερ ἂν εἰ λέγοιτο πῦρ τῇ ἐξ αὐτοῦ χατὰ φύσιν 
ἐνεργείᾳ τὸ καῦσαί τι παραχωρεῖν. 


1 Chrys. Hom. xxxiv, in Joan. — 2 Phil. n, 9. — 3 Eph. xv, 291. — 1 Cor. xi, 3. — 5 Eph. 1, 29. 


Christum 
esse 
Ecclesice 
caput pro- 
batur ex 
Scripturis. 


Ties capitis 
dotes, 


Christi cum 
suis mem- 
bris arcta 

conjunctio. 


Quod illus- 
tratur 
Augustini 
testimonio. 


600 


est principium primogenitus ex mortuis : ut sit 
in ommbus ipse prünatum tenens : quia in ipso 
complacuit omnem plenitudinem inhabitare : et 
per eum veconciliare omnia in ipsum, pacifi- 
cans per sanguinem crucis ejus sive que in 
terris, sive qua in colis sunt. 

Est etiam in epistola ad. Romanos eximius 
locus!, in quo arctissima illa capitis eum eor- 
pore conjunctio describitur : Sicut entm cor- 
pus unum est, οἱ membra habet multa : omnia 
autem membra corporis cum sint multa, unum 
tamen corpus sunt : ita et Christus, ele. 

Quibus omnibus ex Apostoli locis, aliisque, 
iria maxime in capitis proprietate spectanda 
sunt, et ad Christum aecommodanda. Pri- 
mnm est illius cum membris omnibus, ae 
loto corpore summa conjunctio, qui ex am- 
bobus unum efficit. Secundum est, prineipa- 
tus ejusdem, et eminentia, qua cunctis ante- 
cellens, iis ipsis velut ex arce quadam 
prospieiens, consulit, ac moderatur. Tertium 
est, vivifica vis, et communicatio gratiz, 
auxiliorumque omnium; quz& ex largissima 
copia, et plenitudine per universa membra 
dimanant a eapite. Ut de singulis pauca com- 
memorem, occurrit imprimis tam arcta 
Christi capitis cum membris suis, corpore- 
que conjunctio, ut unum quiddam efficiant ; 
et sit tamappellatio ipsa communis amborum, 
quam eorum, qua unius propria sunt, in 
alterum promiscua et usitata trajectio. Com- 
mendat hanc Apostolus in illo loco, quem 
citavi, capitis ad 7/omanos duodecimi. Ubi 
Christi nomine totam Ecclesiam appellat. fta 
enim Chrysostomus, Theodoretus, OEcume- 
nius et Theophylaetus adnolant ad illa verba ; 
quibus cum idem sentiens Fulgentius ἢ, scri- 
bit sic. « Et cum eleetionis vas dieat, quia 
Christus eaput est corporis Ecclesie, ipsum 
tamen corpus Christi non dubitat Christum 
veraciter appellare. » 

IIT. Quod etiam Augustinus passim testi- 
monio suo confirmat. Velut ad Psalmum 
cxxvin?. « Et multi enim homines sunf, 
inquit, e£ unus homo est. Multi enim Chri- 
stiani, et unus Christus. Non ille unus, et 
nos multi; sed et nos multi in illo uno unum. 
Unus ergo homo Christus caput et corpus. 
Quod est corpus ejus? Ecclesia ejus, dicente 
Apostolo; Quoniam membra sumus corporis 
ejus*: et, Vos autem estis corpus. Christi, et 
membra. Wnteligamus ergo vocem hujus 
hominis , in eujus corpore unus sumus 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


homo. » Hine ille consequens eximi», 
aec stupenda conjunetionis effectus, οἵ 
specimen, quod ad Psalmum cxwur. exponit 
idem Augustinus. « Ergo ipse Dominus Jesus 
Christus caput et corpus, inquit. Voluit enim 
eliam loqui in nobis, qui dignatus est mori 
pro nobis: membra sua nos fecit. Aliquando 
itaque ex persona membrorum suorum lo- 
quitur, aliquando ex persona sua, tanquam 
capitis nostri, » ete. Deinde, » Patitur, in- 
quit, adhue Christus pressuram, non in 
earne sua, in qua ascendit in ccelum, sed in 
mea, quai adhue laborat in terra. Christus, 
inquit, pressuram palitur in carne mea. V?vo 
enim non jam ego : vivit vero in me Christus *, 
Nisi enim Christus et in membris suis, hoe 
est fidelibus suis, pressuram et ipse patere- 
tur, Saulus in terra Christum in colo seden- 
tem non persequeretur. » His Apostoli verba 
illa de capite xir epistolze ad Zomanos subji- 
cit, et eodem modo istud interpretatur. /fa 
et Christus. « Non ait, ita et Christus, et eor- 
pus, inquit, sed corpus unum, membra mul- 
ta: ita et Christus, totum ergo Christus. » 
Et «quia totum Christus , ideo eaput de 
eclo, Saule, inquil?, Saule, quid me perse- 
queris :»» Idem habet et in sermone 1xxix. de 
Tempore. 

IH. Jam quod secundo loco positum est. 
Christus tanquam capul in eminenti loco, 
et quadam aree collocatus, peculiari provi- 
dentia regit corpus suum, et Ecclesiam gu- 
bernat, ae per prospera et adversa mirabili 
sapientia, fidelesad destinatum finem cterna 
felicitatis adducit. Est enim salvator omnium 
hominum , mazime fidelium?, ut scribit Apo- 
stolus: qui et hoe insuper solatii plenum 
addit, ae fidueie: Si quis autem suorum, 
οἱ mazime domesticorum, curam non habet ?, 
fidem negavit, et est infideli deterior. Quid est 
autem domesticum magis, ac proprium ca- 
piti, quam eorpus suum; imo quam est ipsum 


sibi ? Est autem, ut proxime ante ex Augus-. 


iino demonstratum est, wnus Aomo Christus 
caput et corpus ; hoc est fideles, et in Ecclesia 
censiti: qui sunt domestici Dei '*. Sed in hoe 
argumento diutius hirere non est presentis 
instituti. 

Tertium capitis insigne est, ut in corpusuni- 
versum membraque sua vim quamdam vivi- 
fieam, et ad sui conservationem necessaria 
subsidia diffundat. Quam quidem ob causam 
in capite, tanquam in fonte, ae thesauro, 


1 Rom. xu, 12. — 2 Fulg. II, ad Mon. cap. 1x. — 8 Aug.tom. VIII, — 4 Τ Cor. xi, e 5 Gal. 11, e 0 Act, 1X, — 7 Tom. X. 


51 Timoth. 1v, 10, —- 0 | Timotl. v, 8; — 40 Eph, vw, 19, 


Christus 

singulari 
providentia 
suos regit. 


Christus 
in corpus 
universuur 

vitam 
diffundit. 


Qüristus 
caput 
physicum 
hominum 
Angelorum- 
que. 


DE INCARNATIONE, 


larga debet inesse copia, et opulentia quze- 
dam omnium, qus ad corpus tuendum, ve- 
getandum, et animandum neeessaria sunt. 
Sic in spirituali Eeclesi& capite Christo, jle- 
nitudo omnis iuhabitat : in eoque sunt. omnes 
thesauri sapientie , et. scientie absconditi. 
Inde totum in corpus, ae singula membra 
vitalis gratie succus, ae ecelestium donorum, 
et auxiliorum inexhausta vis, et ubertas pro- 
funditur. Nam nulla nisi per Christum et ab 
Christo, velut unico, ac generali principio, 
gratia quamlibet tenuis, et exilis aspergitur : 
quod alio in loco ex Augustini presertim 
auctoritate *, plenius approbavimus. Hine se- 
cundus Adam appellari solet Christus Domi- 
nus*: quod ut ille caput, id est auctor, et 
sator humani secundum carnem propaginis 
fuit: sie alterius ac multo prestantioris 
ortus, hoc est spiritualis vitee largitor ae pa- 
rens ille successit. Quare ἀργηγέτης, et χεφαλαιώ- 
τῆς omnium ad eclestem vitam renascentium, 
id est. auctor, οἱ caput suo jure nominatur : 
quibus vocabulis primos illos propaganda: 
stirpis humana principes, id est, patriarchas, 
designavit Epiphanius ?. 

Quod ejusdem spiritualis corporis caput, 
non tantum ?0rale, ut vocant, cujusmodi a 
plerisque constituitur: sed eatenus etiam 
physicum appellari putem. posse, quod. pAy- 
sica efficientia (sie enim nominant) gratiam 
produeat, ut in Eucharisti: saeramento : in 
quo Christi caro in Verbo subsistens saneli- 
tatem, et 2ratiam in iis, qui rite, digneque 
participant efficit, e quq alias. 

IV. Pertinet ad eamdem capitis amplifi- 
candam dignitatem ista quoque contemplatio, 
non solum hominum, qua homo est, caput 
esse Christum, sed etiam Angelorum ; quod 
theologi pro eonfesso habent, et horum prin- 
ceps S. Thomas*. Ac veteres quidam Chri- 
stum angelorum caput constituere videntur, 
quatenus est Deus: ut Chrysostomus *, cujus 
verba supra descripsimus : nec non Theodo- 
retus: qui ad illa Pauli, Qui est. caput. omnis 
principatus et potestatis; ita scribit". « Qui 
nostrum quidem caput est, secundum huma- 


& 'Turopongr. Ὃς ἡμῶν μέν ἐστι χατὰ τὸ ἀνθρώ- 
πειον χεφαλή" ἀγγέλων δὲ xe ἀρχαγγέλων χατὰ τὴν 
θείαν φύσιν δεσπόζει. ᾽Ενταῦθα γὰρ τὸ κεφαλὴ ἀντι τοῦ 
ἀργὴ τέθειχε. 

b Cunys. hom. vir in ep. αὐ (οἱ. Πάντων ἀνώ- 
τερος, ἀιτία, οὐχὶ ὁψοονσίως. 


LIB. XII, CAP. XVII. 601 


nitatem: Angelorum vero, et Archangelorum 
secundum divinam naturam dominus est. Ibi 
enim caput pro principatu posuit^. » Quae 
postrema verba notanda sunt: multoque 
magis, quae Greci alii interpretes ad eum- 
dem locum epistol: ad Colossenses usurpant. 
Nam Chrysostomus quod Apostolus Christum 
affirmat caput esse principatus ommis, et 
potestatis, explieat sie, ut esse velit « supe- 
riorem omnibus, et causam, non consubstan- 
tialiter ^, » OEcumenius item, « Caput inter- 
pretatur αἰτίαν, id est causam, vel principium. 
Quippe omni nature create tam ccelesti, 
quam terrens, causa et principium est Chri- 
stus, tanquam conditor, et factor illorum. 
Nam sine ipso, inquit, factum est nihil, quod 
factum est^. » Ita etiam Theophylactus, qui 
eadem, suo more, verba Chrysostomi posuit ; 
atque hoe insuper addit, Apostolum in illo 
loeo, Colossensium superstitionem notare, et 
curare voluisse, qui Angelos supra creature 
modum venerari solebant; quasi diceret; 
« Quomodo igitur illo relicto, ad Angelos ae- 
curritis, quorum ille caput est ^? » Ex quibus 
evidens est, illos omnes caput ab Apostolo 
voeari Christum existimasse, quatenus Deus 
est. Siquidem et hae sola ratione creator est 
omnium : et ad institutum ipsius attinebat, 
divinitatem ejusdem in medium afferre, ut 
tanto magis puderet Colossenses, ad creata- 
rum rerum sese cultum cum creatoris injuria 
demittere. 

Huie etiam suffragari videtur Irenzus libro 
tertio capite xxrr, ubi Christum, ut Verbum 
est, principem esse dicit cclestium spiri- 
tuum : et ut homo est, Ecclesi: esse caput ; 
quem loeum in secundo libro citavimus *. 
Quo et illud Philonis Carpathii potest re- 
ferri*: «Ipsa Jesu caro, ait, caput est Ecclesiz, 
et salutare pabulum. » 

V. Verum si capitis notio principatum 
duntaxat, et. superiorem dignitatem signifi- 
cat, remini Christiano dubitare fas est, quin 
Christus, qua homo est, multum hominibus, 
et Angelis excellat. Quod et ipse Dominus, 
postquam a mortuis exeitatusest, his verbis 


€ OEccw. in cap. n ad Col. Κεφαλὴν ἐνταῦθα τὴν 
αἰτίαν Afyst. πάσῃ γὰρ γεννητῇ φύσει ἐπουρανίῳ xol 
ἐπιγείῳ αἴτιος ὁ Χριστὸς ὡς δημιουργὸς, χαὶ ποιητὴς 
" m M - 
αὐτῶν. χωρὶς γὰρ αὐτοῦ, φησὶν, ἐγένετο οὐδὲν ὃ γέγονε. 
d Tnroru. Πῶς οὖν τοῦτον ἀφέντες ἀγγέλοις προ- 
, E 
στρέγετε, ὧν ἐστιν ἣ χεφαλή ; 


1 Lib. ll de lege et gratia, cap. 11}.-ὸ 2. I. Cor. xy, 45. — 3 Init. Paner. — 4 In III par qu. viit, art, 4. — 5 Hom. 1, i" 
ep. ad Eph, — 6 Lib. H, eap. vit, $3, 57 Lib WI, cap, vtr, $5. — 8 Cap, vrr; $ 4. — 9 Philo fn eant. Tom. I Bibi. 


Christi 
super 
homines et 
Angelos 
excellentia. 


602 


testatus est: Dafa est mihi omnis potestas in 
celo, et in terra! Et Apostolus Petrus : Pro- 
fectus, ait *, in ecelum subjectis sibi Angelis, et 
potestatibus, et virtutibus. 

Rursus in epistola ad Zphesios? Paulus 
principatum illum Christi Domini insigni ac 
luculento praeconio cohonestat : divinze opera- 
tionem potentie, ac virtutis preedicans ; quam 
operatus est in Christo,suscitans illum amortuis, 
et constituens ad dexteram suam in celestibus, 
supra omnem principatum, et potestatem, et 
virtutem, et. dominationem, et omne nomen, 
quod. nominatur non solum in hoc scculo, sed 
etiam in futuro . et omnia subjecit sub pedibus 
ejus. Omnium igitur non solum hominum, 
sed etiam Angelorum, tam bonorum, quam 
malorum dominus est Christus ; et subjectos 
habet omnes, hahebitque maxime post judi- 
cium *, quando sub pedibus illius jacebunt 
omnes inimici ejus, Caput est autem non 
omnium, sed eorum duntasat, in quibus per 
fidem regnat, et post occasum mundi, sanc- 
torum et electorum, tam angelorum, quam 
hominum; ex quibus solis Ecclesia constabit. 
De quo vide Hieronymi commentarium ad 
caput primum epistole ad Ephesios. Ubi ad 
illa verba Apostoli : quee proxime ante citata 
consequuntur, Zt ipsum dedit caput supra 
omnem Ecclesiam ἢ, que est. corpus tpstus, et 
plenitudo ejus, qui omnia in omnibus adimple- 
tur: hec sanctus doctor adnotavit. « Non 
solum hominum, sed etiam angelorum; 
cunetarumque virtutum, et rationabilium 
creaturarum Ecclesia intelligi potest. » Ergo 
caput est Christus, eritque tunc perfectiore 
modo, quam nunc est, angelorum, atque 
hominum. 

VI. Verum plus aliquid inest in capitis 
voeabulo, quam superioris gradus ac loci 
significatio : neque qui supra alios sunt, eo 
ipso consentur eorum capita; velut Angeli, 
sublimiores licet hominibus, eorum capita 
non vocantur. Necesse est igitur, ut preter 
eminentem superioremque dignitatem, ali- 
quid in inferiores dimanet, ae derivetur a su- 
blimiori : nimirum illud, quod ante demon- 
stravimus, ut et subjectos sibi, et sub eo 
veluti corporatos gubernet, ae regat: et in 


a, Cunys. hom. vi in ep. ad Eph. Οὐχ ἁπλῶς 
ἀνώτερον ἐποίησεν, ὡς προτιμᾶσθαι αὐτῶν, οὐδὲ χατὰ 
σύγχρισιν, ἀλλ᾽ ὡς δούλων προχαθῆσθαι. Ba6ol, φριχτὰ 
ὄντως τὰ πράγματα. ἀνθρώπου γέγονε δούλη πᾶσα ἣ 
χτιστὴ δύναμις διὰ τὸν ἐνοιχοῦντα θεὸν λόγον. ἔστι γάρ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


eosdem vim quamdam interiorem et afffuen- 
tiam occulte virtutis instillet; quam barba- 
rissantes schole influxum nominant. Hujus- 
modi ergo vim, et effieientiam ab homine 
Christo in Angelos perinde, ut in homines 
diffluuere, przclare docet, ae capitis illius 
nostri splendorem excellentemque gloriam 
praedicat Chrysostomus homilia tertia in 
epistolam ad Ephesio: ; et naturze nostre 3n- 
credibilem in suo illo capite honorem tribu- 
tum aureo illo, quo solet, flumine oratio- 
nis illustrat. Quippe ex infimo rerum gradu, 
et ordine subvectum ait illum,quem ex nobis 
suscepit, hominem, posteaquam ἃ mortuis 
excitatus est; et supra eolestes omnes prin- 
cipatus et acies, ad summe majestatis con- 
sortium; consessumqne translatum : « Neque 
vero sublimiorem tantammodo Deus Pater 
hominem istum reddidit, ut cseteris antepo- 
neretur, et quasi comparatio quadam inter 
utrosque fieret : sed ita ut sie tanquam servis 
presideret. Pape, horrende profecto res 
sunt istte ! Hominis serva faeta est ereata vis 
omnis propter inhabitantem Deum Verbum. 
Etenim fieri potest, ut sit aliquis supra alios, 
nec eos tamen subjectos, et obsequentes ha- 
beat; sed ut iis tantummodo preferatur. Hie 
autem non ita res habet; sed omnia subjecit 
pedibus ipsius ; nec simpliciter subjecit ; sed 
extrema subjectione, et ejusmodi ut post 
eam alia nulla sit*. » Hie vero profluentem ab 
Christo capite in Angelos etiam vim illam 
peculiarem, et ut vocant, Znfluxwm indicat ; 


dum eodem modo illis imperare, atque homi- 


nibus affirmat ; hoc est illos non solum infe- 
riores habere, sed etiam dicto audientes, et 
imperio subjectos, tanquam hero famulos. Est 
autem familic,id est famulitii,ae servitii caput, 
paterfamilias, nec tantum conjugis ac libero- 
rum: dum jubet, dum regit, dum moderatur, 
dum consulit, dum ad victum necessaria pro- 
curat, dum erudit, dum moribus illorum, et 
honestati, eommoditatique prospicit. Qua 
omnia, et his multo plura, potioraque Chri- 
stusin angelos, perinde ut in homines officia, 
et emolumenta dividit. 

VII. Siquidem hoe habet peculiare capitis 
in Christo, sive herilitatis, ut ita dicam, cum 


τινα ἐπάνω εἶναι οὐχ ἔχοντα ὑπαχούοντας, ἀλλὰ προτι- 
μώμενον. ᾿Ενταῦθα δὲ οὐχ οὕτως" ἀλλὰ πάντα ὑπέταξεν 
ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ, χαὶ οὐχ ἁπλῶς ὑπέταξεν, ἀλλὰ 
viv ἐσχάτην ὑποταγὴν, καὶ μεθ᾽ ἣν ἑτέρα οὐχ ἔστι. 


4 Matth. xxvi, 18. —92 I. Pet. 11, 22. — 3 Eph. 1, 90. — ἡ Psalm. ctv etr. cor. xv. — 5 Eph. 1, 22, — 6 Hieron. tom. III. 


Christi 1n 
Angelos et 
homines 
influxus. 


DE INCARNATIONE LIB. XII, CAP. XVII. 603 


apitisratio servis illa comparata ratio, ut omnia in sese nibus imbuit; et primaria communicatione 


Ee officia, et superioris in inferiores jura com- — benign: suc in homines efficienti: notitiam 
P!*. ^ prehendat. Etenim non tantum rex est, et  impertit ". » Christus itaque primores angelos 
dominus angelorum, atque hominum, hoc per se docet, iisque sanetiorum mysterio- 
est Eeclesi: ex utroque congregate genere, rum areana patefacit, quod verbum μυεῖσθαι. — sacris 
et ad unum redacte (quod Scriptura vocat significat, non solum qua Deus est: sed ure 
Recapitu- ἀνανεφαλαιώσασθαι ; de quo relegenda sunt om- etiam ut est homo ; qu: propria est mystici 
ii. pino qus in secundo libro, capite septimo — capitis in corpus colestium donorum, lumi- 
diximus) sed etiam pastor gregis illius, qui nummque derivatio. 
ex nonaginta novem ovibus! (quos angelos in- VIH. Hane ab Christo eapite in Eeclesi:? ^ Duo loci 
terpretantur) et una illa errabunda, qua corpus influentis grati: profusionem egregie Tired 
humanum adurabrat genus, constare dicitur. describit Apostolus in eapite quarto epistole pies 


Est etiam sponsus Eeclesie, nee hominum 
duntaxat, sed et angelorum sanctorum. Est 
idem et pater, ejusque filia est Ecclesia : ut 
in Psalmo xui nuncupatur: Audi filia, et 
vide. Est preterea doctor, a quo sancti om- 
nes, etsanetorum Eeclesia, non minus ange- 
lorum, quam hominum eruditnr. De angelis 
certe Dionysius in capite vir libri de celest? 
hierarchia testatur, illos ab Jesu tanquam su- 
premo antistite *, et hierophanta, institui, et 
arcana mysteria perdoceri. Quin et Angelo- 
rum de Christo in ecelum ascendente admira- 
tionem inquisitionemque narrat ; et quemad- 
modum a superioribus inferiores didicerint : 
tum vero ab ipsomet in altum subeunte 
Christo. Verba Dionysii sunt ista :« Hoc igitur 
manifeste declarant theologi, inferiores 
substantiarum eccelestium ordines ab subli- 
mioribus, ut consentanea ratio postulat, dei- 
fiearum operationum scientias perdoceri ; 
qua autem supra omnes eminent, ab ipsa 
principe divinitate, quantum [45 est, illustra- 
tionibus initiari. Etenim nonnullas illarum 
referunt a prioribus discentes, Dominum 
illum esse. ceelestium virtutum οἱ regem glo- 
ric&?, qui, ut hominem decebat, in colum 
assumptus est; alias vero Jesum ipsum per- 
contantes, et divine pro nobis operationis 
scientiam discere cupientes: quas ipsemet 
Jesus per se, nullo interposito, sacris notio- 


aq, Diox. de col. Hierarch. cap. vit. Τοῦτο γοῦν 
οἱ θεολόγοι σαφῶς δηλοῦσι τὸ τὰς μὲν ὑφειμένας τῶν 
οὐρανίων οὐσιῶν διαχοσμήσεις πρὸς τῶν ὑπερδεδηχυιῶν 
εὐχόσμως ἐχδιδάσχεσθαι τὰς θεουργιχὰς ἐπιστήμας. τὰς δὲ 
πασῶν ὑψηλοτέρας ὑπ᾽ αὐτῆς θεαρχίας, ὡς θεμιτὸν, τὰς 
μυήσεις ἐλλάμπεσθαι. τινὰς μὲν γὰρ αὐτῶν εἰσάγουσι 
πρὸς τῶν προτέρων ἱερῶς μυουμένας τὸν χυρίον εἶναι 
τῶν οὐρανίων δυνάμεων, χαὶ βασιλέα τῆς δόξης, τὸν εἰς 
οὐρανοὺς ἀνθρωποπρεπῶς ἀναληφθέντα' τινὰς δὲ πρὸς 
αὐτὸν ᾿Ιησοῦν διαπορούσας, xaX τῆς ὑπὲρ ἡμῶν αὐτοῦ 
θεουργίας τὴν ἐπιστήμην μαθητιώσας: xal ταύτας αὐτὸν 


1 Luc, xxv. — 2 Dion, cap. vit de cel. Hier. — 8 Psalm. xxu. 


ad Ephesios his verbis: Veritatem autem fa- 
cientes in caritate crescamus 1n illo per omnia, 
qui est caput Christus : ez: quo. fotum corpus 
eompactum, et connexum per omnem junctu- 
ram. subministrationis, secundum — operatto- 
nem in mensuram uniuscujusque membri, aug- 
mentum corporis facit in cdificatione sui in 
caritate", Nix est alius locus Apostoli ad 
illam capitis mystici spiritualem effieientiam 
in corpus exprimendam aptior, aut vero sa- 
lebrosior. Cui germanus est, et iisdem fere 
verbis conceptus alter in epistola ad Colos- 
senses. Et non fenens caput; ex quo totum 
corpus per mexus, et eonjunctiones submi- 
nistratum, et constructum | crescit in. augmen- 
tum Dei*. Utrumque locum Grece hie et 
Latine legi expedit. Sunt autem perplexe, 
obseureque admodum expressi. Cujus summa 
hzc est ex Griecis potissimum interpretibus, 
Chrysostomo, "Theodoreto, Theophylaecto et 
OEcumenio collecta. Quemadmodum corporis 
membra sibi invicem conserta, et compacta 
sunt ; quo fit ut vitales, animalesque spiritus 
per universa, etiam minima queque membra 
(undantur, et incrementum ac robur singula 
capiant; ita Christi corpus ex membris suis 
constat, quze spirituali quodam nexu fidei et 
caritatis adstrieta copulantur; ac secum pari- 
ter coherent, et cum capite Christo. Atque 
ut in eorpore caput nervorum habet princi- 


᾿Ιησοῦν ἀμέσως μυοῦντα, καὶ πρωτοδότως αὐταῖς ἐχφαί- 
νοντα τὴν αὐτοῦ φιλάνθρωπον ἀγαθουργίαν. 

b Eph. τν, 158. ᾿Αληθεύοντες δὲ ἐν ἀγάπῃ αὐξήσω- 
μεν εἰς αὐτὸν τὰ πάντα, ὥς ἐστιν ἣ χεφαλὴ ὁ Χριστὸς. 
ἐξ οὗ πᾶν τὸ σῶμα συναρμολογούμενον, xxt συμόιδαζό- 
μενον διὰ πάσης ἁφῆς τῆς ἐπιχορηγίας χατ᾽ ἐνέργειαν ἐν 
μέτρῳ ἑνὸς ἑχάστου μέρους τὴν αὔξησιν τοῦ σώματος 
ποιεῖται, εἰς οἰκοδομὴν ἑαυτοῦ ἐν ἀγάπῃ. 

c Col. n, 19. Καὶ οὐ χρατῶν τὴν χεφαλὴν, ἐξ οὗ 
πᾶν τὸ σῶμα διὰ τῶν ἁφῶν, καὶ συνδέσμων ἐπιχορηγού- 

ενον, xat συμδιδαζόμενον αὔξει τὴν αὔξησιν τοῦ θεοῦ. 


604 


pium (ut aiunt Theodoretus, et Theophylac- 
ius) adeoque sensiles, vel animales ab eo 
fonte manant spiritus: qui in eetera mem- 
bra eatenus diffunduntur, quod certis com- 
missuris, et compagibus, sive juncturis, eum 
reliquis membris, et ipso presertim capite 
cohierent, et coagmentata sunt sineula ; (non 
enim separata, vel luxata vitalem et anima- 
lem suecu:n in. sese trajectum capiunt) sie in 
mystieo Christi corpore sui sunt nexus, et 
coagmentationes, per quas inter se sociata, 
et secum invicem velut agglutinata membra 
cum eapite junguntur: nee aliter transfuso 
ab ipso capite spiritu, ejusque vi et efficien- 
tia viviseunt, ac vegetantur, et incrementum 
capiunt. Hujusmodi juncturam caritatem 
esse dieit Apostolus. Qu:e si perfecta est, per- 
fecta iidem erit membrorum conjunetio : ut 
injustis, atque sanctis usuvenit. Sin caritas 
illa perfecta deest, solaque subest fides; aut 
etiam spes : nihilominus in Eeclesi:&e corpore 
manetur; quia fides illa, quamlibet imbecilla 
atque mortua, earitate latius sumpta, hoc 
est pia credendi voluntate, affectuque niti- 
tur, et uteum que animatur ; vel, ut loquitur 
Apostolus operatur, passive sumpto hoc vo- 
cabulo: ut a fide d:emonum distinela sit : 
quinon ex pio affectu ; cujusmodi etiam eum 
lethali erimine in malis Christianis residet : 
sed evidentis rei necessitate econvieti ere.lunt". 
De hac universe sumpta caritate vide quae 
alibi disputavimus !. 

Ceterum quie de membrorum per fidem 
et caritatem conjunctione cum capite mystico 
diximus, ea confirmat Hugo Victorinus libro 
secundo de Sacramentis fidei, parte secunda, 
capite primo : ubi et de vivifica vi a capite 
communicata corpori agit, his verbis: « Si- 
cut spiritus hominis mediante capite ad mem- 
bra vivifieanda descendit; sie Spiritus sanctus 
per Christum venit ad Christianos. Caput 
enim est Christus , membrum  Christi- 
anus. Caput unum, membra multa; et 
constat unum corpus ex capite et membris; 
et in uno corpore spiritus unus. Cujus pleni- 
tudo quidem in capite est, participatio in 
membris. Si ergo corpus unum est, et spiri- 
tus unus, qui in corpore ipso non est, a spi- 
ritu vivificari non potest, etc. Per fidem 
membra efficimur; per dilectionem vivifica- 
mur. Per fidem accipimus unionem; per 
caritatem accipimus vivificationem. In sacra- 


a Gal. v, 6. Πίστις δι’ ἀγάπης ἐνεργουμένη. 


4 Lib, I de lege et grat, eap. vir et Th. ΠῚ, eap, st. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


mento autem per baptismum unimur; per 
corpus Christi, et sanguinem vivifieamur. 
Per baptismum efficimur membra eorporis : 
per corpus autem Christi efficimur participes 
vivificationis. » 

IX. Atque ut obiter utrumque locum Apo- 
stoli interpretationis nostrzeluce eollustremus; 
id enim ad propositum nostrum pertinet : 
precipuam in priore, qui ex epistola ad 
Ep^esios sumptus est, obscuritatis causam 
afferunt voces illie διὰ πάσης ἁφῆς τῆς ἐπιχορηγίας, 
per omnem juncturam.subministrationis, quio 
non eodem sensu ab omnibus accipiuntur, 
Chrysostomus αἴσθησιν interpretatur, hoe est 
sensum, sive perceptionem subministrate illius 
gratia; qua ratio nullo modo coheret. Aliter 
quoque istud exponit, ut ἁφὴ sit faetio , qua 
ἣ ἐπιχορηγία. 1d est vis, et gratia. subministrata 
membra attingit omnia ; et, ut Photius ex- 
plieat, quodammodo palpat, et explorat; ut 
pro cujusque affectione, ac dispositione 
seipsum insinuet et communicet. Probabilius 
est ἁφὴν hoc loco significare juncturam, ut 
recte Ambrosius exponit inepistola xxxxiI, 
cujus verba postea referam : nec non Vul- 
gatus noster lnterpres; ut idem sit alque 
ἁρμογὴ commissura, qua res dux cohsrent, 
seseque tangunt. Neque vero Grecorum loci 
priorisinterpretatio eum altero epistole ad Co- 
lossenses convenit, 10} διὰ τῶν ἁφῶν legitur. Quo- 
circa ἣ ἁφὴ τῆς ἐπιχορηγίας, est Junctura, et com- 
missura, membrorum per quam ἣ ἐπιχορηγία τοῦ 
πνεύματος, hoc est gralit  communicatic, vir- 
tusque Spiritus sancli a eapite diffusa, per- 
meat singulas, ac vel minimas partes. 

Jam quod ad reliqua spectat, ἐπιχορηγίαν 
illam, hoe est suppeditatam gratiam, et mem- 
bra corporis illapsu suo vegetantem, zaz' 
ἐνέργειαν, hoc est efficientia Spiritus saneti fieri 
dieit, pro eujusque modulo, et ita corpus 
paulatim adolescere. Est autem Hebraismus, 
τὴν αὔξησιν τοῦ σώματος ποιεῖσθαι σῶμα, hoc est 
corpus incrementum facere corporis, pro eo 
quod est ἑαυτοῦ, id est su?. Hcee est communis 
et usitata loci illius sententia. 

X. Non tamen dissimulaverim, aliam mihi 
loci ejusdem enarrationem in mentem ve- 
nisse; quie planior ae simplicior videtur. 
Suspicamur enim τὴν ἐπιχορηγίαν non significare 
gratiam, sive, ut loquuntur, ?nfluxwm insi- 
nuantis se per juneturas in corpus, et hujus 
membra omnia, Spiritus sancti : sed. potius 


Usitata 
multoruni 
interpreta-; 

lio. 


Paraphras- 
tice. 


Ambrosii dc 
eodem 
argumento 
memorabi- 
lis locus. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. XVII. 


ipsa esse membra, qua accrescunt, et appo- 
nuntur corpori, ac sufficiuntur. Sic enim 
loqui Scriptura solet, cum indicare vult, 
auctum esse Domini gregem, et Ecclesiam 
numero, ac novo veluti supplemento fide- 
lium, quasi membrorum crevisse, ut dicat ; 
apposita esse multa millia! : vel appositam 
esse turbam multam. Hoc vero mystiei cor- 
poris inerementum suppeditatur efficientia, 
virtuteque Spiritus saneti, qui corda tangit 
hominum?, eosque consociat, et novis supple- 
mentis corpus Ecclesi: roborat, et amplificat. 
Sie ἐπιγορηγία. id est. subministratio usurpatur 
pro iis, qui subministrantur a Spiritu, et 
occulta vocatione , inspirationeque conci- 
liantur Eeclesiz, et adduntur corpori ; quem- 
admodum custodia pro iis qui in carcere 
custodiuntur, id est vinctis et captivis su- 
mitur; et supplementum classiarium, pro 
remigibus. Porro omnes illi, qui ad Ecclesiam 
adjunguntur, quibusdam ἁφαῖς, id est Juncturis 
et commissuris cum reliquo eorpore jun- 
guntur, et in idem corpus coaleseunt. 

Atque hoc sensu constituto, totus ille locus 
epistole ad Ephesios παραφραστιλῶς hunc in 
modum declarari poterit. « Ex quo (Christo 
videlicet capite) ejusque virtute, totum corpus 
congruenter coagmentatum, et collizatum. 
per omnem juneturam supplementi, id est 
membrorum, qu: adjunguntur, etaccrescunt, 
seeundum operationem, ct occultam cffica- 
eiam, ac pro modulo uniuscujusque partis 
incrementum capit corpori consentaneum, 
ad suiipsius structuram in caritate ; qua est 
vineulum, ae nexus spiritualis illius artificii.» 

XI. Pulchre hunc Apostoli locum explicat 
Ambrosius in epistola xxxvr ad Jreneum, 
eujus verba vel ideireo referenda sunt quod 
illud imprimis adstruunt, quod impreesentia- 
rum quesrimus, Christum angelorum perinde 
ut hominum esse caput, et vim illam influen- 
tem in corpus a capite ad eos quoque perma- 
nare. Sie ergo S. Ambrosius?; «Qui est eaput 
omnium, ex quo totum corpus fidelium et 
sapientium per harmoniam rationabilem 
Verbi ; hoc. est enim συνχρμολογούμενον, id. est 
harmonia verbi compazinatum, et compac- 
tum, atque connexum, per omnem junctu- 
ram ministrationis, in mensuram uniuscu- 
jusque partis, augmentum corporis facit, in 
sdificalionem sui in caritate : ut assurgat 


α΄ CyniLL. lib. IX de A4dorat in spir. Τὸ συνῆ:- 
θαι τάχα ποῦ τοῖς ἄνω τὰ χάτω, καὶ ταῖς ἐν οὐρανῷ 


605 


unum templum Dei in omnibus : et unum 
domicilii coelestis habitaculum in spiritu 
universorum. In quo non solum sanctorum 
hominum, sed omnium credentium, omnium 
etiam superiorum rationabilium virtutum, ac 
potestatum, connexionem fidei, spiritusque 
accipiendam arbitror : ut per harmoniam 
quamdam virtutum, ac ministeriorum, corpus 
unum, ex omnibus rationabilis nature spiri- 
tibus adhareat capiti suo Christo, ita cedifica- 
tionis compage connexa, ut ne tactu quidem 
junetura singulorum adherentium diserepare 
videatur. Hoc est enim, quod dixit Greecus 
ἁφὴν τῆς yopnyixe χατ᾽ ἐνέργειαν ἐμμέτρως, quod non 
difficile erit tanto architecto secundum men- 
suram uniuscujusque meritorum,ac fidei con- 
venientem sibi connectere, cum «edifieatio 
earitatis ruinam excludat, atque obstruat. 
Non est ergo dubitandum, coelestium potes- 
tatum adhasura ad hoc templum «difican- 
dum consortia. Incongruum quippe intelligi, 
quod ita assurgat humans caritatis cedifieatio 
intemplum Dei, ut fiat in nobis habitatio 
Dei in spiritu : non sic autem in celestibus 
potestatibus. » 

Vides ex Ambrosii mente, Christum caput 
esse non hominum solum, sed etiam angelo- 
rum. Quod et Theodoretus apud OEcume- 
nium*, et Theophylactus in caput secundum 
epistolae ad Colossenses asserunt. Ita tamen, 
ut, quod supra notavimus, possint horum 
duorum verba ad Christum Deum referri, qua 
Angelos respicit. Non est tamen dubium, 
quin ut homo est, capitis vice in Angelis 
quoque fungatur. Nam tametsi neque ab 
Christo redempti sint ; neque gratiam ex ejus 
merito consecuti, uti supra demonstratum 
est 5: tamen et lucem ab illo scientie, ac 
sapienti:s, et varios haustus gratie, dono- 
rumque cclestium ab eodem, unde et ho- 
mines, bonorum omnium fonte traxerunt, et 
in omnem trahent eternitatem. 

Hanc angelorum hominumque consocia- 
tionem in idem corpus Ecclesi: per Christum 
factam Cyrillus Alexandrinus mystice putat 
adumbratam fuisse in tabernaculi descrip- 
tione; in qua aulea fuisse dicuntur, quibus 
intexte erant Cherubinorum effigies : « que 
res significabat, inquit, supremis ima esse 
conjuncta; et coelestibus virtutibus Eccle- 
siam, qua in terris degit, esse connexam". » 


δυνάμεσι τὴν ἐπὶ τῆς γῆς ἐχχλησίαν ἡνῶσθαι λοιπὸν 
χαταῦηλουντος τοῦ πράγματος εὐμάλα. 


1 Acl. 1, 41. — 21 fieg. xvi, 26. — 3 Ambros. epist. xxxvii, tom, V. — 4 (Ecum. fine, — 5 Cap. x. 


Perpetuitas 
regni 
Christi 
dupliciter 
intellecta. 


Origenes 
regnum 
Christi ali- 
quando 
desiturum 
putavit, 


006 


CAPUT XVIII. 


De Perpetuitate Incarnationis, et regni Christi. 
1. Duplex questionis sensus; quorum primus 
hoc capite tractatur, an aliquando. desitura 
sint penitus. Origenis error, et Marcelli Àn- 
eyrant, quorum ille ad regnum putavit 
pertinere, quod. secundum divinitatem con- 
venit. 2. [nepta ejusdem opinio de corpori- 
bus extinguendis post judicium. 3. Eamdem 
materiam tam corporibus inesse, quam 
spiritibus credidit. Origenes, ut. et theologi 
quidam. A. De Marcelli heresi. 5. Que mul- 
tum vexata αὖ Arianis. 6. Et ab Eusebio 
presertinn. Cosariensi. 1. Ab Catholicis 
quibusdam non satis accurate refutata ; quo- 
modo ex Scripturis convincatur. ὃ. Quibus 
locis fulciretur. 9. In synodis damnata : ubi 
et de illo symboli articulo agitur : Et regni 
ejus non erit finis. De quo queritur, an ab 
Constantinopolitano primo concilio editus 
sit. 40. De symbolis duobus αὖ Epiphanio 
propositis ; et an. prius sit. Niceenum. 42. 
Explicatur Epiphanii locus. 43. Regni 
Christi perpetuitas adstruitur. 


I. Duplex questionis isüius est sensus; 
aut enim ita proponitur, an Dei filius ali- 
quando humana, quam assumpsit, natura 
posita, pristinum rediturus sit in statum, et 
Deus tantummodo futurus; aut utrum ad 
tempus saltem, id est triduo illo, quo mortuus 
jacuit, disjunctis a se mutuo partibus divel- 
lerit sese Verbum ipsum, maxime ab inanima 
carne. De priori, nota duorum, ac celebris 
opinio, Origenis, et Marcelli Aneyrani. Ori- 
genis inter alios errores, hie a Theophilo 
notatur in paschali epistola seeunda*, quod 
Christi regnum perpetuum minime fore pu- 
iaverit. Sed an regnum illud intellexerit, 
quod commune cum Patre, et ex divinitate 
habet, dubitari potest. Nam "Theophilus iis 
Scripture locis eum impugnat, quae de hu- 
jusmodi regno loqui videntur. Ut sunt illa : 
Ego in Patre, et Pater in me est ?: ltem, Ego 
el Pater unum sumus?. « Et ubi erit, ait Theo- 
philus, quod semper Filius in Patre, et Pater 
in Filio est, si regnum Filii non erit certum?» 


1 Theoph. tom. III Bibl. PP. — 2 Joan. xiv, M. — 3 Joan. 


7 Orig. part. IT. — 9 Ibid. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Hine ita concludit*; « Itaque nulli dubium 
est, quin qui Deus permanet in sternum, 
simul habeat et regnum: et super ipsos 
quoque, quos regni possessione donavit, rex 
perpetuus appelletur, congruum habens divi- 
nitatis imperium, ete. Si enim juxta Origenis 
insaniam, post multorum circulos seculorum 
Christi regnum est finiendum, consequens 
impietatis ejus est dicere, ut et Deus esse ali- 
quando desistat : et qui regni terminos ponit, 
cogetur idem de divinitate sentire, qu:e per- 
petuitalem imperii naturaliter possidet. Quod 
si regnat sermo Dei, utique Deus est, et hac 
ratione colligitur, quicumque tentaverit finem 
regno ejus imponere, ad id eum devolvi, ut 
Christum credere compellatur et Deum esse 
desinere, » Hzee Theophili disputatio demon- 
strat, de regno, quod, ut Deus est, Christo 
convenit, agi, non de eo, quod eidem ut est 
homo tribuitur. 

IIl. Qnod si de eo quoque regno, id est 
regia potestate, qua» homini Christo competit, 
illum Origenis errorem proprie interpretari 
velit aliquis, potest illo uti Origenis decreto, 
quod Hieronymus refert, ex secundo tertioque 
libro de Principiis, in epistola uix ad Avitum; 
nempe post resurrectionem, et cum omnia 
Patri subjecta fuerint?, homines habere cor- 
pora desituros : ae totam naturam corporis 
interituram?. Hine enim sequitur Christi 
quoque corpus esse periturum, hominemque 
adeo non ampliusfore. Nec enim sine corpore 
constare potest hominis natura. Porro in 
libris, qui extant hodie, de Principiis Origenis, 
nusquam, nisi me mea diligentia fefellit, illud, 
quod de illius opinione refert Hieronymus, 
expresse legitur; sed in primo libro, capite 
sexto", tantummodo dubitat, an interitura 
sint omnia corpora : eamque libro secundo 
capite secundo dubitationem proponit iterum?, 
his verbis?: « Quod ut possit serupulosius de- 
prehendi, quaerendum primo videtur, si 
possibile est penitus inecorporeas remanere 
rationabiles naturas, eum ad summum sane- 
titatis, ae. beatitudinis venerint. » Tum ei 
quiestioni respondet sie : « Quod mihi qui- 
dem difficillimum, et peneimpossibile vide- 
tur. » Sed pergit deinceps : « $i ergo posset 
quis ostendere rationem, qua possibile esset 
eas omnimode carere corporibus, consequens 
videbitur, quod natura corporea ex nihilo per 
intervalla temporum procreata, sieut. cum 
non esset effecta est, ita et esse desineret, 


x, 80, — 4 Theoph. ib. — 5 Hier. ep. ΠΧ, — 6 Hier. ib. — 


Inepta 
ejusdem de 
corporibus 
post judi- 
cium extin- 

guendis 
opinio. 


UM M MG M Mo δυο εν μιν Ti. DE 


DE INCARNATIONE, LIB, XII, CAP. XVIII, 


eum usus ministerii preeterisset, Si vero iim- 
possibile est hoc ullo modo affirmari ; id est 
quod vivere preter corpus possit ulla alia 
natura preter Patrem, et Filium, et Spiritum 
sanctum, necessitas consequentis, ac rationis 
coarctat intelligi, principaliter quidem coarc- 
tatas esse rationabiles naturas : materialem 
vero substantiam, opinione quidem. et intel- 
lectu solum separari ab eis, et pro ipsis, vel 
post ipsas effectam videri : sed nunquam 
sine ipsa eas vel vixisse, vel vivere. Solius 
namque Trinitatis incorporea vita existere 
recte putabitur. » 

Hee Origenis tota ratio et disputatio inau- 
diti plena stuporis est, ac seipsam evertit. 
Quid enim sibi vellet, puto ne ipsum quidem 
intellexisse. Nam preter Deum nullam rem 
ineorpoream esse, signifieare videtur; non 
dieit tamen; quod utique reprehendendum 
non erat, si eo sensu usurparet, quo com- 
plures veterum usos esse constat; ut suo 
loco demonstravimus !: nempe ut corporeum 
sit illud, quod uteumque cireumscriptum, et 
cerlis terminis definitum est : ve. quod qua- 
litates, et accidentia ab substantia sua distincta 
recipit : qua ratione Angeli, et anima ratio- 
nales eorporeg censentur. Atqui non hoc in 
animo habuit Origenes. Siquidem spirituales 
esse aliquas substantias existimat ; quarum 
natura esta corpore diversa; imo etiam ab 
eo quod materiale est : quod quidem nobilius 
est, et ad merum spirituale propius accedit, 
quam eorporeum, ut paulo post ostendam. 
Quippe prius ait exstitisse rationabiles na- 
turas, hoc est spiritales; postea vero mate- 
riales naturas esse factas; quibus alligate 
sunt spirituales : ita ut sine ipsis consistere 
nequeant, excepta Trinitatis incorporea sub- 
stantia. Prorsus angelos, animasque ratio- 
nales intelligit, quos ambos corporibus alli- 
gatos fuisse, et tamen longo intervallo sine 
corporibus vixisse, Origenis opinio fuit. In quo 
sibi ipsi contrarius est; qui in illo loco, quem 
citavimus, spiritualesillas substantias opznione 
solum, et intellectu, id est ratione, separari ab 
eo, quod materiale est, asserit ; sed nunquam 
sine eo vel vixisse, vel vivere. 

III. Pergit Origenes, et ita seribit : « Ut 
ergo superius diximus, materialis substantia 
hujus mundi habens naturam, qui ex om- 
nibus ad omnia transformatur, cum ad in- 
feriores quosque trahitur, in erassiorem cor- 
poris statum, solidioremque formatur ; ita ut 


607 


visibiles istas mundi species, variasque distin- 
guat: eum vero perfectioribus ministrat, et 
beatioribus, in fulgore celestium corporuim 
micat, et spiritualis eorporis indumentis vel 
angelos Dei, vel filios resurrectionis exornat.» 
Non male hoc Origenes; materiam eamdem 
in coneretioribus, ac erassioribus inesse cor- 
poribus, et in perfectioribus, beatioribusque. 
Sed in angelis, et animis, quos iisdem mate- 
rialibus, et corporeis naturis illigavit, neque 
materiale, neque corporeum illud esse dixit, 
ut hoe ipsum ad spiritualium substantiarum 
essentiam , naturamque pertineat. Itaque 
dissidet a seipso, nec salis coheret illius 
oratio. 

Sane materiam non solum in corporeis 
substantiis, sed etiam in spiritualibus, et in- 
telligibilibus, velut ancelis, inesse, multorum 
et veterum, et recentium theologorum habet 
sententia; ut in primo libro de Angelis, 
capite quarto late disseruimus. At qui ita 
senserunt, illam ipsam materiam, non ad- 
ventitiam, nec alienam, aut accidentem, 
posterioremve substantia illorum, et extantia: 
sed hujus partem esse aliquam arbitrati sent. 
At Origenes plane diversus ab illis, et a seipso 
insuper abiit. Non tamen in illis locis, 
liquido id asseveravit, quod refert Hierony- 
mns ; totam aliquando naturam corporis esse 
perituram. Sed mutaverit hac, et interpolarit 
Origenis interpres Ruffinus : certe qua ad 
idem argumentum spectantia illius ex libris 
descripsit Epiphanius?, fraudis, et adulterii 
suspicione carent; nec dubium quin tam 
hie ipse, quam Methodius, ex quo plurima 
ille decerpsit ex Origene sumpta, et in Orige- 
nem disputata; ea potissimum selegerint, 
quibus pravae venenum opinionis quam aper- 
tissime, expressissimeque contineretur. Atqui 
nihil in illis tale reperio, quale narrat Hie- 
ronymus : tametsi non ex opere de Principiis 
colleeta illa sunt, quae descripsit Epiphanius : 
sed ex commentariis n Psalmos. Verumtamen 
hic hareo ; si ista vere seripsit Origenes quae 
proponuntur ab Hieronymo, de corporea 
omni natura funditus peritura : mirum mihi 
videri, quomodo Epiphanius, et ante hunc 
Methodius, tamaeres Origenis adversarii, illis 
omissis, ea potius ex commentariis im Psalmos 
ejusdem delegerint, ad ejus falsam de resur- 
rectione convincendam opinionem ; qua 
minus expressam hujus, quod palam facere 
studebant, significationem continent. 


1 Max. tom. I, lib. If cap. 1, $7 et 14, tom. TIF, lib. f de Ang. cap. 11, $ 12, — 2 Epiph. Heer. rxiv, S 6, 10 et 12. 


Marcelli 
lieresis. 


Ilistorialia, 


608 


IV. Omittamus Origenem, et ad alterum 
transeamus, Marcellum Ancyranum, cui iste 
peculiaris ἃ plerisque error attribuitur. De 
hoc novi fere nihil occurrit modo, quod ad 
ila possit adjici, {πιὸ de eo scripsimus in 
primo libro de Trinitate, cap. xir. Fons enim 
erroris ipsius, quo catholieum de Incarna- 
tüone dogma pervertit, corruptela est illa, 
quam jin sinceram professionem Trinitatis 
invexit. Etenim crimini illi datum esse sci- 
mus, quod Sabellii heresim assecutus, unam 
in Trinitate personam esse defenderet : tres 
autem, quas catholica fides adstruit, unam 
et eamdem relpsa putaret esse, quae pro 
diversis functionibus, modo Patris, modo 
Filii, aut Spiritus saneti nomen usurparet. 
Hine autem sequitur Incarnationis ab eodem 
mysterium esse sublatum ; ut duas naturas 
negaret in eamdem hypostasim, vel supposi- 
tum convenisse Christi : quem idcirco sim- 
pliceem constitueret hominem, sola Dei 
operatione, et extraordinaria quadam gestione 
perfusum ; de qua Marcelli opinione verbum 
hoc loco nullum faciam ; quippe inter hzre- 
seon ἱστορούμενα illam fuse declaravimus libro 
primo, capite tertio '. 

V. Superest illud ipsum, de quo nunc 
agimus, de regni et Inearnationis perpetuitate 
decretum : quod ab eodem oppugnatum esse 
Marcello plerique memorie prodiderunt. 
Nam regnum Chrisli post aliquantum tem- 
poris desiturum esse credidit, ut et c»cono- 
miam ipsius, id est Zncarnat?onem, que 
videlicet nihil illi fuisse visa est aliud, pre- 
terquam temporalis quaedam administratio ; 
qua perfunctus, velut actor fabulie, personam 
posuerit. Hane Marcelli sententiam accurate 
proceres Arianismi Orientales episcopi com- 
plexi sunt in quadam fidei formula, quam per 
IEudoxium Germanicensem episcopum illarum 
partium columen ad Italos miserunt, ut refert 
Socrates?. Ex qua Marcelli heresim libet hoc 


& Orientales apud Socratem : Βδελυσσόμεθα δὲ 
πρὸς τούτοις, xal ἀναθεματιζομεν xol τοὺς λόγον μὲν 
μόνον αὐτὸν τοῦ θεοῦ ψιλὸν, καὶ ἀνύπαρχτον ἐπιπλάστως 
χαλοῦντας, ἐν ἑτέρῳ τὸ εἶναι ἔχοντα: νῦν μὲν ὡς τὸ 
προφοριχὸν λεγόμενον ὑπὸ τινῶν: νῦν δὲ, ὡς τὸ ἐνδιάθε- 
τον. Χριστὸν δὲ αὐτὸν xal χύριον, (τοῦ θεοῦ) καὶ μεσί- 
την, χαὶ εἰχόνα τοῦ θεοῦ μὴ εἶναι πρὸ αἰώνων θέλοντας" 
ἀλλ᾽ ἔχτοτε Χριστὸν αὐτὸν γεγονέναι, χαὶ υἱὸν τοῦ θεοῦ, 
ἐξ οὔ τὴν ἡμετέραν Ex. τῆς παρθένου σάρχα ἀνείληφε πρὸ 
τετραχοσίων ὅλων ἐτῶν. ἔχτοτε γὰρ τὸν Χριστὸν ἀρχὴν 
βασιλείας ἐσχηχέναι θέλουσι, καὶ τέλος ἕξειν αὐτὴν μετὰ 


19. 10 et seq. — 2 Socrates lib. H cap. xix. — 8 Psal. cix. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


loco repetere. « Detestamur, inquiunt illi, Ab Arianis 


preterea, et anathemate dammnamus eos, qui 
sermonem ipsum Dei nudum duntaxat, et 
non exstanlem fiete nominant, qui in altero 
habet ut sit : nune quidem velut prolatitium, 
ut loqui solent : nunc vero tanquam interio- 
rem, et in animo conceptum. Christum porro 
ipsum, et Dominum et mediatorem, et ima- 
ginem Dei ante szecula fuisse negant. Sed ex 
illo tempore Christum ipsum esse coepisse, 
Deique filium, ex quo nostram de Virgine 
carnem suscepit, ante annos omnino qua- 
drinzentos. Nam exinde Christum volunt 
initium habuisse regni. Sed et illud ipsum 
habiturum esse finem post mundi consum- 
malionem, et judieium. Hujusmodi sunt 
Marcelli, et Photini Ancyrogalatarum seeta- 
tores : qui extantiam ante secula Christi, 
ejusque divinitatem, ac sempiternum ipsius 
regnum pariter abnegant^. » Hcc est summa 
heresis Marcelli, ejusque popularis, ac disci- 
puli Photini : eujus complures, ut dixi, testes 
sunt antiqui, et catholiei seriptores : ne quis 
propterea fidem Orientalibus istis prorozan- 
dam existimet, quod eapitales Marcelli hostes 
fuerint. 

VI. Apud Eusebium, qui velut Retiarius 
cum Myrmillone, ita cum Marcello composi- 
tus videtur ; hujus exstat locus ex libro puto, 
quem adversus Asterium ex sophista Aria- 
num edidit, ex quo ille colligit, regnum 
Christi certis definitum ab eo poni tempo- 
rum spatiis. «Propterea enim, inquit Mar- 
cellus, Deus omnipotens Dominus illi dixisse 
videtur, Sede a dextris meis, donec ponam 
inimicos tuos. scabellum pedum tuorum? ; uhi 
sola efficientia. propter humanam carnem, 
ilum separare videtur: et, ut dictum est, 
cerium ei tempus sessionis ad dexteram 
definiens^. » Ac subjicit alia Seripture loca , 
quibus eadem regni circumseriptio demons- 
trari videtur, ut Actorum tertio. Quem 


τὴν συντέλειαν. zal χρίσιν, τοιοῦτοι δὲ εἰσὶν οἱ ἀπὸ Map- 
χέλλου, x«t Φωτεινοῦ τῶν ᾿Αγχυρογαλατῶν, ol τὴν 
προαιώνιον ὕπαρξίν τε, χαὶ θεότητα τοῦ Χριστοῦ, χαὶ τὴν 
ἀτελεύτητον αὐτοῦ βασιλείαν ὁμοίως ἀθετοῦσιν. 

b Evsrn. lib. HII de Zccles. TAÀeol. cap. xur. 
Διὰ τοῦτο γάρ μοι δοχεῖ xol ὁ παντοχράτωρ θεὸς, δεσπό- 
της πρὸς αὐτὸν λέγειν" κάθου ἐχ δεξιῶν μοῦ, ἕως θῶ τοὺς 
ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου" ἐνεργείᾳ μόνη, 
διὰ τὴν ἀνθρωπίνην σάρχα, χωρίζειν αὐτὸν δοχῶν, xal, 
ὥσπερ εἴρηται, τινὰ γρόνον δρίζων αὐτῷ τῆς ἐν δεξιὰ 
χαθέδρας. 


vexata. 


Necnon ab 
Eusebio, 


DE INCARNATIONE, LIB. XIl, CAP. XVIII. 


oportet quidem celum suscipere usque in. tem- 
pora vestilulionis omnium !. Et alibi *, 
Deinde finis , cum | tradiderit regnum Deo 
et Patri. 

Quod autem humana natura tuncin nihi- 
lum abitura sit, ex Marcelli opinione, idem 
significat Eusebius in secundo contra istum 
libro capite primo, ubi sic illius sententiam 
exponit : « Quod vero preter omnium opi- 
nionem ab illo dictum est , tale est : Coepisse 
Filium Dei omnia illa gerere annis ab hine 
minus quadringentis, ac rursus subito desi- 
turum post Judicii diem:quando et Verbum 
Deo unitum fuerit, adeo ut nihil aliud sit 
preter Deum: et caro, quam assumpsit, 
solitaria relinquetur a Verbo: ut nec Dei 
Filius aliquando subsistat, nec filius hominis 
quem assumpsit^. » Prorsus necessarius hic 
nobis erat Eusebii locus, ut Marcelli sensum 
de assumpto homine penitus intelligeremus ; 
qui nunc ejusmodi constat, ut Dei Verbo, hoc 
est transeunte divinitatis actione desita , 
bumana ipsa substantia nusquam in. rerum 
natura consistat. Perperam vero conceptus, 
ac vitiosus idem iste Eusebii locus typis est 
editus; quem hie nos emendatioremreddimus. 
Atenim Epiphanius in heresi septuagesima 
septima, epistolam, seu libellum professionis 
fidei oblatum Julio Papzeab Marcello des- 
cripsit, inquo contrarium videtur asseverare, 
Christi regnum fore sempiternum : cum sic 
loquitur : « Non creatus, non factus: sed 
existens semper, ae eum Deo Patre perpetuo 
regnans: cujus regni, ut lestatur Apostolus, 
non erit finis". » Verum de regno loquitur, 
quod Christus ex qualieumque divinitate, 
quam ei tribuebat Marcellus, obtinebat : hoc 
est ut idem substantia, et persona est cum 
Patre, ex falsa illius opinione: non autem 
ut homo est; qua ratione simplicem, et ejus- 
dem cum esteris conditionis feumdem cons- 
tituit. 

VH. Ac nonnulli veterum in Marcelli opi- 
nione refutanda, Christique regno ab occasu 
vindieando, non satis videntur habuisse ra- 
tionem diseriminis illius, quod est inter illa 


α EusEn. Τὸ δὲ; παράδοξον τοῦ λόγου, ἄρξασθαί γε 

πὸ τετραχοσίων οὐδὲ ὅλων ἐτῶν τούτων ἁπάντων: xz 

πάλιν τοῦτον ἀθρόως παυθήσεσθαι, μετὰ τὸν τῆς χρίσεως 

χαιρὸν, τοῦ μὲν λόγου ἑνουμένου τῷ θεῷ, ὡς μηδὲν 
* 3 3 θεοῦ: - δὲ wu fc ἀγεῖ), ΡΝ 

ἕτερον εἶναι πλὴν τοῦ θεοῦ ; τῆς δὲ σαρχὸς, ἧς ἀνείληφεν, 

ἐρήμου καταλειφθησομένης ὑπὸ τοῦ λόγου" ὡς μήτε τὸν 


1 Act. 10, 91, — 31 Cor. xv, 31. — 3 Luc. c. xxx. — 4 Dan 


Tow. VI. 


609 


duo regna, qu: Christo competunt : quorum 
alterum ex omni sternitate cum Patre illi 
convenit : alterum eodem tempore ccpit, quo 
est homo factus. Siquidem, ut initio hujus 
capitis observavimus, Theophilus contra 
Origenem disputans, qui desiturum Christi 
regnum asserebat, his eum testimoniis Scrip- 
ture appetit, que non ad assumptam hominis 
naturam, sed ad divinam pertinent. 

Plus ad heresis istius frangendam pervica- 
ciam valent illa Seripturzeloca, quae Eusebius 
insecundo contra Marcellumlibro,capite primo 
refert : ut ex Luce capite primo : Z'ece conci- 
pies in utero, et paries filium, et vocabis nomen 
ejus Jesum. Hiec erit magnus. et filius Altissimi 
vocabitur. E't dabit illi Dominus;Deus sedem Da- 
vid patris ejus : et regnabit indomo Jacob in eeter- 
num : et regni ejus non erit. finis?. Hic Jesum 
Christum, qua homo est, manifeste designat: 
nempe Davidis filium, qui in domo Jacob 
regnaturus sit; quique de Maria Virgine con- 
ceptus est, et in lucem editus. 

Item Daniel Propheta filium hominis per 
visum aspexit'; eui antiquus dierum, id est 
Deus Pater, dedit potestatem ,et honorem, et ve- 
gnum : et omnes populi, tribus, et. lingue ipsi 
servient. Potestas ejus, potestas eterna, qua 
non auferetur ; et regnum ejus, quod non cor- 
rumpetur. 

Validissimum et illud est argumentum, 
quod ex Apostolo petitur, de eterno Christi 
sacerdotio : quod utique secundum hominem 
illi convenit. Nam Hebreorumcapite septimo, 
inter alias dotes, quibus Christi pontificatus, 
et sacerdotium Aaronico antecellit, zeternitas 
ejus affertur. Zt alii quidem plures facti 
sunt, inquit?, Sacerdoles, idcirco quod morte 
prohiberentur. permanere :. hic autem eo quod 
maneat in eternum, sempiternum habet. sacer- 
dotium. 

Sed supra omnia est, quod idem Paulus ad 
FHomanos scribens; Christus, ait, resurgens a 
mortuis, jam non moritur : mors illi ultra non 
dominabitur. Quod enim mortuus est peccato, 
mortuus est semel : quod autem vivit, vivit Deo. 
Aiqui multo magis mors est dicenda, hominis 


υἱὸν τοῦ θεοῦ ποτὲ ὑφεστάναι, μήτε τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώ- 
που, ὃν ἀνείληφε, 

b Erin. her. rxxvit, $2. Οὐ χτισθεὶς, οὐ ποιηθεὶς, 
ἀλλὰ ἀεὶ ὦν, ἀεὶ συμδασιλεύων τῷ θεῷ, xxi πατρὶ, οὗ 
τῆς βασιλείας, χατὰ τὴν τοῦ ᾿Αποστόλου μαρτυρίαν, οὐχ 
ἔσται τέλος. 


. Vir, Al, — ὅ Hebr. 1, 93. 


39 


Marcelli 
heresis e 
Scriptura 
confutala. 


Àn articu- 
]us: Et 
regná ejus 
non erit 
finis primo 
jn concilio 
Constanti- 
nopolitano 
editus sit. 


610 


in totum extinetlo, qualem commentus est 
Marcellus, quam anime ab corpore disjune- 
tio, quam semel Christus suscepit. 

VII. His et aliis pluribus Seripturz testi- 
moniis Marcelli et Photini hereticam fabulam 
veteres redarguunt ; presertim Cyrillus Hie- 
rosolymitanus catechesi xv, ubi nuper exor- 
tam in Galatia heresim istam pluribus refellit. 
«Aliud caput Draconis, inquit, recens in 
Galatia exortum assum est jactare, quod post 
finem mundi, Christus non amplius regnat : 
ausum est, inquam, dicere, quod Verbum ex 
Patre prodiens idem in Patrem denuo reso- 
lutum, nusquam amplius est^. » Tum omnia, 
quibus ineptum illud commentum fulcire 
conabantur, Seriptur:e testimonia, in rectum 
sensum, et catholicum reducit : ut et Eusebius 
Ciesariensis libro tertio de ecclesiastica T'heo- 
logia contra Marcellum, capite xim et sequen- 
übus. Nitebatur autem heresis ista illis fere 
locis, qu& paulo ante retuli ', ex Actis Aposto- 
lorum, et ex epistola priore ad Corinthios, 
capite xv,ubi terminus aliquis prestitutus esse 
videtur Christi regno ; nimirum donec omnes 
ejus inimici subjieiantur illius pedibus : οἱ 
alia quedam his similia ; quee tum Cyrillus, 
et Eusebius aceurate dissolvunt : tum nos in 
libro tertio de Zrinitete capite v, adversus re- 
nascentem Galatarum illorum novam propa- 
ginem, latius edisseruinus : ut minime 
necessarium modo sit in illis enucleandis 
tempus terere. Ac de vi et usu partieulee donec 
eomplures egerunt, ut Hieronymus adversus 
Helvidium, Augustinus libro primo de Trini- 
tate, capite octavo, et in libro ocfoginta trium 
questionum, qusest. ixix. [Isidorus Pelusiota 
epist. xvi libri primi: quod et Cyrillus 
Hierosolymitanus in illa catechesi xv minime 
praetermisit. 

IX. Denique ab sanctis Patribus tum viri- 
lim; tum in ocumenicis, aliisque ab tota 
Ecclesia receptis synodis, sententiam dicenti- 
bus in regulam, acsymbolum catholice fidei, 
illius dogmatis est suscepta professio. Prima 
synodus  cceumeniea  Constantinopolitana 
anno 381, nominatim in suo symbolo id ex- 
pressit : Cujus regni, inquit, non erit fis; 
quod jam tum, ut arbitror, Marcelli, ae Pho- 


&, CyniLL. Cat. xv. "AAA χεφαλὴ προσφάτως πε 
τὴν Γαλατίαν ἀναφυείσα ἐτόλμησε λέγειν, ὅτι μετὰ τὸ 
τέλος τοῦ χόσμου, ὁ Χριστὸς οὗ βασιλεύει" xo ἐτολμήσεν 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


üni hzresis late serpserat : ut hoc obice 
intercludenda videretur. Nam nulla in Nieeno 
facia fuerat illius mentio. Quanquam imn 
Chaleedonensi concilio, actione quinta, ubi 
Patres definitionem fidei condentes?, superio- 
rum decreta synodorum primo loco posue- 
runt, in Niezno symbolo articulus ille est 
intextus. Verum in quinta synodo?, uhi defi- 
nitio illa Chalcedonensis iutegra describitur 
cum symbolis Niezno, et Constantinopolitano, 
appendix illa in Nieeno minime exstat. Sed 
nec apud Eusebium in epistola*, quam ad 
Cwesarienses suos ex Niezna urbe scripsit, in 
qua symbolum illud inseruit ; quemadmodum 
nee apud Athanasium in epistola ad Jovinia- 
num imperatorem, in qua Nieenam formu- 
lam deseribit : nee apud Cyrillum in libro?, 
quem edidit de enarratione Niezni symboli : 
nee in Lateranensi synodo sub Martino : que 
in eonsultatione rv idem symbolum deserip- 
sit :nee in sexta ceecumenica Constantino- 
politana; eujus in aetione xvii, illud symbo- 
lum legitur". Ex quo liquido cognoscitur, 
Nieenos Patres neutiquam illud de εἴθ πο 
Christi regno in suum intexuisse symbolum. 
Apparet tamen ab Ecclesiis quibusdam im- 
mistum fuisse postea, et ante Constantinopo- 
litanum primum eoncilium ; quod citra 
controversiam illud usurpavit in symbolosuo. 
Quippe Cyrillus Hierosolymitanus in eate- 
chisi xv, in qua symbolum explicare pergit ?, 
post alios articulos superioribus catechesibus 
expositos, istum declarat, Cujus regni non erit 
finis. Porro eatecheses illas juvenis adhue 
scripsit, ae dixit Cyrillus, ut testatur Hierony- 
mus libro de Seriptoribus Ecclesiasticis. Atque 
ipsemet in sexta catechesi refert Manetem 
heretieum sub Probo Imperatore coepisse 
ante annos sepluaginta. Leo Papa annum 
illum definit consulatu Probi et Paulini?: qui 
est cree. Christian: 277, quo seeundus annus 
Probi Imperatoris iniit. ἃ quo numerati anni 
septuaginta desinunt in annum 347. Atqui 
Cyrillus episcopatum Hierosolymorum susce- 
pit anno sequente, 348, Recte igitur convenit 
temporum ratio cum eo quod seribit idem 
Cyrillus : « ante annos totos septuaginta 
Manetis hz:eresim coepisse ^. » Proinde longe 


εἰπεῖν, ὅτι ὁ λόγος ἐχ πατρὸς ἐξελθὼν, οὗτος εἰς πατέρα 
πάλιν ἀναλυθεὶς οὐχέτι ἐστί. 

b Cynirr. cat. vi. Πρὸ γὰρ ὅλων ἑθδομήχοντα ἐτῶν 
ἣ πλάνη. 


1 Parag.6. — 2 Tom. IIl, Conc. — 3 Collat. vi, tom. IV, Conc. — 4 Apud Theodoret. lib. T cap. xit. — 5 Tom. V, part, II, 
inter epis. — 6 Tom. IV, Conc, — 7 Tom, IV Conc, — ὃ Cyr. Cat, xii, — 9 Leo serm. it, de. Pent.à 


Duo sym- 
bola ab 
Epiphanio 
proposita : 
an primum 
sit Nicenum 


Male caute- 
riatum. 


Trecento - 
rum decem 
et octo 


synodum. 


ante Constantinopolitanum concilium edebat 
ista Cyrillus. 

X. Epiphanius item, qui auno Diocletiani 
nonagesimo, Valentiniani, et Valentis decimo, 
Gratiani sexlo, Ancoratum suum elucubrabat, 
ut ipsemet refert! , hoc est Christi 373 labente, 
symbolum duplex proponit : alterum, quod 
Nieenum nominat ; cum ab Constantinopo- 
litano perparum discrepet. Adjecta sunt enim 
ad hoe ista tantum, post ante omnia secula, 
hoc est esubstantia Patris. Item post heec, Per 
quem omnia facta sunt, addita sunt ah Epipha- 
nio ista : queque in colis sunt, et que in 
terra; e:etera plane eadem sunt eum Constan- 
tinopolitano symbolo. Et tamen, ut dixi, ab 
Niesnis Patribus conditum esse testatur his 
verhis: « Atque hee quidem fides Eeclesice 
tradita est a sanetis Apostolis, et in urbe Ni- 
eea ab omnibus simul sanctis amplius tre- 
centis decem episcopis ^.» Graeca ut in scriptis, 
et eusis hodie leguntur, mendosa mihi visa 
sunt. Nec enim ista coherent, καὶ ἐν ἐχχλησίᾳ 
τῇ ἁγίᾳ πόλει. hoe est, in. Ecclesia sancta urbe. 
Latet igitur sub his verbis uleus ὕπουλον, quod 
ita eurandum putavimus, ut pro ἁγίᾳ, Νιχαία 
substituatur. Quod si rescribere quis vetet : 
at ex sequentibus satis convincitur, de Niczena 
synodo loqui Epiphanium, cum aptus tre- 
centos decem illos episcopos nominat ; quam 
synodum passim auctores ita cireumscribunt, 
ut suppresso nonnunquam urbis nomine τὴν 
τῶν τριαχοσίων xzt δεχαοχτὸὼ σύνοδον appellent. 

Quocirea symbolum istud Niezeenum vocavit 
Epiphanius; quod qua» in Niccno erant, ea- 
dem et in altero continentur; etsi hoc ali- 
quando sit auetius. Siquidem omnia, quz ad 
fidem catholicam adversus secutas deinceps 
haereses muniendam periinent, in Niccno 
illo trecentorum decem et octo Patrum sym- 
bolo contineri, non solum Athanasius pleris- 
que locis: sed etiam Athanasio posterior 
Cyrillus, ae Leo; aliique Catholici seriptores 
testati sunt. Atqui complures post Niceenam 
editam formulam h:sreses orte sunt etiam 


& Errem. in cor. secl. 120. Καὶ αὕτη μὲν ἣ 
πίστις παρεδόθη ἀπὸ τῶν ἁγίων ᾿Αποστόλων, χαὶ ἐν 
ἐχχλησίᾳ τῇ ἁγία πόλει ἀπὸ πάντων ὁμοῦ τῶν ἁγίων 
᾿Ἐπισχόπων ὑπὲρ τριαχοσίων δέχα τὸν ἀριθμόν. Cor- 
rexerim libens. 'Azb τῶν ἁγίων ᾿Αποστόλων τῇ ἐχχλη- 
σίᾳ" καὶ ἐν τῇ Νιχαίᾳ πόλει. 

b NruaAN. ἫἪ δὲ ἁγία σύνοδος ἣ ἐν Σαρδιχῇ συναχ- 
θεῖσα ἠγανάχτησε᾽ xa ὥρισε μηδὲν ἔτι περὶ πίστεως 
γράφεσθαι, ἀλλ᾽ ἀρχεῖσθαι τῇ ἐν Νικαίᾳ παρ᾽ αὐτῶν 


1 Epiph. in Ancor. parag. 221. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP, XVIII, 


üt 


superstite adhuc Athanasio, ut Apollinarista- 
rum, Macedonianorum, et ali? nonnulle, ad 
quas retundendas ; imo ad. omnes alias suffi- 
cere Nieenum symbolum passim affirmat 
Athanasius. Cujus illustre testimonium, imo 
totius Alexandrinz synodi exstat in synodica, 
quz ad Antiochenses inscribitur. lbi enim 
Sardicensem ait synodum « decresse, ne quid 
ulterius de fide scriberetur: sed ut omnes 
contenti essent ea fide, quam Nice professi 
erant Patres : quod nihil ei deesset, sed plena 
pietatis foret : ae nullo modo secundam fidei 
expositionem seribi oportere : ne illa que 
apud Niceam conscripta fuerat, impertecta 
putaretur, et iis daretur occasio, qui de fide 
scribere, ae definire scepius vellent ^. » 

idipsum et Ariminenses Patres, qui Catho- 
lici initio convenerant, in epistola ad Constan- 
tium contestatos esse idem refert: ne nova ali- 
qua fidei professio conderetur; cum Niecna 
sufficeret: « per quam non solum heresis 
Ariana, sed etiam alie omnes everse sunt^. » 
Quod et alii Patres postea, uti dixi, comproba- 
runt; ae Nieenum symbolum ad omnia satis 
idoneum esse decreverunt: nimirum cum eos 
tot fideiformularum, et ectheseon pigeret; quas 
pessimi novorum dogmatum fabri identidem 
eudebant. Quare satis esse Nicenum symbo- 
lum ad catholieam professionem arbitrati 
sunt. Quod si quid ad illud adjicere opere 
pretium est yisum : ut in Constantinopolitano, 
aliisque : non illud additamenti, nedum novze 
formule fidei loco haberi voluerunt ; sed ube- 
rioris, ae necessarie declarationis. Ubi Chal- 
cedonenses Patres in Zefinitione fidei tradide- 
runt, et in Florentina synodo eontra Grecos 
strenue Latini doctores argumentati sunt. 
Vide qui in septimo de Z7"rinitate libro, ca- 
pite xix, de ea re disputavimus, maxime ex 
Maximo martyre. 

XI. Non diffitebortamen posse quempiam 
sie Epiphanii locum interpretari, ut symbo- 
lum illud, quod primo proposuit, non ipsum- 
met esse Niezenum velit : sed fidei catholicze 


πατέρων ὁμολογηθείσῃ πίστει, διὰ τὸ μηδὲν αὐτῇ λείπειν, 
ἀλλὰ πλήρη εὐσεδείας εἶναι: χαὶ ὅτι μὴ δεῖ ἐχτίθεσθαι 
δευτέραν πίστιν, ἵνα μὴ ἣ ἐν Νιχαίᾳ γραφεῖσα ὡς ἀτελὴς 
οὖσα νομισθῇ, καὶ πρόφασις δοθῇ τοῖς ἐθέλουσι πολλάχις 
γράφειν, χαὶ δρίζειν περὶ πίστεως. 

ὁ Epist. syn. Arimin. apud Ath. lib. de Syn. 
Δι᾿ ἧς οὐ μόνον αὕτη, ἀλλὰ καὶ αἱ λοιπαὶ αἱρέσεις χαθη- 
ρέθησαν. 

Vide οἱ epist. ad Zfricanos. 


Eapositio- 
nem. 


612 


professionem χαθόλου, absoluteque : cujusmodi 
fidem et Apostoli Ecclesie commendarunt : 
et Niceena synodus, quam solam cecumenicam 
noverat Epiphanius, przscripsit. Scitum illud 
est Athanasii de Arianis, qui ad Ariminense 
concilium ituri, formulam quamdam fidei 
apud Sirmium coram imperatore Constantio 
conceperant, cum hac epigraphe. « Edita est 
catholicà fides in presentia Domini nostri 
religiosissimi, przclarique victoris, Impera- 
toris Constantii Augusti eterni, coss. claris- 
simis illustrissimisque viris Flaviis, Eusebio, 
et Hypatio, Sirmii, undecimo calendas Ju- 
nias^; » de hae, inquam, expositione fidei 
recte ilos irrisit Athanasius, merito ab iis 
certum tempus esse prefixum, a quo ita cre- 
dere ecepissent ; ut ostenderet recentem hane 
illorum esse tidem, non ah Apostolis accep- 
tam; quemadmodum Lucas edietum Augusti 
Oasaris deorbe terrarum describendo , quia 
novum erat, certa temporis consignavit nota : 
« Sie illi, inquit, ita scribentes; exposzta modo 
est fides * ostenderunt recentiorem esse hcere- 
sissuce sententiam, nee antea fuisse^. » Itaque 
Nicenum concilium, in condendo symbolo 
suo, nihil ejusmodi posuisse : sed ut veterem, 
et Apostolieam fidem, et ab majoribus tradi- 
tam sancire se monstrarent, addidisse : /ta 
Catholica Ecclesia. 

XII. Sic igitur Epiphanius fidei symbolum 
istud, in quo nonnulla clarius et expressius 
erant coneepla eontra novas haereses, quam 
in Nieeno fuerant, non dubitavit editam ab 
Apostolis, et ab trecentis decem etocto Patri- 
bus appellare fidei formulam. Perinde atque 
idem Athanasius ad Jovinianum scribens, 
fidei ἔχθεσιν ejus rogatu preseribit; in qua de 
Spiritus divinitate, de qua nihil synodus 
Niezena nominatim caverat, mentionem facit, 
ac nihil tamen el aliud nisi Nieenum symbo- 
lum proposuit, affirmans « haee esse qua ab 
orbe condito praedicata sunt *. » 

Hoe si diligentius observasset vir eruditus!, 


& NruaN. de Syn. "Ἐξετέθη ἣ πίστις χαθολιχὴ ἐπὶ 
παρουσίᾳ τοῦ δεσπότου ἡμῶν τοῦ εὐσεδεστάτου, καὶ 
χαλλινίχου βασιλέως Κωνσταντίου Αὐγούστου τοῦ αἷο- 
νίου Σεδαστοῦ, ὑπατεία Φλαυίων Εὐσεδίου, xoi “Ὑπατίου 
τῶν λαμπροτάτων, ἐν Σιρμίῳ, τῇ πρὸ τὰ χαλανδῶν 
᾿Ιουνίων. 

b NrHaN. ibid. Οὕτω χαὶ οὗτοι γράψαντες ἐξετέθη 
νῦν ἣ πίστις, ἔδειξαν ὅτι νεώτερόν ἐστι τὸ τῆς αἱρέσεως 
αὐτῶν φρόνημα, καὶ οὐχ ἣν πρότερον. 


) Voss. de (ribus symb. Dissert. 111, parag. 13. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


non dixisset « aberratum a nobis fuisse in 
postrema nostra editione Epiphanii, quod in 
ea ad oram adnotavimus, Niecne fidei con- 
fessionem esse priorem earum, quas extremo 
Ancorato legere est; cum tamen in eadem 
illa inveniantur de Eeclesia, et alis a Cons- 
tantinopolitana synodo adjectis. » Atqui nihil 
hic aberratum a nobis fuisse, res ipsa docet. 
Nisi forte non hoc diserte scribit Epiphanius, 
istam ipsam fidei confessionem a sanctis 
Apostolis, et Niczena synodo traditam fuisse. 
Quod si verum est, profecto Catholica est, et 
IViegna confessio. Quamvis enim non sit ipsa- 
met formula totidem verbis edita in illa 
synodo; est tamen hujus professio fidei, ut et 
Apostolorum ; quia non aliter utrique credi- 
derunt ; et illa ipsa, quze non diserte professi 
Sunt, δυνάμει, et consequenter asseverarunt. 
Quippe, ut alibi ait Athanasius, «Fides nostra 
ex Apostolorum doctrina proficiscitur, et ex 
Patrum traditione confirmatur, alque ex 
novo, ct veteri Testamento". » 

XII. Quocirca regnum Christi, hoc est in- 
carnati Verbi, in ipsa carnis assumptione 
ceptum, nunquam in omnem :eternitatem 
esse desilurum, et ipsam adeo cum carne 
copulationem perpetuam fore, satis superque 
demonstravimus ex theologicis principiis, hoc 
est Seripturis sacris, et eonciliorum decretis ; 
adeoque sanctis Patribus, e quibus tres, qua- 
tuorve subjieiemus, qui post exortam Mar- 
celli; ae Photini hzresim, contra eam pro 
catholica veritate certarunt. Imprimis Basilius 
epistola tr, ubi Marcelli pravam sententiam 
suggillat, quem ex ipsius libris ita de Christo 
sentientem arguit: «Appellatum esse Verbum 
unigenitum, quod pro usu, et ad tempus 
processit: ae rursus ad illum, a quo processit, 
revertit : quod nec antequam exiret fuit, ne- 
que post reditum subsistit^. » Gregorius item 
Nazianzenus regni Christi perpetuitatem ad- 
versus Arianos uberrime demonstrat: et 
Apostoli locum illum ex eapité xv prioris ad 


c Idem? ad. ov. Ὅτι ταῦτα μὲν ἐξ αἰῶνός ἐστιν 
χηρυττόμενα. 

d Aruaw. in ep. ad 4delphium. “Ἡμῶν δὲ ἣ 
πίστις ἐστὶν ἣ ὀρθὴ, καὶ ἐχ διδασχαλίας ᾿Αποστόλων ὅρμω- 
μένη. xai παραδόσεως τῶν πατέρων βεδαιουμένη, ἔχ τε 
νέας, χαὶ παλαιᾶς διαθήχης. 

e Dasit. Ὃς λόγον μὲν εἰρῆσθαι τὸν μονογενῆ 
δίδωσι, χατὰ χρείαν, χαὶ ἐπὶ χαιροῦ προελθόντα" πάλιν 
δὲ εἰς τὸν ὅθεν ἐξῆλθεν ἐπαναστρέψαντα. οὔτε πρὸ τῆς 
ἐξόδου εἶναι, οὔτε μετὰ τὴν ἐπάνοδον ὑφεστάναι. 


Virtualiter. 


Statuitur 
regni 

Christi per- 

petuitas. 


aa--—"——— áo! 


DE INCARNATIONE, 


Corinthios, quo illi terminandum illud ssse 
eontendebant, ad verum intellectum revocat. 

