Eadmeri Historia Novorum in Anglia, et opuscula duo de vita Sancti Anselmi et quibusdam miraculis ejus

Google

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world’s books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that’s often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book’s long journey from the
publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the

public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual
personal, non-commercial purposes.

and we request that you use these files for

+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attribution The Google “watermark” you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
a[nttp: //books . google. con/]

wc
Av

RERUM BRITANNICARUM MEDII AVI
SCRIPTORES, |

OR

1S CHRONICLES 72 D MEMORIALS OF GREAT BRITAIN
= AND IRELAND

- DURING

THE MIDDLE AGES, £/

THE CHRONICLES AND MEMORIALS

or

GREAT BRITAIN AND IRELAND
DURING THE MIDDLE AGES.

FURLISI! D. BY THE AUTHORITY OF HER MAJESLY’S TREASURY, UNDER
THE DIRECTION OF THE MASTER OF TilE ROLLS,

ene — —_—_

On the 26th of January 1857, the Master of the Rolls
submitted to the Treasury a proposal for the publication
of matcrials for the History of this Country from the
Invasion of the Romans to tho reign of Henry VIII.

"The Master of the Rolls suggested that these materials
should bc sclected for publication under competent
editors without reference to periodical or chronological
arrangement, without mutilation or abridgment, prefer- —
encc being given, in thie first instance, to such matcrials
as were most scarce and valuable.

IIc proposed that cach chronicle or historical docu- -
ment to be edited should be treated in the same way as
if the cditor were engaged on an Editio Princeps; and
for this purpose the most correct text should be formed
from an accurate collation of the best MSS.

To render the work more generally useful, the Master
of the Rolls suggested that the editor should give an
account of the MSS. employed by him, of their age and —
their peculiaritics ; that ho should add to the work a
brief account of the life and times of the author, and
any remarks necessary to explain the chronology; but
no other noto or comment was to be allowed, except
what might bo necessary to establish the correctness of
the text. 7

4

The works to be published in octavo, separately, as
they were finished; the whole responsibility of the task
resting upon the cditors, who were to be chosen by the
Master of the Rolls with the sanction of the Treasury.

The Lords of Her Majesty’s Treasury, after a careful
consideration of the subject, expressed their opinion in a
Treasury Minute, dated February 9, 1857, that the plan
. recommended by thc Master of the Rolls “was well
calculated for the accomplishment of this important
national object, in an effectual and satisfactory manner,
within a reasonable time, and provided proper attention be
paid to cconomy, in making the detailed arrangements,
without unnecessary expense."

They expressed their approbation of the proposal that
each Chronicle and historical document should be edited
in such a manner as to represent with all possible correct-
ness the text of each writer, derived from a collation of
the best MSS., and that no notes should be added, except
such as. were illustrative of the various readings. They
suggested, however, that the preface to cach work should
contain, in addition to the particulars proposed by tho

Master of tho Rolls, à biographical account of the author,

so far as authentic materials existed for that purpose,
and an estimate of his historical credibility and value.

Rolis JTouse,
December 1857.

a ee wi -
*

e

te C
wo

x o9 can Y
Vi a .
: Hips fe
n -

EADMERI
HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA,
ET OPUSCULA DUO

DE VITA SANCTI ANSELMI ET QUIBUSDAM
MIRACULIS EJUS.

ee

-Q- oco 89$ -

EADMERI

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA,
ET OPUSCULA DUO

DE VITA SANCTI ANSELMI ET QUIBUSDAM
MIRACULIS EJUS. ,

EDITED FROM MANUSCRIPTS IN THE LIBRARY OF CORPUS CHRISTI COLLEGE,
CAMBRIDGE, RY

MARTIN RULE, MA.

' PUBLISHED BY THE AUTHORITY OF THE LORDS COMMISSIONERS OF RER MAJESTY'S
TREASCRY, UNDER THE NIRECTION OF THE MASTER OF THE ROLLS.

7

C,
LONDON:
LONGMAN & Co., Patzrnoster Row; TRÜBNER & Co., LupoaTz Hitt;
ALSO BY
PARKER & Co., Oxrorp; axp MACMILLAN & Co. CAMBRIDGE;
A. & C. BLACK, Ax» DOUGLAS & FOULIS, EDINBURGH ;
AND A. THOM, DUBLIN.

1884.

yy ul. 1 N0V1318P4
Á

Be 16.8!

PARE on omm gn

we:

. mee re + 9 o ra -—- ——Ó MM MáÁpee UICE ~
PARES QC ipeo lutte ET E EDT: "T s nlla ii-iéas .
Py a . . Py « P

Printed by
RYRB and 6rorriswoops Her Majest y's Printers,
Vor Her Majesty's Rtaticnery Office,

CONTENTS.

wwe &

PREFACE - . . . . e 83>. ix-exv
Arrrxbpix TO ParrACR - . . exvii-exzvii
Histowta NovonUX in AxGLIA - . . 1-302
Liner Duis . . . . 1- 67
JaokR SkcUKDUS . . . - 68-117
Liser Teutice . . . - 118-168
Linger Quartus . . . . 159-216
Linrg QuixTUS . . . . 217-289
Liszg SrxTUS 2 . . . 290-J3ux
Vira Saucri ANSELMU KT QUADAM MIRACULA JUS 303-440
Dg Vita et CoxvxusATIONR Ansxktur - - 305-428
Carn ULA . . . . . 305-312
Liszr Paixcea . . . - 313-858
Lanza Szouxpus . . . - 850-428
Quapam Parva DESCRIPTIO, RTO. . - 499-40

ML

Geeew - — acm ewe ae _— —— 5 —— —

PREFACE.

PREFACE.

THE present volume contains tho “ Historia Novorum bo presen
in Anglia" of Eadinor, his treatise " De Vita et Con- :"
versatione Ansclmi Archicpiscopi Cantuariensis" and
a short tract described by its author as " Quedam
Parva Descriptio Miraculorum gloriosi Patris Anselmi
Cantuariensis" Tho second and third are not so much
two works as onc, to which Eadmer himself scems to
havo given tho gencral titlo of “ Vita Sancti Anselmi et
queedam Miracula cjus."

I. Tug " Historta NovoRUM 10 AXKGLIA.”

For the “ Historia Novorum” I have worked on two
copies. One of them forms part of Archbishop Parker's $4 Oe
magnificent palwographical gift to his college at Cam-
bridge, and is numbered 452 in Naamith's Catalogue of the
C.C.C. manuscripts; tho other is in the Cottonian colleo-
tion, where it i- * nown as MS Titus A. ix. The latter
was uscd by +: ‘len for the edition of the “ Historia
Novorum " which he gavo to the world in 1623 ; the
former has supplied the text contained in the present
volume.

MS. C.C.C. 452 is a vellum quarto of twenty-one gather- Derim
ings, all of them proper quires with the exception of the avheypa.
seventh, eighth, ninth, sixteenth, and eighteenth, which
contain ten leaves each, and of the twenty-first, which
contains nine. It is written in single column. It is
initialled in vermilion, and, with the exception of the

x PREFACE.

incipit to the fifth book, which is in bluc, is rubricated
in the same colour. The “ Historia Novorum ” begins
on the first and ends on the last, or three hundred and
fifty-cighth page! Inserted before the first leaf is an
eleventh century colourcd drawing of the “ Noli me
tangere” beautiful in its lincs, and on a background of
burnished gold; but somewhat smaller than the leaves
of the book now are, and very much smaller than they
once were. It may possibly havo served in the first
instance to adorn a volume of St. Ansclm's “ Orationcs
sive Meditationcs,” onc of which was entitled “ Ad Sanc-
tam Mariam Magdalcnam.”

The present size of the leaves, seven inches by four
anda half, gives but a faint idea of the pristine beauty
of the volume, for the binder's plough has played sad
havoc with their upper margins, sometimes grazing the
very text, whilst in the lower margins it has cut away
several of the registers.

The pages of tho first quire contain twenty-four lines
each, and have an indented lincation enclosing a space
of five inches and five-cighths by three and five-eighths,
but the next seventeen gatherings (pp. 17-304)! have on
each page twenty-seven indented lines of three inches
and seven-eighths.

Until the middle of the three hundred and first page
(Parker's 297) the penmanship is clear, bold, uniform,
and in the best Christ Church style; but it changes at
that point, and on the following page another hand takes
up the pen and kecps possession of it to the end of the
gathcring.

! By an error of Archbishop | follows the real page 152, or
Parker's, who is paginating the | Parker's 150.
book omitted two leaves, the real 7 In quoting or referring to the
page 858 ie numbered 354. The | text of the “Historia Novorum " I
omitted leaves are that which fol- | shall always use Parker's pagina-
lows page 106, and that which | tion.

M iu» *
uto TUE T -

e

P

DPI DU dig righ hose LEUR GS

PREFACE. xi

With tho threo hundred and ninth pago (Parkor's 305)
begin the nineteenth. yathcring of tho volume, and tho
first of its last fifty pagos. These differ very remarkably
from the first three hundred in many respects, and agree '
in others not less remarkably with their cight immediato
predecessors ; but there cannot bo a doubt that thoy
form quite a distinct section of the volume from the first .
cighteen gatherings. "They aro ruled with coloured, not
indented, lines ; several hands have been at work on
them ; the penmanship is unstudied, and in many places
unsightly ; here and thore we come across a very chaos
of crasures ; and the corrections of the text are number-
less.

At the time when this remarkable and interesting
volume came into Archbishop Parker's hands its leaves
wero slightly larger than when ho bequeathod it to his
college; for the prelate’s own pagination has in many
instances been partially cut away by the binder's plough
and reinstated by hiinsclf.

Of the same size as the leaves of the volume before Tee fne
they were thus violated by the binder! are two fragments C CC.
which I shall note more particularly in duo course. One me?
of them is a leaf of a“ Historia Novorum” in tho pen-
manship of Eadmer's own age, the other, identical with
the first in lincation and handwriting, i» a leaf of a“ Vita
Anselmi.”* It was before Parker's time, however, that
they were reduecd from their proper dimensions into
conformity with those of the C.C.C. archetype, for it was
after they were thus reduced that a xixtecnth century
Bishop of London—no doubt John Stokesloy, who took
possession of the see in 1530— wroto his name on one of
them, “ Jo«nnis epi London’.” The simplest account of

! A few dog-eared leaves inform | * permissum ent. Zephirsines,” aod
we precisely of the extent of the | cads with "suam est, eonceceret,"
miechief the volume then eustained | (pp. 879-882). The other contains
im the redaction of the upper, | the capitula of the first book of the
lower, and outer margins. ^ Vite Ancoimi.”

* The one begins with the words

&

i

xii PREFACE.

these two frayments is perhaps also the most probable,
that they had shared the fortunes of the volume from
the day on which it left the scribo's desk at Canterbury
late im the first half of the twelfth century.

Who next had possession of the volume and the
accompanying fragments has not been ascertained, but
in the year 1567 they were tho property of onc whom
Archbishop Parker describes as Doctor Joans De Arcubus.

This Dr. Jcans is no doubt the Henry Johns, LLD.,'
who had been admitted a member of the Society of
Doctors Commons in the year 1552, and it was whilst
the treasure was still in his possession that three tran-
scripta of it were made at Cambridge. Onc of these is
now in the Library of Lainbeth Palace (175), another in
that of Trinity College, Dublin (E. 2. 21), and the third
in that of Corpus Christi College, Cambridge (341).
On a fly leaf prefixed to the Lambeth transcript, and in
Archbishop Parker's writing, is the information to which -
I havo just alluded, conveyed in tho following memoran-
dum,—

Eadmeri Historia
transcripta o Libro
Doris Joans De Arcubus
An. 1567
Cantabriyiw

None of these threo transcripts scems to havo any
intrinsic value, but cach of them is accidently of service

— — le — e -— — ee eee -- -

! Mee. Dacarel’s “Summary Ac-
“count of the Society of Doctors
* Commons," MS. Lambeth 958, p.
67. ‘The precise date of Henry
Johne's admission was October 14th,
1552.

* Besideg there there are two
fragments ia the British Museum,
Harley 857 and Arundel 31. They
both begin with “ Incipit prefatio,”
sad end with “hic itaque," (pp.

1-104 of the C.C.C. exemplar).
The former is a fairly good, the
latter a decidedly bad, copy of a
portion of MS. C.C.C. 341.

It may be well to add that the
Lambeth and Dublin transcripts,
made, as I have said, at Cambridge
and simultaneoesly, are identical as
regards the quality and the water-
mark of the paper on which the
are written.

PREFACE. xiii

in helping us to trace the history of their exemplar ;
and, since they havo been written from dictation, all of
them may be of uso to such studonts as are interested
in knowing how the Latin language was pronounced at
Cambridge in the seventh decade of the sixteenth
century.’

Before they had been completed the last two leaves of Memes

the cxemylar reccived an injury, to which the scribes have
not failed to do justice. Slight portions of the text having
disappeared in tho lesion, the words “ Dei” and '*olim "
have no place in the transcripts, " liceat " is changed
into " licct," “ pastore " into “ patro," and instead of “ suo
destituta. vigoro” we have in two of the three copies
" suo destituta vita,” and in the third "s destituta vita.”
I &m convinced that the injury must have been inflicted
on the vellum by an insect —possibly a lepisma sacchara-
erum *—and thus, of course, during the summer months;
and since there can be no question that it was inflicted *

'Thus we find " gloroise " for
* gloriosi," “quo operantibus " for
" cooperantibua," — " aervi " for
"cervi" — "presidentibas " for
«4 precedentibus" — ** mansepatur "
for *‘ mancipatur,” * Heroldes,” for
* Haroldus.”

* ] am indebted for the name of
this particular insect to Mr. Edward
Meyrick, of Trivity College, Cam-
bridge, a gentieman who has well
earned the title to spesk os
entomological subjects.

! The lesion was not inflicted on
the volume before the wicked de-
vastor had worked its way Gret
throngh one of the stray leaves
which I have mentioned; secondly,
through a sheet of stiff paper ruch
as was used for liniag the covers of
"books; and, thirdly, through the
ether of the stray leaves. The
sheet of paper forme at this moment
the lining of ene of the covers of

the T.C.D. transerigt.
R 8907.

On examining the etray leaves T
fiad that they must have lain awry
on the volume at the time of the
dinaster, and that for them thas to
lie the volume must have lacked its
second cover. Hence the rebiad-
ing of the volume after it came iato
Parker's hands, and in Parker’s life.
time. Hot this is not all. The rivets

through by them. These stains are

o mmmbm. cei c

JL.

xiv PREFACE.

whilst the copyists were at work on it, we may safely
infer that, transcribed at Cambridge in the summer of
1567, the present MS. C.C.C. 452 is not the copy of
Eadmer, which is known to have been lying at Bangor
as late as the October of that year.

The only other known excmplar is that preserved in
the Cottonian Collection, and catalocued Titus. A. ix.
The volume contains a hundred and twenty-ci:ht leaves,
all of which, with the exception of a portion of the
verso of tho last, are occupied with the work. The leaves
in their present state mcasure cight inches and a quarter
by five and seven-eighths, and are ruled in single
column, the space enclosed by the outer indentations
measuring six inches and a quarter by about four and a
half[ The pages vary in lineal content, some having
as few as thirty lines, but the majority thirty-two or
thirty-three. The penmanship, which betrays several
hands, is indifferently good, sparing of contractions and
far from uniform ; whilst the character, with the excep-
tion of the Preface, which has traits that recal the latter
part of the twelfth century, is that proper to the suc-
ceeding age. The first rubric! is that which notes the
beginning of the first book, for there is no general title,
and the Preface has neither incipit nor explicit. The
initial letters are in some instances of ambitious design
and rude exccution, but the majority of them are of the
ordinary vermilion type. The rubrics are in vermilion.

The text of this volume, which is designated A. in
the collation, seems in the first instance to have repre-
sented the penultimate recension of Eadmer’s great
work, bat, although its unimportant variants bave for

1 On examining tbe Grst rubric | the extraordinary oxidation of the
under an exceptiosally good light | vellum ander that word may per-
I Gnd thet the word “ venerabilis” | haps be that the word was written
dees mot seem to have been, as I | in vermibon of a different chemical
at Gret thought, smedged ever by a | quality from that used for the rest
deeb of vermilicn. The most | of the rubric.

likely aceoust that can be given of

PREVACE. xv

the most part remaine! untouched, it abounds in erasures
which show that in places whero the difference between
it and the final recension exhibited in the C.CC. ex-
emplar »ceined. to he of moment it has been corrected
lew neatly than assiduously into conformity with it
A hint of the destination of the parent manuscript of Jean
A. is, possibly, to be found in the record of Ansclm's pete
journey to Rochester for the obsequies of his friend
Gundulf, where wo real "Anselmus . . . Rofam
venit," not, an in tho C.C.C. exemplar (page 192), " An-
«linus . . . . Rofam ivit;" but the book iteelf
carries no trace of ita early history.
We learn from Leland's Commentaries that that inde- Teeeesy
fati;Able traveller had at Haigmon Abbey ' near Bhre ws. Lais
bury *ccn and partially, at leat, perused a copy of the Tee weg
“Historia Novorum ;" and it may have been this dis-
covery of Leland's that in the next prneration prompted =.
Archbishop Parker to beg his suffragan Nicolas Robin-
son. Bishop of Banyor,* to send him a transcript of a
copy with which the latter prelate had made acquain-
tance. [t «cem far from improbable that the Haigmon
copy, the Bangor copy, and the present Cottonian copy
arc one and the same book.
St. Anselm died on the twenty-first of April, 1109 ; Suey
and it is reasonable to presume that no long time
was allowed to clapae after that event before Eadmer

eemeee ee n -

'Trobebly oe ectacion of the * this cente; beth aet bes bue
viet recorded m the luserery * health co that he might eccompinh
(V eo) "From Shrewokn te | “my promee 12 your grace. yet
" Heghesen Abbey of lah Che. Ere comething which be bath
“pees, be. milena” | = dene 1 em beide to cred, trestiag
! From a letter written by Robia- | 7 thie wister to flesh the rect and
een ~ from my bower et Hangor )* 7 | " ecad 9t to your grace.”

* ef Netod. 1367," aad preeerved a ' Tbe Grot instaleret, which coeme
the CCC. Library (MH. 114 B. | to have peviched, wae probably all
P 903) I cell the fellowmg — that wes eret te the Archbebep,

“The young mee that I mrate | whe hed mesevtule prorered 0

* ebould hove writen Kedmeres bio- | weaserigt of Dr. Johas’e copy

“ torte ast well acquainted with
b 3

xvi PREFACE.

began to put into execution the design which he had
formed of committing to parchment those reminiscences
of his illustrious master which constitute the most valu-
able portion of the “ Historia Novorum” known to us,
and would seem to have constituted almost the whole
of the “ Historia Novorum " of the first issue! Of that
first issue no copy is known to be extant; but if we
bewail the misfortune of not being able to trace the
numerous and important verbal alterations which there
can be no question that Eadiner made in his work during
the course of some thirty years from the completion
of the first book,* it is some slight palliation of our loss
to find that when we question the dumb leaves they do
not absolutely refuse to answer us.

The answer they give is that Eadmer from time to
time amplified bis work by incorporating into it numerous
passages of various but not inconsiderable length.
Mm The first of these incorporated passages is, perhaps, the
tiem of tbe; memoir of Archbishop Lanfranc, which begins on page
^ *k!. |9 and ends on page 28. The paragraph which im-

mediately precedes it is devoted to an account of the

innovations introduced by the Conqueror in the eccle-
«iastical order, and ends with these words, “ Ut itaque
ceptum peragamus iter) de his satis dictum ;" that
which immcediately follows is the real commencement
of the “ Historia ;” and towards the end of the memoir

Eadmer tells us that he is now going to begin the narra-

' tive which he had been on the point of beginning fifteen

(b The
sarmotr.

— —MM —— —

! He seems to have put forth the | stance secms to have been com-
work by instalinents, a book at a | priscd in three, not four, books, and
time. The first book, at any rate | was not improbably finished by the
(see page 77), formed a volume by | autumn of 1111.
itself. This was read privately by *I hope to prove in the sequel
the author's filends, and publicly, | that Eadmer died in or about the
it may be, in the Christ Church re- | year 1144.
fectery, whilst he was engaged in ® For this and similar phrases, cf.
preparing the econd book. The | pp. 45, 125, 185, 364, 389 of the
work as it steed iu the Gret ia- | MS.

PREFACE. avii

pages back. There can be no question that the whole
passage is a digression. But not only is it a digression,
it is a digression, as I hope to prove in the sequel, in-
troduced into the text subsequently to the completion of
the book.

On page 43 Eadmer tells us that after St. Anselm's (2) Aseb-
election to the primacy, William Rufus sent messengers wiliam'e
into Normandy with letters to Duke Robert, to the roses ond
Archbishop of Rouen, and to the monks of Le Bec, but
gives no hint of any letters from Ansclin himself or his
friends to the duke, to the archbishop, or to the
monks ; and when, on page 45, he describes the inter-
view of the King and Anselm at Rochester he inakes |
Anselm preserve an absolute silence on the three parties
in Normandy whose combined consent to the election
was a conditio sine qua non to his acceptance of the
offered dignity. We may be sure that Anselm would
not even have suggested the bare possibility of his ever
accepting the primacy until he knew that his friends’ in
Normandy had consented to forego him; and yet Ead-
mer represents him as speaking to the King as though
his final acquiescence depended on himself and on him-
self alone. Now, he either apprised the King of the
threefold release which he had just received from Nor-
many, or he did not. If he did not, he must have had
very strong prudential reasons for such reticence with
the sovereign; if he did, there may have been very
strong prudential reasons why Eadmer's informant,
whether Anselm himself, Bishop Gundulf, or Dom Bald-
win of Tournay, should make no allusion to the cireuin-
stance in that report of the interview upon which
Eadmer's account was based. My own suspicion is
that Anselm and his confidential advisers were ex- .
tremely cautious in what they said even to men like
Eadmer about the way in which the monks of Le Bec
bad resigned their abbot ; that Eadmer's account of the
interview at Rochester was in the first instance written

xvii PREFACE.

on the basis of the information accorded to him soon
after the cvent; and that he made his acquaintance
with the letter sent to Anselm by tbe Archbishop of
Rouen at a date posterior to the completion of his first
book. In which case his account ran in the first in-
stance as follows:—" Interea missi sunt a rege nuncii
" in Normanniam ad coimitem, ad pontificem Rotoma-
* gensem, ad monachos Beccenses, quatinus iis quz in
“ Anglia de abbate Beccensi gesta fuerant singuli,
“ quantum sua intererat, assensum prreberent. Cum
" igitur rex de Dofris a colloquio Roberti comitis
* Flandrie Rovecestram, ubi tunc ipse Anselmus crat,
" venisset, in secretum locum Anselmus regem tulit,
* eumque taliter allocutus est," &c.; and all the inter-
vening text of our extant copies is a subsequent inser- -
tion. That text contains the noteworthy phrase '' huic
* opusculo inserere,"! and the noteworthy sentence,
" Hiec de rege ad prwsens succincte memorasse suffi-.
" ciat, jamque ad destinatum narrandi ordinem sermo.
“ recurrat." ?

It may be well to note that the Red King's famous
speech to Gundulf is recorded in this passa ge.

It is more than probable that the c:her of the two
letters to Anselm which Eadmer has introduced into the

- first book is with its context a subsequent auginentation.

I refer to Bishop Wulstan's letter on the consecration by
archbishops of Canterbury of churches built on archi-
episcopal domains, no matter what the diocese in which
they lay. The circumstances were as follows ;—On or
about the 29th of December 1093 the Archbishop left
Gloucester Castle, and not long afte. --*ds, but on what
day we were not informed, consecrated the parish church

! For “baie opesculo ipserere " | the next paragraph with tbe re-
and hike phrases eco pp. 125, 155, | sumptire "ut pemlibavimus" on
169, 186, 301. page 337 and os page 348, where

* Compare the resumptive “ so- | see footnote
“eundum quod pralibevimes " of

PREFACE. xix

of Harrow ; but, as the Bishop of London seems to have
been in his sec at tho time, it is fair to aswume that the
Christman court had already broken up, in which case
the ceremony can scarcely have taken place before the
10th of January 1094. In the early days, however,
of the following February Anselm was at Hastings, so
that we can scarcely allow more than a fortnight for the
interval which elapsed between his return to Canterbury
and his departure for the Sussex coast.

The paasage about. the consecration at Harrow occurs
on pago 52," Veniens in villam suam . . . dis-
positione consistant" Then, near the foot of rege 58,
begins the passage about Anselm's investigation of
his right, his letter to Wulstan, and Wulstan's reply,

“Ansclmustamen . . . . per so nuosve dispensans.”
Next in order comes the story of what took place at
Hastings

Now that story begins with the words " Evolutis
dehine aliquantis diebus" &c, and the question to be
anawercd is, to what do those words refer! If wo make
them refer to the passage which immediately precedes
them, an the work now atands, we crowd into a fortnight,
more or less, (1) an inquiry made in the depth of winter
and in a peculiarly inclement scason amongst all sorts
of people, not only in the diocese of Canterbury but in
other bishuprics, (2) the collation of the evidence of in-
numerablo witnomes, (3) the journey of a messenger
from Canterbury to Worcester and back from Worcester
to Canterbury, and (4) an interval of several days Evi-
dently then the " Evolutis dehinc " &e. must be referred
to the Harrow incident recorded on page 52; and the
intervening passage, " Anselmus tamen .. . . . . per
ne suceve dispensans " may be not only a digression, but

' ft. Anscla's letter to Bisbep Mebep | read concervendy with Bodmer’
Weise (Ep. I. 19) ehoold be

xx PREFACE.

a digression subsequent in date of composition to the
original work.

Passing on to the second book we find nothing in it

e e. that seems to claim notice in the present connexion
of Bese it until we reach page 85 and the passage “ Eo tempore
Vasrera ^ Robertus comes Normannim . . . fratri suo. .
st Amm *" Normanniam in dominium tradidit.” The first and
test. most obvious inference to be drawn from this is, what we
know to have been tho case, that William Rufus was in
Normandy when the transaction was consummated, and
the duchy handed over to him; and yet, near the foot
of page 86 we find ourselves back in England, when the
the King embarks, and, landing in Normandy, has the
duchy handed over to him and makes himself master of
it. Then come two irrelevant pages before the narra-
tive of Anselm’s troubles is resumed ; but it is not
resumed withaut a fresh assurance that the Red King
had made himself master of the duchy. These facts in-
vite us to examine the whole of the passage from “ Que
“ pecunia per Angliam (page 85) . . . to " Gundulfo
" Rofensi" (page 88). In the former part of it we find
(1) allusions to those who '* usque hodie " maligned the
memory of Anselm, & phrase scarcely appropriate if
written within a year of his death ; and (2) an account
of Anselm's vivum vadium of Peckham and his archi-
tectural work at Canterbury such as could scarcely have
been made at the time of the composition of the pristine
text ; (3) we note the remarkable words, " His brevi per
" excessum! . . .dictis, ad quod ccepimus revertamur,"
and (4) we perceive that Eadmer curtails his transcript
of the Irish letter, a circumstance the value of which wil]
appear in the sequel. If then this be, as I have no doubt
it is, another instance of subsequent insertion, the text
may in the first instance have been, "Eo tempore
Robertus comes Normannie in expeditionem Iero-

! For “ per excessum " see pp. 123, 389 ; for " bodie" see p 206,

PREFACE. xxi

solimitanam proficisci disponens fratri suo Willelmo
regi Anglie Normanniam spatio trium annorum pe-
cunie gratis in dominium traditi. Qua sibi ad votum
subacta atquo disposita, Angliam rediit."

The next instance is not marked by any such phrases (3) Dere-

sion en the

as " huic opusculo inserere," " per excessum dicere," or later tune
“ad ceptum redeamus iter.” It begins on page 113 Witem
with the words, “ Erat prreterca illis diebus," and ends
with “nulla posse ratione amplius concordare " on page
116. The paragraph which precedes it is to this offect.
It was Anselm's great desire to say good bye for ever to
England and the primacy, & desire intensified by the
fact that hc saw it to bo utterly impossible that he and
the King should ever again agree. To say nothing of
what we knew of him when in England, certain tidings
were day by day brought to us (the Archbishop and his
party were then at Capus), which made it clear that
William's heart was hardened against the Divine justice.
I may as well bricfly and summarily say at once what
those tidings were ‘est I be thought to aver more than
I mean; and I will do so with perfect frankness, and
without adding any opinion of my own as to whether
they were true or otherwise. Tho fact is that thoee who
caine to us said that about that time, and when the King
was staying at Rouen, the Jews of that city came to him
complaining that some of their number had recently
rejected judaisin and become Christian, and begging that
for a pecuniary compensation he would compel them to
throw aside their Christian profession and return to
judaisin. He agreed, took the wages of apostacy, and
ordered the said Jews to be brought into his prevence.
In a word, by threats and terrors ho broke some of them
into denying Christ and embracing their old error.

Now this statement amply redeems Eadmer's pledge
* pauca brevi perstringere '" and "simpliciter poncre ;"
but the first story which follows it in our present text
is by no means briefly told, and the second has nothing

1

xxii PREFACE.

to do with it. Noris this all. The passage which I
believe to be an interpolation opens with the word
“ proterea” and must therefore have been intended as
something distinct from the brief and summary statement
which it follows; it ends * Hic . . . magno, ut dixi-
mus, Anselmum accendebant pontificatui Anglie ab-
renunciare, scientem videlicet mores suos moribus ipsius
nulla posse ratione amplius concordare,'a sentence
which bears an awkward resemblanco to the “ Huic
quoque . . . . . amplius concordare" of page 113;
and reminds us of the repetitions of phrase which mark
the digression on pp. 85-88 ; whilst its “ut diximus "!
is aterm which Eadmer not unfrequently uses in con-
nexion with inserted amplifications of his text.

The truth is that when the “ Historia Novorum " had
been for some time before the world, William of Malmes-
bury put forth a recension of his * Gesta Regum "? in
which he not only gave an entirely new complexion to
the story he bad in the first instance told of the discussion
to which the London Jews once challenged the Christian
theologians of England, but took care to say, and to say
without any mention of William Rufus, that once upon
a time the Rouen Jews had endeavoured to regain by
bribery some of their number who had embraced Chris-
tianity. Now, whatover Eadmer may have thought of
William of Malmesbury's wholesale castigation of the
fourth book of the * Gesta Regum," he can scarcely have
regarded with complacency tho pretension of the Wilt-
shire monk to revise the “ Historia Novorum.” Eadmer —
had said in his first issue that when the King was at
Rouen in the winter of 1097-08 the Jews gave and the
King accepted as disgraceful a bribe as had ever soiled,
or could ever soil, the hands of a Christian King; and
William of Malmesbury, “willing to wound and yot

3 Bee pp. 156, 166, 904, and the ! See Sir Thomas Hardy’s edition,
footaote on the last of these. p. 300.

PREFACE. xxiii

“afraid to strike,” abstained from giving him the lie, but
nevertheless made it his business to say that once upon
a time, no matter when, but certainly at Rouen, the
Jews tried to bribo, not tho King, but the Christian con-
verts. Hence, as I believe, tho singularly specific story
about the convert Stephen ; hence, too, the added account
of other iniquities of the Red King's.

This reminds me that Eadmer's record on page 45 of Refercace te
an impious speech made by the King to Bishop Gundulf, digrenien,
forms part of what is presumably & subsequent amplifi-
cation of his text, a circumstance which invites us to
ask whether its insertion may not have been provoked ;
by William of Malmesbury's suppression of it in his later '
editions of the “ Gesta Pontificum." ! |

Scarcely on page 122 has Eadmer finished bis account T
of the Council of Bari when he suspends his narrative a
to give the history of the cope worn by the Archbishop
of Benevento on that occasion. It begins with the words
“Inter hec ego patri," and ends thus, " Qua de re cer-
“tior factus putavi aliquibus gratum hoc ipsum huic
* opusculo indere, licet propositum narrationis trami-
“tem me hoc agendo excedere non nescirem. Quo
"peracto ad coeptum redeamus iter" The phrases
“huic opusculo indere," " propositum tramitem exce-
dere," and “ad captum iter redire " recall tho “ccoeptum
“peragamus iter" of the first of the four preceding
instances, the "huic opusculo inserere" and “ad desti-
"natum narrandi ordinem sermo recurrat" of the |
second, and the “his per excessum dictis" and “ad |
“quod cepimus revertamur " of the fourth. Nor can I
overlook tbe fact that William of Malmesbury, who knew
tbe “ Historia Novorum " of early days, and who has
much to tell us about Archbishop Ethelnoth's purchase
of an arm of the greater St. Augustine, and of Queen :
Emma s passion for the collection of relics, says nothing |

! See Mr. Hamilton's edition (Rolls Series), page 89.

xxiv PREFACE.

about a transaction in which each of those great person-
ages played a prominent and characteristic part, and the
subject of which was the arm not of & doctor of the
church but of an apostle. It is quite conceivable that
the satisfaction of having a story to tell of which William
of Malmesbury had not learnt the details may have had
something to do with Eadmer’s resolve to tell it; bat if
it had appeared in the first issue of the “Historia
Novorum " William of Malmesbury would scarcely have
neglected an opportunity of at least alluding to the in-
formation conveyed by it.
On page 138 we come upon one of the most interest-
tin of ae) ing digressions in the work, Eadmer's account of the
tet of ug, conduct of St. Anselm in regard to the matrimonial
e$ IV. — alliance of Henry with Edith of Scotland. “ Negotium
* itaque . . . . quam fecit" It is apolog tic of

Te , Anselm, and every other such apologetic digression is,
* 1 think, a later insertion; it has the characteristics
proper to an account written many years after the event;
and the phrases, "licet propositi operis intentionem
“ haudquaquam respiciat " and “ hoc nobis in volunta-
“ tem cecidit," ! concur to raise the contention that it
had no place in the first issue from probability to moral
certainty.

In this digression, as in others, Eadmer makes no
mention of William of Malmesbury ; nor is it a neces-
sary inference that it was written in reply to him. But
since it must have servedo refute the calumny on
Anselm implied in that account of which the Wiltshire
monk wa; the spokesn if not the author, since that
account is the only known one possessing likelihood
which is unfavourable to Anselm, and since Eadmer
seems in this digression to have said his last word on the
subject, we can scarcely be doing an injustice to either

! For this and like phrases see pr. 133, 960, 301.

cr Sq om greens eh = ce PPS oP ETI! EINES ring mom en
. . . . ae . "m . ry
> "EP S M .

PREFACE. XxV

author in assuming that if Eadmer did not write the
passage "Negotium itaque . . . . quam fecit" as a
reply to William he might well have done so.

William of Malmesbury's account, then, is that Edith witian ef
in order the more effectually to reject the suitors offered burz s se-
her by her father had dressed like a nun; that when (9. E
Henry wished to marry her St. Anselm forbad the union
until he received evidence under oath that she had
never been professed and had worn the veil “causa pro-
" eorum ;" and that “therefore” after she had borne the
King two children she refused to bear him any more.
Whether or not she had come to an understanding with
Henry before resolving to reject the suitors offered her
by her father, William does not say, but he not impro-
bably wishes it to be inferred that she had. Be that as
it may, Edith had, in order to thwart her father's wishes,
made first one aspirant to her hand and then another
believe that that hand was not to be won without sacri-
lege, and in so doing had profaned the habit of religion.
Surely this was bad enough, but it was not bad enough
for William of Malmesbury, who, writing to please a
baseborn son of Henry's, took care to add that Henry's
lawful progeny would have been more numerous than it
was but for the false conscience of Matilda, who, having
begun life as an unfilial child, chose to end it as an
unwifely woman. The best refutation which Eadmer
could give to all this was a simple statement of facts of
which he had himself been personally cognizant, and his
motive and his excuse for publishing such refutation in
the pages of the “ Historia Novorum " were that William
of Malmesbury hal, by suggestive hint, at least, accused
Anselm of giving ex poet facto his approval to a pro-
fanation of the religious habit, for which no exeuse and
no palliation were to be found. What St. Anselm himself
would have thought of William of Malmesbury’s ae-
count, bad he lived to hear of it, may be gathered from

-—— am Pe. od

xxvi PREFACE.

his letter "Libentissime, si possem, tecum loquerer"
(Ep. iii. 157)! '

On page 162 Eadmer tells us that in 1102 a council
was held, that it was held in the church of St. Peter on
the westside of London and that Archbishop Anselm
presided. Almost immediately after this the work, as
we now know it, presents us with a document drawn up
by St. Anselm himself in which all these details are
told over again. Nor is this all. Eadmer's account is
followed by the remark that many things were done in
the council which the Holy See subsequently confirmed,
and Anselm's textus is followed by the remark that one
of its enactments was allowed to fall into desuetude ;
remarks which, if they do not contradict each other, can
scarcely have been mado at the same time, but which,
had they been made at the same time, would surely have
been made with some sort of attempt at harmony and
homogencousness And further the feztus of the council
is thus introduced, "Cujus concilii seriem, sicut ab
* eodem patre Anselmo descripta est, huic operi in-
* serere non incongruum existimavimus."

And now I must note a very interesting characteristic
of the eight passages to which I have drawn attention.
Esch of them is comprised in, as nearly as may boe, an
even multiple of rather less than twenty-five lines? of
the C.C.C exemplar. The Lanfranc memoir fills
three hundred and ninty.three lines;* the passage con-

! That the “domina quedam" 3 Twenty-four and a half is per-
to whom the letter je written is | baps nesrer thc mark.
Matilda herself there cannot, I * [n point of fact there are 399
Believe, be the slightest doubt. lines in the Lanfranc memoir; but
“in occidentali parte Lun- | the first 99, occurring as they do
*-5 donia.” Not "on the western | on the first quire, the líncs of which

** side of London," but "on tbe | are shorter by a sixteenth than. —

o westside of London." That isto | those in the rest of the volume,
any ~ vest of Londen.” count as 93 when redaced to the

PREFACE. xxvii -

taining Archbishop William's letter fills forty-nine ;
the digression about Anselm's inquiry concerning the
consecration of churches fills forty-nine ; the double
digression about the manor of Peckham and the Bishop
of Waterford fills a hundred and one;! the detailed
account of the Red King's impicties, ninety-nine; the
digression on the Benevento cope a hundred; the story
of Henry's marriage a hundred and fifty-one; and the
textus concilii Lundoniensis and its accompanying matter
a hundred.

Hence an inference of subordinate value, but still of Inference
considerable interest. There cannot bo & doubt that if textual
Endmer’s own copy of the original work should ever eres
come to light its leaves will be found to have the aver- ews esr.
age textual content of rather less than fifty lines of
MS C.C.C. 452; and it is a remarkable fact that
the prologue and its rubrics, which may be presumed to
have filled a leaf of Eadmer's own copy, occupy fifty
lines* of the C.C.C. document.

Before proceeding to a somewhat minute notice of the (13 Cmeisi-
third book I must add that tho concluding passage ofeftbeeemé
the sccond, " Hic occurrit animo . . . subtraxit"

(pp. 133, 134) is introduced by a phrase which gives it
the character of a subsequent addition, and that, if it
always read as it now reads, it was written after the
digression on pp. 43-45. Nor is it easy to imagine that
it can have formed part of the original work ; for, had
it done so, Eadmer could scarcely, when fresh from his
account of the Red King's detention at Hastings from

standard of measurement of the | Claudius A. zi. ha» no subscriptions
eecond and succeeding quires. 893 = | whatever.
16x 244. ! Stnctly ÉÁfty and oa cmall
! Had the Waterford document | fraction; that is to say, forty-eight
been copied as Eadmer no doubt | jn terme of lines of the second and
wrote & with "Be" for "sub- | following quires. Bet if Ksdmer
* scripsi," it would scarecly here | according to bis custom began with
filled a bundred. I regret to find | a large illuminated initial we must
thet the copy ia MB. Cettoe | allow him, at least, forty-aia* Mees.

xxviii PREFACE.

stress of weather in the spring of 1094, have been
inconsistent enough to say that wind and sea had
already learnt to obey him.

Mine letter, The third book contains eight letters by Pope Pas-

TIL

ine Beck chal II; (i) the “ Legationis tue” (page 146), (ii.) the

“Regi regum” (page 152), (iii.) the “Non ignoras”
(page 154), (iv.) the “Et patrum” (page 155), (v.) the
" Adversus illam" (page 159), (vi) the "Suavissimas
" dilectionis ture" (page 172), (vii.) the “ Fraternitatis
* tum” (page 179), and (viii.) the "In litteris ".(p. 180);
to which may be added a ninth, " Quamvis per Willel-
mum " (page 183), from St. Anselm to the King.

Eadmer introduces the fifth of these documents to the
notice of his readers with a blunder which would have
been impossible if the second and third had already
constituted a portion of his text.

No one can, I think, have read our historian's account
of the strange scene enacted at Westminster in the
August of 1102 without being puzzled to know what
letter of the Pope's to Anselm it was which was read on
that occasion. Immediately after his account of the

' failure of the joint embassy to turn the Pope from his

resolution he gives us the purport of the two letters
which Paschal charged the envoys to deliver on their
return to England, one for the King and the other for the
Primate ; then comes the text of those documents ; and
then Paschal's letter to the bishop and canons of Exeter,
an irrelevant digression introduced with a “ huic opusculo

" indere" At the conclusion of the Exeter letter, however

(page 156), he resumes the narrative which had been
dropped on page 152, and soon brings us into the thick
of the famous dispute at Westminster and the quarrel
about the Pope's letter to the Primate. That letter we
naturally believe to be the “ Non ignoras” we had read
on page 154, until to our amazement he concludes on
page 159 with " Textus autem litterarum hic est” and
the " Adversus illam."

PREFACE. xxix

Curiously enough, however, the truth is that the Tata ^
" Adversus illam," so far from being in Anselm's pos- deser
«ession, and carried by him to the palace of Westminster
and read there in the hearing of King, prelates, and
barons in the summer of 1102, was not yet in exis-
tence at that date. It was written in tho following *
December. By what ill luck Eadmer contrived to
make this preposterous blunder we need not just now
inquire; but we may bo sure that he would not have set
forth the “ Adversus illam " in the connexion in which
we now find it if, when writing his account of the scene
at Westminster, ho had just copied out the “ Non
ignoras." A stronger presumption that the “Non ignoras,"
and with it the “Regi regum," and the “ Et patrum,"
had no place in the first text of the “ Historia Novorum "
it would be difficult to imagine.

I now turn to the first of the group, the “ Legationis (6) The
ture" (pave 146). Like the second, third, and fourth, s Beek Lit.
it must, I think, be regarded as a subsequent amplifica-
tion of the work ; for it is a " textus subter annexus,”
by which we are, I apprehend, to understand a eupple-
mentary addition introduced into the volume on a fly-
leaf. Eadmer's reason for “annexing” instead of “ in-
serting " the “ Legationis ture" is not far to seek. The
letter exceeds by several lines the content of two of
his leaves. so that to introduce it by "insertio" he
would have been compelled to compose nearly two pages
of augmentary context. Hail a line or two been all that
was needed, ho would doubtless have resorted to what
wems to have becn his favourite device.

Reverting to the second, third, and fourth letters, I (11) Tee
find that they have not the textual content of an even UT end
multiple of Eadmer's normal page, and that, neverthe- leer, ead,
lesa, the last of them, and presumably the others as well erri
as it, is a fertus inditus. But the preceding narration
in broken by a digression concerning the Bishop of Nor-
wich which may fairly claim to rank among subeequent

eugmentations; and the total content of that digres-
R 9397. 6

XXX PREFACE.

sion and of the three letters with their context is pre-

: eisely that of six of Eadmer's pages.

H]

On page 144, and almost immediately after the di-
gression on the espousals and marriage of Henry and
Matilda, there is & curious little blemish in the text
which I must not omit to notice:—'' Exinde cum ad.
* tempus induciarum Pascha ventum esset," &c.
* Tempus induciarum” and "Pascha" are no doubt
alternative readings, one or other of which is out of
place in tho text; unless we are to say that “ Pascha"
was to have been introduced as the explanatory cqui-
valent of “tempus induciarum " and found its way into
the work unaccompanied by the conventional " scilicct,"
" nimirum " or “hoc est.” But account for the blemish
as we may, it could scarcely have been perpetrated if the
narrative had not been broken by a batch of digressory
text which obliged the author to explain what he meant

_ by “Tempus induciarum."

Again: “seu Norwicensem” added to " Teodforden-
“sem” (page 151) in tho digression about the Bishop
of Norwich has no precedent in any of the manifestly
early work of Eadmer, nor yet the * Edmundi " which
does duty for his usual “ Eadmundi."!

Again. If it be true that the introductory context -
to the " Regi regum" begins (page 152) with “Super

* Fintorat in hee,” it is just possible that the preceding “ Finierat
aprebsbly in istis" is a marginal memorandum of the fact that
tive pessore. the original narrative of the embassy had ended with

the Pope's speech, * Decreta. . . . . dissiparem.”

In the two other places whero Eadmer employs the
phrase (^ H. N.," p. 66, and “ Vita,” p. 368) the subject
of the verb is 3 person not a thing; but on the other
hand the person is in each instance mentioned, so that

! Tbe “Teodfordensem” for; fication, " Guarnerium" replaces
“ Tyéfordensem " and “‘ Edmundi " | * Warnerium.” See, too, the * Gui-
for " Kedmusndi" of this passage | lielinus," on page 175. Cf. MS.
have their counterpart on pege 395, | C.C.C. 371, p. 390, where “Ed-
where, in an acknowledged ampli- | mero" replaces “ Eadmero.”

,

PREFACE. xxxi

tho presont case to be in anslogy with them should
rather give us “ Finierat papa in istis" than “ Finierat
in istis."

But whether or not these peculiarities of pre-
sumable augmentations of tho narrative be blemishes
for which the scribe is answerablo, there can be little
doubt that the three papal lettors “ Regi regum," “ Non
ignoras" and " Et patrum," had, like the “ Legationis
tum,” no place in Eadiner's first toxt.

We next como to the sixth of tho eight papal letters, (1$) Tee

the “Suavissimas dilectionis tum" on page 172. It
needs no close scrutiny of the context to find, one before
the letter, the other after it, and separated each from
each by an interval of a. hundred lines, just two such
blemishes as betray an awkwardly engrafted tnser‘io,

St. Anselm's second departure from England is thus ——

described. ^" Itaque naves ingressi Witsandis appuli- pote

“mus, Acta sunt hrec anno Incarnati Verbi mille-
" simo centesimo tertio, v. kal Maii" But the nar-
rative, as we now read it, not satisficd with putting him
on board ship and landing him at Wissant, carries him
a second tiine across the strait; for it immncdiately adds,
“ Regia igitur pace! suisque omnibus investitus mare
" transiit." This is the first blemish.* The second is
cruder still, —" Itaque venientem illo Guilielmus qui-
“dam . . « . prevenefat" (page 175). Why
"itaque"! " Venientem" has neither noun nor pro-
noun to agreo with ; “ Guilielmus" is a form foreign to
the work, which in every other case spells the name

" Willelmus"; and the "quidam " is absurd, for the -

per»on meant is no stranger, but the royal clerk who had
. examined the Archbishop's baggage at Dover, and who
is described in the corresponding passage of the “ Vita”
as " Willelmus ille cujus supra meminimus"? I think

! One would have expected a ® And on page 126 of the H.N. as
^ potitus '" bere. * cajus ia exits Aaglin mentionem
* Bee the like ease on pp. 85-68. | * fecimus."
e 2

oo eer. e~

*- P fem - 9

William of

xxxii | PREFACE.

it prohable that Eadmer had meant the sentence to

run thus — “Quem venientem ille Willelmus quem
" jam nominavimus a rege directus," &c., and that we
have to thank a blundering scribe for the text we now

possess.
William of Malmesbury i in the “ Gesta Regum " gives us

amd the the text of the “ Suavissimas dilectionis tus,” and the

"n

SET

. “In litteris," the sixth and eighth of our present group ;

but his.record is marked by two noteworthy peculiari-
ties. First, he introduces tho two letters, and with
them another, the * Quod Anglici regis," with & remark
which would seem to imply that they were not in his
copy of the “ Historia Novorum," not, that is to say, in
the copy which lay before him as he wrote the carlier
of his two great works, " Harum causarum tenorem
“ multo verborum circuitu egit domnus Edmerus ; nos
« pro pleniore notitia Paschalis sepe dicti apostolici
" seript& ad hanc rem pertinentia subnectemus.”
And, secondly, ho inverts the order of the ‘“Suavissi-
mas" and the "In litteris" making the latter, which
was written in tho winter of 1103, take precedence of
the former which had been written twelve months
before. Surely the two letters must have been wanting
in his copy of Eadmer.

Omitting the seventh I pass on to the "In litteris "
to which I have just referred as probably having had no
place in that copy of the “ Historia Novorum” which
lay before William of Malmesbury as he wrote the
* Gesta Regum." On the other hand there can be as
little doubt that it formed part of the copy which he
used for the “ Gesta Pontificum " ; since, writing in this
latter of the message which the royal envoy delivered
to the Primate on the road from Mont Cenis to Lyons,
he says,—" Anselm wrote on the subject to the King.
* But the letters from the Pope to the King, from An-
* selm to the King, and from the King to Anselm, are
* & long and interminable series which I have no mind

PREFACE. xxxiii

“ to introduce (intexere) here. Those who wish to read
" them will find them in Edmer," who added them to
his narrative (apposuit) * ut nullus eum mendacii car-
" peret ct ut ijse invictum robur dictorum aseu-
" meret.”
It would sccm, then, that tho truth of Eadmer's Esémers

story of tho messagu delivered to Anselm by the King's TM.

envoy had been questioned by some readers of his first letter.

text, and that it was in order to defend himself from

the charge of inaccuracy that he enriched a later edition

with the “ In litteris,” a document which certainly goes

to prove his story. Where the intercalated passage

ended may perhaps be surmised from the fact that the

present narrative brings tho whole party, including

William, to the city of Lyons, and then “harks back "

to say what had happened on tho road, and to observe

that William did not go near the city of Lyons. In us) tw

which case the insertio filled four pages, or ninety-nine sad eighth

lines, an-1 thus included not only the “In litteris," but thew exes

the “ Fraternitatis ture" with its introductory context,

and the story of the envoy's pretended scheme of a

visit t» Bari. Tho pristine text had not improbably

been, * Post hec " (as on page 178) " Romam descrentes,

" protecti gratia Dei sani et incolumes Lugdunum

" usque pervenimus" (as on page 182), &c. .
But where is the King's letter to Anselm which A missas

William of Malinesbury had read in his later copy of

Eadmer ! Tho copics known to us have no such letter

to show, but only & statement which must have been

based, one would suppose, on epistolary evidence, and

iminediately before it & very curious passage which can

scarcely have figured in the original work. The pes- Quesing et

sage to which I allude is the opening paragraph of the °

fourth book. It is scarcely in keeping with what had

already been said about the King ; its fawning allusions to

the King's " pia consideratio " and " considerata pietas "

have a new and strange sound; and it concludes with

XXXIV PREFACE.

the unmistakeable words, “Ego ducente Deo ccepto
“ narrandi calle progrediar.”

Here, then, we have the place of the missing letter of
the King to Anselm. That letter, which can scarcely
have been to the King's greater credit with the reader,
has disappeared, making way for & piece of transparent
flattery. It and the * Quamvis per Willelmum" had
been introduced into the work at the same time with
the "In litteris" and had with their context filled a
Jeaf of augmentary text.

On the whole then there can, I think, be little ques-
tion that of the nine letters which now enrich the third
book, Eadmer's original text contained only one, the
anachronous " Adversus illam."

That part of the fourth book which begins with
“Cam igitur " on page 189, and ends with “ populo
“terre” on page 192, betrays a certain inconsistency
sufficient to sugcest a doubt whether much of it may
not have been “inserted into the work subsequently to

Fst portion the first issuc. It consists of four portions. The first of

ij

j:
i

them is to the effect that Henry, partly out of respect
for the Primate, partly out of dismay at the evils which
had eome to light in consequence of the Primate's exile,
declared himself more than willing to have him back
again, provided only he would let him enjoy the dis-
puted consuctudines ; and that he therefore sent envoys
to Rome with instructions to spare no effort to induce
the Pope to bid Anselm return to England and yield an
unlimited obedience to the royal wil. The next portion
is irrelevant to the history, and may, like many similar
paragraphs, have been inserted to eke out an even num-
ber of pages. The third is to this effect :—In the second

. year of our exile (A.D. 1105) the Pope, who had stiffly

rejected the King's overtures, convened a council at the
Lateran, excommunicated the Count of Meulan, the
count's accomplices, and such prelates as had received
investiture from the King, and with all speed sent news

PREFACE. XXXV

of what he had done to Anselm in a letter which we
subjoin. Then follows the letter, which upon inspection
is found to contain the further information that, for a
reason assigned, the Pope had deferred excommunicating -
the King himself.

The fourth portion, however, contains tho astounding pent 1h per.
statement, that, the Pope's letter being received and peruse
examined, Anselm was at last convineed of the utter hee
uselessness of wasting timo in expectation of help from
Rome which would never como, particularly as the Pope
had thus far refused to stir & finger in his behalf ; and,
mixed up with it the very suggestivo remark, thrown in
as if by accident, that Anselm had during his stay in
Lyons written three letters to the King demanding the
restoration. of his property, but had received highly
unsatisfactory answers.

Now, this fourth portion of the narrative is quito in ceatradie-

harmony with the first, but cannot be reconciled with biem ihe
tho third. Curiously enough, too, at its point of junction Lr
with the third we find precisely that sort of textual "**
crudity which betrays the manipulation of a clumsy
scribe, —" Hanc igitur epistolam postquam Anselmus sus-
" cepit inspexit, intellexit sc amplius &c. . . . This
" suscepit inspexit" recalls tho “tempus induciarum
" Pascha" of page 144, the two sea voyages on one and
the same day from Dover to Wissant of page 172, and
tho blunder about the chaplain on page 182.

Again. The Pope's letter was brought to Lyons by & rereren-
special courier, who had probably ridden night and day eee
from Rome that Anselm might be apprised in good time
of the sentence launched against the Count of Meulan
and hin partizans, and of the pending excommunication
of the King. What possible motivo could Anselm have
had to take Eadmer into his confidence? Was it not
his wisdom to let Eadmer think no matter what rather
than know what the Pope had been doing, or than sus-
pect what he himself, as Primate, had at last resolved

"ot

XXXVI PREFACE.

todo? The truth is that two excommunications had
for some time been hanging over Henry, the Pope's and
the Primate's; but now that the Pope's was for a time
withheld, the Primate’s, which was already overdue, must
be allowed to fall, and hence the Primate's departure.
On the whole, then, there can be little doubt that the -
text was in the first instance much as follows: “Cum
* igitur . . . . pateretur. Unde nobis adhuc
*. . . subdi et obedire. In secundo autem anno
" adventus nostri Ànselmus intellexit se amplius frus-
“ tra Lugduni," &c, . - . ; and that Eadmer
turned the “De illata ibi " ‘to account long after the
* Historia Novorum " wasa published work, possibly a
the same time with the “Regi regum " and the " Non
“ ignoras.” And just as those two letters cannot have
been introduced into the narrative at the same time with
the falsely placed "Adversus illam;” so is it hard to
believe that, had he just transcribed the “De illata,"
Eadmer could have persuaded himself to say that, because
that document was what it was, therefore Anselm left
Lyons disappointed and reduced to despair by the pas-
sivity of the Holy See.
Testmal ce The content of the engrafted text is forty-nine lines.
sage” =6»._-“ The “ Historia Novorum " was a published work in or
wees wee before the year 1113, but many of the digressions which
characterize our two cxtant exemplars must assuredly be
referred to a much later date. Qucen Matilda died in
the May of 1118; Robert of Meulan passed away a few
weeks later, and Herbert, bishop of Norwich, in the
July of 1119. In 1120 Eadmer was brought into close,
perhaps perilous, relation with the King on his appoint-
ment to the See of St. Andrew's, and when in 1121 he
returned to Canterbury it was not without a conscious-
ness that the royal eye was on him. - If, then, it be true
that the paragraph which now opens the fourth book
takes the place of a letter from the King to Anselm, '
when was that letter removed to make way for a pes-

T

PREFACE. zxxvii

sage all fragrant with the * considerata pietas " and the
* pia consideratio " of the monarch ?

Can it have been «luring Count Roberts time, and (4) ae
thus before the summer of 1118, that Eadmer penned wie E"
the luminous little »entence on page 201, in which, sone
having just transcribed. a letter from Anselm to that eie
statesman, he says,” My reason for writing out this letter
" in that all who read or hear it read may clearly under-

“ stand who it was that is to be credited with the evils
" which afflicted Englanl during Anselm's exile, and
" with the prolongation of that exile?” The terms in
which in the first paragraph Dom l'aldwin is described
read like an allusion to one who is no longer living.
whilst the rospectful description of the royal clerk,
William of Veraval, is scarcely in keeping with the
contemptuous accounts of him with which the reader of
the work has by this time grown familiar, and is an
awkward anticipation of what seems to have bees the
first favourable word about bim on page 215. And
further, the account. which follows of the King’s pereceu-
tion of the clergy can »carecly have figured in tho work
at the time when Eadiner suppressed a royal letter to
replace it with a panegyric of the royal *pietaa" and
" consideratio ;" whilst the " co tempore ^ of ite concluding
sentence would seem to stamp it a^ a late augmentation.
I suspect, then, that where we now have a hundr edand
two lines of text, "Scripsit quoque . posee

" putamus" (pp. 200-204), there were in the first in-
stance one or two which have been replaced by the
sentence "Itaque . . . acturus" of page 201.

It was not improtebly at a still later date that (18. Geng
Eadmer appended to his work the correspondence be- stem
tween the King and the Primate which is introduced on
page 206 of the CCC. transcript The letters are
subter annotute, and the allusions to the evils " ques sub
" oculis Dei hodie fiunt maxima " inust have been made
long sfter the brighter day» of Eadmer'e first edition.

ot nnd

WP e «r- OwSur ete

n

xxxviii PREFACE.

The next instance of probable augmentation by ineer-
tio begins with the words “Suspensus autem fuerat" |
on page 209 and ends with “ De his ita” on page 214.
It has the textual content of six pages of the original;
the hagiographical digression is quite in character with
others which are manifestly sarcinatory; the letter.
“Quod Anglici regis cor” had no place in William of
Malmesbury's earlicr copy; and the facts that even now ,
its place in the work is utterly unworthy of its impor-
tance, and that tho context makes no allusion to it, com-
plete the evidence, which goes to prove that the “ Licet
“ cause tue” and, tho “Quod Anglici regis cor" were
as little used by Eadmer in his earlicr days of author-
- ship aa the other letters of Pope Paschal II. to which I
have already drawn attention.

Betwoen the first pago and the two hundred and
seventeenth, which records St. Anselm's final return to
' England, there are as the work now stands thirty letters,
and, of those thirty, eight only, perhaps only seven, can
have appeared in the first issue. The first of them,
“ Novimus," on page 105,! gave Anselm’s own account of
the causes and the occasion of his first departure from
our island ; the second, “ Adversus illam " on page 159,
although set forth out of time and out of place, docs
duty for & similar document, the insertion of which
would have been strictly in conformity with Eadmer's
original plan; the third and fourth, * Considerata" on
page 186 and “Carissime pater” on page 196, are letters
of remonstrance with the Primate on the prolongation
of his second absence from England; the fifth, ‘‘ Vene-

! 1 confess that I believe the wholc
passage “Scriptam dehinc . . .
“vie reddidimus " (pp. 105-108
bis) to bave bad »o place in the
fret issue, and it includes the
* Novimus," but the considcrations
which would tend to show that my

opinion is a probable one could not
be duly set forth within the limits
of space at my disposal. It scems
right, however, to make this record
of my suspicion, and live in hope
of the discovery of a copy of the
original issnc.

PREFACE, xxxix

“ rabilis pater” on page 198, is a letter from the King
adduced in evidenco of the fact that that prolongation

was no fault of Ansclm's ; tho sixth, “ Quod vestra" on

pago 198, shows how keenly the prelate smarted under

the grief of a wantonly protracted separation from his
spiritual chargo ; and the seventh and cighth, “ Sustinai-

mus pacem " on page 204, and " Condoleo” on page $05,

are a correspondence with his suffragans on tho same
subject. Now it had been Eadmer's design, in the first Esdmer^
place, to record the history of St. Anselm’: s elovation to ie writiag
the throne of Canterbury ;’ in the second to traco the tera Ser
history of his difference with the Red King, and to ex-

pound the reasons first of his exile in 1097, and then of

its protraction till 1100 ; and in the third place to trace

the history of his difference with Henry L, and to
explain how it was that he for a second time left England,

and, having lcft it, remained so long away. This, I say,

had been our author's original design, and the strict
relevance to that design of the eight, or perhaps seven,

letters which figured in his first edition is as remarkable

as i» the singular irrelevance of a large proportion of

the augmentary matter which now mars the unity of -
the work. As ycars rolled on Eadmer, not always with- mie motives’
out reason, perhaps never without good rcason, resolved pni
here to say something in justification of his master, ^isterte.
there something in elucidation of an event which pru-

dence no longer advised him to leave in shadow, in a

third placo to correct William of Malmesbury, in a

fourth to do battle for his mother the Church of

Christ at Canterbury ; and the exigencies of his favourite

insertio not unfrequently tempted or compelled him to
exaggerate the character of heterogenousness thus im-

parted to his treatise by the introduction of sarcinatory

trifles scarcely worthy of his subject, even if they were

not unworthy of himself. But we must not forget that

! See the Prerfatio, page 1.

(19.) The

the extant
Book IY.

xl PREFACE.

his first aim had been what in his preface he declares
it to have been, and it is satisfactory to find that our
inspection of the work in ita present, condition tends to
prove beyond all doubt that in his original text he took
care not to travel beyond it. Hence his silence on tho
protraction of Cardinal Walter's visit to England ; on
Abbot Jarenton’s mission in the spring of 1097; and on
Anselm's furtive and circuitous journcy from Rome to
Lyons through Swabia and Alsace. Ho was silent on
these and many like subjects, because it would have
been foreign to his purpose to touch upon them.

The * Historia Novorum" in a volume of somo ten

. quires, the leaves of which had each the textual value of

forty-nine lines and a half of the present C.C.C. copy was
& published work in or about the year 1112. We know -
on the authority of William of Malmesbury that the
story ended with the death of St. Ansclm, and we can
scarcely be mistaken in suspecting that it said but little
of what had taken place between the end of tho second
exile and that event, for Eadmer's proper task was done
when he had recorded his master's return in 1106.!

So much of the latter portion of our present copies
of the fourth book as relates to St. Ansclm’s troublo
with the Archbishop elect of York was not improbably
written on the recrudescence of the York controversy,
with the exception, however, of the concluding passage,
“ Prius tamen,” &c. (page 258), and the appended letter,
“ Quanquam prave," which were added subsequently.

This letter, addressed by Pope Paschal II. to Gerard,
Archbishop of York, had been written as far back as

— — cmt -— ———

! Book T. had in the first instance
been put forth in a volume by itself.
See the concluding passage or
pege 77. Eedmer, I presume,
wished his friends to enjoy the
first instalment of his work whilst
he was preparing the next. This

probably ended where Book II.
now ends. So much of the original
as is now comprised in Books III.
and IV. constiteted, in ali proba-
hility, a third inetalment. That is
to say, the original was in three
books, not four.

PREFACE. xli

the year 1102, on the same day with the only letter of
that Pontiff’s which had a place in tho first issue of the
“Historia Novorum," the misplaced “ Adversus illam,"
and with the " Suavissimas” of later insertion; anl
Ealmer’s account of the way in which he had come to
know it suggests the inferenec that when Anselm left
England in 1103, taking the “ Suavissimas” with him,
he left the “ Adversus illam" and the “ Quanquam
prave" behind him.

We shall not, I think, greatly err if we ansign the
completion of the first four books in their original form
to the year 1112, the addition of the record of Anselm's
difficulty with Gerard to the summer of 1116, and that
of the “Qnanquam pravo" with its context to a still
later date. The other augmentations on which I have
dwelt were made from time to time down to the very
close of Eadmer's life; two of the earliest of them being
that which included the “ Fraternitatis tue” and the
" [n litteris " (pp. 178—182), and that which included the
“ Quamvis per Willelmum" and the royal letter subse-
quently superseded by what now figures as the exor-
dium of the fourth book.

Here, however, I must advert to that portion of The ewe
Eadmer's narrative which lies between the record of ef Be iV-
Anselm's final returp to England and that of his death
(pp. 217-248).

There ean be little doubt that the double digression ta | Tes.
"In subsequenti . . . . Rofensin ecclesie" (pp. rte
223-226) had no place in Eadmer's original ; and as little 1-1.
that the "Inter hmc . " praesentatus " (pp.
227-228) which immediately follows it in our cxtant
copies, but which it divorecs from its proper context,
is en earlier augmentation. The "huic operi admis-
cere" which follows Anselm's letter to the Pope, the
avowal that the letter had been introduced in justifica-
tion of an account given ona previous page, and the
fact that the entire passage has the precise content of

xlii PREFACE.

one leaf of Eadmer's own book, combine to give us all
the certitude we need desire that it had no place in the
original.

But on examining the letter “Non debeo tacere"
contained in it we may fairly ask whether Eadmer has
not committed another of his blunders in regarding that

' document as a record of the final pacification in 1107.

' Jt sàys nothing about homage, which, if Eadmer himself

may be believed, formed an integral portion, no less

- than investiture, of the general subject with which that

pacification was concerned. If its placo in the manu-
script copies of Anselm's correspondence which I have
been able to consult may bo taken as evidence, it is an
earlier composition than Paschal's "De presbyterorum
filiis" written in the May of 1107, and earlier oven
than the “Quod Anglici regis" written in the March
of 1106 ; it alludes to, if indeed it does not announce,
Robert of Meulan's submission to the disciplinary pressure
put on him by the Holy See, a surrender referable to
the summer of 1105 ; and it is precisely the sort of letter
which might have been sent by Anselm to the Pope
after the interview at Laigle.

Nor is this all. If in the hope of ascertaining whether
or not Eadmer be mistaken in assigning it to the
autumn of 1107 rather than to the summer of 1105, we
subject it to a more careful inspection we find more
than enough to justify our doubts, It informs us that
the King had obeyed the Pope and rclinquished inves-
titures; that the Count of Meulan, influenced by a letter
of menace from Paschal, had played an orthodox part,
and that Richard de Reviers had seconded his efforts,
But, after all, was Richard de Reviers alive as late as
the August of 1107, and, if alive, can he have been at
Westminster in the first week of that month? He died
in Normandy, unless, indeed, his body was carried
thither after death, for he was buried at Montebourg.
He died at an advanced age, and probably at an age

PREFACE. xliü

which exempted him from the toil and fatigue of .
voyages across the strait. He died in the year 1107;!
and, until we can ascertain the date of his death, we
must be content to remember that the chances against
his having died after the month of August are as two
to one. !

Again. "The description of Henry as ‘rex qui domi- Ld
" natur Anglis ct Normannis" invites our notice. In «Memytu
the summer of 1105 Henry, though not yet de jure Duke
of Normandy, was de f«cto master of the Normans as
well as master of tho English; and such a phrase as
" rex qui dominatur Anglis et Normannis" could at
no time have been more appropriately invented or more
significantly employed by such an adept in phraseol-
ogical nicetics as Anselm than in tho critical summer of
1105. Anselm, on the other hand, was too courtly and
punctilious & prelate to refuse Henry his proper title of
duke when once that title had been secured, and sub-
stitute a circumlocutory description in place of it.

Furthermore. Earhner says, “I incorporate this letter nadmers

“into the present work in evidence of the accuracy intredusinq
“of my account of the settlement on investitures ;
" and I also wish to show by tho same evidence how
“ the Count of Mculan had been led to correct his con-
" duct in response to the Pope's letter, as I have written
" above." Here three questions occur which must be
considered presently. Who had called the accuracy of
Eadmer's account in question? What other report was
there in circulation as to the Count of Meulan's conduct
at the time of the pacification of 1107? What can have
induced Eadmer to cancel his notice, or his copy, of the
Pope's letter to Count Robert !

But, after all, to what letter of the Pope's is Eadmer
alluding! The only document of the kind which we on

(
l

e---

——————ÓT RIED ERREUR ERREUR ERE EE EE
! Ordcrie. XI. axaü. (Vol. IV. p. 376 of Le Prévost's edition, 1833).

xliv PREFACE.

Fac et — possess, the “ Nos te in familiaritatem " (Migne, S. L.
in the mane elxiii. 154 D), finds its place in all such collections of
'" Anselm's correspondence as I know between those writ-
pestencs, ten in tho spring of 1105, and those written in the
following winter ; and it represents the count as having
been absolved from ecclesiastical censure by Anselm,
and as having relapsed into his old disobedience.
Tees On the whole, then, there would seem to be good reason |
ewe” prot- for helieving that the “ Non debeo tacero " was written
outs Pte soon after the memorable interview at Leigle in the
summer of 1105, and that Eadmer is mistaken in rofer-
ring it to the year 1107.
IE An issue of some importance is involved in the con-
clusion at which scholars may arrive on this subject.
For if the “ Non debeo tacere" was written by Anselm
in the year 1105, and if Eadmer was indebted to it for
‘his account of the pacification upon investiture which
was concerted in 1107, we may fairly question whether
that account be deserving of our implicit credence.
Eodmer’s And here I am reminded of the three questions I asked
Sie. just now. Who had called in question the accuracy of
Eadmer's account? What other report was tlicre of the
Count of Meulan’s conduct at the pacification of 1107 ?
Why has the copy, or the notice, of the Pope's letter
disappeared? An answer to the first of them is sup-
plied by the “ Gesta Regum " (page 649), where William
of Malmesbury qualifies his account of Henry's relin-
quishment of the claim to give investitures of churches
by the delivery of ring and crosier, by a reservation not
mentioned in the “ Historia Novorum," and in scarcely
obvious accordance with Eadmer's account in the “ Vita
* Anselmi" In this work! Eadmer says, “ Rex onim,
" antecessorum suorum usu relicto, nec personas qum
* jn regimen ecclesiarum sumebantur per se clegit,

LUE A n d ee —

! Bee below, M8. C.C.C. 371, page 371.

PREFACE. xlv

* nec eas per dationem virg:e pastoralis ecclesiis qui-
" bus proficicbantur investivit." William, on the con-
tray, says, "Investituram annuli et baculi indulsit in
« perpetuum, retento tamen electionis et regalium pri-
" vilegio." Tho latter is the more probable account ;
and, although it is not impossible so to interpret Ead-
mor'a as to avoid an absolute contradiction between the
two, it is none thc less worth our while to ask whether
Ealmer may not have been misled into framing his
sentence as he did by a chronological blunder of his
own, the blunder of assigning the “Non debeo tacere "
to the year 1107 instead of the year 1105. If ever
there was à moment when Henry was tempted to in-
dulge in a diplomatic economy of conduct it was the
* critical moment when two cxcommunications threatened
him, either of which might have cost him the ducal
coronet he was already grasping and imperilled the
«afety of the royal crown itself. That, too, was the
proper moment for deep contrition on the part of Ro-
bert of Meulan; and William of Malmeebury's account
may well inspire a suspicion that the count had no
reason for relapsing into pious grief at a timo when
no danzers were visible in the political horizon.

Why Exdmer should have cancelled his notice, or his
record, of the Pope's letter to Count Robert is a question
which may with propriety be left without an answer
until we know the place the letter had occupied in his
work, or the character of his notice of it. But the most
probable account may be that he had given Paschal's

“Nos te in familiaritatem " a place which be in course
of time found to be inconsistent with his later cbronology.

On the whole then I think it likely that Eadmer
would not have inserted his augmentative “ Inter hrec
"2o. . e presentatus " but for his proneness to con-
tradict William of Malmesbury, that the “ Non debeo
tacere" was written two years earlier than the date

R 5387. d

xlvi PREFACE.

he assigns to it, and that his record of the final settle-
ment on investiture must be accepted with some caution.!

And if it be probable that what Eadmer says about
the pacification on investiture is referable, not to any
authentic information concerning what took place at
Westminster in the August of 1107, but to his own
interpretation of a letter of Anselm's written in 1105, it
is not less probable that what he says about the pacifi-
cation on homage is a mere gloss of his on a letter of
Paschal's which he tells us was written in 1106; I
mean the “ Quod Anglici regis" (page 210).

The concession made by Paschal in the * Quod Anglici
regis" had not been granted in perpetuity; nor does the
sentence * Nam papa . . . . colligi potest" (page
221) imply as of necessity that Eadmer thought it had.
Still, the very fact that he leaves us in doubt as to the
meaning we are to give his words raises & presumption
that, after all, his notion of what really was scttled on
the subject of homage may have been none of the
clearest. Unquestionably the Pope had in the spring of
1106 granted a temporary toleration of * hominia ; " un-
questionably Anselm in 1107 granted, and cranted in
the name of the Holy Sce, a toleration of “ hominia "
which was likely to prove permanent. But were the
“hominia” of the first concession the same as the
“hominia” of the second? If other authors are to be |
believed, the homages henceforth to be made to the Prince
were to be made for the temporalitics, and for the tem-
poralities only, of their preferment ; and Eadmer himself

-— — —M

! Ia Lambeth 59, in C.C.C. 135, | ** rum filiis" — This is the order I
in Cotton Claudius A. xi., and in | had assigned them before it oc.
Reg. 5, F. ix. (British Museum), | curred to me to consult the mano-
the three letters which I have been | seripts. Eadmer, I need scarcely
discussing occur in the same order: | repeat, puts the first last, the second
—" Non debeo tacere," “Quod | first, and the third second.

* Anglici regis," “De presbytero.

PREFACE. xlvii

records under dato of tho ycar 1116? an event which
obliges us to conclude that the tolerated homage of 1107
was a very different thing from the tolerated homage of
1106. In the year 1116 Henry, on the point of leaving
England for a long sojoum in Normandy, summoned the
bishops, abbots, and principes of the realm to Salisbury
where the latter class were made the men (facti. sunt
homines) of his son William, whilst the bishops and
albots, so far from becoming William's men, and so far
from promising to become his men, undertook, in the
event of his succession, to make their hominia to him. |
Surely then the well known distinction between the
layman's homage and the homage of the man of religion
was already acknowledged by the year 1116, and if so,
when can it have been established but in or shortly be-
fore 1107? If, that is to say, the law of England at so
early adate after the contest on homage as the ycar 1116
allowed the man of religion to say "I do you homage ”
instead of “I become your man," when can tho distinc-
tion have been legal if not in the year 1107, when tlie
contest was brought to a close?) In which ease we have
good reason. to complain of Eadmer ; for not only were
men of religion now spared a ceremony deemed. indeco-
rous, they were now spared a ceremony against which the
church had been launching all her thunders; and the
churchinan's homage under the new state of things was
in so far ditferent from the old homage that it lacked .
precisely those characteristics which councils had con-
demned.! "We shall scarecly, I think, do Eadmer an
injustice if we believe him not to have understood the
distinction, if, indced, he had heard of it; and the fact
that he gives as authority for his account of the scttle-

! Page 284. | seems to have been well kaown by

* |ts proper name was fealty, | William of Malmesbury when writ

although in jedgment of law it | ing the "Historia Novella." See.

was homage. The distinction | Coke ea Littleton, $$ 65, 86. °
d 2

ied et
pet ac.
count (6.

xlviii PREFACE.

ment, not any authentic report of what was dono on the
occasion, but a letter of Paschal's written in the spring
of the preceding year, justifies us in believing that ho
cannot have made use of any such report when he com-
mitted that account to parchment.’ As that account
now stands it certainly is susceptible of an interpre-
tation consonant. with the declarations of other and
independent writers, but such is not the interpretation
which first and naturally suggests itself to the reader;
80 that, even if we suppose Eadmer to have written it
after somo knowledge received of what took place at
the pacification, he still lies open to the charge of basing
his notico of the law of England on clerical homage,
not on the enactments of the law-givers of England, but
on a document which, however venerable, was not of
their creation.

Here again, as in the case of investiture, and as in
numerous other instances, we may with reason attribute

P. 669 of the the suppression of Eadiner's original account—if, indeed,

Titer.

that account was not absolutely silent upon homage—
to his spirit of rivalry against William of Malmesbury,
who says nothing about homage in his record of the
pacification, and who further represents Robert of Meulan
as having endeavoured to prevent that pacification.
Great as must be tho regret of scholars that no tran-
script of the original is known to exist, that regret is
enhanced not only by tho probability that Eadmer from
time to time introduced verbal changes as well as
textual augmeutations into his work, but by the further
probebility that he suppressed passages which might
have been of very considerable interest and valuo to us.
William of Malmesbury tells us what it was to which

! A remarbable curroboration of , account unretrenched through all
this view is afforded by the fact | the ascertained editions of that
that the aecoent be gives us in the | work, is absolutely silent on the
* Vita" (Lib. II. esp. lzii.), an | subject of homage.

PREFACE, xlix

we are indebted for the introduction of tho “In litteris "
(page 180) and the " Quamvis per Willelmum " (page
183), and Eadmer himself has accounted for the inser-
tion of the “ Non debco tacere " (pago 227). But what
may not have been suppressed during the course of all
these changes? Many more additions have been mado
than either William or Eadmer has enabled us to account
for. May not many inore suppressions have been made
than cither of them has hinted at! A royal letter has
disappeared, as we know on William's evidence, and'
with it no doubt somo very interesting context. And
Eadmer himself, as we have just seen, alludes to a record
not now to be found in his pages, his record of Paschal's
letter of reprimand to the Count of Moulan. The letter
indeed may be extant clsewhere, but the context may
have contained something that we should be glad to
know.

Reserving for a future page such fow remarks as must
yet be made on the first four books of the “ Historia
Novorum,” I now pass on to what may not inaccurately
and not inappropriately be regarded as a distinct work.

A certain specified portion of St. Anselm's career had tre
constituted the subject of the original treatise ; the con- techs m
troversy bctw2en York and Canterbury was to supply tho Xeveran.
staple of the supplementary addition. The fourth book
of the “ Historia Novorum " had when first issued little
if anything about the York dispute, the fifth when first
issued had little if anything about St. Anselm. Hence
the rubric " Incipit quintus de sequentibus, et hoc ex
abundanti " and hence the allusions on pages 260 and
284 to the original work as to a distinct literary effort.
Nor is thi» all. Eadmer's own copy of the supplemen-
tary addition to his work was comprised in & separate
volume, the leaves of which had an ampler textual con-
tent than those of the “ Historia Novorum " property » 20
called. '

,
1i

l PREFACE.

The first draft of thc fifth book was probably begun
soon after the appointment of Archbishop Ralph in 1114;
there is a passage on page 301 which must have been

written in 1119, contemporaneously with the events of.

which it treats;' and the final publication took. place
certainly as late as the spring of 1121, and probably not
before the summer of 1124. The concluding doxology
invites the inference that it had not been Eadmer's pur-

" pose to add a sixth book, and tho fact that he makes

Henry I. the persona loquens of that pious apostrophe
may possibly serve to determine the period of his life
during which he made it his task to speak softly of that
prince.

In the library of Corpus Christi College, Cambridge,
and lurking in MS. 341, there is, as I have already
intimated, a stray leaf containing a portion of the fifth

.book. It is of identical penmanship with that of the

volume which has supplied the text of the “ Vita” for
the present edition, and must havo been removed at
Eadmer's own instance from a transcript cither of the
first tive books or of the six,? while such transcript was in
course of execution, for it has not been initialled® Its
text differs very remarkably from that of the Cottonian
and Corpus copies; and T infer that, whatever the date
of the edition which tho former of these copies repre-
sents, that edition has perpetuated not the pristine
text but a recension, an inference corroborated by the
remarkable fact that, just as the text of the Corpus
copy is ampler than that of the Cottonian, so is the
Cottonian in its turn characterised by marks which
show it to be ampler than that of the original.

"Quia ergo . . . scribere 3 That is to say, the initial letters
* volo.” of the paragraphs “ Rex ad heo,"
* Probebly the first transcript | kc. and “Inter hec," &c. have not
of the first five books; probably, | been filled in (pp. 280,281). The
too, in 1124. See below, p. lv. leaf is denoted “ L " in the collation.

* .
Feeney t-te dup God has OV, c con od colle stokes aden abl

cantare tubes id) oti gétPirebia ben bM i Mani diatéctin, chemdr aber €»

PREFACE. li

At the very opening of the fifth book (page 260) we Aumentar
read as follows, " But before entering upon these sub- tabe ond
“jects it occurs to me [mihi in mentem. venu) to othe
“show certain people who even at this distance of + «len V.
“time [adhuc] are not ashamed to detract from the
* aforesaid archbishop, very saint [vere suncto) that he
" js on tho plea” &c. Then comes a long account of (14) The di--
St. Anselin's pecuniary embarrassmenta followed up by ot Anselm's
the sentence, “ Having thus, as briefly as the requiro- streite.

" ments of the case perinitted, mado this statement, let
“ us enter on our historical labours, taking up the narra-
“ tive at the point where we stopped.” The “vere sancto"
would seem to imply the ascertained claim of Anselm °
to the title of Saint, and the “adhuc” the lapsc of many .
ycars froin his death, ideas repeated in the two opening
lines of tho next paragraph ; whilst tho “mihi in men-
“tem venit" is a phrase characteristic, and, as it would
appear, exclusively characteristic, of subsequent ampli-
fications of the text. The whole passage is not improbably
one of the later, though not the latest, of Eadmer's
" inscrtiones," and may even have been introduced, if
&n analogous passage in the " Miracula " may bo taken
in evidence, during the last year or two of his life. Curi-
ously enough the corrected reading of the Cottonian copy
“Exivit” for " Exivit secundo " (page 262) would seem
to suggest that the passage was written soon aftor tho
“Nec quod . . . . eecnam meam" (pp. 256, 257)
in which those words occur, and which in its turn reads
like the plaintive forecast of onc who knows that he will
not live long enough to prove its truth.

Tbe passage “ Lugdunum vero , . . . narrandi ore (53) Thed
" dine progrediamur " (pp. 287-289) contains two stories, Fro series
that of an apparition of St. Anselm and that of a vision Lees
of the Blessed Virgin. Tho first does not figure in the
" Miracula," but tho second does. It is, however, less
well told there than here. This, then, must be the later
account. But why have given the vision jp the

lii PREFACE.

" Miracula, and not the apparition? Or why give
either of them in a work like the present? The pages
Wim e of the " Gesta Pontificum " supply the answers to these

x . . *
werysse- questions, for they give an account of the two incidents

pests): which must have been far from agrecable to Eadmer.
The stories were Eadmer's own, and, even .though he
should condone William's violation of his copyright, it
was on his conscience to rectify the blunders of William's
version. According to the Wiltshire monk St. Anselm
appeared after death to a nun at Lyons and said some-
thing which implied that he had not as yet obtained his
beatitude ; and a few hours later a vision of the Blessed
Virgin was vouchsafed to the same nun, informing her
that the Archbishop was now in the glory of God. The
present digression, on the other hand, asserts Eadmer's
claim to be the authoritative narrator of the two stories,
and discredits the version put upon them by his rival,
who, missing the gist of cach of them, -had formed a very
inadequate estimate of Anselm’s sanctity. Unquestion-
ably St. Anselm had appeared to a nun at Lyons, but
after his departure [post discessum] from that city, not
necessarily after his death ; and the vision of the Blessed
Virgin had been vouchsafed after Anselm's death, no
doubt, but not, as it would seem, to the recipient of the
earlier favour, and not necessarily on the night following
it, though certainly after Anselm's death [ post obitum].
This insertion can scarcely have been made before
the year 1126, and it is in each of our copies.

(4) Imer- The * Licet vos" on the other hand, a letter from
"Lkw ves" Pope Paschal to the prelates of England, has no place
ebbe, in the Cottonian transcript, nor yet the "In schola

Misslace. religionis" to Archbishop Ralph (pp. 294, 295). Like

swelstters. the * Quanquam pravo" of page 259, they are ill-placed,
for they were written in the summer of 1116, whilst
their context relates to events that happened in 1118.

mme This, then, is the first amplification of the text which

prieiiepien 18 not to be found in both of our copies. The second

METODO

PREFACE. liii

begins on page 301 with the words “ Ipsum quoque
" privilegium " and ends with “ Wentonirme consensi '
on page 304. It is not in the Cottonian transcript,
which consequently lacks the resumptive “ut diximus ”
that figures in the next following paragraph of the C.C.C.
copy; and it contains two of the fonnulative phrases!
which we have scen to be proper to Eadmer's tnsertiones.
Of the four amplifications of the text which I have
just noticed two are common to both of our copies,
whilst two are to be found in only one of them. We may
hence presume that the parent document of the Cottonian
copy is of earlier date than the text of the C.C.C. copy.

The third of them, unlike the other three, is not a Testa!

proper insertio—it was not “ inserted " but “ subscribed ;"

but the textual value of tho first and fourth is a hun- ews >
dred and eight lines,? and that of the socond is fifty-four esd VI.

lines. I conclude, therefore, that whilst a leaf of Eadmer's
own copy of the original work contained forty-nine such
lines as I described in the opening pages of this preface,
a leaf of his own copy of the supplementary fifth book
contained fifty-four.

It may be well to remark in passing that the date Ape

appended (page 297) to the papal letter “Quia vos I

cannot have been correctly copied. Tho letter was not
writicn on the sixteenth of January in the year 1119;
and there was no other sixteenth of January in the pon-
tificate of Gelasius IT.

The textual amplifications hitherto discussed are refer-
able to one or other of two classes. Some of them were
introduced into Eadmer's own copy of the original four

n —

! The phrases to which I refer | the volume any five lines of which
are "inserere" and “mihi in ami- | are equivalent to siz iu the early
" mum venit" section, fills preciecly ninety lines.

* That ie to say, & bundred and >And even hed it been wriitten
eight seach lines ae have been | then Gelasius was not at that time
hitherto owr standard of mrasere- | at Gaeta. Bingulsrly enough, the
ment. In point of fact this last am- | error appears in the * Gesta Panti-
pilfestios, falling in that portion of | Scum " (p. 663).

> ee um

liv PREFACE.

books, or into his own copy of the separate and supple-
mentary fifth book, by insertio; by the engrafting, that

. is to say, into cither volume of leaves homogeneous with

(94.) The
tion en page
929.

the rest. The rest of them were introduced by adnotatio
or subscriptio, that is to say by the intromission of
amorphous fly leaves. But besides these two methods
Eadmer secms to have had a third, which was the very
simple device of intercalating new matter as either book
happened to be undergoing transcription. Amplifications
made thus are not likely to present such indicatory traces
as “hic mihi in mentem venit," “ad ceptum redeamus
iter" and the like; and it is in this respect that the
C.C.C. volumo is of peculiar value to us when compared
with the Cottonian, and tested by it. We have seen
that the last fifty pages of tho C.C.C. volume differ in
very many respects from those which precede them, and
there can be no doubt that they are part of a rough draft
of the fifth and sixth books bound up with a fair copy
of the first four and the earlier portion of the fifth. In
the last fifty pages it is that we find instances of
additional matter incorporated into the work by the
transcriber as he pursued his task. How many such
amplifications may have been introduced into the first
four books it is impossible to determine; or indeed
how many into the fifth. But now that as regards the
fifth book we have in A. the penultimate, and in MS. the
last, edition of the fifth book; whilst A. gives us the
first and MS. the. second: edition of the sixth; we are
enabled to detect a few of them, one in the case of the
fifth book (on page 309) and three in the case of the
sixth.

Could we, however, see the first edition of Book
V. we should find that it was shorter by twenty! of
Eadmer's pages of twenty-seven lines than it now is; we

! By the cramped writing of the | script twenty pages are reduced to
last three gatherings of our manu- | sixteen and a fraction.

É

PREFACE. lv

should find, that is to say, that it lacked altogether the (2) Te
consecutive documents which now figure so conspte- (op.
uously in it. Hence the “ut prvlibavimus”! on page

327, and the statement on page 342 that the documents

had been indifa into the work.* We are, I suspect, in-

debted for their presence to Eadmer's rivalry of William

of Malincsbury, and must assign their introduction to a

date posterior to the year 1125 at tho very carlicst.

The deferential terms in which—if I may except & Tees»
passage which I shall notice presently —Eadmer now the tone of
iade it his business to speak of Henry I., his allusive Be ed
reference to the fear in which that monarch bad been
held by Alexander, King of Seota, and the bint that his
own banishment frum Scotland was to have determined
at Alexander's death, would seem to show that when the
fifth book was put forth Alexander had already passed
away, and that Eadmer now hoped to be reinstated in
the see of St. Andrew's. I suspect, therefore, that the
fifth book was hastily completed and published in the
summer of 1124, and, inasmuch as it ended with a
doxology of which Henry was cleverly made the persona
loquens, it may be reasonable to infer that, hoping to
end his life in Scotland, Eadmer believed himself to have
written his last word on the history of events of which
En;land had been the theatre.

lt i» less difficult to trace the gradual augmentation
of the fifth look than that of the first four.

It must have been in or after the year 1126 that Oréer ot me
EAdincr inserted the Lyons story. -

He subsequently introduced the first sentences of the '
ten pepjal letters as we now havo them in tho Cottonian
copy ; and let in a fly leaf containing the passage " Illud e) sae
etam . . . . interjellatus ^ (pp. 328, 329). po. O08, GR.

' fee page 343, ote 4. Uberrve | eomppare the "ocbocribere '" ia the
aleo the "qua sebecnbunes," with | emphfceues en page 394.
whch they are setredeced, and ! * Qon eupenun Lore mésdienes.”

—— + See her sce <p (um: 4$ AP «owe OUP Q^ (6 | Gee wow Oompa see - --

Eee. .
@Gnatqe- em: Gag» Se aE EP Qo QD d^ One Bre Gr quas © -——— D «

]vi PREFACE.

The digression on St. Anselm's pecuniary troubles
must have been inecrted next in order of time.

Later on he put in a fly leaf containing the * Licet vos,"
the “In schola religionis," and their context (pp. 294,
295), and inserted the privileyiuin of 1072! and ite
context (“Ipsum itaque . . . consensi," pp. 301—304).

It was at a still later date, and whilst the rough copy
was in preparation which was to serve as basis for the
final edition of his work, & work by this time augmen-
ted by a sixth book, that the passage “ Inter hze . .
Glamorgatensis " (page 309) was introduced.

As to the sixth book, its extreme brevity and the

bereena the appearance in it of letters which might well have been
Comenten published in the fifth, but for the manifest impro-

priety of making them known so long as Ealmer had any
hope of regaining his episcopal honours in Scotland,
invite the inference that by the time he gave it to the
world he bad given up, and given up for ever, all hope
of again grasping the crosier of St Andrew's. But how-
ever late the date of its first issue, Eadmer lived long
enough to make preparations for a second. Not only

does the rough draft which forms a portion of the -

C.C.C. volume exhibit three passages which are not in the
Cottonian ; it presents à new version of Eadmer's letter
to Alexander. He now represents himself (pp. 350-
353) as having begun by wishing that prince not merely
* salutem et servitium " but “ternai in Christo salutem

! During a short visit to Canter- | * episcopi," aad is followed by the
bury in the course of last summer, | signatures first of the King, then,
& visit made memorable to me by | Side by «ide, by thoseof tbe Queen and
mach kindness from the Bishop of | the Legate; of the two archbishops;
Dover, I hed aa opportasity of of the Bishops of Winchester aad

comparing Kadmer’s copy of the , Dorchester ; under the second of the
pridem with the originale pre- | last pair is that of Bishop Ilerfaet,
served in the cathedral library; the | and ander the first, but lower down,
first document drawn up st Win- : that of Bishop Woelstas. These
chester, and the second drawn up oem ms are denoted "CC" in
st Windssr. The esrler ove ends | the
with the words "qui interfuerunt metere]

Jer eribeHpeser 1 vy pe p

PREFACE. lvii

" et fidele servitium ;" as having called him “ dignissimus
" dominus" as having appealed, not to the letter of a law,
but to tho dictates of justice; as having invoked the
* pius favor” of Alexander ; as having told him that he
was & "glorious lord" and a“ most worthy son of the
‘holy church of God ;” as having styled him not merely
"excellentia vestra" but " sanctitas vestra;”' and as
having wound up the effusion not witha mere “ Vale"
but with a“ Vale bone et rancte domine."

Thus very late in life did Eadmer prepare for the final (5.2 20
edition of a work which had slowly grown through mestetiess
many years. The last of the six books with its augmen-
tative “Hme inter . . . . exhibendi” and the
resumptive “ut prrelibavimus" of the next following
paragraph (pp. 341, 342), with its modified text of the
"Post hec. . . . . Walensibus" (page 344), with its
notices of Everard, Bishop of Norwich, and Gregory,
Bishop of Dublin (pp. 344, 345, and pp. 348-350)? with
its new and strange cdition of the letter to the King of :
Scots (pp. 350-353), was a!l but ready for the scribe;
the author had penned the last version of the apology
of his life ; the prolonged narrative now ended with the
death of Archbishop Ralph as the briefer work had once
ended with that of Archbishop Anselm ; and all that
remained for the author to do was to write a few lines of
his best Latin and, with a suitable doxology, let the style
fall from his trembling hand. Meanwhile the first four
books had been fairly copied out, and a portion of the
fifth; and the decrepit and fond old man was even now
gathering up his spent energies for the last effort of his
long literary career when the vital force which had been

! Tbis ''easctitas " is the more | pope to aa abbot, etyled “ sanctitas
curioes as I question whether | “ vestra", bat nowhere else have
another inetanre cam be found of | I seen a layman so styled.
ite application to a layman. Ne- * See Gervase of Cantorbary, &.
thing i$ more usual than to find | 3877.
eharchaen of all ranks, from a

lviii PREFACE.

sustained to well nigh the full tale of fourscore years,
lapsed and flickered out. After he had passed away the
scribe pieced together so much as had been executed
of the fair copy and what remained of the rough draft.
His work was done. Eadmer had not composed the
meditated doxology; it was not for him to add an explicit.

Such is, I think, the story which, could they find a
voice, the leaves of this book would tell us.

I cannot find any record of the year of Eadmer's
death. But he belonged to an order of men the nbstemi-
ousness and regularity of whose lives were conducive
to longevity ; at the time when he undertook the govern.
ment of the Church in Scotland he was far advanced in
his sixth decade ; at the close of the * Miracula," a work
hitherto unpublished in this country, but included in the
present volume, he tells us of his hoary head and of
fingers which length of days had robbed of their cunning;
and there is no reason why we should not believe him
to have scen the first days of the year 1144, by which
time he would be about cighty ycars of age. This sur-
mise is corroborated by the extant conclusion of the
fourth book of his great work, where the auementative
or commutatory “ Prius tamen," &c. (page 258) is fol-
lowed up by an ascription of praise to the Almighty
Power “ who, remaining ever in Himself the same, chances
“ kingdoms from one ruler to another and sets whom He
* will to reign over them." This cannot, surely, have been
written before Henry's death in the November of 1135 ;
most probably, it was inspired by the strange incidents
of the spring of 1141. .

Early in the fifth book, again, (page 263) there isa
passage, "Inter hee. . . . mali sunt,” which would
seem to have had no place in the first issue, and must
therefore bo referred to a date later than 1124, for it
begins with the “Inter hee” which not unfrequently
marks an augmentative digression, and is followed by a
paragraph containing the resumptive "ut diximus" It

PREFACE. lix

certainly was written at a time when Eadmer was
keenly alive to Henry's want of sympathy for ecclesi-
astics of English birth, and it most probably was written
after Henry's death. It is not an ineer(io, so that its
introduction may fairly be assigned to the period of the
penultimate transcription; and it contains a passage
written in the thick of strange and surprising ovents that
taught mankind not to anticipate the judgment of Him
who distributes crowns and punishments according to His
own inscrutable will. ‘“ Que dum ita sint nullus sibi
" de iis que Deus non approbat plaudat, quoniam
" unde isti coronam, inde illi novit mquo judicio pce-
“nam prorozare. Sed de his hac interim vice satis!
" Dies enim mali sunt."

Nor is this all. The opening sentence of the sixth Other tmo
book which refers to the year 1120 as to a timo distant (page 34).
enough not to he within the memory of many of its |
readers, can scarcely have been written before the close
of the fourth decade of the century!

I have already given my reasons for believing that Protebis
Eadmer wrote the digression on Anselm's pecuniary ined inf.
troubles, “ Prius tamen" &c. (pp. 260-264) late in life;
and I think we shall be safe in saying that it cannot have
been written before the end of the year 1135, for it is
scarcely to be believed that so long as Henry Jived our
author would have dared to say that Anselm was tricked
cut of the country when he set forth on his journey to
Rome in 1103; “ Vexatus itaque gravi modo per bicn-

" nium est, ac demum extra terram exire eseducíus."

On a careful inspection of MS. C.C.C. 452 I find what traces «t
look like traces of personal supervision. They are three Cen
in number. The first is on page 11, where we find the GCC m.

follow; «Qui "M
ollowing passage, " Qui ex quo victoria usus est, quod dente 1

! Compare the “De bis ita” * Compare the “qui iles reeere
which closes an insertion of pp. * dater" on page 45, im an em
9309-314. questionable amplification,

wl

ix PREFACE.

* fuit ii. id. Octobris, inunctus permanens, in Nativi-
“tate Domini unctus est in regem apud Westmonas-
*" terium a beate memorie Ealdredo — archiepiscopo
* Eboracensi et nonnullis episcopis Anglire. Quam con-
" secrationem . . . . . benedictione" The writing
of this passage is small and crowded, the ink is of a
different hue from that of the context, and the vellum
bears traces of erasure. It would almost appear as if
Eadmer had corrected a correction of his own so as to
restore the original reading. The passage contains two
dates, about either of which he may have been uncertain,
even if he had quite made up his mind what to say about
the consecration of a king by an Archbishop of York in
the lifetime of an Archbishop of Canterbury.

On page 20 the words " tertio ante sui introitus
annum " in the passage about the great fire at Canterbury
are written in small and closely packed letters, and the
ink is not of the same hue as that of the context.
Possibly Eadmer, wishing to give his readers the preciso
date of the disaster, or, at any rate, the year in which it
happened, had directed the scribe to allow a good half
line for the purpose, but failing to ascertain the one or
the other was constrained to revert to such general
terms as he had already employed in his Life of St.
Wilfrid, where we read " Cujus conflagrationem anno
"tertio .. . . . Lanfrancus. . . . ipsam ccclesiam
" regendam suscepit."

The circumstance acquires fresh interest from the
fact that from end to end of his extant works Eadmer
nowhere gives us the precise date whether of the great
fire or of Lanfranc's consecration, and nowhere says any-
thing from which it may be inferred that he was able to
do so. He declares that the events took place within
three years of each other, but he has not determined
either of them. Nor is this all. He does indeed tell us
that Lanfranc came to England in the fifth year of the
reign of William the Conqueror, but he does not inform

PREFACE. lxi

us when he supposes that reign to have begun, whether
on the death of the Confessor or after the battle of
Hastings. I cannot find a precedent for the former com-
putation, and the latter is assumed in his account (page
28) of the Conqueror's death. Unless, then, we suppose
that when writing the Lanfranc memoir he followed a
different computation from that which had guided him
at an earlicr period of his life, he has misplaced by a year
the succession of the great churehman to the chair of
St. Augustine. Account forthe error as we may, it is
worthy of note that, although he is careful enough to
give us the month and the day of the month of the battle
of Hastings, and the month and the day of the month
of Lanfranc’s consecration, he has not condescended to
say in what year of grace cither the one event or the
other happened.

The third instance occurs on page 88, where tho words Thin
“ quinto kal. Januarii," written in a smaller character (page €.
than the context, must have been inserted in a space
reserved for them. One would suppose that Eadmer had
had some doubt about the precise date, and had desired
the scribe to postpone the record till he should have
satisfied himself as to its accuracy.

I cannot find any other trace of personal supervision Xe futher
in MS. C.C.C. 452. If it be true that the author was
dead or dying before three hundred peges had been
transcribed, we may well believe his powers to have
failed before the completion of the first hundred. And
certainly his energy for revising and improving the text
of the first four books would seem already to have failed
before ho had gone far in the second hundred ; for it is a
remarkable fact that whilst the last recension exhibita,
an regards the first and second books, some very impor-
tant improvements on the pristine text of the Cottonian
copy, it has as regards the third and fourth none what-
ever to show.

BR 09397. e

Ixii PREFACE.

Chremoleni He has, however, within the limits of the first hun-
dred pages committed two very sinyular errors, and it is
to the praise of human credulity—I employ the word
credulity in its classical and uninvidious sense—that
through eight long centuries they should have escaped

Thr date of detection. Our author informs us on page 62 that the

‘arhaw Council of Rockingham assembled on the eleventh of

sade@hn- March 1095, and on page 82 that St. Anselm assumed

erim"s ac-

samaption of the pallium on the tenth of June in the same year. In

wr pain: each instanco he is precisely a fortnight wide of the truth.
The Gospel sung on the day when Anselm first wore the
pellium was the Gospel of the Marriage Feast, and I know
of no liturgy that assigns that passage of Holy Writ to
the fourth Sunday after Pentecost, which in the year
1095 fell on the tenth of June. Again, if the Rocking-
ham Council met on the eleventh of March, the day of its
meeting was the fifth Sunday in Lent, in which case
Eadmer contradicts himself, for he tells us in the “ Vita”
that it was the third.

The truth is that in the year 1095 Easter fell on the
twenty-fifth of March, not, as Eadmer seems to have
thought when he wrote his earlier narrative, on the eighth
of April; and to bring that narrative into harmony with
astronomical fact, and indeed into harmony with the
* Vita,” we must make the council ineet on the twenty-
fifth day of February, and set down the twenty-seventh
of May as the day on which Anselm assumed the pallium.
William of Malmesbury, who makes the same mistake in
either instance, must have had the “ Historia Novorum "
before him as he wrote his " Gesta Pontificum ;" and I
believe that every writer on St. Anselm from William of
Malmesbury to myself! has repeated the blunder. If I
bave been the last to fall into the pit, I &m happy in
being the first to seramble out of it.

! Ia my " Life and Times of &. Anselm” (II. 68).

PREFACE. Lxiii

Perhaps the strangest blunder in his chronology is one Tee éste e
which occurs on page 347, in his account of the visit of — it Come ~~
the papal legate Peter to Canterbury in the year 1121.
By the time of that visit fifty-four years, or, more prob-
ably, fifty-four ycars and a half, had passed since the
great fire; and yet, so singularly had lapse of time fore-
shortened the chronological interval, he tells us that the
catastropho occurred “neclum transitis quinquaginta
annis.” One would suppose that if the sixth book had
been written long before his death, or that if it had been
sufficiently interesting to engage the attention of many
readers, opportunity would have been afforded him for
rectifying the inaccuracy. It certainly is worthy of re-
mark that in what seems to have been his own copy of
the letter to the Glastonbury monks! he has ina
relating to the exhumation of the body of St. Dunstan
prior to the building of the new cathedral—a work begun
in the spring of 1073—taken pains to expand the original
* cflluxis quinquaginta annis" into "jam effluxis quin-
quaginta annis."

And this reminds me of the strange error by which in Esdmer's

the beginning of Book VI. he makes the King's second the the paneer
wife a daughter of Godfrey, Duke of Lorraine, an exceed »

error none the less remarkable for the fact that in what Beer i
seems to be an authentic copy of one of his minor works

he appears to have erased the word “ Lotharingia " and
substituted “ Saxonia." ?

Here too I may revert to some other of his mistakes. 4 te«
The chronological errors about the Council of Rocking- ramezts on
ham and the assumption of the pallium were consistent the" Na-
with each other, and might well have passed, as they seem soe Se
to have passed, unnoticed ; but we cannot say this of the
strange blunder he has made over the “ Regi regum "

(page 152) and the "Adversus illam" (page 159).

! MS. C.C.c. 871, page 11. | *ib.pege 299.
e 2

d that en
15-50

PREP ACE.

lxiv

There may be nothing in the text of the later document

to arose te epic ot any oet Shores: and, aithongh
is dated "ii idus Decembris" the year of its commpo-

parent document of A. (See above, pp. xxiv, xxx )
Once more. The unhealed crudity * suscepit inspexit,"
on page 191, and the contradictions between the pristine
text which follows and the papal letter which precedes
it invite us to assign quite a late date to the insertio of
which that letter forms a part And when we read the
document we instinctively ask ourselves, and the more
we know of the literature of that age the more likely
is the question to recur, whether Eadmer would have
been inelined to made public the papal threat of excom-
munication against Henry so long as he hoped for Henry’s
help in his efforts to regain the see of St Andrew's, or,
indeed, so long as Henry was on the throne. I think,
then, that Eadmer must have introduced the “ De illata
tibi " into his work after the King's death. (See above,
pp. xxxiv-xxxvi, li, lviii, lix.)
in its last fifty pages the orthography of MS.
C.C.C. 452 is only not absolutely uniform, and exhibits

the following forms :-—

! Here, as ia. other instapees (ere , very
page Iv), I asume thet the © Gesta made known to the world, or first
9 Peatiicum™ was not completed | read
before the year 1139; bet I sm | date.

PREFACE. ixv

Abicere, adicere, weelesia, ainicicia, ante quam, artius,
&utenticus, cedes, conicere, conivere, conubere, convitium,
cotidie, crisma, cronicon, daviticus, defrudare, deicere,
desevire, dicio, eger, egritudo, egrotus, eicere, emulari,
erumna, cstas, estimare, exccrari, exequi, exurgere, ex-
poliare, heresis, hincinde, hostium, ilico, inceptum, inicere,
iniusticia, iusticia, <arissimus, lederc, levus, inalicia, mer-
ere, meror, michi, milia, miliarium, misterium, nanque,
neophitus, nichil, non nichil, non nisi, noticia, obicere,
opido, oportunitas, ortari, pene, post habita, precicsus,
preebiter, preceptum, precium, presbiter, prestolari, pre-
ter, pru*sbiter, prothomartir, prouincia, pudicicia, quan-
totius, repperire, reprehensio, reverentus, seculum, sepe,
scuire, *inodus, subicere, sullatus, sulleuare, sulleuatio,
»ullimare, sullimis, tedium, tercius, tirannus, tristicia,
untrunque, ue, uendicare.

To give a just idea of the punctuation would be, I
fear, impossible. Although based on principles which feoese

differ as v: dely from the modern, as those of the new
musical notation differ from those of the old, it is essen-
tially reasonable, systematic, and consistent. The differ-
ence bet-veen the two methods is referable to the fact
that wh. eas we nowadays give a vocal interpretation
to punctuatory symbols which have been distributed
along the text in obedience to a logical analysis of the
passage and its component parta ; the punctuatory sym-
bols which adorned the books of Eadmer's age served
immediately, and were perhaps meant to nerve exclusively,
as hint» for the management of the voice. A book like
the " Historia Novorum," designed for use in the refectory,
would be heard by very many but seen by very few ;
and it is interesting to observe how careful Eadmer is to
appeal not to his readers but to his readers and hearers.
I am greatly mistaken if the volume on which I have
heen working may not be justly deemed a model of
medimval punctuation.

EN A dm ES A

we

weotuel Ar

te.”

Ixvi PREFACE.

II. THE " De Vita ET CONVERSATIONE ANSELNI
ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS,”

It would scem to have been during St. Anselm's second
exile that Eadmer first gave effect to the idea of com-
posing a florilegium of anecdotes about his master. Tho
saints home during the greater part of 1104 was at
Lyons under the roof of Archbishop Hugh; but during
two of the hottest months of the summer he was the
guest of the saintly Abbot of Cluny. Abbot Hugh
spared no pains to entertain his guest by telling him a
few stories of slight intrinsic interest, but of considerable
value to us by reason of the light they shed on the life
and converse of all] sorts of men in those days; and
Anselm in his turn would now tell some wonderful tale,
about the reality of which he scems to have been philo-
sophitally indifferent, and now record some interesting
incident in his own life. His romantic storics have been
recorded by Alexander, a Christ Church monk, one of
the companions of his exile, and his biographical anec-
dotes, or, at. least, some of them, by Eadmer; whilst a
series of sermons which he preached during the visit
has been reported with characteristic differences by
both one and the other. Eadmer's copy of the “ Beatitudo
Perennis Vitze," for that was the subject of the sermons,
I have had the happiness of inspecting ; and it tallies so
admirably with what internal evidence tells us of the
first copy of the treatise “De Vita et Conversatione
Anselmi ” as to enable us to form the most probable con-
jecture which can be reasonably desired of the little book
which was destined to be the groundwork of the most
famous of his biographical efforta.

Eadmer records the origin of the work in the following
words :—" I had just taken the work in hand, and trans-
* ferred a considerable portion of it from the rough draft
* jn wax, when he privately requested me to inform him
« what it was that I was writing on my tablets and copy-

PREFACE, lsvii

“ ing out on vellum. I was disposed rather to veil the
“ thing in silence than unveil it to him, when he desired
“ me either to desist from my undertaking and turn to
" something else, or to show him my manuscript. I
“ readily obeyed, for I had already enjoyed his help and
“ profited by his corrections in some few writings of mine,
* and I hoped that with his own real kindness he would
" correct what needcd correction, and if any of the stories
“ had not been arranged in due order would put them each
" in its proper place. Nor was I to be disappointed. He
“ corrected some passages in my little book, and cancelled
“ others; changed the place of some, and left others where
" they were. Great was my delight, and great my pride
“, . . ., but after some few days the archbishop
" called me to him and desired me to destroy the quires
“on which I had written my work” (Vita Ansclmi
I]. Ixxii.. Eadmer then goes on to eay that he did as he
had been told, but not before he had made a surreptitious
copy of the revised and corrected anccdotes.

What of the many anecdotes we now possess they were Thes
there can be little difficulty in surmising; and it is a enecdsin.

remarkable fact that the very anecdotes which Anselm
would have been likely to tell about himself, the only
anecdotes, therefore, which he can have revised and cor-
rected in Eadmer's transcript, are precisely those which
seem to have preserved their textual identity throughout
the successive editions of the “ Vita.” But, with one
single exception, they are of no great length ; and, to fill
& many as even two qaires, must have been written on
pages of very small textual content. I had examined
the subject with great care, had convinced myself that if
Eadmer submitted as few as two quires to Anselm's in-
apection, cach of tho thirty-two pages can scarcely have
comprised more than the equivalent of some sixteen lines
of Migne's reprint, and was casting about for some case
in proof of pages of so small a textual content, when I
had the good fortune to refer to a copy of the “ Beatitudo
Perennis Vite " preserved in the library of Corpus Christi

> Pree: Gy qAO wt m$ o
» - s "^ v» ae

-

~

e .
* (v 2026882 Gwe pon

* - es BER wy Som eGEP seem c
.

ure pa e Seman UR um Bae rrt rn ——— G-- on

]xvtii PREFACE.

The erixinal College, Cambridge.’ Its earlier pages corresponded accu-
Kadmer's rately with the hypothetical pages which I had assigned

to Eadmer's transcript of the anecdotes he had heard his
" master tell; and there was that about it which left no
doubt that it was Eadmer's autograph.’

Now, the most casual glance at Migne’s reprint of the-
“Vita” shows that many of the anccdotes in it are of
ae about equal length, and are precisely such as Eadmer
a lesf ef the would have been likely to hear from the lips of Anselm.
Thus the stories of the child's vision of the heavenly
palace, of the boy's project of entering religion, of the
young man's eventful visit in company with Lanfranc to
the Archbishop of Rouen, and the account of the good
priors interest in the moral welfare of young. men, fill
each of them some e twenty-nine lines in the Abbé Migne's
edition.

Doubtless each of the anecdotes had its proper heading
in Eadmer's original florilegium, and cach may have had
a large initial letter, nor need any onc of (hem have been -
extended to the very end of tho last line reserved for it.
Anyhow, the textual content of thirty lincs of Migne
is so near to thirty-two, the printed equivalent in Migne
of & leaf of the " Beatitudo," ? that we may well believe
this latter treatise and Eadmer's original florilegium to
have been written on quires of tho same size and of the
same textual content.

Thirty-two pages, then, cach of which had within its

wide margins a ruled space of five inches and a half by
E ree and seven-eighths contained all or nearly all the

ovicinal

i

3 [t is pumbered 3323 in Nasmith's

eatalogue. .

3 Some idea of the largeness of
the character is which this copy of
the “ Beatitedo " is written may be
obtained from the fact that the
epece enclosed by the lineation on
each page weaseres 6,5, inches by 3j
iaches; end that where with writ-

ing far from small we should have
as many as twenty-eight lines there
arc only twenty.

! See Migne, S.L. clix. 5874,
588A, The dcdicatory letter fills
precisely a page of the C.C.C.
manuscript. Had it been meant
for Anselm's inspection, it would
bave occupied a leaf.

PREFACE. ixix |

anecdotes which Anselm first revised and then corrected,
and which Eadmer with pious haste re-wrote before
obeying his master's behest for their destruction ; and
each of the thirty-two pages had twenty lines.

If, indeed, Eadmer was in tho habit of using the pen as
well as the style, the very large writing of the “ Beatitudo"
must have been irksome to him, for it becomes iinper-
ceptibly but unquestionably smaller towards the end
of the treatise ; still, the change is so minutely slow that
I doubt whether Eadmer can himself have been aware of
it, or suspected it.

Prefixed to the original text of the “ Beatitudo," and Testes rain of the
never scanned by Anselm's cye, thero is an epistolary éeticetion
dedication which Eadmer must havo intended should a

fill a page of the first transcript. It is equivalent to ss

^ end
thirty-two lines of Migne. Curiously enough, however, * Let Laene

the prologue to tho “ Vita Anselmi" fills thirty-one.
But more than this. The story of the miracle on the blind
man in Lyons Cathedral fills thirty-one lines and a half,
and as it did not appear in the first issuo it may reason-
ably be supposed to havo been inserted on a fly leaf.
And further; the letter to Lanzo and its context are Textual

an early “ insertio," and being an carly “ insertio” may the letter to ,

be assumed to contain the textual equivalent of an even
number of pages of the first issue. They fill a hun-
dred and twenty-two lines of Migne. Thirty-one lines
of Migne, therefore, are the probable cquivalent of a
single page of the first edition of the “ Scriptum de Vita
." et Conversatione Anselmi," published some time after
Anselm's death; any such page being in its turn the
equivalent of a single leaf of the florilegium of anec-
dotes which Eadmer had written years before and in his
master's lifetime.'

! | suspect that in the case of the | valee of thirteen lines and a half of
shorter anecdotes im his little flori- | Migne; whilst the verso, free of
legium the recto of the leaf coa- | titles and initiale, contained in it»
tained ia its twenty lines a title, a | twenty lines the value ef ffes
large rebricated initial, and the | lines and a half of Migne.

*
te ee i m dB Bg ee Le um ee Eee, ZUR B^ 4 eee US" Un P ogniu

The Aa
elpies
ensedetea.

lxx | A PBEFACK,

The question now arises, How much of tho first book
as it is now known by us did Anselm himself sce in the
florilegium of anecdotes which Eadmer submitted to his |
inspection ! Sixteen anecdotes, each of the length of
the prologue, or tbe equivalent of sixteen such anec-
dotes, would fill two quires. Can it be possible to
determine any or all of them? Or can we ascertain |
where it was that Anselm's revising pen corrected or
cancelled his disciplo's work ?

i. The notice of Anselm's parenta, “ [Instituta vite
“ . . « defunctus est" (pp. 299, 300) is
slightly. shorter than the briefer pieces in the earlier
portion of the work ; and we naturally wonder that after
the promise of information concerning the “ ortus" as
well as the “mores” of Gundulf and Ermenburg we
should only be told that " nobiliter nati nobiliter sunt |
conversati.” If it be true that Anselm's mother was
& grand-daughter of Conrad the Pacific, and a niece of
Rudolf IIL, Kings of Transjuran Burgundy, it is by
no means unlikely that Eadmer should have recorded
the fact, and that Anselm himself should have cancelled
the record. The account as it now stands occupies
twenty-eight lines in Migne and twenty-seven of the
present edition.

ii, The account of the child's vision, ‘At Anselmus

. . asserebat” (page 300), must surely have formed

part of Eadmer's original collection. It occupies thirty

of Migne's lines and twenty-nine of the present edition.
The short passage which follows, " Crevit ergo. . .
* plurimum profecit," is not improbably all that remains
of & passage which tho archbishop's humility prompted
him to suppress ; for Eadmer must surely have known
the story which I was fortunate enough to discover &
few years ago in the Vatican Library,! and that Anselm
should cancel it was as likely as that Eadmer should

! Bee Appendix to Preface.

PREFACE. Ixxi

have recorded it. In some editions this passage coalesces
with the second chapter, and in others with the third.

iii. The account of the boy's unsuccessful application The tirs
to the abbot is comprised in twenty-»even lines in either
reprint. Here, as in the first instance, the names of
persons have not improbably been suppressed.

iv. The notice of Anselm's youth, of his departure Tee teww
from Aosta, and of his arrival at Le Bec, " Exinde cum —
“corporis . . . . feri monachis" (pp. 301-2),
fills sixty lines in Migne, and fifty-six of the present
edition.

The following account, "Quid plura!

' provenire sperabat " (pp. 302, 303), which in some
copies coalesces with the previous narration, forming
onc chapter with it, and in others forms a chapter by
itself, is highly panegyrical in character and must surely
have teen written after Anselm's death. But the fact
that it fills twenty-nino lines in Migne and twenty-
cight in the present volume, raises a strong presump-
tion that it was one of the carliest of Eadmer's amplifi-
cations of his surreptitious transcript, introduced by the
* insertion " of a homogeneous lcaf.

v. The account of Anselm's choice of a mode of life, re ans

" Raptalatur . . . antefertur” (pp. 303, 304), fils 9n
thirty-five lines in Migne and thirty-seven in the pre-
sent volume. I think it probable, however, that the
sentence, "Tanta autem vis . . . . imperata ser-
" varet,” can scarcely have been in the original, and
certainly the “ut fatebatur" which occurs in it, seems
to mark it as a lato addition. In which case the story
as it stood at first filled a leaf of Eadmer's little tract.

The panegyrical character of the seventh, eighth, and
ninth chapters obliges us to refer them to some other
eource than Anselm.

vi. There is no reason why the story of poor Osbern, qu, ase
" Osbernus quidam," &c. (page 306), as far at least as """
the words, " Osbernus non comparuit " (page 308), after
which Eadmer gives a gloss of his own, a quotation

Ix xii PREFACE.

from the " Similitudines," and a panegyrical exposition,
should not have stood in the Cluny original as it
stands now ; if we exclude from it the short panegyrical
pessage, " Videres tunc. . . . refovobat " (pago 307),
and the “ ut flens referebat," a line or two before. These
necessary abatements made, the story fills fifty-eight
lines in Migne and the same number in the present |
volume.

The seventh — Vil The eleventh chapter, “ Veruntamen
portion.

i

m

^ vini," fills, abatement being made for quotation marks,
twenty-nine lines in either reprint.

viii. The twelfth chapter fills twenty-nine and twenty-
eight lines in the two reprints respectively. There can
be no question that it formed part of the original.

ix. The next portion of the narrative which may with.
probability be referred to Anselm as its ultimate author,
is the history of the Proslogion “ Post hoc incidit
“ . . subscribatur” (pp. 314, 315). In some editions
it forms a chapter by itself. Migne gives it in fifty-eight
lines, the present volume in fifty-six.

x. After the letter to Lanzo and several pages of
panegyrical matter, we come (page 323) to the account
of Anselm's election to the abbey of Le Bec, “ Defuncto
" . . . recusaret," which may fairly be regarded
asa | record of Anselm's own account, if we take care not
to add to it, what is evidently an addition of Eadmer's,
the following “Nam, sicut ipse testabatur, &c. In
either edition it fills thirty-one lines, a fact which goes
to prove that in his fasciculus of anecdotes, as in his
“ Beatitudo,” Eadmer's writing grew slightly cramped
as he advanced in his work.

Thus we have ten pieces, seven of which filled cach
& leaf, whilst three filled two leaves each, of the same
textual value as those of the “ Beatitudo” written by
Eadmer during his master's visit to Cluny in the year
1104; in other words, thirteen leaves of unsuppressed
narrative. How much Anselm had cancelled before
Eadmer transcribed these thirteen leaves it is impos-

PREFACE. Ixxiii

sible to determine. In all probability, & story concern-
ing his childhood was erased, and one at least, probably
more than one, about his fifteen years of abbatial office.

When, then, Anselm's sentence of destruction was The rerised

issued against tho ten pieces which his perusal had ptt
spared to Eadiner, the latter transcribed them, as we {reserved
have scen, to other quires of vellum similar in size and ra .
content to those which held the precious original, and Zag
put his theft carefully away out of sight. But after “=
Anselm's death he brought it out to the day and aug.
mented it by a very simple process. Beforo him lay his
thirteen leaves of contraband hagiology. After the fifth
of them he put in & single leaf containing the passage
"Quid plura? . . . . sperabat"! (pp. 302, 303).
After the sixth of them he laid in four new leaves on
which were written all that now intervenes betweon the
words “ Anselmus hrec audiens" at the close of the sixth
chapter and the first word of the tenth (pp. 304-306)
Next, of course, came the story of Osbern on two leaves,
origirally the seventh and eighth.

After the tenth of his contraband leaves he intro-

duced no less than five, on which were all that now
intervenes between the prior’s visit to Archbishop Man-
ville and the construction of the argument of the Pros-
logion “Dehinc Anselmus . . . . probat et astruit ”
(pp. 310-314), with the probable exception of the miracle
of the globe of light ;* after which came tho eleventh
and twelfth of his original leaves with the story of the
Proslogion. Thus were twelve of the thirteen original
leaves increased in number to eighteen.

! Tbis filla twenty-nise lines iD | luminous globe thie batch of new
Migoe and in the present volume. matter hae ia Migne 166 (58 x 334)
? This batch of matter fills 132 | lines, and in thie edition 160 (28
( 94 x 30) lines in Migne, and 117 | »32) lines. Without the miracle
( = 4 x 393) in the present volume. | the numbers nre 168 (5305)
! Ineleding the miracle of the | and 148 (= 5 « 39)) respectively.

as Su» mm @ Oa *&-

. » "B = pe. Se: & = we up dap e Pea .

apro o. o- we ese "egt." c

mp

ed the |

VU ua.

Ixxiv | PREFACE.

An entire quire' of new matter was noxt written,
embracing the twenty-first and four following chapters
of the present edition, “Inter hsc - + + graves
* efficeret," and followed by the last remaining leaf of
the original thirteen. All of course was new matter
after that.

When the story of the luminous globe may have
been introduced, and when that (page 332) of the cure
of Boso it would be difficult, perhaps impossible, to de-
termine. They appear, however, to have been added to
the work after the completion of the first book.

The publication of the “ Vita et Conversatio Anselmi "
may be traced through seven successive stages.

i. The Cluny transcript, augmented in the way I have
just described, formed the basis of the first edition. That
edition had not the account of the discontented abbot,
the letter to Lanzo, or the Lyons miracle, and may just
probably have lacked something else. It gave the first
version, if any, of the story of the runaway horse (II.
lviii.), and it ended at the words “ vite et conversationis
“ ejus" (II. Ixviii.).

ii. The augmentation of the text by the story of tho
discontented abbot and the lctter to Lanzo, with, prob-
ably, a verbal alteration here and there, must have
brought the work to its second stage of development.
There are transcripts of it as it then stood, not indeed
in England, where the author's vigilance called in the
copies he had distributed, but in the National Library
at Paris, whither it has found its way from Normandy,
and in the Dijon Library.

iii The introduction of the Lyons miracle (II. liii.)
marks the tbird known stage in the growth of the
work. There are copies of it in the Royal Library at

! Filling ia Migne $49 (58 x 31}) | eee that as Eadmer gets on with
times, ia. the present book 341 (98 | hie work his writing grows almost
x» 904) Imes. Here, ec before, we | imperceptibly emaller.

PREFACE. Ixxv

Copenhagen, the National Library at Paris, and in the
Troyes Library.

iv. The fourth ascertainable stage is that at which
Eadmer gave his sccond version of the story of the run-
away horse (II. Iviii.). Hence the interest of the copy
marked C. in the collation.

v. The next ascertainable stage presented the two
posthumous miracles and, not improbably, the third ver-
«ion of the story of the runaway horse.

vi. Ata later date the final chapter was added.

vii. The list of capitula was next prefixed, and marked
the seventh stave.

Meanwhile, however, Eadmer had begun his " Parva Tee: im

" Descriptio Miraculorum gloriosi Patris Anselmi C
" tuariensis" a work which after a certain point grew
slowly and at lony intervals until the style dropped from
the hand of the author

In the library of Corpus Christi College, € 'ambridge, x
there is a little Canterbury book of which the learned €

© treaties

world would « em hitherto to have had but slight cogni- Cours
vance Itisthe work of a Christ Church monk, Alexander Abponter.

by naine, the Alexander whom Eadmer mentions as having
gone to Rome in Anselm's behalf in the autumn of 1101.
The volume consists of two sections, namely, nine quires
devoted to a collection entitled “Dicta Anselmi," and
five quirce and & leaf or two filled with hagiological
anecdotes. The accond section would seem to be of
carlicr date than the first, and thus of carlier date than
the prolozzue, which, being addresecd to St. Anselm's
nephew, whom it atyles " Sancte Romans ecclesise
legatus," may te referred to the year 1115.

Of the hagioloyical ancedotes, which are thirty-two in
number, five relate especially to St. Anselm.

Alexander's little volume is of peculiar service to us Vetus of
in ite coofirmation of the notices given us by Eadmer tes.

of the respect paid to his master by Hugh, Archbishop
of Lyons ; and, indeed, his account is much more em-

et

eed Bedmer
en the
smivesio in

Ixxvi PREFACE.

phatic than Eadmer's. He says, speaking of Archbishop
Hugh, “In tanta veneratione patrem Anselmum habuit,
“ ut eum nunquam nisi dominum suum vocaverit, cui
" etiam omnibus diebus quibus cum eo morati sumus
* magnifice valde servivit" (chapter 42) ; and in another
place (chapter 45) he makes the Primate of the Gauls
speak of the Primate of the Britains as " dominus meus.”
These words cannot have been employed by Archbishop
Hugh after & merely conventional fashion—liko our
“My Lord"—or the fact would not have been noted.
The reason of their uso is, I think, not far toseek. Long
before I made acquaintance with Alexanders work I
had, after much study, come to the conclusion that St.

. Anselm's mother appertained to the royal family of

Transjuran Burgundy, two members of which had in
succession held the archbishopric and exa&rchate of
Lyons from the accession of that territory to the realm
of Conrad the Pacific on his marriage with Matilda, the
daughter of Louis d'Outremer, until about the time of
Anselm's birth, when, the second of them being ousted
by the Emperor, & third member of the same race was
made, although & mere child, to contest the succession to
the double dignity of archbishop and count of Lyons.
This child, if my genealogical speculations be correct, was
& cousin of Ánselm's, in which case nothing can be less
unlikely than that on his death Anselm should have
been regarded as the inheritor of his pretension. Hence,
then, as I am convinced, the remarkable style of
" dominus mcus ".given by Archbishop Hugh to his illus-
trious guest. It was a recognition of the ancient claim
of the royal house of Burgundy to confer the see of
Lyons on one of its members.

There would almost appear to have been an under-
standing between Alexander and Eadmer as to the
anecdotes which each should regard as bis own property,
otherwise much that we have in Eadmer's work would
surely be in Alexander's, and much that we have in

PREFACE Ixxvii

Alexander's would be in Eadmer's. After a time, how-
ever, Eaxlmer seems to have convinced himself that he
had some sort of right to relate the miracle on the blind
man at Lyons, because, although he was not a witness of
it, he might, could, would, or should have been, his absence
on the occasion being accidental Ore more probable
account of his incorporation of it into the “ Vita” may
be that ho believed Alexander's written version of the
incident to conflict with the carlier and more credible
version which he had himself heard from Alexander's
lips. (Sce below, p. exxiii.)!
May I make another slight but I trust not unpardon- Disvenion
digression ? Bogie om
Archbishop Lanfranc in his statement of the caso of ‘one
Elphege, coneerning whose canonization he had a grave
theolozical doubt, said to Abbot Anselm (I. xxx. page 327)
“Cum illum (4lfegum], ut verbis utar Anglorum, emuli
*" ejus et inimici Dei pagani ecepissent " &e. The most
obvious account that could be given of Lanfranc's mean-
ing would perhaps be that he here represented his
Envlish friends as using the word " muli" in some such
acnse ns our old-fashioned “envious "—*" be not thou
envious of," 1c., "do not bear a grudge against" But the
truth would seem to bo that the English latinists of
Lanfranc* time* employed "mulus" as & substan-
tive, making it the synonyme of “ hostis " and " inimicus,"
It certainly occurs in this sense in a charter of Athelstan's

eee ee ee ee ee eee eee oe

1 It ie a re marbable fact that the , serves to prove thet Wilkem of Mal-
analy perticular ja eh«h William | meebury worked cm an carly espy
of Malmesbury'e catalogue of Ht. | of the ^ Vita” See GO. P., p. 189.
Anerim'e mitacice oceme to cow , — ! Éadmer himecif cseme to have
tradiet Kadmer'e ie that in which | been unable te cosspe from the do-
he cays that the eant gave sight to. misios of the old fashion Beo
& womas by the applcat:os of boe. page 50, "Ka temperuti . .
epittie to her blind orbs. Thu “contre omae Geules cdqual-
spect surely be a mostahen verwen of. “terem.” ]t alse cocere in. later
the T.yoos auraeie. The édierenco | mediaval work.

R 6367. f

"
R

i

Ixxviii PREFACE.

quoted by William of Malmesbury (* Gesta Regum " page
221) where we read “Deo et Sanctro Petro . . . -
* qui semulum meum (Elfredum] in conspectu omnium
* eadere fecerunt" But more than this A priceless
liturgical treasure in the C.C.C. library (MS. 270) con-
tains what there can be little doubt is the Proper of the
Mass of St. Elphege! which that patriots admirers
wished Lanfranc to authorise, and there the word
“ emulus " occurs in precisely that use of it whith
Lanfranc’s scholarship condemned. “ Hine ergo tuam
* supplices precamur clementiam ut nos ab semulorum
" cunctorum nequitia defendas et in tua misericordia
“ ad regni celestis amoena perducas"

I now return to our proper subject.

The elaboration of Eadmer’s treatise * De Vita ct
“ Conversatione Anselmi Archiepiscopi Cantuarensis "
may bo traced, a^ we have seen, through six successive
stages after he had augmented the surreptitious transcript
of his Cluny florilegium of anecdotes into a biography
in two books. Several of these successive stages arc
represented in the copy which I have transcribed for tho
present edition. That copy forms a portion of the volume
numbered 371 in Nasmith's catalogue of the C.C.C.
manuscripts.

MS. C.C.C. 371 is a vellum quarto of the timo of
Eadmer himself, and comprises four hundred and sixty-
two pages.of thirty-three lines, the ruled space on cach
page measuring six inches and a half by about four and
a half, more or less.

The first page bears, in contemporary handwriting,
the title OPUSCULA EDMERI CANTORIS

! Lenframe seems to bave sub. | Portion. J have published it in my
stitated for this another, of which | "ic ^n Times of St. Anselm"
a fragment in the Vatican Library | pp. of Canterbury (see
(Reg. $48) ie in all probability a Editioo, IL. 374) seems te

PREFACE. lxxix

The second page had better be transcribed in full ;—

Heec continentur in hoc volumine,

Versus de Sancto Dunstano. ne

Ymnus de Sancto Eduuardo rege et martyre. ne

Epistola ad Edmerum do matre Sancti Eduuardi.! pe

Scriptum utrum Eboracensis ecclesia primatum pt.
super Scottos habeat.

Quale sit quod Glastonienses dicunt se corpus » -
Sancti Dunstani habere.

Vita Sancti Wilfridi archiepiscopi. pm

Vita Sancti Odonis archiepiscopi. pa.

Vita Sancti Dunstani et quedam miracula ejusdem. pp. Get,

Scriptum de ordinatione beati Gregorii pape? — »1*

Scriptum de excellentia Beate Marise. p. 199.

Vita ct miracula Sancti Osuualdi Eboracensis pp. 2490.
archiepiscopi.

Scriptum de beatitudine perennis vitse. p. 98.

Vita Sancti Breguwini Cant. archiepiscopi. p. 8i.

Vita Sancti Anselmi archiepiscopi et qusedam mi- -A—.
racula ejus.

De conceptione Sancte Marie. p. 896.

Vita Petri primi abbatis ccenobii Sancti Augus- » «€
tini Cant.

Sententia de memoria sanctorum quos veneraris. » «s

Scriptum ad commovendam super so misericor- p e
diam Sancti Petri apostoli.

De reliquiis Sancti Audoeni et quorundum aliorum » ««
sanctorum quo sunt in ecclesia Cant®

De Gabriele archangelo. p. ut

The first two gatherings (pp. 1-22) are ruled with
coloured lines and are registered i. ii. respectively.

! Bec Appendiz to Preface. 9 A hagiographical trie meant
3 This was probably a eermos | to
preached by Eadmer bimseif at St, | of St. Ouen. was at Canterbury.
Andrew's on the 3nd of Scptember | Another bit, ne doubt, at William
1130. Can King Alexander have | of Malmesbery. See G.P, p. 419.
been present? Hee H.N, p. 335
^ Mon igitur eum recto oculo," &e

£3

lxxx PREFACE.

The next five gatherings (pp. 23-104) are ruled with
indented lines, and ‘instead of being registered from iii.
to vii. aro registered from i. to v. as though they were the
beginning of a volume. Pp. 103, 104, are on a fly leaf.

The next twelve gatherings (pp. 105-298) are ruled
with indented lines and are registered from vi. to xvii.

The next five gatherings (pp. 299-378) aro ruled with
indented lines, but lines at least half an inch longer than
those of the‘ previous fasciculi. They should of courso
be registered from xviii. to xxii, but tho numbors em-
ployed are xvii., xviii., xix., xx., xxi, which the merest
glance shows to have been altered by erasure from xxvii.
xxviii, xxix., xxx., xxxi. What then can have becomo of
the nine gatherings which it is to be presumed once had
their place-between the third and fourth sections of this
volume? And what did they contain? I find on careful
computation that the existing text of the first four books
of the “ Historia Novorum " if lessened by tho climi-
nation of the textual content of forty-four of Eadmer's
original pages would fill nine such quires as Eadmer has
used for the copy of the “ Vita” containcd in the volume
we are examining. The case is, I think, sufficiently clear.
The * Vita" as it stood in its third edition could be
improved to a fourth and a fifth «tage of completeness
without excessive disfigurement of the parchment, and
without the sacrifice of more than one leaf; but not so
the “ Historia Novorum" which by the time that the
different sections of tho existing volume were bound up
together had become a thing of the past. Or rather,
because the edition of the “ Historia Novorum,” hitherto
a portion of the same book with the surviving “ Vita,"
had become a thing of the past, it was detached from the
“ Vita,” and not improbably destroyed, succeeding editions
of the “ Historia” henceforward forming a volume by
themselves, and Eadmer's own copy of the “ Vita”
taking ite place amongst his minor works.

The fifth section (pp. 379-394) consists of a solitary

PREFACE. Ixxxi

quire ruled with indented lines of less length than those
in the fourth.

The sixth section (pp. 395—462) has coloured lines, but
does not invite further description.

Again. The last five pages of the first section fea

(pp. 1-32) were left blank by the seribe.

The third section (pp. 103-298) contains twelve quires
and two extra leaves. One of these extra leaves con-
stain (pp. 103 and 104) the latter portion of Eadmer's
Prologue to the Life of St. Dunstan, a treatise which
begins with page 105 and on a proper quire. This is an
interesting fact, the more so as the magnificently rubri-
cated uncials of the first words of the Lifo lend addi-
tional probability to tho suspicion that the Prologue
ix an afterthought of the author's. The other inserted
leaf (pp. 221, 222) is not homogencous with its neigh-
bours, for the recto is blank and the verso cleacly packed
with writing. It carrics the passage in the Life of St.
Oswald which begins with “ Talibus donorum insigniis,"
and ends with "cuivis hominum innotesceret " (Migne,
clix. 766-768). This, too, may have been an after-
thouzht of Eadmer’s.!

The life of St. Anselm oocupies the fourth section of
the volume (pp. 299-375), with the exception of the
Jast pave and a half, which aro blank.

The cighty pages which contain the " Vita” are a
multiple of sixteen; but it is a curious fact that the
lat jrathering in not a proper quire, for ita third and
aixth leaves are not in one piece. A careful examine-
tion convinces me that the sixth (pp. 373, 374) replaces an
earlier onc, cut away in order to make way for it I
shall revert to thia fact on & future page.

The ^ Miracula " fill rather more than eleven pages of
the fifth section ‘pp. 379-304). The remainder of the
quire is blank, and the treatise has no explicit.

! | eboulé imagive thet the anec- | mentsated to him by bie fhiend,
dete eenteined in it had been com- | Price Nicsinc of Wesoestes.

et
volume

]xxxii PREFACE.

But further inspection of the book brings to viow
other features which aro well worth recording.

The first picco is a sct of verses on St. Dunstan, which
‘the Bishop of Chester has published in his “ Memorials "
of that prelate (pago 424). Then come, preceded by tho
musical notation proper to each, three hymns in honour
of St. Edward, king and martyr; tho first and third of
them in iambic octosyllables, the second in a metre of
which this is a sample :—

“Mira Dei bonitas, mira potentia,
Qus bona cuncta creans ordinat omnia
ZEquo moderaminc."
Tho music as well as the words is no doubt Eadmer's.
On page 107 the words '"Dunstanus adolescentis

&& Dunstan.“ decus," in the passage beginning, "Jam Dunstanus

* adolescentise decus induerat," &c. are written in dif.
ferent ink from the context, and, apparently, in & space
which had been left blank for their insertion. This
reminds us of the chronological doubts of which tho
C.C.C. transcript of the “ Historia Novorum" gives witness,

On page 137, in his account of St. Dunstan's unbend-
ing severity against utterors of false coin, the text as wo
now know it is, " Monetarii nempe, qui falsos ex in-
* dustria denarios faciunt, fures sunt ;" but tho crasurcs
and marginal insertions in our archetype show clearly
that tho restrictive relative clause had had no placo in
the pristine text.

On page 143 he describes the mother of St. Edward
as " prepotentis Orientalium Anglorum ducis filia,"
where it is evident that * Orientalium " is a subsequent
insertion into his text. For this correcter information
he was, as it would seem, indebted, not to his old corres-
pondent Ethelred, but to Nicolas, the writer of the
letter on page 6 about the mother of St. Edward. That
letter is a remarkable production; and, giving the lie to
the famóus story of the two septennial penances im-
posed on Edgar by St. Dunstan must have been highly
valued by Eadmer, who had now the material whence.

PREFACE. Ixxxiii

to complete his apology for St. Anselm's conduct in not
only allowing Edith of Scotland to marry, but in ab-
staining from tho infliction of a penance on her royal
suitor.

Other instances might be given, but theso are suffi. Cwvenes
cient to render it probable that, at any rate, the third i» te Meet
acction of MS. C.C.C. 371 is of archetypal value. It may,
however, be well to notice a curious correction of the
text of tho life of St. Bregwin, where, on an crased space
too large for its present content, we read of Adelaide of
Louvain, tho second queen of Henry L, that she waa
" regina quem rex Henricus, defuncta prima conjuge
" aua, uxorem de Saxonia duxerat ;” and but for fear
of wcarying the reader I might note the very many
instances in which, subsequently to the transeription of
the text, the author has introduced the names of per-
sons whom ho had mentioned in it.

The Explicit to the " Beatitudo perennis vite," another Te aotes

work in the same scction, is as follows: — * Explicit, Best
“aeriptum de Beatitudine Perennis Vite sumptum de
" Verbis beati. Patris. Anselmi Cantuariensis Archie-
" piscopi.” It is rubricated in several colours and
crowded into a space which had been reserved for
aomething very much briefer, a circumstance which
acema to prove that tho third acetion of tho volume was
rubricated under the supervision of Eadmer himsclf.!

Wo now como to the Life of St. Ansclm. Thin begina Teepe -
on tho first quire of the fourth section of the volume ; editis t»

— = sl —_— M

! The rubric was no douht meant ! werk was, no doubt, a jest cae;
to cerve as an emphatic aesertioa | bet ve may questicn whether the
ef Eadmer's clam to bo the editor, | archbishop ever saw o9 mesh of
es dictinguished from Alexander, | as follows the words “ pracipitati
of the sole astheatie record of the | “ éepereunt " (Migne, eliz. 0082).
esrmoes ce heaven whech fe. | These are the last words of
Anselm had preached ia tbe chapter | original treatise. preserved ia MB.
beese et Clesy. The clam o» &e , C.C.C. 338.
es regards the greater pert of the {

vast
NS. CCC.
8"

Ixxxiv PREFACE.

whilst the list of its capstula is written on the conclad-
ing pages of the last quire of the preceding section, a
section the registers of which show it to have been at
one time separated from the Life by an interval of a
hundred and forty-four pages. I comclude, therefore,
that when this copy of the ~ Vita" was written out
Eadmer had not as yet drawn up his lit of caprtala.

Which, then, of the seven ascertainable edition: of the
* Vita" does this copy represent ? It has the miracle of
the cure of the blind man in Lyons Cathedral, the letter
to Lanzo, and the story of the discontented abbot, none
of them showing trace of either “ insertio " or “ inditio"
It cannot, therefore, represent either the first or second
edition. On the other hand, the “ Parva Deseriptio Mi-
raculorum " had not been contemplated when it was
written, but follows on a separate quire; and though
the capitula precede the “ Vita,” they do so as an after-
thought We may therefore presume it to be either the
third, fourth, or fifth edition worked up to the later
perfection of the sixth and seventh.

Now, we have seen that the antepenulümate leaf of
its last quire replaces another which had been eut out
to make way for it, and as that leaf contains the con-
elusion of the chapters which terminated the work
prior to its enlargement at the fifth stage of publication,
we infer that the pristine text of this interesting copy
of the Life of St Anselm was the text of either the
third or fourth edition. And on turning to the story of
the runaway horse we find not only traces of the second
version of that story but proof that the first had been
obliterated to make way for it. The pristine text, there-
fore, may safely be said to have been that of the third
edition.

The moet interesting of the Lambeth transcripta, that
marked I in the collation, has a memorandum (see
pege 376) from which it is to be inferred that the last
ehapter of the work waa added during the pontificate of

PREFACE. Ixxxv

Archbishop Ralph. On turning, however, to the ante-
penultimate chapter (II. Ixx.) we find Ralph there men-
tioned as Bishop of Rochester. It therefore seems fair
to conclude that the two posthumous miracles were
added during the vacancy of the primatial see and be-
fore the spring of 1114.

The second version of the story of the runaway horse pu et te
had not improbably been obtained from Ralph himeclf e vetu"
whilst still Bishop of Rochester, tho third version being "^
referable to a period of closer intimacy. Perhaps the
close of the ycar 1113 may serve as an approximate
date for the fourth stage of the work.

Tho third, sccond, and first may be referred to the Dates of she
years 1113 and 1112. For the latter section of Alexan- — LAN
der's book may not unreasonably be assigned to the
early part of 1113; the structure of his volume con-
firming the inference suggested by a sentence in his
prologue that that portion of it was of earlier date than
the first nino quires.

But to what ycar must wo refer the addition of the Te «tes
capitula? If it be probable that the work attained its Re«
sixth atago carly in Archbishop Ralph's pontificate, it is
not Ices probable that that pontificate had closed before
the work attained its seventh stage; and they are ab-
acnt from »o many copics, from copies even which have
the " Miracula," that it would be rash to assign their
composition to an carly date.

The loose lcaf already described as containing the
capitula of the first book may perhaps be of services in °
this inquiry. i

Ita own characteristics and the characteristics of the
companion leaf containing a portion of the " Historia
“ Novorum," justify us in believing that Eadmer was
dissatisfied with ite contents and replaced them by the
eapitula of the first book now extant in our oxemplar.

The fact that the capitula on the loose leaf are pre- Wien wee,
cisely those of the first book, neither more nor lem,

Pi

Ixxxvi PREFACE.

lends probability to tho idea that they belong to the
first list of the kind put forth by Eadmer; and tho fact
that there is no known copy of them lends probability
to the idea that they wero suppressed at early date
after their composition. I think, therefore, that, pend-
ing the discovery of further information, we shall be
safo in assigning Eadmer's first publication of his capi-
tula to the date of the transcription of that copy of tho
* Historia Novorum," of which a fragment exists homo-
gencous with the loose leaf of capitula, and thus to a

i date not earlier than the summer of 1124. The subject

i!

asta

is not without its proper hagiological interest, for it is
impossible to peruse the capitula without noting tho
enbancement of the miraculous idea exhibited in them
as contrasted with tho contents of the work itself. The
rubric does not, indced, style Anselm “ sanctus;” but
a comparison of the titles to chapters 23 and 24 of tho
second book with those chapters themselves serves to
indicate the lapse of some years between the composi-
tion of the work and the composition of the capitula.
The palmogragher and tho hagiologist will not impro-
bebly agree in referring them to the ycar 1125, a date
about half way between tho first publication of the
* Vita” and the completion of the “ Miracula."

I have collated ten copies of the Vita :—

A. Paris 2475 (ff. 62-106); a twelfth century folio
(121 in. x 81 in) in vellum. The pages are bi-
columnar, the columns, which contain thirty-two lines
each, being enclosed in a space of nine inches by six.
The volume consists of a large and rich collection of
biographies of English saints. Tho “Vita” is followed
by a poem in twenty-two verses :—

“Quisquis districtam complecti nitere vitam
* * * *
Arma docet fidei signifer iste Dei."
This beautiful copy of the “Vita” lacks the miracle
in Lyons Cathedral.

PREFACE. Ixxxvii 9

Of tho same family with A. is a copy preserved in (Dies 2907.

tho Public Library at Dijon. The information very
kindly given mo by M. Guignard, in reply to a long
series of test questions, has satisfiod me that it would
bo unnecessary to go to Dijon in order to collato it.
It is thus described by its learned custodian, “ La bib-
“ Jiothéque de Dijon ne posstde d'Eadmerus que la -
“ Vita sci Anselmi. Cotte vie se trouve dans lo MS.
" 392, qui mo parait do la fin du xiv sieclo. C'est
“un volume petit in 4° sur velin. La Vita occupe
“ les 2-94 premiers folios et 4 lignes du f» 95, Re.

" Les lignes ont environ 10 centimétres de longeur.
“ On compte 21 lignes à la page. Co MS, de 23
“ contimétres environ de hauteur, sur environ 16 ccn-
“ timétres de largeur, appartenait à l'Abbaye de Ci-
" tcaux, comme on le voit par cette inscription gau-
* fréo en or sur le plas.— BIBLIOTHEQUE DE CISTEAUX,
“ot par cetto inscription en haut du fe 2 Ro: Iste
" liber est monasterii Cistercit.

" L'écriture est une minuscule gothique de dimen-
sions assez fortes.”

In the Queen of Sweden's collection at tho Vatican Arar 1
there is an indifferently good fifteenth century tran-
script, which, having belonged to tho Abbey of Le Bec,
was not improbably derived from the copy mentioned
by Orderic (H. E. IX, viii) Although of the same
family as A., it contains an abridged version of the
Lyons miracle, which will be found in the Appendix to
tho present Preface. .

B. Paris, 5348 (ff. 80-115); a twelfth century folio n. Pests,
(144 in. x 10 in) in vellum. The pages are bicolum. "*
nar, the columns, which contain thirty-six lines each,
being enclosed in a space of nine inches and three-
quarters by six and three-quarters. Six leaves are
wanting at the beginning (see page 812), and one in
the second book (see pp. 363, 365). The “Vita” is
followed by a poem in twenty verses :—

Ixxxviii PREFACF.
* Nobilis et sapiens, bonus et sermone refulgens,
*& | * * *

Creditur Anselmus eclestibus associatus.”
The copyist has done his work indifferently well.

[Doo "ns more important of the variants presented by

«)

"i

e copy of the " Vita" preserved in the Royal Library
at Copenhagen (182), reached me at an early date, and
several letters since received from Dr. Bruun have satis-
fied mo that it must be classed with B. Dr. Bruun
describes it as a vellum folio of the twelfth century,
written on bicolumnar pages and in a very clear and
beautiful hand.

The information sent me by M. Socard leaves no
doubt that MS. Troyes 6 is of the same class as that
just noticed. It is a vellum folio of the twelfth cen-
tury, and the “Vita” occupics twenty-six leaves; tho
pages are bicolumnar. The incipit shews-it to havo
a feature in common with the copy used for the Ant-
werp edition of 1551. " Incipit prologus in Vita
* Sancti Anselmi Cantuariensis archiepiscopi, edita ab
* Edmero monacho et discipulo suo ct comite itinc-
“rum cjus individuo."

C. Corpus Christi College, Cambridge, 318 (pp. 140-
297) ; a thirteenth century quarto (93 in. x 63 in.). The
“Vita” is written on pages of single column, each page
enclosing & ruled space of six inches and an eighth by
four and a half, and containing from twenty-four to
twenty-seven lines. The chief interest of this copy
consists in the fact that it shows us what the original
text of our archetype must have been in, at least, the
most important passages which have undergone altera-
tion. A strip of vellum adhering to the first leaf
eonveys the following information in writing of tho
fifteenth century, “ Liber de claustro Roffensi per fra-
“trem Willelmum de Cornubia monachum ;" tho
second leaf has the rubricated memorandum, “ Liber
" saneti Andre de Rovecestria, qui eum alienaverit

PREFACE. Ixxxix

" anathema sit. Amen ;" and the verso of the fourth
leaf, in Archbishop Parker’s writing, “hic liber datus
* Mattheo Cantuar. & decano roffonsi."

Like A. and B., this copy of the “ Vita " ends, —" vite
“ct conversationis ejus. Sit itaque Deo,” &c. (see
II. Ixviii.)

It presenta a curious variant in I. i. where for the
usual “Qua civitas [Augusta] confinis Burgundie ct
Longobardim " it gives “Qua civitas concivis Burgun-
die et Longobardie " ; but it is to bo feared that what.
ever value this may have for political geographers must
be considerably modified by the character of carelessness
that pervades the transcript!

It is not improbably taken from a copy of our arche-
type in tho carlier days of its existence.

D. Harley 315 (ff. 16-39) ; a handsome twelfth century D. Harley,

folio (15 x "ni in vellum, probably exccuted under Ead-
mers supervision. The pages are bicolumnar; the columns,
which contain thirty-nino lines each, being enclosed in a
space of twelve inches and an eighth by seven and seven
eighths. Four leaves have disappeared at the beginning
of the '' Vita" (see page 318), and tho final leaf is absent.
It had possibly been the intention to engraft tho “ Mira-
cula” upon the “Vita” by tho insertion into the
volumo of a fresh quire, containing what remained of
tho carlicr work and the whole of the later; in which.
casc it may not be unreasonablo to attribute tho frustra-
tion of the design to the death of Eadmer.

E. St. John's College, Oxford, 165 C 35-70) ; & EM John's
thirteenth century quarto (8jin. x 5j in.) in vellum, each Outerd, ses.
of its pages having from thirty-one to thirty-three lines
in a space of some six inches and a half by four. The
numerous but paltry alterations in the text-—excep« that
which makes the Archbishop of Canterbury primate not

! Thes it gives “secundum dedi- , and numberiess other errors equally
“tne vita " for " encalari deditas | bad.
" vies,” "sensum ". for “ sensim,"

xc PREFACE.

of Britain but of England—betray an editor who was
dissatisfied with Eadmer's latinity. It eschews diph-
thongs, and affects such forms as inperare, inmensum, —
fdutia, audatia, noticia, exerciciwm, inquid, and haut.

P, Lambeth, F. Lambeth 410 (ff. 03-96) is & handsome fifteenth
century quarto (9}in. x 61); each page including a
column of thirty-seven lines in a spaco of six inches and
five eighths by four and five eighths.

9.Ney, G. Harley 3846 is a small paper quarto (7 jin. x 6in.)

of the fifteenth century, with twenty-five lines to the

page on a space of nearly six inches by four.

The following copies contain the “ Miracula."

H. Cotton, Tiberius D. iii. has been sadly injured by.
fire. It is written in double columns of forty-three lines,
the lineated space on each page measuring ten inches
and a quarter by seven. The penmanship is good, but
the transcription carcless. The damage done by the fire
has rendered the collation an unsatisfactory task, for
portions of almost every page are irrecoverably lost,
and a difficult one, for much of what remains can only bo
dcciphered at the cost of a severe strain upon the sight.
One of its leaves has’ been inadvertently misplaced (sce
pp. 353, 356, 359).

5. Lambeth, I. Lambeth 159 (ff. 117—155). This volume, which
bears on the verso of a fly-leaf at the beginning the memo-
randum * Rycardus Hattonus in artibus bacc* Oxon*” has
been so minutely described by the Bishop of Chester in
his “ Memorials of St. Dunstan,” as to exempt mo from
the perilous task of adding another colour to the rainbow.
The “Vita” is followed by the “ Miracula," and this in
its turn by John of Salisbury's Life of St. Anselm. Next
comes the poem “ Tange, Syon, citharam " (ff. 176—178),
and after it a list of capitula to Eadmer's two treatises
and one to that of the later biographer. But I have not
burdened my volume with the capitula assigned to either
of Eadmer's works, for they are in many instances un-

grammatical and inappropriate in the highest degree, and

PREFACE. xei

cannot with the slightest probability be referred to our
author. The transcript, however, of Eadmer’s own work
is admirably done, and so closely resembles our exemplar
that wo may safely pronounce it to have been taken from
& good copy of it at a time when it wanted only the last
touch of the author's hand. At the end of the capitula
and on fol. 183 v. is the following memorandum.—
" Scriptum per me fratrem et commonachum ecclesise
Christi cantuarie dompnum Ricardum Stone indignum.
Soli Deo honor et gloria. Amen. Sancto Anselme ora pro
nobis omnibus" The marginal date, 1507, which ao-
companies this memorandum lends interest to the final
ejaculation. The informal canonization of Anselm by the
communis sensus of his contemporaries had been rati-
ficd at Romo as recently as the year 1497.

K. Lambeth 163 (ff. 71-105); & folio copy on vellum KIemisth,
executed early in the fifteenth century. Six leaves are
wanting to this copy, which alone of the ten used for the
collation contains the capitula. Its pages (12}in. x 8]in.)
aro bicolumnar, each of them enclosing a space of eight
inches and a quarter by five and a half. There aro thirty-
three lines in each column.

The reader must already have remarked that of the Pelle
fourteen copies known to bo extant the six which re- 4.B.asaQ.
present earlier stages of the elaboration of the work are
precisely such as are preserved beyond the limits of our
island, and that the only copy which gives us the work
as it was at its fourth or medial stage is one which not
improbably had its home in the far west of England
until it was transported to Rochester. The facts accord
with what Eadmer tells as in the prologue to the “ Mir-
acula,” when ho says that he had found it impossible to
call in all the copies of the “ Vita” which were by that
time in existence, so as to bring them into conformity
with his last rescension. Hence the peculiar value of
A., B. and C. which, being transcripts of copies carried
by a geographical necessity beyond the control of the

xen PREFACE.

author, inform us what the work had been im its second,
third, and fourth asccrtained editions.
Notion of And further, they enable us to explain the corrective
sumet erasures which abound in our exemplar. The emenda-
€^ Tux" tions introduced on three of those erasures invite special
notice, the first from its complex character, the second
and third for historical reasons.
Thesery et I. In the C.CC. archetype (pp. 369-370) so much of
Emu 7 the story of the runaway horse (II. lviii) as is embraced
between the words "intulit abbas" and *frangendo
ramo," are written on an erased portion of page 369, with
the exception of “fugaturus . . frangendo ramo,"
which forms a supernumerary line at the foot of the page;
whilst of what immediately precedes, namely * Qu:e cum
* ile... . persisteret,” “cum " is inserted in the mar-
gin, and the last four letters of “ despicerct," and, again,
of “persisteret” are on erasures. By italicizing the
portions written on erasures, and bracketing the margin-
ated portions I shall perhaps convey a sufficiently ac-
curate idea of the present condition of the text :—*" Qus
* [cum] ille subsannando despiceret et in iis que cceperat
e... persisteret intulit abbas se de justicia .....
* sive muscas [fugaturus seu inde umbraculum sibi fac-
* turus. Verum dum frangendo ramo]" The story
continues on the first line proper of the next page “ here-
“ retsulito equus... .. per terram longius traxit," the
surface of the parchment under the last four words being
roughly frayed. The remainder of the account is accom-
modated in the upper margin, one or two words finding
& place, in one or other of the lateral margins, whilst
here and theré a word or part of a word is written above
the line.: The last I enclose within round brackets,
“ [Sociis] autem Beata(m) Maria(m) ut quasi spiritum
* (jam) exhalaturo succurreret elata voce inclamitanti-
" bus tandem a viri blasphemia linquam ulterius compe-
* scere edoctus [a periculo liberatus est]."
There ean be no doubt that the account was at first

n

PREFACE. xcii

the same as that which A. and B. reveal to us, and which
will be found in the collation; that it was altered to the
form presented by C. ; and that, altered a second time, it
finally received the form it now bears.
II. Our archetype bears traces of another curious cor-
rection in II. Ixii. where the words * Tali ergo victoria
usus," and, again, the word “ gratulabundus " are written
on erasures.!
The letter (H. N. p. 214) in which Henry I. announced The esscuns

a ef tho battle
the victory at Tinchebrai to St. Anselm informed him s fuste.

that it had been won “sine multa cede nostrorum," *
that nearly fifteen. thousand men had fallen into his
hands, but that “de illis quos gladius peremit non est
numerus" — St. Anselin must have been puzzled to
ascertain whether by the last phrase the royal latinist
meant to say that the number of the fallen was so numer-
ous as to be innumerable, or that it was not numerous
enouch to be taken into account, or that no catimate had
been obtained of the losses on either side. Eadmer seems
to have given it the first interpretation of the three ; for
in the earlier. copies. of the “Vita” we read "in.
" numerixque peremptis totain terram. victor obtinuit,"
" innumeris "^. corresponding with Henry's “non nu-
merus "^ and " peremptis " with his " peremit"

Now those who were on the *potf while distinctly
telling us that. the kinz lost not more than two men,
leave it to be inferred, if they do not RAY BO categorically,
that Duke Robert's ranks, though scattered by flight

! The character. of the cecond " tulane obtinait ,” (iti) " Tal
erasure, the style of the peuman- “ergo victone uous .. . gratnia-
abip and the colour of the ink " basdus obtinuit,"
render it probable that Eadmet 71 allede to the letter ia. the
mate three eucecanive changes on. bhbrary of Jeers College, Oxford
hie onginel “isanemenejer pe- (31), transmitted in dupleete by
“mempte . . . victor obrtinsit " M. Past Meyer to M. Leopold
Thee (() * Tak ergo victama vows Delle, and published by the lotoee
e veetor obuawmt," (n) :9 bee ed)u08 of Robers of Terigai
* Tal ergo victoria cous... gra (Rourn, 1078) L 199.

R 0367. E

xciv PREFACE.

were not thinned by slaughter, and that it was not so
much victory that declared for the king as panic that
declared against the duke. Hence, probably, the sup-
pression not only of Eadmer's "innumeris peremptis "
but of his “ victor.”

This double correction, now for the first time made
publie, may bo of service to the learned, first, in guiding
them toa just notion of the action at Tinchebrai, and,
secondly, in helping them to appraise the crudition of
Henry Beauclerc. That erudition would seem to have
been considerable, not in itself, but in comparison with
that of other princes and laymen of rank. For we may
fairly doubt whether even so able a man as Robert of
Meulan can have been familiar with the Latin language. -
He certainly seems not to have understood Anselm's
famous letter, " Tibi, Thoma, "(H. N., page 247) when it —
was read in his hearing, and to bave required an inter-
preter before he grasped the meaning of tho text of tho
decrees of the Council of the Vatican."

Of the five copies of tho “ Vita” which contain tho
emended text of the story of Tinchebrai three have the
* Miracula," and a fourth (D.) may havo had them when in
its first estate. It is reasonable, therefore, to infer that
Eadmer's correcter information was received after an
interval of more than a year or two from tho first issuc
of his work, and thus during his residence in Normandy
in and after tho year 1116.

III. Perhaps the most instructive change in Eadmer's
text is one which he made quite early in the day, but
which has not as-yet been brought under the cognizance
of medern scholarship. I allude to the “ quodam modo "
with which on page 371 he qualifies his earlier record of
Anselm's triumph in the causo of the church's freedom.
“ Eo igitur tempore, adunatis in palatio regis Lun.

! Cf. H. N., page 249, '' recitata | “ expositam ubi intellexit," and Bt.
“et , . . epistola. . . . Quam | Anselm, Ep. IV. 8.
* Robertus comes de Mellento abi

PREFACE. xev

“ doniw cunctis primoribus Anglis, victoriam de liber-
“tate ecclesie pro qua diu laboraverat Anselmus
“ quodam modo adeptus est. Rex enim, antecessorum
" suorum usu relicto, nec personas que in regimen
" ecclesiarum sumebantur per se elegit, nec eas per
" dationem virge pastoralis ecclesiis quibus prweficie-
* bantur investivit."

Had Eadmer confined his statement to the indis-
putable fact that the king by the advice of his council
relinquished the grant of the crosier there would have
been nothing for him to modify; but just as in the
“ Historia Novorum " ho had added to his report of the
scttlement on investiture & statement concerning homage
scarcely accurate in its terminology and derived, in all
probability, from a document which thero is good reason
for regarding as utterly irrelevant, so here he added to
his report of tho settlement on investiture & statement
concerning the election of prelates which he soon found
tood reason to regard as not consonant with fact. In
the summer of 1105, and at a moment of extreme alarm,
Henry might well afford to tako the advice of men of
religion before giving this or that preforment, but there
i» no reason for believing that any such complaisance
was formulated into law in the August of 1107; and it |
would seem to bo only just to Henry to say that Eadmor's
qualifying " quodam modo " is the qualification of & gloss
of his own, not a qualification provoked by any brocah
of faith on tho part of the Crown. In other words,
Had Eadmer not inserted the unwarranted * nec per-
“sonas. . . . per se elegit" into his first ascertained
account there would havo been no occasion at a slightly
later date to qualify that account by a “quodam modo.”
Here, as in the corresponding case in the “ Historia
Novorum,” he must have written on the authority of a
document of questionable relevancy ; and it may fairly
be doubted whether any writer can be found giving an
account quite consonant with Eadmer’s, who had not

ul
&

xcvi PREFACE,

first been misled by Eadmer. William of Malmesbury's
is much more probable, “ Rex . . investituram
* annuli et baculi indulsit in perpetuum, retento tamen
" electionis et regalium privilegio."

The truth is that neither Henry nor Anselm had been
unwise enough to exaggerate the tremendous difficulties
that surrounded tho discussion on investiture by adding
to them a subsidiary quarrel on electoral rights ;! and
what we must qualify with a * quodam modo" is, not
Anselm's triumph, which was complete, but Eadmer's
overrated account of the field it covered. And just as the
account of the final settlement in 1107 which we read in
the “ Historia” would seem to have been based on a
deduction of Eadmer's from the “ Quod Anglici regis,”
so does the account which we find in the “ Vita” seem to
have been based on a deduction of Eadmer's from tho
“Non debeo tacere," * not on any authentic record or
trustworthy report of what was done on that eventful
occasion. (See above, xlii-xlvi, xlvi-xlviii.)

It can scarcely be necessary to call the reader's atten-
tion to the hexametrical close of many of Eadmer's
sentences in the “ Vita" Can it have been his intention
to versify his narrative at some future timo ?

We have seen that the line

* Mira Dei bonitas, mira potentia "

'The only great ecclesiastical
preferment conecrning which elcc-
tora rights would scem to hate
been respected for now many years
past was the archbiehopric of Can-
terbury. It was deemed a re-
markable thing in 1103 that a
bishop of Belisbury should be ap-
pointed otherwise than by the mere
momieatiÀon of the Crown; but
there seems to have been no thought
either in 1093 or io 1114 of leaving
the appointment ef primate to the

sole choice of the king. The an-
cient principle was not yet inopcra-
tive that both king and primate
were the elccted of the nation.

21 need not remind the render
who mny be interested in determip-
ing the date of this letter that the
* Adversus illam " (page 159), the
" Quanquam prave" (page 259)
the *' Licet vos" (page 294), and
the * [n schola religionis" (page
295), are all of them anachronowsly

PREFACE. —. xevii

occurs in onc of his hymns on King Edward the Martyr.
A similar line
“Magna Dei pietas, magna potentia,"

occurs, and for the first time, in one of the supplementary :
chapters of the “ Vita” (IT. Ixix).

And woe find

“Mira Dei bonitas, mira potestas ”

in the “ Miracula " (page 382).

These facta may possibly be of service in determining
the date of his second hymn on St. Edward.

The following orthographical forms are to be found in Orthe
the C.C.C. archetype of the “ Vita :” Scka

Abissus, abicere, ecclesia, amfractus, annichilare, ar-
chana, crelarc, cartula, cecitas, coecus (in enpitula),
cotidie, cunque, duricia, efrenis, egritudo, estimare, exe-
crari, executio, exercicium, exilire, exortatio, extinctus,
grandevus, habundantia, hipocrisis, hipocrita, hospicium,
iniusticia, lammina, malicia, martir, misticus, mollicies,
nanque, neglegere, ncuus, noticia, offuit, ortari, otior,
precipuus, presto, preter, preteritus, quenquo, refocilare,
&cola, stulticia, subicere, sulleuare, sumministrare, tocius,
ydrops.

]lI. THe * QuxnaAxX Parva Descriptio MIRACULORUM
GLORIOSI PATRIS ANSELMI.”

Thero can be little doubt that MS. C.C.C. 371 contains Reames
the pristine text of Eadmer's supplementary addition to we
tho "Vita," his “ Descriptio quorundam Miraculorum Mice
" gloriosi Patris Anselmi Archiepiscopi." It is ante- geras.
cedently improbable that if the work as we now know eimi"
it had been written from beginning to end before the
rubrics were inserted, they would not have styled
Ansclm “sanctus;” the Prologue tills precisely a
page of the quire; and an examination of the text
shows us how at intervals it grew under the author's
superintendence.

xevili PREFACE,

Geswth e The history of this little treatise may be traced

ninm through five distinct stages. |
Peete — [I The first instalment began with the opening words
of the Prologue on page 379, “Cum vitam vencrandi
* patris Anselmi," &c. . . . and ended on page 387
at the words "credere non dubitavimus.” It comprises
. & copious record of ten miraculous or quasi-miraculous
incidents and an cleventh paragraph on the virtues of
tho wonder-working girdle. Four out of the ten storics
relate to the saints’ estate immediatcly after death, it
being tho author's design to prove that his master's soul
had no sooner shufficd off mortality than it passed to its
bliss undetained by the purging fires which are the lot
of the majority of tho elect. It was on the very day
of his death, so tho first of them would have us infer,
that Anselm was to receive the reward that had been
prepared for him. The second tells us that no sooner
had he breathed his last sigh than St. Dunstan bade tho
ministers of bliss convoy him to his eternal home. No
sooner, says the third, was he dead than he was clothed
with the robe of joy. And tho fourth informs us that
whilst even now he hied him to his joy a sick man till
that moment thought to be dying was restored to health.
Having satisfied himself of Ansclin’s immediate pass-
age from earth to heaven, Eadmer next records six
haviographical incidents, only two of which need detain
us, that of the Lyons nun and that of the sick man who
was cured by the girdle. Tho latter, and thus the wholo
portion of the work which wo are now considering, was
written after the death of Archbishop Ralph lato in tho
year 1122; the former must have been recorded beforo
Eadmer became acquainted with William of Malmes-
bury's " Gesta Pontificum." The year 1126 is perhaps
as safe an approximation as can be made to the date of

the first instalment of the treatise.

Bessmd e» — IL. On examining the next paragraph, or rather the
animest rst sentence of the next paragraph, "Illud tamen

PREFACE, xcix

". . . . .Oomnino convaluit" wo see that the word
“ojus, tho “ct” in tho next line, and tho “et” in the
next line again are all of them interlincations, that the
last syllable of “modicum” is written on an erasuro,
that “ detumescento " is a correction, probably for
“ decrescente" and that " redditus " replaces some other
word. These signs of hasto or carelessness, or both,
denote a second stago in the elaboration of tho work ;
but there arc no data from which to determine the ycar
in which it was addcd.

III. Although the next story, “ Nec alicui incredibile " wed to
&c., relates to quite a different subject, is written with
other ink and by another hand, it docs not constituto a
fresh paragraph. Possibly Eadmer had by this time
grown too infirm to watch the movoments of a now
scribe. Bo that as it may, it and the two paragraphs
which &uccced it, * Inter hrec tanti viri . 20. 7$
" jntellexit" and " Alia post hme. . . . verissimam
" cssc," would seem to have been inserted at one and
the same time. When was that?

The first of the three relates to Helias, the abbot of tho
monastery of the Holy Trinity near Rouen. Thcero is
no assi; mable reason why Abbot Helias should pay many
visita to our country, for his house seems to have had no
land and littlo’ property in money, if indecd any, in our
country ; but he is known to have been at St. Alban's
on August 2nd, 1129, on the occasion of tho translation
of the saint.!

Tho text of the second. story exhibits a curious pocu-
liarity, inasmuch as the first mention of Anselm's resting
placo in Canterbury Cathedral calls it "sepulchrum"
whilst the secoud and third call it a "tumulus" or
“ tumba," a circumstance which has induced the scribe of
H. to replace “ sepulchrum " by * tumulus" But hence-
forth throughout the work we never have “ tumulus" or
"tumba " but only “sepulchrum.” I think it probable,

! Bea Hiley's " Gesta Abbatum Sci. Albani,” Vol. L, p. 85.

c PREFACE,

therefore, that the period of time which Eadmer had in
memory when composing the paragraph “ Inter hiec tanti

TM . intellexit " was a period part of which
preceded and part of which followed the transference of
St. Anselm's remains from the nave of the cathedral to
its castern limb.

The next and last story in the group represents a
priest as passing by the saint's sepulchrum on his way
to an altar, and thus, it is to be presumed, to one of the
chapels that fringed Prior Conrad's choir. Conrad's
choir was consccrated in the year 1130.

We cannot, therefore, with safety assign an carlier
date than the ycar 1130 to the insertion of this triple
group of storics; but inasmuch as the second of the
group gives Anselm on the authority of a celestial vision
tho “prenomen sanctitatis," inasmuch as Eadmer would
be likely from the day on which he heard of the vision
to call his late master “ saint,” and inasmuch as the only
passage in the “ Historia Novorum” in which he does
so call him is one which must have been written after
the death of Henry L, the year 1136 will perhaps be
nearer the truth than the year 1130 as an approxi-
mation to the date of the third instalment.

Whatever the precise date, the rubrics to the tract
must already have been inserted, for they style Anselm
*' gloriosus pater” not “sanctus.” Not so the list of
contents prefixed to the volume, where he has the
higher title.

IV. Tho penmanship and ink of tho next story show
it to be a fourth instalment. The story is that of & poor
man at St. Edmund's whose house was saved from des-
truction by fire through the intercession of St. Anselm.
This poor man was at the timo of his great danger
living in the vicinity of St. Edmund's monastery, and
under the protection of its abbot, the younger Anselm ;

! Bee above, p. li., and p. lix.

PREFACE. a

and as he had recently built himself a house it is to be
presumed that time had been required for procuring the
means for doing so, that he had earned the right of
hoping to end his days where he was, and that Abbot
Anselm was in settled residence. Now asa Abbot
Anselm was not in settled residence between the ycars
1136 and 1138, we may fairly believe his client to
have begun building in 1139.

Scarcely, however, was the work finished when, so the
story goes, a fire broke out not in the monastery, but in
the town of St. Edmund's, and, curiously enough, such a
disaster is recorded as having taken place in 1140.?

To the latter end then of 1140 or the following year
we may assign the composition, and, no doubt, tho incor-
poration into the arehetype on which I have worked, of
the fourth integral portion of Eadmer's “ Miracula." And,
curiously enough, the date 1140 or 1141 corresponds with
remarkable closeness to that which, guided by other cvi-
dence, I have assigned to certain portions of tho “ His-
toria Novorum."

