דאָס הויז פון -
דזשייקאָבּ אייזיקס
0
אײ 114פו - 7 69 -0יא2858-
5 3 פן 0497 474: 28
מעלבּורן
/64/ ?64/4/ 1/*/ 262
שיש ריע /6516/ |
:0 203 280 264
/ 542 27 /66 ני? /58ג/ ?6
סעלץ? 04/;/ 2
/ 3 /?) נ?/ די
דאָס ויז פון דזשײיקאָכ איזיקס
צ+ט/ אוש ז ופופושזצ 1 וזשושן ןצעש ועז עפ אום שאט ופ
פװ 151 :170
32צד860 1005
2185צ4 08)וצטמתפ/ט אטץ
11617 1
6סםססן 111006 5חט? 6/ססט 4115 /ס 1וס011טו1696ט 1נוסגעחנודס1
116 1466 114 1111 /וט
2
װעווטט אשסע שמוששוצ וא ש1ד א
65 5546 זא , 2457 1 זא א,
6. טמ אמסאסס1548ססנצ. ששזץ
תעדאתס אסס8 158ממזצ 84 אסזדג א
5 4551 זא , 1125 זא
60 כדצ | 250-4900 413
נתס. תע 81א4800868פ1ססזנצ. צצטצעט
8 208 סאזנסאטע ת10ןא,}א
+צם4 1188 מפזומפזצ 1 611ס1ם סתט18/8ע9פ אמצע1פ
!צם סממעמזצסםע 49 עץ
רז 1 0196ט) .ם 110:/6
1ז1016 זשדסזם) 1408 6 3716,
/ו1617111 וםנוזט 4 זב) זווסנזש56 1116
10111164611071 װזס90/1ז111 .3 זסטזםם 44 1000164
/ש616098 2184
06 1ז14006
װו170111168110 10180118 181011460118
1 טס /116
/0/111156ז1 86 8114 5601
1 ז6ט11ס/1 160116116 4וום זזסבן
18 עס פסאמזםע סאג 8245זא/זא סאו
66067) 8008 1461511 3 /8װזס11םואן
1ססתזץפ 12010021 8 15 ,/8000סקן ת20106 זס ,006ק 2016466 סת 1
הזסז} 000168 מסװק0010 זטס ז0} תס0הזקפת1 6 1 .ץ16ט16861ס 100150+ }0
-151261 ,זס111521ס/ }0 1ת11202 600161} 2054 60סת 606 ץט ת46512 8
1195 קסתסקןסנק 104611600121 0ת8 +חקנצעקסס 16 6960 זס/ת6:) עססמ ת10015ע {גתסטגאו סתך +
ת400121 110טטק ס0} ת1 ז6ח/61 15 6416 15ח} ,16006טטסת זטס 04 0686 06) 10 -פאססט זטס תג .
-0060ת146 06 תגס 001067 +12זעקסס זתסזזטס סת הס1תטט זס} /זסטט תההקזס תג 15 14 זס
-- 4068 סחטט ששסתא טסץ 14 זס - אזסטט פגת} 60 126צעקסס 2036 תג 1014 טסץ }1
-60018061.079ת012096ס 1 1211ת6 שיט זס ,4101 413-250-4900 24 סתסתק צט 5ט ז0גות0ס 16856קן
ששטערי "רעטש נײעסי. מעלפטט.
געזעצט: א. זעגער; מאָנטירט: ג. װאַרשאַװסקי און מ. שמשוף.
הערץ בערגנער
דאָס הויז פון
דזשייקאָבּ אייזיקס
נאַװעלן
פאַרלאַג ,יירישט נייטם"
מעלבורן 5 1935
וק מסאוא?ט אט? 8007 009
שט ש עס שאט 0
פיש בפ 1 שי
= /9ן
מעאנסתתם /194)
.3.אה. ,מ0821:1/0 .81 /221:262 198-204 .מז,ז 8פ8מתת את0סצ עס 2110160
.41,184 4088 -- נאתשסם זנדזתג
אינהאלט:
דאָס הויז פון דזשייקאָב אייזיקס הי אע אבו
,קינגס קאָרנער" יהי" קוק קר יז עי הי אל וט טי
די לעצטע שש אי רוט חיר אש א ערעל תשש עב
צען חברים ימו רטע טא שיט לע טע יאנק א יה
ט טרישטר טקטטטף = = == =- = == == == = =
א טאַטע פון טעכטער אט עי אל אי אפ אי עי אט ארי
פון אֶנהוֹיב ר הנה = וכ ימו הא בא א ןת פאקע 2
א ברויט מיט א מעסער רב ףע ינא אל
די קאָנקורענטן פוֹן פּאַקאַפּאַלאַ א 6 ן א 2
צוויי נבורים יטמ = יט סינ == ייט שי =
דאָס הויז פון דזשייקאַבּ אייזיקס
דער פאַרנאַכט איז געווען אַ פּאַרנער און אַ הייסער, אָננע-
גליט פון דער היץ-כװואַליע, װאָס האָט זיך אַראָפּנעלאָזט אויף די
פעלדער אַרום הילענד שוין אַ נאַנצע װואָך נאָכאַנאַנד. די שקיעה
איז מיד געהאָנגען אויף די צוויינן פון די ביימער, וי רויט צע-
דריוולט געוואנד,. א לייכטער רויטלעכער רויך, וי א ראָזע, פאַר-
סמאַליעטע נאַזע, האָט געציטערט אינם חל? און פאַרשטעלט די
ראיה. די פאַרגײיענדיקע זון, אַן איינגעשרומפּענע אין אַ קליין
קנייטל, האָט זיך אין א האַלבן פארשווומענעם ריננ קוים דורכ-
געריסן דורך דעם רויך און האָט צוגעדושעט-רויטלעך געלויבטן,
וי דאָס אויסגייענדיקע פייער פון אַ ברענענדיקן פּאַפּיראָס.
ס'האָט געשמעקט מיט סאדזע וי נאָך א שרפה און ס'איז נעווען
אַזױ דושנע און הייס, װוי אין אַן אויסגעהייצטן אויוון.
איוו און דזשאָן זענען געגאַנגען אינמיטן וועג, זיך נעאיילט
צום צוג, װאָס האָט געזאָלט אין א האַלבער שעה אַװעקגיין,
זייערע אייליקע טריט זענען פאַרזונקען געװאָרן אַלעמאָל אין דעם
אַספאַלט, װאָס איז פון דער היץ געווען ווייך און לעפּקע. דזשאָן
האָט געהאַלטן איוון אונטערן אָרעם, זי שטאַרק נעפּרעסט צו זיך.
זי האָט זיך געלאָזט פון אים פירן, אָבער אירע פיס זענען געווען
וי אונטערגעהאַקט. זי האָט זיך בעתן גיין כסדר צוריקנעצויגן
--- געפאַלן הינטער זיך. עס האָט זיך געדאַכט, אַז אָט נאָך איין
רנע און זי װעט זיך אַרױיסרײיסן פון אים און זי װעט לויפן צו-
ריק. דזשאָן האָט דאָס געפילט און זי נאָך שטאַרקער געדריקט
צו זיך. ער האָט לייכט און אין דער זעלבער צייט דעצידירט-
פעסט אָנגענומען אירע שלאַנקע, לעננלעכע פיננער, זיי אַריינגע-
ליינט אין זיין ברייטלעכער מענערישער האַנט און זיי געגלעט
7
מיט אַ סך איבערגענעבנקייט און נעטריישאַפט. ער האָט זיך באַ-
מיט אין זיינע באַװענוננען אַריינצוליינן װאָס מער ליבע. דזשאָן
האָט געפילט וי איוו ציטערט לייכט אויפן גאַנצן לייב און ער
האָט געזוכט עפּעס אַ פּאַסיק וואָרט, כדי זי צו באַרואיקן,. דער
פייכטלעכער, פאַרנעפּלטער בליק פון זיינע ביר-קאלירענע אויגן
איז געהאַנגען אויף איר פּנים און ער האָט איר כסדר געשעםּ-
טשעט עפּעס אויפן אויער, װאָס איז געווען פאַרדעקט פון אירע
רויטלעך-קופּערנע האָר. ער האָט געזוכט אירע אוינן און נעבעטן
זי זאָל אויסדרייען דעם קאָפּ צו אים און אים אָנקוקן כאָטש איין
רנע. זי האָט אים צוליב געטאָן, אויסנעדרייט דעם קאָפּ צו אים
און אים אָנגעקוקט טיף און דורכדרינגלעך מיט אירע האָניק-
קאָלירענע, העל-ברוינע סאַרנע-אוינן, אין וועלכע עס האָט זיך
גענעסט אַ סך טרויער. עס האָט נישט געהאָלפן, װאָס ער האָט
זי גענלעט מיט דעם וארעמען נלאַנץ פון זיינע פייכטלעך-פאַר-
נעפּלטע אוינן --- דעם טרויער פון איר פּנים האָט ער נישט נע-
קענט פאַרטרייבן.
-- װאָס איז מיט דיר, איוו?... --- האָט ער צו איר געוזאָנט,
אַװעקנעשאַרט מיטן מויל די רויטלעך-קופּערנע האָר פון אירע
אויערן - באהואיק דיך.. פיר וענען שוין נישט װײט פון דער
סטאַציע.. נאָך אַ שטיקל וועגס און אַלץ וועט זיין הינטער אונז...
אלת. אלע.. הילענד. הײַן טאטע.. מײנע עלטעהן. . פיר וע
זיין אַליין... איננאַנצן אַליין... קיינער װעט מער נישט האָבן אי-
בער אונז צו זאָנן...
--- לאָז נעמאַך... שוויינ בעסער... -- האָט זִי אים איבער-
געהאַקט כמעט מיט אַ געבייזער, אויף וועלכן זי האָט באַלד חרטה
געהאט -- ס'איז אַזױי הייס,.. איך האָב נישט מער קיין כוֹח צו
דער הײן- װען װעט שוין קומע! א (קול טשענדוש.. רי היץ
ניים מיר אויף די נשרװן.. טשריבט..
זי האָט אַלְץ געשפּרײיזט לעבן אים, אַ מידע און אַן אויס-
געשעפּטע פון דער היץ, איר אייביק בלאַס פּנים איז געווען נאָר
בלאַסער וי געוויינטלעך. די לייכטע זומער-שפּרענקעלעך, וואס
האָבן זיך שטענדיק נעישובט, צי זיי זאָלן אַרױס מיט דער נאַנ-
צער זיכערקייט אויף איר פּנים, צי נישט, האָבן זיך איצט אֶנן-
8
נעזען שאַרף און דייטלעך און צונענעבן איר חן. דאָס, װאָס זוֹ
איז דורכנענאַננען די לעצטע חדשים, דאָס לעצטע יאָר, האָט נע-
ליינט אַ חותם אויף איר. אירע האָניק-קאָלירענע סאַרנע-אויגן
זענען נעװאָרן אונטערנעצוינן מיט בלוילעכע ריננען, אויפן
בלאַסן, איידל-ווייסן שטערן האָבן זיך איינגעשניטן לייכטע קניי-
טשעלעך. דאָס איז אַלץ פון די צרות, װאָס זי איז לעצטנס דורכב-
געגאַנגען. קיין פּחדן איז זי נישט געווען און זי האָט נישט מורא
! געהאַט פאַר גאָרנישט. אָבער דאָס, װאָס זי גייט איצט אָפּטאָן,
וועט דאָך אַ קערעווע טאָן איר לעבן אויף נאנץ אַנדערע וועגן...
אוודאי איז ער געווען שטרעננ צו איר דער פאָטער אירער, זייער
שטרעננ, אוֹן זי האָט אים נעמוזט אַלץ נאַכנעבן, אַלץ,.. ער האָט
זי אַרומגעװיקלט מיט אַ סך פּענטעס --- זי אַזױ אַרומנעװיקלט
-- אַז זי האָט זיך נאָר נישט געקענט אַרױיסרייסן פון זיי. עפּעס
א כוח האָט פאַרמאָנט דער אַלְטער---און מיט דעם כוח האָט ער
נעהערשט איבער איר. עס איז איר אַפילו נוט געווען אים צו
פאָלנן. וויפל מאָל זי האָט נישט באַשלאָסן, אז שוין, פון איצט אָן
װעט זי אַ סוף מאַכן צו זיין ממשלה איבער איר, האָט עס איר
נישט נעהאָלפן. הינטער זיינע פּלייצעס האָט זי כסדר נעפּלאַנע-
וועט, אַלץ אָפּנעמאַכט און ביי איר אין קאָפּ איז שוין אַלץ נע-
ווען פיקס-און-פאַרטיק, אָבער װוי נאָר זי האָט זיך אָננעטראָפן
מיטן פאָטערס ערלעכע, באַפעלערישע אוינן, איז פון אירע פּלע-
נער נאָרנישט נעבליבן. נישט נאָר האָט אויף איר נעווירקט די
באַפעלערישקייט אין דעם פאָטערס פייערדיק-שװואַרצע אוינן,
נאר. דער עיסר. האט זי נישט נעקענט ביישטיין די נרויפּע ער-
לעכקייט, װאָס האָט אַרױסנעשפּריצט פון זיין שטרעננן בליק. זי
האָט מחמת דעם אי פיינט נעהאָט דעם פאָטער, נעפילט אַ נרוי-
סע שנאה צו אים און אי דרך-ארץ נעהאַט פאַר אים. אין דעם
דרך-ארץ איז אויך געווען פיל ליבע פון אַן איבערנענעבענער
טאָכטער צו אַ געטרייען פאָטער...
איצט האָט זי פוף-כל-סוף באַשלאָסן זיך אַרױיסצורײיסן פון
פאָטערס ממשלה און מאַכן אַ סוף צו אַלֶץ, איבערצונעמען דאָס
איינענע לעבן, צו וועלכן קיינער האָט נישט קיין רעכט, אין אירע
איינענע הענט. דער פאָטער האָט אַפּנים דערשפּירט ואָס אין
דער בת-יחידה זיינער קומט פאָר און ער האָט פאַרטאָפּלט די
9
שמירה זיינע אַרום איר. עס זענען לעצטנס פאָרגעקומען פאַרשי-
דענע רייסערייען צווישן אים און דער טאָכטער. דאָס אַלץ האָט
דערפירט דערצו, אַז זי זאָל וועלן אַ סוף מאַכן צו אַלץ און אַנט-
לויפן פון דער היים מיט דעם, צו וועמען איר האַרץ האָט נע-
צוינגן. אָבער עפּעס האָט איר דאָס האַרץ וויי נעטאָן, ווען זי איז
שוין נעשטאַנען אויף דער שוועל פון איר נליק. זי האָט נעפילט
אין זיך אַ גרויסע אומזיכערקייט, וי זי װאָלט געטראָטן אויף
אייז-קריעס, אַזױ אַז דזשאָנס נלעטן, זיינע הייסע, איבערנענע-
בענע רייד, ואס האָבן שטענדיק אָנגענאָסן אירע אברים מים
אַ װאַרעמקײט, האָבן איצטער, בעת זי איז גענאַנגען מיט אים
צו דער באַן, אים דערווייטערט פון איר. עס איז מיטאַמאָל אויס-
געװאַקסן א װאַנט צװוישן איר און דזשאָנין, און זי האָט דער-
שפּירט אפילו צו אים אַ שנאה. עס האָבן איר פאַרדראָסן און
אויפגערענט זיינע באַרואיקנדיקע רייד. עס האָט זיך איר מיט-
אַמאָל אויסגעוויזן, אַז דזשאָני, װאָס איז איר אַלעמאָל געווען
אַזױ איבערגעגעבן און געטריי, איז בלויז אויסן זי צו פאַרפירן,
אַװועקשלעפּן זי פון דער היים. דער עיקר נייט עס אים אָפּצוטאָן
איר טאַטן אויף צו-להכעיס... דער טאַטע אירער װועט דאָס נישט
איבערטראָגן, ער װועט זיך א מעשה אָנטאָן!... ער האָט מיט אַזאַ
שטאָלץ נעהיטן דאָס יידישקייט אין דער ווייטער אוױיסטראַל-
שער שטאָט... נאָך קיינמאָל האָט זי נישט נעפילט אַזױ שטאַרק,
אַז דזשאָני איז נישט קיין ייד, וי זי האָט עס איצט נעפילט...
מיט דזשאָנין איז זי אויפנעװואַקסן און זיי נעדענקען זיך,
ווען זיי זענען נאָך געווען קינדער. לאַנגע יאָרן זענען זיי שכנים
געווען און זיי האָבן זיך קינדווייז געשפּילט צוזאַמען. אויך אין
דער שו? זענען זיי נענאַננען צוזאַמען, זיך אַלעמאָל געטיילט
מיטן פרישטיק, און דזשאָני האָט שטענדיק געװוארט אויף איר
פאר זדיער הויז. כדי מיט איר צו נײַן אין קינא. בשעת
זיי זענען צונעטוליעט נעזעסן אין דער פינסטערניש אין
קינאָ, האָבן זיך זייערע הענט פאַרפּלאָכטן און זייערע יוננע
הערצלעך האָבן שטאַרק געקלאַפּט. זייערע הענט האָבן זיך אויך
פאַרפּלאָכטן, בעת זיי האָבן זיך נעדראַפּעט אויפן פּאַרקן, װאָס
האָט אָפּנעטײלט זייערע גערטנער. לאַננע שעהן האָבן זיי ליב
געהאַס צו זיצן אויפן פּאַרקן, זיך דערציילן אַלערלײ מעשיות.
10
שפּעטער, ווען זיי זענען אונטערנעוואקסן, האָט מען זיי געהיטן
און נישט געלאָזט זיך טרעפן. אָבער זיי האָבן זיך אַלְץ נעטראָפן,
זיך נעהיטן פאַר די אוינן פון זייערע עלטערן. און פּונקט װי זי,
איוו, האָט ליב געהאַט דזשאָנין, װאָס איז געווען א הויכער, אַ
שלאַנקער און אייביק אַ פאַרחלומטער, אינגאַנצן אַנדערש פון
אַלע ייננלעך, װאָס זי האָט נעקענט, אַזױ האָט זי פיינט נעהאַט
זיין עלטערן ברודער, דזשעקן, װאָס איז פּונקט דער היפּוך פון
דזשאָנין נגעווען. דזשעק איז זייער איינגערעדט אין זיך געווען.
פּונקט וי דזשאָני איז שטענדיק אַרומנענאַננען פּאַרחלומט און
ער האָט געמיינט, אַז ער איז צו נאָרנישט פעאיק, אַזױ האָט זיך
שוין דזשעק צופיל איינגערעדט. אויך דזשעק האָט זי פאַרפאָלנט
מיט זיין ליבע. אָבער זי האָט אים נישט געקענט אֶנקוֹקן. זי האָט
פיינט געהאַס זיינע בלויע ליאַלקע-אוינן, זיין כסדרדיק וווילע-
ריש אונטערטענצלען מיט די פיס און, דער עיקר, זיין איינרעדן
זיך, אַז אַלע מיידלעך לויפן אים נאָך. דזשעק האָט אָנגעשטעלט
די לאָבוזעס אין נאַס, זיי זאָלן איר נאָכרופן , דזשינדזשער" און
איר נאָכשרייען, פול מיט אָנצוהערענישן, װוענגן איר ליבע מיט
דזשאָנין, כדי ער זאָל זיך קענען דערנאָך איינשטעלן פאַר איר.
אָבער זי האָט זיך געקענט אויף די אַלֶע קונצן און געוווסט, אַז
ער איז נאָר אויסן זי אַרײנצוכאַפּן אין זיינע הענט.
דזשאָנין האָט זי נענלויבט --- געגלויבט יעדעס װאָרט, װאָס
ער האָט צו איר געזאָגט און זי האָט זיך די נאנצע צייט אפילו
זייער װייניק אָפּנעגעבן א חשבון, אַז ער איז נישט קיין ייד.
אָבער איצט, ווען זי האָט, נאָך אַלע בעטענישן און צושטייענישן
פון דזשאָנין, באַשלאָסן סוף-כל-סוף אַװעקניין פון דער היים און
איבעררייסן מיט אירע עלטערן, האָט זי עפּעס צו אים מיטאַמאָל
פאַרלוירן דעם נאַנצן צוטרוי און זי האָט אפילו דערשפּירט צו
אים אַ פרעמדקייט --- אַ פרעמדקייט, וי צו זיין ברודער, דזשעקן.
און נישט בלויז אַ פרעמדקייט האָט זי פּלוצים דערשפּירט צו
דזשאָנין, נאָר אַ מורא האָט זי פאַר אים באַהערשט און זי האָט
אויפגעהערט צו נלויבן אין זיינע רייד. אַלְץ, װאָס ער האָט נע-
זאָגט צו איר, כדי זי צו באַרואיקן, האָט זיך איר נעדאַכט, איז
בלויז אויסן איין זאַך; זי צו פאַרשלעפּן פון דער היים, כדי אַלֵיין
אַרויסצוקומען דער זינער. כאָטש זי האָט דזשאָנין נעקענט נישט
11
פון היינט און געוווסט, אַז דאָס איז נישט אמת, האָט זי זיך פון
דעם נעפיל נישט געקענט באַפרײיען. עס האָט זיך איר נאָכאַנאַנד
אויסגעוויזן, אַז דזשאָנין נייט נישט אַזױ ווייט אין זיין ליבע צו
איר. נאר דער עיקר, ניים אים אין זיין מענערישן שטאלן ערם
וויל זי פארפירן פון דער היים, כדי צו באַווייזן זיין העכערקייט
איבער איר פאָטער...
דזשאַני האָט װוי געטראָפן אירע נעדאַנקען, זי אָננענומען
שטאַרקער אונטערן אָרעם און זיך אָנגערופן צו איר:
-- וועגן װאָס קלערסטו איוו, דאַרלינג?... --- האָט ער איר
איבערגעשלאָנן די געדאַנקען, געװאָלט ווערן א הערשער איבער
זיי -- לאָז אַרױס אַלֵץ פון קאָפּ... דאַרלינג... סװויטהאַרט...
אַלץ וועט זיין אל-רייט... |
פ'האָט זיך אַראָפּנעלאָזט די נאַכט, שנעל און מיטאַמאָל,
אָבער די היץ איז נישט קלענער געװאָרן. פאַרקערט, מיטן אֶנקו-
מען פון דער נאַכט, איז די היץ אָנגעפילְט געװאָרן מיט אַ פּאַר-
נער פייכטקייט, װאָס האָט פּאַװאָליע און שווער געפּױזעט און
נאָך מידער נעמאַכט. צוזאַמען מיט די נרויסע װאָלקנס, װאָס
האָבן זיך נידעריק געצוינן, וי פינסטערע האָריקע קעץ, איז די
פּאַרנע, געדיכטע פייכטקייט נעקראָכן אינם חלל שטיקערוייז
און באַדעקט יעדן בוים, יעדעס מידע נגרעזעלע אויף די אויסנע-
טרוקנטע פעלדער. די וואלקּנס האָבן זיך שווער געקוױילערט. נע-
קראָכן איינס אויפס אַנדערע, ווי נרויסע צויטיק-פאַרקאַָלטנטע
בערד, געװואָרפן א שאָטן אויף דער נאַכטיקער ערד, שיער נישט
אָנגערירט מיט די שפּיצן די עטלעכע קליינע הייזלעך אַרום דער
באַן-סטאַציע. ס'האָט נעשמעקט מיט שוועב? און עטלעכע אָנ
געפּוישטע פליישיקע טראָפּנס האָבן זיך קוים אַרויסנגעקוועטשט
פון די געדיכטע װאָלקנס און ס'האָט זיך נעדאַכט, אַז עס נייט
זיך אַראָפּלאָזן אַ גאָס רענן --- אָבער קיין רענן איז נישט געקו-
מען. צווישן די נידעריק-העננענדיקע ואָלקנס האָט די באַן-סטאַ-
ציע אַליין אויסנעזען וי אַ װאָלקן, װאָס האָט זיך באַזעצט אויף
דער ערד. קליינע צונעדושעטע פייערלעך האָבן אויפנעטויכט
אַרום דער פטאַציע, נעפּרװווט אַדורכשטעכן די נאַכט, וי צונע-
מרוזשעט-קורצזיכטיקע איינעלעך, װאָס פּרװוון עפּעס צו דעו-
זען אין דער פינסטערניש...
12
בעת זיי זענען אָננעקומען אויף דער באַן-סטאַציע, איז
דזשאָני קודם-כל אַװעק דערליידיקן דעם באַנאַזש, װאָס ער האט
נאָך מיט עטלעכע טעג צוריק אָפּנענעבן. קיין סך צייט איז שוין
נישט נעבליבן, אין עטלעכע געציילטע מינוטן האָט דער צוג
געזאָלט אָנקומען. איוו איז אַלֵיין געבליבן שטיין אין אַ ווינקל.
זי האָט זיך מיט אַ טיכעלע נעווישט דעם שוייס, װאָס האָט
פּערלדיק אַרױיסגעשלאָנן אויף איר בלאַסן שטערן., אין דער לעצ"
טער מינוט פאַרן אָנקומען פונם צונ איז פּלוצים אויף דער סטאַ-
ציע געװואָרן א רעש און מען האָט זיך נעשטופּט ארויס אויפן פע-
ראָן. דזשאָני, װאָס האָט אויף דער סטאַציע מיטאַמאָל פאַרלוירן
זיין נאַנצע רואיקייט און זיך זייער געקאָכט, איזן מיט שנעלע
טריט צוגעקומען צו איוון און איר אָנגעזאָגט, אַז דער צונ קומט
שוין אָן און זיי דאַרפן אַרױסגיין אינדרויסן.
אינדרויסן האָבן זיי לייכטער אָפּנעאָטעמט, ווייל די סטאַ-
ציע איז געווען אָנגענליט פון דער היץ און אויפן פּעראָן איז
נישט נגעווען אַזױ דושנע וי אינעװוייניק. זיי זענען געשטאַנען
צונעטוליעט און געװואַרט אויפן צוג. מיטאַמאָל איז איוון אַ צֵיי
טער אַדורכגעלאָפן איבערן נאַנצן לייב און זי האָט זיך איננאַנצן
אַ װאָרף געטאָן. זי האָט זיך שטאַרקער צונעטוליעט צו דזשאָנין,
וי זי װאָלט נעזוכט ביי אים שוץ. צווישן די מענטשן אויפן פּע-
ראָן האָט זי פּלוצים דערזען די ביינערדיק-שאַרפע, קליינע גע-
שטאַלט פון איר פאָטער, װאָס איז נעשטאַנען א שטאָלץ-אויס-
גענלייכטער און זיך אומרואיק און בננבה אומגעקוקט אין אַלַע
זייטן, וי ער װאָלט עפּעס געזוכט. כאָטש מען האָט נעקענט זען,
אַז מיסטער אייזיקס איז שטאַרק אויפנערענט, האָט ער זיך פונ-
דעסטװוענגן נעהאַלטן אין די הענט, וי עס איז אַלעמאָל געווען
זיין געװווינשאַפּט. די אויפנערענטקייט האָט זיך בלויז אָננעזען
אין דער מענעריש-שטאַרקער, אויסנעבוינענער אָדלער-נאָז, װאָס
האָט זיך שאַרה געצייכנט, וי זי װאָלט עפּעס געװאָלט אויסשפּירן
און אין די בליציק-שװואַרצע פאַרעקשנט-ערלעכע אוינן, װאָס
זענען געווען זייער אומרואיק. צוליב דער גרויסער חמימה האָט
ער כסדר געווישט מיט אַ בלאַנקנדיק-ווייס טיכעלע דעם שווייס
פון שטערן און פון האַלז. ביי זיינע אַלטע יאָרן האָט ער זיך נאָך
זייער גוט נעהאַלטן און אַלץ אויף אים איז נגעווען זויבער אִפּ-
15
געפּוצט און געפעכלט פון ריינקייט. דער שװאַרצער האַרטער
קאַפּעליוש איז געווען טיף-אָנגערוקט אויפן שטערן און דער טונ-
קעלער אַנצוג ענגלעך אױיסגעפּאַסט אויף זיין קליינער, דאַרער גע-
שטאַלט. פון צופי? פּוצן האָבן אַזש די מלבושים אויף אים נע-
נלאַנצט.
איוו האָט זיך צונעטוליעט צו דזשאָנין, נישט נעקוקט אין
פאָטערס זייט. זי האָט זייער נגעװאָלט, אַז דער צוג זאָל װאָס שנע-
לער אָנקומען און די שווערע, פּיינלעכע מינוטן זאָלן זיך װאָס
גיכער ענדיקן. דאָס האַרץ האָט זיך ביי איר געװואָרפן פון דער-
װאַרטונג און פון גרויס רחמנות אויפן טאַטן, װאָס איז זי נע-
קומען זוכן צום צונ. װוי זי האָט אַלץ נישט געטאָן בסוד-סורות,
איז דער פאָטער פונדעסטווענן פון אַלץ נעווויער געװאָרן. זי האָט
זיך איננאַנצן געקורטשעט פון װייטאָק. כאָטש זי האָט בשיינ-
פּערלעך געזען, אַז דער פאָטער שטעלט זיך ווידער אַװעק אויפן
וועג צו איר נליק, האָט זי איצט צו אים קיין ברעק? שנאה נישט
געפילט. פאַרקערט, זי האָט זיך נישט געקענט באפרייען פון דעם
רחמנות, װאָס זי האָט צו אים דערשפּירט, ווען זי האָט אים דער-
זען שטיין אַזאַ פאַרלױירענעם און אַזא פאַרזאָרגטן, װאָס איז נאָר
נישט געווען לויט זיין טבע. זי האָט נעפילט, וי זיינע אוינן
שפּיזן זי אַדורך, אַלעמאָל האָט ער נעהאָט אַזאַ טבע: אַז ער האָט
גערעדט צו עמיצן, אָדער ער האָט וועמען אויסגעהערט, האָט ער
אים אַזױ אַדורכנעשפּיזט מיט זיינע ערלעכע אוינן, אז ס'איז
אַזש יענעם פּיינלעך געװאָרן.
אַז איוו האָט דערזען אָנקומען דאָס פּרייכנדיקע, בייכיק-
שװואַרצע לייב פונם צוג, װאָס האָט אַרױיסגעאָטעמט פון זיך שטי-
קער רויך, נעמישט מיט פייער און נאָך מער פאַרשטאַרקט די
היץ אַרום זיך, איז איר מיטאַמאָל לייכטער געװאָרן. אָבער דאָס
האָט נישט לאַנג געדויערט, ווייל בעת דזשאָן האָט זי אָנגענומען
אונטערן אָרעם און זיך נעאיילט אויסצוזוכן אַ פּלאַץ אינם צוג,
האָבן זיך איר די פיס אונטערנעבראָכן און זי האָט זיך קוים נאָך
אים נאָכגעשלעפּט. זי האָט נעפילט, אַז דער פאָטער גייט איר נאָך
און בעתן אַריינניין אין דער באַן, האָט זי זיך נישט געקענט
מער איינהאַלטן און זיך אומנעקוקט. זי האָט דערזען דעם פאָ-
טער שטיין האַרט לעבן זיך. דזשאָן איז דערווייל אַרײין טיפער
14
אינם װאַנאָן און זי גערופן צו זיך. כאָטש דאָס אַלץ האָט נע-
דויערט עטלעכע נעציילטע מינוטן, האָט זיך איר אויסגעוויזן, אַז
עס דויערט אַן אייביקייט. דער פּאָטער האָט זי אָנגעקוקט גלייך
מיט זיין שאַרפן ערלעכן בליק פון זיינע שװואַרצע אוינן. ער האָט
אָננענומען איר האַנט מיט זיין פאָטערלעכער, אַלְטער, אָבער נאָך .
שטאַרקער דלאָניע און זי האָט זיך מיטאַמאָל דערפילט זיכער און
באַשיצט. זי האָט נעפילט, אַז די איצטיקע מינוטן אַנטשײידן איר
לעבן. בעת זי װועט צוריק אַװעק מיטן פאָטער, װעט זי שוין
קיינמאָל מיט דזשאָנין מער נישט זַיין. דער קאָפּ האָט זיך איר
זייער נעמישט, זי האָט נישט געוווסט, װוו זי איז אין דער וועלט.
װוי אין חלום האָט זי דערהערט דאָס פייפן פונם קאָנדוקטאָר,
װאָס האָט אָנגעזאָגט, אז דער צוג נייט אַועק. און בעת דער צוג
האָט גענומען רירן פון אָרט, איז זי אַראָפּ פון טרעפּ? און נע-
בליבן שטיין אויף דער ערד. זי האָט נאָך דערזען דזשאָניס קאָפּ
אין אָפענעם פענסטער פונם אַװעקנײענדיקן צונ און זי האָט א
געשריי נעטאָן נישט מיט אירע כוחות:
--- נוד-באַי, דזשאָני... --- האָט זי אַ קורצן נעשריי גע-
טאָן און מער נישט געקענט גאָרנישט אַרויסברעננען פון זיך,
ווייל טרערן האָבן זיך איר אַ נאָס נגעטאָן פון די אויגן, פאַר-
שטיקט איר דעם האַלז.
אויפן װענ צוריק האָבן פאָטער און טאָכטער נישט אויס-
גערעדט צו זיך א װאָרט, געגאַנגען שווייגנדיק. אויפן הימל האָבן
זיך די װאָלקנס מיטאַמאָל אַ שטאַרקן רוק געטאָן, וי זיי װאָלטן
זיך אָפּנעריסן, געבליבן הענגען אין דער לופטן, װי גרויסע
שװואַרצע פעלזן איבער אַ תהום. אַ בליץ האָט מיט געדרייטע זיל-
בערנע הערנער זיך גענומען שלעננלען צװוישן די װאָלקנס, זיי
אויפנעשטאָכן אין סאַמע מיטן. שפּעטער איז געקומען דער שטאַר-
קער קנאַל פונם דונער, װוי די וועלט װאָלט זיך מיטאַמאָל אַ
טרייס? נגעטאָן. מען איז געווען זיכער, אַז דער דונער האָט דאָ
ערנעץ אין דער נאָענט געטראָפן. עס האָט זיך געהאַלטן אין איין
איבערחזרן: בליצן זענען געלאָפן צווישן די װאָלקנס, וי גאָלדן-
זילבערנע שנירלעך. זיי האָבן שאַרף געבליאַסקעט, וי געשליפן-
בלאַנקנדיקע מעסערס. נאָך די בליצן זענען געקומען די דונערן:
שווערע און טויבע, װאָס האָבן זיך לאַנג און אויסגעצויגן נע-
15
קוילערט. מען האָט בפירוש געהערט װוי די װאָלקנס, װאָס זענען
געהאַנגען אינם חלל, װוי נרויסע שווארצע פעלון, קנאַלן ביים אֶן-
רייבן זיך איינס אַן דאָס אנדערע...
מיסטער אייזיקס מיט דער טאַכטער זענען גענאַנגען צוריק
אהיים. דעם אויטאָ האָט מיסטער אייזיקס נישט נענומען און זיי
האָבן נעמוזט ניין צופוס. די היץ איז נאָך אַלץ נגעווען נרויס.
ס'איז געווען זייער פּאַרנע, אָבער קיין רענן איז נאָך אַלֵץ נישט
געקומען. אינם אָפּשיין פון די בליצן האָבן זיך אָפּנעדעקט די
קייטן בערג הינטער הילענד און די דרימלענדיקע ווייס-נעטינק-
טע הייזער אַרום דער סטאַציע זענען געבליבן שטיין אַנטבלױזט,
וי אָנגעטאָן אין לאַנגע ווייסע נאַכט-העמדער...
מיטאַמאָל האָט אַ נאָס געטאָן אַ רענן, אַ שווערער, אַ נע"-
דיכטער און אַ לעבלעך-װואַרעמער, און ס'האָט אַלץ גענומען פּאַ-
רען, װי אונטער א הייסן פּרעס-אייזן, דער רעגן האָט זיך אַראָפּ-.
געלאָזט מיט אַזאַ שנעלקייט און האַסטיקײט, אַן איידער דער
פאָטער מיט דער טאָכטער האָבן זיך באַװויזן ערגעץ צו באַהאַלטן,
זענען זיי געװאָרן פיטש-נאַס, אַדורכנעװייקט ביזן לֵייב. זיי האָבן
זיך נענומען זייער איילן, כדי זיך צו באַהאַלטן ערנעץ אונטער
אַ דאַך. בעת עס האָבן זיך געקוילערט די דונערן, האָט איוו אֶנ-
געכאַפּט אַלעמאָל דעם פאָטער אין נרויס מורא און ער האָט זי
נטנלעט און באַרואיקט;
-- האָב נישט קיין מורא, איוו דיער... --- האָט ער צו איר
געזאָגט -- עס איז זיך נישטאָ װאָס צו שרעקן... דער שטורם
וועם באַלד אַריבערגײין...
זי האָט אים נישט נעענטפערט. זיי זענען שוין נעשטאַנען
אונטער אַ דאַך און זי האָט זיך געטוליעט צום פאָטער. ערשטן
ווען זי האָט דערפילט װוי דורך די קייטן בערנ הינטער הילענרי
האָט זיך דורכגעריסן אַ קאַלטער ווינט פונם ים און זי אַרומנע-
נומען מיט קילע פרישע אָרעמס, האָט זי לייכטער אָפּנעאָטעמט
און זיך אָנגערופן:
--- א פריש ווינט? איז אָנגעקומען,.. אבי ס'וועט קילער
ווערן.... ס'איז געווען אַזױ הייס... נישט מעגלעך געווען אויס"
צוהאַלטן...
16
יו
ביי דזשייקאָב אייזיקס אין הויז און אין זיין נרויסן װאַרן-
הויז האָבן זיך ווידער נענומען שלעפּן די טעג און די װאָכן,
פּונקט װוי אמאָל, איידער איוו האָט באַשלאָסן אַװעק פון דער
היים מיט דזשאָנין. פון די טענ און פון די װאָכן זענען געװאָרן
חדשים און פון די חדשים --- יאָרן. די טעג האָבן זיך געשלעפּט
פּאַװאָליע און לאַנג. אָבער איידער מען האָט זיך אומנעקוקט
איז אַװעק א יאָר און באַלד נאָך א יאָר.
די ערשטע טעג, נאָכדעם וי איוו האָט זיך אומנעקערט צו-
ריק אַהיים, האָט זי נאָכאַנאַנד געװויינט. זי האָט זיך פאַרשלאָסן
ביי זיך אין צימער און נאַנצע טעג פון דאָרט נישט אַרױסנע-
נאַנגען. זי האָט קיינעם נישט נעװאָלט זען, אויף קיינעם נישט
געװאָלט קוקן. צומייסטנס האָט זי נישט נעקענט קוקן אויפן פאַ-
טער, װאָס מער דער פאָטער איז נגעווען נוט צו איר, גענאַגניע;
איר אונטער די נעגל, געפאָלנט אירע קאַפּריזנע, משונענע איינ-
פאַלן, אַלץ מער האָט זי אויף אים נישט נעקענט קוקן און אַלִץ
מער האָט זי אים פיינט נעהאַט. אַלע זיינע נגערעכטע רייד, װאָס
האָבן גערעדט איר צום שכל-הישר, האָבן זי אויפנערענט און
אויפנעקאָכט. טאַקע דערפאַר וויי? זי האָט נעפילט, אַז דעם פאָ-
טערס רייד זענען נערעכט און אמתדיק, האָט זי זיי נישט נע-
קענט פאַרטראָנן. זי האָט זיך פאַרשטאָפּט די אויערן, ווען דער
פאָטער האָט גענומען צו איר דרשענען פאַרשטעלטערהייט און
מיט רמזים זיינע נערעכטע ווערטער, װאָס זענען שטענדיק אויסן
געווען איין זאך --- איר צו באַװווייזן און אויפצוקלערן וי נאַריש
און קינדעריש נישט-באַרעכנט זי האָט געהאַנדלט.
-מיַן הו ביזט נישט נערעכט..) - האָט ײ (פו? (מיט
טראָציקייט און עקשנות זיך אַקעננגעשטעלט דעם טאַטן--
וועסט מיר בשום-אופן נישט איינרעדן, אַז דו ביזט גערעכט! דו
האָסט מיר אַלעמאָל מיין לעבן צעשטערט... הער אויף איבער
מיר צו רעדן... אַי העיט יו!... כ'האָב דיך פיינט...
האָט מיסטער אייזיקס אָפּנעמאַכט ביי זיך איננאַנצן צוּ
דער טאָכטער מער נישט צו רעדן, אויסמיידן דעם נאַנצן ענין,
װי קיינמאָל װאָלט נאָרנישט נעשען, האָט עס אויך ווייניק נע-
14
האָלפן. איוו האָט אַפּנים אַליין ליב נעהאַָט ווענן דעם אַלעמען
צו רעדן און נאָר די רייד האָבן זי נעקענט לעבעדיק מאַכן, אוים-
מינטערן, וי פאַרביטערט זי איז נישט געווען, האָט זי פונדעסט-
ווענן נעפילט, אַז זי איז איצט דאָס הויפּט-שרייפ? אין הויז און
עס איז איר נוט נעווען דערמיט. זי האָט נישט נעװאָלט פאַרלירן
איר הערשאַפט און חשיבות... זי האָט נעשפּירט, אַז דעם פאָ-
טערס נוטסקייט איז אַ נעמאַכטע, אַ געקינצלטע און דאָס האָט זי
נישט נעקענט ליידן, עס האָט זי אַריינגעטריבן אין אַ חשד. אין
דער אמת'ן איז דאָך דער פאָטער געווען אַלעמאָל אזאַ שטרענ-
גער און אַזאַ בייזער, און וי אַלט ער איז נישט געווען, האָט ער
ביי יעדער נעלעגנהייט נענעבן אָנצונעהערן, אַז ער איז דער באַ-
לעבאָס פון הויז. ער האָט אַלץ ליב נעהאט צו נעמען מיט כוח,
מיט געװואלט, װוי עס װאָלט אים נעקומען... איוו האָט חושר נע-
ווען דעם פאָטער און זי האָט זיך געהאַלטן אין איין זוכן צו אים,
אפילו ווען ער האָט זי איננאַנצן נעמאך געלאָזט און זיך נישט
אָנגערופן צו איר מיט קיין װאָרט:
-- רעד נישט!... כ'קען נישט הערן דיינע רײיד!... --- האָט
זי זיך צו אים נעטשעפּעט, ווען ער האָט נעפּרװוט בלויז אויפ-
מאַכן דאָס מויל און זי פאַרפאָלנט מיט זיין נוטסקייט -- כ'האָב
נאָך קיינעם נישט אַזױ פיינט נעהאַט, װוי איך האָב דיך פיינטן..,
נאָר צוליב רחמנות האָב איך מיך אומנעקערט אַהים!...
עס האָט איר הנאה פאַרשאַפט דעם פאָטער וויי צו טאָן, ---
װאָס טיפער וויי צו טאָן, און זי האָט איצט נישט געקענט באַנע-
מען, װאָס זי האָט דעמאָלט ביינאַכט, ווען זי האָט באַשלאָסן
אַװעקצופאָרן פון דער היים, אַזױ רחמנות באַקומען אויף אים.
פון דזשאַנין האָט זי נישט נעקענט פאַרנעסן, כאָטש זי
האָט דאָס געװאָלט מיט איר נאַנצן לייב-און-לעבן. כאָטש זי
האָט נעוווסט, אז זי װועט אריבערקוקן אין שכנותדיקן נאָרטן,
װשט ײ דאהט הושאנין נישט זשן האט זי זיך נישט יה
קענט איינהאַלטן און כסדר אַריבערנעקוקט אַהין. זי האָט נלייב-
נילטיק נישט נעקענט דורכניין די פּלעצער און ערטער, װו זי
האָט זיך נעטראָפן מיט דזשאָנין און פאַרבראַכט דאָרט מיט אים
לאַנגע שעהן. עס האָט זיך איר כסדר נאָר אויסנעוויזן, אַז דזשאָ-
ני װועט דאָ פון ערנעץ אַרויסקומען און זי וװועט ווייטער מיט אים
18
קענען זיין און הערן זיין קול, װאָס האָט אַלעמאָל איר אויפן
אויער אַזױנע שיינע און נוטע ווערטער געשעפּטשעט, פון װאָס
עס איז איר אזוי נוט געווען. אָבער דזשאָני איז פון ערנעץ נישט
אַרױיסגעקומען און איר אויפן אויער מער קיין שיינע און נוטע
ווערטער נישט נעשעפּטשעט. עס איז אַװעק אַ יאָר און נאָך אַ
יאר און ער האָט זיך קיין הילענד נישט צוריקנעקערט.
איוו האָט ביסלעכווייז אָנגעהויבן פון דזשאָנין צו פאַר-
נעסן. אַפילו ווען זי האָט זיך דווקא נגעװאָלט דערמאַָנען זיין
פּנים, איז עס ארויסגעקומען זייער פאַרמעקט און אָפּנעװישט.
ס'איז איר אָבער גוט געווען זיך צו דערמאָנען אין דזשאָנין, זיך
איינצוהערן אין איר װייטאָק, װאָס איז ביסלעכווייז פאַרטױיבט
געװאָרן. פאַרקערט, זי האָט נאָר אַלֵיין נעזוכט איר פּיין אויפ-
צופרישן, אויפצווועקן אירע ווונדן. עס האָט איר אַזאַ אַנגענע-
מען װייטאָק פאַרשאַפט אין זיי זיך פון צייט צו צייט צו גריב-
לען. דאָס האַרץ האָט איר בלוין פון אַ לייכטער אַננענעמער
בענקשאַפט אַביסל נעציטערט.
זי האָט איצט אָנגעהויבן צו ניין יעדן טאָנ אין די , ביז-
נעס", פאַרטרעטן דעם פאָטער. אַלע פרימאָרגן האָט זי זיך פרי
אויפגעהויבן, אריין אין נאַראַזש און מיטן אױטאָ זיך נע-
לאָזט אין װאַרן-הויז אַרײן. אין אירע ווייכע ווייבערישע באַ-
וועגוננען האָט זיך אַרײיננענאָסן אַ האַרטקײט און אויך האָבן
אירע האָניק-קאַלירענע, העל-ברוינע סאַרנע-אוינן באַקומען אַ
האַרבן און אַ שטרעננן אֶפּנלאַנץ. זי איז אַלעמאָל געווען שטאַרק
פאַרהאָרעװעט, געהאַט די נאַנצע ,ביזנעס" אויפן קאָפּ און אֶָנ-
געהויבן אויסצופילן דעם , דזשאָב" פון א מאַנספּאַרשױין, פּונקט
וי מיסטער אייזיקס װאָלט אָנשטאָט אַ בת-יחידה אַ בן-יהיד נע-
האַט. אין אַוונט, אַז זי איז אַהיים געקומען, האָט זי צומייסטנס
פאַרבראַכט ביי זיך אין צימער און געקוקט אַרױיס דורך די פענ-
סטער אויף דער לאַננער הויפּט-נאַס, ווו עס האָבן זיך געצויגן
צוויי רייען ביימער און װוו עס זענען געשטאַנען מאָנומענטן פון
אױיסטראַליעס נרויסע זין. אַרום דער ברייטער און פאַננער
הויפּט-גאַס האָבן זיך געטוליעט קליינע און פּוסטע געסלעך, און
שפּעטער האָבן זיך שוין געצוינן די ליידיקע בערניקע פעלדער.
די יאָרן זענען גענאַנגען און די ביימער אויף דער הויפּט-גאַס
19
אין הילענד זענען דאָ צעבליט געשטאַנען און דאָ ווידער אַראָפּ-
געװאָרפן פון זיך די בלעטער און נעבליבן נאַקעט. דער ווינט
האָט זיך נעשפּילט מִיט די בלעטער, זיי נעטריבן קופּעסוייז,
אַרומגעקרייזט מיט זיי די מאָנומענטן, װוי אין א ווילדן טאַנץ
און באַקלעפּט די פּנימער פון אוױיסטראַליעס גרויסע זין. דאָ זע-
נען קיין הילענד אָננעקומען די קאַלטע װוינטן פון ים און דאָ
האָבן זיך צוריק אַראָפּנעלאָזט די היצן און די הייסע מדבר-
ווינטן האָבן אָנגעטראָנן אַ סך זאמד און שטויב פון די אַרומי-
קע פעלדער, װואָס האָט זיך נעהויפט און נעבייכיקט אין די
גאָסן און אַרייננגעדרוננען אין די שטובן.
ווינטער-צייט, בעת די ביימער אויף דער הויפּט-נאַס זע-
נען געבליבן נאַקעט, האָט מען אונטערגעהאקט זייערע צווייגן,
כדי זיי זאָלן אויף איבעראַיאָר בעסער וואַקסן, די ביימער, װאָס
האָבן זומער-צייט זיך פאַרפּלאָכטן מיט די באַבלעטערטע נגרינע
צווייגן, װוי מיט געדיכטע הערנער, האָבן ווינטער-צייט אויסגע-
זען וי קאַליקעס מיט אָפּנעהאַקטע אָרעמס. עס האָט איוון אַזש
אַ ציטער אָנגענומען, ווען זי האָט נעקוקט אויף זיי און איר
דערטמאַנט אין דעם ועלנער, דעם ,דינער" פון הילענה, וואס אין
אוועק זיך שלאָנן קענן היטלערן און געקומען צוריק מיט אַן
אָפּנעהאַקטער האַנט... בשעת זי האָט נעקוקט אויף די ליידיקע
ביימער מיט די אָפּנעהאַקטע אָרעמס, האָט איר אָנגענומען עפּעס
אַזא שטאַרקע בענקשאַפט נאָך דער ווייטער און גרויסער וועלט,
װואָס זי האָט קיינמאָל נישט נעזען, אַז זי האָט זיך אַזש אינ-
גאַנצן אייננעקורטשעט. עס האָט זיך איר נענלוסט דעמאלט
אַרױסצורײסן פון די פיר ווענט, אין וועלכע זי איז פאַרשפּאַרט
געווען, װוי אויף אייביק, און אַרױסלויפן צווישן מענטשן און
זיך טוליען צו זיי. אָבער דער פאָטער האָט זי לעצטנס נאָך מער
געהיטן, װוי פריער, זי נישט אָפּנעלאָזט פון אוינ. זי איז געווען
די איינציקע יידישע טאָכטער אין הילענד און כאָטש זי איז דאַ
הי געבוירן געװואָרן און נעהאַט אַ סך חברים און חברטעס, האָט
זי זיך נאַכדעם װי זי האט זיך צוריק אומנעקערט אהיים, סיט
זיי װייניק אָפּנעגעבן. עפּעס אַ מחיצה איז איצט אױיסנעװואַקסן
צווישן זיי און איר...
בעת זי איו נעקומען פון רי (ביזנעס. און זיך ארוסנע-
20
דרייט אין דעם שיינעם און רייכן הויז, װאָס דער פאָטער האָט
געלאָזט ספּעציעל אויפבויען אין דעם סטי? פון אַן אַלט-ענגלישן
,קאָטעדזש", מיט די גרויסע , פייער-פּלייסעס", נעמאכט פון
נישט-געטינקעוועטע ציגל, מיט דעם נרויסן דאַך, טיף אַראָפּ-
געלאָזט איבער די קליינע פענסטער, וי אַ טאַטיש היטל, אָנגע-
טאָן אויף אַ קינדעריש קעפּל, -- האָט זי זיך קיין אָרט נישט
נעקענט נגעפינען און נישט נגעוווסט װאָס צו טאָן מיט די ליידיקע
שעהן. זייער הויז, װאָס האָט געזאָלט דערמאָנען אַ פּויעריש
הייזל ערנעץ און אן ענילישן דארף. האט פיט הי נהויסע
שטובן, מיט די פּאַרשידענע מעשענע כלים אַרום די קאמינען
און דער עיקר מיט די רייכע, טונקל-שווערע מעבל און דיװואַנען,
אויסנעזען װוי אַ פּריצישער פּאַלאַץ.
צומבעסטן האָט איוו ליב נעהאַט איצט צו שטיין אין פענ-
סטער, בעת זי האָט זיך אומנעקערט פון װאַרן-הויז. זי איז גע-
שטאַנען אָן באַווענונג, אייננעהילט אין דער שקיעה, אָדער איינ-
נעטונקען אין רי נאַכּטיקע שאטנס און זיך צונעקוקט װי די
;באוס מוט די {נערל?ס' שטופן ויך ארום די קיכטוקוצעצונדע-
נע קינאָס, מילך-באַרן און צוקער?-נעוועלבער. זי איז איצט אזוי
ווייט נגעווען פון דעם אַלעמען. אַז די מאמע האָט זי געצווונגען
זי זאָל ניין אין די , פּיקטשערס", כדי זיך אַביס? צו צעשטרייען,
האָט זי נישט נגעװאָלט גיין.
איינמאָל אין דער װואָך, שבת-צונאַכטס -- דאָס איז געווען
א טראַדיציע שוין פון כמה וכמה יאָרן -- האָט דער פאָטער
גענומען דאָס ווייב און די טאָכטער אין די , פּיקטשערס". זיי
האָבן שוין געהאַט זייער שטענדיק אָרט און אַלעמאָל גענאַננען
אין דעם זעלבן קינאָ. דער פאָטער איז טאקע אַלעמאָל אין דער
פינסטערניש נעשמאַק אַנטשלאָפן געװאָרן, אָבער ער האָט דאָס
נישט נעװואָלט מודה זיין און זיך שטאַרק געבייזערט, טאָמער
האָט דאָס ווייב אָדער די טאָכטער נעכאַפּט אַ דרימל. כדי זיי
צו געבן פאַרנענינן, איז ער דאָך אין קינאָ גענאַנגען...
אַז דער פאָטער איז צוזאַמען מיט זיינע בני-בית נענאַנגען
אין קינאָ, האָט ער גרויס פאַרגענינן געהאָט, ווען דער דירעקטאָר
איז אים אַקעגנגעקומען און אים אַקענננעטראָנן דעם ברייטן
,האַו דו יו דו". אויך איז אים א שטיק נעזונט צונעקומען, אַז
21
די שכנים אין קינאָ האָבן אים אַקעגנגעטראָגן דעם , גוט-אָוונט?.
דאָס האָט באַװויזן בשיינפּערלעך, אַז די הילענדער באַלעבאַטים
האָבן אים ליב און רעספּעקטירן אים, כאָטש ער אין אַ ייר...
כאָטש מיסטער אייזיקס האָט געװאָלט, אַז מען זאָל אים אין שטאָט
האַלטן פאַר אַן איינענעם, האָט ער אָבער כסדר זיין יירישקייט
ארויסנעוויזן. פון דער טבע אַן ערלעכער, װואָס ווייסט נישט פון
קיין שום קונצן, האָט ער געװאָלט, אַז מען זאָל אין הילענד זיך
פארשטיין אויף אים און אים אָפּנעבן דעם דרך-ארץ, װאָס אים
קומט. ער האָט פאַרשטאַנען, אַז די שכנים האָבן אויף אים אַ
חשד צוליב דעם, װאָס ער איז אַ ייד און ער האָט זיי דווקא גע-
װאָלט ווייזן וי ערלעך און גוט יידן זענען...
אין הילענד װאָלט מען אפילו שוין גאָרנישט מער געדענקט,
אַז מיסטער אייזיקס איז אַ ייד, ווען ער װאָלט אַלֵיין אין דעם
נישט דערמאַנט. כאָטש ער האָט זיך געפירט איננאַנצן װי אִן
אויסטראליער, האָט ער אָבער דאָך אַרײננעשטעלט אַ רינ
מחיצה, װאָס האָט אים אָפּנעטײלט פון די אַנדערע אין שטאָט.
ער האָט זיך נאָך אַלץ אַרומגעטראָנן מיט דער האָפּנונג, אַז אין
הילענד װעט ער אויפשטעלן אַזאַ הויז, וי זייז גאָטזעליקער פאָ-
טער האָט געװאָלט אויפשטעלן. זיין פאָטער איז מיט שיינע יאָרן
צוריק, אינמיטן , גאָלד-ראַש", נעקומען פון עננלאַנד קיין אויס-
טראַליע. קיין גאָלד האָט ער טאַקע נישט געפונען, אָבער דערפּאַר
האָט אים נאָט גענעבן אין אוױיסטראַליע אַ סך קינדער, דער עיקר
זין, און ער האָט געחלומט, אַז ער װעט אין הילענד האָבן בקרוב
אַ נרויסע יידישע , קאַנגרענעישן". ער האָט אין דעם גענלויבט,
ווען ער האָט געבויט די סינאַנאָנע און ווען די סינאַנאַנע האָבן
אָנגעפולט די ערשטע מתפּללים. די מתפּללים זענען אָבער אַלץ-
מאָל װינציקער און װינציקער געװאָרן, די יידן זענען אַװעק פון
דער שטאָט און צוזאַמען מיט זיי זענען אויך אַװעק זיינע קינ-
דער. נעבליבן איז בלויז ער איינער אַליין, דזשייקאָב אייזיקס.
אויך איז נעבליבן דאָס קבר פון דעם אַלטן אייזיקס און זיין
פּאָרטרעט, װאָס איז ביים זון אין שטוב געהאַננען. אויפן פּאָרט-
רעט איז דער פאָטער געשטאַנען מיט אַ קאַפּל אויפן קאָפּ און
מיט אַ נרויסער און באַפעלעריש-שטרעננער באָרד. פאַר דעם
בילד האָט דער זון גרויס דרך-ארץ נעהאַט און מיט דעם זעלבן
22
דרך-ארץ האָט ער אָנגעשטעקט זיין ווייב און טאָכטער. ער האָט
אַזויפיל אָנדערציילט זיין בת-יחידה פון דעם זיידן, אַז אָנשטאָט
דרך-ארץ האָבן פאַר אים, האָט זי זיך געשראָקן פאַר דעם
, מענטש מיט דער באָרד", װאָס איז ביים טאַטן אין צימער גע-
האַנגען. פון גרויס אָפּשײ האָט זי בכלל מורא געהאַט קליינער-
הייט צו דעם פאָטער אין שטוב אַריינצוניין און אַז זי איז דאָרט
אַריין, האָט זי געטראָטן אויף די שפּיץ-פינגער, פּונקט װוי אַרום
װאָלטן זיך בלויז הייליקייטן געפונען...
אַז מיסטער אייזיקס איז אַליין נעבליבן אין הילענד האָט
ער געגלויבט, אַז נאָט װועט אים באַשענקען מיט אַ זון, און אַז
גאָט האָט אים נענעבן די בת-יחידה, האָט ער געמיינט, אַז עס
וועט עפּעס אראָפּקומען אַ לייטישער יוננגערמאַן אַהער, התונה
האָבן מיט זיין טאָכטער און ממשיך זיין אַ יידישע היים. זענען
טאַקע אָפט דאָ אַראָפּנעקומען יידישע יוננעלייט, פלינקע , טרעוו-
לערס", װאָס זענען אַריײינגעקומען צו אים אין נעשעפט, געקומען
אפילו צו אים אין הויז אַריין, נעבליבן איבער שבת, ארומנע-
גאַננען מיט דער טאָכטער, אָבער אַז עס זאָל פאַרבלייבן עפּעס
אַ יונגערמאן אין שטאָט, איז קיינער נישט פאַרבליבן. ווען ער
האָט אויסגעפרענט די יוננעלייט, צי עס נעפעלט זיי הילענד,
האָבן זיי נעענטפערט, אַז יא, אָבער ביי דעם איז עס נעבליבן.
עס איז שוין אויסגעקומען אַזױ אַז איין יונגערמאַן האָט נגעשיקט
דעם אנדערן קיין הילענד צו מאַכן מיט מיסטער אייזיקס נע-
שעפטן, צו בלייבן ביי אים װווינען עטלעכע טעג -- אָבער קיי-
נער האָט דאָ נישט געװאָלט בלייבן אויף שטענדיק. אפילו די
ענגליש-יידישע , טרעוולערס" האָבן נישט געװאָלט וווינען אַזױ
ווייט פאַרוואָרפן און זענען אַװעק...
עס האָט שוין נישט איינמאָל אָננענומען מיסטער אייזיקס
אַ חשק צו אַנטלויפן פון הילענד. ס'איז נישט מענלעך צו וווינען
צווישן לויטער גויים און בלייבן אַ ייד... כאָטש ער היט די טאָכ-
טער, װועט זי זיך אין איין שיינעם טאָנ אַרױסרײסן פון אים און
טאָן דאָס, װאָס איר נעפעלט... די שלעכטע רעיונות זענען צו
אים אין קאָפּ אַריין נעקומען, ווען ער איז נעבליבן אַליין אין
זיין נגרויסן הויז. זיינע פאַרעקשנט-ערלעכע שװאַרצע אוינן זע-
נען דעמאָלט פאַרצוינן געװאָרן מיט אַ יאוש און זיינע אַלטע
29
ביינער האָבן לייכט נעציטערט, כאָטש ער האָט זיך געװאָלט באַ-
הערשן. ער איז דאָך אַן אויסנעדינטער זעלנער און ער האַלט
אַזױ שטאַרק פון דיסציפּלין... אָבער זיינע ערלעכע אויגן האָבן
צוריק, פול מיט עקשנות, אַרויסגעבליצט פון זיין אַלט פּנים, און
זיין אָדלער-נאָז האָט צוריק באַקומען די מענערישע שטאַרקקייט,
ווען ער האָט דערהערט דאָס קו? פון זיין טאָכטער, װאָס האָט
זיך אומגעקערט אַהיים. עס איז אים לייכטער געװאָרן, א שווערע
משא איז אַראָפּ פון אים. ער איז באַלד צוגעגאַננען צו איוון,
גערעדט מיט איר מיט אַזויפיל איבערגעטריבענער ליבע און פאַ-
טערלעכער זאָרג...
פון אָנהויב האָט מיסטער אייזיקס נעמיינט, אַז דער עיקר
שולד, װאָס די יונגעלייט בלייבן נישט אין הילענד, טראָגט זיין
טאָכטער, װאָס האָט כסדר אין זינען נעהאַט דזשאָנין. אָבער אַז
אויך שפּעטער, ווען איוו האָט אין דזשאָנין פאַרגעסן, האָט דאָ
קיינער נישט געװאָלט בלייבן, האָט ער זיך דאָס גאָר נישט נע-
קענט פאָרשטעלן. פונדעסטווענן האָט ער אויך ווייטער געהיטן
די שאכטער, נישט איבערנעלאוט זי פיט חי יוננעליוט אט
ער האָט אפילו פאַרשטאַנען, אַז מיט דעם היטן שטענדיק די
טאָכטער, טוט ער נישט קיין חכמה -- אָבער ער האָט זיך נישט
געקענט העלפן. אַז אַ יונגערמאַן האָט אַרױיסגענומען די טאָכטער
אין 2 קינא, אוה ער פיט דיי כוטוענאננען. אה אן יז
זענען אַװעק אויף אַ , דענס", האָט ער מיטנעשיקט דאָס ווייב.
ער האָט נאַנץ נוט נעזען, אַז די טאָכטער האָט צוליב דעם טענות
צו אים -- אָבער ער האָט זיך נישט נעמאַכט וויסנדיק.
פון זיין ווענ איז ער נישט אָפּנעטרעטן און געצוווננען דאָס
ווייב און די טאָכטער זיי זאָלן טאָן דאָס, װאָס ער הייסט. דאָס
ווייכ האָט פאַרן מאַן שטאַרק דרך-ארץ נעהאַט, אָבער זי האָט
לייכטער אָפּנעאָטעמט, ווען זי איז פון אים פּטור נעװאָרן אויף
עטלעכע רנעס. סיסטער אייזיקס אין געווען אַ געטרייער און
איבערנעגעבענער מאַן, פּונקט וװוי ער איז געווען א געטרייער און
איבערגעגעבענער פאָטער. ער האָט אין ערנעץ נישט ליב נעהאַט
צו ניין אַליין, אומעטום ליב געהאַט זיך צו באַווייזן אין דער באַ-
גלייטונג פון זיין ווייב און טאָכטער, מיט וועלכע ער איז זייער
שטאַלץ געווען. אָבער פּונקט װוי די טאָכטער, װאָס האָט געהאַט
24
אין זיך אַ סך פון דעם פאָטערס פאַראַנטװאָרטלעכקײט און
פּינקטלעכקייט, האָט נישט נעליטן דעם טאַטנס צו-גרויסע גע-
טריישאַפט צו זיך, אַזױי האָט אויך דאָס ווייב נישט געליטן די
גרויסע איבערנענעבנקייט פונם מאַן און זי האָט נגעזוכט זיך פון
אים צו באַפרייען אַביסל.
מיסיס אייזיקס איז געווען יינגער פונם מאַן און כאָטש זי
איז אַלֵיין שוין נישט נעווען מער קיין יונגע, האָבן זיך אירע האָר
וי אויף צו-להכעיס נישט געזילבערט און וי אויף אייביק איינ-
געהאַלטן אין זיך די יוננטלעכע מילדע בלאָנדקייט, פּונקט וי
אירע האָניק-קאָליריקע אוינן האָבן באַהאַלטן אין זיך אַ פריש-
מילרדן טויאיקן גלאַנץ. מיסטער אייזיקס האָט זי איײיביק געמוסרט
זי זאָל זיך האַלטן אין דער מדרנה, װוי עס פּאַסט פאַר איר, וי
עס פּאַסט פאַר אַ ווייב פון אַזאַ מאַן, וי ער איז; ער האָט זי
שטענדיק געלערנט זי זאָל זיך נישט אַראָפּלאָזן צו קיינעם, אֶנ-
געוויזן איר מיט וועמען זיך אָפּצונעבן און מיט וועמען נישט---
אָבער זי האָט די אַלע נעזעצן און לערעס נישט געהיטן און נע-
טאָן פּונקט דאָס פאַרקערטע. אַז דער מאַן האָט נאָר נישט נעזען,
האָט זי זיך ליב געהאַט אַרײנצוכאַפּן צו אַלע שכנים אָן אויס-
נאַם, ליב נעהאָט צו האָבן מיט זיי פאַרשידענע מחזקות און
שמועסן מיט זיי לאַנגע שעהן. אַז זי האָט זיך אַריײינגעכאַפּט צו
א שכנטע, איז זי ענשטאנען אין דער טיר, ווייל מער װוי עטלעכע
רגעס האָט זי נישט אינזינען געהאַט צו פאַרבלייבן, אָבער זי
איז אָפּנעשטאַנען אַזױ אין דער טיר לאַנגע שעהן און זיך נאָר
נישט געקענט אָפּריײיסן. בשעת די שמועסן האָט זי ליב געהאַט
ביי אַלַע פּאָר ווערטער אַרײינצובראָקן , מיין דיער, מיין דאַר-
לינג", כאָטש זי האָט נעוווסט, אַז דער מאַן האָט דאָס פיינט.
בעת דער מאַן האָט זי נעכאַפּט ביי דער האַנט, האָט זי געזאָנט
, סאָררי", צונעזאַנט צו זיין נוט און פרום -- נאָר אויף צו-
מאָרננס װוידער נגעטאָן דאָס זעלבע. בלויז ווען מיסטער אייזיקס
איז נגעווען דערביי, האָט זי זיך נעהאַלטן שטאַרק אין דער
מדרנה, זיך געהאַלטן נאָך שטייפער וי ער אַלֵיין. |
בלויז שבת איז מיסטער אייזיקס נענאַנגען אָן דעם ווייב
און אָן דער טאָכטער. דאָס איז געווען שבת אינדערפרי, בעת ער
איז גענאַנגען אויפמאַכן די סינאַנאָגע, װאָס זיין פאָטער --- מעג
6
8ט
זיין נשמה רוען אין נןדעדן -- האָט אויפגעבויט, און שבת נאָכ-
מיטאָג, בעת ער האָט אויפנעמאַכט דאָס הילענדער מוזעאום.
אין דער סינאַנאַנע איז ער געזעסן איינער אַליין, ווייל קיינער
האָט דאָ נישט אַריינגעשטעקט קיין פוס. פון אַלע ווינקעלעך האָט
געיאָנט אַ קעלט. ער איז נעזעסן אויף דעם אָרט, וו עס איז
אַמאָל נעזעסן דער דאַביי, לעבן מאַסיוון ארון-קודש, אויף וועלכן
עס זענען געשטאַנען צוויי אויסנעשניצטע לייבן און אונטערנע-
האַלטן די טאָוולען מיט די עשרת-הדברות. עטלעכע שעה איז
ער דאָ געזעסן פאַרנליווערט, צונגעהאַלטן די אוינן און דעם טלית
נישט אַראָפּנעלאָזט פון די אַקסלען. אין דמיון האָט ער געזען
אַ פולע סינאַגאָגע מיט מתפּללִים און געהערט אפילו זייערע שטי-
מעס. אָבער אַז ער האָט אויפנעשלאָסן די אוינן, האָט ער בלויז
דערזען דעם פּוסטן באַלעמער, לאַננע און נאַקעט-קאַלטע שורות
בענק, ווו עס האָט זיך געיאָגט אַ ווינט. דורך די אויסגעהאַקטע
קאָליריקע שייבלעך, ווו עס זענען געווען איינגעפאַסט מנן-דודם,
האָבן פאַרבלאָנדזשעט פיינל און זייער געצוויטשער האָט אומע-
טיק און הויל אָפּנעקלוננען אין די פּוסטע ווענט. מיסטער איי-
זיקס האָט ברייט אוױיפנעפּראַלט די טיר פון דער סינאַנאַנע, טאַ-
מער װועט נאָך װוער פאַרבלאַָנדזשען אין נאָטס הויז. ער האָט
זייער נגעװאָלט אַריינבאַקומען אַהער דעם מיסטער רייז מיט זיין
זן. די איינטציקע יידן, ;האָקערס ., װאָס האבן דא אין דער
נעננט זיך אַרומנעװאָנלט און געווען שוין איננאנצן פאַרנוי-
אישט. זיי האָבן שוין נאָר נישט נעוווסט, אז זיי זענען יידן --
אָבער מיסטער אייזיקס האָט עס נאנץ נוט געדענקט. ער האָט
נעמיינט, אַז די אָפּענע טיר װועט אַריינברעננען די צוויי לייט אין
גאָטס הויז --- אָבער די טיר איז געשטאַנען אַזױ לאַנג אָפּן ביז
דער ווינט האָט זי פאַרהאַקט און אויפנגעװועקט דעם מיסטער
איזיקם פון זייצע העימות..
שבת נאָכמיטאָנ איז מיסטער אייזיקס גענאַנגען אין מוזע-
אום, װאָס ער האָט איינער אַליין אָנגעפירט. ער איז געווען זייער
שטאָלץ דערמיט, װאָס די שטאָט האָט אים, דעם ייד, אַזאַ חשובן
אַמט אָנפאַרטרױיט,. די אַרבעט האָט ער געטאָן איננאנצן אָן
געלט, בלויז פון ליבשאַפט. בשעת עס זענען נעקומען די זעלבע
מענטשן, צומייסטנס אַלטע לייט, די תושבים פון דער שטאָט,
20
אָנקוקן שוין צום הונדערטסטן מאָל די זעלבע אַלטע אַנטיקן,
שמאָכטעס און מערקווירדיקייטן אין מוזעאום, האָט זיך מיסטער
אייזיקס מיט זיי העפלעך באַנריסט, זיך אויפנעשטעלט פון זיין
זיץ מיט גרויס דרך-ארץ און אויפנעקלערט װאָס אַלְץ אין מיט
אַזאַ וויכטיק און פייערלעך איבערנענעבן קול, פּונקט וי ער
װאָלט עס דערקלערט צום ערשטן מאָל. אַ סך צייט איז ער אַליין
געזעסן אין מוזעאום און דעמאָלט האָט ער ווידער איבערקאַ-
טאַלאָנירט די זעלבע עטלעכע , בומעראַננס", די זעלבע אַלטע
שיפלעך און שטיינערנע כלי-זין, מיט וועלכע די , אַבאָרידזשי-
נאַלס", אוױיסטראַליעס שװאַרצע זין, האָבן זיך באַנוצט...
בעת מיסטער אייזיקס איז געזעסן שבת נאָכמיטאָג אין מו-
זעאום, האָט ער אָפט נאָכנעטראַכט, פאַרװאָס די סינאַנאַנע
שטייט אַזױ ליידיק און פאַרװאָס די יידן פון הילענד זענען זיך
אַזױ צעלאָפן. זיינע ערלעכע שװואַרצע אויגן זענען געווען שטאַרק
פאַרזאָרגט. ער איז דאָ איינער אַליין נעבליבן אויף דער שמירה.
ער טאָר נישט לאָזן אונטערניין זיין יידישע היים.. עס איז אים
נענאַנגען ממש אין לעבן אַריינצוציען כאָטש אין דער סינאַגאַָנע
אַזעלכע פאַרנויאישטע יידן, וי עס זענען געווען מיסטער רייז און
זיין זון. דעמאָלט װאָלט ער נעהאַט כאָטש וועמען אָנצוטרויען
דעם שליס? פון דער סינאַנאַנע און אַליין נישט באַדאַרפן װישן
כסדר דעם שטויב. ער האָט גאַנץ נוט באַמערקט װוי דער יונגער
רייז האָט נישט אַראָפּנעלאָזט קיין אוינ פון זיין טאָכטער, איוו,
אַלעמאָל ווען ער איז אין זיין װארן-הויז אַריינגעקומען. לעצטנס
האָט ער אָנגעהויבן אַריינצוקומען אין װאַרן-הויז, ווען ער האָט
עס נאָרנישט באַדאַרפט, אַבי ער זאָל קענען כאַפּן אַ שמועס מיט
איוון. ער איז פון איר נישט אָפּנעטראָטן, אַרייננעקוקט אין איר
פּנים אַריין, װי אין אַ זון, מיט זיין ערלעכן, אַביסל תמעװואַטן
שמייכ? א נדויסער יוננ איו ער, דער יוננעס רײַו, און זייער אן
ערלעכער און אַן אַרבעטסזאַמער -- אָבער אים, דעם מיסטער
אייזיקס געפעלט ער נישט. דער עיקר וויל ער נישט, אַז זיין
טאָכטער זאָל מיט אים האָבן די מינדסטע מנע-ומשא, און ער
זאָל זיך נאָך דאַרפן משדך זיין מיטן אַלטן רייז. ראשית, איז
אים נישט אָנגעשטאַנען דער שידוך, והשנית, זוכט ער אַ חתן
פאַר זיין טאָכטער, װאָס זאָל צו אים אין הויז אַריינברעננען אַ
27
ניי לעבן און זאָל ווייטער פירן די יידישע היים, ואָס זיין נאָט"
זעלינער פאָטער האָטס נאָך מיט יאָרן צוריק פאַרליינט...
עס נעפעלט שוין דעם מיסטער אייזיקס פיל מער פאַר אַ
שידוך פאַר זיין טאָכטער דער יונגערמאַן פון פּוילן, װאָס ער
האָט לכתחילה נישט נעליטן, אָבער זיך מיט דער צייט צונע-
װווינט צו אים. דער יונגערמאַן איז געווען 8 , מעניופעקטשו-
רער" פון מעלבורן און ער איז נעקומען דאָ אַהער אֶנביטן זיין
סחורה. נישט איבער איין ,וויקענד" איז ער איבערגעליבן אין
הילענד און מיסטער אייזיקס האָט אים פאַרבעטן צום שבתדיקן
, דינער" און ער האָט פאַרבראַכט ביי די אייזיקס אין הויז שבת
און זונטיק,. מיסטער אייזיקס האָט איינגעזען, אַז דער יונגער-
מאַן איז אַ נוטער , ביזנעסמען" און ער האָט ליב געהאַט מיט
אים צו רעדן. ער האָט אַפילו ליבער געהאט מיט אים צו רעדן
װוי מיט דעם יונגנמאַן, װאָס איז נעקומען קיין אויסטראַליע פון
עננלשנד און איו דא געװואָרן א {טרעװולער'. אױך ער איו יעה
קומען לעצטנס זייער אָפט קיין הילענד און נישט אַזױ ווייט צו-
ליב געשעפט, װוי צוליב איוון. כאָטש דער , טרעוולער" איז נע-
ווען זייער א צוריקנגעהאַלטענער און זייער אַ שטילער, מיט נע-
לאַסענע און איבערגערעכנטע באַוענונגען, אַן אמתער ,איננ-
לישמען", האָט מען אָבער דעם מיסטער אייזיקס קיין פיננער אין
מויל נישט דאַרפן שטעקן, נאָך װאָס ער איז קיין הילענד אַזױ
אָפּט נעקומען.
דעם מיסטער אייזיקס איז אָבער בעסער נעפעלן געװאָרן
דער יונגערמאַן פון פּױילן, זינט דער מלחמה, בעת ער האָט נע-
הערט, װאָס די דייטשן האָבן אָפּנעטאָן מיט זיינע ברידער אין
פּוילן, זענען אים די פּוילישע יידן טייער געװאָרן, כאָטש אַמאָל
האָט ער זיי נישט נגעליטן, פיינט נגעהאָט זייערע ווילדע מנהנים
און זיטן, און זיי שטענדיק אויסנעמיטן. נאָך דער מלחמה איז
מיסטער אייזיקס זייער פרום נגעװאָרן, זיך געהייסן ברעננען כשר
פלייש פון מעלבורן. די ידיעות פון פּוילן האָבן אים אויס
מענטש געמאַכט. ער האָט איצט אייננעזען, אַז דער יונגערמאן
פון פּוילן איז נאָר נישט אַזױ שלעכט און עס װאָלט נאָר נישט
געווען קיין קרומע זאַך, ער זאָל רעדן מיט אים ווענן תכלית און
זאָל אים נעמען פאַר א חתן פאַר זיין טאָכטער...
28
111
מיסטער אייזיקס איז גענאַנגען אויפן וועג צו די ,ביזנעם".
ער איז לעצטנס נישט געפאָרן מיטן אויטאָ, נאָר געגאַנגען
צופוס, כדי אינאיינווענס שוין צו מאַכן דעם פרימאָרנגנדיקן
שפּאַציר, װאָס דער דאָקטאָר האָט אים פאַרשריבן. אַז ער אין
צוגעקומען נאָענט פון זיין װאָרן-הויז, האָט ער מיט אַ שטעקן
אַװעקגעשאַרט די אָנגעװאָרפענע שטיקלעך פּאַפּיר פון טראָטואַר.
ער האָט זייער ליב נעהאַט ריינקייט און אָרדנונג. און נישט נאָר
ריינקייט און אָרדנונג האָט ער ליב נעהאַט, נאָר אויך שפּאָרזאַמ-
קייט. שפּאָרזאַמקײט ביי זיך אין נעשעפט און ביי זיך אין דער
היים. אַן אַנצוג האָט ער נישט געטוישט אַזױ לאַנג --- ביז ער
האָט אָנגעהויבן צו נלאַנצן. כאָטש ער האָט עס נאָר נישט גע-
דאַדפט, ווייל ער האָט שוין נעהאַָט באַזאָרגט זיך און זיין הויז-
נעזינד אויפן נאַנצן לעבן, האָט ער פונדעסטווענן נאָך אַלץ נע-
שפּאָרט, נישט אויסגענעבן קיין איבעריקע , היי-פּעני". ער האָט
עס געטאָן נישט מחמת קאַרנשאַפּט, נאָר צוליב דרך-אריץ פאַר
געלט, װאָס האָט ביי איב נעהאַט אַ גרויסע חשיבות און ער
האָט זיך דערמיט קיינמאָל נישט נעװאָרפן...
מיסטער אייזיקס איז דעם פרימאָרגן נעווען נאָר נוט אויפ-
נעליינט און ער האָט מיט אַ באַזונדערער העפלעכקייט אָפּנעענט-
-פערט אויף דעם , נוד-מאָרנינג" פון זיינע שכנים. ער האָט אַלֵיין
אויך אונטערנעטראָנן דער ערשטער דעם ,נוד-מאָרנינג" די
מענטשן אין נאָס און געזאָנט:
- - ניים מארניננ.. איונ'ט איט..
ס'איז געווען פּונקט נאָך דעם , אַנזאַק דעי" און די הילענ-
דער בירגער האָבן אים זיכער געזען מאַרשירן אויף דעם פּאַראַד.
ער, איין ייד, צווישן אַזויפיל אויסטראַלישע געוועזענע זעלנער.
שוין זינט יאָרן װי ער האָט אָנטייל גענומען אין דעם מיליטע-
רישן מאַרש. מיסטער אייזיקס איז געווען צװוישן די אויסטראַ-
לישע , דיגערס", װאָס זענען מיט יאָרן צוריק, בעת דער ערשטער
וועלט-מלחמה, געווען אין נאַליפּאָלי און ער איז זייער שטאלץ
געווען דערמיט. ער איז שטאלץ נעווען, װאָס ער, אַ ייד, איז נע-
29
ווען אויף אָט דעם געפערלעכן אָרט און װאָס דער , דזשענעראַל"
מאָנאַש -- אויך אַ ייד --- האָט זיך דאָרט אַזױ שטאַרק אויס-
געצייכנט. אין דעם נעדענק-טאָנ האָט ער זיך אָנגעטאָן דעם מי-
ליטערישן אוניפאָרם, אויסנעשטרעקט שטאַרק נלייך דעם קליי-
נעם און דאַרן נוף זיינעם און װוירדיק מאַרשירט אין דעם פּאַ-
דאַד, אויף דער ברוסט האָט ער געהאַט אָנגעשפּילעט זיינע מע-
דאַלן און זיי האָבן אים צונענעבן אַ סך חשיבות. ער אין דע-
מאָלט זייער צופרידן געווען פון זיך, און דער עיקר איז ער צו-
פרידן געווען פון דעם ייד, דעם גרויסן פאַלדאַט און קרינס-פי-
רער, דער נענעראַל מאָנאַש, װאָס האָט אזויפיל אויפנעטאָן פאַר
דער אויסטראַלישער אַרמײי...
ביזן היינטיקן טאָג האָט מיסטער אייזיקס אָפּגעהיטן זיין
מיליטערישן אוניפאָרם, דעם , דינער"-הוט, די מעדאַלן און דעם
רעװאָלװער, װאָס ער האָט געטראָנן אין נאַליפּאָלי, די אַלע זאַכן
האָט ער געהאַט העננען ביי זיך אין צימער און אַז ס'איז ווער
נעקומען צו אים צונאַסט, האָט ער זיך קיינמאָל נישט נעפוילט
און צום וויפילסטן מאָל דאָס אַלִיץ געוויזן מיט אַ סך חשיבות אין
זיינע תנועות. ער האָט די אַלע זאַכן געוויזן מיט דער זעלבער
חשיבות וי ער האָט נגעוויזן דעם פּאָרטרעט פון זיין פאָטער,
װאָס איז נעשטאַנען שטאָלץ אויסנעשטרעקט מיט אַ קאַפּל אויפן
קאָפּ און מיט אַ נרויסער און באַפעלעריש-שטרעננער באָרד. ער
האָט זיך נעגרויסט מיט זיין פאָטער, און אַלעמאָל, אַז ער האָט נע-
רעדט ווענן אים, האָט ער באַלד אַרוױיסגענומען פון אַ ווינקל-
ביכער-שאַנק די פּאֶר פפרים, װאָס ער האָט אים איבערגעלאָזט
בירושה און געזאָנט:
--- נייס ספרים... מיין פאָטער איז נעווען א גרעיט תלמיד-
הכם..
צוליב נאָך איין סיבה איז מיסטער אייזיקס דעם פרימאָרגן
געווען נאָר נוט אויפנעליינט און דאָס איזן געװוען צוליב זיין
טאָכטער, איוו, װאָס האָט נענומען ניין אויף נוטע וװועגן. ער
האָט נעזען, אַז פון דעם שידוך מיטן יונגנמאַן פון פּוילן װועט
עפּעס ווערן. ער האָט זיך געגרייט צו מאַכן דער טאָכטער אַ
,סיורפּרייז-פּאַרטי" צו איר , בערטדעי". די טאָכטער ווערט שוין
אַלט... --- די יאָרן האָט ער נישט געװואָלט זיך אַליין אפילו אויס-
50
זאָגן --- און ער האָט זיך גענרייט איר צו מאַכן אַ קליינע היימי-
שע שמחה. צו דער שמחה האָט ער שוין פאַרבעטן דעם יונגנמאַן
פון פּוילן און אויך דעם , טרעוולער", װאָס איז פון ענגלאַנד גע-
קומען. דעם , טרעוולער" האָט ער פאַרבעטן מחמת דעם, ער זאָל
קענען ווייזן דעם יונגנמאַן פון פּוילן, אַז נאָך זיין טאָכטער לויפן
נאָך א סך מענער... ער האָט דעם ווייב אָנגעזאָנט, אַז זי זאָל אַלץ
צו דער , פּאַרטי" צוגרייטן בשתיקה פון דער טאָכטער און ער
איז פון דעם זייער צופרידן געווען.
אַז מיסטער אייזיקס איז אַריינגעקומען צו זיך אין װאַרן-
הויז, האָט ער געטראָפן דאָרט דעם יונגנמאַן פון פּױילן, װאָס איז
געשטאַנען און גערעדט מיט איוון. דאָס מיידל האָט לעצטנס
זייער שווער געארבעט, אויסנעפילט איננאַנצן דעם ,דזשאָב"
פון אַ מאַנספּאַרשױן און דאָס האָט זיך אויף איר שטאַרק אָנ-
געזען. זי איז געװאָרן פאַרהאַרטעװעט און אירע באַװענונגען
האָבן פאַרלוירן די פרויאישע ווייכקייט. דער פאָטער האָט עס
גוט באַמערקט און ער האָט זיך מיט דער טאָכטער באַנריסט מיט
איבערגענעבנקייט און ליבע:
הארדו יו דו חיעק.. - הָאה עה זיף אענערופן צו איה
מיט פאָטערלעכער זאָרנ.
זי האָט איב אָבער נישט גערן נעענטפערט. זי האָט אים
נאָך אַלץ נישט נעקענט שענקען, װאָס ער האָט זיך געשטעלט
אויפן װועג צו איר גליק, כאָטש זי האָט שוין אין דזשאָנין אינ-
נאַנצן פאַרנעסן,. דזשאָני איז שוין נעהאָט צוריקגעקומען קיין
הילענד און ער איז געקומען מיט אַ ווייב און אַ קינד. ער האָט
געאַרבעט אין פּאָסט-אָפיס, און בעת זי איז גענאַנגען אַמאָל
אויפנעבן אַ בריוו, האָט זי זיךך מיט אים אוינ-אויף-אויג נע-
טראָפן. אָבער די באַגעגעניש האָט זי לחלוטין נישט גערירט --
זי האָט שוין צו דזשאָנין נאָרנישט מער נעפילט. אַלע געפילן צו
אים זענען וי אָפּנעשטאַרבן, פאַרטעמפּט נעװאָרן און דאָס האָט
זי זייער נעחידושט, ווייל אַמאָל האָט בלויז זיינס אַ װאָרט, דער
קלאַננ פון זיין קול זי איננאַנצן צענומען...
פּונקט װוי דעם פאָטער, איז איר אויך דער יוננערמאַן פון
פּױלן, מיסטער בענעט, געפעלן געװאָרן. זי האָט אָבער נישט גע-
31
ליטן, װאָס דער טאַטע מישט זיך אַזויפיל צו איר אַריין און ער
וויל זי דווקא חתונה מאַכן מיט דעם, װאָס זיין האַרץ נלוסט. זי
איז געווען שטאַרק אין כעס אויף זיך, הלמאי עס איז איר געפעלן
געװאָרן פּונקט דער יונגערמאַן, װאָס דעם פאָטער... זי האָט נע-
וווסט, אַז דער טאַטע גרייט זיך איר צו מאכן אַ , סיורפּריין-
פּאַרטי" צו איר געבורטסטאָג -- די מוטער האָט זיך נישט נע-
קענט איינהאלטן און איר דעם סוד פאַרטרויט --- און זי האָט
נישט געקענט פאַרטראָגן דאָס אַרומפּאָרען זיך פון פאָטער, װאָס
האָט אַלץ נעמאַכט אין נרויס פוד, אָבער מען האָט באַלד געקענט
דערקענען, אַז ער גרייט זיך צו עפּעס.
זי האָט געמוזט מודה זיין, מיסטער בענעט איז איר געפעלן
געװאָרן, און דאָס איז אפשר נעווען די סיבה, װאָס זי איז אַזוי
נלייכנילטיק געווען צו דזשאָנין, אַז דאָס באַגעגעניש מיט אים
האם זי איננאנצן נישט נערירט. כאָטש דער , טרעוולער", וואס
איז פון ענגלאַנד געקומען, האָט אויך פון איר נישט אָפּגעטראָטן
און באַלד ביי זייער ערשטער באַנענעניש האָט ער געזאָגט צו איר
,רוף מיך דזשאָ", האָט אָבער זיין נעמאַכטע היימישקייט אויף
איר נישט געװירקט. זי האָט באַלד דערקענט. או אלץ איו נע-
מאַכט, ווייל ס'פּאַסט אַזױ צום רומל, אָבער אינדעראמתן איז
דער בחור אַ צוריקגעצוינענער, אַן אויסנערעכנט-איינגעהאַלטע-
נער. אַז זי איז מיט אים אַליין נעבליבן האָט ער נישט געהאַט
מיט איר ווענן װאָס צו רעדן. זי האָט נישט געקענט ליידן מיט
װאָס פאַראַ פעדאנטישקייט ער עסט דאָס פרישטיק, װאָס ער האָט
זיך שטענדיק מיטגענומען און מיט װאָס פאַרא קאַרנשאַפט ער
פאַרפּאַקט צוריק דאָס , לאַנטש"-פּאַפּיר אין דער טעקע...
נאנץ אַנדערש איז נגעווען אייבי בענעט. ער האָט זיך נע-
פירט ברייט: נערעדט ברייט, זיך נעשטעלט ברייט. זיין אויפפי-
רונג איז איר נגעווען פרעמד, אָבער דווקא צוליב דעם איז ער איר
נעפעלן געװואָרן. כאָטש שוין נישט קיין יוננער, מיט א שמיצפ
איבער די פערציק, האָט ער נעהאט אין זיך אָן אַ שיעור לעבן,
און אַלץ, װאָס ער האָט נעטאָן, האָט ער געטאָן מיט איבערנע-
טריבענער היץ און פייער. ער איז געווען נישט קיין הויכער, מיט
פולע, רויטע, וי אָפּנעשאָבענע בעקעלעך, געשװאָלן-פעטע, קור-
52
צע װאָנסעלעך און ברוינע האָר, פאַרקעמטע אַרױף. בעתן רעדן
האָט ער די ערשטע פֹּאָר װוערטער אַרױסגעזאָגט שטיל -- צו-
שטי? --- אַז מען האָט אים קוים געהערט, אָבער. אומגעריכט
האָט ער זיך דערוואַרעמט, דערהיצט און ער האָט אָנגעהויבן צו
!פלאַקערן, װוי טרוקן האָלץ. אַז ער איז אַריינגעקומען אין דעם
קאַלטלעכן און פאַרנליווערט-שטילן הויז פון די אייזיקס, האָט
ער באַלד אָנגעהיצט אַלע ווינקעלעך, וי אַ הייסער, אומרואיקער
ווינט װאָלט דאָ אַריינגעדרונגען. עפּעס אַן אומרואיקע הייטער-
קייט און אַ פרישקייט האָט ער מיטנעבראַכט מיט זיך. אט די
הייטערקייט און אומרואיקייט האָט ער אַריינגענאָסן אין איווס
אברים, װאָס האָבן שוין נעטראָגן אין זיך די ערשטע סימנים
פון האַרבסט. דער עיקר האָט ער אויף איר געווירקט מיט זיינע
מעשיות פון פּוילן, מיט וועלכע ער איז געווען פול. אין זיין אָנ-
וועזנהייט האָבן אירע בלאַסע זומער-שפּרענקלעך באַקומען פאַרב
און דעם אַמאָליקן חן, די קופּערן-רויטלעכע האָר האָבן זיך נע-
צונדן, װוי אויפנעװואַכטע פלאַמען און די העל-ברוינע, האָניק-
קאַלירענע אוינן, װי ביי אַ הירש, האָבן נעשטראַלט מיט דער
יוננגקייט און פרישקייט, וי פּלאַנצן נאָך אַ רענן. ביי דער גאַנ-
צער וויכטיקייט זיינער האָט מיסטער בענעט פאַרמאָנט אָן אַ
שיעור ייננלערישקייט און דאָס איז איר ביי אים אַזױ נגעפעלן נע-
װאָרן. ער האָט געהאַלטן אין איין דערציילן נסים-ונפלאות וועגן
זיינע דערפאָלנן אין די , ביזנעס", זיך אַלֵיין געלויבט, וי אַ קליין
ייננל, זיך נערימט וי די , יאִיקלעך" האַלטן פון אים אַ וועלט
און ער פארשטעקט זיי ביי זיך אין דער וועסטל-קעשענע... ער
קען טאָן מיט זיי, װאָס נאָר אים נעפעלט... ער האָט נערעדט
נישט קיין שלעכטן עננליש, אַן אױיפנעכאַפּטן אין נאַס, און די
סוף ווערטער ניך פאַרשלוננען, מ'זאָל אים נישט קענען כאַפּן
ביי אַ נרייז. מיט אַלֶע פּיטשעוװוקעס האָט ער נאָכנעמאַכט דעם
אויסטראַלישן אַקצענט, נעמישט א סך , סלעננ" און ביי אַלֶע
פַּאַר ווערטער וווילעריש איבערנעחזרט:
--- איז איט?... איזנ'ט איט?...
ביי איוון אויף דער , בערטדעי-פּאַרטי" האָט ער זיך אויפ-
געפירט היימיש, נגעװאָרן אפילו אַביס? בנילופין, װוי ער װאָלט
שוין אין דעם הויז אַריינגעקומען יאָרן-לאַנג. ער האָט פאַר אַלע-
35
מען אָנגעגאָסן פולע גלעזער וויין, געצוווננען מען זאָל די משקה
אויסטרינקען ביזן דנאָ און געזונגען העכער וי אַלע:
--- העפּי בערטדעי טו יוֹ...
איוו האָט זיך לכתחילה געשעמט מיט זיין אויסטערלישער
אויפפירונג, נישט געוווינט געווען דערצו. זי האָט גאַנץ גוט באַ-
מערקט, װוי מען קוקט זיך איבער בשתיקה צוליבן האַלטן זיך
פון , פּאָרעינער". אָבער זי האָט אַלְץ פאַר ליב נענומען. זי איז
געווען זייער צופרידן, פול מיט נליק, אַז זי האָט אפילו פאַר ליב
נעוטמען דעם פאטעה.. װאס. האט. אויף: העך שכתה
דאָס ערשטע מאָל אין זיין לעבן געזאָנט אַ לינן און אַראָפּנענו-
מען פון איר עלטער נאַנצע פינף יאָר... זי איז בלויז אַביס? רויט
געװאָרן, אָבער נאָרנישט נגעזאָנט און אפילו אין דער שטי? נע-
דאַנקט דעם פאָטער, װאָס ער האָט דאָס געטאָן...
אײיכבי אין שוױן נעבליבן ביי זיי איבערן (וויקעמה, אע
שכת איו מען קאנ: נעזעסן טיט אים בינם (רינער , ואס די מם
טער האָט צונענרייט נאָך פיל שענער און בעסער וי אין די אַנ-
דערע שבתים. אויפן שבתדיקן ווייס-נגעדעקטן טיש האָט איידל
געפינקלט דאָס זילבערנע באַשטעק און יעדעס ביסעלע מאכל? איז
דערלאַננט געװאָרן אין אָן אַ שיעור רייכע כינעזישע כלים. דער
פאָטער האָט זיך גראָד נעפילט נישט מיט אַלעמען און ער האָט
נעמוזט לינן אין בעט, אייבי האָט פאַר אים נעפירט דעם טיש.
די טיר פון שלאָף-צימער איז געווען אָפּן און דער פאָטער האָט
זיך צונעהערט װי פיפטער בענעט מאַכט די (המוציא . זיננט
זמירות און בענטשט אויפן קול. עס איז אים נעפעלן געװאָרן
דער נינון, מיט וועלכן דער פּוילישער יונגערמאַן האָט געזוננען
די זמירות און געבענטשט, און דאָס האַרץ איז אים געװאַקסן
פאַר פרייד. אין זיינע שװאַרצע, פאַרעקשנט-ערלעכע אויגן האָט
זיך באַזעצט אַ רואיקייט.
נאָכן עסן איז מען נאָך געבליבן זיצן ביים טיש, גערעדט
צווישן זיך און מיסטער אייזיקס האָט אַלץ נעהערט און אַליין
אָנטייל גענומען אין שמועס. דער יונגערמאַן האָט דערציילט פון
מעלבורן פון השר פלינהעהסליין. װו ער קאט ינע (בולעס.
ביי אַלע פֹּאֶר ווערטער האָט ער איבערגעחזרט:
-- נישטאָ װאָס צו רעדן, די ליין דיקטירט איצט מיט גאַנץ
אויסטראַליע... הויבט און װאַרפט די פּרייזן... אַז די , יאִיקלעך"
קומען אַרױס אויף דער ליין, קוקן זיי די יידן גלייך אין מויל
אַריין...
בעת מיסטער בענעט האָט דערציילט, װי די יידישע קהילה
אין מעלבורן האַלט אין איין װאַקסן און װאָס יידן טוען דאָרט
אַלץ אויף, שאַפּן פאַרשידענע הילפס-אַנשטאַלטן, שיקן געלטער
צו יידן מעבר-לים, קיין ארץ-ישראל, בויען סינאַנאָנעס, איז עס
פאַר מיסטער אייזיקס געווען באמת אַ חידוש. ער האָט זיך נישט
פאַרגעשטעלט, אַז ס'זאָל דאָרט אַזױ גוט זיין, כאָטש ער האָט
שוין װועגן דעם פיל געהערט. איצט אין ער שוין אַלט, אָבער
אַמאָל, ווען ער איז יונג געווען, איז הילענד גאָרנישט אָפּגעשטאַ-
נען פון מעלבורן... ס'האָט זיך אַנטפּלעקט פאַר אים אַ נייע וועלט
און ער האָט אָנגעהויבן צו איר צו בענקען. ער װאָלט אַזױ נע-
װאָלט זיין צווישן יידן... אָבער ער װעט פון דאַנען נישט אַװעק...
וי טאָר ער איבערלאָזן די סינאַנאָגע, װאָס זיין נאָטזעליגער פאַ-
טער האָט אויפגעבויט, איננאַנצן אַליין. דער פּאָטער װאָלט נישט
געהאַט קיין רו אין קּבר. נאָטס הוין טאָר מען נישט פאַר-
שעמען...
שפּעט נאָכמיטאָג, בעת מיסטער אייזיקס איז אַנטדרימלט
נעװאָרן, איז איוו מיט אייבין אַרוס שפּאַצירן,. זיי האָבן זיך
אַרומנעדרײט אין דער שטאָט, און ווען ס'האָט אָנגעהויבן טונק?
צו ווערן נגעװאָלט אַרײיננײין אין א קינאָ. זיי האָבן זיך אָבער
מישב געווען און גענאַנגען צוריק אַהים. ביי די אייויקם אין
הויז איז נגעווען פינסטער, אַלֶע פענסטער זענען נגעווען אויסנע-
לאָשן. די שפּעט-זומערדיקע קאַלטלעכע נאַכט האָט זיך בלוילעך
גענעסט אין די שויבן, װאָס האָבן, וי שװואַרצע שפּינלען, שטום
און פול מיט פאַרשלאַָסענעם סוד געקוקט אין דרויסן אַרױים...
דער פאָטער איז נאָך אַליץ נעשלאָפן מיט אַ האַרטן זאָרנלאָזן
שלאָף. פון צייט צו צייט האָט ער בלויז אַ לייכטן זיפץ נענעבן,
וי חלומות װואָלטן אים דערקוטשעט. זיי האָבן נישט געװאָלט
איבערוועקן דעם פאָטער און אייבי איז דווקא באַשטאַנען דע-
רויף זיי זאָלן אַרױסנײן אַביסל אין נאָרטן אַרײן. ער האָט איוון
אַרײינגעקוקט אין די אוינן מיט אַזויפיל ליבע, אַז זי האָט אים
נישט נעקענט אָפּזאָנן. איוו האָט נאָך אַריינגעבליקט אין איינעם
53
פון רי חהרים, כדי צו וען/ צי די סוטער איו דא. אבער זי האט
זיך געמוזט אַרײנכאַפּן צו אַ שכנטע און וי איר טבע איז נע-
ווען, זיך לאַננ פאַררעדט. ו
אין דעם נרויסן נאַרטן ביי די אייזיקס איו נעוען ויער
לופטיק און קיל. שמאָלע סטעזשקעס האָבן זיך געבלייכט צווישן
דעם קורץ-געשניטענעם גראָז אינם פּערלמוטערנעם שיין פון
די פולע שטערן, װאָס זענען רייף געהאָננען אויפן דורכזיכטיק-
העלן, בלוען הימל-געװואַנד, נאָר אַראָפּצופאַלן,. די טיפע, סאַ-
מעטן-טונקעלע שפּעט-זומער-נאַכט האָט מיט זיסע פארשיכורנ-
דיק-שאַרפע ריחות אַרױסנעאָטעמט פון די בלומען, װאָס האָבן
זך עטולעם צו זיך און צונעליינט איינע צו דשר אנהערער די
בלאַסע באַקן מיט די שלאַנקע העלזער. פון דער סאַדזעלקע, װאָס
האָט געקוקט אין דער פינסטערניש, װי אַ פארנעפּלט גלאָזיק
אוינ, איז אויפנעשטינן דאָס בלעכיקע קװואָקן פון די זשאבעס,
װאָס האָבן אין אַ כאָר נגעזוננען זייער אַלט און אומעטיק זשאַ-
ביש נעואנג..
-- ס'איז מיר קאַלט... -- האָט איוו אַ מורמ? נעטאָן --
די ריחות פון די בלומען זענען אַזױ שאַרף...
אייבי האָט זי אַרומנענומען. זי האָט זיד נישט נעווערט..
פאַרקערט, זי האָט אָנגענומען זיין האַנט און זי צונעדריקט
צו ום.
-- איר האָט אַזעלכע וואַרעמע הענט... -- האָט זי שטיל
געזאָנט.
-- איך האָב װואַרעמע הענט, אָבער אויך אַ װואַרעם האַרץ
-- האָט אייבי זיך אָנגערופן --- ווייזט אויס, עס איז נישט אמת,
װאָס מען זאָנט, אַז מענטשן מיט ואַרעמע הענט, האָבן קאַלטע
הערצער...
זיי האָבן זיך צונעזעצט אויף אַ באַנק, װאָס איז געווען
איינגעהילט צװוישן אַ סך באַבלעטערטע צוויינן,. די באַנק נע-
דענקט איוו זייער גוט. בעת זי איז געווען נאָך אַ קליין מיידעלע,
פלענט זי אויף דער זעלבער באַנק זיצן מיט איר מאַמען און יע-
נע האָט איר פאָרגעלייענט שיינע מעשיות ווענן פאַרליכטע קרוינ-
פּרינצן און פּרינצעסינס. אויך מיטן פאָטער איז זי דאָ אָפַט נע-
זעסן און ער האָט איר דערציילם װאָס פאַר אַ נוטן און טייערן
56
זיידן זי האָט נעהאַט. שפּעטער, ווען זי איז אונטערגעװאָקסן,
פלעגט זי זיך נישט איין מאָל אַרויפשטעלן אויף דער דאָזיקער
אַלטער באַנק און פאַרבאַהאַלטענערהײט צווישן די געדיכטע
בלעטער אַריבערקוקן מיט אַ קלאַפּנדיק האַרץ צו דזשאָנין אין
גאָרטן. טיילמאָל האָט זיך דזשאָני בסוד-סודות אַריבערגעכאַפּט
איבערן פּאַרקן און זיי זענען דאָ אויף דער באַנק נעזעסן לאַננע
שעהן. מיט דזשאָנין װעט זי דאָ מער קיינמאָל נישט זיין צוזאַ-
מען, און עס האָט זי מיטאַמאָל אַרומנעכאַפּט אַ שרעק, אַז אויך
מיט אייבין וועט זי דאָ לאַנג נישט זיין צוזאַמען. ער װועט אַװעק,
פּונקט װוי דזשאָני איז אַװעק, פּונקט וי עס זענען אַװעק די אַלֶע
יונגעלייט, װאָס זענען קיין הילענד אַראָפּנעקומען, פאַרברענגט
אין איר געזעלשאַפט, זיך דערקלערט איר אין ליבע, אָבער זיי זע-
נען מיט איר נישט נעבליבן... אויך אייבי וועט מיט איר נישט
פאַרבלייבן... ער איז מיט אַזויפיל פעדים פאַרבונדן מיט מעלבורן
און ער װועט דאָ נישט איינזיצן... עס איז איר טרויעריק געװאָרן
און עס האָט זי אַרומנענומען אַ גרויסע בענקשאַפט.
-- ווענן װאָס טראַכסטו?,.. -- האָט זי פּלוצים דערהערט
אַ קול, װאָס האָט זי אויפגעװועקט פון אירע טראַכטענישן. אין
דער ערשטער רנע האָט זי נישט דערקענט אייביס קול. עס איז
איר א חידוש געווען, אַז ער זיצט נאָך לעבן איר. זי האָט נע-
מיינט, אַז ער איז שוין לאַנג אַועק.
-- דאָס ביזטו, אייבי... ביזט נאך דאָ... -- האָט זי פאַר-
קּלערט נעזאנט -- און איך בין זיכער נעװען. אז ביוט
שוין אַװעק...
-- װאָס פאַלט דיר איין, איוו... -- האָט אייבי מיט היץ
געזאָנט און ער האָט שוין איננאַנצן נעברענט, וי זיין טבע איז
געווען -- איך על פון דיר קיינמאָל נישט אַװעק! איך שווער
ה"ר איה שווער דיר!-: ביי וואָסוזאל איך דיר שוושה וי
ער האָט עס נעזאָנט מיט אַזאַ פלאַמיק און ערלעד-איבער-
געגעבן קול, װאָס איז נעקומען פון סאַמע אינעװוייניק, אַז זי
האָט אים גענלויבט. זי האָט געגלויבט אַלץ, װאָס ער זאָגט. און
נעזאָנט האָט ער פיל. ער האָט זיך נעשוווירן, אַז ער האָט זי זייער
ליב, אָן איר קען ער זיך נישט פאָרשטעלן מער קיין שום לעבן...
ער װועט קיין הילענד אַראָפּקומען און זיך דאָ באַזעצן... אויך
97
האָט ער כסדר באַװוונדערט װוי שיין זי איז --- שענער פון אַלע
מיידלעך, װאָס ער האָט ביז איצט נעטראָפן... איר קול איז אַזױ
זיס --- עס קליננט וי אַ שיינע מוזיק...
--- װאָס זיצסטו אַזױ שטייף?... פאַרװאָס האָסטו מורא?...
לאְמיך הערן דיין קול... זאג עפּעס... -- האָט ער זיך כפדר ביי
איר געבעטן -- איך האָב אַזױ ליב צו הערן דיין קוֹל...
נאָך קיינער האָט צו איר נישט נערעדט מיט אַזויפי?ל היץ,
מיט אַזויפיל האַרץ. עס איז איר װאַרעם געװאָרן אין אַלֶע אברים.
די קילע סוף-זומער-נאַכט איז געװאָרן הייס, אָננעלאָרנט מיט
שיכורע ריחות, וװאָס האָבן זי פאַרװינט, אייננעשלעפערט. זי
האָט נעפילט וי ער קושט זי -- ער קושט אירע הענט, איר פּנים,
אירע ליפּן, אירע האָר. מיטן מויל שאַרט ער אַװעק אירע האָר
און ער קושט די לעפּלעך פון אירע אויערן. זי האָט זיך נישט נע-
ווערט, נעלאָזט אים אַלץ טאָן, נאָר ווען זי האָט געפילט, אַז ער
װויבט אן צו קושן ואירע פים, ארום די קניען. האט הי
זיך מיטאַמאָל אויפנגעשטעלט און אים אָפּנעשטופּט פון זיך.
אָבער ער האָט זי אַרומגעהאַלטן מיט די הענט מיט אַזאַ כוח,
אַז זי האָט זיך נישט נעקענט אַרױסרײסן פון אים. סיד און
אויסנעשעפּט האָט זי פאַרװאָרפן די הענט אַרוֹם זיין האַלז און
דעם קאָפּ אַראָפּנגעהאָנגען אויף זיין ברוסט. זי האָט זיך שוין
מער נישט נעװערט, און װען זי קאָט נעפילט, װי זיין הוק
בלענדושעט װייטער. איבעה אירע פיס. ארום. די קניעןן
האָט זי אים מער שוין נישט אָפּנעשטופּט. זי האָט געלאָזט זיינע
הענט בלאָנדזשען איבער איר לייב און זי האָט בלויז כסדר אי-
בערנעחזרט, וי אין אַ זיסן חלום:
-- איך האָב דיך ליב, אייבי... האָטסט מיך אויך ליב?...
פּלוצים האָט זי דערהערט וועמען רופן אינם נאָרטן. דאָס
קול איז געקומען פון הויז. זי האָט דערקענט דעם פאָטערס קול,
װאָס האָט זי נערופן. זי האָט זיך געװאָלט אַרױסרײיסן פון איי-
ביס הענט, נאָר זיי האָבן זי נישט אָפּגעלאָזט. זי האָט כסדר גע-
הערט דעם פאָטערס קול, װאָס האָט זי עקשנותדיק נערופן, אָבער
ביסלעכווייז איז דאָס קול געװאָרן אָפּנעהאַקט, פאַרשטומט, וי
עס װאָלט איינגעזונקען ערגעץ ווייט אין דער סאַמעטענער סוף-
זומערדיקער נאַכט. זי האָט שוין מער גאָרנישט נעהערט...
58
אייביס קאָפּ איז איצט שוין נעלענן אויף איר שויס און זי
האָט מיט אירע פיננער געפירט איבער זיינע האָר. עס איז איר
קאַלט נעװאָרן און זי האָט פאַרשפּילעט צוריק איר זשאַקעטל --
פאַרשפּילעט דאָס זשאַקעטל העט-אַרױף ביזן האַלז. אייבי האָט
שוין איצט נאָרנישט נערעדט, און נאָך אַ נרעסערע בענקשאַפט,
וי פריער, האָט זי אַרומנענומען...
שפּעט אין דער נאַכט זענען זיי גענאַננען צוריק אין הויז
אַריין. די זשאַבעס האָבן נאָך אַלץ נעקװואָקעט זייער אַלְט זשאַ-
ביש געזאַנג. די בלומען האָבן זיך אינם שלאָף נעטוליעט צו זיך
מיט אַראָפּנעלאָזטע קעפּ און מיט די שלאַנקע פאַרחלשט-פאַר-
װאָרפענע העלזער. דער פּערלמוטערנער שיין פון די שטערן האָט
בלייך נעזילבערט דעם טוי אויף די נראָזן און אויף די כבלעטער
פון די צווייגן. אינם הויז זענען די פענסטער געווען העל-אַנגע-
צונדן און איוון האָט גלייך עפּעס אַ זעץ נעטאָן אינם האַרצן,
ווייל זי האָט פאָרויסגעפילט, אַז עפּעס איז נעשען. זי האָט שנעל
מיט די הענט אַ פיר-געטאָן איבער די האָר און איבערן קליידפ,
כרי צו זעןן צי אלץ איז אין ארהנונג!
אין הויז האָבן זיי די מוטער נעטראָפן אַ פאַרוויינטע און
שטאַרק אַ באַזאָרגטע. אויך איז געווען אין דער שטוב אַ דאָק-
טאָר, װאָס האָט אין דער שטיל נעשמועסט מיט דער מוטער,
אויפנעקלערט איר עפּעס. מיסיס אייזיקס האָט אפילו נישט באַ-
מערקט זייער אַריינקומען. די טיר פון שלאָף-צימער איז געווען
פּאַרמאַכט. דער פאָטער איז דאָרט נעשלאָפן. ויען די מוטער איז
אַריינגעקומען פון דער שכנטע, האָט זי אים נעטראָפן לינן אַ
פאַרחלשטן אויף דער שווע?, װאָס פירט אין נאָרטן אַרין, ער
איז געווען אוױיסגעטאָן, אַפּנים געהאַט אַראָפּ פונם בעט און עפּעס
געזוכט אינם נאָרטן. ווען די מוטער האָט נערופן דעם דאָקטאָר,
האָט ער פעסטנעשטעלט, אַז מיסטער אייזיקס האָט געהאט אַ
האַרץדאַטאַק. איצט שלאָפט ער אין דער פאַרמאַכטער שלאָף-
שטוב, און עס קען מענלעך זיין, אַז ער װעט קומען צוריק צום
געזופט..
עז
דער פאָטער איז ביסלעכווייז צוריק צום געזונט געקומען,
59
אָבער מען האָט אים נעמוזט זייער אִפּהיטן. די נאַנצע אַרבעט
פון היטן דעם פאָטער איז אַרױיפנעפאַלן אויף דער טאָכטער, אויף
איוון, װאָס האָט אים געמוזט פירן פון צייט צו צייט אין װאַרן-
הויז אַריין און יעדן אינדערפרי שפּאַצירן, דער פאָטער אין
קאַפּריזנע געװאָרן, װוי אַ פּיצל קינד, און ער האָט זיך אָן דער
טאַכטער איננאַנצן נישט נעקענט באַניין. ער האָט זי אלעמאָל
גערופן צו זיך און זי נישט אָפּנעלאָזט פון אויג, נאָך מער וי
פאַר דער קרענק. ער האָט געהאַט איצט אויף איר א רוט און זי
האָט אים נעמוזט אין אַלץ האָרכן. און זי האָט אים געהאָרכט,
כאָטש עס האָט זיך איר כסדר געדאַכט, אַז דער פאָטער טרייבט
איכער מיט דער קרענק --- ער איז נאָר נישט אַזױ קראַנק, וי
ער מאַכט זיך. ער שפּילט אַ קאָמעדיע... אָבער זי האָט געהיטן
דעם פאָטער, ווייל זי האָט געוווסט, אַז זי איז אין זיין קרענק
שולדיק. זי האָט געקענט אַזױ גרינג מאַכן אַ סוף צו זיין לעבן...
דאָס געוויסן האָט זי געפּייניקט און זי האָט זיך קיין אָרט נישט
געקענט נעפינען. פון אָנהויב האָט זי זיך מיט נרויס אייפער נע-
װאָרפן באַדינען דעם פאָטער, װאָס האָט זיך כסדר מיט איר גע-
שאַפן און װאָס האָט זי כסדר געװואָלט האָבן לעבן זיך. זי האָט
דעם פאָטער באַדינט און נעזעסן לעבן אים נאַנצע טעג, זי האָט
נעװאָלט אירע פּיינען דערמיט פאַרשטעלן. אָבער שפּעטער אַריין
האָט איר אַלץ אָנגעהויבן צו ווערן אַ לאַסט און זי האָט ווידער-
אַמאָל דערפילט, אַז דער פאָטער האָט זיך איר נעשטעלט אויפן
וועג צו איר גליק... זי האָט זיך נישט געקענט באַפרײיען פון דעם
געפיל, אַז דער פאָטער מאַכט זיך קראַנקער, װוי ער איז אין דער
אמתן, אַז ער שפּילט אַ קאָמעדיע, כדי זי נאָך מער צוצובינדן צו
זיך, און זי האָט אים נאָך פיינטער געהאַט, וי אַמאָל,
פון אייבין האָט זי כמעט מער נישט נעהערט. נאָך יענער
נאַכט אין נאָרטן איז ער אַװעקגעפאָרן און זינט דעמאָלט האָט
זי פון אים װייניק נעהערט. ער האָט זיך זייער דערשראָקן מיטן
פאָטערס קרענק, געבליבן אין הילענד נאָך אַ טאָנ און דערנאָך
אַװעק. טיילמאָל װאַרפט ער אַריין אַ קאַרטל, װוו ער פרענט זיך
נאָך אויפן נעזונט פון מיסטער אייזיקס. ער האָט נרויס ענמת-
נפש, װאָס איז אַזױי נעשען, ער איז, ליידער, זייער , ביזי" --
אָבער ער װעט זיך אַ ליאַדע טאָנ באַפרײיען און אַראָפּקומען קיין
40
הילענד, כדי מבקר-חולה צו זיין דעם מיסטער אייזיקס. צו איוון
האָט ער נישט געשריבן, װוי צווישן זיי װאָלט גאָרנישט פאָרגע-
קומען. אין די ערשטע צייטן האָט ער אַרײינגעװאָרפן נאָך אַ פּאֶר
ווערטער צו איר מחמת העפלעכקייט, אָבער שפּעטער האָט ער
שוין אפילו די פּאֶר ווערטער צו איר מער נישט געשריבן.
כאָטש איוו האָט אויף אייבין גרויס פאַריב? געהאַט, האָט
זי געשוויגן. זי האָט אויף אים די שולד נישט אַרױפּנעװאָרפן,
נאָר אויפן פאָטער, אין אַלץ איז ער שולדיק!... װאָס היט ער
זי?... אַלע אַנטלויפן פון איר צוליב אים... ווען נישט ער, װאָלט
אַלץ גוט געווען,. ער האָט איר פאַרשטעלט דעם וועג צו איר
נליק. פריער מיט דזשאָנין און איצט מיט אייבין!... זי האָט דעם
פאָטער פיינט, אָבער זי מוז אים אָפּהיטן. דאָס האָט זי שוין צום
ערגפטן פאַרדראָסן. זי האָט נישט נעקאָנט ליידן זיין בליק ---
זיין בעטנדיקן בליק --- װאָס האָט זי כסדר געפּאָרשט. װו איז
אַהינגעקומען זיין שטאָלץ? זי האָט דעם שטאָלץ נאָך אַליץ נישט
פּאַרלוירן, אָבער דער פאָטער איז מער נישט דער זעלבער, װאָס
אַמאָל, דער פאָטער האָט פאַרשטאַנען, אַז עפּעס איז געשען
צװוישן איוון און אייבין און ער האָט געחלשט פון עפּעס געווויער
צו ווערן, אָבער זי האָט געשווינן, נישט געעפנט דאָס מויל. טייל-
מאָל האָט מיסטער אייזיקס זיך נישט נעקענט מער איינהאַלטן
און נעפרענט:
-- וו איז אייבי.. ער שרייבט, אז ער קומט אה מען ועט
נישט און מען הערט נישט.. אַמאָל פלענט ער דא אַװי
אָפט זיין...
--- װאָס אייבי, ווען אייבי... --- איז איוו אויפנעשפּרונגען,
ווען זי האָט געהערט דעם פאָטער דערמאָנען אייביס נאָמען =-
װאָט האָב איך פאַר אַ שייכות מיט אייבין... װאָס האָסטו זיך
אַננעזעצט איה פין לעבן?.. אפש. װעסטו פיה שוין
לאָזן אַליין?!...
ווענן דעם, אַז ער האָט געזוכט דעמאָלט ביינאַכט די טאָכב-
טער אינם נאָרטן, האָט מיסטער אייזיקס קיינמאָל נישט דער-
מאָנט. אויך איוו האָט וועגן דעם געשוויגן, נישט דערמאָנט וועגן
דעם קיין װואָרט.
עס זענען אַװעק עטלעכע חדשים און אייבי איז אינגאַנצן
41
אַנטשווינן נעװאָרן. ער האָט שוין אפילו מער נישט נעשריבן די
קאַרטלעך, ווו ער האָט זיך נאָכנעפרענט אויף מיסטער אייזיקסם
געזונט. קיין הילענד איז אָנגעקומען דער ווינטער --- אַ ווינטער
מיט קאַלטע ים-ווינטן, װאָס האָבן זיך דורכנעריסן דורך די בערג
און געקומען מיט די פּוסטע פעלדער, װאָס האָבן זיך אַרום נע-
שפּרייט. גאַנצע אכט טעג נאָכאַנאַנד האָבן געוויינט און געװאָיעט
די קאַלטע ווינטן, װאָס האָבן נעשטופּט און געשטויסן די הייזער
אין דער שטאָט. די שטאָט, אַרומנענומען פון די װואָיענדיקע
ווינטן אינמיטן די ליידיקע און פּוסטע פעלדער, האָט אויסנע-
זען װוי אַ זינקענדיקע שיף אינמיטן אַ צעהוליעטן ים... די ווינטן
האָבן אַלעמאָל נעבראַכט פון די פעלדער גאַנצע פּלאַכטעס זאַמד
און שטויב, װאָס האָבן זיך נעטראָנן אין דער לופטן און פאַר-
בלאָזן די נאַסן, די הייזער און די מאָנומענטן פון אוױיסטראַליעס
נרויסע זין, װאָס זענען נעשטאַנען אויף דער ברייטער הויפּט-
גאַס,. די נאַקעטע ביימער מיט די אָפּנעשניטענע צוויינן האָבן
פאַרלאָזן און איינזאם געסטערטשעט און דער ווינט האָט יאָמער-
-שך געוויינט איבער ויישר נור;
איוו איז װוידער געשטאַנען איינע אַליין אין פענסטער, זיך
ווידער צונעקוקט צו די נאַקעטע ביימער מיט די אָפּנעשניטענע
צוויינן און זיך צונעהערט וי דער ווינט פייפט אומעטיק און
אויסנעצוינן אין די ליידיקע נעסלעך. זי האָט זיך צונעקוקט װי
בחורים מיט מיידלעך נייען אין קינא און קלעפּן אַרום די מילך-
באַרן און , לאַלײישאָפּס?. און בעת זי איז אַמאָל נעשטאַנען אַזױ
אַן איינזאַמע אין פענסטער, האָט זי דערפילט, אַז זי איז מער
נישט אַלֵיין, אַ לעבעדיק וועזן צאַפּלט אין איר. אייננטלעך האָט
זי שוין געהאָט ווענן דעם געוווסט פריער, איידער זי האָט נאָך
בפירוש דערפילט, אַז זי גייט ווערן אַ מאַמע.