Augustinus in primo de 77initate, capite 
octavo ; « Illud autem, quod dicit Apostolus, 
inquit, Cum autem et omnia subjecta fuertnt, 
tunc et ipse Filius subjectus erit. ei qui subjecit 
omnia'; aut ideo dietum est, ne quisquam 
putaret habitum Christi , qui ex humana erea- 
tura susceptus est, conversum iri postea in 
ipsam divinitatem, vel, ut certius expresse- 
rim, deitatem, que non est creatura, » etc. 
ubi Marcelli tacite pulsat insanam heresim, 
qua humanam naturam tandem extinctum 
iri docuit. Joannes quoque Chrysostomus 
clarius idem explieat homilia undecima n 
Joannem ad illa verba : Et habitavit in nobis. 
« Contemplare mihi, inquit, terribilem, et 
areanam illus mysterii dignitatem. Nam 
perpetuo tabernaeulum istud incolit. Etenim 
carnem nostram induit, non tanquam iterum 
eam derelieturus : sed ut secum illam semper 
habiturus. Quippe nisi ita se res haberet, non 
eam utique throno regio dignatus esset : nec 
illam gestans ab omni adoraretur coelesti 
militia Angelorum, Archangelorum, Throno- 
rum, Dominationum. Prineipatuum, Potesta- 
tum ^. » 

De eodem regno Christi post judicium late 
disserit Hieronymus in commentario ad caput 
primum epistole ad Ephesios?. 

His adjungendus est Epiphanius, qui non 
solum in illo Ancorati loco Niccni concilii 
professionem edidit, eum hac appendiee, per- 
petui regni : sed etiam alteram longiorem 
formulam subjecit, ubi eadem continetur ?. 

Agnoscit et :eternum regem Jesum, hoc est 
Deum hominem, Prudentius in Apotheosi, sie 
scribens, 


« Sed nos, qui Dominum libris, ct eorpore, 
[jam bis 

Vidimus, ante fide, mox carne, et sanguine 
[coram ; 

Quique voluminibus vatum, cruce, teste, pro- 
[batis, 

Rimantes digitos costarum in vulnera cruda 
Mersimus,et manuum visu dubitante lacunas 
Serutati, c&ternum regem cognoscimus Ie- 
[sum. » 


ὦ Cunxsosr. tomo If. Καὶ θέα μοι τὸ φριχτὸν, ol 
ἀπόῤῥητον τοῦ μυστηρίου. διὰ παντὸς γὰρ ταύτην χατοιχεῖ 
τὴν σχηνήν. τὴν γὰρ σάρχα τὴν ἡμετέραν περιεδάλετο, 
οὐχ ὡς πάλιν αὐτὴν ἀφήσων, ἀλλ᾽ ὡς διαπαντὸς ἔξων 


LIB. XII, CAP. XIX. 613 


Gelasius item primus in epistola secunda, in 
qua fidem suam profitetur, « Nunquam autem 
post resurrectionem, ait, unitionis naturae 
sua discessit a proprio templo : nee discedere 
potest propter ineffabilem suam benignita- 
tem.» Possunt et alii complures annumerari, 
qui eidem catholico dogmati suffragantur ; 
sed in re perspicua, nec jam fere controversa, 
abunde multos attulimus. 


CAPUT XIX. 


An toto saltem illo triduo, quo in sepulcro ja- 
cuit Christus, divinitas ab anima, vel carne 
separata fuerit. 1. XNonnullos affi masse 
veteres, ut Ephiphanium, 2. Hilarium, Am- 
brosium : qui et abanima disjunctam videtur 
existimasse. 3. Excpenditur Apostoli locus 
quidam ez capite primo ad | Colossenses. 4. 
IVonnullorum gravior error, qui ab humana 
Christi natura ante. mortem Deum | volunt 
esse separatum. ὃ. lVunquam me n morte 
quidem ab anima. et corpore disjunctum 
fuisse Deum, probatur ex. Patribus. 


T. Ad Incarnationis semel susceptae perpe- 
tuitatem adstruendam reliqua est de duabus 
antecedentis capitis initio propositis qusstio , 
utrum ad breve tempus saltem interrupta sit 
illa Verbi eum homine copulatio. Ac de 
anima quidem minus est negotii. Nam unus, 
nisi fallor, ab ista disjunetum triduo illo 
fuisse Verbum existimavit ex paucis illis anti- 
quis Patribus, qui a earne separatum esse 
dixerunt, Paucos esse dixi, qui quidam me- 
morie me: suceurrunt; iique sunt quatuor, 
aut quinque. 

Epiphanius e Grecis, cum animam sentiat 
& Verbo minime esse divulsam; carnem 
tamen ab eo destitutam fuisse significat, pri- 
mum in hzresi vicesima, que est Zerodiano- 
rui, cum sic scribit : « Tertio die cumsancto 
5110 corpore resumgit: quod quidem corpus 
cum divinitate conjunxit, nonamplius dissol- 
vendum , nec amplius perpessionibus ob- 


μεθ᾽ ἑαυτοῦ. οὐ γὰρ dw, εἰ μὴ τοῦτο ἦν, xol τοῦ θρόνου 
χατηξίωσεν αὐτὴν τοῦ βασιλιχοῦ, xat φορῶν αὐτὴν προσεχυ- 
νεῖτο ὑπὸ πάσης τῆς ἄνω στρατιᾶς, ἀγγέλων, ἀρχαγγέ- 
λων, θρόνων, χυριοτήτων, ἀρχῶν, ἐξουσιῶν. 


1 1 Cor. xv, 28, — 2 Wier. tom. III, — 8 Epiph. in Ancor. S 121, 


Recen- 
sentur qui 
carnem post 
mortem, 
ἃ divinitate 
derelictam 
censuere, 


614 


noxium ; nec sub dominatum mortis iturum; 
ut ait Apostolus! : Mors ili ultra non domina- 
libur ^. » In resurrectione dicit Verbum cum 
divinitate sua junxisse carnem. Igitur ab ea 
mortis interventu sejunctam fuisse credidit. 

Idipsum manifestius exponit in heresi 
1XIX quae est Arianorum: ubi quod moriturus 
in cruce dixit Dominus ad Patrem?: Deus 
meus, Deus meus, quare me dereliquisti : tam- 
quam ab homine usurpatum esse seribit : 
« Humana quippe natura ipsius, inquit, non 
seorsim existens: quippe minime sejuncta 
divinitate, humanitateque separatim consis- 
tente, ista dicebat, velut alius et alius loque- 
retur. Sed cum illa eadem humanitas cum 
divinitate conjuncta sic esset, ut una esset 
utriusque sanctitudo : et in hac illa perfectis- 
sime omnia cognosceret, utpote Deo copulata, 
et in unam consociata deitatem, videns divi- 
nitatem jam in procinctu quodam csse. ut 
sanctum corpus desereret, ex ipsius hominis 
Dominici persona^, » etc. verba illa pronun- 
tiavit. Atque ibidem divinitatem ait cum 
anima descendisse ad inferos; quem locum 
postea referam, cum de hoe ipso descensu 
agam sequenti libro?. 

II. Idem et Hilarius significare videtur 
canone xxxii in Matthewm, cum de voce illa 
Christi loquitur, Deus meus, Deus meus, etc. 
« Clamor vero ad Deum, inquit, corporis vox 
est, recedentis a se Verbi Dei contestata dis- 
sidium ἢ. 

Ambrosius in tractatu de symbolo Apostolo- 
rum, capite xi. Verbum Dei saltem a carne 
separatum esse demonstrat. Nam de anima 
loquens, « De hae ergo, inquit*, qus per 
omnia nostrarum animarum similis est, Sal- 
vator ait, Potestatem habeo ponendi, animam 
meam, et ferum sumendi eam?; et Nemo eam 
tollit a me; sed ego pono a meipso. Hzc beata 
anima, quz in cruce ad divinitatem clamavit, 
dicens, Deus, Deus meus, quare me dereli- 


α Errem. Καὶ ἀνίσταται τῇ τρίτῇ ἡμέρᾳ σὺν αὐτῷ 
τῷ ἁγίῳ σώματι, συνενώσας τὸ σῶμα τῇ θεότητι, μηχέτι 
λυόμενον, μηχέτι πάσχον, μηχέτι ὑπὸ θανάτου χυριευό- 
μένον: ὥς φησιν ὁ ᾿Απόστολος, θάνατος αὐτοῦ οὐχέτι 
χυριεύει. 

b Idem hor. rnxix, ὃ 02. Ἢ γὰρ αὐτοῦ ἐνανθρώ- 
πησις οὗ χατιδίαν τις οὖσα" οὐ γὰρ ἀποχεχωρισμένης τῆς 
θεότητος, χαὶ χωρὶς οὔσης τῆς ἐνανθρωπήσεως ἔλεγεν ὡς 
ἄλλου, καὶ ἄλλου, ἀλλὰ συνηνωμένης τῆς ἐνανθρωπή- 


- * Confer Cutantii Profationem ad Hilarium. Z. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


quisti? Clamavit homo divinitatis separatione 
moriturus. Nam cum divinitas mortis libera 
sit, utique mors esse non poterat, nisi vita 
discederet : quia vita divinitas est, quee nun- 
quam patitur vel mortem, vel corruptionem. 
Immortalis enim semper, et incorruptibilis 
est. Deus autem,qui Verbum, et spiritus est,qui 
ubi vult spirat, carnem humanam , animam- 
que susceptam non deseruit invitus : sed quia 
voluit, ubi voluit, quomodo voluit, etquando 
voluit, relinquens posuit eam, et iterum 
assumpsit eam. Non ergo eujuspiam jure, ae 
potestate exutus est carnem, sed ipse se exuit, 
Nam qui potuit non mori si noluisset, proeul- 
dubio quia voluit, mortuus est. Quod ita esse 
comprobans ait, spolians se carne, principatus 
et potestates expoliavit. » Hie Ambrosius non 
solum carnem, sed ipsam quoque animam a 
Verbo destitutam ad tempus fuisse videtur 
asserere : quod alioqui mori non potuisset, 
quamdiu divinitas, hoe est vita, conjuncta 
cum illis esset. Ac de carne quod subinde 
affert ex Apostoli testimonio, potest carnis 
vocabulo tota ipsa intelligi natura hominis, 
ut alias s:epe. Ita spoliare se carne, idem erit, 
ac corpore pariter et anima. Apparet autem 
sie Ambrosium locum illum Apostoli legisse, 
spolians se carne, pro eo quod hodie habetur, 
Epoliens principatus, quemadmodum Syrus 
Paraphrastes legisse videtur, ita locum 
illum redens, Et per expoliationem | corporis 
sui diffumavit principatus, ete. Sie et Augus- 
ünus aliquot in loeis, ut in epistola rix. 
Lxuens se carnem, principatus, et potesta- 
tes. exemplavit*. Et in libro de agone Chri- 
stiano, capite secundo, Z'uens se carne. Et in 
primo libro de Peccatorum meritis. et remis- 
sione, capite xxvir. Sie in libro XVI contra 
Faustum, capite xxix. Zauens se carnem : ubi 
ct Pauli locum istum interpretatur sie, ut 
« carnem mortalitatem carnis intelligat; se- 
cundum quam proprie corpus hoc caro nori- 


σεως τῇ θεότητι, μιᾶς οὔσης ἁγιαστίας, xoi ἤδη ἐν αὐτῇ 
τὰ τελειότατα ἐπισταμένης, οἷα δὴ ἐν θεῷ συνηνωμένη, 
χαὶ εἰς μίαν θεότητα συνημμένη, δρῶσα ἤδη τὴν θεότητα 
σὺν τῇ ψυχῇ κινουμένην ἐπὶ τὸ χαταλεῖψαι τὸ ἅγιον 
σῶμα, ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ τοῦ χυριαχοῦ ἀνθρώπου, 
τουτέστι τῆς αὐτοῦ ἐνανθρωπήσεως. 

€ Col. n, 45. ᾿Απεχδυσάμενος τὰς ἀρχὰς, xol τὰς 
ἐξουσίας ἐδειγμάτισεν ἐν παῤῥησίᾳ. 


1 Rom. γι, 9. -- 9 Matt. xxvir, 46. — 8 Cap. xv, $ ἅ. — 4 Ambros, tom. IV. — 5 Joan. x. 


TV UE 


Exponitur 
locus 

A postoli ex 

cap. 1, Ad 

— Colossens. 


Nonnullo- 
.rum error 
gravior. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. XIX. 


natur. Qua mortalitas proprie caro appellata 
est; quia in illa resurrectionis immortalitate 
non erit. Propterea scriptum est, Caro, et 
sanguis regnum Dei non possidebunt. » Hilarius 
item in nono libro de Z'rznitate, exutus carnem 
legit : et, se carne spolians ; quod posterius 
siepius repetit. 

HI. Verum hse lectio nusquam hodie 
comparet. Credibile est, Patres illos, qui sie 
verterunt, existimasse, participium ἀπεχδυσά- 
μένος reciprocam habere significationem, qua- 
lis apud Hebreos est conjugatio Aifhpahel : 
secundum quam Hebraice diceretur wwzno2, 
hoe est spolians vel exuens se. Ubi veteres illi 
subaudiendam carnem putarunt. [ta censet 
Erasmus, quem frustra Beza redarguit : quod 
Christus carnem nunquam abjecerit. Sed recte 
oecurritur ex Augustini interpretatione illa, 
quam ex libro XVI contra Faustum adduxi- 
mus: qua reipsa proeu! dubio adhibenda 
foret, si spoliatum carne esse Verbum dixisset 
Apostolus. Sed non dixit. Solos enim princi- 
patus et pofestates ; id est demones spoliatos 
esse voluit, non autem Christum ipsum. Ne- 
que vero facile coheret ille sensus Augustini 
cum illorum verbis, quos citavimus. Viden- 
tur enim .disjunctum a carne Verbum intel- 
lexisse. 

Rursus Leporius in libello E'mendationis , 
eui Augustinus, et alii episcopi subseripse- 
runt, carnem a Verbo derelictam esse diserte 
confirmat, cum de voce illa moribundi Christi, 
qua se destitutum a Patre queritur, disputat: 
« Ut vere, inquit, manifesteque filius Dei se- 
cundum carnem se ostenderet moriturum ; et 
velut carnis ipsius voee utens, ponens prae- 
teritum pro futuro, quia per mortem crucis 
necessario terrenum corpus erat a Deo pro 
tempore relinquendum, non solum a Deo, 
verumetiamab anima sua, quz erat unita cum 
Deo, hocipsum priusquam fieret, nobis mo- 
riens testaretur. » Ac subinde, « Divinitas cum 
unita sibi anima, non crucifixum hominem 
reliquit in pcenam : sed exanimem carnem 
deseruit ad tempus. » 

IV. ItemVitalis et Constantius Hispani, in 
epistola ad Capreolum | Carthaginensem epis- 
copum, de quibusdam hzereticum dogma 
tuentibus, qui hominem in Christo suscep- 
tum,a Verbo destitutum in passione dicebant, 
nt merus homo pateretur ; «Sed et hominem, 
inquiunt, parum dicunt pependisse in eruce: 
comprehensum aiunt; recessit Deus ab eo. 


615 


Quibus parvitas nostra sie dicit : nunquam 
Deus recessit ab homine adsumpto, nisi 
quando dixit de cruce : eli, heli lawma sa- 
bactani : Deus, Deus meus, quare me dereli- 
quisti? » Quae sic intellizenda sunt, ut eo 
momento, quo mortuus est , Deus eum dere- 
liquerit : ut ad eamdem cum Leporio relaba- 
tur sententiam; falsam illam quidem (Non 
enim vel animam a carne disjunctam ; vel 
corpus exanime divinitas abjecit) sed ea 
tamen tolerabiliorem, quam illi tueban- 
tur, de quibus ad Capreolum scribunt : 
qui non post mortem, sed in ipsa per- 
pessione eruciatuum discessisse Deum ab 
homine dicebant. 

Hujusmodi errorem confutat Hugo Victo- 
rinus! : et Ambrosii, quo niti videtur, expen- 
dit locum, de Epositione Psalmi xx1,in qua 
minime reperitur. Est vero perbrevis exposi- 
tio illa in tomo secundo, ubi tale nihil oceur- 
ri?, Reperiturautem in tractatu ad Symbolum, 
unde nos deprompsimus. Hugo igitur opinio- 
nem illam quie ante mortem ab Verbo 
derelictum hominem asserebat, merito stoli- 
dam et absurdam esse judicat, si sic destitutus 
intelligatur, ut solutus sit ambarum natura- 
rum nexus. Presertim cum idcirco recessisse 
dicatur ab Ambrosio Deus, quia manente in 
carne vita, hoc est Deo, mori ista non poterat. 
Atqui nonnisi vivendo patiebatur homo in 
Christo. Itaque quod derelietum se Christus 
in cruce queritur, exponit sie : « Dereliquit, 
quia auxilium non contulit : sed non dereli- 
quit, quia presentiam non abstulit; subtraxit 
protectionem , sed non separavit unionem. » 
Eadem fere leges et apud Magistrum senten- 
tiarum, libro tertio, distinctione xxr. Atque 
hee vera est, et communis interpretatio ; 
verum non satis cum Ambrosii et aliorum 
verbis coheret, quos paulo ante retuli. 

V. Non dubium est, quin vulgo ab theo- 
logis, imo ab Christianis opinio ista repudie- 
tur; ae pro certo habeatur, Deum Verbum 
nec ab anima Christi, nec ab ejus carne sepa- 
ratum fuisse, quando mors ambas ab sese 
mutuo divellit homines partes, ac tum ad 
inferos descendenti anime ; tum jacenti in 
sepulehro corpori, revera, et za0' ὑπόστασιν 
conjunctus, ut erat, permanserit ; hoc enim 
argumento, tanquam validissimo telo, Aria- 
nos. et Apollinaristas antiqui Patres confuta- 
runt, ut qui animam detrahebant homini 
Christo : ex quo sequebatur illud, quod pro 


1 Lib. ΤΙ de Sacr. fid. par, f, cap. x, tom. IIT. — 2 Ambros. tom. II, col. 671. 


Verbum nec 
ab anima 
nec a carne 
semel 
assumpta 
unquam est 
divulsum. 


Testimonia 
Patrum. 
Athanasii 

locus 
notandus, 


616 


absurdo illis intentarunt Catholici ; quoniam 
mors anima esta corpore separatio, si pro 
anima*earni Christi fuerit V erbum, hoe ipsum 
a carne fuisse disjunctum. 

Audiendus hac de re Athanasius, ejusque 
oontra haereticos Apollinaristas perpendenda 
sunt verba. Postquam enim palam e Scerip- 
tura fecit, Christum animam pro nobis po- 
suisse suam, et eam ab consortio corporis 
morte esse diremptam, sie illis instat: « Quo- 
nam igitur pacto Judai valuerunt solvere 
templum Dei, et indissolubilem carnis cum 
Verbo commistionem dirimere, siquidem 
hujusmodi faeta est, ut dicitis, corporis mor- 
lificatio ? Non enim morlifieatum est corpus, 
nisi sit ab aliquo separatum ^, » etc. Cum igi- 
lur Christus! «inclinato capite tradiderit spi- 
ritum, ut narrat Joannes: quemnam spiritum 
putatis a. corpore fuisse sejunctum, ex quo 
consecuta sit mortifieatio? Dixistis enim car- 
nem exstantia carentem sibi admiscuisse 
Verbum, et sie vere rationalem, ac perfectum 
hominem effecisse. Igitur si Verbum recessit 
a corpore, et ita mortificatio facta est, contra 
Deum prevaluerunt Judei hoe ipso, quod 
indissolubilem mistionem solverunt. » Item, 
« Quomodo separatum ab incorrupto Deo 
corpus in incorruptibilitate permansit : » 
He et iis plura magnus Athanasius : quae 
nisi pro certissimis habita essent apud Chri- 
stianos, non iis usus esset invietus catholicae 
fidei propugnator ad nuperam illorum repel- 
lendam calumniam, qui pro anima, Verbum 
ipsum in Christo homine substituebant. 

VI. Pulchre illud idem disputat Gregorius 
Nyssenus in codem versatus argumento, sed 
contra adversarium alterum , Eunomium : 
qui ex magistri sui Arii praescripto, Verbum 


& Ατπαν, lib. de Salut. adventu Jesu Christi. 
Πῶς οὖν ἴσχυσαν oi ᾿Ιουδαῖοι λῦσαι ναὸν θεοῦ, καὶ τὴν 
ἄλυτον σύγχρασιν τῆς σαρχὸς πρὸς τὸν λόγον γενομένην 
χωρίσαι, εἴγε xo0' ἡμᾶς ἔσχεκτοῦτον τὸν τρόπον fj τοῦ 
σῴματος νέχρωσις; οὔτε γὰρ ἂν ἐνεχρώθη τὸ σῶμα, εἰ μή 
τινος ἐχωρίσθη, ele. Ποῖον πνεῦμα ὑπειλήφατε ἀπολχε- 
χωρηχέναι τοῦ σώματος, χαὶ τὴν νέχρωσιν γεγονέναι; 
εἰρήχατε γὰρ ὅτι σάρκα τὴν ἀνυπόστατον συγχεράσας 
ἑαυτῷ ὃ λόγος ἔδειξε τὸν ὄντως λογιχὸν χαὶ τέλειον 
ἄνθρωπον. Ei τοίνυν ὃ λόγος ἀπεχώρησε τοῦ σώματος, 
χαὶ οὕτως ἣ νέχρωσις γέγονε, χατὰ θεοῦ ἴσχυσαν οἱ 
᾿Ιουδαῖοι λύσαντες τὴν ἄλυτον σύγχρασιν. 

b lbid. Πῶς δὲ χαὶ τὸ σῶμα τοῦ ἀφθάρτου θεοῦ 
χωρισθὲν, ἐν ἀφθαρσίᾳ διέμεινεν ; 

c Gnkcon. ΝΎΒΘΕΝ. I cont. Eun. 'H γὰρ θεότης 
καὶ πρὸ τῆς σαρχὸς, xoi ἐν τῇ σαρχὶ, καὶ μετὰ τὸ πάθος 


1 Joan. xix, 90, — ἃ Hebr. 11, 14. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


asserebat solum sibi adjunxisse corpus, et 
vicem ei anim:e praestitisse. Hunc igitur simi- 
libus atque Athanasius argumentis insequi- 
tur:et animam perinde atque carnem in 
Christo fuisse confirmat : « Divinitatem porro 
et ante carnem, et in carne, et post passio- 
nem eodem modo se habere semper ; ut quod 
erat natura, perpetuo sit, et in aeternum ma- 
neat,qua in humanz natur: perpessione pro 
nobis dispensationem implevit, eum ad tem- 
pus animam a corpore disjunxit : adeo ut ab 
neutro eorum, quibus cum mista fuerat, 
sejuneta fuerit; et rursus dissociata conjun- 
xerit". » 

Idem etiam in epistola ad Zustathiam, et 
Ambrosiam affirmat his verbis: « Ut enim 
ilie, id est in morte, corpus quidem ut ab 
anima separaretur, per dispensationem fecit. 
Caeterum divinitas, quae dividi non potest in 
partes, semel cum subjecto temperata, et 
commista, nec a corpore nec ab anima divulsa 
est : sed eum anima in Paradiso fuit, ad cujus 
aditum una eum Lairone viam hominibus 
munit: per corpus autem, in corde terre, 
illum tollens e medio?, qui mortis habebat 
imperium. Et propterea corpus ipsum Domi- 
nus appellatur, ob insidentem ipsi divinita- 
tem ^, » 

VIT. Augustinus quoque illud ipsum haud 
dubie significat : primum in tractatu Lxvir 
in Joannem. Ac de anima quidem apertis 
conceptisque verbis asserit, eam a Verbo non 
esse separatam, sed a carne duntaxat. De hae 
vero idem etiam indicat, dum ἃ sola anima 
derelictam eam esse dieit, «Quid fecit, inquit, 
passio ; quid fecit mors, nisi eorpus ab anima 
separavit? » Preeterea post mortem Christum 
ait in. sepulero jaeuisse, et solam carnem ab 


ἀεὶ ὡσαύτως ἔχει, ὅ ἣν τῇ φύσει παντότε οὖσα, xai εἰς 
ἀεὶ διαμένουσα. ἐν δὲ τῷ πάθει τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως 
τὴν ὑπὲρ ἡμῶν οἰκονομίαν ἐπλήρωσε, διαζεύξασα τὴν 
ψυχὴν πρὸς καιρὸν ἐχ τοῦ σώματος" χωρισθεῖσα δι’ οὐδε- 
τέρου, ᾧ ἅπαξ συνανεχράθη, καὶ πάλιν τὰ διεστῶτα 
συνάψασα. 

d Idem. Ὡς γὰο ἐχεῖ τὸ μὲν σῶμα τῆς ψυχῆς διὰ- 
ζευχθῆναι xac? οἰχονομίαν ἐποίησεν" ἣ δὲ ἀμέριστος θεότης 
ἅπαξ ἀναχραθεῖσα τῷ ὑποκειμένῳ, οὔτε τοῦ σώματος, 
οὔτε τῆς ψυχῆς ἀπεσπάσθη" ἀλλὰ μετὰ τῆς ψυχῆς ἐν τῷ 
παραδείσῳ γίνεται, ὁδοποιοῦσα διὰ τοῦ ληστοὺ τοῖς 
ἀνθρώποις τὴν εἴσοδον, διὰ δὲ τοῦ σώματος τῇ χαρδίᾳ 
τῆς γῆς, ἀναιροῦσα τὸν τὸ χράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου" 
xai διὰ τοῦτο χαὶ τὸ σῶμα κύριος λέγεται, "διὰ τὴν 
ἐγχειμένην θεότητα. 


DE INCARNATIONE, 


anima sejunctam appellari Christum obser- 
vat; itidem ut animam solam, « Et ipse 
Dominus Christus, inquit, dictus est sola caro. 
Quomodo, inquit, probas? Audeo dicere ; et 
sola caro Christi dictus est Christus. Credimus 
certe non in solum Deum Patrem ; sed et in 
Jesum Christum filium ejus unicum Domi- 
num nostrum. Modo totum dixi, in Jesum 
Christum filium ejus unicum Dominum 
nostrum. l'otum ibi intellive, et Verbum, et 
animam, et carnem. Sed utique confiteris 
etiam illud, quod habet eadem fides, in eum 
Christum te credere, qui crucifixus est, et 
sepultus. Ergo etiam sepultum Christum esse 
non negas, et tamen sola caro sepulta est. Si 
enim erat ibi anima, non crat mortuus. Si 
autem vera mors erat, ut ejus vera sit resur- 
rectio, sine anima fuerat in sepulchro : et 
tamen sepultus est Christus. Ergo Christus 
erat etiam sine anima caro : quia non est se- 
pulta nisi caro. » Quo ex loquendi modo col- 
ligitur, Verbum Dei eum carne in sepulcro 
jacente fuisse copulatum ; cum Christus, hoc 
est Deus, Deique filius, et Verbum in eodem 
sepulero tum jaeuisse dicatur tam in Seriptu- 
ris, quam in symbolis fidei; et a Patribus id 
siepius usurpetur : ut ex iis constabit eorum 
testimoniis, quibus ostendemus Christum ad 
inferna descendisse '. 

510 in epistola Lyn ad Dardanum, «Sicut ergo 
potuit reete diei Dominus glorie crucjfixus, 
eum ad solam carnem illa passio pertineret : 
ita reele dici potuit, Zod/e mecum eris in Pa- 
radiso, cum juxta humanam humilitatem, 
per carnem in sepulero, per animam in in- 
ferno illo die futurus esset. » 

Et in libro contra Felicianum  Arianum, 
« Sie in sepulero carnem suam commo- 
riendo non deseruit, sieut in utero Virginis 
connascendo formavit ?. » 

VIII. Fulgentius in libro tertio αὐ 7 γα - 
mundum, capite xvi. « Ab ipso namque con- 
ceptionis virginalis exordio sic in Christo 
personalis unitas mansit, ut utriusque nature 
inconfusa veritas perduravit : ut nec homo a 
Deo divelli, nec Deus ἃ suscepto posset ho- 
mine separari : nec tamen Deus hominem 
consumeret, nec homo Deum in aliquo per- 
mutaret: et lieet in Chrisü. morte carnem 
morientem fuisset anima desertura, divinitas 
tamen Christi nec ab anima, nec a carne 
posset separari suscepta, » Idem 7n A'esponsione 
ad questionem primam Ferrandi; « Nec ideo 


LIB. XII, CAP. XIX. 617 
debet aliquis, ait, &estimare, utramque ab in- 
vicem divelli potuisse naturam, quia per 
susceptionem mortis, et caro exanimis in se- 
pulero jacuit, et anima in infernum carne 
moriente descendit. Quando quidem eliam 
cum interveniente morte anima discessit a 
carne, inseparabilis in Christo utraquenatura 
permansit: quia necin inferno animam suam: 
nec in sepulcro carnem suam divinitas im- 
mensa deseruit. » 

Ferrandus ilem in epistola ad Severum ? : 
« Totus ergo Christus, ait, ubique est secun- 
dum Verbum, sed non totum ubique est : 
quia non est ubique anima rationalis, et caro, 
cum quibus est, totum totus Christus. Apud 
inferos fuit secundum animam rationalem ; 
sed non totum, quia caro non fuit, cum qua 
totum est. Totus Christus in sepulero fuit 
secundum carnem : sed non totum quia 
anima rationalis ibi non fuit, cum quo est 
totum. Verbum tamen Dei et cum anima sua 
apud inferos, et cum carne sua in sepulcro 
fuit : quia naturaliter ubique diffusum, nec 
anime sui, nec carni sue aliquando defuit. 
Sive igitur Verbum, sive anima rationalis, 
sive caro significatur, totus Christus signifi- 
catur, sed non totum, ete. Quare autem Ver- 
bum totus Christus, et anima rationalis totus 
Christus, et caro totus Christus, nisi, quia 
una est Verbi, anim: rationalis, et carnis 
persona? Quare iterum Verbum sine anima 
rationali et carne non totum Christus, aut 
anima rationalis etcarosine Verbo nontotum 
Christus, nisi quia alia est Verbi, alia ratio- 
nalis anims, carnisque natura. » 

IX. Joannes Damascenus erudite locum 
illum traetavit in libro tertio capite xxvir. 
« Quamobrem, inquit, etsi mortuus est tan- 
quam homo, et saneta illius anima ab illibato 
corpore divisa est : divinitas ab utroque mi- 
nime separata remansit, anima videlicet, et 
corpore. Àe ne sie quidem una hypostasis in 
duas est liy postases divisa. Nam et corpus, et 
anima simul a principio, in hypostasi Verbi 
exstantiam habuerunt, et in mortea se mutuo 
distracta ipsorum singula manserunt, unam 
Verbi hypostasim habentia. Itaque una hypo- 
stasis Verbi, fuit Verbi et anime et corporis 
hypostasis. Nunquam enim nec anima, nee 
corpus propriam habuerunt hypostasim prze- 
ter hypostasim Verbi. Porro una semper est 
hypostasis Verhi, et nunquam dux. Quare 
una semper hypostasis est Christi. Quamvis 


4 Lib, XIIE, cap. xvr,— 2 Cap. xiv, tom. Vl, — 3 Ferrand. tom, IIT Bibl. 


Subsisten- 
tie exper- 
tem. 


Paulini. 
raciocinatio 


618 


enim seeundum locum eorpus ab anima se- 
paratum fuerat; secundum hypostasim tamen 
per Verbum erat unitum ". » 

TheodorusAbucara in opusculo xxxir, quod 
Latine tantum exstat, contra Saracenum 
disputans, ejus argumentum refellit, quo 
probare studebat; Christum in morte ἀνυπό- 
στατον fuisse, ut in homine accidit, qui cum 
moritur, et ille partes, ex quibus constat, a 
se invicem divelluntur, haud amplius subsis- 
tit. Occurrit autem sie, non eamdem esse 
rationem hominis mortui, et Christi : atque 
« ipso passionis tempore, ait, cum a corpore 
separata est anima, ipse ab utraque parte in- 
separabilis mansit, indivulsa conjunctione 
collisatus, unaque sui ipsius divinitatis, et 
humanitatis hypostasis existens. » Tum que- 
renti Saraceno an ille partes sejunctze divi- 
nitatis essent participes, « Non minus, respon- 
det, quam quo tempore conjungebantur. » 

Sie OEeumenius in commentario ad caput 
secundum epistole ad Colossenses, « Anima, 
inquit, «corporea in morte disjungitur: at 
Deus Verbumnon item separatur abassumpía, 
et propria ipsius peeuliarique faeta carne, ani- 
mata scilicet intelligente anima. » 

X. Albinus Flaccus itidem in tertio de 77;- 
nitate, capite xvi. « Non tamen alicubi divini- 
tas, ait, humanitatem, ex quo in unitatem 
sus persons assumpta est, deseruit : verum 
etiam de eodem matris uteroidem Deus homo 
factus exivit; etin cruce idem Deus homo 
factus pependit; et in sepulero idem Deus 
homo factus jacuit. Sed in sepulero secundum 
solam carnem idem Deus homo jacuit; et in 
iufernum seeundum solam animam descendit, 
etc. Jam vero cum Christus uno eodemque 
tempore et in sepulcro jacuit, et in infernum 
descendit, quis non inseparabile nature utri- 
usque opus videat? » 

Paulinus Aquileiensis in libro primo contra 
Felicem Urgelitanum « Quoniam, inquit, pro- 
pria Verbi earo erat, quie passa est, ille uti- 
que passus, mortuusque dieitur, eujus propria 


«& Dawasc. Εἰ χαὶ τέθνηχε τοιγαροῦν ὡς ἄνθρωπος, 
xoi $ ἁγία αὐτοῦ ψυχὴ τοῦ ἀχράντου διηρέθη σώματος. 
ἀλλ᾽ f, θεότης ἀχώριστος ἀυφοτέρων διέμεινε, τῆς τε 
ψυχῆς, φημὶ, xoi τοῦ σώματος. καὶ οὐδ᾽ οὕτως ἣ μία 
L4 2 t€ [4 ^ M M 
ὑπόστασις εἰς δύο ὑποστάσεις διήρηται. τό τε γὰρ σῶμα, 

ὶ £ ! E * 3 M east 2v E» 2 -Ὁ - λό [4 
xol ἢ ψυχὴ κατὰ ταὐτὸν ἐξ ἀρχῆς ἐν τῇ τοῦ λόγου ὑπο- 
στάσει ἔσχον τὴν ὕπαρξιν. χαὶ ἐν τῷ θανάτῳ ἀλλήλων 
διαιρεθέντα ἔχαστον αὐτῶν ἔμεινε, τὴν μίαν τοῦ λύγου 
ὑπόστασιν ἔχοντα. ὥστε ἣ μία τοῦ λόγου ὑπόστασις τοῦ 
τε λόγου, xol τῆς ψυχῆς, xoi τοῦ σώματος ὑπῆρχεν 
ὑπόστασις. οὐδέ ποτε γὰρ οὔτε ἣ ψυχὴ, οὔτε σῶμα ἰδίαν 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


caro passa, et mortua esse perhibetur ; a qua 
nunquam post assumptionis saeramentum 
impassibilis, et indemutabilis separata divi- 
nitas predieatur. Ac per hoc Christus Jesus 
et passus, et mortuus, et sepultus, et resur- 
rexisse secundum Scripturas Dei Filius vera- 
citer declaratur. » 

He Paulini ratiocinatio latissime patet, et 
uberem testimoniorum copiam disputationi 
sufficit. Nam quotcumque sunt, qui Christum, 
aut Dei filium, aut Verbum, mortuum ac se- 
pultum esse dixerunt: (Hoe autem et Sym- 
bolorum fidei conditores, et cecumeniez 
synodi, czeterceque omnes, et Grieei Latinique 
Patres universi profitentur) iidem et ab carne 
mortua separatum non esse Deum assevera- 
runt; quando, ut Paulinus ait, unita est 
communis illius dieti dogmatisque ralio, quod 
carni perpetuo nexu copulatus, nee ab ea se- 
paratus unquam Dei filius exstiterit. Cui 
regule consentanee scripsit ita Petrus Da- 
miani, in opusculo primo, capite septimo, 
« Quisnam est derelictus in inferno? Christus 
Jesus , sed in anima sola. Quis resurrecturus 
triduo jacuit in sepulero? Christus Jesus : sed 
incarne sola. Ergo in his singulis Christus ; 
et in omnibus non duo, sed unus est Christus.» 

Accedat his Bernardus libro quinto de Con- 
sideratione, capite nono, « Quid divinitate 
potentius? inquit, Inde est quod nee morte 
incidente ullatenus intercidi h:ee unitas po- 
tuit, etsi carne et anima ab invieem sepa- 
ralis. » 


ἔσχον ὑπόστασιν παρὰ τὴν τοῦ λόγου ὑπόστασιν. μία δὲ 
ἀεὶ τοῦ λόγου ὑπόστασις, χαὶ οὐδέποτε δύο. ὥστε μία 
ἀεὶ ἣ τοῦ Χριστοῦ ὑπόστασις. εἰ γὰρ καὶ τοπιχῶς τοῦ 
σώματος ἣ ψυχὴ χεχώριστο, ἀλλ᾽ ὑποστατιχῶς διὰ τοῦ 
λόγου ἥνωτο. 

b OEcuuEN. ad cap. rr, vers. 9 ad Coloss. ᾿Αλλ᾽ 
ἣ μὲν ψυχὴ καὶ χωρίζεται τοῦ σώματος ἐν τῷ θανάτῳ. 
6 δὲ θεὸς λόγος οὐκέτι ἐκ τῆς ἀναληφθείσης, χαὶ οἰκείας 
αὐτοῦ, χαὶ ἰδίας γενομένης σαρχὸς, ἐμψυχωμένης δηλονότι 
ψυχῇ νοερᾷ. 


riduo quo 
1) sepulcro 
jacuit 
Christus 
Verbum 
hominem 
fuisse 
fflurmant P. 
ombardus 
οἰ Hugo 
ictorinus. 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. XX. 


CAPUT" XX. 


An triduo illo quo in. sepulcro jacuit Christus, 
Verbum homo fuerit. 4. Affirmare theologos 
duos Magistrum sententiarum, et. Hugonem 
Victorinum. 9. Utriusque firmamenta. 3. 
Falsam amborum opinionem esse. Ac primum 
Magistri ratio confutatur : qui. asserit ideo 
fuisse hominem, quod eum partibus duabus 
conjunctum fuerit Verbum. 4. Tum Hugonis 
altera refellitur, existimantis solam animam 
rationalem esse hominem. ὃ. Item solam esse 
personam. 6. Dissolvitur argumentum quod- 
dam, quod probare videtur, non mansisse 


post. mortem Christi, unitionem carnis cum 
Verbo. 


I. Non supervacanea , uti prima specie po- 
test videri, nec aspernanda nobis ista est 
questio : sed ad mysterii illius, de quo agimus, 
rationem penitus intelligendam, quantum qui- 
dem humanus fert captus, apprime necessaria; 
maxime vero ad hypostasim Christi, ac natu- 
rarum inter se conjunctionem, sive unitio- 
aecuratius explicandam permaegni interest. 
De hae igitur postremo libri hujus capite 
agere constituimus : ea re potissimum per- 
moli, quod ex 115, qua antecedenti capile 
disseruimus, ac recensitis in eo Grecorum, 
Latinorumque Patrum sententiis efflorescit 
illa velut conseetaria disputatio. Postquam 
enim illine ita didicimus : ne morte quidem 
interruptam illam fuisse carnis animaeque 
cum Verbo conjunctionem, , qua semel inita 
transaetaque fuerat : sed ambas duntaxat illas 
ab sese mutuo dissociatas fuisse : justa de eo, 
quod propositum est, inquirendi nata videlur 
occasio, an et homo perseveraverit esse Ver- 
bum; utpote eum iis partibus, ex quibus na- 
tura constat humana, perenni et individuo 
nexu copulatum : et eadem hypostasis, per- 
sonave remanserit. 

Celebris est in hae controversia duorum 
insignium theologorum opinio : qui eodem 
fere tempore commentati sunt : Hugonis 
Victorini, et Petri Lombardi ; qui in eo con- 
sentiunt ; ut Christum putent per illud tri- 
duum, quo mortuus jacuit, nihilominus 


1 Hugo lib. II de Sacr. fidei, par. I, c. χι. — 9 1bid. 


619 


hominem fuisse : sed diversam ita sentiendi 
causam habuit uterque. Lombardus quidem 
hane, quam attigi, quod postobitum, Verbum 
eum anima et corpore conjunctum fuerit. 
Hugo vero,quod homo proprie sola sit anima 
rationalis, quam a Verbo distractam nullo 
modo fuisse constat. Verum quo utilior, et 
perspicua magis disputatio nostra sit, utrius- 
que plenius estexponenda ratio. 

II. Magister sententiarum : (Ita enim ap- 
pellari solet: ut vel hoe magistrititulo dignus 
sit, qui prius absolvatur)in libro tertio sen- 
tentiarum, distinctione xxir, ubi qu:zestionem 
istam proposuit, quorumdam refert senten- 
liam, qui negarent ideo fuisse hominem, 
quoniam mortuus homo, non est homo ; de- 
inde quod si homo fuisse dicatur, nequemor- 
talis, neque immortalis censeri potuerit. Non 
enim mortalis est, qui jam mortuus est. Sed 
nec immortalis haberi idem potest : aut vero 
hujusmodi fuisse perhibetur ante resurrec- 
tionem. 

His Magister respondet sie: « Licet, inquit, 
homo mortuus fuerit, erat tamen in morte 
Dens homo, nec mortalis quidem, nee immor- 
talis : et tamen vere erat homo. Illz» enim, et 
hujusmodi argutie iu creaturis loeum ha- 
bent : sed fidei sacramentum a philosophicis 
argumentis est liberum. » Denique hominem 
revera fuisse putat, quia cum anima et cor- 
pore separatis a se mutuo conjunctus erat. 
Ita Lombardus. 

At Hugo Victorinus alio firmamento eam- 
dem fuleit opinionem. Siquidem homo illi 
videtur revera sola hominis esse anima; ta- 
metsi vox ipsa, et appellatio ab corpore po- 
tius, id est humo petita sit. « Quid enim 
stultius est, ait', quam dicere, quodtune homo 
esse desinit, quando vere esse incipit, et 
tanto utique verius est, quanto verius est in 
quo esseincipit? » Deinde « Quid tantopere 
homines saneti mori desideraverunt, si post 
mortem nihil futuri fuerunt. » 

Sed hoc pre celeris argumento nititur, 
qnod anima sola persona sit, ut ex definitione 
persone colligit. Est enim «individuum ratio- 
nalis substantize?, Quz est autem rationalis 
substantia, nisi spiritus rationalis? Heec est 
enim proprie rationalis substantia, spiritualis 
substantia, quse sola rationis capax est, quia 
in ea sola ratio esse potest. Nam si homo ra- 
tionalis substantia esse dicitur, non propter 
totum dieitur, sed propter animam solam, 


P. Lombardi 
argumenta- 
tio. 


Ttem 
Hugouis 
Victorini. 


Amborum 
argumenta 
solvuntur. 


620 


qui& proprie rationalis substantia dicitur. 
Homo enim secundum animam tantum ratio- 
nalis est, quia ipse animam rationalem habet.» 

Tum sub finem capitis falsum hoc esse 
defendit, quod vulgo dicitur, Zomo mortuus 
non est homo. Quippe « id solum, inquit, vi- 
vere desinit, quod moritur. Quid autem mo- 
ritur, nisi solum corpus, quod ab anima 
deseritur? Anima enim non moritur, nec 
vivere desinit, etiam quando vivificare desi- 
nit.» Sie etiam personam desinere esse ne2at, 
quia spiritualis substantia, qua» est proprie 
persona, manet etiam a corpore separata. 
Corpus autem quando cum anima conjunei- 
tur, unam cum ca dicit facere personam : et 
quoniam ad person:x unitatem quodammodo 
assumitur ab anima, non autem tribuit ei, ut 
persona sit; ideireo dum ab anima divellitur, 
nihilo secius animam, id quod ex sese, pro- 
prieque obtinet, putat esse personam. 

Ili. Hee duorum non infimc note theolo- 
gorum est de proposita quzstione sententia : 
eaque, ut uno verbo dicam, falsa prorsus et 
absurda. Hujus enim econseetaria sunt qua- 
dam, qu: ab. catholica illius mysterii profes- 
sione dissident. Quare merito ab omnibus de 
Schola theologis', qui ducem alioquin, et ma- 
gistrum sibi Lombardum preseribunt, dam- 
nata hujus ista est opinio, et inter rejicula 
numerata in indiculo, qui illius operi subjec- 
ius est. Atque ut amborum firmamenta illa 
duo perstringam, ae paucis exequar; quod 
priore loco ceommemoravimus usurpatum ab 
Magistro, nullo modo potest consistere : ho- 
minem idcirco fuisse triduo in illo Christum 
Dominum, quod anima et corpus a se mutuo 
disjuncta cum Verbo nihilominus coheserint., 
Non enim partes illze du: sejunete, sed copu- 
late hominem faciunt, nee mortuus homo, 
revera est homo : sed cquivoce tantum, ut 
docet Aristoteles, idque oeuli exémplo com- 
probat. « Nam si oculus, inquit, animal esset, 
anima utique visus illi esset : hiec enim est 
oculi substantia, qua secundum rationem est: 
oculus vero, materia visus; qui ubi defecit, 
non est amplius oculus, nisi eequivoce ; qualis 
lapideus, et pictus". » Eadem vero totius est 


b. Axis. II de nima, cap. 1, tex. 1x. El γὰρ ἦν 
6 ὀφθαλμὸς ζῶον, ψυχὴ ὃν αὐτῷ ἦν $ ὅψις. αὕτη γὰρ 
οὐσία ὀφθαλμοῦ ἣ χατὰ λόγον: ὁ δ᾽ ὀφθαλμὸς ὕλη 
ὄψεως, ἧς ἀπολιπούσης οὐχ ἔστιν ὀφθαλμὸς, πλὴν ὅμω- 
νύμως, καθάπερ ὁ λίθινος, xo γεγραμμένος. 

a 'TueuisT.. PanoPH. lib. Il de Anima. “Ὥσπερ 


4 Ut a S, Thom, Bonav. Scoto. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


ratio, qua est partis. Itaque « Socrates mor- 
iuus post cicutie haustum, non est homo, 
nisi e&quivoce^, » ait Themistius. Quin idem 
Aristoteles in septimo Metaphysicorum, capite 
undecimo, « partem hominis non quocumque 
modo, absoluteve ait esse membrum quod- 
piam, velut manum : sed eam solum, quae 
opus suum przstare possit; adeoque quse sit 
animata; quz autem inanima sit, non esse 
partem ^, » Quare cadaver hominis non erit 
pars hominis : neque Verbum eum eo ceon- 
junetum post Christi obitum, cum hominis 
parte copulatum fuit, si Aristoteleo more 
loqui volumus : nisi s:quivoce. Proinde nec 
ideo vere homo fuit per illud tempus, eo ipso, 
quod eum anima et cadavere conjunctum fuit 
Verbum. 

Cieterum videtur Magister sententiarum, 
dum ita statuit, Verbum in illo triduo sepul- 
ture hominem esse perseverasse, quia eum 
anima et corpore separatis conjunctum fuit, 
ad illam respexisse sententiam, et eam seeutus 
esse, quee Verbi cum homine copulationem 
non eum uno aliquo composito factam esse 
decernit : sed cum duabus illius partibus; de 
qua libro tertio distinctione sexta disputavit; 
ubi tres unitionis illius modos exposuit, quo- 
rum eequis probabilior esset, pronuntiare 
noluit, sed rem in suspenso reliquit ; Hic au- 
tem tertium amplexus videtur minimeutique 
probabilem, et consensu omnium rejectum ; 
de quo vide quae in libro quarto, capite unde- 
eimo, fuse disseruimus. 

IV. Nihilo est probanda magis Hugonis 
raiio; qui hominem sola constare anima 
putat. Cujusmodi Platonicorum commentum 
fuit ; cui tam divina, et Christiana, quam hu- 
mana, qui quidem vera sit, et eo digna ho- 
mine, sapienlia repugnat. 

De persona quod addit, perinde falsum 
est; et in vocis ambiguitate tota illius conflic- 
tatur oratio. Sola, inquit, hominis anima, 
rationalis est substantia, quia sola spiritus, et 
rationis capax : utpote quz sola ratiocinatur, 
Quis non videt rationalis vocabulo duas esse 
subjeetas notiones? Nam alias ratiocinandi, 
id est unius ex altero concludendi facultatem 


οὐδὲ Σωχράτης ἄνθρωπος μετὰ τὸ κώνειον, ἀλλ᾽ ὅμω- 
γύμως. 

b Awisr. VII Met. cap. i, vel ut alii partiun- 
tur, lib. VII, eap. xut, textu xxxix. Οὐ γὰρ πάντως 
τοῦ ἀνθρώπου μέρος ἣ χεὶρ, ἀλλ᾽ $j δυναμένη τὸ ἔργον 
ἀποτελεῖν" ὥστε ἔμψυχος οὖσα μὴ" ἔμψυχος δὲ οὐ μέρος. 


ssentialem 


4 philoso- 

hia abhor- 

ens et pro- 
prium. 


DE INCARNATIONE, 


significat : alias essentiam ipsam, οἷ τὸ τί ἣν 
εἶναι, sive differentiam οὐσιώδη, quz? cum ge- 
nere, quod est animal, comparata speciem 
constituit hominis. Priore modo si considere- 
tur, in anima sola, ejusque przecipua potentia 
residet, qui νοῦς, et intelligentia, sive intellec- 
tus dicitur. Posteriore vero per totam natu- 
ram, et essentiam funditur, ac toti συγχρίματι, 
id est composito ex anima, et corpore tribui- 
tur, qua in natura spectatur humaua. Itaque 
substantia rationalis, ut homini convenit, 
tantum abest ut sit spiritualis substantia; ut 
nonnisi corporea esse possit. Est. enim ani- 
malis substantia, adeoque sensilis, et corpo- 
rata, et utrique subjecla generi species, cujus 
ad essentiam ratio corporei pertinet. 

V. Illud etiam ἀφιλόσοφον, et ἰδιωτιχὸν est 
Hugonis ezeteroqui docti hominis, quod ibidem 
communem philosophorum opinionem refel- 
lens, que diversam hominis naturam ab 
anim: natura statuit, hoc illorum decretum 
elevat, et irridet, quo asserunt, hominem 
tolum esse quoddam ex anima ct corpore 
compositum, «esseque rationalem rationali- 
tate, quze in ipso toto est, diversa ab ratione, 
sive a rationalitate partis, id est anime : sicut 
ipsum totum diversum est a parte.» Hocenim 
verissimum est, et pro certo habendum ; ra- 
tionale, quatenus naturam οἱ essentiam 
significat, diversum esse hominis totius, et 
anime rationalis separatim per seque consi- 
deratze; sunt enim definitiones amborum 
diverse, et praedicata , ut vocant , οὐσιώδη, id 
est essentialia distincta : tametsi facultas ipsa 
ratiocinandi una est utriusque, ae numero 
eadem. Hane enim non in toto ipso compo- 
sito, hoc est in anima simul et corpore, obti- 
net homo ; sed in anima sola. Sicut et boni- 
tatem, id est virtutem, et malitiam, et 
qualitates alias ejusdemmodi, quze quia spiri- 
tuales sunt, nonnisi in spirituali subjecta 
substantia residere possunt. Quemadmodum 
ex adverso qua corporese sunt, uti calor, et 
color, ita toti attribuuntur composito, ut ad 
solum corpus adharescant. Ad hune modum 
oceurrendum est ei, quod Hugo ibidem obji- 
cit de bonitate, ac justitia, vel peccato, quae 
in homine, et hujus anima disparis esse ratio- 
nis oportet, si essentia est utriusque diversa. 

Cseterum adeo falsum est, quod Hugo 
contendit, solam animam hominis esse per- 


1Vide supra lib. IV cap. xij. — 2 Port. HI, qu. rz, a. 1 ad 2, 


LIB. XII, CAP. XX. 621 
sonam, ut ne persona quidem proprie dicta 
censeatur, quod ex se, ae natura sua pars sit 
totius compositi, et ad alteram partem natu- 
rali habitudine comparetur, quacum jungi 
appetit, et ab ea ultimum sui complementum 
capere. Hoc autem a persone proprietate, 
conditioneque dissidet; ut aiibi copiose dixi- 
mus. Quanquam scimus antiquos theolozos 
nonnullos existimasse, personam, aut suppo- 
situm non tam accurate ad philosophicam 
normam exigi, ut de iis solis substantiis usur- 
petur, quie. omnibus suis numeris absolute 
coherent per se, neque eum altero jungi, 
tanquam compositi unius pars cum parte al- 
tera, natura sua postulant ; qua ratione 
animam hominis minime dubitant a corpore 
sejunctam esse, appellarique personam. Ve- 
rum nobis aliter sentiendum, et loquendum 
est; qui exacti in eo esse volumus ; et ad 
communia non minus theologie, quam phi- 
sophie placita sententias nostras, disputatio- 
nesque dirigere. 

VI. Ad extremum illud forsitan obstare 
videbitur, quo minus eum earne ab anima 
sejuneta copulatus sit Deus, quod *, utantiqui 
Patres affirmant, conjunctio illa carnis cum 
Deo nonnisi media interveniente anima facta 
sit : ex quo eonsequens est, sublato illo tan- 
quam nexu, ae vinculo, ambo a se invicem 
extrema esse divulsa. Verum nodus iste ab 
S. Thoma dissolvitur in tertia parte, quss- 
üone sexta, articulo primo, in responsione 
ad argumentum primum. Ibi enim observat, 
adid, ut conjunetio, et unitio illa fieret, me- 
diam intercessisse animam, sed postquam 
conjunetio faeta est, etiam medio sublato, 
earndem nihilominus manere, quemadmodum 
etsi rationalis anima nonnisi in corpore crcàá- 
lur, et existere incipit : tamen eo remoto, et 
extra ipsum deineeps creata conservatur. 
Quin idem 8. Thomasalibi causam hanc affert?, 
quod earo ab anima disjuncta «ad humanam 
naturam pertinet, in quantum scilicet in carne 
mortua remanet ex divina ordinatione qui- 
dam ordo ad resurrectionem. Et ideo non 
lollitur unio divinitatis ad carnem. » Que 
cum dicit, significare videtur, illam Dei cum 
exanimi earne junetionem ex divina voluntate, 
et ordinatione potius, quam ex rei natura, 
aut necessaria quapiam causa esse repeten- 
dam. 


Solvitur 
argumen- 
tum 
quoddam 
conira 
unitionem 
carnis cum , 
Verbo, post 
mortem. 


T 
, 
i * 1 
LI 
» 
- 
^ Γ Lu 
- ^ 
1 A á AN 
T. Ἴ ' D 
j 5 ! z * ᾽; 
LYv ja 
INTO fMi AT ι Uo sil M r" ἔτος 
NM P » A 
gea ἐών ἡ HE OUT COITU } " 
Anh vu Ὁ 
vilis ^*HM ΡΥ 4 
fie πΠ ΐ ᾿ 
4 
Ais! 1 , ] 
om ] $ 1 
J ͵ 
Ψ l 4 E 8 πὶ 
ΡΝ ΣΤ ERU ὡς d TP ép: efi 
᾿ , τὰ {κι Die ι l ἷ í 
stib ordi UN eL Hur ρον, St ἰδ 


AKI jytei 4IMOREU - de ὡιτ αἰ ΒΥ Νὰ Dio 
aite ort ono “νι χη d ped 0090518105 rye piglain 
ure MAUS 4 dass vdrGcodemlo: salt Jui gu heme dg esos dm 
«fip ditus ted eae bo woo nilo — gqida trie i ἴ 
πριν τι 9 10 UM ; iquat ΠΤ iu aui ia p DM Um od 
VIMUS MO AREAS er prn 4nd my Ils 1» 

, (Hain alat xiddwecnro D-Aapebunwp — udasiiosi 
. quiatuuh Beo Iriapipierduah ror hoop — diis 
Ns 05 wo Malfioomw: brigade üliwe suus — 17 
MOT 05 s pgpquisisiadioie anat io πῃ RU IMG 
" tiit. Qo Dd 6d tourti ει δον di wa d 
ΟῚ p αἱ eterni vado Poi uÉ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 
DE INCARNATIONE VERBI 


LIBER DECIMUS TERTIUS 


IN QUO DE OFF!CIO CHRISTI MEDIATORIS, SIVE SALVATORIS ERGA HOMINES POTISSIMUM 
AGITUR : HOC EST QUATENUS AD OMNES VIS ILLIUS BENEFICA PERTINEAT. 


CAPUT PRIMUM. 


1. Constituitur status questionis de. procu- 
ratione salutis omnium ; ac duplex ejus caput: 
alterum an. Deus omnes salvare velit : alte- 
rum, an pro omnibus passus sit Christus. 2. 
De primo agitur, et probatur, Deum omnes 
homines velle salvos ez Grecis Patribus, et 
Latinis, qui ante Augustinum seripserunt ; 
ac primum Grecorum testimonia citantur. 
6. Tum Latinorum. 


Comtini- — [p Ohristi mediatoris in procuranda salute 
ΝΡ hominis administratio, tanto justius nostram 
-procura- hie operam exposcit, quanto et certius est, ad 
Wonesal"i* |tberandos Adami posteros, quam ad Angelos 


uteumque juvandos illum advenisse : et major 
: est, ae perplexa magis questionis hujus eno- 
M datio. Hoc autem imprimis in controversiam 

adducitur, quam late sit porrecta Redemptoris 
Ἢ illa beneficentia; et utrum ad omnes, ac sin- 
gulos mortales vis illius pertineat : an certo 
definita sit hominum genere; exclusis, et 
exceptis reliquis, ad quos nulla tanti boni 
particula, non oblatum recusantibus illis, sed 
auctore ipso nolente, pervenerit. Constat 
autem hujus qusstionis disceptatio duplici 
quodammodo capite; alterum est, an Deus 
salvos esse velit homines omnes ejusmodi 
voluntate, qua ad eorum sakitem. quantum 
est in ipso, idonea procuranda grati suc 
ope moveatur : alterum, an Christus in eam- 
dem omnibus aequirendam salulem sine ulla 


1 Lib. X, cap. ni, 1v et v. 


exceptione, merita sua contulerit. Anceps 
vero, nec ad dijudicandum faciliscontroversiae 
pars utraque ; quam non ante Augustini tem- 
pus exortam, paulatimque tacito consensu ho- 
minum restinctam, Lutheri, et Calvini post- 
modum hsreses exeitarunt : tum his afflata 
novorum dogmatistarum factio de integro 
vexare illas instituit ; et ad damnat sectze 
sue ruinas fuleiendas inde sibi presidium 
arcessere. Ac tametsi de ambobus illis haud 
pauca dixerim tomo primo, cum de predesti- 
natione agerem! : ut hiscontentus esse modo 
possim : non alienum arbitror, nec ingratum 
fore lectori theologo ; si quid etiam hoc in 
loco, ubi de Mediatore, ac Salvatore Christo 
ex professo disserimus, de eodem argumento 
disputetur. 

Nam nec illic omnia commemorata sunt, et 
adversariorum pervicax contentio ad ista 
diligentius inquirenda, ae meditanda stimulos 
admovit. Ex quo faetum est, ut complura 
interim. notata nobis, et animadversa fue- 
rint : que non indigna putamus, quorum 
hic ratio aliqua ducatur. In iis vero tradendis 
tenere hune ordinem placet, ut quis com- 
munis olim de illis duobus in Ecclesia catho- 
lica doctorum sensus exstiterit, ex Graecis ac 
Latinisaliquot eruamus. Sed Latinis primum 
istis, qui ante sanctum Augustinum mentio- 
nem illius rei fecerunt : hune autem, ac 
deinceps secutos alios adducamus in medium; 
utomni confusione sublata, facilius id quod 
volumus assequamur. 

II. Deum itaque, quantum in se est, velle 
salvos omnes fieri, etiam illos, qui a salute 
excidunt, et ut quod vult obtineat, quibus 
congruum est modis elaborare et eniti, com- 
munis fere est antiquorum opinio. Cujus 


Probatur e 
Patribus 
Gr:ecis, 

Deum, 
quantum in 
se est, velle 

omnium 
hominum 
salutem : 


Clemente 
Alexan- 
diino. 


624 


testes cum jam alibi plerosque citaverimus, 
hie eorum duntaxat, qui illic preetermissi 
sunt; vel eorumdem nova testimonia profe- 
ram. Ac primus merito producendus est Cle- 
mens Alexandrinus, cujus egregia est in sep- 
timo Stromateon de illa re sententia. lbi 
enim de Dei providentia disputans, hunc in 
modum argumentatur : « Aut enim non om- 
nium heminum curam gerit Dominus ; quod 
vel ideo illi contingeret, quia non posset: 
quod quidem nefarium est, cum hoe signum 
sit imbecillitatis ; vel quod ut posset, nollet 
lamen : quod ab eo, qui bonus sit, abesse 
debet. Non igitur prz deliciis socors est ille, 
qui nostra eausa carnem patibilem assumpsit. 
Aut certe curam habet omnium : quod et illi 
convenit, qui dominus est omnium. Est enim 
Salvator non horum duntaxat; illorum vero 
minime. Siquidem pro cujusque captu bene- 
fieentiam suam impertiit. Graecis perinde, ac 
Barbaris, et qui ex illis predestinati suo 
tempore vocati sunt, fidelibus, et electis. Non 
igitur pre invidia restrietus in aliquos erit, 
qui ex aquo voeavit omnes^. » Ac paulo 
post; « Quinam ergo Salvator est, et Domi- 
nus, nisi omnium sit salvator, et dominus ? 
Sed eorum, qui crediderunt, salvator est, 
propterea quod scire voluerunt : eorum vero, 
qui credere noluerunt, dominus est : donec 
confiteri possint, et proprium, ac congruens 
sibi beneficium per ipsum accipiant. » Quo in 
loco Clemens, ut omnium penes Deum curam 
esse demonstret, ac providentiam, eo tanquam 
noto, confessoque apud omnes utitur, quod 
salvator sit omnium. Ut igitur cura Dei, ac 
providentia ad omnes homines, et singulos, 
nullo prorsus excepto, pertinet : ita Salvatoris 
benignitas, et efficientia complecti debet uni- 
versos. Alioqui nec argumentatio procederet: 
et si quorum salvator dieatur non esse Chri- 
stus; concludi merito poterit, ejusdem eura 
et providentia quosdam minime gubernari. 


& Crew. VIE Strom. "Wzotyàg οὐ φροντίζει πάντων 
ἀνθρώπων ὃ Κύριος: καὶ τοῦτο ἢ τῷ μὴ δυνάσθαι πάθοι 
" - A. ^ 
ἂν" ὕπερ οὐ θεμιτόν: ἀσθενείας γὰρ σημεῖον. 7| τῷ μὴ 
βούλεσθαι δυνάμενος. οὐχ ἀγαθοῦ δὲ τὸ πάθος. οὐχοῦν 
LES - ^3 €. κα M ^ B 
ὑπὸ τρυφῆς ῥάθυμος ὃ δι’ ἡμᾶς τὴν παθητὴν ἀναλαδὼν 

"n ES * 
σάρχα. ἣ χήδεται τῶν συμπάντων" ὅπερ χαὶ χαθήχει xol 
χύριῳ πάντων γενομένῳ. Σωτὴρ γάρ ἐστιν, οὐχὶ τῶν 
μὲν τῶν δ᾽ οὔ. πρὸς δὴ ὅσον ἐπιτηδειήτητος ἕχαστος 
εἶχεν, τὴν αὐτοῦ διένειμεν εὐεργεσίαν, ᾿Ιξλλησί τε, zal 
βαρθάροις, καὶ τοῖς Ex τούτων προωρισμένοις μὲν, χατὰ 
δὲ τὸν οἰχεῖον καιρὸν χεχλημένοις πιστοῖς τε, x«l ἐχλεχ- 


11 Tim. 1v, 10. — 92 Vide tom. 1, lib. X de Deo cap. 1v, $ 3, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Atque uti Deus homines omnes prout uni- 
cuique convenit, providentia sua moderatur, 
ac regit, non tamen parem et z:equalem curam 
omnibus adhibet : sed alios aliis diligentius 
et offieiosius quodammodo tractat :Ita Salva- 
toris beneficentia non ex :quo in omnes dif- 
funditur : sed in quosdam plenius, et copio- 
sius : in alios pareius, pro cujusque modulo 
ac merito; quod ibidem Clemens Alexan- 
drinus observat : idque Apostolo praeunte, 
qui sie scribit : Speramus n Deum vivum '; 
qui est salvator omnium, maxime fidelium. 

III. Cyrillus Hierosolymitanus catechesi 
xvin. « Cum benignus sit Dominus, inquit, 
non unum, yel alterum tanlum ; sed multos 
ad eterne vite januam aditus aperuit; ut 
omnes ea, quantum in ipso est, nullo impe- 
diente, potiantur'. » Igitur ab illa nemo 
cenerali dandz salutis voluntate Dei prorsus 
excipitur. 

Idem ante hunc et Methodius martyr vetus 
et eruditus seriptor docuit in libro de ftesur- 
rectione? : ubi « benignas efficientias Dei om- 
nibus communiter patere dicit ; ac, quantum 
est in ipso, hoc est secundum ipsius consi- 
lium, et voluntatem, eupere illum omnes 
probos, et fideles esse, ac virtute preditos. » 
Graca ipsius in tomo primo descripsimus. 

Chrysostomus idipsum crebris, ae lucu- 
lentis sententiis passim praedicat. Sed impri- 
mis homilia octava im Joannem ; qui locus 
dignissimus videtur, quem hie describam. 
Haec igitur verba Evangelii Joannis enarrans : 
Erat lux vera, quc illuminat omnem hominem 
venientem in hunc mundum : quzrit quomodo 
omnem illuminet hominem, cum sint tam 
multi luminis expertes. « Quinam, ait, illu- 
minat omnem hominem? Nempe quantum 
est in ipso. Quod si aliqui mentis ultro clau- 
dentes oculos, lucis illius radios excipere 
nolint, non lis natura lucis obscurationem 
affert hujusmodi, sed improbitas potius eo- 


τοῖς" οὔτ᾽ οὖν φθονοίη ποτ᾽ dv τισιν ὁ πάντας μὲν ἐπίσης 
χεχληχώς. 

lbid. Πῶς δ᾽ ἄν ἐστι σωτὴρ xa χύριος, εἰ μὴ πάν- 
των σωτὴρ, χαὶ χύριος, ἀλλὰ τῶν μὲν πεπιστευχότων 
σωτὴρ, διὰ τὸ γνῶναι βεδουλῇῆσθαι. τῶν δὲ ἀπειθησάντων 
χύριος, ἔστ᾽ ἂν ἐξομολογήσασθαι δυνηθέντες, οἰχείας, xad 
χαταλλήλου τῆς δι᾽ αὐτοῦ τύχωσιν εὐεργεσίας. 

b CyniLr. Πιππόβοι,. Cat. xvi. Φιλάνθρωπος γὰρ 
ὧν ὁ Κύριος οὐ μίαν, οὐδὲ δευτέραν μόνην: ἀλλὰ πολλὰς 
τὰς εἰσόδους τῆς εἰς τὴν αἰώνιον ζωὴν ἀνέῳξε θύρας, 
πρὸς τὸ πάντας ἀπολαῦσαι τὸ ὅσον ἐπ᾽ αὐτῷ, ταύτης 
ἀχωλύτως. 


Cyrillo 
Hierosoly- 
mitano. 


Methodio 
martyre. 


Chrysos- 
tomo. 


DE INCARNATIONE, LIB. XIII, CAP. I. 


rum, qui se dono isto suapte voluntate pri- 
vant. Etenim gratia ipsa in omnes diffundi- 
tur, non Judzeum aversata, non Grecum, non 
Barbarum, non Seytham, non liberum, non 
servum, non virum, non feminam, non se- 
nem, non juvenem : sed omnes similiter 
admittens, et cum eodem honore vocans. Qui 
autem tali dono potiri nolunt, jure sibimet- 
ipsis eam cececitatem imputenl. Cum enim 
omnibus ingressus patet, neque quisquam 
est, qui adire volentes prohibeat; qui propter 
ignaviam suam foris remanent, non ullius 
alterius eulpa, sed ipsi sua tantum improbi- 
tate pereunt^. » 

Sie homilia xvi in epistolam ad Zomanos : 
« Si omnes, inquit, peccaverunt, cur alii 
salutem adepti sunt; alii perierunt? Nempe 
quoniam non omnes aceedere voluerunt. 
Alioqui, quantum in ipso fuit, omnes salvati 
essent. Nam et omnes erant vocaii^. » Vides 
ut et reprobis, qui sua culpa, et voluntate 
perierunt, salutem conferre voluerit Deus. 

Sed egregie in eadem homilia, interjectis 
aliquot paginis, illud ipsum declarat, cum de 
Pharaone, ac tam reprobis, tum electis lo- 
quitur. « Undenam ergo, inquit, alii vasa 
ire, alii misericordi&e sunt? Ex libera sua 
utrique voluntate, Nam Deus, cum sit valde 
bonus, in utrisque parem benignitatem os- 
tendit. Non enim eorum qui servantur tan- 
tummodo misertus est ; sed etiam Pharaonis, 
quantum in ipso fuit. Quippe eamdern et illi, 
et iste patientiam experti sunt. Quod si salu- 
tem Pharao non est adeptus, totum id illius 
voluntati tribuendum est : cum nihil minus, 
quam qui salutem assecuti sunt, concessum 


αὐ Cnnysosr. hom. viu in Joan. πὼς οὖν φωτίζει 
πάντα ἄνθρωπον ; τό γε εἰς αὐτὸν ἦχον. εἰ δέ τινες £xóv- 
τὲς τοὺς τῆς διανοίας ὀφθαλμοὺς μύσαντες, μὴ βούλοιντο 
παραδέξασθαι τοῦ φωτὸς τούτου τὰς ἀχτίνας, οὐ παρὰ 
τὴν τοῦ φοτὸς φύσιν ἣ σχότωσις ἐχείνοις, ἀλλὰ παρὰ τὴν 
τὴν τοῦ φοτὸς φύσιν ἣ σχότωσις ἐχείνοις, ρὰ τὴ 
χαχουργίαν τῶν ἑἕχοντὶ ἀποστερούντων ἑαυτοὺς τῆς 
δωρεᾶς. ἣ μὲν γὰρ χάρις εἰς πάντας ἐχχέχυται, οὐχ 
᾿Ιουδαῖον, οὖχ ἕλληνα, οὐ βάρθαρον, οὐ Σχύθην, οὐχ 
Dc 04 9 δουλι M Yo » M ἢ e CEPS 
ἐλευθέρον, οὐ δοῦλον, οὐχ ἄνδρα, ob γυναῖχα, οὐ πρεσ 
Θύτην, o) νέον ἀποστρεφομένη, πάντας δὲ ὁμοίως προ- 
σιεμένη, καὶ μετὰ τῆς ἴσης καλοῦσα τιμῆς. οἱ δὲ οὐχ 

- «Φ ^ μὲ [4 - ^ 
ἐθέλοντες ἀπολαῦσαι τῆς δωρεᾶς ταύτης, ἑαυτοῖς δίχαιοι 
ταύτην ἂν εἶεν λογίσασθαι τὴν πήρωσιν. ὅταν γὰρ τῆς 
- - , 

εἰσόδου πᾶσιν ἀνεῳωγμένης, xxi μηδένος τοῦ χωλύοντος 
ὄντος, ἐθελοχαχοῦντές τινες ἔξω μένωσι, παρ᾽ οὐδένα 
ἕτερον, ἀλλ᾽ ἣ παρὰ τὴν οἰχείαν πονηρίαν ἀπόλλυνται 


μόνον. 


1 Mat. sx, 33, — 9 Hebr. τι, 14. 
Tou. VI. 


625 


illi fuerit^. » Docet isto in loco Chrysostomus, 
non stetisse per Dei voluntatem, quominus 
tum Pharao servatus fuerit, tum reprobi 
omnes et ire vasa serventur. Velle enim, 
quantum est in se, salvos omnes Deum ; et ex 
ea voluntate paria utrisque, hoe est idonea 
per sese suppeditare obUnendse salutis auxilia : 
nec aliunde, quam ex voluntate propria, 
unumquemque perire : nimirum ratione, et 
arbitrio libertatis utentem. 

Preeclarum et illud est ejusdem ex homilia 
quadam de postulatione matris filiorum. Ze- 
bedei, ad. ila Christi Domini, /Von est meum 
dare vobis', » etc. qua sie exponit, ut dicat, 
« hoc illum significare voluisse, non suum 
esse tantummodo dare, sed et certantium 
esse capere. Nam si istud ex se uno penderet, 
omnes utique salvi essent homines, et ad 
agnitionem veritatis venirent". » Haec Apos- 
toliei dieti interpretatio valde est notanda; 
et communi illi alteri de praedestinatione 
sententiee opponenda ; de qua postea. 

Sic in homilia rxxxim tomi ejusdem, Chri- 
stum in cruce pendentem, et pro inimicis 
orantem, peecatum illis ceondonare voluisse 
dieit; si quidem poenitentiam agere vellent ; 
et hoc efficere studuisse; ac nonnullis adeo 
prestitisse qui se tractabiles praebuerint. Cui 
simile quiddam leges in homilia ΧΠῚ i» Aat- 
theum?^, de obduratis animo Judzeis, quos, 
quantum in ipso fuit, meliorem ad mentem 
convertere studuit, ac sauarc. 

IV. Cyrillus Alexandrinus libro secundo 
ad Imperatrices, illam Apostoli locum expli- 
cans?, in quo Dei filium ait communicasse 
carni, et sanguini, uf per mortem destrueret 


b Idem hom. xvi n epist. ad Rom. E! οὖν πάν- 
τες ἥμαρτον, πῶς οἱ μὲν ἐσώθησαν, οἱ δὲ ἀπώλοντο; ὅτι 
μὴ πάντες προσελθεῖν ἠδουλήθησαν. ὡς τόγε αὐτοῦ μέρος, 
διεσώθησαν ἅπαντες. καὶ γὰρ ἐχλήθησαν ἅπαντες. 

c lbid. vers. 29. Πόθεν οὖν οἵ μὲν σχεύη ὀργῆς, οἱ δὲ 
ἐλέους ; ἀπὸ προαιρέσεως οἰχείας. ὃ δὲ θεὸς σφόδοα ἀγα- 
θὸς ὧν ἐπ᾽ ἀμφοτέρων τὴν αὐτὴν ἐπιδείχνυται γρηστό- 

πὰ ' *, ^ M , ^ ; J - * 
τητα. Kot γὰρ οὐχὶ τοὺς σωζομένους ἠλέησε μόνον, ἀλλὰ 

b M M , - L - b ».» 
καὶ τὸν Φαραὼ, τόγε αὐτου μέρος. τῆς γὰρ αὐτῆς μαχρο- 
θυμίας χἀχεῖνοι, καὶ οὗτος ἀπήλαυσαν. Εἰ δὲ μὴ ἐσώθη, 
παρὰ τὴν αὐτοῦ γνώμην τὸ πᾶν ὡς τόγε εἰς τὸν θεὸν 
y | ιν ^ 4 
ἦχον, οὐδὲν ἔλαττον διασωθέντων ἔσχεν. 

d Cumssosr. vers, ὃ. ᾿Αλλὰ τοῦτο δηλῶν, ὅτι οὐχ 
αὐτοῦ μόνου ἐστὶ δοῦναι, ἀλλὰ χαὶ τῶν ἀγωνιζομένων 
λαθεῖν. Εἰ γὰρ αὐτοῦ μόνου ἦν, πάντες ἄνθρωποι ἂν 
ἐσώθησαν, χαὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἦλθον. 


40 


Cyrilli — 
Alexandrini 


626 


eum, qui habebat mortis imperium, id est dia- 
bolum : ct liberaret eos, qui timore mortis per 
totam vitam obnozii erant servituti : homines 
asserit intelligi, qui in terra degunt : de qui- 
bus in Psalmo dieitur ! : Zgo dixi, Dii estis, et 
filii E'xeelsi omnes. Quippe « quantum ad Dei 
voluntatem pertinet, et ad insitam ejus na- 
tur: benignitatem, omnes essemus filii : nee 
ab ipsius affinitate ullus excideret. Verum, 
ut David iestatur, tanquam homines mori- 
mur, etsicut unus de principibus eadimus ; 
quod carnis affectionibus mentem nostram 
subjieimus ^. » 

Rursus idem Cyrillus libro secundo in 
Isaiam, tomo tertio. « Cum enim bonus sit 
omnium opifex, inquit, omnes salvari vult, 
et ad agnitionem veritatis venire. Ob id sepe 
persanetos prophetas suos Israelitas monuit; » 
maxime illos, inquit, qui Samariam commi- 
grabant: qui tamen in malum intemperanter 
effusi poenitentia duci noluerunt. Quoeirea 
reprobos etiam, cet obstinatos in peccato 
Deus, quantum est ex sese, salvos esse cupit, 
ex sententia Cyrilli. 

Idem Cyrillus libro primo in Joannem ad 
verba, Et mundus non cognovit, inde rationem 
colligit, propter quam mundus, id est magna 
pars hominum nihil ex ista luce perceperit : 
sed in tenebris perstiterit, « Aceuset mundus, 
inquit, imbecillitatem suam. Etenim Filius 
quidem illuminat; sed creatura gratiam he- 
betat. Visum accepit, ut naturalem Deum 
intelligat : sed quod datum sibi erat, prodi- 
gendo consumpsit : in solis creatis rebus 
contemplationis su& modum defixit : illumi- 
nationem omnem socordia obruit : graiiam 
neglexit^. » Quod aptissima similitudine de 
sole petita declarat sie : « Quemadmodum 
enim lux solis omnibus oritur : at ex ea nihil 
utilitatis cecus accipit : neque tamen prop- 


α ται. Ὅσον γὰρ ἦχεν εἷς τὸ τῷ θεῷ δοχοῦν, καὶ 
εἰς τὴν ἐνοῦσαν ἡμερότητα κατὰ φύσιν αὐτῷ, πάντες ἂν 
ἦμεν τέχνα, χαὶ ἀπώλισθεν ἂν οὐδεὶς τῆς πρὸς αὐτὸν 
οἰχειότητος, ἀλλ᾽, ὥς φησιν ὁ Δαδίδ, ὡς ἄνθρωποι ἀπο- 
θνήσχομεν, καὶ ὡς εἷς τῶν ἀρχόντων πίπτομεν, τοῖς τῆς 
σαρχὸς πάθεσι τὸν οἰχεῖον ὑποφέροντες νοῦν. 

ὁ ldem Zn Isa. Ἐπειδὴ γάρ ἐστιν ἀγαθὸς ὃ τῶν 
ὅλων δημιουργὸς, πάντας ἐθέλει σωθῆναι, καὶ εἰς ἐπιγνω- 
σιν ἀληθείας ἐλθεῖν. ταύτῃ τοι νενουθέτηχε πλειστάχις διὰ 
προφητῶν ἁγίων τοὺς ἐξ αἵματος ᾿Ισραήλ. 

ὁ ΟὙππ,. lib. I in Joan. ver. ull. Αἰτιάσθω δὲ ὁ 
κόσμος τὴν οἰχείαν ἀσθένειαν. φωτίζει μὲν γὰρ ὃ υἱὸς, 
ἀπαμόλύνει δὲ τὴν χάριν fj χτίσις, ᾽δανείζετο τὸ βλέ- 
πειν, ἵνα τὸν χατὰ φύσιν νοήσῃ θεόν. xol δεδαπάνηχεν 


1 Psal. ἸΧΧΧῚ, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


terea merito splendorem solis accusemus; 
sed in oculi morbum potius causam omnem 
referemus. Quippe eum illuminaret ille, 
lucem iste non recepit. » Vides ut, quantum 
in se est, Deus omnibus mortalibus gratiam, 
et salutem impertiat; uii sol lucem suam 
ubique, et in omnium immittit oculos. 

Uütur hae eadem similitudine solis Igna- 
tius in epistola ad P/iladelphenses, paulo post 
initium : ubi gentiles ad fidem invitandos 
esse admonet, si forte convertantur. « Amator 
enim hominum est, inquit, Deus noster ; et 
vult omnes homines salvos fieri, et ad agni- 
tionem veritatis venire. Propter quod etsolem 
suum oriri facit super bonos, et malos, » etc. 
Verum loeus iste deest in Florentino exem- 
plarij quod omnium accuratissimum cense- 
tur. Ideo nos Graecum omisimus. 

V. Consentaneus huie est et Isidorus Pelu- 
sioia libro seeundo, epistola coixx, ubi sic 
ait: « Etenim modis omnibus salvari vult 
603, qui in vitio volutantur, et ad eosallesat, 
qui remedium adhibeant ; non ignorans qui- 
dem fore, ut illi morbo intereant : sed ut om- 
nem eis excusationem eripiat. Nam etsi ab 
insania non resipiscant isti ; hoe tamen inde 
fructus consequitur, quod suas ipse partes sit 
executus". » Sane quibus curandis operam 
navat Deus, ut quod suarum partium est, in 
eorum poenitentia, et salute procuranda fa- 
ciat, uL ait. Isidorus, ii non alii sunt, quam 
reprobi, quos nihilominus perituros esse 
previdit: quod idem diserte signifieat; vir 
alioqui non nimisblandus, nee praeter modum 
peecatoribus indulgens : sed e contrario gravis 
morum censor, ac severus, Et ex hujusmodi 
lamen opinione, reproborum etiam salutem 
non leviter, ac perfuncetorie, sed ἐκ παντὸς τρόπου, 
id est serio et omni ratione procurat Deus. 

Accedant his Greci interpretes, Theophy- 


ἀσώτως τὸ δοθέν. μέχρι τῶν ποιημάτων ἔστησε τῆς θεω- 
ρίας τὸ μέτρον. κατέχωσε ῥᾳθυμίαις τὸν φωτισμὸν, ἠμέ- 
λησε τοῦ χαρίσματος, etc. 

Mox : "Ov περ γὰρ τρόπον ἀνίσχει μὲν ἅπασι τοῦ 
ἡλίου τὸ φῶς, ὠφελεῖται δὲ οὐδὲν ὃ τυφλός" ἀλλ᾽ οὐ διὰ 
τοῦτο τῆς ἡλιαχῆς ἂν εὐλόγως χατηγορήσαιμεν αὐγῆς" 
αἰτιασόμεθα δὲ μᾶλλον τὸ τῆς ὄψεως πάθος: $ μὲν γὰρ 
ἐφώτιζεν" ἣ δὲ τὸν φωτισμὸν οὐχ ἐδέχετο. 

εἰ Isip. lib. II epist. οουχχ. Σώζεσθαι γὰρ ἐκ παν- 
τὸς τρόπου τοὺς εἰς χαχίαν χαλινδουμένους βούλεται, xol 
πέμπει τοὺς θεραπεύσοντας" οὐχ ἀγνοῶν μὲν ὅτι διαφθα-- 
ρήσονται ὑπὸ τῆς νόσου, τὴν δ᾽ ἀπολογίαν αὐτῶν ὑὕποτεμ- 
νόμενος" εἰ γὰρ χἀκεῖνοι οὐχ ἀνήνεγχαν ἐχ τῆς μανίας, 
ἀλλὰ τὸ γε αὐτὸν τὰ αὐτοῦ πράττειν ἐκ τούτου περιγέγονς. 


DE INCARNATIONE, LIB. XIII, CAP. I. 627 


lactus, et OEeumenius : qui Apostoli dictum 
illud in priore ad Z'imotheum, capite secundo, 
Qui vult omnes homines salvos fieri, de omni- 
bus plane intelligendum putant : atque iis 
etiam, qui a salute exeidunt. Nam et causam 
inquirunt, cur cum Deus salvos omnes velit, 
non tamen salvi fiant : et respondent, hoc eo 
fieri, quod ipsi nolint. Quare neminem non 
salvum esse vult Deus, quantum est in ipso. 
Quod et Joannes Damascenus affirmat libro 
tertio, capite xx1x,ut alibi demonstravimus !. 

Eadem imbutus opinione Asterius in 
Exhortatione ad. panitentiam, Judam ipsum 
proditorem, quem sane reprobum judicante 
Domino ipso ?, fuisse sciret, tamen veniam, 
et salutem asserit potuisse consequi, si non 
ipse sibi mortem conscivisset. Quod profecto 
non diceret, si non velle ipsum esse salvum 
intelligeret Deum. Quem locum postea profe- 
remus, eum de Christi pro omnibus suscepta 
passione disputabimus. Hine enim idipsum, 
quod nune agimus, adstruitur Deum salvos 
omnes velle esse ; quando pro omnibus passus 
est Christus. 