V. The time was now at hand for Eadmer to bring Orestesisa
his labours to a close. A head already hoary and a"Mimsse"
trembling hand warned him that the day was not far
distant when he must lay aside the style which he had
plied so long and so loyally in his mastcr’s service, and
address himself to the supremo task of preparing to
mect that master in another life. “ Adicu, my father,”
such are the last words of the treatise, words written in
a character which anticipates somo of the distinctive
features of the gothic that came into vogue at the close
of the twelfth century, and by a scribe who gave a new
spelling ? to the name of the author, " Adieu, my father

! See“ Monasticon Anglicanem,” | (MH, 448, fol. 117.) Bee his *
Vol. IIL, p. 102. * Poshema " (Oxford, 1745), p. 73.
3 To Archdeacon Battely must | Ile does aot, howevcr, seem to have
be assigned the credit of discover- | been acquainted with Eodmer's
jug an obscure record of this event | ** Miracula."
iu one of the Lambeth manuscripts. ® Beo above, p. xxx, note.

|

cii PREFACE,

* and dearest patron, and be a defence to mo Edmer
“ your ward, and for. such time as you sat in tho seo of
“ Canterbury your attached and constant attendant. If,
“ after my death any one should add to the foregoing
“ narrative such wondcrs as God may yet work through
“ you let the addition be ascribed, not to me, but to tho
* writer, whoever he may be. Here and thus I end my
es task."

He ended his task, but he added no rubric, for ho was
fain his work should-be continued. Fresh wonders were
indeed recounted, which the picty of the age took caro
to record; but Eadiner's littlo tract remained as he had
left it. Seven centurics and a half havo passed, but no
hand has presumed to rubricate an explicit. Seven cen-
turies and a half have rolled away, and the two remaining -
leaves ! of Eadmer's quire aro, as they were, lineated and
ready for use, but blank and unused.

IV. EADMER.

Apart from tho fact recorded by Symeon of Durham,
that Eadmer resigned the bishopric of St. Andrew's and
returned to England in tho year 1121, tho little we
know of the details of our author's life is gathered from
his own writings.

That one, if not both, of his parcnts was English thero
can be no doubt ; and the way in which he speaks (“ Mira-
cula, pago 383) of the friendship of his nephew Haimo
with a “vir nobilis, miles fortis, multis Angli, partibus
“ notus Humfredus nomine," invites tho inferenco that
he was & man of family. Tho name Haimo, borne by
his sister's son, would scem to point to one of the many
matrimonial alliances which were concerted between the
conquerors on the field of Scnlac and the daughters of
the conquored ; and the fact that Humphrey lived near
to Canterbury strengthens the conjecture that Haimo's
perents were settled in that neighbourhood. Nothing,

! Btrietly speaking about four pages and a half.

PREFACE. ciii

surely, could be moro probable than that tho child of a
tenant of one of tho archiepiscopal estates within a short
distance of Canterbury should be devoted to religion, if
any where, in the monastery of Christ Church. Nor is it
unlikely that tho recipient of Lanfranc's bounty, whom
Eadmer mentions in his memoir of that prelate (H. N.
page 17), should have been the mother of our author, for
the incident which he records cannot have been topic
of general conversation, particularly in a cloister, oven
aftor the obligation to silence might have been supposed
to be removed by Lanfranc’s death. In which caso
Eadmer's mother must have lived at no considerable
distance from the primatial city, for sho scems to have
gone thither at lcast six times a ycar.

Eadmer's silence about the namo, tho character, and
the carecr of his father can scarcely bo used for argu-
ment, or even for conjecture, but it is more consistent with
the theory that Eadmer had no recollection of him than
with any other. Can it bo that Eadmer's father was *
one of the theigns who held of tho scc of Canterbury,
one condition of his tenure being service to the Crown in
the event of invasion, and that ho dicd on the Field of
Blood? And if so what can be less unlikely than that
his widow (i.) should be a pensioner on tho kindness of
Lanfranc, or that (ii.) she should dovote her infant son
to religion at Christ Church, or that (iii.) after an inter-
val of anxiety and poverty sho should viow with satis-
faction the alliance of her daughter with the Norman
knight whom cither Odo or Lanfranc had put into the
estato in succession to her husband? Certainly, her
son's description of the woes endured by the Canterbury .
tenants under tho rack renta inflicted on them by -
Renouf the Firebrand upon Lanfranc’s death is just such
as would be written by one whose own kith and kin
had been among tho sufferers.

An approximation to the yoar of Eadmer's birth may Pretest
be made with no great difficulty. He tells us (H. N. wu.
page 299) that he had been nurtured ab imfantia at

i

E

civ PREFACE,

Christ Church, and may he. assumed to have been sent
thither at the age of seven years; he seems, however, to
have had no personal recollection either of the great fire
in 1067 or of Lanfranc's arrival in 1070. But, on the
other hand, he was present at the translation of the body
of St. Dunstan, prior to the commencement of Lanfranc's
cathedral in the April of 1073, by which time he was
puerulus! He must, therefore, have been born between
the latter half of 1063 and the former half of 1065.

In or about the April of 1079 Abbot Anselm of Le Bec,
on his famous visit to Canterbury, found Eadmer, by this
time adolescentulus, in the monk's cloister, where he
took notice of him, not improbably because he was the
youngest of the party. By the spring, then, of 1079
Eadmer had completed his fourteenth year, and wo may
feel sure that we are not far from the truth in declaring
him to have been born in the year 1064.

His anniversary was kept at Canterbury on the 13th
of January, but the precise year of his death cannot bo
determined. The last event recorded by him in the
* Miracula " took place in 1140, and the latest political
events to which he scems to make allusive reference in
the " Historia Novorum " are referable to the next year!
The parent copy of the Cottonian transcript may fairly
be assigned to the year 1141 or 1142; and such addi-
tions as characterise the C.C.C. archetype to the year
1142 or 1143. It was, I suspect, in 1143 that this latter
document was begun at the instance of Eadmer, who
ineffectually revised its earlier pages, but who bofore the
tardy or disheartencd scribe could finish the task ceased
from his labours in his own eighticth year and in the
year of grace 1144.

Eadmer, the precentor, who died in or about the year
1145, and on or near the thirteenth of January, is a dis-

! Bee his "Epistola ad Glas- | * See above, pp. lviil., liz,
tenienses. " i .

PREFACE. cv

tinct person from Prior Elmer, who died in the May of
1137. This is unquestionable ; but inasmuch as Wharton!
seems to have been staggered, as well he might be, by
the explicit of the “ Vita” in L, it may be well to invee-
tigate the case.
The explicit to the “ Vita" in Lis as follows : “ Expli-
cit Vita Anselmi edita ab Edmero ejus discipulo ct
" hujus sancte Cantuariensis Ecclesie monacho, ct
* postea Priore Ecclesiw Christi Cantuarim tempore
“ Radulphi Archiepiscopi.
. Turning to II. lxviii. of the “ Vita," wo find in I. an.
amplification of the text, which, in tho account of St.
Anselin's. burial adds the words “ct in ecclesia Salvato-
“ ris Cantuarire sepullum cum magno honore," whilst
& note in the inner margin adds “in navi ecclesia in
“medio prope Ianfrancum.” The words can scarcely
be those of the author of the augmentation, for they
area very clumsy addition to it; and the inaccuracy
of the “ prope Lanfrancuin," for Anselm was buried not
at the side, but at the head, of Lanfranc, invites us to
assign them a comparatively modern date.

At II. Ixxii. of the “ Vita” I. exhibita tho following
note in the outer margin. Edmerus qui hunc librum
" secundum composuit hic finem posuit qui videt testi-
“monium perhibuit ex precepto Radulphi pontificis
“ perfecit," where tho words I italicise are assuredly the
work of a later hand.

J. concludes the * Miracula" thus, “Ego Edmerus
“ monachus ecclesie Christi Cantuarie hic finem imposui .
" jstius operis ad laudem et honorem Dei et Sancti:
* Anselmi Cantuariensis Archiepiscopi qui in. Trini-
" tate vivit et regnat. per omnia sscula ssculorum.
" Amen," where the words I italicize are obviously tho
work of another hand. '

In each of these three cases, then, we find later work

! Anglia Sacra, II. xii.

j

|

cvi PREFACE,

as well as earlier, and in two of them we find that later
work awkwardly intruded into the carlier.

What is truc of these these three cases would seem to
be truo of the explicit to the poem “Tango, Syon,
" citharam" in I. (178 v.), " Explicit Vita Sancti An-
" selmi Cantuariensis Archiepiscopi sub istis versibus
* scriptum secundum Edmerum monachum, cjus disci-
* pulum, e£ poste« hujua ecclesie priorem tempore
“ Radulphi Archiepiscopi."

That tho italicised words are an intrusivo gloss is
probable enough from the analogy of the preceding —
instances, and morally certain from their correspondenco
with the close of tho rubric which puzzled Wlarton.
That rubric is “ Explicit Vita Anselmi edita ab Edmero
“ cjus discipulo et hujus sancto Cantuariensis ecclesize
* monacho, et postea Priore Ecclesia Christi tempore
“ Hadulphi Avchiejnscopi." Whoever may have com-
posed the earlier portion of the sentence, tho italicised -
portion of it must be referred to some other origin, as in
the three cases just instanced; for the same author
would have said not "Priore ecclesim Christi," but
“ Priore ejusdem ecclesi."

How the oflicious scribe of a later age came to con-
found Eadmer and Elmer is a question of comparative
unimportance. By drawing attention to his glosses and
showing them to have been awkwardly welded with
earlicr work, I have done all that is necessary. Still I
cannot refrain from observing that the title given in I. to
Eadmer's letter to the Glastonbury monks reads thus,
* Epistola ad Glastonienses Elineri aliter Edmeri quo
“ tempore Glastonienses asseruerunt se corpus patroni
" nostri Sancti Dunstani habere " |

We shal scarcely do Eadmer an injustice if in
attempting to appraise his value and credibility as an
historian, we take little account of the fifth and sixth
books of the work which constitutes his chief claim upon
our gratitude. The most interesting lesson to be deduced

PREFACE. evil

from them is one, tho value of which their author may The ah
little have suspected ; tho lesson taught us by the diffe- sos
renco between Eadmer at tho end of tho fifth book and -
the beginning of the sixth, in passages written wlien the

royal smile was a thing to court and tho royal frown a

thing to avoid, and Eadmer at tho beginning of the

fifth, in a digression inserted after tho death of Henry.

And in our study of the first four books it cannot bo The $m
other than equitable to bear stcadily in mind the pur- ef the
pose and scopo of our author's original record. It had wevren."
been Anselm's aim to put an end to two usages, that by
which the king gave investiture of churches by the
delivery of tho crosicr, and that by which prelates were
upon their appointment made the men of the king. In
the prosccution of this object ho had twice been obliged
toleavo England, and, having left it, to remain beyond
sea, and Eadmer's main purpose in writing the “ His- ioe,
toria Novorum” was to prove to his contemporaries * vut
that for these two absences of Anselm from his sphere
of proper duty Anselm was not to be held responsible.

That ho has succeeded nono can doubt; but had he, in

the first instance, confined himself less rigorously to

events of which ho had had personal cognizance, or had

he, when it occurred to him to enrich his record by se
turning Ansclin’s correspondence to account, taken caro tone ef the
to give that correspondence a more careful study, much

as we have to thank him for, we should have had incom-

parably more. He might have told us how and why um
it was that in the Council at Rockingham tho barons

turned against the king. He might have informed us Themes.
that the peaccloss peaco concluded between king and 1
primate in the summer of 1095 was recommended to the

former by political troubles in the north. He might ae
have told us what it was that from the very conclusion gem ete,
of that peace inspired Anselm with fresh apprehensions setis.
and with a new desire to consult the Holy See. He

might, no far from keeping silence on the mission of

eviii PREFACE.

Tre miadon Abbot Jarenton in tho spring of 1096, have explained
Abbot
juwwe. what share the King’s hope of obtaining possession of

ox" Nornandy had had in giving that mission some measure

RM Kin.” of success. He might, while commemorating the event-
The mest- ful meeting at Winchester in the autumn of 1097, have
Winebester explained what wero the causes that had given the
. Primate a body of adherents stong enough to oblige the
Awein's King to allow him to quit the realm, or, at any rate, to
fret de- . . ro: m
perture abstain from forcing hitn to remain in it. To say that
tend. Eadmer could have done all this inight, possibly, be to
say too much ; but surely he would have made an effort
to do some of it had he been more of an historian and
The Bed — less of an historiographer. Surely he must have known
designs on. Something of the scheme by which the Red King during
be; ems. four years tried by a thousand arts of cajolery and
menace to get into his own lordship estates which ap-
pertained to the see of Canterbury; but the relinquish-
ment of the suit, threatened in tho spring of 1097, seems
to have served him as an excuse for not leaving somo-
thing on record that might have been of incalculable uso
to us in its illustration of the devclopment of the law of
tenure unde: the Norman dynasty. The omission is the
more provoking as in his record (page 46) of the Roches-
ter interview he gives due place and importance to the
subject; nor can ho have transcribed (page 105) his
patron’s statement of grievances in the Lyons letter
without perceiving how considerable a place the subject
had in Anselm's thoughts, and how largely it had con. |
tributed to Ansclm's estimato of the King's conduct.
And yet how much have we not to thank hii for.
If he has not traced and analysed the motives which
inspired the principal actors in the drama, the service ho
has done in setting them on the stage is unique, and his
Theseme dramatic skill of the highest order. The picture which
he draws of the royal bed chamber at Gloucester, of the
King's compunction at the prospect of death, of the panic
of pious alarm with which laymen and churchmen alike

PREFACE. cix

were seized at the thought of the cternity of woe
towards which he was drifting, of the charter full of
promises of good government executed at the suggestion
of the confessor, Abbot Anselm, from Le Bee, and signed
by the King's hand and scaled with the King’s scal, is a
piece of verbal presentment that bespeaks an author of no
mean capacity not very far from his best. And he seems
almost to surpass himself when he describes the royal
nomination of Ansclm to the primacy, Ansclm’s de«perate
but effectual refusal to tako the offered crosier, the frenzy
with which bishops and abbots carricd it and him into
the neighbouring church, and the self-control with which,
on escaping from his persecutors and returning to the
King, he told him in words suggested by a well-known
ecclesiastical decree, that he had refused and still refused
to admit the validity of what had been done.

Most instructive perhaps of all are his sketches of the
assembly of Rockingham ; a series inspired by intense
sympathy for a master whose relation of vassal to the
prince had been made the basis and the justification of a
charge of treason. The church of Rockingham Castle
was the council chamber of the realm of England, the
room in which the King sat was the court of the sovereign ship of
lord of the land; and but for the happy assertion of a Ratu,
privilege which William was impotent to annul, he who
had on the first day presided in the one, sacred and in-
violable by immemorial primatial right, would on the
sccond have been summoned to the other, life and limb
at the mercy of his lord, to receive sentence of con-
demnation.

It scems to have been the Red King's theory that the mis theory
relation in which Anselm had placed himself when by iiemeef
the ceremony of 1n(romisstio manuum he mado himself vase.
his man was one which might not be relaxed, and waa,
indeed, one which, for the very reason that the Primate
was what he was, could not be relaxed without great

peril. He seems to have maintained that whatever the
R 6397. h

iir

ex PREFACE.

duty of his other vassals, tho. duty of the foremost of
them was specially and exceptionally stringent, “ inaudi-
* tum quippe in regno suo est, et usibus ejus omnino
“ contrarium, quemlibet de suis princibus, ef precipue
“ te, quid tale presumero" (page 95), and that the
obligation contracted by the Primate's homage was in
such wise paramount and supreme as to tolerate no
exception and no abatement even in things spiritual and
the cure of souls, “nec enim regia dignitate integre so
“ positum suspicabatur quamdiu aliquis in tota terra
“sua, vel etiam secundum Deum, nisi per eum
. * quicquam habere, nota dico, vel posse diccbatur”
Consistoncy (pago 68). Tho position, whatever its other charac-
. teristics, was intelligible and consistent, and indecd its
very qualities of consistency and intelligibility would
seem to have inspired Anselm with not a little of tho
moderation, the forbearance, and the gentleness which
charactcrised his conduct towards the Red King, not-
withstanding very much in the Red King to distress and
horrify him. When in 1093 he made himself the King's
man such act had not as yct been forbidden by the
spiritual power; nor can he, regard being had to the
King’s promise at Rochester, have contemplated as pro-
bable the interpretation tho King was about to put upon
it. Nevertheless, although as a theologian he hailed
with satisfaction tho prohibitive decreo of 1095, he
soems as a statesman nover to have forgotten that the
King’s failure to discern the compatibility of a primate's
two duties had its intellectual as well as its moral factor ;
and, much as he deplored the King's abuso! of thcir
mutual relation of lordship and homage, he seems never
to have forgotten that the relation subsisted. Hence,

! William seems to have lost no | “qua Anselmus Archicpiscopus

time in recording the fact that he | “‘mcus ligeus homo factus est.”

the primate not merely as | From an inspeximus by Henry VI.,

his man but ae his liegeman ; “ Hoc | quoted in the Monasticon (VI.
* donum factum est die crastina | 1971).

PREFACE. exi

not improbably, the affectionate tenderness of his fare- Asesim'
well to his persecutor, and his unwillingness to return to ef the
England during his lifetime. Hence too his passionate
deprecation of the excommunicatory sentence which the
council of Bari adjudged the Red King to have incurred.

Not thus did he deal with the Red King's successor. Hie treat

Ere Henry Beauclere ascended the throno an acknow- Mes) L
ledged spiritual power had already forbidden prelates to
becomo tho mon of secular princes, and Anselm treated
the new sovereign, not as one whom an ex poet fucto
legislation had sct in & position of embarrassment, but as
one who was bent on disobedience to an existing law.
He had now no wish to leave the country, for ho was on
equal terms with his opponent, and ho was only fain to
go when urged to do so by dread of the evils that
would be likely to arise from his refusal to hold
cominunion with excommunicated suffragans.

Meanwhile, however, so entirely had he by an unfailing His eque-
equanimity, a transparent loyalty, and an unquestioned bevalty. end
rectitude, recommended himself to the confidence of his eus.
royal opponent during a staunchly contested encounter
of two ycars and a half, that though Henry could not asssim'
send him to Rome as his advocate, he nevortheless ee
entrusted to him with entire confidence tho task of&sé
explaining to the Pope what were the difficulties which
beset the relinquishment by a Norman king of the old
English usage of the delivery of the pastoral staff. Nor
can there be a doubt that the ecclosiastical power owed
its final triumph mainly to the high moral qualities of Sieeitt
Anselm, and to the vencration in which the “ mitissimus ter.
“hominum qui habitabant in terra” was held by
Henry.

Eadmer's chicf claim to our regard and gratitude is to
be found in the “ Historia Novorum,” as it seems to
havo issued from his hand in pristine freshness, sim-
plicity, and unity; for he somewhat marred those.
qualities when from indiscreet seal in behalf of the

h 2

autegreph.

exii PREFACE.

house of which he was 8 member, or from undignified
rivalry with other writers, he inserted anecdotes, many
of which are irrelevant, and letters, not a few of which
are strangely misplaced. He may be trusted when ho
tells us what he saw with his own eyes and heard with
his own ears; but he is less of an historian than a
hagiographer, an intelligent study and exposition of his
master’s correspondence would scem to have been beyond
his capacity, and we may venture to doubt whether he
ever succeeded in divining the precise purpose of any of
his master's movements. He saw what he saw and
heard what he heard, but I cannot find that he was ever
entrusted with a confidential errand or invited to share
hia master’s counsels. When, however, he tells us that
Anselm’s prognosticon began with the words “ vocavit
" multos," we feel as certain as if we saw the gospel-
book lying open for our inspection, that the first word
on the unfolded page was "vocavit, and no other.
When he representa old fashioned people as saying, not
“rex Anglis," but “rex Anglorum," we are sure that his
memory has not deceived him. When he makes Anselm
write “non cessatis verberare " in answer to an interlo-
cutor’s "non cessamus verberantes,' wo scem to hear
Lanfranc's disciple speaking. Nor can we fail to note tho
admirable truth to nature with which when the Red King
had said to the Rouen Jew, “I have done what you asked,
“ pay what you promised,” he makes the latter retort in
truly oriental fashion, " My son is even now more con-
“ stant than heretofore in the confession of Christ and
* more hateful to me, and sayest thou ‘I have dono
* ‘what thou didst scek, pay what thou didst promise ?'
“ Nay rather, first finish what thou didst begin and
“ then treat of pledges, for thus was it covenanted
" between us."

Eadmer's autograph is, no doubt, preserved in the
“De Beatitudine Coelestis Patris," described on a pre- |
vious page, and, although St. Anselm’s is probably

PREFACE. exis

extant in several places, it is in nowhere more probably & assum
to he found than there. In tbe fourteenth chapter of —
the treatisc we find the worls * Hoc cst, sicut putamus,

" quod, quamadmodum in capite hujus opuseuli dizi.

" Deus preparavit diligentibus ae” This "dixi" for
"diximus" or “dictum est" is remarkable; but on
referring to the archctype I find that the word is inter-
lineated and in a different hand from that of Eadmer's.

If anything le morally certain it is that this is the
orivinal tract which Anselm himself revised, and I make

no doubt that the "dixi" is hin So too in the alterna-

tive " vos. fuscaret " interlincated in the eighth chapter

over “ vobis surriperct.”

His sign manual given in the earlier days of his abbacy m Anssia'o
in attestation of & Lessay charter, is preserved among essent.
the departmental archives at Saint- Ló ; and in the Publie 4
Library at. Rouen, emblazoned. in the inital letter of & «tm.
copy of the " Monolozzion," there is a treasure only next
in value to a sipm manual and an autograph, a contem-
porary portrait which has every claim to be regarded as
a likeness! The domelike akull, the lines of thought on
the forehead, the snowy hair, the heetic flush on either
cheek, the white and delicately moulded hands, are all
given with singular vigour and carefulnens of touch and
execution. No such thing was ever drawn as a faney
sketch. The eyes which look at as from the page reeall
in a moment all that Eadmer and William of Malmesbury
say of their fascination and fire ; but, as we might safely
have surmised beforehand, the aenaitive mouth has baffled
the limner; and there is no play in features, whieh,
had they been lew mobile, the rude akill of the age might
have reproduced with some fair measure of succes. A

merciful providence had preordained that he shoeld be

' Wah the cele, het unquection- | date. ]t is, hooever, escfal as
able, ezeepton of the palliam, the | provieg thet ia the Aesth eso-
ferm ef ebich chows X to be en | tury the portrait wee believed to be
eddicion of comperetively modera | e hhenes of St. Anseim.

—

ii

exiv PREFACE,

portrayed, not as Archbishop of Canterbury, but as
Abbot of Le Bee; so that, as Abbots of the Bec were not
then entitled to the mitre, he sits with bare head, and we
are enabled to admiro tho calm and lofty brow in which
was enshrined an intellect of rarcst enterprise and eleva-
tion. Anselm is dear to scholars by the short dialectical
tracts which show how carefully he had studied the
ancient models of philosophical speculation, and how
earnest was his desire to form the minds of the young
men at Le Bec whose studies he directed; he is dear to
philosophers by tho ontological argument of tho “ Pros-
logion ;” he is dear to theologians by the “Cur Deus
Homo ;" and he is dear to cach and all of the three classes
by his unapproached and inapproachable “ Monologion."
Nor will statesmen refuse him his due mecd of praise for
the tact and moderation with which he played his part
in a vory difficult contest. In winning the victory he
ensured from his opponent a profounder respect than
that opponent had even as yet entertained for him; but
he sang no pran. Enough for him, after playing his
part courageously, prudently, and blamelessly, to retiro
from the political arena and cud his days in tho proso-
cution of those philosophical inquiries which had been
the favourite employment of his carly manhood.

I beg to thank the Archbishop of Canterbury for
allowing me to take home and work at my leisure on
manuscript 159 of his Grace's library at Lambeth. .
The kindness was recommended with characteristic good-
will by Mr. Kershaw.

I owe a like debt of gratitude to the Provost and
Fellows of Trinity College, Dublin, and particularly to
Dr. Ingram, the librarian of that society.

Dr. Bruun, of the Royal Library at Copenhagen, M.
Guignard, of the Library of Dijon, and M. Socard, of tho
Library of Troyes, have favoured me with numerous
letters and ample information on the copies of the * Vita”
in their care, and will, I trust, accept this acknowledg-
ment of the obligation under which they have laid me.

PREFACE, exv

The duty which I havo reserved to tho last is by no
means an easy one. It is that of saying how much I
owe to the generosity of tho Master and Fellows of
Corpus Christi College, Cambridge, in permitting me,
not only to transfer the whole of tho text of the present
volume from manuscripts of theirs, but also to consult
and transcribe others, of which mention has been made
in tho foregoing pages. That generosity has anticipated
all my importunities, and has found an adequate and in-
defatigable exponent in the Reverend 8. 8. Lewis,
Fellow and Librarian of the College.

February 12th, 1884.

ADDENDA.

Pago 90, line 1 (MS. p. 102). The correct reading '' Quem
" cum sibi," &0. is found in A. M8. omits '' cum."

Pago 99, note 3, MS. bears traces of an erased “ox” before
* Judeos."

APPENDIX TO PREFACE,

APPENDIX TO PREFACE.

MS. Vatican. Reom, 499.

The following anccdoto of St. Ansolm’s childhood occurs in
MS. 499 of the Queen of Sweden's Collection in the Vatican
Library. Immediately before the ''Vite Sancti Anselmi"
there is the following memorandum :—

llic legendum est capitulum. “ Vir Det venerabilie Anselmus."
Repcries in fol. 129.

Then on tho next lino, and in vermilion :

Incipit prologus in Vitam Sancti Anselmi Cantuariensts Arehi-
episcopi.

On turning to fol. 129, wo find the following in black ink
undcrlincd with red :—

Ista. pagina debet esec ante prologum. Sancti Anselmi, eed sorip-
tor oblitus est cam.

Then follows tho anccdote, which, apart from its intrinsic
value, affords corroboration to the very probable conjecturo that
Ansclm's parents were peoplo of princely rank.

Vir Dei venerabilis Anselmus cum adbuc eeset puerulus, MS. Votios.
ut ipee postmodum referro solitus crat, litteris imbui valdo ag t im
desiderabat, parentesquo suos at ad scholam mitteretur assi-
duo exorabat. Undo divina providentia disponente, ad hoo
pervenit quod tanto mentis amoro rogabat Donique tradi.
tus cst cuidam consanguinco suo, ut eum attentius doceret,
qui cum in domo eua reoclusit, abi studiosius doceretur, et
no evagondo foras licentia a studio discondi prepediretar.

Ubi dum diutius clausus baberetur pone in amentiam ver-
mus cst. Post aliquantum vero temporis reducitur matrique
' redditur. Pucr inexpertam sibi clientium videns frequentiam
expavit ct omnium consortia fugiebat, ac etiam aspectum .
declinabet atquo interrogatis reeponsam non dabat. Videns
hseo mater ‘cum lacrimis exclamavit, ' Heu me miscram;
" flium mcum amisi" Pertractans autem et recogitans
apud semotipram quid facto opus esset, salubre reperit con-
silium. Precepit itaque omnibus domus sus famulis et
ancilis ut eum pormittorent facere quicquid vellet, nullus-
quo ei obsisteret; immo, si cui aliquid imperaret, facere non
differre; sicque ad priorem, Deo volente, rediit sospitetem.

Cxx APPENDIX TO PREFACE.

Cum autem ad virilem pervenisset statem et roligionis ha-
bitum suscepisset tente discretione erga omnos studuit so
habere, et quos regendos susceperat, maxime juvenes, tanta
lenitate in morum honestate informare sicut in se olim didi-
cerat huic stati convenire. Cui Dei gratia ita semper affuit
ut nullas nostra etate fuerit qui tam in hujusmodi dispen-
satione profecerit. Nam vite «ejus et conversatio disciplina.
morum aliis extitit, sicut in libro vite «ejus plenius inveni-
tur.

2 ——M—— — ———— — — — —

B.Veticen. The following is the abridged account of the Lyons incident
=

i:

contained in the '' Vita " of the same manuscript. Hore, as
in other instances, we porceivo the enbancement of the mira-
culous element as ycars rolled by. Nor is anything said of
Alexander's presence or Eadmer’s abecnce on the occasion ; nor,
of course, anything of the injunction to silenco which had been
laid on the former. The account was not improbably inscribed
in the Le Bec copy during Eadmer's residence in Normandy
in and after the year 1116.

Quadam die dum ibi moraretur celebrato solemni misse
officio, dum in oratorio per fletum Doo se mactaret, venit qui-
dam homo, baculo regente, oculorum lumen se amisisse dicens,
ac velle ut ecrrus Dei manum sibi imponeret. Quem mox
vir sanctus accersiri jussit tertioque super oculos ejus quod
petebat signum crucis cum pollice pingens oravit sic, '' Virtus
*" crucis Christi illuminet oculos istos." Et aspergeus eos
aqua senctificate, omni cxcitate fngata, hominem precepit
abire.

M8. C.C.C. 457.

The following are extracts from the little work by the monk
Alexander mentioned in the Prefaco. They all relate to the
** mitissimus hominum sui temporis qui habitabant in terra."

xxi. Bencts recordationis Anselmus, summus Anglorum
ecclesim pontifex, dum a patria exulsret et in ecclesia Lag-
dunensi, compellente venersbili ejusdem ecclesia antistite
Hugone, sibi cum suis aliquando stationem fecisset; celsi
consili ac religionis vir domnus videlicet Hugo Cluniacensis

APPENDIX TO PREFACE. exxi
abbas enm ad suam occlesinm quadam vico importunis procibus
vonire coegit. Ubi cum duobus mensibus moraromur, frequenter
in dic antistes videlicct ct abbas colloquobantur de celestis
vite patria, do virtntis morum institutione, de bonorum
morum sancta ct admirabili operatione. Quibus, &c.
* ® . e e e

xxxviiii. Que! autem meritis venerabilis Anselmi cujus in
presentia superius relata accepimus Divina pietas circa Alex-
andrum monachum operata sit proterire non debeo, cum ca
vera fuisse indubitanter scio. Is ab Anglia functus legationo
illius ad dominum papam Paschalcm Romam pergeret et citra
Alpes in silvam non modicam uno ministro comitatus venia-
set (hiems quippe crat, quando maxime peregrini rares-
cunt,) quinque latrones in equis subito apparuerunt, qui illum
rapientes in «uum receptaculum nomoris in medio positam
cursu rhpidieimo deduxerunt. Ibique illo suoque ministro
perecrutatie, quicquid argenti habucrant tulerunt, ac pallio
humi subtracto [P substrato] infuüderunt. Admiratiquo unum su. 9s,
cis tanta pecunia, nam circiter solidi trecenti fuerant, ap-
plandentes partiri nummos ce«perunt, Tunc Alexander recor-
datus Ansclmi patris sai erumpens in lacrymas clamare capit,
*" Domine pater Anselme, suffragentur mibi hodie orationes
tum. Eccc mo miecram, elongatum a patria, cxspoliatum
omni subetantia, famis ct algoris asperitas consumct, nec erit
qni tibi do mo aliquid renuntict. Deus omnipotens, recor-
dare domini mei Anselmi; ct «i unquam fecit quod tibi
placuit, libera me hodie amore illius. O Anselmce, ubi sunt
orationes tum, ubi lscrymm, ubi benedictio tua ? Fiducialiter
a te benedictus reccasi, sed apparet fiducia tui. Ansolme,
per Filium Dei oro te no pigriteris vociferaro pro me.
Jesu Christe, pic Domine, respice in me et miserere mei
amore servi tui Ánsclmi." Cumque sic vulgaritor et vooo

! This story is in admirable ac-
cordance with that told by Fadmer .

pet»on. Can he possibly be tbe
duke of Eadmer's pege 102? Ove

in the H.N., and may indccd have
suggested ita insertion. No two
companion pictures of tbe carly
twelfth century could well be
more instructive. They certainly
are entertaining. I hope that Guy,
or Guido, and the chief of the
bandits were one and the same

anthor knew how to coafound dukes
of Lorraine and counts of Louvain ;
why not other counts snd dukes?
The two stories are simply iavalu-
able from the proof they afford ef
the veneration ia which Anselm
was held by all sorts and eceditions
of men.

Gal, 98 v.

exxi | APPENDIX TO PREFACE.

lacrymosa clamaret, percunctati sunt quis csset, Anselmus ille
quem interpellare. At ille ' Dominus meus," inquit, '' cat
** sanctus Dei, ct sicut veraciter Dco placet vita illius, sic
** me liberet hodio do manibus vestris." In quibus vorbis
timor Domini irruit super eos, nimiumque ' perterriti qumquo
tulerant rejecerunt, monacho reddiderunt, et vie illum con-
ducentes no cis malum vellet pro sua captione precati sunt.
Hsc autem res pro magno ot digna memoria a multis est
babita, quia quis unquam audivit a latrunculis inventum tbo-
gaurum in solitudino non diripi, prewortim cum illius gratia
quseque etiam poriculosiesima videantur moliri?

xl Alio quoque tempore oum idem pater exularet et prm.
fatus monachus illi comitarctur, fluvium qui Eridanus dicitur
transiro debucrunt.! Ad eandem autem aquam cum ille
monachus praccssissct et cam quodam in loco tantum dis-
pergi videret ut non solum fundus in locis qus preminc-
bant sed etiam in humilioribus intueri nonnunquam potu.
isset, gratia temptandi locum cquo transiro fluvium ingressus
est. Sed cum in mediis fluctibus essct, sive demonis fraude,
seu loci mollitie, animal cui insederat quasi in palude im.
pediri ac demergi copit, ca&densquo monachum sicco lapi-
dum acervo qui preminebat sino lesione doposuit. Interim
supervenit Anselmus, et videns cum periclitari cum magna
voce ad Deum clamavit, signum sancte crucis porrexit, illum.
que rediro precepit. Quod cum so faccro posse diffiderct,
nec tamen supersodere ejus jussioncm audcrot, eodem limite
quo venerat regressus solidum fandum invenit. Super quo ad
so reversus admirari campit ct so Ansclmi meritis a suffoca-
tione aquarum liberatum fuisso non dubitavit.

xli. Anselmus iterum ab Anglia Romam iturus quatuor
secum monachos duxit, Baldewinum, vidolicet, de quo ad-
buc laico suporius aliqua scripsimus, Eustachium do quo
etiam prefati sumus, Eadmerum, Alexandrum. Sed mare
transito cum Lugdunum vonissemus Baldewinus, qui rerum
ipsius dispensator fuerat, quippiam facturus Cluniacum ivit
ad nos die postera rediturus, Cum autem revortoretur tan-
fam subito infirmitatem passus ost in telo pedis ut nulla
ratione se a» loco movere potuerit. In proximo itaque villa

! Possibly this was in the course , of Malmesbury and Trithemius
of Anseim's flight into Swabia in | help us, between them, to a fact of
the early summer of 1099. William | which Eadmer has told us nothing.

APPENDIX TO PREFACE. | exxv

quod viderat. Paruit, sed postquam beatus ille ex hac vita
migravit palam ut digostum eet hoc prredicavit.

xlv. Alio tempore contigit ut quidam pucr escholaris,
Huberti cujusdum nobilis viri filius, dum, in schola eeset
subito corrucrot atquo spumaret. Quod presentes ut vide.
runt magna tristitia perculsi sunt. Tunc magister scholarum
duos clericos ad dominum suum venorabilem virum cjusdem
civitatis archiepiscopum Hugonem, cujus paulo ante memi.
nimus, transmisit quatenus ab co de pacri casu consilium
qumrerent. Qui cum ci tunc forto balneis utenti boo indicas- fel, M8 v.
sent, ait, '' Concito pergentes ad dominum meum Anselmum
" Cantuariensem archiepiscopum, rogato ut sui gratia non
"* so moveat, sed signum sancte crucis do loco ubi est
'" puero porrigat.” — Venientes autem aliter quam eis pre-
coptum fucrat, ut ipsi postea. cognoverunt, locati sunt. Nam
postquam de pucri infortunio retulerunt subinferant, ''Ivimus .
** ad dominum nostrum, ct preccepit nobis ut vos rogaremus
* quatenus ad videndam pucrum venistis, et quid de eo
* nobis faciendum ait coneulatis" Quod Aneclmus ut au.
divit expavit ct dixit, '' Ego nihil medicingw scio, et idco
" quid ibi qumram neecio." Aiunt illi, '' Dominus noster
'* sic prmcepit nobis ut tui gratia puerum benedicas." Ad
quod ille, '' Ego," inquit, ''non habco meliorem benedic.
'" tionem quam ille; ipsemet faciat, si placet ei, quod me,
* at dicitis, facere jubet." ''Ipee," inquiunt, propter suas
crebras infirmitates balncis nuno utitur, ct precatur ut sui
amore per vos visitetar puer. Eade mhora ecdebat Alexander
monachus ejus cum oo. Qui cum illorum precibus lega-
torum reniti videret, dixit, '' Pater bone potestis ire, quia
* locus ubi puer jacet propo est." ''Beio," inquit ille,
* fili, quia non longo locus cst, scd nihil unde illi subvenire
‘‘ valeam est in me. Attamen quia precepit dominus meus
* archiepiscopus ibo." Talis siquidem mos utriusque viri fae-
rat ut neuter alium nisi dominum vocaret. Igitur surrexit, t 904
ivit; ect cum ad scholas venissemus jacebat puer quasi ex.
animis, ct capiti ejus pulvis erat suppositus. Ad quem
Anselmus protinus accessit, ct manu extenta super eum
oravit. — Necdum orationem compleverat, et ecce is qui mori
videbetur oculos eperuit. Quem protinus benedixit, atque
ut oi daretur ad manducandum prwmeepit, sicque reversi su-
mus. In crastinum autem dum ab ecclesia regrederemur
obviam nobis fectus est idem puer lmtus et alacer. Et

R $387. i

Gel. 308 v.

exxiv APPENDIX TO PREFACE

vellet, ut eum per gradus quibus descendcbatar in cubiculum
ejus per manum ne forte offenderet sustentarct. Cui cum
venerabilis pater privatim dicetet ut nocte dormitum iret et
se solum relinqueret, rocusabat ille, dicens, ‘‘ Pater, si solus
* fueris, et aliquid tibi adversi contigerit, cum hoc, fama
* divulgante, passim auditum fucrit, dicetur quia Anglos ot
*" nequam ministros habuisti. Magis nobis qui vobiscum
* profecti sumus conveniret cmori quam deberes clidi, occi-
* dere vel quid adversi nobis abecntibus perpeti. Quare
* quantam tibi placuerit lamontare, ct Deum precaro qua
* lingua et voco volueris, quia ccrte solum te non dere-
" linquam et qus» feceris beno celabo donee vixeris." Sic
monachus suum remanere tucbatur, ot venerabilis pater his
facilo acquicecobat. Erat enim mitissimus hominum sui tem-
poris, ut puto, qui habitebant in terra. Scicntim autem
atque doctrine quam fuerit mirabilis animadvertero potest
qui ejus volumina legerit. Quadam itaque die cum ibi ex
more orationi intenderet rusticus regente baculo venit qui
se pro foribus projiciens clamare coit: ''Domine archi-
'" episcope, redde mihi lumen oculorum quod amisi."
Eademque ssepius repetens inguictudinom generabet. — Cujus
clamore cum venerabilis pater tadio afficerctur, prmcopit
Alexandro ut videret quid causm haberet qui sic clamaret.
Itaque ad ostium monachus accessit ; rusticum invenem
(? invenit], quid quarcret qumeivit, nudivit ; rediit, dixit,
* Rusticus est pauper qui amisso lumino oculorum eupplicat
* at ci super oculos manum ponatim, qnia confidit in Doo

. " ulterius scee molius habiturum." At ille, '' Adduc," inquit,

*" eum et ostium claude." Fecit, ct introductam secum
eoram oo statuit. Qui elevata manu stans paululum oravit
et signo sanctse crucis oculos cmcatos signavit. Ex quibua
mox spissitudo ut squama ubertim difflaero ccpit. Deindo
precepit monacho aquam sibi benedictam afferro. — Fecit, ot
illatam super oculos ejus projecit, sicque illum reduci pri-
cepit, Parait monachus illumque reducens dixit ut si in
crastino molius non haberet ad so rediret, quia cum ad pon.
tificig benedictionem iterum veniro faceret. Qui ait, ‘‘ Domine,
* Deo gratias, jam vidco; benedictus dominus mous archi-
* episcopus qui mihi euam benedictionem ex Dei parte
*! porrexit." Lestus igitur recoesit, palam enuntians qualiter
amissam lumen receperit. Cum vero Anselmus capellam

egrederetur precepit monacho ne cui loqueretur de hoo

APPENDIX TO PREFACE. exxvii

super omnem Angliam et Scottiam ct univereas insulas cir-
cumquaque positas ct usque. ad Dublinam Hibernia civita.
tem, cujus etiam regem subjugaverat, imperium potentissimo
protendit, in tantum ut. dum monarchiam in Anglia solus
possideret octo subregulos in exteris regionibus subditos et
Bibi servientes haberet. Hic in principis regni sui filiam
Ordmari duci& Orientalium Anglorum conjugom legitimam
accopit nomino Z/Ethelfledam, cognomine candidam, ex qua

filium sanctum videlicet, Eauuardum procreavit. Quse, post —

editum filium paucis tantum annis regni sicuti ct thori
consors supervivens, dam morto subtracta crat, rox aliam
accepit conjugem, J/Elfritham nomine, filiam Ordgari ducis
Orientalium Saxonum cx qua filium J/Etheldredum habuit.
Hoc (Elfryp) denique novercali fraudo ut ad suum filium
(/Etheldredum) regnum transferret, ex priori conjuge natum
regem Eduuardum interfecit. Sed ad heo intimare tibi ne-
ccssnrium duxi, quia cum idem antefatus rex Eadgarus
suprascriptum numerum annorum regnando compleret, non
nisi ultimo regni sui tempore, id est duobus annis et duobus
mensibus anto mortem, n sanctis archipresulibus, Dunstano
videlicet ct Oswaldo, unctus in regem cst. Quam consecra-
tionom rex ipse suscipero pro magna humilitate in tantum
distulit, quia, cum ceset undecunque providus ot de sum
anims salute pia religioeitato sollicitus, dicere «solebat se
nullo modo sacrosanctam unctionem suscipero audere ante-
quam juvenilis laecivim impetus perfoctius posset refrenando
superare. Hoc cnim apud antiquos reges solenne erat.
Hinc factum cet ut prior conjunx (/Edelfloda) licet legaliter
mibi desponsata ct sibi copulata regni consors et domina
Anglise cesset, non tamen uncta iu reginem extitit. Secunda
vero uxor (JElfrib) cum rego ultimo, ut dixi, ejus regni tem-
pore sacram unctionem cum corona suscepit. Hsc omnia
antiquitatis auctoritate tam cronicarum quam carminum, que
ca tempoetate a doctis patria lingua composita de his nos-
cuntur, ceterarumque scripturarum testimonio vera esse per
cepimus, tibiquo veraci assertione transmittimus. Vale.

exxvi APPENDIX TO PREFACE.

veniens ad virum Dei quesivit quid sibi servandum foret
ne in valetudinem iterum incurreret quam pridie passus
foerat. De cujus reperata sospitate venerabilis vir letifi-
eatus, '' Benedictus," inquit, '" Dominus Jesus Christus, qui
" te sanavit, fili. Vido amodo ut castitatem custodias ;
* Deum tota dovotione diligas, in cujus servitio quicquid
" didiceris ponere deliberes, et ci «quia te liberavit grates
" agere non cosses" Dansque illi benedictionem, ‘‘ Vade, "
ait, ' Deus te custodiat, et si que dixi servaveris bene tibi
" erit" Itaque pucr alacris recessit, nec ulterius usque ad
dicem mortis illam esgritudinem sensit.

M8, C.C.C. 371 (page 6).

It is in the highest degrco probable that tho account givon
by Eadmer in his lifo of St. Dunstan of the reasons which lod
that prelate to impose a sceptennial penance on Edgar for his
conduct towards Wulfrid was prompted by tho conviction that
William of Malmesbury's vorsion of tho affair left St. Anselm
open to the charge of laxity in his treatment of Henry L
Nevertheless, that account of Eadmer’s can scarcely havo
silenced thoso who maintained that the material sacrilego
alleged against Edgar would not have been less than it was
had be been an unmarricd man when ho set his affections on
Wulfrid. Hence tho valuo to Eadmer of tho following letter,
which served to show, and was probably meant to show, that
there was nothing in St. Dunstan’s dealings with Edgar which
could have supplied St. Anselm with a procedent in his deal-
ings with Henry.'

Domno Eadmcro suus Nicolaus. Ea qum queesisti jam de-
mum quod vetustatis auctoritate plurimorum testimonio ve-
rum accepi, de matre Sancti Eadwardi regis et martiris?
tibi mitto. Gloriosiesimus itaque rex Anglorum Edgarus xix.
annis regnavit. Duobus siquidem annis super omnes boreales
tantam Anglise partes, qus a fratris imperio disoesserant,
regnavit; ipso videlicet Eduuio fratro cjus adhuo in australi-
bus imperium agente. Fluvius sutem Tamisia utriusque regni
confinia disterminabat. Post mortem vero fratris xvi. annis

! The bracketed words are is- ! * martir " im the original.
terlimented in the original.

QPPEXDIX TO PREFACE. exxvii

super omnem Angliam et Scottiam ct universes insslas cir-
cumqua,oge positas ct usquo. ad Dublinam Hibermim civita-
tem, cujus ctiam regem subjagaverat, imperiam potentissimo
protendit, in tantum ut dam monarchiam in Anglie soles
possideret orto subreguine in exteris regionibus subditos et
ejbi servientes haberet Hie in principis regni sui filiam
Ordmari dacie Orientalium Anglorum conjugem legitimam
accepit nominc ;Ethelfledam, cognomine candidam, ez «ea
filium sanctum vidclicet. Eaugardam procreavit. Qua, post
editum filium peucis tantum annis regni sicuti et thori
consor« »uüpcrvivens, dum morto subtracta erat, rex aliam
acccpit conjugem, /Elfritham nomine, filiam Ordgari docis
Orientalium Saxonum ex «qua filium /Etbeldredum babuit.
Hmc GElfryp) denique novercali fraude. at ad suum filiom
(Etheldredum) regnam transferret, ex priori conjuge natam
regen. Eduuardum interfecit, Sel ad hsc intimare tibi ne-
ccwarium duxi, quia cum idem antefatas rez Eadgarus
aupraecriptum numerum annorum regnando compleret, noa
nimi nltimo regni sui tempore, id est duobus annis et deoves
mcusibus anto mortem, a sanctie archipresulibes, Dunstano
videlicet ct Oswaldo, anctus in regem cet. Quam coneecra-
tionem rex ipse auscipero pro magna humilitate in tantam
distulit, «qnia, cum cet. andecanque providus ct de sam
anima salute pia religiositate sollicitas, dicere eolebat se
nallo modo sacrosanctam unctionem »uecipere asadere ante-
quam javenilia laecivim impetas perfectius posset refrenando
euperarc. Hoc cnim apod antiquos reges solenne erat.
Hine factum cet ut prior conjans (Faleltieda) licet legaliter
eibi desponsata. ct sbi copulata. regni consors et domine
Anglie ceset, non tamen uncta in reginam eztitit. Secenda
vero. uxor. GElfri^, cum rege ultimo, at divi, ejus regni tem-
pore sacram unctionem cam corona auscepit. Hare omis
antiquitatis anctoritate tam cronicarum quam carmisum, qua
ca tempestate a doctis patria lingua compositae de his nos-
cuntur, celcrarumque scriptararum testimonio vera esse per
cepirause, tibiquo veraci amertione transmittimes. Vaile.

EADMERI HISTORIA NOVORUM
IN ANGLIA.

INCIPIT PRAEFATIO HISTORIE NOVORUM IN ANGLIA.

30.0. Cum prosentis retatis viros diversis casibus subactos wetive and
* intueor acta praecedentium anxie investigare, cupicntes Para!
videlicet in cis unde se consolentur et muniant inve-
nire, nec tamen ad hoc pro voto posso pertingere,
quoniam scriptorum inopia fugax ca delevit oblivio,
videor mihi videre magnum quid posteris prwestitisso,
qui suis gesta temporibus, futurorum utilitati studen-
tes, litterarum memoria tradidere. Quos nimirum, si
bono quidem zelo in hujusmodi desudarunt, bonam ex-
inde mereedem recepturos a Deo crediderim. Hoe igitur
considerato penes ino, statui ea quae sub oculis vidi
vel audivi, brevitati studendo, stili officio commemo-
rare; cum! ut amicorum meorum me ad id obnixe
incitantium voluntati inorem geram, tum ut posterorum
industrim, si forte quid inter cos emerserit quod bo-
rum exemplo aliquo modo juvari queat, parum quid
muneris impendam. Et ca quidem hujus operis in- que spreiel
tentio precipua est, ut, designato qualiter Anselmus (e tmaboe.
Deccensis ccenobii abbas fuerit, Cantuariensis archiepi.
scopus factus, describatur quam ob rem, orto inter reges
Anglorum ct illura discidio, totiens et tam diu exula-
[pa verit a regno, et quem eventum ipsa discidii cause
inter eos sortita sit. IJpsa denique causa nova res nonae
huic nostro svculo esso videtur, et & tempore quo ine tex
Anglia Normanni regnare cceperunt, non dico prius, ew
Anglis inaudita. Ex eo quippe quo Willelmus Nor- by erent of
mannis comes terram illam debellando sibi subegit, "* ewe.

——

! cum) tam, altered from cum ia A.
R e3e7. Wt.791$. A

2 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

nemo in ea episcopus vel abbas ante Anselmum fac-
tus est, qui non primo fuerit homo regis, ac de manu
illius episcopatus vel abbatie investituram per datio-
nem virge pastoralis susceperit exceptis duobus epi-
scopis, Ernosto scilicet * atque Gundulfo. Hi namque,
unus post unum Rofensi ecclesi, presidentes, ex more
& venerande memorie Lanfranco archiepiscopo Can-
tuariensi in capitulo fratrum Cantuarim? ipso episco-
petu investiti fuerunt. Hunc ergo morem quasi Dco
sacrisque canonibus contrarium Anselmus * abolere, ac
per hoc injustitias indo manantes resccaro, desiderans,
regibus ipsis invisus effectus est, et patriam cxiro
coactus. Fuerunt et alie ipsius exitus causm, sicut
rerum gestarum series declarebit. Describentur etiam
alia nonnulla quse et anto ct inter et post hec in
Anglia provenerunt, quorum scientia illos qui nos soc-
cuturi sunt penitus defraudandos pro nostro posso rati
non sumus, Sed h»c in prologo paucis memorasse
suffecerit. — Ceterum narrandi ordinem aggrediontes
paulo altius ordiendum putamus, et ab ipsa, ut ita
dixerim, rádicis propagine de qua eorum qum dicenda

sunt germen excrevit brevi relatu progrediendum.

EXPLICIT PRAEFATIO.

! susceperit) suscepit, A.
3 seilicet] videlicot, A. * contrarium Anselmus) On era-
9 fratrvm Cantuarie} ,On. era- | sure and crowded in A.
eure in A; probably for insertion * A. bas no “ Explicit prefatio.”
ef fratrum.

MB, p. 3.

MS. p. 4

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 3

INCIPIT LIBER PRIMUS HISTORLE NOVORUM IN ANGLIA!

REGNANTE IN ANGLIA gloriosissimo rego Eadgaro,® The prienary
ct totum regnum sanctis legibus strenuo gubernanto, e. oes.
Dunstanus Cantuariorum antistes, vir totus cx virtu- a)
tibus factus, Christianro legis. moderamino totam Bri-
tanniam disponcbat. Hujus igitur operatione atque xing Bame.
consilio rex idem et Deo devotus extitit ct undiquo
irruentium barbarorum impetus invicta virtute debel-
lavit, evicit, compressit. Pacem itaque diesque felices
Anglia circumquaquo obtinuit, dum regis istius ct
patris Dunstani corporali presentia potiri promeruit.

Qui rex, cum vitz» sur diem ultimum propinquum

fore sentiret, Ed wardo filio suo regni habenas reliquit.
Successor ergo gloriosi patris gloriosus Edwardus a Kieg Be-
sancto Dunstano institutus regnum quo tempore vixit martyr.
Btrenuissime rexit. Verum, cvolutis coronm sus pau-

culis annis, impia sum novere fraude necatus, fratrem

suum ZEgelredum ? nomino filium ipsius mals mulieris Ki Eth
regni quidem sed nullius probitatis haeredem sortitus ost, red.
Cui, quia per sanguinem fratris ad reygnum aspiravit, ec Dee
gravi invectione prafatus antistes comminatus est, quod Gistioa of.
ipse vidclicet in sanguino victurus, quod barbarorum
incursus atroci oppressione passurus, quod ipsum quo-

que regnum innumeris atquo cruentis vastationibus
conterendum foret edixit. Quo prophetia viri Dei

quam vera extiterit, et in chronicis qui legere volunt,

et in nostris tribulationibus qui advertere sciunt, videre
facillime possunt, ne dicam in iis qus istius operis

series per loca, veritate dictante, demonstrabit.

! A. has "Incipit bistoria no- | end the word © veneralnli ?
" vorum in Anglia a venerabili , ing «mudged over.
iensi | * Eedgare) Edgaro, A.
" Kadmero Cantuariensi mouacho | ^ ) 4.
43 .

a

oe

^ HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

Translato igitur ad ccelestis beato Dunstano, oves-
tigio, ut ipse predixerat, barbarorum irruptioni Anglia
patuit Regis etenim desidia circumcirca innotuit ct
ideo exterorum cupiditas, opes Anglorum quam mortes
affoctans, hac et illac per mare terram invadere, et
primo propinquas mari villas et urbes, deinde remo-
tiores, ac demum totam provinciam miserabili depopu-
latione devastare, Quibus cum ille nimio pavore per-
cussus non armis occurrere, sed data pecunia pacem
ab cis petere non crubuisset, ipsi suscepto pretio in
sua revertebantur, ut numero suorum adaucto ferocio-
res redirent, ac premia iterate irruptionis multiplicata
reciperent. Unde modo decem millia, modo sedecim
millia, modo viginti quatuor millia, modo triginta
millis librarum argenti consecuti sunt, omnia eis lar-
giente praefato rego /Egelredo,! et gravi exactione totum
regnum opprimente. |

Inter ista mala quartus a beato Dunstano /Elfegus M8. p.
Wentanus episcopus ecclesiam Cantuariensem regendam
suscepit, vir strenuus et ab infantia sua sacree religio-
nis vita et babita decoratus. Hic igitur, consideratis
innumeris malis quibus totum regnum in immensum-
devastabatur, inhorruit, et quibus poterat modis operam
dare ccpit quemadmodum immanitati nefandorum ho-
minum posset obviari. Quod ipsi percipientes, et no
consuetis questibus privarentur sibi ac suis providen-
tes, in ipsum acerbo odio animati sunt. Undo vastata
et conflagrata civitate Cantuaria, civibusque cjus lacri-
mabili per eos sorte damnatis, ecclesiam quoque Sal-
vatoris- in ea consistentem flamma consumpsit. Ipso
pater interca furentum manibus vinctus abducitur,
trucidatis primo coram eo pene omnibus monachis qui
sub ejus regimine in ipsa ecclesia Domino Christo
famulabantur. Inde lfegus naucelle injectus ad
Grenewic vehitur, et crudeli custodie per septem men-

! ZBgelredo) Edeiredo, A.

M8. p.@

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 5

ses mancipatus, dum malignantium iniquitati manus (42328)
daro nullis minis victus adquiesccret, sevissima noco

al) cis lapidatus occubuit. Hee paucis commcemoravo-

rim, non historiam texens, sed quam voridico vaticinio

pater Dunstanus mala Angli ventura preedixcrit sciro
volentium intellectui pandens. Nec hic malorum finis Pwthe
extitit. Acta sunt enim post hac ct alia per Angliam
ingentia mala, ac pluribus annis semper fuerunt! sibi

ipsis in deterius aucta. Inter qum monasteria quoquo
Bcrvorum ct ancillarum Dei quo» usque in quadraginta

octo numero tempore regis Eadgari* per patrem Dun-
stanum, coopcrantibus sanctis Oswaldo videlicet Ebora-

censi et Athelwoldo pontifice Wintonicnsi, nova sur-
rexerant, magna ex parto diruta, et religio monachici
ordinis in nihili peno redacta est. Transicrunt in istis

anni plures.

Regnante autem? Edwardo, quem ox sororo Ricardi mee seiemet
comitis Normannorum, Imma nomino, prwfatus rox Cs.
Anglorum /Ezelredus * filium susceperat, monasterio-
rum qum usque id temporis destructioni supererant
plurima destructio facta est. Qua tempestate Godwinus
Cantiie comes magnus per Angliam terra marique ha-
bebatur. H ic, orto inter illum et regem gravi discidio, The eile of
exul ab Anglia cum suis omnibus foro judicatus cst. wie ead bie
Ivit itaque ad comitem Balduinum in Flandriam, ct
Haroldus® filius cjus in Hiberniam. Hine, matro regis Tee return
Imma defuncta, Godwinus ct Haroldus* in Angliam ead Mordd.
reversi sunt, numerosis uterquo navibus ct valida
militum manu vallatus. Quod multi principum regis
agnoscentes, et bellum hinc inde moveri horrescentes,
ut pax utrinque fieret institerunt. At rex, Godwini
versutias suspectui habens, restitit, nec paci adquiescere
voluit, nisi primo quibus sibi securitas pararetur ob-

ERE

! fuerunt] eunt, A. * /Egolredus) /Edelredus, A.
* Eadgari) Edgari, A. * Heroidus) Haraldus, A.
3 eutem) Correction in A

6 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

weiesh sides haboret. Wulnothus' itaque filius Godwini ct M8. p. 7.

wat te Mer Hacun filius Suani filii sui obsides dantur, ac in Nor-
‘manniam Willelmo comiti, filio scilicet Roberti filii
Ricardi fratris matris sur, custodicndi destinantur.
Quibus gestis, Godwinus, utpote hostis ecclesis Can-
tuariensis, nam, seducto Edzino archiepiscopo, villam
ipsius ccclosis nomino Folchestanum ci surripuit, mala

Sareld suo- morte post brevo tempus interiit, ct Haroldus? filius
father as ejus comitatum Canti patri succedens obtinuit. Is,
Eme elapso modico tempore, licentiam petivit a rege Nor-

manniam ire et fratrem suum atque nepotem qui ob-
sides tenobantur liberare, liberatos reduccre. Cui rox,
“ Hoc, inquit, “non fiet per me. Veruntamen, nc
" videar to vello impedire, permitto ut cas quo vis ac
" experiare quid possis, Prisentio tamen te in nihil
.* aliud tendere, nisi in detrimentum totius Anglici
“ regni, et opprobrium tui. Nec enim ita novi comi.
“ tem* mentis oxpertom, ut cos aliquatenus velit con-
* eedcre tibi, si non prescicrit in hoc magnum pro-
Mere see“ ficuum sui.” Ascendit itaque Haroldus* navem, suo
Wether sed quam regis consilio credens, cum ditioribus ct hones-
Mermaméy. tioribus hominibus suis auro ct argento vestequo pre-
ciosa nobiliter instructis. Mare turbulentum navigan-
- tes cxterritat, ct navem undarum cumulus vehementer
exagitat. Ejccta tandem cum omnibus qui ferebat in
Pontivum fluvium qui Maia vocatur, a domino terrm
illius pro ritu loci captivitati addicitur, et homines in
ca consistentes diligentiori custodi mancipantur. Con- Ms p s
strictus igitur * Haroldus? quemlibet ex vulgo promissa
mercede illoctum clam ad comitem Normannis dirigit,
exponere illi quid sibi contigerit. At illo festinato per
nuncios mandat domino Pontivi Haroldum * cum suís

! Wulnothus) Velnothas, A. *igitur) Corrected from iteque
3 Hereldus) Haraldus, A. in A.
9 ita nevi comitem) On erasure ! Haroldum) Haraldam, A.

is A. . |

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 7

ab omni calumnia liberum ibi quantocius! mitti, si
pristina amicitia * sua amodo vellet ox more potiri.
Sed cum ille hominem dimittero nollet iterum in man-
dato accepit, so necessario Haroldum ? missurum, alio-
quin certissime sciret Willelmum Normannis ducom
armatum pro co Pontivum iturum. Mittit igitur virum
cum sociis, primo tamen eis que meliora detulerant
simul ablatis. Hinc ad Willelmum Haroldus* veniens
honorifice suscipitur. Et audito cur patriam oxierit,
bene quidem rem processuram, si in ipso non romanc-
ret, Willelmus respondit, Tenuit ergo virum aliquot
diebus circa sc, ct in mora illa more prudentis aperuit
ci quod habebat in mente. Dicebat itaque regem Ed- Bereit’s
wardum, quando sccum juvene olim juvenis in Nor- with dabe
mannia dcmoraretur, sibi interposita fide sua pollicitum
fuisse, quia si rex Anglia foret jus regni in illum
juro harcditario post se transferret. Et subdens ait,
" Tu quoque si mihi te in hoc ipso adminiculaturum
“ spoponderis, et insuper castellum Dofris cum puteo
“ aqua ad opus meum te facturum, sororemquo tuam
MS. p.$ " quam uni de principibus mcis dem in uxorem te ad
“ inc tempore quo nobis conveniet destinaturum, necne
" filiam meam te in conjugem accepturum fore pro-
" iniscris; tune ct modo nepotem tuum, ct cum in.
" Angliam regnaturus venero fratrem tuum incolumem
“ recipics. In quo regno si aliquando fuero tuo favoro
" confirmatus, spondco quia omne quod a me tibi
" rationabiliter concedi petieris obtincbis" Sonsit
Haroldus* in his periculum undiquo; nec intellexit
qua evaderet, nisi in omnibus istis voluntati Willelmi
adquiesceret. Adquievit itaque. At ille, ut omnis
rata mancrent, prolatis sanctorum reliquiis ad hoc
Haroldum * perduxit, quatinus super illas jurando tes-

! guantocius) quantotias, MR. ® Haroldum) Haraldem, A,
* amicitia) amicicia, M3. See * Hereldus) Hareides, A.
Preface.

8 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

taretur, sc cuncta quio convenerant inter eos opcro
completurum, nisi communi mortalibus sorte preosenti
vite prmriperetur. His ita gestis, Haroldus! adepto
nepote, in patriam suam reversus est. Ubi vero quid
acciderit, quid egerit, regi percunctanti narravit, '" Nonno
* dixi tibi," ait, “mo Willelmum nosse, et in illo iti-
* nere tuo plurima mala huic regno contingere posse ?”
In brevi post hee obit Edwardus, et juxta * quod ipsc?
ante mortem statuerat in regnum ei successit, Harol-
dus! . Dein venit nuncius in Angliam a prefato Wil-
lelmo directus, expeteus sororem Haroldi, juxta quod
convenerat Willelmo et illi. Alia etiam quo violato M8. p. 16.
sacramento servata non crant calumniatus cst, Ad
que Haroldus hoc modo fertur respondisse, “Soror
“mea, quam juxta condictum expctis, mortua est.
“ Quod si corpus ejus quale nunc cst vult comes ha- -
“ bere, mittam, ne judicer sacramentum violasse quod ^
* feci. Castellum Dofris ct in co puteum aqui, licet .
* nesciam cui, ut nobis convenit, explevi. Regnum
* quod necdum fuerat meum, quo jure potui daro vcl
* promittere ! Si de filia sua quam debui in uxorem,
* ut asscrit, ducore agit, super regnum Anglie mulic-
“rem extraneam inconsultis principibus me nec debcro
* mec sine grandi injuria posse adducere noverit" Re-
versus nuncius responsa retulit domino suo. Quibus illo
auditis iterum ei amica familiaritate mandavit, quati-
nus, aliis omissis, servata fidei sponsione, saltem filiam
suam uxorem duceret, alioquin se promissam regni suc-
cessionem armis sibi vindicaturum procul dubio sciret.
At ipse nee illud quidem se facere velle, nec hoc for-
midare respondit. Undc Willelmus indignatus magma
vincendi belli ex hac Haroldi injustitia cst ani-
matus. Parata igitur classe, Angliam petit; conserto-
et llsstimm Qne gravi prolio, Haroldus in acie cecidit, et Willel-

jj

Tae

" n

uu ! Here A. and MS. have Ho- |? et justa) On erasure in A.
| veidus. ? ipee) ille, A.

Pil

in wie

HISTORIA KOVORUM IW ANGLIA. 9

-mus victor regnum obtinuit. De quo praelio testantur

&dhuc Franci qui interfuerunt, quoniam, lieet varius
casus hinc inde extiterit, tamen tanta stragcs ac fuga
Normannorum fuit, ut victoria qua potiti sunt vero
ct absque dubio soli miraculo Dei aseribenila sit, qui
puniendo pcr hanc iniquum perjurii seclus Haroldi,
ostendit sec non Dcum cec volentem. iniquitatem.

Rex itaque facetus Willelmus, quid in prineipes An-
glorum qui tante clali suüperesso poterant fceerit,
dicere, cum nihil prosit, omitto. Qui ex quo victoria
usus est, quod fuit ii. Id.! Octobris, inunetas permancns,

in Nativitate Domini unctus cst in regem apud West- vam

E

secrationem, liect ipse rex et omnes alii optime nonecnt Seen)

monasterium a beatw memoria Ealdredo archiepiscopo
Eboracensi, ct nonnullis episcopis Anglise. Quam con-

debere specialiter fieri et proprie a pontifice Cantuari-
ensi, tamen quia multa imala et horrenda crimina
predicabantur de Stigando, qui co tempore ibi pontifex
erat, noluit cam ab ipso suscipere, no maledictionem

videretur inducere pro benedictione. Usus crgo atquo Wülam*

: . . . tentewel ef
less quas patres sui ct ipee in Normannia habere ord ead

solebant in Anglia servare volens, de hujusmodi per- ni mie

«onis episcopos, abbates, et alios. prineipes per totam ^"
terrain instituit, de quibus indignum judicarctur ai per
omnia suis legibus, postposita omni alia consideratione,
non obawirent, ct si ullus eorum pro quavis terreni
honoris potentia caput contra cum levare auderct, aci-
entibus. cuncti« unde, qui, ad quid assumpti fuerint.
Cuncta crgo divina ^imul ct humana ejus nutum ex-
pectahant. Qus cuncta ut paucia animadvertantur,
quadam de iis qum nova per Angliam servari comstf-
tuit ponam, matimans illa scitu esse neccesaria ad
cognitionem eorum quorum causa maxime istud seri-

! ev, od.) pridóe ides, A. valee ef seme three er fer luttes
! benedictione) Both. A. ead B | efter this word.
leave a chert vacant spass of the

10 ‘HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

Pour usse bendi onus suscepimus. Non ergo pati volebat quem-
im venpeet of . . "-
sacred per. quam in omni dominatione sua constitutum Romanza
urbis pontificem pro apostolico nisi se jubente recipere,
aut ejus litteras si primitus sibi ostensm non fuissent
ullo pacto suscipere. Primatem quoquo regmi sui, ar-
chiepiscopum dico Cantuaricnsem seu Dorobernensem,
si coacto generali episcoporum concilio presideret, non
sincbat quicquam statucre aut prohibere, nisi que sum
voluntati accommoda ct a so primo essent ordinata.
Nulli nihilominus episcoporum suorum concessum iri
permittebat, ut aliquem de baronibus suis seu minis-
tris, sive incestu, sivo adulterio, sivo aliquo capitali
crimino denotatum publice nisi ejus precepto implaci-
taret aut excommunicaret, aut ulla ecclesiastici rigoris
Amalemws poena constringeret. Qu autem in smcularibus pro-
emaes, — Jnulpgaverit ca re litterarum memorim tradere supersc-
demus, quoniam ct nihil ca nostri officii scribere rcfert,
et ex divinis que, juxta quod dclibavimus,! ordinavit,
qualitas illorum, ut reor, adverti poterit. Ut itaque
captum peragamus iter, de his satis dictum.
In hujus regni anno quinto, Lanfrancus Cadomensis
. eccenobii abbas, vir strenus, et in divinis atquo humanis
rebus excellenti scientia proditus, Angliam ex praccepto
domini paps Alexandri ct pridicti regis advonit, et M8 p. 1.
Wiewmm- pauco post tempore archicpiscopatum Cantuariensem
[Anrest regendum suscepit. Sacratus est autem in ipsa mctro-
poli sede quarto Kal. Septembris a cunctis ferme epi--
Nis journey scopis Ánglie. Hic Romam pro debito sibi pallio iens,
ia podium. Thomam archiepiscopum Eboraccensem, quem ipse, facta
sibi de subjectione sua canonica professione, Cantuaria
consecraverat, et Remigium Lincoliensem episcopum .
y. comites itineris habuit. Qui Romam simul pervenientes
urbane suscepti sunt honore singulis congruo. Post
quse, statuto dic peter Lanfrancus apostolice, sedis
pontifici Alexandro presentatur. Cui, quod Romanam

! delibevimus) deliberavimus, A.

»p. Y.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 13

propterea quod et opera cjus ita paront ut ipea se
evidentius scripto demonstrent, et ipsemet de rebus
ecclesiasticis qua suo tempore gesta sunt voracissimo
et compendioso calamo scripserit, tamen prw dulce-
dino memoris cjus qum prolibavimus paucis explicare
gratum duximus.

Hic ergo Lanfrancus, cum Cantuariam primo venis- lames,
sct, ct ecclesiam Salvatoris quam regere susceperat Oe,”
incendio atque ruinis pene nihili factam invenissct, {20
mento consternatus cst. Sed cum magnitudo mali
illum cogeret desperare, rediit in se, animique forti-
tudine fretus, su& commoditate posthabita, domos ad
opus! monachorum necessarias citato opere consum-
mavit. Quibus ubi per plures annos usi sunt, adaucto Biesrebi-
eorum conventu, parve admodum vise sunt. Do- em
structis itaque illis, alias decore ac magnitudino
prioribus multum pnestantes :edificavit. — /Edificavit
et curiam sibi. Ecclesiam preterea quam spatio sep-
tem annorum a fundamentis ferme totam perfectam?
reddidit, in cappis, casulis, dalmaticis, tunicis auro
inagnifice insignitis, palliis et aliis ornamentis multis -
ac preciosis nobiliter decoravit. Erga fratres autem Be bed
ipsius ecclesi quam bonus, quam pius, quam bene- feres.
ficus extiterit, inde aliquantulum colligi * potest, quod
nec ex parentibus aut fratribus eorum sustinere pote-
rat penuria ulla quemquam affligi. Et, quod magis
forte mireris, in usum acceperat non expectaro at
subvenire rogaretur, sed, miscricordim visceribus ple-
nus, modo huic modo illi ultro offerebat quod cgenti
cognato per plurimum * temporis auxilio csse vale-
ret. In quo tamen semper ducebatur precipua dis-
cretione, considerato videlicet penes se merito ac
necessitate cujusque. Ad hzc. Quidam ipeius cenobii

' frater. singulis annis triginta solidos denariorum ad

! epus) On erasure in A. | ® colligi) A correction ia A.
! perfectam] Un erasure in A. * per plurimum) porpiurimem, M8.

14 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

opus matris sum ab ipso patre solebat accipere. Huic |

quadam vice solidi quinque do illis, nam divise ]

per temporum vices conferebantur, ex prwcepto ejus M

dati sunt. Quos ipse in panno ligatos matri loquens

in manum, sicut putabat, clanculo dedit. At ipsa,

alias mente intenta, quid filius faceret non advertit,

et ita nummis decidentibus divisi ab invicem sunt

maler et filius. Post hec mandavit mulier filio suo,

scire volens quid de nummis actum fuerit quos sibi

se daturum spoponderat. Admiratus ille, fecit, cam -

venire ad se. Et audiens rei eventum tristis cffectus

est, non tantum pro damno quod matri contigerat,

sed ne hoc archiepiscopus sciens ob incuriam suam

irritatus eum aliquatenus gratia sua privarct. Inter

hsec pius peter pro moro claustrum introicns sedit,

ae fratrem a materno colloquio redeuntem mcstum

intuens, remotis aliis, causam moestitiro cjus scercto

perquirit Audit, et, benignissimo vultu sicut jugiter

erat circa afflictos, ita respondit, “ Et inde," fili! caris-

* sime, contristaris? Denarios illos Deus alii prredesti-

* navit et contulit, qui cis plus matre tua fortassis

* indiguit. Tace, ct ne cuiquam inde loquaris diligen- Ms. p. 1s.

* ter attende. Ac, ne quod actum est animum tuum

* vel modicum gravet, solidos septem pro illis quinquo

* ad utilitatem matris turo tibi hodie dari pracipiam.

* Sed ut dixi vide id nemo sciat." Ipsum quippo

usum in dando habebat, ut danda hilariter daret, ct

nulli vel datum vel dantis personam cuivis revclaro

eoncederet. Et hac quidem do ipsius matris ccclesir h
S

monachis dicta sint. Ceterum quis unquam pauper
elamavit ad eum et despectus est? Quis peregrinorum ]
de quocunque ordine hominum petiit opem ejus, ct '
eam assecutus non cst? Que congregatio monachorum | "
seu elericorum ad ipsum aliquando misit subsidium . Í
petens, et copiam largitatis ejus ultra quam sperabatur ^

! Ali] fii mi, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 15

experta non est! Testis horum qui dicimus, Italia,
Gallia, Britannia cst, qure usque hodie mortem Lanfranci Hi archi:
miserando suspirio plangit. Quid referam de abbatis tortural ond -
Sancti Albani, quam intus et extra ad nihilum fere scieve-
devolutam ipse ut suam, instituto ci bons meroric ait.
Paulo abbato, a fundamentis rewdificavit, ct intus '
magna religione, foris multarum rerum donatione, auxit, a
honestavit, ditavit! In episcopatu Rofensi non multo ste. '
plures quam quatuor canonicos, et ipsos seerumnosam
vitam agentes, sub Siwordo «episcopo reperit. Qui
episcopus ubi cum Ernosto, quem ci successorem Lan-
francus statucrat, prosenti vite sublatus est, monachus
pi» recordationis, Gundulfus nomine, ab eodem ibi
subrogatus episcopus cst. Per hunc vetustam ecclesiam
episcopatus cum fabrica adjacente subvertit, ct nova
quieque extruxit. — Clericos qui illic, sicut diximus,
vitam agebant, aut in eodem loco ad religionis culmen

PIA& crexit; aut, datis aliis rebus de quibus abundantius
solito victum et vestitum haberent, in alia loca muta-
vit. Sedem etenim episcopalem monachici ordinis cultu sed t
instituit, ac, delegatis terris et aliis quio sustentationi
illic servientium Dco competebant, divitem de paupere,
sublimem de humili, sicut in presenti habetur, cffecit.
Sed quod de pauperibus foras muros civitatis Cantua-
riv fecit, preetermittendum mihi in hoc opere foro non
arbitror, Extra aquilonalem denique portam urbis il-
lius lapideam domnum decentem et amplam construxit,
ct ci pro diversis necessitudinibus hominum ct commo-
ditatibus habitacula plura cum spatiosa curto adjecit.
Hoc palatium in duo divisit, viros vidclicet variis in-
firmitatum qualitatibus pressos uni, parti vero alteri
feminas so male habentes! instituens, Ordinavit etiam
eis de suo vestitum et victum quotidianum, ministros
quoque atque custodes qui modis omnibus observarent
no aliquid eis deosset, neque viris ad feminas vcl fe-

! male habentes] “ malehabentes," Mi.

16 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

minis ad viros accedendi facultas ulla adesset. Ex
altera vero parte vim ecclesiam in honorem Becati

. Gregorii paps composuit, in qua canonicos posuit, qui
regulariter viverent et prvefatis infirmis qus saluti
animarum suarum congruerent cum sepultura ministra-
rent. Quibus etiam in terris, in decimis, ct in aliis
redditibus tanta largitus est, ut ad sustentationem
eorum sufficientia esse viderentur. Remotius vero quam
a boreali ab occidentali porta civitatis ligneas domos

- in devexo montis latere fabricans, eas ad opus lepro-
sorum delegavit, viris in istis, queinadmodum in Aliis,
a feminarum societate scjunctis. His nihilominus pro
qualitate sui morbi omnia quibus egerent de suis M& pte
ministrari constituit, institutis ad hoc peragendum
talibus viris de quorum sollertia, benignitate ac pati-
cntia, ut sibi quidem videbatur, nemini foret, ambigen-
dum. Super hee, in villis ad pontificatum pertinentibus
domos multas atque honestas, partim de lapide partim

isibew* do ligno, sibi et successoribus suis redificavit. Pro
ms § dignitate autem ccclesire. Cantuariensis, quam quidam j
‘de episcopis, sed maxime Thomas archiepiscopus Ebo-
racensis, ut novus Ánglio civis, nimium conatus est ad
exaltationem sum ecclesi humiliare, quantos labores
perpessus sit, et quemadmodum ipsum Thomam ad
mensuram antecessorum suorum humiliaverit, superva-
caneum est atque dependens hic aliquid scribere. Ipso
etenim inde' veritate plena et totius regni assensu
confirmata sub testimonio regii sigilli scripta reliquit.

. Qui eo quidem magis in istis laboravit quod antiqua -
ipsius ecclesie privilegia in ea conflagratione qua u
eandem ecclesiam tertio ante sui introitus annum con-
sumpsit pene omnino * pericrant.

. Alias quoque consuetudines, quas priscis temporibus
ecclesi Cantuariensi, ut liberrima in cunctis existeret,

- '! Jpee etenim inde) On erasure 3 omnino] omnia, A., which has
and cramped in A. consumpsit pene omnia on erasure.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA 17

reges Anglie sua munificentia contulerunt ot stabiles .
in perpetuum manere sacratissima sanctione constitue-

runt, quorundam imprudentia perditas sua prudentia
recuperavit. Odo siquidein episcopus Baiocensis, ut de

aliis taceam, frater predicti regis Willelmi et Cantim

comes, priusquam Lanfrancus Angliam intrasset
magnus et prrepotens* per totum regnum habebatur.

Hic, dominatione qua in immensum sustollebatur, non

modo terras, sed et libertatem nominate ccclesix,

nullo ei resistente, multipliciter invaserat, oppresserat, -
tenebat. Que ubi Lanfrancus ut erant didicit, apud Leafress Lanfrane
regem de illis egit sicut, oportere sciebat. Undo pro- deen ido
ccpit rex quatinus, adunatis primoribus et probis viris on Cantar.
non solum de comitatu Canti:e, sed et de aliis comita-

tibus Anglis, querelo Lanfranci in medium ducerentur,
examinarentur, determinarentur. Disposito itaque apud
Pinnedeno principum conventu, Goffridus episcopus
Constantiensis, vir ea tempestate predives in Anglia,

vice regis Lanfranco justitiam de suis querelis facero

jussus, strenuissime fecit. Lanfrancus enim valida ra-

tione subnixus ex communi omnium astipulatione ct
judicio ibi cuncta recuperavit qure ostensa sunt anti-

quitus ad jura ecclesie Christi Cantuariensis pertinu-

isse, tam in terris quam in diversis consuctudinibus.

Item alio tempore idem Odo, permittente rege, We thwarts
placitum instituit contra srepefatam ecelcsiam ct tutorem ssssnd time.
ejus patrem Lanfrancum, et illuc omnes quos peritiores
legum et usuum Anglici regni noverat gnarus adduxit.

Cuin igitur ad eventilationem causarum ventum essct,
omnes qui tuendis ecclesia causis quaque convenerant. -
in primo congressu ita convicti sunt, ut in quo ean
tuerentur simul amitterent. Ipse namque Janfrancus
non intcrerat. Talibus enim, nisi necessitas summa

! siquidem episcopus. Baecenns) On erasure in A.; whieh had, ap-
parently, siquidem. Daiocensis. .
* prapotens) prepotens, MS.
R 8387. B

S4r.»ecppo5

18 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. -

urgeret ei interesse moris non crat. Ipsi ergo in
camera lectioni divine occupato quid gestum fucrit
nunciatur. At ille nil corde perterritus dicta adversa-
riorum non recte processisso asseruit, et ideo cuncta
in crastinum discutienda ! induciari precepit. Sequenti
nocte adest in visu antistiti Beatus Dunstanus, monens M9. p. st.
ne illum multitudo conturbet, sed do prwsenti& sui
securus placitum mane ipsemet hilaris intret. Quod
et fecit. Suas itaque causas quodam exordio, quasi a
rebus qure tractate fuerant vel tractandsm ponitus
alicno, cunctis stupentibus, orsus, ita processit ut qui
super eum pridie dicta fuerunt sic devinceret et inania
esse monstraret, ut donec vite presenti superfuit
nullus exurgeret qui inde contra eum os aperiret. De
his ita.

Super hec, suis quoque et eisdem ferme diebus omnes
circiter qui ex clericali ordine per regem Willelmum
in Anglia constituti pontifices erant monachos qui in
nonnullis episcopatibus Anglie ab antiquo vitam age-
bant inde eliminare moliti sunt, et regem ipsum in

Lantrene hoc sibi consentaneum effecerunt. In quo tantum se
deseo cffectu potituros certi extiterant, ut Walchelinus epi-
gqeelines — scopus adunatos pene quadraginta clericos canonicorum
chester more tonsura ac veste redimitos haberet, quos, cjectis

monachis, Wentanm ecclesia cui presidcbat mox intro-
mitteret. Sola mora hwe peragendi nondum requisita
ab archiepiscopo Lanfranco licentia fuit, Ut autem
cam dicto quoque citius impetraret nulla menti ejus
dubitatio inerat. Sed aliter &c sibi mens sua spopon-
derat exitus rei provenit. Nam ubi quid episcopus
moliretur insonuit auribus cjus, illico facinus exhorruit,
mec se dum viveret ut effectum quoquomodo talis
voluntatis obtineret consensurum asseruit. Ita ergo et
elerici qui succedere monachis fuerant, per Walchelinum
eollecti in sua* dimissi sunt, et monachi qui cedere

' 3 discutienda] Not ia A. | inse) et in eus, A.

M8, p. $3.

MB. p. 34

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 19

clericis prrejudicio quodam damnati erant, gratia Dei
et instantia boni Lanfranci, pristine conversationis ' in

sua ecclesia compotes effecti sunt. Nec ista pro 80- guests

dandis quorundam animositatibus, quas ad dojectionom eMe desea

monachorum conceperant, sufficere poterant. Namque

pari voto, simili conamine, uno consensu, concordi ke
animo, pontifices quos religionis ordo non sibi astrinx- '

erat eniti ceperunt, quatinus saltem de primatu Can-
tuaricnsi monachos eradicarent, intendentes se hoc facto
facillime alios aliunde exclusuros. De illis ctenim
potioribus, sicut eis videbatur, rationibus ad id agen-
dum fulcicbantur, partim ob sublimitatem * primatis
sedis, qure dispositioni et correctioni ecclesiarum per
suns personas quaque per Ángliam invigilaro habet;
partim ob alias multiplices causas, quarum executio,
juxta quod ipsi confingebant, magis clericorum [quam
monachorum officium spectat. Deductus est in senten-
tiam istam rex ct alii principes regni, Lanfranco ut
sui inoris crat totis viribus obnitente, et omnium
molimini ac invidice viriliter resistente. Ne tamen post
obitum suum ficret quod se superstite sciebat per
auxilium Dei nequaquam perficiendum, nesciens mortis
sus diem vel horam, egit sagacitate ct industria qua
pollebat, ut auctoritate * Romani et apostolice sedis
monachorum habitatio in eadem ecclesia confirmaretur,
ct inconvulsa dum seculum duraret in perpetuum
stabiliretur. Quod privilegio tali summus apostoliess
sedis antistes Alexander ita scripto roboravit.
Alexander cpiscopus, servus servorum Dei, carissimo fratri

in Christo Lanfranco, venerabili Cantuariorum archiepiscopo,
salutem ct apoetolicam benedictionem.

Accepimus a quibusdam venientibus de vestris partibus ad
limina sanctorum apostolorum Petri et Pauli, quod quidem

! concersationis) Un erasure, 3 industria . . . auctoriiate) On
where there. had been more, in A. | erasere in A.
4 sublimitatem) oullimitatem, MA. * scripte) scripte euo, A.
Bee I'reface.
»83

20 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

clerici, associato sibi terrenm potestatis, laicorum vidclicct,

auxilio, disbolico spiritu repleti, moliuntur de ecclesia Sancti

Salvatoria in Dorobernia, qum est metropolis totius Dritannim,!

monachos expellere et clericos inibi statuere. Cni nefario n |
operi molitionis sus hoc adjicero conantur, ut in omni scdo

episcopali ordo monachorum oxtirpetar, quasi in cis non

vigeat auctoritas religionis. Qua de re, zelo Dei compulei,

scrutinium de privilegiis ecclesiarum fieri precepimus, ot | i
venit ad manus statutum predecessoris nostri bonte memorim |
Gregorii majoris do occlesiis Anglim, quomodo seilicot prro-

cepit Augustino gentis vestrm apostolo ut cjusdem ordinis

viros, cujus et ipse noscitur osse, poneret in prwfata sodo
metropolitana. — Cujus preceptionis, inter alin, hwc subnexa

sunt. ‘‘Quia tua,” inquit, ''fraternitas monasterii regulis

* erudita in ecclesia Anglorum, qui nuper, auctore Dco, ad

** fidem perducta cet, hano debet conversationem institnoro,

* quse in initio nascentis ccclesim fuit patribus nostris, in quibus

** nullus corum ox iis quo possidcbant aliquid suum ceso dicc-

** bat, sod crant illis omnia communia. Quam communionis

* regulam ordini monachorum permaximo congruero nemo

* qui dubitat," Hinc habetur epistola Bonifncii qui quartus

a Beato Gregorio occlesim Romano cui, auctore Dco, prmsi-

demus praefuit, quam JZEthelberto regi Anglorum ct Lau-

rentio archiepiscopo prsedcoeseori vestro misit, in qua, qui-
busdam premissis, hujusmodi censura anathematis usus cst.

* Gloriose," inquit, ‘‘ fli, quod ab apostolica sede per cocpi-

* ecopum nostrum Mellitum pvestalastis, libenti animo con- M& p. fs.
cedimus; id cet ut vestra benignitas in monasterio in
* Dorobernensi civitate constituto, quod sanctus doctor vester

" Augustinus beate momorim Gregorii discipulus Sancti
Selvatoris nomini consecravit, cui ad presens processo di-

** noscitur dilectissimus frater noster Laurentius, licenter per

omnia monachorum regulariter viventium — habitationom

** statuat, apostolica auctoritate decernentes, ut ipsi vestre

salutis predicatores monachi monachorum gregem sibi as-

** socient, et eorum vitam sanctitatum moribus exornoent.

** Quse nostra decreta siquis successorum vestrorum, regum

** sive episcoporum, clericorum sive laicorum, irrita facero

* temptaverit, a principe apostolorum Petro et a cunctis

* saoccessoribus suis ansthematis vinculo subjaccat, quoadus-

! Britannia) Drittante, A.

HISTORIA NOVORUM IX ANGLIA. 21

** quo quod temerario auss peregit Deo placita satisfactione
" pamiteat, et hajes inqeietudinis vestram omendationcm
'" promittat." Undo quia, ratione dictante, quieti ecclesie-
rum utile cese perspeximus, prmeens deorctam supra somine-
torum patrum confirmamus, et vico apostolorum sub eodem
anathemate eos constringimas qoicanque heic obviare com-
tendcrint.

Quam vero secura libertate et libera sceuritate ques- Lestane |
que ad jura ceclesire Cantuariensis pertinentia potiri ond
arpefatus pater Lanfrancus intenderit, ct x iis quss ése eft
paucis designavimus, ct cx epistola quam ecco subneri-
bemus cuivis scire volenti patere satis eri. Quam
epistolam de causis. ecclesiasticis scriptam ca re max.
ime placuit, alii« omissis, presenti operi commiscere,
quatinus ii qui scientia talium negotiorum non omnino
expertes sunt ex consuctudinibus aliarum ecclesiarum
animadvertant qua dignitate ipsam ceclesiam inter
alias constet eminere. — Epistola igitur ista est.

Lanfrancus gratia Dei archiepiscopus dilectiesimo fratri
Btigando Cicestrensi. episcopo, salatem.

Clerici. villarum. noetrarum qui in vestra diocesi existent
qoceti nobis eunt, qaod vestri. archidiaconi repertis. ocensio-
nibna pecunias ab cis exquirant, e& a qoibusdam jam ecrepe-
rnnt. Meminisse dcbet. fraternitas vestra, quia contra morem
antccceorum noetrorum atquc vestrorum vobis ! concessimus,
cise imperavimus, quatinga ad vestras synodos irewt, et ea
qne mw] Christiane religionis notitiam processe present sine
interpellatione vel dincuseionc aliqea a vobis asdirent. — Bé-
quo in ipeis culpe invenirentar, enspenea interim viediota,
ad nostrum cxamen scrrarentur, ct nobis vel in miecrendo vel
in ulciecendo sicut semper onneuctedo fuit obnozii teneren-
tur. Mandamus itaqne vobis ot male accepta sine dilatione
reddi Jobeatie, et ministris vestris no ulteries id preesmant
ecrvandm caritatis" stadio prohibeatis. Nos vero presbyteris
noetris qui extra Cantiam constituti sunt. omnino precepimes
no ad vestram vel ad alicujos® episcopi synodem amples

-| eg

! eee(rerum . . . web] On * prasument . . . enritetio) Oe
erocere, and cramped, ia A fored- | erasers ia A.
mienoa of vele. ! ed elieujes) elienjes, A.

22 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

cant, ncc vobis nec aliquibus ministris vestris pro qualibet
culpa respondeant. Nos cnim, cum ad villas nostras venic-
mus,! quales ipsi vel in moribus vel in sui ordinis scientia
sint pastorali auctoritate vestigare debemus. Chrixma tantum
& vobis accipiant, ct ca quo antiquitus instituta sunt in
chrismatis acceptione persolvant, Sicut namque on qum an-
tiquitus usque ad nostra tempora antecessores nostri habuo-
runt sollerti vigilantia cupimus illibata sorvaro,* ita aliis
debita aliqua, quod absit, usurpatione nolumus doncgarc.
Ad hmc qua sagacitate ; hoc enim paulo anto memo.
ratum paucis replicare ab re non cesso putavimus ; qua,
inquam, sagacitate memorabilis pater Lanfrancus apud
regem Willelmum egerit, ut per inspirationem gratize
Dei ad hoe, co imminente, perducerctur, ut quamplures
terras nominate ecclesiw Cantuariensi diversis causis
ac violentiis hominum ablatas pro redemptione animm
suc restitueret, et referre longum, et mstimavi non
nceessarium. Earundem enim terrarum ct numerus et
nomina cidem ecclesi notissima sunt, ct redditus il-
larum ex quibus ii qui sub Dco ipsi loco descrviunt
sustentantur, pro stcrna ojus salute oculis justi Judicis
die noctuque consideranda ab cislem ipsis pricsentan-
tur. Quid itaque de aliis ipsius ecclesiw terris quo in
cadem qua olim ablatz sunt direptionis injuria per-

manent, successoribus tanti servorum Dei provisoris '

faciendum sit, fructus quem iste ex iis? que restituit
consecutus est docebit cos juxta quod sui curam habe-
bunt. Re ctenim vera ct illas restituisset, si ultra
quam vixit aliquanto tempore supervixisset. In hoc
quippe illum gnara patris Lanfranci prudentia duxerat,
et prefixo termino id se facturum spoponderat. Verum
dum sponsionis sum cífectu potiri non meruit, quanto
studio quis dum potest bonis insistere debeat, exemplo
sui premonuit. Heec et hujusmodi que gloriosus pa-
ter Lanfrancus magnifico operatus est si quisquam uti

! veniemus) venerimus, A. | 3 tis) his, A.

9 servare) custodire, A.

B. p. 87.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 23

sunt describere volet, copiosa materia cst ct ad opus
grande sufficiens. Ego autem, quia probabili ac firma
ratione sicut copi in alia ducor, tantum adhuc de co

‘p2 breviter dico, ipsum ro vera magnum et insuperabilem
ecclesiro Christi defensorem ct pium totius Anglic
patrem, ac in quantum sibi licuit bonum pastorem
cunctis in ca consistentibus dum vixit fuisse.

Per idem tempus erat quidam abbas Becci, nomine Tee Cw
Anselmus, vir cquidem bonus ct scientia litterarum rupert fee
magnifice pollens; contemplative vite totus intendo- sed fer
bat. Ilic toti Normannio atquo Franci» pro sum ex- An of ke
cellentis sanctitatis merito notus, carus ct acceptus,
magno fami in Anglia quoque habebatur, ac regi — ^ ^
prefato neene Lanfranco archiepiscopo sacratissima
faniliaritate copulabatur. Huic, cum nonnunquam pro
diversis ecclesia sum et aliorum negotiis ad curiam
revis veniret, rex ipse, deposita feritato qua multis
videbatur s:evus et formidabilis, ita fiebat inclinus ct
atfabilis, ut, ipso praesente, omnino quam csso solcbat
stupentibus cunctis fieret alius. Hunc itaquo ct Lan-
francum vidclicct viros divina simul et humana pru-
dentia fultos prio se magni semper habebat, ct cos in
omnibus qur sibi, quantum officii corum referebat,
avcnda crant dulciori pr:» ceteris studio audiebat.

Unde consilio! illorum ab animi sui severitate in
quoslam plurimum cet spe descendebat, et quatinus

in sua dominatione ad observantiam religionis mona-

steria surgerent studiose operam dabat. Quo religio '
ne nata deficeret, procurabat ecclesiarum pacem qua-

quo tueri, et cis que in usus servientium Deo profi-
cerent, in terris, in decimis, in aliis redditibus, ex suo .
largiri. Hac tamen benivolentia super ecclesias Nor-
manniw propensius respiciobat.

Hic ergo Willelmus cum vicesimo primo regni sui TeeOm-..

ips, nno infirmitate qua et mortuus est detentus apud Sines.

! Unde condo) Unde et coosülo, A.

s tender

ter
—

24 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

Rotomagum fuisset, ot se meritis &c intercessionibus
Anselmi omnimodis commendare disposuisset, eum ad
se de! Becco venire et non longe a se! fecit hospitari.
Verum cum ei de saluto anime sux loqui differret,
co quod infinnitatem suam paulum levigari sentiret,
-contigit ipsius petris corpus tanta invalitudine deprimi,
ut curim inquietudines nullo sustinere pacto valerct.
Transito igitur Sequana, decubuit lecto in Ermentrudis
villa, que est contra Rotomagum in altera fluminis
parte. Quiequid tamen deliciarum regi infirmo defere-
batur, ab co illarum medictas Anselmo infirmanti
mittebatur. Veruntamen nec eum amplius in hac vita
videre, nec ei ut proposuerat quicquam de anima sua
loqui promeruit. Tanta cnim infirmitas occupavit
utrumque, ut nec Anselmus ad regem Willelmum, nec
Willelmus pervenire posset* ad abbatem Anselmum.

24m. Et quidem Willelmus ita mortuus est, non tamen, ut

dicitur, inconfessus; atque Anselmus e vestigio est ab
infirmitate relevatus, pristinzeque saluti post modicum
redonatus. Qui autem regio funcre interfuerint, quavo
pompa corpus cjus Cadomum delatum sit, quamquo
libere, immo quam servili calumnia, in ecclesia Beati
Stephani sepultum sit, et dictu lugendum ct auditu
fatemur esse miserendum? . Quem enim conditio sortis
humanrz non moveat ad pictatem, cum auditum fucrit
regem istum qui tante potentio in vita sua extitit,
ut in tota Anglia, in tota Normannia, in tota Cinoma-
nensi patria, nemo contra imperium cjus manum movero

auderet, mox ut in terram spiritum exhalaturus positus M&. p. 3

est, ab omni homine, sicut acccpimus, uno solo dun-
taxat serviente excepto, derelictum, cadaver ejus sine
owni pompa per Sequanam in naucella delatum, ct

! ed se de and longe & se] On "pervenire posset) poset per-

. venire, A.
cravere im A. the latter to intro- © cose mi lan) On in
duce ° A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 25

cum sopeliri deberet ipsam terram sepulture illius! a
quodam rustico calumniatam, qui eam hrereditario jure
reclamans conquestus est illam sibi jam olim ab codem
injuria fuisse ablatam? Quantus autem moror ex
morte ipsius Lanfrancum perculerit quis dicere possit,
quando nos qui circa illum, nuntiata morte illius,
eramus, statim eum prre cordis angustia mori timere-
mus.

Defuncto itaque rego Willelmo, successit ci in regnum the esses
Willelmus filius ejus. Qui cum regni fastigia fratri Wines
suo Roberto preripere gestiret, ct Lanfrancum, sine —
cujus assensu in regnum ascisci nullatenus poterat, sibi
in hoc ad expletionem desiderii sui non omnino con-
sentaneum inveniret, verens ne dilatio. sum consocra-
tionis inferret ei dispendium cupiti honoris, ccepit. tam nis pre.
per se quam et per omnes quos poterat fide sacramen- premise to
toque Lanfranco promittere, justitiam misericordiam et :
wquitatem * sc per totum regnum si rex foret in omni
negotio servaturum ; pacem, libertatem ct securitatem
ecclesiarum contra omnes defensurum, necne preceptis
atque consiliis cjus per omnia et in omnibus obtem.
peraturum. Sed cum post hec in regno fuisset, confir-
matus, postposita pollicitatione sua, in contraria dilapsus .
est. Super quo cum a Lanfranco modeste redargruere- mis viel»
tur, ct ci sponsio fidei non servatre opponerctur, furore —
succensus, “ Quis,” ait, “ost qui cuncta que promittit
" implere possit?" Ex hoc igitur rectis oculi« super
pontificem intendere non valebat? licet a nonnullis ad

M& ps. qum illum voluptas sua trahebat, ipsius rexpectu, co
superstite temperavorit. Erat ctenim idem Lanfrancus
vir divine simul et humame legis peritissimus, atque
ad nutum illius totius regni spectabat intuitus, Qui

——

! sepultura iius) On erasure in noe rectis oculis . . . intendere

A., for insertion for illius. valebat, A.
! misercordiom ef equiletem) * idem. Lenfreneus) Lenfreneus
equitatem et misericordiam, A. idem, A.

* rectis oculie . . . non valebat)

Se

26 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

cum de hac vita translatus fuisset, quam gravis cala-

mitas ex obitu illius ecclesias Anglie dcvastaverit,

multa pratermittendo, paucis ostendere placuit. Con-

festim enim rex foras expressit quod in suo pectore,

illo vivente, confotum habuit, Nam mox, ut alia quo | |
perperam gessit, omittam, ipsam totius Anglise, Scotti !

et Hibernie, necne adjacentium insularum | matrem,

ecclesiam scilicet Cantuariensem | invasit, cuncta quo

juris illius. erant intus et extra per clientes suos

describi praecepit, taxatoque victu monachorum inibi

Deo famulantium,? reliqua sub censum atque in suum

dominium redigi jussit. Fecit ergo ecclesiam Christi

venalem, jus in ca dominandi pro coteris illi tribucns,

: qui ad detrimentum cjus in dando pretium alium

superabat. Undo miscra successione singulis annis

pretium renovabatur. Nullam siquidem conventionem

rex stabilem esse sincbat, sed «qui plura promittebat

excludebat minus dantem, nisi forte ad id quod posterior

offerebat, prima conventione vacuata, prior assurgerct.

Videres insuper quotidio, spreta servorum Dei religi-

one, quosque nefandissimos hominum regias pecunias

exigentes per claustra monasterii torvo ac? minaci

vultu procedere, hinc inde * przcipere, minas intentare,

dominationem potentiamque suam in immensum osten-

tare. Qua de re qure vel quot scandala, disscntiones,

inordinationes orte sint, reminisci piget. Super hme

quidam ipsius ecclesire monachi, malis ingruentibus, M8.p.3*. — ]
dispersi ac missi sunt ad alia monasteria, ct qui ro-

licti multas passi tribulationes et improperia Quid

de hominibus ecclesi! dicam, qui tam vasta miscria

miseraque vastationc sunt attriti, ut dubitarem, si ,
scquentia mala non essent, an salva vita illorum pos- {
sent miscrius atteri? Nec ista quo dicimus in sola

eeclesia Cantuariensi facta sunt. Desmvit immanitas T

! Scottia) Scotia, A. ? ae) et, A. !
9 fasmalantium | eervientium, A. * hinc inde) hincinde, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 27

ista ctiam in cunctis per Angliam constitutis filiabus

cjus, que, viris suis, episcopis scilicet scu abbatibus,
decidentibus, in viduitatem ca tempestate cadebant.

Et quidem ipse primus hanc luctuosam oppressionem
ecclesiis Dei induxit? nullatenus cam ex paterna tra-
ditione accipiens. Destructas* ergo ecclesias solus in
dominio suo tencbat. Nam alium neminem protcr so
suletituere volebat quamdiu per suos ministros aliquid

quod eujusvis prctii duceret ab cis extrahere poterat.
Itaque planum crat ubique miseriam videre. Duravit
autem fere per quinque annos, ut do aliis taceam,
super ecclesiam Cantuariensem hiwe ipsa miseria, sem-

per in pejus proficiens sibique ipsi miserior detoriorque
succrescens.

. Quarto inter hee anno Hugo comes Cestrensis, vo. Hest curt
lens in sua quadam occlesia monachorum abbatiam sy *
instituere, missis Beccum nunciis, rogavit abbatem fewke bet
Anselmum Angliam venire, locum inspicere, eumque

per monachos suos regulari conversationo informare,
Renuit ipse, nec veniro voluit Jam cnim quodam

quasi presagio mentes quorundam tangebantur, ct,

licct. clanculo, nonnulli adinvicem loquebantur, cum,

si Angliam iret, archiepiscopum Cantuariensem fore.
Quod quamvis omnino remotum csset a voluntate cjus,

et firmitas propositi sui se nunquam hoc onus subitu-

rum certitudinem promitteret animo ejus, tamen, quia

hoc non omnes intelligebant, providendo bona non tan-

tum coram Dco sed etiam coram omnibus hominibus,
Angliam intrare noluit, ne so hujus rei gratia intrasse
quisquam suspicaretur. Contigit intere& comitem ip- nen
sum acri languore gravari, Quod mox Anselmo man- se»ds &e

bien a esrend

dans! magnopere precatus est quatinus, antiqua fami- time but in

liaritate considerata, ad consulendum animse sus sine

! indurit) indixit, A. 5 mer /nseimo mandene) On
3 Destructas) Destitutas, A. erasure in A. °

28 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. - li

AD. tee mora veniret. “Et si timor, inquit! " suscipiendi
“ archiepiscopatus no veniat eum detinet, fateor* in V
" fido mea quoniam id quod rumor inde jactat nihil
" est, ac per hoc indecens ejus sanctitati esso sciat,
“si nihilo tentus magnre mes necessitati subvenire |
“ detrectat.” Perstat ille in non veniendo, et comes |
reque permanet in requirendo. Tertio itaque mandat
illi hrec, “Si non veneris, revera noveris quia nun-
.'*" quam in vita eterna in tanta requie cris, quin per-
* petuo doleas te al me non venisse" Quod ille
Se audiens, "Angustim,' ait, "mihi sunt undique. . Si
* Angliam ivero, vereor ne cui per hoc prava suspicio
“ surrepat, et me causa consequendi archiepiscopatus
"* illuc ire existimet, Si non ivero, fraterno caritatis
“ violator ero, quam quidem non solum amico vcruim
* exhibere jubemur ct inimico. Qua deniquo si erga
* inimicum violata peccatuin est, erga amicum violata
* quid est? Et certe amicus meus familiaris ab an-
" tiquo comes Cestrensis Hugo fuit, qui imei nunc, ut
* dicit, indiget. In necessitate probatur amicus. Si
“ ergo propter obliquam quam in me forsan homines
" habere possunt opinionem amico meo in sua neces- MS p. &4.
“ sitate non succurro, meum certum pro dubio alio-
* rum peccatum incurro. Commendans igitur me at-
" que meam conscientiam ab omni’ terreni honoris
" ambitione vacuam Dco, pergam respectu sancti amo-
“ ris ejus morem gerere amico meo. Cretera ipso Dous
* acat, ct me, salva gratia sua, ab omni srecularis no-
“ gotii impedimento pro sua misericordia immunem
“ custodiat." Exigebant etiam tunc temporis ecclesise
sum qurdam valde necessarie cause ut Angliam per-
geret, sed, prefato illum cohibente pavore, nullo pro
eis pacto volebat iter arripere. Contigit interea ut

ee e i a ark M Pigs emt s eo in Qe of

3 fateor) A. has “ fateor inquit."

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 29

comitissre Ide locuturus Bononiam irct. Ubi cum por apse

dics aliquot necessario detentus moraretur, mandatum

est illi a Beccensibus, ne, si peccato inobcedientiss

notari nollet, ultra monasterium repeteret, donec trans-

ito mari, suis in Anglia rebus subveniret. Profectus

igitur maro transiit, ct Dofris appulsus est. Inde

citato gressu ad comitem venit, ipsumque ab infirmi-

tate jam convaluisse invenit. Detentus est tamen in Detained

Anglia fere mensibus quinque, dctinente eum non 80- monthe in

lum abbatia quam disponere venerat, sed ct multipli- beet test

cium ratione causarum que illius adventus causa non tose, bet in

inferior, sicut. diximus, erat. Sicque hujus temporis

spatium transiit, ut de pontificatu Cantuariensi nihil

al cum vel de eo dictum actumve sit, ipseque sui

periculi et antiqui timoris securus cffectus fuerit.

Post hrec in Normanniam regredi volens, negata a

rege licentia, copiam id agendi habere non potuit. _..
Inter hec cum gratia Dominice Nativitatis omnes The Cote

regni primores ad curiam regis pro more venissont, 998.

contigit ut eorum optimi quique uno sensu! inter so

de communi matre regni quererentur, quod viduata suo

pastore tain diu ct tam inaudita vexatione opprimero-

tur. Hujusmodi ergo de hoc ab ois consilium sump-

tum cst, ut supplici prece dominum suum regem con-

venirent, quatinus orationes, quod posteris mirum dictu

forta«se videbitur, per ceclesias Anglie fieri ad Deum *

permitteret, ut ipse sua pietate regi inspiraret, quati-

nus instituto illi digno pastore a tanta eam clade ct

alias per eam relevaret. Quod cum illi una sugyessis-

sent, ipse, licet nonnihil* exinde indignatus, tamen

fieri quod petebatur permisit, dicens quia, quiequid

ecclesia peteret, ipse sine dubio pro nullo dimitteret

quin faceret omne quod vellet. Hoc ita responso ae-

cepto, episcopi ad quos ista maxime pertinebant An-

EE ESE EEE eee

! sensu) consense, A. | ! nenmihdl} nen sich, MS.
* Dewn) Domisum, A.

'— AD. M88.

- A.D. 1088.

390 . HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

sclmum super re ipsa consulucrunt, et quo! ipse oratio- |
nis agendre modum ct summam ordinaret vix obtinere
suis precibus ab eo potucrunt, Episcopis cnim pre-
ferri in tali statuto? ipse abbas fugiebat. Coactus ita-
que, juxta quod magis ecclesie Dei expedire scicbatur,
modum orandi cunctis audientibus cdidit, et, laudato
sensu ac perspicacia animi cjus, tota que convenerat
nobilitas regni, soluta curia, in sua discessit, Instituto
igitur preces fiunt per Anglorum ecclesias omnes.
Hee inter evenit, ut die quadam unus de principi-
bus terr» cum rege familiariter agens, promeantibus
verbis in hoc, ut fit, sic ei inter alia dicerct, “ Homi-

- * nem tantz sanctitatis nullum novimus, quantm cst,

* ut vere probamus, Becccnsis abbas * Anselmus.
* Nil ctenim &mat preter Deum; nil, ut in omni
“ studio ejus clarct, cupit transitorium.” Ad quod rex
subsannans, “ Non," inquit, “ nec archicpiscopatum Can-

“ tuaricnsem.” Cui cum alter referret, “Nec illum M8 p. 3«

“ quidem quam maxime, sicut mca multorumque fcrt
“ opinio," obtestatus est rex quod manibus ac pedi-
bus plaudens in amplexum cjus accurreret, si ullam
filuciam haberet se ad eum posse ullatenus aspirarc.
Et adjecit, " Sed, per Sanctum Vultum de Luca," sic
enim jurare consueverat, “nee ipse hoe tempore, nec
" alius quis archiepiscopus erit, me excepto.” Hive
illum dicentem e vestigio valida infirmitas corripuit
et lecto deposuit, atque in dies crescendo ferme usque
ad exhalationem * spiritus egit. Quid plura? Omnes
totfus regni principes coeunt, episcopi, abbates, et qui-
que nobiles, nihil preter mortem ejus prwstolantes.
Suggeritur rmegro de salute animrm sum cogitare, car-
ceres aperire, captivos dimittere, vinculatos solvere,

—— MÀ — — —— —— — —— MÀ ee -————

! Anselmum . . . quo) On era- ! quanta est ut). Crowded in on
sure im A., for admission of super | erasure in A.

ve ipea. * Beccensis abbas) abbas Neecen-

1! ín. tali statuto] On erasure in | sis, A.
A. ! ezhalationem) exalationem, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 31

repetendarum pecuniarum debita perdonare, coclesias as 1e.
suo cátenus dominio servituti subactas, locatis pasto-
ribus, libertati restituere; prrecipueque ecclesiam Can-
tuariensem, '" cujus oppressionem," inquiunt, “ totius in
" Anglia Christianitatis constat osso detestandam de-
“ jectionem.” Hac tempestate Anselmus, inscius horum,
morabatur in quadam villa non longe a Glocestra ubi
rex infirmabatur. Mandatum ergo illi est, quatinus Aserim is
. sub o:nni festinationo ad regom veniat, ojusque! obi- *eGise-
tum sui prresentia tueatur et muniat. Accelerat ipso
venire, audito tali nuncio, et vonit. Ingreditur ad March Gh,
regem ; rogatur quid consilii salubrius morientis animse
judicet. Exponi sibi primo postulat, quid, se absente,
ab assistentibus mgro consultum sit! Audit, probat,
et addit, “Scriptum est, ‘Incipite Domino in confes-
" ' gjone. Unde videtur mihi ut primo de omnibus
Maps, “ quie so contra Deum fecisse cognoscit puram confes-
" gionem faciat, ct. sc omnia si convaluerit emendatu-
“ rum sino fictione promittat, ae deinde qua consulu-
^ istis absque dilatione fieri jubeat." Laudatur hsc
consilii summa, wibique hujus confessionis suscipiendse
injungitur cura. Refertur ad notitiam regis quid sa-
luti anime illius. magis expedire Anselmus dixerit.
Nec mora, Adquiescit ipse, ct, corde compunctus, the tings
cuncta qui viri sententia tulit se facturum, necne L0- and mand
tam vitam suam in mansuctudino ct justitia. amplius
scrvaturum pollicetur. Spondet in hoc tidem suam, et
vides inter se et Deum facit episcopos suos, mittens
qui hoc votum suum Deo super altaro sua vice pro-
mittant. Scribitur edictum regioque sigillo firmatur,
quatinus captivi quicunque sunt in omni dominationo
sua rolaxentur, omnia debita irrevocabiliter remittan-
tur, omnes offensiones antehac perpetrate indulta
remissione perpetue oblivioni tradantur, Promittuntur

! ejusque) et ejus, A.
* egre consultum eit) On erasure, and in margin, ia A.

It "i

32 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

» insuper omni populo bonm et sanctse leges, inviolabilis
observatio juris, injuriarum gravis et que deterrcat '
Cczeteros examinatio. Gaudetur a cunctis, benedicitur

Deus in istis, obnixe oratur pro salute talis ac tanti

regis,

Interea regi a bonis quibusque suadetur, quatinus
communem totius regni matrem instituendo illi pas-
torem solvat a pristina viduitate. Consentit libens, ac
in hoc animum suum versari fatotur. Qurcritur itaque,
quis hoc honore fungi dignius posset. Sed, cunctis ad
nutum regis pendentibus, prenunciavit ipse, et con-

cordi voce subsequitur acclamatio omnium, Abbatem mapa.

Anselmum tali honore dignissimum. Expavit Ansel-
mus ad vocem,! et expalluit. Cumque raperetur ad
regem, ut per virgam pastoralem investituram archi-
episcopatus de manu ejus susciperet, toto conamino
restitit, idque multis obsistentibus causis nullatenus

Tho bisbege fieri posse asseruit. Accipiunt igitur eum episcopi ct

Anson
vajerte

ducunt seorsum de multitudine, hee ci verba dicentes,
“ Quid agis! Quid intendis? Quid contrsiro Deo
* niteris? Vides omnem Christianitatem in Anglia
“ fere perisse, omnia in confusionem venisse, omnes
abominationes quaquaversum cinersisse, nos ipsos ct
quos regere deberemus ecclesias Dei in periculum
mortis reternm per tyrannidem istius hominis dcci-
* disse, ct tu cum possis subvenire contemnis ? Quid
“ O mirabilis homo cogitas? Quo fugit sensus tuus?
* Ecclesia Cantuariensis, in cujus oppressione omnes
“ oppressi sumus ot destructi, te vocat, to sublevato-
“rem sui et nostri anxia qurritat; et tu, postposita
* libertate ejus, postposita nihilominus relevationo nos-
“ tra, fraterni laboris participium abjicis, tui solius
“ otioseam quietem appetis?” Ad hec ille, * Susti-
* mete," inquit, “queso sustinete, et intendite. Fateor

Vl deterrest] A. hae erterreat, | — ? ad vocem) ad hane vocem, A.
corrected ia margin to deterreat.

M8. p. 39.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 33

verum est; tribulationes multe sunt, et opo indi- Meshes
gent. Sed considerate, obsecro. Ego jam grandmvus

sum, et omnis terreni laboris impatiens. Qui ergo

pro meipso laborare nequeo, qualiter laborem totius
ecelesim per Angliam constitute suscipero queo ?

Ad here, sicut. mea mihi conscientia testis est, ox

quo monachus fui srcularia nogotia fugi, nec un- |

quam cis cx voto intendere potui, quia nihil in

" cis cago constat quod me in amorem aut delecta-

" tioncm sui flectere queat. Quaro sinito me pacem

" habere, et negotio quod nunquam amavi, ne non

" expediat, implicare nolite." “Tu tantum," inquiunt, tee raw
“ primatum cecclesim nihil hsesitans suscipe, et i prev émeeara.
“in via Dei, dicendo ct precipiendo quod faciamus,

" ct ccce. tibi manus dabimus quia sequendo et ob-

" temperando quam jusseris non deficiemus, Tu Deo

“ pro nobis intende, et nos secularia tua disponemus

" pro te.” "Impossibile est," ait, “quod dicitis Ab- Be semeias
" bas sum monasterii alterius regni! archiepiscopum.

" habens cui olxedientiam, terrenum principem cui

" gubjectionem, monachos quibus debeo consilii atque

" guxilii sumministrationem. His omnibus ita sum

" astrictus, ut nec monachos deserére possim sine il- v
" lorum concessione, nec me a dominatu principis mei

" valeam exucre sine cjus permissione, nec obcedien-

" tiam pontificis me subterfugere queam cum salute
“animw mem absquo ipsius absolutione" “ De his They mabe
" omnibus," aiunt, "leve consilium, et facilis erit as- emi n

“ sensus omnium." Ait ille, “ Nihil est; omnino DON He pemiste
“crit quod intenditis.” Rapiunt igitur hominem a ad nw

regem egrotum, et pervicaciam ejus exponunt. Con ESSE

tristatus est rex pene ad suffusionem oculorum, et mee
dixit ad eum, “9 Anselme, quid agis? Cur me pnis «lt

«c

mternis cruciandum tradis? Recordare, quseso, fide-
lis amicitie. quam pater meus et mater mea erga

! alterius regai) regni alterius, A.
R 8387. re]

»o PA a

34 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

arch oth, * te, et tu semper habuisti orga cos;' et per ipsam
* obsecro ne patiaris me filium eorum in corporo ct
* anima simul perire. Certus enim sum? quia peribo,
* si archiepiscopatum in mco dominio tenens vitam
* finiero. Succurro igitur mihi, succurre, domine pa- |
“ ter; et suscipe pontificatum, pro cujus retentiono : L
* nimis confundor, et vereor ne in seternum plus con- M8 p.46 ME
" fundar, Compuncti sunt ex his verbis quique as- '
sistentium, et Ansclmum so cxcusantem, ct tantum ae |
onus nec tunc quidem subire volentem invadunt, talia
cum quadam indignatione et conturbatione ipsi inge- TM
ne bishops rontos, " Qus dementia occupavit mentem tuam ? Re-
dean “ gom turbas, turbatum penitus necas, quandoquidem
—* * illum jam morientem obstinatia tua oxacerbare non
“ formidas. Nunc igitur scias quia omnes perturba-
“ tiones, omnes oppressiones, omnia crimina qum de-
" jnceps Angliam prement tibi unputabuntur, si tu
* hodio per susceptionem cure pastoralis eis non ob-
hup " Viaveris.” Inter has angustias positus, Anselmus
és wat Vertit so ad duos monachos qui secum crant, Baldu-
via. inum videlicet ct Eustachium, dixitque illis, “ Ah,
“ fratres mei, cur mihi non subvenitis ?" Dixit hoe,
ecce, coram Deo, quia non mentior, in tanta, sicut
affirmare solebat, anxietate constitutus, ut, si ei tunc
optio daretur, multo Imtius, salva reverentia volunta-
tis Dei, mori eligeret, quam archiepiscopatus digni-
tate sublimari. Respondit itaque Balduinus? “Si volun-
* tas Dei est ut ita fiat, nos qui sumus qui voluntati
“ Dei contradicamus?" Que verba lacrime, ct lacri-
mas sanguis ubertim mox o paribus illius profluons
sccutus est, palam cunctis ostendens ex qua cordis
contritione cum lacrimis verba prodierint Audito

! habwipi erga eos) erga cos 5 enim sum] «um enim, A.
habsisti, A. * Balduinum) Baldnuinutm, A.
3 me filium eorum) filium eorum * Balduinus) Baldwinus, A.

me, A. 07

MA p. €.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 35

hujuscemodi résponso Anselmus, "Vise, quam cito," in- Mere
quit, "baculus tuus confractus est" Sonticns ergo

rex quod incassum labor omnium expendebatur, PTCO- The bin
ccpit ut omnes ci ad pedes cadcrent, si forte vel ita Vebese tm
al consentiendum illici posset, Sed quid? Cadenti- They doom
bus illis, cecidit et ipse! coram cis ncc a prima een- perpe"
tentia sua cadere voluit, At illi animati in eum,

seque ipsos pro mora quam objectionibus ipsius inten-

dendo passi sunt ignavir redarguentes, “ Virgam huc 7g es
" pastoralem, virgam," clamitant, "pastoralem." Et, ee
arrepto brachio cjus dextro, alii renitentem trahere,

alii impellere, lectoque jacentis cocperunt applicare.

Rege autem ei baculum porrigento, manum contra The kine
clausit, et cum guscipero nequaquam consensit, Epi AT
scopi vero digitos cjus strictim vole infixos crigere The bishaye
conati sunt, quo vel sic manui cjus baculus ingerere- Mm te take
tur. Verum cum in hoc conatum suum aliquandiu ^
frustra? expenderent, ct ipse pro sua quam paticbatur

lwsione verba dolentis ederet, tandem, indico levato

sed protinus ab co reficxo, claus manui ejus baculus
appositus est, ct episcoporum manibus cum eadem

manu compressus atque rotentus Acclamante autem Tew ary
multitudine, “ Vivat cpiscopus, vivat," episcopi cum Mete
clero sublimi voco hymnum, " Te Deum laudamus,"
decantare coepere, electumque pontificem portaverunt

potius quam duxerunt in vicinam ecclesiam, ipso mo-

dis quibus poterat resistente &tque dicente, “Nihil est

* quod facitis; nihil est quod facitis." Gestis vero Retersine
quio in tali causa geri in ecclesia mos est, revertitur
Anxclinus ad regem, dicens illi, * Dico tibi, domine
“rex, quia ex hac tua infirmitate non morieris, ac
“ per hoc volo noveris quoniam bene corrigere poteris
" quod de me nunc actum est, quia nec concessi nec

! et ipee) ipee, A. ! frustra) A subesqeent insertion
? ipeius . . . eunt) On ersaure im | in margin ia A.

c2

36 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

* eoncedo ut ratum sit.” His dictis, refloxo gressu
discessit ab eo. Deducentibus autem eum episcopis
cam tota regni nobilitate, cubiculo excessit. Conver-

susque ad cos in hrc verba sciscitatus est, " Intelliyi- M8. p. 4t.

“ tis quid molimini? Indomitum taurum et vetulam

* ac debilem ovem in aratro conjungere sub uno jugo
“ disponitis. Et quid inde provenict? Indomabilis
* utique feritas tauri sic ovem lanz, lactis! ct agno-
“rum fertilem per spinas ac tribulos hac ct illac

“ raptam, si jugo se non excusserit, dilacerabit, ut.

* nec ipsa sibi nec alicui, dum nihil -horum ministraro
* valebit, utilis existat. Quid ita? Inconsiderate
* ovem tauro copulastis. Aratrum ecclesiam perpen-
* dite juxta apostolum dicentem, ‘ Dei agricultura * estis,
* * Dei sdificatio estis, Hoc aratrum in Anglia duo
* boves ceteris precellentes regendo trahunt et tra-
* hendo regunt, rex videlicet et archiopiscopus Can-
* tuariensis. Iste ssmculari justitia et imperio, ille
* divina doctrina et magisterio. Horum boum unus,
* scilicet Lanfrancus archiepiscopus, mortuus est, ct
" alius ferocitatem indomabilis tauri obtinens jam
* juvenis aratro pralatus; et vos loco inortui bovis
* me vetulam ac debilem ovem cum indomito tauro
* conjungere vultis? Qus dico satis intelligitis ; ct
“ea re quid cui velitis associare vellem considera-
* retis considerantes ab incepto? desisteretis. Quod
* si non desistitis; en predico vobis quia me, de quo
* lanam et lac verbi Dei et agnos in servitium ejus
* nonnulli possent habere, extra quam modo putetis
* regia feritas, diversis a so fatigatum injuriis, oppri-
* met, et gaudium, quod nunc de me quasi pro re-
“ levationis vestre spe vos tenet, multos, cum nil

! lane, lactis) lana et lactis, A. the margin the longer quotation is
? ee) et, A. given.
3 Dei a. e. D. e. estis] This had * consideraretis) On erasure in A.
hern Dei agriculture estis in A. ! incepto) incepto, MS.
By erasere and by employment of

-

^M
. — 9

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 37

" consueti consilii aut sperati auxilii per me habere Muchas
" potuerint, versum in morstitiam dolentes efficiet.
Mana. “ Eoque proficictis ut ecclesiam, quam relevare a vi-
" duitate tantopere satagitis, relabi in viduitatem,
" etiam vivente pastore suo, quod pejus est, quando-
" que cernatis. Et hiec mala quibus imputabuntur
" nisi vobis, qui tam inconsiderate regis feritatem et
" meam imbecillitatem conjunxistis! Cum igitur, mo
“ oppresso, nullus ex vobis fuerit qui ei in aliquo
“ audcat obviare, vos quoque procul dubio pro libitu
“suo non dubitabit undique conculcare.” Hire dicens,
ac crumpentibus lacrimis dolorem cordis dissimulare *
non valens, ad hospitium suum, dimissa curia, vadit.
Acta sunt hee anno Dominice Incarnationis millesimo
nonagesimo tertio, pridie Nonas Martii, prima Domi-
nica quadragcesima. Priecepit itaque rex ut sino dila- Te tie

' tionc ac diminutione investirctur de omnibus ad archi- oréer ta

the buai-

episcopatum pertinentibus intus ct extra atque ut €
civitas Cantuaria, quam Lanfrancus suo tempore in
beneficio a rego tenebat, ct abbatia Sancti Albani,
quam non solum Lanfrancus sed ct antecessores ejus
habuisse noscuntur, in alodium cecelesi Christi Can-
tuaricnsis pro redemptione animro sum perpetuo juro
transirent.

. Anselmus autem post hme in villis ad archicpisco- Auseim 0

ledgrd te
patum pertinentibus ex praecepto regis morabatur, the errs.
conversante sccum ac victui suo cxinde nccessaria wemem.
queque procurante venerabili Gundulfo, Rofensi epi-
scopo.

Interca missi sunt a rego nuncii cum litteris in Nor Teed
manniam ad comitem, ad pontificem Rotomagensem, te the dube
ad monachos Beccenses, quatinus iis que in Anglia de ree
abbate Beccensi gesta fuerant singuli, quantum sua of Bess.
intererat, assensum preberent. Sed quid! Plurima im "e«t

M& 7.44 hunc modum acta nihili apud eos profecerunt ‘Tue

! dissimulare) simulare, A.

so afi at
end nitate, Deo disponente, devicti, qum de Anselmo copta

38 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA,
dem tamen importuna rationo ac rationabili importu-

erant perfici concesserunt, ct ne onus impositum sub-
terfugeret ci per obedientiam injunxerunt. Undo et
littere a singulis singule script sunt, que in uno
codemque concordantes per nuncios Anselmo et regi
sunt transmissm, De quibus omnibus unas huic opus-

, culo inseram, quatinus in ipsis et aliarum sensus elu-

ecat. Sint igitur he.

*' Frater Guilielmus archiepiscopus suo domino ct amico
Anselmo, Dei bencdictiono ct nostram. .

Do iis que de vobis a mo rex quesivit, ct de quibus ipso
mihi scripeistis, sicuti do tanta re dccuit hucusque diu multum-
«uo pertractavi, ct amicorum moorum ac vestrorum super hoc
consilium quasivi. Qui utrimque voluissent, si possibilo fuis.
act, ct vestram semper ut olim habero prwscntiam, ct non faccro
unde offendcront voluntatem divinam.! Sed quia nd hoo res
venit, ut utrumque impleri nequeat ; sicut dignum ost, divinam

voluntatem nostre preeponimus, ct nostram voluntatem divine.

subjicimus, atquo ex perto Dei ct Sancti Potri omniumquo nmi-
corum meorum ac vestrorum qui secundum Deum vos diligunt,

tris letters jubco ut pastoralem curam Cantuariensis ccclesim, ct ecclesina-

ark iret
neehm,
wow the
mg.

f,

wath. ro.
a

tico more benedictionem cpiscopnlem suscipiatis, oviumquo
vestrarum vobis, ut credimus, divinitus commissnrum saluti
deinceps invigiletis. Valete viscera mon."

Iste litter cum aliis Anselmo directis prius ipsi
quam regi sus sunt allatz.

Inter hec, juxta quod Anselmus priedixcrat, rex ab

re infirmitate convaluit, Mox igitur cuncta que infirmus
statuerat bona dissolvit, et irrita csse prmcepit. Cap- ma p. 4

tivi nempe qui nondum fuerant dimissi jussit * ut arc-
tius* solito custodirentur, dimissi si capi possent rcclu-
derentur, antiqua jamque donata dobita in integrum
exigerentur, placita et offensiones in pristinum statum
revocarentur, illorumque judicio qui justitiam subver-
iere magis quam tueri defendereve curabant tractaren-

3 soluntatem divinam) divinam ! dimissi jussit] On erasoto in A.
voluntatem, A. 3 arctius] artius, MS

ar^*t* we v,

e HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 39

tur et examinarentur, ad miserorum utique opprcssio- 42. tes.

nem ct pecuniw direptionem ! potius quam ad alicujus

peccati correctionem. Orta est ergo tam vasta miseria

miscraquo vastatio per totum regnum, ut qui illius

recordatur parem so ei anto hanc vidisso in Anglia,

sicut, mestimo, non recordetur. Siquidem omne malum

quod rex fecerat priusquam fuerit infirmatus bonum

visum est comparatione malorum qua fecit ubi cet sa-

nitati redonatus, Qu siqui scire velint de quo fonte

manaverint, ex co perpendere possunt, quod ipeo prse- As iesiews

dicto Rofensi episcopo, cum illum, recuperata sanitate, ET

familiari affatu moneret ut se amplius circumspecto

sccundum Deum in omnibus habcret, respondit, * Scias,

" Q cpiscope, quia, per Sanctum Vultum de Luca, nun-

“quam me Deus bonum habebit pro malo quod mihi*

" intulerit" Hee do rego ad prresens succinte memo-

rasso sufficiat, jamque ad destinatum narrandi ordinem

&crmo recurrat.

Cum igitur Anselmus, sccundum quod preclibavimus, Assse tes

litteras a Normannia destinatas suscepisset, ct rex do wih tee

Dofris a colloquio Roberti comitis Flandrim Rovoccs- Baers

tram, ubi tunc ipse Anselmus crat, venisset, in secre-

tum locum Anselmus regem tulit eumque taliter allocu- sete

tus est, “In utroque dubius pendet adhuc, domine mi Pie
Map 6 rex, animus meus, utrum videlicet adquiescam pon-

“ tificatum suscipere, annon. Verum si me ad

* tionem illius ratio perduxerit, volo brovi prsenoscas

" quid velim mihi facias. Volo equidem ut omnes

“ terras quas ccclesia Cantuariensis, ad quam regendam

" clectus sum, tempore beate memorie Lanfranci

" archicpiscopi tenebat, sino omni placito et controversia

" ipsi ccclesim restituas, ct de aliis terris quas eadem

" ecclesia ante suum tempus habebat, sed perditas

" nondum recuperavit, mihi rectitudinem judieiumque

! direpticnem) dereptioncm, A. has pre wale miki. The
3 pro male quód subi) The MS. | reading is supplied from A.

m sum quem à Normannis super Anselmo, juxta quod s.p a.

40 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

= eonsentias Ad hse, volo ut in iis que ad Deum ct
* Christianitatem pertinent te meo pre ceteris consilio
* eredas, ac, sicut ego te volo terrenum habere domi-
* mum et defensorem, ita et tu mo spiritualem habeas
* patrem et anime tus provisorem. De Romano quo-
* que pontifice Urbano, quem pro apostolico hucusque
* mon recepisti, et ego jam recepi atque recipio cique
* debitam obedientiam et subjectionem exhibere volo,
* cautum te facio, nequid! scandalum indo oriatur in
* fataro. De his, quseso, tue voluntatis sententiam
* edicito, ut, ea cognita, certior fiam quo me vertam.”
Bex itaque, vocato ad se Willelmo Dunelmensi cpi-
seopo, et Roberto comite do Mellento, jussit ut cis

prasentibus que dixerat iteraret. — Fecit ille imperata, .

et rex sibi per consilium ita respondit, "Terras do
* quibus ecclesia saisita quidem fuerat sub Lanfranco,
* omnes eo quo tuni erant tibi modo restituam ; sed
= de illis quas sub ipso non habebat in presenti nul-
* lam tecum conventionem instituo; veruntamen do
* his et aliis credam tibi sicut debebo.” Finicrat rex
in istis, et ab invicem discesserunt.

Deinde, paucis diebus interpositis, rex ipse consen-

Kent provfati sumus, expeticrat, per epistolas accepit Et
sum veniens in villam suam que Windlesora vocatur,

Anselmum per se suoeque convenit, quatinus et se-
eundum totius regni de co factam electionem pontifex
feri ultra non negaret, ct terras ecclesim quas ipso
rex, defuncto Lanfranco, suis dederat, pro statuto ser-
vitio illis. ipsis hsreditario jure tenendas, causa sui
amoris condonaret, Sed Anselmus, nolens ecclesiam

necdum re aliqua investierat expoliare, terras
wt petebatur nullo voluit pacto concedere; et, ob hoc
orto inter eum et regem discidio, quod primum quo-
que de pontificatu ejus agebatur indefinitum remansit,

9 sopuid] we quod, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 41

Undo Anselmus oppido lretatus est, sperans so hac 4D. 1008.
. we ; : Anas
occasione a prelationis onere per Dei gratiam exone- refuse, ond
ranlum. Jam enim cum virga pastorali curam quam etas ^

super Beccum abbas susceperat, pro descripta superius 9999
absolutione, ipsi Becco restituerat ; et nunc, co quod

terras ecclesi injuria dare nolebat, cpiscopalis officii

onus sese letus evasisse videbat. Verum cum, decurso

non exiguo tempore, clamorem omnium de ecclesiarum
destructione conquerentium rex amplius ferre nequiret,

virum ad se Wintonim, adunato ibi conventu nobi-

lium, venire fecit, ac multis bonis et ccclesia Dei
profuturis promissionibus illectum primatum ccelesias
Anglorum suscipere suasit atque persuasit. Illo igitur, Sie pe
more et exemplo prrdecessoris sui inductus, pro usu femeetbe
terre homo regis factus est, et, sicut. Lanfrancus suo sree ied
tempore fucrat, de toto archiepiscopatu saisisi jussus!

Venit post hie Cantuariam, vii. Kal. Octobris, atquo Bee
immensa. monachorum, clericorum, totiisque plebis ala- Geseersery
critate susceptus, ad regendam ecclesiam Dei locum sb.
pontificis magno deductus honore conscendit. Eodem
die venit Cantuariam a rego missus quidam, nomine |
Rannulfus, regie voluntatis maximus executor; qui, . °
apreta considerationo pietatis ac modestim, placitum
contra eum ipsa dio instituit, et ferus ac tumens
tantum ecclesia. gaudium conturbare non timuit. Qus
res cunctorum animos graviter vulneravit, conqueren-
tium ac nimis indigne ferentium tanto viro tantam
injuriam fieri, ut nec primum quidem sum dignitatis
diem permitteretur in pace transigere. Quorum indig-
nationi hoc quoque non parum doloris adjiciebat, quod
negotium unde agebatur ad jura ecclesim pertinebat,
nec in aliquo regalis judicii definitionem respiciebat.

Igitur eo tempore nimis atroci plaga percussi sunt
homines ipsius ecclesis. Unde Anselmus vehementis-
simo dolens, sed regi contraire non valens, ex presen.

! juseus) jueves est, A.

42 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

tess. tibus futura conjecit, ct quia multas in pontificatu
angustias foret passurus intellexit atquo preodixit.
Accedens itaque ad novum sibique insolitum genus
serviendi Deo, juxta Salomonem stabat in timore, ct -
preeparabat animam suam ad temptationem, sciens
omnes pie volentes in Christo vivero tribulationem :
necessario pati oportere.
ese — [Instante vero tempore sum consecrationis, venit ex
"9*7? more Thomas archiepiscopus Eboracensis ct omnes |
episcopi Anglie Cantuariam, eumque debita cum! |
\
i

veneratione ibi pontificem consccravere, pridic Nonas
Decembris Duo tamen episcopi, Wigornensis vido-
licet ot Exoniensis, infirmitato detenti, huic consccra- M8. p. 49
toni interesse non valuerunt ; sed, nunciis apicibusquo 7
directis, absentiam suam cocpiscoporum suorum prro-
*sentism hac in causa presentem, ct consentancam fore
denunciaverunt. Verum cum ante ordinandi pontificis
examinationem Walchelinus * Wentanus episcopus ro-
de. gatu Mauricii episcopi Lundoniensis, cujus hoc officium
me est, ecclesiastico more electionem scriptam legeret, mox
in primo versu Thomas Eboracensis, graviter offensus,
eam non jure factam conquestus est. Nam cum dico-
retur, "^ Fratres et coepiscopi mei, vestre fraternitati
“est cognitum quantum temporis cst ex quo, acci-
* dentibus variis eventibus, hme Dorobernensis cc-
* clesia, totius Britannie metropolitana, suo sit vi-
* duata pastore," subintulit dicens, * Totius Britannim
" metropolitana! Si totius Britannie metropolitana,
* occlesia Eboracensis, quee» metropolitana esse scitur,
* metropolitana non est. Et quidem ccclesiam Cantua-
* riensem primatem totius Britannic csso scimus, non
* metropolitanam." Quod auditum, rationo subnixum
esso quod dicebat intellectum est. Tunc statim scrip-
tura ipsa mutata est, et pro "totius Britanni, metro-
* politana” "totius Britannie primas" scriptum cst,

! eum) Not ia A. | * Walchelinus) Walkelinus, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 43

ct omnis controversia conquievit! Itaquo sacravit A.D.
illum * ut Britannie totius? primatem Cum igitur Bis pree-
inter sacrandum, pro ritu ecclesie, textus evangelii

super eum ab cpiscopis apcrtus, tontus, ei, peracta
consecratione, fuisset inspectus; hsc in summitate

paginm sententia reperta est, " vocavit multos Et |

" misit servum suum hora coenm dicere invitatis ut

" venirent, quia jam parata sunt omnia. Et cope-

M8 p. ‘runt simul omnes excusarc." Deindo, jam consum- Ke goes to
mato ordinationis sure die octavo, Cantuariam egro- Christmas.
diens ad curiam regis pro imminenti Nativitate
Domini vadit. Quo perveniens hilariter a rege
totaque regni nobilitate suscipitur.

Ea tempestate rex, Normanniam fratri suo Roberto

toto conamine auferro laborans, multam et immensam He sieve. .

undecunque collectam pecuniam in hoc expendebat, 9d

&deo ut nonnullas etiam difficultates paterctur, quas

reciam pati excellentiam. indecens videbatur. Suasus

igitur ab amicis suis, novus pontifex quingentas argenti

libras regi obtulit, sperans et pollicentibus credens seso

pro hoc ejus deinceps gratiam firmiter adepturum, et iis

qux» Dei sunt intendere volentem fautorem in cunctis

habiturum, necne rebus ecclesiasticis intus ct extra

pacem tuitionemquo illius contra omnes :emulos adqui-

siturum. Rex ergo, tali oblatione audita, “ Bene,” rem Teehing |

quidem laudando, respondit. Sed quidam maligno men- Shea mess

tis homines regem, ut fieri solet, ad hoc perduxerunt,

quatinus oblatam pecuniam spernendo recipere non ad-

quiescerct. “Tu,” inquiunt, “eum pre ceteris Anglis

* principibus honorasti, ditasti, exaltasti ; ct nune euim .

" ille, tua necessitate considerata, duo millia vel certe, ut
levissime dicatur, mille libras pro agendis munificen-

* tim tue grati tibi dare deberet, quingentas, proh

* pudor, offert ! Sed paululum sustine, faciemque tuam

! conquiesit] conqeevit, MB. ! Britannia totus) toties Bei *
3 illum) eum, A. tantus, A.

44 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

“ super eo commuta; et vidcbis quod, consucto aliorum
* ductus terrore, ovans, ad tuam benignitatem recuper-
“ andam, quingentis quas offert, totidem libras adjicict.”
Siquidem hunc ipse rex morem erga cunctos quibus
dominabatur habobat, ut quando quivis! corum aliquid
ci pecuniarum, etiam solius grati; obteniu, offerebat,
oblatum, nisi quantitas rei voto illius concurreret, sper-
neret, nee offerentem in suam ulterius amicitiam ad-
mittcbat, si ad determinationem suam oblatum munus
non augeret. Opinati sunt ergo illi maligni Anselmum
quoque hoc more terrendum, atque ad explendam regis:
voluntatem aucta pccunia illico promovendum. Verum
mentita est iniquitas sibi. Itaque mandatur illi regem

mte Oblatam refutare pecuniam, ct miratus cst. Aditoquo

rege, sciscitatus est utrum ab co tale mandatum pro-
cesserit, annon. Audit vere processisse, et statim pos-
tulans ait, '" Ne, mi doinine, precor, hoc facias, ut quod
* jn presentiarum offero suscipere abnuas, — Licet cniin
* primum sit, non tamen extremum archiepiscopi tui
" donum erit. Et fateor utilius tibi est ct honestius a
“me pauca cum amica libertate ct srmpo suscipere,
* quam violenta exactione mihi multa simul sub servili
“ conditione auferre. Amica nempe libertate, mo ct
“ omnia mea ad utilitatem tuam habere poteris ; servili
“ autem conditione, nec mo nec mea habcbis.” Ad
qus iratus rex, "Sint," inquit cum jurgio, “tua tibi;
“ sufficient mea mibi. Vade" Surrexit crgo ct exiit, ro-
putans apud se forte non sine sui prriemonitiono primo
ad aedem suam introitus die evangelium lectum fuisse,
* Nemo potest duobus dominis servire" Et alacrior in
seipsum reversus, “ Benedictus sit,” ait, “ omnipotens
* Deus, qui me sua misericordia immunem servavit ab
“ omni infamia Si enim hive qure obtuli rex gratiose
* suscepisset, profecto a malignis hominibus qui exun-

! quivis) quis, A.
3 refutare pecuniam) pecuniam refutare, A.

AER

-
aul

€

MS. p. 62. n

|

M8. p. 08.

5. p. 08.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 45

dant jam ante pro episcopatu promissa, ct nuno sub aD. tess.
callida oblatione reddita, putatum fuisset. Sed modo
quid agam? = Priesignatum utique munus pro redemp-
tione anim» su:o' pauperibus Christi dabo, non illi ;
ct quo ei suam gratiam infundat, mequo ab omni
malo defendat, devotus orabo." Qumsita dehinc per
internuncios, scd quia pecuniam duplicare noluit minime -
adquisita gratia cjus, a curia festivitato finita rocossit, "
sollicitius agens * oblato munoro, ut proposuerat, Christi :
pauperes recrearo. —

Veniens autem in villam suam quse Herga vocatur, AD. sese
dedicavit illic ecclesiam quam Lanfrancus quidem fa.- ereies the
bricaverat, sed morte prmventus sacrare ncquiverat. ghareh of
Inter quam dedicationem venerunt illuc duo canonici

. . o. 3 Mis right

de Sancto Paulo, ab episcopo Lundonis missi, litteras utted bw
ex parte episcopi deferentes, in quibus ut ipsam dedica- ef Lentes.
tionem donec simul inde loquerentur differret, depreca-
tus est. Dicebat enim ipsam ecclesiam in sua parochia
esse, et ob hoc, licct in terra archiepiscopi fucrit, dedi-
cationem illius ad se pertinere. Audicns hrec Anselmus,
ct antecessorum suorum antiquam consuetudinem sciens,
ratus est ab ipso ministerio pro hujusmodi precibus non
cessandum, nec fecit Siquidem mos ct consuctudo
archiepiscoporum Cantuariensium ab antiquo fuit. et cet,
ut in terris suis, ubicunque per Angliam sint, nullus
episcoporum pruter so jus aliquod habeat, sed humana
sinul et divina omnia, velut in propria diocesi, in sua
dispositione consistant. Anselmus tamon, nulli quic- Ne esasuite
quam injuriarum quasi libera utons potestate facere Mebep
volens, diligenti postinodum | inquisitione. consuctudinis
hujus certitudinem studuit investigare, quatin.is, — «m
ratam non fuisse constaret, amodo ab ca tinperaret
Supererat adhuc beste memoris Wulstanus! quem

! sue) On erasure ia A.; pet- mint agena) On. orasums in
hepe to replace mee. > Wel jm A.

46 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. E |
i

s* prsenominavimus, Wigornensi episcopus, unus et solus
de antiquis Anglorum patribus, vir in omni religione
conspicuus ct antiquarum Anglie consuetudinum sci- 3
entia apprime imbutus! Hunc Anselmus de negotio |
consuluit, et quo simplicem sibi veritatem innotescerct

postulavit. Quo ille suscepto scripsit illi hzc.

hep — Hovorentissimo ac beatissimo vito sanctitate of summto

^ sedis dignitate prelsto, Anselmo archiepiscopo, Wulstanus ®
servorum Dei minimus Wigornensis ecclesie cpiscopus, mo- '
rito indignus, orstionum obeequia fideliaquo «cx caritato |
servitia. | |

Novit prudentia vestra quotidianos labores ct oppressioncs

_ sancte ccclesie, malignis cam opprimentibus, ct ipsis quos
oportuerat cam tueri auctoribus existentibus. Ad hos repel.
lendos, et. contra talos sanctam ecclesiam defendere, sanctitas
vostra locata cat in summa arce. No igitur dubitet, non
cam secularis potentim timor humiliet, non favor inclinct,
scd fortiter incipiat, incwpta cum Dei adjutorio perficiat,
insurgentibus obeistet, opprimontce reprimat, sanctamquc ma-
trom nostram contra tales defendat. De iis? autem undo |
nobis dignitas vestra scribere, ct nostro parvitatis cst dig- |
nate consilium * querere, quantum recordari possumus dicere - |
non omittimus. Hanc denique undo consuluit causam ven-
tilari nunquam audivimus, quia nullus aliquando extitit qui
hanc Cantuariensi archiepiscopo potcstatom adimero vellet, ot
ne dedicationem propriarum duntaxat ccclesiarum publico M8. p. 64.
faceret defenderet. Extant quippe ct in nostra diocesi al.
taris, ot quedam otiam ecclesia, in his scilicet villis quas
Stigandus vestro excellentis predecessor, haud tamon juro
ecclesiastice hereditatis, sed cx dono possederat smcularis
potestatis, ab ipso dedicata, nostris ot antecessoris nostri tem-
poribus, nobis inconsultis, noc antes ncc postes quiéquam
inde calummnisntibus, utpote hanc specialem potestatem cjus.
dem metropolitani episcopi esso scientibus. Judicium tamen.
hinc agitatum aut hoc ex jure sibi judicatum aliquando
minime audivimus, sed quod in nostra diocesi eum |liboro
fecisse © agnovimus in aliorum etiam facere posse credimus.

! imbutus) eruditus, A. * est dignata consilium) consilium
3 Wulstanus) Wifstanus, A. est dignata, A.
3 iie) his, A. * libere fecisse] focisse libere, A.

8. p. 68.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 47

Ecco quantum inde reminisci aut sciro potuimus prudentis
vestro intimnvimus; jam quid faciendum sit ipea considero.
Valent paternitas vestra, et pro nobis orct."

Roboratus igitur Anselmus cx istis atquo ex multis
aliorum, quos longum est enumerare, testimoniis, secure
deinceps suorum morem antecessorum semulabatur, non
solum ecclesias inconsultis episcopis sacrans, sed et

A.D. 196.

quicque Divina officia in cunctis terris suis per se ,

suosve dispensans.

Evolutis dehinc, aliquantis diebus, ex przecepto regis He te sum
omnes fero episcopi una cum principibus Anglim ad the bing to

lastinges convenerunt, ipsum regem in Normanniam
transfretare volentem * sua benedictione et concursu
prosceuturi. Venit et pater Anselmus, suis quam max-
ime orationibus per marina pericula regem protegendo
ducturus. Morati vero sunt ibi rex et principes plus
uno mense, vento transitum regi prohibente. In qua

mora Ansclmus sacravit in ecclesia. Sancto Dci Goni- wherebe

tricis Maria qum est in ipso castello Robertum ad the
regimen ccclesic Lincoliensis, ministrantibus sibi in

i

(Pob. $15,

hoc officio septem de suffraganeis episcopis suis. De Moe)

qua tamen consecratione quidam de episcopis atquo
principibus conati sunt contra Ansclmum scandalum
movere, intendentes ad hoc ut eundem episcopum abso-
lute absque debita professione consccrarct. Quod nullo
jure fulti ca solummodo re sunt aggressi, quia puta-
bant so animo regis aliquid ex conturbatione Anselmi
unde lwtarctur inferre, scientes. eum pro supradicta *
causa &dversus ipsum non parum esse turbatum. Sed
Anselmus ex iis* nil rancoris mente concipiens placido
vultu nulla ratione &ssensum eis prebere, nec episco-
pum nisi primo suscepta professione ab eo de subjec-
tione ct oboedientia sua sacrare, voluit. Rex quoque,
ubi quid episcopi moliebantur audivit, assoruit so nullo

! pro nobis eret) oret pro nobis, A. ! supradicta) supraseripta, A.
2 transfreiare volentem) transfre- 9 66) his, A.
taturum, A.

48 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. !

. pacto consensurum ut pro inimicitia quam contra
archiepiscopum habebat, matri sus ecclesire Cantuari-
ensi de sua dignitate quid quivis detraheret.

Eo tempore curialis juventus ferme tota crines suos
» juvencularum more nutriebat, et quotidie pexa ac ir-
religiosis nutibus circumspectans, delicatis vestigiis,
tenero incessu obambulare solita erat. - De quibus, cum
in capite jejunii sermonem in populo ad missam suam
et ad cineres confluente idem pater! habuisset, copio-
sam turbam ex illis in poenitentiam cgit, et attonsis
crinibus in virilem formam redegit. Illos autem quos
ab hac ignominia revocare nequivit a cinerum suscep-
tione et a sum absolutionis benedictione suspendit. M8. p. v.
Erat autem in his et hujusmodi prudenter ac libere
agens, necne solius justitis: respectum pre oculis in
omnibus habens, qualiter ad Dei servitium justitiam-
que colendam regem provocaret studiosius intendit.

Die igitur quadam ad eum cx more ivit, et juxta
mg. illum sedens eum his verbis alloqui ccpit, “ Maro to,

* domine mi rex, transiturum, et Normanniam ture

* ditioni subjugaturum disposuisti. Verum quo hme

" et alia que desideras tibi prospere cedant, obsecro

* primum, fer opem et consilium qualiter in hoc regno

* tuo Christianitas, que jam fere tota in multis periit,

“in statum suum redigi possit" Respondit, “Quam

* opem, quod consilium ?" “Jube,” ait, "si placct,
concilia ex antiquo usu renovari, que perperam
acta sunt in medium revocari, revocata examinari,
examinata redargui, redarguta sedari. Gencralo
nempe concilium episcoporum ex quo rex factus
fuisti non fuit in Anglia celebratum, nec retroactis
* pluribus annis Quapropter multa crimina erupe-
* runt, et, nullo qui ea recideret existente, in nimium |
* robur per pravam consuetudinem excreverunt.” At | |
ille, “Cum,” inquit, "mibi visum fuerit de his agam, l

irs 5
à à 3 8 2

! pater) Sepplied in margin in A.

HISTORIA NOVORUM IN AXGLIA 49

" non ad tuam sed ad meam voluntatem. Sed in hoe 4B.

" aliud. tempus expendetur" Et adjecit subsannans,

“Tu vero in concilio unde loquereris?” Tune ille,

" Nefandissimum Sodoms scclus, ut illicita consan-

" ruincoruin connubia ct alia multa rerum detestan-

" darum facinoros& negotia taceam, seclu« inquam,

" Sodumm noviter in hac terra divulgatum, jam plu-

" rimum pullulavit, multosque sua immanitate fela-

“vit Cui, fateor, nisi districti a te prodiens senten-
Lp. 8. “ tin judicii, et ecclesiastics vigor discipline eclerius

" ohviet, tota terra non multo post Sodoma fict. Sed

" conemur una, quicso, tu. regia potestate et ego pon-

" tificali auctoritate, quatinus tale quid inde statuatur,

" quod cum per totum fucrit. reznum divulgatum aoro

" ctiam auditu quicunque. illius fautor cst pavcat et

" deprimatur.” Non selerunt hire animo principis, et

paucis ita respondit, “Et in hac re quid fieret. pro

“te?” "Si non," inquit Ansclinus, “pro me, spero

" fieret. pro Deo ct te". " Sufficit" dixit, "nolo inde

“ultra loquaris.” — Tacuit illc, sed mox verba sua ver-

tit ad alia, dicens, " Est ct aliud eui tuam industriam

" vellem intendere,! et intendendo consilii sui manum

“extendere. Abbatim quamplures sunt in hac terra, ead tet e»

" AUi* pastoribus destituta. Quam ob rein monachi, fee te ened

" relicto ordine suo, per luxus aweuli vadunt, et sine ape

" confessione de hac vita? transcunt® Unde consulo,

“ precor, moneo, quatinus, tanta re diligenter. inspecta,

" gw:cundum voluntatem Dei abbates illis instituas, ne

“in destructione. inonasteriorum et perditione mona- .

" chorum tibi, quod albeit, damnationem adquiraa”

Non potuit amplius spiritum suum rex cohibere, aed

oppido turbatus cum iracundia dixit, " Quid ad te?

" Numquid abbetie non sunt mew! Hem, ta quod

! eclem tntendere) etendere eA he een " ° e On |
veliem, A. ! venerunt) exeunt, A.
R 0397. D

50 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

* vis aris de villis tuis, et ego non agam quod volo
* de abbatiis meis?!" Ait, ‘Tus quidem sunt, ut illas
* quasi advocatus defendas atque custodias ; non ture
* autem, ut invadas aut devastes. Dei scimus eas
“ emse, ut sui ministri inde vivant, non quo expedi-
* tones ct bella tua inde fiant. Denique villas et
* quamplures redditus habes, unde pleniter adminis-
* trare tua potes Ecclesiis si placet sua dimitte."
* Pro certo,” inquit, "noveris mihi valde contraria
|^ esse que dicis. Nee enim antecessor tuus auderet
* ullatenus patri meo talia dicere; ct nihil faciam pro

MS. p. £8

* te" Intellexit ergo Anselmus se verba in ventum ,

proferre, et surgena abiit.

Reputans autem in hujusmodi responsis nonnihil
pristinam iram operari, et considerans, offenso prin-
eipis animo, nequaquam posso pacem rebus dari, quo
et rebus consuleret, ct liberius, favente sibi regali pro-
videntia, Dco fructificaret, humili per episcopos prece
regem deprecatus cst, ut in amicitiam sui sese gratis
admitteret. “Quod si,” ait, "facere nonvult, cur nolit
* edicat ; et, si offendi, satisfacere paratus sum.” Re-
lata sunt ista regi,’ ct respondit, “De nulla rc ipsum
* inculpo, nce tamen ci gratiam mcam, quia non audio
»* quare, indulgere volo." Quod cum episcopi viro rc-
tulisscnt, percunctatus est quidnam illud csset quod
* quia non audiebat" preces suas exaudire nolebat.
* Mysterium hoe," inquiunt illi, "planum est. Nam
“ si pacem ejus vis habere necessario te oportet ei de
* pecunia tua copiosa prebere. Jam nuper obtulisti
* ei quingentas libras; sed, quoniam parum sibi visum
* fuit! noluit illas recipere. Nunc, si vis nostro con-
* silio credere, et quod in simili negotio facimus tu
© quoque facere, suademus ipsas ei quingentas libras ad
* prsesens da, et tantundem pecunie quam ab homi-
* nibus tuis accipies illi promitte, et confidimus quod

— — —— € ——— — M

poy) sdfegem, A. — | * fast) est, A.

Se

- -

~

gen =.

A AC MÀ —
— a — MÀ .

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 51

ct tibi amicitiam suam restituet, ct tua at voles
pacem habere permittet. Aliam qua exeas viam
non videmus, nec nos pari angustia clausi aliam
excundi habemus" - At ille continuo intelligens

quil consilii hujus effectus in so! prrmotenderet, ait,

Almit hic exitus a me. Nam cum ipso mihi, juxta

quod dieitis, nullain alicujus offense calumniam .

inponat, cet tamen in tantum? iratus ext? ut
nonnisi inille libris argenti pacari queat, forte si
nune novus episcopus hac eum datione pacarem, ex
ipso usu. Alia. vice similiter. jrasceretur ut pari voto
pacaretur. Amplius — lotnines mei post obitum
venerabilis memoriv Lanfranci antcecssorins mei de-
predati sunt et. spoliati, et cgo. cum hucusque. nil
cis unde revestiri possint. contulerin, jam ew nudos
xpoliarem, immo apoliatos decoriarem?® Absit. Ni-
hilo quoque. minus. hoe aleit a me amorem domini
mei facto ostendcre venalem. case Fidem ei debeo
et honorem, et ego illi hoe dedecus. faccrem, seili-
cet pratiam svam quasi equum. vel. asinum vilibus
nuimmulis. emere? Emptum denique amorem ejus
utique. postea. tanti. penderem, quanti* pretium pro
co datum :estimarem.. Sed longo sit a me sublimi-
tatem tante rei huinili pretio. comparare. Magis
autem. satavite quo gratin ct honeste. me sicut ar
chiepiscopum Cantuanicnsem ct patrem suum spiritu-
alem diligat, ct ego ex mea parte dabo operam, ut
me ct men wl servitium ct voluntatem cjus juxta
quod debebo exhibeam." — Dixerunt, " Scimus quia
aaltem oblatas ci quingentas libras non negabia"

Respondit, “ Nec ipsas utique. illi amplius. dabo, quis

cum eas sibi offerrem suscipere noluit, et jam pluri-
mam partein carum, ut promisi, peuperibus dedi."

— ow + . ets @ © 8 fone oe 2 AER — =

! ev or) Not in A * decorarem) exeorimem, A.
? om festum) tantem, A

* postea tent: proderem qpenti)
* wates evt) watue cet myhi, A. | tontPpenderem postea quantum, A.

AD we.

52 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

Nunciata sunt ista regi, et jussit, htec ei contra referri,
* Heri magno, et hodio illum majori odio habco; ct
re " sciat revera quod cras et deinceps acriori ct acerbiori M8. p.
* odio semper habebo, Pro patro vero vel archiepiscopo
* nequaquam illum ultra tenebo, sed benedictiones ct
© orationes ejus execrans penitus respuo. Eat quo
* vult, nec me transfretaturum pro danda benedic-
“ tione diutius expectet" Festinantius igitur a eurin
discessimus, et ipsum sum voluntati! reliquimus. Et
ipse quidem in Normanniam transiit, expensaquo. im- )
T^ mensa pecunia cam sibi nullatenus sibi subigero potuit. |
=. Infecto itaque negotio, in Angliam reversus est.
w. Quem consiatentem in quadam villa, qure tribus !
» milliariis a Sceftesberia distans llingcham vocatur, ,
sw» Anselmus adiit, cique suam voluntatem in hoc csso ) '
' innotuit, ut Romanum pontificem pro pallii sui peti- | |
tione adiret. Ad quod rex, "A quo,” inquit, “papa \ |
* jllad requirere cupis?” Erant quippe illo tempore EM
duo, ut in Anglia ferebatur,.qui dicebantur Romani
pontifices a se invicem discordantes, ct, ecclesiam Dei
inter se divisam post se trahentes ; Urbanus vidclicet,
qui primo vocatus Odo fuerat cpiscopus Ostiensis, et
Clemens qui Wibertus appellatus fucrat archiepiscopus
Ravennas Que res, ut de aliis inundi partibus sileam,
per plures annos ecclesiam. Anglie in tantum occu-
pavit, ut ex quo venerandm memorim Gregorius qui
antea vocabatur Hildebrandus defunctus fuit, nulli loco
pepe usque ad hoc tempus subdi vel obedire voluerit.
Sed Urbano jam dudum pro vicario Beati Pctri ab
Jtalia Galliaque recepto, Ansclmus etiam, utpote abbas
de Normannis, eum pro papa receperat, et sicut vir

nominatissimus necnon auctoritate plenus ejus litteras
susceperat, eique velut, summo sancte ecclesim pastori MSP \
suas direxerat. Requisitus ergo a rego a quo papa 1 |
usum pelli petere voluisset, respondit, “Ab Urbano.” » 5s
E f 4
! sua voltntati] voluntati sum, A. . ! '
Qu i
ed

MS. p. 06.

HISTORIA NOVORUM IN AXGLIA. 33

Quo rex audito dixit ilum pro apostolico so nondum 4-1»
recopisso, nec sum vel peternm consuetudinis edtenus !* Eins
extitisse, ut preter suam licentiam aut elcctionem ali-

quis in regno Anglis papain nominaret, ct quicunque

"ibi hujus dignitatis potestatom vellet. prseripcre, unum

forct ac si coronam suam sibi conaretur auferre. Ad

quie Anselinus. admirans in inedium protulit. quod

supra refulimus, se videlicet autequain! episcopus ficri
consentiret ci apud Rovecestrain. dixisse, quod ipse sowie
abbas Beccensis existens Urbanum pro papa susceperit, rA rd
nec ab illius obaxdientia. ct ^ubjectione quoquomodo
discedere voluerit. Quibus ille. auditis ino stimulis
exagitatus protestatus. est, illum nequaquam fidem

quai sibi debebat simul ct obuxlientiam sedis aposto-

lice? contra. suam voluntatem posse servare, Ansel- gue te |
mus igitur, salva ratione sua quam do subjcetione ct Prada ve
obusxlientia Romani ccclesue in mcdium tulerat, petivit ome ef.
inducias ad istius rei exaininationemn, quatinus, epi- must.
scopis, abbatibus, cuncti»quo regni principibus una co-
euntibus, communi assensu definiretur, utrum salva
reverentia. ct oboedientia sedis apostolico poesct. fidens
terreno regi servare annon. “ Quod si probatum," in-
quit, "fuerit. utrumque fieri minime posse, fateor malo
“terran tuam doncc. apestolicuiin. suscipias. exeundo

" devitare, quam Beats Petri cjusquo. vicarii. obaxliep-

" tiam vel ad huram abnegare" Dautur ergo indueia,
&tjuo ox regia eanctione ferine totius regni nobilitas
quinto Idus Marti? pro ventilationo istius. causes in
unum apud Kouchingcham coit.

Fit itaque conventus omnium Dominico die in ecele- tee Reb
bia quae est in ipeo castro sita ab hora prima, rege c —À
auis eccrvtius in Anselmum cunsilia sua studiose texem-
tibus Anselmus autem, episcopis, abbatibus, et prinei-

- ~~. — —— A — — - — o o s m ee ee ee

! antequam) ante quam, MS. ! Thie :» aa error of the euther’s.
8 obrdorntvam secs apostolica) The real date ves Vobrunry 850b.
epestolien coeds ebedoratiam, A. See Preface.

| "3

54 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

pibus ad se a regio secreto vocntis, eos ct assistentem
monachorum, clericorum, laicorum numcrosam multi-
tudinem hac voce alloquitur. " Fratres mei, filii cc-

clesie Dei, omnes dico qui hie congregati estis. in
nomine Domini, precor intendite, ct causam propter
quam ventilandam adunati estis pro -viribus open
vestri consilii ferte, Qua autein ipsa causa sit, brevi
qui nondum pleniter audistis, si placet, audite. Verba
quizedain orta sunt inter dominum nostrum. regem ct
me, qui quandam videntur dissensionem | generare.
Nam cum nuper licentiam adeundi Urbanum sedis
apostolice priesulein. juxta. morem. antecessorum me-
onim pro pallii inei adeptione ab co postulassem,
dixit se Urbanum ipsum pro papa necdum suscepisse,
et ideo nolle me ad cum illius rei gratia properare.
' Quinetiam, ait, ‘si cundem Urbanum, aut quemlibet
'alium, sine mea olectione et auctoritate in rejmo
‘mco pro papa suscipis, nut susceptum tenes, contra
'fidem quam mihi debes facis, nec in hoc me! mi-
‘nus offendis, quam si coronam meam mihi tollero
‘conareris. Unde scias in regno meo nullum toe
* participium habiturum, si non apertis assertionibus
‘ probavero te omnis oboxlientiie. subjectionem Urbano
‘de quo agitur pro voto mco ncgaturum.’ Quod cgo
audiens admiratus sum. Siquidem abbas eram, ut
nosvis, in alio regno, per misericordiam Dei conver-

satus ad omnes sine quercla, Nulla vero spo vel M8 p.e

desiderio pontificatus, sed «quibusdam rationabilibus
causis, quas nullatenus omittere, poteram, in hanc
terram sum venire coactus. Ipso autem rege infir-
mato, omnes qui tunc aderatis ei ut inatri sum et
vesirm, scilicet ecclesiro Cantuariensi, per institutio-
nem pontificis ante mortem suam consuleret pro voto
consuluistis. Quid dicam? Suscepto consilio, placuit
illi et vobis in boc opus eligero me. Objeci plurima,

! ne) Io margin in A.

» 6

HISTORIA XOVURUM 1X ANGLIA. $$

sullncere ino. prvsulatui gestiens, nec adquievistia, AJ. tm,

Profe-«us sum, inter alia, ic hune de quo nune
querela ista. conscritur Urbanum pro apostolico susec-
pine, NEE al, ejus subjeetione quoe] viveret vel
ad horam discedere nolle; et qui ad hoe tune tewporis
mihi contradicerct nemo fuit. Sed quid? — Rapoistis —
me, ct coc;ristis onus omnium suscipere, qui corporis
imbecillitate defessus incipsum vix. poteram fcrre.
In quo facto putalatis forsan mihi &l votum servire.
Sed, quantum illud. desideraverim, quai). gratum ba-
bucrim, quantum in illo delectatus sim, dicere in
presenti! quidem, cum nihil prosif, supervacuum
mimo. Verum nequis in hae re nesciens conscien-
tiam incam? scandalizetur in. ine, fateor, verum dico,
quia, salva reverentia voluntatis Dei, maluissem illa
die, 8$ optio mibi daretur, in ardentem ruguin com-
burendus. priecipitatri, quam archiepiscopatus dignitate
»ublimari. Attamen. videns importunam voluntatem
vestrain, credidi ine. vobis ct. susecpi onus quod iin-

' posuisti, confisus. «pe. auxilii. vestri. quod. polliciti

exis Nunc. ergo cece tempus alest quo »ese. caus
obtulit, ut. onus meum consilii vestri manu levetis.
Pro cujus consilii acceptione? petivi inducias ab eo
die quo mihi pricfata. verha dicta sunt in hunc diem,
quatInus. in unum conveniretis, communique * consilio
investivaretia, utrumnam possit, salva fidelitate
regia, eervare obudicentiam apostolice sedis. Petivi,
inquam, inducias, et accepi; ct coce gratia Dei adentia
Omnes itaque, sed vos. precipue, fratres et coepiseopi
mei, precor ac® inoneo, quatinus, isti diligenter in-
epectis, atudiosius, sicut vos decet, quo inniti queam
mihi consilium. detis, ita ut et contra olxedientiam
paper nihil again, ct fidem quam domino regi debeo

V powered: | preernti, MN. ! ecceptione ) adeptices, A.
* encevee conenimiam eren) * communeque) commeni, A.

Qratetontinm meem econeas, A. ! er) et, A.

56 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

Ax ** non offendam. Grave siquidem mihi est vicarium beati

* Petri contemnendo abnegare, grave fidem quam regi

* me sccundum Deum servaturum promisi violare, grave

* nihilominus quod dicitur, impossibile mihi fore unum

* horum altero non violato! custodire" Ad hae cpi-

ptr e scopi responderunt, * Consilium quod a nobis petis penes
* te ost, quem prudentem in Deo ac bonitatis amato-

* rem esse cognoscimus; ct ob hoc in tam profunda re

* consilio nostro non eges. Verum si, remota omni alia

* conditione, simpliciter ad voluntatem domini nostri .

* regis consilii tui summam transferre velles, prompta

* tibi voluntate, ut nobis ipsis, consuleremus. Attamen,

* si jubes, verba tua ipsi domino nostro referemus, et

* eum audicrimus quid inde sentiat, dicemus tibi."
esmsien. Annuit ipse, et fecerunt ut dixerant. Priecepit itaquo
ao mer rex ut omnia in crastinuin,? quia dies Dominica crat,
differrentur, et Ansclmus ad hospitium suum, curiam

mane repctiturus, reverteretur. Factum cst ita, ct mane

auf se- juxta condictum reversi sumus. Itaque Anselmus in
mamie. medio procerum et conglobatw multitudinis sedens ita

orsus est, “Si juxta quod a vobis, domini fratres, hes-

* terno die consilium de priesenti causa petivi vel nunc Ms. p. es.

ben total * dare velletis, acciperem." At illi, “ Quod heri respon-
E * dimus modo respondemus ; scilicet, si pure ad volun-
Mem. $$“ tatem domini regis consilii tui summam transferro
* volueris, promptum et quod in nobis ipsis utilo
* didicimus a nobis consilium certum habebis Si
* autem secundum Deum quod ullatenus voluntati regis
* obviare possit consilium a nobis expectas, frustra
* niteris, quia in bujusmodi nunquam tibi nos admi-
"P. " niculari videbis" Quibus dictis, conticuerunt, et
capita sus, quasi ad ea qus ipse illaturus erat demi-
serunt. Tunc pater Anselmus erectis in altum lumi-
nibus, vivido vultu, reverenda voce, ista locutus est,

1 altero non violato) non violato altero, A.
8 ia crastinum) incrastinum, MS.

HISTORIA NOVORUM IX ANGLIA. 57

Cum vos, qui Christianm plebis pastores, et vos, qui
populorum principes vocamini, consilium mihi patri
vestro nonnisi! ad unius hominis voluntatem dare
vultis; ego ad summum pastorem ct principem omni-
um, ego ad magni consilii angelum curram, et ia
mco, immo in suo et coclesim sum, negotio consilium
quod sequar ab co accipiam. Dicit beatissimo apo-
stoloruin principi Petro, ‘Tu cs Petrus, et super hanc
'petram swlificabo ccclesiam meam, ct porte inferi
‘non provalcbunt alversus cam. Et tibi dabo claves
‘regni cwlorum. Et quodcunque ligaveris super ter-
' ram crit ligatum et in calis, ct quodcunque solveris
‘super terram crit solutum et in calia’ Communiter
ctiam apostolis omnibus, ‘Qui vos audit me audit, et
‘qui vos spernit me spernit' Et, ‘Qui tangit vos
'wicut qui tangit pupillam oculi mei.’ Hq_e, sicut
principaliter Beato Petro ct in ipso cxteris apostolis
dicta accipimus, ita principaliter vicario Beati Petri
et per ipsum cmeteris episcopis qui vices agunt apo-
stolorum cadem dicta tenemus; non cuilibet impe-
ratori, non alicui regi, non duci, non comiti. In quo
tamen. terrenis. principibus subdi ac ministrare debe-
amus, docct ct instruit. idem ipee magni consilii
anzelus dicens, ' Reddito. quo sunt Cresaris. Cusari,
‘et que sunt Dei Dco. lime verba, hwe consilia
Dei sunt. Hac approbo, hec suscipio, hzc nulla
ratione cxibo. Quare cuncti noveritis in commune,
quia in iis* que Dei sunt vicario Bcati Petri oboe-
dientiam, et in iis* que tcrrene domini mei regis
dignitati jure competunt ei fidele consilium et aux-
ilium pro sensus mci capacitate impendam.” Fini-

erat pater in iti& Omnes igitur awidentes oppido
turbati cum festinatione et magno tumultu surrexe-
runt, turbationem suam confusis vocibus exprimentes,

t eos illum case reum morti. una clamare putares,

! agence) oon nisi, MS. See Prefece.| * ae) his, A.

AJ. MEA.

58 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

s. Conversique ad illum, cuim jurgio, " Scias" inquiunt,
" * nos hxc verba tua minime domino nostro tua vice
* portaturos.” Quibus dictis, ad regem reversi sunt.
™ Quia ergo nemo cui verba sua regi deferenda tuto
2 committeret cum Anselino remansit, ipsemet ad regem
ingrediens qua dixerat viva voce innotuit, illicoque
reversus est Ad qum rex vchementer iratus cum
“a episcopis atque principibus intentissime qurercre ccepit
=a quid dictis cjus objicere posset, ncc invenit. Scandali-
zati ergo inter se ab invicem sunt in partes divisi, et
hie duo, ibi tres, illic quatuor in unum consiliabantur,
studiosissimo disquirentes siquo modo possent aliquod
responsum contra hzc componere, quod ct regiam ani-
mositatem deliniret, ct prielibatas sententias Dei ad-
versa fronte non impugnaret. Solus inter h»c Anscl- M8. p. cr. |
mus sedebat, tantum in! innocentia cordis sui ct!
misericordia Domini Dei fiduciam habens. — Adversariis
vero ejus concilisbula sua in longum protelantibus,
ipse ad parictem se reclinans leni somno quiescebat.
Facta itaque longa mora, redeunt episcopi cum non-
mullis principibus a rege, hee viro dicentes, “ Vult
* dominus noster rex, omissis alis verbis, a te sub
* celeritate sententiam audire, de iis? videlicet qua
inter illum et te dicta fuerunt apud llingeham,'
unde petisti inducias in hunc diem respondendi.
Res nota cst, ct expositione non indiget. Verun-
tamen noveris totum regnum conqueri adversum te,
quod nostro communi domino conaris decus imperii
sui coronam auferre Quicunque enim regime digni-
tatis ei consuetudines tollit, coronam simul et reg.
num tolli. Unum quippe sine alio decenter haberi
non posse probamus. Sed recogita, rogamus te, et
Urbani illius qui, offenso domino rege, nil tibi pro-
* desse, nec, ipso pacato tibi, quicquam valet obesse

! &gntem in) tantum, A. v ? iia] his, A.
*ejein, À. | * Jlingeham) Ilingbeham, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

obedientiam abjice, subjectionis jugum excute, et
liber, ut archiepiscopum Cantuariensem decet, in
cunctis actibus tuis voluntatem domini regis ct jus-
" sjonem expecta; necne quod secus egisti culpam
" n nosee, ac, ut tibi ignoscat, voto illius in omni
“quod a te inde petierit. sapientis more concurre,
" quatinus inimici tui, qui casibus tuis nunc insul-
“tant, visa dignitatis tum sublevatione! erubescant.
" Hie, inquam, rogamus, hxc consulimus, hac tibi
" tuisque necessaria esso dicimus et confirmamus,"
Respondit, “ Qua dicitis audio; sed, ut ol alia tacecan,

30 .