בשעת זי האָט דערפילט דעם לעבעדיקן אָטעם פון דעם באַ-
שעפעניש ביי זיך אין בויך, האָט זי די ערשטע עטלעכע שעה אֶנ-
גענומען דערצו אַ נרויסע ואַרעמקײט. אָבער באַלד האָט אַ
שטאַרקער כעס זי איננאַנצן אויפנעקאָכט. דער פאָטער פון דעם
לעבעדיקן וועזן האָט דאָך זי אַזױ באַליידיקט, אַזױ אָפּנענאַרט.
און זי האָט באַשלאָסן שוין די אותו-רנע אַרױסצורײיסן פון זיך
דאָס נפש. זי האָט זיך אויף דער ניך אָנגעטאָן און זי אין נע-
42
לאָפן צו אַ דאָקטאָר. אָבער אַז זי איז נעקומען צום הויז פון דעם
דאָקטאָר און דערזען דאָס קאַלטע מעשענע שילדל, האָט זי דער-
פילט װי אַ שאַרף מעסער נליטשט זיך אַריין אין איר ואַרעם
לייב און זי האָט מיטאַמאָל חרטה נעקרינן אויף דעם, װאָס זי
גייט דאָ אָפּטאָן. עס האָט זי פּלוצים אָנגענומען אַזא גרויס
רחמנות אויף דעם לעבעדיקן נפש, װאָס טוליעט זיך צו איר אין
בויך... װאָס איז דאָס עופהלע שולדיק?...
זי האָט אויף דער ניך פאַרקערעװועט פון דאָקטאָר און נע-
מומער הײַן טצו הער באן. זי האטוך דערסאנט װי זי איו הא
אויף דעם זעלבן וועג גענאַנגען מיט דזשאָנין מיט יאָרן צוריק,
ווען זי האָט באַשלאָסן אַװעק פון דער היים. דעמאָלט איז געווען
אינמיטן זומער און אַזױ שרעקלעך הייס און איצט איז אינמיטן
ווינטער און אַזױ קאַלט... זי האָט איצט אָפּנעמאַכט צו פאָרן
נלייך קיין מעלבורן צו אייבין און אים אַלץ דערציילן. אָבער אַז
זי איז אָנגעקומען אויף דער סטאַציע און דערזען דעם צונ אָנ-
קומען. ציו זי נישט איננששטיט., נאר שנעל זיך פעלאוזט
לויפן מיט די שינעס, װאָס האָבן זיך, װוי צוויי שאַרפע, לאַננע
מעסערס געשטרעקט פאַר איר. זי האָט זיך געװאָלט אַרױיפװאַרפן
אויף די מעסערס און בלייבן אזוי לינן ביז צום אָנקומען פון א
באַן, װאָס װועט אַ סוף מאַכן צו איר לעבן, נאָר זי האָט דאָס
נישט נעטאָן און אויף גיך אַנטלאָפן פון די שינעס, ווי זיי װאָלטן
פאַרמאָגט עפעס אַ מאַננעטישן כוח און זי געקענט צוציען צו
ויך-. זי האט מוטאמאל א נרוים מחמנות דערפילט צו זיך. צו
איר איינן לייב, און דער עיקר האָט זי גרויס רחמנות באַקומען
אויף דעם לעבעדיקן באַשעפעניש ביי זיך אין בויך. זי האָט
דייטלעך געהערט װוי עס בעט זיך ביי איר, זי זאָל אויף דעם מיט-
לייד האָבן און עס נישט אומברענגען...
איוו איז געלאָפן מיט די פּוסטע פעלדער און דער ווינט האָט
זיך געיאָגט נאָך איר. דאָ האָט זיך דער ווינט נעשטעלט איר אין
וועג, געשמיסן אין פּנים אַריין מיט רציחה, געלאַכט און נע-
װיינט; און דאָ איז ער איר פאַרלאָפן פון הינטן און זי נעשטופּט
מיט אַזאַ כוח, אַז זי איז אַזש אונטערגעשפּרונגען, װוי אַ געפּענ-
טעטער פוינ?. די קליידער האָבן זיך איר כסדר פאַרהויבן, זיךף .
אָנגעבלאָזן, װי אַ געעפנטער שירם און דער לויזער, ברייטער
42
מאַנטל האָט נעפלאַטערט, װווי אַ פאָן, נעפּאַטשט און נעשמיסן
איר לייב און צונעפאַלן אַלעמאָל צו די פיס און זיי אַרומנע-
וויקלט, אַז עס איז איר שווער געווען צו שטעלן אַ טריט...
זי איז געלאָפן צוריק אין שטאָט אַרײן. זי װועט זיך אַרױס-
ציען פון אירע עלטערן, געבוירן דאָס קינד און עס דערציען. זי
מוז אבער וועמען װענן העם אַלעמען פריער הערצייקקן, װייל וי
פילט, אַז זי קען עס נישט מער שטיקן אין זיך. זי וועט דערװאָרגן
ווערן. פאַר דער מוטער איז נישט מענלעך, אַז זי זאָל זיך אַראָפּ-
רעדן פון האַרצן --- זי וועט זי נישט פאַרשטיין. און עס איז איר
איינגעפאַלן, אַז צום בעסטן וועט זיין, זי זאָל זיך אַראָפּרעדן
פונם האַרצן פאַרן יונגן רייז. נאָר ער איינער װועט זי פאַרשטיין,
ער לאָזט זי אַלץ נישט אָפּ. זינט אייבי איז אַװעק, איז ער נע-
װאָרן אפילו צודריננלעך. ער טרעט זי נישט אָפּ,. ער קומט כסדר
צו זיי אין ווארן-הויז אַרין, טראַכט זיך אויס פארשידענע
תירוצים, אַז ער וויל עפּעס קויפן, אָבער אויסן איז ער בלוין
איין זאַך --- מיט איר זיך צו טרעפן. און אַז ער טרעפט זי אָן אין
געשעפט, קומט ער באַלד צו איר צו און ער זיצט אַזױ לאַננ, ביז
זי גייט אַװעק פון די , ביזנעס". דעמאָלט באַנלייט ער זי אַהיים
אין זיין אלטן אויטאָ, װאָס ער נוצט צום , האָקן", נישט איינמאָל
האָט איר דער יונגער רייז פאָרגעשלאָנן, אַז זי זאָל מיט אים
חתונה האָבן. ער האָט איר צונעזאָגט גאָלדענע בערג. ער װעט
פאַר איר אַרבעטן דאָס נאַנצע לעבן. ער איז אַזאַ שטאַרקער, אַזאַ
גרויסער, מיט נרויסע הענט און פיס און מיט אַ קאָפּ נגעדיכטע
שװואַרצע האָר, װאָס קיין קאַם קען זיי נישט באַצװיננען. מיט
די בלויזע הענט קען ער, דאַכט זיך, איבערפירן אַ הויז. פון זיין
געשטאַלט, פון זיין פּנים שפּריצט מיט נבורה און מיט אויפריכ-
טיקייט, ער פּלאָנטערט זיך שוין אַרום איר נישט פוז היינט. שוין
יאָרן וי ער גייט איר נאָך. אָבער זי האָט זיך קיינמאָל נישט אומ-
נעקוקט אויף אים. און דער עיקר האָט זיך איר פאָטער נישט
אומגעקוקט אויף אים. עס איז אים נישט אָנגעשטאַנען דער
שידוך. און דווקא ווייל ס'איז דעם פאָטער קיינמאָל נישט אָנגע-
שטאַנען דער שידוך, איז איר איצט דער יוננער רייז געווען נאַ-
ענט צום האַרצן און זי װועט זיך מיט אים זען...
זי האָט געמיינט, אַז זי װועט קענען דעם מיסטער רייז אַלץ
44
דערציילן, זיך אַראָפּרעדן פאַר אים פון האַרצן -- אָבער צום סוף
האָט זי נעהאָט דאָס מויל פאַרשלאָסן, ווען זי האָט זיך מיט אים
באַנעננט. ער האָט עפּעס דערקענט אין איר, צונעשטאַנען, זי
זאָל אים דערציילן, װאָס איז מיט איר געשען -- נאָר זי האָט
נישט דערציילט. זי האָט זיך שוין מיט אים נעטראָפן שיינע
װאָכן און קיין װאָרט נישט געזאָגט. און ער האָט זיך נישט גע-
כאַפּט, כאָטש עס האָט זיך איר אויסנעוויזן, אַז דער פאָטער
האָט יאָ אויף איר א פאַרדאַכט... איבער דער נאַנצער צייט האָט
מיפטער רייז נישט אויפגעהערט צוצושטיין צו איר, זי זאָל מיט
אים חתונה האָבן. ער איז נעלענן ביי אירע פיס און זיך געבעטן.
ער האָט זי שוין לאַנג ליב --- ער האָט זי שוין ליב נעהאַט, ווען
זי איז נאָך געווען אַ קליין מיידל און ער אַ קליין יינג?... אַ חידוש,
אַז זי האָט דערפון נישט נעוווסט...
-- איך ווייס נישט, פאַרװאָס דו האָסט נאָר נישט דער-
קענט... אַ בלינדער האָט עס נגעקענט באַמערקן... -- האָט ער גע-
זאָגט מיט אַזא תמימותדיקער אויפריכטיקייט, אַן עס האָט זי
אַ רחמנות אָננענומען אויף אים.
ער איז פון איר מער נישט אָפּנעטראָטן, צונעשטאַנען צו
איר מיט אַזאַ אייפער און מיט אַזאַ צודריננלעכקייט, װי ער
װאָלט מורא נעהאַט, אַז עס קען נאָך ווייטער ווער קומען און
אַרויסנעמען דאָס גלִיק פון זיינע הענט... זי איז נגעווען אין אַ
קּלעם, נישט געהאַט קיין אַנדערע ברירה און זיך פאַרטרויט פאַר
אים אין װאָס פאַר אַ מעמד זי געפינט זיך.
נעשען איז דאָס אין א שבת-צונאַכטס שבת אינדערפרי
איז זי נאָך גענאַננען אויפמאַכן די סינאַגאַגע. זינט מיסטער
אייזיקס איז קראַנק געװאָרן און נישט נעקענט ניין אַלע שבת
אויפמאַכן די סינאַנאַנע, איז זי די סינאַנאָנע גענאַנגען עפענען.
דער פאָטער האָט נישט נעקענט רואיק זיצן און זיך צוקוקן, אַז
גאָטס הויז זאָל פאַרשעמט בלייבן און זאָל זיין פאַרמאַכט שבת...
בעת זי איז דעם שבת אַליין נעזעסן אין סינאַגאַנע, אויפ-
נעמאַכט די טיר און נגעװאַרט עמיצער זאָל אַריינקומען, װוי דער
פאָטער פלענט זיך נוהנ זיין, האָט זיך די גאַנצע צייט קיינער
נישט נעוויזן. בלויז דער ווינט האָט אַלעמאָל פריי אַריינשפּאַ-
צירט דאָ אינעװוייניק, זיך נעיאָנט איבער די ליידיקע שורות
45
בענק און שפּעטער אַרױיס און פאַרהאַקט נאָך זיך די טיר. זי
איז נישט מיד געװאָרן נאָכאַמאָל די טיר אויפצומאַכן. און מיט-
אַמאָל האָט זי באַמערקט, אַז אַחוץ דעם ווינט, זענען אַריינגע-
קומען אין נאָטס הויז דער אַלטער רייז מיט זיין זון. זיי האָבן
זיך דא קוינמאלנישט נעויון און היינט צום ערשטן טאק
אַרייננעקומען.
אַהיים זענען זיי גענאַנגען צוזאַמען. אינמיטן וועג האָט
זיך דער אַלטער רייז מישב געווען, זיך נגעזעגנט און אַװעק ער-
נעיץ אװו און דער יוננער רייו זענען נעבליבן איננאנצן אליין.
און דווקא איצט האָט זיך איוו נעשראָקן צו זיין מיט אים אַליין,
צו בלייבן מיט אים פּנים-אל-פּנים. זי האָט נגעװאָלט דאָס אי-
בערלאָזן אויף אַביסל שפּעטער, ס'איז איר שווער געווען מיט
אים צו רעדן. עס האָט זיך איר אויסנעוויזן, אַז זי װעט באַלד
שטיין פאַר אַ שופט, װאָס וועט אַרױסטראָגן אויף איר. אַ שווערן
אורטיי?... זי האָט טאַקע נעװואָלט דעם אַלטן רייז צוריקהאַלטן,
אָבער ער האָט נישט נעװאָלט בלייבן...
בטעת די זענען טליין נעבליבן איז ווייטשר דער יולנעה
רייז צו איר צונעשטאַנען, זי זאָל מיט אים חתונה האָבן. זי האָט
אים צונעזאָנט, אָבער פריער דאַרף זי אים עפּעס אָנפּאַרטרױיען.
ואלוער ניין צו די אויף סיטאנ כליוכן מיט איר דעם. נאנצן
טאָנ, װועט איר שפּעטער אפשר לייכטער זיין צו רעדן...
אַ ואנצן שבתדיקן טאנ האָבן זיי כארבראכט צוואטען
און ווען ס'איז אָנגעקומען די נאַכט, האָט אים איוו אָנגענומען
אונטערן אָרעם און אַרױיס מיט אים שפּאַצירן. ס'איז געווען אַ
קאַלטע ווינטערדיקע נאכט. דער וװוינט האָט אויסנעלאָשן די
שטערן, נאָר איין קאַלטער נגלעזערנער שטערן האָט זיך געראַנגלט
מיטו װוינט און איז פאראיינואמט נעבליבן אויפן בייון, פינ-
סטערן הימל. לאַננע שעהן האָבן זיי שפּאַצירט צוזאַמען און איוו
האָט אים אַלץ דערציילט, נאָרנישט פאַר אים פאַרהױילן. ווען זי
האָט געענדיקט, איז איר לייכטער געװאָרן און עס איז געבליבן
הענגען צװוישן זיי א שטילשװיינעניש, װאָס האָט שווער נע-
דריקט זייערע נעמיטער. דער עיקר האָט נעשווינן מיסטער רייז,
און איוון האָט זיך נעדאַכט, אַז ער איז פאַרװאַנדלט געװואָרן
אין אַ שטיינערנעם נעטש. און דער שטיינערנער נעטש האָט נע-
40
ליטן, ס'איז פאָרגעקומען אין אים אַ שווערער געראַנגל. דער
איינציקער סימן פון לעבן, װאָס דער געטש האָט אַרױסגעװיזן,
איז געווען דאָס, װאָס ער האָט איוון שטאַרק און ביז װייטאָק
געהאַלטן אונטערן אָרעם, װוי ער װאָלט מורא געהאַט זי זאָל
נישט נעלם ווערן ערנעץ אין דער פינסטערער נאַכט. מיסטער
רייז האָט אַלץ פינסטער געשוויגן און זייז שוויינז האָט זיך אויס-
נעמישט מיט דער פינסטערער נאַכט. ערשט ווען זיי זענען נע-
שטאַנען צוריק ביים הויז פון די אייזיקס און איוו האָט זיך נע-
װאָלט געזענענען מיט אים, האָט זיך אַ קול פּלוצים אַרױיסנע-
ריסן פון דער פינסטערניש:
-- איך האָב דיך ליב, איוו... -- האָט זיך א קול אַרויפנע-
ריסן װוי פון אן אַלטן פאַרקלאַפּטן שפּיל-קאַסטן--װואָס קען איך
מיר קעלפ . איךף קאב היך פיב.;
דער װוינט האָט אונטערגעכאַפּט די ווערטער און זיי אַװעק-
געטראָגן לענ;-אויס דער פּוסטער נאַס, וו עס זענען געשטאַנען
צוויי רייען הילענדער הייזלעך און געשלאָפן זייער פרידלעכן
נעשמאַקן שלאָף. בלויז ביי די אייזיקס אין מען געװוען אויף.
וי מען װאָלט עפּעס פאָרויסנעפילט. און אַז איוו מיט מיסטער
רייז זענען אַריינגעקומען און געזאָנט, אַז זיי זענען נעװאָרן חתן-
כלה, האָט זיך מיפטער אייזיקס פּנים פון אָנהױיב פאַרקרומט,
אָבער באלד האט עם ויך אױסנענלייכט און ער האט ויך
אָנגערופן:
- זאל ויין מיט מזל, קינדער.. - הָאָט ער צונענעבן ויין
הסכמה --- דער גאָט פון אייברעהעם, אייזיק און דזשייקאָב זאָל
אייך כענטשן..
47
,קינגס קאַרנער"
1
אַלע טאָג, בעת מיסטער קיננ איז געפאָרן צו זיך אין נע-
שעפט אַריין, װאָס האָט פאַרנומען א גרויס פיר-נאָרנדיק הויז
אין מיטן שטאָט, האָט ער נעמוזט מיטנעמען מיט זיך דעם אַלטן
סאטן זינעם, דוד? בעל ענלה, און אים אפשטעקן אין דער
תלמוד-תורה, ווו מען האָט יעדן אינדערפרי קוים מיט צרות
צוזאַמענגעשלעפּט אַ מנין.
דוד? בעל-ענלה איז נישט אַזױ שטאַרק פרום געווען. אינדער-
היים, אין שטעטל, האָט ער נישט איין דאַװוענען פאַרפעלט, או!
נישט צוליב פרומקייט האָט ער זיך אַזױ שטאַרק געריסן אין
דער תקסורותורה אריין. -- נעריסן אין דער תלמור:תורה
אַריין, האָט ער זיך צוליב עפּעס אַנדערש. דוד? האָט נישט נע-
האַט ווו זיך אַהינצוטאָן אַ נאַנץ-גײענדיקן טאָג, און אין דער
תלמוד-תורה, ווו ער האָט פאַרליינט אַ שטיקל היימישע נמילת-
חסדים-קאַסע, אַ בקור-חולים, האָט ער געהאַָט מיט װאָס זיך
אַרומצופּאָרען, דער טאָנ זאָל אים אַװעק. באַלד אויפצומאָרגנס
וי ער איז אָננעקומען קיין אױיסטראַליע, האָט ער זיך איינער
אַליין אַרױסגעכאַפּט אין נאַס אַריין, אויף שטום-לשון זיך דער-
פרעגט צום פערד-מאַרק, גענומען דינגען א פּאָר קאַשטאַנעס,
אויפן היימישן שטיינער געפּאַטשט אין דער דלאָניע ביים משווה
ווערן און נעקומען צולויפן צו זון מיט אַ גדולה, אז מאָרגן
,מעטשעם" נאַנץ פרי װעט ער זיך אַרױסלאָזן אויף א , יאַזדע"
און פאַרדינען די ערשטע פַאֶר נילדן. אָבער דער זון האָט נע-
לאַכט פון אים אין די פויסטן, נעמאַכט אים אויסצודרייען:
--- קוויק ביזנעס!... האָט ער זיך צעלאַכט פון טאטנס איי-
לעניש הויך אויפן קול, וי זיין טבע --- אין אוױיסטראַליע גלייכט
48
מען קוויק ביזנעס... באַט פאַרגעס די האָרסעס... האַק דיר אַרױס
פון קאָפּ די פעררן...
נאָר דודל, װאָס האָט אַליין ליב נגעהאַט צו פאַרדינען,
כאָטש ער איז שוין געווען יאָרן-לאַנג אַן אלמן, האָט נישט גע-
רוט, ס'האָט אים געצוינן צו די סוסים און נאָך יעדן פערד אין
גאַס האָט אים געחלשט דאָס האַרץ. האָט ער אָפּנעמאַכט ביי זיך
אַװעקצוניין פון זון, אַזױ לאַנג נעבראַיעט -- ביז דער זון האָט
אים קוים מיט צרות אייננענומען און ביי אים געפּועלט, אַז ער
זאל למען-השם זיך נישט אַרױסלאָזן אין נאַס אַריין מיט אַ פּאָד
פערד. ער האָט אים צונעזאָנט באָדײי צו נעבן לא יחרץ-נעלט,
אַבי ער זאָל נישט אויסזאָגן פון חדר. כאָטש מיסטער קיננ האָט
געטענהט, אַז מיט קיין שום אַרבעט שעמט מען זיך נישט אין
אױיסטראַליע, האָט ער פונדעסטווענן קיינמאָל זיך נישט אַרױיס-
געכאַפּט מיט װאָס ער האָט זיך אינדערהיים פאַרנומען.
איז דודל נעווען אַ ייד, אַ בעל-פּרנסה ברוך-השם, אִן אַר-
בעט, אָן קאָפּ-ברעכעניש און גענומען געלט ביים זון בלויז פאַרן
נישט-אויסזאָנן פון חדר... ער איז נעקומען מעשה-פּריץ, אויס-
געפוצט אין אַ האַרטן קאַפּעליוש און מיט אַ שטאָק מיט אַ ביי-
נערן הענטל אין דער האַנט, אַלֶע װאָך נאָך די ,,וועידזשעס" צום
זון אין , אָפיס" אַריין, צונלייך מיט אַלֶע משרתים, מיט אזא
זיכערקייט אין זיך, װוי ער װאָלט נעקומען נאָך געלט, װאָס ער
האָט כשר פאַרדינט. אָבער פון חדר האָט ער סיי-ווי אויכגע-
זאָגט און די נאַנצע שטאָט האָט געוווסט מיט װאָס מיפטער קינג
האָט זיך אינדערהיים פאַרנומען. ער האָט זיך געמוזט פאַר-
טהיען פאר יעדן איינעם באחונדשר בסוד, װי דער זן יינש
מעכל, איז אינדערהיים נעווען אַ יונג מיט ביינער, זיך אַרױס-'
געלאָזט אַלע אינדערפרי מיט אַ פֹּאֶר פריש-אויסנעצװאָגענע
פופימלעך. אז ס האָט געקנאַקט, און ס איזן אים א גרויסע-
חידוש, װאָס ער האָט זיך דאָ הי נעמאַכט א , געוועלבלטישינע",
אָנשטאָט זיך צו קויפן אַ שטאַל מיט פערד...
אַלֶע אינדערפרי האָט דוד? געװועקט דעם זון, כאָטש ער
האָט אַלעמאָל געכאַפּט פון אים דעם אמתן פּסק. ער האָט נישט
געקענט שלאָפן און איז שוין באַלד אינדערפרי נעווען אינגאַנצן
פיקס-און-פאַרטיק --- גרייט צום ניין. ער האָט שוין געמאַכט
49
אפילו אַ כוסה אויפן ניכטערן מאָנן, װי זיין מבע, און איז נע-
ווען אזוי גוט אויפגעלייגט, אז ער װאָלט גרייט געווען איבערצו-
דרייען דעם זון צוזאַמען מיטן געלעגער, װוי ער איז עס געוווינט
געווען צו טאָן אינדערהייַם, בשעת דער יונג האָט זיך נעפוילט
אויפצוהויבן. נאָר ער האָט עס נישט געטאָן, דרך-ארץ געהאט
פאַר מעכלען, װאָס איז געווען אַ באַלעבאָס פון אַ גרויס געשעפט
אין שטאָט. איננאַנצן נלאַטיק האָט ער עס אָבער נישט געקענט
הוהכלאזן, הווקא געואלט ויק. אז דוהל? בעקענקן ?עבט לאם
אויף נאָטס וועלט. האָט ער זיך אויף די שפּיץ-פינגער צונע-
גנבעט צום זונס בעט, די רויט-צעיאַטערטע איינעלעך האָבן ביי
אים פריילעך-זאָרנלאָז און קלונעטשקע נענלאַנצט, פול מיט
דערװואַרטונג אויף דעם , שטיקל", װאָס ער נייט דאָ אָפּטאָן --
און ער האָט איבערנעשראקן דעם זן. װי מען שרעקט אז
בער א קינר;
= ב.. כבו;- - האט ער איבערנעשראקן טעכלטן. -
הויב זיך שוין אויף, פּעפער איינער! אַ רוח אין דיין טאַטן
אריין:
מיסטער קינג האָט זיך אויפנגעכאַפּט מיט אַ געװאַלד. אַ
בייזער און אַ נישט-אויסנעשלאָפענער האָט ער געווישט די אויגן
מיט ביידע פויסטן מיטאַמאָל און אַרױפנעפאָרן אויפן טאַטן
מיט נרויס כבעס:
-- ראו'שט פווער.. שעלט נישטו. ויפיל קאל הא
דיר נעואַנט דאנ ט פווער., אלד באִי.. ם אין נישט שיין . 22
ניב אהער א שילינ..
ס'איז געווען אַזאַ אָפּמאַך צווישן זון און טאַטן, אַן פאַ-
יעדן מאָל, װאָס דודל װעט זיך אַרױסכאַפּן מיט אַ קללה און
פאַרשװואַרצן מיסטער קינגן דאָס פּנים, דאַרף ער באַצאָלן אַ שי-
לינג. מיסטער קיננן איז געגאַנגען אין לעבן אָפּצוגעװױנען דעם
טאַטן פון אָט דער מיאוסער טבע זיינער, װאָס ער האָט מיטנע-
בראַכט מיט זיך פון דער היים -- אָבער דער אַלטער האָט זיך
דערפון בשום-אופן נישט געקענט אָפּנעװוױנען. און אַלעמאָל,
בשעת דער זון האָט נעכאַפּט דעם טאַטן שעלטן, איז ער צונע-
שטאַנען צו אים, ער זאָל אים געבן דעם שיליננ:
50
-- כ'האָב דיך נעפּאַקט... -- האָט ער געשריגן --- אי
קאָאָט יו... אַהער דעם שיליננ!...
ס'איז באַלד געװאָרן א דינגעניש צװוישן טאַטן און זון, און
דער סוף איז געווען, אַז דער אַלטער האָט נעבעך נעמוזט צאָלן.
מיסטער קינג האָט זיך לאַנג אָנגעטאָן, נאָך לעננער נע-
געסן דאָס פרישטיק. בעתן עסן האָט ער זיך צוגנעזונגען פון
גרויס הנאה. כאָטש די דינסט האָט פאַר אים אַלץ צונענרייט,
וי ער האָט ליב, האָט ער אָבער דאָך נישט געקענט ביישטיין
דעם נסיון זיך אַלֵיין צו פּאָרען מיט די מאכלים. נאָכן עסן האָט
ער זיך פּלוצים נענומען שטאַרק איילן, אויף שנע? אַריינגע-
קוקט אין דער צייטונג,. דער טאַטע האָט שוין געװאַרט אויף אים
אין אויטאָ. בעת דער זון איז אַרױסנעקומען און געזען דעם
אַלטן װאַרטן, האָט ער זיך אויף אים אָנגעבייזערט:
--- װאָס איז מיט דיר די האַרי?... ווו לויפסטו אַזױ?... צו
די עשרה בטלנים אין סינאַנאָנ?...
צוליב דעם טאַטן האָט מיסטער קינג נעמוזט אומלייגן
וועג. אַ גאַס פאַר דער תלמוד-תורה האָט ער אַראָפּנעלאָזט דעם
טאַטן און נעזאָנט צו אים:
- - דאס שטיקל װוענס), װעסטו שוין פװן צװיין, אִלֶר
טשעפּ... כ'בין זייער בִיזין...
דודל איז אַרױס פון אויטאָ און זיך נעלאָזט ניין צו דער
תלמוד-תורה, ווו מען האָט אים ליב געהאַט און אָפּנענעבן דרך-
ארץ פאַר די אַלַע זאַכן, װאָס ער האָט דאָ אויפנעטאָן. אין דער
תלמוד-תורה, ווו ער איז אַלעמאָל נעקומען דער ערשטער און
אַוועק דער לעצטער, האָט ער שטענדיק געזאָרנט, עס זאָל זיין
געלט אין דער קאַסע. נישט איינמאָל האָט ער אונטערנעשטעלט
די יידן, זיי זאָלן ניין צום זון און אַרױיסשלעפּן ביי אים געלט
אויף דער נמילת-חסדים-קאַסע און אויפן בקור-חולים.
-- נישט-קשה, ער קען געבן, מעכעלע!... -- האָט ער צו-
געווונקען ממזריש-קלונעטשקע סמיט זיינע קליינע רויט-צעיאַ-
טערטע איינעלעך --- אוי, קען ער נעבן... הלוואי אויף אַלע יידי-
שע קינדער נעזאָנט געװאָרן!... ער האָט אַ געשװואָלענעם טייס-
טר, דער יונג! כ'מיין צו זאָנן אַ נעשװאָלן טשעק-ביבל...
מימטער קינג האָט גאַנץ גוס געוווסט, אַז דער טאַטע שיקט
81
אונטער די יידן, זיי זאָלן אַרוסקריגן פון אים דאָס נעלט און ער
איז זייער נישט צופרידן געווען פון אַלטנס קריכן אין דער
תלמוד-תורה אַרײן,. װוי ער האָט זיך נישט אַרױיסנעדרייט מיט
פּאַרשידענע תירוצים, האָט עס אים פונדעסטווענן געקאָסט אַ
שוע סטבע. אכת אי אז אחי יכט אי די שסן פון הדעה
תלמוד-תורה נישט אָנגעקומען אַרויסצוקריגן פון אים דאָס נעלט.
עס איז זיי אָננעקומען פּונקט אַזױ שווער וי די יידן. װאָכ זענען
געקומען צו אים נאָך געלט פאַר דער יידישער ביבליאָטעק. דעם
הויכן און געפּוצטן קאָלעקטאָר מיט די קליינע שװואַרצע זשוק-
װאָנסעלעך פון דער סינאַנאָנע, ווו מיסטער קינג האָט געהאַט
דעם , פּראָנט-סיט", איז עס אָנגעקומען פיל לייכטער. אָבער דאָס
קליינע און דאַרע תלמוד-תּורה-יידל אין אים אַזױ לאננ דער-
נאננען רי יארן, כין ער האט אריקנעקרינן די פאר. פונט,
כמעט שטענדיק, בעת מיסטער קיננ איז נגעקומען אין נעשעפט
אַריין, האָט ער אים שוין נעטראָפן װאַרטן, ער איז געזעסן נע-
דולדיק, דער נלאַנציק-אויסגעריבענער שלוס-ראָק מיט די לאַננע
צוויי שפּיצן, וי דער עק ביי א שוועלבעלע, איז געווען ביי אים
פאַרהויבן. דער הויכער שװואַרצער קאַפּעליוש, וי אַ צילינדער,
האָט נערוט לעבן אים מיט אַזאַ געדולדיקייט, אַז ס'האָט אויס-
געזען װי ער װאָלט צוזאַמען מיטן באַלעבאָס אויף עמיצן נע-
װאַרט. אויפן קאָפּ האָט ער געטראָגן אַ זיידן קאַפּל. ער האָט
אייביק געהאַט פיל צייט צו װאַרטן, שטענדיק אָפּנעטרעטן זיין
ריי אַנדערע, אונטערנעהוסט, מיסטער קינג זאָל אים באַמערקן,
אַקעגנגעטראָגן אים אַ ברייטן , שלום-עליכם".
אָבער מיסטער קינג האָט זיך קיינמאָל נישט געמאַכט זען
זיין אויסגעשטרעקטע האַנט, זי געלאָזט העננען פארשעמט אין
דער לופטן און אַלעמאָל אויפסניי זיך נישט געמאַכט אים
דערקענען:
--- װאָס ווילט'ר?... און װער זענט'ד?,.. -- האָט ער אים
צום הונדערטסטן מאָל געפרענט די איין-און דיזעלבע קשיא.
ער האָט אים אומישנע פאַרטוישט זיין נאָמען אויף א
פרעמדן, אָנגענומען אים כלומרשט פאַר אַ , טרעוולער", װאָס
איז אים נעקומען אָנביטן סחורה, געלאָזט אים נאַנצע טעג
װאַרטן הינטער דער טיר, אין , אָפיס", געזאָגט, אַז אינדערהיים
2ס
צאָלט ער אזעלכע. נעלטער, און אינדערחייב נעואנט, או ער
זאָל קומען צו אים אין ,אֶפִיס" אַרײן -- אָבער אַרױסדרײען
זיך איננאַנצן פון אים איז עס אים נישט געלונגען.
איז מיסטער קיננ נעווען זייער בייז אויף זיין טאַטן, צו-
ליב די אַלע צרות, װאָס ער האָט אים אָננעמאַכט; אַ תלמוד-
תורה װײטער אױיף זיין קאָפּ.. מילא, די אלע {סאסייטים,
װאָס האָבן אים געקאָסט אַ שיין ביס? נעלט, האָבן אים כאָטש
כבוד געברעכנט. השובע און ככבודיקע לייט האבן ויך העכוינן
פאַר אים אין דרייען, נעדענקט זיין נאָמען און אים אַקעננע-
טראָנן דעם פּזמון, װאָס האָט אַזױ נלעטנדיקווייך געקיצלט
דאָס אויער:
--- האַו דו יו דו, מיסטער קינג...
חוץ דעם האָט ער אין די אַלע געזעלשאַפטן אַלֵיין פאַר-
נומען אַ חשוב אָרט. עס איז אַזױ ווייט דערנאַנגען, אַז אַזאַ
מענטש, וי דער רעווערענד נאֶלד אַליין, װאָס האָט נעשטאַמט
פון נרויסן יחוס, האָט זיך אַרײננעכאַפּט אַלעמאָל צום אים
מכלומרשט פרענן אויפן נעזונט. אָבער מיסטער קינגן האָט מעז
נישט געדאַרפט לייגן אַ פיננער אין מויל, אַז רעווערענד גאָלך
איז דער עיקר געקומען לעצטנס טאַפּן דעם דופק ביי אים מכוה
דעם שידוך מיט די רייכע סטאָונס ייננסטע טאָכטער. ס'האט
אים שטאַרק הנאה געטאָן, װאָס מענטשן צערייסן זיך אַזױ צו-'
ליב אים דעם יאַשטשיק און זוכן אַ שידוך פאַר זיינעטװועגן. דער
עיקר אָבער האָט אים הנאה געטאָן, װאָס טאַקע רעווערענד גאָלד
אַליין האָט זיך שוין אַ פּאַר מאָל מטריח נעווען צו אים און נע-
געבן אָנצוהערן ווענן דעם שידוך. און מיט וועמען? מיט אַזאַ
גרויס יחוס, וי סטעלאַ סטאָון, װאָס האָט אַ שם מיט איר שיינ-
קייט אין שטאָטן...
בעת מיסטער קינג האָט זיך איצט אין אויטאָ דערמאַנט
בלויז װוענן פטעלאַן, האָט ער נעפילט, װי דאָס האַרץ הויבט
אים אָן הויך צו קלאַפּן,. ער װואָלט שוין גרייט געווען אויסצו-
דרייען דעם דישל פון די ביזנעס און װי ער שטייט און גייט זיך
אַװעקלאָזן מיט איר, ווו די וועלט האָט נאָר אַן עקן...
אָבער סטעלאַ איז דערווייל ווייט געווען פון אים, פאַר-
האַמערט אין דעם רייכן הויז פון די סטאָונס, װאָס האָט זיך
3
נישט געעפנט פאַר קיינעם, באַהאַלטן סודות אין דעם לאַנגן,
ווייסן, געמויערטן פּאַרקן, אין די אומהיימלעך-טונקעלע, ההווי-
כע ציפּרוס- און סאָסנע-ביימער, פון צווישן יועלכע ס'האָט זיך
קוים אַרויסגעזען אַ שפּיץ יחסנישער דאַך..
מיסטער קיננ אין געווען זיכער, אַז פאַר סטעלאַן װאָלט
ער אַלץ נגרייט געווען צו טאָן. ער װאָלט זיך ערשט גענומען צו
דער ארכּעט. נעמאכט נרויםע נעשעפטן, כדי זי נליקלעךף צו
מאכן. ער ואלט זיך געלאזט פירן פון איר. (וה זי ואקט
נאָר געװאָלט!
נאָר װעגן סטעלאַן האָט ער דערווייל בלוז נעקענט חלומעו
און דעם טאַטנס תלמוד-תורה האָט אים איצט נעשטערט די רו.
ואס האט שער פון דער תלמודזתורה.. דשם אמת געואנט, האט
מיפטער קינג, װאָס האָט אַזױ נוט אַריינגעשאָסן, זינט ער האָט
אָפּנעקויפט דאָס גרויסע ראָנאָווע װאַרן-הויז אין מיטן שטאָט,
שוין נעטנ כבוד. ט האלט אים פארן נדעסטן עושר צװישן הי
יירן אין שטאָט און מ'זאָגט אויף אים, אַז ער איז נעבוירן גע-
װארן אין א נאלדן הײַב?, װייל דאס וואר-הוין וואס ער שאו
אָפּנעקויפט, איז געווען א שלימזלדיקס און נישט איינער האָט
געבראָכן דערביי דעם קאָפּ. אָבער דעם מיסטער קינג האָט דווקא
דאָס נליק אויפנעשיינט, זינט ער האָט אָפּנעקויפט דאָס װאַרן-
הויז, ער איז נעשטינן אַלעמאָל העכער און העכער, און אַלע אין
שטאָט האָבן אָנגעהויבן צו באַקומען פאַר אים אֶפּשיי. יידן-
לצים האבן זיך נעוויצלם צװישן זיך, אז מיפטער קּיננג פארן
מאָנט אַזויפיל, אַז ער ווייסט אַליין נישט וויפיל... אַז א ייד קּען
זױיך לאדעליט, נישט בארעכענען. . צוניייך סיטן געלט אין הער
כבוד נעקראָכן צו מיפטער קינגן דורך טיר און פענסטער.
מיסטער קינג איז איצט, נאָכן אָפּשטעלן דעם טאַטן אין
דער תלמוד-תורה, נעפאָרן נלייך צו זיך אין נעשעפט אַריין. ער
האָט הנאה נעהאט פון דעם לייכטן ווינטל, װאָס האָט זיך פאַר-
גנבעט צו אים אין אויטאָ, און נעטראַכט פון די קאָפּ-דרײיענישן,
װאָס ער האָט, נאָך אַלעמען, פון די נעזעלשאפטן. אויף די
יקאסיטי זיצוננען קאט עך יך נעמוזס צוהערן צו די אלש
לאַננע דרשות. מ'האָט נעהאלטן אין איין רעדן לעצטנס פון א
דרייוו" פאַר די , אָרימע יידישע ברידער אין פּוילן". האָט עד
יי
4
6
פון אֶנהוֹיב געמיינט, אַז ס'האַנדלט זיך ווענן די יידן ביי אים
אין שטעטל, האָט ער זיך געװאָלט ברייט שטעלן, כדי צו ווייזן
רארטן אינדערהיים. די נבירים. ווער מער? רודל בעלזענלהם
איז! אָבער װאָס האָט ער זיך באַדאַרפט אַזױ צערייסן דעם יאַש-
טשיק צוליב די יידן אין אַנדערע שטעט. האָט ער זיך טאַקע
נישט אַזױ שטארק צונעהערט צו די אַלע דרשות. ער האָט זיך
איינגעהאַלטן נישט איינצודרימלען, נעקלערט ווענן עפּעס אַנ-
דערש. אָבער דער דרימל, װאָס איז אים נעלענן אויף דער שפּיץ
נאָז, האָט זיך אים אויף צולהכעיס פאַרננבעט אין די אוינן-
לעדלען, אין די מויל-ווינקלען און ער האָט אַלעמאָל אויפנע-
ריסן מיט נרויס שרעק די אוינן, זיך שולדיק אומגעקוקט אין
אַלע זייטן.
פונדעסטווענן האָט מיסטער קיננ נישט פאַרפעלט קיין זי-
צונג. פיל מאָל האָט ער אַליין גערעדט און בשעת ער האָט זיך
איינגעהערט אין זיין איינן קול, אין זיינע איינענע ווערטער, האָט
ער געפילט, װי ער צענייט זיך אין נחת. אמת איז, אַז די , ספּי-
סשעם. זענען נישט אימואנצן נעװוען זיינע איינענע. אין דער
אמתן האָט אים דערביי צונעהאָלפן דער לאַנגער און דאַרער
העברעאישער לערער, מיט דעם אייביק-הונגעריקן פּנים און מיט
די אייביק-פאַרהויכטע ברילן-גלעזער, װאָס ער האָט געהאַלטן
אין איין װישן. כאָטש דער העברעאישער לערער איז געויען א
גרויסער קענער, איז ער אָבער געווען אַ ווילדער קאָפּ און זיך
איננאנצן נישט אויכנעטוינט צו דרי הינע באלעבאטים, ואס
האבן אים כסדר אלנעוויון װי אזוי ער זאל מיט רי קינדער קער.
נען. ווען נישט מיסטער קינג, װאָס האָט זיך אױיסגעסטארעט
פאַר אים אַ פּאָסטן, װאָלט ער נישט געהאַָט וװאָס צו נעמען אין
מויל אַריין. האָט ער טאַקע מיסטער קינגן ארויסגעהאָלפן אי
די דרשות -- און אַלֶעמאָל, אַז מיסטער קינג האָט זיך אַועקנע-
שטעלט רעדן, האָט ער נעפילט, װוי ס'קומט אים צו א שטיק
נעזונט און ער קוועלט פון זיך אַליין אֶן... |
אויך איצט, בעת מיסטער קיננ האָט זיך נענליטשט אי
זיין נייעם העלן לוקסוס-אויטאָ איבער דער שטאָט און פּלוצים
דערזען די נרויסע שילד מיט די נאָלדענע אותיות קיננס קאָר-
קער. אוו דאָס הרויסע וארן|דהטז זיינס מיט די מענטשןן, װאס
פס
האָבן געראָיעט אינעװייניק, װי מוראַשקעס -- און אַלץ פאַד
אים, פאַר מייקל קינגן -- האָט ער פון זיך אַלֵיין אָנגעקװאָלן
און די וועלט האָט אים אויסגעזען ליכטיקער און העלער...
מיסטער קינג האָט זיך אין זיין אויטאָ לייכט, װוי אויף די
שפּיץ-פיננער, צונענליטשט צום װאָרן-הויז, באַקוקט. מיט אַ
מבינותדיקן בליק די שוי-פענסטער, ווו עס זענען געשטאַנען
נרויקע מאנעקינם. אוופנעסטראיעט אין 0וכטע געבקוסטן
ווייבערישע קליידער, אין מענערישע אַנצוגן, זומער-מאַנטלען,
שיך דערנאך אין ער ניך. כיט א קויכן קלאפ מיט הדעה טיתן
אַרױיס פון אויטאָ און מיט אייליקע טריט אַרייז אין װאַרן-הויז...
11
כאָטש ס'איז נאָך נעווען פרי, איז אין וואַרן-הויז געווען
לעבעדיק. ס'האָט זיך נעשטעלט אַ הייסער זוניקער טאָנ. דאָס
קילע ווינטל, װאָס האָט ערשט געבלאָזן, איז אַװעק און ס'איז
אָנגעקומען אַ הייסער ווינט. אין װאַרן-הויז איז געווען דושנע
צוליב די פיל קונים, װאָס האָבן זיך נעשטופּט פון איין טיש צום
אַנדערן, באַקוקט די סחורות, געפרענט פּרייזן. צומיינסטן האָבן
זיך איצט דאָ געפונען ווייבער, אויסנעסטראָיעט אין העלע זו-
מער-קליידער און אין שטרויענע היטן, באַפּוצט מיט פאַרשידנ-
קאָליריקע פאַלשע בלומען, בענדער און פעדערן. די וייבער
האָבן געפרייכט פון הײיץ. נעפאכעט סיט טיכלעך איבער די
פּנימער, װאָס זענען געווען רויט און פאַרשוויצט.
או מיסטער קינג אין אַריבער די שװעל פון ווארן הוי
האָט ער באַלד אָנגעהויבן עפּעס צו שרייען צו וועמען, כאָטש
קיינער האָט נישט נעוווסט צו וועמען ער שרייט. אין דער אמתן
האָט ער אַלֵיין אויך נישט נגעוווסט צו וועמען ער שרייט. מיטן
שרייעו קאט ער נעהאט בלױו איין מיין.: צו װייזן. אן ער אי
דאָ. און איבערן נאַנצן געשעפט האָט מען ז 1 טאקע באלר אי-
געהויבן צו שושקען:
-- מיסטער קינג איז געקומען!..
מיסטער קינג האָט געהערט די שושקערייען, װאָס האָבן זיך
געטראָגן אַרום אים. אַן אויסגעשטרעקטער, די ברייטע אַקסלען
שטאַרּק אויסנענלייכט, כדי ער זאָל װאָס מער אָרט פאַרנעמען,
96
האָט ער זיך נערוקט פּאַװאָליע און ווירדיק גלייך צו זיך אין
, אָפיס" אַרײן. פון אַלע זייטן האָט מען אים באַגריסט:
- טה מארניננ מיסטער קינם.. ו
ער האָט קוים געענטפערט, מיט פיל ערנסטקייט און
שטאָלץ א שאָקל געטאָן מיטן קאָפּ און ווייטער געגאַנגען זייז
וועגס. בשעת ער האָט באַמערקט די פאַרקויפערינס אין די נייע
העל-בלויע פאַרטיכער, װוי אוניפאָרמען, האָט ער אַ שמייכ? גע-
טאָן צו זיך אַליין פון גרויס הנאה. אויף דעם האָט ער פיינט
צו זשאַלעוען נעלט און ס'פרייט אים, װאָס ער האָט אויסנע-
פירט ביי די מיידלעך, זיי זאָלן אָנטאָן אַלע די זעלבע העל-בלויע
פאַרטיכער... כאָטש ער האָט זיך נעמאַכט, אַז ער זעט קיינעם
כישט,. האט ער פופרעסטװעטן נאנץ נוט באַמערקט,. װער
ס'װואַרט אויף אים הינטער דער טיר פון זיין קאַבינעט. פאַרשי-
דענע מענטשן האָבן אים שוין אויסנעקוקט באַלד פון דער פרי
אָן; , טרעוולערס" פון כלערליי פירמעס, פאָרשטייערס פון נע-
זעלשאַפטן, קליינע פאַבריקאַנטלעך -- יידן פּאַרדאגהטע, וװאָס
האָבן זיך פאַררופן אויף זיין נוט האַרץ, אויף די טובות, װאָס
שר טוט מעפטשן, און נעבעטן ער זאל ביי זיי נעמען אבים?
סחורה. אָבער מיסטער קינג האָט קיינעם נישט צונעלאָזט צו
זױך ער איז אײביק נשװען ;ביזי".
-- קענסט נישט זען, כ'בין ביזי!... --- האָט ער שטענדיק
נעשרינן, בשעת ער איז ארויס פון , אַפיסּ? און די אלע לייט
זענען אים באַפאַלן, זיך פאַרלאָפן איינער דעם צווייטן דעם וועג.
כאָטש ער האָט זיך אויפנעהויבן נישט פרי, לאַנג נענעסן
דאָס פרישטיק, אַװעק אויף מיטאָג אויף א פּאָר שעה, האָט ער
געהאַלטן אין איין שרייען, אַז ער אַרבעט שווער און ער װועט
אַ ליאַדע טאָג פאַלן פון די כוחות:
-- כ'על קאָלעפּסן עני טאָג... -- האָט ער זיך פאַרקלאָנט
פאַר נוטע פריינט.
מיסטער קיננ האָט געהאַט אַ נאַנצן שטאַב מענטשן אַר-
בעטן אין נגעשעפט און ער האָט אַליין װייניק געאַרבעט, פונ-
דעסטװוענן האָט ער ליב נעהאט צו ווייזן, וי פאַרנומען ער איז.
ער איז אַלע פֹּאֶר רנעס, אַ שטאַרק-צעטראָגענער, אַרױסגעלאָפן
פון קאַבינעט, צונעשפּרוננען צו איין פאַרקויפער און דערנאָך
57
צום. צווייטן, געפרענט זיי עפּעס, אַרויפגעלאָפן און אַראָפּנעלאָפן
רי שטינן פון דעם גרויסן וואַרן-הויז אַ פֹּאֶר מאָל נאָכאַנאַנד
אָן אַ שום פאַרװאָס --- און דערנאָך איז ער מיט אַ טראַסק מיט
דער טיר צוריק אריין צו זיך. בעת מיסטעה קיננ איז ארומנעי
לאָפן איבערן ואַרן-הויז, האָבן די פאַרקויפערס אָנגעוויזן מיט
דרך-ארץ אויף אים. דאָס האָט אים הנאה געטאָן. דער עיקר
אָבער האָט אים הנאה נעטאָן, בעת די פּאַרקויפערינס --- די שיי-
נע און אױיסנעפּוצטע שיקסלעך -- האָבן געקוקט אויף אים מיט
גרויס אָפּשײ. ער האָט געפילט דעמאָלט, װוי ער װאַקסט ביי זיך
אליין אין די אוינן.:
בשעת מיסטער קיננ איז געזעסן בײי זיך אין קאַבינעט,
האָט ער תמיד געהאט פאַר זיך לינן אַ באַרג פּאַפּירן און ער
האָט אַרײינגעקוקט אין זיי מיט גרויס פאַרטיפטקייט. ער האמ
אָבער נאָר קיין סך נישט נעװווסט, װאָס טוט זיך אין די אַלע
פּאַפּירן, נישט קיין קאָפּ געהאָט צו דעם. בעת ער האָט אַזױ פאַר-
טיפט אַרײינגעקוקט אין די פּאַפּירן, האָט ער אין דער אמתן מער
אין זינען נעהאַט מיט ואָס פאַראַ באַװעגוננ און מיט װאָס
פאַראַ פּנים ער װועט אויפנעמען די אַלֶע לייט, װאָס װאַרטן אויף
אים הינטער דער /טיר; כרי ער זאל אויסוען וואס חהשוכע,
כאָטש ער האָט זיך נישט געמאַכט דערקענען די אַלע, װאָס האָבן
געװאַרט אויף אים, האָט ער נענוי געוווסט ווער יעדער איינער
איז. אַז קיינער איז נישט נעווען מיט אים אין , אָפיס", האָט ער
בננבה זיך צונעכאַפּט צום ואַנט-שפּינל, באַקוקט זיינע נע-
סרויזקטע שווארצע האר. אײמגעטײלט מיט א שרינט זין פּעטן
ווייס פּנים, זיינע נרויסע אוינן. רי דיקע פיפּן. שר האט גע-
קנייטשט דאָס פּנים, אַרויפגעצוינן דערויף אַן ערנסטקייט.
היינט איז מיסטער קינג נעווען נאָר שטארק צעטראָנן, ווייל
ער דאָס באַמערקט, אַז ס'ואַרט אויף אים דער רעווערענד נאָלר.
אַז מיסטער קיננ האָט דערזען דעם רעווערענד, האָט אים שטאַרק
אַ ציפּ נעטאָן ביים לעפעלע. ער איז רויט נעװאָרן און ער האַט
געפילט, אַז ער פארלירט זיך װאָס אַמאָל מער און ער קען נישט
צו זיך קומען. װוי ער זאָל זיך נישט באמיען נישט הויט צו ווערן
בין שיבער/ה' אויערן וי א קלין. ייענל/) בעהת שר דעהטשט
לעצטנס דעם רעוושרענד נאָלד, קּען ער פונדעסטווענן גארנישט
98
טאָן דערצו. דער רעווערענד נאָלד, װאָס האָט געשטאַמט אַליין
פון נאַליציע און אויף קיין איין מינוט נישט אױיסנעטאָן דעם
ווייסן גומי-קראַגן מיטן שװואַרצן העמדל, האָט אים דערמאָנט
אין דעם דינעם און שלאַנקן מיידל, סטעלאַ סטאָון.
אָט דאָס מיידל מיט די זיידן-דינע, ווייס-בלאָנדע לאָקן און
מילך-ווייסן, דורכזיכטיקן פּנים, ווו ס'האָבן זיך גענעסט אַ פּאֶר
אומרואיק-גרויסע, גרינלעך-בלויע אוינן, איז נעווען די ייננ-
סטע טאָכטער פון די רייכע סטאָונס, װאָס האָבן פאַרמאָגט עט-
לעכע נארבערייען הינטער דער שטאָט. סטעלא איז געוען
שטאַרק קאַפּריזנע. פון די אַלֶע שידוכים, װאָס מען האָט איר
נעהאלטן אין איין רעדן און פון די אַלע בחורים, ואס האָב;
זיך אַלֵיין נעשדכנט צו איר, פאַרפאָרן כסדר אין אויטאָס פאַר
איר הויז, האָט זי קיינעם נישט געװאָלט. אויף אַלץ און אַלעמען
מעקרימט מים דער איידרינעה נאז אירעה שוין נישט אײן
חתן האָט זי נעלאָזט שטיין, וי אָפּנעשמיסן, אַקוראַט דעמאָלט,
װען טען איז שוין נשוען איננאטבן זיכער, אז שער װעט אוה
באַשערטער זיין -- און זי האָט זיך, צוריק גענומען צו אירע
איבערגעריסענע שטודיעס. זי האָט שטודירט כעמיע און זי האָט
זיך מיט אַזאַ ברען נגענומען צוריק צום לערנען, אַז קיינער האָט
זי דערפון נישט געקענט אָפּרייסן. זי האָט זיך פאַרקלאַפּט ביי
זיך אין צימער, נעמישט פאַרשידענע פּראשקעס, געגאָסן פאַר-
שידנערליי עסנדיק-שאַרפע, קאָליריקע פליסיקייטן פון דינע לאַן-
גע רערלעך אין נלעזער -- און דער עיקר נעמאַכט אַזאַ סװאַנד
מיט דער ספּיריטוס-מאַשינקע אירער, אַז מען איז געווען זיכער,
אַז אָט-אָט װועט אויסברעכן אַ שרפה. ס'האָט נישט געהאָלפן,
װאָס דער אַלטער סטאָון האָט זיך געבעטן רחמים ביי דער טאָכ-
טער, זי זאָל זיך אַביסל אָפּרוען, ער איז איר מוחל אַלץ, אַבי זי
זאָל דאָס הויז נישט אונטערצינדן -- סטעלא איז נישט אַװעק
פון ס'איריקע. זי האָט אַװעקגעװאָרפן אירע סלאיקלעך אין
ואלבן אזוי פלוצים וי זי האט זיך צו זי נענומען, ערשט דע
מאָלט, ווען ס'איז איר עפּעס אַנדערש אין קאָפּ אַריין אייננע-
פאַלן. זי האָט זיך פּלוצים נענומען צו מוזיק און מען האָט דאָס
קלאַװיר פון אויפנאמצימער נעמוזט אַרויפשלעפּן צו איר אין
שטוב און נאנצע טענ האָבן זיך פון דאָרטן נעטראָגן קלאַננען,
99
װאָס זי האָט זיך אייננעחזרט. זי האָט ארויסגעװואָרפן אַלע אירע
רערלעך און נלעזער אויפן מיסט, נישט נגעװאָלט מער אויף זיי
קוקן און אין שטוב אויפנעהאַננען די בילדער פון די מוזיק-
גאונים, װאָס זי האָט פאַרנעטערט. אויפן טיש, אויף די בענקלעך,
אויף דער פּאָדלאָנע האָבן זיך ביי איר געװאַלגערט קופּעס נאָטן.
זי האָט מיט קיינעם נישט נעװאָלט רעדן, אַרומנעגאַננען א צע-
טראָנענע, פאַרטאָן אין אַ וועלט, צו וועלכער בלויז זי האָט אַ
צוטריט געהאַט. דער אַלטער סטאָון, אַן אָנגעכמורעט-שטרענגער
עננלישער יאַהודי, שטענדיק מיט אַ קאַפּל פאַררוקט הויך אויפן
שטערן, װי ביי מאָנטעפיאָרען, האָט זיך דעמאָלט ביי זיך אין
הויז קיין אָרט נישט געקענט נגעפינען. כאָטש ער איז אויף דער
עלטער טויב נגעװואָרן, געטראָנן מיט זיך אַן אַפּאַראַט? אויף צו
הערן, האָט ער נישט געקאָנט פאַרטראָנן די הויכע טענער, װאָס
האָבן זיך געריסן פון איר צימער אַרױס, און ער האָט נעשריגן,
אַז די טאָכטער װועט אים סוף-כל-סוף דול מאַכן. אָבער לאַנג
איז דעם אַלטן נישט אויסנעקומען צו ליידן, ווייל די נרויסע
ליבע צו מוזיק איז אויך ביי סטעלאַן צום סוף געװאָרן שװאַך.
סטעלאַ סטאָון איז מיסטער קיננן זייער געפעלן געװאָר
באַלד דאָס ערשטע מאָל װוי ער האָט זי דערזען. און געזען האָט
ער זי סך-הכל מער נישט װוי צוויי מאָל. אַז ער האָט זי באַנעגנט
דאָס ערשטע מאָל, איז ער אַרױיס פון אויטאָ און איר נאַכנענאַנ-
נען נעזעןן װי וי שטעלם שנעל אירע דין שלאנקע און חויבע
פיס, װי אירע זיידן-לאַננע, ווייס-בלאַנדע לאָקן פאַליען זיך וי
לעבעדיק, װוי דער עלענאַנטער געקעסטלטער ספּאָרט-קאָסטיום
גיסט זיך פול מיט רייץ אַרום איר שמאָלער טאַליע, זי האָט גע-
פילט, אַז ס'נייט איר ווער נאָך, אַלעמאָל אַ ציטער נעטאָן מיט
דער בוינעווריק-שמאָלער פּלייצע, און אַ קוק געטאָן אויף אים
מיט אַזאַ ביטול, אַז די פיס האָבן זיך אים אָנגעהויבן צו פּלאָנ.
טערן. ער איז שטיין נעבליבן, איר לאַנג נאַכנעקוקט, נעפילט
דעם ווייך-צאַרטן שמעקנדיקן ריה פון פּערפומע, װאָס זי האָט
איבערגעלאזט נאך'זיך. און אין וכרון ביי אים אין לאכי נאה
פאַרבליבן איר בויגעוודיק-הויכע און שלאַנקע נעשטאַלט, װאָס
האָט זיך ערנעץ זייער שטאַרק געאיילט...
שױן נישט איין שידוך האָם מען מיפטער קיננן גערעדט,
00
ימען האָט געברעננט צו אים די פאָטאָגראַפּיעס פון די שענסטע
מיידלעך, אָבער קיין איין מייד? איז אים נישט נגעפעלן. בעת
מ'האָט אים פאַרבעטן צו די מיידלעך אין שטוב אַרײן, אין עַר
געגאַננען, פאַרברעננט דאָרט עטלעכע שעה, אָבער אַלעמאָל
האָט זיך פון שידוך אויסגעלאָזט אַ בוידעם.
אויך דער רעווערענד נאָלד האָט שוין גערעדט דעם מים"
יטער קינג נישט איין שידוך. אָבער מיסטער קינג האָט אים ;ע-
ענטפערט אַלעמאָל מיט אַ זאַט שמייכעלע, אַז ער איילט זיך
נישט חתונה צו האָבן, און געהאַט טענות צו אים, װאָס ער וויל
אים דווקא אָפּשעכטן...
דער רעווערענד נאָלד האָט זיך נגעפילט פון דעם ענטפער
שטאַרק געטראָפן, ווייל ער איז אַ מענטש, װאָס האַלט זיך שטעו'
דיק אין דער מדרנה און האָט פיינט צו שטעקן די נאָז, דאָרמ
ווו מען דאַרף נישט. רעווערענד נאָלד איז אַלֵיין זייער אַ העפ-
-לעכער. אַז ער נייט אַריין ערנעץ אין אַ שטוב, פרעגט ער איבער
אַ פּאֶר מאָל, צי ער מעג אַרײנניין; אַז ער זעצט זיך, פרענט ער
א פּאַר מאָל, צי ער מענ זיך זעצן; אז מען דערלאַננט אים
עפּעס, זאָנט ער אַ פֹּאֶר מאָל ,אַ דאַנק", און דאָס װאָרט , פּליז"
גייט נאָר נישט אַראָפּ פון זיינע ליפּן. האָבן טאַקע מיסטער
יקיננס לצנותן אים שטאַרק נישט נעשמעקט. אָבער ער האָט פוי-
דעסטוועגן אַלץ אַראָפּנעשלוננען און ווייטער אַריינגעטענהט אין
אים, אמת, זייער דעליקאַט און מיט א סך העפלעכקייט:
-- ס'איז נישט שען דער פּאַטער פון זאָ איין ישוב זאָל
זיין איין קאַװאַליר... --- האָט ער, וי שטענדיק, נערעדט דייטש
און זיך אַזש פאַררויטלט פון דעם קאָמפּלימענט, װאָס ער האָט
געגעבן דעם מיסטער קיננג.
אָבער מיסטער קינג האָט דעם קאָמפּלימענט אָנגענומען
יפאר אַ נוטער מטבע און געענטפערט מיט נרויס נלייכגילטיקייט,
געמאַכט דאָס גאַנצע עסק צו קליינגעלט:
-- כ'נעפעל אייך נישט, רעווערענד?... קלייבט אייך אוֹיס
אַן אַנדערן פאָטער...
רעווערענד גאָלְד איז נעבליבן פאַרלענן, נישט נעוווסט וי
זיך אַרויסצודרײיען:
01
-- אַך, אַבער-װו... --- האָט ער געפּלאָנטערט מיט דער
צונג און זיך פאַרהוסט.
מיסטער קינג האָט נעשפּילט די קאָמעדיע, געווען כלומרשט
אינגאַנצן רואיק, אָבער אינעװוייניק אין אים האָט זיך באַזעצט
פונדעסטוועגן אַ מורא, אַז אַלץ שטייט אויף הינערישע פיסלעך
און צו אַלץ קען קומען א סוף... דער שכן זיינער, נייטן ראָטעל,
לאָזט אים נישט אָפּ, גייט אויף זיין לעבן. און אָט ווייסט ער,
אַז וי ער זאָל נישט נעבן אויף אַלץ מיט אַ ברייטער האַנט, װעם
ער קיינמאָל נישט פאַרנעמען דאָס אָרט פון ראַלף מייערסאָן,
װאָס איז שוין אויפן עולם-האמת און אַלע האַלטן פון אים פונ-
דעסטוועגן ביזן היינטיקן טאָג אַ וועלט. אין דער , היברו אַסאָ-
סיעישן" הענגט פון סאַמע פאָרנט זיין בילד. ראַלף מייערסאָן,
אַ ייד, א תלמיד-חכם, האָט געהאַט אַן אָפענע האַנט, געגעבן
בשתיקה. זיין הויז איז געווען אָפן פאַר אַלֶע , גרינע". זיי האָבן
ביי אים נעגעסן און נעשלאָפן, און ער האָט זיי אָפּנענעבן אפילו
אַ שטוב אויף אַ בית-מדרש. און ער, מיסטער קייַנ, אַז ער האָט
נעשענקט דער , חיברו אַסאָסיעישן" דעם רויט-סאַמעטענם פויר-
האַנג, האָט ער נגעלאָזט אויף דעם מיט גאָלדענע אותיות אויס:
העפטן זיין נאָמען. און מיסטער קיננג האָט געפילט, אַז דע-
טויטער מייערסאָן שטייט אים אין וועג. אַלעמאָל בעת ער איז
אַרייננעקומען אין דער , היברו אַסאָסיעישן", האָט יענער אַראָפּ-
געקוקט אויף אים פון בילד מיט זיין ברייט-צעקעמטער גרויער
באָרד, מיט זיינע גלייכנילטיק-רואיקע אויגן, װאָס האָבן אים
אַזױ אַדורכגעדרוננען, אַז ער האָט זיך קיין אָרט נישט נגעקענט
געפינען...
מיסּטער קינ הקאט ויך צוליב רעה נישט נשהילט װכען
כאָטש ער האָט אַזױ וווילעריש געענטפערט דעם רעווערענד =-
אבער ער שאט פון נאהנישט נענעבן צו דערקענען אױן זיה;
פאַרקערט, ער האָט זיך נגעהאַלטן נאָך פיל שטייפער. דערצו האָט
ער לעצטנס, בעת דער רעווערענד איז געקומען אים רעדן דעם
שידוך מיט די רייכע סטאָונס יינגסטער טאָכטער, נאָר פאַרריסן
דעם קאָפּ. ער האָט נגעזען, אַז דער רעווערענד איז איצט מער
תקיה ביי זיך. ער פיקט, אן ער ניים אויס נאכן מייר? און מיכס-
טער קינג האָט נישט צוגעלאָזט דעם רעווערענד צו זיך אַזױ ניך.
62
געלאָזט אים ואַרטן לעננער װוי געוויינטלעך, כדי צו ווייזן, אַז
די גאַנצע פטעלאַ ליגט אים אין דער לינקער פּאה...
אָבער דער רעווערענד האָט געהאַט אַ סך געדולד. ער האָט
געשמייכלט אפילו לייכט אין זיין קליין קלין-בערד? אַריין, איי
די ווייסע, איידעלע הענט, װאָס ער האָט אַ טבע געהאַט כסדר
צו באַקוקן, װי ביי הבדלה, בשעת מיסטער קינג האָט זיך נישט
געמאַכט קענען סטעלאַן און אים געפרענט:
-- ווער איז דאָס די סטעלאַ?... האַ?... רעווערענד... אַהאַ,
ב'וויים שוין... דאס מיידל מיט די בלאנרע קאָקן. אי נאון אי
נאי, העווערענד;
רעווערענד גאָלד איז שוין געווען איננאַנצן זיכער מיטן
מיסטער קיננ, בעת ער אין איצט געזעסן קעננאיבער אים אין
זיין קאַבינעט און מוחל געווען אים שוין אפילו דאָס לאַננע
װואַרטן, ער האָט שוין טאַקע נישט נעמאַכט מער קיין קאַנגע
שהיות און נגענעבן אים אָנצוהערן, אַז ס'ווערט פון שידוך. ער
האָט אַ טאַפּ געטאָן דעם דופק און ער זעט, אַז מ'האַלט פון אים
ביי די סטאָונס אין שטוב. רעווערענד נאָלד האָט זיך צונעבויגן
צו מיסטער קינגן זייער נאָענט און ער האָט אים פאַרטרויט, וי
אַ סוד, אַז אפילו סטעלאַ אַליין| האָט זיך נאָכנעפרענט אויף אים.
זי האָט שוין פון אים נעהערט. אַז ס'קליננט מיט אים די שטאָט,
מוז עס נישט זיין אומזיסט. ס'װואָלט נוט געווען, אז ער זאָל
קומען אויפן באָל אין דער , היברו אַסאָסיעישן", סטעלאַ װועט
דאָרטן זיין...
דערנאָך האָט דער רעווערענד מיט אַ קלונ-פאַרקוועטשט
איינל זייטיק אָנגעקוקט מיסטער קינגן און אַ שמייכל געטאָן צו
זך אין זיין קליין קלין-בערה? אריין:
--- געווער מיינד, מיסטער קינג... -- האָט דער רעווערענד
קלונעטשקע און סודותדיק געשמייכלט -- סטעלאַ ווייסט, ווער
ס'איז איר אמאָל נאָכגענאננען, װי אַ יוננ בחורל... כע... כּע...
/אָבער דאָס דווקא נעפעלט איר... זי האָט ליב אַ ספּאָרט...
דערהערט אַזעלכע דיבורים, האָט דעם מיסטער קינג אַרומ-
נעכאַפּט אַזאַ פרייד, אַז ער האָט נרויס חשק געהאַט אַרומצו-
האַלזן דעם רעווערענד, אַ קלאַפּ טאָן אים גוט-ברודעריש איבער
דער פּלייצע, אַז יענער זאָל נישט קענען אויסנלייכן די ביינער.
695
אָבער ער האָט עס נישט נעטאָן, זיך נעהאַלטן אין דער מדרנה,
וי ס'פּאַסט פאַר אים. דערפאַר אָבער איז ער שוין איננאַנצן
אַרױס פון די האָלאָבליעס, בשעת דער רעווערענד איז אַװעק.
ער איז אַרױסגעלאָפן אינדרויסן און אָן אַ שום צי? נענומען ניך
שפּאַנען נאַס-אײן, נאַס-אױס, זיך געפּלאָנטערט צװוישן די לויפנ-
דיקע אוױיטאָס און טראַמוײיען. דערנאָך האָס ער זיך אומנע-
קערט צוריק, זיך אַװעקנעזעצט ביים טיש, אָבער ס'האָט אים
געהויבן פונם ארט. און בשעת ס'איז צו אים אַרײננעקומען
דער {מענערושער/, מיסטער לייענס, א הויכער און ערעסטעם
טי טיט א פאר נרויפע בריקן אויף דער דארער און הויטעה
שיכור-נאָז, האָט ער אים שיער נישט אַ קוש נעטאָן נלייך אין
פּנים אַרײן, װאָס איז געווען בלוי װי אַ מילץ.
ער האָט נאָרנישט נגעהערט, װאָס מיסטער לייענס רעדט
צו אים, נישט אַרײיננעקוקט אפילו אין די פּאַפּירן, װאָס ער האָט
אים געוויזן און בעת יענער האָט זיך מיט נרויס שטייפקייט און
ערנסטקייט געבוינן פאַר אים, האָט ער זיך אָנגערופן האַלב אויפ
יידיש און האַלב אויף עננליש:
-- יאָק, האָסט אַראָפּנעשלונגען אַ שטעקן?... װאָס ביזטו
אַזױ שטייף?...
מיסטער לייענס האָט נישט פאַרשטאַנען די פַּאֶר ווערטער,
װאָס מיסטער קינג האָט צו אים געזאָגט, אָנגעהויבן צו פּינטלען
גיך מיט די אוינן, אַראָפּנענומען די ברילן פון דער נאָז און זיי
אננגעהיבן ניךליך צו װישן מיטן טיכל. ער האט ױך אפנערופן
מיט אַ שולדיק קול;
-- יעס פער... װאָט קען אַי דו פאָר יו?...
אָבער מיסטער קינג האָט אים נישט נעענטפערט. ער האָט
זיך בשום-אופן נישט נגעקענט איינהאַלטן, נענעבן אַ קלאַפּ דעס
, מענעדזשער" נוט-ברודעריש איבער דער פּלייצע און צו אים
געזאָנט פּראָסט אויף יידיש:
-- יעס... שמעס... דריי מיּר איצט נישט קיין ספּאָדיק, מיס-
טער לייענס..
מיסטער לייענס איז געװאָרן אַזױ צעטומלט, אַז ער האָט.
אַרױסנעלאָזט די ברילן פון די הענט. ער האָט נאָכנעקוקט מים-
טער קיננן מיט נרויס חידוש וי ער איז אַרױס פון קאַבינעט,
04
צוגעגאַנגען צו די פאַרקויפער און נאָרנישט, װוי זיין טבע, גע-
זאָגט יעדן עפּעס אַ גוט װאָרט און געפרעגט:
--- נייס דעי?... איזנט איט?...
דערנאָך איז מיסטער קינג אַריינגעלאָפן אין װואַרשטאַט,
ווו עס האָב} געאַרבעט בלויז יידישע אַרבעטער, ערשט נישט-
לאַנג געקומענע אין לאַנד אַרײן. אין װאַרשטאָט אין געווען
זייער הייס -- הייסער װוי אומעטום. די פּאַרע פון די פּרעס-
אייזנס האָט זיך נגעדיכט נעקרייזלט, נגעשטינן צום שװואַרץ-פאַר-
קאָפּטשעטן סופיט, זיך געליינט שווער אויף רי מענטשן.
אַז מיסטער קינג איז אַריינגעקומען אין װאַרשטאַט, האָט
זיך קיינמאָל אויף אים קיינער נישט אומנעקוקט און ער האָט
געהאַט נרויסע טענות, פאַרװאָס מען טראָנט אים דאָ נישט אונ-
טער דעם , נוד מאָרנינג", פּונקט וי אין נעשעפט. ער האָט זיד
אָנגעזעצט שטענדיק אויף מיסיס פישביין, אַ יידענע מיט פאַר-
דאגהט-צעפלאַמטע פלעקן אויפן פּנים, הלמאי זי טראָנט אים
נישט צו דעם {טוטומארנן . אבּער מיסיסם פישביץ, וואס איז
געווען אַ ננידיתטע פון דער היים און נעמוזט דאָ אַליין אויס-
האַלטן אַ חרובדיקן מאַן מיט קליינע שװאַלבן, האָט נישט גע-
וווסט, װאָס ער וויל פון איר האָבן. אַז סך-הכל האָט זי זיך נע-
האלטן פאַר מער מורנו, װי דער נאַנצער מיסטער קינג. כאָטש
זי האָט שווער נגעאַרבעט, האָט זי נאָך אַלְץ געהאַלטן פאַסאָן,
געטראָגן אַ קליין, שיין-פאַרקעמט שייטעלע אויפן קאָפּ מיט אַן
אַראָפּנעלאָזטן לאָק אויפן שטערן. דאָס שייטעלע -- חצי שייטל,
חצי איר איינענע פריזור --- איז נעווען אי צו נאָט, אי צו לייט.
זי האָט שטענדיק געטראָנן מיט זיך איר אייגן טעפּעלע, זיך
נישט געמישט מיטן געשיר מיט קיינעם און מען האָט זי צוליב
דעם באַקרױינט מיטן צונאָמען: רביצין.
מיסטער קינג האָט זי דווקא אויסנעקליבן פון אַלע און
איז נישט אָפּנעשטאַנען פון איר אַזױ לאַנג, ביז זי האָט אים
געפאָלנט און נאַכגעזאָנט װאַרט-בֿײײװאָרט:
= וה כארטט. קיהטעה קינ
זי האָט זיך פאַרשעמט אומגעקוקט אין אַלע זייטן, װי אַ
קינד, װאָס האָרכט עפּעס אַן עלטערן, כאָטש עס ווייסט, אז עס
איז א נאַרישקייט, און מיסטער קיננ האָט הנאה געהאַט דערפון
65
און אָנגעקװאָלן. דערפאַר אָבער, אַז מיסטער קינג איז אַװעס,
האָט מיסיס פישביין זיך שטענדיק געקילט דאָס האַרץ דערמיט,
װאָס זי האָט נעמאַכט פון אים דאָס גענאַר;
--- אַפּו זאָל ער מיר נאָר זיין... --- האָט זי זיך פאַרענט-
פערט פאַר די איבעריקע אַרבעטער -- אַז אַ מענטש וייסט
שוין נישט ואס אויסצוטראכטןן.. קריכּט אױיף די גלייכע
ווענטן..
היינט איז מיסטער קינג געווען נאָר גום אויפנעליינט. ער
איז אַריין אין װאַרשטאַט מיט אַ ליאַרם און מער װי אַלעמאָל
צונעשטאַנען צו מיסיס פישביין. ס'האָט אים פאַרדראָסן, װאָס
זי גייט אַרום מיט אַן אַראָפּנעלאָזטן קאָפּ, וי אַלֶע שיפן װאָלטן
איר אונטערגענאַננען, כאָטש זי איז אַרױס פון ,יוראָפּ", ווו
מען ברענט דעם ייר רי טריט.
--- טשין אַפּ!... טו אַ שמייכל... --- האָט ער זי גוט-ברודע-
ריש נעדוצט". - סמייל.. איך האב ליב צו זען א כרייקשר
פּנים!... פּאַרנעס פון דער היים, ווו רו ביזט נעװען א ננירית-
טע.. דו דאהפכט זיין לאקי, וואס דו ביוט אַרױיס פון פוילן!..
אָבער מיסיס פישביין האָט בשום-אופן נישט געקענט
שמייכלען,. זי האָט קוים מיט לייד אַרױיסנעפּרעסט אַ בלטס;,
קרומען שמייכל אויפן פּנים, װוי דער שמייכל בי א מסוטן
קראַנקן, אַז מיסטער קיננן איז געוואָרן דערפון אָננעזאלצן
אויפן האַרצן.
ס'האָט אים שוין באַננ נעטאָן דאָס נאַנצע עסק. ער אין
געווען אַזױ גוט אויפגעלייגט און זיך געװאָלט טיילן מיטן גליק,
װאָס האָט אים נעטראָפן. ער האָט באַדויערט, װאָס ער איז אַהע-
אַריין,. שנעל, װוי אַ ננב, האָט ער זיך ארויסנליטשט פון דאַנען...
111
זינט דער רעװערענד וֹאֲלָר האט נערערדט מיפטער קינ;ן
דעם שידוך מיט סטעלא סטאָון, איז ער געװאָרן מיט אים נאָר
אַ נאָענטער מחותן און אַלעמאָל זיך אַרײננעכאַפּט צו אים איז
זיין רייכן פּאַלאַיץ.
אָבער מיסטער קיננן זענען דווקא נישט צום האַרצן געװוע!
דעם רעווערענדס אִפטע וויזיטן, צוליב דעם טאַטן זיינעם, דודל
06
בעל-עגלה, װאָס האָט אַ טבע געהאט אלעמאָל אים צו פאַר-
שװואַרצן דאָס פּנים. בעת מיסטער קיננ האָט זיך געבעטן ביים
טאַטן, ער זאָל נישט אַרײנקומען אין שטוב אַרין, ווען דער
רעווערענד איז דאָ, האָט עס אים געהאָלפן, װוי אַ טויטן באַנקעס.
-- װאָסי?... שעמסט'ך מיטן טאַטן, מעכעלע?... -- האָט
ער אים געפרעגט און זיך אַװעקגעשטעלט ויינען, װי אַ קליין
קינד --- שיין האָב'ך זיך אויסנעאַרבעט, אַז אַן איינענער זון
זאָל זיך מיט מיר שעמען...
מיסטער קינגן האָבן נערירט דעם טאַטנס טרערן. ער איז
געבליבן נעפּלעפט, נישט נגעוווסט, װאָס צו ענטפערן דעם אַלטן
און דער סוף איז געווען, אַז דודל האָט זיך באַקענט מיטן רע-
ווערענד. איינמאָל, בשעת מיסטער קינג און דער רעווערענד זע-
נען נעזעסן אין די ווייכע, טיפע פאָטעלן ביים קליינעם רונדיקן
טישל? אין אויפנאָם-צימער און געשמועסט צוישן זיך, האָט
זיך פּלוצים דערהערט אַן איידעלער און דעליקאַטער קלאַפּ אין
טיר. ביידע האָבן נלייכצייטיק אויסנעדרייט זייערע קעפּ צו דער
טיר, און מיסטער קיננ האָט זיך אָנגערופן מיט גרויס העפ-
לעכקייט:
-- קאַם אין!..
אין שטוב איז אַריינגעקומען דוד בעל-ענלה. ער איז געווען
אוױיסנעפּוצט אין אַ שװואַרצן, לאַנגן מלבוש, װאָס האָט דערמאָנט
אין די תלסודהתורהיידן; דאס שטעקעלע מיטן היינעהנעם
הענט? אין האַנט און דער האַרטער, שװואַרצער קאַפּעליוש אויפן
קאָפּ,. ער האָט פאַרלוירן אַ בליק נגעטאָן אויף מעכעלען, צונעגאַב-
גען צום רעווערענד, אַ הויב נעטאָן דעם קאַפּעליוש פון קאָפּ און
אויסגעשטרעקט די האַנט צו אים מיט אויסנעלערנטער לייטיש-
קייט:
--- מיין נאַמען איז דייוויד קינג... --- האָט ער גערעדט
דייטש, פּונקט װי דער רעװוערענד -- נוטן אַבענד... פּלין
טו פיט י.
אָפּנעזאָגט די פּאָר ווערטער, װאָס ער האָט זיך אויסנע-
לערנט פון אויסנװוייניק, װוי אַ מזמור, האָט ער אַ גדלותדיקו
בליק געװואָרפן אויפן זון, װי איינער זאָגט;: נישטאָ װאָס זיך צו
פארשעמען מיטן טאַטן, הא? דערנאָך האָט ער זיך אַװעקנע-
07
זעצט מיט נרויס שטייפקייט, זיך מורא געהאַט אַ ריר צו טאָן,
װוי ער װאָלט געווען פון גלאָז, נישט פאַרזוכט נאָרנישט פון די
אַלע כיבודים, װאָס זענען געשטאַנען אויפן טיש, כאָטש דאָס
מויל האָט אים נעװאַסערט. דאָס האָט אָבער אַזױ לאַנג גע-
דיערט בין ער האט באמערקט, װי דער זון לאזט זיך װוי? גיין
און זעט נישט, אַז דער רעווערענד נעמט גאָרנישט אין מויל
אַריין,. דור? האָט פּלוצים פאַרנעסן פון דער גאַנצער שטייפקייט
זיינער, צוגערוקט נאֶענט צו זיך די טאַץ און גענומען ניך קייען.
ער האָט נישט באַמערקּט, װי דער זון װינקט צו אים מים רי
אוינן, ער זאָל נישט אַזױ כאַפּן.
בשעת דודל האָט שוין טועם געווען פון די כיבודים, פאַר-
זוכט אַ קאַפּ משקה, האָט זיך די צונג ביי אים אויפנעבונדן. ער
האָט זיך צונערוקט צום רעװערענד און נענומען אים לויבן
דערפאַר, װאָס ער איז אַזאַ גוטער-ברודער מיטן זון. דאָס האַריץ
װאַקסט אים פאַר פרייד, װאָס זיין מעכעלע האָט אַזאַ אָנזען איז
שטאָט, אַז דער רעווערענד אַליין, װאָס שטאַמט פון גרויסן יחום,
גיט זיך מיט אים אָפּ... אָפּגעלוױיבט דעם רעווערענד, האָט דודל
פּלוצים אָנגעהויבן צו לויבן דעם איינענעם זון, װאָס פּאַרזאָרגט
דעם טאַטן מיט אַלֶעם גוטן, אַזױ אַז ער קען זיך אָפּנעבן מיט
קהלישע ואכן. פונק הי הי שיינע יידן אין זער הייםן
אין שטעטל... :
דודל האָט זיך אלעמאל מער צעווארעסט, זיך אַליין אי
בערנענומען מיט די אייגענע רייד און געפילט, אַז דער זון דאַרף
זיך גרויסן, װאָס ער האָט אַזאַ טאַטן,. ער האָט דערציילט דעם
רעװערשנד װי הי תלמוד תורה וואקסט אוו עס לערנען שוין
דאָרט אַ היפּש ביס? יידישע קינדערלעך...
-- איר דאַרפט זיך אַמאָל אַרײנכאַפּן צי אונז -- האָט ער
נוט-ברודעריש און מיט א סך היימישקייט אדומנענומען דעם
רעװערענד - - װעט איר זען װי די קינדער לערנשן געשמא?
תורה... און אפשר וװועט איר קומען צו אונז האלטן אַ ספּיטש...
װאָס זאָנן זי צו דעם?
לכתחילה האט ויך דער רעװערענה נאקח צונעקערט צו
דודלען, װאָס האָט נישט אויפנעהערט צו פאַרשיטן אים מיט
רייד, נעבראַקט עננלישע און דייטשע ווערטער. אָבער אַז דודל
05
האָט נישט אויפנעהערט צו מוטשען אים אַלעמאָל מיט עפּעס
אַנדערש, האָט ער געזוכט זיך פון אים אַרויסצודרײען. מיסטער
קינג האָט נישט נעוווסט, ווו זיך אַהינצוטאָן, זיך געדרייט אויפן
בענקל און אָפּנעמאַכט ביי זיך, אַז די נלייכסטע זאַך װאָלט נע-
ווען, דער טאַטע זאָל זיך פון אים אַרױסציען. ס'וועט אפילו
נישט זיין קיין אומנליק, אַז צו דער חתונה זאָל ער אים נישט
פאַרבעטן, ער װועט אים בלויז אָנמאַכן בושות און חרפּות...
באַלד נאָכן רעווערענדס אַװעקניין, האָט מיסטער קינג
גענומען איינטענהן מיטן טאַטן, גענעבן אים צו פאַרשטיין, אַז
ער נייט חתונה האָבן און עס װאָלט נוט געווען, ער זאָל זיך
אַרױיסציען פון אים. אָבער עס איז געווען אַ שווער שטיקל אַר-
בעט, ווייל דער אַלטער איז זייער אַראָפּנעפאַלן ביי זיך און כסדר
געפרענט איינס:
פאַרװואָס, מעכעלע?... פאַרװואָס טרייבסטו אַרױס אַז
אַלטן טאַטן?...
מיסטער קינג האָטס נעשטאמלט, זיך נעפילט זייער
הילפלאָז:
וׂ -- יו נאַו... דו ווייסט פאַרװאָס... --- האט ער געקוקט ער-
געץ אַװעק, אין אַ זייט אַריין.
| דודל האָט אָבער פון גאָרנישט געװאָלט וויסן, זיך ווייטער
געהאַלטן ביי ס'זײיניקע:
- - צוליבב דער שיקסע וייפטםן אוויסטהטיבן אן אפטן
טאַטן... הא, מעכעלע? -- האָט ער, וי שטענדיק, אָנגערופן די
בלאָנד-האָריקע סטעלאַ , שיקסע". :
-- ס'איז נישט קיין שיקסע, האָב'ך דיר טויזנט מאָל נע-
זאָנט! ס'איז אַ כשרע יידישע טאָכטער!... -- װאָט מיסטער קינג
שוין אַביס? בייזלעך נעענטפערט.
דער אַלטער איז פּלוצים ווייך נעװאָרן, זיך הויך, אויפן
קול, צעוויינט, זיך אַרױפּנגעװאָרפן דעם זון אויפן האַלז, אָנגע-
הויבן אים צו קושן און זיך נעזעננט מיט אים, וי ער װאָלט
זיך געקליבן ערנעץ אין א ווייטן וועג אַריין:
--- זיי געזונט, מעכעלע! -- האָט ער נעהעשעט -- זיי
געזונט!...
באַלד האָט ער זיך אָבער באַרואיקט, נעקומען צו זיך.
69
אויסנעווישט מיט אַן אַרבל די רויטע איינעלעך און זיך כמעט
פריילעך אָנגערופן:
-- גייסט חתונה האָבן, מעכעלע... האַ?... װאָס-זשע האָס-
טו מיר נישט נעזאַנט, כּ'זאָל דיר אויסקלייבן אא כלה... כּ'וואלט
דיה אויסנעקליבן א מיידל א , צוש".. -- האָט ער א צמאָק
געטאָן מיט די ליפּן -- נישט דו האָסט דיר אויסגעזוכט עפּעס
אַ דאַרן שטעקן...
ער איז שטיל געבליבן. זיך דערמאַָנט איז עפּעס און אַװעק-
געמאַכט מיט דער האַנט:
--- היינטיקע מיידלעך משטיינסנעזאַנט... --- האָט ער צי-
גענעבן מיט א טרויעריק קול -- געדענקסט וװאָס פאַראַ אָסאָבע
קיין עין-הרע די מאמע עליה-השלום איז געווען?... ס'איז דאײ
נעווען א נחת אויף איר צו קוקן, ווען זי איז אַ כלה נעווען...
דוד? האָט פּלוצים אָפּנעהאַקט, אַ שטאָלצער און אַן אויס-
נגעגלייכטער צונענאַננען צו זיינע זאַכן, זיך לאַנג געפּאָרעט ביי
זיי, נעמאַכט אַ טלומיקל אויפן אַלְטן היימישן שטיינער אוז
ס'איז מיטאַמאָל פארשווונדן דער פריערדיקער דודל קינג מימן
האַרטן קאַפּעליוש און מיטן שטאָק אין דער האַנט. דוד? בעל
ענלה האָט אַרױפּנעװאָרפן דאָס טלומיקל?ל אויף רער פּלײיצע און
זיך דווקא געקליבן צו ניין, כאָטש דער זון האָט אים פאַרהאַלטן
און געזאָנט, אַז ער האָט נאָך נענוג צייט. װאָס איז דאָס געאייל?
פאר דער טיר האָט ער זיך אָנגערופן צום זון:
- נו, יי געזונט, מעכעלע.. און האר נישט קיין פאהיף?
אויה מור.. פ זא? ויין מים מוטע
בשעת דער טאַטע איז אַװעק, איז מיסטער קינגן געװאָרן
זייער קאַלעמוטנע אויפן האַרצן. ער האָט זיך געדרייט אַרויף
און אַראָפּ איבער דער שטוב און פּלוצים זיך דערמאַנט, אַז ער
דאַרף ניין נאָך היינט ביינאכט אויף א היימישן באל, װאָס די
, היברו אַפאַפיעישן" ארדנט איין פאַר די , אַרימע ברירער אי
פוילן", אויף דעם באַל האָט צונעזאָגט צו זיין סטעלא סטאָון.
אַז מיסטער קיננ האָט זיך אין דעם דערמאַנט, האָט אים באַלד
אָנגעהויבן דאָס הארץ צו קלאַפּן און ער האָט גענומען אין גרויס
איילטניש אַרויפשלעפּן אויף זיך דעם אייביק נישט-באַקװעמען
10
סמאָקינג, װאָס איז געווען עננלעך אויף אים און געפּלאַצט
אין די נעטי
אין דער ;היברו אסאפיעישן. זענען שוין העװען פיל
מענטשן. מיסטער קינג האָט געזוכט סטעלאַן מיט די אויגן, אָבער
זי איז נישט געווען. ער איז אַרײן אין זאַל, אויסגעגלייכט די
ברייטע אַקסלען, כדי מען זאָל אים װאָס מער אָנזען. אָבער קיי-
נער האָט אים נישט באַמערקט. ער איז צוליב דעם זייער בייז
געווען, אַן אָנגעכמורעטער זיך גערוקט טיפער אין זאַל אַרײן.
באַלד האָט ער אָבער נעפילט, װוי די מענטשן הויבן אים אָן צו
באַמערקן און מען טרעט אים אִֶפּ דאָס אָרט. ער האָט געהערט,
וי מען שושקעט זיך הינטער זיינע פּלייצעס:
יי מאכט'ץ א װארש.. דעך קעניו ניים.. סטאונס טעכ.
טער? האָט זיך אים פאַרנלוסט...
מיסטער קינג האָט געהערט די אַלע שושקערייען, נאָר ער
האָט זיך פון זיי נישט געמאַכט. אַז װער זענען דאָס די אַלע
רעדערס אומשטיינסגעזאָגט, יידן נישט-פאַרנינערס, ואָס האָבן
זיך נישט געקענט ארויפאַרבעטן... אויף צודלהכעיס די רעדערס
האָט ער נאָך העכער פאַרריסן דעם קאָפּ, זיך אויסנעשטרעקט
אין דער גאַנצער הויך זיינער און געגעבן אַ הוסט מיט תקיפות,
אַ סימן, אַז ער הערט זיך צו אַלץ צו. דערנאָך האָט ער אַ גלעט
געגעבן די האָר מיט ביידע הענט, א פּוץ געטאָן דעם סמאָקינג,
און זיך אַרומגעקוקט איינמאָל און נאָכאַמאָל מיט זיכערקייט
און מעשה-באַלעבאָס איבערן זאַל, ווו ס'האָט זיך געפילט א
זיסלעך-שאַרפער ריח פון פּערפומען און ווו ס'האָט זיך געהערט
דאָס רוישן פון זייד. אויף דער בינע האָט נעשפּילט אַ דזשאַז-
אָרקעסטער, װואָס איז באַשטאַנען פון א פּאֶר מוזיקאַנטן אין
שװואַרצע, שטייפע סמאָקינגען. די מוזיקאַנטן האָבן ניך געאַר-
בעט פיט די הענט און מיט די פיס און אויסנעזען, װי גרויסע
ליאַלקעס, װאָס האָבן זיך פּלוצים צעשלאָנן. דאָס עלעקטרישע
ליכט האָט זיך ברייט נענאָסן פון די ווענט און פון סופיט, קרום
געפאַלן אויף די טאַנצנדיקע פּאָרלעך, װאָס האָבן פּאַװאָליע און
גראַציעז זיך גענליסשט אויף דער פּאָדלאָנע, וי זיי װאָלטן שטיי-
ענדיקערהייט נעשלאַפן.. בײ די װענם האט יך נעטולישט א
בופעט, אָנגעשטעלט מיט כל-טוב און קליינע, קיילעכדיקע טיש-
11
לעך מיט קאָלירטע שפּיל-רעדער. ביי די טישלעך זענען געשטאַ-
נען ווייבער, אױיסגעפּוצט אין לאַנגע, קאָליריק-זיידענע קליידער
און צוגעגעבן חשק צום שפּילן:
- רושאסט א שיליטט;. טו! העלתף די פּור ברעהרען
אין יוראָפ...
מיסטער קינג האָט זיך דורכגעשאַרט צװישן די טאַנצנ-
דיקע פּאָרלעך און אַרײין אין אַ זייטיקן חדר, ווו ווייבער און מע-
נער, די טאַטעס און די מאַמעס פון די טאַנצנדיקע פּאָרלעך,
האָבן געשפּילט אין קאָרטן צוליב מצוה, ווייל פון געווונענעם
געלט איז אַראָפּגענאַנגען אויף דעם , װאָלטעטיקן צוועק", פאַר
וועלכן דער באַל איז איינגעאָרדנט נעװאָרן...
בעת מיסטער קינג איז נאָר איבערנעטרעטן די שוועל פונם
הדר, האָט מען אים אָפּנעטרעטן אַן אֶָרֵט צום שפּילן. ער האָט
אַ נעם געטאָן דאָס , תהלימל" אין האַנט אַריין, מעשה-פאַכמאַן
קונציק אַ טאַליר געטאָן די קאָרטן, װוי ער װאָלט געמאַכט עפּעס
אַ האָקוס-פאָקוס און זיך אַזױ אַרײינגעטאָן אין זיי, אַז ער האָט
נישט נעדענקט מער אין נאָרנישט. ער האָט זיך איננאַנצן פאַר-
געסן און זיך אַלעמאָל געווענדט צו וועמען אַנדערש:
-- קאַליקע!... אַז דו קענסט נישט שפּילן, זיץ אין
דער היים! .
מיסטער קינגן איז גענאַנגען אין לעבן צו געווינען. און די
יירן, װאָס האָבן געשפּילט מיט אים, צומיינסטנס קליינע פאַברי-
קאַנטלעך, װאָס האָבן געדאַרפט זיין טובה, האָבן אים אונטער-
גערוקט כסדר אַ נוטע קאָרט. מער פון אַלע אין אים נגעקראָבן
אונטער די נענל מיסטער כאַנין, אַ פול-נעפּאַקטער ייד, ואָס
האָט א טבע צו שלעפּן שטענדיק פאַרשידענע פּריוולעך פחורה
פון אַלע קעשענעס, און דרך-אנב שטופּן זיי יעדן אין האַנט
אַריין. מיסטער כאַנין האָט אַלעמאָל אונטערגערוקט מיסטער
קינגן אַ גוטע קאָרט, צװויידייטיק אַ קוועטש געטאָן צו אים מים
אַן איינל;
-- נאַט אייך, מיסטער קינג, דעם שװואַרצן יונגנמאַנטשיק,
נעמט אים אַהיים מיט דער שיקסטע... כע... כע...
מיסטער קיננן איז די קאָרט גענאַנגען, אין די אויגן האָט
72
זיך אים באַװויזן אַ קליין נצהונדיק פייערל. ער האָט געקװאָלן,
װאָס דאָס קופּקעלע געלט לעבן אים האַלט אין איין װאַקסן.
אָבער פּלוצים איז מיסטער קינג אַנטשוינן געװאָרן, דאָס
קול איז אים שטעקן נעבליבן אין האַלז און ער האָט בשום-אופן
נישט געקענט אַרױס מיט אַ קאָרט. ער האָט באַמערקט וי
סטעלא סטאָון איז אַרייננעקומען אין זאַל צוזאַמען מיטן רע-
ווערענד און מיט נאָך אַ פּאֶר יונגעלייט. זי איז געווען אָנגעטאָן
פּשוט, נישט נעטראָנן קיין שום באַל-קלײד, נאֶר עפּעס אַ קוריו,
שװואַרץ קלייד?ל, װאָס האָט זי געמאַכט נאָך שמעלער, װי זי איז
געווען אינדעראמתן. אירע וייס-בלאַנדע לאָקן זענען נעווען
אויסינעצוינן, נעפאַלן אין גלייכע פּאַסן, געשטראַלט ליכטיק-
העל, וי זילבער. זי האָט אויסגעזען איצט זייער קינדעריש, זיך
פאַרשעמט נגעשאַרט מיט אַ זייטיק-פאַרבוינן קעפּל, װי אַ שילע-
לערין, װאָס קומט דאָס ערשטע מאָל אַרײן אין אַ פרעמדער
קלאַס. בלויז אירע אוינן האָבן נישט גערוט, גיך געלאָפן פוו
איין זאַך אויף דער אַנדערער און באַהאַלטן אין זיך אַ קוים-
אָנזעעוודיק שמייכעלע, װאָס האָט גענעבן אָנצוהערן, אַז גאָר-
נישט שטייט איר דאָ אָן.
מיסטער קינג האָט זיך שוין געפונען צווישן עולם אויפן
זאַל. דאָס בלוט האָט אים א זעץ נעטאָן אין קאָפּ אַריין און ער
האָט זיך אַ װאַקל נעטאָן, װי שיכור. די טאַנצנדיקע פּאָרלעך
האָבן אים מיט די עלנבויננס געשטופּט, נעטרעטן אויף די פיס,
אָבער ער האָט נאָרנישט געפילט. ער האָט קיינעם נישט געזען,
בלויז סטעלאַ'ן, װאָס איז געשטאַנען מיטן רעװוערענד, גע-
שמועסט עפּעס מיט אים, און אים, מיסטער קינגן, לחלוטין
נישט באַמערקט. און ער האָט זיך פּלוצים דערפילט אַזױ קליין,
אַזױ שפל ביי זיך אַליין אין די אויגן, אַז דאָס האַרץ האָט אים
אַזש פאַרקלעמט צלויב גרויס רחמנות אויף זיך אַלין.
בשעת ער איז געשטאַנען צװוישן עולם, נישט געהאַט זיך
ווו אהינצוטאָן, זענען צו אים מיט נישט-דרייסטע, שאַרנדיקע
טריט צונעקומען א פּאָר ,גרינע", װאָס האָבן אים שטענדיק
אָפּנעריסן די פּאָלעס נאָך אַרבעט און געפרענט אים מיט אונ-
טערטעניקייט, װאָס ער מאַכט און וי ער פילט זיך אין געזונט.
ער האָט זיך אױפּנעכאַפּט, װוי פון חלום, געווען זייער צופרידן,
6
װאָפ די יידוֹ זענען צו אים צונעקופען. באלד איז קעבן אים
אױיסגעװאַקסן א נאַנץ רעד? און ער אין געשטאַנען אינמיט.
און אויסגעפרענט יעדן איינעם באַזונדער, װאָס ער טוט, וי
ער האָט זיך אייננעאָרדנט און ואָס הערט זיך מכוח פּרנסה.
די יידן האָבן זיך אַראָפּנערעדט פונם האַרצן, נעפרענט אים
עצות או{ ער האָט זיך דערפילט צוריק תקיף ביי זיך. ער האָט
וי געוויינטלעך, פאַרטוישט די נעמען פון די יידן, מכלומרשט
פון צעטראָננקייט נישט נעדענקט, װווי זיי הייסן און אויפן קול
גענומען מוסרן דעם מיסטער ראָז, א קליין יירל מיט א , קמצל"
אויף דער נאָמבע, הלמאי ער טוישט אזוי אָפט די שטעלע און
ער האָט נישט קיין זיץ-פלייש.
מיסטער ראָז האָט זיך נעפילט שטאַרק געטראָפן און ער
האָט זיך נענרייט איבערצוציינן מיסטער קיננן, אז ער ואַרפט
זיך נאָרנישט מיט קיין פּאָסטן, סך-הכל? איז ער אַװעק פון איין
באלעבאָס זינט ער איז דאָ אין אױיסטראַליע. אָבער מיסטער קינג
האָט אים שוין נישט געהערט און ער האָט זיד געווענדט צו װוע-
מען אַנדערש:
-- א?.,. װאָס מאַכט איר עפּעס, מיסטער שיינמאַן?... װו
זענט'ר געווען אין די נרויסע פרעסט?... --- האָט ער זיך שוין
געווענדט צו מיסטער שיינמאַנען און נעלאָזט מיסטער ראָזו
שטיין מיט אן אָפן מויל.
מיסטער קיננ האָט זיך דערפילט װוי א טאַטע צו די יידן,
גערעדט הויך, סטעלא זאָל הערן, און כדי אויפצוווייזן אז ער
האָט יעדן איינעם אויפן קאָפּ, ער פאַרנעסט נישט אין קיינעם.
האָט ער זיך אָננעזעצט אויפן הויכן דזשייקאָב און געהאַט נרוי-
סע טענות צו אים, פאַרװאָס ער ברענגט נישט אַראָפּ דאָס ווייב.
דער הויכער דשזייקאָב, א שטילער ייד, װאָס נייט מן-הצד,
רעדט מן-הצד און דעם נרויסן נוף זיינעם האַלט ער אויך שטענ-
דיק מן-הצד, אויסגעבוינן אויף א זייט, אז ער זאָל זיך נישט
װאַרפן אזוי שטאַרק אין די אוינן צוליב דער הייך און גרייס,
איז געבליבן נעפּלעפט, נעשטאמלט עפּעס פאַרלעגן און זיך פאר-
שעמט אומגעקוקט אין אַלֶע זייטן. מיט א שטיל קול האָט ער צו
פאַרשטיין נעגעבן דעם מיסטער קיננ, אז ער איז זיך טועה, צו-
פיל זאַכ! האָט ער אויף זיין קאָפּ, מן-הפתם נעמט ער אים אִן
14
פאַר וועמען אַנדערש, וויי? זיין ווייב און קינדער זענען שוין
לאַנג ברוך-השם דאָ.
נאָר מיסטער קינג איז שוין נישט אָפּנעטרעטן, ס'איז נאָד
נישט נעווען דער פאַל ביי אים, אז ער זאָל האָבן א טעות! ער
האָט זיך נישט געמאַכט הערן דעם הויכן דזשייקאָבס רייד, זיך
געהאַלטן ביי ס'זייניקע און װוי קיינמאָל נאָרנישט אים ווייטער
אויסנעפרענט:
--- איז ווען-זשע קומט זי, דיין ווייבל?... בעסער הארי
אפּ!... װאָס באַלעמוטשעסטו אזוי לאַנג?...
ער האָט נישט געװואַרט מער אויף קיין ענטפער, זיך נישט
צוגעהערט ואָס דער הויכער דזשייקאָב שטאַמלט, אויף אֶפּצו-
קומען נוט-ברודעריש אים א פּעטשל געטאָן איבער דער פּליי-
צע און אויף גיך אים אָפּנעפּטרט:
-- נעווער מיינה. יו ק בי אקהרשט, מיפטער אהאיא..
--- מיפטער נראָסנליק... --- האָט דער הויכער דזשייקאָב
אים שטיל דערמאָנט.
-- יעס... יעס... דעטס רייט, מיסטער גראָסנליק... --- האָט
מיסטער קינג אויף דער ניך אונטערנעכאפּט -- איי רעמעם-
בעה.. אײי רעמעמכער..: |
פּלוצים האָט מיסטער קינג זיך אויסגעדרייט פון די יידן,
געלאָזט זיי שטיין. ער האָט באַמערקט, אז דער רעוורענד מיט
סטעלאַן נייען אין זיין זייט אריין און ער איז זיי אַקעגנגענאַנגען.
מיסטער קינג איז געשטאַנען איצט אזוי נאָענט פון סטע-
לאַן, אז אירע ליכטיקע, בלאַנדע האָר האָבן לייכט א נלעט נע-
טאָן זיין פּנים און ער האָט דערפילט דעם קילן פייכטלעכן ריח
פון איר הויכן, שלאַנקן האַלז, פונם לייכטן באַדיר פון אירע האָר
האָט אים א היץ א זעץ געטאָ אין קאָפּ, זיך צעגאָסן איבער אַלע
אברים. סטעלאַ האָט אים גלייך אָננעקוקט ספיט אירע גרויסע
גרין-בלויע אוינן, נישט אַראָפּנענומען דעם בליק פוֹן אים, דער-
פילט זיין שוואַכקײיט און זיך וי נעשפּילט מיט אים. אַלין איז גע-
שען אזוי פּלוצים, אז ער האָט זיך איננאַנצן פאַרלוירן, נישט
געקאַנט אויסהאַלטן איר בליק. אין קאָפּ האָט זיך אים געמישט,
אי פון דעם לייכטן נלעט פון אירע האָר, אי פון דעם קילן ריח
פון איר האַלז. ער האָט פּאַרשטאַנען, אז ער דאַרף עפּעס זאָגן,
75
נישט שטיין װי א נולם, אָבער ער האָט נישט געוווסט פון װאָס
אָנצוהויב! און נעשטאַמלט עפּעס פאַרלענן. דערצו האָט ער באַ-
מערקט װוי דער רעווערענד דערווייטערט זיך און לאָזט זיי אי-
בער אַלֵיין. ער האָט זיך דערפילט פּלוצים אזוי הילפלאָז און
פאַרלאָזן, װוי א קינד, װאָס די מאַמע לאָזט עס איבער אויף איי-
גענעם רשות אַלֵיין אין א פרעמדער שטוב... ער האָט שיער נישט
נאָכגעשריגן דעם רעווערענד, ער זאָל נישט אַװעקנײין און זיי
נישט לאָזן אַליין,. א שווייס האָט אים באַשלאָגן,. ער האָט נע-
װאָלט עפּעס זאָנן א קלונע זאַך, װאָס זאָל אויף איר מאַכן אן
איינדרוק, אָבער די װוערטער האָבן זיך אים פאַרקנוילט אין
האַלז און ער האָט קוים ארויסגעברענגט:
--- ס'איז א שיינע נאַכט... זייער א שיינע נאַכט...
ארויסגעזאָנט די פּאֶר ווערטער, האָט ער באַלד חרטה נע-
האַט אויף זיי, געוווסט, אז ער האָט געזאָגט עפּעס א נאַרישקײיט,
נאָר ס'איז שוין געווען פאַרפאַלן. סטעלאַ האָט א לייכטן שמייכל
געטאָן, אירע נגרויסע אויגן האָבן זיך קלונעטשקע א נליטש גע-
טאָן איבער אים. ער איז איר עפּעס געפעלן געװאָרן. דער עיקר
איז איר געפעלן, װאָס ער, דער גרויסער אויפטוער, זאָל אזוי
פאַרלירן דעם קאָפּ צוליב איר. ער איז דאָך אַזאַ שטאַרקער. זי
האָט אים געענטפערט, אז ס'איז היינט אויף אן אמת זייער א
שיינע נאַכט. איצט איז ער שוין געווע! אינגאַנצן זיכער, אז ער
האָט געזאָגט א נאַרישקייט און זי מאַכט פון אים חוזק. זיי זע-
נען ביידע מיטאַמאָל צוריק שטיל געבליבן. ס'איז נעווען יענע
פּיינלעכע שטילקייט, װאָס ליינט זיך שווער אייפן נעמיט און
מאַכט דעם מענטש אויסזען נאַריש ביי זיך אַלֵיין אין די אוינן.
מיסטער קינג האָט נישט נעוווסט, װאָס ווייטער צו טאָן, ער
האָט זי געװאָלט פרענן, װי דער באַל געפעלט איר, אָבער מורא
געהאַט ער זאָל ווידער נישט ארויס מיט עפּעס א שטות. צומ-
גלייכסטן װאָלט געווען, ער זאָל זי איינלאַדן צום טאַנץ, אָבער
ער האָט קוים געקענט טאַנצן, שטענדיק געטרעטן יעדן אויף די
פיס. מיטאַמאָל האָט ער דערהערט וי מען רופט אים ביים נאָ-
מען. ער האָט זיך אומגעקוקט און דערזען װוי די ווייבער, װאָס
שטייען ביי די שפּיל-טישלעך, רופָן אים:
76
--- מיסטער קינג, גיט אונז א טשענס... װאָס איז דער מע-
טער מיט אייך היינט?... |
מיסטער קינג האָט דערפילט וי א שװערע משא אין
פון אים מיטאַמאָל אַראָפּ. ער האָט זיך גענומען אין די הענט
אריין, מיט געמאַכטער דרייסטקייט א נעם געטאָן סטעלאַ! אונ-
טערן אָרעם, אז ער האָט איר שיער נישט וויי נעטאָן און זי נע-
פירט צו די ווייבער ביי די מישלעך: ער האָט נעהאט צו זיך
גרויסע טענות, הלמאי ער האָט זיך אויפנעפירט מיט סטעלאַן
אזוי נאַריש, װוי עפּעס א חדר-ייננ?ל -- ער, א מענטש, װאָס אַלע
האָבן פאַר אים מורא געהאַט... ס'װואָלט געפּאַסט ער זאָל נישט
האָבן קיין מייד?ל נעזען פאַר די אוינן!...
ער האָט זיך קוים דורכנעשטופּט צווישן עולם, געאַרבעט
מיט די עלנבויגנס, אויסגעלאָזט דעם כעס צו פרעמדע פּלייצעס.
דער זאַל איז געווען איצט פול-געפּאַקט, נישט א שפּילקע אריינ-
צושטעקן. מ'האָט נעליארמט, נעשרינן, געזוננען. מיידלעך, אין
לאַנגע באַל-קלײדער, מיט נאַקעטע העלזער און פּלייצעס, האָבן
ארומגעשטיפט, קאָקעטיש געטראָנן אויף די קעפּ רויטע, בלויע,
גרינע קאַסקעס און פּאַפּירענע מיצלעך. יוננעלייט, אויסגעפּוצט
אין נלאַנציק-שװואַרצע סמאָקיננס, זענען נאָכנענאַנגען נאָך די
מיידלעך, זיך געהאַלטן אין איין ביינן פאַר זיי מיט גרויס פראַנ-
טישקייט, געװאָרפן לאַנגע, פּאַפּירן-קאָליריקע סטענגעס אי
טאַנצנדיקן עולם אריין. די סטעננגעס האָבן זיך געװויקלט, נע-
דרייט, װי שלאַנגען, פאַרפלאָכטן זיך ארום די טאַנצנדיקע פּאָר-
לעך, װאָס האָבן| זיך אַלעמאָל מער צוזאַמענגעדריקט, פאַרקנוילט
אין איין קופּע און אויסגעזען, װוי איין גרויסער גוף מיט אָן א
שיעור קעפּ און הענט... איבער די קעפּ פונם עולם האָבן זיך נע-
הויבן קאָלירענע באַלאָנען, זיך געווינט ארויף און אַראָפּ, וי
אויף א שטורעמדיק װאַסער. ביי די טישלעך אַרום די ווענט זע-
נען געשטאַנען ווייבער, אויסגערופן די סחורה, איבערגעשטינן
איינע די אַנדערע מיט הייזעריק-קוויטשיקע שטימעלעך:
טו װין א לאט.. פאָר די פור ברעהרען און שראפ,
פאה די אַרעמע ברירער..
בשעת מיסטער קיננ מיט סטעלאַן זענען צוגעקומען צו די
טישלעך, האָט ער ברייט אן עפ/ געטאָן די קעשענע, זיך געװאָרפז
77
מיט געלט אויף רעכטס און לינקס, קיין שום זאַך איז פאַר אים
צו טייער געווען. די געלט-פּאַפּירעלעך זענען ביי אים געפלויגן.
ער איז שוין געווען פול-אָננעלאָדנט מיט פלעשער ויין, מיט
שאַכטלן נאַשװאַרג און מיט כלערליי אױיסגעשטאָפּט-סחורהנע
ליאַלקעס, פּאַיאַצן, הינטעלעך און קעצעלעך. באַלד האָט ער
שוין נישט געהאט קיין הענט ווו עפּעס אַהינצוטאָן, געווען אזוי
באַהאָנגען, אז מען האָט נישט ארויסגעזען ביי אים דאָס פּנים
און סטעלאַ האָט אים נעמוזט צוהעלפן. ס'האָט אָבער לאַננג
נישט געדויערט און זי איז געווען באַשלײערט פון קאָפּ ביז רי
?יס. מיסטער קינג איז אַלֶץ נישט מיד געװאָרן פון קויפן. ער
האָט זיך דערפילט אין די פעדערן, א װואַרעמקײט האָט ארומ-
גענומען זיינע אברים און ער האָט נעשעפּטשעט צו סטעלאַן:
-- אלץ איז פֿאַר אייך, סטעלא... אלץן...
ער איז געװאָרן אַלעמאָל דרייסטער מיט איר, איינגערוימט
איה אין אוישר. אז באלד װעט מען סך-הסתם װייקן א קענינין
און זי װעט ווערן אויסנעוויילט. זי קען זיך אויף אים פאַרלאָזן!
ער האָט זיך שוין נגעוויצלט מיט איר, דאָס פּנים זיינס האָט זיך
דערביי פון הנאה געשאַקלט:
-- יו נאו... -- האָט ער זיך נעוויצלט סיט איר -- איך
בין א קיננ און דיך װעל איך מאַכן פאַר מיין קווין... פּאַר מיין
פעניניןוכט וכע
אָבער זי האָט נישט נעװאָלט מען זאָל זי טאר א קענינין
אויסוויילן, נעזאָנט, אז זי איילט זיך און מוז שוין אהיים ניין.
זי האָט טאַקע באַלד אַ רוף נעטאָן דעם רעווערענד און די יונ-
נעלייט, װאָס זענען מיט איר נעקומען, און אַװעק. זי האָט זיך
אַזױ געאיילט, אַז זי האָט זיך אפילו מיט אים רעכט נישט נע-
זעננט און ער האָט קוים איר באַװויזן נאָכצוטראָגן רי אַלע זאַכז,
װאָס ער האָט פאַר אירעטווענן איינגעהאַנדלט. פיל שאַכטלען
מיט נאַשװאַרג און פיל ליאַלקעס האָבן נישט נעקענט מער אַרײן
אין אויטאָ, זיך צעשיט אויפן טראָטואַר, נעבליבן ליגן, װי אַ
קופּע הרונים...
שז
די חופּה איז פאָרגעקומען אין דער גרעסטער סינאַנאַנע
ב-
סס
אין שטאָט. פיל געסט פון ביידע צדדים זענען נעקומען צו דער
חופּה און צו דער סעודה אין דעם רייך-דעקאָרירטן עלוווד-האָל.
צווישן די געסט זענען נעווען פיל קאַרפּן-קעפּ פון דער סוחרי-
שער וועלט -- יידן און אױיסטראַליער.
מיסטער קינג איז נעווען נוט-אויפנעליינט, זיך נישט פאַר-
נונען צו קוקן אין דער כלהס זייט פון נרויס דרך-ארץ צו איר.
דעם טאַטן, דודל בעל-ענלה, האָט ער נישט נעזען צווישן די
נעסט, כאָטש ער האָט אים געשיקט אַן איינלאַדונג. בשעת מען
האָט אַרױסגעשיקט די חתונה-בילעטן, האָט ער אויפגעגעבן
דעם טאַטנס אַדרעס, כאָטש ער האָט מורא נעהאַט, אַז מיט זיין
קומען װעט ער אים אַלץ צעשטערן. דער טאַטע האָט זיך שוין
טאַקע אויסגעמענטשלט, געווען אַ נאַנצער פאַרזאָרגער אין דער
תלמוד-תורה, אָבער ער האָט זיך נאָך אַלֵץ נישט אָפּנעװווינט
פֿון זיין מיאוסער טבע צו שעלטן. מיסטער קינג האָט געשיקט
דעם טאַטן אַ חתונה-בילעט, אָבער ער איז נישט געקומען און
דאָס האַרץ האָט אים צוליב דעם אַ טיאָכקע געטאָן...
פּאַר דער סינאַנאָנע זענען געשטאַנען פיל לאַנגע נלאַנציק-
שװואַרצע לוקסוס-אויטאָס, אַרומנענומען די הויכע קיילעכדיקע
געביידע מיט אַ האַלבן רינג. אינעװוייניק, אין דער סינאַנאַנע,
איז געווען שטיל און יום-טובדיק, אַלע עלעקטרישע לעמפּלעך
האָבן נעברענט און די אָרגל האָט פייערלעך-ערנסט געשפּילט.
עטלעכע נלאַנציק-שװאַרצע צילינדערס האָבן זיך שטייפלעך-
פאַרנליווערט געוויגט, זיך צוזאַמענגענאָסן און קאַלט געבלאַנקט
אַקעגן דעם עלעקטרישן ליכט, וי א נעשליפן-שװאַרצער
שפּיגל, קיין הוסט האָט זיך נישט געהערט, אַזױ יום-טובדיק און
אָנגעצױינן-נעשפּאַנט האָט זיך יעדער געהאַלטן. נאָר שפּעטער
אַביס?, בשעת דער ראַבײ האָט לאַננ און פרום נעהאַלטן אונטער
דער חופּה דעם פייערלעכן ,, ספּיטש", האָבן זיך פון אַלע זייטן
אָנגעהויבן טראָגן אייננגעהאַלטן-דערשטיקטע הוסטעלעך. דער
ראַבײ האָט זיך נישט געאיילט, נאָרנישט נעקלערט פון אויפ-
הערן און ס'האָט אויסגעזען, װי ער װאָלט איינגעדרימלט אוז
גערעדט פונם שלאָף. ביי די אויסגעפּוצטע ווייבער זענען שוין
פון לאַננ די איינציקע איינגעהאַלטן-קאַלטע טרערן אויסנע-
טריקנט געװואָרן אין די אוינן און די מענער האָט װי אויף צו-
79
להכעיס געקיצלט שטאַרק אין האַלז און זיי האָבן אַלעמאָל
בגנבה געכאַפּט אַ קוק אויף די זיינערלעך.
פּונקט אַזױ לאַנג װי דער ראַבײ אין דער סינאַנאָנע, אַזױ
האָט לאַנג דער רעווערענד נאָלד געהאַלטן זיין ,ספּיטש" נאָכן
בענטשן אין עלוווד-האָל, ווען אַלע האָבן אָנגעטאָן די סערוועט-
לעך אויפן קאָפּ. ער האָט נערעדט אין זיין נאַליציאַניש-
דייטשן ענגליש װוענן דעם רשעות, װאָס הערשט היינט אויף
דער װוײלט, ווענן דעם אַנטיסעמיטיזם אין פיל לענדער, וועגן
דעם שלעכטס, װואָס איין ברודער ווייזט אַרױס לנבי דעם צווייטן.
אמת איז, אַז עס זענען דאָ יוצאים מן הכלל. אָט, למשל, זענען
אוסנאַמען: אױיסטראַליע, ווו מען האַלט יידן בכבוד, דער חתן,
דער (נראפער בעצדקה' און די כּלה; װאָס פארטאנט פן
עדלעס הערץ". אָבער אויך אויף דער איבעריקער וועלט װועט
בקרוב אויפשיינען די זון און אַ שעפעלע מיט אַ װאָלֶף וועלן
לעבן בשלום.
דער רעווערענד האָט די היינטיקע צייט פאַרגליכן צו די
פערציק יאָר װאָגלעניש פון די ייד} אין| דער מדבר. ווען די יירן
זענען שוין דורכגענאַנגען אַלֶעס שלעכטס, ערשט דעמאָלט האָט
זיי דער נאָט פון , איזראַעל? אַרײיננעפירט אין זייער צונעזאָנגט
לאַנד אַרײן... ו
דער רעווערענד נאָלד האָט לאַנג געהאָרעװעט איבער דער
דרשה, אוױיסנעאַרבעט זי מיט אַ סך נעניטקייט, נעציקלט יעדעס
| װאָרט באַזונדער מיט זיין חזניש-שיינער, װאַרעם-טיפער שטים
און זיך נעריכט, אַז ער װועט מאַכן דעם גרויסן איינדרוק אויפן
עולם, -- אָבער מען האָט זיך צו אים שוואך צונעהערט. אפילו
מיסטער קיננ, װאָס האָט פון אֶנהויב, בעת דער רעווערענד האָט
גערעדט ווענן אים, נישט פאַרפעלט קיין איין וואָרט פון זיין
דרשה, האָט שפּעטער, ווען ער האָט אים שוין נישט דערמאַנט
מער, זיך ווייניק צו אים צונעהערט.
מיסטער קיננ מיט סטעלאן זענען נעזעסן לעבן אירע על-
טערו אויבראן פון דעם רייךונעדעקטן טיש אָבּער דיי האפ
קנאַפּ-װאָס טועם נעווען פון די אַלע נוטע סאכלים. סיסטער
קינג איז לחלוטין נישט הוננגעריק נעווען. ער איז נעזעסן אַזױ
נאענט פון סטעלאַן, אַז ער האָט נעפילט די װאַרעמקײיט פון איר
50
קערפּער, דעם קילן ריח פון איר ווייכן, שלאַנקן האַלז, און ער
האָט נעקלערט פון איין זאַך, ווען דאָס אַלץ װועט זיך שוין סוף-
כלדסוה ענדיקן און ער וועט קענען צופאָרן מיט איר צו
זיך אַהיים.
נאָך פאַר דער חתונה האָט ער אויף דער טיר פון דעם
פּאַלאַץ זיינעם, װאָס איז נעשטאַנען אין ראָג פון דער ליכטיק-
זוניקער נאָרטן-נאַס, געלאָזט אַרױפשלאָנן אַ שילד, ווו ס'איז
געווען, פּונקט וי אויף זיין גרויס װאַרן-הויז, אויסגעמאָלן מיט
גרויסע נאָלדענע אותיות ,קיננס קאָרנער". דאָס איז געוען
זיין איינענער איינפאַל און ער האָט געװאָלט וויסן, װאָס סטעלא
וועט דערויף זאָגן.
און באַלד אויף צומאָרגנס נאָך דער חתונה, האָט ער אַרויס:
געפירט סטעלאן אין נאָרטן אַריין און איר נעוויזן זיין אויפטו:
--- שיין... ספטעלאַ?... -- האָב}ן זיינע גרויסע אוינו
געקװאָלן.