VI. Nec omittendus est priclarus Dionysii 
loeus ex capite seeundo libri de Zeclesiastica 
Hierarchia : ubi mysterium illuminationis, id 
est baptismi declarans, ita loquitur : « Atque 
hierareha quidem identidem, utpote Dei ad 
similitudinem aspirans, et omnes idcirco sal- 
vari homines volens, et ad agnilionem verita- 
tis venire, vera omnibus Evangelia predicat; 
Deum videlicet, qui ex insita, at naturali bo- 
nitate omnibus in terra degentibus propitius 
est, ipsummet ad nos constanter, ac fortiter, 
pro humanitate sua, venire esse dignatum : et 
instar ignis, applicatione, conjunctioneque 
sui, quae uniuntur sibi reddere similia, qua- 
lenus ad capiendam  deificationem | idonea 
sunt ^. » 

Kt aliquot interjectis paginis divinam illam 
in omnes effusam promiscue bonitatem, quae 
illorum mentes ad gratiam et salutem cona- 


&. Diowys. lib. de Eccles. Hierarch. cap. n. Ὃ 
μὲν ἱεράρχης ἑκάστοτε τῇ πρὸς θεὸν ἀφομοιώσει ἅπαντας 
ἀνθρώπους θέλων σωθῆναι, χαὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας 
ἐλθεῖν, ἀναχηρύττει πᾶσι τὰ ὄντως εὐαγγέλια: θεὸν ἵλεω 
τοῖς ἐπὶ γῆς ἐξ οἰχείας ὄντα, καὶ φυσιχῆς ἀγαθότητος, 
αὐτὸν ὡς ἡμᾶς εὐτόνως ἀφιχέσθαι διὰ φιλανθρωπίαν 
ἀξιώσαντα, χαὶ τῇ πρὸς αὐτὸν ἑνώσει δίχην πυρὸς ἀφο- 
μοιῶσαι τὰ ἑνωθέντα, χατὰ τὴν αὐτῶν πρὸς θέωσιν ἐπι- 
τηδείοτητα. 


tur adducere, similitudine solis explicat sic : 
« Dicamus igitur beatitatis divine bonitatem 
eodem modo semper, ae similiter habentem ; 
propri luminis beneficos radios in. omnes 
intelligentium creaturarum visus eífusos co- 
piose communicare. Sive igitur ab intelligibili 
luee intelligentium liberum arbitrium defi- 
ciendo recedat, dum amore vitii, facultates 
sibi naturaliter ad illuminationem capiendam 
insitas occludit, et ab luce separatur presente 
sibi, nec obsistente ; sed cecutienti oculo licet 
illucente, ct ad eum adversaniem accurrente, 
ac semet ingerente, ut bonitatis ralio postu- 
lat^; » ete. in quibus lumen illud qua sunt 
propria luminis prestare nihilominus affir- 
mat; et recusantium lieet aspectibus offundi. 
Igitur ex mente Dionysii, uti sol omnibus in 
commune lumen offert, neque quemquam ex 
sese a participatione illius excludit : ac si ra- 
tione et libera voluntate luceret, promiscue 
omnes, quoad ejus fieri posset, splendore sui 
luminis afflare studeret : nec ullus eo munere 
careret, nisi qui suapte culpa sese subtrahe- 
ret: ita prorsus Deum existimat liberis, ac 
suce spontis hominibus gratie lucisque sua 
fulgorem immittere; nullus ut, nisi vitio suo, 
illius usu, fructuque privetur ; quod de fideli- 
bus, et ad Christianam religionem vocatis 
saltem, iutellexisse Dionysium, nemo, qui 
illum locum legerit, negare poterit. Imo et de 
hominibus omnibus dictum hoe ab illo fateri 
cogetur. 

VII. Ut ad Latinos transeam, primum hanc 
esse Dei voluntatem, ut non ii soli salutem 
consequantur, quiad eam revera perveniunt, 
sed etiam reprobi, saltem fideles, diserte Ter- 
tullianus affirmat in libro de Oratrione?, cum 
illa verba declarans, F?af voluntas tua, ete. 
« Petimus, inquit, substantiam, et facultatem 
voluntatis 5118 subministret nobis, ut salvi 
simus et in ccelis, et in terris : quia summa 
est voluntatis ejus, salus eorum, quos adop- 
tavit, » Ergo omnes illos, quos adoptavit, 


ὁ lbid. Λέγωμεν τοίνυν ὡς ἔστιν f τῆς θείας μαχα- 
ριότητος ἀγαθότης ἀεὶ χατὰ ταὐτὰ, χαὶ ὡσαύτως ἔχουσα, 
τὰς τοῦ οἰκείου ἀγαθοεργέτιδας ἀχτῖνας ἐπὶ πάσας ἀφθό- 

- ^ M] tj "5 -* χὰ 
wg ἁπλοῦσα τὰς νοερὰς ὄψεις, εἴτ᾽ οὖν ἀποσταίη “τοῦ 
γοητοῦ φωτὸς f, τῶν νοερῶν αὐθαίρετος αὐτεξουσιότης, 
καχίας ἔρωτι συμμύσασα τὰς φυσιχῶς ἐνεσπαρμένας αὐτῇ 
πρὸς τὸ φωτίζεσθαι δυνάμεις, ἀπήρτεται τοῦ παρόντος 

, σ΄ * , 5 ᾽ ὃ. τ ὐδὶ 

αὐτῇ φωτὸς οὐχ ἀποστάντος, ἀλλ᾽ ἐπιλάμποντος αὐτῇ 
μυωπαζούσῃ,, καὶ ἀποστρεφομένῃ προστρέχοντος ἀγα“ 
θοειδῶς. 


1 Tom. 1, lib. X, cap. 1v, $ 10, — 2 Mall. xxiv, 30, — 3 Cap: 1v. 


Lalinorun 
de eadem 
Dei volun- 
tate senten- 
tia. 


628 


28 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


hoe est Christianos, vult esse salvos. Nam ad 
fideles omnes oratio illa pertinet : qui et Pa- 
trem jussi sunt nominare Deum. 

Cyprianus in epistola ad  Amntonianum : 
«Nam cum seriptum sit, inquit!, Zeus mortem 
non fecit^, ncc letatur. in perditione vivorum, 
utique qui neminem vult perire, cupit pecca- 
lores peenitentiam agere, et per peenitentiam 
denuo ad vitam ceternam. » 

Arncbius item in secundo libro &qualiter 
omnes, hoe est nullo excepto, vocari, et ad 
salutem promoveri, quantum iu Deo est, si- 
enificat, cum sie scribit : « Sed si generis 
Christus humani (inquitis) conservator adve- 
nit, eur omnino non omnes equali munifi- 
centia liberat? non &qualiter liberat, qui 
equaliter omnes vocat? aut ab. indulgentia 
principali quemquam repellit, aut respuit, 
qui sublimibus, infirmis, servis, feminis, 
pueris, uniformiter potestatem veniendi ad se 
facit ? Pater, inquit, omnibusfons vite, neque 
ab jure potandi quisquam prohibetur, aut 
pellitur. 8i tibi fastidium tantum est, ut 
oblati respuas beneficium muneris: quin imo 
si tantum sapientia prevales, ut ea, quao offe- 
runtur a Christo, ludiera, atque ineptias 
nomines, quid invitans expectat, cujus solae 
sunt he partes, ut sub tui juris arbitrio fruc- 
lam sua benignitatis exponat? » 

Hae Arnobius ex communi, ut apparet, 
sensu Christianorum, qui tune temporis vive- 
bant, ae primis illis Christiane rudimentis 
fidel; qua quo simpliciora erant, et nota 
omnibus, atque in propatulo posita, tanto 
magis apparet penitus ista cunetorum fide- 
lium insedisse mentibus : ut ita persuasum 
haberent, nemini non esse propositam spem, 
οἱ facultatem salutis asscquendz : ut si quis 
rationis compos ad iliam minime perveniret, 
sciret 1d suo sibi vitio, ac malo liberi arbitrii 
usu contigisse : nee sibi gratiam, et auxilium; 
sed seipsum gratise, et auxilio defuisse. 

VIH. Hilarius in commentario αὐ Psalmum 
oxvir? Deum ostendit neminem velle, quan- 
tum in sc est, salute frustrari. « Qui ergo, 
secundum Prophetam, ait, mavult peccato- 
rum penitentiam, quam mortem, numquid 
existimandus est a mandatis suis quemquam 
repellere ? etc. Legimus et in Evangeliis 
scriptum ; Omni enim habenti dabitur , et 


* ]ta legit Hinemar. lib. de Predest. cap. XXV pro eo 


abundabit; qui non habet, etiam quod habet, 
auferetur ab eo *. Ego habens abundabit : non 
habens vero ipso illo quod habet indigebit, 
etc. Deus ergo non aufert nisi non habenti : 
secundum quod neque repellit nisi negligen- 
tem. Adeo autem bonitate plenus est, ut ha- 
bentem abundantia muneretur: adeo vero 
non vult quemquam non habere, ut non 
habenti ipsum quod habet adimat.» Vultigitur 
omnes habere : quid vero aliud, nisi quod ad 
salutem pertinet, et ad eam perducit, adeoque 
salutem ipsam ? 

Rursus idem Hilarius ad illa verba, Misert- 
cordia tua, Domine, plena est. terra?, heec ad- 
notat : « Patiens enim et miserator Deus, dum 
mavult peenitentiam peceatorum, quam mor- 
tem, dona sua justis, injustisque largitur : 
unicuique per patienliam longae cquanimita- 
lis ponnitendi tempus impertiens. 

Sed preeclarus est loeus ejusdem Hilarii ad 
illa. Psalmi istius, /n. eternum, Domine, ver- 
bum twum permanet in colo?.« Adest, inquit 7, 
unieuique proximum *, ut dicium est. Stat 
enim ad ostium verbum Dei, et pulsat ostium 
anim: nostre, et dicit : Eece slians ante 
ostium pulso : si quis aperuerit mihi ostium, 
ingrediar ad eum. Vult ergo semper introire : 
sed a nobisne introeat excluditur. Claudimus 
enim per hie corporis vitia anime nostre 
aditum. Qui 51 ecperit emundatis omnibus 
patere, illico introire, modo solis, qui clausis 
fenestrae valvis introire prohibetur ; patenti- 
bus vero totus immittitur. Ipsi quidem semper 
ut illuminet, promptum est : sed lumen sibi 
domus ipsa obseratis aditibus excludit. Est 
enim yerbum Dei sol justitice. assistens uni- 
cuique ut introeat : nec moratur lucem suam 
apertis aditibus infundere. » Quid his Hila- 
rii verhis expressius, ut et presto omnibus 
divinam gratiam adesse monstretur : et auc- 
torem illus, aspiratoremque Deum eam 
omnibus offerre ? Hoe enim solis ipsius simi- 
litudo declarat, quam ex Dionysio paulo ante 
retuli. Quippe lumen suum omnibus ingerit ; 
nee ab usu quemquam istius excludit [ucis 
ille parens. In quo diyine bonitatis effigiem 
adumbrari, ambo illi Patres existimant, quae 
vitam omnibus, et gratiam, ac salutem, quan- 
tum in ea situm est, ineuleare satagit. Hine 
ergo tum idoneum gratie presidium etiam 


quod in quibusdam codicibus legitur provimo. 


1 Ep. xxvi. — ὦ Sap. 1. — 3 MHilar. ad Oecton. τι, ver. 10, — 4 Malt. xxv, 20, — 5 Ps. cxvin, octon, vur, ver. 84. — 


6 Oct. xir, ver. $9. — 7 Milar. 


bE INCARNATIONE, LIB. XIII, CAP. I. 


recusantibus offerri : tum nemini denegari, 
atque adeo provocari ad salutem universos, 
egregie conficitur. 

IX. Ambrosius item crebrius, et disertius, 
quam quisquam alius ex Patribus, istud idem 
confirmat. Cujus jam aliquot loca descripsi- 
mus inlibro decimo tomi primi'!: ct nunc 
alia duo proferemus. Libro secundo in Lucam, 
de adventu Magorum disputans, «Duc quippe 
sunt, inquit?. vic, una, qua ducit ad interi- 
tum ; alia, que ducit ad regnum. [lla pecea- 
torum est, quae dueit ad Herodem : hiee 
Christus est, qua reditur ad patriam. llie 
enim temporalis est incolatus, sicut scriptum 
est, mulíum incola facta est anima mea ὃ. 
Caveamus igitur Herodem mundane ad tem- 
pus praesulem potestatis, ut patrie ccelestis 
eternum eonsequamur habitaeulum. Non 
electis tantum pr&mia ista proposita sunt, 
sed etiam omnibus : quoniam omnia, et in 
omnibus Christus. » Ergo omnibus et iter ad 
vitam zeternam, et cterna ipsa vila propo- 
nitur. 

Rursus idem, Ambrosius in enarratione 
Psalmi cxvnr, Dei bonitatem praedicans '*, 
« Semper Deus, inquit, bonus est : idemque 
et Paulus ait^, Vide ergo bonitatem, et severi- 
tatem Dei. Bonitas enim in omnes est, seve- 
ritas in paucos. Denique subdit idem Aposto- 
lus : /n eos quid?m qui ceciderunt, severitatem : 
inte autem bonitateim.Si enim non cecidissent. 
utique uterentur et ipsi bonitate Dei, Nam et 
tibi ideo bonus est, quia permanes. Quod si 
non permanseris in bonitate, οἱ τὰ excideris.» 
Hic Ambrosius bonitatem illam designat, qua 
peeeatores ad Dei gratiam, ac salutem addu- 
cuntur; quam quidem ad omnes perlinere 
dieit : severitatem vero, qua videlicet qui 
suapte voluntale ceciderint, puniuntur: in 
paucos porrigi, Nimirum quia ex bonitate sua, 
salvos esse vult omnes : Zs( enim salvator 
omnium, mazime fidelium* : ex justiti:o vero 
severitate, non omnibus ponam, interitum- 
que destinat; sed paucis comparatione om- 
nium. Quod autem de hujasmodi bonitate 
loquatur Ambrosius, qua ad virtutem et gra- 
liam, ae salutem postremo spectat hominum: 
subinde his verbis indieat: « Ergo bonus 
omnibus, quia omnes recto vult esse corde, 
Qui autem cor declinaverit, ipse a se gratiam 
diving bonitatis avertit. » Quocirca si bonus 
est omnibus, quia rectos corde, et quid aliud, 


quam justos, atque sanctos? omnes esse vult: 
et si pauci illi, qui ab fructu. bonitatis istius 
arcentur, soli isti sunt, qui alienantur ah 
gratia : consequens est, ut neque bonitatis 
genus illud de naturali quodam affectu pro- 
videnti: communis in homines accipi debeat; 
neque solis cireumscribi prewdestinatis, et 
electis, si, uti pars est, ad salutem referatur ; 
quia non pauci; sed multo plures sunt boni- 
latis ejusmodi compotes, cum aliis comparati, 
qui severitatem experiuntur; quales oporte- 
bit esse reprobos. Omnino igitur Ambrosius 
bonitatem ilam Dei, qua salutem vnlt, ac 
proeurat hominibus, ad universos docet ex- 
tendi: severitatem autem,ac damnationem, ad 
paucos, hoc est, multo quam illi sunt pau- 
ciores ; et est ille locus quantivis ad hoe per- 
suadendum, quod hactenus demonsirare stu- 
demus. 

Item in libro primo de Panitentia, capite 
sexto: « Et tu quidem, Domine, ait, omnes 
cupis sanare : sed non omnes curari volunt. » 

X. Hieronymus qnoque de ista ipsavolun- 
tate Dei, qua» in salutem omnium fertur, 
preclare scripsit tum ad caput rxmr Isaie ; 
tum ad primum eaput epistole ad Ephesios : 
qua duo loca alibi excerpsimus ". His nunc 
tertium adjungimus locum ex commentario 
ad illa Ezechielis*, /Vumquid voluntatis mec 
est mors impit, dicit. Dominus meus; et non ut 
convertatur a. viis suis ? quibus camdem di- 
serte Propheta confirmat voluntatem Dei : ad 
hzc igitur adnotat hoc Hieronymus : « Ergo 
Domini voluntatis est, omnes salvos fieri, et 
ad notitiam veritatis venire. Ubieumque au- 
tem Dei videtur severa, et truculenta senten- 
tia, non homines, sed peccata condemnat. » 
Ac deinde voluntatem hujusmodi salvando- 
rum omnium etiam Judeos ipsos complecti 
significat ; qui tamen salutem non sunt adepti. 
Quippe ad illa verba Prophete, £t quare mo- 
riemini demus Israc!?? ista pertexit, « Melius 
est, supra diximus, exhortationem hane, in 
qua seriptum est, Convertimint, οἱ agite pa- 
nitentiam, super persona accipere Jud;orum, 
quos non vult mori ; οἱ quibusnune loquitur: 
quare moriemini domus Israel, qui habetis 
Patres Abraham, Isaac, et Jacob : (de) quibus 
acriptum est : Deus vivorum, et non mortuorum? 
Cur vestro vitio moriemini, qui Patrum me- 
rito, et mea debetis vivere misericordia? » 
Rursus ad ista Prophete, Quia nolo mortem 


1 Cap v, vi. —2 Amb. iu cap. v. Luce. — 3 Ps. cxix,—- 4 Tom Hl, — 5 Rom. xi, — 6 L. Tim, 1v, x. — 7 Tom. I, lib, X, e. 1v, 


i4. — 8 Ezech. xvii, 23. — 9 Ezech, ib, ver, 31, 


Mediatoris 
Christi 
merita ad 
omnium 
hominum 
salutem ex 
Dei volun- 
tate appli- 
cata esse 
probatur ex 
Patribus 
Grecis, 


630 


morientis, dicit Dominus Deus : revertimini, et 
vivite, ita scribit Hieronymus: « Nolo, inquit, 
vos mori, quos in salutem genui, f//ios enim 
genui, et exaltavi : ipsi autem. spreverunt me. 
Fievertimini ergo,et vivite!. Non dieitur rever- 
üimini, nisi his, qui prius eum Deo fuerant, 
et postea ejus deseruere comitatum. Et vivite 
per poenitentiam, qui estis mortui per peeca- 
ium. » Demum ad Judeos omnes, etiam 
reprobos, et a peceatis minime resipiscentes, 
illam Dei voluntatem sa/vificam, ut ita loquar, 
extendi demonstrat ita concludens : Jgitur 
Israel, quia non revertitur ad pristinum sta- 
ium, mortuus esse eredendus est. » 

Adde his omnibus Latinis tum Paulini No- 
lani manifestum testimonium : tum auctoris 
antiqui, eui vulgo nomen Ambrosii przefigi- 
tur, in commentario ad illum epistole prioris 
ad Timotheum locum : ex quo Graeci, Latini- 
que pene omnes voluntatem illam Dei per 
salutem omnium diffusam adstruunt; quae 
duo loca in libro deeimo tomi primi retuli- 
mus*. 

Poteram hie Scripture testimonia ad idem 
suadendum diserüssima referre : nis jam 
abunde preestitum id a nobis esset in decimo 
libro tomi primi, eapite terlio: sed et non- 
nulla de istis iterum dicenda postmodum ve- 
nient. 


CAPUT II. 


Christum pro omnibus passum esse, etsi non 
omnibus ejus passio" pro[uerit, ostenditur ex 
Grecorum, et Latinorum, qui ante Augusti- 
num floruerunt, aliquol testimoniis, quorum 
vis ezpenditur. . 


I. Pars altera quaestionis sequitur, ex 
priore pendens, et ejus przjudieio pene jam 
absoluta : an. Mediatoris Christi merita ad 
omnium hominum salutem ex Dei voluntate, 
comparata, et applicata fuerint. Quod sane 
consequens videtur, si salvos omnes Deus, 
quantum in se est, esse voluerit. Non enim 


ὦ Ont. I cont. Cels." Apa γὰρ εὔλογον, τὸν τοσαῦτα 
ὑπὲρ toU γένους τῶν ἀνθρώπων τολμήσαντα, ἵνα τὸ ὅσον 
ἐπ’ abt, πάντες ἔλληνες, χαὶ βάρδαροι χρίσιν θείαν 
προσδοχήσαντες, ἀποστῶσι μὲν τῆς καχίας, πάντα δὲ 
πράττωσιν ἀρεσκόντως τῷ τῶν ὅλων δημιουργῷ" παράδο- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM, 


alia ratione, quam unius Mediatoris Christi 
meritis, gratiam illis, et salutem destinare 
voluit. Quare minus opere est in eo ponen- 
dum, ut separatim: doceamus, ex antiquorum 
placitis, Christum pro omnibus, etiam repro- 
bis, esse passum, ac reliquas, quoad res fere- 
bat, mediatoris implevisse partes. Qua de re 
nos alibi plura etiam ?, quam pro altera parte, 
testimonia veterum adduximus; quibus ad- 
cedent alia modo, et eorum primum, qui 
ante Augustinum de hoeargumento commen- 
tati sunt. 

Origenes, eujus ex opere contra Celsum 
aliquot loca illie attulimus, in primo libro 
Christum pro universis hominibus, quantum 
in ipso erat, laborando, ac patiendo sategisse 
demonstrat, cum impiorum calumnias matris 
illius integritati, ae fam: putidis commentis 
obtrectantium, ita refellit : « An enimrationi 
consentaneum est, inquit, eum qui pro hu- 
mano genere tanta pertulit, ut, quantum in 
ipso erat, Greci omnes, et barbari divinum 
expectantes judicium, a nequitia desciscerent, 
et omnia conditori universorum grata, et 
accepta facerent, nativitatem habuisse non 
modo nulla re mirabilem ; sed vel sceleratis- 
simam etiam, et turpissimam ^. » 

Gregorius Nazianzenus in oratione xxv, 
Christi passionem, ejusque fruetum, ae re- 
demptionem onmibus omnino ab Adamo 
propagatis esse communem luculentissimo 
testimonio approbat, cum Arianorum con- 
jecta in se probra, et convicia refellit; atque 
hocinteralia, quod objecerant, ipsum obscuro, 
et ignobili ex oppido venisse. Hoe vero latius 
ille depellens, omnibus ubique omnia esse 
communia dicit, solem, lunam, stellas, et ho- 
rum omnium, ae tempestatum annuarum 
vicissitudines, mare, flumina, terram ipsam, 
et in ea sepulturam, « tum rationem, lezem, 
prophetas ; ipsas etiam Christi perpessiones; 
per quas omnes reformati sumus, nullo peni- 
ius excepto, qui eidem Adamo partieipavi- 
mus, et a serpente decepti, et per peccatum 
morte affecti, ac per ecelestem Adamum saluti 
restituti : atque ad vit: lignum unde exci- 
deramus, per ienominie lignum, revocati 
sumus^;» Hoesane Gregorii loco nihil potest 


ἕον μὲν μὴ ἐσχηχέναι γέννησιν, πασῶν δὲ γενέσεων πᾶρα- 
γομωτάτην, καὶ αἰσχίστην. 

b Naziwz, Orat. χχν, Καὶ ἔτι πρὸ τούτων, κοινὸν 
λόγον, νόμον, προφήτας, αὐτὰ τὰ Χριστοῦ πάθη, QU ὧν 
ἀνεπλάσθημεν, οὐχ, 6 uiv, 6 δ᾽ οὐ’ πάντες δὲ οἱ τοῦ αὐτοῦ 


1 Esa. 1, — 92 Cap. 1v, paragr. 4. — 3 Tom. 1, lib. XXX, eap. v. 


"———Ug CPP. POE 


a υ- 


Eximius | 
Chrysostomi 
] locus. 


DE INCARNATIONE, LIB. XIII, CAP. IT. 


esse disertius ; ex quo liquet ita propositam 
in eommune esse, et ad omnium hominum 
utilitatem, ae salutem, Christi Domini passio- 
nem, ut quantum estin illo, nemo penitus 
excludatur. 

II. Joannes Chrysostomus homil. xxvi in 
epistolam ad Aomanos, hzc Apostoli verba 
declarans, JVoli cibo fuo illum perdere, pro 
quo Christus mortuus est, sic seribit!: « An 
vero tu ne tanti quidem fratrem cstimas, ut 
velabstinentia ciborum nolis illius salutem 
redimere? Ae Christus quidem vel servus 
fieri, vel emori pro illo non dubitavit: tu ne 
cibos quidem aspernari sustines, ut ejus sa- 
luti consulas? Atqui non omnes lucrifacturus 
erat Christus, et nihilominus pro universis 
mortuus est: quod in se situm erat, ía- 
ciens ^. » 

Sie in hom. xiu Mattheum, de [15 
agens verbis : Generatio mala , οἱ adultera 
signum querit ; et signum non dabitur ei, nisi 
signum Jonc Propheta , hec idcirco dixisse 
Christum animadvertit, « ut significaret, et se 
illorum gratia passurum esse, et nihil tamen 
ipsos ex eo lucri facturos esse. Hoe enim 
postea demonstravit, ac nihilominus hee 
sciens mortem obiit. Tanta illius cura, et pro- 
videntia fuit^. » 

Sed eximia est ejusdem Chrysostomisenten- 
tia in expositione epistole ad Galatas. ejusque 
verba ista, Qui dilexit me?, et tradidit se- 
metipsum pro me. Ybi Chrysostomus non 
solum pro omnibus omnino esse passum ho- 
minibus affirmat : sed eiiam pro unoquoque 
omnium. Nam illa ideo dixisse vult Aposto- 
lum Paulum, «ut ostenderet, unumquemque 
nostrum tant: Christo Domino gratic dobi- 


᾿Αδὰμ. μετασχόντες, καὶ ὑπὸ τοὺ ὄφεως παραλογισθέντες, 
xot τῇ ἁμαρτίᾳ θανατωθέντες, xoi διὰ τοῦ ὑπουρανίου 
(ἐπουρανίου) ᾿λδὰμ. ἀνασωθέντες, χαὶ πρὸς τὸ ξύλον τῆς 
ζωῆς ἐπαναχθέντες, διὰ τοῦ ξύλου τῆς ἀτιμίας, ὅθεν 
ἀποπεπτώχαμεν. 

« Cunxs. vers. ult. ΓἪ οὐδὲ τοσούτου ἄξιον εἶναι 
ἡγῇ τὸν ἀδελφὸν, ὡς μηδὲ ἀποχῇ βρωμάτων ὠνήσασθαι 
αὐτοῦ τὴν σωτηρίαν; χαὶ ὃ μὲν Χριστὸς οὐδὲ δοῦλος 
γενέσθαι, οὐδὲ ἀποθανεῖν παρῃτήσατο δι᾽ αὐτόν: σὺ δὲ 
οὐδὲ βρωμάτων χαταφρονεῖς, ἵνα αὐτὸν διασώσης; val 
τοι γε οὗ πάντας ἔμελλε χερδανεῖν ὃ Χριστός. ἀλλ᾽ ὕμῶς 
ὑπὲρ ἁπάντων ἀπέθανε, τὸ αὐτοῦ πληρῶν. 

b Id. hom. xuur n Mat. Καὶ ὅτι ὑπὲρ αὐτῶν πεί- 
σεται δηλῶν, xai ὅτι οὐδὲν χερδανοῦσι. τοῦτο γὰρ μετὰ 
ταῦτα ἐδήλωσεν: ἀλλ᾽ ὕμως 20 τοῦτα εἰδὼς ἀπέτανς, 
τοσαύτη ἦν αὐτοῦ ἢ κηδεμογία, 


1 Rom. XIV, — 2 Gal. M, 20, "- 9 Luc, XIV, 10. 


631 


torem esse, quante si sui tantummodo causa 
venisset. Non enim dctrectasset vel pro uno 
tantumdem cura, ae benignitatis ostendere. 
Ita ille quemlibet hominum tanta cari- 
tatis. mensura complectitur, quanta orbem 
universum. Quocirea sacrificium quidem 
ipsum pro tota natura oblatum fuerat: qui 
autem usum saerificii percipiunt, soli sunt 
credentes. Et tamen non illum ab tali bene- 
ficentia deterruit, quod non omnes accede- 
rent. Ae nihilominus praudium illud Evan- 
eclieum omnibus quidem paratum fuerat. Sed 
quoniam venire noluerunt, qui erant invitati, 
non proposita fercula subtraxit; sed alios 
invitavit?. Eodem hie quoque modo fecit. Nam 
etovis ab nonaginta novem avulsa, uniea 
erai: nee ille tamen eam neglexit^. » Vere 
aureus hic locus, et uneialibus, iisdemque 
aureis litteris deseribendus, ad Christi profu- 
sam in homines testandam caritatem et hu- 
manitatem ; qua tum universos, tum eorum 
singulos, quantum in se fuit amplexus, me- 
ritorum suorum, gloricque participes habere 
studuit; tantum abest ut salute quemquam, 
nisi eulpa, meritoque suo,rationis et voluntalis 
compotem suz, voluerit excludere. 

III. Atque hoc idem Chrysostomus de Chri- 
sli sanguine non in omnium generatim ían- 
tummodo salutem, sed in singulorum etiam, 
profuso, et impenso, puleherrime declaravit 
in homilia quadam, in qua de Pauli caritate 
disputat; qua incensus, in quemlibet priva- 
tum hominem tuendum, ac juvandum totis 
incumbebat viribus. « Non enim, ait, illud 
spectabat, quod unus esset, qui peccaverat, 
et protectione opus habebat: sed quod homo 
erat, homo inquam, Deo pretiosum animal, 


c Cunxsosr. in cap. 1t epist. ad. Gat. Kot χωρίς 
δὲ τούτων δειχνὺς, ὅτι ἕχαστον ἡμῶν τοσαύτην δίχαιον 
ὀφείλειν τῷ Χριστῷ χάριν ὅσην ἂν xxi OU αὐτὸν μόνον 
ἦλθεν. οὐ γὰρ ἂν παρῃτήσατο καὶ ὑπὲρ ἑνὸς τοσαύτην 
οἰχονομίαν ἐπιδείξασθαι. οὕτως ἕχαστον ἄνθρωπον τοσούτῳ 
» , -— € . 3 , μὴ L4 i 
ἀγάπης μέτρῳ φιλεῖ, ὅσῳ τὴν οἰχουμένην ἅπασαν. ἣ μὲν 
οὖν θυσία ὑπὲρ πάσης προσενήνεχτο τῆς φύσεως, xol 
ἱχανὴ πάντας ἦν σῶσαι" οἱ δὲ τῇ εὐεργεσίᾳ χρησάμενοι ot 

' ' 57 , Ax EA 
πιστεύοντές εἶσι μόνοι. ἀλλ᾽ ὕμως οὐχ ἀπέστησεν αὐτὸν 
τῆς τοιαύτης οἰχονομίας τὸ μὴ πάντας προσελθεῖν: ἀλλ᾽ 
ὅμως τὸ ἄριστον τὸ ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ πᾶσι μὲν ηὐτρέ- 

μως ρίστον τὸ ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ πᾶσι μὲν ηὐτρ 
πιστο. ἐπειδὴ δὲ οὐχ ἠθέλησαν ἐλθεῖν οἱ χληθέντες, οὐ 
συνεῖλε τὰ προχείμενα. ἀλλ᾽ ἑτέρους ἐχάλεσεν. οὕτω χαὶ 
ἐνταῦθα πεποίηχε, χαὶ γὰρ wol τὸ πρόδατον τὸ τῶν ἐννε- 
νηχόντα ἐννέα ἀποσπασθὲν, ἕν ἦν" ἀλλ᾽ ὅμως οὐδὲ αὐτοῦ 
ἡατεφρόνησξ, 


632 


et eujus gratia ne proprio quidem filio pe- 
percit Pater *. » Tum, « Cogita quod pro illo 
quoque mortuus est Christus, et hoe tibi ad 
omnis in eum providentice argumentum suf- 
fieiet. Cogita, inquit, qualem illum esse 
oporteat, quem tanti Christus zestimavit, ut 
ne suo quidem sanguini pepercerit. » Quod 
idem asseverantem Ambrosium paulo post 
audiemus. Multa alia Chrysostomi loca refert 
Hincmarus libro de Preedestinatione, capite 
ΧΧΧΠΙ, que eodem spectant. 

Asterius Amasenus episcopus in ZEzhorta- 
tione ad penitentiam, « Ego vero, inquit, ar- 
bitror, Judam proditorem, nisi cito ipse sibi 
carnifex exstitisset; sed ad terram accidens, 
misericordiam implorasset, neutiquam ex- 
pertem futurum fuisse, miserationum illarum, 
quae superomnem terram exundarunt. Cujus 
rei argumento sunt illi, qui ex eorum numero, 
qui Christum cerucifiserunt , poenitentiam 
agentes, per eam sunt salutem consecuti, » 
51 Judas unus ex reprobis salutem adipisci 
potuit per Christi merita; necesse est pro 
ipso passum esse Redemptorem. Alioqui 
nullo pacto salvari potuisset: nihilo certe 
magis, quam diabolus ipse; ad quem passio 
illa pertinet. 

Cum hoe Amphilochius (sie enim inseribi- 
tur) concordat in homilia in Peccatricem : 
ubi Christum inducit ita cum Juda loquen- 
tem : « Ego te quidem a peccato proprio san- 
guine redimo. tu vero me triginta obolis 
vendis ^, » 

IV. Hoc ipsum et Greci interpretes sen- 
tiunt, Theophylactus, et Euthymius in com- 
mentariis ad Matthei caput vicesimum, ubi 
Christus venisse se dicit, dare animam suam , 
redemptionem pro maltis! ; quae sic exponunt 
illi, ut multi pro omnibus usurpentur. « Nam 


à Cunvys. lom. V, iom. Lx. Οὐδὲ γὰρ τοῦτο ἐσχόπει, 
ὅτι εἷς ἦν ὃ ἁμαρτὼν, xol δεόμενος προστασίας, ἀλλ᾽ 
ὅτι ἄνθρωπος ἦν, ἄνθρωπος τὸ τῷ θεῷ τιμιώτατον ζῶον, 
καὶ Qi ὃν οὐδὲ τοῦ μονογενοῦς ὁ Πατὴρ ἐφείσατο. 

Τ014. ᾿Εννέησον ὅτι καὶ ὑπὲρ τούτου Χριστὸς ἀπέ- 
θανε, χαὶ ἀρχεῖ σοι τοῦτο εἰς πάσης προνοίας ὑπόθεσιν. 
ἐννόησον ὁποῖόν τινα ἐχείνον εἶναι γρὴ, ὃν τοσούτον 
Χριστὸς ἐτιμήσατο, ὡς μηδὲ τοῦ αἵματος φείσασθαι τοῦ 
ἑαυτοῦ, 

ἢ Asrem, apud Plot, cod. cctxxn ᾿Εγὼ δὲ 
νομίζω, ὅτι χαὶ ᾿Ἰούδας ὁ προδότης, εἰ μὴ ταχέως αὐτὸς 
ἑαυτοῦ ἐγένετο δήμιος, προσπεσὼν δὲ τὸν ἔλεον ἤτησέν, 
οὖχ ἃ) τῶν οἰχτιρμῶν τῶν πάσης ὑπερχεομένων τῆς 
οἰκουμένης ἠστόχησε. τεχμήριον δὲ οἱ μετανοήσαντες ἐχ 


1 1411}... sx, 91. — 9 Preesertim cap, ΟΥΧΧΤΥ et seq, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


omnes sunt multi". » Addit Euthymius, 
« frequenter Scripturam multis dicere pro 
oinnibus. Ytaque pro omnibus tradidit animam 
suam, omnesque redemit; quanquam multi 
sua sponte in servitute remanserunt, » De 
qua vocum permutatione vide qu:e Augusti- 
nus contra Julianum disserit in libro seceundo 
operis imperfecti adversus ipsum?., 

Cyrillus Alexandrinus libro primo 7n 
Joannem : Judzos perinde ac gentiles: imo 
multo magis in culpa illos esse dicit, « quod 
eum, qui ad omnium salutem venerat, rcci- 
pere noluerunt: qui fidem coelorum regno 
remuneraretur ^. » 

Et in libro undecimo de Juda proditore 
verba faciens, primum ait ipsum excusatio- 
nem habere nullam ex eo, quod predictum 
de illo fuerat, tradendum ab ipso esse Chri- 

-stum. « Quippe licet hoe de se prenuntia- 
ium esse didicissct, lieuisse tamen ei, si 
vellet, devitare hoe, et cavere, cum liberam 
haberet quameumque vellet in partem volun- 
tatis inclinationem /. » Sed nee illi defuisse 
ad deelinandum hujusmodi scelus idonea 
Salvatoris auxilia, perinde ac czteris suppe- 
tebant, paulo post affirmat. « Quod si perinde, 
ait, atque alii, et ex dequo eum ipsis, divine 
grati: opibus prwditus, propria voluntate 
in exitii barathrum delapsus est: quomodo 
non eum servasse dicitur Christus, qui con- 
sentanea benignitati sue illi preesidia largitus 
est: et quantum ad cavendi peccati auxilia 
concessa pertinet, hominem liberavit; nisi 
ipsemet proprie nutu voluntatis malum sibi 
ultro illud areesseret? In aliis cerle gratie 
splendor eluxit, qua perpetuo conservavit 
eos, qui liberum suum arbitrium ad coope- 
randum illi quodammodo socium preeslite- 
runt, Hoe enim modo uniuscujusque salus 


τῶν σταυρωσάντων, xo τῆς σωτηρίας διὰ τῆς μετανοίας 
ἀπολαυσάντων. 

c ÀwPniL. Καὶ ἐγὼ μέν σε τῆς ἁμαρτίας τῷ οἰχείῳ 
ὠγοῦμαι αἵματι. σὺ δὲ μὲ τριάκοντα ἀπεμπολεῖς ὀδολῶν. 

d Tusopuvr. ΤῬουτέστι πάντων, οἱ γὰρ πάντες, 
πολλοί, 

€ CvniLt, AuEx, ] Zn Joan. ᾿Απεσείσατο παρόντα 
μετὰ σαρχὸς, καὶ ἐπὶ σωτηρίᾳ πάντων ἐπιδημήσαντα 
λαθεῖν οὐχ ἐθέλησε, τὴν τῶν οὐρανῶν βασιλείαν τῆς 
πίστεως ἀντιδιδόντα, 

f Idem. Τῷ γὰρ τοῦτο μαθόντι μετὴν δήπου πάντως, 
εἴπερ ἡδουλήθη, καὶ παραιτήσαθαι, xal φυλάξασθαι τὸ 


παθεῖν, προαιρετιχὴν ἔχοντι τὴν ἐφ᾽ ὅπερ ἂν βούλοιτο 
ῥοπήν. ; 


DE INCARNATIONE, 


administratur^? » Idem preterea in epistola 
ad Monachos, filium Dei qu: sunt carnis, 
propria sibi ait fecisse, « ut ipsi attribueretur 
passio, et unus ex omnibus resurgens, qui 
pro omnibus erat mortuus, proprio sanguine 
redimeret quidquid sub ccelo est, et aequirc- 
ret Deo, ac Patri eos omnes, qui in universa 
terra consistunt^. » Quo Cyrilli loco Hinc- 
marus utitur ', ac videtur Latinus Interpres, 
quem adhibuit in Greco legisse εἷς 6 πάντων 
ἀντιστὰς; verlit enim, omnium compensatione 
dignus, pro quo in Ephesin:ze synodi Latino 
scriptum est, Unws qui omnibus dignitate 
prastabat. : 

Sunt qui Cyrilli Hierosolymitani locum ad 
hoe afferant probandum, Christum passione 
sua multiplex iter omnibus aperuisse, quo iu 
loco ait sic: « Et multimoda sane quaedam 
relieta est ratio consequend: vitze zeternie, 
propter illius passionem. » Verum non Cy- 
rilli est ista sententia, sed Latini interpretis 
Joannis Grodecii: qui aliud agens Grzeca non 
ex fide convertit. Est autem ista sententia ex 
catechesi xvrrr, ubi Cyrillus varios esse modos 
consequend:e salutis. ac sempiterne vitz, 
probat e Seripturis: et nonnullos proponit, 
velut fidem, martyrium, Evangelii pr:edica- 
tionem, amorem Christi, legis observantiam, 
fugam vitiorum : ac demum ita sermonem 
concludit. « Denique multiplex est quam 
propter nimiam copiam pretermisi, zeternce 
vit? comparanda ratio ^. » Videtur Interpres 
legisse χατέλιπεν διὰ τὸ πάθος. Sed falsus est: 
nee ad rem pertinet Cyrilli locus iste. 

V. Quo eum alterum Basilii magni com- 
pensabimus sane preclarum, et aperte liqui- 
doque testificantem id quod volumus, Chri- 
stum non modo pro electis, sed etiam pro 
reprobis damnatisque passum ac mortuum 
esse; quem locum postremum Grecorum 
testimoniorum posuimus, ut cum eo inconti- 
nenti necteremus unum ex Latinis, ejusdem 
omnino sententize, 

Basilius igitur in libro. Regularum fusius 

& Cyn. ALtx. Εἰ δὲ τοῖς ἄλλοις ἐν ἴσῳ τὴν Ex τῆς θείας 
χάριτος ἔχων περιδολὴν, ἐξ ἰδίων θελημάτων εἰς τὸ τῆς 
ἀπολείας χατώλεσῆς βάραθρον, πῶς οὐ τετήρηχεν ὁ Χρι- 
στὸς τὰ ἐχ τῆς οἰχείας ἡμερότητος ἐπιδοὺς, wal ὅσην fisv 
tl; τὴν τῆς ἀσφαλείας ἐπίδοσιν, διασῶσαι ( Cor. διασώ- 
σας) τὸν ἀνῦρωπον, εἰ μὴ τὸ παθεῖν ἠθέλησεν ἐξ ἰδίων 
θελημάτων" διέπρεψε γοῦν ἐν τοῖς ἑτέροις ἢ χάρις, μέχρι 
παντὸς διασώσασα τοὺς τὴν ἰδίαν προαίρεσιν συνέργατιν 


4 Hinemarus de Praed. cop. yxxut, 


LIB. XIII, CAP. II. 633 
disputatarum, in responsione ad quistionem 
secundam, de caritate tum Dei ergo nos, 
tum nostra erga ipsum mutua disserens, ap- 
prime piam, et copiosam orationem explicat : 
in qua amoris illius quadam  ineitamenta 
proponit, ex immensis, et multiplicibus Dei 
in nos sumpta beneficiis; quorum vel uni- 
cum satis esse debeat ad excitandum in ani- 
mis nostris ingentem, etinexhaustum divinc 
caritatis ardorem. Ex his autem beneficiis 
illad precipue commemorat, quod ad imagi- 
nem suam conditos homines ad ceternam 
felicitatem destinavit; et in peecatum, exi- 
tiumque prolapsos ΤΟ ΟΡ ΤῸ, ae recreare stu- 
duit, propter nos homo factus, et infanda, 
indignaque perpessus. Nee eo contentus divi- 
nitatis nos etiam suae participes esse voluit, 
et immortalis post hane vitam glorie consor- 
tes. Quibus expositis, hane velut hortationi 
sus clausulam adjungit ad animorum permo- 
tionem vehementem imprimis et efficacem : 
« Mihi vero, ait Basilius, omnia illa cum 
animo meo cogitanti (nt quid in me sentiam 
vobis eloquar) subit horror quidam, ae velut 
alienatee mentis slupor, ne forte vel avocata 
alio mente; vel cirea vanarum rerum oceu- 
pata studium, ab Dei caritate excidens, Chri- 
sto dedecori sim. Nam ille ipse, qui nos modo 
decipit, ac per mundanas illecebras oblivio- 
nem nobis ingenerare bene de nobis meriti 
Creatoris omni ope contendit, ad animarum 
nostrarum perniciem, insiliens in eos et in- 
sectans; tune nostram contemptionem Do- 
mino per convicium exprobrabit ; et ex con- 
tumacia , defeetioneque nostra egloriandi 
adversus illum materiam capiet: quod cum 
neque proereaverit nos, nec mortuus sit pro 
nobis, nihilominus in rebellione, ae Dei 
mandatorum contemptu morigeros sibi nos 
habuerit. Equidem hujusmodi probrum in 
Dominum conjectum , atque hanc inimici 
jactantiam aeerbiorem mihi quibusvis ge- 
henne supplieiis videri fateor: nimirum 
materiam nos inimico Christi fuisse gloriandi, 


ὥσπερ ποιησαμένους αὐτῇ, διοιχεῖται γὰρ οὕτω τῆς ἑκάστον 
σωτηρίας ὁ τρόπος, 

b Idem in Cone, Eph. part, Hl, cap. 1, Ἵνα oi 
αὐτοῦ λέγηται τὸ πάθος, wai εἷς ὁ πάντων ἀναστὰς, 
τεθγεὼς ὑπὲρ πάντων, ἀγοράσῃ τῷ ἰδίῳ αἵματι τὴν ὑπ᾽ 
οὐρανὸν, uz κατακτήσηται τῷ θεῶν wol πατρὶ τοὺς ἀνὰ 
πᾶσαν τὴν γῆν. 

€ Cyni.L. Catech.. χη, Kol πολύτροπός ἐστιν, 
ἣν χατέλιπον διὰ τὸ πλῆθος, τῆς αἰωνίου ζωῆς f; εὕρεσις, 


Diabolus 
Christo san- 
guinem 
incassum 
eflusum 
exprobrat. 


Patrum 
Lo»tinorum 
sententiz, 

Cypriani. 


634 


et arrogantius efferendi sese contra illum, 
qui pro nobis mortuus est, et resurrexit : 
cui ob illud ipsum majorem in modum debi- 
tores sumus ^. » 

Ex his Basilii verbis mens ejus ista colligi- 
tur, Christum pro reprobis etiam, et damna- 
tis, non autem pro solis electis mortem. et 
supplicia pertulisse. Etenim diabolum ait 1n- 
sultaturum esse Domino, et probro illud 
daturum, quod iidem ilh, pro quibus mor- 
tuus est, spreto ipso, hostem suum, et nihil 
tale molitum eorum causa, nec ulla in re 
bene meritum, sed in eorum perniciem in- 
tentum sequi preoptaverint; et in commu- 
nem cum illo damnationem incurrere: hoe 
est in extremo judieio eum eodem apparente, 
gloriationis illius, et exprobrationis argumen- 
tum de se inimico Dei prehere. Perspieuum 
est igitur Basilium exisltimasse; quod haete- 
nus pugnamus, Christum pro damnandis 
esse passum, non pro solis predestinatis ad 
vitam. 

VI. Commodum nobis ad Latinos Patres 
transitum faciet par ct genuinus illi Dasilii, 
loeus Cypriani ex libro de Opere, οἱ eleemosy- 
nis, ubi eamdem diaboli adversus Christum 
insultationem, exprobrationemque deseribit 
his verbis, qui hie ponere opere pretium 
arbitror. « Atque ut pigros, et steriles, in- 
quit!, et cupiditate nummaria nihil circa 
fructum salutis operantes magis pudeat, ut 
plus eonscientiam sordidam dedecoris, ae 
turpitudinis sue rubor esdat, ponat unus- 
quisque ante oculos suos diabolum cum 
servis suis, id est cum populo proditionis, et 
mortis in medium prosilire, plebem Christi, 
presente, et judicante ipso, comparationis 
examine provocare, dicentem : Ego pro istis, 
quos mecum vides, nee alapas aecepi, nec 
flagella sustinui, nee crucem pertuli, nec 
sanguinem fudi, nec familium meam prelio 
passionis, et crucis redemi ; sed nee regnum 
cceleste ilis promitto, nec ad paradisum 


α DBasit. tom. lf. “Ὧν ἁπάντων ὅταν εἰς ἔννοιαν 
ἔλθω (ἵνα τὸ ἐμὸν πάθος ἐξείπω ) εἰς φρίχην τινὰ, xol 
ἔχστασιν φούερὰν χαταπίπτω, μή ποτε ἐξ ἀπροσεξίας τοῦ 
νοῦ, 7| τῆς περὶ τὰ μάταια ἀσχολίας, τῆς ἀγάπης τοῦ 
θεοῦ ἐχπεσὼν ὄνειδος γένωμαι τῷ Χριστῷ" 6 γὰρ νῦν 
ἀπατῶν ἡμᾶς" xol διὰ τῶν χοσμιχῶν δελεασμάτων λήθην 
ἐμποιεῖν ἡμῖν τοῦ εὐεργέτου μηχανῇ πάση σπουδάζων, 
ἐπ᾿ ὀλέθρῳ τῶν ψυχῶν ἡμῶν ἐναλλόμενος ἡμῖν, καὶ 
ἐπεμθαίνων, εἰς ὀνειδισμόν τότε προσοίσει τῷ χυρίῳ τὴν 
ἡμετέραν ἀσταφρόνησιν' χαὶ ἐγχανχήσεται τῇ ἀπειθείᾳ, καὶ 


i 


| Cypr. lib. de Opere, et eleemos. paulo ante (1n. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


restituta immortalitate denuo revoco; et mu- 
nera mihi quam pretiosa, quam grandia, 
quam nimio, et longo tempore quaesita sump- 
iuosissimis apparatibus comparant, rebus 
suis vel ubligatis in muneris apparatione, vel 
venditis; ac nisi editio honesta successerit, 
convieiis, ac sibilis ejiciuntur, et furore po- 
pulari nonnunquam pene lapidantur. Tuos 
tales munerarios Christe demonstra, illos 
divites, illos copiosis opibus affluentes, aut in 
Ecclesia preesidente, et spectante te, ejusmodi 
munus edant, oppigneratis, vel distraetis re- 
bus suis, imo ad coelestes thesauros mutata 
in melius possessione translatis. » 

dic Cyprianus pro ingratis illis, et. scele- 
ratis, qui se daemonis voluntati, et obsequio 
permiserunt, erucem perlulisse Dominum, et 
vitam eis sternam promisisse confirmat; 
quos tamen pereuntes, id est reprobos, et in 
judieio damnandos postea fore mox indieat : 
«Ilie (verba suat exprobantis diaboli) in 
pauperibus tuis tu vestiris, et paseeris: tu 
eternam vitam operantibus pollieeris; et vix 
tui meis pereuntibus adzequantur, qui a te 
divinis mereedihus, et premiis ccelestibus 
honorantur. Quid ad hzc respondemus, fra- 
tres carissimi? » Ac subinde ex illis ipsis 
Christi servis, pro quibus saneuinem fudit, 
et de quorum ingrata adversus liberatorem 
suum contumacia queritur, judicaturum esse 
Dominum ait, et iis, qui misericordes et pro- 
lii in egenos fuerint, decreturum cterna 
premia; ecteros vero, qui tot illis beneficiis 
neutiquam responderint, et diabolo expro- 
brandi, insultandique materiam dederint, 
sempiternis pcenis addieturum esse significat. 

VIT, Exstat inter opera Cypriani, Prefatio 
Celsi cujusdam in altercationem | Jasonis et 
Papisei ad Vigilium episcopum, qus etsi 
non est Cyprieni, perantiqua tamen est, et 
erudita. In ea porro Christum advenisse dieit, 
ut Judaeos, nee non omnes homines salvos 
faceret, « Eos, inquit, qui adversus lumi- 


ἀποστασίᾳ ἡμῶν" ὥστε οὔτε χτίσας ἡμᾶς, οὔτε ἀποθανὼν 
ὑπὲρ ἡμῶν, ὅμως ἔσχεν fiue ἀκολουθοῦντας αὐτῷ ἐν τῇ 
- ed - Α E ὰ ελ { E ^ EX λῶ - 0 - - ^ 
ἀπειθείᾳ, καὶ ἀμελείᾳ τῶν ἐντολῶν τοῦ θεοῦ. τοῦτο τὸ 
ὄνειδος τὸ χατὰ τοῦ γυρίου, xol τοῦτο τὸ χαύχημα του 
ἐχθροῦ, βαρύτερον ἐμοὶ τῶν ἐν τῇ γεέννῃ χολάσεων φαί- 
νεται" τῷ ἐχθρῷ τοῦ Χριστοῦ ὕλην γενέσθαι χαυχήματος, 
χαὶ ἀρορμὴν ἐπάρσεως χατὰ αὐτοῦ τοῦ ὑπὲρ ἡμῶν ἀποθα- 
νόντος, xol ἐγερθέντος, ᾧ xol διὰ τοῦτο περισσοτέρως 
ὀφειλέται ἐσμέν, 


- Hilarii, 


DE INCARNATIONE, 


nis sui claritatem obstinata etiam tum mentis 
caecitate durabant, ad notitiam claritatisetelo- 
rie susetam facile convertit, quam ut omnes 
salvosfaceret, providenti:z suc divine miseri- 
cordia dignatus advenit. » Ubi cumtam facile 
dicit illos ad sui notitiam, et fidem adduxisse, 
qui ex Judsis erant contumaces, et alieni a 
fide, quam ad omnes salvandos venerat, satis 
indieat, ad omnium procurandam salutem ex 
antecedenti destinatione ae voluntate Chri- 
tum advenisse; adeoque ad Judeos omnes, 
etiam in pervicacia, et ezcitate derelictos ; 
quod ita tamen reipsa non fecit, ut in parte 
illa rebellium, quos convertit, facere se po- 
tuisse monstraverit., 

VHI. Hilarius vero illud de prolixa Christi 
voluntate in omnes homines ad gratiam, sa- 
lutemque . promovendos, plurimis in locis 
testatum reliquit; e quibus hie aliquot pro- 
feram. 

In commentario ad Psalmum ix, initio 
Deum in eastigandis hominum peccatis asserit 
misericordiam adhibere ; « dum damno terre- 
norum presentium ingens eternorum bono- 
rum retributio repensatur. » Sie enim « des- 
Qrüxit, inquit, Hierusalem templum ; sed 
coelestem sanelis reddidit civitatem : repulit 
ab operibuslegis; sed justificationem fidei, 
jusüfieans ex fide impium, tribuit: dissolvit 
terrestre regnum; sed reges constituit ecelo- 
rum. » Atque hoe subinde tum ad Israeliti- 
cum omnem populem : tum multo magis ad 
universitatem hominum referri docet his ver- 
bis. « Et haec quidem non magis ad Israel, 
quamad universitatem humani generis aptata 
sunt : quia ex uno in omnes sententia mor- 
tis, et vite labor extat, eum dictum est, 
maledicta terra in operibus tuis. Nunc autem 
per unum in omnes donum vitz justificatio- 
nis gratia abundavit : ut quorum terra male- 
dieta est nunc conformia Deo corpora sint, » 
Quo in loco perinde ait Hilarius ad omnes 
homines donum vite, ac justificationis gra- 
tiam pertinere, utin omnes sententia mor- 
lis, ae peceati poena. diffunditur. Quod sane 
verum essenon potest, nisi sic intelligatur ; 
divini hoe consilii, voluntatisque fuisse, ut 
quantum in ipso est, vitam ac justitiam per- 


* Paulo aliter hic lextus legitur in accurata Benedic- 
linorum editione operum S. Hilarii: 

"o... Namque qui primum animam nobis ad flatum 
respiralionemque vivendi, cum hominem ad imaginem sui 
simililudinemque constituit, de thesauris polestalis sua 


LIB. XIII, CAP. II. 635 
cipiant omnes, et ἃ morte liberentur. Hoe 
enim modo similitudo sibi constat ; ut. que- 
madmodum peccati noxa in universos redun- 
dat: ita salus, et liberatio comprehendat 
omues. 

Rursus initio commentarii ad Psalmum Cx1. 
Unigenitum Dei filium hominem natum esse 
dicit, ut eeternitatem omnibus, qui per habi- 
tantem in carne nostra peecati legem | morie- 
bamur, inveheret. « Atqui nullus mortalium 
ab illa peccati lege, ae morte fuit exceptus. 
Igitur omnibus eternitatem Christus invexit. 

Item ad Psalmum rxvi'.« Et primum qui- 
dem, iuquit, non alienum a Dei misericordia, 
οἱ bonitate videri potest, ut vitam omnibusin 
seipso restitueret ex mortuis. Nempe qui pri- 
mum animam nobis, ac flatum, respiratio- 
nemque vivendi, cum hominem secundum 
imaginem sui similitudinemque constituit , 
de thesauris potestatis sus, divinitatisque 
diffuderit*.» Hane ibi causam attüigil Hilarius, 
cur Filium potissimum deeuerit humanam 
suscipere, ae redimere naturam, quam alibi 
proposuimus, quod ille videlieet, tanquam 
Dei Patris virtus, cuncta procrearit. Quae 
ratio commune in omnes homines redemp- 
tionis benefieium manasse indidem arguit, 
unde est creationis profectum. 

Ad hac in Psalmum xvii. « Et hoe sane- 
torum, inquit, expectatio fuit, ul omnis caro 
redimeretur in Christo ; ut in eo sterne re- 
surrectionis primitiz existerent. Hoc enim in 
multitudine misericordivte beneplacitum est 
tempus (ait postea) eum in se universorum 
hominum vitam Deus miserans, ut miserator 
Deus, vitam esset largiturus ex mortuis. » Si 
universorum hominum, quos assumpsit inse, 
misertus est Deus, utique consulere voluit 
universis, Conclusit enim Deus omnia in incre- 
dulitate ut omnium misereatur?. 

IX. Proterea in commentario ad Psalmum 
cxvin aperte. docet, Christum pro reprobis, 
et damnatis suum profudisse sanguinem. Et- 
enim de exprobatione agens illa, quam in 
oppida Corrozaim, et Bethsaida distrinxit 
Dominus', ista subjecit*. « Quodab illis ecep- 
itum, necesse eost ut in omnes ejusdem eri- 
minis par fiat: et tunc humano generi expro- 


divinitatisque diffuderit. » Ac flatum mutato in ad flatum, 
ex lide non paucorum manuseripiorum, et ex serie oralio- 
nis, omnia plane coherent, inutilisque evadit Pelavii obser» 
valio et conjectura, J, Ὁ, F, 


4 Ad ver, 21, — 9 Rom. ΧΙ, 82, — 9 Matt, x1, 24, — ὁ Hilar, (n Psal. cxvitt, ver, xxir. 


Forte, Cum 
in hominem 
quem... 


636 


bret non peenitenti, nequein viam Evangelicam 
pergenti, id quod in Psalmo continetur; Quo 
utilitas in sanguine meo, dum descendo tn cor- 
ruptionem'? Exprobrat enim superbis, atque 
maledietis, eur nihil in sacramento sanguinis 
sui, atque mortis utilitatis suce esse existima- 
runt, cum ille nostri eausa et natus, et mor- 
tuus sit. » 

Quisquamne hic h:ssitare potest, quin 
Hilarium Gallieana?. decus ecclesie ita sen- 
sisse fateatur, Christisanguinem pro omnibus 
hominibus effusum fuisse ; ae vcl illis etiam, 
qui fructum ex eo nullum suapte culpa fece- 
runt? Sie enim urbes ill: Domini maledicto 
percusse, utilitatis, quam ex eo capere pote- 
rant, utpote oblatae sibi, funditus expertes 
fuerunt. 

Est etiam illustris ad hane sententiam ejus- 
dem Hilarii locus in libro primo de Trinitate, 
quem alibi retulimus? : ubi Joannis illa verba, 
Dedit potestatem. filios Dei fieri, sic interpre- 
tatur, ut omnibus dignitatis illius, ae proro- 
galivze consequendz copiam fecerit, uf sint 
filii Dei, ac per illos stet, quo minus eam 
adipiseantur : « quia proposito universis Dei 
munere, non natura gignentium atferatur, 
sed voluntas premium consequatur. » Vide 
quie capite illo quarto libri noni ad istum 
locum Joannis adnotavimus : Hinc enim 
perspieue constat, eos, qui ab hae excidunt 
filiorum Dei amplitudine, illam sibi oblatam, 
ingestamque repudiasse. 

Quod insuper in commentario ad Psal- 
mun LI uberrime idem Hilarius explanat, ad 
illa verba, Propterea Deus destruet te in finem, 
evellet te, et emigrabit te de tabernaculo tuo ὃ. 
Qua quidem ad vocationem fidelium aecom- 
modat, qua vita iis :eterna repraesentatur, et 
salus: a qua volunlate sua, culpaque deci- 
dunt. « Qui enim non manoebit, inquit *, in 
Christo, regni Christi incola non erit. Non 
erit autem, non quod sibi non paluerit inco- 
Jatus (universis enim patet, ut consortes sint 
corporis Dei, atque regni; quia Verbum caro 
faetum est, et habitavit in nobis, naturam 
scilicet in setotius humani generis assumens) 
sed unusquisque pro merito et evellendum se 
de tabernaculo, et eradicandum de terra vi- 
ventium prebet, non prohibitus unquam 
inesse, qui per nature) assumptionem incola 
sit receptus. Sed eradicatur ob infidelitatis 
crimen, nature consortio indignus existens.» 
Evigilent ad hzce novi dogmatistee, et indidem 


à Pe. xxix; — 2 Supra lib, IN, eap, iv, paragr. 19. — 3 Ps. 11, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 1 


discant, tam commuuem omnibus hominibus 
ab Christo salutem, ac vitam sternam obla- 
tam fuisse, quam est illorum communis ab 
eo natura suscepta. 

X. Huie germanus est ejusdem Hilarii lo- 
cus alter in secundo libro de Trinitate: 
« Humani enim generis, inquit, causa Dei 
filius natus ex Virgine est, et Spiritu sancto 
ipso sibi in hae operatione famulante, et sua 
videlicet Dei inumbrante virtute corporis sibi 
initia consevit ; et exordia carnis instituit, ut 
homo factus ex Virgine naturam in se carnis 
acciperet, perque hujus admixtionis societa- 
tem sanelificatum in eo universi generis hu- 
mani eorpus existeret : ut quemadmodum 
omnes in se per id, quod corporeum se esse 
voluit, conderentur; ita rursum in omnes ipse 
per id, quod ejus est invisibile referretur. » 
Preclara sane, et non minus erudita ratio, 
quam ad hoe, quod volumus, plurimum effi- 
cax. Siquidem Dei filius unam aliquam, et 
singularem nataram hominis adjungens sibi, 
totum quodammodo humanum genus ascivit. 
Quod eo fecisse a plerisque veterum dieitur, ut 
tolam veluti massam , et conspersionem 
Adami posterorum vitio parentis infeetam sui, 
ac privatis eujusque maeulis eorruptam pur- 
garet, quantum in se erat, ac defeearet. De 
quo vide que in seeundo libro hujus operis 
diximus*. Igitur Christi redemptio ad omnes, 
quantum fieri potuit, pertinere debet : ut 
quemadmodum humana natura ita commu- 
nis est cum omnibus, et singulis hominibus 
in Christo, uti nemo ab consortio illius expri- 
matur : sie divinitas ipsa, et ex ea derivata 
sanctitas eum omnibus communicetur eo quo 
communicari voluit ae debuit modo : ejus- 
modi nimirum, ut pro certo cujusque, ac 
libero, ut in adultis, arbitrio voluntatis ex- 
cepta, manaret in universos, et ex sese nemi- 
nem excluderet : non tamen invitis, aut 
necessitate compulsis : sed ope gralie, et 
efficientia mutatis, et volentibus obveniret. 

Denique in calce libri ejusdem secundi, ita 
scribit Hilarius, « Munus autem, quod in 
Christo est, omne omnibus patet unum : et 
quod ubique non deest, intantum datur, in- 
quantum quis volet sumere ; intantum resi- 
det, inquantum quis volet promereri, » 

XI, Hilario succedet Ambrosius, qui nec 
ipse perfunetiorie tante rei sacramentum 
attigit : sed crebris, plenisque sententiis fre- 
quentavit. Ex iis nonnullas hie exseribam. In 


ver, 7, — ἡ Πάν, in P8; uit, - 5 Cap. vin, por, 7 et seq, 


Ainbros 


DE INCARNATIONE, LIB. XIII, CAP. II. 


libro secundo de Panitentía !: ubiea res ex 
professo tractatur, tam Judam ipsum Domini 
proditorem , quam Simonem Magum peeni- 
tentiam agere, et in gratiam redire potuisse 
confirmat. De Juda primum ita scribit : « Ar- 
bitror enim, inquit, quod etiam Judas potuis- 
set tanta Dei miseratione non excludi a venia, 
si poenitentiam non apud Judzos, sed apud 
Christum egisset. » Cujus rei causa mox ista 
subjungitur : « Bonum Dominum habemus, 
qui velit donare omnibus.» Ergo et Jude 
voluit condonare peccatum. 

De Simone vero subinde disputans, cum 
docuisset patere omnibus venie, ac miseri- 
cordi: locum , id sibi tanquam a Novatianis 
objectum diluit, quodin illius historia Petrum 
dixisse Lueas refert : Peenitentiam (taque age 
ab hac nequitia tua, et roga Deum, si forte ve- 
mittatur tibi hcec cogitatio cordis tui? ; tan- 
quam de venia illi danda dubitaret. Verum 
dubitdtionis hane esse vocem negat Ambro- 
sius?, « Ego autem nee Petrum dubitasse 
eredo, nec dico; nee verbi unius prcjudicio 
tantam causun strangulandam arbitror. » 
Quod exemplis probat e Scriptura petitis ; 
ubi Deus interdum ita loquens inducitur: ut 
apud Jeremiam *, «si forte audiant, et. con- 
vertantur. » Et in. Psalmo ixxx. Pro nihilo 
forsitan inimicos eorum hwumiliassem?. Et Do- 
minus in Zvangelio*, Si enim me sciretis, et 
Patrem mewm | forsitan. sciretis. Ex. quibus 
concludit sie : « Siergo his verbis usus est 
Petrus: quibus Dominus usus est sine preju- 
dicio sententiv?e suce; cur non aeceipiamus et 
Petrum his usum sermonibus sine suc fidei 
prejudicio? Neque enim poterat dubitare de 
Christi munere, qui sibi solvendorum pecca- 
torum dederat facultatem. » Itaque sine ulla 
dubitatione Judam, et Simonem Magum 
converti, et salutem potuisse consequi, affir- 
mat Ambrosius ; reprobos utique homines, et 
quos nemo ab εἴθ πὰ damnatione vindican- 
dos putet. Eodem spectat quod ejusdem libri 
capite octavo legitur : « Qui lapsu alieno gau- 
det, inquit", diaboli gaudet vietoria. Et ideo 
doleamus magis cum audimus periisse homi- 
nem, pro quo Christus mortuus est, qui nec 
in messe stipulam negligit. » 

Inlibro quoque tertio de Officiis, capite 
tertio, cum omnes homines pro viribus adju- 
vandos esse dixisset, hanc inter alias rationem 
subjicit; quod « Christus quoque Dominus, 


(57 


qui pro universis mortuus est, mercedem 
suam evacuatam dolebit. » Ex quo illud de- 
ducitur; cum reprobi pereunt, mercedem 
Dominica passionis in illis evacuari. 

XII. Idem in praefatione libri primi de Sp?- 
ritu sancto, ad Gedeonis alludens historiam?, 
in qua earnes, et azymos panes lapidi impo- 
sitos Angelus solo virge coniaetu excitato 
igne consumpsit, « Jam tune igitur, inquit, 
in mysterio declaratum est, quia Dominus 
Jesus in carne sua totius mundi peccata ceru- 
cifixus aboleret, eic. Quod icitur extendit 
Angelus virgam, et tetigit petram, de qua 
ignis exivit, ostendit quod earo Domini spi- 
ritu repleta divino, peceata omnia humane 
conditionis exureret. » 

Et in libro de Joseph, capite septimo sub 
finem, « Neque enim pretium, ait, quaesivit a 
nobis, qui pro nobis sanguinis sui pretium 
solvit, quia non auro, et argento, sed pretioso 
nos redemit sanguine. Ergo id pretium de- 
bes , quo redemptus es : etsi ille non semper 
exigat, tu tamen debes. Eme igitur tibi 
Christum, non eo quod pauci habent, sed eo 
quod omnes habent. Omnes habent per na- 
turam, pauci offerunt per timorem. Suum est 
quod a te Christus reposcit. Ipse vitam omni- 
bus dedit; ipse pro omnibus mortem suam 
obtulit. Solve pro auctore quod soluturus es 
lege.» Nimirum quod omnes homines habent, 
sanguinem suum, ab illis, ubi opus est, exigi 
ait Ambrosius, quoniam et sanguine redempti 
sunt, et omnes sunt redempti, qui per natu- 
ram hoc habent, quo redempti sunt, et quod 
ab illis postulatur, sanguinem. Manifestum 
est ergo, ex Ambrosii sententia, omnes ho- 
mincs pretio sanguinis Christi esse redemptos. 

Rursus ad. Psalmum cxvni ejusque versum 
decimum octavum, « Omnibus dicit Jesus, 
Volo; qui non vult esse peccatum. Velle 
Christi, commune in omnes est : mundari, 
fidei esse (es/) credentis in Christum. » Et ad 
versum vieesimum terlium, Christum ita 
loquentem introducit de eo, quod a Judis 
judicatus, et condemnatus est : « Ego eorum 
redemptor adveneram : ego veneram, ut om- 
nium peecatum mundarem, ut recuperarem 
amissos, restituerem paradiso sancti Jacob 
hereditatem. Et illi adversus me detrecta- 
bant. » 

XIII. Item ad versum sexogesimum-quar- 
tum, Misericordia tua, Domine, plena est terra, 


Lib. 11. cap. v. — 2 Act. viri, 22, — 3 Amb. ibid. C, — 5 Jerem, xxvi. 3. —5 Ps. 1ssx, 5. — Ὁ Joan. vii, 1. — 7 Amb. ΠῚ de 


peni, cap. vit, — 8 Jud. vii. 


638 


sic seribit : « Quomodo misericordia Domini 
plena est terra, nisi per passionem Domini 
nostri Jesu Christi? ete. Plena est ergo terra 
misericordia Domini; quia omnibus est data 
remissio peccatorum. Super omnes sol oriri 
jubetur. Et hie quidem sol quotidie super 
omnes oritur. Mysücus autem sol ille justitic 
omnibus ortus est, omnibus venit ; omnibus 
passus est, et omnibus resurrexit. Ideo autem 
passus est, ut tolleret peeeatum mundi. Si 
quis autem non credit in Christum, generali 
benefieio ipse se fraudat. Ut si quis clausis 
fenestris radios solis excludat, non ideo sol 
ortus est omuibus, quia calore ejus se ipse 
fraudavit. Sed quod solis est, preerogativam 
suam servat : quod imprudentis est, commu- 
nisase gratiam laeis excludit. » Quid hac 
Ambrosii sententia plenius, accuratius, ac di- 
sertius ad institutum nostrum? aut quid aliud 
diceret, si nostro tempore ac loco nunc esset, 
et hoc ipsum, quod probare volumus, expli- 
care vellet, Christum Dominum pro salute 
omnium, sine ullius exceptione, sanguinem 
fudisse suum, ac mortem subiisse? Cujus re- 
medii fructus si non ad omnes pervenit, ideo 
faetum esse, non quod Christus noluerit; sed 
quod illi ipsi, quorum causa pretium istud 
impensum est, reeusaverint,e! ab se rejece- 
rint; cum quidem libere voluntalis usu ad 
oblatam gratiam accedente aliter consulere 
sibi potuissent. 

Simillimum huie est quod ad eumdem 
Psalinum idem adnotavit Ambrosius !, « Vides 
igitur, inquit, quod Verbum Deus et otiosum 
provocat, et dormientem excitat? Qui enim 
venit, et januam pulsat, vult semper 
intrare. Sed in nobis est, quod non sem- 
per ingreditur, non semper manet, etc. 
Dilata cor tuum : oecurre soli lucis ceter- 
ns, qui iluminat omnem hominem. Et 
illud quidem verum lumen omnibus lucet. 
Sedsi quis fenestras suas clauserit, eterno 
lumine 56 ipse fraudabit. Excluditur ergo et 
Christus ; si tu mentis tuc januain claudas : 
elsi possit intrare, non vult tamen importu- 
nus irruere, non vult invitos cogere. Ortus ex 
Virgine, processit ex alvo universa totius 
orbis irradians, ut luceret omnibus. Capiunt 
qui desiderant fulgoris perpetui claritatem, 
quam nox nulla interpolat. » Hie locus eru- 
cem haereticis, οὐ Armacanis figit, dum et 
gratiam Christi. patere docet. omnibus, et in 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


eos juvandos incumbere ; ac frustrari non- 
nunquam effecto, fructuque suo, ut etsi suffi- 
ciens sit ad immutandos, convertendosque 
peccatorum animos , horum culpa nihil pe- 
nitus efficiat. 

Prosterea in explanatione Psalmi ejusdem", 
« Mala, inquit, Evae suecessio totum hominem 
denotavit; preclara Christi hereditas totum 
hominem liberavit. Non ad unum quidem, 
non ad paucos, sed ad omnes testamentum 
suum scripsit Jesus : omnes seripti heredes 
sumus, non pro portione, sed pro universi- 
tate. Testamentum commune est, et jus om- 
nium, hareditas universorum, et soliditas 
singulorum. » 

Ad haec passim iisdem in. commentariis ad 
Psalmum coxviu idipsum repetit et inculcat : 
dum alias Christum asserit,« in carne venisse 
propteromnium redemptionem?:» Alias*, «pro 
omnibus se obtulisse passioni, et ut omnis 
caro ad Dominum ascenderet : » Alias, «Do- 
minum Jesum Christum ascendisse patibu- 
lum?; et totius orbis peecatum suo cruore 
mundasse. » Item, « Passionem Salvatoris 
omnes redemisse. » Tum, « Pro omnibus in 
commune semel mortuum esse?. » Nec non 
alibi", « Propter omnium redemptionem in- 
firmitates nostras Christum suscepisse ; et ut 
iolius mundi maledicta deleret. » tem, 
« Hostiam fuisse pro delictis et totius mundi 
vietimam, ut pacificaret omnia.» Cujusmodi 
sententias complures ex ejusdem collectas 
Ambrosii scriptis congessit Hinemarus in libro 
de Predestinatione, capite xxv et xxxn. 

Rursus in Aunotatione in Leviticum, ad 
Constantium, de circumcisione disputans, et 
cur sanguis in ea parvulorum omnium pro- 
fusus sit, nunc autem viritim id in omnibus 
non fiat exponens, eam affert rationem , quod 
jam pro omnibus, et singulis fusus sit cruor 
Domini nostri Jesu Christi, « Pretium , inquit, 
nostre liberationis erat sanguis Domini Jesu, 
quod necessario solvendum erat ei, eui pec- 
catis nostris venditi eramus. Donec igitur hoc 
pretium pro omnibus solveretur hominibus, 
quod Dominici sanguinis effusione pro om- 
nium fuit solvendum absolutione, opus fuit 
singulorum sanguine ; qui lege, et consuetu- 
dinis ritu sacra precepta sequeretur religio- 
nis. Sed quia pretium pro omnibus solutum 
est, posteaquam passus est Christus Dominus, 
jam non opus est, ut viritim sanguis singulo- 


1 Ad ver. 79. — 2 Ad ver. 111, — 3 Ad ver. 103. — 4 Ad ver, 196, — 5 Ad ver. 98, — 6 Ad ver, 143. — 7 ln Apol. David, 


cap. 111, — 8 Lib. de Bened. Patr. cap. xt. 


—€G——«u—— -— 


Hieronymi. 


ye Xm — 


— FERRO n cnr unm 


DE INCARNATIONE, LIB XIII, CAP. II. 


rum cireumeisione fundatur:cum in san- 
guine Christi cireumcisio universorum ccle- 
brata sit, et in illius cruce omnes simul 
crucifixi simus eum eo. » lee Ambrosii 
disputatio necessario consequens illud habet, 
Christi sanguinem pro omnibus, nullo pror- 
sus exeepto, profusum fuisse; uii nemo Ju- 
dius ab lege circumcisionis eximoebatur. 
Quod nisi pro univeisis passus esset Dominus, 
firma non esset, sed profecto nutaret illius 
ratiocinatio. 

Sie in enarratione Psalmi xxxvii, de agno 
Dei loquens, qui tollit peccata mundi ; «Ium 
quidem, ait, oportebat pro omnibus mori, ut 
in ejus cruce fieret remissio peccatorum, et 
sanguis ipsius mundi inquinamenta lavaret. 
Sed va illis, qui auctorem salutis propria 
negaverunt. » Ergo saluiis auctor, quantum 
in ipso fuit, etiam negatoribus reprobis, el 
maledictis, erat Christus Dominus. 

Sed insigne est ad Christi meritorum bene- 
fieam vim et amplitudinem probandam, caput 
sextum libri primi de Jacob, οἱ vita beata, 
ejusdem Ambrosii: ubi et pro unoquoque 
singillatim mortuumconfirmat esse Christum, 
el advoeatione pro illis modo fungi : et illa 
denique Apostoli verba, Pro nobis omnibus 
tradidit illum, ad eumdem sensum accom- 
modat sie ; « Mire eliam addidit, Pro nobis 
omnibus tradidit illum *, ut ostenderet, quod 
ita omnes diligat, (cor. ut) οἱ dilectissimum 
sibi filium pro singulis traderet. » 

XIV.Hieronymusiteminitio epistolz Lxxxii1, 
nullius non hominis peccata tulisse Christum, 
hoe est pro omnibus satisfecisse, quantum in 
ipso erat, haud obseure declarat, cum ait, 
nisi hoe esset, mentitum esse Joannem euin 
dixit. Ecce agnus. Dei, ecce qui tollit peccata 
mundi? : «si sunt adhuc in seculo, quorum 
Christus peccata non tulerit. Autenim osten- 
dendi sunt non esse de mundo, quos Christi 
ignoret indulgentia, aut, si de mundo sunt, 
eligendum e duobus alterum : Liberati a 
peecatis Christi potentiam probant : non 
liberati, quasi adhue rei, imbecillitatem de- 
monstrant. » Perspicuum est hoc in loco pro 
eodem usurpari duo haee; ferre peccata 
mundi, et liberare a peccatis ; porro non illud 
significare eadem ista, reipsa peccata delere, 
et justos facere. Alioquin cum non ignora- 
verit Hieronymus, longe majorem hominum 
numerum peceatorum veniam, et salutem non 
percipere, quam expiari a peceatis et ad vitam 


639 


pervenire, hoc est plures esse reprobos, et 
damnatos, quam salvos; consequens esset 
quod ille negat, plures esse, quorum pecca- 
tum non tulerit, et quos non liberaverit ; 
quam quorum tulerit, quosque liberarit. 
Quare necesse est eo sensu dixisse doctorem 
sanetissimum,omnium qui in mundo censen- 
tur, hoc est universi generis humani, quan- 
tum in ipso fuit, peccata tulisse Christum, et 
omnes liberasse, hoec est pro liberandis omni- 
bus venisse, ut loquitur Leo Papa*. Quod si 
quis pro reprobis passum illum fuisse neget, 
necesse est aut eos homines non esse, nec in 
mundo numerari, aut ad illos liberandos non 
suffeeisse Chrisüi sanguinem ; ut argumenta- 
iur Hieronymus. | 

XV. Paulinus episcopus Nolanus in epistola 
secunda, « Omnem, inquit?, quantum in 
ipso est, hominem salvum fieri vult, qui fecit 
omnes. Nam et idcireo descendit ad nos, ut 
ad illum ascenderemus. Ideo conformatus est 
corpori carnis nostra , qua peccato serviebat, 
ut nos conformaret eorpori carnis sui, quae 
peccatum non fecit : ut vere ad originalem 
gloriam reformemur, si divinam similitudi- 
nem Christi imitatione capiamus. » Christus 
itaque ideo descendit, ut, quantum in ipso 
est, omnem hominem salvum facial: quo- 
niam salvos omnes esse cupit Deus. 

Idem in epistola xxix. « Opus enim Dei est 
mutare hominem, quia solus potest instau- 
rare (uod fecit. Quod toto jamdudum orbe 
terrarum sapientia Dei Christus operatur, 
ubique se gentium Verbi voluntate circumfe- 
rens, et per electas animas semet immittens : 
ut, sicut Propheta dixit, in omni gente prima- 
tum habeat?. Et quia jam quotidie, ait, magis 
appropinquat recognitionis dies, omnisque 
nos hora judicio applicat, satagit, et properat 
bonus bominus przripere nos ab ira ventura, 
et de eomplexu hujus, ut seriptum est', no- 
centis et viperece generationis abdueere. Hinc 
in omni loco plura quotidie mirabiliora solito 
sigia crebreseunt, ut omnem, quantum in 
ipso est, hominem salvum faciat. Ostendit in 
raris, quod omnibus,si velint, prosit. Sufficit 
enim universorum institutioni forma pauco- 
rum; quiin utrumque proponitur, uL cre- 
dentibus exemplo sit, indurantibus testimo- 
nio. » Christum operari ubique dicit, et 
miraeula facere, ut, quantum in ipso est, et 
pro eorum salute passus est. 

Sie in epistola xxxv? de /icu maledictione 


1 Rom. viu, 2 Amb, tom. L.— 3 Joan. 1.—14 Serin. 1 de Nativ. —5 Paul. ep. 11.— 6 Sap. vii, 297.—7 Malt. 1, 27.—8 δα]. op. xxxv, 


Paulini 
Nolani. 


640 


Christi Domini pereussa, et arefacta loquens, 
inea signifieariait homines omnes!, « in qui- 
bus eseam suam Deus sempor vult invenire.» 
maxime in Judaeis, etin synae?oga : quz ta- 
men oblatam ab ilo salutem repudiavit. 
« Itaque in illa arbore, inquit, salulem homi- 
nis esuriebat, et ab homine debitum sibi 
fructum petebat, Sed. et cum in sua propria 
venisset?^, sui eum non receperunt ; et debitam 
fidei frugem, quam per legem, et Prophetas 
in eos seminaverat, sterilis infidelium Judzo- 
rum Synagoga non reddidit. Venit ad arbo- 
rem eorum, qu:erens a filiis plantationis sua 
expeetati germinis duleem cibum. At illa, 
subductis pietatis fructibus, dedit in escam 
illius fel; et uvas petenti obtulit spinas : et 
ipsum bone vinee plantatorem, ipsum ve- 
ram vitem et botrum suavitatis aceto urente 
potavit. » Ita Christus salutem hominum om- 
nium esuriit, maxime Judaeorum, id est suo- 
rum, qui tamen eum mon receperunt; nec 
optatum, ac tantopere quesitum fidei frue- 
tum, et salutis reddiderunt. Qui Paulini locus 
cum ill quadrat expostulatione Christi, 
quam expendimus alibi? : H?erusalem, Hieru- 
salem, quc occidis Prophetas, et. lapidas | eos, 
qui ad te missi sunt *; quoties volui congregare 
filios tuos, quemadmodum gallina. congregat 
pullos suos sub alas, οἱ noluisti? Nam congre- 
gare filios nihil aliud. est, quam fidem, gra- 
tiam, ac salutem iis offerre. Quod quidem 
sepe Christum fecisse, Christique discipulos, 
pene omnes novi Testamenti pagine loquun- 
tur: in quibus de Judaeorum abdicatione, 
propler eorum contumaciam : et gentilium 
vocatione, ae substitutione mentio fit ; Item 
epistola xxxiii. « Omnibus, inquit, vita, om- 
nibus via, omnibus janua est. Nemini claudit 
suaregna, quibus et vim permittit inferri. » 
Si nemini claudit aditum regni coelestis, 
ergo omnibus ccelum patere vult, et passionis 
sua fruetum cum omnibus communicat, sine 
quo nemini patet. Quin epistola rv paulo ante 
finem, « Dedit, inquit, potestatem recipienti- 
bus se filios Dei fieri ; et, quantum in ipsoest, 
omnibus dixit hominibus, D cstis, et filii 
E'xcelsi omnes.» Denique Paulinus idem in epi- 
stola xxxvi αὐ Macarium : in. qua naufragi 
Catechumeni memorabilem, ac stupendam 
describit historiam, Christum demonstrat 
omnium hominum procurand:e saluti stu- 
duisse dum viveret ; hodieque, quantum in se 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


est, incumbere. « Quiaipse est, inquit, verus 
panis, qui de eclo descendit dare eseam onini 
carni. In omni enim homine opus suum dili- 
git: el omnem, quantum in ipso est, hominem 
salvum fieri vult : quia mortem non fecit 
vit:e dator, et vita totus ? ; nec letaturin per- 
ditione vivorum, qui mavult misericordiam, 
quam sacrificium : nee personas accipit, qui 
feeit omnes : sed pro meritis judieat, quia 
Deus judex est. » 

XVI. Auctor commentariorum in epistolas 
Pauli, quibus Ambrosii nomen prefigitur, 
Ambrosii ipsius squalis, in epistolam ad 
Corinthios secundam, et illa verba, Zt pro 
omnibus mortuus est. Christus*, hoc adnotat ; 
« Quia omnes necesse est mori causa Ad, 
pro omnibus mortuus est Christus, ideoque 
qui vivunt in corpore, scientes Christum 
mor(uum esse pro se, sint ei subditi, profi- 
tentes hunc Dominum. » Hincmarus in libro 
de predestinatione, capite xxxii, locum alte- 
rum affert ex iisdem eommentariis ad episto- 
lam primam ad Corinthios, et heec. Apostoli 
verba?, Quicumque manducaverit panem hunc, 
ete. reus erit. corporis, et sanguinis Domini. 
Quid est autem reos esse « nisi pcenas dare 
mortis Domini? Occisus est enim pro iis, qui 
beneficium ejus irritum faciunt?.» [ta quidem 
commentarii illus verba citat Hinemarus. 
Sed in editis non pro iis legitur : sed ab iis. 
Gaudenlius Brixianus tractatu duodecimo his 
verbis Christi sangninem pro illis etiam pro- 
fusum indieat, qui fructu vacuum in seipsis 
eum culpa sua fecerunt : « Cavendum plane 
nobis (fratres carissimi) ne vietoriam Christi, 
qua diabolum triumphavit, de captivitate 
ejus nos redimens suo sanguine pretioso, et 
auferens ei humani generis principatum ; 
nostro vitio irritam faciamus : illius tyran- 
nidi per illecebras carnis cjus crudeli iterum 
regno nos subjicientes in contumeliam Re- 
demptoris : unde merito conqueratur, et 
exprobret : Que» utilitas in. sanguine meo ? 
Sine causa meus pro vobis sanguis effusus 
est; si ita vos geritis. » 


1 Marc. xi, 14. — 2 Joan. 1, 13. — 3 Tom. 1, lib. X cap. jn, — parag. 1. — 4 Matt. xxin, 8. — 5 — Sap. 1, 13, — 6 In. H 


Cor. v, 19. — 1 1 Cor. 11, 97. — 8 Comm. Anbr. 