A.D. 3098.

" abnegare obacdiuntiam papse? nullatenus volo. — Jain The Primate

" dies declinat in vesperam ; differatur, si. placet, in sdjeere-

" erastinum causa ista, quo tractans mccum respon-
" deam quod Deus inspirare dignabitur | Suspicati
ergo illum aut quid diceret, ultra nescire, aut metu ad-
dictum jam statim coepto desistere, reversi. ad regem,

fer en

persuaserunt inducias nulla ratione dandas, scd, causa the

recenti examinatione discussa, supremam, si suis ad-

i adv

. epee e . e ee esnéenss On
quiescere consiliis nollet, in. eum 1nox judicii senten- bie e$ ene.

tiam invehi juberet. Erat autem quasi previus ct

prilocutor regis in hoc negotio Willelmus supra nomi--

natus Dunelmensis episcopus, homo lingua volubilitato
fucetus quam pura sapientia pruxitus. Hujus quoque
discidii quod inter regem. et. Anselinum versabatur
erat auctor ct gravis incentor,* regique spopondcrat
be fucturum ut Ansclmus aut Romani pontificis obos-
dientiam funditus * abnegaret, aut archicpiscopatui,
reddito baculo ct anulo, abrenunciaret. Qua apon-
(ione fretus rex applaudebat sibi, sperans illum vel,
abjurato apostolico, infamem remanere in regno suo,

aem o o c — — —

! subirratione) sullcvatione, MS.

3 flac iquam regamus) Hac
iSquam hee rogamus, A.

> papa) domini pape, A.

*et gravie incentor) gravie e
incentor, A.

* pontifici. obedientiam. funditus)
pontifici fuaditus obedientiam, AÀ.,
pratificr fundites being written on
erasere and ia margin, probably
for the intredection of funditus.

AD. 1006.

pe Bishop ait, “ Audi querimoniam regis contra te. Dicit quia, -

60 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

vel, eodem retento, rationabiliter extorrem fieri a regno
suo, Et ista quidem volebat, propterea quod omnem
auctoritatem exercendrz Christianitatis illi adimere cu-
piebat. Nec enim regia dignitate integro se potitum
suspicabatur, quamdiu aliquis in tota terra sua, vel
etiam secundum Deum, nisi per eum quicquam habere,
nota dico, vel posse dicebatur. Quam cordis illius
voluntatem Dunelmensis intelligens omni ingenio sata-
gebat siquo modo Anselmum calumniosis objectioni-
bus fatigatum regno eliminaret, ratus, ut dicebatur,
ipso discedente, se archiepiscopatus solio sublimandum.

Cum igitur regi persuasissot, quiesitas inducias Anselmo MS. p. eo.

non esse dandas, comitatus quampluribus, qui verba
sua suo fulcirent testimonio, ad virum ingrediens

tare snd “ quantum tua interest, eum dignitate sua? spoliasti,

sech to

* dum Odonem episcopum Ostiensem sine sui auctori-

» Primete * tate procepti papam in sua Anglia facis, ct, sic

" spoliatum, petis tibi inducias dare, quo possis can-

." dem spoliationem tuis adinventionibus justam esse

* demonstrare. Revesti eum primo, si placct, debita
* jmperii sui dignitate, et tunc. demum de induciis
“age. Alioquin, noveris ilum sibi ipsi odium Dei
“ omnipotentis imprecari, nosque fideles ejus impre-
“ cationi ipsius conniventes acclamare, si vel ad horam
* inducias dederit quas tibi in crastinum dari preca-
“ris. Quare jam nunc e vestigio ad domini nostri
* dicta responde, aut sententiam tus vindicem pre-
" sumptionis dubio procul in presonti experiere. Nec
« jocum existimes esse quod agitur, immo in istis
* magni doloris stimulis urgemur. Nec mirum. Quod
“ enim dominus tuus et noster in omni dominatione
* sua procipuum habebat, et quo illum? cunctis regibus
* prestare certum erat, hoo ei quantum in te est,

! sua] Not in A. 2 illum] eum, A.
3 dignitate sua) vua dignitate, A.

HISTORIA KOVORUM IX ANGLIA. 61

" inique tollis, tollens tidem cum sacramento quod ei 4B»
“ feceras polluis, ct omnes amicos ejus magna in hoe

* confusione involvia” Audicns hse Anselmus pati-

enter sustinuit, moxque ad tanue calumnise nefas ita

brevi respondit, * Qui, propterea quod venerabilis Tee Primate
“ sancto Roman ccclesire summi pontificis. obadien- LL
“ tiam abncgare nolo, vult probare me fidem ct aacra- esser.

“ mentum violare quod terreno regi debco, assit ; et in

*" nomine Domini me paratum invenict ci sicut. debeo,

“et ubi debco, respondere." Quibus auditis, aspicien-

tes sese adinvicem, nec invenientes quid ad ista refer-

rent, al dominum suum reversi sunt, — Protinus enim Tee emwe
intellexerunt, quod prius non animadverterunt Deo priae of
ipsum advertere posse putaverunt, videlicet archicpi- tuted
ecopum. Cantuaricnsem a nullo hominum, nisi a olo

papa, judicari. possc vel damnari, ace ab aliquo. eogi

pro quavis calumnia cuiquam, co cxeepto, contra suum

velle respondere. Ortum. interea. est murmur! totius Pegulr
multitudinis pro injuria tanti viri, summissa inter ae cedes
voce querenti& — Nemo. quippe. palam pro eo loqui
audebat ob ictum. tyranni. Veruntamen miles. unus

de multitudine prodiens viro astitit, flexis coram co
genibus, dicens, “ Domine pater, rogant te per me sup-

" pliees. filii. tui, ne turbetur cor tuum ex iis qus
audisti, sed inemor csto. benti Job vincentis diabolum

in aterquilinio, et vindicantes Adam qucm ipse vice-

" rat in paraliso.”” Qum verba dum pater comi vult
accepisset, intellexit &nimum populi in sua secum wn-

tentia essc. Gavisi ergo. exinde. sumus et anima-
quiores cflecti, confidentes, juxta scripturam, " voces

" populi vocem ese Dci" Quid agam! Si minaa si
opprobria, ai contumclias, si mendacia viro objecta sin-
gulatim describere voluero, timeo niraius judicari Qese

tamen omnia pro fidelitate apostolicsr sedis squanimiter
susminebet, et, juvante Deo, invicta qureque ratione

——- eo a=—waa

ee

‘et aurew) mermer est, A.

62 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

-D. 1008. destruebat, ostendens potius in veritate seso consistere,
atque in cunctis que negotii summa respicebat Deum
megend auctorem habere, Cum hsc omnia rex agmovisset,
ger «f the eee 2s . .
usque ad divisionem spiritus sui exacerbatus, episco- MS»n -
pis dixit, "Quid est hoc? Nonne mihi polliciti estis
* quod eum omnino ad velle meum tractarctis, judi-
* eareti, damnaretis ?" Cui Dunelmensis, "Ita in
* primis tepide ct silenter per singula loquebatur, ut
* omnis humans prudentite inscius ct expers putaro-
“tur.” Et adjecit, “ Nox cst. Jubeatur ad hospitium *
“ ire, et nos, jam plene agnita ratione sua, cogitabimus
* pro te usque mane" Hine ad regis prreceptum re-
e Kin petivimus hospitium nostrum. Mane autem reversi
sesame. odimus in loco solito, expectantes mandatum regis.
At illi cum suis omni modo perquirebat quid in dam-
nationem Anselmi componere posset, nec invenicbat.
» Bishop Hequisitus Willelmus Dunelmensis quid ipse ex con-
wes dicto noctu egcrit apud sc, respondit nil rationis posso
^ afferri ad enervationem rationis Ansclmi; "presertim
bwen* * cum omnis," inquit,'' ratio ejus innitatur verbis :
* Dei ct auctoritate Beati Petri. Verum mihi violcn-
* tia videtur opprimendus, et si regir "voluntati non
* vult adquiescere, ablato baculo et anulo, de regno
* pellendus.” Non placuerunt hee verba principibus.
Et ait rex, "Quid placet, si hec non placent? Dum
vivo, parem mihi in regno meo utique sustinere nolo.
* Et sic sciebatis eum tanto in causa sua robore ful-
“tum, quare permisistis me incipere placitum istud
'Kieg * contra eum? Ite, consiliamini, quia, per Vultum Dei,
e bet te * si vos illum ad voluntatem meam non damnaveritis,
tence. “ ego damnabo vos Ad que Robertus quidam ipsi
regi valde familiaris, ita respondit, “De consiliis nos-
* tris quid dicam, fateor! nescio. Nam cum omni
* studio per totum diem inter nos illa conferimus, et MS. p. rs.
" quatinus aliquo modo sibi cohcreant conferendo con-

! ín lese solite) solito loco, A. | * fateor] Ia margin in A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 63

" scrimus, ipse, nihil mali econtra cogitans, dormit, e& 423. sus.
prolata coram co statim uno labiorum suorum pulsu

quasi telas arancre rumpit" “Et voe, episcopi mei, esse
" quod dicitis?" Dixerunt “Dolemus quod animo wA
“tuo, doinine, sati«faccre non valemus Primas cst tos ie

" non modo istius reeni, sed et Scottiro* et Hibernis 9

neene adjaccntium insularum, nosque suffraganci cjua,

Unde patet nos rationabiliter cum judicare vel dam-

nare nullatenus posse, ctiam si aliqua culpa in co, °

" qum modo non valet, po«ct ostendi" Ait, "Quid

" igitur restat? Si eum judicare non potestis nonne

tem omnis obadientie fidem ae fraternam societatis
amicitiam ci abnegare potestis 1". “ Hoe quidem,” in- Thy. bow.
quiunt, “quoniam jubes, faccre possumus" ben faith

“ igitur, et quod dicitis citius facite, ut cum viderit se
& cunctis. despectem. ct desolatum vereeundetur et t&e
invemiscat se Urbanum, me domino suo contempto,
«eutum. Et quo ista sccurius faciatis, en ego pri-
mum in impcrio mco penitus «ei omnem sceuritatem
et. fiduciam mei tollo, ac deinceps in illo vel de illo
nulla in causa confidere vel cum pro archiepiscopo
aut patre spirituali tenere volo.” Actis exhine plu-
ribus ac diversis contra virum machinationibus, qus ab
incepta sui propositi norma cum avellerent, ncc in ali-
quo proficientibus, tandem, sociatin sibi abbatibus, epi-
scopi retulerunt. patri. quod dixcrat rex, suam pro voto
illius. abnegationem quam — priclibavimus | ingcrentes,
Quibus ille respondens. ait, “Quam dicitis audio. — Scd Asse
cum, propterva quod me ad Beati Petri principis temeeste rye
apostolorum suljectioneim et. fidelitatem teneo, mihi "etg.
omnem subjcetionein, fidem. ct amicitiam quam pri-
“mati ct patri vestro® »pirituali debetis. abnegatis,
non rccte proceditis Absit tamen a mo similem

rH
dee

e

! [hrerwot) le margm ia A. ! et patri occtro) vestro «t patri,
! «vote ) Bcoun, A. A.

64 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

“ vobis vicem rependcre. Vorum fraternam paternam-

* quo vobis caritatem exhibens nitar, si pati non refu-

- * gitis, vos ut fratres ac filios sancte matris ccclesii

* Cantuariensis ab hoc in quo lapsi estis trepido crrore
* convertere, et per potestatem mihi a Domino datam
" ad viam rectitudinis revocare. Regi autem qui mihi
" omnem in regno suo securitatem adimit, meque pro
" archiepiscopo vel patre spirituali habere se amodo
* nolle dicit, omnem cum fideli servitio securitatem,
* quantum mea interest, spondeo, et paterno more di-
" ligentem anime illius curam, si ferre dignabitur,
" habebo; retenta semper apud. me in Dei servitio po-
* testato, nomino ct officio pontificatus Cantuariensis
* qualicunque oppressione vexari contingat res exteri-
* ores.” Ad hwc ille. respondit, “ Omnino adversatur
* animo meo quod dicit, nec meus crit quisquis ipsius
" esse delegerit. Quapropter vos qui regni mei principes
*" estis, omnem fidem et amicitiam sicnt episcopi fecerunt
“ ei citius! dencgate,? quatinus apparcat quid lucretur
“ in ea fide quam, offonsa voluntate mea, servat aposto-
lice sedi" Dixerunt, “Nos nunquam fuimus homines
* ejus nec fidelitatem quam ei non fecimus abjurare
" valemus, Archiepiscopus noster est, Christianitatem
“in hac terra gubernare habet, ct ea re nos qui Chris-
" tiani sumus cjus magisterium dum hic vivimus decli-
" pare non possumus, presertim cum nullius offense

* macula illum respiciat, qua nos secus de illo agero ms. p.74.

" compellat." Quod ille? repressa sustinuit ira, rationi
eorum palam ne nimis offenderentur contraire preca-
vens. Igitur episcopi hec videntes confusione vultus
sui operti sunt, intelligentes omnium oculos in so
converti, et apostasiam suam non injuste a cunctis
detestari. Audires enim, si adesses, nunc ab isto,

! eitius] Not in A.

3 denegate) MS. has degate, A. has denegate.
3 ille) ipse, A.

BH i

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 65

nunc ab illo, istum vel illum episcopum aliquo cogno- 4-B 89
mine cum interjectione indignantis denotari, videlicet

Jude proditoris, Pilati vel Herodis, horumque simi-

lium. Qui paulo post singulatim requisiti a rege,

utrum omnem suljectionem et obedientiam nulla con-

ditione interposita, an illam solam subjectionem ct
obedientiam quam prietenderet, ex auctoritate Romani
pontificis Anselmo denegassent ; cum quidam uno, qui-

dain alio modo se hoc fecisse responderet; hos quidem

qui nulla conditione interposita funditus ei quicquid
prolato suo debebant se abjurasse professi sunt, juxta

se sicut fideles et amicos suos honorifice sedere pre-

cepit, illos vero, qui in hoc solo quod prieciperet ex Somect the
parte apostolici sese subjectionem et obcdientiam illi rive i
abnegasso dicere ausi sunt, ut pertidos ac sum volun- trouble,
tatis inimicos procul in angulo domus sententiam sum Kins for
damnationis ira permotus jussit prestolari. Territi sed teené-
ergo ct confusione super confusionem induti in angu-

lum domus sceesscrunt. Sed reperto statim salubri et

quo niti solebant domestico consilio; hoc cst, data
copiosa pecunia; in amicitiam regis recepti sunt
Anscehnus autem, sciens omnem sibi in Anglia securi- Avestan
tatem a rege sublatam,! inandavit ei dare aibi con-
ductum quo cum suis portum maris tuto petens regno
decederet, donee Deus tante perturbationi modum
dignanter imponeret. Quo ipso audito gravi cordis Tee King.
molestia elanguit. Nam licet discessum cjus summo- thereveest, |
pere desideraret, nolebat tamen euin pontificatus dig- secre
nitate saixituin discedere, no novissimum scandalum "^

quod inde poterat oriri pejus fieret priore. Ut vero

illu pontificatu? dissaisiret impossibile sibi videbat,
Turbatus itaque, et episcoporum consilio per quod in

has angustias so devolutum querebatur omiseo, cum
principibus consilium iniit, quid facto opus caset in-
quisivit Rogant illi quatinus vir cum summa pace

mitcenduct
te the esas,

! sublatam) sullatam, A.

9 dium pontyfcatu) poatifionta Ulum, A.
R 63987. E

66 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

.M9. moneatur ad hospitium suum redire, responsum regis
super petitione sua mano recepturus. Fit juxta ver-
bum illorum, et perturbatis etiam curialibus plurimis,
hospitium repedavimus. Rati quippo sunt! hominom
& terra discedere, et ingemuere? At illo letus et
alacer sperabat se perturbationes ct onera seculi,
quod semper optabat, transito mari evadere. Cum
zt* igitur inter spem a regno discedendi ct motum in
*e* regno remanendi animus ipsius fluctuarct, ecco prin-
J cipes a latero regis mano directi, " Rogat, aiunt,
* dominus noster rex te veniro ad se" Ascendimus,
ivimus, ct, supremam do negotio nostro sententiam
avidi audire, in quo soliti eramus loco consedimus.
Nec mora; veniunt ad patrem nostrum proceres
regni, nonnullis episcopis comitati, hmc ci dicentes,
* Antiqua tui amicitia moti dolemus discordiam istam
“inter dominum regem et to esse exortam. Quare
" cupientes in pristinam concordiam vos revocaro, prio- MS. p.76.
* vidimus in presenti utile fore inducias utrinque
* de negotio dari, quatinus, hinc usque ad definitum ,
“ aliquod tempus inter vos pace statuta, nce a te illi
vel suis, nec ab co tibi vel tuis quiequam fiat quod
* concordim metas ‘erumpat. Hoe, inquam, utile foro
“ previdimus, et volumus diens an velis in hoc ad-
TumMC" quiescere nobis" Respondit, "Pacem ntque concor-
iw. " diam non abjicio. Veruntamen videor mihi videre
dem " quid ista quam offertis pax habeat in se. No tamen ,
Me, ^" ab aliquo judicer magis velle ineo sensui quam alio-
am. “ rum in istis credere, concedo suscipere quod domino
“ regi et vobis placet pro pacis custodia secundum
* Deum statuere, salva semper apud mo debita reve-
* rentia et obedientia domini Urbani sedis apostolic
* prsulis" Probant dictum, et referunt ad regis
auditum. Dantur ergo inducim usque ad octavas
Pentecostes; ac regia fide sancitur, quatinus ex utra-

3 quippe rent) vent quippe, A. | — ingemuere) ingemuerunt, A.

» 77.

HISTORIA NOVORUM IK ANGLIA, 67

que parte interim omnia ut dictum erat eseent in 43.208

pace. Et rex, "Si integritas" inquit, “perfects pacis
" istam qure. inter nos cat controversiam ante hune
" terminum non scdaverit, omnino qualis hae die cest
" talis. in prmfinito termino induciarum definienda

“in medium reducetur"' His ita gestis; accepta a Asiam,

rege licentia, al suam Anselmus revertitur aedem,

presciens apud se pacem ct inducias illas inane et rn m
momcntancum velamen. cssc odii et opprossionis mox “ies him.

future. Quod in brevi postmodum patuit. Siquidem,
evolutis paucis diebus Dakluinum monachum, in quo
pars major consiliorum Ansclmi pendebat, ct duos
clericos cjus rex ipse prescripti diseidii causa ab
Anclia pepulit, ct Ansclmum in hoe facto atroei
mceroris verbere. perculit. Quid referam camerarium
cjus in sua camcra ante suos oculos captum, alios
homines cjus injusto* judicio condemnatos, deprsedatos,
innumeris malis afflictos! Et hsec omnia infra dies
induciarum et prmfixre pacis regalis constantia fidei
contra virum exercebat. Passa cet igitur ca tempee-
tate. ecclesia. Cantuariensis in omnibus hominibus suis
tam sevam tempestatem, ut fere universi conclamarent
melius sibi absque pastore jam olim fuisse quam nune
sub hujusmodi pastore essc. A cujus tempestatis de-
scriptione temperantes, modum presenti volumini im-
ponemus, caventes nc prolixa fatuitas et fatua pro-
lixitas orationis lczentes vel audiontes, si forte aliqui
fucrunt, nimio tedio afficiat

ExrLicrT LibgER PRIMUS.

68 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

Incirit SECUNDUR.

" Cox datarum dies induciarum prestolaretur, ct hine

inde fides utrorumque, Willelmi' videlicet regis et
«^ Anselmi archiepiscopi, certis indiciis. panderetur; regis
*' — silicet, omnia que spoponderat in contrarium perver-
tendo, et pontificis, sua sponsione servata, patienter
irrogatas injurias perpetiendo; Albanensis episcopus,
Walterus nomine, ab Urbano sedis apostolico prvsule
Roma missus Angliam venit, adducentibus eum duobus
elericis, Girardo scilicet ac! Willelmo, qui de capella
regis erant. Siquidem ipse rex, ubi sensit Anselmum
sus voluntati nolle in prescripto negotio * obtemperare,
elam ct Anselmo ignorante cosdem clericos. Romam
miserat, Romans; statum ecclesim per eos volens certo ws.p rs.
dinoscere. Erant namque Rom: in illis diebus, sicut
prediximus, duo pontifices qui a diversis apostolici
muncupebantur; sed quis eorum canonice quis secus
faerit institutus, ab Anglis usque id temporis ignoraba-
tur. Scire itaque veritatem hujus rei, Romam missi.
sunt hi duo clerici; caque cognita, jussi sunt sacris
promissionibus illectum ad hoc, si possent, papam
perducere, ub ipsi regi ad opus archiepiscopi Cantu-
ariensis pallium, tacita persona Anselmi, destinarct,
quod ipse rex, Anselmo a pontificatu simul et regno
dejecto, cui vellet cum pontificatu vico apostolici post-
modum daret, Hoc quippe disposuerat apud se, hoc
suspicatus est fioh injuria sibi concedi posse, hoc in-
dubitato fieri promittebat opinioni sux.

Prefatus ergo episcopus Angliam veniens secum
archiepiscopatus stolam, papa mittente, clanculo detulit.
Et silenter Cantuaria civitate pertransita, Anselmoque
devitato, ad regem properabat, nulli de pallio quod
ferebat quicquam dicens, nullum in absentia ductorum

m»

1e) à.
tme prenrite ipti is prescripto negotio nelle, A.

» p. 79.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 69

suorum familiariter alloquens Rex denique precceperat AD. 1608.
ita fieri, nolens mysterium consilii sui publicari. Ille, eain
igitur, cum nonnullis diebus ante Pentecosten ad regem fren
venisset, ct ci ad singula que sus voluntati accepta ins gest -
fore didicerat, bonm spei fiducia respondisset, nil penitus peag.
ipsi pro Anselmo locutus est quod pacem inter cos
conciliaret, quod tribulationes in quibus pro fidelitate |
sedis apostolicw desudabat mitigaret, quod cum ad sub-
levandum in Anglia Christiant religionis cultum robo-

rare. Super quo multi qui prius ex adventu ipsius

magni spe boni tenebantur oppido admirati, " Pape,"
inquiunt, "quid dicemus? Si aurum et argentum

" Roma prmponit justitix, quid subventionis, quid

" consilii, quid solaminis ibi deinceps in sua oppres-

“ gione reperient qui pro adipisconda suse cause recti-

" tudine non habent quod dent?”

Sentiens itaquo rex cpiscopum ex parte Urbani The Kise
cuncta sum voluntati conniventia nunciare, ct ea si ámm Ieee
ipsum Urbanum pro papa in suo regno susciperet velle
apostolica auctoritate sibi dum viverct in privilegium
promulgare, adquievit placito, praecipiens Urbanum in
omnia imperio suo pro apostolico haberi, cique vice
Beati Petri in Christiana religione obuediri. Egit post Tee King ta
hic quibus modis poterat ipse rex cum episcopo, qua- T.
tinus Romani pontificis auctoritato Ansclmum ab epi- Asesim.
scopatu, regali potentia fultus, deponeret; spondens
iniiensum pecunie pondus ei et ecclesim Romans
singulis annis daturum, si in hoc suo desiderio eatis-
facerct. Verum cum id nulla ratione fieri posse, docente
episcopo, didicisset, deficiebat animo, reputans apud so
nihil in requisitionc vel susceptione Romani antistitis
so profecisse, Attamen, iminutabile considerans quod
factum fuerat, consilio cum suis inito, queerebat qua-
liter, servata singulari celsitudinis sum dignitate, viro
aaltoin! specio tenus amorem suum redderet, cui crue

! ero saltem) Os erasere ia A.

70 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

& deliter iratus nihil poterat cupite damnationis pro
voto inferre.

Instante igitur die in quem inducim date sunt inter

. Àipeos mandatum cst Anselmo tunc in villa sua qure

*" Murtelac dicitur consistenti, ct ibi solennitatem Pente-
costes celebranti, quatinus ad aliam villam suam queo M$. p. se.

Heisa vocatur accederet, ubi nuncii regis curiam suam

in ipsa festivitate apud Windlesoram tenentis ad cuin

venire, et verba regis illi, et illius possent, regi deferre.

Ivimus ergo illuc. Et sequenti die veniunt ad illum

he pene omnes episcopi Angli. Qui, premissa! pace sui,

aO Pedetemptim explorare aggressi sunt, utrum. aliquo

modo illum ad hoc illicere possent, ut ipse, jam tot

«9. ac tantis adversitatibus actus, vel tunc data pecunia

regis amicitiam sibi conciliaret. Ad quod cum illum

more solito inflexibilem reperissent, tandem hujusce-

modi questibus cum interpollare destiterunt, subjun-

gentes hee, “Si ergo pro adipiscenda amicitia ipsius

* nil de tuis dare vis, dic, rogamus te, compendioso ac

* simplici verbo quid velis" Ait, "Dixi vobis jam

* quia nunquam domino mco faciam hanc contumc-

* liam,? ut facto probem amicitiam cjus esse venalem.

- * Sed si me, sicut. debet, patrem suum vult gratis

* diligere, et ut moro archiepiscopi Cantuariensis sub

“ obedientia domini papi Urbani in Anglia vivain

* permittere, gratiose suscipiam, eique, pace ac securi-

“ tate potitus, sicut. domino ct regi mco fideliter ot

* opportune deserviam. Si hoc nonvult, scitis quid in

* hunc diem convenit inter nos; det scilicet mihi con-

* ductum donec ad mare perveniam, et postmodum

* quod intelligam moe facere delere faciam." “ Nihilno

“ nobis,” inquiunt, "aliud dices?" Refort, “ Hinc

las ^ nihil.” “Dominus papa Urbenus, aiunt, rogatu

' © domini nostri regis stolam illi archiepiscopatus per

y
,
.
e
»

3 pramicea) premissa, MS.
8 faciam hanc contuneliam) hanc contumeliam faciam, A.

B. p. 81.

(8. p. a3

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. . 71

episcopum qui de Roma venit direxit. Tuum igitur Am see
crit considerare, quid tanto beneficio dignum regi
rependas, Quod enim sino multis periculis magnoque
labore atque constamine obtinero non posses, ecce,
nullo interveniente gravamine, si in te non reman-

" gerit, habes." Sensit in his Anselmus nimis implici-

tum negotituin actitatum contra ac, ct anxiatus spiritu .
dixit, “0 beneficium. Cujus wstimatio quenam sit

“ penes! me novit Deus inspector conscientize mem.”
Dixcrunt, “ Quoinodocunque facti hujus exccutio acdcat Thes ania
animo tuo, laudamus et consulimus ut «altem quod £s tbe
in via expenderes si pro hoc Romam ires regi des, meng.
ne, si nihil feceris, injurius judiceris." * Noc hoc He amie
quidem ;" ait, “nee omnino hujus rei gratia quicquam e e».
" illi dabo vel faciam. Ad nihilum tenditis Sinite."
Privcterea, quio quantave super istis facta sint enarrare
piget. Post qui omnia, rex, ut diximus, principum The
suorum consilio usus, posthabita * omnis preteriti totaveur,
discidii causa, Anselino pratiam suam gratis reddidit, $e esurt.
ct quemadmodum patrem regni spiritualem et cpisco-

pum Cantuariensem, quod sui officii forct, illum qua-

que per Anglian exercere concessit. Quod cum pater
gratiosus accepisset, et, donatis hinc inde retroactis
querelis, curie illius apud Windlesoram so praesentasset,

ac familiari alloquio in conspectu procerum et coad-
unatz multitudinis ipsum detinuissct, ecco Walterus

ille Romanus advenit. Ingressusque, “En,” inquit
alludens, “quam bonum et quam jocundum habitare

" fratres in unum." Et sedens do paco qusdam ex
Dominicis verbis protulit, laudans eam inter illos re-
vixisso, quam vorecundabatur sua industria satam in

bien te
“

^-^

. eis non fuissc.

Cum autem «de pallii susceptione ageretur, ot quidam 1s i i» vein
pro captanda regis gratia virum ad hoc ducero moli.
rentur, ut pro regim majestatis honorificentia illud per

He

! penes) apud, A. | * pesthabiia) post habite, Mx.

72 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

M. manum regis susciperct, non adquievit, rationabiliter
ostendens hoc donum non ad regiam dignitatem, sed
ad singularem Beati Petri pertinero auctoritatem. Unde
cum omnes silentio pressi conticuissent, statutum cst
ut & quo pallium in Angliam delatum cst, ab codem
Cantuariam super altare Salvatoris deferretur, et inde
ab Anselmo, quasi do manu Beati Petri, pro summi
quo fungebatur pontificatus honore sumeretur. Adqui-
evit istis multitudo omnis, et in quo ita ficret pro-
fixus est dies.

Post hme Anselmum a curia discedentem secuti sunt
episcopi duo, Robertus scilicct! Herefordensis, et Os-
mundus Serboriensis, poenitentiam apud illum agentes
pro culpa sum abnegationis quam cum aliis cocpiscopis
suis fecerant apud Rochingcham.? Qui, misertus co-
rum, absolvit cos in quadam ccclesiola, qure so nobis
shop obtulit ambulantibus proposita via. Ibi ctiam Wilfrido
v episcopo Sancti Dayid de Gualis, qui vulgo Dewi vo-

"ford
io
»

catur, ipsa hora reddidit episcopalo officium, a quo, exi--

gente culpa ejus, jam àntea ipsemet illum suspenderat.

Deinde Doroberniam properavimus, illic adventum
Romani episcopi prestolaturi. Qui episcopus juxta
condictum dio Dominica, quie crat quarto Idus Junii?
venit, pallium in argentea capsula decentissimo defe-
rens, itumque est, obviam a monachis in ipsa metro-

eb.
ges
ton
here
ives
al

poli sede Domino Christo famulantibus, associato sibi M8. p. ss.

fratrum 'conventu vicinw beatorum apostolorum Petri
et Pauli abbatie, cum numerosa clericorum, necne

immensa l&áicorum diversi sexus et mtatis, multitudine.

Pater etiam ipse, episcopis qui ob hoc Cantuariam
venerant dextra levaque stipatus ac sustentatus, sacro
beati apostolorum principis muneri nudis pedibus, sed
indutus sacris vestibus, devotus occurrit Tali devo-

! sesáicet) Not in A. 3 Here Eadmer bas committed an
? Rechingeham) Rochinghebam, | crror. Tbe rcal date was May
A. | 37th. See Preface.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 73

tionis cultu pallium super altaro delatum ab Anselmo AD. t=.

' assumptuin cst, atque ab omnibus pro roverontia Sancti Re tehine.
Petri suppliciter deosculatum. Indutus co dehinc pon-
tifex sumimus ad celebranda missarum solennia magno.
cum honore adductus altario prrsentatur. Ad quam
missum recitata cst pro oflicio ipsius diei illa cvan-
gelii lectio quam in consecrationo ojusdem pontificis

diximus super verticem ejus inventam, hoc cst, “ Homo Esdmer

metes en

" quidam fecit, cenam magnam ct vocavit multos. eminens

Et misit scrvum suum hora ceenre dicere invita-

tis ut venirent, quia jam parata sunt omnia Et

ceperunt simul omnes excusare," et cietcra. Quod
sic evenisse nonnullis admirationi fuit, presertim cum
hoc nullo prmwmeditante, nullo prwordinanto, constite-
rit! actum. Attamen quid quidam inde dixerint,
quid prwconati fucrint, dicere supersedemus. Verum y
ex lis* qum pro rerum gestarum veritate suo loco,
adjuvante Deo, dicemus, palam erit videre ipsa verba
Domini nec primo in consccraticno illius ? super eo
casu occurrisse, nec sccundo in confirmationo ipsius
consecrationis coram populo incassum Iccta fuisse.

Ms.* — Jevocnto post hoc praedicto Balduino in Angliam, Semet,
ct rebus aliquanta paco sopitis venit ad Anselinum «f Dota,
quidain monachus ccnobii Sancti Albani, natione Hi-
bernensis, nomine Samucl, Hic, defuncto bonw memo-
riw Donato Dublin: civitatis cpiscopo, a rege Hibernis,
Muricrdach nomine, necno a clero ct populo in episco-
patum * ipsius civitatis electus cst, atquo ad Anselmum
juxta morem antiquum sacrandus cum communi de-
creto directus Quorum clectioni ac petitioni Ansel- qessesssed
mus annuens, hominem aliquandiu secum honorifice eure Pe
detentum, necno qualiter in domo Doi conversari debe- Ai s
ret diligenter instructum, sumpta ab eo de canonies

! oc... . consistent) On era- 3 45) his, A.
eure in A., wrnting crowded; ® cllius) ejos, A.

probably for admission of mullo * episcopatum) epissopete, A.
praerdmante.

74 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

we. subjectione sua ex antiquo more professione, promovit
in episcopatus officium Wentoniw octava dic subse-
quentis Pasche, ministrantibus sibi in hoc officio qua-
tuor episcopis suffraganeis suis. Qui novus pontifex
tanti patris benedictione, ac litterarum prwfato regi,
clero quoque ac plebi Hibernim, pro testimonio sus
. eonsecrationis scriptarum astipulatione roboratus, in
patriam suam cum gaudio revertitur, &&quo in sedem
suam eum honore pro usu terrm suscipitur.
. Eodem, hoc est tertio, anno pontificatus Anselmi, clec-
ser, tus est Samson ad episcopatum ecelesiro Wigornensis, ot
ari Girardus, cujus supra meminimus, ad regimen ecclesia
wef Herefordensis. Qui, cum in summum promovendi sa-
u'* cordotium ad Anselmum pro more venissent, ncedum-
que omnes inferiores ordines habuissent, ordinavit cos
pro instanti necessitate ad diaconatum ct presbytera-
tum unum, ct alium ad presbyteratum in Sabbato
jejunii quarti mensis, in villa Sancti Andres» de Rove-
cestra quse prope Lundoniam sita Lambetha! vocatur.
In crastino autem sacravit eos Lundonim in sede cpi-
scopali ad pontificatus honorem, ministrantibus sibi
in hoc quatuor de suffragancis suis, Thoma videlicet
archiepiscopo Eboracensi, Mauricio episcopo Lundoni-
ensi, Herberto Tydfordensi seu Norwicensi, Gundulfo
Rofensi.
Eo tempore Robertus comes Normannia in expedi.
9 tionem Ierosolimitanam proficisci disponens fratri suo
m4 Willelmo regi Anglie Normanniam spatio trium an-
.DOtum' pecunie gratis in dominium tradidit. Qum
pecunia per Angliam partim data, partim exacta, to-
tum regnum in immensum devastavit! Nihil ecclesi-
arum ornamentis in hac parte indulsit dominandi
cupiditas, nihil sacris altarium vasis, nihil reliquiarum
eapsis, nihil evangeliorum libris auro vel argento pa-

py

! Lembetha) Lembeta, A.
3 devastarit) vastavit, altered to devastavit, in A.

M8. p. 86.

ki

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 75

ratis. Conventus est ct Anselmus per id temporis, et A.D. sese.
ut ipse quoque manum auxilii sui in tam rationabili
causa regi extenderet a quibusdam suis est amicis
admonitus, Intellexit ille et rationis esse ct honcsta-
tis hoc facere, sed propriarum rerum tenuitate con-
strictus unde cxpleret quod faciendum foro videbat
non habebat. Usus igitur consilio magnorum virorum,
Walchelini videlicet Wentani pontificis et Gundulfi Of ss.
Rofensis, neene aliorum quorum hujusce negotiis con- qeesé ty
silio par credi judicabatur, do thesauro ecclesi Can- 4sseie ese
tuariensis, partim in auro, partim in argento, valens
ducentas argenti marcas, connivento majori parto con-
ventus, accepit, quod prefato regi cum illis que de
9 suis habere poterat, pro instanti necessitate, ut rebus
consuleret, pariter contulit, Verum in hoc facto nul-
lum successoribus suis quod imitarentur exemplum
relinquere volens, mox dominicam villam suam que
Pettcham! vocatur spatio septem annorum ejusdem
ecclesi juri concessit, quatinus ex redditibus ipeius
ville qui circiter triginta libroo denariorum illis diebus
erant, illatum ceclesio damnum restitueretur. Et qui-
dem codem spatio ipsa ecclesia cadem villa potita est,
ct silva ville * et toti redditus cjus in novo opere
quod a majore turri in orientem tenditur, quodque
ipse pater Ansclmus inchoasse dinoscitur, consumpta
sunt. ]limc ex geste rei veritalo proponimus, ut ora
obloquentium qui usque hodie Ansclmo depreedate
ecclesi crimen intentant, si fieri potest, obturemus,
optantes quatinus tanto viro detrahere desinant, ne quo
xe, quod sibi non prosit, peccati vulnere ledant Ipeo
quoquo tempore eandem occlesiam res suas in majori
quam solebat libertate sua sanctione deinceps possidere
constituit, ct alia quedam qua antecomsores cjus in
dominio suo tenebant ipei ccclesis perpetuo jure pos-
sidenda concessit. His brevi per excessum, sed, ut

^.
t Ne Petbebem, A. =|" rile) e ville, A.

N

TEN |

76 - HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. - -— 00€

LD. 19. reor, non superfluo dictis, ad quod ccopimus roverta-
» Kieg mur. Igitur pacto inter fratres regom vidclicet, Wil-
Nor 4 lelmum ct comitem Robortum de prefato negotio facto,
bes por Willelmus mare transiit, et traditam sibi a Roberto
Normanniam sum ditioni subegit.
Quo cum demoraretur, rex Hibernis; Murchertachus
nomine, ct Dofnaldus episcopus cum ceteris episcopis,
et quique nobiles cum clero et populo ipsius insulm,
miserunt nuncios ac litteras ad Ansclmum, innotescentes M8. p. 87.
el civitatem quandam, Wataferdiam nomine, in una
suarum provinciarum esse, cui ob numerosam civium
multitudinem expediret cpiscopum institui, simulque
petentes quatinus ipse, primatus qucm super eos gere-
bat potestato ct qua fungebatur vicis npostolicme fretus
auctoritate, sancte Christianitati ac necessari plebium
fede, | utilitati instituendo eis pontificem subveniret. Jam
woe enim secula multa transierant, in quibus eadem civitas
absque providentia et cura pontificali consistens per
diversa temptationum pericula jactabatur. Elegerant
autem idem ipsi in hoc officium quendam sun gentis
virum vocabulo Malchum, eumque sacrandum cum
communi decreto ad Anselmum transmiserunt. Decre-
tum autem hoc est.
Anselmo Dei gratia Anglorum archiepiscopo clerus ot |
populus oppidi Wataferdio, cum rego Marchertacho ct opi-
scopo Dofnaldo, salutem in Domino.
Pater ssucte, cwcitas ignorsntio nos diu detrimenta sala-
tis nostra sustinere cocgit, quia magis clegimus serviliter
Dominico jugo colla subtrahoro quam liberaliter pastorali
obodientim subesse. Nunc autem quantum proficiat pastorum |
cara cognoscimus,! cum aliorum rerum similitadincs ad mon.
tem revocamus, quia sino regimino nec oxorcitus bollum, noo
navis marinum audet attomptaro periculum. Navicula ergo :
nostra mundanis dedita fluctibus sine pastore contra callidum | |
hostem qua ratione pugnabit? Propterca nos et rex noster |

— a

! cognoscimus] cognovimus, A.; this and the preceding word being i
eramped, and on erasure. . VT »

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 7?

Murchertachus ct cpiscopus Dofnaldas, et Dermeth! dux 43. 1006,
noster, frater regis, eligimus huno presbyterum Malcbum

MS.p.9& Walchclini * Wentonicnsis episcopi monachum, nobis saffici-
entiesimo cognitum, natalibus ct moribus nobilem, apostolica
et occlesinstica disciplina imbutum, fido catholicum, pruden-
tom, moribus temperatum, vita castum, sobrium, humilem,
affabilem, miscricordem, litteratum, hoepitalem, sam domui bene
prepositum, non neophytum, habentem testimonium bonum
in gradibus singulis. Hanc nobis petimus a veatra paterni- -
iato ordinnri pontificem, quatinus regularitcr nobis prrocese va-
lent ct prodcesec, ct nos sub cjus regimino salubriter. Domino
militaro possimus. Ut nutem omnium nostrum vota in bano
electionem conveniro noecatia, huic decreto canonico promp-
tiesima voluntato singuli manibus propriis roborantes subecrip-
simus. Ego Murchertachas rex Hibernia subecripsi. Ego
Dermeth dux, frater regis subscripsi. Ego Dofnaldas episco-
pus subscripsi. Ego Idunan episcopus Midiw subecripai. Ego
Samucl Dublinonsia episcopus subecripei. Ego Ferdomnachus
Laginiensiam cpiscopus subecripei.

Subscripserunt his multo plures, quos nos brevitati Melsbes
&tudentes notare non necessarium duximus Iyitur by dsote
Anselmus, considerans et intelligens cos justa et utilia see 5
petere, petitioni eorum libens annuit. Elcctum ergo
pontificem «diligenter in iis? qua sacra jubet auctori-
tas examinatum, ac multorum cum vitw sum testi-
monio dignum cpiscopatu comprobatum, sumpta ab eo
ex more de subjectionis sugo oboedientia professione,
sacravit cum Cantuariw quinto Kal. Januarii, assisten-
tibus ct coopcrantibus sibi in hoc ministerio duobus
cpiscopus suis, Radulpho scilicet Cicestrensi et Gun-
dulfo Rofensi.

MA. p. 98. Post hos dics rex, Normannia sibi ad votum subacta A.D. ses.
atquo disposits, Angliam redit, ac, intorposito parvi ren
temporis spatio, super Walenses, qui contra eum sur- eed mesehes
rexcrant, exercitum ducit, eosquo post modicum in de- Wenn.
ditionem suscipit, et pace undique potitus est. Sed

ete miei

! Dermeth) Dermeht, A. | * fie) bie, A.
2 Walchelini] Walkeliai, A.

78 HISTORIA KOVORUM IX ANGLIA.

. te. quid? Cum jam multi sperarent quod hzc pax Dei

wture_servitio' deberet militare, ct attenti expectarent ali-

IE quid magni pro emendatione Christianitatis ex regis

mew a sensu archiepiscopum promulgare, ccce spei hujus et

taste — expectationis turbatorias littcras rex a Gualis reversus

archiepiscopo destinat, mandans in illis se pro militi-

bus quos in expeditionem suam miserat nullas ci nisi

malas gratias habcre, co quod nee convenienter, sicut

aiebat, instructi, nec ad bella fuerant pro negotii qua-

litate idonei. Praecpitque ut paratus csset de his

juxta judicium curim sum sibimet rectitudinem faccre,

quandocunque sibi placerct inde cum appellare* Ad

quz Anselmus, * Expectavimus," inquit, " pacem ct non

* est bonum; tempus curationis ct ecco turbatio."

Licet enim jam olim scivcrit se, codem rege superstite,

in Anglia Christo non adco fructificaturum, tamen quia,

rozalus de subventione Christianitatis nonnunquam

solebat respondere, se propter hostes quos infestos cir-

cumquaque habebat co intendere non valcre; jam

tune illum pace positum cogitaverat super hac re con-

venire, et saltem ad consensum alicujus boni fructus

exequendi quibus modis posset attrahendo declinire.

Sed, ne cordis cjus affectus perveniret. ad eficctum,

orta est instinctu maligni quam dixi causa discidii,
utique non ex rei veritate producta, sed ad omnem M8.p 9^

pro Deo loquendi aditum Anselmo intercludendum

malitiose composita. Quod illo dinoscens, et insuper

cuncta regalis curii judicia pendere ad nutum regis,

nilque in ipsis nisi solum velle illius considerari, cer-

tissime sciens, indecens :stimavit pro verbi calumnia

placitantium more contendere ct veritatis sum causam

euriali judicio, quod nulla lex, nulla equitas, nulla

im ratio muniebat, examinandam introducere. Tacuit ergo,

zu e wee quicquam nuncio respondit, reputans hoc genus

wee mandati ad ea perturbationum genera pertinere, que

! Dei servitio) servitio Dei, A. | — * eppeliare) spellare, A.

HISTORIA XOVORUXM IN ANOLIA. 79

sibl jam spe illata recordabatar,' ct ideo hoe solum, AB ws.
ut Deus talia sedarct, supplici corde precabatur. Pre-

terca videns ecclesias ct monasteria solito intus et extra Besse
suis rebus spoliari, omnem in eis religionem extermi-
nari, quompuc xecularium tam majores quam minores
corrupte vitie semitas tencre, multa mala ubique ficri,
ct ista de die in dicin, cessante disciplina, multiplicari
roborarique ; verebatur ne hme Dci judicio sibi damno
ficrent, ài. quibus modis posset cis obviare non inten-
deret; Sed obviare impossibile sibi * videbat, quia to-
tius. regni principem aut ca facere aut cia favere
perspicuum crat. Visum. itaque sibi est, auctorita-
tem ct sententiam apostolicw sedis super his oportere
requiri?

Cum igitur in Pentecosto festivitatis gratia regis &meim oe
curia se) presentasset, ct, modo inter prandendum, Fo
modo alias, quemadmodum opportunitas so offercbat
Statum animi regaliy quis. crea colendam fequitatem

Rp» u. csset studiose perquisisset, cumque qui olim fucrat *
omnimodo repperisset, nihil spei de futur& ipsius emen-
datione in co ultra remansit. Peractis igitur festivi.
oribus dicbus, diversorum negotiorum cause * in medium

duci ex more emperunt.. Quierebatur ctiam quo inge- Vlt
i Jilat ! ~—
nio provlilata causa. contra Ansclmum sic ageretur, Ut, sonrevteng

culpw addictus, aut ingentem regi peeuniam penderet, sàswteesd
aut ad implorandum miscricorliam ejus eaput amplius lemim
non levaturus se totum impenderet. Interea Anselmus, ame ef tho
acceritis wl ^c quos volebat de principibus regis, man- laneo to ge
davit per cos regi se summa necessitate constrictum
velle per licentiam ipsius. Roinam. ire... Ad. quod. ille
stupefactus, ' Nequaquam," ait. " Nec enim illum ali-

--o- - = — ——]áÓÓÁ ce — GÀ

! gue niv yam cape ileia re- * fecerat] A eubesquent insertion
cordabatur) que jam olim sempe over the lise ia A.

obi recordabater illata, A. ! dicercoruo . . . couse) On
* vepoossble cobs) ein impocsibiie, ' erasere in A., for edminsisn, ep-
A parenti y, of acegotierum.

* regem) iSquei, A.

-

80 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

4&D.19. “ cui tali peccato obnoxium credimus, ut necesse

^ * habeat indo singularem apostolici absolutionein pe-

“tere; nec ita cujuslibet consilii expertem, ut non

" magis illum sciamus apostolico quam apostolicum

a» sibi in dando consilio posse succurrere." Relata sunt

eut Ansclmo hrec, et respondit, " Potestas in manu sua cst;

" dicit quod sibi placet. At si modo non vult conco-

“ dere, concedet forsitan alia vice. Ego preces multi-

* plicabo.” His pro licentia dictis, statim omnis com-

mentatio implacitandi Ansclmum compressa omissa cst,
et nos immunes ab illa querela curia deccssimus,!

Anemia In sequenti autem mense Augusto, cum de statu

TES a regni acturus rex episcopos, abbates, et quosque regni

proceres in unum precepti sui sanctiono egissct, ot,

dispositis iis? quse adunationis illorum cause fuerant,

dum quisque in sua repedare sategissct, Anselmus,

coptm petitionis sua non immemor, rogavit regem

quatinus quesitam jam olim licentiam vel tune repo-

titia precibus non negaret. Sed secundo negat sicut

In Qetoher primo negarat. Postea, conventu soluto, in menso

s rátme, Octobri Wintonie ad regem ex condicto venimus.

go. ^ Instantius itaque, tam per se quam per alios, regem

pontifex orat, quatinus bono animo sibi concedat

quod se jam tertio postularo necessitas su& cogcbat.

Te King Hinc ille tredio affectus iraque permotus ait, * Con-

acy « ipe. “ turbat mo, et. intclligentem non concedendum foro

“ quod postulat sua graviter importunitate fatigat.

* Quapropter jubeo ut amplius ab hujusmodi preci-

“ bus cesset, et, quoniam me jam s:pe vexavit, prout

He claime it *! judicabitur mihi emendet" Ad hme ille, “ Paratum

"I3 “ me potius sciat rationo ostendere quod justa peto,

* et quod ipse mihi in his non debeat juste contra-

IbeWi6 =“ dicere" Respondit, "Rationes suas non admitto.

“ Sed si iverit, pro certo noverit quia totum archi-

“ episcopatum in dominium meum redigam, neo illum

Hs

! decessimus) discessimus, A. — | * iis) his, A.

*. ".
. . . hte *
. -— .
bat? of pate the ees la 2

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 81

“ pro archiepiscopo ultra recipiam." Orta est igitur AD. sew.
cx his quxdam magna tempestas, diversis diverse deem.
parti acclamantibus. Quam ob rem quidam permoti Paynes, -
suascrunt in crastinum rem differri, sperantes eam che men
alio modo sedari. Assensum cst utrinque in istis, et

divisi hospitium ivimus. Mano autem regressi, cum

in loco apto scdissemus, ecce quidam episcopi cum
nonnullis principibus ad Anselmum venientes sciscitati

sunt quid secum ab heri de causa tractaverit. Dixit, Assebm per.
" Non ea re concessi causam do qua agitis beter ae

“ induciari, quasi ignoraverim quid hodie responsurus em. ee

“indo fucrim ; sed no viderer tantum meo sensui *be

" credere, ut nec una nocte ad sui discussionem dig- ES
“narer aliorum consilio cedere. Nunc ergo sciatis

" quia in sententia qua fui sum, et ideo precor domi-

“num meum quatinus bona ‘mente et alacri vultu,

" ut eum decet, mihi licentiam quam postulo det, in-

" dubitanter sciens quod causa mew salutis, causa .
" sancto Christianitatis, et vere causa sui honoris ao

* profectus, si credero velit, ire dispono.” Dixerunt,

" Si alia qua dicas habes, profer. De licentia nempe

" supervacue loqueris. Non dabit" “Si dare,” ait,

non vult, ego utique illam super me accipiam ; quia -
scriptum est, 'Obedire oportet Deo magis quam

" ' hominibus" Ad hec Walchelinus Wentanus epi-

scopus aspiciens in eum dixit, "Et quidem dominus

“ meus rex et proceres sui credunt te esse hujusmodi

" moris, ut non facile ab iis! qus certo incosperis

" movearis. Verun in hoc, scilicct. ut, spreto tanti "Lcd
“ pontificatus honore simul ct utilitate, Romam potas, eene

" non leve est credere quod stabilis maneas" At EE
ile sciens animum viri, vivido vultu, intentis in em

oculis, respondit, “ Vere stabilis" Quo dicto, ad regem

reversi qure audierant retulerunt. Rege igitur con-

silia sua protelante, et summo pontifice cum suis

! tie) bia, A. !
B 6387. p

83 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AI. sedente, occurrit animo episcopos mquius esso dobere

in suo, quod erat Dei, quam in consilió regis terreni.
Mittens ergo priecepit eos venire ad sc. Erant autem
hi, Walchelinus episcopus Wintoniensis, Robertus Lin-
coliensis, Osmundus Sorberiensis, Johannes Bathoni-
ensis, Qui cum dextá levaque illius jussi consedis-
aem sent, ait illis, " Fratres, ideo feci vos venire ad mo,

advice — " quia vestri officii ost ea que Dei sunt pre ceteris
s$Oswt. “ tractare, disponere, servare. Episcopi enim estis,

M

* prelati in ecclesia Dei estis, filii Dei estia! Si crgo wg. p. 9
“ ita fideliter et districte vultis in mea parte con-
“ giderare atque tucri rectitudinem et justitiam Dei,
"'gicut in parte alterius perpenditis atque tuemini
* jura et usus mortalis hominis, hocque mihi promit-
* titis, exponam vobis sicut fidelibus et filiis Dei quo
" tendat heo mci prosentis consilii summa, ct audiam
" sequarque consilium quod mihi inde vestra fida Dco
" industria dabit," Dixere, " Loquemur, si placet, ad
* invicem, et communem consensum referemus ad te.”
Surgentes itaque in partem seso tulere, et, habitis
inter se nonnullis verbis, miserunt Wentanum ponti-
ficem et episcopum Lincolinum ad regem, percunctari
de negotio voluntatem ac jussum illius Edocti ergo
propter que missi erant, ad socios reversi docuerunt
eos que didicerant. Quid plura? Placuit eis in oom-.
mune sequi voluntatem hominis terreni, illicoque ad
wise Anselmum una reversi! dixerunt ei, "Domine pater,
him “ gcimus te virum religiosum esse et sanctum, et in
“ celis conversationem tuam. Nos autem, impediti
* consanguineis nostris quos sustentamus, et multipli-
* cibus sseculi rebus quas amamus, fatemur, ad sub-
. “ limitatem vite tus surgere nequimus, neo huic
“mundo tecum illudere. Sed si volueris ad nos
* usque descenderó, et qua incedimus via nobiscum

! Alii Dei estis) Not in A. ? od Anseluum una reversi) re
° * tulere) tulerunt, A. versi una ad Apselmum, A.

HISTORIA NOYORUM IN ANGLIA. 83

pergere, nos tibi sicut nobis ipsis consulemus, et AB.»
negotiis tuis, qumcunque fuerint, ubi opus erit
sicut nostris opem feremus, Si vero te ad Deum
solummodo quemadmodum coppisti tenere dolegeris,
“ golus, quantum nostra interest, in hoc ut hactenus
" fuisti et amodo eris Nos fidelitatem quam regi
M$.p.9. “ dcbomus, non oxcedemus.” At ille ait, “ Bene dix- :
" istis. Ite ergo ad dominum vestrum, ego me tenebo
“ad Deum." Fecerunt ut dixorat, et remansit Ansel-
mus quasi solus. Facta deinde aliquantula mora, et
unoquoque nostrum, qui admodum pauci cum eo re-
mansimus, ad imperium illius singulatim sedente, et
Dcum pro digestione ipsius negotii interpellante,
veniunt predicti ocpiscopi cum aliquibus baronibus
regni, inferentes viro hme, '" Mandat tibi rex quis TheEle |
" Repo diversis oum quorelis oxagitasti, exacorbasti, memes
" eruciasti, Verum cum tandem, post placitum quod vseeiteme-
“ totius regni adunationo contra te apud Rochingeham
" habitum cst, cum tibi sicut dominum tuum recon-
* ciliari sapienter petercs, ct, adjutus meritis et precibus
“ plurimorum pro te studioso intervenientium, petitioni
* tum cffectuin obtinercs, pollicitus es ipei te usus ao
“ leges suas usquequaque deinceps servaturum, ot eas
" gibi contra omnes homines fideliter defensurum. Qai-
“ bus ipse credulus factus sperabat se de csetero quie-
“tum fore. Sed hanc pollicitationem, hanc fidem, en tu
* patenter eyrederis, dun Romam, non expectata licen-
“ tia cjus, te iturum minaris — Inauditum quippe in
regno suo est, ot usibus cjus omnino contrarium,
" quemlibet do suis principibus, et precipue te, quid
“tale presumere No igitur in hujuscemodi re
“ultra vel a te, vel a quovis alio, te forsan cum
“in aliquo lesus fuerit imitari volente, fatigetur,
" vult et jubet quatinus aut jurejurando promittas

a 3 8 8

! erit) feerit, A. )
r3

84 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 1 |
aD. “ quod nunquam amplius sedem Sancti Petri vel |
" ejus vicarium pro quavis que tibi queat ingeri o7
“causa appelle, aut sub omni celeritate de terra Ms.».90 f
“sua recedas. Et si mavis, interposito hoc sacra- , 3

* mento, remanere quam recedere, tuno te ad judi-
" cium curis sus precipit sibi emendare, quod de ro
“ in qua non eras certus te perseveraturum ausus fuisti
“ eum totiens inquietare" Dixerunt, et ad regem pro-
tinus reversi sunt. "Tunc Anselmus cum suis pauca
locutus surrexit, atquo ad regem, nobis cum prosquen-
tibus, ingressus, dextram illius cx more assedit. Deinde E
mandatis que a nunciis acceperat in audientia ejus
singulatim recapitulatis, porcunctatus est utrumnam! a
facie ipsius eo quo sibi dicta fuerunt! modo vere pro-
cesserint. Et audito revera processisse, illico quid indo
sentiret tali subintulit voce dicens, “Quod dicis mo
* tibi promisisse usus ct consuetudines tuas servaturum,
“et eas contra omnes homines tecum fideliter defen-
" surum; fateor verum esse cognoscerem, si eo illas
* pacto distinguendo proferres, quo tunc temporis quan-
“ do promissio ipsa de qua agis facta cst cas fuisso
" distinctas indubitanter recordor. Scio quippe me
- " gpopondisse, consuetudines tuas, 'ipsas videlicet, quas
“ ‘per rectitudinem et secundum Deum in regno tuo
* 'possides, me secundum Deum servaturum, et eas
“ ‘per justitiam contra omnes homines pro meo posse
* 'defensurum.'" In his verbis cum rex et principes
sui ceca mente objicerent, ac jurisjurandi interjectione
firmarent, nec “ Dei" nec “ rectitudinis " in ipsa sponsi-

"m

dL,
[5s

m

one ullam mentionem factam fuisse; rupit voces eorum
Anselmus et ait, “Pape, si nec Dei nec rectitudinis
* mentio, ut dicitis, facta fuit, cujus tunc? Absit ab

.* omni Christiano, absit leges vel consuetudines tenere M$.p.tr.

! mandatis . . . utrumnam) Era- 3 fuerunt) Altcred in A. from
sere in A.; writing cramped and | userant. |
carried out into margin.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA, 85

“aut tueri. quo Deo et roctitudini contrarie esse 4D. Mee.
:* noscuntur.” Cum ad hoc illi summurmurantes contra .
virum capita moverent, nec tamen quid certi viva voce
proferrent, ad ca qu:o ca:perat subinferens pater ait,
“Sed quod asseris consuctudinis tuc non case, ut ego
“ causa salutis animro mem, causa regiminis ecclesia -
" Dei quod suscepi, Beatum Petrum requiram ot ejus *
“ vicarium ; pronuncio hanc consuetudinem Dei reeti-
“ tudini! contraire, et iccirco eam non modo non
" tuendam vel servandam, sed penitus * ab omni servo
" Dei spernendam profiteor ac refutandam. Quod si
* per ista qum dico quisquam probaturum se dixerit
“me fidem quam tibi debeo non servare, paratum me
" sicut et ubi debeo ad demonstrandum invocoiet magis
" jin hoc mo tibi esse fidelem quam si secus agerem.
" At nunc ad hoc ostendendum non intendo. Scitur
“ tamen, quia omnis fides quz cuivis homini legaliter
“ promittitur, ex fide Dei roboratur. Sic enim spondet
“ homo homini, ‘Per fidem quam debeo Deo, fidelis tibi
" ‘ero.’ Cum ergo fides quie fit homini per fidem Dei
“ roboretur, liquet quod cadem fides siquando contraria
" fidei Dei admittit? enervetur. Sed disputatio rei
* hujus non est temporis hujus Itaque fides quam
" debeo Deo, ct servitium ejus, cogunt me ad caput
" Christianitatis papam accedere, ct ab eo pernecessari-
“um ecclesi Dei ct mihi consilium petere, nec videtar
* quod aliquis Deum offendere timens hoc debeat pro-
iB..9 “ bibere. Nec enim tu, rex, equanimiter ferres si quili-

“ bet de hominibus tuis potens ac dives ullum suorum
" fidelitati servitioquo tuo intendentem prswpodiret, ac
" prepeditum minis ot terroribus ab exsequenda * uti-
" litate tua prohiberet; verum debita in eum ultione

! Dei rectitedia:) Deo et recti- ! Dei ednittit) Ou erasure ia A.;
tudini, A. writing erowded, probably fer ad-
* The words eam non mode neon | mission of De.

(uendam vel eervandam, ocd penitus * ezorquenda) exequenda, MB.
are not ia A.

ADM. * violate quam tibi debebet fidei restuma pemires"
meet Tunc rex et comes de Melleato, Robertus momine, in-
rs terrumpentes verba ejes, “0,0,” dixeremt, “ praedicatio

Ee resmmes Sua remeat, dicens, * Ad ca qux jubes, ut, quo sccurus
fe the King.“ de me possis amodo esse, jurem tibi quod nunquam
* amplius pro qualibet causa Beatum Petrum vel vi-
* earium ejus? in Anclia appcllem; dico hujusmodi
* jussionem tuam, qui Christianus es, omnimodis esse
“non debere Hoe enim jurare, Beatum Petrum |
* abjurare est? Qui autem Beatum Petrum abjurat,
* Christum qui eum super ecclesiam suam principem
* fecit indubitanter abjurat. Cum igitur propter to,
* O rex, Ohristum negavero, fateor, peccatum quod in
* requirenda licentia &dmisi judicio curim tum non
“ segnis emendabo.” His verbis przfatus comes indig-
nando subjungens, ait, "Eia, eia, Petro ct papm to
“ presentabis, et nos equidem non transibit quod
* scimus" Cui pater respondit, “Deus quidem novit
“ quid vobis manebit, ct mihi ad apostolorum suorum ys. pee,
“ limina properanti, si sibi placet, auxiliari valebit."
Post hec surrexit; atque ad locum unde exicramus
reversos e vestigio nuncii regis subsccuti, intulerunt
viro hee, " Ecco ibis. Veruntamen scias dominum nos-

iem i n
followed by " trum pati nolle, te euntem * quicquam do suis tecum
CN * ferre." At ille " Equitaturas habco, vestes quoque

* et supellectilem, quse fortassis dicet aliquis esse de

! gua de) de qua, A. !eljerer ec) et berum, A.
3vwogrium que) ejus vicarium, * euntem) exeuntem, A

S. p. 100,

HISTORIA NOVORUM IN. ANGLIA 87

" suo, Hec si non permittit ut mecum habeam, no- 4D. 208.

“ verit quia potius pedes ac nudus abibo quam ccepto

" desistam." In istis princeps pudore suffusus dictum

suum non ita se intellexisse! respondit, “Neo enim

“ dixi," ait, “ut nudus aut pedes abiret. At tamen Order ese
" die qui erit undecimus ab isto jubeo ut mare trans- led

" jturus ad portum sit; ct ibi nuncius meus ipei free Bee
" obvius erit, qui dictabit ei quid. ex permissu meo

‘illo vel sui discedentes secum ferant" His tali

modo digestis, statim volebamus ad hospitium sece-

dere. Sed Anselmus, doctus in patientia possidere
animam suam, jocundo et hilari vultu ad regem re- He rterae -
vertitur dicens ei, " Domine, ego vado. Quod si bono sed sies

" animo vestro ficri vobis placeret, utiquo et vos dissing.

. * mngis deceret, et omni bono homini acceptius essct,

“At nunc rem in contrarium lapsam, licet molcste
“ quantum ad vos, quod tamen mca refert, sequanimiter
“ pro posso feram; nec ob hoc me ab amore salutis
" anim vestre, miserante Domino, auferam. Nune
" jgitur ignorans quando vos iterum visurus sim, Dco
" vos commendo ; ct, sicut spiritualis pater dilecto filio,
“ sicut archiepiscopus Cantuariensis regi Anglim, vobis
* Dei ct meam benedictionem antequam abeam, si eam
“non abjicitis, tribuere volo.” Tune rex, “ Benedic-
" tionem," ait, “tuam non abjicio.” Mox ille surgens me wemes
levata dextra signum sancte crucis super regem ad and ques
hoc caput humiliantem cdidit, et abscessit, viri alacri- ie t
tatem rege cum suis admirante, Anno ab Incarnationo

Fili Dei millesimo nonagesimo septimo acta sunt hse,

feria quinta qu: fuit Idus Octobris.

Venit dehinc Cantuariam Anselmus, ubi sedes pon- Amsim
tificalis, ubi totius regni caput est atque primatus, Gevartery
Postera dio allocutis, et pro instanti negotio magno- iem ot
pere consolatis, filiis suis, astante monachorum, cleri- '
corum, ac numerosa populorum multitudine, peram et

! 0 iniqllezisse) inteljexisse 20, A.

88 . HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD.1. baculum peregrinantium more coram altari suscepit,
commendatisque omnibus Christo, ingenti fletu et eju-
He peste ]atu prosecutus egressus ost. Ipso dio ad portum
where he le Dofris ivimus, ibiquo clericum quendam, Willelmum
ferait nomine, a rege ex condicto, ut diximus, ad Anselmum
directum reperimus, Detenti autem ibi sumus quin-
decim diebus, vento nobis transitum prohibente. In
qua mora idem Willelmus cum patre intrans ct exiens,
et in mensa illius quotidie comedens, nihil do causa
Aebrkot pro qua missus fuerat agere volebat. Dio vero quinto
LJ decimo, cum nos nantm urgeront naves petero M nos
D transire avidi ad hoc fatigaremur, ecco videres rem
miscrandam. Patrem patrire, primatem totius Britan-
nit Willelmus ille, quasi fugitivum vel alicujus imma-
nis sceleris reum, in littore detinet, ac ne mare trans- M8. y1€.
eat ex parte sui domini! jubet, donec omnia quo
sccum ferebat singulatim sibi* revelet. Allate igitur
ante illum bulgie ot manticm reseratm sunt, ct tota
supellex illius spe pecunim reperiendm subversa ct.cx-
quisita est, ingenti plebis multitudine circumstante, ac
nefarium opus pro sui novitate admirando spectanto,
ct spectando execrante. Rebus ergo eversis, sed nihil
eorum quorum causa cversm? sunt in eis reperto, de-
. lusa. sollicitudo perscrutantis est, et Anselmus cum
Mesetssmil Suis abire permissus.. Itaque navem ingredimur, ven-
tis vela panduntur; et post modicum, orta aliquanta
Relandsat difficultate sed ca respectu clementi Dei in brevi
sedata, prosperrimo marinos fluctus evecti Witsandis
pro voto appulimus.
The King’s Rox autem Willelmus ubi audivit Anselmum trans-
fretasse, confestim precepit cuncta que illius juris
fuerant * in suum transcribi dominium, et irrita fieri
omnia que per ipsum mutata vel statuta fuisse pro-

! oui domini] domini sui, A. . | * quorum ceusa eversa] Ou era-
3 eingulatim sibi) sibi singulatim, | sare in A.
A. * fuerant) On erasure in A.

8. p. 104.

HISTOBIA NOVORUM IN ANGLIA. 89

bari poterant ex quo primo venerat in archiepisco- 4D M8t.
patum. Desmvit igitur quaque per episcopatum tam

&mva tempestas, ut tribulationes qure facto sunt in

illo post mortem venerando memorie Lanfranci ante
introitum patris Anselmi parvipensm sint comparatione
tribulationum qu:e factre sunt his diebus.

Nos igitur mano & Witsandis discedentes, et post
dies ad Sanctum Bertinum venientes, magna plebis Wiest tr
alacritate ac monachorum veneratione suscepti, quin-
que inibi dies morati sumus. Interea rogatur Ansel-
mus a canonicis Sancti Audomari ecclesiam suam
visitare, ibique altare quod in honorem Sancti Lau-
rentii martyris fecerant, dedicare. Adquievit ille pre-
cibus eorum, ministerioque decenter expleto, pransus
abbatiam repetiit, objiciens clericis secum illum remo-
rari petentibus Domini dictum, quo discipulos suos
jubet do domo in domum non transire.

Post hive nobis coeptum iter accelerantibus fama Me perme
viri multo celerius prwecurrobat, et multiplici populos threes
voce replebat. Unde turbarum concursus, clericorum entefe Bur.
cc tus, monachorum exercitus ei quocunque veniebat °
occurrunt, isti gaudio et exultatione concrepantes, illi
vexillis et sonoris concentibus Deo pro illius adventu
conjubilantes. Verum, sicut quidam ad venerationem
et ministerium ejus omni studio parabantur, ita qui-
dam e diverso alio spiritu acti eum capere, eum suis
rebus spoliare moliebantur. Sed ubi adest Divina pro-
tectio, quid valet humana molitio? Transita Francia,
Burgundiam intravimus, Percusse autem fuerant au-
res ducis illius terre diviti fama archiepiscopi Cantu-
ariensis per terram suam transire volentis Unde
succensus &amoro pecunie, quam copiosam illum ferre
rumor disperserat, proponit animo eam ipsi auferre.
Quadam igitur die, cum in itinore essemus, et refrige- Besa
randi gratia a via peulisper declinassemus, ecoe dux ty she Dube
idem armata militum manu stipatus in equis ocior guste.
advolat, et clamore valido quis vel ubi esset archiepi-

H

90 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AJ.M9. scopus interrogat. Quem cum sibi designatum mox
equo sedentem torvo fuisset aspoctu intuitus, subito pu- M8p.18&
dore percussus demisso vultu erubuit, ct quid diceret
non invenit. Cui pater, “ Domine," ait, "dux, si placet
“ osculabor te.” Et ille, “Osculari et serviro tibi, do-
" mine pater, paratus sum; ac de adventu tuo in Deo
“ gratiosus oxulto.” Dato igitur osculo pacis, dicit ad
illum pater, “Causa religionis Christians, vir veno-
" rando, Angliam exivi; ct, miseranto Dco, Romam
* ire disposui . Nunc autem videns to [etor ct gau
“ deo, cum! quia cognitionem et amicitiam tuam, tum
“ quia securitatem ct pacem in terra tua mo ac meos
* deinceps per te habere desidero." Respondit, "Et -
* quidem quod dicis multum amo et volo, mequo tuis
* orationibus bencdictionique committo." Quibus dic-
tis, proocepit cuidam qui do suis ibi potentior aderat,
quatinus virum per terram suam conduceret, cique ubi
opus haberet non secus? quam sibi ipsi ministraret.
Discedens itaque odium Dei omnibus imprecatus est,
qui se ad insequendum hominem Dei concitaverant.
“Neo enim hominis, scd vultus," ait, “angeli Dei
" fulget in eo. Unde sciant omnes qui ei scienter
" infesti sunt, quia maledicti a Deo sunt" Nos hinc
Deo pro sua misericordia debitas ex cordo gratias
agentes, itinere cepto perreximus,

Weweehe —— Venimus vero Cluniacum tertio die ante Nativitatem

Domini, ibique & toto illius monasterii monachorum

agmine summa cum vencrationo pater suscipitur, et

cuncta loci ipsius gaudio lmtitiaquo replentur. Quid
deinde? Donec ibi fuit, ut paucis dicam, singulari
pre omnibus id loci venientibus reverentia habitus
est.

Et Mittit intere nuncium, qui suum venerabili Hu- M8.p.10

ries hint goni archicpiscopo Lugdunensi. notificet adventum.
Erat quippe idem vir Anselmo jam ex multis prece-

! eum) tum, A. ) | * secus) On erasüre in A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. . 91

dentibus annis notus, ct, sancte dilectionis illius igne 4D. 1s.
succensus, magno videndi eum desiderio fatigabatur.
Quem ctiam Anselmus in tantum diligebat, ejusque
prudentiam &tque consilii auctoritatem tanti pendebat,
ut statucrit apud sc summam negotii sui considera-
tioni ao! dispositioni cjus, necne reverendi Hugonis
Cluniacensis abbatis, ex integro commondare. Hic
itaque pontifex, audito Anselmum suis finibus acecs-
sisse, oppido lotatus est. Et dirigens ad eum quos
familiariores ac digniores circa se habebat, quatinus
suam ceclesiam? seque ipsum sino mora dignaretur
invisere obnixe deprecatus est, Mandavit insuper epi-
scopo Matisconensi ut viro decenti honore occurreret,
ct officiosissimo deserviret. Quod jpeo diligentor exe- .
cutus est. Ubi vero Lugdunum venimus, qua vene- Ne
rationo ab ipso summo pontifico ct suis omnibus ous- ten end is
ccpti simus, et enarraro difficile et dictu fortassis est with gress
incredibile. Quo cum demoraremur,? didicit Anselmus ^ ee
ox iis qure fama ferebat non multum sus cause pro-
futurum, si ipso in ulterior& procederet. Imbecillitas
quoque sui corporis residusm vim laborem perhorrebat,
ct insidia quie ab indigenis illarum regionum ea tom-
pestate commcantibus, et maximo religiosi ordinis viris,
struebantur eum non nihil retardabant, Itaque Lug-
duni resedit, cunctis valde acceptus et honorabilis.

i.»1w. — Seriptam dehinc epistolam unam sedis apostolicso Reyte
presuli destinavit; in qua quid illi do iis* quss acci. tem ieu.
derant suggesserit quoquo animi sui desiderium in-
tenderit, tenor ipsius epistolo quam subescribimus
designabit.

Domino ct patri cam amore reverendo et cum reverentia
amando, summo pontifici Urbano, frater Anselmus, serves e9-
clesis Centueris, dobitem subjectionem et orationum devo-
tionem.

! ae) et, A. ! cum demeraremer) On eracuso
* euam ecclesiam) ecclesiam ouam, | ia A.
A. | * tie) his, A.

99 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

Novimus, domino roverende ot pater diligondo, quia Dominus
nostor Josus Christus sublimavit sanctitatem vestram in ecclosia

. gan ad consulondum ot subveniendum iis! qui, ad suporne

petris requiom anholantes, in hujus smculi oxilio diversis fati-
gantur tribulationibus. Hao igitur spe et considerationo, ego
humilis serus vester in angustiis cordis moi ad sinum paterno
et apostolicm pietatis vestre per exhibitionem prmesentio mem
confugere disposui; sed hoo utique facere non possum sicut

" desidero. Cur &utom non possim, per presentium latorom

cognoscetis. Quoniam ergo per memotipsum presentiam vos-
tram secundum dosiderium meum adiro noquco, per litteras,
ut possum, clementio vestro angustias moas insinuo, quatinus
ejus consolatione emdem engustim mitigontur, cl anima mea
desideratam tranquillitatem per affectum vostre compassionis
se adipisci gratuletur. Tanta enim ost cordis moi tribulatio,
ut noc verbis neo litteris sufficiam illam exprimere, sed oro
Deum qui novit occulta ut enm vos intelligere faciant, et per
viscera miecricordio sum viscora vestra ad ejus miserationom
secundum desiderium * ct nocessitetem menm commoveat. Do

hac tamen men necossitate ot moo desiderio aliqua aperio, por MB8.p

quae vestram prudentiam posse intelligere quid mihi expediat —
non dubito. Notum est multis, mi pater pie, qua violentia,
et quam invitus, ct quam contradicens captus sim ot doten..
tus ad episcopatum in Anglis, ct quomodo obtendorim repug-
nantiam ad hujusmodi officium nature, mtatis, imbecillitatis
et ignorantio mcm, que omnino omnes saculi actiones fugi-
unt et inconsolabiliter execrontur, ut nullatenus illas toleraro
possim cum saluto nnimm mem. In quo archiepiscopatu jam
per quatuor annos manens nullum fructum feci, sod in im-
monsis et exccrabilibus tribulationibus animm mem inutilitor
vixi, ut quotidie magis desidernrem mori extra. Angliam, quam
ibi vivore. Nam si ita vitam presentem sicuti oram ibi fini-
rem, plus videbam animo mom damnationem quam salutem.
Videbem enim multa mala in terra illa, que nec toleraro
debobam nec opiscopali libertate corrigere poteram. Ipeo quo-
que rex faciebet quedam quem facienda non videbantur do
ecclesiis quas post obitum prselatorum aliter quam oporterot
tractabet. Mo ctiam ct ecclesiam Cantaariensem multis modis

_gravabat. "Terras namque ipsius ecclesim quas post mortem

! iio) his, MS. deriwm) On erasure and in margin
3 miserationem secundum desi- | in A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 93

archiepiscopi Lanfranci, cam in manu sua archiepiscopatum 4.B. lee.
tencret, militibus suis dederat, mihi sicut eas idem archiepi-
scopus tenuerat non reddeboet, sed insupor alias secundam
libitum suum, me nolente, dabat. Scrvitia gravia et anteces-
soribus mcis inusitata, ultr» quam ferro possem aut pati de-
MS.piey, berom, a mo exigebot. Legem autem Dei et canonicas e
apostolicas auctoritates voluntariis consuetudinibus obrui vide-
bom. De his omnibus cum loquober, nihil efficiebem ; et non
tam simplex rectitudo quam voluntarim consuetudines obten-
debentur. Scions igitur quia si heo ita usquo in finem tole-
rarom in damnationem anime mem successoribus meis tam
pravam consuetudinom confirmarem, neo do his placitare po-
teram ; nullus enim aut consilium aut auxilium mihi ad hse
audcbat dare; petii a rege licontiam adeundi vestram patere
nitatem, quatinus illi ot cordis mei angustias ostenderem, et
dcindo ejus consilio ct auxilio quod salubrius esset animse mess
agerem. Qua de ro iratus potiit ut do hujus! licentis peti-
tione quasi de gravi offensa illi satisfocerom, et securum
illum facerem mo dcinceps nullo modo requisitarum pro aliqua
necessitate apostolicum, neo saltem inde locutaram, aut si un-
quam boo facturus cram in preeonti hoc facorom. Sic itaque
mare transii intentiono ad vos veniendi. Quod, sicut dixi,
faccro non possum. Quoniam autom impossibilo cet me hujus-
modi vite concordare, aut animam meam in tali episcopatu
salvari, cum? propter rorum quas dixi qualitates, tam prop- -
ter moas multimodas ct sensus ct morum et nature et statis
imbecillitates, hac cat summa supplicationis mes propter quam
ad vos iro volcbam, ut, eicut Deum animm mom et animam
mcam Doo desideratis, per paternam et apostolicam pietatem
qum cor vestrum inbabitat animam mcam do vinculo tanta
‘ple. servitutis abeolvatis, cique libertatem serviendi Deo in tran-
quillitate reddatia, no sbundantiore tristitis, sicut jam nimis
paras cet, abaorboutar, et do dolore temporali ad sternum per-
trahatur; deinde ut ecclesim Anglorum secundum pruden-
tiam et auctoritatem apostolatus vestri consulatis. Omnipotens
Dominus veetram sanctitatem nobis in sum gratis prosperi-
tate diu servet incolumom, et contorat Sathanan et portas
infori sub pedibus vestris, Axezn.
Inter hec Romam usque divulgatum est, archiepi-
scopum Cantuarie, primatem Britannis, multo auri

! ejus) On erasure ia A. | *ewn) tam, A.

94 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD. 1000.

et argenti pondere onustum, mare transisse, Romam
pergere. Accensi ergo nonnulli cupiditate non bona
viam observant, exploratores ponunt, laqueos parant! |

-ut eum capiant. His tamen quammaxime homines

Alamannici regis intendebant, ob dissentionem quse
fuerat illis diebus inter papam et ipsum. Supercrat
quoque ea tempestate Wibortus archiepiscopus Ra-
vennas, qui, de apostolatu quem contra jus invaserat
pulsus, omni religios; persons Romam petenti per so
suosque modis quibus poterat struebat insidias. Unde
quidam episcopi, monachi, et religiosi clerici, ea sx-
viente persecutione, capti, spoliati, multisque contu-
meliis affecti, necati sunt. Spe igitur maxima manus
iniqua sibi confisa est simili poenarum genere sese
Anselmum damnaturam. Sed ille, ut diximus, Lug-
duni remansit, reditum nunciorum suorum ibi oppe-
riens, Cum vero malignantes illi moram ex adventu

. ejus extra spem paterentur, didicerunt a peregrinis

eum, valida corporis infirmitate tentum, a Lugduno ys >»,

amplius non promovendum. Quod dictum peregrino-
rum non fuit ex toto veritati contrarium. Infirmatus

" nempe fuerat, ut do sanitatis illius recuperationo

^3
.

desperatio nos non -parva teneret. Quo illi audito,
consternati sunt animo, ct quam de Ansclmi distur-
batione spem habebant, perdiderunt. Verum languoro
magna ex parte sopito, et rumore qui populos do
processu ipsius repleverat circumquaque extincto, ecce
quos Romam miserat nuncii veniunt, et quod omni
excusatione sublata eum ad se papa properare prw-
ceperit referunt. Quid moror?! Nescius more aposto-
licis jussis abaudit! vir se periculis mortem pro Deo
non veritus tradit,

Discedentes igitur & Lugduno tertia feri& que ante
Dominicum diem palmarum erat, venimus in subse-

! parant] On erasure in A.; per- | passage in the Vita has obaudit.
hape for preparant, So has A.

. 9abeudit] The corresponding

HISTORIA KOVORUM IN ANGLIA. 95

quenti Sabbato ad villam quandam qus Aspera dici- ante
tur. In qua cum hospitati atque refecti fuissemus,
visum patri est decentius inter monachos qui in
c&dem villa cohabitabant quam inter villanos nocte
illa nos conversari, cum! propter religionem monachici
ordinis, tum propter officium imminentis noctis atque
diei. De ro itaquo mandatum monachis est, et alacres
asscnscrunt Eramus quippe tres monachi qui hoe
quicrebamus, dominus videlicet. et pater Anselmus -
prafatus Balduinus, ct ego qui hse scribo, frater
Eadmerus Qui ita ibamus quasi pares essemus, nullo
petrem nostrum coram aliis dominandi jure sequente,
Cum ergo * monachi illi nobiscum sicut peregrinis ves-
pertina hora loquerentur, et unde venissemus percuno-
MAp.ie tarentur, respondimus de Francim partibus nos adven-
tasso et Romam usque, si Deus concederct, ire velle,
At illi, “In nihili tenditis" inquiunt *" Nam v iam
" jstam quam agyredimini nullus in habitu religioso
peraz;ere potest quin capiatur multisque injuriis
" afficiatur. Quod archiepiscopus Cantuariensis intel-
ligens sapienti consilio usus est. Proposuit namque
idem vir se pro sua, ut fertur, causa nuper Romam
iturum, et venit usquo Placentiam. — Verum cum .
illic »«quentis vim pericula didicisset, reversus est,
" et nunc Lugduni moratur" Ad bsc Dalduinus
ait, "Et illo bene quidem fecit; et nos, quia servitio
" Dei ct obaxlientia spiritualis patris ire compellizur,
“quantum nobis licuerit, ducente Domino, progre-.
" diemur. Quando ultra non potuerimus, salva obe-
* dentia nostra revertemur.” “Ducat vos,” aiunt,
" benignus Deus" Celebrato igitur inter eos noctis
officio atque diei, nos vim reddidimua
Exhine cum Romam prospero itinere pervenimse- pe ades
velssmet

t 3
mus, et Ansclmus decentissime a papa susceptas de pb cxtemet

! cun) tam, A. ! deventionme 6 papa) o pago do |
* ergo) igitur, A. eentissime, A.

96 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

aD. 1008. sui Adventus causa requisitus fuissot, eo illam ordine

wide King, retulit quo in epistola! quam a Lugduno, ut diximus,

ei direxit, ipsam digessit. Audit ille que feruntur,

et subventionem pollicetur. Scribit litteras Willelmo

regi Anglie, in quibus ut res Anselmi liberas in

regno suo faceret, ac de suis omnibus illum revesti-

ret, monet, hortatur, imperat. Scribit quoque Ansel-

mus sub eadem materia litteras, et eas una cum

"+ litteris pape ipsi regi destinat. Mansimus ergo Rome

decem diebus, in palatio Lateranensi cum papa
degentes.

Avnet Joka — Preerat eo temporo abbas quidam Johannes nomine
yes, cenobio Sancti! Salvatoris, quod prope Telesinam MS. p.

bimente urbem situm est. Qui Johannes, Romanus genero,
discendarum studio litterarum jam olim Franciam
venerat, ibique fama permotus Anselmi, qui tunc
Becci abbas erat, eum religionis proposito fervens
&diit, eoque audito Becci monachus factus est. Quod
ubi post aliquot annos ad aures summi pontificis Ur- :
bani pervenit, Johannem ipsum ad se accersitum pre.
fati coenobii abbatem fecit. Hic itaque, agnito patrem
suum Anselhnum Romam venisse, missis nunciis omni
studio deprecatus est, quatinus ad se venire, atque in
sua quadam mansione cui salubris aura favobat, ad
evitandas Roman: urbis :gritudines instanti digna-
retur estate conversari. Quibus ille auditis, supernio
pietati ac fratornm sollicitudini gratias egit, summo-
que pontifici relatas preces innotuit At ille *"O;"
inquit, “Divine miserationis predestinatio. Vere et-
“enim praemisit Deus Joseph in Agyptum® ante
" Jacob patrem suum. Quapropter licet omnia qus
* habeo tuis, utpote viri propter justitiam necne
* Beati Petri fidelitatem exulantis, proposuerim ne-
* cessitatibus servitura; tamen, quia urbis istius aer.

a) epistola sus, A. | ° Bgyptum) Egiptem, M8.
3 Sancti) Not in A. ]

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 97

" multis, et maxime peregrine regionis hominibus, Ab
" nimis est insalubris, laudo ut eas quo vocaris, ne

" quod superna dignatio tibi providet negligere vi-

“ dearis.” Adquicscit Anselmus dicto pontificis; eL.
expectaturus quid rex Anglie respondeat pape ac

suis litteris! partes ad quas invitabatur petit! Occur-

ritur ci cum lotitia et honore in omni loco ad quem
ingreditur, ct certatim ad ministrandum illi quique
parantur. Ubi vero loco ad quem ibat appropin-
quavit, adjuncta secum fratrum caterva, Johannes Abtet Je
obviam vadit, ct patrem suum moro boni filii magna bn. end
cum reverentia ct exultatione susceptum monasterio Ma te,
introducit. Exinde, quoniam calor etiam® ibi cuneta
torrebat, ducit eum in villam suam, Sclaviam nomine,

qumo in montis altitudino sita sano jugiter aere con-
versantibus illic habilis extat.

His fermo diebus Rogerus dux Apulie, adunato
grandi exercitu, Capuanam civitatem a sua ditione "- EE
silientem obsidebat. Et, audita fama Anselmi, directis whe who iat
nunciis rogavit eum venire ad se, cupiens illum videre pag him.
et alloqui, atjue per eum iis* que saluti sus admini- .
culari poterant informari. Ivit ergo pater ad eum.
Adhuc longe eramus, et ecco dux ipse, copiosa militum
multitudine septus, patri occurrit, ac in oscula ruens
ci pro suo adventu gratias egit. Plures exin* dies in
obsidione fecimus, remoti in tentoriis & frequentia et
tumultu perstrepentis exercitus* Cum autem inter
hmc sedis apostolicze pontifex Urbanus illo adventaret,
et ei ab Anselmo ac principibus totius exercitus obviam
itum esset; ingenti secularis glorie pompe prosecutus Pepe and
ductus estin tentorium quod ei prope nos erat ceteris ender
excellentius constitutum. Sicque donec civitas in de-

! pape ac suis littera) litteris 3 ezin) exhine, A.

pepe ac euis, A. * of (umaltu perstrepentos exerel-
* petit) petiit, A. tus} Oa erasere ia A.; crowded
! etiam) Not in A. sad carried en inte margia. | .
* (i$) hiis, A.

R 0397. a

08 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

1D,19& ditionem transiit obsidio ilius dominum papam ot
Anselmum vicinos babuit, ita ut familia illorum ma-
gis videretur una quam dure, nec facile quivis decli-
naret ad papam, qui non diverterct ad Anselmum, MS»
Sed quid faciam? Si dilectioni, si reverentis, si
honori qui Anselmo &b universis intor quos eo tem-
pore veniebat! exhibebatur scribendo singulatim im-
morari voluero, non immerito indiscretionis argui
Ta King potero. “Tantum dico quia licet rex Anglis, qui illum,
bat in vain, ut predictum est, do regno suo pepulit, tam litteris
quam largis muncribus omnes quos ratus erat ci posse
Amwim. — detrimento existere conatus fuerit adversus cum com.
movere, tamen nihil profecit, quin potius ex his per-
spicaciter intollectum a cunctis? est, virum simplicis
justitise viam tenere, et omnino contra wquum fatigari.
Nam cum littere quie directe fuerant, nullam ipsi qua
jure argui posset culpam referendo invcherent, nec
latores earum a litteris ipsis pcjora dicendo dissentir-
ent, factum cst ut et viri justitice firmius crederetur,
et injustitia hominis eum non squo judicio fatigantis
magis ac magis publicata detestaretur. Quique igitur ex
hoc illius cceperunt causm favere, illius commodo, illius
honori, se suaque pro voto certatim impendere, Dux
ipse ad quem ipsa mandata pre crteris lata fuerunt,
non consideratis cis, patrem multis precibus ad hoc
flectere nisus ost quatinus secum dignaretur remanore,
et optimas terrarum suarum tam in villis quam in
castollis seu civitatibus juxta electionem suam dono
&ccipere, easque in usus suos suorumquo dum viveret
proprio juro vindicare. Aliter igitur molimina regis in
Aswim ae Ánsolmum processerunt ac ipse ratus' fuerat. Obsidi-
the Pope o one dehinc soluta, Anselmus cum papa ad Aversanam MB. 1H
civitatom vadit. Papa civitatem, Anselmus multa prece
invitatus abbatiam Sancti Laurentii hospitandi gratia
—————— — MÀ
! quoe 60 tempore veniebat) quos ? a cunctio) Not in A.
babitabat eo tempore et veniebat, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 900

petit. Igitur Anselmo ab ipsius ccnobii fratribus per- A.D. 104
fectm caritatis obsequium exhibetur, et loquenti solito
more que Dei sunt auditus studioso presbetur. —_
Considcrans itaquo Anselmus apud se, quantam 4amim
mentis inquietudinem et perturbationem fuerit passus Se 29 die
in Anglia, ct quomodo nullus, exceptis aliquibus mo- *ie
nachis, cum gratia fructificandi Deo audire voluerit,
quantaque mentis tranquillitate potitus et quam fruo-
tuoso studio sit & cunctis auditus postquam exivit de
Anglia, omni desiderio fervebat curam Anglis cum
pontificatu — deserere, ct cis perpetim abrenunciare.
Huic quoque desiderio non parum roboris impendebat,
quod, omni dubietate sublata, videbat impossibile fore
suos ct Willelmi regis mores in unum amplius concor-
dare. Ad ea nempe quo illum in Anglis positi facere A.
solere cognoveramus, nova qusdam quotidie ab iis! mio"
qui inde veniebant publico refercbantur, in quibus ita
contra Dci justitiam offirmatus intelligebatur, ut multi
regionum illarum viri simul ac mulieres aliam de eo
testimationem haberent, quam de Christiano Christianos
lex Christiana docet habere De quibus pauea brevi
| perstringere placuit, no solummodo nudis verbis quss
| dicuntur dici putentur. Qus tamen sicut illa aceepi-
mus simpliciter ponam, non astruens vera an secus
3 extiterint, an non. Ferebant igitur ii * qui veniobant,
| X5»1£$ quod eodem fero tempore, cum idem rex Rotomagi
moraretur, Judei qui in civitato ipsa degebant ad eum
! convenere, conquerentes nonnullos ex suis, spreto Ju-
! daismo, Christianos tunc novitor factos fuisse, aique
rogantes ut sumpto pretio illos, rejecto Christianismo,
ad Judaismum redire compelleret. Adquiescit ille, et,
susccpto pretio apostasim, jubet Judeos ipsos* adduci
ad sc. Quid plura! Plures ex illis minis et terrori-
bus fractos, abnegato Christo, pristinum errorem sus.
cipere fecit.

! (ia) hie, A. ! Judess (pose) ex Jodelo igala,
? jj) bi, A. A.
o 3

A.D. MIS.

100 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

Erat preterea illis diebus adolescens quidam Judeus,
cui uno dierum per viam forte eunti apparuit alter
juvenis, vultu ac veste decorus Qui, interrogatus
unde vel quis essct, dixit se jam olim ex Judeo Chris-
tianum effectum, Stephanum protomartyrem! esse. Sed
" ea,” inquit, "causa nunc do calo ad terras descendi,
“ut tu, abjecta superstitione Judaica, Christianus
^ efficiaris, et meo nomine baptizatus in Christo ap-
* pelleris" Dixit, et ab oculis ejus elapsus non com-
paruit. Adolescens autem timore correptus illico pres-
byterum adiit, quid viderit, quidve audierit, clara voco
innotuit, seque in Christum credere confessus baptismi
gratiam statim adeptus est. Quod factum cum pater
ejus agnovisset acri cordis dolore afficitur. Et sestuans
quonam modo suis sacris filium posset restituere, didi-
cit quemadmodum Willelmus rex Anglorum nonnullos
hujusmodi, pocuni» gratis, nuper Judaismo reddiderit.
Ivit ergo ad illum, et qualiter perdidit filium suum

querula voce depromsit. Orat sibi misereri, ot unici M8.»

more a so dilectum paternis rogat legibus imperiali
sanctione restitui. Tacct ille ad rogata, nondum au-
diens quam ob rem tali negotio sese deberet medium
facere, Advertit Judeus mysterium cur suis precibus
non responderet, ct o vestigio sexaginta marcas ar-
genti se illi daturum si Judaismo restitueret filium
suum pollicetur. Jubente igitur rege, juvenis ipse in
conspectum suum adducitur, et rox illum hae voco
alloquitur, "Queritur pater tuus de te, quod preter
“ licentiam suam Christianus effectus es. Hoc si ita
“est, precipio tibi quatinus voluntati ejus satisfa-
* ciens, omni ambage seclusa, Judaismo to sino mora
* restituas." Cui juvenis respondens, "Domine rex,”
ait, "ut puto jocaris" At illo indignatus, " Tecum,"
dixit “jocarer, stercoris fili? Recede potius et pre-

! protonartyrem) — protbomarti- ! dizit) inquit, A.
rem, MS.

MS. p. 118,

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. - 101

* ceptum meum velocius imple, alioquin, per Vultum
* do Luca, faciam tibi oculos erui" Tunc adolescens
animrequior factus voco constanti ita respondit, “ Uti-
“que non faciam. Verum noveris quia si bonus
" Christianus esses, nunquam do ore tuo talia protu-
" lisses, Christiani etenim est, cos qui a Christo per
“ incredulitatem separati sunt ei conjungere, non au-
“tem cos qui illi per fidem juncti sunt ab co sepa-
“ rare.” Confusus princeps in istis, contumcliis affeo-
tum juvenem cum dedecore jussit suis conspectibus
eliminari. Qui expulsus patrem suum eventum rei
pro foribus prastolantem invenit. In quem animatus,
“ Fili" ait, "mortis et pabulum reterno perditionis,
“non sufficit tibi damnatio tua, nisi et mo tecum
“ pracipites in cam? Ego vero, cui jam Christus

“ pater factus est, absit ut te unquam pro patre ag-

" noscam, quia pater tuus diabolus est" Dum ista

ita dicuntur, ad jussum regis introducitur anto eum.

Judeus, et ait illi rex, “ Ecco feci quod rogasti, reddo
" quod promisisti." At ille, "Filius meus jam nunc
" et in Christi confessione constantior, ct mihi est
" solito factus infestior, et dicis, ' Feci quod petisti,
" ' redde quod promisisti’? Immo quod coepisti primo
“ perfice, ct tunc. demuin do pollicitis age. Sic enim
" convenit inter nos" "Feci," dixit, “ quantum potui.
" Verum, quamvis non profecerim, minime tamen fe-
" ram me sine fructu laborasse." Angustiatus Judeus
ex his vix obtinuit, ut, data medietato promisss pe-
cunim, alia sibi mcediotas laxaretur.

Prater hme quoque per id temporis ferebatur eum
in tantam mentis elationem corruisse, ut. nequaquam
patienter audire valeret, si quivis ullum negotium
quod vel & se vel ex suo precepto foret agendum
poneret sub conditione voluntatis Dei fieri; sed qua-
que, acta simul et agenda, sus soli industris ac for-
titudini volebat ascribi. Qua mentis elatio ita exere-
vit in eo, ut, quemadmodum dicebatur, crederet et

A.D. 2008.

102 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD. NU. publica voce assereret nullum sanctorum cuiquam apud .
Deum posse prodesse, ct ideo noe se velle, noo ali- |
quem sapienter! debere, Beatum Petrum, scu quemli-
bet alium, quo so juvarct interpellare. Hac fide in
ipso proficiente, ad hoc quoque lapsus est ut Dei judi-
cio incredulus fieret, injustitiseque illud arguens, Doum
aut facta hominum ignorare, aut requitatia ea lance nollo
pensare, astrueret. Exempli causa. Quinquaginta cir- MS p.114.

* iter viri, quibus adhuc illis diebus ex antiqua Anglo-
rum ingenuitate divitiarum quredam vestigia arridero
videbantur, capti sunt ot calumniati quod cervos regis
ceperint, mactavcrint, manducaverint. Negant illi.
Unde statim ad judicium rapti judicantur injectam
calumniam examine igniti ferri a so propulsare debere.
Statuto itaque die, prefixi pon» judicii pariter sub-
acti sunt, remota pietato et miscricordia. Erat ergo
miseriam vidore. Verum omnipotens Deus, cui miso-
ricordiam et judicium canit Davidicus * psalmus, inno-
contiam eorum, servatis misericorditer ab oexustiono
manibus omnium, cunctis ostendit, et malitia hominum .
eos impie destruere cupientium quam injusta fucrit
justo judicio declaravit. Igitur eum principi esset ro-
latum, condemnatos illos tertio judicii dio simul omnes
inustis manibus apparuisse, stomachatus talitor fertur
respondisse, “Quid est hoc? Deus est justus judex!
* Pereat qui deinceps hoc crediderit. Quare, por hoc
* et hoc, meo judicio amodo respondobitur, non Dci,
" quod pro voto cujusque hinc inde plicatur" Hee
et hujusmodi plura his atrociora, que a diversis non
ignobilis fame hominibus de Willelmo illo tune tom-

. poris nunciabantur, magno, ut diximus, Anselmum
accendebant pontificatui Anglie abrenunciare, scientem
videlicet mores suos moribus ipsius nulla posse rationo
amplius concordare.

! sapienter) sapientem, A. | * Davidicus} Daviticus, MB.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA 103

Postulaturus igitur a summo pontifice ipsius vineuli 4D...
qo no nimis astringi gomobat relaxationem, oum adiit, de fece"
AI. ci sui cordis anxictatem innotuit, misereri sibi poposeit, Tu
id est ut ab onero! curre pastoralis, quod importabile **
sibi quia infructuosum videbat, se relovaret obnixe
rocavit. Audit papa quod ille postulat, ct illico mira-
tus exclamat, "O cpiscopum, O pastorem. Nondum The Pepe
“ exxles, nondum vulnera perpessus es, et jam Domi-éee
“ nici curam ovilis subterfugero quseris! Christus in
" cura ovium suarum probat Petri &morem crga se;
" et Anselmus, Anselmus, inquam, ille sanctus, ille ta-
“lis ac tantus vir, solummodo quiescere volens, oves
“ Christi, ct ante pugnain luporum morsibus dilani-
*" andas non veretur exponere? Ah, quid dicam!
“Quo amore sperat. Domino copulari, qui boe fugit
" quo ipse Doininus, so. teste, probatur amari? Ab-
" sint hmc a tc, ab-int. a tua rcligione, dilcctissime
" frater. Anselmo. Potius, no mo in istis ulterius
* inquictes, scias quod non solum non concedo tibi
“ faccre quod petis; immo ex parte Dci omnipotentia,
“vice beatissimi Petri apostolorum. principis, tibi per
*" aanctain. obaslientiam precipio, quatinus curam An-
" (lici reyni tibi commendatam quamdiu retinero ut
" hactenus poteris, non abjicia& Quod si propter ty-
“ rannidem principis qui nunc ibi dominatur in terram
" illam redire non permitteris; juro tamen Cbristiani-
" tatis semper illius. archiepiscopus csto, potestatem
" ligandi atque selvendi super cam dum vixeris obti-
" nens, ct insijmibus pontificalibus more summi pon-
" tificis ubicunque fueris utena” Ad hsec ille, * Oba Ne sive
" dicntiam, pater, non abjicio; sed, si non displicet, pen —
" quid animo geram paucis suggeram. Credat, si Gaeukien
^ placet excellentia vestra, quoniam si cedes, si vul-
" nera ai mors ipea mibi pro tutela et defensione
* ovium Christi intenderetur, spero non aufugerem,

Rp 114

! et eb onere) On eracere and ia margin ia A.

104 _ HISTORIA ‘NOVORUM IN ANGLIA.

ABR.w- "si me conscientia mea non fallit. At nune, ut de
“rege ipso qui me, sicut notum est, de regno suo
* expulit, taceam; ipsi quos oves, et episcopi quos .
“ adjutores, habere debebam, et qui mihi obcedientiam
* professi erant! omnes in commune ad hoc me du- .
" cere conabantur, quatinus sub obtentu justiti con-
..* tra justitiam facerem, id est oboedientie Beati Petri
“ abrenunciarem, ne fidem quam debebam regi terreno
“ violarem. Quibus dum niterer persuadere me utrum-
* que horum, altero inviolato, posse servare; quando-
* quidem Dominus jubeat qure Cesaris Cesari, et
* que Dei sunt Deo reddi; objiciebant hoc apud se
“in usu non haberi, nec velle de domino suo hanc
" injuriam sustinere, ut aliquis in regno ejus cuilibet
* intenderet nisi ei vel per cum. Et ego, pater, inter
“ tales quid facerem?" Respondit, " Ratione duceris.
“ Ego quoque, ne de his atquo aliis tibi non jure
* illatis videar non curare, eaque gladio Sancti Petri
* nolle vindicare, moneo quatinus concilio, quod apud
“ Barum ante corpus Beati Nicolai Kalendis Octobris
* celebrare constitui, presentiam tuam exhibess, ut
“ quod de ipso rege Anglico suisquo ac sui similibus,
* qui contra libertatem ccclesis Dei se erexerunt,
“ mediante squitatis censura, me facturum disposui
* auditu visuque percipias." Dehinc ad habitaculum
suum Sclaviam Anselmus revertitur, quietem et pau-
pertatem oblatis divitiis anteponons.

Instante autem termino concilii, ad apostolicum re-
versus est, et cum eo Barum usque profectus. In ipso M8 p.12.
vero concilio, dum plurima de fide catholica summus
pontifex facunda ratione rationabilique facundia dis-
seruisset, mota est quedam queastio ex parte Gireecorum,?
evangelica auctoritate probare volentium Spiritum
Sanctum processionem non habere nisi tantum a Patre.

mb

a il

ueque A. Ms sun, andy over | * Grecorum) Grecorem, M8,

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 105

Huic errori cum multis argumentis tum plurimis rati- AD. 1.
onibus papa contraire nisus, inter alia, quiddam de
epistola sibi olim ab Anselmo “ De Incarnatione Verbi”
edita et directa exempli gratia intulit, quod sum dis-
putationi non parum claritatis ac firmitudinis attulit.
Verum cum nonnulla objicerentur, et reddite rationes, The Pese,
quemadmodum in talibus mos ‘est, disquisites enuclea- esses.
tius exponi peterentur, imperatum silentium primus Som
ipse pontifex rupit, alta voce dicens, “ Pater et magister
" Anselme, Anglorum archiepiscope, ubi es?’ Sedebat
enim idem pater! in ordino ceterorum inter primos
concilii patres, et ego ad pedes ejus. Ubi ergo se re-
quiri audivit, surrexit continuo et respondit, * Domine
* pater, quid prwcipitis? Ecce me.” At ille, * Quid,
" qureso, facis? Cur in aliorum silentio degis! Veni,
" veni, Obsecro, ascende usque ad nos, et pugnans pro
" matre tua ct nostra adjuva nos, cui suam integri-
" tatem vides Griccos! istos conari adimere, et nos in -
" idipsum nefas, si facultas cis tribuitur, prsecipitare,
" Succurro igitur, quasi vero pro hoc a Deo missus
" huc." Videres itaque circa solium pape quosque
perstrepere, sedes mutare, locum sedendi viro parare, et

&»14 sic demum honorifice levatum ad se prope papam col-
locare, concilio stupente ad hrec et percunctante de
homine quis esset aut unde. Tum, compresso tumultu,
omnibus in commune viri sanctitatem atque indus-
triam papa exposuit, ecb quia propter justitiam mul. -
tas persecutiones passus, atque injuria de sua sit terra
expulsus, reverenda voce innotuit Cum igitur ad im-
perium ejus Anselmus presto esset mots qusestioni
mox respondere, visum nonnullis ‘est melius fore in:
crastinum rem differri, quo liberioribus animis dicenda He uphehds
expeditius proponerentur. In crastino itaque, mata- the
rius conventu disposito, Anselmus ex condicto de- the
bitum solvere postulatus est. Surrexit ergo et coram

! enim idem pater) On erasere ia 3 Graces) Grosse, MB.
A.

106 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA,

AP.19& universis in cdito stans sic do negotio, regente cor et
linguam ejus Spiritu Sancto, tractavit, disseruit, absol-
vit, ut in ipso conventu nomo existeret qui non inde
sibi satisfactum consentiret. Sed quibus hoc argu-
mentis, quibus rationibus, quibusve Divinm Scriptura

. auctoritatibus et exemplis egerit, scribero supersedemus,
eo quod ipsemet Anselmus postmodum inde diligen-
tius atque subtilius tractans egregium opus scripsit,
idque per multa terrarum loca ubi ejusdom erroris
fama pervenit ab amicis suis rogatus direxit. Ergo
ubi finem dicendi fecit, intendens in eum summus pon-
tifex ait, " Benedictum sit cor et sensus tuus, ct os et
" gormo ofis tui sit benedictus" Hinc in laudo viri
demoratum est, et fides ejus atquo prudentia divulgata

ac magnificata, necnon corum perfidia, siqui forent, qui
ea qure do proposita qurestione docuit suscipere et cre- MB. pin.
dere nollent, exprobrata ac perpetuo &nathemate per-
cussa atquo prostrata.

‘4, Procedente deinceps ratione, de rege Anglorum sermo

le conscritur, et sinistra quaedam de ipso publice pridi-

cantur! Anselmo inter illa demisso vultu sedente et
loquentes nullo favore prosequente. Tandem de ven-
ditione ct oppressione ecclesiarum, de quibus inter alia
vituperabatur, necne de injuriis Anselmo illatis aposto-
lieus acriter questus est, "Quem propterea," inquit,
“etiam regni sui fecit, extorrem, quoniam a Beati Petri
* fidelitate et oboedientia nequivit separare." Et adjecit,
* Ecce vita illius tyranni,! qualis ad apostolicam sedem
sepe delata est, Cui pro correctione sui plura mul-.

* totiens cohortatoria simul et castigatoria suasione

“ verba mandavimus, sed afflictio atque depulsio tanti

* viri quem coram videtis satis innuit quantum profeci-

“mus. Ad hzc, fratres, quid sontitis, quid decernitis ?"

Dixerunt, “Sententia plana cst, et judicium evidens; Si

“enim semel, si secundo, si tertio vocasti et renuit

4
:

lt

&

! gredicentur) predicantur, MS. | ?*lyrenai) MB.

p. 188.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 107

" gudire, renuit disciplinam accipere; restat ut gladio 4-D.».
“ Sancti Petri sub anathematis ictu percussus, quod

* meruit sentiat, donee a sua pravitate discedat. Re-
spondit, “Ita est" Audiens hec Anselmus illico sur- Bieemem-
rexit, et flexis genibus coram papa, prefatum regem Ire
jam tune excommunicaro parato, vix obtinuit ne in

regem faceret, quod communis omnium sententia pro- °
mulgavit, Qui ergo bonitatem viri solo prius fucrant

auditu edocti, nunc cam facto so experiri gavisi sunt

dum illum et pro malo bonum reddere, et pro perse-

quente se non ficta vident prece intercedere. Admira-

bilis itaquo universis factus cst.

Inter hrec ego patri per omnia presens aderam, A:
paratus' videlicet ad servitium cjus. Et quia mihi ab sor ty the
infantia hic mos semper erat! nova qu forte sod Besevemte,
maximo in ecclesiasticis occurrebant diligenti intentiono
considerare ac memorire commendare, dispositum conci-
lium, loca et ordines personarum, modos et examina-
tiones causarum, curiosa fortasse magis quam sagaci
mente ct oculo hinc inde, utpote qui nunquam prius
talia videram, modesto intuitu consideravi. Ecco autem
cuin illis intenderem, occurrit, quem antca bene nove-
ram archiepiscopus Beneventanus, cappa pre omnibus
qui conventui ipsi intererant pretiosiori decoratus.

Papa cnim non cappa sed casula, et pallio desuper
redimitus, concilio prrmsidebat. Ego igitur intuens
cappam antistitis Beneventani, ct cam, ut dixi, ceteris
prestare perspiciens recordatus sum verborum quse
puer a senioribus ccclesim notrm, Edwio scilicet mag-
nifico viro, Blachemanno atquo Farmanno, aliisque.
nonnullis olim audieram. Solebant etenim iidem?
momorabiles viri «epe narrare, quod, ipsis adolescentiss
primordia agentibus, Ymma regina, cujus in. capite
hujus operis habita mentio est, inter multa bona quss

b 9 idem MB.
! semper eret] A. has eret semper. dom

A.D. 1608.

108 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

ecclesi; Christi Cantuariensi contulit, brachio beati
apostoli Bartholomei ipsam ecclesiam, disponente do-
mino suo Cnud rege Anglorum, sublimaverit. Qus
res qualiter acta fucrit, hoc modo quod per excessum M8.» 1s,
copte narrationis dici patienter qurmeso accipiatur, uno
sensu, pari ordine referebant. “Tempore,” aiunt, “quo
“ ipsa domina sicut regina in regno Anglorum magna
“et prepotens habebatur, pontifex ecclesie Beneven-
“ tansm venit in Angliam; quem, sicut ipse forebat, im-
* manis fames certis presagiis totam Apuliam afflictura
" jllo deduxerat, cupiens aliquo modo, si non posset
* toti provincia, saltem suis civibus tantum malum
* propulsare. Is iter ingressus brachium Beati Bartho-
“ lomei apostoli secum tulerat, spe sibi certa promit-
“ tens so per illud multa lucraturum. Idem quippe
* brachium, ob hujusmodi necessitudinum contrahenda
* subsidia, in ipsa ecclesia Beneventi a reliquo corpore
“servabatur remotum. Episcopus itaque, transita
* Italia, venit in Galliam, qus sibi dabantur gra-
“ tanter ubique bona suscipiens. Audita vero diviti
“ fama regni Anglorum, ratus est sibi eo progredien-
* dum, ex aliorum eventibus sperans se illic amplius
" egeteris regionibus adquisiturum. Prefata quoque
“ regina magni nominis et divulgato fam: habebatur,
" quam bonitas sua et qua super ecclesias respiciebat
* largitas ei pepererat. Pontifex igitur Angliam vo-
* niens ipsam reginam adiit, ot, illius allocutione poti-
“ tus, quid detulerit, quam ob causam tam remotas
" orbis adierit partes, insinuavit. At illa hominis
* caritativo labore ad misericordiam flexa de suis ei
* copiose largita est, et illum patriam remeare, necnon
“eis quibus imminens famis poriculum .formidabat
“ subvenire hortata est. Sed ipse, intelligens non Mf »19
" sufficere sibi ad suum negotium qus! habebat, eos
* quos magis familiares in curia ipsi domins esse ac-

! qua) Altered from quod in A.

|. p 188.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 109

" ceperat. percunctatus est, utrum os quod attulerat,
" dato pretio, regins in jus proprium transferre cure
" essct" Quid multa? Investigatur de re animus
dominm ct invenitur promptissimus csse; certam se
tantummodo episcopus faceret, ipsum os nominati
apostoli revera fuisse, ct taliter ut ipsamet testaretur
Sibi, sublata omni ambiguitate, satisfactum. Ad quod
illo, “ Quo,” inquit, “modo?” “Super Corpus,” ait, “ Do-
" minicum, et super sanctorum reliquias quas ei pro-
“ ponam jurejurando asseveret! reliquias de quibus
" agitur veraciter esso de corpore beati apostoli
" Bartholomei ; et id, remota omni squivocationo ac?
" gophismatoe, faciat." “ Hoc," inquit episcopus, “ secure
" me facturum polliceor." "Veniens itaque Cantusriam
cum brachio ipso, prout illi rex ct regina dictave-
rant, decenter susceptus est. Astante igitur ipea,
mon&chorum quoque ac clericorum immenso agmine
cam vallante, inter quos etiam supra memorati viri
a quibus hzc accepimus so prwsentes fuisse testati
sunt, numerosaque utriusque sexus ct statis multi-
tudine ob hoc convolante ct audiente; jurando super
&ltare et Corpus Christi, necne sanctorum reliquias
quas Beatum Gregorium Sancto Augustino, alios-
que Romanos pontifices aliis archiepiscopis, destinasse
scitur, assevcravit, ipsum os quo de® sermo habebe-
tur Beati Bartholomei apostoli proprium fuisse, nee
ipsi assertioni sum aliquid omnino sophismatis aut
mquivocationis incsse. Quo facto, memorabilis do-
mina quamplures argenti libras antistiti contulit, et
osse potita illud ecclesim Christi Cantuariensi so-
lemni donatione ex parte regis Cnudi suaque con-
cessit. Ilis quippe diebus bic mos Anglis erat,
patrocinia sanctorum omnibus seculi rebus anteferre.
Pontifex quoque sedis ipsius, JEgelnothus nomine,
inter reliqua que homini dedit, cappam illi valde

'asseveref) Not ia A. | ! que de) de quo, A.
? ec) atque, A.

AD, 2008,

110 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

: abit, pretiosam, aurifrigio ex omni parto ornatam dedit,
qua ct illius ccclesim decori, et ceclesie Cantuariensi
futuris temporibus tanta rei existeret testimonio ct
probationi Ego igitur cum, ut dixi, concilio pra-
sens antistitem Beneventanum cappa reliquis prestante
ornatum viderem, et cam ex iis! que olim audicram
optime nossem, non modice letatus, ot cappam et vcrba
mihi puero exinde dicta patri Anselmo ostendi. Mox
celebrato concilio, ubi Boneventanum ipsum adii, et
inter alia mutum dilectionis colloquia copi de eadem
cappa loqui, ct undo illam haberet quasi nescius inter-
rogavi, summam rei exposuit, ct cam ordino quo de-
scripsi suam ecclesiam ab ecclesia Cantuariensi adeptam
esse declaravit. Qua do re cortior offectus, putavi
aliquibus gratum hoc ipsum huic opusculo indere, licet
propositum narrationis trainitem me hoc agendo exce-
dere non nescirem. Quo peracto, ad ec ptum rodca-
mus iter. Finito concilio a Baro discessimus, comitatum
paps Romam usquo non deserentes.

Reterncf = Interea revertitur nuncius quem & Roma ad regem

eere Anglie destinatum supradiximus, referens ipsum re-

King. gem, susceptis quidem quoquo modo litteris papre, lit- Mas
teras Anselmi nullo voluisse pacto suscipero; immo,
cognito illum cesse hominem ejus, jurasse per Vultum
Dei quia si festino terram suam non exiret sine re-
tractatione oculos ei erui faceret,

Arimiote Verum post dies aliquot ex quo Romam revorsi

"Nome: fuimus venit missus a rege Willelmus cujus in exitu
Anglie mentionem fecimus, domino papse ad litteras -
quas pro Anselmo miserat responsurus, Dicebat ergo |

whodelivers pontifici, * Mandat tibi dominus meus rex sibi non

from the “ parvs admirationi esse, quod vel in mentem tibi
" cadere potuit, ut eam pro restitutione ‘rerum An-
his eendust.." selmi interpellares.” Et subdidit, “Si causam quseris,
* hec est. Quando de terra sua discedere voluit,

? iia) his, A.

MS. n. 187,

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA 111

" &porte minatus est se, illo discedente, totum archi- AD. 209.
“ episcopatum in dominium suum accepturum. Quo-
“ niam igitur nce his minis constrictus quin oxiret
" omittoro voluit, justo so putat fecisso quod fecit, et
" injuria reprchendi.” Ad hac papa, *Accusat cum,"
inquit, “aliunde?” Respondit, “Non.” ‘ Pape,” ait,
“ quis unquam audivit talia? Pro hoc solo prima-
" tem regni suis omnibus spoliavit, quia ne sanctam
*" matrem omnium Romanam ecclesiam? visitarot
" omittere noluit? Vero et eine omni ambiguitato
possumus dicere, a srculo tale quid auditum non
" essc, Et pro tali responso, mirabilis homo, hue to
" fatigasti? Redi quantocius redi, et prwcipe illi ex The Pepe.
* parto Beati Petri, quatinus, muta omni contradic- tnc uni
" tione, illum suis omnibus integro revestiat, si ex- Kiss.
" communicari recusat. Itaque fac ut quid hinc velit
" gciro me faciat anto concilium, quod tertia hebdo-
" mada* Pasche in hac urbe sum colebraturus. Alio-
" quin certissime noverit, so in eodem concilio dam-
" nationis sententia puniri quam promoruit,” At ille, The Pepe
" Priusquam abeam, tecum sccretius agam." Mansit gta
ergo ibi per dies plurimos idem Willelmus, prudenter ires
operam dando hos ct illos sum causw fautores cflicere,
ac, ut domini sui voluntati satisfaceret, munera quibus
ca cordi esso animadvertebat dispertiendo et pollicendo
parvihabere. Deductus crgo a sententia Romanus
pontifex est, ac pro voto Willelmi * inducias usque ad.
festum Sancti Michaelis dedit regi. Acta sunt hsec
in ipsis solennis Nativitatis Christi.

Quod videntes, vane nos ibi consilium vel auxilium Asseim
opperiri intelleximus, petitaque licentia Lugdunum eet,
remeare decrevimus Quam licentiam cum nullatenus 5» best

the hue.

! Romanam ecclesiam) ecclesiam | — * auditum mon esse) Bom ese
Romanan, A. auditum, A.

? possumus dicere) dicere posee- * lebdomada) ebdomada, MS.
mus, A. » Willelmi) Wileimi, A.

AD. 1608.

112 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

impetrare potuissemus, remansimus Rome usque ad
prefinitum tempus concilii, continue circa papam de-
gontes, et quasi in commune viventes, Nec enim
dus, sed una videbatur &mborum curia esse. Unde
et ipse papa frequenter ad Anselmum veniebat, lete.
cum eo scse agendo, et curiam ei faciendo! Dedit
quoque illi hospitium in quo conversabamur, eo jure
ut si aliquando Romam rediret, contra omnes homines
illud sibi vindicaret. Ipse in conventu nobilium, in
processionibus, in stationibus, semper et ubique a .
papa secundus erat, pre cunctis honoratus, cunctis

acceptus, et ipse cunctis simplici humilitate summissus, MB. p.194.

Cum vero ad concilium ventum esset, et, episcopis
qui de ltalia et Gallia venerant suas sedes ex con-
suetudine vindicantibus, nemo existeret qui se vel
audisse vel vidisse archiepiscopum Cantuariensem Ro-
mano concilio antehac interfuisse diceret, vel sciro
quo tunc in loco sedere deberet; ex precepto pape
in corona sedes illi posita est, qui locus non obscuri
honoris in tali conventu solet haberi Igitur dum in :
ipso concilio multa tractarentur, multa disponerentur,
multa observari decernerentur; nec tamen ab omni-
bus, partim propter conventus immensitatem, partim
propter intrantium et cxeuntium a corpore Beati Petri
strepitum et concrepationem, claro intelligerentur ; pre-
cepit ipse pontificum summus Lucensi episcopo, Rein-
gero nomine, quatinus in medio ceteris eminentior
staret, ac sonora qua pollebat voce que statuta erant
cunctorum auribus expresse deponeret. Paret ipse
preesidentis imperio. Verum, nonnullis ab eo capitulis
in audientia omnium diserte expositis, subito, admi-

rantibus cunctis vultu, voce ac gestu corporis in

alium habitum demutatus est, Unde suorum luminum
acie in circumsedentes directa, vulnerate mentis dolo-
rem ultra dissimulare non potuit. Rupta igitur de-

! ei faciendo) faciendo ei, A.

5». 129.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 113

erctorum serie quay exponenda susceperat, intulit di-
cens, “Sed, vie, quid faciemus?! Prieeeptis subditos
" oneramus, ct iniquis tyrannorum smvitiis non ob-
* viamus. Oppressioncs namque quas ipsi sua tyran-
* nide ecclesiis inferunt, et exspoliationes personaruin
“qua tuendis illis institutio. sunt quotidio ad hane
" gedem referuntur; consilia ct auxilia sicut a capito
“ omnium requiruntur; sed quo terminentur effectu,

* heu, totus mundus novit ct indo conqueritur. De

" eujus mundi remotissimis partibus unus ccco inter
“nos modesta taciturnitate quiescons mitis residet,
“ eujus silentium clamor magnus cst, cujus humilitas
“et patientia. quo declivior atque mansuetior, eo
" sublimior cst ante Deum ct in nos ferventior; iste
" unus, inquam, iste quam crudelissime afflictus, quam
" injustissime suis omnibus exspoliatus, venit hue, judi-
" cium ct :equitatem apostolice sedis de negotio suo
" cfllagitans. Jam annus secundus est quo huc venit;
" scd, va, quid hucusque subventionis invenit! Si do
" quo dico non omnes agnoscitis, ipse. est Anselmus
" archiepiscopus Anglicm regionis" His dictis, virgam
pastoralem quam manu tenebat tertio pavimento illisit,
indienationem spiritus sui compressis, exploso inurmure,
labiis et dentibus palam cunctis aperiens* Ad hec ei
papa innuens ait, “Frater Reingere, sufficit, sutficit ; de
“hac re bonum consilium erit." At ille, producto in
cum spiritu, inquit, “Et equidem expedit, nam aliter
" cum qui justa judicat non transibit" Deindo ad per-
dicenda concilii decreta monitus verba resumpeit, ac in
fine dicendi ne parvipenderetur injuria Anselmo illata
repetiit, monuit, ct secessum ivit. Hmc omnia cum
pater Anselmus audisset, ot tandem circa finom verbo-

-1* rum do se dicta intellexisset, oppido miratus ost, sciens

se nec homini de re locutum fuisse, nec a se vel ullo

| faciemus) faciamus, A. ! ei papa) papa ei, A.
! aperiens) ostendens, A.
R $387. RH

A.D. 1999.

The Popes
Tele

114 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

D1. suorum ut talia diceret processisse. Sedebat ergo uti
' solebat, silenter auscultans.
Dereset — Inter ultima vero synodi ; jain recisis que recidenda,
council on et statutis quio. visa fuerant constituenda ; in adver-
and homes. sarios sancte ccclesiw excommunicationis sententiam
cum toto. concilio papa intorsit. Qua sententia omnes
quoque laicos investituras ecclesiarum dantes, et omnes
easdem investituras do manibus illorum accipientes,
necne omnes in officium sic dati henoris hujusmodi
consecrantes, pari modo involvit. Eos nihilominus.
sub ipsius anathematis vinculo colligavit, qui pro
ecclesiasticis! honoribus laicorum hominum homines
fiunt, dicens nimis execrabile videri, manus quive in
tantum eminentiam exereverunt, ut, quod nulli ange-
lorum concessut est, Deum cuncta creantem suo mini-
sterio creent et eundem ipsum pro redemptione ct
salute totius mundi summi Dei Patris obtutibus offe-
rant, in hanc ignominiam detrudi ut ancillw fiant ca-
rum manuum qua die ac nocte obsccnis contagiis
inquinantur, rapinis ac injustm sanguinum effusioni
addictie cominaculantur. His presentes. fuimus, hoec
conspeximus, his ab universis, “ Fiat, fiat," acclaimari
audivimus, ct in his consummatum concilium scimus.
Anselm's Postera die, accepta licentia, Roma digredimur, nil
from Rome judicii vel subventionis preterquam quod diximus
aod return " . . .
telyos. per Romanum pontificem? nacti. Via vero redeundi
tunc teinporis multis erat periculis obnoxia; sed, pro-
tegente nos, Domino, pericula cuncta cvasimus, ac M8 p.1
Lugdunum illwsi pervenimus. Ubi summa cum? venc-
ratione gaudioque suscepti, et a pontifico civitatis
detenti, mansionem nostram illic firmavimus, amissa
omni fiducia ulterius. tempore Willelmi regis Angliam
remeandi. Habitus est ergo ibi Anselmus non sicut
hospes aut peregrinus, sed sicut indigena et vere loci

! ecclesiasticis] MS. * summa cum) cum summa, A,
3 pontificem) presulem, A. - |

(8. p. 138,

HISTORIA NOVORUN IN ANGLIA. 115

dominus. Unde nusquam ipse ipsius urbis antistes, eo
presente, suo volebat, loco privsidere; sed, presidente
ubique Anselmo, inferiori? et suffraganci loco simul et
officio mira ductus humilitate fungebatur. Anselmus
festivitates, sacros ordines, ecclesiarum — dedicationcs
celebrabat, ct pontificalia qureque officia administrabat.

Sed cum multi, agnita benovolentia ejus amplitu-

A.D. tes.

dine, ad eum currerent, et sacramentum impositionis —

manus episcopi ab illo sibi ac suis conferri deposce-

rent, ipse, qui in episcopalium officiorum administra- -

tionibus semper nutum pontificis expectabat, leni affabi-
litate. respondchat suum non esse tale quid in parochia
altcrius episcopi, eo inconsulto, presumere. In quo
eum ratione agi intelligentes, inox ad suum episco-
pum nuncios dirigunt, et, qua benignitate vir ad suas
preces. responderit innotescentes, orant illum rogari
pro se. De re ergo a pontifice appellatus, immo per
totam parochiam suam hoc et aliis pontificalibus ofli-
ciis in illius voluntatis deliberatione positis, omnes
admittere, neminem: ab ipsius gratia sacramenti patie-
batur immunem discedere. Fiebat itaque! frequens
populorum concursus, et nonnunquam in hoc solo ex-
pendebatur dies totus, ita ut nos qui ci ministrabamus
gravi tedio supe fatigareinur, ipso semper jocundo ct
hilari vultu? existente. Crevit autein. in eum mira
quaxlam cx his ct inaudita dilectio omnium, et bonitas
ejus divulgabatur per circuitum.

Inter hee per populos fama dispersit, Urbanum se-

ef
14.

dis apostoliczu. pr:esulem priesenti. vie modum | fecisse. (July seb

Siquidem prius obiit quam qua a rege Anglorum pro

causis Ansclui expectabat responsa suscepcrit.® Qui Tbe K
. . . . e e e. ressigs
decessus vite ubi cjusdem regis auribus insonuit, re- the sews.

spondit, " Et Dei odium habeat, qui inde curat" Ad-

! ilaque) On erasure in A.
3 jecundo et hilari culta) jocando vultu et hilari, A.

© eusceperst ) susciperet, A.
BE

A.D. 1900,

116 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

jecitque, "Ille vero .qui modo papa est, cujusmodi -

“est?” Cui cum in aliquibus Anselmo archiepiscopo
similis diceretur, ait, “Per Vultum Dei, si talis est non
" valet. Veruntamen sit modo ipse per so; quia, per
“hoc ct hoc, papatus suus non ascendet hac vico
" guper me. Ego interim libertate potitus agam quod
" libet." Nec enim putabat apostolieum orbis posso
in regno suo esse cujuslibet juris, nisi permissus a so.!
Qualiter ergo deinceps seso habucrit, ad alia festinanti
scribere opportunum non est. Attamen libertato qua so
potitum gloriatus cst non diu frui permissus est.
Prius enim quam annus transiit insperata ct subita
morto percussus cam perdidit. October namque audi-
vit eum gloriantem, secunda dics sequentis Augusti
vidit eum expirantem. Siquidem illa die mane pran-

* sus in silvam venatum ivit, ibique sagitta in cordo

percussus impeenitens et inconfessus e vestigio mor.
tuus est, et ab omni homine mox derelictus. Qure
sagitta utrum, sicut quidam aiunt, jacta ipsum porcus-
serit, an, quod plures affirmant, illum pedibus offenden-
tem superque ruentem occiderit, disquirero otiosum
putamus; cum scire sufficiat cum justo judicio Dei
prostratum atque necatum. Hic occurrit animo quid
rex iste quondam, ut supra retulimus, Rofensi episcopo
dixerit, videlicet quod Deus nunquam eum bonum
habiturus esset pro malo quod sibi inferret; et per-
pendo quid postmodum Deus erga illum egerit donec
vite presenti superfuit. Scitur enim quia ex quo illa
verba, depulso languore quo notum est illum fuisso
gravatum, protulit, tantum in deprimendo ct subju-
gando inimicos, in adquirendo terras, in exercendo
voluptates suas prosperatus est, ut omnia sibi arridere
putares. "Ventus insuper et ipsum mare videbantur oi
obtemperare. Verum dico non mentior, quia cum de

‘in regno . . . ase) On erasure, and slightly crowded, in A.; per-
hape for admiesion of in regno suo.

MS. p. )33

MS. p. 134.

HISTORIA NOVORUN IN ANGLIA. 117

Anglia in Normanniam transire, vel inde cursim prout
ipsum voluntas sua ferebat redire, volebat, mox illo
mari appropinquante! omnis tempestas que nonnun-
quam immane swvicbat sedabatur, et transeunti mira
tranquillitate famulabatur. Quid amplius? Ita, fa-
teor, in cunctis erat fortunatus, ac si verbis ejus hoe
modo responderit Deus, “Si te pro malo, ut dicis,
" nunquam bonum habebo, probabo an saltem pro
" bono possim te bonum habere, ct idco in omni quod
“tu bonum mstimas volle tuum adimplebo.” Sod
quid? In tantum ex successibus suis profecit, ut,
sicut ii qui factis illius* dio noctuquo presentes exti-
terunt attestantur, nunquam vel de lecto surgeret vel
in lecto se collocaret, quin se ipso aut collocante aut
surgente semper deterior esset. Quapropter dum nee
malo corrigi voluit nec bono ad bene agendum attrahi
potuit, ne in perniciem bonorum diutino furore sesviret,
compendiosa illum equus Arbiter ct momentanea * eesde
huic vite subtraxit.

ExPLictT LIBER SECUNDUS.

‘illo mari appropinquante) illo 5 equus. arbiler of nomentanesn
adveuicnte et mari appropinqnapte, | cede) et momentanen code aquas
A. arbiter, A.

* illius) ejus, A.

A.D. 1308

118 HISTOBIA NOVORUM IN ANGLIA.

INCIPIT TERTIUS.

Secundo itaque anno ex quo a Roma Lugdunum
venimus, qui erat nostri exilii annus tertius, venerunt
ad Anselmum, jam tertium diem in ccenobio quod
Casa Dei dicitur agentem, duo monachi, unus Cantu-
ariensis et alter Beccensis, nunciantes ei jam srmpe
memorati Willelmi regis vitre excessum. Quo ille ve-
hementi stupore percussus, mox est in acerbissimum
fletum concussus. Quod videntes admirati admodum
sumus, At ille, singultu verbe cjus interrumpente,
asseruit, in ipsa veritato quam servum Dei transgredi
non decet, quia, si hoc eflicere posset, multo magis
eligeret se ipsum corpore quam illum sicut erat mor-
tuum esse.

Nobis post hwe Lugdunum reversis, ecce alius o
fratribus ecclesire Cantueriensis advenit, litteras defe-
rens, preces offerens, quibus obnixe ab Anglorum matre ,
ecclesia interpellatur, quatinus, extincto tyranno, filios
suos rupta mora revisere consolarique dignetur. Au-
dito igitur de re consilio memorati reverendi Hugonis
ipsius urbis episcopi, iter Angliam remeandi ingressus :
est, ipso pontifice et toto populo terre super hoc do-
lente, et, nisi rationi contrairet, modis omnibus ne

fieret prohibere volente. Magno denique solatio se in X8 p. 135.

discessu illius destitui videbant. Prosecuti nutem il-
lum sunt de villa in villam per plures dics tam viri
quam mulieres, singuli certatim currentes et pro sua
desolatione gemebundas voces cedentes Necdum por-
venimus Cluniacum, et nihilominus alter nuncius ex
perte novi regis Anglorum et procerum regni patri
occurrens moras ejus in veniendo redarguit, totam
terram in adventum illius! attonitam, et omnia nego-
tia regni ad audientiam et dispositionem ipsius refe-

J adventum. illius| adventu ejus, A.

MS. p. 156.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 119

rens pendere dilata, Cujus verbis littere regis quas 4D. tie.
attulerat attcstantes, et dicta plenius explanantes, fem the
preces ct vota ipsius regis virum festinato venire Fi LIPPE
macnopere postulantis! ct seipsum regnumque suum

ejus consilio ac modcramini se subjecturum pollicentis,
continebant. Hmc ct hujusmodi plura quam dicere

velim nos ad patriam properare coegerunt.

Prosperrimo itaquo cursu. marina transvecti pericula ;* Ne teade at
nono Kal. Octobris Dofris appulimus, ct ingenti gaudio Li «xanax
totain. terram. in adventu Anselmi exultantem repperi-
nus. Quiedam etenim quasi novee resurrectionis spes
singulorum mentibus oricbatur, qua et ab oppressione
calentis adhuc calamitatis se quisque liberandum, et in
statum optate prosperitatis aditum sibi pollicebatur.

Qu spes inde maxime procedebat, quod Henricus »u
qui tune noviter fratri defuncto in regnum successerat, cla esmemm-
in ipso sur consecrationis die bonas ct sanctas omni

populo leges se 'servaturum, “ct omnes oppressiones et
iniquitates quie sub fratre suo emerserant in omni sus
dominatione tam in ecclesiasticis quam in srecularibus t
nevotiis prohibiturum ct subversurum spopondcrat, et

hve omnia jurisjurandi interjectione firmata, sub mo-
nimento litterarum sigilli sui testimonio roboratarum,

per totum regnum divulgatum iri pr:ceperat. Preesen-

tia nihilominus communis omnium patris janf ipsi spei

non parum roboris apud hominum mentes adjipiebat,
constantem illius. probitatem agnoscentium, ct sancta
quadam ad reformandum Christiane religionis statum,

qui post obitum venerandre memorim Lanfranci arehi-
episcopi in multis deciderat, proximo ab eo prodire et

statui arrectis sensibus expectantium.

Sed cum post paucos sui reditus dies Serberiam ad Asso
regem venissct, ct ab eo gaudenter susceptus rationi Sie
illius, qua so excusavit cur in suscipienda regis digni-

! posiwiantis] On erasure ia A.
3 (ransvecti pericule) pericula transveeti, A.

120 ' - FISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

A4D.19& tatis bonodictiono illum cujus juris eam case sciobat
. "imei et Bon expectavorit, adquiovisset, postulatus est pro con-
Pwahe Ssuetudine antecessorum suorum regi hominium facere, -
areas et archiepiscopatum de manu cjus recipero. Quibus
comely. cum illo noquaquam se aut vello aut posse assensum
prebere responderet, intcrrogantibus quare, statim quid
super his ct quibusdam aliis in Romano concilio acco-
perit manifesta relatione innotuit, itaquo subinfcrens
sme ait, "Si dominus rex ista suscipero ot suscopta servaro
wem. ' voluerit, bone inter nos et firma pax erit. Sin au-
" tem, non video remanere meum in Anglia utile fore
" vel honestum ; prisertim cum si episcopatus aut ab- M8. p.137.
“ batias dederit, privari mc penitus tam a sui quam
et eorum qui ca! susceperint. communiono neccsse
- " sit. Nec enim ca do causa Angliam redii, ut si ipse
“ Romano pontifici obedire nolit, in ca residenm. Unde
“ quid velit precor cidicat, ut sciam quo me vertam.”
His rex auditis graviter conturbatus cst. Grave quippe
sibi visum est investituras ecclesiarum et hominia pra-
latorum perdere, grave nihilominus Anselmum a regno
ipse nondum in regmo plene confirmatus pati discedero.
In uno siquidem? videbatur sibi quasi dimidium regni
perderet, in alio verebatur ne fratrem suum Robertum,
qui tune de Ierusalem Normanniam redierat, Anselmus
adiret, e& eum in apostolice sedis subjectionem deduc-
tum, quod facillimum factu sciebat, regem Anglie
Atrei faceret. Do verbis igitur altrinsecus motis inducim
fir Eae usque Pascha petito sunt, quatinus utrinque. Romam
ne mitterentur qui decreta apostolica in pristinum regni
usum mutarent, ct interim ecclesiis Anglie in quo erant
statu manentibus, Anselmus, redditis terris quas rex
mortuus ecclesio Cantuariensi abstulerat, suis omnibus
revestiretur; sicquo fieret ut si a sententia flecti papa

13

L

.

^

! ea) Not in A.
siquidem) Changed in A. from quidem,

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 121

nequiret, totius. negotii summa in eum quo tune erat! a3. ne.
statum rediret. Hoc Anselinus quamvis frivola esse
et in nihil utile tendero sciret atque praxliceret, tamen,
ne novo regi seu principibus ullam contra so suspi-
cioncm de regni translatione aut aliunde incuteret,
precibus illorum passus est vinci, et quod volebant
Lpiw. annuit, dismissaque curia in paco ad sua scccasit

Hine paucis diebus interpositis, Mathildis filia Mal- Ye...
chomi ! nolilissimi regis Scottorum ct Margaritse, «qure Keng end
scitur exorta de semine regum Anglorum, nupsit pre-
fato Henrico revi Anglorum. Ipsa quippe Margarita
filia fuit. Edwardi filii. rezis Edmundi, qui fuit. filius
regis Ethelredi filii vloriosissimi regis Eadgari, cujus
mox in capite hujus operis mentio facta est. Negotium
itaque ipsius copulm licet. propositi operis intentionem, .
ut quibusdam. forte videtur, haud quaquam respiciat,
tamen quia per Ansclmum administratum fuit? nam
et eos in conjugium benedixit ct illam pariter in regi-
nam consecravit, brevi autumo deseribendum qualiter
nctum sit. Hoe autem ca re nobis maxime in. volun-
tatem cecidit, quoniam Anselmum in hoe a rectitudine
deviasse nonnulla. pars hominum, ut ipsi. audivimus,
bla«phemavit.. Siquidem cadem Mathildis* inter »aneti-
moniales in monasterio ab infantia nutrita ct adulta,
credebatur a multis in servitium Dci a parentibus ob-
lata, co quod publice visa fuerat. carum inter quas
vivelat more velata Qua res, dum illa, jam olim
dimisso velo, a rege amaretur, plurimorum ora laxaret,
ct cos a cupitis amplexibus rctardarct, ipsa Anselmum,
cujus in hoc nutum omnes expectabant, adiit, consili-
um do negotio ex auxilium summissa prece quaesivit.
Cui illo famam quio ferebatur injiciens affirmabat
nulla ec unquam rationo in hoe declinandum, ut suam
Deo sponsam tollat et eam terreno homini in matri-

122 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

A.D. 118. monium jungat. - Refert illa et penitus se negat obla- wa, p.129.
tam, negat ctiam so vel semel aliquando sua voluntate
fuisse velatam ; et hrec ^i credere aliter nolit offert, se
judicio totius Anglorum ecclesie probaturam. “ At-

" tamen," inquit, "me velum portasse non abnego.
“ Nam cum adolcscentula essem, et sub amite mere
" Cristina quam tu bene novisti! virga paverem, illa,
*" servandi corporis mei causa contra furentem ct cujus.
que pudori ea tempestate insidiantem Normannorum
“ libidinem, nigrum panniculum capiti mco superpon-
“ere, et me illum abjicientem acris verberibus et ni-
*" mium obscenis verborum convitiis spo cruciare simul
“et dehonestaro solebat. Quen pannum in ipsius
“ quidem presentia gemens ac tremebunda ferebam,
° * ged mox ut mo conspectui ejus subtrahere poteram
" arreptum in humum jacere, pedibus proterere, et ita
" quo in eum? odio fervebam quamvis insipienter con-
: " gueveram desxvire. Isto non alio modo, teste con- | -
" scientia mea, velata fui. Acsi me oblatam quisque
. * dicet, et hoc quale sit ex eo subintelligi licet quod,
* sicut plurimi qui adhuc supersunt noverunt, pater
" meus, cum me quemadmodum dixi velatam forte
" vidisset, furore succensus injecta manu velum arri-
“ puit, ct dissipans illud odium Dei imprecatus est ci
* qui mihi illud imposuit, contestans se comiti Alano
“me potius in uxorem, quam in contubernium sancti-
" monialium predestinasse. Hac est unde calumnior
" ratio mea, quam queso perpendat prudentia tua, et
" amat pro mo sicut novit agendum paternitas tua.”
Quid plura? Differt Anselmus sententiam ferre, et |
causam judicio religiosarum personarum regni deter- M8. p.14.
minandam pronuntiat. Statuto itaque die coeunt ad
nutum illius episcopi, abbates, nobiles quique ac reli-
giosi ordinis viri in villa Sancti Andree de Rovoces-

! novisti) nosti, A. . 3 eubintelligi licet) colligi potest,
3 eum) Not in A. A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 123

tria qure Lambetha' vocatur, quo ct ipsum prresentis
negotii tunc tenor adduxerat. Causa igitur juxta
prescriptam scricm in medium deducta est. Prodeunt
hine inde idonei testes, verha puello pure veritati
subnixa protestantes. Accedunt istis archidiaconi duo,
Willelmus vidclicet. Cantuariensis et Humbaldus Ser-
beriensis, quos pater Anselmus Wiltuniam, ubi illa
fuerat, educata, pro hujus rei certitudine rimanda di-
rexerat, qui publica vocc nttestati * sunt se ot rem a
sororibus diligentissime perquisisse, et nil quod relat
rationi obsisteret ab eis capere potuisse. Monet ergo
Anselinus, et per Christianam obedientiam omnibus
imperat, ut nullum a veritate favor aut timor deflectat,
sed sieut revera. cause Dei. quo juste determinetur
unusquisque. pro viribus opem ferat, “ne, quod absit,”
niens, "talis judicii sententia. prodeat, cujus exemplo
“in superventuris temporibus vel sua quilibet liber-
" tato non jure privetur, vel Deus iis * qua sui juris
“esse debent injuria. defraudetur." Acclamant omnes
ita faciendum, et se non aliter facturos spondent. Re-
moto itaque a conventu solo patre, ecclesia Anglie
qua convenerat. in. unum. de. proferenda. sententia
tractat. Deinde, illo in. medium. reverenter. adducto,
expositum | est. quid. de negotio. communis omnium
sensus invenerit, — Ratum aiunt, perspecta re, sibi
videri, et ad hoe comprobandum paratos se asserunt,
nulla sententia. posse puellam. pro causa aua jure con-
stringi, quin libertate corporis sui «quocunque modo
leyaliter velit valeat. uti. "Quod. licet," inquiunt,
" levi argumento probare posseinus, eo tamen cum opus
“non sit, supersedemus, nostris. arguinentis firmiorem
" tenentes. parem judicii hujus sententiam, a vencrandse
" memorir priedecessore vestro, patre et * magistro
" nostro Lanfranco simili de causa promulgatam. Nam

-— SA | EP i

! Lambiha) Lambeta, A. * ái) bie, A.
3 attestati) testati, A. * patre et) et patre, A.

A.D. 13908.

124 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

A.D.ne€ " quando ille magnus Willelmus hanc terram primo
" devicit, multi suorum sibi pro tanta victoria applau-
" dentes, omniaque suis. voluntatibus atque luxuriis
“ obeedire ac subdi debere autumantes, non solum in
“ possessiones victorum, sed et in ipsas matronas ac
" virgines, ubi facultas eis! aspirabat, nefanda libidine
“ coperunt insanire. Quod nonnull previdentes, et
" guo pudori mctuentes, monasteria virginum pctivero,
" aeceptoque volo sese inter ipsas a tanta infamia
“ protexere. Quro clades cum postmodum sedata, ct
" pro temporis qualitate pax rebus data fuisset, qurm- .
" situm ab eodem patre Lanfranco est, quid de iis?
“ quo tali refugio suam pudicitiam servaverunt ipso
“ gentiret, essentno vidclicet, constringende in monas-
" terio velum tenero quod acceperant, necne. At ipso
" qumstionem ipsam consilio generalis concilii taliter
“ solvit, ut cis pro castitate quam so tam manifests
" rei ostensione amare testat» fuerant, debitam magis
" reverentiam judicarct exhibendam, quam ullam ser-
" vandow religionis continentiam, nisi propria illam
" voluntate appeterent, violenter ingerendam." Et ad- Ms. p.1«.
junxerunt, “ His interfuimus, hee approbari a sapienti-
i viris audivimus, et hee in presenti negotio
* valere volumus, ac roborari postulamus. Licet enim
.'" gciamus cause illarum istius esse leviorem, dum illo. '
" sponte, ista coacta, pari de causa velum portaverit ;
" tamen, nequis nos favoro cujusvis duci oxistimet,
“ non ultra progredi in judicio volumus, hoc solo con-
" tenti, ut quod valuit in majori valeat in minori."
Tunc Anselmus ad hrec, "Scitis quid monuerim, quid
“ prexeperim, quidve? polliciti sitis. Cum igitur, se-
" cundum quod vobis visum est justius, in commune
“ judicaveritis sicut asseritis; ego judicium vestrum
* non abjicio, sed co securius illud suscipio, quo tanti

! facultas eis) eis facultas, A. ! quidve] quidque, A.
* tis) his, A. |

V 143.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 125

" patris auctoritate suffultum audio." Illa dehine in
medium «ducitur, gesta comi vultu audit ct amplec-
titur, auditum sibi przestari paucis precatur. Loquens
ergo obtulit se vel sacramento vel alia quam magis
eligerent ccclesiastica lege probaturam solids veri-
tati subnixam «cesse jam definitam rationem suam.
Quod non propterea facturam fatetur, quasi sibi non
creditum csse putet, scd ut malevolis hominibus om-
nem deinceps blasphemandi occasionem amputct. Re-
spondetur nihil horum opus cesse, quoniam si malus
homo de malo thesauro cordis sui protulerit mala, dicto
citius opprimetur, ipsa veritate jam tantarum perso-
narum astipulationc probata ct roborata. Allocutione
post hec et benedictione Anselmi potita, abiit, et pau-
culis. diebus evolutis fit, ut dixi, regina et conjux.
Verum cum ipsa conjunctio juxta ritum occlesim fieri
firmarique deberet, pater ipso totam rcgni nobilitatem
populumque minorem pro hoc ipso circumflucntem,
ncene pro foribus ecclesia regem et illam circumval-
lantem, sublimius cxteris stans in commune cdocuit,
quo ordine causa virginis quam fama vulgarat per
episcopos et religiosas regni personas ventilata fucrit
ct determinata. Quo facto, monendo auctoritate Doi
preeeepit quatinus siquis aliter de negotio illo sentiret
ac sententia tulerat, unde scilicet ipsam copulam sccun-
dum legem Christianam ficri non debero posset ostendi,
nihil hwsitans, salva paco omnium, coram proferret.
Ad qui cunctis una conclamantibus? rem juste defini-
tam, nec in ea quid residere unde quis nisi forte malitia
ductus juro aliquam possct movero calumniam, legitime
conjuncti sunt honore quo decuit regom ct reginam.
En ordinem geste rei, testc conscientim mese veritate,
sicut eam praesens audivi et vidi, in nullam partem
declinando descripsi, verba puellso ita duntaxat in
medio ponens, ut non asseram vera extiterint necne.

! regni) Not in A. | ° conclementibus) elamantibus, A.

A.D. 3309. '

Tho mar-

P. ad T

126 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

A.D.1ei. Si ergo quis in istis Anselmum contra equum aliquid
egisse dicere ultra voluerit, ipse viderit. Nos vero
qui cor ejus in hoc et in multis agnovimus testimoni-
um ci perhibemus, quia, sicut ipso fateri solobat, nec
scire nec posse illo tempore habuit, quomodo in hac ro
melius aut mquius faceret, quam fecit.

Boot hoes Eodem anno venit in Angliam Guido archiepiscopus

Guy, Arch Viennensis, functus, ut dicebat, legatione totius Britan-

Vieone. nim ex precepto ct auctoritate npostolie:e sedis. Quod
per Angliain auditum in admirationcm omnibus venit, M8 p.14.
inauditum scilicet in Britannia cuncti scientes, quem-
libet hominum super se vices apostolicas gerere, nisi
solum archiepiscopum Cantuariw. — Quapropter sicut
venit ita reversus est, a nemino pro legato susceptus,
nec in aliquo legati officio functus.

Prolongs- Exinde cum ad tempus induciarum, Pascha, ventum

truce. essct, ct qui Romam imissi fuerant nuncii necdum red-
issent, usque ad adventum illorum inducize dilate sunt.

Ramowsef In subsequenti autem solennitate Pentecostes ad-

by Duke ventus comitis Roberti, fratris regis, in Angliam pre-
via fama totam regalem curiam commovit, quorundam
animos, ut postmodum patuit, in diversa permovit.

Mutual, Rex igitur principes, ct principes regem suspectum

of the King habentes; ille scilicet istos no a sc instabili, ut fit,

barns: fide dissilirent, ct isti illum formidando nc undique.
pace potitus in se legibus efferatis desmviret; actum
ex consulto est, ut certitudo talis hinc inde fieret, qum
utrinque quod verebatur excluderet, Sed ubi ad spon-
sionem fidei regis ventum est, tota regni nobilitas cum
populi numerositate Ansclmum inter so ct regem
medium fecerunt, quatinus ci vice sui, manu in
manum porrecta, promitteret justis et sanctis legi-
bus se totum regnum quoad viveret in cunctis ad-
ministraturum. Hoc facto, sibi quisque quasi de
securitate applaudebat, ^ Postquam autem certitudo

de adventu fratris sui regi innotuit, mox ille, coacto .

exercitu totius terre, ipsi bello occarrendum impiger

The Pri-
mate acts as
saediator.

^ 145.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 1427

Btatuit. Exercitus vero grandis erat atque robustus, et A-D. 1000.

circa regem fidcliter cum suis in oxpeditione cxcuba-

bat pater Anselmus At ubi Robertum ipsum cum pare

sociis transfretasse insonuit, statim majores regni, ido in

quasi su:e. sponsionis immemores, ad illum relicto rege and the

semet transferre parabant. Quod sic esso Anselmus pamte

ecrto relatu agnoscens, doluit, coque magis nequid ad- Xieg.

versi regi accideret intendero capit. Sed talis vir Ameshm'e

quid de talibus ageret ignorabat. Nullum enim de i this

tali crimine publice poterat calumniari dum nulli °

testes adessent; crimen. ipsum non audebat reticendo

nutrire, ne perjuri effecti regem seducerent. Rex ipse

non modo de regni amissione, sed ct do vita sua

suspectus, nulli credere, in nullo, excepto Anselmo,

fidere valebat, Unde swpe ad illum venire, principes

quos magis a se labi timebat illi adducere, quatinus,

audito verbo illius, et ipse a formidine rclevarctur, ct

illis. metus si a fide quam sibi spoponderant aliqua-

tenus caderent incuteretur. Ipse igitur Anselmo jura Tee King’s

totius Christianitatis in Anglia exercendw se relictu- Vessim ta^

rum, Atque decretis ct jussionibus apostolice sedis M:

xe perpetuo obeediturum, sumimo opere! proinittebat,

Quibus ita sc habentibus, Anselmus, adunatis prin- Amseim
oorures

cipibus cunctis, omnei circumfusi exercitus multitu- Henry bin

dinem simul et cos, silita omni calumnia, quam exc- "vn

crabiles Deo et omni bono homini forent qui fidem

quam principi suo debebant quoquo inodo violarent

ita indissolubili verborum ratione edocuit, ut cuncti,

perspecto ipsum via virtutis incedere, illico spreta vita

non segnius eligerent morti procumbere, quam violata

fide sua regem seducere. Quapropter indubia licet

assertione fateri, quoniam si, post gratiam Dei, fide-

litas ct industria non intercessisset Anselmi, Henricus

rex ca tempestate perdidisset jus Anglici regni. Ro-

bertus igitur, amissa fiducia quam in principum tradi-

! summo opere) summopere, A.

128 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD.ne«. tiono habebat, ct non levem deputans excommunica-
tienem Anselmi, quam sibi ut invasori nisi ccepto
desisteret invehi certo sciebat, paci adquievit, et in
fraternum amorem reversus est, exercitusque in sua
dimissus.

Primae — Itaque post hrec, dum omnes intenti expectarent ali-
quid tanto beneficio dignum in Ansclmum a rege pro-
cessurum, ecco ad curiam regis venire mandatur, re-
sponsurus de negotio quo do inducim dilatw fuerunt.
Nuncii quippe jam Roma reversi litteras a Paschalo
papa, qui Urbano successcrat, regi destinatas attulerunt.
Qua quid in se continuerint, textus earum subter an-

" nexus dcclarabit.

Paschalis cpiscopus, servus servorum Doi, dilecto filio

. Henrico regi Anglorum, salutom ot apostolicam bonedictionom.

Legationis tum vorbe, fili carissimo, gratanter oxcepimus,
ei! vellemus obodientiam promittentis. In quibus nimirum
sancte Romanw ccclesim illa in tuo regno polliceboris, qum
tomporo tul patris habuerat, oos requirons honores quos anto.
cossorum nostrorum temporo pater tuus habucrat. Quo pro-
fccto omnia grata in superficie vidorentur, interius requisita,
ct legati tui vocibus exposita, gravia ct vchementissima paru.

crunt. Qumrebas cnim, at tibi episcoporum abbatamquo per M8 p. 147.

investituram constituendorum jus ot facultas à. Romana indul-

geretur occlosia, ct, quod per so solum ficri omnipotens Dominus
perhibet, hoc regim potestatis fiorct. Ait eonim Dominus, '' Ego

" sum ostium. Pcr mo siquis introierit salvabitur." Cum

autem ccclesia ostium reges esso arrogant, fit profecto ut qui

per eos ecclesiam ingrediuntur non pastores sed fures ct la-
trones habcentur, eodem Domino dicente, '' Qui non intrat

" per ostium in ovile ovium sed ascendit aliunde, fur ost ot

" latro.” Et quidem si a nobis magnum aliquid tua diloctio

poetularot quod cum Doo, cum justitia, cum nostri ordinis

saluto concedi possct, gratanter utique concedoromus. Hoo

vero tam grave, tam indignum cst, at nulla ratione catholica id

edmittat ecclesia. Facilius ad extrema quamlibet Boatas Ambro-

sius cogi potait, quam imperatori ceclesim pormitteret? potosta-
tatem. — Respondit enim, '' Noli gravare te, imperator, ut putes

j

Mi

mE

—

— —— ——— Á—— o

——

! oi) eed, A. | *permlerei) permittere, A.

» 148.

i pie.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 129

‘* jn ea qum Divine sunt imperiale aliquod jus habere. Noli AB ne.

'" te extollere; sed, si vis diutius imperare, esto Deo sabditas.
" Bcriptum cet, ‘Que Dei Dco, qus» Cesaris Cesari. Ad im-
' peratorem palatia pertinent, ad sacerdotem ecclesia. Publi-
corum tibi manium jus commissum est, non sacrorum.
" Quid tibi cum sdultera? Adultera est enim que nom est
legitimo Christi conjugio copulata." Audis, O rez, adulte-
ram ecclesiam nuncupari, que non legitime nupeerit. Eecle-
sie siquidem sponsus unusquisque smetimatur episcopes, jexte
scripturam illam qua ex fratris uxore frater non gai nomi-
nis filios euacitaro precipitar, ct sponse contomptor a fatero
eponeo dincalciari mandater. Vides igitar, O rez, quam
ignominiosum, quam periculosum sit, per filios sacs matrem
adulterio pollui. Si ergo ecclesio filius es, quod utique omnis
Catholicus Christianus cet, permitte matri tam legitimum eor-
tiri conjugium, ut non per hominem, eed per Deum et Homi-
nem Christum, legitimo aponso copuletur ecclesia. Per Deem
enim cpiscopos cligi cum canonico eliguntar, tcetatur aposto-
lus Paulus, dicens, '" Nec quisquam somit sibi honorem, sed
* qui vocatar a Doo, tanquam Aaron." Et Beatos Ambrosius,
* Mrrito," inquit, '' creditur quod Divino eset electus. judicio,
quem omnes poetulaviseent," Et, post pauca, '' Ubi eanivere
sorum poetulatio congruit, dubitaro nos nequaquam ! oportet
'" ibi Dominum Jesum et voluntatis aactorem et petitionis
'" arbitrum fore, et ordinationis pre eulem et largitorem gretia.
Preterea propbeta. David ad ecclesiam loqoens ait, 'Pro
‘ petribus tuis nati sunt tibi filii; conetitacs eos principes
" 'aguper omnem terram. Ecclesia filios generat, ecclesie
principes statuit." Pouseemus alia de ecripturis eanctis tee-
timonia ct exempla proponere, «qoibus constaret ecclesie sepousos
ac pastores episcopos, non emcularium potestatam nate, sed
Cbristi dispositione et ecclesis judicio preponendos Unde
etiam imperator Justiniangs sanxit in legibus sic, '" Debet
" enim prian dieceptari de vita episcopi, otrum bona sit as
reprebeneilnlia, et utrum bonis testimoniis meniater an-
non." Et infra, ‘* Fiat " inquit, “ fecultas uniceique ei
velit contradicere. Et si quidem ante eacrationern * faerit
contradictio facta, non prios coneecretar episcopes,’ nisi
" disceptatio de contradictione sit facta et undique epparesé

! sequaqvem) see, A. ! asm . . . epessepus) On esasuse
! escretfvonan) consecrationem, A. | and cramped la A.
R 6307. I

d

130 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA,

" innoxius is qui ad episcopatum vocatur." Ecce, quod populi
totius esee pronuneiat imperator hoc sui solius csso regia potos-
tas incessit. Ipsius ctiam imperatoris lego cautum cst, ut nco
profectio nec ingressus ad imperatorom sine motropolitani lit-
teris paterct episcopo. Quem crgo in curia tua sino metropo-
litani litteris admittere non debes, cum vis, O rex, in ccclesia
principom constitucro Monstruosum profecto cst, ut patrem
filias generare, homo deum creare debeat. Sacerdotes namquo
in scripturis sanctis dcos vocari tanquam Dei vicarios manifes-
tam est. Undo sancte memorim Constantinus imperator de cpi-
scoporum causis disceptaro ausus non fuisse describitur. Propter
hoo eancta Romana et apostolica ecclesia per predecessores !
nostros regis usurpationi ct investiturm abominabili vivaciter
obvisro curavit, ct, gravissimis persecutionibus per tyrannos?
affocta, usque ad tempora nostra non destitit. Oonfidimus
autem in Domino qnoniam nec in nobis confidentim sum vir.
tutem ecclesie princeps Petrus ct episcoporum primus amittct.
Porro secularium potestatum ct regum in ecclesia quod sit
officium, exponit apostolus Paulus dicens, '' Dei cnim minister
** est tibi in bonum. Non enim sine causa gladium portat. Doi
" enim minister est, vindex in ira ci qui malo agit." Et Petrus
apoetolus, in eadem verbe consentiens, *'' Sivo regi,” ait, '' quasi
* precollenti, sive ducibus tanquam ab co missis ad vindictam
" malefactoram, landem vero bonorum." Inter ista, rox, nul.
lius tibi persuasio profane surripint, quasi aut potestati tum MB, p. 116.
aliquid diminucre, sut noe in episcoporum promotiono aliquid
nobis velimus amplius vindicare. Immo si sb hoc proptor
Deum dosistas quod contra Deum cesc manifestum est, quod:
cam Deo, nec tu exercere, nec nos concedere ant cum nostra
sea tua ealuto possumus, quicquid deinceps postulaveris, quod
cam Deo possimus, libentius indulgebimus, ct honori tuo ct
sublimationi propensius insistemus. Nec existimes quod potes.
tatis tus columen infirmetur, si eb hao profana usurpotiono
desistas. Immo tunc validius, tunc robustius, tuno honora-
bilius regnabis, cum in regno tuo Divina regnabit auctoritas.
Tuno amicitiam et familiaritatem nostram firmius obtinobis,
et regni tutores beatos apostolos habere gaudebis. Neo tibi
tanc? in petitionibus tuis abesse poterimus, cui petitionum
nostrarum feutorem Deum adesse senserimus, Ipse omnipo-

! predecessores) — predecessores, ? (yrannes, MS.
MB. 9 (unc) mune, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 131

tens Deus in cujus manu corde sunt regum asit hortatei an ne,
nostro, nesit anditui tno, ut, dum juxta precepta ejus tuas
disposucris actioncs, ipeo regnum tuum pacis et honoris sei
stabilitato ac sublimationo disponat. Amen.

Cum igitur ad curiam venissemus, rex, usus consilio The Kies

fratris sui et amicorum illius qui acerbo contra Ansel- teowe his

mum pro regni amissione odio erant inflammati, exe- i
git ab co ut aut homo suus fieret, ot eos quibus epi- er keve hie
scopatus vcl abbatias se daturum dicebat pro more
antecessorum suorum consecraret, aut terram suam

M* P9 sino retractatione et festinanter exirot. Cui ille re-
spondit, "Dixi quemadmodum Romano concilio inter-
" fucrim, quidquo! ibi a sede Beati Petri acceperim.
“ Si ergo excommunicationi cujus in hoc regno relator
" extiti memcet alicujus rei causa subjicio; cui, queso,
" deinceps adhzerere potero, meo judicio excommuni-
" catus? Nuncii hac ipsa mutaro directi infecto ne-
" gotio reversi sunt. Horum igitur que cum salute
“et honestate mea nequeo transgredi me transgreeso-
“rem fieri, non videtur esso? sani consilii" Refert,
" Quid ad me? Usus antecessorum meorum nolo
“ perdere, nec in regno meo qui meus non sit quen-
" quam sustinere" Dixit, “Audio quo tendant ist& Ne stesse
" que dicuntur, exercitatus in ejusmodi sum. At- dier".
" tamen interim non extra terram, ut ipeo jubet, sed Smuntive.
“ad ecclesiam incam ibo; et, faciendo que me debere
" faccre intelligam, quisnam mihi vel meis aliquam
“ velit violentiam inferre considerabo.” Acta sunt in
hunc modum de his multa, sed eorum omnium hee
extitit. summa; episcopis regnique proceribus ut sub
&lio rege solebant verba hinc inde ferentibus, et in
singulis regi voluntati parere certantibus, immo, ne
Romani pontificis obedientie subderetur summopere
insistentibus. Reversus eet itaque Anselmus ad sua,

e and and erede AP ^| * A, omits essc.
later hend, and erowded, ia A. .
123

aE

132 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

Deo in cunctis placere studens et oppressionibus eccle-
siarum Anglie gravi contritione cordis ingemiscens.
Non multum temporis fluxerat, et ecce, cum pater,
suarum securus injuriarum, ecclesire damnis nonnihil
metueret, littere sibi amicabiles a rego transmissm
deferuntur, in quibus, primo salutationis alloquio cum —
perfecte» pacis oblatione soluto, rogatur venire ad
regem gesti nogotii sententiam alio consilio moderari
volentem. Auditurus itaque ne forte Deus sua gra-
tia cor ejus tetigerit, quo mandatur, Wintoniam vadit.
Ubi episcopis terreque principibus sub uno coactis
communi assensu apud Anselmum actum est, quatinus
sub aliis induciis alii nuncii prioribus excellentiores -
ex utraque parto Romam mitterentur, Romano ponti-
fici viva voce exposituri, illum aut a sententia neces-
sario discessurum, aut, Anselmo cum suis extra An-
gliam pulso, totius regni subjectionem, et commodum
quod inde singulis annis habere solebat, perditurum.,
Ab archiepiscopo igitur missi sunt monachi duo, pre-
fatus scilicet Balduinus Beccensis et Alexander Can-
tuaricnsis; non quidem ut eorum instinctu Romanus
pontifex rigorem justiti; causa Anselmi ullo modo
exiret, sed partin ut curialibus minis testimonium

. cul papa incunctanter crederet ferrent, partim ut de

negotio certam apostolice. sedis sententiam Anselmo -
referrent. Ad ipsum vero negotium conficiendum di-
recti a rege sunt tres episcopi; Girardus videlicet de
Herefordensi nuper factus archiepiscopus Eboracensis,
Herbertus Teodfordensis, Robertus Cestrensis. Sed
horum episcoporum duos sua quoque causa Romam
agebat, Girardum scilicet. adeptio pallii, et Herber-
tum intentio recuperandi ablatam ecclesie sus curam
Christianitatis super abbatiam Sancti Eadmundi. Anto
peucos siquidem annos Balduinus ipsius ccenobii abbas

Romam adierat, et apud Alexandrum papam privile- M8.»

gium ipsi abbatis adquisierat, per quod eum a subjec-
tione omnium episcoporum, salva primatis obedientia,

MS. p. 182.

HISTORIA NOVORUM IN ANOLIA. .. 133

liberam effccerat. Quod factum Lanfrancus archiepi- am se.
scopus moleste accipiens ipsum privilegium abbati ab-
stulit, nec illud ei nisi circa finem vite sus multorum
precibus motus reddere voluit. Prwefatus ergo episco-
pus episcopatum Tcodfordensem, seu Norwicensem, in
cujus parochia eadem abbatia esse scitur, suo jure
non jure privatum esse mgre ferens! ut diximus, Ro-
mam ire, ct si forte posset in antiquam dignitatem
ecclesiam cui praesidebat restituere, adminiculante
requitate, cogitabat. Hic itaque Herbertus cum, relie-
tis sociis, Burgundiam cum suis venisset, et partes
Lugdunensis provincim impiger attigisset, comprsehen-
sus a quodam Guidone, viro prepotente ac fero est,
ct quod de Anglia cpiscopus essct, quodque pro damno
domini sui Anselmi Cantuariorum archiepiscopi Ro-
mam iret, ab codem calumniatus. Negat ille, nee ei
creditur. Instat negando ct dejerando, sed nequiquam.
Tandem prolatis sanctorum reliquiis super eas jurare
cogitur et asseverare, se nulla omnino ratione Romse
acienter quid acturum, quod aut honori aut voluntati
patris Anselmi videri posset obnoxium. Post quse, ut
pace ac securitate viri comitatus vim reddi mereretur,
ferme quadraginta, sicut fertur, marcas argenti non
grata ci largitate reliquit, quas suo negotio super
ecclesiam Sancti Edmundi Roms adminiculaturas An-
gliam egrediens mage putavit.

Emensa dehinc longitudine vie, nuncii Romam una AD.108
veniunt, sui adventus causam pro eo quem preferebat tay"
tenore apostolicis auribus suggerunt, tanti mali diri- Beme,
mendi consilium proni deposcunt. Audit ille quss.
feruntur, et non invenit verbe quibus exprimat quan-
tum inde miretur. Cum tamen magno ab episcopis
opere? precaretur suis robus prscavere ac definite

predecessoris sui sententis rigorem ut undique pax

! egre ferens) On erasare in A.
S magne eb cpiscepis opere) ab epasespis magnegere, A.

134 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

D Me essel temperare, asseruit se nec pro capitis sui re-
Puy demptione hoc facturum, “ Decreta," dicens indignando,
wa “ et institutiones sanctorum patrum minis actus unius
“ hominis dissiparem.”! Finierat in istis. Super hee
scriptas epistolas regi et Anselmo, cuique suam, desti-
navit ; regi, inter alia, ecclesiarum investituras judicio
Sancti Spiritus interdicens, et Anselmum ut que ago-
bat ageret, et quee loquebatur perloqueretur affectuoso
_ deprecans, firmata et apostolice sedis auctoritate robo-
rata in omnibus sui primatus dignitate. Que ut
melius pateant, epistolas ipsas legentium oculis ecco
preefigimus.
Paschalis episcopus, servus servorum Dei, carissimo filio
Henrico, regi Anglorum, salutem et apostolicam benedictionem.
Regi regum Domino gratias agimus, qui to in regnum
beneplacito su; voluntatis evexit, ot tanquam Christinnum
regem in beneplacito sum voluntatis incffabili misericordia
custodivit. Rogamus ergo ut bona regni tui exordia in mo-
— .'lius augeat, ct usque in fincm sua in te dona custodiat.
- Deseruisti onim fratris tui regis impietatem, quam Divino
conmpicis judicio terribiliter vindicatam. — Ecclesias libertati Mo, p. 108.
rostituisti, clerum honorare cmpisti, et cleri principes, episcopos,
immo in his Christam Dominum voncrari. Confidimus ita-
que quoniam usque in finem eadem sapies, ct in cadem pro-
bitate porsistos; nisi sunt aliqui perverem montis homincs qui
cor rogium per episcoporum ct abbatum invostituras Divine
indignationi aptaro conantur. Quorum in hac parto consilia
tanquam virus tibi sunt evitando, nc illum offondas per quom
roges regnant, et potontes justa. decernunt. Quem profecto si
propitium habueris, feliciter regnabis, potestatemque integram
et divitias obtinobis. Quem si, quod absit, offenderis, non
procerum consilis, nou militum subsidia, non arma, non
divitis, ubi subvertero coeperit, poterunt subveniro. Porro
in honore Domini, in ecclesim libertate, nos familiares, nos
adjutores habebis. Nec opineris quia quisquam nos a tua
divellet amicitio, si ab investituris abstinere, si honorem debi-
tum et libertatem a Domino institutam occlesis conservaveris.
Eoclesisrum siquidem investituras nos Sancti Spiritus judicio

if

! dissiparem) A. has dissiperem? .

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 195

regibus ot principibus, immo laicis omnibos, interdicimus, 4D. 108
Ncc enim dccct ut a filio mater in sorvitutem addicatur, ut
Rponsam quem non optavit accipiat. Habet Sponsum suum
Regem ac Dominum noetrum, qui te misericordie sue in po-
tentia ot probitate custodiat, et a terreno regno ad caleste
perducat. Amen.
Paschalis cpiscopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Paschal
et coepiscopo Anselmo, salutem ct apostolicam benedictionem. Wishep.
MS.p.15 Non ignoras Divine voluntatis esse consilium, quod religio ;
tun in Anglici rcgni regiono presideat. Cam enim, perversi
regia odin declinans, &occesum clegissos, ct procul ab Anglicis
tumultibus tecum habitans Doo vivores, de perverso rege saa
omnipotens Dominus judicia terribilitor perpetravit. Te autem
totiu« populi postulationo vchemonti, et novi regis devotione
mirnbili, ad cathedram quam pro Deo dimisoras revocavit.
Dco autem gratios quia in to semper episcopalis auctoritas:
permevernt, ot inter barbaros positaa non tyrannorum vio-
lentia, non potentum gratis, non incensione ignis, non effa.
&jono manus, o veritatis annanciatione desistis. Rogamus ita-
qno ut quod agis agna, quod loqueris perloquaris. Non enim
deficiet sermonum nostroram operumquo Principiam, qui in
principio erat Verbum. Noquo nos in ipso deficiomus, qui
c*t& Doi Virtus ct Dci Sapientia. Eandem enim cum patri-
bus nostris spiritum habentes credimus, proptcr quod ob
loguimur. Et verbum quidem Dei non cst alligatum, nos
autem humiliamur nimis Ceterum in bac humiliatione cum
Deo mento excedimus. In cjus vcritate hominum mondacia
intuemur. Qua do re in synodo nuper apud Lateranense "
consistorium celebrata patrum noetrorum decreta renovavimus,
«nncientes ct intcrdicentes no quisquam omnino clericus de
manu laici ecclesias vel ccclesiastica dona suscipiat Hee
c«& enim Simoniacm pravitatis radix, dum ad percipiendos
honores cccleeim emcularibus poreonis insipiontes bomines
M8. p.1ss, Placere desiderant! Iccirco sanctorum concilioram veneranda
majcetaa smcularium principum potestatem ab ecclesiasticis
electionibus decrevit arcendam, ut, aicut per solum Chrietum
prima in baptiemo ccclesim janus, ultima in morte vite
aporitar wternm, ita per solum Christum ovilis Christi osti-
arius statuatur, per quem Christi ovibus non pro mercedibes
ovium sed pro Ohristo ingreesus et egressus ad vitam per

‘eaeuleribus . . . desiderant) On erasure aad crowded ja A.