אָבער זי האָט פאַרקרימט מיט דער נאָז און אַוועקגעמאַכט
דאָס נאַנצע עסק מיט דער האַנט: :
-- ס'איז נישט שיין!... -- האָט זי קורץ נעזאָגט מיט אַזאַ
הויך קו?, וי זי װאָלט זיך געבייזערט --- ס'נעפעלט מיר נישטן...
און האַק און בראָק, וויפיל מיסטער קינג האָט זיך אָנגעזעצט
אויף איר, געװאָלט וויסן, פאַרװאָס עס געפעלט איר נישט, האָט
זי אַלעמאָל איבערנעחזרט איינס-און-דאָסזעלבע:
-- פ'געפעלט מיר נישט, ווייל ס'נגעפעלט מיר נישט..
אויך איז איר נישט נעפעלן אינם הויז דאָס גרויסע שלאָף-
צימער, ווו מיסטער קיננ האָט אַרײנגעלײײנט אַזויפי? אַרבעט
און זייער שטאָלץ געווען מיט די מעבל, װאָס ער האָט באַשטעלט
לויט זיין נעשמאַק.
גאָרנישט איז איר אין הויז געפעלן, געזאָנט, אַז אלץ
שמעקט דאָ מיט פרישער פאַרב. נישטאָ קיין אַנדערע ברירה, זי
וװועט מוזן אַ פאַרקאַשער טאָן די אַרב? און זיך אַלֵיין נעמען צו
די שטובן, כדי אַ מענטש זאָל קענען דאָ אַריינקומען. פון אַלְץ
איז איר צום בעסטן נעפעלן דער טעניס-פּלאַץ, ווו זי װעט אַלַע
אין דער פרי קענען שפּילן...
מיסטער קיננ האָט נישט נעוווסט, װאָס איר צו ענטפערן.
81
ס'האָט אים זייער פאַרדראָסן, װאָס זי האָט די נאַנצע פּראַצע
זיינע, ווו ער האָט אַרײינגעליינט אַזופיל כוח, צונישט געמאַכט.
אָבער ער האָט נאָרנישט געזאָנט, פאַרשטאַנען, אַז סטעלא, װאָס
קומט אַליין אַרױס פון אַזא יחסניש הויז, ווייסט זיכער מע-
אין די זאַכן, װי ער און ער האָט אַלץ אַראָפּנעשלונגען.
מיסטער קינג איז אַריײין צו זיך אין שטוב, גענומען דעם
,דזשואיש סטאַנדאַרד" אין דער האַנט אַריין, אַ בלעטער גע-
טאָן די עטלעכע קליינע זייטן און באַלד פאַרגעסן אין דער גאַנ-
צער מעשה מיט סטעלאַן. ער האָט צו זיך אַליין א שמייכל גע-
טאָן, וויי? ער האָט דערזען, אַז איבער דער נאַנצער צייטונג זע-
נען פאַרשפּרײט גרויסע גראַטולאַציעס צו זיין חתונה. ער איז
אַזױ צופרידן געווען דערפון, אַן ער האָט באַשלאָסן די אַלע
גראַטולאַציעס אויסצושניידן און באַהאַלטן. דערווייל איז ער
זייער נייגעריק געווען צו וויסן פון וועמען די אַלע ווינטשעכצער
זענען, צי זענען זיי פון חשובע לייט. פונדעסטװוענן האָט ער
זף איינועקאקט. נישט אריננעקוקט אי דשר ציכן: וי
יעדע אַנגענעמע אַרבעט איבערנעלאָזט זיך אויף אַביס? שכּע-
טער... בינו-לבינו האָט ער זיך דורכשפּאַצידט איבער דער שטוב
און אַ קוק געטאָן אינדרויסן דורך דעם גרויסן פענסטער, װאָס
איז אַרױסגעגאַנגען נלייך אויפן ים. ס'איז נעווען אַ װוינטיקער
טאָג און דער ים האָט געשטורעמט, זיך נעשליידערט, זיך אויס-
געבוינן אַלעמאָל אויף אַ זייט, װי אויסצוגיסן און געלעקט דעם
זאמדיקן ברענ מיט א זילבערן-שוימיק מויל. גרויסע כװאַליעס,
װי בערנ וענען נידתיך נעלאפן צום ברענ כיט א הויך העברום,
זיך איבערגעיאָגט, זיך אומנעװאָרפן, געמאַכט קאָזיאָלקעס און
פּלוצים זיך צעקרישלט, װוי צעשטויסן נלאָז.
מיסטער קינג איז שוין צוריק רואיק נעזעסן אויף זיין פרי-
ערדיק אָרט, נישט געהערט דאָס ברומען פונם ווינט, װאָס האָט
וועלטן נעקערט, און איינגעליינט מיט אַ סך פּינקטלעכקייט די
חתונה-גראַטולאַציעס, װאָס ער האָט אויסנעשניטן פון דער ציי"
טונג. ער האָט איצט אַלעמען אויפן קאָפּ געהאַט, זיך געקװויקט
מיט די שיינע ענגלישע ווערטער און גענוי נגעװווסט, ווער ס'איז
זיינס אַ גוטער ברודער און זיך נעלאָזט קאָסטן און ווער נישט.
דערנאָך איז ער אַריין צו סטעלאַן און געוויזן איר די אויס-
82
שניטן, געמיינט, אַז עס װועט זי פרייען. אָבער זי האָט אים
בלויז אָנגעקוקט מיט אירע גרויסע אוינן און א שאָקל? געטאָן
דעם קאָפּ מיט גרויס רחמנות אויף אים. שפּעטער האָט זי נע-
נומען די אַלֶע אויסשניטן אין דער האַנט אַרֵיין, זיי אַ טאַליר
נעטאָן מיט אירע לאַננע און שמאָלע פיננער, און מיט איין
בלאָז מיטן מוי? זיי צעשפּרײיט איבער דער נאַנצער שטוב. די
פּאַפּירלעך האָבן לאַנג און פאַשעמט נעפלאַטערט, זיך באַזעצט,
ווי ווייסע פיינל, אויפן פּערסישן טעפּיך, אויף דער נלאָזיקער
קאָמאָדע מיט די פיל טייערע קרישטאַלן, אויף די נידעריקע,
טיפע פאָטעלן. מיסטער קינג האָט נישט נעוווסט װאָס עס איז
געשען, נעלאָפן כאַפּן די פּאַפּירלעך. סטעלאַ האָט אים אָנגעקוקט
און אַרױסנעשאָסן מיט אַ געלעכטער, זיך פאַרגאַננען אַלעמאָל
העכער און העכער, זיך בשום-אופן נישט נעקענט איינהאַלטן.
פּלוצים זענען איר נעקומען טרערן אין די אוינן און זי האָט נע-
שרינן, אַז אַלץ איז איר דאָ נמאס, װוי זי װאָלט שוין דאָ יאָרן
געושן, ס אין איר ענר אי די נריסע שטובן און זי װיל צוריק
אַהיים. זי זעט שוין, אַז זי איז אַריינגעפאַלן!...
מיסטער קינג האָט זי באַרואיקט, צונעזאָנט איר נאָלדענע
בערי, דאס טעלערל פון קימל, אבי זי זאל שטי? יין און די
דינסט זאָל כאָטש נאָרנישט הערן. נעהערט, אַז עס גייט אים
מער נישט נאָר ווענן דער דינסט, האָט זי שוין אינגאנצן נישט
געקענט צו זיך קומען און זי האָט אים נישט נעװאָלט זען.
--- אַװעק פון מיינע אויגן!... -- האָט זי צו אים געשריגן
און איר אויסנעדרייטע פּלייצע האָט איננאנצן געציטערט --
אַװעק!...
די נאַכט איז מיסטער קיננ נישט נעשלאָפן מיט סטעלאן
אין איין שטוב. און אויף צומאָרגנס, בעת ער האָט זיך אויפ-
געהויבן, אַ מידער און אַ נישט-אויסנעשלאַפענער, און זיך איינ-
געהערט מים אַ שפּיץ אויער הינטער סטעלאָס טיר, האָט ער
גאָרנישט געקענט אויפכאַפּן. אַ גאַנצן טאָג ביי דער אַרבעט האָט
ער צו קיינעם קיין רעכט װאָרט נישט אויסנערעדט, זיך נע-
האַלטן רק אין איין בייזערן און שרייען. |
פאַרנאַכט-צו, ווען ער איז אַהיים נעקומען, איז סטעלאַ
שוין נישט נגעווען מער די איינענע. מ'האָט שוין נאָרנישט דער-
פ9ט
קענט אין איר, װאָס נעכטן איז פאָרגעקומען און זי אַליין האָט
שוין מער אין גאָרנישט געדענקט. דאָס הויז איז געווען איבער-
געדרייט מיטן קאָפּ אַראָפּ און מיט די פיס אַרױף, די בילדער
פון דער װאַנט האָבן זיך געװאַלגערט אויף דער ערד, דער טיש
איז געווען אַװעקגערוקט ערגעץ אין אַ ווינקל און די בענקלעך
זענען געלעגן איינס אויפס אַנדערע אין אַ קופּע, וי אין אַ*
אַלטװאַרג-קראָם. סטעלאַ אַליין איז געווען אויסנעפּוצט אין אַ
קליין ווייס פאַרטוכל און נעשטאַנען אויף די טרעפּ, װאָס האָבז
געפירט צו די אויבערשטע חדרים און קאָמאַנדעװעט מיט די
צוויי גרויסע טרעגערס, װאָס האָבן מיט דער הפקרות צו פרעמד
האָב-און-נוטס, געשלעפּט דאָס קלאַװויר פון אויפנאָם-צימער
אויפן נאָרן אַרױף. סטעלא האָט זיך איננאַנצן נישט נעמאַכט
דערפון, װאָס די טרענערס האָבן אָפּנעקרישלט אַ שטיק װאַנט.
זי האָט איננאַנצן נגעברענט, אונטערגעיאַנט די טרענערס, נע-
װאָלט שוין װאָס-ניכער דאָס קלאַװיר האָבן ביי זיך אין דער
שטוב. סיט אירע קלינע טריטלעך, וואס קיפן ניךתיך און
ס'דאַכט זיך, זיי שטייען אויף איין אָרט, האָט זי געשפּרײיזט
אַהין און צוריק מיט גרויס אומנעדולד, פּלוצים צונעלאַפן צו
מיסטער קיננן און אים א קוש געטאָן אַלֶע אין די אוינן. דער-
נאָך האָט זי אים איינגערוימט אַ סוד אויפן אויער, אַז זי איז
נישט נעשלאַפן אַ גאַנצע נאכט און זיך צו עפּעס אַנדערש נישט
געקענט דערטראַכטן, נאָר אַז זי װועט אַרויפנעמען דאָס קלאַװיר
צו זיך אין צימער אַרײין און זיך צוריק נעמען צום שפּילן.
אין די שטובן איז איצט אַלץ נעלענן צעזייעט און קיין
שום זאך האָט מען אויפן אָרט נישט געקענט נעפינען, כאָטש
די דינסט האָט געהאַלטן אַ נאַנץ-גײענדיקן טאָג אין איין רוימען
און נאָכגיין נאָך סטעלאַן, װי נאָך אַ פּיצל קינד, סטעלאַ איז
נישט אַרױס פו איר צימער, כסדר געזעסן דאָרט פאַרשפּאַרט.
אָבער מיסטער קינג האָט דאָס אַלץ פאַר ליב נענומען און איינ-
גערוימט יעדן איינעם, װאָס איז איבערגעטרעטן די שווע? פון
זיין הויז:
--- יו נאָו, מיין סטעלא שפּילט איצט...
אויך האָט ער שטאַרק דרך-ארץ געהאַט פאַר די מוזיק-
84
גאונים, װאָס סטעלאַ האָט צעהאַננען איבער אַלע שטובן, נע-
שאַקלט מיטן קאָפּ פון גרויס באַװונדערונג;
-- ניטן נאך א קוק דאם פנים.. יו פי. ס זעט בַאלר,
ס'איז נישט אַבײווער...
אַלץ װאָלט שוין נוט געווען און ער װאָלט שוין נישט נע-
האַט קיין שום טענות צו סטעלאַן, ווען זי װאָלט בלויז מיט אים
צוגאַסט גענאַנגען צו אַלע זיינע באַקאַנטע און גוטע פריינט,
װואָס האָבן אים איצט געהאַלטן אין איין איינלאַדן צו זיך און
ווו ער האָט זיך מיט איר געװאָלט באַװייזן. אָבער סטעלאַ האָט
נישט געװאָלט דערפון הערן און געדענקען. זי האָט זיך איינ-
נעשפּאַרט, נישט געװאָלט קיינעם איינלאַדן צו זיך און אַליין
נישט געװאָלט אין ערנעץ ניין.
- ניית.. - האט זי אים ארייננעשרינן נלייך אין פנים
אַרײין, װי צו אַ טויבן --- נאָו!... כ'ניי נישט צו ריינע פּיפּל מיט
דיינע פּאַרטיס!... :
כאָטש מיסטער קינג האָט זי געבעטן, געחלשט, צו פאַר-
שטיין געגעבן, אַז זי טאָר נישט אַזױ רעדן, האָט זי אים נישט
געװאָלט נאָכנעבן:
-- ניין און ניין!... -- האָט זי נעטופּעט מיט אַ פוס מיט
צולהכעיסדיקער טראַציקייט --- וויי? דו האָסט זיך אַזױ איינ-
געשפּאַרט, וועל'ך שוין דווקא נישט גיין!...
און מיסטער קיננ האָט קיין אַנדערע ברירה נישט געהאַט
און געמוזט אַלֵיין גיין. בעת מען האָט אים נעפרענט אויפן
ווייב, האָט ער אַלעמאָל געהאָט איין-און-דעמזעלבן תירוץ, װאָס
האָט שוין ביסלעכווייז אָנגעהויבן אַלט װערן:
--- מיין סטעלאַ פילט זיך עפּעס נישט מיט אַלעמען... זי
האָט נישט געקענט קומען..
סטעלאַ איז כסדר נעזעסן ביי זיך אין צימער, כסדר געווען
פאַרנומען און מיסטער קיננ האָט זי װײיניק נעזען. אַלעמאָל איז
זי פאַרנומען געווען מיט עפּעס אַנדערש. זי האָט זיך מיטאַמאָל
מיט אַזאַ ברען גענומען צו דער באַלעבאַטישקײט, אַז מען האָט
זי בשום-אופן נישט נעקענט דערפון אָפּרייסן. זי האָט נערוימט,
געװאשן, אַ נאַנץגייענדיקן טאָג אַרומגענאַנגען מיט אַ קאַפּע-
ליוש אויפן קאָפּ און געווישט דעם שטויב פון די מעבל, פון די
88
טייערע כינעזישע סערוויזן, װאָס זענען נעווען צעשטעלט אויף
דער קאָמאָדע און אויף פאַרשידענע קליינע טישלך. זי האָט זיך
געדראַפּעט אויף די שאפעס, אויף די גרויסע נאָלד-נגעראַמטע
שפּינלען, כדי נישט איבערצולאָזן חלילה אין ערנעץ אַ שטוי-
בעלע. און פארנאכט, בעת מיסטער קיננ איז נעקומען אהיים,
האָט זי זיך אַװעקנעשטעלט האַרט פאַר אים און זיך
אַליין געלויבט:
יי כפין האכט וף. א האנק טוטע באלעבאסטט הישט
ערנער פון אַנדערע ווייבער... האָסט זיך נאָרנישט אָפּנענאַרט
אין סמ
פּונקט װוי זי האָט ביז איצט זיך געװאָרפן מיטן נעלט, אַזױ
איז זי מיטאַמאָל זייער שפּאָרעװודיק נעװואָרן און זי איז זייער
אויפגעצערט נעווען אויפן גראִשן. ס'איז איר אייננעפאַלן, אַז
ער זאָל אָפּזאָגן די דינסט, איינגערוימט אים אויפן אויער, אַז
מען דאַרף נישט אַזױ טראַסקען מיטן געלט:
- איך דארף נישט פיין דינסט.. - האט זי טיט הרויש
ערנסטקייט נעזאגט -- כ'קען אַלץ אַליין באַװייזן... כ'האָב די
נאַכט נעטראַכט דערפון...
אבער אהי ויך װוי זי קאט ויך צו קער באלעבאטישקייט
גענומען, אַזױ ניך איז איר דאָס נמאס נעװאָרן. נאָר צו פּאָרען
זיך מיט עפּעס האָט זי שטענדיק געפונען און קיינמאָל נישט
נעהאָט קיין צייט צו מיסטער קיננן. בעת ער האָט נעחלשט
זי אַ נעם צו טאָן אין זיינע אָרעמס און איר אויסקושן דאָס
פּנים, די האָר, האָט זי זיך גענומען שפּילן מיט אים אין יאָנע-
לעך, געלאָפן מיט אים איבער אַלע שטובן, ביז ער איז אַזױ מיד
און אוױיסגעשעפּט געװאָרן, אַז ער האָט נישט נעקענט רירן מיט
קיין אבר. זי האָט כלערליי שפּילן אויסנעטראַכט, שטענדיק זיך
אַקעננגעשטעלט אים מיט אַ סך צולהכעיסדיקייט, ווען ער האָט
זי אַזױ שטאַרק באַנערט. און װאָס מער זי איז אַנטלאָפן פון
אים, אַלץ מער האָט ער געפילט זיין נעבעכדיקייט און אַלץ מער
האָט ער נגעברענט, פאַרשלוננען געװאָרן איננאַנצן פון דורשט
נאָך איר. אָבער זייער שווער איז אים אָנגעקומען, ביז זי האָט
זיך געלאָזט נעמען פון אים אין זיינע אָרעמס. אַ סך בושות
האָט ער נעמוזט קודם-כל דורכניין פיל מאָל, האָט ער נעמווזט
80
צוקריכן צו איר אויף די קני, זי האַלטן אין איין באַדינען און
ערשט דעמאָלט האָט זי אים געלאָזט נאָענט צוקומען צו זיך, ער
אין צונעפאקן, צו אורר קיט נרויס בהען. כסהר געמוהמלט
פון שיכרות:
--- וועסט זען... וועסט זען, סטעלא, אַז דו וועסט זיין נום
צו מיר, װועט אונזער הויז ווערן אַן אמתע היים פאַר אונ...
אן איינן נעפט . מיר װעקן האבן א קינה.. א זון 2 איננאנצן
געראָטן אין דירן...
אָבער בשעת ער האָט נאָר אַרױסגעזאָנט די פּאֶָר ווערטער,
האָט זיך פטעלאַ פּלוצים אַ טרייסל נעטאָן, װי גרויס זי אין גע-
ווען און זיך צעלאַכט:
-- איך... אַ קינד?... -- האָט זי זיך נעקאַטשעט פון נע-
לעכטער -- װאָס וװועסטו נאָך װעלן...
און כדי אים אַרױסצושלאָנגן פונם קאָפּ די נאַרישקײטן,
האָט זי נענומען פאַרשווינדן ווערן אויף גאַנצע טענ פון שטוב
און אָננעהויבן איינצולאַדן צו זיך אירע חברים און חברטעס
פון אַמאָל.
מיסטער קימה האט זיך נעפילט פרעסר טוישן יי =
פרעמד ביי זיך אין הויז. קיינער האָט זיך אויף אים נישט אומ-
נעקוקט. ער אין דאָ מיטאמאָל נעװאָרן אויס באַלעבאָס. די
פרעמדע בחורים און מיידלעך האָבן ביי אים אין הויז זיך צע-
שפּרייט, װוי ביים טאַטן אין וויין-נאָרטן, געטרונקען, נעמאַכט
סושהת און זיך געלאזט וווייין בי שפשעט' איך דע
נאַכט אַרין.
טיילמאָל, אַז מען האָט פּלוצים באַמערקט מיסטער קינגן,
האָט מען, אַבי יוצא צו זיין, מיט אַ קאַפּעלע לצנות אים נע-
פרענט, װוי ס'איז אים גענאַנגען דער נאָלף דעם לעצטן זונטיק.
זייער שטאַרק האָט זיך כלומרשט פאַראינטערעסירט מיט אים
דער יונגיטשקער דאָקטאָר סיימאַנס, אַ הויכער יוננערמאַן מיט
העל-ברוינע האָר, װאָס זענען אים אין נלייכע פּאַסן שטענדיק
געפאַלן אין די צונעמרוזשעט-לאַכנדיקע אוינן. סיימאַנס איז
געווןן איין מזיק אין דער וועלט. מיט דער זעלבער פלינקייט און
פריילעכער זאָרגלאָזיקייט װוי ער האָט נעשפּילט קלאַוויר, האָט
ער געשפּילט טעניס און נאָלף, און אויפנענומען אין לעבן אַלִץ
87
זייער לייכט. ער האָט אפילו לייכט אויפגענומען די קליינע,
טרויעריק-ערנסטע און שװואַרץ-חנעוודיקע ריטאַ, װאָס האָט זיך
געלערנט בייטאָנ און ביינאַכט, נישט איבעריק צופרידן נעווען
מיט איר קליין יידיש פּנימ? און אים שטענדיק נאַכגעקוקט מיט
א סך ליבע און באַװונדערונג. דער יונניטשקער דאָקטאָר סיי"
מאָנס האָט אויסגעפרעגט מיסטער קינגן זייער פיל ווענן נאָלף.
אָבער מיסטער קינג האָט דערהערט דעם חוזק אין זיין שטים און
אים נישט נגעענטפערט.
און איינמאָל, בעת סטעלאס נעסט זענען געווען ביי אים
אין הויז פאַרזאַמלט, נעזונגען, נגעטאַנצט, איז דער הויכער און
פולער דאָריס, דער האַלב-געענדיקטער אַפּטײיקערין, װאָס האָט
גערעדט מיט אַ פוי?-צעפּיעשטשעט קולעכל?, פּלוצים אייננעפאַלן,
אַז ער, מיסטער קינג, זאָל זיי עפּעס פאָרזינגען. אַז מ'האָט אַ
ווייב א שפּילערין, מוז מען אליין קענען עפּעס זינגען! -- האָט
זי געטענהט, און װי שטענדיק פון לאַנגווייליקייט נישט געוווסט
ווו אָנצושפּאַרן אירע פולע הענט און פיס.
אַלֶע האָבן זיך אין דעם אָנגעכאַפּט, אַרומנעריננלט מיסטער
קיננן און אים מער נישט אָפּנעלאָזט. ער האָט זיך געװערכֿ,
נישט געװאָלט זינגען, געטענהט, אַז ער געדענקט נישט קיין שוס
ליר. אָבער ס'האָט אים נישט נעהאָלפן. די נעסט האָבן זיך אי-
בערגעווונקען מיט סטעלאַן און אויך זי האָט אים נעבעטן,
נגעחלשט, נישט אָפּנעטרעטן פון אים -- ביז ער האָט
איר צוליב נעטאָן.
סטעלאַ האָט זיך צונעזעצט צום קלאַװיר און דערמאָני
אים זיינס אַ באַליכבט לידל, עפּעס אַן אַרױסגעכאַפּט טרויעריק
שטיק? פון אַן אַלטער אַריע, װאָס ער האָט ליב נגעהאַט כסדר אונ-
טערצוברומען, ווען ס'איז אים נגעווען אָנגעזאַלצן אויפן האַרצן.
שוין נישט איינמאָל האָט ער זיך אָנגעזעצט אויף סטעלאַן, זי
זאָל אים דאָס פאַרשפּילן, אָבער זי האָט קיינמאָל נישט געװאָלט.
מיסטער קינג האָט זיך אַװעקגעשטעלט נאֶענט פון סטעלאַן
און אָנגעהויבן צו זיננען, קודם-כל פאַרשעמט און מיט אַ צי-
טערדיקינעכראכן קול; אבער ביפלעכוייז האָט ער זיךף פאין
געסן, די באַקאַנטע מעלאָדיע האָט אים אַ צענעם געטאָן אוי
ער האָט זיך געריסן אַלעמאָל העכער און העכער...
58
מיטאַמאָל האָט זיך אָבער דאָס הייזעריקלעך-גראָבע קול
זיינס איבערגעבראָכן, װי ביי א געשאַכטענעם האָן אינמיטן
קריי. ער האָט דערזען די חוזקדיקע בליקן אַרום זיך, װאָס האָבן
אָפּגעלאַכט פון אים. דאָס בלוט איז אים פאַרגליווערט געװאָרן
און ס'האָט אים אַרומגענומען אַ גרויסע קעלט, וי אַ שטאַר-
קער ווינט װאָלט זיך דאָ פּלוצים אַרײנגעריסן. ער האָט זיך אַ
קער געטאָן צו סטעלאַן, געזוכט ביי איר הילף, אָבער אין אירע
אוינן האָט זיך גענעסט אַ גלייכנילטיק-שלעכט פייערל. דאָס
קול זיינס איז איבערגענאַננען אין אַ װויינענדיקן כריפּ, די שטוב
מיט די מענטשן האָט זיך פּלוצים אַ בויג געטאָן מיט איין שפּיץ
אַראָפּ, װי אַ שיף בעת זינקען, זיך געשטעלט קאַפּױער, מיטן
קאָפּ אַראָפּ און מיט די פיס אַרוף. אַלץ האָט זיך אָנגעהויבן
דערווייטערן פון אים, נעבליבן מער נישט וי אַ שװואַרץ פּינטל,
אינגאַנצן פאַרשווונדן געװאָרן און ער האָט געפילט, װי ע-
פאַלט אַראָפּ פון אַ גרויסער הויך...
ווען ער איז צו זיך נעקומען, איז שוין קיינער אין שטוב
נישט געווען, חוץ סטעלאַן, װאָס איז נעשטאַנען איכער איס,
גענלעט אים איבער די אַקסלען, איבערן פּנים און געשעפּטשעט
אים אין אויער אַרײן עפּעס אַזױ. איבערנענעבןװואַרעם, אַז
ס'האָט אים אינגאַנצן צענומען. אָנשטאָט דעם גלייכגילטיק-
שלעכטן פייערל, װאָס האָט זיך פריער גענעסט אין אירע אוינן.
האָט ער איצט געפונען דאָרט רחמנות און אומבאַהאָלפנקײט --
אַ וועלט מיט אומבאַהאָלפנקײט, אַז ער האָט באַקומען מיטלייזי
אויף איר און איז איר גרייט געווען באַלד אַלץ מוח? צו זיין.
זי האָט זיך נעטוליעט צו אים, זיך שטאַרק צונעפּרעסט צו זיינע
ברייטע אַקסלען, אַזאַ שװואַכע, אַזאַ אומבאַהאָלפענע, גאָר נישט
די זעלבע סטעלאַ, און געשעפּטשעט:
-- זאָג, אַז כ'בין אַ שלעכטע... -- האָט זי געשעפּטשעט --
זאָג, אַז כ'בן אַ נאָאָטי גערל... זאָג... זאָג!...
אָבער ער האָט עס נישט געזאָנט. אַ װאַרעמקײט האָט אים
אַרומגענומען, צעשפּאַרט אים איננאַנצן און ער האָט זי פּלוצים
אַ כאַפּ געטאָן אין זיינע אָרעמס, מיטן גאַנצן כוח און מיט דער
גאַנצער בענקשאַפט צו איר זי צונעדריקט צו זיך, און אַריינגע-
רעדט אין אשיר מיט נהויס היי:
89
-- פֿאַרגעס, סטעלאַ... פּאַרנעס אַלצדיננ... כ'ווייס, אַז רוּ
ביוט א װוטע. כװהוים. או מיר װעלן האבן א קינד . א וו
וועסטו שוין אין אַלֶע נאַרישקייטן פאַרנעסן... אַיאָ, סטעלא?...
זי האָט אים נישט נעענטפערט, לאַנג געשוויגן, נעלענן רו-
איק, אַן אונטערטעניקע, זיך נעלאָזט טאָן מיט זיך, װאָס נאָך
זיין האַרץ האָט געװאָלט.,
בעת ס'האָט שוין אָנגעהויבן צו נרויען איז מיסטער קינג
אַנטשלאָפן נעװאָרן, דאָס ערשטע מאָל נאָך דער חתונה, מיט
אַ האַרטן און זיסן שלאָף...
ש
איבער דער נאַנצער צייט פון סטעלאָס שװאַנגערשאַפט,
איז מיסטער קינג אַרומגעגאַנגען אַרום איר אויף די שפּין פינ-
נער און אָפּנעהיטן זי, װוי דאָס אוינ אין קאָפּ. ער האָט זי אַלִין
געפאָלנט, מורא געהאַט איר וויי צו טאָן, נישט אַקעננגערעדט
איר מיט קיין איין װאָרט. נאָרנישט האָט ער זי נעלאָזט טאָן,
נישט געלאָזט איר אויפהויבן אַ שטויבעלע פון דער ערד און
כסדר איר נגעקוקט אין די אוינן אַרײן מיט דער הכנעהדיקייט
פון אַ הונט.
אָבער סטעלאַ האָט נישט נגעליטן זיין אויפפירעכץ. ביי
דער קלענסטער נאַרישקייט זיך אָננעצונדן, און װאָס בעסער
ער איז צו איר געווען, אַלץ ערנער אזי זי נעווען צו אים. אויף
צולהכעיס אים האָט זי דווקא נעהויבן שווערע משאות, נישט
אַכטונג נעטאָן אויף זיך, כסדר פאַרפּאַלן געװאָרן פון שטיב
אויף נאַנצע שעהן. |
באַלד װוי זי האָט דערפילט, אַז זי איז טראָגן געװאָרן, האָט
זי נאָר נישט דערציילט דעם מאַן דערפון, זיך אויסנעפּוצט, וי
זי װאָלט צונאַסט נענאַנגען און זיך געקליבּן צו ניין צום דאָק-
טאָר, ער זאָל איר אָפּטרייבן דאָס קינד. אָבער מיסטער קיננ האָט
אַכטונג נעטאָן אויף איר יעדן| טריט און זי נעפּאַקט אויפן וועג.
ער האָט עפּעס אַרויסגעפילט, זיך אַרומגעטראָגן מיט אַ חשר,
געזען, אז ס'איז נישט נלאַטיק מיט איר,. ער איז צוגעשטאַנען
צו איר און מיט אַ הויכן נעבייזער אין קול באַפױלן, זי זאָל אים
שוין, די אותו-רגע זאָגן, ווו זי גייט. סטעלא, װאָס איז קיינמאָל
90
נישט נעוווינט נעווען ער זאָל אַזױ הויך שרייען אויף איר, האָט
זיך דערשראָקן פאַר אים און זיך מודה נעווען. מיט געװאַלר
האָט ער זי אומגעקערט פון מיטן וועג, זי געשלעפּט מיט כוח, אַז
ער האָט איר אַזש װיײיטאָק פאַרשאַפט.
-- כ'וויל נישט קיין קינד!... -- האָט זי געשריגן--
כ'דאַרף נישט קיין קינדערו...
אָבער מיסטער קינג, ואָס האָט זיך שטענדיק פאַרלוירן
אין אָנבליק פון סטעלאַן, האָט איצט באַקומען די אויבער-האַנט
איבער איר און ער האָט אויסנעפירט זיינס, מיט כוח זי אָפּנע-
פירט צוריק אַהיים.
סטעלאַ איז אים איצט דערנאַנגען די יאָרן. אַלֶע אינדערי
פרי זיך אויפנעכאַפּט מיט אַ געװאַלד, געליאַרמט און נעשריני,
אַז דאָס נאַנצע הויז איז אויף געווען:
-- כ'דאַרף נישט קיין קינד... --- האָט זי זיך געקורטשעט,
װוי פון גרויסע ווייען -- נענונ כ'האָב חתונה געהאַט מיט דיר,
גייסטו מיך נאָך מאַכן פַאַר אַ ניאַנקע פון דיינע קינדערן...
זי האָט אים מער נישט צונעלאָזט צו זיך. זי אין איצט
פיל שענער געװאָרן,. וי זי איז געווען פריער, איר ווייס-איידל
פּנים איז פולער געװאָרן, אויסנעלייטערט, איבערנגעצויגן מיט
אַ נייער, פרישער פאַרב, װוי מיט א לייכטן טוי. דער שלאַנקער,
בוינעוודיק-דינער נוף איז אָננענאָסן געװאָרן מיט שפע, נע-
װאָרן צייטיק, װוי אַן איידעלע פולאָנגעקװאָלענע פּרי סוֹף-
זומער. און מיסטער קיננ האָט קוקנדיק אויף איר, זי נאָך מעד
באנעהט. װי בין אהעף. װואם מער וי האט יך דשהויוטערט
פון אים, אַלץ מער איז ער אױיסנענאַננען פון בענקשאַפט צו
איךר אבעך י הקאט אים געטויבן פון זיף. באטש איבעף דע=
גאַנצער צייט פון דער שװאַננערשאַפט, האָט זיך באזעצט א
נישט-נעשטילטע תאווה אין איר און דער נוף אירער האָט זיך
נעריסן צו מענערישע צערטלעכקייטן, װי די פריליננדיקע ערר
רייפט זיך צו דער זון, האָט זי פונדעסטווענן נישט נגעװאלט
קוקן אויף אים. דאָס האַרץ איז איר אַנטנאַנגען פאַר װייטאָק,
זי האָט נישט נעקענט אויסהאַלטן דעם בליק פון ווילד-פרעמדע
מענער. זי װאָלט מיט יעדן איינציקן נאענט געווען, אזא נאָנג-
דיקע בענקשאַפט האָט זי נעפילט אין זיך, אַבי נישט מיט אים,
51
דעם מאַן אירן, װאָס איז דאַכט זיך אַזאַ נעבעכדיק מענטשעלע
און אין דער זעלבער צייט אַזאַ אכזר! זי האָט בשום-אופן נישט
געקענט שלום מאַכן מיטן געדאַנק, אַז אָט דאָס נעבעכדיקע
מענטשעלע, װאָס שפּרינגט און טאַנצט אַרום איר, זאָל ווערי
דער טאַטע פון איר קינד... |
מיסטער קינג האָט אַלץ פאַר ליב גענומען. ער האָט זיך
געלאָזט זידלען, שרייען אויף זיך, אַבי סטעלאַ זאָל נאָר אויס-
טראָגן דאָס קינד. די גרעסטע זאָרנ זיינע איז נעווען, אַז די אַלע
געשרייען און ליאַרעמס זאָלן זיך חלילה נישט שלעכט אָפּרופן
אויף איר און דער עיקר אויף זיין קינד, װאָס זי טראָנט אין
בויך ביי זיך. ער האָט זיך אַרומגעטראָנן מיט אַ האָפנונג, װאָס
האָט פאַרבאַהאַלטן-שטיל נעטליעט אין אים. אַז נאָכדעם וי
סטעלאַ װעט האָבן דאָס קינד, װועט זי צו זיך קומען און אים
מער נישט דערגיין די יאָרן.
סטעלאַ האָט נישט געקענט ליידן מיסטער קיננס רואיקייט,
די נעדולדיקייט זיינע, נישט געקענט פאַרטראַנן זיין כסדרדיק
קריכן ארום איר, געוווסט, װאָס ער איז דערמיט אויסן און נע- .
האָט צו אים גרויסע טענות:
| = -- שוין... האָסט שוין נישט קיין ברעקל? שטאָלץ אין
דיר?.. - הקאט זי אלעמאל אױפסניי ארויסנעליינט אירע
טענות -- מיך װוילסטן הרגענען, אַבי זאָלסט האָבן אַ קינד!...
איבער טויטע טרעטסטו!... ענאָאיסט!... דו זאָנסט דאָך, אַז דו
האסט מיך ליב ;
מיסטער קיננ האָט דאָס פאַר ליב גענומען, זיך נישט אָנ-
גערופן מיט קיי| װאָרט. דאָס האָט זי אַזױ אַרױסנעבראַכט פוז
די כלים; אז זי האט זיך געריפן א הילפלאזע. א נעבעכדילט:
--- װאָס ביזטו אַזאַ לעמעלע? האָט ױ העשרינן =
כ'האָב פיינט אַזעלכע לעמעלעך!... דו ביזט דאָך אַכאָל געווען
אַזא קנאַקער!... ווו איז דאָס אַלץ אַהינגעקומען?!...
מיסטער קיננ האָט געשווינן, נישט געענטפערט איר מיט
יקיין װאָרט.
--- ואָס שוויינפטו?... -- האָט זי זיך הויך צעשרינן אוו
איז נאָענט צונעלאָפן צו אים מיט אַזאַ אימפעט, וי זי װאָלט
זיך אויף אים פאַרמאָסטן. -- װאָס רופסטו זיך נישט אָן; שריי
55+
92:
איה פיר!.. שרײי!.. אך. װי איך האב דיך פיינט!.. אי
הע-ע-עיט יו!... אַי הע-ע-עיזיט יו!...
זי האָט אויסגעצוינגן די ווערטער, נעזייעט זיי פּאַװאָליע
און מיט שנאה, װי דאָס װאָלט איר אַ לינדערונג געברענגט און
אירע אויגן האָבן זיך נגעמיניעט -- דאָ געװאָרן איננאַנצן גרין,
דאָ טיף בלוי, אַזש שװאַרץ. מיטאַמאָל האָט זִי זיך אַ קער גע-
טאָן פון אים, װוי זי װאָלט זיך פון אים געמיאוסט און זיךד
אָנגערופן:
-- צוליב דיר האָב איך פיין קעבן פארשפיקט... איך
מאוס סיך פון דיה'.. בֹהר.. םס עקכקט מיך..
מיסטער קינג האָט דאָס אויך פאַר ליב נענומען, געווען
איבערצייגט, אַז ווען זי װעט נעבויר} דאָס קינד, װועט זי זיכעד
אָן אַנדערע ווערן. און ער איז טאַקע נערעכט געווען. ווייל באַלר
דעם ערשטן טאָג, ווען סטעלאַ האָט אים געבוירן דעם זון, האָט
זי אים צוגערופן צום בעט, ווו זי איז געלעגן, אַ שװואַכע, אַ בלאַ-
סע, אַ דורכזיכטיק-לויטערע, מיט גרויסע, פאַרטרערטע, מילדע
אויגן, די ווייס-בלאָנדע האָר אַרונטערנעקעמט -- און ער האָט
געהאַט אַ פאַרניטיקונג פאַר די אַלע צרות, װאָס זי האָט אים די
גאַנצע צייט אָנגעטאָן. סטעלאַ האָט אים געוויזן דעם זון, דער-
לאַנגט אים אַ ווייסע, ציטערדיק-פאַרשמאַכטע, נאָכגיביקע האַנט
און מיט אַ שטיל קול געבעטן אים, ער זאָל איר אַלץ מוה? זייו.
פון היינט אָן װועט זי שוין זיין נוט און פרום... דאָס האָט אים
אַזױ צענומען, אַז ער האָט נישט געקענט איינהאַלטן די טרערן,
זיך אויסנעדרייט פון איר און זיך שטיל און לאַנג צעוויינט.
מיסטער קינג איז איצט אַרומנענאַנגען אַ צעשטראַלטער, אַ
פריילעכער, אַ זיכערער אין זיך, און וועמען ער האָט נאָר אָנגע-
טראָפן, האָט ער אָננעזאָגט די בשורה:
-- ס'קומט מיר אַ מזל-טוב... --- האָט ער אַקעגנגעטראָנז
יעדן איינעם די בשורה --- כ'בין געװאָרן אַ טאַטע!... כ'האָב
א זון!.. א קליין בעיבעלע..
ער האָט אויף גאָרנישט געקוקט, זיך מיט נאָרנישט נע-
רעכנט און מיט יעדן זיך נעטיילט מיט אַלֶע פריידן, װאָס דאָס
קינד האָט אים פאַרשאַפט.
-- מיין זון... -- האָט ער אָנגערופן דאָס קינד מיט
99
שטאָלצקײיט , זון", וי ס'װואָלט שוין געווען אַ דערװאַקסענער
בחור -- אַרבעט אַרום אין ווינל מיט די הענט און מיט די פיס...
ער קעבט. ער ארבעט מעשים..
ער האָט זיך אַרומגעטראָגן שטענדיק מיט די פאַטאָגראַ-
פיעס פונם קינד אין אַלע פּאָזעס, געוויזן זיי יעדן איינעם. אָט
לינט דאָס קינד מיטן נאַקעטן געזעס? אַרױף אויף אַ פוטערן
טעפּיכ?, אָט זיצט עס אויף אַ קליין בענקעלע, אַ צעשמייכלטם,
מיט געדיכטע, שװואַרצע האָר, וי ביי אַ דערװאַקסענעם, מיט אַ
בריייט צעשפּרייט מיילעכל.
דאָס קינד איז געווען געראָטן אין אים און אַלע האָבן דאָס
אים געזאָנט, ס'זאָל אים פרייען. אָבער דאָס איז אים דווקא
נישט אַזױ ניהא נעווען, געװאָלט בעסער דאָס קינד זאָל זיין נע-
ראָטן אין דער מאַמען, װאָס איז פיל איידעלער פון אים און
קומט אַרױס פון נרויס יחוס. ער האָט עס אָבער קיינעם נישט
דערציילט, באהאלטן עס אין זיך. דערציילט האָט ער בלויז, זיך
באַרימט, װאָס ער װועט פון זון אַלץ מאַכן. ער װועט נישט זשאַ-
לעווען קיין נעלט אויף אים, לערנען אים פּיאַנאָ שפּילן, פּונקט
וי דאָס ווייב שפּילט, און מאַכן פון אים אַ דאָקטאָר... ,
בשעת ער איז איצט געקומען צו זיך אין װאַרן-הויז אַריין,
האָבן די משרתים -- דער עיקר די מיידלעך --- אים דאָס ער-
שטע געפרעגט, װאָס דאָס קינד מאַכט, געוווסט, אַז מיט דעם
קען מען אים איננאַנצן אָפּקויפן. מיט אַ סך נעמאַכטער פאַר-
אינטערעסירטקייט האָבן אים אַלע, איינע נאָך דער אַנדערער,
געפרעגט:
- האו איו דחי טשיילה. מיסטער קינב יי
און ער שיו נישט סיר נעװוארן פון ענטפערן טיט
:יס הרקות:
-- ליטל אָסקאַר איז אָלדרייט,.. פּערפעקט...
ער האט נישט נעלאוט קיינעם צום קינד זיך צורירן, נע-
קוקט אפילו דעם דאָקטאָר אויף די הענט, געהיטן עס פאַר אַ
בייז אויג און אַליין זיך כסדר דערמיט אַרומגעפּאָרעט. ס'האָט
זיך אים נאָר נעדאַכט, אַז מען נעמט דאָס קינד אָן נישט וי
ס'באַדאַרף צו זיין, אַז מען האַלט עס שלעכט אין די הענט, אַזױ
אַז עס קען נאָך חלילה אַ קאַליקע ווערן. גאַנצע שעהן האָט ער
04
זיך נעשפּילט מיטן קינד, נעקויפט עס אַ סך שפּילעכלעך, פול
געמאַבכט מיט זיי אַלַע שטובן. ס'איז נישט נגעווען דער טאָג ע-
זאָל נישט מיטברעננען עפּעס פאַרן זון פון גאַס. /
צוקיבן קינה האט עה זיך אננששיבן פירן מעך (יאקיש,
וי ביז אַהער. אָפּט גענאַננען נאָלף שפּילן מיט די אױיסטראַל-
שע ביזנעס-לייט, אייננעלאַדן זיי צו זיך און צו זיי גענאַנגען
ער האָט אפילו געהאָדעװעט אַ פערד, װאָס איז נעלאָפן אויף די
רייסעס". ער איז אָפּט נעקומען צום פערד אין שטאַל אַרײן,
זעפּעטשלט עס פּריציש-נויאיש איבערן זיידן גלאַנציקן האַלז,
גערופ}ן עס צערטלעך ביים נאָמען און נענעבן עס שטענדיק
עפּעס צו קייען פון זיין האַנט אַרױס. דעם ווייב האָט ער גע-
צווונגען דאָס קינד כסדר מיטצונעמען צו זיידע-באָבע אין זייער
רייך, יחסניש הויז אַריין.
-- גיי אַביסל אַרױף מיטן קינד צו דער מאַמען... --- האָט
ער זי כלאחר-יד, כלומרשט נאָרנישט-אויסזייענדיק נעמינטערט
-- נאָ... נאָ... פּליז...
אויך סטעלאַ איז פון אֶנהויב געווען זייער א גוטע מאַמע,
אָפּנעהיטן דעם קליינעם אָסקאַר מיט איבערגעטריבענער מאַ-
מישקייט, אַרומנעטאַנצט אַרום אים, פּונקט װוי דער טאַטע. בעת
דאָס קינד איז נאָך פּיצל נגעווען, האָט זי זיך נישט נעטרויט
עס צו נעמען אין די הענט אַרין. זי האָט ביז איצט נישט ליב
געהאַט קיין קליינע קינדער, קיינמאָל אויף זיי נישט געקוקט און
זי האָט זיך נעווונדערט:
--- וי פּיצל דאָס איז... וי קליין...
זי האָט זיך אַליין שטאַרק נעזידלט פאַר איר שלימזלדי-
קייט, פאַר איר נישט קענען זיך באַניין מיט קיין קינדער:
-- שלימזל!... האָט זי אויף זיך אַליין געשריגן --- צו װאָס
טוינסטו?...
און טאָמער האָט זי שוין יאַ נענומען דאָס קינד אויף די
הענט, האָט זי זייער נעציטערט, קיינמאָל עס לאַנג נישט נע-
האַלטן און צופרידן געווען, ווען זי האָט עס אַריינגעלײיגט צו-
ריק אין ווינל אַרײן.
זי האָט דאָס קינד זייער אָפּנעהיטן, נישט געוווסט, װאָס
אין עס אַרײינצושטופּן, געװאָלט די נאַנצע וועלט זאָל זאָגן, אַז
95
ס'איז שיין. ווער ס'איז נאָר צו איר אַריינגעקומען, האָט זי
באלד באוויון דאס קּינד, געשרינן. או ס'איז װיער שין הע=
צווונגען מען זאָל זאָנן אויף דעם קליינעם אָסקאַר דאָס בעסטע
און זיך געפילט שטאַרק געטראָפן, ווען מען האָט זיך נישט אַזױ
שטאַרק אַנטציקט מיט אים, וי זי.
בשעת ס'איז נעשען דעם קליינעם אָסקאַר די מינדסטע
קלייניקייט, האָט זי באַלְד פאַרבראָכן מיט די הענט און נישט
געוווסט, װאָס צו טאָן:
-- אָך... -- האָט זי א נעשריי געטאָן פון נרויס הילפלאָ-
זקיוט ואס טוט מען. זאנ ווו טוט דיה װיי; אענדעלע? .
כדי אָסקאַר זאָל אויפהערן צו וויינען, האָט זי נקמה גע-
נומען אין טיש, װוו ער האָט זיך אַ קלאַפּ געטאָן; מיט דער
פויסט געשלאָנן דעם טיש, גערעדט צו אים, געװאָרנט:
-- יו נאָאָטי טעיב?!... --- האָט זי אַריינגערעדט אין טיש
-- פאהוואס האפטו װיי נעטאן מיין װנדעלע?.. נאן.. נט,,;
וועסטו שוין מער נישט שלאָנן מיין אָסקאַרן?...
זי האָט זיך פון אָסקאַרן געלאָזט אַלץ טאָן, װאָס ער האָט
נאָר געװאָלט און טאָמער האָט זי אים אַ לייכט פּעטש? געגעבן,
האָט זי באַלד חרטה געהאַט:
-- נט. וו קאָט דיר די מאמי װיי מעטאן? . - - האט ט
נעפרענט דעם זון -- װו?... דרי מאמע האט ריר זייער יי נט-
טאן?.. בע מאמי.. בע מאשמיהט
זי האָט נגענומען דעם קינדס הענטל? אין איר האַנט אַרין,
זיך אַליי/| נעשלאָנן איבערן פּנים, זיך נעמאַכט וויינען און דאָס
קינד האָט אָנגעקװאָלן דערפון, זיך פאַרקייכט פון נעלעכטער.
באַלד האָט עס זיך אָבער דערשראָקן פאַר דער מאַמעס נעוויין,
געמאַכט אַ זויער פּנימ? און זי האָט אַרבעט נעהאַט עס
איינצושטילן.
זי האָט איצט געהאַלטן אין איין קליננען צום מאַן. טאמער
האָט דאָס קינד אַרױסגעזאָגט עפּעס אַ חכמה, האָט באַלד דער-
פון געמוזט וויסן דער מאַן. און מיסטער קינג האָט װייניק צייט
געהאַט צו די , ביזינעס", זיי פאַרנאַכלעסיקט. אין בעסטן גוטן,
בעת ער האט נעהאט שטיין צרום זיך (ביזנעסהלייט" און נע-
דאַרפט מיט זיי פאַרשידענע געשעפטן דורכרעדן, האָט דער טע-
96
לעפאָן זיך צעקלונגען און ער האָט זיך נעשטעלט רעדן מיטן
ווייב. סטעלאַ האָט אים איבערגעחזרט די חכמות פון אָסקאַרן
? װאָרט-ביי-װואָרט, מיט אַלע פּיטשעוװוקעס, זיך נעשיט פון גע-
לעכטער. באַלד האָט ער זיך אויך נעשיט פון נעלעכטער, אָנגע-
קוואָלן פון קינדס חכמות. ס'איז אים נישט אָנגענאַנגען, וװאָס
די , ביזנעס-לייט? װאַרטן אויף אים און דער , מענעדזשער".
מיסטער לייענס, האַלט אַלעמאָל אין איין אונטערהוסטן, אַ
צייכן, אַז ער, דער באַלעבאָס, מענ זיך שוין אויפהערן צו מאַכן
נאַריש. מיסטער לייענס איז נעשטאַנען װוי אויף שפּילקעס, זיך
נעשעמט מיטן באַלעבאָס, אַלעמאָל צוליב אים רויט געװאָרן ביז
איבער די אויערן. נאָר מיסטער קיננן איז דאָס נישט אָנגענאַנ-
גען, ער האָט ווייטער געטאָן זיינס. :
אָבער סטעלאַס געדולדיקייט צום קינד איז ביסלעכווייז אויס:
געװועפּט נעװאָרן. װאָס עלטער דער קליינער אָסקאַר איז געװאָרן
און, אַ צעפּיעשטשעטער, אַ צעלאָזענער, איר אָננעהויבן צו
קריכן אויפן קאָפּ, האָט זי אַלץ מער פאַרלוירן די געדולד צו אים.
אַלעמאָל, בשעת זי איז גענאַננען שפּאַצירן מיט אָסקאַרן, האָט
ער אַ טבע נעהאַט זי צו פאַרװואַרפן מיט קשיות:
--- װאָס איז דאָס, מאַמי?... -- האָט ער זי געצוינן ביים
קלייד, זי זאָל אים ענטפערן און איר אָננעוויזן אַלעמאָל אויף
עפּעס אַנדערש --- זאָג מיר, מאַמי, זאָג...
סטעלאַ איז בייז געװאָרן, נעטופּעט אויף אים מיט די פיס;
-- הער מיך אויף צו פרענן!... --- האָט זי זיך צעשרינן ---
כ וויים נישט;... דו װעסט מיך משונט מאכןן.... ואס האסטי
זיך אָננעטשעפּעט אין מיר?.... דער טאַטע אויסן אויג...
זי האָט מיטן קינד נישט נגעװאָלט מער נֵיין שפּאַצירן, און
יעדעס מאָל, בעת אָסקאַר איז צו איר צונעקומען, אָנגעלענט
שטיל און הכנעהדיק דעם קאָפּ אויף איר שויס, געווארט זי זאָל
אים צערטלען מיט אירע שיינע ווייסע הענט, האָט זי אים אִפּ-
נעשיקט צו דער נוװוערנאַנטקע, מיס אַװען:
--- גיי!... גיי!... --- האָט זי זיך אויף אים אָננעבייזערט --
ניי צן מיס אװוטן וי האט דירודיעך ליב.?
אָסקאַר איז אוועק ברונז, נעמאַכט אַ לאַמפּע צום וויינען.
אָבער ער האָט נעבענקט נאָך דער מוטער. דווקא ווייל זי האָט
97
אים אָפּנעשטױסן פון זיך, האָט עס אים געצויגן צו איר מער
וי צום פאָטער, װאָס איז געווען שטענדיק גוט צו אים. ער האָט
געגאַרט נאָך דער מוטערס צערטלעכקייטן, װאָס זענען געווען
אַזױ אַנגענעם און זים, נאָך איר שמעקנדיקן, ווייסן האַלז און,
דער עיקר, נאך אירע שיינע. וייכע אוה קילע העכט.4 ער האט
לאפר פישט וגעקענט ברונט זיין מיט הער סוטער זיך באלה צוריק
אוטועקעהט צו איה (מיט צויי חנהלעך אין בייהע בשקן /י
אַרומגעהאַלזט און אָנגעהויבן צו קושן.
-- קוש מיך נישט... -- האָט סטעלאַ אַראָפּנענומען זיינע
העפט פון איה האט - לאו מיך נעסמאף..
אַלע פּאָר שעה האָט זי איצט געקלונגען צום מאַן. און
פּונקט וי זי האָט פריער איבערנעחזרט דעם קינדס חכמות פאַרן
מאַן, אַזױ האָט זי איצט אים דערציילט, װאָס פאַראַ צרות דאָס
קינד מאַכט איר אַלץ אָן. זי האָט אים, דעם מאַן אירן, באַפױלן,
ער זאָל שוין, די אותו-רנע אַהיים קומען, ווייל זי האָט שוין מער
נישט קיין כוח צו אָסקאַרן. זאָל ער אויך אויסשטיין אַביסל צרות
פונם זון!... טאָמער האָט מיסטער קיננ נישט נעהאַט קיין צייט
און נישט געקענט באַלד אַהיים קומען, האָט זי אים אַריינגע-
שריגן אין טעלעפאָן-רער? אַריין, אַז אויב ער װעט נישט קומעו,
גייט זי שוין צו אים אין , אָפיס" אַרײין און זי וועט מיטברעננען
מיט ױך דעם תכשיט זיינשם..
מיסטער קינג האָט זיך נעפילט שטאַרק נעטראָפן, נישט
נעקענט בשום-אופן באַנעמען מיטן שכל, וי אַזױ סטעלאַ קעז
זיך אַזױ ואַרפן מיט דעם זון. ער האָט אַליין זיד איצט אַלעמאָל
מער אָפּנענעבן מיט אָפקאַרן, נאַנצע שעהן געקענט אָפּזיצן אוז
זיך איינהערן וי די מוזיק-לערערין, מיס באַרקמאַן, אַן אַלטע
פריילין, אַ מאַנסביליש-דאַרע און אַ לאַנגע, מיט מאַנסביליש-
צוזאַמענגעװאַקסענע, געדיכטע ברעמען איבער דער שפּיציק-
גלייכער נאָז, לערנט אָסקאַרן שפּילן אויפן קלאַװיר. יעדעס מאָל,
נאָך דער לעקציע, ווען די לערערין האָט זיך געקליבן צו ניין,
האָט ער זי אָפּנעװאַרט אין קאָרידאָר און זי נגעפרענט:
-- נו, װעט ער כאָטש זיין עפּעס אַ שפּילער, דער זון מיי-
נער?..- - האט ער נדלותדיק זי נעפרענט -- ווען װעט ער שון
קענען דעם טאַטן פאָרשפּילן עפּעס א שיין שטיקל?... כע... כע...
98
מיס באַרקמאַן -- אַליין זייער אַן ערנסטע און אַ פּינקט-
לעך-שטרעננע, װאָס האָט זיך מיט נרויס יראת-הכבוד באַצױגן
צו איר לערערשאַפט און צו מוזיק, האָט נישט געקענט פאַרטראָנז
זיינע פּראַגעס, --- זיי האָבן זי אינגאַנצן צעמישט. אינדער-
אמתן, האָט זי לחלוטין נישט געהאַלטן פון אָסקאַרס שפּילן, זי
ליידט זיך שױן נעטוי אַן. צוהערנריק זיך צו די פאלטע טט-
נער, װאָס ער נעמט כסדר -- זי פאַרשטאָפּט זיך דעמאָלט די
אויערן, פאַרקוועטשט די אוינן, װוי אַ פרומער ייד, בשעת ער
הערט ױך צו צו 8 פאהנרייזטער עברי.. און שוין נישט אײַן
מאָל האָט זי געװאָלט אַרײנזאָג} אָסקאַרס טאַטן, אַז פאַר קיין
געלט קען מען אַלץ נישט קויפן און קיין מוֹזיק קען מען פאַר
נעלט אין קיין זון אַרײ| אוודאי נישט אַרייננאָרען -- ס'איז
אַרױיסגעװואָרפן די טרחה. אָבער יעדעס מאָל, ווען די שטרעננע
ווערטער זענען איר נעלענן שוין אויף דער שפּיץ צונג, האָט זי
עפּעס אין דער לעצטער רגע חרטה באַקומען אויפן עסק און אי"
בערנעלאָזט עס אויף אַ צווייט מאָל. :
נאָר דאָס מאָל, ווען מיסטער קיננ איז צו איר צונעקומען
און איר אָנגעזאָנט מיט נרויס נדולה די בשורה-טובה, אַז ער
גייט פּאַרבעטן צו זיך עטלעכע מענטשן און ער ויל אָסקאַר
זאָל פאַר זיי עפּעס פאַרשפּילן, איז זי סוף-כל-סוף אַרױס מיט
לשון. אָבער מיסטער קיננ האָט זי אפילו רעכט נישט נעהערט,
אַזױ איבערנענומען איז ער געווען פון זיין איינפאל, זי אָננע-
קוקט מיט חידוש, װי ער װאָלט נישט פאַרשטאַנען וועגן װאָס
זי רעדט.
- מעוער מיינד.. - הָאָט ער צו שיר וייער פארקאכט
אַ זאָנ געטאָן -- ס'וועט זיין אַל-רייט...
און מיסטער קיננ האָט טאַקע נישט געקוקט אויף איר און
נעטאָן דאָס זייניקע, פאַרבעטן זיינע נוטע פריינט צו זיך צו
גאַסט. און פאַרבעטן האָט ער איצט צומייסטנס זיינע אַמאָליקע
נוטע פריינט, די קליינע פאַבריקאַנטלעך און פוחרימלעך, װאָס
האָבן געדאַרפט זיין טובה. ער האָט מכבד געווען די געסט פון
שענסטן און בעסטן, צעזעצט זיי אויף די פאָטעלן אַרום די
ווענט, זיי זאָלן זיך נוט קענען איינהערן און אַליין געבעטן אָס-
קאַרן, ער זאָל זיי פאָרשפּילן עפּעס אַ גוט שטיקל...
99
די נעסט זענען נעזעסן ארום די װוענט, נעקוקט װי אם:
קאַרס פּולכנע פינגערלעך פּלאָנטערן זיך איבער די קלאַװישן,
געװאָלט זיך איינהערן אין זיין שפּילן און דווקא אין זינען נע-
האַט עפּעס אַנדערש. אָבער מיסטער קינג האָט זיי נישט געלאָוט
פון גאָרנישט קלערן, אַלעמאָל געווונקען אויפן זון און אַליין
אַריינגעפאַלן אין התפּעלות:
-- יו סי... מ'דאַרף זיין אַ מבין אויפן שפּילן... -- האָט
ער דררןארצהיק שטי? כדי חלילק נישט צו שטערן דעם ןת
נעשעפּטשעט צו די געסט.
אָסקאַר האָט לאַנג געשפּילט -- און אַז ער האָט אויפנע:
הערט, האָבן די נעסט לייכטער אָפּנעעטעמט, שטאַרק געפּאַטשט,
או מיסטער קיננ זא? זען, און געיבט דאָס קינה און דאָס
שפּילן זיינס ביזן הימ? אַרײן;.
-- אַװאַ.. -- האָט יעדעס מאָל ווער אַנדערש צוגערופן צו
זיך דאָס יינג?, אויפן היימישן שטיינער נעקניפּט אים אין אויט-
נעקעכלטן בעקל און אַריין אין התפּעלות -- ס'איז נאָך אַזױי
קליין און ס'שפּילט שוין אַזױי שיין... ס'איז געווען מאַאַװעלעס...
אַוואַ... אַוואַ... ס'קינד װאַקסט אַ דזשיניוםס...
ס'האָט זיך פּלוצים אַרױיסגעשטעלט, אַז מיסטער כאַנין איז
אַ גרויסער מבין אויף ננינה, ער האָט אַלעמען אַװעקגעמאַכט
ביטולדיק מיט דער האנט און מיט שטא"ז נעמעפהקט. =ן
ס'האלט ביי ננינה, איז ער אינדערהיים. ער האָט ועקיבט אשי
קאַרן, נערעדט מיט אַ סך זיכערקייט אין זיך:
-- אַז איך זאָג שוין ס'איז גוט, מענט עץ ענק אויף מיר
פאַרלאָזן!... אָט דאָס מענטשק, װי עץ קוקט עס אָן -- האָט ער
אָנגעוויזן אויף זיך אַליין -- האָט שוין די ציין אויפנענעסן ביי
מװױק.. בײ מיר אינדערהיים האב איך סיר א קעסטעלע פיט
פּליטן און ווען כ'האָב נאָר א לייכטן קאָפּ, הער איך מיך צו צו
יאָסעלע ראָזענבלאַט...
מיסטער קינג איז נעווען אין זיבעטן הימל, מעשה-טאַטע
זך נעדרייט צװישן עולם. זיך יעריבן די קענט פון נרוים נחת
און געטראַכט, אַז זיין זון דאַרף זיך נישט מוטשען, וי ער אַמאָל
ביי זיין טאטן ער ניט דעם זון אלצדינג. דאָפ. אס ער אַקי!
100
האָט נישט נעקענט דערגרייכן, װעט דער זון שוין פאַר אים
דערגרייכן, אויפמאַכן די טירן פאַר אים אומעטום...
אָבער די שמחה זיינע האָט לאַנג נישט אָנגעהאַלטן. ווייל
וי נאָר דער עולם איז אַװעק, איז אָנגעקומען סטעלאַ, װאָס האָט
נישט געװאָלט זיין ביי דער נאַנצער חתונה, און זי האָט אים גע"
מאַכט שווארץ-שבת. זי איז באַלד געקומען אַן אויפנערענטע,
נעהאט טענות צו אים, װאָס צוליב אים און דעם זון זיינעם,
מוו זי ײך װאקערן אויף דער ואס בין שװי שפעםט אין
דער לאכט. :
נאָר מיסטער קינג איז איצט נאַָרנישט אַראָפּנעפאַלן ב
זיך. אַ יום-טובדיקער, אַ צעשטראַלטער, איז ער נאָר אַרױף אוי
איר. ער האָט אויסגעשאָסן מיט כעס, װאָס זי . איז נישט קיין
מאַמע, אַנטלויפט פון דער היים, ווען ס'איז דעם קינדס שמחה
דאָס האָט זי אַזױ אויפנגעבראַכט, אַז זי איז איננאַנצן אַרױס פון
די כלים, זיך נעריסן מיט אַלע כוחות, נעװאָלט אים אַלץ אויפ-
איינמאָל אַרײנזאָנן, װאָס האָט זיך אָננעקליבן ביי איר אויף אים
שוין פון אַ לאַננער צייט.
-- נאָר איך פעל דיר צו?.. -- האָט זי אָנגעהויבן
כלומרשט שטיל, רואיק, באַלד אָבער אַרױס אויפן הויכן קול,
אַז דאָס נאַנצע הויז איז נגעווען מיט איר אויף -- נאָך מיך
דאַרפסטו אַרײינשלעפּן אין דער נאַרישער שפּיל?! קנאַפּ נאַראָנים
האָסטו טאַנצן אַרום דיר, נאָר איך פעל דיר צו צום קאָמפּלעט!
מענטשן לאַכן דאָך פון דיר! און דו זעסט גאָרנישט, ביזט בלינד:
זי האָט נאָך לאַנג און מיט רציחה גערעדט, געזוכט אים
װאָס טיפער וויי צו טאָן, גאָרנישט מיד געװאָרן רעדנדיק, אַרױס-
געװואָרפ| פון זיך איר נאַנצן װייטאָק און זיך פּלוצים צעוויינט,
לאַנג און הייזעריק-דין. איר בלאַס פּנים האָט ווייס געלויכטן אוז
די אוינן זענען געווען כעסדיק פאַרטונקלט, געװאָרפן שאָטנס
אויפן ליכטיקן פּנים. זי האָט געטענהט, אַז צוליב אים און דעם
זון זיינעם האָט זי שוין אויך אַ פּנים װוי חוזק, שטייט אויס
חרפּות. ס'קען שוין לעננער אַזױ נישט פאַרבלייבן! זי קען שוין
לעננער נישט זיין מיט אים אונטער איין דאַך!... דאָס קריגעלע
טראָנט אַזױ לאַנג װאַסער ביז דאָס אויער רייסט זיך אֶפּ... זי
האָט דאָס אַלצדיננ שוין נענונ... איבער אים האָט זי איר לעבן
101
פאַרשפּילט און זי וויל זיך ראַטעװען כל-זמן פ'איז נאָך צייט...
מאָרגן גאַנץ פרי פאַרפּאַקט זי אירע זאַכן און זי גייט צוריק
אהיים צו זיךי;
מיסטער קינג איז פּלוצים ביי זיך איננאַנצן אַראָפּנעפאַלן.
ער איז געװאָרן אַזױ שם?, אַזױ קליין, אז ס'איז נישט געווען
דער זעלבער מיסטער קינג, װאָס מיט אַ פֹּאֶר מינוט צוריק. אָבער
ער האָט זיך באַלד באַרואיקט, ווייל אַ קליין געדאַנקעלע איז אים
מיטאַמאָל דורכנעפלוינן דורכן קאָפּ, װי אַ זון-שטראַל אין אַ
פינסטער-כמאַריקן טאָג;
-- אָסקאַרן...
סטעלאַ װעט נישט אַװעקנײן פון אים אָנם זון און ער װעט
איר דעם זון נישט לאָזן מיטנעמען מיט זיך.
אָט דאָס געדאַנקעלע האָט זיך זיכער און פעסט באַזעצט
ביי אים אין קאָפּ און אים איננאַנצן באַרואיקט. אָבער ער האָט
געהאַט א טעות, ווייל סטעלאַ האָט נאָר נישט נעקלערט מיט-
צונעמען מיט זיך דאָס קינד. זי האָט אים געזאָנט, אַז ער קען
זױך דעם זן זינעם האַלטן. און דאס קָאהם אים נאן כעש
באַליידיקט.
-- כ'דאַרף נישט מיטנעמען דעם זון דיינעם... -- האָט זי
מיט נלייכנילטיקייט נעזאַנט -- כ'האָב סיי-ווי נישט קיין דעה
איבער אים... ווען איך װעל מיך נאָך אים פאַרבענקען, װעל איך
אים פומען זשי,
אויף דעם הָאָט ער זיך שוין לחלוטין נישט געריכט. ער
איז געװאָרן בלאַס, דאָס לשון איז אים מיטאַמאָל אָפּנענומען
געװאָרן --- ער האָט איר גאָרנישט געענטפערט.
זצ
אויפצומאָרגנס איז סטעלאַ אַװעק. ער האָט זיך אַלץ טאַקע
דאָס נישט נגעװאָלט נלויבן, נעהאָט אַלץ א שטיק? האָפענונג,
וושן שער האט יך בינאכט, א באלײדיקטער. אן אויפנעשםט-
טער, נעדרייט אויפן נעלענער --- אָבער דאָס איז דער אמת גנע-
ווען. אינדערפרי האָט ער אַלץ אָפּגעליינט אויף שפּעטער, נישט
נעװאָלט אריין צו איר, כאָטש ער האָט בפירוש געהערט, אז זי
איז שוין אויף. עפּעס אַ גרויסער כוח האָט אים צוריקגעהאַלטן,
102
בעת ער האָט שוין אַ פּאָר מאָל געװאָלט אויפרייסן די טיר פון
זיין צימער --- און אַז ער האָט זיך סוף-כל-סוף אויסגעקליבן צו
איר, איז שוין געווען צו-שפּעט.
אין איר צימער איז אַלֵץ נגעווען צעװאָרפן,. אירע קליידער
האָבן זיך געװאַלגערט אויף דער פּאָדלאָנע, אויפן צעוואָרפענעם
בעט, װאָס האָט נאָך פריש נעאָטעמט מיט איר לייב, אויף די
צערוקטע שטולן. די שענק זענען נעשטאַנען אָפן-צעפּראַלט, גע-
גלאָצט ליידיק און אומעטיק, און ס'איז נעווען צו זען, אַז פון
דאַנען האָט זיך ווער אַרױסנעקליבן און װעט שוין מער אַהער
אַזױ ניך נישט קומען. אין אַלע ווינקעלעך האָט זיך געפילט
סטעלאַס ריח -- אַ פייכטלעך-קילער ריח פון איר הויכן האַלן,
פון אירע העל-בלאַנדע האָר, פון איר בוינעװודיקער פּלייצע. אי-
בער דער גאַנצער שטוב האָט נעשוועבט נאָך די ליכטיקייט פון
דעם העל-לויכטנדיקן נוף אירן. אויף די שענק, אויף די צערוק-
טע שטולן, אויף אַלע צעװואָרפענע זאַכן זענען נאָך פריש נע-
לעגן סטעלאַס אומרואיק-לאַנגע פינגער, די פּאָדלאָגע איז נאָך
פול געווען מיט די ניכע, שטענדיק-איילנדיקע טריטלעך פון אי-
רע הויכע, שלאַנקע פיס -- אָבער זי איז דאָ נישט געווען מער.
מיסטער קינג האָט זיך אַרומנעדרײיט איבער סטעלאַס צי-
מער, לאַנג אַריײינגעקוקט אין די ליידיקע שאַפּעס, אין די ליידיקע
ווינקעלעך, אָנגערירט סטעלאָס צעװואָרפענע זאכן, אַריינגעזאַפּט
טיף אין זיך איר ריח. אָבער פּלוצים איז ער ניך אַרױס פון דער
שטוב, פאַרהאַקט מיט אַ טראַסק נאָך זיך די טיר, נעפילט וי
פ'קלעמט אים צו ביים האַרץ, אַז אָט װעט ער זיך פונאַנדער-
וװיינען װי א קליין ייננל.
מיסטער קינג האָט קיינעם נישט דערציילט, אַז ס'ווייב איז
פון אים אַװעק. גאַנצע טעג איז ער געזעסן אין ,אָפיס", זיך
קיינמאָל נישט געאיילט מער אַהיײימצונײן. פּונקט װי ער האָט
זיך פּריער שטענדיק געאיילט אַהײים, קיינמאָל נישט אייננע-
זעסן אין , אָפּיס", אַזױ איז ער איצט פון דאַנען נישט אָפּנע-
טרעטן. אָבער ס'איז אַלץ איינס נעווען װוי ער װאָלט דאָ נישמ
געווען, ווייל ער האָט צו קיינעם א ואָרט נישט אויסגערעדט
און זיך נישט צונעהערט, װואָס מ'רעדט צו אים.
= אַז ס'זענען צו אים נעקומען פאַבריקאַנטן און אים פאַרגע-
108
ליינט סחורה, האָט ער געצאָלט אין דער וועלט אַרײן. און ווען
ס'זענען צו אים אַריינגעקומען מיט וויכטיק-סודותפולע פּנימער
די צוויי בוכהאַלטאָרן זיינע --- ביידע קיילעכדיקע און שווער-
לייביקע, פונקט אזוי קיילעכריק און שװוער-ליײיביק װי די ביכער
זייערע -- האָט ער זיי נישט נעהערט.
נאָר זיי האָבן אים מער נישט אָפּנעלאָזט, אייננעעקשנט גע-
הוקט אים די ביכער אונטער דער נאז, נעמישט די הארטע בלע-
טער, װוי פּאַרמעט און אָנגעהאַקט אים אַ פולן קאָפּ,. אויף שטיק-
לעך פּאַפּיר האָבן זיי נעדיכט און שנעל-שנעל, קוים מיטן אוינ
צו דערכאַפּן, געװאָרפן דראָבנע ציפערלעך, און אויפגעוויזן אים,
אַז ער האַלט שמאָל, אַז דאָס נאַנצע פיר-נאָרנדיקע וואַרן-הויז
זיינס שטייט אויף הינערשע פיסלעך און קען מיטאמאָל? זיך
איינברעכן..,
אָבער ער האָט, וי שטענדיק, נישט קיין קאָפּ געהאַט צו
קיין ביכער און צו קיין פאַרפּלאָנטערט-שוערע ציפערן, װאָס די
בוכהאַלטאָרן האָבן פאַר אים אָנגעװואָרפן און זיך אָנגערופן:
--- געווער מיינד... --- האָט ער געזאָגט, וי שטענדיק אין
אַן עת-צרה --- ס'וועט זיין אָלדרייט...
מיסטער קיננ האָט פון זיינע מענטשן נישט איבעריק גע-
האַלטן,. ער האָט זיי אָננעשטעלט בלויז צוליב פאַסאָן, װאָס די
קונים זיינע האָבן אַזױ שטאַרק ליב נעהאַט. אָבער טיף אין זיך
האט ער פון ויינע (יאיקעלעך'. נעלאכט, געװוען איכבערציינט,
אַז מיט זיינס אַ מינדסטן איינפאַל, קען ער פיל מער אױיפּטאָן פוז
זיי אַלע צוזאַמעננענומען,. אויך איצט האָט ער נישט קיין סד
אַכט געליינט אויף זיינע אָננעשטעלטע, נישט קיין גרויס צוטרוי
געהאַט צו זייערע שווערע ביכער, װאָס ווייזן-אויף שװואַרץ אוֹיף
ווייס, אַז ער האַלט שמאָל. ער האָט אפילו נישט נענלויבט דעם
, מענעדזשער" מיסטער לייענס, אַז ער לאָזט נישט אַריין צו אים
די בעלי-חובות, װאָס רייסן אָפּ די טירן און וװוילן אים דווקא זען.
דערווייל שטייט נאָך דאָס פיר-נאָרנדיקע וואַרן-הויז זיינס פעסט
אווף די/פיס...דערווייל ררייט זיך נאך דאס רעד??; ער דאדפ
זיך איצט נאָר נעמען צוריק אין די הענם אַרין און ער קען נאָך
אַלץ פאַרריכטן... ער װעט אַלע ווייזן ווער מיסטער קיננ איז!...
מיסטער קינג האָט שטאַרק געגלויבט אין זיך, נענלויבט אין זיין
104
מז?, װאָס שפּילט אים שטענדיק צו, ווען ס'האַלט מיט אים
שמאָל, ער ווייסט, אַז דאָס מזל זיינס איז אים בייגעשטאַנען.
ווען ער האָט אָפּנעקויפט דאָס װאַרן-הויז...
האָט ער זיך טאַקע נישט צונעהאָרכט צו די בוכהאַלטאָרן
זיינע, װאָס האָבן נעסאָפּעט, געווישט דעם שוייס פון שטערן
און נעהאַלטן שוין ווייט אין חשבון, אונטערגעצויגן די אונ-
טערשטע שורה. ער איז ערשט אויפנגעװאַכט, אויפנעקומען, וי
פון אַ שווערן שלאָף, ווען מיסטער לייענס האָט אים דערציילט,
אַז זיין קאָנקורענט, נייטן ראָטע?, איז איצט אויפן פערד? און
ער לייגט אים אַװעק מיט דער קאָנקורענץ. מיסטער קינג האָט
זיך מיטאַמאָל פאַרלוירן און דער בטחון אין זיך איז פּלוצים
פון אים אַװעק. אַ גרויסע שרעק האָט אים אַרומגעכאַפּט, וי
ער װאָלט זיך נגעפונען איינער אַליין פּאַרלאָזט אויה אַ פרעמד,
װיפט בעלד, פון ואנען ס'איו נישטא מער קיין צוריק . ער
האָט זיך טאַקע דערמאַנט, אַז פאַר נייטן ראָטעל בוינט מען זיך
ילעצטנס אין דרייען און אויף אים, אויף מיסטער קינגן, קוקט
זיך מער קיינער נישט אום... אַפּנים, אַז די נאַנצע שטאָט האָט
געוווסט פון זיין בראָך נאָך פריער פאַר אים... נישט אומויסט
האָט דער טאַטע זיינער, װואָס איז נגעווען מיט אים שטאָך-ברונז,
געכאַפּט לעצטנס אַלעמאָל אַ קוק צו אים אין אֶפיס אַרײן... אַלץ
האָבן אים פאַרלאָזט.. און ער איז נעשלאָפן, געלעגן אין
הינער-פּלעטן...
שװוייננדיק האָט מיסטער קינג אָננעטאָן דעם קאַפּעליוש
און פּונקט אַזױ שווייגנדיק זיך נגעקליבן אַהיים צו גיין. אינ-
:דרויסן האָט נעבלאָזן אַ װוינט און ס'האָט געטריפט אַ שטעכיק-
דין רעגנדל. ער האָט נעקענט פאָרן מיט אַ פיל?-קירצערן וועג,
אָבער ער האָט דווקא אויסגעקליבן דעם לענגערן וועג און פאַר-
ביינעפאָרן דאָס הויז פון די סטאָונס. פון דעם באַרג, ווו ער
איז געפאָרן, האָט ער געזען דאָס הויז פון די סטאָונס, אַרומ-
געריננלט פון די הויכע ביימער. דער ווינט האָט איצט געשלעפט
היובטימער'ביי די קרוינען, זײ;צונעטוליטם צו זיך און אין דע
פינסטערער נאַכט האָבן זיי אויסגעזען, װוי בייכיקע, ריזיק-
ישוואַרצע כמאַרעס. פּלוצים האָט מיסטער קינג דערזען דאָס פענ-
1059
סטער פון סטעלאַס צימער, װאָס איז געווען באַלױיכטן פריילעך-
העל װי סװאקט ױך נעפרײט סיטן צוריקסנעקומענעש
באַלעבאָס...
מיסטער קיננ איז אַװעק אַהיים. אין שטוב איז אים אַקענגנ-
געלאָפן דער זון, זיך געוואָרפן אויף אים מיט אַ שמחה און וי
אַלע נעכט אים נעפרענט, ווען די מאַמע װועט שוין אַהיים קו-
מען, זיך אומקערן פון דער ווייטער רייזע, װואָס זי האָט גע-
מאַכט אָן אים.
-- כעד מאַמי... -- האָט זיך דער זון נעפּיעשטשעט --
בעד מאַמי...
אָבער מיסטער קיננ האָט זיך איצט נישט נעשפּילט מיטן
זון, װוי ער איז עס געוווינט נעווען צו טאָן אַלֶע נאַכט און אים
אָפּגעשטופּט פון זיך. דער זון, אַ צעפּיעשטשעטער, װאָס האָט
פון תמיד-אָן ליב געהאָט אַלע זאָלן אים נאַכנעבן און פון תמיד-
או נעפיקט זין כוח פון א בריחיר. האט נישט גענקיבט אן
דער טאַטע זאָל אים אַזױ אָפּשטופּן פון זיך -- און אים פרייט
אַדומגעכאַפּט. אָבער מיסטער קינג האָט אויך איצט אים אָפּנע-
שמופט פון זיך. נאך פיל שטצרקעה וי פריער.. און
בייז געזאָגט:
--- טשעפּע זיך אָפּ... ליוו מי אלאָן!...
איצט האָט שוין אָסקאַר בפירוש נעזען, אַז דער טאַטע
ווארפט זיך מיט אִים. האָט ער זיך א באלידיקטער פון אום
דערווייטערט און זיך הויך צעוויינט.
דעם קינחס טרעהן האַבן מיסטער קינט) אזט ברי משטאן
אַזױ אויפנעבראַכט, אַז ער האָט זיך מיט רציחה אַ װאָרף נע-
טאָן אויף אים. ס'האָט זיך אים פּלוצים דערמאַנט די מוזיק--
לערערין, מיס באַרקמאַן, װאָס האָט אים געזאָגט, אַז ס'אין א
שאר דאס נעלט, װאָס ער ליינט אויםן זון עה האט פקוצים
איצט דערזען קלאָר פאַר זיך דעם נאַנצן אמת, אַז די איינגעלאַ-
דענע נעסט דעמאָלט ביי אים אין שטוב האָבן געפּאַטשט בלוין
צוליב מורא פאַר אים, פאַר מיסטער קיננן. איצט האָבן זיי שוין
נישט װאָס מורא צו האָבן פאַר אים... װאָס-זשע װעט איצט זיין
מיסן װן?.. אַן אים. אַנם טאַטן איו דאס קינר נאהרנישט.
ס'איז אומזיסט געווען זיין טרחה! און ער האָט נעשלאַנן דעם
100
זון, געפּאַטשט אים איבער די הענט, איבערן פּנים. דאָס קינר
האָט זיך נעריסן פון אים, געשריגן אַלעמאָל העכער:
--- פאַרװאָס שלאָנסטו מיך, דעדי?... -- האָט דאָס קינד
זיך געבעטן -- פאַרװאָס?... װאָס האָב איך דיר געטאָן)...
דעם קינדס געשרייען, זיין אומשולדיק פרעגן, האָבן אים
נאָך מער אויפנעבראַכט, נאָך מער צערייצט און ווילדער נע-
מאַכט. ער האָט נאָך מיט מער רציחה געשלאָגן דעם זון, מיט)
מער כעס, געמאַכט אים רויט-אויפנעשװאָלענע הענט, אַ רויט-
אויפנעשװאָלן פּנים. ביי יעדן קלאַפּ, װאָס ער האָט אים דער-
לאַנגט, האָט ער זיך געריסן:
-- נאַ!... כ'על דיר באַלד אָפּנעבן ראַפּאָרט פאַרװאָס איד
שלאו דיף!.. כ'על ריר באלר זאנן פאווואט! . נא) . נא..
אָבער פּלוצים האָט ער אויפגעהערט צו שלאָגן דעם זון און
אַ גרויס רחמנות האָט אים אַרומנעכאַפּט אויף אים, אַז ער
װאָלט שוין נרייט געווען אים איבערצובעטן. אָבער ער האָט עס
נישט געטאָן, בלויז אָפּנעלאָזט דאָס קינד. דער זון, באַפרייט פון
טאַטנס הענט, איז ניך פון אים אַנטלאָפן, װוי ער װאָלט מורא
געהאט ער זאָל אים נישט נאָכיאָנן, זיך באַהאַלטן אין אַ ווינקל
און שטיל נעוויינט, נעהעשעט, געשלוננען די נעזאלצענע,
הייסע טרערן.
מיסטער קינג האָט זיך אַראָפּנעלאָזט אויף אַ בענקל, און
אַ מידער, אַן אױיסנעשעפּטער, געקוקט אויף די גרויסע שװאַר-
צע שויבן, ווו ס'האָט נאָכאַנאַנד געפּױקט דאָס שטעכיק-דינע
רעננד?, וי ס'װואָלט שוין קיינמאָל נישט אין זינען געהאַט אוים-
צוהערן. פּלוצים האָט ער זיך אויפנעריסן פון אָרט און, װי ער
איז נגעשטאַנען און גענאַנגען, אַרױס אינדרויסן. ער האָט זיך
געשלעפּט אין רענן פון איין נאַס אין דער אַנדערער און מיט-
אַמאָל זיך געכאַפּט, אַז ער געפינט זיך ביים ברעג פון ים. ס'איז
געווען אַזױ פינסטער אַרום, אַז מען האָט נישט נעקענט דערקע-:
נען, ווו ס'ענדיקט זיך די יבשה און ווו ס'הויבט זי אָן דאָס ווא-
סער. אַלְץ איז געווען איין שטיק אָנגעפּוישט געשװאלענע
פייכטקייט. ער האָט בלויז נעהערט דאָס רעווען פונם ים, װאָס
האָט זיך בערנלדיק געהויבן קענן אים, וי אַ געהויקערט-פינ-
סטערע מויער. פון דערווייטנס האָט ער דערזען דאָס הויז זיינס,
107
אַ באַלױכטנס, װוי ער האָט עס איבערנעלאָזט. אין דער נעדיכ.
טער פינסטערניש האָט דאָס הויז געלויכטן, װוי א העל-אָנגעצונ-
דענע לאַמטער...
בשעת מיסטער קינג האָט זיך, א באַרעננטער, אַן אויסגע-
ווייקטער, צוריק דערשלעפּט אַהיײם, האָט ער פּלוצים דערהערט
וי עס שפּילט ווער אויפן קלאַוויר. ער האָט שנעל אויפנעריסן
די טיר פון חויז און דערוען וי ביים קלאוויר זיצט זיין זון און
לעבן אים שטייט דער פאטער זיינער, דודל בעל ענלה.
--- ווו ביזטו דאָס געווען, האַ, מעכעלע?... האָט זיך דער
פאָטער אָנגערופן צו אים, ווען ער האָט אים דערזען -- כ'הער
מיך צו װוי דאָס קינר שפילט.. נוי טשוכע זיך אויס, מעכעקע,
אַ רוח אין דיין טאַטן אַריין... װאָס האָסטו אויסנעשטעלט די
אוינן אױיף פיה2. ואס קוקפטו אװי.. זעץ זיך צו א ביסט.
ביזט אווראי מיר...
די לעצטמע
1
דער זיידע און דאָס אייניק? האָבן זיך נעשלעפּט מיט דער
סטעזשקע אינמיטן װאַלד, װאָס איז געווען אָנגעטאָן אין אַ ווינ-
טערדיקן שימערירנדיק-ווייסן פּעלץ. ס'האָט אָנגעהויבן גרויען,
אָבער מען האָט עס ווײיניק אָננעזען צוליב דעם שניי, װאָס האָט
געבלענדט מיט אַזאַ ווייסקייט און ליבטיק געמאַכט די נאַכט.
כאָטש דער פראָסט האָט זיך נעשטאַרקט איבער נאכט, האָט
אָבער דער שניי, װאָס האָט געדיכט באַפּעלצט די הויכע, ריזיקע
ביימער אין ואַלד, צונענעבן אַ װאַרעמקייט. די סטעזשקע איז
באַשיט נעווען מיט אַ הויכן, פּולכנע-אויפגעבלאָזענעם שניי,
װאָס האָט זיך געבייכט און אין נאָך נישט באַטראָטן געווען
פון קיין מענטשלעכע טריט. דער פראָסט האָט דין און ביין גע-
סקריפּעט אונטער די אַלטע פיס פונם זיידן און אונטער די יונגע
אויסנעמוטשעטע פיס פונם אייניקל.
זיי האָבן זיך שוין אַזױ געשלעפּט אינם װוינטערדיקן װאַלד
באַלד צוויי טעג און צוויי נעכט נאָכאַנאַנד, כמעט אָן אַן אָפּרו -
און זיי זענען געווען זייער פאַרשמאַכט פונם לאַננן װועג. די
גאַנצע צייט האָבן זיי נאָרנישט נעהאט אין מויל און דער הונ-
גער האָט זיי שטאַרק געפּײיניקט. ביים זיידן זענען געהאָנגען
אייז-צעפּלעך אויף דער אוױיסנגעציפּטער באָרד און ביים אייניקל
איז די פאַרפרוירענע פּאַרע געווען אייזיק צוגעװאָקסן צום וויי-
בעריש-נעבלימטן שאַליק, װאָס איז געווען אַרומגעבונדן אַרום
זיין האַלז מיט אַ סך פאָטערלעכער זאָרגפעליקייט. דער פראָסט
האָט זיי נעצװויקט אונטער די נעגל, פאַרקראָכן אונטערן האַרץ,
פּאַרשטאַרט ביי זיי די פיננער פון די פיס, פון די הענט, פאַר-
גאַנגען דאָרט מיט אַ גרויסן װייטאָק, אָבער זיי האָבן די קעלט
109
שוין כמעט מער נישט נעפילט. פאַרקערט, ס'איז זיי טיילמאָל
אַזױ װאַרעם געװאָרן פון לאַנגן ניין, אַז זיי האָבן נעפילט וי
דער שווייס שטעלט זיך זיי אויפן לייב.
כאָטש דער זיידע איז געװוען פיל מידער פונם אייניקל,
האָט ער זיך נישט נגעװאָלט צוזעצן אפילו אויף קיין איין רנע.
אַז ער איז נאָר אויסגעמוטשעט געװאָרן, האָט ער זיך בלוין
אָנגעלענט ביי א שטאַם פון אַ בוים. דער שניי האָט זיך באַלד
אַ שיט נגעטאָן אויף אים פון די צוויינן און אויפנעלעבט אַביסל
די שטילקייט פון ואַלד, ווו ס'איז אפילו זייער זעלטן אַ פוינל
דורכגעפלוינן. נאָר זעלטן זענען דאָ װאָראָנעס אָנגעקומען, נע-
פלוינן מיט אַ פלינ?-נעפּאַטשערײ פון איין בוים צום אַנדערן,
געזוכט פאַנג און אויפגערודערט די שטילקייט אין ואַלר מיט
אַ ווילד-שרייענדיקן , קראַ-קראַ", װאָס האָט זיך נעדיכט און
ײך עשים וי טען װאָלט דאָ ערנעץ נעבראכן ברעטער. די
װאַלד-שטילקייט האָט זיך דעמאָלט מיטאַמאָל אַ צעטרייסל
געטאָן אויף אַ רגע און דערנאָך איז צוריק נעבליבן שטיל, נאָך
שטילער וי פריער,. אויפן נישט-באַטראָטענעם, פרישן שניי
האָבן זיך טיילמאָל געוויזן סימנים פון חיהשע טריט און טייפ-
מאָל האָט אַן אָפּנעפרוירענער פלינל פון אַ װואָראָנע אַרויסגע-
שטאַרט שװאַרץ פון דער ווייסער ערד, וי אַ צעריסן-שװואַרצער
צלטער בנף;
בלויז אויף אַ רגע האָט זיך דער זיידע אָפּנערוט און זיך
באַלד ווידער גענומען שלעפּן זיין װוענס. די לעצטע נאַכט האָט
ער געהאַט א העפטיקן קאַמף מיט זיין אייניקל, צו וועלכן דער
הונגער איז מיטאַמאָל נאָר שטאַרק צונעשטאַנען, גענאָנט מיט
װייטאָק, אַזױ אַז דאָס יינג? האָט אָנגעהויבן מיט באַנומענע
תולות צו שרייען, אַז ער וויל עפּעס עסן. דאָס אייניק? אין
*זטענדיק געווען אַ צעפּיעשטשעט קינד און ער האָט זיך אַזי
צעשרינן, זיך וי אויף צו-להכעיס צעשרינן, נלייך ער װאָלט
איננאַנצן נישט פאַרשטאַנען, אַז דער זיידע קען אים דאָ אינ-
מיטן װאַלד קיין עסן נישט שאַפן... אַז דער זיידע האָט אים
גאָרנישט געקענט נעבן, איז אים זייער קאַלט געװאָרן, דער ליי-
דיקער מאָגן האָט נאָך פאַרשאַרפט די קעלט און ער האָט זיך
געװאָלט ליינן אין שניי שלאָפן.
10
-- כ'בין אַזױ מיד... כ"שטאַרב שלאָפן!... -- האָט ער אַ
מידער, נאָך דעם ווילדן אָנפאַל, װאָס ער האָט פּלוצים באַקומען,
זיך אָנגעהויבן צו בעטן מיט אַ שטי? געבראָכן קול -- דער
שניי איז אַזױ װאָרעם... אַ מחיה... כ'האָב מער נישט קיין כוח
זיך ווייטער צו שלעפּן!
און אויך ער, דער זיידע, האָט אין דער אותו-רנע דער-
פילט אַזאַ שלאַפקייט אין די אברים און ס'האָט זיך אים אַזױ
שטאַרק פאַרנלוסט אַ דזשימע צו טאָן, אַז ער האָט נישט געקוקט
אויף נאָרנישט און זיך פּלוצים אַ זעץ אַװעק נענעבן אין שניי.
ער האָט נעפילט װי דער שלאָף באַפאַלט אים, די אוינן-לעפּלעך
קלעבן זיך אים צו מיט אַזאַ אַננענעמער מחיהדיקייט און ס'האָט
אים פאַר די אוינן אַ שווים-אויף נעטאָן זיין היים אין דאָרף...
כהרף-עין האָט ער דורכנעלעבט די נאַנצע מתיקות פאַרן אַנט-
דרימלט ווערן און ער האָט זיך שיער נישט אונטערגעגעבן דעם
שלאָף, אָבער דער נעדאַנק, אַז דאָס אייניק? און ער קענען דאַ
פארפרוירן ווערן אויפן אָרט, האָט מיטאַמאָל שאַרף וי אַ חלף
איבערגעשניטן דעם שלאָף. ער האָט זיך ראַפּטום אַ שטעל געטאָן
אויף די פיס, װאָס זענען געווען ביי אים ווונדיק און אָפּגעריבן-
פאַרפרוירן, דערפילט אַ גרויסן װיײיטאָק און אַ שפּרונג געטאָן
פון דעם אָרט פון דער סכנה, וי אַ געבונדענער געקוילעטער
האָן. דאָס אייניקל האָט ער אַ ריס געטאָן מיט זיך. ער האָט דער-
נאָך כַּסדר געמוזט זיך ראַננלען מיטן אייניקל, כדי ער זאָל זיך
נישט װידעראַמאָל אויסציען אין שניי און אַנטשלאָפן ווערן --
אַנטשלאָפן ווערן אויף אייביק...
פונם אייניקל האָט ער שוין נישט איינמאָל געהאַט פאַר-
שידענע צרות אויסצושטיין. דער קליינער האָט אים שטענדיק
געטאָן צו-להכעיס -- זיך װוי גערייצט מיט אים. ער האָט אים
שטענדיק װידערנעשפּעניקט, און פון אייביק אָן נגעווען אויסנע-
מישט מיט דִי שקצים אין דאָרף און האָט אָפּנעטאָן געברענטע
און געברוינטע צרות דעם אַלטן שטאַרק-הוסטנדיקן מלמד, װאָס
איז אים נעקומען לערנען צו-פוס אַזש פון שכנותדיקן שטעטפ.
ער האָט זיך אױיסבאַהאַלטן פאַר אים, אַזױ אַז דער מלמד האָט
אים נעמוזט ניין אַרומזוכן און זיך בעטן ביי אים, ער זאָל אַרויס
פון באַהעלטעניש, מיט זיין גוטן, יאַדישליוון הוסט: ו
הוט
-קום, יואלעק? עך בעט דעך. קהם:. באַק: העם הבין .
פאָלג...
איינמאָל האָט ער אפילו אָנגערייצט דעם הונט אויף דעם
רבין, אז ער האָט אים שיער נישט צעריסן. און איין שיינעם
טאָג האָט ער אָנגעשטעלט אַ באַנדע שקצים, זיינע חברים, זיי
ואלן דעב רבין מכבד זיון;
ער, ר' ירחמיאל היטנער, דער פּאָסעסאָר פונם קליינעם גוט,
איז געווען שטענדיק פאַרפּאָרעט, אָדער אויף די פעלדער, אַז
נישט אין שטוב ביי די ביכער, און ער האָט פון דעם אַלעמען
נישט געוווסט. ס'האָט אים ערשט אויפנעמאַכט די אוינן דער
מלמד, װאָס איז זיך געקומען פאַרקלאָנן אויפן תלמיד, נישט
צום טאַטן און נישט צו דער מאַמען, נאָר צום זיידן, װאָס האָט
אים געדוננען אויפן זמן. װוי פאַרטאָן ר' ירחמיאל איז נישט גע-
ווען, האָט ער פונדעסטווענן באַלד דעם מלמד אויפנענומען. דער
מלמד האָט זיך לאַננ און מיט הכנעה נגעווישט די פיס פאַר דער
טיר, װוי פאַר דער טיר פון אַן אַמט, און אַז ער איז אַריין אין
שטוב, האָט עס לאַנג געדויערט ביי אים ביז ער האָט געקענט
פּועלן ביי זיך צו זאָנן דאָס, נאָך װאָס ער איז נגעקומען:
--ר' ירחמיאל..--- האָט ער זיך סוף-כל-סוף צוזאמעננענו-
מען און זיך אָנגערופן -- עך האָב פיינט צו קומען מיט סקאַר-
געס... עך קען מיר מיין שטעטל יאַקאָש אַליין באַשטײן... אָבער
עך קען נישט מיין!... אייער יואלעק... כ'מיין יולעק -- האָט
ער נישט נעקענם פועלן ביי ויך באלר דעם טיאישן נאָמען
אַרױיסצוזאָנן --- איז א װוויל ייננל,.. אָבער ס'איז שוין איבער
דער טבע... עך האָב עס אַלץ נעטאָן פאַר אייערטווענן... עך ווייס
װי עס נייט אייך אַן... און עך דארהף קאָבן די פאר וראטער
אויך... מילא, איר ווייסט אַליין, װוי עך נויטיק מעך אין די פּאָר
נילדן. אכבעך טער קען עך נישטו..
אין ר' ירחמיאלן איז דעמאָלט אַריין אַ שרעקלעכער כעס
און ער, װאָס האָט קיינמאָל נישט אויפגעהויבן קיין האַנט, נישט
אויף זיינע קינדער און נישט אויף זיינע אייניקלעך, האָט אַזױ
נעשלאָנן יולעקן, אַז ער האָט נעמוזט לינן דערנאָך אין בעט.
עפּעס אַ ווילדער צאָרן האָט אים דעמאָלט אַרומנעכאַפּט און
112
ביי יעדן קלאַפּ, װאָס ער האָט דערלאַנגט דעם יינג?, האָט ער
מיט רציחה געשריגן:
--- און ווו איז דער דרך-ארץ פאַר אַן אַלטן מאַן, װו?! לְאָ-
מיר זאָגן, אַז ער איז נישט דיין רבי!... װאָסי, די וועלט איז שוין
הפקר-פּיעטרישקע! מען מענ זיך שוין קוילען איינער דעם אַנ-
דערן! האַוורילע! ווויטעק! פון װאַנען קומען צו מיר אַזעלכע
נענט . אועקכע קינדעה!:.
דער מלמד איז געשטאַנען דערביי און ער האָט נעבעך נע-
ציטערט וי אַ בלאַט פון מורא, אַז דער זיידע זאָל דאָס קינד
נישט מאכן חלילה פאַר אַ קאַליקע. ער וועט דאָך זיין דער
חיב!... מען האָט ר' ירחמיאלן קוים אָפּנעריסן פונם קינד. ער
איז אַװעקגעפאַלן פונם ייננל איננאַנצן אַ צעקרענקטער, פול מיט
חרטה. און ווייל די חרטה האָט אים נעגעסן, האָט ער דווקא גע-
װאָלט נאָך דערלאַנגען קלעפּ דעם אייניקל. אָבער איןז דער-ט-ראַ-
זיקער רנע האָט ער פּלוצים זיך צוזאַמענגעטראפן מיט די העלע,
בלאַסע אוינן פונם אייניקל, װאָס האָבן געשפּריצט מיט אַזויפיל
שנאה אויף אים, דורכנעשטאָכן אים אינגאַנצן, אַז ער האָט זיך
אַזש דערשראָקן און צוריקנעצוינן. ער איז נעבליבן שטיין אינ-
גאַנצן אָפּהענטיק. אַזויפיל שנאה זאָל זיך נעסטן אין די אויגן
פון אַ קינד?
ר' ירחמיאל איז נאָך דער-אָ מעשה אַרומגענאַנגען אַ לאַנגע
צייט װוי נישט אויף דער וועלט. ער איז געווען קראנק און צע-
בראָכן און ער האָט נישט נעקענט קומען צו זיך. ער האָט גע-
שפּירט, אַז ער איז מער נישט דערזעלבער מענטש, -- װי ער
װאָלט אַריין אין עפּעס אַ פרעמדער הויט, פון וועלכער ער אַליין
/מיאוסט זיך. ער האָט זיך נעשעמט מיט זיך אַליין; זיך געשעמט
מיט זיינע הענט, װאָס האָבן זיך נגעקענט אַזױ פאַרגעסן, אָבער
ער האָט דאָס אַלץ, װאָס איז אין אים פאָרנעקומען, פאַר קיינעם
נישט אַרױסגעװויזן -- נישט פאַרן ווייב, נישט פאַרן זון און,
דער עיקר, נישט פאַר דער יחסנישער אויסגעפּוצט-פאַרריסענער
שנור, װאָס איז שטענדיק אַרומנעגאַנגען מיט א מענטליק און
מיט אַ שטאָלץ-פאַרהוױבענעם קאָפּ, װי עס װאָלט איר געקומען
אַ רעשט צו צאָלן. די שנור, די יפת-תואר, איז אים געבליבן נאָך
115
דער מעשה א דם-שונא. זי האָט דאָס נישט געקענט אַריבער-
טראָנן און באַלד, צוזאַמען מיטן קינד, אַװעק אַהיים אין שטאָט
אַריין צו איר טאַטן און פאַרבליבן דאָרט אַ שפּאָרע צייט. דער
זון, אַ גרויסער, אַ שטאַרק-צעװאַקסענער און אַן אמתער בעל-
דרך-ארץ, װאָס האָט געהאַט אָפּשײ סיי פאַרן פאָטער און סיי
פאַר זיין אויסנעפּוצט גרויס-שטאָטיש ווייב, האָט געהאַט אין
דער שטיל פאַריבל אויפן טאַטן פאַר דער נאַנצער מעשה, אָבער
ער האָט גאָרנישט געזאָנט. פון דער טבע אַ שוויינער, האָט ער
אַזױ לאַנג געשווינן און נעדריקט אין זיך, ביז אין איין שיינעם
טאָג האָט ער זיך אויפנעהויבן און נעפאָרן ברענגען דאָס ווייב
מיטן אן
אַז די שנור האָט זיך שפּעטער, נאָך לאַננע איבערבעטע-
נישן פונם מאַן, צוריק אומנעקערט אין דאָרף אַרײן, האָט זי
מיטן שווער געפירט אַן אייביקן ברונז. און אויך האָט יולעק,
װאָס האָט געזען, אַז די מאַמע נעמט זיך אָן אַזױ שטאַרק זיין
קריוודע, נעפירט מיטן זיידן אַן אייביקן ברונז און אָפן אַרױיס-
געוויזן זיין שנאה צו אים,. ער האָט אַרױסנעשפּירט, אַז דער
זיידע האָט הרטה אויף זיינע מעשים און נגענומען אַרומרײטן
אויף אים און טאָן דאָס, װאָס אים נלוסט זיך. בשתיקה האָט ער
זיך אפילו אַלעמאָל אינם זיידן נוקם געווען און אָפּנעטאָן אַזעל-
כע שאָדוינעס, װאָס װאָלטן נעקענט יעדן איינציקן אַרויסברענ-
נען פון די כלים, ער האָט זיך אפילו פון צייט צו צייט אַריינגע-
כאַפּט צום זיידן אין שטוב און צעשלעפּט דאָרט וויכטיקע פּאַ-
פּירן, אָדער ער האָט זיי פּראָסט-און-פּשוט צעריסן. אַז ס'איז
אין שטוב נעװאָרן אַ ויצעקו, האָט ער עקשנותדיק געשװיבן,
אַרומנענאַנגען מיט דער זעלבער נדלותדיקער פארריסנקייט,
=ונקט װי זיין קאמע, און בשופגאופן נישט גענעבן צו העה-
קענען אין זיך, אַז ער איז דער חיב. ר' ירחמיאל האָט נאַנץ נוט
נעוווסט, ער ס'איז שולדיק, אָבער ער האָט נעמאַכט אַ שוויינ
און זיך קיינמאָל נישט נעלאָזט מער אַרױסברעננען פון די כלים.
ער האָט נעזען, אַז דאָס קינד איז אַ גרויסער עקשן און װוי אויפ-
נענעבן דעם קאַמף מיט אים. כאָטש אין דער שטיל איז דער
קידער-ווידער צװוישן אים און דעם אייניק? ווייטער פאָרגעקו-
מען. יולעק האָט שוין איצט בפרהסיא נישט געװאָלט מער אַ
114
קוק טאָן אויף קיין מלמד, זיך אַרומנגעשלעפּט מיט די שקצים
נאָך מער װוי פריער און געװאַקסן אַ גוי.
און ווער האָט זיך דאָס געקענט ריכטן, אַז דער נור? װעט
אַזױ וװעלן, אַז פון זיין, פון ר' ירחמיאל היטנערס נאַנצער
משפּחה, װעט קיינער מער נישט איבערבלייבן, נאָר ער און דאָס
אייניקל...
בשעת די דייטשן זענען דאָס ערשטע מאָל אַרײן צו זיי אין
דאָרף, האָט די שנור נאָך פון אנהייב געמיינט, אַז זי, די יפת-
תואר און די גרויסע דאַמע, װאָס װאָלט נעקענט איינשטיין אין
שלאַכעצקע הייזער, װעט ביי זיי עפּעס אויפּטאָן. אַלע האָבן נע-
זאנט, אַז זי איז א , שענהייט", און ווענן אירע גרויסאַרטיקע
שטעטער האָבן גערעדעט. אפילו פּריצעטעס און די געגנט האָט
דערמיט געקלונגען. נישט איין , דזשעדזיץ" האָט איר נעקושט
די האַנט מיט נרויס כוונה און איר נעזאָנט, אַז ער איז שטערב-
לעך פארליבט אין איר. איז זי געווען איננאַנצן זיכער, אַז אויך
ביי די דייטשן וװועט זי אַרױיסװײיזן װאָס זי קען. די מענער זענען
אומעטום דיזעלבע. זי האָט שוין באַצייטנס נעמיינט, אַז איצט
װעט זי זיך קענען שטילערהייט אָפּרעכענען מיטן שווער און
אים ווייזן װער זי איז. זי װועט איצט געװועלטיקן איבערן אַלטן,
װאָס איז איר שטענדיק געשטאַנען אין וועג. זי האָט שוין דורב-
געפירט די ערשטע נצחונות און מיט אַ פאַרבאָרנן פייערל אין
אירע שיינע װאַסערדיק-בלאַסע אוינן זינעריש צוגעווונקען דעם
שווער, ער זאָל זען װאָס פאַראַ בריה זי איז,.
אָבער נאָר אינגיכן האָט זי אייננעזען, װאָס פאַראַ ביטערן
טעות זי האָט נעמאַכט, ווייל אין איין העלן טאָג, האָט דער דיי-
טשער אֶפיציר, װאָס איז אַראָפּנעקומען אין דאָרף, איר וווילע-
ריש און גרינגשעצעריש אַ שטאַרקן פראַסק געטאָן מיט אַ הענטש-
קע איבערן פּנים פאַר אַלע אין די אוינן. געשען איז עס דע-
מאָלט, ווען דער אֶפיצִיר איז געקומען , אָרדנונג" מאַכן אין נוט
און זיי נעהייסן זיך אַלע אָפּטראָנן פון דאָרט. ער האָט זיך
כסדר נעדרייט פון איין אָרט אויפן אַנדערן. נישט קיין הויכער,
אַ קרענקלעכער, אַ שפּיציק-דאַרער, מיט אַ מאָנאָקל אין שפּיציק-
גערונצלטן פּנים, האָט ער זיך עפּעס נישט צו-שטאַרק נעפּאַסט
צום מיליטעריש-אויסנעפּוצטן אוניפאָרם און עך האָט זיך וי
115
דערטרונקען אין דעם באַרג זילבערנע פּאַסיקלעך, עפּאָלעטן, װאָס
האָבן אַראָפּנעגלאַצט פון אים. ער האָט כסדר אַרױיסגעצױינן די
דאַרע, שפּיציקע, כמעט קינדערישע הענטלעך פון די אַרבל
אַרױיס, װוי עס װאָלט אים עפּעס דערקוטשעט. עס האָט זיך אים
רק געדאַכט, אַז מען האָט דאָ נאָך װוייניק אָפּשײ פאַר אים.
אפילו די איינענע סאַלדאַטן, גרויסע און האַמעטנע-שוװוערע, װאָס
שטייען ערנסט-אויסגעשטרעקט פאַר אים, נרייט צו לויפן פאַר
אים אין פייער אַרײין, לאַכן פון אים אָפּ שטילערהייט. דאָס האָט
אים אַזױ ווילד נעמאַכט, אַז ער האָט נישט אויפנעהערט אויף
קיין איין מינוט אַרומצולויפן, וי אַ דולער, פון איין ווינקל צום
אַנדערן און צו שרייען און צו געװאַלדעװען.
ער האָט דאָס אַרױיסגענעבן דעם באַפּעל, אַז אַלע איינוווי-
נער פון דאָרף, די יידן און די נויים, זאָלן קומען אין הויף
אַריין, כדי זיך צוצוקוקן, װאָס ער גייט דאָ אויפּטאָן, און זיינע
סאַלדאַטן זענען געלאָפן פון איין דאָרפישער כאַטע צו דער אַנ-
דערער און געשרינן:
- ראוס, צוה טוופט! ראום.;
ווען די איינוווינער זענען שוין פאַרזאַמלט נעווען אין הויף,
האָט דער אֶפיציר אַרוסנעפירט ר' ירחמיאלן און נעהייסן זיך
אים ליינן צו זיינע פיס און קושן די שטייוול וי אַ צייכן פון
דאנק דערפאר, ואס די דייטשן נייען איצט מאכן די יירן
פאַר לייט.
-- דו זאַודיודע! --- האָט ער געזאָנט כלומרשט מיט א שטיל
און נישט-אויפגערענט קול -- דאַרפסט דיך פילן נליקלעך, װאָס
אַ דייטשער אֶפיצִיר װעט באַװויליקן צו שלאָפן אין דיין בעט!...
פּערשטאַנדען?!... ציינ דיין דאַנקבאַרקײט!...
ר' ירחמיאל האָט זיך נישט נערירט פון אָרט. ער איז נע-
שטאַנען נלייך וי אַ ווירע, די פּלײיצע אַ קאַפּעלע איינגעבוינן פון
עלטער, דער קאָפּ מיט דער זילבערן-געפּוצטער, זויבערער, אַביסל
אונטערנעשוירענר באָרד נעשטרעקט אין דער הויך און ער האָט
געפילט אויף זיך די בליקן פון אַלע איינוווינער פון דאָרף. שוין
שיינע עטלעכע יאָר, װוי ער האָט געהאַלטן דאָס קליינע נוט אין
פּאַסעסיע און מען האָט אים דאָ אין דאָרף ליב נעהאט, פיל
ליבער געהאַט װוי דעם נויאישן פּריץ, דעם אייננטימער פון הויף.
116
ס'האָבן אים אָפּנענעבן דרך-ארץ סיי יידן, סיי נויים, ווייל או-
מעטום, ווו ער האָט זיך נאָר באַװיזן, האָט ער אַריינגעבראַכט
אַ גלייכגעוויכט און אַ זיכערקייט. ער האָט זיך קיינמאָל נישט
געלאָזט קושן די האַנט, ווען די פּויערים האָבן דאָס געװאָלט
טאָן. ביי זיך אין הויף האָט ער אָפּנעגעבן אַ שטוב אויף א מנין
און די דאָרפס-יידן האָבן דאָרט נעדאַװונט שבת און יום-טוב.
ר' ירחמיאל? האָט געפילט איצט, וי די איינווינער פון דאָרף
קוקן אויף אים און אין זייערע בליקן איז דאָ אַ געבעט, ער זאָל
זיך נישט לאָזן מביש זיין. און ווען דער דייטש האָט פּלוצים אַ
נעשריי געטאָן אויף אים, שוין איצט מיט א סך אָנגעזאַמלטן
כעס, ער זאָל אויספירן זיין באַפעל -- האָט ער אַ קוק געטאָן
אַראָפּ צו דעם נידעריקערן פון זיך אֶפיצִיר מיט זיינע שװאַרצע
אויגן, ווו ס'איז געלענן אַזויפי? טרויער, און זיך אָנגערופן מיט
אַ שטיק קול:
-- אין גאָטס געשטאַלט האָט דער באַשעפער באַשאַפן דעם
מענטש -- האָט ער זיך אָננערופן שטי? און זיכער --- אַזױ זאָנט
אונזער תורה! צוליב דעם דאַרף דער מענטש דרך-ארץ האָבן
פאַר זיך אַליין און נישט קושן ביי קיינעם די פיס... דאָס קען
באַליידיקן נאָטן...
--- װואַדאַדאַס?!... זאָגסט אָפּ דעם באַפעל פון אַ דייטשן אַפי-
ציר?!... דאָנערװועטער! -- איז דעם אָפיצירס שפּיציקע פּנימל
רויט אויפנעלאָפן פון רציחה און צאָרן -- דיין נאָט איז איין
דום-קאָפּף. ער קען דיר ניקס העלפן!..
--- ווען ער װועט דאַרפן, װעט ער העלפן!... -- האָט ר'
ירחמיא? אַ מורמל נעטאָן.
--- שנאַוצען האַלטען!... לאַוזיקעס שוויין!... פאַרפלוכטער
יובע!.: איך װועל דיף טאט שיסן:. איך װעררע..
דער דייטש האָט נישט דערענדיקט, אַ קאָפּ נעטאָן ר'
ירחמיאלן נלייך אין בויך אַריין, אַז יענער האָט זיך אַזש איינ-
נעבוינן פאַר װייטאָק, און פּלוצים אַ כאַפּ געטאָן ר' ירחמיאלס
זילבערנע באָרד און מיט אַלֶע כוחות זי נעשלעפּט אַראָפּ, אַראָפּ
צו זיינע פיס. ס'האָט לאַנג נישט געדויערט און ס'איז נגעבליבן
אין זיין האַנט אַ שטיק באָרד מיט אַ שטיק אָפּנעריסענער באַק.
ר' ירחמיא? האָט שווער אָפּנעקרעכצט און בלוט האָט אַ שפּריץ
געטאָן אויף דעם אפיצירס אויסגעפּוצטע, גלאַנציק-געפּאַסטע
147
שטיוועלעך. דער דייטש האָט מיטאַמאָל זיך אַרײיננעזעצט אין
זיין אויטאָ און מיט אים נענומען פאָרן נלייך אַרױף אויף ר'
ירחמיאלן, װאָס האָט זיך נעלאָזט לויפן פאָרויס. דער אויטאָ איז
פּאַװואָליע נאַכגעפאָרן ר' ירחמיאלן, װאָס איז מיט די לעצטע
כוחות געלאָפן און שווער נעדעכעט און געסאָפּעט, װוי ער װאָלט
געהאַלטן אין אױיסשפּײיען די נשמה. דאָ האָט דער אויטאָ פאַר-
שנעלערט דעם לויף און דאָ אים פאַרהאַלטן, זיך גנעשפּילט מיט
ר' ירחמיאלן, װאָס איז שוין געפאַלן פון די פיס.
דער עולם, װאָס האָט זיך צונעקוקט צו דעם, איז פאַרשטיי-
נערט געבליבן פון שרעק. די סכנה איז געווען נרויס, יעדע רנע
האָט מען דעם זקן געקענט איבערפאָרן אויף טויט. אָבער דער
אויטאָ האָט דעם זקן נישט איבערנעפאָרן, בלויז זיך גערייצט
מיט אים, נעסטראַשעט, געפאָכעט מיטן טויט הינטער דער פּליי-
צע, צונעפאָרן אַזױ נאָענט, אַז ביים עולם האָט זיך אַרויסנע-
ריסן אַ געשריי פון פאַרצווייפלונג און באַלד זיך צוריק דערוויי-
טעהם די מינוטן האַבן זיך נשצוינן קאכנ, זייער קאננ און ביי
די מענטשן איז פאַרהאַקט געװאָרן דער אָטעם. ס'איז געווען
זייער שטיל?ל, בלויז דאָס היסטערישע, שפּיציקע כיכיקען פון
אָפיציר, דאָס האָרכלען פון דער מאַשין און דאָס הילכיקע, לוס-
טיק-פריילעכע הירזשען פון די זעלנער מיט די ביקסן אין די
הענט, האָט מיט אימה און נרויל זיך אָפּנעשלאָגן אין דער אַרו-
מיקער שטילקייט. טיילמאָל האָט מען דייטלעך און קלאָר גע-
הערט דאָס שווערע אָפּנעהאַקטע סאָפּען פון ר' ירחמיאלן, װאָס
האָט זיך נעזננט מיטן לעבן און געפּרעפּלט מיט די ליפּן אִפַּ-
געריסענע ווערטער פון ווידוי. ער האָט שוין נעבעטן דער טויט
זאָל װאָס ניכער קומען, אָבער אַן אימפּעט האָט אים נאָך אַלץ
געטריבן, ביז ער האָט דערפילט אַ שטאַרקן כמאַל, װאָס האָט
אים אַ װאָרף געטאָן צו דער ערד און אים איננאַנצן פאַרגלושעט.
אויפגעוועקט האָט ער זיך ערשט אין אַ פֹּאֶר טעג אַרום
אין אַ פּויערישער כאַלופּע ביי אַ דאָרפס-ייד, ווו זיי האָבן נע-
וװווינט. ער איז זיכער געווען, אַז ער איז שוין טויט און ער האָט
געהאַט דאָס נעפיל, װוי ער װאָלט תחית-המתים אויפנעשטאַנען.
ער האָט דערשפּירט שטאַרקע וייטאָקן און קיין אבר איז ביי
אים נישט נגעווען גאַנץ. פון סאַמע אָנהייב האָט ער נישט נע-
115
װווסט, ווו ער איז אין דער וועלט, אָבער ביסלעכווייז זיך דער-
מאָנט װוי דער אויטאָ איז איבער אים אַריבער. כמעט אַ יאָר
איז ער נעבליבן אין בעט, און ווען ער איז נעקומען צוריק צום
געזונט און זיך שוין אַרומנעדרײיט אין שטוב, האָט מען דאָס
גאַנצע ביס? דאָרפישע יידן צוזאַמעננעטריבן לעבן גוט און
אַרויסגעפירט הינטערן װאַלד. ס'איז נגעווען אום ווינטער און
דאָס דאָרף איז שטיל און רואיק נעשלאָפן דעמאָלט אונטערן
אומשולדיק-ווייסן, נאָך נישט באַטראָטענעם שניי, װאָס אין אי-
בער נאַכט אָנגעפאַלן און בלוילעך געפעכלט, וי אַ פריש-איבער-
נעטויטן ליילעך.
בעת זיי זענען אָנגעקומען הינטערן װאַלד, האָבן זיי פּלוצים
רערזען אַ נרויס פריש-אויסנענראָבן קבר, װאָס האָט זיך נע-
טונקלט אינם ווייסן שניי, וי אַ גרויסע שװואַרצע לאַטע און האָט .
דאָ אויף עמיצן געװאַרט. טונק? און פינסטער, וי אַ שווארץ
טויט אויג, האָט דאָס קבר אַרױיסגעקוקט פונם ווייסן שניי און
אָנגעװאָרפן אַן אימה. ס'האָט יעדן אָנגענומען עפּעס א שלעכט
פאָרנעפיל און די האָרעפּאַשנע-פאַרהאָרעװעטע דאָרפישע ויי-
בער האָבן אָנגעהויבן שטיל צו שלוכצן. זייער יללה האָט זיך
אַראָפּנעקײיקלט אינם שנייאיקן טאָל און איינגעזונקען געװאָרן
אינם הויכן שניי. פּלוצים האָט אַ קינדעריש צאַפּלדיק קול צע-
ריסן די שנייאיקע שטילקייט און פול מיט שרעק זיך געפרענט
ביי דער מאמען:
--- פאַר וועמען איז דאָס קבר, מאַמע?... פאַר וועמען?...
װאָס נייט מען מיט אונז דאָ טאָן, מאַ-אַ-אַמע?!...
די ס. ס,-לייט און די אוקראַינער, װאָס זענען נעשטאַנען
אַרום און האָבן געטרונקען בראָנפן פון די פלעשער אַרױס, האָבן
נישט נעהערט ראָפּ נשװיין פון די װייבּער און קינדער, ואס
האָבן נעבעטן, מען זאָל אויף זיי רחמנות האָבן און שענקען דאָס
לעבן. אָבער אַז דאָס נעוויין האָט זיך פאַרשטאַרקט און אָננע-
הויבן זיי צו רייסן אין די אויערן, האָט זיי דאָס זייער צערייצט
און זיי האָבן זיך געװאָרפן אויף די ווייבער און קינדער מיט
פּאַלקעס און שטעקנס און געהאַקט איבער די קעפּ, איבער פּליי-
צעס. די פּאַלקעס און שטעקנס זענען שנעל? באַדעקט געװאָרן
מיט בקוט.
9
--- שנאוצן האַלטן!... נישט וויינען!... -- האָבן זיך גע-
הערט ווילדע, הפקרדיקע קולות.
ר' ירחמיאל איז געשטאַנען אייננעפּרעסט צװוישן די יידן
צוזאַמען מיט זיין הויז-געזינד. ער האָט דאָס אָרט הינטערן
װאַלד, ווו זיי זענען איצט געשטאַנען, זייער נוט געקענט. ער
האָט עס נאָך געדענקט פון קינדווייז אָן און יעדער בוים, יע-
דער שטיין איז אים דאָ געווען נוט באַקאַנט. פּלוצים האָט ער,
וי אין חלום, נעהערט וי מען הייסט זיין שנור זיך אויסטאָן
אדם-נאַקעט און װוי מען טרייבט זי מיט ווילדע געשרייען אַזױ
נאקעטערהייס צום נרוב צו. ער האט דערזען דרי פיוסלדיקע
תאווהדיקע פייערלעך אין די דייטשנס און רוטענערס אויגן,
בעת די קאכבן זי צונעקוקט צו (דעם בלעפהנהיסװייסן
לויכטגדיק-שיינעם קערפּער פון זיין שנור, דער יפת-תואר, זיי
האָבן זיך פּאָסמאַקעװעט מיט די ליפּן, געשיט מיט נבולפּה,
בעת זי איז אַ נלייכע, מיט אַן אויפנעהויבענעם קאָפּ און מיט
רואיקע טריט גענאַנגען צום קבר. ר' ירחמיאל האָט אַװעקגעדרייט
דעם קאָפּ, כדי נישט צו זען זיין שנור אין איר בושה, מיט אַ
נאַקעט-אָפּנעדעקטן קערפּער...