Auctoris 

comm. in 

Epistolas 
Pauli. 


Quaenam 
fuerit de 
hac contro- 
versia mens 
Augustini. 


DE INCARNATIONE, LIB. XIII, CAP. III. 


CAPUT Ill. 


Quis Augustini sensus de hac controversia fuerit, 
utrum omnes salvos esse velit. Deus, ac pro 
omnibus passus sit Christus. 9. Affirmantia 
ez illo petita loca, quorum pleraque illus- 
trantur. 6. Mazime insignis unus ex libro 
de spiritu, et. littera, quem novi Dogmatistic 
falsa ratione detorquent. 


I. Sed in unum pre alis Augustinum 
quaestionis ilius tota vis incumbit; quem 
recentiores h:retici, et horum imitatione 
novi propugnatores dogmatis, antiquis ut 
opponunt,sic anteponunt omnibus; et ejus 
arbitrio solius in his, ac similibus contro- 
versiis esse standum, assidue predieant. Quod 
de Claudio Taurinensi, infami haeretico refert 
Dungalus, « Augustinum, inquit, adsumit ; a 
eujus subtilitate ingenii, Christianique sensus 
rectitudine longissime distat. Alios quidem 
preter eum solum pene omnes aljicit. » 
Quare diligenter investiganda nobis est illius 
opinio, eaque partim ex ejus scriptis; partim 
ex ejusdem doctrine fautorum, ae sectatorum 
libris eruenda. 

Utab Auzustino ipso petere illud incipiam, 
non est dubitandum, quin varia, et in specie 
contraria de re proposita judicia illius exstent. 
Nam alias neque Deum salvos omnes esse 
velle; neque pro omnibus pati voluisse Chri- 
stum, existimasse videtur. Alias omnium 
velle, nullo excepto, salutem : et ad eam 
capessendam, idonea gratie, ae vocationis 
conferre subsidia ; tum vero Christum, quan- 
lum est in ipso, consuluisse omnibus, et gra- 
tiam, vitamque sua morte peperisse : adeo 
utsi qui ab ea excidant, qui quidem uti li- 
bertate sua possunt, vitio suo, ac voluntaria 
pravitate jacturam illius faciant, tanquam ipsi 
grati:, non ipsis gratia defuerit. 

Utriusque partis propria firmamenta ex 
illius libris haud pauca selecta sunt, partim 
ante annos circiter octingentos; cum hec 
agitari quaestio ccepit, et in apertum Gallica- 
narum ecclesiarum dissidium erupit , auctore 
Gothescaleo monacho : contra quem Joannes 


1 Aug. tom. IV. 
Tow. VI. 


641 


Scotus acerrime depugnavit. Sed eo neutri 
parti satis probato, secundiore cum illo Marte 
Rhabanus Maurus, et Hinemarus Rhemensis 
archiepiscopi, cum fautoribus illorum epis- 
copis : quibus vicissim restiterunt episcopi 
alii de quibus postea. Partim annis ab hine 
decem ; cum hee eadem instaurata lis est, 
Armacano duce ; qui civilem, et tolerabilem, 
atque intra catholiez regul» fines jactatam 
controversiam, fecit Ecclesie capitalem. H«c 
pugnax et animosa contentio faces subjecit 
hominibus aculis et eruditis, cum ad csetera 
conquirenda, quibus adjuvari sua cuique 
posset opinio : tum vero cum primis ad Au- 
gustini versandos, et scrutandos attentius li- 
bros, indeque comparanda illius quod vellet, 
probaretque subsidia : cum propter tanti viri 
excellentem auctoritatem nemo esset, qui 
non auctorem illum, et suffragatorem habere 
cuperet. 

II. Nosex illa testimoniorum copia, quam 
in utramque partem Augustini lectio suppe- 
ditat, nonnulla producemus, et sieubi opus 
est, illustriora ponderando faciemus : ac 
primo ea loca ponemus, quz suadere viden- 
tur id, quod maxime volumus, Deum omnes 
antecedente quadam voluntate salvos esse 
velle : tum omnibus liberandis, quantum in 
ipso fuit , redemptorem destinasse Christum : 
et hunc paternis consiliis obsecutum, quidquid 
egit et passus est, ad usum omnium, et eme- 
rendam salutem accommodasse. 

Primus locus est e libro de cafechizandis 
rudibus, capite xxvi, ubiita loquitur!.« Vere, 
frater, illa magna, et vera beatitudo est, quae 
in futuro seculo sanctis promitlitur. Omnia 
vero visibilia transeunt, et omnis hujus se- 
culi pompa, et delici:, et curiositas interi- 
bunt, et secum ad interitum trahunt amatores 
suos. A quo interitu, hoe est poenis sempi- 
ternis, Deus misericors volens homines 
liberare, si sibi ipsi non sint inimici, et non 
resistant misericordie creatoris sui, misit 
Unigenitum filium suum; hoe est Verbum 
suum. » Ex his verbis Augustini perspicue 
sequitur, Deum velle, quantum in se est, ab 
eternis suppliciis omnes homines eximere, 
proptereaque Cliristum e ccelo venisse. Ac 
tametsi vox omnes ad Aomines adjuncta non 
sit, quam apposuit Hinemarus ; nihilominus 
ex lis, qua& proxime subjicit Augustinus, idem 
sensus existit. Etenim qui Deum affirmat 


A1 


Augustini 
Joca qua 
afferuntur 
pro asse- 
renda 
voluntate 
Dei de 
omnibus 
salvandis 
hominibus. 


0423 


velle homines liberare, si ipsi velint, et nisi 
voluntati illius resistant; aperte significat, 
velle omnes esse salvos Deum, quantum est 
in ipso : ae si qui forte pereant, non quod 
ille voluerit, sed quod isti récusarint, in cam 
calamitatem incidisse, Certe reprobos, qui 
sibiipsis inimici, et adversus Deum contuma- 
ces, ac refractarii fuerunt, ideo absalute putat 
excidisse, quod invitanti, etservare volenti gra- 
ticerestiterunt. Quamvis enim salvosesse cu- 
piat, non idtamen absolutefieri vult, sed adhi- 
bitaconditione hae, dummodo pro virili et ipsi 
nitantur, ac fidem suscipiant : « Ut quem- 
admodum per unum hominem, qui primus 
faetus est!, id est Adam, mors intravit in 
genus humanum, quia consensit mulieri suce 
seducte a diabolo, ut preceptum Dei trans- 
grederentur : sie per unum hominem, qui 
etiam Deus est, Dei filius, Jesum Christum, 
deletis omnibus peccatis preeteritis, credentes 
in eum omnes in c:eternam vitam ingrederen- 
tur,» ut ihidem mox Augustinus scribit. 
Nam nemo qui ista leget, aliud, si sanus, ae 
sobrius est, secum reputabit, nisi voluntatem 
illam Dei homines liberare volentis, in iis 
solis effectum ;habere, qui in fide, eaque vi- 
delicet caritate animata perseverant : cos 
vero, qui volenti, et aspiranti Deo resistunt, 
velle quidem servare Deum : sed reipsa non 
liberare, quia benefiez, ac salvifiee ipsius 
voluntati obsequi roluerunt. 

III. Rursus in enarratione Psalmi ixvimt. 
« Judas, inquit?, traditor punitus est, et 
Christus crucifixus est. Sed nos redemit san- 
guine suo, et punit illum de pretio suo. 
Projecit enim pretium argenti, quo ab illo 
Dominus venditus erat, nec agnovit pretium 
quo ipsea Domino redemptus erat; factum 
est hoe in Juda.» itaque pretio sanguinis 
Christi redemptus est Judas, non quidem 
reipsa : sed quantum in redemptoris volun- 
late fuit. Eodem spectat quod de Judaico 
populo alibi Augustinus idem memorat : 
« Populi autem spernentes propter superbiam 
suam humilitatem Dei, erucifixerunt salvato- 
rem suum ; et fecerunt damnatorem suum. » 

Item in libro secundo de Symbolo ad Cate- 
chwmenos, capite quinto disertissimis verbis 
voluntatem illam Dei generalem, et antecc- 
dentem explicat, qua Judaeos ipsos, id est 
populum ommem, a quo rejectus, et crucifixus 
est, redimere voluit, etsi revera non rede- 
merit. « Ad hoe, inquit, quaerebatur (ab 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Herode, et Judmis impiis) non ut agnoscere- 
tur, sed ut occideretur : quia mundus per 
eum fectus est, ct mundus eum non eognovit. 
O munde immunde : venit qui te redimat, et 
turbaris, et hune tu vis perdere, quando te 
disposuit liberare. O Judzorum terra impia, 
non congruis ccelo. Coelum demonstrat, ut 
adoretur ; tu quzeris, ut infans necetur. llle 
tibi annuntiat Deum hominem suscepisse pro 
te : et tu vis perdere eum qui venit redimere 
te. » Venerat ergo Christus, ut quantum erat 
in ipso, populum redimeret universum ; ta- 
metsi eulpa sua non omnes reipsa sint re- 
dempti. Ideo in supremo judicio vulnera illis 
sua demonstraturum esse Dominum, postea 
dicit, etitaeosallocuturum?: « Ecce hominem, 
quem crucifixistis : ecce Deum, et homi- 
nem, in quem credere noluistis. Videtis vul- 
nera, qua inflixistis : agnoscitis latus, quod 
pupugistis : quoniam et per vos, et propter 
vos apertum est ; nec tamen intrare voluistis. 
Qui non estis redempti pretio mei sanguinis, 
non estis mei : D/scedite a me in ignem «ter- 
num* etc. festinet unusquisque, eum vivit, ut 
vivat : currat, ut ejus pretioso sanguine redi- 
matur: ne cum non fuerit inventus in nu- 
mero rcdemptorum, in numero maneat per- 
ditorum. ilie dum vivitur, melior eligatur 
locus. Hie est tempus fidei. » Hae Augustini 
lestimonia declarant, redemptos Christi san- 
cuine solos illos esse , qui salutem conse- 
quuntur : ad omnes vero redimendos, quan- 
tum in ipso fuit, et illum venisse, et suum 
fudisse sanguinem. 

Quod nisi omnes salvare voluisset : sed 
quosdam absolute ab salute, et merito suc 
passionis exelusisset ; non hoc in optione, et 
voluntate eujusque relinqueret Augustinus, 
uide numero redemptorum esset; quasi in 
suspenso rem haberet, et alterutram sortcm 
potestati permitteret etiam eorum, qui 
ignavia sua in numero manerent perdito- 
rum. Idem in epistola quinquagesima sub 
finem, de peecato in Spiritum sanctum dis- 
serens ; quod finalem, ut vocant, àmpaniten- 
(iam esse statuit; manifeste reprobis dari 
divinitus gratiam, qua si uti velint, salvari 
possint, ita demonstrat : « Huie ergo dono 
grati:e Dei quieumque restiterit, et repugna- 
verit, vel quoquo modo fucrit alienus, usque 
in finem hujus temporalis vite, non remiltte- 
tur ei neque in hoc ssculo, neque in futuro, 
ete. Quamdiu vero hic vivit, eum, sieut dieit 


4 Rom. v, 12. — 2 Aug. in Psal. ixvrir, — 3 Eod. lib. cap. viit. — ὁ Matt. xxv, Af, 


DE INGARNATIONE, 


Apostolus. patientia Dei ad. peenitentiam ad- 
ducit. Sed si ipse perseverantissima iniqui- 
tate, sieut consequenter adjungit Apostolus, 
secundum duritiam cordis sui, et cor impc- 
nitens thesaurizat sibi iram in die ir», οἱ 
revelationis justi judicii Dei, non remittetur 
ei nequein hoc seculo, neque in futuro. » 
Igitur, ex Augustini, nec non Apostoli testi- 
monio, reprobi adducuntur, quantum in Deo 
est, ad penitentiam ; quod sine gratia recte 
dici non potest. 

IV. Nee leve istad est Auzustini testimo- 
nium, quod ex libro priore Refractationum, 
capite decimo eruditi viri colligunt. Ubi quod 
inlibro primo de Genesi contra Manicheos, 
capite tertio scripserat, « Illud tamen quod 
illuminatomnem hominem venientemin hune 
mundum!, pura corda eorum illuminare, qui 
Deo credunt, et ab amore visibilium rerum, 
et temporalium se ad ejus prieepta servanda 
convertunt, quod omnes possunt si velint, » 
hoc inquam, a se dictum examinans in /ie- 
tractationibus Augustinus, negat eo Pelagianos 
novos hereticos abuti posse. « Verum est 
enim, inquit, omnino omnes homines hoc 
posse si velint : sed preparatur voluntas a 
Domino, et tantum augetur munere caritatis, 
ut possint. » Posse igitur omnes homines 
convertere se ad Deum, ct salvari, censet 
Augustinus, siquidem velint. Possunt autem 
velle : quia si non possent velle, omnino non 
possent ad Deum converti, Nemo quippe nisi 
voluntate convertitur. Est autem ridicula, et 
stuporis plena cavillatio, si quis dicat, non 
posse velle reprobos converti ad Deum : et 
in eo perseverare in finem usque : et tamen 
si vellent, utique salutem adepturos esse, 
Nam et hoc ipsum de diabolo, et angelis ejus, 
deque damnatis usurpare licet: non eos posse 
velle peenitentiam, etconversionem ad Deum : 
etsivellent rogare veniam, ac peenitere delicti, 
ad veniam, et salutem esse redituros; quod 
posterius a plerisque dietum esse veterum 
scimus. Nec tamen vel isti ipsi sic locuti 
sunt, vel quisquam de dzemonibus ausit modo 
dicere; quod Augustinus de reprobis etiam 
intelligi voluit hominibus. « Verum est, om- 
nino di&mones posse, si velint, Deo credere, 
et ad eum converti. » Cur autem dici hoc 
nefas est, nisi quia dzdemones idcirco converti 
nequeunt, quoniam velle converti nequeunt? 
Quare ideo converti possunt omnes homines 
et inter hos reprobi : quia possunt velle con- 


LiB, Xiil, GAP, Ili, 644 
verti, Deinde quod magnopere hie animad- 
vertendum est, eum illam sententiam retrac- 
tat, id est polit, et a calumnia Pelagiana 
vindieat, nihil in eo commutat, aut modificat, 
quod dixerat : posse omnes converti si. velint. 
Sed illud solum interpretatur, quomodo 
converti possint, et quod omissum erat sup- 
plet; nimirum adjutorium gratie ad illam 
conversionem requiri. Quocirca hoc addito, 
de quo nullus ambigit Catholicus, manet illud 
integrum, et fixum ex Augustini sententia ; 
« posse omnes si velint, ad Dei precepta ser- 
vanda converti. » Non possunt autem con- 
verti sinegratia. Igitur parata est, et attributa 
quantum in Deo positum est, omnibus gratia: 
«quia illud Iumen, addit Augustinus, omnem 
hominem illuminat venientem in hunc mun- 
dum. » 

V. Quin illud validissimum est argumen- 
tum, quod ex ejusdem Augustini disputatione 
contra Julianum Pelagiane coryphaum sectae 
deducitur : imo ex Apostolo ipso, cujus ex 
verbis argumentatur Augustinus. Ut enim 
parvulos originali implieatos esse delicto pro- 
bet, Augustinus sie ex Apostoli auetoritate 
ratiocinatur; qui scribens ad Corinthios ita 
loquitur *: Sz unus pro omnibus mortuus est , 
ergo omnes mortui sunt : Et pro omnibus mor- 
tuus est. Christus. Hinc igitur contendit sic 
Augustinus : si pro omnibus mortuus est 
Christus : ergo et pro parvulis mortuus est. 
Atqui pro solis mortuis et quidem peccato 
mortuis, id est peccatoribus, mortuus est ille. 
Igitur peecato mortui nascuntur parvuli. In 
quo illud una profecto continetur; pro om- 
nibus peecatoribus Christum esse mortuum. 
Siquidem pro omnibus primo dicit esse mor- 
tuum Christum Apostolus : deinde quos omnes 
nominarat, 605 subinde peecato esse mortuos 
affirmat, Prorsus igitur idem Apostolus pro 
peccatoribus omnibus Christum ait esse mor- 
tuum. Cum ergo tam parvuli sine baptismo 
vita functi, quam c:eteri in peceato morientes, 
reprobi sint; non pro solis electis, ae prz- 
destinatis passus Christus et mortuus est : sed 
pro universis hominibus : quorum neminem 
non esse mortuum eum Apostolo sentit Au- 
gustinus. 

Sed hujus verba ex libro sexto contra Ju- 
lianum capite quarto necessario hie afferenda 
sunt. « Sed attende quam validis, inquit ὃ, 
testimoniis urgearis. Tu dicis etiam pro pee- 
catoribus mortuum : ego dieo nonnisi pro 


1 Joan. τ. — 2 II Corin. v, 14. —3 Aug. VI cont. Jul. cap. iv, tom. VIT. 


peecatoribus mortuum : ita ut respondere 
cogaris,si nullo peccato parvuli obstrieti sint, 
non esse pro parvulis mortuum. Dicit enim 
ad Corinthios, Quoniam unus pro ommibus 
mortuus est : ergo omnes mortui sunt; et pro 
omnibus mortuus est. Nullo modo hie negare 
permitteris, nonnisi pro his, qui mortui sunt, 
mortuum fuisse Jesum. Quos igitur hoc loco 
intelligis mortuos? Numquid eos, qui de 
corpore exierunt? Quis ita desipiat ? Eo 
modo itaque intelligimus mortuos, pro quibus 
omnibus unus mortuus est Christus, quomodo 
alibi dieit : Et vos cuim essetis mortui in. de- 
lictis, et. preputio carnis. vestre, vivificavit 
cum tllo. ^c per hoc unus, inquit, pro omni- 
bus mortuus est; ergo omnes mortui sunt : 
ostendens fieri non potuisse ut moreretur, 
nisi pro mortuis. Ex hocenim probavit omnes 
mortuos esse, quia pro omnibus mortuus est 
unus. Impingo, inculco, infereio reeusanti. 
Accipe, salubre est, nolo moriaris. Unus pro 
omnibus mortuus est; ergo omnes mortui 
sunt. Vide quia consequens esse voluit, ut 
intelligantur omnes mortui, si pro omnibus 
mortuus est. Quia ergo non in corpore, restat 
ut in peecato esse mortuos omnes, si pro 
omnibus Christus mortuus, nemo neget, 
neémo dubitet, qui se non negat, aut dubitat 
Christianum. Quapropter si nullum trahunt 
peceatum parvuli, non sunt mortui. Si non 
sunt mortui, non est mortuus pro eis, qui non 
est mortuus nisi pro mortuis. » 

Et in libro seeundo Operis imperfecti contra 
eumdem Julianum, capite cixxv. « Hine te, 
inquit, exue si potes ; quod unus pro omnibus 
mortuus est : et aude dicere, non omnes esse 
mortuos, pro quibus mortuus est Christus : 
cum statim tibi Apostolus fauces premat; et 
opprimat audacissimam vocem quid sequere- 
turostendens; et dicens, ergo omnes mortui 
sunt. Noli sie laudare Apostolum : noli ex- 
ponere, ut nolisaudire : S? unus pro omnibus 
mortuus est, ergo omnes mortui sunt. In. hos 
omnes, qui mortui sunt, cum peccato mors 
pertransiit per illum, in quo omnes moriun- 
tur. Ibi sunt et parvuli, quia pro ipsis Christus 
mortuus est, qui propterea pro omnibus 
mortuus est, quia omnes mortui sunt.» Igitur 
et pro omnibus mortuus est Christus : et 
omnes sunt mortui; aec denique :deo pro 
omnibus est mortuus, quia omnes mortui sunt. 
Perspieuum est ergo pro reprobis etiam mor- 
tuum esse Christum. Nam et inter omnes cen- 


1 Corinth v, 94, — 2 1E. Corinth, v, 10, — ὁ Cap. 1v, αὶ 7. — 4 Avmacan, tom. Hl, lib. I, cap. xxx. — 9 Gor. 1v, 7. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


senturisti, tam adulti, quam parvuli. Denique 
eosdem omnes intellexit Apostolus, quos paulo 
ante eodem capile significaverat, dicens?, 
Unmmnes enim nos manifestari oportet. ante tri- 
bunal Christi, ut referat unusquisque propria 
corporis, prout gessit, sive bonum, sive malum. 
Atqui omnes, excepto nemine, sisti oportet 
pro tribunali Christi. 

Vl. Est ejusdem Augustini locus quidam 
ex libro de Spiritu, et littera, capite xxx, 
in quo manifeste confirmat Deum omnes ho- 
mines salvos velle fieri. Eo nos usi sumus in 
libro decimo tomi primi?; cum idipsum 
probare vellemus. Verum Armacanus adeo 
confidenter in eos invectus est, qui illud Au- 
gustinitestimonium ad propugnandam, quam 
evertere ipse conabatur, catholicam de Dei 
voluntate ista sententiam afferebant, ut alios, 
qui de eodem argumento postea scripserunt, 
ab illo proferendo absterruisse videtur*. Ete- 
nim magnos illos viros, qui istum locum 
adhibuerant, per ludibrium traducit; quod 
allatam ab Augustino, et improbatam Semi- 
pelagianam responsionem pro vera et con- 
lessa illius auctoritate sumpserunt. Sed in eo 
turpiter ista opinione lapsus, et hallucinatus 
est, nec Auguslini mentem est assecutus, sed 
eam perversa, neque considerata satis inter- 
pretatione detorsit. 

Quarit Augustinus capite ilio tricesimo 
iertio libri de Spiritu, et littera, « utrum 
voluntas illa, qua credimus, etiam ipsa Dei 
donum sit, an ex illo naturaliter insito libero 
adhibeatur arbitrio. Si enim dixerimus non 
esse donum Dei, metuendum est ne existi- 
memus invenisse nos aliquid, quod Apostolo 
inerepanti, et dieenti, Quzd enim habes, quod 
non accepisti, si autem οἱ accepisti, quid. glo- 
"laris quasi non acceperis?? respondere possi- 
mus : Ecce habemus voluntatem credendi, 
quam non aceepimus : ecce ubi gloriamur 
quod non aeceperimus. Si autem dixerimus 
eliam hujusmodi voluntatem non esse nisi 
donum Déi, rursus metuendum est, ne infi- 
deles, atque impii non immerito, sed. veluti 
juste exeusare videantur, ideo non credidisse, 
quod dare illis Deus istam noluerit volunta- 
tem.» Hie status est controversie, in quo 
animadvertes, dono Dei opponi hoc ex adverso, 
quod naturale est homini, eique, communi- 
catum licet a Deo, tamen communiter datum 
cum caeteris, non peculiaris gratie, ae bene- 
ΠΟ loco tributum. Quod qui statuat, si 


- 


Locus 
insignis ex 
libro 
de spiritu 
et littera, 
quem novi 
dogmatistoe 
falsa ratione 
detorquent. 


DE INCARNATIONE, LIB. XIII, CAP. III. 


questioni illi respondere velit, et fateri, do- 
num esse Dei voluntatem credendi, ineptus 
plane sit, si ea ratione donum esse velit, quod 
ex libero arbitrio naturaliter. insito voluntas 
illa proficiscatur. Id enim esset, alteram con- 
troversie partem ad alteram, et contrariam 
probandam assumere. Ut si quiestio ista pro- 
ponatur, meliusne Christians rei consulat 
qui pacem cum Turcarum imperatore faciat, 
an qui terra marique bellum illi denuntiet : 
eique sie satisfaciat, ut sanciendam cum illo 
pacem potius existimet ; et hane dicti sui 
eausam afferat, quia suscipere eum eo bellum 
expedit; qui sie disputet, num sani, et sobrii 
hominis more loqui, an furere magis, aut 
delirare videatur? 

VII. Age vero, nonne hane Augustino 
respondendi vecordiam Armacanus impingit? 
Sequitur apud Augustinum in eodem capite 
tricesimo tertio de Spiritu, et littera, post 
illa quee deseripsi, « Prius igitur illud dica- 
mus, et videamus utrum huie satisfaciat 
quastioni, quod liberum arbitrium natura- 
liter attributum ἃ creatore animz rationali, 
illa media vis est, qux vel intendi ad fidem, 
vel inclinari ad. infidelitatem potest. Et ideo 
nee istam voluntatem, qua credit Deo, dici 
potest homo habere, quam non acceperit, 
quandoquidem vocante Deo surgit de libero 
arbitrio, quod naturaliter, cum crearetur, 
aecepit, Vult autem Deus omnes homines 
salvos fieri, et in agnitionem veritatis venire: 
non sie tamen, ut eis adimat liberum arbi- 
trium, quo vel bene, vel male utentes jus- 
tissime judicentur. » Quam arbitrii libertatem 
et invietam divine in homine judieando vo- 
luntatis &equitatem haec similitudine declarat: 
« Cum enim dicit, verbi gratia, volo ut hi 
omnes servi mei operentur in vinea, et. post 
laborem requiescentes epulentur, ita ut quis- 
quis eorum hoe noluerit in pistrino semper 
molat : videtur quidem quieumque contemp- 
serit, contra voluntatem domini sui facere. 
Sed tune eam vincet, si et pistrinum con- 
temnens, effugerit : quod nullo modo fieri 
potest sub Dei potestate. » 

Armacanus posteriora hee verba non ex 
sua, et veriore sententia Augustinum edidisse 
confirmat; sed ex Pelagianorum, vel Semi- 
pelagianorum potius errore, quo et ipse con- 
tactus fuerat, antequam episeopus fieret : ut 
in libro de pr«destinatione Sanctorum, capite 
tertio et quarto ipsemet fatetur : ubi existi- 
masse se aliquando dieit, « fidem, qua in 
Deum credimus, non esse donum Dei: sed a 


645 


nobis esse in nobis; et per illam nos mp€- 
irare Dei dona, quibus temperanter, et juste, 
et pie vivamus in hoe seculo. » Quapropter 
ad propositam initio capitis dissolvendam 
quaslionem, Augustinum ait Armacanus 
« primo solutionem illam proferre, qua Pe- 
lagianis, etipsi quondam probabatur, et postea 
a Massiliensibus arrepta, defensaque fuit, 
quod bona voluntas ratione aecepti a Deo 
liberi arbitrii referretur ad Deum. » 

VIII. Atqui non falsa modo, sed etiam, ut 
paulo anle demonstravi, contumeliosa est in 
tantum doctorem ista verborum illius expo- 
sitio. Nam quid eo fingi potest obtusius, 
quod ex illa interpretatione dixisse conse- 
quens est Augustinum, ut cum ita quaesisset, 
uirumnam donum Dei sit voluntas credendi, 
an ex libero sit arbitrio, mox videndum co- 
gitandumque esse dicat, an illi qusestioni 
satisfieri possit, si respondeatur eatenus esse 
donum Dei, quod ex libero adhibeatur arbi- 
irio, quod naturaliter homini est insitum? 
Hoccine est respondere, ae satisfacere qua 
stioni; ex duabus parlibus, quarum ab res- 
pondente utra vera sit inquiritur, non alte- 
ram eligere, altera rejeeta ; sed contrarias, et 
pugnantes ambas inter se. confundere? Quid 
tergiversamur autem? falsum est profecto, 
falsum quod Armacanus affirmat, Augustinum, 
in illa prima responsione, hoe afferre, quod 
Pelagiani dicebant, et olim ipsemetapprobave- 
rat, ideo credendi voluntatem donum esse Dei, 
quod ab insito naturaliter oriatur arbitrio, 
Non enim nudum ae solum nominavit arbi- 
trium liberum : sed Dei vocationem addit, id 
est primam gratiam et inspirationem, cum 
ita loquitur ; propterea voluntatem illam 
donum esse Dei nec a seipso citra Dei gra- 
liam hane hominem habere, quod Vocante 
Deo surgit de libero arbitrio, Hujusmodi 

nim vera est, et plena, et Augustino pro- 
bata, et catholiee& fidei consentanea respon- 
sio, que primum illum conatum voluntatis 
humans ita donum esse ναί profitetur, ut 
cum ea humanum operetur arbitrium, quae 
quidem « media illa vis est, qua vel intendi 
ad fidem, vel inclinari ad infidelitatem 
potest. » Itaque duo ista conjungit ad 
propositeie quaestionis enodationem , liberum 
arbitrium, et vocationem, sive gratiam, qua 
illud roboratum, et adjutum credendi volun- 
tatem exprimit. Quod etiam in fine capitis 
ejusdem trigesimi tertii concludendo sic ex- 
plieat Augustinus: « Ita (nempe hoe res- 
ponsionis modo) mee ' arbitrium liberum 


Observatio. 


616 


tollimus, (en media illa vis, {πὸ in alteru- 
trum ferri potest) et benedicit anima nostra 
Dominum non obliviscensomnesretributiones 
ejus, nec ienorans Dei justitiam, suam vult 
constituere: sed credit in eum qui justificat 
impium, et vivit ex fide. » En gratuiti doni, 
id est vocationis efficientia, {πιὸ liberum ar- 
bitrium movet, et inclinat ad fidem : nec ullo 
merito comparatur : ut propterea benedicen- 
dus ae laudandus sit illius largitor Dominus : 
non superbia efferri homo debeat, quasi ali- 
quid ex sese, ae citra Dei opem, et miseri- 
cordiam habeat, quod non acceperit. 

IX. Hane Augustini illius loei veram, sim- 
plieem, et germanam esse notionem caput 
sequens ostendit, quod est trigesimum quar- 
tum ; uhi responsionis hane clausulam adhi- 
bet:« Hac disputatio si questioni illi solven- 
de sufficit, sufficiat. » Tum dubitationem 
alteram opponit sibi, quas responsioni illi 
videtur obstrepere. Si enim ideo nihil in 
credendi negotio suum habet quispiam, quod 
non aeceperit, quia illam ipsam voluntatem, 
qua credere vult, de libero arbitrio protulit, 
quod cum crearetur, aecepit; ex eo licehit 
argumentari, « tribuendum Deo esse pecca- 
tum, quod admittitur per liberum  arbi- 
trium. » Hac ἔνστασις merito locum haberet, 
si nihil, preter merum arbitrium liberum, 
in responsione allatum esset, eur credendi 
voluntas divinitus aecepta dicatur. Verum 
quia preter liberum arbitrium, adjecta est 
insuper vocatio, sive gratie auxilium : id- 
circo facile posterius illud objectum dissol- 
vitur. 

Hoe modo alteri huie hssitationi satisfa- 
cere Augustinum, sequentia demonstrant. 
« Attendat, et videat, inquit, non ideo tan- 
tum istam voluntatem divino muneri tri- 
buendam, quia ex libero arbitrio est, quod 
nobis naturaliter eoncreatum est: verume- 
tiam quod visorum suasionibus agit Deus 
ut velimus, et ut credamus, sive extrinsecus 
per Evangelicas exhortationes, ubi et man- 
data legis aliquid agunt, si ad hoc admonent 
hominem infirmitatis sue, ut ad gratiam 
justificantem credendo confugiat, sive intrin- 
secus, ubi nemo habet in potestate, quid ei 
veniat in mentem : sed consentire, vel dissen- 
lire propric voluntatis est. His ergo modis 
quando Deus agit eum anima rationali, ut ei 
credat; nec enim credere potest quolibet li - 
bero arbitrio, si nulla sit suasio, vel vocatio, 
cui credat: profecto et ipsum velle credere 
Deus operatur in homine, et in omnibus mi- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


serieordia ejus praevenit nos. Consentire au- 
tem vocationi Dei, vel ab. ea dissentire, sieut 
dixi, proprie voluntatis est. Quce res non 
solum non infirmat quod dietum est, Quid 
enim habes quod non accepisti? verum etiam 
confirmat. Aceipere quippe, et habere anima 
non potest dona, de quibus hoc audit, nisi 
consentiendo: ae per hoe quid habeat, et 
quid aecipiat Dei est: accipere autem, et 
habere, utique accipientis, et habentis est.» 

Hae altera ad id, quod objeetum seeundo 
fuit, responsio, eadem est cum priore ; nee 
aliud preeter duo illa superiora commemorat, 
liberum arbitrium, et vocationem, sive sua- 
sionem, ut exponit ipse: propter quam utro- 
bique fieri dieit, ut voluntas credendi divini- 
tus accipi dicatur : cum interim accipere eam, 
velrespuere, sive consentire, aut dissentire 
voeationi, propric» sit voluntatis. Quare nihil 
inter utramque sententiam, capitis videlieet 
irieesimi tertii, οὐ tricesimi qaarti interest, 
Quippe una ista preescriptio, de libero arbi- 
irio eum vocatione, id est gratia communiter 
operante, quaestioni utrique satisfacit: tam 
priori, qua queritur an sit voluntas credendi 
donum Dei , an solis naturx viribus adhibea- 
iur (respondetur enim donum esse Dei, quia 
per voealionem, sive suasionem est accepta) 
quam posteriori, qua objicitur, ergo et pec- 
catam a Deo acceptum videri, quoniam hoe 
ex libero oritur arbitrio, quod a Deo natura 
hominis inseritur ; huie enim occurritur sic, 
nullam ad peccandum adhiberi vocationem, 
velsuasionem Dei, propter quam huie im- 
putetur, 

X. Hae non areessita, non inculcata, non 
violenter impacta Augustiniane illius dispu- 
tationis series et sententia: sed nativa, et 
sponte se offerens, ae sibi consentanea, fu- 
cum, et calumniam convincit Armacani eor- 
ruptoris. Qui in capite illo tricesimo quarto 
veram ab Augustino responsionem afferri 
dicit, alteri capitis tricesimi tertii, quae Pela- 
gianorum erat, oppositam, Sed non est con- 
traria : nam est eadem : nee parve stupidita- 
tis fuit, non animadvertisse, tantum abesse, 
ut Augustinus in illo capite xxxir, Pelagianis 
usitatam responsionem usurparit; ut eam 
oppugnarit potius. Certe preter illa, quae de 
vocalione annexa libero arbitrio, deque fide, 
et gratia initio eapiüs dixit; in fine eontra 
hzreticos illos affirmat, preter arbitrium li- 
berum et Legem, fidem ae Spiritum sane- 
tum requiri; tum vero eum ita loquitur: 
« nee ignorans Dei juslitiam, suam vult 


ὦ δα πὰ ἡ 


DE INCARNATIONE, LIB. XIII, CAP. IV. 041 


constituere. » Pelagiane caput heresis elidit. 
Vana est igitur et puerilis plena levitatis 
Armacani obtrectatoris insultatio ', quomulto 
se melioribus, et doctioribus, exprobrat, quod 
in illo Augustini tractando loeo « mirabili 
hallucinatione, objeetionem pro solutione, 
Pelagianam responsionem pro Augustini 
doctrina, errorém pro veri!ate aeceperint. » 
Quod quam mendax, et calumniose dictum 
sit, ex his constare puto, qu: hucusque dis- 
putavimus. In quibus enucleandi diligentio- 
rem operam idcirco posuimus, quod permagni 
momenti sit iste locus Augustini, primum 
ad id, quod modo agimus, probandum πο 
Deum omnes homines salvos fieri, sed non ab- 
soluta voluntate; verum eatenus, ut non eis 
adimat liberum arbitrium, adeo ut consentire 
vocationi Dei, vel ab ea dissentire propric 
sit voluntatis; tum ut liberi arbitrii intelli- 
gatur usus, et consensus eum Dei vocatione 
sive movente, excitanteque gratia, ut Tri- 
dentina synodus Augustinum secuta decla- 
rat?. Nam quod initio capitis illius tricesimi 
obiter injieit Armacanus, discrimen inter 
auxilium sine quo non, et aurilium quo fit, ah 
Augustino tanto studio constitutum, ab ad- 
versariis suis, id est Catholicis, ignorari 
penitus, et everti, ejusdem insciti? est, ae 
malediceenti:s. Quam si quis deprehendere 
certo velit, legat ea, quie nuper adversus 
Vincentium Lenem, hoc est Libertum Fro- 
mondum ejusdem farine theriacopolam clu- 
cubravimus in Zlencho Theriace ilius, ca- 
pite xxir, et sequentibus. 


4 Tom. IIT, lib. IT, cap. xxx, sub flne. — 2 Sess. vi, can. iv. 


CAPUT IV. 


De Augustini locis aliis, n quibus sentire vi- 
detur nolle Deum omnes fieri salvos. 1. Va- 
ric interpretationes loci illius ex epistola ad 
Timotheum , ubi velle Deus salvos omnes 
esse dicitur. 9. Quedam in illis interpreta- 
tionibus animadversa. 8. Tum in exemplo, 
quod Augustinus afferre solet. A. Hujus 
mens exponitur. duplici voluntate distincta. 
ὃ. Que Scriptura: testimoniis probatur. 6. 
Augustinum sepe voluntatis solius absolute 
meminisse ; quemadmodum cum de gratia 
disputat, de sola predestinatorum | propria 
sepius meminit, idque duplici de causa ; 
quarum prior ezponitur. 8. Secunda ratio, 
quod ita postulabat suscepta contra Pelagia- 
nos disputatio, qui indifferentem erga electos 
οἱ reprobos divint voluntatis propensionem 
adstruebant. 9. At. Augustinus majorem in 
illos agnoscebat. 40. Armacanorum ex. hac 
observatione calumnia convincitur; tum ?nsci- 
tia. M. Que ex Augustino refellitur. 


I. Augustinum in plerisque locis generalem 
quamdam voluntatem attribuisse Deo, qua 
morlales eunctos esse salvos cuperet: in 
eumque finem Mediatoris Christi merita con- 
ferret, antecedens caput satis, opinor, osten- 
dit. Nune alia ejusdem notanda sunt, et ex- 
pendenda, conciliandaque, si fieri potest, 
cum illis loea ; in quibus contrarium sensisse 
videtur : neque salvos omnes esse homines 
velle Deum ; nec pro omnibus carnem susce- 
pisse, ae per infinitoscruciatus mortem obiisse 
Christum Dominum. Hujusmodi porro tésti- 
monia pauca sunt a nobis alibi descripta ; 
quorum, ne eadem hie repetamus, paucis 
complectenda summa est : quie in hoe redit, 
ut quod Apostolus scripsit, Deum omnes esse 
salvos velle, non sit absolute, ac simpliciter 
intelligendum ; tanquam ad singulos, excepto 
nullo, pertineat illa propensio benefiez volun- 
tatis ; sed ut variis modis dictum illud inter- 
pretemur. Cujusmodi tres, quatuorve colli- 
euntur ex Augustini seriptis. Quorum primus 
est, velle Deum salvos omnes esse, quia ne- 
mo, nisi per ipsum, et eo volente, sit salvus. 


Loca alia 
Augustini 
expendun- 
tur, in qui- 
bus docere 
videtur 
Deum non 
velle omnes 
homines 
esse salvos. 


648 THEOLOGICORUM DOGMATUM 
EUR Sie in epistola cvri, « Manifestum est, os, milium exempla loeutionum, qua ad hoc e 
explicatio- qui huie resistunt tam perspicuse veritati, Seriptu 'as afferuntur, ut vox omnes pro mul- 
nn non inteligere omnino, qua locutione sit zs, certe non pro universis accipi illo in loco 
Bos dictum, quod omnes homines vult Deussal- videatur, non satisad id probandum valere. 
monu τὰς fieri, cum tam multi salvi non fiant; non — Ae duo sunt earum rerum genera, quas circa 


salvos fieri. quia ipsi, sed quia Deus non vult: quod sine 


ulla ealigine manifestatur in parvulis. Sed 
sicut illud, quod dietum est, Omnes in Christo 
vivificabuntur! ; cum tam multi :eterna morte 
puniantur; ideo dictum est, quia omnes, 
quieumque vitam eternam percipiunt, non 
percipiunt nisi in Christo: ita quod dictum 
est, omnes vult Deus salvos fieri, cum tam 
multos nolit salvos fieri, ideo dictum est, 
quia omnes, qui salvi fiunt, nisi ipso volente 
non fiunt. » 

Sie in Euchiridio, capite centesimo tertio : 
ubi et similem locutionem hanc esse dicit : 
« Qui illuminat. omnem hominem? ; non quia 
nullus est hominum, qui non illuminetur : 
sed quia nisi ab ipso nullus illuminatur. » 

Secundus explieandi modus est, ut vox 
omnes, de solis przdestinatis accipiatur. 
«Quia omne genus hominum in eis est, ait 
Augustinus, sieut dietum est Phariseis?, Je- 
cimate omne olus* : ubi non est intelligen- 
dum, nisi omne quod habebant. Neque enim 
omne olus, quod erat in toto terrarum orbe 
decimabant. » Ita etiam in Znchiridii capite 
centesimo tertio: « ut omnes homines omne 
genus humanum intelligamus, per quascum- 
que differentias distributum, reges, privatos, 
nobiles, ignobiles, sublimes, humiles, doctos, 
indoetos, integri corporis, debiles, ingenio- 
sos, tardicordes, fatuos, divites, pauperes, 
mediocres, mares, feminas, infantes, pueros, 
adolescentes, juvenes, seniores, senes : in lin- 
guis omnibus, in moribus omnibus, in volun- 
tatum, et conscientiarum varietate innumera- 
bili constitutos ; etsi quid aliud differentiarum 
est in hominibus. » Sicin libro quarto contra 
Julianum, capite octavo, omnes, pro multis, 
positum esse docet. 

Tertius modus est, ut eo velle dicatur 
Deus omnes salvos fieri, quod « faeit nos 
velle*, sicut Spiritum sanctum clamantem 
Abba pater dicit Apostolus?, id est nos cla- 
mare facientem. » 

II. Verum in istis interpretandc Apostoli- 
ca sententi:e modis illud est animadversione 
dignum, quod etsi imprimis ad rem pertinet, 
fallit tamen incautos. Nimirum pleraque si- 


omnes homines agere administrareque dici- 
wur Deus: quippe alias per se ipse prestat, 
ac solus ; alias nonnisi cum hominibus libere 
consentientibus, et simul operantibus. Nam 
vivificare, illuminare, et ejusdemmodi alia 
vocabula talem effieientiam significant, quae 
ex libero pendet humane voluntatis arbi- 
irio, quam, ut velit, ae consentiat, eratis 
quidem su: permotione Deus excitat, et alli- 
cit; sed ita, ut dissentire, si malit, ipsa pos- 
sit. Est enim utrumque in ejus potestate 
situm. Quare nonnisi volentes homines reipsa 
vivificantur, et illuminantur, hoc est a pec- 
cati statu convertuntur ad gratie statum : sie 
etiam nemo salvatur invitus. At vero salvare, 
vivificare, illuminareque velle, solus potest 
Deus, nee ad id humani consensum requirit 
arbitri; cum hane ex omni zseternitate 
voluntatem habuerit; quam in tempore, et 
allaborantibus, ae volentibus hominibus exe- 
quitur. Quocirea non perinde ut salvos esse 
velle homines omnes, ita salvos reipsa omnes 
facere dicitur Deus : nee illuminare, aut vi- 
vificare actu, quod dicunt, sive convertere, 
perinde ac vivifieare, et illuminare velle. Ex 
quo manifestum est cum illo Apostoli loco, 
ubi Deum asserit omnes homines velle salvos 
fieri, non congruere illa testimonia Scriptu- 
re, quz vel Christum aiunt illuminare omnes 
homines, vel omnes vivificare, vel ab eodem 
Christo in omnes transisse justificationem ", 
Siquidem apparet hee et similia divine be- 
nignitatis effecta nonnisi consentientibns fieri 
nobis. Ideo comiter explicanda sunt uno ali- 
quo ex illis modis, quosattulimus ex Augusti- 
no. Àt cam velle omnes salvos esse, vel lu- 
cem, et vitam impertire velle omnibus Deum 
legimus, non necesse estad illa noscoufugere 
velut laborantis, ae periclitantis sententis 
subsidia, cum simpliciter, absoluteque istud 
usurpare liceat, quod hucusque demonstra- 
tum est, Deum velle, quantum in se est, et 
quoad generalis, ac prudentis gubernationis 
ipsius ratio postulat, nullo excepto, salvos 
omnes homines fieri, et ad agnitionem veri- 
tatis pervenire. 

HT. Idem de eo quoque fieri judicium de- 


1 Qorin. xv. — 9 Joann. 1, 9. — 9. August. lib. de Corrept. cap. xiv;s- Δ Lue. xy.— 5 Ia Aug. de Corrept, et grat., cap. xv. e 


8 Gal. ιν, 6, — ἢ Rom, v, 18, 


Tuni in 
exemplo 
quod 
Augustinus 
flerre solet 


DE INCARNATIONE, LIB. XIII, CAP. IV. 


bet, quod opponi solet, exemplo ludima- 
gistri, qui civitatis cujuspiam incolas omnes 
docere dicitur, et quo utitur Augustinus ad 
illud explicandum, Zt erunt omnes docibiles 
Dei!:sive, ut apud Isaiam legitur ?, unde 
Christus aecepit : E/ universos filios tuos doc- 
tos a Domino. Neergo doceri omnes, id est gra- 
tia excitanteconverti putetaliquisex illa pro- 
phetica sententia ; id ita declarat Augustinus : 
« Sieut ergo integre loquimur, eum de ali- 
quo litterarum magistro qui in civitate solus 
est, dieimus ; Omnes isle hie litteras docet: 
non quia omnes discunt; sed quia nemo nisi 
ab illo discit, quicumque ibi litteras discit : 
ita recte dicimus, Omnes Deus docet venire 
ad Christum, non quia omnes veniunt ; sed 
quia nemo aliter venit. » Eamdem eompara- 
tionem adhibet in libro secundo de Juptiis ?, 
sub finem capitis vicesimi-septimi, ad illud 
Apostoli, quod paulo ante commemoravi, 
ubi in omnes ait transiisse justificationem per 
Christum, sicut in omnes transiit condemna- 
tio per unius delictum, Quod sie intelligen- 
dum asserit, ut nemo nisi per Christum ju- 
dicetur : sieut in illa civitate nemo nisi per 
unieum istum ludimagistrum litteras discit, 
In hoe igitur exemplo, si docendi verbum 
pro eo sumatur, quod est, scientes facere, 
plane tropica. et ad Augustinianam regulam 
accommodanda locutio est. Non enim docet, 
id est doctos, ac sie peritos litterarum efficit 
omnes civitatis incolas ille unus in civitate 
ludimagister. Sed si aut docere velle, aut 
ludum aperire, docendi vox significet ; ut in 
tali modo loquendi usurpari consuevit; sine 
ullo tropo. vere proprieque docet omnes, qui 
solus docet; quia paratus est ad scholam: 
suam omnes admittere, nec a disciplina sua 
quemquam exeludere. Ut autem nemo in 
ila civitate sit, qui non doceatur, hoe est 
aeeedat ad scholam ; vel eam | frequentans, 
litteras percipiat: neque hoe ille promittet , 
si sano capite sit: nec, ut promittat, efficere 
poterit, cum id in ejus potestate non sit, 
industriave positum ; sed in auditorum vo- 
luntate, vel docilitate, ingeniique captu. Hoc 
igitur in istis considerandum discrimen est, 
in quod plerique minus intenti sunt, qui 
istiusmodi comparatione loquendive genere 
Apostolici illius dieti, quo Deum ait velle 
omnes homines salvos fieri, vim eludi, ac 
debilitari putant; de paulo post iterum dis- 
putabimus, ubi de Augustini mente nonnulla 


649 


fuerint a nobis exposita, per illa quidem 
opportuna, nee vulgo satis observata, atque 
cognita. 

IV. Hoe enim desiderari a nobis arbitror, 
ut quis Augustini certus, exploratusque de 
questione sensus exstiterit, definite, si fieri 
potest, explieemus. Quem quidem de tribus 
his unum oportet fuisse. Nam aut Deum sal- 
vos fieri velle credidit homines universos: 
aut aliquos nolle omnino salvos esse: aut 
ambo ista, id est modo unum, modo alterum 
docuit; quemadmodum in iis, 4πθ ad gra- 
liam pertinent, aliter se, quam postea fecit, 
fatetur ipse sensisse, ut capite antecedente 
dixi *. Horum secundum nemo prudens asse- 
verabit: cum ex eodem precedenti capite 
constet, pluribus in locis Augustinum gene- 
ralem omnium servandorum voluntatem 
atiribuisse Deo. Tertium plausibile magis 
videtur, cum in hoe ipso, de quo agimus, 
negotio gratie sibi non constiterit. Sed eo 
minime contentus, primum illud tenebo po- 
tius; Augustinum in ea perpetuo fuisse sen- 
tentia, uti Deus generalem, et antecedentem 
omnium servandorum voluntatem habuerit, 
qualem scilicet Grzeci omnes Patres, et Latini 
antiquiores; ae, paucis exceptis, hodieque 
catholiei theologi omnes Deo, ae Christo 
tribuunt. 

Sed ante omnia duplex in Deo voluntatis 
constituendum est genus, et utrumque suo 
modo effieacis, et aetuoss, quae ad opus exe- 
quendum, quoad rei natura fert, et provi- 
denti: ratio, confert aliquid, et ut fiat ela- 
borat. Altera est, quam vocant absolutam, et 
simplieem, nec ab exitu, eventuque suspen- 
sam humans deliberationis, ut si homo 
velit, reipsa fiat: si nolit, non fiat ; sed que 
omnino quod vuli, effectura est, etiam per 
ipsam liberam hominis voluntatem ; quam 
omnipotenti sua virtute quocumque modo, 
et quameumque volet in partem potest in- 
flectere. Altera est non absoluta, sed con- 
ditione quadam implieata; cujus opus, et 
elfeetum non ex sola Dei voluntate pendet; 
sed ex libera consensione hominis, et ope- 
ratione : quam si ille preestiterit, fiet id quod 
Deus facere statuit ; non fiet autem, si quod 
suarum partium est adhibere ille noluerit. 

V. Utraque h&c voluntas adeo perspicue 
constat, et non modo sacris litteris, aut sane- 
torum Patrum monimentis : sed etiam com- 
muni omnium sensu testata, consignataque 


1 Joan, v, 45, — Isai, tw, 28, — 8 Wane Ipsam repetit in 11, Oper. imp. e. cxuiv, — 4$ 7, 


Inquiritur 
quanam 
fuerit vera 
Augustini 
sententia, 


Duplex in 
Deo volun- 
tas alia, 
absoluta, 
alia condi- 
tionata. 


Qum 
voluntas 
statuitur e 
Seripturis. 


650 


est, ut approbatione non indigeat. Juvat ta- 
men perpaucis illam testimoniis illustriorem 
facere ; quod in ea propositee quiestionis eno- 
datio, ae tota haee. disputatio nostra nitatur, 
Sed de absoluta Dei voluntate nulla potest, 
opinor, esse controversia: nec eam quispiam, 
nisi aperte fatuus, ac demens, vel impius et 
sacrilemeus negaverit: cum hoc certissimum 
sit, rerum omnium, qu:e de nihilo procreatze 
sunt, et totius universitatis vel producendz, 
vel eonservandz illam esse causam unicam 
simplicem, et absolutam summi opificis vo- 
luntatem. Quomodo enim posset aliquid per- 
manere, nisi tu voluisses?. ait. Sapiens, Et, 
INon est qui. possit tuc resistere voluntati?. Ft 
Omnia qu&cumque voluit. Dominus. fecit?, et 
innumera ejusdemmodi alia. Woluntatem 
vero non absolutam, sed ad liberum arbi- 
trium hominis aecommodatam insigniter de- 
clarat vox illa Christi Domini: Quoties volui 
congregare pullos. tuos sub alas, οἱ noluisti *? 
Et in Psalm, 1xxx?. Si populus meus, au- 
disset. me; Israel si. in viis meis ambulasset : 
pro nihilo forsitan inimicos eorum. humilias- 
sem, etc. Tum infinila alia loca. quibus con- 
tra voluntatem suam niti improbos ac pecca- 
lores queritur; ac mandata sua, quibus 
potissimum sua est voluntas expressa, violari, 
atque contemni; hoe est secus res accidere, 
quam vellet, ac cuperet. Velut illud est: 
lvumquid voluntatis mec est. mors. impii*, 
dicit Dominus Deus, et non. ut convertatur a 
viis suis, et vivat? 

Verum etsi contra Dei voluntatem homines 
veniant ut quod vult Deus, in illis, et cum 
ilis non faciat : facit tamen aliunde 
quidquid vult , quoniam et hoc ipsum permit- 
tere vult, ut voluntati su: homo resistat ; et 
eadem adversante sibi voluntate hominis ad 
hoe exequendum utitur, quod absolute des- 
tinavit facere. um enimillud quidem accidit, 
quod ex Augustino retulit Prosper ", « $uam 
voluntatem, inquit, homines faciunt, non 
Dei, quando id agunt, quod Deo displicet : » 
et quod idem Augustinus in libro de Spiritu 
et littera^, scripsit; « Infideles contra volun- 
tatem Dei facere, cum ejus Evangelio non 
credunt.» Verum, ut ibidem mox ait, «seip- 
sos fraudant magno, et summo bono, malis- 
que peenalibus implieant, experturi insuppli- 
ciis potestatem, eujus in donis misericordiam 
contempserunt. Ita voluntas Deisemperinviecta 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


est; vinceretur autem, si non inveniret quid 
de contemptoribus faceret, aut ullo modo 
possent evadere, quod de talibus ille consti- 
tuit. » Sie in libro XXII de Civitate Dei ; 
«Multa, inquit, fiunt a malis quidem contra 
voluntatem Dei ; sed tante est ille sapientize, 
tantceque virtutis. ut in eos exitus, sive fines, 
quos bonoset justos ipse przscivit, tendant 
omnia, quz voluntati ejus videntur adversa.» 
Quippe, ut Znchiridii capite xcv, affirmat 
idem , « non fit aliquid, nisi omnipotens fieri 
velit, vel sinendo ut fiat, vel ipse faeiendo.» 
Hoc igitur modo illie etiam, ubi non fit quod 
vult Deus, nimirum ea, quam vocant, óene- 
placiti voluntate: fit tamen quod absolute 
vult: quoniam et permittit contra quam 
vellet, ab hominibus fieri, et hac eorum prava 
voluntate ad id quod vult utitur?. « Nec enim 
veraciter ob aliud vocatur omnipotens, nisi 
quia quidquid vult potest; nee voluntate 
eujuspiam ereature voluntatis omnipotentis 
impeditur effectus. » 

VI. At Augustinus sepe, cum de divina 
voluntate disserit, sie de ea videtur loqui, 
tamquam absoluta sit omnis, nec effeeto suo 
ulla frustretur : quod duabus de causis facere 
illum animadvertimus. Prima est, ut et Dei 
omnipotentiam, et certam, atque immutabi- 
lem ejus, quod omnino facere constituit, fiv- 
mitatem demonstret; quam nulla vis, nulla- 
que creature cujuslibet industria labefactare 
possit, vel eludere. Ad hoc institutum pertinet, 
quod de omnipotentissima Dei voluntate dis- 
putat in. Enchiridio capitibus aliquot 15, Tum 
vero prestantem illam, et invietam Dei 
voluntatem potissimum  intentat, cum de 
electorum, predestinatorumque salute, ac de 
proposito eirca illos Dei sermonem instituit. 
Cum enim non qualemeumque Deo liberan- 
dorum, ac salvandorum illorum voluntatem 
tribuat Augustinus, ut in nono libro tomi 
primi declaravimus; sed certam, deliberatam, 
fixam, et immotam ; non aliter de ea loqui 
debuit, quam ut absolutam esse monstraret, 
Quod quidem aecurate prestitit iis in libris, 
in quibus de predestinatione, et electione 
quorumdam, deque propriis eorum auxiliis 
gratie, ac perseverantia disseruit. Ut inlibro 
de Correptione, οἱ gratia, capite xir, ubi 
ambos hominis status inter se comparat; eum 
videlieet, in quo creatus Adamus minime 
perseveravit ; et qui hune seeutus est, lapse, 


1 Sap, xi, 96. — ὃ. Esth. xin, 9. — 3 Psalm. cxxxiv, 6. — ἡ Matt. xxii, 37. — 5 Psal. xxxx, vers. xiv. — 6 Ezech. xvii, 93.— 
7 Sent. cccxxxviii, — ὃ Aug. de Spir. et litt., c. xxxiii, — 9 Idem Ench. c. xcvi. — 10 Cap. xcv, xcvr, xcvi. 


Augustinus, 
cum de 
voluntate 

divina dis 

serit, ordi 
narie de 
absoluta 
loquitur 
qua de 
causa, 


E-] 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. IV. 


ac redintegrate per Christum subinde naturc. 
Quem posteriorem in solis electis considerat ; 
et horum, ut dixi, peculiarem gratiam, hoc 
est perseverantiam , eamque cum priori 
Adamo tributa comparat: « Subventum est, 
inquit', infirmitati voluntatis humane , ut 
divina gratia indeclinabiliter, et insuperabili- 
ter ageretur: et ideo quamvis infirma, non 
tamen deficeret, neque adversitaté aliqua vin- 
ceretur, » ae multa hujusmodi alia. de firmi- 
tate, constantiaque gratia medicinalis ibidem, 
etinduobus sequentibus libris exposuit, altero 
de Pr«destinatione sanctorum, altero, de dono 
perseverantic. Ubisolamintelligi ab Augustino 
describique gratiam, qu&ex singulari, neque 
communi cum crteris vocatione ; atque ex 
proposito datur, nemo, qui legerit, dubitare 
poterit. Ae de eo nos uberem, et presenti 
sermoni valde utilem disputationem alias 
instituimus *. 

Hoe ipsum imitati posteriores quidam 
Augustino Patres, alii gratiam ita sepe com- 
memorant, quasi solis ea predestinatis tri- 
buenda sit: quod suo loco fusius ostendam. 
Nune unus Isidori Hispalensis loeus sufficiet 
ex libro secundo Sententiarum capite v. cujus 
sententia sexta sic habet ; « Spiritualis gratia 
non omnibus distribuitur; sed tantummodo 
eleetis donatur. Non enim omnium est fides: 
quam quidem et si plurimi suscipiunt, opus 
tamen fidei non eonsequuntur. » 

VII. Ut fautem eum de gratia loquitur 
Auguslinus , et de auxiliis per Christum 
humano generi postlapsum constitutis, ad 
solos perseverantes, et priedestinatos respee- 
tum habet, ob eascausas, quas illie attulimus: 
Ita eum de voluntate ac proposito agit opis 
et gratise conferendee, solam illam profert in 
exemplum, qus nec fructu, et effecto suo 
fraudatur, et electos proprie respicit. Sic in 
libro de Correptione et gratia, capite xtv, ubi 
ita scribit: « Non est itaque dubitandum, 
voluntati Dei, qui in ccelo, et in terra, omnia 
quieeumque voluitfecit, et qui etiam illa quae 
futura sunt fecit, humanas voluntates non 
posse resistere, quo minus faciat ipse quod 
vult: quandoquidem etiam de ipsis hominum 
voluntatibus quod vult facit ;» quam et paulo 
post appellat, « humanorum cordium quo 
placeret inclinandorum  omnipotentissimam 
voluntatem. » Atque, uti cum de gratia in 1110 
tomi primi decimo libro egimus, ostendimus 
minime esse consequens, nullam aliam novi 


651 


Testamenti, sive medicinalem Christi esse 
gratiam, nisi quz effeetum habet reipsa , 
quam efficacem vulgo schole nuncupant; 
eum verius sit efficientem nominari: hoe, 
inquam, quod Armacani inscite colligunt, non 
esse consentaneum ibidem docuimus: nec 
propterea concludendum esse, nullam omnino 
sufficientem ex sese, sed irritam vitio homi- 
num esse gratiam ; quod eam duntaxat, quz 
reipsa movet, et convertit, in exemplum attu- 
lit Augustinus: Ita quamvis de voluntate 
idem disserens, qua Deus gratiam , vel glo- 
riam largiri vult, atque offert hominibus, 
eam solam commemoret interdum, qua non 
vult solum, sed etiam revera quod vult efficit; 
non ideo sequitur, nullam in Deo, nisi qu: 
hujusmodi sit, bene de homine merendi et 
salvandi esse voluntatem : ut ex eo idoneum 
capiatur argumentum; nullum alium voluisse 
Deum salvum fieri, nisi quem salvum reipsa 
fecerit; presertim cum tam multa ex eodem 
Augustino capite antecedenti testimonia sint 
allata, ut de reliquis Patribus modo sileam, 
qua manifeste genus alterum voluntatis 
areuunt nostro vitio irritee, atque frustrate. 

VII. Altera nune, ut pollieiti sumus, asse- 
renda causa est , cur, cum de benefica Dei 
voluntate, hoc est, justificandi, et. salvandi 
proposito loquitur Augustinus iis in locis, 
quos inilioliujus eapitis atüigimus, et quos 
Armaeani passim objiciunt; solius absolutz, 
et effectum prorsus habentis, hoe est insupe- 
rabilis, invietz&que meminerit. Non levis est, 
nee exigui momenti hec a nobis observata 
ratio: sed tanto pluris :&&stimanda , quod ejus 
ignoratio intolerabilium errorum densissimas 
tenebras Armacanis offuderit. 

Igitur Augustinus idcireo voluntatem illam 
absolutam Dei solam ibi commemorat, quod 
ita postularet illorum, quibus eum conten- 
debat, hiereticorum opinio. Pelagiani, quod ex 
eodem auctore constat, et nos alihi fusius 
exposuimus ? ; nullum ab bene agendum, et 
ad salutem obtinendam necessarium gratiae 
genus aliud admittebant, preterquam libe- 
rum arbitrium, et legem : sive externum ali- 
quod auxilium: interiores vero animi motus, 
et voluntatis impulsus abundantia quadam 
largitatis affluere dicebant : sine quibus jusli, 
atque salvi homines esse possent, Atqui gratiae 
illa pr:esidia, electis, ac reprobis communia, 
el utrisque paria suppetunt. Quibus oblatis, 
unicuique deinceps iutegrum esse, et. in ejus 


1 Lib. de Corr. c. xit, sub fln.— 9 Lib. X, tom. If, cap. xvi et xvi. — 3 Lib. de her. Pelag. et Semip. tom. IV, c. vetseq. 


Secunda 
causa, quia 
ita 
postulabat 
suscepta 
cum 
Pelagianis 
disputatio. 


Sola 
voluntas 
alisolutà 

nomen 
meretur 
voluntatis 
npud Au- 
guslinum, 


652 


potestate situm existimabant, ut si vellet, 
beneaut secusiis uteretur, atque ad justitiam, 
et seternam salutem perveniret, nullo alio, 
quam naturalium virium, adjutus auxilio. 
Propositum autem vocantisgratic (ait Prosper 
ad Augustinum scribens, et quorumdam ex 
parte Pelagianorum, cum his vero in expli- 
canda praedestinatione consentientium, opi- 
nione loquens) in hoe omnino definiunt, quod 
Deus constituerit nullum in regnum suum, 
nisi per sacramentum regenerationis assu- 
mere, etad hoe salutisdonum omnes homi- 
nes universaliter , sive per naturalem , 
sive per scriptam legem, sive per Evan- 
gelieam praedicationem vocari. Ut et qui 
voluerint fiant filii Dei, et inexcusabiles sint, 
qui fideles esse noluerint : quia justitia Dei in 
eo sit, utquinon crediderint pereant: bonitas 
in eo appareat, si neminem repellata vita, 
sed indifferenter universos velit salvos fleri, 
et in agnitionem veritatis venire. » Ex quibus 
evidens est, hereticos illos, quibus cum nego- 
tium erat Augustino, cum illa seriberet ; uti 
nullam electis, ae. przedestinatis potioris, ac 
validioris opem grati: tribuebant, quam quz 
reprobis concessa foret : ita nulla erga illos 
potius, quam istos, peculiari voluntate pro- 
pensum fuisse Deum arbitratos esse: nee abso- 
lutealteros amborum salvos esse voluisse : sed 
pendentem ex illorum perceque consensuli- 
brasse sententiam. 

IX. Ab his dissentiens Augustinus, pro- 
priam quamdam, et absolutam in electos 
voluntatem inesse Deo statuebat, qua illos ex 
damnata et infecta primi parentis vitio massa 
secerneret, etad cternam salutem ordinaret; 
certa et absoluta destinatione; {πιὸ non ex 
presensione meritorum, nec alia quapiam ex 
causa; sed ex liberali, gratuita, et indebita 
misericordia profecta sit. Cujusmodi fuisse 
sensum Augustini, toto fere libro nono tomi 
primi copiosa disputatione patefecimus. Hae 
imbutus opinione vir maximus consentaneam 
huie orationem instituit, eum de eleetorum 
salute, ejusque procurandz voluntate, ac 
proposito eum adversariis illis contenderet. 
Quam enim :qualem et absolutam de libe- 
randis, et ad eternam salutem. promovendis 
omnibus, siquidem ipsi velint, in Deo volun- 
tatem illi esse dicebant, eam nec squalem ae 
promiseuam, necabsolutam in omnes, sed in 
certosesse duntaxat ex omnibus, ratus est 
Augusünus.' Quoniam autem — hujusmodi 


3 'fYom HF, Hb, X. eap. τι, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


voluntas, qua salutem absolute despondet 
electis, multo est altera preestantior, quae ex 
arbitrio quodammodo pendet humano ; ideo 
sola plerumque voluntatis nomen meretur 
apud Augustinum : eujuscomparatione altera 
ne voluntas quidem appellatur : quemadmo- 
dum grati: vocabulo eam solamafficit inter- 
dum, quz est predestinatorum propria, et 
effectum habet adjunetum: ut alias osten- 
dimus. Quare uti perperam Armacani dis- 
putant, nullam ab Augustino aliam agnoci 
gratiam, nisi qu: reipsa consensionem nos- 
tram efficit: quod, ut dixi, sepe nonnisi talem 
designat: Sic imprudenter iidemisti sentiunt: 
nullam in Deo voluntatem esse salvandorum 
hominum, nisi eam, qu: salvós illos reipsa 
faeit: quoniam de hoe volendi genere solo 
nonuunquam loquitur: altero, quod ad nego- 
tium minime faceret, omisso. 

X. Ex his omnibus, quz in hoc, et ante- 
cedente capite de Augustini sententia a nobis 
exposita sunt, Armacani nove secta principis 
convieta temeritas est', et explosa : qui 
recentiores theologos carpit , « quod volun- 
tatem quamdam generalemstatuant, qua Deus 
velit omnes homines in damnatione primi 
peceati positos salvos fieri; ex qua voluntate 
non solum generalia redemptionis remedia, 
sed etiam sufficientia adjutoria omnibus, 
etiam reprobis, przeparaverit. Sicut enim talia 
sufficientia adjutoria non dantur omnibus, 
imo nulla omnino postlapsum sunt ; ita nec 
voluntas illa generalis, ex qua promanaàre 
dieuntur. Qua quidem vera eausa est, cur S. 
Augustinus in scriptis suis universis talem 
voluntatem, qua Deus velit omnes omnino 
salvos fieri, nunquam ab initio conversionis 
usque ad vite terminum agnoverit, sed sem- 
per constanter impugnaverit. » 

Hiec ille : qua falsissima esse, non illa 
solum Augustini testimonia convincunt, qua 
capite superiori protulimus : in quibus appa- 
ret generalis quzedam, non. tamen absoluta, 
Dei voluntas omnium, quantum in se est, 
certe reproborum plurimorum , salutem 
complectens: tum qus hoc ipso eapite de 
mente, et interpretatione dieta sunt Augustini 
ejusdem : verumetiam alio quodam argu- 
mento conficitur: quod Armacani preecipitem 
in asseverando facilitatem, ac levitatem re- 
darguit. 

Negat Augustinum «in scriptis suis univer- 
sis talem voluntatem, qua Deus velit omnes 


Arinacanc 
rum 
temeritas: 
revincitur 


DE INCARNATIONE, LIB. XIII, CAP. IV. 


omnino salvosfieri ab initio conversionis usque 
ad vit: terminum unquam a2novissc. » Hoc 
antequam Augustino ipso teste refellam, pri- 
mum illud animadvertendum est, eos omnes 
qui generalem Deo tribuunt voluntatem 
omnium salvandorum, ex consequentia qua- 
dam rationis illud etiam fateri, sufficientia 
omnibus adjutoria suppetere: quibus ad pro- 
merendam salutem niti possint, ae. debeant. 
Et conversa vieissim enuntiatione; quibus- 
eumque swfficientia suppetunt adjutoría ad 
obtinendam salutem ; Deum ipsos generali 
saltem voluntate salvos esse cupere. Est autem 
sufficientium omnium auxiliorum, que qui- 
dem ad juslificationem propius spectant, 
primum, et ezsterorum initium, ao funda- 
mentum, fides, et voluntas ipsacredendi: per 
quam uberiorem, ae perfectiorem meremur 
gratiam. Quamobrem cuicumque Deus illam 
credendi voluntatem, ac fidem concesserit, 
eum velle salvum fieri, Armacanus asserit. 
XI. Nune illud ostendam , Augustinum 
olim in ea fuisse sententia, istud auxilium 
sufficiens, quod in fide, credendique volun- 
tate situm est, omnibus hominibus attribu- 
iun; fuisse. Undenam autem cerliushoe sciri 
poterit, quam ipsiusmet Augustni claro, et 
diserto testimonio? Scribit ille capite tertio 
libro de Pr«destinatione Sanctorum, se ali- 
quando putasse, « fidem, quain Deum eredi- 
mus, a nobis esse in nobis, et per illam nos 
impetrare Dei dona, quibus temperanter, et 
juste, et pie vivamus in hoc seculo ; ac solum 
preconium veritatis,» quod extrinsecus inso- 
nat auribus nostris, ex Dei esse munere : « ut 
autem predicato nobis Evangelio consentire- 
mus, nostrum esse proprium, et nobis ex 
nobis esse, inquit, arbitrabar. Quem meum 
errorem nonnulla opuscula mea satis indi- 
cant ante episcopatum meum scripta. » 
Nominat autem librum expositionis quarum- 
dam propositionum ex epistola, qua» est ad 
Aomanos, ubi istud docuit: quod in libro 
Rietractationum emendatum a se postea testa- 
tur. Atque in eodem illo libro de Pr«edesti- 
natione Sanctorum , firmissimis argumentis, 
summoque conatu istum refellit errorem ; et 
eo presertim', quod si auxilium ejusmodi, et 
initium justifieationis, unde pietas exordium 
sumit, hoc est fides, voluntasque credendi, in 


* De Augustini mente. quod ad Dei voluntatem salvandi 


1 Lib. de Praed. Sanc. c. τι. 


653 


nostra potestate sit, et naturaliter unicuique 
hominum insitum ; utsi velit, per sese possit 
credere, nihilessecausz videatur, quin ea«tera 
quz deinceps sequantur, in ejusdem facultate 
sila esse dicantur; ac« totum tribuatur 
homini, ut qui sibi potuit instituere quod non 
habebat, ipse quod instituit augeat. » 

Eequis ergo. non videt, tum, cum ita sen- 
tiebat, Augustinum pariter existimasse, gene- 
ralem salvandorum omnium hominum in 
Deo fuisse voluntatem: quemadmodum omni- 
bus naturaliter sufficiens datum esse credebat 
auxilium, quo ad justitiara et salutem aspirare 
possent: adeoque falso illud ab Armacano 
defendi, «nunquam ab initioconversionis, us- 
quead vite terminum agnovisse voluntatem 
illamgeneralem salvandorum omnium, ex qua 
adjutoria ista sufficientia promanare dicun- 
tur?» Sedlevis illesit, et ignoscendus error; in 
altero certe nihilominus tenetur, quod ut 
duobus hiscecapitibus planum fecimus; etiam 
post susceptum episcopatum , et postremis 
adeo vitze temporibus, eum adversus Pela- 
gianos totis ingenii viribus de gratia, ct pre- 
destinatione certaret, generalem in omnium 
salutem hominum, sed minime absolutam, 
voluntatem Augustinusagnovit. Hocut ipsius 
ex Augustini verbis ac decretis hucusque 
demonstravimus: ita deinceps ex illorum 
auctorum testimoniis approbabimus, qui post 
Augustinum exstiterunt; presertim corum, 
qui de predestinatione, ac reprobatione dis- 
putantes, illius se opinionem sequi sunt pro- 
fessi; quos quidem communem illam salvan- 
dorum etiam reproborum voluntatem, et 
idonea, quibus eam exequi voluit, oblata 
preesidia prorsus agnovisse docebimus *. 


omnes speclat, consule etiam Annatum, Dechampsium , 
Fontaine, et Maffeium in historia. Theologica. | F. A. Z. 


Summatim 
refertur 
sententia 
Augustini 
de predesti- 
natione, 


hb 


CAPUT V. 


Forum Patrum, qui Augustino posteriores, ct 
hujus addicti doctrines fuerunt. testimonio 
declaratur: velle Deum omnes, etiam repro- 
bos, salvos fieri. 4. Ac primum | Augustini 
de predestinatione | sententia. perstringitur. 
9. Additamentum Armacani adillam Augus- 
tini sententiam, qua ad reprobationem.spec- 
tat ; a quo Augustini. illi discipuli multum 
abhorrent; quorum aliquot deinceps propo- 
siti. 3. Velut. Prosper; cujus loca complura 
referuntur, et illustrantur. 


I. De electione, sive predestinatione, 
dequereprobationehominum, quis Augustino 
sensus fuerit, explicatum anobis est pluribus 
inlibro nono, tomi primi hujus operis. Atque 
hzc illius summa confici breviter sie potest. 
Genushominum omne, post primi parentis 
sui peccatum, velut massam quamdam esse 
factum existimat inquinatam et. corruptam, 
accum hae temporali, tam sempiterna morte 
damnatam. Quam Adami posterorum ruinam 
previdentem ex omni cternitate Deum; cer- 
tosinde secrevisse, quos ab communi pernicie 
sola gratuita misericordia liberare vellet, 
nullis corum meritisinductus, utistos potius, 
quam ceteros ad salutem excipere : reliquos 
vero in ea, quam contraxerant, damnatione 
reliquisse. Horum priores electos, ac preedes- 
tinatos appellari; posteriores vero, veprobos. 
et rejectos. Ex hac duplici voluntate duplex 
effectum  eonsequi Augustinus arbitratur. 
Nam quos meliorem eximit ad sortem, iis 
validissima, cerlissimaque destinavit auxilia 
gratie, quibus non tantum salutem assequi 
possint; sed reipsa etiam assequantur. Quippe 
Sanctis, ait in libro de Correptione οἱ gratia, 
capite duodecimo, « in regnum per gratiam 
Dei przedestinalis, non tantum tale adjuto- 
rium perseverantie datur (quo, si velint, per- 
severare queant, cujusmodi datum ait Adamo) 
sed tale, ut eis perseverantia ipsa donetur: 
non solum ut sine isto dono perseverantes 
essé non possint, verumetiam ut per hoe 
donum nonnisi perseverantes sint. » Perse- 
veranti: itaque dono munerare solosinstituit 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Deus electos, hoc est efficere, ut relpsa, et, ut 
loquuntur, acf perseverantes sint : reprobos 
vero nec illa certa, et omnino exitum habi- 
lura voluntate dignatur, quam efficacem vulgo 
schole nuncupant; nec perseveranti:e donum 
iis destinat; sed in preceps ruere permittit. 
Siquidem « non sunt a massa illa perditionis 
prescientiaDei, et praedestinatione disereti, 
et ideo neeseeundum propositum vocati, ac 
perhoc necelecti,»aitAugustinus'. Nam nemo 
ab illa massa, nisi electione, ac preedestina- 
lione secernitur: quamvis ad tempus gratia, 
etsanctitate donetur. 

II. Haie sunt Augustiniconsentanea decre- 
tis, quie de Preedestinatione, ae reprobatione 
plerisque libris explicavit. Quibus ex Arma- 
cani nupero dogmate istud aecessit, de quo 
in presens agimus ?*: Deum nulla prorsus in 
reproborum salutem voluntate ferri, ne con- 
ditionata quidemacgenerali.Sed neque Chris- 
tum illorum causa passum,etincrucemactum 
fuisse : nihilo certe magis, quam demonum 
gratia. Ex quo conseetorium illudoritur, nulla 
reprobis ad salutem adipiscendam auxilia suf- 
ficientia tribui, qna nec ulla post Adami lap- 
sum amplius existunt; quandoquidem ex sola 
voluntate salvandi, quam nullam erga illos 
penitus inesse Deo volunt ; idonei illius a:lju- 
tori largitio consequitur. Quocirea neque 
Baptismi sacramentum ob id reprobis imper- 
tiri divinitus putant, ut ad salutem pervenire, 
si velint, possint; nee si forte de peccati 
s'atu transferantur ad justitiam, sic iisdem 
communicari, et infundi gratiam, et carita- 
tem, ut per illos stet, quominus οἴου πὰ feli- 
citate potiantur. Hane enim calamitatem 
nulla privata, et personali eorum evenire eulpa, 
sedoriginali:ob quam unicam, etiam illa ces- 
sante, perituri nihilominus forent; nee emer- 
gere ex illa, qua obstrieti ,  obligatique 
tenentur, damnatione possent. Etenim cum 
nemo nisi Deo volente', etauxilia sua submi- 
nistrante, illie evolare,et ad immortalem 
felicitatem aspirare queat : profeeto si nullum 
in ilo deleetu predestinatorum rejectum , 
hoe est reprobum, servare vult Deus; si ex tali 
voluntate, ae proposito, nullamilli partieulam 
idones, ae necessarie opisadspergit: omnis 
ei interclusus est ad. salutem aditus; nee sua 
propria, verum originali culpa, in illam 
pereundi necessitatem Dei absoluta voluntate 
trahitur. 

Atqui posteriores omnes Augustino Latini 


| Lib de Correp. c. vn, sub fine, — 3 Vide sup. c. 1v, paragr. 10. 


l'atres 
Igustino 
steriores 
jusque 
ntentia 
erentes , 
liter ac 
'macani 
reproha- 
tione 
niiunt. 


i penditur 
^ntentia 
"rosperi 
reproba- 
lione, 


DE INGARNATIONE, 


Patres, qui quidem in auctoritate sunt, cum 
de preedestinatorum gratuito delectu, nee ex 
ullisfacto meritis, ab eo, quod iilum sensisse 
doeui, nullare dissideant: derejectione tamen, 
ac reprobatione longeab Armacanorum addi- 
tamento discrepant, Nam et reprobis possi- 
bilem, quod ad Deum attinet, adeptionem 
salutis esse demonstrant; et.qui ex illis jam 
adulti pereunt, nolente Deo, imo ab exitio 
revocante, suapte perire culpa docent: et hoc 
denique non obscure testantur; salvos illos 
esse voluisse Deum ; ct huic ipsos voluntati 
pravitate sua restitisse, 

III, Ut autem ponderis tanti, momentique 
res, ad frenandam Armacanorum licentiam, 
sub omnium subjiciatur oculis, proponam 
aliquot ex primariis Augusiini discipulis, aut 
acerrimis certe illius doctrinz propugnato- 
ribus; quiita, uti diximus, et aliter atque 
hodie faciunt Armacani, illius sententiam in- 
terpretati sunt; quorum opinionis summam 
qua potero brevitate perstringam. 

Horum facile princeps omnium judicio, et 
Armacani etiam ipsius, est ille, cui propter 
et vetustatem, et bonum nominis omen, 
prirogativa suffragii merito defertur, Prosper 
Aquitanieus. Atque hic compluribus in locis 
ea sentit, que sentire par est illum, qui ab 
Armaeana contagione recedit. In libro res- 
ponsiomun ad capitula Gallorum, octavam 
horum objeetionem — proponit ejusmodi ; 
« Quod non omnes homines velit Deus salvos 
fieri, sed certum numerum pradestinatorum.» 


Hee germaha est Augustini, si Armacano 


creditur, opinio, nullam omnino voluntatem 
in Deoesse salvandorum aliorum, preter prze- 
destinatos. Itaque concedi a Prospero illud 
oportuit, qui hoe unum studeret, ut veram et 
liquidam Augustini doctrinam adstrucret. Cur 
igitur non ei, quod objeetum erat, assensus 
est, nisi quod eontrarium illi Auzustini sen- 
sum esse judicabat ? « Omnium, ait in respon- 
sione Prosper, cura est Deo : et nemo est, 
quem non aut Evangelica predieatio, aut 
legis testificatio, aut ipsa etiam natura con- 
yeniat; sed infidelitatem hominum ipsis 
adscribamus hominibus ; fidem autem homi- 
num, donum Dei esse fateamur, sine eujus 
gratia nemo currit ad gratiam. » Ex hac 
Prosperi responsione néeesse est, voluntatem 
adseribi Deo, qua. omnes homines, quantum 
in ipso est, ad fidem, et salutem conetur ad- 
ducere. Etenim curam omnium cesse Deo pri- 


1 Ps. τι, 3. — 9 Ps. 1xxxv, 


LIB, XII, CAP, V, übá 
mum asserit : tum et enjusmodi eura ista sit, 
et qui sint illi ones, explicat sic. Curam 
ostendunt sequentia non aliam esse, quam ut 
eos ad fidem, et hujus fructum, sternam 
vitam provehat. Eo quippe pertinet Evangelii 
predieatio, ae legis testificatio, et natur:e 
contemplatio. Quz si ex illa Dei cura omnibus 
attribuuntur, qua. quod promissum est, im- 
plere studet (ut toto antecedenti sermone 
Prosper affirmal) nimirum ut convertantur ad 
Dominum  wniversi fines terra! : et ut omnes 
gentes quascumque fecit, veniant, οἱ adorent 
coram ipso, et glorificent nomen ejus? ; et hujus 
seneris alia : sequitur volente Deo vocari 
omnes ad fidem, ae Dei notitiam, et salutem. 
Nam si nollet, nisi paucos, allicere, falso hanc 
inillo curam omnium esse diceret Prosper, 
ex qua salviez bonitatis effecta isa manarent. 
Deinde cum sie loquitur, « sed infidelitatem 
hominum ipsis adscribamushominibus,» id ip- 
sum perspieuesignificat, Est enim adversativa 
particula, se ; quae huic occurri demonstrat, 
quod objiel poterat, quinam constet, euram 
esse Deo servandorum omnium, eum tam 
multi sint infideles curz illius exsortes. Cui 
sic respondet ; ejus rei causam, videlicet quod 
benefiez istius eure sint expertes, non Deo, 
sed voluntati adseribendam ipsorum, qui infi- 
delitatem fidei preetulerunt. Non esset autem 
cuipanda voluntas hominnm infidelium, tan- 
quam curanti, et prodesse volenti Deo sponte 
defuissent; si et grati: ac beneficii hujus 
nulla esset illis faeta potestas ; et liberando- 
rum eorum, hoc est, fide, ac salute muneran- 
dornm, careret omni voluntate Deus. 