: 136 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

i

ducatur swtornam. Hac, frator carissime, prolixiori possent
et oratione ct rationo tractari, sed sapientis, tum pauca sug:
gossisso &ntis ost, qur ot orationibus Divinis abundat ct oc-
clesiasticis ost rationibus assucta. Hao ita docens, sicut tuo
ecis! primatui oxpediro. Quem profecto ita fraternitati tum
pleniter et integrum confirmamus, sicut a tuis constat pre-
decessoribus fuisse posscssum, hoo personaliter adjiciontes, ut
quamdiu regno illi religionem taam Divina miscricordia con-
sorvavorit, nullius unquam legati sed nostro tantam debons
subesas * judicio.

Scripsit quoque per idem tempus epistolam unam
episcopo et clericis ecclesie Execestrensis, quam huic
opusculo indere non omnino alienum putavimus? quan-
doquidem illam futuris temporibus alicujus negotio
forte profuturam speremus. Est autem hac.

Paschalis episcopus, servus servorum Dei ,venerabili fratri
Osberno episcopo, ct clericis Execcstrensis ecclesia, salutem ot
apostolicam benedictionem.

Et patrum sanxit auctoritas, ot ecclesiasticm consuetudinis
stabilitas exigit, ut sicut in claustris suis vivontes religiosi
monachi , Conversantar, ita et defunctorum corpora infra monas-

teriorum suorum ambitum requiescant, ut illud ex Divino Mt.» 106,

muncre cum cordis valeant exultationo cantare, '' Hac requies
" mea ‘in smculum smculi; hic habitabo, quoniam ologi cam.”
Vos autem, ut audivimus, monachos Sancti Martini do Bollo
in vestra civitato convorsantes sepeliri infra monasterii sui
ambitum prohibetis; ot grave est ut in eo loco quisquam
cum devotionis gratia convorsetur, unde cadaver suum provi-
det omnimodis propellendum. Qua do re dilectioni vestrm
preeontia scripta mandamus, precipientes ot prohibentes ne
ulterius supradictis monachis cimiterium ad sepoliendos suos
interdicatis; sed, sicut vobis per antecessoris nostri bonto *
momoriw domini Urbeni littoras preceptum est, concedatis.
Tus, carissime frater Osberne episcopo," interest eisdem fratri-
bus cimiterium benedicere, et eorum religionem ad omnipo-
tentis Dei servitium confovere. Siquis autem huio institu-

! (uo scis] scis tuo, A. * beate] bone, A. |

3 debeas subesse] subesse debeas, ! carissime frater Osberne epi-
A. scope] autem frater episcope Os-

9 putavimus) putamus, A. berne, A. a

HISTORIA NOVORUM IN AXGLIA. 137

tioni contrairo temptaverit, venerabili fratri et coepiscopo AD. 108
Anselmo injunximus, ut in eum, tanquam sedis apostolice
contemptorem, apostolici rigoris ultionem exerceat.

Reversis episcopis et aliis qui Romam, ut diximus, assem te

. . . . TP" summoned
directi fuerant, rex, adunatis Lundonis principibus e Lenten,
regni, Anselmum per internuncios ex more convenit, two her
quatinus sibi aut paternas consuetudines! ultra non
negaret, aut regni sui cultor esse desineret. Respon-
dit, *Inspiciantur, si placet, littere qure allate sunt;
“ et, salva honestate mea, salva sedis apostoliem obce-
" dientia, quantum potero voluntati ejus morem gerere
“ pertemptabo.” “Si vult," ait, “sus videantur, mew Tae Kies
" sciat hac vice non videbuntur" Refert, “Cum igi- Eee
“tur,” inquiens, “alia vice sibi eas ostendere placue- jeter te
“ rit, tunc et mo ad ea quae modo haberet promptum Me been.
“ habebit." Respondit, * Nequaquam de litteris ago
“vel agam; sed an mew voluntati, omni ambage
* dimissa, in cunctis concurrere velit edicat ut au-
" diam." Quod auditum multis magne admirationi
fuit, dicentibus inter se, quia si litters voto ipsius
concordarent, cas, etiam nolente Anselmo, ultroneus
publicaret. Non ergo nobis eo tempore innotuerunt.
Attamen quo tunc sollicitius sunt celatm, eo latius
post aliquot dies sunt divulgata. — Verum lectis atque The Pepe
relectis coram omnibus auditum prsebere volentibus the Prtmete
litteris. Anselmo directis, subjunxerunt episcopi qui

Roma venerant, se alia Romse ab apostolico verbis the tisheps
accepisse quam littere ipes, vel etiam ille quas regi bes te
detulerant, continerent in se. Requisiti quse, contestati r—
sunt in cpiscopali veritate papam ipsum regi verbis
puris mandasse per se, quoniam quamdiu in aliis vitam
boni principis ageret, de ecclesiarum investituris squa-
nimiter illum toleraret, nec eum ullo excommunica-
tionis vinculo necteret, si religiosas personas per de-

| eut palernas consuetudines) aut | oa erasere, probably for admission
consuetedines paternas, A.; the | of eat.
fret two words being cramped and

138 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD.H1« tionem virgo pastoralis cis investiret. Cur autem
hanc tanti doni dignitatem ci per carts inscriptionem
noluerit delegare, cam ferebant causam osse, videlicet
ne, in aliorum notitiam principum perlata, ipsi eam
sibi usurparent, Romani pontificis auctoritate con- M8 p. 19€.
tempta. Ad hee cum ii! qui ex parte Ánsolmi missi
fuerant viva voco testarentur, papam nil cuilibet ver-
bis mandasse quod litteris aliquatenus adversaretur,
objecerunt cpiscopi se clam illis alia egisso, palam
alia. Quod Balduinus audiens, ct infamem apostolico
sedis inconstantiam que notabatur sustincre non vas
lens, eos, sicut erat spiritu fervens ot boni amans,
nonnihil etiam in istiusmodi dictis contra fidem et
sacramenta quio se coram Rom: feccrant apostolico
agere calumniatus est. Orta igitur dissentio non mo-
dica inter partes est. Hi * etenim astrucro nitebantur,
semoto verborum incerto, scriptis sigillo pape sig-
natis verbisque monachicis omnino credendum; illi
econtra trium potius episcoporum assertionibus quam
vervecum pellibus atramento denigratis plumbiquo

. massula oneratis fore cedendum, abjecto monachcllo-
rum testimonio, qui ubi sreculo so abrenunciare pro-
fessi sunt, "omne," inquiunt, "s»cularis negotii tes-
" timonium perdiderunt." * Ast hoc," ait Balduinus,
" negotium seculare non est.” Aiunt, “Et quidem
" to virum prudentem et strenuum scimus; sed ipso
“ ordo expostulat ut archiepiscopum unum pontifices-
“que duos majoris testimonii quam te esse judice-
" mua" "Et do litterarum," inquit, "testimonio quid?”
Responderunt, " Testimonium monachorum contra epi-
“ gcopos non recipimus, ct ovine pellis reciperemus ?”
*" Veo, va," alunt ad ista quilibet religiosi, "Nonne
" ot evangelia pellibus ovinis inscribuntur? O hinc |
" gimultatis detecta confusio." Quid in his Anselmus ys, p, io.
egeret, quo se verteret, aliquandiu dubitavit. Grave

? 8) hii A. | *Hi) HA.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 139

quippo judicavit quomodocunque ostendere fidem se amuse
litteris apostolicis non habere; ct fomitem gravis scan-

dali vidit csse, verba tantarum personarum in episco-

pali veritate illa vera esse contestantium adversa fronte
refellere. "Textus autem litterarum hic est.

Paschalis opiscopus, scrvus servorum Dei, venerabili fratri Passhel I.
Anselmo, Cantuariensi episcopo, salutem et apostolicam ! be- tuisse"
ncdictionem.

Adversus illum vencnoram simoniacm pravitatis radicem,
ecclesiarum videlicet investituram, quam valide, quam ro-
busto, quam severo patres nostri preteritis temporibus obvi-
avorint, sapicntim tum satis cet manifestam. Rovorends in
Christo memorim precdcccseoris nostri domini Urbani tem-
pore, apud Barim collecto venerabilium episcoporum et abba-
tum ox diversis pertibus concilio, in quo tua religio et nos
ipei interfaimor, sicut fratres qui’ nobiscum aderant remi-
niecuntur, in candem pestem cxcommunicationis est prolata
eententia. Et no«, cundem cum patribus nostris spiritem
bnbentes, idem sapimus, ct cadem testamur. De sacerdotem
ct levitarum filiis dudum nos tibi scripsisso rominisceris.
Torro si promoti fucrint invonti, et, spe promotionis ad-
empta, in co quo reperti sunt ordino? manere voluerint,
quin illa cis macula non cx proprii culpa reatas inhsseit,
non vidctur, si alia digni fucrint, in cos depositionis sen-

M8.p.10. tentiam dari, ut sc itcrum negotiis implicont secularibus,
. cum in cis ordinationis tempore proprie voluntatis arbitrium
non remanserit. Gualensis episcopi causam sacris omnino
canonibus obviaro non nescis. Ceterum, quia inter barbaros
barbarice ct stolido promotus cet, in tue» fraternitatis arbitrio
ponimus. Sic tamen ut do cetero in es regione hajesmodi
non prswumatur? adversio. Quod super ejusdem episcopi
ncgotio ct alii» rebus per fidelos nuncios dirigimus, tanquam
ex noetro oro audias. Munora que Beato Petro misisti,
recepimos cum gratiarum actione; unde sb illo qui omnium .
bonorum cat retributor mercedem recipias. Dete Beneventi,
ii. Idus Decembria.*

——

! venerabili . . . epostolicam) ! edenpta . . . ordine) Writieg
Apparently a subeequept insertion | eramped io A.
in A., which has erchiepiscopo, not ! praecematur) presemater, MB.
episcopo. * See Prefees. -.

146 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

A.D.ne& compunctus justitie mox inhorruit, et suis omnibus
spoliari quam tam infando ministerio sub tanti mys-
terii administratione collum inclinare delegit. Qua-
propter episcopi sua confusione percussi, infecto nego-
tio, ab invicem sunt ilico divisi. Ad hrec totius

Toe Bishop multitudinis qua rei. exitum spectare convenerat, cla-

chester me mor insonuit, una voce Willelmum recti amatorem, ct

plan. - episcopos non episcopos sed justitire.— priecipitatores
esse concrepantis. At illi, mentis sur rancorem ex.
vultus immutatione pandentes, regem adeunt, illat:o
sibi contumelie «querimoniam coram illo depromunt.
Willelinus in. medium deducitur, patrati delicti reus
accusatur, minis non levibus hinc inde concutitur.
Ille stat, nec avelli potest a recto, ct ideo suis omvi-

Aw bus exspoliatus climinatur a regno. Quierit Anseln:us
dress, but super istis a rege judicium ct justitiam, sed nequi-
. quam. [terum atque iterum preces et querelas. pro
qualitate negotii suggerit, sed ille nec prece nec que-
rimonia motus cepto desistere voluit.

AD.UG. — Subsequenti dehine media fere. quadragesima rex
the Kingat Cantuariam venit, quicdam, ut ferebatur, regni negotia
Canterbor?- Dofris cum comite Flandrize tractaturus. Moratus au-

tem triduo Cantuariw est, et quod do comitis ageba-

tur adventu nihil fuisse agnitum est. Agnitum vero
est quaro. venerit, et ipsius morn occasio patuit. In

The King's illis quippe diebus per suos convenit Anselmum, qua-

the Primate. (inus, sua jam diutina patientia delibutus, paternarum Ms. p.

consuetudinum amplius sibi nil derogarct, ne irritatus

cogeretur actu monstrare qualiter ea qum se contra
faciebat sibi sederent in mente. Nam, sicut per cos
qui secretorum illius. conscii erant. nonnullis innotuit,
disposucrat apud se illum aut aliquo gravi corporis
damno Imsurum, aut corte inhoneste trans maro pul-
surum, ac demum omnia juri ecclesim competentia
direpturum, si cum ad executionem sue voluntatis de
nota querela non reperiret omnino paratum. Quibus
agnitis, ita pater Anselmus respondit, " Nuncii quos

"

, 103.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 141

Soluta in istis controversia est, et res utrinque! sopita. aD. 102.
Tune rex, tanquam cupits potestati donatus, exultans The Kins o
et hilaris per dationem virgw pastoralis illico duos de f beoctwts
clericis suis duobus episcopatibus investivit, Rogerium |
videlicet cancellarium episcopatu Serberiensi, et alium
Rogerium larderarium suum pontificatu Herefordensi.

Per idem tempus celebratum est generale concilium The Primate
episcoporum et abbatum totius regni in ecclesia Beati cowneli m
Petri apostolorum principis que in occidentali parte —
Lundoniwm sita est. Cui concilio presedit Anselmus
archiepiscopus Dorobernensis, considentibus secum ar-
chiepiscopo Eboracensi Gerardo, Mauricio episcopo
Lundoniensi, Willelmo electo episcopo Wintoniensi,
Roberto episcopo Lincolicnsi, Sansone Wigornensi,
Roberto Cestrensi, Johanne Bathoniensi, Herberto
Norvvicensi, Radulfo Cicestrensi, Gundulfo Rhofensi,?
Merveo Pangorensi, et duobus noviter investitis Ro-
gerio scilicet Serberiensi ct Rogerio Herefordensi. Os-
bernus autem Exoniensis infirmitate detentus inter-
esse non potuit. In hoe concilio multa ecclesiastics
disciplina: necessaria servari Anselmus instituit, quse
postmodum sedis apostolice pontifex sua auctoritate
confinnavit. Cujus concilii seriem, sicut ab eodem
patre Anselmo descripta cst, huic operi inserere non
incongruum existimavimus. Scribit itaque sic.

Anno Dominici) Incarnationis millesimo contcsimo sccundo, Testes
quarto autein prmeulatus T'aschalis summi pontificis, trio EE,
rcgni Henrici gloriosi regis Anglorum, ipso annoente, com (B. ne)
muni consensa episcoporum ct abbatum et principum totius
regni, celebratam cst concilium in «ecclesia Beati Petri in
occidentali parte juxta Londoniam sita. In quo pressedit
Aneclmus archicpiscopas Dorobernensis et primas totius Bri-
tannia, considentibus venerabilibus viris Gerardo Eborecensi
archiepiscopo, Mauricio Lundoniensi episcopo, Guiliclmo Wen-

Lonim * electo episcopo, aliisque tam episcopis quam abbati-

"res wírinque) utrinque res, A., ! communi . . . regni) edeive-
which inserts res over line. tum ... site) Treasposed in A.
* Rhofensi) Rofevei, A. M Weienia) Wintenia, A.

142 HISTORIA NOVORUM IN ANGLU.

bus. Huic conventui affacrunt, Anselmo archicpiscopo petonto

& rege, primates regni, quatinus quicquid cjusdem concilii
auctoritate decorneretur, utriusquo ordinis concordi cura et
sollicitudine ratum, servaretur. Sic enim necoese orat, quo- M.5.
niam multis retro annis synodali cultura oossante, vitiorum
vepribus succreecentibus, Christians religionis fervor in An-

glia nimis refrixerat,

Primum itaquo ex auctoritate sanctorum patrum symoniactm
heresis surreptio in eodom concilio damnata est. In qua
culpa invonti depositi sunt Guido abbas do Perscoro, ct
Wimundus do Tavestoc,! ct Ealdwinus do Rammesoi ;* ot alii
nondum sacrati remoti ab abbatiis, scilicct Godricus do Burgo,
Haimo de Cernel, ZEgelricus do Middlotane.? Abeque simo-
nia vero remoti sunt ab abbatiis, pro sua quisquo causa,
Ricardus de Heli, ct Robertus de Sancto Edmundo, et qui
erat spud Micelenci.

Statatum quoque cat ne cpiscopi secularium placitorum
officium suscipiant, et ut non sicut laici, sed ut roligiosas
personas decet ordinatas vestes habcant, et ut semper ot
ubique honestas personas testes habcant suse conversationis.

Ut etiam archidiaconatus non dentur ad firmam.

Ut archidiaconi sint diaconi.

Ut nullus archidiaconus, presbyter, diaconus, canonicus,
uxorem ducat, aut * ductam retineat. Subdiaconus voro qui-
libet qui canonicus non cst, si post professionem castitatis
uxorem duxit," cadem regula constringstur.

Ut presbyter quamdiu illicitam conversationem mulieris
habuerit, non sit legalis, nec missam colebret, neo, si cole-
bravcrit, cjus mises audiatur.

Ut nullus ad subdiaconatum aut supra ordinetur sine pro-
fossiono castitatis. MA, p. 164

Ut filii presbyterorum non sint hseredes ecclesiarum petrum
suorum.

No quilibet clerici sint secularium preepositi vel procu.
ratores, aut judices sanguinis.

Ut presbyteri non eent ad potationes, nec ad pinnss
bibant.

Ut vestes clericorum sint unius coloris, e& celcismente
ordinata.

! Tavestoc) Tavestoch, A. * eut) vel, A.
3 Rammesei) Rameseie, A. ! dusif) duxerit, A.
5 Middietune) Mideltune, A.

MR. p. 108,

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 143

Ut monachi vel clerici qui ordinom suum abjecerent, aut
rodeant aut cxcommunicentur.

Ut clerici patentes coronas habcant.

Ut decimm non nisi ecclesiis dentur.

No ccclesim aut prebende emantur.

No novm capelle finnt sino consensu episcopi.

No ccclesia sacretur doneo providoantar nocossaria e$ pres-
bytero et ccclesim.

No abbatcs faciant milites; et ut in cadem domo cum
monachis suis manducent et dormiant, nisi necessitate alique
prohibente.

No monachi ponitentiam cuivis injungant sino permissa
abbatie sui; ct quod abbetces cis licentiam de hoo dare non
possunt, nisi do cis quorum animarum curam gerunt.

No monachi compatres, vol monachm commatres flant.

Ne monachi tencant villas ad firmam.

Ne monachi ccclesias nisi per episcopos accipiant, neque
sibi datas ita cxepolicnt suis redditibus, ut presbyteri ibi ser-
vicntcs in iis qum sibi et ecclesiis necessaria sunt penuriam
patiantur.

Ut fides inter virum ct mulierem occulte et sine testibus
do conjugio data, si ab alterutro negata fucrit, irrita habeater.

Ut criniti sic tondcantar ut pars aurium apparcet, et
oculi non tegnantur.

No cognati uwmquo ad septimam generationem ad conjugium
copulentur, vcl copulati simul permancant; et siquis hujus
incc«tur conscius fucrit ct non ostenderit, cjusdem criminis so
participem csse cognoecat.

Nc corpora defonctorum extra parochiam suam sepelienda
portentar ut presbyter parochim perdat quod inde illi juste
debetur.

Nequis tomcraria novitate corporibus mortuorum, aat fonti-
bus, aut aliis rebus, quod contigisse cognovimus, sine epi-
scopali auctoritate reverentiam sanctitatis exhibeat.

Nequis illad nefarium negotium quo hactenus homines in
Anglia solcbant velut brute animalia venundari deinceps ul-
latenus facero prmeumat.

Bodomiticum flagitium facientes et eos in boc volentarie
juvantes in oodem concilio gravi anathemate damnati eunt,
doneo posnitentia et oonfessione absolutiomem mereantur.

! copulantur) non copelentar, A.

A.D. 1308.

144 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

4J.1M& Qui vero in hoc crimine publicatus fuerit, statutum est,
siquidem fuerit persona religiosi ordinis, ut ad nullum
" amplius gradum promoveatur, et siquem habet ab illo depo-
natur. §i autem laicus, ut in toto regno Anglie legali sus
conditionis dignitate privetur. Et, ne hujus criminis -absolu-
tionem iis qui so sub regula vivere non voverunt aliquis nisi
episcopus deinceps! facere presumat. Statutum quoque cet
ut per totam Angliam in omnibus ecclosiis et in omnibus
Dominicis diebus excommunicatio prefata renovotar.
Et hic quidem Lundoniensis: concilii textus est, qui
post non multos institutionis sue dies multos sui MS p.106
transgressores in omni hominum genere fecit. Sane -
quod ultimum, de renovanda excommunicatione Domi-
nicis diebus, statutum fuit ipsemet Anselmus, rationa-
bili dispensationo usus, postponi concessit. Finito.
concilio, Anselmus Lundonia decessit.
Passe Profatus ergo Rogerius, qui, ut diximus, in episco-
gees — patum Hoerefordensem assumptus erat, evestigio in
ipsa civitate Lundoniwm gravi infirmitate percussus,
ad extrema deductus est. Qui cum se proximum
morti sentiret, misso nuncio cum epistola, rogavit An-
selmum quatinus preciperet duobus episcopis suis,
Lundoniensi videlicet atque Rofensi, ut eum antequam
moreretur sub celeritate episcopum consecrarent. Quod
ipse audiens, insipientiam hominis admiratus, paulum
"subrisit, nihilque respondens ad postulata? nuncium a
The se sicut venit vacuum emisit, Et ille quidem mox
aproiats ,, Lundoniss mortuus est, et cancellarius regins, Reinel-
Monac" mus nomine, loco illius pari investitura subrogatus.
_ The King. Mittens ergo rex rogavit Anselmum quatinus pro
em are. BUO jure hos noviter electos cum Willelmo jam dudum
iS nol Wentans civitati * electo episcopo consecraret. Re-
spondit, " Equidem Willelmum libens consecrabo, sed
" quod de nuper investitis inter me et illum convenit

! deinceps) Not in A. . * cieitati) civitatis, A., on era-
3 decessit) discessit, A. eure. .
5 postulata) On erasure in A.

HISTORIA NOVORUM IN ANOLIA. 145

" non mutaho.” At ille, nonnihil ab animi sui® tran- am nes.

quillitate inutatus, unum sine aliis illum se vivente

non sacraturum, interposito sacramento, asseruit. Erat

quippe idem Willelmus in episcopatum Wentanss, ut que ee of
X& p. prvlibavimus, civitatis, Anselmo needum ab exilio e :

revocato, clectus ; sed ipso nee elcetioni consentire,

nec baculum sibi a rege porrectum suscipere, nec re-

bus vel e^usis episcopalibus ullo volebat pacto inten-

dere. Revocato autem. Anselmo, elerus ct populus ei

insistcre, ac ut electum suum sibi profiecret magno

erperunt opere postulare. Differt ipeo, nce subitum

prabet assensum. Tandem tamen et corum assidui-

tate ct ceclesiasticro necessitatis consideratione permo-

tus, connivente rege, Willelmum in ecclesiam, exul-

tantibus. cunctis, et monachis ipeius ceelesis festive

procedentibus, adduxit, ac Wentani pontificatus curam

ei sub. presentia totius. multitudinis, dato baculo pas-

torali, delezavit. Hunc igitur ita clectum visum est

pontitieali benedietioni non esso jure defraudandum.

Sed eum rex illum sinc aliis sacrari nequaquam per- Tee King

inde the
mitteret, nec Anselmus eos cum illo sacrare. ullatenus 4rctànbap

tdquiescere vellet, precepit. rex. ut. Gerardus Ebora- Zemrmae
censis simul omnes «acraret. Quod ubi prefatus Rein- essiaistan,
elmus alvertit retulit. regi haculum ct anulum quos aves test
se injuria suscepisse. dolebat; seiens quia maledictio- esu.
nem pro benedictione. susciperet, si tali ordine benedi-
cendlus se inanibus Gerardi summitteret. Undo rex
nimi» iratus cum gratia sua curiaquo privavit Ge- Tee dow
rardus itaque, sociatia sibi cunctis € is Anglis, Yet
residuos duo. Wi] est, Willelmum sigue” Rogetiuan ES s
spreta. omni aquitate, statuto. dio Lundonis voluit
consecrare, Anselmo in villa sua quse non longe est,

MA pie. Murtelac nomine, consistente, ct eventum rei prareto-
lante. Verum cpiscopis ad examinationem sacrande-
rum pro morc paratis atquc dispositis, Willelmus amore

| —

' ew) Net la A.
R s34? * '

146 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

A.D.ne, compunctus justitie mox inhorruit, ct suis omnibus
spoliari quam tam infando ministerio sub tanti mys-
terii administratione collum inclinaro delegit. Qua-
propter episcopi sua confusione percussi, infecto nego-
tio, ab invicem sunt illico divisi. Ad hrec. totius

The Biches multitudinis que rei. exitum spectare convenerat cla-

chester ibo mor insonuit, una. voce Willelmum recti amatorem, ct

Pn. — ^ episcopos non episcopos scd justitie pnecipitatores
esse concrepantis. At illi, mentis sur rancorem ex
vultus. immutatione pandentes, regem adeunt, illat:o
sibi contumeliee querimoniam coram illo depromunt.
Willehous in. medium deducitur, patrati delicti reus
accusatur, minis non levibus hinc inde concutitur.
Ille stat, nec avelli potest a recto, ct. idco suis omni-

Aveta — bus exspoliatus climinatur a regno. Quierit Anseln:us

drew, bet super istis a rege judicium et justitiam, sed nequi-

quam. [terum atque iterum. preces. et. querelas. pro
qualitate negotii suygerit, sed ille nec prece nec quc-
rimonia motus cepto desistere voluit.

AD.1W$. — Subsequenti. dehine media fere. quadragesima rex
tho Kin at Cantuariam venit, quidam, ut ferebatur, regni negotia
Conterii- Dofris cum comite Flandrie tractaturus, Moratus au-

tem triduo Cantuarie est, et quod de comitis ageba-

tur adventu nihil fuissc agnitum est. Agnitum vero
est quare venerit, et ipsius. more occasio patuit. In

The King's illis quippe dicbus per suos convenit Anselmum, qua-

the Primete. (inus, sua jam diutina patientia delibutus, paternarum Ms. p.

consuctudinum amplius sibi nil derogaret, ne irritatus

cogeretur actu monstrare qualiter oa qum se contra
faciebat, «ibi sederent in mente. Nam, sicut per cos
qui secretorum | illius conscii erant. nonnullis innotuit,
disposuerat apud se illum aut aliquo gravi corporis
damno Imwsurum, aut certo inhonosto trans maro pul-
surum, &c demum omnia juri ecclesim competentia
direpturum, si cum ad executionem sure voluntatis de
nota querela non reperiret omnino paratum. Quibus
agnitis, ita pater Anselmus respondit, * Nuncii quos

T

M8. p. 170.

> antistiti mandat, ct multis precibus obsecrat, quatinus

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 147

“ pro verbis qum detulerunt episcopi Romam direxi 4B ne

“jam reversi sunt, et veritati attestantes, ut aiunt,

" litteras attulerunt. Ipsm, quiso, littere inspician-

* tur, si forte in illis aliquid quod me voluntati suse

" eondescendero sinat inveniatur." " Nequaquam." ait, Pee me

“ Ambages hujusmodi ultra non feram, finalem causes

* volo habere sententiam. Quid mihi do meis eum

“ papa? Quro antecessores mei hoc in regno possede-

“runt mea sunt. Howe siquis auferre mihi voluerit,

* quod inimicus meus sit omnis qui mo diligit certis-

" sime noverit.” Tune presul ad ista, "Nihil eorum

" qure ipsius esse scio ipsi tollo aut tollere volo. Ve-

" runtamen noverit. quia ncc pro redemptione capitis

" mei consentiam ei de iis que prasens audivi in

" Romano concilio prohiberi, nisi ab eadem scde inter-

" dictornin absolutionis sententia prodeat, a qua con-

" stitutionis ipsorum! vineuluin ' prodiit." Multiplicata

sunt ergo verba istius discidii, tantumque gravata ut

filii ceclesim magno timerent ne patrem suum proti-

nus perderent. Ipsos principes quorum consiliis rex

totus? innitebatur, consideratione futurorum malorum

ingemiscentes, lacrimis maduisse conspeximna, — Fiunt

preces et orationes ab ecclesia ad Christum, et pio

gemitu interpellatur quatinus sus pietatis intuitu se-

det instantia. mala. Hae inter voce summiasa ex
we

ipse per se Romain ire, et quod alii nequiverant sue fer um.

aibi industria conetur adquirere, ne ipse perdendo suo-

rum jura antecessorum, eis vilior fiat. Sensit pater

quo hwe vergerent, et. respondit, " Differantur bese, si Asssim

“ placet, usquo in Pascha, ut audito episcoporum reg- eb fne

" nique primatum consilio qui modo non assunt re-

" gpondeam hinc" Torminata in istis ea vies causa

est, et ab invicem sunt in pace divisi.

! const i(utionis tpsorum) Os ere- * totus) Not ia A.
eure in A. .
x2

148 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD.1e. — Igitur in Pascha curiam Anselmus! venit, regni in-
Hecowers genuitatem de negotio presens consuluit, communis
barons is consilii vocem unam accepit, equum scilicet fore illum
foand ww tanto rci gratia vim laborem debere non subterfugere.
do se. Refert, “ Dum in commune vultis ut cam, ego, corporo

* licet imbecillis senioque confinis, iter aggrediar, iturus

“ quo consulitis prout vires concesserit Deus, omnium
finis. Attamen si ad apostolicum pervenire potucro,
noveritis quia ipse nil quod vel ccclesiarum libertati,
vel mem possit obviare honestati, mco facict vel
"* rogatu vol consilio Dixerunt, “ Legatum suum
rex dominus noster? suas preces regnique negotia MA p!
apostolicis auribus expositurum tecum diriget, et tu
' soluminodo iis. qum vera. dixerit attcstare.” Ait
"Quod dixi dixi? nee vera dicenti miscrante Doo!
“ contradictor cxistam.”

«

Anselm’ r)

Anselm's Finitis itaque paschalibus festis, a curia «discessit
wishing to

quit keg. Anselnus, iter Angliam. exeundi quantotius accelora-
land. turus. Vulnerabat enim. quodam modo mentem ejus,
quod rex nec per se nec per suos, ut dixi, audire volc-

bat quid litterm Roma nuper allatw continerent in se.

Quod ideo illum facere «quidam opinati sunt quoniam
materiam earundem litterarum ci jam revelatam per

' num. illorum quos Anselmus Romam direxcrat sensim

Hisreason intellexerunt. Formidabat ergo Anselmus ne, si verbis
ing tbe episcoporum in litteris ipsis papa non concordaret, pro

; investituris ecclesiarum qua factio. fuerant, ct ctiam

, eonsecrationibus quorundam abbatum quos ca tem-
pestate investitos Robertus Lincolinus cpiscopus ct
Johannes Bathoniensis sacraverant, sm pe dicta excom-
municationis sententia tales nonnullos involverit, a

quorum communione se nequaquam sine gravi scan-

———— ——À, —Há— I — P ——M HI WB nU B NS me

! Ansebnus] Not in A. 8 disi dizi) dixi dico in A., which
gives dico on erasure.
* miserante Deo) Deo miseranto,

! rez dominus mosler] dominos
noster rex, A. -

M8. p. 172.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 149

dalo cohibero valeret. Litteras etenim ipsas needum' ap.
inspoxerat przecavens ne si forte, mutato consilio, rex

eas inspiciendas requireret, sigilloque exelusas reperiret,
aliquid haberet quod earum auctoritati objicere non
injuria posset. Festinato igitur ratus est Anglia ex-
eundum, no illic oxcommunicatis communicando aliqua
excommunicationis culpa involveretur. Venimus ergo
Cantuariam. Ubi non ultra quatuor dies demorati, ac-
cepta sacre benedictionis licentia a monachis dilectis-
simis filiis suis, necne a civium circumfluentiumque He es
populorum numcrositate, ingenti pietatis affectu prose-
cuti ad portum maris propcravimus.- Itaque naves
ingressi Witsandis appulimus. Acta sunt hme anno mew
Incarnati Verbi millesimo — centesimo tertio, v. Kal (am
Maii! Regia igitur paco suisque omnibus investitus —~
marc transiit, ct libera via per Bononiam iter Norman-
niam veniendi assumpsit, quorumque nobilium terre
non vili obsequio fretus.

Cum autem Becci fuisset, ubi qua devotionis, qua Ber
dilectionis, qua gaudii et omnis boni jocunditate sus- "e
ceptus sit tacco, dum id nulli possibile dictu existi- ster
mem, litteras ibi pronominatas sigillo absolvit. Quid
itaque in eis invencrit textus carum quom subscribimus
declarabit.

Paschalis episcopus, sorvus servorum Dei, Anselmo Can. ur
tunricnsi vencrabili fratri ot coopiscopo, salutem et apostoli- bishe
cam. bencdictionem. Anes

Sunvieimas dilectionis tam suscopimus litteras caritatis
calamo scriptas. Noquo onim aliud cartes calamus indidit
quam quod do fonto caritatis intinxit. In his reverentiam
devotionis tum comploctimur, ot, perpendentes fidei tas robur
et pie sollicitudinis instantiam, exultamus, quia, gratia Dei
tibi prestante auxilium, te neo mins concutiunt neo pro-
misa sustollant. Dolomus autom quie cum fratres nostros
episcopos legatos regis Angloram benigno suscepissemus, que

M8.p».17& noo diximus eis neo cogitavimus redeuntes ad propria rete

! necdum] nondom, A. | * Meu) Max, MS.

150 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

lerunt. Audivimus enim eos dixixso, quia, si rox in aliis
beno ageret, nos investiturns ecclesiarum nec prohibere ncc
factas excoinmunicare, ct «qnod id co nolcebamus carte commit-
tere, no sub bac occneiono ct cmteri principes in nos incla-
marent. Undo Jesum, qui renes ct corda scrutatur, in ani-
mam nostram testem inducimus, si cx quo hujus eanctm
sedis curam cepimus gerero hoc immnano scclus vel descondit
in mentem. Et hoc a nobis Dens avertat! at cet, ct non
subrependo nos inficiat,” ut alind. hnbenmus oro promptum,
aliud. cordi ? reconditum, enm. conten. mendaces. propheta. im-
precetur dicens, '' Disperdat Dominus univerea lnbia dolocan."
Si vero nostro silentio. pateremur. ccclesinm. fello. amnritu-
dinis ot impictatis rndico pollui, qua rntiono poseemus apud
internum judicem. excueari, cum Dominus sub. apecio snaccr-
dotum dicat prophetic,’ “ Speculatorem to dedi domus Israel ?”
Non bene custodit arbem, qui in. &pecula. positus, dum non
obsistit, enm hostibus diripiendam exponit. Si crgo virgam
pastoralitatia &igmmum, ei annulum signaculum fidci tradit Inica
manns, quid in ccclesin pontifice« nguntP Ecclesim honor
atteritur, wolvitar disciplinw vigor, ct omnis rcligio Chris-
tiana conculecatur, si qnod novimus sacerdotibus solis deberi
laica patinmur temcritate prosumi. Non cst lnicorum cccle-
siam traderc, ncc filiorum matrem adulterio maculare. Juro
igitur privandus cet patrimonio qui matrem polluit adulterio,
nee merctar ccclesiasticm benedictionis consortium qui cnm yg,
impia infestatione insequitur. Laicorum enim ^ cst ecclesinm
tacri, non tradere. Ozian quidem cum illicitum sibi sacer.
dotium vindienret lepra percussus cst. Filii quoqno Aaron
qnia alienum ignem imposucrant, igno Divino consumpti
sant. Alienum cet cnim nb ccclesin, ot a sacris canonibus
est inhibitam no principes ot smculares viri investituras non
solum daro, sed ncc olectioni episcoporum so andcant vio- '
lenter insororc. In soptima quippo synodo, ut nostis, scrip-
tam cst, ‘‘Sancta ct universalis synodus dcfinivit neminom
'" ]aicorum- principum vol potentum ^. somot inscroro electioni ®

-— —

!q mobis Deus averlat) Dcos *! enim) Not in A.

avertat a nobis, A. Snow solum dare} solum non
? nos infieiat] inficiat nos, A. dare, A.
3 cordi) corde, A. 7 vel potentum] potentumve, A.

4 specie . . . prophete] On era- * electioni) electioni episcoporum,
sere, and crowded, in A. A.

HISTORIA NOVORUM IN AXGLIA. 131

" vel promotioni episcoporum." Si ergo fllii Aaron quia. ig- AB D
nem alicnam intnlcrunt corporaliter paniti sent, isti qui a
licia, à quibua alienum cat, ecclesiam. ssaceperuat oepiritaeli
ululio feriuntur. — Episcopos autem qui veritatem in mendacio
Invecnrant, ipsa. vcritato qum Deus cet in mcdium iatrodecta,
a lenti Petri gratia ct a nostra societate ezcladimus, donec
Romnanm cecleaiay mtisfacinnt, ct reatus sui pondus agnoscant.
Quicunque. vero. intra. pridictas. induciaae investituram ese
consecrationem. acceperunt, & consortio. fratrem ct ordinationce
et ordinatos alicnoa habemus; nec cis ad excasatiouem deeep-

tio eufficit, quia ct propbeta ab alio. prophete deceptas noc

ideo mortem cvaxit. Rogamus interce caritatem team aos
tui& eanctin precious commendari, ot quanto propius ad Deam

M8.» 18 peucalius virtatain accelerns nobis orationom (earum menus
extendas, Omnipotens. Deus qui to hojas etadii invitavit ad
cur«um,* felici consummatione perdacat ed premism. Date
n Idus. Decembris apad Beneventam.

Cum autem de Beceo Carnotum in festivitate Pente- Se
costes, utpote propositum iter inde acturus, Anselmus 9
venisset, accepit ab. [vone * civitatis episcopo et a mul-
tix non. spernend: consilii. viris, satius. fore. eeptum
iter in. Aliud tempus differendum quam Italics ardori-
bus ca se tempestate. cum «uis. tradere. cruciandum.
Nimius etenim fervor restati« ita ubique, sed maxime,
ut ferebatur, in. talia, tune teinporis quique torrehat,
ut. incolis vix tolerabilis, peregrinis vero gravis erect *
ct imniportabilis Quod pater. intelligens, consilio ere-
dulus Becenm revertitur. Rescdit ergo illie usque ad Be =
medium mensis Augusti, monachorum sedifieatiohi in- 4 -
defessus. invizilans Deinde post hae in iter Carnotam
reversus est Quid agam? Si potentum occursus, si
honores, si oleequia ci delata, et ultra quam recipero
vellet. oblata, sinvulatim deseribere manum imponerem,
nimirum aliis occupatos t»dio nimi prolixitatis aff&-
cerem. Quapropter paucis dictum aecipiatur eum,

! episcoporwm) eorum, A. 8 Irene) Yveee, A.

* haynes lade iacta cu ad cursum) * eseet) Net ia A.
ad bujue etadii cereum invitavit, ! dvctum eorpleter) esciplatag
A. dóetem, A.

152 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

.4b.1:m* Divino ubique vallante! presidio, summa paco ac
prosperitate iter percgisse, atquo incolumem cum suis
' omnibus Romam pervenisse.
The neal of | Itaque venicntem illo Guilielmus quidam a rego di-
Kings rectus Anglorum aliquantis diebus prevenerat, Roma-
nos in causam quam agitandam sciebat sua sollicitudine
pro voto regis traducturus, Qui Willelmus simili modo MS. ».1
contra eundem virum ab alio rege missus Romam ve-
nerat, et, quemadmodum geste rci? series supra desig-
. nat, iis quie. tunc ceclesiastica gerebantur pro viribus
opem impenderat. Ubi ergo adventus Anselmi sum-
mio sedis cst antistiti nunciatus, illico mandans illum
deprecatus est quatinus diem illum atque sequentem &
fatigatione sui apud Sanctum Petrum quietos duceret,
ac demum se ipsius presenti Lateranis exhiberet.
Ille paternm pietatis mandatum gratiose suscipiens,
paret, quodque sibi a papa Urbano,.ceu supra memi-
nimus, in palatio Lateranensi datum fucrat dio tertia
hospitium subit. Dein paps presentatus honorifico
suscipitur, &c pro ojus adventu ipse et que confluxerat
Tee Romana curia vehementer so letari fatetur. Die post
the Pops, hoc constituto, causa propter quam illo potissimum
venerat in medium duci jubetur. Adest et Willelmus,
legationi qua fungebatur toto studio curam impondens,

The King’s hoc est ut regi Henrico omnes patris et fratris sui
Grosses the consuetudines et usus apostolice sedis auctoritate fir-
Fope and

court’ marct. Exponit ctiam statum regni, regiamque in
Romanos munificentiam, unde ampliori quadam et
digniori pre cseteris sublimitate ex apostolica largitione
reges Ánglorum probat antiquitus usos, eaque re* non
solum molestum et indecens fore huic suorum ante-
cessorum jura perdere, verum etiam, sicut se certo
eognovisse ferebat, magno Romanis hoc ipsum si con- M&»!

! Divino ubique vallante) val- 5! eaque fe) eaque in margin, re
lante ubique Divino, A. on crasure, in A.
9 gesta rei) rei gesto, A.

38. p. 178.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 153

tingeret damno futurum,' ct dum forte locum recupe- ap
randi inventuri non essent ab cis scro lugendum. Quid T.
plura ? Ducti sunt his* atquo aliis, nceno perdueti, voy".
in causam regis Romanorum nonnulli, admittendw
rationis essc conclamantes qua) ferebantur, neque vota
tanti viri ulla consideratione postponenda. Inter ista A».
silet Anselmus, opperiens in omnibus examen summi ec.
pontificis; Nee enim sua verba? dare volebat ut mor- 7»
talis homo ecclesie Dei ostium fieret, ne, postposito si
Domino‘ Christo qui se ostium ovium esse pronunciat
ct per quem siquis intrat salvatur ct ingreditur atque
egreditur et pascua invenit, ovile intrare volentes ali-
unde ascenderent, ac sic non ovium pastores, sed fures
fierent atque latrones. Ipee nihilominus pontificum T».
pastor cum ad cuncta sileret, ct quid quisque diceret ^
prudenti consideratione oxaminaret, wstimans Willel-
mus jamjam illum pro favore Romanorum in se nihil
corum quz quercbat sibi negaturum erupit ct ait, .
" Quiequid hinc indeve dicatur, volo norint quicunque n
" assistunt. dominum meum regem Anglorum nec pros.
“ amissione regni sul passurum se perdere investituras "
" ecclesiarum." Tune vir apostolicus paucis hex ver-
ba locutus est, “Si, quemadmodum dicis, rex tuus nee T.
" pro regni amissione patietur ecclesiarum donationes »
" amittere, scias, ecce coram Deo dico, quia nec pro ee
" redemptione sui capitis cas illi aliquando Paschalis
papa impune permittet habere." Quod auditum oppido
conturbavit Willelmum. Romanis autem dicto ponti-
ficis acclamantibus optatum in commune est quatinus
ista existimatio procul ab omnibus filiis ecclesise ficret,
apostolicam videlicet sedem unquam facturam ostium
ovilis Dei laicum quemlibet. *" Quapropter aliud,"
aiunt, "regi respondeatur, quod et illum ad bene agen-

"si contigeret damno. futurum) ! sua verba) verba eua, A.
dampoo futurum si contigeret, A. * Domno) Not ia A.
3 Ase} iis, A.

pened f™*.- "o v" QT oem rmm rtm oro
. ° ' . a ‘
e

154 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

apie. " dum paulatim demulecat, ct aliorum offensam prin-

M.

" cipum exinde Roma non incurrat." Itaquo Roma-
norum consilio papa nonnullos paternos usus, interdictis
omnino ecclesiarum investituris, regi concodit,! eumque
ab excominunicatione quam antecessorem suum fecisso
superius diximus immunem ad tempus constituit, cis
duntaxat qui a manu illius ipsas investituras susce-
perant, vel deinceps susciperent, usque ad dignam tanti
reatus satisfactionem pro servanda ecclesiastici disci-
plina rigoris sub cxcommunicationis catena retentis.
Regia igitur causa qur» agebatur tali modo Romm acta
determinata cst. — Satisfactionem sane investitorum
censure ac dispositioni Anselmi papa delegavit.

Post htec. Anselmus, actis cum pontifice suis ct alio-
run de Christianm religionis observantia multiplicibus
causis, que post principale negotium sui itineris non
vili pendende causa fuerunt, reditum suum apostolica
petiit benedictione tueri. Cui papa, “ Benedictio quam
" desideras ita te comitetur ubique sicut ipsemet
" optas. Et no a liminibus pastorum ecclesire videaris
* immunis abscedere, cn, vico illorum tibi seripta suse
“ auctoritatis sigillo roborata manu nostra porrigimus,

“et ea qua continent sub illorum testimonio tibi et M8,p.1

" successoribus tuis in perpetuum confirmamus." Datis
ergo litteris, osculatus patrem et nos qui cum co era-
mus, Deo nos commendavit, ac sic in paco dimisit.
Litterarum autem scries hie ost.

Paschalis cpiscopus, servus servorum Doi, venorabili fratri
Anselmo, Cantaarionsi episcopo, salutem et apostolicam bone-
dictionem.

Fratornitatis tum postulationibus nos annuere tam sapien-
tim et religionis persuadet auctoritas. Quondam enim in
litteris ab apostolica tibi sede directis Cantusrionsis ecclesia
primatum ita tibi plenum concessimus, sicut a tuis constet
predocessoribus fuisse poesessum. Nuno autem, pelitionibus

! concedit] concemit, A.

MB. p. 196.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 155

tuis annuentes, tam tibi quam tuia legitimis successoribus '
cundem primatum, ct quicquid dignitatis seu potestatis eidem
eanctw Cantunrienei sca Dorobernensi ecclesise. pertinere. cog-
noscitur, littcris. priesentibns. confirmamus, sicut a temporibaa
Denti Auguetini predecessores tacos habuimeo apostolicm scdis
noctoritato constiterit. Date Laterania, xvi. Kal Decembris,
indictione xii.

A.1

Nobis itaque Roma discedentibus Willelmus reman- Th
sit, asserens seso voto constrinxisse Beatum Nicolaum ? wma --
adire, re autem vera Roma» inoraturus, ct, si posset, Ic
Anselmo absente, quod co presente nequicrat, antisti- HN.
tem a data sententia traducturus Quod quia nequa- An-

quam facere potuit, persuasorias litteras regi defercn-

das, ne nil videretur egisse, a papa obtinuit, siequeo |

Romanos fines remeandi via mutavit. Quem nos ductu
gloriose Machtildis comitis&o per Alpes euntes cum
apud Placentiam repperissemus, tam velocem hominis
cursum a Beato Nicolao? admirati admodum sumus.
Epistola: quam regi detulit textus hic est.

Poschnalin cpiscopus, ecrvus servorum Dei, illastri et glo- "

rioeo regi Anglorum, Henrico, salutem et apostolicam | beno- '"
dictionem.

In littcris quas nuper ad nos pcr familiarem tuum nostre
dilectionis filium Willelmum clericum transmisisti et persona)
(ua (o«pitatem cognovimus, ct successus proeperos quos tibi,
superatis 5 regmi adversnriis, benignitas Divina * concessit.
Audiviinus pricterea optatam. virilem sobolom ex ingenua ct
religiosa te conjago euscepisse. Quod profccto cum nos lati-
ficaverit, opportunum rati sumus nuno tibi precepta et vo-
luntatem Dei validius incnlcare, cum amplioribus beneficii«
Deo te plnrimum perspicis debitorem. Nos quoqae Divinis
beneficii» benignitatem nostram penes to sociare optamus, sed

' grave nobis cat quia id a nobis videris expetere quod prw-

staro omnino non poreumas. Si enim aut consentiamus aut
petiamur inveetitaras a tas excellentia ficri, et nostrum, pro-
cul dubio, et tuum erit immane periculum. Qua im re con-

"furs leyihmis.— successoribus) ! Nicolae) Nicholas, A.
legitimis successoribus tuis, A. * superatio) On erasure, ia A.
3 Niwolaum) Nicholaum, A. * Dicine) Dominies, A.

156 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

A.D.11€. templari to volumus, «quid aut non faciondo pordns, aut
faciondo conquiras. Nos onim in prohibitiono bac nihil am-
plius oboxdiontim, nihil liberalitatis por ecclesins nanciscimur,
noc tibi debite! potestatis out juris subtrahero quicquam
nitimur, nisi ut orga to Dei indignatio minuatur ot sic tibi
prospero cuncta contingant. Ait cnim Dominus, '' Honorifi- M8. p.
" cantes mo honorificabo. Qui autem mo contemnunt orunt
" ignobiles." Dices itaquo, '' Moi hoc juris cst.” Non uti-
quo; non cst imperatorium, non cst rogium, sed Divinum.
Solius illius ost qui dixit, ' Ego sum ostium." Undo pro
ipso to rogo* cujus hoc munus cet, ut ipsi hoc roddas. — Ipsi
dimittas, cujus amori etiam qua tua Bunt dobes, Nos nutom
cur tum obniteremur voluntati, cur obsistoremus gratin, nisi
Dei in hujus ncgotii consensu sciremus voluntati obviaro,
gratiam amittero ? Cur tibi quicquam negaremus quod cui-
quam cessct mortalium concedondum, cum bonoficia do to
ampliora sumpscrimusP — Porspico, fili carissimo, utrum decus
an dedecus tibi sit, quod sapiontiesimus ac roeligiosissimus
Gallicanorum episcoporum, Ánsolmus Cantuarionsis opiscopus,
propter hoc tuo lateri adhmrero, tuo verotur in regno con-
siMtcro. Qui tanta do te hactenus bona audiorant, quid do to
sentient, quid loquentur, cum hoc fucrit in rogionibus divul.
gatum P Ipsi qui coram te tuos oxcossus oxtollunt cum pro-
kontia tua rarucrint hoc profecto validius infamabunt. Redi
ergo, carissimo fili,* ad cor tuum proptor misericordiam Dei;
ct propter amorem Unigeniti deprecamur revoca pastorem
tuum, revoca patrem tnum. Et siquid, quod non opinamur,
adversus to gravius gesaorit, ai quidem invostitaras aversatus
fuoris, nos juxta voluntatem tunm " quantum cum Doo posau-
mus modcrabimur. Tua tantum talis repulsm infamiam a
persona tua ct regno amoveas. limc si focoris, ot si gravia
qualibet a nobis petioris que cum Deo prabori facultas sit, MS. p
profecto consequoris, ot pro to Dominum, ipso adjuvanto,
exoraro curabimus, ot do peccatis tam tibi quam conjugi
turo, sanctorum apostolorum moritis, abeolutionem ot indul.
gentiam faciemus. Filium etiam tuum quem ex spectabili et
gloriosa conjugo suscepisti, quem, ut audivimus, ogregii patris

! enim... debile) On erasure, * carissime fili) Gli carissime, A. .
and crowded, in A. * tuam) Not in A.

3 te rogo) rogo te, A. * Tw tantum talis?) On erasure

* gratie) On erasure in A. and crowded in A.

Ror te esse ene Oy - ree c
te ee autpeta

éamsonS c009Qubin.S Qva OR ue» so ~ ——À— sbab- qe wt Aio
- ae er oauiubibeibb nde

MA p 193.

HISTORIA NOVORUM IX ANOLIA. 187

Willelmi vocabolo nominasti, tanta tecum imminentia confo- A'
vebimus, at qui to! vcl illam Imecrit, Romanam leesiase
videatur ceclesiam. Quaid euper bis ed honorem Dei et ec-
cleaim gloriam ezbibiturus ais, maturius nobis volumus respos-
deri, intervontu videlicet. talium legateram de quorum rela-
tionibus neo noster dcboat nec verter sadites ambigere.
Data Lateranie, ix. Kal. Decembris.

Ac nos una cum Willelmo Placentinos fines dese- 4

rentes, protecti gratia Dei, sani et incolumes Lagdu- *
num usque pervenimus, acturi illic festum quod in- t
stabat Dominice Nativitatis Sed eum Willelmus *
festinaret, nee nobiseum Lugdunum divertere. vellet, 2
separando se a patris comitatu dixit ei, "Putabam"
" Rone causam. nostram alio oventu processuram, ct
" jccirco distuli ca qum rex dominus meus tibi dicenda
" mandavit hucusque propalaro — Nune autem, quia
" citato. gressu. ad cum redire. dispono, qus marnlat
" ulterius. abscondere nolo. Dicit quia si sie ad cum
" redieris, ut talem te illi per omnia facias quales an-
“ tecessoribus suis antecessores tui se. fecimo noscun-
‘tur. tunc. libenti animo tuum in Angliam reditum vo-
' let et amplectetur" Cui pater, “ Ne amplius dices 1"
C Prudenti loqnor” Ait, “Hae do re nil. amplius
" dicto^ At ille, " Seio. quod. dicas et? intellign.”
Divisi ergo sunt in istis ab invicem, ct. Ansclmu--
sumine cum henore et. audio a venerabili Hugon-
Luvduncnsi archiepiscopo ct. toto clero. suseeptua in
majerem ceck iam ductus est, ibique ut pater ct domi-
nus loci ab omnibus habitus. Dircetis interea nuneii-
ac litteris. al regem Angliv gesti. negotii summam
innotuit, ct quid a Willelmo ex parte illius acceperi!
inter alia non celavit. Quz litterm sunt he

Sno revcrendo domino Henrico, regi Anglorum, Anseimu
Cantoaricoms arcloepiecopos, fidele servitium. cum orationibe-

Quamvis per Willelmam de Werelwast * cognoscetis qui.
Roma fcccrimus, tamen quod ad me pertinet broviter osten-

— HM — i —— eS ee

! fe j vel te, A. ! Werelwedt) Wareiwam, A. |
! ef) atque, A. |

158 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

&B.11a, dam. Romam voni, causam pro qua venoram domino pej
exposui, re«pondit so nequaquam vello dissontire & statute
&ntocessorum suorum, ot insuper prmcopit mihi ut nullam
haberem communionem cum illis qui de manu vestra! in-
vestiturms accoperunt occlesisrum post hujus prohit
notitiam, nisi ponitentiam agerent ot sino spe rocuperations
quod sccoporant desorerent, nequo cum episcopis qni talos
consecrarunt, nisi ad apostolice sedis judicium so prmwenta-
ront. Horum omnium tostis potest cssc! prmxictus Willel.
mus si vult. Qui Willelmus quando ab invicem discessimus,
ex vestra parte, commemorans amorem et benignitatem quam
semper orga me habuistis, sammonuit mo sicut archiepisco-
pum vestrum, ut talem mo facerom quatinus sio intrarem in
Angliam, ut sic eme poem vobiscum sicut fnit anteccesor
meus cum patre vostro, et vos mo eodem honoro et liber.
tato tractaretis qua pater vester antecorsorem moum tracta-
vit. In quibus verbis intellezi qnis nisi me talem faccrem
reditum moum in Angliam non vellotis. Do amoro quidem
ct benignitato gratias ago. Ut aütem its sim vobiscum sicut
anteccesor meus fuit cum patre vestro, facoro non possum,
quis nec vobis homagium facere, noc accipientibus de manu
vestra investitaras ecclesiarum, propter prwdictam prohibitio-
nem mo andiento factam, audeo communicare. Unde precor
ut mibi vestram, si placet, mandetis voluntatem, utrum sio
quemadmodum dixi porsim in paco vestra et officii moi po-
testate rediro in Angliam. Paratus enim sum ot vobis et
populo Divina mihi disporitiono commireo officii mei servi-
tinm pro viribus ct eciontia moa, servata regulari obosdiontia,
fideliter exhibere. Quod si vobis non placuerit, puto quia si
quod animarum detrimontum indo contigerit, moa culpe non
crit. Omnipotons Deus sic rognot in corde vostro ut vos
per omnia regnotis in gratis ejus.

Anon Qu, Diis ita gestis, ipso, paucis de suis socum retentis,

Ld Lugduni resedit in summa paco ct quiete, propriam
praviceti pontificis domum inhabitando, nuncios suos
expectans, ct ne ad horam quidem ab iis que Dei
sunt verbo se vel actu elongans.

EXPLICIT LIBER TERTIUS.

} vesira] tua, A. * 9 potest esse, even potest, A.

184.

,

HISTORIA NOYORUM IN ANGLIA. 139

INcIPIT QUARTUS.

IGiTUR. ubi Willelmus Angliam pervenit, et gest

M8.» 18. negotir seriem. Henrico regi exposuit, rex illieo omnes

MS. p 196

redditus. archicpiscopatus Cantuaricnais in smo& weus
redigi precepit Cura tamen ipsorum reddituum ol-
ligendorum «duobus hominibus archiepiscopi ab ipe.
rege dele;gata est; ca videlicet, ut. ab re eredere noc
est, consideratione, ca pietate, ut tanto diligentius ali.
hominibus et rebus ipsius domini sui studiwm impen.
derent, ne. vexarentur, ne opprimerentur, ne diripen x:
tur, quanto majori fide ac sacramento cos illi aatrict--
fuisse cognosceliatur. Verum sive obtemperatum ta:
considerate pietati. ct. pia considerationi sit ab ill.
*ivc non sit, dum non multum mea intersit, vane ser:
bendi operam insumerem. Venict namque Domin.
tenebrarum abscondita. illuminaturus, et singuloru:
meritis aqua lance sua preinia retributarua Ego 1.
cente. Deo, cerpto narrandi calle progrediar.

Evoluto igitur post have aliquanto temporis spati..
venit nd. nos unus ex monachis Cantuariensibua, n-
mine Everardus, deferens Anselino litteras. regis,
quibus idem rex plane testabatur se eorum qua W.
lelmus, ut. priefati. sumus, discedens ab Anselmo dix
rat? auctorem. esse, hoe est, ut Anselmus Angliam n.
repedaret, nisi. otnnes patris ac fratris sui consuctn-
nes se illi servaturum. primo promitteret, Quad di
Anselius facere. noluit, suis spoliatus Lugduni rema
rit, degens circa epe. nominatum venerabilem Hu.
nem ipeius civitatis antistitem anno integro et met.
bu» quatuor. Qus autcm male ex hoe diutimo ex;
ejus per Angliam quaque emerserint, vel cujua.

! (empens spate) tempore, A. Auceine diseref) dineset diasss.
* ef. prafet cumvs, dvcodeno ab | ab Anselmo, ut prati comes, .’

A.D. 1166.

- Aletter of

160 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

studio illius ipsum exilium. multi, reditum cjus! desi-
derantes caque ro minus rei ipsius veritatem consido-
rantes, adscripscrint, melius puto liquebit, si aliqua ex
iis que illi a religiosis viris ac Deum amantibus
scripto mandata sunt huie operi paucis infigo. Serip-
sit* itaque ei quidam servus Dei sic.

Domino vonerabili ct sancto patri Anselmo, Cantunriecnsi
archiopiscopo, illius. dovotissimus et omnis familia Domini
famulus, in Domino salutem.

Considerata loci nostri ot sensus inopia, merito decrcvisso
potuerim, pater sancto, no verbis simplicioris ingenii semel
vel iterum impedirem studium sBonctm montis tum, in quo
religionis insigne refulget, ct quidam splondct virtutis comes,
nitor sapientim. Attamen extollit mo ctinm supra mo tran.
quilla et beata gratia opinionis tum, quatinus tibi, qualis.
cunquo ost, dirigatur sermo nostor, non ut to doceam qui
vix humana indiges doctrina, sed ut tecum nostrum ct tuum
rominiscar dolorem. In cujus nostri sermonis exordio co
pacto convenire postulo cum reverontin tno, ut ‘iccat mihi
intorim vindicare dulciores partes pio objurgantis, non amnras
fraudes adulantis. Sanctitatem quippe tuam nosso velimus?
quod animos nostros, quorum in te nffectus idem cst, immo-
deratior tristitin absorbent de absentia tun, qui, ni fallor,
utilius nostro ndesses poriculo, ut saltom to consortem filio-

rum discriminis exhiberes, quam, nostro quodam modo ot M8. p. 187.

occlosim oblitus injurim, nbsens permittas nos turbari nb hos-
tibus impuris ct crudclibus, «qui ncc pudicitio parcant nec
saluti. Ego planc te, pater sancte, co ipso infelicem arbitror.
Nom qui cras sancto spoi fiducia in tuos, si nunc urgori
Angliam tam inopinato hosto pigeret, quantum ingemiscercs,
quantum affectarcs succurroro vol subiro nobiscum nova acor-
bitatum gencra. Sponte tua, nullo ponitus cogente, croptus
cs poriculis nostris, fortasso no sontiros qum nos perpoti, ot,
quod gravius cst, spoctaro cogimur; sublimari ad sacros or-
dincs quosdam de curialibus, quibus nec canonica electio,
noc justitia consensit. Quoniam dubium non ost, si oosdom
verus occlesim ostinrius, qui Christus ost, in sacra jura nad.

mitteret, nequo posso porpetrari qum quotidio cornimus in

—Íá—

! ejus) illius, A. | ? velimus] velim, A.
3 Seripsit) Bcribit, A

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 161

provincia nostra, principum! injustam et immitem tyranni- AB 100
dem, rapinas pauperum, damna occlesiarum, adeo ut locas
Corporis ct Sanguinis Domini libertatem amittat. Gemere
viduns, flero sencs incommoda sua, eo quod eripiatur eis satis
angusta quam vix mcerontur victus sui portio. Rapi virgines
ct illicito incestari concubitu; quodque omnium primum ma-
lum est ad dedecus honestatis nostre, eacordotes uxores da-
coro, Et, oxceptis his, alia perplura flagitia, quss nefas est
vol impoesibilo meminiseo aut retulisse. Quod si dispensa-
MS pie, tionis ecclesinsticm regulam ct antique consuetudinis ordinem
sollicita studuissca considerationo pensare; neo tibi aliqua
exulandi causa surriperet, nco alii occasione tus absentis
tam gravo discrimen incurrerout. Itano putas inimicorum
Dei contumaciam fagiondo * inflectore, qui neo Deo crede- -
rent, neo veritati, nisi inviti, locum preberent? Qua vero
rationc ad hoc paternitas tua aspiret, ignoro. Qui enim
regendam navom suscipit, tanto amplius necosso est vigilet
quanto amplius procellas timet. Sed tuno fortassis pro sola
volantate invidentium fugisso pudobit cum videris ante trie
banal Christi ducentos choros animarum illos fortissimos
Divini gregis arictos, quibus neo lupus nocuit, neo alicujus
terror in fugam vertit. Quam beata crit tuno memoria,
inter cotcros, illius. sanctissimi petris nostri Ambrosii, qui,
sicut narrat ecclesiastica historia, non erubuit Theodosio im-
peratori in facicm rostitiase, ct pro reata suo limina ecclesia
ilii denegasse. Quid non impetraret talis affectus et tanta
constantia? Etiam, pater sancte, si to* quispiam incarcere-
tum ct afflictum evisceraret, hoc modo recessisse non debue-
ros. Quanto magis cum nibil horum expertus fueris, nec
ecdes tua tibi ncgata sit, eed pro uno verbo cujusdam Wil-
lelmi fagero decrevisti, ot, relicto hoete, dilacerandas impiis
oves tuas dimisisti. Pudet ergo quod evenit recolere, quo-
niam omoce illi, vel pono omnes, quos ecclesiarum presens
M8.»1899. scrumna expectabet ad sum necessitatis solatium, occasione
timoris &ccopta, magis elegerunt tecum succumbere quam
frustra sino te resistere. Quid enim facerent quibas pater
decrat, et quibus caput non suppetebet? Proinde admo-
nenda cst sanctitas tas, non erudienda, ut matares edven-
tum, sancto matris ecclesie depellas opprobrium, e& edversus

! principum) Principum, MS. | * te) Not ia A.
! fugiendo) Not in A.

R 6387. b

162 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

A.D. 1104 hostes nostros jam penctralibus insistentcs festinum praten-
das auxilium. Licet adhuc morbum ejiccro, dum in super-
ficio vulnus apertum videtur! Scio namque, si nd scdem
tuam rediro velis, in promptu multos, ut aiunt, roperics, qui
tecum partes Dei viriliter defendant, nisi onorvaverit cos tum
patornitatis defectus. Si Angliam, uti audivimus, suspendcro
vel oxcommunicaro volucris, quid ego ct fratres * nostri fa-
ciemus, qui semper tibi oboire prometo fnimus, remandaro
queso digneris Valo.

Cum igitur hmc ct nonnulla istis deteriora, exulanto

x Anselmo, per Angliam fierent, ct quidam malorum

jr magnitudino afllicti regi insisterent ut ipsum scilicet

omorts al patriw patrem, qui ca corrigeret, revocaret; ipse, tam
religiositate viri inductus, quam ect immanium malo-
rum exuberatione animo consternatus, fieri quidem de
reditu viri quod petebatur se libenter velle fatebatur,
sic tamen ut paternarum -consuctudinum nihil sibi ab
eo ulterius derogari ulla ratione pateretur, Unde, no-
bis adhuc Lugduni degentibus, nuncii Romam ab ipso

rege diretti sunt, qui modis omnibus claborarent apo- M8. p. 190.
stolicum ad hoc deducere, ut Anselmum Angliam ro-
diro et regi» voluntati juberet in cunctis subdi ct
obedire. Ad quod dum minime illum flectere possent,

sicut. venerunt, infecto negotio, reversi sunt.

Admin In dicbus illis Gualo episcopus Parisiacensis de Roma
War De veniens ad nos reliquias corporis beats martiris Priscmo
woes Pi sibi Rome datas attulit, et inde mihi in prwsentia
patris Anselmi partem aliquantulam dedit, Qu:e pars
dum admodum parva mihi visa fuissct, rogantem mo
ut donum antistes augeret. Anselmus compescuit, dicens
sufficere quod habebam, “Cum enim," inquiens, ‘os
“ipsum de corpore illius sit, donec eo caruerit into-
. " gritatem sui non habebit. Quapropter si illud digne
" servaveris, et dominm cujus est qua potes devotione
* in illo servieris, tam gratanter officii tui munus

"apertum videlur) videtur aper- | 3 et fratres) fratresque, A. ;
A.. 3 quid . . faciemus) On erasure in A:

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 163

“ accipict quam si toti corpori ejus deservires" Ad- Ane
quievi dicto, ct quod acceperam diligenti custodia
. Servo.

In secundo autem anno adventus nostri a Roma a ur
Lugdunum, ipso papa, coacto Lateranis generali COn- tabes
cilio, comitem do Mellente, cujus sepe superius habita count «t
mentio est, et complices ejus qui regem ad investiturge
flagitium sicut dicebatur impellebant, necne illos qui
ab co investiti fuerant, a liminibus sancte ecelesim
judicio Spiritus Sancti reppulit, ct hoc ipsum per
epistolam quam ecce supponimus Ansclmo sub eeleri-
tato innotuit.

. Paschalis cpiscopus, servus sorvorum Dci, venerabili fratri Fusshel TI.
M8.p.191, Cantnnricnsium * archicpiscopo, Ansclmo, salptem ct eposto- Mahepr
licam benedictionem.

Do illata tibi injuria. membra cccleeim non modicum pati-
untur, quia, sicut dicit apostolus, si compatitur unum rmem-
brum, compatiuntur ct cxtcra mombra. — Licet enim corporali
&cparcmur pricsentia, unum tamen in capito sumus. Tuas
namquo injurias ac repulsns equo ao nostras portamus. Il.
lud ctiam nos vehementer affligit, quod tua religio regno
sublata cst Anglico. Qum enim sunt sine pastore oves lupes
rnpit et dispergit. Iccirco do tus ad cos reversione modis
quibus possamas laboramus. Undo in concilio nuper habito
ex communi fratrum et cocpiscoporum sententie deliberetum
ext regis consiliarios qui ad investiturm flagitium illum * im-
pellunt, ct cow qui ob co investiti sunt, ab ccclesim limini-
bae repellendos, quia de libera facero conantur ancillam.
Quam nimirum fententiam nos Sancti Spiritus judicio im
comitem de Mcllento ct cjus complices promulgavimes, o6
candem ipsam in cow qui sunt investiti e rege cjusdem Spi-
ritus Sancti * judicio confirmamus. Regis vcro sententia ea
ex causa dilata cst, quia suos ad nos nuncios in preteriti
Paschm temporo debuit destinaro. Date Leteranis vii. Kal.
Aprilis.

Hanc igitur epistolam postquam Anselmas suscepit

inspexit, intellexit so amplius frustra Lugduni Rome- Amm

! mentio est) est mentio, A. ! flagitium illum) On erasure in A.
* Cantuariensium) Cantuariensi, ! Spiritus Sanct) Saneti Bgirites,
A.

A.
L3

Hi

164 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

nam opem prestolari, presertim cum jam sepenu-
mero ipsi Roman: sedis antistiti legatos et litteras de

sui negotii consummatione transmiserit, ct eo usquo M8 p. 196.

nil nisi quandam quasi consolatorie expectationis pro-
missionem de termino in terminum ab co meruerit,
Tertio quoque litteras suas regi Anglie pro suarum
rerum resaisitione direxerat, nec aliquid ab illo! nisi

quod blandientem sibi dilationem ingereret responsi
‘aceeperat. Consulto itaque venerabili prefato Lugdu-

nensis civitatis episcopo, Lugduno Franciam petiturus
decessit, moerento super hoc pontifice ipso ct omni
populo terra.

Cum ergo a Cluniaco* ad Caritatem, qur cella Clu-
niacensis conobii cst, venissemus, didicit Anselmus
comitissam Bleisensem, majoris Willelmi regis filiam,
nomine Adalam, apud castrum suuin Bleisum infirmari.
Vertit itaque iter quo se Remis ire, sicut a Manasse
ipsius urbis antistito multis erat ct obnixis precibus
per internuncios interpellatus, disposuerat, et Blei-
sum abiit ad comitissam, ómnem cujuslibet vituperii
notam pro suo more ubique devitans. Ipsa siquidem
comitissa in pluribus ci tam in hoc quam et in alio
exilio cjus magnifica liberalitate ministraverat, eum-
que sicut virum sanctum ac religiosum vits sum post
Deum institutorem clegerat atquo tutorem. Si itaque
illam extrema, ut dicebatur, agentem paterna presen-
tia non visitaret, notam just» reprmhensionis non cva-
deret. Igitur ubi ad illam venimus, eamque, languore
sopito, ferme convaluisse invenimus, detenti ab ca in

ipso castro per aliquot dies decentissimi sumus. In qui- MS.p. 19&

bus diebus cum srepo verba consererent inter se? antis-
tes et illa, antistes illam pro suo officio studiose ad bene

agendum instigando, illa antistitem pro vite sus qua-

litatibus ut patrem que inquirenda esso sciebat inter-

! (llo) eo, A. eel co 3 sape verba consererent inter oe)
* Cluniaco) A. has Cluniacum, | verba empe inter se consererent, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 165

rogando, Anselmus comitisss causam reditus sui in apne
Franciam ab ea inquisitus innotuit, et quia fratrem Anesim the
ipsius, Henricum videlicet regem Anglorum, pro inju- Saserast
ria quam Dco sibique jam per biennium et ultra fece- P*r»ese
rat excommunicaro veniebat, non celavit. Quod illa Bem.
audiens, fraternie. damnationi vehementer indoluit, ae
ut potius illum! pontifici concordaret operam dare
disposuit. Egit ergo apud virum ut Carnotum secum The
pergeret. Eo tempore ipse rox in Normannia erat, tabre him
ipsamque pene totam sure ditioni subegerat. Potestas the action
nempe Roberti Normannorum comitis, fratris scilicet & Barn
ejusdem regis, ita cunctis ca tempestato viluerat, md
vix ullus pro eo quicquam facere vellet quod pro terre
principe quaque gentium fieri solet. Pium etenim cor
ct terrenarum rerum minima cupido, que in eo juxta
vigebant, hoc ei pepererant. Omnes igitur ferme Nor-
mannorum majores illico ad regis adventum, spreto
comite domino suo, ct. fidem quam ci debebant post.
ponentes, in aurum ct argentum regis cucurrerunt,
eiquo civitates castra ct urbes tradiderunt.
Cum itaque rex per legatos comitisse Anselmi ad- The Kine.
ventum, ot quam ob rem, relicta Burgundia, Franciam emm
M&p.1«. venerit, accepisset, qualiter animum viri & proposita emere en
intentione deflectere posset perquisivit. Inito igitur waa ae
cum suis consilio, per nuncios comitissam deprecatus
est? quatinus ad loquendum sibi virum Normanniam
duceret, pollicens so in multis de pristina querela?
voluntati illius * pacis gratia, condescensurum. Quid t
plura? Statuto termino archiepiscopus et comitissa in
castrum quod Áquila vocatur pro colloquio regis, uti
petiverat, una venerunt, et regem ipsum vehementi
gaudio pro adventu Anselmi * exultare, ac non parum

yi

! potius illum) illum potius, A. * üllive) ejua, A.
! comitissam deprecatus est) de- .
precatus cet comitissam, A. . * ipeum] Not la A.
! pristina querela) querela pris- * Anselmi) On erasure in A.
tias, A. MD

~wee

quee Ra bo« e ^ m S He
.

sacar mack

elewier™

sinadietogenbakin,

-~e o cn t pcr, Capea ee ctp Qe cee n Ong qna c v qug b m "tt c ey Ld, d ed
* ' *
‘ à *
.

166 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD.19& a pristina feritate descendisse reppererunt. Deinde

Theking habito inter cos colloquio Anselmum rex do redditi-

Promis bus sui pontificatus revestivit, ct in pristinam amici-

ties aad tiam utrinque recopti sunt, Quibusdam igitur ad hoc

meowiied’ nollicito operam dantibus ut antistes statim Angliam

{tes}. remearet, rex annuit, sic tamen ut nulli corum qui a
se investituras ecclesiarum susceperant, vel cos conse-
craverant, suam in aliquo communionem subtraherct.
Cui conditioni Anselmus minime adquiescens, obcedi-
entiam videlicet papse in nullo prztergredi volens, —

Anecim — cxtra Angliam manere delegit, donec illi qui ad ipsum

ers his

rreare to negotium, ct quedam alia de quibus inter cos illa
vice convenire non poterat dcterminanda, ex condicto
Romam imittendi erant reversi fuissent. Hie autem
inter ipsos acta sunt anno tertio exitus nostri de
Anglia, xi. Kal. Augusti.

Henry, Pro magna itaque exultatione quam ox hac recon-

erexit ciliatione Anselmi rex concepit apud se, videres illum M8 p.

quamdiu in prefato castro morabamur, non facile pati
ad se venire Anselmum, sed, quotiens aliquid erat?
inter illos agendum, semper ipsum ire ad Anselmum.
Jam enim multiy in locis, per Angliam, Franciam,
&tque Normanniam, fama vulgaverat regem ipsum ab
Anselmo proxime ? excommunicandum, et iccirco ci
utpoto potesti non adco amat; multa mala strucban-
tur que illi a tanto viro excommunicato cíficacius
inferenda putabantur. Quod ille sciens versam a so
viri sententiam magnifice letebatur. Denique omne
malum quod cum expectabat, averso Anselmo, ab eo
versum est, reverso in amicitiam cjus Anselmo, Ita-
que ut homo citius in episcopatum suum ad suorum
exultationem, ac totius patrie relevationom rediret,
pollicitus est rex ita se nuncios sucs Romam destina-
turum, ut in proxima Nativitate Christi curie sus

P

fone

! pape) Sepplied im margin is 3 aliquid erat) erat aliquid, A.
A. 3 prozime) On erasure in A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 107

Anselmus in Anglia posset! adesso. Misit super hee, A.D. nes.
in Angliám litteras, preocipicns ut omnes res et homi-
nes Ansclmi, ubicunque essent, in paco essent. ct quiete,
nec ullus eos gravaret aut implacitaret, sed, ab omni
debito liberi, que tencbant cum honore tenerent, ae
in cunctis ad nutum Anselmi jussionomque penderent.
Hiec ergo dum hominibus ad archiepiscopatum perti-
nentibus innotuissent, mox quoddam quasi insperatum
jubar solis illis emicuit, quod illos a pristinae oppres-
sionis immanitate et tenebris non modicum ejecit.
| Cum post hiec Anselmus Beceenso coenobium, et rex Delay of 1
us.p.iee, Angliam remcasset, ortis quibusdam occasiunculis lo- Saag «
gati qui Romam mitti debuerunt diu ultra statutum —
tcrminum morati sunt. Unde vchemens admiratio
multorum corda concussit, arbitrantium tantam de re-
ditu viri dilationem diaboli esse seductionem, et aperte
videntium immanem totius Christianitatis in Anglia
esse destructionem. Quod melius, ut puto, liquebit, si n proves.
quiedam seripta de his que ad nos in hac mora M
quodam non contemnendm auctoritatis viro transmisaa "
sunt brevi subinfero! Scribit itaque inter alia sic
Cariesino pater ot domino, quamvis optirse sciatis quid
fnccro debeatis ct «uid facero velitis, videtur tamen omni
fero homini ano ecnau sepionti omnino nihil aliud esse id
quod inter vos ct regem sub tam morosa expectatione agi-
tur, nisi dinbolicw fraudis illusio ct illadens dilatio, et, at
manifestius. dicam, totius Anglorum ccclesis ac religionis et?
lcgi» Christinno quotidiano diminutio, et summa destrectio.
Eccleeiarum namque, quia tamdiu manent pastoribes viduata,
possessiones diripiuntur, ordo sancte religionis in eis negieo-
tus nnnihilatur. Legis Christianm rectores non jam rectores
scd prmcipitatores, ac, juxta regio voluntatis arbitrium o6
suum libitum, peno omnces* justitim sunt effecti subversores,
Do clericis quid dicam, qui circiter omnes revoleti sunt ed
iniquitatem pristinam? Quid de laicis? Ipsi quippe, sed
principes maximo, vix nisi ex propria parentela conjeges sibi

! posset) On erasure in A. 3 ot} ae, A.
? eubinfero) subinferam, A. * omnee) omnis, A.

Ht

168 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

accipiunt, clam dcsponsant, desponsatas contra legom eccle- MB.p.19f.
siasticam scienter tenent, et sibi defendunt. De sodomitis ! .
quos ipse in magno concilio usquo ad poenitentiam ot con-
fossionem excommunicastis, ac do crinitis quos in paschali
postmodum solennitate, pontificali stola redimitus, coram uni-
verso populo a liminibus sancte ccclesim romovistis, quid
dicendum; cum ut doberetis non subvenitis, neo vol unus in
toto regno existat, qui hmc ct alia multa Deo ot omni servo
Dei contraria vico vestra reprehendero audeat, aut. emendaro
contendat P Et, si veritatem vultis audire, fateor omnia hwo
multo deterius fleri quam possint scripto edici, in tantum vt
ipse etiam rex jam? testetur, nunquam tanta fortitudinis
nequitiam in patria ista fuisso sicut modo est. Hmc sutem :
omnis procul dubio vos solum respiciunt, et vestre sancti-
tati imputantur. Vidcte igitur et intendito oneri quod susce-
pistis, et cui curam cjus vestri loco disponondam commieis-
tis, quando vos qui talibus obviare constituti estis pro nibilo
tam diu regno? in quo exercentur sbestis. Considernte quo-
quo, si vobis placet, si cor vestrum ita soli Deo vacat, ct ei
in tanta securitate vestri jam convoermamini, ut talibus ani-
marum miseriis alia vigilantia condescendere non debeatis.
Scio equidem, et bene scio, vos optime scire quid cst quod
facitis, sed ipsum sciro vestrum perparum prodest nobis.
Fructum etenim communis utilitetis ex tem diuturno negotio
vestro nullum adhuo procedere videmus, mala autem vostri
solius * occasione in ecclesia Dei, in populo Dei, undique
succrescere omhi dio conspicimus.

Et hrec quidem ille vir, tot mala cxosus, scripsit, MS. p. 196.
&utumans Anselmum nonnisi propria voluntate ab in- .
gressu Anglie remorari. Sed rovera rex Henricus
nullo eum pacto ingredi patiebatur, nisi, postposita, ut
supra meminimus, obcedientia papm, episcopis et abba- -
tibus excommunicatis communicaret. Attamen, An-
selmo Remis consistente, illuc enim obnixis precibus
antistitis et canonicorum ipsius loci devictus iverat,
et, majori quam litteris queat exponi honore festivo-

! sodomitis) sodomitis vero, A. 4 vestri solius) solius vestri, A.
3 jam) Not in A. | 5 in ecclesia Dei, in. popule Dei)
* regno) This had probably been | in ecclesia et populo Dei, A.

@ regne in MB.

p. 199.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 169

que occursu omnium id loci degentium susceptus, cirea AD. Tek
pontificem Manassen magna ct officiosa caritate doten- sends Mim,
tus perplures! dies ibi morabetur, misit ei epistolam tery leer
unam idem rex, quam ecce supponimus.

Rovorendiseimo * et amantissimo petri Ansolmo, Cantuari-
ensi archiepiscopo, Henricus, Dei gratia rex Anglorum, salu-
tem et totius bonm voluntatis affectum,

Venerabilis pater, non tibi displiceat, quod eorum itor
quos Romam ad negotium meum poragendam dirigere de-
crovi tam diu detinui. Quod mox ut Willelmus de Werel.
wast? ad to pervenerit, quem ad hoc negotium peragendum
sicat decrevimus Romam dirigo, tibi expediet. Te supplex
igitur deprecor ct dovotus cxoro, uti cum eodem Willelmo
Balduinum * de Tornaio Romam dirigas ad nostram rem trac-
tandam, et Deo volente finicndam. — Vale.

Ad hanc scripsit Anselmus epistolam hanc.

Suo carimimo domino Henrico, glorioso regi Anglorum,
Anselmus archiepiscopus Cantuarim, fidele servitium cum
orationibus.

Quod vestra magnitudo mo in suis litteris tam honorifice, He replies,
tanto bons voluntatis affectu, salutat, gratias magnas ago reme
sicut debeo, Quod autem tam suppliciter me rogatis ut
non mihi displiceat quod legatus vceter Romam mittendus
tantum moratur, utiquo vestram precem, quantam in me est,
contemnere non debco, sed causa magis cst Dei * quam mea;
unde cordo fideli et benigno animo vobis dico quod tacere
non debeo. Mihi quidem aliquid displicere, nisi cum prop-
ter Deum mihi? displicet, non eet magnum; sed displicere
Dco aliquid, nullatenus est contemnendum. . Utique non pe-
rum displicet Doo episcopum spoliari robus suis, quod jam,
gratia Dci vobis inspirante, correxistis ; sed episcopum segre .
gari a suo officio, ct coclesiam a suo episcopo, sine cause
quam Deus approbet, nimis grave judicat. Expedit itaque
anime veetrs quatinus satagatis ut ego, qualiscunque sim
episcopus, eccleeis quam Deus regis vestre potestati custo-

! perplures] per plures, A.. ! magnas ago sicul) On emen

* Reverendissimo) Reverentissi- | in A.
mo, A. * est Dei} Dei est, A.

9 Werelwast) Warelwast, A. ? suÀi] Not ia A.

* Balduinum) Baldwinem, A.

170 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA;

AM 16. diendam commendavit, ob regno vestro, in -paco vostra colo-
rius roetituar, et mihi opportunitas utendi secundum possibili-
tatem moam officio pro quo ibi positus sum diutius non!
impediatur. Valdo quoquo mihi timendum cst no Doo displi.
ceat, et mo dominus papa justo rcprehendat, quia, postquam
vos e& ego simul convenimus apud castrum quod vocatur
Aquils, in tam longo tempore ron illi misi legatum nostrum

* por quem quid do tanta ro inter nos factum, et quid per-
agendum sit cognosceret, ot ego cjus consilium ct jussionom
acciporom. Quapropter pcricalosum est mihi diu expoctaro
vestrum legatum quem ante proximam Nativitatem Domini,

sicut in verbis vestris intellexi, Roma rediturum speravi ; MS. p. 396.

prewsortim cum noscio quo consilio, quavo rationo, nullum

terminum modo mihi constitutis. Quoniam igitur plus mihi
debet case de hoc quod ego occlesim mihi commissm prasons
omo noequoo, quam do ulla terrena posscesione, precor ut
mihi aliqucm proximum terminum nominotis per litteras
vostras, quando possim Icgatam vestrum Romam iturum ox-
pectaro, quia ego non audeo differre, ut multam dicam, ultra
proximam Nativitatem Domini quin meum logatum mittam.

Scripsit quoquo sepe memorato Roberto, comiti
de Mellento, tunc temporis in hunc modum, utpoto:
ili cujus consilio cuncta negotia sua rex ipso dis-
ponebat. |

Anselmus archiepiscopus, domino ct amico Roberto, comiti
de Mellento, salutem.

Vos scitis quis quando rex et ego convenimus apud cas-
itte te » trum Aquilo dictum fait quod rox mitterot legntum suum
Menem, — Romam pro iis in quibus concordaro non poteramus nisi

per dominum papam. Quod intellexi ut ita floret, quatinus
ante proximam Nativitatem Domini legatus rediret. Vidctis
autem quia dominus mous rex hoc quod tunc dixit faccro
moratur; sed hoo solum mandat mihi, qui legatum moum
cum ejus legato mittero volebam, ne mihi displiocet quia
suus tantam moratur, nullum mihi constituens torminum
quando venturus est. Undo quidam opinantur et dicunt,
quia rex non multum curat fostinare ut ego redoam in An-
gliam, ct ecclesia Doi, quam Deus illi custodiendam com.
mendavit, quss jam foro per tros annos desolata ost, suo vivo

,

:

! non) On erasure in A.

p. 301.

p. 908.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. - 171

pastore, ejus reditu ct prosontia consoletur,! et, pro consilio
anima sum quo diu privato cst, in illis qui hoo amant ot
dcsidernut loetificetur. — Quapropter dico vobis quia valdo
timeo no ipso super so provocct iram Dei, ct super cos quo-
rum consilio differt tam necessarim rei, tam rationabili,
ruccurrero; cum ad illum hoc pertineat ot facero possit, ut
nihil perdat do iis qna sccundum Deum ad regiam perti-
nent potestatem. — Sicut. amicus ct sicut archicpiscopus, qua-
liscunqno sim, consulo illi ct iis qui circa illum sunt, ut
non plus studcant satisfacero voluntati sum quam voluntati
Dei, quia Deus aliquando entisfacict voluntati sum contra
voluntatem illorum qui hoc faciunt. Consulito ergo illi ct
vobis priusquam Deus ostendat iram suam, quam adhuc
&uspendit, expectans ut humiliemini ad voluntatem suam.
Deus dirigit cum ot consiliarios cjus ad vorum honorem ct
mi vcram utilitatem cjus

Hqe iccirco ita describimus ut quicunque ista legit
vel audit, plano intelligat cui mala qum in Anglia
exulante Anselmo facta sunt, moramve exilii ejus po-
tissimum aseribere debeat.

AD. 1008.

Itaque post hae missi sunt Romam, ex parto qui- Tester

dem Anselmi Balduinus * monachus, vir utique sanctoo snd

erg eher

libertatis ecclesia et omnis boni non fictus amator: ; get te

ct ex parte regis Willelmus &vpe superius memoratus,
pro libertato ceclesia: sicut solebat acturus. Quas vero
quantasve oppressiones inter hrec tota Anglia perpessa

sit, difficile dictu scio esse? Rex enim ipse a Nor- Oppressive
mannia digressus, quia cam totam co quo supra dixi- Ue koe"
mus modo sibi subjugaro nequierat, reversus in An- wem.

gliam est, ut, copiosiori pecunia fretus, rediens quod
residuum erat, exhxredato fratre suo, subjiceret. In

cujus pecuniw collectione nullus in collectoribus pieta- ,

tis aut misericordim respectus fuit, sed crudelis et
immanis * exactio super omnes, ut nobis qui inde

--—— ——————ÀM— ——M

"sed hoe solum . . . consoletur) ! Baldutnus) Baldwines, A.
On erasure, cramped writing, many 3 ecto esse) esse scio, A.
contractions, and later penmanship * ef immanis) Not in A.
ia A.

172 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD.1€. veniebant testabantur, desmvit. Denique vidores, sicut
aiebant, cos qui quidem? non habebant quid darent
aut a suis domunculis pelli, aut, avulsis asportatisque
ostiis domorum, penitus diripicndos exponi, aut, ablata
vili supellectile, in summam penuriam redigi, aut certo
aliis atque aliis. miserabilibus modis affligi et cruciari.
In cos autem qui videbantur aliquid habere nova et
excogitata : quedam forisfacta objicicbantur, et sic,
cum adversus regem terre defendendi se placitum in-
gredi non audebant, ablatis rebus suis, in gravem
srumnam dejiciebantur. Sed hwc ab aliquibus levia
dictu fortassis mstimabuntur, co quod ista non solum
sub rege Henrico, sed ct horum similia multa facta
fuerunt sub fratro cjus, ut de patro taceam rege Wil.
lelmo. Attamen ista illis graviora et intolerabiliora
visa sunt, quoniam multo minus solito quod jam spo-
liatis et exhaustis auferretur inveniobatur. Ad hee.
In concilio Lundoniensi societas mulierum, ut in supo-
rioribus diximus, omnibus presbyteris oct canonicis
Anglim interdicta crat, ipsumque interdictum, Ansclmo
exulante, retentis vol certo resumptis mulieribus, &
pluribus eorum violatum fuerat. Hoc ergo peccatum
rex impunitum esso non sustinens, suos ministros eos M8.p. $08.

implacitare, ct pecunias eorum pro hujüs peccati ex- |
piatione precepit accipere. Sed ubi plures* eorum ab
illa transgressione sunt immunes reperti, pecunia que
ad opus principis querebatur minorem quam exactores
sperare poterant copiam ministrabat) | Quapropter mu-
tata, immo super innocentes cum nocentibus sententia
versa, omnes ecciesis qus parochias habebant sub
debito posit» sunt, et unaqueque, indicta pecuniss
quantitate, per personam que in ea Deo serviebat
a redimi jussa est. Erat ergo miseriam videre Cum
wr pity, bes enim exactionis istius tempestas ferveret, et nonnulli,

——————————Ó——————————

! gui quidem) quidem qui, A. | 5 ministrabat) administrabat, A.
3 plures) perplures, A.

P

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 173

vel quid! darent non habentes, vel rem inauditam AD. nes,
exsecrati nil pro tali causa dare volentes, contumeliose
raperentur, incarccrarentur, cruciarentur; contigit re-
gem ipsum Lundoniam venire, Adunati ergo, ut dici-
tur, ferme ducenti presbyteri,® induti albis et sacer-
dotalibug stolis regi ad palatium suum eunti nudis
pedibus occurrerunt, un& voce misereri sibi* implo-
rantes. At ille forte,* ut fit, ad multa divisus nulla
ad preces eorum miseratione permotus, vel saltem qua-
vis cos Sicut homines omnis religionis expertes responsi
honestato dignatus, suis obtutibus abigi festinc * pree-
cepit. Qui, confusione super confusionem induti, re-
ginam adeunt et interventricem flagitant Illa, ut
fertur, pictate mota in lacrimas solvitur, sed timore
constricta ab interventione arcetur. Ferebantur eo
tempore plura his in hujusmodi per Angliam acta, sed
nos brevitati studentes pauca quie dicta sunt pro in-
tentione presentis opusculi suflicere posso putamus.

Attamen dicendum quod cousquo mala super An- Tee Meeps
gliam ipsis diebus inundaverunt, ut episcopi ipsi * qui opps
semper libertatem ecclesia, et Anselmum eandem liber- Sass
tatem sublevaro tucrique nitentem, ut ex superioribus
intelligi potest, cum principe deprimero nisi sunt, tan-
torum malorum immensitate compulsi, mandata An-
selmo cum cpistola dirigerent, ct opem subventionis
cjus proni deposcerent, seque illum amodo secuturos
in Dei rebus ut patrem promitterent. Sed have, ut
opinor, melius liquebunt, si epistola ipsa subscribatur
quam ei miserunt, Est igitur hme. ;

Petri dilectissimo, Aneclmo Cantuarionsi archiepiscopo, Their letter
Gerardus Eboracensis" archiepiscopus, et Robertus Cestren- °49%™

! vel quid] quid vel, A. . * foris) Supplied over line sad
; biteroram, | in Fed letters, in A.
uae rn) pre ® ebigi festine) fcotine abigi, A.

* sibi] Not in A. ren es ips episcopi -

174 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

aD.1106. sis, et Herbertus Norwicensis, ot Radulfus Cicestronsis, et
Sanson Wigornensis, opiscopi, ot Willelmus Wintonionsis
electus, salutem.

Sustinuimus pacom, et ipea longius recessit; qumeeivimus
bona, et.inyaluit turbetio. "Vim Syon lugent, quia cas con.
culcant incircumcisi. — Templum moet, quia intra sancta
sanctorum et ad ipsam aram irruperunt laici. Exmurgo, ut
olim senex illo Mathathins; habes in filiis tuis virtutem
Judo, strenuitatom Jonathe, prudentiam Simonis. Hi tecum
prelisbuntuar prelium Domini; ct, si anto nos appositus
facris ad patres tuos, do manu tua suscipiomus hwroditatem
laboris tui. Sod jam non cst tibi pigritandum. Utquid
cnim poregrinoris, ct oves tne sino pastore pereuntP Jam MS. p. #6,
spud Deum nulla tibi remanet excusatio; to enim non solum
subsequi, scd ot prmiroe, si jusecris,? parati sumus, Veni
ergo ad nos, voni cito; vol nos aut ex nobis aliquos ad to
venire jube, no, dum sejuncti a to sumus, in sinistram to
pertem inclinent eorum consilia qui sua qumrunt. Nos onim
jam in hao causa non que nostro, sed qua Dei sunt querimus,

Rescriptum Anselmi?
Anselmus archiopiscopus Cantuariensis, amicis suis et co-
episcopis quorum littoras suscepit, salutom.

Anselm's Condoleo et mento compatior tribulationibus quas vos ot
metr ccclesim * Anglim sustinctis ; sed ad prmscns secundum meam
et vestram voluntatem subvenire nequeo, quia nondum quid
et quantum confidero possim sum certus, donec por legatos
nostros quos in proximo Roma redituros expecto, quid apud
dominum papam effeccrint cognoscam. Donum tamen cst ot
gratum mihi, quia tandem cognoscitis ad quid vos perduxit,
ut mitius dicam, veetra pationtia, ot quia promittitis mihi
euxilium veetrum non in moa, sed in Dei causa, ot invita-
tis me ne pigriter venire ad vos. Quamvis cnim hoo modo
facoro non possim, quia rex non vult me esso in Anglia
adhuc, nisi discordem a jussiono pape ect cjus concordem
voluntati, et ego nondum certus sim quid poesim, sicut dixi,
tamen gaudoo pro vestra bona et episcopali voluntate et con-
stantia quam promittitis, et exhortatione * quam mihi faci-

! Noriicensis) Noruuicensis, M8. 5 bona et episcopali voluntate et
3 jusseris) On erasure in A. constantia) bona voluntate et epi-
3 Anselmi) Anselmi ad eos, A. ecopali constantia, A.

* ecclesia) eoclesia, A. * exhoríatione) exortatione, MS.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 175

tis. Ut nutem aliquos ex vobis ad mo veniro faciam, sicut 4D. 1208
poscitia, ne, dum! eejancti sumus ab invicem, pervertant
consilium mcum «qui aun querant, ad presens non opinor
oportere, Spero cnim in Dco quia nullus cor mcum a veri-

tate, in «qnantum cogmoscam, potcrit avertere, ct quia in
proximo. Deus mihi quid facero qucam ostendet et cgo quam
citiu« potero vobis notificabo. Quid autem vobis interim
faciendum sit, prudentin vestra satis intelligit; sed tantum

dico quia cgo, in quantum sperando in Deo conscientiam
mcam sentio, pro redimenda vita mca non preberem aseen-
eam, ncquo ministrum aut exccutorem cjus mali mo faco-
rem, quod audio noviter super ccclesias Anglie promulgari.
Valete.

Inter hwe crebris de Anglia nunciis* Normanniam Corre

venientibus, id quod do presbyteris? Anglia rex facic- betwee

. 0. . King and
bat nimis divulgabatur, et non solum hos qui infamia frisstoia

cjus, verum * cos qui laude illius pascebantur, in odium €

et vituperium cjus adducchat. At Anselmus tam ma-

lain famam de rege non ferens, eumque a tanta inju-

ria revocaro desiderans, scripsit ei de® negotio semel

et iterum, totiensque responsi ejus scripta recepit.

Que scripta eo quo missa sunt ordine subter anno-

tanda putavi, ratus ca futuris temporibus exempli gra- | .
tia profutura, «i altiori consilio Deus non sedaverit in |
rezno Anglorum quie. sub oculis cjus hodie fiunt max-

ima mala. In quo tamen ab iis qui ista legunt vel

&udiunt petitum iri optamus, ne nobis succenseant

quod scribendis. epistolis tantum occupamur, Negotii

enim quod manu versamus quiedam et magna pars est,

nec totum alicujus rei ignotis partibus ejus sciri potest.

Ip-arum igitur epistolarum textus hic est.

Henrico euo cariesimo domino, gratia Dei regi Anglorum, The Prieste
Ansclinus archicpiscopus Cantusrise, fideles orationcs cam fideli to the King.
ReTVitio.

Ad me pertinct si audio quod faciatis aliquid quod anime
vestrm non erpediat, ut hoc vobis non taceam, ne, quod Dous

! ne, dum) nelum, MS. | * rerum) verum et, A.
! nunciis) nuntiis, MS. ! ecriprit ei de) On erasure in A.
® presbyteris) prvabitera. MS. — |

176 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA

A.D. 108. avertat, Deus irascatur, ct vobis, si facitis quod illi non placeat,
et mihi pro taciturnitate mea. Audio quia vestra excellentia
» vindictam oxorcet super prosbyteros Anglis, et forisfacturam
exigit ab eis quia non servaverunt preceptum concilii quod
ego cum vestro favoro tenui spud Lundoniam cum aliis epi-
scopis et religiosis personis. Quod hactenus inauditum et
inusitatum est in ecclesia Doi do ullo rego, et do aliquo prin-
cip. Non enim pertinet secundum legem Dei hujusmodi
culpam vindicaro, nisi ad singulos opiscopos por suas paro-
chias, aut, si et ipsi episcopi in hoc negligentes fuerint, ad
archiepiscopum et primatem. Precor igitur vos, sicut caris-
simum dominum cujus animam diligo plus quam premsontoem
vitam corporis moi, ot consulo, sicut vero fidelis corpori et
. animes vestro, ‘ne vos contra ecclesiasticam consuetudinem in
tam grave peccatum mittatis, ct, si jam incopistis, ut omnino
desistatis. Dico enim vobis quod valdo timere debetis, quis
pecunia taliter acoopta, ut taceam quantum noccat animi,
non tantum cum expendetur adjuvabit terrena negotia, quan-
tam postes pertufbebit, .Denique vos scitis quia mo in Nor-
mannia in pécem vostram -suscopistis, ct de archiopiscopetu MS. p. 908.
^ moo me resaisistis, ct quia cura et vindicta talis offenses maxime
pertinet ad archiepiscopatam, quoniam plus sum episcopus
pro spirituali cura, quam pro terrens possessione. Omnipotons
Deus sic et in hoc et in aliis actibus vestris dirigat cor vos-
trum secundum voluntatem sunm, ut post hano vitam per.
ducat vos ad glorism suam. Amon.
The Kingto Honricus, Doi gratia rox Anglorum, Ánselmo archiepiscopo
the Primete. (e ntuarim, salutem. In dio sancti Georgii apud Tone-
brigge mihi fucrunt delato littere repostw in tuo sigillo.
Et per cas mibi mandasti talis unde multum miror, quia
quod feci credo me por to focisse. Et in dio Asconsionis —
Domini habebo omnes barones meos mecum congregatos, ct
per consilium eorum ita convenienter tibi respondebo, quod,
cum tecum loquar, non credo to mo inde blasphematuram.
Et quicquid fiat alias, scito quia tui quicquid ipsi fecerunt
per omnes terras tuas in pace pormanserint.
ade Sao carissimo domino Honrioo, gratia Dei regi Anglorum,
Anselmus archiepiscopus Cantuarism,* fidele servitium et fideles
orationes.

! Georgii) Corrected from Gre- * Cantuaria) Cantuariensis, A.
geri ia A. .

|. p. 900.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 177

Gratias ago Doo ct dignationi vestre, que in litteris suis A.B. nes.
promisit se convenienter responsuram mibi de hoc unde pre-
catus cam facram in litteris meis do sacerdotibes Anglia,
ct oro Dominum, cujus consilium manet in eternum, at ipse
vobis consulat respondere ot facero quod illi placeat, e& unde
fBdelca dilectore« animam vostro gaudeant. De hoc astem-^
quod lcgi in litteris vcetris quia croditis vos facere per me
quod facitis, pro certo scitote, mi domine, quia nom est per
me, quoniam contra Dcum facerem si per me esset. Qua-
propter adhuc precor magno ct fideli affectu, quatinus im tali
incepto nullius consilio persistatis. — Valcte.

Ilenricua rex Anglorum, Anselmo Cantuariensi erohiepi- Tee Eine to
acopo,! nalutem et amicitiam.

Do hoc quod mihi mandastis de sacordotibus, scias quod
ita decenter feci, ut opinor sccundum quod facere debai.
Nec tibi sit incognitum brevi intervallo temporis me trane-
fretatnrum. Et ex quo tecum locutus fuero, sique commisi
in his, omnipotentia Dei ct tuo consilio corrigam; teste
Waldrico cancellario apud Merlebergam.
Dum hwe ita fiunt, ccco qui Romam missi fuerant Retara ef
redeunt. — d
Suspensus autem fucrat ab officio cpiscopali jam Asmim gus
. . . . to Bonon.
olim Willelmus archiepiscopus Rotomagensia et per
hos nuncios intercesscrat pro co apud. dominum papam
Anselinus archiepiscopus Cantuaricnsia, Mandavit ita-
que ei dominus papa ut de causa ipsa quod faciendum
intelligeret sua vice faceret, sciens cum a justitise
weinitis nullius rei interventu scienter flecti posse, Ivit
cr;o Rotomazum, et in synodo clericorum, quse tune
erat adunata, adventus sui causam exposuit. Profert
litteras. Willelmus legatus regis quas ex parte aposto-
lii de re Roma detulerat, ct coram omnibus reei-
tantur, sic
Paschali episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Postel IL
Willelmo Rotomagensi episcopo, salatem et apostolicam bene- Arbiday

dictionem.
licet causes tum qualitas patieftiam nostram plurimum
Brevet, pro rovorentia tamen fratrie nostri Centaeriensis epi-

! Cantwarvensi archepecope) archiepiscopo Cantaarin, A.
R 0387. M

178 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD. 1108; scopi ct diloctiono latoris preeentium filii nostri Willelmi, M8. p. S10.
qui pro. te apud nos vehomentius intercesscrunt, petorna
penes te benignitate movemur. Causam itaque tuam eidom
fratri Cantuariensi episcopo commisimus, ut quod ipeo in- \
dulserit indulgoamus ; eo nimirum intuitu, ca conditione, ut: |
malos consiliarios quorum instinctu multas pravitates incur-
risti a tua familiaritate repellas.! Date Bonevonti v. Kal.
Aprilis. |

a

Misit quoque dominus papa epistolam hanc Anselmo,
Paschalis cpiscopus, servus servorum Dei, venerabili fratri
Pascha! IU Anselmo Cantuarionsi episcopo, salutem ct apostolicam beno-
ER Am. dictionem. a
Quod Anglici regis cor ad apostolico sedis obedientiam
omnipotentis Dci dignatio inclinavit, cidem miserationum ».-
Domino gratias agimus, in cujus manu regum corda versan-
tur) Hoc nimirum tum caritatis gratia tuorumque orationum
instantin factum credimus, ut in bac parte populum illum
cui tua sollicitudo presidct miseratio superna respicerct.
Quod autem et regi et iis qui obnoxii videntur adeo conde-
scendimus, eo affectu et compassiono factum noveris, ut cos '
qui jacobant erigoro valeamus, Qui enim stans jaconti ad
sublevandum manum porrigit nunquam jacentem eriget, nisi
et ipse curvetur. Ceterum, quamvis casui propinquare in-
clinatio videatur, statum tamen rectitudinis non amittit, Te
^» autem, frater in Christo vonorabilis ct carissime, ab illa prohi-
bitiono, sive, ut tu credis, excommunicatione, absolvimus, quam
ab antecessoro nostro sancte memoris Urbano papa adversus
investitaras aut hominia factam intelligis, Ta vero cos qui MB. p. tl.
ipvestituras acceperunt, aut investitos bencdixcrant, aut hominia
focorunt, cum ce satisfactione quam tibi por communes ® legatos,
Willelmum ot Dalduinum,* viros fidoles ct veridicos, significamus,
Domino cooperante, suscipito, ct cos vice nostre auctoritatis
absolvito, quos vel ipse benedicas, vel a quibus volucris
benedici precipias, nisi aliud in cis forte reppereris propter '
quod a sacris sint honoribus repellendi, Ceterum Elionsi
abbati tus communionis consortium subtrahos quamdiu abba-
tiam retinere presumpserit, quam contempto nostri oris quod
presens audierat interdicto per ropetitam investituram pre-

! repella) On erasure in A. |. *quem tibi per communes] On |
'*cerda versantur) On erasure | erasure in A.
ia A. . * Beldainum) Daldwinum, A.

. p. 818.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 179

sumpeit invadere Siqui voro doincops preter investituras AJ» 108
ecclesiarum prelationcs assumpeorint, etiam si regi hominia
fecerint, nequaquam ob hoc benedictionis! muncro arceantur,
donec per omnipotentis Dei gratiam ad hoc omittendum cor
regium tum proodicationis imbribus molliatar. Prestorea super
episcopis qui falsum, ut nosti, a nobis rumorem retulerunt,
cor nostrum vehementius aggravator, quia non solum- nos
lescrunt, sed multorum simplicium animas deceperant, et
regem adversus caritatem sodis apostolice impulerunt, Unde
ct inultum eorum flagitium, Domino cooporanto, non patimar.
Veruntamen quia filii nostri regis instantis pro eis nos pul.
eat attentius, etiam ipsis communionis tam participium non
negabis, donec veniendi ad nos preceptum accipiant. Sane ~
regem et cjus conjugem ac proceres illos qui pro hoc nego-
tio circa regem ex precepto nostro laboraverunt et laborare
nitentur, quorum nomina ex supradicti Willelmi suggestione
cognosces, juxta sponsionem noetram s ponitentiis suis eo
peccatis absolyca, — Igitur, quandoquidem omnipotens Dominus
tantam nos in Ánglio rcgno ad suum ot ecclesia sus bono-
rein in hac prestitit correctiono proficore, oa deinceps man-
suctudino, dispensatione, sapientis, provisiono circa regem ac
principes tua fraternitas satagat, ut que minus adhuo cor-
recta sunt, auxilianto Domino Dco nostro, per tus sollicita-
dinis studium corrigantur. Qua in re ita dilectioni tas
nostrum sentias adcrec prosidium, ut que solvoris absolva-
mus, qum ligaveris alligemus Rotomagensis episcopi causam!
et interdictum in cum, justitia. dictante, prolatam tam deli-'
berationi commisimus. Quod ci indulscris, indulgemus, Fra-
ternitatem tunm superna dignatio per tempora longa conser.
vet incolumem. Data x. Kal. Aprilis.

His diebus venit Rotomagum Boemundus, unus do A digrentes
nominatissimis Icrosolimitans vis principibus, habens fgves
in comitatu suo quendam Romans ecclesise cardinalem,
nomine Brunonem. Huic erat magister militum Ilgy-
rus nomine, vir strenuus et non ignobilis famss inter
suos. Hic ab adolescentia sua notus Anselmo multa

fuerat ejus beneficia consecutus. Familiariter itaque
cum eo agens, inter plurima qus ipsi do superatis

! benedictionis) a benedictionla, A.
x 2

,

>. 108,

180 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

bellis, de urbibus captis, de situ locorum, aliisque non-
nullis que in expeditione Ierosolimitana acceperat, M» tis.
delectabili allocutione disseruit; quod multas sancto-
rum reliquias haberet, quoque modo eas adeptus fue-
rit, aperuit. In quibus, immo super omnibus quas
habebat, precipue gloriatus est de capillis Beates Matris
Dei Marie, quorum aliquos sibi datos ferebat a patri-
archa Antiocheno, ubi ipse magistratum militum sub
Boemundo agebat. Et ad hsc intulit, "Hos capillos,
" fateor, suscipere ausus non fuissem, si me amor
* patrie istius in qua natus fui et educatus ad hoc
" non animasset, Sperabam enim me huc quandoque
* perventurum, et ipsis hanc meam patriam sublima-
" turum. Quoniam igitur illa spe, protegente Deo,
“ fraudatus non sum, duos ex ipsis huic ecclesiss, que
“ totius Normannix principatum obtinet Christianitatis
“dare disposui, duos abbatio Beati Petri et Sancti
* Audoeni, duos monasterio ejusdem Virginis virginum,
“in quo sub tuo patrocinio ad statem hominis pro-
" vectus sum, et duos tibi. Duodecim enim numero
" do illis mihi prefatus episcopus dedit, contestans
* illos ab ipsa Domina sibimet avulsos, cum, juxta
" erucem Filii sui stans, gladius animam ejus per-
“ transivit, secundum quod in antiquarum monimentis
“ litterarum, quie magn: auctoritatis apud illos habe-
" bantur, et in archivis ecclesi cui prresidebat serva-
* bantur, sicut astruebat, scriptum repperit." Et hec
ille Super quibus Anselmus admodum cxhilaratus,
actis cum pontifice Rotomagensi et Bocmundo ac Iero-
solimitanis qui» videbantur, agenda, Beccum revertitur. us, p. ns.
At crine! de quibus predictus miles locutus fuerat,
quoniam Carnoti, ubi familia ct pene tota supellex
Boemundi reditum ejus prwstolabatur, remanserant,
missi ab archiepiscopo Rotomagensi et abbate Beccensi
religiosi ordinis viri sunt qui illos deferrent. Et fac-
tum est. Appropinquantibus eis qui quos Rotomagus
babere debebet apportabant ipsi civitati, adjunctis sibi

^

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 181

canonicis ct omni clero civitatis cum monachis Sancti 6a nes.
Audocni ac totius populi innumera multitudine, ponti-
fex longa processione devotus occurrit, et, quanto potuit
honore susceptos in ceclesiam detulit ct sacratiori loco
reposuit. Quatuor autem ex illis Beecum delati sunt.
Quorum duos ipsi loco, residuos Anselmus revorenter
sibi excepit, mihique, utpote qui capelle illius cus-
tos eram atque dispositor, custodiendos commendavit.
Quod usque hodie facio. Quid itaque de istis aliorum
sensus habeat, nescio. Ego tamen certissime scio, do-
minum ct reverendum patrem Anselmum cos in magna
veneratione semper! habuisse, et meipsum sacro et
grandi experimento sensisse magnum quid et mundo
amplectendum insigne sanctitatis illis inesse. De his
ita.

Itaque Willelmus, ubi ad regem in Angliam venit, Willem of
ct ci qua de negotio ejus apud Romanum. pontificem gives
acta fuerant enarravit, lietus ille ad audita illico An- mission to.
selmum ad ecclesiam suam redire per eundem Willel- meiisaa-

pais. mum postulavit. Qui Willelmus ad nos post paucos
dies reversus. Anselmum infirmum invenit, et valdo
conturbatus est. Erat cnim jam tunc ad libertatem
ccclesim Dei cor habens, ct in quantum poterat solli-
cite operam dans ut Ansclmus sum sedi in pace et
honoro restitueretur. Timens ergo ne virum loci ac
fratrum amor non minus quam ea qua gravabatur cor-
poris invalitudo ab itinere Anglie prepediret, modis
quibus poterat, tam per se quam et per nos qui secum
cramus, agere crpit, qualiter eum * loco evelleret et in
iter quod desiderabat promoveret. Preemissis igitur pre-
cibus, quibus eum ex parte domini sui regis Anglorum
interpellavit quatinus Angliam cjus abeentia desolatam
citato reditu visitaret affirmabat, et affirmando pro-
mittebat regem ipsum penitus ad voluntatem ipsius

! eeneratione semper) semper ! eum) virum, 4.
veneratione in A. ! vissteret) On erasure in A.

182 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

in omne quod deinceps preciperet promptissimam men-
tem habere, nec ulterius a Romana ecclesia velle dis-
sentire. Et subjungens ait, "Propterea obsecro ut
" omnem moram rumpatis in veniendo, ne forte ex
" &dverso aliqua secularis aura prorumpat, que eum
" ab istis subvertat" Hie ille audiens Deo super
admirabili dono ejus gratias egit, acceptaque licentia a
fratribus, inter quos jam diu magno cum amore ct
honore habiti fueramus, in Angliam iturus Gemmcti-
cum venit. Ubi renovata infirmitate qua, ut memora-
vimus, Becci gravatus fuerat, a loco digredi nequa- |

quam potuit. Quapropter missis in Angliam nunciis

intimavit regi quid sibi ne rediret obstabat. Turbatur

ille ad audita, et vehementer indoluit, jurans per ver- MS. p. fi

bum Dei se omnia damna mquanimius toleraturum

quam Anselmi decessum. Remissis ergo celerrime nun-

ciis, orat, virum sibi ipse parcere, ac omnimodis indul- _

gore quieti. Pracepit quoque ut de iis que eui juris -
in Normannia erant pro voto acciperet, ct sibi ac suis |
exinde ministrari sufficienter juberct, seque in proximo
transfretaturum expectaret. Quo ipso gratiose accepto,

circiter menso uno ibi remansit. Mitigato deinde lan |:
guore, Beceum rediit, ratus sibi opportunius et hones- = -

tius fore illic quam alias regium preestolari adventum.

Ubi, omnibus mira alacritate de reditu ejus exultan- [

tibus, ecce lacrimabile malum concussit atque subver-
tit gaudium ipsum. Nam tam gravis infirmitas iteruin
invasit Anselmum ut de eo preter mortem nihil ex-
pectaremus, Confluunt episcopi et abbates terre illius,
ac de funere ejus quique pertractant. Sed omnipotens
Deus sua pietate ipsum contra omnium opinionem
sanitati restituit, et multos magno exinde gaudio leti-
ficavit.
Igitur in Assumptione Beate Marie rex Beccum
venit, celebratoque ab Anselmo solenni misse officio, l
una rex scilicet et ipse convenerunt, et tandem omnia
que illo in diversa traxerant pacem et concordiam

176 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

A.D. 08. avertat, Deus irascatur, ot vobis, si facitis quod illi non placeat, -
et mihi pro taciturnitato mea. Audio quia vestra excellentia
vindiotem excrcet supor prosbyteros Anglis, et forisfacturam
exigit ab eis quia non servaverunt preceptum concilii quod
ego cum vestro favore tenui apud Lundoniam cum aliis epi-
scopis et religiosis personis. Quod hactenus inauditum ot
inusitatum ost in occlesia Doi do ullo rego, et do aliquo prin-
cipe. Non enim pertinet secundum legem Dei hujusmodi .
culpam vindicaro, nisi ad singulos opiscopos por suas pero-
chias, aut, si et ipsi episcopi in hoo negligentes fuerint, ad
archiepiscopum et primatem. Precor igitur vos, sicut caris-
simum dominum cujus animam diligo plus quam prmsontom
vitam corporis moi, ct consulo, sicut voro fidolis corpori et
animes vestro, ‘ne vos contra ccclesiasticam consuetudinem in
tam grave peccatum mittatis, ot, si jam incopistis, ut omnino
desistatis. Dico enim vobis quod valde timere debetis, quia
pecuniae taliter acoopia, ut taceam quantum noceat animi,
non tantum cum expendetur adjuvabit terrena nogotia, quan-
tum postes pertafbabit, .Deniquo vos scitis quia me in Nor-
mannia in p$cem Vostram - suscopistis, ot de archicpiscopata MS, p. $66.
^ moo me resaisistis, et quia cura et vindicte talis offense maxime
pertinet ad archiepiscopatum, quoniam plus sum episcopus
pro spirituali cura, quam pro terrena possessione. Omnipotons
Deus sic et in hoo et in aliis actibus vostris dirigat cor vos-
trum secundum voluntatom sunm, ut post hano vitam pore
ducat vos ad gloriam suam. Amon. |
The Kingto — Honricus, Doi gratia rox Anglorum, Anselmo archiepiscopo
the Primate. Ce ntuaris, salutom. In die sancti Georgii! apud Tone-
brigge mihi fuerunt delats littere reposte in tuo sigillo.
Et per cas mihi mandasti talis unde multum miror, quia
quod feci credo me por to fecisse. Et in die Ascensionis —
Domini habebo omnes barones meos mecum congregatos, et
per consilium eorum ite convenienter tibi respondebo, quod,
cum tocum loquar, non credo to me indo blasphematurum.
Et quicquid flat alias, scito quia tui quiequid ipsi fecerunt
per omnes terras tuas in pace permanserint.
FA e reg Buo carissimo domino Henrico, gratia Dei regi Anglorum,
Anselmus archiepiscopus Cantusrim,! fidele servitium ot fideles
orationes.

~“

! Georgii) Corrected from Gree | * Cantuaria) Cantesriensia, A.
gorii in A. .

184 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

disposite sunt, atque idipsum per totum regnum
divulgatum. —

Rex ipse inter hec Normanniam sibi bello subegit,
et id confestim! Anselmo per epistolam quam ecce
subscribimus significavit.

Henricus rex Anglorum, Anselmo Cantusriensi archiopi-
scopo, salutem ct amicitiam.

Paternitati ct sanctitati vestre significamus! Robertum
comitem Normannim cum omnibus copiis militum et peditum
quos proce et pretio adunaro potuit dio nominata ct dcter-
minata mocum ante Toncrchobraium acriter pugnaeso; ct
tandem sub miscricordia Dci vicimus, et sino multa cado
nostrorum. Quid plura? Divina misericordia ducom Nor-
mannime et comitem Moritonii, et Willelmum Crispinam, ot
Willelmum do Ferrcris ot Robertum do Stutevilla® senom,
et alios usquo * quadringentos milites, ct decom millia pedi-
tam in manus nostras ot Normanniam dedit. De Hlis autem
quos gladius peremit non cet numerus. Hoc autem non
elationi vol arrogantim noo viribus meis, sed dono Divinm
dispositionis attribuo. Quocirca, pater venerande, supplex ct
devotus genibus tum sanctitatis advolutus to deprecor, ut
supernum Judicem, cujus arbitrio ct voluntato triumphus isto
tam gloriosus et utilis mihi contigit, deproceris, ut non sit

mihi ad damnum ct detrimontum, scd ad initium bonorum MB. p. $19.

operum ot sorvitii Doi, ct ad sancto Dci ecclesim statum
tranquilla pace tenondum ot corroborandum, ut amodo libera
vivat ct nulla concutiatur tempestate bellorum.

Igitur ob pacem quam rex fecerat cum Anselmo hac
victoria eum potitum multi testati sunt.

Normannia ergo sub regia paco disposita, et duce
Roberto cum comite Moritonii in Angliam sub cap-
Gone premissis, rex ipse in regnum suum reversus
est. Adunatis autem ad curiam ejus in Pascha terre
principibus, dilata est ecclesiarum ordinatio quam rex
se facturum disposuerat, co quod summus sedis apoe-
toliem pontifex Paschalis Franciam venerat, et sibi ad

! confestim) Not in A. * vsque) usque ad, A.
3 significamus] On erasure ia A. 5 meis) meis tribuo, A.
ile, A.

p. 290.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA, 185

concilium quod Trecis erat celebraturus a rege Hen- apne.
rico et ab Ansclmo archiepiscopo sepe supra memo-
ratos viros Willelmum et Balduinum! mitti mande-
verat. Ratus itaquo rex aliquid novi se in reditu Festpene, |
illorum accepturum, in subsequens festum Pentecostes nel stie
omnia distulit, quatinus ois reversis securius quseque Whites
agnita pontificis voluntate disponeret.

Soluta igitur curia, Anselmus ad abbatiam Sancti
Eadmundi vadit, crucem magnam ibi consecraturus et
alia quredam episcopalia officia &dministraturus. Qui-
bus expletis, cum jam rediturum so putaret, gravi cor-
poris infirmitato corripitur, ct ingravescento languore
al oxtrema fere perducitur. Detentus est autem! ibi Peter
propter ipsam infirmitatem "usque ad octavas Pente- ment of the
costes, ct concilium quod, sicut. diximus, dilatum erat, a”
causa infirmitatis ejus inducias in Kal Augusti ae-
cepit.

Inter hme ex parte apostolici allata est Anselmo
epistola h:c.*

Paschalis cpiscopus, sorvus servorum Doi, venerabili fratri

Ansclmo Cantuariensi episcopo, salutem et apostolicam bene-
dictionem.

De presbyterorum filiis quid in Romans eoclesia consti-
tutum sit fraternitatem tuam nesciro non credimus Cate-
rum qui^ in Anglorum regno tanta hujusmodi plenitudo est,
ut major pono ct melior clericorum pars in hac specie cen-
scatar, nos disponrationem hanc sollicitadini tas commit.
mus. Eos enim «qnos scientia et vita commendat apud vos,
ad sacra officia promoveri pro necessitate temporis et utili-
tate occlosim concedimus, ut tamen in posterum constite-
tionis ecclesiastico prmjudicium caveatur. De persona
que Ricardi Helionsis abbatis, petentibus filiis nostris Henrico
rego ot Willelmo de Warelwaat, permittimus ut eum in
communionem tuam, premises satisfactione, suscipias; et ei
ad monasterii regimen utilis ejus persona conspicitur, tas
dispensationi committimus. Ostera etiam que in regao illo

—— eee

! Balduinum) Baldwinum, A. * hec) ista, A.
3 est autem) autem est, A.

186 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

A.D.1M9, pro nocessitate temporis diepensanda sunt, juxta gentis bar-
baricm, juxta ecclesia opportunitates, sapientim ao religio-
nis tas sollicitudo dispensct. Data iii. Kal. Junii.

ree ae o In Kalendis ergo Augusti conventus opiscoporum,
Awges 17. abbatum et! procerum regni Lundoniw» in palatio?

regis factus ost, ct per tres continuos dies, absento

' Anselmo, inter regem et episcopos satis actum de cc- MS pas.

clesiarum investituris, quibusdam ad hoc nitentibus ut
rex cas faceret more patris ct? fratris sui, non juxta
preceptum ct obedientiam apostolici. Nam papa in
sententia que exinde promulgata fuerat firmus stans,
concesserat hominia que Urbanus papa reque ut inves-
tituras interdixerat, ac per hoc regem sibi do investi-
turis consentaneuim fecerat, ut ex epistola quam supra
Theterms descripsimus colligi potest. Dchinc, presente Ansclmo,
estiemet. astante multitudine, annuit rex ot statuit ut ab eo
temporo in reliquum nunquam per dationem baculi
pastoralis vel anuli quisquam episcopatu aut ‘- abbatia
per regem vel quamlibet laicam manum in Anglia
investiretur/ concedente quoque Anselmo ut nullus in

prelationem electus pro hominio quod regi faceret |

consecratione suscepti honoris privarctur. Quibus ita
dispositis, pene omnibus ecclesiis Anglie qua suis
erant pastoribus diu® viduate per consilium Anselmi
ac procerum regni sine omni virgm pastoralis aut
Rociesiasti anuli investitura patres a rege sunt instituti. Insti-
mons tuti quoque sunt ibidem et codem tempore ab ipso
and Nor rege quidam ad regimen quarundam eccclesiarum Nor-
' mannie, que similitor suis erant patribus destitute.
Assimée [Inter ista coopit Anselmus coram rege regnique epi-

wands
freon ol scopis atque principibus exigere a Gerardo archiepi-
fem the, scopo Eboracensi professionem de sua subjectione,’
etYek |
! et) Not in A. Sin Anglia investiretur) investi-
3 palatio A. retur in Anglia, A.
9 et) —— * pastoribus diu] On erasure in A.
7 sua eubjectione) sua. obedientia

* ext) vel, A. " «t subjectione, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA, — 187

pe. quam non fecerat ex quo do episcopatu Herefordensi AD.ue. . -

in archicpiscopatum Eboracensom, ut supra memini-
mus, translatus fucrat. Ad que cum rex ipso diceret
Sibi quidem non videri nccesso esse ut professioni
quam ordinationis sum tempore Gerardus fecerat aliam
superadderct, prrescertim cum, licet ecclesiam mutave-
rit, idem tamen qui fucrat in persona permanserit nec
‘& prima professiono absolutus extiterit, Anselmus in -
presenti quidem regiis verbis ndquievit, ca conditiono
ut Gerardus in manum sibi daret so candem subjec-
tionem in archiepiscopatu ei servaturum quam in opi-
scopatu professus fuerat. Annuit Gerardus, ct, sua
manu imposita manui Anselmi, interposita fide sua
pollicitus est, so candem subjectionem et obedientiam
ipsi ct successoribus ejus! in archiepiscopatu oxhibi-
turum, quam Herefordensi ecclesi; ab eo sacrandus
antistes illi* promiscrat.

Exin statutum cst ut qui ad episcopatum electi
erant Cantuariam irent, et ibi dignitatis ipsius beno-
dictionem ex more susciperent. Willelmus itaque Win- Censsere-
toniensis, et Rogerius Serberiensis, ac Reinelmus tune behepe ty
nuper ecclesie. Herefordensi restitutus episcopus, quo- [Anges 1.
rum supra meminimus, necnon Willelmus, qui lega-
tione regis fungi solebat, tunc autem Execestrensi
ecclesire electus episcopus, Urbanus quoque Glamor-
gatensi ecclesire quie in Gualis est similiter electus
episcopus, simul Cantuariam venerunt, et in die Do-
minica® quie fuit iii. Idus Augusti pariter ab Anselmo
consecrati sunt, ministrantibus et cooperantibus sibi

p23. in hoc officio suffraganeis ipsius sedis, Gerardo videli-
cet archiepiscopo Eboracensi, Roberto Lincoliensi epi-
scopo, Johanne Bathoniensi, Herberto Norwicensi,
Roberto Cestrensi, Radulfo Cicestrensi, Rannulfo Dun-
elmensi. Ipso die priusquam eorundem episcoporum

! ejus) suia, A. ! die dominica) dominies die, A.
* uli] Not lo A.

188 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

ap.ne. consecrationem Anselmus faceret, presentibus cis ot
episcopis qui convenerant, juxta mandatum domini
pepe, nam hoc ei per litteras olim mandaverat, rod-
didit Ealdwino virgam pastoralem abbatire de Ram-
mesei, quam, ut supra meminimus, perdiderat in con.
cilio Landoniensi.
Comentien In subsequenti etiam quinta feria sacravit in ipsa
jae. sede Robertum monachum ccenobii Sancti Petri West- '
m monasterii, ad regimen abbatie Sancti Eadmundi. |
Neh Ordinatio autem abbatis Sancti Augustini per id
of Mt. temporis ea causa, ut ita dixcrim, dilata est, quod
ipse qui in abbatem, scilice& Hugo monachus Bec-
censis, electus erat nondum sacros ordines habebat.
Ordinatus vero est ad diaconatum ab archiepiscopo
in capella sua Cantuarim cum multis aliis in jejunio
septimi mensis, ct item ad presbyteratum a Willelmo
Exoniensi episcopo in eadem capella jejunio decimi
mensis Anselmus enim infirmabatur, et partim ea re,
partim propter imminens festum Nativitatis Christi,
Cantuariam ad Anselmum idem episcopus jussus ve-
nerat. Post hme cum Anselmus ordinationem ipsius
Abba — &abbeatis accelerare vellet, co quod res ecclesim pessum
secs." ibant, et quotidie in sui diminutionem intus et extra MS p. t9
decidebant, voluit ut prredictus episcopus eum in ab-
batem ad altare Christi Cantuarim solenniter, se
astante, consecraret. Sed ubi monachis Sancti Au-
gustini res innotuit, ad contradicendum animati sunt.
Nam ecclesiam suam privilegia habere commentati
sunt, per que abbatem suum nonnisi in sede sua
ordinari debere manifesta allegatione se probaturos
asseruerunt. Duravit autem hec fabula illorum die-
bus nonnullis, Ansclmo nullatenus assertioni eorum
&-.1«& cedere volente. Tandem in initio quadragesimse, cum
Anselmus juxta Lundoniam pro colloquio regis venis-
set, quidam ex ipsis monachis quos ad rem exercen-
dam ii qui domi remanserant pari voto selectos eo
direxerant, omissis privilegiis suis, quse nulla vel non

Reinsteto-
wrut ef

Cr

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 189

rata a rege ct principibus comprobata sunt et dam-
nata, per suos advocatos regi persuaserunt ut An-
selmo mandarct abbatem in ecclesia Sancti Augustini
ex antiqua consuctudine consccrare. Hujus mandati
Willelmus episcopus Wintoniensis et Rogerius Serbe-
riensis et Willelmus Exonicnsis, cum Gisleberto ab-
bate Westmonasterii, a rege ad Anselmum nuncii
fuerunt! Respondit ergo Anselmus, “Si rex mo ro-
" garet, quatinus pro suo amore ipsum abbatem in
“ ecclesia sua ordinarem, fortassis facerem, ea consi-
" deratione, co intuitu, quod antecessorum meorum
juris fuit et mei est, indifferenter ubicunque per
" Angliam? voluntas tulit episcopale officium admini-
" strare. Nunc autem quia mandat ut id faciam ex
consuetudine, dico consuetudinis illud non esse" At
illi, *Si contra fidem non esse dinoscitur, omnino vult
ut in sua sede consecretur" Refert, "Non omnia
facienda sunt qui fidei contraria non sunt. Alio-
quin plura inconvenicntia fierent. Hoc quoque unde
agitur, quamvis si fieret fidei contrarium non esset,
fieri tamen ex consuetudine minime? dcbet, co quod
nimis inconveniens csset. Ei quippe, qui ecclesise
nostre ct mihi canonice * per omnia subjici debet,
" subditus in hoc contra ordinem fierem. Ad hme
Archiepiscopus Cffntuariensis primas est totius An-
clie, Scottire Hiberni, ct adjacentium insularum,
nee pro alicujus personm consecratione, nisi solum-
modo regis ac reine, sedem suam ex consuetadine
egreditur. Si ergo rex vult ut ego eundem hono-
“rem exhibeam abbati Sancti Augustini quem sibi,
*" parem eum vult in regno suo facere sibi. Quod ne

! Willelmus ... ad Anselmum ! minime) non, A.
mwacH faeruat)] nancii fucrunt * ecclesia nootra et mihi cansnice)
Willelmus . . . ad Anselmum, A. canoniee mihi et ecclesim nestre,
* ubicunque per Angliam) per
Angliam ubi cunque, A. |^

5 Scettia) Boeotia, A.

4D, 1200.

190 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AL 3306. ° e«t
«
et
e«

fiat consulo, sicut ei cui fidem debeo, quatinus se ab
hac voluntate cohibeat. Re ctenim vera dico, quia
si unquam tanta inordinatio in Anglia facta fucrit,
non modo regi, sed archiopiscopis, episcopis, princi-
pibus, et toti regno grande opprobrium erit.” Dix-

erunt, "Eia, si eum in sede sua ordinare istis rationi-

«t

€t

bus actus non vis, mandat ut in sua capella, so
przsente, illum ordinari permittas ab aliquo episco-
porum cui ipse preccperit.” Respondit, “Cur illum
ab alio episcopo ordinari permitterem, quem ego,
gratia Dei, pro meo jure ubi debeo ordinare potis
sum?” “Et hoc quidem," aiunt, “mallet, ut illic
eum tu ipse consecrares" Dixit, "Si hoc fecero,
nonnullam injuriam faciam ipsi domino meo. Meum
quippe non cst in capella ejus missam celebrare,
nisi quando ipse debet a me coronari Itaque wi
hoc facio pro abbatis consecratione, regius honor
vilescet, ct deinceps mei ex exemplo! exigetur pro
consuetudine quod hactenus ficbat statuto tempore
pro solo regis honore. Verum quia ipse vult ut
proxime consecretur, eo quod, nondum confirmato
&bbate, fluctuant res abbatie, si volucrit, hio in

“ capella hospitii mei eum ordinabo, quoniam quidem

mihi facile non est pro tam levi re hac vico Can-

MB. p. 29€.

tuariam ire.” Relata sunt ista regi, ct, approbata .
ratione Anselmi, laudavit ut, omissis cunctis objectio-
t. num ambagibus, abbas sacraretur ubi dixit, Anselmus,
Cunsecre- Ordinavit igitur illum iiii Kal. Martii, quinta feria
Avect ao prims septimans quadragesimse apud Lambetham in
pe capella Rofensis ecclesie ubi tunc Anselmus erat hos-
pitatus, accepta ab eo professione ex more, qua se
ecclesis Dorobernensi et archiepiscopis ejus canonico
per omnia obcediturum promisit. Ii ergo qui affuerunt
mulio honestius ipsum Cantuarie potuisse sacrari dix-
erunt, et quod major honor esset abbati requirere

! ez exemplo) exemplo, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 191

patrem patrie pro benedictione sua in metropoli sede, 4J9ne&
quam in capella Rofensis ecclesise.

Inter hec Anselmus misit domino pape epistolam
hanc.

Paschali domino et patri! reverendo, summo pontifici,
Anselmus servus ccclesia Cantuariensis, debitam subjectio-
nem* cum orationum assiduitato.

Non debeo taccro oxcellentim vestre quod per eam Dei
gratia operatur in Anglia et in Normannis. Rex qui domi-
natur Anglis et Normannis, obodiontor® suscipiens vostram
jussionem, investituram ecclesiarum, renitentibus multis, om-
nino descruit. Quod ut faccret Robertus comes do Mellento
ct Ricardus do Reduoris, at fideles vostri e& filii ecclesia,
vestris nttracti monitis, vehementer institorunt. Rex ipso in
personis eligendis nullatenus propria utitur voluntate, sed
religiosorum so penitus committit consilio. De me autem
quantas debco gratias paterne bonignitati vostre scribendo
non sufficio reddere, eed cas in carta cordis mei scriptas
lego arsiduc. Cum enim sicut servi vcetri dilecti fratres
nostri Willelmus ct Balduinus * retulerunt, vites mee cor-
ruptibilis curam no cito deficiat tam benigna sollicitudine
mihi gerero prmcipitis, non modicum pictatis affectum mag-
nitadinem vestram crga parvitatem menm habere monstratis.
Omnipotens Deus vitam vcetram nobis in omni prosporitate
diu custodiat.

Hanc epistolam iccirco placuit huic operi admiscere, Cendertend
ut ca testo monstraremus, que de investituris ccclo- Bebert

Count of
siarum diximus rata esse. Ad quam etiam correc- Meuse.
tioncm Mellentinus comes pro litteris quas ei, ut supra
scripsimus, papa direxerat perductus fuerit, hujus tes-
tmonio designare pari voto cordi fuit. Re etenim
vera ab iis in quibus olim versatus fucrat quadam ex
parte mutatus crat. Siquidem justi amator, istis con-
silium, illis auxilium, aliquibus utrunque, juxta quod
ratio exigebat, s»po exhibebat. Rex ipse Henricus
illius consilio'in regni negotiis prestantius et effica-
cius caeteris credens, defuncti fratris sui regis vestigia

! et patri) patrique, A. * ebedienter] obadidater, MB.
! eubjectionem) obedientiam, A. * Belduinus) Baldvinen, A.

e a mRNA OS"? |

192 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

sequi, sicut. fatebatur, perhorrebat. Attamen prefatus
comes noc Anglos diligere, nec aliquem illorum ad
ecclesiasticam dignitatem provchi patiebatur.

Supra memorato Gundulfo Rofensi episcopo de hac
vita sublato, Anselmus ad cum sepeliendum Rofam
venit. Qui, obsequio sub magna lugentium mona-
chorum, clericoram ac laicorum multitudine decenter
expleto, res ipsius episcopii sicut expedire melius in-
telligebat ad opus ccclesie intus et extra, suas vide-
licct, ordinavit. Baculus autem episcopalis Cantuariam
ab Ernulfo monacho Rofensi, qui ejusdem episcopi ca-
pellanus extiterat, pro more delatus est, et in prw-
sentia fratrum super altare Domini Salvatoris presen-
tatus.

Inter ista rex Henricus considerans totum peno
regnum in gravem erumnam multis ex causis decidisse,
per consilium Anselmi et procerum regni operam dare
instituit, qualiter aliquo modo mala qua pauperes
maxime deprimebant mitigarentur. Cujus boni exor-

dium gnarus a sua curia cepit. Tempore siquidem M& p 19.

fratris sui regis hunc morem multitudo corum qui
curiam ejus sequebantur habebat, ut qureque pessum-
darent, diriperent, ct, nulla cos cohibente disciplina,
totam terram per quam rex ibat devastarent. Acce-
debat his aliud malum. Plurimi namque corum sua
malitia debriati, dum reperta in hospitiis que invade-
bant penitus absumere non valebant; ea aut ad forum
per eosdem ipsos quorum erant pro suo lucro ferre ac
vendere, aut, supposito igne cremare, aut, si potus
esset, lotis exinde equorum suorum pedibus, residuum
ilius per terram effundere, aut certe aliquo alio modo
disperdere solebant. Quse vero in patresfamilias cru-
delia, quse in uxores ac filias eorum indecentia fece-
rint, reminisci pudet. Has ob causas quiqui, prsecog-

. mito regis adventu, sua "habitacula fugiebant, sibi

! venit) ivit, C.

oan

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 193

suisque quantum valebant in silvis vel aliis locis in 4B.
quibus se tutari posso sporabant consulentes — Huic .
malo rex Henricus mederi desiderans, indicto edicto
omnibus qui aliquid eorum qure dixi fecis«o probari
poterant aut oculos erui, &ut manus, vel pedes, vel

alia membra constanti justitia strenuus faciebat ampu-

tari Qum justitia in pluribus visa ceteros, integri-

tatem sui amantes, ab aliorum lesione deterrebat.

Item moneta corrupta et falsa multis modis multos Tee Kise
afflizebat. Quam rex sub tanta animadversione cor- the etienne.
rigi statuit, ut nullus qui posset deprehendi falsos
denarios facere aliqua redemptione quin oculos et
inferiores corporis partes perderet juvari valeret. Et
quoniam smpissime dum denarii eligebantur, flecteban-
tur, rumpebantur, respuebantur, statuit ut nullus de-
narius vel obolus integer esset. Ex quo facto magnum
bonum ad tempus toti regno creatum est. Hee in
secularibus ad relevandas terrm mrumnas interim rex
arebat.!

Divina nihilominus officia quoniam indigne per Bates
quorundam sacenlotum manus cousque tractabantur, dee e
sollicitus institit ut et ipsa suo ritu caste celebra-
rentur. Multi nempe presbyterorum statuta concilii
Lundoniensis, necne vindictam quam in eos rex ex-

. ereuerat, quorum superius mentionem fecimus, post-
ponentes, suas feminas retinebant, aut certe duxerant
quas prius non habebant. Quod incontinentis crimen
rex subvertere cupiens, adunatis ad curiam suam in
solennitate Pentecostes apud Lundoniam cunctis ma-
joribus regni, de negotio cum Anselmo archiepiscopo
et crteris episcopis Anglire tractavit, eosque ad malum
illud extirpandum regali auctoritate atque potentis
fultos roboravit. Unde Anselmus archiepiscopus Can-
tuariensis, et Thomas electus archiepiscopus Eboracens *
sis, nain Gerardus tunc nuper ad eandem curiam ten-

! agebat) faciebet, A. .
R 8387. Nu

194 ^ HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

A.D. 1109. dens obierat, et omnes alii Anglic episcopi statuerunt
in presentia ejusdem gloriosi regis Henrici, assensu
omnium baronym suorum, ut presbyteri, diaconi, sub- we. » ssi.
diaconi caste viverent, et feminas in domibus suis non
haberent, preter proxima consanguinitate sibi junctas,
secundum quod sancta Nicena synodus definivit. Illi
vero presbyteri, diaconi sive subdiaconi qui post in-
terdictum Lundoniensis concilii feminas suas tenucrunt
vel alias duxerunt, si amplius missam celebrare vellent,
eas a se omnino! facerent sic alienas, ut nec ill

- jn domos corum, nec ipsi in domos carum intra-
rent, sed neque in aliqua domo scienter convenirent,
neque hujusmodi feminz in territorio ecclesie habita-
tarent. Si autem propter aliquam honestam causam
cos colloqui oporteret, cum duobus ad minus legitimis
testibus extra domum colloquerentur. Si vero in duo-
bus aut in tribus legitimis testibus, vel publica paro-
chianorum fama, aliquis corum accusatus csset quod
hoc statutum violasset, purgaret se adjunctis secum
ordinis sui idoneis testibus, sex si presbyter, quinque
si diaconus, quatuor si subdiaconus esset. Cui autem
hzc purgatio deficerct, ut transgressor sacri statuti
judicaretur. Illi autem presbyteri qui Divini altaris
et sacrorum ordinum contemptores preacligerent cum
mulieribus habitare, a Divino officio remoti, et omni
ecclesiastico beneficio privati, extra chorum ponerentur
infames pronunciati. Qui vero rebellis et contemptor
feminam suam non relinqueret, et missam cclebraro
presumeret, vocatus ad satisfactionem si negligeret
octavo die excommunicaretur. Eadem sententia archi- as pss
diacones et canonicos omnes complectebatur, tam de ma-
lieribus relinquendis, quam de vitanda earum conver-
satione, et de districtione censure si statuta transgressi
fuissent. Jurarent insuper archidiaconi omnes quod

pecuniam non acciperent pro toleranda transgressione

! € se omnino) omnino a ee, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA, 195

hujus statuti, nee tolerarent presbyteros quos scirent AD te.
feminas habere cantare vel vicarios babere, et si eos
audirent calumniari veritatem indo inquirerent, Si-
militer et decani hae cadem per omnia jurarent. Qui
vero archidiaconus vel decanus hec jurare nollet, archi-
diaconatum vel decaniam irrecuperabiliter perderet.
Presbyteri vero qui, relictis mulieribus, Deo et sacris
&ltaribus servire eligerent, quadraginta dies pro trans-
gressione prefati concilii ab officio cessantes pro se in-
terim vicarios haberent, injuncta cis penitentia secun-
dum quod cpiscopis corum visum cesset. Omnia vero
mobilia lapsorum post hac presbyterorum, diaconorum,
subdiaconorum et canonicorum traderentur episcopis,
et concubinre cum rebus suis velut adulter.

His diebus sermo habitus est de parochia episcopi Rressesef
Lincoliensis, qure in nimium tendebatur, coque proces- god
sit ut, quoniam ratio Christianitatis id utile fore sua-
debat, regi et archiepiscopo cactcrisque principibus
regni visum fuerit, dé ipsa parochia sumendum quo
fieret alter episcopatus, cujus cathedrs principatus
poneretur in abbatia de Heli. Sed Anselmus, quem :
ipsius negotii summa respiciebat, sciens prster con-
sensum et Romani pontificis auctoritatem novum epi-
scopatum ! nusquam rite instititui posse, scripsit ei sie.

Domino et petri reverendo, Paschali summo pontifici, An.
eclmus wervus? ccclesim Cantuariensis, debitam oboedientiam
cum fideli obecquio et orationibus.

Quoniam robur dispositionam que utiliter fiunt in ecclesia
Dei dc vestre pendet anctoritato prudentim, quando fiant ed
veatram referende sunt notitiam et judicium, ut, cam aposto-

lico asecnen fucrint confirmata, nulla presamptione a posteris
quo salubriter statute sunt queant violari, sed rata perma-
ncant in perpetoum. In Anglia est quidam episcopatus, scilicet
Lincolicneis, cnjus diocceis tam ampla est, ut ed ea qua non-
nisi ab episcopeli persona ficri queunt unus episcopas please
sufficere non possit. Quod cum consideraret rez, et episcopi

! nocum episcopatum) In smaller 3 servus) Net in A.
character in A.
x 2

1943 HISTORIA NOVURUM IN ANGLIA,

I9. ct principes et alii rationabiles et religiosi viri regni Anglorum,
ud utilitatem ecclesia visum consilium cest! episcopatum prm-
fatam in duos dividere, ita ut sedes episcopalis in quadam
abbatia, qua sita cst in insula vocata Heli ct cst intra pro-
fatam diocesim, constituatur, monachis ibidem permanontibus,
sicut sant multi episcopatus qui monachos in matre ccclesia
habent, non canonicos. Quod libenter concedit ipso episcopus
Lincoliensis, Robertus nomine, quia pro iis quo assumuntur
de eua occlesi& ad instaurandum novum episcopatum in Heli
tantum ecclesi Lincolionsi restauratur, ut ipso sufficiens ct
gratum sibi caso fatentur, Cai rei mihi, cuin * proptor prm. MS. p. £34.
dictam necessitatem, tum propter multitudinem predictorum
qui in hoc consentiunt, visum cat ut, &enlva vestra. auctoritate,
assensam preberem. Precatur igitar suppliciter mea parvitas,
quatinus hoc qnod pro utilitate. ccclesim sic dispositum cst
veatra anctoritato in perpetunm roborctur, ne & posteris nlla
presumptione quod bene statutum fucrit violetnr. Oramas
Deum omnipotentem, at ecclesi sum vos in diuturna pros-
peritate custodint.

Soluta euria, Anselmus ad villam suam, Murtelac
nomine, ivit, ibique in subsequenti jejunio quarti .
aa mensis multos ad sacros ordines promovit. Inter quos
on. Ricardum quoque in prmcedenti proxima solennitate

Pentecostes electum ad pontificatum ecclesie Lundoni-

ensis ad presbyteratum ordinavit.

Deindo ad festivitatem gloriosissimorum apostolorum
Petri et Pauli Cantuariam veniens, dic ipsius festivi-
tatis in capitulo, priesentibus ecclesire fratribus et
multis aliis tam monachis quam clericis. necnon. et
laicis, dedit Radulfo abbati Sagii, viro equidem bono
et religioso et ipsi ecclesire valde familiari, episcopa-
tum Rofensem, accepto prius ab ipso coram omnibus
hominio ac fidelitate. Quam fidelitatem se illi et
cunctis legitimis successoribus ejus, ccclesieeque * Can-
tuariensi perpetuo servaturum promisit, et hoc super
quatuor evangelia jurando confirmavit. In crastino '
autem misit eum Rovecestram, et cum co Willelmum

BUS

! ed wtslitatem . . . est) On era- ? eum] tum, A.
sure in A. > ecclesieque) MS.

MA, p. Be,

| PTA

HISTORIA NOVORUM IN ANOLIA. 197

archidiaconum suum, ut illum ex sua parte ipso epi-
Scopatu investire. Ejusdem quoque negotii cause
misit, et Antonium monachum illue, qui subprioris
oflicio in monnsterio Cantuariensi fungebatur. Nam
ex quo Arnulfus! ipsius ecclesie prior apud Burgum
abbas factus fuerat? usque id temporis nullus in
prioratum successerat.

Eodem tempore rex Normanniam ire parabat. An- emf

A.B. S.

sclmus autem ad. benedicendum illi portum maris ubi Aessie.

transire debebat. ab eo invitatus advenit. Sed nocte,
cum sequenti. mane? brachiolum maris quo regis hos-
pitiuin ab hospitio Anselmi dirimebatur regi locuturus
transire deberet, adeo. intirmatus est ut ad regem ae
ecdere nullo. pacto. valerct. Quod ubi nunciatuin est
regi, ei per. Willelmum = episcopum Wintoniensem et
ejusdem. noiminis episcopum. Execestrensein precipiendo
mandavit ne ad se ullatenus iret, sed plene indulgeret
quieti. Per eosdem quoque. semetipsun quo pergebat,
et filium. suuin. quem in. regno. relinquebat. cum toto

remo commendavit tuitioni cjus, ut quiequid statueret

ratuin esset, irritum quod prohiberet. Royavit etiam
illum. propter amorem sui consecarare supra memora-
tuin. Ricardum Lundoniensi ecclesia electum. pontificem
apud Cicestram, quoniam prope erat, et episcopi quos
adjutores ac ministros in officio ipso haberet presto.
Causa autem propter quam hoe ita festinato fieri. vole-
bat illa dicebatur ese, quia cundem Ricardum, in «we.
cwlaribus multum. valentem, longe. versus occidentales
Anz] iv tines ad sua negotia exercenda transmittere
sul celeritata disponebat. At Anselmus, consideratis
quibusdam rationabiilus causis renuit, nec episcopum
MACrAre on Cicestra sicut. petebatur adquievit. Verun-
tamen ne nilil pro rege, qui cuneta qua tune petebe-
tur pro Anselmo facicbat, facere videretur, eundem

= -- . — -- — —— =

| Arnulfus Arnulfus, A. ! mane) Correction supplied from
3 / actus fucrat? fuerat factus, A. | A. Tbe MS. has mere.

Consec
toon of

Rarhard
Bnhep

-- om

198 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD.1& episcopum pro amore illius in capella sua apud Paga-
ham consecravit vii. Kal. Augusti, ministrantibus ei -
in hee officio Willelmo episcopo Wintoniensi, Rogerio
Serberiensi, Radulfo Cicestrensi et Willelmo Execes-
trensi, accepta prius ab eo pro more de obedientia. et -
subjectione sus professiono.

Consecre- Post hee venit Anselmus Cantuariam, et ibi cum

™magno honore sacravit prefatum Radulfum Rofensi
= ecclesie electum episcopum quinto Idus Augusti, mi-
nistrantibus sibi in hoc Willelmo episcopo Wintoniensi,
Radulfo Cicestrensi ct Ricardo Lundoniensi. Qui Ri-
cardus, antecossorum suorum morem secutus, honesto
munere honoravit ipso die matrem suam ecclesiam
Cantuariensem, juxta quod statutum fucrat a rege
quando impetravit ab Anselmo ut eum sacraret apud
Paggaham,! sicut diximus.
Inter hice electus cst ab Alexandro rege Seottim,! et
E. clero et populo, monachus quidam Dunelmensis, nomine
Thurgodus, ad episcopatum Sancti Andrez de Scottia.®
Cujus consecratio dum ultra quam expediret demora- .
retur, cum * propterea quia Thomas Eboracensi ecclesise
antistes electus necdum fuerat consecratas, tum propter
queedam alia quim longum est cnarrare, Rannulfus X8. p. 27
Dunelmensis episcopus proposuit eundem electum in
presentia ipsius ^ Thom apud Eboracum consecrare,
associatis sibi episcopis Scotti * et Orcadarum insula-
A»im for rum. Verum quia id preeter consensum et auctoritatem
Bihepet Cantuariensis episcopi rite fieri non posse sciebat, man-
consecrate davit ei de negotio per militem quendam, et ut ejus
.. consilio et concessione sacraretur deprecatus est. Ad
quee scripsit ei epistolam hanc.
Anselmus archiepiscopus Cantuariw, Rannulfo episcopo
Dunelmonsi, salutem.
Mandastis mihi per quendam militom, Scollandum nomine,

i

! Peggaham) Pogaham, A. * cum) tum, A"
3 Scettia) Scotia, A. & Scottie] Scotia, A.
3 Scottis) Bootia, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 199

quia volebatis ut electus episcopus ecclesim Sancti Andress de
Scottia! sacraretur antequam clectus archicpiscopas Eboracs
sacrarotur, ct hoc volebatis fieri moo consilio et mea concces-
sione. Sed hoc nec debet nec potest canonice fleri ab eodem
electo archiepiscopo, nec ab alio per illum, priusquam ipse fiat
archiepiscopus canonica consecratione. Quapropter nec consulo
nec concedo, immo interdico no fint anto consecrationem ejus-
dem clecti archiepiscopi, nisi a mo, si forte hoc nocossitas
excgorit. Valcte.*

A.D. 1908.

Post hrec Anselmus, considerans Thomam episcopalem Condes ef

suam benedictionem non ita expetere sicut debebat,

scriptam hane epistolam ei direxit. et.

Anselmus archiepiscopus Cantuariensis, amico suo Thome,
clecto archiepiscopo ecclesi Eboracensi, salutem.

Canonica auctoritas prmcipit ut ecclesia episcopatus altra
tres menses non maneat sino pastore. Quoniam autem regi
placuit, consilio baronum suorum et nostra concessione, ut
vestra persona cligeretur ad archiepiscopatum Eboracs, non
debet per vos terminus salubriter constitutus diutius differri.
Unde miror quia post clectionem vestram non requisistis ut
consccraremini nd quod electus estis. Mando itaque vobis ut

octavo Idus Septembris sitis apud matrem vestram occlesiam~

Cantunriensem, ad fnciondum quod facere debetis et ad susci-
piendam consecrationem vestram. Quod si nom feceritis, ad
me pertinet ut ego curam habeam ct faciam qua pertinent ad
episcopale officium in Eboracensi archicpiscopatu.? Preterea

audivi quia vos priusquam consecremini facere vultis at electos *

episcopus Sancti Andrew de Scottia * apud Eboracam consecre-
tur. Quod noc vos facere debetis, nec ego concedo, sed omnino"
interdico no fiat, aut dc illo nut do aliqua persona que in
regimen animarum delet provcbhi ab archiepiscopo Eboracensi,
quia non pertinct ad voe dare vel concedere alicui curam 5 ani-
inarum quam nondum accepistis. Valete.

Ad illam scripta est epistola hrec.

Dilectissimo petri et venerabili domino Anselmo, sancte
Cantuariensis ccclesio archiepiscopo, Thomas Eboraces metropoli
electus, licet indignus, salutem et amicew fidelitatis obsequium.

eamm ee ese m

! Scottia) Scotia, A.

* Valete) Vale, A. | * Scettia) Scotia, A.

3! erchiepiscopatu) Os erasure in * curam) regimen sat curam, A.
4. |

200 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA,

Gratias ago vobis, reverendo pater, quod mo scmper dilox-
istis et adjuvistis, et de proventu meo exultavit ct laetatum est
cor vestrum in Domino. Dominus Deus rctribuat vobis pro
me. Quod ad consecrationem meam venire distuli, cauea fuit
non uns nec parva que me dctinuit. Pecuniam quam pro Ms. p. 23e.

"facultate mea magnam causa veniendi ad vos contraxcram
ultra epem meam ct nimium diu moratus totam dispendi
Wintonism, a qua citius discedens ad vos venire disposucram.
Placuit autem domino noetro regi, ut, quoniam ille legatos
Romam pro causa sua mittebat, ego cum cis mcum mitterem
ad requirendum ecclesise nostro pallium. Festinanter igitur
consilio regis ad propria reversus, ad hoc opus quesivi et
adhuc qusero pecuniam, ecd param nisi graviter mutuatam in-
venio, quoniam domnus Girardus archiepiscopus ccclesias nos-
tras et homince et ipsum dominium nostrum multum paupe-
»Favit. Et certe rex promisit mihi quod vobis colloqueretur
et dilationem meam apud vos excusaret. Tormino s vobis
constituto, Deo auxiliante, ero apud sanctam Cantuariensem
ecclesiam, si opportune potero, suscepturus ct facturus qum
debeo. Quod si non potero, cam mibi paternitas veetra man.
davit ut quindecim dicbus ante vobis renunciarem, precor be-
nignitatis vestre sanctitatem ut deccm diebus ante vobis
.Tenunciare possim mibi concedatis. Litteras vero paterni.
tatis. vestre requiro in testimonium persone et electionis
nostro, quales debetis ct scitis oportere. Hoc modo vestra
eanctitas mess parvitati debct, hoc vestra ecclesia nostre denc-
gare non debet. Do clecto epiecopo Sancti Andrem de Scottia !
» quod audistis, rumorcs sunt quibus credere non oportet. Facile —
est crgo? interdici quod ut fleret non a me excogitatum est. M8. p. 260
Vivere vos sanum leetumque diuque Dcoquc, nostra Deo nostro
supplicat ecclesia. Sanctw Cantunriensis ccclesix congrega- —
tionem senctam ? saluto, ct oro ut pro mc orct. Valete.

Rescriptum Anselmi ad eundem Thomam.

Anselmus archiepiscopus Cantunriensis, amico suo Thome,
electo archiepiscopo Eboracensi, salutem.

Mandistis mihi in littcris veetris quod termino a me vobis
constituto, Dco auxiliante, Cantuaris eritis si opportune pote-
ritis, suscepturus et facturus quod debetis. Rogastis quoquo
ut, si id efficere non valetis, concederem quatinus id mibi

! Scottie) Scotis, A. * sanctam) Not in A.
? est ergo) ergo est, A.

-HISTORIA NOVORUM IN, ANGLIA. 201

deeem diebus ante renunciare posactis. Sed Willelmus clericus 4. 108
nuncius vester precatus cat me ex vestra parte, quatinus ego
ipsum terminum adventus vostri aliquantum extenderem, st
ad nos opportunius poesctis venire. Quod et ego cause vestri
amoris ct opportunitatis libenter facio. Ne itaque opus sit vos
mibi qnicquam ante de vestro adventu renunciare, summoneo *
vos ut dio Dominico qui crit quinto Kal. Octobris Canteariz
eitis, ad faciendum quod facere debetis ct ad suscipiendam con-
eccrationem vestram. — Preeterca, quod dicitis in litteris vestris"
vos pecuniam qumrere ut Romam mittatis pro pallio ecclesia
vestrm, non concedo. Et puto quia id frustra faceretis, quo-*
niam nullus debet babere pellium antequam sit consocratus.
Litteras quas requiritis in testimonium persons et electionis"

8.n.241. vestre, cum mibi locutus fueritis et ostenderitis cui eas diri-
gere debco, libenter faciam pro vobis sicut pro amico quod
facere debcbo. — Valete.

Ratus ergo Anselmus non esse ab re premunire
dominum papam de negotio pallii quod sibi Thomas
se inandaverat requisiturum, scripsit ei epistolam hanc.

Domino et patri vero diligendo et reverendo, Paschali summo Asse -
pontifici, Anselmus scrvus ecclesia Cantoariensis, debitam Lr
oboedientiam cum fidelibus orationibus.

Quoniam fortitndo ct directio ecclesiarum Dei mazime post
Deum pendet ex auctoritate paternitatis vcatrsee, quando ratio
exigit nd ejus libenter recurrimus auxilium et consiliem.
Archiepiecopus Eboracensis, Girardus nomine, migravit de hac
vita, et alius, Thomas nomine, loco ejus clectns est. De quo -
rumor est quia * queritor ei pallium antequam sit consccratas
et mihi faciant profe-&ionem secundum antiquam consuetudinem
anteccsezorom meorum et suorum. — Hsec est igitur summa pre-
cum mcarum in hac re, ut antequam consecretur et mihi debi.
tam obedientiam, sicut dixi, profiteatur, et hoc factem cese
litteri« nostri" cognoecotia, & vestra excellentia pallium nom"
eurcipiat. Quod non dico iecitco quod illi pallium invideam,
scd quoniam quidam autumant, ct etiam procurant, ut si boe
® volis conccesum fucrit, confidat se professionem debitam
mihi pomo denegare. Si enim hoe contingeret, ecitote quia ^
ecclesia Anglim scindoretur ct, secundum sententiam Domini

—

—

1 post Deum pendet .. . vestra) 3 guia} quod, A.
pesdet , . . vestra post Deum, A.

202 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

dicentis, ‘‘Omne regnum in scipsum divisum desolabitur,”
desolaretur, ct vigor apostolice discipline in ea non parum
» debilitaretur. Ego quoque nullatenus remancrem in Anglia, MS. p. $44.
Non enim deberem aut possem pati ut, mo in ca vivonto, pri-
matus ecclesi nostro destrueretur. Hoc ipsum ot codom
,affecta suggoro revorentim vestre de Lundonia, si ejus epi-
scopo pallium potitur quod nunquam habait, ut scilicet ad hoo
nullatenus assensum preboat, Quidam namque concinnant
sub hac specie boni primatus Cantuarie dignitatem quemad-
modum non oportet humiliare. Misi sanctitati vestre in hoo
anno post Pontecosten litteras por Bornardum servientom
domni Petri camorarii vostri, quod rex Anglim conqueritur,
quia sustinetis rogom Toutonicum dare invostituras ecclesiarum
sine excommunicatione, ct idoo minatur sinc dubio se resump-
turum sias investituras, quoniam ille suas tenct in pace.
Videat igitur prudentia vostra sine dilatione quid indo agore
debeatis, no quod tam bono odificastis irrecuperabiliter de-
'siruatur. Rex euim noster diligenter inquirit quod do rege -
'|illo! facitis. Oramas Deum? ut nos lotificet de diuturna
vestra prosperitato.?
*" Rescriptum domini papm.‘

Paschalis episcopus, servus ecrvorum Dei, dilecto fratri An.
selmo Cantuariensi archiepiscopo, salutem ct apostolicam bene-
dictionem.

Litteras dilectionis tum recepimus, per quas affabilitatis
tum dulcedinem recognovimus. Beno nutem et sapienter cgis-'
tis, quod nose de causa et honoro Cantuarioneis ecclesia pre-
monitos et cautos reddidisti. Nos siquidem in te ipsius Deati .
Augustini Anglorum apostoli personam venerabilem intuemur, MS. p. 268.
et idco honori tao vel ecclesia tum aliquid detrahete omnino
refagimus. Unde qus rogasti libenter suscepimus, ct ad ser.
vandum tuum ct ecclesi tum honorem custodiam et sollicitu.
dinem &dhibemua Porro quod in cisdem litteris significasti

^» scandalizari quosdam, quod regem Teutonicum daro invostituras
ecclesiarum tolcramas, nec tolerasso nos aliquando nec toleratu-
ros scias. Expectavimus quidom ut ferocia gontis illius edo.
maretur; rex vero si in paterne nequitie tramite perseveraverit,

".

! rege illo] illo rege, A. * pape) pape ad Anselmam, A. y
! Deum] Dominum Deum, A. ! dilectionis (we) tam dilectionis,
3 vestra proeperitate) prosperi- | A.

tate vestra, A.

HISTORIA NOVORUM IX ANGLIA. 203

Boati Petri gladiam quem jam educere capimus procul dubio 4B 1208.
exporictur. Dat» Beneventi quarto Idus Octobris. err A
Supra memoratus Thomas inter ista, mutato priori The conan
consilio, Cantuariam statuto sibi termino prohibitus a = da
canonicis suis, sicut per litteras Anselmo mandavit,
venire non potuit, et ob hoc quid sibi inde foret agen-
dum consilium ab co petivit Ipsi quippe canonici,
scientes Anselmum otate simul et debilitate corporis!
fatigari, rati sunt eum citius huie vite subtrahendum,
et idco, mota calumnia ecclesiam Eboracensem parem
ease Cantuariensi, Anselmo scripserunt. In quo tamen
electum antistitem ecclesie sum Cantuariam pro bene-
dictione sua ire debere? cognoverunt, sed professionem
de subjectione sua pontifici Cantuariensi eum facere
debere? negaverunt, ac no faceret quantum in cis fuit
ex parte Dei et Romane ecclesia prohibuerunt. Quod
I4. p. 1. quali fama ipsos canonicos apud multoram mentes no-
taverit, ct ine tacente, conjicere possunt qui quid juris
ex antiquo ccclesia Cantuariensis super Eboracensem
semper habere consueverit sciunt. Anselmus autem,
postponens clericorum litteris respondere, ad litteras
Thome scripsit. haec.

Ansclmns archiepiscopus Cantuariensis, amico euo Thoma,
electo archiepiscopo Eboracensi, salutem.

Mandavi vobis. caritativo plas quam semel, quatinus ad
matrem vc«tram eccicsiam Cantuaricnaem veniretis, ad suaci-
piendam * benedictionem vestram et ad faciendum quod debetis,
ct non venistia. — Quapropter cadem dilectione vobis adbuc
mando, quatinus apud ipsam matrem vostram sexto Idus No- 7
vemblris sitis at faciatis quod debetis ct suscipiatis benedictio-
nem vestram. Preterea, quia consilium petitis, consu)o vobis
ut non incipiatis aliquid * quod non debetis contre ecclesiam
Cantuariensem. Nam pro certo sciatis quia omnibus modis

! corporis? Not ia A. | Minh a d) Cramped and ^
pro benedictione sue ire debere) 4 mim “ n } E A. .
tre debere pro besedictioee eus, A. . , . "eO

| * ebqud) aliquod, A.

A.D. 1108.

Anselm cn-
suites his

bishops and
of

sends t «o
them to
Thonmaa,

204 | HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA,

quibus possum ad hoc me impendam, ut de sus dignitate
ecclesia ipsa meo tempore nihil perdat. Valcte.

Non venit; sed, directa epistola, hrec inter alia
scripsit.

Causam qua differtur encratio mca, quam nemo studiosius
quam ego vellet accelerare, qui protulerunt non desistunt cor-
roborare. Quam ob rem quam periculosum, quam turpo sit,
contra consensum ecclesim cui prefici debeo rogimon ipsius
invadere, vestra discretio noverit. Sed et quam formidabilo,

quam eit cvitandum, sub specio benedictionis malcdictionom MB. p. 216,

induere.

Ex his Anselnus advertens Thomam clericorum
suorum inagis quam suo, quod petiverat, consilio in-
hierero, fecit episcopos venire ad se, et cum eis de
negotio tractans, quid precipue foret agendum disqui-
sivit. Probant illi duos adhuc episcopos ad eum dirigi,
qui illum ex parte Anselmi et omnium episcoporum
Anglie moneant ccepte rebellioni renunciare; et, si
quidem id facere nolit, suadeant ei Cantuariam pro
benedictione sua, sccundum quod se facere debere cog-

. noverat, venire, ibique, si possit, probet se a subjectione

him a
from
ing.

i

quam Anselmus exigebat debere liberum esse; et hoc
si queat efficere. sacratus redeat in sua cum paco.
Placuerunt ista patri, et hec agere missi sunt episcopi
duo, Lundoniensis videlicet qui decanus ecclesire Can-
tuariensis, et Rofensis qui ejusdem ecclesie proprius
atque domesticus vicarius csse dinoscitur. Hi ergo iter
aggressi mandaverunt Thomre, ect occurrit eis apud
Suthewcllam villam suam. Exponunt ei pro quibus
venerint. At ipse nuncium suum quem Normanniam

ad regem miserat, ct plures de suis quos ad se longe

inde pro re venire mandaverat, se expectare respondit.
"Qui cum venerint," inquit, *audito eorum consilio,
* faciam quod potissimum mihi faciendum laudaverint.”
Reversi in istis episcopi sunt.

Post hee brevi temporis spatio interposito, nuncius
ex parte Thome ad Anselmum directus litteras quas
ecce subecribimus, sigillo regis inclusas, ei porrexit.

MR p. 246.

‘op $47.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 205

Henricas Dei gratia rex Anglorum. Anselmo Cantaariensi
archicpiecopo, caro petri sao, salatem ct amicitiam.

Mando vobis nt reapectctis sequo animo et bona voluntate
benedictionem Thom: Eboracensi archiepiscopo usque ed
Pascha, et quicquid inter vos inde actum ost. Ego enim si
infra terminum prredictam ! in Anzliam rediero, consilio epi-
ecoporum et baronum mcoruim vos juste et bororifice inde
concordabo. Quod si tam cito non rediero, taliter inde agam
quod fraterna pax ct bona concordia inter vos erit.

Ad hive nuncio petenti quid Anselinus vellet. dare
responsi, dixit se regi qui sibi litteras misit non
Thome responsurum. Delegata igitur legatione hujus
rei Odoni decano ecclesia: Cicestrensis, et Alboldo
monacho cenobii. Sanctie Marie. Beccensis, destinavit
co. in Normanniam ad regem, narrare illi totam quod
presentis discidii tenore. inter se et Eboraeenses actum
extiterat. Rovarent ctiam illum quatinus suse auctori-
tatis inzenuitate ct provisione satageret ne integritas
Christianitatis. in duo divis& scinderetur in Anglia,
certus. existens quod scissionem, juxta. Domini dietum,
desolatio sequeretur. De induciis autem quas Thoms
Eboracensi archiepiscopo dari mandaverat, pro certo
sciret. quia prius pateretur totus membratim dissecari
quam de negotio in quo illum contra antiquas .saneto-
rum patrum sanctiones se injuste et adversus Deum
erexisse sciebat. illas vel ad horam* aliquando daret.
Reversi nuncii referunt regem &quo animo ac benigno
verba. Anselmi suscepisse, pollicitumque se per auxi-
lium ct misericordiam Dei re ipsa ostensurum, quod
intezritatem. Christianitatis diligeret in Anglia non
"Cis ran,

Inter hac languor qui corpus patris Anselmi graviter
afllizelat gravior sibi ipei de die in diem fiebat.
Not; tamen rebellionis non immemor, scripsit Thome
epi«tolam istam.®

So — À ee

! las eel ed horam) vel of
! (ersunum predictum) prasdie-
tum terminum, A. boram illae, A.

9 tam) bane, A.

aD $300.

Ametm
the Kang

at me
zz.

TT ITE
iur

to &,

A.B. eA

206 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

A.D. 1108. Anselmus minister ecclesia Cantnariensis, Thome electo
wrieen archicpiscopo Eboracensi.
prokibitory — Tibi, Thoma, in conspectu omnipotentis Dei ego Ansel.
Téomes mus archiepiscopus Cantuariensis et totius Britannim primas
loquor, loquens ex parto ipsius Dei sacerdotalo officium
quod meo jussu in parochias moa per suffragancum meum! —
. suscepisti tibi interdico, ntque precipio ne to do sliqua cura
pastorali ullo modo prwesumas intromittere, donec a rebel-
lione quam contra ecclesiam Cantuariensem incepisti disco:
das, et ei subjectionem quam antecessores tui, Thomss vido-
licet et Girardus archiepiscoprs, ex antiqua antecessorum
consuetudino professi sunt profitcaris. Quod si in iis que
copisti magie porscvoraro quam ab cis desistere delcgeris,
'omnibus «episcopis totius Britannia sub perpetuo anatbomate
interdico ne tibi ullus corum manus ad promotionem ponti.
ficatus imponat, vol, si ab oxternis promotus fucris, pro
episcopo vel in aliqua Christiana communione to suscipiat.
Tibi quoque, Thoma, sub codem anatbemate ex parto Dei
interdico, ut nunquam benedictionem episcopatus Eboracensis M8. p. 245.
suscipias, nisi prius professionem quam antecessores tui
Thomas et Gerardus ccclesim Cantuariensi fecerunt facias.
Si autem episcopatum Eboracensem ox toto dimiseris, con-
cedo ut officio sacerdotali quod jam suscepisti utaris.
ri Hanc epistolam omnibus episcopis Anglice singulam
«e singulis cum suo sigillo direxit, unicuique mandans
atque prscipiens, per sanctam obcedicntiam quam ec-
clesie Cantuariensi debebant, ut secundum quod in’
illa scriptum erat se erga ipsum Thomam deinceps
tenerent. |
Tori Past hrec xi. Kal. Maii defunctus est Cantuaric in
(ipa ia, metropoli sede gloriosus pater Anselmus, et die se-
e) quenti, quie fuit Coena Domini, in majori ecclesia ad
caput venerands memorie Laníranci predecessoris
sui, honorifice sepultus, anno Incarnati Verbi millesi- .
mo centesimo nono, regni vero Henrici gloriosi regis
Anglorum nono, pontificatus autem ipsius Anselmi
sexto decimo, etatis vero septuagesimo sexto.

! euffraganeum meum) On erasure, and cramped, in A., probably for
admission of mewm.

HISTORIA NOVORUM IX AKOLIA. 207

Itaque, post hice paucis diebus evolutis, venit. An- 4-B im
. Asrival in
gliam missus a venerando Paschale summo pontifice! et
clericus quidam, Ulricus nomine, cardinalis sanctse Cite.
Romane ecclesim. Hic pallium ecclesie Eboracensi ?
secum ferens ubi didicit Anselmum vitam finisse,
nam obitum cjus, quia tunc nuper acciderat, non
longe extra Angliam fame certitudo pertulerat, con-
sternatus animo quid potissimum sibi foret agendum
dubitabat. Pallium ctenim ipsum Anselmo primitus
vp». 24. deferendum a Romano pontifice sumpecrat, et ut de-
mum juxta consilium ac dispositionem ipsus inde
ageret ab eodem. pizceptum . acceperat.
In subsequenti festivitate Pentecostes, rex Henricus Tee Av-
curiam suam Lundonie in magna mundi gloria et York's tuni
ae . . . . o. BDESde
diviti apparatu celebravit. Qui, transactis festiviori- quand at
bus corone sum? diebus, ccpit agere cum cpiscopis
ct regni principibus quid esset agendum de consecra-
tione clecti ecclesise. Eboracensi. Ad quod recitata est
coram co cpistola, quam proxime supra scripsimus,
ipsi electo ab Anselmo destinatam, interdicendo vide-
licet illi benedictionem, si primo non faceret ecclesise
Cantuariensi professionem. Quam Robertus comes de
Mellento sibi expositam ubi intellexit, sciscitatus est
quisnam epi-coporum eandem cpistolam suscipere au-
sus fucrit prater assensum cet imperium domini regis.
In qua interrogatione episcopi advertentes comitem
velle calumniam movere qua cos regia majestati ob-
noxies faceret, remoti a multitudine habito consilio
statucrunt inter * so suis omnibus, si regia sententia
hoe forte ccmitis instinctu dictaret, se malle despo-
lar, quam iis quse Anselmus de presenti querela
preceperat non obtemperare. Erant autem hi. Ricar-

A o —— = - —

| Parchale samo poat:fíce) sum- V festieversbus corona cua) corona
mo pobtifice Paschale, A. sun fesuvionboes, A.