ס'איז צונעפאַלן דער ווינטערדיקער בין-השמשות. ער איז
צונעפאַלן שנעל און געאיילט, װוי דער טאָג װאָלט שוין מער קיין
כוחות נישט געהאַט זיך צוצוקוקן אַזױ גלייכגילטיק צו דעם אַלע-
מען, װאָס קומט דאָ פאָר. די דייטשן האָבן זיך גענומען איילן,
כדי צו פארענדיקן (ואס ניכער הייער ארבעם.. ר' ירהמיא?
האָט נאָך נעהערט, וי מען טרייבט זיין ווייב צום קבר און וי
די דייטשע שפּעטן און לאַכן פון איר נאַקעטן גוף, װאָס איז
ביי איר לויז און צעיוירן נאָכגעהאַנגען. אין זייער גרויסער איי-
לעניש האָבן זיי נעפונען נאָך גענוג צייט, כדי הויך אָפּצושפּעטן
פון דעם אַלטן מאַמע-נוף, װאָס האָט נעגעבן דער וועלט שיינע
און געראָטענע קינדער און איז מחמת דעם שטאַרק צעיוירן נע-
װאָרן... דאָס ווייב האָט זיך נעפילט זייער פאַרלוירן מיט איר
נאַקעטקײט און בעת די אוקראַינער האָבן זי נעטריבן מיט
שטעסנס, מיט די קאָלבעס פון די ביקסן, האָט זי הילפלאָז און
אין נרוים שרעס נערופן העם מאן. די קינדעה. וי זי וואקט
זיי װועלן ווייזן, װאָס מען גייט דאָ מיט איר טאָן...
120
פון װאַנען ס'האָבן זיך צו אים גענומען אַזויפיל כוחות
דאָס אַלץ אויסצוהאַלטן, האָט ר' ירחמיאל אַליין נישט געוווסט,
אָבער ער איז אַלץ נעשטאַנען אויף די פיס. אויפן הימל האָט זיך
פאַרצוינן די שקיעה, וי אַן אָננגעצויגן, רויט-פאַרזעצט נעשוויר.
די זון, אַ קאַלטע, אַ פאַרפרוירענע, װוי אַ רויט-נעשליפן נלאָז,
האָט זיך פאַרטשעפּעט אין די ווייס-פאַרשנייטע קרוינען פון די
ביימער, נעבליבן דאָרט הענגען און געקוקט שטאַר פאַר זיך,
וי אַ בלוטיק-פאַרלאָפן נלאָזיק אוינ. פּלוצים האָט ר' ירחמיאל
געפילט, װוי דאָס ביסיל?ל כוחות, װאָס ער האָט אָנגעזאַמלט נאָך
דער קרענק, פאַרלאָזן אים און ער פאַלט אין חלשות.
געקומען צו זיך, איז אַרום אים שוין נעווען ליידיק און
שטיל. דער װאַלד איז רואיק נעשלאָפן, בלויז טיילמאָל האָבן
די ביימער אַ ציטער געטאָן און גערעדט פון שלאָף, װוי זיי װאָלטן
געהאַט בייזע חלומות און אויסדוכטענישן. לעבן ירחמיאלן
האָבן זיך געװואַלגערט עטלעכע טויטע נופים, װואָס די דייטשן
האָבן צוליב איילעניש נישט באַוויזן צו פאַרשיטן. מיטאמאָל
האָט ר' ירחמיאל דערפילט, װוי עס באַװענט זיך עפּעס לעבן אים
און ער האָט דערזען זיין אייניק?, יולעקן, װאָס האָט זיך אויף
אַלע פיר, וי אַ היימלאָזיגעיאָגט חיהלע, געראַטשקעט צו אים.
ער האָט אָנגעטאַפּט דאָס אייניקל מיט די הענט, אָנגעטראָפן
אויפן ווייבערישן שאַליק, װאָס די שנור האָט אַראָפּנענומען פון
זיך און אָנגעטאָן דעם קינד אויפן האַלז, בעת מען האָט זיי נע-
טריבן אויפן וועג. שנעל און מיט מורא איז ער מיט די פינגער
געלאָפן איבערן אייניקלס פּנים, איבער זיין נוף, וי ער װאָלט
וועלן זיך איבערציינן, אַז ער איז געזונט און נאַנץ, דערפילט
איינן בלוט און פלייש, און טרערן האָבן זיך אים א גאָס געטאָן
יפון די אוינן. דאָס אייניק? האָט אים מיט די הענט אַרומגעקלאַ-
מערט אַזױ שטאַרק, װוי מיט אייזערנע צװאַנגען, זיך נישט נע-
װאָלט מער אָפּרייסן פון אים. זיי זענען געלענן אַזױ איינגעקלאַ-
ימערט איינער אין אַנדערנס אָרעמס אַ לאַנגע צייט, זיך געװאַ-
רעמט איינער אין דעם אַנדערנס אָטעם און ר' ירחמיאל האָט
בעת-מעשה געטראַכט מיט װאָס ער האָט זיך דאָס אייננעקויפט
ביי נאָט, מיט וװאָס איז ער דאָס בעסער פאַר די אַנדערע יידן
פון דאָרף, װאָס גאָט האָט אים באַשערמט פון אַלע טויטן און
121
געװאָלט ער זאָל בלייבן לעבן. אויך האָט נאָט נעװאָלט, אַז דאָס
אייניק? -- דאָס לעצטע פון זיין משפּחה --- װאָס האָט קיינמאָל
נישט נעלעבט מיט אים בשלום, זאָל בלייבן לעבן...
ר' ירחמיאל האָט אַראָפּנענומען פון זיך די הענט פון זיין
אייניק?, װאָס האָבן צוזאַמענגעדריקט זיין האַלן ביז װייטאָק.
דאָס איז אים נישט אַזױ לייכט אָנגעקומען, ווייל דאָס קינד האָט
בשום-אופן נישט געװאָלט אָפּלאָזן די הענט, מורא נעהאַט זיך
צו צעשיידן מיט אים און זיך אָנטרעפן מיטן טויט, װאָס האָט
דאָ אַרום געלויערט. באַפרייט זיך פונם אייניקל, האָט
ר' ירחמיאל אַ קוק געטאָן צום שװואַרצן פאַרשיטן גרוב, װאָס האָט -
אַרוױיסגעקוקט פונם ווייסן שניי. בלוט-פלעקן זענען געווען פאַר-
זייעט אַרום נרוב אויפן שניי, זיך געשװוארצט אין דער ליכטי-
קער נאַכט, אייליק-שנע? און װוי אויף דערווייל האָבן די דייטשן
פארשיט דאָס גרוב, ווו ס'איז נעלענן די נאַנצע עדה יידן פון
דאָרף באַנראָבן. דאָס נרוב האָט נאָך געאָטעמט מיט די אַלע
פאַרשניטענע לעבנס, װאָס האָבן ערשט געטראָטן אויף נאָטס
ערד און זענען שוין איצט איינגעקוועטשט און צוזאַמענגעפּרעסט
אין ענגן קבר נעלענן. ר' ירחמיאל איז זיכער נעווען, אַז ער האָט
בייזע אויסדוכטענישן און ער האָט אַ קוק נעטאָן לעבן זיך צו
די טויטע נופים, װאָס די דייטשן האָבן נישט באַװויזן צו פאַר-
שיטן. ער האָט זיך אייננעקוקט אין די נופים און דערקענט
יאשקע שניידער, יאַנקל-איטשע סטעלמאַך מיט זיין ווייב און
קינדער. זיי אַלֶע זענען שוין נעווען פאַרשטייפט, צונעװאַקסן
צום שניי. טייל זענען נגעווען אוױיסגעטאָן אינגאַנצן נאַקעט און
טייל האָבן נעהאַט אָפּנעפליקט-צעריסענע מלבושים אויף זיך,
וי זיי װאָלטן פאַרן טויט נגעפירט אַ שטאַרקן געראַנגל.
ר' ירחמיא? איז אַריין אין װאַלד, צוזאַמעננעקליבן אַביסל
װינטערדיק-פאַרדאַרטע צוויינן און מיט זיי פאַרדעקט די טויטע
וופים. דאָס אייניק? איז אים אומעטום נאַכגענאַנגען, זיך אָנ-
געהאַלטן אין אים מיט אַלע כוחות, נישט אָפּנעלאָזט אים אויף
קיין איין רנע. ר' ירחמיאל האָט צונעדריקט צו זיך דאָס יינגל,
אַרויפגעלײינט אויף אים זיינע הענט, נלייך ער װאָלט וועלן אים
מיט זיי באַשיצן און מיט װאַקלדיק-אונטערגעהאַקטע פיס צונע-
גאַנגען צום קבר און זיך אַװעקנעשטעלט זאָנן קדיש...
122
זז
אַז יוזעף גורסקי האָט נעזען, װאָס די דייטשן טוען אֶפּ
מיט די יידן ביי זיך אין שטעטל, האָט ער זיך קיין אָרט נישט
געקענט געפינען. דערצו האָט ער געוווסט, אז נישט נאָר ביי זיך
אין שטעטל, טוען דאָס אֶָפּ די דייטשן מיט די יידן, נאָר זיי טוען
דאָס זעלבע אין אַלע שטעט און שטעטלעך. ס'האָט אים זייער
באַרירט, װאָס די פּאָליאַקן, וועלכע האָבן נעלעבט צוזאַמען מיט
די יידן אַזויפי? יאָרן, קוקן זיך צו דעם צו מיט אַזאַ נלייכגילטי-
קייט און פיל העלפן צו די דייטשן אין זייער אכזריותדי-
קער אַרבעט. טייל ניבן אויס די יידן, נייען זיי מסרן. ער אַלֵיין
האָט געזען מיט די אייגענע אוינן וי 8 , מיעשטשאַנקע" איז נע-
לאָפן מסרן אַ ייד, װאָס האָט זיך פאַרשטעלט פאַר אַ פּאַליאַק.
געשען איז דאָס פאַר אַ יאַטקע, װוו מען האָט פאַרקויפט פערד-
פלייש. דאָס נעזעמל מענטשן פאַר דער יאַטקע האָט זיך נישט
אַריינגעמישט אין דעם און אפילו גרויס הנאה געהאַט פון דער
מעשה. מען האָט אָפן אַרױסנעװויזן די פרייד, ווען מען האָט נע-
זען וי ביי דעם ייד איז דאָס לשון אָפּנענומען געװאָרן פון שרעק
און װי ער קוקט אַרום זיך מיט בעטנדיקע אויגן, יל זיך אָנ-
טשעפּען אין עמיצנס אַ מיטפילנדיקן בליק. אָבער די שוואַרצע,
טרויעריקע אוינן פונם ייד האָבן זיך אָננעטראָפן בלוין מיט
אוינן פול גלייכנילטיקייט, שנאה און בייזוויליקייט. דאָס האָט
אים, נורסקין, אַזױ אויפנעבראַכט, אַז ער האָט אינמיטן דער
נאס געואקט צוטין צו דער פרוי און זי אויפירלען. און וי
מיאוס זי האָט דאָס געמאַכט, פאַרלאַנגט שכירות ביים דייטש,
נאָר ער האָט זיך אויסגעלאַכט פון איר. דאָס איז אָבער געווען
אַן אויסנאַם, אַז די דייטשן זאָלן באַהאַנדלען אַזױ אַ פּאָליאַק,
װאָס האָט זיך נעשטעלט זיי צו דינסט... אַפּנים, אַז זיינע ברי-
דער האָבן פאַרנעסן, אַז זיי אַליין זענען פאַרשקלאַפט צום פאַר-
שאָלטענעם , פּרוסאַק". עס האָבן פאַרלוירן דעם שטאָלץ זיינע
אייגענע און ער האָט זיך נעשעמט מיט זיי. אוודאי האָבן איינצל-
נע ברידער זיינע זיך אויסבאַהאַלטן אין די וועלדער און גע-
קעמפט מיטן , שװאַב", אָבער דער רוב האָט זיך נעהאלטן
זייער שפלדיק!
129
דאָס האָט גורסקין וויי געטאָן --- זייער וויי געטאָן, ווייל
גורסקי; װאָס האָט נגעלעבט אַזויפי? יאָרן אין דעם דאָרף, װו
ירחמיא? היטנער איז געווען פּאָסעסאָר, האָט זיך זייער נוט
איינגעלעבט סיי מיטן פּאַן היטנער און סיי מיט די דאָרפישע
יירישע בעלי-מלאכות. ער האָט זיך נענייט מלבושים ביי יאִשקע
דאָרפס-שניידער און יענער האָט אים אַלעמאָל נעשטופּט אין
האַנט אַריין די רעשטלעך סחורה אויף אַריינצוזעצן אַ לאַטע,
כאָטש ער האָט עס נאָרנישט אין זינען געהאַט. מיטן פּאַן היט-
ינער איזן ער נאָר געווען נאָענט און זיי זענען געקומען איינער
צום אַנדערן אין שטוב אַריין. זומער האָבן זיי נעמאַכט לאַננע
שפּאַצירן הינטערן דאָרף אין װאַלד, ווען די זון האָט זיך גע-
האַלטן אין זעצן. עס האָט געשמעקט מיט זשיוויצע, מיט פריש-
געקאָסעט היי און מיט קאָניטשינע. און ווינטער-צייט, ווען די
טעג זענען נגעװאָרן קורץ, האָבן זיי אין די לאַנגע ווינטער-נעכט
נעשפּילט שאַך ביי א פריילעך-לייכטנדיקן בליץלאָמפּ, װאָס
האָט געװואָרפן שאָטנס אַרום זיך, צו וועלכע עס האָבן זיך נע-
טוליעט זייערע ווייבער. זיי זענען נגעווען אַזױי אַרײננעטאָן אין
דעם שאַך, אַז זיי האָבן נאָרנישט נעהערט וי די ווייבער טאָרען
און רופן זיי. אויך האָבן זיי זיך נישט אומנעקוקט אויף די
בלאַנקנדיקע גלעזער טיי מיטן אייננעמאַכץ, װאָס זענען געשטאַ-
נען לעבן זיי אויפן טיש. די טיי האָט זיך אויסנעקילט און די
ווייבער האָבן געמוזט אַלעמאָל פרישע גלעזער טיי אָנגיסן, װאָס
זענען אויפדאָסניי קאַלט געװאָרן.
אין די קאננע װוינטער-נעכט. װען דער אויון אין געווען
גוט-אָנגעהייצט און אין שטוב איז נגעווען היימיש און געמיט-
לעך, האָבן זיי אָפּט געשמועסט ווענן פּוילישע שרייבער, וועגן
מיצקיעוויטשן, פלאָװאַצקין. דער פּאַן היטנער האָט חוץ יידיש-
װויסן, פאַרמאָנט אויך וויסן וװענן דער וועלט און ער האָט אויך
געלייענט די פּוילישע קלאַסיקער.
בעת די שמועסן איז אָפּט ביי-געווען דעם פּאַן היטנערס
שיינע שנור, די יפת-תואר, מיט איר מאַן, און זיי האָבן אויך
אָנטיי? נענומען אין די נעשפּרעכן, װאָס האָבן זיך צומיינסטנס
געדרייט אַרום דעם נייעם, תחית המתים-אויפנעשטאנענעם
פּוילן. אין די שטילע, באַדױערנדיקע און שכלדיקע רייד פון דעם
124
פּאַן היטנער האָט גורסקי אַרויסנעפילט די תרעומות, װאָס ער
האָט צו פּױלן, און גורסקי האָט נעמוזט מודה זיין, אַז פּױלן .
איז ווייט נישט אַװעק אויף די װועגן, װאָס עס האָבן געפּרעדיקט
די פּוילישע גרויסע שרייבער. נאָכדעם װוי עס איז מקוים נגעװאָרן
דער גרויסער חלום און דאָס לאַנד איז צוריק נעװאָרן פריי, איז
דאָס נישט געווען קיין פּוילן, וי עס האָבן זיך אוױיסגעמאָלן אין
זייערע ווערק די גרויסע דיכטער. ווענן אַ נאַנץ אַנדער פּוױלן
האָט זשעראָמסקי נגעחלומט...
אַ צוריקגעהאַלטן-שטילער און אַ קלונער ייד איז ער נעווען,
דער פּאַן היטנער, עס איז געווען אַ מחיה מיט אים צו רעדן. און
אין דעם דאָרף האָט מען שטענדיק נעפונען גענוג צייט אויף
צו פירן שמועסן און ויכוחים. עפּעס אַ נלייכגעוויכט און אַ זי-
כערקייט האָט פאַרמאָנט דער ייד, װאָס האָט צונעצוינן צו זיך.
אין דער גרעסטער סכנה האָט ער נעהאַנדלט מיט קאָפּ און צו
דער זאַך. כאָטש ער איז געווען פרום, האָט ער פאַרשטאַנען יע-
נעם. אַז ער איז געקומען צו נורסקין צו נאסט, האָט ער אַראָפּ-
גענומען דעם הוט און ער איז נגעבליבן זיצן אין אַ זיידן, ניי-
אויסגעפּרעסט קאַפּל, אָבער ער האָט נישט געװאָלט נאָרנישט
פאַרזוכן פון די אַלֶע מאכלים, װאָס גורסקיס ווייב, די פּאַני
סטעפא, האָט אָנגעגרייט. סטעפאַן האָט דאָס באַלײידיקט, ווייל
קיין גרויסע בריה איז זי נישט נעװוען אין קאָכן און עס האָט
זיך איר נאָר געדאַכט, אַז עס שמעקן אים נישט אירע מאכלים,
אָבער נורסקי האָט פון איר געלאַכט און איר אויפגעקלערט
פאַרװאָס דער פּאַן היטנער ווי? נאָרנישט טועם זיין. ער האָט
איר געמוזט אויפווייזן, אַז היטנער מאַכט נישט קיין אונטער-
שייד צװוישן ייד און פּאַליאַק און ער איז פּונקט אַזױ גוט צו
זיינע פּאַראָבקעס װוי ער איז גוט צו זיינע דאָרפישע יידישע
בעלי-מלאכות. איינמאָל, בשעת ביי אַ פּאַראָבעק אין א קינד
קּראַנק געװאָרן און ער האָט מורא געהאט צו רופן אַ דאָקטאָר,
האָט דער פּאַן היטנער געלאָזט איינשפּאַנען א װאָגן און נע-
שיקט רופן דעם שטאָטישן דאָקטאָר צום אַװעקגעפאַלענעם קינד.
סטעפאַ, -- װאָס האָט לייכט נעטוישט אירע מיינוננען
און לייכט נענלויבט מענטשן, װאָס פארא רכילותן זיי זאָלן איר
נאָר נישט אונטערטראָנן, -- איז אָבער אַלץ אינגאַנצן נישט
128
איבערציינט געװאָרן אין איר מיינוננ װעגן היטנערן. זי האָט
גענלויבט אין פאַרשידענע זאַבאָבאָנעס, נענלויבט אפילו אין
שדים און זי האָט זייער מורא געהאט צו בלייבן איינע אַלֵיין
ביינאַכט אין שטוב. דאָס האָט איר נישט געשטערט פונדעסט-
וועגן צו לייענען דווקא ביכער וװענן פאַרלאָזטע קענינלעכע
שלאָסן, װו עס בלאַנקען אַרום זינדיקע נשמות, כאָטש דאָס
האָט זי נאָך מער געשראָקן. די ביכער האָט זי נעשלונגען מיט
גרויס אינטערעס און זיי ליב נגעהאַט צו לייענען, ווען עס איז
געווען אַ פולע שטוב מיט מענטשן, און אַז זי האָט זיך איינ-
מאָל פאַרטיפט אין אַזאַ שרעקלעך בוך און באַמערקט פּלוצים,
אַז זי איז איינע אַלֵיין ביינאַכט אין שטוב, האָט זי געמאַכט
אַזעלכע שרעקלעכע קולות, אַז אַ האַלב דאָרף איז זיך שיער
נישט צוזאַמענגעלאָפן אויף בייז ווונדער. האָט זי זיך אַרומנע-
טראָנן אויך מיט פאַרשידענע אויסטערלישע חשדים אויף דעם
פּאַן היטנער, כאָטש זי איז זיך אָפּט מיט אים צוזאַמעננעקומען
און ס'איז דעם מאַן אירן שווער נעווען זי איבערצוציינן, אַן
דער ייד איז נישט דאָס, װאָס זי מיינט. אָבער איינמאָל האָט ער
זי איננאַנצן איבערציינט, און פון דעמאָלט אָן האָט זי שוין
מער נישט נערעדט גאָרנישט קענן היטנערן הינטער די אוינן,
װי ױ האט זיך אטאל נוחנ נעװוען
נעשען איז דאָס דעמאָלט, ווען ס'איז זיי שוין נאָר שלעכט
גענאַננען און פון דער ירושה, װאָס סטעפאַ האָט באַקומען פון
אירע עלטערן, איז שוין נאָרנישט כמעט איבערנעבליבן. דער
דלות, װאָס האָט נעפייפט ביי זיי אין שטוב און אַרױסגעקוקט
פון יעדן ווינקעלע, האָט נישט אַרױיסנעקוקט אין נאס אַריין און
מען האָט נאָך געקענט מיינען, אַז ביי זיי אין דער היים איז דאָ
פון אַלעם נוטן. אין שטוב איז שטענדיק נעווען ציכטיק צונע-
רוימט. אויף דער קאַנאַפּע, אויף דער שפּינלדיק-אויסגעפּוצטער
פּאָדלאָנע זענען נעלענן אָנגעליינט אָן א שיעור האַנט-געשטיק-
טע קישעלעך, אויף די ווענט זענען געהאַננען ניפּסענע בילך-
לעך און אויף די טישן זענען געווען פאַנאַנדערגעשפּרײט אָן אַ
צאָל אויסגעשטריקטע סערוועטלעך, אויף וועלכע עס האָבן זיך
געטורעמט פאַרשידענע פינורן. נאָך די אַלֶע זאַכן האָט נישט
אַזױ ווייט נאָכגעקוקט די פּאַני סטעפאַ װי דער פּאַן יוזעף גור-
1206
סקי אַליין. האָט מען אין שטוב קיין אונטערשייד נישט נעזען
פון אַמאָל ביז לעצטנס און אפילו די פּאַני סטעפאַ אַלֵיין האָט
גענוי נישט נעוווסט אין װאָס פאַראַ מעמד זי נעפינט זיך. בלויז
איינצלנע מענטשן האָבן יאַ געוווסט דעם נאַנצן אמת, אַז יוזעף
נורסקי האַלט אין איין פאַרקויפן יעדעס מאָל פרישע עטלעכע
מאָרג פעלד פון דער ירושה, װאָס זיין ווייב האָט באַקומען פון
אירע עלטערן. אויך האָבן די מענטשן נעוווסט, אַז דאָס נאַנצע
געלט פון די פעלדער בראָקט ער אַריין אין זיין ווייב, װאָס פאָרט
אַלעמאָל אַװעק קיין ואַרשע, כדי צו פאַרענדיקן אירע שטו-
דיעס אין זינגען. אַז זי קומט צוריק פון װאַרשע, איז זי אַלעמאָל
פול מיט האָפנונג און פון זייער שטוב הערט זיך צוריק איר דין,
ציקלדיק-טרילנדיק קולעכל, באַנלײיט פון די קלאַוויר-טענער. זי
האָט שטענדיק געזונגען בלוין עטלעכע די זעלבע לידער, װאָס
האָבן זיך שטיל? נענאָסן איבערן דאָרף און מען איז שוין צו
זיי אַזױ שטאַרק צונעוווינט געװאָרן, אַז מען האָט נעמיינט:
זיי וועלן זיך אייביק אַזױ הערן, קיינמאָל נישט אויפהערן. און
אַז אין איין שיינעם טאָנ האָבן די לידער זיך פּלוצים אויפנע-
הערט צו ניסן פון גורסקיס פענסטער, האָט מען באַלד געוווסט,
אַז די פּאַני סטעפאַ איז שוין ווייטער אַװעק אויף אירע שטו-
דיעס קיין װאַרשע.
די פּאַני סטעפאַ האָט נאָך אַלֵץ נענלויבט, אַז זי וועט אמאָל
ווערן אַ גרויסע זיננערין און נישט נאָר פּוילן װעט מיט איר
קליננען, נאָר די נאַנצע וועלט. און אַזױ האָט אפשר אויך גע-
גלויבט איר מאַן, יוזעף נורסקי, אַז נישט, װאָלט ער נישט אַזױ
שווער געטראָגן דעם עול פון אירע קאַפּריזן און ער װאָלט איר
נישט כסדר ביי אַלע פֹּאָר װוערטער פאַרזיכערט, אַז ער גלויבט
שטאַרק אין איר קאַריערע... ער אַליין האָט נעענדיקט נימנאַזיע,
אָבער ער האָט זיך שוין לאַנג מער מיט קיין שטודירן נישט פאַר-
נומען, און ווען די ירושה איז אַלעמאָל מער אייננגעשרומפּן נע-
װאָרן, האָט ער אַלֵיין מיט די איינענע הענט זיך גענומען צו דער
אַרבעט און פאַרפלאַנצט אַ נאָרטן לויט די לעצטע מעטאָדן און
כקלים. ואס האט. נגעזאקט זיין איינער אין דער געננט
און װאָס האָט נעזאָלט אים ברעננען שיין פּרנסה. אָבער װאָס
האָט געטוינט דער שווייס, װאָס ער האָט אַרײיננגעלייגט אין נאָרטן
127
אריין --- דעם ווייבס זיננגען האָט אַלץ פאַרצערט און פאַר-
שלונגען...
דאָס דחקות, װאָס האָט זיך אריינגעכאַפּט צו זיי אין
שטוב, האָט אָבער נישט צעשטערט דעם שלום-בית און גורסקי
מיטן ווייב האָבן געלעבט וי צוויי טייבעלעך און זיך געגעסן
פון די פּיסקעלעך. גורסקי האָט שטענדיק אַרומגעטראָגן דאָס
ווייב אויף די הענט. זיי ביידע האָבן נישט אויסגעזען וי אַ מאַן
מיט אַ ווייב, נאָר װוי אַ ברודער מיט אַ שוועסטער. ער, נורסקי,
מיטן ברייטן, פעטלעך-פולן לבנה-פּנים און מיט די שטענדיק-
לאַכנדיקע בלויע אויגן און שטענדיק-לאַכנדיקן בולבע-נעזל, איז
דאָס געווען דער עלטערער ברודער, ואָס האָט אַכטונג געטאָן
אויף סטעפאן, דער יינגערער שוועסטער, װאָס איז נגעווען דאַר
און קוואַר און אַזױ שווארץ, װי אַ קראָ. די קליינע סטעפאַ איז
שוין געווען אַזױ אויסנעטריקנט, װוי אַ שטשאַפּע האָלץ און זי
האָט אייביק געטראָנן אַ צועעקלעפּט-דאַר נזשיווקעלע צום
שטערן, װוי אַ שװואַרץ-צוגעקלעפּטע לאַטע. מיט אירע האַרטלעך-
קאַנטיקע און אין דער זעלבער צייט צעפּיעשטשעטקאַפּריזנע
באַוענונגען האָט זי אויסנעזען װי אַ פאַרזעסענע מויד. אין
דעם נוטמוטיקן אַרומנײן פון דעם נרויסן, פעטלעכן נורסקין
מיט זיין קאַפּריזנע ווייב?, איז געווען די באַציאונג וי פון אַ
גרויסן, געדולדיק-שטאַרקן הונט צו א קליין צעבאלעוועט-בייז
הינטל, װאָס שפּרינגט און טאַנצט אויף דעם גרויסן חבר און
ער, אָנשטאָט זיך צו כעסן, פּיעשטשעט און צערטלט עס נאָך
און לאָזט מיט זיך אַלץ טאָן...
דער שלום-בית ביי נורסקין אין שטוב האָט כסדר אָננע-
האַלטן און איז אפילו נישט קאַליע געװאָרן דעמאָלט, ווען ס'איז
זיי אַזױ שלעכט גענאַננען, אַז דער עקזעקוטאָר איז איין שיינעם
טאָג געקומען צונעמען ביי זיי סטעפאַס קלאַװויר, װאָס איז ביי
זיי געווען דאָס גרעסטע צירונג און סטעפאַ האָט עס נאָכאַנאַנד
געפּוצט און נענלעט און זיך געטוליעט דערצו, װי אַ קינד צו
דער מאַמען.
בשעת דער עקזעקוטאָר האָט זיך ביי זיי אין שטוב באַװיזן
און סטעפאַ האָט געזען, אַז ס'איז נישט קיין געלעכטער און ער
גייט טאַקע ביי איר צונעמען דאָס טייערסטע, װאָס זי פאַרמאָנט,
128
האָט איר אַזױ שטאַרק צונעדריקט ביים האַרץ, אַז זי האָט מיט-
אַמאָל פאַרלוירן איר אָפּנעקומען-פּריצישע; יורדישע שטאָלצַ-
קייט און אָנגעהויבן אַזױ שטאַרק צו יאָמערן און צו קלאָגן,
פּונקט װוי די פּויערטע אין שכנות, ביי וועלכער מען האָט אַרױס-
געפירט די קו פון שטאַל, זייערע כליפּנדיקע קולות האָבן זיך
אויסגעמישט, זיך געטראָגן פול מיט אומעט און טרויער איבערן
ראָרף... סטעפאַ האָט אינגאַנצן אַראָפּנעװאָרפן פון זיך דאָס
שעם-היטעלע און װוי נרויס זי אין געווען האָט זי געגעבן אַ
פּראַל-אַנידער אויף דער פּאָדלאָגע. עס האָט נעקלאַפּט ביי איר
אַ צאָן אָן אַ צאָן, פּונקט וי אין שטוב װאָלט זיך מיטאמאָל
אַריײינגעכאַפּט אַ שטאַרקער פראָסטיק-בייסיקער ווינט. דערנאָך
האָט זי זיך אויפנעזעצט אויף דער פּאָדלאָנע און אָנגעהויבן
צו קוקן אַרום זיך מיט אַזעלכע פאַרלוירן-אומשולדיקע אוינן,
וי אַ קינד, ביי וועלכן מען נייט צונעמען דאָס איינציקע שפּ
לעכל. גורסקי האָט זי באַרואיקט, אָבער ס'האָט גאָרנישט נע-
האָלפן, זי איז פּלוצים שנעל און אויף אַלע פיר צוגעקראַָכן צום
קלאַוויר, אַרומגענומען עס ביי די פיס און זיי געגלעט און נע-
צערטלט מיט מטושטש-פארווירטע אוינן. שפּעטער אַביסל איז
זי געבליבן זיצן אן איינזאַמע, איר געוויין איז אַלעמאָל שטילער
און שטילער נגעװאָרן און זי האָט אַראָפּנעלאָזט דעם קאָפּ און
געבליבן מיטאַמאָל שטום, װוי זי װאָלט פון מידקייט אַנטדרימלט
געװאָרן...
דאָס האָט געדויערט אַ שיינע פֹּאָר מינוט און בעת זי האָט
אויפנעהויבן צוריק דעם קאָפּ, האָט זי פּלוצים באַמערקט וי
ס'איז אַרײיננעקומען צו זיי עפּעס אַ פּויעריש קינד, ארייננע-
בראַכט א פאַרמאַכטע קאָנװערט און איבערנעגעבן דעם מאַן
אירן אין דער האַנט אַריין. אַז גורסקי האָט אויפנגעריסן די קאָן-
ווערט, זענען פון דאָרט אַרױסגעפאַלן עטלעכע פּאַפּירענע באַנק-
נאָטן. לכתחילה האָט נורסקי נישט געװאָלט נעמען דאָס געלט,
נישט געוווסט פון ואַנען עס קומט, אָבער לסוף האָט ער עס
גענומען און עס איבערגעגעבן דעם עקזעקוטאָר, װאָס האָט זיך
מיט אַ פאַרפרוירן און אַביסל אַ פאַרלענן שמייכעלע באַדאַנקט
און ניך אַועק.
בשעת דער עקזעקוטאָר איז אַװעק, האָט גורסקי נאָכגע-
129
טראַכט פון װאַנען דאָס נעלט איז נעקומען און זיך דערטראַכט
דערצו, אַז ס'איז נײָשט פון קיין אַנדערן, נאָר פון דעם פּאַן היט-
נער. אויף זיין פעטלעך לבנה-פּנים האָט זיך באַװויזן אַ שטראַל
פון פרייד צוזאַמען מיט אַ בושהדיקער רויטקייט. ער האָט באַלד
איבערנעגעבן דעם ווייב, װאָס ער טראַכט, אָבער זי האָט נאָר-
נישט געװואָלט אין דעם אריינקלערן --- אַבי זי האָט צוריק איר
קלאַוויר און מער גייט איר נאָרנישט אָן! אַז נורסקין האָט איר
באַציאונג אַרוױיפגעבראַכט אַביסל פון די כלים און ער האָט נע-
זאָגט, אַן דאָס געלט איז זיכער נישט אַראָפּנעפאַלן פון הימל,
איז דער נעדאַנק ווענן הימל ביי איר גאָרנישט אַזױ אויסטער-
ליש געווען. זי האָט געזאָגט, אַז דאָס נעלט איז טאַקע יאַ אַראָפּ-
געפאַלן פון הימ?. נוטע קריסטן האָבן אויף איר רחמנות געהאַט
און עס איר אַרייננעשיקט...
עס האָט לאַנג נעדויערט ביז זי איז געקומען צו זיך און
זיך באַפּרייט פון ערשטן איינדרוק, און דער מאַן אירער האָט זי
איבערצייגט, אַז דאָס נעלט האָט נישט נעשיקט קיין אַנדערער
װי דער פּאַן היטנער. אָבער זי איז דערפון נישט אַזױ שטאַרק
נתפּעל געװואָרן פון סאַמע אֶנהוֹיב, װוי ס'װואָלט איר נעקומען.
ערשט שפּעטער האָט זי נעביטן איר מיינונג ווענן דער גאַנצער
געשעעניש, װאָס איז ביי איר מיטאַמאָל זייער גרויס אױיסגעװאָקסן
אין די אוינן און זי איז אַריין אין אַזא התפּעלות, אַז זי האָט
שוין געװאָלט לויפן הענדום-פּענדום און דאַנקען דעם פּאַן היט-
נער, װאָס ער האָט זי אַרױיסגעראַטעװעט פון אַזאַ גרויפער צרה!
זי האָט מיטאַמאָ? אָנגעהויבן זייער שטאַרק צו האַלטן פון דעם
פּאַן היטנער, פּונקט װוי זי האָט ערשט מיט אַ פּאָר מינוטן צוריק
זייער װייניק פון אים געהאַלטן. זי האָט נישט נעוווסט פון קיין
מיטן -- אָדער זי האָט וועמען זייער שטאַרק נעהאַסט, אָדער זי
האָט וועמען זייער שטאַרק ליב געהאַט. און אַז זי האָט נאָר די
מעגלעכקייטן געהאַט דערצו, האָט זי ליב געהאַט אירע נעפילן
אָפן צו באַװייזן. האָט זי טאַקע איצט געװאָלט שוין לויפן און
קושן די הענט פון דעם פּאַן היטנער פאַר דער גרויסער טובה,
װאָס ער האָט איר געטאָן...
פון דעם טאָג אָן, ווען די נאַנצע מעשה איז פאָרגעקומען,
האָט זי נעקוקט מיט אַ גרויסער פאַרערוננ אויף דעם ייד =-
150
דעם פּאַן היטנער --- װאָס האָט נעטאָן אַזאַ שיינע זאַך, און
בשעת זי האָט זיך נאָר מיט אים נעטראָפן, האָט איר געשמאַרצט
די צונג װעגן דעם צו רעדן. נאָר דער מאַן האָט איר אָנגעזאָגט
נישט צו רעדן, האָט זי נישט נערעדט. עס האָט זי בלויז זייער
שטאַרק נעחידושט, װאָס היטנער האָט אין די נעשפּרעכן מיט
זיי נאָרנישט װעגן דעם דערמאָנט, וי גאָרנישט װאָלט פּאַסירט.
זי האָט אפילו געהאַלטן פאַר נישט שיין פון דעם מאַנס זייט,
װאָס ער באַדאַנקט זיך נישט דעם פּאַן היטנער און ער זאָנט
נישט צו דאָס געלט אָפּצונעבן, וי ס'פּאַסט פאַר אַזעלכע אָנ-
שטענדיקע און ערלעכע קריסטן, וי זיי זענען...
אָבער סיי דער מאַן און סיי דער פּאַן היטנער האָבן וועגן
דעם נישט גערעדט, װוי עס װאָלט נעווען צווישן זיי א געהיי-
מער אָפּמאַך צו שוויינן, כאָטש אין דער לופט האָט זיך בעת
זייערע געשפּרעכן דאָך נגעלאָזט פילן, אַז זיי ביידע ווייסן וועגן
אַלץ. נורסקי האָט זיך נעפילט עפּעס שולדיק קענן היטנערן און
אָפּטמאָל, ווען ער האָט מיט אים גערעדט, האָט זיך אויף זיין
אַזױ אויך בושה-יק-רויט פּנים באַװויזן אַ צעפלאַמט-פארשעמטע
רויטיקייט, װאָס האָט אָננעצונדן זיינע אויערן. ער האָט אָננע-
קויבן אפילו צוביסלעך היטנערן אויסצומיידן, כדי נישט צו
פילן זיין שעמעוודיקייט...
אויך האָט היטנער נורסקין אויסגעמיטן, מחמת ער האָט
באַמערקט, אַז יענער פילט זיך עפּעס שולדיק און ער וייסט
נישט װאָס צו טאָן, בעת ער טרעפט זיך מיט אים. ר' ירחמיא?ל
היטנער איז זיכער געווען, אַז דאָס װועט שנעל איבערגיין און
מיט דער צייט וועלן זיך צוריק זייערע באַציאוננען איינשטעלן
וי אַמאָל.
לאַנג איז אָבער נורסקי שוין מער אין דאָרף נישט פאַר-
בליבן. ער האָט אויספאַרקויפט דאָס לעצטע און זיך אַריבער-
געצויגן אין דעם שכנותדיקן שטעט?, װו ער האָט באַקומען אַ
פּאָסטן אַלס געהילפס-בוכהאַלטער אין אַ טאַרטאַק. ער האָט
געלעבט פון דעם קליינעם נעהאַלט, װאָס ער האָט געהאַט און
ער װאָלט געקענט פירן אַ גאַנץ שיינע שטוב, ווען נישט דאָס
ווייב זיינס, סטעפאַ, װאָס האָט אַלְץ נישט אויפגעגעבן דאָס
לערנען זיננען. בשעת ר' ירחמיא? איז געפאָרן אין שטאָט אַרײן,
131
איז ער אָפּט ביי נורסקין אָפּנעטרעטן און זיי האָבן געפירט
זייערע שמועסן פּונקט וי אַמאָל אין דאָרף. דאָס האָט אַזױ לאַנג
געדויערט ביז ס'איז אױיסנעבראָכן די מלחמה און די דייטשן
זענען אַריין אין שטאָט. זינט דעמאָלט איז ירחמיאל?ל היטנער
נאָך איין מאָל געווען אין שטעטל און ער איז אויך וי געוויינט-
לעך אָפּנעטרעטן ביי גורסקין. אָבער מער האָט מען אים אין
שטאָט שוין נישט געזען און גורסקי האָט נישט געוווסט, װאָס
מיט אים איז נעשען. יוזעף גורסקי האָט נעװווסט, װאָס די
דייטשן טוען אָפּ מיט די יידן, יעדן טאָג אויפסניי זענען געשען
אַזעלכע שרעקלעכע זאַכן, װאָס האָבן אים זייער צענומען.
האָט אים די זאָרג ווענן היטנערן נישט אָפּנעלאָזט -- נישט
נעלאָזט אים אַנטשלאָפן ווערן ביינאַכט. ער האָט נאָכאַנאַנד
געזוכט און גענישטערט, געװאָלט זיך אַראָפּכאַפּן אין דאָרף
אַריי}, כדי צו זען, װאָס היטנער מאַכט און אַז ער איז נגעווויער
געװאָרן, אַז אין דאָרף איז אַלץ, װוי עס איז געווען, האָט ער זיך
באַרואיקט.
אָבער אין איין שיינעם טאָג איז פּלוצים צו אים דערנאַנגען
די ידיעה, אז אין דאָרף זענען שוין מער קיין יידן נישטאָ. אַפי-
לו קיין איינער איז מער דאָרט נישט פאַרבליבן. די דייטשן האָבן
אויסנעהרגעט אַלע, אַפילו היטנערס שנור, די יפת-תואר, װאָס
איז געווען אַזא בריה. ער האָט נעהערט, אז טייל יידן װאָנלען
ארום איבער די וועלדער, באַהאַלטן זיך אויס ביי פּויערים און ער
האָט נאָך נעהאט א שטיק? האָפנונג, זיך נאכגעפרעגט, אונטער-
געהערט שמועסן, טאָמער נעפינט זיך נאָך ערגעץווו עפּעס א
שטיקל זכר, א לעבעדיקער צייכן פון דער פאַמיליע היטנער.
כאָטש ער האָט אַליין מיט די איינענע אוינן געזען גענוג גרויסע
אומנליקן און צרות, האָט ער עפּעס פונדעסטוועגן נישט נעקענט
גלויבן, אַז דאָס זאָל טאַקע אמת זיין, װאָס ער האָט געהערט און
אז פון דעם דאָרף יידן זאָל נישט האָבן איבערנעבליבן קיין איין
ייד... דעם פּאַן היטנער איז ער אזויפיל שולריק...
111
דער זיידע און דאָס אייניק?ל האָבן זיך נאָך אַלץ נעשלעפּט
אין װאַלד. ס'איז שוין געווען גרויסער טאָג און די זון, װאָס איז
192
ערגעץ הינטער דעם הויכן װייס-באַפּעלצטן װאַלד אויפנענאַננען,
האָט באַנילדט די מעכטיקע ביימער-קרוינען, צעהאָנגען אויף די
ווייסע, שניי-באַדעקטע צווייגן אָן אַ שיעור ציטער-שפּילקעס,
װאָס האָבן זיך געווינט, געלויכטן און נעבלענדט מיט אַלערלײ
קאָלירן און פאַרבן. פון דעם װואַרעמען באַריר פון די זוןדשטראַלן
האָט דער שניי אויף די ביימער זיך אָנגעהויבן לייכט צו קריש-
לען און געפאַלן פּלאַכטעס-וייז צו דער ערד. באַלד האָט זיך די
זון אויפנעהויבן הויך איבערן װאַלד, וי אַ פולער לאָנל וויין און
באַנאָסן דאָס נאַנצע שטילע װאַלדיק-ווייסע מלכות מיט אַ קלאָר-
בורשטינענעם, גין-גאָלדענעם נעטראַנק...
פון דער זון, װאָס איז געהאָנגען אויפן בלויען הימל, איז ר'
ירחמיאלן און דעם אייניק?ל װאַרעם געװאָרן אין אַלע אברים.
אָבער ר' ירחמיאל, װאָס האָט זיך ערשט דערפרייט מיט דעם טאָג.
האָט זיך פּלוצים אָנגעהויבן פאַר אים צו שרעקן און ער האָט באַ-
נומען, אַז ס'איז אים פיל בעסער נגעווען ביינאַכט. כאָטש ער האָט
געוווסט, אַז ער געפינט זיך אינמיטן װאַלד, געשיצט פון שטומע
עדות, פון די ווייס-אָנגעקלײידטע ביימער, האָט זיך אים פּלוצים
אָנגעהויבן צו דאַכטן, אַז ער שטייט אָפן פאַר אַלעמענס אויגן און
אַלֶע קענען אים באַמערקן... די זון, ואס האָט זיך צעעפנט אויפן
הימל, װי אַ ריזיקער פעכער און זיך דורכנעריסן צווישן דער
װאַלד-געדיכטעניש צו אים און צום אייניקל, האָט וי אָנגעוויזן
אויף זיי און ער האָט געפילט, אַז ער איז איר אַ שונא. ער האָט
מיטאַמאָל מורא באַקומען, אַז דאָס טאָג-ליכט, װאָס האָט זיך
אַרײינבאַקומען אין זיין באַהאַלטענעם װאַלדיקן מלכות, קען אים
און זיין אייניק? אויסנעבן, כאָטש ער האָט נישט פאַרשטאנען,
װאָס ער ציטערט אַזױ פאַר זיין בינט? ביינער, ווען אַלֶע זיינע נאָ-
ענטע זענען אומנעקומען. חוץ דעם אייניקל האָט ער שוין מער
קיינעם נישט פון זיין גאַנצער משפּחה, װאָס האָט דאָ אויף דער
דאָזיקער ערד יאָרן-לאַנג נעלעבט און אַפילו נישט נעחלומט, אז
דער סוף איז אזוי נאָענט...
ר' ירחמיא? האָט די געגנט נוט געקענט און אַלץ איז אים דאָ
געווען באַקאַנט. ער האָט געוווסט, אַז סך-הכל נאָך עטלעכע שעה
נאַנג און ער קען צוקומען צום עק פון װאַלד, אָבער ער האָט זיך
דערפאַר דערשראָקן, װוי ער װאָלט אײיביק אינזינען געהאט דאָ
159
צו פאַרבלייבן, פונדעסטווענן האָט ער זיך געשלעפּט מיט דער
סטעזשקע צװוישן די ביימער אַליץן ווייטער, געװאָלט צוקומען אויף
ביינאַכט צום עק װאַלד, ער האָט געוווסט, אַז דאָ דאַרף זיך ער-
געץ נעפינען א דאָרף און ער האָט זיך געװאַלט אַריינגנבענען
דאָרטדאַהין אויף ביינאַכט, כדי אָנצוקלאַפּן ביי אַ באַקאַנטן פּו
ער, װאָס װעט זיי מסתמא נעבן עפּעס איבערצוכאַפּן און לאָזן
איבערשלאָפן, אוןן אפשר וועט דער פּױער זיי לאָזן בלייבן און
אים און יולעקן, דאָס אייניקל, אויסבאַהאַלטן ביי זיך. אים, ר'
ירחמיאלן, איז שוין אַלְץ איינס געווען, זיין לעבן אָן אַלע זיינע
אייגענע, האָט שוין נישט געהאַט קיין שום ווערט, אָבער ער האָט
געװאָלט ראַטעװען דאָס אייניקל, דאָס לעצטע פון זיין משפּחה.
צו נאַכט-צו האָבן זיי זיך קוים דערשלעפּט צום עק װאַלך
און נעקענט באַמערקן פונדערווייטנס די עננ-צונעטוליעטע הוי-
קערדיקע כאַטעס פון דאָרף, װאָס זענען טיף אייננעזונקען אין
שניי געלענן, װוי זיי װאָלטן נעשלאָפן אונטער אַ ווייסער שניי-
איקער פּערענע. ס'האָט א שמעק געטאָן מיט מענטשן און מיט אַ
מענטשלעכן ישוב, און אַ האָפנונג צונלייך מיט אַ מורא האָט צו-
געדריקט ר' ירחמיאלן ביים האַרץ, יולעק איז שוין נגעווען אינ-
גאַנצן פאַרחלשט פון הוננער, קוים נעקענט שלעפּן די פיס און
דער זיידע האָט אים נעמוזט נעמען אויף די הענט, כאָטש ער
איז אַליין שוין איננאַנצן נעפאַלן פון די כוחות און נעפאַָכעט
מיט דער נשמה. בשעת יולעק האָט דערזען דאָס דאָרף, האָט ער
זיך מיט די לעצטע כוחות נענומען רייסן, שוין נעװאָלט לויפן
אַהין, כדי עפּעס צו כאַפּן אין מויל אַריין, דעם הוננער צו שטילן.
ער האָט זיך נישט געװאָלט מער באַננונענען מיט דעם שניי, װאָס
ער האָט געגעסן און װאָס האָט פון אֶנהוֹיב דערכאַפּט ביי אים
דאָס חיות און שפּעטער נעמאַכט נאָך מער חלשן דאָס הארץ און
איינגעצוינן נאָך שטאַרקער און קראַמפהאַפטיקער דעם מאָנן ביז
װוייטאָק, יולעק האָט נישט געװאָלט מער פאָלנן דעם זיידן, נישט
פאַרשטאַנען, װאָס עס איז דאָ מורא צו האָבן און זיך מיטאַמאָל
אַרוױיסנגעריסן פון זיינע הענט און זיך געלאָזט ווילד און בהלהדיק
לויפן פאָראויס מיט װאַקלדיק-אונטערגעהאַקטע פיס, װוי שיכור.
דער זיידע האָט אים נאַכגעשרינן, גערופן צוריק, אָבער ס'האָט
נישט געהאָלפן. יולעק איז אַלץ נעלאָפן פאָראויס, פאַרזונקען
144
טיף אין שניי, װוי ער װאָלט זיך נעקוילערט, נאָר מיטאַמאָל האָט
ער זיך אָפּנעשטעלט, זיך באַזינט און זיך פּאַװאָליע גענומען
שלעפּן צוריק, דאָס, װאָס ער האָט איבערנעלעבט די לעצטע טעג,
האָט זיך טיף איינגעפּרעסט אין זיין גאַנץ וועזן, מען האָט דער-
שאָסן אין זיינע אויגן די מאַמען, װאָס ער האָט אַזױ שטאַרק
ליב געהאַט, מען האָט דערשאָסן דעם טאַטן, דערשאָסן אַלע זיינע
נאָענטע -- און ער האָט מיטאַמאָל אַליין מורא באַקומען פאַר
זיין איינן לעבן. ער האָט זיך שטיל צוריקגעקערט צום זיידן און
געװאַרט מיט אים געדולדיק ביז די נאַכט װעט אָנקומען...
ביינאַכט, ווען דער פראָסט האָט זיך צוריק געשטאַרקט און
אַ שפּיציק-אָפּנעבראָכן פּעניצל לבנה האָט קאַלט און זילבערדיק-
בלייך באַשײינט די שלאָפּנדיק-שטילע און שניי-באַדעקטע וװועלט
אַרום, האָבן זיך זיידע און אייניק? צונעננבעט צו דער כאַטע פון
באַקאַנטן פּויער. הינט האָבן זיך ערנעץ אין שכנות געריסן, גנע"
װאָיעט וויינענדיק אין דער נאַכט אַריין, זיך שטאַרק געכעסט ביז
צוֹם הייזעריק ווערן. ר' ירחמיאל האָט זיך געשראָקן, אַז די הינט
וועלן אויפוועקן די פּויערים אַרום. אָבער ס'איז נישט געווען
װאָס מורא צו האָבן, ווייל דאָס בילעריי איז באַלד איינגעזאַפּט
געװאָרן אין טיפן שניי, וי אין װאַטע. ר' ירחמיאל? האָט לאַנג
געקלאַפּט אין די שויבן, ביז ס'האָט זיך דערהערט אַ פאַרשלאָפן-
בייו קּוק פון יענער זייט טיר:
-- ווער איז דאָרט?!... קטאָ טאַם?...
ר' ירחמיאל האָט עפּעס צוריקגעענטפערט, אַליין נישט נע-
װווסט װאָס און ווייטער געפּויקט מיט פאַרחלשט-פאַרפרוירענע
פינגער אין דער אייזיק-פאַרקאָװעטער שויב, וו דער פראָסט
האָט געצייבנט מיט אַזאַ מנוחהדיק-שלימותדיקער פאַרגאַנצט-
קייט אַלֶערלֵיי בלומען און קזשאַקעס.
עס האָט לאַנג געדויערט, ביז דער פּויער האָט זיך באַװיזן
אויף דער שוועל אין דער אונטערוועש, מיט אַ פּעלצל פאַרװאָרפן
איבער די אַקסלען, פון דער כאַטע האָט אַ שלאָנ געטאָן אַ ריח
פון בעטגעװאַנט און שטרוי און פון איבערנעשטאַנען געקעכץ,
װאָס האָט מחיהדיק א רייץ געטאָן דאָס פאַרחלשטע האַרץ. דער
פּױיער האָט געציטערט פון קעלט און זיך אַזש איבערגעצלמט,
ווען ער האָט דערזען דעם פּאַן היטנער, ווייל ער איז געווען זי"
159
כער, אַז ער געפינט זיך שוין אויפן עולם-האמת. ער האָט בשום-
אופן נישט געװאָלט אַרײינלאָזן צו זיך ר' ירחמיאלן, מורא נע-
האָט איינצושטעלן זיין לעבן. ווען ר' ירחמיאל? האָט אים גע-
זאָגט, אַז ער װויל בלויז דאָ איבערנעכטיקן די נאַכט און עפּעס
נעמען אין מויל אַריין, האָט זיך דער פּויער אַזש אָנגעהויבן צו
קראַצן אין די צעשויבערטע קודלעס, געוויזן א מויל פאַרפוילטע
ציין און טעמפּ איבערגעחזרט איינס-און-דאָסזעלבע, אַז די
דייטשן שיסן באַלד אויפן אָרט פאַרן בלויזן אַריכערלאָזן אַ ייר
איבער דער שוועל. עס האָבן גאָרנישט געהאָלפן ר' ירחמיאלס
רייר, ס'איז דעם פּויער שווער געווען צו רירן פון אָרט, פּונקט
וי אַ שטיין. בעת די באַבע האָט זיך אויך אָנגעהויבן אַריינמישן
אין געשפּרעך, נעשרינן עפּעס זייער קוויטשיק און מיט אַ סך
כעס, האָט דער פּױיער זיך געשראָקן, אַז די שכנים וװועלן נאָך
עפּעס דערהערן און ער האָט בייז פאַרקלאַפּט די טיר. פון יענער
זייט טיר, האָט ער, שוין אַביס? א כאַרואיקטער, געעצהט ר'
ירחמיאלן, ער זאָל ניין צום שכן, װאָס האָט אַ קאָפּיעץ, ווו ער
האַלט קאַרטאָפ? איבערן ווינטער און װוו מען קען מאַכן אַ נוט
באַהעלטעניש.
--- שוין גענוג זיך אויסגעשטאַנען פון די זשידעס ... --
האָט ער געװאָרטשעט --- שוין נענוג! געמיינט, אז ער איז טויט,
דער זשוד.; צום סוף לעבט ערע
בלית-ברירה האָט ר' ירחמיאל אָנגעקלאַפּט ביים שכן און
ס'האָט זיך אַרױסנעװויזן, אַז אויך אים קען ער גוט. דאָס פּױערל,
אַ קליינס און אַ זשװואַוועס און אַ באַרעדעװודיקס, האָט אויף דעם
פּאַן היטנער און אויף יולעקן רחמנות געהאַט, אויפנעװועקט די
באַבע, זי זאָל נעבן עפּעס צו עסן און זיי געלאָזט אין דער כאַ-
לופּע אויף איבער נאַכט, זיי זאָלן זיך אַביס? דערװואַרעמען. אַז
ס'וועט אָנהויבן צו גרויען, װועט ער זיי באהאַלטן אין שייער אונ-
טערן שטרוי. בשעת ר' ירחמיאל האָט אים צונעזאָגט צו באַ-
צאָלן פאַרן גוטס, װאָס ער טוט מיט זיי, ווען די וועלט וועט זיין
צוריק וועלט, האָט ער דערפון אפילו נישט נעװאָלט הערן און
נעדענקען און נגעזאָנט, אַז ער טוט דאָס בלויז דערפאַר, װאָס ער
האָט נאָך נאָט אין האַרצן.
--- אלאַדבאָנאַ... --- האָט ער זיך געהאַלטן אין איין צלמען
16
פאַר דער איקאָנע, װאָס איז ביי אים אין שטוב נעהאָנגען =--
די מענטשן האָבן היינט נישט מער כריסטוסן אין האַרצן! ס'איז
שלעכט... ס'איז זייער שלעכט!...
פונדעסטוועגן, ווען ר' ירחמיאל האָט פּלוצים אַריינגעטאָן
די הענט אין די קעשענעס און זיך נעכאַפּט, אַז ער האָט דאָרט
עטלעכע ווערטפולע חפצים, װאָס דאָס ווייב האָט אים אַריינגע-
שטופּט, ווען מען האָט זיי אַרוױסגעטריבן פון שטוב, האָב! ביים
פּױער? די איינעלעך אָנגעהויבן אַזױ שנעל אוו כיטרע צו לויפן,
ווי זיי װאָלטן וועלן אַרױסשפּרינגען פון די לעכער און ער האָט
אַזש אָנגעהויבן צו צמאָקען מיט דער צונג פון גרויס גלוסטונג.
ער האָט באַלד געפונען אַ תירוץ, אַז דאָס ווייב איז אים קראַנק
און ער װאָלט באַדאַרפן האָבן עפּעס אַ קלייניקייט זי צו ראַטע-
ווען... אויף ר' ירחמיאלן האָבן די פּלוצים געפונענע זאַכן נע-
אָטעמט מיט װאַרעמקײט און צער, און עס איז אים שווער גע-
ווען זיך צו שיידן מיט זיי. דער נאָלדענער זיינער מיט דער קייט,
די זילבערנע פּאַפּיראָסן -פּושקע, דאָס בורשטינענע צינאַרן-שפּיצל
האָבן אים דערמאָנט אָן ווייב אוֹן קינדער, אָן דער חיים און
פ'האָט אים אַזױ פאַרקלעמט ביים האַרץ, אַז ער האָט נישט נע-
קענט כאַפּן דעם אָטעם. פונדעסטװענגן האָט ער דעם פּױערל
אַוועקנעגעבן די פּאַפּיראָסן-פּושקע, װאָס יענער האָט מער נישט
אַרױסגעלאָזט פון די הענט און נגעזאָנט, אַז ער נעמט עס נישט
וי אַ שכר פאַרן באַהאַלטן, וויי? סיי-ווי װועט דער פּאַן היטנער
נישט קענען מער ביי אים בלייבן װי אַ מעת-לעת... שפּעטער
װועט ער מוזן זען אים, דעם פּאַן היטנער, אַרויספירן ערנעץ, ער
זאָל קענען אָנקומען אין שטאָט אַרין. אין שטאָט אין נישט
אַזױ נעפערלעך, וי דאָ אין דאָרף, ווו איינער ווייסט װאָס עס
קאָכט זיך ביים צווייטן אין טעפּל און װו עס דרייען זיך אַרום
אַ סך מופרים, װאָס לאַשטשען זיך אויף אַ גריננן גראָשן און
האָבן פאַרקויפט די נשמה צום טייוול. דאָס פּוױיער? האָט נע-
פרענט דעם פּאַן היטנער, צי ער האָט אַ באַקאַנטן פּאַליאַק אין
שטאָט, און ר' ירחמיאל האָט זיך מיטאַמאָל דערמאָנט אין נור-
סקין, װאָס האָט געװװווינט אַזויפי? יאָרן מיט אים צוזאַמען
אין דאָרף.
ביינאַכט, בעת ר' ירחמיאל האָט זיך געלאָזט מיט יולעקן וויי-
187
טער אין וועג אַריין, האָט דאָס פּױיער? מיט אַ סך תמימותדיקער
כיטרעקייט אים איבערגעפרענט, צי די פּאַפּיראָסן-פּושקע איז
טאַקע פון זילבער און ער האָט אים צו פאַרשטיין געגעבן, אַז צו
דער פּושקע דאַרף ער זייער נויטיק האָבן דאָס בורשטינענע צי-
גאַרן-שפּיצל, בלית-ברירה האָט אים ר' ירחמיא? אַװעקגענעבן
דאָס ציגאַרן-שפּיצל, װאָס ער האָט זשעדנע און שנעל, װי ער
װאָלט מורא געהאָט דער פּאַן היטנער זאָל נישט אַמאָל חרטה
האָבן, אַרױיסגעכאַפּט פון זיינע הענט...
עס האָט שוין אָנגעהויבן צו גרויען, ווען ר' ירחמיא? האָט
זיך קוים מיט צרות צונעשלעפּט אין שטעטל אַרײן צו גורסקין,
װאָס האָט זיך זייער פאַרװונדערט, ווען ער האָט אים דערזען.
גורסקי האָט זיך דערשראָקן, װי ער װאָלט דערזען וועמען פון
יענער וועלט, אָבער באַלד האָט ער זיך צוזאַמענגענומען, זיך נע-
שטאַרקט און אויף זיין קיילעכדיק-פאַרשלאָפן לבנה-פּנים האָט
זיך באַװיזן מיטאַמאָל אַ ניכטערן-פריידיקער שמייבל, געמישט
מיט מורא און זאָרג. ער איז נגעווען איבערנעטריבן-העפלעך, כדי
צו פאַרשטעלן זיין ערשטע נישט-צופרידנקייט. ער האָט באַלד
אַריינגעלאָזט דעם פּאַן היטנער און יולעקן צו זיך אין שטוב,
ווו דער שלאָף איז געלענן אין אַלע ווינקעלעך. נורסקי האָט נע-
זאָגט, אַז ער האָט געהאַט עפּעס אַ פאָרגעפיל, אַז ער װעט נאָך
זען אַמאָל דעם פּאַן היטנער און עס זעט אויס, אַז דאָס נעפיל
האָט אים נישט פאַרפירט... דאָס ווייב, די פּאַני סטעפא, װאָס
איז נעשלאָפן אין פינסטערן אַלקערל, איז שוין אויך געווען אויף
און זי האָט אַרוױיסגעשריגן מיט איר טרילנדיק-דין, היסטעריש
קולעכל, אַז זי מוז זען די געקומענע --- זי מוז זיי שוין זען מיט
די איינענע אוינן און זיי זאָלן אַריײינקומען צו איר.
-- אָ, יעזום קאַכאני.. יעזוס הייליקער!.. יעזוניהן.. - -
האָט זי זיך באַגאָסן מיט טרערן, ווען זי האָט דערזען יולעקן און
זי האָט געמאַכט אַזעלכע קולות, אַז דער מאַן, װאָס האָט מורא
געהאַט די שכנים זאָלן נישט דערהערן, האָט געמוזט צושפּרינ-
גען צו איר און זי באַרואיקן.
אָבער ס'האָט װײיניק געהאָלפן זיין באַרואיקן זי --- זי האָט
איצט איננאַנצן נישט מורא געהאַט פאַר גאָרנישט, זיך אינגאַנצן
158
נישט גערעכנט מיט דעם, אַז מענטשן קענען נאָך הערן יו זי
האָט כסדר הויך באַװיינט יולעקן;:
-- אָרימער יתום!... -- האָט זי געהעשעט -- אֶרִים
קינד!... קום נאָר אַהער צו מיר, װעל איך דיך אַרומנעמען און
צודריקן צו זיך!;.. כ וועל דיר זיין 8 מאַמע!..
זי איז איצט זייער נוט נגעווען, איבערנעטריבן גוט און זיך
איננאַנצן געשמאָלצן פון נוטסקייט. און װאָס מער זי האָט
אַרױסנעװויזן װאַרעמקײיט און פריינטלעכקייט די געקומענע --
אלץ מער האָט זי זיך אַליין איבערנענומען מיט דער אייגענער
נוטסקייט, אַז זי האָט אַזש אויף זיך אַליין רחמנות באַקומען צו-
ליב דעם, װאָס זי איז אַזױי נוט... זי איז נעלענן אין בעט, צונע-
דעקט מיט אַ באַרג מלבושים און זי האָט זיך אַלעמאָל פאַרגעסן
און אויסגעשטרעקט די האַלב-נאַקעטע הענט פון אונטערן צו-
דעקעכץ, אָבער זיי באַלד שנעל צוריקגעכאַפּט צוליב בושה, װאָס
אַ פרעמדער מאַנספּערשױן איז נעשטאַנען לעבן איר. די שטוב
האָט זי שוין אַפּנים לאַנג נישט אויפנערוימט, וויי? ס'איז דאַ
געווען זייער אָפּנעלאָזן און ס'איז נישט נעבליבן מער קיין זכר
פון דער אַמאָליקער ריינקייט, װאָס איז שטענדיק געווען ביי די
גורסקיס אין דער היים. דאָס קלאַװיר, װאָס האָט פאַרנומען
כמעט די גאַנצע דירה, איז נעשטאַנען פאַרקלעפּט מיט פינגער-
פלעקן און ס'האָט אָנגעוווירן פון דער אַמאָליקער חשיבות. ס'איז
דאָ געווען קאַלט און דער פּראָסט האָט מיט דיקן אייז פאַרקאָ-
װועט די שויבן, װאָס זענען געווען פאַרשטופּט מיט שמאַטעס.
אין פאַס איז דאָס װאַסער געווען פאַרפרוירן. אויפן טיש האָט
זיך געװאַלגערט עפּעס אַן אַלט, פאַרדאַרט שטיק? ברויט און
ביים אייוועלע איז נעלענן אַש אויף דער פּאָדלאָנע מיט עטלעכע
נישט-דערברענטע שפּענער האָלץ, װאָס האָבן געשטאַמט פון אַ
צעבראָכן מעבל-שטיק.
קודם-כ? האָט גורסקי גענעבן די געקומענע עפּעס צו עסן,
אַרױסגענומען אַביסל מאַרמעלאַדע פון שענק? און זיך געשטעלט
מאַכן אַ פייער, כדי אָנצווואַרעמען אַביס? איבערגעשטאַנענע
זופּ. אינאיינוועגס װעט זיך דער פּאַן היטנער מיט יולעקן אִנ-
װואַרעמען ביים פייער,. נורסקי, איננאַנצן אַ צענומענער, האָט
נישט געוווסט װאָס פריער צו טאָן. דאָ האָט ער געהאַלטן אין
159
באַרואיקן דאָס ווייב, װאָס האָט כסדר עפּעס נעפּלאַפּלט; דאָ
האָט ער געװאָלט װאָס מער פריינטשאפט און מיטנעפיל אַרױיס-
ווייזן די נעסט און דאָ האָט ער זיי כסדר אונטערנעטריבן, זיי
זאָלן װאָס ניכער אָפּעסן, ווייל מען דאַרף אַ טראַכט טאָן פאַר
זיי אַ באַהעלטעניש. דער עיקר דארף מען אייסזוכן אַ באַהעל-
טעניש פאַר היטנערן, ווייל יולעקן דאַרף מען נישט אויסבאַ-
האַלטן. ער װעט זאָגן אויף אים, אַז ס'איז זיינס אַ ברודערס אַ
קינד, װאָט איז געקומען צו אים פון דאָרף.
גורסקי האָט זיך נגעאיילט צו דער אַרבעט אין טאַרטאַס,
ווו ער איז נאָך אַלץ געווען געהילפס-בוכהאַלטער און ווו מען
האָט געקוקט אויף אים קרום און אים כסדר געװאָלט משלה
זיין צוליב דעם, װאָס ער איז געווען אָנגעשטעלט אַמאָל ביי יירי"
שע באַלעבאַטים. דער טאַרטאַק איז שוין איצט נגעווען אין דיי-
טשע הענט און די יידישע באַלעבאַטים האָט מען צוזאַמען מיט
נאָך יידן געשאָסן אויפן יידישן בית-עולם. פון גורסקין האָט
מען אין טאַרטאַק געװאָלט פּטור ווערן, און איינענע חברים, פאַ-
ליאַקן, האָבן אונטער אים גענראָבן און אים צוגעהאַלטן, אַז ער
איז אַ , יידישער פּאַכאָלעק". ער האָט מורא געהאַט, אַז אַ ליאַדע
טאָג זאָל מען אים נישט ערנעץ פאַרשיקן און באשלאָסן אַלֵיין
אַװועקצוגיין פון דער אַרבעט און אויסזוכן זיך עפּעס אַנדערש
װאָס צו טאָן.
ס'איז געווען אַ גרויסע איינשטעלעניש פאַר גורסקין אויס-
צובאַהאַלטן ביי זיך היטנערן -- ער האָט דערפון געוווסט. רי
שכנים זענען אָפּט צו אים אַריינגעקומען אוז אויסנערעדט אַפ-
דאָס בייז אויף יידן, זיך געפרייט מיט דעם, װאָס סוף-כל-סופף
װעט מען פון די יידן פּטור ווערן. זיי האָבן גענוג געטרונקען
דאָס פּוילישע בלוט. דער עיקר האָט גורסקי זיך געשראָקן פאַר
דעם יונגן פּאָרל, װאָס איז אָפט געקומען צו אים הערן סטעפאַן
זינגען און שפּילן אויפן קלאַוויר. דעם פּאָרפּאָלק איז איצט זייער
גוט גענאַנגען און זיי זענען פּשוט אויפגעריכט געװאָרן. דאָס
ווייב, װאָס האָט נעענדיקט אַ פֹּאֶר קלאַסן נימנאַזיע, האָט זיך
געהאלטן פאַר אַ נגרויסער אינטעלינענטקע און אויך פאַר אַ גרוי-
סער קענערין אויף מוזיק. זי האָט נעטאָן אַ נרויסע טובה דעם
מאַן, װאָס זי האָט חתונה געהאַט מיט אים און פאַרלאַנגט פון
.0
אים פון שענסטן און בעסטן. בעת סטעפאַ האָט נעזוננען, זענען
זיי ביידע זייער שטייף און אָננעצוינן-:חשיבותדיק נעזעסן, מעשה-
מבינים זיך צונעהערט צום זיננען און נדלותריק, בלוין מיט עט-
לעכע געציילטע ווערטער אַרױסנעזאָנט זייער מיינונג. דאָס נאַנצע
רעדל האָט נגעפירט דאָס ווייב און זי האָט געלערנט דעם מאן
! זיך אַזױ צו פירן. זיי זענען געווען אױיסנעפּוצט אין עסיק און
אין האָניג און אין זייער שטוב האָט זיך געפונען פון כל-טוב.
די שטובן זייערע זענען איבערנענאַנגען פון יידיש האָב און-
גוטס, װאָס דער מאַן האָט אָננערויבט ביי פאַרשירענע ,אַק-
ציעס". איינמאָל האָט נורסקי אויפן ווייב דערקענט זיין אַמאָלי-
קּער באַלעבאָסטעס פּערזיאַנער מאַנט?, װאָס איז געווען צו-לאַנג
אויף איר און אַרומגעשוװוומען אויף איר ברעטלדיק-האַרטן נוף...
גורסקי האָט דורכדעם זיך אַ היפּש ביס? מישב געווען, װו
אויסצובאַהאַלטן דעם פּאַן היטנער און צום סוף באַשלאָסן, אַז
דאָס בעסטע וועט זיין, ער זאָל אים פאַרשטעק! הינטער דער אַל-
טער און גרויסער שאַפע, װאָס איז געשטאַנען אין פינסטערן אַל-
קערל. די שאַפע האָט פאַרנומען כמעט די נאַנצע װאַנט און אויף
דעם שטיק? אָרט, ווו די שאַפע דערגרייכט נישט, װעט ער ביי-
נאַכט, ווען ער װעט קומען צוריק פון דער אַרבעט, צובויען אַ
ווענטל. עס װועט קיינעם נישט איינפאלן, אַז די שאַפע שטייט
נישט אויף קיין װאַנט און אַז עס געפינט זיך ער הינטער איר,
דאָרט, אין דעם באַהעלטעניש, װעט היטנער מוזן פאַרברענגען
די טענ און אויף ביינאכט װעט ער קענען פון דאָרט אַרױס, כדי
אויסצונלייכן די ביינער.
עז
אַז ר' ירחמיאל האָט זיך סוף-כל-סוף נעפונען הינטער דעד
שאַפע, האָט ער געדאַנקט דעם באַשעפער, ווייל ער האָט נעבענקט
נאָך אַביסעלע מנוחה. ס'האָט זיך אים געדאַכט, אַז ער װעט זיך
דאָ קענען פריי באַװענן, אָבער ער האָט באַלד דערזען, װאָס פאַר
אַ ביטערן טעות ער האָט נעמאַכט, ווייל ער האָט נישט געקענט
אפילו אויסציען די מידע ביינער און ער איז שטיין געבליבן
איינגעפּרעסט וי אין אַן ענגער שטייג, װוי אין אַ פּולאַפּקע, פון
װאַנען עס איז נישטאָ קיין צוריק. ער האָט מיטאַמאָל דערפילט,
141
אַז די וועלט האָט זיך פאַר אים פאַרמאַכט און ס'האָט זיך אים
געדאַכט, װי ער װאָלט לעבעדיקערהייט. באַגראָבן געװאָרן. ער
האָט מיט די אוינן אָננעהויבן צו זוכן אביס? פוכט, װי אַ
טרינקנדיקער, װאָס װוי? כאַפּן אַביס? לופט. די נאַנצע צייט האָט
ער געמוזט שטיין אויסנעשטרעקט און זיך נישט געקענט אויס-
בייגן נישט אויף דער זייט און נישט אויף יענער. ס'איז אים ענג
געװאָרן אין האַלז, ווייל ער האָט זיך בשום-אופן נישט נעקענט
פאָרשטעלן, אַז ער װועט דאָ קענען אויסהאַלטן אפילו איין ואָך.
איצט, אַז ר' ירחמיאל האָט זיך נעפונען הינטער דער שאַ-
פע, האָט ער ערשט דערפילט, װוי צעבראָכן און אויסנעשעפּט ער
איז. די נאַנצע צייט, װאָס ער האָט זיך נעשלעפּט אויפן וועג,
האָט ער דאָס נישט נעשפּירט. עפּעס אַ כוח האָט אים געיאָגט
פאָראויס. אָבער איצט האָט ער מיטאַמאָל דערפילט װוי די פיס
זענען ביי אים אָפּנענומען. עס האָט אים נעצוינן צו דער ערד
און עס האָט זיך אים געדאַכט, אַז אַ ליאַדע רגע ברעכט ער צו-
זאַמען, מער קאָן ער שוין נישט, דאָס ביס? כוחות עקט זיך ביי
אים. דאָ, הינטער דער בלינדער און פינסטערער װואַנט פון דער
שאַפּע, װאָס אָטעמט אויף אים מיט אַ טוכלעם און פראָסטיק-
קאַלטן ריח, װעט ער אויסניין --- אויסניין פאַרלאָזן און איינער
אַליין. ער האָט אָנגעהויבן צו ציילן די רגעס און די מינוטן, װאָס
האָבן זיך נעצוינן װוי אַן אייביקייט. איין באַנער האָט ער גע-
האַט: עס זאָל שוין װאָס גיכער נאַכט ווערן און נורסקי זאָל קו-
מען צוריק פון דער אַרבעט. ער מוז אַראָפּציען אַביס? די שיך,
װאָס זענען אים צונעקלעפּט צו די אָפּנעפרוירענע פיס. אָבער
ווער ווייסט צי ער װעט קענען אַראָפּנעמען די שיך --- די פיס
זענען ביי אים אויפגעשװאָלן און טאָפּלט נרויס. קיין װייטאָק
פילט ער נישט אין זיי, זיי זענען ביי אים וי אָפּנעשטאָרבן.
ר' ירחמיאלן האָט אָנגענומען מיטאַמאָל אַ זאָרג ווענן איי-
ניקל. װאָס איז מיט אים געװאָרן? פון דער שטוב הערט מען
נישט אפילו קיין שאָרך, בלויז טיילמאָל הערט מען אַ קרעכץ פון
בעט. דאָס דרייט זיך זיכער איבער די פּאַני סטעפא, װאָס האָט
א טבע צו שלאָפן ביז אינמיטן טאָג אַריין, פון איין זייט אויף
דער אַנדערער. ר' ירחמיא? איז זייער צופרידן געווען, בעת ער
האָט געהערט וי די פּאַני סטעפאַ הויבט זיך אויף פון געלעגער.
142
ס'איז אים עפּעס היימלעכער געװאָרן. סטעפאַ האָט אים טאַקע
באַרואיקט, אַז יולעק שפּילט זיך מיט אַ קינד פון שכן, װאָס איז
היינט נישט גענאַננען אין דער שקאָלע. פון אָנהױיב האָט זיך יו-
לעק נישט געװאָלט שפּילן און מען האָט אים לאַנג נעמוזט צו-
רעדן, ביז ער האָט באַקומען די דרייסטקייט. פון סטעפאַס זינ-
גענדיק-טרילנדיק קולעכל, װאָס איז דערגאַנגען צו אים איבער
דער שאַפע, איז אים אַביס? היימישער געװאָרן און די צייט האָט
זיך אַביס? ניכער נערוקט. אָבער דאָס קול, װאָס איז נעקומען צו
אים, האָט אָפּנעקלונגען וי פון אַן אַנדערער וועלט און האָט זיך
צו אים אַראָפּנעקײקלט, וי אין אַ נרוב אַרין. ס'האָט זיך אים
אָנגעהויבן צו דאַכטן, אַז ער נגעפינט זיך שוין זייער לאַנג דאָ...
שפּעטער איז די פּאַני סטעפא ערנעץ אַװעק און דער רויך
פון אייוועלע האָט אָנגעפילט די נאַנצע שטוב און אַריין צו אים
הינטער דער שאַפע. ער האָט געהערט, װוי עס פאַלט עפּעס אַרױס
פון אויוון און ער איז זיכער נגעווען, אַז עס װעט אויסברעכן אַ
שרפה. עס האָט אים אָנגעהויבן צו שטיקן אין האַלז און ער האָט
געפילט װוי ער פאַלט אַריין אין אַ הינער-פּלעט. פון דעם פראָסט,
װאָס איז געווען הינטער דער שאַפּע און פון דעם רויך, װאָס איז
אַריינגעקראָכן אין אַלע ווינקעלעך, האָט זיך אים פאַרמישט אין
קאָפּ. ער האָט באַקומען שטאַרקע היץ. עס האָט אים אָננעהויבן
צו װאַרפן אין קדחת.
ביינאַכט, אַז נורסקי איז אַהיים נעקומען און ער האָט פאָר-
זיכטיק גערופן ר' ירחמיאלן, האָט אים קיינער נישט געענטפערט.
נורסקי איז שטאַרק באַזאָרנט געװאָרן און ער האָט אַזױ לאַננ
גערופן דעם פּאַן היטנער, ביז ער האָט דערהערט אַ שטילן קרעבץ.
ער האָט באַלד פאַרשלאָסן נוט די טיר און אַרױסגענומען ר'
ירחמיאל'ן פונם באַהעלטעניש. ר' ירחמיא? איז נעווען ערנסט
קראַנק און איננאַנצן אָפּנעשװאַכט. מען האָט אים געדאַרפט ראַ-
טעווען, ניין רופן עמיצן צו אים, אָבער ס'איז געווען אַ סכנה צו
ברענגען אַ דאָקטאָר. גורסקי האָט זיך געטראַכט, אַז פאַרפאַלן,
זאָל זיין װאָס עס דאַרף זיין, אָבער ער װועט מוזן האַלטן היטנערן
אַ פּאָר טענ אין בעט, ביז עס װועט אים בעסער ווערן. עס איז
טאַקע אַ גרויסע איינשטעלעניש פאַר די שכנים -- אָבער ס'איז
נישטאָ קיין אַנדערע ברירה. מען װעט מוזן האַלטן כסדר פאַר-
148
שלאָסן די טיר, ס זאָל הייסן, אַז קיינער איזן נישטאָ אין
דער היים...
אין עטלעכע טעג אַרום איז טאַקע ר' ירחמיאלן בעסער נע-
װאָרן, די היץ איז אים אַראָפּגעפאַלן, אָבער ער האָט נעפילט, אַז
די כוחות לאָזן זיך אים אויס און דער סוף איז נאָענט. ער איז
שוין געשטאַנען ווייטער במשך פון די טעג הינטער דער שאפע.
ער איז געשטאַנען דאָ אַזױ לאַננע װאָכן און חדשים. איצט איז
דאָ שטאָק-פינסטער געווען, וי אין אַ נגרוב, ווייל נורסקי האָט
צוגעשטעלט דאָס ווענטל. גרויסע שפּינען האָבן זיך אויף פעדים
אַראָפּנעלאָזט פון די ווענט און אים אָנגערירט מיט די לאַננע,
האָריק-ווייכע און בוינגעוודיקע פיס. עס האָט זיך אים נעדאַכט,
אַז די שפּינען וועלן אים סוף-כל-סוף פאַרוועבן אין זייערע נעצן,
וי אַן אַלט שטיק מעבל, װאָס שטייט דאָ אומכאַווענלעך...
ביינאַכט, אַז ער איז אַרױס פון באַהעלטעניש און זיך גע-
ליינט אויף זיין אויסנעבעט נגעלענער אויף דער ערד, האָט ער
אויסגעצוינן אַביס? די פאַרשטייפטע און שטאַרע אברים און
פאַרזיכטיק באַטאַפּט מיט די הענט זיין צעװייטאָקטן גוף. די פיס
זענען שוין געווען ביי אים װוי שטעקנס און דאָס פּנים אייננע-
פפלךהויל בקויזע ביינער.: ער האט זיך פאר זיך אליין דשרן
שראָקן. ער האָט בשום-אופן נישט געקענט אַנטשלאָפן ווערן אין
די נעכט און ער האָט כסדר געקלערט פון דער היים און פון דעם,
װאָס איז לעצטנס פאָרגעקומען. טיילמאָל האָט ער אַליין נישט
גענלויבט, אַז דאָס אַלץ זאָל אמת זיין, װאָס ער האָט דורכגע-
לעבט... ס'איז אוממענלעך, אַז אַ מענטש זאָל דאָס אַלץ דורכ-
מאכן און צום סוף בלייבן לעבן!... ס'האָט זידך אים געדאכט, אַז
ער האָט אויסטערלישע חלומות און ער האָט זיי געפּרװוט צוּ
פאַרטרייבן פון זיך. ער האָט כסדר געזען, וי מען טרייבט זיין
ווייב און זיין שנור, די יפתיתואר, צום נרוב.. ער האט זיך נישט
געקענט מער איינהאַלטן און הויכע קרעכצן האָבן זיך פון אים
כסדר אַרױיסגעריסן, װאָס האָבן געוועקט די שטילקייט פון. דער
נאַכט. אַ סך מאָל האָט ער אָננגעהויבן הויך צו העשען און די
טרערן האָבן זיך אים אָן אויפהער גענאָסן.
--- אוי, רבונו של עולם... -- האָט ער געהעשעט -- װאָס
טוט זיך דאָ?!;.; אַ וועלם וושרט חהוב!.. געוואלה!.:
144
דאָס העשען און דאָס קרעכצן זיינס האָט אויפגעוועקט די
גורסקיס און זיי האָבן זיך איבּערגעשראָקן געפרענט, װאָס איז
געשען. ער האָט איינגעהאַלטן דעם אָטעם, נאָרנישט געענטפערט
און זיך באַמיט מער נישט אַרויסצונעבן קיין קול? פון זיך, אָבער
עס איז אים נישט געלונגען. ער האָט שוין מער קיין כוח נישט
געהאַט זיך צוֹ באַהערשן. װוי אויסגעמוטשעט און אױיסנעשעפּט
ער איז נישט געווען פון שטיין אַ נאַנצן טאָנ הינטער דער בלינ-
דער און פינסטערער װאַנט און װוי ער האָט נישט געבענקט נאָך
דער מינוט, ווען ער װועט זיך קענען אויסציען אויפן נעלענער
און באַלד אַנטשלאָפן ווערן האַרט, וי אַ שטיין, האָט ער אין די
נעכט נישט געקענט צוטאָן קיין אוינ. ער האָט נאָכאַנאַנד גע-
קלערט פון אייניקל. װאָס װעט זיין מיט יואלעקן? -- האָט ער
דאָס אייניק? נאָך אַלץ אפילו אין דער מחשבה אָנגערופן מיטן
יירישן נאָמען. פון אָנהויב, אַז יואלעק האָט זיך מיט אים אויפן
וװועג נעשלעפּט, האָט ער זיך געטוליעט צו אים, געווען אָנגע-
בונדן אין אים, אָבער איצט איז ער געװאָרן צוריק דער זעלבער
װאָס אַמאָל. ער האָט שוין ווידער אָן אַ שיעור נויאישע חברים,
מיט וועלכע ער שלעפּט זיך אַרום איבער נאַנצע טענ און ער
װאַקסט אַװעק פון אים, דעם זיידן, װאָס לינט פאַרשטעקט הינ-
טער א װאַנט.. עס האָט זיך אין אים צוריק דערװעקט דער
אַמאָליקער יולעק און ער האָט דעם זיידן נעטאָן צולהכעיס,
פּונקט װוי אַמאָל אין דער היים. טיילמאָל? ביינאכט, ווען ר'
ירחמיאל איז אַרױס פון באַהעלטעניש און ער האָט זיך מיט
ליבשאַפט דערנענטערט צום אייניק?, האָט יולעק אָפּנעװאָנדן פון
אים דעם בליק און זיך צום סוף איננאַנצן אָפּנעקערט פון אים,
ער האָט זיך געלאָזט פּיעשטשען פון סטעפאַן, װאָס האָט קיינ-
מאָל נישט נעפילט דעם באַריר פון קינדערישע הענטלעך, זיך
צונעבונדן צו איר. איינמאָל, בעת ער האָט יולעקן אָנגערופן
, יואלעק", איז ער אַזש רויט נגעװואָרן פון כעס און זיינע העל-
בלאַסע אוינן זענען איננאַנצן ווייס געװאָרן.
-- כ'הייס יולעק!... -- האָט ער ווילד און מיט רציחה
אַ געשריי נעטאָן -- און כ'האָב פיינט, אַזן מען רופט מיך
יואלעק!...
ר' ירחמיאל האָט בפירוש נעזען, אַז דאָס קינד שעמט זיד
149
מיט אים, דעם זיידן, װאָס מוז זיך פאַרשטעקן הינטער אַ שאַפע
און װאָס איז אַזױ שוואך און נעבעכדיק. ער שעמט זיך מיט דעם
זיידנס שפלות און געפאַלנקײט, ער פילט אַן עק? דערצו און וויל
מיט דעם קיין שום שייכות נישט האָבן,.. לכתחילה האָט ער אויף
דעם זיידן רחמנות נעהאַט, אָבער ביסלעכווייז איז דער רחמנות
איבערגענאַנגען אין אַ שנאה. ער האָט אַזױ ווייט געזוכט אֶנצו-
טאָן דעם זיידן ענמת-נפש, אַז ער האָט איינמאָל פאַרן שלאָפן
ניין נעזאָנט הויך , פּאַציעזש? און זיך איבערנעצלמט..,
כאָטש די טענ זענען פאַר ר' ירחמיאלן נגעווען אַ נגרויסע
פּלאָנ, זענען אויך די נעכט נעווען פאַר אים אַן אָפּקומעניש.
דווקא דעמאָלט, ווען ער האָט זיך נעװאָלט אָפּרוען אַביס?, זענען
די מחשבות געקראָכן אין זיין מידן מוח און אים נישט אָפּנע-
לאָזט. ער האָט געפילט וי די הונגעריק-ווילדע מייז נליטשן זיך
אַלעמאָל איבער אים פאַרביי און באַלאַגערן דאָס שענקל מיט
אַזאַ הפקרות און חוצפּה, נלייך זיי װאָלטן דאָ געווען די איינ-
ציקע באַלעבאַטים. ער האָט געהערט יעדן סקריפּ און יערדן שאָרך,
װאָס איז געקומען פון דעם בעט, ווו די גורסקיס זענען געשלאָפן.
שוין עטלעכע מאָל האָט די פּאַני סטעפא נעװועקט נורסקין אינ-
מיטן דער נאַכט און נעהאָט צו אים טענות, װאָס ער איז נישט
צו איר קיין מאַן. היטנער איז מיד פון בייטאָג און ער שלאָפט...
תחילת האָט זי זיך נעלאָזט באַרואיקן פון נורסקין, אָבער שפּע-
טער האָט זי אַלץ גרעסערע טענות געהאַט, װאָס צוליב דעם ייד
האָט זי דער מאַן אויפנעהערט ליב צו האָבן און זי האָט זייער נע-
וויינט. אַז בכלל איז דער ייד אַן אָנשיקעניש! װאָס האָט ער זיך
דאָס אָנגעזעצט אויף איר? ואָס װוי? ער פון איר לעבן האָבן!
פון אֶנהויב האָט זי נעמיינט, אַז דאָס אַלץ אין בלויז אויף אַ
קורצעך צייט אָבער איצט זעט וי אוז' װועט מווזן חעם ייר כפרר
פּיאַסטעווען און ניאַנטשעןן...
די מחשבות זענען נישט נעווען איננאַנצן אירע איינענע,
ווייל זי האָט זיך כסדר גענונ אָנגעהערט מיט פיל שלעכטס וועגן
יירן פּון אירע שכנים און קודם-כל פון דעם יוננען פּאָרל, װאָס
איז צו די נורסקיס אָפּט אַריינגעקומען. ר' ירחמיא? האָט שוין
אפילו נישט נושא-חן געווען מער אין אירע אוינן מיט דעם, װאָס
ער האָט נישט געלאָזט בשום-אופן פאַרקויפן גורסקין דאָס קלאַ-
146
וויר. גורסקי האָט שוין מער אין טאַרטאַק נישט נעאַרבעט און
דער הוננער האָט זיך ביי זיי אין הויז באַזעצט מיט דער נאַנצער
תקיפות. אָפּטמאָל איז נישט געווען אפילו פון ואָס צו מאַכן
אביס? פּאָסנע זופּ און גורסקי האָט נישט נעקענט מער צוקוקן
וי דאָס איינענע ווייב הוננערט. דאָס לערנען האָט שוין אפילן
די פּאַני סטעפא אויפנענעבן, אָבער זי האָט נאָך אַלץ נעזונגען
און נעשפּילט אויפן קלאַװויר. האַלבע טעג האָט ר' ירחמיא? נע-
הערט הינטער דער װאַנט איר טרילנדיק-דין קול, װואָס האָט
אויסגעציקלט פּונקט די זעלבע פֹּאַר לידער, װאָס אַמאָל אין דאָרף.
אַ סר מאָל האָט זיך אים טאַקע נעדאַכט, אַז ער נעפינט זיך אין
דאָרף און אַלֶץ איז װוי ס'איז געווען אַמאָל. ער האָט שוין די לו-
דער נעקענט פון אויסנװייניק און זיי זענען אים נגעקראָכן פון
האַלז. די פּאַני נורסקאַ האָט זיך שטאַרק קעגנגעשטעלט, ווען זי
האָט בלויז געהערט, װאָס דער מאַן קלערט צו טאָן מיטן קלאַ-
וויר און זי האָט אָנגעהויבן הויך צו שלוכצן און צו ספּאַזמירן.
און אַז ר' ירחמיא? האָט אַרױיסגענומען דאָס לעצטע, װאָס ער
האָט נאָך פּאַרמאָנט, דעם נאָלדענעם זיינער, װאָס ער האָט באַ-
קומען צו דער חתונה פון זיין שווער און געשטופּט נורסקין אין
דער האַנט אַריין -- האָט סטעפאַ אים געדאַנקט מיט אוינן, פול
װאַרעמקײט און טרערן. װוי איר שטיינער איז, איז זי אַרייננע-
פאַלן אין נרויס התפּעלות און געװאָלט אַרומכאַפּן היטנערן
קושן. אָבער דאָס האָט נעדויערט בלויז איין טאָג און באַלד האָט
זי זיך צוריק נעביטן. פון דער נוטסקייט, װאָס זי האָט אַרויס-
געוויזן צו דעם פּאַן היטנער פון סאַמע אֶנהויב, איז מער קיין
זכר נישט געבליבן. כאָטש אין די אוינן האָט זי אויף אים גאָר-
נישט גערעדט, האָט ר' ירחמיאל שוין צו-נוט געהערט, װאָס זי
רעדט אויף אים הינטער די פּלייצעס, דער עיקר ביינאכט, ווען
זי האָט נעמיינט, אַז ער שלאָפט.
איינמאָל פאַרטאָנס, האָט ר' ירחמיא? בפירוש געהערט
שיסן, װאָס איז באַנלײיט נעווען פון הויכע נגעשרייען און גע-
וויינען. ער האָט פאַרשטאַנען, אַז מען יאָנט ווידער די יידן אין
שטאָט און ער האָט זיך געקאָרטשעט פון װייטאָק, װוי ער װאָלט
אַלץ איבערנעלעבט אויף דער איינענער הויט. גורסקי איז דעם
טאָג אַהיים געקומען, אַ שווייגנדיקער און אַ פאַרמאַכטער אין
147
זיך. במשך פון דעם נאַנצן טאָג האָט ער פינסטער נעשווינן און
ר' ירחמיאלן נישט דערציילט קיין װואָרט. אבער ר' ירחמיאל
האָט געוווסט, אַז זיין שווייגן און זיין דריקן אין זיך, האָט אַ
שייכות מיט די שאָסן, װאָס ער האָט געהערט פאַרטאָגס. ער
וויל אים גאָרנישט זאָגן, כדי אים נישט צו קרענקן און נישט
צו פאַרשאַפן קיין װייטאָק. גורסקי האָט זיך קיין אָרט נישט גע-
קענט נעפינען און די מראה פון פּנים האָט זיך אים
פסחקר געביטן
גורסקי האָט נישט דערציילט וועגן נאָרנישט, אָבער ר'
ירחמיאל איז פון אַלץ געווויער געװאָרן דעם אַנדערן טאָנ אינ-
דערפרי פון דעם יוננן פּאָרפאָלק, װאָס איז אַריינגעקומען מיט
אַ שמחה און באַלד אויף דער שוועל איבערנעגעבן די בשורה:
--- שוין... עס קומט אונז אַ מזל-טוב!... מען איז שוין גאָט
זיי דאַנק פּטור געװואָרן פון דעם רעשט ביס? יידן! נעכטן האָט
מען די זשידעס אַרױיסנעטריבן פון אַלע לעכער... פון אַלע באַ-
העלטענישן... אויפן מאַרק האָט מען זיי געשלעפּט און ביינאַכט
אַוועקגעפירט צו דער באַן... די געװאַלדעס האָט מען נעהערט
פון װי װויט.. ר'האט דאך זיכער נעהערט6!..
דאָס ווייבל האָט זיך ברייט צעזעצט אויף אַ בענקל, פאַר-
לייגט איין פוס אויפן אַנדערן, אַראָפּציענדיק דאָס קורצע קליידל
איבער די אַנטבלויזטע קני און זי האָט כסדר געמינטערט סטע-
פאַן, זי זאָל עפּעס פאַר זיי פאָרזיננען. בשעת-מעשה האָט זי
פאַרצוינגן איין פּאַפּיראָס? נאָכן אַנדערן, װאָס זי האָט רויט באַ-
פּאַרבט מיט שמינקע און װאָס דער מאַן אירער איז נעווען אַ
בריה פאַר איר צו שאפן פון די דייטשן, מיט וועלכע ער איז גע-
ווען אַ גאַנצער שמעלקע.
ר' ירחמיאל האָט געהערט װוי נורסקי איז אַרױס פון שטוב,
נישט געקענט זיך מער צוהערן צו די רייד סיי פון דעם ווייבל
און סיי פון דעם מאַן, װאָס האָט זיך געהאַלטן אין איין באַרי-
מען, װאָס פאַראַ אויפטוער ער איז און װוי ער האָט דאָס ביי די
יידן צונענומען די זאַכן.
-- מען האָט באַדאַרפט אין זיי אַריינרעדן אין די זשיד-
קעס... אין די קאַנאַליעס... -- האָט ער זיך גערימט מיט אַביסל
אַ קוויטשיק-ווייבעריש און הייזעריקלעך-שמאַלציק קולעכל --
148
מען האָט זיי נעדאַרפט אויפקלערן, אַז זיי נייען סיי-ווי צום
טויט,,, און אפילו דעמאָלט האָבן זיי די זאַכן מיט גוטן נישט
געװאָלט אַועקגעבן!,.. אַ זשיד בלייבט שטענדיק א זשיד!..
ס'איז אַ פאַרשאָלטן בלוט...,
אַז גורסקי איז אַרױס פון שטוב, האָט נאָך דער מאַן אַרינ-
גערעדט אין סטעפאַן:
--- ביי עטלעכע פּאָליאַקן האָט מען געפונען יידן... --- האָט
ער נעזאָגט צו איר -- עס האָט נאָך אלץ נישט אויסנעלערנט
די אונזעריקע זיך אָפּצוטרײסלען פון דעם פאַרשאָלטענעם
פאָלק!... איצט װעט מען די אונזעריקע שיסן צוליב די
זשידעס!...
ר' ירחמיאל האָט דאָס אַלְץ געהערט הינטער דער שאַפע.
אַ סך מאָל איז דאָס ווייבל און דער מאַן נאָענט פון דער װאַנט
דורכגעגאַננען, ווו ער איז געלענן פאַרשטעקט, זיך אָנגעשלאָגן
אין דער שאַפע, נעווען אַזױ נאֶענט, אַז אים האָט זיך נעדאכט,
אַז זיי רירן זיך אָן אין אים און דאָס האַרץ איז אים נעבליבן
שטיין. ער איז נעווען זיכער, אַז דאָס פּאָרפאָלק ווייסט שוין, אַז
ער נעפינט זיך דאָ און זיי פירן מיט אים אַ וויסטע שפּיל... ער
האָט זיי טיילמאָל באַמערקט דורך אַ שפּאַרע אַזױ לעבעדיק און
אַזױ קלאָר, נאָר אויסצושטרעקן אַ האַנט און זיי אָנצורירן, און
וי געשיקט זיך עס, אַז זיי זעען אים נישט?... מן-הסתם מאַכן
זיי זיך, אַז זיי ווייסן וועגן נאָרנישט, כדי אויסצוציען די ווילדע
שפּיל? װאָס לעננער און כדי װאָס לעננער אים צו פּייניקן!...
זייער רייצן זיך מיט אים האָט אים דאָס לעצטע ביס? געזונט
געקאָסט. דאָס ערנסטע איז נגעווען דער הוסט, װאָס האָט אים
פּונקט דעמאָלט זייער שטאַרק נעדושעט. ער האָט נעהערט וי
דער מאַן האָט נערעדט לאַננ און נעדיכט מיט זיין שמאַלציק-
הייזעריקלעך, אַביסל ווייבעריש קול און װוי ער האָט זיך בשעת-
מעשה נעקוילערט ניך איבער דער דירה און געמאַכט פאַרשידע-
נע צװאַניאַקיש-לאָבוזערסקע תנועות. אַז דאָס ווייב האָט גענו-
מען רעדן, איז ער מיטאַמאָל שטום געבליבן און איר אַלץ פּאָטאַ-
סקעוועט, כאָטש דער גאַנצער אויפטוער איז ער געווען און ער
איז נגעווען אויסגעקאָכט מיט די דייטשן.
סיי דאָס שנעלע קוילערן זיך פונם מאַן איבער דער דירה,
149
סיי דאָס נגעדיכטע רעדן זיינס און דאָס פּלוצימדיקע שטום-
בלייבן, ווען דאָס ווייב איז אים אַרײינגעפאָרן אין די רייד, האָט
ר' ירחמיאלן איננאַנצן אויפנגעטרייסלט, אַז ער האָט נגעמיינט, ער
וועט עס נישט אויסהאַלטן און אַ ליאַדע מינוט אויסשטופּן דאָס
ווענטל? און אַ געשריי טאָן:
-- יאָ, איך בין דאָ!... נעמטץ מיך!... װאָס דאַרפט איר זיך
מיט מיר אַזױ לאַנג רייצן!... ס'איז מיר אַלץ איינס!... ס'לעבן
איז מיר סיי-ווי נישט ניחאן...
ר' ירחמיאל האָט נעפילט, אַז פּונקט װוי ער שטייט דאָ נע-
שפּאַנט, זיצט די פּאַני סטעפא דאָרט אויף יענער זייט אין איין
מורא. זי ציטערט איננאַנצן, בעת זי הערט אַזעלכע רייד, אַז מען
שיסט די פּאַליאַקן, װאָס האָבן אויסבאַהאַלטן יידן. זיי זאָגן
איר דאָס, כדי זי צו פאָרשן און זיך צו פאַרזיכערן, אַז ער גע-
פינט זיך דאָ. זי װועט נישט אויסהאַלטן און זיי זיכער אַלץ דער-
ציילן! מן-הסתם קלערט זי זיך, אַז זיי דערציילן איר דאָס אַלֵץ,
וויי? זיי ווייסן, אַז אויך זי באַהאַלט אויס אַ ייד...
אַ שטיין איז ר' ירחמיאלן מיטאַמאָל אַראָפּ פון האַרץ, ווען
ער האָט נעהערט, אַז דאָס פּאָרפאָלק קלייבט זיך סוף-כ?-סוף צו
גיין. ער האָט געזען דורך דער שפּאַרע, וי דאָס ווייב טוט אָן אַ
פּערזיאַנער פוטער-מאַנטל?, װאָס אין אים אַזױױי גוט באַ-
קאַנט געווען... |
בעת פּטעפאַ אין נעבליבן אַליין אין שטוב, האט הר'
ירחמיא? געהערט, װוי זי האָט אָנגעהויבן מיטאַמאָל אַרומצופלאַ-
טערן אַזױ צעשראָקן און אומבאַהאָלפן פון איין ווינק? צום אַנ-
דערן, פּונקט װי אַ פאַרבלאָנדזשעטער פוינ?, װואָס פליט דורך
אַ פענסטער אַרין אין אַ פרעמדער שטוב און קלאַפּט זיך אָן מיט
די פלינעלעך אין אַלע וװענט. עס האָט געדויערט אַ לאַננע צייט
ביז זי איז אַביסל געקומען צו זיך און זיך באַרואיקט.
װאָס איז אָבער נעווען די פּעולה פון איר באַרואיקן זיך,
| אַז דאָס פּאָרפאָלק האָט ערשט איצט אָנגעהויבן צו איר צו קןו-
מען כמעט יעדן טאָג און כסדר אין איר אַרײיננערעדט. א סך
מאָל האָט זיך צו זייערע רייד אויך צונעהערט יולעק, װאָס איז
פּונקט געווען אין שטוב. דאָס האָט ביי ר' ירחמיאלן אויסנע-
צאַפּט דאָס גאַנצע ביסל חיות, ווייל ער האָט זייער נישט געװאָלט,
150
אַז דאָס אייניק? זאָל זיך צו אַזעלכע רייד צוהערן. ר' ירחמיאל
איז דעמאָלט געשטאַנען אַזױ אָנגעשפּאַנט, אַז ער האָט אַזש איינ-
געהאַלטן דעם אָטעם, מען זאָל קיין פּיפּס פון אים נישט הערן.
אַז ער האָט נעהערט ערנעץ אַ קרעכץ אָדער אַ שאָרך, האָט זיך
אים באַלד אויסגעוויזן, אַז עס קומט פון אים און אַז ער איז שוין
פאַרלוירן די גאַנצע זאָרנ איז ביי אים געווען דאָס אייניקל,
װאָס האָט זיך פון אים שוין איננאַנצן אָפּנעקערט און מיט אים
קיין מגע-ומשא נישט געװאָלט האָבן, אַזעלכע רייד, װאָס ער
הערט פונם פּאַרפאָלק, קענען אים זיכער קיין נוטס נישט ברענ-
גען... איבער גאַנצע טעג האָט ער זיך הפקר נעשפּילט אויפן הויף
און אויף דער נאַס צוזאַמען מיט די שקצים. ר' ירחמיאל, װאָס
איז נעשטאַנען הינטער דער װאַנט און האָט שוין נעקענט אונ-
טערשיידן די טריט פון די שכנים, געוווסט ווען זיי קומען צוגיין
און ווען זיי נייען אַװעק, האָט נענוי נעהערט דאָס קול פון
יואלעקן, װאָס האָט זיך געשפּילט אויפן הויף. דאָס קול איז גע-
ווען אַזױ נאָענט פון אים און אין דער זעלבער צייט אַזױי ווייט,
וי עס װאָלט נגעקומען פון עפּעס אַן אַנדערער וועלט. אויך האָט
ר' ירחמיאל געהערט דורכן ווענטל, װוי סטעפאַ, װאָס האָט קיינ-
מאָל נישט געפילט דעם װאַרעמען געפלעכט פון קינדערישע
הענטלעך אַרוב האלז און האָט קיינמאָל נישט נעהערט דאָס קינ-
דעריש-זיסע פּלאַפּלען , מאַמע", האָט יולעקן אַלעמאָל מער נע-
צערטלט, נעפּיעשטשעט.
װאָס אַ טאָג איז יואלעק געװאָרן מער אָפּנעפרעמדט פון
זיידן און מער אין כעס אויף אים, וי ער װאָלט אים געטאָן בלויז
שלעכטס. עס איז אַזױי ווייט דערגאַנגען, אַז בעת נורסקי האָט ר'
ירחמיאלן דערלאַנגט דורכן אויפנעעפנטן ווענט? פון דער שאַפע
עפּעס צו עסן, האָט יולעק צונעננבעט ביי אים דעם ביסן פון
מוי? טי ער.; דער זיירע, װאלט שוין פיין מענטש נישט ועװען
און נישט ווערט געווען מען זאָל אים שפּייזן,. יולעק האָט זיך
געהיטן פאַר גורסקין, קיינמאָל דאָס נישט נעטאָן אין זיין אָנ-
וועזנהייט, אָבער ווען נורסקי האָט איבערנעלאָזט פאַר אים דאָס
עסן אין דער שאַפע, האָט שוין עטלעכע מאָל דערפון נעפעלט.
ר' ירחמיאל האָט דאָס דערקענט אין די אַרױסגעצופּטע שטיקלעך
ברויט. אַז יואלעק האָט דאָס נעמאַכט און נישט קיין אַנדערער,
151
האָט ר' ירחמיאל נגעוווסט, ווייל אויך טיילמאָל ביינאַכט ביים
טיש, האָט ער נעטאָן דאָס זעלבע. ר' ירחמיאלן האָט דאָס גע"
שטאָכן ביים האַרץ, ווייל ער האָט פאַרשטאַנען, אַז דאָס קינד
מוז זיין זייער אויסגעהונגערט, אָבער פון דער צווייטער זייט
האָט אים זייער וויי געטאָן, װאָס יואלעק באַנייט זיך מיט אים
אַזױ װוי ער װאָלט שוין איננאַנצן קיין לעבעדיקע בריאה נישט
געווען און װאָלט שוין קיין רעכט נישט געהאַט צו גאָרנישט.
װאָס האָט ר' ירחמיאלן שוין גאָר צונעדריקט ביים האַרץ, איז
געווען דאָס, װאָס דאָס אייניק? האָט פון אים אַליין נאַרנישט
געװאָלט נעמען. איינמאָל בעת ר' ירחמיאל האָט יולעקן צו פאַר-
שטיין גענעבן, אַז ער דאַרף אַלֵיין ביי אים נאָרנישט נעמען, ווייל
ער װועט אים אַליין נעבן, איז ער זייער אין כעס געװאָרן און אַזש
געוויינט פון רציחה. ער האָט אים באַלד צוריקגעװואָרפן דאָס
רעפט? ברויט, װאָס ער האָט אים געשטופּט אין דער האַנט אַריין
און איננאנצן געציטערט:
-- קוק נישט אַזױ אויף מיר!... -- האָט ער געשריגן --
קוק נישט!...
געווען איז שוין דאָס דעמאָלט, ווען אין שטוב איז שוין
נאָרנישט געווען צו עסן און גורסקי איז אַװעק מיטן לעצטן
שטיקל חפץ, כדי עס אויסצוטוישן אויף אַביס? שפּייז. ר'
ירחמיא? איז צוריק נגעװואָרן ערנסט קראַנק און ער האָט מער
נישט געקענט שטיין הינטער דער װאַנט. כאָטש ס'איז געווען אַ
גרויסע סכנה, האָט ער געמוזט בלייבן לינן אין פינסטערן אַל-
קערל און די פּאַני סטעפאַ האָט זייער געציטערט די שכנים זאָלן
נישט אַמאָל אַריינקומען, אַ פֹּאֶר מאָל איז שוין דאָס פּאַרפאָלק
געשטאַנען אויף דער שוועל פון שטוב, אָבער גורסקי האָט פאַר-
שלאָסן די טיר און ס'האָט געהייסן, אַז קיינער איז אין דער היים
נישטאָ. ר' ירחמיאל האָט שוין נישט געהאַט מער קיין שום חפץ,
מען זאָל עס אויסטוישן אויף עסן און ער האָט געהייסן פאַר-
קויפן זיין אָנטועכץ, ווייל סיי-ווי זענען די טעג זיינע געציילטע
און ער װועט זיך שוין פון זיין נעלעגער מער קיינמאָל נישט אוים-
הויבן. ער האָט באַשװווירן נורסקין, ער זאָל נישט קויפן פאַר
אים קיין שום רפואה, ווייל ס'איז סיי-ווי אַלְץ אַרױסגעװאָרפן.
אַז נורסקי האָט זיך אקעגנגעשטעלט, נישט געװאָלט דערפון
192
הערן און נעדענקען. נישם. געװאלט יך צורירן. צו. הי
מלבושים און געזאָגט צו ר' ירחמיאלן, אַז ער וועט אַזױ ניך פון
דער וועלט נישט אַװעק און דערלעבן נאָך די צייטן, ווען דער
, שװואַב" וועט זיין פאַרטריבן און דער מענטש וװועט צוריק זיין
אַ מענטש און זיך לעבן בשלום אויף נאָטס ערד, האָט אים ר'
ירחמיא? נישט נעלאָזט ענדיקן די רייד.
-- אַ דאַנק אייך, גורסקי, פאַר די נוטע ווערטער... --- האָט
ער זיך אָנגערופן -- אָבער איך פיל, אַז איך על דאָס שוין
נישט דערלעבן.,. איך בין שוין מער אויף יענער וועלט, וי אייף
דער... און פאַר אַלץ, װאָס איר האָט געטאָן פאַר מיר, זאָל אייך
גאָט באַצאָלן...
ער האָט אָפּגעהאַקט, זיך פאַרטראַכט אַביסל, געבלאָנדזשעט
מיטן בליק איבער גורסקין, װאָס איז שוין נעשטאנען שטום,
אָן אַ װאָרט אַרױיסצורעדן, און ער האָט ווייטער אָנגעהויבן:
--- איך דאַרף מער נאָרנישט... נעמט-צו די מלבושים...
האָט ער זיך געבעטן מיט זייער אַ שװואַך און שטיל קול --- בע-
סער זעט אייך צו באַזאָרגן! איר אַלֶע זענט בילכער פון מיר...
מיין אייניקל איז הונגעריק... ער דאַרף עסן! ער מוז דאָס אַלִץ
איבערלעבן!... כ'װואָלט נאָר וועלן, ער זאָל געדענקען, װאָס
ס'איז נגעווען זיין טאַטע, זיין זיידע!... ער איז דער לעצטער פון אַ
גאַנצער משפּחה! פון אַ גאַנצער קהילה!... און איך וויל, אַז איר,
גורסקי, זאָלט אים צוריק צום שטאַם אומקערן, ווען ס'וועט צו-
דיק זיין אַ וועלט... ס'איז אוממענלעך, אַז גאָט האָט געלאָזט
אונזער נאַנץ פאָלק אויסקוילען... כ'פיל, אַז מיין סוף איז שוין
נאָענט!...
ווען ר' ירחמיאל האָט דאָס גערעדט, האָט ער בשעת-מעשה
אויסנגעצויגן אַ שװאַכע, בלאַסע און ביינערדיק-אויסנעדאַרטע
האַנט צו נורסקין און זיך נגעהייסן צוזאָנן, אַז ער װועט אויספירן
זיין בקשה. לאַנג האָט זיך זיין האַנט נעקלאַמערט אין נורסקיס,
זיך נישט געקאָנט שיידן.
בשעת ר' ירחמיאל האָט נערעדט מיט נורסקין, האָט ער
באַמערקט, וי יולעק הערט זיך צו זיי צו. אַ פּאָר מאָל האָט ער
געװאָלט אַװעקגײן, אָבער עפּעס אַ כוח האָט אים צונעטשוועקט
צום אָרט און ער האָט זיך מער נישט גערירט, אין זיינע העל-
159
בלאַסע אוינן האָבן זיך נעשמאָלצן גרויסע טרערן, װאָס ער האָט
שנעל און בגנבה אָפּנעװישט, קיינער זאָל נישט זען. ער האָט
כסדר און פול מיט עקשנות נעקוקט אויפן זיידן, װי דאָס ער-
שטע מאָל אין זיין לעבן װאָלט ער זיך אַנטפּלעקט פאַר אים,
אָבער אַז ער האָט פּלוצים דערפילט ר' ירחמיאלס בליק אויף
זיך, האָט ער אַװעקגעדרייט דעם קאָפּ.
גורסקי איז אַװעק מיט די זאַכן און ער האָט זיך געזוימט
עפּעס זייער לאַנג אין גאַס -- זיך געזוימט לעננער וי געוויינ-
לעך. ס'איז שוין געװאָרן נאַכט און ער איז נאָך אַלץ נישט צו-
ריקגעקומען. ר' ירחמיאל איז נעלעגן אין אַלקערל, אַ שטייפער,
אָן כוחות און זיין שװואַכער אָטעם האָט נאָך קוים באַװענט ביי
אים די באָרד, דער אָטעם האָט זיך ביי אים אַלעמאָל אינגאַנצן
אָפּנעשטעלט און ער האָט געפילט, אַז די מינוטן זענען נעצייל-
טע, אָבער ער האָט נישט געקענט שטאַרבן. ער האָט נאָך עפּעס
אויסצופירן און ביז ער וועט עס נישט טאָן, קען אים דער מלאך-
המות נישט בייקומען, קען ער איבער אים קיין שליטה נישט
האָבן... די פּאַני סטעפאַ האָט אַרומנעפלאַטערט אין דער דירה
זייער אַ הילפלאָזע און אַ פאַרלוירענע, געהאָט טענות, װאָס דער
מאַן האָט זי אַליין איבערגעלאָזט. זי האָט אַלעמאָל אַרוױיסגעשיקט
יולעקן, כדי צו זען, צי דער מאַן קומט אָן. יעדעס מאָל, אַז ס'איז
װער געגאַנגען אין קאָרידאָר, איז זי צוגעשפּרונגען מיט גרויס
שרעק צו דער טיר און זיך איינעהערט, צי מען גייט נישט אַמאָל
צו איר. אין אירע אוינן האָט זיך נענעסט בשעת-מעשה עפּעס אַ
פאַרדעכטיק פייער?, װאָס האָט נישט אָנגעזאָגט קיין גוטס און
אָנגעװאָרפן אויף יולעקן אַ מורא. ער האָט נישט געװואָלט אַרױיס-
גיין זיך שפּילן, כאָטש די חברים האָבן אים כסדר פון יענער
זייט טיר נערופן.
אַז ס'איז געװאָרן שפּעט-ביינאַכט און דער מאַן איז אַלץ
נישט צוריקנעקומען, האָט די פּאַני סטעפאַ אָננעהויבן אַלֵיין צו
זיך צו שמייכלען מיט אַ שמייכעלע פון מענטשן, װאָס זענען
נישט ביי די קלאָרע געדאַנקען. זי האָט אָננעהויבן מיטאַמאָל
זייער הויך צו זיננען, כאָטש זי האָט פאַרהאָנגען דאָס פענסטער
און נישט געװואָלט אויסגעבן, אַז זי איז דאָ אין שטוב. דאָס נע-
זאַנג, װאָס איז געווען צו-הויך און אָפּנעקלונגען נישט-נאַטיר-
104
לעך אין דער שעפּט-נאַכטיקער שעה, האָט אָנגעװאָרפן אַ קעלט
און אַן אימה. זי האָט איצט נאָכאַנאַנד זיך געהייסן יולעקן גיין
לייגן, אים אַרוױיסגעשיקט פון שטוב, כאָטש זי האָט מורא געהאַט
אליין צו בלייבן. יולעק האט זיך נישט נערירט, נעהיטן אירע
באַוועגונגען. ער האָט מיטאַמאָל דערפילט זייער קלאָר, אַז עפּעס
גייט זי דאָ אָפּטאָן נישט קיין גוטע זאַך, און ער האָט זי געהאַט
אויפן אויג, אַכטונג געטאָן אויף איר יעדן שריט. ער האָט מיט-
אַמאָל מורא באַקומען פאַרן גורל פונם זיידן, װאָס ליגט און
מוטשעט זיך און נייט פּאַװאָליע אוים...
פּלוצים האָט יולעק באַמערקט, וי סטעפאַ ניסט עפּעס אויף
דער גיך און בננבה אַריין אין אַ טעפּ? װאַסער, װאָס זי קלייבט
זיך צו דערלאַנגען דעם זיידן. בעת-מעשה ציט זי אַרױף אויף
איר שװואַרץ-אױיסגעדאַרטן פּנים אַ גוט און לייטזעליק שמייכע-
לע. דאָס אַרויפנגעצױנענע שמייכעלע איז געװוען פאלש, נישט-
נאַטירלעך און אַרויפנעצוווננען און אין דער זעלבער צייט אַזױ
צוקערדיק, וי זי װאָלט געהאַלטן אין פאַרטרויען וועמען עפּעס
אַ זיסן סוד. זי האָט זיך כסדר מיט נרויס פאָרזיכטיקייט אומנע-
קוקט אין אַלֶע זייטן, צי קיינער באַמערקט נישט, װאָס זי טוט און
איר משונע-אויסנעקרימט מויל האָט נעזוננען עפּעס אַ געזאַנג,
װאָס האָט זיך נעבראָכן און איז פאַרנאַנגען אַלעמאָל העכער און
העכער, װוי זי װאָלט נעפּרװוט זיך אַלֵיין פאַרשרייען --- פאַר-
שרייען דאָס, װאָס זי גייט טאָן, און באותודרנע האָט יולעק קלאָר -
און שאַרף דערפילט, אַז סטעפאַ נייט עפּעס אָפּטאָן שלעכטס דעם
זיידן, ער האָט אַ בליק נגעװואָרפן אויפן זיידן, װאָס איז געלעגן
פאַרזונקען אין אַ האַלבן דרימ? און נישט נעחלומט אפילו, װאָס
מען נייט דאָ אים אָפּטאָן און יולעק האָט נישט מיט זיין קול
אַ געשריי געטאָן צו סטעפאַן:
-- ניין!... דו װועסט דאָס נישט טאָן!... דו וועסט דאָס נישט
טאָן!... מען טאָר נישט!... דאָס איז אַ גרויסע זינד!...
ער האָט געהאַלטן אין איין איבערחזרן די ווערטער, ווילר
געשרינן, מיט די הענט זיך פאַרשטעלט די אוינן, װי ער װאָלט
נישט ועלן זען, װאָס דאָ װועט געשען און פּלוצים מיט איין
שפּרונג צונעלאָפן צו סטעפאַן, אַרויסגעריסן דאָס טעפּ? פון אירע
הענט און עס אױיסגענאָסן,. די פּאַני סטעפאַ איז אין דער ער-
159
שטער רגע נגעבליבן שטיין צעמישט, איננאַנצן פאַרנליווערט, וי
דאָס חיות װאָלט פון איר אַנטרונען, אָבער באַלד האָט זי אָננע-
הויבן עפּעס משונהדיק צו שרייען און צו וויינען און מיט ביידע
פויסטן צו שלאָנן יולעקן, צו העמערן איבער אים, ווו זי האָט
נאָר אָנגעטראָפן -- איבערן קאָפּ, איבער דער פּלייצע, איבערן
גאַנצן גוף. פאַרענדיקט שלאָנן יולעקן, איז זי געבליבן שטיין
זייער הילפלאָז, גלייך מען װאָלט די ערד פון אונטער אירע פיס
אַװועקגענומען. דערנאָך האָט זי זיך פּלוצים אָנגעהויבן צו פּיעש-
טשען פאַר יולעקן, צו רעדן צו אים צום שכל-הישר, כדי אַרויס-
צורופן צו זיך רחמנות:
-- אַבי דו האָסט געזאָגט, אַז דו האָסט מיך ליב!... --
האָט זי פול? מיט באַדויער געיאָמערט --- אַבי דו האָסט נעזאָנט,
אַז איך בין ביי דיר טייער!... צום סוף האָפטו מיך אַזױ פיינטן..,
אווי פיינטן..
אַן אױסנעשעפּטע אין זי אַװעקנעפאַלן אויפן געלענער,
געבלינן לינן שטייף און אָן באַווענונג אַ שטיקל צייט, װי זי
װאָלט געווען טויט, אָבער אַ פרישע כװאַליע פון כעס האָט זי
באנאָסן און זי האָט זיך אויפנגעריסן פון אָרט און אַזױ וי זי
איז געשטאַנען און געגאַנגען אַרױסנגעלאָפן ווילר פון שטוב. זי
האָט בשעת-מעשה הויך געשריגן:
- כויי אים אוופנעבן דעם ייך!.. - האט זי רציקההיק
און הויך זיך געריסן --- שוין די העכסטע צייט!... כ'לויף שוין
צו די דייטשן!... צוליב די זשידעס פאַרדינט נישט מיין מאַן קיין
גראָשן... אַן אַרבעט זיך אָנגענומען צו פּיאַסטעװען דעם ייד!...
מער קען איך נישט!...
בעת סטעפאַ איז אַרויס פון שטוב, האָט ר' ירחמיא?ל אוים-
געמאַכט אַביס? די אויגן און יולעק האָט פאַרשטאַנען, אַז דער
זיידע האָט אַלץ געהערט. יולעק האָט איבערגעװאַרט אַביסל, זיך
איינגעהערט, צי ס'מאַכט זיך נישט אויף ערנעץ א טיר ביי קיין
שכן, און אַז אַלץ איז געווען שטיל, איז ער פאַרזיכטיק צונענאַנ-
גען צום זיידן און אים געזאָגט, אַז ער מוז זיך שוין אויפהויבן
פון געלעגער און גיין מיט אים. ס'איז אַ סכנה פאַר אים דאָ וויי-
טער צו בלייבן. ער, יולעק, האָט אין קאָרידאָר אַ טייערע באַהעל-
טעניש, ווו קיינעם װועט נישט איינפאַלן צו זוכן און דאָרטן ויפ
ער דעם זיידן באַהאַלטן.