IV. Quas generalis prescriptio adversus 
Calvini, et Lutheri przestigias, quibus utuntur 
Armaeani, diligenter est  animadvertenda. 
Qui eum urgeri se sentiunt iis Seripturz, ve- 
terumque Patrum testimoniis, {πὸ ad om- 
nium mortalium proeurandam salutem, et 
eos ad Dei notitiam cultumque pertrahendos, 
tot rerum procreata esse genera declarant; 
ut earum usu, et aspectu ad auctoris cogni- 
tionem, et amorem pervenire possent, contra 
hzc ita solent przescribere : externa illa dun- 
taxat esse presidia, et adjumenta gratim, 
quz extrinsecus appellunt ; et sunt preedesti- 
nalis, ae reprobis perque communia ; sed 
interiorem. animi permotionem, qui gratia 
proprie Christi nominatur, non omnibus sup- 
petere : verum solis iis ad perseverantiam 
saltem, et cternam vitam assequendam dari, 


656 


qui ad salutem predestinati sunt : negari 
reprobis, quos salvos fieri Deus nolit omnino. 

Hae, inquam, illorum callida declinatio 
faeile ex dictis eluditur. Nam si salvandorum 
reproborum nulla prorsus in Deo voluntas 
est, nihil ex tali facere voluntate, quam non 
habet, recte dicitur. Alioqui mentiretur, quod 
velcogitare nefas est, si hoc velle se. tum 
verbis, tum faetis et operibus palam testare- 
tur, quod nullo modo, ac ne conditionata 
quidem, et non absoluta voluntate cuperet. 
Merito itaque Prosper, non aliam eur ab ge- 
nerali cura et voluntate salvandorum omnium 
excidant reprobi, causam attulit, quam volun- 
tariam infidelitatem. De adultis enim loqui- 
tur; ut ex sequentibus evidentius coistabit. 
Qui sic autem loquitur; ut non Deo, sed pri- 
vate infidelitati, aut contumacie cujusque 
adscribendam esse jacturam salutis affirmet, 
haud dubie significat Deum vere hoc, et bona 
fide fieri velle, quantum in se est, quod ne 
fieret, non illo, sed homine nolente, ac recu- 
sante contigerit. 

V. Audiamus et eumdem Prosperum ea, 
qui latius contra oetavam  objectionem dis- 
putaverat, compendio tradentem sententia 
octava. « ltem qui dieit, inquit, quod non 
omnes homines velit salvos fieri, sed certum 
numerum pradestinatorum ; durius loquitur, 
quam loquendum est de altitudine inscruta- 
bilis gratie Dei, qui et omnes vult salvos fieri, 
atque in agnitionem venire veritatis ,et volun- 
latis suce propositum in eis implet, quos prze- 
scitos prsedestinavit, predestinatos vocavit, 
vocatos justificavit ; justificatos glorifieavit. » 
Quaro cureumloqui durius Prosper existimet, 
qui dicat , non omnes Deumvelle salvos fieri. EXe- 
nimsi vera opinio est Armaeani, quam affin- 
git Augustino; nullam ut reproborum sal- 
vandorum , ne generalem quidem , et 
conditionalem voluntatem Deus habeat, non 
dure loquitur, qui hoe dicit : sed vere: quia 
quod verum est profitetur : imo falso, et ne- 
faria loqueretur, si aliter diceret; tam pro- 
fecto, quam si aliquos reprobari a Deo nega- 
ret : vel si Deum diceret velle diabolum 
salvum fieri : qui fuit Origenis infamis error. 
Certe diaboli, et reproborum eamdem esse 
causam Armacanus putat; qui Christum ait, 
« non magis Patrem pro eterna liberatione 
reproborum, quam pro diaboli, deprecatum 
esse. » Porro qui hune idcireo durius loqui 
asserit, qui dieit Deum non omnes salvos fieri 


Í Tom. Hl, lib. HT, cap, xx, sub. fin. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


velle; quia vult omnes salvos fieri : manifeste 
generalem in Deo voluntatem agnoscit om- 
nium salvandorum. Siquidem enuntiatio illa, 
qua sie habet, Deus vult omnes salvos fieri , 
non alia ratione contrarie opponitur alteri, 
eamque duriorem esse convincit, que dicit, 
non omnes, sed aliquos duntaxat Deum velle 
salvos fieri ; quam si utraque de generali vo- 
luntate capiatur, hoc est illa, quam negari ab 
Augustino, affirmari autem ab recentioribus, 
quos oppugnat, theologis censet Armacanus. 
Etenim si utrobique. absolutam intelligi vo- 
luntatem fingat quispiam, sola ex iis duabus 
vera est, et amplectenda propositio, quam 
velut duriorem respuit Prosper ; quoniam ca- 
tholica ipsa fides docet, non omnes absoluta 
voluntate salvos fieri Deum velle : adeoque 
falsissima erit altera, quam ei prefert, oppo- 
nitque Prosper ; si absolute Deum velle 
omnes esse salvos asserit. Sin autem de abso- 
luta voluntate priorem interpretemur, poste- 
riorem de generali; non durior erit, sed 
verissima prior; nec huie erit contraria poste- 
rior; stulteque hane illi Prosper opposuerit. 
Prorsus igitur, ut dixi, generalem utráque 
Dei voluntatem, prior quidem negat, affirmat 
autem posterior; ac propterea duriorem 
illam ait esse Prosper et eamdem opposita 
posteriore castigat. Cujus hee nimirum 
summa sententiv: est, Deum velle generali, 
et nondum absoluta voluntate, omnes salvos 
fieri : sed hujus voluntatis propositum in 
solis impleri, hoe est revera effectum assequi, 
qui predestinali sunt et electi; quos cum 
absolute Deus salvos fieri velit, reprobos non 
eadem voluntate vult ; quia perire meruerunt, 
id est voluntaria pravitate generalem illam 
Dei voluntatem frustrati sunt. Hane esse 
Prosperi mentem ex ejusdem dietis clarius 
postea demonstrabimus. 

Vi. Siein /tesponsione ad Objectionem no- 
nam Gallorum; qua sie habet, « Quod non 
pro totius mundi redemptione Salvator sit 
crucifixus; » consentanea dicit communi et 
catholico dogmati, « Nullum omnino esse ex 
omnibus hominibus, cujus natura in Christo 
Domino nostro suscepta non fuerit : sed non 
sufficere hominum redemptioni (nempe ut 
fructus ex ea capiatur) crucifixum esse Domi- 
num Christum, nisi commoriantur ei, et 
consepeliantur in baptismo.» Cujusrationem 
reddit hujusmodi, que pro omnibus quidem 
crucifixum ostendit illum ; sed ideo non om- 


DE INCARNATIONE, LIB. XIII, CAP. V. 


nes redimi, quia non ad omnes meritum illius 
applicatur. « Alioquin, ait, nato Salvatore in 
carne substantie nostre, et crucifixo pro 
omnibus nobis, non fuerat necessarium, ut 
renasceeremur, et similitudini mortis ejuscom- 
plantaremur. » Quare duobus modis asserit 
pro hominibus dici crucifixum Dominum ; 
vel generatim, quatenus naturam assumpsit 
omnium; nimirum ut omnes, quantum fuit 
in ipso redimeret : vel privatim, pro iis scili- 
cet, qui reipsa sunt redempti. « Cum itaque 
rectissime dicatur, inquit, Salvator pro totius 
mundi redemptione crucifixus, propter veram 
human: nature susceptionem, et propter 
communem in primo homine omnium perdi- 
tionem : potest tamen diei pro his tantum 
crucifixus, quibus mors ipsius profuit. » Ergo 
pro omnibus, qui eadem natura censentur, et 
qui in Adamo perierant, hoc est etiam pro 
reprobis, ex generali voluntatis proposito 
crucifixus est Christus. Quod absurde sane 
diceretur, si nullam penitus voluntatem ha- 
heret omnium, etiam reproborum, redimen- 
dorum. Quemadmodum ex illorum opinione 
theologorum, qui Christum pro Angelorum 
bonorum salute passum esse sentiunt, uti 
supra lib. XII, eapite decimo meminimus, 
nemo sobrius dixerit, Christum pro omnium, 
etiam reproborum demonum, salute cruci- 
fixum. Quin Prosper ibidem duplicem illam 
voluntatem, generalem, et specialem, ab 
Joanne signifieari indieat his verbis, quibus 
ait, prophetasse Caipham pontificem! ; quod 
Jesus moriturus erat pro gente . οἱ non tantum 
pro gente : sed ut filios Dei, qui erant. dispersi, 
congregaret in unum. Quippe eum dieit mori- 
turum fuisse pro gente, hoc est, ut Caiphas 
aiebat, pro populo, generalem exprimi volun- 
tatem existimat Prosper : eum autem loqui- 
tur sie : non tantum pro gente, sed ut filios Det, 
qui erant dispersi, congregaret in unum, pecu- 
liarem erga electos voluntatem putat ostendi; 
quod proxime subjeeta perspicuum faciunt. 
« Diversa ergo ab istis, inquit,sors eorum est, 
qui inter illos censentur, de quibus dicitur, 
Mundus eum non cognovit? : ut possit secun- 
dum hoc dici; Redemptor mundi dedit pro 
mundo sanguinem suum, et mundus redimi 
noluit; quia lucem tenebre non receperunt : 
et tenebrz receperunt; quibus dieit Aposto- 
lus ; fuistis aliquando tenebre, nunc autem lux 
in Domino. Ubi h:c verba Joannis illustrat : 


1 Joan. 3i, 51. — 2 Joan. t, — Joan. ni, 19. 


Tox. VI. 


651 


Erat lux vera, que illuminatomnem hominem 
venientem in hunc mundum. In mundo erat, et 
mundus per ipsum factus est, et mundus evi 
non cognovit : in propria venit, el sui. eum non 
receperunt. H::c enim communem, ac repro- 
bos etiamamplectentem Dei salvificam volun- 
tatem, quasi lucem ad illuminandas penitus 
tenebras omnes córuscantem, demonstrare 
Prosper innuit : verum majorem tenebrarum 
illarum partem oblatum lumen istud aversa- 
tam fuisse. Sicut alio in loco Christus ipse 
dicit *: Hoc est autem judicium : quia luz venit 
in mundum : et dilexerunt homines magis tene- 
bras, quam lucem; erant. enim eorum opera 
mala. Omnis enim, qui male agit, odit lucem : 
et non venit ad lucem, ut non. arguantur opera 
ejus , qui autem facit veritatem, venit ad lucem, 
ut manifestentur opera. ejus, quia ?n Deo sunt 
facta. Quze lucis similitudo, ex Prosperi in- 
lerpretatione, ad rem aptissima est. Quippe 
uti lux omnibus, quantum in se est, lucet, nec 
ullum excludit ab communione sui : et, qui 
ilius usu aspectuve privantur, non lucis ip- 
sius, sed suapte culpa, vel vitio, damnum 
istud faciunt : ita verus ille sol justitize, pec- 
cati, infidelitatisque caliginem penitus, im- 
portata luce, discutere voluit : sed voluntati 
huic obstiterunt, qui tenebras magis optarunt 
quam lucem. Lege totum illud Prosperi capi- 
tulum. Intellises profecto, quam diserte 
generalem in Deo, atque Christo liberando- 
rum omnium, vel reproborum etiam volun- 
tatem constituat. 

VII. Preterea in. Ziesponsione ad. Objectio- 
nem primam  Vincentianam, qus eadem est 
cum nona Gallorum, de Christo pro omnium 
salute, et redemptione neutiquam passo, iis 
similia, qu: ad illam Gallorum scripsit, ex- 
ponit. « Quod ad magnitudinem, et poten- 
tiam pretii, et quod ad unam pertinet causam 
generis humani, sanguinem Christi redemp- 
tionem esse totius mundi : sed qui hoc secu- 
lum sine fide Christi, et sine regenerationis 
sacramento pertranseunt, redemptionis alie- 
nos esse, Cum itaque propter unam omnium 
naturam, et unam omnium causam a Domino 
nostro in veritate susceptam, recte omnes 
dieantur redempti, οἱ tamen non omnes a 
captivitate sint eruti, redemptionis proprietas 
haud dubie penes illos est, de quibus princeps 
mundi missus est foras, et jam non vasa 
diaboli, sed membra sunt Christi. Cujus mors 


608 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


non ita impensa est humano generi, ut. ad 
redemptionem ejus etiam qui regenerandi 
non erant, pertinerent : sed ita, ut quod per 
unieum exemplum gestum est pro universis, 
per singulare saeramentum celebraretur in 
singulis. Poculum quippeimmortalitatis, quod 
confectum est de infirmitate nostra, et virtute 
divina, habet quidem in se, ut omnibus pro- 
sit, sed si non bibitur, non medetur. » Quo in 
loco Prosper Christi perpessionem atque 
mortem, quantum in ipsa est, et ex voluntate 
crucifixi, universis profuisse dicit: quod au- 
tem ejus fructus non ad omnes reipsa pertinet, 
eam eausam esse, quod ad omnes non appli- 
catur. Atqui si pro pereuntibus non ille passus 
esset, et eos salvos esse noluisset omnino, 
etiamsi ad eos appliearetur, nihilo magis 
prodesset : nee idoneam cur non reprobos 
liberaret, sed jocularem, et ineptam causam 
Prosper attulisset. 

VIII. Jam vero reprobos culpa perire sua, 
cum Deus, quantum in se est, salvos eos velit 
fieri, manifeste docet idem in, responsione ad 
Objectionem septimam | Vincentianam, que sic 
habet, « Quod hzesit voluntas Dei, ut magna 
pars Christianorum salva esse nee velit, nec 
possit; » qua objecetio nullum Armacanis 
negotium facit. Huic enim ultro assentiuntur 
ipsi: dum absolute nolle Deum asserunt ma- 
jorem Christianorum partem fieri salvam ; 
quod si verum est, salutem neque possunt 
adipisci : neque velle perseveranter, et ut 
oportet. Non ita Prosper; sed hoe respondet: 
«Si de his hoc dicitur, qui pietatem Chri- 
stiana conversationis, et fidei deserentes, in 
profanos errores, aut in damnabiles mores 
irrevocabiliter transierunt, non dubium est, 
quod talem voluntatem habentes salvi esse 
nolunt: et quandiu salvi esse nolunt, salvi 
esse non possunt ; sed nullo modo credendum 
est; hujusmodi homines in hane desperatio- 
nem ex Dei voluntate cecidisse. » Si illos ab- 
solute, qui ejusmodi sunt, id est reprobi, 
salvari Deus nollet, salvari eos impossibile 
esset. Itaque de his loqui sie; /deo non posse 
salvos esse; quia nolunt : vel quandi» nolunt ; 
cavillari hoe esset, et sophistice nugari : per- 
inde ae si quis demones diceret proplerea 
non posse salvari, quia nolunt. Siquidem 
huie loquendi formule, aon posse quippiam 
ab aliquo fieri, quia nolit, eum ab non fatuo 
homine profertur, subest illa notio, uti velle, 
vel nolle in ejus arbilrio, et potestate sit. 
Quis enim dixerit, idcirco non posse avium 
more pervolare nosaera ; aut mortem vitare, 


quoniam id nolumus? Quod sl antecedentl, 
et absoluta voluniate salutem Deus obtinero 
nolit reprobos, tam ad illam pervenire non 
possunt, quam aut volare, aut immortales 
esse; aut eorum aliquid consequi, quod ho- 
minibus natura negavit. Atqui Deum velle ut 
iidem illi reprobi, qui quandiu nolunt, salvi 
esse non possunt, et velint et possint esse salvi, 
Prosper ibidem concludendo sie afüirmat : 
« Dei ergo voluntas est, ut in bona voluntate 
maneatur: qui et prius quam deseratur, ne- 
minem deserit: et multos desertores swepe 
convertit. » Potestne diei quidquam expres- 
sius, quam illa ista sunt, quibus « Dei volun- 
tatem ait esse Prosper ut in bona voluntate 
maneatur; » hoc est perseverelur? Quod si 
perseverare vult in suscepta bona voluntate 
reprobos Deus; salvos utique vult fieri : sed 
eatenus si et ipsi velint : quod adversus 
dogmatistas novos demonstrandum fuit. Sic 
in Zbesponsione ad Objectionem ultimam Vin- 
centianam, reprobos eosdem ait, «cum a 
pietate deficiunt, non ex Dei opere, sed ex sua 
voluntate deficere, nec impelli ut cadant, nec 
ejiei ut deserant. Casuri tamen, inquit, et 
recessuri ab eo, qui falli non potest, preesciun- 
tur. » Atqui paulo ante illud observavimus, 
de quo nemo sanus dubitat, cum sie dicimus, 
ez nostra voluntate aliquid accidisse, hoe est 
quia sie voluimus, implicari in ea locutione 
sensum hujusmodi, ut si noluissemus, minime 
illud eventurum fuerit. Quocirca si reprobi 
isüi, qui quia voluerunt. a Deo defecerunt, 
defieere nollent, in eo perseverarent, quod 
ecperant. Non igitur Deus absolute perire 
illos voluit, sed perituros tantummodo prze- 
scivit, ut ait Prosper : Qui et in Ziesponsione 
ad Objectionem tertiam Gallorum, reprobos 
dicit « non ex eo necessitatem pereundi ha- 
buisse, quia przedestinati non sunt : sed ideo 
predestüinatos non esse, quia tales futuri ex 
voluntaria przevarieatione preesciti sunt. » Et, 
« Non ideo relieti sunt a Deo, ut relinque- 
rent Deum : sed reliquerunt, et relieti sunt, 
et ex bono in malum propria voluntate mu- 
tati sunt, atque ab hae licet fuerint renati, 
fuerint justificati, ab eo tamen, qui illos pre- 
scivit, non sunt predestinati. » Et in respon- 
sione ad capitulum duodecimum, « Vires, 
inquit, obedientie non ideo cuiquam sub- 
traxit, quia eum non prodeslinavit : sed quia 
recessurum ab ipsa obedientia esse preevidit.» 

IX. Non minus perspicue, imo vero ple- 
nius, et illustrius, eamdem suam sententiam 
aperit in duobus libris de Vocatione gentium : 


DE INCARNATIONE, LIB, XIll, CAP, V, 


e quibus nonnulla testimonia seligam, In 
secundo libro, capite duodecimo, « Nullum 
fidelium ait a Deo non discedentem relinqui , 
neque eujusquam ruinam ex divina esse con- 
stitutione dispositam : sed multis, qui jam 
judicio rationis utuntur, ideo liberum esse 
discedere, nt non discessisse sit praemium : et 
ut quod non potest nisi cooperante Spiritu 
Dei fieri, eorum meritis deputetur, quorum 
id potuit voluntate non fieri. » Ergo ruina 
hominum, et a Deo discessio, ex eorum vo- 
luntate oritur, qua perseverare noluerunt, 
cum possent si vellent : ut perinde cesserit 
iis in poenam, et damnationem voluntaria 
defectio; uti bonis in premium imputata est 
perseverandi voluntas, quee non perseverare 
potuit, quia potuit nolle. Ex quibus efficitur, 
tam voluisse Deum salvos et perseverantes 
esse, qui noluerunt, quam eos, qui ut volue- 
runt, ita reipsa perseverarunt, et ad salutem 
pervenerunt. 

Et eapite xiu. libri ejusdem secundi, « Bo- 
nitatem asserit Dei ne ili quidem parti 
defuisse, {πὸ in caritate non stetit, et ab 
initio sui veneno livoris intumuit. » Nam et 
Cainum principem gentis impie ab nefarii 
parricidii consilio deterrere conatus est, οἱ ad 
penitentiam revocare. Quse Dei in illum 
clementia ad salutem haud dubie spectabat 
eternam ; quod Prosper ita significat : « Cum 
ergo lalia ad Cain loqueretur Deus, numquid 
ambiguum est, voluisse eum, et (quantum ad* 
illum medendi modum sufficiebat) egisse, ut 
Cain ab illo impietatis furore resipisceret : 
sed malitia pertinax inde facta est inexcusa- 
bilior, unde debuit esse correctior. » Voluit 
igitur reprobum Cainum Deus ab cterno in- 
leritu revocare ad gratiam, et salutem; quod 
ipsum de illius posteris, reprobis utique, 
testatur in eodem capite : quos ad resipiscen- 
tiam infinitis suis beneficiis studuit allicere, 
« Qua beneficia licet obduratis , inquit, nihil 
remedii, et emendationis attulerint, probant 
tamen aversionem eorum non divin fuisse 
constilutionis, sed proprie voluntatis. » Ad 
remedium itaque et emendationem pereun- 
tium reproborum illa sua beneficia referebat 
Deus : quod nisi salvoseos esse euperet, pro- 
fecto nunquam faceret. 

Sie in libro eodem, capite xix, illud affir- 
mat, licet Deus non parera temporibus omni- 
bus gratiam,opemque mortalibus imperlierit, 
idoneam tamen ipsis ad salutem minime 
defuisse : « Cum illud, quod de bonitate Dei 
piissime creditur; quia omnes homines vclit 


ób0 


salvos fieri, et in agnillonem veritatis venire, 
non oporteat nisi perpetuum, seternumque 
sentire, secundum eas mensuras, quibus 
Deus dona generalia specialibus novit cumu- 
lare muneribus : ut οἱ qui exortes gratie 
fuerint, de sua nequitia redarguantur; et qui 
ejus lumine eniluerint, non in suo merito, sed 
in Domino glorientur. » 

X. Quinetiam, quod longe mirabilius est, 
et ad communem, ac catholicam de communi 
in salutem omnium divinse voluntatis pro- 
pensione fidem  approbandam efficacius; 
idem Prosper capite xx1r censet ne parvulos 
quidem, qui antequam iterata generatione 
nascantur, acerbo interitu subiracti sunt, 
illius et salvificee voluntatis exortes, et gratiae 
fuisse : « Et cum qu:erimus, inquit, quomodo 
omnes homiues salvos fieri velit, qui non 
omnibus illud tempus impertit, in quo per 
voluntariam fidem percipiends gratie sint 
capaces. Non irreligiose arbitror credi, neque 
inconvenienter intelligi, quod isti paucorum 
dierum homines ad illam pertineant divinze 
grati: partem, qua semper universis est im- 
pensa nationibus : qua utique si bene corum 
uterentur parentes, etiam ipsi per eosdem 
juvarentur. » Addit infantes istos « sub arbi- 
irio jacere voluntatis aliencz, nee ullo modo 
cis nisi per alios consuli posse, etc. Sicut au- 
tem cirea majores, preter illam generalem 
gratiam pareius, atque oecultius. omnium 
hominum corda pulsantem (observandum est 
autem hic obiter generalem omnibus adesse 
gratiam; qua non sensus modo extrinsecus 
feriat ; sed interius etiam corda pulset) excel- 
lentiore opere, largiore munere, potentiore 
virtute vocatio specialis exeritur : ita etiam 
cirea innumeros parvulos eadem manifestatur 
electio. Qu; quidem nec illis, qui renati non 
sunt, in parentibus defuil : sed iis, qui renati 
sunt, pra parentibus affuit. » Satis ex iis in- 
telligi puto, Deum generalem habere volun- 
tatem omnium ]liberandorum, cujus sit 
fructus generale itidem impensum omnibus 
adjumentum grati salutaris; que ne par- 
vulis quidem deest immatura, priusquam 
baptizati sunt, morte prereptis. 

XI. De hac autem generali voluntate, et 
quemadmodum procurande omnium saluti 
sufficiat, opere prelium est rursus eumdem 
audire Prosperum capite xxv ita pronuntian- 
tem : « Sive igitur novissima contemplentur 
seeula, seu prima, seu media, rationabililer, 
et pie ereditur, omnes homines salvos fieri 
Deum velle, semperque voluisse. Et hoc non 


660 


aliunde monstratur, quam de iis beneficiis, 
eaque providentia Dei, quam universis gene- 
rationibus communiter, atque indifferenter 
impendit. Fuerunt enim, ac sunt hujusmodi 
dona ita generalia, ut per ipsorum testimonia 
aid querendum verum Deum possent homines 
adjuvari : quibus donis auctorem suum per 
omnia secula protestantibus, specialis gratiae 
largitas superfusa est. » Vides omnibus se- 
culis sufficientem ad Deum quaerendum, et 
al benigna in omnes homines Dei voluntatis 
fruetum capiendum affuisse gratiam ; quod 
ex eo demonstrat Prosper, quia vult omnes 
homines salvos facere Deus. Unde illud ne- 
eessario deducitur, gratiam istam, quam ad 
quaerendum Deum idoneam seculis omnibus 
datam esse confirmat, non externis tantum- 
modo rebus, id est creaturis, coelo, terra, ele- 
mentis ceteris, et corporibus definiendam 
esse; sed internas etiam adjungendas esse 
permotiones grati: : qua proprie gratie vo- 
cabulo censentur. Quz? nisi homini suppete- 
rent, nihil huie ad salutem aequirendam, vel 
ad querendum Deum externa Dei prodessent 
opera : nec tam adjumenta, quam impedi- 
menía essent uiriusque consequendi : cum 
tamen bujusmodi in illis donis concessum 
esse presidium hominibus testetur Prosper, 
quo ad querendum Deum possent homines ad- 
jwvari. Atque hoe idem praeclare docet in 
calce capitis vieesimi-noni. « Universitati 
quippe hominum, ait, ita multiplex, atque 
ineffabilis bonitas Dei consuluit semper, et 
consulit, ut neque ulli pereuntium excusatio 
suppetat de abnegato sibi lumine veritatis ; 
neque cuiquam sit liberum de sua justitia 
gloriari : cum et illos propria nequitia de- 
iergat ad pcenam, et istos Dei gratia per- 
ducat ad gloriam. » Omnibus eece, singulisque 
mortalibus interiorem illam gratiam, quam 
lumen veritatis appellat, non defuisse docet : 
adeo ut exeusare se hac ratione nequeant, 
quod necessario ad salutem subsidio carue- 
rint : sed propria sua nequitia salutis zeternae 
jacturam fecerint. Hoc autem evenire non 
potest; sed nee intelligi quod dieit Prosper, 
nisi communem salvandorum omnium vo- 
luntatem inesse Deo fateamur. 

XII. lllud quoque Prosperi est eximium ; 
quod generalem illam gratiam, quam omnibus 
sseulis propterea datam universis hominibus 
esse capite vicesimoquinto dixerat, « quod 
omnes homines salvos fieri Deus vellet sem- 


1 Prosp. IT, de Vocat. gent. eap. xxvr, vel. ΙΧ. — 9 T. Tim. 1v. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


perque voluisset: » illam, inquam, salvificam 
gratiam, ita declarat sequenti capite xxvr, ut 
eam esse statuat interiorem , et proprie dietam 
gratiam, quam et sufficientem in omnibus, 
et in quibusdam efficientem fieri demons- 
trat : « Gratia quidem Dei in omnibus justifi- 
cationibus principaliter pr:eminet, inquit', 
suadendo exhortationibus, monendo exem- 
plis, terrendo periculis, incitando miraeulis, 
dando intelleetum , inspirando consilium , 
corque ipsum illuminando, et fidei affectio- 
nibus imbuendo. Sed etiam voluntas hominis 
subjungitur ei, atque conjungitur; qua ad 
hoc przedietis est exeitata przesidiis, ut divino 
in se cooperetur operi, et incipiat exereere ad 
meritum, quod superno semine concepit ad 
studium : de sua habens mutabilitate si de- 
fieit : de grati: opitulatione si proficit. Quce 
opitulatio per innumeros modos sive occultos, 
sive manifestos omnibus adhibetur : et quod 
a mulusrefutatur, ipsorum estnequitic : quod 
autem a multis suscipitur, et grativ est di- 
vine, et voluntatis humane. » 

Talem his verbis gratiam describi vides a 
Prospero, qui et a Pelagiana diversa, et 
suf ficieus kantummodo est in quibusdam ; in 
aliis ctiam, ut vulgo nominatur, efficax, id 
est efficiens reipsa; quorum alterum, ut tan- 
ium sufficiat, non autem efficiat, proprium 
est hominis nequili: : alterum, utriusque est 


et divine grati:z, et voluntatis humane. Ex 


quo sequitur, id quod supra commemoravi- 
mus, Deum velle reprobis etiam perseveran- 
liam ac salutem tribuere, cujus si velint, ac 
possint idonea pr:sidia suppeditat. « Fitque 
inde manifestum (ut ait in ealee capitis vice- 
simi-octavi) quod diversis, atque innumeris 
modis omnes homines vult Deus salvos fieri, 
et in agnitionem veritatis venire; sed qui 
veniunt, Dei auxilio diriguntur : qui non 
veniunt, sua pertinacia reluetantur. » Denique 
capite tricesimo-primo, « non solum in no- 
vissimis diebus, sed etiam in cunctis retro 
seculis probari, ait, graliam Dei omnibus 
hominibus affuisse, providentia quidem pari, 
et bonitate generali; sed multimodo opere, 
diversaque mensura; quoniam sive oceulte, 
sive manifeste, ipse est, ut Apostolus ait, 
salvator. omnium , mazime fidelium?. Quae 
sententia subtilissimz brevitatis, et validissimi 
roboris si tranquillo consideretur intuitu, 
tolam hane, de qua egimus, controversiam 
dirimit. Dicendo enim, Qu: est Salvator 


Eadem salu- 
lis omuium 
voluntas 
rrobhatur e 
Fulgentio, 


DE INCARNATTIONE, 


omnium hominum, confirmavit bonitatem 
Dei super universos homines esse generalem. 
Adjiciendo autem, mazime fidelium; ostendit 
esse partem generishumani, quz merito fidei 
divinitus inspiratte ad summam, atque 
eternam salutem specialibus beneficiis pro- 
vehatur. » 


EXPEET VI. 


Eadem salutis omnium voluntas Dei probatur 
ex iis Patribus, qui Prospero posteriores 
fuerunt. 1. Fulgentio. 2. Africanis episco- 
pis. 9. Hypognostici. auctore. 4. Ennodio 
Ticinensi. Tum ex Predestinatorum hereti- 
corum decretis, quee Catholici oppugnarunt. 
5. De qua heresi occasione data disseritur 
ex Gennadio, et aliis. 6. Augustini tempore 
sumpsisse videtur initium apud Adrumetinos 
monachos. 1. Nihilominus etiam calumniose 
notam: illius inusserunt. Augustini doctrince 
propugnatoribus aliqui. 8. Maxime Semipe- 
lagiani, ut Faustus Heiensis. 9. Et Auctor 
libri, qui Predestinatus. inscribitur, de quo 
judicium fertur. Et Pelagii implicatus er- 
rore fuisse convincitur. 11. Ut et. Arnobius 
junior. 12. Utrum Predestinatianorum he- 
vesi adseribendum sit, dicere aliquos ad 
interitum. pr«destinatos esse. 43. E supe- 
riori tota disputatione argumentum  confi- 
citur, quo probatur Dei voluntatem esse, 
qua vult omnes salvos fieri . 


I. Ex iis, qui posteriores vixere Prospero, 
studiosis Augustini Patribus, memorandus - 
est imprimis Fulgentius : cujus propter 
sanctitatem, et exquisitam divinarum rerum 
scientiam, precipua in Ecclesia catholica est 
auctoritas. Atque ille quidem generalem in 
Deo voluntatem residere salutis. omnibus, 
quantum in se est, largiend:e, haud obseure 
comprobat, dum reprobos voluntaria suapte 
culpa perire significat : ut si nollent, perituri 
non essent. In libro primo ad Monzmum, ca- 
pite xix, illud exponens, peccatum, ac malam 
voluntatem non a Deo predestinari, inter 
estera sic seribit : «Isti ergo, qui se elon- 
gant, et fornieantur a Deo, utique peccando 
pereunt per suam malam voluntatem, qua 


LIB. XIII, CAP, VI. 664 


non est ex Deo. Perdet autem illos Deus 
juste judicando, quod competit Deo. Non 
cnim eos Deusjudicio perderet, nisi per sua 
iniquitates ipsi periissent. Seriptum est enim: 
Defecerunt ; perierunt propter iniquitatem 
suam. Defectus ergo a summo bono ad infi- 
mum bonum, hoc est peccatoris proprium, et 
voluntarium malum, quo malo seipsum perdit 
injustus. Et quia huie malo auetor non est 
Deus, sed homo perversus ; digne itaque ho- 
mini, qui se perdidit peccato, redditur in 
tormentis seterna perditio : ut pereat qui 
perire voluit, non tamen sie pereat quem- 
admodum voluit, ete. Juste quidem est in 
perditione peecati dimissus, quo propria 
cecidit voluntate. » 

Sie in capite xxiv libri ejusdem primi ad 
Monimum, Predestinationem ad. supplicium, 
id est reprobationem, ex preseientia mala 
voluntatis, et defectionis, causam habuisse 
dicit. « Ostensurus itaque Deus, ait, quid 
reddendum presciverit, et quid donandum, 
predestinavit illos ad supplicium, quos a se 
preseivit voluntatis male vitio discessuros, 
Et predestinavit ad regnum, quos ad se 
prescivit misericordie prevenientis auxilio 
redituros, et in $e, misericordia subsequentis 
auxilio esse mansuros. » Et 1n capite xxvir; 
« Juste est ad punitionem, inquit, divina 
eequitate przedestinatus, quia peecator est di- 
vina cognitione prescitus : utpote qui 
iniquitatem, ad quam a Deo non est preedes- 
tinatus , propria esset voluntate faeturus, Ut 
iu quo prescientia Dei videbat futurum opus 
injustum, huie per predestinationis senten- 
liam pararet supplicium justum. » Item ca- 
pite Xsx et ultimo; « Porro infidelitas non 
credentium, inquit, non ad constitutionem 
Dei, sed ad prescientiam referenda est; quae 
non ideo necessitatem non credendi intulit, 
quia falli de ea, que futura erat, infidelitate 
non potuit. » Si ex previsa voluntaria infide- 
litate, id est propria et personali culpa re- 
probi, predestinalio secuta est poene, sive 
reprobatio ; non dubium est, quin idem ille, 
qui libere peccatum, et infidelitatem elegit, 
ob quam reprobatus est, potuerit hane non 
eligere, eique Dei gràtiam, et salutem ante- 
ferre; quod nullo modo posset, si nullam 
ejus liberandi voluntatem Deus habuisset. 
Ceterum Fulgentius idem, predestinatos 
gratuita Dei benignitate, non ex prwvisis 
eorum meritis electos, et a perditionis massa 
segregatos fuisse passim preedieat. Ut in libro 
primo de veritate predestinationis, « Ab illa, 


Ex episcopis 
in Sardinia 
relegatis. 


662 


inquit!', massa damnata nemo futurorum 
preseientia operum discernitur : sed mise- 
rantis figuli ope, atque opere segregatur. » 
Ae subinde istud exemplo geminorum fra- 
trum?, Esau, et Jacobi declarat itidém ut 
Augustinus; atque hoe inter alia scribit : 
« Voluntas enim eausa est electionis, non 
eleetio causa est voluntatis. Sic autem fuit in 
electo gratis misericors Dominus, ut in re- 
jecto non esset injustus. » Videalia Fulgentii 
de ea re testimonia, quz alio in loco citavi- 
mus?. 

II. Non secus ae Fulgentius, de predesti- 
natione, et reprobatione senserunt Africani 
episcopi duodecim in Sardiniam relegati, in 
epistola synodica, qua Fulgentii libris de 
veritate pr:edestinationis est praefixa. In hac 
enim significant, eleetionem ad gloriam ex 
sola liberali, et nullis futuris meritis elicita 
voluntate prodire : reprohationem autem 
adultorum, et ratione utentium, ex prcevisa 
ipsorum voluntaria, et libere ascita pravitate: 
quod usitato fratrum duorum exemplo Esau, 
et Jacobi declarant sic: « Nam quia omne da- 
tum optimum, el omne donum perfectum 
desursum est, descendens a patre luminum, 
et gratia discernuntur quieumque salvantur ; 
profeeto non sunt electa, neque dilecta in 
Jacob humana opera, sed dona divina. Rursus 
quia iniquitas nostra justitiam Dei commen- 
dat, proeul dubio in Esau humane iniquitatis 
est damnata nequitia. » Jam vero reprobatum 
esse Esau propter ipsius voluntariam defec- 
tionem, et malitiam, non ob noxam origine 
contractam ibidem paulo post asserunt. 
« Deus ergo in Jacob, inquit, misericordiam 
gratuite bonitatis; in Esau vero judicium 
juste severitatis ostendit; qui sacramento 
quidem circumcisionis octavo die secundum 
tenorem divine constitutionis accepto, reatu 
peceati originalis caruit : sed per nequitiam 
cordis in hominis terreni vetustate perman- 
sit. » Et paucis interpositis : « Nam sicut ille 
cireumeisus periit, quia dilexit tenebras 
magis quam lucem : sie omnis, qui corrum- 
pitur seeundum desideria erroris, condemna- 
bitur in judicio, quia, non condigne usus est 
baptismatis sacramento. » Parvulos vero 
propter.peccatum originale damnari mox 
ait, si sine baptismo moriuntur. Quamob- 
rem uti peccare, aut non peccare in gran- 
diorum reproborum libera potestate situm 
est, ita eliam salutem assequi, vel ab ea de- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


cidere, Poterant ergo salutis esse compotes, 
si vellent. Non autem id poterant, nisi vellet 
Deus. Quare necesse est salutis obtinenda 
copiam iis a Deo esse factam ; ac Deum ge- 
nerali eos voluntate salvos eupiisse facere. 

MI. Sequitur Zmgpognostici auctor anti- 
quus et eruditus, quem librum Augustino 
tribuere quondam solebant, reclamantibus 
paulo doctioribus. In ejus vero operis sexto 
libro superior illa traditur opinio de predes- 
üination2. gratuita; reprobatione vero ex 
propriis delietis majoris :etatis. In capite 
quinto : « Diximus namque, ait, de damna- 
bili humani generis massa Deum pr«ascisse 
misericordia, et non meriüs quos electione 
grati:e przedestinavit ad vitam : eceteros vero, 
qui judicio justiti:&. ejus ab hae gratia effi- 
ciunlur expertes, prescisse tantum vitio 
proprio perituros, non ut perirent predesti- 
nasse. » Probat hoe exemplo Jude prodito- 
ris. « Huue enim Deus eum prascisset in 
vitiis propri: voluntatis pessimum fore, id est 
eleetione discipulatus sui bene a Christo eon- 
ferenda male usurum, et avaritia ardentem, 
pretio Judeis Dominum traditurum, poenam 
ei predestinavit ex merito. » Et in calce ejus- 
dem capitis: « Nam poenam, inquit, illi 
predestinatam pro malis suis, in quibus, ut 
siepe dixi, preseitus est tantum, non preedes- 
tinatus, illic plane agnoseimus, ubi de eo di- 
citur, ab Apostolo Petro; Ut ?ret in locum 
suum" ; lranslato scilicet in alterum honore 
episcopatus ejus ; vel certe ubi legitur quod 
damnatus sit antequam natus, secundum id 
quod disputatione praediximus. Talis ergo 
periturorum omnium causa est, lieet. eulpa 
sit a culpa dissimilis. » 

Sed validius, ae disertius capite septimo 
reprobos contendit suapte voluntate a Dei 
gratia deficere, cum Deus ipsos perseverare 
velit. Sie enim diluit adversariorum calum- 
niam , a quibus tanquam Predestinatiani 
iradueebantur. « Nee dieimus, inquit, ut 
fingitis: Etsi eredere velint, vel operibus bonis 
Dei vacare, Deum illis hec nolle prestare : 
cum hujuscemodi velle, Dei sit donum. Si 
ergo ex Dco est quod volunt, vult Deus per- 
fectum fieri quod donavit. Si autem ex Deo 
non est, sed est de jactantia proprie volun- 
tatis, qua se meritis Deum :stimant prome- 
reri, manifeste quod volunt eapere non 
possunt. » Egregius est hie locus, et ad id, 
quod intendimus, persuadendum aptissimus. 


1 Fulg. lib. 1 de. ver. pred. eap. nr, — 92 lbid. cap. 1v. — 3 Tom. II, lib. IX, cap. xvi, $ 6. — 4 Aet. 1. 


Ex hypo- 
gnostici 
auctore. 


x Ennodio 
Ticinensi. 


DE INCARNATIONE, LIB. ΧΠῚ, CAP. VI. 


Nam si reprobis, ut eatholiea fides docet, 
bonam voluntatem, et in ea perseverandi 
desiderium aspiret aliquando Deus : ex illius 
regule prescripto vult idem Deus perfectum 
fieri desiderium, quod donavit. Perficitur au- 
tem tune cum ad optatum finem perducitur : 
qua est salus ceeterna. Quare salutem adipisci 
reprobos antecedente, ae generali voluntate 
vult Deus : tametsi non hoc absoluta vult, et 
reipsa quod vult perficiente voluntate. In 
quam intuens illius auctor libri sub finem, 
Apostoli sententiam, qua omnes homines velle 
Deum salvos fieri dicit, eo modo interpreta- 
tur, quo Augustinus, uti supra meminimus. 

IV. Eadem Dei benefica voluntas , et 
omnium, etiam reproborum, salulis appe- 
tens, Ennodio Ticinensi cognita fuit. Hic 
enim veram, et utriusque partis eligendce 
potestate preditam hominis libertatem pro- 
pugnans, ea dieit de electorum salute, et 
reproborum damnatione, qu:& illam in Deo 
voluntatem consequi debent ; et usurpatam a 
nobis in expendendis veterum testimoniis ra- 
tionem adjuvant. In epistola itaque undevi- 
cesima librisecundi, qua est ad Constantium, 
cujusdam redarguit errorem, qui « asserebat 
de arbitrii libertate homini in una tantum 
parte, qua deterior est, eligendi datam esse 
lieentiam. » Qui error Gothescaleo tribuitur 
ab Hinemaro, in epistola prima de tribus, 
quas Remigius Lugdunensis refellit : que ad 
Amulum, sive Amalarium Lugdunensem 
scripta creditur. Nam illum sie dixisse ibi 
proditum est': « quod postquam primus 
homo libero arbitrio cecidit, nemo nostrum 
ab bene agendum ; sed tantum ad male agen- 
dum libero potest uti arbitrio.» Quam per- 
versam, et haoreticam opinionem damnat 
Ennodius. et in eam sie exclamat : « Ὁ schis- 
maticam propositionem, quz juxta Apoca- 
lypsim scriptas habet in fronte blasphemias! 
Quz ista libertas est, si valet, edisserat, ubi 
hoe datur solum velle, quod puniat : aut 
quare electionem nominet, ubi unam tantum 
partem asserit fuisse concessam. Quod si ve- 
ritate subsisteret, locum divina judieia non 
haberent. Quid enim boni a nobis Deus noster 
recte qusereret, qui appetenliam ejus de vo- 
luntate subtraxerat? Sed juxta Apostolum *; 
Numquid iniquus Deus? Absit. Inter homines 
a recti discordat affectu, qui a suljeetis exi- 
git, quod in potestate non tribuit : hoe de 
Deo qua conseientia sentiatur, advertite. » 


663 


Deinde postquam voluntati adjutricem acce- 
dere oportere gratiam docuit, ista subjicit : 
« Sed nisi talibus monitis et voluntas nostra, 
quse libera est, et labor pristet obsequium, 
ad periculum, et gehennam non imperio 
aliquo, sed sponte devolvimur. ltaque aut 
premium devotio, aut poenam contemptus 
operatur. Alioqui non erit justa retributio, 
quae aut per supplicia refertur necessitate 
peccantibus; aut bonam mercedem offert 
operi, ad quod trahuntur inviti. » Quocirca, 
ut juste afüiei poena, vel premio, id est sal- 
vari, aut damnari adultus quipiam possit, 
eum necesse est in voluntate, ae potestate 
habere liberam utriusvis eligendi facultatem, 
ut sentit Ennodius. Ex quo sequitur paratam 
illi esse divinitus oportere gratiam, qua uti, 
si velit, queat. Nam si nullam ei tribuere 
velit Deus (quod utique consequens est, si 
nullam ejus servandi voluntatem, ne condi- 
tionalem quidem, ae generalem habet, cujus 
effectum sit largitio grativ€ , et sufficientis 
auxilii) fieri non potest, ut aut velit, aut 
possit salutem adipisci. Quare tam illum sal- 
vari vult Deus, quam velle ipse potest; et si 
velit, reipsa istud assequi, quod nisi possit, 
non oh contemptum, repudiatumve quod 
bonum est merito damnetur : ut recte Enno- 
dius ratiocinatur. Igitur voluntatem in Deo 
generalem, et anteeressam omnium salvan- 
dornm constituit auctor ille, ex qua boni 
optandi, et contrarii respuendi, hoc est ceternze 
vite diligendes, aversandc:eque gehennae po- 
testas in unoquoque sit, qua si velit, utatur. 
V. Est hoc insuper non leve argumentum 
communis in Deo voluntatis omnium libe- 
randorum, idque per Christi merita, quod ex 
Catholicorum , qui se Augustini doctrine 
fautores professi sunt, contentione ducitur, 
quam adversus Predestinatianos haereticos 
susceperunt. Cujus vim rationis, ac pondus 
uti melius sstimare possimus, paucis expli- 
candum est, quodnam genus hoe hominum, 
et quis error peculiaris illorum fuerit. 
Predestinatianorum , ut. eos Gennadius 
vocat, vel, ut Tiro Prosper, aliique, Predes- 
tinatorum heresis sie a Gennadio describitur?, 
« Preedestinatiani sunt qui dieunt, quod Deus 
non omnes homines ad hoc crect, ut omnes 
salventur, sed ut multitudine hominum or- 
netur mundus. Quod et si generali predica- 
tione dicat : Venitead me omnes, qui laboratis, 
et onerati estis ; et ego reficiam vos : nontamen 


1 Eccl. Lug. lib. de tribus epist. tom. IV, Pibl, PP. — 9 Rem. 1x, — 3 In fine lib. Hier. de her. 


Error 
pradestina- 
tianorum. 


Qui oritur 
tempore 
Augustini. 


664 


omnes ea voluntate vocet, ut omnes sequantur 
vocantem. Sed nee omnes, qui ipso inspi- 
rante obediunt voeationi, dieuntur aecipere 
exequendi in bono opere perseverantiam : sed 
post multos labores, et justitie. fructus, si 
non sunt de salvandorum numero, subtra- 
hendas eis vires agendi, ne perdurent in 
bono : et e contrario illos, qui prcdestinati 
sunt ad vitam :ternam, etiamsi in. perfidia, 
vel omni genere peceati longo tempore volu- 
tentur, aceepturos occasionem, qua et credant 
in Deum,et secundum Dei preceptum vivant, 
ut possideant societatem sanctorum. » 

Hane eamdem heresim, quam Gothesveal- 
canam nominat Joannes Erigena Scotus, Pe- 
lagianc opponit ex adverso ': « Quarum una, 
inquit, dono divine gratie derogat, altera 
libertatem arbitrii condemnat. Pelagiana 
siquidem secta libertatem. arbitrii rationali 
nature tantum commendat, ut sine dono 
gratie ad perficiendam hominis justitiam 
sufficiat. Ejus vero secta contraria gratuitze 
grati: donum confirmat, ut ea sola in homine 
operante, omni conatu liberi arbitrii con- 
tempto, omnis fidelis fastigium justitiee con- 
tlingat. » Quocirca «nec pie viventibus pro- 
desse bonorum operum laborem asserebant 
(ait Sigebertus Gemblaeensis?) si ad mortem 
a Deo preedestinati fuerint : nec impiis obesse 
quod improbe vivant, si a Deo preedestinati 
fuerint ad vitam. » 

VI. Hane haresim ab Augustino dici acce- 
pisse initium 'iro Prosper in. Chronico serip- 
sit: quod interpretatus Sigebertus, ez libris 
Augustini male. intellectis. initium. sumpsisse 
eamdem ait heresim : et uterque superstite 
adhue Auguslino sexpere illam ecepisse dicit. 
Quod sane verum est. Etenim Adrumetini 
quidam monachi in coenobio degentes?, cui 
prapositus erat Valentinus, lectis Augustini 
seriptis quibusdam, ut inter alia, epistola ad 
Sixtum data, qua inter Augustinianas cente- 
sima quinta numeratur, occasionem inde 
gravissimi erroris acceperunt : ut et liberum 
hominis negarent arbitrium ; et in die judieii 
non esse redditurum unicuique Deum secun. 
dum opera ejus assererent. Contra quem er- 
rorem scripsit Augustinus librum de gratia, 
et. libero arbitrio, quem ad illos monachos 
misit. Sed eum in eodem monasterio exsti- 
lissent aliqui*, qui dicerent, « neminem esse 
corripiendum, qui precepta Dei non facit, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


sed pro illo ut faciat, tantummodo orandum :» 
librum alterum elucubravit de correptione, et 
gratia; ex quo potest heresis ista, quae illine 
orta, Priedestinatorum nomen aecepit, cujus- 
modi fuerit, intelligi, Nimirum, Deum, ex 
Augustini sententia, non omnibus necessa- 
riam opem conferre gratie putabant ad prze- 
cepta servanda, ut ex eapite quarto libri de 
Correptione, et gratia cognoscimus ; « id est 
ipsam, qua precepta ejus fiant, fidelem Dei, 
et proximi caritatem. » It: que neminem esse 
reprehendendum, qui precepta Dei non ser- 
vet : sed pro illo orandum, ut caritatem aeci- 
piat, « et per hane. ex animo eum bona vo- 
luntate, qua preeipit faeiat. Recle autem 
corriperer, si eam mea culpa non Lhaberem : 
hoe est, si eam possem mihi dare, vel sumere 
ipse, nec faeerem : velsi dante illo accipere 
noluissem. Cum ergo et ipsa voluntas a Do- 
mino preparetur, cur me eorripis, quia vides 
me ejus pr:ecepta faeere nolle: et non potius 
ipsum rogas, ut in me operetur et velle? » 
Maxime vero cirea perseverantie donum 
tallum hominum h:sit improbitas, et que- 
rela. Nam apud eumdem Augustinum per- 
gunt illi*, et sic excusarese conantur : « Quid 
ego feci, qui non accepi ? Accepi enim fidem, 
quia per dilectionem operatur: sed in illa 
usque in finem perseverantiam non aecepi. » 
Qu illorum causatio justa et legitima vide- 
tur, 51 id concessum fuerit, unde ea sequitur, 
et quod iidem statuebant : Deum nolle repro- 
bos esse salvos ullo genere voluntatis ; sed 
omnino damnare constituisse : solos vero 
preedestinatos absolute ad salutem velle per- 
ducere. Hoe enim posito non potest velle 
Deus, ut perseverent, neque ut perseverare 
cupiant; quia nihil ex ea voluntate, quam 
nulam habet, extrinsecus potest agere, ita 
quidem ut faciendum aliquid imperet, et ad 
id hortationibus ae minis, et promissis inci- 
tare studeat; atque exequi detreectantes ar- 
guat, et gravissimas ab iis spreti mandati 
poenas exigat. Quibus omnibus modis perse- 
verandi in suscepta bona voluntate conten- 
tionem ae studium elicere ab hominibus, 
etiam reprobis, insistit Deus. Quod eo dixerim, 
ne quis ad eam, quam theologi vocant volun- 
tatem signi confugiat^; qua hoc precipere 
nonnunquam Deum asserunt, quod reipsa 
nolit fieri : ut eum Abrahamo jussit immolare 
filium suum. Verum nee in eo. preeeipiendo 


4 Lib. 1, contra Gothesc. cap. 1v; apud Sirm. init, Predest. — 9 Sigeb. ad. an. 414. — 3 Aug. 1I, Retr. c. xxvi et ep. XLvI 
et χινη. — 4 Lib. IT, Ret. c. vxvir. — 5 Lib. de Cor, et grat. cap. v*. — 6 De qua lib. V, Tom. I, cap. v, parogr, 16. 


"alumniose 
nctamn 
Mraedestina- 
jans hiere- 
sis 
Augustino 
inusserunt 
aliqui, 


DE INCARNATIONE, LIB. ZH" SAP. VI. 


perstitit Deus, neque infecta re succensuit : 
et contrario mandato prius abrogavit ; quod 
nisi faceret, prorsus quod jussus erat, exequi 
Abrahamum oporteret. Horum nihil inest in 
communi, et omnibus edito perseverandi 
precepto. Nam et constans manet, ae perpe- 
iuum : nee sine magno scelere contemni, 
violarique potest : et ab eo desciscentibus 
ingens et zeterna poena proponitur. Vultergo 
perseverare nos omnes Deus, non absoluta 
quidem penitus, et, ut vulgo nominant, effi- 
caci :sed vera nihilominus, ac seria voluntate; 
quod qui negant, eos fateri necesse est, non 
omnibus offerri perseverantiwm facultatem : 
imo impossibile esse perseverare reprobis : 
adeoque nulla sua propria culpa illos exci- 
dere. 

VII. Hane opinionis invidiam uti merito 
sustinebant heretici illi, quos Preedestinatos, 
vel Predestinatianos appellatos esse dixi : ita 
Augustini sententi:te. per calumniam imputa- 
bant qui eam non caperent, aut improbare 
vellent. Quod vivo adhuc illo fecisse mona- 
chos Adrumetinos paulo ante demonstravi : 
el si qui exstiterunt alii, qui nullas in perse- 
quenda salute partes assignandas esse puta- 
rent libero human: voluntatis arbitrio : sed 
tolum hoe negotium predestinationi divitiae 
vindiearent, et grati». Proter quos aliud 
hominum genus eidem aceusationi subscerip- 
SiL; ut testantur Prosperi, et Hilarii epistola: 
qua ab Augustino libros duos expresserunt, 
alterum de predestinatione sanctorum, alterum 
de dono perseverantic. Siquidem illis in. epi- 
stolis docemur, nonnullis, viris alioqui probis 
et eruditis, Augustini displicuisse sententiam ; 
qua ex massa vitio primi parentis infecta 
atque damnata certos duntaxat absoluto Dei 
decreto eximi statuit, cseteris in illa damna- 
tione relietis, ae rejeetis. Qua ex opinione illa 
eadem sequi absurda, et incommoda reban- 
tur , quibus Predestinatianorum — hzeresis 
premitur. Hujusmodi vel obtrectatores Au- 
gustini, vel fautores in reliquis, sed in uno 
hoe adversantes, fuere partim ex toto Pela- 
giani; partim ex dimidio, quos Sempelagia- 
^os postea nuneuparunt: de quibus alibi 
diximus *. 

Post obitum vero sanctissimi doctoris, ea- 

" Hine etiam P. Sirmondus Predestinatiane haereseos 
originem repetiit; sed alii viri docti aliter sentiunt, quos 


inter, ut. Manguinum omittam, qui duobus vegrandibus 
lomis Sirmondi historiam | Preedestinatianam adgressus 


1 Hypogn., lib. IV. — 92 Fausti I, de lib. arb. cap. 1. 


665 


dem ilv  querele vehementius instauralae 
sunt; et Predestinatianorum nefaria con- 
seetaria doetrinze illius attributa. Cujus rei 
plenissimam fidem faciunt imprimis Prosperi 
Aquitanici complures de hoc arzumento libri, 
quibus illa ipsa contra Auzustinianam sen- 
tenliam objecta diluuntur : qu& Predestina- 
tianos ita postmodum nominatos in suis 
decretis habuisse testantur illi, quos supra 
posui. Tum vero Zypognosticiauctor, Augusti- 
niani dogmatis propugnator acer et diligens, 
de eadem adversariorum calumnia ita con- 
queritur. «Credere nos quippe, vel predicare 
sugeillatis, ait', quia cum lege Dei, et Prophe- 
lis, cum Evangelio Christi, ejusque Apostolis 
priedestinationem dieimus, eo quod Deus 
quosdam hominum sie predestinet ad vitam 
regni ecelorum, ut si nolint orare, aut jeju- 
nare, aut in omni opere divino vigiles esse, 
eos omnino perire non posse: nec prorsus 
debere sui esse sollicitos, quos Deus, quia 
voluit, semel jam eligendo predestinavit ad 
vitam. Quosdam vero sie predestinavit in 
gehenne pcenam, ut etiamsi credere velint, 
si jejuniis, orationibus, omnique se voluntati 
divine subjecerint, in his Deum non delec- 
lari, et vitam illis in toto dari non posse : sic 
eleetione prwdestinatos esse ut pereant: 
Deum nos taliter operantem personarum esse 
acceptorem dicere. Non miramur vos de 
nobis, id est homines de hominibus falsa 
posse confingere, » etc. 

VIII. Ex eo genere hominum, qui in op- 
puenanda Predestinatorum hzresi longius 
evecti sunt; et cum illorum pestiferis dogma- 
tibusAugustini quoque involvere sententiam: 
Faustus imprimis exstitit Reiensis episcopus, 
qui duos libros de libero arbitrio conscripsit. 
In quibus geminos?, qui inter se conluctantur, 
errores evertendos suscepit, tum illum, qui 
Predestinatorum , ut dixi, proprius fuit : 
itum Pelagianorum. « Quorum unus solam 
gratiam; alter solum laborem, relicto tra- 
mite, atque mensura veritatis, insinuat. » 
Verum in priori refutando, modum non te- 
nuit Faustus ; sed Augustini cum eo decreta, 
miscuit : ac tanquam Predestinatorum pro- 
priarefellit. Quinetiam Scripture loca omnia, 
quia ad eleetorum certissirnam vocationem, 


est, Nalalis Alexander in Àisf. Eccles. ssec. v, diss. V et 
P. Joh, Baptista du Chesne nostre Societatis in egregio 
gallico commentario Parisiis edito a. 1724 quem με ποίαν! 
le Predestinatianisme lib. II, c. t. s on 


Maxime 
Semipela- 
giani 
et Faustus 
Reiensis. 


Et auetor 
Predesti- 
nati, qui Pe- 
laeianismi 
convincitur 


606 


ac preedestinationem ; reproborum vero dam- 
nationem  accommodantur ab Augustino : 
nec non argumenta, quibus eamdem suam 
confirmat opinionem, velut a Prxedestinatis 
allata; proponit, et evertit, perinde ac si 
unum hoc ageret, ut Augustinum dedita 
opera confutaret : quod nos alibi jam obser- 
vasse meminimus !. 

Nee vero mirari convenit, sic a Fausto 
traetatam. illam esse questionem, ut ab Au- 
gustini dogmate iam procul abhorreret. 
Quippe Pelagianum hunc ex dimidio fuisse, 
proque eo agnitum ab Catholicis, et ab horum 
nonnullis exagitatum esse, perspieue constat. 
Certe quisquis lihros illius duos de libero ar- 
bitrio attente legerit, vera hzec esse, qui de 
illo jactantur, facile comperiet : nee dubitabit, 
quin fidem, et initium justificationis, veram 
et proprie dietam Christi gratiam, putet ante- 
cedere : quod. quidem aliquot productis ex 
illo testimoniis alio in loco demonstravimus?: 
ac latius id exeeutus est Maxentius in respon- 
sione prima? : ubi et subdolam ab illo gratie 
notionem usurpatam esse docet, cujusmodi 
Pelagiani constituebant, legem videlicet , et 
Evangelii predieationem. Falluntur autem, 
qui Maxentium istum tanquam Eutychiana 
infectum heresi culpant, ut ejus elevent fidem. 
Nam utin eo minime laudandus est, quod 
adversus Romanum pontificem contumaeius 
sese gesserit : sie illius hiresis invidia, a qua 
longissime abfuit, minime est onerandus. Id 
quod antea hoc in opere ipso declaravimus. 

IX. In eadem eum Fausto Heiensi causa 
auctor ille est, qui Preedestinatorum heresim 
refutavit, Fausto, ut apparet, antiquior. Hic 
enim Augustini partes contra Predestinatos, 
et Pelagianos tueri velle prz se ferens, mani- 
feste pravaricatus est. Non enim duntaxat 
illius totam de predestinatione, ae reproba- 
tione sententiam evertit, et proeulcat : sed 
multa insuper adjungit, quc non dimidiatum, 
sed ex toto Pelagianum redolent. Velut cum 
predestinatianorum dietum illud exagitans : 
« Antecedit gratia Dei voluntatem *, respon- 
det sie : « Diximus itaque, et antecedit, et 
sequitur. » Mox cujnsmodi gratia, et quem- 
admodnm antecedat exponit. « Antecedit, 
quia non petentibus, non rogantibus, non 
etiam volentibus nobis, venit filius Dei uni- 
versum mundum ἃ morle eripere; et ut 
ascenderet ad Deum homo, sicut jam diximus, 
Deus descendit ad hominem. Venit invitare 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


esurientes ad epulas, sitientes ad fontem; 
miseros ad fortitudinem, mendicos ad divi- 
lias, tristes ad. leltitiam, venditos ad redem- 
tionem, servos ad libertatem, eaptivos ad 
requiem. Eece hoc loco docemus qnod ante- 
cedit gratia Dei voluntatem. » Hae gratia 
omnino Pelagiana est, et in lege doctrinaque, 
vel externe opis genere numeratur. Itaque 
pergit idem, et, «Gratia que antecessit, in- 
quit, ostendit quid petas, quem petas et qua- 
liter. petas : ostendit quid quzras, qualiter 
quaeras, ubi quseras : ostendit quid pulses, 
ubi pulses qualiter pulses.» Ostendit, inquit, 
gratia quid, a quo, et quomodo quzras, 
pulses, aec petas; quod monstrantis est ac 
docentis ; atque haee gratia voluntatem pre- 
cedit. Voluntatem vero vicissim antecedere 
Dei gratiam ita demonstrat : « Antecedit vo- 
luntas hominis gratiam Dei, non superbiendo, 
sed petendo : non extollendo, sed quarendo; 
non luctando, sed pulsando. Nisi enim ex fide 
voluerit, nullus ei baptismatis donum gratie 
divine impertit : nisi, inquam, ex fide volu- 
erit, non erit particeps indulgenti:. » Igitur 
fidem et voluntatem, qua petimus, quaerimus, 
et pulsamus, non ex gratia Christi vera, pro- 
prieque dieta provenire censet : sed ex Evan- 
geliee doctrine praedicatione, eam per se 
quemque prestare : «  Antecedit gratia vo- 
luntatem hominis, ait, ostendendo vitam 
cternam, in qua delectentur; ostendendo 
incendium sempiternum, in quo terreantur ; 
utapeecatorum delectationibus revocentur. 
Antecedit, inquam, quotidie gratia voluntates 
rostras : sed nostra, quod est pejus, voluntas 
non sequitur.» Reliqua preetermitto, quz ad 
eamdem Pelagii labem implicantur. 

X. A qua heresi ne illud quidem abhor- 
ret, quod peccati fomitem concupiscentiam, 
honam esse defendit ; utpote a Deo bono da- 
tam, et naturae hominum ad propagationem 
sobolis insilam. « 8i enim coneupiscentia 
mala est, inquit, {πὸ materia generationis 
ostenditur, constat seeundum vos a Deo mu- 
lierem non ad adjutorium boni, sed ad ocea- 
sionem factam esse peecati. » Et paucis 
interpositis : « Miror, inquit, qua fronte con- 
cupiscentiam istam, per quam conjugia 
celebrantur, dicatis a. diabolo esse humano 
ceneri inflietam. Quis enim dubitet, rem 
malam, si lamen mala est,a Deo bono homini 
non potuisse conferri? Si enim a Deo est 
data, bona esse dignoscitur : si autem mala 


1 Tom. II. lib. IX, cap. 11. — 2 Lib. IT, de lege et grat. cap. vi, paragr. 4. — 3 Maxent. tom. IV, Bibl. — 4 Lih, HT, Predes. 


Ut et 
Arnobius 
junior. 


DE INCARNATIONF, LIB. XIIT, CAP. VI. 


est, constat a diabolo esse infusam, ete. » 
Item; « Unum vobis eligite e duobus : Aut 
bona est generatio hominis ; et bona est con- 
cupiscentia ; aut male sunt nuptie, et iniqua 
concupiscentia. » Hzc quam Augustini doc- 
trinj contraria sint, intelligunt qui in ejus 
libris uteumque versati sunt. Etenim plenis 
ile voluminibus istam ipsam concupiscen- 
tiam, qua nuptiarum opus transigitur, ma- 
lam esse, et a malo, id est peccato, non a Deo 
ingenitam ; ideoque peccatum ab Apostolo 
nominari docuit. Contra quod Augustini de- 
cretum Pelagiani toto ingenii sui impetu, ac 
pertinaci contentione certarunt : presertim 
secta corypheus Julianus, qui eodem, quo 
Predestinati auctor, argumento adversus 
Auguslinum ad propugznandam usus est con- 
cupiseentiam. Itaque vel nimium confidens, 
vel extreme imperitus ille scriptor fuerit : 
qui protritum adeo, ae vulgare Augustini 
dogma de concupiscentia aut ignorarit om- 
nino : aut ut sciret, oceultando, ac dissimu- 
lando latere se posse speraverit. Alterum 
ejusdem facinus est', quod Saulum Ecclesiam 
Dei persequentem, et adhuc blasphemum, ut 
de se ipse fatetur, oh hoe ipsum collaudat, 
asserens illum spiritu Elize praeditum rem Deo 
plaeitam fecisse, «et. Dominum in hae ipsa 
sibi persecutione complaeuisse, » quod przeter 
omnem modum ineptum, atque etinm im- 
pium .est dictu. 

XI. Non dissimilis note, ac genii est Arno- 
biusjuniorin commentario ad Psalmum CxLvir, 
in quo adversus Przdestinatos disputans, 
intra fines salubris, et inculpat:e doctrinae 
continere se nequivit; sed in Pelagianum 
erupit errorem. Cum enim diluere vellet quod 
sibi erat objectum, sic ipsum existimare vi- 
deri, voluntatem hominis Dei antecedere 
gratiam ; hane calumniam depellit, ut osten- 
dat ante pium voluntatis aflectum Dei adesse 
gratiam : séd hane prorsus ejusmodi desi- 
gnat, qualem Pelagiani praedicare solebant; 
externam scilicet, et in lege, ceterisque id 
genus positam, « Descendit, inquit, de ccelo 
Deus homine non volente : docuit exemplo, 
et verbo, homine non rogante ; signa multa, 
et virtutes ad se nmanifestandum exercuit, 
homine etiam prohibente. Mortalitatem no- 
stram suscepit homine ignorante : irrisus, 
crucifixus inter homicidas, mortuus, sepultus, 
resurrexit, et in coelos ascendit. Hec. omnia 
ad hominis salutem, ad hominis liberatio- 


1 Predest. — 9. Predest. lib. IT. 


᾿ 661 


nem, ad hominis redemptionem, ad hominis 
gloriam exercuit Christus, etc. Omnium gene- 
raliter bonam voluntatem, Christi gratia hoc 
ordine quod diximus, antecedit. » H«c sunt 
germana superioribus ex libro Pr«destinatt 
descriptis : ut ab eodem auctore utraque pro- 
fecta videri possint : quod merito viri docti 
suspicantur. 

XII. Ceterum Predeslinatos inter alia 
dogmata hoe etiam habuisse auctor ille Prce- 
destinati significat, « Predestinassee Deum 
hominessive ad justitiam, sive ad peecatum?;» 
idque in libro secundo posuit, quem ab ha- 
retieis illis sub nomine Augustini confictum 
descripsit. Hoe vero nefarium penitus est, et 
execrandum. Verum qui Predestinatorum 
errores compendio tradiderunt, Gennadius, 
Joannes Erigena, Sigebertus, non hoe Prze- 
destinatos dixisse memorant, « ad peccatum 
reprobos esse przdestinatos, » sed ad mortem 
eternam, hoe est ad. supplicium. Quinetiam 
Gothescaleus monachus, qui Predestinatorum 
heresim instaurasse dicitur, nusquam id asse- 
verasse proditur ab iis, qui illius decreta 
curiosius explorarunt, utpote accusatores 
ejus et inimici. Inter quos princeps fuit 
Hincmarus; qui quidem capite xv libri de 
Predestinatione contra illam editi, fatetur, 
ita, ut dixi, professum esse Gothescaleum, 
« quosdam ad interitum predestinatos esse ;» 
cum antiquiores Predestinati non. solum ad 
interitum, sed ad peccatum etiam przedestina- 
tos esse dixerint. Quanquam ex eo, quod ad 
interitum predestinati sint, consequens vult 
esse, ut ad peccatum quoque pradestinentur; 
de quare postea. Auctor certe Predestinati 
sic adversus hereticos illos disputat, tanquam 
predestinari homines ad peccatum manifeste 
docuerint ; sed et antiquos Pr«edestinatos ita 
sensisse scripsit Hinemarus. Sed, ut paulo 
ante dixi, qui veterum Predestinatorum hz- 
retica capita referunt, nihil de illis perhibent 
hujusmodi, ut inter alios Gennadius. Quin 
isto etiam antiquior Faustus Reiensis, cum 
Predestinatorum dogmata Lucido presbytero 
ex eadem secta , ejuranda damnandaque 
preseriberet, nullum tale decretum in ea, 
quam ad illum scripsit, epistola proposuit : 
sed nee Lucidus ipse pristine suce hsresis 
capita singillatim  percensens, in epistola, 
quam Arelatensi synodo terti: obtulit, ali- 
quid ejusmodi commemorat. 

XII, Quamobrem ut quam ex illa de Pre- 


Utrum 
secundum 
Predestina- 
tianos 
aliqui ad 
damnatio- 
nem 
predestinati 
sint. 


Ex prece- 
dentibus 
colligitur 
Deum velle 
omnes 
homines 
salvos fieri, 


668 


destinatorum heresi controversia ratioeina- 
lionem instituere volumus, in summam 
conferamus; eum adversus ila, ut dixi 
sentientes heretieos istos, ut et reprobos 
omnino salvos esse nolle Deum dicerent ; 
neque pro illis passum csse Christum ; ae 
tum preedestinatos ad vitam necessario salu- 
tem adipisei; tum pr:edestinatos ad interitum 
ad hune trahi necessario : cum hzc, inquam, 
etsimilia deereta, Augustino praeeunte, Ca- 
tholiei omnes improbarint, etiam illi, qui in 
Augustini verba jurati erant, et objeeta sibi, 
lanquam ex magistri sui collecta sententia, 
strenue propulsarint : perspicuum est, Au- 
gustini doctrine talia non esse consentanea, 
qui pro meris Augustinianis redivivi Prae- 
destinati, hoe est Armacani, jaetitant : quibus 
positis, et concessis, omnia deinceps infanda, 
et absurda confiteri oporteat, quz iidem illi 
sententiis suis aut viritim, aut. communiter 
in conciliis damnanda judicarunt. Itaque vel 
disertis, coneeptisque verbis duo ista novse 
factionis dogmata jugularunt, Deum nolle 
alios, quam quos predestinavit ad vitam 
eternam, esse salvos :et, pro iisdem solis 
Christum orasse, ae vite, mortisque suc 
merita dependisse : utrinque rejeetis, et 
ablegatis reprobis ; vel qu: indidem consec- 
taria ducuntur, pro impiis, ac. nefandis ha- 
buerunt. Cujusmodi est imprimis islud, 
reprobos privata sua culpa non deficere, nec 
ob id reprehendendos esse, quod perseverare 
nolint ; eum ne velle quidem possint, utpote 
nolente hoe absolute Deo; neque ad hoc ut 
velint, ae perseverent, ullam opem gratis 
suz illis largiente : sine quaneutrum omnino 
prestare possunt. Atqui posse hoc homini 
non perseveranti, ae reprobo dici affirmat 
Augustinus!; « In eo quod audieras, et te- 
nueràas, perseverares, si velles. » Et, « neque 
nihil mali facere qui bonum deserit, a quo 
declinare non debet; et inclinatur in malum 
non perseverans in bono ?, » Quis autem, nisi 
Lutherano fermento acidus, minimeque Ca- 
tholicus, ignorat, culpam in eo nullam esse, 
qui hoe. non facit, quod absolute non potest, 
et ut non possit, absoluta Deus voluntate 
deerevit ? Presertim. eum nullam ad id ut 
velit, aut reipsa faciat, sufficientem gratiam 
suppetere reprobo, Armacani sentiant, qui 
totum suffieientis auxilii genus nusquam in 
rerum esse nalura patiuntur. Sed quam vali- 
dum sitillud, quod ex Predestinatorum hzx- 


1 Lib. de Correp. et gratia. cap. vn. — Ibid. A. 1. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


resi, et ejus oppugnatione adversus Armaca- 
nos petitur, argumentum, porro magis 
approbemus, Gallieanarum prisertim Eecle- 
siarum adhibito testimonio : in quibus illa 
de Augustini doctrina, deque Przedestinatia- 
norum hsresi contentio vehementior, quam 
alibi terrarum omnium exstitit. 


CAPUT VII. 


Omnium  salvandorum propositum in — Deo, 
atque Christo fuisse probatur ex Catholico- 
rum conflictu adversus Predestinatianos. 4. 
Arelatensis. synodi historia in. causa. Lucidi 
presbyteri, de quo, et de Fausto fFHeiensi 
accurate agitur. Lucidi haeretica dogmata. 
3. In Arelatensi synodo damnata. 4. Et quo 
ordine, ac ratione. 6. De Lugdunensi. synodo 
perpaulo post collecta. 1. Adversus. Apolo- 
gistam. anonymum, superiora improbantem 
excursus. 8. Et refutatio. 9. Fausti libri ab 
Arelatensi. synodo. minime  approbati. 10. 
Fausti et Lucidi capita ex illius auctoritate 
synodi confecta. 11. Ft ab Anonymi calum- 
nia defensa et illustrata. 


I. Duo prae ceteris insignes in Galliis 
eeclesiastici motus in causa Preedestinatorum 
fuisse memorantur : de quibus nobis est hoc 
loco disputandum. Prior cirea annum Christi 
quadragentesimum septuagesimum quintum 
incidit : quo anno Arelatensis tertia synodus 
celebrata creditur : cujus historia sie habet. 
Lucidus quidam presbyter, cum de gratia 
Christi, et libero arbitrio, deque predestina- 
tione, ae de voluntate omnium redimendo- 
rum in Deo, atque Christo, eadem sentiret, 
quz Predestinatorum heresi tribui solent : 
& Fausto Reiensi non semel admonitus ut 
resipisceret, egre tandem ut hoc faceret, ad- 
duci potuit. Cum enim Arelate triginta epi- 
scopi convenissent, quos in libello iis oblato 
Lucidus enumerat : Faustus unus illorum ad 
eumdem Lucidum scripsit epistolam, qua 
certa ei capita proponit, quz nisi dammare, 
etiis anathema dicere velit, proseripturum se 
publice nomen illius niinatur, tanquam hz- 
resis synodali auctoritate eonvicti, Hoe enim 


Historia 
Arelatensi 
synodi 
in causa 
Lucidi 
presbyteri 


to capita 
erroris 

. Lucido 
'cantata, 


DE INCARNATIONE, LIB. XIIT, CAP. VII. 


epistola verba testantur, qus sic habent : 
« Quod si eam suscriptam, ut dixi, transmit- 
tere nolueris, aperte adhuc te in errore per- 
sistere, ipso silentio comprobabis : ac proinde 
jam necessitatem mihi facies ad personam 
tuam publieis conventibus exponendam. » 
Lucidus accepta hae. epistola in Fausti, ac 
caeterorum antistitum potestale esse maluit : 
ac libellum obtulit synodo : in quo pristina 
dogmata damnavit. Causam autem celebrandi 
illius concilii, ae quid in eo gestum, decre- 
tumque sit, tum libellus Lucidi, tum Fausti 
ad Leontium Arelatensem epistola declarat, 


libris duobus de libero arbitrio prefixa. Nam 


uterque adversus ea, que Lucidus antea pro- 
pugnaverat, synodalem sententiam latam 
esse demonstrat. Ae primum Lucidus ita 
libellum suum exorsus est : « Correctio ves- 
tra, salus publica, et sententia vestra, medi- 
cina est. Unde et ego summum remedium 
duco, ut praeteritos errores aceusando excu- 
sem, et salutifera confessione me diluam. 
Proinde juxta prwedieandi recentia statuta 
concilii, damno vobiseum sensum illum, qui 
dixit, » etc., qua postea referam. 

Faustus vero nuncupatoriam ad Leontium 
epistolam sie incipit : « Quod pro sollicitudine 
pastorali, beate Papa Leonti, in condem- 
nando Predestinationis errore concilium 
summorum antistitum congregastis, univer- 
sis Galliarum episcopis przstitistis. » Ex qui- 
bus colligitur, Arelatensem illam synodum 
adversus errores, qui in asserenda predesti- 
natione irrepserant, fuisse coactam, et eos 
presertim, quos Lucidus, ex synodali pre- 
scripto revocare se profitetur: 

II. Sunt autem erroris capita, que ab Lu- 
cido recantata sunt, octo fere. Nam « dam- 
nare se fatelur sensum illum : Qui dicit, hu- 
mane obedientize laborem divinse gratie non 
esse jungendum : Qui dieit, post primi homi- 
nis lapsum ex toto arbitrium volun!atis ex- 
tinctum : Qui dicit, quod Christus ae Salvator 
noster mortem non pro omnium salute sus- 
ceperit : Qui dicit, quod prescienlia Dei 
hominem violenter compellat ad mortem; 
vel quod cum JBDei pereant voluntate, qui 
pereunt ; Qui dicit, quod post acceptum legi- 
time baptismum, in Adam moriatur quicum- 
que deliquerit : Qui dicit, alios deputatos ad 
mortem, alios ad vitam predestinatos : Qui 
dicit ab Adam usque ad Christum, nullos ex 
gentibus per primam Dei gratiam, id est per 


1 I. Timot. 1v, 80. — Rom. x, 12. 


669 


legem nature, in adventum Christi fuisse 
salvatos : eo qnod liberum arbitrium in primo 
parente perdiderint: Qui dicit, Patriarchas, 
ac Prophetas, vel summos qnosque sacerdo- 
tum, etiam ante redemptionis tempora, intra 
paradisum degisse. Hcc omnia (inquit Luci- 
dus) quasi impia, et sacrilegiis repleta con- 
demno. » Tum iis nonnulla contraria dog- 
mata profitetur : « Ita autem assero gratiam 
Dei, ait, ut adnisum hominis, et conatum 
grati: semper adjungam, et libertatem vo- 
luntatis human: non extinctam, sed atte- 
nuatam, etinfirmatam esse pronuntiem, et 
periclitari eum, qui salvus, et eum qui periit, 
potuissse salvari. Christum etiam Dominum, 
et Salvatorum nostrum, quantum pertinet ad 
divitias bonitatis su:, pretium mortis pro 
omnibus obtulisse. Et quia nullum perire 
velit, qui est. Salvator omnium !, mazime 
fidelium , dives in. omnibus?, qui invocant 
illum, ete. Assero etiam per rationem, et 
ordinem seculorum, alios lege graticz, alios 
lege Moysis; alios lege nature, quam Deus 
in omnium cordibus scripsit, in spe adventus 
Christi fuisse salvatos: tamen ab initio mun- 
di, ab originali nexu, nisi intercessione sacri 
sanguinis, non absolutos, » ete. Quz fere in 
epistola Fausti prz:eseripta illi fuerant, tametsi 
nonnulla sunt a Lucido tum addita, tum 
uberius exposita. 

111. Hine igitur apparet, quid in Arela- 
lensi synodo definitum fuerit: nimirum iis 
adversantia constituta sunt, qua Lucidus a 
se antea defensa in libello suo revocavit. 
Horum vero pleraque commode interpretari 
posse, non est diffitendum, οἱ ad Augustini 
sententiam applicari; sed ut illa Lucidus in- 
telligebat ; et quo sensu damnanda . synodus, 
ae Lucidus postmodum ipse censuit, merito 
impia, et haretiea judicata sunt. Sie enim 
ab hereticis antiquis qua vocis, qua scriptis 
predieata, et affirmata sunt aliqua, qua ab 
catholieis olim usurpata Patribus, probabi- 
lem habuere sententiam ; sed usu ipso, et er- 
rantium proposito, depravata, et infecta, sy- 
nodalibus postea decretis notata sunt. Id quod 
hodieque in multis Lutheri, et Calvini, ac 
cieterorum id genus enuntiandis dogmatibus 
apparet. Quo in genere nullum afferri potest 
illustrius, atque expressius exemplum, quam 
quod in Armacanis cernimus. Qui acceptas 
ab Augustino dogmatum formulas: et ab eo 
catholico sensu prolatas imperitis objiciunt ; 


Ab 
Arelatens 
sydodo 
damnata. 


Et quo 
ordine et 
qua 
ratione, 


670 THEOLOGICORUM DOGMATUM, 


et quos possunt decipiunt similitudine ipsa 
verborum, ae sententiarum ; verum, ut est 
illorum, qui iis abutuntur, intellectus, et sen- 
sus, prorsus errorem sapiunt eatholiec sa- 
lubritatis inimicum. Ae si quis nosse cupiat, 
qua fuerit antiquorum. Preedestinatianorum 
hzresis, ex Armacanis facile poterit animad- 
vertere: qui omnia illorum venena, sive ab 
certis auctoribus, assertoribusque tradita, et 
in propriam conflata sectam : sive olim ad 
invidiam, et calumniam Augusliniani dog- 
matis confieta, impia certe et adversa Chri- 
stianz: fidei, in suam heresim transtulerunt. 
In quo snperioris seculi imitati sunt heere- 
ticos, quos dixi, Calvinos οἱ Lutheros; in 
quibus vel exortos primum, si nulli hacte- 
nus exstiterunt; vel instauratos, si qui ali- 
quando fuerint, ae redivivos Prewdestinatos 
agnoscimus. 

IV. Asserebat ergo Lueidus, ex Predesti- 
natianorum sententia, qua» hoc tempore cum 
nuperis hzretieis Armacani docent. Primum, 
nullum in hominibus, post Adami lapsum, 
inesse liberum arbitrium, ejus videlieet no- 
mine, ac notione dignum : sed omnem salutis 
administrationem, ot justiti:e ab sola pendere 
gratia. Deinde Christum negabat pro aliis 
esse passum, quam pro iis, qui revera salvi 
fiunt. Quod utrumque plenis buceis personant 
novi dogmatis patroni: qui nec germanam 
libertatis human: rationem retinent; et nul- 
lam prorsus in reproborum salutem Dei, et 
Christi voluntatem constituunt. Qua in opi- 
nione fuisse Lueidum, antequam emendaret 
errorem, posteriori, et contraria ipsemet 
professione declarat. Ad hzc, prescientia, 
sive praedestinatione trahi putabat electos ad 
vitam, reprobos autem ad interitum: adeo ut 
istorum in potestate non esset perseverare, 
vel salutem adipisci; sed in exitium fatali 
quadam necessitate volverentur; quod item 
Armacani sentiunt; qui impossibilem talibus 
esse perseverentiam usque in finem asserunt, 
eo quod nullum ad id auxilium idoneum 
gratie suppeditari volunt: quod nec esse 
potest, nisi sit aliquis salutis dand: voluntas 
in Deo: et. si desit, omuis est interclusus ad 
perseverantiam et salutem aditus. Hie vero 
mera monstra sunt, et deliria  Preedestinatia- 
norum: ex quibus unum fuisse Lucidum ap- 
paret: et quao ab. Augustino didicerat, eum 
male intellexisset, in perniciem suam prava 
interpretationis accessione vertisse. Atque 
hoc fere sunt erroris capita, quae in Arela- 
tensi synodo agitata, damnataque sunt ab 


episcopis triginta ; quorum princeps fuit 
Leontius Arelatensis episcopus. Asserunmt et 
Mamertus Viennensis, ac. Lugdunensis Pa- 
üens : tum Faustus Heiensis; qui non solum 
cum celebraretur synodus, ae de Lueido con- 
demnando ageret, ad eum scripsit epistolam : 
verumetiam post absolutam synodum, Leontii 
hortatu, que in illa statuta fuerant, uberius 
exposita redegit in opuseulum quoddam ; cui 
nonnulla fuerunt addenda post Lugdunensem 
synodum, aorís nimirum  deprehensis erro- 
ribus,quiinhae brevi post Arelatensem peracta 
notati fuerunt. Sie enim illa Fausti Reiensis 
interpretor in fine nuneupatorie ad Leon- 
iium epistole: « In quo quidem opusculo, 
post Arelatensis concilii subscriptionem , 
novis erroribus deprehensis, adjici aliqua sy- 
nodus Lugdunensis exegit. » 

V. Primum itaque post Arelatense eonci- 
lium, Leontii rogatu, opusculum scripsit, in 
quo ea complexus est, {πὸ in illo concilio 
sancita erant contra Predestinatorum here- 
sim.Deindecum eadem, ut conjicimus,decausa 
novis interim patefactis erroribus, eongregata 
Lugduni synodus esset, in qua contra recen- 
tes illos errores nova erant condita decreta, 
res ipsa postulavit, ut de iis aliquid ad opus- 
culum suum adderet. Quod. si rogatu svnodi 
Lugdunensis id Faustum fecisse malumus, 
haud equidem repugnem : ea tamen lege, ut 
ab neutra synodo integrum opusculum, hoe 
est novis illis additamentis auetius faetum, 
approbatum esse videatur. Nam de Arelatensi 
perspicua res est, cum hortatu Leontii de iis, 
quie synodus constituerat, lucubrationem 
illam composuisse se dieat. In quo falluntur 
qui ab hae synodo probatum opus istud, hoc 
estlibros de libero arbitrio Fausti duos exis- 
ümant; quoniam post concilii Arelatensis 
subscriptionem qusedam 86 addidisse testatur. 
Hec enim subseriptio nou ea puianda est, 
qua libros istos approbarint; sed qua sua 
decreta confirmarunt; ut sit idem ac post 
Arelatensi concilio finem impositum. De 
Lugdunensi vero magis id amplector, «quod 


primum posui, ut ob nova deereta posterioris 


istius concilii, quippiam addi ad opusculum 
necesse visum sit : non ut lecto jam opuseulo 
synodi Patres amplius aliquid postulaverint. 
Quod si Lugdunenses tamen illos Patres adjici 
aliquid ad opuseulum postulasse verisimilius 
est: per me istud licet, dum ne libros illos 
Fausti duos ullius catholie:e synodi suffragio 
probatos existimemus : quos eonstat tot ma- 
gnorum, et sanctorum virorum judieio re- 


De 
Lugdunensi 
synodo 
paulo post 
collecta. 