P eclesie Eborecenns} Ebors- * intor) aped, A.
censi ecclesie, A.

B8ldsz-

208 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

a.D.t1. dus Lundoniensis, Willelmus Wintoniensis, Robertus
The bishops Lincoliensis, Herbertus Norwicensis, Rogerius Serbe-
Seolee. riensis, Radulfus Rofensis, Reinelmus Hercfordensis,
Robertus Cestrensis, Johannes Bathoniensis, Radulfus
Cicestrensis, Willelmus Exoniensis. Istis ergo firmato
consilio, ut diximus, inter se visum est Sansonem ws. p. sw,
Wigornensemi episcopum accersiendum, et quam de
negotio sententiam etiam ipse ferret! perquirendum.
Factum est, et respondit, " Licet hunc qui in pontifi-
" catum Eboracensem electus est olim ex conjuge fili-
" um susceperim, eique juxta seculum et carnis natu-
“rain honoris ac dignitatis provectu jus requissime
" debeam, multo maxime tamen id matri mex cccle-
" sic: Cantuariensi debeo que me in eum in quo.
*" sum honorem provexit, et grativ. quam a Domino -
" Christo* meruit me per pontificale ministerium
* participem fecit. Quapropter notum omnibus esse
7“ volo, me ot litteris patris nostri Anselmi de causa
" qure nunc inter nos agitur factis modis omnibus ob.
“ eediturum, nec unquam assensum prebiturum ut is
“ qui electus est in episcopatum Eboracensem aliqua-
" tenus consecretur, donec de subjectione sua ecclesim
" Cantunriensi debitam ct canonicam obcedientiam
" profiteatur. Ipse enim presens fui quando frater
" meus, Thomas archiepiscopus Eboracensis, cum? an-
“ tiquis consuetudinibus tum invincibilibus allegationi-
“ bus actus, eandem professionem Lanfranco archiepi-
" seopo Cantuariensi et cunctis ejus successoribus
" fecit." His dictis, illico simul omnes episcopi ad
regem veversi sunt, constanter et litteras super quibus
comes sciscitatus fuerat se, suscepisse et contra eas
nulla ratione quicquam acturos asserentes Ad qure
cum idem comes caput agitaret, autumans jam in
illos quasi de contemptu regis crimen injiciendum ;

! eliam ipse ferret) ferret etiam nin Domine Christe) Christo Do-

ipee, A. _ cum) tum, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 209

dixit rex. "Quicquid in his! aliorum sententia ferat, A 5.1».

4& p.23. “ de me constat quia cum episcopis sentio, nec vel Tuo King
" ad horam excommunicationi patris! Anselmi subja- end
" cere aliquatenus volo.” Quibus auditis gavisi sunt
omnes. Et agentes Domino grates pariter conclama-
verunt Ansclmum adesse, et quam non poterat in
corpore degens, jam mundo absentem, causam ecclesire
suze determinasse. Deinde in laudibus eximii prinei-
pis demoratum est, ac ut ipse dignitatem primatus
ecclesiie Cantuariensis humiliari a nullo permitteret
postulatus. — "Siquidem in hoe,” «dicunt, "consueta-

" dines antique et earum confirmationes astipulatione
" totius regni sub magno rege Willelmo facts, necne
" privilegia quie his prior& existunt ab apostolica
“sede ipsi ecclesie collata, corrumperentur, scinde-
" rentur, annihilarentur." — Adquievit istis rex, et
jussit ipsarum quoque scripta auetoritatum qum eccle-
xia Cantuariensis habebat sub celeritate afferri, allata
recitari. Quod ubi factum est, intulit, “Quid amplius
" quieritur ? — Auctoritate» et privilegia apostolicae
“sedis, et qum in presentia patris et matris mes
" testimonio * et contirmatione episcoporum, abbatum
“et procerum. re;zmi. definita sunt, ut quasi de epi-
" «tola. Anselmi penitus taceatur, cgo in quaestionem
" mitterem, eyo novis ambagibus agitari permitterem ?
" Immo sciat. Thomas se aut subjectionem ct obcedi- ”
" entiam ecclesie Cantuariensi ejusque primatibus, ut
antecessores sui professi sunt, professurum; aut
" archiepiscopatui Eboracensi ex toto cessurum. Eli-

V pfi. " uat ergo quod vult." Consideratis itaque Thomas n» Ar
auctoritatibus. quibus ecclesiam Doroberneusem niti et usu
circumvallari videbat, spretis. clericis quorum se con-

"iio credidisse sero dolebat, se contra ipsas auctori-

! lus) iit, A A.,and crowded fer admission of
* patris] Not in A. oud,
2 testrmonse}] cad testimoni, in

R 9397 o

210 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

aD.nee tates nolle stare, sed morem antecessorum suorum
sequendo et ipsis adquiescere, ct ccclesiam ipsam de-
inceps semper diligere velle dixit ct honorare. Pre-
cepit igitur rex ut professio quam Thomas erat factu-
vais Tus in sua presentia dictaretur, scriberetur, sigilloque
nm UP à SUO, nequid in ea quovis molimino antequam eam
Winn’ seal. profitendo Thomas legeret mutaretur, servaretur in-
clusa. Quod et factum est.

Dominica ergo die qum fuit v. Kal. Julii convene-
Yer runt, jubente rege, Ricardus Lundoniensis, Willelmus
Jane Sith, Wintoniensis, Radulfus Rofensis, Herbertus Norwicen-

sis, Radulfus Cicestrensis, Rannulfus Dunelmensis, et
Herveus Pangornensis, episcopi, in ecclesiam Beati
Pauli Lundoniw pro consecratione Thome. Inter so-
litam ergo examinationem, suo loco professionem de
subjectione et oboedientia sanctre ecclesire Dorober-
nensi exhibenda Ricardus episcopus Lundoniensis, qui
Thomam erat sacraturus, ab illo exegit. Professio
igitur sicut crat sigillata sibi coram omnibus oblata
est, fractoque sigillo. evoluta ct lecta ab co est, ita,
“ Ego Thomas, Eboracensis ecclesie consecrandus me-
** tropolitanus, profitcor subjectionem et canonicam obce-
" dientiam sanctse Dorobernensi ecclesire ct ejusdem
" ecclesire primati canonico electo ct consecrato, et MS. p.s55
" successoribus suis canonice inthronizatis, salva fideli- ©
“ tate domini mei Henrici regis Anglorum, ct salva
" oboedientia ex parte mea tenenda quam Thomas
" antecessor meus sancte Romane ecclesie ex parte
" gua professus cst.” Intererat huic officio prior eccle-
si Dorobernensis, Conradus nomine, et ex monachis
ejusdem loci quamplures, qui pro hoc ipso, quoniam
res eos quam maxime® respiciebat, illo convonerant.
Lectam itaque professionem cum a Thoma sibi obla-
tam Ricardus? antistes Lundoniensis accepisset, eam

! Henrici regis Anglorum) An- 3 quam mazime) maxime, A.
glorum regis Henrici, A. 3! Ricardus] RicARDUS, A.

M8. p. 254.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 211

nominato priori et fratribus tradidit, dicens, “ Hane,
“ fratres et domini mci, in testimonium auctoritatis
“ ecclesie vestre! suscipite, ct ipsam vobis factam in

'" memoriam posteritatis servate." Deinde a Radulfo

Cicestrensi episcopo dictum in populo est ipsam con-
secrationem ex recto et antiqua consuetudine debere
fiori Cantuaric. Et adjecit, * Verum quia civitas ipsa?
" defuncto patre nostro Anselmo, nunc quidem pon-
“ tifice caret, visum regi sacratisque ordinibus regni
“est atque principibus, eam hic cet? ab hujus sedis
" episcopo priv aliüs potissimum celebrandam, eo in-
“ tuitu, ca ratione, quod episcopus Lundoniensis inter
" alios episcopos est decanus ecclesi Cantuariensis, et
" idco speciali quadam dignitate cseteris anteponen-
" dus.” Ita ergo in episcopatum Eboracensem Thomas
consecratus est, suscipiens a ministro quod suscipere
detrectavit a magistro. Dum itaque vite presenti
superfuit peenitudo hujus facti ab animo cjus non re-
cessit, se infelicem nec tanti patris benedictione dig-
num fuisse pronuncians.

Quibus peractis, przfatus ecclesia Romane. cardina-

. *. e . .qe . Ubrte
lis, audito rege curixque regis consilio pallium quod ie plum

detulerat Eboracam detulit, ipsoque pontificem ejus
investivit, siceque Romam redeundi iter repetiit.

Inter hee Herveus episcopus Pangornensis, cujus Tressetion

supra meminimus, ab ecclesia sua quam olim dimise-
rat penitus translatus cst, et novo episcopatu quem
rex ct principes dudum in Heli statuendum juxta
mentionem inde superius factam decreverant, inthro-
nizatus. Quod quidem ut adipisci mereretur, multa
prece, multis multarum rerum promissionibus, multo-
rum quoque officiorum exhibitionibus, vix post obitum
strenuissimi patris Anselmi obtinere potis fuit.

! ecclesia. vestre) vestra eccle- 3 cloites ipos) ipen civitas, A.
sie, A. 5 et) aque, A. -

n 9.

A.D. 1M.

Cardinal

fre Ban
qur to By.

t £4."

212 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

A.D.110, — Ipso anno apparuit stella quam cometam plurimi
teeter NOMinabant.' Visa est autem in mense Decembri
3309. circa lacteum circulum, crinem in australem coeli diri-
gens plagam.
The Christ. In subsequenti Nativitate Domini Christi regnum
mas court . . . . °
of tie. = =Angliw ad curiam regis Lundonir pro more convenit,
et magna solennitas habita cst atque sublimis. Ipsa
die archiepiscopus Eboracensis se loco primatis Can-
tuariensis regem coronaturum, et missam sperans ccle-
braturum, ad id omnino paratum semet exhibuit. Cui
The King is episcopus Lundoniensis non adquiescens coronam capiti
erowned by P . . . .
the Bishop regis imposuit, eumque per dextram induxit ecclesire,
et offieium diei percelebravit. At cum ad mensam
regis ventum esset et «o loco sessionis inter cosdem

scd utrumque a prandio suo remotum pransuros hos-
pitia sua precepit adire. Et quidem quod episcopus
Lundoniensis ita fecit, ut alia taceam, ea ratione usus
est quod et decanus est ecclesi Cantuariensis, ct item,
juxta institutionem beati Gregorii Anglorum apostoli,
tunc prior alterius extitit quia prius eo fuerat ordi-
natus. Cujus nimirum prioratus gratia sc sub tanta
festinatione, ut supra diximus, licet. aliud in populo
predicaretur, in pontificatum ordinari gnarus expetiit,

quemadmodum nobis testati sunt qui animi cjus abs- |

que dubio scereta noverunt et ipsemet a me percunc-
tatus familiari affatu asseveravit. Sed de sessione
prandii regalis tunc inter episcopos res ita remansit,
determinanda judicio futuri pontificis Cantuariorum.

Enforce, Per id temporis acta est causa presbyterorum An-

lay ot eleri- lire,’ et districtius quam tempore patris Anselmi a

timence. — consortio mulierum coerciti sunt. Quamplurimi nam-
que illorum ex obitu ipsius? patris non modicum ex-

! nominabant] On crasare in A. ; wink Changed from in An-
perhaps for nominant. 1 ipeius] Not in A.

episcopos dissentio mota fuisset, noluit eos rex audire, M* P. 206.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 213

hilarati promiserant sibi, eo de medio sublato, licitum am uma
fore quod ipso superstite sibi illicitum fuisse condo-
luere. Sed in contrarium res lapsa est. Rex enim,-^
qui plus Deo a multis timebatur, sua lege eos con-
strinxit quatinus, vellent nollent, concilii Lundoniensis,
quod supra notavimus, saltem in oculis hominum fie-
rent executores. At si ipsi presbyteri deterius agere
quasi in damnationem ct contumeliam Anselmi pro
hoc claboraverint, ipsi viderint, onus suum quisque
& P1 portabit. Scio quippe quoniam, si fornicatores et
adulteros judicabit Deus,’ consanguinearum, ne dicam
sororum vel filiarum, stupratores non cffugient judi-
cium cjus. Nec quod cos Anselmus ab illicitis am-
plexibus prohibuit, ulla suarum iniquitatum exeusatio
erit, sed. nimirum unusquisque recipiet prout gessit.
Quod si aliquis dixerit Ansclmum | melius fecisse si
tacendo toleraret quod prohibitum in pejus pullulata-
rum fortasse procederet, diccre poterit divitem illum
cvanzelicum qui ad cenam quam preperavit multos
vocavit servum suum non debuisse ad convocandum
invitatos destinare, eo quod contigit omnes simul? ne
venirent? se* excusare, Et hanc ipsam evangelii lec-
tionem tam in consecratione ipsius Ansclmi super eum
repertam, quam ct in pallii ejus susceptione in populo
lectam, ca forsitan presignasse non alienum a veritate
est credere, quoniam pene omnibus qum prwdicando
docuit, vel docendo prohibuit, excusatio objecta est, et
in nullo verbis ejus efticaciter obtemperatum. — Legat
qui vult textum concilii Lundoniensis, ct, inspectis
statutis ejus atque preeseptis, perpendat quis eis obos-
diat, quis eorum executor existat, quis non ea quasi
inania ducat. Ecce, ut plurima taceantur, abbates
quidain qui in ipso concilio pro simonia dépositi fee-

! Deus) Domisos, A. ! ne vemreni) ia merge ia A.
! omnes mul) simul, A. * e$) emass, A.

214 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

a2.nen runt, aut illas quas perdiderunt, aut alias abbatias
dato pretio per laicos adepti sunt. Item qui presby-
teri dicuntur sive canonici, jam tepescente regis edicto,
apud episcopos suos ct archidiaconos infami commor- M9. ». 8f. :
cio id effecerunt, ut aut suas quas reliquerant, aut —
- alias quse magis placeant spretis prioribus libere mere-
triculas ducant. Ad hsc, criniti quos a patre Anselmo
a sanctis ecclesim liminibus certissime novimus excom-
municatos in tantum abundant, tantumque se de cri-
nium suorum feminea et ignominiosa longitudine jac-
titando magnificant, ut qui crinitus non est rustici
vel presbyteri probroso vocabulo denototur. Cretera
horum indignitate non minus indigna, no corum ama-
tores, cum mea nihil intersit, gratis offendam, silentio
premam. Tantum dico quia quid futura dies paritura
sit! nescio, in presenti scio quoniam pauci, de secu.
laribus dico, inveniuntur, qui via quam illustris pator
Anselmus docendo monstravit ad cenam Domini puro
ac simplici corde properare contendant. Exivit An.
gliam semel, exivit secundo, ad modum videlicet prrc-
cepti quod evangelico servo suo dominus fccit. In
quibus exitibus quod ingentem multitudinem predi-
cando, admonendo, castigando ccn: Dominice de ali-
enigenis introduxerit, nos qui itineris ejus ct laboris
comites fuimus, omni remoto ambiguo, scimus Aver- -
tat igitur omnipotens Deus ab illis vocatis ad quos?
adducendos primo missus est sententiam quam idem
Dominus intulit, " Dico," scilicet, " vobis, quod nemo
* virorum illorum qui vocati sunt, gustabit coenam
* meam."
Reflections His ita digestis, proesens opus cui quidem ut opo-
exer sed ram darem sincera dilectio quam erga beate memoriso
denim. patrem Ánselmum superna pietas mihi indigno con- MS p s.

! paritura sit) sit paritura, A.
! eb illis vecatis ad quos] On erasure and crowded, in A.

HISTORIA KOVORUM IN ANGLIA. 215

cessit habore maxima inter alias causa fuit fini addi- am ues.
cam. Prius tamen et ab iis qui modo sunt, et ab eis

qui post nos filii ecclesi. Cantuariensis, id est Doro- A»
bernonsis, Deo donante, futuri sunt, paucis petitum
iri precamur, ne nobis qui ista scripsimus, quasi in
nihili laboraverimus, ipsi succenseant, judicantes for-
tassis apud se, ca qus» gloriosum et magnifieum
patrem Lanfrancum suo tempore constat fecisse ad
tuendam conservandamque nominate ecclesim dignita-
tem satis sufficere et superabundare. Et nobis utique
de iliis qure ipse fecit, quantum quidem ad negotia
spectat quorum gratia illa fecit, nullum aliud quam
. illorum judicium est, vel aliquando fuit. Unde ut
tantum onus scribendi assumeremus, quasi nostro opere
opera ejus aliquatenus fulcire cogitaverimus, amentia
esso videtur in mentem alicui cadere, presertim cum
nostra qure illis continuantur, non nis? per illa robur
undo subsistant, salva rerum quas descripsimus veri-
tate, sortiantur. Attamen, quod pace omnium dictum
quieso accipiatur, non parum ad exterminandum scan-
dalum quod Eboracenses super ipsam ecclesiam move-
runt et confirmare nisi sunt, ut de aliis sileam,! ipsa
epistola profuit, quam pim recordationis Paschalis
papa Girardo pontifici Eboracensi de professione quam
episcopo Cantuariensi facere debebat pro Ansclmo di-
rexit. Siquidem eadem epistola Cantuaris cum sigillo
papse remansit? quoniam Girardus, ut vir in ecelesias-
' ticis disciplinis educatus, illius auctoritatis prsecepto
non egens, factam in episcopatu professionem Anselmo,
sicut mentio inde superius habita declaravit, inter-
posita fide sua firmaverat. Textum autem ipsius Laue
epistole hic, ut omnibus qui legere vel audire ista &
dignantur innotescat, subscribemus, et eam in laudem "ir M
nominis Dci terminum hujus operis constituemua

ob
sendesa.

! sileam) taccam, A. crowded in A.; probably fer ad-
! pepe remansit) On erssureand | mission of papa.

216 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

Paschalis episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri
Girardo Eboracensi episcopo, salutem et apostolicam bene-
dictionem.

Quanquam prave adversus nos, immo contra matrem tuam,
sanctam Romanam ecclesiam, to non ignoremus egisse, prm-
> sentibus tamen litteris tibi mandamus, ut professionem tuam
venerabili fratri nostro Anselmo Cantuariensi episcopo facere
non negligas. Audivimus enim Thomam quondam predeccs-
sorem tuum ex hac eadem re contentionem movisse, et, cam
in presentia domni Alexandri secundi pepe ventilata csset,
ex precepto ejus diffinitione habite, post varias qusestiones
Lanfranco prssdecossori suo et successoribus suis eandem pro-
feesionem fecisec. Unde ct nos quod tunc temporis diffini-
nitum est volumus, auctore Deo, firmum illibetumque servari.

he ith, Date Bencventi, pridie Idus Decembris.

Hinc igitur et in omni opere suo laudetur ipse et
benedicatur, qui idem in se manens innovat, omnia,
transfert regna: et quem vult super illa constituit,
vivens et regnans ante et ultra omnia secula Deus.
AMEN.

EXPLICIT LIBER QUARTUS HISTORLE NOVORUM IN
ANGLIA.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 217

INCIPIT QUINTUS DE SEQUENTIBUS ;! ET HOC EX
ABUNDANTI.

i&r.59-. Terminus quarti libri Historia, cui " Novorum in Baámes,

" Anglia" notam indidimus, plane indicat noe ibi Satehod bi
deliberasse totius operis metam ponere, immo modis ed» wa.
omnibus posuisse. Translato etenim co de hae vita

cujus amor ipsius historim describendm causa prs-

cipua fuit, videlicet domino et gloriosi«simo patre An-

selmo Anglorum summo pontifice, ratus sum, vise

mora pontificis sulstituendi, me si ultra procederem

in scribendo aut inania forte scripturum, aut in pri-

vato conversantem non multa qua scribenda ratio ex-

peteret pleniter agniturum ; tacita incertitudine vite

mes, que nunc quidem mihi non certior est quam

tunc fuit. Verum inter hrec ex iis* quse scripseram

certo comperiens me multorum voluntati ac dileetioni

morem gessisse, placuit seriem rerum describendo illis
annectere, juxta. quod Deus, omnium finis, dignabitur
inspirare. Eo siquidem respectu quo illa pluribus ae-

cepta esse deprehendi sperabam et ista oneri non
affutura.- Prius tamen. quam illa aggrediar, quibus- 4e epstemy
dam qui adhuc priefato pontifici vere saneto de- smi.
trahere non? verentur, co scilicet quod nec secula-

rium nec ecclesia-ticarum rerum exetructionibus ipse,

ut dicunt, in sua manu omnia tenens ita studium
impenderit, sicut antecessor illius venerandss memories

pater Lanfrancus suo tempore fecit, paucis rationem
ostendere in mentem. venit, quatinus, inspecta. negotii
qualitate, ex ipsa veritate perpendant amodo sit eis

super hoc silendum * annon.

! de sequentibus) Not in A. | *euper hee elendum) ciendum
? us) bis, A. eeper bee, A.
! non) Over line, in red letters,

in A.

218 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

Utique cum idem Anselmus primo pontificatum me. p. sa.
Cantuaricnsem regere suscepisset, ita omnes terras ad
ipsum honorem. pertinentes vastatas invenit et omnes
redditus a Willelmo, filio majoris Willelmi regis, di-
reptos, ut unde subsisteret, nota loquor, non haberet.
Quam ob rem fraudatus redditibus quibus a& festo
Saneti Michaelis, nam paulo ante hoc festum Can-
tuariam venerat, usque in Nativitatem Domini vivere
debebat summa nocessitate coactus, de iis quibus ab
ipsa solennitate usque in Pascha victurus erat victum —
sibi ministrari faciebat. Sicque subsequentium ter-
minorum redditus in precedentibus terminis paulatim
et discreto moderamine sumens, vix tertio sui introi-
tus anno ad statum a predecessoribus suis statutum
in his pertingere potuit. Quid autem angustiarum
preter has & rege Willelmo ot suis passus sit per
illos tres et quarto qui subsecutus est anno, in primo
et secundo nominate Historie libro, utpote qui cis
affuimus, nonnullis digessimus. Ita igitur in tribula-
tione et atroci persecutione quatuor annis in Anglia —
degens, quinto pulsus ab codem rege est, et totus
archiepiscopatus invasus, ac per tres continuos annos,
hoc est, donec rex idem sagitta interiit," usque in
immensum vastatus. Anselmus vero inter hxc patria
climinatus, dum unde se suosque procuraret de suis
ab Anglia nil habere mereretur, ab externis necessaria
mutuatus est, nolens quidem gravis esse his quos
inter* morabatur, nec gratis accipere omnia qure sibi MB p. ses.
offerebantur. Deinde revocatus a rege Henrico, qui
in regnum fratri successerat, ct res suas in supremam
paupertatem redactas repperit, et oxactores pecuniarum
quas mutuo acceperat de trans mare quotidie veni-
entes vacuos a se dimittere, considerata sequitate,
honestum esse non judicabat. Si in istis angustiaba-

! debebat) debuit, A. | ?*9Qwoe inter) inter quos, A.

Lp m3.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 219

tur, nulli mirandum. Super hee, pax inter eum! et-

regem diutina firmitate minime? duravit, Vexatus
itaque gravi modo per biennium est, ac demum extra
terram exire seductus. Exivit? nec nisi quarto sui
exitus anno pine’ peracto redire, sicut, descripsimus,
potis fuit. Tandem reversus, duobus annis supervixit,
tertio transiit, debitis quibus se in? peregrina patria
sustentaverat vix solutis. His ita se habentibus, qua,
qureso, ratione poterat terrenis operibus operam dare,
quem tam assiduz oppressiones et suarum rerum de-
structioncs non cessabant fatigare? Ea tamen qus
per seipsum non valebat, per fideles ecclesiss sus
filios, livore carens et nihil usquam secularis glorise
qurerens, exercebat. Nam res monachorum posuit in
dispositione corum, constituens cis in priorem post
Henricum Ernulfum, post Ernulfum Conradum, ipsius
loci monachos, ad quorum nutum negotia ecclesim
cuncta referrentur, et communi fratrum à consilio trac-
tarentur, disponerentur, terminarentur. Ex libertati
igitur qua in res suas monachi per bonum Anselmum
potiti sunt, multum per omnem modum ecclesia aucta
est, in recuperatione videlicet plurimarum terrarum
quas quidam laici tenentes in h:wreditatem sibi vindi-
cabant, in diversis ornamentis, inque omni decore do-
mus Dei, ità ut pauca et quasi? indecora visa fuerint
ecclesi:e. ornainenta comparatione multitudinis et de-
coris * illius qu» in? his diebus perducta sunt, Super
hac ipsum oratorium quantum & majore turri in orientem
porrectum est, ipso patre Anselmo providente, dispo-

! eum) illum, A. * fretrum) In margin ia A.

7 minime) noo, A. 7 quasi] Not in A.

3 Exit) After this a word, . ‘J 2. » .
probably secumdo, has becn erased l multitudinis et decoris) decoris
in A. et multitudinis, A.

! pene) pene, MS. ® qua in) Adopted from A., in
* tero... »e in) On erasure, | lieu of in que, as ia MS.
aad cramped, in A.

Ju

220 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

nente, inchoante, auctum cest. Et hee quidem omnia
de rebus ecclesie facta! sunt, sicut et multa qure per
Lanfrancum facta fuerunt, Anselmo de suis preter
illa* plurimam pecunie quantitatem in augmentum
domus Dei conferente. Ex iis? vero que in dominio
suo possidebat, et offerendze majoris altaris medietatem,
aliam enim medietatem pater Lanfrancus contulerat,
et quasdam terras ad subsidium monachorum antiqui-
tus pertinentes, tunc. autem in alios usus distractas,
et pallia valde bona quam plurima, ac nonnulla alia
decori domus Dei competentia juri ecclesie perpetuo
possidenda concessit. Ad hmc. Postquam de secundo
exilio revocatus est, et quadam pace potitus, dedit in
opera ecclesi: denarios qui singulis aunis de paro-
chianis ecclesiis in Pascha matri ecclesi pendi solent.
4Equius enim esse judicavit eos ab ecclesia cui pro
signo debite subjectionis conferuntur possideri, quam
a seculari potestate quasi suos, obeunte episcopo, au-
ferri; eo quod illos quique pontifices pro suo officio xs. p. »«.
antehac juri proprio vindicabant. Nec, eo defuncto,
aliter ac ipse disposuerat in his a rege actum est, sod
in eo statu quo ecclesiam pater ipse moriens reliquit,
toto temporis spatio quo pastore carebat, ejus insti-
tuta mutare consilii esse non autumans, eam conscr-
vabat. Pax igitur qua potita est cui post Deum .
ascribenda sit, satis clucet. Dctractores itaque tanti
*viri et tam magnifici benefactoris. occlesi Christi
percant, obsccro, lingue sus ; parcant, obsecro, animes
sum. Nam si hos qui secrete detrahunt proximo suo
persequitur Deus, timendum fateor ne illos qui pub-
lice et contra wquum pravis verbis corrodunt patrem
suum destruat Deus. His hoc modo pro negotii ne-
. Cessitate succincte propositis, accedamus ad res gestas,

! fecta) acta, A. 3 sis) his, A.
Mia) In margin, in A.

p

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 231

ab illis que «descripsimus narrandi exordium assu-

mentes.' . .
Igitur ubi beatus et felix prrsul Anselmus ab 4D me

rerumnis vite labentis in beatitudinem vita perma- wee

nentis translatus. cst, oinnia. ad episcopatum quidem {te weit

Cantuariensem pertinentia, morem | fratris sui. Willelmi revesees:

regis secutus, in. suum dominium. rex Henricus redigi bat suspecta

jussit? rebus monachorum in ea que illas pater An- Qr.

aclmus posucrat libertate. et. providentia persistenti-

bus. Unde et tunc multa in. decorem domus Domini

Christi facta sunt. Quapropter eum maligni quidam

revi uppesSsiSent monachus insanire, ct que re; alibus — ^

expensis maznitice possent adininiculari in. supertluos

usus. nb ei quotidie profligart, ipse, ut. vir. prudenti

bonitate conspicuus, “Quid?” inquit! *In externas

"o expensas in. swetlaria aliqua, in. vana. vel ordini suo

" contraria epera, res suas monachi ponunt! At si in

“aurmentum et ;ionam. domus Dei eas expendunt,

" benedicatur. Deus, qui et. illis. hujusmodi animum

" inspirnvit, ct hanc mihi suo munere gratiam tribuit,

“ut meis diebus mea mater ecclesia erementum potius.

“capiat quam detrimentum," Sic itaque et ecclesia Tia Bibep,

proficichat, et ne à. quovis infestaretur rezia Censura eameabam

prospiciebat. Azelat. quoque in ca curam officii pon- thevesaep.

tificali-* Radulfis Rofensis antistes, ct ei intus et

extra siqua emerzelant. assiduus propugnator crat at-

que fideli« — Ip-e ecclesia in omnibus terris totius

pontificatus Cantuariensis. intus et extra Cantiam, ubi

petebatur, inconsultis. episcopis! dedicabat, ipee quse

ad Christianitatem pertinent in. eisdem. terris. prozt

! ayeumentes ) camentes, A. scope) imcomeultie cpiscopss aM

| Jusnt? precept, A. | petebetar, A. ubi petebotur in M3,

)" Qud? " iuquit quid iBquit ? w inserted ip the mergin with a
Ms. catch-mark te its proper plese ia

* offic. pentificalis) pootical: ' the text Ie A. it i5 en an ore
cffci, A. sere.

! obe petebatur, «nculhe qpi- Dot

929 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD. 11- res exigebat sedulus administrabat. Et hme ita inte-
gro quinquennio, quo a transitu patris Anselmi ecclesia
ipsa viduata permansit, in filiis ac rebus ejus ago-

Blectionef bantur. Quo tempore pene peracto, rex Henricus, et

Primate. — monitis domini pape, et precibus fratrum Cantuari-

ensium aliorumque multorum, immo, quod maximum

est, instinctu Dei permotus, episcopos ct principes

Anglie in unum apud Windlcsoram' fecit venire,

eorum consilium in constituendo pontifice Cantuari-

ensi volens habere. Invitati etiam sunt prefatus
Radulfus Rofensis episcopus, et prior ac nonnulli MB p tst.

fratres Cantuarienses curiam venire, ignorantes cer-

titudinem cause proptc: quam invitabantur. Ivimus

Ferew — ergo illuc. Quamplures vero nobis euntibus obviantes,

Abingdon, ct sc.& curia venire ct nos absque omni contradictione

abbatem Abendonia, Faricium nomine, archiepiscopum

habituros asseverabant. Quod nos, industriam hominis

probatam habentes, gaudenti animo amplectebamur,

placeret solummodo Dei voluntati, in quo totam spem

nostram fiduciamque? locaveramus. Quid multa? Ad

curiam venimus, et ecce omnia plena erant de abbate

qua audieramus, Et revera regia voluntas hoc pro-

posuerat, ac propter idipsum jussus a rege idem abbas

Some vish curim se preesentaverat. Animus tamen episcoporum

elegrman. c£, quorundam magnatorum in aliud vergebat, preop-

tantium videlicct aut quemlibet episcopum de ordine

clericali, aut clericum aliquem de capella regis in opus

illud ascisci. Verdm ubi eis objectum est nullum a

Beato Augustino nisi de monachico ordine unquam

pontificatui Cantuariensi presedisse, uno duntaxat

excepto qui et ob bane presumptionem et alia que-

dam perverse ab eo commissa depositus per Romanum

> pontificem fuit, et ea re tam antiquam et authenticam

consuetudinem, cum nulla ratio vel necessitas exigeret,

subverti non oportere, desistere ccepto quod plurimo

! Windlesoram)] Windeshoram, A. | * fideciamque) Not in A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 223

conatu perficere laborabant compulsi sunt. Disponente AD.u4
" igitur providentia summi Dei, in prenominatum Ro- of
28. fensem cpiscopum subito versa episcoporum sententia
est, illum scilicet in primatem totius Britannia con- (ane
stitui cupicntium, ct assensum regis in hoc sibi coope-

rari postulantium. Ad quod rex statim mutata mente” .
quam in promotione abbatis habebat, libens in ea quse
de episcopo suggcrebantur animum transtulit, vellent
tantummodo monachi natuquo majores et populi Can-
tuaricnses. Nec mora, Requiritur quale sit in istis"
velle corum, ct vota omnium inveniuntur esso unum,
Refertur in turbam negotii summa, et in leidem Dei
pro hoc laxantur! omnium ora Sic electus in ponti-
ficatum Cantuariensem Radvlfus Rofensis episcopus
est, et inexplicabilis Jstitia omni multitudini qus
confluxerat exinde procreata. Mira namque affabilitas ©
qua ad cunctos in co vigebat et eum magnopere
diligi et honori cjus aggaudere bonum quemque * faci.
ebat. Audires interea, si adesses, multos una con-
clamare, “ Vere cor regis in manu Dei, quocunque vult
" inelinat illud." Acta sunt hee anno Incarnationis"
Dominic: millesimo centesimo quarto decimo vi. Kal.

Maii, quinto die peracto quinquennio a transitu glori-
osissimi patris Anselmi. Venit dehinc Cantuariam Easthope |
xvii. Kal. Junii, et gloriose a clero ct populo susceptus aoe tt
est, atque ab episcopis qui ob hoc convenerant loco
pontificis sublimatus. Egit autem primos introitus
sui dies in magna gloria et diviti rerum apperatu,
gaudentibus cunctis ac* Deum collaudantibus, quod

:€ jam tandem post diutinam expectationem ecclesis

sus pastorem non de externis sed de domesticis in- .
stituere dignatus sit.

Post hsc, seinotis a dominatu iis qui pontificatui
dominari solebant, locavit suos, ut sibi quidem melius

! pro hoc lazentur) laxaator pro , vel quemque) qa be-
boc, A. T ec) uA.

224 ^ - HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD.ui. videbatur, et sensus plurimorum! necne voluntas ab
eo quo fuerant super ipsum demutata sunt, ac famro
illius quae antehac ab omnibus prredicabatur a multis
vulgi more sinistrorum detrahebatur. Inter hme rex
Henricus Normanniam ire parabat, Francos suosque
vicinos sibi inimicitias extruentes paci subigere qua

The King przeditus erat industria volens. Sed, nequid in Anglia

varent se abeunte resideret indispositum, munasteria cuncta

carefully qure jam diu cura pastorali fuerant destituta, consilio

Essiishmen. episcoporum et principum suorum, locatis personis in
hoc officium, ordinavit. Quod si aliqui eorum lupi
magis quam pastores effecti sunt, ipsi viderint ; rex cos
ut pastores non lupi essent, sicut credi fas est, collo-
cavit, Quod tamen forte credibilius videretur, si non
omnes ex alienigenis, sed aliquos saltem ex indigenis
terre, non usquequaque Anglos perosus, tali minis-
terio substituisset. Vite etenim meritum, ac regularis
observatio disciplinre, necne prudentia rerum adminis-
trandarum que oportebat eis qui respuebantur non
minus quam iis inerat qui assumcbantur. Unum eos,
natio scilicet, dirimebat. Si Anglus erat, nulla virtus
ut honore aliquo dignus judicaretur cum poterat ad-
juvare. Si alienigena, solummodo qui alicujus boni MS. p. se
speciem amicorum testimonio prwtenderent, illi. ascri-
berentur, honori priecipuo dignus illico ? judicabatur. °
Verum in istis nemo cujusvis injustitis Deum accuset,
cum ejus dispositioni cuncta subjaccant, cum nil injuste
usquam disponat, cum in terra nihil fiat sine causa.
Quim dum ita sint, nullus sibi de iis que Deus non
approbat plaudat, quoniam unde isti coronam, inde
illi novit sequo judicio poenam prerogare. Sed de his .
hac interim vice satis* Dies enim mali sunt.

! plurimorum) On erasure in A. 3 dignus ilice) illico dignus, A.
3 Anglia . . . resideret] Anglia .
... remaneret, cramped aad oa * satis) euficiat, A.
erasure, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 225

Dum itaque rex ecclesiarum dispositioni, ut diximus, aD. 130
operam daret, postulatus a pontifice Cantuariorum Ret,
est, quatinus sibi monachum ceclesim Cantuariensis, En,
tunc quidem abbatem Burchorum, Ernulfum nomine,
redderet, ut eum Rofensi ecelesie loco pontificis sibi-
met ipsi subrogaret. Et hoc quidem faciebat, cum!
quia sapientiam ac religionem hominis compertam hab-
ebat, tum quia ignotam personam super ipsam ecclesiam
vel inter fratres Cantuarienses immittere nolebat, tum
eliam quia sc ex vicinitate ipsius multum sperabat
adjuvandum in dispositione rerum suarum. Quod rex
perpendens libenter annuit. Abductus igitur abbas a wemtitere
Burcho est, et Cantuariw in capitulo fratrum ab archi- Beispef,
episcopo iiii. Kal. Octobris cpiscopatu Rofensi ex anti- (Eft 99.
quo more investitus, convenientibus ad hoc eumque
cligentibus monachis, clericis et laicis ad ipsum episco-
patum pertinentibus, et alia hominum multitudino
copiosa. Qui electus licet ecclesig Dorobernensis pro-
fessus monachus csset! tamen, antequam episcopatu
. per virgam pastoralem investiretur, tactis evangeliis
promisit se et fidelitatem eeclesie Cantuariensi et
antistiti cjus per omnia servaturum, et nullo unquam
molimine aut occasione se intromissurum vel assensum
priebiturum, ut ecclesia. Cantuariensis dignitatem aut
potestatem. quam super Rofensem ecclesiam — eatenus
habuit ullo modo perderet. Ut enim ista sponsio
fieret archiepiscopus, qui Rofensis cpiscopus fucrat,
omni modo expedire sciebat. Moratus cst autem ipse n Installation
clectus Cantuarim pene quindecim diebus post hie, furs mà,
ac demum, vi. Idus Octobris ab archiepiscopo Rhofam * »
perductus, atque in sedem pontificalem digno cum
honore a clero ct populo susceptus. Eadem die
fluvius Medewage * vocatus ita ab australi pontis Siegelnriy
parte prope castrum civitatis per nonnulla milliaria Ore wd.

! cum) tum, A. ® Rhofam)

* professus. monuchus esset] mo- * Medewage) Modesogv, A.

a8Ccbuos esset professus, A.
R 8397.

P

A.D. 1114

226 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

in se defecit, ut in medio alveo sui otiam par-
vissim:o naves ob penuriam aqu: clabi aliquatenus!
minime possent. Noc hunc defectum solus illo fluvius
ipsa dio passus est; Tamisia nihilominus cidem illa
die defectui patuit. «Nam inter pontem et regiam
turrim, sub ponte etiam in tantum fluminis ipsius
aqua diminuta est, ut non solum equi scd et innumcra
hominum et puerorum multitudo illud pedibus trans-
vadaront, aqua vix genua corum attingente, Duravit
autem hic aque defectus a modio noctis pracedentis
usque in profundas tenebras noctis subsequentis, sicut
ii testati sunt ct hucusque testantur qui prwesentes
ista viderunt, et transvadantes transvadantium socii
extiterunt. Similem quoque aquarum defectum ipso .

dic apud Gernemutham et in aliis locis per Angliam x8. p. en.

certo relatu contigisse didicimus.

Dehine Kal. Novembris Radulfus archiepiscopus sa-
cravit Cantuaric in metropoli sedo. Alboldum Beccensis
ecenobii monachum, cujus in quarto libro prefat; His-
torim meminimus, ad regimen abbatire Sancti Eail-
mundi.®

His diebus missi sunt Romam nuncii, qui pallium
archiepiscopo Cantuariensi ab apostolica sedo deferrent.
Fucrunt autem hi, Johannes monachus Sagii, qui paulo
ante hos dies in abbatem Burchorum post prwfatum
Ernulfum electus fuerat ct consecratus, Warnerius
monachus Cantuariensis, et Johannes clericus, filius
sororis archiepiscopi. Qui Romam venientes litteras
regis Anglorum ct archiepiscopi, conventus quoque fra- '
trum ccclesim Cantuariensis, et singulatim omnium
pene episcoporum Anglie domino paps detulerunt.
Quarum litterarum unas de omnibus hic ponere non
ab re ewatimavimus, volentes et aliarum sensus per illas
agnosci. Sint igitur he.

! aliquatenus) Not in A. | * Badmundi] JEdmundi, A.

| P. £73.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 227

Domino sancto universslis ecclesia summo pastori, Paschali,
conventus ecclesi Christi Cantuariensis, fidcles orationes e&
totius sanctw devotionis obecquium.

Notum cesso non dubitamus glorioso paternitati vestres, pie
domino, quod ecclesia Cantuariensis, mater nostra, sancte sci-
licct Romano ecclesi specialis filis, jam ab obitu boats
memoria patris nostri Anselmi archicpiscopi per quinquennium
cura pastoralis officii, peccatis nostris exigentibus, sit destitata.
Nuper autom, respectu misericordie Dei, adunato conventa
totius Anglici regni in prrosentia gloriosi regis nostri IIenrici,
clectas à nobis ct clero ot populo cst ad regimen ipsius ecclesiss
Radulfus Rofensis episcopus, nobis sufficiontissimo cognitus, et
propter vito suco meritum ot sancto convorsationis effectum
toti regno valdo acceptus. Huic olectioni affuerunt episcopi,
nbbates ct priucipes regni, ct ingens populi multitudo, consen.
ticnto domino nostro rege, ct candem electionem laudante, sua-
quo auctoritato corroborante. Quoniam igitur ita so ros! habet,
mittimus nd voe, modis quibus possumus supplicantes ut quem
nd sublevationem ct consolationem ccclesio» sus Deus, quantum
nobis intelligi datur, * elegit, vestra sancta auctoritato in quo
clectas cet confirmetis, ct ci pallium quod omnes antecessores
Bui n sacratissima &odo Beati Petri consecuti sunt transmittere
dignemini, no sanctitato vestra aures pietatis sum * precibus
nostris, quod Deua avertat, non inclinanto, in pristinas miserias
aliquo oventa ecclceia nostra, filia vestra, relabatar. I
enim tanta corporis imbocillitato gravatur, ut non sine o
periculo sui ct detrimonto omnium noetrum valeat hoo tempore
vestigiis vestris so prosentare. Sanctum apostolatum vestrum
omnipotens Deus ad honorom sug sancte occlesim por multe
tempora incolumem conscrvaro dignetur, dignissime pater.
Amen.

Ad hax qui missi fuerant legationis suse officium qua
pr:editi erant. prudentia apostolicis auribus sugpesserunt,
scd responsum quod eis alicujus sum cause® effectus
spem promitteret primo recipere non meruerunt Lo-
cuti sunt his et illis sibi non notis, et respondebatur

! se rea) res so, A. » pielats sua] On erasure
3 intelligi datur) datur intelligi, | cramped is A. .
A. * sua causa) couse sun, A.

P2

A.B. 134,

The mem

iret feed
esssful,

228 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

eis sicut ignotis. Fluctuabant crgo, nec quo se tuto
verterent advertcbant.

Erat illis diebus Rom» Anselmus, nepos domini
archiepiscopi Anselmi, domino papw familiaris, ct ab M8. p. 73.
co abbas Sancti Sabw Confessoris effectus. Qui in
diebus beati avunculi sui plurimo tempore in Anglia
degens, pro mansuetudine sua ab indigenis terre quasi
unus eorum diligebatur. Hic, audito przefatos nuncios
advenisse, alacer ad eos Lateranis venit, ct in cunctis
que negotii sui tenor exigebat erga eos morem veri
amici sequens exercuit, Quid plura? Romanum ponti-
ficem et quorum consilio nitebatur, communicata in-
stantia, ita cause illorum fautores effecit, ut gratis
omnino voti sui compotes fierent, ct ipsum Ánsclmum,
qui pallium pro quo iverant ex parto Beati Petri et
domini papse Cantuariam deferret, tradente illum eodem
summo pontifice per manum acciperent. Quibus per-
actis, nuncii Roma regrediuntur, Ánselimo pro iis qure
sua intererant cum papa relicto. Vonientes igitur in
Normannia ad regem, quid egerint edisserunt, et sum
industrie meritas laudes excipiunt. Inde directo nun-
cio in Angliam, qui archiepiscopo gesta referret, ipsi
&dventum prefati Anselmi trans mare prestolantur.
Qui adveniens a rege cum honore suscipitur, ac pro
sua sollicitudine dignitati regni Anglorum impensa
dignie grates persolvuntur. Traditis deindo littoris ipsi
& papa directis, post aliquot dies cum co exactos An-
gliam nunciis qui Roma venerant comitatus impiger
tendit. Litterarum autem quas regi detulerat textus?
hic est.

Paschalis episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio Hon-
rico, illustri Anglorum regi, salutem ot apostolicam benodic- MB. p. $74.
tionem.

Cum de manu Domini largius honorem, divitias, pacemque
susceperis, miramur vehementius ot gravamur quod in regno

! domini archiepiscopi A.) A. do- * Litterarwm autemg. v.d. textus)
mini archiepiscopi, A. Litterarum textus q. r. d., A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 229

potostateyac tan Deatus Petrus, ct in Beato Petro Dominus 42 HM.
honorem suum justitiamque perdiderit. Scdis enim apostolica
nuncii vel litterm prater juaanm regio majcetatis nullam in
potertate tua eurceptionem aut aditam promerentar. Nullas 4A. 9
indo clamor, nullum indo judicinm, ad acdem apostolicam des-
tinatur, Quam ob rem multa» apud vos ordinationce illicites
prasamuntar, ct licenter. delinquant qui delictorum deberent
licentiam cohibere. Now tamen usquo adhoc in bis omnilas
ampliori paticntin usi eumus, sperantes. por tum probitatis in-
du«triam omnia. corrigenda. — Quid enim honoris, quid opalen-
tiw, quid tibi dignitatis imminuitar, cum Beato Petro debita in
regno tuo roverentia conservatur P? Hac nimirum tanto nobis
indigniora sunt, quanto familiarius regmom vestrum veterum
regum temporibus ecdi apoatolicw adhaneisec cognoscimus. Legi-
mus quippe reges ipeos apoetolorum limina visitasse, et illic
ueque ad obitum commoratos. Legimus nonnullos ecclesiarum
priepoeitos ct magistro altro illoc a Romania pontificibus des-
tinatoe,— Pro hia igitur apud vos pertractandis ot corrigendis
cariesimum filium Ansclmunm, familiarem taam, nunc Sancti
Sabe abbatem, ad tuam excellentiam destinamus. Per quem
ctiani tum ct episcoporum petitions in causa Cantuarienaia epi-
ecopi, quamvis contra anctoritatem ecdis apostolice, satisfeci-
mar, sperantes ct voe. deinceps. ecdi apostolice in sam digni.
tatia justitia antinfacturos. — Alioquin «i euam vos Beato Petro
justitiam — eubtraxeritis, ipee «quoque in posterum sam vobis
eubtrahcet bencficia dignitatis. Qua minus. litteris continentar
vivia legati vocibus cxplebuntar. Omnipotena Dominas eua te
dextera protegat, ct in sua dilectione perficiat. Elemosina
Beati. Petri, proat audivimus, ita perperam. doloecquo. collecta
c^t, ut nequc mediam cjus partem hactenus occlesia Romana .
eusceperit. Quod totam tibi, sicat et alis, imputatur, quia
preter voluntatem. taam nihil in regno. preeamitar. Vola-
mus ergo at cam deincepa plenion coll.gi facias, et per pre-
ecntem nuncium mittas. Data Loteranis, iii. Kal. Apeilis.

Igitur Anselinus Angliam. ingressus archiepiscopum .
adiit A quo «decenter. susceptus, decenter est per
plurimum temporis! ab co detentua Die 'erzo Domi-
nica, qum fuit v. Kal. Julii, convenerunt. in metropoli
see Cantue cpiscopi, abbates, quiquo nobiles, et in-

! lemporis) tempes, A.

230 . HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD.ui numerabilis quaquaversum coacta hominum multitudo.
Itaque, juxta quod fuerat proordinatum, pro:fatus
Anselmus pallium in vase argenteo honorifice ferens
Cantuariam venit, itumque est illi obviam usque ad
portam civitatis ab utroque conventu duarum ecele-
siarum, archiepiscopatus scilicet ct vicinsm abbatie
Sancti Augustini, cum omnibus qui pro hoe ipso illo’
confluxerant. Pater ipse, stipatus episcopis, et indu-
tus, ut alii, vestibus sacris, nudis pedibus devotus

"Ralph ar occurrit. Sicque delatum super altare Salvatoris pal-
palum.end lium est, et & pontifice inde susceptam, facta prius
patriarchal Romano pontifici de fidelitato ct canonica oboedientia

[Jane m, professione. — Deinde pro reverentia Beati Petri ab M8 p.$

omnibus deosculabatur! ct indutus eo pontifex sum-
mus ad cathedram patriarchatus Anglorum gloriose
perducitur et inthronizatur. Ante quam cathedram
dictis orationibus, et aliis qus ipsius ceclesiee sacer
usus dici instituit, mox ccclesise Wigornensi antistes
Conaceration electus, Theodoaldus* nomine, ei consecrandus; prresen-
Bop tatur. Qui &b eo examinatus, et more solito canoni-
[ise cam ei ac? successoribus suis obedientiam professus,
sacratus est honorifice in pontificatum ad quem fue-
rat pretitulatus. Huic consecrationi interfuerunt et
&djutores extiterunt episcopi qui convenerant, videli- -
cet Ricardus Lundoniensis, Rogerius Serberiensis, Her-
bertus Norwicensis, Radulfus Cicestrensis, Johannes
Bathoniensis, Horveus Eliensis* Quod episcopus Ro-
fensis ca dio, licet, affuerit, sacratus non fuit, in oo
remansit, ratione detento qus in aliud tempus id
. differendum magis expedire persuasit animo ojus.
Latics of Litteras quoque per id temporis dominus papa fra-
from the (ribus ecclesim Christi Cantuariensis destinavit, quas
Cw, )hic ponere non alienum putavi a ratione. Sunt autem
monks.

ik

! deosculabatur) deosculatur, A. 3 ac) et, A.
3 Theodoaldus} Teodoaldus, A. * Eliensis) Elyenole, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 231

Paschalis opiecopue, servus servorum Doi, Cantuariensis A. 134
ecclesi filiis, &ilutem et apostolicam boncdictionem.

Ecclesim vestro legatos benigno suscepimus, tanquam vi-
ros religiosos ntque prudentes, sed legatio quam ad nos
cum vestris litteris attulerant nobis non ingrata tantum,
sod ctiam gravis fuit. Significabatar cnim Rofcnsis opiscopi
nd metropolim vestram facta translatio, quod preter scicn-
tinm ot conniventiam nostram prmsumi omnino non dobuit,
qnia sanctoram patrum decretis inhibitum prorsus agnosci-
tur. Pro religione tamen ct honcstato persona que trans.
lata dicitur, nos hano presumptionom vostram toleramus,
ec] nostrum ad vos legatum in proximo dirigemus, largionte
Domino, qui super hoc negotio qua fucrint disponenda dis-
ponat. Dato Laterani, xii. Kol. Martii.

Post hos dies Radulfus archiepiscopus, consilio ct Appoimt-
petitione episcoporum proxime supra nominatorum, jehn Arch-
dedit, concedentibus ct approbantibus monachis Can- O»terbury.
tuariensibus, archidiaconatum ipsius ecclesiw Johanni
nepoti suo, clerico videlicet honestorum morum ot
mansuetm conversationis ad omnes. Qum donatio
facta est in capitulo, presente fratrum. conventu, co-
piosa clericorum ac laicorum multitudine pro hoe ipso
in medium adducta, facto prius coram omnibus ab
colem Johanne tactis evangeliis sacramento, quo se
fidelitatem ecclesia ipsi per omnia et in omnibus ox-
hibiturum dum viveret repromisit.

Eodem anno Henricus rex jussit Omnes CPISCOPOS Biehepe and
ct principes totius. regni ad curiam suam sub uno mend to
venire. Unde rumor per totam terram dispersus cat ISTE
pontifieem Cantuariorum generale concilium, prascnte dices a |
legato domini papm, cujus supra meminimus, celebra- the Fuge."
turum, et nova quadam tantoque conventui digna pro
correctione Christians religioni in omni ordine pro-
mulgaturum. Itaque ut rex jusserat xvi. Kal. Octo-
bris conventus omnium apud Westmonasterium in
palatio regis factus est; et quod de concilii celebrati-
one et Christianitatis emendatione rumor disperserat
nihil fuisse qua confluxerat multitudo tandem advertit.

232 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

a-D.18, Venit tamon illuc srpe nominatus Anselmus, qui pal-
lium Cantuariam detulerat, deferens epistolam ex parte -
apostolici regi ct episcopis Anglie, hune textum ha-

. bentem.

Paschalis opiscopus, servus servorum Dei, dilecto filio
Henrico illustri regi, ct episcopis Anglici rogni, salutom of
apostolicam benedictionem.

Qualiter ecclesia Christi! fundata sit, non cst a nobis
nunc tomporis disscrendum. Hoo cnim plonius ovangclii
lextus ot apostolorum litterm profitentur. Qunlitor vero cc-
clesim status, prostanto Domino, persovorct, ct referendum
nobis cet ct agendum. A Sancto siquidem Spiritu ccclesim
dictum cst, ‘Pro patribus tuis nati sunt tibi filii, consti-
** tucs cos principes; super omnem terram." Super qua
constitutiono Paulus apostolus prmcipit, diconr, ''Manum
* cito nomini imporacri#, neque communicavoris poccalis
* alienis." — Quam cjusdem npostoli sententiam, Beatus Loo
doctor exponens, ait, ' Quid cst. cito manum imponcre, nisi
" ante soiatom maturitatis, ante tempus cxaminis, anto
" meritum laboris, anto exporientiam disciplinw sacordota-
* lom honorem tribuere non probatis?" Qua igitur rationo
Anglici regni episcopis &accrdotalis honoris confirmationem
tribuere possumus, quorum vitam, quorum scientiam nulla
probatione cognoscimus P — Ipso caput ccclesim Dominus
Jesus Christus cum pastori primo apostolo Petro ecclesiam
commendaret, dixit, '' Pasco oves mens, pasco agnos moos."
Oves quippo in occlesin occlesinrum prmpositi sunt, qui Dco
filios genoraro, ipso donante, consuerunt. Quomodo crgo vol
agnor vol oves pasccero possimus, quos ncquo novimus noo M8. p. 279.
videmus P Quos nequo audimus, nequo nb ipsis audimur?
Quomodo super cos illad Domini preceptum implebimus,
quo Petrum instruit dicons, '' Confirma fratres tuos "P Uni-
versum siquidem terrarum orbem Dominus et Magister nos-
ter suis discipulis dispertivit, scd Europm fines Petro singu-
lariter commisit ct Paulo. Nec por corum tantum, sed por
successorum discipulos ac legatos, Europs universitas con-
versa cat et confirmata. Undo usquo ad nos, licet indignos,
corum vicarios hoo consuetudo porvonit; ut por nostre
sedis vicarios graviore ooclesiarum por provincias negotia

! Christi] Dei, A. | ? possimus) possumus, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 233

pertractentur seu rctractentur. Vos autom, inconsultis nobis, AD ils

ctiam cpiscoporam negotia definitis, cum martyr Victor oc-
clesim Romanw pontifex. dicat, ' Quanquam comprovincialibus
" opiscopis &ccum Mti causam pontificis scrutari liceat, non
" tamen definire inconsulto Romano pontifice pormissum est.”
Zepherinus quoque martyr et pontifox, ''Judicia," inquit,
'" episcoporum majorcequo causm a sedo apostolica ot non
" ab alia sunt terminandm." Vos oppreseis apostolice sodis
appellationem subtrahitis, cum sanctorum petrum conciliis do-
cretisquo sancitum sit ab omnibus oppressis ad Romanam
ecclesiam appellandum. Vos prmter conscientiam nostram
concilin &ynodalia celebratis, cum Athanasius Alexandrino
ecclesio scribat, ‘‘ Scimus in Nicoa magna synodo trocento-
" rum decem ot octo cpiscoporum ab omnibos concorditer
' exo corroboratum, non debere &bequo Romani pontificis
" acientin concilin celebrari." Quod ipsum scriptis sois
&wncti pontifices firmaverunt, ct aliter acta concilia irrita
ficri &tntucrunt. Vidotie igitur ct vos contra sedis aposto-
lico. auctoritatem plurimum oxcceaisnse, ct dignitati plarimum
subtraxiec, ot nobis id pro moetri officii debito imminere,
ut probatos habeamus quibus sacerdotalem conferimus digni-
tatem, no, contra npostolum manum citius cuiquam impo-
nentes, communicemus pcccsatis alienis, quia juxta Boati
Lconis sententiam, gravi semctipsum afficit damno, qui ad
sum dignitatis collegium emblimat indignum. Vos prator
auctoritatem nostram cpiscoporum quoqoe mulationes prasu-
mitis, quod sino sacromanctio Romans sedis auctoritate ac
licentia. ficri novimus omnino prohibitam. — 8i ergo in his
omnibus sedi apostolico dignitatem ac reverentiam sorvare
consentitix, nos vobie ut fratribus ac filiis caritatem debitam
coneervamua, ct quo vobia ab apostolica ccclosia concedenda
«unt, benigne ac dulciter, Domino prastante, concedimus.
Si vero adhuc in vestra decernitis obatinacia permanore, nos
evangelicum dictum ct apostolicum exemplam pedum in vos
pulverem excntiemus, et tanquam ab ecclesia catbolica resi-
lientee Divino judicio trademns, dicente Domino, ''Qui non
" colligit mecum dispergit, ct qui non est mecum adversam
" mo cat.” Deus autom omnipotens et nobiscum vos im
ipso ceo, ot nobiscum vos in ipeo colligere ita concedat, wi
ad wtcrnam cjus unitatom, qum idipsum pormanet, pervonire
concodat.
Data Latcranis Kal. Aprilis, indictiono octava.

234 " HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA,
ADin& Rex! ad hmc consilio cum cpiscopis habito quid

super his ct quibusdam aliis, queo. animum suum plu-
The King te rimum offendebant? pape responderet, placuit in com-
fend euveys mune ut suos nuncios mitteret per quos qum vellot MA, p 31.

socurius paps mandaret, Nam ante hos dies quidam
Romanse ecclesie cardinalis, functus legatione aposto-
lice, sedis, Cono nomino, Franciam venerat, et ibi
juxta sum legationis officium generalia concilia cole- .
brans episcopos Normannis ab episcopali officio sus-
pensos excommuncavit, co quod conciliis suis* tertio
vocali interesse noluerant.6 Qua cpiscoporum excom- ,
municatio animum regis valde reddidit conturbatum,’
* ot rationis esse duxit super his papam conveniro,
maxime quod in hujusmodi visus sit privilegia patri
et fratri suo sibique a Romana ecclesia jam olim
eollata, se non promerento, scidisse. Ad hee itaque
agenda directus est Willelmus antistes Exoniensis,
pape notissimus, utpote qui sspe ad cum tempore
gloriosi patris Anselmi pro negotiis que tunc inter
reges Anglie et cundem patrem versabantur ab ipsis
fuerat regibus destinatus. Nee enim crmcitas que -
visum ci tulerat ab ipso itinere illum poterat excu-
sare, quia prieterita gesta illius? fiduciam regi preobo-
bant, illum pro posse juxta. morem suum sure cause
fideliter volle insistere.t '

Ng

! Rez) Bee Preface.

9 offendebant} offenderant, L.;
A. is doabtfal.

3 suis) Not in A.

* interesse .molueraont] sc pre-
sentare omiserant, L. -

5 reddit conturbatum) turbaverat,

© et rationis este , . . insistere])
L. ie as follows :— et hinc pria-
“cipam suorum coneilio usus nun-

** ejos Romam dirigere, sicut dixi-
“gus, maximo disponobet, Vi-
" debatur ctenim illi dominum
" papam eo ipso quod de suis
* episcopis factum erat privilegia
* patri et fratri suo sibique a Ro-
" mana sedo collata scidisse, et ea

“re rationis vif 7) eme ipeum
* saper hoc conveniei.

* illius) ejus, A.

p. $82,

*

HISTORIA NOYORUM IN ANGLIA. 235

Interea ! clerici ccclesio Meneuwensis que sub 4D.1ms
patrocinio Beati Andres et Sancti David in Walis? Biehop-elest
fundata consistit, episcopum — sibi, defuncto Wilfrido
episcopo suo, a rege Henrico postulavere, ct electus est
in hoc opus Bernardus quidam capellanus regine, vir
probus ct multorum judicio sacerdotio dignus, Electus
est autem sabbato jejunii septimi mensis ct eodem
dio ad presbyteratum? a Wentano pontifico * Willelmo
apud Suthwercham consecratus^ De promotione? vero
pontificatus, quam mox in crastino fieri et rex et alii febisese-
plures optabant,’? cum ubi aptius fieri posset disqui-
reretur, intulit Robertus comes Mellenti * supervacuo
de loco dubitari, dum constaret episcopum tali eventu
electum ex consuetudine in capella regis debere con-
sccrari? ct hoc se probaturum, si opus esset, pro-
nunciat. Quod non mquum hominis dictum pater .
Radulfus pacato animo ferro non valens, dixit cum
hujusmodi allegatione leviter posse efficere, ut ncc
ibi nec alibi nisi Cantuaria pro quavis causa pontifex
idem sacrarctur. Sciret tamen comes ipse, quia post-
quam de capella regis tantum dixit, nulla" ratione
sc illum inibi consecraturum. Ad quie rex, ad comi-
tem versus, "Nihil est," inquit, “quod intendis Nee
“enim cgo aut quilibet alter potest archiepiscopum
“ Cantuaricnsem aliquo modo constringere ut episcopos
" Britannia alibi consecret quam velit ipse Qua-

“ propter viderit, suum est; consecret episcopum suum ~

" ubi voluerit" Proposuit itaque illum in ecclesia Belem
hospitii sui apud Lambetham consecrare. Verum quo- Wesmie-
niam !? ipsi officio regina interesso volobat, postulatus [txt ist

! /nterea) Inter hec, L. Bee * promotione] consecratione, L.

l'reface. ? optabant) preoptabent, L.
* Walis) Gualis, L. * Mellenti) de Mellento, A.
3 preabyteratum] gradum prme- * consecrari) sacrari, A.
biteratue, L. 1° si opus essct) firma ratione, L.
* pontifice) epwcopo, A. !! qul/a) nulla unquam, L.

! consecratus) promotus, L. 13 queniam) quis, A.

A.D. 1115.

Vacancy of
ere of

a

236 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA,

ab ca sacravit ipsum in ceclosia Beati Petri West-
monasterii xiii. Kal. Octobris, accepta ab co solita
professiono de subjectione ct obedientia ccclesiro Can-
tuariensi et episcopis ejus exhibenda. Huic consccra-
tioni interfuerunt et coopcratores extiterunt suffraganci
ecclesire Cantuariensis, episcopi videlicet hi, Willelmus
Wintoniensis, Robertus Lincoliensis, Rogerus Serbe-
riensis, Johannes Bathoniensis, Urbanus Glamorgaten-
818, Gislebertus Lumnicnsis de Hibernia.

Hoc codem tempore Alexander rex Scottorum misit
Radulfo archiepiscopo! epistolam hanc.

Domino ct patri carissimo Radulfo, venerabili Cantuaricnsi
archiepiscopo, Alexander, Dei misericordia rex Scottorum,
salntem ct devotm fidclitatis obsequium.

Notificamas vobis, benignissime pater, quod cpiscopus
ecclesim Sancti Andres apostoli, domnus videlicet, Thur-
gotue,? ii. Kal. Septembris migravit a amculo. Undo valdo con-
tristamur tanto solatio destituti. — Requirimus orgo vcstrm
peternitatis consilium ot auxilium sicut confidimus in vobis,
ut sccundum Deum talem subetituero valenmus, qui nos ot
gentem nostram per Dco placitam conversationem regere ot
docere utiliter sciat. Petimus ctiam ut recordari dignemini
quid vobis jam quadam vice suggesmeimus do episcopis occlesim
Sancti Andrem, qnod in antiquis temporibus non solebant
consecrari nisi vel * ab ipso Romano pontifice, vel ab archi.
episcopo Cantuariensi. Hocque tenuimua, et per successiones
tcmporum cx auctoritate ratum habuimus, quousque domnus
Lenfrancus archiepiscopus, nescimus «quo pacto, nbecntibus
nobis ct nostris, Thomem Eboraci archicpiscopa illud ad tem-
pus relaxavcerat. Quod omnino vostra, si placct, auctoritato
suffulti, ut amplias sic remancat non concedimus. Nuno
igitur, ei ad id nobis nostreque ccclesim reparaendum vestrum
adjutorium speraro debemus, quod humillimis votis dosido-
ramus ct petimus, secreto nobis certitadincm dignis vostris
apicibus remandare curate. Valeto.

Ipso anno vii. Kal. Januarii Radulfus archiepiscopus
sacravit supra memoratum Ernulfum in pontificatum

! archiepiscopo) Not in A. | ® paternitatis) Not in A.
3 Thurgotus) Turgodus, A. * vel) Not in A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 237

.294. ecclesi! Rofensis, et Goffridum ad regimen ecclesire /A.D.11&

Herefordensis, Sacrati sunt autem simul Cantuaria Rochester.
in metropoli sede, convenientibus et cooperantibus in Bishop ef
hoc officio suffraganeis ipsius sedis, Willelmo episcopo [Des. sath,
Wintonicnsi, Herberto Norwicensi, Radulfo Cicestrensi,

'et Bernardo Meneuwensi.

Post hac xiii. Kal. Aprilis factus cst conventus epi- AD uM
&coporum abbatum et principum totius regni apud of the realm
Serberiam, cogente cos illuc sanctiono regis Henrici. moned NE
Siquidem in! Normanniam se proxime transfretaturum [Marek
disposuerat, ct, quid sibi eventurum forct ignorans,
Willelmum, quem ex ingenua conjuge sua filium sus- Th Be
ecperat, hwredem regni substituere sibi volebat. Iyi- comete.
tur, ngnita regis voluntate, mox ad nutum cjus omnes Sigteen
prineipes facti sunt homines ipsius Willelmi, fide ct
sacrainento confirmati. Radulfus autem archiepiscopus
Cantuariensis et alii episcopi atque abbates regni
Anglorum fide et sacramento professi sunt so et reg- Theclentr
num ct regni coronam, si, defuncto patre suo, super- Bes aie,
viverent, in eum, omissa omni calumnia et occasione, FET, ue
translaturos, cique, cum rex foret, hominia fideli eua" *
mente facturos. De his ita. Habita quoque cst his "eese
diebus causa de querela qus inter archiepiscopum
Cantuariorum et electum pontificem Eboracensem per
integrum pene annum versata fuerat. Defuncto siqui-
dem Thoma, cujus circa finem quarti libri supra
memorate Historie satis habita mentio est, electus
erat ad regimen predicti pontificatus quidam de
clericis regis vocabulo Thuretanus, connivente Ra- Thorsten, ve
dulfo archiepiscopo, ct aliam quam rei exitus probavit genet.
de eo habente opinionem. Hic itaque electus cum ab fees pre
ipso pontifice moneretur ut ecclesim Cantuariensi sitcom te
faceret quod debebat et benedictionem euam ecclesias-

tico more susciperet, respondit benedictionem quidem

! in) Not ia A.

238 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

4.D.1116. se libenter suscipero velle, sed professionem quam
exigebat, et antecessores suos fecisse sciebat, nulla ra- |
tione facturum. Cujus verbis quia Radulfus nec audi-
tum -prebere squanimiter voluit, negotium ipsum

Thurian cousque indeterminatum remansit. Ipse quoque Thur-

Rome. — stanus legatos suos Romam direxerat, modis quibus
apud Romanos agi oportere sciebat & papa cupiens

-absolutionem debitw professionis obtinere, sed nihil

The King effecerat. Rex autem Henricus ubi advertit Thursta-

hiseub- num in sua pervicacia stare, ct candem porvicaciam
quasi ex tuitionis sus fiducia fulcire ac manutenere,
rupit ei ipsius fiduciw nodos, et aperto protestatus
est illum aut morem antecessorum suorum tam in
professione facionda, quam ct in aliis dignitati eccle-
sie Cantuariensis ex antiquo jure competentibus
executurum, aut episcopatu Eboraccnsi cum benedic-

He resigns tione funditus cariturum, Ad que ille, clericorum

bisbopie; quasi dignitatis sus libertati ficta reverentia accla-
mantium suique cordis consilio imprcemeditatius?* cre-
dens, renunciavit pontificatui, spondens regi et archi-
episcopo se dum viveret illum non reclamaturum, neo

: aliquam calumniam inde moturum, quicunque substi-
bet, ^ha"*- tutus fuisset. Sed cum post dies et consueta obsequia

mand, sets et pristini honores circa so defectui magno paterent, M8. p. 39.
tabescebat animo, ct se fecisse quod fecit vehemen-
ter indoluit, Quapropter mutato consilio regem trans
mare euntem secutus esi, sperans se revestituram sul -
pontificatus recuporaturum, et tali modo orga eum
facturum, ut, eo prucipiente, benedictionem ab archi-

who defers opiscopo sine professionis exactione adipisceretur. Cui

farther — negotio cum. so medium nisi rem proletando rex facore
nollet, sciens archiepiscopum abominabile habere tanto
precipitio se perenniter fieri obnoxium, suspensa res

(3 suscipere velle) velle suscipere, * tmpramedi(atins} in promodi-
A. ' us, A.

» 287.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 239

est, et nec ipse nec alius quis in episcopatum Ebora- 42D.
censem substitutus, |

Ipso anno circa mensem Augustum reversus a Roma Abset A»
supra memoratus Anselmus, venit Normanniam ad «Mer
regem Henricum litteras apostolici deferens, quse sibi
vices apostolicas in Anglia administraro concedobant.

Quod regno Anglie brevi innotuit. Admirati ergo
episcopi, abbates, ct nobiles quique Lundonim adunati

sunt, super his ct quibusdam aliis, presento regina,
communi consilio! tractatur. Quid multa! Placuit
omnibus archiepiscopum — Cantuarienseny quem res
maximo? respiciebat, regem adire, ct exposita ei

antiqua regni consuetudino simul ac libertate, si
consuleret Romam iret et hweo nova annihilaret.
Amplectitur ille consilium, et, amore quam maximo Arbbishep
visitandi apostolorum limina ardens, mare transiit, ct ie in
regem Rotomagi repperit. A quo et ecclesia pontifi-

catus ipsius civitatis summo gaudio et honore sus- -
ceptus, per plures dies in cadem civitate ab ipso rege
detentus est, Supra meinoratum quoque Anselmum The King
ibi repperimus, transitum in Angliam gratia legationis sem ia
sum exercendis prestolantem. Sed rex Henricus anti-

quis Angli: consuetudinibus prejudicium inferri non
sustinens, illum ab ingressu Anglie deétinebat, et ci,
utpote nuncio Beati Petri, largiter ct officiose minis-
trari faciebat.

Radulfus igitur archiepiscopus cum rege do negotiis The Primae
pro quibus venerat juxta rerum ordinem diligontius Meme tes
agens, ad consilium ejus Romani itineris callem ingre- the we.
ditur. Ubi autem in Franciam venit, gravi ulcere in
facie percussus est, et, intumescente toto capite, —
usquo ad extrema pene perductus) Qua do causa in
castro quod Feritas a Freno* vocatur per integrum

! connlio) Supplied from A. 3 perductus) perducitur, C.

MS. has concilio. ‘a Frewe) Supplied trem A. .
3 ree mazime) maxime res hec, | MB. bas afreni.

A.

240 . HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

" AD.:me mensem lecto decubuit, nobis qui cum eo eramus vix.
vitam illi pollicentibus. Melioratus tandem ab infir-
mitate, prout pati potuit, paulatim Romam eundi iter
repetiit. Tbat autem cum magno et divite comitatu,
et admirabilis cunctis habitus magnifice suscipiebatur
ab omnibus ad quos veniebat.

Adigremion Lugdunum vero cum venissemus, ubi dominus et

St. Ameim. inclytus pater Anselmus olim ab Anglia pro justitia
pulsus, non sicut exul aut peregrinus, sed sicut! incola
et vere ipsius loci prwsul et dominus ab omnibus :
habitus fuerat, Lugdunum, inquam, cum venissemus
ct eum honore et amore precipuo suscepti fuissemus, —
mansimus ibi aliquandiu, cum? sincera. omnium inibi
conversantium dilectione illecti, tum . nimia hiemis
nsperitate constricti, tun instanti Nativitatis Christi
solennitate devincti. His diebus, pro nota mihi 8. p. ses.
locorum et hominum familiaritate, ad Sanctum Hiro-
neum quadam vice ascendens, diverti ad oratorium
Beato Marie. Magdalene, duabus ancillis Dci juxta
idem oratorium pro Deo reclusis locuturus. Hz»,
patri Anselmo pro sua religione quondam notre, cjus
fuerant sacratissima institutione in multis cdocte,
Inter has, instinctu maligni, gravissima quadam dis-
cordia post discessum domini Anselmi orta est, ex
invidie, ut fit, malo producta. Dum igitur inter se
lites, improperia, ct plurima quse earum proposito
indecentia crant singulis pene diebus versarentur,
sccundum quod ab eis ipsis accepi, una noctium astitit
uni illarum, quam major ipsius discidii culpa notabat,
pater Anselmus, dura illam invectione corripiens, et

. quod, male ab eis* observata doctrina sua, de remotis .
mundi partibus se ad eas usque fatigaverit conquerens.
Jussit tamen ut ceptis desisterent, et si suam, que
Dei erat, pacem perdere nollent, sub omni celeritate,
omissis ambagibus cunctis, in pacem redirent. Factum

! sicut) Not in A. ! male ab eis) ab eis male, A.
3 cum) tum, A.

p. 289.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 241

est quod suasit admirabilis presul; ct ecce habitant
in domo Dei unanimes, nec dubitant eum sibi caso
prosentem, quem sunt expert: salubriter corripientem.
Preterea una de istis, Athaleidis nomine, familiari
nffatu mihi sub testimonio veritatis innotuit, se post
obitum memorandi patris Anselmi quadam vice plus
solito ex dono gratie Dei orationibus ac lacrimis
deditam, subito velut. in mentis excessum supra se
raptam, ct tribunali gloriosissime Reginr cmlorum a
quibusdam reverendis personis adductam. Quam cum
debita veneratione salutassct, et jussa ante pedes ejus
consedisset, post plurima que vidit et audivit admi-
randa patric cmlestis preconia, quasi quadam fiducia
constantior effecta, inter alia quie & Domina rerum
inquisivit, nec qui fuerint mihi dieero voluit, de
venerabili Hugone Lugdunensi pontifice sciscitata eat,
quomodo scilicet, aut in qua sorte judicii Dei, jam
defunctus szeculo esset constitutus. At illa, “ Beno,”
inquit, "filia, bene illi erit per misericordiam Dci."
" Et de domino mco," ait, "Anselmo Cantuariensi
" archiepiscopo, pia Domina, si tibi placet, precor,
" insinua quid sentiemus," Respondit, " De illo cortis-
" sima esto, quod in magna gloria Dei est." Ad hee
illa ad se reversa, quid fecit, in quo videlicet residuum
noctis expenderit, dulcedo et dignitas visionis consi-
derantes quosque docebit. Hoe quasi per excessum
diximus ; ducti amore dignissimi patris Anselmi, quo
vehementer, Domino miserante, imbuti de eo semper
scribere aut loqui dulco habemus, — Hinc narrandi ordine
progrediemur.

Cum itaque Placentiam: pervenissemus, episcopus
Norwicensis, Herbertus nomine, qui nobiscum Romam
iturus Angliam exierat, valida infirmitate correptus est,
ita ut, ingravescente languore, decem continuis diebus
sine cibo et voce mutus jaceret. Quam ob rem quatuor
hebdomadas ibi exegimus, suspensi quid de episcopo

faceret Deus. Ubi vero illum convalescere certo ade
R 8387. Q

A.D. 1333.

242 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD.ni. vertimus, ad petitionem et consilium ejus pater noster ~
ecepto sese itineri reddidit, ipse debilitate nimia fessus MS. p. tet.
ibi remansit, archiepiscopum aut illic preestolaturus, aut
convalescens, si moram faceret, redeundo preecessurus,

T Areh- Nos itaque Romam, illo Normanniam, prout Dominus

res — posse dedit, post nonnullos dics usquo pervenimus.

whencehe Quoniam igitur dominus papa propter discordiam quie

the Fore, jllis diebus inter ipsum ct. imperatorem erat et Ro-
manos Beneventi morabatur, nec Radulfus usque ad —
eum, partim propter corporis sui imbocillitatem, partim

- propter prefatam discordiam, cujus causa omnibus ad

papam ire volentibus graves insidis ab incolis strue-

bentur, ullatenus accedere poterat, missis nunciis cum

litteris innotuit ei et adventum ct adventus sui causam
peris usque Romam. Quos illo benigne suscipiens, et verbe
lowing et- corum moderata mquitatis laneo perpendens, juxta
nogotii modum scripsit episcopis Anglis et regi sic. !

Paschalis episcopus, servus sorvorum Dei, vonorabilibus
fratribus Anglis opiscopis,! ct carissimo filio Henrico illustri
regi, salutem ct apostolicam benodictíonem.

Veniente ad nos carissimo ao reverendissimo fratre nostro
Radulfo Cantuariensi archiepiscopo, vestram ad nos legationem
missam por vencrabilom fratrem Herbertum Norguicensem *'
episcopum novimus. Et quidem gravibus infirmitatum mo-
lestiis impediti, idom fratres ot coepiscopi pervenire ad nos-
tram presentiam minime valuerunt Sed nunciorum honocatis
voncrabilibusque personis pervenientibus eorum ecripta sus-
eopimus, in quibus et ipsorum poetulationes ot vostre loga-
tionis vote porspeximus. Id cnim eptabatur, id poscebatar,
no ecclesia Cantuariensis temporibus nostris sua dignitate |
privetur, ne nos eandem dignitatem minuamus aut minui M8 p.m.
sinamus, qua videlicet dignitate potita est ex quo a Beato
Gregorio per Bestum Augustinum fundata est. Preter hsc
litterarum indicia, legati qui ad nos missi sunt, ut sepientes

! et regi sic) On erasure and in | * Norguicensem) Norvvicensem,
maryin in A. A.

3 Anglia episcopis) episcopis An- * valuerunt) potuerunt, A.
glie, A, ' 5 perspeeimus) laspeximus, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA’ 243

ac strenui viri, assertiones suas pradenter, instanter, et effica- A.D. 1127.
citer executi sunt. Nos profecto ct legatorum personas, et
legatorum asscrtioncs, ct vestrum omnium suggestiones, tan-

quam carissimorum fratrum, benigno hilariterquo suscepimus,

quia vobis in Domino propter Dominum placero optamus.

Vestro igitur dilectioni notum haberi volumus, quia Can-*
tunricnsis ecclesic dignitatem noc imminuimus, nec imminu-

ere deliberamus. Beatum namquo Gregorium apostolice sedis
pontificem, tanqnam prmcipuum Christi Domini! membrum,
tanquam Christiani populi pastorem et doctorem, tanquam

salutis mternm ministrum, in omnibus voncramur, ct rata

em9O cupimus quo ob cjus institutionibus processorunt. Illam

ergo dignitatem quam ab eo per Beatum Augustinum Can-
tunriensis &euscepit ecclesia, ct quam frater noster sancim
memorie Anselmus juro oc posscssiono lcgitima tenuisse cog-
noscitur, nos profccto nullatenus imminuimus, sed in eodem

Rtatu caso Cantunriengem ccclesiam volumus, ut authentica cjus
privilegia jaxta canonum sanctiones nullis portarbationibas
violentur. Data Benovonti, ix. Kal. Aprilis. iting

In his nuncii papani deserentes ad nos Romam re- Tee
versi sunt. Nobis autem à Roma Sutriam usquo M n
gressis, post. aliquot dies Radulfus archiepiscopus invita- evesealty my
tus ab imperatore cum, annuente papa, adiit, et ver ote ERE
dies in exercitu suo, quem circa Romam adduxerat,
conversatus cum illo est. Inde iterum Romam re-
versus, denuo Sutriw moratus multis diobus est. Fama
siquidem quaque disperserat, Romanum pontificem sub
celeritate in urbem venturum, et ratus cst se collo-
quium ejus magnopere desiderantem illic opportunius
pristolaturum. — Verum ubi intellectum est rem aliter
esse, remeandi patriam iter arripuit. Venimus itaque
Rotomagum ad regem Anglorum, et ab eo multo
tempore in Normannia detenti sumus.

Quibus diebus clerici Eboracenses supra memoratum Te em
"Thurstanum, electum videlicet suum, suse ecclesise ro- send ie the
stitui cupientes, et no professionem de subjectione sua
pontifici Cantuariorum faceret modis omnibus insisten-

! Domini] Not in A.
Q 2

244 . HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

- AX.nim. tes, quos prudentiores de suis habebant ad papam
s RE. dirigunt, desiderium suum ejus auctoritate et imperio
nova lege per cos stabiliri gestientes, Qui viam ag-
gressi, ct ad papam usque profecti, quam veridici
cause sus relatores apud eum extiterint, et res gesta
vernci.fateor superius stilo digesta, ct textus epistolm
quam ipse papa pro codem Thurstano direxit scire
. volentibus declarabit. Est autem hrec.
, Pascalis episcopus, ecrvus servorum Dei, dilecto filio
Tlenrico, illastri Anglorum regi, anlatem ct apostolicam henc-
dictionem.

Nos, auctore Dco, de probitate tua non tantum bona, scd
ctiam meliora confidimus. — Iccirro. monomus. excellentinm
tnam ut Divinm gratie scmper memor oxistas, quio tibi ct MB. p. $95.
regni pacem ct justitim notitiam tribuit. — IIonorem igitur
Dei ct ccclesiaram cjus in regno tuo diligenter observa, ct
justitinm cMficaciter oxequero, quin per honorem Doi tnus
profecto bonor augcebitur. Audivimus electum — Eboracensis
ecclesie, virum snpicntem ct strenuum, sino judicio ab Ebora-
consi ccclesia sequcstratam ; quod nimirum Divino justitim,
el sanctorum patrum institutionibus adversatur. Nos quidem
nequo Cantuarienem ecclesiam niinui, neque Eboracensem
volumus prmjudicium ! pati; sed cnm constitutionem qum o
Beato Gregorio Anglico gentis apostolo inter casdom ecclesina
constituta est; firmam censemus illibatamquo scrvari. Idem
ergo electus ut justitia exigit nd suam ccclesinm omnimodis
revocetur. Siqnid autem queestionis inter ecnadom ccclesina
ogitur, prmecntibus utrisqao partibas in nostra presentia
pertractetur, ut, prmstante Dco, utraque ccclosin finem sure
justitim consequatur.

[15] 9 — Data Beneventi Nonis Aprilis.

Thurstan Restitutus igitur? in pontificatum Thurstanus venit

returns to Angliam circa Februarium mensem, anno scilicet so-

vetrwary cundo quo ipse in Normanniam ad regem venerat.
Venerabilis autem pater Radulfus necdum so a regis
consortio sejungere valens in Normannia rescdit, re-

eee: eee ene ew oe

Vrolamus prejudicium) prevju- | 3 igitwr) Not in A.
dicinm volumus, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 945

ditus sui opportunum tempus opperiens — Superius AJuma
quoque nominatus Anselmus cousque morabatur Ro-
tomagi cum rege, pecuniam. qua Beato Petro de An-
glia quotannis pendi solet Romam reversurus cupiens
sccum habere. Ut autem ipse in Angliam pro excr-
conda legationo sibi injuncta transiret. rex, ut dixi-
mus, consentire nolehat, rationo quam prelibavimus
ct alis non minus rationabilibus usus Quatinus

45.5.29. crgo quid in hujusmodi, si forte contigerint, sit agen-
dum secutur& posteritas anünadvertat; qua nostris
diebus acta sunt brevi perstrinximus, nulli preejudi-
cium quid malit sequi prefigentes. — *Epistolam quo-
que quam Romanus pontifex pro eodem Anselmo
personis Anglie destinavit subscribere, ut cuncta pe-
tcant, rati sumus; licct ipse, ut diximus, nec Angliam
intravorit, nec alicui eorum quibus missa cst cam cx
parte. illius a quo missa est prowontaverit.

lu«chalig cpiscopus, servus servorum Doi, vonorabilibus fra-
tribus, archicpiacopia, episcopi, ot abbatibus per Angliam,
salutem et apostolicam benedictionem.

Licet vos religio«os prudenteeque novorimus, multa tamen
inter vos correctione digna fieri non ignoramus. Ecclesia
cnim Dei non solum fructuoeis palmitibus, sod etiam infruo-
tuo«i& cxuberat. Unde agricolis nocesse cst ad inutilia
re«ccanda falcem frequenter apponere. Hac nimirum cura
eacro«ancto Romano ccclieeim ab ipsin apostolis consuctadi-
nem fccit, suos per diversas provincias apocrisiarios desti-
nare, qui asd vinem Dominice curam agricolas Domini
debcant — sollicitius excitare. — Eaproptor dilectum filium
nostrum Ansclmum, Sancti Sabo abbatem, virum utique
religiosum ac sapientem. cum presentibus ad vos litteris
deatinamus, nt cum fraternitato vesira synodales debeat ce-
lebrare conventus, ct per Dei gratiam qus sunt evellends
evellere, et qum plantanda plantare procuret. — Precipimus

- orgo ut cum tanquam porsonm nostre vicarium reveronter
suscipicntce, communicatis studiis ad Domini vineam exoo-
M8.p.905. londam vivacitato ao sollicitudino dobita satagatis. Beper

* Epistolam yuoque . . . dulcedinem repracentett) Kot in A.

A.D. 1114.

246 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA,
Beati Petri clomosina colligonda sognius vos hactonus «isso
cognovimus. "Vestram itaquo fraternitatem monomus ct pre-
cipimus, ut cam deinceps studiosius ct sino quorumlibot
dolo Romane occlesim transmittoro dcboeatis.

Date apud Transtiberim ix. Kal. Junii.

Direxit etiam do cadem ro Radulfo pontifici Cantu-
ariorum epistolam sic so habentem.

Paschalis episcopus, servus sorvorum Doi, vonorando fratri
Radulfo, Cantuariorum archiepiscopo, ralntom ct apostolicam
benedictionem.

In schola religionis te nutritum novimus. Nuno crgo
cum ad ccclesim magisterium, Domino disponente, provoctus
cs, monemus to ita roligioni operam dare, ut do subditis
tuis rationom possis cum Ictitin Domino exhibere. Lega-
tum nostrum Aneaclmum tum prudentim commondamus, ut
ci tanquam nobis ndcsso stadcas ct cooperari. Do Deati
Petri clemosina ita atudeas ut tibi gratios dobenamus. Guar-
ncrium monachum vestrum ad nos mitti volumus, at nobis-
cum ad tompus manens tuam dulcedinem roprtmeontot.t

Post hee, secundo videlicet anno quo ct Radulfus
archiepiscopus Romam iturus Angliam exicrat, et An-
selmus pro exercenda legatione Angliam, ut sperabat,

' intraturus do Roma Normanniam ad regem Anglia

venerat, sacra memori Paschalis papa defungitur, ct
loco ejus Johannes quidam Caictee natus substituitur.

. Qui Johannes, in monasterio Montis Cassini ab infan-

Y

En

ety "

tia monachus autritus ct adultus, in ministerio veno-
rabilium apostolicorum, Desiderii, Urbani et Paschalis
assiduus fuerat cancellarii officio functus.
igitur summi pontificis institutus, mutato nomine, Ge-
lasius est nuncupatus, Rex vcro Teutonicus, qui ct
= Romanus imperator, audito papam huic vite deces-
sisse, Romam advolat, et Bracarensem episcopum, jam

« anno preterito ab eodem papa Benoventi excommuni-
FO catum, cedente ab urbe Gelasio, suum papam insti-

tuit, et ex Burdino Gregorium nominat Qus omnia

© Epistolam quoque . . . dulcedinem repracentett) Not in A.

Successor Ms. p. 196.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 247

ut seire volentibus clarcant, opistolam super his ab ABme
ipso Gelasio in Gallias missam, quam et ecco subscri-
bimus, legant.

Gelasius cpigcopns, servas servorum Doi, venerabilibus
fratribus, archicpiscopis, episcopis, abbatibus, clericis, prin-
cipibus, ct cmteris per Galliam fidelibus, salutem ot aposto-
licam bencdictionem.

Quin vos Romanw ccclesio membra «estie, que in ce
nuper acta sunt dilectioni vestrm significare curavimus. Bi-
quidem post olectionem nostram dominus imperator furtive
ct inopinata volocitato Romam veniens nos egredi compulit.
Pacem posten minis ot torroribus postulavit, dicons so factu.
rum qua poract nisi nos ci jurumonto pacis cortitadinem
faccromus. Ad qno nos isto respondimus, '' Do controversia
* quio inter ecclesiam et regnum est, vel conventioni vel
justitio libenter adquicscimus, loco! ct tempore compe-
tenti, videlicet * vel Mediolani vol Cremone in proxima
* Beati Lucem festivitate, fratrum noetrorum judicio vel
consilio, qni & Dco sunt judices in ecclesia constituti,
ct kino quibus causa hmc tractari® non potest. Et quo-
niam dominus imperator o nobis securitatem qusrit, nos
verbo ct scripto ista promittimus, nisi interim ipeo im-
pediat. Alias enim eecuritates promittere, neo honcatas
ecclesi nec cons&uctudo cat.” — Illo statim, dio videlicot
post electionem. noetram quadragesimo quarto, Bracarensem
cpiscopum, anno praeterito a domino przedecemeoro nostro
Paschale papa in concilio Beneventi excommunicatem, in
matris ccclesim invasionem ingessit. Qui ctiam, dum per

manus nostras olim pallium accepisset, cidem domino nostro *
ct catholici» successoribus ejus, quorum primus cgo sum,

fidelitatem jaravit. In hoo tanto facinoro nullum de Ro- -

mano clero, Doo gratias, imperator socium habuit, sod

Guibertini soli, Romanus do Bancto Marcello, Centius qui "7

dicebetar Sancti * Grisogoni, et Enzo qui multo per Dadiam
temporo debacchatas eet, tam infamem gloriam celebrarunt
Vceetrm igitur cxpericntio litterarum preeontium prescopto

! loco) et loco, A. > tractari) Changed from per-
3! eidelicet) Ov erasure in A.; | tractari ia A.
probably to replace eciicet. * Sancti). Not ia A.

948 — HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD.11& mandamus, ut, supor his communi per Dei gratiam deli-
berationo tractantes, ad matris occlesiw ultionem communi-
bus, prostante Dco, auxiliis sicut, oportero cognoscitis accin-
gamini.

Data Caitm xvii. Kal. Februnrii.!
Hoc ita Roma.

Death of His dicbus gravi damno Anglia percussa cst in morte
aida — reginm. Defuncta siquidem cst apud Westmonastcri-
um Kal Maii, et in ipso monasterio decenter sepulta.
Tresonel Quo autem judicio Dei ignoramus, illico post hae
plures Normannorum quam regi juraverant fidelita-
tem postposuerunt, ct in regem Francis principesque
ejus, adversarios scilicet ipsius naturalis domini sui,
non veriti justitiam, se transtulerunt. Unde quot ct .
quanta mala cimerserint, cogitatu, ne dicam dictu,

The Pope's scimus esse difficile. Inter qua prefatus papa Gela- as. p. sss.
Buren. sius per mare Burgundiam venit, ct adventus cjus
mox Gallis toti innotuit, Excitati sunt quiquo po-
tentes cum mediocribus ci occurrere, et certatim pa-
rabentur interesso concilio quod ipse disponebat se
media quadragesima Remis celebraturum. — Radulfus
"quoque archiepiscopus, audito paps adventu, do Ro-
Lomago, ubi eousque morabatur, egressus impiger ci
occurrere statuit. Sed ubi aliquantum itineris con-
fccit, accepit a quibusdam ipsum papam longius dis-
cessisse, et versus Hispanias ire proposuisse. Undo
ob laborem et prolixitatem difficilis vim, consilio ami-
corum suorum, profectionem suam ab inccepto rediens
distulit, candem, ut putabat, profectionem non multo :
post resumpturus, et ci Cluniacum venienti, auctore
Ripa et Deo, occursurus. Ratus tamen consilii fore destinavit
Pore-cad eum legatos su | et itineris illi rtitudi-
ga 08, qui e eris illius ce
nem, ct animi cjus qualitatem erga se, quidque de
negotiis suis apud eum confidere posset, diligentius

! See Preface.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 219

investigarent. Que ubi Thurstano Eboracensi inno- AD nu
tuerunt, relicta Anglia, papam, ut sperabat, sum cause ieee ee

gratia petiturus, mare transiit, et Rotomagum venit. Fore heaves
Ubi a rego quod so inconsulto transfretaverit redar- Est is de-

gutus, ultra procedere inhibitus est, donee certiorem Herd

de processu pape sententiam cidisceret. Sed evoluto

non multo temporis intervallo, legati, quos archiepi-

scopus destinaverat,? roversi nunciant se ad pepem Desh of
venisse, eumque multa nostris seculis nova et inau- (Jan, Sb,
. dita proponentem facturum, morte preventum, et Clu-

niaci esse sepultum.

Itaque post hee cardinales et alii Romani, qui p&- Eicction of
pam sccuti Galliam venerant, sibi vcluti a suis longe (Pe sek
remoti consulentes, Guidonem Viennensem archicpisco-
pum, loci auctoritate et opibus fultum, quo tutiores in
alicna patria? cessent, loco defuncti pape substituunt,
ct, mutato nomine, Calixtum nuncupant. Dum hac
ecclesiastica ita in Burgundia disponuntur, apostolatus
Romanw ecclesim prefato Gregorio sedi Beati Petri
presidente administratur. Super his ergo multis ru-
moribus Anglia concussa est, aliis hunc, aliis illum,
aliis neutrum ecclesie Dei jure prelatum asserentibus,

Galli tamen ct rex Anglie * cum pontifice Cantuario-
rum in Calixtum se transtulerunt, et eum, spreto
Gregorio, pro apostolico susceperunt. Utrum autom Badmer ind
aliqua vel a Calixto regi aut* primati Anglorum, vel reserned te
ab istis illi mandata sint illis diobus, que authentica
et memorim digna extiferint necne, nulla nobis hue
usque certitudo illuxit, Nos enim qui his scribendis
operam dedimus in Anglia, illi vero de quibus agitur
extra Angliam ca tempestate morabantur. Cum enim

! intervallo] epatio, A.

3 destinaverat) dircxerat, A. * Anglie) Anglorem, A.
3 patria) A. bas provincia, and Set) A |
over it vel pafria.

250 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA,

pater Radulfus Roma reversus cum rege Henrico in
Normannia! conversarctur, ct mo, qui continuus co-
mes Beati Anselmi dum viveret esse solebam, quiquo
in obsequio sui ipsius ex quo in pontificatum Cantua-
ricnsem assumptus fuerat cousquo assiduus cram, ali-
quantum infirmari adverteret, paterna affectu mihi
condoluit. Non igitur extra ecclesiam in qua ab in-
fantia nutritus fueram aliquo mo mortis periculo premi
ullatenus sustinens, Cantuariam mihi iri suasit ac per-
suasit, scribens pro bonitate sua conventui fratrum
ecclesire nostre epistolam hane, ct per suum nuncium
dirigens.

Dilectissimis fratribus atquo filiis, Conrado priori, cmterisquo MS. p. 306.
sorvis Dei qui sunt Cantnario in ccclesia Christi, fidolissimus
eorum frater Radulfus, cjusdem occlosim prosbyter ct minister
devotas, salutem ct amorem cum benedictionom Doi ot sua.

Desidorio dosideravi vidoro facics vestras, ot co amplius quod |
existimabam vos aliquatenus desolari supor prolixitato morosm
peregrinationis mem. Ad vos igitur vonturus in brovi, pro-
mitto vobis fratrem et amicum nostrum Domnum Edmerum,?
omnium laborum ct actuum nostrorum conscium ct socium,
qui cor nostrum vobis denndoro fanditns ? potest, ct onucleatius
omnia qum circa mo nguntur, queque desiderii moi sint, revo-
lare, quum alicui scripto credero judicaverim. — Precor nntom
obnixius, ut gratias ci referro semel et spo reminiscamini pro
sorvitio ot honore quod mihi ex amoro vcro, ut vir prudons ot
porfoctus, oxhibuit ; pro labore ot oncro quod sino murmuro pro
mo mostus, pro so voro nihil questus sustinuit. Momentoto
ergo ut illi parom gratiam refcratis, oetondontos mihi amorem
quom orga mo habctis, sorviontes oi, ct oum honorem ot amo-
rom impondentes quem mihi impendere cuporctis, scientos quo-
nism cjus absentiam mgro sustinco, scd terruit mo quidam
quasi ramusculus illius infirmitatis qua preterito anno vexatus
cet, cujus roi gratia cum premittere coactus sum. — Vos igitur

! Nermannia) Normanpiam, A. m Mee Peandare feuditus) fandi-
3 Edmerum) MS. 4 egre) egre, MB,

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 251

curate ut sitis ei piiesimi fratres ct impigerrimi administratores
omnium eorum rerum qum saluti sum congrua et consequentia
videritis. Valoto nostri memorca.

ps». Hane cpistolam non pro commendatione persons
mem, quam nullius laude dignam certissimo scio, hie
notavi; sed ut iis! qui opinantur ct obloquuntar,
dicentes mo patrem meum quasi in alieno positum
deseruisse, et ci solatium obsequii mei more prolis
&lulterinm subtraxisse, rem gestam simplici stilo do-
scribendo proponam. Et quidem, cum illum moram
- ultra condictum in redeundo facere viderem, profceto
ad cum redissem, si ex sua parto interdictum mihi f
non fuisset. Nom adventum suum jamjam instare
suis in Anglia sepissime mandans, nolebat me sus
pictatis intuitu fatigari, sed se quantocius, ut putabat,
adventurum ubi cram jussit prestolari. Hsec ita se
habuisse veritas ipsa novit. Quia ergo ab ipso patre
non alio sed hoe modo ad presens separatus sum, si
ca qum interim geruntur aut gesta sunt memoranda
non scribo, nulli succensendum cxistimo. Nihil enim
dubii pro certo hactenus volui, sed nee nune quidem
scribere volo. Eum tamen aliquid aut egisse aut agere
disposuisse do negotio quod cousque versabatur inter
ipsum et swpe superius memoratum Thurstanum Ebo-
raceneem dubitare non possum. Magna siquidem in- tae Cesta
stantia privilegium, quod tempore venerandm memoris pem of
Lanfranci archicpiscopi sub magno rego Willelmo de wean
ipsa ro promulgatum, et sizillo ipsius regis firmatum Centers.
in ceclesia Christi Cantuana diligenti cura servatur,
illis diebus sibi mitti precepit. Quod & tanto viro ab
ro factum non facile crediderim. *Ipsum itaque pri-

! u$] hia, A. sena) Not in A. The felleowing
* (aterdictum wth) mibi inter | variants marked C.C. ere taken
dietum, A. from the dosemento preserved at

* Ipeum itoque ... Went. con- | Cantorbery.

A.D. 1119.

252 HISTORIA NOVORUN IN ANGLIA.

vilegium huic loco inserere mihi in animum venit,
considcranti quee et quanta dicantur a nonnullis digni-
tatem ecclesie Cantuariensis nescientibus, vel potius
scire nolentibus, ct quam ob rem primatum super cc-
clesiam Eboracensem sibi reclamet quasi stupentibus,
ut habcant oculis prrfixum undo amodo certi existant,
quid cui harum ecclesiarum, remotis ambagibus, con-
ccdere non injuria debeant. Est igitur hoc.

Anno ab Incarnatione Domini nostri Jesu Christi millesimo
scptusgoesimo secundo, pontificatus nutem domni Alexandri
pope undecimo, regni vero Willelmi gloriosi regis Anglo-
rum ot ducis Northmannorum sexto, ex precepto cjusdom
Alexandri: paps, anunuento codem rego, in proosentia ipsius
ct episcoporum atquo Abbatum ventilata ost causa do pri.
mata quem Lanfrancus Dorobernensis archiepiscopus super
Eboraconsem ecclesiam jnro sum ccclesim proclamnbat, ct do
quorundam ordinationibus ! episcoporum, do quibus ad quem
«pecialiter portinerent certum minime constabat. Et tandem
Aliquando divorsis diversarum scripturarum auctoritatibus pro.
betum otquo ostensum est, quod Eborncensis occlesin Cantua-
rionsj debeat subjacero, cjusquo archiepiscopi, ut primatis
totius Britanni», dispositionibus in iis quo od Christianam
roligionom pertinent in omnibus oboxlire. Subjectionom vero
Dunelmensis, hoc cst Lindisfarnonsis, episcopi otquo omnium
rogionum a terminis Licifeldensis episcopi ct Humbre magni
fluvii usquo ad extremos Scotim fincs, ct quicquid ox hac
parto predicti fluminis ad parochiam Eboraconsis occlosin
jure competit, Cantuariensis mctropolitanus Eborncensi archi-
episcopo ejusque successoribus in perpetuum oltinero con-
cessit. Ita ut si Cantuariensis archiepiscopus concilium
cogere voluerit, ubicunquo visum ci fucrit, Eboracensis archi-
episcopus sui prmsentiam cum omnibus sibi subjoctis ad
nutum ejus exhibeat ct cjus canonicis dispositionibus obo-
diens existat. Quod autem Eboracensis archiepiscopus pro-
fessionom Cantuariensi archiepiscopo facere etiam cum sacra-
mento doebost, Lanfrancus Dorobernonsis archicpiscopus ex

! quorundam ordinationibus) ordinationibus quorandam, CC. ( Winches-
ter and Windror].

MS. p. 202.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 233

antiqua nanteccrsorum consnetadine oatendit, acd ob amorem
regis Thomm Eboracensi archicpiscopo sacramentum relax-
avit, scriptamque tantum professionem recepit; non praja-
dicans sucocssoribus suis, qui sacramcntam cum professione
n successoribus Thomm exigere volucrint. Si archiepiscopus
Cantuariensis vitam finicrit, Eborncensis archicpiscopus Doro-
berniam venict, ct cum qui eloctus fucrit cum cseteris pro-
fatay ccclesim cpiscopis, ut primatem proprium, juro conse-
crabit. Qnod si Eboracensis archicpiscopus obicrit, is qui cei
succcssnrus cligitur, accepto a rego archicpiscopatas dono,
Cantunrinm vel ubi Cautunriensi archiepiscopo placucrit ac-
cedet, ct ab ipso ordinationem more canonico! suscipict.
Iluic constitutioni consenserunt prefutas rex et archiepiscopi,
Lanfrancua Cantuariensis et Thomas Eboracensis, et ceteri
qui interfuerunt cpiseopi Ventilata est autem h«c causa
prius apud. UUentanam . civitatem in paschali solennitate, in
capella regis? qua wita cst in castello, postea in villa regia
quo vocatur Windlesor,* ubi ct fincm accepit in prasentia
regi, episcoporum, abbatum diversorum ordinum, qti con-
gregati crant npud curiam in festivitate Pentecostes. - Big-
num Willelmi regia. *[- Signum Mabtildis reginw. ff Ego
IInbertua sancte. Romana ccclesio lector et domni Alexandri
papa legatum sub«cripsi. ef Ego Lenfrancus Dorobernensis
archiepiscopus subscripei. ef Ego Thomas Eboracensis archi-
episcopus sabscripai. of Ego Willelmus Lundonienwis epi-
scopus consensi, f= Ego Herimannus Siraburnensis episcopus
eubscripesi. fe Ego Wulstanus UUigornensis episcopus sub-
cripxi. *]- Ego Walterus Herefordensis cpiscopus consensi
+e Ego Giso Wellensis cpiscopus consensi. *] Ego Remi-
gina Dorchasensis epiecopus suabecripsi. +f Ego Walkelinus
UUentanus cpiscopus subecripsi. *]- Ego Herfastas Telmea-
nensis cpiscopna mubecripsi. of Ego Stigandus Ciccstrensis
cpiscopus conmensi, — *] Ego Siwardus Hrofensis cpiscopus
consensi, * Ego Osxbernus Exoniensis cpiscopus consensi.
+- Ego Odo Baiocensis episcopus ot comes Cantis consensi,

! more camomico) canonico more, vith this word, and ie followed by
C.C. (Winchester and Windsor). | Tide signatures. oe Preface. D.
r regia, C. indeor].
9 episcopé) The Winchester docu- eyis] [ }

* Windl ndisor,
ment preserved at Canterbury enda [Windsor]. ] wi » CO

A.D. 1139.

5
-

Y
|
:
d

of Ege Goffrides' Consmmcicens cpusrepam cà wmm de pri-
matzbus Angicrem comsrem. - Ego Scollumdus shhas cormehm
quod Remesei? dicaer commen - Ego Zee?! Gh»-
quod im imsnls qux dxutar Hel summ et comes =“ Eg»
Wimsoldas * abbas cowebu qued Ceres ducur comers.
- Ego Elfauimus ' abbas cemnebu Hewrumds commi

( Windsor) ( Windsor].

2 Rames) Rammesei, C.C * Baldesinus) Balduines, C.C.

Windsor ( Windsor].

3 JEinodus) — Elnodas C.C. ? Adelelinus] Adeleimuo, CC.
C Wiesiu] Uie, CC | rper

. “ a5 * Ipsum itaque. consensit )
[Windsor]. Not ia A.

* Certesei] Certisei, C.C. ( Wind-

"^ seine] Elwinus,C.C.(Wind- | — " st dirinus) not ia A.
eor).

p. 305.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 255

bellicis tumultibus undique occupatus nec se ut vole-
bat deliberare, nec, cis omissis, in Angliam, salva
honestate sua, poterat remcare.

A.D. DM

Inter hzc ipso videlicet electionis suce anno Calixtus The Ovni

papa instituit Remis generale concilium xiii. Kal. No-
vembris, qui fuit annus ab Incarnatione Domini mil-
lesimus centesimus nonus decimus, et ex quo Radulfus
archiepiscopus Romam iturus Angliam exicrat annus
quartus. Ad hoc concilium factus est multiplex
archiepiscoporum, episcoporum, abbatum, et principum
diversarum provinciarum concursus, cuim numcrosa
clericorum ac plebum multitudine. Quos inter directi
quoque sunt ab Henrico rege Anglorum ad ipsum
concilium episcopi et abbates Normannis, ct insuper
episcopi Anglie qui tune temporis in Normannia cum
illo degebant, Willelmus videlicet Exoniensis, Ran-
nulfus Dunelmensis, Bernardus Meneuwensis, ct Ur-
banus Glamorgatensis. Radulfus! autem pontifex
Cantuariorum partim corporis imbecillitate, partim aliis
rationibus pripeditus, ab accessu ipsius conventus pro-

ohh,

hibitus est. Supranominatus autem Thurstanus a TOGO Thersen is
licentiam. petens illuc eundi, cam obtinere nullatenus Mind, te
potuit, donec interposita fido* qua ei sicut domino om

suo astrictus erat illi promitteret, so apud papam
nihil acturum unde ccelesia Cantuariensis ullum anti-
quie. dignitatis sum dispendium incurreret, nec epi-
scopalem benedictionem ab co ulla ratione suadente
susciperet. Itaque tali sponsione ligatus, iter arri-
puit, ct ad papam quemadmodum suo negotio ex-
pedire cognovit? impiger venit. Quid plura! Post-
habita fidei sponsione, Romanos in causam suam, quo
in qureque negotia pertrahi solent largitatis officio,
transtulit, ct per cos ut a papa episcopus sacraretur

! Radulfus) Rannalfus, A. | 3 cognevit) sciebat, A.
* flde) fide sua, A. °

A.D. 1119,

256 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA,

sua manu cooperante impetravit. Sane ante hice
nuncium suum rex ad papam direxerat, cautum illum
facicons de querela qum uso id temporis versabatur
inter Radulfum archiepiscopum Cantuariorum et ipsum

c» Thuctanum. Nuncius autem horum et executor fuit

Sicfridus,' cognomine Pelochinus, frater archicpiscopi,
habitu monachus, ingenio gnarus, prudentia providus,
ct? regi ac papre familiaritatis nexu copulatus, Igitur

inter alia que huic rex pape dicenda indixit pro»- M8 poe

cipue jussit ci dici quatinus id observarct, ut nullius

^rei gratia? interveniente Thurstanum aut ipse sacra-

ret, aut ab aliquo nisi a pontifice Cantuariorum, uti
moris esse solet, sacrari juberet aut permitteret; alio-
quin se illum in nullum sue dominationis locum am-

plius recepturum. Et si contra hanc sententiam ipso

quasi apostolatus sui auctoritate forte niti vellet, cer-
tus existeret, quia nec pro amissione -coronm sum,
utpoto spatio septem annorum excommunicatus, pro-
positum suum in hac causa permutaret. Respondit,
“Ne putet rex me de negotio quo do agit quavis
ratione sccus acturum quam ipse velit. Nee enim
“ime unquam ad hoc inca voluntas tulit* ut Can-
“ tuariensis ecclesire dignitatem, cui tot prmclari pa-
" tres, ut pene toti mundo notissimum est, presede-
“ runt, quoquo inodo hunilicm.” His apostolici ver-
bis regius nuncius credulus effectus, de sus legationis
effectu securus factus est. Quapropter cum Remis
venisxet, et mane Dominici diei precedentis diem
prestituti concilii, cum Cantuaritis sociis suis audiret
apud Sanctum Remigium quosdam protestantes ei
Thurstanum ct suos alacres ad benedictionem pontifi
catus in sede episcopali preparari, miratus est ultra

! Siefridus) Bicffredus, A. AL mamas talit) talit. voluntas,

9 er) Not ia A. * effectus) On erasure in A.
? rei gratia) gratia rel, A. « iio ocu] vela seis A

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 257

modum, nec iis que dicebantur aliquatenus poterat aD. um
fidem probere. At uli rci veritas palam innotuit, The Pese.
Johannes archidiaconus Cantuariensis, quem negotii See te
istius tenor illuc adduxerat, pape astitit, ct in prm- feme pem
sentia plurimorum cpiscoporum necno aliarum ex-'"*
ecllentium personarum ipsam benedictionem viva voce

& pontifice Cantuariorum fieri debero calumniatus cst,

nec ipsum, licct oflicio papm fungerotur, jure posse
ecclesim Cantuariensi jus suum preripere, cum con-

staret cam nulli quod justi debebat cousque dene-

gasse. Ad qua ille respondens, " Nullam," inquit,

" injustitiam ccclesio Cantuariensi facere volumus,

" sed, salva justitia. et dignitate illius, quod propo-

" suimus exsequemur." Quod audientium quique mi-

. rum dictu judicaverunt, videntes eum adversa fronte

que dicebat nimis injuste facto refellere. Consecratus —
namque in pontificatum Eboraccnsem Thurstanus cst,

file quam. domino suo sub Dco pollicitus fucrat hoc Tue Kins’e
modo fraudatus. Ex quo facto in admirationem con. espested
'eussa sunt corda multorum. Rati enim sunt tantam "
rem cum nullatenus. presumero . potuisse, si regiam:
voluntatem sibi consentancam in ea non advertisset.

Huic consecrationi cum al jussum papm plures e
Gallia. episcopi: interessent, reverend memorie Hu-
baldus archiepiscopus | Lugdunensis nullo pacto, nce .
papa! jubente, voluit interesse! perpendens non recto

calle rem procedere, et. horrens. tantam. injuriam. ec-
clesie. Cantuariensi, cui speciali amicitia ct fraterna
familiaritate jungebatur, contra. mquum | infligi. Epi-^
sCopi vero re; mni Anglorum, quos ad concilium a rege
Henrico directos diximus, nondum illue venerant; et

ca re, illis absentibus, hrec ita completa sunt. Que”

ut reci certo innotuerunt, mandans modis omnibus
Thurstano ct suis interdixit. rediro in Angliam et

&

"— — 2 wee v 0^0 0 RE ames ee ee cee

! papa) ipso pepa, A. MS. from rateresoe volus. A. hes
*! volu cateresoe)] Changed ip | sateresoe volud.
R 6397. | 1

258 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD.nms. Normanniam! ct in omnem locum dominationis sum,
Ratum ex his quique audientium habuere prmter con-
Pore” sensum regis quz fuerunt facta fuisse. Itaque post
King moet hice Calixtus Gisortium: venit, et rex Henricus . illuc
ei locuturus accessit. Acta igitur sunt multa inter
illos? quorum gratia par crat tantas personas con-
venisse. Inter qua rex a papa impetravit ut omnes
consuetudines quas pater suus in Anglia habuerat et
in Nonnannia sibi concederet, et maxime ut neminem
aillquando legati officio in Anglia fungi permitteret, si
non ipse, aliqua precipua querela exigente, et qua
ab archiepiscopo Cantuariorum creterisque — episcopis
regni terminari non posset, hoc fieri postularet a
ThePope papa? Quibus omnibus pro statu temporis definitis,
. beg» Henry . .

to reintale papa rogat regem Thurstano amicum ficri, eumque
pontificatui ad quem ipsum sacraverat pro amore suo
restitui. At ille hoc se dum viveret non facturum

rives iar in sua fide spopondisse confessus est. Ait, "Ego M&p
refusing, ^" apostolicus sum, et si feceris quod postulo ab hac
" te fidei sponsione absolvam." “Tractabo de his,”
ait, "et quie consilii mei tenor invenerit paternitati
TheKins " tum notificabo.” Hinc a papa recessit, et ei per
internuncios suos de negotio ita respondit, “Quod di-
“cit se, quoniam apostolicus cst, me a fide quam
" pollicitus sum absoluturum, si contra eandem fidem
“ Thurstanum Eboraci recepero, non videtur regis
" honestati convenire hujuscemodi absolutioni consen-
“ tire. Quis enim fidem suam cuivis pollicenti am-
“ plius crederet, cum eam mei exemplo tam facili
" &bsolutione annihilari posse videret! Veruntamen
" quia Thurstanum in pontificatum tantopere petit ad-
" mitti, quantum mea refert, ea conditione pro amore
“suo concedo, ut ipse primo Cantuariam veniat, et

The Pope
offers him s
release.

! Angliam et Normanniam) Nor- ? postularet a. papa) a papa pos-
mseuniam et Angliam, A. tularet, A.
8 ios) eos. A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 259

" debitam obcedientiam ae subjectioneu) quam Thomas AB um.
* (Girardus et alter Thomas oecclesim Cantuariensi cjus-
“que primati professi sunt, scripta ox more profes-
“ sione, profiteatur. Quod si facero supersederit, sciat
“quia nullo edicto! compellente, me in Anylia rog-
“ nante, Eboracensi* ecclesim przsidebit. Hoe siqui-
" dem me servaturum proinisi, ct fidem meam vadem
" posui ne aliquando fiam transgressor hujus pro-
" missi" His ita de legatione Anglice et pontifice arcanium
Eboracensi determinatis, pater Radulfus Angliam re- terse to
vertitur, et Dofris appulsus cum summo honore et [Aon ee
paudio in sedem Mu Cantuarim ii. Non. Januarii
recipitur. Anselmus autem, qui legatione Anglize, ut sete
descripsimus, | qzloriabatur, nec Anglam intrare nec sere Ne».
aliquo legati officio fungi dignus habitus eat. Itaque
omnis hujusce potestatis cxsors effectus, a Normannia
est in sua regressus. Thurstanus vero papam secutus
est, sed non diu ab eo ne cjus presentia ? gravaretur
detentus, Rex autem Henricus in sua sententia per- Thesetan t
stans, eum nec pontificatui Eboracensi, nec in Sus to ester ban
potestatis aliquein. locum admitti sinebat, —
* Inter hae venit ad. patrem Radulfum clericus qui- Desi Bie
dam vocabulo David, electus a principe, clero et po- Besse.
pulo. Walie in pontificatum Pangornensis ceclesise,
glorioso. Anglorum rege- Henrico electioni eorum eon-
sentiente. Direxerant. autem illum ipsi Walenses cum
litteris. Ad. eundem. patrem, in. quibus quid. super eo
voluerint nosse volentibus satis elucebit. Textus si-
quidem illarum hic est.
Radulfo Cantuariensis ccclesim — archiepiscopo, reverendo
patri, Leo bominibusque dilecto, Criphbinus et universes cle-
rus totius Goalie et populus, orationes, devotiones, servitiam
et ealatem. -

|

! edicto) Oo erasure ia A. * Inter hac. . . Glamergates-
9 Eboracens:} Eboraci, A. et) Not ia A.

9 ejus preeentia) presenta ejes,
A.
A 2

A.D. 1126

260 HISTORIA NOVOKUM IN ANGLIA.

Supplices et humi pedibus vestris prostrati paternitatem
vestram doprecamur, ut cloctam nostrum conseecretis citis-
simo in episcopum, pro Dei omore ct saluto anime vestro;
quis cum magna calamitate per multos annos caromus pas-
tore, in quibus nec chrisma habuimus, nec aliquid Christia-
nitatis vero. Vestram cst igitur succurrere nostrm ecclesie,
quia filis cst vestro matris ccclesim. Et si nunc, quod ab-
sit, episcopum non babcbimus ex vestro parte, quaremus
aliquem de Hibernia insula, vel de alia aliqua barbara ro.
gione. In Doo crescat dignitas vestra.

Hac precum instantia ct rerum necessaria ratione

Bie permotus antistes, hominem benigno susceptum pluri-

mis diebus secum decenter retinuit, et nonnullis qua
Divina sunt diligenter instituit. Deinde sacravit euin
in pontificem apud Westmonasterium ii. Non. Aprilis,
sumpta ab co professione de subjectiono et oboedientia
sanctzo. matri. ccciesia Cantuariensi, et sibi ct suc-
cessoribus suis cxhibenda. Huic consecrationi in-
terfuerunt et cooperatores extiterunt suffrayanei ec-
elesim Christi Cantuariensis, Ricardus videlicet cpisco- -

pus Lundoniensis, Robertus Lincoliensis, Rogerius

Serberiensis, ct Urbanus Glainorgatensis.f
His diebus excitata est sollicitudo multorum ad in-
vestigandum auctoritates ct antiqua. privilegia prima.

tus quem ccclesia Cantuariensis, que est Dorobernen- MS. p. 316.

sis, Bibi vindicat super ecclesiam Eboracensem. Quod
ca ro maxime contigit, quia causa, que inter Radul-
fum pontificem Cantuariorum et Thurstanum Ebora-
censem eousque, ut descripsimus, versabatur, in noti-
tiam transmarinorum episcoporum delata fuerat, ipso

Thurstano propugnationem corum sibi contra patrem

Radulfum modis omnibus ascisccnte. Et illi quidem,
utpote consuctudinum et privilegiorum ecclesi; Christi
Cantuariensis ignari, immoderatius Thurstano favebant,
autumantes, ut ipso fercbat, Radulfum vi magis ex
divitiarum copiis prodeunte, quam prises auctoritatis
et Romanorum pontificum privilegiis in suis assertio-

ee ——— 9€ — o S — - - —-

* Inter hec . . . Glamorgatensist) Not ia A.

HISTORIA NOVOWRUM IN ANGLIA. 261

nibus niti. Sed cum ad hee diceretur in vanum tale ap nma
quid opinari, ct satis sufficero ad determinationem

hujus discidii quie a tempore Willelmi regis! qui ar-

mis Angliam cemperat, de ipso negotio gesta sunt, prze-

sertim cum a diebus regni ejus peeno cuncta que ab

Anglis antiquitus quasi sacrosancta celebrabantur, nunc

vix postremre auctoritatis quorundam judicio habcan-

tur, "Non hine," aiunt, "ita est; immo nova quse

" jstis temporibus inferuntur antiquorum scriptorum

" astipulationibus ut rata «int necesso est fulciantur."

Ex his ergo ad hae investiganda multorum sollicitudo, Decements
ut diximus? evigilavit, et confisa justitim ecclesiz on ccoeh
Dci? antiquorum scriniorum abdita, sacrorum evango-

liorum volumina, soli decori domus Domini eatenus
inservientia, diligentius perscrutata est. Ecco autem

ut voluntas justi amans optato effectu non privaretur,

qum subscribimus, revelante Deo, privilegia quaedam

reperta sunt, firma undique ot apostolica auctoritate
subnixa, Sunt autem hax.

Bonifacius papa, thelberto regi Anglorum.

5 Domino excellentissimo atquo prrmcellontissimo filio, regi Letter ef
311. Anglorum Ethelborto, Bonifacius episcopus, scrvus servorum ben] °
Dei.*
Dum Christianitatis vestrm integritas ita circa Conditoris
mui cultam excreverit at longo latequo resplendcat, et in
omni mundo annuntinta vestra Doo dignes operationis aug.
menta referat, onormcs largitori omnium bonorum Deo
grates cxsolvimus® qui * vos do excelso prospexit, et in tanto
virtutam culmine crexit. Quapropter, gloriose fili, quod ab
apostolica sodo per cocpiscopum nostrum Mollitum postulastis

ee € — I — D Ó— A—aÁ M 0€ — —

! Willelmi regis] rege Willelmi, * Domne... Dei) Not in A.
! exolcimus) exolvimus et estera,

! multorum . . . duimus) In | A.

margin, and crowded, ia A. .
8 yuetitiee ecclesia Dei) ecclesia * quives... sv.[) Not in A.

Dei justitia, A.

A

262 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

libenti animo concedimus, id cst ut veatra bonignitas in
monasterio in Dorobernensi civitato constituto, quod sanctus
doctor vester Augustinus beate momorim Gregorii discipulus
Sancti Salvatoris nomini consecravit, cni ad prsesons prmesse
dinoscitur dilectissimus frater noster Laurentius, liconter per
omnia monachorum regulariter vivontium habitationom sta-
tuat, apostolica auctoritato decernentes, ut ipei vestre salutis
precdicatores monachi monachorum gregom sibi associont, ot
eorum vitam sanctitatum moribus exornent. Que nostra de-
creta siquis snccc«sorum vestrorum, regum sivo opiscoporum,
clericorum sive laicorum, irrita fncero temptaverit, & principe
apostolorum Petro, ct a cunctis succossoribus suis anathoma-
tis vinculo subjaccat, quondusquo quod temerario ausu peregit
Deo placita sntisfactiono poniteat, ct hujus inquictudinis
veram emondationom faciat. In Christo valcas, domine fili.
Missa per manum Melliti Lundoniensis episcopi, anno Do-
minicm Incarnationis scecentcsimo xv.f

Bonifacius papa Justo archiepiscopo Dorobern.

! Dilectissimo fratri Justo, Bonifacius episcopus, sorvus ser-
vorum Dci.

Susceptis vestre dilectioris apicibus, in quibus repperi-
mus, intor alia, plurimos ex gentilitate ibidem degentium,
Deo omnipotenti ct Domino nostro Je«u Christo auxilinnto,
convorsos, maxime autem in partibus Cantim ad vera Dei
vestri ? fidem vestris Inboribus perductos; valde gratulati

sumus. * Eadbaldi quoque regia animum ad voro ngmitionis Mg. p. 31%

viam esso correctam, Deum omnipotentem in id laudavimus,
qui sui nominis sacramentum vestriquo laboris fructum non
deseruit, sicut ipso prrdicatoribus evangelii voraciter ropro-

misit, '" Ecco cgo vobiscom sum omnibue diebus usque ad

" consummationem seculi." Multa est clementia apud Deum,
multa cet in vobis demonstrata; cum aperiantur corda bar-
bararum gentium wl suscipiendum prodicationis vostre sin-

* gui vos de excelso . . . xv.) 3 resiri) nostri, A.

Not in A. * Eadbaldi . . .. reverendissime
! Dilectissimo . . . Dei] Not in | fratert) Not in A.

A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 263

gularo mysterium. Ut enim proficerent, vestris meritie cst
corum malvatio propinata, Domino dicento, '' Qui pereevera-
" verit. u«quo in fincm, hic «alvus crit." Et alibi, °° Coa-
" summati operis vobia mereces a retributore omnium bono.
* ram Domino tribuctur." — Cognovi siquidem in vestris
nyllabia, nt «anctm recordationis pradecesmor noster. Grego-
rius constituit Augustino ot. omnibus successoribus suis im
posterum imetropolitanam ct primitivam «eodem in civitate
Dorobormin, ubi caput totius gentis Anglorum ea diebus paga-
norum habctur. At voro nunc per revelationem Jesu Christi,
qni eat origo ct caput Christianitatis, eadem civitas exalta-
tur, ot orthodoxa fides quem cet radix nobilissima ibidem
collocatur, ut cx illa. segete uborrimum fructum boni operis
wd pabulum. calestin patria omnes insulani metiri. queant.
O quam felix illa. civitas, qua» meruit in ae Christum hebi-
tatorem habere, cxpuleis antiqui hostis insidiis; felix ille
civitas; felix ct tota gens cum illos superna misericordia
visitare non dedignata sit, quos ante mundi creationem pra-
deatinaverat sibi sociare. Qua ex re absit ab omni Chris-
tiano at cx illa civitate Dorobernia aliquid minuatur; aat
in aliud mutetur nunc vel fataria temporibus, que s pre-
decesaoro nostro. domino papa Gregorio statuta sunt, quoqso-
modo rea humanm quasecntur. Sed maegis ex auctoritate
Beati Petri. apostolorum. principis idipsum peecipientes &r-
8.p.313. mamas, at in. Dorobernia civitate semper in posterum metro-
politanus totius. Dritannim locus haheatar, omneseqoe provincia
regni Anglorum ut prefati loci metropolitanw ecclesia sub-
Jiciantar, immutilata perpetua stabilitate decernimus. Hane
antem ccclesiam, utpote epecialiter consistentem sub potes-
ta*3 ct tuitione sancte. Romane ecclesia, siquis conatus fee-
rit imminucre, ciqae de conceasam potestatis jure quieqesm
aletulerit, auferat cam Dean de libro vite, eciatque es eub

anatheimatia vinculi case nodatam. Deus te incolumem cese
todint, reverondissime frater.t

Honorius pape, Honorio archiepiscopo Dorobernia. J
Dilectinsimo fratr: Honorio, Honorius episcopes, serves Letesr of
servorum Det. Menon 1.

t9
Rueceptis veatrm dilectionis litterie, in eis reperimus vestri =e
laboris sellicitudinem circa vobis commissum — gregem ent)

* Eadbaldi quoque regu . . . fretert) Net A.

264 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

multa fatigatione occupatam,! multo* labore et angustia, .
crobrescentibus malia ct mundanis usibus, montis veetrm
difficultatis srmpius sustincro gravitatem. Nos vero hor-
tamur vestram dilectionem, ut opus evangelii quod capie-
tis teneatis, quin in co tibi laborandum atque perseverandum
magis quam omittendum neccsso cst. Memonto evangelici
precepti qno dicitur, '' Ego pro to rogavi, Petro, ut non do-
* ficiat fides tua, ct ta aliquando conversus confirmo fratres
" tuos." Et item iu npostolo, '' Fratres, stabiles estoto et
'* immobiles, abundantes in opere Domini, semper scientes
" quod labor vester non est inania in Domino." Idoo sup-
pliciter vestram «dilectionem ndmonemus ut fido ct opero, in
timoro Dei of caritato, vostra adqnisitio, decessortumquo ves-
trorum, quà per domni Gregorii oxordia pullulat, convalcs-
cendo amplius cxtendatur, ut ipsa promissa Dominici eloquii
vos ad eternam festivitatem cvocct, qum dicit, '* Venito ad
" me omnes qui lnborntis et oncrati catis, et ego reficiam
vos." Et iterum, ‘‘ Rago, servo bono ot fidelis, quia M8. p. 814
super pauca fuisti fidelis, supra multa to constituam ;
intra in gaudium Domini tui." Interoa turo sedis auctori-
- tatem. nostrw anctoritatis privilegio firmari postulasti. Nos
voro absqac ulla dilntione gratuito nnimo annuentes, quia
rectum cst ut que semel statuta ntquo disposita a prm.
decessoribus nostris cognovimus, hoc ipsum ct nos confir-
momus. Eorum itaqno vestigia nmcquontes juxta ritum
price consuctadinis, quo a temporibus sancto rocordntionis
Augustini predecessoris vostri nunc usquo tua ccclesia detinuit,
ex auctoritato Beati Petri apostolorum principis primatum
omnium ecclesiarum Britennim tibi, Honorio, tuisquo suc.
comsoribus in perpetuum obtinere concedimus. Tui crgo
juris ditioni subjici praecipimus omnes cecclesins Anglic
et rogiones, et in civitato Dorobernis motropolitanus locus
et honor arcbicpiscopatus, ct caput omnium ccclesinrum
Anglorum populorum semper in posterum sorvotur, et a
nulle persona per aliquam malam suasionom in alium 1o.
cum mutetur. Alitor autom siquis focorit typho* suporbio
instinctus, et nostri precoptioni inobediens, et pranominate
ecclesim conceesis sum dignitatis rationibus contendorit roni-

1 cceupalam) occupatam. Et . multo eee dilcetiesime Jrater)

Not in A.
setera, A, s pie] typo, M8.

p. 818.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 265

ti, aciat ne scparatam a participatione Corporis et Sanguinis
Domini et Redemptoris nostri Jesa Christi. Dous te in-
columem custodiat, diloctissimo frater.T

Vitalianus pupa Theodoro archiepiscopo Dorobernio.'

* Delectissimo fratri Theodoro, Vitalianus cpiscopus servus
aervorum Dci.*

Intcr plurima qum nobis per vestras syllabas? inti-

mari jossisti cognovimus ctiam dcsiderium vestrum pro con- (AD. epe T)

firmationo diocesis * qum tum subjacct ditioni, quia in omni-
bns ex nostro apoetolicm suctoritatis privilegio splendoscere
deeiderna.5 *Nos vero petitioni vestre annuentos qua con-
gruit pastorali sollicitudino, circa occlesias Doi que a
prisci« temporibus al hao apostolica sedo statuta intelligi-
mus, irrefragabili rationo volumus ut sicut a nobis ita et
& nostris successoribus perpetua stabilitate muniantur. Unde
nobis visum est to exhortari, ac in presenti commendare
tum s&agacissimm sanctitati omnes ccclesias in insule Britan-
nim positas, Omnia ergo que a Sancto Gregorio predecos-
soro nostro Augustino, sincollo suo, statuta sunt atque
firmata, vel ctiam per &acrum usum pellii concessa, nos tibi
in evum concedimus; ot Dorobcriam civitatem, ubi primitus
per rovelationom Jo«u Christi Domini nostri fides catholica
secandum institutionem sacrorum canonum suscepta cs,
habetote. Ex anctoritato autom Deati Petri, apostolorum
principia, cai a Domino Deo potestas data est ligandi atque
solvendi in ceclo ct in terra, nos, licet immeriti, cjusdem
Beati Petri clavigeri, regni calorum vicem tenentes, tibi,
Theodore, tuisque saccersoribus sicuti ab olitanis temporibus
fucrunt condonata, ita in porpetuum in ipsa tus metropoli-
tana sedo, quim sita cet in civitato Dorobernia, immautileta
concelimus dotinenda. Siquis vero, quod non optamus,
contra hanc nostrm apostolice diffinitionis privilegii sacto-
ritatem venire temptaverit, ei quidem epieoopus vel presbyter
eut diaoonus fucrit, ox bao apostolica auctoritate statuimus

* multo labore . . . fratert) Not * diocesis) diocesis vestra, A.

in A. © denderas | desideras. Et co
! Dorobernio) Cunt., A. tera, A.
3 Dilectiosemo .. . Dei) Not in * Nes... dilectissime frater (0)
A. Not in A. .

* syllabas) sillabas, MS.

266 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

atque decernimus, ut episcopus ordino prasulatus careat, ct
presbyter vel diaconus se novcrint a suis ordinibus dejectos.
Ex numero autom laicorum, tam ex regibus quam principi-
bus, sive magne vel parva persona fucrit, sciat eo alionum
a perticipationo Corporis Domini nostri Jesu' Cbristi. Hane
autem privilegii paginam suffultam nsuctoritate Bonti Potri,
apostolorum principis, cujus ministerio fungimur, tibi, Tho.
odore, tuisque successoribus in perpetuum obtinendum delega-
mus. Deus te incolumem custodiat, dilectissime frater.

Sergius papa regibus Anglorum.

Sergius episcopus servus servorum Dei, Athelredo, Alfrido,
et Aldulfo regibus Anglorum.

Donum gratim spiritualis quod Sancti Spiritus illustrationo
fidelium corda succendit, ac reparando reficit, et virtutis mirifice
constantia roborat, ct crelestium beneficiorum instituit perenni-
ter promercri suffragia, ct labentium rorum cxitia nihilominus
precavere. * Quo usi muncro pietatis Doi, at quedam astro-
rum calestiam splendifera laminnria mundi totius por ambi-
tum renitentes, gloriosi post vitm presentis felicis spatia inter
numerum elcctorum meruerunt ascribi. Porro vos, gens sancta,
genus clectum, populus adquisitionis, filii lucis, stirps regia,
fidei propago &c incrementa virtatum, gaudeto in Domino ct
exultate, quod vestri non immemor studii egregius ac primus
apostolorum Petrus, fidci firmissima petra, dum montis ac
conscientim vestri censu Imtatur, nominum quoque vestro-
rum reminiscitnr ct ngnoscit. Confidimus nempe quod oet
aditum regni crmolestis aperiat, quibus tantum inter gontes
quibus, Deo auspice, prmpollctis favorem contulit dignitatis.
Et vos igitur, dilectissimi nc Christianissimi filii, cjus vobis
auctoritato collatum antistitem Bortwaldum, Cantie sodis
presulem totiusque Dritannim regionis primum pontificem,
elacri pectore, menteque devota suscipite, scientes quod mor-
cedem propbete recipiet, siquis hunc ut prophetam suscipiat.
Et si spernere illum forsan, quod absit, fastu quisquam
prosiliat, non eum sed & quo missus ost spornet. Qui juxta
Dominicam vocem spernens, absque ullo adminiculo condem-

* nos cero . . . fraler) Not in * Quo... jadicii reformer! t)
A. Not in A.

M8. p.316.

HISTORIA NOVORUM IN AKQLIA. 267

nabitur. Procul ergo a vobis longeque talis absistat infanda
temeritas, ne diram hoetis antiquus inobedientim faciem im
vobis inveniat, quos sancta Dei ecclosis in gremio fliorum
adoptionis sociare dignata cat. Optamus autem quo solita
miecricordia Dominus noster Jcsns Christus faciat vos im-

Lp si. effabiliter ministerii ac regni calminis honore, e$ im exa-
mine futuri judicii reformari.f

Sergius papa! episcopis Anglia.

* Dilectissimia fratribus universis epiecopis per Britan-
niam constitntis, Scrgius.? Letter ef
Sicut nobis quibus curam officii pastoralis beati aposto- (aR wer)

lorum principia Petri, supernam dignatio miserationis regi-
mcnquo concessit, reverendam advozit praecntiem — fratris
ignoti) ita quoquo vestri religiosissimi prssulatus collegii
ngnita ealus geminom attulit tripadii munus. Nam om-
niam auctori bonorum Domino Deo nostro immensas pere-
gimus grating, reperta fratrum. fideliam in sinu sancta
matrix ccclesim unanimitatis devota constantia, et amoris
fervente inter so diicctionieque consortio. Sic enim sagaci -
&.llertia Deum complacere. noscantar offerentes ei para libe-
mina, cum in ara pectoris. splendore veri luminis refoventes
nullis. illecebris. mentem 1lladant, mullis fratrum stimelis
corda percellant, nullis nocentibus prozimos mentibes aa-
nuant, sed ut Dei ministri epecalam se subjectis vito morum-
que proliwte exhibeant. Hine sibi Deum prosperaatem
invenient. in mlvereia, nec quicquam poterit hostis imsidie
ci nocendi enbripere. — Etenim ubi est presto Domini ad-
juterium cuncta. fugntar spirituum malignorum adversites.
Cumquo ita sit paternia * alfntibus collatantos vestrm fre-
terni dilectionis. unanimi religioetati inainnamus vobis quod

* Qwoun ... reformaritj Not ; thev are evideaty ost ef plese.

in A In MS. they follew Sorat asbes.
! Nerqius papa) Idem pape, A. ‘tripude musus) mene» tri-
! JAleetisrimao . . . Nergiua] | pudn, A.

Not in A. ! peregquaws) peracimes, A.
3 fiatrio 199068) Moved from an * oct} it & cetera, A.

earher part of the sentence, where * peterms ... fratres}) Mot in
A.

268 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

presens dilectissimus frater nostor Bertuualdus Cantuario-
rum provincia prmsul, qui in sedem reveronds® momorie
Thcodori quondam archiepiscopi subrogatus est, juxta ritum
prisco consuetudinis, qua a tempore sancto nc vonerands
memoria domni ct prwdecessoris nostri Gregorii Romani
pontificis nunc usquo suo ccclesia dctinuit, a nobis, immo a
Beato Petro apostolorum principe, primatum omnium ccclo-

siarum Britanniw sortitus, cam sacro pallio ac venerabili usu X8. p. sis,

dalmatice illic demandatus est. Quod non incommode, fra-
tres carissimi, indeptus promeruit, cam nequaquam fastu
sive tumore jactantim, scd mente subnixa ac humili cordo
tantam munus dignus obtinuit. Quocirca hortamur, fratros,
vestrum sa Dco dicatum consortium, salubriquo consilio com-
monemus, ut propter Doi amorem atquo futuro vicissitu-
dinis spem cidem frntri regionis vestre archiepiscopo, ac si
nobis debitum ininisterii honorem exolvero, ct ut presuli
primatum gerenti efficaciter sciatis obedire, non ignari quid
vas oclectionis insinuct, "''Obedito propositis vestris." Et
rursum, "Qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit."
Idcoquo vos, fratres, admonemus, univcrsosquo ordinum gra-
dus, prwcipientes ex hac apostolica auctoritate, ut nullus sit
qui presumat contra hmc quo ab hac apostolica sedo olim
sunt constituta, pr:entibus vel futuris temporibus, contrairo,
sempor premcemorntwo ccclesim concesso potestates illibate
servontur in pcerpetuum. Et quia vos, annuonto Divina
clementia, hac peracturos indubitata mento confidimus, qum
commoncre statuimus fraternitatis vestro religiosum propo-
situm, ineffabilem Salvatoris nostri potentiam cxoramus, ut
pia vos semper rcligione pollentes porenni tribuat lrmtitia
gratulari, ot frnternis affectibus collmtantes sanctorum meritis

in eterna bontitudino sociari. Deus vos inoolumos custo-

diat dilectissimi fratros.t

Gregorius papa episcopis Anglia.

! Gregorius episcopus servus sorvorum Doi, episcopis

' Anglise salutem.!
." Dei omnipotentis immensm pioctatis magnitudinem collau.

damus, qui sus majcetatis gloriam sio dilatare dignatus cet,

* paternis affatibus . . . fratrcs] ! Gregorius . . . salutem) Not -
Not in A. in A.

p. 310.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 269

ut in omnem terram crxicrit jam sonus predicatorum suorum,
ct in fines orbis terrm verba corum.! Cajus? ineffabili pie-
tatis gratia, sicut noecimur procreati, ita quoque sumus adop-
tati, sancte regenerationis portantes mysterium in spem
glorim filiorum Dci, per Jesum Christum Dominum nostrum.
Reverentim itaquo vestre, fratres carissimi, dicato collegio,
collotantes, hortamur ut in fido stabiles ot in opere efficaces
inveniamini, honoro invicem prtoveniontce, ct alter alterius
onera portantes; quia sic adimplobitis legem Christi, caritatem
continuam habentes in dilectione Dei ct proximi, sine qua
imposRibile cet Deo placere. — Fratris nostri Tatwini qui
beato memorie Augustini pradicatoria vestri cathedro pon-
tificatus sabrogatus cst adventus nos admodum letificavit,
quia virum rcligionis ct magnm probitatis sub ipeo tempore
quo apud noa stetit, cum cognovimus. Proinde cjus auditis
petitionibus, nntecesorum cjns jura dignitatis perquiri in
kacro ecrinio fccimus, et, invenientes cum justa postalavieao,
eacrum pallium cum venerabili dalmaticm usu ci apostolica
auctoritate. tradidimus, annuentes quoquo jura digmitatis om-
nia quie. pradecessorca sni & tempore bcato memorim Augus-
tini cognoscuntur habnisse. ficut ergo sancti petris nostri
Gregorii, Romani pontificia, decretum — prefato Augustino
kincello suo, predicatori vestro, omnes episcopos. Anglie sub-
jecit, sie nos, Deo nuctore, ct Beato Petro apostolorum principe,
licet. indigni cejum vicem gerentces-tibi, Tatwine, Dorobernim
civitatia nrehiepiecope, tuisqno «nccessoribus legitimis omnes '
ecclesiag DBritannim carnmque rectores subjicimus, apostolica
auctoritate priecipientea, ut. omnia homo totius Anglim re-
gionis tuis canonici« juesiohibua obmdiat, ct to sciat caro
epeculatorem atquo. primatem totius. insula, cui vices noe-
tras per omuia in regione illa gerendas commisimus, Tuam
autem eccleeiam Doroberniio. constitutam. at propriam et pri-
mam sebolem regionia veetra in Christo. specialiter sab tui-
tionc mannus nostra tenemos, quam volumus in pacis tran-
qnillitate ct religione. vigere, cjusque jure et dignitatis
privilegia in perpetanm immutilata servari, quis prima et
mater cat aliarum. omnium, primitus in vcetra regione con-
stituta in honore Sancti &alvatoria Domini nostri Jesu
Christi, Scriptum cet enim, '' Non ost sanctus ut. est Domi-
" pnus," ct “ Ubi cet caput vegetam, reliqua membra forties

! eorwm) eoruin & cetera, A.
* Cwws . . . ddectanmi fratres?) Not in A. ©

270 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

" vegetantar.” Vos itaque, fratres, hmc apostolice aucto-

ritatis mandata cum aelacritato ct subjectionis roverentia

audito. et suscipito, ct cum prmfato fratro nostro archiepi-

' scopo vostro in mosso Dei laborato, sciontos vos inde merco-

dem bonam habituros. Si autem quivis hwo perturbare
voluerit, ot nostrm diffinitionis statuta divellere contenderit
ac violare, sciat so contra ipsum mundi Salvatorom et Beati
Petri auctoritatem niti, ot idco nisi resipuorit wtornme dam.
nationis sententiam incurrere. Dous vos incolumes custodiat,
dilectissimi fratrcs.

Leo papa Athelardo archiepiscopo.

Leo episcopus, servus servorum Doi, Athclardo archiopi-
scopo Dorobornensis ecclesip in perpetuum.*

Pontificali discretioni precipue convenit prresulibus ecclo-
siarum secundum corum irreprceheusibilem fidem audientiam
praebere, et corum.«quo per Beatum Petrum, principem aposto-
lorum, ct nos gerere desideraverint, qure canonicis non refra-
gantur sanctionibus effectum concedere, * Ut cum id quod do-
sidcrant obtinucrint, flagrantiores erga eorum religionis amorem
existant. Exhortanda itaquo nobis visa cst ac precanda tua
fraterna almitas pro diocesibus Anglie sibi commissis, vide-
licot episcoporum seu monasteriorum tam monachorum quam
clericorum ct pucllarum. — Qus sicut ab olitonis temporibus
tus ccclosin tenuit, ut in sacro scrinio nostro requisita
cognovimus, ita tibi tuisquo successoribus tenenda confir-
mamus. Omnes Anglorum ccclesias sanctus ac egregius
predicator papa Gregorius ordinavit atque catholice confir-
mavit Beato Augustino archiepiscopo, sincello suo, subjectas

fore in ssvum per sacrum usum pallii. Et ideo ex aucto- MB. p tfi.

ritate Beati Petri, apostolorum principis, cui a Domino Deo
potestas data est dicente, quia ''Tu es Petrus, et super hano
" petram edificabo occlosinm meam, ot porte inferi non
* prevalebunt advorsus cam, et tibi dabo claves regni csslo-
" ram, et quodcunque ligaveris super terram erit ligatum

© Cujus. ineffabili . . . fre
tres] Not ia A. * Ut cum id. . . hoe esti] Notin
f Leo .. . perpetuum) Notin | A.

V. p. 922.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 271

et in celis, ct quodcunque solveris super terram erit so-
* lutum et in celis"; immo et secundum institutam sacro-
rum canonum censuram, licet immeriti, ejusdem Beati Petri
clavigeri regni cmlorum vicem gerentes, tibi, Athelarde, tais-
que successoribus omnes Anglorum «ecclesias, sicut & priscis
temporibus fucrunt, in perpetuum in ipea tua metropolitana
sede per subjcectionie cognitionem irrefragabili jure concedi-
mus detinendas. — Riquis vero, quod non optamus, contra
hanc nostrm diffinitionis vel apoe«tolici privilegii auctoritatem
venire temptaverit, cx auctoritate apostolica statuimus, wt ot
archiepiscopus vel episcopus fucrit ex ordine presulstes sit
dejectus. — Similiter presbyter vel diaconos vel alius quilibet
minister sacri ministerii si fucrit, ab ordine eit depositus.
Si antom ex numero laicorum fuerit, tam rex quam prisa-
ccpe, ant qumlibet magna sive parva persona sit, secre
communionis participations se noverit alienum. Hane pri-
vilegpi paginam auctoritate Beati Petri, apostolorum prinei-
pie, cujas ministerio fungimur, tibi, Atbelerde, tuisque
eucceemoribue in perpetuum concedimus obtipendam. Ad
cujus firmitatem mauvibua nostris subscriptionem impressi-
mus, illamqne nomino nostro signari mandavimus. Qeam
ctiam a Sergio ecriniario nostro scribi precepimus, meass
Januario.

Data xv. Kal. Februarii per manum Eustachii primicberii
annctms sedis apostolicm, imperante domino Karolo piissimo,
consule augu«to a Deo coronato, magmo pacificoque im-
peratore, anno eecundo poet consulatum ejusdem domini,
indictione. X.

MEMORABILE FACTUM.!

Anno Dominice Incarnationis nongentesimo v. Formo-
eur! papa mist in terram. Anglorum ad regem Edwardum,
motus cum magna iracundia et devotatione, eiquo manderit
cum awe omnibus maledictionetn. contra benedictionem quam
beatus pape Gregorius. per Sanctum Augustinum genti

' MS. Cotton Cleopatra E. i. , and King Edward in 906. A
has an crased line, where bere we | probeble emendation ef sengrate-
read © Memorabill factus." ome quinto would be quato de

‘Pope Formosus died. ia. 096, | 20nyentenao, 1.2, 095.

272 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

Anglorum miscrat, nisi cum cpiscopis restituissot dcetitutas
perochias episcoporum séócundum antiquam traditionom, quao
tradita est gonti Anglorum a scde Beati Potri. Nam per
septem annos plono destituta cet regio Gewissorum ab omni
episcopo. Quo audito, congregavit Eduunrdus rex synodum
senatorum gentis Anglorum. In qua prtweidobat Pleigmun-
dus archiepiscopus, regi recitans et disputans districta vcrba
apostolico — legationis, qum misit beatus papa Formosus.
Tunc sibi rex cum suis, et Ploimundus archiepiscopus, sa-
lubro consilium invenerunt, assumentes Dominicam asenton-
tiam, ''Messis quidem multa; operarii autem : pauci." Sin-
gulis igitur tribubus Gouuissorum singulos constitucrunt
episcopos, ot singulis episcopia constituerunt. Et quod
dudum duo babucrunt, in quinque diviserunt. Acto illo
concilio, cum honorificis muneribus Pleimundus archiepisco-
pus Romam rediit, apostolicum Formosum cum humilitate
placavit, ct regis decreta ct scniorum regionis enunciavit,
quod apostolico maximo placuit. Redicns ad patriam, in
urbe Dorobernia scptom episcopos septem ecclesiis in uno
dio ordinavit, Frithestanum vidclicet ad ecclesiam UUonto-
.niensem, ZEtheletanum ad ecclesiam Coruuieonsem, Werstanum
ad occlesiam Scireburhensem, | 7Ethelelmum ad_ ecclesiam
Fontoniensem, Eadulfam ad ecclesiam Cridiensem. — Cui
etiam addiderunt tres villas in Cornubia, quarum nomina
sunt hec, Poltun, Celling, Landuuitham, ut inde singulis
annis visitaret gentem Cornubicnsem ad extirpandos corum
errores. Nam ontca in quantum potuerunt voritati rosisto- M8. p. 22s.
bent, et non deccrctis apostolicis obuwdicbant. Sed ot aliis
provinciis constituit Plcimundus archicpiscopus duos opisco-
pos, Australibus Saxonibus virum idoncum Bornodum ordi-
navit, ot Morcionibus Cenulfum ad civitotem que dicitur
Dorkeceastro. Hoc autem totum papa Formosus in synodo
Sancti Petri sio conclusit, at damnaretur in porpetaum, qui
hoo salubre mutaret consilium.. Misit ctiam Britanniam
littoras, quarum exemplar hoc cet.

* Ut cum (p. 370) . . . hoe est] Not in A.

p. 326

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA, 273

Formosus episcopia Anglic.

Fratribus! ct filiis in Christo omnibus episcopis Anglis,
Formosns.

Auditis nefandorum ritibus paganorum partibus in veatria®
repnilulnasse, ct vos tenuirso silentium ut cancs non valentes
lIntrare, gladio &cparntionis a corpore Dei ceclesim vos ferire
deliberavimus,) *aed quia, at nobis dilectus frater noster
Pleimundus intimavit, tandem cvigilastis ct somina verbi
Dei olim. vencrabiliter jacta in terra Anglorum capistia ro-
novare, mucronem devotationia retrahentes, Dei omnipotentis
ct. Beati Petri, apostolorum principis, benedictionom vobia
mittimus, orantes ut in bono ccaptis persoverantiam haboatia.
Vos cnim catia fratres, do quibus Dominus loquena inter

7

Kiet
mesa.
(A.D. aser]

alin inquit, ''* Vos extis ani terrm, ot si sal evanucrit in quo -

" anllietur ?" ct iterum. ‘ Vos cetis lax mundi," significari
volens per verbi sapientiam condiri mentes. hominnm a vo-
hia debere, ot in moribus ct vita vestra. bone actionis atn-
dium «quasi lumen npparcro fidei, per quod gradientibus ad
vitm. quomodo canto ambulent videant, at ad promissionem
mternm bentitndinis sine offenea currentes valcant pervenire.
Nunc ergo accingimini ct vigilate contra leonem, qui cir-
enmit querena qnem devoret, ct non patiomini ulterius in
regione veetra penuria pastorum Christianam religionem vio-
lari, gregem Dei vagari, diepergi, dissipari; acd cum unus
obierit, alter qui idoneus fucrit canonico protinus subroge-
tur. Nam secundnm legem plures facti sant aacerdotes, co
quod morte. prohibebantur. permanere. Quod David conside.
rans, et in spiritum Christi ecclesinam fataram fore perman.
euram nd fincm umque &mculi pro«piciens, ait, ‘ Pro patribos
" tuis nati eunt tibi filii; coustitues cos principes." Nulls
itaque. morn eit &ubrogandi alium. cum quilibet sacerdotam
ex hac vita migraverit, acd mox ot illi qui prima sedis
principatum. gerens inter vos cmtoria opincopis prmoseo dino-
ecitur fratris obitua fucrit denuntiatus, facta oloctione cano-
nice alter consecratus succedat. Quis autem inter vos

! Fratribus . . . Formosus) Not ) deliberavimus) — deliberaviasus,

in A. Et cetera, A.
? partibus in. vestris) in vestris *sed quis... separendumt)
partibus, A. Not fa A.

R 8387. 8

Dnraten.
(A.D. 961 f]

014 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

principatum tenere debent, qum ve sedes episcopalis cautcris
prepolleat habeatque primatum, ab olitanis temporibus no-
tissimum est. Nam ut ex scriptis Beati Gregorii ejnrquo
successorum tenemus in Dorobernia civitato metropolim pri-
mamque sedem episcopalem constat regni Anglorum, cui
vencrabilie frater noster Pleimundus nunc premesso dinosci-
tur, cujus bonorem dignitatis nos nullo pacto imminui
permittimus, sed ci vices apostolicas per omnia gorere man-
damus, ct, sicut. beatas papa Gregorius primo gentis vestreo
episcopo Augurtino omnes Anglorum episcopos ceso subjcctoa
constituit, sic nos prenominato fratri Dorobernim, sivo Can.
torberim, archiepiscopo cjusque succcesoribus legitimis candem
dignitatem confirmamus, mandantes, ct suctoritato Dei ct
Beati Petri, npostolorum principis, prmcipientes, ut cjus
canonicis dispoeitionibng omnes obadinnt, ct nullus corum
qua ei suisque successoribus apostolica auctoritate concessa
sunt violator existant. Si autem quivis hominom contra hoc
aliquando niti ac imminucre temptaverit, eciat se procul du.
bio multandum fore gravi nnathemate et & corporo sancto
ecclesie quam inquietare molitur perpetno nisi resipuerit
soparandum.t cs

Johannes pepe, Dunstano archiepixcapo,

Johannes epircopus, servus scrvorum Dei, confratri Dun-
stano Doroberneneis ecclesim. archiepiecopo,' vite perpetuo
permanendam in Christo eslutem.

Si pastores ovium solem gelaqne pro gregis sui custodia
die ac nocte ferro contenti sunt, ct oculis conapectant vigi-
lantibus nc aliqua. quidem ex ovibus aut crrando percat, ant
ferinis lanista morsibus rapiatur, quanto sudore quantaquo
cura debemus c«so pervigiles ob salutem animarnm, qui di-
cimur pestorca? carum? Attendamus igitur nos officium
exhibere erga custodiam Dominicarum ovium, ct ne, quasi
lupo veniente territi, fugiamus, ne in die Divini examinis

- @- . ne - - ^ - — oe o — M am — e - 2 -— — 0 -— o

*sed quia . . . separandum]) epiocepe) Dorobernensi episcopo,
Not tn A. 3 dicimur pasiores) pastores dici-

! Dorobernensis ecclesia archi- mur, A.

MS. p. $26.

HISTORIA NOYORUM IX ANGLIA. 273

pro desidia nostra ante summum Pastorem et negligentia
nostra cxcruciemur, unde modo honoris reverentia in eubli-
miore arce ceteris dijudicamur. — Primatum itaqoe tuum,”
in qno tibi ex more antcecasoram taorum vices apostolice
scdi» exercere. convenit, ita tibi ad plenum confrmemes,
sicut Bentum Aayustinum ejusque succcesores prefata eocle-
eim pontifices plenius habuinse dinoscitur. — Palliom vero
fraternitati tum cx more ad mimerum solennia celebranda
commendnmues, quod tibi non aliter. ecciesie tan privilegiis
in ean statu. manentibus uti concedimus, quem wsum sate-
ccesrores nostri prodiderunt. Neque tua prudentia hoe ia-
cognitam habet, vcl cojueque, quoniam indementi beaor
modcrationo actanm tremendus crit. Hovestati morum teo-
rum hxc ornamenta conveniunt, quatinus, sactore Deo, possis
cere conspicuus, ita ut vita tna filiia tuia sit regula, et in
ipsa, 8iqua. tortitudo illin inest, dirigatur, dam in es quod
imitentur aepiciant. — In. ipea. aemper coneiderando proficiant
ot tecum Deum per hoe quod bene vixerint. videre. merean-
tur. Cor ergo tuum neque prosperie qua temporaliter blaa-
diuntur extollatur, neqne. adversis dejiciatur. Quicquid illed
fucrit. adversi, virtute. in Christo patientis a te devincatur.
Nullum apud te locum favor indiscretan inveniet; in ompi-
bus diecrctionem alij in te cognoscant. [neontem aped te
culpabilem euggertio mala non faciat, nocentem gratia Dom
excusct.— Reminsum te delinquentibus non. ocetendse, nee
quod illis non. profucrit hoa perpetrare permittas. Sit im te
ct boni pastoris. dulcedo, sit ct judicia «eversa dietrictio ;
unum scilicet. quod. innocentes. foveas, aliud. «quod. inqwietas
feriendo & pravitate compercos, Sed. quoniain nonnasquam
prapemtornm zelus, dam districtius. malorum vindex est,
traneit in. cradeltatem; correptionem in. Judicio refrena, et
ceneurnm disciplinas diecote, at et culpsa ferias, et a dilec-
tione perversorum quos. corripis pon recedas. Misericordiam,
preut virtus. patitur, panperibus. exhibe; oppreesis defensio
tua. wubveniat, epprimentibae modesta. ratione. coatredicas.
Nullius. facicm contra jnetitiam accipias, nollom qouereatem
Juste despicias. In castodia equitatis cxcellas, st nec divi-
tem potentia. ena apod voe aliquid extra viam smam de
accuaationc &audins, nec pauperem faciat humilitas tea despe-
rarc, quatinus, Deo miserante, talis possis ezistere, qualem
encra lectio precipit, dicens, ''Oportet episcopum irrepre-
" henaibilem esac.’ Sed bis omnibus ati salubriter poteris,
si magietram caritatem baboeris, quam qui eccetes feerjt e
s 2

276 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

recto aliquando! tramite non recedit. Ecce, frater caris-
sime, inter multa alin ist& sunt sacerdotum. Ista sunt

' pallii jura ; qum si studioso servavcerim, «qnod foris nccepisso

ostendoris intus habes. Sancta Trinitas fraternitatem ves-
tram gratim sum protectiono circumdet, atquo ita in timoris
sui viam to dirigat, ut poet vitm bujus amaritudinem, ad
mternam simol pervenire duleedinem *
Et hoc scriptum cest per manum Leonis scrinialis sedis
apostolice, in menso Octobri, indictiono iiii? datarum dio,
i. Kal. Octobris, anno xii"? &ummi pontifici Johannis.*
Hiec, ut prielibavimus, in archivis ecclesie Domini
Salvatoris * reperta. futurorum memorirm non absurdum
restimavimus commendarc. Et quidem his plura in-
venta sunt, sed aliquibus corum nimia vetustate oblit-
teratis, aliquibus in cartis ex biblo compositis, et pere-
grinis characteribus inscriptis, ct ipsis quoque majori
ex* parte detritis, notitin nostrre usquequaque non
patuerunt. Ac nos ignota pro notis scribere horrori
habentes, necessario ea huic operi alienavimus. Sane
quod quosdam non pudet astrucre, soli scilicet pet-
soni Deati Augustini, primi pontificis Cantuariorum,
Beatum Gregorium concessise, non solum episcopos
quos ordinaret, neque hos tantummodo qui per Ebo.
racio episcopum cessent ordinati, sed etiam omnes
Britannire sacerdotes. habere, Domino Deo nostro Jesu
Christo auctore, subjectos ; quale sit sacra. successorum
ejus decreta successoribus ipsius Augustini directa, qum
paucis prrenotavimus, satis ostendunt. In his quippe
videre planum cst, eos intellexisse non magni muneris
esse si ei solummodo illa dixissct, cum, ut alia taceam,
suis diebus Eboracensis provincia nec fidem Christi

3 aliquando] Not in A. ; supplied | But the obvious correction of xii**

in margin in MS. to vii™ brings the date of tho letter
? pervenire. dulcedinem) dulce- | to October Ist, 961, which fell in
dinem pervenire. A. the fourth indiction.
» siti.) xli., A. * Domini Salvatoris) Changed

* John. XII. was Pope from 955 | from Salvatoris Domini, MS.
to 963. There was thcrofore no * majori ez) ex majori, A.
twelfth year in his pontificate. 7 auctore) autore, M8.

mereamur,. M8. p. 897.

8. p. 388,

HISTORIA NOVORUM IX ANGLIA. 277

susceperit, nec qui cam prredicaret eo directus sit.
Tanta enim in Cantia et vicinioribus regionibus im
predicationc nominis Christi et ipse et socii sui! ha-
buerunt ad faciendum, ut a tam. longbquis partibus
cis fuerit abstinendum. — Beatus siquidem Paulinus
qui. primus Northumbrensibus evangelium predica vit,
et Eboraci primus cathedram pontificalem sortitus est,
non a Beato Augustino. sed a Justo, qui quartus ab
ipso Augustino Cantuariorum pontifex extitit, episco-
pus clectus, ordinatus, et illue destinatus fuit, queta-
adinodum — venerabilis Beda in Historia Gentis An-
ylorum veraci stilo digessit, ct omnibus notissimum

est. Qui. igitur. Beatus. Gregorius. Augustino dixit, Teepe

in Augustino suis. successoribus. dixit, per quos. Deo
implere. placuit, que per ipsum Augustinum sua dis-
positione. implere non. voluit. Non jure itaque privi-
legio Augustino. collato. privandi sunt, qui sedi ejus
presidentes. vices. ipsius exsequendi officio functi sunt.
Quod vero dietum Beatum Grezorium satis dicere et
nosse et posse? 41 voluisset, "tua fraternitas et sue-
" cessores. sui" verum omnimodis esse fatemur. Et
«militer non dubitamus Dominum Christum dicentem
Beato Petro, “ Quodcunquo ligaveris super terram erit
" Jizatum et in. elis, et. quodcunque solveris super
" terram. erit solutuin ct in. elis," scisse dicere, si
voluisset, "ct successores tui" Qui ergo privare
nituntur successores Sancti Augustini potestate. et
dignitate quam ipsi Augustino concessit Beatus Gre-
worius, privent si audent successores Beati Petri po-
testate et dig mitate quam ipsi Petro concessit. sanctus
ct justus Dominus, Eodem enim modo quo Dominus
locutus est? aliis in apostolo suo Petro, locutus est
Greyorins successoribus ejus in discipulo suo Augus-
tino, Juste judicate, filii. hominum, et perpendite de

! eii] cjus, A. ! est) Not ia A.
! nosse ct possc) poses et nosse, A.

278 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA,

Instances ot similibus. idem esse judicium. Illud etiam istis an-
nectendum existimavi, quod prwfatus Beda refert
Theodorum, qui septimus a Beato Augustino in cathe-
dram ejus successit, primum esse in archiepiscopis cui
omnis Anglorum ‘ecclesia manus dare consentiret. Et
hic utique cum primo functus pontificatu Britanniam We. p. ats.
venisset, Ceaddam Eboracensi ecclesi prelatum? a
pontificatu summovit, eo quod non jure sacratus in-
juri& fuerit eidem ecclesiw per officium sacerdotale
prepositus. Moxque Wilfridum substituit, et ci inte-
gerrime pontificatum Eboracr, fretus Romanre sedis
auctoritate? delegavit. Quem deinceps et* ad concilia .
sua venire faciebat, ct ejus obcedientia ac subjcctione |
pro temporum qualitate per omnia utebatur. Hune
etiam postmodum, emergentibus «querelis, quas com-
meinorare longissimum est, in sua ecclesia Eboraci,
non solum cpiscopatu privavit, sed ct parochiam cjus
in tres episcopos, libera utens potestate, distribuit.
Deinde, soluto ipsius discidii nodo, juxta placitum
voluntatis su:e, remotis episcopis ipsis eundem Wil-
fridum pristino dignitati restituit. Nihil novi dicitur.
Vetera sunt have, et antiquorum gesta. scientibus cvi-
dentissima. lllud quoque non minoris cvidentim luco
patescit, Birhtwaldum,? successorem ipsius, Thoodori,
illum ipsum Wilfridum cujusdam inobodientim culpa
accusatum sccundo ab episcopatu deposuisse, ac postea
senectuti illius et religioni compassum sui pontificatus |
gradui restituisse, ab apostolica sede interpellatus.

T Sed quid juvat infinita contexere! Itaque de his ita,
ut qui ecclesim Christi Cantuariensis auctoritati dero-
gare non metuunt saltem se in lumine positos non

! existimavi) putavi, A. * e) Not in A.
! Eboracensi ecclesie pralatum) * epiaccpia ipsis) ipsis episcopis,
Eboracensem pralatum, A. A.

® Romane sedis auctoritate) auc- * Birhtwaldum) Brithwaldum, A.
toritate Romano scdis, A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 279

posse videre erubescant, et vel ora amodo' claudant, ap. use.
ne prava loquentes recta amantibus opprobrio fiant.

Ipso anno quo Radulfus archiepiscopus Cantuario- Alesander
rum de transmarinis partibus in Angliam reversus est, Scots, «ere
qui fuit annus ab Incarnatione Verbi Dei millesimus rie of a.
centesimus. vicesimus, venerunt ad oum missi ab Alex- Baémer.

us.p3% andro rege Scottoruin quidam honorati et strenui viri.
Horum unus quidem monachus et prior ecclesi Duni-
fermelinee, Petrus nomine, clerici duo, unus extitit
miles, Negotium autem legationis eorum qui nosse -
curat, quam detulerunt, subscriptam epistolam * legendo
vel audiendo percurrat.

Alexander Dei gratin rox Scottoram, Radulfo reverendo
Cantuariensi archiepiscopo, et cum _ roverentia diligendo,
enlutom.

Audita prosperi adventus vestri in Angliam jamdiu a me
desiderati manifesta relationo, do incolumitato ac proeperitato
vestro congandens, summoque Protectori indo gratias referens,
cum temporalium undique occupatio curarum iter meum, ut
vestra ad prasens valeam frui presentia, impediat, tam littera-
rum designationo quam legatorum relatione animi mei affcc-
tum vestrio bonitati cupio manifestare. Tantm ctenim dis-
cretionis persone fretus. consilio, bonum propositum peroptime
nd boni operis effectum, Dco annuente, non. dubito mo posse
perducere,.— Vestram igitur latere excellentiam nolo,* occlesiam -
Sancti Andrem in regno mco cxistentem, jamdiu pastorali
curn destitutam, Dei ct vestro benignitatis providentiae pastore
idoneo desiderantem mo. vello. consolari. — Quocirca vestra
pietatis deposco clementinm, ut quandam personam a pleris-
que mihi laudatam, Edmeram scilicet monachum, si vobis"
idonea vien fucrit ut pontificali inthronizetar dignitate, mihi
liberam concedatis. Verens enim. summum Pastorem me gre-
viter offendiase cum gregem suum, negligentia mes aliisque
forann criminibus impedientibus, pastoris penuria desolatam et
^ tramite veritatis in pluribus exorbitatum diu permiserim,
filiali etinm timoro timens in hac re eum amodo offendere,

-—— — = -_ = ome m

! era amedo) amodo ora, A. 3 inde grat‘ae) qratias inde, A.
* subscriptum qpistolam) episto- * escelleatian nolo) nolo excel
lam eubscriptam, A. lentiam, A.

A.D. 1128. ad vestro fontom discretionis rocurro, ut, pristinm memor Ms, p.331.

Tho Arch-
bi

280 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

existens dilectionis inter nos ad invicom! habitm, me filium
vestrum patorno affectu spiritualiter jamdiu a vobis adopta.
tum vostri munimine consilii in hac ro tucamini. Vulctc.

Miratus ex his pater Radulfus, et ratus hoc ver-

‘Canterbury bum a Deo cgressum, maxime quia omnino constabat

consonta,

eundem fratrem nec per so.nec per quemlibet homi-
nem unquam de ipso negotio aliquo modo apud quen-

and solicits quam egisse, licct ejus. absentiam molesto ferret, nain,
Henr'sco- sicut. in servitio beati predecessoris sui Anselmi sic

ct in suo assiduus cesse solebat, noluit tamen regim
"petitioni assensum non prebero, no videretur Dei
ordinationi resistere. — Quoniam igitur acceperat ipsos
legatos pro cadem re ct pro aliis regem Anglorum
ex parto domini sui adituros, ipso ct conventus fta-

» trum Cantuariensium miserunt, per manus illorum ipsi .

regi epistolam hanc.

Henrico regi Anglorum, caro domino suo, ac summo cum ®
honore venerando, frater. Radulfus, «ancteo Cantuariensis cccle-
sim indignus saccrdor, ct totus conventus cjusdem occlesio,
salatem ct orationcs, ct fidelin obsequia.

Notum facimus sublimi bonitati ? ct honorando colsitudiui * |

. vestri», Alexandrum regem Scottorum, cum consonsu cleri ct

populi regni eui, legatos &uos ad nos misissc, ct consilium cura
pastoralis ad opus ccclesio Sancti Andrew a nostra ccclosia ox-
potio. Considcrantes orgo eorum justam petitionem, ct tam
divini timoris * revcrontinm quam sancta matris ccclesic utili-
tatem attendentes, laudandis desideriis piam preobuimus asecn-
sum. Concessimus igitur juxta petitionem corum porsonam

> occlesi nostro ob cis denominatam domnum Edmorum, «quom

& pucritia disciplinis occlesiasticis sublimitcr institutum ot sanc-
tis moribus decenter ornatum, ad officium sacerdotalo omnino

ecimus idoneum. Vestram igitur? vencrabilem sublimitatem yg, p. sve.

summisso corde deposcimus, ut vostro celsitudinis pia voluntato

re —
! ad invicem] Not in A. * et honorande celsitudini) Not
2 cum) Not in A. in A. |

d timor is amor ia, .
9 eublimi bonitati) sublimitati, A. " spi) err, A: A

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 281

atquo nuctoritate, ct illoram digna Deo! petitio et super tam A.B. aas.
neccesario ccclesio Dei negotio nostr; bumilitatis concessio ro-
boretur. Omnipotens Dcus sublimitatem vostram ad honorem
suum ct munimcn cccleeim sum per longa tompora incolumem
custodire, ct post temporalo. regnum dignitate perennis rogni
sublimare dignetur. Amen.

Reseriptum regis ad hax.

IIenricus rex Anglorum, Radulfo archiepiscopo Cantaarim,
anluterm.

Volo et concedo ut monacham illum, ande rex Seottim te
requisivit, liberam ci concedas, ad consuctadinem torre cum,

in episcopatu. Sancti Andrem, testo Evcrado do Calna aped

Rotomagum.
Post hive misit cundem fratrem prout oportere Beiner t
putabat, ad regem. Scottie? scribens ipsi regi sie. Gestion.

Caro domino ct amico intimo, Alcxandro Dci gratia Scotto-
rum regi, friter? Radulfus Cantaaricnsis eccicsim minister
indignus, salutem ct cum orationibus fidelia pro posse
servitia.

Grating Deo innumerabiles. refcrimus, qui ad. cognoncendum
atque petendum quay debebotis, remotis nebulis, mentis vestras
oculo aperuit. Grating nibilominue generalitati vestras, qui
petitionibus vestris. legitimis, nos vobis ex amicis amicissimos,
ev. feiniliaribus fniniliariseimos atqoo junctimimos rcddidistia,
Licet cnim ipeis petitionibus quaai ocalum aot dczteram a cor
pore nostro. avellere. quaserstim, landaro tamcn habco jestem
desiderium vestrum, et in quantum potero eccondum Deus illi
obtemperare. — Volens quidem, ct, ai pace Dei et vcetra dici
potest, invitus, assentior bone vostro. voluntati; volens vero,
quia. Dei voluntati, quem in hoc facto prseentem atque propi-
Uum conspicio, resitero non audeo, ncc cor vestrum im mos

IN px, amaricnre ; invita» autem, quia quasi solus, ct patris coaeole-
tione ntque? relevatione aeeidga, et filii sapentis coneilio et
nuvilio. in. infirmitati noatra sc etate destitacr. O sapientis
consilium viri, si nos co non spoliaretis, et cum epolietis, qui

— -- - - - — —— o c —À: -— = use Ro me ee

! dijna. Deo] Deo digna, A. . arcbiepiscopes, salutes et orationes,
? Scotia, Ncotume, A. | A

2 Scottorum req frater]. regi * aique) ae, A.
Seottorum, A. * consdeam swi) viri esasilium,
* Cantuariensis... . servitie) | A. a

282 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

A.D. 11%. tantum virum, tam famosum, tam ecclesin Dei utilem, vita ct
moribus, ct littcris divinis ct, si opus fucrit, ssscularibus a puo-
ritis instructum, tcrrm vostri consilio privesso in his qum ad
Deum pertinent eatagatis. Si aliua ex partibus longinquis quod
petitis peteret, pro certo sciatis, non pateret elongari a nobis
cordis nostri arcanum ;! scd vobis nihil est, secundum Deum, .
quod abnuere velimus. Mittimus itaquo ad vos personam quam

2 petitis, et omnino liboram, ut & vobis certius discat ai ad hono-
rom Dei ect sancto matris, Cantanricnsis videlicet ccclesim, -
spectet petitio vestra. Cauto igitur ct cum consilio tractato
quod agitis, quia sunt multi qui libenter macrationem istius
disturbarent, ot, si valerent, disturbando cassarent. I'roindo
"noslrum esset. consilium ut quam citius ad nos remittorctur
sacrandusm, no dilationo quod timomus intervoniat, vcl quod
nollemus. Snlutat vos conventus fratrum ccclesim nortrm voro
fideles vestri, ct omnino parati ad servitium vestrum? In
communo autem rogamus ut ita vos habeatis orga fratres
noetros qui iu rcgno vestro eunt ut Deus vobis indo gratias
habcat ct nos. Omnipotens Dous vos ot conjugom vestram
custodiat, ct ab omni malo dofendat. Amon.’

