Skip to main content

Full text of "Epistolae mixtae, ex variis Europae locis ab anno 1537 ad 1556 scriptae"

See other formats


1/.3 


MONUMENTA  HISTORICA  SOCIETATIS  JESU 

A  PATRIBUS  EJUSDEM  SOCIETATIS  NUNC  PRIMUM  EDITA 


EPISTOLAE  MIXTAE 


EPISTOLAE  MIXTAE 


EX  VARIIS  EUROPAE  LOCIS 

AB  ANNO  1537  AD  155Ó  SCRIPTAE 

NUNC  PRIMUM 

A  PATRIBUS  SOCIETATIS  JESU 

IN  LUCEM  EDITAE 


TOMUS  TERTIUS 
(1553) 


MATRITI 

EXCUDEBAT  AUGUSTINUS  AVRIAL 
via  S.  Bernardi,  92. 
1900 


o 


AD  LECTOREM 


Tertium  nunc  prodit  in  lucem  volumen  Epistolarum  Mixta- 
rum,  quod  ultra  250  continet  epistolas,  omnes  ad  annum  1553 
spectantes.  Quae  quidem  quosnam  habeant  auctores,  qualem  na- 
turane, quae  argumenta,  breviter  dicendum  est. 

I.  Epistolarum  auctores. — Hi  sunt  vel  e  nostrorum  so- 
dalium  numero,  vel  externi  homines,  sive  extra  Societatem.  Pau- 
cae  quidem  in  hoc  volumine  inveniuntur  epistolae  ab  externis 
exaratae:  maximam  vero  partem  sibi  vindicant  socii. 

Inter  externos  autem,  quorum  epistolas  edimus,  numerantur 
praesules  clarissimi,  ut  Julianus  de  Alva  (epist.  15  Jan.),  Urba- 
nus  Weber  (6  Nov.),  Joannes  Moronus,  cardinalis,  (10  Mart.,  16 
Aug.),  cardinalis  etiam  Maffeus  (10  Apr.);  viri  príncipes,  ut  gu- 
bernator  Corsicae  (19  Mart.),  Joannes  de  Vega,  Siciliae  prorex 
(5  Mart.,  12,  26  Nov.,  27  Dee),  necnon  ipse  Lusitaniae  rex, 
Joannes  III  (31  Jan.);  denique  plures  quoque  diversarum  civi- 
tatum  communitates:  tiburtina  (2  Jan.),  morbeniensis  (20  Feb., 
29  Nov.),  bastiensis  (18  Mart.),  ariminensis  (13  Apr.,  10  Sept.); 
quibus  alii  essent  addendi,  si  eorum  omnium  catalogum  texere 
heic  vellemus.  Infra  ad  calcem  voluminis  illum  dabimus. 

E  sociis,  cum  longe  plures  censeantur,  non  est  cur  eorum 
nomina  proferamus.  Satis  est  innuere,  inter  epistolarum  nostra- 
rum  auctores,  reperiri  Araoz,  Torres,  Estrada,  Miron,  Gonçal- 
ves da  Camara,  Bustamante,  Landinum,  Kessel,  Lanoy,  Pal- 
mium,  Mercurianum,  Domenech,  aliosque. 