Excursus 
adversus 
A pclogis- 
tam 
anonymum, 
superiora 
improban- 
lem. 


DE INGARNATIONE, LIB, XIII, CAP, VII. 


jectos, ae damnatos fuisse; ac nemo sit, 
qni si uttente, et cum usu aliquo divinarum 
rcrum illos legerit, non Pelagiane veneno 
haresis adspersos, et contaminatos esse cog- 
noscat. 

VI. Quocirca diei hoe probabiliter potest, 
si Lugdunensis concilii suffragio commenda- 
tum esse Fausti opusculum placet: nullam 
in eo tum labem erroris fuisse. Postea vero 
novis quibusdam additamentis auctum, et 
interpolatum in illam evasisse corruptelam 
doetrine catholice; quee homini cceteroqui 
sancto atque docto, sinistri judicii notam 
apud posteros, atque infamiam inussit. Vere 
itaque licethocaffirmare deFausto,synodorum 
ipsum duarum auctoritate fretum, preseriptos 
ab illis reete sapiendi, ae loquendi fines exces- 
sisse, et ad Pelagianos seopulos propius, 
quam oportebat, admotam navem suam alli- 
sisse. Certe in praefatione librorum suorum 
ad Leontium fatetur se « latius uteumque 
sermonem de przescientia, et priedestinatione 
produxisse, ut {πὸ putabantur obscura, ab- 
solutiora tardioribus redderentur. » Quibus 
verbis videri potest, ea signifieare, quz ad 
opusculum jam ante Lugdunensem synodum 
elaboratum, ejus vel rogatu, vel auctoritate 
permotus adjecit: nempe illa, que ab pre- 
destinationem, et videlicet voluntatis huma- 
na cum anxiliis gratie consensionem, atque 
id genus alia pertinent, in quibus enucleandis 
ab catholica regula descivit. 

VII. Ex his, que hucusque disputata sunt, 
non unius errati convietus tenetur anonymus 
seriptor Apologetici posterioris, quem pro 
Armacano edidit : ubi de Arelatensi isto con- 
cilio, deque Lucidi epistola, neenon Fl'austi ; 
et utriusque anathematismis agit adversus 
Illustrissimum, ct eruditissimum presulem 
D. Habertum, quem indignis modis, sed ab 
indole factionis illius, et genio minime alienis 
exagitavit. 

Ibi primum Arelatensis illius concilii auc- 
toritatem !, ac fidem elevat ex eo, quod, cum 
nusquam alibi ejus exstet mentio, quam apud 
Faustum, et qui ex illius synodi decretis 
fluxisse creduntur anathematismi, Fausti sint 
Reiensis episcopi, hominis Pelagiana labe 
suffecti, nullius ponderis esse debeant. Verum 
utcumque de Fausto statuamus; non is vir 
fuit, nec male adeo de posteritate meritus, ut 
ei fides in omnibus abrogetur; nec idcirco 
pudentis, ae sani est capitis, ca temere infi- 


1 Apol. II, lib. IV, cap. τιν. 


871 


ciail, quee de Lucido, et ejus epistola, deque 
capitibus errorum ab illo recantatis, ae de 
Arelatensi, Lugdunénsique synodis memoria 
prodidit. Fallitar vero plurimum Apologista, 
eum dieit, Areletensis concilii non meminisse 
Faustum in epistola, quam ad Lucidum 
scripsit; sed in sola praefatione librorum suo- 
rum ad Leontium; extra quam nullum de 
ista synodo testimonium habeatur. Atqui 
perspieuum est, tum in Lucidi epistola, sive 
libello ; neenon in Fausti al eumdem Luci- 
dum epistola designari synodàm illam ; tum, 
quod caput est, anathematismos, qui in utra- 
que sunt epistola, ex Arelatensis synodi de- 
cretis exstitisse. 

VIH. Uta Lucidi ordiar epistola ; cum is 
initio triginta nominet episcopos, quibus 
poenitenti: tuz testem offert libellum, inter 
quos primus est Leontius Arelatensis episco- 
pus;idem plane, quem Arelatensi przfuisse 
concilio testatur in pra'fatione Faustus, et, 
veleo tacente, sedis praerogativa satisostendit ; 
et cum ibidem Lueidus ex eorum, quos allo- 
quitur, Preesulum recentibus decretis in eon- 
cilio ellitis affirmet, professionis se suz capita 
sumpsisse: nonne Arelatensem istam syno- 
dum aperte demonstrat: eamque probat, 
eadem vel ab iis certe minime abhorrentia 
definisse, quein anathematismis exhibentur? 
« Correptio, inquit, vestra salus publica, et 
sententia vestra medicina est, ete, Proinde 
juxta predieandi recentia statuta concilii 
damno vobiscum, » ete. Ergo concilium ali- 
quod ab illis ipsis, quos in capite libelli po- 
suit, episcopis celebratum fuit. Et quodnam 
aliud, quam Arelateunse; cui et Leontius 
presedit, et eum decretorum ordinandorum 
munus ab eodem Leontio sibi injunetum esse 
Faustus asseverat? 

Jam Faustus ipse in epistola, quam ad Lu- 
cidum scripsit, nonne concilii ejusdem diserte 
meminit, cum «sumnos antistites meditari 
ait a bonitate suspendere » Lucidum, nisi 
errores suos retractet? Vel] cum ila scri- 
bit: « Cum autem ad nos in Christi nomine 
veneris, aut eum a sanctis sacerdotibus evo- 
catus fueris, » ete, Item istud. « Hujus autem 
epistole exemplar mecum retineo in con- 
ventu sanelorum antitistum, si ita necesse 
fuerit, proferendum. » Ac denique nisi 
subscriptam a se epistolam remiltat, aut 
aliis seriptis pristinum damnet errorem, 
« necessitatem sibi factum iri denuntiat ad 


Ejusdemque 
refutatio* 


Fausti libri 
ab 
Arelatensi 
synodo 
minime 
approbati. 


612 


personam ipsius publieis conventibus expo- 
nendam. » 

IX. Non minus hallueinatur Apologetic 
scriptor ', dum Arelatense concilium Fausti 
libros approbasse ait, ejusque testem citat 
epistolam Fausti ad Leontium. Nam utrum- 
que falsum est, ut paulo ante demonstravi- 
mus ἢ, Temere item, el parum verecunde, ne 
quid aeerbius loquar, idem facit Apolozis- 
ta?, qui « concilium illud Arelatense, si ta- 
men vere celebratum fuit, nihil aliud fuisse 
censét, nisi consessum  Semipelagianorum 
aut a Semipelagianis deceptorum antisti- 
ilum. » Quid isto genere hominum facias, 
qui nihil in promptu sic habent ut Pelagianos, 
ac Semipelagianos appellare quos volunt? 
quarum vocum nihil preter sonum intelli- 
gunt, rem illis subjectam juxta cum ignaris- 
simis sciunt. Nam si scirent, animadverte- 
rent profecto, illius se fuligine heresis asper- 
sos esse ; cum de gratia Christi ex Armacani 
magistri sui prescripto disputant; quod de 
isto ipso, qnem refellimus, Apologetico pla- 
num fecimus nuper in libro secundo de 7.606, 
et gratia, capite quinto, et sequentibus. 
Atqui tot insignes et sanctitate celebres epis- 
copos, a quibus habita ista synodus est, in 
iufamiam adducere vel heresis Pelagiangs, 
vel stuporis, et insciti: ; pudenti ac moderato 
indignum est homine: dignum Armacana 
fronte, qua obtrectandi assiduitate ad ista 
depuduit. 

Quidillud*, quodanathematismos ab Fausto 
in epistola positos. quam ad Lucidum scri- 
psit, negat Apologeticus ex synodi Arelatensis 
auctoritate manasse ? nonne ex Lucidi libello 
manifesti erroris arguitur? Etenim illi omnes 
anathematismi Fausti ab Lucido sunt ex- 
pressi, etsi non iisdem omnino verbis, vi 
tamen eorum, sententiaque non dissimili. 
Atqui Lucidus, ut initio capitis hujus obser- 
vavimus, Arelatensi synodo libellum suum 
offerens, testatur se capita omnia, qua sub 
anathematismi formula F'austus conceperat, 
usurpare, ac probata describere Juzía pr«- 
dicandi recentia statuta concilit. Quis igitur ex 
eo consequens esse non videt, nisi qui ocec- 
catus animo nihil videt, anathematismos illos 
Fausti ex ejusdem statutis concilii profectos 
esse? 

X. Etenim in libello isto Lucidi, et capiti- 
bus ab eo ex epistola Fausti aceoptis, et 
oblatis, inest Pelagiani virus dogmatis, ait 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Apologeticus? : et hoe potissimum arripit, 
quodinibi Lucidusdixit : « Damnaresesensum 
illum, qui dicit, ab Adam usque ad Christum 
nullos ex gentibus per primam Dei gratiam, 
id est per legem naturae, in adventum Christi 
fuisse salvatos, eo quod liberum arbitrium in 
primo parente perdiderint. » Tum quod pos- 
lea subjicit: « Alios lege gratiz, alios lege 
Moysi, alios lege nature, quam Deus in 
omnium eordibus scripsit, in spe adventus 
Christi fuisse salvatos, » Ad qu stomachi, et 
iracundie plenus Apologista sic. exclamat : 
« Si hec non sunt Pelagiana placita*, nulli 
unquam in mundo Pelagiani fuerunt. Quis 
enim nescit, unam hane ex precipuis Pela- 
gianorum h:eresibus exstitisse, quod universa 
mundi tempora eodem modo distribuerent, 
quo partitus est Lucidus, eum dixit, ab Ada- 
mo ad Mosem homines, nature lege salva- 
tos esse : a Mose vero ad Christum, Mosaiea 
lege: a Christo ad mundi finem, lege gra- 
tio. » 

Sed hwe futilis est, et jejuna cavillatio. 
Nam salvar lege, vel per legem dupliciter 
usurpari potest : primum, ut sic intelligas, 
solius legis beneficio salutem obtineri, tan- 
quam cognita lege, possit aliquis ex se, 
suisque fretus viribus, sie illam observare, ut 
ad salutem perveniat, nullo aliunde adjutus 
auxilio ; quz fuit Pelagianorum heresis. Α1- 
tero modo, ut sit lege teneri, et per manda- 
torum observantiam salutem adipisci, non 
tamen sine ope gratie Christi acquisite meri- 
tis, et per omnia tam preterita, quam futura 
mundi tempora diffuse, quod sane verum 
est, et catholice? professioni consentaneum. 
Nam nemo in cujuseumque mundi statu, sine 
alicujus legis, sive mandati obligatione vixit : 
nec nisi el satisfecerit, ceternam vitam et 
salutem consequi potuit. Hoe est per legem, 
vel lege salvari : non utique sola lege, hoc est 
citra uniei Mediatoris auxilium; ut maligne 
interpretantur Armacani. Disputavimus hae 
de re nuper libris editis duobus, quibus de 
lege et gratia iitulum fecimus; unde que ad 
presens negotium speclant, non sine fructu 
repetentur, pr:esertim ex libri prioris capite 
ὙΠῚ et xiv. Lucidum porro non exclusisse 
Christi graliam, cum per legem, sive lege 
naturm; aut Mosaica, salvos esse factos ho- 
mines dixit ; imo illam expressisse verba ejus 
indicant, cum hoc addidit, /n adventum Christi 
fuisse salvatos, hoe. est in fidem Christi ven- 


1 Lib, IV, cap, Xiv et xvi, -- 2€ 4et5. — 3 Apol. ip. cap. xiv, — 4 Apol. ib, — 5 Ibid. cap. xix. — 6 Ibid. 


Solvitur 


cavillatio. - 


DE INCARNATIONE, LIB. XIII, CAP. VII. 613 


turi, et videlicet per ejusdem gratiam : eujus 
figura et adumbratio cum antiqua lege, ac 
toto ejus apparatu implicata erat, et admista. 
Nec alia mens fuit sanctorum antistitum illo- 
rum, juzía quorum recentia statuta professio- 
nem suam edidisse se, non utique meutitus, 
affirmat Lucidus. Nec movere nos debet, quod 
illam primam gratiam appellat. Siquidem lex 
ipsa divinitus data merito Dci beneficium, et 
singularis gratia nominatur: quamvis non 
sola, nee precipua censenda sit : et nisi pre- 
sto sit adjutorium alterius graticte, mortem et 
exitium potius, quam salutem afferat ; uti 
pluribus opere in illo demonstravimus. 

XI. Hic opere pretium est animadvertere, 
quantus sit Apologiste? eandor: qui ut Lu- 
cidi professionem illam de triplici lege ac 
statu Pelagianam esse convincat, Augustini 
testimonium, itidem ut apud Armacanum 
legerat'!; in medium profert, ex libro de 
peccato originali, capite xxvt, ubi ita scribit. 
« Non igitur sicut Pelagius, et ejus discipuli, 
lempora dividamus, dicentes primum vixisse 
justos homines ex natura, deinde sub lege, 
tertio sub gratia, » quasi hoc solum satis sit 
ad Pelagians incurrendam heresis notam, 
dicere justos in triplici illo statu aliquos exsti- 
tisse. Non sie Augustinus, qui ibi, unde mu- 
tila, et de industria truncata sententia illa 
decerpta est, quaenam insidiosi sensus pestis 
ac pernicies subesset, aperit sic. « Haee dispu- 
tantes, a gratia mediatoris justos excludere 
conantur antiquos, tamquam Dei, et illorum 
hominum non fuerit mediator homo Christus 
Jesus, quia nondum ex utero Virginis carne 
suscepta: homo nondum fíuit, quando illi 
justi fuerunt. » An simile quidquam huic 
insani? in Arelatensis concilii Patribus, quo- 
rum ex sfatuto, et auctoritate Lucidi concin- 
nata professio est, deprehendere possunt 
odiosi isti calumuiatores? Non opinor; et 
frugi erat hominum, tacere potius, quam hac 
fraude et inscitia , ad tantorum virorum 
eontumeliam, imperitis hominibus illudere. 
Ejusdemmodi est quod eodem ex libello Lu- 
cidi vellicat Apologista*, quod « se damnare 
sensum illum asserat, qui dicit, alios depu- 


* Qua hactenus ἃ Pelavio scite, οἱ accurate disputala 
sunt de Lucidi hzresi, ac Fausti libris confer cum secundo 
capite 1. 11 historie Predestinalian. a. Cl. P. du Chesne 
Gallice scriple. et cum Natalis Alexandri in sc. v. 
diss. v, proposit. ΠΕ et Iv. Parum caule et ad genium 


Tom. 1, lib. V cap. v. — 2 Lib. IV cap. xix. 
"Tox. VI. 


tatos ad mortem, alios predestinatos ad vi- 
tam. » Verum non universe, nec absolute 
prescientiam, ac predestinationem damnat 
Lucidus, sed eo sensu, quo illam hactenus ex 
Predestinatorum opinione statuerat, et quem 
paulo ante verbis istis expresserat : « Damno 
eum sensum qui dicit, quod prescientia Dei 
hominem violenter compellat ad mortem ; 
velquod eum Dei percant voluntate, qui pe- 
reunt. » Hoc modo recte, ac pie negat postea, 
alios necessitate quadam divini judicii, et 
voluntatis antecedenüs ad mortem desti- 


nari; ita ut in eorum arbitrio, ae potestate 


non sit ad salutem eniti, et sempitern:z vitae 
compotes fieri, si velint, quemadmoduu et 
illud impium est, et catholicze fidei, ac Serip- 
turis adversum ; alios velut fatali necessitate, 
sine ullo libere merito voluntatis, ad salutem 
destinari; et impelli. Hoe utrumque, sed 
illud imprimis, de reproborum necessaria 
damnatione, synodus Arelatensis, et ex ejus 
decretis Lucidus anathemati subjecit. Id quod 
ex sequenübus multo etiam amplius jure 
factum esse constabit. Interim animadverten- 
dum ac retinendum illud est, quod ex tota 
capitis hujus disputatione conficitur ; sanctis- 
simorum praesulum in duabus synodis con- 
gregatorum Arelatensi, et Lugdunensi aucto- 
ritate constitutum esse; Deum, quantum in 
se est, omnes homines salvos esse velle; nec 
eos solos, qui reipsa liberantur. Tum vero, 
Christum omnium, quantum in ipso fuit, et 
quoad fieri potuit, salvandorum gratia homi- 
nem esse factum et in eum finem merita 
omnia sua contulisse, quod quidem proban- 
dum suscepimus *. 


Armacanorum, ut Jansenianos appellare consueverat Peta- 
vius, de hisce rebus pronuntiavit (quod miror) Thomassinus 
in Dissertationibus in Concilia disp. xii. dignus, quem ea 
de causa sugillaret Doctus Roncaglia in adnofatioue quadam 
ad citatam Natalis Alexandri Disserlationem. — F. A. 7. 


43 


Gothescalci 
historia et 
damnatio. 


674 


CAPUT VIII. 


Eadem generalis Dei voluntas, qua omnes sal- 
vos fieri. vult, ex Gallicanorum presulum 
controversia. probatur, que de Gothescalci 
dogmatibus exorta est. 1. Cujus historia 
describitur : ac primum Gothescalei damna- 
tio, et. Carisiacensis synodi adversus illum 
decreta. ἃ. Que αὖ aliis improbata, et. de 
variis ultro citroque libris editis 3. Lugdu- 
nensis Ecclesie presertim contra. Carisia- 
censes. 4. Valentina synodus, alicque contra 
eosdem habite. Ex: hac tota historia demon- 
stratur deinceps ex omnium. communi sensu 
Deum velle salvos omnes fieri. 6. Ad id vero 
imprimis que Gothescalei sententia fuerit, 
accurate docetur. 1. De libero arbitrio prava 
illius opinio. 8. Tum in aliis, etsi non satis 
explicata sint ab Hinemaro. 9. Excutiuntur 
illius dogmata quedam ambigue. concepta. 
10. Ποοίο tamen damnatum esse, et pro ha- 
retico judicatum Gothescaleum. 


I. Altera Predestinatorum in causa tem- 
pestas Gallicanam vexavit Ecclesiam, regnante 
Carolo Calvo, cui Gothescaleus quidam ini- 
tium dedit Orbacensis apud Suessiones mo- 
nasterii alumnus, et presbyter. Hie in subti- 
libus et spinosis questionibus tractandis 
studiose versari solitus, ad cam impegit, quae 
omnium  morosissima, et periculosissima 
censetur, de prescientia Dei, ae predestina- 
tione. In. qua longius, quam frugi decebat 
hominem proveetus, complures offendit, in 
seque provocavit setatis illius episcopos : ae 
pro heretieo tandem judieatus, in custodia 
reliquam contrivit etatem. id quemadmo- 
dum evenerit, longioris est historie, quam 
nostrum institutum postulat : et ab aliis aceu- 
rate, propriisque eommentariis explicatum 
cst. Neque tamen de eo tacere penitus hic 
oportet : quoniam cujus istud gratia comme- 
moravimus, ad hoe intelligendum aliqua 
referri necesse est, quce cum illius gestorum 
narratione conjuncta sunt. 


' [mo Brixianum, ut in Eruditissimo Drixie Sacre 


^ 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


Hie egressus e monasterio primum in Ita- 
liam profeetus est; ubi dogmata sua divulgare 
ecpit, ut ex duplici Rhabani epistola eolli- 
gitur, altera ad Notingum data Veronensem 
episcopum * : altera ad Eberardum ejusdem 
regionis Comitem. Inde in Germaniam abiit !, 
et Rhabano Moguntüino episcopo libellum 
obtulit, quo summam doctrine su: com- 
plexus est. Ob eam rem eoacta Moguntie 
synodo damnatus est anno Christi 848, et in 
Gallias ad Remensem dicecesim, cui prezeerat 
Hinemarus, est remissus. Inde synodo con- 
gregata in Carisiaeensi palatio*, eodem anno, 
convietus hzeresis, propter contumaciam vir- 
ΘῚ5 ccesus, etin carcerem retruaus est. In eadem 
synodo quatuor edita sunt capitula, auctore 
Hincmaro, contra Gothescalci dogmata. 

II. Verum non omnibus Galliarum episco- 
pis acta illa Carisiacensia, et qua adversus 
Gothescalcum gesta erant, ac decreta, probata 
sunt : ac multe ultro citroque de iis commea- 
runt epistole, aliaque scripta, quibus sese 
invicem impugnabant. Cui contentioni faces 
subdidit s»emulatio mutua Eeclesiarum, et 
antistitum, ex regnorum, regumque diversi- 
tate, quibus illae parebant, ut fit, exorta : ni- 
mirum Caroli Calvi in occidentali Franeia 
regnantis, et Lotharii Imperatoris. Hujus in 
ditione Lugdunum erat, et Valentia; quibus 
ex civitatibus precipua contra Hinemarum, 
et Carisiaeensia decreta subinde procelle vis 
erupit. Seripsit Hinemarus post Gothescalci 
damnationem epistolas aliquot; velut ad 
Rhabanum Moguntinum episcopum, et ad 
Amolum Lugdunensem, sive Amulonem : in 
qua totam Gothescalei, et ejus. damnationis 
historiam exposuit, ut testis est Flodoardus ?. 
Quare illam esse primam: de tribus epistolis, 
quas Remigius Lugdunensis confutavit, justa 
quorumdam suspicio est. Nam secunda auc- 
tor incertus est. Tertia vero Rhabani est ad 
Notingum Veronensem episcopum, qua et 
nupera P. Jacobo Sirmondo in lucem est 
edita. 

In secunda porro, qua non exstat, duo ine- 
rant notalione digna, qua: in ejus confuta- 
tione Remigius significat. Alterum est, auc- 
torem illius asserere, magnam de istis quze- 
süonibus ortam esse controversiam; οἵ 
quinque de illis disputasse; quorum unus fuit 


opere ostendit Cl. P. Gradonicus e Clericis Regularibus 
p. 128 seq. Z. : 


1 Flodoar. lib. IIl cap, xiv, Hinem. Opusc. xvir,. tom, Hl, lib. de Predest, cap. n, tom. 1. — 92 Tom. ΠῚ, Conc. Gall. — 


3 Flodoar, lib. III cap. rr. 


laxime ab 
ecclesia — 
ugdunensi 


DE INCARNATIONE, LIB. XIII, CAP. VIII. 


Amalarius !. Alterum est, eumdem epistolae 
secunda scriptorem testari; cum de quastio- 
nibus istis valde inter se dissentientia ab illis 
prodita fuissent, Joannem Erigenam Seotum, 
qui in palatio versabatur, regi Carolo Calvo 
carissimum, ad scribendum de hoc argumento 
ἃ se esse coactum. Atque hie quidem contra 
Gothescaleum librum elucubravit, cui titulum 
fecit, de unica predestinatione; ex. quo eapi- 
tula undeviginti collecta Florus Lugdunensis 
ecelesie nomine refellit. 

III. Quamobrem contra Joannem Scotum, 
qui a Carisiacensis synodi fautoribus in Gothe- 
sealeum subornatus fuerat, luculentum opus 
edidit Florus sub nomine Lugdunensis eccle- 
5188 ἡ, Ejusdemque sermo de Predestinatione 
inscriptus exstat apud Hinemarum?. Quine- 
tiam Prudentius Tricassinus episcopus adver- 
sus eumdem Gothescaleum scripsisse per- 
hibetur. 

Contra epistolas vero tres, ejusdem Lugdu- 
nensis ecclesià nomine Hhemigius librum 
composuit Lugdunensis episcopus, Amuli 
successor, in quo tum Joannem Scotum, tum 
Amalarium quemdam infensissimo insectatur 
animo : nec alienum a proposito fuerit illius 
hic verba subjicere. Sie igitur in confutatione 
secundae epistolze Remigius loquitur?:« Quod 
autem inter czeleros, qui de tanta questione, 
divine scilieet preescienti:, et priedestinatio- 
nis, apud eos scripsisse memorantur, etiam 
Amalarius ponitur, et sanctus Joannes (Is est 
Erigena Scotus) ab eis ad seribendum com- 
pulsus esse refertur, multum moleste, et 
dolenter accepimus, ut ecclesiastici, et pru- 
dentes viri tantam injuriam sibimetipsis fece- 
rint, ut Amalarium de fidei ratione consule- 
rent : qui et verbis, et libris suis, mendaciis, 
et erroribus et phantasticis atque hzeretieis 
disputationibus plenis, omnes pene apud 
Franciam ecclesias, et nonnullas etiam  alia- 
rum regionum, quantum in se fuit, infecit 
atque corrupit : ut non tam ipse de fide inter- 
rogari, quam omnia scripta ejus saltem post 
mortem ipsius debuerint igne consumi : ne 
simpliciores quique, qui eos multum diligere, 
et legendo frequentare dieuntur, eorum lec- 


* ]ta quidem plerique senserunt; sed a PP. Menetreio, et 
du Chesnio demonstratum est, Florum horum librorum 
auctorem non esse. Dissentiunt tamen doctissimi hi Jesuit:e 
inter sese, ubi de vero illorum scriptore disceptant. Mene- 
treius enim Laudunensi Ecclesie tribuit; contra du Ches- 


615 


tione et inaniter occuparentur, et pernieiose 
fallerentur, ac deciperentur. Et, quod majo- 
ris est ignominia, atque opprobrii, Seotum 
illum ad scribendum compellerent : qui, sieut 
ex ejus seriplis verissime comperimus, nec 
ipse verba Scripturarum adhuc habet cogni- 
ia : et ita quibusdam phantasticis adinventio- 
nibus, et erroribus plenus est, ut non solum 
de fidei veritate nullatenus consulendus ; sed 
etiam cum ipsis omni irrisione, et despec- 
tione dignis scriptis suis, nisi corrigere et 
emendare festinet ; vel sicut demens sit mise- 
randus : vel sieut haereticus anathematizan- 
dus. » Haec de Amalario, et de Joanne Scoto 
Remigius. 

Priterea contra Carisiacensis concilii de- 
crela alius ab ecclesia Lugdunensi prodiit 
liber, cujus inscriptio est, De tenenda immor- 
taliter Scripture sancte veritate, et sanctorum 
orthodoxorum Patrum auctoritate | fideliter 
sectanda. Ratramnus item Corbeiensis in 
Germania monachus, pro Gothescaleo contra 
Hinemarum, et Carisiacensem synodum 
scripsit. Quibus respondit Hincmarus ingenti 
volumine plures in libros distincto, ubi « de 
praedestinatione Dei, ct libero arbitrio contra 
quosdam reprcehensores suos episcopos, ma- 
ximeque eontra Gothescaleum, atque Ratram- 
num monachum Corbeiensem, ad. eumdem 
Carolum (Calvum) regem disputavit; ut ait 
Flodoardus'*. Cujus libri sola extat praefatio 
ad Carolum regem a Flodoardo descripta. 

IV. Sed hune librum iHinemarus altero 
anno commentatus est, quam Valentinum 
tertium concilium celebratum fuerat : in quo 
Carisiacensis synodi decretis contraria eon- 
stituia sunt capita. Coactum est hoc conci- 
lium? anno Christi octingentesimo quinquage- 
simo quinto, Lothario Imperatore Ludoviei 
Pii filio, ex provinciis tribus, Lugdunensi, 
cui przerat Remigius : Viennensi, eujus me- 
tropolita erat Agilmarus; et Arelatensi, cajus 
caput Rodlandus; allaborante pre ceteris 
Ebbone Gratianopolitano, Ebbonis illius, qui 
Remorum episeopus ante Hinemarum fuerat, 
sororis filio, et Hinemaro propterea subin- 
fenso. (Nam Ebbone in ordinem redacto, 


nius in Dissertatione, quam tertio Przdestinalianz historiz 
libro adjecit p. 197 seqq., annum inter 850 et 856 scriptos 
illos putat a Presbyteris Lugdunensis Provincie, quos 
Hincmarus lib. de Predestin. cap. xxn indicavit. F. A. Z. 


1 Lib. de trib. epis. tom, 1V, Bibl. PP. — 9 Tom. I, post. Pref. — 3 Lib. de trib. epis. tom. IV, Bibl. — 4 Lib- 111 cap. xv. — 


5 Tom, VI, concil et tomo ΠῚ, Conc, Gall. 


Valentina 
synodus, 
alieque 
contra 
decreta 
Carisiacen- 
sia habita. 


Utriusque 
partis fau- 
tores con- 

gruentia 

salutis 
auxilia 
omnibus 
dari pro 
certo habent 


676 THEOLOGIGORUM DOGMATUM 


successor ei datus erat Hinemarus.) Cum igi- 
tur ad eam synodum episeopi quatuordecim 
convenissent sexto id. Jan. canones complu- 
res ediderunt : quorum sex primi adversus 
Carisiacensis decreta synodi, et Hinemarum 
adeo auctorem illorum saneiti sunt, 

Eodem anno, quo Valentina synodus 00]- 
lecta est, Lotharius Imperatorrerum pertzsus 
humanarum imperio se abdicavit, ct mona- 
sticam vitam professus est in Prumiensi ece- 
nobio; omni prius ditione sua in tres filios 
divisa; quorum natu maximus Ludovicus eum 
imperio Italiam accepit : Lotharius éam par- 
tem, qui Lotharingie ab eo nomen obtinuit : 
Carolus Provinciam inter Hhodanum, et 
Alpes, una cum Burgundia. Post quadrien- 
nium, Chrisü videlicet octingentesimo quin- 
quagesimo nono anno, synodi due congre- 
gate sunt'; prior Andemantuni Lingonum, 
in qua Valentine synodi deereta confirmata 
sunt a Hemigio Lugdunensi, et aliis episcopis, 
cirea Calendas Junias. Posterior in suburbano 
Tullensi; in villa, quam Saponarias voca- 
bant, eodem mense Junio, ex duodeeim pro- 
vinelis, coram tribus regibus, Carolo Calvo, 
Lothario Lotharingie, et Carolo Provincie 
rege. Qua i1 synodo relecti sunt canones Lin- 
sonensis synodi, adeoque Valentine. Itaque 
Caroli Calviregis hortatu, Hincmarus alte- 
rum librum de Predestinatione contra Go- 
thesealeum — edidit; in quo Carisiacenses 
canones propugnat adversus Valentinc synodi 
decreta; tum de Predestinatianorum heresi 
latissime disputat;quiliber una cum reliquis 
Hinemari operibus nuper editus est a R. P. 
Jacobo Sirmondo *. 

V. Satis ista sunt, el vero necessario ex 
historia repetita, ad aecuratam celeberrima 
controversie notitiam. Nune qui totius nar- 
rationís scopus est etíructus, hac eum ra- 
tione colligemus, si hoe demonstrare poteri- 
mus; utriusque partis fautores, et propu- 
enatores primarios in hae tam atroci, tamque 
vehementi conflietione, illud ipsum commu- 
niter asseverare, quod probandum suscepi- 
mus; Deum, quantum in se est, velle salvos 
omnes fieri : et ut fiant, congruentibus auxi- 
liis adjuvare : quibus quoniam bene uti 
reprobi nolint, eum id possint; idcirco ab 


ἡ Mabillonius Prefat, in scc. 1v Benedict. cap. 11. 
Gothescalei historiam paucis describit; luculentissimo illam 
persequitur commentario Ludovicus Cellotius, et appellatus 


1 Hincm. Pref. lib. de Predest. Vlodoar, lib. 111 cap. xvr, Conc. Gall. tom. lif. — 2 Tom. II, Oper. Ifinem. Opus. 


Flodoar. lib. IT cap. xiv. — 3 Tom. lI, Hincm. Opus. xxiv. 


eterna salute decidere illos, ae perire. Cum 
hoc tam validum, ae tam firmum sit argu- 
menti genus ad id, quod intendimus, obtinen- 
dum, magno studio elaborare debemus, ut 
illad omnium in oculis, atque in clarissima 
luce statuatur. Quod quidem consequemur, 
si quod inter ambas partes controversum fuit, 
plane, ae perspieue declaremus. 

Gothescalei primum quis verus de prede- 
stinatione ac reprobatione sensus exstiterit, 
non tam est accurate scire facile, quam si 
illius. seripta superessent, quibus opinionis 
suce capita comprehendisse dicitur. Nune 
tantum de illius dogmatibus novimus, quan- 
tum ex aliorum contra ipsum editis libris 
eruere, ae pervestigare possumus. Que veri 
inquirendi ratio tali in re fallax est et incerta, 
propter odia quamlibet justis suscepta de 
causis, et. studia partium, quibus non affici, 
offundique litigantium, et altercantium ani- 
mos diffieile sit : tum quo quisque propter 
eruditionem aeutius videt; et quid ex quaque 
re consequens estacrius perspicit ; eo magis ad 
illa, que diserte contrariarum auctores par- 
tium asserunt, annectit ea, qua ex posilis, et 
confessis ratiocinando ducuntur. Non est 
autem consentaneum id revera, explicateque 
sentire aliquem, quod ex aliis ejus dietis argu- 
mentando concluditur:eo quod sepe numero 
fit, ut qui prima concesserit, posteriora, quae 
cum illis obscure nectuntur, minus animad- 
vertat. 

VI. Sed sunt imprimis aliqua Gothescalei 
fragmenta ab Hinemaro deseripta, ex quibus 
de ejus opinione certi quippiam exprimi po- 
test. Àc primum quinque proponam capita 
iliius erroris ab eodem Hinemaro notata in 
epistola ad Nicolaum Papam?, et in altera ad 
Egilonem Senonensem Archiepiscopum?; quee 
deinde ex ipsius Gothescalci verbis affirmanda 
erunt. É 

Primum « dicit ita geminam esse Dei prz- 
destinationem (verba sunt epistole ad Zgilo- 
nem) ut sicut Deus quosdam ad vitam zter- 
nam;ita quosdam predestinavit ad mortem 
cternam. » Secundo « dieit, quod non vult 
Deus omnes homines salvos fieri, sed tantum 
eos, qui salvantur : omnes autem salvari, 
quoscumque ipse salvare voluerit: ac per hoe 


du Chesnius hist. Predestin. lib. HW, cap. ΠΙ et seqq., 
et lib, III. 


XVII οἱ 


— — woM——PP ÉPRERREE 


Quinque 

doctrince 
;othescalci 

capita. 


DE INGCARNATIONE, 


quieumque non salvantur, penitus non esse 
voluntatis illius ut salventur. » Tertio « dicit, 
quod non pro totius mundi redemptione, id 
est pro omnium hominum salute, et redemp- 
tione, Dominus, et Salvator noster Jesus 
Christus sit crucifixus, et mortuus, sed tantum 
pro his, qui salvantur. » Quarto « dieit expo- 
nens sententiam Apostoli Petri', eum, qui 
emit eos, Dominum negantes , Baptismi, in- 
quit, sacramento eos emit; non tamen pro 
eis crucem subiit, neque mortem pertulit, 
neque sànguinem fudit. » Quinto, « dicit 
deitatem sanctz Trinitatis trinam esse, sieut 
sunt tres sancte Trinitatis persone. » Horum 
quinque capitum primum crebrius, accura- 
tiusque reliquis Gothesealcus asseruit : deque 
eo precipua cum illo fuit Hinemari contentio. 
Qui ex libello professionis?, quem RKhabano 
obtulit, ejus ista verba refert : « Ego Gothe- 
sealeus eredo et confiteor, profiteor, et testifi- 
cor ex Deo Patre, per Deum Filium, in Deo 
Spiritu sancto, et adfirmo, atque approbo 
coram Deo, et sanclis ejus, quod gemina est 
predestinatio, sive electorum ad requiem, 
sive reproborum ad mortem : quia sicut Deus 
incommutabilis ante mundi constitutionem 
omnes electos suos incommutabiliter per gra- 
taitam gratiam suam przdestinavit ad vitam 
sternam, similiter omnino omnes reprobos, 
qui in die judicii damnabuntur, propter ipso- 
rum mala merita, idem ipse incommutabilis 
Deus per justum judicium suum incommu- 
tabiliter predestinavit ad mortem merito 
sempiternam. » Idipsum et in duplici confes- 
sione, minori, et majori, quam paulo ante 
mortem scripsisse videtur, quzeque ante annos 
aliquot ab Jacobo Usserio est edita, latius 
profitetur. 

Quod autem Christus pro solis eleetis passus 
fuerit, et eos redemerit, in eodem libello ad 
Rhabanum docet his verbis? : « Rursus illos 
omnes impios, et peccatores, pro quibus idem 
Filius Dei nec corpus assumpsit, nec oratio- 
nem, ne dico sanguinem, fudit, neque pro 
illis ullo modo crucifixus fuit. » Item illud : 
« Proinde quod fidelissime eredo, fidentissime 
loquor, et certissime pariter, ae frucetuosis- 
sime confiteor, atque veracissime profiteor, 
quod Deus noster omnipotens, omnium crea- 
turarum eonditor et faetor, electorum tan- 
tummodo cunctorum gratuitus esse reparator 
dignatus est, et refector, nulliusautem repro- 


LIB. XIII, CAP. VIII. iiri 
borum perpetualiter esse voluit salvator, 
nullius redemptor, et nullius coronator. » 

Jam quod ad quartum attinet, eadem 
verba, et his etiam plura Gothescalei referun- 
tur ab Hincmaro libro de Predestinatione *, 
capite xxxv. Quintum et postremum caput 
uberrime ab Gothescaleo disputatum habes 
apud eumdem Hinemarum in opusculo quo- 
dam, quod inscribitur ScAhedula Gothescalci; 
contra quam ingens ille volumen elucubravit 
de non trina deitate. 

VIT. Omisit Hinemarus aliud Gothescalei 
capitulum de libero arbitrio; conwa «quod 
Carisiacensis eanon secundus est editus, ut 
Hinemarus idem testatur capite xx1 libri de 
Predestinatione ; ubi Gothescalci verba posuit 
ex libello ad Rhabanum, qus nihil expressi 
habent aliud, nisi quod Rhabanum admonet, 
ut Augustini potius « assertionibus, quam 
erroneis opinionibus Massiliensis Gennadii 
nitatur, qui plerisque presumpsit in locis 
tam fidei catholiee, quam beatorum etiam 
Patrum invictissimis auctoritatibus infelicis 
Cassiani perniciosum nimis dogma sequens 
reniti. » 

At Remigius Lugdunensis in libro de tribus 
epistolis?, ex epistola prima Hincmari ad Amu- 
lum Lugdunensem, quam ibi refellit, refert 
ita dixisse « miserabilem illum monachum : 
quod postquam primus homo libero arbitrio 
cecidit, nemo nostrum ad bene agendum, sed 
tantum ad male agendum, libero potest uti 
arbitrio. » Quod unum ex omnibus Gothe- 
sealei capitulis merito damnandum fuisse 
putat; si tamen ita, ut affirmat Hincmarus, 
revera senserit. Itaque judices, a quibus ille 
condemnatus, et cedi jussus est, suggillat his 
verbis : « Quapropter illud prorsus omnes 
non solum dolent, sed etiam horrent : quia 
inaudito irreligiositatis, et crudelitatis exem- 
plo tamdiu ille miserabilis flagris, et ezedibus 
trucidatus est, donee, sieut narraverunt nobis, 
qui presentes aderant, accenso coram se 
igni, libellum, in quo sententias Scriptura- 
rum, sive sanctorum Patrum sibi collegerat; 
quas in concilio offerret, coactus est jam 
pene morieus suis manibus in flammam pro- 
jicere, atque incendio concremare : cum 
omnes retro haeretici verbis, οὐ disputationi- 
bus victi, atque eonvieti sint : et sic pravitas, 
qua videbatur hominis fuerit coercenda, ut 
nulla divinis rebus inferretur injuria. Maxime 


I. 11 Petr. it, 4. — 2 Hinem. lib. de Prud, cap. v, tom. 1. — 3 llincm. lib. de Pred. cap, xxix. — A4 Hinem, tom, I. — 


5Tom. IV, Bibl. PP. 


De ejus 
acerba 
castigatione 
Remigii 
querela, 


Capita Go- 
thescalci al 
Hinemaro 
allata probe 
accipi posse 
demonstra- 
tur. 


6178 


cum ili sensus, qui ipso continebantur 
libello, exeepto uno, quod extremum poni- 
tur, non essent sui, sed Ecclesiastici : nec 
ignibus damnandi, sed pia, et pacifica fuerint 
inquisitione tractandi. Sed et illa ejusdem 
miserandi hominis tam longa, et inhumana 
in ergastulum per tot annos damnatio, ali- 
qua, ut eredimus, compassionis benignitate, 
et consolatione fuerat temperanda, vel etiam 
removenda, ut frater, pro quo Christus mor- 
tuus est, per caritatem, et spiritum mansue- 
tudinis potius lucraretur, quam abundantiori 
tristitia absorberetur. » H;:xc Remigius. 

VIII. Cujus quidem justa querela videri 
posset, nisi aliunde constaret, Gothescaleum 
nonnulla de eodem illo argumento jaetasse 
passim nefaria, et castigatione digna : ex qui- 
bus eonjectura fieri possit, in aliis etiam, quae 
commodo sensu interpretari possent, pronun- 
tandis, malam mentem habuissse, quemad- 
modum revera usuvenit, ut eadem enuntiata 
ab Catholieis usurpata reprehensione careant; 
ab haereticis vero profecta damnentur. Sed si 
illa duntaxat, que ab Hinemaro ipso sunt 
allata, Gothescalei dieta per se dijudieare, ac 
perpendere velimus, non dubium est, quin 
prorsus heretiea non fuerint, atque haud 
absurdo sensu accipi potuerint. Hujus rei 
duplex argumentum habeo sane firmissi- 
mum, et invietum : alterum, quod complures 
ejusdem Galli, sed regni alterius, episcopi 
tum viritim, tum in synodis collecti, illa 
ipsa, quie Hinemarus eum suis heretica judi- 
cavit, recta, et catholica pronuntiarunt, ut 
supra demonstravi : alterum, quod illa eadem 
dogmata, tam eo modo concepta, quo ab 
Hinemaro ad Nicolaum Papam, et ad alios 
preseripta sunt : quam ipsiusmet Gothescalei 
verbis exposita, quae ex Hinemaro selegimus, 
probabili sensu ab Augustino, aliisque Patri- 
bus usurpantur, ut Remigius Lugdunensis 
affirmat; et hic singillatim , ac breviter 
ostendam. 

IX. Primum eaput est, de duplici praede- 
stinatione, una qua electi preedestinantur ad 
vitam sternam : altera, qua reprobi ad zeter- 
num pradestinanwr interitum. Adversus hoc 
Gothescalei decretum totis viribus nititur 
Hinemarus : cui ita plaeet : praedestinatio- 
nem tantummodo bonam in partem aecipi : 
nee predestinari quemquam ad interitum, 
aut poenam sempiternam : sed poenam potius 
preedestinari reprobis hominibus. De hoc, ut 


4 Tom. IV, Bibl. 378. — 9 Cap. 1x, $ 5. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


dixi, capite precipue contra Gothescaleum 
altereatar Hincmarus; ac primum Carisia- 
censis concilii capitulum inde confecit. Atqui 
jocularis est, et otiosa ista eonflictio. Tum 
enim ad poenas sempiternas predestinat ita 
meritos, id est reprobos, Deus, quam poenas 
ipsas iisdem illis predestinat, quod fatetur 
Hinemarus : nee propterea mali est auctor 
Deus; hoe est peccati; quia sempiterna pec- 
cati poena non est peccatum, sed bona, et 
laudabilis, utpote justa. Ideireo Remigius! in 
libro de tribus epistolis, contrariam huie enun- 
tiationem Hinemari ex epistola ad. Amulum 
Lugdunensem , que erat hujusmodi , « Quos- 
dam autem sieut prescivit, non ad mortem, 
neque ad ignem predestinavit, sed in massa 
peecati et perditionis juste deseruit, » hane, 
inquam , propositionem apertissime contra- 
riam fidei esse decernit. Non fuit igitur ob 
eam causam quod hanc negaret, judicandus 
haretieus, ae puniendus Gothesealeus. Jam 
illud, quod pro hzresi Gothescalco est objec- 
tum, « Deum non omnes homines velle salvos 
fieri, sed eos tantum, qui salvi fiunt : » Item, 
« Christum non pro omnium salute, ac re- 
demptione passum esse, sed tantum pro iis, 
qui salvantur, » duo ha:c. ex Augustino esse 
sumpta, et quo sensu ab eo sint usurpata, 
capite ΠῚ hujus libri, et sequente latissime 
declaravimus. Nam quod írinam deitatem 
appellavit Gothescaleus, si ideo est hireticus, 
haretiea est Ecelesia universa, que jampri- 
dem sie instituit loqui; de quo vide que in* 
octavo libro de Trinitate dizi *. 

X. Constat tamen Gothescaleum tum prop- 
ter quatuor priora capita ( Nam quintum 
ridicule Hiemarus exagitavit ) merito fuisse 
damnatum: tum ob alia quedam, qua ab 
aliis auctoribus notata, et memorie prodita 
sunt; de quibus sigillatim est agendum ; ac 
primum de capitibus illis quator universe 
dicendum est; etsi uteumque commodum ad 
sensum interpretando transferri queant, 
tamen pro eo, quo usurpabantur illa, sensu, 
proque cceteris, ex quibus ea eonsequebantur, 
decretis ejusdem, nefaria et haeretica jure esse 
visa, atque damnata, 

Sane si quis Deum absolute, ae quocumque 
sensu neget velle salvos omnesfieri ; autsolos 
illos, qui reipsa servantur, servari velle sta- 
tuat, reliquos omnino nolle ; uti nee daemo- 
nes; eum neque cum catholica fide, ae pro- 
fessione, neque eum Seripture auctoritate, 


Gothescal 
cus justé 
damnatus 


—————— 


DE INCARNATIONE, LIB. XII, CAP. IX. 


neque cum sanctis Patribus, et ipso cum pri- 
mis Augustino, vel Augustini studiosis arbi- 
tror congruere: imo abillis omnibus sanc 
professionis regulis quantum maxime fieri 
potest abhorrere. Quam injustissimam repre- 
hensionem incurrebant veri Przedestinatiani; 
quales antea descripsimus!; et cujusmodi 
Gothescaleum subornat Hinemarus, aliique : 
velut Rhabanus in libro de Preadestinatione 
ad Nolingum Veronensem; quem librum, 
siveepistolam scripsit adversus Gothescaleum, 
ubi illius de priedestinatione utraque senten- 
tiam explicat sie: « Quidem, inquit, eorum 
perditionis su: conditorem asserunt aucto- 
rem; dicentes quod sicuti qui per presceien- 
liam Dei, ac przedestinationem vocati sunt ad 
pereipiendam gloriam sterne vite, non 
possunt non salvari: ita et illi, qui ad eternum 
interitum vadunt, praedestinatione Dei cogun- 
lur, etnon possunt evadere interitum.» Ac 
paulo post: « Si enim seeundum ipsos, qui 
talia sentiunt, Dei predestinatio invitum 
hominem facit peccare, quomodo justo judi- 
eio Deus damnat peecantem, cum ille non 
voluntate, sed necessitate peccaverit: » etc. 
Hoe si Gothesealeus in sua opinione posuit, 
merito damnatus est. Nam perspicue impium, 
ae detestandum illud esse constat; et hane 
germanam esse Predestnatianorum hare- 
sim: quilibertati hominis afferri neeessita- 
tem putabant ex divina predestinatione, tam 
ad salutem aequirendam, quam ad sempiter- 
nam pcenam. Quo in errore tum Calvinum 
esse versatum, tum hoe tempore volutari 
nuperos Dogmatistas Armacanos, soli illi 
dubitabunt, «qui eorum arcana dogmata, 
imo jam patefacta et convicta nondumintel- 
lieunt: ut ex supra positis, ae disputatis pla- 
num esse confido. 

XI. Idem preterea Rhabanusin epistola ad 
Hinemarum?, quie est synodiea Mogunüini 
concilii eontra Gothescaleum habiti, testatur 
hunc palam insynodo professum; « quod prz- 
destinatio Dei sicutin bono sit, ita et in malo: 
et tales sintinhoe mundo quidam, qui prop- 
ter przedestinationem Dei, quz eos eogat in 
mortem ire, non possintab errore, et peccato 
se corrigere. » Quae. propositio haud dubie 
haeretica est, ex qua consequens fit, Deum 
peecati auetorem esse, Quod quidem ex alio, 
nee eo sane dubio, Gothescalci decreto neces- 
sario sequitur: quo ille statuebat, neque 
Deum velle salvos omnes fieri; neque pro 


679 


omnibus passum esse Christum. Quod si 
verum est, omnis est penitus ad perseveran- 
dum, etad ultimum diluendum peccatum, 
atque ad damnationem evitandam , negata 
reprobis gratia. Itaque necessario peccant, et 
in damnationem incidunt, nulla plerumque 
propria sua eulpa: quoniam in eo, quod vitare 
non potest, nemo peccatadultus. Qua ratione 
in illam exeerandam impietatem incurritur, 
ut peceati in Deum auctorem causa referatur; 
quam quidem eum Calvino, ejusque discipulis 
habent hodie communem novi patroni dog- 
matis Armacani, ut jam diximus. 


CAPUT IX. 


Gothescalei heeretica quedam dogmata ex Amo- 
lonis epistola colliguntur, ex quibus justa 
illius damnatio probatur. 


I. Verum posteaquam ista de Gothescalco 
commentati sumus, prodiit in lucem Amolonis 
archiepiscopi Lugdunensis epistola ad Gothes- 
caleum, ab R. P. Jacobo Sirmondo edita, 
perspectsee omnibus eruditionis, ae judicii 
viro; qua inepistola illius de praedestinatione 
et gratia quedam notat, ac reprehendit errata: 
quz dubitari deinceps non sinunt, jureipsum 
pro hzeretico judicatum esse, peenisque cano- 
nicis subjectum. Digna vero Amolonis illa est 
epistola, quam attente legant, et expendant 
novarumrerum plus quam par est, et quam 
commode Catholicos decet, cupidi. Nam in 
eos apprime quadrant monita illa, quibus 
Gothesealeum sanare studet Amolo, eadem 
qua isti laborant hodie, prurigine novitatis, 
et contentionis infectum. Velut istud est pre- 
ceptum , quod initio ponit epistole?. « Ut 
seposita animositate, et studio contentionis, 
libenter quie vera sunt audias, inquit, et non 
nostra, sed Dei, et sanctorum Patrum dicta 
obedienter suscipias, eisque animum tuum , 
et sensum sincera pietate summittas; quia, 
ut verax veraciter Scriptura dixit*, Sunt vie, 
que videntur. homini recte, et. novissimum 
eorum ducit ad mortem. Et, qui confidit cogi- 
tationibus suis, impie agit. Unde et alibi eadem 
Scriptura admonet ?, dicens: E ne innitaris 
prudenti tut, » ete, Tum ita pergit. « lta- 


1 Cap. xvi, — 2 Tom. If, Conc. Gall. — 3 Amolo, — 4 Prov. xvi. 95. — 5 Prov, xi, 5. 


Capita 
heretica 
propter quae 
jure damna- 
ius Gothes- 
calceus, 


680 THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


que et tu, si bonus, et utilis, et pacifieus 
Eeclesio filius essedesideras, noli te sensui tuo 
committere : sed majorum judiciis, atque 
sententie; imo divinis, et Eeclesiastieis auc- 
toritatibus faeile cede, libenter acquiesce, et 
obedienter subdere; ut possit in te Dei spiri- 
tus habitare, dicente Domino per Prophe- 
tam!, Super quem requiescet spiritus meus , 
nist super humilem, et quietum, et. trementem 
verba mea? Videmus certetempora novissima, 
et perieulosissima ab Apostolo olim predieta, 
plena ignorantie, el infirmitatis animorum : 
in quibus illud Domini terribile dietum sem- 
per est reminiscendum , atque tremendum 
Qui scandalizaverit unum de pusillis his, qui 
in me credunt, expedit ei, ut suspendatur mola 
asinaria in collo ejus, et demergatur in profun- 
dum maris^; et iterum; Ve mundo a scandalis, 
ete. Sed etaures, etlinguas prurientes cavere 
debemus, ne vel ad audiendas, vel adloquen- 
das novitates prompti, et faciles simus. » 

II. Post ha:c refert Amolo, se Gothescalci 
vidisse scripta, in quibus de predestinatione 
divina disserit: unde sex omnino dogmatica 
capita decerpit: quas singulatim redarguit. 

Imprimis displieet nobis, inquit, valde 
quod dieis, et asseris, neminem perire posse 
Christi sanguine redemptum. Hoe enim. die- 
tum dupliciter fidei catholiee adversatur: si 
autneminem ex numero Christianorum, post- 
quam semel in Christo baptizatus est, et 
particeps redemptionis Christi effectus est, 
perire posse confirmas, ete. Aut si non credis, 
omnes, qui vera fide, et devotione per bap- 
tismi gratiam regenerantur, Christi esse san- 
guine redemptos; imo in Christi morte, et 
sanguine baptizatos; lieet postea plurimi ex 
eis vel per haereses, vel peralia diversa eri- 
mina pereant. » 

«Seeundoloco displicet nobis, ait, valde, quia 
verissima, etsacratissima Ecclesice sacramenta, 
videlicet exoreismi, et baptismi, chrismatis, 
etEucharistiS, ae manus impositionis, per- 
funetorie, et frustratorie omnibus, qui post 
perceptionem eorum pereant, dari confirmas : 
dum eos sanguine Christi, sine quo ipsa mys- 
teria jam non mysteria, sed quedam velut 
vaeua , et inania ludibria sunt habenda, 
redemptos negas. » 

"Tertio loco Gothescalei dogma hujusmodi 
commemorat: « Illos, qui ex numero fide- 
lium pereunt, nec tunc, quando in primis ad 
pereipienda mysteria regenerationis, οἱ domi- 


4 Esa, ιχνι, 9. — 9 Matth. xvii, 6. — 3 Amolo, 


niece oblationis velin parvula setate, ab aliis 
oblati sunt, vel ipsiin majori fideliter acces- 
serunt, Christo, et Ecclesi: non incorporatos, 
nec membra illius quaesitee, et. salvato ovis 
effectos, ae per hoc nee unquam fuisse Chris- 
tianos. » 

Quartoloco displicetnobis, valdeinquit, quia 
tam dure, et indisciplinate, et immaniter de 
divina praedestinatione sentis, et loqueris in 
damnatione reproborum, ut omnes illos, qui 
ad sinistram ponendi suntin die judicii, et 
cum diabolo, atque angelis ejus pro malis 
meritis suis z:eterno igne dammandi,ita sint 
divinitus ad interitum pradestinati, ut eorum 
prorsus nullus aliquando potuerit , nullus 
possit salvus esse. Quod sentire, et dicere 
quid aliud est, quam in Deum graviter, et 
horribiliter blasphemare; siillis ejus pre- 
destinatio hane necessitatem irrevocabiliter 
imposuit, ut omnino quod ad salutem suam 
proficeret, operari non possint ? » 

Quinto loeo dicebateos, qui zeterno interitu 
sunt digni, tam irrevocabiliter, etincommuta- 
biliter perditioni esse preedestinatos , sicut 
Deus ipse incommutabilis, et inconvertibilis 
est: et. episcopos, ad quos seribis, ait, quis 
misericorditer adhortaris, ut hoe praedicent 
populis, ut quia jam przfinitam damnatio- 
nem evadere non possunt, saltem aliquantu- 
lum Deo supplicent, et humilientur, ut sta- 
tutas eis vel modicum mitiget, etlevigetpeenas. 
Sexto loco similiter detestati sumus , quod 
Deum, et sanctos ejusin perditione eorum, 
quos :eternee damnationi predestinatos assi- 
due repetis, dicis exultaturos, et gavi- 
SUrOS. » 

Hecsunt eapita sex, que ex Gothescalei 
libris selegit Amolo, ae variis Scripture testi- 
moniis sigillatim refellit : in quibus manifesta 
est impietas heretiea, ob quam merito con- 
demnari, pleetique debuit, maxime vero in 
quinque primis. 

Septimum ad illa caput addit Amolo, quod 
nonad dogma fidei, sed ad mores pertinet, 
quorum in scriptis suis significationem dedit 
Gothescaleus. Hoc vero sie exponit, ut in 
novasecte propugnatores Lutheranos, Calvi- 
nistas, et Iprenses, nihilaptius usurpari possit, 
« Septimo loco, inquit, duo prorsus gravia in 
tuis nobis moribus plurimum displieuerunt : 
Unum, quod sacerdotes Dei, et rectores eccle- 
siarum tantis injuriis, et. conviciis, et male- 
dietis laeeras ; tanto despectu, et contumacia 


DE INCARNATIONE, LIB. XIIT, CAP. X. 


coneulcas, utique spiritu erroris, et superbie 
miserabiliter deceptus, ut omnino nihil Chris- 
tiane patientiz, nihil Christiane reverentiae 
habere videaris. Nam inter cetera, omnes 
qui insani:? sensuum tuorum zelo fidei resis- 
tunt, haereticos appellare non metuis, eosque 
a bono, et erudito viro, atque catholico 
episcopo Rhabanieos nuncupare presumis. » 
Annon idem faeiunt hodie, qui veram, et 
sinceram de gratia, et libere voluntatis arbi- 
irio sentenüam propugnantes: cujusmodi 
Tridentina sancivit synodus ; Molinistas tam 
insulse, quam imperite nominant? 

« Alterum vero malum est in moribus tuis 
(pergit Amoload Gothescaleum scribens) quod 
in omnibus , quz dicis, et sentis, sicut Scrip- 
tura tua declarat, nullum omnino, hominum 
more bonorum, pie, et humiliter deprecaris; 
nullius te sensui, etauctoritati summittis: nec 
dieis, quod sspe solet, et debet pietas dicere ; 
Obsecro, bone vir, aut bone frater, si in his, 
qua dieo, aliquatenus erro, ferto infirmita- 
tem meam; instruito ignorantiam meam ; et 
probabis obedientiam meam: quia paratus 
ero libenter suscipere quidquid veritas digna- 
bitur declarare.» Et heec novorum dogmatista- 
rum scribendi forma est, et character. Nihil 
ilis insolentius, nihil procacius, et invere- 
cundius; tum vero confidenter adeo actemere 
de suis et alienis pronuntiant, ut qui illos 
nondum norit, prorsus fidem illis adhiben- 
dam existimet ἢ, 


* Confer du Chesnium lib. IIT, cap. 1v εἰ Natalem 
Alexandrum in sec. IX, diss. v. Mirum non est, Usscrium, 
Mauguinum, J. Jacobum Holtingerum, et alios id genus 
homines Gothescalei non tam causam, quam dogmata pro- 
pugnasse. Illud zmirandum zque, atque dolendum a Norisio, 
aliisque Catholic doctrine assertoribus bonas horas pro 
Gothescalei causa. insumptas fuisse; imo Contensonium eo 
progressum, ut pene Martyrem nobis Gothescaleum vendi- 


651 


UAPUT UA 


Eorum testimonio, qui pro Gothescalci dog- 
mate contra Carisiacensia decreta scripse- 
runt, ostenditur Deum omnes, quantum in 
se est, salvos esse. velle. 9. Primum Flori 
Magistri. 6. Tum Remigii Lugdunensis 
episcopi. 8. Necnon auctoris libri de reti- 
nenda Scripture auctoritate. 


I, Nune eujus gratia in hane. tractationem 
sumus ingressi, docendum restat ; ambas illas 
partes, hoe est, tam eos, qui Golhescaleum 
damnarunt, quam qui damnati patrocinium 
sumpserunt, cum se Augustini auctoritatem 
sequi profiterentur, in eo fuisse concordes, ut 
et Deum crederent generali voluntate salvos 
omnes, etipsosadeo reproboseupere; et simili 
voluntate Christum pro omnibus, quantum 
in se erat, redimendisnasci, patique voluisse. 

Ex duabus illis partibus, quarum unius 
antesignani erant Rhabanus, Hincmarus, et 
qui in Carisiacensi synodo contra Gothescal- 
eum sententiam tulerunt: alterius principes 
erant Florus Magister, Remigius Lugdunensis, 
et qui Valentino concilio, ac Lingonensi, et 
Tullensi priefuerunt: priorum commemorare 
testimonia, supervaeaneum est: quoniam 
illud ipsum, quod approbare volumus, aperte 
decreverunt: Deum omnes, exeepto nemine, 
salvos esse velle ; nec non pro omnibus libe- 
randis, quantum in se fuit, Christum Domi- 
num vitam suam, mortemque dependisse ; 
qua duo totidem Carisiacensis synodi canoni- 
bus,tertioetquarto luculenter expositasunt; et 
ab Hinemero, inlibro de Predestinatione contra 
Gothescalcum, fusissime disputantur. His igi- 
iur sepositis, reliqua nobis est contraria pars, 
qua Gothesealei, vel ejus dogmatum patro- 
cinium suscepit ; quam quidem demonstrare 
conabimur non aliter existimasse de Dei, et 
Christi proposito, ac voluntate, deque pre- 


larit lib. VIII app. unica de Predestin, 2 ἃ. Nuper 
etiam in Galliis auctor operis ceteroquin egregii, cui titu- 
lus : Z'Art de vérifier les dates Gothescaleum depraedica - 
vit, quumque ea de causa a Trevollianis fuisset modeste, 
uli solent, reprehensus, in furias actus est, censoresque 
suos honestissimos, conviciis oneravit, dignis scilicel eo 
Monacho, cujus patrocinio sesé parum prudenter devo- 
verat. F. A. Z. 


Gothesealci 
propugna- 
tores volun- 
tatem Dei 
generalem. 
omnes sal- 
vandi pro- 
fessi sunt. 


15 Florus 
cujus ali- 
quot testi- 
monia 
afferuntur. 


682 


destinatione, ae reprobatione, quam supe- 
riores illos : ac de loquendi modo, et formula 
potius, quam de re, acrem illam, et vehemen- 
tem inter utrosque controversiam exstitisse ; 
quod merito stupendum, et prodigii instar 
habendum esse ducat, qui illius litis, ac. tem- 
poris historiam recordetur ; ac quanto appa- 
ratu, quantoque studio, ab quibus viris pene 
ad schismatis periculum allereatio ista pro- 
vecta fuerit. Sed sic profecto res habet, ut 
dixi;et ex sequentibus perspicuum id confido 
fore, ubi singulorum decreta in medium 
adduxero, qui hoc aperte profitentur: in 
potestate esse eujusvis hominis, ut salutem 
adipiscatur : quod autem ab ea quispiarn exci- 
dat, non eofieri, quod eam non potuerit, sed 
quod noluerit assequi; eum aliud omnino, 
quam quod est, si vellet, esse posset. Quie 
quidem, et his similia consequens hoc habent, 
quod demonstrandum sumpsimus, voluntatem 
Dei, Christique Domini in omnium procuran- 
dam salutem, quantum in se est, incumbere. 

II. Inter eos, qui ab Lugdunensis eeclesie 
partibus contra Hinemarum, et Carisiacenses 
steterunt, doctissimus habitus est Florus: 
eujus opus illud esse creditur Lugdunensis 
eceleside nomine seriptum adversus Joannem 
Scotum Erigenam. Illum enim pre ceteris 
pradieat, et honorifice appellat Hincmarus in 
prefatione libri de Pr«eedestinatione, et in 
capite sexto libri ejusdem. Hujus preterea 
sermonem de Predestinatione, operis initio 
sui praefixit, Quo in sermone, ut et in libro 
contra Joannem Scotum, pulchre illa defendit, 
qnibus positis, deantecedente erga salutem 
omnium Dei voluntate recusari non potest. 
Siquidem pr&scientiam, ae preedestinationem 
Dei tam cirea bonos, etelectos, quam circa 
reprobos versari asserit. De priori, qu:& bonos 
respicit, postea dicam : quz autem ad malos, 
reprobosque pertinet , sic ab illo consti- 
tuitur. « Preseisse ait mala Deum, que 
mali erant gesturi; non ipsum tamen fecisse 
utessent mali; sed tantum prascivisse eos 
proprio vitio tales futuros. Neque enim prses- 
cientia Deiimposuit eis necessitatem, ut aliud 
esse non possent; sed tantum quod illi futuri 
erant ex propria voluntate, ille ut Deus prz- 
vidit ex sua omnipotenti majestate, οἷο. 
Preescivit autem idem omnipotens Deus etiam 
eternam illorum damnationem, sed ex merito 
ipsorum, quos in propria malitia persevera- 
turos preevidit. » Ae paucis interpositis, « Quos 


1 Sap. 1, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


preseivit, inquit, et previdit malos, atque 
impios futuros proprio vitio, ipse eos prede- 
sünavit ad zeternam damnationem justo judi- 
cio : non quia aliud esse non potuerunt, sed 
quia aliud esse noluerunt. Ipsi igitur sibimet 
psis exstiterunt causa perditionis. Deus autem 
judex justus, et ordinator justus ipsius dam- 
nationis. » Item paulo post : « Et quia modo 
omnibus prerogat patientiam, ut convertan- 
tur ad peenitentiam : et qui pereunt, suo 
contemptu, et duritia pereunt, quia tantam 
bonitatem Dei contempserunt. » 

Manifestum est, Florum ibi de reprobis 
voluntate sua utentibus, et adultis loqui, non 
de parvulis, qui sine baptismo pereunt, nul- 
lius privati criminis rei, sed communis et ab 
origine contracti. Itaque pergit, et, « Non 
ergo omnipotens Deus, ait, ulli hominum 
causa mortis, vel perditionis existit : sed 
ipsam mortem, et perditionem manibus et 
verbis ipsiimpii sibi aecersunt', dum nequiter 
operando, et nequius aliis persuadendo, et 
sibi, et illis damnationem adducunt : dum 
viam iniquitatis, et perditionis amantes, a 
recto itinere deflectuntur, et ad perpetuam 
damnationem, tanquam datis inter se dex- 
iris, pari eonsensu nequitis, quasi ex voto, 
et sponsione festinant. » 

II. Quocirca reprobi illi suapte culpa, et 
voluntate in damnationem incidunt : quia 
cum perseverare possent in accepta justitia, 
vel ab ea, quam asciverant sihi, improbitate 
desistere, neutrum facere voluerunt. Quod 
autem dixi sepius, et in hae disputatione 
cogor repetere, non essent aecusandi volun- 
taria, id est libere permansionis in malo, si 
nullam Deus voluntatem haberet tribuend:e 
ilis salutis, et, quod idem est, perseveran- 
tiee : nec privata culpa, et vitio salutis jaetu- 
ram facere dicerentur, si nullo modo eam 
consequi possent. (Quis enim prudens et 
sobrius inquirenti eur diabolus nune salutem 
adipisci nequeat, aut a damnatione liberari, 
respondendum putet, id eo fieri, quia nolit? 
Nam qui ita loquitur; ideireo compos non es 
illius rei, velut scientie, aut virtutis, aut 
opum, ac dignitatum, quia non vis; vel, 
culpa tua, et vitio cares expetendis illis bonis ; 
necessario istud etiam tacitus significat; esse 
in te comparandi potestatem, qua uti, si 
velles, posses. Si enim non posses omnino, 
responderet ille non stultus homo potius, 
ideireo te illa non habere, quia non posses. 


DE INCARNATIONE, 


Quid autem vecordius esset responso isto, 
quod, eur mendieus infims» egestatis, totius 
orbis rex, aut imperator non esset sciscitanti, 
daret aliquis, quoniam talis esse nollet? Pos- 
sunt igitur, ex Flori Magistri sententia, 
reprobi perseverare in bono, vel ad hoe con- 
verti, si velint; ut, quia nolint, jure accusari 
possint. Quaretum eos ad salutem perducere 
vult, ac paratus est Deus : tum reipsa neces- 
sariam ad illud obtinendum offert ipsis opem, 
et gratiam : cum, ut idem Florus asserit, 
«omnibus preroget patientiam, ut conver- 
tantur ad poenitentiam ; » quod sublata illa 
Dei voluntate, et idoneo adjumento gratiz;, 
non possent; neque contemptu, et inductione 
animi, sed necessitate perirent. 

Preterea vides ut in reprobatione, prze- 
scientia, et previsio libere suscepto, et in 
finem adamatz retenteque nequitiz, judi- 
eium Dei ac predestinationem ad interitum, 
hoe est damnandi propositum antecedat. 
Unde sequitur, antequam presciret, ac prze- 
videret, suapte voluntate, ae libertate con- 
temptum divinc patientis, ac bonitatis ante- 
laturos illos esse peenitentiz, cujus facienda 
lisdem esset copia; generalem dandz ipsis 
salutis in Deo voluntatem exstitisse. 

IV. Adjuvat hane de Floro sententiam 
nostram quod addit, preevisos malos et impios 
futuros, ob idque prwdestinatos ad interitum 
esse, « non quia aliud esse non potuerunt, 
sed quia aliud esse noluerunt. » Quod in 
proxime 'sequentibus disertius exponit his 
verbis : « Qui ergo dieit, quod hi, qui pe- 
reunt, preedestinati sunt ad perditionem, et 
ideo aliter evenire non potest; similiter quo- 
que et de justis, tanquam et ipsi ideo salven- 
tur, quia priedestinati ad salutem aliud esse 
non potuerunt ; qui ergo hcec tam confuse, et 
insulse dieit, et illis tollit meritum damnatio- 
nis, et istis meritum salutis: ac per hoc quid 
aliud agit, nisi ut et pereuntibus secundum 
illum sit imposita necessitas perditionis ; et 
his qui salvantur, sit imposita necessitas salu- 
tis? atque ideo nec illi juste damnentur, quia 
justi esse non potuerunt; nec isti juste remu- 
nerentur, quia aliud quam justi esse nequive- 
runt; ut in utraque parte et perditio, et 
salus non sit ex judieio propriz actionis, sed 
ex prejudieio divinse preordinationis, ete. 
Aperte namque causa perditionis illorum, 
qui pereunt, ad Deum refertur, si ipse eos 
ita ad interitum predestinavit, ut aliud esse 


LIB. XIII, CAP. X. 683 


non possent : quod sentire, vel dieere horri- 
bilis blasphemia est. » Denique ita statuit, 
«ipsos quoque malos non ideo perire, quia 
boni esse non potuerunt, sed quia boni esse 
noluerunt, ét suo vitio vasa ir& apta in inte- 
ritum perseveraverunt, etin massa damna- 
tionis vel originali, vel aetuali merito per- 
manserunt. » 

Quocirca reprobi jam adulti,qui ob hoe pra- 
destinantur ad interitum, quia noluerunt. non 
quia mon potuerunt perseverare, hoe. ipsum 
potuerunt, et si voluissent quod poterant, 
utique perseverassent. Non autem potuissent, 
si Deus nullo modo perseverare ipsos, et sa- 
lutem obtinere voluisset. Nam quod Deus 
absolute non vult, id simpliciter impossibile 
est. Itaque impossibile erat illos perseverare, 
et permanere in gratia, et justitia, si nollet 
Deus. Quomodo autem posset aliquid perma- 
nere, ait Sapiens !, nisi tu voluisses ? aut quod 
ὦ le vocatum non esset. conservaretur ? Voluit 
igitur Deus perseverare, et ad regni coelestis 
epulum admitti reprobos istos; sed ipsi no- 
luerunt, et vocanti, imo compellenti intrare 
restiterunt?. Vocavi enim , ef renuistis ; in- 
quit Sapientia?, eztendi manum meam, et. non 
fuit qui. aspiceret. Despexistis omne consilium 
meum, et increpationes meas neglexistis. Sane 
si aliud esse potuerunt, quam quod fuerunt, 
perseverare, salvarique potuerunt, neque hoc 
absque Dei voluntate, et adjuvante gratia 
potuerunt. Voluit ergo, et ad id paratum sub- 
sidium illis obtulit Deus; nec ex prajudieio 
divin: preordinationis in damnata massa re- 
lieti sunt. 

V. Idem adstruit et in libro adversus Joan- 
nem Scotum sub  Eeclesi:& Lugdunensis 
nomine; 80 de predestinatione bonorum ad 
vitam, et malorum ad mortem sempiternam 
consentanea istis explicat : « Et eleeti, inquit*, 
nullo suo merito, sed sola Dei bonitate prwe- 
destinantur ad vitam : et reprobi nullo Dei 
prejudicio, sed solo suo vel originali vel 
actuali merito preedestinantur ad interitum : 
nec eis divina predestinatio necessitatem 
pereundi imponit, sicut nee necessitatem 
peeeandi ; sed necessitatem tantummodo justa 
supplicia patiendi : ut qui voluntate perma- 
nent in peccatis, necessitate crucientur in 
poenis. » 

Neque vero vasa illa, quae ex massa cor- 
rupta finguntur in interitum, quo nomine 
reprobi ab Augustino, et aliis passim intelli- 


1 Sap. xr, 26. — 92 Luc. xiv, 23. — 3 Prov, 1, 24. — 4 Eccl, Lugd. tom. IV, Bibl. PP. 


Il» Remi- 
gius, cujus 
loca citan- 

tur. 


684 


guntur, in alia putat non posse mutari. Nam 
paulo post, ad illa Prophete Jeremie!, 
Numquid. sicut. figulus iste, non potero facere 
vobis domus Israel? ait. Dominus. Ecce sicut 
lutum in manu figuli, sic vos in manu mea, ete. 
Florus ista pertexit^: « Qua lectione prophe- 
tica manifeste Deus ostendit, et se esse figu- 
lum, et omne humanum genus in manu 
ipsius, quasi lutum in manu figuli, ut ex eo 
faciat vasa diversa, sicut. placuerit in oculis 
ejus : ex una videlicet massa, et totain Adam 
equaliter damnata effieiens vasa. suo judicio 
distincta, atque diversa ; dum aliud ex eis fit 
in bonorem, aliud vero in. contumeliam. Et 
illud etiam vas, quod suo merito, et divino 
judicio fingitur in interitum, si subito per 
penitentiam, figuli inter manus dissipetur, 
ut jam nonsitaptatum in interitum, continuo 
per sapientiam,et bonitatem figuli formatur,et 
effieitur vas alterum, ut sit in honorem, ut 
placeat oculis conditoris. » Quibus verbis hoe 
profecto signifieat, vas illud. quod in interi- 
tum fingitur, et contumelic vas dicitur, cujus- 
modi reprobus est sus jam voluntatis, et 
adultus, si frangi vellet inter figuli manus, 
conteri, et peenitere, transire in vas alterius 
generis posse, Quod elsi reipsa nunquam fiet ; 
posse tamen fieri; εὖ ideo non fieri, quia vas 
ipsum recusat, non quia Deus non vult, ma- 
nifeste Florus existimat. Ex quo consequens 
est, velle Deum etiam reprobos aliud esse 
quam quod esse volunt, hoc est perseverantes 
usque ad finem, atque salvos. 

VI. Sequitur Remigius Lugdunensis epis- 
copus, unus ex acerrimis Hinemari,et synodi 
Carisiacensis adyersariis : qui quidem libri 
illius auetor esse creditur, qui nomine Eccle- 
51:8 Lugdunensis de tribus epistolis inscriptus 
est, ut antecedenti capite dixi. Hic vero pror- 
sus ad mentem Flori de reprobatione, et ge- 
nerali servandorum omnium Dei voluntate 
sensisse videtur. Etenim sub initium operis 
de predestinatione ad. regnum, et ad interi- 
tum pro Gothescalei dogmate verba faeturus, 
septem fidei regulas fundamenti loco ponit, ad 
quas omnis de ea re suscepta disputatio, ut 
catholica sit, debet exigi. In harum prima 
statuitur?, prescientiam Dei, et predestina- 
lionein sempiternam, ct. incommutabilem 
esse, sicut Deus ipse sempiternus , et incom- 
mutabilis est : « nec ullam in eo novam vo- 
luntatem, nullum novum consilium, nullam 
novam dispositionem, nullum novum judi- 


THEOLOGICORUM DOGMATUM. 


cium esse eoepisse. » In. quinta vero *, « quod 
omnipotens Deus eadem prescientia, et prze- 
deslinatione sua ita quosdam malos in sua 
iniquitate, et impietate, et prescierit perse- 
veraturos, et ob hoe juste predestinaverit 
perituros, ut ex ipsa certa preeseientia, et 
justa praedestinatione sua nulli necessitatem 
imposuerit ut malus esset, et aliud esse non 
posset. » Ex preseientia itaque libere perse- 
verantis in nequitia voluntatis Deus preedes- 
tinat ad interitum, hoc est. reprobat : et qui 
reprobantur, aliud, si velint, esse possunt. 
Nam adeo non vult Deus a salute illos exclu- 
dere, quantum est ex sese, ut ad eam invitet, 
et hortetur; quod iis verbis subinde testatur. 
« Suo ergo vitio impii, et iniqui in malis suis 
pertinaciter perseverant, non aliquo Dei prze- 
judicio, qui quotidie omnes ad poenitentiam 
voeat, et ad salutem invitat, et conversis ad 
se misericordie? sus sinum pandit, et inces- 
santer declinaria malis, et fieri bona horta- 
tur, et admonet. » Hcc omnia, iisque plura 
Remigius ideireo commemorat, ne reprobos 
quisquam existimet sie ad cternam mortem 
predestinari divino judicio, ut, si velint, sa- 
lutem assequi non possint. Qu:e argumenta- 
lio plane stulta est, et joeulatoria, si Deus 
absoluta voluntate et antecedente liberam illo- 
rum electionem, qua in malo perseverare 
volunt, damnare ipsos, ae nullo modo libe- 
rare decreverit, hoe est si nullam penitus 
salvandorum illorum voluntatem habeat. Si- 
quidem quod de vocatione omnium ;ad poeni- 
tentiam,:et invitatione ad salutem Remigius 
affert, propter solos reprobos commemorat : 
et ut eos, si velint, salvos posse fieri demon- 
sirat. 

VII. Sie in septima regula idipsum com- 
probat?: ubi postquam certam esse divinam 
prescientiam, et predestinationem docuit, 
« ut neque de electis Dei ullum perire posse 
credamus, neque de reprobis aliquem salvari 
ullatenus existimemus :» mox ita scribit : 
« Non quia non possunt homines de malo ad 
bonum commutari; et de malis, et pravis 
boni ae reclifieri : sed quia in melius mutari 
noluerunt, et in pessimis operibus usque in 
finem perseverare voluerunt. Nee possunt 
ullo modo pertinere ad sortem electorum, 
qui magis elegerunt permanere in malitia 
iniquitatum, et impietatum suarum, etc. 
Quod ergo non possunt salvari, eorum est 
vitium, quia nolunt; non Dei, quod absit, 


1 Jerem. xvin, 6. — 2 Eccl, Lugd. ib. — 3 Tom. IV, par. IE Bibl, — 4 Ibid, — 5 Ibid, 


DE INCARNATIONE, LIB. XIII, CAP. X. 


aliqua iniquitas, » etc. Proinde reprobantur 
ideo, et ad z:eternam damnationem ordinan- 
tur, quia in cerna sua prascientia verissime 
providit futurum, ut illud eligerent, e£. nol- 
lent ad Deum converti. (Quamobrem uti prz- 
visio 80 prescientia Dei non antecedit repro- 
borum nequitiam, et voluntariam in malo 
perseverantiam : sed eam sequitur ; quemad- 
modum scientia et eognitio future rei, hujus 
est existentia saltem cognita posterior : sic 
judieium, quo illos ob eam eausam damnare 
statuit ; quam predestinationem ad interitum 
Remigius appellat; que ratione posterior est 
presceientia, eamdem illam obfirmantem se 
in peccato libertatem subsequi debet. Non 
potest autem libera, et in arbitrio posita vel 
fingi, cogitarique voluntatis obstinatio in vivis 
adhuc hominibus; quos viatores nuncupant ; 
si alterius, et contrarie partis, hoc est perse- 
verantie nulla sit iisdem eligend:w, obtinen- 
deaeque facultas, que tum maxime nulla cense- 
tur, cum Deus absolute nullamesse decrevit.» 

VII. Rursus in libro de tenenda veritate 
Scripture, qui ejusdem Lugdunensis ecclesise 
nomine est inscriptus, complura loca sunt, in 
quibus de reprobatione par et similis senten- 
tia conlinetur. Ut eum predestinationem ad 
supplicium « non esse violentam, ait', quia 
nullum compellit ut malus sit, et aliud esse 
non possit : nee injustam, qua illos tantum- 
modo, qui suo vitio in malis perseveraverint, 
punit, etc. Hoc namque erga homines divina 
predestinatio, quod et divina prescientia 
agit. Przescivit enim Deus malos futuros : sed 
ipsa sua prescientia non eos compulit fieri 
malos. Predestinavit justo judicio suo eos, 
qui in malis perseveraverint, puniendos. Nec 
tamen eadem predestinalione sua ut mali 
essent, vel in malis perseverarent, coegit. Et 
hae est apud. illum cequitas, ut qui volentes 
perstiterunt in malis, nolentes puniantur in 
supplieiis. » Tum reprobos istos ita decreto 
Dei preedestinatos esse ad interitum, ut nihil- 
ominus in eorum arbitrio sit et potestate aliud 
esse, quam quod sunt, et ad salutem perve- 
nire, preclare in sequentibus exponit sie : 
« Seipsum ergo homo mutet; seipsum, dum 
tempus est, corrigat et emendet, quia omni- 
potentem, atque sternam prescientiam, et 
predestinationem mutare vel destruere non 
valet. » Frustra autem hortaretur reprobos, 
utse mutarent et in bono perseverarent, si 
hoc illos Deus facere nollet. 


1 Tom. IV, par. HI Bibl. -— 2 lbid. — 3 Ibid. 


685 


Quid quod illam Apostoli sententiam, Qui 
vult omnes homines salvos fieri, utroque modo 
probabiliter intelligi posse ibidem asserit, ut 
et vox omnes ad omnia hominum genera re- 
feratur, non ad singulos : et de omnibus, ac 
singulis capiatur? «Item alius dicat, inquit ?, 
ct sentiat, sicut etiam a quibusdam majoribus 
dictum, et sensum reperitur : Apostolus, cum 
superius orari jussisset pro omnibus homini- 
bus, pro regibus, οὐ his, qui in sublimitate 
sunt, postilla omnia generaliter de universo 
genere humano subjunxit : qui. vult. omnes 
homines salvos fieri. Quid habet mali, aut 
periculi etiam ista intelligentia ? Neque enim 
qui ita sentit, putat voluntati Dei, qui vult 
omnes homines salvos fieri, aliquem resistere, 
et contraire, utnon possit implere quod velit: 
et ambo sibi, et iste videlicet, et ille, licet 
diversa sentientes, fideliter, atque unanimiter 
concordant, quod quolibet modo dixerit Apo- 
stolus de Deo, qui vult omnes hom?nes. salvos 
fieri, kamen nullus hominum, nisi gratuita 
ejus misericordia salvetur; nullus nisi justo 
ejus judicio perire permittatur. Certe illud in 
hae quzstione manifestum est, quod etiamsi 
generaliter, et indifferenter omnes homines 
Deus vult salvos fieri, in aliorum tamen cor- 
dibus benignitate misericordi: sua ipse ope- 
ratur eamdem bonam voluntatem suam, ut 
et ipsi salvari velint, atque salventur : ete. In 
aliorum autem cordibus severitate justi et 
occulti judicii sui, non operatur hanc salutá- 
rem voluntatem, sed dimittit eos suo arbitrio; 
ut quia noluerunt credere, justa ultione 
damnentur. » Nimirum Lugdunensis ecclesia 
generalem penes Deum fatetur esse volunta- 
tem, qua vult ommes salvos fieri : tametsi 
non erga omnes parem habeat : sed nonnullos 
majori studio et amore complectatur, quibus 
certam, et firmam perseverandi voluntatem 
auxilio grati: uberioris aspirat. 