Veniens itaque frater ipse in Scottiam,' mox tertio —
dic adventus sui, illo qui fuit dics festivitatis glorio-
«sinnoruin. apostolorum Petri ct Pauli, suscepit, cli-
gente cum clero. ct populo. terri, ot concedente. rege,
pontificatum Sancti Andres apostoli Chenrimuntensis, MS. p. 834
Numerous Quim res ita dispensante? Deo acta est, ut nec virga
wow eue, pastorali vol anulo a rege investitus fucrit, ncc homi-

nium ci feccrit. Livtus itaque dies habitus est, atquo -
in laudo * Dei alacriter expensus. In crastino autem
rex, cum electo de consecratione illius secretius agens,
et modis omnibus eum a pontifice Eboracensi conso-
erari exhorrens, ubi, eo docente, accopit auctoritatem
ecclesie Cantuariensis ex antiquo toti Britannim prro-
minere, et ea re,’ ipso disponente, se Cantuarim episco-

ee ew o e re ee eee es

! ercaaum) archannm, MS, * Scotliam) Scotiam, A.
3 parati.. . . cestrum) ad wrvi- © dispensante) disponente, A.
tium vestrum perati, .\. * laude) laudem, A.

© Ounipotens .. . Amen) Valete, ! en re) iccireo, A.
A.

4. p. 335.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 283

palem benedictionem velle requirere, conturbatus animo apse
surgens discessit ab co. Nolebat cnim ecclesiam Can-
tuariensem anteferri ecclesire Sancti Andrere do Scottia.'

Vocans itaque Willelmum, monachum Sancti Edmundi,

qui post Thurgodum cidem episcopatui prepositus, pene

illum evacuavcrat, precepit ut more solito in episco-

patu se haberet, exspoliato noviter investito. Expleto

autem post hee mense integro, et his qure supererant

jam terris episcopatus funditus evacuatis, pro voto
principum regni rex Alexander ipsum clectum con-

venit, vixquo ab co obtinuit ut, quia super inimicos

suos exercitum ducere disponebat, virgam pastoralom

desuper altare, quasi de manu Domini, susciperet, ut Eedemer is
ita in toto regno curm animarum omnium pro posso zeMedst Gt,
deinceps intenderet, Post hme ad ecclesiam Saneti
Andrew venit, ct, occurrente ei regina, susceptus a
scholasticis et. plebe. pontificis loco successit.

Inter hae eousque. Thurstanus Eboracensis in trans- Fresh 4i8-
marinis partibus morabatur, et supra meniorato negotio erue e
suo viriliter insudans ad hoc ctiam regem Anglorum King Beasg
provocavit, quatinus et pontifici Cantuariorum scincl, et
revi Scottorum ter, scriptis inandarct, ne aut ille clec-
tuin Sancti Andrew consecraret, aut iste ulla rationo
sacrari perinittergt, Quo res multorum animos vulne-
ravit, et in diversa. distraxit, et clectum, ne Christiani-
tati corrizendiw jure. pontificali intenderet, non parum
debilitavit. Unde ii? quibus cordi erat suis volupta-
tibus inagris quam Dei jussionibus obtemperare, roborati
sunt, et quam suorum imorum correctionem formida-
bant jam securi irridebant. Quid plura? Rex ipee Kies King Ahn-
ad regis Anglorum jussa pavescens, ox hoc hominem siued.
ininoris apud se honoris habere, ct sensim sua ccepit
ünininuere. Quod ipso advertens, sequo. modicum, 60 Beber
sihi adverso, secundum Deum in regno illius proficere Peting
certissime sciens, proposuit Cantuariam ire, et inde Chetetams

ieee ee "P - — on eee eee = cd dE ee ee

l Scottia) Scotia, A. | 8 n) bii, ^.

284 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD.19 quid sili potissimum in tali causa foret agendum con-
silium quirere. Quod ubi regi innotuit, dixit cum ab
Alezander's, ecclesia Cantuariensi penitus absolutum, nec omnino
* andeuhece aliquod in ea participium habere, seque in vita sua
ic assensum! non pribiturumn ut episcopus Scottim sub-
deretur pontifici Cantuariorum. Quibus cum ipse ro-
ferret, quod nec pro tota Scottia * abnegaret se esso
monachum Cantuariensem, turbato spiritu, “ Nihil," in-
quit, “fecimus a Cantuaria petentes nobis episcopum."
Ex, hoc igitur cordis sui rancore devinctus eundem
' virum in multis fatigare? multis injuriis clam ct palam -
exagitare, eum dignitate ac rerum episcopalium pro-
ventu despoliare. Non igitur cum recto oculo aspi-
cere, non verba cjus, vel ctiam de Dco prolata, poterat
patienter audire. Qu res vulgus latere non potuit.
Rumores itaque. multi exorti sunt, partes diversas in
diversa "trahentes. Quod electus advertens, ct suum
esse, ut prielibavimus, in talibus* non utile esse por-
pendens, per internuncios mandavit ci hee, "Quia
Eimer, ^ video te non esse, ut mihi expediret, serenum erga
Canterbury, ^ mC, nee scio quare hoc sit me promeruisse, cum
“ecrtum habeatur me non multum, te offenso, in xs, p. 335.
Christianitatis correctione in regno tuo profuturum,
rogo ut tuo favore prosecutus Cantuariam ire mo
* sinas, quatinus et? consilium quid mihi sit agen-
“dum inde requiram, et benedictionem pontificalem
“ad honorem Dei ct exaltationem regni Scottorum
“inde suscipiam." Non sederunt hoc animo cjus,
His request cb petitioni illius. se nequaquam assensum prebitu-
aby re "rum asseveravit, contestans regnum Scottim Cantua-
riensi ecclesiw nibil subjectionis debere, ct ipsum ab
ca penitus immunem factum sibi datum osse. Cui
cum ille hoc se eatenus nescisso responderot, preeortim
Eater's cum epistola pro so ab archiepiscopo illi directa inter

! assensum) consensum, A. ‘ut pralibavimus in talibus) in
3 Scottia] Scotia, A. talibus ut preelibavimus, A.
3 fatigare) capit fatigare, A. 5 et) Not ia A.

LRL

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

alia contineret, cum ad hoc Scottiam’ destina:
disceret utrum petitio quam in cligendo cum sug
ad honorem Dei ct sancto matris, Cantuariensis
licet, ecclesi spectaret, non ut dignitate jam quin
annis ah ea inconcusso possessa ipse per se innul
filium. suum? evacuarct, indignatus nimium &e
tidie nova placita in isto negotio inire. nescire jt
Ad hiec ille, vocato in consilium. suum Johann
scopo. Glaschonensi, et duobus. monachis Cantuarie
quos tune temporis «cum habebat, sciscitatus cs!
in tali suo negotio sibi melius decernerent fore
Tune illi regem. adeuntes, et «tatum anim
super viro plenius ediscentes quasi non ab ¢
Mimpliciter a se consilii summa — prodiret, intu
s pacis in paco vivere
alias cam requ dum iste regnaverit null
“et paci communio crit. Novimus hominem.
" in regno suo vult esse. omnia solus, nee sust
"out quavis potestas sine cjus dispositione
“quam in aliquo negotio possit. Jam exaew
“ost contra te ct nescit, quare; nunquam tibi
** reconciliabitur, etiam si viderit quare. Quam:
* nut linquere te cuneta. noveris oportere, aut. per
“inter Seottos, eorum usus sequendo, contra :
* (um salutem. in opprobrio vitam. ducere. Qu
disced. mavis; et anulum quem a manu
* suscepisti, ct baculum quem desuper altare ¢
"dll cope restituere, Alioquin. terram. «uam
“cam transvolare potueris, non egredieria” — Ad
quanta dicta, quanta objecta wint hinc et ind
alia tendentem scribere piget. Post quie. oinnia, ¢
ipse, considerato ordino quo qua: e penes so act
runt, videlicet. qualiter anulum de manu regis acc
qualiter episcopatu. investitus sit, qualiter bacului
super altare tulerit, ita brovi respondit, " Anulun

?. Sesttiam) Scotiam, A. | 3m] Not in A.

286 HISTORTA NOVORUM IN ANGLIA.

" dem quem de manu illius suseepi, libens reddam, ea
“re quod nihil potestatis qum eo significatur in illo

nccepi, laico 7cilicct dante cui tale quid nihil attinct.
* Baculum autem quem super altare, prasentibus duo-
" bus episcopis, sumpsi, ponam ubi assumpsi, et eum
" dispositioni Jesu Christi dispensandum commendabo.

Canterbury’ Relinquere autem totum episcopatum ea conditione

quia vis mihi infertur. adquiesco, ut eum tempore -
" Alexandri regis non reclamem, nisi pontifex et con-

* ventus Cantuariorum ct rex Anglorum aliud mihi

" super his consilium dederint." In his in pace divisi

» Sunt, et Edmerus Cantuariam veniens ab episcopo ot

fratribus suis lete susceptus est. Diligebatur enim ab
omnibus; et «qui de absentia illius fuerant. moestificnti,
in presentia illius facti. fuerant. vehementer exhilarati.
Misit autem rex in accusationem ipsius per nuncium
suum archiepiscopo epistolam unain hrec continentem.!

Alexander Dei gratia rex Scottorum, Radulfo archiepi-
scopo Cantuariensi reverendo,? in ipso qui vita est semper
vivere.

Immensm bonitati vestre petitioni mem condescendenti, M8. p. 8%.

personam in prmeulatum ? Sancti Andres sublimandam mihi
mittendo, animi mci affectus benivolus, ct ut justum est
obnoxius, innumcrabiles gratias reddit. Sed persona in
episcopatu posita consuetudinibus terre moribusquo hominum
ut res ct tempus exigebat, ct ut justum ot necessarium

esset, condescendere noluit. Ipsa vero tandem persona, in

preeentia quorundam cpiscoporum cet comitum proborumque
terrm mem virorum, mo requisivit ut ci licentiam rece-
dendi, et dc fidclitate quam mihi fecernt libertatem, con-
cecderem ; cum nullo modo remanore vellet, nisi cum in
captiono detincrem. — Hrec audiens, ei his verbis respondi,
quod si aliqua& dictis, nut factis injurias ei a me illatas, et
quod in nliquibus qum ei facere dobuiseem me dofecisse,
demonstraret, pro Dei amore et honore meo* libentissime
prosto essem emendare. Ad bro in presentia omnium —

—— — — M À — —

! hae continentem) continentem | ? presulatum) presulatu, A.

here, A. * henore meo) meo honore, A.
3 reverendo] Not in A.

MB. p. 339.

HISTORIA NOVORUX IN ANGLIA. 9857

nstantium dixit, quod nullas dictjs ant factis ei injurias
injeceram, nee unquam in aliqua re quam ci facere debuie-
ecin defeccram. Preterea. egomet, et episcopi ct consules
nliiquo terrm mew probi homines ibi astantes, reverentis
obadientiam in «uibuscunquo justum ceat magna animi
benignitate obtulimus, et pro penuria honcetm exhibitionis *
reverentim, non esso neccere ei prwsulatum relinquere, com
magna admonitione retulimus; ut etiam remaneret, donec,
regi Anglim ct vobis nuntinesem, ut amborum consilio frei

porrem, obnixe rogavimus. His auditis, mihi respondit quod -

nullo modo remanerct, nisi eum in captione detinerem. Se
enim ncc utilem nec idoneum in prwesulntus regimine scie-
bat, ct si remaneret detrimentum anime sus et alioram

A.D. BE -

imminere videbat. Communi tandem consilio nolui eum vi^

retinere, petitioni sum «quamvis invitus adquievi, et epieco-
patum reddidit, ct faedus amicitie inter me et ipsum osculo
confirmavit. Et hmc est rei veritas, quam vobis litteris?
declararo volni, no ei aliud ad nures vostras pervenerit cre-
deretis. — Sciat denique bonitas vestra quod vobis penitus, ut
amicus fidetis, obnoxius case cupio, ct consilio vestro vestrae
etinm dilectioni subdi desidero. Ut vcro * domno Edmero
honorem exhibentis,> obnixe postulo. Valete.

Utrum autem in istis tanto patri rex ipse vera, so-
phistica, falsave mandaverit, non effugiet notitiam
ejus qui consilia, commenta, et deceptiones singulorum
Kuo tempore denudabit, redditurus cuique prout ges-
serit Scripsit tamen ad hmc pater Radulfus epistolam
istain.®

Alexandro illustri regi Scottorum, frater Radulfas indig.
nus gancte Cantunricneis ecclesia minister, sic regnare im
regno terreno ut cum Christo regnare porsit in colo.

Gratias quas possumus, venerabilis domine, vestre sabli-
mitati " referimus pro dilectionis et honoris munere, quod
erga parvitatem nostram, nunciis et litteris referentibus, vos
habere dinoecinmn« In quo procul] dubio nos pro posse

Op mm oe — —À - - . -- - a: MB

V erhibitionis) cxibitionis, M8. * erhibeetis) exhibeas, A.

3 vobis litteris) litteris vobia, A. * (siam) hasc, A.

3! desidero) from A. MS. has 7 indignus sancte) Net in A.
desiro. * vestra. sublimiteti) | sublanitati

* vero) Not in A. vestre, A. .

288 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

A.D.119& sompor devotos habebitis, ct siquid in vita nostra, Domino
largiente, fructuosum invenitur, vestram ceso securo sciatis. -
Gratings otiam ex bona voluntate vobis persolvimus, pro suse
coptiono carissimi filii nostri Edmori, videlicct electi opi-
scopi vestri, quem secundum potitionom vestram vobis trans.
mixsum honorifico tractnsti&, Quem nos otiam Ad partes
nostras redcuntem, prout decuit. tantam personam, officioso
süscipientcs, in ndventu ipsius non mediocriter lxtati sumus.
Cumque sccretius porton inter nos sermo versnretur, audi.
vimus cum aliqua n senea litternrum vestrarum quas prius
nudicramus diversa &ontiro, nec omnibus anten auditis ox
toto arssenaum prebere, Nunc. itaque, qnoniam. in. scriptis
vestris aliud legimus, ct aliud ab ipso fratre pereepimua,
consilio nobis cst ut eundem filium nostrum apnd nom reti- M8. p. 310
° weamus, qnousque, Domino duconte, ia Angliam venintis,
nisi forte aliqnid aliud quod nobis faciondam sit antea man-
daveritis. Cum = satem, Dco donante, vobis prrosontinliter
loqni, ct rerum causas hinc inde audiro poterimus, si vita
et doctrina hujus amici nostri vobis ot patrim vestrm utilo
. cero videtur, injuncta sibi obedientia ad clectionis sum lo-
cum, si enm suscipero vultis, redire poterit. Si voro in
conspectu vostro nliud. placitum. fucrit, nos eum, at virum in
lego Domini multipliciter instructum, ct omni boni operi
aptum cum magno gaudio rcetincbimus, et sic apem bonam
in mivcricordia Dci habentes ejns reditum fructuosum = hnbe-
bimus Valent dilcctio vestra. semper in Domino.!
Itaque de his ista.
Deathofthe Sed dum talia. circa monachum Cantuaricnsem
andheir geruntur in Scottia? quiddam nostris seculis in-
auditam contigit in Anglia. Willelmus cnim, filius
regis Henrici, cujus in superioribus operis hujus?
nonnullis meminimus, patrem suum a Normannia in
Angliam regressum sequi gestiens, navem ingreditur,
copiosa nobilium, militum, pucrorum ac feminarum
multitudine comitatus. Qui mox portum maris cvecti
miraque aeris screnitate freti freto illapsi,* in modico

"v

—— ua aÓ——— t il M— — ee —Ó—— oe -
—— MÀ —— — ——— À "— À ee — —— Ó——L—À - |

! Valeat ... Domino) Valete, * operis knjus) hujus operis, A.
A * illapsi] elapei, A.

3 Scottia) Scotia, A.

M8. p. 941.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 289

navis qua vehcbantur rupem inecurrens eversa est, ct
omnes qui in ea residebant, excepto rustico uno et
ipso, ut ferebatur, nec nomine digno, qui mira Dci
eratin vivus evasit, marinis fluctibus sunt absorpti.
Qu res multorum mentes exterruit atque turbavit,
et de occultis justi Dei judiciis in admirationem con-
cussit, Eo tamen citius sedata est in plurimorum
animis hujus turbationis immanitas quia animum
regis, quem maxime hoc infortunium respicicbat, vide-
bant virili animo se agentem, ct mquitati judiciorum
Dei, cui nemo resistere potest, hmc summisso gestu

4.0. 112.

et voce attribuentem. In his namquo se consolans

humili spiritu et oro dixit, quod omnibus Christianis
in cunctis eventibus suis dicendum foro intellexit,
* Sit," videlicet, “nomen Domini benedictum in secula."
Amen. .

PQuxtca) V. MAR.

ExPLiciT Liner QuiNTUS.!

R 8357, T

290 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

Iscirrr Sextus.

Qua jocunditate et exultatione regnum Angliw in
reditu regis exhilara&mn fuerit, qui temporis illius
recordatur, et me tacente, ndvertere poterit, Spes et-
enim magna magni boni multorum mentibus est inde

+ profecta, que sibi promitteret levamen et auxilium
& magnis malis quorum tedio nimium anto hac vide-
bantur infecta. Verum dum fama intonuit Willel-
mum, jam olim regni hwredem designatum, de medio
esso sublatum, non parva bona spei portio perit,
consideratis injustitiis qum in omni genere hominum
illis. dicbus emergebant. Attamen rex legalis con-
jugii olim nexu? solutus, ne quid nlterius inhonestum
The King committeret, cons lio Radulfi Cantuariorum | pontificis
et principum re; qnos omnes in Epiphania Domini
suh uno Lundoniw eongregavit, decrevit sibi in ux-
orem Athel: filium Godefridi dueis Lotharingie,
puellam virginem bonis moribus et decore modesti
vultus decenter insignitam. Ad hujus igitur eopuke
perfectionem direeti nuncii sunt, qui eum his quos dux
memoratus Anglimm pro hoe ipso destinavernt festi-
nantius? irent, et, futuram regni dominam, ut decebat,
summo cum honore adducerent. Venienti ergo illi
oceursus episcoporum et proeerum regni Dofris, ubi
appulit, grandis factus est, et inde! ad euriam regis
usque perdueta. .
Retardand — "Hiec inter electi sunt ad regimen ecclesiarum jam
ik dudum viduatarum clerici duo, assumpti de capella M8.pst.
Herter rogis, Ricardus seilicot, qui regii sigilli sub eancellario
Custos erat, ct Robertus, qui et ipse domino regi in

! Sextus) VI. M8. * inde) Supplied in margin, MS,
Jolm mexu) nexn olim, A. | * Hee inter... exhibenlat]
Olim supplied over line ia MS. Not in A.

3 pro. . « festinantius] On eta-
sure and crowiled in A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 291

cura panum ac potus strenue ministraro solebat, Ho- >. Um
rum prior Herefordensi, sequens Cestrensi eeclesiss 4b *
prolatus est. Herbertus quoque, abbatiro Westmonaste- ster.
rii monachus, ipsius loci abbas eo temporo constitutus
est. Ricardus igitur vii. Idus Januárii electus, ut. mox
sequenti Dominica in capella regis pontifex sacrare-
tur, magnopere. Radulfus episcopus. Cantuariorum pos-
tulatus est. Cui ipse nullo adquiescere pacto volens, Greene
usque in aliam Dominicam, quie xvii, Kal. Februarii Be,
erat, consecrationem cjus distulit, eb tunc cum, assia- {Sam to
tentibus simul et cooperantibus episcopis Ricardo "9?
Lundoniensi,! Roberto Lincolicnsi, Ernulfo Rofensi,
Urbano Glammorganensi, Bernardo Sancti David, ct
aliis nonnullis, apud. Lambetham honorifice. consceravit,
aceepfa prius ab co professione. de sua subjcetiono
eeclesiw Cantuariensi et. pontificibus cjus exhibenda.t

Dum? hve ita administrantur, ct? conventu. prin-
cipum qui, ut. prvlibavimus,! factus fucrat nonduin
soluto, magnus *ermo habitus cst de. discidio quod
eousque. versabatur. inter. Radulfum — archicpiscopum
Cantuariensent ct. Thurstanum Eboracensem. Siqui-
dem ipse. Thurstanus, prout supra decripsinux] a
Calixto episcopus. ordinatus, litteras ab ipso Calixto,
more quo eunceta. Roma üinpetrantur, adeptus fucrat,
quibus. jubebatur ut ipee. Thurstanus episcopatu suo
potiretur, aut. rex. anathemate, et. Ralulfus. suspensione
pontificalis. officii plecteretur. Ad quod recitato. sunt
s ntentim. privilegiorum qua superiori libro indidimus,
et quam dime Deco hae apostolica. disponerentur intel-
lectum est ab omnibus. Tamen ne premise. intentio drcbisshep
pana remun vel pontificem. aliquatenus. contarbaret, Presend te
ex communi consilio. permissus. cst idem Thurstanus sect ha»
An;liam redire, ct Eboracum regia via venire. Quod

V8. p $45.

i
a — € - -

! [.undenienzi) On erasure, MS. ! Dum) Cum, A.
* Hociter . . . erkshendat} ! et) Not ia A.
Not in A. * wt praiibevunas) Ket le A.
T2

292 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

aD.us. et factum cst, ca dispositione ut nullatenus extra paro-
chiam Eboracensem Divinum officium celebraret, donce
ecclesim Cantuaricnsi de injuria quam ci intulerat,
abjurata cordis sui obstinatione, satisfaceret,
The Bishop Hoc inter de reginz maritatione necne in regnum
wishesto promotione actum est inter regni sublimiores, ct in
the royal — Windlesora ipsum negotium administrari dispositum
est. Ubi cum episcopus Serberiensis, quia castrum
ipsum in diocesi sua consistit, officium ipsius copulm
niteretur administrare, contradictum ct comprobatum
ab alis est magis ad archiepiscopum Cantuariensem
id pertinere, ca ratione quod rex ct regina speciales
ac domestici parochiani sint ipsius, nee diocesem cujus-
vis episcopi ci posse privripere quod sui juris dinosci-
tur csse; cum tota terra lege primatus Cantuariio
parochia sua sit, eb omnes episcopi totius insule paro-
chias quas habent nonnisi per ipsum ct ab ipso!
habeant. Scdata ivitur in his controversia est. Ita-
TheAmh. (que quoniam Radulfus archiepiscopus corporis debili-
Canterbury tate gravatus ministerium ipsum opportune exscqui
poiy. | nequibat, injunxit illud episcopo Wintoniensi, ne, si
episeopus Serberiensis illud. administraret, in superven-
turis temporibus aliquis tale quid ex sum parochis
auctoritate, quam ex Cantuariensis cpiscopi obedientia
TheArh- sibi vindicaret. In crastino autem expletionis officii
terbury hujus, dum in rcginam ipsa puclla benedici debuisset,
Finht to et, jam dicto introitu missie, pater Radulfus ipsum
. officium celebraturus sacris altaribus astitisset, adver-
tit regem in solio suo sedere. coronatum, ct admiratus
est, sciens regni coronam sc illi non imposuisse, nec
illam ab alio positam so prwesento jure ferro debuisse.
Divertit igitur infulatus ct sui patriarchatus stola
redimitus ab altari, ct ad regem accedens, co sibi
suppliciter assurgente, sciscitatus cst, quisnam capiti M8. p.34.
ejus coronam imposuisset. Ad quod ille, demisso

-—- - — —— - . D — = oom —

—

—

| per ipsum et ab ipso) ab ipso ct per ipsam A.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 293

vultu, so non magmam curam inde accepisse, et iccirco ap un.
memorie id elapsum modesta voce respondit. “ Qui-
" cunque," ait, "illam posuit non id utique jure fecit,
“nee quamdiu capiti tuo hoc modo insederit propo-
" siti negotii cxsecutor existam."! Cui rex, "Si non
“ jure, ut asseris, imposita cst, fac quod juste facien-
“dum fore cognoscis; me contradictorem in nullo
" habebis." Pontifex igitur clevatis manibus sustulit
coronam de capite regis,? ipso dissolvente ansulam qua
sub mento innodata erat ne capiti insidens vacillarct.
Quod ii qui circumstabant intuentes, omnes elata voco
pontificem parcere, ct regio capiti coronam remittcroe
petiverunt. Adquicvit ille, ct mox, juxta regem stans
coronatum,! “Gloria in excelsis Dco" ad incepte offi-
cium imnisse. inchoavit, choroque sequentia subsequente!
Rltario reprresentatur, Regina itaque in regnum CON- The Quern
secrata est, ct dies festivus et hilaris omni populo rat pe te
qui confluxcrat habitus est.

Post hve archiepiscopus cum rege Abendoniam ve-
niens, sacravit ibi supra memoratum * Robertum * ad
episcopatum Cestrensis seu Coventrensis? ecclesia,
accepta prius ab eo professione, qua se ex antiquo
more devovit fore subjectum ct obedientem sancte
matri ecclesi Cantuariensi ct pontificibus cjus. Sa- Conese
cratus cst autem iii, Idus Martii, assistentibus. ct poer, 7
cooperantibus huie sacramento Willelmo Wentano cpi- Gots
scopo, Willelmo Exoniensi, Urbano ct Bernardo epi- Ini itm}
scopis Walensibus.

* Hine nonnullis diebus elapsis, electus est quidam Errori,

de regis capella, Everardus nominc, ad pontificatum et Keretsh.
Norwicensis ecclesie. Quod ubi factum cst, rex man-

! estifam) non existam, A. * floberiwm) Robertam qui. ipsi
? regia) ejus, A. domino regi in cura papum et potus
*atana coronaium) coronatum | strenuc miniatraro solebat, A.
atana, A. ! Corentrensis) Conveatrensia, A.
* subecquente) canente, A. * Hine nonnullis , .°. prese

* supra memoratum) Notin A... , quendo]) Net ia A.

204 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD.un. davit archiepiscopo ut electioni consentiret, ct aut MB. p. ss.
ipse, si opportune valeret, aut certe episcopis qui so-
cum morabantur concederet eundem clectum remota
omni mora consecrare. Ad quod ille respondens, se
episcopum, co quod sua intererat, promisit libenter
opportuno tempore sacraturum, si tamen ediscerct olcc-
tioni ipsi nihil inesse quod consecrationi impedimento
existere possct. Placucrunt ista regi, ct dics ex com-
muni consensu privsignatus cst, quo Cantuariam clee-
tus veniens illic benedictionem pontificalem susciperet. -

Conserra- Statuto itaque dic, qui fuit ii. Idus Junii, sacratus

tion of
Kvmnb, cest eum magno honore in metropoli sedo Cantuaria,

» of

Netus, Convenientibus pro hoe ipso Ernulfo episcopo Rofensi,

nt) Ricardo IIerefordensi, ct Roberto Cestrensi, cum in-
genti monachoruim, clericorum ae laicorum utriusquo
sexus multitudine. Tpse quoque cpiscopus, more servi
Dei ct fidelis sanctzo. ecclesimo filii, matrem suam in
omnibus qum «debebat filius bonus honorificavit, sum-
misso videlicct ore ct corde illi antecessorum. suorum
more subjectionem ct obedientiam profitendo, camque
honesto munere. ac fratres in ca Christo Domino
famulantes caritativo oflicio prosequendo.f

" e . . e * *

Delonte and Dum hive isto ordino in Anglia disponuntur, fame
enstanly of certitudo illuc usquo perlata est, papam Calixtum,
pope. viribus undecunque collectis, supra memoratum Mau-

ricium cognomento Durdinum, quem vocatum Grego-
rium in sede apostolica imperator cum suis fautoribus
papam constituerat, cepisse! eumque, suis omnibus
spoliatum, monasterio, ut monachus esset, contumcliose
intrusisse. Quo facto, ipse apostolici culminis securi-
tato potitus, libera auctoritate qua Romanum pontifi-
cem niti mquum esse probatur, quaquaversum per
legatos suos utebatur. De quorum numero quidam,
Petrus nomine, Romanus genere, monachus Cluniacen- X. 34
sis professione, venit in Galliam, missus ab ipso pon-

* Hinc. nonnullis . . . prose- | ! cepissc) cepisse, MS.
quendot) Not in A. ^ |

MS p. 307,

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 295
tifice, functus, ut ferebatur, legatione Galli ac totius. A.D. ng.
Dritannie, libernire quoque ct Orendarum insularum. epee”
Superereverat autem fama istius famam omnium anto Kagied.
cum in has partes a Romana sede destinatorum; ct
abbates ac nonnulli alii, viri videlicet, honorati cjus
adventum Anglie. prieconaturi. ab co. premittebantur. .
Erat cnim filius Petri. preelarissimi ac / potentissimi
principis Romanorum, cujus fides et actio magni con-
silii ct fortitudinis esse solebat iis qui in sede apo-
stolica canonice constituti patres orbis habebantur.
Attonita ivitur tota! terra in expectatione quasi tanti
adventus, direxit. rex Tenricus Bernardum. episeopum
Sancti David do Gunalis* et Johannem filium. patrui
sui clericum. trans mare, ubi cousquo idem Petrus
morabatur, regis Anglorum de introitu suo in Angliam
voluntatem jussuinque opperiens, quatinus illum ad se Thee
perducerent. Quibus etiam ipso rex, prudenti usus decd te
consilio, Injunxit quatinus iter ejus ita disponcrent,
ut post ingressum Angliv nec ecclesias. nec. monaste.
ria quiclibet ad se tendens hospitandi gratia ingrede-
retur, nec aliunde. quam de suis victus neecssaria ei
ministrarentur, Perductus igitur ad rcgem, digne ab
eo susceptus est. Et, exposita sui adventus causa,
rex, obtensa expeditione in qua tune erat, nam super
Walenses ca tempestate. exercitum. duxerat, dixit se
tanto negotio operam tunc quidem dare non posse,
cum legationis illius stabilem auctoritatem nonnisi per
conniventiam episcoporum, abbatum, procerum, ae to-
tius regni conventum roborari posso constaret, Super The Kies
hive sibi patrias consuetudines. ab apostolica scdo con- LU
Ces 3 nequaquam se aquanimiter amissurum fore tes- aste.
tabatur, in quibus hee et de maximis una erat, qua
renum Anglie liberum ab omni? legati ditione con-
stitucrat donec ipse vito prresenti superewsot, His

! (ota) Supplied over line, MS. ! omni) omnis, A.
? G'walis] Walis, A. °

296 IHSTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

.D.n:. horumquo similibus regali facundia editis, preofatus
Petrus assensum priebere utile judicavit, et annuit.
Quapropter larga regis munificentia magnifice honora-
tus, negavit omnimodo sc illi quiequam antique dig-
nitatis derogaturum, immo ut dignitatis ipsius gloria
undecunque augmentarctur spopondit plena fide elabo-
raturum. Pax itaque firma inter cos firmata est, ct
qui legati officio fungi in tota Britannia vencrat,

elente immunis ab omni officio tali cum ingenti pompa via

qua venerat extra Angliam a rege missus est. Dofris
itaque transfretaturus, Cantuarim hortatu regis ct
archiepiscopi magnifice a fratribus susceptus est, ct
inter eos triduo cum jocunditate conversatus. In quo
temporis spatio, querimonia apud eum deposita cst
pro gravi injuria qua papa Calixtus ecclesiam Can-
tuariensem in causa Thurstani Eboracensis humiliare
non veritus est, ct suis litteris candem humiliationem,
omissa omnis justiti consideratione, roborare. Qum
ipse leni vultu ac miti mente suscipiens, privilegia ab
antiquis patribus olim a Romana sede possessa ostendi
sibi postulavit, et, si rata esse probarentur, qure novi-
ter instituta erant sc promisit claboraturum ut in
nihili redigerentur. Prudentum igitur ratione viro-
rum probatum est, bullatas antiquitus cartas incendio
quod totam ecclesiam necdum transitis quinquaginta
annis omnino consumpsit esse consumptas, paucis illa-
rum in antiquis scedulis vel! veteribus libris quoquo-
modo raptim transcriptis atque retentis, quarum veri-
tas et Romani stilo eloquii, et auctoritate jam per
quadringentos et co nmplius annos ab ccclesia ipsa ws.p.se.
inspects inconcusse possessa, declaratur. Quibus ille perspectis
yacce- atque perpensis, testatus etiam ipse! cst ecclesiam
kee hope- Cantuariensem grave nimis et immoderatum preju-
dicium csse perpessam, ct quatinus hoc velocius cor-

———! — —————— rr = ————À —À — — —— ee — — 9

! vel) eeu, A. in peomasship of earlier part of
? etiam ipee] Supplicd in margin, | work, MS.

p. 912.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 297

rigeretur sc modis omnibus opem adhibiturum polli-
citus est. Post hiec Angliam egreditur, prospero cursu
procellosum mare evectus.

* Aliquanto dehinc tempore evoluto, venit Cantuariam Gresery
clericus quidam, Gregorius nomine, clectus a rege cte

clero et populo Hibernio ad pontificatum Dublinse
civitatis. Samuel quippe, quem a beate memorie
patre Anselmo longe superius cidem civitati deserip-
simus cpiscopum ordinatum, jam huie vite modum
fcccrat; et iste loco defuncti a pontifice Cantuariorum
antistes consecrandus ab eisdem Angliam cum litteris
et testibus idoncis destinatus advenit. — Preevenerat
sane hunc clericus quidam comitatus laico uno, qui
suis verbis nitebatur consccrationem illius. evacuare,
asserens eum ab cis ad quos electionis ipsius firmitas
maxime pertincbat electum nullatenus esse. Qum
frivola et nullius ponderis esse tam littere sigillo
ecclesie Dublinensis incluse, quam proborum virorum
litteris. concordantium assertiones persuascrunt. Qua-
rum litterarum textus hic est.

Domino reverendissimo ac. religioeinimo | Radulfo, archi-
episcopo Cantunriensi, omnes burpgensce Dubline civitatie
cuncta«que. clericorum. conventus eternam optant. salatem.

(um te, sancte pater, pro mcrito summa: pictatis. pla
rimi venerentar, ct omnibus fidelibus causa magnm fidei et
snnm doctrine. honorabilia atque. amalrlis existas, congruam
eese Juüdicamus, ut Gregorium nostrum electam Dei gratia
nd vos mittamus. Antecessorum enim. vestrorum magisterio
eemper nostros. libenter aubdimas, a quo recordamar nostros
necepieso dignitatem ccclesia«ticam. — Sciatis vos revera quod
cpicopi Hibernia maximum zeium erga nos babent, e&
mávimeo jle cpiscopus. qui habitat. Archmachays, quie sos
nolumus olxrdire. corum. ordinationi, sed semper sub vestro
dominio cssc. volumus. [ccirco. vcetra suffragia sapplices
petimus, quatinus. Gregoriam ad sacrum ordinem episcopatus
promovoatis, a amplius illam parochiam quam multo tem-
pore vobis aervavimus retinere volucritis. Vale.

* Alquanto . . . ote superfaitt) Not ia A.
J

es "6 NS c GENS, we c? aeqmy @

C" ^99 S 95 OF e-

"e 1 Xbeado»no Ub dbi Gire=w.

A

295 HISPORTA NOVORUM IN ANGLIA.

15. [Itaquo Gregorius isto cum adhuc in gradu cssot
subdiaconatus, jubente archiepiscopo, sacratus cst a
«€ Rogerio episcopo Serberiensi ad diaconatum ct pres-
a, byteratum in jojunio septimi mensis — Deinde vi.
Non. Octobris promovit illum in summum sacerdotii
gradum Radulfus archiepiscopus apud Lambetham, ac-
cepta prius ab eo scripta professione de subjectione sua
et obawlientia sancto matri ecclesie Cantuariensi ct
ejus pontificibus exhibenda. Huic conscerationi inter-
fucrunt et cooperatores extiterunt Robertus cpiscopus
Lincoliensis, Rogerius Serberiensis, ct David episcopus
Pangornensis. Quarto die post hive venit ipse episco-
pus Cantuariam, et scriptam professionem quam in
conventu episcoporum ct numerosm multitudinis po- :
puli, qui ad ejus consecrationem convenerant, publico
fecerat, super altare Domini Christi lectam — posuit,
seque fidelem et obeedientem ipsi ccelesire ne pontifi-
7 cibus suis dum viveret foro promisit. Post hrec ipso
má episcopus Hiberniam regressus pontificem Armachia,
upicd Crelestinuimn nomine, in loco suo substitutum invenit,
ams cui ct nobilitas generis, et 1najor abundantia terreno
facultatis, ct in hos atque illos profusior manus, ho-
mines patrie ipsius in sui favorem, pulso Gregorio,
conglutinavit. Qui Gregorius inde discedens ad ar-
chicpiscopum qui eum sacraverat reversus cst. Quem
benigne susceptum secum cum honore detinuit, donec
ipso archiepiscopus presenti vitu superfuit. —— M8. p. 850.
Y His ita variantibus, supra designatus episcopus Sco-
her tim Cantuarim continue degebat, sicut, olim. priusquam
in pontificatum electus esset faccre solebat, conventum
monachorum non facile deserens, scd moro aliorum seso
in omnibus agens! Transiit in istis annus integor ct
semis. Venientes interca Cantuariam diversi episcopi,
&bbates, ct quique nobiles, qui hominem ex cohabita-

— — —— —M

* Aliquando dehinc . . . super. ! agens) habens, A.
Switt] Not in A.

| p. 551.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 299

tione patris Anselmi quondam notum habebant, do
negotio illius percunctabantur. Et ordinem rei edocti,
eum ecclesiam quam canonice clectus regendam susce-
perat. nulla ratione juxta scita canonum indemnatum
dimittere posse, concordi sententia asseruerunt, lieet
consecratus non fucrit, electionem videlicet. quodam-
modo consecrationi prwstare contestantes. Usus igitur

AD. 118

Eatmer
wnics a

illorum et quorundam aliorum consilio, nceno beati ttre

. e . . . e . te
patris sui Anselmi, cujus beata conversatio eum in tho Kong of
multis olim informaverat, exemplo provocatus, qui ©

olin ab Anglia mque ut ipse a Scottia! pro simili
causa pari ordine pulsus fucrat, sicut longe superius
habita mentio cst, regi Scottorum epistolam, quam
ccce subscribimus, scriptam direxit.

Alexandro illustri regi Scottoram, Edmerus quondam
electus cpiscopus Scotim mtornam in Christo salatom, ct
filele &crvitium.?

Pro benigna voluntato quam se erga mo vestra oxcellentia
olim habuiss«o monstraro dignata cat, gratias quas possum,
dignissimo domine,® vobis exsolvo. Et quidem bonignitatia
Vestrm non incritorum meorum fuisso non nescio, quod,
pretermissis innumeris quos ct vitm probitas ct eapientim
atque prudenti» illustrabat nuctoritas, mo in episcopatam
clegixtia, ct regno vestro in iis qum Doi sunt preweceme volu-
intix. Reddnt. vobis omnipotens Deus pro tam bona volan-
tato illad preminm quod bona voluntas meretur apad eum.
Et hoc ntiquo orat quotidio ct desiderat anima moa. Quod
nutem res alium quam propositi communis tenor extiterit
cventum sxortita cst, Dci dispositioni, quam penctrare vel
Kubterfugere nemo potest, necribendum fore non dubito.
Quid tamen cx dieceesn mco oa pontificatu didicerim, si
frcultas mihi darctur secretius vobis loquondi, sancte fidci
vestrm notificarem. — Licct enim corporo a vobis discosserim,
noveritis tamen pro certo quia fidom quam vobis debeo,
Dei juvante, non violabo. Undo vostram ot regni vcetri
honorem in quibuscunquo potero, si non spreveritis, fideliter

O—— P ERE RD n

! Scoltia) Scotia, A.

! (lernam ... sefeilium) salutem et servitium, A.
3 dignissime domine) Not in A.

300 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

AD. 1192. quaeram, ipso tcsto qui conscicntim mew solus ct vorus in-
spector cst. Nec hac dico, quod multum desiderem in
regno vestro episcopari, sed tamcn mallem dignitatem terrm
vestro augeri quam minorari. Preterea. noverit beatitudo
vestra quia omnes qui audiunt qualiter. electus, susceptus,
et pontificatu saisitus, ct loco pontificis «ubstitutus fui, una
sententia asscrunt ncc mo justo! potuimc cpiscopatum di-
mittere, nec alium, mo vivente, juxta. legem Domini substi-
tui posse. Nee cnim vir uxorem suam, aut uxor virum,
ut alii nubat dimittcro lcgaliter potest. Sed fortasse di-
citis, " Ta dimisisti." Dimisi quidem; scd, quod cum pace
vestra dicatur, illata. vi cui contraire. nequivi. Cum cnim
perpes discordia ct interminabiles inimicitim mihi ex vostra
parte per cos quos vobis fnmiliares cse scicbam | intendc-
rentur, nisi cpiscopatui funditus ccderem, ct his vester
habitus circa me, ct dixenisitio qua me his rebus ad pon-
tificatam pertinentibus sine lego ct judicio spoliastis nttce-
tarentur, neccs«ario dimisi quod ablatam retincro. non potui.
Sed de istis cpistolari brevitate disqniri commode non valet.
Quamobrem — omissis istis, breviter euggero, quia si in paco
vestra permittitis, ct opem, ut vextram regalem vublimitatem
decet, ferro volueritis, ut ad vos honorifico redomn ad ex-
plendum apad vos servitium Dei ct vestrum, eccundum
voluntatem Dci, conabor iter aggredi, ct in omnibus volun-
tati veatrm paroro, nisi, quod absit, vidcatur voluntati Doi
resitcre. Quod «i amplecti minime vultis ultra non possum,
Dco causam ecclesia sum committo, ipeo vidcat, ipeo dis. M p.364,
penset, ipeo quod quisque meretur in hoc suo ncgotio cui-
que reddat ; ego liberavi ut metimo nnimam mcam, ego abi
debui coram co expoeui causam mcam, paratus in omnibus
ecqui voluntatem. «uam. Ne putctis tamen? me in aliquo
velle quicquam derogare libertati vcl dignitati regni Scotto-
rum, sccorum vos csec volo quia quod a me petistis, ct cgo
tunc quidem adquicscero nolui; wetimans aliud quam, se-
cundum quod postmodum didici, wstimaro debebam de rege
scilicet Anglorum, de pontifico Cantuariorum, et de bono-
dictione sacerdotali ; si hucusque porsistitis in sententias ves-
tra me amplius contradictorem non habebitis; nec illa mo

! juste) On erasure in MS, ? putetis tamen) tamen putetis,
probably to replace legitime or le- | A.
geliter.

HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA. 301

a servitio [Dei] et amoro vestro, quin quod volueritis faciam,
ullo modo divellent; tantnmmedo alia que pontificis Bancti
Andrem juri competunt m (at cam vestra bona volu
tato et pio favore! administrare. Ire Talim? vobis insim
assem ; wed, qnia rumor qnnque diseurrehat vos in Angliam
postposita omni ambiguitate, tano vel tune aut certe tan
venturum, scribere distuli quod magia optalam eccreto voli
aifatn declarare. Sive igitur ista suscipiatis, sive altiori con.
wilio postponatis ego, qued men refert, pora et simpliei con.
ecientia feci, ipso cuneta inspiciente ct examinante qui nevil
quid cuiquo redditurus mqno moderamino sit. Quoniam erg
in mann cjus sunt etinm corda oraniam regum, intimo corde
rogo ut ip«e cor vestrum ct nctn& vestros ad we maa pratü
dirigat, quatinus et ccclesin ene qum in regno vestro pere
grinatur vestra ope in &ancta conversationo de die im diem
proficint, eb nnimm vestro poet, hane vitam beatitudinis ster:
nm merece exinde proveniat, glorinse domine ct mancum De
ecclesim dixniveino fili] Amen. Quid de intin weuctitati
veras placeat, benigne qumeo mihi, fideli vestro, litteri
enix notificare dignetur. Vale bono ct sancte domi

Misit etiam ipsis diebus. Radulfus archiepiscopus ef
fratres ecclesizs Cantuariensis epistolun ipsi regi, hae
inter alia continentem.

Glorioso regi Scottorum, Alexandro, frater. Radulfus. iudig.
nns sancta © Cantu inter, et fratrum con:
ventis Domino Christo in ea deserviens; per illum in term
regnare, fainnlatur omnia mili

Novi prudentia. vestra, charissime domine, quanto. tempor
patria vestra. precipas habetur suc
carnerit pa rtelre, qnm proculdalie quanto foerit suo desti.
tuto vi iore ', tanto deterius solxlitorum. ruina inde proreniet
Und e hortamur. celam ^ strennitatem. vestram. quam Diving
Propitintio inter alow reges ite aleqne notabili reprihenaion
huct-ne honoravit, at ab. omnitan laudabilis habeetur, qua
tinus tanto religioni« detrimento fincm dantes, pastorem quem

sedis cpiscopalis qna*

* Glormen . . . sancta) Alex.
| andro illum reg eottorem, Ra
A.

* celoam) Net in A.

302 HISTORIA NOVORUM IN ANGLIA.

vos canonice clegistis ct nos legaliter ad vos misimus ad
secdcm suam cx bona voluntato vestra revocetis. Et cam noo
ín vobis neo in ipso culpa patent quaro hoo digno fieri non
debeat, ex patrum anctoritate non intelligimus qualiter, isto
vivente, alium memorata ecclesia vestra poesit sortiri opisco-
pam, quis sponsa Dei, euo muperstito, no fint adultera, nisi
legalem, omnem contemnit maritum. Quapropter quomodo-
cunque hactenus hoc dilatum fucrit, virum, sicat speramus,
vobis utilem, ct in lego Doi a pucritin nobiliter instructum,
in primum dilectioni vestro. gradum ct in officium sibi in-
junctum pro vostra gloria revocate. Dens pacis ct dilcctionis
& quo omne bonum consilium procedit, sit eemper vobiscum.
Quid vobis, vidcntur do iia que vobis mandamus, nobis pro-
camur rescribi facite. Valent dilectio vestra. cum domino

regina uxore vesxtra, ct cum omnibus qui ca qum justa sunt M8. p. 394.

volunt ct vos diligunt, gloriose domino ct honorando sancto
matris ccclesia fili. Amen. .

Eodem anno, qui fuit annus ab Incarnatione Do-
mini millesimus centesimus viccsimus sccundus, ct ex
quo ab cpiscopatu Rofensi in patriarchatum Cantua- .
riensem translatus cst annus nonus, defunctus est
Cantuarim in metropoli sede Radulfus archiepiscopus,
xiii. Kal Novembris, presentibus filiis suis, glorioso
scilicet. agmine monachorum cjusdem loci; ot tertio
&bhino dio! in medio aulrm majoris ecclesire decenter
sepultus?

*
ES Ge on -—— — —— —

V ebhinc die) die abhine, A. | 2 A. bas no Explicit, Nor haa MS

kth verted

eeu Mier +
$ sce bint cad:
VITA SANCT] ANSELMI
ARCINEPISCOPI, ET QUEDAM
MIRACULA EJUS.

AUCTORE EADMERO.

MACCO.
3H, p. $33.

DE VITA ET CONVERSATIONE ANSELMI
ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS,

AUCTORE EADMERO,

INCIPIUNT CAPITULA IN. VITAM. ANSELMI ARCHIEPISCOPI!

De vita ct moribus parentum Anselmi Cantuarien-
nis archiepiscopi,

Qualiter ipse. Anselmus. adhue puerulus per visum
rit se jussu Dei nitidi/simo pane refici.

iii, Qualiter ut monnchus fieret, a Deo petierit ut
infirmarctur, ct exauditus sit?

Quod quia pater suus ei nimis infestus fuit
patriam. exierit,

v. Quod Lanfraneum virum prudentissimum adierit,
et cjus. discipulatui subditus quomodo ubi monachus
ficret. deliberaverit.

Quod consilio Lanfranci ct Maurilii Rotomagen-
ixcopi monachus factus wit.

Qualiter prior factus una nocte divini» inten-
tus per medios parietes corporali intuitu viderit qum
ultra. ficbant.

viii. Quali mode de moribus hominum, virtutibus
ac vitii« dixruerit, ct quibus cxercitiis vitam suam
instituerit.

ix. Quod quorundam odium contra se in sinceram
dilectionem. converterit.

UR has Sa NCTE ANSLUMI ARCHIR-

«af at CCC. exe
variants —
N--There is no ttle to the
capataty
$e. Quilter wt monachus feret
«u^ infirmaretur & Deo petierit et

| peter suus mimis ei
‘Reser.

foerit infestas, et obboc patriam
exicrit.

(*. Quo)d Lasfrancum magei-
fcum et mpicotusimem virorum
adierit, et (ejus) diacipulatal, be.

x. Qualiter Osbernam quendam.
nomine sdolescentem a... qud
in obua viderit ei post obitum ia»
timaverit.

v

i :

300 DE VITA ET CONVERSATIONE

x. Qualiter quendam adolescentem Osbernum nomine
& pravitate vite correxerit, et quid moriens viderit ei
mortuus intimaverit. H

xi Patio quare juvenibus ut proficerent plus cseteris
intenderit.

xii. Quomodo pontifex Rotomagensis ei ct in prio-
ratu persistere, et majorem prelationem si injungeretur
non abjiceret imperaverit.'

xiii. Quam affectuosam sollicitudinem sanis ac infir-
mis impendcrit.

xiii. Qualiter languidus juvenis solo intuitu cjus
curatus sit.

xv. Quomodo monachus in extremis positus a duo-
bus lupis per cum crutus sit.

xvi. Qualiter Riculfus monachus Anselmum orantem
globo igneo viderit circumseptum.

xvii. Quod piscis quem tructam vocant. insolitee mag-
nitudinis sicut. predixerat ad victum ejus captus sit. |.

xviii. Quod viro qui eum hospitio receperat juxta
verbum ejus sturio unus improvise allatus sit.

» xix. De libris quos fecit, ct quid de illo quem Pros-
logion titulavit primo contigerit.

xx. Epistola quam scripsit Lanzoni qui postmodum
fuit prior Sancti Pancratii apud Lewes. MS. p. $94.

xxi. De visionibus qua illi ostense fuerunt. cum a
languore convaluisset.?

xxii. De discretione quam docuit queudam abbatem
exereere erga pueros in scola nutritos.

ee ee o — ee a

! The loose leaf at C.C.C. ex- xvi. Q. R. e. eum globo igneo
hibits the following variants : — circumcinctum orantem viderit.

zii. Quomodo ... et ai major xvil. Quod piecis qai trueta vo-
prelatio aliquando el injungeretur | catur insolites, &c.
eam recipere nom recusaret im- xx. Epietola quam scripest Lan-
peraverit. soni.

xiii. Quam affectnoaa sollicitu- xxv. Q. m. Cadeles nomine,
dine sanie et infrmis curam im- | &c.
pesderit. * convaluicest) convalesceret, K.

zv. Qualiter unos oe fratribus in.
extremis posites a duobus lupie, &c.

ANSELMI ARCHIEPISCOPL CAXTUARIENSIR. — 907

xxiii. Quantum horrucrit habere aliquid propeii.

xxiv. Qualiter aureum anulum in lecto suo repperit.

xxv. Qualiter miles nomine Cadulus audivit demo-
nem Anselino dotrahcre.

xxvi. Qualiter in abbatem electus et consecratus sit! - |

xxvii. Quemadmodum in secularibus negotiis placi-
tare consucverit.

xxviii. Quam humanus fuerit in cura hospitum, et
quam providus in superventuris necessitatibus fratrum.

xxix. Quod in Angliam veniens a monachis Cantua-
ricnsibus honorifice sit susceptus, et, accepta fraterni-
tato inter cos, unus ex cis factus.

xxx. Quid inter illum et Lanfrancum archiepiscopus
de beato martyro lfcgo dictum actumvo sit

xxxi. Quod per diversa loca vadens, omnes ad quos
veniebat qualiter in suo ordine vivere deberent im-
Btruxerit.

xxxii. Quod Beccum reversus virum a lepra per
lavaturam manuum suarum mundavorit, et quod fra-
trem de congregatione aqua a se sanctificata aspersum
ab infirmitate sanavcrit.

xxxiii. Quod rationo actus a rigore sui propositi
propter alios temperaverit.

xxxiii. Qualiter quidam Boso nominc monachus fae-
tus sit, ct a temptatione diabolica liberatus.

xxxv. Quod multa qus de co veraciter scribi pos-
sent. pretermittantur.

EXPLICIUNT CAPITULA LIBRI PRIMI.

! The loose lcaf at C.C.C. exhibits | C. h. suwsceptus, umes (x e» a»
the following variants : — cepta fraterni[tate inter) ees fetus
xxvi. Qualiter defuncto Herluino | sit.

abbate in abbatem clectas sit [et xuaxi.Q, ... ed q. v. quemad-
con jsceratue. modus, Ac.

zzvii. Qualiter . . . placitare zzzill. Q. Hoso quidam usmine
solitus fa (erit). m. f. feerit, he.

zziz. Q. ja A. venerit, et a m.

The leaf ende with B.C. L. P.

v 2

308 DE VITA ET CONVERSATIONE

INCIPIUNT CAPITULA LIRRI SECUNDI.

i. Qualiter Anselmus in Angliam veniens a juniore
Willelmo rege susceptus sit.

ii Quod idem rex infirmatus Anselmum cligat in
archiepiscopum, et quod ipse &d consentiendum nec vi
compulsus adquiescat.

iii, Qualiter ad signum sanete crucis ignis Win-
tonim extinctus sit. |

iii. Quomodo Cantuarim sit archiepiscopus conse- -
cratus.

v. Quod ct quamobrem contra eur. animus regis
conturbatus sit.

vi. Qualiter in dedicationo ecelesin de Herges chris- MS.p.f9&. —
matorium cjus furto sublatum fucrit ct restitutum. '

vii. Qualiter pro correctione Christianitatis regem
interpellaverit.

viii. Quo dolore affligecbatur quia priorem sus men- -
tis tranquillitatem perdiderat.

ix. Qualiter omnibus eum requirentibus ct spirituali
et corporali subsidio subvenire studuerit.

x. Quod cwlestibus studiis deditus opistolam quo-
que de Incarnatione Verbi domino papi Urbano scrip-
un

Quibus modulis lingua plectrum inter epulas
commodaver it.

xii Quod pro indiscreta ut quidam putabant vir-
tutum custodia a nonnullis reprehensus sit.

xii. Quod sacularia negotia nullo poterat pacto
cum sui corporis sospitate sustinere.

xiii Quod, inter alia diversarum causarum incom-
moda, sui quoque homines ci facti sint infideles,

xv. Quanto studio peccati horrorem devitaverit.

xvi De divulgato placito apud Rocbingeham.

xvii Quomodo renovato discidio inter so et regem
licentiam petiverit eundi Romam. )

M8. p. 2n6,

ANSELMI ARCHIEPISCOPI. CANTUARIENRIS. 309

xviii. De liberatione leporis.

xix. De relaxatione avis.

xx. Quemadmodum tertio denegatam sibi licentiam
eundi Romam ipsemet super so acecperit.

xxi. Qualiter Romam profecturus monachos Cantua-
ricnses allocutus sit, ct quomodo accepta pera et bea-
culo peregrinantium more Dofras ierit.

xxii. Quomodo Willelmus nuncius regis sua omnia
in litoro maris perserutatus sit.

xxiii. Quomodo ad vocem cjus in mari ventus mu-
tatus sit.

xxiii. Quod in navi qua per undas evectus est
macnum foramen sit inventum, ncc. tamen aqua per
illud transierit.

xxv. Qualiter apud. Sanctum Bertinum suseeptus, ct
consecrato altari apud Sanctum Andomarum, quo dolore
alllictus sit quia. pucllie. confirmationis donum petenti
ut negaret. ndquievit.

xxvi. Qualiter ab omnibus excipiebatur.!

xxvii. Quod Lugduni consistens nuncios suos Ro-
mam. direxerit.

xxviii, Qualiter Secusiam venientes ab abbate loei
ipsius. simus. suscepti, ct de ipso Anselmo inquisiti.

xxix, Quo honore vulzique favore prosceutus Romam
pervenerit, et qualiter a pontifice urbis Urbano suncep-
tus sit, ac profectus inde in Apuliam.

xxx. Quod instar solitudinis in monte constitutus,
librum Cur Deus Homo perfecerit.

xxxi. Qualiter. puteus. aqua in montis vertice per
ein factus sit.

xxxii. Quod in. profundam ciaternam = corrvens nil
mali pertulerit. )

xxviii, Quanta reverentio ctiam a paganis habitos
fuerit.

D——M———MMÓ À—— Ó RR ssl

! ereistbatur) eusciplebatur, K.

310 . DE VITA ET CONVERSATIONE

xxxiii. Quod in concilio apud Barum collecto Gre-
cos in processione Spiritus Sancti errantes confutaverit.

xxxv. Qualiter Willelmus nuncius regis Anglorum
ad hoc Romanum pontificem perduxerit ut de causa,
ejus inducias regi daret, ct quemadmodum ipse Ansel.
mus Rome habitus sit.

xxxvi Quod Angli Romam venientes ad jussum
pape sua oblatione pedes ejus sicut, pedes pape hono-
raverint.

xxxvii. Qualiter multi Romanorum eum capere vo-
lentes, subito mutata voluntate, projectis armis, ab eo |
se benedici petiverint.

xxxviii Quod papa in concilio Romre habito laicos
investituras ecclesiarum dantes et ab eis accipientes
excommunicaverit.

xxxix.. Quod a Roma Lugdunum reversus prrecipuo .
honore habitus sit. |

xl Qualiter duo milites a quartanis febribus per
reliquias mensz illius Viennw sint liberati.

xli. Quomodo unus e principibus terrm illius co quod
misse ipsius interfuit ab intestinorum et febrium cru-
cratibus.sit sanatus.

xli. Qualiter mulierem mente captam signo sancta
crucis super eam edito integrm sanitati restituerit.

xliii. Qualiter ad preces ejus pluvia copiosa descen-
derit.

xliii. Quod libellum De Conceptu Virginali et alia
quedam tunc temporis scripserit.

xlv. De obitu paps Urbani et de signis mortem ys. » ser.

regis Anglorum presignantibus.

xlvi. Quod sententia damnationis in regem fuerit
ante Deum promulgata.

xlvii. Qualiter clerico ejus revelatum fuerit disci-
dium quod inter illum et regem erat sopitum fuisse,
et alii eundem regem obisse.

y. p. 301.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 315

libenter animum intendebat. Et audito unum Deum
sursum in clo cssc omnia regentem, omnia conti-
nentem ; suspicatus cst, utpote puer inter montes
nutritus, celum montibus incumbere, in quo et aulam
Dei esse, eamque per montes adiri posse. | Cumque
lioc arpius animo volveret, contigit ut quadam nocte
per visum viderct se debere montis cacumen ascen-
dere ct ad aulam magni regis Dei properare. Verum
priusquam montem carpisset ascendere, vidit in plani-
tie qua pergebat ad pedem montis mulieres quse regia
erant ancilhe segetes inetere, sed hoe nimis negli-
genter faciebant et desidiose. Quarum puer desidiam
dolens atque redarguens, propoeuit animo se apud
Dominum Regem ipsas accusaturum. Dehine monte
tran«censo, regiam aulam subiit, Deum eum solo suo
dapifero invenit. Nam familiam suam, ut sibi vide-
batur, quoniam autumnus erat, ad colligendas messes
miserat. Ingrediens itaque. puer a Domino vocatur.
Accedit, atque. ad pedes ejus. sedet. [nterrogatur jo-
cunda affabilitate quis sit vel unde, quidque velit.
Respondet. ille! ad interrogata, juxta. quod rem esse
sciebat. Tune ad imperium Dei panis ei nitidissimus
per dapiferum affertur, eoque coram ipso reficitur.
Mane igitur cum quid viderit ante oculos mentis
reduceret, sicut. puer simplex ct innocens se veraciter
in celo et ex pane Dei refectum fuisse credebst,
hocque coram aliis ita esse publice asserebat. Crevit
ergo puer, et ab omnibus diligebatur. Mores etenim
probi in eo* erant, qui magnopere illum diligi faeie-
bant. Traditur litteris, discit, et in brevi plurimum
proficit.

iii. Necdum attigerat setatis quintum decimum an-
num; ct jam qualiter secundum Deum vitam melius
instituere posset mente tractabat, idque concepit
apud se, nihil in hominum conversatione monacho-

! ile) Not in E. | * 00) ile E.

M8. p. 290.

ANSELMI ARCTITEPISCOPI CANTUARTEKSIB, 313

INCIPIT PRAEFATIO SEQUENTIS OPERIS!

QUONIAM MULTAS ct antecessorum nostrorum tempo-
ribus insolitas rerum mutationes nostris diebus in
Anglia accidisse ct coaluisso conspeximus; no muta-
tiones ipse posterorum scientiam penitus laterent,
quidam ex illis succincte. excepta® littemrum memo-
rim. tradidimus, Sed quoniam ipsum opus in hoe
maxime versatur, ut ca quie inter reges Anglorum ct
Anselmum archiepiscopum Cantuariorum facta fue-
runt® inconcussa veritate designet, qumque omnibus
puram illorum historiam sciro volentibus tune tem-
poris innotescere potuerunt licet inculto plano tamen
sermone. describat, nce adeo quicquam in se contincat
quod ad privatam conversationem, vel ad morum ip-
«ius. Anselmi. qualitatem, aut ad mirneulorum exhibi-
tionem pertinere videatur; placuit quibusdam famili-
aribus meis me sua prece ad hoe perlucere, ut aicut
descriptione. notarum rerum "posteris, ita designatione
izmotarum satagerem tam futuris quam ct presentibus
aliquod. officii * mei munus. impendere. Quos co quod
offendere summopere cavebam, dedi operam voluntati
eorum pro posse morem gerere. Opus igitur ipsum
De Vita et Conversatione Anselmi Archiepiscopi. Can-
tuariensis. titulatum taliter, Deo adjuvante, curavi
disponere, ut, quamvis aliud opus quod presignavi-
mus ex majori parte de cjusdem viri conversationo
subsistat, ita tamen. in sua materia integre narrati-
onis formam prewtendat, ut nee illud istius, nce istud
ilius pro mutua sui cognitione multum vidcatur in-
dizere. Plene® tamen actus cjus scire volentibus,
nec illud «ine isto, nee istud sine illo sufficore powso
pronuncio.

EXPLICIT PR.EPATIO.

! sequentis. operi) On ermsere. * abquad offici) aliqaid ebeoquii,
C. agrees with M8. E.

a excepts) excerpta, E. 8 Pence) l'ase, A.

! fuerant) eant, A..C.,E.,F.,1 .K.

318 DE VITA ET CUNVERSATIONE

sed ct alios que rogabatur studiose! docendo. Propter
que studia cum corpus vigiliis frigore ct inedia
fatigarct, venit ei in mentem quia si aliquo inona-
chus, ut olim proposuerat, esset, acriora quam patic-
batur eum pati non oporteret, ncc tunc sui laboris
meritum perderet quod nunc utrum sibi maneret non
perspicicbat. Hoc ergo mente concepto, totam inten-
tionem suam ad placendum Deo dirigere ccepit, ct
spernendo mundum cum oblectaminibus suis revera
. eupit fieri monachus. Quid plura? Cogitat ubi mc-
lius perficere queat. quod facere. desiderat, et ita secum
tractat, "Eccc," inquit, "monachus fiam. Sed ubi!
“ Si Cluniaci vel Becci, totum tempus quod in dis-
" cendis litteris posui perdidi. Nam et Cluniaci dis-
" trictio ordinis et Becci supereminens prudentia xg, p, ses,

* Lanfranci qui illic monachus cst, me aut nulli pro-

" desse, aut nihili valere comprobabit. Itaque in tali

* loco perficiam quod dispono, in quo et scire meum

“ poesim ostendere et multis prodesse" Hee ut lu-

dens ipsemct referre solebat secum — meditabatur.
Addebatque, “ Necdum eram edomitus, necdum in me

" vigebat, mundi contemptus. Unde quod ego, ut

" putabam, fretus aliorum caritate dicebam, quam

“ damnosum esset non advertebam." Postmodum au-

tem in se reversus, “Quid?” inquit, " Essonc mona-

* chus hoc est, velle scilicet. aliis prwponi, pre aliis

* honorari, ante alios magnificari? Non. Illic igitur,

* deposita contumacia, monachus deveni, ubi, sicut

" equum est, cunctis propter Deum postponaris, cunc-

“ tis abjectior babearis, prre cunctis parvipendaris. Et

* ubi hoc esse poterit! Equidem Becci Ibi siquidem

* nullius ponderis ero, quandoquidem ille ibi est qui,

" preminentis sapientie luce conspicuus, cunctis suffi- "4
* ciens, cunctis est honorabilis et acceptus. Illie ergo

* requies moa, illic solus Deus intentio mese, illic solus

! studioos] Not in E.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 319

“ amor ejus crit contemplatio inca, illic beata ct amidua
" memoria cjus felix solamen ct satictas mca.” Hac
cogitabat, hme desiderabat, hve sibi provenire speralat. |
vi. Raptabatur quoque mens cjus per id temporis
in alias sectandro semitas vitz, sed vis desiderii ejus
in hane quammaxime declinavorat — Seiens itaquo
scriptum esse, " Omnia fac cum consilio et post fac-
“tum non pernitebis,” nolebat se alicui uni vits
earum quas mente volvebat inconsulte eredere, ne in
aliquo videretur. scripturm preeeptis non obawlire.
Amicos insuper! multos habens, sed cui se totum in
istis committeret. consiliarium unum de mille, videlicct
pricfatuin. Lanfrancum, cligens, venit ad cum, indicans
voluntatem «uam ad tria pendere, &ed per cjus consi.
lium ad unum quod potissimum judicaret, duobus re-
lictis, so velle tenere. Que tria sic exposuit ci. " Aut
“enim,” inquit, " monachus fieri. volo, aut heremi eul-
" tor esse desidero, aut, ex proprio patrimonio vivens,
" quibuslibet indigentibus propter. Deum pro. mco
" posse exinde ministrare, ài. consulitis, cupio." Jam
enim pater illius obierat, et tota hiereditas illum respi-
ciehat. “In his, inquam, tribus voluntatem meam,
" domine Lanfrance, fluctuare sciatis, scd precor ut
" me in horum potisitmno stabiliatis.” — Differt Lan-
francus — sententiam — ferre, suadetquc negotium al
venerabilis Maurilii. Rotomagensis episcopi. audienuam
Ma. p.304. inavis referre. Acquiescit Anselmus. consilio, et comi-
tatus Lanfranco pontificem petit. Tanta autem vis
devotioni» pectus Anselmi tune jossidebat, tantumque
veri consilii Lanfranco inesse credebat, ut eum Roto-
ma;um petentes per magnam que super Beecum est -
silvam pergerent, si Lanfrancus ei dicerit, “In hae
" silva mane, et. ne dum vixeris hinc exeas cave,"
proculdubio, ut fatelatur, imperata servaret Perve-
nientes ergo ad episcopum, adventus sui causas ei

! inouper) itaque, b.

A.D. 3000,

320 DE VITA ET CONVERSATIONE

exponunt, quid inde sentiat querunt. Nee mora,
Monachicus ordo pre coteris laudatur, ejusque pro-
positum omnibus aliis antefertur. Anselmus hee au-
diens ct &pprobans, omissis aliis, srculo relicto Bccci
factus est monachus, anno statis sus vicesimo scp-
timo.

vii. Regobat eo tempore coenobium ipsum domnus
abbas Herluinus nomine, vir grandmevus, ct magna
probitate conspicuus. Qui primus ipsius loci abbas
monasterium ipsum a fundamentis de suo patrimonio
feccrat. Swpcdictus autem Lanfrancus gradum prioris
obtinebat, Anselmus vero, novus monachus factus,
studiose vitam aliorum religiosius viventium wmula-
batur; immo ipse sic religioni per omnia servicbat,
ut quisquis religiose in tota ipsa congregatione vivero
volebat in ejus vita satis inveniret, quod imitarctur,
Et ita per triennium de die in diem semper in melius
proficicns, magnus et honorandus habebatur. Vene-
rabili autem Lanfranco in Cadomensis ccnobii regi-
men assumpto, ipse prioris officio functus est. Sicque
Deo serviendi ampliore libertate potitus, totum so,
totum tempus suum in illius obsequio expendere,
seculum ct cuncta negotia cjus ab intentione sua fun-
ditus cepit amovere. Factumque est ut soli Deo
eulestibusque disciplinis jugiter occupatus in tantum
divin» speculationis culmen ascenderit, ut obscuris-
simas et ante suum tempus insolutas de Divinitato
Dei et nostra fide quimstiones, Deo rescrante, porspi- .
ceret ac perspectas cnodarct, apertisque rationibus
qure dicebat rata et tatholica esso probarot, Divinis
namque scripturis tantam fidem habcbat, ut indisso-
lubili firmitate cordis crederet nihil in cis esso quod
solide veritatis tramitem ullo modc exiret. Qua-
propter summo studio animum ad hoc intenderat, qua-
tinus juxta fidem suam mentis rationo meroretur
perciporo quse in ipsis sensit multa caligine tecta la-
tere. Contigit ergo quadam nocte ut ipse in hujus

ANSELMI ARCHIEPISCOPI. CANTUARIENNIS, 321

" M&p.3€& moli mente detentus ante nocturnas vigilias vigilans

in lecto jaceret, ct incditando sccuin rimari conaretur
quonam modo prophete praterita simul ct futura
quasi presentia. olim. agnovcrint, ct indubitanter ca
dicto vel «cripto protulerint. Et, ccee, cum in his
totus esset, et ca intelligere magnopero desiderarct, de-
fixis oculorum suorwun radiis vidit per medias maceries
oratorii ac dormitorii monachos quorum hoc officium
erat pro apparatu matutinarum altaro ct alia loca
ecclesie cireumeuntes, luminaria. accendentes, et ad
ultimum unum corum sumpta in manibus corda pro
excitandis fratribus schillum pulsantem. Ad. eujus
«nitum conventu fratrum de lectis. surgente, miratus
est de. re. qua acciderat. Concepit ergo apud. se Deo
levissimum — exse. prophetis in spiritu. ventura mon-
strare, cwn sibi concesserit qua fichant per tot
obstacula. corporeis oculis posse videre.

viii. Hine perspicaciori interius. sapienti luce per-
fusus, mores omnis sexus ct mtatis ita, discretionis
ratione. monstrante, penetravit, ut. cum palam. inde
tractantem adverteres euique. sui. cordi« arcana reve-
lare. Origines insuper ct ipsa, ut ita dicam, semina
ntque radices necne. processus omnium virtutum ae
vitiorum detegebat, et. quemadmodum vel. ha alipisci
vel hae devitari aut. devine: possent. luce clarius. edo-
ecbat. "Tantam autem omnis boni consilii vim in co
clucere eerneres, ut. pectori ejus spiritum consilii. prae-
sidere non. ambigeres, Quam promptus vero atque
assiduus in sanctis exhortationibus fuerit, supervacuum
est. dieere, eum. illu. semper in. ipsis. infatigabilem
omnes. forme audientes constet. fatigasse, quodquo dici-
tur de Sancto Martino, "cjus ori nunquam Christus
" defuit, sive justitia, vel quiequid ad veram vitam per-
“tinct.” incunctanter. contirmemus sine mendacio posso
dici de illo. In his leve cst lectorem advertere, eum
de. mensa Domini non sine quodam preveagio per visum
jam olim nitido refectum pane fuisse. De corporalibus

R a3a7. X

9392 = A. DF VITA ET CONVERSATIONE

cjus exercitiis, jejuniis dico orationibus atque vigiliis,
melius sstimo silere quam loqui. Quid namque de
illius jejunio dicerem, cum ab initio prioratus sui tanta
corpus suum incdia maceraverit, ut non solum omnis
illecebra gulm penitus in co postmodum extincta sit,
sed nec famem sive delectationem comedendi pro qua-
vis abstinentia, utpote dicere consueverat, aliquando
pateretur? Comedebat, tamen ut alii homines, sed om-
nino parce, sciens corpus suum sine cibo non posse sub- M8. p. $t.
sistere. In orationibus autem quas ipso juxta deside-
rium ct petitionem &micorum suorum scriptas edidit,
qua sollicitudine, quo timore, qua spe, quo amore
Deum et sanctos ejus interpellaverit, necne interpel-
landos docuerit, satis cst, et me tacento, videre. Sit
modo qui'eis pie! intendat, ct spero quia cordis ejus
affectum suumque profectum in illis et per illas gau-
dens percipiet. Quid de vigiliis? Totus dies in dan-
dis consiliis smpissime non sufficiebat, addebatur ad
hoc pars maxima noctis. Preterea libros, qui ante id
temporis nimis corrupti ubique terrarum erant, nocte
corrigebat; sanctis meditationibus insistebat; ex con-
templatione summro beatitudinis et desiderio vito
perennis immensos lacrimarum imbres effundebat; hu-
jus vits miserias, suaque, si qua erant, et aliorum
peccata. amarissime flebat, et vix parum ante noctur-
nas vigilias swpeque nihil somni capiebat, — Talibus
studiis vita ejus ornabatur. Qualiter autem erga sub-
ditos se habebat, det Deus ad smulationem prelato-
rum posse quid vel modicum dici.

ix. Cum primum igitur? prior factus fuisset, qui-
dam fratres ipsius cenobii facti sunt semuli ejus,
videntes et videndo invidentes illum preeponi quem
juxta conversionis ordinem judicabant sibi debere post-
poni Itaque turbati aliosque turbantes scandala mo-
vent, dissentiones pariunt, sectas nutriunt, odia fovent.

! pie) Net ia R. | * sgitur) Net ia E.

iene
.

M8. p. 397.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 323

At ipse cum iis qui oderunt pacem erat pacificus, et
detractionibus corum reddebat officia fraterne caritatis,
malens vincere. malitiam in bono quam a malitia eo-
rum vinci in malo. Quod, miserante Deo, factum est.
Siquidem illi animadvertentes eum omnimodis pure ac
simpliciter in cunctis actionibus suis ineedere, neque
quod jure blasphemari posset in illo residere, mala
voluntate in bonam inutata, dicta ejus et facta in
bono remulari ccepere. Verum ut clareat quo pacto id
provenerit, unum ex ipsis exempli gratia ponam, qua-
tinus, agnito quo dolo Anselmi a sua pravitate ait
mutatus, qualiter ct alii per cum correcti sint. perpen-
datur.

x. Osbernus quidam nomine, setate. adolescentulus,
ipsius erat. monasterii monachus. Ingenio quidem sa-
vax, et artificiosia ad diversa opera manibus pollens,
bonam in se bonw spei materiam. preferebat. Sed
mores qui in co valde perversi erant ista multum de-
colorabant, et insuper odium quod omnino more canino
contra. Anselmum exercebat. Quod odium quantum
al se Anselinus non magnipendens, sed tamen. mores
illius concinere sagacitati invenit cjus magnopere eu-
piens, capit. quadam = sancta calliditate puerum piis
blandimentis delinire, puerilia. facta cjus benigne tole-
rare, multa illi qua sine ordinis detrimento tolerari
poterant concedere, in quibus et mtan ejus deleetare-
tur, et effrenis animus in. mansuetudinem curvaretur.
Gaudet puer in talibus; et sensim a sua feritate ip-
«ius dimittitur ! animus. Incipit Ansclmum diligere,
eju« monita suscipere, mores suos. componere. Quod |
ille intuens, pre cateris eum familiariter amplectitur,
nutrit, fovet, et ut semper in melius proficiat omnibus
modis hortatur et instruit. Dehinc paulatim ei quae
concesserat puerilia subtrahit, eumque ad honestam
morum inaturitatem provehere satagit. Non frustratur

— — —ü

! dimuthtur) demititur, C. F, O, H., K
x2

324 DE VITA ET CONVERSATIONE

pia sollicitudo cjus, proficiunt in juvene ac roborantur
sacra monita ejus. Ergo uli de firmitate boni studii
adolescentis so posso confidero animadvertit, mox om-
nes pueriles actus in co resecat, ct siquid reprwhen-
sionis eum admittere comperit, non modo verbis sed
et verberibus in eo acrius vindieat. Quid illo? /Equa-
nimiter cuncta sustinet, confirmatur in proposito om-
ni» religionis, fervet in oxorcitio discendm omnis
sancte actionis, suffert patienter. aliorum. contuimelias,
opprobria, detractiones, servans erga omnes affectum
sincere dilectionis. Lretatur pater in his ultra quam
dici possit, ct diligit filium sancto caritatis igno plus.
quam credi possit. Sed eum ipse, ut. flens. referebat,
eum ad magnum ecclesie. fructum proficere. speraret,
ecce gravi corporis infirmitate prieripitur, lectoque | re-
cipitur. Videres tunc bonum patrem, felicis juvenis

amicum, lecto jacentis die noctuque assidere, cibum

et potum ministrare, omnium ministrorum super se
ministeria suscipere, veri &mici morem in omnibus
gerere. Ipse corpus, ipse animam ojus studiosissime
refovebat. Appropinquanti autem ad exitum familiari
precepit alloquio, quatinus post obitum suum;* si pos-
sibile foret, sibi suum esse revelaret. Spopondit ct
transiit. Corpus defuncti ox more lotum, vestitum, in
feretro compositum, in ceclesiam delatum cst. Cir.
cumsederunt fratres psalmos pro cjus anima decantan-
tes Anselinus vero, quo liberius pro co preces fun-
deret, in secretiorem ccelesite locum secessit. Qui cum

inter ipsas lacrimas ex gravi cordis mastitudine cor- MB. p. ses.

pore «deficeret, et paululum oculos in somnum depri-
meret, vidit in’ spiritu mentis suw quasdam roverendi
vultus personas candidissimis vestibus ornatas domum
in qua idem Osbernus vitam finierat introisse, ot ad
iudicandum cireumsedisso. Verum cum judicii senten-
tiam ignoraret, eamque sollicitus nosso desideraret,

! opprobria] Not ia F. | * owen) ejes, K.

ANSELM! ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. | 325

ecco Osbernus alest, similis homini ad se cum aut ex
languoro aut ex nimia sanguinis minutiono fuerit exa-
nimatus redeunti. Ad quem pater, “Quid est, fili 1
" Quomodo es 7?” Cui illo hwe verba respondit, * Ille
" nntiquus serpens. ter insurrexit in me, et ter ceccidit
" in semetipsum, ct ursarius Domini Dei liberavit me."
Quo «dicto, Anselmus oculos a somno levavit, et Ov
bernus non comparuit. En olxedientiam mortuus vivo
exhibebat, quam vivens viventi exhibere solitus erat
Quod si quispiam audire voluerit, qualiter hae obordi-
entis verha defuncti ipse Anselmus fuerit. interpretatus,
brevi accommodet &urex& ‘ Ter,” inquit, "antiquus
Merpens insurrexit. in cum;! quia do peccatis qua
post. haptisinum: priusquam a parentibus ad servitium
Dei in monasterium offerretur commiserat illum dia-
bolus accusavit; de peccatis etiam quie. post obla-
tioncim parentum. anto. suam professionem — fecerat
illum accusavit; de peccati» nihilominus quas post
professionem ante obitum. suuin. egerat, illum aecu-
" savit. Sed ter cecidit in semetipsum ; quia peccata
qui in seculo constitutus. admiserat per fidem pe-
rentum. quando cum Deo obtulerunt. delecta. invenit,
“et peccata. quie. postinodum in. monasterio degens
ante suai professionem fecerat. in ipsa professione
deleta. invenit; peccata. ctiam quie. post. professionem
ante obitum suum cxerat per veram. confewionem ct
jeenitentiam: deleta. atque. dimissa in ipso cjus obita
confusus invenit, sicque malignas versutias suas qui-
" bus cum ad peecanduin illexerat justo Dei judicio
in se ad cumulum sua damoationia retorqueri inge-
“muit Et ursarius Domini Dei liberavit cum Ur-
xarii Dei, boni angeli sunt — Sieut onim ursani
" urios, ita anvcli malignos demones a sevitia sua
" cocreent® et. opprimunt, no nobis noccant quantum

! insurrezM mm cum) so cum in- ! coarcent) eohibent, E.

surrezit, A.

326 DE VITA ET CONVERSATIONE

“ volunt." Post hiec Anselmus, ut sancte dilectionis
munus quod vivo impenderat mortuo non negaret, per
integrum annum omni die missam pro anima cjus
celebravit. Quod si aliquando a celebrationo ipsius
sacramenti impediebatur, eos qui missas familiares dc- M8. p. 92.
bebant suam pro anima fratris missam dicere faciebat,
et ipse missas corum dum opportunum crat ante mis-
sam sui defuncti alia missa persolvebat. Itaque per
singulos dies totius anni, aut ipse pro illo missam
celebravit, aut ab alio celebratam alia missa mutua-
tus est. Super hac inissis cireumquaquo epistolis
pro anima sui Osberni orationes fieri petiit, ct obti-
nuit. Hiec fratres videntes, ct socordiam sui cordis
redarguentes, se miseros et infelices, Osbernum beatum
predicant ac felicem, qui talem amorem, talem meruit
invenisse subventionem. Ex hoc ergo singuli quique
corpore et animo se subdunt Anselmo, cupientes in
amicitiam ejus hrereditario jure succedere Osberno.
At ille in conversione ipsorum! Deo gratias agens
omnibus omnia factus est? ut omnes faceret, salvos.
xi. Veruntamen adolescentibus atque juvenibus
precipua cura intendebat, et inquirentibus de hoc
rationem sub exemplo redidlebat. Comparabat ceno
juvenis statem, quie ad informandum sigillum apte
est tempcrata. " Nam si cera,” inquit, "nimis dura
“ vel mollis fucrit, sigillo impressa ejus figuram in se e.
“ nequaquam ad plenum recipit. Si vero ex utris-
“ que, duritia scilicet atque mollitic, discrete habens
sigillo inprimitur; tunc forma sigilli omnino perspi-
" cua et integra redditur. Sic est in statibus homi- .
“num. Videas hominem in vanitate hujus seculi ab
infantia usque ad profundam sencctutem conversa-
* tum, sola terrena sapientem, et in his penitus ob-
" duratum. Cum hoc age de spiritualibus, huic de
“ subtilitate contemplationis divinm loquere, hunc se-

. V ipsorum) corum, A. | est) Not ia E.

M8. p. 316,

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIX, 327

creta ccelestia doco rimari, ct perxpicies eum nee
quid velis quidem posso videre. Nee mirum. In-
" durata cera cst, in istis mtatem non trivit, aliena
ab istis sequi didicit. Econtrario consideres pue-
rum tate ct scientia. tenerum, nee bonum nace
malum discernero. valentem, nce te quidem intelli.
* gere. de hujusmodi disscrentem. — Nimirum mollis
cera est ct quasi liquens, nec. imaginem sigilli quo-
quo modo recipiens. Medius horum asolescena et
juvenis est, ex teneritudino atque duritia congrue
" temperatus. Si hunc instruxcris, ad qus voles in-
" formare valebis. Quod ipse animadvertens juveni-
bus majori sollicitudine invigilo, procurans cuneta
“in cis vitiorum germina extirparc, ut ia sanctarum
exercitiis virtutum postea competenter edocti, spiri-
tualis in sc transforment imaginem viri."

xi. Sed cum inter hcc eum diversa diversorum
nevotia fatiparent, et nonnunquam illius mentem a
sua quiete turbarent, consilium super his a supra-
dicto vencrandm memori; archiepiscopo Rotomagens
Maurilio postulaturus, Rotoma;um vcnit, Cumque
sui adventus causam pontifici. exponeret, ac inter
verha pro amissa status sui tranquillitate. vehemen-
ti«ime fleret, ab onere prilationis, quod sibi fate-
batur importabile, ut relevari mereretur. magnopere
cwpit rogare. — At ille, sicut. vir magna sanctitatis,
" Noli,” inquit, “ini! fili carissime, noli quod quicris
" quiere, nec te a subvectionc aliorum. tui solius
" curam gerens velis retrahere. Vere etonim dieo
" tibi me de multis audisse multosque vidime, qui,
quoniam causa suc quietis proxnnorum utilitati per
" pastoralem curam invigzilare noluerunt, per desidiam
ambulantes semper de malo in pejus profecerunt
“ Quapropter ne tibi, quod alwit, hoc idem contingat,
" per sanctam obudientiam precipio quatinua praslati-

! an) Net la K.

328 DE VITA ET CONVERSATIONE

" onem quam nunc habes retineas, nec cam nisi tuo
“ jubente abbate quomodolibet descras, et si quando
* fueris ad majorem vocatus, cam suscipere nullatenus
" abnuas Scio enim quod in lic quam tenes non
" diu manebis, verum ad altiorem prvlationis gradum
“ non post multum provcheris" Quibus auditis, “ Vio,"
inquit, * misero mihi. In eo quod porto doficio, ct si
" gravius imponitur onus rcjicero non audco?" Ro-
petit prasul edictum, ct ut primo jubet no trans-
grodiatur.

xiii, Dehine Anselmus ad monasterium roversus,
talem so cunctis exhibuit, ut ab omnibus loco caris-
simi patris diligeretur. Ipso enim mores omnium ct
infirmitates wquanimiter sufferobat, ct unicuique, sic-
ut expediro sciebat, nceessaria suggerecbat. O quot
in sua jam! infirmitato desperati per piam sollicitu-
dinem. ejus sunt ad pristinam sanitatem — revocati.
Quod tu, Horowalde, decropito senox, in teipso per-
cepisti, quando gravatus non solun wtato scd et
valida infirmitate, ita ut nihil tui corporis pneter
linguam haberes in potestate, per manus illius pas-
tus, ct. vino de raceumis per unam in aliam ojus
manum expresso, do ipsa cjus manu bibens cs refo-
cillatus ac pristinw sanitati redonatus. Nee enim
alium aut aliundo potum sumere poteras qui tibi
cordi esset, ut referebas. — Ipse quippe Anselmus in
usu habebat infirinorum domum frequentare, singulo- M8. p. 311.
run fratrum infirmitates diligenter investigare, et
quod infirmitas cujusquo expetobat singulis abeque
mora seu &edio sumministrare. Siequo sanis pator
et infirmis erat mater, immo sanis ct infirmis pater
et mater in commune. Unde quicquid secreti. apud
so quivis illorum habebat, non socus quam dulcis-
simso matri illi rovelaro satagebat. Veruntamen sol-
lers diligentia juvenum hoc precipue exercebat.

! jem) Net in E.

-—20=2..contil

Sipe toe bo

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 329

xiii. De quorum numero quidam in ipso convents
hoc apud so proposuerat, quatinus nulla occasione
unquam suam manum suis genitalibus membris! ad-
moveret. Cui proposito invidens diabolus, tantum in
eisdem — membris dolorem ect angustam eum fecit
scntire, ut sc juvenis nullo modo ferre. valeret. Sen-
tiebatur etenim caro ipsa tanti ponderis cesse, ac si
quadam plumbi gravissima moles cum ad ima tre
hens in illa sui corporis parte penderet. Cumque in
habitu suo anxictatis magnitudincm dissimulare non
posset, requisitus ab Anselmo quid haberet, rem cec-
lare non potuit. Admonitus itaque ut modum segri-
tudinis admota manu probaret, verccundatus recusavit,
timens ne propositum violarct. Tune Anselmus, as-
sumpto sccum quodam grand:evo fratro et religioso,
juvenem languidum in seeretiorem loeum ducit, ut-
pote modum | infirmitatis illius agniturus, et auxilium
pro possibilitate laturus Quid amplius? Caro sanis-
sima reperitur, ct adinodum mirati sunt. Evestigio
quippe omnis illa diabolica vexatio cadit, nee in
hujusmodi fatigat ulterius juvenem, quem Anselmi
perpendentis. omnia. esse. munda. mundis ex paterna
pietate. prodiens simplex aspectus a tanta clade fecit
immuncm.?

xv. Preterca quidam ex antiquioribus ipsius ecenobii
fiatribus, qui veteri odio plurimum crat. infestus. An-
schno, nee. ullatenus poterat ruper eum respicere. sim-
plici oculo, intinnitate pressus. ad extrema perduetus
est. Cum itaque fratres ineridiana hora in lectis ex
more quiesecrent, ipe in domo infirmorum in qua
jacebat epit. miscrandas voces cedere, et, quasi quo-
rundam horrendo« aspectus. subterfugero gostiret, pal-

V asig genitalibus membri] gem. rake to the oppet margin, where
talibus «uis, F. : he finds csse manda mundis ex pe

TIN, hae Anscla: perpendentic | terna pietate prodiens simples aspee-
omwie on erssure. Aficr this last | (as. A, C, B,F., H., have saples
word is & catch mark referring the | Anselan aspectus.

330 DE VITA ET CONVERSATIONE

podit ei ub in quocunquo monasterio professus fuerit, misi
talo fucrit ut ibi malum invitns fncero cogntur, lota. mentis.
intentione nmoris radicibus ibi radicaro wtndent, niqno nlio-
rum mores aut loci consvotudines, #i contra Divina prm-
copta non sunt, etinm si inntiles videantur dijndicaro refu-.
dunt. Gandeat se jam tandem invenisse ubi se non invitum
sed voluntarium tots vita maneurmm omni tronsmigrandi
sollicitudine propulea deliberet, ut quietus nd sola pim vitm
exercitia exquirenda sedulo vacet. Quod si sibi videtur ma-
jom qumdam ne mtiliorn spirituali fervoro appotere, quam
iHi prmwentim monasterii institutionibus licent, matimet ant
se falli sive prmforondo paria paribus, vel minora majoribns,
sive prmsumendo e posee quod non possit; ant cero! cre-
dat c non meruime qnod desidernt. Quod si fallitur, ngnt
gratias Divinm miwcricordim qua nb erroro wuo defenditur.
Ne sino emolumento nnt etinm eum jnciurn locum vel vile
ordinem mutando Inconstantim levitatisqno frustra crimen
subeat, aut mnjorn-muis viribux experiendo, fatigatus doterina
in priore nnt etinm im pejoro prioribus deficiat, i antem
vere meliora illis qum in promptu sunt nondum moritns
piat, patienter toleret Divinum judicimm quod ulli aliquid
injuste non denegat. No per impatientiam Judicem justum
exnaperans, merentur quod non hnbet non necipero, et quod
accepit nmittere, nut quim non nmnt inutiliter tenere. Seu
vero misericordiam sen judicium erga «e in illi qum non Ms.p. fT.
abet ot optat persentint, lmtns ex iis «um accopit largitatl .,
supernm gratins dignae persolvat. Et quia ad qualemceunque
portum de procellosis mundi turbinibus potuit pertingere,
caveat in portus tranquillitatem ventum levitatis ot impa-
tientim turbinem inducere. Qnatinus mens, constantia ct
mansuetudine tutantibus, quieta, Divini timoris wollicitu-
dini et amoris delectationi sit vacua. Nam timor por
sollicitudinem custodit, nmor vero per delectationem por-
ficit. Scio quia hme majorem nnt seribendi ant colloquendi
exigunt amplitudinem, wt pleniuw intelligatur quibus seilicot
dolis antiquus serpens ignarum monachum in hoo genero
templationis illaquect, ot econtra quibus rationibus prudens
monacbas cjus calidas porsunsiones dissolvat ot annihilot,
Bed quoniam jam brevitatem quam cxigit epistola oxcossi, ot.
totum quod hino dixi aut dicondum fuit nd enstodiendnm
mentis quietem pertinet, hnjus brevis exhortatio epistolam

‘ eerie] Not in E.

fe a

Mu. p. 313.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 391

horam qua fratres ad vigilias excitaret per elaustrum
icns observaret, forte anto ostium capituli pertrunsivit.
Introspiciens vero vidit! Anselinum in oratione stan-
tem, ingenti splendentis flamme globo cireumcinetum.
Miratur, et quod videbat quid novi prretenderet igno-
rauat. Estimabat enim Anselmum ca hora sopori
potius quam orationi occupatum. Ocior itaque dor-
mitorium ascendit, ad lectum Anselmi vadit, sed cum
ibi nequaquam invenit. Regressus igitur hominem in
capitulo repperit, eed globum ignis quem reliquerat
non invenit.

xvii. Alio quodam tempore cidem Anselmo inanda-
tum ab uno de principibus Nonnannim cst, quatinus
al se in Angliam transire volentem, cum pro aliis
negotiis, tum out sua prece iter illius per marina
pericula. tueretur. veniret. Ascendit, abiit. Jam dies
mutui colloquii in vesperam. deelinabat, et principem
de hospitando Anselmo nulla cura tenebat? Quod
ubi Anselmo innotuit, nihil super re? cuiquam locu-
tux, accepta licentia, loco decessit. Eunti autem et
quo diverteret. incertum habenti, Beceus enim longe
aberat, occurrit unus de monachis Pecci, volens. illue
ire quo eum sciebat. principis colloquio detineri. In-
terrogat igitur illum Anselinus quo tendat, ac deinde
quid consilii de suo hospitio ferat. Respondit, “ Et
“quidem, pater, hospitium. qualecunque non. longe
" habenius, sed quod vobis ct fratribus preeter pencm
" et caseum. apponatur nihil habemus" At ille sub-
ridens, " Bone vir," ait, "nc timeas Immo citus
" precede, et, misso reti. in. vieinum. amnem, statim
" jnvenies piscem qui sufficiet omnibus nobis.” IIe
accepto mandato prevolat,* accitoque piscatori quid
Anselmus jusserit intimat, ac velocius rete in fluvium
jactet, jubet, hortatur, ct obsecrat. Admiratas ille

————— 0o es - cU ERR. mRNA

! idu] videt, E. ! re) hae re, E.
! tenebat) detinebat, A, Ib * pravele(| porvolot, K.

332 DK VITA ET CONVERSATIONE

parero petenti! moratur, ridendum potius quam at-
temptandum quod dicebat foro pronuncians Tandem
tainen. a fratre. coactus contra spei reto jocit, ot
illico truetam insolitw magnitudinis cum alio quodam
pisciculo cepit Territus piscator ad factum ct ob-
stupefactus, asseruit so jam per viginti annos reconsus
agua illius rimasse, ct nunquam hujusmodi tructam
in ca reperire potuisso. Parata igitur et viro appo-
sita, juxta verbum ojus sibi ct suis copioso suflccit
et, superabundavit.

xviii. Alia vico vir quidam, nomino Walterius?
cognomino Tirellus eundem hominem per terram
suam transeuntem detinuit, nolens cum a so impran-
sum dimittere, Verum cum ipso do penuria piscium
conquorcrotur, ct quod tanto viro ac monachis ejus,
nisi vilis quedam, non haberet quw apponerontur,
alludens dixit * Anselmus, " Sturio unus en tibi do-
" fertur, ct animus tuus de deliciarum inopia quo-
" riturt" Ridet illo, fidem iis que audicbat probero
nullatenus valens Evestigio autem vorborum Anvwel-
mi duo ex hominibus viri attulerunt sturioneom unum
pregrandeim, quem in fluminis Altyw® ripa dixerunt
a pastoribus suis inventum, sibiquo transmissum. Si
spiritum prophctiw in his viro affuixse quis dubitat,
gestw rei veritas quid sit tenendum declarat.

xix. His temporibus seripsit tractatus tres, seili-
ect, Do Veritate, Do Libortate Arbitrii, ct Do Casu
Diaboli. In quibus satis patet ubi animum fixcrit,
quamvis ab cis que aliorum cura expe*tobat, tali-
um rerum consideratione nullo so modo subtraxorit.
Seripsit ct quartum quom titulavit Do Grammatico, xs. ». t.
In quo cum discipulo quem secum disputantem in-
troducit disputans, cum multas qurostiones dialecticas

! petenti) jubenti, E. * Altye) Akhin, B. ; Akyra, H.
3 cepit) cepit, MS. espe * tbat . . edoctus 1]
3 Walterius) Wauteres, A. Wanting in K. (Giz leaves.)

* disi) dixit el, A.

ANSELMI ARCHIEPISCOP] CANTUARIENSIS, 333

- proponit et solvit, tum qualitates ct qualia quomodo
aint discrece accipienda exponit ct instruit. Feeit
quoquo. libellum. unum quem Monologion appellavit.
Solus enim in co et sccum loquitur, ac, tacita omni
auctoritate Divine scripture, quid Deus sit sola ra-
tione quierit et invenit, et quod vora fides de Deo
sentit invincibili ratione sic nce aliter exse powe pro-
bat ct astruit. Post. hive incidit sili in imentem in-
Vestigare utrum uno solo ct brevi argumento prolari
posset id quod de Deo ereditur ct predicatur, vide-
licet. quod. sit reternus, incommutabilis, omnipotens,
ubique. totus, incomproehensibilis justus, pius, miacri-
cors, verax, veritas, bonitas, justitia, ot. nonnulla alia,
et quomodo hiec omnia in ipso unum sint. Quie res,
sieut ipse referebat, nagnam sibi. peperit. difficultatem.
Nam hive cogitatio partum illi cibum, potum ct som-
nim tollebat, partim, ct, quod magis cum gravahat,
intentionem. cjus. qua inatutinis et alii servitio Dei
intendere debebat perturbabat. Quod. ipse. animad-
vertens, nec adhue quod. quierebat ad plenum. capere
valens, ratus. est. hujusmodi coyritationem diaboli case
temptationem, nisusque est? cam proeul. repellere. a
-un intentione, Verum. quanto plus in hoe desuda-
hat, tanto illum. ipsa covitatio mais ac mais infes-
tibat. Et cece quadam nocte. inter nocturnas. vigilias
Dei gratia illuxit in. corde ejus, ct res patuit intel-
lectui * ejus, immensoque gaudio ct jubilatione reple-
vit omnia intima cjus, Reputans ergo apud se hoe
ipsum et alis si sciretur posse placere, livore carens
rem illico scripsit. in. tabulis, casque. sollicitius * cus-
todiendas uni ex monasterii. fratribus tradidit, Post
dies aliquot. tabulas repetit a custode. Quivruntur in
loco ubi repositw fuerant, ncc inveniuntur. Requi.
runtur a fratribus ne forte aliquis cas acceperit, acd
nequiquam. Nee enim hucusque inventus est, qui

Vet) Not in F. * intellectui) ia conspeetu, L.
* esc) Not in A., E. * sollicitus ) solbcite, P.

334 DE VITA ET CONVERSATIONE

recognoverit se quicquain inde scivisse, Reparat An-
selmus aliud de cadem materia dictamen in aliis .
tabulis, et. illas eidem sub cautiori custodia tradidit
eustodi. Ille in secretiori parte lectuli sui tabu-
las reponit, ct sequenti dic, nil sinistri suspicatus,
easdem in pavimento sparsas ante lectum repperit,
cera quio in ipsis crat hac illac frustatim dispersa.
Levantur tabulw, cera colligitur, et pariter Anselino
reportantur. Adunat ipse ceram, et, licet, vix, scrip- MS pas
turàin recupcrat. Verens autem nequa incuria peni-
tus perditum cat, cam in nomine Domini pergaimnens
jubet tradi. Composuit ergo inde volumen parvulum,
sed sententiarum ac subtilissime contemplationis pon-
dere magnum, «quod Proslogion nominavit! Alloquitur
etcnim in co opere aut seipsum aut Deum. Quod
opus cum in manus cujusdain venisset, et is in qua-
dam ipsius operis argumentatione non parum offen-
disset, ratus est eandem argumentationem ratam non
exse. Quam refellere. gestiens. quoddam contra illam
scriptum composuit, ct illud fini cjusdem operis scrip-
tum apposuit? Quod cum sibi ab uno amicorum suo-
rum ? transmissum. Anselmus considerasset. gavisus
est, et reprmhensori suo gratias agens, suam ad hoc
responsionem cdidit, camquo libello sibi directo sub-
scriptam, sub uno ei qui miserat amico remisit, hoc
ab eo et ab aliis qui libellum illum habere dignantur
petitum iri desiderans, quatinus in fine ipsius su:
argumentationis reprehensio ct reprehensioni sua
responsio * subscribatur.

xx. Inter hac scripsit, etiam quamplures epistolas,
per eas nonnullis ea quie secundum diversitatem cau-
sarum sua intererant procurare mandans, et nonnullis
consilium de negotio suo qusrentibus pro ratione

!eb une amicorum suerem) &
. MN quodam amico suo, A., B.

Jet died feni ejusdem — operis * et reprehencioni eua responsio)
scriptum apposuit) Not ia E., F. Not ia E.

! nominavit) nomibatur, I.

MA p. 916

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 335

respondens Et quidem de iis qure diverses cause
scribi cogebant mentionem facere supersedemun Quid
autem consilii cuidam Lanzoni noviter apud Clunia-
cum facto monacho per unam mandaverit, huie operi
inserere curavi, quatinus in hac una- cognoscatur quid
de aliis perpendatur. Scribit! itaque inter alia sie.
Ingressus cs, cariesime, profcssuaque Christi? militiam, in
qua non. solum aperte obsistentis hostia violentia cst pro-
pellenda, sed ct quasi consulentia aatutia cavenda. Sepe
namque dum tironem Christi volnere male voluntatis aperte
malivolus non valet perimere, siticntem cum poculo vene-
noem rationis malivole callidus temptat extinguere. Nam
cum monachum nequit obrucre vite quam professus est
odio, nititur eum conversationis in qua cet subroere fas-
tidio. Et licct illi monachicum propositam tenendum qeasi
concedat, tamen quia hoc sob talibus, ant inter tales, aat
in co loco incepit, illam stultum nimis imprudentemque
multimodis versutiia arguere non cearet. Ut, dum illi per-
aundet incepto. Dei beneficio ingratum existere, justo jedi-
cio nee ad meliora proficiat, nec quod acccpit teneat, aat
in co inntiliter persistat. Quippe dum incessanter laborio-
Kin cogitationibus de mutando, aut, si motari non valet,
enltem do improbando initio meditator, nanquam ad fisem
perfectionis. tendere. conatar. Nam quoniam illi fundamen-
tum quod. posuit. displicet, nullatenus illi structaram bone
vita supera dificare libet. Unde fit at, quemadmodum ar-
buscula si awpe tranaplantetur, aut. nuper plantata in eodem
loco crebra convulsione inquictetar, nequaquam radicare va-
lene ariditatem cito attrahit, nec ad aliquam fructus ferti-
htatem. provenit, aic infelix monachus, si ssepius * de loco
td locum proprio appetito mutatur, aut in uno permanene
frequenter. ejus. odio concatitar, nu»quam amoris stabilites
radicibus ad omne utile exercitinm languescit, et nulla bo-
norum operum ubertate ditescit. Cumque se nequaquam ead
bonum sed in malum proficere, ^i forte hoc recogitat, per.
pendit, omnem sum miscerim caganm non sais eed alioram
moribus injusto intendit, atque inde ee magis ad odium
corum inter quoe convernatar infeiiciter accendit. Quaprop-
ter quicunque cmnobitarum forte propositum eggreditur, ex-

! Seribu] Renpsit, E. ? proeenet) pervenit, B. .
9 Christi) Not in K. * sepéus) Net ia E.

336 DE VITA FT CONVERSATIONE.

podit ei ub in quocunquo monastorio professus fuerit, nisi
talo foerit ut ibi malum invitus fucero cogatur, Lola. mentis
intentione amoris redicibus ibi radicaro sindent, nique nlio-
rum mores aut loci conssotndines, «i contra Divina prm-
cepta non sunt, etiam si inniiles videantur dijndicaro refu-
gist. Gaudeat so jam tandem invenisse ubi so non invitum
eed voluntarium tote vite maneurnm omni transmigrandi
sollicitadino propalea déliberet, ut quictus nd sola pim vitm
exercitia oxqnirends sedulo vacet. Quod si sibi videtur mn-
jora quedam no atiliom spirituali fervoro appetere, quam
illi prmeertis monnsterii institutionibus licent, metimet nnt
se falli sivo prooforendo paria paribus, vel minora mnjoribns,
sivo preenmendo so posso qnod non possit; aut certo’ cre-
dat so non moruiseo quod dosidorat. Quod wi fallitnr, ngnt
gration Divinm misoricordim «un nb errore sno defenditur.
Ne sino omolamonto aut otiam cum jactura locum wel vitm.
ordinom mutando inconstantim levitntisgne frustra crimen.
sabeat, aut majora-suis viribus experiendo, fatigatns doterins
in priore aut etinm in pejora prioribus doficint. Si antem
vere meliors illis qum in prompin sunt nondum meritus
optat, patienter tolerot Diviuum judicium quod ulli liquid
injuste non donegot. No por impatientinm Judicem justum
exwepersns, moreatar quod non habot non necipere, ot quod
accepit amittere, aut quia non nmat inutiliter tenere, Sen
vero misericordiam een judicium ergn o in illis qum. non M8.p. is
habet ot optat persontiat, lmtna ox iis qum nccepit lorgitati
supernm gratias dignas persolvat. Et nia ad qualemeunqne
porinm de procellosis mundi turbinibus potuit pertingere,
caveat in portus trangnillitatem ventum levitatis ot impa-
tientim turbinom indncere. Quatinus mens, conetantin ct
mansuetudino tutantibus, quieta, Divini timoris sollicitu-
dini ot amoris dolectationi sit vncun. Nam timor per
sollicitudinem custodit, amor voro per doelectationom por-
ficit. Scio quia hwo majorem ant scribendi nui colloquendi
exigunt amplitadinom, ut plenius intelligatur quibus scilicet
dolis antiquus sorpens ignarum monachum in hoe genero
temptationis illaqueot, et econtra quibus rationibus prudens
monachus cjus callidas pereuasiones dissolvat ot annihilet.
Bed quoniam jam brevitatem quam exigit epistoln excess, ct
totam quod hino dixi aut dicendum fuit nd eustodiendam
mentis quietem portinet, hujus brovis oxhortatio epistolam

M eerte) Not in B.

MS. p. £14

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 337

nostram tcrminct. Nec pntes, carirsimo, hec mo dicere ie-
circo qnod suspicer te. nliqua. mentis inquictadine laborare.
Scd «quoniam domnus Ursio cogit mo aliquam admonitionem -
tibi scribere, nescio. quid potius moncam qoam cavere. hoc
sub specio rectm voluntati, quod scio novitiis quibasdem
molere surripere. Quapropter, amico mi ct! frater dilectis
sime, consulit, monct, precatur te tous dilectos dilector totie
cordis visceribus ut totia viribus quicti mentis stodess, sine
qua nnlli licet. callidi hoetin insidias circumepicere, vel semi-
fas virtutum angustimsinas prospicere. Ad hanc vero mo
nachna qui in monasterio converratur pertingere nullatenus
valet sine constantia ct mansactudine, qua mansoetado imdis-
eolubilia comes cet patienti ; ct nisi monasterii sui institeta
quw Divinin non prohibentur mandatis, etiam ei rationem
corum non perviderit, nt religioea studucrit olmervare.? Vale,
ct omnipotens. Dominus perficiat gressus tuos in acmitis suis,
nt non moveantur vestigia tua, nt in justitia apparesas onn-
apectni Dci, et eaticria cam apperucrit gloria cjoe.

xxi. Inter hiec cum jam ut dictis ct seriptis suis
mores sui in nullo discordarent totam * sum inentis in-
tentionem in contemptum mundi composuisset, ct iia
solis. qua Dei erant totum studium suum infixisset,
contigit ut infirmitate correptus graviter affligeretur.
Sed ipse in. Deo semper idem existens, languore
paulisper sedato, extra se per mentis excessum raptus
vidit fluvium unum* rapidum atque pnecipitem, in
quem. contluehant. omnium fluxuum® purgaturme et
quarumque rerum terre? lavatune. Videbatur itaque
Aqua ipsa nimis turbida et immunda, et omni spur-
ciciarum sorde horrida. Rapiebat igitur in se* quie-
quid attingere. poterat, et devolvelat tam viros quam
mulieres, divites et inopes simul. Quod cum Anael-
mus vidisset, et. tam obscenam revolutionem illorum?
miseratus unde viverent, aut. unde sitim suam refo-

! e) Not in A. * unum) Not ia K.

! oh«ervare) servare, E. ' *Jfurvwm) fluminum, E.

3 conspeetui Dei) in. conspecto | terre) Not ia KR
Domini, F. * va oe) Not ia RK

* (o1) et totam, li. i|. *wlerum) eorum, E.

R #307. Y

3338 DE VITA ET CONVERSATIONE

cillarent qui sic ferebantur inquireret, accepissetquo
responsum cos ea qua trahebantur aqua vivere delcc-
tarique; indignantis voce, "Fi," inquit, "quomodo ?
" Taline aliquis ceno potus vel pro ipso hominum
“ pudore se ferret?" Ad hec ille qui cum comitaba-
tur, "No mireris" ait. “Torrens mundi cst quod
" vides, quo rapiuntur ct involvuntur homines mundi."
Et adjecit, " Visne videro quid sit verus monacha-
“tus?” Respondit, “ Volo.” Duxit ergo illum quasi
in conseptum cujusdam magni et ampli claustri, ct
dixit ci! “ Cireumspice." — Aspoxit, et ecce parictes
claustri illius obducti crant argento purissimo ct can-
didissimo. Herba quoque medim planitici virens crat,
et ipsa argentea, mollis quidem ct ultra humanam
opinionem delcctabilis. Hc moro alterius herbes sub
iis qui in ea pausabant leniter flectebatur, et surgen-
tibus ipsis ct ipsa cri*gchatur. Itaque locus ille
totus er&& amcenus, et priecipua jocunditate replotus.
Hunc ergo ad inbabitandum sibi elegit Anselmus.
Tunc ductor cjus dixit ci, "Eia, vis videre quid sit
" patientia vera?" Ad quod cum ille magno cordis
affectu gestiret, ct se id quam maxime velle responde-
ret, ad so subito reversus, ct visionem et visionis
demonstratorem dolens ac gemebundus pariter amisit.
Duas autem quas viderat visiones intelligens secum-
quo revolvens? co magis unius horrorem fugero quo
altcrius amccnitate studuit delectari. "Totum ergo do-
inceps sese dedit in hoc ut vero monachus essct, et ut
vitam monachicam firma ratione comprehenderet, aliis-
que proponeret. Nec est privatus desiderio suo. Quod
quidem, ut sstimo, aliquantulum percipi poterit, ex
verbis ejus qus per vices huie opusculo indere rati
sumus, juxta quod series gesto cei quam suscepimus

! ei) ad eum], E., H. Jesi iiri from “ Que-
eri*gebatur) Here D. begias 3 secumque revelvens) Not tn E.

M8. p. 319.

ANSELMI ARCIHIEPISCOPI. CANTUARIEXSIS. 939

enarrare postulabit. Nec enim videtur mihi pleniter
posse pertingi ad notitiam institutionis vite illius, si
descriptis actibus cjus, quis vel qualis fuerit in ser-
mone taccatur.

xxii. Quodam igitur tempore cum quidam abbas
qui admodum religiosus habebatur secum de iin qus
monasticw religionis crant loqueretur, ac inter alia de
pueris in claustro nutritis verba consereret, adjecit,
" Quid, obsecro, fict! de istis? Perversi sunt et in-
" corrigibiles. Die et nocte non cessamus eos verbe-
“ rantes, ect semper fiunt sibi ipsis deteriore&" Ad
qui? miratus Anselmus, “Non cessatis,” inquit, "eos
" verberare ? Et cum adulti sunt quales sunt?” * He-
“ betes,” inquit, "ct bestiales.” At ille, “ Quam bono
" omine nutrimentum vestrum expendistis; de homi-
" nibus bestias nutrivistis" “Et nos" ait, "quid
" possumus inde? Modis omnibus constringimus cos
" ut proficiant, et nihil proficimus" “ Constringitis t?
" Dic, quaso mihi, domine abba, si plantam arboris
" in horto tuo plantares, et mox illam omni ex parte
“ita concluderes, ut ramos suos nullatenus extendere
" posset; cum cam post annos excluderes, qualis arbor
" inde prodiret ?" " Profecto inutilis, incurvis ramis
" et. perplexi&" "Et hoc ex cujus culpa procederet
“nisi tua, qui eam immoderate conclusisti |! Certe
“hoe facitis de pucris vestris Plantati sunt per
" oblationem in horto ceelesim, ut crescant. ct fructi-
“ ficent Deo. Vos autem in tantum terroribus, minis
" et verberibus undiquo illos coarctatis, ut nulla peni-
“tug sibi liceat. libertate potiri. Itaquo indiscrete
" oppressi pravas et spinarum more perplexas infra
" &e Coritationes congerunt, fovent, nutnunt; tanta-
“que eas vi? nutriendo suffulciunt ut omnia quse

! fiet] Not in A. ! ei] in, A. B,C.
* " (Constringitis ? 7). Cni ille, * suffalciunt) saffeiunt, A.
^ Constringitis ? " F.
v2

340 DE VITA ET CONVERSATIONE .

a
a

illarum correctioni possent adminiculari obstinate
mente subterfuciant. Unde fit ut, quia nihil amo-
ris, nihil pietatis, nihil benevolentie sive dulcedinis
circa se in vobis sentiunt, nec illi alicujus in vobis
boni! postea fidem habeant, scd omnia vestra ox
odio et invidia contra so procedere credant. Con-
tingitque modo miserabili, ut, sicut, deinceps corpore
crescunt, sic in eis odium, et suspicio omnis mali
crescat, semper proni et incurvi ad vitia, Cumque |
ad nullum * in vera fucrint caritate nutriti, nullum
nisi depressis superciliis, oculove obliquo valent in-
tueri, Sed propter Deum vellem mihi diceretis
quid causrm sit quod eis tantum infesti estis. Nonne
homines, nonne ejusdem sunt natune cujus vos cs-
tis? Velletisno vobis fieri quod illis facitis! siqui-
dem quod sunt vos cssetis ! Sed csto. Solis cos
percussionibus et flagellis ad bonos mores vultis in-
formare. Vidistis unquam aurificem ex lamina auri

vel argenti solis percussionibus imaginem speciosam MS. p. 389

fonnasse! Non puto. Quid tune! Quatinus aptam
formam cx lamina formcet, nunc cam suo instru-
mento leniter premit et percutit, nune discreto leva-
mino lenius levat ct format. Sic ct vos, si pueros
vestros cupitis ornatis moribus esse, necesso est ut
cum depressionibus verberum | impendatis cis * pa-
terns pietatis ct mansuetudinis levamen atque sub-
sidium.” Ad hec abbas, “Quod levamen? quod
subsidium? Ad graves et maturos mores illos con-
stringere laboramus" Cui ille, “Beno quidem. Et
panis et quisque solidus cibus utilis et bonus cat
eo uti valenti. Verum, subtracto lacte, ciba indo
lactantem infantem, et videbis eum ex hoc magis

! ia vobis boni) de (vel in, over 3 facilis) iafertis, A.
* informare

oa

MB. p. 311.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 341

" stranculari quam recreari. Cur hoc diccre nolo,
" quoniam claret. Attamen hoc tencte, quia sicut
" fragile et forte corpus pro sua qualitate habet cibum
“suum, ita fragilis et fortis anima habet pro sui
" mensura victum suum. Fortis anima delectatur et
" pascitur solido cibo, patientia scilicet in tribulatio-
" nibus, non concupiscere aliena, percutienti unam
" inAxillam prabere alteram, orare. pro inimicia, odi-
" entes diligere, et multa in hunc modum. Fragilis
“autem et adhuc in Dei servitio tenera laeto indi-
get, mansuetudine videlicet aliorum, benignitate,
" misericordia, hilari advocatione, caritativa supporta-
" tione? ct pluribus hujusmodi. Si taliter vestris ct
'" fortibus ct infinnis vos coaptatis, per Dci gratiam
“omnes, quantum vestra. refert, Deo adquiretis" His
abbas auditis ingemuit, dicens, “Vero erravimus a
" veritate, ct lux discretionis non luxit nobis" Et
cadens in. terram ante pedes cjus, se peccasse, se rcum
esse confessus est; veniamque de preteritis petiit, et
emendationem de futuris repromisit. Hc iccirco dici-
mus, quatinus per hive quam püe discretionis et dis-
cretiv pietatis in omnes fucrit agnoscamus, Talibus
atudiis intendebat, in istis Deo serviebat, per hac
boni» omnibus valde placebat. Unde bona fama cjus
non modo Normannia tota est respersa, verum etiam
Francia tota, Flandria tota? contigua que his terres
omnes, Quin. ct mare. transiit, Angliamque replevit.
Exciti sunt quaque gentium multi nobiles, prudentes
clerici, strenui milites, atyue ad cum confluxere, seque
et «ua in ipsum monasterium Dei servitio. tradidere.
Crescit cenobium illud intus et extra. Intus in raneta
reli;ione, extra in multimoda * possessione.

xxiii. Cum vero abbas Herluinus cujus supra me-
minimus jam decrepitus monasterii causis intendere et

! Cur hoc dicere nolo) Car hoe? ,
Dicere nolo, A, K, F. ! Flaudria tota) Not ia B, H.
9 carilaticen supporiatione) Not * multimeda) malta, E.
ia E.

342 DE VITA ET CONVERSATIONE

opem ferro non valoret, quiequid agi oportebat sub
Anselmi utpote prioris dispositiono fiebat. Exigenti-
bus igitur multiplicibus causis, cum extra! monaste-
rium ire spo necesso fuit. Cui dum nonnunquam
equi et alia qua sunt equitaturis necessaria decssent,
precepit abbas ci omnia qux opus crant parari, ct illi
soli, sicut propria, ministrari. At ipse ad nomen pro-
prietatis inhorruit, ct reversus de itinore, que? sibi
specialiter fuerant preparata in viam ituris communi-
ter exponi jussit, nec propter seeuturam quam forsan
erat passurus penuriam unquam so rotraxit quin ex
sua copia crterorum supplerct inopiam. Nec miran-
dum cum jam mundo illuserat cum se fratribus suis
talem cxhibuisse, cum, sicut ipsemet referro solitus
erat, ctiam quando adhuc in seculari vita degebat, co
circa alios amore fervebat, ut quemcunque sui ordinis
minus se habentem videret, ejus inopiam de abundan-
tia sua libens pro posse suppleret. Jam tunc enim
ratio illum doccbat, omnes divitias mundi pro com-
muni hominum utilitate ab uno omnium Patro creatas,
ct secundum naturalem legem nihil reorum magis ad
hune quam ad istum pertinere. Tacco quod ssmpo illi
plura auri et argenti pondera sunt a nonnullis oblata,
quatinus ca in suos suorumque usus susciperet, sorva-
ret, dispenderct ;* que ipse nulla patiebatur ratione
suscipere, nisi forte communi fratrum utilitati profu-
tura abbati presentarentur. Sed cum is qui sua offe-
rebat econtra diceret se nullam tunc voluntatem ha-
bero ut abbati vel monachis aliquid daret nisi ci soli,
referebat ille se talium opus non habere, nec aliter a
quoquam velle quicquam accipere.

xxiii lllud autem breviter dico quod inter hujus-
cemodi studia, die quadam dum ad lectum suum in

! extra) foras, A., B., E. | correeted ia MR. from queque to
? qwe] queque, A., B., C.; bat TS dispenderct) dispensaret, R.

MS. p. 323

ANSELM! ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 343

dormitorio! diverteret, anulum aureum in co inspera-
tus invenit, ct adinodum miratus est. Reputans ergo
apd se no forte aliquis eorum qui res monasteni
procurabant quovis eventu eundem anulum ibi reli-
querit, levavit cum et singulis ostendit. Mirantur illi,
et se rei conscios omnino negant. Ostenditur aliis
n6(uo aliis sed hucu«que nullus fuit qui reeognoverit
unde vel & quo illuc delatus sit. Et tune quidem
anulus idem in operv? ccclesire expensus est, et res
ita remansit. Postmodum vero cum ipse Anselmus ad
pontificatum | sumptus. est, fuerunt qui hoc ipsum per
anulum illum jam tunc quodam prisagio presignatum
fuisse asscrerent. Nos autem quim gesta sunt simplici
tantum stilo digerimus.

xxv. Invitabatur preterea a diversis abbatiis, quati-
nus ibi et publice in capitulo fratribus, et secum loqui
privatim. volentibus, verba vitre ministraret. Namquo
solenne extiterat omnibus, ut quicquid ab ore illius
foret, auditum, sic haberetur quasi plane Divinum re-
sponsum, Unde requirendi consilii gratia ex diversis
ad emn locis festinabatur. Quieres invidia gravi
diabolum vulnerabat. Nonnullos ergo quo« ab ea
intentione. secreta. fraude non. poterat. manifesta in-
crepatione avertere. imachinabatur. — Exempli causa
Miles quidam erat, Cadulus nomine. Hic quadam vico
vi;iliis et orationibus Deo intentus, audivit diabolum
sub voce scutarii sui extra ecclesiam in qua erat voci-
ferantein, et. turbato. murmure equos et omnia sua,
fracto. hospitio, a latronibus jam tunc direpta esso et
alxlucta conquerentem, nee aliquid corum. ulterius. re-
cuperandum, ni citus accurreret. Ad quim cum ille
nequaquam moveretur, majus. videlicet. damnum depu-
tans orationi cedere quam sua perdere, dolens diabolus
ke despectum, in speciem ursi demutatus est, ct ecele-
Nite per tectum illapsus ante illum prsecepe corruit, ut

A.D. 3978

944 DE VITA ET CONVERSATIONE

horrore saltem ct frazore sui casus virum coto pro-
turbaret. Sed miles immobilis permanet, ct monstrum
securus irridot. Post qum statum vitio. sum proposito
sanctiori fundare desiderans, Anselmum adiit, consilium
cjus super hoc addiscere cupiens — Verum. dum ad
ipsum vadens iter accclerarct, ecco malignus hostis,
humanam vocem cx adverso edens, in hec verba pro-
rupit, “Cadule, Cadule, quo tendis ?" Igitur cum illo
ad vocem subsistcret, sciro volens quis esset qui talia
diceret, repetivit demon ct ait. “Quo tendis, Cadule ?
“ Quid to tantopere priorem illum hypocritam cogit
" adire ? Opinio siquidem. cjus omnino alia * est, a con-
“ versatione vites illius. Quapropter suadco, consulo,
“ut celerius redcas, nc, seductus ab eo, stultitia. qua
“modo traheris illaquecris Hypocrisis namque sua
*" jam multos decepit, et spe vana delibutos suis
" vacuos ct immunes cílecit." [wc illo audiens ot
demonem esso qui loquebatur recogmoscens, signo so
erucis munivit, ct, spreto hoste, quo proposuerat iro
perrexit, Quid plura ?* Audito Anselmo, abnegato seipso
ct seculo, religiose vite se tradidit, ct apud Majus
Monasterium monachus factus est. Hunc etenim. usum
Anselmus habebat, ut nunquan alicujus. commodi
causa sunderct nlicui smculo renunciaro volenti quati-
nus in suo monasterio potius quam in alieno id faceret.
Quod nimirum co intuitu, ea consideratione faciebat,
ne ullus postmodum loco quem ex propria deliberationo
non intraverat, aliqua, ut fit, pulsatus molestia, dotra-
heret, ct scandali sui ac impatientim murmur persua-
sioni ipsius imputarct, itaquo so aliis et alios sibi ad
multa divisus graves cfticerct.

xxvi. Defuncto sepe superius nominato? abbate
Herluino, uno* omnium fratrum Beccensium consensu

! cepto proturbare!] a cepto 3 nominate) memorato, E.
beret, E. * wno) Not ia E.

— — —— ge t m

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIFNSIS, 945

in abbatem cligitur. Quod ipso omni studio subterfu-
gero gestiens, multas ct diversas rationes no id fieret
obtendebat. Sed illis nec auditum quidem rationibus
cjus patienter accommodare volentibus, anxiatus est in
co spiritus ejus, ct quid ageret ignorabat, Transierunt
in istis dies quidam. "Verum ubi Anselmus vidit se
monachorum unanimem constantiam non posse verbis
mutaro, temptavit si quo modo cam valeret vel preci-
bus inclinare. Eis itaque pro re sub uno constitutis,
ac ci ut omissis objectionibus solitis abbas fieri adqui-
escerct insistentibus, illo flens ct miscrandos singultus
edens prosternitur in facicm coram omnibus, orans et

obtestans eos per nomen Dei omnipotentis, per siqua -

in cis crant visecra pictatis, quatinus respectu miscri-
cordi! Dei super eum intendant, et ab ineepto do-
Histentes sc a tanto onere quictuin mancre pennittant
At illi omnes ccontra in terram prostrati, orant ut
ipse. potius loei illius et. corum inisereatur, ne, post-
posita utilitate communi, se solum pre cateris singu-
lariter amare convincatur. Acta sunt de his utrinquo
plurima in. hune. modum, sed jam nune cis istum
ponimus dicendi modum. — Vicit tandem diligens impor-
tunitas et importuna diligentia fratrum jugum Domini
«ub cjus regimine ferre volentium ; vicit quoquo et
multo maxime vicit preceptum. quod, ut supra retuli-
mus, ci. fuerat ab archiepiscopo Maurilio per obcdi-
entiam injunctum, videlicet ut si major prelatio quam
illius prioratus. extiterat. ipsi aliquando injungeretur,
nullatenus cam. suscipere recusaret. Nam, sicut ipse
testabatur, nunquam se Abbatem fieri consensisse,
nisi eum hoe quod dicimus® imperium ad hoc? con-
strinxissct,— Tali ergo violentia cst abbas effcetus, ae
Beeci debito cum. honore sacratus.* Qualem vero se
deinceps in cunctis sanctarum virtutum oxercitiis ex-
hibuerit, inde colligi potest, quod nunquam de retro-

! mieericordier) pictatis, A. ° ad hoc) Ket in A.
! dicimus) diximus, E. | * Tel: .... oacretus) Net ta F.

LB. 389A,

346 DE VITA ET CONVERSATIONE

. acta sanctitatis sus conversationo causa nbbatim quic-

‘quam minuit, sed semper do virtute in virtutem ut MS.p.s%

. Deum deorum in Syon mereretur videre conscendere
studuit. .

xxvii. Delegatis itaque monasterii causis curm ac
sollicitudini fratrum do quorum vita et strenuitate
certus erat, ipso Dei contemplationi, monachorum cru-
ditioni, admonitioni, correctioni jugiter insistebat.
Quando autem aliquid magni in negotiis ecclesim erat
agendum quod in ejus absentia non wstimabatur
oportere definiri, tune. pro temporo et ratione nego-
tium quod imminebat, mediante justitia, disponebat.
Abominabile quippe judicabat, si quidvis lucri asse-
queretur, ox eo quod alius contra imoderamina juris
quavis astutia perdere posset. Unde neminem in pla-
citis patiebatur a suis aliqua fraude cireumveniri, ob-
servans ne cui faceret quod sibi fieri nollet. Hinc
procedebat quod inter placitantes residens, cum adver-
sarii ejus per sua consilia disquirerent quo ingenio,
quave calliditate sum cause adminiculari et illius
valerent fraudulenter insidiari, ipse talia nullatenus
eurans, eis qui sibi volebant intendere, aut de evan-
gelio, aut de aliqua alia divina scriptura, aut certe
aliquid do informationo morum bonorum disserebat.
Sepe etiam cum hujusce! auditores deerant, suaviter
in sui cordis puritato quiescens, corpore" dormiebat.
Eveniebatquo nonnunquam ut fraudes subtili machina-
tione composite, mox ubi sunt in audientiam illins
delate, non quasi a dormiente, qui tunc erat, sicut a
perspicaciter vigilante et intendente sint detecto at-
que dissects, Caritas enim qum non wmulatur, qum
non agit perperam, que non querit qu sua sunt, in
eo vigebat, per quam qus videnda erant, veritate
monstrante, extemplo perspiciebat,

3 Angusce) bujascemedi, A., G., Ii.

MS. p. 325.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI. CAXTUARIENSIS. 947

xxviii. Quam vigil autem atque sollicitus fuerit
circa hospitum susceptionem, eorumque in omni huma-
nitatis officio relevationem, ex co probatur, quod illum
pio studio in hoc ct se et sua novimus expendisne.
Se in omni hilaritate, sua in omni largitati. Quod
si aliquando ad refectionem corporum victus pro voto
suo non omnino sufficiebat, hoc quod deerat ejus bona
voluntas et vultus alacritas! apud hospites gratiose
supplebat. Preterea nonnunquam cibus fratrum suo
jussu de refectorio sublatus et hospitibus cst allatus
atque appositus. Neque enim tunc in promptu aliud
crat, quod cis apte posset apponi. Victus autem mo-
nachorum ita, Deo providente, dispensabatur, ut nihil
corum quie necessitas expetebat illis deesset, licet sm-
pissiine in hoc essent ut timeretur ne in crastinum
eis cuncta deessent. Sicque nonnunquam inter aliquid
et quasi nihil ferebantur, ut aliquid eis non super-
flucret, et quod erat quasi nihil eos nequaquam per
inopiam fatigaret. Quod penitus illis contingebat se-
cundum verba sui patris, qui ea prredicebat dum
ministri. ecclesie apud eum querebantur de formi-
dine. imminentis necessitatis. — Frequenter namquo &
cclerariis, à. camerariis, & secretariis aditus cst, ct quid
consilii contra penuriam qua cujusque. obcedientiam
pessundahat daret, inquisitus. Quibus cum responde-
ret, “Sperate in. Domino, et spero quia ipse vobis
" necessaria quique ministrabit, mirabili modo non
«cus evenighat in re quam ipse dicebat se habere in
spe. Videves enim post hee verba statim ipsa die,
vel eerte sequenti mane, sive, quod falli non poterat,
priusquam penuria aliqua * ullum aflligeret, aut naves
de Anglia onerata» omni copia in usum illorum juxta
appelli, aut quemlibet de divitibus terrse fraternitatem

! ct cultus alacruias}) ct virtus et ! cum responderet) eum ilio re-
alacritas, H epooderet, E.
9 predicebat) pri dicabat, E. * eliqua) Not ia E.

348 DE VITA ET CONVERSATIONE

ecclesim quarentem cum magna pecunia adventaro,
aut aliquem relinquero mundum volontem so ct sua
in monasterium offerre, aut deniquo aliunde aliquid
apportari undo per plurimos dios necessaria quseque
poterant, ministrari.

xxix. Habebat preterea ipsum ecnobium plures in
Anglia possessiones, quas pro communi fratrum utili-
tate necesse erat per abbetis prrsentiam nonnunquam
visitari. Ipso itaque sur ordinationis anno Anselmus
in Angliam profectus est. Ad quod, licet, hae quam
dixi satis firma causa existeret, alia tamen erat! non
infirmior ista, videlicet ut reverendum Lanfrancum,
eujus supra meminimus, videret, ct cum co de iis?
quo corde gerebat, familiari affatu? ageret, Ipse siqui-
dem* venerabilis vir jam de abbate Cadomensi factus
fucrat, archiepiscopus Cantuariensis, omnibus valde ho-
norabilis et sublimi probitate conspicuus. Cum igitur
Anselmus, transito. mari, Cantuariam veniret, pro sua
reverentia ct omnibus nota sanctitate honorifice a con-
ventu ccclesim Christi in ipsa civitato sitm susceptus
est. Pro quo honore nolens ingratus existere, postmo-
dum ipsi monachorum conventui a gratiarum actione
inchoans, procedento in hoc verborum serie, do cari-
tato locutus est, rationabiliter ostendens eum qui cari-
taten erga alterum habet majus aliquid habere quam
illum ad quem caritas ipsa habetur. "Ipse enim,"
inter alia inquit, "qui caritatem habet, hoc unde Deus 9 pas
“ci scit, gratias hnbct; ille vero ad quem tantummodo
* habetur, minime, Quas ctenim gratins mihi debet
* Deus, si tu mo vel quilibet alius diligit! Quod si
* majus est habere hoc unde Deus scit homini grates
* quam hoc unde nullas; cum pro habita caritate gra-
^ Vias sciat; pro suscepta non adeo ; colligitur eum qui
* earitatem erga alium habet majus quid habere quam

| ? affatu) affects, E.
4 siquidem] quidem, E.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CAXTUARIENSIS. 349

" ipsum cui impenditur. Amplius. Is cui dileetio
“altcrius servit. solius. commodi munus perfunetorie
" suscipit, verbi gratia, bencficlum unum, honorem
" unum, prandium unum, vcl quodlibet officii genus
“in hune modum. Alius vero caritatem qum com-
" modi munus exhibuit sibi retinuit, Quod in me ct
in vobis, sanctissimi fratres, licet, in prmsenti con-
siderare. Ecce mihi unum caritatis officium impen-
" distis;. Impendistis inquam mihi caritatis officium
" unum, et à me jam ipsum officium transiit ; caritas
" vero ipsa qum Deo est grata vobis remansit. Nonno
" melius judicatis bonum permanens bono transeunti t
“ Ad hive, si ex ipso otlicio circa vos aliquid carita-
" tis in me crevit, et loc ipsum vobis ad cumulum
“ retributionis erit, qui fecistis unde mihi tantum bo-
" num provenit. Si non, vobis tamen caritas vestra
" remansit, a. me olfliciun. quod exhibuistis penitus
" transit. Hrec ivitur si recta consideratione attendi-
" mus, profecto perspiciemus maris nobis esse gauden-
dum si alios. diligimus quam si diligimur ab aliis.
" Quod quia non omnes faciunt, multi potius ab aliis?
“amari quam amare alios cupiunt" Hec et hujus-
modi multa locutus est, et, accepta fraternitate mona-
chorum, factus est inter cos unus ex cis, degens per
dies aliquot inter cos, et quotidie, aut in capitulo aut
in claustro, mira. quidam, et illis adhue. temporibus
insolita, de vita et. moribus monachorum coram eis
rationabili facundia disserens. Privatim quoque. aliis
hori« agebat cum iis* qui. profundioris ingenii erant,
profundas. eis de. divinis neene. secularibus libris quses-
tione«. proponens, propositasque exponena Quo tem-
pore et ego &d sanctitatis cjus notitiam pervenire
merui, ac pro modulo parvitatis mew beata illius fe-
miliaritate utpote adolescens, qui tunc eram, non parum
potiri.

! am me et in vobu) in vobis et in 3 sb ahis) Net ia F.
me, A., i. E. 2 as) hs, A. E, H.

330 DE VITA ET CONVERSATIONE

xxx. Inter roverendum autem pontificem Lanfran-
. eum et hunc abbatem Anselmum quid in illis diebus
actum dictumve sit, planum cst intelligere iis! qui
vitam et mores noverunt utrorumque. Qui vero non
noverunt, ex eo intelligant, quod, in quantum nostra
et multorum fert opinio, non erat co tempore ullus MB. pom.
qui aut Lanfranco in auctoritate vel multiplici* ro-
rum scientia, aut Anselmo prwestaret in sanctitato vel
Dei sapientia. Erat preterea Lanfrancus adhuc quasi
rudis Anglus; ncedumque?* sedcrant animo ejus qum-
dam institutiones quas reppererat in Anglia. Qua-
propter eum plures do illis magna fretus rationo, tum
quasdam mutavit sola auctoritatis sum deliberationc,
Itaque dum illarum mutationi * intenderet, et. Anscl-
mum unanimem scilicet, amicum ct fratrom secum
haberet, quadam dic familiarius cum co loquens,
dixit ei. "Angli isti inter quos degimus instituerunt
* sibi quosdam quos colerent sanctos, De quibus cum
* aliquando qui fuerint secundum quod ipsimot ro-
* ferunt mente revolvo, de sanctitatis eorum mcrito
" animum a dubictate flectere nequeo. Et ecco unus
* illorum est in sancta cui nune, Dco auctore, prresi-
* demus sede quiescens, lfegus nomine, vir bonus
“quidem, et suo temporo gradui archiepiscopatus
* presidens ibidem. Hune non modum inter sanc-
" tos verum ct inter martyres numerant, licet. cum
*" non pro confessione nominis Christi, sed quia pecu-
nia se redimere noluit occisum non negent. Nam
cum illum, ut verbis utar Anglorum, emuli ejus ot
inimici Dei pagani cepissent, et tamen. pro reveren-
tia illius ei potestatem se redimendi concessissent,
immensam pro hoc ab eo pecuniam expcetiverunt,
Quam quia nullo poterat pacto habere, nisi hominos
wuos eorum pecunia spoliazet, et nonnullos forsitan

3 fis) his, A., F. | 3 necdumque) necdum, A., B.
3 multiplici) triplici, A. * metationi) inquisitieni, D., E.

MS. p. 323.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 351

“ invisee mendicitati subjugaret, elegit vitam perdere
" quam eam tali modo custodire. Quid hine igitur
“tua fraternitas sentiat &udire desidero." Et quidem —
ille, sicuti novus Anglie civis, hee summatim per-
stringens Anselmo proposuit.

Attamen causam necis Beati /Elfegi historialiter
intuentes videmus non illam solam, sed aliam fuisao
ista antiquiorem. Deniquo non ideo tantum quia so
pecunia redimere noluit, sed etiam quia paganis per-
aecutoribus suis civitatem Cantuariam cet ecclesiam
Christi in ca sitam concremantibus, civesque innocuos
atroci morte necantibus, Christiana libertate obsistere,
eosque a sua infidelitate convertere nisus est, ab cis
captus, et crudeli cst examinationo occisus. Sed An-
selmus, ut vir prudens viro prudenti, juxta interro-
gationem sibi propositam simpliciter ita respondit,
dicens, “ Palam cst quod is qui ne leve quidem con-
“tra Deum peccatum admittat mori non 'dubitat,
" multo maxiine mori non dubitaret priusquam ali-
" quo gravi peccato Deum exacerbaret. Et revera .
" gravius peccatum videtur cesse Christum negare
" quam quemlibet terrenum dominum pro redemp-
“ tiono vitre suw homines suos per ablationem pecu-
“nia illorum ad modicum gravare. Sed hoe quod
" minus est! Elfecus® noluit facere. Multo igitur
" minus Christum negaret, si vesana manus eum ad
“ hoe mortem intentando constringeret. Unde datur
" intelligi mira vi pectus cjus justitiam — possedisse,
" quando vitam suam maluit dare quam, spreta ca-
“ ritate, proximos suos scandalizare — Quamobrem
" longe fuit ab eo illud Ve quod Dominus minatur
“ei per quem scandalum venit. Nec immerito, ut
" reor, inter martyres computatur, qui pro tanta jus-
" titia mortem sponte sustinuisse veraciter presdica-
“tur. Nam et Beatus Johannes Baptista, qui pre-

ome —ÁÀ — — — c —a. cc ee —Á A — oe n A — C — ee — — A — - A ——— ee €

! es!) Not in EF. | * Alfegus) Kifegus, A.

352. ^ DE VITA ET CONVERSATIONE

* cipuus martyr creditur et veneratur a tota Dei
* ecclesia, non quia Christum negare, sed quia vori-
tatem tacere noluit occisus cst. Et quid distat
" intor mori pro justitia, ct mori pro veritate? Am-
“ plius. Cum, testanto sacro eloquio, ut vestra pater-
* nitas optime novit, Christus veritas et justitia sit,
* qui pro veritate et justitia moritur pro Christo
“ moritur. Qui autem pro Christo moritur, ecclesia
“ teste, martyr habetur. Beatus vero lfegus mque
“ pro justitia, ut Beatus Johannes passus est pro vo-
* ritato. Cur ergo magis de unius quam de alterius
“ vero sanctoquo martyrio quisquam ambigat, cum
* par causa in mortis perpessiono! utrumquo deti-
neat! Hic me quidem, reverende pater, in. quan-
tum perspicero possum, rata esso ipsa ratio docet.
Attamen vestro prudentio est! ct mo si alitor
* sentit ab hoc corrigendo revocare, et quid potissi-
mum in tanta ro sentiendum sit, ecclesim Dei do-
" cendo monstrare" Ad quod Lanfrancus, * Fateor,"
inquit, "subtilem perspicaciam et perspicacem subti-
** Jitatem ingenii tui vehementer approbo et veneror,
* firmaque ratione tua edoctus t Beatum /Elfegum ut
* vere magnum ot gloriosum martyrem Christi -dein-
* ceps me colere ac venerari ex corde, gratia Dei
* juvante confido" Quod ipse postmodum devote
exsecutus est, quin et historiam vite ac passionis cjus
diligenti* studio fieri precepit. Quam quidem histo-
riam non solum plano dictamine ad legondum verum
etiam musico modulamine ad canendum a jocundm
memori; Osberno Cantuariensis ecclesie monacho ad
proceptum illius nobiliter editam, ipse sua prudentia
pro amore martyris cclsius insignivit, insignitam auc-
torizavit, auctorizatam in ecclesia Dei legi cantarique w&.» as.

2

? perpessione] passione, II. ? juvante) adjavante, E.

eat) Not ia E.

oe iiet oo. cdoduq]| Cem) Not ta X.
Wanting in K. (Rx leaves.)

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 353

instituit, nomenque martyris hac in parte non parum
glorificavit.

xxxi. Post live Ansclinus ad agenda propter qus
venerat terras. ecclesim Deccensis per Anglian adiit,
utilitati monachorum suorum per omnia studiose sc-
cundum Deum inserviens — Vadons autem ct! ad di-
versa monasteria monachorum, canonicorum, sancti-
monialium ; neenon. ad curias. quorumque nobilium,
prout eum ratio ducelat ; perveniens, lwtissime susci-
piebatur, ct suscepto quaque caritatis obsequia gratin-
sime ministrabantur. Quid ille? Solito more cunctis
xo jocundum ct affabilem exhibebat, moresquo singu-
lorum in quantum sine peccato poterat in se suscipio-
bat. Nam, juxta apostolum, iis qui sine lege erant
tanquam sine lego essct, cum sine lege Dei non esset
sed in lege Christi esset, se coaptabat, ut lucrifacerct
cos qui non modo sine lege, ut putabetur, Beati
Benedicti, sed ct eos qui seculari. vite dediti. in
multis vivebant. sine lege Christi. Unde corda om-
nium miro modo in amorem ejus vertebantur, ct ail
eum nudiendum faimclica aviditate rapiebantus. Dieta
enim sua sic unicuique onlini hominum conformabat,
ut auditores sui nihil moribus suis? concordius dici
posse faterentur. Tle monachis, ille clericis, ille lai-
ci» ad cujusque propositum sua verba dispensabat,
Monachos ut ne quidem inima sui ordinis coatem-
nerent. admonebat, contestans quia per contemptum
minimorum ruerent in destructionem et despectum
emnium bonorum. Quod dictum sub exemplo vivarii
proponebat, dicens clausuram — illius. districtioni ordi-
ni» monastici assimilari. ‘“ Quoniam quidem," inquit,
" «icut pisces decurrente? aqua vivarii moriuntur, si
" clausune ipsius minutatim ac sepe crepant nec refi.
" ciuntur, ita oninis religio monastici ordinis funditus

! et) Not in I. ! decurrente) discarrento, E., I.
7 suis} Not in E.
Rt 5347. a

354 DE VITA ET CONVERSATIONE

* perit si custodia ejus por modicarum contemptum
* eulparum paulatim a fervoro sui tepescit, attestante
* scriptura quie dicit, ‘Qui modica. despicit, paulatim
* 'decidit'" Clericos quoque qualiter se in sorte Dci
custodire deberent instrucbat, eisque magnopere esso
cavendum, no, si a sorte Dci caderent, in sortem dia-
boli per neglectum convorsationis et ordinis sui deci-
derent. Conjugates etiam qua fide, qua dilectione,
qua familiaritate tam secundum Deum quam secun-
-dum seculum sibi invicem copulari deberent edoce-
bat; virum quidem ut suam uxorem sicut seipsum
diligeret, nec! preter illum aliam nosset, ejusque*
Sicut sui corporis absquo omni sinistra suspicione
'éuram haberet; mulierem vero quatinus viro suo cum
omni subjectiono et amore obtemperaret, cumque ad wg.p.s3.
beno agendum sedula incitaret, necne animum ejus,
si forte contra mquum in quemquam tumeret, qua
affabilitate mitigaret. Hsc autem qum cum vel ad-
monuisse vel instruxisse vel edocuisse dicimus, non
eo ut aliis mos est docendi modo exercebat, sed longo
aliter, singula queque sub vulgaribus et notis exem-
plis proponens solidrequo rationis testimonio fulciens,
ac, remota omni ambiguitate, in mentibus auditorum
deponens?

Letabatur ergo quisquis illius colloquio uti poterat,
quoniam in eo quodcunque petebatur divinum consi
lium in promptu erat. Hinc eum omnis sexus et
wtas mirabatur ct mirando amplectebatur, quoque
potentior* aliisque prestantior eo magis quisque erat
ad ministrandum ei dovotior atque proclivior Non
fuit comes in Anglia seu comitissa, vel ulla persona
potens, que non judicaret se sua coram Deo merita
perdidisse, si contigeret se Anselmo abbati Beccensi
gratiam cujusvis officii tuno temporis non exhibuisse.

mec) nos, E. 1 * quoque polentior] et in quanto
3 ejusque) ejus, E. quia erat aliis potentior, F,
3 deponens) ponens, E.

M8. p. 831.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI. CANTUARIUENSIS., 335

Rex ipse Willelmus qui armis Angliam ceperat, et ea
tempestate regnabat, quamvis ob magnitudinem sui
cunctis fero videretur rigidus ac formidabilix, Anselmo
tamen ita crat inclinus ct affabilis, ut ipso precacnto
omnino quam esse solebat, stupentibus aliis, fierct
nlius. Pro sua igitur excellenti fama Anselmus totius
Anglia partibus notus ac pro reverenda sanctitate
carus cunctis effectus, iter repetendi Normanniam in-
greditur, ditatus multiplici dono quod honori ae uti-
litati ccclesia sue usquo bodie servire dinoscitur.
Familiaris ergo ci dehine Anglia facta est, et prout
diversitas causaruin ferebat ab eo frequentata.

xxxii. Ut autem omnipotens Deus :emonstraret se
gratim ipsius quam invenerat apud homines esse auc-
torem, et. illum apud se quam apud homines gratiam
invenisse potiorem, quosdam viros per visum di; matus
cst visitare et qualiter per cum ab infirmitate qua ni-
nis vraviter vexabantur convalescerent cdocere. Horum
quay dico. duos «qui inter suos non ignobilis famao
erant. exempli causa proponam, qui, sicut a veridieis
ipsus monasterii. cujus abbas diu extiterat. monachis
accepi, in eodem ipso monasterio, illis presentibus, per
cum curati sunt. Quidam igitur vir nobilis et stre-
nuus in confinio Pontivi ac Flandris praepotens habe-
batur. Hie in corpore lepra percussus eco majori
mucrore afflictus est quo se et a suis contra dignitatem
natalium. suorum pro olscenitate tanti mali despici
deserique videbat. Conversus itaque ad Deum est,
et crebris orationibus cum elemosinarum largitionibus
opem ab co precabatur. Una igitur noctium ei per
Visum quidam apparuit, monens ut,! si pristinss sani-
tati restitui vellet, Deccum iret et apud abbatem
Anselinum . efficeret quatinus aquam unde manus inter
Inissam suam dlavaret in potum illi conferret. Qui
visioni credulus quo inonitus erat® impiger tendit,

! monens uf) monens cam ut, C. | * momvus eret) monebatar, A., D.

356 - DE VITA ET CONVERSATIONE

atque Anselmo cur advenerit secrete innotuit, Stupet
ille ad verba, et hominem ut talibus desistat multis
modis adjurat, At ipse in precibus porstat, ct multo
inagis ut sibi misereatur exorat, nec patiatur ut ca
medicina fraudetur, unde sibi celerem salutem affu-
turam pro Divino promisso credebat. Quid plura ?
Vicit pietas pectus humilitatis, et pro homino Deum
postulaturus matutino tempore 3nissam secretius ccle-
brat. Admittitur wger, et quam petebat aquam de
manu viri accepit. Que in potum illico sumpta ct
hominem morbidum integerrimue sanitati restituit, ct
in laudem Dei multorum ora dissolvit Clam itaque
virum qui venerat a se Anselmus emisit, denuncians
ei in nomine Domini ne unquam hoe factum sibi as-
criberet, sed sola Divina miseratione perfectum case
certissime sciret, ct hoc ita esse, tacita funditus men-
lione sum personm, sciseitantibus responderet, Quo
etiam tempore quidam frater de congregatione, valida
corporis infirmitate pereussus, ad extrema deductus
est Huic in somno quidam astitit, et quod vitam
atque salutem reenperaret si aqua ab Anselmo sancti-
ficata nspergeretur ipsi promisit. ZEger ergo. Anscl-
mum se visitantem silita visione de aqua precntus
est, et voluntatis compos effectus evestigio sanitati
restitutus est. Hiec pro ostendenda gratia viri paucis
interim dicta sint.

xxxii. Attamen de gratia quam meruerat apud
homines, non multum iis qui mores illius novero
mirandum video, propterea quod quedam appetibilis
suavitas ubieunque erat ex conversatione ejus emerge-
‘bat, que in amicitiam ipsius ae familiaritatem cune-
ios agebat. lpsius etenim studii semper erga omnes
extiterat, ut ca potissimum agerat qum aliis magis
comoda esse posse intelligebat. Unde cum interro-
garetur quid emolumenti adquirerent, qui, servata

! dissoleit] A marginal note In C. suggests resoleit,

E

M8. p. $32.

ANSELMI ARCIIEPISCOPI CANTUARIEXSIS 357
requitate, aliorun voluntati in quibuscunque possent
concordare satagerent, quidve detrimenti incurrerent
qui suam. potius quam ceterorum voluntatem. implere
studerent, hoe modo respondebat, "Qui aliorum vo-
" ]untati concordare per omnia in bono nititur, hoe
" apud justum judicem. Deum meretur, ut. quemad-
* modum ipse aliorum voluntati in hac vita, ita Dcus
" et omnia secum sie voluntati concordent in alia
" vita. Qui vero aliorum voluntate contempta suam
" implere. contendit, il ejusdem Judicis sententia
" damni subibit, ut. quoniam ipso in vita presenti
" voluntati nullius, nullus quoquo in futura velit aut
" debeat concors essc voluntati illius Eadem quippe
" mensura qua quisque alii« menaus fucrit, remetictur
" ei" Hujus igitur rationis Ánsclmus consideratione
subnixus, nulli gravis, nulli volebat oncrosus existere,
etiam si & monachics institutionis austeritate hae do
causa deberet. aliquantulum. temperare. Et quidem, ut
eum discretionis ordo docebat, nonnunquam ab ijea
severitate. aliis. condescendendo temperabat. In. quo
quid ii sensuri sunt. qui post. nos ista. fortassis. Ice-
turi vel audituri. sunt. prescire non. possumus, Nos
tamen qui vite. illius. moduin. scire. meruimus magis
in eo laudandum mstimamus quod a rigore sui pro- |
piti aliquando pro ratione descendebat, quam si
continue in ipso ri;idus indiscrete persisteret. Rati-
one siquidem?! agi virtuti est, vitii. vero contra.

xxxiii. Inter hae quidam clericus, mtate juvenis,
Bose nomine, DBeceuimi. venit, ablatis colloquium expe-
tens? Erat. enim idem ingenio accr, et. quibusdam
perplexis quiestionibus involverat aniinum nec reperiro
quemquam. poterat. qui. cas sibi. ad votum evolveret.
Loquens igitur cum Anselmo, ac nodos ei sui cordis
depromens, omnia qua. desiderabat ab eo sine serupulo
disceptationis accepit. Miratus igitur hominem est,

! siquiden) quidem, E. | "'erpeten) expectans, E.

358 DE VITA ET CONVERSATIONE

et nimio illius amore devinctus. Dehine ergo eum
ejus allocutione familiariter potiretur, illectus ad con-
temptum sreculi, emenso brevi spatio, Becci monachus

AD.M9. factus est, Cujus conversioni simul et conversationi
diabolus graviter invidens in tantam illum tempta-
tionis procellam demersit, ut, suecedentibus sibi variis
cogitationum tumultibus, vix mentis sum compos exis.
teret. — Transierunt in hoe dies quidam, et seipsa
semper immanior fiebat temptatio cadem. Turbatus
ergo et mente confusus Anselmum adiit, animique
sui fluctus illi exposuit, At ipse eum singula intel-
lexissct, hoc solum pio affectu, scilicet, " Consulat tibi
“ Deus" ei respondit, illicoque fratrem a se dimisit.
Evestigio autem tanta tranquillitas mentis illum? se-
cuta est, ut, sieut, ipsemet, mihi referebat, ultra quam
dictu eredibile sit subito alius fieret ab' eo qui fuit.
ltaque omnis illa temptatio penitus evanuit, nee quic-*
quam hujusmodi in se ulterius sensit,

xxxv. Fiebant preterea ab Anselmo plurima in hune
modum, qum nos brevitati studentes ex industria prm-
terimus. Silentio quoque prwterire placuit innumeros MB. p. 88%
homines tam per lavaturam manuum ejus, quam per
reliquias eiborum ejus de ante illum clam co subtrac-
tas, a diversis languoribus sed maxime febribus euratos,
dispensante Dco sua dona juxta meritum fidei unius-
cujusque. Nam si euncta que inde a veracissimis
viris accepimus describere vellemus, loquaeitati potius
quam rerum gestarum simplici narrationi nos operam
dare, üt reor, judicari possemus. Quapropter ne nimis
longum faciamus hujuscemodi immorando, istis omissis,
tendamus ad alia. Verum me inculta oratio prolixa
suit continuationo legentes seu audientes fastidio gra-
vet, hie primum ecpto operi terminum ponamus, qua-
tinus illis que magis delectant recreati, aliud exordium
sequentia nosse volentes expediti reperiant.

EXPLiciT LIBER PRIMUS.

) eum, R. | few] Not in’

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTU

INcIPIT SECUNDUS.

i. DEFUNCTO memorato rege Anf
Willelmus filius cjus regnum obtint
de hac vita venerabili pater Lanfra
monasteria totius Anglim gravi nim
afllixit, Cujus oppressionis anno qua
vitatus, immo districta interpellatior
Hugone Cestrensi comite multisque
regni principibus, qui eum animarum
ct advocatum elegerant, ct insuper e
atque precepto pro communi utilitate
ingressus est. Pridie igitur Nativit
Genitricis et Perpetuw Virginis? Mi
venit. Ubi cum quasi ex presagio
ct monachi et laici conclamarent illun
fore, summo mane a loco discessit, n
quiescere petentibus ut ibi festum «
Venienti autem ei ad curiam regis c
alacres occurrunt) magnoque ipsum e!
piunt. Rex ipse solio exsilit, ct ad os
gaudens occurrit. Ac‘ in oscula ruci
cum ad sedem suam perducit. Consi
terim. quedam inter se verba pern
Anselmus secretius cum rege acturus
monet. Omissis igitur monasterii sui
bus maxime illuc venisse putabatur
queo fama de co ferebat, arguere. carpi
vorum quz illi dicenda esse sciebat
Piene etenim totius regni homines or
dio nunc clam nunc palam de co

! E has Incipit Liber Secundus
de hoc Patre Anselmo Abbate.

2 Dei Genitricia et. Perpetua
Virginis) Not in F.

? occurrunt) occurrerunt, F.

360 DE VITA ET CONVERSATIONE

ADiwt regiam dignitatem nequaquam decebant, Finito collo-
quio divisi ab invicem sunt, et de ccclesim sum nego- M8. ps4
tiis ca vice ab Anselmo nihil actum! Deinde Cestram
ad comitem abiit, ac in partibus illis degere per plures
dies ex necessitate compulsus est.

Apis» ii. Interea rex Willelmus gravi languore corripitur,
et prene ad extrema perducitur. Suadetur ei inter
alia a principibus, ut de matre totius regni, ecclesia
videlicet, Cantuariensi, cogitet, et cam a pristina. vidui-
tate ct calamitate per institutionem pontificis relovet.
Adquiescit ille consilio, et Anselmum in hoc opus
dignissimum fore* pronunciat. Acclamatur ab universis,
et dictum regis laudat elerus ct populus omnis, nec
resonat ibi ulla contradictio eujuslibet hominis. Audit
hwe ille, et fere usque ad exanimationom sui contra-
dicit, reluctatur et obstat. Prrvalet tamen ecclesia,
Dei conventu& Rapitur ergo, et violenter in vicinam
ecclesiam cum hymnis ct laudibus portatur magis quam
ducitur. Acta sunt hme anno Dominice Incarnationis
millesimo nonagesimo tertio, pridie Nonas Martii,
prima Dominica quadragesimre.

jii. In subsequenti autem festo Paschm Wintoniam
Anselmus. advenit, et in suburbio civitatis hospitatus
ext. Una igitur nocto in tecta suburbii per incuriam
ignis dilabitur* Quo crescento, redificia quique? pas-
sim consumebantur Et jam igniw idem hospitium
Anselmi consumpturus, duabus tantum domibus inter-
positis, aderat, Quibusdam igitur ea qum in domo
erant, asportantibus, interdixit domina domus, aflirmans
se nullo modo sibi vel suis aliquid damni timere, qum
tentum hospitem, hoc est Anselmum archiepiscopum,
meruisset secum habere, Pro quibus verbis Baldu-
inus, vir strenuus et monachus, mulieri compassus,

! actum) actum est, F., Ke 4 dilabiter) delabitur, E.
? fore) ease, E. | * queque) Not in E.
P odornit] devenit, E.

r~

M8. p. 33%

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 901

suasit Anselmo ut hospiti sum subveniret. At ille,
" Evo in qua re?” “ Evredere,” inquit, “et signum
" erucis igni oppone; arcebit illum forte Deus” Re-
spondit, *Pro me? Nihil est quod dicis" Egressus
tamen domum «cst, timore incendii ductus, ct, visis
flammantibus globis, a venerabili Gundulfo episcopo ct
ab codem Balduino contra ignem signum crucis, erecta
in altuin dextera, edere coactus est. Mirabile dicta
Non prius manum extendcrat, quam in se incendium
retorqueri, flummas deficere. cerneres, ct ita ut domum
ctiain quam vorare ceperant, semiustam relinquerent.

iv. Igitur Anselmus propter multas rationes ques
intervencrant nondum consenscrat electioni quse de se
facta fuerat ut pontifex fieret; sed tamen, detinente
illum rege, morabatur in Anglia, conversante com co
ex jussu regis prefato. Gundulfo Rofensi episcopo, ct
ei quaque opus erant ministrante. Ablatis autem de
medio rationibus illis, tandem post longum temporis
Spatium, oboedientia simul ac necessitate constrictus,
consensit, ct pridie Nonas Decembris debito eum honore
nb omnibus episcopis Anglia Cantuariem consecratus
ext. In qua consecratione. evangelica illa. sententia
super eum reperta est, "vocavit multos Et misit
" wervum suum hora ccenm diccre. invitatis ut venirent,
“quia jam parata sunt omnia. Et ecaperunt simul
“omnes excusare."

v. Dehine cum se regali curim in Nativitate Domini
Jesu priesentasset, et honorifice a rege susceptus. pri-
mos. tres dics festivitatis circa regem ]aetus transegiaect,
post, instinctu diaboli hominumque. malorum, mutatus
est animus regis contra eum, co quod ipee, spoliatis
hominibus euis, mille libras denariorum ei pro agendis
muniticentiw sua gratii« dare noluit; et ita, principe
turbato, a curia discessit.

vi. Veniens autem in villam suam que Herga voca-
tur, dedicavit ibi ccclesiain. acl parochiam pertinentem,
quam quidem antecessor ejus Lanfrancus construxerat,

AJ. 9A

A.D. 2638.

AD.

362 DE VITA ET CONVERSATIONE.

sed obitu preventus dedicare nequiverat, Ad quam
dedicationem quidam clericus inter alios de Lundonia
veniens, seque inter clericos viri quasi ad comminis-
trandum mittens, chrismatorium pontificis clam surri-
puit, ot in turbam mersus fugam arripuit, Dum igitur
iter quod Lundoniam ducit. ingressus eum furto fuisset,
reflexit gressum autumans se ad locum quem! fugiebat
festinare. Sed cum rediens adunate plebis multitudi-
nem repperissct, animadvertit sc cupitum iter permu-
tasse ot qua venerat viam repetit. Aliquantum pro-
cessorat, ot interum visum sibi ost eo tendere quo
fugiebat. Factum cst hoc frequentius, ct nune hac
nunc illac nesciens quo iret erroneus ferebatur. Popu-
lus autem qui eum sic se habentem intuebatur qnid-
nam haberet mirabatur. At ubi ministri pontificis
vas chrismatis perditum esse cognovorunt, confusi et
tumultuantes discurrunt, quod perditum erat hinc inde
qurrunt, ignorantes a quo vel ubi id corto qumrero
debeant. Rumor damni fertur in populum, ct opinio
multorum cadit in erronoum clericum. Capitur, ct sub
cappa illius vas abreptum invenitur. Refortur anti-
stiti quod actum crat. At ipse inodesto vultu, mento
tranquilla, statim jussit culpam ignosci, ct clericum ad

sua liberum dimitti. Tunc ille iter quod furto grova- Ms. p.&&

ius nullatenus tenere sciebat liber illico ct nihil
luositans ingressus agebat.

vii. Post hme, paucis diebus interpositis, mandatur
ad curiam iro Anselmus, regem mare transiturum sua
Denedictiono prosceuturus, Qui transitus dum vento
Obstanto differtur, Anselmus opportunum tempus &o
nactum existimans, regem pro occlesiarum qum do dio
in diem destrucbantur rolevatione, pro Christians legis
que in multis violabatur renovatione, pro diversorum
morum qui in omni ordine hominum quotidie nimis

corrumpebantur correctione ccepit interpellare. Qum

! quen] quo, A.

F^

—€———

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 363

omnia ipso magna cum indignatione suscipiens, nec se AJ

causa illius quicquam do omnibus acturum fore pro-
testans, hominem discedere, nec so transfretaturum
diutius ibi expectare iratus! precepit.

viii. Considerans Anselmus post hire quid quietis
perdiderit, quid laboris invenerit, anxiatus cat spiritu
ct vchementi dolore attritus. Ducebat enim ante ocu-
los mentis sure qualem in prioratu ct abbatia positus
vitam agere solebat, quam seilicet, jocunde in Dei et
proximi caritato quiescebat ac delectabatur, quam
devoto verba vite loquens ab omnibus audiebatur,
quam devotius ad sui ut sperabat. cumulum retribu-
tionis qum diecbat opero exereebantur, et nune o con-
verso, eum in inclitus per episcopatum proficere debuc-
rit, ccce die ac nocte in secularibus iaborans videbat
se nec Deo nee proximo secundum Deum juxta pristi-
num morem intendere posse, ncc adco quemquam ex
ore suo verbum vite. quod facto impleret ad sum, ut
reputabat, detrimentum: mercedis audiro velle. Acces-
merant istis in. augmentum mali sui crudeles suorum
hominum. oppressiones quotidie auribus ejus. insonantes,
ct min:e inalignantium deteriora in posterum pollicen-
tium circumquaque detonantes— Sciebatur nempe regiam
mentem contra cum in furorem concitatam case, et ob
hoc quisque malus beatum se fore credebat si quod
illum. exasperaret ullo. ingenio facere posset, Multis
itaque ac diversis. injuriarum procellis fatigabatur, et
nulla terreni honoris vel commodi auavitate unde cone
Qolationem haberet. fovebatur. Verum. salva in omni-
bus ct al omnes innocentia consciontiiu sux? modicum
respirabat ab his, et magnopere consolabatur siquando
«e monachorum claustro inferre, et que» institutio vite
ipsorum expetchat coram cis effari valebat. Quod ipse
quadam vice capitulo eorum praesidens, et ex more de

4 iratus) Not ip E.
3 umnoceniia conscientia eve) innocente sen puritate, A.

804 DE VITA ET CONVERSATIONE,

hujusmodi liberius agens, dicendi fine completo, jo- MS. p.asr.
cunda hilaritate alludens jocosa comparatione innotuit.
dicens, "Sicut bubo dum in caverna cum pullis suis
* est Ivtatur ot suo sibi modo bene est; dum vero
* inter.corvos aut corniculas scu alias aves est, in-
* eürsatur ac dilaniatur, omninoquo sibi male est, ita
“et mihi. Quando enim vobiseum sum, bene mihi —
“est, et grata ac singularis vite mem consolatio.
* Quando vero remotus a vobis inter swcularcs con-
* versor, hinc inde variarum me causarum ineursus
“ dilacerant, et que non amo sweularia negotia vex-
“ant. Malo igitur mihi est quando sic sum, ac tre-
“ mons pertimesco no meum hujuscemodi esso pro-
* ereet, immane dispendium anime mew." Ad quod
verbum licet alludens, ut dixi, eceperit, nmarissime
flens. subinferens ait, “Sed, queso, miseremini mei,
“ miseremini mei, saltem vos amici mei, quia manus
“ Domini tetigit me.” Quia igitur! in tali conver-
sationo magnopere respirabat! ca sibi deficiente gra-
viter suspirabat. Deum testor me sepe illum sub
veritatis testimonio audisse protestahtem, quod liben-
tius vellet in congregatione monachorum loco pueri
inter pueros sub virga magistri pavere quam per
pastoralem euram toti Britannie ? prelatus in con-
ventu populorum cathedre pontificali priesidere. Forte
dicet aliquis, Si tam bonum, tam jocundum erat illi
habitare eum monachis, cur non continue habitabat
Cantuarie cum suis! Ad quod ego, Si hoe solum
sibi possibilo esset, magno se consolatum reputarct,
Sed et hoe partim remotio villarum suarum, partim
usus ct institutio antecessorum suorum,* partim numo-
rositas hominum sine quibus eum esse pro more terrm
pontificalis honor non sinebat, illi. adimebat, eumque

3 igitur) ergo, A, E, F.
respifabat spirabat, E.
? Britansie) Aoglie, E., Y.

-——— yey:

pee

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS,

per villas suas ire ac inibi degere compellebat.
terea, si Cantuariam assiduo incoleret, homir
ex advectiono victualium oppido gravarentur,
super & prvpositis, ut sepe contingehat, mu
causis oppressi, si. quem interpellarent nunquat
sentem haberent, magis ac magis oppressi in «
tionem funditus irent.

ix. Nullo tamen loco vel tempore sine suis
chis et clericis erat, iis! duntaxat exceptis
eum ex diversis locis confluentes raro deeran!
nes etenim ad se venientes dulci alacritato sux
et cuique pro sui negotii qualitate efticaciter
debat. — Videres siquidem istos scripturarum se
ac quiestionibus involutos mox ratione propo
eo evolvi; istos in morum discretione nutant
segnius informari; illos necessariarum rerum t
laborantes, datis qi opus habebant, ab in
levari. Nec ista largitas solummodo monachor
elericorum penuriam sublevabat, sed et in:
laicos ea indigentes, ca wibi subveniri petent
Posse et nonnunquam ultra posse pii patris
dabat?

x. Quotiens autem opportunitas sexe prebe
remotioreu camerw sua: locum secedere solum
ibus studii consueverat inhwrere. Und
tiana: zelo coumotus egregium et pro illi

statuo pernecessarium opus De Inca
Verbi composuit, Quod opus epistolari stilo c
tun. venerabili sancte. Romano. ecclesire sumr
titicl Urbano dicavit, destinavit. Quod ille
suscipiens, ac invi li veritatis ratione su
intelligens, in tanta nuctoritate habuit ut post
contra Grecos in concilio Barensi, cujus loco
io fiet, disputans robur sug disputationi

? via) bin, A., E.
? redundabat) redundabat pictas eximia, F.

366 “DE VITA ET CONVERSATIONE.

meret, et quam damnabilis fuerit error eorum? in hoc
quod Spiritum Sanctum a Filio procedere negabant
astrueret. Sed nos, ista prretermittentes? et copte
narrationi operam dantes, dicamus quod ipse Anscl-
mus ad refectionem corporis sedens, modo de sacra
qum coram eo legebatur lectione materia loquendi
sumpta convescentes redificabat; modo ex sua parte
sacra vorba edisserens loco sacre lectionis privsen-
tium mentes instrucbat; modo de aliqua re utili vel
necessaria requisitus requirentem pariter et coaudien-
tes mira suavitate reficiebat. Hujus rei cognoscendio
gratia quod levius occurrit exempli causa® unum sub-
jicism ; non quo ulla doctrina illius efficacia per hoe
designetur, sed ut in quibus lingua ejus inter carnales
epulas versari solita fuerit paulisper intimetur.

xi. Venit ad cum quadam vice quidam ex smculari
vita monachus factus, consilium de vita sua flagitans.
Hie, cum alias familiarius ci locutus fuisset, inter
prandendum opportunitate potitus, dixit quia emm so
in vita smculari tenoret intellexit non rectum fuisse
iter suum pergendi ad vitam. " Quamobrem," inquit,
“ relicto smculo, veni ad ordinem monachorum, sperans
* me ibi posse penitus intendere vitw perenni et Deo.
“ Ecco autem ex precepto abbatis mei sweularibus
“ negotiis intendo, ct, dum res ecclesim contra smeu-
“ lares defendere tuerique desidero, placito, litigo, nec
* mihi forsan magnro curw est si alii perdunt in meo
* lucro, Quapropter fero cogor desperare, dum ea que
* reliqui cum tot peccatis videor administrare" Ad
hec Anselmus tali sub oxemplo respondit, “Tota vita

“ hominum comparari potest molendino super privci- MB.p.M9.

* pitem fluvium constituto. Sit igitur in hoe molen-
“ dino ad manum hominis inolens mola, quo qui ino-

! eoram] Not in E.
3 ista pretermittentes) pretorountes, V.
eausa] Not in E.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIEXSIS. 367

lunt, alii sic suam farinain negligunt ut tota in
fluvium labatur ac defluat ; alii, parte retenta, par-
tem in preceps ire sinant; alii totam colligant at-
quo in sua custodia condant. Horum aciliect qui
nihil sibi de farina servavit, quid in vespere come-
dat non habebit. Qui parum retinuit pro portione
sua parum inveniet. Qui totam collegt largo se
pascere poterit. Itaque molendino assimiletur, ut
dixi, vita hominum. Molw, actus illorum. Nam
sicut mola dum aliquid molit in circuitu ducitur ct
cireumducta simili cursu smpe reducitur, sic et ac-
tus humani quibusque temporibus in se revertuntur.
Verbi gratia. — Arant homines, seminant, metunt,
molunt, panificant, comcdunt. En circuitum suum
mola peregit. Ultrane quiescit ? Nequaquam. Re-
petitur enim ad ipsum. Aratur, seminatur, metitur,
molitur, fit panis ct comeditur. Hae fiunt. omni
anno et more mol» recurrunt in idipsum. Vidcas
ivitur hominem cuncta opera sua pro terreno com-
modo. facientem, nihil in eis nisi transitorium quid
desiderantem.! Tste quidem molit quia operatur,
sed tota farina sua, qui fructus est operis, a fluvio,
id est & fluxu. &ccularis desiderii, rapitur ae praci-
pitatur. Hic cum in fine vitw sux molendinum
egressus. atque. in. domum suam reversus operum
suorum fructus manducare voluerit, nihil inveniet,
eo quod fluvius torrens totum absorbuit. Jejunabit
er;o, viv misero, in mternuimn.! Est alius qui suam
non omnimodis farinam perdit, quoniam nune ali-
quam pro Deo elemosinam facit, nunc ad ceclesiam
pro Dei servitio vadit, nuno infirmum visitat, nune
mortuum sepelit, et aliis in bune modum bonis in-
tendit. Verum cum is* ipse voluptatibus carnis
inservit, pro illata injuria per odium asvit, humanis

! deaderantem, quereotem, EF. 810) Not ia J.
* Jejunabit .. cteinum? Notioa I.

osm tare:

an qns

368 DE VITA ET CONVERSATIONE,

" Jaudibus pascitur, crapula ot ebrietate sopitur, ho-
“ rumque similibus enervatur, ne farine» pars maximn
* pereat nequaquam cautus invigilat. Quid do isto
erit in futuro, nisi quia recipiet prout gessit? Jam
“ tertium genus in ordine monachorum attende, Est
"(gitur monachus sub abbatis sui imperio positus,
“ obedientiam in omnibus que sibi seeundum Deum
“ injunguntur professus, sua, quantum in se est, vo-
* Juntate nunquam claustra! monasterii pro quovis
“ swculari negotio egredi volens. Huie forte pracipi-
“tur ut extra claustrum ad custodiendam aliquam
“ ecclesim villam eat. Exeusat se, et ne fiat, obsecrat.
“ Perstat abbas in sententia sua, et per obedientiam MB. ps
* jubet peragi imperata. Non audens ille recusare,
* paret. Ecce venit ad molam, necessario illum mo-
* lere oportet. Insurgunt hine inde querelm, placita,
“ lites. — Custodiat ergo sapiens monachus farinam
" suam, eamque in. vas suum diligenter recipiat ne in
* fluvium defluat. Quo, inquis, pacto? Nihil per in-
*" anem jactantiam agat, nihil quod Deus prohibet
* cujuslibet, lueri gratia faciat. Olbxedientim que sibi
injuncta est ita studeat, ut ct res ecelesie contra
omnes viriliter justeque tueatur et protegat, et de
* alieno per injustitiam sub dominium ecclesie nil
" redigere satagat. Si in hujusmodi conversatur ot
" vivit; quamvis aliquando. pro talibus missas perdat,
* nonnunquam loquatur cum fratres in claustro tacent,
“et quedam similia horum faciat vel dimittat qum
" ipsi nec faciunt nec dimittunt; oboedientim virtus
quam exercet hoc cuncta consumit, et, vas suum
integrum servans, farinam de sua mola fluentem
*' quie illum eternaliter pascat totam ae puram colli-
" git atque recondit. Non enim secundum carnem
^ sed secundum obcdientiam incedit, ac per hoc, ut
^ apostolus ait, ‘nihil damnationis illi erit'" “Et

2

? laustra) elaustrum, E.

e ogy

MR. p. MI.