אַז ר' ירחמיאל האָט זיך קעגנגעשטעלט, נישט נעװאָלט גיין,
געזאָגט, אַז ס'איז אים שוין איצט נוט, זייער נוט, ער קען שוין
רואיק שטאַרבן, די דייטשן ועלן אים סיי-ווי נישט טרעפן מער
קיין לעבעדיקן, האָט יולעק נישט נעװאָלט דערפון הערן. ער האט'
אַרויסנענומען דעם זיידן פון געלענער, אונטערנעשפּאַרט אים
מיט אַלֶע כוחות, ער זאָל נישט אומפאַלן, אַרױפגעװאָרפן אויף
אים גורסקיס עפּעס אַן אַלטן מלבוש, איינגעוויקלט אים אין דעם
קאָץ, מיט וועלכן ער איז נגעווען צונעדעקט און אים אַרויסנע-
פירט אין פינסטערן קאָרידאָר, ווו ס'איז געווען אַ ביטערע קעלט
און וו ס'האָט זיך געיאָגט אַ האַרבסטיק-קאַלטער ווינט. האַרב-
סטיק-אויסנגעטריקנטע בלעטער, װאָס דער ווינט האָט דאָ פאַר-
שלעפּט, האָבן זיך געיאָגט איינס נאָכס אַנדערע, הויך געשאָרכט
און אָנגעמאַכט אַ גערויש, װוי לעבעדיקע ברואים װאָלטן דאָ
אַרומגעלאָפן. אַן אױיפנגעפּראַלטע טיר האָט זיך ערגעץ געווינט,
הייזעריק נגעסקריפּעט און זיך בשום אופן נישט געקענט
פאַרקלאָפּן...
יולעק האָט געפירט ר' ירחמיאלן אין פינסטערן קאָרידאָר,
אונטערנעהאַלטן אים מיט אַלע זיינע כוחות און אים כסדר נע-
מינטערט:
-- קום, זיידע... קום... -- האָט ער צו אים שטיל
געשעפּטשעט.
און פּלוצים האָט זיך יולעק צעוויינט, זיך צעהעשעט און
אָנגעהויבן צו פליסטערן אין דער פינסטערניש:
--- כ'וויל נישט דו זאָלסט שטאַרבן, זיידע... כ'ווי? נישט!...
דו וועסט נאָך לאַנג לעבן... דו טאָרסט נישט שטאַרבן... ווו וועל
איך איבערבלייבן..
יולעק האָט געוויינט, נעהעשעט און זיין גאַנצע פאַרביסנ-
קייט, װאָס האָט אים נגעהאַלטן געפּענטעט די לעצטע יאָרן, האָט
זיך פון אים אָפּגעטאָן. די טרערן האָבן זיך אים גענאָסן איבערן
פּנים, זיך געגאָסן פריי און אָן אָפּשטע?, נלייך זיי װאָלטן זיך
אָפּנענומען פאַר דער נאַנצער צייט, װאָס זיי זענען געווען באַ-
האַלטן. ער האָט עפּעס לאַנג גערעדט וועגן זיין מאַמען, װאָס איז
157
אומנעקומען און װאָס ער האָט אַזױ ליב נעהאַט, גערעדט וועגן
טאַטן, װאָס איז אויך פון די דייטשן דערשאָסן געװאָרן און ער
האָט זיך שטאַרק נעטוליעט צו ר' ירחמיאלן, זיך נעקלאַמערט
אין אים, װי ער װאָלט װועלן אַריינגיסן זיינע יוננע זאַפטן אין
דעם אַלטנס קראַנקע ביינער...
דאָס ערשטע מאָל, זינט אַ לאַננער צייט, האָט ר' ירחמיאל
דערפילט דאָס אייניק? אַזױ נאֶענט פון זיך, געהערט ער זאָל אים
רופן , זיידע". ער האָט דערשפּירט זיינע טרערן אויפן פּנים, אויף
דער באָרד און ס'איז אים מיטאַמאָל אַזױ נוט געװאָרן, אַ װאַ-
רעמקייט איז אים דורכן לייב אַדורך און ער איז אַרויפגעפאַלן
אויפן אייניק?, צונעדריקט אים צו זיך שטאַרק און אַזױי אין זיי-
נע אָרעמס אויסגענאַנגען...
אין דער פינסטערניש איז יולעק נעזעסן און שטי? באַװיינט
דעם זיידן. דִי האַרבסטיק-אַראָפּנעפאַלענע בלעטער האָבן זיך
אַלץ געיאָגט איינס נאָכס אַנדערע, וי זיי װאָלטן זיך נעשפּילט
אין יאָנעלעך. די טיר, װאָס האָט זיך געװוינט אין ווינט און זיך
בשום-אופן נישט געקענט פאַרקלאַפּן, האָט זיך מיטאַמאָל פאַר-
האַקט מיט אַ טראַסק...
158
צען הברים
ז
אויפן שטוביקן, ווייס-אויסגעטרוקנטן שאָסײ איז גענאַנ-
גען אַ בינט? מענטשן, בלויז מענער. זייער צאָל האָט באַטראָפן
אַקוראַט צען- זייערע קליידער זענען געווען האַלב-ציווי? און
האַלב-מיליטעריש, און זענען געװוען אַלט און אויסנעריבן.
זייערע פיס האָבן זיך פון מידקייט געפּלאָנטערט און די נופים
זענען נגעווען פול מיט שלאָף. עס איז נעווען קענטיק, אז זיי
האָבן גענעכטיקט ערנעץ אויף אַ פעלד, אָדער אין א שייער און
זיי האָבן נעמוזט איבעררייסן דעם נעשמאַקן שלאָף אין מאַסע
מיטן. פּאַװאָליע און צעװואָרפן האָבן זיי זיך נעשלעפּט אויפן
שטױביק-ווייסן שאָסײי, װוי זעלנער, װאָס קערן זיך אום פון א
פאַרשפּילטער שלאַכט... |
כאָטש עס איז נגעווען נאָך זייער פרי, איז די היץ שוין גע-
ווען שטאַרק. די נאַכט האָט נאָרנישט אָפּנעקילט די נעכטיקע
חמימה. קיין שאָרך האָט מען נישט נעהערט פון ערנעץ. עס
האָבן בלויז אין דער פרימאָרננדיקער שטילקייט דייטלעך אָפּנע-
הילכט די טריט פון די מענטשן, װאָס האָבן זיך נעשלעפּט אויפן
שאָסײי. אויך האָט פון מאָל צו מאָל איבערנגעריסן די פרימאָרגנ-
דיקע שטילקייט אַ טרוקן-הילצערנער סקריפּ פון אַ בוים. טיילמאָל
האָט אַן אָפּנעדאַרט-אױיסנעטריקנטע צוויינג זיך אָפּנעבראָכן פון
שטאַם און אַ פאַל נעטאָן צו דער ערד מיט אַ קנאַק. פּליכעװאַטע
און אויפנעפראכן האט זיך נעצוינן רער , בוש" פון ביידע זייטן
שאָסײי. צווישן די שיטער-צעווארפענע ביימער האָט אַרויסגע-
קוקט די ערד, אַ פארקוילטע, װוי באַנאָסן מיט שװואַרצער טינט,
אָן אַ סימן פון אַ נרעזל. אויך זענען די ביימער נעווען שװאַרץ
און פארקוילט און האָבן אויסנעזען וי איינעקורטשעט-צעקרומ-
יטע קלאָדעס האָלץ, אַרױיסנעכאַפּטע פון אַ ברענענדיקן אויוון.
199
ביי טייל בוימער איז די קאָרע נאָכגעהאָנגען אין טראַנטעס, װוי
אַן אַלט צעריסן מלבוש און זיי זענען ענלעך געווען צו די אִפ-
געריסענע מענטשן, װאָס האָבן זיך נעשלעפּט אויפן וועג.
-- א װאַלד,,. הע, היינריך?..-װואס זאָנסטו צו דעם?... פון
דער היץ כאַפּן זיך דאָ אָן די וועלדער און ברענען... -- האָט
איבערגעריסן דאָס שטילשװויינעניש דער הויכער מאַקס און ער
האט זיך געאייקט, כדי זיך אויסצונקייכן מיט היינריכן, װאָס
האָט זיך פאַרזונקען אין זיינע רעיונות פּאַװאָליע גערוקט פאָ-
רויס -- האָסטו שוין געזען זאָ װאָס?... עס רעננט יאַ נאַרניקס
אין דעם לאַנד... אַלעס איז דאָ זאָ אויסנעטראָקנטן!...
היינריך האָט מאַקסן נישט געענטפערט. ער האָט זיך אפילו
נישט באַמיט אויפצוהויבן דעם קאָפּ און זיך איינהערן אין זיינע
רייד. בכלל איז היינריך געווען אַ שװוייננדיקער, אַ פאַרשלאָסע-
נער אין זיך און מען האָט קיינמאָל פון אים קיין װאָרט נישט
געקענט אַרױיסקרינגן. חוץ דעם האָט ער גלאַט מאַקסן נישט נע-
קיטן - נישט געליטן אים צוליב וינע איבערמעטריכשנע הייה!
װאָס האָבן קיינמאָל קיין האַפט נישט געהאַט. אַלץ װאָס איז
ביי מאַקסן געווען אויף דער לונג, איז געווען ביי אים אויף דער
צונג. אַז עס האָט אים עפּעס באַרירט, האָט ער נישט געקענט
פאַרבאָרנן אין זיך. מיט זיינע מעשיות איז ער נעקומען צוקריכן
צו יעדן באַזונדער און ער האָט זיך געפירט, װוי ער װאָלט געווען
דאָס אָפּגעציטערטע מוזיניק? צווישן די חברים. און אין דער
אמתן איז ער געווען דער גרעסטער און דער שטאַרקסטער צווישן
אַלע, און צו זיין ברייט-צעװואַקסענעם געשטעל װאָלט זיך נע-
פּאַסט ער זאָל אַנדערע אונטערקומען מיט הילף, אָנשטאָט כסדר
ביי אַנדערע הילף צו בעטן.
מאַקס האָט נישט אָפּנעלאָזט היינריכן, זייטיק אונטערנע-
האָפּסלט, וי זיין טבע, כדי אַריינצוקוקן אים אין די אוינן אַרין,
זיך אננעלענט אן אים מיט זיין מאסיורשװוערן נוף און זיד
באַמיט צו האַלטן מיט אים טריט. שטענדיק האָט זיך אַזױ נע-
מאַכט, אַז מיט זיינע טענות זאָל ער פּונקט אָנטרעפן אויף אַזאַ
קאַלטן לוננ-און-לעבער, װוי ס'איז היינריך און יענער זאָל אים
אָפּניסן מיט אַ שעפל קאַלט װאַסער. עס האָט אים װוי נעצוינן
צו באַקומען פון היינריכן דעם שאַרפן אָפּשניט. אינמיטן וועג
100
האָט זיך מאַקס פּלוצים אָפּנעשטעלט, אָנגערירט מיט די שפּיצן-
פינגער די ערד, װאָס איז געווען שטיינערדיק-האַרט און אויס-
געטריקנט, באַדעקט מיט שפּאַלטן, וי מיט קנייטשן פון אַלטקײיט
און זיך אָנגערופן:
--- אַן ערד, הע... וי קען אויף אַזאַ ערד עפּעס װאַקסן?...
אַלץ איז דאָ אַזױ אַנדערש! װוי קען מען די ערד דאָ פאַרנלייכן
צו דער ערד אין דעך חיים.. דעם וואלד צו די װועלדער דארטן..
אין דייטשלאַנד...
בשעת מאַקס האָט אַרױסנגעזאָנט די לעצטע ווערטער, האָט
זיך היינריך מיטאַמאָל אָפּנעשטעלט, אויפגעהויבן זיין מאָנער-
שפּיציק-פּנים, װאָס איז באַנאָסן נעװאָרן מיט אַ פלאַמיקער
רויטקייט און זיין ביינערדיק-הויכע געשטאַלט האָט זיך אינ-
נאַנצן געטרייסלט פון רציחה, װוי אין עפּעס אַ קראַנקן אָנפּאַל;
--- דומקאָפּף איינער!... -- האָט ער אויסגנעשריגן --
-- טראָטל!... דייטשלאַנד איז נישט מער דיין היימאַט... פאַר-
שטאַנען!... וי אַ הונט האָט מען דיך פון דאָרט אַרויסגעשמיסן!
האָסט מער קיין היימאַט!... ניקס האַסטו!... נדייקס! פאַרשטאַנען!
היינריך האָט זיך געריסן, נעשרינן אויף קולי-קולות. ער
האָט נישט נעקענט צו זיך קומען, נישט נגעקענט זיך באַרואיקן.
זיין גוף האָט זיך געװאָרפן, זיך אינגאַנצן געטרייסלט. מאַקס
האָט זיך דערוויי? פון אים בננבה און מיט אַ שולדיק-אַראָפּנע-
לאָזטן קאָפּ אָפּנערוקט, וי אַלעמאָל, ווען ער רעגט אים אויף און
ער באַקומט פון אים דעם שאַרפן אָפּשניט.
װאָרנדיק און מיט ווידער-קולות, װאָס האָבן זיך אַלעמאָל
פון ערנעץ אַנדערש נעהערט, האָבן היינריכס נעשרייען גע-
שפּאָלטן די פאַרנליווערט-הייסע פרימאָרגנדיקע שטילקייט.
כשעת די חברים האָבן דערהערט װוי דער אַלעמאָל פאַרשלאָסע-
נער אין זיך היינריך האָט ווידער באַקומען איינעם פון זיינע
אָנפּאַלן, האָבן זיי זיך אַלע נעלאָזט צו אים, כדי אים צו באַ-
רואיקן. נישט אָפּט --- איין מאָל אָדער צוויי מאָל אין יאָר --
האָט היינריך באַקומען זיינע אָנפאַלן. אין לאַנער, אין דייטש-
לאַנד, האָט ער באַקומען דעם ערשטן אֶנפאַל, װען ער איז
געווויער נעװאָרן, אַז זיינס אַ ברודער האָבן די היטלעריסטן צום
טויט פאַרמאַטערט. ער האָט זיך דעמאָלט געװאָלט ואַרפן אויף
161
די טערדער פון װין ברורשר און הי קאנעהיקכברים קאבן איה
קוים איינגעהאַלטן -- אַפּנעהאַלטן אים פון אַ זיכערן טויט. זינט
דעמאָלט האָבן זיך די אָנפאַלן איבערנעחזרט איין מאָל אָדער
צוויי מאָל אין יאָר.
ביינעוווינט דעם ערשטן אָנפאַל זיינעם האָבן דעמאָלט דער
פּראָפּעסאָר ראָט און איזידאָר נעלער, װאָס האָבן זיך מיט אים
שפּעטער אין פאַרשידענע אַנדערע לאַנערן געװאַלנערט. זיי
האָבן אים שטאַרק געװאָלט טרייסטן און כיינאַכט זיך צונע-
זעצט אויף זיין נגעלענער. זיי זענען לאַנג און שווייגנדיק ביי אים
געזעסן אין דער פינסטערניש און דערנאָך נעפּרװוט דערציילן
װעטץ זדיטרע איינענע ליירןן, כדי אים אביס? יייכטער צו מאכן
דער פּראָפּעסאָר ראָט, װאָס איז אין איין טאָג גרוי געװאָרן וי
אַ טויב, ווען ער האָט דערהערט, װאָס די דייטשן האָבן אָפּנעטאָן
מיט זיינע עלטערן, האָט דערציילט מיט אַ שטי? און געבראָכן
קול ווענן זיין דייטש וייב. א שילערין אין זי געװען זײנע און
זי האָט זיך אין אים שטערבלעך פאַרליבט. אָדער ער -- האָט זי
געזאָגט -- אָדער קיינער נישט... אָבער ווען היטלער איז נגעקו-
מען צו דער מאַכט, האָט זי אַרױסנענעבן דעם איינענעם מאַן,
וועמען זי האָט אַמאָל אַזױ שטאַרק פאַרנעטערט. יאָרן-לאַנג האָט
פּראָפּעסאָר ראָט געלערנט אין אוניווערזיטעט און מען האָט
אפילו נישט געוווסט, אַז ער איז אַ ייד. אויך ער האָט אין דעם
נישט נעדענקט. און אין איין שיינעם טאָנ, ווען ער איז נעקומען
אין אוניווערזיטעט און זיך נעשטעלט פאָרטראָנן פאַר זיינע
תלמידים, האָט מען אים נעמאכט א , קאַצן-יאָמער" און אים
ארויפנעװוארפן. װען ער האט באמערקט, אז זיץן איינן װײיב,
װאָס איז אַמאָל נעווען זיין שילערין, איז נעווען די אָנפירערין
פון דעם אַלעמען, האָט עס אים אַזױ שטאַרק צונעדריקט ביים
האַרצן, אַז ער איז נעפאַלן אין חלשות. שפּעטער, בעת ער איז
אַהיים נעקומען, האָט ער דאָרט געטראָפן זיין ווייב, װאָס האָט
געהאַלטן אין פאַרברענען זיינס אַ װוערק, װאָס ער האָט אַ לעבן-
לאַנג נעשריבן.
-- ניין, דיין יידישע לערע וװועט נישט דערזען די ליכטיקע
שיין! -- האָט זי ניפטיק נעצישעט -- האָסט מיך אָפּנענאַרט!
102
נישט געזאָגט, אַז דו ביזט אַ יודע!... גיב מיר אֶפּ מיינע יוננע
יאָרן... דו אַלטעס שוויין!...
אירע רייד זענען אים דערנאָך כסדר נאָכגענאַנגען. אויך
אין לאַנער, ווו מען שיקט אים רייניקן די קלאָזעטן, דווקא וויי?
ער איז אַ פּראָפּעסאָר, נייען אים די רייד כסדר נאָך. נישט איין
מאָל האָט מען אים שוין דאָ אייננגעטונקען אין צואה. ווען די
וועכטער האָבן אים דערזען שטיין אין אַזא מעמד, האָבן זיי זיך
צונעהאַלטן די נעזער און זיך נעקאַטשעט פון נעלעכטער:
-- זא זעסטו יאַ אויס וי אַ ריכטיקער פּראָפּעסאָר!... --
האָבן זיי זיך אַזש נעבוינן פון נעלעכטער אין דרייען -- איינע
ריינע אַריערין האָט זיך דיר פאַרגלוסט צו פאַראומרייניקן... דו
לאַוזיקעס שוויין!... אַלטער פרויען-יענערן...
אויך האָט איזידאָר געלער דערציילט היינריכן זיינע צרות
-- אָבער אויף היינריכן האָט נאָרנישט נעמאַכט קיין איינדרוק.
נעלער האָט דערציילט, װאָס ער האָט נעהאט מיט זיין יוננט-
חכר. מיט העם הבר האט ער כעווויכט יאָרן לשננ צוואמען און
זיי האָבן זיך זייער ליב נעהאַט. עס איז קיינמאָל ביי זיי קיין שום
חילוק נישט געווען צווישן אַ ייד און אַ נישט-ייד. אָבער איינמאָל
האט ער ביים קכר דערזען א ברוין העמד? און ער האָם פאה-
שטאַנען, אַז ער האָט אַ שייכות צו דער היטלער-יוננט. דאָס
האָט אים נאָר שטאַרק נעטראָפן, ווייל ער אין שוין דעמאָלט
נישט בלויז נגעווען פּאַרבונרן מיטן חבר, נאָר ער איז שוין אַרומ-
גענאַננען אַ צייט לאַנג מיט זיינס אַ שוועסטער. ער האָט עס נע-
דריקט אין זיך -- ביז ער איז אַרוס מיט אַ טענה צום חבר. דער
חבר האָט זיך לכתחילה פאַרשעמט, אָבער באַלד אַרױיס מיט לשון'
אויך איז די שוועסטער אַרױיס מיט לשון... און װאָס האָט ער
זיך געקענט העלפן? ער איז שוין דעמאָלט אין דער שוועסטער
געווען פאַרליבט ביז איבער די אויערן און ער האָט אַלץ פאַר-
ליטן, אַבי ער זאָל קענען זיין פון איר נאֶענט... זי האָט אים
אָבער אָפּנעשטױיסן און אָנגעהויבן זיך אַרומצופירן מיט די יונ-
נען אין די ברוינע העמדלעך און אין די זעלנערישע מונדירן.
איינמאָל האָט זי נעמאַכט אַ הוליאַנקע ביי אים אין שטוב, צו-
זאַמען מיט איר ברודער און אירע חברים. און אַז ער האָט גע-
װאַגט אַהיים צו קומען, האָט מען אָפּנעשפּאָט און אָפּנעלאַכט
1098
פון אים און אים אַזױי צעשלאָנן, אַז ער איז דערנאָך אַ לאַננע
צייט געלענן שווער קראַנק און זיך שיער נישט אַריבערגעפּעקלט
אויף יענער וועלט..
גאָרנישט האָט אָבער היינריכן געקענט טרייסטן. נישט די
מעשיות פון דעם נרויען פּראָפּעסאָר ראָט און נישט די מעשיות
פון איזידאָר געלער. נאָך דעם ערשטן אָנפּאַל האָבן זיך אים פון
צייט צו צייט די אָנפּאַלן איבערנעחזרט. דעם צווייטן אָנפאַל האָט
ער באַקומען אַקוראַט, ווען מען האָט אים אינטערנירט אין
לאָנדאָן אַלס דייטשן בירנער, בעתן אויסברוך פון דער מלחמה.
עכ איז אים קוים מיט צרות זיך נעלוננען אַרויסצוקרינן פון
דייטשלאַנד און אַנטלויפן קוים מיטן לעבן קיין עננלאַנד. דאָ
האָט ער ער געמיינט, װועט ער שוין זיין אַ פרייער מענטש. בעתן
אויסברוך פון דער מלחמה איז ער אפילו נעווען זיכער, אַז מען
וועט אים שיקן שלאָנן זיך מיטן דייטש. אָבער אַז מען זאָל אים
אינטערטיהן אויהף דעם האט ער זיך קחלוטין נישט וגשריפט.
און אַז מען האָט זיי, די אַלע יידן, װאָס זענען אַנטלאָפן פון
דייטשלאַנד, אינטערנירט צוזאַמען מיט אמתע דייטשן, האָט עס
אים אַ סך געזונט געקאָסט. לאַנג זענען זיי אָב;ר אין לאַנער אין
ענגלאַנד נישט נעבליבן. מען האָט זיי מיט אַ פראכט-שיף נע-
ברעננט קיין אױיסטראַליע און זיי פאַרשפּאַרט אין אַ קעמפּ אי-
בער דער נאַנצער צייט פון דער מלחמה און זיי ערשט איצט
אַרױסגעלאָזט אויף דער פריי.
היינריך איז נאָך אַלץ נישט געקומען צו זיך. אַן אויסגע-
שעפּטער, אָן כוחות, איז ער געזעסן אויף אַ שטיין אין דער זייט
פונם וועג, ווו עס האָב} אַרױיסנגעשטאַרט עטלעכע געלאָפּנע-
וועלקטע גראָזן פון דער ערד, באַדעקטע מיט אַ געדיכטן ווייס-
צעמאָלענעם שטויב, וי מעל. אַן עקאַליפּטוס-בוים איז דאָ איינ-
זאַם געשטאַנען, װוי אַרױסנעיאָנט פונם װאַלד, זיינע נאַקעטע
ווייס-אויסגעטרוקנטע צווייגן, וי ביין, האָבן זיך קראַמפהאַפטיק
געקאָרטשעט, װוי קראַנקע פיננער, צעבוינענע פון װייטאָק. ביי
היינריכן האָט זיך דאָס מאָגער-אויסגעצויגענע פּנים כּסדר גע-
ביטן. דאָ איז עס פאַרנאָסן נגעװואָרן מיט אַ קראַנקער פלאַמיקער
רויטקייט און דאָ איזן עס בלאַס געװאָרן, וי דאָס נאַנצע בלוט
װאָלט פון אים אָפּנערונען. ער האָט זיך אַלעמאָל װי דערמאַָנט
164
אין עפּעס און זיך צעשריגן אויף קולי-קולות אין דעם שטילן
פרימאָרנן, וו די לופט איז געווען אַזױ פּאַרנע און דומפּיק-הייס,
אַז מען האָט זי געקענט שניידן מיט אַ מעסער.
-- האָסט מער קיין היים!... -- האָט ער געשרינן און דער
אױיסטראַלישער , בוש" האָט אים נאָכנעקרומט מיט דערװאָרגע-
נע קולות =- האָסט מער גאַרנישטן... נאָדאָדאָרנישטן...
די חברים, װאָס זענען געווען פאַרשפּאַרט מיט אים אין די
לאַנערן אין דייטשלאַנד, אין די קעמפּס אין ענגלאַנד און אין
אויכטראַליע, זענען נעשטאַנען אַרום אים און אים נעפּרװווט באַ-
רואיקן. חוץ דעם אַלטן פּראָפּעסאָר ראָט, איזידאָר נגעלער און
דעם גרויס| מאַקס, זענען געשטאַנען אַרום אים די צוויי ווינער
ברידער נאַנס, ביידע רויט-האָריקע און מיט פּלאַטשיקע נעזער,
ווייכע און טיינענע, װוי ביי באָקסערס. זיי זענען אַזױ ענלעך נע-
יוען צו זיך, ווי זיי װאָלטן געווען אַ צווילינג, אַזױ אַז מען האָט
זיי טיילמאָל פאַרטוישט און דאָס האָט אַריײינגעבראַכט פיל היי-
טערקייט אין די שווערע מינוטן פון נויט. אַביס? אָפּנערוקט פון
אַלע האָט מיט פיל באַדױערן נעקוקט אויף היינריכן דער יונגער
בראַון, אַ שלאַנקער, אַ הויכער, מיט א בלאַנדן קאָפּ זיידענע
האָר, װאָס האָבן זיך ביי אים נעפאַליעט אין לייכטע לאָקן און
געווען אַזױ לאַננ, אַז זיי האָבן דערנרייכט צום הויכן יינגלערישן
קאַרק. ער האָט אַ טבע נעהאַט צו פאַרװואַרפן די האָר אויף אַהינ-
טער מיט אַ לייכטן שאָקל פונם שטאָלצן קאָפּ. אין די אַלע לאַ-
גערן, ביי דער שווערסטער אַרבעט, איז אויף אַ האָר נישט נע-
מינערט נגעװאָרן די איידלקייט אין זיין אויכזען, אין זיינע
תנועות. װוי אויף צו-להכעיס האָט זיין ייננלעריש-שיינער קאָפּ,
זיין בוינעווריק-שלאַנקע נעשטאַלט אַרױסגעקװאָלן מיט אַן איי-
ביקער יוננטלעכקייט פון די אָפּנעריסענע און צעפליקטע לאַנער-
מלבושים. אַלע האָבן אים ליב נעהאַט און אים אונטערנעשטופּט,
װאָס האָט זיך נאָר געלאָזט. מען האָט אים פאַרשטעלט פאַרן
אוינ פון די אויפזעער, װאָס האָבן אים דווקא געװאָלט אומברענ-
גען. מחמת דעם, װאָס נאָט האָט אים באַשאָנקען מיט אַלע
מעלות, האט יעהער איינער נעוואקט. או ער ואָל אלץ דורב-
האַלטן. מען האָט געציטערט איבער זיין גור?, וי מיט זיין אומ-
109
קום װאָלט שוין נישט געווען קיין שום האָפּנונג עס זאָל ווער אַנ-
דערש אויסהאַלטן די אַלע צרות און פּיין...
צומיינסטנס פון אַלע האָט געציטערט איבער אים אַלעמאָל
דער שװאַרצער דאַװיד, זיין הויכע פּלייצע איז אין די לאַגערן
ככדר געװואַקסן, אויסנעזען װי אַ הויקער. דאַװיד איז געווען
מיאוס. ער איז נגעווען שװואַרץ, װוי אַ ציניינער און זיינע הענט
און פיס זענען געווען אַזױ אומנעלומפּערט-גרױס, אַז עס האָט
זיך אויסנעוויזן, וי זיין גוף װאָלט בלויז פון הענט און פיס באַ-
שטאַנען,. צומיינסטנס פון אַלע האָט ער אַכטונג געטאָן אויף
בראַונען. בשתיקה, בראַון זאָל נישט וויסן, האָט ער אים יעדעס
מאָל אונטערגעשטופּט אַ פאַרדאַרט פּעניצל ברויט, װאָס ער
האָט אַרויפנגעליינט אויף זיין נגעלעגער, צווישן שטרוי. איינמאָל
האָט ער זיך געלאָזט נעבן שמיץ פאַר די זינד, װאָס בראַָון איז
באַנאננען און נאַכדעם זענען אים די אומנעלומפּערט-נרויסע
הענט און פיס נעשװאָלן נעװאָרן, װי די קאַנען,. ער האָט מיט
אַזאַ איבערצייננדיק קול נגענומען אויף זיך די עבירה, אַז בראַון
אַליין איז זיכער נעווען, אז נישט ער, נאָר טאַקע דאַװויד האָט
עס געטאָן, כאָטש ער האָט זיך משער נעווען, אַז עפּעס שטימט
דאָ נישט מיטן אמת... ער האָט אָבער אויף קלאָר נאָרנישט גע-
וווסט, פּונקט װוי ער האָט אויף קלאָר נישט געוווסט פון דער
שטילער ליבשאַפט, װאָס האָט זיך נעצוינן פון דעם אייביק-
באַעוולטן דאַװויד צו אים...
נישט רער הויכער מאקס, נאר הער יוננער בראון איו וע=
ווען דאָס אָפּנעציטערטע מוזיניקל צוויש| די חברים. בעת ער
האָט איצט מיט פיל מיטלייד נעקוקט אויף היינריכן, האָט דער
שװואַרצער דאַװיד, וי שטענדיק, נישט אַראָפּנעלאָזט אַן אויג פון
אים. בראון האָט זיך שוין עפּעכ משער נעווען און אָננעהויבן צו
באמערקן די שטילע ליבע צו אים פון דאַװידן. ער האָט זיך פון
דעם שלעכט נעפילט, נישט געוווסט, װאָס דאָס באַדייט. בעת ער
האָט דערפילט וי דער שװואַרצער דאַװיד נלגט אים מיט זיינע
גרויס-אַרויסגעקוילערטע אונטערטעניקע אוינן, װאָס זענען באַ-
שטאַנען כמעט פון בלויז ווייסלען, האָט ער זיך תחילת נישט
געמאַכט וויסן. אָבער לאַנג האָט ער נישט געקענט ביישטיין דאַ-
ווידס בליק, װאָס האָט מיט פיל צערטלעכקייט און באַװונדערונג
160
געקלעפּט אויף זיין פּנים, אויף זיין האַלז און ער האָט אויסנע-
דרייט דעם קאָפּ צו אים. דאַװיד האָט נאָך אַלץ נעגלאָצט אויף
אים מיט פיל באַװוונדערוננג און זיינע אומנעלומפּערט-קלאַָציקע
פיס און הענט, װאָס זענען נעשװאָלן געװאָרן נאָך דרי שמיץ,
װאָס ער האָט באַקומען צוליב בראַונען, האָבן זיך אומרואיק גע-
הויבן, נישט געקענט איינשטיין. אָבער פּלוצים האָט ער זיך נע-
כאַפּט, אַז בראַון קוקט אים נלייך אָן מיט זיינע העל-נרינע, װאַ-
סערדיק-גרויסע אוינן, װאָס דערמאַנען אין פרילינגדיקע לאָנ-
קעס, און ער האָט די אותו-רגע אַװעקגעכאַפּט דעם קאָפּ פון אים,
וי פון פייער און אָנגעהויבן עפּעס אַרײינצורעדן מיט נרויס
ברען אין היינריכן,. עס האָט אים אָבער געשטערט דאָס שפּאַרן
זיך פון די צוויי פּאַרשױנען --- פון נאַטאַנען מיט עמילן.
נאַטאַן און עמיל האָבן זיך נעשפּאַרט וענן דאָקטאָריע,
ווענן מעדיצין. דאָס שפּאַרעניש האָט געהאַט א שייכות צו היינ-
ריכן --- צו זיינע אָנפאַלן. וועגן אַלץ האָבן זיי געוווסט און קיין
שום זאך אין דער וועלט איז נישט געווען פאַר זיי פאַרהוילן...
זי קאבו ױך אײנער אן דעם אנדערן נישט גערירט. װי זײַ
װאָלטן נגעווען איין נוף. דער נוף האָט אָבער נעהאַט פאַרשידענע
פייטטען, ואס זענען נעווען זדיער װיים פון זיך.. כאָטש יי
האָבן זיך קיינמאָל נישט נעקענט שיידן, האָבן זיי זיך כסדר
אַרייננעזאָנט, װאָס נאָר אין דער קאָרט. האָט איינער געזאָגט
יא האט דער צװוייטשר נעכמשט זאטן נײין. און צו יעה
שפּאַרן זיך האָט גאָר נישט נענומען קיין סוף.
בעת דאַװיד האָט דערהערט, אַז נאַטאַן מיט עמילן שפּאַרן
זיך שוין ווייטער מיט היץ און מיט ברען, וי איײיביק, האָט ער
זיך פאַרשטאָפּט די אויערן און זיך אָנגערופּן;
-- נעפּאַקט אַן אָרט ווו זיך צו קרינן!... היינריך איז קראַנק
און עס זאָל זיי עפּעס אַרןן...
היינריך איז שוין אָבער ביסלעכווייז נעקומען צו זיך. פאַר-
שעמט און שטיל, װוי אַלעמאָל נאָך זיינע אָנפּאַלן, האָט ער זיך
אויפנעהויבן פון אָרט און נענומען ניין. די חברים האָבן זיך
שװוייננדיק נעלאָזט נאָך אים.
אויפן ווייס-אויפנגעטריקנטן, שטויביקן שאָספײי האָבן זיד
ווייטער געשלעפּט די צען חברים. צען נורלות, װאָס איין יידישער
107
גורל האָט זיי פארבונדן. זיי האָב| זיך נעשלעפּט צעװאָרפן, וי
זעלנער, װאָס קערן זיך אום פון אַ פאַרשפּילטער שלאַכט. אין
קעמפּ האָבן זי אָפּנעמאַכט, אַז זיי וועלן זיך נישט שיידן. פּונקט
וי דער לאַנער האָט זיי פאַרבונדן, װעט זיי אויך די פריי פאַר-
בינדן. זיי וועלן זיך באזעצן אין אַ שטעטל ערנעץ דאָ אין אויס-
טראליע און אָנהויבן א ניי לעבן..
עס אין נאָך אלץ נעווען פרי. די החמימה האָט ױך כסדה
פארנרעפערט. אויף די לייבער ביי די חברים האבן גרויסע אר-
בעס שווייס זיך נעקייקלט, גערונען אַראָפּ שנורן-ווייז און צע-
שטירט דשם נעדיכטן הייפן שטויב אויה די פנימשר. דורף די
העמדער, דורך די מיליטערישע בלוזעס האָט דער שווייס אַדורכ-
גענעצט און נעצייכנט גרויסע נאַסע פלעקן. עס איז אַלץ געווען
שטיל אַרום און עס האָבן דייטלעך אָפּנעהילכט אויפן וועג די
צעװואָרפענע טריט פון די חברים. פון ביידע זייטן. שאָסײי האָט
זיך אַלץ נגעצויגן דער װואַלד, אן אויסנעטרוקנטער און א פאַר-
קוילטער. דער אויסגעטריקנטער אוױיסטראַלישער װאַלד האָט זיך
געצוינן פון ביידע זייטן שאָסײי און דער ווייס-אויסנעטריקנטער,
אָפּנעבליאַקעוועט-הייסער הימ? האָט זיך נעשפּרײט פון אויבן.
פּוכיק-קליינע װאָלקנדלעך, בלאַסע און צעשווומענע, האָבן, וי
לייכטע שפּן, באַדעקט שטיקער פון אָפּנעשאָסענעם הימל.
צווישן די שופּן האָט אַ שטיקל אָפּנעקרישלטע זון אַרויסנע-
שטעקט, װי אַ בלאַס-נעלער אויסנעבריטער צינל, און באזויסט
דעם הימל מיט אַ נאָלדענטם הייסן פלאם.
צודמיטאַנ-צו זענען זיי צונעקומען צום סוף פון װאַלד,
װאָס האָט זיך פּלוצים נעענדיקט. דאָס אוינ, װאָס אין צונע-
װווינט נגעווען שוין צום , בוש", האָט מיטאַמאָל דערזען אַ נייע
בלויע וועלט. זיי זענען נעשטאַנען פאַר אַ טאָל, ווו צופוסנס א
באַרנ איז געלעגן א שטעטל, וי עמיצער װאָלט עס דאָ צופעליק
פאַרלוירן. פּונקט וי אַ פאַרװאָנלטע נעסט האָט זיך דאָס שטעטל
נעטוליעט צום בארונ. פון צװישן די נליענדיק-נאקרענע. ציטער-
דיקע שטראַלן פון דער זון האָבן די דעכער פון די הייזלעך
אַדורכגעקוקט, װוי דורך א נאָלדענער זיפּ און נעשימערירט און
געגלאַנצט, װוי הויפנט אויסנעשיטע, קאַליריקע שערבלעך..
168
מיטן שטויביקן עג האָבן זיי אַראָפּנענירערט אין
שטעטל אַרין...
11:
זיי זענען שוין געווען תושבים פונם שטעטל, געוווינט אין
פאַרשידענע געסלעך, אָבער געקומען איינער צום אַנדערן נאָך
דער אַרבעט און אין די , וויקענדס". אין די שבתים און זונטיקס
איז געווען אַזופיל צו רעדן. א ,דזשאָב" איז געווען לייכט צו
געפינען, וויי? נאָך דער מלחמה איז נגעווען אַרבעט לרוב. פאַר
אַרבעט האָט מען געצאָלט מיט נאָלד צונלייך,. יעדער האָט שוין
געוווכט, אַז פון זיין משפּחה איז קיינער נישט נגעבליבן. היטלער
האָט קיינעם נישט געשוינט, נישט יוננ און נישט אַלט. קיינער
יוייסט אפילו נישט, ווו דאָס געביין פון די משפּחות איז אַהינ-
געקומען. דאָס אַש פון די טייערע און נאָענטע האָט מען צע-
שפּרייט אויף די פעלדער, כדי זיי פעט צו מאַכן און נעפלאַנצט
דאָרט שיינע נערטנער און נאָלדענע תבואה-פּליינען פאַר די,
װאָס ווערן קיינמאָל נישט זאַט...
יעדער איינער האָט זיך שוין מיאש נעווען, אַז ער וועט
נאָך וועמען פון זיינע נאָענטע געפינען. בלויז דער יונגער בראַון
האָט זיך פון זיין כלה נישט מיאש געווען. אין טאָג פון דער
חופּה האָט מען אים ערנעץ פאַרשלעפּט און פון דעמאָלט אָן
האָט ער שוין מער זיין מיידל פאַר די אויגן נישט נעזען. אין די
לאַנערן פלענט ער נישט רוען, אונטערקויפן די וועכטערס, זיי
זאָלן אים ברעננען עפּעס אַ סימן פון זיין באַשערטער. אַזויװוי
ער האָט נעקענט מאָלן, האָט ער נעמאַכט פאַר די עלטסטע פאַר-
שירענע סקיצן, בילדער, נאָר עס האָט נאָרנישט נעהאלפן --
זיי האָבן אים קיין שום ידיעה פון זיין באַשערטער נישט נע-
ברעננט. ער האָט זיך אָבער בשום-אופן נישט נעקענט פאָר-
שטעלן, אַז זיין כלה לעבט נישט מער, ער האָט אַלץ נעלעבט מיט
דער האָפנוננ, אַז עס וועט קומען דער טאָנ, בעת ער מיט זיין כלה
וועלן זיך ווידער צוזאַמענקומען...
געװווינט האָט בראַון אין איין דירה מיט דעם שװואַרצן דאַ-
יד און זיי האָבן צוזאַמען געאַרבעט אויף א פאַרם. דאַװויד
האָט אַלץ באַזאָרגט --- אויסנעזוכט דאָס אַלְטע הילצערנע הייזל
169
פּאַר זייער דירה און ער האט נעפונען די אַרבעט אויף דער
פאָרם. ער האָט געקאָכט, נערוימט און צונעגרייט די , סענרווי-
טשעכ". ואס הי האבן מיטנענופען צו דער ארבעט אין דער
פרי. ביינאַכט, אַז זיי האָבן זיך אומנעקערט פון דער אַרבעט,
האָט בראַון דאָס מיינסטע נעמאָלן. ער האָט נעמאָלן ביז שפּעט
אין דער לאכט אריין ביים. טועקעלן שיק פכון. עקעקטרישן
לעמפּל, װאָס האָט קאַליע נעמאַכט זיינע אוינן. אַלץ, װאָס ער
פלעגט מאָלן, האָט ער צעריסן, קיײינמאָל נישט געווען צופרידן פון
זיין אַרבעט. ער האָט אַמאָל נעחלומם צו ווערן א מאָלער און
ער האָט געהאט צו זיך גרויסע פאַדערוננען. אפילו דאָס בילר
פון זיין כלה, װאָס האָט אויף יעדער צייכענוננ אַנדערש אויס-
געזען, פלענט ער צערייסן. דאַװידן איז קוים געלונגען אָפּצו-
ראַטעוען עטלעכע אַלטע שאַכטלען פון פּאַפּיראָסן, ווו עס איז
געווען אָנגעװאָרפן דאָס בילד פון בראונס מיידל. כאָטש אויף
די אלע שאַכטלען האָט דאָס מיידל אַנדערש אויסנעזען, האָט דאַ-
וויד פאַרגעדענקט די אויגן, װאָס זענען אַלעמאָל נעבליבן די
זעלבע -- שמאַלע און אָננעקװאָלן-לעננלעכע אוינן, װוי וויינ-
טרויבן, אין וועלכע עס האָט זיך נענעסט אַ נישט-נעשטילטע
בענקשאַפט. אין די אוינן האָט שוין דאַװיד מער נישט נעקענט
פאַרנעסן...
אַלע אָװונט האָט בראון געמאָלן ביז שפּעט אין דער נאַכט
אַריין. אָבער שבת האָט אים דאַװויד נישט געלאָזט נאָרנישט טאָן
און אים נעשלעפּט אויף דער פרישער לופט. שבת אינדערפרי
איז נגעווען אַ גרויסער קאָך אין די געוועלבן, װו עס האָבן זיף '
געשטופּט ווייבער, מענער און קינדער. פאַרמערס פון אַרום זע-
נען געקומען אין שטעטל אַריין אין אַלטמאָדיש-אָפּנעפּאָרענע,
אומנעלומפּערט גרויסע אויטאָס, װאָס האָבן אָננעמאַכט אַ רעש
און אַ טומ?, דער רויך פון די אַלטע, קאַליעדיקע אויטאָס האָט
געזעצט וי פון קוימענס. די פאַרמערס האָבן זיך אָפּנעשוירן אין
דעם איינציקן , באַרבער-שאָפּ", װאָס אינם שטעטל, גענאַנגען
איינהאַנדלען מציאות אין די נעשעפטן און זיך נעאיילט אין
, פּאַב" אַריין, װאָס איז געווען אָנגעפולט מיט ריהות פון ליולקע-
רויך, ביר און בראָנפן.
אויך דאַװיד און בראַון זענען גענאַנגען עפּעס איינהאַנד-
170
לען פאַר זייערע װאָכעדיקע שכירות און זיך שפּעטער אַריינגע-
כאַפּט אין , פּאַב". זיי האָבן אויסגעצוינן עטלעכע גלעזער ביר
און זיך צוגעזעצט צו די פאַרמערס, װאָס האָבן שטענדיק גע-
שמועסט דאָס זעלבע. מען האָט שוין מער נישט געקוקט מיט
נייניר און חשד אויף די פרעמדע און זיך מער נישט אויסגע-
פרענט ווער זיי זענען און פון װאַנען זיי קומען. די פאַרמערס
האָבן גערעדט ווענן וועטער, וועגן פּרייזן אויף װאָל, תבואה און
גרינצייג. אפילו עס האָט נערעננט, וי מיט צעבערס, האָבן זיי
געלויבט דאָס װועטער, זיך נישט פאַרקלאָנט. זיי זענען געוען
אויסגעהונגערט נאָך אַ שמועס נאָך אַ נאַנצער ואָך אָפּזיין אין
דער איינזאַמער פאַרם און זיי האָבן זיך נישט נעקאַנט אָפּרייסן
איינער פון אַנדערן. זיי זענען נעזעסן און געשטאַנען אין רעד-
לעך אין די אַלטע אָפּנעשאָסן-פאַרשמאַָלצעוװעטע קאַפּעליושן,
אין די באַרכעטן-נעקעסטלטע העמדער, געפּיפּקעט די רעשטלעך
פון די פּאַפּיראָסן, װאָס זיי האָב} אַליין געדרייט צװוישן די מאַ-
זאליעדיקע, האָרעפּאַשנע-האָלצערדיקע פיננערס און געצוינן די
אַלעמאָל אויסגעלאַשן-פאַרעקשנטע פייקעס. אַז דער ראַדיאָ האָט
אָנגעהויבן איבערצונעבן די רעזולטאטן פון די , רעיסעס", האָבן
זיך אַלע גענומען שטופּן אַרום דעם אָפּנעבליאַקעװעטאַלטן
קעסטל און עס איז מיטאַמאָל שטיל געװאָרן, װי אין אַן אויער.
בלויז דער ראַדיאָ האָט גענראַגערט, זיך נעװאָרגן און אַלעמאָל
אַרױפגעפּלאַצט מיט אַ מבול רייד, װאָס האָבן זיך מיט אַ רעש
און מיט אַ געפּילדער אַ נאָס געטאָן, װי אַ װאַסער-פאַל.
דאַװויד און בראון האָבן נישט נעשטעלט אויף קיין שום
פערד? און נישט געווען פאַראינטערעסירט אין די פערד-נעיענן.
זי זענען ארויס אינדרויפן, כרי זיך אביםל איבערצוניין און צו
באַזוכן די חברים. זיי האָבן זיך אַרױסגעלאָזט פון שטעטל און
געגאַנגען פאַרביי דעם פאַרלאָזענעם ישוב מיט די איינגעזונקענע
שטיינערנע הייזלעך, בלעכערנע אָפּנעפליקטע ביידלעך און האַלב-
פאַרשיטע היילן, װוו עס האָבן אַמאָל נעלעבט די נאָלד-גרעבער.
דער װועג האָט דאָ געפירט איבער שטיינער, בערגלעך און נרי-
בער. טיײילמאָל האָט מען אָנגעטראָפן אויף א צעלעכערט-אַלטער,
פאַרזשאַװוערטער שיסל, אויף א שטיק אייזן פון עפּעס א חפץ,
אַן אַלטן פאַרפוילטן שיך, װאָס האָט האלב אַרױיסנעשטעקט פון
101
דער ערד. שוין לאַננ וי די נאָלד-נגרעבער האָבן פּאַרלאָזט דאָס
אָרט, נאָכדעם װוי עס האָב} זיך מיטאַמאָל אויסנעלאָזט די גליקן.
אויף אַן אַלטן אויסגעקרומט-נאַקעטן שטאַם פון אַ בוים, װאָס
איז געשטאַנען אינמיטן דער טויט-פאַרלאָזטער נאַס, האָבן זיך
איצט קראָען געזאַמלט און עס האָבן זיך געדרייט טשאַטעס
פייגל, װאָס זענען אַלעמאָל אָנגעלאָפן מיט אַ ווילד אויסטער-
קיש נעשרי..
אויפן װעג האָט בראָון אַלעמאָל דערציילט דאַװיד/ וועגן
זיין מיידל. ער האָט דערצייקט װענ אירע סעקות. װענן אוב
שיינקייט. ער האָט אויסגעמשלט אַלץ לאַנג און באריכות און
עס האָט אים נאָרנישט נעאַרט, צי דאַװויד הערט זיך צו אים צו.
עס איז אויסגעקומען, װוי ער רעדט צו זיך אַלֵיין. בעתן דער-
ציילן האָט זיך זיין יינגלעריש-שיינער קאָפּ שטאָלץ און פאַר-
חלומט נגעהויבן און ער האָט געקוקט ערנעץ אין דער ווייטקייט
אַריין. דער װוינט האָט זיך נעשפּילט מיט זיינע לאַננע בלאָנדע
האָר. וי זיי! טבע, האָט ער אַלעמאָל פאַרקלערטערהייט אַ װאָרף
געטאָן די האָר אויף אַהינטער מיט אַ לייכטן שאָקל פונם קאָפּ.
דאַװויד האָט זיך מיט נרויס אינטערעס צונעהערט צו זיינע
דייד, געשקוניען יעדעס ווארט װינס. שער אליי) האט קיונמט?
נישט נעהאט קיין דערפאָלנ ביי קיין מיידלעך. אַז ער האָט זיך
שוין אָנגענומען אַמאָל מיט מוט און זיך דערקלערט אַ מיידל אין
ליבע, איז ער פון איר אכזריותדיק אָפּנעשטױיסן געװאָרן. דאָס
האָט אים אָבער נישט נעשטערט צו דערציילן אַלעמאָל זיינע
חברים וי גרויס דערפאָלנ ער האָט ביים שיינעם מין. בעתן דער-
ציילן האט ער אליין אַננעהיבן צו נקויבן אין זיינע בארימעת
רייען. אָבער אַז איינמאָל האָבן אים די חברים אַריינגעלאַכט אין
פּנים אַריין בעת זיינע אויסטערלישע מעשיות, האָט ער פאַר-
שטאַנען, אז זיי קענען זיך אויף זיינע באַרימערײיען און ער
האָט אויפנעהערט צו זאָנן ליננט... דאַװיד האָט זיך שטאַרק נע-
ליבט אין זיין רייכער און שיינער קוזינקע און פון איר טאַקע
האָט ער דאָס באַקומען דעם שאַרפן אָפּשניט, ווען ער האָט מיט
אַ שטאַמלענדיק-אָפּגעשטאָרבן קול איר געזאָנט וי שטאַרק ליב
ער האָט זי. זי האָט אויף אים אַ קוק געטאָן פון אויבן אַראָפּ
און מיט 8 קלינגענדיק געלעכטער, פול שפּאָט און חוזק, פאַר-
172
שווונדן אין איינער פון די פיל רייכע און ווייסע טירן פון דער
גרויסער דירה. דאַװויד פלענט אין דעם הויז פון זיין רייכ| פע-
טער אַריינקומען אָפט, נישט צוליב די מתנות, ואָס מען האָט
אים דאָרט טיילמאָל פון רחמנות אונטערגעשטופּט און וװאָס
האָבן אים שטענדיק זייער געבריט און באַלײידיקט, נאָר צוליב
דער קוזינקע. אָבער זינט זי האָט אים אַזױ פאַרשעמט, האָט ער
נאָך שטאַרקער, װוי תמיד, דערפילט די לאַסט פון זיין הויכער
פּלייצע, פון זיינע אומנעלומפּערט-גרויסע הענט און פיס, און
ער האָט מער די שוועל פון זיין פעטערס הויז נישט באַטראָטן...
בשעת דער יוננער בראַָון האָט אויסנעמשלט וי זיין כלה
זעט אויס, האָט דאַװיד געזען פאַר זיך די קוזינקע מיט אַזעלכע
שיינע אָנגעקװאָלן-לעננלעכע וויינטרויבן-אויגן --- אָבער א וװווי-
לע און אַ נוט-האַרציקע קוזינקע, װאָס װועט מער נישט אָפּשפּעטן
פון אים... פאַרקערט, זי וועט זיין נוט צו אים און רעדן צו אים
אַזעלכע נוטע רייד, אַז עס װעט אים וװאַרעם ווערן אין אַלֶע
אברים. און מיטאַמאָל האָט זיך אים גענומען אויסדאַכטן, אַז
בראַונס מייד? איז זיין קוזינקע, איז זיין כלה. אויף די שאכטלען
פון די פּאַפּיראָסן, װאָס ער האָט אָפּנעראַטעװעט, אַז בראַון זאָל
זיי נישט צערייסן, איז טאַקע געצייכנט די קוזינקע, װאָס װעט
שוין זיין גוט צו אים... װי נגוט ער האָט געטאָן, װאָס ער האָט
די צייכענוננען באַהאַלטן אונטערן קישן ביי זיך צוקאָפּנק און
ער היט זיי, װוי אַן אויג אין קאָפּ. און פּלוצים האָט זיך דאַװיד
אָנגערופן צו בראַונען:
- - כ'בין זיכער, אז דאָס(מײיר? קעבט.. זי לעבט יכעה)?
און זי װועט קומען אַהער צו אונז...
דאַװיד האָט די פֹּאָר ווערטער אַרױסגעזאָגט מיט אַזאַ זי-
כערקייט אין קול, אַז בראָון האָט זיך אַזש אומנעקוקט אויף אים
און נישט פאַרשטאַנען, װאָס ער איז אויסן. בכלל איז דאַװויד
געווען פאַר אים אַ רעטעניש. בראַון איז שוין צוגעוווינט נגעווען,
אַז מענטשן זאָלן קלעבן צו אים, זאלן אים ליב האָבן, אָבער דאַ-
ווידס באַציאונג צו אים, איז געווען עפּעס אַנדערש. ער האָט
שוין איצט אויף זיכער געוווסט, אַז די שמיץ אין לאַנער האָט
דאַװיד באַקומען צוליב אים און ער האָט אַזױ געװאָלט. כאָטש
דאַװידס נאָכפּאָלגן אים, איז אים געווען איבעריק, האָט ער זיך
178
מיט דער צייט צונגעוװווינט צו דעם און עס האָט אים שוין מער
נישט געאַרט. טאָמער האָט ער נאָך אַמאָל נעפּרװװווט עפּעס זאָגן,
האָבן דאַװידס אוינן, װאָס זענען באַשטאַנען כמעט פון בלוין
ווייסלען, אָנגעהויבן צו בליאַסקען מיט אַ נלאָזיקער פייכטקייט,
אַזױ אַז ער האָט באַלד חרטה געהאַט אויף דעם, װאָס ער האָט
געזאָגט.
-- פאַרציי, דאװיד... - -- האט ער אין פארלעננהייט נע-
מורמלט -- אַנטשולדיק...
דער כעס איז ביי אים שנעל אַריבער, ווייל ער האָט פאַר-
שטאַנען װוי איינזאַם דאַװיד איז.
דעם נאַנצן שבתדיקן| טאָנ זענען זײַ נענאננען באזוכן רי
חברים. אלעמען האכבן די נעטראפן אין דער היים. בטויו הי
צוויי װינער ברידער נאעס, ביידע רויטדהאריקט און מיוט פלא-
משיקע, פּלעצלדיקע נעזער, וי ביי באָקסערס, האָבן זיי באַנעננט
אין רער טיר, ביים אהויסניין פון שטוב. דער שווארצער דאשחיה
געדענקט זיי נאָך גוט פון ווין. זיי זענען געווען דעמאָלט יוננע
ייננלעך און געװווינט אין שכנות מיט אים אין איינעם פון די
שמאָלע יידישע נעסלעך אין צווייטן בעצירק. נאַנצע טעג זענען
זיי נגעווען אַרײיננעטאָן אין ספּאָרט און מיט זייער אָפּנעפליקטן
פוטבאָל אויסנעקלאַפּט די שויבן אין געסל, אַזױ אַז די ווייבער
האָבן זיי נעשאָלטן מיט טויטע קללות. דאָ הי זענען זיי נאָר
עולה-לנדולה געװואָרן און מען האָט זיך נעצאַצקעט מיט זיי צו-
ליב זייער בקיאות אין אַלערלײ ספּאָרטן. שבת האָבן זיי געהאט
אַן אָנרייסעניש, געווען פֿאַרהאַװעט און פאַרפּאָרעט פון אינדער-
פרי ביז ביינאַכט און אַרומפּאַראַדירט אין קורצע ווייסע הייזע-
לעך מיט די ספּאָרט-מכשירים אין די הענט...
קיינער פון די חברים האט זיך מיט זײ, מיט הי וװוינער בריז
דער, נישט אַזױ שטאַרק מתעסק נעווען, וי עמי? און נאַטאַן,
װאָס האָבן זיך אַלץ נישט נעקענט שיידן און זיך אַלץ נעהאַלטן
אין איין אַרומקרינן און אַרומשפּאַרן. עס איז נישט נעווען קיין
זאַך זיי זאָלן נישט קענען און דאָס אייביקע שפּאַרעניש האָט זיי,
װײזס אױפ. צונענטבן כוה און נעװנט. כּעת רי װינטר בריהעה
האָבן אָנטייל נגענומען אין די מעטשן, זענען זיי שטענדיק געווען
צווישן די צוקוקערס, און מיט ברען און מיט היץ זיך נעקריגט
174
וועגן די הלכות פון ספּאָרט און ער פון די ברידער שפּילט בע-
סער און ווער ערנער...
ביי דעם אַלטן און ווייסן פּראָפּעסאָר ראָט, האָבן בראון
און דאַװויד געטראָפן עטלעכע חברים. אַזױ װוי דער אַלטער פּראָ-
פּעסאָר האָט געקענט עננליש, האָט ער באַקומען אַ פּאָסטן אין
דער שטעטלדיקער שול. ער האָט בייטאָג נגעלערנט אין דער שול
און ביינאכט האָט ער פונדאָסניי געשריבן דאָס ווערק, װואָס דאָס
דייטשע ווייב האָט פאַרברענט. עס איז שווער נעווען פון זכרון
זיך אַלץ צו דערמאַָנען און ער האָט געאַרבעט ביזן גרויען טאָג
אַריין, זיך אַרויסגענומען די אוינן. ער איז נגעווען אַזױ אַריינגע-
טאָן אין דעם װערק, אַז ער האָט נישט געגעסן, נישט נגעטרונ-
קען און האָט קיינעם אַרום זיך נישט נעזען. כיי אים אין שטוב
איז אַלץ נעווען אַזױ אָנגעװואָרפן, אַז מען האָט קוים נעקענט
דורכגיין. נאַנצע שטויסן ביכער האָבן זיך נעװאַלנערט אויף דער
פּאָדלאָנע. פונם שטענדיקן זיצן האָט דער אַלטער אויסנעריבענער
פאָטעל באַקומען אַ טיפן אויסנגעהוילטן נרוב. דאָס נעפעס איז
קיינמאָל נישט געווע} אויסגעװואַשן און מחנות פלינן האָבן דע-
רין אַרומנעראָיעט און נעזשומעט אויף װאָס די וועלט שטייט.
אַז די חברים זענען געקומען צום פּראָפּעסאָר, האָט ער זיי רעכט
נישט געזען, בלויז טיילמאָל האָט ער אויפגעוואכט, וי פון אַ
חלום, און פון דער העלער הויט אָנגעהויבן אַליין זיך איבערצו-
נעמען און זיך אַנטציקן אין זיין ווערק. די אוינן זיינע זענען דע-
מאָלט פאַרצוינן געװאָרן מיט אַ פרישער בלויער פאַרב, װי ביי
אַ קינד און ער האָט מיט אַ פייערלעך און יונג קו? פאָרנעלייענט
שטעלן פון זיין מאַנוסקריפּט, ווו ער ברעננט אַרױס די שיינ
און נוטע מידות, װאָס לינן נאָך באַהאַלטן אי| דעם מענטש...
ביי דעם אַלטן פּראָפּעסאָר ראָט, האָבן בראַון און דאַװויד
נעטראָפן דעם הויכן מאַקס, װאָס האָט זיך אַלץ געפיעשטשעט,
וי ער װאָלט נעווען דאָס מוזשיניקל צװוישן די חברים. ער איז
פון נאָרנישט נעווען צופרידן און זיך מיט זיינע טענות שטענ-
דיק אָננגעװאָרפן אויף אַנדערע. מע האָט זיך שוין אָבער װוײיניק
צונעהערט צו אים און ער האָט נערעדט אין חל? אַרין. אפילו
היינריך, װאָס האָט שטענדיק נענומען אַזױ ערנסט זייַנע רייד
און צוליב אים באַקומען אַמאָל איינעם פון זיינע אָנפאַלן, האָט
1758
זיך שוין מער נישט צונעהערט צו אים און ער האָט נישט גע-
האַט מיט וועמען מלחמה צו האַלטן. בלית-ברירה האָט ער זיך
אָנגעזעצט אַצינד אויף איזידאָר געלער, װאָס איז אַרומגעגאַנגען
מיט דער טאָכטער פון זיין באַלעבאָסטע. כאָטש איזידאָר געלער
האָט זיך אָפּנעריס| דאָס האַרץ און געזאָנט מאַקסן, אַז ער װועט
פיט דער טאכטער פון ויין ;לענחליידי / נישט התונה האפןן
אפילו זי לויפט אים אַזױ שטאַרק נאָך, האָט זיך דער הויכער
מאַקס נגעהאַלטן ביי דאָס זייניקע, וי ער װאָלט נישט געהערט,
ואס יענער רעדט:
--- שלעפּסט ווידער אַן אומנליק אויף זיך... -- האָט ער
געשרינן --- געדענק, זיי פאָרזיכטיק... האָסט זיך שוין איין מאָל
אָפּנעבריט... שפּילסט דיך מיט פייער!... יונגע...
אַזױ װוי דער אַלטער פּראָפּעסאָר איז, וי שטענדיק, נגעווען
שטאַרק אריינגעטאָן אין אן אַנדערער וועלט און איז נעזעסן מיט
פאַרמאַכטע אוינן און עפּעס נעפּרעפּלט מיט די ליפּן, וי ער
װאָלט זיך אויסנעשמועסט מיט זיך אַליין, האָט איזידאָר נעלער
געשלעפּט צו זיך די חברים. ער האָט עפּעס אַ וויכטיקע זאַך זיי
צו דערצײיקן די טאָכטער פון זיין ;לענרליירי האט אים שהן
נישט איינמאָל אָנגעהאַקט אַ קאָפּ ווענן דעם. זי האַלט אים אין
איין דערציילן וועגן א , דזשואיש טשערטש", װאָס שטייט שוין
יאַרןלאַנג לייריק און קיינער קּוקט ויך נישט אום אױף איר,
בעת די נאָלד-גרעבער האָבן פאַרלאָזט דעם ישוב או| געלאָזט
שטיין הפקר זייערע שטיבלעך זענען די יידן, ואס האבן נעס
האַנדלט מיט די גאָלד-נרעבער, אויך אַװעק און איבערגעלאָזט
דעם טעמפּל, װאָס זיי האָבן אויפנעבויט, איננאנצן אַליין...
די טאָכטער פון דער באַלעבאָסטע האָט אים שוין נישט
איינמאָל וועגן דעם דערציילט, אָבער ער האָט קיינמאָל נישט נע-
נומען ערנסט אירע רייד, געמיינט, אַז זי װויל אים דערמיט בלויז
אַרײיננאַרן. אָבער אַז אויך איר מאַמע לאָזט אים שוין איננאנצן
נישט אָפּ און זי װויל אים נאָר אַריינפירן אין גאָטס הויז, מוז
דאָס שוין זיין אמת... די מוטער ווייסט, װאָס זי רעדט. זי האָט
שוין נישט איינמאָל מיט אים גערעדט מכוח יידן און מכוח דעם,
װאָס היטלער האָט זיך אָנגעזעצט אויף אַ פאָלק, װאָס , נלויבט
אויך אין דער בייבל"... כאָטש ער, איזידאָר, מיידט דווקא אויס
16
אַזעלכע שמועסן, לאָזט אים די אַלְטע נישט אָפּ און האַלט אין
איין מאָלן מיט איר קליין, איינגעפאַלן-צעקנייטשט, פרום מיי-
לעכל אירע גאָטס-פאָרכטיקע רייד, װואָס שיטן זיך ניך-ניך און
קיין שום כוח אין דער וועלט קען זיי נישט אָפּהאַלטן. זינט זי
איז געווויער געװאָרן, אַז ער איז אַ ייד, האָט זי זיך מיט אים נאָר
ארומנעכאפט און די נדולה איז ביי איה וַרִוֹים..
-- קאָמט צו מיר... -- איז איזידאָר צונעשטאַנען צו די
הברים -- די אַלטע װעט אונז ציינן דעם טעמפּל... איך האָב
איר פאַרשפּראָכן מיט אייך צו קומען...
בשעת זיי זענען אַרייננעקומען צו איזידאָרן אין שטוב,
האָט שוין די אַלטע אויף זיי געװאַרט. זי איז נגעווען פיקס-און-
פארטיק -- נרייט צו ניין. זי איז געווען אויסנעפּוצט אין אַ
שטרויען העל היטעלע מיט רויטע קינסטלעכע קאַרשן און בלו-
מען, װאָס האָבן זיך גאָרנישט געפּאַסט צו איר אַלט צעקנייטשט
פּנימ?ל און צו אירע אש-נרויע, אָפּנעבליאַקעװעטע אוינן, וי
אויפגעריבן-אָפּנענוצטע זילבער-מטבעות. די לעצטע יאָרן האָט
זי געלעבט בצמצום פון אַן אלמנה-פּענסיע און זי איז שטענדיק
אַרומגעגאַנגען באַהאָנגען מיט קוישן און זעקלעך, טאַָמער װעט
איר אונטערקומען עפּעס אַ מציאה פאַר די קאַרג-צוגעטיילטע
, פּעניס" און אויך האָט זי זיך אַרומגעטראָנן שטענדיק מיט אַן
אַלט, אָפּנעריבן תפילה-ביכ?, טאָמער װועט איר אויסקומען זיך
אַרײינצוכאַפּן אין אַ , טשערטש", כדי אָפּצוריכט! אַ תפילה...
די סינאַנאָנע איז נעשטאַנען אין אַ קליין, בלינד געספ,
נישט ווייט פון דעם פאַרלאָזענעם ישוב, ווו עס האָבן מיט יאָרְן
צוריק געלעבט די נאָלד-גרעבער. אַז מען איז אַריינגעקומען אי-
נעװוייניק, האָט דער טוכלע-דעמפּיקער ריח פאַרליינט דעם אָטעם.
אויף די בענק און אויפן ארון-קודש אין נעלענן א נעדיכטער
שטויב. דער באַלעמער איז נעווען איינגעפאַלן. פון אַלֶע ווענט
האָט זיך געקרישלט דער טינק און דער סופיט אין בייכיק
אַראָפּנעהאַנגען, וי דער סכך אין אַ פאַרלאָזענער פוכה. די פענ-
סטער זענען נעווען אַזױ נעדיכט באַהאַָננען מיט שפּינוועבס,
אַז עס האָט זיך קוים אַדורכנגעזיפּט אַ קאַרנ ביסעלע טאָנ-ליכט...
נישט איינמאָל איז שוין די אַלטע דאָ געווען און זי האָט
געפּרוווט צורוימען, אָבער די , דזשואיש טשערטש" איז אַלְט
177
און זי האָט נישט מער די יונגע כוחות. זי האָט קיינמאָל נישט
געוווסט וי אַזױ זיך נוהג צו זיין, ווען זי איז דאָ אַרייננעקומען.
זי האָט געוווסט, אז צלמען דאַרף זי זיך נישט, ווייל די יידן
טוען דאָס נישט. האָט זי אַנידערנעקניט און זיך געבוינן צו דער
ערד, ווען זי איז דאָ, אין נאָטס הויז, אַרייננעקומען. אויך איצט
האָט זי אַנידערגעקניט און נעפּרעפּלט עפּעס מיטן מויל זייער
פרום או} איבערנענעבן. דערנאָך האָט זי זיך אויפנעהויבן,
אַרױסגענומען דעם פאַרזשאַװערטן שליסל פון טיר און געזאָגט
טו די חברים:
--- דאָ האָט איר דעם שליסל צום טעמפּל... -- ביז איצט
האָב איך אויף אים אַכטונג געטאָן... פון איצט אָן דאַרפט איר
אים היטן...
פאַרנאַכט, אַז בראָון און דער שװאַרצער דאַװויד זענען
אַהיים נענאַננען, האָט זיך דאַװיד דערמאָנט אין זיין טאַטן, דעם
אָרימע} קרעמער פון ווין, װאָס איז אַלע אינדערפרי געשטאַנען
אין אַ ווינקל, אַרומגעהילט אין טלית און מיט פאַרמאַכטע אוינן
שטיל נעדאַוונט. אויך אים, דאַװוידן, האָט דער פאָטער געטריבן,
ער זאל בעטן צו נאט. אָבער ער האט ויך שטענדיק ארויסטע-
דרייט דערפון, װידערגעשפּעניקט דעם פאָטער. איצט האָט אים
אָננגעהויבן דאָס האַרץ אַזױ שטאַרק צו ציען און אַ גרויסע בענק-
שאַפּט האָט אים אָנגענומען נאָכן אָרימען טאַטן זיינעם, װאָס
איזן אַלע אינדערפרי געשטאַנען אין אַ ווינקל און געדאוונט,
כאָטש דאָס ווייב האָט אים נעיאַנט ער זאָל בעסער אַראָפּנײן און
עפענען דאָס געוועלבל. וי גוט װאָלט נעווען, ווען ער װאָלט
דענצמאָל געפּאָלגט דעם טאַטן און ער װאָלט געקענט זאָגן א פּאָר
יידישע ווערטער. ער ואָלט זיך געקענט אַװעקשטעלן אין סינאַ-
גאָגע און בעטן צו נאָט. אָבער ער נעדענקט נאָרנישט און מער
וי די אותיות קען ער נישט..
-- קענסטו בעטן?... נעדענקסטו די יידישע בוכשטאבן?...
-- האָט ער זיך פּלוצים געווענדט צו בראונען.
בראָון האָט אים פאַרחידושט אָננעקוקט, אַ צי געטאָן מיט
די אַקסלען און קורץ נעענטפערט:
-- ניין... איך קען נישט... קיינמאָל נישט געלערנט...
אויפן נאַכטיקן הימ? זענען בלאַס אויפגענאַנגען די ערשטע
178
שטערן, װאָס האָבן נעפינקלט, וי שפּליטערן פון נלאָז און זיך
אויסנגעשטעלט אין אַ סנוֹל...
111
כאָטש אַלֶע האָבן זיך שוין מיאש געווען, אַז זיי װעלן נאָך
ווען-עס-איז אויסזוכן זייערע נאָענטע, האָט בראָון פונדעסטוועגן
אַלץ נענלויבט, אַז זיין כלה לעבט און אין איין שיינעם טאָג װועט
ער זי נגעפינען. ער האָט נאָך אַלץ נאָך דער אַרבעט געמאָלן,
קיינמאָל נישט געווען צופרידן פון זיין אַרבעט און אַלץ פאַר-
שמירט, צעריסן. דעם פּאָרטרעט פון זיין כלה, פון וועלכער מען
האָט אים אַװעקנעריסן אין טאָנ פון דער חתונה, האָט ער אָנ-
געװאָרפן אויף פארשידענע שטיקלעך פּאַפּיר, אויף ליידיקע
שאַכטלען פון פּאַפּיראָסן -- אומעטום, ווו ס'האָט זיך נאָר נע-
לאָזט. דער שװואַרצער דאַװיד האָט די אַלע צייכענונגען קונציק
אַרױסנעגנבעט, איידער בראַון האָט זיי נאָך צעריסן, און באַ-
האַלטן ביי זיך צוקאָפּנס. די צייכענונגען פלענן אים ווארעמען
און עס איז אים אַזױי נוט געווען מיט זיי...
קיינער זאָל נישט וויסן, האָט זיך דער שװאַרצער דאַװויד
פון ציים צו צייט אַראָפּנעכאַפּט קיין מעלבורן אין ייידישן
הילפס-פאַנד" אַרײן און נעבעטן מען זאָל פּרווון אויסזוכן
בראַונס כלה. בראַון נלויבט אַזױ שטאַרק, אַז זיין מיידל לעבט ---
איו אפשר לעבט זי. /מיט זיין נלויבן, האט בראון אויך אָננע=
שטעקט אים, דאַװידן, אַזױ אַז אויך ער האָט אָנגעהויבן צו
גלויבן, אַז דאָס מיידל לעבט. זייער שטוב איז דאָך פול נעווען
מיט איר. פון אומעטום האָבן אַרױסגעקוקט אירע אָננעקװאָלן-
לעננלעכע וויינטרויבן-אוינן, אין וועלכע עס האָט זיך גענעסט
אַ נישט-נעשטילטע בענקשאַפט...
וויפיל מאָל דאַװויד האָט זיך נישט אַראָפּנעכאַפּט קיין מעל-
בורן, אין , הילפס-פאָנד" אַרײן, טאָמער װועט ער זיך עפּעס דער-
וויסן פון בראַונס מיידל, איז ער אָבער אַלעמאָל צוריקגעקומען
מיט נאָרנישט. מען האָט אים שוין אין , הילפס-פאַנד" געקענט,
נעהאַלטן אים פאַר אַ שטיקל חפר-דעה און זיך וייניק צונע-
הערט צו אים. ביז איינמאָל איזן אים אייננעפאַלן אַ נעדאַנק אין
קאָפּ אַריין, ער זאָל אָנשרייבן אַ בריוו אי| נאָמען פון ,הילפס-
179
פאָנד" צו בראַונען, אַז עס איז פאַרהאַנען א ידיעה פון זיין
כלה... דאָס װעט אים שטאַרקן, צונעבן א זין אין לעבן... בעת
ער האָט געשריבן דעם בריוו, האָט אים א היץ א שלאָג געטאָן
אין האַלז. ס'האָט זיך אים אויסנעוויזן, אַז דער בריוו האָט
אַ נרויסן שייכות צו אים אַלֵיין...
בשעת בראָון האָט דערהאלטן דעם בריוו, איז ער זייער
בלאָס געװאָרן און נישט געקענט אַרויסברענגען קיין װאָרט פון
זיך, װוי ער װאָלט מיטאַמאָל שטום נעװאָרן. אַזוייװי ער איז גע-
שטאַנען און גענאַנגען, איז ער אַרױיס פון שטוב און זיך געלאָזט
אין איין אָטעם לויפן צו דער באַן.
דאַװויד האָט זיך נגעלאָזט לויפן נאָך אים. ער האָט זיך אים
געשטעלט אין וועג, אָנגעכאַפּט אים מיט אַלֶע כוחות אוו נישט
געלאָזט ווייטער לויפן. עס איז אים קוים מיט צרות געלונגען
צוריקצושלעפּן בראַונען אַהיים און אים איינהאַלטן אין שטוב.
בראָון האָט זיך אַלע פּאֶר רגעס פונדאָסניי אַ ריס געטאָן פון אָרט
און זיך ווייטער געװאָלט לאָזן לויפן. װי אַ קינד האָט ער אים
געמוזט אייננעמען און אים איינרעדן, אַז דערווייל איז נאָך נאָר-
נישט זיכער און מען דאַרף װאַרטן אויף אַ פרישן בריוו, ווו עס
וועלן זיין מער פּרטים...
--- װאָס וועט דיר העלפן דאָס פאָר| נאָר מעלבורן?... --
האָט ער אים פאַרװוינט מיט זיינע רייד --- באַרואיק דיך!... װאַרט
אַביס?!.., זאָ איין נליק!... האָסט זאָ לאַנג געװאַרט, וועסטו נאָך
אַביס? וואַרטן...
דאַוויד האָט איצט אָפּט נעמוזט שרייבן זיינע בריוו, ווייל
בראָון האָט זיי שוין אויסגעקוקט, וי מיט ליכט, נישט געקענט
אויסקומען אָן זיי. ער האָס געהאַט אַן אַרבעט מיטן איבער-
שרייבן די בריוו אויף אַ מאַשין, יענער זאָל נישט דערקענען די
האַנט-שריפט, אַלעמאָל אויפסניי האָט דער יוננער בראַון נע-
װאָלט פאָרן קיין מעלבורן, כדי זיך אַליין עפּעס מער דערוויסן
און עס איז קוים מיט לייד דאַווידן נגעלונגען אים אָפּצוהאַלטן
דערפון. בראַון האָט נעשרינן, געװואַלדעװעט, געהאַט אַלעמאָל
עפּעס אַן אַנדערן חשד אויף אים און ער האָט געהאָט מיט אים
אַ שווער שטיקל אַרבעט.
און איינמאָל, אין אַ הייסער זומער-נאַכט, וועז דאַװיד איז
180
נגעקומען אַ מידער אַהײים, האָט אים בראַָון אַקעגנגעטראָנן א
בריוו, װאָס איז נישט פון אים, דאַװידן, נעשריבן נעווען. דער
בריוו איז נעקומען פון ,ייריש} הילפס-פאנד", ווו מען ניט בראַו-
נשן צו װיסן, או זיין כסה לעבט און זי וויל קומען צוו אים
צו פאָרן...
דאַװויד האָט מיט ציטערדיקע הענט נענימען פון בראַונען
דאָס בייגעלע פּאַפּיר, עס געדרייט אין אַלע זייטן, נישט נענלויבט
די איינענע אוינן. ער האָט מיט אַ קלאַפּנדיק האַרץ געלייענט
איין מאָל און נאָכאַמאָל װאָס אויפן ביינעלע פּאַפּיר שטייט נע-
שריבן, אָבער די אותיות האָבן אים פאַר די אוינן געטאַנצט, נע-
שפּרונגען, זיך צוזאַמענגעגאָסן אין איין שװואַרצן פלעק, אַזו אַז
ער האָט נאָרנישט מער נעזען,. ער האָט זיך מיטאַמאָל אַ װאַקל
נעטאָן אויף זיינע אומנעלומפּערט-געשװאָלענע פיס, װוי צום
אומפאַלן. בראון האָט דאָס באַמערקט, נישט נעוווסט, װאָס דאָס
אַלץ באַטײיט און דערשראָקן נעפרעגט:
--- װאָס איז נגעשען, דאַװויד?... װאָס האָט פּאַסירט?... זע
נאר װי דו זעסט אויםו.
--- גאָרנישט... עס װועט באַלד פאָריבערגיין... --- האָט דאַ-
וויד אַ מאַך נעטאָן מיט דער האַנט און צוזאַמעננענומען די
כוחות, זיך נעשטאַרקט.
אָבער ער האָט נישט נעקענט קומען צו זיך און זיך נע-
קליבן אַרױיסצוניין אַביסל אויף דער פרישער לופט. בראַון האָט
אים נישט געװאָלט לאָזן אַלייז און מיטגענאַננען מיט אים. כאטש
אין שטוב איז געווען זייער דושנע און הייס, איז אינדרויסן נע-
ווען נאָך פיל דושנער און הייסער. אַ הייסער מדברװווינט האָט
אַרומנענומען דאָס נאַנצע שטעט?, װאָס איז געווען איינגעטונ-
קען אין רויך, װוי אין געדיכטע קנויליקע װאָלקנס. דער רויך איז
געקומען פון די אַרומיקע ברענענדיקע וועלדער, װאָס האָבן זיך
פון דער היץ אנגעצונדן. אַ נרויס שטיק הימל? אין געשטאַנען
רויט-צעפלאַמט, װוי אַרומנעכאַפּט פון עפּעס אַ בראַנדיקער
קראַנקהייט... שוין דעם צווייטן טאָג, װוי די איינוווינער פון
שטעטל לעבן אין גרויס שרעק און זיי לויפן כסדר צו די וועל-
דער, אָנגעלאָדנט מיט וװאַסער-קישקעס, העק, רידלעס און זעק,
כדי צו לעשן די שרפה, װאָס ווערט נעטראָנן פון ווינט, שפּרינגט
181
פון איין בוים צום אַנדערן. אויך היינריך געפינט זיך שוי! צוויי
טעג אין די וועלדער, זיך מיטגעכאַפּט מיט אַ לאַסט-אױיטאָ, װאָס
איז אַהין געפאָרן. און מיטנעכאַפּט האָט ער זיך נישט אַליין;
ער האָט דורכאויס געפאָדערט מיט זיין אייביק שטרענג און
ערנסט קול, אַז עס זאָלן אויך מיטפאָרן די צוויי ווינער ברידער
נאנס, מאקס, /און עמיל מיט נאטאנען. שוין צוויי טענ װי די
חכרים נעפינען ויך אין די װעלדער; קומען נישט אהחים
נעכטיקן.
אַז דאַװיד האָט זיך אביס? באַרואיקט, האָט ער פּלוצים
נעזאָגט צו בראַונען:
--- מיינסט, אַז מאַקס איז נישט נערעכט, ווען ער זאָנט,
אַז אַלץ איז דאָ אַזױ פרעמד פאַר אונז... ווו האָט מען געזען, אַז
וועלדער זאָלן ברענען... מען איז אַרױס פון איין פייער און ווער
ווייסט, װאָס װועט מיט אונז דאָ זיין?... װאָס עס דערװואַרט אונז
דאָ פון די שכנים... מען װועט מאָרנז אויך דאַרפ} אַרױס אין די
וועלדער, אַז דאָס פייער װועט זיך נישט אָפּשטעלן... קום, לאָמַיר
איצט אַ קוק טאָן צו דער סינאַגאָנע... אַ שאָד, װאָס איך האָב
נישט נעפאָלנט מיין נאָטזעלינן פאָטער און איך קאָן
נישט בעטן..
דאַװויד האָט אַ קוק נעטאָן אויפן הימל, ואָס איז געווען
רויט, װוי אַן אָפּגעהאַקט שטיק רוי פלייש. די רויטקייט האָט זיך
כסדר פאַרגרעסערט, אַרומגענומען ביסלעכווייז דעם נאַנצן הימפ,
װאָס האָט אויסנעזען װוי אַ רויט-צענליטע אייזערענע פּלאַטע.
אַ נרויסע אומרואיקייט האָט דאַװויד!} אַרומגעכאַפּט, אָבער ער
האָט דאָס נישט אַרױיסנעװויזן, כדי בראַונען נישט אָנצושטעקן
מיט קיין שרעק. עס אין דאָך אים געשען ערשט אזא
נרוים גליס...
זיי זענען געגאַנגען אַרום אין דעם פּוסטן, וי אויסגעשטאָר-
בענעם שטעטל, װאָס איז געווען אַדורכגענומען פון אַן אָנגע-
זענקטן ריח פון סמאַלינעס און סאַדזע, צונעקומען צו דעם פאַר-
לאָזטן ישוב, ווו עס האָבן אַמאָל געלעבט די גאָלד-גרעבער און
די יידן, װאָס האָבן מיט זיי געהאַנדלט. אַלץ איז דאָ געווען איינ-
געהילט אין שלייערן רויך: די איבערנעבליבענע איינגעזונקען-
שטיינערנע הייזלעך, װאָס זענען שוי! געווען האַלב-איינגעפאַלן,
182
דער איינציקער איבערגעבליבענער שטאַם פון בוים, װאָס האָט
קרום אַרױפגעשטאַרט פון דער ערד, וי עפּעס אַ געליימט-פאַר-
דאַרטע האַנט. עס איז אויסנעקומען, וי דאָס אַלץ װאָלט זיך
געדעמפט אין אַ שרפה, װאָס דויערט שוין לאַנגע, לאַננע יאָרן...
ווען זיי האָבן זיך דערנענטערט צו דער פאַרלאָזטער סינאַגאָגע,
האָט דאַװיד זיך אָנגערופן צו בראַונען און בעת-מעשה געפילט,
וי זיין אומגעלומפּערט-געשװאָלענער גוף הויבט אָן צו פיבערן,
ווערט פאַרנאָסן פון אַ הייסער כװאַליע:
-- אַז דיי! כלה וועט קומען, װועט אין דער סינאַנאָנע פאָר-
פומען די האכטייט:. די התוכקן. נישט אמת. כהאון.. ניכט
װואַר...
טרערן פון פרייד זענען דאַװידן נעקומען אין די אויגן
אַריין, כאָטש טיף אינעװייניק האָט אים נישט אויפגעהערט
עפּעס צו נאָנן און צו ציען.
אויפצומאָרגנס זענען דאוויד און בראַון אַרױס אין די
וועלדער, כדי צו העלפן לעשן די שרפה. ס'איז שוין אָבער שווער
געווען זיך צוצובאַקומען צו די וועלדער, ווייל דער וועג איז
געווען אָפּנעשניטן. לאַננע שנורן מיט אוױיטאָס, שטעקן-געבלי-
בענע צוליבן פייער, האָבן זיך נעשטופּט אויפן שאָסײי, טראָמיי-
טערט, אָנגעמאַכט אַ טומ?, װי דערשראַָקענע בהמות, ווען זיי
דערשפּירן אַ סכנה. מענטשן האָבז מיד אַרומנעבלאָנקעט אַהין-
און-צוריק, נלייך זיי װאָלטן מיטאַמאָל געװאָרן היימלאָז. אַ נע-
דיכטער רויך, װי אַ ברודיק-פאַרקאָפּטשעטע װאַטע, האָט אַלץ
אַרומנגעהילט, נעביסן אין די אוינן, געריסן דעם האַלז, פינסטער
נעמאַכט די ראיה, אַזױ אַז מען האָט נישט נעקענט זען איינער
דעם אַנדערן און זיך כסדר אַרומנעזוכט. פון אונטער דעם רוי-
כיקן קנוי?, װי פון אונטער אַ פאַרשאָטענעם באַרג, זענען אוים-
נעשטינן די דערװואָרגן-צוגעדושעטע קולות פון די מענטשן און
דאָס הייזעריקע רעווע! פון די אוױיטאָמאָבילן. אַלעמאָל אויפסניי
האָט אַ שטיק פייער אַ פְלִי נעטאָן אויפן װענ, װוי אַ פלאַקערנ-
דיקער שטורקאַץ, און אַ פייער-צונג האָט אַ שאָס געטאָן אין דער
הויך, װוי אן ארויסנעדרייטע ברענענדיקע קנויט...
אויפן וועג, צװוישן די װאָגלענדיקע מענטשן, האָבן דאַוויד
און בראַָון זיך פּלוצים אָנגעטראָפן אויפן הויכן מאַקס, װאָס
189
האָט זיך געאיילט צוריק אין שטאָט אַריין. מ'האָט אים קוים
דערקענט, ווייל ער איז געווען איננאַנצן נאַס און פאַרשװיצט,
און די מלבושים זענען געווען אויף אים צעפליקט, וי נאָך אַ
געשלענ. אויף די הענט האָט ער נעטראָנן היינריכן, װאָס האָט
געהאָט אָפּנעזענקט-צעשויבערטע האָר און אַ בראַנדיקע ווונד
אויפן פּנים. מאַקס האָט שווער געסאָפּעט און איז געווען אַזױ
צעטומלט, אַז ער האָט נישט געזען, װאָס אַרום אים טוט זיך.
ווען ער איז אַביס? צו זיך נעקומען, איז ער. מיטאַמאָל געװאָרן
באַרעדעװודיק און ער האָט דערציילט, אַז היינריך האָט ווידער
באַקומען איינעם פון זיינע אָנפּאַלן און ער האָט זיך געלאָזט
לויפּן גלייך אין פייער אַריין,. ווען נישט ער, מאַקס, װאָס האָט
זיך געלאָזט נאָך אים, װאָלט ער זיכער אין די פלאַמען אומנע-
קומען... בשעת מאַקס האָט דאָס אַלץ דערציילט, אין ער אַלֵיין
אַזױ שטאַרק געווען איבערנענומען פון די רייד און פון דער
העלדישער טאַט, װאָס ער האָט באַװיזן, אַז ער האָט אָנגעהויבן
הויך צו שרייען און נישט געקוקט אויף דעם, װאָס דער קראַנ-
קער היינריך הערט זיך צו דעם צו. איינמאָל פאַר אַלעמאָל האָט
ער באַװויזן די חברים, װאָס ער איז גרייט צו טאָן פאַר אַנדערע...
פּלוצים האָט ער זיך נעכאַפּט, אַז דער קראַנקער הערט זיך צו
אַלְץ צו און ער האָט אַ ונק נעטאָן צו די חברים, זיי זאָלן גאָר-
נישט רעדן...
היינריך איז געווען ערנסט קראַנק און די חברים זענען פון
אים נישט אָפּנעטרעטן. די שרפה האָט זיך אינצווישנצייט אָפּנע-
שטעלט. בשעת דער ווינט האָט געביטן די ריכטוננ, האָט זיך
דאָס פייער אָפּנעקערט און ס'איז מער נישט נעווע! קיין שום
סכנה. היינריכן זענען געקומען אָפּט מבקר-חולה זיין די אויס-
טראַלישע שכנים, װאָס האָבן כסדר דערמאַנט זיינע העלדישע-
מעשים בעת דער שרפה. איזידאָר נעלערס באַלעבאָסטע פלענט
זיך צו אים אַרײנכאַפּן און אים באַדינען. אפילו די שכנים, װאָס
האָבן די נאַנצע צייט נעקוקט מיט חשד אויף די פרעמדע, די
יידן, און בייז נעברומט, אַז זיי זענען נעקומען אַהער בלויז אֶנ-
צושטאָפּן זייערע בייטלען, האָבן איצטער מיט באַדױיער געקוקט
אויף דעם קראַנקן...
היינריך האָט כסדר געהאָט אויסטערלישע זעאונגען און
184
חלומות. אַ באַנאָסענער פון אַנגסטן פלענט ער זיך אויפכאַפּן
אינמיטן דער נאַכט מיט אַ געװאַלד און שרייען, אַז ער זעט וי
די היטלעריסטן ואַרפן אַריין זיין ברודער אין פייער... נישט נע-
נוג, װאָס זיי האָבן אים איינמאָל אומנעבראַכט אין לאַנער, נייען
זיי אים איצט פאַרברענען דאָ אין דער וואַלד-שרפה... היינריך
האָט נאָכאַנאַנד גערעדט עפּעס וועגן דער פאַרלאָזטער סינאַנאַנע,
װאָס שטייט שוין הפקר אַזויפיל יאָרן... אין דער סינאַנאָגע מוז
זיין פאַרשפּאַרט זיין ברודער... די היטלער-יוננען נרייטן זיך די
סינאַנאַנע אָנצוצינדן צוזאַמען מיט זיין ברודער... מען דאַרף
זען װאָס שנעלער די סינאַנאָנע אַרױסצוראַטעװען פון די היט-
לער-יוננען!... מען דאַרף זען זיין ברודער צו ראַטעװען! אַלע
פּאָר רגעס פלענט זיך היינריך וועלן אַרױסרײסן פון בעט, כדי
זיך מיט נעביילטע פויסטן צו ואַרפן אויף די מערדערס פון
דין כרודערג.
או די חברים האבן דעההערט הייטריכס רייה, איו זיי בא
פאַלן אַ פּחד און זיי האָבן נישט געוווסט, װאָס צו טאָן, און דער
שװואַרצער דאַװויד האָט גענומען מינטערן יעדן, מען זאָל זיך
אַ נעם טאָן אויפצובויען צוריק די פאַרלאָזטע סינאַנאָנע. באַלד
װעט קומען דער , פאַרזענוננס-טאָג", װעט מען קענען דאָרט
גיין בעטן און אַז בראַָונס כלה װועט קומען צופאָרן, װעט מען
דאָרט מאַכ!} די חתונה...
דאַװויד האָט נישט נעזשאַלעװעט די כוחות, אַלע טאָג נאָך
דער אַרבעט געשלעפּט צינ?ל, ברעטער און געמייסטרעוועט, זיך
געפּאָרעט ביי דער סינאַנאָגע. די חברים האָבן אים צונעהאָלפן
אין דער אַרבעט; נעקומען אים העלפן אין דער פרייער צייט.
און אַז ס'איז נאָך װײיניק-װאָס געווען פאַרטיק און ס'האָט זיך
דערווייל אָנגערוקט דער , פּאַרזענונגס-טאָג", זענען אַלע געקו-
מען אין נעבעט-הויז אַרײין.
אוױיסגעפּוצט אין די יום-טובדיקע מלבושים, זענען צו כל-
נדרי אַלֶע געווען אין דער סינאַנאָנע. אפילו היינריך, װאָס איז
נאָך נישט נעקומען צו די כוחות, האָט זיך אויפנעהויבן פון
בעט, אויסראַזירט פּינקטלעך-נלאַטיק זיינע איינגעפאַלענע באַקן,
אַז זיי האָבן בלוילעך-קאַלט גענלאַנצט, װוי אייזן און זיך גרייט
נעמאַכט צום , פאַרזענונגס-טאָג". דער שטרעננער, מיליטעריש-
189
דיסציפּלינירטער היינריך, װאָס האָט שטענדיק פון זיך געפאָ-
דערט מער וי פון אַנדערע, ווייל אַזױ האָט אים געלערנט זיין
פאָטער, דער שטרעננער דאָקטאָר אינם דייטשן שטעטל, האָט
נישט געװאָלט הערן קיין חברישע עצות און זיך געלאָזט גיין
אין דער סינאַנאַנע. עס זענען אים אויפן וװועג אַקעננגעקומען
דער הויכער מאַקס, דאַװיד און בראַון. בשעת בראַון האָט אים
מיט פרייד דערציילט, אַז זיין כלה קומט באַלד צופאָרן, האָט זיך
היינריך באַמיט װאָס שטאַרקער צו שמייכלען מיט זיינע אומע-
טיק-איינגעפאַלענע, לעכערדיקע באַקן.
אין דער סינאַנאַנע האָבן געברענעט די ליכט, װאָס אַלֶע
האָבן מיטגעברעננט מיט זיך און אָנגעצונד} נאָך די אומנעקו-
מענע נאָענטע און טייערע. די פלעמלעך האָבן געטריפט מיט
הייסע הלבענע טרערן, זיך געטוליעט צו זיך, װי די איינזאמע
נשמות אין דער הויך, אי| די הימלען... דאָ האָבן זיך די פלעמ-
לעך אויסגעבוינן אויף אַ זייט און דאָ האָבן זיי זיך ווייטער
אויפגעהויבן פייערלעך-ערנסט צו דער סטעליע, װאָס איז אַלץ
בייכיק געהאַנגען איבער די קעפּ. דער איינגעפאַלענער באַלעמער,
די אָפּנעװאַשענע, פריש-אַריינגעשטעלטע שייבלעך, די האַלב-
צעבראכענע בענק האָבן זיך געטוליעט צו די שאָטנס אויף די
ווענט, פון וועלכע עס איז אויפנגענאַננען אַ קילבלעך-נאַסער ריה
פון קאַלך און צעמענט. בשעת דאַוויד האָט באַמערקט וי דער
אַלטער פּראָפּעסאָר ראָט, נעמט אַראָפּ ביים אַריינקומען מיט
גרויס יראת הכבוד דעם הוט, האָט ער אים איינגערוימט עפּעס
אויפן אויער...
צום עמוד, װאָס איז נעשטאַנען לעבן ארון-קודש, איז צו-
גענאַנגען דער שוואַרצער דאַװיד, װאָס האָט נעברענגט אַ געבעט-
בוך פון מעלבורן און האָט נאָך געדענקט די יידישע אותיות.
נאָר מער וי די אותיות האָט ער נישט געדענקט, נישט געקענט
זיי צוזאַמענשטעלן אין ווערטער און אַרױסגעזאָנט יעדעס אות
באַזונדער, וי אַ קינד, װאָס הויבט אָן צו לערנען ביי אַ דרדקי-
מלמד. ער האָט זיך באַלד אָפּנעשטעלט, זיך אומגעקוקט אויף
די חברים מיט אַ פאַרלוירן-בעטנדיקן בליק, װי ער װאָלט נע-
זוכט ביי זיי הילף. קיינער האָט אים אָבער נישט געקענט העלפן
און היינריך האָט זיך צו אים אָנגערופן:
186
-- מאַכט נישט אויס, דאַװיד... -- האָט ער צו אים נע-
זאָגט מיט זיי! ערנסט קו?-- אַבי דו קענסט נאָר די בובשטאַבן...
אין די בוכשטאַבן איז דאָ דאָס גאַנצע בעטן... דער הער גאָט
וועט דיך אַזױ אויך פאַרשטיין...
בשעת דאַװיד האָט צוריק אָנגעהויבן צו שטאמלען די
אותיות פון דאַװענען, האָבן זיך די חברים אין דער שטיל צו
אים צונגערוקט און זיך צונעהערט צו אים מיט ערפורכט און
ערנסטקייט...
87
יא ײדיטער אקטאר
דער יידישער אַקטיאָר, נגדליה מייסטער, האָט זיך נעדרייט
אויף און אָפּ איבער דער שטוב און זיך אייננעחזרט א ליד, װאָס
ער האָט נעזאָלט רעציטירן אויפן װאָרט-קאָנצערט די קומענדי-
קע װואָך. ביי יעדן טריט פון זיין מאַסיוודצענאָפענעם נוף האָט די
אַלטע פּאָדלאָנע פונם הילצערנעם הייזל א סקריפּ געטאָן, װי זי
װאָלט אים געענטפערט עפּעס אויף איר הילצערנעם לשון. קיי-
נער איז חוץ אים אין שטוב נישט געווען. דאָס ווייב האָט זיך
ארייננגעכאַפּט צו א שכנטע און די צוויי עלטערע זין זענען אַװעק
צו א חבר. דער יוננסטער זון, אברהמעלע, האָט נעשפּילט , קרי-
קעט" אין געס? מיט אַ חברה שקצימלעך.
ס'איז נגעווען א שפּעט-האַרבסטיקער בין השמשות און די
זון האָט זיך געהאַלטן אין זעצן. אין שטוב איז די טונקל-צענלי-
טע דעמערוננ נעלענן אױיסגעשפּרײט אויף די דריי אויסגעריבע-
נע פּאָטעלן, װאָס זענען נעשטאַנען אין באַזונדערע ווינקלען און
אויפן קליינעם קיילעכדיקן טיש?, אַלעמאָל, בעת גדליה האָט
פאַרבייגעשפּרײיזט פאַרן שפּינל, האָט זיין בלייך צעגאָסן פּנים
ווייס א שיין געטאָן אין נלאָז, װאָס איז געווען טונק? פאַרצויגן
פון פאַרנאַכטיק-אױיסנײענדיקן ליכט. אויך האָבן זיינע לאַננע
זשעסטיקולירנדיקע הענט ווייס אַ לייכט-אויף געטאָן אין שפּינל,
וי צוויי בלייכע פליגל און ס'האָט זיך אויסנעדאַכט וי ער
װאָלט זיך נעלאָזט פליען. ער האָט זיך ליב נעהאַט איינצוחזרן
זיינע ראָלעס אין דער פאַרנאַכטיקער טונקלקייט, ווען קיינער איז
אין שטוב נישטאָ. אַז ס'איז צונעפאַלן די נאַכט און די שטוב
איז פול נעװאָרן מיט שאָטנס, האָט ער אויך די עלעקטרי נישט
אויפגעדרייט און זיין בת-קול האָט זיך אָפּנעשלאָנן אין אַלע
188
ווענט, ארויפגעשטיגן צום סופיט, וי עס װאָלט אים ועלן
שפּאַלטן...
היינט איז נדליה מייסטער געווען שטאַרק אויפגערענט און
ער האָט רואיק זיך נישט נעקענט איינחזרן דאָס יידישע ליד,
װאָס האָט פאַרמאָנט אזויפי? דראַמאַטישן פייער, אזויפיל אי-
בערצייגנדיקע נאולה-מאַמענטן, אז ער איז געװוען זיכער מיט
דעם װעט ער באַשטימט נעמען דעם עולם. און װאָס מער די
אויסנעהאַמערטע ווערטער האָבן אים אַלֵיין אָנגעצונדן און ער
האָט זיך אַליין איבערנענומען פון זיי, אַלץ מער איז ער איבער-
ציינט געווען, אַז זיי וועלן אויך די זעלבע ווירקונג האָבן אויפן
צוהערער. ס'האָט אים נעטריבן אן אומרו, ווייל ער האָט זיך
שוין געװאָלט זען שטיין אויף דער סצענע און פילן דעם גרויסן
דערפאָלג, װאָס זיין רעציטאַציע װועט אים ברעננען. חוץ דעם
געהערט דאָס ליד צום פּראָגראַם, װאָס ער גרייט צו אויפצועפע-
נען דעם ווינטער-פעזאָן און זיין האַרץ איז פו? מיט ציטערניש,
צי ער האָט נעמאַכט דעם ריכטיקן אָפּקלײיב. ביז היינט איז ער
נאָך אַלץ איינגעעקשנט גענאַנגען אויף דעם וועג צו נעבן דעם
עולם, װאָס עס איז אים אַלֵיין צום האַרצן און ער גלייבט, אן
אויך ווייטער וװועט ער זיך נישט דאַרפן אַראָפּלאָזן צו קיינעם.
אמת איז, אז טיילמאָל שמונלט ער אריין עפּעס א ביליקע זאַך,
אָבער ער וויל זיך אַליין אין דעם נישט מודה זיין. דאָס מאָל איז
דער פּראָנראַם ביז גאָר אַן איינגעשטעלטער, ווייל ער מאַכט א
שפּאַציר איבער דער יידישער ליטעראַטור און ער ווייסט נישט
װי דער יידישער צוהערער אין אָט דער פאַרנויאישטער אויס-
טראַיישער שטאָט װעט דאָס אויפנעמען. ער ווייסט נישט, צי
ער װועט ווייטער קענען מאַכן א חיונה פון זיין שפּילן, צי ער
וועט מוזן האָרכן די שטעכיקע עצות פון זיין ווייב, דער אַמאָלו-
קער יידישער אַקטריפע, און זיך נעמען צו א מסחר, אָדער צו
עפּעס א מלאכה...
מחמת דעם האָט נדליה מייסטער נישט געקענט רואיק רע-
ציטירן אין דער פינסטערניש, װוי ער האָט אַלעמאָל ליב נעהאַט
און ער האָט אָנגעצונדן די עלעקטרי. ער האָט זיך שווער אַראָפּ-
נעלאָזט אויפן פאָטעל, אָבער ער האָט לאַנג נישט געקענט איינ-
זיצן. ער האָט זיך צוריק אויפנעהויבן און ער איז צו צום שפּינל
189
און זיך איינגעקוקט אין זיין פּנים. די לעצטע עטלעכע יאָר האָט
ער זיך היפּש נגעעלטערט. פון די צעשויבערטע, לאַנגע האָר, װאָס
זענען געווען אַלעמאָל הויך אויפנעשטעלט אויפן קאָפּ, כדי צו
פאַרשטלן די שיטערקייט, איז מער נישט איבערנעבליבן וי א
דין פּאַסיק?, װאָס האָט, װוי א שװואַרצע רצועה, געקלעפּט צו זיין
גלאַנציק-נאָלן שאַרבן. די גרויסע, נאָך היינט מענערישע, פייער-
דיק-שוואַרצע אויגן זענען ארומנעשווומען אין א טייגן-בלייך
פּנים און זענען געווען ארומנעבעט מיט קישעלעך. די נאָמבע
האָט פאַרלוירן די אַמאָליקע מענערישע שטאַרקקייט און עק-
שנות און שלאַבעריק זיך געװויגט אין די זעקעלעך און קנייטשן
אויפן האַלז. פונדעסטוועגן האָט ער זיך ווייט נישט אונטערנע-
געבן און געטאָן אַלץ נישט צו פאַרלירן זיין גלאַנץ. זיין גלייכע
און מאַסיווע געשטאַלט האָט ער וירדיק און שטאָלץ געהויבן
אין דער הויך, כדי אויסצוזען נאך הקעכער און בננבה טייקמא?
צונעפאַרבט דאָס פּאַסיק? האָר, װאָס האָט, װוי א שװאַרצע
רצועה, נעקלעפּט צום נאָלן קאָפּ. גנאָר דערהויבן און פול מיט
יוננטלעכן כוח האָט ער זיך נעפילט, ווען ער איז אַראָפּ פון דער
בינע נאָך אַ גרויפן דערפאָלנ און די פרויען האָבן אים אַרומגע-
רינגלט מיט שטראלנדיק-צעצונדענע אוינן און ארויסנעװיזן
אים די אָנערקענונג. ער איז דעמאָלט איבערנעפולט געווען מיט
האָפענונג און ס'האָט אים דערמאַנט אין די אַמאָליקע יאָרן,
אין װאַרשע, װוו ער איז אויפנעטרעטן אויף די ברעטער פון די
בעסטע טעאַטערס. אין די ערשטע צייטן, ווען ער איז געקומען
אין דער ווייטער און פרעמדער אוױיסטראַליע און נענעבן דאָ זיין
ערשטן קאָנצערט, רעזשיסירט די ערשטע פּיעסע מיט אַמאַטאָרן,
װאָס האָבן קוים געקענט יידיש, האָט ער אויך נעפילט א נרויסע
װאַרעמקײט און ער האָט זיך איבערגענומען פון זיין שליחות,
װאָס ער פירט אויס. ער געדענקט װווי די יידן זענען צוגענאַננען
צו אים, נעדריקט אים די האַנט, געקלאַפּט אים אין דער פּלייצע
און אים ממש אויף די הענט נעטראָנן. ער האָט געשפּירט װוי ער
האָט זיי אָנגעצונדן מיט זיין שפּילן, װוי ער האָט זיי אויפגע-
טרייסלט מיטן לעבעדיקן נרוס, װאָס ער האָט נעברעננט צו זיי
פון דער אַלטער היים.
--- מאַאַוועלעס... --- האָבן די יידן נעצמאָקעט מיט די ליפּן
190
--- ענזעקטלי װוי אין לייף. א טרָו פּיקטשער... ס'זאָל דאָס פעלן
א האָר.,. כ'האָב געזען מיין טאַטן, עליוזהשלום, מיט אַלע פּי-
טשעווקעס... יו נאַו... א גרעיט עקטער...
אָבער דאָס איז אַלץ געווען אַמאָל, און װי זעט עס היינט
אויס? אַז דאָס איינענע ווייב, װאָס האָט מיט אים די ערשטע
צייטן געשפּילט טעאַטער, יאַדעט אים כסדר, ער זאָל ווערן א לייט
מיט לייטן צונלייך און ארויסשלאָנגן זיך דאָס משונעת פון קאָפּ.
זי האָט צו אים טענות פאַרװאָס זיי לעבן אין דחקות אין דעם
הילצערנעם הייז? און איז מקנא די אַנדערע יידן, װאָס פאַרמאָגן
פון כל-טוב!..
נדליה האָט אויפגעהערט זיך איינצוחזרן די רעציטאַציעס
און ער האָט זיך פול מיט א פּלוצימדיקער שרעק געטראָגן פון
איין שטוב אין דער אַנדערער, פון איין ווינקל צום אַנדערן, וי
ער װאָלט עמעצן געזוכט. פון דרויסן איז אריינגעדרונגען דאָס
געשריי פון די קינדער, װאָס האָבן געשפּילט , קריקעט". ער האָט
קלאָר און דייטלעך דערהערט דאָס קו? פון זיין מוזיניקל, װאָס
ער האָט זייער ליב געהאַס -- פיל ליבער נגעהאַט וי זיינע צוויי
עלטערע זין, װאָס האָבן זיך אָפּגעקערט פון אים און אים אינ-
גאַנצן נישט פּאַרשטאַנען. אויף דעם מוזיניק האָט ער געלייגט
גרויקע האָפּענונגען. אז ער האָט דערהערט דאָס באַליבטע קול
פון זיין אברהמלען, האָט דאָס פאָטערלעכע האַרץ ביי אים א צי-
טער געטאָן, איבערגענאָסן נגעװאָרן פון א שטאַרקער כװאַליע
נליק. דאָס קול פונם זון האָט זיך געהאַלטן אין בייטן. עס האָט .
נאָך פאַרמאָגט אין זיך דעם אביס? קוויטשיקן, קינדעריש-פּיעש-
טשענדיקן חן, אין וועלכן עס האָט זיך שוין אריינגעריסן א נע-
בראָכענער מענערישער טענאָר, טיילמאָל אין זיך דאָם יינגל
פאַרואַנגען אין א קריי --- אוֹן דאָס האָט נדליה אזוי שטאַרק
ליב געהאָט צו הערן. אַלעמאָל, אז ס'קומט זיך אים אוֹיס צו קרינן
מיטן ווייב, האַלטן די צוויי עלטערע זין מיט דער מאַמען --
אָבער אברהמעלע שטעלט זיך אויף זיין צד. דער עלטסטער זון
איז א שטיקל סוחר, העלפט טיילמאָל צו אין דער פּרנסה, שטופּט
אונטער דער מאַמען געלט אויף אירע שמאַטקעס, אין וועלכע
זי האַלט זיך אין איין פּוצן; דער מיטלסטער זון שטודירט און
ער מאָנט כפדר ביים פאָטער געלט אויף ביכער, האָט טענות,
191
פאַרװאָס זיינע חברים האָבן פון אַלץ און ער האָט גאָרנישט. און
אברהמעלע וויל נאָרנישט און דאַרף נאָרנישט. ער װועט קיינמאַל
נישט צושטיין צו אים, ער זאָל אים עפּעס קויפן, ער ווייסט, אז
פון זיינע אַקטיאָרישע פאַרדינסטן קען ער זיך קיין סך נישט
פאַרנינען. אָבער דווקא אים, אברהמלען, האָט נדליה נעקויפט
פארשידענע שפּילעכלעך, עפּעס צום אָנטאָן און נעברענגט עס
בשתיקה אהיים, די מאמע און די איבעריקע קינדער זאָלן דער-
פון נישט וויסן. בעת ער האָט פאַרן שלאָפן ניין אױפנעפּאַקט
פאַרן קינד די זאַכן, זענען אים טרערן פון פרייד געקומען אין
די אויגן. אברהמעלע האָט זיך לכתחילה געפרייט מיט יעדן
פּיצל, עס נאָרנישט נעװאָלט ארויסלאָזן פון די הענט, באַקוקט
פון אַלע זייטן, נעדאַנקט דעם פאָטער, אָבער באַלד אים צוריק
אַלץ געשטופט אין דער האַנט אריין און געזאָנט מיט א פאַר-
קלעמט האַריץ:
--- ניי, ניב צוריק די זאַכן אין נעשעפט, פּליז... --- האָט
ער זיך געבעטן ביים טאַטן -- צו װאָס דאַרף איך דאָס... כ'קען
מיך א דעם באניין. כ' בין מער נישט קיין בעיבי.. דו דאהפקט
דאָס געלט אויף עפּעס אַנדערש...
נדליה האָט זיך נעפילט זייער איינזאַם און ער האָט שטאַרק
געװאָלט אברהמעלע זאָל אריינקומען, אָבער דער זון איןז אַלץ
פאַרטאָן געווען אין שפּי? און ער האָט בלויז נגעהערט זיין קול,
װאָס איז אריינגעקומען פון דער נאַס. אויך האָט זיך דאָס ווייב
נישט אומנעקערט פון דער שכנטע -- מן-הסתם שפּילט זי דאָרט
קאָרטן. די עלטערע זין וועלן אזוי ניך נישט אהיים קומען. מייס-
טער האָט זיך אַװעקנעלײנט אין אָנטועכץ אויפן בעט, אויסנע-
לאשן צוריק די עלעקטרי. פאַרשידענע שאָטנס זענען זיך צו"
זאַמענגעלאָפּן אויפן סופיט, אויף די ווענט, געבליבן הענגען אין
דער קרום, זיך געווינט, װוי געהאָנגענע אין לאַנגע שװואַרצע מל-
בושים, און מיטאַמאָל זיך אַראָפּנעלאָזט, אַראָפּנעפאַלן, וי אין
א טונקעלן תהום... נדליה האָט נאָכנעקוקט די שאָטנס, נישט
אַראָפּנעלאָזט אן אוינ פון זיי. ער איז געלעגן נלייך אויסגעצויגן
אויפן בעט, דאָס פּנים געווענדט אַרױף צום סופיט, זיך קיין
ריר נישט נעטאָן, װוי ער װאָלט נעווען טויט, און ס'האָט זיך גע-
192
זאַכט, אז אויך ער איז א שאָטן, װאָס איז אַראָפּנעפאַלן פון דער
זויך. ער האָט געפּרוווט ווייטער זיך איינצוחזרן זיינע ראָלעם,
אָבער ער האָט גאָרנישט מער געדענקט. אַלץ איז אים מיטאַמאָל
ארויסגעפלוינן פון קאָפּ. כאָטש דאָס האָט זיך מיט אים נישט
דאָס ערשטע מאָל געטראָפן, האָט ער זיך דערפאַר איצט זייער
דערשראָקן. נדליה האָט מער קיין קול נישט ארויסנגעברענגט פון
זיך, בלויז די ליפּן האָבן זיך ביי אים נאָכאַנאַנד באַװענט, וי
ער װאָלט אין דער שטיל געפליסטערט עפּעס א געבעט. פון מיך-
קייט האָבן זיך אים די אוינן נעשלאָסן און פאַרשידענע נעדאַנ-
קען און פאַרשידענע שטיקלעך פון די ראָלעס, װאָס ער האָט זיין
גאנץ לעבן נעשפּילט, האָבן זיך אָנגעהויבן צו מישן, זיך פאַר-
פּלאָנטערט אין א קנויל. אינמיטן פון דער קנויל האָט ער נע-
שטעקט, זיך נעריסן ארויס. פּלוצים איז ער ערגעץ ווייט אַװעק-
געטראַנן געװאָרן און ער האָט נאָכאַמאָל איבערגעלעבט די אַלע
פרעמדע לעבנס, װאָס ער האָט נגעשפּילט אויף דער סצענע. ער
האָט געשטעקט ערנעץ אין פרעמדע וועלטן, װאָס האָבן צו אים
איצט אינגאַנצן קיין שייכות נישט געהאַט. ס'האָט אים בלויז
געפּייניקט, װאָס ר'האָט טיילמאָל , נעבולבעט", נישט נעדענקט,
װאָס ער זאָגט. שוין לאַנג װוי ער האָט די אַלע ראָלעס נישט נע-
שפּילט, נישט נעהאַט קיין מענלעכקייט דאָס צו טאָן אין דער
פרעמדער אויסטראַליע, אָבער ער האָט זיי נישט איינמאָל פאָר-
געטראָגן פארן מוזיניק, פאַר אברהמעלען, ווען ער האָט אים
אױיסנעטאָן צום שלאָפן. נישט איין יידישע מעשה האָט ער שוין
דעם מוזיניק זיינעם דערציילט פאַרן שלאָפן גיין, ער האָט אים
דערציילט ווענן די יידישע קינינן, װענן יידישע ניבורים. צומ-
מייסטנס זענען דעם זון געפעלן געװאָרן; דוד המלך, שמשון
הניבור און בר-כוכבא. איבערגענומען איננאנצן פון די מע-
שיות, האָט זיך דער זון אויפנעשטעלט אויפן בעט און מיט נע-
ביילטע פויסטלעך און מיט אַ שטאָלץ-פאַרװאָרפענעם קאָפּ נע-
שפּילט די יידישע ניבורים, נעפּרװווט נאָכמאַכן דעם טאַטנס
טיפן באַס...
פּלוצים האָט זיך נדליה מייסטער א ואָרף געטאָן אויפן
געלענער און ער האָט זיך אויפנעכאַפּט פון האַלבן דרימל?. די
עלעקטרי איז שוין נעווען אָנגעצונדן און לעבן אים איז נעשטאַ-
193
נען דאָסק װײב זיינס, ראוא, װאס האט נגעצױנן ביי דער האנט
אברהמעלען.
--- װאָס עפּעס אֵין דער פינסטער... פאַרװאָס האָסטו נישט
אָנגעצונדן דאָס ליכט?... ווער ליינט זיך דאָס עפּעס מיט די שיך
אויפן בעט?... --- איז ראָזאַ באַלד אַרױס מיט א טענה צו אים
--- קוק נאָר אָן דעם תכשיט דיינעם, וי צעקיילט ער איז!... האָט
זיך שוין ווייטער געשלאָנן מיט די שקצים אין נאַס,.. א רוח איז
דאָס, נישט קיין קינד... מאַכט אָן כסדר גראַטשקעס!... האָסט
אים אי דערצויט. רײַן י.י
נדליה האָט געװאָלט א קוק טאָן אויפן זון, אָבער דאָס
ווייב איז געווען אָנגעטאָן אין אַזעלכע רוישיקע, גרעלע פאַרבן,
װאָס האָבן זיך נישט געפּאַסט צו איר עלטער, אַז ס'האָט אים
פאַרשטעלט דאָס אויג. פאַר וועמען סטראַצלט זי זיך אזוי כסדר,
אַלץ אַפּנים פאַרן עננלישן יוננענמאַן, אין וועלכן זי האָט זיך
פאַרליבט און זינגט פאַר אים נאָכאַנאַנד די אַלֶע קופּלעטן, װאָס
עס זינגען יונגע סוברעטקעס און פּאַסן זיך מער נישט צו איר.
ראָזאַ האָט אַמאָל נעשמט אין װאַרשע מיט איר שיינקייט און
זי איז אויף דער יידישער בינע געקומען פון דער סטאַװקע-נאַס.
אויף דער סצענע האָט זי ניכער אויסנענומען מיט איר שין
פּנימל?, מים דער שלאַנקער, אביסל פולער פינור, מיט די זגראַבנע
הויכע פיס, װאָס זי האָט געהאַלטן אין איין ווייזן, װוי מיטן זינ-
גען אירע קופּלעטן. נדליה האָט זיך פאַרליבט אין איר, ווען ער
האָט זי געטראָפן אין אַרטיסטן-פאַריין. ער האָט זי געװאָלט לער-
נען זי זאָל נישט אזוי אויפרייסן די אוינן מיט איר שיינקייט
אויף דער בינע, זי זאָל זיך האַלטן אביסל פאָלידער, אָבער זִי
האָט נעזאָגט, אז ער איז אייפערזיכטיק אויף איר און געטאָן,
װאָס זי האָט געװאָלט. און כאָטש מען האָט אין װאַרשע קיינמאָל
איר קיין גרעסערע ראָל נישט צונעטיילט, האָט איר דאָס נישט
געשטערט זיך אין אױיסטראַליע צו באַרימען װאָס פאַראַ גרוֹי-
!סע אַקטריסע זי איז געווען. אַז זי האָט נערעדט ווענן זיך, איז
זי אריינגעפאַלן אין קעלבערנע התפּעלות און די באַרימערייען
זענען נעשטינן העכער און העכער. כאָטש זי האָט שוין יאָרן-
לאַנג נישט געשפּילט קיין טעאַטער, נישט פאַראינטערעסירט גע-
104
ווען מער אין דעם, האָט זי זיך אין מיטן שפּילן פון די קאָרטן
געקענט אַװעקשטעלן זיננען אירע קופּלעטן און דערביי ווייזן
אירע נאָך היינט שיינע און הויכע פיס, פּונקט וי זי האָט עס נע-
טאָן אַמאָל אין װאַרשע. די מענטשן האָבן א טראָפּעלע חוזק נע-
מאַכט פון איר הייזעריק-קוויטשיק קולעכל, פון איר ווינקען
ארויסרופעריש מיט די שיינע אומעטיק-נרינע אוינן, אָבער זיי
האָבן פונדעסטווענן הנאה נעהאַט פון אירע לידלעך. צו איר
פטראִיען זיך האָט נישט נענומען קיין סוף. אַלץ, װאָס אירע
אוינן האָבן נעזען, האָט זי ארויפנעשלעפּט אויף זיך: בראשקעס,
בראַנזאָלעטן, האָר-שפּילקעס, אויעריננלעך. נאָר שטאַרק האָט זי
ליב געהאַט זיך צו פּוצן אין אויעריננלעך און אַלֶע שענקלעך און
שאַפעס זענען פול געווען מיט זיי. כאָטש זי האָט שוין פאַננ
נישט נעשפּילט קיין טעאַטער, האָט זי פונדעסטווענן דעם מאַן
נישט פאַרנונען זיינע דערפאָלגן. אז דער לאָנדאָנער יונגערמאן,
אַן עלטערער בחור, האָט זיך אין איר שפּעטן האַרבסט פאַרליבט
אין איר, האָט זי נישט געוװווסט אויף וועלכער וועלט זי איז, זיך
געהאַלטן אין איין שמינקען און פאַרבן און נישט געוווסט, װאָס
צו טאָן מיט ױך..
שוין יאָרן-לאַנג װי נדליה איז געווען גלײַכנילטיק צום
ווייב, נישט נעקענט מער פאַרטראָגן אירע שטענדיקע באַרימע-
רייען, און אז ער האָט זי איצט באַמערקט אױיסגעסטראַצלט אין
אירע רוישיקע קליידער, האָט ער א לייכטן שמייכל? נעטאָן צו
זיך. זיין בליק האָט זיך אָבער שנעל אַראָפּנענליטשט פונם ווייב
און ארויף אויפן זון, װאָס איז געווען אייננענאָרעט איננאנצן
אין שטויב, די מלבושים צעריסן און דאָס פּנים צעגראַטשעט.
טקָערן זענען דעם יינג?ל געשטאַנען אין די אויגן, אָבער ער האָט
זיך אַיינגעהאַלטן מיט אַלע כוחות נישט צו וויינען. אַז נדליה
האָט דערזען דעם זון, װאָס ער האָט אזוי שטאַרק ליב געהאַט,
אין אַזאַ מעמד, האָט זיך ביי אים דאָס טאַטישע האַרץ א וויג גע-
טאָן. דאָס קינד האָט אים שטענדיק אזוי געהאָרכט, געווען אזוי
שטאַרק צוגעבונדן צו אים --- און ווער ווייסט װאָס איז פּלוצים
מיטן יינגל געװאָרן? װאָס פאַראַ ענדערונג איז אין אים פאָרנע-
קומען? אמת איז, אַז נישט דאָס ערשטע מאָל קומט ער אַזאַ
צעשלאָגענער אהיים. דאָס ערגסטע איז אָבער, װאָס קיינמאָל
1998
וויל ער גאָרנישט אויסזאָנן, װיל בשום-אופן נישט דערציילן,
װאָס מיט אים איז געשען.