II.  Epistolarum  natura  et  genus.  Mixtae  vocantur,  ut 


6 


AD  LECTOREM 


notum  est,  nostrae  Episiolae;  quae  appellatio,  si  vim  vocis  spe- 
ctes,  perinde  est  ac  si  dicas  eas  in  classes  sive  series  suorum  au- 
ctorum  non  esse  distinctas:  esse  vero  variorum  auctorum  episto- 
las in  unum  corpus  indiscriminatim  admixtas.  Etenim  cum  in  di- 
versas collectiones  sive  sylloges  epistolae  praecipuorum  e  Socie- 
tate  Jesu  hominum  ab  iis,  qui  eas  anquirebant  colligebantque,  dis- 
tribuerentur,  varia  inde  volumina  contexta  in  primis  sunt,  puta 
Salmeronis,  Borgiae,  Lainez,  Nadal,  etc.,  unicuique  auctori  sepa- 
ratim  volumine  suo,  aut  si  multas  hic  scripsisset,  voluminibus  suis 
attributis.  Plures  tamen  epistolae,  nec  contemnendae  illae  qui- 
dem,  diversorum  auctorum  remanserant,  quae,  ne  crescerent  in 
infinitum  epistolarum  volumina,  si  singulis  auctoribus  singula 
seorsim  volumina  componerentur ,  in  unum  quodammodo  com- 
munem  acervum  conjectae  sunt;  et  quia  ex  pìuribus  auctoribus 
coalescebant  et  permixtim  conjungebantur ,  eorum  epistolae 
Mixiae  sunt  communi  appellatione  designatae.  Haec  de  nomine. 
— Ad  genus  vero  quod  attinet,  eas  haud  immerito,  ad  negoiiale 
saepissime,  ad  hisioricum  nonnumquam  revocabis:  etenim,  ut  in 
prooemio  primi  voluminis  lectorem  admonuimus,  in  bis  perpetuo 
agitur  de  negotiis  ad  Societatem  aut  ad  religionem  universe  per- 
tinentibus,  aliquando  vero  de  rebus  per  Societatis  homines  a  Deo 
in  animorum  utilitatem  actis.Inde  fit  ut  hujusmodi  epistolae,  etsi 
familiares  qmáem^  mhìXommus  graves  dicendae  sint.  Quod  ex 
earum  argumento  legeritibus  patebit. 

III.  Epistolarum  materies.  Jam  ad  argumenta  in  epistolis 
hujusce  voluminis  contenta  propius  accedamus;  in  quibus  descri- 
bendis  locorum  ordinem,  quem  plerumque  nostri  scriptores 
sequuntur,  nos  quoque  tenebimus. 

Igitur  primum  Italia  locum  obtinet,  de  qua,  si  Orlandinum 
adeas,  perpauca  dieta  ab  ipso  ad  hunc  annum  extra  Romam  in- 
venies. — Ut  ergo  a  minimis  incipiamus,  tiburtina  civitas  gratias 
Sto.  Ignatio  agit  de  P.  Olave,  Tibur  ad  concionandum  misso 
(2  Jan.):  Desiderius  vero  Girardini,  qui  e  sociis  unicus  sacerdos 
in  ea  statione  consistebat,  munia  quae  exercet,  difficultates  qui- 
bus premitur,  timores  quos  habet,  ne  conducta  domus,  quam  ha- 
bitat, aliis  vendatur,  candide  Ignatio  narrat  (21  Apr.;  14,  26 


AD  LECTOREM  7 

Oct.;  3,  22  Nov.;  3  Dee).  Eugubii  sodales  dolent,  quod  civitas 
suis  laboribus  ac  votis  minime  satis  respondeat  (8  Oct.,  20  Nov.): 
contra  vero,  Numine  opem  ferente,  coUegium  perusinum,  etsi 
reluctantibus  initio  civitatis  magistris,  incrementa  in  dies  susci- 
pit,  bene  de  civitate  meretur,  locus  aedificio  designatur,  egregie 
pro  ratione  instituendae  juventutis  Mercuriano  perorante  (2oJan.; 
18  Apr.),  qui  Perusiam  Patrem  Olave  accersivit  (28  Aug.).  Hic 
acta  cum  cardinali  perusino  narrat  (28,  29  Aug.). —  Florentia 
P.  Viola  scribit  docetque  loci  et  incolarum  Garfagnaiiae  optimara 
conditionem  ut  ibi  Societatis  collegium  instituatur  (27  Maj.), 
quod  tamen  institutum  non  est. 