IX. Quinetiam eodem illo in loco memo- 
randum quiddam de illis infidelibus tradit ?, 
«ad quos nullus unquam pr«edicator acces- 
sit, quique nullum unquam verbum Dei 
audierunt, qui utique. nullatenus potuerunt 
credere ei, quem non audierunt, neque audire 
sine preedicante, nee pradicatorem recipere, 
qui nullus ad eos missus est. » Hos vero non 
propterea damnari ait, quia non crediderunt. 
« Numquid et tales propterea damnabuntur, 
inquit, quia non crediderunt, quod nunquam 
audire potuerunt? Et tamen omnino damna- 


Ezdem Dei 
voluntas 
salvando- 

rum, 
omnium 

adstruitnr e 

synodo 
Valentina. 


686 


buntur pro aliis peccatis suis, et principaliter 
pro illo primo, et originali peccato, in. quo 
omnes peccaverunt.» Quod adversus novae 
sectae flagitia observari a nobis oportuit : quae 
in eo quoque, quod funditusignoratur, letha- 
lem ae damnabilem culpam hominibus ad- 
scribit : de quo alias dicetur. Ceterum « si 
quis et de talibus interroget (pergit Ecclesia 
Lugdunensis) quid in eis egerit (infidelibus 
omni Evangelii przedicatione destitulis) vo- 
luntasDei, qui omneshominesvult salvos fieri, 
et ad agnitionem veritatis venire, quid res- 
pondebitur? Nonne homo cautus, et pius 
magis eliget tacere; aut certe cum Propheta, 
et Apostolo exclamare ; Judicia tua | abyssus 
multa ; Et, O profondum divitiarum saptentio, 
el. scienti Dei 2?» Non dicit nihil in istis 
egisse voluntatem Dei : quod dicere utique 
necesse est eos, qui nullam erga illos in Deo 
voluntatem inesse sentiunt; verum egisse 
aliquid tacite demonstrat, quod cujusmodi sit, 
explieari nequeat. 


CAPUT XI. 


1. Eadem Dei voluntas adstruitur ex. Valen- 
tinc synodi decretis. 3. Tum ex. Gothescalci 
ipsius dictis. 4. Comparantur inter se Cari- 
siacensis, οἱ Valentine? synodorum capita : 
qut in eo convenire monstratur. [mo in prc- 
cipuis quibusque. Ideo mirum esse videtur, 
cur Valentina synodus tam severe Carisia- 
censem notaverit.8. De Joanne Scoto E'rigena 
cujusmodi sit. judicium. 9. Ratramni de 
malorum praedestinatione ad. pomam senten- 
tia cum superioribus consentiens. 


Ι. Ut majori auctoritatis pondere res aga- 
tur, ad privala singulorum testimonia, com- 
munis et publica complurium praesulum 
adjungenda sententia est, qui in trium pro- 
vinciarum concilio congregati, in eamdem 
cum superioribus ilis consenserunt divine 
erga salutem omnium voluntatis fidem. Hzc 
illa celebris est Valentina synodus ab episco- 
pis quatuordecim habita, qui ex Lugdunensi, 
Viennensi, et Arelatensi provinciis in unum 
convenientes, Carisiacensis concilii placita 
contrariis decretis improbarunt : quie eadem 


1 Cap. vir, — 2 Tom. ΠῚ, Conc. Gall. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


decreta in duabus aliis synodis rata sunt ha- 
bita, Lingonensi, atque Tullensi, uti supra 
diximus. Cui gerendae rei pricipuum attu- 
lere momentum Remigius Lugdunensis epi- 
scopus, et Ebbo  Gratianopolitanus. Qui 
adversus Hinemarum, ac reliquos Carisiacen- 
Sis actionis auctores quadam :mulatione 
commoti, cum ea, qua ab illis constituta 
erant, reseindere, ae penitus abolere ecupe- 
rent, hoe ipsum, quod volebant, specie, ac 
verbo tenus prwestiterunt : reipsa vero cum 
illis concordes, consentientesque fuerunt in 
iis dieendis capitibus, de quibus agere, ac 
disputare presertim instituerunt, Siquidem 
de preescientia Dei, ae prwedestinatione tam 
bonorum ad vitam :ternam, quam malorum 
ad interitum ac supplicium, propositum illis 
erataliquid statuere, quod Carisiacensis synodi 
capitulis opponerent : et tamen nihil in sum- 
mam, quod his contrarium esset, suis illis 
sanetionibus ediderunt. Imo perinde ut illi de 
electorum predestinatione, deque reprobo- 
rum ad poenas damnatione sensisse videntur. 
De hoe enim, quod modo a nobis agitur, ita 
pronuntiant eapite secundo? : « Nulli prorsus 
malo prescientiam Dei imposuisse necessita- 
tem, ut aliud esse non posset : sed quod ille 
futurus eratex propria voluntate, ille sicuti 
Deus, inquiunt, qui novit omnia, antequam 
fiant, preseivit ex sua omnipotenti, et in- 
commutabili majestate. Nee ex prejudicio 
ejus aliquem, sed ex merito propric iniquitatis 
credimus condemnari : nee ipsos malos ideo 
perire, quia boni esse non potuerunt : sed 
quia boni esse noluerunt : suoque vitio in 
massa damnationis vel merito originali, vel 
etiam actuali permanserunt. » 

II. Sic in capite tertio predestinationem 
esse duplicem decernunt ad vitam, et ad mor- 
tem, contra quam Carisiacensis synodus eap. 
primo definierat. Tum predestinalionem ad 
mortem ex justo sequi judicio, quod malorum 
meritorum prescientia posterius est. « In 
electione salvandorum, ait, misericordiam 
Dei precedere meritum bonum : in damna- 
lione autem periturorum meritum malum 
precedere justum Dei judicium. » Item, «In 
malis, ipsorum malitiam preseisse, quia ex 
ipsis est ; non predestinasse, quia ex ilio non 
est. » Quamobrem predestinatio ad vitam 
gratuita est, el bonis meritis anterior : repro- 
batio vero ex przevisis malis meritis sequitur: 
meritis autem propriis, et, ut vocant, perso- 


Necnon ex 
ipso Gothes- 
calco. 


DE INCARNATIONE, 


nalibus, cum de grandioribus loquimur: 
quippe talia esse decernunt, quibus, cum 
possent, boni esse noluerunt, ut est in ante- 
cedenti capitulo. Et in fine tertii : « Verum 
aliquos, aiunt, ad malum predestinatos esse 
divina potestate : videlicet ut quasi aliud esse 
non possint, non solum non credimus : sed 
etiam si sunt, qua tantum mali credere vce- 
lint; eum omni detestatione, sicut Arausicana 
synodus, illis anathema dicimus. » 

Rursus in quinto capite, « Ex ipsa, inquit, 
multitudine fidelium, et redemptorum alios 
salvari :eterna salute ; quia per gratiam Dei 
in redemptione sua fideliter permanent, etc. 
alios, qui noluerunt permanere in salute fidei, 
quam ininitio acceperunt, redemptionisque 
gratiam potius irritam facere prava doctrina, 
vel vita, quam servare elegerunt, ad plenitu- 
dinem salutis, et ad perceptionem eterne 
beatitudinis nullo modo pervenire. » Pereunt 
itaque reprobi isti eulpa sua, quod in ea, 
quam acceperant, justitia noluerunt perseve- 
rare, et « gratiam redemptionis elegerunt 
potius irritam facere, quam servare. » Hoc 
vero non aliter intelligitur quam ut in 
eorum potestate sit perseverare, aut non 
perseverare. Quippe hoe eligimus fa- 
cere, quod et ipsum possumus, et ei con- 
trarium asciscere. Elegerunt autem illi non 
perseverare; et ideo, hoe est ex ejus electio- 
nis priescientia, reprobati, damnatique sunt. 
Quare perspicuum est Valentini concilii Pa- 
tres illos eXistimasse, reprobos grandiores 
habuisse in potestate sua, ut, si vellent, per- 
severarent. Quze res fateri cogit, velle Deum 
ui perseverent : nec eis ad eligendam perse- 
verantiam necessarium quidquam, pr:eter 
voluntatem defuisse. 

III. Nee ab hae sententia, Gothescalci in- 
terdum abhorrebat opinio : sed plane conve- 
niebat : ut ex illius duplia confessione 
constat, majori, et minori, ante annosaliquot 
ab Jaeobo Usserio in lucem edita. Qua in 
utraque preedestinationem bonorun: ad vitam, 
gratuitam, id est ex nullis praevisis meritis 
pendentem esse demonstrat : preedestinatio- 
nem vero ad interitum, ex praescientia fieri 
malorum meritorum. Quippe « Deum asserit 
in breviori Professione ipsum diabolum caput 
omnium dc«moniorum, cum omnibus angelis 
suis apostaticis, et eum ipsis quoque universis 
hominibus reprobis, membris videlicet suis, 
propler prescita certissime ipsorum propria 
futura mala merita predestinasse pariter per 
justissimum judicium suum in mortem merito 


LIB. XIII, CAP. XI. 681 
sempiternam. » Et in longiori Confessione, 
« Quia quos presceisti, inquit, per ipsorum 
propriam miseriam, in damnabilibus perse- 
veraturos esse peccatis, illos profecto, tan- 
quam justissimus judex, predestinasti ad 
interitum. » Ex quibus Gothescalei verbis 
eadem argumentatio potest instrui, quam 
alioquoties supra proposuimus: ut, quia re- 
probatio ex justo Dei judicio fit, et prescien- 
tia futuri mali meriti in adultis proprii, quod 
videlieet in peccatis perseverare magis elec- 
turi sint, quam ad Deum converti : necessario 
previsum etiam illud fuerit, eosdem propric 
libertatis impulsu in peecato esse persevera- 
turos : quod nullo modo fieri, ac ne concipi 
quidem animo potest, nisi illud una cogitetur, 
integrum iis fuisse, et in arbitrio, ac potestate 
situm, a peccato resipiscere, et ad Deum mu- 
tata voluntate reverti : adeoque paratam, ut 
hoc agerent, ac destinatam, si ea uti vellent, 
divinitus fuisse gratiam; quz nulla est sine 
qualicumque, ae saltem communi tribuenda 
voluntate salutis. Quanquam non in eo 
tuendo constans sibi fuit Gothescalcus. Sed, 
ut h;retieorum est indoles, cum illo pugnan- 
üa,et eontraria defendit, negans reprobos 
ullam ad perseverandum, hocest ad non pec- 
candum, habere gratiam, adeoque necessitate 
constringi quadam ad peecatum, et damna- 
üonem : uti supra eapite octavo diximus. 

IV. Indidem porro manifeste colligitur, 
Gallicanorum omnium episcoporum ac theo- 
logorum consentientibus judiciis, anteceden- 
tem in Deo voluntatem esse, qua homines 
universos ad salutem provehere vult, quan- 
tum in ipso est, etiam reprobos : qui quod ab 
illa exeidunt, propria ipsorum culpa, et vo- 
luntaria, si adulti sunt, hoc est libera in pec- 
calo perseverantia, decreverunt fieri. Hoc 
enim tam in Carisiacensi synodo Hinemarus, 
aliique Gothescalei judices, et dammnatores 
asseverarunt, quam quiillius patrocinium 
sumpserunt, ei Carisiacensibus decretis re- 
fragati sunt, Lugdunensis, et aliarum provin- 
ciarum antistites. et doctores. Ac si Valentinze 
decreta synodi cum Carisiacensibus, et utri- 
usque partis contraria seripta, quorum hucus- 
que meminimus, inter se mutuo contendas : 
invenies id esse verum, quod attigi supra, in 
re ipsa consentientes ambas partes, levissimis 
duntaxat de causis, ac de verborum solo 
propemodum usu, et loquendi ratione discre- 
passe. 

Etenim de hoc potissimum litigarunt, an 
ad interitum, hoc est ad sempiternam mor- 


In eadem 

veritate 
astruenda 
conveniunt 
Carisiacen- 
sis et Valen- 
lina synodi. 


688 


tem, ae damnationem pr:edestinari reprobos 
diei oporteret, an potius mortem illis dam- 
nationemque desunari, non ad hane illos. 
Quorum prius Gothescaleus acriter defende- 
bat, et eum eo Valentina synodus, et Rugdu- 
nensis ecclesia ; posterius autem tum Joannes 
Seotus Erigena, tum Rabanus, Hincmarus, et 
Carisiaeensium decretorum propugnatores ; 
qui nefas arbitrati sunt, predestinationem 
aliter usurpare, quam ad bonum : ne non tam 
ad peecati snpplicium, quam ad peceatum 
ipsum impellere, et necessitate constringere 
videretur Deus, si illos ad damnationem ex 
eterno destinasse putaretur. 

Sed hze ludicra fuit, et propemodum ridi- 
cula eontentio, qui tot homines, nec indoc- 
tos alioqui, sed contentionis nimium cupidos 
in eas altercationes induxit. Neque vero 
laudandus est Hincmarus, et si qui alii fauto- 
res illarum parüum fuerunt; qui hoc prae- 
fracte, nimisque pertinaciter negarunt, Deum 
predestinare reprobos ad mortem, hoc est ad 
eternum supplicium : cum id verissimum 
sit; nec ex eo sit consequens predestinare 
illos ad malum, aut ad peecatum : ut pluri- 
bus tam Gothescaleus ipse probat in longiori 
Confessione : quam Remigius in libro de tri- 
bus epistolis : et in libro de retinenda Scripture 
auctoritate Lugdunensis ecclesia. Etenim cum 
peccata punire, et iis, qui in peccatis hzrere 
pertinaciter volunt, cternas poenas infligere, 
justissimum sit : hoe utique vult, ae facil 
Deus; qui quod justum est sine ulla contro- 
versia facere ipse, nec tantum permittere 
dicitur. Quod si id facit, necesse est antequam 
faciat, ut faciendum destinet. Atque hzc est 
predestinatio ad poenam, non ad malum, 
atque peccatum. 

Jam qui ex antiquis negaré hoe videntur, 
Deum perinde ad peenam predestinare re- 
probos, ut ad gloriam predestinantur electi ; 
hoc unum propositum habent, neminem ad 
poenam, damnationemque destinari absoluta 
Dei voluntate, et meritum antecedente : sed 
nonnisi post, et propter przevisa mala merita, 
quae permittt, non autem vult ae decernit : 
eum tamen gratuita et antecedenti voluntate, 
nec ullis ex propriis meritis expressa, gratiam 
Deus, ac sempiternam gloriam electis desti- 
net. Sed hwee non!hujus est loci questio, 
quam alibi pertractavimus !. 

V. Quapropter seclusa perlevi controversia 
ista, qua ad Catholic: et Augustinianz doe- 


1 Tom. If. lib. IX. — 9 $4. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


irinae summam non valde pertinet ; ae ver- 
borum, et loquendi diversitate seposita, 
preclare inter se Gallicani illi theologi, ac 
synodica decreta utrimque facta concordant. 
Quid enim Carisiacense concilium adversus 
Gothesealeum quatuor suis canonibus edixit? 
In primo decrevit; « Deum omnipotentem, 
hominem sine peccato rectum cum libero 
arbitrio condidisse, et in paradiso posuisse: 
quem in sanctitate justili:e permanere voluit. 
Hominem vero libero arbitrio male utentem 
peccasse et cecidisse, et faetum esse massam 
perditionis totius humani generis : Deum 
autem bonum el justum elegisse ex eadem 
massa perditionis, secundum  praseientiam 
suam,quos pergratiam preedestinavitad vitam, 
et vitam illis priedestinasse :zeternam : ezeteros 
autem, quos justiti:& judieio in massa perdi- 
lionis reliquit, perituros, ait, prescivit : sed 
non ut perirent predeslinavit: poenam autem 
illis, quia justus est, preedestinavit ceternam. 
Ac per hoc unam Dei predestinationem tan- 
tummodo dieimus, quz aut ad donum perti- 
net gratia, aut ad retributionem justitiz. » 
Adversus hoe unicum, et primum Hine- 
mari, et Carisiacensis concilii decretum, duo 
Valenthia synodus opponit, seeundum οἱ 
tertium : ex quibus initio capitis hujus qua- 
dam excerpsimus. Atin istis capitibus prorsus 
eadem de przedestinatione, ac reprobatione 
cum Carisiacensibus statuit: Denm, qui om- 
nia bona, malaque futura preescivit ab :eterno, 
« bonos prescisse omnino per gratiam 
suam futuros; et per eamdem gratiam 
eterna premia aecepturos : malos preescisse 
per propriam malitiam malos futuros, et per 
suam justitiam seterna ultione damnandos : » 
Nec ulli necessitatem imposuisse przscientiam 
illam Dei: et eztera, que supra descripsi *. 
Ita de preseientia Valentini presules. De 
preedestinatione vero duplici, in capitulo ter- 
tio definiunt sic . Ex eadem massa Deum alia 
in honorem vasa fingere : aliain ignominiam. 
Sed in prioribus vasis formandis »nisericor- 
diam Dei, praecedere meritum bonum : in alio- 
rum vero damnatione, meritum malum prece- 
dere justum Dei judicium, quibus annectenda 
sunt reliqua, qus capitis hujus initio posui. 
Quid est in istis capitibus, quod ab Carisia- 
censis primi doctrina dissideat? Nonne ambo 
in constituenda gratuita preedestinatorum ex 
massa secretione, electioneque conveniunt? 
aut non codem modo reprobationem aliorum, 


DE INCARNATIONE, LIB. XIII, CAP. XI. 


qui quidem adulti sunt, (Nam horum ex om- 
nibus utuntur exemplo) ex propria pravisa 
nequitia; et libera voluntatis a bono defec- 
tione fieri, ordinarique judicant? Non utrique 
reprobos eosdem, cum perseverare possent, 
etsulvi esse, culpa sua pravoque libertatis 
usu noluisse, ob idque periisse confirmant ? 

VI. Rursus de libero arbitrio Carisiacenses 
hoe in secundo capite pronuntiant . « Liber- 
tatem arbitrii nosin primo homine perdidisse, 
quam per Christum dominum nostrum rece- 
pimus : et habere nos liberum arbitrium ad 
bonum praeventum, et adjutum gratia : et 
habere liberum arbitrium ad malum desertum 
gratia. Liberum aulem habere nosarbitrium, 
quia gralia liberatum, et gratia de corrupto 
sanatum. » 

Cum hoc decreto convenit omnino Valen- 
ina synodus, quie capite sexto profitetur : 
« se de gralia, et libero arbitrio per peccatum 
in primo homine intirmato, sed per gratiam 
Domini Jesu fidelibus ejus redintegrato, idip- 
sum constantissime, et fide plena fateri, quod 
sanetissimi Patres auctoritate sacrarum Serip- 
turarum nobis tenendum reliquerunt; quod 
Africana, quod Arausicana synodus professa 
est. » Non alia mens Carisiacensis concilii 
fuit; quam. Hinemarus de Predestinatione 
capite xxr aecurate declarat. 

Iu definienda voluntate Dei cirea hominum 
salutem, necnon Christi erga eosdem redi- 
iendos, pr:cipua inter ambas synodos vide- 
tur esse dissensio; quod Carisiacensis canone 
tertio statuit, « Deum omnes homines sine ulla 
exceptione velle salvos fieri ; licet uon omnes 
salventur, idque merito suo.» In quarto vero 
canone dicit, Christum bominum, sicut nul- 
lius non hominis naturam assumpsit, ita 
nullum esse, pro quo non passus sit : « lieet 
non omnes passionis ejus mysterio rediman- 
dur. » 

At Valentini concilii caput quartum a re- 
demptione Christi illos excipit, « qui anle 
passionem in sua impietate mortui sunt : » 
ut non omnes, sed multi duntaxat redempti 
fuerint, iique fideles, quorum tamen alios 
wternam salutem assequi, « quia in redemp- 
tione sua fideliter permanent : alios, quia 
noluerunt permanere in salute fidei, quam 
initio acceperunt, » ad eternam bealitudinem 
minime pervenire capite quinto pronuntiat,ut 

supra meminimus'.Verum ut ex iis colligitur, 


: 1$2. — 2 Tom. {Π|, Con. Gall. 
Tox. VI. 


6589 


qua hucusque de Augustini sententia, deque 
discipulorum ejus, ae doctrine fautorum 
interpretatione diximus, egregie inter se illa 
congruunt, ut et Deus antecedenti voluntate, 
non tamen absoluta, velit omnes fieri salvos: 
et pro omnibus, quantum in se est, hoe est ad 
omnium utilitatem, et redemptionem, mor- 
tis, et cruciatus sui merita Christus impende- 
rit : ezeterum absoluto decreto nonnullos ad 
salutem destinaverit, ex gratuito beneficio 
vindicatos a masse corruptione; czteros 
vitio suo, et male voluntatis merito, qui 
quidem uti illa potuerunt, sempilernis sup- 
pliciis adjudicarit ; quod quidem latius expli- 
cabitur postea. 

VII. Que cum ita se habeant, mirandum 
est profecto  Valentinos illos presules in 
canone quarto, tam severa animadversione 
notasse capitula illa quatuor synodi Carisia- 
censis, ut ea cum Joannis Scoti novemdecim 
aliis eadem sententia plecterent. « Porro ca- 
pitula quatuor, inquiunt, qua concilio fratrum 
nostrorum minus prospecte suscepta sunt, 
propter inutilitatem, vel etiam noxietatem, et 
errorem conirarium veritati : sed et alia 
novemdecim syllogismis ineptissime conclusa, 
et licet jactetur, nulla sceulari litteratura 
nitentia, in quibus commentum diaboli po- 
tius, quam argumentum alicujus fidei depre- 
henditur, a pio auditu fidelium penitus 
explodimus, et ut alia similia caveantur per 
omnia, auctoritate Spiritus sancti interdici- 
mus.» Quis non «quum fuisse judicet in 
tanü momenti re ponderanda plus attente, 
considerateque rationis : festinationis et 
caloris minus adhibere? Nec enim profecto 
lam atrocem sententiam merebaniur scita 
illa Carisiacensis concilii ; nec ullius haeretici 
erroris accusari merito possunt : nihilo certe 
reprehendenda sunt magis quam ista ipsa, 
quae Valentini censores asperius, quam ne- 
cesse fuit, contra illa sanxerunt. Ac profecto 
Valentinos illos antistites Gothescalei propu- 
gnalores posnituisse videtur censorise istius 
noie, quam Carisiacensibus inusserant; si- 
quidem in Lingonensi*, ac Tullensi synodis 
ab iisdem celebratis, ubi illa Valentina relecta, 
et probata sunt capita, απ de quatuor Cari- 
siacensibus capitulis in quarto posuerant, 
omisere penitus,ae novemdecim Joannis Scoti 
vapita duntaxat improbarunt. Quem quidem 
contra Gothescaleum Carisiacensium rogatu 


ἀλ 


Joannis 
Scoti levitas 
et inscitia. 


690 


scripsisse supra demonstravimus! ; eumque 
ab Floro Magistro sub ecclesie Lugdunensis 
nomine confutatum fuisse. 

VIII. Cujus seriptoris genium, ct indolem 
deelarat idem Florus initio illius libri, ubi 
eum « vaniloquum, et garrulum hominem 
vocat : qui de preescientia, et praedestinatione 
divina humanis, et, ut ipse gloriatur, 
philosophieis argumentationibus disputans, 
nulla ratione reddita, nulla  Scriptura- 
rum, sive sanctorum Patrum auctoritate 
prelata, velut tenenda, et sequenda sola 
sua praesumptione definire ausus est. » 
Simili hunc elogio pro suis virtutibus ornavit 
Remigius Lugdunensis episcopus in libro de 
tribus eptotolis; eujus verba ibidem descerip- 
simus. Ac si quis excerpta illa de ejus libro 
capita novemdeeim, et a Floro accurate refu- 
tata legerit, ab illorum judiciis neutiquam 
abhorrebit, el vanissimum, acsolidz doctrine 
prorsus expertem fuisse statuet : qui canoras 
nugas, et bone mentis inopes argutias per- 
seeutus, ab rudibus et imperitis, subtilitatis 


opinionem, ab doctis et prudentibus, con- 


temptum et ludibrium expressit. 

Licet de hoc, quam futihs iste scriptor 
fueritj ex uno capite decimo octavo de no- 
vemdecim conjeeturam facere : quod ita con- 
ceptum Florus retulit in libro contra illum 
edito ?: « EÉrrorem predestinationis ex disci- 
plinarum ignorantia, quas ipsa sapientiasuas 
comites. investigatricesque fieri voluit, et 
Grecarum litterarum inscitia ortum. Esse 
verbum 6pà quod video, et definio, et destino 
interpretatur, similiter προορῶ, prevideo, pre- 
definio, pra&destino ; ac per hoc predestina- 
tionem, el przedefinitionem, nihil aliud esse, 
quam previsionem.» Vides hominislevitatem, 
et fastum, qui ex inscitia Greci sermonis, 
errorem manasse putat illorum, contra quos 
disputabat, Gothescalei.etLugdunensium circa 
predestinationis mysterium ; quem quemad- 
modum ipse interiore, ae recondita Greca 
lingu: copia corrigat, opera pretium sit 
cognoscere. Greca vox, qua predestinatio- 
nem significat, inquit, est προορῶ. Ha porro 
idem proprie estae prevideo. Quare predes- 
tinatio non aliud est quam previsio. Quis acu- 
men, et eruditionem non suspiciat ? Nempe 
προορίζω, quod est predestino, idem erit, ac 
προορῶ, eL una eademque stirps et radix am- 
borum fuerit. Hoc inventum est solertis, et 
ingeniosi capitis : ex quo de prewscientia, et 


4 Cap. virt, S 2, — 2 Tom. IV, Bibl. Par. II, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


predestinatione mirifica quxdam colligit : 
qua hie excutere? non est otii, neque stomachi 
nostri. 

Cieterum hie ille est Joannes Scotus, quem 
alio nomine male audisse legimus, quod de 
Eucharisti:e sacramento haud recte, ac catho- 
lice. sentiret; cujus heresim Berengarius 
postea secutus est. Refert enim Lanfrancus 
in libro de Eucharistie sacramento contra 
Berengarium, hune ipsum laudare solitum 
esse Joannem Scotum ; eujus liber de Eucha- 
ristia in concilio Vercellensi sub Leone nouo 
damnatus est. 

IX. Inter eos, qui adversus Hincmarum 
Gothescaleo patrocinati sunt, non infimo loco 
numerandus est Ratramnus Corbeiensis in 
Germania monachus : qui rogatu Caroli Calvi 
libros duos de Pr«destinatione scripsit. Ubi 
duplicem Predestinationem , contra quam 
Hincmarus, constituit, tam bonorum ad zeter- 
nam salutem, quam reproborum ad sterna 
supplicia. In secundo vero libro, in quo de 
reprobis agit, eorumque damnatione, idem 
cum superioribus defendit : Suapte culpa 
damnari reprobos adultos, quam propria vo- 
luntate committunt : et ex ejus previsione 
constitutisa Deo suppliciis ab omni ceternitate 
destinari : ita ut, si vellent, salutis compotes 
esse potuissent. Ex quibus, ut in aliis antea 
fecimus, quamdam in Deo voluntatem agno- 
scimus illorum salvandorum ; et ejus volun- 
tatis fructum, effeetumque, sufficientem 
gratiam. Imprimis allato Fulgentii loco ex 
libro primo ad Monimum, capite xxvi, inquo 
de preedestinatione illa reproborum ad pcenas 
agit; ita scribit Ratramnus : « Per omnia 
doetor-iste iniquos preordinatos esse ad poe- 
nalem vitam iniquitatibus suis dogmatizat : 
ad peccatum vero non esse preordinatos : 
quoniam iniquitas illi non placet : nee eorum 
est predestinator, quorum non est auctor. 
Sed cum scierit hominem peccaturum et in 
peccatis permansurumi, preedestinavit eum ad 
poenas, quas juste est passurus, nee hae pre- 
destinatio compulit eum ad peecatum ; aut 
certe ex necessitate ad poenas ; quoniam, sieut 
ipse testatur, qui omnia novit, novit etiam 
singulorum faeta : novit et fines singulorum; 
et ex eo, quod in eis vidit, et cognovit, ex eo 
eliam et predestinavit quid de singulis esset 
acturus. » 

Idem preterea Cassiodori loco citato ex 
commentario ad Psalmum centesimum octa- 


Eadem dé 
Deo omnes 
salvare 
vo,ente 
Ratramni 
sententia; 


DE INCARNATIONE, 


vum, hecadnotat : « Et. hie per predestina- 
tionem repulsos dixit, quos in s&eternam dam- 
nationem in judieio mittendos pronuntiat. 
Vidit enim malos perseveraturos Deus in 
malo: etideo apud eternam prescientiam 
suam talibus predestinavit poenam. Non ideo 
tamen compelluntur ad ponam, quia non ex 
eo, quod predestinati sunt, judicantur : sed 
ex eo, quod peccatores prasciti sunt, ad poe- 
nas prwdeslinaüi cognoscuntur. Sicut enim 
nemo polest Deo (tribuere) quod peccat ; ita 
quoque quod pro peecato puniendus sit. Pec- 
cat enim propria voluntate delinquens : 
puniendus autem est justo judicio judicandus. 
Et sicut peccati causa non ex Dei prescientia 
descendit : quia nullus idcirco peecat, quia 
Deus eum peccaturum prescierit : sed idcirco, 
quia magis proprie concupiscenti obedit, 
quam precepto prohibentis Deia peccato: Ita 
quoque uullus ideireo ad poenam vadit, quia 
hoe in Dei predestinatione ante fuerat. Ex eo 
enim, quod prwseitus est in peecatis perman- 
surus, et sine poeniteniie fructu vitam pra- 
sentem terminaturus, et ex eo deputatus est 
ad poenam. Et sieut causa peccati coneupi- 
scentia est, qua magis obeditur voluntati 
earnis, quam precepto divino : ita pcne 
deputatio (deputationis) eausa est peccati per- 
petratio ; et postea pro peccato nulla digna 
satisfactio. » 

Et quibusdam interpositis, « Cum enim 
omnia norit, inquit, et nihil eum possit latere, 
disponit deomnibus secundum voluntatis suae 
consilium justo judicio ; quamvis mortali- 
bus absconso. Ut autem unusquisque ad poe- 
nas deputetur sempiternas : non est ex 
iniquitate judieantis; sed ex justitia decer- 
nentis. Tales enim novit eos, quos ad pcenas 
disposuit, ut digni essent, de quibus sic dispo- 
neretur. Propria enim voluntate deliquerunt, 
et eognoscentes viam veritatis, noluerunt 
sequi. Elegerunt enim iniquitatem, et hanc 
seculi sunt : et quia veritatem respuerunt ; 
merito eos debita pcna comprehendet. » 
Item : « Qui peecant, propterea quia peccato- 
res presciti sunt, nec. pro peccatis poeniten- 
liam gesturi, idcirco ad poenam preedestinati 
sunt. » Mitto alia complura ejusdem senten- 
tie : in quibus ostendit, reprobationem adul- 
torum ex ipsorum culpa pendere, quod 
in peccato, et nequitia perseverare pr:e- 
optarunt, quam ab ea resipiscere. Quod pro- 
feeto non diceret, si gratice idonea putasset 


1 Ad A. 


LIB. XIII, CAP. XII. 


691 


auxilia negata illlis ad perseverandum fuisse; 
non eorum propria eulpa, sed absoluta Dei 
predestinatione, nec a personalibus, ut sic 
loquar, eorum pendente meritis, ᾿ 


CAPUT ΧΗ]. 


Consectaria. quedam superiorum capitum. 1. 
De Valentina synodo, et Carisiacensi vulga- 
ris error. 9. Vincentii Lenis falsa de Hinc- 
maro suspicio. 3. Et hallucinatio duplex 
ejusdem. 4. De Prudentio T'ricassino episcopo, 
et ejus epistola. 5. Cujusmodi vir ille fuerit, 
d. Rectene adversantes sibi Gallicanos episco- 
pos heresis infamavit. 8. Ejusdem error in 
Augustini interpretanda sententia. 9. Tum 
novi prescripti licentia. 10. Aliud corolla- 
rium, fuisse certam | Predestinatianorum 
heresim, et quatenus | exstiterit. M. Ex 
Adrumetinorum causa, et Augustini disputa- 
tione ex illorum orta. dissensione, eadem À«c- 
resis tllustratur. A2. Tum Fausti, ac Lucidi 
tempore fuisse monstratur. 


I. Jacta sunt insuperiori tota disputatione 
semina variarum, et ad institutum nostrum 
utilium observationum ; duas deinceps in 
unum conferre, et paueis explicare decrevi- 
vimus. Sie enim quorumdam partim invete- 
ratis, partim novis occurremus erroribus, 
quos in illo, de quo agimus, argumento ver- 
sari didicimus. Nam et eorum hujusmodi 
sunt aliqui, ut ad fulcienda, fovendaque 
nupera dogmata sectze, momentiae presidii 
nonnihil conferre videantur. 

Imprimis de Valentina synodo tenendum 
istud est, pererebuisse falsam quamdam opi- 
nionem, ut eam contra Predestinatianorum 
haeresim celebratam fuisse persuasum non- 
nullis fuerit, Sie enim passim illa solet 
inscribi: et Zn Annalibus Baronius! « oeca- 
sionem hujus congrezandi episcoporum con- 
ventus przecipuam illam fuisse scribit, quod 
Scoti quidam vagi homines;-quorum princeps 
Gothescaleus, de praedestinatione, et prz- 
scientia Dei, de gratia et libero arbitrio pra- 
vas opiniones, in vulgusspargere laborabant.» 
Alqui neque econtra Gothescaleum syn'odus 
illa vel est coacta, vel deeretum fecit Ὁ jum : 


De Valen- 
lina synodo 
Baronii 
error. 


Alioru;ii de 
Carisiacensi 
syncdo 
error. 


Valentina 
decreta falso 
in invidiam 

vocata, 


692 


sed pro illo potius : ut ex antecedentibus 
constat : neque contra Predestinatianorum 
errores aliquid sanxit: sed adversus Hinemari, 
et Carisiacensis synodi capitula ; qu: tantum 
' abest, ut Predestinatianorum opinioni fave- 
rint; ut ad eam evertendam vis illorum omnis 
comparata sit, ac Valentina ipsa placita ab 
Hinemaro, esterisque partium earumdem, 
Predestinatianorum propria judicata fuerint. 

Non minori, sed contrario tamen errore 
Jabuntur, qui Carisiacensis capitula synodi 
eorumdem hzreticorum, quos Preedestinatia- 
nos vocant, dogmata damnasse putant. Etenim 
quamvis Hinemarus, et qui una cum eo in illa 
synodo convenerunt, capitulis suis quatuor 
edendis Pradestinatorum hzresim oppugnare 
se videri voluerint,revera tamen nihil minus 
egerunt : sed recta, et catholiece fidei consen- 
tanea capita, nec ab suis, quod ad summam 
attinet, magnopere distantia labefactare 
conati sunt, uti supra docuimus, et Lugdu- 
nensis Ecclesix nomine de retinenda Scripture 
veritate inscriptus liber ostendit. 

Il. Ut autera Valentine synodi decreta, 
falso sunt ininvidiam vocata Pradestinatiancee 
haeresis : sie vieissim Hinemari, et Carisia- 
censis synodi capitula pro haereticis immerito 
traducta sunt ab Valentinis Patribus : et ho- 
dieque ab Armacanis, ac similibus in crimen 
adducuntur erroris Semipelagiani : quo nihil 
fingi possit obtusius. Et hoe tamen ineptum 
atque illepidum commentum suflragatorem 
habuit magnificum illum (sie enim ab Arma- 
cano vocatur) Libertum Fromondum, qui sub 
Vincentii Lenis Arausicani persona fonei 
hominis, mimum nuper suum peregit. Hie 
enim in epistola prodroma ud Aichardum, 
capite duodecimo, ut hoe probaret, quod nihil 
erat necesse, Augustini de gratia sententiam, 
et doctrinam olim in Gallis tralatitiam, ac 
vulgo receptam fuisse, Prudentii Tricassini 
« traetoriam epistolam profert, quam ad 
JEnes Parisiensis ordinationem misit : » in 
qua certorum illi professionem capitum in- 
jungit, antequam in episcopum consecretur. 
Quod autem epistole isti, et propositis in ea 
capitibus ex vera, ut putabat Prudentius, 
Augustini doctrina, refragatus est Hincmarus, 
hune amaris dictis lacerat infamatque Vin- 
eentius Lenis. « Quis vero iste Prudentii epi- 
scopi catholici, et S. Augustini sectatoris 
refutator, inquit, Hincmarus ? Nempe inter 
Semipelagianorum sui temporis proceres : 
eujus capitula, et erroresin synodo Valentina, 
a trium provinciarum episcopis condemnati, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


ut ipse in epistola ad Carolum Calvum con- 

queritur. Quid ergo mirum, si Hipemarus 

iste (cujus ineptas questiunculas, et aniles- 
pene fabulas, Scotorumque pultes puritati 

fidei nauseam inferentes se penitus respuere, 

Valentini Patres testati sunt) orthodoxam 

Prudentii, et sancti Augustini doetrinam con- 
futare conatus sit? » De Prudentio, et ejus 
epistola dicam postea. 

III. Duo sunt, de quibus agi prius oportet, 
exquisita Vincentii mendacia. Primum est, 
quod Hincmarum inter Semipelagianorum 
proceres numerandum asserit: « cujus, in- 
quit, capitula, et errores in synodo Valentina 
condemnati. » Relegantur capitula ista in 
Carisiacensi synodo constitula, et Semipela- 
giang heresis vel leve vestigium in illisnote- 
tur. Sed homines videlieet inepti, ad omnes 
rixas paratum habent hoe convieium, ut Pe- 
lagianos, et Semipelagianos nominen!, quos- 
cumque nacti fuerint opinione discordes, hoc 
est non perinde insanientis sapientiz temera- 
rios assertores. Falsum est itaque capitulis 
isüs Carisiacensibus Semipelagiani aliquid 
veneni subesse : quod impune theriacopola 
nugatur. Hoe si sie haberet, Semipelagiana 
essent et Valentina capitula: qua: in eamdem 
cum illis conspirare doctrinam, ac solo dif- 
ferre loquendi modo, supra demonstravimus. 

Alterum mendacium, quod ea contra Hine- 
marum ab Valentina synodo dicta esse scri- 
bit quze ad Joannem Seotum Erigenam om- 
nino pertinent ; nimirum is!a capitis quinti : 
« Ineptas autem quzestiunculas, et aniles pene 
fabellas, Seotorumque pultes puritati fidei 
nauseam inferentes, etc. penitus respuimus. » 
De Hinemaro verba hee insulse Vincentius 
intelligenda putavit: quasi Scotus ille fuerit, 
et istius gentis pultibus saginatus, quod nullo 
modo procedit : uti nec de Gothescalco accipi 
possunt, qua fuit aliquorum opinio : qui et 
propterea Scotum illum fuisse genere suspi- 
cati sunt. Sed tam errarunt isti, quam Fro- 
mondus, imo fcdius hie, quam illi : eum de 
Hinemaro tale quippiam suspicandi ne levis- 
simum quidem argumentum suppetat. At de 
Joanne Scoto loqui voluisse Valentinos Patres 
minime dubitabit: qui scriptoris illius inep- 
tas, et aniles argulias ex Florilibro adversus 
eum scripto repetere voluerit 

IV. De Prudentio Tricassino epsicopo nune 
agendum, deque epistola, quam ad episcopos 
scripsit ad ordinandum ZEneam Parisiensium 
episcopum in unum collectos. Descripsit 
hane epistolam Vincentius Lenis, et magnum 


Duo exqui- 
sita 
Vincentii 
Lenis men- 
dacia, 


i 
De Pruden- 
tio Tricas* 
sino ejusque 
epistolà. 


Ficulneum 
fulcimen- 
tum. 


DE INCARNATIONE, LIB. XIIf, CAP. XII. 


in ea cause suce firmamentum constituit ; ut 
ei Armacani celeri. Sed cassum, ac fatile 
sibi presidium advoeant, Vereque συνίχην 
ἐπιχουρίαν, qui illius auetoritate nituntur. Nam 
neque ponderis ullius epistola est ista ; eb si 
quid Armacanorum sectam adjuvat, eo ipso vel 
eamdem evertit ilam, vel sibimetipsi fidem 
omnem detrahit : ac postremo si legitimus ac 
proprius epistole istius sensus adhibeatur, 
novi dogmatis patronos nihilo instruetiores 
faeit: imo eorum potius rationibus obsistit. 
Hzc tria preter illorum mentem, vera eer- 
taque esse priusquam colligo, summam epis- 
tole totius exponam. Cum ad ordinandum 
JEneam Parisiensium episcopum conventus 
esset episcoporum factus ex canonum pra- 
Scripto, qui episcopum ab omnibus provinciae 
epscopis, quoad fieri potest, ordinari praeci- 
piunt; aut si difficile id est factu, saltem iis, 
qui adesse nequeunt, per scripta consentien- 
tibus, Prudentius Trecensis, qui sub Seno- 
nensi Metropolitano, ut et Parisiensis olim, 
censebatur, cum per valetudinem interesse 
non posset; missa ad Wenilonem Senonen- 
sem per ecclesie sue presbyterum epistola, 
illius ordinationi suffragatus est, sed ca lege, 
ut et Romanorum pontificum Innocentii, 
Zosimi, ac csterorum : nec non Hilarii, 
Ambrosii, Augustini, aliorumque catholico- 
rum scriptis, ac dictis assentiretur: « ac 
specialiter super quatuor capitulis, quibus 
omnis Ecclesia catholica adversus Pelagium, 
ejusque haereseos sequaces, pugnavit, ac vi- 
cit. » Horum eapitum primum est de libero 
arbitrio, « quod in Adam merito inobedien- 
tit amissum, per Christum redditum, atque 
liberatum est : ita tamen, ut ad omne opus 
bonum sive cogitandum, sive inchoandum, 
86 perseveranter consummandum Dei gratia 
semper indigeamus. » Secundum est, « ut 
Dei omnipotentis altissimo, secretoque consi- 
lio eredat, atque fateatur, quosdam Dei gra- 
tuita misericordia ante omnia ssecula pra- 
destinatosad vitam ; quosdam imperserutabili 
justitia predestinatos ad penam. ». "Tertium 
est, « ut credat, et confiteatur cum omnihus 
Catholicis, sanzuinem Domini nostri Jesu Chri- 
sli pro omnibus hominibus ex toto mundo in 
eum credentibus fusum ; non autem pro illis, 
qui nunquam in eum crediderunt ; nec hodie- 
que eredunt, nunquamque credituri sunt. » 
Quartum, « ut eredat, aique confiteatur, 
Deum omnipotentem omnes, quoscumque 


693 


vult, salvare : et neminem posse salvari ulla- 
tenus, nisi quem ipse salvaverit, omnes au- 
tem salvari, quoseumque ipse salvare volue- 
rit. Ac per hoe quicumque non salvantur, 
penitus non esse voluntatis illius ut. salven- 
tur. » Hee si « confitendo subscribere, et 
subseribendo confiteri voluerit, ejus me or- 
dinationi, ait Prudentius, consentaneum esse 
profiteor : sin alias, prorsus neque assentior, 

eque fidelibus Christi assentiendum suadeo. » 
Ad hec triumphat, ae. gestit Armacanornm 
natio; et inter hos Fromondus Lenis, qui 
hine animadvertere nos jubet, « cujus doc- 
trine preeunte jurejurando initiari olim in 
Gallia solerent episcopi. » 

Petrus item Aurelius, qui illa ipsa venena 
doctrinze iisdem, quibus Fromondus, ex fon- 
tibus hausta propinavit, cautionis illius eau- 
sam hujusmodi refert; « Nam quod hze 
doctrina quibusdam ex Occasione errorum 
Gothescalei tum lemporis in dubium voeare- 
tur^, (de Augustini doctrina loquitur) profes- 
sionem ejus ab omnibus, precipue episcopis, 
exigendam putavit: quia earum potissimum 
doctrinarum confessio in. Ecclesia postulari 
solet, quz postquam ab universa Ecclesia 
probata fuerunt, postea tamen errore, seu 
inscitia hominum in controversiam redeunt. » 

V. Quam hzc vana, et commentitia sint, 
evidentius intelligi poterit, eum de Pruden- 
tio illo Tricassino quidam ex histeria per- 
strinxero. 

Annales Francorum ex vetustissimo codice 
monasterii S. Berlini editi ad annum 861 *; 
hae adscribunt : « Galindo cognomento Pru- 
dentius, Trieassinze civitatis episcopus, na- 
tione Hispanus adprime litteris eruditus, qui 
ante aliquot annos Gothesealco Preedestina- 
üiano restiterat; post felle commotus contra 
quosdam episcopos secum hzretico resisten- 
tes, ipsius heresis defensor acerrimus : inde- 
que non modica inter se diversa, et fidei ad- 
versaseriptitans moritur. Sieque licet diutino 
languore fatigaretur, ut vivendi, ita et seri- 
bendi finem fecit. » Consentanea ista sunt 
lis, quae. scribit Hinemarus in libro de Pre- 
destinatione, capite xxr , ubi de tertio capitulo 
Carisianensis synodi disputans, quod est de 
libero arbitrio; ita dicit: « Cui capitulo, 
eum aliis tribus, de quibus ratio agitur, in 
conventu episcoporum domnus subscripsit 
Prudentius. Postea autem in epistola ad 
Wenilonem suum archiepiscopum de ordi- 


1 Nic. iv et vi. — 2 Petr. Aur. lib. in octo caus. Spong. ep. — 3 Tom. lll, Hist, Franc. — 4 Tom. I, Hinc. 


Cujusmodi 
vir ille 
fuerit. 


De Pruden- 
tio ejusque 
epistola 
judicium. 


694 


nando /Enea Parisiorum episcopo directa, 
quatuor ponens capitula, ita de hoc primo 
dicit, » ete. Tum Prudentii verbis exscriptis, 
ista pertexit; « Unde miramur cum in prz- 
fata synodo capitulis superius memoratis 
(Carisiacensis videlicet synodi) subseripserit, 
et canonicas functiones, atque decreta Apos- 
tolieze sedis pontifieum sufficienter cognita 
de synodali subseriptione, atque professione 
habeat, tam inconsulte, et inconsuete, sine 
probabili conlatione, contra regularum insti- 
tuta, hujusmodi scriptam pro ordinationis 
consensu eoepiscopi sui ad archiepiscopum, 
et coepiscopos suos transmiserit. » Verisimile 
est autem Hinemarum Remensem, unum 
episcoporum illorum fuisse, quibus cum an- 
tea causa et animo conjunctus, simultate 
deinde suscepta, sententiam eum voluntate 
mutavit, ut referunt Annales Bertiniani. 
Porro Hincmarus idem ad Egilonem archie- 
piscopum  seribens de  Gothesealeo!, ait 
« hune multos habere fautores : sicut habuit 
domnum Prudentium, sicut scripta illius tes- 
tantur. » Tum meminit Annalis libri gesto- 
gum regum Francorum ab illo editi : in quo 
ad annum 858, « ad confirmandam suam 
sententiam, in quam a priore desciverat, 
h:xeillum seripsisse narrat, Nicolaus Ponti- 
fex Romanus de gratia Dei, et libero arbitrio, 
de veritate gemine predestinationis, et de 
sanguine Christi ut pro credentibus omnibus 
fusus sit fideliter confirmat, et catholice de- 
cernit. Quod per alium (ait Hinemarus) non 
audivimus, nec alibi legimus ; » et Egilo- 
nem admonet, ut quia Romam cogitabat, de 
eo certiorem Nicolaum « faciat, ne scandalum 
inde in Ecclesia veniat, quasi ipse, quod 
absit, talia sieut Gothescaleus sentiat. » Me- 
minit etiam Rhabanus in epistola ad /Z/nc- 
marum, lucubrationis eujusdam Prudentii 
Tricassine civitatis episcopi ad Hinemarum, 
et ad Pardulum sceriptz?e, in qua testimonia 
plura collegerat veterum Patrum de priedes- 
tinatione; de qua re postea dicemus". 

VI. His animadversis non erit difficile de 
Prudentio, et ejus epistola judicium. Cujus 
primum decretorum inconstantia, priesertim 
quie ab collegis synodali auctoritate constituta 
probaverat, minime laudanda videtur. Deinde 
parum hoe ad cause bonitatem pertinet, 


* Adi de Prudentio Nic. Antonium in Bibl. Hispana 


1 Hinc. Opusc. xxiv, tom. Il. 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


quod in epistola sua contra semetipsum tes- 
timonium dixit, seque inextricabilibus la- 
queis implieavit. Etenim hujusmodi quatuor 
illa esse capitula, putavit, quae ab ZEnea ante 
ordinationem approbari voluit, ut sine eorum 
professione, fidei integritas catholieee non 
constaret, cum talia hz:ec esse preefatur, « qui 
bus omnis Eeclesia catholica adversus Pela- 
gium, ejusque hereseos sequaces, pugnavit, 
ac vicit. » Non erat, opinor, alteri dogmatis, 
quam quod catholiea fide constabat, heresis 


adversa Pelagii : nec. aliis armis, quam illis 
ipsis fidei decrelis, oppugnari, vincique po- 


terat. Cum igitur quatuor illa eapitula, de 
quibus cautionem exigebat Prudentius, ad 
Pelagianam debellandam heresim αὖ omni 
FE'cclesia catholica fuisse adhibita sentiat, io- 
tidem erunt effata catholice fidei, et quibus 
opposita esse judicantur, ea cum fide pug- 
nantia erunt et heretica; si prudenter 80 
vere ratiocinatur Prudentius. Atque eadem 
capita sie ille proposuit,et eo animo concepit, 
ut Hinemari totidem placitis opponeret in 
Carisiacensi synodo constitutis. Prorsus ergo 
tum heretiea illi visa sunt Carisiacensia capi- 
tula; tum qua in epistola sua posuit, ad 
fidem Christianam spectantia. Hoc si verum 
est: etiam illud verum sit necesse est: toto 
illo tempore, quo ab Gothescaleo, quae fuit 
postea Valentini concilii, sententia dissidens, 
ab Hinemari, et Carisiacensium partibus ste- 
tit, Pelagianum fuisse Prudentium ; et alie- 
num ab fide, professioneque catholica ; quam 
sero tandem , et inclinante jam setate pene 
senex dedicerit. Siquidem ab anno 848, quo 
Carisiacensis habita est synodus, cujus capi- 
tulis subseripsit, ad annum, quo epistola ad 
ordinatores /Ene: scripsit, qui 858 putatur, 
quatuor interjeeti sunt anni; quo intervallo 
priore abdieata, et quidem, ut heretica, ut 
affirmat, opinione, catholicam complexus est, 
setate morbisque contectus ; ut epistole initio 
significat. Quamobrem anteacta omni vita vir 
adprime litteris eruditus, quod annalibus Ber- 
tinianis proditum est, eum ignorare non po- 
tuerit quid omnis Ecclesia catholiea tot ab 
ortu heresis Pelagiane seculis, quid Pela- 
gius ipse, Pelagianique professi sint; cur his 
potius, quam illi sitassensus, nemo a me re- 
quirat: quid illius epistola loquatur, si est 


Vetere lib. VI, cap. XI. Acta sanctorum t. I April. p. 5931. 
Natalem Alexandrum in sec. IX et X, diss. V, 2 9. Z. 


DE INCARNATIONE, 


scripta serio, non est obseura suspicio. 

VII. Atque ut hee ab ipso sibi inusta nota 
dissimuletur, cuinam probari istud potest, 
quod tot ac tales viros, hoe est, Francisci 
regni, quod Carolo Calvo parebat, antistites 
omnes, utriusvis illius notz invidia dedeco- 
rare non est veritus? Nam aut haereticos Pe- 
lagianos sua illa sententia pronuntiavit uni- 
versos; aut extreme rudes, et iudoctos esse 
judicavit, atque ulterutra de causa sacerdotio 
indignos, eoque muletandos. 

Et ut capitula ipsa, quatenus Carisiacensi- 
bus, nuper a se subscriptis, opposita putavit 
esse, consideremus : tria sunt illis specie sola 
verborum cum istis pugnantia. Nam quod 
primum posuit, et Carisiacensi secundo res- 
pondere debet, estque de libero hominis arbi- 
trio, nihil habet adversum. Tria sunt reliqua, 
quae nisi vocibus solis ab Carisiacensibus «dis- 
crepent, re autem ac sensu congruant, neque 
eum Augustini, et ejus seclatorum doctrina; 
neque eum fide catholica consentiunt. 

Horum primum, quod in quatuor est se- 
cundum; ut cum Carisiacensi pugnet, sta- 
tuere debet, duplicem esse przdestinatuo- 
nem: unam ad bonam eternamque vitam : 
alteram ad. interitum et damnationem. Cari- 
siacenses autem reipsa idem fatentur; lo- 
quendi paulo diversum genus usurpant. Non 
enim predestinari volunt homines ad mor- 
tem ; hoe est aeternum. supplicium : sed hoc 
illis predestinari potius: eum utrique pra- 
destinari negent reprobos ad peccatum ; et 
Deum qua pcena damnaturus est olim male 
meritos, eam ab omni :eternitate destinasse 
non dubitent. 

De duobus Prudentii postremis major, et 
plausibilior est conflictio; quorum alterum 
pro solis credentibus, non pro omnibus ho- 
minibus fusum esse Christi sanguinem de- 
cernit: alterum, solos illos velle salvos facere 
Deum, qui reipsa salvi fiunt: non autem eos, 
qui a salute decidunt. Quz;» quidem ut Cari- 
siacensibus capitulis tertio et quarto con- 
traria sint, necesse est, omnem penitus a Deo 
voluntatem abjudicari servandorum aliorum, 
quam qui in electorum numero censentur, 
etiam antecedentem, et conditionalem. Hanc 
enim solam erga reprobos Deo tribuunt Ca- 
risiacensia capita. Sie et Christum passum 
esse statuant oportet pro solis credentibus: 
ita ut passionis suce fruetum ad nullos alios 
pértinere voluerit, nisi ad eos, quibus reipsa 
uteumque profuit : ae ne voluntatem quidem 
conditionalem habuerit ullam, qua reliquis, 


LIB. XIII, CAP. XII. 6925 
si vellent, merita sua profutura decreverit. 
Quo posito, quid sit consequens videamus. 

VIII. Ut a Christi redemptione, ac pas- 
sione ordiar; quod pro.solis credentibus fu- 
sum esse Christi sanguinem ait Prudentius ; 
ita ut ad alios applicandze quoquo modo pas- 
sionis suce voluntas in Christo nulla fuerit ; 
imprimis ex eo consentanee deducitur, etiam 
pro reprobis plurimis passum esse Christum. 
Non enim credentes omnes, ac fideles electi 
sunt ad vitam : sed major illorum pars re- 
proba est; quam non esse perseveraturam 
previditex :terno Deus. Alqui pro omnibus 
ex toto mundo in. eum credentibus fusum 2586 
sanguinem Christi, docet Prudentius, ac solos 
illos excludit, qui nunquam omnino credituri 
sunt. Igitur qui aliquando credidit, et inter 
Cüristianos semel adscriptus fuit, pro eo 
fusus est Christi sanguis; tametsi vita sit, et 
dterna salute eariturus. Hoc vero cum Au- 
gustini sententia, quo eam sensu Prudentius, 
et Valentini Patres, et hodieque Armacani 
omnes interpretantur, neutiquam coheret. 
Nam qua voluntate Deum velle salvos 
omnes fieri negat Augustinus, eam solis elec- 
lis, et ad salutem preedestinatis attribuit ; 
reproborum vero nemini. Similiter merito- 
rum Christi, ejusque passionis ad fructum 
hominum applicatio, quam promiseuam, et 
communem omnibus esse negat Augustinus, 
ea solos ad electos ex ejus opinione spectat; 
non autem ad reprobos. 

Aueustinum audiamns id aperte testifican- 
tem in epistola centesima secunda ad Evo- 
dium « Non perit unus ex illis, inquit, pro 
quibus mortuus est. » Et. sermone octavo de 
natali S. Vincentii, « Quando perit, inquit, 
qui sanguine Christi redemptus est? Potens 
homo non potest perdere quod emit auro 
&uo; et Christus perdit, quod emit sanguine 
suo? » Pretermitlo ejusdem alia loca, in 
quibus simile aliquid dieit, et quam Christi 
meritorum accommodationem hominibus om- 
nibus detrahit, solis preedestinatis assignat, 
adimit reprobis. Quocirca longe ab Auguslini 
auctoritate recessit Prudentius, cum ad fide- 
les omnes Christi passionem extendit, ita ut 
cum c:teriscommunicari noluerit. 

IX. Ecquis autem preseriptam illam ab 
uno episcopo professionis formulam proban- 
dam existimet, nedum in exemplum canoni- 
cie auctoritatis assumat? In quo ridenda est 
Vincentii Lenis ἀνιστορησία, etantiqui moris 
inscitia, qui confessionem hujusmodi, qualis 
a Prudentio proposita est, olim in Gallia tra- 


Ab Augus- 
tini doctrina 
abhorret 
Prudentius. 


Historia: 
inscitia. 


Nec sibi 
satis 
constare 


696 THEOLOGICORUM DOGMATUM 


latitiam fuisse abstruit, in quam jurati initia- 
bantur episcopi. Adeoque stupidos, et pulti- 
phagonidas fuisse nostrates Gallos Arausicanus 
insititius credidit, ut Episcopatum nemini 
mandarent, nisi qui prius in hee absurda, et 
infanda jurasset ; ut Et Deum assereret non 
omnes velle salvos fieri; imo majorem partem 
hominum penitus nolle : et Cbristum Dominum 
itidem pati pro omnibus recusasse; sed pau- 
eis exceptis, Adami universos posteros exsor- 
tes redemptionis illius esse jussisse? Parumne 
vero certis id argumentis antea demonstravi- 
mus, Augustinum, Prosperum, et alios Au- 
guslini sectatores; tum etiam Gothescalei 
defensores Lugdunenses, et qui Valentinum 
concilium celebrarunt, ac totam illam fcede- 
ratorum contra Carisiacenses episcoporum 
manum, multum ab Prudentii opinione dis- 
crepasse? Nam ex illorum placitis id sequi 
necessario probavimus, Deum reprobis, 
quantum in se est, et quoad fixe, ac consti- 
tut:e leges generalis omnium administrationis 
ferunt, salutem velle tribuere. Hoc ipsum 
denique persuasum antiquis illis, ae totius 
Ecclesie consensu receptum fuisse, de Christi 
redemptione, quod Tridentini Patres de om- 
nium catholicorum sententia pronuntiarunt!. 
« Etsi ille pro omnibus mortuus est, non 
omnes iamen mortis ejus beneficium reci- 
pere: sed eos duntaxat, quibus meritum pas- 
sionis ejus communicatur. » 

Quibus verbis non eos solos, qui aliquando 
crediderunt, ad Christi docent passionem, ae 
meritum pertinere: sed etiam reliquos omnes, 
qui in Christo nunquam renati sunt : pro 
quibus ita pati voluit, ut tamen meritum pas- 
sionis illius adepti non fuerint. Et hos igitur 
Pelagianos non dubitavit esse Vincentius, ut 
et magister ejus Armacanus : nec non Petrus 
Aurelius? : qui Valentinum concilium, ac 
Prudentium affirmat, « contra theologos, et 
episcopos setatis suce, qui ab explorata Augu- 
stini, summorum pontifieum, conciliorum- 
que doetrina aberrasse videbantur, judicare 
non dubitasse, Deum eos salvos facere nolle, 
quos ad salutem non adduceret. » Sed de 
Prudentio, ac tota illa ejus actione satis 
multa. 

Prodiit nuper in lucem hoc ipso anno 
Prudentii Tricassini liber de Pr«edestinatione 
contra Joannem Seotum. Quem eum ego 
pereurrerem, nonnulla in eo reperi ab illis 
dissidentia, quze illius ex epistola commemo, 


ravi:iis autem consentanea, que ex anti- 
quiorum pariter, et recentiorum Augustini 
seetatorum, et ipsorum adeo, qui Prudentii 
aequales fuerunt, scriptis effici pauloante docui 
nimirum reproborum interitum non ex desti- 
nata, et certa fieri voluntate Dei : sed ex illo- 
rum voluniaria et pertinaci obduratione : 
quam previdens Deus, frustra invitatos ad 
poenitentiam ac salutem sempiternis addicit 
supplieiis. In capite primo libri illius, post- 


quam ex Fulgentii testimonio docuit ?, « pree- 


destinationem Dei esse sempiternam disposi- 
üonem futuri operis Dei; » de eadem 
predestinatione, qua ad reprobos pertinet, 
ita loquitur : « Sed voluntarie in crimina la- 
bentes, atquein eis obstinatissime perdurantes 
juste punit, juste condemnat. Nequaquam 
enim justitiam servaret, nisi a se voluntaria 
defectione aversos, ae recedentes, neque ulla 
conversione ad se redeuntes prevaricatores 
meritis peenis addieeret. Quia autem justus 
est, et justitiam servat, et tamdiu inexhaustce 
bonitatis suce patientia malos tolerat, muneri- 
bus donat, pr:smüis invitat; nec tamen ullo 
tante benignitatis medieamine molliuntur ; 
quin potius obduratione irrevocabili, et ingra- 
titudine horribili in suis voluntariis iniquita- 
übus perseverant, squitati ejus omnimodo 
dignissime competit, ut quos invicta bonitas 
nullatenus revocavit a scelere, aeterna sequitas 
puniat in tormentis. » Non igitur ob solum 
originale peecatum absolute pcenis addieun- 
tur :eternis : neque «voluntatis illius penitus 
non est ut salventur : » quod in epistola sua 
posuit. Alioqui non « invieta bonitate revo- 
care illos a scelere conaretur : nee « benigni- 
tatis sue medicamine mollire illos » ad 
conversionem, et invitare diceretur, quae 
omnia, sinullam penitus eorum salvandorum 
voluntatem haberet Deus, fieta, et ad illu- 
dendum comparata merito censerentur. 
Deinde libri ejusdem capite undecimo *, 
cum Joannes Scotus objecisset, « Si preedesti- 
nati sunt ad poenam reprobi ; necessario peri- 
turos, peenasque passuros inevitabiles: » ita 
Prudentius occurrit. « Non ideo fit aliquid, 
quia Deus prezscivit; sed ideo ille preescivit, 
quia futurum scivit ; ac per hoe non est eulpa 
prescientis, et preedestinantis Dei, si aliquis 
perit; sed creature rationalis, que sibi meri- 
tum pereundi male vivendo, ejusque bonitatis 
largitatibus abutendo comparavit. Preedesti- 
navit igitur Deus peccantem ad supplicium 


1 Triden, vr, cone. Sess, vi, cap. 1i. — 2 Petr. Aur. ín octo caus. Spong. —3 Prud. — 4 Ibid. 


"rudentius 
105 accurà- 
Us scriptor. 


DE INCARNATIONE, LIB. XIII, CAP. XII. 


&lernum secundum id, quod eum prescivit 
male victurum, et in malis operibus obstina- 
tissime perseveraturum. Proinde culpa est 
ejus, qui talis futurus przscitus est, non Dei, 
qui talem presciens predestinavit ad poe- 
nam. » 

Hine illud apparet, non constare sibi Pru- 
dentium : atque ex. istis posterioribus illius 
sententiis idem colliei, eonficique, quod ex 
aliorum utriusque sextz, hoc est tam eorum, 
qui Hinemaro, οἱ Carisiacensibus favebant, 
quam qui Valentinis decretis subseribebant, 
testimoniis consequens esse supra demonstra- 
vimus, Deum etiam reprobos, quantum in se 
est, salvos esse velle Κὶ et ad salutem asse- 
quendam idonea illis grati: conferre presi- 
dia: ut quieumque jam adulti pereunt, non 
propter originale duntaxat peccatum, sed 
propter voluntariam obstinationem, qua Dei 
vocalioni, et gratie resistunt, sempiterna 
poena erucientur. 

Et est alioqui Prudentiusiste opere illo non 
multum aeccuratus scriptor, eujus hie exem- 
pla duo, triave dabimus. !n capite quarto 
dictum iliud Joannis Scoti vefellii?, « Volun- 
tas hominis sine dubio substantialis est, » 
quod sic intelligebat, ut natwralis esset, eta 
naturainsita : ex quo argumentabatur, non 
eam primi parenlis peccato periisse; hoc, 
inquam, Prudentius ex eo falsum esse probat; 
« quia si substantia esset, mala non esset; 
omnis enim creatura bona, non autem omnis 
voluntas hominis bona.» ln quo quantum 
aberret Prudentius non valde est acuti theo- 
logi discernere. Nam et verissima est illa 
Scoti propositio, voluntatem naturale aliquid 
esse, sive substanttale ; Ydeoque non fuisse ori- 
ginale labe deletam : et Prudentii ratiocinatio 
Maniehsei sapit errorem ; ut late disserit Au- 
gustinus libro primo coníra Julianum, ca- 
pite virt. Ibi enim asserit, « naturam quidem 
omnem, in quantum natura est bonam 
esse, » non illa bonitate, que noralis dici 
solet, sed quae rei cuilibet, boc est en£? conve- 
nit. Porro malum prius nature ait aecci- 
dere, et eam inficere. « Quae mala, inquit, 
licet intelligamus non cesse naturas , sed 
vitia naturarum, tamen simul intelligamus 
ea, nisi ex aliquibus, et in aliquibus naturis 
esse non posse : nec aliquid esse malum, nisi 
a bonitate defectum, ete. Quia et ipsa volun- 
tas mala,nonnisialieujus voluntas est profecto 
naturae.» Ac mox, « Natura est, inquit, ipsa 


4 Matth. vir, 17, — 2 Prud. — 3 Sess. vr, cap. ut. 


697 


substantia, et bonitatis, et maliti:e capax. » 
Propterea in illa Christi Domini sententia ; 
Omnis arbor bona fruclus bonos facit ; mala 
autem arbor malos. fructus facit', ete., arbo- 
rem ait significare « voluntatem seu bonam, 
seu malam: fructus autem opera, qua nec 
bona voluntatis mal:e, nec mala possunt esse 
voluntatis bone.» Igitur voluntas per sese 
substantialis est, et naturaliter homini indita; 
fit autem hona, vel mala accidente vitio, vel 
bonitate. « Omne quippe malum accidens 
est naturze bonz, » ait Philippus presbyter 
in Job? caput v.. Sed et in eo Prudentius 
aberra?, dum illud Scotireprehendit, « Per- 
didisse hominem vigorem, et potestatem 
lihere voluntatis. » Ipse autem non vigorem 
solum libertatis; sed libertatem etiam ami- 
sisse contendit, « Nulla est enim, inquit, 
libertas si eareat vigore et potestate.» Verum 
Seotus non libertatem hane intelligebat, 
quam Prudentius expressit, quee servituti est 
opposita : sed //beram voluntatem, sive liberum 
arbitrium ; quod primi peccato parentis « ex- 
üinetum non esse, viribus licet attenuatum, 
et inclinatum » scivit Tridentina synodus ὃ. 

Ridieulum et istud est, quod eapite tertio 
Deum esse caritatem fatetur : sed non esse 
Predestinationem : ex quo tit consequens, 
unam quidem esse caritatem in Deo; sed non 
unam esse predestinationem, contra quam 
Scotus existimabat. Atqui tam Deus pr«edesti- 
natio est, quam δα» τα; si predestinatio, uti 
par est, pro ipsa Dei prewsceientia, et volun- 
latis proposito sumatur; qu: quidem in Deo 
Deus ipse sunt: tametsi ut ad effecta ipsa 
referuntur, nonnulla distinetione separari a 
nobis intelligantur. 

X. Aecedat ad superiores utilissima hec 
ἐπίστασις, qui ex antecendentium doctrina 
capitum existit : fuisse sine dubio Pr«edesti- 
natianorum heresim aliquam in rerum na- 
tura : fallique nonnullos, qui pro commenti- 
tia illam habent, et hujusmodi vocabulo 
infamatos a Pelagianis esse catholicos putant, 
qui in gratia, et predestinatione tuenda 
Augustinianos se esse profitebantur. Quod 
eisi non omnino diffitendum est, tali nomi- 
nis, et haeresis invidia non solum ab hzreti- 
cis, sed etiam quibusdam a Satholicis, qui in 
predestinationis negotio ab Augustino dissi- 
debant, oneratos illosfuisse, qui Augustiniani 
apprime esse studebant : nihilominus alii 
quidam exstiterunt, qui quod istis perperam, 


Observatio. 


Vere exstitit 
hxresis Pre- 
destinatiana 


Ex Adru- 
metinorum 
Causa et 
Augustini 
disputatione 
eadem 
heresis 
illustratur, 


698 


et ab ignaris opinionis illorum est objectum, 
pravitate quadam animi, vel errore sunt 
secuti. Quam eliam hzeresim Augustino adhuc 
in vivis agente coortam esse, non de nihilo 
affirmarunt auctores illi, cujusquemodi tan- 
dem fuerint, quos capite sexto ejus rei testes 
adduximus. Ac profecto multum aberravit a 
vero Anonymus ille Apologetici! pro Arma- 
cano posterioris auctor : qui Augustini tem- 
pore nullam fuisse talem hzeresim defendit : 
quando apud Adrumetinos monachos rixa est 
orta de predestinatione, quam ex. Augustini 
libris male interpretati erant aliqui, et ad 
eam pacandam, libros ille duos elucubravit; 
unum de gratia, et libero arbitrio; alterum 
de Correptione, et gratia ; quorum in secundo 
libro He/ractationum meminit?. Falsus est, 
inquam, non nominatus ille, sed. nee nomi- 
nandus Apologetici scriptor : qui nullos tune 
ait extitisse, qui istud dogma profiterentur, 
quod Preedestinatianorum proprium | fuit, 
quodque in libris illis duobus ; sed presertim 
in posteriori, refellit Augustinus. Quippe 
turbarum in illo monasterio causam hane 
intervenisse putat. Apologista, quod eum Au- 
gustini scripta quedam Florus unus ex mo- 
nachis ad suos attulisset, nonnulli eo lecto 
suspieati sunt, negari ab illo liberi usum 
arbitrii, ac totum imputari graliee negotium 
salutis, ac ezetera id. genus Predestinatiano- 
rum decreta consequi : non autem vel ipsos, 
qui talia eontra Augustini sententiam objice- 
rent, vel alios ullos, vera haec esse persuasisse 
sibi, ut Predestinatiani propterea nominari 
deberent. 

XI. Verum aliter sese rem habere, ac fuisse 
quosdam, qui opinionis pravitatem istam 
combiberant, er male intellectis, ut scribit 
Sigebertus, Aueustini libris; hujusipsa verba 
demonstrant, quibus errorem illum refutat 
inlibro de Correptione et gratia. Sic. enim 
concepta sunt, ut non tanquam opposita sibi 
ab recte alioqui sentientibus; sed tanquam 
ex intimis adversantium deprompta sensibus, 
ei ex animi eorum sententia prolata quz 
objiciebantur, accipere sit visus. Hujusmodi 
sunt illa ex capite secundo. « Non se itaque 
fallant, qui dicunt, et utique sentiunt : Ut 
quid nobis predicatur, atque precipitur, ut 
declinemus a malo, et faciamus bonum, si 
hoc nos non agimus, sed id velle, et operari 
Deus operatur in nobis? » ltem? : « Ergo, 
inquiunt, pri:ecipiant tantummodo nobis quid 


1 Lib. IV eap. xx. — 2 Cap. vxvr et rxvrr, — 8. lbid. cap. itt, 


THEOLOGICORUM DOGMATUM 


facere debeamus qui nobis presunt, et ut 
faciamus, orent pro nobis; non autem nos 
corripiant, et arguant, si non fecerimus. » 
Et rursus capite quarto : « Quomodo, inquit, 
meo vitio non habetur, quod non accepi ab 
illo, a quo nisi detur, non est omnino alius, 
unde tale, ae tantum munus habeatur. » Et 
eapite v. « Cur autem isti, qui corripi nolunt, 
dicunt, tantum precipe mihi,» ete. Et, 
« Apostolus, inquiunt, ait, Quis enzm te discer- 
nit ? » etc. ubi usurpari ab illis solitas voces 
refert, et iis respondet. He sunt Preedesti- 
natianorum propria dogmata; quae sane non- 
nullos reipsa defendisse, non autem contra 
Augustini sententiam objecisse tanquam 
aliena, et absurda; perspicuum est ex iis, quae 
subinde Adrumetinos monachos alloquens 
dicit : « Patimini me paululum, fratres mei, 
non adversum vos, quorum rectum est cor 
cum Deo, sed adversus eos, qui terrena 
sapiunt, (non alios certe quam sic opinantes, 
loquentesque Predestinatianos) vel adversus 
ipsas humanas cogitationes, pro ccelestis, et 
divinz. gratie veritate certare. Hoc enim 
dieunt, qui in suis malignis operibus ab hujus 
grati? preedieatoribus corripi nolunt. » Non 
deerant igitur aliqui, qui quod existimarent, 
Deum gralia sua sie inflectere voluntates 
humanas quocumque vellet, ut arbitrium 
liberum necessilate quadam raperetur, et 
propterea, nisi quis recte ageret, aut si pec- 
catum aliquod committeret, non sibi, sed 
divine voluntati, et inopice auxilii tribuen- 
dum, quod ita persuasi, inquam, essent, 
negabant reprehendi se, castigarique debere, 
quoniam aliter nequibant faeere. Vide quce 
deinceps de eodem argumento disputat Au- 
gustinus ; ex quibusagnoscees, reipsa quosdam 
sie arbitratos, et sic loeutos esse, preter 
Adrumetinos illos, quos opera sua emendatos 
esse gratulatur. 
ΑΘ ne longius exempla repetantur, certe 
in libro de dono perseverantie, capite xv, Au- 
gustinus ipse in suo monasterio quemdam 
monachum exstitisse refert aura istiusmodi 
impii erroris afflatam. « Fuit quidam, ait, 
in nostro monasterio, qui corripientibus fra- 
tribus, eur quedam non facienda faceret, et 
facienda non faceret, respondebat; qualiscum- 
que nune sim, talis ero, qualem me Deus 
futurum esse prescivit. Qui profeelo, et 
verum dicebat, et hoe vero non profieiebat 
in bonum : se? usque adeo profecit in ma- 


'um Fausti 

et Lucidi 
tempore 

uisse nions- 
iratur. 


DE INGCARNATIONE, 


lum, ut deserta monasterii societate, fieret 
canis reversus ad suum vomitum : et tamen 
adhue qualis sit futurus incertum est. » Habes 
hie germanum sine dubio Predestinatianum, 
etiam preter Adrumetinos monachos, ut 
negare aliquos tales per illud tempus exsti- 
lisse, stolide sit impudentis, ac pervicacis 
hominis. 

XII. Quinetiam Fausti tempore nonnullos 
in eodem errore versalos esse, qui et P7z«- 
destinatiani sunt vocati, veluti Lucidum 
presbyterum, ostendimus supra, capite vir. 
Neque vero necesse est, ut hieresim  peculia- 
rem fuisse dicamus Pradestinatianorum sec- 
tam aliquam animo describere, quam talium 
dogmatum vindices corporali, et coaliti con- 
ünua successione propagaverint : quemad- 
modum Ariani, Photiniani, Novatiani, Euty- 
chiani, Nestoriani, et nostra cetate, Lutherani, 
et Calviniani. Quippe omnes illi, et alii com- 
plures suo quodam corpore, et quasi commu- 
nitate censebantur, et hodieque perseverant 
recentiores isi ; ut etiam civitates integras, et 
provincias ejusdem professione nominis, et 
religionis occupatas teneant. Non ita Pre- 
destinati ; neque vero ita se habuisse statim 
est consequens, si secta vel heresis istiusmodi 


B, : 
fuerit. Satis enim est, paucos ac dispersos, 


nec in idem conjuratos, et conspirantes : 
verum per se singulos, ac separatos certis 
exstitisse temporibus ac locis; qui ad illas opi- 
niones adhzerescerent. Non secus, opinor, ac 
seeculis pene omnibus, et hoc nostro adeo 
impura hominum quorumdam heresis eru- 


1 To. IV, Bibl. PP. 


LIB. XIII, CAP. XII. 699 


pit; quos afheos, vel Deistas nuncupant. Nec 
enim corpus isti aliquod. sectze constituunt; 
nee turmatim congregantur. Sed quasi singu- 
layes Feri privatim, et per sese grassari solent. 
Hane ego causam interpretor fuisse, cur Flo- 
rus in libro Lugdunensis Ecclesie nomine 
contra Joannem Scotum edito neget ullam 
generis illius heresim extitisse. Cum enim 
Scotus isle tres heereses enumerasset?, unam 
Pelagianorum, que liberi arhitrii commen- 
datione gratiam obterebat : secundam, qua 
grati soli omnia referret accepta : tertiam 
Gothescalcanam, quze przedestinatione divin 

necessitatem inferri docebat : Florus de 
secunda eontroversiam movet his verbis: 
«Quae est ista secunda heresis tam incognita, 
iam nova, et inaudita, quse libero arbitrio 
denegato solius gralim sit przedicatrix? Nisi 
quia (ut nobis videtur) disputator iste vel bea- 
tum Augustinum latenter quasi hereticum 
aecusat, » ete. Nimirum talem hanc fuisse 
negat heresim, qualis Pelagianorum, ae reli- 
quorum exstitit, qui in eotum turbamque 
conflati, numerositate sua, οἱ communione 
notabiles essent. Non tamen inficiari licet, 
aliquos identidem fuisse, qui quz Preedesti- 
natianis imputari solent placita, pro certis 
amplecterentur. Nee desunt hoc etiam nostro 
tempore; ac, si verum quzrimus, Predesti- 
natiani sunt Lutherani omnes, et Calvinistee ; 
nec non Armacani; ut et supra declaravimus, 
et ex comparatione amborum inter se, horum 
scilicet, et Przedestinatorum cujusmodi me- 
mori: proditi sunt, perfacile est discernere. 


FINIS TOMI SEXTT. 


. 
" 
ὃ 
" 
^ : t 
M 
I4 
I 
um 
" 
i 
, LI 
' , 
E ϊεὶ 
* 
- » 
ecu 1 
d * ^ *" δ» 
ν ᾿ εἰν 
| wf udis m 
ze ^ 2559 
P τ 
X, . ] (EN ' 
PT. ( j 
m id z i r^ v^ / 
F i Y: 
Us " ᾿ς p , " 
IE M 
tJ 
ἢ 
:J 
"i ' f. Ἴ 


-“ M ] ' * ntt 


(yx »" . d 
᾿ ΡΠ epp esa 


e b Er i f ΕΣ 
I Ν ι ^i pA: autas 5 dm 
, r^ T- Ϊ "A À 
| 9 t Λ ͵ .  ^unmar UTR 
v " ARR 
] ᾿ νου, ἡ zu 
| TAM LAC uh Cn ade: 1 


"itin! * à itg 


€ M pon nM ME S $^ c noram 
A Me sins AME onm ᾿ 
mL 5 

D v4 sd Men "n 


A. o TN Per jo TOR 
mi erint μόνη Pe c aen p cive iol , 


E Eurer ΠΝ ΩΣ 
NET yi at Us τὶ na exa 
] ᾿ ἘΠ ἢ AM " NT M p 1 

᾿ j ! | . uan 


INDEX 


LIBRORUM AC CAPITUM QU/E IN HOC VOLUMINE CONTINENTUR. 


LIBER SEXTUS 


IN QUO AB ILERETICI NUPERI CALUMNIIS, CYRILLI, 


ET EPHESINJE SYNODI INTEGRITAS FIDEI, ET AUC- 
TORITAS DEFENDITUR ; AC NESTORIUS, QUEM ILLE 
CATHOLICUM FUISSE DICIT, RECTE PRO HJERETICO 
DAMNATUS OSTENDITUR. 


IIPOOEQPIA 


Exponitur libri hujus argumentum, et scribendi causa, 
Cujusmodi liber ab anonymo scriptore contra Cyrillum, 
et Ephesinam synodum sit editus. 1 
CaPuT 1. De hypostasi et usia disputatur. 2. Hypostasis 
varie notiones exposite. 3. Quomodo, et quando signi- 
ficatione distingui ccpit ab usia. 4. Etiam ante receptam 
utriusque differentiam, a natura distinctam fuisse hyposta- 
sim. 5. Neque peritus cum οὐσία promiscue habitam. 
6. Explicatur hypostasis vera ratio : eaque duplex, tum 
ut naturam individuam, et reipsa exstantem, tum ut sup- 
positum significet. 7. Utrumque illustratur ex Joanne 
Damasceno, et aliis theologis. 8. Nonnunquam Patres 
hypostasis eam notionem assumunt, quam illi retinent, 
contra quos disputant. 3 
CaPuT II. De usu nominis hypostaseos apud Cyrillum. 1. 
Primum in dialogo primo de Trinitate; 2. deinde in 
libris contra Nestorium ; 3. et in aliis locis. 4 Quid 
sit unitio secundum hypostasim apud eumdem Cyrillum ; 
qui illam pro vera, et, ut vocant, reali sumpsit. 6. 
Explicatur unitionis Nestoriane ratio; 7. tum catholice 
illi opposite». 8. Illustratur eximius quidam Cyrilli locus, 
exquo qui sunl dicta de unitione illa comprobantur. 7 
CaPuT III. 1. Cyrillus Alexandrinus Tritheitarum hzeresis 
insimulatur ab anonymo; 2. sed eadem ratione reliquos 
Patres suspectos reddi posse monstratur. 3. Exponitur 
summalim Ariana haeresis, et adversus hane Nicene 
synodi consilium in ὁμαουσίου sanciendo vocabulo; 4. 
quod deinde Patres illustrarunt, enucleatius nature et 
hypostasis nomina declarantes : tum assumpta simili- 
tudine naturz human, et. ei subjectorum individuorum, 
quatenus utrobique commune aliud est, aliud  parlicu- 
lare. 5. Nec lamen omni ex parte similitudo quadrat, 
neque Patres divinitalem sic universalem statuerunt, quo- 
modo humana est natura; 6. quod probatur aliquot 
Patrum allatis locis, ut Basilii; 7. tum Cyrilli. 8. Qui 
ab Anonymi calumnia defenditur. 9. Nature divine 
communitas ejusdem, et singularitas ex Patribus adstrui- 


tur. 10. Emendatar quidam Cyrilli locus. 41. Hilarium 
falso suspectum reddit anonymus Tritheitarum heresis, 
ob Sirmiensem laudatum canonem. 19. Quatenus eun. 
approbarit : quomodo Pater imperare aliquid Filio dici- 
tur; 13. aui eo esse major. 14 


CaPUT IV. Deinceps antiquorum quorumdam falsa crimi- 


nalio super Incarnationis mysterio discutitur; 1, quos 
anonymus putat naturam Christo unam tribuisse ex dua- 
bus compositam, 2. De Gregorio Thaumaturgo error 
illius ; nec non et Dionysio Alexandrino. 3. Excutitur, et 
enarratur Dionysii locus, quem anonymus per hallucina- 
tionem putat Alexandrinum, ex epistola ad Caium. 4. 
Alius ejusdem stupor de eodem Dionysio. et Cyro Mono- 
theleta. 5. Tum perperam Eutychianz labis alios incu- 
Sal. 22 


CAPUT V. Ad Cyrilli defensionem przparatur aditus expo- 


nenda Nestorii, quam ille impugnavil, hzretica opinione. 
2. Itaque demonstratur, Nestorium naturas Christo duas 
nullo substantivo nexu copulasse, sed morali duntaxat. 
9. Quod deinceps variis iliius ex locis adstruitur. 6 
Unde primum argumentum efficitur, quod sola dignitatic 
communione junclas esse naturas diceret. 8. Tum alte- 
rum argumentum ex eo, quod negabat egisse, ac pertu- 
lisse Deum illa, qux Christus egit, ἃς sustinuit. 11. 
Tertium argumentum, quod incarnationem sola inhabita- 
lione definiebat. 12. Quartum argumentum, quod Deum 
ex femina genitum dicere absurdum judicabat. 24 


CaPuT VI. Cyrillus ab Apollinaristarum hzresis suspicione 


purgatur. 1. Quod judicium esse debeat de scriptorum 
sententia. 2. Cyrillum naturas duas in Christo distinctas 
agnovisse : tum easdem sic unitas, ut non tamen unam 
composilam faciant 3. Qu: duo variis ex illius locis, et 
senlentiis approbantur. 8. Colliguntur argumenta tria ex 
dietis. Cyrilli; quibus demonstratur, recte ipsum, et 
catholice de incarnalione sensisse. 32 


CapuT VII. Anonymi argumenta ex Cyrilli locis petita dis- 


solvi incipiunt. 1. Ac primum caput argumentationis 
proponitur. 2. Explicantur quaedam universe ad propo- 
situm necessaria de mente et scopo Nestorii, qui naturas 
dividere instituit; 3. tum Cyrilli, qui in contrarium 
obnixus est , quo pertineat illa ejus sententia, una natura 
Verbi incarnata, 4. Ostenditur hac. ipsa sententia Nesto- 
rii blasphemiam maxime convinci 5. Expenduntur, et 
vindicantur ab Anonymi calumnia loca Cyrilli, ex quibus 
ille colligit. unam ab hoc naturam in Christo consti- 
tutam. 31 


CaPuT VIII. 1. Qualuor ab Anonymo in Cyrilli sententiis 


observata proponuntur. 2. Primum excutitur, quod 
est φύσιν apud Cyrillum pro natura, non aulem persona 
accipi. Hoc non omni ex parte verum est; sed signifi- 
calur natura, qua in uno aliquo individuo reipsa exstat, 
et suppositum confuse, et indeterminate connotat. 3. 