ANSELNI ARCIIIEPISCOPI. CANTUARIENSIS,
.

* quid de illo sentiendum est," inquit, "qui s
al dispositionem villarum offert, atque, ut. i«
cupit ad effectum perveniat, clam sibi adjuto
vocat, munera. pollicetur, gratiam spondet"
* Nihil hoe ad propositum monachi pertinet.
“ Quare? Nonne hic talis, licet hoe quod dixi
* tainen. sine licentia prolati sui nil facere tew
“Licentia multos decipit. Obcedient
tia contraria sunt. Harum medi
tia est. Is igitur quem oboedientia non con
claustra monasterii egredi, vult tamen exiro,
districtionem licenter declinare, quamvis no
licentia id presumere, ct iccirco actum suun
tia qua ur possit defendere, peccatum
* habet ex illicita. voluntate. Nee enim pc
mortuus mundo claustrum subiit ad. mnndi
* vel voluntate ullatenus rediro debuit. Quia
ipsum velle suum nonnisi permissus facto
* voluit, obedientia quam in hoe amplexus est
factum excusabit; sed velle quod contra ol
tiun habuit periculosum, nisi peenituerit, i
“ Quod nonnulli minus attendentes licentia,
* pro implenda voluntate sua expetunt, sepe
“tur.” Hie, ut dixi, non pro ostendenda d
sue qualitate. proposui, sed quibus inter epula
pari solitus erat levi exemplo monstravi. Nam
humilitate, de patientia, de mansuetudine, et
quam nune paululum tetigi obedientia, necne
innumeris ac profundis sententiis eum ut singt
diebus audiebamus disserenteta — introducerem.
opus cudendum, et quod in manu habemus c
termittendum. Quando ergo, ait aliquis, mand:
Manducabat plane inter loquendum, parce qui
ut aliquando mirareris unde viveret. Veruntam

! Refert] Refert Ansclmus, F. * inlermillendum) tera
? Au] Atille, F. x.
X 8307. aa

370 DE VITA ET CONVERSATIONE

betur, et verum esse cognovimus, quia dum alicui
longe disputationi occupatus erat magis solito nesci-
enter odebat, nobis qui propinquiores sedebamus clan-
culo panem ci nonnunquam sumministrantibus. Cum
vero, absentibus hospitibus, privatim cum suis ederet,
et nulla questio spiritualis eujusvis ex parte prodiret,
prelibato potius quam sumpto cibo, mox cessabat,
lectionique intendens manducantes expectabat. Quod
si aliquem cerneret aut pro sui expectatione celerius
comedentem, aut forte cibum relinquentem, utrumque
redarguebat, et quo suo commodo nihil hwsitantes ope-
ram darent affectuoso admonebat. Ubi autem aliquos
libenter edentes advertebat, affabili vultus. joeunditate
super eos respiciobat;! et aggaudens, levata modicum
dextra, benedicebat ois* dicens, " Bene vobis faciat."
xii. Exposito igitur quibus modulis Anselmus inter
suas epulas delectari consueverit, ut paucis quoque
exponatur quibus etiam aliis horis intenderit, repetam
quod de eo me superius dixisse recordor, videlieet
ejus ori nunquam Christus defuit, sive justitia, vel
quiequid ad veram vitam pertinet. Omneque tempus
perditum iri asserebat, quod bonis studiis aut necessaria
utilitati_ non serviebat. Opinari autem illum secus
vixisse quam docebat profiteor nefas esse, Nam cum
illum ex quo religionis habitum sumpsit usque ad
susceptam pontificatus dignitatem omnium virtutum
ornamentis ratum sit studuisse, ipsasque virtutes. in
quorumcunque mentibus poterat verbo et exemplo in-
seruisse, ita nihilominus ratum esse confirmamus eum
totus Britannim ? primatem factum omnimodis hac in
perte claruisse. Unde etiam pro ipsarum indiscreta,
ceu nonnullis et mihi quoque aliquando visum est,
virtutum custodia sepe reprehensus, et quod mona-
chus claustralis quam primas tant gentis esse debe-

? respiciebat) aspicobet, A4 B, | eis] eon 1, K.
E, Y. ? Britannia) Anglia, Y.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 371

ret prajudicatus est. Hoe pro excellenti humilitate
ejus, hoc pro immensa patientia ejus, hoc pro nimia
abstincntia ejus dicebatur, dictum accusabatur, accusa-
tum damnabatur. Precipue tamcn in servando man-
suctudinem indiscretionis arguebatur, quoniam, aicut &
pluribus putatum est, multi quos ceclesiastica disciplina
corripere debuerat, intellecta lenitate ejus, in suis pra-
vitatibus quasi licite quiescelant. — Verum audita super
lis’ excusationo sua, nam neminem spernebat, nemini
rationem ad inquisita reddere contemnebat, mox liquido
cognoscebatur ipsum aliter quam faciebat minime in
talibus facere debere vel posse, dum se in regula vera;
discretionis vellet absque crrore tenere.

xiij. Swcularia vero negotia rquanimiter ferre nequi-
hat, sed pro posse suo modis omnibus suam cis pne-
sentiam subtrahebat. Si quando autem talis causa
emerzebat, ut ei necessario interesse oporteret, soli
veritati studere, nulli. fraudem, nulli quodlibet prayju-
dicium, quantum sua intererat, patiebatur inferri. Si
vani clamores, si contentiones, si jurgia, ut fit, oriela-
tur; nut ca sedare, aut citius sese alisentare curabat.
Nisi enim ita faceret, tedio affectus statim animo de-
ficiehat, ct insuper gravem corporis mgritudinem incur-
rebat! Quam consuetudinem cjus edocti sepe illum,
re ipsa cogente, de medio multitudinis eduximus, pro-
ponentesque ei aliquam ex divina pagina quastionem
illico corpus et animam ejus quasi salubri antiloto
medicatum in consuetum statum reduximus — Requisi-
tus autem quam ob rem sic imbecillis ad seculares
causas ac pusillanimis existeret, respondebat, “ Qui
" omnem &ecularium rerum amorem et concupiscen-
" tiam ab animo meo jamdudum pepuli, qualiter in
" causis earum fortis ac diligens existam? Immo
" veritatem dico non mentior, quia quando ipes mihi

us? his, A, B, D, E, G.
) Nui eum . . . oncurrebat) Notia E.
aad

gees . epe m -

NEM | — ^ ——— m «-- "m mcum

372 DE VITA ET CONVERSATIONE

* sese importune ot ex necessitate ingerunt, ita mens
* mea illarum horrore coneutitur sicut infans cum ali-
* qua terribilis imago vultui ejus ingeritur. Ncc in*
* earum dispositione magis delector quam puer in ube-
* ribus matris delectatur, dum illis acerba. amaritudine
* superlitis ablactatur.” His necéssitudinibus actus,
totam domus sus curam et dispositionem Balduino
mionacho, cujus supra merninimus, imposuit, quatinus
ad nutum illius cuncta penderent, et statuta contra
ordinationem ejus irrita fierent. Ita igitur securitato
potitus, spiritualibus disciplinis et contemplationi ope-
ram dabat.

xiv. Veruntamen diversm tribulationes ct anxicta-
tes, quas tum propter terras ecclesim quas quidam
maligni injuria? rege non prohibente, invadebant, tum
pro peeuniarum exactionibus qum totum regnum, sed
maximo suos homines, in immensum devastabant, tum
pro monasteriorum oppressionibus quas sedare non po- MS.p.s«

.'terat ot quotidio ad oum referebentur, tum pro mul-
tis aliis qure * in hunc modum sepe patiebatur, hanc
ejus quietem interrumpebant, ct aliena quaedam meditari
compellebant. Preterea ii? qui ante episcopatum viro
summissi cum diligobant, diligendo favebant, favendo*
queque electa de suis alacres. confercbant, nunc terras
ecclesim petere, nunc equos rogare, nune pecuniam,
nune hoe? vel illud, ad quod scilicet, sua quemque
voluntas tr&hebet, ab eo precari. Adverteres? itaque
petita obtinontes in preeentia ejus ficia paco aggau-
dere, retributiones et obsequia polliceri, alios in con-
raria lapsos honori ejus detrahere, homines cjus pro
posse impugnare, in immensum minari. llle autem in

? in] enim, F. *favebant, favendo} forcbant,
3 ordinationem] ordinem, A. fovendo, A.
ined LH c The] Not in Y.
que] Not Adverteres| — Animadverteres,
pie from A, -- ma

^i) ME.

é
;
4
f

MR. p. 344.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 373

paticntia sua scicns possidere animain suam, cum iis
qui oderunt pacem erat pacificus, verha mansuetudinis
et pacis semper reddens impugnatoribus suis, cupiens
malum illorum in bono vincere. Attamen ca qua in
sequenti tempore poterant ecclesia sum damno csso
nequaquam requo animo toleraro aut sub negligentiam
cadere patiebatur. Sed quid dicam? Tanta cupiditas
ca tempestate dominabatur in mentibus quorundam,
ut nec patientia ipsius deliniti monitis ejus adquiesce-
rent, nec terroribus pulsati cwcitatem sui cordis ex-
irent.! Verum de extraneis non multum forte miran-
dum. Ipsi sui proprii &c domestici * homines mentiti
sunt ci ct infideles facti. Animadvertentes quippo inan-
suctuin, lene, simplexque cor cjus, in pluribus causis
fraudulenta calliditate compositisque sermonibus euin
multotiens cireumvenere, ct quim. illius juris esso dele
bant diminuentes, ac exinde sua non jure augentes,
qua ei fucrant alligati fidem perdidere. Qua de ro
cum a Balduino aliisque fidelibus suis nimim simplici-
tatis minorisque prudentio familiariter reprahendere-
tur, simplici admiratione respondebat dicens, * Quid
“est hoc? Nonne Christiani sunt? Et si Christiani,
" num alicujus commodi causa vellent contra fidem
" gutta? scienter mentiri? Nihil est. Tanto nempo
" studio mihi loquentes sua verba componunt, et ea
" fide sua interposita vera esse jurant, ut increduli-
" tati. putetur posse ascribi molle credero cos ipsa
" veritatis firmitudine niti" Dicebat hwc ille, sesti-
mans ipsos sibi nolle quod sciebat se nemini faccre
velle. Cumque responderetur sui moris illos non csse,
aicbat, " Fateor, malo decipi bona de illis credendo,
" etiam si mo nesciente mali sunt, quam decipere ine-
" ipsum credendo mala de ipsis quos nondum vero
" probavi quod boni non sint" Hsc tamen in prin-
cipio pontificatus sui dicta inéminerim. — Postmoduin

! exirent) exuerent, E., F., K. * suam) Not ia K.
3 sin. . . domestici) Not in K. ]

374 DE VITA ET CONVERSATIONE

enim roi veritas viro innotuit, et que sibi a vere suis?
dicta fuerant nimis vera fuisso* cognovit. Quamvis
igitur solitam fidem non ex toto verbis eorum prmbu-
erit? tamen suis rebus in posterum non parum obfuit,
quod ipsis in principio tam credulus fuit. Siquidem
illi, certo scientes eum pro malis sibi illatis ad mala
reddenda cor non habere, & timore suspensi sibiquo
ipsis deteriores effecti, in pejus profecere. Quod pater
tractans apud se, magis illorum quam subsequi prievi-
debat porditioni, quam sus indoluit transitorim docop-
tioni Pro qua tamen deceptiono ot fidei non servatam
corruptione swpe Anselmus dicere solitus erat cos
«quandoque aut in so aut in liberis suis de rcbus ec-
clesim quibus tunc in sublime raptabentur exhwredan-
dos, ot antiqum paupertati in qua nati fuerant ot
nutriti subjugandos, aut certo aliqua gravi ct contu-
meliosa vindicta ante. mortem vel in morte, quod do-
terius esset, puniendos. Quod dictum cjus jam in
quibusdam completum videmus, ct ex hoc quid aliis
etiam timendum sit conjectamus. Ideo autem eos cor-
rigere nequibat, quoniam ipsi, more densarum spina-
rum perplexi, argutis verborum assertionibus so tales
non esse qui hujusmodi correctiono opus haberent
&flirnnabent, At ille, contentioni servire devitans,
dimittebat eos, sibi timens ne mensuram discretionis
excederet si in rimandis actibus illorum nimis studio.
sus existeret.

xv. Nil enim in mundo quantum peccare timebat,
Conscientia mea teste, non mentior, quia sepe illum
sub veritatis testimonio profitentem audivimus, quo-
niam, si hinc peccati horrorem hinc inferni dolorem
corporaliter cerneret, et necessario uni eorum immergi
deberot, prius infernum quam peccatum appoterct,
Aliud quoque non minus forsan aliquibus mirum di-
cere solebat, videlicet mallo se purum & peccato et

? vere suis) ouis vere, A. meter) anceps patos,

? fuisse) esee, E.

M8. p. M5.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSI:

innocentem gehennam habero quam peccati s
lutum cclorum regna tenere. Quod dictum
quibus extraneum videretur, reddita rationo
bat, dicens, "Cum constet solos malos in
* torqueri et solos bonos in crelesti regno fov
* nec bonos! in inferno, si illue intrarent, |
* neri. debita. pena. malorum, nee malos in
“ forto acecderent, frui valero felicitate b
Hiec propter magno semper studio nitebati
torum contagia aevitare, ct quiequid eim ;
nascendi occasionem poterat ministrare ab i
sua omni sollicitudine propulsare. Nee in hi
taneus erat. In his denique versabatur q
institutio morum ejus, in his stahat assidus
satio vitw cjus, in his vigebat indeficiens
propositi ejus. In istis Deo serviebat, pro hi
que bonis acceptus crat, per hee vitam
adipisei satagebat.

xvi. Regem. autem de trans maro regressui
mus adiit, ct ut ibi Romam ad papam Urba
stola sui archiepiscopatus eundi licentiam. dar
liter petiit? At ille ad nomen Urbani turba
se illum pro papa non tenere, nec sum cons
esse ut absque sua electione alicui liceret in r
papam nominare. Hine igitur orta qumdam
dissentio est, sed in aliud tempus discutiend
lata. Jubetur ergo ut totius Anglia episcopi
et principes ad discussionem discidii hujus 4
trum quod Rochingehain? dicitur una veniant.
est, et tertia septimana quadragesimm juxta
convenerunt. Causa in medium ducitur, et .
diversis querelis hinc inde concutitur. Siquid
acd maxime episcopi, regio voluntati favere

! nee bonos] Not in A. * quedam gravis) N.
23 aliquam) Not in F. * Rochingeham) Hob;
3 petul] expetiit, É., F. Rochingham, Ly Mogu

376 DE VITA ET CONVERSATIONE.

spreto requitatis judicio, id probare nitebantur, quod
Anselmus, salva fide quam regi debebat, nullatenus
posset in regno ipsius Urbanum sedis apostolici priv-
sulem pro papa tenere. Quibus cum plura qum ratio
tulerat objecta fuissent, et Anselmus cos ex verbis
Domini, "Reddite que sunt Cresaris Cwsari, ct quo»
* sunt Dei Deo, aliisquo nonnullis qu ratio nulla
refellere. poterat, penitus infrenasset, illi econtra quid
dicerent non habentes, cum in regem blasphemare uno
strepitu clamavero, quandoquidem ausus erat in regno
ejus, nisi eo concedente, quicquam vel Deo ascribere.
Tgitur ad unam regir indignationis vocem quidam ex
episeopis archiepiscopo suo atquo primati omnem sub-
jectionom | professamquo obodicntiam uno impetu ab-

' megant, eique unitatem fraterne socictatis pari voto

miscrandi abjurant; quidam vero in eis tantum qum
ex parte Urbani pape preciperet illi se negant oba-
dituros. Episeopi itaque omnes qui affuerant, Rofensi
solo excepto, aut uno aut alio modo debitam illi sub-
jectionem et obedientiam abnegant. Rex etiam ipsa
cunctam ei confidentiam et securitatem in suis omni-
bus adimit, nec se illum pro archiepiscopo vel patro
amplius! habiturum jurat, nisi ipse vicario Benti Petri
so ulterius obcediturum statim deneget. Tres dics in
isto negotio clamoribus in Anselmum ct contuincliis
gravidi expensi sunt, et tandem in hoc quem dixi

fine? conclusi sunt. Tune Anselmus in «uo proposito M8.p.34

constans per internuncios conductum a rege postulat,
quo tutus regno decedat) Quod principes multis dam-
nosum fore dinoscentes pro restituenda pace inducias
utrinque usque ad Pentecosten dari precantur ot
obtinent, ae sic eum ne regno decedat* impediunt,
Spondet igitur rex se rebus ejus usque ad prefixum

3 amplius) Not ia E. ‘decedat] discedat, EH,
* fine) finem, E. (altered from something else).
3 decedat) discedat, F.

~~" Sa

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. $77

tempus induciarum plenam pacem et tranquillitatem
indulturum, et tunc voluntati illius pro sua religione
multum in negotio quod emerserat condescensurum.
Verum omnino in contraria lapsus est, et Anselmus,
domno Balduino extra regnum depulso, hominibusque
suis captis et spoliatis, terrisque vastatis, in iminen-
sum afHictus. Attamen post hwe ct Urbanum per
Walterum Albanensem cpiscopum, qui pallium An-
sclno » Roma Cantuariam detulit, pro papa suscepit,
et principum regni? consilio actus in amicitiam suam
virum vel specie tenus? recepit.

xvii. Verum post aliquantum tempus’ idem rex a
Gualis* victor regressus, renovata ira propter milites
quos, sicut falso a malignis dicebatur, male instructos
in expeditionem Ánselinus direxerat, contra ipsum
turbatus? cst. Tunc Anselmus considerans apud so
omni tempore talia pro nihilo posse oriri, et se cis
occupatum semper ab officio pontificali posse impediri,
tractavit secum sibi Romam cundum et consilium &
sede Deati Petri super his petendum. Cum igitur in
solennitate Pentecostes ad curiam apud Windleshoram*
venisset, per familiares suos regi mandavit sibi per-
necessarium esse? Romam ire, et hoc si ci placeret
se per licentiam. ejus facere velle. At ille * Nequa-
quam" inquit "Nec enim eum aut in iis* que
a;enda sunt cujusvis consili inscium, aunt alieui
sravi peecato obnoxium esse scimus, unde vel pe-
pam consulere, vel illius. absolutionem illi * necesse

! detulit] detulerat, F.; attulit, | * eyed. Windleshoram) "Met ia
K. . A. E. hes Winadeleseram , I. has

! regm] suorum, A . H. | Gindeleshoram.

! vel specie tens] Notin A, B. ! ? .

* (Gualio); Gallia, A.; F. adds, | but Net ar
te, 0 Gallia. | na hu, A., E.

* turbatus) conturbatus, A., D., Jh) Not is EK.
K.

A.B. M85.

A.D. 2m,

378 DE VITA ET CONVERSATIONE

Due. “ sit implorare" Et res igitur ita! tune quidem re-
mansi.

xviii, Discedente autem Anselmo a curia, ot ad
villam suam nomine Heisam properante, pueri quos
nutriebat leporem sibi occursantem in via canibus
insecuti sunt, et fugientem infra pedes equi quem i
pater ipse sedebat subsidentem consecuti sunt. Ille
sciens miseram bestiam? sibi sub se refugio consulu-
isse, retentis habenis equum loco fixit, nee eupitum
bestie voluit presidium denegare. Quam canes cir-
cumdantes, et haud grato obsequio hine inde lingen-
tes, nec de sub equo poterant ejicere, nec in aliquo
ledere. Quod videntes admirati sumus, At Ansel-
mus ubi quosdam ex equitibus aspexit ridere, et, quasi
pro capta bestia letitim frena laxare, solutus in lacri-
mas ait, " Ridetis? Et utique infeliei huic? nullus
* risus, letitia nulla cst. — Hostes ejus circa eam sunt, s, p, ser,
* et ipsa de vita sollicit& confugit ad nos presidium
* flagitans. Hoc plano est et anime hominis Nam
* cum de corpore exit, mox inimici sui maligni, sci-

* licct* spiritus. qui eam in corpore degentem por
* anfractus vitiorum multis modis persecuti sunt, eru-
^ deliter assunt, parati cam rapere ct in mortem reter-
* nam prexipitare. At ipsa nimis anxia? hue illuequo
* circumspicit, et que tueatur defensionis et auxilii
* manum sibi porrigi ineffabili desiderio concupiscit.
* Demones autem e contrario rident, ct magno gaudio
* gaudent si illam nullo fultam adminiculo inveniunt,"
Quibus dictis, laxato freno in iter rediit, bestiam ultra
persequi clara voce canibus interdicens. Tune illa ab
omni lesione immunis exsultans prepeti cursu campos
silvasque revisit. Nos vero, depositis jocis, sed non

Jie) No in 4 ansia] anxiate, E.
9 bestiom) bestiolam, E. * exultans) exultans et hylaris,
* baie) baie bestia, E. A

* seilicet) videlicet, I.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. — 379

modice alacres effecti de tam pia liberatione pavidi
animalis, ccepto itinere patrem sccuti sumus!

xix. Alia vice conspexit pucrum cum avicula in via
ludentem. Qua avis pedem filo innexum habens,
interdum,! cum laxius iro permittebatur, fuga aibi
consulere cupiens avolare nitebatur. At puer filum
manu tenens retractam ad se usque dejicicbat, et hoc
ingens illi gaudium erat. Factumque? cst id frequen-
tius. Quod pater aspiciens misero avi condoluit, ac
ut rupto filo libertati redderetur optavit. Et cece
filum rumpitur, avis avolat, puer plorat, pater cxsultat.
Et vocatis nobis, " Considerastis” inquit, " jocum
" pueri ?" Et confessis considerasse, ait, "Simili con-
sideratione jocatur diabolus cum multis hominibus,
" quos suis laqueis irretitos pro sua voluntate in di-
“ versa vitia pertrahit. Sunt cnim quidam, ut verbi
" gratia. dicam, avaritie seu. luxurim et similium
flaminis. suecensi, ct cx mala consuetudine illis ad-
" dict. Hi * contingit aliquando ut sua facta con-

" siderent, defleant, scque. amodo a talibus cessaturos-

" «bi promittant. En moro avis liberos volaro so
" nutumant, Sed, quia pravo usu irretiti * ab hosto
" tenentur, volantes in cadem vitia dejiciuntur. Fit-
“que hoe &gepius. Nec. omnimodis. liberantur, nisi
" magno conatu, per respectum gratie Dei, funis
" prav;e. consuetudinis diruinpatur."

xx. Hine iterum Anselmus curiam veniens jam pe-
titam licentiam Romam cundi a rege petivit, sed eam
non obtinuit. Post quie in mense Octobri invitatus
a reze Wintoniam vadit, et quod jain bis rogaverat,
attentius per internuncios tertio rogat, "Turbatur ille,
et nimium se vexari ab co anxie queritur. Ad quod

——————————————— aaa,
! patrem orcuts sumus) — viam ! Factamque) Factum, A, B.

detnvimus, A. * Ii) Hi, A, E, PF, H., K.
1 interdum) cepe, A., li. * urvetiti) illecti, A.

oD. 3088.

ems @ vera

380 DE VITA ET CONVERSATIONE

As ww Ansolmus, “Et quidem! quod Romam ire dispono, MS.p.34.
“ causa sancte Christianitatis quam in hac terra re-
" gere suscepi, eausaque salutis animc mem, causa
“ etiam sui honoris ct utilitatis, si credere velit, id
“ ago. Si-ergo mihi bono animo licentiam dederit
“ eundi, gratiosus accipiam. Si non, ego utique quod
* Deus precipit postponere non debeo, quia scriptum.
* est, ‘Obcedire oportet, Deo magis quam hominibus."
Quod ille audiens turbato animo jubet ut aut capto
desistat, et insuper se nunquam Beatum Petrum vel
sedem ejus pro quolibet negotio appellaturum jure-
jurando promittat, aut sine mora, omni spe remeandi
sublata, suo regno decedat. Et subdens ait, “Si vero,
“ territus istis, ecepto desistere et remanere quam ire
* delegerit, tunc volo mihi* prout judicabit curia mea
" emendet, quoniam illud sibi concedi a me tertio
* petiit, in quo se perseveraturum certus non fuii,"
Respondit, “Dominus est; quod vult dicii, Ego ta-
“men, sciens ad quid assumptus sim ct quid in
“ Anglia gerendum susceperim, non mihi honestum
* esse pronuncio cujusvis transitorii commodi causa
* illud omittere quod in ope misericordim Dei spero
“ futuris temporibus ecclesie ejus utile fore" Acta
sunt hinc his multo plura, qure, quoniam alias scrip-
simus, hie paucis perstringimus. Rege igitur et cu-
rialibus contra virum in iram permotis, ipse ad eum
placido vultu ingreditur, ot ad dextram ejus ex more
assidens ait, “Ego, domine, ut disposui- vado; sed
* vobis primo meam benedictionem, si cam non ab-
* jicitis, dabo" Quam cum ille? se nollo abjicere
responderet, conquiniscentem ad hoc regem lovata

1 quidem) quid est, E. prout mái, B.
‘vole mihi] MS. has an erased | mái prout. E.
spece of about half an inch between | prow.
these words. A. has volo quatinus | — * dle) Not io E.

M8. p. 340.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 981

dextera benedixit, sicque relicta curia Cantuariam
venit.!

xxi. Postera die adunatos monachos® in ipsa sedo
Domino Christo famulantes his verbi» allocutus cet,
*" Fratres ct fihi mei dilectissimi, sicut audistis ct
" scitis, ego regno huic proxime sum deccessurus?
Causa quippe quie inter dominuin nostrum regem ct
“me jam diu de Christiane religionis correctione
" versata est ad hoc cst tandem perducta, ut aut ea
“que contra Deum. et. honestatem meam sunt me
" oporteat agere, aut huic regno sine mora decedere.
Et ego quidem libens vado, sperans in respectum
" misericordize * Dei iter meum libertati ecclesim fu-
turis temporibus nonnihili profuturum. Super vos
tamen quos ad presens relinquo non modica pietate
moveor, utpote quos tribulationes ct angustias op-
pressiones et contumelias acerbius solito, me absente,
" passuros intueor. Licct cnim constet illas ncc. mo
" presente ex. toto fuisse. remotas, tamen. quando
emerpebant, contra eas volis quoddam * quasi um-
bhraculum extiti, et. ne in. immensum vos ferirent
scuto me vestre protectionis medium objeci. Et
quidem majori pace ac sccuritate vos usos existimo
postquam inter voo veni, qua'n a deccssu venerandse
memoriv Lanfranci patris nostri usi fueritis. usque
" ad introitum mei. Unde ctiam videor mihi videre
" eo maris ipsos qui vos infestare. solebant. adversum
vos, me abeunte, sevituros, quo a dominatu quo vos
" opprimebant vident sc in presentia mci dejecton
" Sed vos non estis rudes aut hebetes in schola Domini,
‘ut qualiter in hujusmodi, si ingruerint, debeatis vos
" habero opus haleatis doceri^ — Paucis tamen suggero,
“ut, quia Deo militaturi in conseptuim monasterii hujus

! ceit j vadit, E. ' — *susericoredia) misericerdia, A,
3 monachos) Not in F. | B.
3 deceseurus) Altered to. duces- ! quoddam) Not ia F. -

surus in Il. (0 * doceri) edoorri, F.

oD. bese.

A.D. 1687.

332 DE VITA ET CONVERSATIONE

convenistis, prio oculis semper habcatis quemadmodum
militetis. Non enim! omnes uno modo militant.
Quod etiam in terrenorum curiis principum vidore
planum est. Est ctenim princeps diversi ordinis in
sua curia milites habens Habet nempo qui pro
terris quas de so tenent servitio suo invigilant.
Habet qui pro stipendiis in militaribus armis sibi
desudant, Habet etiam qui pro recuperanda hore-
ditate quam in culpa parentum suorum se perdidisse
deplorant invicta mentis virtute voluntati sum parero
laborant. li* ergo qui pro terris quas possident
serviunt jam radicati sunt ct fundati; nec ovelli
formidant, dum se in domini sui voluntate conscr-
vant. At ii? qui pro stipendiis in militiam seso
dederunt nonnunquam fatigati laboribus & militia
quam aggressi sunt segniter cadunt, dum forte magni-
tudini exercitii atque laboris magnitudo, sicut ipsi
restimant, non wquatur impendii asc retributionis.
Qui vero recuperands causa hereditatis serviendi
conditionem arripucre, quamvis nunc istis vol illis
laborum generibus opprimantur, nunc his vel illis
contumeliis afficiantur, mquanimiter omnia sustinent,
si firmum recuperande hereditatis sus amorem
cert spei gratia tenent. Hc inter homines ficri
liquet, et hinc quid in curia Principis omnium fiat,
re ipsa monstrante, advertere libet. Dous cnim,
eujus sunt omnia qum sunt, in his tribus generibus
distinctam ad sui obsequium curiam habet. Habet
quippe angelos, qui seterna beatitudine stabiliti sibi
ministrant. Habet etiam homines sibi pro terrenis
commodis quasi milites stipendiarii servientes. Habet
quoque nonnullos, qui die noctuque sus voluntati
inhrerentes ad regnum crelorum quod in patris sui *
Ads culpa perdiderunt. hsereditario jure pervenire

! enim) Not in E. | * 4) M, A., E.
? Ji) Hi, E. * oni) Net in E.

a: Ayo animam

Cap c. fee eee 7 7 7

ANSELM! ARCHIEPISCOPI CANTUABIEN£IS. 383

contendunt. Sed nobis ad beatorum spirituum socie-
tatem magis est suspirandum, quam de eorum pro-
cinctu quo Deo perenniter astant in prwsenti dispu-
tandum. Ad solidarios Dei milites verbe vertamus.
Videatis quamplurimos in seculari vita degentes
Deum in iis! quio. possident specie tenus diligentes,
et ejus per quedam bona opera que faciunt famu-
latui insistentes. Supervenit his Dei judicio temp-
tatio aliqua, perdunt sua. Quid dicam! Mutata
protinus mente volant ab amore Doi, deserunt bona
quio faciebant, murmurant, injustitis Doum accusant,
Quid de istis dicendum ? Solidarii sunt, et impletur
in illis quod dicit psalmus, ' Confitebitur tibi cum
' bene feceris ei.’ Hoc de smcularibus dictum. Sed nos
monachi utinam tales essemus ut horum similes non
essemus. Nam qui in propositi sui norma quam
professi sunt stare recusant, nisi cuncta que sibi ad
votum sunt? copiosius habeant, nee hinc propter
Deum cujuslibet rei penuriam, et* hine regule dis-
ciplinam pati volunt, quibus obsecro rationibus
juvabuntur ne horum similes habeantur! In omni
quippe opere suo prius mercedem exigunt quam cui
merces debetur ministerii munus exsolvant. Et hi
tales regni coelestis hwredes erunt! Fidenter® dico
nequaquam, si non poenituerint se tales fuisse. Qui
vero ad récupcrandum vite regnum obsequii sui
dirigit intentionem, Dco per omnia inhsrere ct
totam fiduciam suam inflexibili statu mentis in cum
defigere nititur. Nulla hunc adversitas Dei servitio
detrahit, nulla transeuntis vite voluptas ab ejus
amore compescit. Per dura et aspera viam mandato-
rum illius incedit, et ex spo retributionis futurss eor
suum indeficienti caritatis ardore succendit, ac sic in

! iis) bis, E. * volunt) nolunt, F., K.
! stare... eunt] ut, A. ! Fidenter) Fideliter, E.
! et) nec, A. -

A.D. MB.

e -- »« m pcm

384 DE VITA ET CONVERSATIONE

" " eunctis vera patientia fretus cum psalmista. letus*
“ canit, ‘Magna est gloria Domini.’ Quam gloriam sic
* in hac peregrinatione positus gustat, gustando rumi-
“ nat, ruminando desiderat, desiderando a longo salutat,
* ut ad illam spe perveniendi subnixus, ea se inter
* mundana pericula consoletur et alacriter cantet,
“ «Magna est gloria Domini,’ Et sciatis quod hie ipsa
^" gloria Domini nullo modo defraudabitur, quoniam
“ totum quod in co viget voluntati Domini famulatur,
“ atque ad banc obtinendam dirigitur. Sed o jam ab
* istis inter vos mihi cessandum video. Fratres mei, ^ "
“ obsecro, obsecro? vos, si hie dolentes nunc ab invi-
“ com separamur, tendite ut in futuro ante Deum loti
* ad invicem conjungamur. Estote illi, qui veraciter
* velitis effici hwredes Dei" His dietis, erumpentes
ab ejus oculis lacrim:e eum plura loqui prohibuere.
‘Gemitum fratrum qui subsecutus est, quis enarrabit?
lta fletus implevit omnia, ut vox nulli superesset ad M&p.a&eh
verba. Tandem pater medios rumpens singultus ait,
“ Carissimi mei, scitis quid vos esse, et quo vos ten-
“ dere cupiam.* Sed hora hwc plura loqui vetat. Deo
* omnipotenti ct beatissimo apostolorum principi Petro
“ vos commendo, ut et ipse Deus inter suas oves vos
* agnoscat, ct Beatus Petrus? in sui tuitionem sicut
* oves Dei sibi commendatas vos suscipiat. Ego vestra
* licentia et benedictione vado, ac ut Deus pacis et
* dilectionis vobiscum maneat oro," Post hie surrexit,
et, dato pacis osculo cunctis, in oratorium ivit, populo
sanctum ejus alloquium prestolanti pro instantis qua-
litate negotii verbum consolationis et exhortationis mi-
nistraturus. Quod ubi excellenter peregit, astante
monachorum, clericorum, ac numerosa populorum mul-
titudine, peram et baculum peregrinantium more

V letus) Not in A. * eupiam) eupiam ? A.
3 eaniet] cantat, F.. * Petrus) Not in A.
? obsecro, obsecro) obsecro, 1.

~ -— di

Li UN

—-— "Um

MA. p. 321.

ANSELM1 ARCHIEPISCOPI CANTUARIEXRIS, 385

coram altari suscepit, commendatisque omnibus Christo, 4 m msg

ingenti fletu et ejulatu prosecutus cgresmus cst. Ipso'
die ad portum Dofras ivimus, ibique clericum quendam,
Willelmum notine, a rege ad Ansclmum directum in-
venimus! Detenti autem ibi sumus quindccim diebus,
vento nobis transitum prohibente. In qua mora idem
Willelmus, cum patre intrans et exiens et in mcnsa
illius quotidie comedens, nulli propter quam missus
fucrat rem denudare volebat.

xxii. Die vero quinto decimo cum nos nautw ur-
cerent naves petere, et nos transire? avide ad hoe
fatigarcinur, ecce. videres. rem miserandam, — Patrem
patrie, primatem totius Dritannim, Willelmus ille quasi
fugitivum et alicujus criminis reum in litore detinct,
ac ne mare transeat ex parte sui domini * jubet do-
nec omnia que secum ferebat singulatim sibi revelet
Allate igitur ante illum bulgiw et mantiew reseratm
sunt, et tota supellex illius. spe pecunise reperiendae
subversa et exquisita. est, ingenti. plebis. multitudine
circumstante ac nefarium opus pro sui novitato almi-
rando spectante et spectando exsecrante. Rebus ergo
eversis, sed nihil corum quorum causa eversm sunt in
eis reperto, delusa sollicitudo perserutantis est, et An-
&elmus cum suis abire permissua,

xxiii. Itaque navem ingreditur, ventis vela pandun-
tur, et aliquanto maris spatio promovemur. Cum sub-
ito nauta primo inter se summurmurantes, ac deinde
manifesta voce murmur ipsum depromentes, affirmant
nullo penitus conat", nullo numcrosorum remorum ime
pulsu, co quo ferebamur vento Witsandis pertingen-
duin, immo si marinis ftluctibus pariter involvi nolle.
mus wine mora mmeandum. Ingzemuit Anselmus ad
ista, ct ait, “Si omnipotentis Dei judicio placet me

! prosecutus egressus est. IJpen} | P trannre} Not la E.
prosecutus est. Egressus ipeo, A. | — * sw: domum) domini sei, C, K.
! incenimas) repperimus, A., lI.
R $367. BB

AD. M.

386 DE VITA ET CONVERSATIONE

“ magis in pristinas redire miserias, quam liberatum
“ ab illis tendere ad id quod ipse novit me animo
* proposuisse, ipse videat, ipso dispenset; cgo volun-
" tati ejus obsequi paratus sum. Nec enim mous sed
* ipsius sum." Dixit. Et suffusis in lacrimas oculis
ejus, concussisque in gemitum cordibus nostris qui hiec
audiebamus ac vidobamus, illico ventus ex alio latere
surgens in velum percussit, et nautas jam velo reflexo
terram petentes ad priorem cursum reverti coepit.
Nos igitur non modicum exhilarati, ct in brevi pros-
perrime marinos fluctus evecti, Witsandis! pro voto
appulimus.

xxiv, Egredientibus autem nobis de navi, ii * quo-
rum navis erat retinentes domnum Balduinum, quem
provisorem et ordinatorem rerum Anselmi supra dixi-
mus, ostenderunt ei mirabile quiddam quod acciderat.
In fundo etenim navis qum virum per undas trans-
vexerat fractura unius tabule foramen unum ferme
duorum spatio pedum magnitudinis habens effecernt,
quod fluitanti elemento latum demonstrabat sed nul-
lum omnino quamdiu Anselmus in ea fuerat resera-
bet introitum. Qui res si admirationem sese intuen-
tibus intulit non puto mirandum. Tune Balduinus
summo studio cunctis rem celere prwcepit, ot ca ro*
per id temporis non multis innotuit. Ego tamen cum
inde qusdam persensissem, ac post longum tempus
dum istis qu in manu habemus scribendis animum
applicuissem, nihilquo unde mihi vel levis dubitatio
inesse poterat describere voluissem, interrogavi eundem
virum de negotio, et veritatem magnopere sciscitatus

‘sum. Qui, interposita veritatis assertione qua servus

Dei ac verus monachus inniti debet, confessus est, rem
ex toto sicut eam retuli factam, nec quicquam in ea

? Witeandis) Witksandis, K. res corrected by the seribe himself
* i] b, A,B apparently from ea re.
Aes re] enm rem, F. A. haa en

-—— w as

MS, ». 3:3.

ANSELMI ARCITEPISCOPL CANTUARI ENSIS, 287

confictum. Anselmus itaque extra Angliam positus, in
eo magnifies Imtatus est ct multiplices Deo gratias
exit quod se quasi immanem Babilonis fprnacem eva-
sisse, ct culmen quodam modo placid quietis conti-
gisse videhat. Willelmus autem rex, audito Anselmum
transfretasse, confestim praecepit cuncta quie illius ju-
ris! fuerant in suum transcribi dominium ct irrita
fieri omnia qua per ipsum statuta fuisse probari po-
terant ex quo venerat in archiepiscopatum. — Quas
itaque tribulationes ecclesia. Christi passa sit intus et
extra, cozitatu, nedum dictu, percipere difficile ese
pronuncio.

xxv. Igitur. Anselmus a Witsandis? mane discedens
et post dies ad Sanctum Dertinum. veniens, magna
plebis, clericorum ac monachorum alacritate * susceptus
est, ct per quinque dics ibi detentus, Interea rogatu
canonicorum altare unum apud Sanctum Audomarum
consecravit. Quo facto, venerunt. ad eum honorati
quidam de indigenis viri flexis genibus obsecrantes
quatinus filios corum per impositionem manus suze
sacri * chrismatis unctione signaret. Ad quod mox ita
respondit, "Et hos pro quibus petitis libens in hae
" causa suscipiam, ct alios hoc sacramento cgentes, si
“ presto fuerint, non abjiciam.” Qua illi facilitate
responsi benizmitatem viri admirantes, magnifice letati
sunt ct gratias czerunt; confirmatisque pueris suis,
illico totam urbem iis? qua ab cjus ore acceperant
impleverunt. Videres ergo viros ac mulieres, magnos
ac parvos, e domibus ruere certatimque currendo ad
nostrum hospitium predicti. gratia sacramenti prope-
rare. Plures siquidem anni apud cos transicrant in
quibus nullus episcoporum illic fuerat tali officio pas-
sus occupari. Sexto demum die, cum jam innumeram

! Jurie) Not in F. | * sacri) Not in BK.
* Wiüsandis) Withsandie, K. 5 us) his, AC, FE. ^
! alacritate) alacriter, F-

BB?

A.D. 3090.

338 DE VITA ET CONVERSATIONE

multitudinem confirmasset, ct nos & loco discessuros
longum iter ipsius diei quod instabat festinare com-
pelleret, ecco puella qusdam domum de qua equos
ascensuri egredicbamur introiit flebili pietatis affectu
se confirmari deposcens. Quod quidam ex sociis nos-
tris audientes, nimis moleste tulorunt, et verba illius,
utpote qui jam talium erant tedio affecti, contradi-
condo depresserunt. Quid plura? Virum precibus
puelle assensum prebero volentem ipsi, objecta longi-
tudino diurnm vim, objectis periculis quie nocturnos
viatores in perogrina quammaxime patria comprehen-
dere solent, objecto quoquo quamplures ob id ipsum
pro foribus attentos stare paratosque irrumpere si ei
soli adquiesceret, detinuerunt, et ne voci ipsius audi-
tum * preberct obtinuerunt. Sed ubi aliquantum pro-
eessimus, vonit patri in mentem quibus adquieverit,
quid egerit. Illico nimis impietatis seipsum arguens
tantum exinde concepit in corde dolorem, ut quamdiu
vitm presenti superfuit pomitudo ipsius facti, ut smpe
fatebatur, ab animo ejus non recesserit.

xxvi Nobis dehine ecptum iter de dio in diem
accelerantibus, fama viri multo celerius prmecurrebat
et multiplici populos voco replebet. Unde turbarum
concursus, clericorum coctus, monachorum exercitus, ei
quocunque veniebat occurrunt, isti gaudio et exsultatione
conerepantes, ili vexillis ct sonoris concentibus Deo
pro illius adventu conjubilantes.

xxvii. Cum autem Lugdunum venisset, ct ab archi-
episcopo civitatis ipsius glorioso susceptus fuisset, post
dies paucos missis litteris consilium à domino papa do
negotio suo qumaivit, ct quia partim imbecillitate sui ats, pace
corporis, partim aliis pluribus causis prepeditus ultra
Lugdunum progredi nequaquam posset ei suggeasit,

Peri] festen, E portion of the text bas been mis-
* praberet . . . incommoditatest) | placed.
‘The leaf of Ii. which contains thie

ete ae me Bee oe

ANSELMI ARCHIEPISCOPI. CANTUARIENSIS, 389

Ita ergo Lugduni resedit, reditum nunciorum suorum
ibi expectans. Post tempus Roma nuncii redeunt, et
quoniam, omni excusatione sublata, cum ad so papa
properare prieceperit referunt. Ille nescius morze pon-
tificalibus jussis obaudit, vio so periculis mortem pro
Deo non veritus tradit.

xxviii. Hine Secusiam venimus cet nos abbati loci
illius prresentaviinus Eramus quippe monachi tres,
dominus videlicet. et pater Anselinus, domnus Baldui-
nus, ct ego qui hive scribo, frater! Eadmerus. Qui ita
ibamus quasi pares essemus, nullo indicio quin cui
priestaret, coram aliis ostendentes — Ab abbate igitur qui
vel unde essemus interrogati, paucis respondimus — Et
audito quosdam ex nobis Beccensis. cenobii. monachos
esse, sciscitatus est, " Fratres, obsecro vos, vivit adhuc
" ille, ille? Dei ct omnium bonorum amicus, Anselmus,
" scilicet ipsus canobii abbas, vir in omni religione
'" probatus et acceptus ?" Balduinus ad hoe, “Tile,” ait,
“ad archiepiscopatmn in. aliud. regnum raptus. cst."
At ile, "Audivi. Sed nune, queso, qualiter. ent?
“Valet?” " Equidem," ait, "ex eo tempore quo functus
“est pontificatu. non. vidi. cum Becci. Dicitur tamen
“bene valere ubi est.” Tunc abbas, " Et valeat oro."
Hive de se Anselinus dici audiens, confestim tecto eu-
cullie sue capitio capite, demisso vultu sedebat. — Nolo-
hamus enim aznosci, ne forte, prmcurrepte fama de
nidventu tanti viri, cuivis periculo nostra incuria fiere-
mus olbinoxit.

xxviii. Celebratis dehine in ecenolio Sancti Michaelis
Archangeli, quod in monte situm Clusa& ? vocatur,
Passionis &c Resurrectionis Dominice solenniis, in
iter reversi Romam festinavimus. Mirum dictu. Pauci
atque* ignoti per loca peregrina ibamus, neminem

! qui. Àtc wnho frater frace | 79 Clusa) Clausa, E, G.
qui hare »cribo, A. * algue) autem, A.
* idle, We) ille, A., C.

AD. 1a.

ewe: @ upQm co sco une =D

' 900 DE VITA ET CONVERSATIONE

A.D. 2608,

agnoscentes! nemini qui vel? undo essemus innotes-
centes; ot occe solus Ansclmi aspectus in admirationem
sui populos excitabat cumquo esse virum vites designa-
bet. Unde cum jam hospitati ctiam inter eos quorum
insidias inctucbamus fuissemus, nonnunquam viri cum
mulieribus hospitium intrare, ct ut hominem vidore
ejusque mererentur benedictione potiri obnixe precari.
Tali crgo? vulgi favoro Romam usque prosecutus,
Lateranis, ubi tunc temporis summus pontifex more.
betur, advenit. Nunciatur pontifici patris adventus, ot
ovans jubet illum in parte ipsius sui palatii hospitari
et die illo indulgere quieti. Mane confluit ad papam
Romana nobilitas, ct de novi hospiti» adventu sermo
conscritur. Adducitur cum reverentia vir in medium,

et in qua coram papa decenter sedeat sclla profertur. M8. pos

Ingressus humiliat se pro more *ad pedes summi pon-
fici, scd statim ab ipso erigitur ad osculum cjus.
Sedet, ac pro adventu illius* hutari se apostolicus cum
Romana curia dicit. Acclamat curia dicto. Postes,
silentio facto, multa in laudem hominis papa locutus
est, virum virtutis ac totius religionis illum esso con-
testans. “Et quidem,” inquit, “ita cst. Cumque illum
* utpote hominem cunctis liberalium artium discipli-
“nis innutritum pro magistro teneamus, et quasi com-
* parem, velut alterius orbis apostolicum ot patriar-
“cham, jure venerandum censeamus, ita tamen*
* excellens menti ejus humilitatis constantia prweidot,
“ ut nec marinis periculis nec longissimis peregrine
" terre spatiis terreri potuerit, quin vestigiis "Beati
“ Petri pro nostre parvitatis ministerio so presentare,
* nosque magis illius quam illum nostro egentem
* consilio super causis suis consulendos adire studuerit.
“ Quapropter considerate quo amore, quo honore, sus-

! neminem. Ggnescentes) Not in * pro more) Not in E.
* illius) ejeo, A.

2 wef} Not in R. * tenen) Mot in A.

? ergo) igitur, A.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI. CANTUARIENSIS. 391

“ cipiendus sit et amplectendus." Hae cum Anselinus AJ aass

i de se ct multo his plura pro sui laudo dici audiret,
sicut ipsemet, supe fateri solebat, non parum erubuit,
quoniam se talem apud se qualis a tanto viro predica-
Latur minime cognovit. Veruntamen erat inter verba
tacens, decentius fore perpendens ad hujusmodi silere
quam loqui Post hac de sui adventus causa percunc-
tatus a papa, co sibi inodo cam cnarravit quo veritatis
ac discretionis ratio poposcit! Ille ad audita miratur
et subventionem plenam pollicetur. Precepit itaque
ut ipsius subventionis effectum circa se Anselmus
prestolaretur. Verum quia calor estatis in partibus
illi» * cuncta urebat, ct habitatio urbis nimium insalu-
bris sed pracipue peregrinis hominibus erat, Johannes
quidam nomine olim monachus Becci, tunc autem
abbas cenobii Sancti Salvatoris Telesini, annuente
papa, suscepit cum ut proprium patrem in sua, ct
duxit in villam suam, Sclaviam nominc, quie in montis
vertice sita sano juyiter acre atque tepenti conver-
santibus illic habilis * extat.

xxx. Igitur habitatio nostra in montis erat summi-
tate locata a? turbarum tumultu instar solitudinis
vacua, — Quod Anselmus advertens, ex spo futuro
quietis exhilaratus ait, “Hive requies mea, hic hala4-
" tabo," Ad primum. igitur conversationis onlinem
quem antequam. abbas esset. habebat, quemque so in
pentiticatu. positum inaxime perdidisse. deflebat, vitam
institit, sanctis operibus, divinw contemplationi, mys

MS. 3€ ticarum rerum cnodationi, die noctuque mentem in-
tendens Unde. Christiane fidei amore permotus,
insigne volumen cidit, quod, Cur Deus Homo in-
titulavit^ Quod opus, sicut in prologo ejus ipse

! peposet) depoecc! at, F. * a> et, E
Ven partibus tlie) Notin E. * wntitulesw(} utelaviz, A, KK.
2 Sclamum) caviam, K. ! Chaaged from (stuleed ia MS.

* bic heabuuso ) babitalulus, E. .

aD

392 DE VITA ET CONVERSATIONE

testatur, in Anglia ccepit, sed hic, in Capuana vide-
licet provincia, constitutus absolvit.

xxxi Inter hzc omnibus omnia sese fecit, cunctis
pro posse subveniens, cunctos qui se audire volebant,
non considerata alicujus persona, nd suum colloquium
admittens, et singulis pro qualitate mote questionis
benigna affabilitate ntque affabili benignitate satisfu-
ciens, Quapropter fama illius in brevi cireumeirca.
pererebruit, et in dilectionem ae venerationem ejus
cunctorum corda convertit. Quicunque igitur eum
videre ejusque potuit benedictionem habere, beatum
se proprii censura judicii zestimavit. Monachus etiam
qui ville ipsius pro abbatis imperio custos erat, qui-
«que nobis more boni hospitis in nonnullis ministrabat,
cousiderans vitam et actus patris, concepit npud so
spem magni boni ct gratiam Dei in co vigere, credi-
ditque quod Deus multa libens faceret ob merita
ejus Homines nutem ville multas incommoditates +
quotidie patiebantur pro penuria aqum. In devexo
tamen latero montis puteus unus nimim profunditatis
habebatur, sed ita singulis dicbus exhauriebatur ut ab
hora diei nona nulla quie extrahi posset in illo aqua
usque mane reperiretur. Quo incommodo fratcr illo
subvenium iri desiderans, rem Anselmo conquerentis
more innotuit, et suv voluntati inesse subjunxit pu-
teum ipso quo habitabamus loco facere, si forte Deus
sua pietate dignaretur hoc incommodum propulsare.
Laudat Anselmus piam fratris voluntatem, et rem
temptare suadet. Lztatur ille ad hme, et rogat qua-
tinus ipse locum inspiciat ac, pramíssa preco cum
benedietiono sua, primus terram aperiat — Adquies-
cit ille precanti, nolens offendere voluntatem hospitis
sui Quid dicam ! Cernebatur mire celsitudinis
rupes et quasi dementia videbatur in tali loeo velle
fontem aque investigare. — Vadit tamen Anselmus

* pracberct . . , incommoditatest} Misplaced in If,

—À— om

37

eS m» om

-- "oa
ema: oe ,
-

M8. p. 837.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIEXSIS. 393

nobis comitatus ad locum, et, supplici prece prw-
missa, hoc est ut abundantiam juris atque salubris
aqua Deus inibi largiretur, tertio terram feriens ape-
ruit ct reliquo operi dare operam jussit. Perpauci
dies cwpti operis transierant, et ecce fons vivus e
duritia rupis erumpens ingenti cunctos stupore per-
cussit, Nec mirum. Aqua cnim quam se magister
operis nec in plurimis dielus reperturum putabat,
non mirum si stuporem incussit brevi reperta, Per-
fectus itaque puteus est, modice quidem profunditatis
exstans, sed limpidissimm atque salubris aquse jugi
fonte redundans. Qua: res illico divulgata non parvz
adinirationi fuit, eb cam viri ieritis omnis qui au-
divit ascripsit. Itaquo puteus ille puteus archicpi-
scopi Cantuariensis usque hodie ab incolis ipsius terre
vocatur. Ferunt autem ii! qui ad nos inde sepo
venerunt quia multi diversis languoribus ac? febribus
tenti, sumpta in potum cadem aqua, pristine sanitati
nox restituuntur.

xxxii. His diebus. Rogerus dux Apulie civitatem
Capuam: obsidebat. Qui fama viri permotus, mittens
rovavit cum venire. ad se. Asecndimus, ivimus, ct
plures in obsidione? dies exegimus, remoti in tento-
rüs & frequentia. et tumultu perstrepentis. exercitus,

AD. uma,

Erat autem ubi eramus quiam cceclesiola. penitus *

deserta, et juxta. ostium cisterna desuper. diruta mag-
nie profunditatis hiatum sua diruptione prectendena
In qua ecclesia velut. in camera. pro velle. conversa-
bhamur, tain quieti. quam operi in ea indulgentes ct
ducem ipsum cum suis nobiscum singulis dicbus ad
qum volehamus in promptu habentes Quadam vero
nocte cum in ca domnireinus, contigit Anselmum sai
corporis necessitate silentio surgere, et no inquietare-
mur suo more lento pede ad ostium tendere Quod

! (0) bii, A.; bi, E. ! ob sdine) obesssione, E.
* ac) et, E. * pemtus) Not in K.

t 395 DE VITA ET CONVERSATIONE

AD. cum cxissot, cb immemor fovew per tenebras in par-
tem divertisset, in profundum cecidit, clamosa voco
cadendo dicens, "Sancta Maria" Ad quem sonitum
nos ac socii nostri qui in tentoriis quieseebant exper-
gefacti lectis prosiluimus, accurrentes hominem in pro-
fundo vidimus, ct pre timore! simul et angustin cor-
dis exanimati fero* sumus. Quod ipse pereipiens, mox
levato capite, comi vultu, jocundo intuitu nobis innuit
nil lesionis sese perpessum:, Descendentes igitur qui-
dam ex nostris ex altera parte ipsius? precipitii qua
via erat descendendi, eduxerunt cum a loco sanum
omnino atque incolumem.

xxxiii Cum post hzc sedis apostolicw pontifex Ur-
benus illo adventaret, et ei ab Anselmo et principibus
totius exercitus obviam itum esset, ingenti. swcularis*
glorie pompa prosecutus ductus est in tentorium quod
juxta nos sibi erat exteris excellentius. constitutum,
Sieque donec civitas in deditionem transiit, obsidio
illius dominum papam ct Anselmum vicinos habuit,
ita ut familia utrorumque magis videretur una quam
dum, noc facile quivis declinarct ad papam, qui non
divertere ad Ansclmum. Papa namque colebatur a
eunctis quemadmodum pater ot pastor communis; An-
selmus vero diligebatur ad omnibus sicnt homo man-
suotus ct miti» ct cui suo judicio nihil debebatur a
quovis. In papa denique supereminens vigebat cum
dignitatis auctoritate potestas, in Anselmo mira ct as.p.sa
qui cunctos demulcobat pura cum simplicitate humi-
litas. Multi ergo quos timor prohibebat ad papam
accedere festinabant ad Anselmum venire, amore ducti
qui noscit timere. Majostas etenim papm solos ad-
mittebat divites, humanitas Anselmi sine personarum

? fimore) tremore, E.
* fere) pane, K.

P ipsins) Not in E.

* secularis) mupdialis, A, Jj,

f^

» F.; mundalis, C., D. H, E.
The word secularis in on an cra-
eure im MS.. A subsequent cor-
rection,

"^9 Was

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 395

acccptiono suscipicbat omnes. Et quos omnes? Pa-
ganos ctiam, ut de Christianis taceam. Siquidem
nonnulli talium; nam corum multa millia in ipsam
expeditionem secum adduxerat homo ducis Rogerus,
comes de Sicilia; nonnulli, inquam, talium fama boni-
tatis cjus inter suos exciti! mansionem nostram fro-
quentabant, et sumptis ab Ansclino corporalibus cibis
gratiosi revertebantur, admirandam viri benignitatem
suis praedicantes quam expericbantur, Unde in tanta
deinceps veneratione. ctiam. apud eos habitus est, ut
cum per castra illorum qum in unum locata erant
transireinus, ingens multitudo corum elevatis ad ce-
lum manibus ei prospera imprecarentur, ct osculatis
pro ritu suo manibus propriis, necne coram eo guni-
bus flexis, pro sua cum benigna largitate * grates
avendo venerarentur. Quorum etiam plurimi, vclut
comperimus, sc libenter ejus doctrine — instruendos
suminisissent, ac Christiane fidei jugo sua per eum
colla injecissent, si crudelitatem comitis sui pro hoe
in se sevituram non formidassent Nam revera nul.
lum eorum pati volebat Christianum impune ficri.
Quod qua industria, ut ita dicam, faciebat, nihil mos
interest ; viderit Deus ct ipse.

Nvxiiii.. Dehinc, soluta. obsidione, Anselmus multa
prece. papain ad hoc flectere. conatus. est, quatinus ab
onere pontificali eum absolveret, et quieti liberum
vacare concederet, Verum. cum, in. quantum quidem
ad etfectum — spectabat, in. nihilum laborassct, fretus
benedictione ejus Selavinin. reversus. est, opperiens ibi
tempus concilii quod idem papa apad Barum Kal.
Octobris erat cclebraturus& Cui concilio dum Ansel-
Inus sc prasentasset, ct persuasus. & papa Grecos in
processione Spiritus Sancti, utpote quem a Patre non
a Filio procedere astruelant, errantes rationabili atque

! Hogerus) Rogens, F.
3 excite) excitati, F.

! benigna. largiate) benignitate,
C.

A.D. apa,

A.D. 3088,

396 DE VITA ET CONVERSATIONE

Catholica disputationo confutassct, magni apud omnee!
habitus est, ct veneratione dignissimus comprobatus.
Finito concilio Romam cum apostolico profecti
sumus.

xxxv. Transactis autem aliquantis? dicbus, venit
Romam Willclmus ille cujus in exitu Anglie men-
tionem fecimus. Is inter alia hoc effecit epud aposto-
licum, ut inducias regi Anglico daret de causa Ansolmi
usque ad festum Sancti Michaelis Archangeli. Quod
Anselmus ajnoscens, illico Lugdunum rediro volcbat,
sed prohibitus a*papa cst propter concilium quod so

tertia hebdomada Paschro Romm habiturum statuorat, M& pom

Morati itaquo Roma sumus ferme per dimidium an-
num, continuo circa papam degentes et quasi in com-
muno vivento« Unde et ipso papa nonnunquam ad
Ansclinum veniebat, leto cum co seso agendo et
curiam ei faciendo. Dedit «quoquo illi* hospitium in
quo convorsabamur, co juro ut si aliquando Romam
rediret, contra omnes homines illud sibi vindicaret.
Ipse in conventu nobilium, in processionibus! in sta-
tionibus semper ct ubique a papa * sceundus erat, prm
cunctis honoratus, cunctis acceptus, ct ipso omnibus
simplici huinilitate summissus,

xxxvi. Preterca Angli illis temporibus Romam veni-
entes pedes ejus instar pedum Romani pontificis sua
oblatione honorare desiderabant, Quibus illo nequa-
quam adquiescens, in sceretiorem domus partem fugio-
bat et cos pro tali re nullo paticbatur ad so pacto
accedere. Quod ubi pap relatum est, admiratus * in
homine humilitatem mundique contemptum, jussit, ecse
tencro in sc ct nullum bene facere ultro* volent m
prohibere, sed omnes pro tali eausa adventantos pati-

! emnes] bomines, C. 5 processionibus) processions, K.
3 eliquantis) Not in A. * a pepa) Not ia E.
? ii) ei, E. 7 edmiratw) admicons, Y.

‘ rediret * conira] Here ts the | * &enere in oe) in eo tenere, A.
mieplaced leaf of 1I. * ulire) ultre or, A.

M8. p. San,

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIR, 397

enter admittere. At illo modesta quadam verecundia
ictus jussa profecto postponerct, si non inobodientis
nievo corrumpi timeret,

xxxvii. Quid referam nonnullos cives urbis, quorum
ingens multitudo propter fidelitatem imperatoris ipai
pap erat infesta, nonnunquam in unum conglobatos
Anselmum a Latcranis ad Sanctum Petrum cum suis
euntem, propter odium papm capero volentes, sed mox
viso vultu ejus territos, projectis armis, terres pro-
cumbere, et so illius benedictione deposcere insigniri ?
Hi honores, ct' horum süniles vulgi favores illum
ubique * comitabantur, quia mores sui in cunctis Deo
famulabantur. Hine ctiam erat quod non facile a
quoquam Romw simpliciter “homo” vel “arehiepi-
" scopus," sed, quasi proprio nomine, “sanctus homo”
vocabatur. Quicunque igitur ci servicbamus amori et
honori cunctis cramus.

xxxviii, Cum vero ad prefatum concilium ventum
esset, et jam quio recidenda recisa, ct que statuenda
videbantur statuta fuissent, excommunicationis senten-
tiam tam in laicos qui investituras ceclesiarum dant,
quam in cos qui de manibus corum illas suscipiunt,
cum toto concilio papa intorsit. Eadem quoque sen-
tentia. damnavit et cos qui in officium sic adepti
honoris aliquem sacrant.

xxxix. Soluto conventu, accepta licentia Roma di-
pgredimur. Via vero redeundi multis erat periculis
obnoxia, sed, protegente nos Domino, pericula cuneta
evasimus ac Lugdunum illresi pervenimus. Ubi summo
cum honore gaudioque suscepti, et a pontifice civi-
tatis, venerabili scilicet Hugonc*® detenti, mansionem
nostram illic firmavimus, amissa omni fiducia, vivente
reve Willelmo, Angliam remcandi. Habitus est ergo

> venereal li ocsbent Hugone) Ket

! e() Not in E
in A. C. Inchs erdlieet.

1 vbique) Not in F.

4D. a.

A.D. 1608.

398 DE VITA ET CONVERSATIONE

ibi Anselmus non sicut, hospes aut peregrinus, scd vere!
sicut indigena ct loci dominus Unde nusquam ipee
ipsius urbis antistes, co presente, suo volebat loco
prresidere, sed, presidento ubique Anselmo, ille mira
humilitate ct honestato prmditus inferioris et quasi
suffraganei loco simul ct officio fungebatur. Super
he ut episcopale officium per totam perochiam suam
pro vello exerceret in voluntate ojus ac deliberationo
constituit. Quod ubi per loca vicina innotuit, illico
frequens populorum concursus factus est, unctionem
sacri chrismatis per impositionem manus ojus * poscen-
tium sibi conferri. At ille omnes ad gratiam ipsius
sacramenti admittcbat, ita ut sepissime in hoc totus
dies ‘expenderctur, ct nos qui ei ministrabamus gravi
trio afficeremur, ipso semper jocundo ct® hilari
vultu existente. Crovit autem ex hoc in cum mira
quidam et incredibili» dilectio omnium, et bonitas
ejus divulgabatur per circuitum. |

xl Igitur qui illis dicbus saltem reliquias de mensa
illius poterat habere contra‘ omnia pericula ct infirmi-
tates so salutifera * credebat medicina ditatum. Nee
ista fides cos fallebat. Nam revera nonnullos febri-
bus tentos, et quibusdam aliis infirmitatibus pressos,
mox sumptis ciborum cjus reliquiis, novimus integre
sanitati restitutos Exempli gratia. Festivitas Beati
Mauricii celebris habebatur Viennm. Rogatus itaquo*
Anselmus a Guidone ipsius urbis archiepiscopo, in
ipea festivitate venit co. Et celebrato solenni missm
et preedicationis officio, cum ad refectionem corporis
scdisset, venerunt ante illum milites duo, voce et
vultu regrotationis molestiam qua premebantur pree-
ferentes, rogantes quatinus de micis sui panis eis dare

! won sicut . . . vere) Not in E. ‘dite... . contra) Ket in C.
? ejus) illius, E., F. 5 salutifera) enletari, E.
3 of) ac, E. © itaque) ergo, E.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI! CANTUARIENSIS, 399

dignaretur. At ille * Nequaquam " inquit. “Nee enim
pane integro, nedum micis vos indigere conspicio.
Sed si comedero vobis placet locus amplus est,
sedete, ct cum benedictione Dei que vobis apponen-
tur comedite" Responderunt so pro hoe non ve
nisse, “Nee cgo," ait, "vobis aliud faciam" In-
tellexerat enim quo intenderent. Unus ergo ex iis
qui in ejus dextra sedebant intelligens illos salutis
proprio curam habere, et virum in hoe nihil quod
miraculo posset ascribi velle facere, quasi eorum im-
portunitate pertzsus, arrepta desuper mensa frag-
menta praebuit cis, et ne hominem fatigarent secedere
monuit, Qui statim ut exindo modicum gustavcrunt,
€um benedictione viri egressi sunt. Post mensam in
seeretiorem locum me tulerunt, magnopere postulantes
quatinus adjati mca ope ad missam patris mererentur
de manu ejus Dominicum Corpus et Sanguinem su-
mere. Quos eum libenter audissem, et quando quove
id fieret, edoeu 1, gratiosa voce responderunt, “ Et
“now quidem, sicut dicis, omni excusatione semota
veniemus, wi hac medicina quam nune de i
mensa suscepimus o quartanis ct inortiferis
“ae intestinorum tortionibus quibus intolerabili eru-
* citu. concutimur liberati non fuerimus. Et hoe erit
i inter nos et te, quoniam si convaluimus* non
venie veniemus wi non convaluimus"! Adquievi
dicto, et. di ab invicerm sumus, Non venerunt,
quia, sieut accepi ab ei» qui utrumque noverunt, eo
quod de mensa susceperant ad plenum, Dei gratia
cooperante, cunvalucrunt. Quod quidem si ita non
fuisset, quemadinodum | illo« infirmitate gravatos sani-
tati voluisse restitui credibile eat, ita eos ab requisi-
tione istiu« posteriori» imedicinm supersedere noluisse
dubium non est. Certo nempe tenebant ista se qoin

? conrahuumms) oonvalaerimen, A.

400 DE VITA ET CONVERSATIOXE

convalescerent falli non posse, scientes quendam non
ignoti noininis virum eo solo quod spe sanitatis ro-
cuperands miss illius interfuit a pari tunc noviter
invaletudine convaluisse.

xli. Siquidem unus e principibus terre illius diu
cadem qua ipsi languoris molestia vexatus fucrat,
Hie, agnito Anselmum in ccclesia Beati Stephani
missam ex moro celebraturum, festinavit illo, arbitrans
Sibi ad recuperandam sanitatem utilo fore, si missa
tanti viri ac benedictione meruisset potiri. Fateor
vidimus hominem suorum manibus innixum ecclesiam
introeuntem, mortuo quam viventi similiorem. Sedit,
ct finita missa egressus est. Nobis vero nec quis vel
unde, aut cur advenerit scientibus aut curantibus,
idem vir, cvolutis paucis diebus, ad petrom venit,
flexis genibus ci pro adepta sanitato gratias agens
Ad quod cum ille obstupesceret, indicavit ei ordinom
geste rei, asserens' quod ab ea hora qua se minem
ilius pnesentavit, omni doloris vexatione depulsa,
sanitati restitutus sit. At ille nihil hoe ad se perti-
nero, sed ipsius fidei ac meritis beati martyris ad
quem divertit ascribendum asserens, iis? qure saluti
anim illius compoterent cum instruxit, ct familiarem
' sibi effectum correctiori vite, ut post multorum testi-
. monio comperimus, reddidit.

xlii. His fero temporibus Cluniacum euntibus nobis
occurrit quidam sacri ordinis homo, lacrimosis preci-
bus virum deprecans quatinus et so oculo misericordie,
et sororem suam nuper amentem effectam dextera M8. ». 905.
sure benedictionis dignaretur respicere. Et subdens,
" Ecce, ait, "in via qua transituri estis inter multos
" tenetur, sperantes quia si tu, domine, manum ei
" imposucris, continuo, favente gratia Dei, sus menti
" restituctur.” Ad hec illo muta voce, et quasi surda
pertransiit aure. Presbyterum autem so magie instan-

! essere»e) On erasure ia MR, | — ? 4o) biis, C. , hie, K.

*ow- qup 77 —

ns he

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIA. 401

tem ac preces multiplicantem reppulit a se, omnimo-
dis affirmans! tam extraneum factum nulla sibi ra-
tione temptandum. Hiec inter proeedimus, et illam
in medio adunat: multitudinis comminus teneri con-
spicimus, furibundos motus, et inhumanos nutus vulta,
ore, oculis, et totius corporis gestu edentem. Popu-
lus itaque virum advenientem circumdat, retentis ha-
benis preces ingeminat, ut miser] mulieri manum
inponat orat, obsecrat. Obsistit ille, dicens quod pos-
tulant nequaquam sapientim esse. Objiciunt illi vulgi
more qua occurrebant, saltem — improbitate vincere
vestientes. Tune vir aliter so non posse evadcre sen-
tiens,-hoc solo eis morem gessit, videlicet, quod nulli
negare solebat, signo cam sanct» crucis levata dextra
"ravit. Quo facto, laxatis habenis ocior abit. Im-
positoque cucullo capiti suo, remotis sociis, singula.
ris vadit, infelicis. feminm terumnas pietatis affectu
tenerrime?. detlens. Hae nos. contritione afflicti Clu-
niacum, ila vulgi manibus acta domum tetendit.
Needum pes ejus limen. suo domus attrivit, et inte-
gerrimie. sanitati. donata in laudem viri linguas om-
nium solvit. Quam rem sic factam dum certa rela-
tione. Cluniaci accepissemus, gavisi sumus et pro sua
inisericordia zratiam Deo et gloriam dedimus.

xliii. Actis deinde proper. que Cluniacum. adveni-
mus, reversuri Lugdunum iter per civitatein Matisco-
nensem arripuimus, Ubi Anselmus rogatu cpiscopi et
canonicorum missam pullice apud Sanctum Vincen-
tium. celebravit, ct inter sermonem quem ad populum
habuit, ut omnes Dorninum pro siccitate qua in im-
mensuin terra * aruerat. coinmuniter precarentur admo-
nuit, Dicunt se id jam sepius fecisse sed nil effe-

! afirmans] aserens, A, lI, E, - P tenerrime) perfesus lechry mis
F. | tenerrime, Hl. E. omits temevrame.
3 cuculio capil: evo) cuculla eus | * immensam lerra) immenoun
cepiio. eapiti, A., B. Is. M8. | Jam terra, E.
o capi owo are on crasure and |
spaced oat.

R $317. cc

402 DE VITA ET CONVERSATIONE

cisse, ct ca ro ut ipse prece sua preces eorum coram
Deo! efficaces efficiat magnopere orant ct obsecrant.
Quid dicam ? Nondum pransi eramus, ct ecce subito,
stupentibus cunctis, serenitas eceli in nubilum vertitur,
ipsaque die priusquam civitatem egrederemur pluvia
dulcis et copiosa terris illabitur. Plebs igitur, viso
hoe facto, benedicit Dominum, et ejus post Deum nue-
torem magnis laudibus pradicant Anselmum. Itaque

in habitaculum nostrum Lugdunum reversi quietam Ma. p.s0

vitam ab omni tumultu negotii secularis agcbamus.
Anselmus vero vitam veri servi Dei in sanetis medi-
tationibus, in omnis sexus statis ct ordinis hominum
ad se venientium redificationibus, ac in crmterarum
virtutum exhibitionibus exercebat.

xliii Per id etiam temporis seripsit librum unum
De Conceptu Virginali et de Peccato Originali, et aliud.
quoddam opusculum multis gratum ct delectabile, cui
titulum indidit? Meditatio Redemptionis Humanre.

xlv. Inter hmc Urbanus sedis apostoliem pontifex
huie vite decedit, et nd inducias quas de eausa An-
selmi regi dederat non pervenit. Quo tempore multa
etiam de regis interitu a multis * predicebantur, et
tam ex signis que nova et inusitata per Angliam
monstrabantur, quam et ox visionibus qum pluribus
religiosis personis revelabantur, quia ultio Divina in
proximo eum pro persecutione? Anselmi oppressura
essot ferebatur. Sed Anselmus in nihil eorum ani-
mum ponens, quotidie pro conversione et salute ejus
Deum deprecabatur.

:xlvi Hine exilii nostri anno tertio, qui co quo a
Roma Lugdunum venimus erat secundus, ivit Ansol-

Ved nil... corum Deo) sed | pluribus) Not in C. MB, has
wt, B. quer plu in outer margin, and ribus.
3 Nondum] Necdum, A. on an erasure in the next line, No

P indidit) indidit. Voemtur,L | doubt pluribus had been inadvere
* a wultis] Not in E.

tently omitted.
Es qetenese1 predicabantur, e persecutione] — persecutionibus,

MA. p. 94,

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIEXSIB. 403

mus Marciniacum loqui domino abbati Cluniacensi sane

Hugoni ct sanctimonialibus. Ubi cum ante ipsum ab-
hatem conscdissemus, ct de iis! quo inter Anselmum
et regem cousque versabantur verbe, ut fit, nonnulla
hinc inde proferrentur, intulit idem venerabilis abbas
sub testimonio veritatis proximo prreterita nocte eun-
dem regem ante thronum Dei accusatum, judicatum,
sententiamque damnationis in eum promulgatam Ex -
quibus verbis admirati non modice sumus, sed, per-
pendentes eminentiam sanctitatis ac reverentim ejus!
fidem iis? qum * dicebat nullatenus habere nequivi-
mus, ct ideo, sola verhorum ipsius fide contenti, qua-
liter hoc sciret, percunctari omisimus*

xlvii. Postera die cum inde digressi Lugdunum
venissenris, et in instanti festo Beati Petri quod co-
litur Kil Augusti, dictis matutinis nos qui cires
Anselin¢ u. assidue eramus quieti indulgere cuperemus,
ecco quí am juvenis ornatu. ac vultu non vilis elerico
socio nostro, qui prope ostium camera: jacebat et,
necdum dormiens, oculos tamen ad somnum clausos
tencbat, astitit, vocans eum nomine suo. “Adam,”
inquit, * dormis!" Cui eum ille responderet, * Noo,"
dixit illi, “Vis audire nova” “Et libens" inquit At
ille, “Pro certo," ait, " noveris quia totum discidium
* quod est inter archiepiscopum Anselmum * et
" Willelmum determinatum est atque sedatum." Ad
quod ille alacrior factus, illico caput levavit, et aper-
tis oculis cireumspectans neminem vidit — Sequenti
autem nocte inter matutinas unus nostrum clausis
oculis stabat ct psallebat. Et ecco quidam illi ehar-
tulam admodum parvam legendam exhibuit Aspexit,

+ ina} hia, As Et Bü, C. | 'esmere) Not ia G.

? jus; Not in E. *deehet .. . . loque eunt)
! na] bis, As Be Wanting ia B. (one leaf).

“el ideo... omirimu)] Notin | * Anselm) Not ia E, F.

cos

A.D. 1108.

404 DE VITA ET CONVERSATIONE

et in ea "Obiit rex Willelmus" scriptum invenit.
Confestim aperuit oculos, et nullum vidit! preter
socios.

xlviii. Post triduum abhinc ad abbatiam qus voca-
tur Casa Dei multis precibus invitatus Anselmus per-
rexit. Ubi cum honorifico susceptus et hospitatus
fuisset, una dierum, fratribus loci ipsius post mensam
in lectis suis pausantibus, subito fragore colum into-
nuit, et vibrantibus coruscis crebra per montem ful.
gura volitant. Crescit tempestas illa, et multiplicata
non modicum fulminis super domum qua fenum mo-
nasterii servabatur procipitat. Unde protinus horri-
dus igni» accensus teterrimum atquo faetentem ex se
fumum per acra sparsit. Quicunque igitur eum An-
selmo in hospitio crant timoro concussi dirsiliunt.
Remansi itaque solus cum solo. At ille lecto decum-
bere volens, interrogavit me utrumnam ignis qui eru-
perat sopitus esset. Cui cum responderem, auctum
esse potius quam sopitum, crexit se et vultu placido
atque modesto dixit, “ Melius est ut nobis provides-
“ mus, quia, juxta poctam,? ' tunc tua res agitur paries
“ ‘cum proximus ardct.'" Quo dicto, ad ignem conci-
tus venit, coque viso illi mox sanctee crucis signum
levata dextra objecit. Videres evestigio flammam ita
so demittentem ac si pro suscipienda benedictione il-
lius conquinisceret. Ignis ergo statim in semet rodi-
ens totus clanguit, nec aliquid absumpturus usquam
processit. Quodque fortassis non minus stupeas, vora-
tis quibusdam mdibus qua cirea erant, nil besionis
intulit fono monachorum qui Anselmum hospitem ha-
bebant, quo scilicet foeno domus ferme plena erat
super quam fulmen ipsum primo corruerat.

xlix. Exin* duo sui monachi ad Anselmum vene-

runt, nunciantes ei decessum prsfati regi&* Siquidem

! vidil] invenit, E.
* jurta poetam) Not in A.; sup- | ? Ezin) Exhiae, X.
plied in margin ia MS. * regis) regia Witelnl, L

ANSELMI ARCHIEPISCOP! CANTUARIENSIS, 405

sccunda dic mensis Augusti, qui post primam visionem
quam Lugduni factam noviter retuli secundus ct post
secundam primus illuxit, idem rex mane in silvam
venatum ivit, ibique illum sagitta in corde percussit,
ct nulla interveniente mora exstinxit Quo Anselmus
vehementi stupore percussus, mox est in acerbissimum
fletum concussus. Quod videntes admirati admodum
sumus At ille, singultu. verba ejus interrampente,
asseruit quia, si hoc efficere posset, multo magis eh-
geret seipsum corpore, quam illum sicut, erat mortuum
esse,

Nobis post hee! Lugdunum reversis ecco nuneii
unus post unum Ansclmo occurrunt litteras ci eum
precibus ex parte matris ecclesie Anglorum, ex parte
novi regis Henrici qui fratri successerat, necne ex
parte principum regni deferunt, summopere postu-
lantes eum festinato gressu redire, et asserentes totam
terram. in adventum illius attonitam, omniaque ne-
gotia regni ad nutum cju« pendere dilata.

l Verum ubi Serberiam? ad regem venit, ct «i
quid de ecclesiarum. investituris in. Romano concilio
acceperit plano sermone. innotuit, turbatus est rex ae
vehementer indoluit, nec nutum cjus in aliquo, sicut
nuncii dixerant, expectaro voluit Que igitur intcr
cos per duos semis annos pro isto negotio acta sint,
ct quot quantasve minas ac tribulationes Ansclmus
passus sit, vel quomodo nuncii semel et iterum Ro-
mam pro mutatione ipsorum decretorum missi sint,
quidque effecerint, qui nosse voluerit, opus illud eujus
in prologo hujus opusculi mentionem fecimus legat,
ct ibi singula plane, ut puto, digesta reperiet. Post
quim omnia, rogavit Anscelmum rex quatinus ipsemet
Romam iret, et cum nuncio quem eo directurus erat

| post hac) postca, F. ® Serberiam) Farisberiam, I.

! occarrua) occurrit, A.

AB. 1308.

AB. 1308.

AD.

406 DE VITA ET CONVERSATIONE

cause qum emerserat pro suo honore opem ferret. In
quo cum omnes totius Anglie episcopi, abbates ct
principes adquiescerent ot cum pro tanta re quin irct
nullatenus supersedere debere conclamarent, &e quidem
iturum respondit, sed nil quod vel ecclesiarum liber-
tati, vel sum deberet obvinre honestati suo vel rogatu
vel consilio unquam papnm acturum viva voce spo-
pondit.

li. Itaquo cum f Romam venissct, a domino papa Pas-
chale, qui Urbano successerat, totaque urbis nobilitate
honorifice susceptus est. Die dehine constituto, Wil-
lelhnus ille, cujus supra meminimus, a rege directus
causam regis in medium tulit, ac inter alia quod rex
ipso nec pro regni amissione investituras ecclesiarum.
peteretur amittere minacibus verbis asseruit, Ad qum
papa, “Si, quemadmodum dicis, rox tuus nec pro regni
* amissione patietur ecclesiarum donationes amittere,
“ scias, ecce coram Deo dico, quia nec pro sui capitis
* redemptiono cas illi aliquando Paschalis papa impune
^ pormittet habero.” In his negotium regis" finem ita
tuno temporis sumpsit? et Anselmus, aliis atque aliis
cum papa de ecclesiasticarum rerum institutionibus
actis, in iter reversus civitatem Florentiam usque per-

venit, et nocte una in ea* quievit. Lecto igitur in M&S»

quo sopori antistes indulserat dominus domus. eo dis-
cedente pro more decubuit. Cui obdormienti astitit
quidam ignoti vultus homo, monons ut lecto ocior de-
cederet. “Nec enim," inquit, * decet te tua presentia
* loco* preripere quod ex prweentia tanti viri meruit
“ obtinere" Qui mane consurgens et visum mente
revolvens, phantasmati deputat, ac nocte sequenti in
eodem se lecto nil hesitans collocat, Dormit, et ecce

? spopondit) respondit, I.
* dicebat

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIEXSIS. 407

qui venerat, secundo jam vultu paulum! minaci assis- AJ ns
tit, repetens dicta qum primo protulerat. At ille ex-
pergefactus, ac visione ut primo posthabita, nocte
tertia-in loco solito somno se tradit? Et sopore de-
presso? idem qui secundo apparuerat tertio apparuit,
irati mentem vultu. ac voce prmtendens. "Quare,"
ait, "facis quod jam tibi semel et iterum dixi no
" faceres? * Nunc igitur vel tertio admonitus surge,
“ct to a lecto pontificis amodo cohibe. Nam dico
" tibi quia si ultra in eo repertus fueris experieris
" nihil phantasmatis esse in istis? qum audis" Tune
ille vehementer exterritus lecto desilit, episcopum civi-
tatis super negotio consulturus matutinus * adit, eique
ordinem rei in presentia multorum exponit, Episco-
pus autem, jamdudum viri sanctitatem fama discur-
rente edoctus, ac nuperrimo ox collocutione ipsius cam
nonnihil oxpertus, hominis audaciam durius increpavit,
et quia stulte ac insipientium more egerit, quod lecto
ubi vir tantus quieverat cubare preesumpsit, assevera-
vit. Eundem itaque lectum reverenter deinceps ser-
vatum iri precepit, ct ne aliquis in eo ulterius jacere
presumeret jussit. Quod usque hodie, uti ab eodem
viro qui ad nos in Angliam postmodo venit" accepi-
mus, servatum est.

lii. Anselmus autem cum, emenso itinere, Lugduno
appropinquassct, prefatus Willelmus comitatum illius
deserere volens, interdixit ei ex parte domini sui
regis redire in Angliam, nisi ipse omnes patris ac
fratris ipsius consuetudines, postposita sedis apostolice

: ! paulum) paululum, E., F.,and | ia MS. A, B, C, E. have ar

in H. corrected from penlum. Saceres dizi?

! tradit). tradidit, E. ® istis) bia, E.

3 Et sopore depresso) Cui obdor- * matutinus) celerius, A. B.
mienti, A., B., E., F. ! ab eodem . . , eoi) Net ia

* dir me faceres?) Ou erasure | A. B.

AD. 118,

* promitteret, Quod ille audiens admiratus est, sciens

408 DE VITA ET CONVERSATIONE

subjectione ct obedientia, so ei sorvaturum corto!

so alia conditiono Angliam exisse. Perveniens vero
Lugdunum resedit ibi, ex more antiquo in pace ct
quiete propriam prefati reverendi Hugonis ejusdem
urbis archiepiscopi domum inhabitans, ct ne ad horam
quidem ab iis? qure Dei sunt verbo so vel actu
clongans,

liii. * Accidit autem una dierum, dum ipse pater?
celebrato solenni missm officio, solus, uti siepe solebat,*
in oratorio per fletum Deo sese mactaret, ut quidam as. p.e.
homo pedes suos baculo regente adveniret oratorium
ipsum irrumpere gestiens. Quem frater ct socius nos-
ter Alexander, monachus scilicet, ecclesim Cantuarien-
sis, qui pro foribus egressum patris prestolabatur,
intuens ecclesiam subire volentem, detinuit, sciscitans
quidnam vellet. At ille clamosa voce se oculorum
lumen amisisse respondit, ac velle ut servus Dei ma-
num sibi imponeret, sciens quod sancta merita ejus
wibi subvenirent. Pater igitur clamorem audiens sed
verba minime discernons, innuit nominato? fratri vo-
nire ad se ct causam ipsius clamoris intimare, Tunc
ille, “Domine pater,” ait, "pauper unus? venit, con-
* querens se in oculis gravi dolore vexari? precatur-
* quo per vos cis? signum sanct crucis imponi" At
ipse pio vultu, * Veniat, dixit. — Itaque tertio super
oculos ejus quod petebat signum crucis cum pollico
pingens, oravit sic, " Virtus crucis Christi illuminot
* oculos istos, ct ab eis omnem infirmitatem depellat,
* integreque sanitati restituat Et aspergens cos

a a

Mie ELEN ES ne

3 certo) Not in K. * prestolabatur) forte prestola~
? jis) his, A., B., C, E. batur, B.
* Accidit . . . inendebam t] | — * nominato) prwfuto, 1.

‘This chapter is not in A. 7 usus) quidam, B.
3 pater) pater Anselmus, Bi. * gresi dolore verari] graviter
* uti sepe. solebat) prout ei eon- | affigi, B.

suetolinis erat, B. * eia) Not in E.

MB. p. 86A,

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS, 409

aqua sanctificata,| hominem prreecpit abire. Alex-
ander vero mox illum reducens, monuit ut si factum
viri non usquequaque illi hac prima vice profuiseet?
mane rediret, pollicens se? hoc ipsum illi repetita
vice fieri impetraturum.* Ad quie ille, “ Ego equidem,
" hone domine, hac de causa non redibo, quia, gratia
“ Dei et fideli famuli ejus, omni ewcitate fugata,
" clarissimo video." Hice ita scripsi sicut. ab ore
ipsius. Alexandri, qui prmsentem se fuisse testatur,
accepi Ego enim aliis, ut fit, occupatus intende-
bam.f

liv. Rex autem Henricus ut comperit papam in sua
sententia stare, mox archiepiscopatum in dominium
suum redegit ct Ansclmum suis omnibus spoliavit,
Acta sunt hinc inter eos multa, ct anno uno ac semis
indi;jnatio regis non est sopita.

lv. Inter hae venit ad nos Walo episcopus Pari-
siacensis, vir bene religiosus et ecclesiasticarum con-
suctudinum institutionibus ab ineunte mtato imbutus.
Hic Romm notus, ct apostoliem legationis iministerio
functus, familiaritate patris Anselmi poticbatur. ste
igitur & Roma ad nos veniens quorundam sanctorum
reliquias secum ferebat, quas, ut certo comperimus,
sibi Roma datas habebat. Itaque cum Anselmo, me
presente, loquens innotuit ei quid reliquiarum a Roma
secum detulerit. Ad quod cum ille Deo gratias ageret,
episcopus os unum quod de capite beate martyris Dei
Priscze. esse. asserebat protulit" et id qualiter adeptus
fuerit illico subinferens ait, " Romm eram, et orato-
" rium nominate martyris, in quo beatissimus &posto-

! sanctificata) benedicta, F. ' Ego... intendebam) Not ia B.
? profuitset) profuit, B. *Accet . . . emtendebem t]
2 se) quod, B. (On erasure in. This chapter is sot ia A. Fee
Ms further particulars concerning this

* mpetraturve} The word eods chapter, see Preface.
onan erasure ip MN. D. bas impe- * pretult) 0 pizide protalit, A.,
traret. | B, K.

410 DE VITA ET CONVERSATIONE

“ lorum princeps! Petrus altere sacravit, vetustate
“ consumptum dirutum est, et corpus martyris? in
“nova recondendum ecclesia, mo astanto, levatum.
* Igitur cum loci ipsius? cardinalis reliquias sanctm
“in suo jure haberet, et ipse idem mihi familiaris
“ existeret, os istud quod videtis de sacro corpore
* sumptum mihi pro signo mutui amoris dedit" Fini-
erat presul in istis; Ast ego earundem reliquiarum
habendi amore illectus, ut ex ipso osse mihi partem
daret deprecari episcopum eepi Et ille, “ Accipe,"
inquit, “et quantum inde primo conatu frangere pote-
* ris tuum sit.” Accepi, et on extra quam sperabam
in principio mei conatus una mihi particula in dex-
tera manu remansit Cumque de parvitate ipsius ma-
rorem animi dissimularo noquirem, et ut semel adhue
inde frangere mihi liceret magnopere gestirem, rupit
desiderium meum Anselmus, et ait. “Noli, noli; quod
* habos sufüciat tibi. In voritate quippo dico tibi,
* quia pro toto auro quod Constantinopolim et ultra
* citrave habotur, non omitteret domina ipsa cujus
“est quin illud sibi vindicaret in die resurrecti-
*' onis cunctorum. Quam ob rem si debitam illi rever-
* entiam exhibucris, mquo suscipict ac si toti corpori
* ejus exhiberes" Quod cgo audiens, adquievi, et qtam
decentius potui ipsum os* hucusquo servavi. De quo
osso post plures dies Petrus quidam monachus Clunia-
censis, vir suo tempore magni auctoritatis, qui camera
rius erat domini pap Urbani aique Paschalis, ad nos
veniens, a me percunctatus est quid sontiret. At illo
ubi me referente accepit qualiter id adeptus fuerim,
vera omnino esse confessus est qus episcopus inde
dixerat, seque presentem fuisse asscruit quando idem
0s & corporo martyris sublatum a cardinali susceperat,

lvi Poet hs», cum pro exercendo ecclesiastiom dis-

1 princeps] Not in E. * ipeins) ities, Y.
* martyris] martyris Price, L. * es) ex hos, A, B.

M8. p. 909.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 412

ciplinw rigore, tum pro ecclesiarum in Anglia consti-
tutarum relevatione, relicta Burgundia, Anselmus
Franciam ivit. Quod ubi regi Anglorum Henrico in-
notuit, rogatus ad cum in Normanniam venit; ibique
rex, timore simul ct amore Dei correptus, revestivit
illum de suis et in amicitiam ejus receptus est.

lvii. Conversanto dehinc. Anselmo in Normannia,
reversisque Balduino et Willelmo, qui ex jussu regis
atque pontificis Romam pro explctione negotii quod
de investituris ecclesiarum inter cos cousquo versa-
batur directi fucrant, Willelmus Angliam ad regem
vidit, ac in brevi Beccum ad Ansclmum regressus
rogat eum ex parte ipsius regis, ut, jam sopitis retro-
actis querelis, ocior Angliam visite. Cui cum ille
promptus adquiesceret, et iter aggressus Gemmeticum
venisset, infirmitate no iter expleret inibi detentus cst.
Qua sopita, Beccum revertitur regem Anglio transfre-
taturum illic pristolaturus— Uli cum pro reditu cjus
omnes exsultatio mira teneret, ecco infirmitas Anselmi
renovata ct ipsum * lecto, et, subversa exsultatione, gravi
cunctos moerore prostravit. Igitur ipse nce manducare,
nec aliquid unde salutem cjus sperare possemus facere
poterat, ct de morte tantum illius formido nos immensa
tenebat. Hac inter ut in cibum? aliquid sumeret dili-
genti cura petchatur, sed ille nihil sibi animo esse quo-
modo poterat anhelo spiritu fatebatur. Nobis tamen
preces multiplicantibus, tandem adquiescena ne penitus
negando nos mazis magi«que gravaret, " Forte," ait
" de perdice comederem si haberem." Quid plura? Per
campos et silvas dispersi sunt quique suorum, et dies
unus in requirenda perdice caso labore consumptus
Contigit autem ut unus ex inonasterii servientibus

! venisset) veniret, A. 1 * adqweseeno) Not is A, B, C.
* ef speum) ipeum, E. | A subsequent insertion im margin
! i» cibum] cibi, A. | of MS,

a. 100.

aA, ve

OD. 1306.

412 DE VITA ET CONVERSATIONE

ipsa die per vicinam silvam iter forte carperct, '
nogotio quo alii occupabantur nihil intendons, et ceco
in via qua gradicbatur bostiola quam martiram vocant
perdicem in ore ferebat. Que bestiola, viso hominc,
suam ei predam reliquit sibique fuga consuluit, At
ille perdicem assumens ad nos detulit. Ex qua segor
noster refectus statim meliorari ab regritudine ccpit,
ac demum in dies melius meliusque habendo pristinam
est, sanitatem adeptus.

lviii. Post hme, episcopis et abbatibus qui exequi-
arum illius causa convenerant in sua remcantibus,
remeavit etiam Radulfus abbas ccenobii Sagicnsis, qui
unus erat ex ois. Unus igitur ox hominibus ejus per
viam ccpit Anselmo detrahere, ct quod merito nullus
infirmitati cjus compati deberet, * prresertim," inquiens,
"cum ipse cibo et potu saluti suse, si remota jactantia
“ vellet, facile succurrere posset, maledica voco astru-
cro. Quod abbas audiens, hominem monuit ut siloret
nec de tanto viro quid sinistri ultra proferret, Que
cum illo subsannando despicerct, ct in iis* quee ecepe-
rat furore quodam cxayitatus persisteret, intulit abbas
se de justitia Dei ita cortum existere, ut injuriam servi
sui non pateretur impunitam transire. Ille ridet ad*
hee cepto itinere pergens. Offendit interim properans
frondosam quercum, ex qua sicut erat, equo sedens, ra-
musculum tollere nisus est, sive muscas fugaturus, seu
inde umbraculum sibi facturus. Verum dum fran-

gendo ramo hecreret, subito equus cxsiliens hominem ns. » em.

tergo dejecit eumque uno pede per strivile * pendentem
rapido cursu per terram longius traxit. Sociis autem
Beatam Mariam, ut quasi spiritum jam exbalaturo
succurreret, elata voce inclamitantibus, tandem a viri

i t) esperet, C., F. * strivile) strigilem, Ff.
* (is) his) A., E. 1 hiis, C. M ieciamitentibue) inclamantibus,
* ed) Bepplied from B. , foret of | &., H., I.

/ MS. and C.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIEN

blasphemia linguam ulterius! compescere
periculo libertatus est?

lix. Dehinc in Assumptione Beate Dei
et perpetum Virginis Marir rex Henricus |
veniens omnia quae inter se et Anselmum «
negotio resederant, moderante sedis apoet
tione, delevit, atquo de singulis ad qum te
illum. voluntatis compotem fecit.

Ix. Dum? igitur Angliam repetendi it
certis ex. causis aliquantisper demorarctur,
abbate Beccensi dedicavit, eapellam unam ii
ipsius cenobii ". In qua dedicatio
clericus frenesis valitudine tunc noviter ca

est ante pontificem ductus, illicoque ad be:
ejus a sure. mentis alienatione sanatus.
lxi. Cum post hive prospero cursu Anglis

mano sancto ecclesie gaudio et honore su
Inde evolutis nonnullis diebus, Anglus «
nobilis quidem et dives valida corporis
gravatus ab Anselmo sibi panem a se*
transmitti per nuncium | petiit et accepit.

? vlterius) Not in E. On the other bi
with Ms, as far os”
| it continues tbus, *

subsannando des
* oque cerperat furore queslam
exagitatun persiatene equo cal. ; " more voces omnl
wt ab abbate | " que liherusm a
ederet quod | "linguam wlicrius |
naritudo wibi pro ' * esit"
emeret. Verum cum ipse pre- . — For particulars «
cure ferri gewiret, nc re- ' successive alteration
pissin habenis ocior ire :
quem sedebat quadrupes corroit *
"umque magno cum dedecore |
“ tengo suo excusit, ac per de- |
1

** Jeata. Maria jam
* exhalaturo suceat

“ vexum -montem longo rotatu | over line ia B.
itatam a viri blasphemia

prec
linguam —commpescere docuit.”

A.D. 1308.

414 DE VITA ET CONVERSATIONE

lulum gustans, juxta fidem suam statim convalescere
ecpit, integreequo post modicum ! sanitati donatus Deo
et Dei viro ex corde gratias egit.

lxii. Hec inter rex in Normannia positus valde
letabatur, sicut, forobant ii * qui ad nos inde veniebant,
quod fuerat Anselmi paco potitus Unde etiam firma
sibi spo applaudebat suo se dominio totam Norman-
niam subjugaturum. Quod et factum est, Nam con-
serto gravi proelio, fratrem suum Robertum Normannise
eomitem et alios principes qui contra illum in bellum
venerunt cepit. Tali ergo victoria usus, totam terram
gratulabundus obtinuit? idque por epistolam * Anselmo
gaudenter ot gratiosus mox intimavit. Omnes vero
qui heo gesta tune temporis audiero ca meritis con-
cordim quam rex cum Anselmo fecerat ascripsere.

Ixiii Ipso anno Ansolmus, celebrata paschali solen-
nitate in curia regis apud Lundoniam, abiit ad abba-
tiam Sancti Eadmundi,’ eloctum inibi abbatem sua .
auctoritate roboraturus et alia quedam officia pontifi-
calia pro suo juro celebraturus, Quse ubi solenniter
cuncta peregit, gravissima febro correptus per plures
dics pae usquo ad emissionem ultimi flatus vexatus
est. Pro quo illic octavas Pentecostes * usque detentus
est, et consilium quod se viduatis ecclesiis rex proposue-
rat collaturum propter ejus absentiam in Kal. Augusti

dilatum est. Eo igitur? tempore, adunatis in palatio MA». 9.

regis Lundonim cunctis primoribus Anglis, victoriam
de libertate ccclesire pro qua diu laboraverat Anselmus —
quodam modo* adeptus cst. Rex enim, antecessorum

suorum usu relicto, nco personas quse in regimen

! post modicum) Not in A., B. 1 epistolam] literas, A., B.
? 4) bi, A, E. * Eadnundi] Edmundi, A., B.,
© Tali . . . obtinuit] inaumerie- | E., F.
que peremptis totam terram victor * Penteseetes) Ponthooostes, A.
obtiaait, A, B, C, E, F. For | 7 égitur) Not ie A.
further particulars on this passage, * quedam node) Net ia A., B
eoe Preface.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 415

ecclesiarum sumebantur per so elegit, nec eas per AB um.

dationem virg pastoralis ecclesiis quibus prseficieban-
tur investivit.

Ixiiii. Seripsit inter hec Anselmus libellum unum de
concordia prascientim ot prredestinationis ct gratin Dei
cum libero arbitrio. In quo opere contra morem
moram in scribendo passus est, quoniam ex quo apud
Sanctum Eadmundum ! fuerat infirmatus donec prssenti
vite superfuit, solito imbeccllior corpore fuit Qua-
propter de loco ad locum micrans, lectica? decubans®
non equo sedens deinceps vehebatur. Vexabatur prse-
terea frequentibus ct acerbis infirmitatibus, ita ut vix
illi vitam promittere auderemus. Ipse tamen nunquam
pristine conversationis obliviscobatur, sed semper aut
meditationibus bonis, aut exhortationibus sanctis, aut
aliis piis operibus occupabatur.

Ixv. Tertio igitur anno postquam & secundo exilio
per regem. Henricum revocatus est omnes cibi quibus
humana natura vegetatur et alitur in fastidium ei
versi sunt, Manducabat tamen nature sum vim faei-
endo, sciens sc vivere non posse sine cibo Qua vi
per dimidium circiter annum vitam queque meo
transigens, sensim corpore deficichat, animi e
semper idem qui esse solebat cxistens. Spirit 7c... ie
fortis sed carno nimium fragilis pedes oratorium &fire
nequibat. Attamen consecrationi Dominici Corporia,
quod speciali quodam devotionis affectu venerabatar,
interesae desiderans, singulis diebus illue se in sella
facichat deferri. A quo dum nos qui ei serviebamus
cum, quia multum exinde fatigabatur, declinare ni-
teremur, vix quinto ante sui exitus diem evincere
potuimus, Exin" ergo assidue lecto? decumbens, an-

' Eadmunduwm] Edmandum, A., ! * vehebatur) ferebatar, F.
Rh, E, FH. ® cerevter} Not ia K.

! lectica) in lectica, K, F., K. * Ram) Exinde, F.

! decubans) Not in A., B. ! lecto) lectulo, A., B, K.

4D. tom.

AB 13008.

AD. 1308.

416 DE VITA ET CONVERSATIONE

hela voce omnes qui ad eum accedero mercbantur in
suo quemquo ordine Deo vivere hortabatur.

Ixvi. Illuxerat Dominica dies Palmarum, et nos
pro more circa illum sedebamus. Dixit itaque ei!
unus nostrum, "Domine pater, ut nobis intelligi da-
“ tur, ad paschalem Domini tui curiam, relicto ss-
* culo, vadis" Respondit, “Et quidem si voluntas
" ejus in hoc est, voluntati ojus libens parebo. Ve-
" rum si mallet me adhuc inter vos saltem tam diu
" manere, doncc queestionem quam de origino anima *
“ mente revolvo absolvere possem, gratanter* accipe-
“ rem, eo quod nescio utrum aliquis eam me defuncto '
“sit soluturus* Ego quippe* si comedere possem,

" spero convalescerem. Nam nihil doloris in aliqua M8. ».892.

" corporis parte sentio, nisi quod lassescente stomacho
" ob cibum quem capere nequit totus deficio.” Ves-
perascente dehinc tertia feria, cum ipee verba que
intelligi possent edero jam nulla valeret, rogatus a
Radulfo Rofensi episcopo ut nobis qui aderamus et
alis filis suis, regi quoque ac reginm cum liberis
eorum, ac populo terre qui in ejus obeedientia se sub
Deo tenuerat, suam absolutionem ct benedictionem
largiretur, dexteram quasi nil mali pateretur erexit,
et, signo sancte crucis edito, demisso capite sedit,
Jam fratrum conventus in majori ecclesia matutinas
laudes decantabat, et unus nostrum qui aderamus*
sumpto textu evangeliorum, legit Passionem coram
co, quie ipsa dic ad missam legi debebat. Ubi autem
venit ad verbe Domini,’ “ Vos estis qui permansistis
" mecum in temptationibus meis, et ego dispono vo-

! ej) Not in HL eoram qui cirea patrem exeube-
*de origine anime) de anime | bent, A., B. .
origiae, A., B., E. , L has " Ubi autem venit ad
? gratanter)] gratiosus verbe Domini, recipicns sacrum
4 sel je ; i B “ Corpas Demini sestri Jem
]: ares Os * Cheieti cum saca unctione ia
! quippe) quidem, K. “hee verba Passionem

*waus . . . Gderamus) uns | "^ Demis,‘ Veo * de.

ee

ANSELMI ARCHIEPISCOP] CANTUARIENSIS. 417

“bis sicut disposuit mihi pater meus regnum, ut apne

'" edatis et bibatis super mensam meam in regno
" meo, lentius solito spiritum! trahere ccpit Sen-
simus igitur cum jam jam obiturum, et de lecto
super cilicium et cinerem positus est. Adunatoque
circa illum universo filiorum suorum agmine, ultimum
Spiritum in manus Creatoris emittens, dormivit in
pace. Transiit autem illucescente aurora quarts ferio
precedentis Ceenam Domini, qui erat xi. Kal. Maii,
anno videlicet. Dominicw Incarnationis millesimo cen-
tesimo nono, qui fuit annus pontificatus illius* sextus
decimus, vite vero septuagesimus sextus.

Ixvii. Loto igitur ex more corporo cjus, petiit supra
&epe? inemoratus rerum Anselmi provisor ac dispen-
sator Balduinus quatinus facies patris* defuncti bal-
samo, quod admodum parum in parvulo vase sibi
majori cjus parto amissa remanserat, inunguerctur,
sperans atque peroptans eo modo illam vel modico
amplius servatum iri no corrumperetur. Adquievi-
mus, viri industriam amplectentes. Vas ergo ipsius
liquoris in manum cpiscopus sumpsit, et uncturus
vultum defuncti ^ digitum fundo vasis immersit.*
Quem illico extrahens sed vix. summitatem ejus ma-
defactam reperiens, ratus est balsamum ipsum unguen-
dis faciei haudquaquam posse sufficere. Quapropter
rorrat balsamum quod conficiendo chrismati in majori
ecclesia? servabatur afferri, cupiens una eum capito
dexteram cjus, per que multa bona atque divina .
dixerat ct scripserat, tali unctura honorari. In his
cum episcopo eram, et eum in ministerio ipso juva-
bam. Jinpressi post cum in vas balsami digitum
meuin, et mque aut certe minus digito ejus* maden-

! spi(rstum) spiritum suum, L L ! defuncti) defuneti arehiepissepi
! ' . Jj se

; "nr, cue A. Not in E immer vit] immisit, E '
* patris] patris Anselmi, I. . Sul x) eccle - Salvaseris,

R 8387. DD

418 DE VITA ET CONVERSATIONE

AD.1. tem extraxi Itaque rogatus episcopus mihi vas in MS.».9m.
palmam vorsare, si forte inde aliqua gutta doflueret,
adquievit; et illico, stupentibus cunctis, liquor desi-
liens copia sui manum meam complevit et superef-
fluxit. Hoc ipsum secundo ot tertio, ac stepius factum
est. Et quid dicam? Tantam abundantiam balsami
vas forme vacuum ministravit, ut, intacto vase eccle-
sim, non solum caput et manus, sed brachia ot pectus,
pedes quoque et totum corpus ojus non una sed se-
pius repetita vico omni ex parte inungucremus, De-
hinc more summi pontificis vestibus est sacris indu-
tus, et in oratorium debita cum veneratione delatus,

Ixviii. In crastino autem cum sepulture traderetur,
sarcofarum quod illi fuerat pluribus retroactis diebus
preperatum longitudine quidem ct latitudine aptum
sed profunditate magna ex pvwrte minus habens in.
ventum est. Quod considerantes animo deficiebamus,
nulla scilicet rationo pati valentes ut superiori lapide
pressus sua integritate aliquatenus lesus privaretur.
Cum itaque in hoc plurimi fluctuarent, et alii sie,
alii vero sc rem posse componi dictitarent, quidam
ex conferta! multitudine fratrum acceptum baculum
episcopi Rofensis, qui funeris officium preesens agebat,
por transversum sarcofagi super corpus patris ducere
cepit, ct jam illud omni ox perte corpori jacontis
preminere, magna nobis exinde admiratione permotis,
invenit. Ita ergo venerabile corpus patris Anselmi
Dorobernensis archiepiscopi ac primatis totius Britan-
nim sepulchro inclusum,’ quid conditio sortis humans
habeat in se, omnes qui pertranseunt sui exemplo
monet attendere. Sane in obitu ct post obitum ejus
multa a multis visa narrantur, ques gloriss ejus quam

. p. 974

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS, 419

pro meritis suis eum & Deo recepisse non dubitamus
attestantur. Quibus tamen scribendis laborem subire!
noluimus, magis videlicet cligentes silentio nostro om-
nes qui dormiendo ca viderunt pares facere, quam, ista
scribendo illa non scribendo, unum alii quasi potiora
viderit anteferre. Ut enim cuncta scribantur, infiniti
negotii est. Aperta denique facta quo Deus per eum
faccro dignatus est, et nos talium nudi pro posso di-
gessimus, puto sufficere ad notitiam retributionis vita
et conversationis ejus* Quaedam autem qum non per
somnum accidisse, elapso post obitum ejus non longo
temporis spatio, sed in gravi discrimino constitutis
per memoriam pii nominis cjus provenisso feruntur,
vis amoris quo erga eum quidam meorum adhuc?
ardent paucis me notare compellit.

Ixix. Arnulfus quidam nomine, filius comitis Rogerii
de Monte Gummeri ct ipse comes, do Normannia An-
gliam rediens marini itineris medium prospero cursu
peregerat. Et ccce contra spem omnium in navi con-
sistentium subito nebula nimis densitatis exsurgit,
supercrescit, quin ct ventus omnis quo vehebantur
endit, evanescit, deperit. Navis in medio pelagi nul-
lun quo in ulteriora raperetur ventum habena ncc
quie in ea consistebat hominum multitudo pre densi-
tato nebulm quam teneret viam dinoscere valens, hue
et illuc inter undarum cumulos navis nullum iter ex-
plicans fluctuabat, ct consistens in ca tedio vehementi
atllicta virorum turba animo deficicbat. Mare siqui-
dem eos per dies duos tali modo sibi baud grato ob-
Kequio vindicabat, et in diversa vota mentes illorum
quo a suo retinaculo solverentur et ora concitabat
Tandem memoratus comes, memorandss memorie pe-
tris Anselmi recordatus, vota omnium rupit et ut

! subire) intrare, A., B. " et Sancto Bpiritui leus et gre-
* E. omit gus. A., ll, C. con- E Harum actio mune et per emails

tinue and end as follows:—" Mit | " seculorum emeula, Arsen."

* itaque Deo omnipoteati et Filio ! adhue) Not ia F.

| 90.2

420 DE VITA ET CONVERSATIONE

sibi paucis intenderent brevi alloquio cunetos ndmo-
nuit. “Omissis,” ait, “omnibus aliis in causa prw-
" seni, convertamus cor et linguam nostram ad pa-
" trem et pontificem nostrum sanctum Anselmum
* quem sspe vidimus, eui adhzesimus, cujus sacra doc-
** trina imbuti, ct beata sumus benedictiono swpius"
* perfuncti, implorantes notam nobis pietatem pecto-
* ris ejus quatinus sanctis meritis suis impetret &
* Creatore nostro et omnium Domino Jesu Christo
* nobis et peccatorum remissionem et hujus gravis-
* sime incommoditatis quam pro eis juste patimur
* celerem absolutionem." — Assenserunt omnes admo-
nitioni ejus. Magna Dei pietas, magna potentia. Nec-
dum eam quam statim ad vorbum comitis eceperant
Dominicam orationem perdixerant, cum subito evane-
scente nebula coeli serenitas tota redit, et litus ad
quod primo festinarant non longe abesse leti conspi-
ciunt, Gratias igitur Deo et fideli famulo ojus agen-
tes, animequiorcs effecti, oppanso velo prosperrime in
portum sunt desideratum evecti. Inde petentes curiam
Henrici regis Anglorum, cuncta qure illis. acciderant
ordine supra digesto ipsi regi prresentibus episcopis
regnique primoribus exposuerunt. Quod auditum mul-
tis multum placuit, non dubitantibus vitam ejus in
mundo talem extitisse, qum ct hoc et multo majora
debuerit & Deo mundo sublatus merito obtinuisse.
lxx. Item monachus erat Robertus nomine, assiduus
in servitio Radulfi Rofonsis episcopi cujus in superio- MB.» 28.
ribus habita memoria est. Hic per pontem Lundonis
eo fere tempore pergens, infortunio quodam subito
percussus est ex casu equi qui manticam suam fere-
bat. Idem etenim equus minus caute per pontem hino
inde diruptum 4 famulo tractus in fluvium cecidit,
ubi major vis undarum et aqure profunditas extitit.
Licet igitur nominatus frater cujus hee omnia erant

! sepive) sape, E.

on” anre m

vee qe

ANSELMI ARCHUEPISCOPI CANTUARIENSIS. 491

damno animalis et rerum qure in mantica servaban-
tur contristatam aliquatenus mentem haberet, tamen,
quasi eorum omnium immemor, pro uno do libris
beato memorie patris Anselmi qui inter alia inibi
habebatur inclusus valde crat sollicitus — Pergebat igi-
tur per pontem quomodo poterat pro libri custodia
ct restitutione ob merita illius qui eum fecerat Do-
minum orans, ct equus in profunditato tumidi fluctus
tendebat ad ripam forti conamine natans. Quid di-
cam? Utrique, emenso itinere, iste pontis, ille flumi-

-nis, altrinsecus sese consccuti sunt. Mox deposita

mantica ct rescrata, ut qua plena timcbatur aqua ex-
cuteretur, reperiuntur omnia que intus erant preter
unam solam lincam vestein ita ab humore vacua,
quasi eadem mantica nunquam tincta fuisset in aqua.
Reversus ad episcopum rem gestam, mo presente, re-
tulit, et in laudem Dei audientium ora resolvit.

Ixxi. Hinc fini prasens opusculum subdam, dum
omnes id legere! vel audire dignantes prius brevi
commoncam quatinus nulla ineredulitate ex iis quss
descripta sunt mentem vulnerent. Talibus enim in
cis scribendis auctoribus usus sum, in quorum rela-
tione * omnem falsitatis suspicionem procul abesse du-
bius non sum. Siquidem plurima qum primi libri
series continet ex verbis cjusdem patris* collegi. So-
lebat enim nonnunquam, ut homo jocunditate prw-
stantissimus, intcr alia dicta sua quasi ludens quid
puer, quid juvenis, quid ante susceptum monachi habi.
tum, quid in ipso habitu positum quid prior, quid
abbas egerit, simplici sermone referre; autumans audi-
entes eadem qua ferebantur* intentione et perfune-
torie illa suscipere. Ea vero qua inter miracula in
ipso libello computantur, queedain a Balduino, quedam
a Dosone, quedam a Riculfo, monachis Beccensibus,

* ferebantur) referebaatur, E.
! inclusus) intrusus, K.
* vulnerent) volverent, L.

! legere) diligentes legere, E.
! relatione) revelatione, A.
* patris) patris Anselmi, I.

422 DE VITA ET CONVERSATIONF

quorum me! inibi meminisse recordor, accepi; quibus,
sicut ipai narrabant, aut interfuere, aut in so ipsis, pm.
ea? experti fuero, aut ab illis qui testati sunt sc dum
fierent presentes fuisse accepere. Quo autem libro
secundo ‘notantur, pene omnia aut propriis oculis
intuitus sum, aut auditu aurium sensi, aut aliquo
alio modo, utpote qui ejus presentia jugiter ex quo
Pontificatu functus cst potitus sum, por memetipsum *
addiscere merui. Falsa vero scienter aliquem in sa-
cris* historiis seribere nefas csse pronuncio. Nam
quotiens ea vel leguntur vel audiuntur anima scrip- -

' toris occiditur, co quod omnibus per ea que falso
scripsit infando oro montitur.

lxxii. Preterea cum operi manum primo imposu-
insem, ct qure in cera dictaveram pergamens magna
ex parte tradidissem, quadam die ipse pater Anselmus
secretius mo convenit, sciscitans quid dictitarem quid
scriptitarem® Cui cum rem magis silentio tegere
quam detegere? maluissem, prwcepit quatinus aut
coopto desistens aliis intenderem, aut que ecribebam
sibi ostenderem. Ego autem, qui jam in nonnullis
ques scripseram ejus ope fretus et omendatione fueram
roboratus, libens parui, sperans cum insita sibi beno-
volentis qum corrigenda correcturum, qure aliter se
habebant singula loco sibi competenti ordinaturum,
Nee hac spe opinio mea fefellit me, Siquidem in ipso
opusculo nonnulla correxit, nonnulla subvertit, que-
dam mutavit, probavit quedam. Undo cum nonnihil

! m4] me Edmerum monachum | ^ qui bune librum secundum com-
ecclesim Salvatoris Cantearim, I. — | ^ posuit hio finem posit, qui vidit
3es) ipsa, F. ** testimonium perhibeit : ex pre-
3memdiprem] memetipeum Ea- |" cepto Radulphi pontács per
merom, L * fecit"

as 7) Sepylied tn margia in 7 quam detegere] Apparently a

^ dictitarem) dietarem, K. esquent insertion in H.
* Here L bas the following note
in the onter margin :— Kdmerus

p. 977.

ANSELMI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS. 423

corde! lrtarer, et quod edideram tanta ac tali auc-
toritato suffultum forte plus squo penes memctip-
sum * gloriarer, post paucos correcti operis dics, vocato
mihi ad so pontifex ipso pracepit, quatinus quatcr-
niones in quibus ipsum opus congesseram penitus
destruerem, indignum profecto sese judicans cujus
laudem secutura posteritas ex litterarum monimentis
pretii cujusvis haberet. Quod nimirum gro tuli.
Non audens tamen ipsi prrecepto funditus inobediens
esse, nec. opus quod multo labore compegeram volens
omnino perditum ire, notatis verbis ejus, quaterniones
ipsos destruxi, iis? quibus scripti erant aliis quater-
nionibus primo inscriptis. Quod f&ctum meum * inobo-
dienticte " peccato forte non caret) Aliter enim im-
plevi preceptum ejus ac illum intellexisse scicbam.
Quapropter ab omnibus in quorum manus forte ista
ccciderint, si quidem istic quicquam quod non omnino
quantum ad fatuitatem narrationis displiccat reppere-
rint, petitum iri summopere postulo, quatinus pro hoc
ct pro aliis peccatis meis dignentur intercedere, no
moles eorum me tantum* deprimat, ut ad illum cujus
vitam ot actus qualicunque stilo digessi pertingere
posse non sinat. Nec cnim animo clabi potest, qua-
liter mihi responderit cum quadam vice illum roga-
rem, ut sicut in imis me consortem laboris habucrat,
ita et in superis participem sum retributionis effice-
ret. Ait nempe id so quidem libenter ac late fac-
turum, providerem solummodo ne in hoe me nimii
ponderis facerem. In quo si peccatorum meorum pon-
dus justi Judicis &quitas pietate remota * appenderit,

memetipsum) memetipsum Ed- | Mg,

merum, I. .
? iis] his, E. ! intercedere) intendere, B.
* meum) Not in K. * me (antum) tantum me, E.

* inobedientia] On erasure in * remota] Here D. breaks short.
MS,

“ar "99 € 9,090 FF ep

e '"DO- eeu’ es was . -

ome. -9-.— = = 6
a . -

eo "b en-s =
"S - Ww»

-——». = oe Ae ow we

ou a as
2 ^» —o manm... 4

* 7" 9 @ qum wm-eo. . .9€9t.

PY | aMb.umm MER Bum maüh.a dA o uc m

424 - DE VITA ET CONVERSATIONE, Kc.

profecto: anim&. mea non sursum sed in profundum
abyssi preceps ibit Undo quemadmodum! ecpi ad-
huc quibus possum precibus insto* quatinus quam sibi
impendi. desiderant, mihi secum a Deo levamen ct
veniam delictorum obtineant, ne nimis mo peccatis
oneratum quo pollicitus est pius pater sullevare non
valeat. Quod sua clementia procul avertat, qui super
omnia Deus vivit, dominatur et regnat. Amen.

ExPLiCiT VITA. ANSELMI CANTUARIENSIS ARCHIEPISCOPI

‘quemadmodum) I. sdde ego |" Cantaarlensis — Archiepiscopi.
Edmerus, . * Edita at Edmero ejus discipulo,
inst) insleto, K. * ot hujus sancta ecclesia Christi
? Axcuixriscori) G. addi, "edita | “ monacho, ct posten priore eocle-
^ per Edmerem olim monschum | " sim Christi Cantuarim tempore
^ Canteariensem.” L bas “Ex- |“ Redelphi Archiepiscopi" — Boe
* plisit vita gloriosi patris Anscimi | Preface.

425

| 97. INCIPIT PROLOGUS IN DESCRIPTIONEM QUORUNDAM

MIRACULORUM GLORIOSI PATRIS ÁNSELMI ARCHI-
EPISCOPI.

Cum vitam venerandi patris Anselmi scribendi officio Reasons fer
jam terminarem, ct me in ea qure. circa obitum ejus pestbumeus
quibusdam visa, sunt inibi scripturum negarem, co de Vie.

quod omnia qure admiratione digna de eco revelata
fuerunt scribere infiniti negotii judicaverim,’ nee hwe

scribere et illa non scribero* quasi huic quam illi

magis crederem, tanquam digniori revelatione glorifi-
ento, adquiseere volucrim ; mquus Arbiter hane in me,
ut verum cloquar, stultitiam mentis examinans, qua-
dam non per somnium visa sed ro ipsa pro eodem
patre in obitu et post obitum ejus operari digna-
tus est, qui) et cvidentem scribendi materiam sum-
ministrarent, ct qux» dormientibus quasi per som-
nium visa sunt, non phantasiis somniorum, scd indiciis
cert rei potius esse ascribenda premonstrarent. Unde
qua tunc pratermisi pauca ex multis scribere coactus
&um, qu non solum mihi sed et pluribus in tantum
innotuerunt ut ca in populis priedicent, et me quod
c& non scripserim nimi simpliciatis accusent. Qua-
dam igitur quie visa fuerunt quedam vero qum facta
probantur sub uno statui scribere, omissis pluribus
que popularis rumor jactitat vera quidem csse, sed
mihi non omni ex parto comperta. Et quidem quod
de comite Ernulfo ? ejusque comitibus in mari factum
miraculum retuli, quodque de fratre bons videlicet
vite Roberto monacho in fine ipsius operis scripei,

re contigit, quia mox post transitum ipeius facta
fuerunt et mihi evestigio innotuerunt. Nune autem
qui, juvante gratia Dei, scripturum me fore confido,
licet aut prius aut ferme per idem tempus gesta exti-
terint, ideo tamen illis non continuavi, quis nonnisi

! judicuverim) jodioarim, H. * /Ernw[fo) Ernelfo, IL; Areak
3 ef lla nom scribere) Notin K. | fo, L, K.

UP @ mandi... e ao ws

jae ae ee eg dip cma ee —

426 DESCRIPTIO QUORUNDAM MIRACULORUM

post evolutum longi temporis spatium in notitiam

str nostram perlata sunt, Quoniam ergo liber vitz illius?

T

* jam n» multis transcriptus, et per diversas ecclesias est

dispertitus,! nec facile est omnia volumina me habere,
et eis demere quid vel augere, iis que scribemus aliud
exordium constituemus, Magno siquidem opere desi-
deramus, ut qui qualem vitam vir Deo amabilis An-
selmus duxerit ex scriptis vera, fateor, relationo com-
positis agnoverunt, quam pretiosa quoque in conspectu
Domini sit mors ipsius non minus vera rerum descrip-
tione cognoscant."

EXPLICIT PROLOGUS.

? illius] ipsus, L. | Pet per. . « dispertitus] Not in K.

GLORIOSI PATRIS ANSELMI ARCHIEPISCOPI 427

INCIPIT QUJEDAM — PARVA DESCRIPTIO MIRACULORUM
GLORIOSI PATRIS ANSELMI CANTUARIZNSIS.

Helias quidam nomine monachus fuit ceclesim Can- Term
tuariensis, bonis quidem moribus et simplicitate deco- Quee.
ratus vitm innocentis! Huic peno tribus mensibus meat. i
ante obitum patris Anselmi quadam nocte visum fuit
so in oratorio solum stare et prout Deus dabat ora-
tioni intendere. Inter qua aspexit, et ccce pater An-
sclnus ante sepulchrum Beati Dunstani precibus in-
cumbebat. Vidit igitur, eo orante, qua claudebatur
sepulehrum superiorem partem moveri, ot quasi loco
paulatim cedere. Ad quem motum cum Anselmus ab
oratione concitus? surgeret, vidit Beatum. Dunstanum
in sepulchro scso quasi ad sedendum sensim erigero,
sed prvpediebatur operimento sepulchri quod. necdum.
suo recessu locum ei sedendi effecerat. — Anselmus
Autem toto conamine nitebatur molem evellere, sed .
nequiquam. — Innuit igitur nominato fratri eminus
stanti propius accedere, et quod ipse nequibat solus
communicato labore secum perficere. Accessit, et quod
unus non poterat ambo pariter effecerunt* Amoto
itaquo obstaculo, erexit se sanctissimtis pater, et se-
dens, verso vultu. ad. Anselmum, dixit illi “ Amice
* carissime, ecias me preces tuas exaudise" Et ex-
tensa dextera sua obtulit ci anulum aureum dicens,
“Hoe habeas signum memet tibi vera locutum," Cum-

‘

|
|
i

quo Anselmus ut anulum susciperet manum extende- a
ret, retraxit manum Beatus Dunstanus et dixit ei, Uu
* Hac quidem vico istum anulum non habebis; sed, :
" mo servante, quarta feria ante Pascha de manu .

V decoratus vile vamecenba) v.i, * meguig equaqeam potait, l

4, H., K.
? concitus) coneei

| 1. (gott, à sabsequeet insertion):
eese, | c feceret) perierunt, H. :
^ ilh) Not in I.

428 DESCRIPTIO QUORUNDAM MIRACULORUM

* Domini illum recipies.” Hane visionem idem frater
mihi familiari affatu sequenti die enarravit, sed ego,
vitam quam mortem patris et domini mei plus desi-
derans, eam non eo quo evenit modo tunc quidem
interpretari conatus sum. — Verum cum ad diem illum
ventum fuisset, re ipsa patuit quid visionis ipsius
figura prmtenderit! Aurora siquidem illius diei illu-
cescente, huic vitro pater ipse sublatus, et, sicut, quam
eubscribimus alia visio declarabit, superno remuncra-
tionis gloria donatus est.

sig et Eadem quippe hora qua de hac crat vita * exiturus,

‘er quidam monachus in vicina Beatorum Apostolorum

las Petri et Pauli ct Sancti Augustini abbatia do transitu
patris sollicitus, subito, ut fit, pro cadem sollicitudine
soporo gravatus, obdormivit, — Visum ergo illi est se
eamerm in qua ipse Anselmus jacobat jam moriturus
comminus astaro, ot quendam pulcherrimam albatarum M8 p.s41.
personarum cuneum candem cameram hine inde miro
decore cireumvallare, ct quasi alicujus ad se cito tran-
situri adventum prwstolari. Quidam vero prmgrandis
excellentim pontifex pontificalibus ornamentis insig-
nitus hujus cunei: magisterio ac dispositione fungo-
batur, et nutum ejus omnes pariter expectabant, Hic
videbatur ingredi ot egredi, ct cos? qui foris erant ne
tedio sum expectationis afficcrentur,* exhortari. Et
jam Anselmo obeunte festinus exivit, et ait, “Ecco
* adest quem expectatis, suscipito illum, et quo Do-
* minus jussit efferto in voco laudis et exsultationis,"
Quod dum fieret, frater qui htec videbat expergefactus
& somno est; et patrem Anselmum intellexit prmsen-
tem vitam vita mutasse perenni. Quis autem pontifox
ipso qui prmsidebat aliis fuerit, ox figura ct habitu
ejus Beatum Dunstanum fuisse apertissime patuit, qui
promissum anulum sicut prediximus ei eum honore et
gloria reddidit,

| pretenderit) pretenderet, H. 3 et eve) omnes, K.
? erat vita] vita erat, H., K. * afficerentur) afioerent, K.

2» debteonem ec.
1: —— Umm e dem = =

GLORIOSI PATRIS ANSELXI ARCHIEPISCOPI. 429

Alius quidam frater patrem Anselmum affectu valde ber
sereno! diligens, et ideo magnopere nosse desiderans in =™ *

aured bp

quam partem vocationis Dei translatus de hae vite s === ef
sumptus fuissct, oravit Deum quatinus rei hujus cer- rà
titudinem sibi revelare dignarctur. Ecce autem fratr; “=
eidem corpore dormienti, non spiritu, inse. vir Domini
astitit, pronuncians sc velle illum omnibus modis eer.
tum esse, quia statim ut corporis onere fuit exutus
gloriose susceptus, ct stola fuerit jocunditatis indutus.
Hee interim de visis dicta sint. Ad ea que mani-
feste facta sunt hinc veniemus, nihil unde &nimum nos-
trum vel levis dubitatio mordcat ulla ratione scripturi.
rat igitur vir quidam divitiis mundi non &dco 4 sick man
locuples, sed spiritu serviendi Christo non medioeriter Sfc enpeee
pro suo captu abundans, qui, obeunte patre Anselmo, the mente
gravi corporis infirmitate pressus Cantuarim morje. aum
batur. Et ecco dum jam putaretur & corpore solvi, in
hora qua gloriosus Domini servus huie vitm dece-
debat, juvenis quidam ei speciosus apparuit, quid
haberet inquisivit. At ille, “En morior, ut perspicia,"
inquit, "et queris quid habeam ?" Respondit, “ Pater
" civitatis istius et totius patrie. hujus jam nunc ad
" Deum, relicto seculo, in ternum victurus properat,
“et tu morereris ® Nequaquam. Immo surge sanus,
" et glorifica Deum Patrem hive in te operantem, et ©
“jam predictum patrem vestrum. pro. mcritis auis
" perenniter glorificantem." Stupentibus itaque cunctis
qui ad funus ejus' convenerant, homo convaluit, et
quonam modo* tam subito sanitati restitutus sit per-
cunctantur. At ille quid viderit, quid audierit, quid
de patris Anselmi glorificatione didicerit clara * voce
cunctos edocuit. Igitur eo relicto concite curru nt ad
ecclesiam Domini Salvatoris, et inveniunt sicut a udie-

! sereno) sinccro, U., K. * ejus) Not ia H.

3 de hac vita) necessaria, K. ! quonam modo) quo, K.
2 morereris?]. moreris? K. In * glare) clam, I.

M8. morererie ? Nequa quam are on

erasure.

nS o. o.

if

430 DESCRIPTIO QUORUNDAM MIRACULORUM

rant jam de hac vita translatum fuisso prmdictum
Domini vas electionis.

Quidam est ex monachis Cantuarionsibus, in Dei
servitio strenuus, Hic in seculari habitu adhuc posi-
tus, et gradu presbyteri functus, gravi corporis infir-
mitate correptus cst, ut mortis metum quam vitm
spem magis haberet. Unicum igitur animm sum pre-
sidium si monachus fleret, eseo confidens, rogayit so in
ecclesia * Christi Cantuaris monachum fleri, utpote cita
inter fratres morto vitam finiturus — Adquicvorunt illi
precibus ejus, et religiosa veste indutum in domum
infirmorum susceperunt. Non ergo juxta quod puta-
betur cita morte presenti vita subtractus cst, sod qua
gravabetur corporali molostis diutina vexatione detentus
est, Per vices tamen nonnuquam melius habobat, sod
in co non diu consistebat. Igitur inter vitam ot
mortem medius ignorabat quid .certius speraro debo-
ret, Oneri ergo non solum aliis, sed et sibimot ipsi *
erat Concepit tandom apud se sibi foro non inutilo
consilium fore, auxilium super hae sua magna neces-
sitato a reverendo petro Anselmo requirere. Ductus
itaque a suo quodam familiari amico est ad tumbam
illius Ubi stratus humi, infortunii sui querimoniam
lacrimabili voco deprompsit, ac ut suam ecclesiam ad
quam moriturus magis quam victurus venerat de so
liberaret, hoo cst vitam sibi vel conferendo vol fundi-
tus auferendo, supplici preco poposcit. Mira Dei boni-
tas, mira potestas Non longis et importunis preci-
bus sgrum fatigari passus est, quod sincera fide
petivit celeri effectu secus quam putabat illi largitus
est. In brevi namque convaluit, et ex eo usque huc
in conventu fratrum sanus et alacer vivit.

Vir quidam nobilis, miles fortis, multis Anglim par-
tibus notus, Humfredus* nomine, gravissimo morbo

? Aabitu edhwc] tdkne babita, H. | — * potestas] potentia, IL, K.
? ecclesia) coclesiam, H. ? Heini] Hunfredas, Hi,
Pe 7

-—-— € TO Eee ee

GLORIOSI PATRIS ANSELMI ARCHIEPISCOPL 431

percussus, eo scilicet quem quidam hydropim nomi- metes.
nant, a medicis desperatus morti, ut seestimabatur, pro-
pinquus jacebat. Hic! olim Anselmo notus, sancti-

tatis ejus insignia multa cognoverat. Predicta igitur
molestia pressus, semper ipsum in ore habebat, ipsius
meritis et precibus Deum sibi propitium fore plena

fide postulabat. Erat huic quidam ex antiqua ami- ends for
citia notus! Haimo dictus, ecclesi Christi Cantuari- Chews
ensis monachus. Hunc ergo missis nunciis ad priorem weak
ecclesim? rogans fecit venire ad sc, quoddam corporis

et animm sum remedium autumans esse, si, co et*

fratre qui secum venturus crat? assistente, in extre-

mis suis solatiaretur. Veniens ergo illuc frater idem mamme
cingulum domini et patris Anselmi secum detulit. ssim v ridi
Nepos etenim mous ex sorore natus erat et ipsum "**
cingulum a mo sibi commendatum custodicbat Qui

videns hominem nimio languore toto corpore intu-
muissc, ct in tantum ut jam rumpi ab omnibus qui

eum videbant putaretur tradidit illi cingulum, indi-

cans ei cujus furcrit et a quo illud sibi commendatum
acceperit. — Ingemuit ille, et, sanctitato bcati patris?

al mentem reducta, ac ut sui’ pius Deus ad merita

ejus misereretur devota prece prremissa, acceptum
cingulum dcosculatus sibi cireumposuit, Summitatibus

&utem ejus ob immoderatam viri distentionem seso

vix contingentibus, paululum ita sustinuit. Et ceco The drop
mirum in modum corpus sensim coepit detumescere, sut=sies es
et parvissimo intervallo plene longitudine virilis pedis ete
quod appositum erat cingulum sibi connexum est.

Quod ipse sentiens illico cingulum illud per turgentia
membra hinc inde deduxit, et omnis tumor inordina-

tus qui ca invaserat ad tactum illius statim evanuit.

Nec abundantia pravi liquoris undo tumebat aliquo

! Fhe) Hic vir, I. | tet) Erased in H.
3 Àwic q. ez. d. a. P.) q. hb. n. | * erat) Not ia I.
ex. a. &., H. * patris) patris Anselmi, L

© ecclesie) ecclesia Christi, 1. | 7 ew] sibi, H.

432 - DESCRIPTIO QUORUNDAM MIRACULORUM

meatu efluxit! sed, quod magis forte stupeas, in
nihilum redacta deperiit. Convaluit igitur homo, ct
post dies Cantuariam voniens, et patris tumbe gra-
tiosus sese presentans, in conventu fratrum hmc
omnia retulit, ac ut pro se Deo et beato servo cjus
gratias agerent rogavit ct obtinuit. Ego autem his
auditis fateor gaudio gavisus sum vehementi Et
conversus ad hominem, “Cingulum,” dixi, "nostrum
“ est; volo? restituas ut vos decet" At ille, “Scio,
" scio ita sicut asseris csse, Verum sino dubio no-
* veris, quoniam illud non tam cito recuperabis, si
" domum meam pro eo ipse non iveris?"' Adquievi
dicto. Post dies paucos aliis nihilominus quibusdam
mecessariis actus illo veni, et cingulum a viro recepi.
Ad preces vero ejus dedi illi ex co corrigiam unam MA. p36
admodum strictam scd ad mensuram ipeius cinguli
longam, et divisi ab invicem sumus. Cum igitur de
sanitate * illius. nos ' securitas quedam certa teneret,
emenso non modici temporis intervallo, relatum nobis
Cantuarim est eundem virum pristina invalitudine
correptum acri doloro vexari. Pro re* itaque perrexi
ad eum, sed qum ferebatur molestis non inveni oppres-
sum. Miratus igitur, ct* cur venerim, et? utrumnam
infrmatus fuerit juxta quod audieramus, sciscitatus
sum. At ipse vere quidem se infirmatum testatus
est, et pereunctanti mihi quali modo convalucrit con-
fessus est. Dicebat ergo quod languore nimio pres-
sus quid dudum perpessus, qualiterve fuerit curatus
ad mentem reducto, in spem sibi venerit quoniam,
tametsi integrum cingulum per quod convaluit non
haberet, partem tamen illius quam babebat illum
ong Cujus erat sicut toto si vellet sibi posse mederi.
"t^ Qua spe," inquit, "fretus, quam dedisti mihi corri-

^3 effesi) auxit, H. * Pro re] Propere, H.
3 sole) volo st, H., K. _ * et) Not ia H.
3 wweria) veneris, H. 1 ef) et ego, B.

GLORIOSI PATRIS ANSELMI ARCHIEPISCOPI. 433

“ giam cireumposui, ct illico, prout ecce vides, sanitati
“ gum restitutus" Hae ita do his.

Cum is! qui patri Anselmo in pontificatum succes- Esdmer
serat, Radulphus scilicet archiepiscopus, Romam pergens sery iela
Lugdunum venisset, ubi ipse pater Anselmus olim ab Lowe.
Anglia pro justitia pulsus, non sicut exul aut peregri-
nus, sed sicut incola ct ipsius loci presul et dominus
ab omnibus fucrat habitus, mansit ibi per aliquot dies,
ratione qua ita fieri crat necesse detentus. Una igi-
tur horum dierum pro nota mihi locorum ct hominum
familiaritate ad Sanctum Hirencum ascendens, diverti
ad oratorium Beate Marie Magdalenm, duabus ancil-
lis Dei juxta. idem templum pro Deo reclusis locutu-
rus. Quarum una, Athaleidis nominc, familiari affatu 4 sun in
mihi innotuit, se post obitum prwfati patris Anselmi fe Blessed
quadam vice orationibus ac lacrimis intentam, subito
velut in mentis excessum? supra se raptam et tribu-
nali gloriosissimre Regine ceelorumn a quibusdam reve-
rendis personis adductam. Quam cum debita venera-
tione salutasset, ct jussa. ante pedes ejus consedisset,
post plurima que vidit. et audivit? admiranda patrise
ealestis prieconia, quasi quadam fiducia constantior
effecta, inter alia quie a Domina rerum inquisivit, nee
mihi qu: illa fuerint patefacere, ut fatebatur, potuit,
de Hugone Lugdunensi pontifice sciscitata eat, quo- ghesessne
modo scilieet aut in qua sorte judicii Dei esset, con- mile veli
stitutus. At illa, “ Bene," inquit, "filia, bone illi per Her
" Dei gratiam erit." “Et de domino mco," ait, " An-

" selmo C'antuariorum archiepiscopo, pia Domina, quid
" gentiemus 1" Respondit, "De illo certissima esto, «sé tet
" quod sino dubio in magna gloria Dei est.” Hac ores
illa mihi tanta lacrimarum inundatione perfusa narra-
vit, ut fidem verbis ejus nolle adhibere perfidim videa-
tur posse ascribi. Quid hic dicemus? Quis de ssterna

-—v— ee -— -— oe —— M—— — —— — €—0— A —— ——

! Cum ie) Dum bis, H., Cam his * vidit. et. endicit) aedivit e
K. vidit, H.. K.
9 excessum) cxecsen, K
R 8387 E E

enapate qna DQsdqun qp Cura
apo anO«ERp«- - CREATEED CRS - «dite Rmi) pe EDDA co t

(000 s an psp andillür WP ae: «P c uu o BOND Oe wb

— EE Lu —amu-— LAB 20

434 DESCRIPTIO QUORUNDAM MIRACULORUM

beatitudine illius, queso, amplius dubitabit, quam suo
testimonio illa ipsius beatitudinis Mater sub tanta
certitudine denunciavit ?

Illud quoque quod cuidam qui ei viventi familiari-
ter adhwrere consueverat, ut sibi quidem visum fuit,
idem pater per id ferme temporis dormienti dixit his
subjungere placuit Videbatur itaque illi se patrem
ipsum, alba candidissima indutum et pontificali infula
decoratum, per dexteram sicut viventem solebat qunsi
missam cclebraturum ad ecclesiam ducere, et in eundo
ipsum de presenti vita assumptum, ut smpe contin-
git, advertere. Nihil igitur hesitans, allocutus. eum,
* , inquit, " pater, scio te mundo exemptum
* vitam presentem vita mutasso porenni. Quapropter
" oro te, indics mihi ubinam degas, quomodo vivas,
* quidve agas" Ait, "Ibi vivo, ubi video, lwtor, por-
* fungor" Ad quod ipeo. mox expergefaetus qum au-
dierat, ne memoria elaberentur! secum volvere ccpit,
Et ecco dum in hoc totus esset, unum e quatuor qum
sibi dicta recordabatur animo suo elapsum mgro fero-
bat. Sollicitius* crgo meditans, nce quid fucrit corto?
apprehendere valens, repento somno pressus parumpor
oculos clausit, et illico vocem sibi dicentem audivit,
"Letor" Hoc enim do quatuor que patrem sibi dix.
isse tenebat, videlicot, vivo, video, lator, perfungov,
unum erat, quodquo: memoriam suam fuyíwo dolobat.
Verum ubi id modo quo dixi roeuperavit, oo magia
gavisus est quo se per hoc certiera vidis cognovit,
fé Post hme dum, petento* Alexandro royo Beotorum,
aw 0d pontificatum Sancti Andrese in Seotiam omen Grana:
fy, latus, et ibi aliquantum temporis degens incolis regio
MM nis illius notus fuissem et acceptus, eontlgit quandam

matronam de nobili Anglorum prosapia ortam ob in
Christiana religione eircumquaquo probatam, Vantrlls
dem* nomine, gravi corporis languore vexari, ao in

ME pente, I, M.
| ) Wedsm, Hi)
Aotiiden, K.

pos

"pe

GLORIOSI PATRIS ANSELMI ARCHIEPISCOPI. 435

tantum ut nihil ei preter mortem superesse quicunque
accederet testarctur. Hiec olim fama sanctitatis An-
selmi patris audita, sed tunc per me, nam bonis alio-
rum magnifice delectabatur, plenius inde edocta, cin-
gulum ipsius patris, quo de! supra nonnulla retulimus,
sihi, quamvis dissolvi et esse cum Christo magis opta-
ret, circumponi permisit. Quo facto, mox meliorari
incipiens post paucos dics integerrimm sanitati, stu-
pentibus cunctis, restituta est. His affui, hmc? vidi,
pro his tali rationo administratis non solus ego sed et
multi mecum plurimum exhilarati laudes Deo et gra.
tias erimus.

Dehinc cum me zclus timoris Dei et amor salutis eee
anim: mer cogerent Scotiam ad horam linquere? et from Sce-

. has
ad totius Britanni» * matrem, ccclesiam dico Cantua- freah evt

dence of the

riensem, que ab infantia me nutricrat quirendi de virtues ef

iis® qua me valde gravapant consilii causa revolare,
illo veni, sed eorum qur me illuc egerant nihil in-
veni. Radulfus siquidem archiepiscopus. infirmabatur,
nec ulla eum sanitas secuta est doncc presenti vitse
superfuit. His diebus quidam de fratribus acuta febre
correptus plurimorum corda magni doloris mucrone
suo incommodo consternebat. Juvenis enim erat, ct
bonorum in se morum indicia preferens fructuosu=
se ecclesi; Dei futurum bonm spoi fiducia prwe' -a-
hat. Is ergo, crescente languore, & semctipso pene
ct ab aliis desperatus, ad Deum modis omnibus con-
versus est, ac ut anima su: de corpore migranti nil
ndversi obsisteret quanta potuit sollicitudine operam
dabat. Aderamus illi, vota ipsius pio studio proso-
quentes. Interes occurrunt animo qus» vel quanta
Beatus Anselmus suis * alumnis beneficia prerogare con-
sueverit Inde ad verha prodimus et quam etiam per
cingulum suum mundo exemptus mira sit operatus

o — — 0 € c o €— ——————AÁM—— S — LÁ — —— = P an

! guo de} de quo, H. ‘ Britannia) Anglia, H.
3 hec) et, IH. * s) hie, H.
® linguere] relinquere, H. * suis) Not ia H., K.

"a
peGr «DA e wi am s-—sse4» OS € 0mmüp-ect «

a mueeo4pum 5.529 CORPULQEENDPuDe Wu» —-- @um B® o*

436 DESCRIPTIO QUORUXDAM MIRACULORUM

- retractamus Nee mora, rogatus ab infirmo ot asi
tentibus cingulum attali; et collo langeentis appensum
est Eadem hora febris conquievit, nec ulterius eum
invasit Convaluit ergo frater ille, et Salvatori om-
nium Deo grates per fidelem famulum suum persolvi:
mus inde.

Me — Quid faciam? Si ea solum qum, per memoratum
cingulum mira facta sunt singulatim ' seribere voluero,
procul dubio cunctis his intendero volentibus oneri
ero. . Solenne etenim jam hominibus quaquavorsum
mgrotantibus extat, et maxime mulieribus in partu
periclitantibus, ipsum cingulum devota mentis inten-
tione expetere, firma spe sibi pollicentibus indubinm MA gw.
sospitatem se consecuturos, illius solummodo usu ad
tempus potiri mereantur. Nec aliquis sua spe in hae
fraudatus hucusque nobis nunciatus ost; ab iin seili-
eet quorum diligenti ipsum cingulum pro remedio
illud plena fide expetentium credere non dubitavimun,

hi lllud tamen prwtermittero nulla rations possum

fa, persuadere animo moo, quod nuporrime quidam ox
fratribus ecclesi Cantuariensis. magno quodam t+
more, in modum ample ct teretis sperm? aul; umbilico
ejus crescente, graviter * afflictus, mox al tactum ein.
guli ipsius, ct dolore sedato qui jam ad eor uwjue
pertinxerat, et post modicum tumore penitus deli
mescente, pristine sanitati redditus omnino eonvaluil.
Nec alicui incredibile videri debere pronunalo tantum
virum vultai Dei assistentem talia faeere posso, euim
opus huie simile, eo adhue inter undss vits laleniis
gemente, Divina Majestas pro designemle grniie sjus
acere dignata sit, sicut ego per id temporia qe hen

looge post obitum illius seripei indubhea yesis p»

latione accepi, imemo jam cogeitem sd & iios

oblivione deletam im memise les radguyi 1i0/i/)
le siquidem abies Montis Menctey "Trnlialls
| tiepetio] emiten, X. | *spero) poo,

Sio) bin, M. * premier) gestos, i

Ee ape rd
-

in

GLORIOSI PATRIS ANSELMI ARCHIEPISCOPI. $37

Rotomagi, Helias nomine, his diebus Cantuariam ve-
niens, cum me referente miraculum quod nuperrime
! — retuli audisset, sciscitatus est utrumnam memoriss
. mew inessct mirabile factum in se, tempore quo pater
Anselmus Rotomagi morabatur, ob merita ipsius pa-
tris perpetratum. Cui cum rospondissem me nec quid
animo volveret aut quid dicere vellet quovis pacto
animadvertere, ‘“ Mirabilis homo," ait, “ recordarisne
saltem ipsum beatum patrem, cujus obsequio sedulus
insistere solebas, sacros ordines Rotomagi! aliquan-
“ do administrasse?" “ Magis,” inquam, "hoc firmis-
sime scio quam recorder. "Qualiter," ait, “tune
elapsum a memoria tua est quod mihi ad sacrum .
ordinem suscipiendum inter alios pre aliis gratia
tua obsecutus fuisti, utpote quem gravissimo dolore
et ultra quam credi possit genu turgente afflictum
vidisti nonnisi a duobus fratribus sustentatum posse
in ordinis susceptione subsistere? Et utique tune
tibi innotuit quemadmoduin mox ubi me manibus
presentis antistitis sacrandus humiliavi, ac Domi-
" num Christum, ut ordini suscipiendo aptus existere,
" corporisque sanitatem propter merita et intercessi-
ones ipsius patris merercr adipisci, pro posse de.
ws. “ voltus oravi, illico sedato tumore ac fugato omni
" dolore, totus convalui. Qum ubi audivi confestim
‘ agnovi. Et intelligens cuncta verissima esse, fateor
erubui, meque ipsum valde reprehendi, eo quod tam
evidens ct grande miraculum in ordine vits beati
viri locum suum, desidia inca prmvalente, perdiderit.
Hic itaque licet sero dictum et creditum sit.
Inter hmc tanti viri insignia facta, diebus ac nocti- Anseim'y

bus frequens ad scpulchrum? cjus fratrum accensus Kod ed w
menha

erat, singulis dulce habentibus note? pietati sui caris-
simi patris suas sique emergebant necessitates ani-
marum vel corporum quasi vivo depromere, ct inde

— € —Ó I — --Ó— - == = —— — ee -

! Rotomagi | Rothomagi, H., and 3 sepulchrum) amelem, H.
once ia K. ! note) nocte, H.

open ab una Cait es See GRR GEL ca ec ac^ snd: VandanpatunaP6ocven s qe pdlbuRO-QOrdUb due OD.4
pne cedtumam ditate diti

PEER ce roO P Gp dnamOeEpeg« 4 «6 -- egi Css.

498 DESCRIPTIO QUORUNDAM MIRACULORUM

pro modo causarum ab eo consilium et auxilium im-
plorare. Qum unus! ex iis? qui post obitum ipsius
ad conversionem venerant fieri cernens, et vitam viri
non omni ex parte notissimam habens, cogitare ccepit
intra se quidnam certi de sanctitate defuncti fratres
acceperint, quorum devotionem cirea tumulum ejus
cernebant ita assiduam esse. Cupiens itaque eorum |
Aredr ad quos, relicto ssculo, venerat actus imitari, tumbeo
memes patris more aliorum se prosternero gestiebat, sed
com eme utrum pro eo, an ut ipso pro se Deo preces offerret,
zT precarotur, hmeitabat, Nullum igitur habens qui eum
Sese ab hac sua hmsitatione ad plenum evolverct, ad si-
""* num grati Dei se. convertit, obsecrans ut ipse cui
omnes hominum vim patent, et qui secum gradientes
sanctificat sicut ipse sanctus ost, aliquo corto indicio
sibi revelare dignetur quid do Anselmo verius amodo.
sentiat, sanctusno videlicet sit qui pro aliis ad Deum
intercedere digne possit, an adhuc talis pro quo po-.
tius intercedondum ab aliis sit Orat semel, orat
secundo. O mira bonitas Dei, mira benignitas, et vore
clementia Domini? mira. Non passa est hominem
diutius in hesitatione sua languere, sed quam pie
petebat rei veritatem, ne longiore, ut fit, mora fati-
gatus coepto desisteret, dignata est certa revelatione
mox iterata preco docere, Nam ubi precibus secundo
incubuit, subito, ut smpe contingere solot, lenis oculos
ejus somnus oppressit 'Et ecco ante illum volumen
apertum, in quo deducto lumine vidit decentissime
scriptum SANCTUS ANSELMUS. Illico expergefactus
oculos a somnio levavit, et vere nomen patris Ansel-
mi in libro vite scriptum, apposito quod nosse qum-
rebet sanctitatis preenomine, intellexit.
Alia post hee die cum idem frater illic missam
eelebraturus ante sepulchrum i ipsius sancti patris per- ME»
transiret, tantam miri odoris et insestimabilis suavitatis

2

W

3enus) exjes, K. | "amne
3 iis) his, H..

GLORIOSI PATRIS ANSELMI ARCHIEPISCOPI. 439

fragrantiam sensit ex ipso manare,' ut nullus eam mun-
danarum specierum odoribus aut suavitatibus comparari
posse putares, Qua in ro plano advertit, primse visioni
sine omni dubitatione fidem habere, quam subsequens
divinus odor testatus cst vcrissimam csse,

A quodam fratre mihi in fraterna dilectiono dudum 19994

familiariter juncto non multis evolutis diebus accepi
quod narro. Villa Sancti Eadmundi * nuper ex inspe-
rato igne succensa, swvicnte incendio quaquaversum
in destructionem vertebatur. Turbatum vulgus in ea
consistens turbatis discursibus. suis rebus consulere
laborabat, sed non multum proficiebat. Ventus cnim
vehemens erat, ct, hinc inde longius ignem propellens,
priusquam percipi posset redificis ab ardentibus do-
mibus plurimum «distantia flamma volans occupabat.
Juvit hoc infortunium claritas solis, qui discurren-
tem flammam no videretur suis radiis obtencbrabat.
Erat autem inter alios ibi juvenis quidam, quem sua
paupertas, quam ex obitu patris Anselmi pontificis
Cantuariorum se incurrisse gemebat, illuc a Cantia
egerat, Solebat namque in familia ipsius venerandi
antistitis pro suo officio ministrare, et sibi quoque

necessaria propagare. Quo defuncto, abbatem Sancti thee
Eadmundi adiit, sperans suo commodo conversatio- jer" "**

nem illius magis profuturam quam quorumlibet alio-
rum. Erat enim abbas idem nepos Beati Anselmi ex
sorore natus, ct ipse Anselmus nominatus Juvenis
igitur ille tunc cum incendium cruperat noviter sibi
domum satis accommodam fabricaverat, camque tune
primo consummaverat. Ecce autem vis incendii vento
impulsa domui incumbit, ct in tantum ut postem
portes consumptura flamma teneret. Aderat frater ille
& quo ista accepimus, qui hominis dolori compatiens
monuit eum * et diligenter hortatus cst quatinus in

— € — . — c — —

! Eadmundi) Zdmundi, H., Ed-
undi, K.

3 incumbd) incubuit, H.

* ewm) illam, H., K.

! ex ipso manare) MB. bas, after
ipeo, an erased space of the value of
loco. I. has es ipeo sepulcro manare.

onmapane cat übdENaSmPpePp 19 icc? - 9 6-* gi. - od 0o 64 Gargtas

| m m 5 5 A5 dio LL. MA -——X— ÉL aun mu mdi n

house,
sims fo

440 DESCRIPTIO QUORUNDAM MIRACULORUM, &c.

mentem revocaret dominum suum Anselmum qui eum
nutriverat, ct Dominicam orationem in memoriam

wife nominis ejus decantaret, eiquo domum suam a priv-

NW

senti periculo defendendam commendaret! Adquievit
ille, et flexis genibus fecit quod monuit. O clemen-

tia Dei, o insigne meritum famuli Dei. Necdum pre- ys y. x0,

cem ad plenum abeolvit, et ecco totum incendium a
domus lesione ventus ab alia parte surgens evolvit.
Mirabile itaque factum ostendit ibi* omnipotens
Deus, cum ad invocationem fidelis famuli sui An-
selmi domus sibi commendata in medio ignis stabat
illesa, et, emteris omnibus cam cireumcirca vallanti-
bus in favillam cineremque redactis, manebat, intacta.
Hee pro designands qualitate vitm tus, reverendo
pater Anselme, qualicunque stilo digessi, ex industria
multa preteriens que magnitudini gratim Dei qui
tecum operabatur sublimi preconio possent ascribi.
Peperci enim incredulitati quorundam qui usque ho-
die tibi non sincero animo dotrahunt, ct que scripsi
nimis esso contendunt Jam cani capitis digitique
trementes me a scribendo compescunt, et ut merito-
rum tuorum aliquam partem in vita perenni merear
adipisci continua prece insistam suadent atque com-
pellunt. Quod utipam miseratio Dei mihi concedat
efficaciter exsequi? Amen. Vale igitur, mi pater et
advocate dulcissime, ct esto pro me, Edmero vide-
licet alumno tuo ct donec pontificatui Cantuariensi
prasedisti assiduo ct indcfesso ministro tuo. Bi ad
hrec quivis, me defuncto, aliqua qua fortasse per te
facturus est Deus scribendo adjecerit, illi, non mihi,
ascribatur qui hoc fecerit Ego hic finom imposui.

3a. pr. p. d. e.] e. pr. p. d., K. |“ Christi Cantuarie hio finem im-
3i) e, H. * posui istuis operis ad landem et
3 exequi] consequi, K. * bonorem Dei et Senet! Anscimi
* dulcissima] pater Anselme, I. — |" Cantuariensi Arehiepiseopi qui
* Ege hic fm impos] 1 has | " in Trinitate divi ot regnat per
^ Ego Kémeros monachus ecclesia | " omnia regula emonlorum. Amen."

~~ ep am “> aap 0ct Gites Dewars - -.

INDEX.

INDEX.

A.

AnrINGDON, 293,

Aneta, Countcas of Dloi« and Chartres, 164.

ApELAIDE (Athelcis) of Louvain, second queen of Henry I., 290;
her capousanla, 290; her marriage, 202.

Atnay's, Sr., Abbey, rebuilt and enriched by Lanfranc, 15; made
a Canterbury alodium by the Red King, 37.

ALBoLp, monk of Le Bee, euccessively Prior of St. Nicaise, Mce-
Jan, and Abbot of St. Edmund's, 205, 226.

ALntLr, King, 200.

ArEXaANnEn [L, Pope, send« Lanfrane to England, 10; his reeep-
tion of Lanfranc, 11; refer« two cases to his adjndication,
11; n letter from, to Lanfranc, 19 ; further mention of, 133.

ALExANDH R I, King of Scotland, 198; writes an important letter
to Archbishop Ralph, 930; writes to him for Eadmer, 278,
his treatmeut of Eadmer, 282-256; gets rid of him and writes
to Archbishop Ralph, 296; his spiritual relation to Areb-
bishop Ralph, 290; letters of, 270, 236,

ALrNaNITH n, monk of Christ Church, Canterbury, goes to Romo
in Anaelim's« behalf, 132

Aurainp, King, 268,

ALTYA (Alteia, Autio), river, doe.

AxsitM, Sr., biographical notices of. His parentage, 314; 8
dream in childhood, 315; hia youth, 316; bis carly relations
with Lanfrane, 217, 319; his carly studies at Le Bo, 318;
his philosophical speculations, 329; hia hermeneutical le-
bours, 222; appointed Prior of Le Bee, 322; tries, bat in
vain, to be mleaced, 327; his fame in Normandy and France,
23, 341; elected Abbot of Le Bee, 346; his friendship with
Lanfranc, 23, 344; his influence with the Conqueror, 23, 355 :
his first vinit to England, 3415-356; visite England in 1099,
OR 252, i« not allowed to leave the country, 29 ; consulted
by the bishops as to a‘ modus orationis agendae " 30, sum-
moned to Gloucester, March 1093, 31; beare the King's
confession, 31; gives him «piritual counsel, 31; is named
Archbishop of Canterbury, 32; refuses to be invested with

rr?

ÁN» - s®eaee

Se e sz* oe.

per 9-- *e -9 -4

444

INDEX.

Assert, St.—cont.

tho crosicr, 32; iv carried by main force into the church, 35,
360; gocs to Winchester at Easter (1093), 360; his intorviow
with the King at Rochestor, 39; becomes tho King's man
pro usu terra, 41; is enthroncd, 41; is consecrated, 42, 961 ;
Primato of Britain, 42; his prognosticon, 43, 73, 213, 361 ;
offers the King 500 marks, which are accoptcd and thon
rejected, 43; consccrates Harrow church, 45; has an inter-
view with William at Ilastings, 48, 362; at Gillingham,
52, 375; the council at Rockingham, 51-66, 375-377 ; asks
in vain for a safe conduct to tho coast, 65; accepts the
offer of a truce, 66; his refusals to buy tho royal favour,
51, 70; is reconciled to tho King, 71; refuscs to reccive tho
pallium from him, 72; assumes the pallium at Canterbury,
72; gives tho King an aid, 75; reccives an offensive lotter
from the King, 78; a vexatious suit is trumpod up against
him, 79; ho asks Icave to go to Rome, 70; his request is
refused, but tho suit in dropped, 80; ho asks loave & socond
and a third timc, 80; claims the right to go, 80; the King
threatens, 80; charges him with breach of faith, 83. and
offers him two alternatives, &3, 380; ho rebuts the chargo,
84; dcclares his resolution of going, 86; receives a mes.
sago from tho King, 86; gives him hin blensing, 87, 380;
returns to Canterbury, 87; taken Icave of his monks, 381-
384; is detaiucd at Dover, 88, 385; cmbarks, aud lands at
Wissant, 88, 385; reaching Lyons, writes a statemeut of his
caso to the Pope, 91, 348; «quita Lyons and reaches Rome,
95, 390 ; retires to Schinvi, 97, 391; visite Roger of Apulia
under the walls of Capua, 97, 393; accompanics the Popo to
Aversa, 98; desires to bo relieved of tho archbishopric, 99 ;
tells his wish to tho Popo, 103; complains of bis suffragans,
104; tho Popo's reply, 104; he retarns to Schiavi, 104, 395 ;
bis '' Do Incarnationo Verbi," 105; takes a prominent pars
in tho Council of Bari, 105; averts tho excommunication
of the King, 107; accompanies thc Pope to Homo, 110; is
detainod there by him during tho winter, 119, 396, takes
pert in the Council of tho Vatican in 1099, 112, 397; leaves
Rome, and reachcs Lyons, 114, 397; visite La Chaise-Dieu,
118, 404; recalled by Henry I., 118, 405; returna to Lyons,
118, 405; returns to England, 119; goce to see the
now King, 119, 405; who requires him to do homage
receive investiture of tho archbishopric at his hand,
his concern in the King's first marriage, 121-126;
political services to Henry I., 197, 198; refuses to
the King's man and consecrate royal investit, 131;
to leave the country, 131; is summoned to court

Ite

H

INDEX. 445

AnseLyu, SrT.—cont.

132; when a joint cinbassy is sent to Rome, 132; his coa-
duct on the retarn cf the embassy, 137-141; refuses fresh
demanda, 147; but consents to go to Rome for the King,
148, 406; reaches Lo Bec, 119; reaches Chartres, 151; re-
turns to Le Bec, 151; gocs by way of Chartres to Rome,
151, 496; leaves Rome, 157, 406; fortidden to enter Eng-
land, he remains nt Lyons, 157, 497; lcavea Lyons, 163;
reachca Blois, 16$; and Chartres, 165; meets the King et
Laigle, 165; where his temporalitics are restored, 166, 411 ;
gocs to Lo Bec, 167; to Rheims, 168; thr-atens the Count
of Mculan, 171; gocs to Roucn, 177, 436; falis ill at Le
Dec, 181; starte for England, bat falla ill at Jamitges, 182,
411; returns to Lo Bec, 182; falls ill there, 182, 411; has
an interview with the King, August 15, 1106, 182, 413;
coneccrates a chapel at Le Bec, 413; retarns to Englaod,
183, 413; falla ill ot St. Edmund's, 185, 416; settlement of
the dispute on investiture and homage, 186, 414; receives
profession of obedience from Gerard Arcbbishop of York,
187; his trouble with Thomas Archbisop of York, 198-206;
his laat illness, $15; his death and aepulture, 206, 416-418;
respect shown to his memory, 207, 209; further notices of
him, 213, 217, 2¢0; his pecuniary straits, 220.

Axsiuw, St., hagiographical notices of. Lis carly choice of the
religious life, 316; hin choice of the monastic ostate, 319:
hia knowledge of character, 321, hia austeritics, 22; his
invincible gentleness, 323; his aversion from preferment,
327; hi care of the sick, 328; his love of tho rcligioas
life, 337, 363 his tenderness to children, 338; bis borror of
propre tos, S425 his love of justice, 346; his hospitality, 347;
his trast in. Providence, 347; bis atfability, 359, 365, 371;
his unselfishness, 556 ; hin leniency, 327; his love of rctire-
ment, 365; his table-talk, 366-370; bis dislike of secular
business, 871; his charitable estimato of others, 371-375;
his horror of sin, 376; hia kindness for animale, 378, 379 ;
his humility, 307; fascination of his preeenee, 90, 397;
miraculous or quasi miraculouns. incidents, 328—132, 325, 360,
aso, Bu, 400, $01, £05, £06, 411, £13, 417-420, 425—410.

AxsiiM, 8r, literary noticca of. The '* De. Veritate," ‘ De
Libertate Arbitri," and '* Do Casu. Diaboli," 332; the
"De Grammatico," 2; tho '' Monologion," 333; the
'*! Proslogion,” 336; his letters, 334 ; the '' De Incarnatione
Verbi," 105, 365; the '' De. Processione Spiritus Sancti,”
lus; the Cur Deas Homo," 301 ; the*'* De Conceptu Virgi.
nali et de Peccato Originali," 402: the '' Meditatio Re-
demptionis Humanm," #72; the '' De Concordia,” 415.

«95 Gay . OU oc o ~~ cates o quip ee ares QU. , 5 6 50m e288 Obert eee EEE

-—P rae

446 " ". — INDEX.

AxsrLu's, St., letters, 91, 157, 169, 170, 174, 175, 191, 194, 195,
198, 199, 200, 201, 203, 205.

AxszLx, nephew of St. Ansclm, Abbot of St. Saba, subsoquently
Abbot of St. Edmund's, brings tho pallium to Archbishop
Ralph, 228; arrives in Normandy with legatino powers, and
is detained by Henry, 239; not allowed to enter England, 245;
leaves Normandy, 259 ; farther mention of him, 439.

Antony, subprior of Christ Church, 197.

Aosta, 314.

Axcnpecacoxs, logislation concerning, 148.

Aasute (Erpulf), Prior of Christ Church, subsequently Abbot of
Poterborough, 197 ; and Bishop of Rochester, 225, 296 ; other
notices of him, 291, 994.

AnxvuLr (/Ernulf) of Montgommori, 419, 425.

Asrrna, 95.

ATuELEIS, a nun at Lyons, 241, 433.

ATBrLRED, King, 266,

Avovsrixg, ST., of Canterbury, 976, 277.

Avensa, 98.

B.

Baipwix, advocatus of Tournay, subsequently monk of Le Bec,
34; banished from England by William Rufus, 67, 377;
recalled to England, 73; his journcys to Rome in Anselm’s
behalf, 132, 171, 411; further notices of him, 95, 138, 300,
977, 417, 421.

Bani, Council of (A.D. 1098), 105-107, 365; shrine of Bt. Nicholas
at, 104, 155, 385.

Banriuoroxzw, Sr., a relio of at Christ Church, Canterbury, 106-
110.

Bec, Le, 37, 149, 151, 180, 182, 318, 355, 357, 358, 411, 413.

Bexevexto, Archbishope of ; (Roffridus), 107, (Alphanus IL), 108.

Brxzvrxro, 139, 151, 178, 203, 243, 244.

Berxann, Bishop of St. David's, his consecration, $35 ; other
notices of him, 237, 255, 201, 293, 295.

Brantwatp, Archbishop of Canterbury, 278.

Branors, legislation concerning, 142.

BracmrexAx, monk of Christ Church, Canterbury, 107.

Brors, 164.

Bozxvxp, 179, 180.

Bomirace I V., Pope, letters of, 261, 262.

Boso, monk of Le Bec, subsequently Abbot, 357, 491

Bovroors, 149.

INDEX. 447

Bavro, Cardinal, 179.

Boxcux (Peterborough), 142.
Bonocxpr, 89, 165, 314, 317, 411.
Bonavxpr, Dukes of, 89, 133.

C.

Captus, 343.

Caxixtus IL, Popo (sco Guido, Archbishop of Vienne), 319 ; holds
a council at Rheims, 255; consccrates Thurstan Archbishop
of York, 257; his interview with Henry I. at Gisors, 258.

Cauzsisus, Bishop of Armagh, scizes tho seo of Dublin, 298.

i Caxoss, legislation concerning, 142, 194.

ty CaxrrnbUnr, sco of, its ancient privilegia destroyed by "i E

, 296; its ill estate on Lonfranc's death, 26; copies of

privilegia found, 261-276; other notices of, 274.

Caxiiuwvar, city of, ravaged by fre, 4; made the elcdóem of
Christ Cburch, 37.

Caxtervuny, Christ Church (metropolitan church), 13, 75, 319,
296,

CaxrERBURY, Christ Church (monastery), ravaged by fire, 4;
attempt to oust tho monks, 19 ;other notices of, 359, 363, 365.

Caxute (Cnud), 108, 109.

Carva, siego of in 1098, 97, 393, 394.

Cris, Mont, 317.

Oxxris, 247.

CrusrL, 142.

Crap, St., 278.

Cuaise-Diev, La, monastery of, 118.

Cuamré, Lo, monastery of, 164.

Cuanrues, St. Anselm at, 151, 165.

Cinsuimcst (Kylregmont, Kilrule, St. Androw’s), 282.

i pope, 52.

ICAL incontinence, legislation on, 193, 212.

(Clusa, Clausa), monastery of St. Michael's, 389.

1c8, legislation concerning, 142.

t. Anselm at, 90, 164, 400 ; other references to, 248, $49,

Corx, and false coin, 193.
Courts, 212.

nap, Prior of Christ Church, Canterbury, 210.
ccn, 143.
NAECKATION of churches on archiepincopal estates, 45.
Coneurtwto and Coneuctudines, 3, 58, 83, 84, 137.
Corea and other sacred ornaments, 13, 107, 110, 219.
Covxcit of London (Westminster) in 1102, 141-144, 218.

448 INDEX.

Councizs, general : Bari (A.D. 1096), 104-107 ; Vatican (A.D. 1099),
112-114; decrecs of the latter assembly, 114.

Couxcizs, national, for the reformation of manners, 48.

Criniti, 48, 143, 168, 214.

CausrrMA, matornal aunt of Matilda, queen of Henry I, 123.

Caows, the, how fastened, 293.

D.

Davip, Bisbop of Bangor, his election and consecration, 250, 900 ;
othor notices of him, 298.

Dracons, legislation concorning, 142, 194.

Dsaxs (rural P), legislation concerning, 195.

' Dzvorioxs, unauthorized, 143.

Dzwi, the vulgar namo for 8t. David's, 72.

Dornaup, an Irish bishop, 76, 77.

Doxarvs, Bishop of Dublin, 73.

Dovzn, St. Anselm embarks at, in 1097, 88; lande at, in 1100,
119; lands at, in 1106, 183; Adelaide of Louvain lands at,
290. .

Dvsun, city of, 297.

Dumssrax, St, bis character and career, 3; his prophecy to
Ethelred tho Unready, 3; troubles on his death, 4; appears
in a vision to Archbishop Lanfranc, 29, and to Bt. Anselm,
427, 428.

E.

Eapwrm, notices of, by himself, 249, 280, 989, 996, 308,
380, 889, 417, 422, 435; letter to Alexander, king of Scots,

299.

EaLpmrp, Archbishop of York, anointe William the Conqueror
king, 9.

Earpwry, Abbot of Ramsey, deposed, 149 ; reinetated, 188.

Eastaiupis, 434.

EpoAR, king, bis character and career, 3.

EpuUxDb's Abbey, St., 139, 185, 414, 439.

Epwanp, king and martyr, 3.

Epwanp the Confessor, king, 5; his relations with Godwin and
Harold, 5, 6, 8.

Epwy, a Christ Church monk, 107.

Exryroz, St., Archbishop of Canterbury, his death, 4; the stery
of his canonization, 350-359.

INDEX. 449

Ezy, diocese of, erected, 195.

Exumua (Imma, Ymma, King Canute's queen) 5; buys e relie ef
St. Bartholomew, 107.

EnwENBERG, St. Ansclm's mother, 314.

ERNULP, seo Arnulf.

ErnELRED the Unready, king, 3.

Etnenert (JEthelbert), king, 261.

EtuxLNoru (JEgelnoth), Archbisbop of Canterbury, 109.

Evuzo, 247.

Everarp, a Christ Church monk, 159.

EvErarD, Bishop of Norwich, his consecration, 293.

Everagp of Calno, 281.

F.

Farrit and fealty, 55, 57, 61, 63, 64, 83, 85.