גדליה האָט אָפּגעמאַכט ביי זיך, אז דאָס מאָל מוז ער.שוין
אַלץ ארויסקרינן פונם ייננל. ער האָט א ווונק נעטאָן צו דער
מאַמען, זי זאָל אָפּלאָזן דאָס קינד. דערנאָך איז ער אַלֵיין צונע-
גאַנגען צו אברהמעלען, ארויפנעליינט די האַנט אויף זיינע
שמאָלע יינגלערישע פּלייצעס און געװאָלט אים אריינפירן אין
א באַזונדערער שטוב. אָבער דאָס יינג? האָט מיט א שטאַרקער,
האַסטיקער באַװעגונג אַראָפּנעװאָרפן דעם טאַטנס האַנט, בין
א קוק געטאָן אויף אים און זיך פון אים אָפּנערוקט,. עטלעכע
רגעס איז ער אזוי געשטאַנען אָפּנערוקט סיי פון דעם טאַטן און
סיי פון דער מאַמען, און פּלוצים, װוי ער װאָלט זיך אין עפּעס
דערמאָנט, אריינגעלאָפן צו זיך אין שטוב און פאַרהאַקט נאָך
זיך הי טיר.
נדליה איז נעבליבן שטיין איננאַנצן א צעמישטער, נישט
געוווסט װאָס ער האָט צו טאָן. נאָך קיינמאָל האָט זיך דער זון
נישט אזוי אויפנעפירט. פאַרקערט, פון קליינערהייט איז אברה-
מעלע געווען א געהאָרכזאַם קינד און דער טאַטע האָט אויף אים
געהאַט א נרויסע השפּעה. א מידער און א דערשלאַנענער איז
גדליה נאָכגענאַנגען אברהמעלען, פאָרזיכטיק אויפנעמאַכט די
טיר פון זיין שטוב, כאָטש דאָס ווייב האָט צו אים בייז געווונ-
קען, ער זאָל דאָס נישט טאָן.
אברהמעלע האָט זיך אויסנעטאָן אין דער פינסטערניש,
שנעל אריין צו זיך אין בעט און ארויפנעשלעפּט די דעקע 8א'ײ-
בערן קאָפּ. אינם גרינעם שיין פון עלעקטרישן ליכט, װאָס איז
ארייננעדרוננען פון דער נאַָס, הּאָט נדליה מייסטער נעזען װי די
דעקע אויפן קינדס בעט ואַרפט זיך, ציטערט איננאַנצן. ער איז
מיט שנעלע, אומרואיק-האַסטיקע טריט צונענאַנגען צום זון,
ארויפנעליינט א פאַטעריש-װואַרעמע האַנט אויף דער דעקע,
דערפילט דעם קינדס פּלייצע און נגעפרענט:
--- װאָס איז אברהמעלע?... -- האָט ער פּאָטערלעך-שטיל
196
און מיט גרויס זאָרג געזאָגט --- ווער האָט דיר וויי געטאָן?...
װאָס דאַרפסטו זיך שפּילן מיט די שקצים אין נאַס, אז זיי שלאָגן
ריך.; 1
דאָס יינגל האָט נישט געענטפערט, אייננעהאלטן דעם
אָטעם און דאָס צוקן פון זיין פּלײצע האָט אויפנעהערט.
אברהמעלע האָט װוי נעװאַרט, דער פאָטער זאָל פון אים אַראָפּ-
נעמען די האַנט. אָבער אַז דער פאָטער האָט די האַנט נישט
אראָפּנענומען און נישט אויפגעהערט מיט א ואַרעם-נוט קול
איבערצוחזרן זיין קשיא, האָט ער זיך א װאָרף געטאָן אויפן נע-
לענער און מיט כעס אַראָפּנעשאַקלט דעם פּאָטערס האַנט פון
זיך. דעמאָלט איז פּלוצים נדליהן א גרויפער כעס באַפאַלן אויפן
זון, ער האָט האַסטיק אָננגעצונדן די עלעקטרי און נישט מיט זיין
קו? זיך צעשרינן:
-- באַלד וועסטו מיר זאָנן װאָס איז נעשען!... שוין וועסטו
מיר דערציילן!... איך װע? ביי דיר ארויסשלאַנן דעם עקשן...
אוך ווע
מיט דער האַנט ער זיך פאַרמאָסטן אויף אברהמעלען,
אָבער אין דער אותו-רנע האָט דאָס ווייב אויפנעריסן די טיר און
ער האָט זיך אָנגעטראָפן מיט אירע שיינע אומעטיק-גרינע אוינן,
װאָס האָבן געקוקט אויף אים מיט אזויפיל ניפטיקן שפּאָט און
שנאה.
--- װאָס מוטשעסטו דאָס קינד?!... האָט זיך דאָס ווייב
צעלאָזט אויף אים מיט איר קוויטשיק-הייזעריק אויסגעצויג
קולעכ?, װוי זי װאָלט זיך פאַרנאַנגען אין עפּעס א נינון אוֹיף
דער בינע - לאַן אים צהרה). זע; טאר װי ער האט זיך דאס
אָננעזעצט אויפן קינד, דער אַלטער נאַר,.. דו אַליין האָסט אים
אזוי צעפּיעשטשעטן...
אַלטער נאַר?" -- די צוויי ווערטער האָבן נדליהן טיף א
ברי נעטאָן. װאָס אייננטלעך האָט דאָס ווייב צו אים, פאַרװאָס
פילט זי צו אים אַזא שנאה?... אפּנים װאָס מער זי דערפילט זיין
נידערגעשלאָננקייט, אַלץ מער רייט זי אויף אים. אפשר אַרט
איר זיין נלייכנילטיקייט צו איר? אפשר איןז זי אין כעס אוֹיף
197
אים, װאָס ער איז נישט אייפערזיכטיק אויף איר צוליבן לאָנדאָ-
נער אלטן כחור און זי כבאנערט אויך זיין ליבע.. ער װיוסט זי-
כער, אז זי איז בייז אויף אים, װאָס ער שפּילט טעאַטער און זי
האָט זיך פון דעם אָפּנעזאָנט. װוי זי זאָל אים אין די אויגן נישט
דעדנידעריקן רייבט זי ויך הינטער די אױיגן אין זיין יהום; הי
טער די אוינן באַרימט זי זיך מיט אים...
פול מיט שנאה און פאַראַכטונג איז דאָס ווייב איצט גע-
שטאַנען קענן אים און זי האָט אים ארייננעזאַנט דעם גאַנצן
אמת, אז נישט גענונ אברהמעלע האָט אויסצושטיין כסדר בו-
שות צוליב אים, שלאָנט זיך צוליב אים אַרום מיט די שקצים,
האָט ער נאָך צום יינגל טענות. אברהמעלע האָט זיך דאָך ערשט
איינגעשטעלט פאַר אים ביי די שקצים, וויי? זיי האָבן פון אים
חוזק געמאַכט, װאָס ער גייט אַרום אין נאָס און רעדט הויך צו
זיך אַליין, מאַכט פאַרשידענע קאָמישע העוויות מיט די הענט
און איז אָנגעטאָן אזוי אויסטערליש, מיט אַזעלכע , פאַני" העמ-
דער און קראַװאַטן... ס'איז א טייער קינד, װאָס עס שעמט זיך
נישט מיטן טאַטן און שטעלט זיך נאָך איין פאַר אים...
ראָזאַ האָט זיך נישט נעקענט איינשטילן. װאָס מער זי
האָט געװואָרפן די רייד פון זיך, אַלץ מער זענען איר פרישע
ווערטער אין מויל? אריין נעקומען. אָבער אינמיטן דערינען איז
זי שטיל נעבליבן, ווייל פּלוצים איז אברהמעלע ארויסגעשפּרונ-
גען פון בעט און מיט דער האַנט איר פארשטעלט דאָס מויל:
-- גלייב איר נישט, דער... ס'איז נישט אמת!... --- האָט
דאָס ייננל זיך צעשרינן און זיין אונטערשטע אביס?-ארויסנע-
רוקטע עקשן-ליפּ האָט אינגאַנצן נעציטערט -- די מאַמע זאָגט
קבן. זי אין א לייער.
גדליה האָט נאָרנישט געזאָגט, זיך אַװעקנעזעצט שטיל
אויפן בעט פונם זון. ער איז אָפּנעזעסן דאָרט א צייט און פּלו-
צים דערפילט, וי דער זון רוקט זיך שטילערהייט ארונטער אונ-
טער דער דעקע, אברהמעלע האָט זיך געמאַכט שלאָפן, אָבער
גדליה האָט געפילט, אַז דאָס ייננל טוט נישט צו קיין אוינ. אין
דער פינסטערניש האָבן זיך זייערע הערצער נאָך מער דערנענ-
198
טערט און זיי האָבן זיך נאָך בעסער פאַרשטאַנען. אברהמעלע
האָט נישט נעקענט אַנטשלאָפן ווערן, געזען כסדר פאַר זיך דאָס
עזותדיק-פאַריסענע פּנימל פון זיין חבר אין גאַס, װאָס האָט אים
געװאָרפן די שפּיציק-צולהכעיסדיקע, אֶפּחוזקנדיקע רייר: דיין
טאַטע איז א , פאַני מען", א משונענער... ער רעדט צו זיך אליין
און מאַכט עפּעס אזוי קאָמיש מיט די הענט, װוי ער װאָלט זיך
געלאָזט פליען... אברהמעלע האָט דאָס אַלץ געדריקט אין זיך,
קיינמאָל נישט געװאָלט דערציילן דעם טאַטן, כאָטש ער איז צו
אים צונעשטאַנען און געװאָלט וויסן, װאָס עס פּיײיניקט אים.
כשעת אברהמעלע איז אָפּנעלעגן אזוי א װאַכער ביז שפּעט אין
דער נאַכט אריין, האָבן זיינע טרערן אָנגעהויבן צו באַנעצן דאָס
קישן און נדליה האָט פּלוצים דערהערט זיין ציטערדיק קול אין
דער פינסטערניש:
- דערי, איך װייס, אז דו ביפט א נרעיט עקטעףי. - -
האָט זיך דעם יינגלס קול נעבראָכן -- איך האָב פיינט, אז מען
באליריקט דיך2. איך האכ ריך אװי ליב, דעפי. האסט פיך
אויך סב2.. די מאטמט און א ביג קיננער.. ס איו נישט אמת,
ואס זי האָט דיר נעזאַנט... פאַרװאָס האָט זי דיר דאָסק דער-
ציילם...
גדליה האָט נעשוויגן, נאָרנישט נגעענטפערט. אברהמעלע
האָט ווייטער איבערגעחזרט:
--- נלייב נישט, װאָס די מאַמע האָט דיר נעזאָנט... איך
װעל נישט דערלאון מען זאל דיך באלידיקן!.. זאנ צי דו
האָסט מיך אויך פיב. דעדי..
-- נו, שלאָף אברהמעלע... -- האָט זיך נדליה אָנגערופן
-- אוודאי האָב איך דיך אויך ליב... איך װעל מיך אביסל צו-
פין צו דיר.. געהענקסט, צו דו ריזט קליין נעווען, האב איך
מיך געמוזט צוליינגן צו דיר און דערציילן פאַרשידענע מעשיות...
ביזט געווען א נאַריש יינגל, האָסט מורא געהאט אַלֵיין אין דער
פינסטער צו שלאָפן... היינט ביזטו שוין א גרויסער בחור... פאַר-
שטייסט א סך... וועסט באַלד ווערן בר-מצווה...
נדליה האָט זיך צונעליינט צום זון, דאָס קינד האָט זיך
199
ביסלעכווייז באַרואיקט און איז אַנטשלאָפן נעװאָרן. אָבער נדילה
האָט נישט נעקענט אַנטשלאָפן ווערן. ער האָט זיך נעזען אין
יואַרשע, זיך געזען אויף דער פּוילישער פּראָװוינץ, ווו ער איז
אָפּט מיט א טרופּע נעפאָרן און זיך אַליין אַראָפּנעכאַפּט אויף
קאָנצערטן. ער איז געווען נאָך דעמאָלט יונג. פול מיט ברען און
מיט פאַרשידענע גרויסע פּלענער... די אַלֶע מיידלעך, װאָסק ער
האָט אין די שטעטלעך נעטראָפן, שטייען אים לעבעדיק פאַר די
אויגן, דרנענטערן זיך אזוי נאָענט צו אים, אז ער קען מים זי
זיך אויסשמועסן. רות, דאָס שלאַנקע און הויכע מיידל מיטן
אֶלִיוו טונקעלן פּנים און שװואַרצע לעננלעכע מאַנדל-אויגן, װאָס
האָט זיך צוליב אים געװאָלט נעמען דאָס לעבן, זעצט זיך אַװעק
לעבן אים און ער פילט איר האַנט אין זיינע האָר. זי האָט א טבט
געהאַט אים צו נלעטן די האָר אזוי באַרואיקנדיק מיט אירע
שלאַנקע פיננער. זי איז נגעווען די טאָכטער פון א גרויסן נביר
אין שטעטל און זי האָט דווקא נעװואָלט אַװעק פון דער היים אוז
אַנטלויפן מיט אים קיין װואַרשע... שיין איז זי געווען, וי די
וועלט און האָר האָט זי פאַרמאָנט לאַננע, ביז צוּ דער ערד. ער
האָט ליב געהאַט צו זען װוי זי צעלאָזט אירע האָר, װאָס טוען א
פלייץ אַראָפּ איבער אירע אַקסלען, וי א טונקל-רוישיקער וװאַ-
סער-פאַל. פון די האָר איז אויפגענאננען א קילבלעך-פרישער
ריח, װי פון א קװאַל...
נגדליה נייט איצט מיט רותן שפּאַצירן און ער הערט אזוי
דייטלעך איר זינגענדיק קול. ס'איז א לבנהדיקע נאכט און די
פעלדער הינטערן שטעט?ל זענען באַנאָסן מיט א זילבערן-בלויען
שיין... קיינעם זעט מען נישט אַרום... ס'דאַכט זיך, אז אַלץ אין
איינגעהילט אין א דינעם נעפּל און בלויז זיי ביידע שוועבן אינם
נעפּל... רות דעקלאַמירט א ליד און ער זאָנט מבינות, דערציילט
איר ווענן זיינע פּלענער. ס'הייבט שוין אָן צו טאָנן און זיי קע-
נען זיך אַלץ נישט אָפּרײיסן פון זיך. אויף צומאָרננס קענען זי
זיך נישט דערװואַרטן אויף דער נאַכט... נדילה פאַרבלייבט אינם
שטעטל. די טרופּע פאָרט אַועק אָן אִים... דאָס ווייב, װאָס אין
אין די הויכע חדשים, מאַכט סקאַנדאַלן... אויך מאַכט סקאַנ-
דאַלן דער פאָטער פון רנתן... וועמען האָט זי זיך דאָס אויסנע-
קליבן, עפּעס א קאַמענדיאַנט!...
| 200
ווען גדליה מוז זיך צוריק אָנשליסן אין דער טרופּע, וויינט
זיך רות אויס די אוינן. ער קושט אויס די טרערן, זאָנט איר צו,
אז ער װועט זי אראָפּנעמען קיין װאַרשע. אָבער אז זי קומט קיין
װואַרשע, איז ער שוין צוזאַמען מיט דער פרוי, װאָס האָט אים
געבוירן א זון. רות בלייבט אין וואַרשע, האָט חתונה, אים צו-
קהכעיס, מיט זיינס א הבר... איר ואל װויי טאן זייט ער אהום
מיט אַ סך מיידלעך. זי קען אים אַלץ נישט פאַרנעסן, קומט
צו אַלֶע פאָרשטעלונענן, ווו ער שפּילט...
אויף די שויבן איזן שוין בלייך אויפנענאַננען דער באַני-
נען און נדליה איז נאָך אַלְץ נישט געשלאָפן. דער זון איז געלעגן
לעבן אים, פאַרזונקען אין שלאָף. די טונק?ל-בלאַנדע האָר זענען
אים אריינגעפאַלן אין די אוינן. אויפן קינדערישן פּנים האָט גע-
שפּילט א צופרידן-רואיקער שמייכל. נדליה האָט נישט געװאָלט
אויפוועקן דעם זון און ער האָט זיך צומאָל נישט קיין ריר נע-
טאָן. אָבער אברהמעלע האָט דערשפּירט אינם שלאָף דעם טאטנס
בליק און ער האָט זיך איבערגעוועקט.
א נאַנץ-נייענדיקן טאָנ האָט זיך דערנאָך נדליה נענרייט
צום אויפטריט און אברהמעלע איז פון אים נישט אָפּנעטרעטן.
ער האָט נישט געװאָלט ניין אין דער שול. שוין צום וויפלסטן
מאָל האָט ער באַקוקט דעם שווערן אַלבום סיט די פאַטאָגראַ-
פיעס, ווו דער פאָטער איז אַראָפּנענומען אין פאַרשידענע ראָלן.
נדליה האָט איצט נאָכאַמאָל געמוזט אברהמעלען אויפקלערן,
װאָס די אַלע ראָלן באַדײיטן. אין טייל ראָלן איז דער פאָטער אויך
דאָ הי אויפנעטרעטן און זיי האָבן זיך אברהמלען טיף אייננע-
קריצט אין זכרון. בשעת דער פאָטער האָט דאָ הי אויפגעפירט
זיינע פאָרשטעלוננען, איז אברהמעלע נגעזעסן אין טעאַטער און
ער האָט די אוינן נישט נעקענט אָפּרייסן פון דער בינע. דער
פאָטער האָט אויף דער סצענע אויסנעזען אזוי גרויס, אזוי
מעכטיק, זיין באַפעלעריש קול האָט געדונערט, זיך געהויבן און
געפאַלן. ער איז צופרידן נעווען, װאָס ער האָט אַזאַ טאַטן,
שטאָלץ נעווען מיט אים.,, אין איין פאָרשטעלוננ זענען געווען
אזויפיל יידן אויף דער בינע. די נינונים און די מוזיק, װאָס האָט
באַנלײיט דאָס שפּילן, האָבן אים, אברהמֶעלען, אינגאַנצן פאַר-
ווינט, פאַרטראָגן אין אַנדערע וועלטז און הי וועלטן, וו די
201
אַלע העלדן אויף דער סצענע האָבן געשוועבט... ער איז געזעסן
אין פינסטערן זאָל און ער האָט טיילמאָל מורא באַקומען, זיך
געטוליעט צו די מענטשן. אָבער ער האָט אַלֵץ די אוינן נישט
געקענט אָפּרייסן פון דער בינע... אז ס'איז צוריק ליכטיק נע-
װאָרן אין זאַל, האָט ער זיך אויפנעכאַפּט וי פון א הלום,
נישט געוווסט ווו ער איז ערנעץ אין דער ועלט. דער טאַטע
האָט אים דערנאָך נעמוזט אויפקלערן אַלץ, װאָס ער האָט נישט
פאַרשטאַנען און ער האָט אים כסדר פאַרװואָרפן מיט פאַרשידע-
נע פראַגן,
א סך מאָל, אז קיינער איז אין שטוב נישט געווען, האָט
זיך אברהמעלע געפּאָרעט ביים פּאָטערס פּערוקן און זאַלבן.
כאָטש ער האָט זיך אביס? געשראָקן פאַר די פּערוקן,. האָט עס
אים אָבער שטאַרק געצוינן צו זיי. אַלערלײ פּערוקן האָט דער פַאַ-
טער פאַרמאָנט --- שװואַרצע, בלאָנדע, גרויע -- און אז אברה-
מעלע האָט זיי אָנענטאָן, האָט ער אַלעמאָל אַנדערש אויסנעזען:
פרעמדע מענטשן האָבן צו אים געקוקט פונם שפּינל. דאָס האָט
אים אזויפיל הנאה פארשאפט...
די גאַנצע צייט ביז צום קאָנצערט האָט גדליה מייסטער גע-
מוזט דעקלאַמירן פאַרן זון די אַלע זאַכן, װאָס ער גרייט צו.
אברהמעלע האָט געזאָגט מבינות װואָס עס נעפעלט אים. בעת
קיינער איז נישט געווען מיט זיי, האָט נדליה דערציילט דעם
זון פאַרשידענע מעשיות פון װאַרשע. ער האָט זיך נישט געקענט
איינהאַלטן און זיך גערימט פאַר אברהמעלען װי אַלע האָבן
אים אין װאַרשע ליב געהאַט און געטראָנן אויף די הענט. ער
האָט נישט געקענט ביישטיין דעם נסיון און אַפּילו דערציילט וי
די פרויען זענען אים נאָכנעלאָפן; דערציילט וועגן רותן, װאָס
האָט אים אזוי נום פאַרשטאַנען...
-- איי, ברודערקע.. - - האָט זיך גדליה שטאלץ אויסוע-
גלייכט און ער איז אריינגעפאַלן אין התפּעלות -- וען דו
װאָלסט מיך אזוי אָנגעקוקט מיט יאָרן צוריק װוי איך האָב אויס-
געזען... וי מען האָט זיך נעשפּיגלט אין מיר... כ'האָב נישט גע-
קענט דורכגיין די נאַס,. די שענסטע פרויען האָבן מיר נאַכגע-
קוקט... ס'איז דעמאָלט א גאַנץ אַנדערע וועלט געווען... װאָס
202
ווייסטו דערפון?... מען האָט אָפּנעשאַצט אַן אַקטיאָר,.. װואַרשע
איז נאָך געווען װאַרשע... ס'איז געווען א שטאָט פול מיט יידן...
היינט איז אַלץ פאַרשווונדן... אַװעק מיטן רויך... אויסן..
אוים!.. ברודערקע..;
נדליה האָט מיטאַמאָל אָפּנעהאַקט, א צענעם נעטאָן זיינע
לאַנגע און נרויסע הענט וי פלינ? און ער איז געבליבן שטיין,
וי ער װאָלט אָפּנעזאָנט עפּעס א לאַנגן מאָנאָלאָג אויף דער
סצענע, וי ער װאָלט נגעווען אויסגעהאמערט פון שטיין. אברה-
מעלע האָט ארויפגעקוקט מיט יראת-הכבוד צום פאָטער, װאָס
האָט איצט אויסנעזען אין זיינע אויגן נאָך פיל גרעסער, װוי גע-
וויינטלעך.
נאַנץ אַנדערש האָט אָבער נדליה אויסנעזען, ווען ער איז
געשטאַנען אויף דער סצענע, בעת זיין קאָנצערט. דער זאַל איז
געווען האַלב-לײידיק און די פּוסטע בענקלעך האָבן נאַקעט און
קאַלט געגלאַנצט מיט שפּליטערן פון עלעקטרישן ליכט. באַלד
נאָכן חורבן איז מען נאָך געקומען צו זיינע אויפטריטן, זיך צו-
געהערט צי די צער-פולע לידער, װאָס ער האָט פאַרגעטראָגן --
אָבער איצט איז שוין דער עולם צו דעם אויך נלייכגילטיק...
בשעת אברהמעלע האָט איצט ארויפנעקוקט צום טאַטן
אויף דער בינע, האָט אים דאָס האַרץ זייער געקלאַפּט. ער האָט
אזוי שטאַרק נעװאָלט דער פאָטער זאָל אויסנעמען ביים עולם,
אָבער װוי אויף צולהכעיס האָט מען זיך וייניק צונעהערט צו
אים. דער פאָטער האָט אזוי נעבעכדיק אויסנעזען. זיין ליידיקער
שאַרבן האָט קאַלט גענלאַנצט מיט שפּליטערן פון עלעקטרישן
ליכט. פּונקט ווי די ליידיקע בענקלעך אויפן זאַל. דאָס פּאַסיקל
האָר, װאָס האָט, װוי א שװואַרצע רצועה, געקלעפּט אַלעמאָל צום
נאַקעטן שאַרבן, איז געווען צעשויבערט. די גרויסע, נאָך היינט
מענערישע, שװאַרצע אוינן, האָבן אָנגעוווירן זייער שטענדיק
פייער. מען האָט נעזען, אז דער פּאָטער שטרענגט זיך אָן מיט
די לעצטע כוחות צו נעפעלן די צוהערער -- אָבער אָן שום
פּעולה.
אברהמעלע האָט באַמערקט, אז דער עולם אויפן זאַל הערט
209
זיך אַלעמאָל װייניקער צו צום טאַטן, מען שושקעט זיך און מען
רעדט צװוישן זיך -- דאָס האָט אים אזוי אויפנערענט, אז ער
האָט זיך געװאָלט ארויפכאַפּן צום טאַטן, ארומנעמען אים באַ-
שיצעריש מיט זיינע קינדערישע הענט און א געשריי טאָן אויפן
הויכן קול ס'זאָל זיין שטיל, טרערן האָבן אים געװאָרגן אין
האַלז, נעזוכט א װענ ארויס.
ווען אַלע האָבן שוין פאַרלאָזט דאָס טעאַטער, איז נדליה
מיטן זון נאָך דאָ אביסל פאַרבליבן, צוזאַמענגענומען די זאַכן.
אכברהמעלע האט אייננעליינט די מלבושים, די בערד און הי
זאַלבן ארייננעטאן אלץ אין א רענצל. דער סטרווש, וואס
איז געשלאָפן אין קאָרידאָר, האָט זיך פּלוצים אויפגעכאַפּט,
אויפנעלאשן די עלעקטרי אוו יי זענען נעכליבן אי דער
פינסטער.
אז זיי זענען ארויס אינדרויסן איז שוין געווען שפּעטלעך.
ס'איז געווען האַרבסטיק-קאַלט און די נאַסן זענען געלענן פינס-
טער און ליידיק. בלויז ארום די קאַפּע-הייזער און טאנץזאַלן
איז נעווען ליכטיק און ס'האָבן זיך דאָ געשטופּט פּאָרלעך, װוי
פלינן אַרום א לאָמפּ ביינאכט. נאָך איידער די פּאַָרלעך זענען
אריין אין זאַל, האָבן זיי נעפּרוווט א טאַנץ טאָן אויפן טראָטואַר
צום קלאַנג פון דזשאז-אָרקעסטער, װאָס האָט פאַרהילכט די
נאָס. אין א ליידיק געס? איז צוגעפאָרן א רויטער ספּאָרט-אױי-
טאָ און ס'איז ארויסנעשטינן פון אים א יונגערמאן מיט א
מייד?. דער יוֹנגערמאַן האָט נעטראָנן א לאַננן ראָק מיט א פאָר
שמאָלע הייזעלעך אויפן אַמעריקאַנער שטיינער און ער האָט,
פּונקט װוי אין די פילמען, א זאָנ נעטאָן צום מיידל;
-- סי יו טומאָראָ, טוץ...
און ער איז אַװעק.
נדליה האָט אים דערקענט. ס'איז נעווען א יידישער יוו-
ענרמאן. זיין מאַמע קומט נאָך אַמאָל אין יידישן טעאַטער...
גדליה מיטן זון האָבן נעשפּרײזט איבער די פּוסטע נעס-
לעך, װו ס'איז אַלעמאָל פריש אױסגעװאַקסן א װאַקלדיקער
204
שאָטן פון א שיכור, זייערע טריט האָבן הויך אָפּנעקלאַפּט אי-
בער די ליידיקע שטיינער. נדליה איז נעווען פאַרקלערט, נישט
נעזען אַפילו, אז דער זון שפּרייזט לעבן אים, וויל האַלטן מיט
אים טריט. אברהמעלען האָט דאָס האַרץ געקלעמט און ער האָט
זיך פּלוצים אָנגערופן צום טאַטן:
--- דו האָסט אזוי שיין נעשפּילט, דעדי... ס'איז מיר זייער
נעפעלן... האָסט נאָך קיינמאָל נישט אזוי שיין נעשפּילט, וי
היינט בינאכט. די מענטטן וענען נעװען אביס? מיה.. דעטט
א?. קעהסט, הערי . הערסט:ו.
-- יאָ, כ'הער... אוודאי הער איך... --- האָט גדליה איבער-
געריסן זיינע מחשבות און א פריידיקער שמייכל? האָט מיטאַמאָל
- א באַלײיכט נעטאָן זיין פּנים...
205
אַ טאַטע פון טעכטער
1
דעם װוינטיק-קאַלטן פרימאָרנן האָט זיך ביי װאָלפן אין
הויז קיינעם נישט געגלוסט אַרויסצוקריכן פון בעט.
די דריי מיידלעך, װאָס זענען נעשלאָפן אין אַ באַזונדע-
רער שטוב, זענען נעלענן מיט צונעמאַכטע אוינן און אין האַלבן
דרימל זיך איינגעהערט, צי די מאַמע טשאַפּעט שוין אַרום אין
אירע אַלְטע אייביק-אויסנעדרייטע שטעק-לאַטשן איבער דער
פּאַדלאָנע. די מינוטן אין האַלבן פרימאָרננדיקן דרימל האָבן זיך
ביי די מיידלעך געצוינן לאַנג און זיס, און ס'איז זיי אָנגענעם
געווען זיך איינצוהערן אין דעם קאַלטן ווינט, װאָס האָט בייז
איבער די שויבן געפּאַטשט, כאָטש אַ מורא האָט זיי נישט אִפּ-
געלאָזט, וי זיי װאָלטן נעטרעטן אויף אייז...
--- בעטי... בע-עטי-י... --- האָט ראָזע, מיט שלאָף אין ד
אוױיסגעװואַרעמטע חן-גריבלעך, נעװועקט די שוועסטער מיט צו-
נעמאַכטע אויגן -- ס'איז שוין נרויסער טאָג... וויפיל איז דאָס
דער שיעור צו שלאָפן... ווען מען לאָזט ריך, װאָלסטו אַזױי אִפּ-
נעפּאָפן אַ נאַנצן טאָג נאָכאַנאַנדן...
--- אוי, נאָך אַ מינוטקעלע... -- האָט בעטי נגעענטפערט
דער שוועסטער מיט אַ פאַרשלאָפן, פויל-בעטנדיק קול, װאָס איז
פּלוצים איבערנענאַננען אין אַ נעבייזער -- נישט דיינע ביז-
נעם! . װי קלאט כ'על װעק, װעלך שלאפ" . דיה אויה שש
להכעיס!...
בעטי האָט נאָך לאַנג געמורמלט עפּעס אונטער דער נאָו,
זיך נעקװויקט מיט יעדער רנע שלאָף, װאָס זי האָט אויף דער
גיך אַריײינגעכאַפּט, זיך איינגעוויקלט אין דער קאָלדרע מיט אַזאַ
206
ברען, וי זי װאָלט זיך געקליבן איבערצושלאָפּן דעם נאַנצן טאָג
נאָכאַנאַנד, אָבער ראָזע האָט זי נישט אָפּנעלאָזט, זי געהאַלטן
אין איין מינטערן. דאָס האָט בעטין אַזױ אַרויסגעברענגט פון
די כלים, אַז זי האָט פּלוצים אַ ריס געטון פון זיך די קאָלדרע
און אַרױס פון בעט מיט איין שפּרונג. דאָס ניהנום האָט זיך
אָנגעהויבן באַלד אינדערפרי, אויפגערודערט די שטוב, װאָס
איז אייננגעזונקען נעלעגן אין אַ האַרטן שלאָף. דער װאַרעמער
זאַטער ריה, װאָס האָט זיך געטראָנן פון די דריי יוננע מיידלע-
רישע לייבער, פון קלאָרן, ווייכן בעטנעװאַנט, האָט אָנגעהויבן
אויסװועפּן און ס'האָט זיך דאָ מיטאַמאָל אַריינגעריסן דער קאַל-
טער ואַכעדיקער פרימאָרנן. די מיידלעך האָבן פאַרנעסן אין
שלאָף, אַרײינגעזאָנס זיך איינע דער אַנדערער, אַרױיסנערוקט
זיך פון די בעטן און אין נעאייל אַרױפגעװאָרפן אויף זיך דאָס
אָנטועכץ. װי שטענדיק, איז די לעצטע אַרױס פון בעט מאַ-
טילדע. אַ קליינע, אַ דאַרע, מיט אַן איבערקלייבעריש-קלוג פאַר-
בוינן נעזל, האָט זי אַ טבע געהאַט פּאַרן שלאָפן ניין גלייך צו
ליינן אירע מלבושים, כדי זי זאָל אינדערפרי נאָרנישט דאַרפן
זוכן. זי האָט שטענדיק פאַרן שלאָף דורכנעקוקט די זאָקן, צי
ס'האָט זיך נישט אַראָפּנעלאָזט אַן אויג, אויסגעװואַשן זיך אַ
בלוזקעלע, אַ קלייד?. אָבער קיינמאָל האָט זי אירע זאַכן נישט
געפונען אויפן אָרט. דאָס ערגסטע איז געווען מיט די זאָקן, װאָס
בעטי האָט ביי איר תמיד צונעלקחנט און איר אונטערנערוקט
אירס אַ פּאֶר אַלטע זאָקן מיט אַ לאָך:
--- ווער האָט מיר שוין ווייטער צוגענומען מיינע זאָקןן...
-- האָט זי זיך צעשרינן מיט איר דין הייזעריק שטימעלע און
צונעלאָפן צו בעטין, װאָס האָט געהאַלטן אין אַרויפציען אויף
איר װאַרעם-פולער קני דער שוועסטערס לייב-קאַלירענעם זאָק
-- נאָר מיינע זאָקן נעפעלן איר?... אַנדערש שטייט איר נישט
אָן... אַנדערש װועט זי נישט נעפעלן דעם באָס'ס זונדל, דעם
רויטן אינדיק און ער װועט זי נישט אַרויסנעמען מער אויף
א דרייוו!..:
--- איך על געפעלן דעם באָס'ס זונדל אָן זאָקן אויך... =-
האָט בעטי אַרינגעזאָגט דער שוועסטער און בעת-מעשה מיט
אַ דחמנותדיקן בליק נעצערטלט איר נאַקעטע פאַרשעמטע קני
207
-- אָבער הערמאַן װעט דיך אַװעקװאַרפן מיט דיינע שיינע
זאקויטי
בעטי האָט זיך אַװעקנעשטעלט אינמיטן שטוב, פאַרשייט
אַרופגעשאַרצט דאָס קליידל איבער די קניען און אָנגעוויזן
אויף אירע הויכע פולע פיס, ווו ס'האָבן אונטער דער בלאַסער
הויט געשפּילט דינע אָדערלעך בלוט:
- טא, קוק'..-- - האס זי זיך נעהייצט מוט הער שװעסן
טער -- אָט דאָס הייסן פוס... נישט דיינע שטעקעלעך!...
--- דו אוױיסנגעלאַסן שטיק!... אַװעק פון מיינע אוינן!... --
האָט מאַטילדען פאַרשטיקט אַזש אין האַלז און זי האָט זיך פאַר-
מאָסטן אויף בעטין, כדי זי מקים-פּסק צו זיין, מיט דער איי-
ביקער נישט-פאַרנינערישקייט פון איר איינן דין, שװאַך לייב
צו דער שוועסטערס שטאַרקע, פולע נלידער.
די מײדלעך האבן ויך ביסלעכװייו באהואיקט, וך ינעו
שטופּט פאַרן שפּיגל, װאָס איז קרום אויף דער ואַנט געהאָנ-
נען נעלאפן אין באדוציטער, כחי זיך אהוסצוואשן פון דער
קיך האָט זיך אַריינגעריסן אַ היימישער ריה פון געװאָלענער
מילך און פון פריש-פאַרבריטער קאַװע. דער מאַמעס טשאַפּן-
דיקע טריט אין די אייביק-אַלטע שטעק-לאַטשן האָבן נענלעט די
פּאָדלאָנעס, פאַרװישט דאָס געקרינעריי פון די סמיידלעך. וי
ס'איז די מיידלעך נישט געווען אָנגעזאַלצן אויפן האַרצ!, האָבן
אָט די טשאַפּנדיקע טריט דער מאַמעס, זיי געגלעט און גע-
צערטלט, און זיי האָבן זיך דערפילט זיכערער אין דעם ווינטיק-
קאַלטן פרימאָרגן...
אויף איין פוס האָבן די מיידלעך עפּעס איבערגעכאַפּט, א
ביס-אָפּ געטון אַ שטיקל ברויט, אַ שלוננ נעטון די קאַװע, נע-
כאַפּט די פּעקלעך מיט די ,סענדוויטשעס", ואָס די מאַמע
האָט פאַר זיי צונענרייט, און אַװעק צו דער אַרבעט.
ווען די מיידלעך זענען אַװעק, איז אין די שטובן שטיין
נעבליבן אַ שטילקייט און אַ פּוסטקייט. ס'האָט זיך דייטלעך נע-
הערט װי דער װינט קריכט פיט א קיארם אויפן דאך און וט
דער רענו טאנצט טציטערהיק אויף די שויכן. ר' שטובן זענען
מיטאַמאָל נרעסער נגעװאָרן, זיך אויסגעצוינן אין דער לעננ און
אין דער ברייט און געבלאָזן מיט קעלט. דאָס נייע, טונקעלע,
208
געשניצטע מעבל, װאָס די טעכטער האָבן נעלאָזט אַריינשטעלן
אין די שטובן, האָט געגלאָצט יע און אָננע-
בלאָזן-אָנגעכמורעט...
--- ס'איז מיר אַ רחמנות אויף די קינדער... --- האָט זיך
טויבע אַװעקגעשטעפּט אין מיטן שטוב און באַדויערט אירע
טעכטער --- אין אַזאַ דרויסן האָבן זיי נעבעך נעמוזט אַועק-
גיין אַרבעטן... ס'איז אַן עבירה אַ הונט אַרױסצולאָזן אויף דער
ואם.. קצ. וואלה2.. טו ביוטו ערנעץ שוין װייטער פאה
קראָכן?... ווען װעסטו שוין אַמאָל אויפהערן סמיט דיינ
קונצן?... ס'װואָלט נעפּאַסט זאָלסט זיין אַ קינד, נאָר דו ביזט
דאָך שוין ברוך-השם, אַ טאַטע פון דריי דערװאַקסענע כלה-
מיידלעך..
אָבער קיינער האָט טויבען נישט נגעענטפערט. ס'האָט זיך
בלויז געהערט, װוי דער רעגן טאַנצט דין אויף די שויבן און וי
דער ווינט קריכט מיט א העזה אויפן דאַך, און ס'איז אויסנע-
קומען, װי טויבע װאָלט גערעדט צו זיך אַלין. כאָטש טויבע
האָט נאַנץ גוט געװווסט, װו איר מאַן געפינט זיך --- זי האָט
געוווסט, אַז דער מאַן אירער שטייט איצט אין דעם קליינעם
הויפל, און האַקט האָלץ אין דעם נאָס רעגן -- האָט זי זיך
פּונדעסטװעגן געמאַכט גאָרנישט וויסן. נישט דאָס ערשטע
מאָל קומט פאָר פּונקט דיזעלבע שפּיל. יעדן אינדערפרי זוכט
טויבע איר מאַן, כאָטש זי ווייסט ווו ער איז, און יעדן אינ-
דערפרי מאַכט זיך ואָלֵה אויפסניי נישט הערן אירע קולות.
טויבע איז נעשטאַנען אינמיטן שטוב און אירע אוינן, קליינע
און איינגעשרומפּן-שװואַרצע, װוי צוויי אַריינגעדרייטע קנייט-
לעך, זענען פאַרלוירן אַרומנעלאָפן איבער די גרויסע, פּוסטע
חדרים. אַ שווערע אַרבעט האָט געהאַט טויבע. פון איין זייט,
די מיידלעך, ואס האבן יך פים י:ארנישם נערעכנם, געווען
דאָ, אין אוױיסטראַליע, אינגאַנצן אַנדערש, װי אין דער היים,
אין זאַבאָרנע, און פון דער צווייטער זייט, װאָלף, װאָס האָט
נישט געװאָלט אַװעקגײין פון זיינס אויף אַ האָר. טויבע איז נע-
ווען צװוישן צוויי פייערן, געװאָלט פאַרנלעטן די אייביקע
מחלוקת'ן צװוישן איר סאַן און די קינדער. װוי איר טבע איז
געווען, האָט זי נענלעט דאָ דעם מאַן, דאָ די טעכטער, מיט
209
אירע צוויי קליינע הענטלעך און אַריינגערעדט זיי גלייך אין
אויער אַריין מיט אַזאַ וויכטיקייט און מיט אזא ערנסטקייט,
וי זי װאָלט זיי געהאַט צו דערציילן אַלעמאָל עפּעס שפּאָנל-
נייעס. אבער נישט דער פאן און נישט די טעכטער האבן נע-
ליטן אירע סודותדיקע רייד, זיך אָפּנעריסן אויף איר און איר
קיינמאָל נישט נגעלאָזט אויסרעדן. האָט זי זיך זייטיק אַװעקנע-
שאַרט אין אַ ווינקל קיך און געלאָזט פריי רינען אירע טרערן.
אויסגעוויינט זיך, האָט זי ביי זיך אָפּנעמאַכט, אַז פון היינט
אָן װעט זי זיך נישט לאָזן מער אויפן קאָפּ קריכן און גוט
אויסשנצן סיי דעם מאַן, סיי די טעכטער --- אָבער אַז ס'איז
געקומען צו דעם, האָט זי אַלעמאָל דעם קוראַזש פאַרלוירן...
טויבע האָט שוין גערופן דעם מאַן מיט אַ נעבייזער אין
קול. נאָר ווען װאָלף האָט זיך אַלץ נישט אָנגערופן, האָט זי אַ
שרעק אַרומגעכאַפּט פאַר איר אייגענעם מאַן, װאָס שטעלט זיך
האַקן האָלץ אין בלויזן העמד אין אַזא גאָס רעגן, כאָטש מען
דאַרף עס נאָרנישט, און זי איז באַלד ווייכער געװאָרן:
--- האַ... װאָלף?... װאָלף... -- איז איר קול ווייך געווען,
פול מיט נגעבעט -- דו מיינסט טאַקע, כ'האָב כוה צו דיר?..
נאַדיר ווייטער ער צו מיינע צרות! וועסט דיך נאָך פאַרקילן,
װאָלף... װאָס ביזטו פּלוצים אַרױסגעלאָפן אין בלויזן העמד
אין אַזא כליאַפּ!... נו, קום שוין אַרין... עקשן!...
אָבער װאָלף האָט אַלץ נישט געענטפערט קיין איין װאָרט.
ערשט ווען דעם ווייבס קו? איז אָנגעפולט געװאָרן מיט געוויין,
האָט ער אַריינגערעדט אין האָלץ אַרײן, װאָס ער האָט געהאַלטן
אין שפּאַלטן:
-- דאָ בין)ך.. װו זאָלך זיין?.. זע נאר. װי זי האט זיך
דאָס צעשריטן. |
ס'האָט װאָלפן שטאַרק הנאה געטון צו שטיין און ווייקן
זיך אין רעגן. ס'האָט אים דערמאַנט אין די קינדער-יאָרן, ווען
ער איז אַנטלאָפּן פון דער מאַמען און זיך אַוועקגעשטעלט אין
גרעסטן נאָס, כדי אָנצוטון איר ענמת:נפש... אויף צולהכעיס
דעם ווייב, און דער עיקר אויף צולהכעיס די טעכטער, האָט
ער אפילו אויסגעטון דאָס רעק? און אַרומגענאַנגען אין רעגן
מיט די צעלאָזטע העמד-אַרבל... זאָלן זיי וויסן, די טעכטער,
210
אַז ער איז נישט זייערס אַ יינגעלע און זיי קענען טון מיט אים,
װאָס זייער האַרץ גלוסט... ער װעט זיך פון זיי נישט לאָזן
פירן ביי דער נאָז!... 6
װאָלף האָט בשום-אופן נישט געװאָלט אַװעקנײין פון
זיינס. באַלד, װי די טעכטער האָבן אים אַהער אַראָפּנעבראַכט,
נאָך א פּאָגראָם, װאָס האָט געדויערט גאַנצע צוויי טעג אין זאַ-
באָרנע, איז אים קלאָר געװאָרן, פאַרװאָס זיי האָבן אים אזוי באַ-
װאָרפן מיט בריוו, נישט געלאָזט אים רוען, אזוי לאַנג, ביז ער
האָט געװואָרפן דעם באלעבאָס זיינעם, איטשע דעם רימער, דעם
גט פאר די פיס און זיך אַריבערגעפּעקלט אַהער מיט זיין פּלו-
ניתטע. דאָ איז אים מיטאַמאָל קלאָר געװאָרן, אז נישט די טעכ-
טער האָבן אַזױ שטאַרק געבענקט נאָך אים, זיי האָבן אים נישט
געדאַרפט אזוי נייטיק אין טאָפּ אריין --- געדארפט האָבן זיי
אים בלויז צוליב די רייכע שידוכים, װאָס זיי ווילן טון...
אַלֶע פאַרנאַכט זענען זיי געקומען צו אים אין שטוב אַרײן,
די טעכטערס חתנים. אָבער ער האָט זיי נישט געקענט פאַר-
טראָנן, פּונקט װי ער האָט נישט געקענט פאַרטראָגן דרי
רייכע מחותנים, מיט װעלכע ער האָט קיינמאָל נישט
געהאָט די זכיה צו רעדן -- ער האָט זיי געקענט בלויז פונם
זען. ס'איז אזוי ווייט דערנאַנגען, אז צוליב די חתנים און די
רייכע מחותנים, האָט ער פיינט באַקומען די טעכטער -- זיין.
איינגן בלוט און פלייש. ער האָט נישט געקענט צוזען, וי די
מיידן ענדערן זיך פּלוצים, בעת די חתנים זייערע קומען אריין,
טאַנצן אַרום אים, אַרום װאָלפן, מיט איבערגעטריבענעם דרך-
ארץ, קושן אים אַלעמאָל מיט פאַלשע חנדלעך אין די באַקן און
פרעגן אים מיט צעצוינענע, פּיעשטשנדיקע קולעכלעך:
--- דעד... אפשר ווילסטו א קאַפּ אָף טיף...
--- אפשר שמעקט דיר אַן עפּעלע... אַן אָרענדזש, דעדי?...
װאָלף האָט אָט די אַלֶע איבערגעטריבן-פּיעשטשנדיקע ריי-
דעלעך נישט געליטן. אַנשטאָט די טעכטער זאָלן חתונה האָבן
מיט זייער ס'גאַל, מיט א בחור, א בעל-מלאכה, מען זאָל קענען
כאַפּן אַמאָל מיט אים א שמועס, קריכן זיי דאָרט, װו מען דאַרף
זיי נישט. און וי זיי קאָמאַנדעוען דאָס אַרום, די מיידן! פּונקט
וי זיי זענען צוקערדיק-זיס, בעת די חתנים זייערע זענען דאָ,
211
אי זענען זי ביטער, װי כריין, בעת די חתנים. ויישן אװעקן
דער עו? פון דער גאַנצער וועלט לינט אויף זיי אויסגעגאָסן. און
אַנשטאָט ער, װאָלף, זאָל האָבן צו זאָנן איבער דער שטוב, זע-
נען זיי נאָר די גאַנצע דעה-זאָנערס. ער האָט זיי שוין הונדערט
מאָל נעזאָנט, אז ער דאַרף נישט זיי זאָלן אַרבעטן, דערויף
האָבן זיי א טאַטן, ביז הונדערט און צװאָנציק יאָר, ער זאָל זיי
געבן עסן. אָבער זיי האָבן זיך אויסגעלאַכט פון אים, געזאָנט, אז
דאָ איז נישט פּוילן, ווו מיידלעך זיצן מיט פאַרליינטע הענט און
קוקן אין הימל אריין --- און זיי לויפן ווייטער מיט די , פּעק-
לעך" צו דער אַרבעט. אים, װאָלפן, הייסן זיי זיצן אין שטוב,
אזוי לאַנג, ביז זיי וועלן אים מאַכן פאַר א , מאַנופעקטשורער".
שוין הייסט דאָס פאַרטיק, ער איז שוין אן אָפּנעדאַװונטער, אויס
קאַפּעליוש-מאַכער! אז ס'איז דאָ א פאַרדרייטע וועלטן...
װוו זענען דאָס אַהיננעקומען די חנוודיקע טעכטער זיינ
פון זאַבאָרנע? ער געדענקט זיי, װוי זיי זענען צו אים אַלע אינ-
דערפרי נעקומען אין בעט אַריין, בשעת זיי זענען נאָך פּיצעלעך
געווען. מיט די קינדעריש-פּולכנע פיסלעך האָבן זיי זיך אים נע-
שטעלט אויף דער ברוסם און ער האָט זיי געמוזט הייבן אין
דער לופטן, אַלעמאָל העכער און העכער:
--- האָפּ... האָפּ... --- האָבן זיי נעטאַנצט ביי אים אוֹיף
דער ברוסט זיך אזש פארקייכט פאר נרוים נרולה - - נאך =
ביס? טאַטעליו...
אז זיי זענען מיד נעװאָרן פון לאַנגן טאַנצן, האָבן זיי זיך
צונעליינט צו אים, ליב געהאָט צו באַרירן זיין שטעכיק בעררפ,
אַװעקכאַפּן די הענטלעך, וי פון א סכנה, און שרייען:
---ס'שטעכט טאַטעליו... ס'שטעבט... :
זייערע קוועלנדיקע געלעכטערן האָבן אָנגעפילט די שטוב
מיט פרייד און מיט זאָרגלאָזיקײט...
ווו זענען אַהינגעקומען די טעכטער זיינע פון זאַבאָרנע?
אַנשטאָט די חנוודיקע טעכטער שטייען איצט פאַר אים פרעמדע,
שלעכטע, אוסגעװואַקסענע מיידן, װאָס זענען גרייט אים איינצו-
שליננעןן...
אָבער ער וועט זיך פון זיי נישט לאָזן, ער װועט טון, װאָס
אים וועט געפעלןן...
212
װאָלף איז אריין אין שטוב. פולע, קיילעכדיקע רעגנטראָפּנס
האָבן נעציטערט ביי אים אויפן האַלז, אויף די הענט, װו ער
האָט געטראָגן א באַרג האָלץ, װאָס האָט צונעדעקט זיין קליינעם
נוף, מיט א ליאַרם האָט ער דאָס האָלץ א װאָרף געטאָן אויף
דער פּאָדלאָנע, אז טויבע האָט אזש א צאַפּל נעטאָן מיטן גאַנצן
גוף אירן;
--- אפּו זאָלסטו מיר זיין!... װאָס האָט זיך מיר נעחלומט
די נאַכט און אַלע אַנדערע נעכט זאָל נאָר אויסניין צו מיינע
שונאימס קעפּ! -- האָט זי געבייטלט חלומות --- זע נאָר, וי דו
האָסט מיך איבערגעשראָקן!... משונענער!... נאָך װאָס האָסטו
אריינגעשלעפּט אזויפיל האָלץ... װער דאַרף האָבן אוויפיל
האָלץ?... ס'עט דאָך שוין גענוג זיין אויף א נאַנץ יאָרן...
אָבער װאָלף האָט איר נישט געענטפערט, זייטיק א קוק
געטאָן אויף איר, ארויפגעשלעפּט אויף זיך דאָס רעק? און אָן א
װאָרט אויסצורעדן ארויס פון שטוב. ער האָט זיך נעלאָזט גיין
מיט דער שורה נידעריקע הילצערנע הייזלעך, זיך איינגעקוקט,
וי דער רענן בלעזלט זיך אויפן וװוענ, אין רינשטאָק, ווו דאָס
װואַסער האָט זיך רעשיק גענאָסן. װאָלף איז גענאַנגען אַראָפּ
מיט דער נאַס, זיך ארייננעדרייט אין דער , ליין", ווו ס'האָט
געוווינט זיין לאַנדסמאַן, , דער נרויסער אייבי". דווקא ווייל די
טעכטער איז נישט אָנגעשטאַנען, ער זאָל זיך חברן מיט אים,
האָט ער זיך מיס אים אָפּנעגעבן, און איינמאָל אַפילו האָט ער
זיך באַהאַלטן ביי אייבין עטלעכע טעג, ווען ער האָט פאַר-
שטרייקט מיט דער היים און מיט די'טעכטער...
11
,דער גרויסער אייבי" --- אזוי האָט מען אים אין שטאָט
צווישן די יידן גערופן. ווען ס'פאַלט עמעצן איין צו רופן אים
ביי זיין אמתן נאָמען ,אבא װאַקס", װאָלט מען אויף אים אויס-
געשטעלט מויל און אויערן:
--- האַ?... ווער?... אבא װאַקס!... נישטאָ אַזעלכער צווישן
אונט..
אייבי איז געווען א שם-דבר אין שטאָט. סיי מיט זיין פי-
219
רעכץ, פיי מים זיין הלוך. האט ער זיך אווסנעשייהט פון רי
איבעריקע יידן און מען האָט זיך מורא געהאַט מיט אים אִפּ-
צוגעבן:
-- גוט-מאָרנן! נוטיאָר! --- אוֹן פּטור אן עסק...
אייבי איז געווען א רימער, א גבור-בישראל. צי ער האָט
געאַרבעט, צי ער האָט זיך ארומנעדרייט פּוסט-און-פּאַס --- איי-
ביק האָט זיך געטראָגן פון אים דער ריח פון לעדער, פון פאַרב.
ער האָט זיך ליב געהאַט צו סטראַיען אין אויסטערלישע, העל-
גויאישע, געקעסטלטע מאַרינאַרקעס, װאָס ער האָט געקויפט ער-
געץ אין די אַלטװאַרנ-שאָפּס און װאָס זענען שטענדיק צו-קורץ
און צו-דקליין געווען אויף זיין גרויסן מעכטיק-צעװואַקסענעם נוף.
מיטן קליינעם העלן קאַפּעליושל, פאַרוקט אויף אן אויער און
מיט א פּאֶר שפּאָנל-נייע הענטשקעס אויף די גרויסע הענט, האָט
ער אויסנעזען פּונקט װוי א קונצנמאַכער, אוױיסגעפּוצט אויף יום-
טום,
אזוי אויסנעסטראָיעט האָט מען אים שטענדיק געטראָפן. די
יידן, װאָס זענען צוזאַמען מיט אים אויף איין שיף נגעקומען און
ביסלעכווייז זיך ארויפגעאַרבעט, האָב| נישט נעקוקט אין זיין
זייט אריין, נעוווסט, אז ער האָט איבערגעלאָזט אין דער היים א
כלה, װאָס ער האָט אַפילו נישט אין זינען געהאַט אַראָפּצוברענ-
גען און געגאַנגען נאָר װווינען מיט א שיקסע. די יידן האָבן אויף
אים קרום געקוקט, אָבער ער האָט זיך דערפון נישט נעמאַכט.
ער איז געװוען א שטענדיקער נאַסט אין דעם קליינעם
יידישן טעאַטערל, װאָס האָט נעשפּילט שבתצצונאַכטס אין
שכנות פון דעם ביבליאָטעק-זאַל, אויף דער ליינאָן-סטריט, און
געקומען אויף דער פאָרשטעלוננ איז ער דווקא מיט דער שיקסע.
וי געוויינטלעך איז ער געקומען אױיסנעפּוצט אין זיין קליין קאַ-
פּעליושל? און אין זיין גויאיש-געקעסטלטער מאַרינאַרקע און די
שיקסע איז געווען אױיסגעטראָיעם אין א גרויסן שטרוי-הוט
מיט א פעדער, וי אַלעמאָל האָט ער אויסגעקויפט די שענסטע
פּלעצער אין דער ערשטער ריי און זיך ברייט אַוועקגעזעצט פון
פאָרנט מיט דער שיקסע.
אייבי האָט שטאַרק אָננעקװואָלן פון דער פאָרשטעלונג, נע-
נענעבן צו פאַרשטיין דער. שיקסע אלץ, װאָס אויף דער סצענע
214
קומט פאָר, מיטגעזונגען מיט גרויס ברען די לידלעך מיט די אַק-
טיאָרן, געוויינט ביי , מאָראַלישע מאָמענטן" -- און כדי צו
ווייזן, אַז ער איז מער ייד וי די אַנדערע, האָט ער גערעדט צו
דער שיקסע זיינער דווקא אויף יידיש, כאָטש זי האָט נישט
פאַרשטאַנען קיין װאָרט.
און איינמאָל, בעת א פּאֶר שקצים האָבן זיך אריינגעריסן
אין טעאַטער אריין און זיך געװואָרפן שלאָנן יידן, האָט ער זיך
איינער אליין א לאָז נעטאָן קעגן זיי. ער האָט שנעל אַראָפּנע-
װאָרפן דאָס רעקל, א כאַפּ געטאָן צוויי שקצים פאַר די קעלנער,
זיי אויפנעהויבן אין דער הויך, װוי הערינג, און אזוי לאַנג נע-
בוצקעט איין קאָפּ אין אַנדערן, ביז זיי האָבן זיך נעבעטן רחמים
ביי אים, ער זאָל זיי אָפּלאָזן.
-- עטץ װועט שוין מער נישט שלאָנן קיין יידן?... --- האָט
ער געשרינן צו די שקצים פּראָסט אויף ייריש -- א רוח אין ענ-
קער טאַטנס טאַטן אריין... כ'על ענק דאָ באַלד צעמאַזשען אויף
קרעפּל-פלייש!... נגעדענקטץן...
כאָטש די יידן זענען געווען אין איין מורא, ער זאָל נישט
ארויסרופן א שרפה, האָט ער די שקצים נישט אָפּנעלאָזט, נע-
האַלטן זיי אזוי לאַנג אין זיינע בערישע לאַפּעס, ביז זיי האָבן
אים געשוווירן ביי אַלעם הייליקן, אז זיי וועלן מער נישט אָנרירן
קיין ייד. איינער אַליין האָט ער זיך אָפּנעפאַרטיקט מיט די
שקצים, און ווען די יידן האָבן געװאָלט איבערייסן די פאָרשטע-
לונג, האָט ער בשום-אופן נישט נעלאָזט:
--- שפּילט'ץ!... -- האָט ער נעצוווננען צום שפּילן די
בלאָס-איבערגעשראָקענע אַקטיאָרן, װאָס זענען ארומנעלאָפן צע-
טומלט מיט האַלב-אַראָפּנעקלעפּטע בערדלעך און פּערוקן --
אויף מיין אחריות שפּילט'ץ!... יעך בין דאָ צװישן ענקן..
מאַרש ארויף אויף דער בינע!... באַלעמוטשעט'ץ נישט.. נע-
נאננען. א פוף.. נא אן.. יא אןט2.
מען קען נישט זאָנן -- ער איז נגעווען א שטאַלצער ייר,
אייבי. אפילו מיט דער שיקסע זיינער האָט ער לאַנג נישט גע-
לעבט. ווען זי האָט אים איינמאָל, בעת א מחלוקת געזאָנט
,דזשו", האָט ער איר גאָרנישט געענטפערט, שווייגנדיק צוזא-
מענגענומען זיין ביס? זאכן, שווייננדיק זיי אריינגעליינט אין
215
זיין אויסגעריבן-אַלטער װאַליזע און פּונקט אזוי שוייננדיק
פאַרהאַקט די טיר און אַװעק אָן א , זיייגעזוגט?.
ער האָט זיך אריינגעצויגן אין א קליין שטיבל ערנעץ אויף
א פאַרװואָרפן נעסל און אין שטאָט האָט מען נישט געוווסט, ווו
אייבי איז פאַרפּאַלן געװאָרן.
בעת װאָלף מיט זיין פּלוניתטע זענען אָננעקומען קיין
אוױיסטראַליע און זיך געפרענט אויף זייער לאַנדסמאַן אבא
װאַקס, האָט מען נישט געוווסט, ער דאָס איז. ס'האָט לאַנג גע
דויערט, ביז די יידן האָבן זיך געכאַפּט אויף וועמען װאָלף
פרעגט זיך:
אדא;.. דער גהויסער אייבי?.. וו שוז ער דאס טאקען
אייבי?... פאַרפאַלן געװאָרן, װי א שטיין אין װאַסער!...
קיינער האָט נישט געוווסט, ווו אייבי וווינט. מען האָט
בלויז געוווסט, װוו אייבי אַרבעט, אָבער אויך נישט געווען זי-
כער, צי ער געפינט זיך נאָך אויף דער זעלבער שטעלע, וייל
לאַנג האָט ער זיך אויף איין אָרט נישט נעהאַלטן. אייבי האָט
נישט געליטן קיין עוולות, באַלד, וי ער האָט זיך געשטעלט אַר-
בעטן אויף אַ פרישן , דזשאָב", האָט ער זיך צעקרינט מיטן באַ-
לעבאָס, מיטן , פאָרמען", נעסטראַשעט מיט שטרייקן און דער
סוף איז געווען, מען האָט אים געוויזן די טיר...
אז װאָלף האָט באַקומען דעם אַדרעס פון. דער פאַבריק, ווו
אייבי אַרבעט, האָט ער אָנגעטאָן דעם יום-טובדיקן ראָק און
דאָס זיידן-שװואַרצע קראַװאַט?, און דאָס ווייב האָט זיך אויס-
געפּוצט אין איר זיידן געלער שבתדיקער שאַל מיט די לאַנגע
פראַנזן, װאָס זי פלענט נאָר אָנטאָן, בעת זי איז צוגאַסט געגאַנ-
גען -- און זיי האָבן זיך ארויסנעלאָזט זוכן אייבין.
די פאַבריק, ווו אייבי האָט נעאַרבעט, איז געווען א פאַ-
רויכערטע, פול מיט ברודיקע שטיקלעך טינק, װאָס האָבן נע-
קלעפּט אויף די ווענט, װי איבערגעבליבענע שטיקלעך פעל אויף
אַן אױיסגעקראָכענעם פערדישן גוף. װאָלף האָט זיך געלאָזט דער
ערשטער גיין אויף די געדרייטע אייזערנע שווינדל-טרעפּ, װי א
קאָרקן-ציער, און ערשט א שטיק נאָך אים האָט זיך, א דער-
שראָקענע, נאָכגעשלעפּט זיין ווייב, טויבע.
216
אז זיי זענען קוים מיט צרות ארויפּנעקראָכן אויפן צווייטן
גאָרן, ווו אייבי האָט געאַרבעט, האָט מען צו אים נישט אריינ-
געלאָזט און זיי האָבן געמוזט לאַנג װאַרטן אין דעם שמאָלן ברו-
דיקן פאָדער-הויז. פּונקט צו דער מיטאָנישעה איז ארויסגעקו-
מען אייבי. ער האָט באַלד דערקענט װאָלפן און טויבען און א
נחתדיקער שמייכ? האָט באַלױכטן זיין טונקל-פאַריסט פּנים:
-- װאָלף!... טויבע... האו דו יו דו?... - - האָט ער נע-
שריגן נאָך פונדערווייטנס און זיך א לאָז געטאָן צו זיי מיט צע-
שפּרייטע הענט, וי א ווינט-מיל --- כ'האָב נעהערט, אז ס'זענען
געקומען קאנדס לייט.. נו, ניי װייס!.. װער האט זיך נעקענט
ריכטן, אז װאָלף-רימער וװועט זיך פאַרקלייבן אין דער גאַלדע-
נער מדינה אריין!...
אייבי איז געווען מלא-שמחה, נעליאַרעמט, נעמאַכט קולות
מיט זיין האַרטן באַס, אָפּנעשטעלט יעדן אַרבעטער, װאָס ער
האָט אין הויז אָננעטראָפן און פאָרגעשטעלט פאַר אים זיינע
לאַנדס-לייט;
-- יו נאַו... -- האָט ער נעטומלט -- דאָס זענען מיינע
לאַנדס-לייט... װאָס, דו פאַרשטייסט נישט, חמור-קאָפּ, װאָס איז
א לאַנדס-מאַן? נו, גיי גיב אים צו פאַרשטיין, װאָס א לאַנדס-
מאַן איז... אז אין דיין נאַנץ לעבן װועסטו נישט פאַרשטיין דעם
טעם דערפון...
ארום ואָלפן און טויבען איז שוין נעשטאַנען א גאַנץ
קרענצ? פאַרזאַמלט. פּלוצים האָט זיך פון קרענצל ארויסגעריסן
דער גרויסער אייבי, ער האָט זיך פאַרשטעלט מיט ביידע הענט
דאָס פּנים, בלינדערהייט אָננעהויבן ארומשפּרײזן איבערן קאָ-
רידאָר און געשרינן:
-- שאַט"ץ... שאַט"ץ... -- האָט ער זיך געריסן הויך, וי
זיין שטייגער איז געווען -- אָט האָב'ך איצט נאַנץ זאַבאָרנע
פאַר מיינע אוינן... אָט ניי איך סיר מיטן שולנעס?.. גלייך
כאַרג-ארויף... הא, װאָלף?.,. פונם שול-געס? קום איך ארויס
אויפן מאַרק... אָט שטייט איטע די בעקערין מיט איר סטראַ-
גאַן... און פּונקט אַקעננאיבער איר שטייט אין זיין געוועלב
איטשע-בויך דער רימער און ער היט זיינע געשפּאַנען.. גע-
דענקסט װאָלף, וי מען האָט ביי אים דעם שטרייק נעמאַבט..
217
דיך, װאָלף, נעדענק'ך וי היינט,,. פייער-און-פלאַם ביזטו נע-
װש22
אייבי האָט זיך אַ רגע אָפּנעשטעלט, באַלדר האָט ער
אָבער נאָך שטאַרקער צוגעדריקט די אויגן מיט זיינע פּאַריסטע
הענט, ארומגעשפּרײזט איבערן קאָרידאָר און גערעדט אין איין
אָטעם:
-- און אָט בין'ך שוין אויף דער פּאָסט-גאַס... און אִט
אויפן בריקל... און אָט איז ער, דער בוים, אין דער רעכטער זייט
פוכם וש. א נאלער בוים.. אן צוויינן. הא, אלה מווט
מיר זאָנן, צי דער בוים שטייט נאָך?... האַלב-אָפּנעברעננט איז
ער געווען... אָבער ער איז קיינמאָל נישט אייננעפאַלןן...
א נרויסער, א הויכער, האָט אייבי, מיט צונעמאַכטע אויגן,
ארומנעשפּרייזט צווישן עולם און נישט אָפּנעלאָזט װאָלפן, נאָר
ער זאָל אים שוין, אויפן אָרט, זאָנן, צי דער אָפּנעברענטער בוים
שטייט נאָך, נלייך דאָס װאָלט נעווען איצט די סאמע וויכטיק-
סטע זאַך אויף גאָטס וועלט...
אז אייבי האָט געענדיקט זיין שפּאַציר איבער זאַבאָרנע,
האָט ער זיך פּלוצים דערמאַנט אין עפּעס, ארױיסגעכאַפּט א צע-
קנאָדערט געלט-פּאַפּירל פון דער וועסטל-קעשענע, צוגערופן אַ
יינגל און אים אַראָפּנעשיקט נאָך א פּאָר פלאַשן ביר מיט פאַר-
בייסעכץ, מען זאָל מאַכן א , פּאַרטי", טאַקע דאָ, אויף די שטיגן,
מיטן גאַנצן קנאַק!
אײַבי האָט זיך קוים. נעקענט דערמוארטן אויפן ייננ?,
כבעת-מעשה ארומנעלאָפן, װי א פאַרסמטער און געפּאַקט ערגעץ
אַ פּאַר פאַרפּאַפּטע נלעזלעך. אַז דאָס ייננג? איז אַרויפגעקומען,
האָט ער פאַר שמחה זיך געוואָרפן אויף אים קושן, אויף א נע-
ניטן שטיינער פון א טרינקער געגאָס| דאָס ביר אין די נלעזער
און נעזונגען צו װאָלפן:
--- הי איז א דזשאָלי גוד פעלאָ... |
אייכבי האָט זיך געריסן אַלעמאָל העכער, דאָס ביר האָט
אים א שלאָג געטאָן צום קאָפּ, און ער האָט זיך צעוויינט מיט
נרויסע הייסע טרערן, װאָס האָבן זיך געקייקלט איבער זיינע
באַקן, װוי באָבעס. דער עולם --- אַרבעטער, מיט פאַרשאַרצטע
ידים, אַרבעטערינס, מיט פאַרפּודערטע שפּיץינעזלעך -- האָט
218
מיטגעזונגען, נגעטרונקען ביר, פאַרביסן מיט רינע ,, סענדוי-
טשעס" און נישט אָפּנעלאָזם אן אוינ פון װאָלפן מיט זיין
פּלוניתטע.
װאָלף האָט נישט פאַרשטאַנען די פרעמדע ווערטער, נע-
שמייכלט פאַרלעגן און דאָס האַרץ איז אים איבערגעגאַנגען פאַר
פרייד, װאָס אייבי צערייסט זיך אזוי פאַר אים דעם יאַשטשיק
און נעמט אים אויף אזוי קייזערלעך. אויך טויבען האָט צונע-
דריקט אונטערן האַרץדגריב? און אין אירע אויגן האָבן א פינקל
געטאָן טרערן.
דער עולם האָט זיך צעװואַרעמט, זיך צעזעצט אויף דער
פּאָדלאָנע, אויף די שטינן. אָבער פּלוצים האָט זיך אריינגעריסן
א הייזעריק-קאַלטער פייף, ואָס האָט װאָרנדיק אָנגעזאָנט, אז
די מיטאָנ-ישעה איז שוין אַריכער --- און דער קאָרידאָר איז נע-
בליבן ליידיק, וי אָפּנעקערט. בלויז דאָ און דאָרט האָבן זיך נע-
װאַלגערט אין דער מאָגערער ברודיקער זון אומעטיקע, פיידי-
קע פלעשלעך פון ביר און ס'האָט נעבלאָזן מיט יענער קעלט,
װוי אין רירות דעם אַנדערן טאָנ נאָך א חתונה...
אָבער אייבי האָט זיך נישט גערירט פון אָרט, געבליבן מיט
װואָלפן און טויבען, געקלאַפּט זיי גוט-ברודעריש איבער די
פּלייצעס און, א צענומענער, א יום-טובדיקער, ווייטער פריילעך
געשריגן. דאָס האָט אזוי לאַנג געדויערט --- ביז מ'האָט אייבין
אריינגערופן אינעװייניק, אין , אָפיס". דורך דער האלב-אויפ-
געלענטער טיר, האָט װאָלף געהערט, וי אייבי קרינט זיך דאָרט
מיט עמעצן, ניט אים אין טאַטנס טאַטן אַרײן. אייבי ויל
אריין צום באַלעבאָס און דער , פאָרמען" װויל אים בשום-אופי
צו אים נישט אריינלאָזן.
--- אָפּגעזאָגט פון דער אַרבעט, בכן כ'האָב אויפגענומען
פײױנע לאנהסוליט. האט יך אבי נעריסן און בערערט
צום , פּאָרמען", דער באַלעבאָס זאָל הערן --- נאַנץ גוט... אָבער
װאָס באַהאַלט ער זיך דאָס שימעלע צעליינער... װאָס קען ער
מיך עפּעס אַליין נישט אָפּזאָנן?... װאָסי, ס'שטייט אים נישט
אָן, דעם שיינעם ייד!... װאָס דאַר? ער אָנשטעלן דערצו דעם
יאָק?... אין זאַבאָרנע איז ער אויך געווען אַזאַ קנאַקער?
219
אייבי האָט זיך נישט נעלאָזט, זיך געשטופּט צו דער טיר,
ווו דער באַלעבאָס איז געזעסן:
--- לאָזט מיך אריין צו אים!... -- האָט ער זיך נעריסן צו
דער פאַרמאַכטער טיר --- כ'וויל בלויז אָנקוקן דעם שיינעם ייד...
כ'וויל שוין מער גאָרנישט, נאָר אָנקוקן זיין שיין פּנים... מער
וויל איך שוין נאָרנישט!... א נאַנצער מענטש איז ער דאָ נע-
װאָרן שימעלע... מיט אָפיסעס... מיט פאָרמענער...
אָבער צו דעם באלעבאָס האָט מען אייבין נישט ארייננע-
לאָזם -- און ער האָט, בחרפּתנו, געמוזט צונויפקלייבן זיינע
זאַכן און ארויס פון פאַבריק.
און זינט דעמאָלט איז װאָלף א נאַנצער נוטער-ברודער גע-
װאָרן מיט אייבין, ווען ער האָט נאָר געהאַט א ליידיקע מינוט,
האָט ער זיך אריינגעכאַפּט צו אים אין שטוב.
דאָרט, אין דעם קליינעם שטיב?, אויף דעם פאַרװואָרפענעם
געס?, האָט אייבי אויסנעפרענט װאָלפן אויף זיין געוועזענער
כלה. װאָלף האָט אים דערציילט, אז זיין געוועזענע כלה האָט
חתונה געהאַט מיט פייוול שטעקעלע-מאַכער און שוין עטלעכע
יאָר, װוי זי איז פון דער וועלט אַװעק. זי האָט איבערגעלאָזט נאָך
זיך א טאָכטער, װאָס איז שוין א נאַנצע כלה-מויד, און ס'איז גע-
שען מיט איר א גרויס אומגליק... בעתן פּאָנראָם, װאָס האָט נע-
דויערט נאַנצע צוויי טעג, האָט דאָס מייד? זיך ארויסגעוויזן פאַר
א נאַנצן ,יאַדטעבע-דאַם"!... פאַר אַ נאנצן העלד!... די מעשה
איז געווען אזוי: פּונקט צוויי טעג, וי ס'האָט געדויערט דער פּאַ-
גראָם און יידיש בלוט האָט זיך נענאָסן, וי װאַסער... ס'איז נע-
ווען דעמאָלט א הייסער טאָג, די זון האָט געברענט, וי פייער...
אויף די נאַסן זענען ארומנעפלוינן פעדערן פון צעטרענטן
יידישן בעטגעװואַנט און ס'האָט אויסגעזען, װי ס'װאָלט געשניי-
עט... ס'איז געווען אן אימת-מות צו קוקן אויפן שניי אינמיטן
דעם קאָכעדיקן זומערדיקן טאָנ!... דער אַפּטייקער פעלדמאַן האָט
פאַר נגרויס שרעק ארייננגעשטעלט א יויז? צו זיך אין פענסטער,
אָבער דאָס האָט שוין אויך געהאָלפן, װי א טויטן באַנקעסן...
די רציחת איז געווען אין-לשער!... און ביילקעלע, כ'מיין פייוול
שטעקעלע-מאַכערס טאָכטער, האָט זיך רעמאָלט איינגעשטעלט
פאַר משה-חיים דעם מילכיקער, ביי וועמען די שקצים האָבן אי-
200
בערגעדרייט דאָס וועגעלע, אױיסנענאָסן די קאַנען סמילך און
אויסגעריסן ביי אים א שטיק באָרד צוזאַמען מיטן פלייש. דער
ייר איז אַװעקנעפאַלן אויף דער ערד, א באַנאָסענער מיט בלוט...
דאָס בלוט האָט זיך אויסגעמישט מיט דער אוױיסגענאַסענער
מילך... אָבער די שקצים האָבן אים אַלֶץ נישט אָפּגעלאָזט! און
ווען ביילקעלע האָט זיך פאַר משה-חיימען אָנגענומען, האָבן זיך
די שקצים געװואָרפן אויף איר און זי אזוי מכבד געווען, אז זי
איז נעבליבן לינן, א פאַרחלשטע, אויף דער נאַס. צום סוף האָבן
זיי ארויפנעליינט דאָס פארחלשטע מיידל צו משה-חיימען אויפן
וועגעלע ארויף און זי מאנס געווען...
אייבי האָט זיך געשוווירן מיט אלע שבועות, זיך נעקלאַפּט
מיט ביידע פויסטן אין האַרץ, װוי אין א פּױיק, אז ער מוז דאָס
מייד? אַריבערנעמען. אויב ער האָט נישט אריבערגענומען די
מאַמען, װועט ער שוין די טאָכטער , פאַר שור" אַהערברענגען.
ער װעט דאָס נעלט מער נישט צעטרענצלען, זיך נישט נאָכגעבן
דעם שמר, נאָר אַװעקלײינן , אויפן ביכל" יעדן שילינג אייבי
האָט אינגאַנצן פאַרגעסן, אז ער האָט נישט אויפן ביכל א צע-
בראָכענע , היי פּעני". ער האָט ארויסנענומען פון דער הינטער-
שטער הויזן-דקעשענע דאָס פאַרפעצטע באַנק-ביכל און זיך נע-
רימט פאַר װאָלפן;
--- װאָס מיינסטו, װאָלף, אז כ'האָב נאָרנישט אויפן
ביכל?!... --- האָט ער זיך געריסן אַלעמאָל העכער, כדי צו פֿאַר-
שרייען דעם ליגנט --- בעליוו מי, כ'בין נאָרנישט אַזאַ פּענטאַק,
וי כ'זע אויס... ס'לינט דאָ, אויפן ביכל, א שפּאָרע מטבעה..
הלוואי אויף אַלֶע יידן געזאָגט געװאָרןן...
אייבי האָט באַרימעריש געפּאַטשט מיט איין האַנט איבערן
ביכל, װי איבער א פולן טייסטער מיט נעלט און זיך ווייטער
געקאָכט.
--בַּעליוו מו,, װאלף, /כ"בין אלקרייט!.../ כ'בין גוט-אפ!
און כנעם זיך ערשט צום שפארן / בי וואסו זאל'ך (/מיך
שווערן?... דאַכט זיך, או כ'בין ביי דיר באַנלייבטל...
--- דאַרפסט זיך נישט שווערן, ביזט ביי מיר אזוי אויך
באַגלײיבט... --- האָט װאָלף געענטפערט, כאָטש ער איז געווען
זיכער, אז אייבי איז א קבצן אין זיבן פּאָלעס --- אוודאי ביזטו
221
אָל-רייט... מען שאַצט דיך אין די טויזנטער... אַ שיינע מעשה,
מע
דער גרויסער אייבי האָט זיך פּלוצים, פון דער העלער הויט
צעוויינט. גרויסע און שווערע טרערן האָבן זיך אים געשטעלט
אין די אויגן. ס'האָט אים פאַרקלעמט ביים האַרץ פאַר זיין נע-
וועזענער כלה, װאָס איז אזוי יונג פאַרשניטן געװאָרן פון דער
וועלט, פאַר איר העלדישער פאַרשעמטער טאָכטער, ביילקעלען,
װאָס ער װועט אפשר אויך קיינמאָל נישט אריבערנעמען, פאַר
זיין גאַנץ לעבן, װאָס איז אזוי שנעל אַװעק מיט נאָרנישט... ער
האָט זיך פּלוצים דערפילט, װוי יינגלווייז, בעת ער איז ביינאַכט
אהיים געקומען נאָך א נאַנצן טאָג ארומווויווען און דער טאַטע
האָט אים צוגערופן צו זיך, א קניפּ געטאָן אין בעק? און אים
נעשטעלט די רואיק-קלונע, בויערנדיקע קשיא, װאָס האָט אים
געמאַכט אזוי שפל ביי זיך אַליין אין די אוינן:
--- שוין, אבאלע, נאָך א טאָג אַװעק מיט גאָרנישט... װאָס-
זשע װועט פאָרט זיין פון דיר דער תכלית?... װאָס װועט זיין פון
ריר דער תכליתיג..
111
אין די פּרימאָרגנס, ווען װאָלף האָט נאָך גאָרנישט געטאָן,
זיך געלאָזט פירן פון די טעכטער, װאָס האָבן אים געװואָלט מאַכן
פאַר א , מאַנופעקטשורער" ער זאָל זיך קענען אויסגלייכן מיט
זיינע צוקונפטיקע מחותנים, האָט ער זיך געפלענט אריינכאַפֿן
צו אייבין און זיך אַראָפּנערעדט פאַר אים דאָס האַרץ. װאָס ווילן
זיי פון אים האָבן, די מיידן? ס'פּאַסט זיי נישט צו האָבן א טאַטן
א , גרינעם", ווילן זיי ארויסשאָקלען פון אים אַלץ, װאָס ער האָט
מיטגעברעננט פון דער אַלְטער היים און מאַכן פון אים עפּעס א
נולם, װאָס זאָל זיי רינען...
װאָלף האָט אָנגעהויבן אויסצופילן אייביס פּוסטע לעבן.
אין די ערשטע צייטן, ווען װאָלף האָט נאָך נישט געאַרבעט,
האָט מען אים אָפט געזען מיט אייבין צוזאַמען. זיי האָבן זיך
ביידע ארומגעפירט, וי צוויי יינגלעך, װאָס זענען מיטאַמאָל גע-
222
וואָרן הייסע חברים. און אַפילו, ווען װאָלר איז איין שיינעם
טאָג, צולהכעיס די טעכטער, אַװעק אַרבעטן, האָט ער זיך אויך
נאָך דער אַרבעט מיט אייבין נעטראָפן.
װאָלף האָט געהאַט גרויסע פּלענער. ס'איז אים איינגעפאַלן
א מחשבה אין קאָפּ אריין, אז ער מוז דאָ הי מאכן א א
װאָס זאָל ארייננעמען אַלע אַרבעטער פון זיין פאַך, פּונקט װוי עס
איז געווען אין פּױילן. בעת מען האָט אים צו פאַרשטיין געגעבן,
אז סך-הכל זענען דאָ פאַראַנען עטלעכע יידישע רימער, האָט ער
געװאָלט אַרנאַניזירן אַלע פאַכן אין איין יידישן פאַריין. און או
דאָס איז אים נישט געלונגען, האָט ער געשלעפּט אייבין אין , יו-
ניאָן" אריין, מען זאָל דאָרט מאַכן א יידישע אָפּטײלונג, באָטש
אייבי איז געווען א גאַנצער ענגליש-רעדער, האָט דער סעקרע-
טאַר פון דער , יוניאָן" קוים פאַרשטאַנען, װאָס ער וויל,
-- ט, רער רעד.. דו קענסט דאך עפעס עננליש? יי -
האָט װאָלף אייבין אונטערנעשטופט, ער זאָל רעדן ביז
טו א נאַנצער עננלענדער... אָבער אז ס'קומט צו ר קענסטו
נישט אויפמאַכן דאָס מוֹיל...
װאָלף האָט אייבין געשלעפּט כמעט אַלע טאָג אין , יוניאָן"
אריין, אים נישט אָפּגעלאָזט; אייבי האָט גערעדט די גערעדט
אַהין, אָבער ס'איז דערפון לעת-עתה גאָרנישט געװאָרן.
דערפּאַר האָט שוין װאָלף א סך אויפגעטאָן אין דער יידי-
שער ביבליאטעק און אין דראַמאַטישן קרייז. קיין גרויסע ראָלן
צום שפּילן, האָט מען אים טאַקע נישט געגעבן, אָבער ער האָט
געהאָלפן אין אַנדערע אַרבעטן און מען האָט זיך אָן אים נישט
געקענט באַניין. אז ס'איז נגעקומען צו טעאַטער, איז אייבי נע-
ווען אין דער היים. ער האָט דערציילט װאָלפן די נסים, וי אַמאָל
האָבן דאָ אין אוױיסטראַליע נעשפּילט שיקסעס יידיש טעאַטער,
ווייל פ'האָבן אויסנעפעלט יידישע מיידלעך צום שפּילן. מען
האָט קוים אויסגעלערנט די שיקסעס די יידישע ווערטער...
נאָך דער אַרבעט איז װאָלף קיינמאָל נלייך אהיים נישט נע-
גאַנגען, כאָטש דאָס עסן האָט געװואַרט אויף אים. ער האָט זיך
געמוזט אריינכאַפּן אין דער יידישער ביבליאָטעק אריין און כאַפּן
א קוק אין די יידישע צייטוננען, כדי געווויער צו ווערן, װאָס
הערט זיך עפּעס אויף דער ועלט, און דערנאָך איז ער נאָך
298
אריינגעפאַלן אין דער רעסטאָראַציע צו סאַראַן דער אלמנה, ווו
ער האָט געטראָפן א סך היימישע יידן. דאָ האָבן צומייסטנס
געגעסן די שניידערס -- די , פּראָפּעסאָרן", װי מען האָט זיי
מיט א ביס? חוזק גערופן --- װאָס האָבן נאָך נישט געהאַט אַרי-
כבערנענומען די ווייבער, די , האָקערס", װאָס פלעגן א גאַנצן
טאָג ארומגיין מיט די שווערע װאַליזעס אין די הענט און קלאַפּן
ביי פרעמדע טירן, אָנביטנדיק, מען זאָל ביי זיי קויפן א ביסל
סחורה. דאָ צװוישן די יידן האָט זיך װאָלף היימיש נעפילט. זיינע
געזונט-אָפּנעברענטע באַקן האָבן ביי אים ייננלעריש-פריילעך
נעגלאַנצט און זיינע ברייטע פּלייצעס האָבן זיך פול מיט נדולה
און הייטערקייט נעהויבן. ער האָט פאַרגעסן, אַז דאָס עסן װאַרט
אויף אים אין דער היים און ער האָט זיך אַלעמאָל פאַרשמועסט.
און צו שמועסן איז געווען א סך, א סך און װאָלה איז קיינמאָל
נישט פּאַרטיק נעװואָרן, ער איז דאָ געווען א נאנצער דעה-זאָנער
און מען האָט אים נעקוקט נלייך אין מויל אריין.
פּלוצים האָט זיך װאָלף נעכאַפּט, אז ס'איז שוין שפּעט
און ער מוז אהיים ניין צו זיין ווייכ און טעכטער, ווו עס װואַרט
שוין אויף אים דער אמתער פּסק.
באַלד, װי ער האָט נאָר געעפנט די טיר, אריינגעשטעקט
דאָס קעפּל, װוי נישט אים מיינט מען, האָט ער גלייך דערפילט די
אָנגעצוינענע שטילקייט אין שטוב, װוי ערב א שטורם. די טעכ-
טער זענען געזעסן לעבן דעם נישט-צונערירטן עסן, װאָס איז
געשטאַנען אויף א ווייס-געדעקטן טיש, געשווינן די ערשטע פּאֶר
מינוט מיט ערנסטקייט -- אָבער לאַנג זיך נישט געקענט איינ-
האַלטן און אויסנעשאָסן איינע נאָך דער אַנדערער, וי אויף א
קאָמאַנדע:
--- דאָס עסן אין שטוב טויג דיר נישט?... --- האָט מאַטי?-
דע געפרעגט איינגעהאַלטן-שטיל? און מיט א ליבלעך שמייכע-
לע, כאָטש אירע דינע ליפּן האָבן גיפטיק נעצימערט און זענען
געווען בלוי פון כעס.
-+ פיך טױַנן דיר ישט.. די סמאמע טול דיר נישט. 6
-- האָט צונענעבן שוין אביסל העכער בעטי.
--- סאַראַ איז בעסער?... איר קאָמפּאַני שטייס דיר בע-
סער אָן, װוי אונזערע?... --- איז ארויס מיט לשון ראָזע.
224
נאָר איין טויבע, דאָס ווייב זיינס, האָט געשויגן. בלוין
ווען מ'האָט זי פאַרגלייכט מיט סאַראַן, זענען איר אָנגעקומען
טרערן אין די אויגן. ו'
װאָלף האָט נאָרנישט געענטפערט, נעשטאַנען פאַרלוירן, וי
אן אָפּנעשמיסן יינגל. אָבער מיט דעם האָט זיך עס נאָך נישט
געענדיקט. די טעכטער האָבן געשוויגן, װוי אָנצונעמען פרישן
כוח און ווייטער ארויסגעפּלאַצט:
--- צוליב דעם טאַקע האָט מען דיך נייטיק געדאַרפט
אַראָפּברעננען קיין אוױיסטראַליע, זאָלסט ווערן עפּעס א קאָמענ-
דיאַנט און זיך ארומטראָגן מיט יידישע ביכער!... א גאנצער
קהלס-פּאַרזאָרגער איז ער נעװאָרן!... יידישע בוקס, יידישע פּעי-
פּערס... דזשואיש טעאַטער... ער מיינט, אז ס'איז פּוילן... דאָ
האָט יעדער אין זין תכלית!... הלוואי װאָלסטו בעסער געבליבן
אין דער היים!... דאָ איז אַלץ האַררי אַפּן...
דאָס איז שוין געווען איבער דער טבע, װאָלף האָט עס שוין
מער נישט געקענט אריבערטראָנן און ער איז ארויס מיט א טענה
צום ווייב:
-- נאַ, זעסט... שעפּ נחת פון דיינע טעכטער!... -- האָט
ער זיך אויסנעדרייט צו איר --- קוועל אָן!... האָסט כאָטש נע-
הענט, װי זי טאכו היה װאָס רײַך פיט דער נאלדענער מרינה
זייערער?... ווען נישט די שידוכים זייערע, װאָלסטו פון זייערס-
טאַלבן נעמענט פארשװואַרצט בלייבן אין דער היים!... אז דו
האַלסט אזוי שטאַרק פון די טעכטער דיינע...
די פּאָר ווערטער זענען גענוג געווען, אז טויבע, װאָס האָט
ערשט געהאַלטן מיט די טעכטער, זאָל זיך פּלוצים א דריי-איבער
טאָן און זיין אויפן מאַנס צד. טרערן האָבן זיך איר געשטעלט
אין די אויגן צוליב גרויס רחמנות אויפן מאַן, אויף זיך אַלין,
און זי האָט א קרעכץ געטאָן:
-- שיין זעען מיר אויס, װאָלף... א שיין פּנים האָבן מיר,
אומשטיינסנעזאָגט, ביי אונזערע טעכטערן...
וואָלֶף וי ער װאָלט נאָר אויר דעם געװאַרט -- האָט
א כאַפּ געטאָן דאָס ווייב פאַר דער האַנט און זי א שלעפּ געטאָן
נאָך זיך פון דער שטוב ארויס, פאַרהאַקנדיק נאָך זיך די טיר.
די טעכטער זענען געבליבן אַליין ביי דעם ווייס-גענרייטן טיש,
228
געהאָס פאַראיבל אויף דער מאַמען, װאָס איז נאָך אזוי פאַר-
קאָכט אינם טאַטן, אז ס'איז נענונ ער זאָל א קוק טאָן אויף איר,
זי זאָל טאָן אַלץ, װאָס אים געפעלט.
ניין, די טעכטער האָבן נישט געהאַט קיין גרויס נחת פון
דער מאַמען. זי האָט זיי אין נאָרנישט צונעהאָלפן. און דער טאַ-
טע איז זיך געגאַננען זיין ועג, נישט געװאָלט נאָכגעבן פון דאַ-
נען ביז אַהער און זיך אַליין אויסגעזוכט א , דזשאָב". כאָטש זיי
האָבן זיך געבעטן ביי אים, ער זאָל זיצן דערווייל אין דער היים,
האָט ער זיך דווקא געריסן צו לויפן אין דער פרי מיטן , פּעקל"
אין דער , פּעקטאָרי" אריין. אין א שיינעם פּרימאָרגן, בעת זיי
האָבן זיך אויפנעהויבן צו דער אַרבעט, האָבן זיי פּלוצים באַ-
מערקט, אז דער טאַטע איז אין דער היים נישטאָ און זיי זענען
נגעווויער געװאָרן פון דער מאַמען, אז ער איז אַװעק צו דער
אַרבעט.
עס האָט נאָרנישט געהאָלפן, װאָס זיי האָבן אים אַוװעק-
גערופן אין אַ זייט, דערציילט אים, אַז זיי האָבן אָפּנעשפּאָרט אַ
שיין ביס? נעלט און זיי ווילן אויפמאַכן אַ , פעקטערי", װי עס
פירט זיך אין אױיסטראַליע. וואָלֶה האָט דערפון נישט געװאָלט
הערן און נעדענקען:
--- האַקט"ץ מיר נישט אין קאָפּ אַריין מיט אייער פעקטע-
רי, כ'בעט אייך... --- האָט ער זיי אַװעקגעמאַכט מיט דער האַנט
--- אַז כ'וויל נישט קיין פעקטערי... א שיינע מעשה, נו... װאָלף
אַ פאַבריקאַנט!... איך װעל שוין בלייבן אַן אַרבעטער ביי יע-
נעם ביז אין סוים אריין... כיאָנ סיך פישט נאך אועלכע
גייקן.
אויב דאָס איז נאָך ווייניק געווען, האָט זיך װאָלף נאָר
אַװועקגעשטעלט לאַכן:
-- פ'איז באמת אַ געלעכטער, כ'לעבן... -- האָט ער גע-
זאָנט -- א שיינע מעשה, נו... מיין נאַנץ לעבן האָב איך נע-
וויינט אויף מיין מייסטער, איטשע רימער, וויל'ך נישט, אַן
אויף די אַלטע יאָרן זאָל מען אויף מיר וויינען... כ'האָב שטעג-
דיק געפירט שטרייקן ביי יענעם, דאַרף איך נישט, אַז מען זאָל
ביי מיר איצט פירן שטרייקן...
ס'האָט גאָרנישט געהאָלפן, װאָלף איז געבליבן ביי ס'זיי-
2200
ניקע. אַז ער יל נישט ווערן קיין גביר, האָט ער געזאָנט. ער
װויל נישט די טעכטער זאָלן אויף אים רייטן. ער האָט ליב אַ
לייכטן קאָפּ. נאָך דער אַרבעט וויל ער זיך אַביסל איבערניין,
כאַפּן אַ קוק אין אַ יידיש בלאַט, גיין אין ביבליאָטעק אַרײן...
אַ פאַבריקאַנט קען זיך אַזעלכע לוקסוסן" נישט פאַרגינען,
דער קאָפּ שטייט אים נישט דערצו. שטענדיק פאַריאָגט, פאַר-
נומען... װאָס-יזשע האָבן זיי זיך אָננגעזעצט אויף אים, די טעכ-
טער!... ער וויל זיך פירן, װי ער האָט זיך געפירט אין דער
היים, אין פּוױילן... דאָרטן איז ער געווען אַ מיטנליד אין פאַ-
ריין, קיינמאָל נישט געװאָלט ניין פאַר זיך. 8, ס'פּאַסט נישט
פאַר די רייכע שידוכים, דער טאַטע זאָל לויפן מיטן , פּעקל"
צו דער אַרבעט, איז , לֹא פידאַלטי"... און אַז מען האָט א טאַטן
אַ גנב, אַ באַנדיט?... און צוריקנעשמועסט, זאָגט מען דאָך דאָ,
אַז מען שעמט זיך נישט הי מיט נאָרנישט... װוי ער זעט, דאַרף
ער די טעכטער נישט פאַרזאָרגן, זיי קענען זיך דאָס שטעטל
אַלֵיין באַשטײן...
ער איז געווען א גרויסער עקשן. די טעכטער האָבן דאָס
נישט געקענט תופס זיין מיטן שכל, און די שולד אַרויפנעלייגט
אויף זיך אַלֵיין. זיי האָבן נישט נגעטאָרט פאָלנגן דעם טאַטן און
בלייבן װווינען אין דעם אָרעמען יידישן נעסל, אַנשטאָט זיך
צו ציען אין די רייכע נויאישע נאַסן, וו ס'האָבן געוווינט די
נבירישע יידן. אָבער כאָטש האַק און בראָק, װאָלף האָט זיך
נישט נעװואָלט אַרױסציען פון דאַנען. אים איז דאָ אויך נוטן...
טאָמער ווילן די טעכטער אַװעק, איז געזונטערהייט, ער ועט
דאָ פאַרבלייבן... האָבן די מיידלעך נישט געהאַט קיין אַנדערע
ברירה און געמוזט בלייבן אין דעם אָרעמען נעסל?, װו ס'איז
נישט שיין אויפצונעמען די חתנים און ווער שמועסט נאָך
זייערע רייכע עלטערן, די ענגלישע יידן! אַז אפילו דאָס מעבל
האָט דער פאָטער די ערשטע צייטן נישט געװאָלט איבערבייטן.
אים איז גוט -- האָט ער געזאָגט -- מיט די צעבראָכענע בעט-
לעך, מיטן אַלטן שענקל...
די ערשטע צייטן, ווען דער פּאָטער האָט נאָך נישט גע-
אַרבעט, האָט ער נעטענהט, אַז ער קען נישט קוקן אויף זיינע
הענט, װאָס זענען ביי אים אויסגעאיידלט געװאָרן. ער ווייסט
297
אַלֵיין נישט, װאָס די טעכטער ווילן אַלץ פון אים מאַכן. אַז פּאַר
יעדער איינער טאָכטער, דאַרף ער עפּעס אַנדערש זיין! פאַר
בעטין --- אַ פאַבריקאַנט; פּאַר מאַטילדען --- אַ סוחר און פאַר
ראָזען כאָטשבי אַ באַנק-דירעקטאָר... בעת די טעכטער האָבן
זיך אָנגעזעצט אויף אים, אַז ער מענ שוין אָנהייבן רעדן עננ-
ליש, נעשטופּט אים אַ בוך אין דער האַנט אַרײן, ער זאָל זיך
לערנען, האָט ער זיי באַלד אָפּנעפּאַטשט:
--- װאָס איז ,, טיש" מיאוסער, וי , טעיבל"?... דאָס איז
אַ װאָרט און דאָס איז אַ וואָרט... ס'איז עפּעס אַ חילוק?... ביי
מוה איו נאף טיש" שענער װי ;טעיבל?, װייק סואיו טיין
לשון... װיי? ס איז יידייש.... איך פיל אין דעם ט טעם.. דער
עננלענדער פילט אין זיין לשון אַ טעם...
אַז אפילו דאָס אָנטועכץ האָט ער נישט נגעװאָלט טוישן,
נאָר דווקא אַרומגעגאַנגען אין אַן אַלט אויסגעריבן רעקל, װאָס
ער האָט נאָך מיטנעברעננט פוֹן דער היים. ווען די מיידלעך
האָבן אים געקויפט אַ מתנה אַ נייעם שװאַרצן קאַפּעליוש, וי
שס טראט דא די רייכע. השובע {ביזנעם הלייט, האט ער נעה
מאַכט פון זיי דאָס גענאַר;
-- כ'על נישט לאָזן פון מיר מאַכן אַ חוזק... --- האָט ער
זיך אָנגערופן -- דער קאַפּעליוש איז נישט פאַר מיינעטוועגן...
ס'איז פאַר עפּעס אַ מיניסטער...
די טעכטער האָבן נגעהאַטס פונם טאַטן גענונ געברענטע
צרות אויסצושטיין, אָבער זיי װאָלטן אים שוין אַלץ מוחל נע-
ווען, ווען נישט דאָס שטיקל אַרבעט, װאָס ער האָט אָפּגעטון
מיט דער מאַמען.
אָפּנעטון דאָס שטיק? אַרבעט האָט דער פאָטער אין א
זומער-פאַרנאַכט, בעת די טעכטער האָבן מיטגענומען די מאַ-
מען אין שטאָט אַריין, זי געפירט איבער די קראָמען און איר
געקויפט אַ ניי שװאַרץ-זיירן קלייד, אַ געפּאַסטן מאַנטל און אַ
היטעלע מיט אַ בינט? קינסטלעכע בלומען, לויט דער לעצטער
מאָדע. די מאַמע האָט זיך געפרייט מיט די נייע זאַכן, אַריין
אין התפּעלות צוליבן קלענסטן קריש וי אַ יונג מיידעלע:
--- אוי, וי שיין... --- איז די מאַמע מיטאַמאָל יינגער גע-
װואָרן אויף אַ העלפט יאָרּן און אירע איינגעשרומפּן-שװאַרצע
228
אייגעלעך, וי צוויי אַרייננעדרייטע קנייטלעך, האָבן זיך צע-
פלאַמט --- אוי, װי גרויסאַרטיק... טויזנט טעמים האָט דאָך
אַלצדינג... ׂ ו
| טויבע האָט מיטאַמאָל פאַרגעסן אין אירע צרות, אין אי-
רע זאָרגן, צונעטוליעט דאָס נייע זיידענע קלייד צו איר פּנים,
פאָרזיכטיק נענלעט דערמיט די באַקן: :
--- וי ווייך דאָס איז... --- האָט זי זיך געפרייַט --- ס'גלעט
דאָס פּנים, וי פּוך... װוי סאַמעט...
זי האָט זיך באַקוקט אין שפּיגל, אָנגעקװאָלן פון זיך
אַליין, נישט געזען קיינעם אַרום זיך, נאָר טויבען, א נייע, אַ
פרישע טויבען, װאָס איז נעשטאַנען קעננאיבער איר און איר
אַריינגעשמײיכלט נלייך אין פּנים אַריין... .
די נדולה האָט אָבער לאַנג נישט געדויערט. בעת טויבע
איז אַהיים נעקומען, געוויזן די נייע זאַכן װאָלפן, געפרעגט אים
װוי ס'פּאַסט איר, האָט ער זי אפילו רעכט נישט געװאָלט
אָנקוקן:
-- פ'שניידט ביים האַרץ... -- האָט ער געשאָקלט מיטן
קאָפּ אויף איר, באַקומען נאָר אויף איר רחמנות -- זע נאָר,
װי רו זעסט אויס!... װאָס האָסְטוֹ נעלאָזט פון דיר. מאַכן...
װאָס נאָך װועלן די מיידן אויף דיר ארויפציען?.... װו איז
אַהינגעקומען די שװארץ-חנעוודיקע טויבע?...
-- שאַ, שאָקל נישט אַזױ מיטן קעפּל!... -- האָט טויבע
זיך אָנגענומען מיט קוראַזש און אָפּנעשײנעצט דעם מאַן, אָבער
בעת-מעשה געפילט, וי ס'האַרץ אַנטנײט איר --- כ'געפעל דיר
נישט, איז נישט... אַבי כ'געפעל זיך אַליין... פון ווען אָן ביזטו
דאָס געװאָרן אַזאַ נרויסער מבין?...
פונדעסטוועגן האָט טויבע מער די אַלע זאַכן נישט אָנ-
געטון, פאַרשלאָסן זיי אין שאַפע, זיך נישט נעװאָלט מער צו-
ריהן צו ,זיי:..
עז
ס'איז געווען נאָכן מיטאָג. אַ פּעניצ? זון איז געלעגן פויל
אויף אַ פענסטער. טויבע האָט געװואַשן דאָס געשיר אין קיך,
299
היימיש געקלונגען מיט די טעלער, מיט די לעפל און נאָפּל?, די
טעכטער זענען געווען ביי זיך אין שטוב, נעגרייט זיך אויפצו-
נעמען די חתנים. טויבע האָט אַלעמאָל בגנבה אַריינגעשטעקט
דאָס קעפּ? אין דער עס-שטוב, געװועקס דעם מאַן, װאָס האָט
געכאַפּט א נעשמאַקן דרימל ביים טיש נאָכן עסן:
--- האַ, װאָלף?... שלאָפסט טאַקע?... װי פּאַסט דאָס פאַר
דיר זאָלסט אַזױ פּלוצים אַנטשלאָפן ווערן?... די יונגעלייט קו-
מען שוין אריין!.. ס'איו דאך נישט שיין.
-- האַ?... װאָס?... ער שלאָפט דאָס, וװוער?... -- האָט זיך
װאָלף מיט שרעק אויפנעכאַפּט פון שלאָף -- אַז כ'קען ביי-
נאכט נישט צוטון קיין, אוינן וועל'ך אינמיטן העל: טאנ
שלאָפן?...
װאָלף האָט קיינמאָל נישט געװאָלט מודה זיין, אַז ער האָט
געכאַפּט אַ דרימ?, אױיסגעטראַכט פאַרשידענע תירוצים, אבי
נישט נאָכצונעבן דעם וייב. ער האָס זיך פּלוצים דערמאַנט
אין עפּעס, אָנגעפּאַלן אויף טויבען:
-- האַ, װאָס האָפטו געזאָנט, יידענע?... די חתנים דאַרפן
קומען... האָב איך טאַקע אַ גרויס זאָרג מיט זיי... כ'שטיי זיי
אפשר נישט אֶן?... כ'בין נישט גענונ שיינער ייד פאַר זיי?...
אוי, מיין ווייב, ווו האָסטו אַהיננעטון דעם שכל דיינעם!...
טויבע האָט אָנגערירט װאָלפס שװאַכע זייט און ער װאָלט
נאָך נערערט און גערעדט, ווען נישט די יוננעלייט, װאָס האָבן
זיך אָננגעהויבן צוזאַמענצוקומען. װי שטענדיק, איז דער ער-
שטער אַ פלי אַריין נעטון, װוי א װוינט, בען, אַ הויכער, אַ רויט-
אָפּנעברענטער, מיט אַ פּאֶר לאַנגע פיס, װאָס קענען נישט איינ-
שטיין אויף אַן אָרט. ער האָט זיך אומנעקערט פון טענים-
שפּילן, געגאַננען אין אַ פּאֶר קורצע הייזעלעך און גומענע טע-
ניסישיך.;ערזהאָט נישט צונעמאַכט נאך זיך די טיר, זיך נט-
דרייט איבער די שטובן מיט אַזא שנעלקייט, וי ס'וװואָלט אים
ווער געיאָנט, געקלוננען מיט די שליסלען פון אויטאָ, צונע-
לאָפן צו טויבען, אַ פּעטש? איר נעטון נוט-ברודעריש איבער
די פּלײיצעס און גיך 6 זאָג נעטון:
-- העלאו, מאם!,,
כאָטש בען האָט נאָך נישט חתונה געהאַט . מיט בעטין,
236
האָט ער שוין טויבען באַצייטנס נערופן , מאַמע". ער האָט
זיך פּלוצים װוי דערמאָנט אין עפּעס, צונגעלאָפן צו װאָלפן און
זיך אָנגערופן צו אים אין ענגליש, געמישט מיט איינציקע צע-
בראַכענע יידישע ווערטער, כדי ער זאָל אים פאַרשטין:
--- װאָס מאַכסטו, אַלדדמען?... -- האָט ער אים געדוצט
אויפן שטיינער פון די עננלישע יידן -- ביזט אָל-רייט?...
וויפיל מאָל מען האָט װאָלפן אַריינגעהאַקט אין קאָפּ אַרײן,
אַז די עננלישע יידן , דוצן" איעדן, האָט ער זיך פונדעסטוועגן
אַלעמאָל אויפסניי באַלײידיקט און אַראָפּנעלאָזט בייז די נאָז.
ער האָט געװאָלט אַרײנזאָגן דעם ,יאָק", ער זאָל נישט אַרומ-
לויפן איבער די שטובן און נישט אָנמאַכן קיין ווינט, אָבער ער
האָט פאַרעקשנט נעשווינן. בעת בען האָט נעזען, אַז דער אַל-
טער איז, וי נעוויינטלעך, אָנגעכמורעט, האָט ער קיין לאַנגע
שהיות מיט אים נישט נעמאַכט און צוריקנעלאָפן צו טויבען,
ווו ער האָט געקענט אַרױסברעננען אַלע זיינע ווערטלעך:
--- דו ביזט אֶל-רייט, מאַם... דו ביזט אַ נוטע נעשאַמע...
--- האָט ער צו איר געזאָנט און איבערגעחזרט די פַּאֶר ווערטער,
װאָס ער האָט זיך נאָך שווערער מי באַװויזן אויסצולערנען
אויף יידיש.
טויבע האָט נאַרישלעך געשמייכלט, נישט געװווסט, װאָס
צו טון, אַלעמאָל בננבה געכאַפּט אַ קוק צום מאַן און אויף אַלץ
געשאָקלט מיטן קאָפּ. בען האָט פּלוצים אַ פרעג געטון:
--- ווו איז בעטי?...
בעת טויבע האָט אים נעזאָנט, אַז בעטי טוט זיך איבער
ביי זיך אין שטוב, האָט ער זי פאַר גרויס שמחה אַ הויב נעטון
אין דער לופטן, זי צוריק אַראָפּנעשטעלט אויף דער ערד, זיך
געדרייט מירט איר אין אַ טאַנץ איבער דער שטוב און זיך אַ
לאָז נעטון צו דער פאַרמאַכטער טיר. די סמיידלעך זענען מיט
אַ געקוויטש פאַרלאָפן בענען דעם ועג, נישט נעלאָזט אים
אַריין. דאָס אַמפּערניש ביי דער טיר האָט אַזױ לאַנג געדויערט,
ביז ס'איז אַרייננעקומען דזשאָ עברעהעמס, ראָזעס חתן, און
באַלד נאָך אים הערמאַן מייקעלסאָן --- דער חתן פון מאַטילדען.
די יונגעלייט האָבן זיך אָפּגענעבן כבוד, גערעדט איינער
צום אַנדערן מיט דרך-ארץ, וי זיי װאָלטן -זיך נאָר-װאָס גע-
231
האָט באַקענט. דזשאָ -- אַן עלעגאַנטער, מיט אַ באַלעבאַטיש-
פול פּנים, באַלעבאַטיש-פולע הענט -- האָט אַרױיסגענומען מיט
גרויס פֿראַנטישקײט פון דער וועסטל-קעשענע אַ זילבערן-דינע
פּאַפּיראָסן-פּושקע, מכבד געווען װאָלפן,. מכבד געווען בענען,
און ווען ס'איז די ריי געקומען אויף הערמאַנען, האָט יענער
זיך לאַנג מישב געווען, ביז ער האָט נענומען אַ פּאַפּיראָס. הער-
מאַן איז נגעווען אַ דייטשער פּליט, צוזאַמען מיט זיין טאַטן, אַ
בערלינער דאָקטאָר, געקומען קיין אױיסטראַליע. אַלֵיין אַ קאַר-
גער, װאָס האָט פיינט נעהאָט צו נעמען ביי יענעם און פיינט
געהאָט אַליין צוֹ נעבן, האָט ער נישט געקענט פאַרשטיין, וי
מען קען זיך אַזױ װואַרפן מיט פּאַפּיראָסן. ער האָט אָפּנעשפּאָרט
יעדע , פּענע", װאָס ער האָט פאַרדינט, שטענדיק געטראָנן מיט
זיך אַן אויסגעריבן נאַטיץ-ביכעלע, װוו ער האָט זשמורענדיק
מיט די באַברילטע אַלט-בחורישע אוינן, פאַרשריבן אויף איין
זייט, װאָס ער האָט פאַרדינט, און אויף דער צוייטער זייט,
װאָס ער האָט אויסנעגעבן. מאַטילדע, װאָס איז אויך זייער
שפּאָרעװדיק געווען, האָט זיך זייער צונעפּאַסט צו אים און
מען האָט זיך געוויצלט אויף איר השבון:
-- יעדעס טעפּעלע געפינט זיך שוין זיין שטערצעלע...
דאָס פּאָר? האָט זיך פיינט געהאַט צו מישן צו יענעם,
ס'איז אַלעמאָל עפּעס אַ מחיצה געווען צװישן זיי און דער
שטוב. מאַטילדע, װאָס איז געווען זיכער, אַז זי איז די גרעסטע
חכמת אין הויז, האָט זיך נעהאַלטן נרויס, ס'איזן שטענדיק
אָנגעקומען מיט סכנות-נפשות אַרויסצורייסן ביי איר אַ פֹּאָר
פּענעס" פאַר דער שטוב, כאָטש, אַז ס'איז געקומען צו רייר,
האָט זי די שטוב אָפּגעקאָסט אַן אוצר מיט נאָלך... אויף אַן
אמת אָבער איז זי אַ קנאַפּע געבערין געווען. צוליב דעם טאַקע
איז זי אָפּט מיט די שוועסטערן צעקריגט געווען און געמאַבט
שבת פאַר זיך. זי איז אַליין געגאַנגען איינקויפן אויפן מאַרק,
אָפּט געגעסן ,טי" אויף אַַ שפּיץ טיש באַזונדער מיט
הערמאַנען.
צומיינסטן פון אַלע שוועסטער האָט מאַטילדע אַרומקאָ-
מאַנדעװעט מיטן טאַטן, געלויבט פאַר הערמאַנען זיין דייטש
רעדן, דערציילט פאַר אים ווענן טאַטנס גרויסע געשעפטן אין
239
דער היים, וועגן זיינע באַציונגען מים די רייכסטע דייטשע
פאַבריקאַנטן אין לאָדזש. בעת הערמאַן איז נאָר אַריבער די
שוועל, האָט זי אָנגעהויבן אַרומטאַנצן אַרום פאָטער אויף אירע
דינע שטעקעלעך-פיס, נעמאַכט צו אים די זיסטע חנדלעך און
געהאַלטן אים אין איין דערמאָנען וועגן זיינע גרויסע געשעפטן
אין דער היים... '
װאָלפן האָבן אָט די אַלֶע ליגנס געבריט. ער האָט נישט
געקענט באַנעמען מיטן שכל, פון װאַנען פ'קומען צו דער טאָכ-
טער אַזעלכע פאַרשטאָכענע אויגן. אָבער ער האָט נישט קיין
צייט געהאַט צו טראַכטן, ווייל מאַטילדע האָט אים נישט אֶפּ-
געלאָזט אויף קיין רגע. זי האָט אַרומגעטאַנצט אַרום אים, אִפּ-
געגעבן אים גרויס דרך-ארץ און געפרענט אים אַלעמאָל מיט אַ
זיס שטימעלע, פול מיט טאָכטערישער איכבערגעגעבענער נע-
טריישאפט:
--- דעדי, אפשר אַ קאַפּ אָף טיף..
--- אפשר אַן אָרענדזש, דעדי?...
דאָס איז אַלץ געווען אין די אויגן -- אָבער בעת הערמאַן
האָט זיך בלויז אויף איין רגע אויסגעדרייט, איז מאַטילדעס
פּנים איכערגעצוינן געװאָרן מיט אַ פאַרזאָרגט, גיפטיק-דין
הייט? , און זי האָט אונטעגעשטופּט דעם טאַטן, וי מען שטופּט
אונטער אַ נישט-נעהאָרכזאַם, צעלאָזן קינד:
- װאָס, ביוט שטום נעװאָרן, טאטע?.;.: - האט זי צו
אים געווונקען און אויף ניך אַרײנגעכאַפּט די פּאָר װוערטער,
הערמאַן זאָל נישט הערן -- װאָס רעדסטו נישט אַרױס א
װאָרט?... וי אַזױ פירסטו זיך?...
בעת די יונגעלייט זענען געקומען, האָט װאָלף נישט גע-
האַט קיין איין מינוט מנוחה. נישט בלויז מאַטילדע האָט זיך
אָנגעזעצט אויף אים, נאָר אויך ראָזע און בעטי זענען נישט
קיין פך בעסער געווען פון איר.
ראָזע האָט געהאַט משונהדיקע איינפאַלן. זי האָט זיך גע-
צערט, זיך נישט פאַרגינען קיין שטיקל ברויט, געלעבט פון
זויערע צוקערלעך, ואָס זי האָט גאַנצע טעג גענאָגט, כדי זי
זאָל באַקומען אַזאַ שלאַנקע פינור, װי די אױיסטראַלישע שיק-
סעס... און נישט גענונ, װאָס זי האָט אַלֵיין נישט דערעסן,
295
אַרומגעגאַנגען שטענדיק הונגעריק און זיך געהאַלטן אין איין
טאַפּן, צי זי איז אַ טראָפּן דאַרער געװאָרן, האָט זי זיך נאָר
אָננעזעצט אויף דער מאַמען, אַז זי זאָל זיך צערן... בעת טויבע
האָט זיך אױיסגעלאַכט פון איר און געזאָגט, אַז די צרות האָבן
שוין גענוג פון איר אַ תל געמאַכט, ס'איז שוין סיי-ווי פון איר
קיין העלפט נישט געבליבן, איז ראָזע נישט נתפּע? געװאָרן
אפילו אויף א האָר:
-- ס'מאַכט נאָר נישט אויס, מאַמע.. -- האָט זי גע-
זאָגט -- דאַרפסט נישט אַזויפי? עסן... ווען דו ביזט אַביסל
דאַרער, װאָלסטו אויסנעזען מיט אַ העלפט ייננערן...
= יאני טאָכּטער,טאָכטער... אַזוי גרויס בין איך דיר אין
די אויגן?... --- האָט טויבע ראָזעס משוגענעם קאָפּ נישט פאַר-
שטאַנען -- גאָט זאָל דיך נאָר פאַר די רייד נישט שטראָפן...
אַז דער אויבערשטער גיט, עסט מען... כ'האָב מיך שוין גענוג
צרות אָנגעזען אין שטובן, װוו ס'איז, נעבעך, קיין שטיקל ברויט
נישט נגעווען אויף אַ רפואהן...
ראָזע האָט שוין נישט געװװווסט אויף וועלכער וועלט זי
איז. דעם חתן אירן, דזשאָ, װאָס איז נגעווען אַ זון פון דעם
גרויסן גביר, דעם , מאַניילענדער" דזשייקאָב עברעהעמס, האָט
זי דערציילט, אַז זיי זענען אין דער היים געווען זייער רייך. די
גאַנצע שטאָט האָט זיך ביי זיי נעבאָרנט געלט.. אַז די מויך
האָט נישט געוווסט, װאָס מיט איר טוט זיך, אַרומגעטראָגן זיך
מיט אַן אייביקער מורא, אַז זי קען נאָך פאַרלירן איר רייכן
חתן, דזשאָ. צוליב דעם האָט זי זיך געהאַלטן אין איין טשע-
פּען צו יעדן, זיך אפילו אָפּט אָננעזעצט אויף דזשאָען, װאָס
איז דווקא אַ סאָלידער יוננערמאַן געווען, אויפנענומען אירע
אַלֶע טענות מיט אַ פאַרטיקן פּזמון:
-- מען װעט עס אָפּפיקסן...
דזשאָס רואיקייט, זיין געלאַסנקײט, זיין אייביק-פאַרטיקער
פּזמון,, האָבן ראָזען אַרױפגעבראַכט פון די כלים:
--- װאָס אָפּפיקסן!... ווען אָפּפיקסן!... ער שטענדיק מיטן
אָפּפֿיקסן!... זעסט דאָך, אַז כ'קען דאָ לענגער נישט בלייבןן...
אַז מען פאַרגינט מיר נישט, װאָס איך האָב דיך!... -- האָט
ראָזע זיך. אינגאַנצן פאַרגעסן און אַרױס מיט לְשון.
224
אירע געשרייען האָבן נישט געקענט פאַרטראָגן די שוועס-
טער, מורא געהאַט, אַז זי קען נאָך פאַרטרייבן מיט זיי דעם
חתן. װי די מיידלעך האָבן זיך נישט געקריגט צווישן זיך, זיך
אַריינגעזאָגט, זענען זיי זיך פונדעסטוועגן איבערגעגעבן און
געטריי געווען. און װוער שמועסט נאָך, אויב ס'האָט געדראָט
איינער פון די שוועסטער צו פאַרלירן איר באַשערטן, זענען זיי
באַלד געװאָרן ידדאחת --- איין מענטש מיט איין געדאַנק און
מים. איין וויקן,. נרײַט זיך. מקריב צו זיין, צו נייַן..אין , פייער
אריין..
--דער הונגער קריכט איר שוין אין קאָפּ אַרײן!.. . -
האָבן די שוועסטער געווונקען צו ראָזען, בשתיקה, דזשאָ זאָל
נישט זען -- אפשר וועט זי זיך שוין אַמאָל באַרואיקן!...
כדי אַלץ צו פאַרנלעטן, האָבן די מיידלעך ארומגערינגלט
דעם פאַרלוירענעם דזשאָ, װאָס האָט באַקומען אױסגעקנייפּטע
פאַרשעמטע בעקלעך און פאַררעדט אים מיט זייטיקע נישט נע-
שטויגענע און נישט נעפלוינענע מעשיות.
בעטי איז בטבע נעווען אַביס? אַ פּאַװאָליעדיקע, פיינט
געהאַט זיך איבערצואַרבעטן, פויל געווען צו באַװעגן אירע
פולע, שטאַרקע נלידער, פויל געווען אפילו צו טראַכטן. זי האָט
געהאָט אַ שװאַכקײיט אַרויפצושלעפּן אויף זיך די שוועסטערס
מלבושים, כאָטש ס'איז צוליב דעם אַלעמאָל אין שטוב לעבע-
דיק געװאָרן און זי האָט געהאַט גרויס פאַרגעניגן אויסצו-
סטראִיען די מאַמען אין פאַרשידענע שמאָכטעס און זי אַװעק-
שטעלן פאַרן שפּינל, כדי איר צו ווייזן, װי ס'פּאַסט איר.
אָבער וי פּאַװאָליע זי איז נישט געווען, װי פאַרשלאָפן,
איז זי באַלד לעבעדיק געװאָרן, ווען ס'איז אויסגעקומען צו
באַרואיקן דעם פּאַרלױירענעם דזשאָ. זי האָט זיך צוגעזעצט צו
אים, אָנגעקוקט אים גלייך מיט אירע שמאָלע, אַביס? פאַרשלאָ-
פענע אויגן, אָנגערירט אים דאָס פּנים מיט אירע שווערע ברוין-
קופּערנע האָר און מיט איר אָטעם גענלעט אים דאָס אויער, װאָס
האָט געהאַלטן ביי אים אין איין פלאַמען.
װאָלף איז געזעסן ביים טיש, װי אין אַ קלעם. בעת ער
האָט געװאָלט אויפהויבן דעם קאָפּ, זיך אַרױסכאַפּן מיט אַ
288
װאָרט, האָט ער באַלד געהאַָט אויף זיך די אוינן פון די טעכ-
טער, װאָס האָבן געלויערט אויף אים פון אַלע זייטן.
אַזױ גיך װי די מיידלעך זענען פאַרטיק נעװאָרן ביי זִיךְ
אין שטוב מיטן איבערטון, זענען זיי אַריינגעקומען, אויסנע-
פּוצט אין עסיק און אין האָניק. זיי האָבן זיך אַרומגעזעצט אַרום
טיש און װאָלף האָט באַלד דערפילט, װוי ס'ווערט אים עננ, דוש-
נע. ער האָט מער נאָרנישט געזען --- בלויז די פאַרשידנערליײי
העלע און טונקעלע קאָלירן פון די טעכטערס קליידער, בלוזקע-
לעך און דעם ווייסן פּודער און די בלוט-רויטע שמינקע אויף
זייערע פּנימער. די אַלֶע קאָלירן האָבן זיך אויסגעמישט, זיך
צוזאַמענגעגאָסן אין איין פלעק, װאָס האָט זיך גערוקט צו אים
אַלעמאָל נענטער, אַרומגעריננגלט אים וי אַ רייף...