102 INDEX 


Quod illustratur, et uberius exponitur. 4. Ita concilian- 
tur inter se Patres, qui de φύσεως notione in illo Cyrilli 
dicto dissentire videntur. 5. Quarta observatio Anonymi 
in disquisitionem adducitur, quie ex usitata Cyrillo com- 
paralione sumitur Christi cum homine ex anima et cor- 
pore composito. Unde ille colligit, Cyrillum unam natu- 
ram compositam pulasse ex Verbo et humanitate fieri ; 
maxime cum dicit unam esse naturam Verbi incarnalam. 
6. Hoc vero accurate refellitur, ex eo presertim, quod 
Cyrillus illam ipsam naturam, quam dicit unam, diserte 
esse Dei, aut. Verbi asserit. 8. Examinatur, et ἃ calum- 
nia purgatur Cyrilli locus quidam intentatus ab Ano- 
nymo. 9. Alia ab eodem objecta retunduntur 42 
CAPUT IX. De secunda observatione Anonymi, qua docet, 
Cyrillum διαίρεσιν, et διάστασιν, ac similia vocabula, 
pro simplici differentia usurpare. 1. ld ex synonymis 
vocibus, quibus ille uti solet, refellitur. 2. Tum ex iis 
Cyrilli locis, qus citat Anonymus. 8. Διάστασις vox 
apud Cyrillum. 4. Anonymi fucus, et mala fides in qua- 
dam usurpanda Cyrilli sententia. 5. Emendatur locus 
ille Cyrilli : et. nova temeritas Anonymi castigatur. 6. 
Item alia ejusdem Lallucinatio. 7. Duo preterea loca 
male ab eodem tractata Cyrilli. 8. Referuntur alia loca 
Cyrilli, in quibus pro separatione, non pro differentia 
sumpsit. 9. Tum aliorum Patrum, velut Theodoreti. 12. 
Anonymi precipuum argumentum proponitur : ejusque 
notatur inscitia. 13. Quo sensu Cyrillus ratione, vel 
cogitatione sola differre naturas asserat in Christo, 
Explicatur ratio differentie, qua est τῷ λόγῳ apud 
Patres. 15. Occurritur alteri calumnie Anonymi. 16. De 
unione xaf ὑπόστασιν ex sententia Cyrilli. 17. Anonymi 
impostura. 18. Cyrilli locus abillo non intellectus expo- 
nitur. 48 
CapruT X. Relique Anonymi contra Cyrillum rationes exa- 
minantur. 1. Imprimis quarta, quod Cyrillus ex Verbo et 
humanitate unam naturam incarnatam fieri dixit, simi- 
liter atque ex anima et. corpore una hominis natura coa- 
lescit. 2. Similitudines non omni ex parte congruere. 3. 
Quid in illa comparatione, qua cum homine composito 
Christus confertur, anliqui speclaverint, variis ex eorum 
senlentiss ostenditur; nimirum non unam naturam in 
Christo; sed unam personam, vel unum Christum in 
duabus naturis existere. Relique Anonymi dus raliones 
refelluntur. 59 
CapuT Xl. Anonymi contra Cyrillum argumentatio ex Ibe 
epistola, et Orientalium adversus illum testimoniis refel- 
litur. 4. De Iba nonnulla declarantur. 2. Ejus epistola 
non est probata ἃ Chalcedonensi synodo, tanquam cathio- 
lica. Cur Facundus probatam asserat. 3. De Orientalium 
simultate eum Cyrillo : ex quo Anonymi ἀλογιστία 
redarguitur, proesertim cum iidem Cyrillum postea am- 


plexi sint : maxime Theodoretus. 4. "Theodoreti locus. 


insignis, οἱ judicium de Cyrillo. 5. Etiamsi capitula sua 
nunquam retraclaveril; sed exposuerit tantum. 6. De 
lba, et Facundo Hermianensi oppositis ab Anonymo : 
qui ex illis iisdem confutatur. 7. Duplex Ibz error ἃ 
Facundo notatus primus, quod Cyrillum idem cum 
Apollimari sentire putaverit : aller quod capitula sua 
damnasse illum dixerit. De quo et senlentiam mutavit. 63 
CAPUT XII. Propugnatur Ephesimum concilium, et ab 
Auonymi falsa eriminatione defendilur. 1. Anathemalismos 
Cyrilli puros esse ab omni labe heresis. 2. Futile argu- 
mentum Anonymi ex defectione quorumdam in Ephesino 
latrocinio ad Eutychianam parlem. 3. Theodotus Ancy- 
ranus catholicus episcopus in hsresis crimen falso 
vocatus defenditur. Cujus sentenlig quzdam explicantur. 
5. Maxime similitudines ab eo allat:ie. 68 


CaeUT XII. Anonymi calumniw in Cyrillum, aliosque 


temere conjecte disculiuntur. 4. Ridieulum cjus factum, 
qui pro catholicis, hzreticos obtrusit. 2. De Vigilio 
fw Mim propuggume cujus ex 

: supposililius, sentenlide quz- 
dam expense : eumdem librum , farraginem esse ex 
Joanne Damasceno corrogatam. 4. Anonymi oscitantia, 
et stupor. 5. Librum Thesaurorum non esse Cyrilli falso 
pulat Anonymus. 6. Nec repugnant celere ejusdem doc- 
tine qui. inde proferuntur. Quomodo major Filio dica- 
tur Pater. 8. Foeda hallucinatio ejusdem Anonymi in 
explicando Cyrillo. 9. Refelluntur csetera, qui contra 
Cyrillum prasceribit idem. 12 


CaPUT XIV. Pergitur in Cyrilli et Athanasii defensione. 1. 


Futilis ohjectio pro Cyrillo ab Anonymo proposita. Apol- 
linaris inconstantia. 2. In Athanasium conject:e calumniae 
ex pseudepigraphis ilius libris refutantur. 3. De frag- 
menlis ejusdem. 4. Apollinaris, et Eutychis heresis 
falso Athanasio impingitur ab Anonymo, ex supposititiis 
illius libris. 5. Tum ex veris, et germanis. 6. Ostenditur 
Alhanasii recía, et catholica de Incarnatione sententia, 
prolatis quibusdam ex eo testimoniis. 8. Tritheitarum 
heresis falso itidem Athanasio tributa repellitur. 9. Dia- 
logos de Trinitate a Beza primum editos sub Athanasii 
nomine, non ejus esse, sed Maximi Grecos asserere, 
ex quibus nomine Athanasii citatis refellitur Anonymus. 18 


CaprcT XV. 1. Anonymi ludiera cavillatio, et falsa de 


synodo Chalcedonensi assertio, tanquam Cyrilli opinio- 
nem damnaverit. 2. Ejusdem concilii fidei formula 
defensa, et ab Anonymi vindicata calumniis. 3. Nestorium 
frustra pro catholico ab eodem propugnari. 84 


CAPuT XVI. De Cyrilli Anathemalismis, propter quos 


haeresis Apollinaris suspectus fuit. 1. Anonymi in Cyril- 
lum conjeeta calumnia ex illis potissimum ab ipso pro- 
bala. 9. De tribus epistolis, quas Cyrillus ad Nestorium 
scripsit : quarum terit Anathemalismos subjecit. 3. An 
hec epistoa, cum Anathematismis in. Ephesina synodo 
et postea in Chaleedonensi approbata fuerit. 4. Non 
videri lectam esse in Chaleedonensi, et qua de causa. 
5. Recepta (amen fuit, et ab sequenlibus synodis 
ascita. 85 


CaruT XVII. Anathematismi Cyrili duodecim singillatim 


examinantur, eL cum Nestorianis contenduntur. 88 


LIBER SEPTIMUS 


IN QUO DE EO GENERE DIGNITATIS, ET ORNAMENTI 


AGITUR, QUOD ABSOLUTUM, ET οὐσιῶδες 1D EST 
SUBSTANTIVUM, IN HUMANAM CHRISTI NATURAM 
FLUXIT EX DIVINAE CONJUNTIONE. 


CapuT I. 1. Libri hujus argumentum, et disputationis series. 


Horetiei qui Christum adoptivum Dei filium dixerunt. 2. 
Filiorum discrimen : alii natura, alii adoptione; hi θέσει 
dieti : cujus vocis explicata ratio; 3. quid requirat adop- 
tio * οἱ slalus controversie, 4. Probatur ex Seripturis, 
unum esse Dei filium verum, ac proprium in duabus 
naluris : unde adoptivi suspicio disculilur. 5. ldem ex 
Symbolis, et synodalibus decretis ostenditur. 107 


CapuT II. Demonstratur ex Patrum | auctorilate, ac testi- 


monio, Christum non esse filium adoptivum Dei, sed 


INDEX 103 


verum, el naturalem. 2. Primum Grecorum. 5. Tum 
Latinorum, et imprimis Romanorum Pontificum. 7. 
Deinde Patrum eslerorum. 113 
ΟΛΡΌΥ IIl. Argumenta quibus probatur, Christum non esse 
adoptivum filium. 1. Primum, quod adoptivus nemo sit, 
quin alienus fuerit. 2. Ex quo proba!ur unum esse 
filium. 3. Eumque Dei pariter οἱ Virginis. Nec adopti- 
vum dici posse ratione gralizt quodammodo illi natura- 
lis. 4. Alter locus argumentandi ex person: singulari- 
lale ducitur. 5. Tertius, quod totus sit Dei, οἱ totus 
hominis filius. 6. Postremum argumentum, quod nus- 
quam adoptivus in Scripturis appellatur. 122 
CAPUT ]1V. Esxpenduntur loca quedam veterum, qui 
adoplivum esse Dei filium christum | affirmare videntur. 
1. Ut Irenzi. 2. Marii Vietorini. Eusebii Casariensis. 3. 
Uyrilli. 4. Plerique tamen explicari commode possunt, 
velut qui duos filios nominarunt. 5. Primum argumen- 
tum, quo probari posse videtur, adoptivum filium esse 
Christum. 6. Sed dissolvitur certa vatione, que ad 
Patres superius citatos explicandos pertinet. 7. Secun- 
dum, el tertiam argumentum perinde refellitur. 8. Tum 
quartum. 9. Item quintum, 10. et sextum. 11. Non esse 
adoptivam filium Christum, videtur ad fidem pertinere. 198 
CaPuT V. Eequid Christus filius. dici naturalis. queat Spi- 
ritus saneti. 1. Proponitur ex Augustino ista quzslio. 2. 
Et respondetur non esse, quia non gignente, sed ope- 
rante Spiritu sancto natus est. 3 Cujusmodi sementiva 
virtus Spiritus sancti a quibusdam Patribus asseratur. 5. 
Altera qu:estio, quomodo Christus, ut homo, sit naturalis 
Dei filius. Duplici modo naturalem filium aliquem (ieri, 
generatione, vel unitione. Posteriore itaque Christum 
censeri hujusmodi. 6. Etiam generatione dici filium 
Christum, ut homo est, naturalem Dei, qualenus cum 
divinitale sempiterna illi generatio communicatur, sed 
unitione cum Verbo. 7. Nova quorumdam expenditur 
opinio, qua naturalem Dei filium interprelatur esse 
Christum, qua ex vi unitionis naturalem habet gratiam. 
|taque formalis causa filietatis divin: est relatio divina 
Filii, communicata nature hominis. 8. Quod adversus 
recentiores theologos probatur. 9. Quorum argumenta sol- 
vuntur. 13. Nova filii ratio ex gzalia petita refellitur. 1 4.Ha- 
driam Pape locus, quo illi abutuntur, expositus. 180 


. CaPuT VI. 1. An Christus sit creatura, 2. Creatum dici et 


creaturam probatur ex Patrum testimoniis, primum Grz- 
corum. 4. Deiude Latinorum. 6. Quinam e contrario 
negaverint utriusque gentis. 10. Cur filius, adoptivus non 
appelletur Christus, tamen ab nonnullis creatura voce- 
tur. Duobus modis creatur? nomen usurpatur. 11. Inde 
ratio petitur, qua inter se conciliantur Patres, qui dis- 
sentire videntur. 142 
CaPuT VIÍ. An Christus appellandus sit servus. 1. De no- 
mine ac significatione servi. 2. Christum esse, appella- 
rique posse servum quinam Grecorum Patrum existima- 
verint. 4. Deinde Latinorum. 6. Alii negarunt, praesertim 
Joannes Damascenus, et Theodoretus. 8. Etiam Latini. 
9. Maxime Hadrianus Papa, Francofordiense conci- 
lium. 119 
Capur VIII. Proponuntur utriusque firmamenta parlis, tam 
quie Christum putat esse servum, quam quas negat. 1. 
]sai locus, in quo servus appellatur, expenditur, et 
varielas lectionis in Grecis Hebrzisque codicibus. 9. 
Alter locus ejusdem Isai: aptior ad idem probandum. 3. 
Apostoli locus ex epistolze ad Philippenses capite secundo, 
ubi formam servi assumpsisse dicitur. 4. Dionysii Alexan- 
drini locus de illis Apostoli verbis observatione dignus 
proponitur, ac primum explicatur Pauli Samosateni 
heresis, 5. Ejusdem Pauli stropha diluitur. 6. Dionysius 


paulo aliter, ac vulgo fit, Apostoli locum illum. interpre- 
latus est. 7. Summa explicationis ejus. 8. Et purgatur 
interim ab heresis suspicione. 9. Formam servi naturam 
ipsam significare. Chrysostomi expositio Dionysianam 
ilam suggillans. 10. Partis illius, quee Christum negat 
esse servum, argumenta proponuntur. Primum ex epistola 
ad Hebreos. 11. Tria alia loca et argumenta. 156 


CaPuT ΙΧ. Coneiliantur diverse inter se de servitule 


Christi sententie, 1. Duobus modis servum aliquem dici, 
vel secundum essentiam, et actum. primum, vel propter 
acium secundum. 2, Priore modo servus est Christus, 
non posteriore. 3. Proponitur quszstio illa, num natura 
constituta sit servitus, an. sit contra naturam. Juriscon- 
sulti contra naturam esse putant, et Augustini testimonio 
id adstruitur. 4. Aliorum Patrum idem probantia lesti- 
monia. 6. Aristotelis de ea re locus expenditur. 7. Ser- 
vitutis ἃ natura, ut et dominalionis insi'a esse quedam 
semina. 8. Augustini de hac re locus insignis. 9. Tan- 
dem controversia decidilur duplici servitutis notata 
ratione, una generali, altera speciali. 10. Priori Chri- 
stum, qua homo est, esse servum. 11. De conditionali 
servo, qui est. posterioris generis, Leonis locus expensus. 
12. Approbatur opinio nostra, et Patres inler se conci- 
liantur. 13. Athanasii locus illustratur, ac propugnatur. 
14. Excluditur minus probabilis quorumdam ratio inter- 
pretandorum Patrum. 15. Observata Patrum consuetudo 
in Christi nominibus recensendis. 16. An Christus sui 
ipse servus dici debeat et negando respondetur. 17. 
Causa hujus exponitur. 162 


CaPur X. De vocabulis quibusdam ad Christi, qua homo 


est, dignitatem spectantibus, qu: personz singularilati 
refragari videri possunt, et ideo ab nonnullis Patrum 
rejecta, ab alis usurpata sunt : ut est imprimis templum, 
vel domus, et similia. 1. Unde appellatio illa templi 
deducta sit, 2. Auctoritate Patrum Grecorum adstrui- 
tur. 3. Tum Latinorum. 4. Quidam Pa'rum illam im- 
probasse videntur 5. Hzreltici aliqui vocabulis ejusmodi 
sunt abusi; ut Pauius Samosatenus. 6. ltem Theodorus 
Mopsuestenus, οἱ Nestorius. 7. ldeo catholici doctores 
caulionibus quibusdam usum illorum munierunt : pri- 
mum explicata differentia inter Christi hominem, et 
sanctos alios, quod illa intime cum Deo, et substantive 
copulatus est. 10. Tum alia cautio, quod Verbum car- 
nem esse factum adjunxerunt ad hoc, quod templum 
diceretur faeta esse caro. 11. Alia cautio, quod pro- 
priam Verbi factam esse hanc eamdem carnem dixerunt : 
quod ex Gr:cis Patribus affirmatur. 12. Nec non ex 
Latinis. 13. De lbz epistola ob usum minus sincerum 
illius vocis templi damnata. 111 


CapuT ΧΙ. 1. De vocabulis lempli, habitationis, et simili- 


bus. Qui sit ratio templi. 2. Barnabz locus insignis de 
spirituali templo. 3. Cur Christi caro, et humanitas eo 
nomine afficiatur. 4. Quod presertim ob sancti'atem fit. 
9. Que ex usu vocum illarum commoditas capiatur 
deinceps exponitur. Sed ante de habitandi vocabulo agi- 
tur, et Greco σχηνόω, cujus origo declaratur. 6. Quo- 
modo illud Joannis intellizendum sit, habitavit in nobis. 
7. Precipuus fructus illarum vocum est, quod Verbi 
immutabilitatem, et naturarum dislinctionem designant : 
quod subinde ex Patribus probatur, primum Grecis. 9. 
Tum ex Latinis. 10. Quomodo habitandi vox incarnatio- 
nem, et naturarum copulationem significet. 11. Altera 
commoditas contra Pauli Samosateni hzresim, maxime 
addito vocabnlo corporaliter. 12. [tem alia, quod divini 
Verbi prerogativa in illa naturarum unitione monstratur. 
13. Preterea contra Apollinaris heresim, οἱ Eutychis 
eadem vocabula conducunt. 118 


704 


CAPUT XII. De vocibus alis humane in Christo nature 


tributis antiquo apud veleres theologos usu. 1. Hornm 
primum est. nomen θεοφόρος, id est Deifer : quo mul- 
tum. usus est Nestorius. 2. Propterea damnatus a Cy- 
rillo. Apollinaris hominem Deiferum dici noluit. 3. Dei- 
feram carnem, quod idem est atque hominem, Basilius 
sepius usurpavit; 4. tum alii : et quo sensu diei possit. 
59. De homine Dominico, utrum dici possit. Enumerantur 
Patres aliquot, qui ita locuti. 6. Tum alii, qui non pro- 
barunt. Apollinaristas eam locutionem adhibuisse. 7. 
Iusignis Rufini locus de hac re. 8. Augustinus illam 
reprehendit, et alii post eum. Qua de causa illi displi- 
cuerit; quie el expenditur. 9. Non magis reprehenden- 
dum videri, dici hominem Dominicum in Christo, quam 
simpliciter hominem, ac defenduntur, qui ambo hec 
usurparunt. Oportet tamen in istis consuetudini ser- 
vire. 185 
CapruT XIII. De nonnullis aliis. loquendi formulis. 1. De 
ὀργάνου eb ins(rumenti vocabulo : quo Patres aliqui 
naturam Christi humanam affecerunt. 2. Quo sensu alii 
repudiarunt. 3. Rectlus illius erit usus, si instrumentum 
conjunctum, non separatum intellisalur. Ariani impie 
illud interpretati. De manu hominis instrumento naturali 
et conjuncto pulcherrimus Aristotelis loeus : aui ad 
sapientiam, et Verbum illustrandum pertinet. 4. De usu 
istiusmodi nominum ulilis cautio; que ex Athanasio 
lucem accipit. 5. De vestitus, et indumcs!i apppella- 
lione; et qui hujus ulilitates sint. Prima est, ut nulla 
sui mulatione incarnatum Verbum significetur. 6. Item 
ut divinitas ipsa passionis expers intelligatur. 7. Tum 
naturas esse distinelas, non autem personas. 8. Sponsi 
vocabulum a Gregorio Papa adjudicatum ab divinitate 
Christi humanitatem assumente, ab Augustino vero adhi- 
bitum. 191 


LIBER OCTAVUS 


IN QUO DE ἐνεργείᾳ, ID EST OPERATIONE 
CHRISTI, AGITUR. 


CapuT [. Explicatur ἐνεργείας propria nolio. 2. Variorum 
nominum exposilio, ἐνεργείας, ἐνεργητιχοῦ, ele. 3. Quid 
proprie sit ex Patribus exponitur. 4. Est substantiva 
motio nature, ejusque not: essentialis : ubi et explicatur 
vox οὐσιώδης. 5. Nullam sine operatione naluram esse: 
tum que sunt ejusdem nalure, ejusdem esse operalio- 
nis : et que diverse nature sunt, diverse operalionis 
esse : ἐνεργείας vari significationes. 7. Explicatur 
prima, qua est δύναμις, sive facultas : et queritur an 
ἐνέργεια illa, de qua cum. Monotheletis certatum est, sit 
actio transiens, an facultas naturalis; fuisse de aclione 
sola controversiam pufant molti scholastici. 8. Sed er- 
rant, idque ex veteripus ostenditur : qui essentiale ali- 
quid et fixum esse quippiam in'icant. 9. Ilaque tum de 
facultate agendi, et. volendi, tum de actione el volitione 
ipsa cerlatum est. 10. Quisitum an omnis substantia, 
eliam inanimata, ἐνέργειαν illam habeat, de qua Patres 
disputant. Cui respondetur, variare Patrum dieta; et 
quamvis nulla non aliquam ἐνεργειαν habeat, tamen 
insignem quampiam ab nonnullis intelligi. 11. Etiam 
πάθος, id est passionem ἐνέργειαν censeri : el. quid 
passio sil exponitur. 12. Declaratur Aristotelis quidam 
locus eo perlinens. 199 


INDEX 


CaPLT Il. Utrum ἐνέργεια, suppositi sit, an naturz. 1. 


Consituilur primum differentia nature, et suppositi. 
Naturam nihil agere, nisi subsistentem. 9. Expenditur 
vulgare illud effatum, Actiones esse suppositorum , an 
apud Aristotelem exstet, et an verum sit utrinque dispu- 
tatur. 3. Suppositum est natura ipsa subsistens. Itaque 
non recte dubitatur sine actio naturis, an supposito tri- 
buenda. 4. Ostenditur tamen, aelüionem esse nature 
polius, qua natura est, imputandam, quam ut est subsis- 
tens : idque praelara Maximi sententia demonstratur. 
9. Aristolelis quidam locus illustratur, et exponitur. 205 


CaAPvT III. De Monotheletarum hxresi. 4. Non eos fuisse 


primos auclores dogmatis sui; sed ante hos Beronem 
quemdam; 2. tum Arianos 3. et Apollinaristas. 4. Nec 
non Eulychianos. 5. Deelaratur ratio, cur non illis potius, 
quam Monotheletis inscripta sit heresis illa. Duas naturas 
agnoverunt Monolheletze. Sed in proprio explicando dog- 
mate discordes fuerunt. 7. De operatione theandrica, et 
quid de ea senserint illi eujusmodi «nam illam interpre- 
lati sunt. 8. Dissidium super hac re Monophysitarum 
Coluthi, ct Themistii. 9. Unitione unam esse aliqui 
dixerunt. 10. Variz ludificationes aliorum. 208 


CaprvT ]V. Disputatur utrum Monotheletz facultates, sive 


polentias operandi, et volendi, an solas actiones detraxe- 
rint humane Christi nature. Communis theologorum 
opinio, facullates ipsas negatas fuisse. 2. Quam nonnulli 
improbhant : sed melius tuentur alii. 3. Quibus Patres 
sufiragantur imprimis Greci, ut Maximus, et Damasce- 
nus. 6. Et rationibus eadem illa sententia fuleitur. 7. 
Dissolvuntur ea, que in contrariam partem opponuntur, 
ut sole actiones detraet:e videantur. 8. Hereticorum in 
dogmalibus suis coneinnandis inconstanlia : et cur Mo- 
notheletze facultates eliam ipsas, et non solas operationes 
hominis ademerint. Christo. 213 


CapeuT V. Allera questio disceptatur, cujusmodi ἐνέργεια 


Monotheletze negaverint. 1. Solam  voluntalis actionem 
pulant aliqui subtractam ab illis fuisse. 2. Sed errare 
illos ostenditur, ac primum probatur ἐνέργειαν a volun- 
late separasse hereticos illos, et. utramque negasse. 6. 
Quod idem ex Patribus adstruitur. 217 


CaeuT Vl. Explicatur accurate Monotheletarum dogma ; 


1. ac primum de ἐνεργείᾳ agitur, ejusque motione. 2. 
Qua ratione differt ἃ voluntate. 3. Monothelelas non 
solas acliones Christi humanitali detraxissse, sed eliam 
potentias, et cur ila senserint. Tacite illos Monophysi- 
larum dogma fovisse. 4. Quod certis probatur rationi- 
bus, et ab Apollinari profectum ostenditur; 5. tum ex 
Sergio et Macario confirmatur. 6. Contra hoc objecta 
nonnulla solvuntur; 7. et Monotheletarum genuina sen- 
lentia accuratius explicatur. 221 


CapuT VIl. 1. Duas, ae diversas operationes esse Christi, 


probatur imprimis e Scripture testimoniis. 2. (Que 
nonnullorum Patrum usu roborantur. 3. Tum ralione 
theologica, qu: primum ex naturarum numero et diseri- 
mine pelitur, quod unaquaque propriam exigit operatio-- 
nem. 4. Quod argumentum synodalibus sententiis, et 
Patrum testimoniis fuleitur. 8. ltaque Monoltheletas 
unius nalurz assertores fuisse convincuntur. 9. Alterum 
argumentum, quod si una esset operatio, nec simplex 
foret, nec composita. Ν 225 


CaPvT VIII. Operationem in Christo duplicem fuisse, id 


est sus quamque nalure congruentem, ex  velerum 
Patrum placitis ostenditur, qui ante Monotheletarum 
exorlam heresim floruerunt : ac primum ΟἸ οἱ auctorcs 
proferuntur. 232 


CaPuT ΙΧ. Eadem pro numero naturarum diversilas ope- 


rationum ex Lalinis Patribus colligitur. 243 


INDEX 705 


CAPUT X. Explicatur natura, et propria ratio operationum 
Christi, qu:e θεανδριχαὶ Grecis, Latinis Deiviriles no- 
minantur. 2. Exposita primum notio vocabuli θεανδοιχὴ, 
qua naturas duas exprimit. 3. Non unam significat ope- 
ralionem; et fucus in eo Monotheletarum. 4. Triplex 
genus operationum Christi, unum mere divinum, secun- 
dum mere hnmanum, tertium ex utroque mistum. 5. Hoc 
lertium appellari a Dionysio precipue θεανδριχὸν vete- 
res arbitrantur. 6. Sed latius patere videtur ; quod ut 
intelligatur, primum radix appellationis istius explicatur, 
qüze est unilio substantiva naturarum duarum. 7. Utrum 
el operationes ipse similiter unite sint quzritur; ac 
primo commemorantur qui id negant, tum qui affirmant 
8. Hi vero posteriores multum ab hereticis discrepant ; 
nec in nnam operationem duas conjungi asserunt. 10. 
Proponuntur modi qualuor ex Patribus unitionis opera- 
ionum Christi. 11. His quintus additus ex personali 
Verbi proprietate, quz. in operationes humanas aliquid 
confert, et. eas deificat. 12. Quod veterum auctoritate 
probatur. 13. Proponitur questio difficilis, quomodo 
operalio divina, ex qua qna tàeandrica dicitur constat, 
propria sit Verbi, cum sit totius Trinitatis. 14. Expli- 
catur ista questio ex eo quod operatio divina, perinde 
ac natura, non aliter quam determinata personali Verbi 
proprietate in unitionem illam venit. 248 
CaPvT ΧΙ. Regule quedam, et effata colliguntur ex anti- 
quis, quibus Christi operationes illustrantur : prima est, 
operationes omnes Christi unius, et ejusdem operantis 
esse, qui humana simul egit, et divina. 5. Secunda 
regula : Elsi unus sit operans, distinctas inter se tamen 
operationes esse. 7. Terlia regula, non agere separatim 
naturam unam ab altera, sed conjunctim. 10. Quarta 
regula ; tametsi unus sit operans, distinguendum tamen, 
quid ex quaque natura faciat. Qu: regulze ex antiquorum 
placitis explicantur, et illustrantur. 955 
CaruT XII. Reliqui de theandricis operationibus regule 
proponuntur. Quinta, actiones omnes humanas in 
Christo, etiam naturales, ex. nutu divinitatis gubernatas 
fuisse. 4. Monothelelarum, in ea re fucus. 7. Regula 
sexta, carnem instrumentum fuisse Verbi. 9, Instrumenti 
ratio declaratur. 11. De instrumento Maximi locus insi- 
gnis illustratur. 14. Septima regula : Ea sola per carnem, 
velut instrumentum, egisse Verbum, qui ad salutem 
nostram pertinent. 15. Octava regula : Non solam 
transeuntem operationem a Verbo communicatam humans 
naturz füisse, neque Christum ἐνεργούμενον dici posse. 
Ubi quid ἐνέργεια, et ἐνεργούηενος sit, exponitur. 21. 
Nona regula : Operationes Christi, etiam communes 
nobiscum novas, et excellentes fuisse. 262 
CaAPvT XII. Monothelelarum objectiones precipue contra 
duas operaliones Christi solvuntur. Harum prima, quod 
unus sit. operans. 2. Ridieula przscriptio eorumdem 
hereticorum. 3. ]tem  opponebant humanae natur: non 
fam ἐνέργειαν propriam esse, quam πάθος. 4. Alia 
objectio, quod cause agentis, et instrumenli una Sit 
operatio. 5. Alterum genus objectionum ex Patrum auc- 
torilate, velut Dionysii, et Cyrilli. 6. Cyrilli locus expli- 
calur ex Maximo, 7. nec non Gregorii Nysseni. 914 


Tow. VI. 


LIBER NONUS 


IN QUO DE VOLUNTATE CHRISTI DISSERITUR. 


Capur I. De voluntate quidam alibi diea repetendo per- 


stringuntur. 1 Voluntatem, sive volitionem ab ἐνεργείᾳ 
discerni; ac tam pro facultate ipsa, quam pro actione 
sumi : 2. Quid sit θέλησις, et βούλησις. 3. De volun- 
tate naturali, sive cuctzz, et ὑποστατιχῇ, sive γνωμιχῇ. 
$. Voluntatem alias spectari ut. est natura, alias ut est 
libera. 6. Actionum series in libera voluntatis operatione 
summatim proponitur. 7. De Chrisli libera voluntate 
disputandi aditus; et cur de liberlate universe in sequen- 
libus agi oporteat. 219 


CapuT II. De liberi arbitrii natura, οἱ definitione. 1. Cujus 


ea notio communis traditur, ut sit potestas unius e duo- 
bus asciscendi, aut refutandi, nulla necessitate con- 
stricta. 2. Cui heretici, et novi Dogmatistze reclamant, 
dum necessitatem negant cum libertate pugnare circa 
ugum idemque. Quid sit indifferentia liberi arbitrii pro- 
pria, eique naturalis. 4. Veterum Patrum, ac primum 
Grecorum testimoniis probatur, arbitrii liberi naturam in 
ea utriusvis eligendi potestate citra necessitatem, esse 
conslitulam. 283 


CapruT III. Demonstratur ex Latinis Patribus eadem notio 


libere voluntatis, in indifferentia, id est utriusque pote- 
Slate sita, quz? cum necessitate, ac determinatione pu- 
gnat. 293 


CaAPruTIV. Eadem liberlatis, et liberi arbitrii nolio ex pro- 


prielate vocum ostenditar, quibus illa describi, ac decla- 
rari solet. 1. "Ez' ἡμῖν. 3. ᾿Κξουσία, et αὐτεξούσιον 
qui est libera potestas. 5. Cum aliquid in potestate 
nostra esse dicitur, duo semper intelliguntur, quorum 
allerum eligere possumus. 6. Quod ex Apostolo demon- 
stratur, 7. Tum ex Augustino. 11. Declaratur locus 
Joannis ex Evangelii capite primo, ubi scriptum est, 
Dedit potestatem filios Dei fieri. 12. In quo lixretico- 
rum falsa interpretatio refellitur ; qui dignitatem intelli- 
gunt. 13. Melius interpretem nostrum potestatem ver- 
lisse, ut sit libera facultas, et licentia. 14. Nec jus, ut 
alis placet, significari. 15. Confirmalur auctoritate 
veterum nostra illa sententia. 16. Tum ex vocabulo 
χύριος, quod libero arbitrio tribuitur. 18. Usitata liber- 
latis exprimendz formula. 301 


CapbvT V. 1. Ex Patrum testimon is supra citatis dao col- 


liguntur libertatis propria : alterum, repugnare huic 
necessitatem absolutam : alterum in indifferen!ia esse 
positam. 2. Cujusmodi necessitatem hzretici opponant 
libertati. 3. Violentiam non perimere liberlatis usum. 
4. Nonnunquam necessitatem simplicem :nalurz consen- 
tanez rei, appellari vim. 5. Ostenditur ex concupiscen- 
tie motibus violentiam non tollere libertatem. 6. Liber- 
tas duplex, ut el necessitas proponitur : et omnes inter 
se comparantur. 8. Necessitas simpliciter posita s:epe vim 
significat : et voluntas, liberum arbitrium. 9. Probatur 
ex fatali necessilale, simplicem minimeque violentam 
necessitatem perimere libertatem. 10. Quod ex veterum 
auctoritate confirmatur. 13. De indifferentia, cujusmodi 
liberlatis essentia continetur. 14. Novorum Dogmaatista- 
rum in ea fucus : et quemadmodum in Deo, ac beatorum 
libera voluntate reperitur. 312 


45 


106 


CapruT VI. Duas in Christo voluntates inesse demonstratur, 


primum e Seripluris. 2. Przsertim que obedientiam 
ilius exprimunt ; 4. tum ex Patribus Grecis; 7. nec non 
Latinis. 10. Item ex conciliis. 11. Horum omnium argu- 
mentum praecipuum fuit, quod natura qualibet suam ei 
propriam operationem exigit. 320 
Ολρυτ VII. De libera Christi voluntate, 1. qui naturalis 
primum hominis esse proprietas ostendilur : 2. ct argu- 
mentis probatur. 3. De naturali, et hypostatica volun- 
late, sive γνωμιχῇ : ἄς cur non hec triplex in Deo sit. 
9. An γνωμιχὴ fuerit in Christo : ubi primum explicatur 
quid sil γνώμη. 6. Hanc in Christo negant aliqui fuisse ; 
1. quomodo nos'ra voluntas bono sit affixa, et. quomodo 
idem in Christi voluntate fuerit. 8. γνωμιχὴν volunta- 
tem hypostaseon discrimen habere. 9. Quibus de causis 
γνωμιχὴν voluntatem Christo Patres ademerunt. 10. 
Quo sensu sit admittenda. 991 


CAPUT VIII. Non solum voluntates in Christo fuisse duas, 


sed etiam liberas, et indifferenles uirasque, nec ulla 
necessitate determinante conslrictas ostenditur. 1. Duo 
in voluntate spectari, quod natura sit, et liberum arbi- 
trium. Proponitur difficilis questio quomodo in Christo 
vere libera voluntas constiterit ex veterum opinione, qui 
solas naturales voluntates illi tribuerunt; non γνωμιχάς 
2. Respondetur ci quzstioni; atque imprimis docetur 
affecliones omnes naturales, et appetitiones in Christi 
libera fuisse potestate, ex quo summa illius libertas colli- 
gitur; 3. tum eliam hypostalicas liberas fuisse. 4. Cujus- 
modi Christum habuisse monstratur. 5. Huic libertati 
Christi non obstare ejusdem impeccantiam; et novi dog- 
matist:e notantur. 6. Itaque qusstio proponitur, quomodo 
Christus liber, et indifferentia voluntatis pr:editus esset, 
eum palerne omnibus voluntati paruerit. Et respon- 
detur, nullum ei absolutum morlis oheundz przceptum 
impositum fuisse. 8. Quod deinceps aucloritate Patrum 
adstruitur. 12. Ex quibus tofa quieslio deciditur. — 333 
Caput IX. An duzfuerint in Christo contrari: voluntates92. 
Eas ex oratione colligi, qua in horto Patri supplicavit. 
In qua tamen nodus quidam inestex Athanasii exposi- 
lione. 3. Qui ut dissolvatur, observari debet, ea que de 
Christo dicuntur, vel ratione persons accipi, vel ralione 
naturarum. Christi duplex oratio secundum eamdem 
naturam. Á. Posteriorem ex persona divinitatis non. ab 
illofusam esse. 5. Non fuisse contrarias ambas istas 
voluntates. 6. Quod deinceps ex Patribus ostenditur. 
1. Persona humanitatis quo sensu a Palribus usur- 
petur. 8. Orationis Christi quedam interpretationes haud 
ila probabiles ex antiquis allat:e. 10. Ideo non esse contra- 
rias voluntates in illa oratione Christi, quoniam humana 
condilionata fuit, 339 
CAPUT X. Deiis quz adversus Catholicos object sunt. ab 
haereticis pro unius voluntatis defensione. 1. Primum 
qua ex Patribus collecta proponebant, ut ex. Athanasio ; 
2. cujus mens explieatur: 3. tum ex Gregorio Nazian- 
zeno; 4. ex Ambrosio. 5. Ex llonorio Papa, et aliis. 
1. Argumentum illorum praecipuum eluditur 345 


INDEX 


LIBER DECIMUS 


IN QUO HUMAN/JE IN CHRISTO NATUR/E PROPRIE- 


TATES EXPLICANTUR, QUAS ἐπιγεννηματιχὰς GRJECI, 
LATINI ACGIDENTES, ET CONSECTARIAS VOCANT: 
ET IMPRIMIS EJE QU/E AD CORPUS PROPIUS 
ATTINENT. 


CapuT 1. De humanz in Christo nature dotibus 1. Qua- 


rumradix est, quod illa sit natura Verbi propria. 2. Hujus 
multa sunt consectaria: primum, quod substantivo nexu 
cum Verbo copuletur. 3. Alterum, ut quidquid illi acci-- 
dit, id Deo accidere dicatur. 4. Tertium, ut unus sit 
filius Dei cum Verbo. Quartum, ut operationes carnis, 
proprie sint Verbi. Quintum, ut caro deificata sit: 
Sextum, ut sit vivifica. 5. De deificatione deincers illius 
dispulatur. 6. De ea re Gregorii Nysseni memorabilis 
sentenlia. 8. Ea ut exponatur, quiddam observatum de 
duplici genere proprietatum. 9. De prioribus non est 
iatelligendus Gregorius, cum humanitatis affecliones pro- 
prias dixit absorplas in Deum, sed de poslerioribus. 10, 
Quas post resurrectionem deposuit. 11. Hanc eliam vim 
habere caritatem, ut totos nos in Deum transformet, 12. 
De qua re Origenis exculitur opinio. 13. Duo vitanda 
pericula, cum de lis agimus: Allerum, ne naturarum 
in Christo conjunclionem solo affectu, et σχέσει metia- 
mur. 14. Alterum ne a seipsa excidisse, et in divini- 
tatem mutata esse putelur humanilas. 319 


Capur II. De virtute vivifica, sive vitz? maxime spiritualis 


communicande vi, quam ex consorlio divinifalis accepit 
humana Christi: natura. 1. Probatur illa ipsa ex. Cyrilli 
maxime testimonio. 2. Tum aliorum. 5. Objectus ex 
adverso locus ille: Caro non prodest quidquam, cvjus 
interpretatio affertur. 7. ldipsum ex Eucharistie Sacra- 
mento demonstratur a Patribus. 8. Quemadmodum caro 
vim illam exerceat: et Anonymi calumnia disculitur. 
9. Cyrilli sincere catholica [1465 adversus eumdem Anony- 
mum approbata. h 351 


CapuT III. De carne, sive corpore Cheüsti, an obnoxium 


corrupte fuerit. 1 Imprimis constituitur, veram in illo 
fuisse carnem ; nostrzeque pcr omnia citra peccatum simi - 
lem, 2. Duplex genuscorruplionis. Acephalorum contro- 
versia de Christi corruptibili, an incorruptibili corpore. 
3. Leontii locus, in quo illorum opinionem exponit. Quam 
idem refellit, et naturalem corporis Chrisli statum in hac 
vita fuisse demonstrat corruplioni obnoxium. 5. Due 
species affectionum corporis, quarum ali: culpa carent; 
ali: ad culpam incitant. Has non assumpsit Christus; sed 
priores tantum. Ὁ Quod probat idem Leontias, et adver- 
sariorum argumenta dissolvit. 8. Velut hoc inter alia, 
Christi corpus simile ei fuisse, quod Adamus habuit ante 
peccatum. Quod negat Leontius, et mortale, ac corrup- 
libile docet fuisse ante resurrectionem. 9. Idem et Patri 
bus videri. 10. Fulgentii de illa quszstione luculenta 
disputatio. 11. Item Theodori Abucars. 363 


CAPUT IV. De controversia. quadam Philippi Abbatis, et 


Joannis cujusdam, utrum natura humana Christi infirma 
fuerit, el naturaliter famem, sitim, dolorem, et id genus 
alia perpessa sit. 1. Philippi negans opinio proponitur. 
J. Joannis contraria. 4. Hunaldi cujusdam de utraque 
senlentia; ita naturales fuisse passiones illas, ut. non 
preter voluntatem obreperent. 5. Fuisse infirmitatem in 


INDEX 707 


liumana Christi substantia. 6. Boetiilocus insignis, quo 
proposita ques'io deciditur, ac de triplici Adami statu. 
7. Christum revera passiones illas sensisse. 8. Excel- 
lenti tamen modo, ut e: voluntatem nonantecederent. 368 
ΟΑΡΌΥ V. Veterum quorumdam opiniones παράδοξοι de 
affeclionibus, et passionibus, qu: human Christi naturze 
contigerunt, illustrate, el expensa. 1. Hilarii locus, in 
quo sensum doloris detrahere Christo videlur; 4. Varie 
ab quibusdam explicatus. 5. Nonnulli Hilarium  retrac- 
lasse sententiam volunt: et quo in libro id fecisse videa- 
tur. 7. Refellitur hic error. 8. Clementis Alexandrini non 
dissimilis notata sententia. Valentini hzretiei jocularis 
error. 9. Castigatur. 10. Chrisium corpore deformem 
arbitrati quidam, 11. sed refutati. 312 
CAPUT Vl. De statu corporis Christi post resurrectionem. 
1. Incorruptibile qui dicatur ante, el post res«rrec'ionem . 
2. IFerelicorum opinio, post resurrectionem mutatum esse 
corpus Christi putantium. Spiritualis illius conditio 3. De 
qua nolanda Anselmi senlenta. Ejusdem argumentum 
quod per clausas januas, et obstan!ia queque penetra- 
verit. 4. Calvini calumnia, Ubiquistarum errorem Catho- 
licis. falso tribuentis. 5. Refellitur Grecorum primum 
Patrum auctoritate, qui Christum per clausa penetrasse 
obstacula docent. 7. Tnm Latinorum. 3:9 
CaPuT VII. De Immensitate, quam Ubiquitalem | vocant , 
utrum carni, vel. hu mana Chrisli natur: . communicata 
sit. 1. Monophysitarum varia sententia de ratur: human: 
in divinam mutatione, quam aliqui post resurrectionem 
demum esse factam asseverarunt. 2. Eusebius Ciesariensis 
ubiquitatis propugnator creditis. 3. Lutherus, cjusque 
assecle eamdem  adstruxerunt. 4 Übiquislarum | opinio 
proponitur. 5. Ea eeneratim in conciliis damnata est. 
6. Atque ex. Seripluris primum  refellitur. 8. Tum ex 
generalibus syaodis, et Symbolis. 10, Sancti! Nicephori 
insignis loeus deeadem h:wresi decretis synodalibus pro- 
scripta. 384 
CaPuT VIII. Ubiquistarnm heresis antiquorum testimoniis 
oppugnzla, primum Grzecorum. 1. Quae generatim concepta. 
2. Post singulorum, ut Hippolyti, 2. Athanasii, 4. Cyrilli 
Hierosolymitani, Eustathii Antiocheni, 5. Gregorii Naziani- 
zeni, Nysseni, Chrysostomi, Titi Bostrensis, Theo:loreli, 
6. Cyrilli Alexandrini, 7. Amphilochii, 8 Justini, Ephrze- 
mii, Maximi, Andres Cretensis, 9. Anastasii Sinailz, 
10. Joannis Damasecni, Abucare, Theopha.is Ceramei, 
11. Saneli Nicepliori contra 2conoclastas, (Ecumenii. 389 
CaAPUTIX. Latinorum Patrum testimonia, quibus eadem 
carnis in Christo omnipresentia, sive ubiquitas refellitur, 
1. Hilarii, Ambrosii, 2. Hieronymi, 3. Augustini, 4. 
Gregorii Pape, Cassiani, Capreoli, 5. Leonis Pape, 
Chrysologi, 6. Fulgentii, 7. Ferrandi, Maxentii, 8. Vigilii, 
9. Arnobii junioris, Bedze, Stephani /Eduensis, Adelmani, 
10. Anseliwi, Ruperli, Hugonisa S Victore. 396 
CapeuT X. Ex. superioribus Patrum tes'imoniis colliguntur 
ratones, ob quas immensitas divina naturam humanam 
formaliter non afficit. 2. Quarum przeipua est, quod 
non possit communicari proprietas aliqua. divina, quin 
natura ipsa communicelur, ita ut Deus formaliter sit. id, 
cui applicatur. 3. Non eo modo communicari divinam 
naturam, ejusve proprietates hnman:e naturx. Enuntia- 
lionum genera duo, cou6Zu.x7x et παρασυμέάματα, ex 
Stoicis explicata. 4. Ubiquis'arum sophisticze cavillationes 
diluuntur. 6. Ex zterüitate maxime confulantur: qua 
cerle humanitati non communicatur, cnm non sit ab 
slerno; fucus eorumdem neganlium immensitatem esse 
proprietatem divinitalis. 7. Eorum.!em hiere'icorum latens 
veuenuin, opinantium in unilione hypostatica non divinas 
ipsas proprietates, sed dona Spiritus sancli creata iin 


communionem cessisse. 8. Qus opinio confulatur. 
9. Anonymi Cyrillomastigis, qui libro sexto refutatus est, 
calumniae in Cyrillum, quem Ubiquistam facit. 10. Ever- 
tuntur ez::dem, locis iis exposilis, unde falsa suspicio 
petitur. 401 


LIBER. UNDECIMUS 


QUI EST DE ANIME CHRISTI PROPRIIS ORNAMENTIS, 


CAPUT I. 1. De scientia Christi primoagendum proponitu:; 


et ea mulliplex distinguitur. 2. Generatim aliam in 
Christo increatam, et divinam esse scientiam ; aliam 
creatam, et. humanam. 3. Ulrum hae posteriore. omnia 
cognoverit Christus, quie in aliqua differentia temporis 
existunt. Negasse Theodorum Mopsuestenum. 4. Nec non 
Nestorium; et, quod incredibilius est, Eutychianos aliquos. 
9. Etiam nonnullos e Catholicis exi-fimasse, non. omnia 
nosse Christum : cujus tamen opinionis miligatur offensio. 
9. Opponuntur his alii, qui nihil ignorasse sentiunt. 12. 
Idipsum rationibus tribus ex Joanne Damasceno collectis 
probatur. 15. Deciditur controversia, et docetur nihil 
penitus ignorasse Christum, ne judicii quidem extremi 
diem. 409 


Capcr I 1. De eo, quod sapien!ia profecisse dicitur Chris- 


tus; utrum ex eo colligi possit, in illo inscitiam | fuisse. 
2. Heretici hoc. affirmarunt. Theodorus Mopsuestenus, 
et Nestorius, Christum revera profecisse putantes. 3. 
Nonnulli e Patribus asseverarunt, 4. Anbrosii locus de 
ea re perplexus illustratur 7. Alii Patres negant verum 
illum fuisse profectum ; sed sic eum interpretantur, ut 
pro setatis incremento, majoris cujnsdam indicia sapien- 
li: dederit. 8. Quorum deinceps expenduntur sententize, 
qui ab iisdem interdum contrari: profieisevntur. 418 


CAPUT III. Ecquid perfeeta. cognitione Christus homo divi- 


nitatem comprehendat. 1. Ferrandus hane questionem 
proposuit Fulgentio Hic autem affirmando respondit : 
2. et rationibus aliq.ot probavit. 3. Diserimen tamen 
constituit inter divinam, et humanam sci«ntiam. 4. Hugo 
Victorinus in eadem fuit opinione. 6. Sed ea refellitur ; 
1. et ejus firmamenta labefaetuntur. 8. Magistri Senten- 
liarum eadem fuit sententia 9. Cujus ludicra ratio refu- 
tatur. 10. Excusantur probabili ratione Patres illi, qui 
anima Christi omaiscientiam, et comprehensionem divini- 
latis imputant. 426 


CapuT IV. De multiplici anim: Christi scientia. 1. Hugonis 


Vietorini falsa opinio, nullam aliam, prefer inereatam, 
in Christo homine fuisse sapientiam. 2. Ea vero refellitur, 
et quistio proponitur, an Christi anima beata Dei visione 
potita sit ab ortu ipso: respondeturque, sine ulla dubita- 
tione, vel controversia, illam habnisse. 3. Quod deinceps 
probatur e Scripturis, et Patribus 4. Joannis locus in 
Evangelii capite primo illustratus. 5. Auguslini de ca re 
lestimonium. 6. Alia, que ab nonnullis asseruntur, haud 
salis expressa. 7. Eusebii Coesariensis locus expenditur. 
8. Chrisi animam beata Dei visione cum in terris degeret, 
potitam esse certissime credendum ; 9. De scientia Christi 
acquisita. 430 


CapuT V. De Christi hominis sanctitate. 1. Quid sit sanc- 


titas. 2. Triplici ex capite colligitur quanta in illo sanc- 
titas fuerit, quam quidem requirebat primum cayilis digni- 
las. 2. Ex Adami comparatione illustrata. 6. Tum 


708 


» 


Mediatoris functio: nec non Pontificis. 7. Adeo ut infi- 
nita fuerit. 435 
CAPUT Vl. Degratia Christi: 1. quid eo nomine signifi- 
ficetur : Hujus specimen in Incarnatione potissimum exsti- 
Hit. 2. Quod nullis omnino meritis ei concessa fuerit. 
À. Eamdem et ipse sibi tribuisse dicitur. 6. —Fu'gentii 
locus illustratur, et Auguslini. 6. Plenitudinem gratize, 
ct Spirilus S. quomodo habuit Christus. 438 
C^PuT VII. De formali, ut vocant, causa sanclitatis humana 
Christi naturz. 1. Hanc i psam esse divinilalem ex Patribus 
ostendilur, ex quibus insuper ad idem probandum argu- 
menta colliguntur. 5. Velut quod naturalis non adoptivnssit 
Deifilius: tum quod naturalis illi sit sanctitas, et gratia, 
6. Non adventitia : nisi quatenus humana in se, ac citra 
Verbi conjunctionem, natura consideratur. 7. Aliud argu- 
mentum ex eo, quod deificari natura humana dicitur; nec 
non ex variis similitudinibus, qu: a Patribus adhibentur. 
8. Item ex eo, quod in Novo Testamento sancti ac filii 
Dei per ipsammet divinitatem  efficimur. 9. Eximius 
Cyrilli locus de sanctifieatione Christi et human: nature 
unilione cum Deo, illustratur et enodatur. 10. Duplex 
in eo conjunclionis ralio altera per hypostasticam 11}}1-- 
tionem ; altera per mutuam dilectionem, qu& σχετιχὴ ab 
Cyrillo vocatur. 11. Christi sanclifiatio exemplar est 
nostre secundum utrumque? modum unilionis. 32. Apos- 
toli ad id loca pertinentia declarantur. 443 
CaPrT VIII. Argumento alio probatur ex antiquorum son- 
tentia, humanam naturam in Christo sanctificari divini- 
iate ipsa: quoniam ungi hac illa dicitur. 1. Quo nomine 
gratia significatur. Ea porro unctio, divinitas ipsa con- 
stituitur a Patribus ia Christo. 2. Aut Spirilus sanctus. 
3. Qui et inhabitatio hujus in illo vocatur. 5. Cur Spi- 
ritu saneto auctus dicatur. 6. Non divinse nature, sed 
humans ralione unctum esse Christum, late ex antiquis 
ostenditur. 6. Nonnulli tamen Christi nomen divinilati, 
tanquam proprium, vindieant. 450 


CapPuT IX. De Christi, id est uncti vocabulo. 1. Summa 


eorum quie capile antecedente dicla sunt. Nestorii de 
Christi nomine sensus. 2. Veterum Patrum usus in eodem 
naturis duabus accommodando. 3. Explicatur appellatio 
ipsa Christi; et quibus personis olim tributa sit. 5. Eu- 
sebii de illa sententia perpenditur. 6. Cur Christo con- 
veniat, vari& cause recensentur, velut quod luctator 
fuerit contra. diabolum. 7. Quod illuminaverit: tum ob 
perpetuitatem gratie et sanclitatis : enjus symbolum est 
oleum. 8. Quandonam unctus fuerit Christus. Nestorii de 
tempore falsa opinio refutata. 9. Cur in baplismo Spi- 
ritus sanctus in Christum sit illapsus. Cyrilli locus diffi- 
eilis exponitur, qui plusculum tribuere videtur unctioni 
illi in baptismo facete. 10. Et aliorum deinceps expositze 
sententie ; Ut Hieronymi. 13. Et Ruperti. 14. Explicatur 
locus e Psalmo xLiv. Proptera unzit te Deus, etc. ac 
probatur unctionem illam non in baplismo, sed in con- 
ceptu esse factam. 459 
CaPuT X. De Christi ἀναμαρτησίοα, quam impeccantiam 
appellamus, cujusmodi, et qua ex causa in illius humana 
natura fuerit, 1. Ea duplex conslituitur: una, que pec- 
cauum aufert: altera, que potestatem etiam peccandi. 
9. Hic in solo Deo reperitur; quia solus immutabilis. 
4. In Christum hominem itidem convenit. 6. Quod illi 
hypostaliea tribuit unitio : idque ex Patrum deinceps tes- 
limoniis ostenditur. 9. Quorum aliqui naturale es e di - 
cunt illi, ut peccare non possit. 10. Ac nonnullis simi- 
litudinibus eadem impeccantia declaratur ἃ veteribus. 
13. Demonstratur ilidem ex iis, que de conditione, ac 
satu. humanitatis in. Christo disputata sunt antea : velut 
quod carnalibus, et vitiosis cogitationibus caruit. 15. Tum 


INDEX 


quod propria Verbi facta sit caro: quod deificata, ac 
vivifica facta sit. A61 


C*puT XL De Christi ἀναμαρτησία rursus agitur, ad eam-- 


que notata quedam. 1. Hzreticorum quorumdam opinio 
carnem omnem inquinatam esse : 2. Quam a Fl'latonicis 
acceperunt: 3. Christus similitudinem habuit carnis pec- 
cali, non carnem peccati 4. Neque vitiosas cogitationes 
habuit. 5. Quze ex originali peccato manant, 4" οἀ nul- 
lum fuit in Christo. 6. Idque ex disputatione Patrum 
coutra Monothelelas adstruitur. 7. Maximi Martyris locus 
exculitur. 8, Probatur insuper ex. Augustino illum per- 
turbationibus caruisse. 9. De passionibus, et propas-io- 
nibus quarum hz fuisse dicuntur in Christo, non ille. 
Hieronymi locus expensus. 10. Explicatur apertius am-- 
barum illarum differentia. 11. Leonis locus, quo Christi 
ilustratur ἀναμαρτησία. 12. Quomodo  tenlatus 
fuerit 411 


Cap.T ΧΠ. De sanctitate Christi quiesita per saturam non- 


nulla proponuntur. 1. Ac primo ratio profertur, ob quam 
videri potest peccatrix caro Christi nominanda, ex com- 
muni Patrum decreto. 2. Preserlim 'Tertuliiani : quod 
lamen explicatur. 3. Refelliturii, qui, ut caro Christi ab 
omni vilio remota censeatur, necesse putant beatam Virgi- 
nem ab originali eximere macula. 4. Vera ralio, propter 
quam etiamsi B. Virginis caro infecta fuisset, non itidem in- 
quinta esset Christi caro. 4. Altera questio an in lumbis 
Abraham decumata Christi caro fuerit, Non fuisse responde- 
lur ex Augustino. 6. Tertia quzstio, utrum pr:ter causam 
illam sanelitatis in humanitate Christi, alia petenda sit ex 
habiti gratie, atque an istam ille habuerit. "7. Fuisse 
probatur in Christo.. 8. Cujus ab S. Thomo allata ratio 
potissimum expenditur. 9. Qus ex Cassiano firmatur. 
10. Donis Spiritus sancti praeditum fuisse Christum, ex 
Isaia demonstratur. 11. Refellitur eorum opinio, qui 
sanelitatis, et impeccanli: Christi causam non putant ex 
hypostatica conjunctione repetendam. 12. Cur increata 
sanclilate, velut forma, homo Christus sanctus fueril, 
cum ex alis atiributis denominationem non tra- 
xerit. 483 


CaAPuT XIII. De predestinatione Christi. 2. Proponitur et 


ilustratur Apostoli locus, unde mata qusstionis illius 
occasio. 3. Quid sil δρισθῆνοι. 4. Duplex interpretatio 
loci Apostoliei, Gracorum una, altera Latinorum; quid 
sit deslinare; et preedestinare. 5. Quomodo Christus prz- 
destinutus sit, ex Apostoli mente. 6. Et quemadmodum 
secundum Spiritum, et ex resurrectione morluorum id 
contigerit, 489 


CAPUT XIV. Explicantur ea quie ad predestinationem 


Christi pertinent. 1. Duobus modis spectatur, absolute, 
et comparative. 2. Utraque a SS. Augustino, et Thoma 
declaratur. 3. De posteriore hie agitur. 4. Predestina - 
tionem in Christo agnoscit Augustinus. 5. Qui sine me- 
lito facta, contra quam Nestorius credidit. 6. Christum, 
qua Deus est, non predestinari: 7. Sed ejus humanila- 
tem ad hypostaticam unitionem. 8. An hie homo in 
Christo predestinatus dici possit. Respondetur posse. 
9. Quod in contrarium objectum est, dissolvitur. 
10. Predestinatio cum sit aclio 1ntellectus, non requirit 
in objecto rei abs re discrimen. Expenditur opinio S. Tho- 
me de hae proposilione, homo non dicitur factus Deus, 
sed dicitur pr:edestinatus. 192 


INDEX 709 


LIBER DUODECIMUS 


IN QUO DE EO GENERE ACCIDENTIUM 
PROPRIETATUM 
DISSERITUR QUJE MORALES APLELLANTUR. 


CaptT]. De Mediatore Christo, quid sit mediator, et se- 
quester. 9. (Quo sensu Ariani mediatorem illum agno- 
verint. 4. Mediator duplex, unus naturalis, alter 
moralis. 5. De priore primum agitur, cujusmodi. 
Christum esse monstratur, 6. Ex Apostolo Paulo, 7. 
Tum ex Patribus, imprunisque (Gregorio Nysseno, 8. 
Ex Ireneo, et Hippolyto. 9. Pauli perobscurus de nme- 
diator? locus explicatur, et illustratur. Legis Mosaice 
latio paeli rationem habuit. 10. Quod ex Scriptura pro- 
batur, ut et illius a promissione Abrahamo faeta dis- 
crimen. 11. Hieronymi de illo Pauli loco sententia no- 
tatur. 12. Deinceps aliorum Patrum Graecorum de 
naturali mediatore Christo testimonia. 15. Leontii Βγ- 
zanlini locus eximius de proprietate naturalis media- 
toris. 497 


CAPUT 11. Latinorum Patrum testimonia de Chris:o natura- 


li mediatore, Quid sit arrabo. 3. Auguslini de mediatoris 
naturalis conditione memorabilis lucus. 506 
CaPuTIll. De ratione Mediatoris controversia proponitur. 
1. Mediatorem etiam ante Incarnationem fuisse Dei 
Filium quomodo veteres opinati sint. 2. De eodem 
postquam homo factus est recentiorum  eonfliclus : ac 
primum Stancari, qui ut homo est duntaxat mediatorem 
putat esse Christum, opinio et historia. 3. Huic opposita 
Lutheranorum et Calvinistarum opinio, secundum utrani- 
que naturam mediatorem esse putantium. 4. Calvini, el 
aliorum de ea re disputatio. 5. Refelluntur ambe ex 
adverso posit: senlenlie : δὼ vera, οἱ catholica consti- 
tuitur. 511 
CaPuT IV. Dissolvantur argumenta superiorum duarum 
parium. 1. Ac primum quie a Srancaro de Seripturis 
pelita sunt explicantur. 2. Argumento ejusdem occurri- 
tur, quod e Scholasticis ille mutuatus est. 2. Expendun- 
tur SS. Bonaventurz, ac Thon: Aquiuatis sentenliwe. 4 
Regula quedam in relatione, et opposilione servanda. 5. 
Rursus Stancari argumenta solvuntur: qua ratione me- 
diatoris parles obeat Chrislus. 6. Cur persons ali: non 
fungantur officio media'oris. 7. Patrum testimonia, 
quibus Stancarus abusus est, explicantur. 8. Augustinum 
non, ut ille credidit, et mutasse sententiam. 9. Calvinis- 
larum, et Lutheranorum opposila priori opinio refutatur, 
maxime qua Filius ante Incarnalioaem mediatoris officium 
executus dieitur. 10. Stulta quorumdam ex illis argumen - 
tatio rejicitur, ideo ex wlerno fuisse mediatorem, quia 
omnia Deo sunt presentia, etiam futura. 515 
CAPUT V. Et superiorum capituz doctrina, aliorum hzre- 
licorum false opiniones diluuntur. 4 Ac primura Apolli- 
naristarum; qua differentia sit mediatoris Christi ab 
reliquis eodem affectis — vocabulo. 3. Socinianorum 
Anabaptistarum opinio de iediatore Christo quem. me- 
rum hominem statuunt 4. Refutatur, et explicatur Apos- 
toli locus ex priore ad Timotheum ; Unus Deus, et unus 
mediator Dei οἱ hominum homo Christus Jesus. 6. 
De missione Filii quedam ad rem notata. 7. Reliqua 
Socinianorum argumenta refelluntur. 519 
CaPUT VI. De variis functionibus mediatoris Christi, 1. 


Ac primuni de pacificalione ac reconciliatione : quae ex 
Scripturis illustratur ; tum ex Patribus 2. Sceptri voca- 
bulum Christo attributum ad idem refertur. '3. Natura et 
definitio pacis exponitur : ac constare docetur ordine 4. 
Et tranquillitate. 5. Quomodo Christus illius importandze 
gralia venerit. 6. Triplex genus pacis illalum a Christo 
mediatore; primum hominum cum Deo. 8. Ex quo deri- 
vala pax in homines ipsos. 10 Ac secundum genus impri- 
mis quo hominum quivis secum ipse pacem habet. 11. 
De intest nis perturbationibus paci huic inimicis plura 
exantiquis afieruntur. 13. Quomodu Christus ad illas 
curandas operam adhibueril: primum doctrina sua. 15. 
Que quam efficax sil ostenditur. 16. Tum exemplis, et 
meritis. 17. Et gratia per ilum media'orem parla 520 


CaPuT VII. De tertio genere pacis mutui inter homines ab 


Christo mediatore  conslitute. 1. Praecipua valicinia 
Prophetarum de pace per Christum hominibus impor- 
tanda. 2, Qui ad Augusti tempus, et natalis. Dominici 
plerique antiquorum referunt. 3. Sed non satis illud cum 
historia congruit. Itaque spirituali sensu polius ista sunt 
interpretanda. 4. Que sententia Patrum auctoritale com - 
probatur. 5, Augustini de ea locus memorabilis. 6. chri- 
stiania doelrina ex se inducit ad pacem colendam ; quod 
exemplis ostenditur. 7. Masimi religiosorum institutorum. 
8. Athanasii locus eximius de pace conciliata per Chri- 
stum. 533 


CapuT VIII. De interpellatione Christi Mediatoris. 1. Ad- 


vocatus, el παράχλητος Christus appellatur, et quid 
utraque vox significet. 2. De advocato Asconii locus in- 
signis. Spirilus sanetus quo sensu interpellare vel postu - 
lare dicatur. 3. Christus. proprie ἑντυγγάνειν,, el. inter- 
pellare dicitur. 5. Proponitur quzstio, qui sit advocationis 
ilius, sive interpellationis ratio attributa Christo; alque 
imprimis statuitur, Christum pro se orasse dum viveret. 
6. Paulini Aquileiensis de ea re locus expenditur. 7. Qua- 
ritur deinde an. ad dextram modo sedens Christus oret 
pro nobis. Quid interpellatio ab oratione distet. Tum 
quorumdam opinio negantium orare modo. 9, Quidam eas 
orationes, quas in morla!i fudit corpore, adhue operari 
asserunt. 10. Alii etiamnum orare putant. 11. Οὐ opinio 
magis approbatur. 12. Ut argumenta contraria diluantur. 
discernitur genus orandi duplex. 13. Origenis absurda 
sentenlia. 14. Gregorii Nazianzeni dictum expenditur. 537 


CaPuT IX. De merito Christi mediatoris, et. satisfactione. 


1. Quid meritum a satisfactione distet, et quid illud re- 
quirat. Christum revera meruisse. 2. Pactum cum Christo 
initum a Deo. 3. Merita ipsius infinita fuisse, et offen- 
sionibus, pro quibus satisfecit, multo majora, probatur e 
Sciipturis, et Patribus. 6 Tum argumentationibus ex de- 
menstratis jam principiis deductis. 7. Item ex compara- 
lione redemptionis cum creatione : qua major et potentior 
illa monstratur. σά 


CaPuT X. Ecquid Christus angelorum perinde ut homtnum 


medialor, et salvator fuerit. 1. Origenis de ea re commenta. 
2. Christum angelum esse factum idem putavit ; quod 
Tertullianus refellit 3. Idem Origenes dzemones salvan- 
dos esse credidit. 4. Hieronymi de eo locus expenditur. 
9 Damnala hic Origenis hzresis. 6. Cur homines soli 
post peccatum liberati, non angeli. 7. An redemptor ea- 
tenus angelorum Christus dici debeat, quod bonis perse- 
verandi gratia illius merito tribula sit. Aflirmant aliqui 
quorum argumenta proferuntur ex Scripturz, ac Patrum 
auctoritate. 9. Verum probabilius est, non fuisse Salvato- 
rem Angelorum Christum : idque probatur e Scripturis, 
et Patribus. 11. Solvuntur ea qua in contrariam partem 
allata sunt. 12. Explicantur difficiles loci duo, Augustini, 
et Hippolyti Portuensis. 550 


- 
4 


10 IXDEX 


CaruT XI. De Christi sacerdotio, vel Pontificatu. 1. Quod 


C 


C 


C 


esse mediatoris proprium ostenditur. 2. Christum esse 
sacerdolem. Sed cujus nature ratione, id in qusstione 
positum. Arianorum error, qui qua Deus est, sacerdotem 
esse dicebant. 3. Contra Nestorius asserebat id esse, qua 
honinem, refutitus ἃ Cyrillo. 4. Quinam sacerdos, ut 
homo est, sit. dicendus 5. Non tamen tunc est factus, 
cum baptizatus est, sed in ipsa incarnatione. 6. De offi- 
ciis illius sacerdotalibus, ac primo quod preces pro nobis 
offerat Patri. 7. Νυρ de Mediatore filio Dei, Phi'onis 
Judzi. 8. Alterum officium, quod in hostiis offerendis 
consistit. Explicatur perobseurus locus epistole ad He- 
breos. 11. Altera lociejusdem explicatio. 558 


APUT XII. De sacrificio nove legis, quod ab Chrisli Sa- 


cerdolio respicitur. 1. Primum genus est, quo seipsum 
obtulit i» eruce. 3. Alterum. incruentum. 4 Qund est 
secundum ordinem M«lchisedec. Comparatur Christus cuin 
illo primum ratione personni. 6. Secundo ratione ma- 
terie sacrificio suhjecim, quatenus Melchi:edec panem et 
vinum protulit : et, ut plures existimant, obtulit. Deo 
8. Aut saltem. Christi! corpus et sanguinem adumbravit. 
12. Malachiie praedictio de Christi sacrificio. 566 


APUT XIII. Esse aliquod Nov; Legi peculiare sacrificium 


institutum ἃ Christo, eL hujus corporis, zc sanguinis, 
probatur primum Graecorum Patrum selectis testimo- 
niis. 915 


APUT XIV. Latinorum aliquot Patrum testimoniis ostendi-- 


lur esse. peculiare quoddam in Ecclesia sacrificium, in 
quo Christi corpus, et sanguis offertur. 582 


CaPuT XV. De regia Christi potestate, ejusque regno. 


1. Regem esse Christum e Scripturis probatur. 2. Utrum 
spiritualis an temporalis rex sit, ut homo. Perstringitur 
obiter fabula de Christo sacerdote Aaromito. 3. Videtur 
Epiphanius regiam illi dignitatem attribuere, quatenus ab 
Davide regem ortum traxit ; sed non est necessario con- 
sequens. 4. Videtur spirituale tantammodo habuisse re- 
gnum, et quidem proprie duplici raiione : tuin. qua 
Verbum est. 5. Ac propter idiomatum communionem, 
regia dignitas, quze in Verbo inest, humanitati quoque 
competit : quo sensu dicatur Christus rex idem et sacer- 
dos füisse 6. Probatur non fuisse temporalem regem 
Christum, qua homo est : sed spiritualem. 7. Quo modo 
et Pastor dicatur. 8. Merito spiritualis rex est, quia sa- 
piens : et quemadmodum cseteris in illum dotes regii 
conveniunt. $91 


CaPuT XVI. De judiciaria potestate Chrisli. 4. Regiw ac 


sacerdolalis dignitatis consensio, ralione juslilie, quz 
summa fuit in Chri-to. 2. Idque probatur ex judicis doti- 
bus, praesertim quod carers peccato debeat. ὃ. Deinde 
quod Judex prudentia praestare debet, et incorruptus esse. 
£. Qus omnia Christo apprime conveniunt. 5. An Judex 
sit Christus quatenus est homo. Respondetur convenire 
hanc dignitatem homini : sed ralione divin: polestatis. 596 


CaruT XVIL De Chiisto, qua capul est. 1. Probatur e 


Seripturis cum esse caput Ecclesie. Tria iu capite spec- 
landa, ac primum, quod cum corpore suo arctissime 
conjungilur. 2. Quod ill:stratur Augustini testimonio. 
3. Secundum, quod in eminenti loco positum membra 
c:etera. regit, quod excellentec in. Christo reperitur. Tertia 
capitis dos, uLin membra vim. quamdam derivet, qua ve- 
gelantur, quod et Christus Ecc esie. praestat, non. znora- 
liter solum, sed certo etiam inodo physice. 4. Non solum 
Christum. hominum esse caput, sed etiam angelorum, 
primum quo Deus est, 5. Ac si caput lantumimmodo pro 
principe, et. antecellente sumatur, nemini Christiano de 
e) dubilare fas est. 6. Sed hoc prelerea capitis nolio 
requirit, ut in meribra vini aliquam, et efficientiam deri- 


vet. Id autem Christo ut homo est, convenire monstratur. 
17. Capitis in Christo proprietas latissime patet. 8. lusi- 
gnes duo loci ex Apostolo ad se pertinentes e»posili. 
9. Qui et. illustrantur, primum usitata multorum inter- 
preiatione. 10. Tum novo quadam, et expeditiore. 11. 
Ambrosii de eodem argumento memurabilis locus. 5992 


CapetT XVIII. De perpetuilate Incarnaüonis, et regni 


Christi. 1. Daplex quaestionis sensus ; quorum primus 
hoc capite tractatur, an aliquando desitura sint penitus. 
Origenis error, et Marcelli Ancyrani, quorum ille ad re- 
gnum putavit pertinere, quod secundum divinitatem con- 
venit. 2. Inepta ejusdem opinio de corporibus extinguen - 
dis post judicium. 3. Eamdem materiam tam corporibus 
inesse, quam | spiritibus eredidit Origenes, ut et. theologi 
quidam. 4. De Marcelli heresi. 5. Que multum vexata 
ab Arianis. 6. Etab Eusebio presertim Caesariensi. 7. Ab 
Catholicis quibusdam non satis aecurate refu'ata ; quo- 
modo ex Scripturis convincatum. 8. QuiLus locis fulei- 
retur. 9 ]n synedis damnata: ubi et de illo symboli 
arliculo agitur : Ef regni ejus non erit finis. De quo 
quaeritur, an ab Constantinopolitano primo concilio editus 
sit. 10. De symbolis duobus ab Epiphanio propositis; et 
an prius sit. Niezenum. 12. Explieatur Epiphanii locus. 
13. Regni Christi perpetuitas adstruitur. 666 


CAPUT XIX. An toto saltem illo triduo, quo in sepulcro ja- 


cuit Clristus, divinitas ab anima, vel carne separata 
fuerit. 1. Nonnullos aflirmasse veteres, ut Epiphanium. 
2. Hilarium, Ambrosium: qui et ab anima disjunetam 
videtur exislimasse. 3. Expenditur Apostoli locus quidani 
ex capite primo ad Colossenses. 4. Nonnullorum gravior 
error, qui ab humana Christi natura ante mortem Deum 
volunt esse separatum. 5. Nunquam nein morte quidem 
ab aninia, et corpore disjunetum fuisse Deum, probatur 
ex Patribus. 613 


CAPUT XX. An triduo illo quo in sepulcro jacuit Christus, 


Verbum homo fuerit, 1. Afüirmare theologos duos Ma- 
gistrum Sententiarum, et Hugonem Victorinum. 2. Utrius- 
que firmamenta, 3. Falsam amborum opinionem esse. 
Ac primum — Magistri ratie confutatur: qui asserit ideo 
fuisse hominem, quod cum partibus duabus conjunctum 
fuerit Verbum. 4. Tum Hugonis altera refellitur, existi- 
mantis solam animam rationalem esse hominem. 5. ltem 
solam esse personam. €. Dissolvitur argumentum quod- 
dam, quod probare videtur, non mausisse post morlem 
Christi, unilionem carnis cum Verbo. 619 


LIBER DECIMUS TERTIUS 


QUO DE OFFICIO CHRISTI MEDIATORIS, SIVE 
SALVATORIS ERGA HOMINES POTISSINUM AGITUR : 
HOÀ EST QUATENUS AD OMNES V,S ILLIUS BENE- 
FICA PERTINEAT. 


CapuT I. Conslituitur status quastionis de procuratione sa- 


lutis omrium; ac duplex ejus caput: alterum an. Deus 
omnes salvare velit: alterum, an pro omnibus passus sit 
Christus 2. De primo agitur, et probatur, Deum omnes 
homines velle salvos ex Griecis Patribus, et Lalinis, qui 
ante Augustinum seripserunt; ac primum Greecorum tes- 
timonia eitantur. Ὁ Tum Latinorum. 623 


CaPuT Il. Christum pro omnibus passum esse, efsi non 


omnibus ejus passio fuerit, ostenditur ex Grecorum, ct 


L2 a 


4 
] 


INDEX 744 


Latinorum, qui ante Augustinum floruerunt, aliquot tes- 
limoniis, quorum vis expenditur. 630 
CAPUT III. Quis Augustini sensus de hac controversia fuerit, 
utrum omnes salvos esse velit Deus, ac pro omnibus pas- 
sus sit Christus. 2. Affirmantia ex illo petita loca, quo- 
rum pleraque illestrantur. 6. Maxime insignis unus ex 
libro de spiritu, et littera, quem Novi Dogmatis':e. falsa 
ra'ione detorquent. 641 
CaPur ]V. De Augustini locis aliis, in quibus sentire vi- 
detur nolle Deum omnes fieri salvos. 1. Varig interpre- 
laliones loci illius ex epistola ad Timotheum, ubi velle 
Deus salvos omnes esse dieitur. 2. Quidam in illis in- 
terpretatiouibus animadversa. 3. Tum in exemplo, quod 
Augustinus afferre solet. 4. Hujus mens exponitur du- 
plici voluntate distincta. 5 Que Seripture testimoniis 
probatur. 6. Augustinum sspe voluntatis solius absolutae 
meminisse: qnemacmodum cum de gratia disputat, de 
sola predestiaatorum propria sepius meminit, idque du- 
plici de causa; quarum prior exponitur. 8. Secunda 
ratio, quod ita postulabat suscepta contra Pelagianos 
disputatio, qui indifferentem erga electos et reprobos di- 
vine voluntatis propensionem adstruerunt. 9. ^t Augus- 
linus majorem in illos agnoscebat. 10. Armacanorum ex 
hac observatione calumnia convincilur; tum inscitia 
11. Que ex Augustino refellitur. 641 
CAPUT V. Eorum Patrum, qui Augustino posteriores, et 
hujus addicti doctrinze fuerunt testimonio declaratur : velle 
Deum omnes, etiam reprobos, salvos fieri. 1. Ac pri- 
mum Auzustini de przdestinatione sententia perstrin-- 
gitur. 2 Additamentum Armacani ad illam Augustini 
sententiam, qua ad reprobalionem spectat ; a quo Augus- 
lini illi discipuli multum abhorrent; quorum aliquot 
deinceps propusiti. 3. Velut Prosper; cujus loca com- 
plura referuntur, et. iilustrantur. 654 
CAruT VI. Eadem salulis omnium volunfas Dei probatur 
ex iis Patribus, qui Prospero posteriores fuerunt. 1. Ful- 
centio. 9. Africanis episcopis. 3. Hypognostici auctore. 
4. Ennodio Ticinenci. Tum ex Predestnatorum hzreti- 
corum decrelis, qu:e Catholici oppugnarunt. 5. De qua 
heresi occasione cala disseritur ex Gennadio, et aliis. 
6. Augus!ini tempore sumpsisse videtur initium. apud 
Adrumennos monachos. 7. Nihilominus eliam calum- 
niose notam illius inusserunt Augustini doc'rinze propu- 
gnatoribus aliqui. 8. Maxime Semipelagiani, ut Faustus 
Reiensis. 9. Et Auctor libri, qui Predestinatus inscri- 
bitur, de quo judicium fertur. Et Pelagii implicatus er- 
rore fuisse convincitur. 11. Ut et Amobius junior. 
12. Utrum Przdestinalianorum hzresi adscribendum sit, 
dicere aliquos ad inleritum | przedestinatos esse. 13. Ex 
superiori to'a disputatione argumen'um conficitur, quo pro- 
batur Dei voluntatem esse, qua vull omnes salvosfieri. 661 
CAPUT VII. Omnium salvandorum propositum in Deo, atque 
Christo fuisse probatur ex Catholicorum couflictu adver- 
sus Predestinatianos 1. Arelatensis. synodi historia in 
causa Lucidi presbyteri, de quo, et de Fausto Reiensi 


accurale agitur. Lucidi heretiea. dogmala. 3. [n Arela- 
ensi synodo damnala. £. Et quo ordine, ac ratione. 
6. De Lugduzensi synodo perpaulo post collecta. 7. Ad- 
versus Apologistam  anonymum, superiora improbantem 
excursus. 8. Et refutatio. 9. Fausti libri ab Arelatensi 
synodo minime approbati. 10. Faus!i et Lucidi capita ex 
illius auctorilate synodi confecta. 11. Et ab Anonymi ca- 
lumnia defensa et illustrata. 668 


CaprT VIII. Eadem generalis Pei voluntas, qua omnes sal- 


vos fieri vult, ex Gallicanorum pr:esulum controversia 
probatur, qua de Gothescalei dogmatibus exorta est 
1. Cujus historia describitar : ac primum  Gothescalci 
damnalio, et Carisiacensis synodi adversus illum decreta. 
2. Que ab aliis improbata, οἱ de variis ullro citroque 
libris editis. 3. Lugduzensis Ecclesie pr:esertim contra 
Carisiscenses. 4. Valentina synodus, aliceque contra eos- 
dem habite. Ex bae tota historia demonstratur deinceps 
ex omnium communi sensu Deum velle salvos omnes 
fieri. 6. Ad id vero imprimis quz Golhescalci sententia 
fuerit, accurate docetur. 7. De libero arbitrio prava 
illius opinio. 8. Tum in aliis, etsi non satis explicata 
sint ab Hincmaro. 9. Excutiuntur illius dogmata quedam 
ambigue concepla. 10 Recte tamen damnatum esse, et 
pro hzretico judicatum Gothescaleum. 611 


CAPUT IX. Gothescalei hzretica quedam dogmata ex Amo- 


lonis epistola colliguntur, ex quibus juxta illlus damnatio 
probatur. 619 


CAPUcT X Eorum testimonio, qui pro Gothescalei dogmate 


contra Carisiacensia decreta, scripserunt, ostenditur Deum 
omnes, quantum in se est, salvos esse velle. 2. Primum 
Flori Magistri. 6. Tum Remirii L'gdunensis episcopi. 
8. Nec non auctoris libri de retiuenda Seriptur: aue- 
toritate. 681 


CaprvuT ΧΙ. 1. Eadem Dei voluntas adstruitur ex Valenti- 


nie synodi decretis. 3. Tum ex Gothescalci ipsius dielis. 
& Comparantur inler se Carisiacensis, et Valentin: sy- 
nodorum capila: quz in eo convenire monstratur. lmo in 
praecipuis quibusque. Ideo. mirum esse videtur, cur Va- 
lentina synodus lam sevete Carisiacens»m nolaverit. 8. De 
Joanne Scoto Erigena cujusmodi sit judicium. 9. Ra- 
lramni de malorum predestinalione ad poenam sententia 
cum superioribus consentiens. 686 


CAPvT XI!. Conseclaria quaedam superiorum capitum. 1. De 


Valentina synodo, et Carisiacensi vulgaris error. 29. Vin- 
centii Lenis falsa de Hincmaro suspicio. 3. Et halluci- 
natio duplex ejusdem. 4. De Prudentio Tricassiao epis- 
copo, et ejus cpistola. 5. Cujusmodi vir ille fuerit. 
1. Reetene adversantes sibi Gallieanos episcopos h:eresis 
infamavit. 8. Ejusdem error in Augustini interpretanda 
sententia. 9. Tum novi prescripti licentia. 10. Aliud 
corollarium, fuisse certam Przedeslinatianorum hzresim, 
et quatenus. exslilerit. 11. Ex Adrumelinorum causa, et 
Augustini disputatione ex illorum orta dissensione, eadem 
haeresis illustratur. 12. Tum Fausti, ac Lucidi tempore 
fuisse monstratur. 691 


2 P. 


SAINT-QUENTIN. — IMPRIMERIE JULES MOUREAU, GRAND'PLACE, 


C» - CUR RC Came er EE RO ον 


POS e 


5 - 
"TE Σιν... 


ΩΝ 


A ς ἰπολ M 


ὌΝ 


xc τ κὰν 


οι uo