Faricivs, Abbot of Abingdon, proposed for Primate, 223.
Farman, monk of Christ Church, Canterbury, 107.
Frritas a Freno (Feritas afreni, Le Fert. Fresnel P), 239.
FLANprERSs, count of, 146.

FrLANDrERs, 341, 355.

Fiorescr, St. Anselm at, 406.

Forest laws, 1692. .
Fonwoscs, Pope, letter of, 273; bis relations with England,
271.

Francs, 89, 05, 165, 166, 341, 411.

G.

Gaeta, 210, 217.

Getasivs IL, Pope, hia antecedenta and clection, 246; bis joar-
ney into Burgundy, 246; hie doath, 247.

Grom, Bishop of Coutances, 17.

Grorrmy, Bishop of Hereford, 237.

Gerarp ior Girard, à clerk of the royal houschold, sucecssively
Wishop of Hereford and Archbishop of York: his mission to
Rome in 1694, 6%; conducts Cardinal Walter to England, 68;
Bishop elect of Hereford, 74; is ordained priest, 74, and
consecrated bishop, 74; bia journey to Rome in 1101 is the
King’s behalf, 132; and for bis pallium, 132; makes bis pro-
fexaion to St. Anselm, 1&7; his death, 193; other notices of
him, 137, 141, 173, 187, 215.

08 BH c ned 6 68S (Peepers Ce aped eRe cemm®® D © ew Gump -upQP-dDeDUUes cep -—-

450 INDEX.

Gitaenat, Bishop of Limerick, 236.

Gruseat, Crispin, Abbot of Westminster, 189.

Gutuixouam, 52, 58.

G1sons, Calixtus II. and Honry I. at, 258.

Gopzraipvs dux Lotharingie (Gcoffry of Louvain), 290.

Gopraruzns and godmothers, 143.

Gopwix, Earl of Kont, 5.

Garcorr III., Popo, letter of, 268.

Gazoonr VIIL, antipope, 246, 247; his dofcat, capture, and in-
ternment, 294.

Gazoonr, Bishop of Dublin, his eloction, 297, and consecration, 296;
roturns to Ireland, 206, sceks an asylum at Canterbury, 998.

Guanwen, a Christ Church monk, 246.

Gora, antipope (sco ‘ Clement I11.’).

Gvrpo, Archbishop of Vienne, 398; his bootless embassy to Eng-
land, 126; raiscd to tho popodom (sce ‘ Calixtus II.").

GuxpuLr, father of St. Anselm, 316, 319.

Guxpu.r, monk of Le Beo, subecquently Bishop of Rochester, 37,
76, 141, 192, 361. .

Gur, Abbot of Pershore, deposed for simony, 142.

H.

Hacvx, 6.

Haro, a Christ Church monk, Eadmer's nephew, 431.

HAnoLp, son of Godwin, 6; his journey to Normandy, 6-8; Earl
of Kent, 8; his succession to the crown, 8; his alloged mes-
sage to Duke William, 8.

Haznnow, tho manor of, 45; the parish church of, 45, 308, 361.

Hasrixos, the Lattlo of, 8; St. Mary's in tho Castle at, 47.

Haves, archicpiscopal manor of, 378.

Heuias, Abbot (Roucn), 437.

Heras, a Christ Church monk, 427.

Hzxav LI, King of England, and subecquently Duke of Nore
mandy; his promises on day of consecration, 119; his de-
mands of Anselm on homayo and investiture, 120 ; a truce com .
cluded till Easter, 1101, 120; his first marriago, 12) ; the truce
extendod, 126 ; repeats his demand on homage, 131 ; requires
Anselm to consocrato royal investifi, 131 ; summons him to
court, 132; when a joint embassy is scnt to Romo, 139;
summons Anselm to court, 137; his conduct on that
sion, 137-141; invests by grant of the crosier Roger
chancellor with the bisboprio of Salisbary, and Roger
larderer with that of Horeford, 141; appoints Reinelm

INDEX. 451

HzasRY I.—cont.
seo of Hereford, 144; his anger against the bishope-elect of
Winchester and Hereford, 145, 146; makes fresh demands
and menaccs, 146; begs Ansclm to go to Rome for him, 147;
forbids him to return to England, 157, 159, 407; seizes the
archbishopric, 159, 49 ; mects Anselm at Laigle, 165 ; restores
his temporalities, 166; resulta of this act, 166: he returns to
England, 167; scnd* an cmbassy to Rome, 171; his measures
for raising moncy, 171, 183, scnds a message to Anselm, 182 ;
has an interview with him, August 15th, 1106, 182, 413;
resulta of the interview, 183; his victory at Tinchebrai, 184,
111; certain cvil practices corrected by him, 192; settlement
of the dispute on invcstiture and homage, 186, 414; crosses to
Normaudy, 197; has the Archbishop of York's profession
drawn up, 210; is crowned by the Bishop of London, 212;
appropriates the archicpiscopal revenucs on Anselm's death,
~ 221; +parcs the Christ Church revenues, 221; crosses to Nor-

mandy, 224; bis prejudico against Englishmen, 224; sume .

mons bishops and barons to Westminster, 231; when a papal
letter is discussed, 234; summons them to Balisbury, 237;
duca not allow the legate Ansclm to enter England, 245;
has an interview with l'ope Calixtus L1. at Gisors, 208; keeps
Archbishop Thurstan in exile, 200; his behaviour on bis soa
William's death, 250; hopes raised hy hia return to England
in 1120, 20; his sceond marriage, 200; bas tbe legate Peter
brought to England, 22, asserts his privilego and seads him
back, 206; letters of, 176, 177, 184, 205, 281.

]HiNnY V., Emperor, 2149, 2465.

Hnprnr (Lesingal, Bishop of Thetford, Bishop of Norwich, 74;
good to Rome in the King’s bebalf, 132; farther notices of
him, 137, 141, 174, 157, 208, Zo, 237, 24.

rni gr, à Westminster monk, Abbot of Westminster, 291.

Irnirwarp, à monk of Lc Bee, 324.

HeRLwin, first Abbot of Le ec, 520, 2941, 344.

Hravi, Bishop of Bangor, translated to Ely, 211; farther notice
of him, 200,

Homagrs of prelates to the King, 1, 186.

Ilowxonivs I., Pope, letter of, 203.

Hoxont! s, Archbishop of Canterbury, 263.

Hvnsarp, Archbishop of Lyons, 207.

Heo, a monk of Le Dec, Abbot of St. Augustine's, 188-191.

Heau, Earl of Chester, hie threo messages to Anselm, 27-39, 350.

Heron, Abbot of Cluny, 403.

Iron, Arciloshop of Lyons, 99, 116, 157, 159, 307, 408, 433.

Husnatn, Archdeacon of Sarum, 123.

Hemrary, a knight, 430.

452 | INDEX.

IrcwAx, an Irish bishop, 77.

Irornvs, 179.

I»nvrsrrrunzs of churches by grant of the crosier, 2, 114-196. (Gee
letters of Pope Paschal II. 128-185.)

Inzsaus, 8t. (Lyons), 240, 433.

J.

Jzws converted to Christianity, 99-101.

Jom: XIL, Pope, lettor of, 974.

jonx (of Tours), Bishop of Bath, 83, 141, 187, 908, 230, $36.

Jom, Bishop of Glasgow, 285.

Jom», e clerk, nephew of Archbishop Ralph, 226; Archdeacon ef
Canterbury, 231, 257.

Jom», a clerk, conducts tho legate Peter to England, 208.

Joux, Abbot of San Salvatore, Telese, his early life, 06; a friend
of 8t. Anselm’s, 96, 391.

Jous, monk of Séez, Abbot of Peterborough, 296.

Jumitors, 182, 411.

Juervs, Archbishop of Canterbury, 263.

L.

Laiciz, 165.
Lamar, 74, 122, 190, 201, 298.
Laxrnaaxc of Pavia, successively Prior of Le Bee, Abbot of 86.
Stephon's, Caen, and Archbishop of Canterbury, his charac-
ter, 10, 25, 317; his carly relations with 8t. Ansolm, 318, 319;
. his removal to Caen, 320; his arrival in Engtand, and con-
secration, 10; his journcy to Romo for the pallium, 10;
restores ring and crosicr to Archbishop Thomas and
Bishop Remigius, 11; retnrns to England, 12: hie influence
with the Conqueror, 12; his labours at Canterbury, 12; his
memoir of his own time, 13; his benefactions to Christ
Chev-ch, 13; he rebuilds tho cathedral, 13; his kindaess and
generosity, 13; his work at 8t. Alban's, Rochester, and Oan-
terbury, 15, 16; his clcemosynary foundations, 15; his manor
houses, 16; bis seal in the monastic interest, 18; a letter to
edt Bishop of Chichester, 31 ; farther mention ef, 133,

Lasso, a Cluny monk, rabesqueotly Prior of 8. Pancras, Lewis,
e lettt * from Anselm to, 306,

INDEX. 453

LATERAN, the, 96, 155, 157, 163, 229, 231, 233, 396.

LAWRENCE, St., convont of, at Aversa, 98.

Leo III., Pope, letter of, 270.

Leprosy, 355.

Lixcoutn, diocese of, 195.

Lownappy, 314.

Loxpow, Bishop of, his function at the consecration of a metro-
politan, 42.

Lonpoy bridge, 420.

Lccca ; the ‘ Sanctus Vultus de Luca,’ 30, 101, 110.

Lecca, Reinger, Bishop of, 112.

Lvoss, St. Anaclm at, 90, 158, 159, 163, 164, 397, 403, 407.

M.

Macows, 91, #01.
Matra (Samara! the Somme, 6.
Matcuvs, Bishop clect of Waterford, 76; consecrated by B4.

Anselm, 77.

MALCOLM ILL, King of Scots, 121.

MARCIGNY, 4653,

MARGARFT, Queen of Malcolm III., King of Seots, 121.

Marvtnoroven, 177.

MARMOUTIFR, 3E.

Marr Magdalene, St. (Lyona), 24, 433.

Matitpa, Queen of Henry L.; the story of her espousals aad
marrioge, 121-126; her regard for 8t. Anselm, 183; her
death, 248; further notice of, 173.

MAURICE, St., church of, at Vienne, 398.

Macnice, Bishop of London, claims to consecrate Harrow
Church, 4^; further mention of bim, 42, 74, 141.

MavniLLF, Archbishop of Roucn, recommends tbe monastic life
to Anselm, 305, 319; obliges him to retain tbe priorate, 306,
327.

Mepway, river, 225.

Micuerspy, 142.

Mippetos, 142.

Monks, legislation concerning, 1 $3.

Montcomwer! (Mons Gummen), eee “ Arnulf.”

MoRTLAKE, tho archicpiscopal manor of, 70, 145, 196.

MtRCHERTACH, an Irish king, 73, 76, 77.

N.
Nicworaa, 8t., Church of, at Bari, 104, 155.

454 INDEX.

O.
Ono, Bishop of Bayeux and Earl of Kent, his dosigns on Canter
17

Oro, dean of Chichester, sont with a messsgo from Anselm to
Henry, 205.

On»pzAr, fiery, 102.

Osarax, monk of Le Beo, tho story of, 323-396.

Osuvuxp, Bishop of Salisbury, docs penanco for his misconduct
at Rockinghan,, and is absolved, 72; farthor notice of bim,
82.

P.

Pascrar II., Popo, sends a legate to England, 126; refuses to
yiold to the demands of Henry T., 134, 163, 406; threatens
to excommunicate him, 163; writes a conciliatory letter,
178; sends the pellium to Thomas IL, Archbishop of
York, 207; sends the younger Anselm with the pallium to
Ralph, Archbishop of Canterbury, 228; writes a letter of
complaint to the Christ Charch monks, 230; writes one to
the King and bishops, 232; reinstetes Thurstan Archbishop
elect of York, 244; his death, 246; farthor notice of, 410

Pascua, II., Popo, letters of, 128, 134, 135, 136, 139, 149, 154,
155, 177, 178, 185, 202, 216, 228, 231, 939, 949, 944, 245, 946.

Precknau (Pcttcham), archiepiscopal manor of, 75.

Pracexza, 95.

Prrra, a monk of Cluny, papal legato, 205; his roception. by
Henry, 295; visits Canterbury and examines copies of the
pricilegía, 296 ;

Perrn, father of tho foregoing, 295.

Perez, Prior of Dumfcrmlin, 279.

Pazzsts, legislation concerning, 149, 194.

PoxrurEC, 955.

Paseca, 87., relics of, 162.

PaoBAM, archiepiscopal manor of, 198.

PavL, Abbot of St. Alban's, 15.

PzcHKAM, archiepiscopa] manor of, 74; conceded for a time
to the Christ Charch monks, 73,

Peres, Sr., ad Vincula, 403.

Perse, & monk of Clany, papal chamberiain, 410.

Porzs, dress of, when presiding over councils, 107,

Parssca, St., 162, 409; church of, at Romo, 409.

INDEX. 449

Exr, dioceso of, erected, 195. ?

Eua (Imma, Ymms, King Canuto's queen) 5; buys a relie of
St. Bartholomew, 107.

Enwexnero, Bt. Ansclm's mother, 314.

Enxvt?, sco Arnulf,

ErnzünED tho Unready, king, 3.

Exmeznent (Atholbert), king, 261.

Eruzcxot (Egolnoth), Archbishop of Canterbary, 109.

Evto, 247.

Everanp, o Christ Church monk, 159.

Evznanp, Bishop of Norwich, his consecration, 293.

Evenanp of Calno, 281.

F.

Fartn and fealty, 55, 57, 61, 63, 64, 83, 85.

Fanicivs, Abbot of Abingdon, proposed for Primate, 293.

Farman, monk of Christ Church, Canterbury, 107.

Frnitas o Freno (Feritas afroni, La Ferté-Fresnel P), 239.

Franpers, count of, 146.

Fraxpeas, 341, 355.

Frorexce, St. Ansolm at, 406.

Forest laws, 102.

Fonuosvs, Pope, letter of, 273; his relations with England,
271.

France, 89, 95, 165, 166, 341, 411.

a.

Garni, 216, 247. .

Gruastcs LL, Pope, his antecedents and "election, 246; his jour-
ney into Burgundy, 246; bin death, 247.

Grorrar, Bishop of Coutances, 17.

Grorrny, Bishop of Hereford, 237.

Genann (or Girard), a clerk of the royal household, successively
Bishop of Hereford and Archbishop of York: bie mission to
Rome in 1094, 68; conducts Cardinal Walter to England, 68;
Bishop olect of Hereford, 74; is ordained priest, 74, and
consecratod bishop, 74; his journey to Rome in 1101 ie the
King's behalf, 132 ; and for his pallium, 139; makes his pro-
fession to St. Anselm, 187; hia death, 193; other notices of
him, 137, 141, 173, 187, 915.

450 INDEX.

Gruaraz, Bishop of Limerick, 236.

Gnuazar, Crispin, Abbot of Westminster, 189.

Guuiyouax, 52, 58.

Gusons, Calixtus II. and Honry I. at, 258.

Gopersipvs dux Lotharingiw (Gooffry of Louvain), 290.

Gopraruzas and godmothers, 143.

Gopwix, Earl of Kont, 5.

Gazconr III, Popo, letter of, 268.

Gaxcony VILL, antipope, 246, 247; his defoot, capture, and in-
ternmont, 294.

Gnazoonr, Bishop of Dublin, his eloction, 297, and consecration, 298
returns to Ireland, 208, sceks an asylum et Cantorbury, 208.

Guaxima, a Christ Church monk, 246.

Gorazaz, antipope (sce * Clement ILL).

Guo, Archbishop of Vionno, 398; his bootless embassy to Eng
land, 126 ; raisod to tho popodom (soo ‘ Calixtas I1").

Guxpvs, father of St. Ansolm, 316, 319.

Guxputr, monk of Le Beo, subecquently Bishop of Rochester, 37,
76, 141, 192, 861. t

Ger, Abbot of Pershore, deposed for simony, 142,

mn

Hacuy, 6.

Haro, a Christ Church monk, Eadmer's nophow, 431.

‘Hanop, son of Godwin, 6; his journey to Normandy, 6-8; Earl
of Kent, 8; his succession to the crown, 8; his allogod mes-
sngo to Duke William, 8.

Haxxow, tho manor of, 45; the parish church of, 45, 308, 361.

Hasrixos, tho battle of, 8; St. Mary's in tho Castlo at, 47.

Hares, archicpiscopal manor of, 378.

Haus, Abbot (Rouen), 437.

Hzuns, & Christ Church monk, 427.

Hasar L, King of England, and subsoquontly Duko of Nore
mandy; his promises on day of consecration, 119; his de-
mands of Anselm on homago and investiture, 120 ;& truco con. .
cluded till Easter, 1101, 120; his first marriago, 121 ; the truce
extended, 126 ; ropcats his demand on homage, 131; requires
Ansolm to consocrato royal invcstiti, 131; summons him to
court, 192; when a joint ombassy is sent to Romo, 1323
summons Anselm to court, 137; his conduct on that occa
sion, 137-141; invosts by grant of the crosior Roger the
chancellor with tho bishopric of Blisbury, and Roger the
lardorer with that of Hereford, 141; appoints Reinelm to

INDEX. 451

Hunt I.—cont.

seo of Hereford, 144; his angor against tho bishope-clect of

Winchester and Hereford, 145, 146; makes fresh demands

and monaces, 146; begs Anselm to go to Romo for him, 1475

forbids him to return to England, 157, 159, 407 ; seizes the

archbishopric, 159, 409 ; mects Anselm at Laiglo, 165; restores
his temporalities, 106 ; resulta of this act, 166; ho roturns to

England, 167; sends an embassy to Rome, 171; his measures

for raising moncy, 171, 183, sends a messago to Ansolm, 182 ;

hns an interviow with bim, August 15th, 1106, 182, 413,

results of tho interviow, 183; his victory at Tinchcbrai, 184,

414; certain evil practicos corrected by him, 192 ; settlement

of tho dixputo on investituro and homage, 186, 414; crosses to

Normandy, 197; has tho Archbishop of York's profession

drawn up, 210; is crowned by tho Bishop of London, 2125

approprintes tho archicpiscopal rovenuce on Ansolm's death,

221; spares tho Christ Church revenues, 221 ; crosses to Nor*

mandy, 224; bis prejudico against Englishmen, 224; sum-

mons bishops and barons to Wevtminetor, 231; when a papal

letter is discussed, 234; summons them to Salisbury, 2375

docs not allow tho legato Ansclm to enter England, 245;

has an interview with lopo Calixtus IL. at Gisore, 228 ; koope

Archbishop Thurstan in cxile, 259; his behaviour on bis soa.

Willinm's death, 289 ; hopes rnised by his return to England.

in 1120, 290; his second marriago, 290 ; bas the legate Peter

brought to England, 295, n«xcrts bis privilogo and seads him

back, 296 ; letters of, 176, 177, 184, 205, 281.

Ifeyry V., Emperor, 243, 246.

Heunent (Losingo), Bishop of Thetford, Bishop of Norwich, 74;
goes to Rome in tho King's bebalf, 132; farthor notices ef
him, 137, 141, 174, 187, 208, 230, 237, 241.

Iiennrnr, n Westminster monk, Abbot of Westminster, 291.

Hrrewann, n monk of Lo Bee,

first Abbot of Lo Dec, 320, 341, 344.

Ilznv£, Dishop of Bangor, translated to Ely, 211; farther notices
of him, 2:00,

Hoxaors of prelates to the King, 1, 186.

Hovonws I., Popo, letter of, 263,

Howonivs, Archbishop of Conterb ary, 203.

Hvsaup, Archbishop of Ly

Hou, a monk of Le Doc, Abbot at St. Augustine's, 168-191.

Tivou, Earl of Cheater, his throo mossagee to Anselm, 27-39, 350.

Iicon, Abbot of Cluny, 403.

icon, Archbishop of Lyons, 90, 114, 157, 159, 397, 408, 433.

Hvxnatp, Archdeacon of Sarum, 123,

Tumrner, a knight, 490.

D

458 INDEX.

Unsay II., Pope, acknowledged by 8t. Anselm, 40, 52; by Italy
and Gaul, 52; by Willinm Rufus, 69; writes to William
Rufus in the spring of 1098, 96; at Capua in the sammer, 97 ;
and at Aversa, 98; at Buri in the autamn, 104; defends the
' Filioque,’ 104; craves Anselm's assistance in
the ‘De Incarnationo Verbi,' 105; his efforts for the moral
correction of William Rufus, 106; prevented from excom-
municating bim by Anse!m, 107; gives him a respite, 111;
bis doath, 115, 402; further notice of, 410.

V.

VauquzLI», Bishop of Winchester, his anti-monastio designs
thwarted by Lanfranc, 18; his part at the consecration of
St. Ansclm, 40; makes a suggestive speech to him, 81,
further notices of, 75, 82.

Viexne, 308.

Viscent, S7., church of, at Macon, 401.

VrrALIAxX, Pope, letter of, 265.

* Vox populi vox Dei,’ 61.

Vortvs, Sanctus, de Luca (Santo Volto di Lucca), 29, 101, 110.

W.

Wato, Bishop of Paris, 162, 400.

WALCHELINUS (sco ‘ Vauquclin ’).

Watrra, Cardinal, Bishop of Albano, bis mission to England in
1095, 68; brings the Archbishop's pellium, 68, 377.

WaLtkn TinxL, 332.

WARNER, à Canterbury monk, 226.

Witrain, St., 278.

Witraip, Bishop of St. David's, 72.

WiLLiAw the Conqueror ; Edward tho Confoesor's estimate of him,
6; his compact with Harold, 7; his message to Harold un.
tho Confcssor's death, 8; anointed King,9; hie bestowal of
civil and ecclesiastical patronago, 9; important innovations
of, 10; his respect for 8t. Ansclm, 23; in his last illness sends
for him, 24; and treats him with singular kindness, 94; his
death and scpulture, 24.

Wns Rufus, his accession, 25; his pre-coronation promise to
Lanfrano, 25; his misconduct on Lenfrano's death, 96, 380;
his reception of Anselm in 1092, 350; refuses to have a new
Primate, 29; his usual oath, 30; his alarming illness in 1088,

INDEX. 459

WinLLuAM Rufus—cont.
30, 360; his compuaction, his promises of amendment aad
his charter, 31 ; names St. Ansclm Archbishop of Canterbary,
32, 360; trics, but in vain, to force tho crosier on him, 35; hie
impious speech to Bishop Gundulf, 39; his interview at
Dover with tho Count of Flanders, 39 ; his customary oath, 39,
101, 110 ; his promise to Anselm, 49; asks fur some church
lands, but in vain, 40; accepts and then rejects 500 marks
from tho Primate, 43; hopes, bat in vain, for 1000 marks,
361; his unbecoming specches to Ansclm, 44, 48, 49, 50, 84,
363; his vow of hatred, 52, =; bis rapacity, 50, 65, 100; his
conduct at the Council of Rockingham, 58-65 ; refases Anselm
0 safe conduct, 65; grants a trace, 66; breaks his promise,
67 ; acknowledges Pope Urban II., 69, 377 ; asks the legate
to ‘depose Anselm, 69; raises moncy for the acquisition of
Normandy, 74: takes posecssion of the Duchy, 74, 76; returns
to England and marches on the Welsh, 77; sends an offensive
letter to the Primate, 78 ; drops & proposed prosecution
against him, 79; rcfuscs to give him leavo to scek the Pope,
tO, 377, ollera him two alternatives, 83, 380; receives his
blessing, 87 ; takes the archbishopric into bis lordship, 88;
pursucs thc Primate with injurious letters, 98; detailed
notices of his impiety, 95-1602 ; his deatb, 115, 403.

WiLLiAw, son of Henry I.; the barons become his men, and the
bishops and abbots promise to do hin their bomages, 237 ;
his death, 223.

WiLLIAM, Archdeacon of Canterbury, 123.

WiLLiAM. Crispin, 184.

WiLLIAM, a monk of St. Edmund's, and the sce of St. Andrew's,
OR,

Wittrtaw of Ferrera, 184

Witt Giffard, Bishop-clect of Winchester, 144; refases coa
«ceration, 145; conaccrated by St. Aneclm, 187; offciates as
provy for the Primate at Henry's «cond marriage, 292 ; other
notices of him, 141, 276, 1*9, 197, 1n, 2095, 226, 237, 293.

Wirtraw, Archbishop of Rouen, requires Aoselm to accept tbe
primacy, 20; his euspension and restoration, 177.

WiLriaw of Saint-Calais, Bishop of Durham, 40; bis character,
9. his behaviour at the Rockingsam council, 59-62.

WiLLiaM. of Veraval, a royal chaplain, subsequently Bishop ol
Exeter, his mission to Rome in 1094, 68; in 1098,110, 396;
in 1103, 152, 1^5, 159, 4/7; in 1105, 171, 177-181; his ws-
acemly behavionr at Dover, 88; his embassy to Troyes is
1107, 185; conaccrated Bishop of Exeter, 187; farther notices
of him, 18, 189, 191, 197, 208, 255. 2923.

454 INDEX.

0.
Oro, Bishop of. Bayenx and Earl of Kent, his dosigna on Cantor-
bury,”

VT

Oro, dean of Chichester, sent with a mossago from Ansolm to
Henry, 205.

Onprat, fiery, 102.

Ossrax, monk of Le Beo, tho story of, 223-326.

OsxvxD, Bishop of Salisbury, doos penanco for his misconduct
at Rockingham, and is abeolved, 72; furthor notice of him,

p.

Pascnat II, Popo, sends & legato to England, 126; refuses to
yield to tho demands of Henry T., 134, 153, 406; threntens
to excommunicate him, 163; writes & conciliatory lotter,
178; sends tho pellium to Thomas IL, Archbishop of
York, 207; sends tho younger Anselm with the pallium to
Ralph, Archbishop of Canterbury, 298; writes n letter of
complaint to the Christ Church monks, 230; writes ono to
tho King and bishops, 232; reinstetes Thurstan Archbishop
elect of York, 244; his death, 246; further notice of, 410

Pascuat, LI, Popo, letters of, 128, 134, 135, 136, 139, 149, 154,
155, 177, 178, 185, 202, 216, 928, 231, 232, 242, 244, 245, 246.

Prcknax (Pettcham), archiopiscopal manor of, 75.

Piacenza, 95.

Pru, a monk of Cluny, papal legato, 205, bis roception by
Henry, 295 ; its Canterbury and oxamines copies of the
privilegia, 296 ;

rrr», fathor of tho foregoing, 295.

Pera, Prior of Dumfcrmlin, 279.

Parests, legislation concorning, 142, 194.

Poxrimu, 355.

Pusca, 87., rolics of, 162.

Paomax, archiepiscopal manor of, 198.

Pavt, Abbot of Bt. Alban's, 15.

Prcutax, archiepiscopal manor of, 74; conceded for & time
to tho Christ Church monke, 75,

PrrES, Br., ad Vincula, 403,

Parra, a monk of Cluny, papal chamberlain, 410.

Porzs, dress of, when prosiding over councils, 107.

Puusca, 8t., 162, 409; church of, at Romo, 409.

CATALOGUE

RECORD PUBLICATIONS

ON SALE

BY

Messrs. Longmans & Co., and Messrs. Trübner & Co., London ;
Messrs. James Parker & Co., Oxford and London;
Messrs. Macmillan & Co., Cambridge and London ;
Messrs. A. & C. Black, and Messrs. Douglas and Foulia,
Edinburgh;
and Messrs. A. Thom & Co., Limited, Dublin.

Ra $347. "M n

456 INDEX,

Bosrxt, Duke of Normandy, his expedition to the Holy Land,
74; bis vivum vadium of the duchy, 75; his return from the
Holy Land, 120; his invasion of England (A.D. 1101), 126-
128; his defeat at Tinchobrai, 184; his captivity, 184.

Rosrat (son of Hugh, Earl of Chester), intrusive Abbot of Bt.
Edmund's, 142.

Ronzat of Stuteville, 184.

Boszat, a Westminstor monk, Abbot of 8t, Edmund's, 188,
414.

Roser, a monk in Bishop Ralph's service, 420, 425.

Rocuzsten cathedral, rebuilt by Lanfranc, 15; monks established.
thero, 15. .

Bocuzsren, sco of, its rolations to Canterbury, 2, 196.

Rocxrmonay, national council at (A.D. 1095), 53-67.

Boora, Duke of Apulia, his rolations with St. Ansolm, 97, 393.

Boor, Count of Sicily, 395.

Boora, the King’s chancellor, invosted with the bishoprio of
Belisbary, 141; his consecration, 187; dosires to officiate at

sccond marriage, 299; farther notices of him, 189,

"s lardorer, invosted with the bishopric of Here-
ford, 141; bis doath, 144.

Boxasvs de Sancto Marcello, 247.

Rows, climate of, in summer, 96.

Roczs, 281, 319, 326, 497.

8.

Barrr-Brarrs, 89, 387.

Banrr-Oxrzs, 89, 387.

Barrrz-Tanxrr£ du Mont, La, Abbey of, at Rouen, 436.

Barre, English dovotion to the, 109.

Bartepvny, 119.

Baxsox, Bishop of Worcester, his election, 74; ordained and
consecrated, 74; other notices of him, 141, 174, 208.

Samvzs o'Harxorr, a monk of St. Albans, subsequently Bishop of
Dublin, 73, his consecration, 74; further notice of him, 77.

Scravia (Bchiavi, kodie Villa dei Liberi in Formicola), 97, 391, 806.

Bxxoros L., Pope, letters of, 266, 267.

Suarressvny, 52.

Surrauzp, a monk, brother of Archbishop Ralph, 256.

BSrwanp, Bishop of Rochester, 15.

Sravxar, and traffic in slaves, 143.

ENGLAND.

CALENDARS OF STATE PAPERS, &.

Impertat 8vo., cloth. Price 15s. cach Volume or Part.)

Aa far back as tho ycar 1800, a Committeo of the House of Commons reoom-
mendcd that Indexes and Calendars should be mado to the Publie Records, aad
thirty-six ycars afterwards another Committee of the House of Commons reite.
rated that recommendation in moro forcible words; bat it was not ont the
incorporation of the State Paper Office with the Publio Record Office that the
Master of the Rolls found him«elf in a position to take the necessary steps for
carrying out the wishes of tho ITouso of Commons.

On 7 December 1855, ho stated to the Lords of the Treasury that al
'' the Records, State Papers, and Documents in his c constitete the most
'" complete and perfect series of their kind in the civilized world,” and althoagh
*! they are of the grcatcet value in a historical and constitutional point of view,
'" yet they are comparatively uscless to the public, from the want of proper
" Uolendira and Indexes," Acting upon tho recommendations of the Com.
mittees of the House of Commons above referred to, he suggested to the Lords
of the Treasury that to effect the object he bad in view it would be necessary for
him to employ a few Persons fully qualified to perform the work which he eon-
tem plated.

Their Lordships asecnted to the necessity of having Calendars prepared aad
printed, and cmpowcred the Master of the Rolls to take such steps as mighs be
nocessary for this purpose.

The following Works have been already published under the direction of the
Master of the Rolls: —

CALENDARIUM (GFENEALOGICUM; for the Reigns of Henry III. and Edward L
Edited by Cuances Ronerts, Eeq., Secretary of the Poblic Record Office.
2 Vols. 18^».
Tbis isa work of great value for elocióating the carly history ef oer aebibty
and landed gentry.

CaLexparor State Payers, Domretic Senize, op trix Ketcxs ope Epvanp VI,
Mary, ErizanrTU, and Jaurs Ll, preserved in Her Majesty's Public Reserd
Office. Edited hy Roprat Lewox, Esq , F.5.A (Vols. I. and IL), end by Many
Axne Everett Gaeey, (Vole. III.-XII.). 1856-1872.

Vol. I —15$7-1580. Voi. VIL—Addenda, 1566-1579.
Vol. 1f.—1581-1500 Vol. VILI.—1603-1610.
Vol. 11.—1591-15t4 Vol. IX.—1611-1618.
Vol. 1V.—1595-1547. Vol. X.—1619-1623.
Yol. V.—1598- 1601, "ol. XI.—1623-1625, with Addenda,
Vol. VI.—1601-1603, with — 1603-1625.

Addenda, 1547-1565. Voi. XII.—Addenda, 1580-1025.

These Calendars render accessible to investigation a large and important mass
of historical materials. The Northern Rebellion of 1866-67 ; the s ef the
Catholic fugitives ia the Low Coeatries ; aumeroue designe t Queen
Elisabeth asd ia favour of a Catholie succession; the Guapewder-plet; the
rise aad fall of Somerset , the Overbery murder, the diagrase of Sic Névard

4

Coke; the rise of the Duke of Beckingham, &e.; and numerous other subjects,
few of which have bees previously known.

served in .
F.8.A., (Vols. ool ae rc Joss or EC Om ., FS. A., and Wissen Doveras

HaxiLTOM, ., F.S.A., XIII); and E] Wane Dovornas Hamrmsos,
Weq., F.8.A., Vols. XIV. VID 1858-1

Vol. I.— 1625-1626. Vol. X.—1636-1697.

Vol. II. —1627-1628. Vol. XI.—1697.

Vol. III.—1628-1629. Vol. XII.—1637-1638.

Vol. IV.—1629-1631. Vol. XIII.—1638-1639.

Vol. V.—1631-1633. Vol. XIV.—1639.

Vol. VI.—1633-1634. Vol. XV.— 1639-1040.

Vol. VII.—1634-1635. Vol. XVL—1640.

Vol. VIII.—1635. Vol. XVII.—1640-1641.

Vol. IX.—1635-1636.

This Calendar presents notices of a large number of original documents of
valee to all inquirers relative to the history of the period to whieh &

many hitherto unknown.

OazzwpAR op Stars. Parznzs, Domestic Sates, pus TuR ÜoNMONVEALTE,
served in Her Majesty e Fublio Record Office "Edited by Many ANNE
Bvanerr Gaxxx

Vol. I.—1640-1649. Vel. VI.—1653-1054.
Vol. 1I.—1650. Vol. VIT.—1654.
Vol. II].—1651. Vol. VIIL—1685.
Vol. 1V.—1651-1653. Vol. IX.—1655-1656.
Vol. V.—1652-1653. Vol. X.—-]656-1687,

This Calendar is in continuation of those pe during the reigue from Edward V1. to
Charles I., and containe a mase of new informet

Oasunpan or Stare Parras, tye, Public Record SEnrzs, OP TRE Ds Rrex or Cuaztzs IL, pre-

eerved in Her Majesty's Pu lic Record Office. Edited by Many Ans

Evzarrt Gaeex.
Vol. 1.—1660-1661. Vol. V.—1665-1666.
Vol. II.—1661-1662. Vol. VI.—1666-1667.
Vol. LII.—1663-1664. Vol. VIL—1667.

Vol. IV.— 1664-1665. |
Seven volumes ofthis Calendar, between 1660 aud 1667, have been poblisbed.

Carzwpan or Howz Orricz Parras or fuz Retox or Groner III., preserved in
Her Majesty's Publi Record Office. Vols. I. and II. Edüed by Joerm
RzDrWOTON, 1878-1879. Vol. III. Edited by Bicmams
RBoszars, ister-at-Law. 1881.

Vol. I.—1760 (25 Oct.)-1765.
Vol. 11.—1766-1769.
These are the first three volumes of the modera series of Domestic l'apers,
eommeucing with the aecessioa of George III.
CaxzxpaR or Stars Parras relating to MOOTLAXD, preserved pea s

Public Record Office. Edited MARENAM JORN Jour erst B
Edmund Hall, Oxford. 1658. by

Vol. I., the Scottish Serie, of the Belgne of Heary VIII., Edwerd VL,

izabeth, 1
Vol. IL , the Scottish Series, of the of 18580-1008 , en
Papers

Elizabeth,
ndix to tho Qe Serica, * 1502, and State
miiing to Mary Queen of Scots. the

Vol. TII. —1?70-1779.

ee eee

5

CALENDAR or Documents relating to Inscaxp, in Her Majesty’s Publie Reserd
Office, London. Edited by Heway Savace Swurruas, -. Trinity
College, Dublin. Barriater-at-Law (Ireland). 1875-1881.

ol. I.—1171-1251. Vol. I1I.—1285 -1292.
Vol. 11.—1252-1284. Vol. 1V.—1293-1301.
These volumes contais a Calesdar of documents relating to Isolnnd,
to be continued to the end of the reign of Heary VII.

CALENDAR ov Strate Parers relating to InzLAxD, op TRE Retoxs or Heway VIIL,
Epwarp VL, Mary, ann Evtzanetu, prescrvod in Her Majesty’s Publie
Record Office. Edited by Haxe Craups Hamitros, Eeq., F.8. 1000-1827.

Vol. I.—1509-1573. Vol. III.—1586-1588.
Vol. IT.—1574-1585.

The above have been published under the editorship of Mr. II. C. HMasniieon.

CALENDAR or State Parras relating to lngLAXD, or rag Rees or Jauze L..
served in Her Majesty's Publio. Record Office, and elsewhere. Med by
the Rev. C. W. ltvssetL, D.D., and Joux P. Parxpxreast, Esq.,

Law. 1872-1880.

Vol. I. —1603-1609.
Vol. II.—1606-1608.
Vol. III.—1608-1610.

This serics in ia continuation of the Irish State Papers commencing wish
the reign of Henry VIII. ; but, for the reign of Jasses I., the Papers are not
confined to tho«e in the Publie Record Office, London.

CALENDAR or State Parens, Coronta, SrniES, prescrved in Her Majesty’s Pubise
Record Oflice, and elsewhere. Edited by W. Not Baixsscar, Keg. 1000-
1884.

Vol. IL.—Amcrica and West Indies, 1574-1660.

Vol. II. — East Indica, China, and Japan, 1513-1616.

Vol. 1II.— Eaat Indies, China, and Japan, 1617-1621.

Vol. 1V.—East Indios, China, and Japan, 1622-1624.

Vol. V.—America and West Indies, 1661-1668.

Vol. VI —Enat Indica, 1625-1629,

These volames include an analysis of early Colonial Paper: in the Publie
Record Office, the India Office, and the Dntish Museum.

OaLenpar or Lerrrns ann Parexs, Fomricw axp Dowzsric, op tae Rees ep
Henry VIII, preserved in Her Majesty's Public Record Office, the British
Museum, dc. Edited by J. S. Brewrn, M.A., Professor cf English Litersture,
King's College, London (Vola. I.-1V.); and by Jauzs Garapyza, Koq., (Vols.
V., VL,and VIL) 1562-1883.

Vol. IV.—1611-1614.
Vol. V.—1615-1035.

Vol. I. —1509-1514. Vol. IV., Part 1.—1524-1526.
Vol. II. an Two Part? —1515- Vol. IV., Part 29.—1526-1598.
1^1. Vol. IV., Part 3.—1529-1530.
Vol. HI un Two Pertei—1519- Vol. V.—1531-1532.
1523. Vol. VI.—1533.
Vol. LV.—Intreductien. Vol. V11.—1534.

These volumes contain summaries of all State Papers aad C.

relating. to the regu of Henry VIIL, io the Pubbhe Record Office, of theo
formerly in the State J'aper Office, in the Brteb Muceem, the Lbesnes of Oz frd
ind Cambedge, and other Pudi:ec Libraries; and of ali letters that have appeared
in pnnt in the works of Hurnet, Str»pe, aad others, Whatever asthentie
onginal material exists in Fngiand reiative to the relignoes, polmesi. parbaman-
tary, or social history of the country daring the reign ef Neary VILI., whether
despatches of ambassadors, or proceedings ef the army, mavy, treasury, er
ordnence, or records of Parliament, appointments of eficers, grente (rem the
Crown, Ac., will be found caleadared in theee volumes.

Caterpan or Strate Parras, Fontiow Sraiva, or TER Rios or Epvanp VY
served in Her Majesty's Public Record Office. 1547-1853. Edited by W.B.
TURXBSULL, Esq., of Lincoln's Iun, Barrister-et-Law, ke. 1961.

a

CaxzsDAR or Stare Parens, Fonriox Senies, or tnt Reicy or Many, preserved in
Her Majesty's Publio Record Office. 1553-1558. Edited by W. B.TurxsvLt,
Eeq., of Lincoln's Inn, Barristcr-at-Law, &c. 1861.

The two preceding volumes exbibit the negotiations of the English ambassadors
with the courts of the Emperor Charles V. of Germany, of licpry II. of France,
aad of Philip II. of Spain. The affairs of several of the minor continental states
aleo find varjous incidental illustrations of much interest. The Papers descriptive
of the circumstances which attended the loss of Calais merit a special notice ;
while the progress of the wars in the north of France, into which England
wes dragged by her union with Spain, is narrated at some length. "These
volumes treat only of the relations of England with foreign powers.

CaLEXDAR op SraTE Parers, Foreicy Series, OP tne Retox or Evigzapetn,
preserved in Her Majosty’s Public Record Office, &c. Edited by the Rev.
OserH BrEvENsoN, M.A., of University College, Durham, (Vols. I.-VII.),
and ALLAx Jaurs Crossr, Esq., M.A., Barrister-at-Lav, (Vols. VIII.-XI.)

1863-1850.
Vol. I.—1558-1559 Vol. VII.—1564-1565.
Vol. II.—1559-1560. Vol. VIII.—1566-1568.
Vol. III.—1560-1561. Vol. 1X.—1569-1571.
Vol. 1V.—1561-1562. Vol. X.—1572-1574.
Vol. V.—1562. Vol. XI.—1575-1577.

Vol. VI.—1563.

These volumes contain a Calendar of the Foreign Correspondence dering
the early portion of the reign of Elisaheth. They illustrate not only the
external but also the domestic affairs of Foreign Countries during that period.

Oazuwpar or Treascry Parers, preserved in Her Majosty's Public Record Office.
Bdited by Joseri Repixcton, Esq. 1868-1883

Vol. 1.—1557-1696. Vol. IV.—1708-1714.
Vol. II.—1697-1702. Vol. V.—1714-1719.
Vol. 111.—1702-1707.

The above Papers conneeted with the affairs of the Treasury comprise
petitions, reports, and other documents relating to services readcred to the State,
grants of money and pensions, appointments to offices, remissions of Anes and
duties, &c. They illustrate civil and military events, Gnance, the administration
in Ireland and the Colonies, &c., and afford information nowhere else recorded.

CALENDAR or the Carew Parzns, preserved in the Lambeth Library. Edited

J. 8. Bazwzn, M.A., Profcesor of English Literature, King's College, London)
and WiLLiAw BuLLEN, Esq. 1867-1873.

Vol. I.—1515-1574. Vol. V.—Book of Howth ; Miscel-
Vol. II.—1575-1588. laneous.
Vol. IIT.—1589-1600. Vol. VI.—1603-1694.

Vol. IV.—1601-1603.

The Carew Papers relating to Ireland, in the Lambeth Library, are uniqno
and of great importance to all students of Irish history.

Carzypan or LrrrERS, Desrarcnts, AND BraTE Parens, relating to the Negotia-
tions between England and Spain, preserved in tho Archives at Bi
and elsewhere. Edited by G. A. Bzaorxaorm. 1862-1868.

Vol. I.—Hen. VII.—1485-1509.
Vol. II.—Hen. VIII.—1509-1525.
Bupplement to Vol. I. and Vol. II.

Mr. Bergenroth was engaged ia compiling a Calendar of the Papers relating
to England preserved in the archives of Simancas in Spain, and the -
ing portion removed from Simancas to Paris. Mr. Bergenroth also visited
Medrid, and examined the Papers there, bearing on the rn ef H VII.
The first volume coptaias the Spanish Papers of the reign Heary Vii the
second volume, those of the first portions of the reign of H VIII. The
Supplement contaius sew information relating to Jim of

ine of England ; and to the projected marriage of Heary VII. with
Juana, widow of King Philip of Castile, and mother of the Emperor Charies V.

os ee mm ee om

7

ÜCavzNDAROP LETTERS, Dasratcnes, AND STATE Paress, relating to the Negotiations
botween England and Spain, preserved in the Archives et Simances, end
elsewherc. Edited by Dox PascuaL pe Gavawoos. 1873-1883.

Vol.-IIEIT., Part 1.— Hen. VIII. —1525-1526.
Vol. III., Part 2.—Hen. VIII.—1527-1529.
Vol. IV., Part 1.—Hen. VIII.—1529-1530.
Vol. IV., Part 2. —Hcn. VIIL.—1531-1533.
Vol. IV., Part 2.—continued.—Hen. VIII.—1531-1533.

Upon the death of Mr. Bergenroth, Don T'ascual de Gayangos was appointed
to continuo the Calendar of the Spanish State Papers. He hes purverd o
eimilar plan to that of bis predecessor, but bas been able to add much valuable
matter from Brussels and Vienna, with which Mr. Bergeoroth was enacquaunted.

" OaLENDAR or SrATE Parrms anp Mawcscarers, relating to Ésormm Arvarns,

preserved in tho Archives of Venice, &c. Edited by Rawpoxs Brows, Esq.
1864-1882.

Vol. I.— 1202-1509. Vol. V.—15341—1554.
Vol. I1.—1509-1519. Vol. VI., Part I.—1555-1556.
Vol. III.—1520-1526. Vol. VI., Part II.—1556-1557.

Vol. IV.—1527-1533.

Mr. Rawdon Brown's researches have brought to hgbt a number of va:eabis
documents relating to various periods of English bistory ; his contribetions te
historical literature are of the most interesting and importast eharncter.

SvLLABUS, 1x Exciisn, or Rywxra'e Faprra. By Bir Tuomas Dcrrce Hanpr,
D.C.L., Deputy Keeper of the Public Records. Vol. L—Will. I-Edw. LIZ ;
1066-1377. Vol. II.—Ric. 11.-Chas. II. ; 1377-1654. 1869-1973.

The “‘ Fadera,’’ or " Rymer's Feedera,”’ is a collection of miseellansses doce.
ments illustrative of the History of Great Britain and Ireland, frem the Mormon
Conquest to the reign of Charles II. Several editions of the " Fadera”™ have
been publisbed, and the present Syllabas was undertakes to make the esntents
of this great National Work more generally knows.

Reront or rirr Dervry Kxrrysn or THE Praiic Reconps app rus Rav. J. 8. Baswre
TO THE Master or THE RoLLs, apon the Carte and Cerew Papers in the
Bodleian and Lambeth Libraries. 1864. Price Qe. 6d.

Rerort or rur Dercry Kerrss or tax Pusuic Raconpe ro rue Masrga OP rap
Rotts, upon the Documents in the Archives end Publio Libraries of Veniss.
1866. Price Qe. 6d.

In the Press.

Sritasus, 1x Exctisa or Rrura's Fanera. By Sir Tuoxas Dorros Hanpr
D.O. b. Deputy Keepor of the Publio Records. Vol. III. —Appendix

Catzxpan or Stars Parzas relating tolszLAXD, op tux Retow o» ELnABETE,
in Her Msjesty's Publio Record Office. Edited by Hays Craups
Lrox, Esq., F.8.A. Vol. IV.—1588-1590.

COaLExDAR or Starz Parzas anv Maxuscnirts, relating to Exo.ism AFFAIRS,

ed in the Archives of Venice, &c. Edited by Rawpox Baown, Esq.
ol. VI., Part III.—1557-1558.

Caxxpar or Documents relating to IneLanp, presorvod in Her Majesty’s Public
Record Office, London. Edited by Hexay Savaen Swesruay, » B. À.,
Trinity College, Dublin, Barrister-at-Law (Ireland). Vol. V .—1302-1307.

CaLzXDAR OP Stare Parzns, Domestic Sraizs, OP rus Resex op Cuantzs L,

ed in Her esty's Poblio Rooord Office. Edited WILLIAM
Doccras Hiro E, S.A. Vol. XVIII.—1641-1043. "
CaLzwDAR or Lerrens, Desratcurs, AXD Stare PAPERS, releting to to the Negotie-
tions between En land and Spain, in the Archives
elsewhere. Edited by Dox Pascuat pz Garancos. Vol. V. "Part L— 1594-1596.

Cazzspan or Hons Orncz Parras or tue Rutex or Gsoson IIL, preserved in
Her Majesty's Public Record Office. Edited by Ricuanp Anrnun Roszass,
Esq., r-at-Law. Vol. 1V.—1773, &c.

Oauzspan or Stats Parzxs, Dowrsric Sxnizs, punive Tus OCoswosxwiiLEE,
in Her Majesty 's Publio Record Office Edited by Maxv Auss
vxaETT Garey. Vor XL. —1657, &c

Carmrpan of Larraas AND Parras, Foarux asp Dowmo or Tua Ruses

Hewar VIIL, preserved in Her Majesty's Public Record the British
Meseam, &c. Edited by jene Peace Esq. Vol. Vu 1835, Jen.
uly

In Progress.

‘Oa.zvpan or Starz Parzas, Coromtat Sxnize, preserved in Her

Office, and elsewhere. baited by W. Noat Samesvny, Esq. "Vel
VIL—America and West Indies, 1660, &c.

Cazzypan or Starz Parzms Fonriew Gxarzs, ov Tus Reson op Exmanors,
preserved in Hor Majesty'e Publio Record Office. Vol. XIL—1977.

ALEND Tarasuny Parens, preserved Pablie Record
o Baited by Joszru Raprxetos, Esq. Vol VT ke oto.

THE CHRONICLES AND MEMORIALS OF GREAT BRITAIN
AND IRELAND DURING THE MIDDLE AGES.

(Rorat Svo. half-bound. Price 10s. each Volume or Part. ]

On 25 July 1822, the Housc of Commons presented an address to the Crowa,
stating that the editions of the works of our ancient bistorians were inconvenient
and defective; that many of their writings still remained in manuscript, aad, ia
some cases, in a single copy only. They added, ‘‘that an uniform and cea-
‘* venient cdition of the whole, published under His Majesty'e royal sanction,
'* would be an undertaking honourablo to His Majesty's reign, and conducive te
the advancement of historical and constitutional knowledge ; that the House
therefore humbly besought His Majesty, that He woald be iously pleased
to give such directions as His Majesty, in Hia wisdom, might think ft, for
the publication of a complete edition of the ancient historians of this realm,
and assured His Majesty that whatever expense might be necessary for this

urpose would be made good.”

The Master of the Rolls. being very desirous that effect should be given to the
resolution of the House of Commons, submitted to Her Majesty's "Treasury in
1557 n plan forthe publication of the ancient chronicles and memorials of the
United Kingdom, and it was adopted accordingly. In eclecting these works, i¢
was considered right, in the first instance, to give preference to those of which
the manuscripts were nnique, or the materials of which would belp to Gil up
blanks in English history for which no satisfactory and authentic. mformation
hitherto existed in any accessible form. One great object the Master of the Bolle
had in view was to form a corpus historicum within reasonable limita, and which

should be as complcte as possible. Ina subject of so vast a if was im
portant that the historical student ahould be ablo to select volumes es
conformed with his own peculiar tastes and studies, and not be put to the expense
of purchasing the whole collection: an inconvenience inse le from any other

plan than that which haa been in this instance adopted.

Of the Chronicles and Memorials, the following volumes bave been published.
Thoy embrace the period from the carliest time of British history dewa te the
end o. the reign of Henry VII.

1. Tug CunosictE or Exctawp, by Joux Caronavr.. Edited by the Rev. F. C.
Hinorstos, M.A., of Exeter College, Oxford. 1858.

Capgrave was pnor of Lyno, ia Norfolk, and previecial of the ender of the
Friare Hermits of Eng'and shortly before the year 1464. His. Chreascte ezsendia
from the creation of the world to the year 1417. Ae a record of the language
spoken in Norfolk (being erittes :n English), it is of considerable value.

à Cunowicox MowasrERU DE Apinenox. Vols. I. and Il. Edited by the Rew.
Josgru Strevexsox, MA, of University College, Durham, Vicar ef
Leighton Buzzard. 1808.

This Chronicle traces the bistory of the great Benediesee monastery of
Abingdon in Berkshire, from its foendatios by King Ine of Wessez, to the
reign of Nichard I., shortly after which period the preerat narrative wee Grewse
up by an inmate of the establishment. The sether bad acesss to the títie-dondp
of the house ; and iscorporstes inte bis history various ebarters of the Benen
kings, of great importance as illestrebog set caly the history ef the iomiiny

10

S. Lrves or Eowarp rie Conressorn. I.—La Estoire de Scint Aedward le Rei.
IL—Vita Beati Elvardi Regis ct Confessoris. III.—Vita ZEduuardi
Regis qui npud Westmonasterium requiescit. Edited by Henay RiCcHARDS
LU ARD, M A., Fellow and Assistant ''utor of Trinity Collego, Cambridge.

The first is a poem in Norman French, containing 4,686 lines, addressed to
Alianor, Queen of Henry III., probably written in 1245, on the restoration ef
the church of Westminster. Nothing is known of the author. The second is
&D anonymous poer, containing 536 lines, written between 1440 and 1450, by
command of lleory VI., to whom it is dedicated. It does sot throw any
sew light on the reign of Edward the Confessor, but is valuable as a specimen
of the Latin poetry of the time. The third, also by an anonymous anthor, was
apparently written for Queen Faith, between 1066 and 1074, during the pressure
of the suffering brought on the Saxons by the Normas conquest. It notices
many facts not found ip other writers, and some which differ considerably from
the usual accounts.

4. Monomenta Faanciscaxa. Vol. I.—Thomas do Eccleston de Adventu
Fratrum Minorum in Angliam. Adm do Marisco Epistole. Registram
Fratrum Minorum Londonim. Edited by J. 8. Baxwrn, M.A., Professor of
English Literature, King's College, London. Vol. IL.—Do Adventa
Minorum ; re-odited, with additions. Chroniclo of the Grey Friars. The
ancient English version of the Rulo of St. Francis. Abbroviatio Statutorum,
1451, &c. Edited by Ricuarp Howrrerr, Esq., of tho Middle Templo,
Berristcr-at-Law. 1858, 1882.

The first volume contains original materials for the history of the settlement
of the order of Saint Francis in. England, the letters of Adam de Marieco, and
other papers connected with the foundstion and diffusion of this great body. It
was tbe aim of the editor to collect whatever historical information could be
found in this eountry, towards illustrating a period of the national h for
which only scanty materials exist. None of these have been before ted.
The second volume contains materiala found, since the first volume was
published, among the MSS. of Sir Charlca Isham, end in various libraries.

8. Fascicot: Zizaxioncm MacistRYI Jowannis Wrciirp cum Tritico. Aocribed
to Tuomas Netter, of Watrpts, Provincial of the Carmelite Order in
England, and Confessor to King IIenry the Fifth. Edited by the Rev. W.
W. Suinter, M.A., Tutor and Inte Fellow of Wadham College, Oxford.

1858

This work derives its principal value from being the only costempcraneons
aceount of the rise of the Lollards. When written the disputes of the school,
men had been extended to the fleld of theology, and they appear beth ia the
writings of Wyclifl and in those of his adversaries. Wycliff’s little bundles
of tares are not lese metaphysical then theological, and the ecefliet between
Nominalists and Realists rages side by side with the conflict between the different
interpreters of Scripture. The work gives a good idea of the controversies at

the end of the 14th and the beginning of the 15th centuries.

6. Tw» Brix or tne Cronicria oy Scotraxn:s or, A Metrical Version ef the

History of Hector Boece; by WinLiíM Srewarr. Vols. I, II.
III. ‘Edited by W. B. TouRNBULL, Esq., of Lincoln's Inn, Barrister-at-Law,
1858.

This is a metrical translation of a Latin Prose Chronicle, written in the fires
half of the 16th century. The warrative begins with the earliest legends and
ends with the death of James 1. of Scotland, and the “ evil ing of the
traitors that slew him." Strict accuracy of statement is not to be looked fer;
bat the stories of the colonisation of Spain, Irelend, and Scotland m interesting

ebaracter

if not true; and the chronicle reficets the manners, sentiments,
of the in which it was composed. The peculiarities of the Boottich dlalect

are well illustrated in this version, and the student of language will Sad
materiale for comparison with tbe English diajecte of the came period, and
modera lowland eb.

11

7, Jonawnts Caronave Liner pr Ittcsraisco Hexa:icts,— Edited by the Rev. F. C.
Hixozsros, M. A., of Exoter Oollege, Oxford. 1858.

This work is dedicated to llenry VI. of England, who appears to have been, an
the suthor's estimation, tbe greatest of all tbe Hennes. It is divided into theve
parts, eacb having a separate dedication. ‘he first part relates only 10 the bistery
of the Empire, from the election of Henry ]., the Fowler, to the end of the
reign of the Emperor Henry VI. The second part i». devoted to Engleb
history, from the accession of llenry I. ip 1100, to 1446, which was the twenty-
fourth year of the reign of Henry Vl. The third part contans the lives of
illustrious men who have borne the name of llenry in vanous parts of the werld.
Capgrave was born in 1393, in the reign of Kichard 1L, and lived danag the
Wars of the Roses, for which period bis work is of some value.

8. Historia Monestert S. Acovstint Caxtcantensis, by Tuowas or Exumam,
formerly Monk and Treasurer of that Foundation. Edited by Cnaates Hany
wick, M.A., Fellow of St. Catharino's Hall, and Christian Advocate im the
Univorsity of Cambridge. 1808.

This history extends from the arrival of Bt. Augustine iu Kent esti] 1181.
Prefixed is a chronology aa far as 1418, which shows in outline what wae to baee
been the character of the work when completed. The caly copy haews s» wm the
possession of Trinity Hall, Cambridge. The author was coasected with Korfolh,
and most probably with Elmham, wheace he derived his name.

9. Evrooicum (HisroniaRCM svg Texroris): Chronicon ab Orbe condito usque ad
Annum Domini 1366; a Monacho quodam Malmesbiriensi exaratum. Vole.
I., IL, ond ILI. Edited by F. B. Havpox, Eeq., l.A. 1858-1663.

This is a Latin Chronicle extending from the Creation to the latter port of the
reign of Edward ]lI., and written by a monk of the Abbey of Malmesbury. is
Wiltbire, about the year 1367. A conupuatios, carrying the history pf bagiand
down to the year 1413, was added in the former half of the Gftevnth century by
an author whose name is not hnoes., The onmginal Chreaicle = divided mate
five books, and contains a history of the world generally, bat mere eopecially
of England to the year 1360. The continuation extends the hiustery dova te
the coronation of Heary V. The Eulegium itself is chiefly valuable as eontaso-
ing a history, by a contemporsry, of the penod betweca 1356 and 1366, The
notices of events appear to have been written very soos after their occurreneec.
Among other interesting matter, the Chronicle cootains a diary of the Poitiers
campa gn, evidently furnished hy some persoe who accompamed the army of the
Black l'rince. The continuation of the Chronicle is also. the work of a contem.
perary, and gives awry interesting account of the regne of Rocherd 11. ead
Henry IV. It is believed to be tbe earliest sathority for the statement thet the
latter monarch died in the Jerusalem Chamber at Westminster.

10. Mewonrars or Hexny rur Sevextu: Bernardi Andrew Tholosatw Vita Regis
Henrici Septimi; necnon alia quedam ad eundem Regem speetantia. Edueod
by James GaiRpNER, Enq. 1858.

The contents of this volume are—(1) a life of Heary VII, by bie poet
laureate and historiographcr, Dernard Andre, of Toulouse, with some compen
tions in verse, of which be is tupposed to bave been the autber; (2) the journals
of Roger Maebado during certain embassice o8 which be was cent by Heary VII.
to Spain and Brittany, the first of which bad reference to the marnage of the
King's son, Arthur, with Catharine of Arragea; (3) two canees reperts by
envovs sent to Spain in the year 1303 touching the succeonon to the Crova
ef C tie, end a project of merrege between Henry Vil. and the Quero of
Na, lea, and (4) an eceount of Mhilip of Castle's reception lu Kogliand in 1806.
Other documents of interest in connexion with the penod are gives in an appendin.

1], MrMorracecr Hevar rur Frei. I.—Vita Heurici Quinti, Roberto Redmanne
auctore [I.—Versus Rhythmici in laudem Regis Henrici Quiati. IIL—
Elmhami Liber Metricus de Henrico V. Edited by Cuanizs A. Cota, Esq.

1858
This volume contains three treatises which more or less illestrate the bistery of
the reign of Henry V., vis.: A Life by Robert Redmas ; a Metical Chreastio
Thomes Elmham, prier of Lesatos, a contemporary eother; Verses Rh

written spparently by a moak of Westminster Abbey, whe was oleo a eentempo-
rary ef lleory V. works are printed for the fret time.

14. Musiuexta Gitpuatt.s Loxpoxizxsis; Liber Albus, Libor Custumarum, et
Liber Horn, in arcbivis Gildhalle asservati. Vol. L, Liber Albus. Vol. II.
us Two Parts), Liber Customaram. Vol. IIL, Translation of the An

orman Passages in Liber Albus, Glossaries, Appendices, and Index. Med
by Henny Puoxas Rirzr, Eoq., M.A., Barristcr-at-Low. 1659-1863.

The maouscript of the Liber Albus, compiled by John Carpenter, Commen
Clerk of the City of Londca in the year 1419, a large folio volume, is pre-
served in the Record Novm of the City of London. It gives an account of
the laws, regulations, aad institutions of thet City is the 18th, 18th, 14th,
and early part of the 15th eeaturies. The Liber Custumarum was compiled
probably by verious hands ia the early pert of the 14th centery during the
reign of Edward II. The manuscript, a folio volume, is alvo preserved ia
the ltecord iLoom of the City of London, though some portion in its original
state, borrowed from the City in the reign of Queen Elizabeth and never
returned, forms psrt of the Cottonian M8. Claudius D. 1I. in the British
Museum. It also gives an aecoaat of the laws, regulations, snd tutions

of the City of T.ondoa ia the 13th, 13th, ond early part of the 14th centuries.

13. Canontca Jouaxxis pz Oxexzvzs. Edited by Sir Hxxav Erzie, K.H. 1880.

Although this Chronicle tells of the arrival of Hengist and liorsa in England
in 449, yet it substantially begins with the reign of King Alfred. and eemes
down to 1292, where it ends abraptly. The history is pertienlariy valuable
for notices of events i» the eastern portions of the kingdom, met te be
elsewhcre obtained. Some curious facts are mentioned relative to the Seeds in

. that part of England, which are confirmed ia the Fricsland Chronicle of
Asthoay Heinrich, pastor of the Island of Mobr.

14. A Corrzcriox or Pourrican Porzus axp Suxoa nxLATIXG 30 Emennn Hisrony,
FROM TDE AÁccrssiox or Epwanp III. ro Tug Ryo» or Haxar VIII. Vels. L
and II. Edited by Tuomas Waicut, Esq., M.A. 1859-1861.

These Poems are perbaps the most interesting of all the historical writings of
the period, thoagh they cannot be relied oa for accuracy of statement.
are various in character ; some are upon religious subjects, some may be called
satires, and some give 80 more than a court scandal; but asa whole they peo-
sent à very fair picture of society, and of tbe relations of the different
to one snother. The period comprised is im itself interesting, and brings
through the decline of the feudal system, to the beginning of eut modern
history. Tbe songs in old English are of considerable value to the philelegist.

18. The ‘‘ Orve Trariux," “ Orvs Mixscs," &c., of Rooxn Bacow. Edited by J. B.
DENIM, M.A., Professor of English Literature, King’s College, London.

;i

This is the celebrated trestise—never before printed —«o veferred -
to by the great philosopher ia his works. It conteias the falles dotali we

possens of the life and labours of R Bacoa : also a the came
author. supposed to be anique, the “ Compendium Stadii Od
16. Baaruotowa: pr Coitox, Moxachi Nonwicrxsis, Hisyonja. AxonicasA ; 449—
1998: necnon cjusdem Liber de Arcbicpiscopis et Epi Anglie. boied
Hexay Ricnamos Lraap, M.A., Fellow and A mt Tutor of Trinity
ege, Cambridge. 1859.

The author, a meok of Norwich, hes bere given us a Chronicle of England
from the afrival of the Saxons in 449 to the year 1298, ia. or about which
it appears that: be died. The latter of thie history (the whole
reign of Edward J. more especially) s of great value, es the velter vos eon-
temporary with the events which he records. An Appendix eontalag several
illustrative documents consected wich the provives narrative.

7. Baur v Trwrsooiox; or, The Chronicle of the Princes of Wi Jidibed
: the Rev. Josx WiLLIMS ad Kruui, M.A. 1800. see. Kd
This work, alse kaewa ss * The Chronicle of the Princes of Wales,” hes

been attributed to Caraties of Liencarvan, whe Gearished about the miédie of

g

Or. eam uas,

13

the twelfth century. It is written in the ancient Welsh language, begias wah
e the abdication nad death of Caedvwala at Rome, ia the year 681, and conusew
the history down to the subjagation of Wales by Edward I., about the year 1983.

8. A Oottecrio« ov Rorat ayn Hisroatcaa Lerreas poatze Tus Rises» ov
Henar IV. 1399-146. Elitsl by tho Rov. F. C. Hivezsroy, M.A., of
Exeter Collez:, Oxford. 1860.

This volume, like all the others in the series costaining a muscellaneoes scies.
tion of letters, is valuable on account of the light it throws apes begraph cal
history, and the familiar view it presents of characters, manvers, and events
The period requires much elucidation: to which it will materially esntribete

19. Tug Rerresson or over Moct Btawrwo or rae Crzacr. By Reemase
Pecoce, son:tim» Bishop of Chichostor. Vols. 1. and II. Bdited by
Ouvacaiut B«stxorow, B.D., Follow of St. Joho's College, Cambndge.

The “ D^pressor " may be considered the earliest piece of good tbeoleg»col ew-
quisition of which our English prose literature ean boast. The author was bora
about the end of the fuurtcenth century, conseerated Bishop of dt. Asaph ia
the year 1444, and translated to the see of Chichester in 1430. While Beebep of
St. Asaph, he zealously defended bis brother prelates from the ottachs of thwe
who censured the bishops for their neglect of duty. He maintained that it wae 20
part of a hishop's functions to appesr in the pulpit, and that bis time sight be
more profitably spent, and bis dignity better maintained, in the perfermesce of
works of a higher character. Among those who thought differently were the
Lollarda, and against their general doctrine a the ** Repressor” is directed. l'ecoc
took up a position mid way between that of the Roman Chorch asd thet of tbe
modero Anglican Cburcb; but bis work is interesting chiefly because 4 grees o
full account of the views ofthe Lollards aad of the arguments by which thes vero
supported, and because it sesists us to ascertais tbe atate of feeliag which alo
mately led to the Reformation. Apart from religious matters, the ight threwn open
contemporaneons histery is. very amall, but the “ Kepressor” bes great vale
for the philologist, as it tella us what were tbe charecteristics of the language a
use among the cultivated Enzushmen of the fifteenth centary. Pecoch, thew
&n opponent of the DI.ollard«, showed a certain ep: rit of toleratwe, fee wineh Le
received, towards the end of his life, the usual medieval reward— pervecunes.

20. Axvates Cawnare. Edited by the Rev. Joux Witztame as Ivrugs, M A.
1860.

‘Theee annals, whch are in Latin, commence im 447, and come dove
to 1233, The earner porten appears to be tahea from au Insh Chreme-e,
used by Tigcrnach, and by the compiler of the Anpels of Lister Dunag as Seve
century it containa scarcely anything relating to Britain, the earliest darect
concurrence with Eng.ish history i$. relative to the meeen ef Augustine.
Ite netiecs throughout, though bee’ are veluable The savals vere prodedip
written at St. Davile, by Blegewrsd, Archdescon of Lisadeff, the mest leorae

man in h:« day in all Cymru.

21. Tur Wonks or Ginatpes Caownnexsts Vole L, IL, HL, and IV. Edited
by J. S. Brewer, M.A. Professor of English Literature, King College,
London. Vola. V., VI, and VII. Edited ty the Rev. Jauzs F. Denocz,
M.A., Rector of Barnburgh, Yorkshire. 1761-1877.

These volumes contain the bistorcal works of Gerald du Barry, whe ved
in the re cns of Henes IL, Richord I, and Jcha, aad attempted to re-estab.ob
the indepenlence of Wales by restor.pg tbe see of St Davids to its agewet
primacy His worke are of & very miecellaneons nature, both is prose sod
verse, an] are remarkable chiefly for tbe racy sad ommnal saecdetes wb:eb
they conta.a relating to contemporancs. He is the caly Welsb enter of sey
Importance who has contributed so mach to tbe mediaval lstermare ef thu
conntry, or asenmed, .n conscqnence of b s nationality, 00 free end independence
atons. His frequent travels in Italy. ia France, in Ireland, aod in Welea, gave
him opportunities for observation which did aot generally fall to the let of medieval
writers in the twelfth and thirteenth centanes, and of these eboervations Giraléus
bas made due ace. Only extracts from these treatises have bees printed befece,
and almost all of them are taken from aniqec maneseripts.

14

The Topographia Hibernica (ia Vol. V.) ie the result of Giraldas' two visite te
Ireland. The frst im 1163, the second in 1105-6, when he aesempanied
Prisce John iato that coustry. Curious as et
opinion that it onght not to be accepted as

bumself states that truth was not bis main object, and that he the werk
for the purpose of sounding the praises of Henry the Second. here, hew-
ever, be declares that he stated nothing in the Topographia of the truth of

which he was not vell assured, either by his own eyesight er by the testimony,
with all diligence elicited, of the most trustworthy and authentic men ia
country ; that though he did not pet just tbe same full faith ia thele reporte ae
in what he had himself seem, yet, as they only related what they had themselves
seen, he could sot bat believe such credi

&ceurate and scute observer, and his descriptions are given in a way thet a
scientific naturalist of the present day could hardly improve upon. The Expug-
natio Hibernica was written about 1188 and may he regarded rather as a-
great epie than a sober relation of acts oecurriag ia hie own days. Moone can
perase (t withoat coming to the conclusion that it is rather a poetical fiction
than a proesie truthful history. Vol. VI. eoataine the Itinerarium Kembrio
et Descriptio Kombrie: and Vol. VIL, the lives of 8. Re migies aad
8. Hagh.

99. Larrens axp PAPERS ILLUSTRATIVE OP THE WARS OP rus ExoLmx m Fnarca
puaive tHE Reiox or Haxar tas Sixen, Kiso or Exetaxp. Vol. L., end
Vol. IL (in Two Parts). Edited by the Rev. Jossra Sruvzveou, M.A., ef
University Uolloge, Durham, and Vicar of Leighton Basserd. 1961-1864.

These letters and papers are derived chiefly from er
copies extaat in the Bibliothàque Impériale, and the des Archives, in
Paris. They illustrate the policy adopted by Jehu Duke of Bedford end
his successors oer Pond ment of Normandy, and ether provinces

eaty V.

et

Fra ired b Here may be traced, the
declension of the Eaglish power, until ve are prepersd fat he ath crake
93. Tu» Axoro-Saxox CHROXICLE, ACCORDING TO THE sEYERAL Ontermat ÁVTEO.
nittrs. Vol. L, Original Texts. Vol. IL, Translation. — Ediled and trans

lated by Bensauix Tuompz, Eeq., Mombor of the Royal Academy ef
Boiences at Munich, and of the Society of Netherlandish Literature aé
Leyden. 1801.

This Chronicle, extending from the earliest history of Britain to 1154, is
jesty the boast of England; mo other nation esa wee any ?,

written iu its own veraacular, at ali ing it, » truthfa

mess, or extent, the historical books ef the Bible alone excepted. ere at
present six. independent manuscripts of the Saxon Chronicle, la different
ears, and written in different parts of the 'eoentry. In this the text

may see at a glance the various changes which occur
arising from locality or age.
$4. Lurrens axp Parens :LLOSTRATIVB OP TUE Retoxe ow Ricwanp IIL amp
Hawar VII. Vols. I. and Il. Edited by Jaune Gampyen, Esq. 1881-
1863.

M and other itories. The te whieh refe is
destitte of chronicon and oder sources of bisterieal iseraen, co ther d
light em is of special impertanes.

the volumes are some diplomatie Papers of Deena Te nial contents

|
:
|
|
;
i

Tator of Trinity College, Cambridge. 1961.
The Letters of Robert Groesetesto (181 in number) ere here collected various
sources, and s large portion of them le printed for she feet dane, Tiny qm

date popier] wie ers and relate to vario
story of tend de dering the m
i it ecclesiastical condition. refer especially t
which Groseteste was Stop

36. Dascatrrive Catatoave or Maxuscrirrs arLatixe T
Bairaty axo Inetano. Vol. L. (in "Two Parte)
Invasion. Vol. IL
Dorrve isaor, D.C.

1871.
1 The object of this work i pablisd notices of
history, both printed and anprinted, in one contin

Dopaty Koepor of tt

year in which the latest
ander the period in
are ennmerated ander
under the year
advantages ; the materials for any given period mi
if the reader knows the time when an author wt
that had elapsed between the date of the events and
i! generally be enabled

the narrative itself. A ict anal] of
it, in which the original ingai
compilations. When possible, the sources are
pilanons have been derived. A biogra

bas been added, and a brief notice of
historical subjects.

37. Rota ND Wt
IIL Vol. xs

+ D.D., Regi
Canon of iene harch, Oxford. 186;
The letters contained in these volumes are de
correspondence formerly in the Tower of Lon
Office. They illustrate the political
its liberties, and throw considerable light
Montfort. The affairs of France form the swbjec
in regard to the province of Gascony
700 documenta, the greater portion
' 98. Cunosica Moxasrrnit S. Aut
caxa; Vol. L, 1272-1381 :
Crnosica FT. ANNALES, $. Jonawsts 1
nr Biasrronpi Curosica E y ALES, 1259-1996
sr ABRATCOM MoxasrzRu S. ALBANI, a 7
Y irno Sreespo, rareen Eccuate Par
., 793-1290; Vol. IL, 1290-1349: Vol. IIL,
Awrvprsia, Mosaci Moxasriaut 8. Aus
I.end IL. 6. RrarerRa qroarxpAx AmmaTCM Y
RECULO XN FLOR! Vol. L, Reomracm Al
MTEDE, Apsatis MoNASTERI SANCTI. ALBANI, ITI
Wraxrw ry, Caretrayo, qcoxpaw anscaipre™: Vo
Wurriawsripr, Wirtrtwi ALWON, Ff Witte
Mowastexit SANCTI ALBANI, CUM. ÁFFENDICE, COWT|
A Jomnawwr WnurrnawsrEDE Coxscairtas. 7. Yrot
Warwwenaw, qroxpax Mowacmo Mowasrran
Edited by Wrvav Tnowas Riz
the Inner Temple, Darrieter-

m IL. 1381-1

Henry UL. to
of St. Albaai
of Arms, Loedos, a manuseript
. 19K. IX. in the King’s pret atl
Parker Collection of Manuscripts ot Corpas Christ

dn the Press.

BruLasUs, rw Excuse or Rrwra's Faprsa. By Sir ‘Tuomas Durros Hap,
, Deputy Keeper of the Publio Records. Vol. III.—Appendix and

Oazxwpax or Stare Parzas relating to Inztaxp, or Tur Retox or ErizAnbTH,
Weerved in Her M»jesty's Publio Record Office. Edited by Haws Craunr
ILtox, Esq., F.8.A. ' Vol. IV .—1588-1590.
Oaxxxpam or Stare Parzas anv Maxuscmirrs, relating to ExoLmu Arrains,
ed in the Archives of Vonice, &c. — Edited by Rawpos Brows, Esq.
Vor VI., Part IIL—1557-1558.

Oazexpan or Documents were relating ¢ to Ineuaxp, preserved in Her Majesty's Public
‘Record Office, London. lied by Hzxax Savaor Sweermax, Esq., B.A
‘Trinity College, Dublin, Barrister-at-Law (Ireland). Vol. V.—1902-1307.

Caxxxpan or B nme Domestic Srais, or tHe Retox or Cuantes L,

in er, Morte Publio Rooord Office. Ediled by WiuLAM
S.A. Vol. XVILI.—1641-1643.

Oaxzxpan or Lerrras, Drsratcuts, ax State Parzns, relating to the Negotia-
tions England and Spain, preserved in tho Archives at Simancas, and
elsewhere. Edited by Dox Pascual pz Garaxoos. Vol. V., Part L—1594-1536.

Caxzxpan or Home Orncz Parzas or tHe Reioy or Gzonoz IIL, preserved in
Her Majesty's Public Record Office. Edited by Ricnanp Antoun Ronznrs,
Eoq., Barrisior-at-Law. MN IV. Y- mà &c.

Oaruspan or Bratz Parzus, Ic Brxirs, pumiwo THE ÜoMxMONWEALTH,
wuerred in Her Majesty's Dm ‘Record Office, Edited by Many Anne

YxRETT Gazex. Vol. XI.—1657, &c.

Casxxpan or Lerrxas axp Parens, Foatiox wp Domesic, or rug Retox or
‘Hamar VILL, preserved in Her Majesty's Public Record Office, the British
Men, &o. Edited by Jauzs Garapyzm, Esq. Vol. YIIL— 1595, Jan. to

july.

4n Progress.

Oatewnas or Stars Parzas, Covowtat Sxzizs, preserved in Her Majesty's Public
Record Office, and elsewhere. Bdited iy W. Nort Sanssvny, s. Yol.
VIL—America and West Indies, uel

Oazzxpan or Starz Parmas, Foariow or rur Rznw or EuxamrhM,
preserved in Her Majesty's Publio | Record © ‘Office, Vol, XIL—1577,

Canzxpas or Tazasvay P; in Her Mi ^s Pal
[4 Y Ee ea lor fan hl iblic Record Office.

THE CHRONICLES AND MEMORIALS OF GREAT BRITAIN
AND IRELAND DURING THE MIDDLE AGES.

(Rorat Svo. half-bound. Price 10s. each Volume or l'art.)

On 25 July 1822, the House of Commons presented an address to the Crows,
stating that the editions of the works of our ancient historians were inconvebient
and defective; that many of tbeir writings still remained in manuscript, and, ia
some cases, in a single copy only. They added, *'that an uniform and coa-
'* venient cdition of the whole, published under His Majesty's royal sanction,

would be an undertaking honourable to His Majesty's reign, and conducive to
the advancement of historical and constitutional knowledge; that the House
therefore humbly besought His Majesty, that Ile would bo iously pleased
to givo such dircctions as His Majesty, in His wisdom, might think fit, for
the publication of a complete edition of the ancient historians of this realm,
and assured Ilis Majesty that whatever expense might be necessary for this

urpose would be made good.”

The Master of the Rolls. being very desirous that effect should be given to the
resolution of the [fouse of Commons, submitted to Her Majesty's Treasury im
1857 a plan for the publication of the ancient chronicles end memorials of the
United Kingdom, and it was adopted accordingly. In eclecting these works, it
was considered right, in the first instance, to givo preference to those of which
the manuscripts were unique, or the materials of which would help to fili up
blanks in English history for which no satisfactory and authentio ia à
hitherto existed in any accessiblo form. Onc great object the Master of the Rolls
had in view was to form a corpus historicum within reasonable limita, end which
should be as complete as porsible. Ina subject of so vast a range, it was im-
portant that the historical student should be ablo to select volemes es
conformed with his own pcculiar tastes and studies, and not be pat to the expense
of purchasing the whole collection; an inconvenience inseparable from any other
plan than that which has been in this instance adopted.

Of the Chronicles and Memorials, the following volumes have been published.

They embrace tho period from the carliest time of British history down to the
end o. the reiga of Henry VII.

1. Tug CirgosicLE or Exciayn, by Joun Caponave. Edited by the Rev. F. C.
Hixozsros, M.A., of Excter College, Oxford. 1858.

Capgrave was prior of Lynn, in Norfolk, and provincial of the erder ef the
Friars Hermits of Eng:and shortly before the year 1464. His Chronicle extends
from the ercation of the world to the year 1417. As a record ef the language
spoken in Norfolk (being writtes ib English), it is of considerable value.
2. Cunoxicow MowasrERM DE Asixcpow. Vols. I. and II. Edited by the Rev.

Joskeeu Stevesson, M.A., of University College, Durham, Vicar of
Leighton Buzzard. 1838.

Thie Chronicle tracce tbe history ef the great Benedictise monastery of
Abiogdon in Berkshire, from its foendatios by King Ina of Wessez, to the
reign of Richard I., shortly after which period the peweret narrative wee drawn
up by an inmate of the establishment. Tbe sethor bad access to the titie-deads
of the house ; aad incorporates into bis history various ebarters of
kings, of great importance ae illustrating net ealy the history of the lgesliny
but that of the kingdom. The wurk is printed for the fret time.

18

pot only in their scientific, but also in their social aspect. The manuscripts from
which they have been printed are valuable to the Anglo-Saxon scholar for the
illustrations they afford of Anglo-Saxon orthography.

36. Anmates Mowastici.. Vol. I.:—Annalos do Margan, 1066-1232; Annales
de Thookosboria, 1066-1263; Annales do Burton, 1004-1263. Vol. II.:—
Annales Monastorii do Wintonia, 519-1277; Annales Monasterii do
Wavorlvia, 1-1291. Vol. ILE. :—Annales Prioratus do Dunstaplia, 1-1297.
Annales Monasterii do Bermundesoia, 1012-1422. Vol. IV.:—Annalos
Monastorii do Osonoia, 1016-1347; Chronicon vulgo dictum Chronicon
Thom:o Wykes, 1000-1289; Annales Prioratus do Wiyornia, 1-1377. Vol.
V.:—Index and Glossary. E lited by Henry Ricuanps Luarp, M.A., Fellow
and Assistant, Tutor of Trinity Culloge, and Registrary of tho University,
Oembridgo. 1864-1869.

The present collection of Monastic Annals embraces all the more important
chronicles compiled in religious houses in England during the thirteenth
century. These distinct works are ten in number. The extreme period
which they embrace ranges from tbe year 1 to 1432, although they refer more
especially to the reigns of Jobn, Henry III., and Edward I. Some of these narra-
tives have already appeared in print, but others are printed forthe first time.

97. Maowa Vita S. Hucoxis Ertscort Lixcouxtensis. From MSS. in the Bod-
leian Library, Oxford, and the Impcrial Librery. Paris. Edited by the Rev.
Jaxzs F. Diuocr, M.A., Rector of Barnbargh, Yorkshire. 1864.

This work contains a number of very curious and interesting jiacidents, and
being the work of a contemporary, is very valuable, not only as a truthful
biography of a celebrated ecclesiastic, bat as the work of a man, who, from per-
sonal knowledge, gives notices of passing events, as well as of individuals whe
were then taking activo part in public affairs. The eethor, ia all probability,
was Adam Abbot of Evesham. He was domestic chaplaia and private confessor
of Bishop Hugh, and in these capacities was admitted to the closest intimacy,
Bishop Hugh was Prior of Witham for 11 years before be became Bishop of
Lincoln. His consecration teok plece on the 21st September 1186 ; be died on
the 16th of November 1200; and was canonised in 1320.

38 OuoxicuLEs ann Mewortars or tue Retoy or Ricnargp tugs Fiast. Vol. I.:—
Iriwernanicw PEsnkGRINORUM ET Gesra Reors Ricarps. Vol. Il. :—ErisroL am
Cantuantenses; tho Letters of tho Prior and Convent of Christ Church,
Canterbury; 1187 to 1199. Bidetod by Wittrax Strusss, M.A., Vicar of
Navestock, Essex, and Lambeth Librarian. 1861-1869.

The authorship of the Chronicle in Vol. I., hitherto ascribed to Geoffrey
Vinesau!, is now more correctly ascribed to Richard, Canon of the Holy Trinity
of London. The narrative extends from 1187 to 1199; but its chief interest
consists in the minute and autaentic narrative which it furnishes of the exploita
of Richard I., from his departure from England in December 1189 to hie death
in 1199. The author states in his prologue that be was un eye-witness of much
that he records ; and various incidental circumstances which occur ia the coune
ef the narrative confirm this assertion.

The letters in Vol. Il., written between 1187 and 1199, are of value as
fernishing authentic materials for the history of the ecclesiastical condition of
England during the reign of Richard I. They had their origin in e dispute which
arose from the attempts of Baldwin and Hubert, arehbishope of Canterdary, te
found a college of secular canone, a project which gave great umbrage to tho
monks of Canterbery, who saw in it a design to sanplant them in their fonction
of metropolitan chapter. These letters are printed, for the fret time, frem a M8.
belonging to the archiepwcopal library at Lambeth.

39. RzcvE;L pes CmowiqUES ET axcHiznxes Istontes DE LA Gmawy DaxtAjOXE A
FPREREXT NOM MY, EXGLETERRE, par Jrenaw pg Wavaix. Vol. J. Albina to 668
Vol. IL, 1399-1422. Vol. lIL, 1422-1431. Edited by Wiiiim Hanpr,
Esq., F.8.A. 1864-1879

40. A CorLzcriow or TBx CumoxicLzs axp axctzxt Hisromms or Gazar Bam
wow CALLES EsolANb, by Jomx pz Wavary. Albina to 688. d tion

- - -- wm: 4A. eee eee

19 .

of the preceding Vol. L) E.itel and translated by Wituuam Hanpr, Neq,
F.8.A4. 1864.

This curious chronicle extends from the fabulees period of histery dewsn to the
return of Edward IV. to England in the year 1471 after the second deposition ef
Henry VI. "The manuscript from which the text of the work is taken :9. pex-
served iu the Imperial Library at Paris, and is believed to be the only eveplete
unl nearly contemporary copy in existence. The work, as erigizally bound,
was comprised in siz volumes, since rebound im morocco in 13 volumes, felis
maximo, vellum, and is illustrated with exquisite miniatures, vigecttes, and insia)
letters. It was written towards the end of the Gfteeath centary, havisg been
expressly executed for Louis de Druges, Seigneur de la Gruthujyse and Karl of
W iachester, fron whose cabinet it passed into the library of Louis XL. at Bioie.

41. Porycnroxicox Raxcrriir Hicpres, with Trevisa'es Translation. Vole I. aad

II. Elite! be CnvncnttU Banisctox, B.D., Senior Fellow of Bt. Joba's
College, Cambridge. Vole. HL, IV., V., VL, VIL, and VIIL Edited by
the Rev. Josrrit Rawsox Leupr, D.D., Norrisian Professor of Divinity,
Vicar of St. Edward's, Fellow of St. Catharine's College, and late Fellow of
Magdalene College, Cambridge. 1865-1683.

This is one of the many medieval chronicles which assume the eharecter of o
history of the world. It begins with the creation, and is breagh: dewa to the
author's own time, the rciga of Edward IIL Pre&xed to the histerical portion, ie
a chapter devoted to geography, in which is givem a description of every haovoa
land. To say that the l'olyebrooicoo was writtea ia the foerteesth eestary ie to
say that it is not free from inaccuracies. [t has, however, a valee apart Scan its
intrinsic merita, It enables us to form a very fair estimate of the haoviedge ef
history and gcography which well-informed readers of the fourteenth aad &fiecath
centuries posecaced, for it was then the standard work oa general Listery.

The two English translations, which are printed with the original Latis, eferd
interesting illustrations of the gradual change of our language, for ene was made
in the fourteenth century, the other in the fifteenth. The di& venero betueee
Trevisa's version and that of the unknown wniter are oftes considerable.

49. Le Livrnr nr. Rete rr. Dairravir r Le Livrar ng Ress pe Eve.ereas.

Editel hy Joux Groven, M.A., Vicar of Brading, Isle of Wight, formerty
Librarian of Trimty College, Cambridge. 1865.

Thece two treatises, though they cannot rank as independent sarratives, avo
nevertheless. valuable as careful abstracts of previous historians, especially "Lo
Livere de Reis de Engletere." Some various resdiago are gives whieh are
iuteresting to the philologist as instances of semi-Sezxomised French. Jt is sup-
posed that Deter of Ickbam was the supposed author.

49. Crrovica Moxastram rr. Mrtsa an Axwo 11^0 tsere an Asyeu 1406.

Vol.L,IL, and III. Edital ly Evwarn Acecstcs Boxp, Eeg., Asnistant
Keeper of Manuscripts, and Egerton Librarian, British Museum. 1866-1668.

The Abbey of Meaux was a Cistercian house, and tbe work of its abbet is both
eurious and valuable. It i9 a fa.thfal aud ofeu miuste record of the establiebaent
of a rengious communitv, of ite progress in forming an ample revenue, of its
etrugz'es to maintain its acquisitions, sad of its Felatioas to the governing
inatitutions of the country. In sedition to the private affairs of the meeasiery,
some light is thrown upon the publie events of the time, which are however
disticet, snd appear at tbe end of the bistory of each abbot's administration. The
text has heen nnrinted from what is said to be the autogrepb of the erigios!
compi'er, Thomas de Burton, the nineteenth abbot.

44. Marrnazt Panrsirxsis Hiaronta ÁxGLORCM, stvr, UT veiso DiCITUR, limyomjA

Minos. Vols. L, I. and III. 1067-1253. Edited by Bir Faapeue Mapsux,
K.H., Keeper of the Manuscript Department of British Museum. 10660-1809.
The exact date at which thie work was writtes io, aceording to the ebronic:er,
1350. The hietory ts of cono:dersble valve as an illeetretion of the | eii éurie
which tbe autbor ]'ved, and contains a good cummaryof the events v ich followed

20

the Conquest. This minor chronicle is, however, based om another work (alse
written by Matthew Paris) giving feller details, which has been called the
* [fistoria Major." The chronicle here published, nevertheless, gives seme
information not to be found in the greater history.

. Laszn Moxastean ps HrpA: a CunzoxicLz ax> Ouanrocasy or Hrps Asssr,
Wiscuzstra, 455-1023. Edited, from a Manuscript in the Library ef the
Bari of Macclesfield, by Eowaap Epwanps, Esq. 1866.

The “Book of Hyde” is a compilation from much earlier sources which are
asually jadicated with considerable care aad precision. Ie many cases, however,
the Hyde chronicler appears to correct, to qualify, et to am from
tradition or from sources of information aot now discoverable—the statements,
which, in substance, he adopts. He also mentions, and frequently quotes from
writers whose works arc either entirely lost or at present known enly MT

There is to be found, i. the ** Book of Ilyde,” moebh information ag to the
reiga of King Alfred which is sot kaowa to exist eleewhere. The volume
eeataías some cunous specimens of Anglo-Saxon and Medinval Eagiich.

6 Omnomtcon Scoronum: a Curoxicis or Intex Arrams, from the Eantsizet
Tiazs to 1135; with & Surrisxext, containing the Evente from 1141 to
ne. Edu. with a Translation, by Wittiam Mavussmtt, Huxyxresv, Esq.

There is, ia this volume, a legendary account of the peopling of Ireland and of
the adventeres which befell the various heroes who are said to have been con-
nected with Irish history. The details are, however, very meagre beth fer thie

riod and for the time when history becomes more authentic.

h the chronicle gives the appearance of an accuracy to which the
ef the work cannot have any claim. The succession of events fs marked, year
year, from a.u. 1599 to A.D. 1150, The principal events narrated la
portion of the work are, the invasions of forei , and the ware of the Irish.
among themselves. The text has been printed from a MS. preserved ia the
library of Trinity College, Dublin, written pertly ia Latio, partly in Ieieh.

VW. Tas Cuaontcizs or Pixaag nz Laxororr, 1x Fazycm VERSE, FROM THE BARLIEST
Psniop ro ras DzatfH or Enwamp I. Vols. Ll and IL Edited by Tuomas
Warour, Esq., M.A. 1866-1868.

le

It is probable that Pierre de Langtoft was a canon of P pordoe 2
and that he lived in the reign of Edward J., and during a of the
Edwurd II. Thie chronicle is divided into three ; im the fest io on
abridgment of Geoffrey of Monmoutb's *' Historia enum,” ia the second, a
history of the Anglo-Saxon and Norman kings, down to the death of Heary III.,
aad in the third a history of the reign of Edward I. The principal object of the
work was apparently to show the justice of Edward's Scottich wars. The
language is siogularly corrupt, and a curious specimen of the Freach of Yerkshice.

08. Ten Wan or rus GarpuiL wirH Tug Gar, or, Tus Invasions oF
InztAxD bY THE Daxzs ayn orugB Nomsewzw. Ediled, with a Tvrenclation
Jawzs Hrxruogxw Topp, D.D., Senior Follow of Trinity College, and

ius Professor of Hebrew in the University, Dublin. 1867.

version of an undoultedly ancient original. That it was from eentem-
porary materiale has been proved by curious ineidental evidenes. It ja stated in

the chronicle, i£ not himecifan eye-witness, must hove derived
frow those whe were eye-vitnesses. The contente of the werk
described in its title. stery is told after the mesaer ef the BGemndinaevien
Sagas, with poome and fragments of poems istredeced into the prose narrative.
09. Gusta Rao: Huwatct Sacuxpt Bewenicr: Asnars. Tus -Cunomsces of can
Rzaiexs or Huwny II. axp RicuanD L, 1109-1198, known under
et Bawspict or PaTERBOROUGN. Vols I and II. Bdiled
M.A., Regius Professor of Modern History, Oxford, and

13

the twelfth century. It is written in the ancient Welsh language, begiss wah
the abdication and death of Caedwala at Rome, ia the year 681, and contines

the history down to the subjugation of Wales by Edward I., about the year 1383.

18. A Coutectios ov Rorat avo Hisroatcac Lereers purine tus Rries oF

Henar IV. 1399-14)6 Elitel by tho Rev. F. C. Hixozsros, M.A., of
Exeter Colleg», Oxford. 1860.

This volume, like all the others in the series containing a miscellaneous celes
tion of letters, is valuable on account of the light it throws upon bicgrephicel
history, and the familiar view it presents of characters, maneers, and eves™
The period requires much elucidation: to which it will materially esatribete.

19. Tas Reragsson or over wucit Buavisa or tus Crsazcy. By Reerars
PzcOCK, so:nstims Bishop of Chichsstor. Vols. I. and II. Edited by
Onvacaiut Basixorowx, B.D., Follow of St. John's College, Cambridge.

-—A

9^ PD Ie eee het edd ubt od ne. Ae oO € um ELS PO dba p °

l Tbe “ Repressor” may be considered tbe earliest piece of good tbeological é»-
quisition of which our English prose literature can boest. Tho author was bora
about the end of the fuurtcenth century, conseerated Bishop of St. Asaph in
the year 1444, and translated to the see of Chichester iu 1450. While Bisbep of
St. Asaph, he sealously defended bis brother prelates from the attacks of thse
who censured the bishops for their neglect of duty. He maintsined that it was ne
pert of a hishop's functions to appear in the pulpit, and that bis time might be
more profitably spent, and his dignity better maintained, ia the performance of
works of a higber character. Among those who thought differently were the
Lollards, and against their general doctrines the ** Repressor” is directed. 'ecock
took up a position mid way between that of the Romau Church sad that of the
modern Anglican Church; bat bis work is interesting chiefly because it gives à
full account of the views ofthe Lollards aad of the arguments by which they wese
supported, and because it assists us to ascertain the etate of feeling which alo-
mately led to the Reformation. Apart from religious matters, the light throwa open
contemporaneous bistcry is very small, but the “ Kepressor’’ hee great valee
for the philologist, as it tells ua what were the charecteristics of the language ‘a
use among the cultivated Enzlishmen of the fifteenth centery. Pecoch, thew
an opponent of the Lollarde, showed a certsin spirit of toleration, for wheeh Le
received, towards the end of his life, the usual medievsl reward— persecution.

. 90. Awxates CawnnrtE. Edited by the Rev. Jonx Wittiame as Ivuzx, M.A.
1860.

These annals, which: are in Latin, commesce in 447, aad come down
to 1288. The earlier portion appears to be taken from sa Irish Chrenic-e,
used by Tigernach, snd by the compiler of the Aanals of Ulster. During ita Gree
century it contains scarcely anything relating to Britaim, the earliest direct
concurrence with Engiish history is relative to the mision ef Au .
' . Its notices throughout, though brief, are valuable. The sassls vere probobiy

written at St. Davids, by Dlegewryd, Archdeacon of Llandsfi, the most learned
man in his day in all Cymru.

21. Tur Wonks or Ginatpus Caxnnensts. Vols. L, II., IIT., and IV. Edited

by J. S. Brewer, M.A., Professor of English Literature, King College,

ndon. Vola. V., VI., and VII. Edited by the Rev. James F. Druocz,
M.A., Rector of Barnburgh, Yorkshire. 1861-1877.

These volumes contain the historical works of Gerald du Barry, whe lived
in the reigns of Henry IL., Richard I., and Jobn, and attempted to re-estabiwb
the independence of Wales by restoring the see of Bt. Davids te its ancient
primacy. His works are of a very miscellaneous mature, both im prese and
verse, and are remarkable chiefly for the racy and original anecdotes which
they contaia relating to contemporaries. He is the oely Welsh writer of any

importance who bas contributed so much to the medimval litermure ef this
country, or assumed, in consequence of his nationality, so free ead independent
a tonc. Ilis frequent travels in Italy. ia France, in Ireland, and ia Wales, gave
bim opportunities for observation which did not generally fall to the let of mediarval
writers io the twelfth and thirteentk centuries, and of observations Girald us
has made due use. Only extracts from these treatises have bora printed before,
aod almost all of them ere takes from untque

14

ha Hiberaica (in Vol. V.) is the result of Giraldas' two visits to
The first in 1183, the second in 1185-6, when he * esompeied

for the purpose of sounding
initis tha he fad at

im & way that &
scientific nataralist of the prove upon. The Ex
Ie Miberniea was written about 1188 and may be regarded rathei
ie than a sober relation of ucts occurring iu hit own days. Noone can
fee etam omg to the conclusion that it is rather a poetical fiction
ory. Vol. VI. contains the lünerarium Kambrim
and Vol. VIL, the lives of S. Remigius and

3% Larrens axp PAPERS ILLUSTRATIVE Of THE Wans or tre Exouisu IN France
punixo THE Reiow or Hrxar tue Srxri, Kiwo ov Exorawp. Vol. L, and
Vol. II. (in Two Parts). Edited by tho Rev. Josgrm Srevewson, M.A, of
University Colloge, Durbam, and Vicar of Leighton Buzzard. 1861-1864.

‘These letters aud papers are derived chiefly from originals or contemporary.
copies extant in the Bibliothdque Impérinle, and the Depót des Archives, in
Fare. ‘They illust the policy adopted by John Duke of Bedford and

iecessors during tbeir government of Normandy, and other provinces of

Frases sequired by ary V. Here may be traced, step by step, the gradual
declension of the English power, until wo are prepared for its final overthrow.
$. Tus AxoLo-Saxox CHmoXIcLe, ACCORDING TO THE SEVERAL ORIGINAL Avrtto.
mirus. Vol. L, Original Texts. Vol. IL, Translation. Edited and trans.
lated by Brnuxiw Toner, Esq., Member of the Royal Academy of
Sciences at Munich, and of the Society of Notherlandish Literaturo at
Leyden. 1861.

This Chrosicle, extending from the earliest history of Britain to 1154, is
justly the boast of England; no other nation can Produce any history,
writtea ia its own vernacular, at all approaching it, in antiquity, trathful-
ness, or extent, the bi f the Bible alone excepted. ‘There are at
present six independent manuscripts, of the Saxon Chronicle, ending in different
years, and written in different parts of the ‘country, In this edition, the text
of each manuscript is printed in columns on the same 10 that the student
may see at glance the various changes which occur in orthography, whether
arising from locality or age.

k Lrrrans wp Parzxs tiivsrnative or Tm Retoxa or Ricuann IIL. axp

Hpar VIL Vols. I. and IL Edited by James Gainpwen, Enq. 1861-

1863.

‘The Papers are re sedvols from - in = pe = Mrs Sire ed British
Museum, other repositories. The to which they rei 'uall
denies of d chronicles and other. sm of bistorical cal infection, oo thet ‘the
" ht obtained from them is of special importance. The prinelpul contents
the volumes are some diplomatic Papers of Richard correspondence
E EM T or care commen
to Edmund de ; and a portion of the cor
of James IV. of Scotland, =
b. Larrzas or Biswor Gaosaxrzsts, illustrative of tho Social Condition of his
Time. Edited Hamar Ricuaxns Limp, M.A., Fellow and Apsistant
Tator of Trinity College, Cambridge. 1861.
‘The Letters of Robert Qrosscteste (131 in number) are here collected from various
sourees, and a large portion of them is printed for the first time. ‘They range in

atm 9

" = Ee md he m edP eee e848 Ue ew O@-. 87° 2 ==

rt

umb

iS

date from about 1210 to 1253, and relate to various watters connected uet esly
with the politica! history of England darieg the reign of Leary I1l.. bet wrà
its ecclesiastical condition. They refer especially to the diocese of Lincols, of
which Grosseteste was bishup.

360. DascRiPrivE CataLocue OP Mawxuscairrs RELATING TO TUE Histosr or Gant
Baitaty AND. InEtaAND. Vol. I. (in Two Parts); Anterior to tho Norman
Invasion. Vol. IL. ; 1966-120). Vol. I[[. ; 1200-1327. By Sir Tsomas
Dorrus Hagor, D.C.L., Doputy Koepor of the Publio Records. 1862-

1871.

The object of this work is to publish notices of all knowa sources of Brtsi
history, both printed and uppripted, in one coatinued erquence. The materna,
when historical (as distinguished from biographical), are arrenged under the
year in which the latest event is recorded in the chronicle or histery, ead set
under the period in which its author, res! or supposed, flourished. Biographies
are enumerated ander the year in which the person commemorated died, aad 1e
under tbe ycar in which the life was written. This arrangement has tve
advantages ; the materials for any given period may be seen at a glance ; asd
if the reader knows the time when an author wrote, aad the namber ef years
that had elapsed between the date of the events and the time the writer feenshed.
he will gencrally be enabled to form a fair estimate of the comparative valse ef
the narrative itself. A brief analysis of each work has been added when deserving
it, in which the original portions are distinguished from those which are mee
compilations. Whben possible, the sources are indicated from which com-
pilations have been derived. A biographical sketch of the author ef eneh piece
has been added, and a brief notice of euch Dritish anthore ae bave writer es
historical subjects.

97, RotAL AND oruen Historica Letters ILLUSTRATIVE OP TuEz Retox or Hays!

III. Vol. I., 1216-1235. Vol. IL, 1236-1272. — Selected and edited by the
Rev. W. W. Sutatey, D.D., Regius Professor ia Ecclesiastical History, and
Canon of Christ Church, Oxford. 1882-1866.

The letters contained in these volumes are derived chiefly from the ancient
correspondence formerly in the Tower of London, and new in the Publie Record
Office. They illustrate the political history of England during the grewth of
its liberties, and throw considerable light upon the persoaal history ef Simon de
Montfort. The affairs of France form the eubject of many ef them, ly
in regard to the province of Gascony. The entire collection cousists ef pearly
700 documents, the greater portion of which ie priated for the fret time.

98. Curonica MoxasrERIL S. Arsaur.—1.. Tiiowg Watsincuam Histosia Anorir-

cana; Vol. I., 1972-1381: Vol. II., 1381-1422. 9. Wittrtw: HRisuaxora
Cunonica ET ANNALES, 1259-1307. 3. Jomwanxsin ng Taogztowz re Hayauci
nE BLAwEFORDE Curonica Et ÁNNALES, 1259-1296; 1307-1324; 1392-1406.
4. Gesta ABBATUM MoxasrERI S. Arsaw;, A CTuowa WALSINGHAM, BIS-
NANTE Ric anDo Secuxpo, kjUspEM. Ecciesig@ PRACENTORE, COMPILAYA; Vol.
1. 793-1290: Vol. IL, 1290-1349: Vol. III., 1349-1411. 8B. Jomassie
AMUCNDESIIAM, Moxaciur Monastent 8, ALBAXI, ct VIDETUR, Amazes; Vols.
I. and II. 6. RroisrRA qrorcypax Asnatcm Moxasrrag 8. Assay, qi
BECULO Xv"? FLORCERE; Vol. I., RreoisrTRUM Aspatia Jonasyis Wurman.
STEDE, ABBATIS MONASTERIIE Saxcr] ALBANI, ITERUM SUSCEPPE; RonBERTO
BLAKENEY, CAPELLANO, QUONDAM ADacRIPTCM: Vol. II., Rzc:urBA Jomaxyis
WurrHaxsTEDE, WitLELMI ALBON, er WILLELM! WALINGFORDE, Astarcm
MowasrERI Saxctt ALBANI, CUM ÁPPENDICE, COXTINENTR QUASDAM ErtyroLas,
A Jonaxxe WHukETHAMSTEDE Conscairtas. 7. YropiGwa Naverata a TmouA
WarLsiNGHAM, QUONDAM Mowacmo Mowasrzauü 8. ALBANI, CONSCRIPTUM.
Edited by Hrxav Tromas Ritzv, Esq., M.A., Cambridge and Ozford; aad of
the Inner Temple, Barrister-at-Law. 1863-1876.

In the let two volumes is a History of England, frem the death of
Heury III. to the death of Heary V., hy Thomas Walsiagham, Presenter
of St. Albans, from MS. VII. ia the Arundel Collection in the
of Arms, London, a manuscript of the Efteenth century, collated wih M

. 13 E. IX. in the King’s Library ia the British Museum, end MS. VIL ia the
Parker Collectina of Manuscripts at Corpas Christi College, Cambridge.

24

The Historical Works of Gervase of Canterbury are of great importanet»
as regards the questions of Church aad State, during the in which he
wrote. This work was pristed by Twysden, in the“

Scriptores X.," more than two centuries ago. The present edition has received
eritical examination and illustration.

T4. Huxsicr Ancprpracos: Huxrexponzxsis Histonta AxeLonux, Tus Hisrost
OP TNE ExoLisH, By Hawnr, Ancupzacow or Huxtixepox, from A.». 55 to
A.D. 1154, in Eight Books. Edited by Tuomas Anyoip, M.A., of University
College, Oxford. 1879.

Heary of Huntingdoa's work was first printed by Sir H Savile, in 1506
in hie © Beriptores post Bedam," aad reprinted a] Frankfort is 1601. Beth
editions are very rare and inaccerate. The first five books of the H were
Fabisbed ia 1848 ia the '* Monumenta Historica Britannica,” which is eut of prin.

present volume contains the whole of the manuscript of Huntingéen’s
History ia eight books, collated with & manuscript lately discovered at Paris.

7%. Tus Historica, Works or Sruzox or Dunnam. Vol.1. Edited by Tuomas
Anyotp, M.A., of University College, Oxford. 1883.

The fret volume of this edition of the Historical Werks of Symeon of

contains the “ Historia Duselmensis Eeclesio,” and ether Works.

The second volume will contain the “ Hletoria Regum," &c.

Regi f Modorn Hi nd Fellow of 1 Oellege, Oxford
canor 0 orn History, a B
&c. 1882, 1883. ory

7. Raorsraux Eristrotanum Faarats Jonaymis Peceuamw, Ancmnmpecos Cas».
paa | V ole I.and II. Edited by Omantes Tarcs Manzzm, Eee, B.A.,

Theso Letters are of great value for illustrating English Kocleslastical Tlistery.

78. RaorrzR or 8. Oswusp. Edited by the Rev. W. H. Ricu J M.A.,
F.8.A., Canon of Salisbury, Vicar of Bradford-ov-Avon. Vol. L 1503.
This Register, of which a complete copy ie here printed for the fest time, ie
among the most aneicnt, and certainly the most treasured, of the munimente
of the Bishops of Salisbury. It derives its name from containing the statutes,
rules, and orders made or compiled by 5, Osmund, te be observed in the
Cathedral and Dinecse of Salisbury. The first 19 folios contain the “ Consuete-
dinam,”’ the exposition, as regards ritual, of the * Use ef Serum." .
79. CuíRTULARY or me ÁxcizyxT DrwEDICTIXE Anpry or Rawszr, from the MS. ín
the Public Record Office. Vol. I. 1884. Edited by Wirtiae Haxnv Hans,
Esq., F.BA. and the Rev. Possoxar Axnraier Lyoss. et H
Chartu acieat Benedictine Monastery of Ramesy,
donshire, came to the Crown on tbe Dissolstion of Mosesteries, was hereedks
preserved in the Stone Tower, Westmineter Hall, and thenee transfersed to
the Publis Record Office.

80. Cuanrcianizs OP St. Manr's Asszr, Dont, &c., preserved in the Bodleian
Library and British Museum. — Edited by Jomx Tomas Grasm?, E»,
FB8.A., M.R.LA. Vol. I. 1884.

Toss eae ee Pea ense ana, ae the caly documents of
that descriptios known to exist of the ancient eotablisherents
Order in Ireland; two being of Rt. Mary's Abbey, Dublia, and ene of the House
at Dunbrody, Wexford. Chartulery ie ia. the Bediclen Library, Outer’,
together with that of Duabrody ; the second is ia the British

M
6&1. Eapura: Histonta Novonvum rm Axciia, RT OPUSCULA PUO 36
AXxsELN) ET QUIBUSDAM MimaCULA EJUS. 1884. Bdifed by the
Burs, M.A.
T'his volume contsine the "Historia Neverum ia 4 c ef Entmar) Mie
treaticn ^ De Vite ot convercations Asem end
* Anseimi Canteariensie." geied

ew o db-. one
-—

17

Temple, Barristor-at-Law; continued by Luxg Owsw Pixs, Eeq., MA of
Lincoln’s Inn, Barrister-at-Law. 1863-1883.

The volumes known as the * Year Books” contain reports in Norman-Freach
of cases argued and decided in the Coarts of Common Law. They may be ceo-
sidered to a great extent as the ‘lex nom seripta" of England, and bece bed
in the highest veneration by tho ancieut sages of the jaw, and received by
them as the repositories of the first recorded judgments and dicta ef the great
legal luminaries of past eges. They are also worthy of attention en accoest
of the historical informa*ion and the notices of pablie aad private perecas which
they contain, as well as the light whieh they throw on. ancient manners aad
customs,

39. Narratives or the Exrotsiox or tur ExoLism rrox Nomwaxpr 1449-1450.
—Robertus Blondelli de Redtctione Normannie: Le Reeonvremect de
Normendie, par Berry, Hérault du Roy: Conferences between the Ambes-
sadors of France and England. Edited, from MSS. in the Imperial Librery
ab Paris, by tho Rev. Joseru Sizvrxsom, M.A., of University College,
Durham. 1863.

This volumc contains the narrative of an eye-witness who details with coa
siderable power and minuteness the circumstances which attended the Gaal ez-
pulsion of the Eoglish from Normandy in 1450. Commencing with the infringe-
ment of the trace by the capture of Fongéres, and ending with the bottle of
Formigny and the embarkation of the Duke of Somerset. The period em-
braced is less than two years.

33. Historia rr CanrULARIUM. MowasrERII S. Petar GroccesyRIS. Vols. I., IL,
and I1I. Edited by W. H. Hanr, E»q., F.S.A., Mombre correspoadaat de
la Bocicté des Antiquaircs do Normandie. 1863-1867.

This work consists of two parts, the llistory sad the Cartulary of the Meanetery
of St. Peter, Gloucester. The history furniskes an account of the m
from its foundation, in the year 681, to the early part of the reign.of Richard Td
together with a calendar of donations and benefactions. It treats priecipally of
the affairs of the monastery, but occasionally matters of bistery are.
introduced. Ite authorship has generally been assigned to Walter Freecenter,
the twenticth abbot, but without any foandation.

84. ALrzxawpni NeckaM dE Narvais Reacm vipat pvo; with Nzcraw's Pom,
Ds Lacpists Diving Sariextiz. Edited by 'l'uowas Waicut, Esq., MLA.
l

Neckam was a man who devoted himself to scicace, such as if was ia the
twelfth century. In the “De Naturis Rerum” are to be found what may be |
called the rudiments of many aciences mized ap with much error ard ignoraser.
Neckam was not thought infallible, even by his contemporaries, for Reger Becea
remarks of him, “ this Alexander in many things wrote what was tree and useful,
'* but he neither can nor ought by just title to he reckoned among aatborities."
Neckam, however, had sufficient independence of thought to differ from seme
of tbe schoolmen who in his time considered themeelves the only judges of ktare-
ture. He bad bis own views in morals, and ia giving us a girmpse of them, as
well as of his other opinions, be throws much light apon the manners, customs,
and general tone of thought prevalent ja the twelfth ceatary. The poem entided
“De Laudibus Divinw Sspientm” appears to be & metrical parsphrese er
abridgment of the '* De Naturis Rerum." It is writtes ia the elegiee metra,
and though there are many lines whick violate classical rules, it 1s, as a whole
above the ordinary standard of medievel Latin.

85. Lrrcnpous, WonrCUNNINO, AND STARCRAPT or Earty ExoLaxp; being a Cole
lection of Documents illustrating, the History of Science in this Country
before the Norman Conquest. Vole. l,IIL, and JII. Collected and edited
by tho Rev. T. Oswatp Cockarxz, M.A, of Bt. John's College, Cambridge.
1864-1866.

This work illustrates not only the history of science, but the history of super.
stition. In addition to the information bearing directly epen the medical akill
and medical faith of the tirees, there are many passages which lacidental;y throw
light wpon the general mode of life and ordinary diet. The volumes ore interesting

0987. gt

26

In Progress.

Descniptrrve CatTALooUE or Mawxvscnirts RELATIXG TO tHe History OP Great
Baitatx axp Inetaxp. Vol. IV.; 1327, &c. By Sir Tnomas Durrvs Hanpr,
D.C.L., Deputy Keeper of tho Publio Records.

Wittetut Monacns Matwesntnrexsis nr Rrovw Gestis Axcronum, trant V.;
H Uiistoa.s NovEgLL&, Lipat II]. Edited by Wittiam Srusss, D.D., Bishop
Lo) ester. .

Tse Treatisz '"Dr Parxcirux IxsraucTioxz," of GraaALDpUS CAMBRENSIS; with an
Index to tho first four volumes of tho '' Works of Giraldus Cambrensis,”
edited by the Rev. J. 8. Brower. Edited by Greonoz F. Wanxzn, Esq., of
the Department of MSS., British Muscum.

BawcLP pz GtaxviLL; TRACTATUS DE LEGIBUS ET CONSUETUDINIBUS ÁXGLLE, &c.
Edited by Sir Travers Twiss, Q.O., D.C.L.

Frones MisroRjARUM, PER. MATTHAUM WESTMONASTERIEXSEM COLLECTI. Edited
HevnY Ricnagps Luanp, D.D., Fellow of Trinity College, Registrary of the
University, and Vicar of Groat St. Mary's, Cambridge.

CmncwicA. Roognt nz Wexpover, Sive Fronags Histogiancx. Edited by Huyav
Gar Hew err, Esq., Keeper of tho Records of the Land Revenuo. ,

Saznum Cranrens axp Doccmests, tLLUsTRATIXO THE HrisrORY OP TEB ÜCATEREDRAL

axp Crrr, 1100-1300. Edited by the Rov. W. H. Ricm Jowss, M.A,
F.8.A., Canon of Salisbury, Vicar of Bradford-on- Avon.

PUBLICATIONS OF THE RECORD COMMISSIONERS, kc.
(In boards or cloth.)

—

RotULoRUM OntorxALIUX Ix Cugil Scaccaxrt Assmzviario. Hen. III.—Edw. IIL
Edited by Hexay Pravrorp, Esq. 2 Vola. folio (1805— 1810). 19e. 6d. each.

CALENDARIUM [ÍwQuistTioNUM Post Monrzx sive EscagTARUM. Hen. III.—Rio.
III. Edited by Jonx Cavey and Joay Barrzv, Esqre. Folio (1821— 1898) :
Vol. 3, 01s. ; Vol. 4, 21s.

Lmmxonux MawcscmirpQoRUM BisLtormrceg Harierana CatALoGUS. Vol. 4
Edited by tho Rev. T. HagrwrertL Horst. Folio (1812), 18.

Aspreviatio Pracitoncw. Richard I.—Edward II. Edited by tho Bight Hon.
Groncr Ross and W. I:tixowoatn, Esq. 1 Vol. folio (1811), 18e.

Lori Cexsvatis vocati DourspAt-Doox, Inpices. Edited by Sir Huwnay Exum.
Folio (1816), (Damesday-Book, Vol. 3). 21e.

Lasar Cexsvaris vocati Dowrspar-Book, ADDITAMENTA EX Coptc. Ayriqotss.
Edited by Sir Hexry Extis. Folio (1816), (Domeeday-Book, Vol. 4), 316.

Grarcres OP THE Reatw. Edited by Sir T. E. Toxtres, Jomx Ratrusy, Jom
Carty, and Ww. ELLioTt, Esqrs. Vols. 7, 8, 9, 10, and 11, folio (1819—
1828). 31e. 6d. each; Indicos, 30e. each.

VAloR Eccrestasticcs, temp. Hen. VIII., Auctoritate institutus. Edited
Jomx Cater, Evq., and the Rev. Josezru Hoxrrza. Vols. 3 to 6, folio (1817-
1834). 25s. each. Tho Introduction, separately, 8vo. 9s. 6d.

Rorou Scoria rm Torna Lowprwzxs: rr rwy. Dowo CAPTTULARI WESTMONASTERIENSE
AsszrnvaTt. 19 Edw. L—Hen. VIII. Edited by, Dav Macruxrneos, Jom»
Catt aoe Ww. Ittrveworrs, Eeqrs., and the . T. H. Hoars. Vol. 3,
olio ( . 8.

4m. ue. AP c ie SS We ae I ee

^^, uns dil llo. ADR... ie Gebel Ea cel diit

41.

19

of the preceding Vol. L) Editel and translated by Wittsam Hampr, Esq,
F.8.A." 1864. 8 id Bn

This curious chronicle extends from the fabulous period of bistery dows to the
return of Edward IV. to England in the year 1471 after the second depesitica el
Henry VI. The manuscript from which the text of the work is taken is pec-
served iu the Imperial Library at Paris, and is believed to be the ealy complete
anl nearly contemporary copy in existence. The work, as originally beuad,
was comprised iu six volumes, since rebound im morocco in 13 velumes, felie
maximo, vellum, and is illustrated with exquisite miniatures, vignettes, and íoitial
letters. It was written towards the end of the Gfteenth century, having bees
expressly executed for Louis de Bruges, Seigneur de la Grathuyse aad Earl of
Winchester, from whose cabinet it passed into the library of Lewis XL. at Btois.

Potrcnrosicox Raxcuirit Hicnex, with Trevisa's Translation. Vols. L and
II. Edited bv Cnvaciiup DBaniscros, B.D., Senior Fellow of St John’s
College, Cambridge. Vols. IIL, IV., V., VL, VIL, and VIII. Edited by
the Koy. Josrrn Rawson Luxsy, D.D., Norrisian Professor of Divinity,
Vicar of St. Edward's, Fellow of St. Catharine's College, and late Fellow of
Magdalene College, Cambridge. 1865-1883.

This is one of the many medieval chronicles which assume the character of a
history of the world. It begins with the creation, and is brought dova te the
author's own time, the reign of Edward JIL Prefixed to the historical portion, is
a chapter devoted to geography, in which is given a descriptioa of every haova
land. To say that the Polychronicon was writtea in the fourteenth century is te
say that it is not free from inaccuracies. It has, however, a value apart Sum it»
intrinsic merits, Jt enables us to form a very fair estimate ef the haeviedge ef
history and geography which well-informed readers of the fourteenth and $fecoth
centuries possessed, for it was then the standsrd work oa .

The two English translations, which are printed with the origine] Latin, afford
interesting illustrations of tbe gradual change of our language, for ene was mode
in the fourteenth century, the other in the fifteenth. The dif rences between
Trevisa's version and that of the unknown writer are often considerable.

49. Le Livere nr Reis pr Britraxte E Le Livenz pe Rese pe Evxeiermas.

Edited by Joux Grover, M.A., Vicar of Brading, Isle of Wight, formerty
Librarian of Trinity College, Cambridge. 1865.

These two treatises, though they cannot rank as independent narratives, ave
nevertheless valuable as careful abstracts of previoes historians, especially “ Le
Livere de Reis de Engletere.” Some various resdings are gives which ase
interesting to the philologist as instances of semi-Sezoaised Freach. Jt is eup-
posed that Deter of Ickbam was the supposed author.

48. Cnroxica MoxasrERH pe Mrrsa AB AÁwxo 1150 veers an Asem 1406.

Vol. L,IL, and III. dite? by Epwarp Acocsrcs Boxp, Esq, Assistant
Keeper of Manuscripts, and Egerton Librarian, British Museum. 1866-1668.

The Abbey of Meaux was a Cistercian house, end the work of ite abbet is beth
curious and valuable. It is a faithful aud often minute record of the establichment
of a religious community, of its progress in forming an ample reveene, of its
struggles to maintain its acquisitions, and of its relatione to the ing
institutions of the country. In addition to the private affairs ef the monastery,
some light is thrown upon the public events of the time, which are however
disticct, and appear at the end of the history of each abbot's edministration. The
text has been nrinted from what is said to be the autograph of the erigioe!
compiler, Thomas de Barton, the nineteenth abbot.

|
44. Marrnat Parrtstensts Hiatorta ANGLORUM, SIVE, UT YCLGO DICITUR, Hiercaza

Mriwom. Vols. I., IL, and III. 1067-1253. Edited by Bir Faaprarc Manors,
K.H., Kecper of the Manuscript Department of British Museum. 1566-1809.

The exact date at which this work was written is, seeording to the ehrenic‘er,
1350. The history is of considerable value as an iilectration of the pred éerie
which the author ]'ved, uad eontaine a good cemmaryof the events v ich Sollewes

‘This minor chronicle is, however, based on another work (also
E y Matth ris) giving fuller details, which has been called the
Timor Major." The ebronicle bere published,
faformation not to be found in the greater history.

aaua Moxastean p» Hrpa: A Curzomicus avo Ouanturany or Hxps Annex,

Wicursrra, 455-1022. Edited, from a Manuscript in the Library of the
Berl of |, by Eowanp Epwans, Esq. 1866.

The “Book of Hyde” is a compilation from much earlier

uen indicated with considerable care nnd. precision,

chronicler appears to correct, to qual

tion or from sources of information not now

braoce, be adopts. He also mentions and frequently quotes fron

ent

urees which are

Drucor. Scoronom: a Cumoxiciz or Inisit Arrams, from the Eanttest
‘Trazs to 1135; with & Scrrurext, containing the Events from 1141 to
m A. died, vi with a Translation, by Witttam Massuut Haxwrssy, Esq.,

ere is, in this volume, a legendary account of the peopling of Ireland and of
the adventares which befell the various heroes who are said to have been cou
nected with Irish history. The details are, however, very meagre both for this
[4^ and for the time when history becomes more authentic, ‘The plan adopted
the chroaicle gives the appearance of an accuracy to which the earlier portions
of the work cannot have any claim. The succession of eventa is marked, year by
year, from a.m. 1599 to ae 50. The principal events narrated in the latet
Portion of the work aasions of foreigners, and the wars of the Irish.
ong themselves. The text has been printed from a MS. preserved in the
library of Trieity College, Dublin, written partly in Latin, partly in Ireh,
Tes Cusomcre or Przaxr pr Laxororr, rx Furscu Vinsr, rnow rum EARLIEST
Pump ro raz Drirm or Enwanp I, Vols. I. and IL Kudited by Tuomas
Waiour, Eeq., M.A. 1866-1868.
t is probable that Pierre de Langtoft was s canon of Bridlington, in Yorkshire,
and that he lived in the reign of Edward I., and during a portion of the reign of
Raward 1. Ths chronicle ie divided into three, partys ja the frat is an

aeri] corpi, aed a alo specimen of the Frouch of Y orkehiee,

"zs Wax or rus GazpsiL wire Tur Gant, or, Tae Invasions or

Anataxp ay rus Dawrs ayn orura Noxsrxr. Eudilad, with a Translation,

Janes Hextuonn Topp, D.D., Senior Follow of ‘Trinity Collego, and
hae Profesor of Hebrew in the University, Dublin. 180%.

ta present form, in the editor's opinion, ina sempre modern

Hed from contem

Gmera Roots Hewatct Bzcoxp: Bunnicrt Annaris, Tire Cumowrcum or mm
Runows or Hzxar IL. axp Ricuaxp L, 1169-1192, known under the name
ef Bzxzpict or Perxasonovcm. Vols. I and II. Ediled A iei
M.A., Regius Professor of Modern History, Oxford, and Lamboth

F^

^ C". 49» e es A —- me om m

= = 200 Jbe Ubdadibem Rb. ae Go meme Ae s

1
i

This chronicle of the reigosof Henry II. and Richard L, kaowa ce
under the name of Benedict of Peterborough, is one of the best existing
mens of a class of historical compositions of the first importance to the student.

50. MuxirxENTA AcaDEMICA, OR, DOCUMENTS ILLUSIRATIVE OP ÁCADENICAL Lars
AND StupiEs AT Oxronp (in Two Parts). Edited by tho Rev. Hexzy Axsrsr,
M.A., Vicar of St. Wendron, Cornwall, and lately Vice-Principal of Bt.
Mary Hall, Oxford. 1868,

. This work will supply materials for a History of Academical Life and Studies
in the University of Oxford during the 13th, 14th, and 15th centuries.

51. Cronica MacisrRI Rocent pz Hovenexe. Vols. I,IL,IIL,aad IV. Edited

WiLLIAM Stusss, M.A., Regius Professor of Modern History, and Fellow
Oriel College, Oxford. 18605-1871.

This work has long been justly celebrated, bat not thoroughly understood until
Mr. Stubbs’ edition, The earlier portion, extending from 733 to 1148, appears
to be a copy of a compilation made in Northumbria abost 1161, to which
Iloveden added litt. From 1148 to 1169—a very vsleable jen of this
work—the matter is aerived from another source, to which Hov appeare te
have supplied little, and mot always judiciously. From 1170 to 1193 is the
portion which corresponds with the Chronicle known under the name of
Benedict of Peterborough (see No. 49); bat it is not a copy, being sometimes
an abridgment, at others a paraphrase; occasionally the two werke enti
agree ; showing that both writers had access to the same materials, but
with them differently. From 1192 to 1201 may be said to be wholly Heveden's
work : itis extremely valuable, and an authority of the first importanee.

b9. WiLLELMI MALWESDIRIENATS Loue it n Gratis Powriricow us. tN Lr
UINQCE. Edited, from William of Malmesbury'e Autograp " . E. 8.
TAT MILTON Bre of the Department of Manuscripts, British Museum.

William of Malmesbary's ''Gesta Pontificum " ie the principal foundatien of
English Ecclesiasticel Biography, down to the year 1123. The maneceri
which has been followed in this Kuition is eupposed by Mr. Hamilton te be
suthor’s autograph, containing bis latest additions and amendments.

58. Historic AND. Menicirat Doccuwests or IRELAND, FROM THE ARCHIVES OF TER
Oity or Dentin, &c. 1172-1320. Edited by Jon» T. Grass, Esq., F.8.A.,
Secretary of tho Public Record Office of Ireland. 1870.

A collection of original documents, elucidating mainly the history and eesdicion
of the municipal, middle, and trading classes under or im relation with the
rule of England in Ireland,—a subject bitherto im almost totel ebscurity.
Extending over the first hundred and fifty years of the Aagle-Norman
settlement, the series includes charters, municipal laws and regulations, relies of
names of citizens and members of mercbant-guilde, lists ef commodities with
their rates, correspondence, illustrations of relations between eecclesiasties and
laity; together with many documents exhibiting the state of Ireland during the
presence there of the Scots under Robert aad Edward Bruce.

54. Trre AxNaLs op» Locn Cé. A Cnrronicre cr Insen Arvams, raom 1014 te
1590. Vols. I. and II. Edited, with a Tranelation, by Wittz1aM MACEERIA
Hennessy, Eeq., M.R.I.A. 1871.

The original of this chronicle has passed nader various somes. The title ef -
'" Annals of Loch C6" was given to it by Professor O'Curry, on the ground thas
it was transcribed for Brian Mac Dermot, eo Irish cbieftaia, wbo reeided on the
island in Loch C£, iu the county of Roseommon. It adds mech te tho materials
for the civil and eeclesiastieal history of Jrelend | and costa:mo many eusions
tcferences to English and foreign affaire, pot noticed in any other ehreniele.

55. MoxvurxrA Jeninica. Trr Dracx Dcox op TER ADMIBALSY, VITN ÁPTEXTICES
ret dye” lll, and 1V. Edited ly Ein Tuavrze Turse, Q.C., D.C.L.

This book contains the encient ordinances end lewo relating to the sevy,
and was probably compiled for the use of the Lerá High Admiral of Engingd
Relden calls it the “jewel of the Admiralty Records.” Pryano ascribes
Black Book the same suathority ia the Admiralty as the Black and Red
have in the Court of Exchequer, and most English writers on maritime

ortanee. .

th

22

B6. Mxxonnis or tae Rrrow or Hexnr VI.:—OrriciL CORRESPONDENCE OF
Tuomas Bexryrox, Secretany o Hexar VL, xo Bisuor or Baru Ayp WELLS.
Filed, from a MS. in the Archiopiscopal Library at Lambeth, with an Anpendia
ef IUnstrative Documents, by tho Rey, Gronow Wittiaus, B.D., Vicar of Ring-
wood, late Follow of King's Collego, Cambridge. Vols. I. and IL. 1872.
These curious volumes are of iscellancons character, and were probably
Compiled under the immediate direction of Hekynton before he had attained
to the Episcopate. They contain many of the ishop’s ownletters, and several
written by him in the King's rhme; also letters to himself while Royal Beere«
tary,and others addressed to tho King. This work elucidates somo polnts in

the history of tbe nation during the first alf of the fifteenth century,

87, Marra Panssrexsrs, Moxacm Baxcrr Aunaxt, Cirosica Mazona. Vol. I,
The Orcation to AsD. 1066. Vol. IT. A.D. 1067 to A.D. 1216. Vol. Til.
A.D. 1216 to A.D. Vol. IV. A.D. 1240 to A.D. 1247, Vol. V. A.D.
1248 to A.D. 1259. Vol. YI. Additamenta, Vol. VII. Index. Edited by
Hia Ricuanps’ Lvarp, D.D., Fellow of Trinity College, Registrary of the
University, and Vicar of Groat St, Mary's, Cambridge. 1872-1824.

"This work contains the *' Chronica Majora" of Matthew Paris, one of the
most valnable and frequently consulted of the ancient English Chronicles. Tt
is published from its commencement, for the first time, "The editions by Arch-

Parker, apd William Wats, severally begin at the Norman Cc it

58. Mewonsare Frarars Wattest pe Covenrnta.—Tire HisronicAL COLLECTIONS oF
Waren orCovrwrar. Vols. I. and Il. Edited, from the MB. in the Libra:
of Corpus Christi College, Cambriilge, by Wit Stonns, M.A., Rey
Lo of Modern History, and Follow of Oriel College, Oxford. Ted

‘This work, now pristed in full for the first time, has long been s desideratum

by Historical Sebolàrs. "The firet portion, however, in not of much importance,

. being only a compilation from earlier writers. The port relating to the first

quarter of the thirtcenth century is the most valuable and interesting,

$9. Tus Axcio-Larrw Satiaicat Ports Axp ErtonamMatists oF THE "UwrLPTH

Crrtvay. Vols. I. and II. Collected and edited by Tnowas Waiont, Esq,

M.A., Corresponding Member of the National Instituto of France (Académie
des Inscriptions et Belles-Lettres). 1572.

ave long been known and appreciated
as the best eatires of the age in which their authors flourished, and were deservedly
popular during the 19th and 14th centuries.
€0. Marais rox a Histort or Tuz Retox or Hear VIL, FROM ORIGINAL
Documents rxesenven tx THE Pusttc Rrcomp Orrice. Vole.l.nnd IL Edited
the Rov. Wiitiaw Camrsett, M.A,, ono of Hor Mojesty's Inspectors of
hools. 1873-1877.
These vchumesare valanbleas illustrating the acts and proceedings of Henry VIT.
on ascending the throne, aud shadow out the policy he afterwards adop!

61. Histontcan Parsrs xp. Lerrens rxow mur Nontienn Reorerens. Edited by

iam Barre, M:A., Canon of York, and Secretary of the Surtees Bociety.

‘The documenta in this volume illustrate, for the most part, the general history
of the north of England, particularly in its re ation to Scotland.
68. Reowsravx Patarieox Doxetwexsy. Tuy Reorsren or Ricwann pg KEttAWE,
Lon» Fatarom arp Brevor of Doamaxt; 1911-1916. Vols. IL, IL end
A it lir Tnoxas Dorrus Hanpr, ,L., Deput eeper of
Public Records. 1873-1878. edo
Bishop Kellawe's Register contains the proceedings of bis both 1
sod cccessrdeal, sud te caren Registr of te Pulatonta of Dui, s i
8. Mrxontats or Barrr Doxsras, Axcrinisuor oy Caxytensenr. Euiled, from
various MSS., by Witt Sroxns, M.A., Regina Professor of Modern
History, and Fellow of Oriel College, Oxford. 1874,
This volume contains several lives of Archbishop Dunstan, one of the most
celgbraed Primates of Ceatebary, They, opes various points of Historial
-Literary interest, withont which our knowledge period would
more laeomplete than it is at present. MM

m

SCOTLAND.

CATALOGUE OF SCUTCH RECORD PUBLICATIONS

PUBLISHED UNDER THE DIRECTION OF
THE LORD CLERK REGISTER OF SCOTLAND.

(Orges Works RELATIXO TO SCOTLAND WILL BE FOUND AMONG THE PusiscATRONG
or THE Rrconp CoxwissiOXEBRs, see pp. 26-98.)

On Sale by—
Messrs. LONGMANS & Co., asp Mrssus. TRCBNER & Co., Loxpos ;
Merasrs. JAMES PARKER & Co., Oxrorp axp Loxpon ;
Merssrs. MACMILLAN & Co., Cauniuipok axp Loxpos;
Messrs. A. & C. BLACK, axp Messrs. DOUGLAS & FOULIS, Epexsunen ;
~ AND Messrs. A. THOM & Co. Liuirzp, Dusrux.

1. Cnroyicces or tir Picts Ax D Scots, axp OtHER EARLY Mexontate or Scorriss
Histony, Royal &yo, half bound (01867). Edited by Wins F. Saaz,
LL.D. Price lus. Out of print.

9. Levarr or Anxparw Harracnrtos, Coxsirvaton OP THE PRIVILEGES OP TER
Scorcir Naro iN THE NETULNDANDS (1472-1503) ; roc rTUER wits Tux Booas
or Customs AND VALUAaTion or Mincitanpists IN ScorLAxp..— Edited by Coano
Issrs. Royal &vo., half bound (1867). I'rice 10g.

3. DocUMESTS ILLUSTRATIVE OF THE History or Reotraxp rrox riz Dears or Kise
ALP ANDER THE Titi to tin Acc rasios or Roma Batcr, from original ead
authentic copies in Londen, Pari, Braescle, Lille, and Ghent. In 2 Vols.
royal &vo., half bound (#7. Lditel by Bev. Josyru 811322802. Price 10s.
eac^.

4 Accousta op toe Lonp Hion Treascrer or Scortasp.. Vol. 1, A.D. 1473-
1498. Edited ly Thomas Dicasos. 1877. Price 108. .

b. Recor or tue Patvy Covscit er Feortasn,— Edited and arveuged by J. B.
Besros, LL.D. Vol. 1, 1545-1549. Vol. 2, 1560-1278. Vol. 3, A.D. 1578-
labs, Vel 4, A.D. 1585-1202, Vol. 5, 1592-1599. Edited by Davi»
Massos, LL.D. 1t77-1H8t2. J'rice los. each. Vols. 6 and 7 1n progress

6. Rert uit Reaccagi Riova Sdeoronsvx,. Tur Exvcumqeia. Rows or Bcortaxas.
Vol. 1, AD. 1204-1359. Vol. 2, A.D. 1300-1579. Edited by Joms Ereane,
LI D., and GyaenRor Bennett, Lion king of Arms. 187% 1880. Vel. 8.
A D. 137-1] H 6. Y ol. 4, A.D. 140 14st (1&5), Vol. 9, AD. 1437-1454
(8-2. Vol. 6, 146-1460. (Reo), Vol. 2, 1463-1869. (18684)... Edited by
Grongor Bursett. Price 10s. each Vol. & inthe prese.

7. Carrsparn ory Documenta RELATING TO Écoraxp. Ediled by Joexrm Bars.
Vol. 1. Price ice. Vol. LI. un progres.

B. Roecister or THE GnREaT Srar or Scottaxp. A.D. 1624-1513 (1882). Edited
by Jaurs Batrers Pact. A.D. 1513—1546 (1683). Edited by J. B. Pats
and J. M. Tucowrsox.

Fac-aimitts or te Natioxat MES. or Scortaxp. (Oud of print.)
Fearts L, LU. end UI. Price 216. each. 4

. Stationery Office,
April 1884.

printed by Twys

two centuries ago.

tion and illustration.

&. Hzxaici Axcmtpracoxt Huxrexpuxexsis Histonra Axotonum, ‘Tue HisTORY
OP rus Exouies, ny Hzwnr, Ancupracow or Huytixopox, from A.D. 55 to
apd. 1154, in Eight Books. Edited by Tuomas Anxorp, M.A., of University
College, Oxford. 1879.

Heary of Hontingdon's work was first printed by Sir Henry Savile, in 1596
in bis "^ Bcriptores post Bedam," and reprinted at Frankfort in 1601. Both
editions are very rare nnd inaccurate, Tho first Sve books of the History were

'oblished in 1848 in the “ Monumenta Historica Britannica,” which is out of prin.

e present volume contains tho whole of the manuscript of Huntingdon'e

History in eight books, collated with a manuscript Intely discovered at Paris.

6. Tas Hrstoricat, Wonxs or Srwzow or Dunnam. Vol. 1. Edited by Tuomas
AxxoLp, M.A., of University College, Oxford. 1882.

‘The first volume of this edition of tho Historical Works of Symeon of
Durham, contains the “Historia Dunelmensis Eccles and other Works,
‘The second volume will contain the “ Historia Regum," &c,

‘76, Cuxoxicurs or tmp Retoxs or Epwann I. Awp Epwamp IL Vols, I, ond II.
Béited by WiLLiAw Stross, D.D., Canon Residentiary of St. Paul's, London ;
Begins Pr fossor of Modern History, and Fellow of Oriel College, Oxford;

h

in the** Historie rliear
ie present edition Hey

The first volume of these Chronicles contains the “ Annales Londoniensen’*
aad the " Annales Pauli " the second, I.— Commendatio Lamentabilis in
Transita Magni Regis Edwardi. Il.—Gesta Edwardi de Carnarvan Auctore

Bridlingtoniensi. I1L—Monachi Cujusdam Malmesberiensis Vita,
Edwardi 11. 1V.—Vita et Mors Edwardi 11. Conseripta a Thoma de la Moore,

T7. Reowravu Erisronanux Fmarms Jomaxwis PrckwAM, Ancmertscor: Caw-
soanrexse Vols. Land IL. Edited by Ouantes Trice Magix, Esq., B.A,
¥.8.A., 1882-1884.

‘Theso Letters aro of great value for illustrating English Ecclesiastical History.

T8. Reotsrra or B. Osuuny. Evited by tho Rev. W. H. Ricm Jones, M.A.,
¥.8.A., Canon of Salisbury, Vicnr of Bradford-on-Avon. Vol I. 1883.

This Register, of
among the most an
of the Bishops of Salisbury. 2 name from containing tutes,
rales, and orders made or compiled by S, Osmund, to be observed in the
Cothedral and Dinccse of Salisbury, "The first 19 folios contain the " Consnetu-
dinam,” the ex egards ritual, of the * Use of Sarum, "" 1

‘79, CuaaTULARY Or tir Ancient BrxepicriNE Anny or Rawszr, from tho MS, in
the Publie Record Offico. Vol. I. 1884. Edited by Wuttaw HxxnY Hans,
Eoq., F.8.A., and tho Rev. Poxsoxny Awxrster LYoxs.

‘This Chartulary of the Ancient Benedictine Monastery of Ramsey, Il:
donshire, came to the Crown on the Dissolution of Monasteries, was afte
preserved in the Stono Tower, Westminster Hall, and thence transferred to
tbe Public Record Office.

together with that of Danbrody ; the second i in the British Museum.
Si. Eapusar Hieronts Novorvm TN AxcuiA, ET OPUSCULA DUO Dk Vira Bawcri
Aon xt quinuspax Mrmacuna rvs, 1884, Edited by the Rev. Maxrrw
Rows, M.A.
This volume contains the "Historia Novorum in Aaglisy" of Eadmer; bie
aree ^ De Vit et convereationt Aneeimi Aree --
Traet enti "Qosedam Parva Descriptk glorios Vutris.
7 Anoelm! Cantuariensis."

25

In the Press.

Caronicie or Rosrat or Bauwxm. Edited by Farpzaicn Jauzs Fuastvatt, Eeq.,
M.A., of Trinity Hall, Cambridgo, Barrister-at-Lew.

Tae MeraicaL Crrowicre or Roperr oy Grovucester. Edited by Wiituam Aise
Wriocut, Esq., M.A.

A Corrrcriox or Sacas AwD oTnER HisrosicAL Doccumests relating to tbe Settle-

ments and Descents of the Northmen on the Britieh Isles. Edited by Sir
Groros WesseE Dasext, D.C.L., Oxon., and M. Gupsrasp Viercesos, M.A.

RECUEIL DES Cromiques ET ANCHIENXES IJstontzs DR LA Gaawr Bartalexs a
PRESENT YOMME EXGLETERRE, par Jenax png Wavunr. Vol. IV. 1431-1443.
Edited by Bir WirLiAM Harpy, F.8.A., and EpwanbD L. O. P. Hanpr,
F.S.A., of Lincoln's Inn, Barrister-at-Law.

Lzsrogiz prs ExoLrs soLum Gerrarr Carman. Edited by Bir Tuouas Dorres
Hagpr, D.O.L., Deputy Keeper of the Public Records; continued by CRABRLES
Trice Martin, Esq., B.A., F.S.A.

Tne Histortans or THE Cnuncn or Yor, axpits Ancusiswors. Vol. Il. Edited
by James Raine, D.C.L., Canon of York, Secretary of the Surtees Society.

Reorster or S. Osuunn. Edited by the Rev. W. H. Ricu Josse, M.A, F.8.A.,
Canon of Salisbury, Vicar of Bradford-on-Avon. Vol. IL

OBRONICLE OF THE ANCIENT A nser or Rauszy, from tho Chartalary of that Abbey,
in the Public Record Office. Edited by the Rev. Wuutam Duss Y.
M.A., F.8.A., Roctor of Ducklington, Oxon.

PoLrcnronicon Raxvur.PHI HicpzN, with Trevisa's Translation. Vol. IX. Eded
tho Rev. Jose?H. Rawsox Lumsy, D.D., Norrisian Professor of Divinity,

icar of St. Edward's, Fellow of 8t. Catherine’s College, end late Fellow ef
Magdalene College, Cambridge.

CmmoxicLE or WILLIAM or Nrwa"mr, with an appendir Edited by Rüicmams
How ert, Esq., of tho Middle — mple, Barriatcr-at-Lew.

Tue Trirartite Lirr or St. Parmicr, with other documents relating te thet
Saint.- Edited by Wnit_ey Stoxes, Eeq., LL.D., of Jesus

Tne Histontcan Worxs or Brxrox or Dugnax. Vol. IL Edited by Tuomas
AnxoLD, M.A., of University Collego, Oxford.

Yzar Booxsor rur Rrrow or Epwarp III. Years 12,13. Edited end translated
by Luxe Owzrx Pixz, Esq., M.A., of Lincoln's Inn, Berrister-at-Lew.

CHARTULARY OP TUE ANCIEXT Bexepictixe Assy or Rawszr, from tbe MB. in the
Publio Record Office. Vol. II. Edited by Wituam Hexay Hans,
F.8.A., and tbe Rev. Poxsossr AxsuzsLEY Lyoxs.

CnRanRTULARIES or St. Many’s Asnszr, Dustin, &c., in the Bodleian

preserved
Library and British Museum. Edited by Joss Tuomas Giraszms,
F.8.A., M.R.LA. Vol. II.

MaTEzRIALS FOR THE History or Tuowas Becxet, Ancuniasoe op Cayrensenr.
Vol. VII. Edited by J. Briostocxs Suzrranp, Eeq

Reotstaum EPISTOLARUM FRATAIS J. Pecxsam, AncurmPDCOM Oartvantumma,
Vol. II]. Edited by Coantzes Tuiczs Mantis, Eoq., B.A., F.B.A.

26

In Progress.

Duscarrrive Caratoaus or Manvecarrrs RELATING TO THE History or Great
Barratx ann Inevawp. Vol. IV. ; 1327, &c, By Sir Tuomas Durrvs Hanpr,
D.C.L., Deputy Keeper of tho Publio Rocords,

WiLLetxi Moxacnt Matwesstarexsis ne Reova Grstis ANGLORUM, LDWRI V.;
xr Histon Nove.a, usar III. Edited by Wiviraw Stunas, D.D., Bishop
of Chostor. -

‘Tax Tatars “ De Parscrrox Ixsravcrions,” of Gravpos Caxnnrxsts ; with an
Index to the first four volumes of the ‘ Works of Giraldus Cambrensia,”
edited by the Rev. J. S. Brower. Edited by Gronor F. Wamwrm, Esq. of
the Department of MSS., British Musoum,

BaxvLr DE GLAXVILL; TRACTATUS DB LEGIBUS rr CONSUETUDINIBUS Anois, Kc.
Edited by Sir Taivens Twiss, Q.O., D.C.L.

Fronzs HisronraRUM, rex Marruaux WrstwowAsTERIENSEM COLLECTI Edited by
Hexar Ricuaaps Loan», D.D., Fellow of Trinity College, Registrary of the
University, and Vicar of Groat St. Mary's, Cambridgo.

Cuncrica Roozat pp Wzxpovrs, Siva Fronts Hrstontanv. Edited by Hewnv
Gar Hewisrr, Bsq., Keeper of the Records of the Land Revenue. ,

Banvx Caanrens axp DOCUMENTS, TLLUSTRATING tire Histont or THE ÜATHEDRAL
axp Crrr, 1100-1800. Edited by the Rev. W. H. Ricm Jowrs, M.A.,
F.8.A., Canon of Salisbury, Vicar of Bradford-on-Avon.

5

PUBLICATIONS OF THE RECORD COMMISSIONERS, &c,
. [In boards or eloth.]

Borvioxow Ontoreatiow tx Coat Bcaccawm Annevtario, Hen.IIL.— Edw. IL
Edited by Huxay Pravrorp, Esq. 2 Vols. folio (105—1810). 19s. 6d. enoh.

CarzxpaxrUM Ixquistrionum rost Momrzx sive Escartanum. Hon. IIL.—Rio.
ILL. Edited by Jomw Catry and Joux Barzrr, Esqra, Folio (1821—1898)
Vol. 3, 01e. ; Vol. 4, 240.

LrszoaUx Marre ‘Brsuotmeca Hanurnxm Caratoevs. Vol. 4
Edited by tho Rev. T. Haarwait Hoare. Folio (1812), 18s.

Assarviatio Pracitoaua, Richard I.—Edward II. Edilel by the Right Hon.
Gronor Rosz and W. Jut1xoworrn, Esq. 1 Vol. folio (1811), 18s.

Laat Crxsvaus vocati Dowespar-Boox, Ixpices. Edited by Sir Hexar Exits,
Folio (1816), (Damesday-Book, Vol. 3). 21s.

Lasat_Crxsvatts vocati Doxrspar-Book, ADDITAMINTA EX Coptc. ANTIQUIMA.
Edited by Sir Hxar Exits. Folio (1816), (Domesday-Book, Vol. 4), 21s.

Srarorey or THs Reatw. Edited by Sir T. E, Towirxs, Jomw Rarmumw, Jom
Carzr, and Wx. Exziotr, Eeqrs. Vols. 7, 8, 9, 10, and 11, folio (1819—
1828). Sle. 6d. each ; Indicos, 30s. each.

Vatos Eccizstaéticus, temp. Hen. VIII., Auctoritate Regin institutus, Ediled by
Jomx Cater, Eeq., and the Rev. Joszrz Hoxrrm. Vols. 8 to 6, folio (1817--
1834). 25s.'eabh. The Introduction, separntely, Bro. 2a. 6d.

Borou Scorum mw Toast Lowprwxxs: rrr Doxo Cartrotant WESTMONASTERTENSE
AssrxvarL 19 Edw. L—Hen. VIIL Edited by Davin Macrmxmsow, Jouw
Cauzr, and W. Intinowonrs, Eeqrs., and tho Rov, T. H. Hoxwn. Vol. 2,
folio (1819). Qe.

e A. Bees Emp eom mee HR Ahn

27

Fapera, Coxventiones, LirrERAE, &c. ; or, Rrura's Faprra, New Edition, folie
Vol. 3, Part 2, 1361—1377 (1830): Vol. 4, 1377—1383 (1869). Edited by
Joux Catry and Frep. Hornmoorr, Esqrs. Vol. 3, Part 2, 21s. ; Vol. 4, 6s

Ducatcs LaxcasrRLE CaLENDANIUM Ixquisttioxum vost MonrEX, &c. Part 3
Calendar to Pleadings, &c., Hon. VII.—13 Elis. Part 4, Calendar to Plead-
ings, to end of Eliz. (1827—183t.) Edited by R. J. Hanrza, Joss Cazzz,

and Wx. Mixcutx, Esqrs. Folio. l'art 3 (or Vol. 2), 31e. 6d. ; Part 4 (or
Vol. 3), 21s.

CALENDARS OF THE Procernixes IN Craxcery, Ertz. ; with Exam of 'Proceed-
ings from Ric. II. Edited by Jonx BavLzv, Esq. Vol. 3 (1939), folio, 21a.

PaRLIAMENTARY Writs axp Watts or Mrirrary SuuMOxS, with Records ead
Munimenta relating to Suit and Service to Parliament, &c. Edited by Sir
Francis Patcrave. (1830—1834.) Folio. Vol. 9, Div. 1, Edw. IL,
21e. ; Vol. 2, Div. 2, 21e. ; Vol. 2, Div. 3, 49s.

Rorunr Lirrrnanc CrtavsARUM IX Turrt Loxnixexe: assxavati. 2 Vols. folio
(1833, 1814). Vol. 1, 1204—1224. "Vol. 2, 1224—1227. Edited by
Durrvs Hanpy, Esq. Vol. 1, 63s. ; Vol. 2, 185.

PROcrrEniNGS AND Orpinaxces OP tne Patvy Cocucir or Enozapp. 10 Bie. II
—33 Hen. VIII. Edited by Sir NicHotas Hannais NicoLAs. 7 Vole. royel
8vo. (1831—1837). 14e. each.

RoruL: LirrEnAnvM Patentiow IN. Terai Lown. assenvati. 1901—1916. — Ediiod
by T. Durrus Harpy, Exq. 1 Vol. folio (1835), 31e. 6d. The In
separately, 8vo. Qe.

Rorvt: Corte Reots. Rolls and Records of tho Court held before the King’e
Justiciars or Justices. 6 Richard L—1 John. Edited by Bir Faascsm
PaLcRAVE. 2 Vols. royal 8vo. (1835). 285.

Rorot: NoRMANNLE IN Trret Loxp. asservatt. 1200—1205; 1417—1418. Edited
by Tuomas Derrvs Harpy, Esq. 1 Vol. royal 8vo. (1835). 19s.

RorULI pe Onraris Et FixiBUS. tx Torri Loxp. AsszRvATI, temp. Regis J:
Edited by Tuomas Durrcs Harpy, Esq. 1 Vol. royal 8vo. (1635). 18e

Excerrta E Reteris Fixtom ix Tcerat Loxprvessi asservatis. Henry IHI., 1216—

1272. Edited by Cirartes Rosaats, Esq. 2 Vols. royal 8vo. (1835, 18369 ,
Vol. 1, 14». ; Vol. 2, 186.

Fixrs, sivE Penes FiwIUM ; sive FiwaLES Coxcomprm rw Cuni Down Ress.

7 Richard I.—16 John, 1195—1214. Edited by the Rev. Joszem Husrzz. In
Countica. 2 Vols. royal 8vo. (1835—1844) ; Vol. 1, 8s. 6d. ; Vol. 9, 2s. 6d.

Anciest KALENDARS AND INVENTORIES OF THE Tmaraschr oy His Mazsxerr’s EXx-

CHEQUER ; with Documents illustrating ita History. Edited by Sir Faayces
PatGRave. 3 Vols. royal 8vo. (1836). 425.

Doccments AND Recorps illustrating the History of Scotland, and Transactions
between Scotland and England; preserved in the Treasury of Her Majesty's
Exchequer. Edited by Sir Fraxcis Patcrave. 1 Vol. royal (1837). 18».

Rorcvt: CmamragcM IN TcRRI LoxpiwENSI AsszRvaTt. 1199 —1910. Edited by
Tuomas Durrcs Harpy, Esq. 1 Vol. folio (1837). We.

Rerort o» Tnr PROCEEDINGS OF THE Record Commiasioxxns, 1831—1837. 1 Vel.
folio (1837). 85.

Reoistaum vulgariter nuncupatum *'' The Record of Caernarvon,” e codice M8.

Harlciano, 696, descriptum. Edited by Bir Hexny Ess. 1 Vol. folie
(1838), 31s. G4.

AxctzxT Laws AN» IxsriTUTES OP ExcLaxp; comprising Laws enacted under the
Anglo-Saxon Kings, with Translation of tbe Bazon ; the Laws called Edward
the Confessor's; the Laws of William the Conqueror, and those ascribed
to Henry I.; Monumenta Ecclesiasticae Anglicana, from 7th to 10th
century; and Ancient Latin Version of the Anglo-Sazon Lews. Edited
by Bzx;axIX Tuonrz, Esq. 1 Vol. folio (1840), 40s. 9 Vols. royal Ove, 30a.

28

Axcrext Laws Axp Institutes or Waves; comprising Laws supposed to bo
enacted by Howel the Good, modified by Regulations prior to the Con:
by Edward L; and anomalous Laws, principally of Institutions w
continued in force. With Translation. Also, Latin Transcripte, con-
taining Digests of Laws, principally of the Dimetian Code. Ediled by
Axsvaix Owzx, Esq. 1 Vol. folio (1841), 44s. 2 Vols. royal 8vo., 36s.

Borou vz Lrarxarr ac pz Misis rr Pruesmrus, Hegnante Johanne. Edited by
Tuowas Dorros Hanoy, Esq. 1 Vol. royal fivo. (1844). 68.

‘Tax Garar Rows or tne Pire, 2, 3, 4 Hen. IL, 1155—1158, Edited by the Rev.
Josera Hower. 1 Vol. royal 8vo. (1844). 4. 6d.

‘Tax Gaeat Rout or THe Pirz, 1 Ric. L, 1189—1190. Edited by the Rev. Joss
Hoxrrx 1 Vol. royal 8vo. (1844). 6s.

Documents In.usraattye or Exouts History in the 13th and 14th centuries, from
the Records of the bom Remembrancer in the Exchequer. Edited by
Haxar Cou, Esq. 1 Vol. fep. folio (1844), 45s. 6d,

Mopus Tzxxwp: PaxLAwENTUM. An Ancient Treatiso on the Mode of E
the Parliament in England. Edited by Tuomas Durrus Haxpr, Esq. 1 V.
Bvo. (1846). 2. 6d.

Reowravx Maoxr Stortt1 Reo. Scor. in Archivis Publicis asscryatum. 1306—
1494. Edited by Tuomas Tuowsow, Esq. Folio (1814), 104. 6d.

Acts or ru» Pantiaments Or Scortaxp. Folio (1814—1875). Edited by Tuomas
Tuoxsox and Coswo Ines, Esqrs. Vol. 1,42» Vols. 5 and 6 (in throe
Parts), 9le. each Part; Vols. 4, 7,8. 9, 10, and 11, 10s ench ;
Vol. 12 (Index), 63. Or, 12 Volumes in 13, 191. 12¢.

Acts o» tmz Lonps Avupirons or Causes ANDCowrLAINTS (Act 4 DOMINORUM ÀUDI-
TORUM). 1466—1404. Edited by Tnowas Tomson, Esq. Folio (1839). 10s. 6d,
or TRE Lompe o» Couxci, ix Crvit Cavsrs (ActA Dowrmomsux Coxctu).
1478—1495. Edited by Tuowas Tuowso, Esq. Folio (1839). 10s. 6d.

Tsevz Rout or Tnowas nz Bnaxrixciaw, Bishop of Exetor, Lord High Treasurer,
containing Payments out of tho Revenue, 44 Edw. ILL, 1370. Edited by
Farpruick Devox, Esq. 1 Vol. 4to. (1835), 35s. Or, royal Byo., 25s.

lesvrs or tux ExcHrQura, James L; from tho Pell Records. Edited by
Faxpraick Drvox, Esq. 1 Vol. 4to (1836), 20s. Or, royal 8vo., 21s.

Tesuzs oy tax Excreguen, Honry IIL.—Henry VI.; from the Pell Records. Edited
by Fazpraick Dzvow, Esq. 1 Vol. 4to. (1837), 40s. Or, royal &ro., 30r.
Haxpsoor to rus Punic Reconns. By F. 8. Tuomas, |., Secretary of the

Peto Hosed CBee PP Vol royal ive (sigh dua at
AL Norges RrLATIVE TO Tür History or ExLA) Henry VIIL—Anne
509—1714). A Book of Referenco for ascertaining tho Dates of Eventa.
y F.S. Tuowas, Esq. 3 Vols.Bvo. (1856). 40s.

Stare Parmas, nono rus Rriox or Hryxy tux Erowtm: with Indices of Persons

and Places. 11 Vols. 4to. (1830—1859), 10s. €d. each,
Vol. L—Domestio Correspondence.
Vols. II. & III.—Correspondence relating to Ireland.

2U

Bae AR A ee! d UAM oe d t m

WORKS PUBLISHED IN PHOTOZINCOGRAPHY.

Doxsspar Dook, or tho Great Survey or Exotano or WILLIAM THE CoxqCEROR,
1086 ; fac-simi'e of tho Part relating to cach county, se oly (with a few
exceptions of double counties). Photozincographed, by Her Mojesty’s Com-
mand, at the Ordnanco Survey Office, Southampton, Colonel Sir Hexar
James, R.E., F.R.S., &c., Dinecton-Grxerat of tho OgDEANCE Survey, under

| the Suporintendence of W. Basrvi Saxpens, Esq. Assistant of
Her Majesty’s Records. 35 Parts, imperial quarto and demy quarto
(1861-1863), boards. Price 8s. to 1l. 3e. cach Part, according to eize; oF,
bound in 2 Vola., 201. (The edition in (wo volumes is ont of print.)

! This important and unique survey of the greater portion of Eagland® is the
oldest and most valuable record in the national archives. 1t was commented
about the year 1084 and finished ia 1086. Its compilation was determined apes
at Gloucester by William the Conqueror, in council, ia order that be might
know what was due to bim, in the way of tax, from his subjects, and that each
at the same time might know what he had to pay. It was compiled as much
for their protection as for tbe benefit of the sovereign. The nobility aad peeple
had been grievously distressed at the time by the king bringing ever large nem-
bers of French and Bretons, and quartering them on bis subjects, “ each accerd-
*' ing to the measure of bis land," for the purpose of resisting the invasion ef
Cnut, King of Denmark, which was apprehended. The commis ioners appounted
to make the survey were to inquire the name of each place ; who held it ia the
tirae of King Edward the Confessor; the present possessor; how many hides
were in the manor ; how many ploughs were in demesne ; how many homagers ;
how many villeins ; how many cottars; how many serving men; how many free
tenants ; how many tenants in soccage ; how much wood, meadow, and pasture ;
the number of mills and fish-ponds; what bad been added or taken away from
the place; what was the gross value in the time of Edward the Confessor ; the
present value; and how much each free man or soc-man had, and whether any
advance could be made in the value. Thus could be ascertained whe held the
estate in the time of King Edward; who then held it ; its value im the time of
the late king; and its value as it stood at the formation of the survey. Se
minute was the survey, that the writer of the contemporary portion ef the Bazca
Chronicle records, with some asperity—"‘ So very narrowly he caused it to be
** traced out, that there was not a single hide, nor oae virgate ef land, nor eves,
* it is shame to tell, thongh it seemed to bim no sbameto do, as oz, ner a cow,
*! nor aswine was left, that was not set down.”
Domesday Survey is in two parts or volames, The frst, ip folio, contains tho
! : counties of Bedford, Berks, Bucks, Cambridge, Chester and Laneseter, Cors-
wall, Derby, Devon, Dorset, Gloucester, Hants, Hereford, Herts, Huntingdon,
Kent, Leicester and Rutland, Lincoln, Middlesex, Northamptes, Nettiaghem,
Oxford, Salop, Somerset, Stafford, Surrey, Sussex, Warwick, Wilts, Worcester
and York. The second volume, in quarto, contains the counties of Essex,
Norfolk, and Suffolk.
Domesday Book was printed verbatim et literatim during the last centery, ia
consequence of an address of the House of Lords to Kiag George LIL. in 1767.
It was not, however, commenced until. 1773, and was completed early ia 1783.
In 1860, Her Majesty’s Government, with the conearrence of the Master of the
Rolls, determined to apply the art of photezincogrsphy to the prodecticon of 6
fac-simile of Domesday Book, ender the superintendence of Colonel Sir Henry
James, RE., Director-General of the Ordnance Survey, Seuthamptes. The fao-
simile was completed ia 1863.

=
-
^! "7c. me nC eer cf Odin nd P-Oedne Ene eile: + Be n

* For some reason left unexplained, many parts were left unourveyed ; Nerthumberiand Comber nng
Westmoreland, and Durhas, are not deecri i
proper name j but Purness, and the northern part of re, as
with a Cumberland. are included within tbe West Riding of Yerbehire. That vert of Lonesebeso
which lies between the Ribble and Mersey, and which at the time ef e
macors, is Joined to Cheshire. Part of Rutland ie described in the esunties of Berthompten end Laaenin,

30

rio ot Nanosat Maxvscnirts, from Wittiax tae Coxqvenon to Dad
under the direction of tho Master of the Rolls, and PI
diesried |, by Command of Hor Majesty, by Colonel Sir Hxxur James,
ru B. Dinecror-Gesrnat of the Onpxáxcr Sunver, and edited by
w. Nba Baxprms, Assistant Keeper of Hor Majesty's Records, Price,
each Part, translations aud notes, double fooleeap folio, 16s.
Part I. (Wiliam à the Conqueror to Henry VIL). 1865, (Out of print.)
Part II. (Henry VIII. Edward VL) 1866.
Part III. (Mery A Elizsboth), 1867.
Part IV. (James I. to Anne). 1868,
* The first Part extends from William the Conqueror to Henry VIL, nnd contains
&utographs of the Kings of England, as well as of many other illustrious per«
Sonages famous in blstory, and some interesting charters, lettere patent, and
State papers. ‘The second l'art, for the reigns of Henry VIII. and Edward VL,
eonsists principally of holograph letters and autographs of kings,
men, and other persons of great historical intere during
m&. ‘The third Part contain earns reigns of Mary and
Elizabeth, including a signed bi dy Jane Grey. The fourth Part con-
lades the series, and comprises a number of documents taken from the originals
longing to the Constable of the Tower of London ; also several records illos-
trative of the Gunpowder Plot, and a woodeut cont

traits of Mary Qu
of Scots and James VI, circulated by their adherents in. England, 1580-8.
FanLzs or AxoLo-Baxox Maxcscurrs. Photozincographed, by Command of

‘Her Majesty, upon tho recommendation of the Master of the Rolls, by tha
Drascton-Grvenat of tho Onpxixcr Svavey, Licut-General J. Caxeox,
BE, OD. FRB. and edited by W. Dir Suxonas, Assistant. Keeper of
Her Majesty's Rocords. Part I.” Price 2l. 10s.
The Anglo-Saxon MSS. represented in this volume form the enelier portion
of the collection of arcl 6 belonging to the Dean and Chapter of Canterbury,
tnd consist of a series of 25 charters, deeds, and wills, commencing with a.
record of proceedings at the first Synodal Couneil of NM in 742, and
inating with the first part of a tripartite cheir hereby Thurstan
mveyed to the Church of Canterbury land at Wimbish: - Essex, in 1049, tho.
sixth year of the reign of Edward tho Confessor.

senmirs or Axcio-Saxo Maxvscrirrs. Photozincographed, by Command of
Her Majesty, upon the recommondntion of the Master of the Rolls, by the
R-GrxrRAL of tho Oupxixcr Suxvey, Major-General A. Cooxe, R.E.,
Q.B., and collected and edited by W. Basrvi Sanvens, Assistant Kooper of
Her Majcsty's Records. Fact Ii. 10s.
Also, separately. Edward tbe Confessor's Charter. Price 2.

‘The originals of the Fac-similes contained in this volume belong to the Deans
and Chapters of Westminster, Exeter, Wells, Wi i
Marquis of Bath, the Earl of Ilebester, chester College, Her Maj e]
poe Record Office, the Bodleian Library, the Somersetshire Ar
nal History Soricty's Museum in Taunton Castle, nnd the Salt prod
Fi and They com of charters and other documents granted by, or
during the is of Baldred, Aitheired, Oh
Ubtred x d Huiccas, Ceadwalla and Ini of We vex, JE
E: red, Eadwig, Endgat, Eadward the
Second, ied the Second, Cout, Eadward ihe [LM William the
Conqueror, embracing altogether » period of nearly four hundred years, "They
doclude tbe ma, Urin Charters of Doostan - Eallward the Confessor to
Westminster Abbey, and that of the tame King siting Devon and Cormwall ia
one see at Exeter. Ore's Guild at Abbotsbury, one ‘of the earliest and most
interesting records of these associations known in England, is uced in this
'h fi ies—as to date— with a charter of Willism. Conqueror,
tiunlug of bi rego, to Exeier of greet benuty and histone ient. "ibe
dates of this collection range from A.D, 609 to A.D, 106%

Li

"ublie Record 0,
June 1884, fe

[em e) re
ib B end dicii Rus tafe 5M. we OB SE = mn EET ibd
- red
-

Lem]

SCOTLAND.

CATALOGUE OF SCOTCH RECORD PUBLICATIONS

PUBLISRED UNDER THE DIRECTION OF
THE LORD CLERK REGISTER OF SCOTLAND.

[(Oruza Works RELATING TO ScoTLAXD WILL BE FOUXD AMOXO TEE PUBLICATIONS
or THE Rrconp CoxxissioxERSs, ses pp. 26-98.)

On Sale by—
Messrs. LONGMANS & Co., axp Messrs. TRÜBNER & Co., Loxpos ;
Messrs. JAMES PARKER & Co., Oxrorp axp Loxpon ;
Mxssns. MACMILLAN & Co., CauniipoEg AND Loxpox ;
Messrs. A. & C. BLACK, ANp Mrssns. DOUGLAS & FOULIS, EDIXBUBON ;
~ AND Messrs. A. THOM & Co. Liuirzp, DusLix.

]. CinoNicLEs or THE Picts AND Scots, AXD OTHER EARLY MrwORIALS OP Scorriay
History. Royal 8vo., half bound (1807). Edited by Winuam F. Saxyz,
LL.D. Iricel0s. Out of print.

2. Lencern or Anprew Hatyncrtox, CowsravaTOR oF TuE Priviteces OP TRE
Scotcn Nation IN THE NETHERLANDS (1402-1003); TocrruER witu ruz Boous
or Customs AND VaLvATION or MkRCHANDISES IN. BSCOILAXD. Edited by Cosmo
IxNsEes. Royal 8vo., half bound (1807). Price 105.

3. DocuMENTS ILLUSTRATIVE OP THE History or Scottaxp raox tz Dearn or Kise
ALEXANDER THE THIRD TO THE Acc Essiox or. Ronext Batcr, from original asd
authentic copics in London, Paris, Bracecla, Lille, and Ghent. In 9 Vols
royal 8vo., half bound (1870). Edited by Rev. Joszru Sruvexeox. Price 10s.

each.

- 4 Accounts or THE Lonp Hicn Treasctner or Scortaxp. Vol. 1, A.D. 1473-

1498. Edited by Tuomas Dickson. 1877. Price 106.

b. RecistER or THE Privy CovsciL or Scortaxy. Edited and arranged by J. H.
Buxton, LL.D. Vol. 1, 1545-1509, Vol. 2, 1569-1578. Vol. 3, A.D. 1578-
1585. Vol. 4, A.D. 1585-1592. Vol. 5, 1592-1599. Edited by Davi»
Massos, LL.D. 1877-1882. Trice los. each. Vols. 6 and 7 in progress.

6. Rortvi: Scaccagm Rect BScoronvx. Tue Excnzqura Rota or Scorzaxp.
Vol. l, A.D. 1264-1359. Vol. 2, A.D. 1359-1379. Edited by Jomz Ercans,
LL.D., and Gronce Burnett, Lyon King of Arms. 1878-1850. Vol. $.
A.D. 1378-1406. Vol. 4, A.D. 1406-1436 (1680). Vol. 5, A.D. 1437-1456
1882). Vol. 6, 1455-1460 (1883) Vol. 7, 1463-1869 (1884).. Edited by

EORGE Burnett. Price 10e. each. Vol. 8 inthe press.
7. CaLENDaR or DocuMENTa mrLATIXO TO Écornaxp. Edited by Joazrn Bars.
Vol.1. Price los. Vol. II. in progress.

8. RrzoisrzR or rur Great SraL op ScorLawp. A.D. 1424-1513 (1889). Edited

by Jaurs Barrovx Paut. A.D, 1513—1548 (1883). Edited by J. B. Parz

and J. M. Tuowrsox.

Fac-anuiLzs or rug Nationa, MSS. or Scortaxp. (Ow of print.)
Parts L, II.. and III. Price 21e. each.

. Stationery Office,
April 1884.

^. IRELAND.

CATALOGUE OF IRISH RECORD PUBLICATIONS,
On Sule by—
'zssus. LONGMANS & Co., xv Mesens, TRÜBNER & Co., Loxpow;
Mreszs. JAMES PARKER & Co., Oxronp anp LoNDON ;
*— Messrs. MACMILLAN & Co., Casnnipox AND LONDON ;
sens. A. & C. BLACK, anv Messus. DOUGLAS & FOULIS, Evinsunons
AND Messas. A. THOM & Co. Lrurrzp, Dunt,

MWEXDAR OP THE PATENT AXD Ovose Rots or Ctanceny i Inetaxp, Henny
VIIL, Enwaap VL, Many, ano Exizaseru. Edited by James Monaty, Royal
Svo. (1961-3). Vols. 1, 2, and 3. Price ll. cach.

xm? Laws axp Ixsrrrores or Instaxp.
Benchus Mor. (1865-1880) Vols. 1, 2, 3, and 4. Price 10s, each.
Vol. 5 in the press.
itraots of tho Irish Patont Rolls of James I. Unbound. Price 25g.
Aracta of the Irish Patent Rolls of James I. With Supplement. Price 35s.

»snuüLes of Nartoxat Maxuscurers of Inziawp, Edited by Joux T. Ginenz,
F.B.A., M.R.LA. Part 1 is out Parts Il. and Ill. Price 42s. each.
Pert IV.1. Price 5l. bs. Part IV, the prese.

This work is intended to form a comprehensive Palmographic Series for *
Ireland. It will faraish ebaracteristic specimens of the documents which
hare come down from each of the classes which, in past ages, formed principal '
elements in the population of Ireland, or exercised an influence in her affairs,
With these i will be combined fac-similes of writings connected
with eminent personages or transactions of importance in the annals of the

- eountry to the end of the reign of Queen Anne.

‘The specimens are reproduced as nearly as possible in accordance with the
originals, in dimensions, colouring, and general appearance. Characteristic
examples of styles of writing and caligraphic ornamentation are, ao far as

icable, associated with subjects of historie and linguistic interest.
Dpeseriptions of the various manuscripts are given by the Editor in the Intro-
‘The contents of the specimens are fully elucidated and printed in thi
Ges, opposite to the Fac-similes—line for line—without contra
facilitating reference and aiding effectively those interested In
paleographie studies.
Tn the work are also printed in full, for the first time, many original and
important historical docaments.
Ib the enrlen Trish MBS. extant,
. 1299.

T4

Ed
In Pi . the Press—the Work will be carried down to the

(Th Sark rid alee by Letts, Son, & Co. Limited, 38, 400) King William Street;
B. Stanford, Charing Cross; J. Wyld, Charing Cross teh, 18,
Piccadilly; W. & A. K. Johnsion, Edinburgh; and Hodges, Piggit iy Cou
Dublin.)
eta! or Fac-snruzs or Narioxay Maxvscnirrs or Ixxtaxp, Parts L and
TI. together. Price 2. 6d. Port IL. Price ls. Gd. Part IIL Price 1s
Part IV. 1. Prises.

Mationery Office,
April 1884.