װאָלף איז געזעסן אָנגעשטרענגט ביים טיש, נעמוזט אַכ-
טונג טון, ער זאָל נישט פאַרבייטן די יוצרות, געמוזט נעדענקען,
אַז פאַר דזשאָען דאַרף ער דאָס זיין דער אַמאָליקער נביר, ביי
וועמען די נאַנצע שטאָט פלענט באָרגן נעלט און פאַר הערמאַנען
דער געוועזענער גרויסער סוחר... אַ סך מאָל האָט ער שוין מער
נישט געקענט האַלטן קאָפּ און אַלץ האָט זיך אים אויסנעמישט...
טיילמאָל האָט זיך ואָלף אפילו פאַרנעסן, זיך צערעדט
און ס'האָט אים אָנגענומען אַ חשק צו דערציילן פאַר די יוננע-
לייט מעשיות פון זאַבאָרנע, פון זיין מייסטער איטשע רימער,
װאָס איז אַ האַרטער ביין געווען. אָבער אַזױיװוי ער האָט נאָר
אויפגעעפנט דאָס מויל, האָט ער באַלד דערפילט מאַטילדעס
האַנט, װאָס האָט אים אונטערן טיש דערמאַנט אויף וועלכער
וועלט ער איז.
װאָלפן איז אָפּנענומען געװאָרן דאָס לשון, װי ער װאָלט
פּלוצים שטום געװאָרן. ס'האָט זיך אים אויסנעוויזן, אַז ער גע-
פינט זיך אויף אַ שמאָל נעדרייט װועגל ערגעץ אויף א היכן
באַרג, ווו ער טאָר זיך נישט אַ קער טון, נישט אויף רעכטס און
נישט אויף לינקס, ווייל ער קען אַראָפּפאַלן און ברעכן האַלז
און נאַקן. ער האָט זיך מער נישט אַריײיננעמישט צום שמועס,
זיך נישט צונעהאָרכט מער צו נאָרנישט. |
ערשט שפּעט אין אָוונט האָט װאָלף אויפנעלעבט, געפילט,
װי ער קען פרייער אָפּעטעמען. ס'איז געװען דעמאָלט, בעת
290
טויבע האָט זיך פון טיש אויפגעהויבן און אַרין אין קיך, כדי
צוצוגרייטן , סאַפּער". ביים טיש איז מיטאַמאָל גרוים געװאָרן,
ווייל? די טעכטער האָבן זיך, איינע נאָך דער אַנדערער, נאָכגע-
שאַרט נאָך דער מאַמען אין קיך אַרײן.
אין דער קיך האָבן די מיידלעך פּלוצים פאַרלוירן זייער
שטייפקייט, געשטאַנען איבער דער מאַמען און יעדע איינע האָט
אכטונג געטון, דער בחור אירער זאָל נישט באַעװולט ווערן און
זאָל באַקומען אַזאַ חשובע פּאָרציע, ווי אים קומט. די מיידלעך
האָבן נעשעפּטשעט אויפן אויער דער מאַמען, זיך געסודעט
צווישן זיך און ס'איז אויסגעקומען, װי זיי װאָלטן דאָ אָפּנע-
האַלטן עפּעס אַ געהיימע באַראַטונג. ערשט ווען די מאַמע האָט
אָנגעהויבן נרייטן צום טיש, זענען די מיידלעך אַריין אין שטוב,
אַרויפנעצוינגן צוריק די העפלעכע שמייכעלעך אויף די פּנימער...
ש
דעם ווינטיק-פאַרװאָלקנטן פרייטיק-אינדערפרי, האָבן די
לייענער פון דער יידישער װאָכנצייטונג געפונען צווישן די
אַנאָנסן די מודעה, װאָס איז געווען געדרוקט סיי אין ענגליש
און סיי אין ייריש: 1
{רעם הײנטיקן װונטיק אפטערטן. װעקן מר. און סרפ
זעלצער, װוי אויך מר. עברעהעמס, צוליב דער פאַרלאָבונג פון
זייערע קינדער, מיס ראָזע מיט מר. דזשאָ (דזשאָזעף) עברע-
העמס, מיט פאַרנענינן אויפנעמען זייער משפּחה, פריינד און
באַקאַנטע אין זייער היים אויף לי-סטריט".
די מודעה איז געווען נעדרוקט מיט גרויסע אָנזעעוודיקע
אותיות, און זונטיק נאָכמיטאָג האָט זיך צו װאָלפן אין שטוב
אַריינגעשיט אַ גרויסער עולם געסט.
טויבע האָט אָנגעגרייט פון שענסטן און בעסטן, געבאָרגט
ביי אַ שכנטע אַביסל? קרישטאַלן און זילבערן באַשטעק, און דער
טיש איז נעווען שיין און רייך נעדעקט. דאָס טישטוך האָט נע-
בלאַנקט, װוי ערשט-געפאַלענער שניי, די קרישטאָלן האָבן זיך
געצונדן, געמיניעט פאַרשידנקאָליריק, זיך נעשפּילט אין באַ-
העלטעלעך, וי שטיקער זון. די טייערע מאכלים און געבעקסן:
287
פיש, רויט-געפּעקלטע ברוסט, טאָרטן, לעקעכער, ניס, צוקער-
לעך, האָבן פאַרשמעקט די שטוב מיט די נוטע ריחות. די וויי-
נען נעלע; װי בורשטין רױטע. װי רובין האבן זיך נעװינט
אין פלעשער און אין דינע, שלאַנקע נלעזער.
אין די שטובן איז געווען עננ. ווו מען האָט זיך געדרייט,
װו מען האָט זיך געקערט, זענען געזעסן, זענען געשטאַנען
קרענצלעך געסט און געשמועסט צווישן זיך. די ווייבער האָבן
זיך געשפּאַרט וועגן דעם בריליאַנטענעם ענגעידזשמענט"-רינג,
װאָס ראָזע האָט באַקומען פון איר חתן, דזשאָ עברעהעמס, גנע-
שאַצט זיין ווערט. טייל האָבן איבערגעשאצט, געזאָגט, אַז אַזאַ
בריליאַנט, װאָס , לויכט וי די זון און גיט אַרױס אַזעלכע פיי-
ערן איז ווערט אַ פאַרמעגן" און טייל האָבן אַװעקגעמאַכט מיט
דער האַנט, געזאָנט, אַז ,דער בריליאַנט איז נישט גרעסער, וי
אַ שפּילקע-קעפּעלע, זיי האָבן שוין געזען גרעסערע און שענערע
שטיינער אין זייער לעבן". מען האָט באַקוקט די מתנות, װאָס
זענען געשטאַנען אויסנעשטעלט אין אַ באַזונדערער שטוב און
גערעדט ווענן די קוישן בלומען, װאָס די כלה האָט באַקומען
צוגעשיקט, געלייענט די אונטערשריפטן אויף די בייגעליינטע
קאַרטלעך, כדי צו וויסן וװוער ס'האָט זיך געלאָזט קאָסטן און
ווער נישט...
איינער פון די הויפּט-מחותנים אויף דער שמחה איז גע-
ווען דער אַלמן, מיסטער עברעהעמס, דזשאָס פּאָטער. דער מיס-
טער עברעהעמס איז געווען זייער רייך. ער איז געווען א , מאַני
לענדער" און חוץ דעם האָט ער געהאַט ,שערס" און נאָך אַנ-
דערע גרויסע געשעפטן. ער האָט זיך קיינמאָל נישט אויפנע-
רעגט, זיך נישט גענומען צום האַרצן. אפילו פון זיינע געשעפטז
האָט ער זיך נישט גענומען צום האַרצן. בלויז איינמאָל האָט
ער זיך אַביסל אויפּנעקאַכט און ס'האָט אים געקאָסט אַ שטיק
פון זיין אָפּנעציטערט געזונט. דאָס איז געווען דעמאָלט, בעת
זיין זון דזשאַ האָט אים געזאָגט, אַז ער מיינט טאַקע ערנסט
מיט דער טאָכטער פון דעם פריש-געקומענעם ,נגרינעם" ייר,
װאָלףה זעלצער. אָבער געזען, אַז ס'וועט אים צופיל געזונט
קאָסטן, האָט ער אין דעם אויך שנעל פאַרגעסן. אַזיסט האָט
ער זיך קיינמאָל נישט גענומען צום האַרץ. מיט דעם זעלבן
238
ליבלעך-פריינדלעכן שמייכל אויף די דיקע, קינדעריש-רויטע
נאַשער-ליפּן האָט ער גערעדט ווענן דער בר-מצווה פון זיין זון
דזשאָ, װאָס ער האָט געפּראַװעט מיט יאָרן צוריק און וועגן דעם
קדיש-זאָנן, װאָס אַ לערער לערנט דעם זון שוין לאַננע יאָרן און
פּונקט מיט דעם זעלבן שמייכל האָט ער נערעדט ועגן זיינע
געשעפטן.
כבעת מען האָט זיך געדונגען מיט אים, נישט געװאָלט אים
צאָלן דעם פּראָצענט, װאָס איז אים נעקומען, איז דאָס שמייי
כעלע נישט אַראָפּ פון זיינע קינדערישע רויטע ליפן:
--- מיי דיער... -- האָט ער זיך אָנגערופן -- װאָס קען'ך
טון?:: דָאָס זענען .מיינע! ביזנעם..; /כ'לעב דערפון..:;/װאָס קען
מען העלפן, מיין טייער קינד... אַלֶע מוזן מיר לעבן...
מיסטער עברעהעמס האָט זיך אויף דער שמחה פון זיין
זון דזשאַ אונטערנעלענט אַלעמאָל דאָס האַרץ מיט אַ פריש צו-
קערל, װאָס איז גיך פאַרשלוננען געװאָרן צווישן זיינע רויטע
ליפּן. און נישט נאָר האָט ער זיך אַליין דערכאַפּט אַלעמאָל דאָס
האַרץ, נאָר ער האָט אויך אַלע פּאֶר רנעס אונטערגעטראָגן דאָס
טעצעלע מיט נאַשװאַרג אונטער מיסטער קאָהענס פאַרשװואַרצט-
לאַנגער און כמורנער מפונק-נאָז, װאָס האָט זיך אַ שאָקל גע-
טון מיט כעס און אָפּנעזאָגט עפּעס צו נעמען.
מיסטער עברעהעמס האָט זיך אויף דער שמחה פון זיין
זון שלעכט געפילט, געווייכט פון די ניי-געקומענע יידן און
מחמת דעם זיך דערכאַפּט אַלעמאָל מיט עפּעס אַ נאַשװאַרג דאָס
האַרץ און גענאַרס זיך צוצולענען צום מיסטער קאַהען. אָבער
מיסטער קאַהען, װאָס האָט געשטאַמט פון יחוס און איז געווען
בענס פּאָטער, איז אָנגעכמורעט געווען אויף אים, ווייל צוליב
אים האָט ער געמוזט היינט אַהער קומען. מיסטער קאָהען האָט
שוין ,ריטיירד" פון די , ביזנעס" און די נעשעפטן האָבן זיך
געפירט אָן אים. ער איז געווען אַ גאַנצער דעה-זאָגער און דער
פּרעזידענט אין זיין ,, קאָנגרענעישן". ער איז געווען זייער אַ הוי-
כער און זייער אַ דאַרער, מיס אַ שטיק העכער נאָך, וי דאָס
ווייב זיינס, װאָס איז אויך געווען זייער אַ הויכע און זייעֶר אַ
דאַרע און איז אים אומעטום נאָכגענאַנגען, װי 8 שאָטן. דאָס
פּאַרפאָלק האָט כסדר געשוויגן, געקענט אָפּזיצן שעהןלאַנג,
239
קוקן אין איין פּינטל אַריין און נישט אַרױיסרעדן קיין װאָרט.
בלויז טיילמאָל האָט זיך מיסטער קאַהענס פאַרנליווערט-שטייף
פּנים אַ באַװענ געטון און ער האָט אַרױסנעזאַנט אַ פּאָר נע-
ציילטע ווערטער, װאָס האָבן כמעט שטענדיק אַ שייכות נעהאט
צו דער , קאָננרענעישן", װוו ער איז נעווען א גרויסער חשוב.
ער האָט דערמאָנט גענוי, װוי אַ זיינער. וויפיל צייט ס'איז נאָך
דאָ צו די , האָלידעיס? --- צו , ראֶש-השאַנאַ" און ,יאָם-קיפּאָר"
--- ווען מען װעט זיך ווידער טרעפן אין דער סינאַנאָגע, ווו
מען דאַװנט כמעט אַ העלפט אויף עננליש. בעת ער האָט
אַרױסגעזאָנט די פֹּאֶר ווערטער, איז זיין פאַרפרוירן-שטייף פּנים
אַביס? אויפנעטאַיעט געװאָרן און ער האָט אפילו אַ שמייכל? נע-
טון פון צופרידנקייט, װאָס זיין זכרון איז אַזױ נוט. ער האָט
זיך אומגעקוקט, געווען אַ בעלן צו וויסן, צי ס'פרייט נאָך
עמעצן, װאָס זיין זכרון איז אַזױ נוט, אָבער אַזױ װי אַלע זעי
נען געזעסן, וי קיינמאָל נאָרנישט, האָט ער אַ קוק נעטון אויף
זיין ווייב, װאָס האָט תמיד פון העפלעכקייט-וועגן אים צונע-
שאַקלט מיטן קאָפ...
מיסטער קאַהען האָט נישט געװאָלט נאָרנישט טועם זיין
פון די כיבודים, װאָס מיסטער עברעהעמס האָט אים אונטער-
גערוקט. ער האָט אפילו נאָרנישט געװאָלט נעמען, בעת די כלה
אַליין, ראָזע, אַ רויט-צעשיינטע, אַ יום-טובדיקע, איז צו אים
צונעקומען מיט אַ פול-אַננעשטעלטער טאַץ. זיין אָנגעכמורעט-
לאַנגע מפונק-נאָז האָט זיך געהאַלטן אין איין בלאָזן. ערשט
שפּעטער, ווען קיינער האָט נישט באַמערקט, האָט ער זיך צונע-
שאַרט צום טיש, זיך אויסנעקליבן עפּעס אַ ביסקעט, זיך נע-
מאַכט אַ שקאָרמיץ פון פערװועטפּאַפּיר, אָנגעטון אים אויפן
קאָפּ און נענומען קייען מיט נרויס באַדאַכטקײט.
כאָטש מיפטער קאַהען און מיסטער עברעהעמס זענען
היינט נישט געווען אַזױ שווה-בשווה סיט זיך, האָבן זיי פונ-
דעסטוװוענן אויסנעמיטן די פריש-נעקומענע יידן, נעקוקט אויף
זיי פון אויבן-אַראָפּ,. ס'האָט זיי געקאָסט געזונט, װאָס די יידן
מאַכן קולות, רעדן ווענן זאַכן, װאָס זיי דאַרפן נישט רעדן,
מישן זיך צו פּאַליטיק און האָבן טענות צום לאַנד, װו זיי זע-
240
נען איינגעבעטענע געסט... אַנשטאָט צו זיצן שטיל, שטופּן זי
די נאָז דאָרט, ווו מען דאַרף נישט!...
מיסטער עברעהעמס האָט נישט קיין סך פאַרשטאַנען פון
די רייד פון זיין מחותן, װאָס איז געשטאַנען צווישן אַ קרענצל
יירן און זיך געקאָכט. ער האָט אָבער די רייד נישט געקענט
ליידן. כדי ער זאָל זיך נישט דאַרפן צו דעם צוהערן, איז ער
בעסער אַריין אין דער אַנדערער שטוב. דאָרט האָט ער זיך אָנ
געטראָפן אויף דעם בערלינער דאָקטאָר מייקעלסאָן, װאָס איז
געשטאַנען מיט זיין זון הערמאַן און מיט נאָך עפּעס אַ דייטשן
ייד, אַ פּליט. כאָטש דער דאָקטאָר מייקעלסאָן איז נאָך אַלץ
אַרומנענאַנגען איבער נאַנצע טעג פון הויז צו הויז מיט אַ ואַ-
ליזע אין דער האַנט און פאַרקויפט שיך-בענדלעך, צאָן-פּאַסטע,
האָט ער פונדעסטוועגן זיך געהאַלטן אין דער מדרנה און גאָר-
נישט אַראָפּנעפאַלן ביי זיך. זיין פּליך האָט נאָך אַלְץ געבלאַנקט
מיט יענער שאַרפקייט און קאַלטקײט, וי אין די צייטן, בעת ער
איז געשטאַנען אין דעם שניי-ווייסן קיט? אין זיין קאַבינעט אין
בערלין. און בעת מען האָט געדענקט און אים אָנגערופן מיטן
טיטו? , דאָקטאָר", האָט זיך אויף זיין זויבער-אויסראַזירט,
ואַביסל דיקלעך-אָנגעבלאָזן פּנים, באַװיזן א צופרידענער
שמייבל.
דער דאָקטאָר מייקעלסאָן איז געווען פאַרטון אין אַ שמועס
מיט זיין לאַנדסמאַן. זיי האָבן ביידע פאַרגעסן אין זייערע היינ-
טיקע ביטערע פּרנסות, אַװעק אין דער אַמאָליקער וועלט, זיך
אָפּנענעבן איינער דעם אַנדערן גרויס דרך-ארץ, זיך איבערנע-
שטיגן אין העפלעכקייט -- און מען האָט מער ניישט געהערט,
נאר װי יי סיטולירן זיך:
-- הער דאָקטאָר!...
--- הער פּראָפּעסאָר!...
בעת דער דאָקטאָר מייקעלסאָן האָט געזען אַריינקומען דעם
מיסטער עברעהעמס, האָט ער זיך פאַר אים אַזאַ האַסטיק-העפ"
לעכן פאַרנייג נעטון, װי ער װאָלט זיך איבערנעבראָכן אין
צווייען. ער איז זייער צופרידן נעווען, װאָס מיסטער עברע-
העמס איז צו זיי צונעקומען, אָפּנעטרעטן אים אַן אָרט.
241
אַז ראָזע האָט באַמערקט װוי דער טאַטע פירט זיך אויף,
האָט זי זיך שטילערהייט צוגעשאַרט צו אים און נענגעבן אים
אָנצונעהערן, אַז עס װאָלט פיל געזונטער געווען, ער זאָל נישט
אַזויפי? רעדן. ראָזע האָט כלומרשט זיך אַװעקנעשטעלט פאַ-
ריכטן דעם טאַטנס קראַװאַט? און בעת-מעשה אים נעשעפּ-
טשעט אויפן אויער, אַז דאָס גלייכסטע װאָלט געווען פאַר אים,
ער זאָל זיך שטעלן ביי דער טיר, כדי אָפּצװואַרטן די נעסט.
קוֹים פּטור געװואָרן פון דער כלה, זענען צו װואָלפן צונע-
קומען, איינע נאָך דער אַנדערער זיינע איבעריקע טעכטער און,
בשתיקה, קיינער זאָל נישט זען, נעווונקען צו אים מיט די אויגן,
געטייטלט מיט די פיננער און נעלערנט אים װיאַזױ ער זאָל
שטיין, װיאַזױ ער זאָל גיין.
װאָלף האָט זיך אַרומגעדרײיט אַ פרעמדער אויף דער שמחה
פון זיין איינענער טאָכטער און ער האָט בשעת-מעשה נע-
! - קלערט, אַז עס האָט גאָרנישט געהאָלפן דאָס, װאָס ער האָט נע-
מאַכט אַ שטרייק מיט די טעכטער אַ פּאֶר װאָכן פאַר ראָזעס
תנאים. אַ היפּשע צייט האָט ער געפירט דעם שטרייק, נישט
אויסגערעדט צו די טעכטער קיין װאָרט, אַרומגענאַננען אין
שטוב, װוי אַ שטומער --- ביז זיי האָבן אים צונעזאָנט, אַז זיי
וװועלן זיך אויפהערן צו אים צו מישן. האָט ער טאַקע פאַרבעטן
אויף דער שמחה זיינע איינענע מענטשן פון דער יידישער ביב-
ליאָטעק, פון דראַמאַטישן קרייז, און ער האָט געװואלט, אַז אַלְץ
זאָל זיך דאָ פירן, וי ער וויל. צום סוף זעט ער, אַז די טעכטער
האָבן אים ווייטער אַריינגענומען אין זייערע הענט און זיי טוען
מיט אים, װאָס זייער האַרץ נלוסט. װאָלה האָט מיט אומנע-
דולד געװואַרט, עס זאָלן שוין קומען זיינע מענטשן --- די מיט-
גלידער פון דראַמאַטישן קרייז און פון דער יידישער ביבליאָ-
טעק --- װאָס ער האָט אַליין איינגעלאַדן צו די תנאים.
פּלוצים האָט זיך מיט אַ רעש אױיפגעפּראַלט די טיר און
ס'האָט זיך, וי אַ ריזיקער שטיין, אַריינגעקוילערט דער גרויסער
אייבי. ער האָט מיטנעברענגט מיט זיך אַ סך מתנות, נעווען
אָננעלאָדנט מיט פּעקלעך, מיט פלעשלעך משקה, װאָס האָבן
אַרױסגעשטאַרט פון אַלע זיינע קעשענעס און נעמאַכט זיין
גרויסן נוף נאָך גרעסער, נאָך ריזעדיקער. נאָך אים האָט זיך
242
נאָכנעשאַרט אַ שנצל, װאָס האָט נעטראָגן אַזאַ גרויסן קויש
בלומען, אַז ער האָט אים קוים געקענט דערהאַלטן אין די הענט.
אייבי איז געווען יום-טובדיק אויפנעליינט. ער האָט זיך
אַרומנגעכאַפּט מיט װאָלפן און אים איבערגענעבן די בשורה,
אַז באַלד װעלן קומען זיינע פריינד. דערנאָך האָט ער געהייסן
דעם שנצל אַװעקשטעלן די בלומען, אויפגעפאַקט אַ שאַבכטל
טשאָקאָלאַדע און אָנגעפּאַקט אים פולע קעשענעס. |
-- נאַ!... נעםן... האָט ער געזאָנט צו אים, אַ צענו-
מענער, איבערנענומען מיט זיין איינענער ברייטהאַרציקייט --
מיין פרענדס טאַכטער איז אַ כלה געװאָרן... נעם...
אייבי האָט לאַנג נישט באַלעמוטשעט, אַזױיװי ער איז
נאָר אַריינגעקומען, האָט ער אויפנעמאַכט אַ פלאש ביר, נאָך
א פלאַש, נעטרונקען לחיים צו װאָלפן, צו טױבען, צו
אַלע געסט:
-- נו, באַלעמוטשעטץ נישט, יידן!... -- האָט ער נע-
שהיגן - פרינקטץ!.. עסטיחה פאזט ענק װוי? ניין.. פריילעך
זאל זיץן.; וסטוק!.. כסשקה איז'דא נענונ.. נון מזל-טוב,
ייה
אייבי איז שוין געווען אונטערן נלעז?, זיך פּלוצים אַרומ-
געזען, אַז ער האָט איבערגעכאַפּט די מאָס, אַז מען קוקט אויף
אים קרום. ער האָט באַמערקט וי װאָלפס טעכטער לויפן אַרום
פאַרלוירן אַרום מיסטער עברעהעמס, אַרום מיסטער קאָהען און
זיין נאַנצע פריילעכקייט איז מיטאַמאָל אויסגערונען. ער איז
אויפאַמאָל ניכטער געװאָרן, אומעטיק און עס האָט אים אַרומ-
געכאַפּט אַ נאָגנדיקע בענקשאַפט נאָך זיין איינן לעבן, װאָס
איז אַװעק מיט גאָרנישט... אָבער דאָס האָט געדויערט בלויז
עטלעכע רנעס -- אייבי האָט זיך נישט אונטערגענעבן אַזױ
שנעל און בשעת עס האָבן אָנגעהוֹיבן אָנצוקומען די חברים
פון דראַמאַטישן קרייז, האָט ער זיך שוין צוריק געפרייט מיט
זיין: קאַנדסמאַנס שמחה, הי עס װַאָלם זיין איינענע
שמחה געווען.
װאָלף איז שוין נגעווען זיכער, אַז זיינע חברים האָבן אים
אויסנעמיטן, האָבן אין אים פאַרנעסן, און אַז ער האָט זיי נע-
זען אַריינקומען, האָט ער דערפילט, װוי עס נעמט אים אַרום אַ
248
װאַרעמקײיט, װאָס צעשפּאַרט אים די גלידער, קומט צו צום
האַלז. ער איז שוין נישט מער ביי זיך אין די הענט. ס'האָט
אים אַרומגעכאַפּט א כעס אויף זיך אַליין. װאָס טוט זיך מיט
אים?... איז עס דען נישט די שמחה פון זיין איינענער טאָכ-
טער, פון זיין בלוט און פלייש?... איז עס דען נישט זיין איינע-
נע שמחה?... װאָס-זשע גייט ער אַרום אַזאַ בייזער, אַזא אָננע-
כמורעטער?... ס'איז דאָך נישט שיין פאַר מענטשן!; װאָס
מענטשן וועלן זאָגן, וועלן זיי זיין גערעכט!... און װאָלפס צונג
איז פּלוצים אויפגעבונדן געװאָרן. ער האָט מיט איין שלוק
אויסגעצוינן אַ נלעזל ביר, גלייך ער װאָלט שטאַרק דורשטיק
געווען און די רייד האָבן פון אים אַ פלייץ נעטון, װוי ער װאָלט
זיך אָפּנענומען פאַר אַלע צייטן, װאָס ער האָט געמוזט אַרומ-
גיין און שוויינן. ער האָט איננאַנצן פאַרגעסן, אַז פאַר זיינע
רייכע מחותנים, די עננלישע יידן, דאַרף ער אָנניין פּאַר דעם
גרויסן גביר פון דער היים און ער האָט בקול-רם דערציילט פון
די צייטן, כעת ער אַלֵיין איז נאָך אַ חתן געווען און טויבע אַ
כלה. ער האָט זיך נערימט, װוי ער האָט דעם מייסטער זיינעם,
איטשע רימער, באַלד נאָך דער חתונה, אָפּנעטון אַזעלכע שפּיצ-
לעך, אַז ער האָט געהאַט פון אים צו זיננען און צו זאָנן.
--האַ, נעדענקסט, אַבא, געדענקסט?... --- האָט ער זיך
נעעדותסט מיט אײַבין - איי, וי שם בענקט זיר נאך
יענע צייטן... געדענקסט דעם שטריק, װאָס מען האָט
געמאַבט...
װאָלף האָט זיך אַלעמאָל מער צעהיצט, צעװאַרעמט, זיך
איבערגענומען פון זיינע אייגענע מעשיות, און עס איז אים
אַזױ נוט געװאָרן, אַזױ לייכט אויפן האַרצן, אַז ער האָט אפילו
נישט נעפילט, װוי די טעכטער ריננלען אים אַרום און רעדן אין
אים אַריין מיט גרויס צערטלעכקייט:
-- דו פילסט נישט נוט, דעד.. -- האָבן די טעכטער
זיך געפּאָרעט אַרום אים מיט גרויס איבערגענעבנקייט פון נע-
טרייע קינדער און נגערעדט אומישנע הויך, אַז אַלע זאָלן הערן
--- ביזט עפּעם נישט מיט אַלעמען.... נגיידזשע אַריין צו אונז
אין דער שטוב אַריין און לען דיך צו... ס'עט דיר באַלד בעסער
װשרן. ני פייט טאטע.
244
זיי האָבן נישט נגעװואַרט אויף קיין ענטפער, הינטנאַרום,
קיינער זאָל נישט באַמערקן, אָנגענומען דעם טאַטן אונטער די
אָרעמס און אים אַרינגעשטופּט אין זייער שטוב.
די. ערשטע פֹּאָר מינוט האָט װאָלף נישט נעוווסט, װאָס
דאָ איז געשען, אָבער ווען ער האָט זיך פּלוצים געכאַפּט, אַז
די טעכטער האָבן אים פאַרשפּאַרט אַליין אין אַ באַזונדערער
שטוב, האָט אים אַרומנעכאַפּט אויף זיי אַזא כעס, אַז ער האָט
נעװאָלט אויסזעצן די טיר. נאָר ער האָט זיך באַזינט, נישט גע-
װאָלט פאַרשטערן די שמחה -- און ערשט ווען ער האָט זיך
צוריק אויסגעמישט מיט די נעסט און נגעהערט וי אַ מיידל פון
דראַמאַטישן קרייז נעמט זיננגען עפּעס אַ ליד, איז ער אַביסל
צו זיך געקומען. שטיל און האַרציק-ווייך האָבן זיך גענומען
גיסן די ווערטער, זיך צעקלוננען זילבערדיק איבער אַלֶע שטובן:
--- העמערל, העמערל קלאַפּ...
עס איז מיטאַמאָל שטיל געװאָרן, אַז מען האָט נישט גע-
הערט קיין שאָרך, און דער עולם איז זיך פון אַלֶע שטובן צו-
זאַמענגעקומען און זיך נעשטעלט אויסהערן דאָס ליד. און
פּלוצים האָט װאָלף דערזען, װוי זיין מחותן, מיסטער קאָהען,
הייבט זיך אויף פון אָרט און דערנענטערט זיך צום מיידל, זייי
פאַרכמורעטע מפונק-נאָז באַקומט מיטאַמאָל צעװואַרעמט-רויטע
פלעקן, װאָס שפּרייטן זיך אויס, ווערן כסדר גרעסער. אין מיס-
טער קאַָהען איז פאָרנעקומען עפּעס אַ שטילער געראַנג?, אַלץ
אין אים האָט זיך גענומען פּאַװאָליע און שווער באַװועגן, וי
אין אַן אַלטער פאַראָכטענער מאַשין, ווו די פאַרזשאַװערטע
רעדעלעך פון נעווערק הייבן זיך אָן צו באַװענן, צו דרייען,
וועקן זיך צוריק צום לעבן. און אַז דאָס מייד? האָט אויפנע-
הערט צו זינגען און עס האָט ווער אָנגעהויבן צו דעקלאַמירן
די פּלאַמיקע ווערטער פון , אין דער שחיטה-שטאָט", האָט מיס-
טער קאַהען זיך נישט נעקאָנט מער איינהאַלטן און זיך אָנגע-
רופן, װוי צו זיך אַליין:
--- שוין לאַנג נישט געהערט אַזעלכע , סאָננם",.. אַזעלכע
לידער... --- האָט ער געזאָגט -- נישט געהערט דאָס קיינמאָל
אין אױיסטראַליע... ס'דערמאָנט מיך אין מיין , טשיילדהוד"...
אין מיינע קינדער-יאָרן, ווען מיין נאָטזעליגער פּאָטער פלעגט
242
מיך אין לאָנדאָן מיטנעמען אין דזשואיש טעאַטער,.. מיין פאָ-
טער איז געקומען פון פּאָלאַנד... נעטראָגן אַ באָרד... פּונקט
אַזעלכע סאָנגס האָט מען אין דזשואיש טעאַטער געזוננען..
לעבן מיסטער קאַָהען איז אױיסנעװאַקסן דער דאָקטאָר
מייקעלסאָן און ער האָט אָנגעהויבן צו לויבן די דעקלאַמאַציע:;
-- עס איז איין גראָפאַרטיקעס געדיכט... -- האָט ער זיך
נישט געקענט אָפּווונדערן --- ווערטער פון איין פּראָפעט... דער
דיכטער האָט שוין געאַנט, װאָס װעט געשען ביי דעם היטלער
אין דיײיטשלאַנד,,. איין גראָסאַרטיקע שאַפונג... און אין זשאַר-
נאן.. האב גארניכט נשוװופסט.. זא װי דער נעטש. זא װי הדעה
היינע...
אַז װאָלפס טעכטער האָבן דערזען, װאָס דאָ איז נעשען,
האָבן זיי זיך זייער פאַרלוירן און נישט געוווסט, װאָס צו טון.
זיי האָבן גענומען קרייזן אַהין און צוריק, פאַרלוירן נעפלאַ-
טערט איבער אַלֶע שטובן, װי דערשראָקענע פייגל ערב אַ שטו-
רעם. און אַז זיי האָבן פּלוצים נעהערט, װי דזשאָס חברים זינ-
גען אויף דעם חתן:
- פאָך הי אין א רושאלי נוד פעלא..
האָבן זיי זיך אַביס? באַרואיקט.
לאַננג איז אָבער די מיידלעך נישט באַשערט נעווען צו זיין
רואיק, ווייל ס'האָבן זיך דערהערט שטימען פון אַן אַנדע"
רער זייט;
--- לַאָמִיר אַלע, אַלֶע אינאיינעם חתן-כלה מקבל-פּנים זיין...
די ענגלישע און יידישע ווערטער האָבן זיך אויסנעמישטן
זיך פאַרפּלאָנטערס אין אַ קנויל, אויך האָבן זיך די ניגונים
פאַרפּלאָנטערט, אויסגעמישט, און עס האָט זיך געדאַכט, אַז
סיי די ווערטער, סיי די נינונים האָבן זיך פּאַרמאָסטן אין אַ
געראַננל, אין אַ קאַמף...
240
פֿון אַנהױבּ
פון דער מלחמה, ווו חיים-לייב איז זיך געגאַנגען שלאָגן
פאַר פּוילן און פאַר , פּראִים-יאָסלען", דעם עסטרייכישן קיי-
זער, איז ער צוריקנעקומען מיט אַן אויסנערונען אוינ. דאָס
אויסגערונענע אויג איז געווען ווייס און איינגעפאַלן-קליין און
האט געבלינצלטם פיט פרעפרער. קשקט. װײ אי צעבראכן
שערבעלע.
בעת חיים-לייב, מיט אַ דורכגעשאָסן-פאַררױכערט זעל-
נעריש היט? אויפן קאָפּ און אין אַ פאַרבלוטיקטן לאַנגן מאַנטל
ביז צו די קנעכל, האָט, װוי אַ פרעמדער, אָנגעקלאַפּט אין דער
טיר פון זיין חרובער הילצערנער שטוב, האָט ער מיט דער רעכ-
טער האַנט זיך נעמאַכט פּאָרען ביי דער רעכטער באַק און אַזױ-
אַרומערט פאַרשטעלט דאָס אויסנערונענע אוינ, כדי דאָס ווייב
זיינס, נעכע, זאָל דאָס נישט באַמערקן. פאַרשעמט און איבעריק
האָט ער זיך אַרײיננעשאַרט אין דער שטוב, געבליבן שטײַן אין
אַ ווינקל, װי אַן אורח, נישט אויסגערעדט צו נעכען אַ װאָרט.
אויך נעכע איז נעבליבן שטיין פאַרלוירן, נישט געוווסט
װאָס מיט זיך צו טון. אַ פרייד האָט נגעשפּאַרט פון אירע רויטע
נעזונטע פּיסקעס, פון אירע ראַזעװוע אױיסנעהאָרעװעטע הענט,
פון איר נאַנצן איבערגעװואַקסן-נרויסן נוף, אָבער די פרייד איז
געבליבן פאַרשפּאַרט אין איר, נישט געקענט אַרױס. ס'האָט נע-
דויערט אַ שפּאָר שטיקל? צייט ביז זי האָט אַרױסנעפּלאצט אין
אַ געוויין, זיך אַרױפנגעװאָרפן אויף חיים-לייבן און זיך געטו-
קעט צו וין בּכײטן אַקפענעם האל צו זיין ברייטער, מעכ-
טיקער ברוסט מיט אַזאַ הוננער, וי זי װאָלט זיך װעלן אָנזע-
טיקן מיט אים פאַר דער גאַנצער צייט, פאַר די אַלע לאַנגע יאָרן,
װאָס זי איז נגעווען אַליין...
241
חיים-לייב האָט צונעדריקט נעכען צו זיך בלויז מיט דער
לינקער האַנט און מיט דער רעכטער האָט ער זיך פאַרשטעלט
דאָס אויסגערונענע אויג זיינס, כדי נעכע זאָל זיך פאַר אים
נישט דערשרעקן, ער האָט נעמורמלט, אַ שולדיקער, מיט זיין
נעלאַסענעם שווערן דיבור;
--- שוין, אויס מלחמה, נעכע... -- האָט ער נגעמורמלט,
וי צו זיך --- מער על עך שוין פון דיר קיינמאָל נישט אַװעק...
בעת חיים-לייב האָט אַרױסגעזאָגט די פֹּאָר ווערטער, האָט
ער אַראָפּנעשלעפּט פון זיך דעם מיליטערישן מאַנטל, װאָס האָט
געשמעקט מיט בלוט און פּנירה, אויסנעטון דאָס פארשוויצטע
זעלנערישע עסטרייכישע היט? מיטן האַלב-אָפּנעפליקטן דאַשעק,
אַרונטערגעשאַרט אַלִץ אונטערן , פּריטש".
באַלד אויפצומאָרגנס האָט זיך חיים-לייב גענומען צו דער
אַרבעט. ער האָט צוריק אויפנעשטעלט דאָס הילצערנע הייזל
זיינס, װאָס איז אומנגעװאַלנערט, מיט אַרוסנגעריסענע פענ-
סטער און מיט אַן אַראָפּנעפליקטן דאַך ביים שטויביקן דאָר-
פישן װעג געשטאַנען, װי אַן אַלטער אָפּנעריסענער בעטלער.
אויך האָט חיים-לייב אָנגעהויבן צו זאָרגן, אַז עס זאָל אין
שטוב זיין װאָס צו עסן. פּונקט וי פאַר דער מלחמה האָט ער
זיך געשטעלט אַרבעטן ביי לייבושל פייוולס אין טאַרטאַק, און
צו זיינע אויערן האָט זיך צוריק דערטראָנן דאָס היימישע נע-
זאַנג פון די זעגן, װאָס האָבן זיך מיט זייערע שאַרפע ציינער
איינגעביסן אינם יונגן זאַפטיקן לייב פון די ביימער, װאָס זענען
געלענן אַרום טאַרטאַק, וי באַזיגטע ריזן... אַרבעט איז געווען
לרוב. יעדער איינער האָט נעהאַלטן אין בויען. מ'האָט אויפ-.
געשטעלט צוריק די הייזער, די שטאַלן, די װערקשטאַטן, װאָס
זענען חרוב און פאַרברענט געװאָרן אין דער מלחמה. לייבושל
פייוולס איז אַרומגעפלויגן אין טאַרטאַק, װי חסר-דעה, אַכטונג
געטון די זעגן זאָלן נישט אַרײנכאַפּן זיינע צעפלוינענע פּאָ-
לעס, די לאַנגע באָמבלדיקע ציצית פונם נאָכהענגנדיקן לייב-
צודאַק און ער האָט אונטערגעאיילט די אַרבעטער, װאָרן לאַננע
שורות מיט פורן זענען געשטאַנען אין הויף און מיט אומנע-
דולד געװואַרט אויף די יונג-ישמעקנדיקע ברעטער.
248
ווען חיים-לייב האָט נאָר געפונען אַ ליידיקע מינוט, איז
ער אַװעק אין שטאָט און איינגעקויפט פון שענסטן און בעסטן.
אַז נישט, איז ער געזעסן אין שטוב, געמייסטרעװועט, געהאַקט.
אַלץ, װאָס דאָס איינע אויג זיינס האָט געזען, האָבן די הענט
געקענט מאַכן. ס'האָט זיך דערוועקט אין אים צוריק דער אַמאָ-
ליקער באַלעבאָס, װאָס היט אַלְץ אָפּ. איינמאָל האָט ער זיך פון
יאַריד אומגעקערט מיט אַ ברוין-געפלעקטער יאַלעװוקע, װאָס
האָט לאַנג און אויסגעצוינן נעמעקעט, געבענקט אַהײם און
מיט אַ װאַרעמער צונג געלעקט ביי חיים-לייבן די הענט, נע-
זוכט דעם באַלעבאָס. חיים-לייב האָט צענראָבן דעם גאָרטן,
װאָס איז געשטאַנען װויסט און פאַרװאָרלאָזט, באַװאָקסן מיט
קראָפּיווע און , באָדיאַקעס". מיט אַ ריסקאַל האָט ער צעגראָבן
די האַרטנעקיק-פאַרלאָזטע ערד, אַרוסגענומען שטיקער שראםפּ-
נעלן און קוילן פון איר איננעווייד. צווישן דעם געדיכטן
נרינס, װאָס האָט ביסלעכווייז באַדעקט די גרענדעס, האָבן זיך
ליב געהאט די הינער צו פאַרגנבענען. זיי האָבן מיט די פיס-
קעך נענראבן אין רער ערף, ויך געזעצט וופרעמען אין
דשר אט
בעת חיים-לייב איז פאַרטון געווען אין דער אַרבעט, האָט
ער זיך פאַרגעסן, נישט פּאַרשטעלט זיין מום און די וועלט האָט
נגעקענט זען זיין בלינד איינגעשרומפּן אייגל, װאָס האָט מאַט
און טויט נעבליאַסקעט אין דער זון, װי אַן אָפּנעבראָכן ביי-
נערן קנעפּל.
נעכע האָט גאַנץ גוט נעזען חיים-לייבס אויסנערונענע
אויג, אָבער זי האָט זיך נעמאַכט, אַז זי זעט נאָרנישט. זי האָט
קיינמאָל וועגן דעם נישט דערמאָנט און אויך ער האָט קיינמאָל
וועגן דעם נישט גערעדט, וי ס'װואָלט קיין זאַך מיט אים נישט
געשען...
נאָר איינמאָל, נאָכן קימפּעט, בשעת נעכע האָט חיים-לייבן
געבוירן אַ סיידעלע און ער איזן געשטאַנען פונדערווייטנס,
מורא געהאַט צוצוניין נענטער צום ווינעלע, טאַָמער איז דאָס
קינד אַ בעל-מום, פּונקט וי ער, האָט נעכע אים צונערופן צו
זיך, אַ קאַפּעלע אַ פאַרשעמטע, פול מיט באַהאַלטענער פרייד
און זיך צו אים אַזױ אָנגערופן:
249
-- װאָס שטייסטו עפּעס פונדערווייטנס, חיים-לייב?...
װאָסי, שעמסט'ך פאַרן קינד? אוי, נאַרישער טאַטע... נאַרישער
טאַטען...
יאָ, נעכע האָט געטראָפן זיינע רעיונות --- חיים-לייב האָט
זיך נעשעמט פאַרן קינד, פאַר זיין איינן קינד... ער האָט זיך
געשעמט צו ווייזן דעם קינד זיין מיאוס פּנים... אָבערך ער האָט
זיך סוף-כל-סוף אָנגענומען מיט כוח, און ווען ער איז צונע-
קומען צום ווינל, האָט ער זיך נעחידושט פון ואַנען ס'קומען
צום קינד אַזעלכע ליכטיקע איינעלעך, װוי די שטערנדלעך, בעת
ער אַלֵיין איז אַ בעל-מום --- און זיין ברייטע שטומפּיקע נאָמ-
בע האָט זיך צעשיינט פון נדולה...
חיים-לייב איז איצטער נעװאָרן נאָך אַ גרעסערער איינ-
ברעננער װוי פריער. ער האָט נעהאַט נאָך אַ גרעסערע הנאה
פון דער ארבעט, װי אטאל זיך נישט פארטנען קיין קייריקע
מינוט -- נעפילט, אַז ער האָס איצט פאַר וועמען צו אַרבעטן.
נאָך דער אַרבעט אין טאַרטאַק, האָט ער כסדר געמייסטרעװועט
עפּעס ביי זיך אין דער באַלעבאַטישקײט, שטענדיק ווי פון דעד
ערד אויסנעזוכט פאַר זיך עפּעס װאָס צו טון.
אויך איז נעכע געווען נאַנצע טענ פאַרנומען און פאַרהאָ-
רעוועט, וי אַ בין, און קיין סך צייט נישט נעהאַט זיך אֶפּצו-
נעבן מיטן קינד, אַן אַרבעטזאַמע, אַ זשעדנע, וי מייסטנס
פּויערישע ווייבער, האָט זי זיך, פּונקט װוי דער מאַן, נישט פאַר-
נונען קיין לייריקע מינוט. נעזען װי חיים-לייב אַרבעט שווער,
איז ביי איר יעדע ליידיקע מינוט פאַררעכנט נעװאָרן פאַר אַ
נרויסער עבירה. זי האָט אייביק נעהאָרעװעט, אייביק געווען
פאַריאָנט און פאַרפּלאָנט, און אַלֵיין נישט געקענט באַנעמען
מיטן שכל, פאַרװאָס עס איז דאָ אַזויפי?ל צו טון ביי אַזאַ קליי-
גער באלעבאַטישקיײיט.. אבער אי איו זי שוין צונשהוימט
געווען צו האָרעװוען נאָך פון די צייטן, בשעת זי איז געווען
בי' איר מאַמען, זאָל זיך מיען, אין הויז און אַזױ האָט זי זיך
ווייטער נעפירט. מיט איר נראָדן פּויערישן שכל? האָט זי פאַר-
שטאַנען, אַז װאָס מער אירע פּויעריש-צעטראַסקעטע, האַרטע
הענט וועלן אַרבעטן, אַלץ מער וועט צוקומען צום קניפּ? אין
שעניק ביי זיך צוקאָפּנס און זי װעט זיין אַ הילף פאַרן מאַן.
290
אויפן קינד האָט זיך נעכע קיין סך צייט נישט געהאַט
אומצוקוקן. דאָס קינד האָט זיך געכאָװעט צוזאַמען מיטן ברוין-
געפלעקטן קעלבל, ואָס דאָס קיעלע האָט געבוירן, געקראָכן
אויף אַלע פיר צווישן די עופות אין הויף, צוזאַמען מיט זיי זיך
פאַרשטעקט צװוישן דעם נעדיכטן נרינס אויף די בייטן אין
גאָרטן, אַרוױיסנעקומען פון דאָרט אַלעמאָל מיט אַ שװאַרץ-
פאַריסט פּנימל?, אָבער לאַנג איז דאָס קינד אַלֵיין אויפן הויף
נישט נעבליבן, װאָרן ס'איז באַלד צונעקומען נאָך א מיידעלע
צו הייםקייבן אין שטוב, און צוזאפען האָבן זיך די קינרער
נגעשאַרט אויף די אויסנגעשמירטע נעזעסלעך, נעקראָכן שנעל
אויף אַלֶע פיר, וי צוויי פלינקע חיהלעך...
צוזאַמען זענען דערנאָך די קינדער גענאַנגען אין דער
דאָרפישער שקאָלע, צום דרדקי-מלמד אין חדר, װאָס אויף יע-
נער זייט , ריקע", און אַז די שקצימלעך זענען זיי באַפאַלן, זי
באַװואָרפן מיט שטיינער, האָבן זיי נישט געשווינן, געענטפערט
צוריק, פּונקט וי יינגלעך...
רי מײדלעך זענען נעראטן נעװען צו זך. בײדע הויכען
מיט רויטע פּיסקעס, מיט העלע צעפּ, אָפּנעשאָסענע פון דער
זון און צעשפּלאַשעטע פון ווינט. פּונקט וי די קעץ האָבן זיי
זיך געקענט דראַפּען אויף די העכסטע ביימער אין גאָרטן, ליב
געהאַט צו זיצן צװוישן די. צוויינן פּאַרשטעקט נאַנצע שעהן.
סוף-זומער, בעת די לופט האָט געטריפט מיט צייטיקן האָניק
און חיים-לייב האָט אַראָפּגענומען דאָס אויבס פון די ביימער,
זענען די מיידן ניך ארומנעקּראַכןן צווישן די צװויינן, דער-
יאננט פאה די עםל, נאָף די -יעננאלקעם, צן רי װקעכסטע
שפּיצן. און טאָמער איז נאָך ווודנישט-ווו איבערגעבליבן אביסל
בהוכט, האבן די פיירן נעטרעפעט מיט די בייטער. וי די
שטאַרקסטע יונגען אין דאָרף. נלייך אויף נלייך האָבן זיי זיך
פּאַרמאָסטן אין די כוחות מיט זייערע חתנים -- שטאַרקע יונ-
גען מיט הויכע, אייביק-פאַרבלאָטיקטע שטיװאַליעס ביז צו דִי
קני -- זיך בשום-אופן נישט געלאָזט בייקומען. און אַז דעם
מילנערס זון, סטעפאַן, בראש פון אַ גאַנצער כאָפּטע שקצים,
איז איבערגעפאַלן די פּאָר יידישע שטיבלעך אין עק דאָרף
291
פּונקט פרייטיק-צונאכטס צו ליכט-בענטשן, האָבן די מיידן זיך
אַקעגנגעשטעלט די שקצים, זיך געשלאָגן מיט זיי צוגלייך מיט
די מאַנספּערשוינען.
די איבערפאַלן אין דאָרף זענען געװאָרן װאָס-אַמאָל מער.
מ'האָט בשיינפּערלעך געזען, אַז זיי ווערן אָנגעפירט פון איין
האַנט. איינמאָל, אין מיטן דער נאַכט, בעת אַלע זענען געשמאַק
געשלאָפן, איז מען איבערגעפאַלן חיים-לייבס הויז און געמאַכט
פון דער שטוב אַ תל-עולם. מ'האָט צעהאַקט דעם טיש אויף
פּיץ-פּיצלעך, װי ער װאָלט אין עפּעס שולדיק געווען, אַרױסגע-
ריסן ביי די פּויערישע ווייס-געהובלעוועטע בענק די פיס, צע-
טרענט די שטרויענע שעניקעס, אַרױסגעשלעפּט דאָס ביסל צע-
בראַכענע גראַטעס און בעבעכעס אינדרויסן און צעזייעט אַלץ
אין דער פינסטערניש פון דער נאַכט.
-- טראָג זיך אֶפּ פון דאַנען, פאַרשאָלטענער ייד.. --
האָבן שטימען, פו? מיט רציחה און צאָרן, זיך געריסן אין דער
שטילקייט פון דער נאַכט -- טראָג זיך אֶפּ פון דאַנען... ס'איז
נישט דיין קצנד!..; ש איז נישט דײַן ערר!;
נעכע האָט מורא באַקומען -- זיך געשראָקן פאַרן לעבן
פונם מאַן, פון די טעכטער, און זיי געשלעפּט אין קעלער אַרײן,
אָבער זיי האָבן נישט געװאָלט גיין.
-- דאָ על עך בלייבן!... -- האָט חיים-לייב געזאָגט, נע-
קוקט שטאַר אויפן ביסל? צעבראָכענע נראַטעס און זיך נישט
גערירט פון אָרט, װוי ער װאָלט נעווען צונעװואַקסן.
אויפצומאָרגנס, ווען די זון איז אַרױס אויפן הימל? און
איינגעוויקלט די וועלט צזאַמען מיט חיים-לייבס צעזייעטע
ביס? האָב-און-נגוטס אין פּאַסן נאָלד, האָט זיך חיים-לייב גע-
שטעלט צוריק פאַרריכטן די שטוב, זי צוריקברעננען צו אַ
שטיק? לייט. ער האָט פאַרלאַטעט די ווענט, אַרײינגעטון שטרוי
צוריק אין די צעטרענטע שעניקעס, זיי פאַרנייט, אַרייננע-
שטופּט שמאַטעס אין די אוױיסגעהאַקטע שויבן און אַרייננע-
טראָנן צוריק די בעבעכעס אין דער שטוב.
עס האָבן אָנגעהויבן איצטער אָנצוקומען יידישע צייטונ-
גען פון דער גרויסער שטאָט, װאָס האָבן נעשרינן מיט גרויסע
אותיות וװועגן שחיטות אויף יידן, װאָס פאַרשפּרײיטן זיך אין
292
לאַנד, װוי אַ מנפה. די צייטונגען, װאָס זענען אָנגעקומען אַהער
אין דער העק, זענען אויך אָנגעקומען צו די יידן מעבר-לים. און
אין אַ שיינעם טאָנ האָט יענדזשעי דער בריווטרענער אָנגעקלאַפּט
אין חיים-לייבס פענסטער און געבראַכט אַ בריוו פון זיינס אַ
ברודער אין אױיסטראַליע, אין וועלכן ער האָט נאָך קוים גע-
דענקט. בעת חיים-לייב האָט מיט נרויס פאַרזיכטיקייט אויפנע-
מאַכט דעם בריוו, איז פון דאָרט אַרױסנעפאַלן אַ פּאַפּיר אויף
אָפּצונעמען געלט און אַ געשריפטץ אויף צו קומען קיין אויס-
טראליע פאר װקײםלײַבן צוואמען. סמיט ויין הויזנעזינר.
אָבער חיים-לייב האָט דערפון נישט געװאָלט הערן און געדענ-
קען. מיט זיין נעלאַסענעם שווערן דיבור, װאָס קען קיינמאָל
נישט אַרױיסברעננען דאָס, װאָס עס טוט אים ויי, האָט ער
דווקא אַצינד נערעדט קלאָר און דייטלעך, און ס'האָט אויסנע-
זען װי ער װאָלט זיך געבייזערט אויפן ברודער:
-- עך פאֶר נישט!... עך ריר מעך נישט פון אָרט!... און
פאַרטיק... פּטור אַן עסק! -- האָט ער גערעדט װוי צום ברודער
-- הערפט אַן איינפאַל, אויף מיינע אַלטע יאָרן, על עך מעך
גיין שלעפּן דאָרט ערנעץ קיין אַלְדי שווארץ יאָר... קיין
אױיסטראַליע...
ער האָט פּאַמעלעך געציילט די ווערטער, לאַנג זיך מישב
געווען מיט זיך אַליין, מיט אַ שװאַרץ-צעאַקערטן פינגער נע-
פירט אין דער לופטן אַהין און צוריק:
-- פטעפאַנד? װעט מיט מיר נישט קאָמאַנדעװען!... ער זאָל
אפילו אייננעמען אַ מיתה-משונה טאַקע דאָ אויפן אָרט, װעט
ער מיט סיר נישט קאָמאַנדעװען!... אַ פרישער באַלעבאָס
אויפגעשטאַנען... סטעפאַן פּויערן-װאָיטעק!... דערווייל איז עס
נישט זיין פּױלן! און די שחיטות װועלן מערטשעשעם אוים-
הערן... ס'עט זיי נמאס ווערן דאָס שפּיל...
אָבער דאָס שפּיל איז זיי נישט נמאס געװאָרן און די
שחיטות האָבן נישט אויפנעהערט. פאַרקערט, זיי האָבן זיך
נאָך פּאַרשטאַרקט, די שחיטות, אַריינגעדרונגען פון דער
פרעמד, געקומען צוגלייך מיט די דייטשע עראָפּלאַנען, װאָס
האָבן זיך פּלוצים, װוי טשאַטעס ריזיקע פייגל, באַװויזן אויפן
קלאָרן סוף-זומערדיקן פּוילישן הימל און מיט זייערע גרויסע
298
פלינל פאַרשטעלט די זון, װי אַ פינסטערע כמאַרע. כאָטש
ס'איז געווען אינמיטן העלן טאָג, איז אין דאָרף פּלוצים פינ-
סטער געװאָרן, װי ביינאַכט. די פּויערים זענען אין בהלה זיך
צעלאָפן, װוי אַ סטאַדע צעשפּלאַשעטע חיות, זיך געצלמט, זיך
פאַרגראָבן אין די קזשאַקעס, אין די , לאָזעס" ביים װאַסער,
מיט די פּנימער געלענן אַראָפּ, װוי אין אַ געבעט, די פּוסטע כאַ-
טעס האָבן זיך איינגעקורטשעט פאַר מורא, געװאָרן קלענער.
אפילו די ביימער ביים וועג זענען געשטאַנען מיט אַראָפּנעלאָן-
טע קרוינען צו דער ערד, װי צו באשיצן זיך. יך געשאטטן
אַרומגענומען, װי קינדער אין שרעק. אין די שטאַלן האָבן די
בהמות געוויינט...
אַז די פּויערים האָבן זיך אומנעקערט צוריק אַהײים, איז
דער הימל נעווען רויט-צענליט, דאָס דאָרף האָט נעברענט. חיים-
לייב האָט אַרומנעזוכט זיינע טעכטער, קוים זיי געפונען אין
דער ראװע ביים װש. ער האט װי נערופן ביי די נעמען, נעכע
האט זי נענלעט און נעצערטקט, אָבער יי האָבן נארנישט נע-
הערט און נאָרנישט געפילט. זיי זענען געלעגן אַרומנעהאַלזט,
פאַרפלאָכטן מיט די הענט, וי זיי װאָלטן זיך געזעננט פאַרן
אַװעקגיין פון דער וועלט...
אין הויף, ביי דער סאַמע טיר פון זיין אָפּנעברענטער
שטוב, פון וועלכער עס האָט נאַקעט אַרױסגעשטאַרט דער קוי-
מען, וי אַן אָפּנעשונדענער נאָרגל ביי אַ נעקוילעטער נאַנז, האָט
זיך חיים-לייב נעשטעלט גראָבן אַ קבר. ער האָט אַראָפּנענומען
פון לייב דאָס גראָבע פּויערישע לייוונטענע העמד זיינס, צעריסן
עס אויף שטיקער, נעמאַכט דערפון תכריכים, כדי צו פארשטעלן
די טעכטערס נאַקעטע לייב. נעכע האָט אויף די הענט געטראָגן
די קינדער. ס'האָט זי דערמאָנט אין די אַמאָליקע יאָרן, בעת די
טעכטער זענען נאָך קליין געווען און זי האָט זיי נעטראָנן אויף
רי השטנט אין בּעט אריין, נוס די אײיננערעקט פיט דער הוט
געקעסטלטער פּערענע -- און אירע אוינן זענען איבערגענאַנ-
גען פון טרערן. פאָרזיכטיק, װוי זי װאָלט מורא געהאַט זי זאָל
זיי נישט וויי טון, האָט נעכע אַריינגעליינט די קינדער אין קבר
און חיים-לייב האָט זיי פאַרשאָטן מיט דער פרישער שװאַר-
צער ערד.
204
-- אַ פרישע מלחמה, נעכע... -- האָט חיים-לייב נע-
מורמלט, נישט געקוקט אין נעכעס זייט אַריין און בשום-אופן
נישט געקענט אַרױסברעננען דאָס, װאָס ער האָט געװאָלט.
ער האָט זיך אַװועקגעשטעלט זאָגן קדיש, קוים נעדענקט די
ווערטער, איבערגעהיפּערט, אַזש אַ געדיכטער שווייס האָט אים
באַשלאָנן.
אַזױ װי ער איז געשטאַנען און גענאַננען איז חיים-לייב
אַװעק פון דאָרף, נעשלעפּט נעכען מיט זיך, װאָס האָט נישט גע-
װאָלט זיך רירן פון פרישן קבר, געװאָלט דאָ פאַרבלייבן צוזאַ-
מען מיט די טעכטער... זיי זענען געלאָפן איבער פעלדער, אי-
בער וועלדער, ביינאכט נעטאַפּט אין דער פינסטער איבער
פרעמדע ווענן. ווו זיי האָבן זיך נישט נעקערט און געווענדט,
אומעטום איז זיי אַקעננגעלאָפן דאָס נעשריי פון חרובע היי-
מען, פון חרובע יידישע שטובן. אויפן װענ האָט חיים-לייב זיך
אָנגעטראָפן כסדר אויף בינטלעך יידן, מיט פּיצלעך קינדער
אויף די הענט, מיט רעשטלעך בעבעכעס, איינגעוויקלט אין ליי-
לעכער אויף די פּלייצעס, ואָס האָבן פּונקט װוי ער זיך גע-
שלעפּט איבער די ווענן, אַ פּאַר טעג איז ער געגאַננען מיט זיי
צוזאַמען, זיך אָנגעהאַלטן אין זיי, װוי אַ שעפּס אין דער סטאַדע,
לסוף זיך פאַרלוירן און אָנגעטראָפן אויף אַנדערע יידן.
איינמאָל האָט ער פאַרבלאָנדזשעט אין אַ שטעטל, פאַרנו-
מען פון די דייטשן, און דערזען אַ ייד הענגען אינמיטן מאַרק.
די פאַרבלאָטיקט-פאַרדאַרטע שטיוול האָבן זיך ביי דעם ייד גע-
צויין צו דער ערד, הי זיי ואלטן זי נאך אינמא? וועלן בא-
טרעטן, די טויטע ווייסע באָרד איז נגעווען אויסנעקרומט אויף
אַ זייט. די זון האָט זיך נעשעמט צו קוקן דעם ייד אין פּנים
אַריין און זיך באַהאַלטן אונטער װאָלקנס, בלויז דער ווינט האָט
געווינט דעם טויטן נוף, זיך נעשפּילט מיט אים... דאָס שטעטל
איז געווען אָפּנעקערט, וי אױיסנעשטאָרבן, טיר און טויער
פאַרהאַקט... אַ פּאֶר טענ איז חיים-לייב נעלענן באַהאַלטן אין די
בערג. װאָכן-לאַננ האָט נעדויערט זיין װאָגלעניש. און בשעת
ער האָט זיך אין אַ שיינעם פרימאָרנן, אַ מידער און אַ צעבראָ-
כענער, אויפגעכאַפּט אין אַ קליינער דושנער שטאַל, וו ער איז
נעשלאָפן צוזאַמען מיט נעכען און מיט אַ שװואַרץדגעפלעקטער
299
קו, װאָס האָט געקוקט אויף אים מיט אַ פֹּאֶר גרויסע פּאַרטרערט-
מענטשלעכע אויגן, האָט זיך צו זיינע אויערן פּלוצים דערטראָגן
אַ פרעמד לשון און ער איז נגעווויער געװאָרן, אַז ער געפינט זיך
אין אַ רומעניש דאָרף.
צום ערשטן מאָל האָט חיים-לייבן איצט אַ װאַרעם געטון
דאָס פּאַפּיר צו קומען קיין אױיסטראַליע און דאָס ביסל נעלט,
אייננעוויקלט אין אַ פאַטשיילע, װאָס ער האָט נעהאַלטן פאַר-
שטעקט אין דער אָניצע פון שטיוול. מיטן צעקנייטשטן פּאַפּיר
און מיטן ביסל געלט האָט ער זיך אַריינגעקריגן קיין איטאַליע
און פון דאָרט איז ער אַװעק צום ברודער קיין אויסטראַליע.
אין אױיסטראַליע האָט חיים-לייב נעאַרבעט אין אַ טאַר-
טאַק, פּונקט װוי אין דער היים. בשעת ער איז אַװעק צום נייעם
באלעבאָס זוכן ארבעט, האט ער, װוי זיין טבע, מיט דער רעכ-
טער האַנט זיך געמאַכט פּאָרען ביי דער רעכטער באַק, כדי דער
באַלעבאָס זאָל נישט דערזען זיין מום. ער האָט צוריק דערהערט
דאָס היימישע געזאַנג פון די זעגן, װאָס האָט אים געמאַכט פאַר-
געסן אין זיין גרויס אומנליק, געמאַכט אים פאַרנעסן װו ער
געפינט זיך. נאָענט פון טאַרטאַק, האָט ער צוזאַמען מיט נעכען
געוווינט ביים ברעג װאַלד אין אַ הילצערנער שטוב און זיך
איינגעהערט אין דער שטילקייט פון דעם ברייטן, גרויסן אויס-
טראַלישן הימל, װאָס האָט זיך פרעמד נעשפּרײט איבער אים,
פון די הויכע ביימער, װאָס האָבן מיט נדלות פאַרריסן געהאַלטן
זייערע קרוינען אין דער הויך. ער האָט זיך אַלץ נישט געקענט
צוגעוווינען צו דער פרעמדער שטילקייט. אין די אויערן אין
אים נאָך אַלץ געשטאַנען דאָס געשריי פון זיין חרובער היים און
ביינאַכט האָט ער נישט געקענט צוטון קיין אוינ. װי ער איז
נישט נעווען מיד פון דער אַרבעט, איז ביינאַכט צוו אים דער
שפאה פישט. נעקומען. איננאנצן) ערה האָט חױך שועה
געדרייט אויפן נעלענער, געקרעכצט. אָבער נעכע האָט זיך גע-
מאַכט שלאָפן און גאָרנישט געהערט. האָט ער זיך אַרױסגעבױגן
פונם געלענער, געװעקט נעכען קודם-כל שטיל און פאָרזיכטיק,
דערנאָך אַלעמאָל דרייסטער:
-- שלאָפסט, נעכע... האַ? -- האָט ער שטיל נעשעםּ-
טשעט, ווייל ער האָט זי פונדעסטווענן נישט געװאָלט איבער-
296
וועקן -- כ'קען נישט צוטון קיין אויג... אינדרויסן טאָגט שוין...
אין דער ביינאַכטיקער שטילקייט האָט ער געװאָלט הערן
פון איר אַ װאָרט, געװאָלט הערן איר קול, װאָרים ער האָט גע-
פילט אַרום זיר אַ גרויסע ליידיקייט, װאָס האָטס נאָרנישט קיין
אויסלאָז, װוי אַן אומענדלעך-לאַנגער פינסטערער קעלער. אָבער
נעכע האָט אים אַלְץ נישט נעענטפערט. זי איז געלענן מיט װאַ-
כע, אָפענע אויגן און געזוכט אירע טעכטער, װאָס זענען פון
איר אַזױ פּלוצים אַװעקנעריסן נעװאָרן. זי האָט נעציילט וויפל
יאָר ס'װואָלט שוין איצט אַלט געווען איר עלטערע טאָכטער און
וויפ? די יינגערע. ערשט איצט האָט זי דערפילט דעם ויי-
טיק, װאָס איז אויפנענאַנגען אין איר נאָך פי? שטאַרקער און
נאָך פיל גרעסער, װוי פריער, זי מער שוין נישט אָפּנעלאָזט, גע-
שניטן טיף, װוי מיט אַ שאַרה מעסער. ס'איז איר נעווען אומע-
טיק, די שטוב איז נגעווען נרויס און ליידיק, זי האָס זיך פאַר-
לוירן אין איר. און אויך זי האָט איננאַנצן נישט געקענט צוטון
קיין אוינ. זי האָט בארואיקט חיים-לייבן:
-- וועפט נאָך אַנטשלאָפן װערן, חיים-לייב... --- האָט זי
צו אים נגעזאָנט --- קלער נישט... קלער פון גאָרנישט...
חיים-לייב האָט זי נעפאָלנט, װוי א נעהאָרכואם קינר,
נישט נגעװאָלט פון נאָרנישט קלערן, אָבער ער אין נישט אַנט-
שלאָפן נגעװאָרן.
בייטאָג האָט חיים-לייב אין אַלץ פאַרנעסן. ער האָט שווער
געאַרבעט און אַז ער האָט נאָר נעהאַט אַ ליידיקע מינוט האָט
ער זיך פּאַרנומען מיט דער באַלעבאַטישקײט. ס'האָט זיך אין
אים צודיק דערװועקט דער אַמאָליקער באַלעבאָס, װאָס היט אַלץ
אָפּ וי אַן אויג אין קאָפּ. ער האָט צעגראָבן פאַר דער שטוב אַ
שטיקל ערד, װאָס איז געווען האַרט און רויט, וי פאַרזשאַװוערט
אייזן און פאַרזעצט אַ ביס? גרינס. אין די טרוקענע זומער-
חדשים, ווען פון הימל איז איננאַנצן קיין רעגן נישט געגאַנגען,
האָט ער די אויסגעדאַרט-פאַרשמאַכטע ערד אָנגעטרונקען מיט
װאַסער פון דעם קעסל, ווו ער האָט געזאַמלט פאַר זיך דאָס
רעגן-װואַסער צום טרינקען. אין דעם גרינס, װאָס איז ביסלעכ-
ווייז אויפגענאַנגען, האָבן זיך די הינער פאַרגנבעט, געפּיקט
מיט די שנאָבלען אין דער ערד און זיך געװאַרעמט אין דער זון.
297
איינמאָל איז ער אַװעק צווישן די פאַרמערס אויף יענער
זייט װאַלד, געבראכט מיט זיך אַ יאַלעװוקע. ס'איז געווען א
פּאַרנער און דושנער טאָג. דער רויטער, הייסער מדבר-וינט
האָט נאָך פאַרשטאַרקט די היץ, נעריסן מיט אַן עקשנות-
דיקער שטילקייט די קרוינען ביי די ביימער, נעטראָנן מיט זיך
פייער, װאָס האָט שימערירט אין דער זון, זיך נעצונדן און נע-
לאָשן. אַ פּאֶר. מאָל איז אַרױיס א הייסער רענן, װאָס איז געפאַלן
שטיקערווייז, פאַרגאָסן דעם וועג און די יאַלעווקע האָט זיך אין
שרעק געטוליעט צו חיים-לייבן, זיך געדרייט אַרום אים אֵין אַ
ראָד, מיט נרויסע אומעטיקע אוינן געבעטן ביי אים הילף.
באַלד איז אָבער צוריק אַרױס די זון, װאָס האָט אַלץ אויסנע-
טרוקנט, נעברענט מיט אַזאַ פייער, אַז די יאַלעווקע איז קוים נע-
קראָכן און פון דורשט נעלעקט ביי חיים-לייבן די הענט מיט אַ
טרוקענער צונג. אַז חיים-לייב איז אַהיים נעקומען, איז ער נע-
ווען מיד, אַרױסנענומען אַ פאַטשיילע, זיך נגעווישט דעם שווייס
פון שטערן און זיך אָנגערופן צו נעכען:
---מ'דאַרף אָנהויבן צוריק פון אָנהויב, נעכע... נאָכאַמאָל
אין חדר אַריין... ס'איז אונדז שוין אַזױ, וייזט אויס, באַ-
שערט....
נעכע האָט אים צונעהאָלפן אין דער אַרבעט, געהאָרעװעט
שווער, אָבער זי האָט אויף קיין איין רנע נישט געקאָנט פאַר-
געסן אין דער היים, אין די טעכטער און ס'איז איר דאָס לעבן
נישט איינגענאַנגען. אין די נעכט האָט זי נישט צונעטון קיין
אויג. דער שלאָף איז צו איר אַלץ נאָך נישט נעקומען. בייטאָנ,
בעת חיים-לייב איז נישט געווען מיט איר און זי האָט אַליין נע-
אַרבעט אין נאָרטן, האָט זי נעפילט נאָך שטאַרקער די גרויסע
איינזאַמקײט, װאָס רינט אַראָפּ פון די הויכע ביימער אין
װאַלד, ואס נידערט אַראָפּ מיט דעם פּוסטן באַרגיקן וועג.
און איינמאָל אין אַ פאַרנאַכט, בעת זי האָט זיך געבוינן
אין גאָרטן, אַרױסנעריסן די פאַרשידענע ווילדע גראָזן און נע-
װויקסן, װאָס זענען געדיכט געװואַקסן אַרום, האָט זי דערפילט,
אַז זי איז מער נישט אַליין, אַז זי װעט ווערן צוריק אַ מאַמע.
298
זי האָט זיך פארשעמט פאַר זיך אַלין, זיך נישט געטרויט
אויפצוהויבן דעם קאָפּ און בשום-אופן זיך נישט געקענט פאָר-
שטעלן, װוי זי װעט קענען קוקן חיים-לייבן אין די אוינן בשעת
ער װועט קומען פון דער אַרבעט, און אַ יונגע בושהדיקע רויט-
קייט האָט אָננעצונדן אירע אויסנעצערטע, מאָנערע, ערדקקאָ-
לירטע באַקן.
נעכע איז אַריין אין שטוב מיט יונגע טריט, אויסנעזוכט
דאָס רויט-געבלומטע טיכל, דאָס זעלבע, װאָס חיים-לייב האָט
איד אַמאָל געברעננט אַ מתנה פון נעוועלבל, װאָס אויף יענער
זייט װאַלד. זי האָט אָנגעטון דאָס טיכ? אויפן קאָפּ און זיך
אַרױסגעלאָזט מיט שטילע פאַרשעמטע טריט אַקעננצוניין חיים-
לייבן, כדי אים אָנצוזאָגן די בשורה...
299
א כבריט =" א הי =
- - רער זעלבּער עוור.. ס זאל דאס פעלן א האה. נאר א
טראָפּעלע געעלטערט... אוודאי. ס'זענען שוין אַװעק אַ היפּש
ביס? יאָרן... מיט וויפיל יאָר צוריק זענט איר דאָס אַװעק פון
דער היים, האַ, עוזר?...
מיט די-אָדדאָזיקע ווערטער האָט די הויכע רייזל באַגעננט
איר לאַנדסמאַן, עוזר דעם שוסטער, װאָס איז זי געקומען אִפּ-
װאַרטן צו דער שיף ביים מעלבורנער פּאָרט. און עוזרן האָבן
די ווערטער באַלד אַ ברי נעטון אין פּיפּיק. װאָסי? װאָס קלערט זי
זיך דאָס די הויכע רייזל? קיין פּיצל רעספּעקט דאַרף זי נישט
אַרױסוײיזן צו אים ... צוליב דעם האָט ער באדאַרפט פאַר-
שווארצט ווערן אזויפיל יאָר, װערן אַ נרויסער נביר, װערן אן
אָנגעזעענער באַלעבאָס אין אַזאַ שטאָט, װוי ס'איז מעלבורן,
אַז רייז? זאָל דאָס נישט זען און מיינען, אַז ער איז אַלץ דער
זעלבער עוזר שוסטער פון אַמאָל. צי זעט זי נישט דעם נרויפן
אויטאָ, מיט וועלכן ער איז זי געקומען אָפּװאַרטן. ביי איר
איז ער נאָך אַלץ עוזר דער שוסטער און זי רייזל די נגידיתטען...
דאָס האָט זיך געקלערט דער מיסטער מאַלץ, װאָס איז גע-
ווען אין דער היים עוזר דער שוסטער, און זיין קליין גלאַנציק-
רויט פּנימל, װוי אַ רויט פאַרנליטשט צוקערל, איז נאָך מער
פאַראומערט און פּאַרקרומט געווען, װי עס איז געווען גע-
וויינטלעך.
אָבער רייז? האָט נישט באַמערקט דעם מיסטער מאַלץ'ס
פאַרקרומט פּנימ?, נישט געטראָפן זיינע מחשבות און איר האַרץ
איז פול נגעווען מיט דאַנק פאַרן באַשעפער, װואָס האָט איר גע-
געבן די מענלעכקיים נאָך אַזויפיל יאָרן זיך צוריק צו טרעפן
מיט אירע לאַנדסלייט. וויפיל אומשטיינסגעזאָגט איז דען פאַר-
200
בליבן פון די יידן פון איר שטעטל... דאָרטן אין דער היים, זע-
נען אַלע אויסגעקוילעט געװאָרן און אַ מערכה, װאָס אַ הייפל
לאַנדסלײט האָט זיך פאַרװאַלנערט אַזש אַהער! אַמאָל, אַז די
יידן זענען אַװעק אַזױ ווייט, האָט מען זיך פון זיי מיאש גע-
ווען, נעמיינט, אַז מען װעט זיי שוין קיינמאָל מער נישט זען..
האָט זיך רייזל נעפרייט מיטן ביס? לאַנדסלײיט, װאָס זע-
נען זי געקומען אָפּװאַרטן צו דער שיף, און איר שיין, זאַם-
טיק-פול מויל, וי אַ צײיטיקאַנגעגאָסענע פלוים, האָט גע-
שמייכלט צו יעדן איינציקן. אָט איז ער אַבעלע בלעכער, און
דאָ איז יאַנטשע דער זיינערמאַכער און דאָרטן שטייט דער נע-
לער בעריש... זי געדענקט זיי די אַלע יידן. זי דערקענט זיי,
כאָטש זיי שטייען מער נישט אויפן שטעטלדיקן מאַרק, זענען
אויסגעטון פון באָרד-און-פּאות, און די צייט האָט אויסנע-
אַקערט אויף זייערע פּנימער נעדיכטע קנייטשן-געוועבן. איר
נגיריש-איידעלע האַנט שטרעקט זיך צו די יידן:
--- שלום-עליכם, ר' בעריש...
--- װאָס מאַכט איר עפּעס, יאַנטשע... און װאָס מאַכן
עפּעס אייערע זייגערלעך?...
און די לאַנדסלײיט מורמלען צוריק מיט דערהיצטע
פּנימער, איבערגענומען אינגאַנצן פון רייז?ס היימישקייט, פון
איר באַלעבטקײט:
--- װעלקאָם, רייזעלע... האַו דוֹ יו דו...
--- וועלקאָם אין אױיסטראַליע...
רייז? פרייט זיך מיט דער באַגענעניש. אירע נאָך אַלץ
יונגע בלויע אוינן זענען איבערנענאָסן פון הנאה, װאָס אירע
לאַנדסלייט ווייזן אַרױס צו איר אַזויפי? האַרץ, אַזופי? גוטן
רצון. זי זאָרגט זיך נאָר דערפון, װאָס איז נעװאָרן מיט אירע
שיפס-ברידער, צִי איז זיי געקומען ווער אָפּװאַרטן צו דער שיף,
און ביי דער שיף האָט זיך געקאָכט, האָט זיך געטומלט.
די שיף, װאָס די פּליטים האָבן מיט חוזק אָנגערופן , דער אָרע-
מער פעטער" צוליב איר נעבעכדיקן אויסזען, איז באַדעקט גע-
ווען מיט חמרים מענטשעלעך, װאָס זענען אַרומגעקראָכן אויף
איר לייב, וי פלינן אויף אַ שטיקל צוקער. אויף דער הענג-
2601
בריק װוינט זיך אַ מחנה פּליטים, מיט זעק און מיט פּעק. די
פּליטים ווערן אָפּנעװאַרס פון קרובים, פון באַקאַנטע. יללות און
פריידיקע אויסנעשרייען שפּאַלטן דעם זויבערן, פריליננדיק-
בלויען חלל. נעוויין און געלעכטער מישט זיך אויס אין איין
הייסער קנויל. אָרעמס צענעמען זיך און שליסן זיך צו האַרטער
און פעסטער. און צווישן דעם טומלדיקן עולם און צוישן
אויפנגעטורעמטן געפּעק דרייט זיך אַרום א מענטש פון , הילפס-
פאָנד" און זיי! נרויס נעשטעל שמייכלט צו די, ואָס האָבן
נישט קיינעם ביי דער שיף און װאָנלען זיך אַרום פאַרלוירן:
-- סוועט זיין מוט, ײַדן.. ס' שט זין אלררייט . איר זענט
נישט אליי..
אַז רייז? איז שוין נעזעסן ביי עוזרן אין נרויסן נלאַנציקן
אויטאָ, האָט זי באַװויזן צו זען נאָכאַמאָל אירע שיפס-ברידער,
געהערט זייערע נעשרייען, אָבער אַז עוזר האָט אָנגעהויבן צו
פאָרן שנעל, איז אַלְץ פאַרשװוונדן און פאַרטויבט געװאָרן. איר
אויג, װאָס האָט זיך נישט געװאָלט אָפּרײיסן פון אירע באַקאַן-
טע, האָט גיריק עפּעס נעזוכט דורך דער שויב פון אויטאָ, אָבער
זי האָט מער נישט געזען װי אַ שטיק? ים, װאָס איז געווען
גאָלדיק-גרין, װי באַשלאָגן מיט אַ גלאַנציק-נאָלדענער בלעך.
דינע בייטשן פון דער פריליננדיקער זון זענען זיך צעפאַלן אויף
שטויב און זענען ציטערדיק-משופּע געפאַלן אין װואַסער אַרײן,
װוי אַ נאלדענער רענן. אויפן נלאָזיק-בלויען הימ?-שפּינל האָט
דער פריליננדיקער ווינט געטריבן עטלעכע ווייסע, אָנגעבלאָזן-
בייכיקע ואָלקנדלעך, װאָס האָבן זיך רואיק געווינט, וי זעגל-
שיפן אויף אַ בלויען ים... דערנאָך האָט שוין רייזל? מער נישט
געזען נישט קיין הימל און נישט קיין װאַסער, נאָר הייזער,
שילדן און טראַמװײיען, אויף וועלכע עס האָבן געטאַנצט ליכ-
טיקע זון-פלעקן, װוי גרויסע ווייסע באַלעמס... שפּעטער אַביסל
האט ײך ריול שוין נעוען אין די נרויפע שטובן ביי שזהן אין
הויז, װוו זיין רויט-פאַרנליטשט פּנימל איז פאַרשלוננען געװאָרן
פון די הויכע קאַליריק-געבלימטע דיװאַנען, װאָס האָבן באַ-
דעקט אַלֶע פּאָדלאָגעס. זי האָט נישט נעקענט פאַרשטיין, װאָס
זיין פּנים איז כסדר פאַרקרומט און פאַראומערט, און זי האָט
זיך נישט געקענט איינהאַלטן און אים נעפרענט:
202
--- װאָס איז מיט אייך, עוזר?... איר זענט עפּעס נישט
מיט אַלעמען...
--- האַ, פאַרװאָס בין איך נישט מיט אַלעמען?... כ'בין
אָלֿירייט... -- האָט מיסטער מאַלץ געענטפערט און זיין צונג
האָט זיך, וי געוויינטלעך, גיך אַ דריי געטון אין מויל, וי אַ
מילעכל. מיספטער מאַלץ האָט געהאַט אַ טבע נישט קיין סך צו
רעדן און אַז ער האָט שוין אַרױסנעזאָנט אַ פֹּאֶר ווערטער, האָט
ער עס געטון שטענדיק אַזױ שנע?, װוי ער װאָלט געכאַפּט הייסע
בולבעס אויף דער צוננ, אַזױ אַז מען האָט אים קוים פארשטאַ-
נען. ער איז דאָס נגעווען דער, װאָס האָט אייננעליינט וועלטן
מען זאָל רייזלען אַהער ברעננען, זינט ער איז געװאָרן פאָרזי-
צער פון דער מיעלניקער לאַנדסמאַנשאַפט. אמת איז, אַז ער
האָט געזאָרגט מען זאָל ברעננען נאָך יידן פון זיין שטעטל, װאָס
האָבן זיך געראַטעװעט אויף דער אַרישער זייט, אין רוסלאַנד
און זענען דערנאָך נעזעסן אין די לאַנערן אין דייטשלאַנד --
אָבער פאַר רייזלען האָט ער נעטון אַ סך מער וי פאַר אַנדערע.
און איצט איז ער מיט רייזלס קומען נאָר נישט געווען אַזױ צו-
פרידן. ס'איז נישט דאָס, װאָס ער האָט זיך פאָרגעשטעלט.
עפּעס האָט רייזל נאָרנישט קיין אָפּשײ פאַר אים און זי פירט
זיך אויף, פּונקט וי אַמאָל אין דער היים, ווען זי איז געווען
אַ נגידיתטע און ער איז געווען דער קבצן... אין דער היים האָט
מיסטער מאַלץ נגעהאָט א װאַרשטאַט, אָבער עס איז אים קיינ-
מאָל נישט נוט גענאַננען. ס'האָט אים שטענדיק צונעפעלט אַ
טאָנ צו שבת, און פרייטיק האָט ער געמוזט אַרומלויפן, כדי
זיך צו שאַפן אַ פּאָר גילדן. מחמת דעם איז זיין קליין פּנימל
שטענדיק פאַרצוקט נעווען. ס'האָט אויסנעזען פּונקט וי אַ פלינ
װאָלט זיך אים נגעשטעלט אויף דער שפּיץ-נאָז און ער וויל פון
איר פּטור ווערן. :
די הויכע רייזל האָט אָבער שטענדיק געהאַט אַזאַ אָפן און
ליכטיק-בלאָנד פּנים, אָן איין פעלדעלע, וי ביי אַ יונג מיידעלע.
זי איז געווען די טאַָכטער פון אַ יידישן פּריץ --- אַ גוטס-באַזי-
צער --- און אַז זי איז געקומען אין אַ קאָטש מיט אַ פּאָר צונאָ-
ווע פערד אין שטעט? אַרײן, זענען באַלְד אַלֶע קראָמען פול נע-
ווען מיט איר פּולכנע-הויך געשטעל און מיט איר פריש געלעב-
2089
טער. זי איז געווען גרינג אויפן נראָשן, רק געהאַלטן אין איין
קויפן, װאָס איז איר נאָר אונטער דער האַנט געקומען און גע-
הייסן דעם קוטשער אַלץ אַרײנלײיגן אין דער קאָטש. און איינ-
געהאַנדלט זאַכן האָט זי נישט בלויז פאַר זיך -- זי האָט אויך
געטיילט מתנות די אָרעמעלייט און די קינדערלעך, װאָס האָבן זי
שטענדיק אַרומנגערינגלט און שוין אויסנעקוקט זי זאָל זיי עפּעס
קויפן. זי האָט קיינמאָל נישט פאַרפעלט צו קומען צו עוזרן אין
װאַרשטאַט מיט דער זעלבער היימישקייט וי זי איז געגאַננען
איבער די אַנדערע קראָמען, און בעת ער האָט גענומען אַ מאָס
פאַר איר אויף אַ פּאָר לעטשלעך, איז ער פאַרשיכורט געװאָרן
פון די ווייבעריש-שמעקנדיקע ריחות, װאָס האָבן זיך געטראָגן
פון אירע רוישיקע קליידער און האַלקעס. באַלד װי ער האָט זי
דערזען, איז ער באַנאָסן געװאָרן מיט אַ פלאַמיקער רויטקייט
און אַז ער האָט זיך אַראָפּנעבױגן צו אירע פיס, האָט ער זיך
פאַרגעסן צוריק אויפצוהויבן. שוין דעמאָלט האָט רייזל אַלע-
מאָל באַמערקט זיין פאַרזויערט-בייז פּנימל, לויט וועלכן מען
האָט קיינמאָל נישט נעקענט וויסן, צי ער איז אַ יונגערמאַנ-
טשיק פון צװאַנציק, צי אַ זקן פון זעכציק, און זי האָט אים
געפרענט:
-- װאָס איז מיט אייך, עוזר?... ס'דאַָלעגעט אייך עפּעס...
נאָך דער התונה האָט זיך רייזל באַזעצט אין שטאָט און
געוווינט אין שכנות מיט עוזרן. דער פאָטער האָט איר געגעבן
אַ שיינעם נדן -- אָבער דער נדן איז באַלד אויסגערונען. רייזלס
מאַן איז געווען אַ הייסער ציוניסט, און אַנשטאָט צו פירן נע-
שעפטן, איז ער גאַנצע טעג געזעסן אין פאַריין, געשריבן העב-
רעאישע שירים און צופרידן געווען, ווען מען האָט אים געזאָנט,
אַז מיט זיין מאַיעסטעטישער באָרְד איז ער ענלעך צו דר.
הערצלג. די ענלעכקייט צום הר: הערצל האָט איםונאך מער
אַריינגעצויגן אין קהלישע ענינים, אין ציוניסטישן פאַריין, אין
שרייבן די העברעאישע שירים, און ער האָט שוין אינגאַנצן
מער קיין קאָפּ נישט געהאַט צו קיין נעשעפטן. דאָס פּאַרפאָלק
איז געבליבן אָן פּרנסה --- ביז דער שווער האָט דעם איידעם
גענעבן נאָכאַמאָל נדן און דאָס מאָל אַ גרויסע פיר-גאָרנדיקע
204
קאַמעניצע אין סאַמע מיטן מאַרק, כדי ער זאָל פון דירה-געלט
קענען ציען חיונה.
מיטן אייננעמען דאָס דירה-געלט האָט זיך רייז? פאַרנו-
מען. די ערשטע צייטן האָט דער מאַן פאַר איר געפירט די בי-
כער, װוו ער האָט מיט פּערלדיקע געכתיבהטע אותיות געהאט
פאַרשריבן די נעמען פון אַלע לאָקאַטאָרן,. ער האָט פאַרצייכנט
ווער ס'האָט באַצאָלט דירה-געלט און ווער נישט. מיט דער צייט
אָבער האָבן די חשבונות זיך פאַרפּלאָנטערט, נישט געשטימט
מער און רייזל האָט אָנגעהויבן אַלץ צו געדענקען אויפן קאָפּ.
זי האָט טאַקע נעדענקט ווער ס'איז איר שולדיק געלט, אָבער
אַז מען האָט נישט נעצאָלט, האָט זי נישט געקענט גאָרנישט
אויפטון... זי האָט נישט נעקענט מאָנען קיין נעלט ביי קיינעם.
אַז עס האָט ווער געמאַכט פאַר איר אַ קרום פּנים, איז זי גרייט
געווען אַרויסצונעמען פון קעשענע נעלט און צו אַנטלײען.
האָבן די לאָקאַטאָרן מיט דער צייט אָנגעהויבן באָרגן ביי איר
עטלעכע נילדן --- און אַז זיי האָבן נישט געהאַט אָפּצונעבן, איז
אויך קיין אומגליק נישט געווען. צוגעוווינט פון דער היים, פונם
פּריצישן הויף אין דאָרף צו ברייטקייט, צו רחבות, האָט זי זיך
אין שטאָט פּונקט אַזױ געפירט וי אין אירע מיידלערישע יאָרן.
איר וווינונג אויפן פּאַרטער איז שטענדיק געשטאַנען אָפן --
ווער ס'האָט נאָר געהאַט אַ האַנט און אַ פוס, האָט דאָ געקענט
אַריין און זיך צעשפּרײיט, װוי ביים טאַטן אין װיינגאָרטן, פּונקט
וי איר דירה איז געשטאַנען אָפן, אַזױ זענען געשטאַנען שטענ-
דיק אָפן די טירן פון אירע שענקלעך, קרעדענצן און שאַפעס.
אַלעמאָל האָט זי געשלעפּט גרויסע קוישן פון מאַרק, געקאָכט
און געבראָטן, אױיסנעלאָזט שמאַלץ, געפּרענלט איינגעמאַכצן,
איינגעלייגט גרויסע גאָנשערס וישניק און יאַגעדע-סאָק. טאָ-
מער איז ביי אַ שכן אַ קינד שלאַף נעװאָרן, אָדער ס'איז ווער
אַװעקנעפאַלן, האָט מען נעוווסט, אַז ביי רייזלען קען מען עפּעס
קריגן, כדי זיך צו דערכאַפּן דאָס האַרץ. אַז אַן אָרעמע קרעמער-
קע האָט זיך געװאָלט אָפּרוען -- זיך אָפּקילן אין די גרויסע
היצן, אָדער זיך דערװואַרעמען אין די נגרויסע קעלטן -- האָט
זי זיך אַרײינגעכאַפּט צו רייזלען. אין די קעלער-שטובן פון דער
קאַמעניצע האָבן געוווינט עטלעכע אָרעמע בעל-מלאכות, און
262
ערב-שבת, אַז רייז? האָט אין אַ גרויסער שיס? אױיסגעצװאָגן
אירע איינענע קינדערלעך, האָט זי שוין אינאיינװענס אוים-
געוואַשן די קעפּלעך פון די בעל-מלאכהשע קינדער, ווייל זייע-
רע מאַמעס זענען פאַרנומען מיטן עול-פּרנסה און האָבן נישט
קיין צייט דאס צו טון. סוףוואך. ווען די כעטלער האכ! זיך
געלאָזט ניין איבער די הייזער, האָבן זיי נאָך אַ נאַנצן טאָנ
מאַרשירן אָפּנעטרעטן ביי רייזלען, כדי אָפּצורוען די קראַנקע,
געשװואָלענע פיס. זיי האָבן אַליין צונעטראָפן צו די שענקלעך
און קרעדענצן און אַרומגעבאַלעבאַטעװעט אין רייזלס קיך, וי
ביי זיך אין דער/היים.?;
רייז? האָט זיך נעפירט ברייט, פּריציש, פּונקט װי אַמאָל
אין דאָרף, און בשעת זי איז געווויער געװאָרן, אַז זי איז אויפן
הויז מער שולדיק, װוי ס'איז ווערט, האָט דער פאָטער געמוזט
פאַרשטעקן די לעכער -- אַבי ס'זאָל צוריק זיין שאַ-שטיל...
אַ נאנץ-נייענדיקע וואָך איז אין דער דירה ביי רייזלען,
ווו ספ'האבן זיך כסדר געקאָכט טעפּ מיט מאכלים, נעווען אָנ-
נשוארפן אבער ערב'ישבת הא היל מיט דאַהפישעה
בריהשקייט זיך אַ נעם נעטון צו אירע שטובן און ס'האָט באַלך
פארשמעקט אין יעדן ווינקעלע. כאָטש זי האָט אַליין געאַרבעט,
זענען אירע הענט אַלץ געבליבן אייד? און פּריצישווייס, און
מען האָט אויף איר די אַרבעט נישט אָננעזען,. פּונקט וי זי
האָט געהאַט אַ גאַנץדגײענדיקע וואָך אירע איינענע געסט, זע-
נען שבת נעקומען דעם מאַנס נעסט -- זיינע חברים פון ציו-
ניסטישן פאַריין. זיי האָבן אָנגעפולְט די דירה, נגעדיכט גערעדט
און זיך געשפּאַרט און נישט באַמערקט אפילו וי זיי שלינגען
אַראָפּ איין טעלערל איינגעמאַכץ נאָכן אַנדערן, װאָס רייז? האַלט
זיי אין איין אונטערשטופּן. איין זאך האָט רייזל נישט נעקענט
פאַרליידן. דעם מאַנס אַ חבר פלעגט רויכערן ביי איר אין
שטוב פּאַפּיראָסלעך אום שבת -- דאָס האָט זי שטאַרק באַ-
רירט. שבת-פאַרנאַכט, ווען אַלע זענען אַװעק, איז רייול מיטן
מאַן, דעם הדרת-פּנים און מיט די קינדערלעך אַרױס אַביסל
שפּאַצירן. רייזלס מאַן האָט געטראָנן שטאָלץ די באָרד, װאָס
האָט אים נעמאַכט ענלעך צום דר. הערצל און קינד-און-קייט אין
שטעט? האָט נאָכגעקוקט דאָס הויזגעזינד...
200
מיסטער מאַלץ געדענקט דאָס וי היינט. ער אַליין האָט
נאָכגעקוקט דאָס הויזגעזינד, כאָטש דאָס האַרץ האָט אים ויי
געטון, ווייל ער איז צו רייזלען נישט נלייכנילטיק נעווען נאָך
פון דעמאָלט, ווען זי איז מיידל-ווייז נעקומען צו אים אין װאַר-
שטאַט. כאָטש ער האָט גאַנץ גוט געװווסט, אַז ער קען פון ריין-
לען אפילו נישט חלומען -- האָט ער פונדעסטווענגן כסדר וועגן
איר געטראַכט און נישט איינמאָל האָבן זיך באַוויזן טרערן
אין זיינע אויגן פון גרויס בענקשאַפט צו איר.
רייז? איז געבליבן ווינען ביים מיסטער מאַלץ אַ פּאָר
טענ, אינצווישנצייט האָבן איר די לאַנדסלייט געזאָלט פאַר-
שאַפן אַ דירה. בעת מיסטער מאַלץ האָט באַקענט רייזלען מיטן
װײב און סאה די קינהער. וענען די זין און די טעכטער נער
שטאַנען אויסגעשטעלט אין אַ ריי און ער האָט זיי אויסגערופן
לויט די נעמען:
-- דאָס איז שימעלע-סעם... -- האָט ער נעזאָגט -- דאָס
איז יאסעלע-דזשא און דאָס אין פעני-פייגעלע...
--- פּליז טו מיט יוֹ... -- האָבן די זין און די טעכטער
אַלע אינאיינעם זיך אָנגערופן.
-- װאָסי, קיין יידיש װאָרט קענט עץ נישט נעמען אין
מויל אַרין?... װייניק שכר-לימוד האָט עס מיך אָפּנעקאָסט
אַרײינצונאָרען אין אייך אַ פֹּאָר יידישע ווערטער?... -- האָט
זיך מיסטער מאַלץ, אַביס? אַ פאַרשעמטער, גערימט,
-- שור!... מיר קענען!... שור!... טאַטע אונז געלערנט...
גענאננען. און דער. סאנדעי-סקול... נעהאט א טיטשער.. נע-
טיטשט אונז יידיש... היברו... -- האָבן די קינדער אַרױסנע-
שטאַמלט די פּאָר ווערטער מיט אַזאַ פאַרזיכטיקייט, װוי זיי
װאָלטן געטרעטן אויף נלאָז.
מיסיס מאַלץ האָט באַלד אַן אוינ נעװאָרפן אויף רייזלען:
זי איז איר עפּעס נישט נעפעלן. כאָטש זי האָט איר אונטערגע-
טראָגן פון אַלעם נוטן, געווען אַן אמתער מכניס-אורח, האָט
איר דאָס ווייבערישע נעפיל? אונטערנעזאַנט, אַז עפעס האָט
דער מאַן אַ שטילע שייכות מיט רייזלען. זי האָט נאַנץ גוט
געוווסט, אַז דער מאַן אירער איז שוין צו-אַלט, דער קאָפּ זאָל
אים נאָך דינען צו אַזעלכע זאַכן, אָבער עס האָט זיך איר רק
207
געדאַכט, אַז מיסטער מאַלץ טאַנצט צופיל אַרום רייזלען און
רייז? אַליין באַשענקט אים כסדר מיט אַלערלײ חנדלעך. פון
אֶנהויב האָט זי גאָרנישט געזאָגט, נעמיינט, אַז רייזל װעט זיך
אַרוױסציען פון איר, אָבער אַז די לאַנדסלײט האָבן אַזױ ניך
די דירה נישט געשאַפן, האָט זי זיך נישט געקענט איינהאַלטן
און שטילערהייט זיך אָנגערופן צום מאַן:
-- עפּעס נעפעלט זי מיר נישט די רייזל.. -- האָט זי
זייטיק און כלאחר-יד אַ מורמל געטון -- עפּעס לייכטן ביי איר
צװי די אוינן, װי ביי א יוננ מייר?. און קוק לאה אן אירט
ווייסע הענטלעך... מען דערקענט גאָרנישט, אַז זי איז דורכנע-
גאַננען אַזויפיל צרות... י
מיסטער מאַלץ האָט נישט געװאָלט אַרויסרופן קיין קרי-
געריי מיטן ווייב, נאָך דערצו ווען רייזל אַליין האָט זיך ביי אים
אין הויז נישט גוט געפילט, אומשולדיק געהאַלטן אין איבער-
חורן, או ז' פילט זיך דאָ איימאם. װי מען ואלט זױײ פאר.
שפּאַרט אין אַ נאָלדענער שטיינ -- און ער האָט אָנגעהויבן צו
זוכן אַ פּאַסיקע דירה פאַר רייזלען. ער איז נאָר אַביס? פאַר-
נומען איצט מיטן הזכרה-אָוונט, װאָס די לאַנדסמאַנשאַפּט גייט
אַדורכפירן פאַר די קדושים פון שטעטל -- נאָך דעם װעט ער
שוין באַשטימט די דירה נעפינען. אַ דירה מיט אַ פּרנסה, רייזל
זאָל קענען דערפון ציען חיונה.
אויפן הזכרה-אָוונט פון דער לאַנדסמאַנשאַפט האָט מיס-
טער מאַלץ מיטנענומען רייזלען. דער זאַל איז שוין נגעווען פול
מיט לאַנדסלייט. אויף דער בינע, װאָס איז נעווען איינגעהילט
אין שװואַרצן, זענען געשטאַנען זעקס ליכט, נאָך די זעקס מי-
ליאָן אומנעקומענע יידן. אויך איז אויף דער בינע געשטאַנען
אַ טיש, ביי וועלכן עס זענען געזעסן עטלעכע קאָמיטעט-מיט-
גלידער פון דער לאַנדסמאַנשאַפּט. מיסטער מאַלץ האָט אוים-
נעעפנט דעם אָוונט, דערציילט זכרונות פונם שטעטל., אַ פריש-
געקומענער, אַן עד-ראיה, האָט איבערגעגעבן מיט אַ שטיל און
הייס קול וי מען האָט אומגעבראַכט דאָס לעצטע ביס? איבער-
געבליבענע יידן אין שטעטל. דער עולם אויפן זאָל האָט דערביי
איינגעהאַלטן דעם אָטעם, צומאָל נישט קיין הוסט געטון. ס'איז
געווען שטיל, װי אין אַן אויער, אַזױ אַז מען האָט געהערט װי
208
אַ פליג זשומעט איבער די קעפּ. אַ טיפער קרעכץ האָט זיך
אַרױיסגעריסן פון אַ סך מיילער און נעבליבן הענגען אין גע-
דעמפטן חלל. קיינעם האָט עס נישט געמיטן -- אַלע האָבן אי-
בערגעלאָזט משפּחות און קרובים אין דער היים, און פאַר די
אויגן האָבן כסדר געשוועבט די פּנימער פון די טייערע און נאָ-
ענטע. בעת דער רעווערענד, מיטן קאַפּל אויפן קאָפּ, האָט פיי-
ערלעך-איבערגענומען געזאָנט דעם אל מלא רחמים, האָבן די
ווייבער זיך צעכליפּעט. נאָך שטאַרקער האָבן די ווייבער גענאָסן
מיט טרערן, ווען דער נאַנצער זאַל מענער האָט צוזאַמען מיטן
רעווערענד געזאָגט קדיש.
רייזל איז נעזעסן אין אַ ווינקל, אָבער זי האָט נישט גע-
וויינט. אירע טרער! זענען שוין אויסגעטרוקנט געװאָרן. זיי זע-
נען אויסנעטריקנט געװואָרן שוין דעמאָלט, ווען די דייטשן זע-
נען אַריין אין שטעטל און אַנטעק דער קיילער האָט נעמסרט
די יידן, אַז זיי זענען שפּיאָנען. די דייטשן האָבן באַלד דעמאָלמ
אַ סך יידישע משפּחות צוזאַמעננעטריבן אין דער גרויסער שול,
ווו זיי זענען נעזעסן פאַרשפּאַרט נאַנצע צוויי מעת-לעת. נאָכן
אָפּזיצן צוויי מעת-לעת אין דער שול, איז אַרױיס אַ קלאַנג, אַז
די דייטשן נייען אונטערצינדן די שול צוזאַמען מיט די יידן.
עס איז באַלד אױיסנגעבראָכן אַ יֹלֹלְה פון מאַמעס און קינדער.
די מענער האָבן זיך געלאָזט צו דער טיר, כדי זי אויפצורייסן,
אָבער פון דרויסן איז נעקומען אַ האָג? קוילן, װאָס האָט אַדודכ-
נעלעכערט די שול-טיר, וי אַ זיפּ. עס האָט לאַנג נישט נע-
דויערט און די פאַרשפּאַרטע יידן האָבן דערזען וי גרויסע
פייער-צונגען האָבן זיך געריסן צו די פענסטער און גיריק גע-
לעקט די שויבן, װאָס האָבן געפּלאַצט פון היץ. אַן אָנגעצונדע-
נע קנויל שמאַטעס איז אַריינגעפאַלן צװישן עולם. רויך און
סאַדזע האָט אָנגעפולט די שול און געשטיקט אין האַלז ביז דער-
װאָרגן צו ווערן. פ'איז כסדר נגעװאָרן הייסער און שטיקנדיקער
--- מען האָט נישט נעקענט כאַפּן דעם אָטעם. מאָטל שוחט האָט
אױיפנעפּראַלט דעם ארון-קודש און אַרױסגעכאַפּט די היילי-
הייטן, כדי זיי צו ראַטעוען. און מיטאַמאָל האָבן די פאַרשפּאַר-
טע יידן זיך א לאָז נעטון צו דער טיר און צו די פענסטער, וי
אַ װילד-געװואָרענע סטאַדע, װאָס דערשפּירט סכנה. מען האָט
209
זיך פאַרפּלאָנטערט אין אַ געדיכטער קנויל --- און די קנויל האָט
זיך געריסן אַרױס, כאָטש די דייטשע סאַלדאַטן זענען געשטאַ-
נען אַרום דער שו? און נעשאָסן גלייך אין עולם אַרײן...
אין דער בהלה האָט רייז? פאַרלוירן דעם מאַן מיט די
קינדער און זי האָט זיי מער שוין קיינמאָל.נישט געזען. אַלֶע
נאַכט איז זי געקומען צו דער אָפּנעברענטער חרובער שו? און
געזוכט די איינענע. זי האָט זיי נעזוכט הינטער די פאַרסמאַ-
ליעטע ווענט, אונטער די נרוזעס ציג? --- אָבער זי האָט קיי-
נעם נישט געפונען. דורך די ליידיקע פענסטער-לעכער, װאָס
האָבן געשטאַרט אין דער נאַכט אַרײן, וי מיילער, אויפגעריסע-
נע פון שרעק, האָט אַריינגעקוקט די לבנה, אַ דינע און אַן איידל-
בלייכע, װוי אַ טויטער שאַרבן. פיינל האָבן אויסנגעבויט זייערע
נעסטן אין די לעכער פון די ווענט, און בשעת רייזל איז אַרומ-
נעקראָכן איבער די ציג? און שטיל געכליפּעט, האָבן זיי זיך
אויפגעריסן פון שלאָף און דערשראָקן געפּאַטשט מיט די פלינל.
רייזלען האָט זיך נגעדאַכט, אַז די פיינל זענען די פאַרװאָגלטע
נשמות פון איר מאַן און קינדער... שמות און אָפּנעזענקטע
שטיקלעך פּאַרמעט האָבן זיך געװואַלנערט אויף דער ערד. אַן
אויפנעמאַכט, נאָכהענגענדיק פענסטערל, וי אַן אָפּנעבראָכענער
פלינ?, האָט זיך איינזאַם געווינט און נעקרעכצט, וי אין נרוי-
סע יסורים. רייזל איז צו צום ארון-קודש, פאַרמאַכט די אָפּנע-
ברענטע טירלעך און נעקושט די שװאַרצע ווונדן אויפן לייב.
פון עזרת-נשים, ווו רייזל פלעגט דאַװענען, איז געקומען עפּעס
אַ שטיל קלאָנעדיק געוויין. דאָס געוויין האָט זיך פאַרגרעסערט, +
געקומען פון אַלע ווינקלען פון דער חרובער שול... ביסלעכווייז
איז דאָס נעוויין איבערנענאַנגען אין א תפילה. דאָס זענען זי-
כער מתפּל? די יידן, װאָס זענען אומנעקומען הינטער די
חרובע ווענט. צװוישן די בעטנדיקע שטימען דערקענט רייזל
די קולות פון איר מאַן און פון אירע קינדער, די זילבערן-בליי-
כע לבנה אויפן בלויען הימל-געװואַנד -- אַ כתר אויף אַ סאַ-
מעטן פפר-תורה-מענטעלע -- האָט אַלְץ אַריינגעקוקט דורך די
ליידיקע פענסטער-לעכער און אייננעהילט ד' שול אין אַ זיל-
בערן-בלויען נגעװועב. עס האָט זיך נעדאַכט: די לבנה שטעלט
270
אונטער דאָס אויער, כדי זיך בעסער איינצוהערן צום דאַװענען
פון די טויטע יידן...
רייז? איז געזעסן אין אַ ווינק? און זיך צונעהערט צום
כליפּען פון די ווייבער אויפן הזכרה-אָוונט. דאָס כליפּען האָט
זיך אויסגעמישט מיט די תפילות פון די טויטע יידן אין דער
חרובער שול. בעת מיסטער מאַלץ איז צום סוף פון אַװונט זי
געקומען נעמען אַהים, האָט זי נישט נעוווסט, ווו זי נעפינט
זיך, זיך אױיפנעכאַפּט וי פון אַ װיסטן חלום.
די לאַנדסמאַנשאַפּט האָט זיך פאַר רייזלען אויסנעסטאַרעט
אַ דירה -- אַ דירה מיט אַ פּרנסה -- אַ ברויט מיט אַ מעסער.
צונעהאלפן האָט אין דעם א סך דער מיסטער מאַלץ, די דירה --
אַ ,באָרדיננ-הויז" --- איז געווען אין סט. קילדאַ, אין סאַמע
מיטן פון יידישן געגנט, דאָרטן, װוו עס האָבן זיך צומייסטנס
באַזעצט די ניייגעקומענע פּליטים. רייז? האָט פאַר זיך געהאַט
אַ שטוב און די איבעריקע צימערן האָט זי אָפּנעגעבן די פריש-
געקומענע אָפּנעראַטעװעטע יידן. זי האָט געזאָלט פאַר זיי אַלץ
טון: קאָכן, רוימען, און זיך פון דעם מפרנס זיין. רייז? איז
געווען זייער צופרידן, װאָס אירע לאַנדסלייט האָבן זי אַזױ
שיין פּאַרזאָרגט און זיך אַזױ שטאַרק מתעסק נעווען מיט איר.
זי איז נישט קיין לייכטער מענטש. זי װויל טאַקע ביי קיינעם
נישט נעמען, זיך אַליין אויסהאַלטן -- אָבער די לאַנדסלײט
האָבן דאָך פאַר איר אויסגעליינט אויף דער דירה און מיט װאָס
פאַראַ רעכט קען זי דאָס אַלץ ביי זיי נעמען... אמת איז, זי װועט
אַלץ אָפּנעבן, נאָר ווען װעט זי דאָס זיין ביכולת צו טון...
דריי משפּחות האָבן זיך אַרײיננעצוינן צו רייזלען אין
, באָרדיננ-הויז". צוויי משפּחות זענען געווען מיט קינדער און
איין פּאַָרפאָלק, װאָס האָט ערשט לעצטנס חתונה געהאט, דאָ
אין מעלבורן זיך באַקענט און נעשטעלט אַ חופּה. סיי דער מאַן
און סיי די פרוי האָבן שוין פריער נעהאַט משפּחות, אָבער זיי
זענען אומנעקומען אין פּוילן, רייזל האָט מער געלעבט מיטן
לעבן פון אירע לאָקאַטאָרן, וי מיט איר איינענעם. זי האָט וועגן
זיך נישט געװאָלט טראַכטן, בעסער ליב נעהאַט, אַז די לאָקאַ-
טאָרן זענען צו איר נאָך דער וויעטשערע אַרננעקומען און
ס'איז באַלד אַװעק אַ גערעדעריי און אַ געפּלױדערײ. די פּאָר-
271
פעלקער האָבן זיך אויסגערעדט דאָס האַרץ פאַר רייזלען, װאָס
זייערע קרובים העלפן זיי אַרױס אַזױי ייניק. בעסער װאָלטן
זיי איננאַנצן נישט געקומען אין דעם לאַנד אַרין, װאָלטן זיי
פאַרשפּאָרט האַרץ-װייטיק און עגמת-נפש. נאָך װאָס האָבן די
קרובים אייננעליינט וועלטן און זיך צעריסן דעם יאַשטשיק,
כדי יי צן ברעננען אין דער נאלדענער מרינה אהי אט
אַפּנים, כדי זיך פאָרצושטעלן מיט די גרויסע ,, פעקטעריס" און
רייכע פּאַלאַצן...
צו רייזלען האָבן זיך אַרײנגעצױנגן נאָך לאָקאַטאָרן און
דאָפ געזינדל האָט זיך פאַרגרעסערט. עס האָט די ניי-געקומענע
געצוינן צו רייזלען אין , באָרדינג-הויז" אַריין און איר נעשעפט
איז געװאַקסן. ביינאַכט פלעגן די לאָקאַטאָרן נישט קיין נעדולד
האָבן צו זיצן ביי זיך אין די שטובן און אַלע פלענן זין טרעפן
אין עס-צימער און צום ליבסטן ביי רייזלען אין דער קיך. דאָ
האָט יעדער געקענט אַרויסברעננען זיינע טענות, זיך נעקענט
אַן עצה האַלטן און געקענט נעפינען אַ טרייסטװואָרט.
איינער פון די גרעסטע טענות-האָבער איז געווען יאַקוב
גראַף פון װאַרשע. און נישט נאָר האָט ער נעהאַט די טענות,
נאָר זיין ווייב אַדעלאַ האָט געהאַָט נאָך גרעסערע טענות פון
אים, זיי ביידע האָבן דורכנעלעבט דעם קרינ אין ואַרשע. זי
האָט געהאַט אַן ,אַרישן" אויסזען, נגעווען בלאָנד, געהאַט גרויע
אוינן און אַביסל? אַ פאַריסענע נאָז, האָט זי זיך מיטן טעכטערל
אַרומגעדרײט אויסערן נגעטאָ, אָבער דער מאַן האָט געלעבט די
גאַנצע צייט אין אַ בונקער. ער האָט נישט געהאט אַזאַ ,נוטן
אויסזען" וי זיין ווייב און טעכטערל, און ווען ער שטעקט בלויז
אַרױיס זיין לעננלעכע נאָז און זיינע גרויסע, שװואַרצע, סאַמעטן-
ווייכע אוינן פונם בופקער, װאָלט ער לאַנג נישט אָנגעצוינן.
אלץ, װאָס זיי האָבן נגעהאַט אָפּנעשפּאָרט אין זייער נגעשעפט
אויף מיאָדאָװוע, האָט אַדעלאַ געמוזט אויסנעבן אויף איר מאַן,
װאָס האָט זיך אויסבאַהאַלטן אינם בונקער. מען האָט פון איר
אױיסגעצאַפּט דעם לעצטן גראָשן, אָבער זי האָט איר יאַקובן
אָפּנעראַטעװעט. פונם זיצן פאַרשטעקט אין אַ נרוב אונטער אַ
שטאַל, איז ביי אים די ראיה זייער קאַליע נעװאָרן, ער האָט
באַקומען אַן איסיאַש און עפּעס אַ פאַרדעכטיק הוסטל, װאָס
2 272
האָט אים געמאַכט אויס מענטש. אַז יאַקוב האָט אָנגעהויבן צו
הוסטן, זענען ביי אַדעלאַן אָפּנעפאַלן די הענט און די פיס.
נאָכן קרינ, אַז דער מעלבורנער ברודער איז געווויער געװאָרן.
אַז יאַקוב לעבט, האָט ער אַלץ נעטון אין דער וועלט, כדי אים
צו ברענגען אַהער, אָבער באַלד אויפן דריטן טאָג װי יאַקוב
איז אָנגעקומען, איז אױיסנעבראָכן אַ מחלוקת צװוישן די ברי-
דער, יאַקוב האָט באַקומען זיין הוסט און אַדעלאַ האָט אים
קוים באַרואיקט. עס האָט דערנאָך נאָרנישט נעהאָלפן, עס האָבן
נישט געהאָלפן די איבערבעטענישן פונם ברודער, פון זיין
ווייב --- יאַקוב האָט נישט נעװאָלט געניסן פון דער ווינונג,
װאָס דער ברודער האָט פאַר אים צונענרייט און זיך אַריינגע-
קליבן צו רייזלען אין ,, באָרדיננ-הויז". אַלֶע פּאָר טעג איז דער
ברודער נגעקומען צו יאַקובן, גערעדט אים צום שכל-הישר, אַז
מען קען זיך נישט מאַכן דאָ הי באַלד אַזא נעשעפט, וי אין
װאַרשע -- אָבער עס האָט נגעהאָלפן, װי אַ טויטן באַנקעס.
-- כ'דאַרף נאָרנישט... און כ'וויל נאָרנישט...
מער האָט יאַקוב נישט געקענט אַרױספּרעסן פון זיך, ווייל
ס'האָט אים פונדעסטוועגן פאַרקלעמט ביים האַרץ, װאָס ער מוז
אַזױ וויי טון דעם ברודער. פון ענמת-נפש איז אים באַפאַלן
זיין הוסט, און זיינע ווייכע אוינן אונטער די נאָלדענע ברילן
זענען פאַרצוינן נעװאָרן מיט אַ טונקעלער בעלמע. אַדעלאַ האָט
זיך באַלד אָנגענומען פאַרן מאַן. אַזױװוי זי האָט זיך געהאלטן
פאַר פיל איידעלער און אינטעלינענטער פונם מאַן און אוודאי
פון זיין ברודער, האָט זי זיך אָנגערופן האַלב אויף פּוילִיש און
האַלב אוֹיף יידיש:
--- פּשעפּראַשאַם... --- האָט זי פאַריסן דאָס העל-בלאַנדע
פּנים אירס --- יאַקוב איז זייער אַ נערוועאישער... ער האָט נע-
קעבט אין א' בונקער אזא קאנטע צײַט.. ער אין זײַער
נערוועאיש...
דער ברודער האָט רייזלען נעװאָלט צאָלן פאַר יאַקובן,
אָבער ער האָט איר פאַרװערט צו נעמען דאָס נעלט. פון אָנ-
הויב האָט ער נאָך געהאַט אַ פּאֶר פונט, אָבער אַז זיי האָבן זיך
אויסנעלאָזט, האָט ער אָננעהויבן צו ווינען אָן געלט. פאַר-
שטייט זיך, ער וועט איר יעדן גראָשן אָפּנעבן, טר איז אַ האָנאָ-
א
275
ראָװער מענטש -- אָבער זי מוז צוװואַרטן ביז ער װעט פּאַקן
דעם ריכטיקן שותף און זיך אויפמאַכן מיט אים א געשעפט.
אַזא פאַכמאַן װי ער איז אין דער פוטער-בראַנזשע, דאַרף מען
אָפּנילטן...
יאַקוב האָט געזוכט געשעפטן, נעזוכט אַ שותף, און גע-
ברענגט האָט אים אַלעמאָל אַנדערע עצות מאַרק טאַובער, װאָס
איז געקומען קיין אױיסטראַליע אין סאַמע מיטן ברען פון דער
מלחמה. מאַרעק האָט נאָך באַװיזן צו ווערן אפילו אַן אויס-
טראַלישער סאָלדאַט, זיך אויסגעלערנט צו שטעלן אויף וועט-
שפּילן, און אַז דער קרינ האָט זיך געענדיקט, האָט ער צוזאַמען
מיט זיין ווייב שווער געאַרבעט, אָבער קיינמאָל זיך נישט נע-
קענט צו נאָרנישט דערשלאָנן. באַלד פון אֶנהוֹיב וואָך האָט ער
אויסנעגעבן זיינע , וועידזשעס", נעקויפט פאַרשידענע שמאָכ-
טעס פאַרן ווייב און פאַר די קינדער, און אַזױ לאַנג געטשאַ-
טעוועט אויפן נעלט פונם ווייב, װאָס זי האָט אים בשום-אופן
נישט געװאָלט נעבן, ביז ער האָט עס ביי איר מיט זיינע זיסע
רייד אוױיסגענאַרט. ער האָט זיך נעשוווירן ביי אַלעם הייליקן,
אַז ער וועט מער נישט , שטעלן אויף קיין פערדלעך", אָבער ער
איז באַלד געלאָפן און פאַרשפּילט דאָס נעלט אויף אַ פערד. ער
האָט געמיינט, אַז דאָס פערד װועט זיכער געווינען...
מאַרעק האָט שווער געאַרבעט אויף אַ , דזשאָב" צוזאַמען
מיט זיין פרוי און ער איז איננאַנצן נישט פאַראינטערעסירט
געווען אין קיין נעשעפטן, אָבער דערפאַר אין אים גענאַנגען
ממש אין לעבן, אַז יאַקוב זאָל זיך דערשלאָגן צו אַ פּרנסה און
מאַכן עפּעס אַ נגעשעפט. יעדן טאָנ נאָך דער אַרבעט איז ער נע-
קומען מיט פרישע עצות צוֹ יאַקובן. איינמאָל איז ער נעקומען
אפילו מיט אַ ביכ?, ווו ס'זענען נעשטאַנען פאַרשידענע עצות
ביי װאָס מען קען שנעל רייך װערן אַזוװוי ער האט זיך שנעס
אויסגעלערנט עננליש, איז ער פלינק מיט זיין שפּיציק פּנימל
און מיט אַ שפּיציקן פיננער נעלאָפן איבער די זייטלעך פונם
ביכל און פאָרנעלייענט אַלץ פאַר יאַקובן, װי עס װאָלְט זיך
געהאַנדלט אין זיין אייגן גליק...
אויך מאַרעק האָט נישט איין ואָך פאַרפעלט צו צאָלן
רייזלען דאָס דירה-געלט. דערפאַר האָט ער איר אָבער געקויפט
214
אַלעמאָל אַנדערע מתנות אוֹן נערעדט צו איר די זעלבע זיסע
רייד, װאָס ער האָט גערעדט צום ווייב, ווען ער האָט געװאָלט
ביי איר אוױיסגענאַרן דאָס נעלט. נישט איינמאָל האָט ער אפילו
ביי רייזלען צונעבאָרנט אַ פֹּאָר פונט, װאָס ער האָט געשטעלט
אויף אַ פערד. ער האָט איר צונעזאַנט מיט אַזויפי? זיכערקייט
אין קול, אַז פאַר דעם נעלט װעט ער איר ברענגען צען מאָל,
הונדערט מאָל אַזויפי?, אַז זי האָט אים געקוקט נלייך אין מויל
אַריין און גענלויבט יעדעס װאָרט.
| די הויכע רייז?ל האָט שווער געאַרבעט, זי האָט זיך אוים-
געהויבן נאַנץ פרי און זיך געליינט שלאָפן שפּעט ביינאַכט, זי
האָט אפילו אָפּנעהיטן די פּאֶר בלומען אינם נערטנד? פאַרן הויז
און נעלאָזט פאַריכטן די אייזערנע אַלט-מאָדישע נאַניקלעך, כדי
די לאָקאַטאָרן זאָלן האָבן ווו צו כאַפּן אַביסל פרישע לופט, מען
האָט זיך נעריסן ביי איר צו וווינען. אָבער װאָס האָט זי זיך גע-
קּענט העלפן, אַז די ניייגעקומענע פּליטים האָבן איר אַ סך מאָל
נישט געהאַט צו באַצאָלן דאָס געלט, װאָס איז איר געקומען.
עס איז אָפּט צו איר נעקומען דער מיסטער מאַלץ, װי אײיביק,
אַ נישט-צופרידענער, מחמת די פאַרוויקלטע נעשעפטן ביי זיך
אין דער שיר פאַבריק. און ער האט זיך. נאכנעפרענט,
װאָס זי מאַכט.
-- װאָס האַלט איר עפּעס די , באָרדערס" אומזיסט?... --
האָט ער נישט געקענט פאַרשטיין --- פון װאַנען װעט איר נע-
מען צו צאָלן דעם , עידזשענט" פאַרן הויז?... עס װעט לאַנג
נישט דויערן און איר װועט זיצן אויף דער נאַס...
--- און אַז זיי האָבן נישט, װאָס זאָל'ך טון?... --- האָט
רייזלס אייביק-יונג מוי?, וי אַ צייטיק-אָנגענאָסענע פלוים, װאָס
האָט אינגאַנצן נישט אַרױסגעװיזן קיין שום סימן פון אַלטקײט,
פאַרלעגן נעשמייכלט -- כ'זע, אַז זיי אַרבעטן שווער און בו-
טער... ווילן צו עפּעס צוקומען... זיי האָבן זיך שוין גענוג אָנ-
געליטן... אַז כ'קען, פאַרװאָס זאָל'ך זיי נישט העלפן...
--- נוֹ... נוֹ... האָט מיסטער מאַלץ אָפּנעקרעכצט און זיין
רויט-פראַנליטשט פּנימ? איז ביי אים פאַרקרימט נעווען, וי
עס װאָלט זיך אים נעשטעלט אַ פלינ אויף דער שפּיץ נאָז און
215
ער װויל פון איר פּטור ווערן -- עס װועט אַזױ לאַנג נישט קע-
נען אָנניין...
און עס האָט זיך אַרױסגעװיזן, אַז מיסטער מאַלץ איז גע-
רעכט געווען, די לאָקאַטאָרן האָבן זיך ביי רייזלען געלאָזט װווי?-
גיין. יאַקוב גראַף איז אַלעמאָל קראַנק געװאָרן, געליטן שטאַרק
פון זיין איסיאַש און פון די אוינן, און ער איז יעדע פּאַר טעג
געלעגן אין בעט און רייז? האָט זיך מיט אים געפּאָרעט, אים
צונעזען, וויי? אַדעלאַ איז גענאַנגען צו אַן אַרבעט. אויך איז
דאָס פּאָרפאָלק, װאָס האָט דאָ הי חתונה געהאַט, געקומען אַלע-
מאָל מיט עפּעס אַנדערש צו רייזלען. דער מאַן האָט געאַרבעט
, אווערטיים", כדי זיי זאָלן צו עפּעס צוקומען, אָבער דאָס ווייב
איז נעווען אין די הויכע חדשים און רייז? האָט אויף איר אַכ-
טוננ נעטון און זי נישט נגעלאָזט אויפהויבן אַ שטויבעלע פון
דער ערד. מאַרעק טאַובער איז נעקומען צו רייזלען אַלע פּאֶר
טעג מיט זיינע זיסע רייד נאָך אַ פּאָר פונט און איר פאַרזיכערט,
אַז דאָס מאָל װועט ער שוין זיכער אָפּנליקן. ער מיטן ווייב זע-
נען אַװעק באַלד אינדערפרי צו דער אַרבעט און רייזל האָט
זיך פּאַרנומען מיט זייערע קינדער, צוגענרייט פאַר זיי עסן און
עקספּעדירט אין שול אַריין.
רייז? האָט נעקאָכט, געבאַקן, נערוימט, זי איז געגאַננען
באַלד אינדערפרי אויפן באַזאַר איינקויפן. מען האָט זי געזען
גיין איבער די יידישע נעשעפטן, ווו זי האָט נגעקויפט הערינג,
יידישע פּלעצלעך, ווייסן קעז, אין דער יאַטקע האָט זי געקויפט
כשר פלייש. אַז זי איז אַהיים געקומען, באַלאָדנט מיט די פולע
קוישן, זענען איר די קינדער אַקענננעלאָפן מיט אַ שמחה און
אָנגעזאָנט אין אַ כאָר די בשורה-טובה:
-- דער עידזשענט איז נעקומען נאָך רענט.. ער װאַרט
שוין אַ נוטע האַלבע שעה...
רייז? האָט נעזען, אַז אַזױ ווייטער װעט עס נישט גיין, אַז
מען װעט זי אַ ליאַדע טאָנ אַרױיסװאַרפן פון הויז, וויי? דער חוב
ביים ווירט האַלט אין איין װאַקסן און זי האָט זיך אויסנעקליבן
צום מיסטער מאַלץ, כדי זיך מיט אים אַן עצה צו האַלטן.
בשעת זי איז נעקומען צום מיסטער מאַלץ, האָט זי אים,
וי געוויינטלעך, נעטראָפן אַ פאַרזאָרנטן, אַ פאַרדרייטן אין
2710
זיינע נעשעפטן, דאָס פּנים פאַרקרימט --- און זי האָט אים מיט
גרויס איבערגעגעבנקייט און נעטריישאַפט געפרעגט:
--- װאָס איז מיט אייך, עוזר... ר'זענט נישט געזונט?...
- וואפ זאל מיר זין . ביבין אלקריוט.. אקייט.. -
איז ער, װי שטענדיק, נישט צופרידן נעווען, אַז זי האָט אים
דאָס נגעפרעגט און די צוננ האָט זיך ביי אים ניך און בייזלעך
אַ קוילער נעטון אין מויל.
בעת ער איז געווויער געװאָרן נאָך װאָס רייז? איז געקו-
מען, האָט ער עטלעכע מאָל נערוועז אַ הוסט נעטון. דערנאָך איז
ער מיט ניכע, נערוועזע פיננער נעלאָפן איבער די קעשענעס,
אויסנשריבן איר אַ טשעק און זיך צו איר אָנגערופן:
-- געדענקט, רייזל, מען האָט אייך נענעבן אַ ברויט מיט
אַ מעסער אין דער האַנט אַרין.,. לאָזט עס נישט אַרױים... זאָנט
די לאָקאַטאָרן, זיי זאָלן ניין אין הילפס-פאַנד אַריין. װאָס האָכן
זיי צו אייך?...
דאָס ערשטע מאָל, אַז רייז?ל איזן געקומען צו מיסטער
מאַלץ, ער זאָל איר העלפן פירן ווייטער דאָס , באָרדיננ-הויז",
האָט ער נישט געפרענט ביי קיינעם און נענעבן איר אַ טשעק.
אָבער אַז זי איז אין אַ צייט אַרום נעקומען דאָס צווייטע מאָל
און באַלד דערנאָך דאָס דריטע מאָל, האָט ער געזאָנט, אַז ער
מוז רופן אַ זיצונג פון דער לאַנדסמאַנשאַפּט. נאָך דער זיצונג
האָט מען איר אויסנעשטעלט אַ טשעק, אָבער מען האָט איר
דאָס מאָל נענעבן אָנצונעהערן, אַז מיט דעם ענדיקט זיך עס --
ס'זענען דאָ נאָך לאַנדסלײט, װאָס מען מוז העלפן...
אַביס? אַ פאַרשעמטע האָט רייזל מיט צוויי שפּיצן פיננגער
אָנגענומען דעם טשעק, װוי מען נעמט אָן אַ טויט מייזל ביי אַן
עקל. ערשט, אַז זי איז אַרוױסגעקומען אינדרויסן, האָט זי דעם
טשעק באַהאַלטן אין טאַש. די בושה איז אַלעמאָל מער אין איר
נעװאָקסן, נעפלאַמט אויף דער רעכטער באַק, װי עס װאָלט איר
ווער דאָרט אַ פּאַטש נעטון. זי אין געגאנגען פּאַװאָליע און
שטאַרק פאַרקלערט, אָפּנעמאַכט ביי זיך, אַז דאָס מאָל װעט זי
שוין זיין האַרט, װוי א שטיין, און נישט לאָזן קיינעם אָנרירן
דאָס נעלט. זי װועט קודם-כ? אוױיסצאָלן די חובות, פאַרשטופּן
2717
אַלע לעכער און דערנאָך װעט זי זיך ערשט אויפדאָסנײי אַ נעם
טון צום נעשעפט און עס פירן, װי עס דאַרף צו זיין...
אַזױ האָט רייז? געטראַכט, ווען זי האָט זיך אומנעקערט
אַהיים. אָבער אַזױ ניך זי האָט איבערנעטרעטן די שוועל פון
הויז, האָבן איר די קינדער אַקענננעטראָגן די פריילעכע בשורה,
אַז זיי האָבן צונעקרינן אַ ניי ברודערל... באַלְד איז זי טאַקע נע-
װוויער געװאָרן, אַז מען האָט דאָס ווייב?, װאָס האָט זיך נעריכט
אין קימפּעט אַרין, קוים באַװויזן אַװעקצוכאַפּן אין שפּיטאָל,
ווו זי האָט געבוירן אַ יינגל, דאָס נאַנצע הויז איז געווען אויף
מיט דער נייעס. מען האָט געקויפט העמדעלעך, נעשטריקטע
קײַבעלעך, שיכעלעך ופארן קינד און זיך נענריים צום ברית.
רייזלען האָט מען נעהייסן אָנגרייטן אַ סך נוטע זאַכן צו דער
שמחה. מען האָט געברענגט משקה. רייזל האָט געטראָנן די
קוישן, נעפילט, װוי דאָס נעלט רינט ווייטער אויס צװוישן די פינ-
נער. און בעת זי איז אַרומגענאַננע} און נעקלערט וי אַזױ
װועט זי זיך נאָכאַמאָל קענען ווייזן פאַר עוזרן, האָט זי פּלוצים
דערהערט דאָס נעוויין פון אַ קליין קינד. אַ לייטזעליקער שמייכל
האָט זיך באַװיזן אויף איר פּנים.
--- שמואליקל לאָזט זיך הערן... -- האָט צו איר ווער
געזאָגט... --- אַ נייער לאָקאַטאָר, רייז?,.. אַ נייער פּיקער...
א יונ מיט ביינער.,
278
די קאַנקורענטן פון פּאַקאַפּאַלאַ
בשעת שמואל כאַזאַן איז אָננעקומען קיין פּאַקאַפּאַלאַ, אין
ער געווען דער ערשטער ייד אין אַ שטעטל צװוישן לויטער אויס-
טראַליער און איטאַליענער, ווייט פאַרװאָרפן, צווישן אויסנע-
טרוקנטע פעלדער און לאָנקעס, איז געלעגן פּאַקאַפּאַלאַ --- וי
די שווארץ-הויטיקע אַבאָרידזשיניס האָבן מיט יאָרן צוריק די
געגנט אָנגערופן,. שמוא? כאַזאַן האָט זיך באַלד אויפגעמאַכט
אַ געוועלב אויף דער איינציקער גאַס אין שטעטל, ווו ס'האָט
זױך ועמונען דאסם ואטהין, די באַנק און די פֿאָסּט.
אויך האָבן זיך אויף דער נאַס נעפונען די געוועלבער. אַ גאַנץ-
גייענדיקע ואָך איז דאָ געווען פּוסט און ליידיק און די גאַס
האָט געדרימלט אונטער דער הייסער שטויביקער זון. דערפּאַר
שבת-אינדערפרי האָט זיך די נאַס אויפנעכאַפּט פון דרימ? און
מען האָט זיך קוים נעקענט דורכשטופּן צווישן| די פיל פאַר-
מערס, װאָס זענען געקומען אין זייערע אַלטע, צעפאָרענע אוי-
טאָס און באַלאַנערט די נעוועלבער און דעם איינציקן שענק,
װאָס האָט קוים געקענט אויפנעמען אינם קליינעם שטיבל די
אַלֶע טרינקערס...
שמוא? כאַזאן האָט באַלד דערשמעקט, װאָס די איינוווי-
נער פון פּאַקאַפּאַלאַ און די פאַרמערס פון אַרום דאַרפ| האָבן
און ביי אים אין נגעוועלב איז נגעווען צו באַקומען פון כל-טוב.
חוץ דעם האָט ער זיך נישט נעשטעלט קיין גרויסן ריוח און
ער האָט אָנגעהויבן צו לייזן מער װוי די איבעריקע נעוועלבער
אויף דער נאָס, די קונים האָב} נישט נאָר באַקוקט די גרויסע
קאָליריקע צעטלען מיט די פּרייזן, װאָס האָבן אַרוױסנעשריגן
פון די גרויסע שוי-פענסטער, נאָר זיי האָבן געקלעפּט אַרום די
279
לאַנגע פּאַליצעס און טישן, ווו ס'איז געווען אויסנעליינט די
סחורה און אין איין שבת-אינדערפרי אויסנעליידיקט אַ האלבע
, שאָפּ". שמואל האָט נעטראַכט וענן אַלְץ און אַלעמען, נע-
פרעגט יעדן קונה. באַזונדער, װאָס ער דאַרף האָבן, און אַז ער
איז געפאָרן איינקויפן סחורה, האָט ער מיטנעברעננט פונם
קלענסטן קריש, אַבי צו באַפּרידיקן די באַדערפענישן פון פּאַ-
קאַפּאַלאַ. ער האָט אפילו באַפרידיקט די באַדערפּענישן פון דער
איינציקער אַבאָרידזשיני-משפּחה, װאָס האָט נעלעבט אינם
שויס פונם טאָל אין דער אויפנעשטעלטער בלעכערנער כאַטע
לעבן שמאָלן שטענדיק-אויסגעטרוקנטן טייכל.
ס'האָט לאַנג נישט נעדויערט און מען האָט אָנגעהויבן צו
שמועסן צווישן די יידן אין מעלבורן, וו שמוא? כאזאַן אין
נעפאָרן איינקויפן סחורה, אַז פּאַקאַפּאַלאַ אין אַ נאָלד-גרוב
און אין שטעט? האָבן זיך אָנגעהויבן צו באַווייזן נאָך יידן,
װאָס זענען געקומען אַ שמעק טון, צי ס'איז אמת װאָס מען
זאָגט. און אַז עס זענען געקומען נאָך יידן און זיך נעפּרוווט
דאָ באַזעצן, האָט מיסטער כאַזאַן נעטון אַלץ אין דער ועלט,
זיי זאָלן זיך דאָ לאַנג נישט האַלטן, ער האָט געװואָרפן די פּרייזן,
נעלייזט אונטערן קרן. און דער פוף איז געווען. או די נייע
געוועלבער האָבן זיך געמוזט פאַרמאַכן.
בלויז מיט היימי פויגל?ל האָט זיך מיסטער כאַזאַן נישט
געקענט קיין עצה נעבן. היימי פוינ? איז געווען אַ ייד, אַ בריי-
טער, אַ שווערער, װאָס רעדט פּאַװאָליע, טראַכט פּאַװאָליע און
טון טוט ער אויך אַלְץ זייער פּאַװאָליע, וויי? ער האָט שטענדיק
צייט --- ער איילט זיך קיינמאָל נישט. דערפאַר אָבער, אַז היימי
דערטראַכט זיך צו עפּעס מיט אַ סך ישוב-הדעת און ער פירט
עס אויס מיט אַ סך זיכערקייט און אַנטשלאָסנקײט, איז אים
נישט מענלעך צו רירן פון אָרט, וי אַ שווערן פאַרװאָקסענעם
שטיין. מחמת דעם האָט מיסטער כאַזאַן גנעהאַט מיט מיסטער
פוינל אַ שווער שטיקל אַרבעט -- ער איז געווען אַ האַרטע נוס
צו צעקנאַקן.
ס'איז געווען דענצמאָל אַ הייסער טאָג, ווען מיסטער פויגל
איז דאָס ערשטע מאָל אָנגעקומען קיין פּאַקאַפּאַלאַ. אַ שטארקער
מדבר-ווינט האָט געטראָנן נאַנצע פּלאַכטעס הייסן שטויב און
280
אַרומגענומען די איינציקע גאַס מיט א געדיכטן, שווערן שטויב-
נעפ?. ם האט זיך וגעראכט, או דער װינט האָט אויף זיינע
שטויב-פליג? נעברענגט צו טראָנגן אָט דעם פרעמדן, װאָס
װאַקלט זיך אויף אַלֶע זייטן, װוי אַ שווימענדיק פלעש? אויף אַ
טייך... כאָטש די יידן אין מעלבורן האָבן אָנגעזאָנט דעם מיס-
טער פוינל ער זאָל זיך נישט גיין צום מיסטער כאַזאַן שואל-עצה
זיין, איז ער דווקא צו אַים נענאַנגען. מיסטער כאַזאַן האָט באַלד
דורכן פענסטער דערזען דעם פרעמדן אָנקומען און ער האָט זיך
געגרייט אים אויפצונעמען.
געשליידערם פונם ווינט און אַרומנענומען פון נרויסע
שטויב-װואָלקנס, האָט זיך מיסטער פויג? דורכנעשניטן זיין װע:
צום מיסטער כאַזאַן אין געוועלב אַריין. ער האָט פּאַװאָליע אי-
בערגעטרעטן די שװעל, זיך פּאַװאָליע אומנעקוקט אין
אַלע זייטן.
--- שלום-עליכם אַ ייד... -- האָט ער זיך נעווישט דעם נע-
דיכטן שווייס פון פּנים און אויסגעשטרעקט די האַנט צו מיס-
טער כאַזאַן.
-- עליכם-שלום... -- האָט מיסטער כאַזאַן בייז און אָנ-
געדרודלט נגעענטפערט. |
אַ נאַנץדגײענדיקן טאָנ איז היימי ביי שמואלן אָפּנעזעסן,
גערעדט אַהין, גערעדט אַהער, אָבער דער ייד איז געווע| פאַר-
מאַכט און מען האָט פון אים נאָרנישט געקענט אַרויסקריגן, די
נאַנצע צייט איזן שמואל נעווען בייז און אָנגעכמורעט, און ער
האָט זיין בייזקייט נישט פאַרשטעלט. פאַרקערט, ער האָט
בפירוש אַרױסגעװויזן היימין, אַז ער איז דאָ נישט קיין אָננע-
ליינטער נאַסט און ער װאָלט געװואָלט פון אים װאָס גיכער פּטור
ווערן. ער האָט כסדר געמרוקעט עפּעס אונטער דער נאָז און
קיין נלייך װאָרט איז פון זיין מויל נישט אַרױס, ער האָט גע-
לאָזט היימין אַלעמאָל שטיין און זיך געמאַכט עפּעס טון, כאָטש
קיין קונים זענען איננאַנצן אין געוועלב נישט געווען. זיינע
לאַנגע הענט, װאָס זענען לויז געווען צונעטשעפּעט צו זיין הויכן
און דאַרן נוף, האָבן זיך ביי אים כסדר אומרואיק געװוינט און
ער האָט זיי נאָכאַנאַנד געהויבן אין דער לופטן, װי ער װאָלט
זיך נענרייט אויף היימין צו װואַרפן...
281
כאָטש מיסטער כאַזאַן האָט געראַטן דעם מיסטער פויגל
ער זאָל זיך דא נישט אויפמאַכן קיין , שאָפּ", ווייל עס איז ניש-
טאָ קיין פּלאַץ פאַר אים אינם שטעט? און ער וועט אָנווערן
דאָס געלט, האָט ער זיך פּונקט צום חודש נאָכן שמועס אויפ-
נעמאַכט אַ , שאָפּ" פּונקט אַקעננאיבער מיסטער כאַזאַנס נע-
וועלב. אַז מיסטער כאַזאַן האָטס באַמערקט װי מען הענגט שוין
אַרױיס די שילד, װאָס האָט נעשרינן מיט נגרויסע בולטע אותיות
, פּאַקאַפּאַלאַ באַרג| סטאָר" און ער האָט נעזען, אַז ס'איז מער
נישט קיין נעלעכטער און ער באַקומט א גרויסן קאָנקורענט,
װאָס וועט אים קאַליע מאַכן די פּרנסה, האָט ער פּאַרמאַכט אינ-
מיטן טאָג זיין , שאָפּ" און ער איז אַװעק אַהיים. אין דער היים
האָט ער אָבער אויך לאַנג נישט נעקענט פאַרבלייבן, ס'האָט אים
געהויבן פון אָרט און ער האָט זיך אַװעקגעשטעלט אין עק נאס
און פון דאָרט געקוקט כסדר אויף דער גרויסער שילד איבער
היימיס נעוועלב. די בולטע אותיות זענען אַלעמאָל נרעסער און
גרעסער געװאָרן, זיך אויסנעצוינן איבער דער נאַנצער לענג פון
דער נאָס, דערגרייכט צו אים און אָנגעהויבן טאַנצן פאַר זיינע
אויגן, װי לעבעדיקע באַשעפענישן, ואָס ווילן זיך אויף אים
פאַרמעסטן...
ס'זענען אַװעק אַ שיינע פֹּאַר חדשים און שמוא? כאַזאַן
מיט היימי פוינל האָבן צווישן זיך נישט נגערעדט, נעווען שטאָך-
ברונז. יעדן טאָג האָבן זיי זיך געטראָפן, פאַרבײיגעגאַננען איי-
נער לעבן אנדערן, נעזען זיך דורך די פענסטער פון דרי נגעװועל-
בער, אָבער זיי האָבן זיך נעמאַכט נישט זען, געהאַלט! אַװעק-
געדרייט די קעפּ. מיסטער כאַזאַן האָט שוין געוווסט, אַז מיס-
טער פוינל איז אַ האַרטער ביין, ער איז נישט װוי די פריערדיקע
יידן-קאָנקורענטן, װאָס האָבן זיך נעלאָזט אַזױ שנעל פאַרטרייבן
פון פּאַקאַפּאַלאַ. ער האָט שוין געטון אַלץ, אויסגענוצט זיינע
אַלֶע קלונע פאַרטלען, װאָס האָב} אַזױ גוט געווירקט ביי די פרו-
ערדיקע קאָנקורענטן -- אָבער אַז ס'איז נעקומען צו היימין,
האָבן די קלונסטע איינפאַלן, די קלונסטע קונצן נישט נעפּועלט.
פון שטענדיק אָן אַ נערוועזער, אַביס? אַ מרוקעװואַטער, װאָס
האָט פיינט צו פאַרשטעלן דעם אמת, און אַז עס קומט יענעמען
אָפּצושנצן, רעכנט ער זיך נישט מיט קיין שום העפלעכקייטן,
282
האָט מיסטער כאַזאַן אינגאַנצן נישט געוווסט, װאָס ער קען דאַ
אויפטון מיטן מיסטער פוינל. ער זעט, אַזן יענער איז קלינער
פון אים, ער ווייסט צו זיין נום צו די קונים און אויסצושטיין
פון זייערע אַלע קאַפּריזן. פאַרקערט, צוֹ די קונים איז ער אפילו
בעסער פאַר אים, ווייל ער איז בטבע אַ נעדולדיקער און אַ נע-
לאַסענער, און האָט צו אַלץ און צו אַלעמען אַ סך צייט. מיט
די איטאַליענישע פאַרמערס שמועסט ער זיך לאַנג אויס, שטייט
אויס די אַלֶע צרות פון זייער הייסן און ראַפּטאָוונעם טעמפּע-
ראַמענט און אֶפּט טראָנן זיך פון זיין נעוועלב די אומעטיקע
און פאַרבענקטע אַריעס, װאָס די איטאַליענער זיננען פאַר אים...
מיסטער כאַזאַן האָט געזען, אַז מיט בייזן װעט ער נאָר-
נישט פּועלן ביים מיסטער פוינ? און באַשלאָסן, אַז די בעסטע
זאַך װעט זיין, ער זאָל זיך איבערבעטן מיט אים. ער זעט דאָך
שוין, אַז ער גייט אויף זיין לעבן, און כדי צו קענען קעמפן מיט
אַ שונא, דאַרף מען אים אַביסל בעסער קענען. אָפּט איז אפילן
גוט צו קעמפן מיט אַ פיינט, יענער זאָל עס אפילו נישט וויסן ---
און ער ווייזט שוין אַרוױס צופיל שנאה היימי פויגל,
אַזױ לייכט אִיז עס שמוא? כאַזאַן נישט אָנגעקומען אַרינ-
צוגיין צו היימין. כאָטש היימיס נעוועלב האָט זיך נגעפונען
פּונקט אַקעגנאיבער זיין , שאָפּ? און ער װאָלט נאָר געדאַרפט
נעבן אַ שפּרייז אַריבער די נאַס, ער זאָל זיין ביי אים, האָט
פונדעסטוװוענן אָט דער קורצער וועג זייער לאַנג געדויערט ביי
שמואלן. ער האָט זיך נעדרייט אויף און אִפּ איבער דער גאַס,
אַריינגעקוקט אין אַלע שוי-פענסטער, זיך באַגריסט מיט די
איטאַליענישע , נרינגראָסערס" און שוסטערס, װאָס זענען נע-
שטאַנען פאַר זייערע געוועלבער און צונעקומען אפילו צו דער
בריק אין עק פונם שטעטל, ווו ער האָט נעקענט אַראָפּקוקן און
זען די כאַטע פון דער אַבאָרידזשיני-משפּחה, װאָס האָט דאָ
איינזאַם נגעלעבט. די טאָכטער פון דער משפּחה איז נאָר נישט
געווען קיין מיאוסע. דאָס פּלאַטשיקע פּנים, די פּלאַטשיקע נאָז,
די טונקעלע הויט, האָבן נאָר נישט נעקענט פאַרשטעלן די
שיינקייט און דעם בענקנדיקן הוננער, װאָס האָט אַזױ הייס
אַרױסנעשלאָנן פון אירע נרויסע שװאַרצע אוינן. די טונקעלע
הויט, װאָס איז געווען טיף-ברוין, װי מעד, האָט זיך נעמיניעט
288
און האָט צונענעבן אפילו אַ צויבער איר דינעם נוף, װאָס איז
געווען בויגעוודיק, װי אַ וויטקע. אין שטעטל האָט מען גע-
שמועסט, אַז זי האָט אפילו שטילע מחזקות מיט אַ ווייסן"
פּאַסטוך, װאָס אַרבעט אין אַ קי-פאַרם און קומט צו איר
אַלע נאַכט.
מיסטער כאַזאַן איז געשטאַנען אויף דער בריק און אַראָפּ-
געקוקט אין טאָל, נאָך אַ הייסן טאָנ איז נעקומען אַ מילדער
פאַרנאַכט. דאָס טייכ? איז װוי נגעוויינטלעך אין זומער געווען
אויסגעטרוקנט. די בהמות, װאָס האָבן זיך געפּאַשעט אין דער
נאָענט, האָבן אָבער נישט געדענקט פון איינמאָל צום אַנדערן
און זענען געקומען טרינקען דאָס װאַסער. זיי האָבן זיך שווער
אַראָפּנעלאָזט צום טייכל און מיט די אויסנגעטרוקנטע צוננען
געלעקט דאָס ביס? װאַסער, װאָס האָט נאָך קוים געריזלט צװוישן
די שטיינער און זיך באַהאַלטן אי| די קאַרבן פון דער נעל-
געשפּאָלטענער ערד. הויך און פאַרבענקט האָט זיך דערנאָך
געטראָגן דאָס געוויין פון די דורשטיקע בהמות, אַרויפנעשטיגן
פון טאָל און זיך געלאָזט הערן איבערן שטעטל. מיסטער כאַזאַן
איז נעשטאַנען אויף דער בריק און נעטראַכט זיינע מחשבות,
צי ער זאָל זיך אַרײנכאַפּן צו היימי פוינל אין געוועלב אַרײן,
צי ער זאָל אַריינניין צו אים אין שטוב אַריין און װי קיינמאָל
גאָרנישט זאָנגן צו אים און צו זיין ווייב;
--- ברוכים הבאים אין פּאַקאַפּאַלאַ... זאָל אייך זיין
מיט מול.=
מיסטער כאַזאַן איז נאָך אַלץ נעשטאַנען אויף דער בריק
און געקוקט װוי דער זון פון דער אַבאָרידזשיני-משפּחה העננט
אויף אַ דראָט אויף עטלעכע פעלעכלעך פון קרוליקלעך. ער
קומט אָפט צו אים אין געוועלב אַריין און ער ליינט פאָר די פע-
לעכלעך פון קרוליקלעך, װאָס ער װויל איינטוישן אויף עפּעס
אַנדערש. ער דערציילט אים פאַרשידענע מעשיות, װוי ער הרנעט
די שלאַנגען. מיט איין קלאַפּ פון אַ שטעקן ברעכט ער ביי זיי
איבער דעם רוקן. ער דערציילט אים אויך ווענ! אַ פאַרבלאָן-
דזשעטער קאַנגערו, װאָס קומט טרינקען װאַסער צום טייך און
ער טשאַטעװעט אויף איר שוין עטלעכע װאָכן...
284
אַ קילבלעך ווינטל איז אָנגעקומען פון טאָל און אָפּנעלאָשן
די חמימה, װאָס האָט מיד נעהויערט אויפן שטעט?. אַ פאַר-
שטויבטע בלוטיק-צעשניטענע זון איז נעהאָננען אויף די איינ-
געבויגענע שיטערע עקאַליפּטוס-קרױינען, װאָס האָבן שטי? און
איינגעהאַלטן געווינט זייערע טרוקענע צווייגן, וי אָפּנעדאַרטע
בעזימלעך. אין טאָל, לעב} אויסנעטרוקנטן טייכל?, זענען גע-
לענן אומנעװואַלנגערט עטלעכע אָפּנעקראָכן-ווייסע ביימער-שטאַ-
מען, װאָס האָבן אויסגעזען װי איבערנעבליבענע ביינער פון
אור שיוםי.
די נאַכט האָט זיך מיטאַמאָל אַראָפּנעלאָזט און מיט א
טונק? טוך פאַרדעקט די בריק, דעם טאָל און דאָס שטעטל.
אין דער טונקלקייט האָבן די אָפּנעבלאַקעװעט ווייסע ביימער,
װאָס זענע} געשטאַנען איינגעבוינן לעבן אויסגעטרוקנטן טייבל,
זילבערדיק געלויכטן, וי ריזיק-צעצווייגטע הערנער. מיסטער כאַ-
זאן האָט זיך מיטאַמאָל אויסנעדרייט און ער האָט זיך געלאָזט
מיט פעסטע אַנטשלאָסענע טריט נלייך צו היימי פוינ?ל אין דער
וווינונג אַריין.
אַז מיסטער כאַזאַן האָט איבערגעטרעטן די שװוע? פון
היימי פוינלס דירה, האָט ער נעטראָפן די נאַנצע משפּחה ביים
אָוונט-ברויט. היימי איז נעזעסן אויבן-אָן ביים טיש און פון
ביידע זייטן זענען לעבן אים געזעסן דאָס ווייב מיט די קינדער-
לעך. אין דער שטוב האָט נעשמעקט מיט היימישע באָרשט-און-
קאַרטאָפליעס און מיט אַ פרידלעך און שטיל פאַמיליע-לעבן.
היימי האָט זיך אפילו נישט פאַרחידושט, ווען ער האָט פּלוצים ביי
זיך אין הויז דערזען דעם מיסטער כאַזאַן, און ווען שמואל האָט
געזאָנט:
--- מיט אַ נוטן אַפּעטיט...
האָט ער אים נעענטפערט:
-- אַ שיינעם דאַנק... קומט מיטעסן...
בעת שמואל איז דערנאָך געזעסן ביים טיש און געטרונקען
אַ היימיש נלעז? טיי, װאָס מיסיס פויג? האָט אים מיט װאַרע-
מע פּולכנע פינגער דערלאַננט, האָט ער נעפּרװוט ווייטער צו
ציען דאָס געשפּרעך. ער האָט זיך אפילו אַ קאַפּעלע פאַרלוירן,
288
אָבער ער האָט זיך אָננערופן מיט א נערװעז באַהאַלטן
שמייכעלע:
-- איר געדענקט דאָך אוודאי --- האָט ער זיך געווענדט
צו היימי פוינ? --- װוי מען פלענט זאָנן אין דער היים: א ליבער
גאַסט טרעפט צום עסן... האַ?...
- יא, אמת.. אװי פלענט מען ואט.. -- - האָט היימי
פוינל נעענטפערט. --- פון ואַנען זענט איר?... אַ וואַרשע-
װער2,
--- יאָ, געטראַפן... טאַקע אַ װאַרשעװער... און איר זענט
אויך, דאַכט זיך, אַ װאַרשעװער... מ'דערקענט לויט דער אויס-
שפּראַך,.. װי לאַנג זענט איר פון דער היים?...
--- שוין אַ היפּש ביס? יאָרן,.. זיך געװאַלנערט אין אַ סך
לענדער, ביז כ'האָב פאַרבלאָנדזשעט מיט מיין הויזנעזינד קיין
פּאַקאַפּאַלאַ... אין דעם דאָזיקן נאָלד-גרובן...
מיסטער כאַזאַן האָט נאַנץ נוט דערפילט דעם שטאָך אין
מיסטער פוינלס רייד, אָבער ער האָט זיך געמאַכט נישט פאַר-
שטיין. עס װעט נאָך קומען אַ צייט, בעת ער וועט ווייזן דעם
מיסטער פויג? ווער שמואל כאַזאַן איז --- אָבער דערווייל מוז
ער שוויינן. איצט, האָט שמואל כאַזאַן עפּעס אַנדערש אין זינען
געהאַט. שמוא? איז געווען אַן אַלטער בחור און ער האָט קיינ-
מאָל דאָס נישט אַזױ שטאַרק אָפּנעפילט, װוי איצט ביי זיין קאָנ-
קורענט אין שטוב. עס זענען שוין אַװעק אַ שיין ביס? יאָרן
זינט ער האָט זיך צעקרינט מיט זיין טאַטן און אַװעק פון ואַר-
שע איבער דער גרויסער וועלט. דער טאַטע זיינער איז נעווען
אַ רייכער אייזן-סוחר אויפן נזשיבאָוו. אַן עקשן און אַ שטאַר-
קער גערער חסיד, האָט ער געװאָלט, אַז זיינע קינדער זאָלן ניין
אין זיינע דרכים און אַז ס'האָט אים ווער װידערנעשפּעניקט,
האָט ער זיך נישט אָפּנעשטעלט אפילו פאַר קיין קלעפּ. שמואל
האָט נגעהאַט מיטן טאַטן נישט קיין נוט לעבן, זיך כסדר מיט
אים אַרומנעריסן --- און בעת ער איז שוין אַװעק לתרבות-רעה
און זיך אויסגעקליבן אַמאָל אין טעאַטער מיט אַ מיידל, איז דער
פאָטער אַריין אין מיט! דער פאָרשטעלונג און אים פון דאָרט
אַרויסגעפירט: :
280
-- כ'על דיר געבן אַ טריאַטער!... --האָט דער פאָטער גע-
שרינן, אַז ס'נאַנצע טעאַטער איז געווען מיט אים אויף און ער
האָט זיך מיט די הענט צונעהאַלט! די אויגן, ער זאָל אַמאָל חלילה
נישט װאַרפן אַ בליק אויף דער בינע -- כ'על דיר געבן אַ גיין
צו די נאלעברארניקעם.. צו די יוננען, מיט די מיירף!
נישט לאַנג נאָך דער מעשה איז שמואל אַװעק פון דער
היים און זיך פאַרקליבן אַזש קיין אױיסטראַליע. אַהיים האָט ער
איבעריק נישט געבענקט, טיילמאָל אַרײנגעװאָרפן אַ קאַרט? צו
דער מאַמען מיט עטלעכע נעציילטע ווערטער.
נאך קיינמאָל נישט האָט שמואלן אָנגענומען אַזאַ בענק-
שאַפט נאָך דער היים, װוי איצט ביי היימי פויג? אין שטוב. עס
האָט זיך אים מיטאַמאָל דערמאַנט װאַרשע, דער נזשיבאָוו, די
מאַמע, דער טאַטע.
פון היינט אָן זענען מיסטער כאַזאַן און מיסטער פוינפ
נעקומען צו זיך. צומייסטנס איז מיסטער כאַזאַן געקומען צום
מיסטער פויג? אין שטוב אַריין. ער האָט דאָ נעטרונקען די היי-
מישע בלאַנקנדיקע גלעזער טיי, װאָס מיסיס פויג? האָט אים
מיט בריהש-שנעלע, װאַרעם-פּולכנע פיננער דערלאַנגט, געמאַכט
חלצהלעך מיט די קינדער פּונקט אויפן זעלבן שטיינער וי זיין
טאַטע פלענט עס אַמאָל מאַכן, און ער האָט אָפט געשפּילט מיט
היימין אין שאָך, װאָס האָט זיך פאַרצוינן ביז שפּעט אין דער
נאַכט אַריין, ווייל אַלעמאָל האָט מען זיך נעמוזט אָפּנעבן אַ
פּאַרטיע --- קיינער האָט נישט געװאָלט בלייבן קיין פאַרשפּיל-
טער. כאָטש די לאַנגע יאָרן אין אױיסטראַליע האָבן שוין דעם
מיסטער כאַזאַן אַ היפּש ביסל פאַרנויאישט, האָט ער זיך איצט
דערמאַנט נאַנצע בלעטער נמרא און ער האָט געכאַפּט אַ שמועס
מיט היימין אין לערנען; נערעדט מיט אים וװוענן פאַרשידענע
נאַסן אין װאַרשע, ווענן שטיבלעך, ווו זיי פלענן אַמאָל זיצן
איבער די ספרים. ווען נישט מיסיס פוינ?, װאָס האָט פון דער
שלאָף-שטוב מיט אַ פאַרשלאָפן קול נעגעבן אָנצונעהערן דעם
מאַן אַז ס'איז שוין זייער שפּעט, װאָלט מען פאַרזעסן ביזן
נרויען טאָג אַרין, אַזאַ וואַרעמער הויך האָט זיך געטראָגן
פון דער שלאָף-שטוב, געלענן אויסנעבעט אין אַלע ווינקעלעך,
281
אַז מיסטער כאַזאַנען האָט זיך נאָרנישט נענלוסט אַרוסצוגיין
אין קאַלטן דרויסן.
אויפצומאָרננס, ווען מיסטער כאַזאַן איז שוין געשטאנען,
אַ נישט-אױיסנעשלאַפענער, אין געשעפט, האָט ער בגנבה נאָכ-
געקוקט וי מיסיס פוינל פירט די קינדער אין דער שול, ער האָט
געזען װי זי גייט ענערניש און שנעל אויף אירע הויכע און פולע
פיס און האַלט מיט די פולע אָרעמס פעסט צונעדריקט די קינ-
דער. טיילמאָל, אַז ער האָט זי דערזען, איז ער אַרױס פון נע-
וועלב, װוי ער װאָלט באַדאַרפן ערנעץ צוגיין. ער איז אָבער
אויסן געווען איין זאַך: זי צו באַנעגענען אין גאַס, זיך צו
טרעפן מיט איר אוינ-אויף-אוינ. אָבער אַז ער האָט זיך מיט
איר פּנים-אל-פּנים נעטראָפן, האָט ער איר נישט געקענט קוקן
אין די אויגן אַריין, פאַרלוירן אַראָפּנעלאָזט דעם בליק, ער האָט
עפּעס געמורמלט מיט אַ געשפּאָלט| קול, װאָס זי האָט אפילן
רעכט נישט פאַרשטאַנען..
וען עס זענען אָנגעקומע| די לאַננע ווינטער-נעכט, אין
מיסטער כאַזאַן געזעסן ביי היימין אין שטוב אַלֶע נאַכט. אַ קאַל-
טער ווינט האָט געיאָנט איבער דער איינציקער גאָס אינם
שטעט? און געריסן ביי היימין אין הויז די טירן און די פענ-
סטער. די קאָמוניקאַציע מיט דער וועלט איז געווען איבערנע-
ריסן, ווייל בשעת די ווינטערדיקע רעגנס איז דאָס אייביק-אויס-
געטרוקנטע טייכל אויפנעשװאָלן געװאָרן און אױיסגעגאָסן. צו-
ליב דער פאַרפלייצטער בריק האָט די בא} נישט נגעקענט דורכ-
גיין. די אַבאַרידזשינאַל-משפּהה האָט נעמוזט פאַרלאָזן זייער
כאַטע. פונם װאַסער האָט מען מער נישט אַרויסנעזען וי אַ
שפּיץ דאַך. דאָס שטענדיק-שטומע טייכ? האָט פּלוצים גענומען
רעווען מיט אָן אַ שיעור קולות. די װאַסערן האָבן געהאַלטן אין
איין שטייגן, מיטגעשלעפּט מיט זיך ברענעס און געטראָגן אויף
די הויקערדיקע ווילדע רוקנס אויסנעריסענע ביימער, פּאַרקנס,
ווענט פון הייזלעך און פארשידענע שטוב-חפצים: א בעט, אַ
טיש, טעפּ. טיילמאָל האָט מען געזען דורכשווימען אַן אויפנע-
פּוישט-אַנגעבלאָזענע קי, װאָס איז אַלעמאָל פאַרשווונדן און
צוריק אַרױיסנעקומען פון אויבן. די אויסנעבוינענע, שטראָמיק-
יאָגנדיקע װואַסער| האָבן געהאַט אַלערלײ קאָלירן, װאָס האָבן
288
אויסנעזען וי אַרייננעזעצטע ערדיק-שװואַרצע און ליימיק-געלע
לאַטעס...
אין די צייטן פון די רעגנס האָט זיך דאָס לייזעכץ כבמעט
איננאַנצן אָפּנעשטעלט און שמואל כאַזאַן האָט זיך אַרייננע-
כאַפּט צו היימין באַלד נאָכמיטאָג. דאָס געוועלב האָט ער פאַר-
מאַכט נאָר פרי. די יידן האָבן דעמאָלט נעהאַט אַ סך צייט, נע-
שפּילט שאַך און לאַנג צווישן זיך געשמועסט. דער שמועס האָט
זיך פאַרצוינ! ביז שפּעט אין דער נאַכט אַריין. מיסיס פויג? איז
שוין מיד געװאָרן צו דערלאַנגען כסדר טיי און שמואל כאַזאַן
האָט באַמערקט װוי איר פולע אוֹן הויכע פינור, װאָס איז שטענ-
דיק אַזױ ענערניש, ווערט ווייך און צעפלאָסן, און פאַרשווינדט
אין דער טיר פון שלאָף-צימער. ער האָט זיך געכאַפּט, אַז היימי
- פוינל פאָרשט אים. ער פרענט זיך נאָך װי-אַזױ ער קען אַזױ
ביליק לייזן. לויט זיין חשבון, האָט ער כמעט נישט קיין ריוח.
סיידן ער לייזט אין קרן-פּרייז. אָדער אפשר האָט ער אַזעלכע
ביליקע קוועלן, ווו ער קויפט די סחורה, אַז ער קען לייזן אַזױ
װאָלול.
-- האַ, װוי איך זע, מוזט איר קויפן ביי ראובעלע שאַפיר.
נאָר ער קען לייזן אַזױ װאָלװל,.. ביי אים איז א , סוועטיננ-
פעקטערי"... ס'קאָסט אים נישט קיין מלאכה- נעלט,.. אַז ער
האָרעװעט מיטן ווייב או| מיט די קינדער... ער אַרבעט אָבער
בלה יוקס.
דאָס אַלץ האָט מיסטער פוינל אַרױסנעזאָנגט זייער פּאַװאָ-
ליע, וי זיין טבע. ס'איז אַרױסנעקומען פון זיין מוי? כלאחר-יד,
וי נישט דאָס איז ער אויסן. בעת-מעשה האָט ער נעהאַלטן אין
דער האַנט די מלכה און זיך אַלץ מישב נעווען, צי זאָל ער מאַכן
דעם צונ צי נישט.
מיסטער כאַזאַנען האָט דאָס נעהויבן פו| אָרט. פון דער
טבע אַן אויפנערענטער, האָט ער זיך מיט אַלע כוחות אייננע-
האַלטן נישט אויסצושיסן און הייסן פוינלען אַװעקשטעלן די
מלכח. ער ועט דאך שוין בפירוש. צז די נאנצע. נוט פריינד-
שאַפט איז נאָרנישט ווערט און דער ייד וויל ביי אים אַרױיס-
רייסן דעם ביסן פון מויל. מיסטער כאַזאן האָט אָבער איבער-
נענומען די פאָרטלען פון היימי פוינל און אָפּנעמאַכט ביי זיך
289
טו קעמפן מיט אים מיט די זעלבע כלײַױין, וואס יענער נוצם.
דער עיקר האט שער זיך אננעטרט פיט א פך ועדולד שון ועה
װאַרט אויף דעם ריכטיקן מאָמענט, ווען ער װעט קענען אי-
בערגיין צום אֶנגרוֹיף...
און זייער לאַנג איז דעם מיסטער כאַזאַן נישט אויסגעקו-
מען צו װאַרטן אויף דעם דאָזיקן מאַמענט, ווייל בעת ס'האָבן
זיך אָנגערוקט די שווערע טעג פון קריזיס, װאָס האָבן אַרומנע-
כאַפּט דאָס לאַנד פון איין עק צום אַנדערן, האָט ער באַמערקט,
אַז היימי פויג?ל הויבט זיך אָן צו װאַקלען אויף זיינע פיס.
אין די שווערע טעג פון קריזיס האָט זיך דאָס לייזעכץ
מיטאַמאָל אָפּנעשטעלט, וי אָפּנעהאַקט מיט א מעסער. די פאַר-
מערס זענען אָפּטער, וי פריער, נעקומען קיין פּאַקאַפּאַלאַ, ווייל
זיי האָבן געהאַט אַ סך צייט. אויף די פעלדער האָט געצייטיקט
די תבואה, אין די נערטנער האָבן גערייפט די פּירות -- אָבער
די פּאַרמערס האָבן די פּירות פו| די ביימער נישט אַראָפּנענו-
מען, ווייל זיי האָבן זיי נישט געהאט ווו צו פאַרקויפן. אויך
האָט מען נעזען אויף דער איינציקער נאָס אין פּאַקאַפּאַלאַ דו
אַרבעטער פון דער מאַרמאָלאַדע-פאַבריק, װאָס האָט אינואַנצן
נישט נעאַרבעט, אין רעדלעך זענען געשטאַנען די אַרבעטער
און די פארמערס או| נעשמועסט צווישן זיך װוענן דער שלעב-
טער צייט, װאָס האָט אַרומגעכאַפּט דאָס לאַנד. וועגן דער שלעכ-
טער צייט האָט מען אויך נערעדט אינם שענק, װאָס איז באַלך
פון דער פרי אָן געווען פול אפילו אין די װאָכן-טעג.
אין די געוועלבער האָט זעלטן ווער אַרייננעשמעקט. ווער
ס'האָט נאָך נעקענט געבן אויף באָרנ, האָט עפּעס נעלייזט, און
ווער נישט, האָט קיין קונה אויף די אויג| נישט אָנגעזען,. מיס-
טער כאַזאן האָט זיך נעקענט פארנינען צו נעבן אויף באָרנ
און ער האָט ביסלעכווייז צונענומען אַלע קונים פון היימין.
פּונקט װי דער מדבר-ווינם האָט אויף זיינע שטויב-פלינס
געברענגט צו טראָגן דעם מיסטער פוינל קיין פּאַקאַפּאַלאַ, אַזױ
האָט ער זיך נענרייט אים פון דאַנען צוריק צו פאַרטראָגן. די
שלעכטע צייט! זענען טאַקע אַריבער, אָבער מיסטער פויגל האָט
זיך, ווייזם אויס, נישט נעקענט שטעלן צוריק אויף די פיס.
ס'זענען דעמאָלט געווען גרויסע היצן, ווען היימי פויגל האָט
290
גענומען ליקווידירן די , ביזנעס". דער זאַמד-שטורם האָט שוין
אָנגעהאַלטן שיינע עטלעכע טעג און דאָס שטעטל איז געווען
איינגעהילט אין אַ געלבלעך-טונקעלן שלייער. ס'איז געווען אַזױ
דושנע, אַז מען האָט קוים נעקענט שלעפּן די פיס. די איינוווי-
נער האָבן געװואַרט אויף אַ רענן, אָבער בלויז שיטערע טראָפּנס
האָב! פון צייט צו צייט אַראָפּנעטריפט פונם בײיכיק-אַנגעפּוישטן
הימל?ל און באַדעקט די הייזער, די אוױיטאָס, די מענטשן מיט
זאַמדיק-געלע פלעקן, װוי זשאַװער...
שמוא? כאַזאַן האָט פּלוצים אויפנעהערט אַריינצוקומען צו
היימין אין שטוב אַרין, און אַז ער האָט אים דערזען אין גאַס,
האָט ער אַװעקגעכאַפּט דעם קאָפּ פון אים, זיך געמאַכּט אים
נישט זען. ער האָט בלויז בננבה נעװאָרפן אַלעמאָל אַ זייטיקן
בליק דורך די פענסטער פון זיין נעוועלב, כדי צו זען װאָס עס
טוט זיך קעננאיבער ביי היימין, צי האלט ער טאַקע אויף אַן
אמת אַזױ שמאָל, איצט װועט אים קיינער נישט שטיין מער
אין ווענ און ער װועט זיין חיונה פאַרדינען פּונקט וי אַמאָל,
ווען ער איז געווען בלויז איין ייד אין פּאַקאַפּאַלאַ...
אָבער ווען שמואל האָט אין אַ פרימאָרנן זיך גענרייט
אויפצומאַכן דאָס נעשעפט און פּלוצים באַמערקט אַן אויפ-
שריפט ביי היימין, אַז צוליב דער ליקװוידאַציע פון די ,ביז-
נעס", מאַכט ער אַן אױיספאַרקױף, האָט ער זיך קיין אָרט נישט
געקענט נעפינען. ס'האָט זיך ביי אים אינעװוייניק עפּעס אָפּנע-
ריס| און ער האָט דערפילט א נרויסע הוילקייט. ער האָט זיך
געלאָזט ניין איבער דער נאָס מיט דער זעלבער אומרואיקייט,
פּונקט װוי דעמאָלט, ווען ער האָט דאָס ערשטע מאָל דערזען
איבער היימיס נעוועלב די נרויסע שילד , פּאַקאַפּאַלאַ באַרגן
סטאָר"., ער האָט שוין נישט אויפנעשלאָסן אפילו דאָס נעוועלב
און זיך נעלאָזט נלייך צו זיך אין שטוב אַריין. אין שטוב אין
אָבער נעווען פּוסט און אַ קעלט האָט נעבלאָזן פון אַלֶע ווינקע-
לעך, כאָטש ס'איז געווען א פּאַרנער און הייסער פרימאָרגן.
שמואל האָט געבלאָנדזשעט איבער די ליידיקע חדרים פון זיין
גרויס הויז, װאָס איז איצט מיטאַמאָל נאָך נרעסער געװאָרן און
ער האָט פּלוצים דערפילט אַ שטאַרקן הונגער, כאָטש ער האָט
291
ערשט נענעסן פרישטיק. ער האָט אויפנעמאכט דעם אין'
קאַסטן, געװאָלט נעמען עפּעס אין מויל אַריין, אָבער ס'האָט אים
נאָרנישט נעשמעקט. בשעת די אַלטע באַלעבאָסטע, װאָס פלעגט
פאַר אים קאָכן און רוימען, האָט זיך געחידושט, װאָס ער איז
פּלוצים אַהיים נעקומען, האָט ער איר רעכט נישט נעענטפערט
און אַרוס צוריק אינדרויסן.
ווען ער איז שוין נעווען צוריק אויף דער נאס, האָט ער
געבלאָנדזשעט אָן שום זין און רעכט נישט נעזען די איטאַליע-
נישט נרינציו הענדקער און שיפטער, ואס האבן וענהיםט
צו אים. לעבן דער בריק האָט זיך צונעטשעפּעט צו אים דאָס
אַבאָרידזשיני-ייננל און מיט די דאַרע הונגעריק-שוואַרצע הענט
אים אויסנעמשלט וויפיל שלאַננען ער האָט לעצטנס געהרנעט
און וויפי? קרוליקלעך ער האָט געכאַפּט אין זיינע אויפנעשטעל-
טע שטיינלעך. אַז ער האָט זיך צוגעהערט צו די דאָזיקע מעשיות,
אין אים א קאקטער ציטער אדורך איבערן לייב. די נאם) הו
בריק, װוו ער האָט יאָרן-לאַננ נעטרעטן, האָב/ אים אָנגעהויבן
צו שרעקן און ס'האָט זיך אים מיטאַמאָל גענומען דאַכטן, אַז
אַלץ הויבט זיך אויף אין דער לופטן און פליט מיט אים ערגעץ
אַוועק. פּלוצים האָט ער אָננעטאַפּט ד' שליסלען אין דער קע-
שענע און זיך דערמאַנט, אַז ער האָט נאָר נישט היינט אויפנע-
שלאָסן דאָס געוועלב. ער האָט באַמערקט טאַקע וי די צויי
פאַרקויפערינס זיינע װאַרט! אויף אים און ער האָט זיי געגעבן
די שליסלען.
שבת-אינדערפרי, ווען די פאַרמערס פון אַרום און די אַר-
בעטער פון דער מאַרמאָלאַדע-פאַבריק, זענען נעקומען צו אים
אין נעוועלב אַריין מיט די אויפנעמאכטע בייטעלעך ,ועי-
דזשעס", האָט מען ביי אים נאָרנישט נעקענט באַקומען. זיין
איײיביקער הוננער נאָך לייזעכץ האָט זיך מיטאַמאָל פון אים
אָפּנעטון און ס'איז מער נישט נעווען דער זעלבער מענטש,
די קונים האָבן אים נישט דערקענט, נישט געוווסט, װאָס אין
איבער אים מיטאַמאָל נעקומען. די פּאָליצעס, די טישן האָבן
זיך געבראָכן פון סחורה, דאָס נגעוועלב איז געווען פול-אָננע-
פּאַקט מיט קונים -- אָבער אַז מען האָט דעם באַלעבאָס נע-
פרענט אויף עפּעס, האָט ער גאָרנישט געהאַט,
292
הארי.. - - קאט ער טענופמען ינע קאננע הענט. =
כ'האָב נישט!... נישט נעקענט זיך אָננרייטן קיין סחורה... קעגנ-
איבער אין , באַרנן סטאָר? איז דאָ פון אַלֶעם נוטן... מיסטער
פויג? האָט זיך, ווייזט אויס, אָנגעגרייט סחורה צו לייזן... נייט
צו אים!..
אַז דער שטענדיק כיטרער אויף לייזעכץ, כאַזאן, האָט
אַליין נישט געװאָלט נאָרנישט פאַרקויפן, דאָס אַלֵיין איז שוין
געווען אַ גרויסער חידוש, אָבער אַז ער האָט נאָך אַריבערנע-
שיקט זיינע קונים צום מיסטער פוינל, זיין גרעסטן קאָנקורענט
-- דאָס האָט זיך שוין איננאַנצן נישט געליינט אויפן שכל.
סיידן דער סוחר איז משונע נגעװאָרן!... אָבער ס'האָט נישט נע-
האָלפן קיין רעדן, קיין פרענן, קיין הויבן מיט די פּלייצעס, מען
האָט זיך ביסלעכווייז אַרױסנגעשאַרט פון מיסטער כאַזאַנען, װוּ
מען איז געוווינט געווען אַלע יאָר צו קויפן און זיך װוי בגנבה
אַריינגעכאַפּט צום מיסטער פוינל, אויף די נויטיקע זאַכן האָט
מען נישט געקענט װאַרטן ביז צום קומענדיקן שבת, ווען מען
וועט זיך װוידער קענען אַרײינכאַפּן אי! שטעט? אַרין. און מיס-
טער כאַזאַנס נעשעפט איז פּאַװאָליע אויסנעליידיקט נעװאָרן און
מיסטער פוינלס איז פול נעװאָרן מיט זיינע קונים...
מיסטער כאַזאַן האָט צונעװואַרט אַ שטיקל צייט, נישט
אַריינגעגאַנגען דערווייל צו היימין אין שטוב אַריין, און בשעת
ער האָט באַמערקט, אַז פון זיין קאָנקורענטס נעוועלב אין
פּלוצים פאַרשווונד!/ די אויפשריפט, אַז ער ליקווידירט די , בין-
נעס", איז אים לייכטער נגעװאָרן אויפן האַרצן. וי קיינמאָל
נאָרנישט האָט ער זיך נאָך דעם זעלבן אויפדערנאַכט אַרייננע-
שאַרט צו היימין אין הויז, נעטרונקען די בלאַנקנדיקע גלעזער
טיי, װאָס מיסיס פויגל האָט אים דערלאַנגט, נעשפּילט שאַך
און נעשמועסט ביז שפּעט אין דער נאַכט אַרין. און ווען ער
האָט זיך שוין סוף-כל-סוף נעקליב} צו ניין, האָט ער כלאחר-יד
און װוי צופעליק אַריײינגעװאָרפן די פֹּאָר ווערטער:
-- אַפּטער אֶל, בלייבט איר א תושב אין פּאַקאַפּאַלאַ..
וי כ'זע, זענען די ביזנעס נישט אַזױ שלעכט... מען קען מאַכן
אַ לעבן... אַפטער אֶל...
298
ער איז אַרױס אינדרויסן, זיך געלאָזט ניין איבערן שטעטפ,
װאָס איז נעלענן אַזױ שטיל, װוי אױסנעשטאָרבן, די איבערנע-
וועקטע הייזער פון ביידע זייטן נאַס האָבן אים שטום און פאַר-
חידושט אָנגעקוקט...
294
צויי נבורים
זינט ליאָן ווייס ,ס'מפּיל-קינד" איז געווויער געװאָרן, אַז
פון זיין שטעטל איז פּוילן האָט זיך אין דער מלחמה אָפּנעראַ-
טעוועט בלויז איין-איינציקער ייד --- און דאָס איז דווקא דער
דאַרער און שוואכער פייוול, דער חסיד, װאָס די נשמה איז אים
שטענדיק נעלענן אויף דער שפּיץ-נאָז -- האָט ער נישט געהאט
מער קיין רו, נישט בייטאָנ און נישט ביינאַכט. ווענן פייוולען
איז באַשריבן נגעווען אין אַלע יידישע בלעטער, אַז ער האָט
אויפנעטון עפּעס אַזױנס, װאָס האָט אים נעמאַכט פאַר אַ גרויסן
העלד. אָט דאָס נעבעכדיקע מענטשעלע, דער באַנק-קוועטשער,
װאָס האָט זיך אַלעמאָל קוים געהאַלטן אויף זיינע שװאַכע פים,
האָט דאָס נגעהאט דעם כוח אין זיך אָפּצוזאָנן דעם באַפע? פון
אַ דייטשן עלטסטן און צוליב דעם זענען אָפּנעראַטעװעט נע-
װאָר! אַ סך יידישע נפשות...
אַז ליאָן האָט דאָס דערהערט, האָט ער זיך מער קיין אָרט
נישט נעקענט געפינען און ס'האָט אים נעענבערט און נעטאָ-
טשעט, װי אינעווייניק אין אים װאָלט זיך באַזעצט עפּעס
אַ װאָרעם.
-- האַ?!... אָט דֶער זרעכליאַק... דער כניאָק... --- האָט ער
געברומט צו זיך כסדר מיט זיין שטאַרקן לייבן-קו? --- און ווו
בין יעך דאָס נגעווען ערגעץ אין אַלדע שװאַרצע יאָר?!... נעזעסן
דאָ אין שוװװווילטאָג מיט פאַרליינטע הענט!... און דאָרטן האָט
מען נעקוילעט די יידןן... אַ באֵי, אַ בֹאִי,.. אַמער װאלט יעך
אַזױ אַ צעלאָז נעטון מיינע ידים... כ'ואָלט זיי שוין דערציילט
אַ מעשה די דייטשןן...
בשעת ליאַ! האָט דאָס גנעטראַכט, האָט זיך זיין בליק בעת-
299
מעשה גענליטשט איבער זיינע נרויסע, מעכטיקע פיס, איבער
זיינע גרויסע, מעכטיקע הענט, װאָס האָבן זיך שטענדיק באַ-
וועגט מיט אַ סך נבורה און זענען נעהאַנגען צונעטשעפּעט, וי
אויף זאַװיאַסעס, צו זיין שטאַרק-צעװאָקסענעם נוף. , מפּיל-
קינד, קאטס מען אים נגערופן מיט חווס, כדי נאך מער אונטעהם
צושטרייכן זיין נבורה. און נישט נאָר , מפּיל-קינד" האָט מען
אים נוט-ברודעריש און מיט א לייכטן חוזק נערופן, נאָר מען
האָט אים אויך באַקרױינט מיט דעם צונאָמען:
-- לייבעלע ס'קליינע מענטשעלען...
מען האָט זיך מיט אים נעהרויסט, ווייל צװישן די יידן
אין קאַרלטאָן, ווו ער האָט געוווינט, איז נישט נעווען בנמצא
אַזאַ מין נבור. אויך האָט מען זיך מיט אים אַביס? נעשעמט,
וויי? קיין גרויסער למדן איז ער נישט געווען און אַז ער האָט
זיך אָנגערופן מיט אַ װאָרט, האָט ער געטראָפן פּונקט וי אַ
בלינד פערד אין נרוב אַריין. דאָס זעלבע איז נעווען מיט אים
אויף דער שיף, בשעת ער איז נעפאָרן מיט יאָרן צוריק קיין
אויסטראַליע. די עדה יידן אויף דער שיף האָט זיך פון איין
זיט מיט אים גענהױסט און פון דער צװוייטער זײם זיך פיט
אים נעשעמט,. אויפנעפירט אויף דער נסיעה האָט ער זיך
לחלוטין נישט לויטן יידישן שטיינער. בעת מען האָט זיך אויף
דער דעק אָננעהויבן צו באַקענען איינער מיטן אַנדערן, האָט
מע} פלוצים באַמערקט א יוננ, װאָס איז נעווען גרויס און
שטאַרק װי א בוים, און אָט דער יוננ האָט זיך נעהאַלטן אין
איין פאַרמעסטן מיט די כוחות און דווקא נישט מיט קיין יידן,
נאָר מיט די נויים אויף דער שיף. ער האָט טאַקע דער ערשטער
געמאַכט באַקאַנטשאַפט מיט די עננלישע פּאַסאַזשירן, בעת די
איבעריקע עמיגראַנטן האָבן זיך געטוליעט צו זיך, פּונקט וי די
איבערגעשראָקענע שעפּסן. איידער מע האָט זיך באַװיזן רעכט
אומצוקוקן, האָט מען פּלוצים דערזען, אַז דער יונג, װאָס האָט
גערעדט צו די נויים אויף , מינעס" און אויף שטום-לשון,
נעמט פּלוצים אַראָפּציען פון זיך זיין רעקל און ער בלייבט שטיין
אין אַ גראָב באַרכענטן לייבל מיט פאַרקאַשערטע אַרבל, נרייט
צו לאָזן אין גאַנג זיינע ידים.
אַז די יידן האָבן דאָס דערזען, האָבן זיי זיך נעשראָקן, אַז
296
ער װעט מיט זיין פירעכץ אַרויפשלעפּן צרות אויף יידישע קעםּ.
אָבער אױיסגעלאָזט האָט זיך נאָר אַנדערש, ווייל דער יונג האָט
נאָר נושא-חן געווען ביי די נויים. ער האָט זיך פאַרמאָסטן מיט
זיי אין די כוחות, און כאָטש ער האָט זיי געשלאָגן מכות-רצח,
זענען זיי נאָר צופרידן געווען דערפון וי זיינע גבורהדיקע קלעפּ
װאָלטן נישט וויי געטון, נאָר גענלעם...
= די ענגלישע פּאַסאַזשירן האָב! באַװונדערט זיין גבורה,
זיינע שלאָפאַרסקע-אױסגעאַרבעטע הענט, װאָס זענען געוען
אַזױ שטאַרק, אַז זיי האָבן ממש געקענט ברעכן אייזן. די פּאַסאַ-
זשירן, דאָס רוב אוױיסטראַלישע פאַרמערס, װאָס האָבן זיך צו-
ריקגעקערט פון אַ רייזע איבער עננלאַנד, ווו זיי האָבן באַזוכט
זייערע קרובים, האָבן נגעהאַלטן אי איין באַטאַפן ביים יידישן
נבור די שטאַרקע מוסקולן אויף די הענט, אויף די פיס. זיי
האָבן געהאַט אַ וועלט מיט נעדולד, זיך אַרומנעדרײיט אויפן
דעק מיט נעקעסטלטע קאַשקעטן אויף די קעפּ, אין געקעסטלטע
ספּאָרט-מאַרינאַרקעס, נעפּיפּקעט קליינע ליולקעלעך און נע-
מורמלט עפּעס שנעל און שטיל מיט איין שפּיץ מויל, אַזױ אַז
די יידן, װאָס האָבן נישט פאַרשטאַנע! סיי-ווי-סיי קיין איין
װאָרט ענגליש, האָבן איננאַנצן נישט געוווסט, װאָס זיי באַלע-
קאָטשען עפּעס װוי צו זיך אַליין.
-- אַז ס'איז איננאַנצן קיין לשון נישט... --- האָבן יידן
געצוינן מיט די אַקסלע! --- װוי קען מען זיך דאָס אין אַזאַ לשון
פאַרשטיין?... מען שליגט די ווערטער װוי הייסע לאָקשן!...
בלויזן לייבעלע דאָס , מפּיל-קינד" האָט יאַ געפונען צו זיי
אַ לשון, בשעת ער האָט זיך פאַרמאָסטן מיט די פאַרמערישע
זין אין די כוחות. כאָטש די שקצים, װאָס זענען שטאַרק בקי
געווען אין הלכת-ספּאָרט, האָב/ באַװונדערט לייבעלעס נעבוי,
האָבן זיי אָבער פונדעסטווענן פון אים פאַרלאַנגט ער זאָל זיך
שלאָגן קויט אַלע כללים פון באָקס און נישט צעפּאָכען ווילד
די הענט, װי ער האט עס נעטן. זיי האָבּן דאס אים צום
וויפילסטן מאָל געוויזן, אָבער לייבעלען איז עס נישט געקראָכן
אין קאָפּ אַריין און אַלעמאָל איז ער אַרױס פון די האַלאָבליעס
און אָננעהויבן צו דערלאַננען קלעפּ, װו פ'האָט זיך נאָר גע-
לאָזט. ער האָט כהרף-עין פּאַרגעסן די תורה מיט די כללים און
297
ביי איינעם שיער נישט אוױיסנעהאַקט די ציין און ביי אַ צווייטן
שיער נישט צעבראַכן די נאָז. אָבער דאָס האָט די גויים נישט
אָפּנעשטעלט פונדעסטווענן זיך ווייטער מיט אים צו באָרען,
וויי? יעדער האָט געהאט נרויס חשק צו באַזינן דעם יידישן
בור
די יידן, װאָס האָבן זיך תחילת געשעמט מיט לייבעלעס
גענג, װאָס פּאַסן נישט פאַר קיין ייד, האָבן אָנגעהויבן ביסלעכ-
װײז ײר מיט אים צו יהוסן.
-- זע נאָר ווי זיי ווערן דאָס פאַר אים די כפּרה, די , יאִיק-
לעך"... -- האָבן די יידן הנאה געהאַט פון דער גאַנצער מעשה
--- און ער האַקט אין זיי אַריין וי אין אַ קרויט!... אַז זיי האָבן
אלין פארנענינן דערפון, ער ואֶל זיי אריינציילן, אין מהיריך
היתי.. זאלן זי זען, אז יעקב קען אויך דערלאננען...
אויך דערנאך אין אויסטראלי? האבן ויך די יירן אננטך
היכן ביפלעטוויין טיט אים צו נרויםן, װיי? יי האַבן געזען
אַז ער איז אומעטום נושא-חן און ווייל ער האָט זיך אַלעמאָל
אייננעשטעלט פאַר יידן, אויפנעפירט האָט ער זיך שוין אָבער
דאָ אינגאַנצן נישט לויטן יידישן שטיינער, געוווינט ערגעץ אין
אַ פאַרװאָרפן געס?, װוו ס'איז נישטאָ קיין ייד אויף אַ רפואה
און אַרומגעגאַנגען שטענדיק פאַריסט און פאַרסמאָליעט מיט
אַ פּאָר קורץ-אויסגעדריוולטע , אַװעראָלס?,. אין אױיסטראַליע
האָט ער קיין נליקן נישט געמאַכט און קיין נאָלדענע צויטן זע-
נען אים נישט נאָכנעהאָנגען. זיין פאַך, שלאָסערײי, אין דאָ
אײינגעשטאַנען אין גרויסע הענט און ער האָט געאַרבעט יאָרן-
לאַנג ביי יענעם. זיינע שיפס-ברידער זענען געװאָרן , אָל-רייט",
האָבן , נעטראָפן מיט דער קאַנטרי", אָבער אים האָט עס לחלוטין
נישט געאַרט און ער אין געװוען תמיד פאַרשפּילט מיט זיין
נבורה. סיט זין ארבעט, װי א קינד פיט זיינע שפילעכלער..;
אַז אַ שיפס-ברודער האָט אים געטראָפן און אים אָננעהויבן
צו דערציילן פאַרנע גליקן ס'האָט געמאַכט דער און יענער, האָט
ער אַװעקנעמאַכט מיט דער האַנט און זיך אָנגערופן:
-י וד לאק טו חים. ער ס'פאהמינט אים נישט 60
אַלֵיין נישט האָבן... װאָס אַרט עס מיך, אַז יענער װווינט אין אַ
פּאַלאַץ און פאָרט אין אַ קאַרן...
298
ער האָט שוין אַרייננעמישט א סך עננלישע ווערטער אין
זיין ייריש, חתונה געהאַט מיט אַ הי-נעבוירן יידיש מיידל?, װאָס
האָט אים כפדר געשלעפּט אויף ,דענסעס", װו זי איז גענאַנ-
גען אויך מיט אירע , פאַריאָקישטע" עלטערן, װאָס האָבן זיך
אַזױ לאַנג צונעקוקט און נעקליבן נחת וי זייער טעכטערל
טאַנצט, ביז זיי זענען פון מידקייט אַנטדרימלט געװאָרן. דאָס
ווייב איז נעווען זייער קליין, זייער דאַר אוֹן זייער שטאַרק
אויסנעפּוצט, און אַז זי איז גענאַנגען לעבן אים, האָט מען זי
איננאַנצן נישט אַרױיסנעזען, אָבער דאָס האָט איר נישט נע-
שטשרט פונרעפטװענ! צו הופן לייבעלען , מיין קליין קינה".
כאָטש זי איז נגעווען זייער אַ פּראַקטישע, וי דאָס רוב אויסטראַ-
לישע מיידלעך אוֹן איר איינציקע שטרעבוננ איז נעווען זיך
איינצואָרדענען אַ היים מיט אַלֶע באַקװעמלעכקייטן, איז זי אין
לייבעלען פאַרליבט געווען ביז איבער די אויערן אוֹן זי האָט
אים באַהאַנדלט, װוי אירס אַן אייננטום, װוי אירס אַ נרויס, צע-
באַלעװעט קינד, װאָס האָט אויסטערלישע געננ, אָבער ס'איז
ווערט מען זאָל אַװעקקוקן. אַז אירע חברטעס האָבן פון איר
חוזק נעמאַכט צוליב דעם, װאָס זי האָט נענומען א ,נרינעם",
האָט זי בלויז מיט אירע אוינן פאַרליבט אַ בליק אַרױף נגעטון
צו לייבעלען, און דאָס האָט נעהייסן, אַז פאַר אַזאַ מאַנספּער-
שוין װי ער, איז ווערט צו ניין אויף אַזעלכע קרבנות. זי אין
אַזױ לאַנג גענאַננען טאַנצן אויף די ,דענסעס?" און אַזױ לאַנג
אָננערופן איר מאַן , ליטל בעיבי", ביז זי האָט אַליין געבוירן
אַ קינד און באַלד צום יאָר נאָך איינס. דעמאָלט האָט זי מיט-
אַמאָל אויפנעהערט אנצורופן איר מאַן מיין קליינע , בעיבי" --
זי האָט שוין געהאַט וועמען אַנדערש אַזױי צו רופן. דער מאַן
אירער, ליאָן, האָט זיך שוין דעמאָלט נגעהאַט אַ טראָפּעלע
אַרױפגעאַרבעט, פאַרמאָנט אַ קליין נעוועלבל מיט פאַרחושכטע
ווענט, װוו ס'זענען נעהאָננען אַלטע צעבראָכענע מכשירים,
אויסגעריבענע טיילן פון מאַשינען און נלאָט אַלטע שטיקער
אייזן. אויף דער ערד פון געוועלבל האָבן זיך נעװאַלגערט נאַנצע
קופּעס ברוכװואַרג און עס האָט דאָ אייביק נעשמעקט מיט אייל
און דזשענגעכץ. מיט די יאָרן איז ליאָן נאָך גרעסער און נאָך
צעװואַקסענער געװאָרן. אַלץ איז נעווען ביי אים נרויס --- סיי
299
די הענט, סיי די פיס, סיי דער קאָפּ און אפילו די קינדעריש-
בלויע אויגן און די נאָז. אַז מען האָט אויף אים אַ קוק נעטון,
האָט זיך געדאַכט, אַז ער שטייט הינטער אַ פאַרנרעסער-נלאָז.
בלויז דאָס קליינע פּאַרפעצטע קעפּעליוש? איז אייביק, װוי אויף
צולהכעיס, אויף אים ענג געווען און געשטאַנען אויפן שפּיץ-
קאָפּ, אַז ס'האָט זיך נאָר אויסגעוויזן: אָט פאַלט עס אַראָט...
אַלֶע זונטיק האָט זיך ליאָן, פּונקט וי זיינע אוױיסטראַלישע
שכנים, ליב נגעהאט ארויקצולאון צוואמען סמיט זין חויו געוינר
אויף אַ , פּיקניק" אין דער , קאַנטרי? --- אין די וועלדער, װאָס
אַרום שטאָט. ער האָט פאַרמאַנט אַ קליינעם אויטאָ, אַן אַלטע
,טראַנטע", װאָס איז געווען כסדר צענומען אויף פּיץ-פּיצלעך.
דער אויטא הָאָט נאך זיכער נעדענקט רי צייטן ווען אויף הי
הויפּט-נאַסן פון מעלבורן איז געװואַקסן נראָז... אָבער ליאָן איז
געווען אַן אויפטוער און אַלץ, װאָס ער האָט גענומען אין דער
האַנט אַריין, האָט באַלד באַקומען אַ לעבן און אַ נשמה -- און
אַזױ אויך דאָס קליינע צעטראַסקעטע אױיטאָמאָבילעכ? זיינס.
אין די , וויקענדס"? -- אין די שבתים און זונטיקס --- ווען ליאָן
האָט געהאַט צייט, האָט ער זיך אַלעמאָל אויפסניי צום אויטאַ
גענומען, נעמייסטרעװועט, נעפיילט, געקלאַפּט, פאַרגעסן אין עסן.
ער האָט דעם אויטאָ סוף-כל-סוף צו-רעכט געמאַכט, אַרומנע-
בונדן אים. מיט שטריקלעך און בענדלעך, אָבער װאָס איז
געווען די פּעולה -- אַלעמאָל, בעת דאָס גאַנצע בני-בית אין
שוין געווען פיקס-און-פאַרטיק אין װוענ אַרין און דער אויטאַ
האָט קוים מיט צרות, נאָך לאַננע און שװערע הוסטענישן
און סאָפּענישן, נערירט פון אָרט, איז ער באַלד נאָך די ערשטע
פּאָר טריט צוריק שטיין נעבליבן. דעמאָלט האָט ליאָן געמוזט
אַראָפּקריכן צוריק פון זיין זיץ און זיך אַרונטערלײנן אונטערן
װאָנן, כדי צו זען, װאָס איז ווידער געשען, אַז ער איז נעלענן
פון אונטן, האָט ער שיער נישט דאָס קליינע אױטאַמאָבילעכל
אויפנגעהויבן און עס איז נעבליבן שטיין אויף זיין גרויסן נוף,
וי אויף אַ באַרג. אַרױסנעקומען פון דאָרט איזן ער שטענדיק
אַ פאַרשמאָלצעװועטער, װוי ער װואָלט זיך אָפּנעבאָדן אין אייל
און דזשעגעכץ, דער אויטאָ האָט מיט מז? גערירט, אָבער באַלד
200
איז ער ווייטער שטיין נעבליבן און ס'האָט זיך איבערגעחזרט
טצוריק די זעלכבע חמונה:.
פונדעסטוועגן האָט ליאָן נגרויס הנאה נעהאַט פון די זונ-
טיקדיקע אויספלונן, װאָס ער האָט נעמאַכט מיט זיין הויז-
געזינד, ער האָט ליב געהאַט די גרויסע באַװענוננ אויפן וועג.
אין די זומערדיקע זונטיקס איז כמעט די נאַנצע שטאָט געפאָרן
אין דער , קאנטרי" און ס'האָבן זיך אויפן שאָסײי געצוינן לאַנ-
נע קאַליריק-נעלאַטעטע שנורן מיט אַלטע און נייע אויטאָס,
װאָס האָבן שימערירט אין דער הייסער זון. ס'איז, װוי נגעוויינט-
לעך אין די הייסע טעג, געווען זייער פּאַרנע און די זון איז נע-
שטאַנען אינמיטן הימל, אַ צענאָסענע, אַ צעבליאַסקעט-װוייסע,
וי אַ גלאַנציק-נעשליפענער שפּינל. אַז מען איז נעקומען אין די
וועלדער, האָט מען באַמערקט די שװאַרץ-פאַרקױילטע ביימער,
װאָס זענען איינגעקורטשעט נעלעגן אויף דער ערד און האָבן
אויסגעזען װוי נשרפים מיט זייערע אָפּנעסמאַליעט-אױיסנענעסע-
הו ונרן אװפן ייב די ביימער זענען חא נעלענן זינט די
שרפות אין די וועלדער, װאָס האָבן פון היץ געברענט אַלעמאָל
ערנעץ אַנדערש. דאָס גראָז איז געווען שיטער און אויסנע-
טרוקנט-געל, און די ערד, אַ רויטלעכע, װוי פארזשאַװערט אייזן,
האָט נאַקעט אַרױסנגעקוקט צוװוישן די הויכע עקאַליפּטוס-בײמער,
װאָס האָבן זיך געהויבן פון די טאָלן מיט זייערע אָפּנעשײלט-
נאָכהעננענדיקע קאָרעס, װוי מיט אַלטע אָפּנעריסענע שטיקער
הויט. אַז מען איז אַרוױיסנעקומען פון , בוש", האָט זיך באַויזן
פלאַך-לאַנד, ווו ס'האָבן זיך געפּאַשעט סטאַדעס שאָף, װאָס זע-
נען געווען עננ-צוזאמעננעטוליעט און האָבן פונדערווייטנס
אויסנעזען װוי אַלטע, ברודיק-נגרויסע פּלאַכטעס...
אַז ליאָן איז אָננעקומען אויפן אָרט, האָט ער באַלד נישט
געקענט נעפינען אַ פּלאַץ פאַר זיך און זיין הויז-נעזינד. אין די
הייסע זומערדיקע חדשים איז די ערד געווען נעשפּאָלטן און
אויסנעטרוקנט, און ער האָט צוליב דעם נעזוכט אן אָרט, װו
ס'איז געװאַקסן שיין גראָז, ליאָן האָט דאָ באַלד געפונען זיינע
באַקאַנטע און ער האָט נענומען שמועסן מיט זיי וועגן די
פערד-נגעיעגן, װאָס זענען פאַרנעקומען דעם לעצטן שבת. דער-
נאָך האָט ער גענומען עסן די ,, סענדוויטשעס" און טרינקען די
01
טיי, װאָס דאָס ווייב האָט מיטנענומען. אָפּנעגעסן און אָפּגע-
טרונקען, האָט ער זיך אויסנעצוינן אין זיין גאַנצער גרוים
אויפן גראָז, אַראָפּנעלאָזט דאָס עננע און קליינע קאַפּעליושל
אויפן פּנים און געשמאַק גענומען שנאָרכן.
לעצטנס אָבער, זינט די מלחמה איז אױיסגעבראָכן און ער
איז געווויער געװאָרן, װאָס די דייטשן טוען אַלץ אִפּ מיט די
יידן, האָט ער אינערנעץ נישט נעפונען מער קיין רו און אויך
די זונטיקדיקע , פּיקניקס" זענען אים איננאנצן נישט איינ-
גענאַנגען. עס האָט אים נישט צופרידננעשטעלט, װאָס זיינע
צוויי זין זענען אַװעק אין דער מלחמה זיך שלאָנן מיטן דייטש
און ער אַליין האָט אויך געװאָלט ניין,. בשעת ער איז געפאָרן
אויף די זונטיקדיקע , פּיקניקס" --- לעצטנס שוין בלויז ער מיטן
ווייב -- און ער האָט געװואלט כאַפּן אַ דרימל אין שאָטן הינ-
טער אַ בוים, איז דער שלאָף צו אים מער נישט נעקומען. דאָס
האַרץ איז אים צעפרעסן געװאָרן פון בענקשאַפט און די היי-
מישע שטעטלדיקע פעלדער און וועלדער און דאָס טייכל, װאָס
איז שטיל נעפלאָסן לעבן אַלטן בית-המדרש, זענען אים כסדר
געשטאנען פאַר די אוינן. ביז איצט האָט ער דאָס אַלץ נישט
געדענקט און ער האָט קיינמאָל נישט באַמערקט קיין אונטער-
שיד צווישן די וועלדער און פעלדער דאָ הי און די וועלדער און
פעלדער אין דער היים. איצט אָבער האָט ער פּלוצים דערזען
דעם גרויסן אונטערשיד, אַלץ אין דאָ אַזױ שטאַרק אַנדערש
וי אין דער היים... ס'האָט זיך אים נענלוסט וויינען און שרייען,
ווייל די בענקשאַפט האָט אים אַזױ שטאַרק אַרומנענומען און
געפּרעסט ביים האַרץ, אז ער האָט נעמיינט, ער װעט עס נישט
אויסהאַלטן. אַז ער איז אַנטדרימלט נעװאָרן אויף עטלעכע
רנעס, איז ער נעווען כמעט וי װאַך און ער האָט באַלד געהאַט
אויסטערלישע און וויסטע חלומות. דאָס טייכל לעבן אַלטן בית-
המדרש איז געווען פול מיט יידיש בלוט, איז נעווען פול מיטן
בלוט פון זיין אַלְטער מאַמען. פונם בלוט האָט זיך פּלוצים
אויפנעהויבן די איינגעבוינענע און צעבראַכענע געשטאַלט פון
זיין מאַמען און אַ ביינערדיקער פיננער האָט צו אים געטייטלט:
--- אױיפגעכאָװעט אַ נעזונטן יונגאַטש!... אַליין נישט נע-
געסן, נישט געטרונקען און אַרײינגעלײינט אין אים!... און אצינד
202
װאָס צאָלט ער מיר אִפּ דערפאַר?!... ער זיצט און פרעסט, ווען
איך יי אס אין בוט).. קוקץ נאָר אָן רעם נכורן..
די חלומות האָבן זיך איבערגעחזרט און ליאָן האָט אָננע-
הויבן צו שרייען פון שלאָף מיט זיין לייבן-קול, אַזױ אַז דאָס
ווייב, אַ דערשראָקּענע און אַ טויט-בלייכע האָט אים געמוזט
וועקן און טאָרען.
ליאָן האָט אַזױ לאַנג נישט געקענט שלאָפן און אַזױ לאַנג
געהאָט שלעכטע חלומות, ביז אין איין שיינעם טאָג האָט ער זיך
אויפּנעהויבן און בסוד פאַרן ווייב, װאָס האָט זיך שוין גענוג
אויסגעוויינט די אוינן נאָך די זין, װאָס זענען אַװעק אין דער
מלחמה אַריין, זיך נגענאַנגען פּאַרשרייבן פרייוויליק צו די זעל-
נער, צוליב דעם, װאָס ער איז נישט געווען מער קיין יוננערמאַן
און זיין יאָרגאַנג האָט מען מער צוֹ די זעלנער נישט גענומען,
האָט מען זיך מיט אים נישט אַזױ שטאַרק דערפרייט, װוי ער
האָט נעמיינט. ער האָט דווקא נעפאָדערט, מען זאָל אים באַלך
אויפן פראָנט שיקן, אָבער אַרױסגעװויזן האָט זיך, אַז ער איז
נישט פעאיק פאַר קיין זעלנער. בעתן אונטערזוכן, האָט דער מי"
ליטער-דאַקטאָר פּלוצים אַנטדעקט, אַז זיין נוף, װאָס איז נאָך
אויסערלעך אַזױ שטאַרק און מעכטיק, אין שוין אינעװייניק
פול מיט פעלערן. דער מיליטער-דאַקטאָר, א דין-אויסגעוועל-
נערטער און אַ פּלאַטשיקער, װוי מען װאָלט אים אַפירגעצויגן
פון אונטער אַ פּרעס, האָט גלייכנילטיק פאַר ליאָנען אויסנע-
רעכנט די אַלע פעלערן, װאָס האָבן זיך מיט די יאָרן אַרייננע-
כאַפּט אין זיין נרויפן, מעכטיק-צעװואַקסענעם נוף. דער דאָק-
טאָר האָט די אַלע חולאתן אויסנערעכנט ביי די נעמען, אָבער
ליאָן האָט נאָרנישט פאַרשטאַנען און נישט געװאָלט פאַרשטיין.
-- װאָס בעבעט ער דאָרטן!... עט נאַרישקײטן... -- האָט
ער נעטראַכט ביי זיך און געלאַכט פון דאָקטאָר דאָס גרעסטע
געלעכטער -- נו, אדרבא, זאָל זיך דער דאָקטאָר? פאַרמעסטן
מיט אים אין די כוחות!... ער װאָלט דאָס נאַנצע דאָקטאָרל, וי
עס שטייט און גייט, צעבראָכן אויף אַ קני, וי מען צעברעכט
עפּעס אַ דין שטעקעלע...
ס'האָט נאָרנישט נעהאָלפן, װאָס דער דאָקטאָר האָט
ליאָנען געפּרװוט אויפווייזן װי קראַנק ער איז, ליאָן האָט זיך
209
געהאַלטן ביי ס'זייניקע. ער האָט נאָרנישט פאַרשטאַנען, װאָס
יענער רעדט צו אים און ער האָט אַלֶעמאָל געהאַלטן ביים אָנֵי
הויב. צום סוף האָט ער זיך נאָר אָנגעהויבן צו בייזערן און צו
שרייען און ליאַרמען, הלמאי מען לאָזט אים נישט זיך ניין
שלאָנן מיטן דייטש, װאָס האָט אַלע זיינע נאָענטע אויסגעהרגעט.
ער האָט אַזױ געשריגן, אַז ער איז אַזש הייזעריק געװאָרן פון
שרייען, אָבער אַז ער האָט פּלוצים באַמערקט ביים פּלאַטשיק-
אויסגעוועלנערטן דאָקטאָר דאָס פאַרזאָרנט-תמימותדיקע פּנים
זיינס, װאָס האָט אים אָנגעקוקט מיט אַ נעבעך, איז ער מיט-
אַמאָל שטי? נעװואָרן און א דין געדאַנקעלע האָט אים מיט מורא
אַ ברי געטון אין מוח:
-- און אפשר,.. אפשר איז ער טאַקע נערעכט... אַ שברי
כלי... אַ שיין עפּעלע און אינעװוייניק איז עס פאַרפוילט...
פון דער קאָמיסיע איז ליאָן אַרױס אַן אָפּנעשמיפענער., ער
איז אַנטלאָפן פון דאָרט, וי פון אַ פייער, ער האָט זיך מיטאַמאָל
דערפילט זייער קראַנק און ס'האָט זיך אים אָנגעהויבן צו דאַכטן,
אַז זיינע טעג זענען נעציילטע... אַז ער האָט נאָרנישט אַלֵיין
געוווסט װי קראַנק ער איז!... ס'האָט אים אָננגעכאַפּט אַ גרויסע
מורא און אַ באַזאָרנטקײיט פאַר זיך אַליין, װאָס ביז איצט האָט
ער דאָס קיינמאָל נישט געפילט און ער איז באַהערשט געװאָרן
פון אַ צערטלעכקייט צו יעדן אבר פון זיין נרויסן נוף. ער האָט
זױיך סורא נעהאט צוצורירן צו זיך אַטין, װי צו נלאו וואס היי
אַ ליאַדע ריר קען מען עס צעברעכן און ער האָט אָנגעהויבן צו
קוקן אויף זיך, װוי אויף עפּעס אַן אױיסנעשפּילטע זאַך, װאָס מען
דארף זי נישט מער..
ליאָן האָט זיך געאיילט איבער די מעלבורנער נרױיסשטאָטי-
שע נאַסן, װאָס זענען נגעווען פו?-נעפּאַקט מיט מענטשן, אוי-
טאָס און טראַמװײיען. ס'האָט אים געיאָנט עפּעס אן אימפּעט
און ער האָט זיך קוים נעקענט דורכשטופן אויפן טראַטואַר, וו
עס האָט זיך געוויגט אַ רוישיק-צעכװואַליעטער עולם. מען האָט
איצט אין די מלחמה-טענ געכאַפּט אַלץ, װאָס האָט זיך נאָר גע-
לאָזט און די ווייבער האָבן באַלאַנערט די נעשעפטן. ס'איז נע-
ווען זייער הייס, און אַ מידע, שטויביק-צעטרעטענע זון האָט
זיך נעװאַלגערט אונטער די פיס, איז נעהאַננען אויף די היי-
204
זער, אויף די געשעפטן און זיך געוויגט אויף דער דעפילאַרע /.
פוֹן די זעלנער, װאָס האָבן מאַרשירט אינמיטן דער הויפּטגאָס.
די מיליטער-מוזיק האָט געשפּילט הויך און רעשיק און פון די
פענסטער, פון באַלקאָנען, פון דעכער האָט אַן עולם מיט פאָכנ-
דיקּע טיכקעך נעזעננט די זעלנשר, ואס מען האָט געזאלט
אַװעקשיקן אויפן פראָנט איבערן ים. קיינער האָט נישט באַ-
מערקט ליאָנען, קיינער האָט זיך אויף אים נישט אומגעקוקט,
ווען ער האָט זיך נעשלעפּט איינער אַליין איבער די גאַסן. אַלְץ
איז אין דער גרויסער שטאָט געווען אַזױ גלייכנילטיק צו אים,
גלייכגילטיק צו דעם אַלֶעמען, װאָס עס טוט זיך אין אים אֶפּ. די
גאַסן, װאָס זענען אים געווען אַזױ נוט באַקאַנט, האָבן זיך אים
איצט אויסנעוויזן אַזױ פרעמד, וי ער װאָלט זיי קיינמאָל נישט
געזען. אפילו די שטויביק-מידע זון האָט אים װוי אויסגעמיטן
און אַז זי האָט אים אָנגערירט, האָט זי עס נעטון אַזױ פאָר-
זיכטיק, וי זי װאָלט אָנגערירט אַ מענטש נישט פון דער וועלט...
ערשט ביינאַכט איז ליאָן אַהיים געקומען. ער האָט נאָר-
נישט דערציילט דעם ווייב, זיך גלייך אַריינגעלייגט אין בעט,
איבערגעדעקט זיך מיט דער דעקע איבערן קאָפּ, וי ער װאָלט
זיך װעלן פּאַרהיטן פאַר די בליקן פון דעם ווייב. ער האָט באַ-
שלאָסן קיינעם נאָרנישט צו דערציילן, װאָס האָט אים געטראָפן
דעם היינטיקן טאָג, האַלטן דעם סוד טיף-פאַרגראָבן אין זיך.
ער האָט זיך אָבער נישט געקענט באַפרייען פון דעם נעפיל, אַז
ס'ווייב ווייסט שוין אַלץ, נאָר זי מאַכט זיך נישט וויסן, כדי
אים נישט וויי צו טון...
די נאַכט איז לִיאָן דווקא נוט געשלאָפן --- געשלאָפן האַרט
וי אַ שטיין. און אַז ער האָט זיך אינדערפרי אויפנעכאַפּט,
האָט ער די ערשטע רגעס זיך בשום-אופן נישט נעקענט דער-
מאָנען, װאָס עס האָט זיך נעכטן מיט אים נגעטראָפן. און ווען
ער האָט זיך סוף-כל-סוף דערמאָנט, איז דאָס אַלץ נעווען אַזױ
ווייט הינטער אים, װוי עס װאָלט געשען מיט יאָרן צוריק און
ער האָט אויפגעהערט צו נלויבן אין דער נאַנצער מעשה, װאָס
האָט מער נישט געהאַט קיין שום האַפט און ממשות. װאָס מער
ער האָט באַשלאָסן דעם סוד טיף צו באַגראָבן אין זיך, אַלֵץ
ווייניקער האָט ער אין אים אַליין אָנגעהויבן צו נלויבן. ער האָט
205
זיך געפילט געזונם און שטאַרק -- דער אַמאָליקער , לייבעלע
ס'מפּיל-קינד". ס'איז אים איינגעפאַלן פּלוצים אַ געדאַנק, אַז
עס װאָלט געווען אַ גלייכע זאַך, אַז ער זאָל זיך מיט אַ שיף אַרי-
בערכאַפּן אויף יענער זייט ים און זען װאָס ער קען דאָרט אויפ-
טון... ער האָט זיך באַלד אָנגעטון אין נרויס איילעניש און ער
איז נעלאָפן נגעווויער צו ווערן, צי מען קען עפּעס מאַכן. אַ
גאַנצן טאָנ האָט ער זיך נעשלעפּט פון איין אָרט אויפן אַנדערן,
אָבער אָן אַ שום פּעולה,. אומעטום, ווו ער איז נעקומען, האָט
מען אים אָננעקוקט װוי חסר-דעה און מען האָט אפילו נישט
געװאָלט מיט אים רעדן...
ליאָן איז נעבליבן אין דער היים, און ווען די מלחמה האָט
זיך געענדיקט און ער איז געווויער נעװאָרן, אַז פון זיין שטעט?
מיט די יידן איז נעבליבן בלויז דער דאַרער און שוואכער פייוול,
װאָס די נשמה איז אים שטענדיק נגעלענן אויף דער שפּיץ נאָז,
איז ער אַרומגעגאַנגען װוי אַ שאָטן און מען האָט אים נישט נע-
קענט דערקענען. ער האָט כסדר נעזען זיין מאַמען פאַר די אוינן,
װאָס ער פלעגט אַלע חורש געלט שיקן צוזאַמען מיט א בריוול,
געשריבן מיט זיינע קאָטשערעס-אוןלאָפּעטעס אותיות. דאָס
נעקט פלענט ער דער מאמען שיקן. אפילו העמאלט װען די.
מלחמה האָט שוין נעהאַט אױיסנעבראַכן און מען האָט עס ביי
אים אויף דער פּאָסט נישט געװאָלט אָננעמען, סיידן ער וװועט
עס שיקן אויף זיין איינענער ריזיקע. ער האָט ריזיקירט, כסדר
געשיקט, אָבער ווען דאָס נעלט האָט איינציקווייז אָנגעהויבן
צוריק צו אים צו קומען, האָט אים עפּעס אַ זעץ נעטון אין
האַרץ, ווייל ער האָט מיטאַמאָל פאַרשטאַנען, אַז וער ווייסט צי
ער װועט נאָך זיין מאַמען אַמאָל צוריק זען.
סאָן האָט אלץ געטון אין דער װעלט, כדי פייװולען צן
ברעננען צו זיך. פון זייער נאַניץ שטעטל זענען נעבליבן בלויז
צוויי יידן --- ער און פייוול, און ער האָט זייער נעװאָלט פייוו-
לען זען, ער האָט אפילו פייוולען פון תמיד אָן פיינט געהאַט,
אָבער די מאַמע זיינע האָט אים דווקא ליב נעהאַט. ס'וועט איר
אוודאי הנאה טון אויף יענער וועלט, װאָס ער איז מהנה פייוו-
לען... ביי יעדער געלעגנהייט האָט זיך דאָך די מאַמע געווונטשן
הלוואי װאָלט זי געהאט אַזא זון וי פייוול און נישט וי לייבע-
200
לע. פייוו? האָט געשמט פאַר אַן עלוי און מען האָט געזאָנט אויף
אים, אַז ער װועט ווערן אַ רב, און אַלע מאַמעס פון נעסל האָבן
מקנא נעווען זיין מאַמען די מאַרק-זיצערין מיט איר זון דעם
לערנער, ואָס וועט זיין אַ פאַרגיטיקונג פאַר איר אָרעם און
שווער לעבן...
צוליב דעם, װאָס די מאַמע האָט זיך אַלעמאָל געווונטשן
צו האָבן פאַר אַ זון פייוולען, האָט אים לייבעלע נאָך פיינטער
געהאַט. דאָס האָט אים זייער פאַרדראָסן און ער האָט בשום-
אופן נישט געקענט פאַרשטיין מיטן שכל, װאָס די מאַמע האָט
דאָס דערזען אין פייוולען, װאָס איז נעווען שװואַך װוי אַ פליג.
אז בכלל האָט ער נישט נגעקענט פאַרשטיין, װאָס די יידן האָבן
פאַרזען זיין, לייבעלעס, גבורה און האָבן בלויז נעזען פייוולס
תורה;. אין נעס? אין בותזמדרש אין יין לבורה יעווען אי=
בעריק און מען האָט זי פאַרשטעלט און זיך נעשעמט מיט איר,
וי מיט עפּעס אַ בייז אָנשיקעניש. אין בית-מדרש האָבן די יידן
מיט ציטערדיקע למדניש-פאַרמוחטע בערדלעך נישט נעקוקט
קיינמאָל אין זיין זייט אַריין, און אַז זיי האָבן טײילמאָל אויף
אים אַ בליק נעװואָרפן, האָבן זיי מיט נרויס פאַרדרוס געזאָגט:
--- דער אייבישטער זאָל נאָר שומר-ומצי? זיין!... פּונקט
װי עשוו... אַזא נבורה נעמט זיך נאָר צו עשוון... מנע...
פונדעסטווענן, אַז מען האָט אין שטעט? געשלאָגן יידן,
איז מען באַלד צו לייבעלען נעלאָפן און ער האָט כהרף-עין אַלין
שטיין נעלאָזט און זיך נעלאָזט לויפן הענדום-פּענדום צום אָרט
פון דער סכנה און צעלאָזט זיינע ידים...
צוליב די אַלֶע זאַכן האָט לייבעלע פייוולען פיינט געהאַט
בתכלית-השנאה, און ווען ער האָט אים נאָר נעזען, האָט ער
זיך צו אים געטשעפּעט. מען האָט זיי ביידן גוט געקענט אין
שטאָט, אים, לייבעלען , ס'מפּיל-קינד" --- צוליב זיין גבורה,
און אים, פייוולען --- צוליב זיין תורה און צוליב זיין שװאַכ-
קייט. אין שטאָט האָט מען פייוולען מיט חוזק גערופן:
-- עונ מלך הבשן...
אַז לייבעלע האָט דערזען פייוולען אַזאַ קליינטשיקן און
אַזא שוואַכיטשקן מיט די קליינע, קינדעריש-ווייסע מילך-הענט-
לעך, מיט אַזאַ מילך-ווייסן דורכזיכטיקן שטערן, װו עס האָבן
07
אַדורכגעשײינט די בלויע אָדערלעך, האָבן אים די הענט אַלע-
מאָל געקיצלט מיט אים צו טשעפּען. דערצו האָט זיך נאָך פייוול
תמיד געשאַרט ביי די ווענט אויס מורא די זינד זאָלן אויף אים
קיין שליטה נישט האָבן -- דער מאַרק איז פו? מיט נויים און .
מיט נשים, װאָס דרייען זיך פראַנק-און-פריי אַרום אויף גאָטס
וועלט... אַלעמאָל, אַן לייבעלע איז געשטאַנען אין מאַרק הינ-
טער די סטראַנאַנעס און נעוויזן פאַר א חברה יונגען זיינע
גבורות און ס'איז דורכנענאַננען פייוו?ל פון בית-מדרש, האָט
ער הויך א בלאָז נעטון מיטן מויל און יענער איז, װי אַ שטוי-
בעלע, געיאָגט פון ווינט, ניך אַנטלאָפן. אַן אַנדערש מאָל האָט
ער זיך כלומרשט געװאָלט אַ קראַץ טון הינטערן אויער, און
אַז פייוול האָט בלויז דערזען, װוי ער הויבט אויף אַ האַנט,
האָט ער ניך געמאַכט פיס. צום סוף האָט זיך נאָר לייבעלע א
קראַץ נעטון אין קאָפּ און די חברה יוננען האָבן נעהירזשעט
וי די פערד, נגעקייכט פון נעלעכטער.
און צום סוף האָט נאָר דער שװואַכיטשקער און קליינטשי-
קער פייוול נעוויזן אַזעלכע העלדישקייטן, װאָס האָבן אינגאנצן
צונעדעקט לייבעלעס נבורות... טַלֶע יידישע , פּעיפּערם" האָבן
געשריבן פון פייוולס העלדישקייטן. דאָרט אין די בלעטער איז
געווען פייוולס , פּיקטשער" און עס איז גענוי, מיט אַלע פּרטים
באשריבן געווען, וי פייוול האָט איינגעשטעלט דאָס אייגענע
לעבן, כדי אָפּצוראַטעווען אַן עדה יידן... צוזאַמען מיט פייוולען
זענען אין אַ באַהעלטעניש, אין אַ , בונקער" הינטערן שטעטפ
נעלענן די יידן באַהאַלטן, קיין שפּייז איז שוין מער נישט נע-
ווען און יעדע נאַכט האָט ער אַנדערש געמוזט זיך אַרױס-
גנבענען פון באַהעלטעניש, כדי צו שאַפן עפּעס צו עסן, דאָס
נפש צו דערהאַלטן אין זיך. בשעת פייוו? איז איינמאָל אַרוס-
גענאַנגען, האָט מען אים געכאַפּט. דער דייטשער עלטסטער
האָט נגעוווסט, אַז עס ליגן דאָ ערנעץ אויסבאַהאַלטן יידן און
ער האָט אָנגעהויבן פייוולען צו שלאָנן און צו פּייניקן מיט די
נרעסטע פּייניקוננען אין דער וועלט, כדי דעם סוד, װאָס ער
האָט געהאַלטן אין זיך, אַרױסצוקרינן פון אים, אָבער ס'איז
אים נישט נעלוננען. פייוול האָט א פֹּאֶר מאָל געחלשט און איז
איז שוין נעלעגן אין שניי, אַן איינגעקאָרטשעטער אין א קאַ-
308
לוזשע בלוט, אָבער זיינע ליפּן זענען געווען געשלאָסן און קיין
װאָרט האָט מען פון אים נישט געקענט אַרויסקריגן. ס'איז גע-
שען מיט אים אַ גרויס חפד, אַז ער איז נגעבליבן לעבן. גרעסע-
רע נבורים פון אים האָבן אַזעלכע קלעפּ נישט אוױיסגעהאַלטן...
בעת דער דייטשער אֶפיציר האָט געזען, אַז ער קען נאָר-
נישט אַרױסנעקרינן פון פייוולען, האָט ער אים מיט עקל א קאָפּ
נעטון, װי אַ מיאוסן צעטרעטענעם שרץ און ער האָט אים
איבערנגענעבן אַ סאַָלדאַט, ער זאָל זיך מיט אים פאַרנעמען:
אפשר װעט שפּעטער קענלעך זיין צו מאַכן דעם ייד רעדן.
אַליין האָט ער מיט נאָך עטלעכע זעלנער גענומען נישטערן
אַרום דעם אָרט, ווו מען האָט פייוולען געכאַפּט.
פייוול איז געלענן אין אַ קאַלוזשע בלוט, כמעט אָן סימנים
פון לעבן, אָבער ער האָט נאַנץ נוט געװווסט, װאָס עס טוט זיך
אַרום אים, און דער נעדאַנק, אַז די יידן זענען אין גרויס סכנה,
האָט אים נישט אָפּנעלאָזט, געהויבן פון אָרט. ער האָט זיך
זייער אָנגעשטרענגט, צוזאַמענגענומען זיין רעשט ביס? כוחות
און נעבעטן דעם אייבערשטן, ער זאָל נאָך עטלעכע שעה נישט
צונעמען ביי אים דאָס חיות, ער זאָל נאָך אויף א שטיק? צייט
אים שענקען דאָס לעבן... דער סאָלדאַט, װאָס האָט אים געהיטן,
האָט זיך אפילו נישט אומנעקוקט אויף אים. ער האָט אים טייל-
מאָל אַ טאָרע נעטון מיט אַ דראָנג, כדי צו זען, צי ער לעבט
נאָך, וויי? ס'האָט זיך אים זייער נישט געגלוסט אים מער צו
היטן. ס'איז שוין געווען שפּעט און ס'האָט אָנגעהויבן צו כאַפּ!
אַ לייכט פרעסטל, װאָס איז פאַרנאַנגען אונטער די נענל. דער
סאָלדאַט האָט געקלאַפּט איין פוס אָן אַנדערן, גענענעצט הויך,
זיך יעהרייט אהין און צוריק מיט נהוים אומנעדולד, און אז
ער האָט פּלוצים באַמערקט, װי עס ננבעט זיך צו אים צו עפּעס
אַ װאַקלדיקע קנויל, האָט ער זיך זייער דערשראָקן און זיך צו-
ריקגעצוינן, װי פאַר אַ נישט-נוטן.. ער האָט באלד דערנאָך
דערפילט אַ שטאַרקן זעץ אין קאָפּ און ער האָט אַרױסגעלאָזט
אַ פאַרווונדערטן ברי?, ווייל וי האָט ער זיך געזאָלט ריכטן, אַז
מיטן זעלבן דראָנג, װאָס ער האָט געשטאָרקעט פייוולען, װעט
אים נאָר פייוו? דערלאַנגען, אַז ער װעט מער פון אָרט נישט
אויפשטיין...
309
פון װאַנען פייוול האָט גענומען כוח זיך אויף די פיס צו
שטעלן און אויפהויבן דעם דראָננ, האָט געוווסט בלויז נאָט
אַליין, פייוו? האָט געהאַלטן אין איין איבערחזרן, אַז דער איי-
בערשטער האָט אים די כוחות נענעבן, כדי ער זאָל קענען קו-
מען די יידן אָנזאָנן, אַז זיי זענען אין סכנה און אַז זיי דאַרפן
װאָס פריער אַרוס פון באַהעלטעניש... פייוול האָט נישט נע-
װאָלט רעדן פון דער גאַנצער מעשה, וי ער װאָלט עפּעס אִפּ-
געטון אַ מיאוסע זאַך און ער האָט כסדר איבערנעחזרט, אַז איי-
דער ער האָט עפּעס-װאָס געטון, האָט עֶר פריער געפרעגט דעם
באַשעפער און ער האָט אַלץ נעטון מיט זיין רצון...
ליאָן האָט איבערנעקערט וועלטן, כדי פייוולען צו ברענ-
דען צו זיך. ער װועם פיװולען דאַ חי פאַר א דב מאכן 6
קלייניקייט עפּעס אַזאַ לערנער, װאָס אַלֶע מאַמעס האָבן זיך מיט
אים געבענטשט... די יידן דאָ הי דאַרפן טאַקע האָבן אַזאַ ראַבײ,
אַ לערנער, װוי ס'איז פייוול... ער װעט אַלץ פאַר אים טון; ער
װעט פאַר אים אַרבעטן, געבן אים צו עסן, אַבי ער זאָל קענען
רואיק זיצן און לערנען...
און ליאָן האָט זיינס אויסגעפירט, געשריבן צו פייוולען
בריוו מיט זיינע קאָטשערעס-און-לאָפּעטעס אותיות, און אַן יע-
נער האָט אים געענטפערט קורצע בריוועלעך, געשריבן מיט אַ
דריבנעם פּערל-כתב, פול-אַנגעפּראָפּט מיט פּסוקים פון דער
תורה, האָט ער אַרייננעקוקט אין זיי, װי אַ האָן אין בני-אדם
און אָפּנעריסן די טירן פון די הינע ראַבײס, זיי זאָלן אים פאָר-
לייענען, װאָס פייוול שרייבט. עמעצן אַנדערש האָט ער די בריוו
נישט געטרויט אין דער האַנט אַריין, נאָר די ראַבײיס אַליין:
-- אָ, באִי... אָ, באִי... האָט ער איננאַנצן אַ צעפלאַמ-
טער געשטאַמלט -- נעווער מאַינד! פול מיט תורה... יו נאַו...
און אַז פייוו? איז סוף-כל-סוף געקומען, האָט ליאָן נישט
געוווסט, ווו אים צו זעצן, װאָס מיט אים צו טון. פון אֶנהוֹיב
האָט ער אָפּגעשלאָגן די שוועלן, מען זאָל אים אויפנעמען פאַר
רב, און אַז ער האָט גאָרנישט נעקענט אויפטון נישט מיט גוטן,
נישט מיט בייזן, האָט ער זיך לכתחילה זייער נעווונדערט, װאָס
אַזא ,גרעיט מען", אַזאַ לערנער קומט מען נישט אַקעגן, אָבער
שפּעטער האָט ער שלום נעמאַכט מיטן נעדאַנק און אַריינגענומען
210
פייוולען צו זיך אין שטוב, ער זאָל קענען רואיק ביי אים לער-
נען. ער האָט עס כשר פאַרדינט... ליאָן האָט נישט געלאָזט אויף
פייוולען פאַלן אַ שטויבעלע. אין דער שטוב, װו עס האָט זיך
איײיביק געהערט דער נעקלאַננ פון אייזן, װאָס איז געקומען פון
ליאָנס , שאָפּ", האָט זיך אָנגעהויבן צו הערן דאָס קול פון דער
תורה... ליאָנס זין, צוויי הויך-צעוואקסענע , באִיס", ענלעכע
צום טאַטן, זענען אויף די שפּיץינענל שטענדיק פאַרביינגעגאַנ-
גען פאַר דער טיר פון פייוולס צימער -- דער טאַטע האָט זיי
געהאָט אָננעזאָגט, אַז זיי דאַרפן פאַר פייוולען האָבן גרויס
אָפּשײ! ער איז אַ צדיק... א ,נרעיט מען"... און אפילו דאָס
קליינע , פאַריאָקישטע? ווייב? ליאָנס האָט געהאַט פאַר פייוולען
רעספּעקט, קיינמאָל נישט אַריינגענאַנגען זיין שטוב אויפרוימען,
וויי? בעת זי איז אַמאָל צו אים אַריינגעקומען, האָט ער זיך פאַר
איר זייער דערשראָקן... פון אֶנהוֹיב האָט זי אפילו נישט פאַר-
שטאַנען פייוולס משונהדיקע נענג, נישט נעקענט זי
פאַרטראָגן, אַרומגענאַנגען מיט אויסגעקנייפּט-בייזע פלעקן אויפן
קליינעם הינעריש-דאַרן פּנימל און אויסגערעדט אויף אים, װאָס
נאָר אין דער קאָרט. אָבער אַז זי האָט געזען װוי איר מאַן שטעלט
זיך דאָס איין פאַר אים, האָט זי דעם קאַמף אויפגענעבן, זי האָט
שוין נוט געקענט דעם מאַנס אויסטערלישע איינפאַלן און נישט
געװאָלט האָבן מיט אים צו טון. מען האָט כסדד נעטראָנן עסן
צו פייוולען אין שטוב אַריין. אָבער וויפיל טאַצן מען האָט נישט
צום אים אַרײנענטראָנן, זענען זיי אַלע נעבליבן אומבאַרירט,
ווייל ער האָט װייניק-װאָס טועם נעווען. און אַז ליאָן איז צו
אים צוגעשטאַנען, ער זאָל עסן, האָט ער אַ פאַרװונדערטן קוק
נעטון אויף אים מיט זיינע העל-בלויע, אומשולדיק-מילדע אוינן,
װאָס זענען געווען פאַרטון ערנעץ אין אַנדערע ווייטע וועלטן
און ער האָט נישט פאַרשטאַנען, װאָס ער וויל פון אים האָבן.
-- עט, נו-אָ... -- האָט ער סוף-כל-סוף זיך אויפנעכאַפט
וי פון אַ חלום און זיך נעבעטן ביי ליאָנען מיט אַ תמימותדיק,
קינדעריש קולעכ? -- װאַרט צו אַ רגעלע... שפּעטער אַביסל...
ס'איז געווען דער זעלבער פייוו? פון אַמאָל --- ס'זאָל דאָס
פעלן אַ האָר,. ער האָט זיך אפילו װייניק נעעלטערט, כאָטש ס'זע-
נען אַװעק אַ סך, אַ סך יאָרן, זינט ליאָן האָט אים דאָס לעצטע
211
מאָל נעען. די זעלבע פיל וייסע הויט, די זעלבע קליינע
הענטלעך און אפילו דאָס זעלבע פאַרקלערט-אונטערטענצלנדי-
קע גענג?, וי ביי אַ תמימותדיק קינד, װאָס פרייט זיך מיט די
שיינקייטן פון דער וועלט... אַז אפילו קיין פלינ האָט פייוול
נישט געלאָזט טשעפּען און אין זיין שטוב האָבן די פליגן אַרומ-
געזשומעט אויף װאָס די וועלט שטייט. אָבער ליאָן האָט איצט
פייוולען דווקא ליב נעהאַט, ס'לעבן װאָלט ער פאַר אים גע-
שטרעקט. פון זיין אַמאָליקער שנאה צוֹ שװאַכע און קליינע
איז איצט מער קיין זכר נישט געבליבן. פּונקט פאַרקערט, ער
װאָלט איצט דעם שװאַכן און קליינעם פייוול גענומען אויף די
הענט, וי מען נעמט אַ קינד און װאָלט ביי אים אויסגעקושט
יעדעס אבר. ער האָט אים טאַקע ביי יעדער נעלעגנהייט גע-
פּרוווםט אויפהויבן פון נרויס באַװונדערוננ און אים געהאַלטן
אין איין מוטשען מיט דער זעלבער קשיא:
--- האַ, פייוול... ביזט נרינג וי אַ פעדערל,.. און װי-אַזױ
האָסטו דאָס געקענט באַװוייזן?! װוי-אַזױ האָסטו געהרנעט דעם
רייטשף...
פייוול האָט נישט געװאָלט דערפון רעדן, אויסגעמיטן אים
צו ענטפערן, כאָטש ער האָט אים געהאַלטן אין איין מוטשען
און פאַרװאַרפן מיט פראַנן, ער זאָל אים דערציילן ווי-נאָך דאָס
איז געשען. פייוו? האָט זיך געריסן פון זיינע הענט, װאָס האָבז
אים געהאַלטן שטאַרק-אַרומגענומען, אָט-אָט דערשטיקט צו
ווערן, און ער האָט אַלעמאָל אָנגעהויבן צו רעדן וועגן עפּעס אַנ-
דערש, ווען ליאָן איז צו אים צונעשטאַנען מיט זיינע קשיות.
-- נו, אוודאי... נודאָ... -- האָט ער נעמורמלט וי אויס-
מיידנדיק --- ס'איז נעווען דעם אייבערשטנס רצון!... פאַר-
שטייסט שוין?... האַ?...
דאָס ערגסטע איז נעווען, װאָס פייוול האָט אַזױי וייניק
נעגעסן. אַלעמאָל, אַז ליאָן איז אַריינגעקומען פון , שאָפּ", האָט
פייוול אָדער געלערנט, אָדער ער האָט געפּרעפּלט עפּעס פרום
מיטן מוי?. ליאָן האָט אים נעקוקט נלייך אין מויל אַריין, נישט
געװאָלט אים שטערן. אָפּט האָט ליאָן נעטראָפן פייוולען בעתן
דאַװענען. ער איז נעווען איננאַנצן איינגעוויקלט אין אַ גרויסן,
שווערן טלית, װאָס האָט זיך אים נאָכנגעשלעפּט אויף דער פּאָד-
212
לאָנע, אַזױ אַז ער איז שיער נישט געפאַלן איבער אים און ער
האָט אויסגעזען וי אַ יינג?, װאָס טראָנט דעם טאַטנס טלית צום
אויפרופן שמחת-תורה. סיי דער טלית מיט דער גרויסער פאַר-
שװואַרצט-זילבערנער עטרה, סיי דער גרויסער און שווערער של-
ראש, סיי די רצועות, װאָס האָבן שטאַרק זיך אייננעשניטן אין
זיין שְוואַכער ווייסער האַנט און זענען אַראָפּנעהאָנגען פון האַלז,
האָבן נעשווערט און צונעדעקט פייוולען, אַז מען האָט אים קוים
אַרוױיסגעזען. ער האָט לאַנג געדאַוונט מיט אַ שטיל, שעפּטשנדיק
קול, און אַז ס'איז נעקומען צו קריאת-שמע האָט זיך זיין קול
מיטאַמאָל געענדערט, געװואָרן שטאַרק און ער האָט לאַנג און
מִים כוה אויפגעצוינן דעם אחקד . וינע הענטלעך האבן זיך
דערביי אויסגעשטרעקט פון אונטערן טלית, מיט וועלכן ער איז
געווען איננאַנצן צונעדעקט, און זיך פאַרקוועטשט אין האַרטע
פויסטן... ליאָן איז דעמאָלט נעבליבן אַ דערציטערטער און עס
האָט אים דערמאָנט אין זיין טאַטן, דעם אָרעמען מאַרק-שטײער,
װאָס איז שטענדיק געשטאַנען אַליין ביי דער טיר פון בית-מדרש
און זיך אויסנעשמועסט מיט גאָט אונטערן גרויסן טלית, מיט
וועלכן ער איז נעווען איננאַנצן איינגעוויקלט. אויך ער האָט
אַלעמאָל אויסגעצוינן די הענט פון אונטערן טלית און זיי פאַר-
הויבן אַרױף אין דער הויך, צום הימל. דאָס האָט אויף אים,
אויף ליאַנען, װאָס איז דעמאַלט שוין געווען אַ גרויסער יונג,
אַנגעװאָרפן אַ מורא, אַז ער האָט זיך פּלוצים דערפילט איבעריק
מיט זיין נבורה און באַשלאָסן צו זיין נוט און פרום...
דאָס דאַװוענען האָט שטענדיק ביי פייוולען נעדויערט ביז
אינמיטן טאָג אַריין, און אַז ליאָן האָט נעזען, אַז דאָס עסן
איז דערנאָך ווייטער געשטאַנען נישט-אָנגערירט, האָט ער לסוף
נישט אױיסנעהאַלטן און אים נענייט ער זאָל עפּעס איבערכאַפּן.
ער האָט זייער מורא געהאַט, אַז פייוול קען נאָך אויסניין און
ער האָט אים געמינטערט:
--- געדענק, פייוו?... -- האָט ער צו אים געזאָגט --- צוויי
וענען מיר געבליבן פון א שטאָט יידן.. יו נאָו, צװויי..
דעמאָלט האָט פייוול בלית-ברירה מיט די קינדערישע
הענטלעך אָפּנעשײלט זיך א פּאָמעראַנץ, אַ שמעק געטון צו
דער שיינער פרוכט, װאָס דער בורא-עולם האָט באַשאַפן און
213
ער האָט נעשטופּט כלאחר-יד איינציקע ציינדלעך אין מויל
אַריין, װאָס זענען אים קוים דורכגענאַננען, נעבליבן שטעקן אין
האַלז. איידער ער האָט טועם נעווען פון דער פּרי, האָט ער פריער
צונעמאַכט די העל-בלויע, תמימותדיק-מילדע אוינן און נע-
מאכט לאנו, און כרום די ברכה. ער האָט לעננער נעמאכט די
ברכה וי ער האָט נעגעסן.
ליאָן איז דעמאָלט געשטאַנען איבער אים, װוי איבער אַן
אָפּנעציטערט קינד און פון יעדן ביסן, װאָס פייוול האָט גענעבן,
איז אים צוגעקומען אַ שטיק געזונט.
אַ נאַנצן טאָג, בעת ליאָן איז נעשטאַנען אין , שאָפּ", האָט
ער אויסנעקוקט די מינוט, ער זאָל קענען אַרײנגײן צו פייוולען,
און אַז אין נעקלאַננ פון אייזן האָס זיך אַרייננגעריסן דאָס קול
פון דער תורה, װאָס איז נעקומען פון יענער זייט װאַנט, האָט
זיך אויף זיין פּנים באַװויזן אַ ליכטיקער שמייכל, װאָס האָט זיך
צענאָסן אויף זיין מעכטיק-גרויסן נוף...
214
פון דעם זעלבּן מחבּך:
,שטובן און נאַסן" --- נאַװעלן
ביבליאָטעק מאַרק ראַקאָווסקי, װאַרשע, 1958.
,דאָס נייע הויז" -- נאָװעלן
ארויסגענעבן מיט דער מיטהילף פון פריינד און פון
דער יידישער נאַציאָנאַלער ביבליאָטעק , קדימה",
מעלבורן,. 1941.
,צװישן הימל און װאַפער" --ראָמאַן
פאַרלאַנ ,, אויפבוי", מעלבורן, 194/7.
,א שטאָט אין פּוילן" --- ראָמאַן
ארויסגענעבן מיט דער הילף פון פאַרלאַג ,אויפבוי"
און א גרופּע פריינד, מעלבורן 1950.
אין פאַרענדיקן:
,א יידישע גאָט" (נאַלעװקעס) -- ראַמאַן
פון מחברס מאַמען זכרונה לברכה:
זיידע בערננער : - אין די לאננע װינטער נעכט
(משפּחה-זכרונות פון א שטעט? אין גאַליציע, 1870
--1900), ארויסגעגעבן פון די זין: מלך ראַװיטש
און פון דעם מחבר פון דעם בוך, מאָנטרעאל, 1946.
אַ דאַנק קומט די פריינד, װאָס האָבן
צונעהאָלפן צום פאַרקויף פון בוך.
שיט
שא
יוה
אט
ְ יא
אט
8
6
0
ו
ץֶ
עי
2
ר יו
אי א
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11