Ab  his  regionibus  rerum  nostrarum  scriptores  in  Corsicani 
oculorum  aciem  convertunt.  Frequentes  etiam  hinc  epistolas  nos 
quoque  damus.  Sed  ut  earum  argumentum  piane  intelligatur, 
paulo  altius  res  ex  Orlandino,  Hist.  Soc.  Jes.^  libr.  xiii,  n.  12 
et  seqq.,  repetenda  est.:  «Corsicam  [inquit]  extremo  anno  supe- 
riore Siluester  Landinus  et  Emmanuel  [Gomes]  a  Monte  malore 
cum  attigissent,  misere  laborantem,  quod  ad  animarum  salutem  et 
cognitionem  Dei  pertinet,  eam  insulam  invenerunt. . .  Patres  igi- 
tur,  distributis  inter  sese  varijs  insulae  locis,  Bastiae,  quae  prae- 
cipua  vrbs  est,  Landino  plurimum  commorante,  minora  oppida 
percursante  Emmanuele,  strenue  eam  colere  et  ad  antiquam  Ec- 
clesiae  normam  formamque  revocare  quotidianis  concionibus  et 
catechismo  coeperunt...  Sed  ne  secunda  nimis  aura  Patres,  et 
praeclarissima  inter  homines  fama  tota  insula  percrebescens  effer- 
ret;  provide,  ut  solet,  divina  sapientia  comparavit,  vt  subita  pro- 
cella ac  tempestate  perculsos,  in  officio  modestiaque  contineret... 
Marianensis  Episcopi  Vicarius...  alijque  nonnulli...,  ventine  Pa- 
tres illi,  qui  Visitatorum  nomine  ab  Apostolica  Sede  mittebantur, 
solutis  suis  moribus...  fraenos  inijcerent,  aut  ad  eamdem  Petri 
Sedem  per  litteras  se  deferrent;  mendacissimis  anteuerterunt 
epistolis  et  extremae  eos  elationis  et  arrogantiae  intolerandaeque 
seueritatis  insimularunt ,  qui,  ne  Religiosorum  quidem  ratione 
habita,  Sedis  Apostolicae  auctoritate  intemperanter  abuterentur. 
Et  quo  res  certi us  collimarent...  quemdam...  protinus  ad  Vrbem 
mittunt.  Qui...  tam  multis  curiam  querelis  opplevit,  tot  menda- 


8 


AD  LECTOREM 


cijs  onerauit,  vt  Cardinales  praecipui,  in  ijsque  Societatis  aman- 
tissimus  Marcellus  Ceruinus,  Ignatium  monendum  pro  amicitia 
putarint,  Ordinis  vti  famae  nominique  consuleret...  Ignatius  su- 
spicans  id  quod  erat...,  Sebastian um  Romaeum  silentio  aduocat, 
hominemque,  nondutn  sacris  illum  quideminitiatum,  vnuni  tamen 
de  suo  numero  probatissimum,..,  indutum  communi  cultu  in  Cor- 
sicam  mittit,  qui  suorum  in  mores  ac  vitam  dissimulanter  inqui- 
reret;  et  cum  accurate  omnia  explorateque  lustrasset,  ea  mox,  et 
publicis  et  priuatis  consignata  testibus,  ad  se  referret.  »  Praestitit 
Sebastian  US  quod  ei  fuerat  injunctum,  et  luculenta  in  nostrorum 
commendationem  ac  laudem  testimonia  prolata  sunt. — Haec  cum 
aliis,  quae  ad  missionem  corsicam  spectant,  quaeque  summis  la- 
biis  scriptores  delibant,  jam  in  lucem  eduntur.  En  praecipuarum 
epistolarum  argumentum:  Emmanuel  Gomes  Landino  ex  Sto.  Co- 
lumbano, ubi  versabatur,  scribit  percommode  omnia  cadere,  mul- 
taque,  operante  Deo,  bona  fieri  (14  Jan.);  at  Joannes  Bta.  Tiseo, 
marianensis  episcopi  vicarius,  cum  aegre  adventum  Patrum  tulis- 
set,  eos  apud  Balduinum  Balduinis  de  Barga,  episcopum  suum, 
Romae  degentem,  falso  accusat  (20  Jan.).  Intereavero  Landinuset 
Gomes  insulam  indefessi  labore  excolunt,  dolent  de  vitiis,  quibus 
cuncti  ordines  scatent:  gaudent,  tum  ipsi  tum  alii,  de  animorum 
fructibus,  quos  ex  suo  labore  et  industria  reportan t  (22,  23,  24 
Jan.;  4,  7  Feb.).  Sed  jam  ab  Ignatio  missus  Sebastianus  Romei, 
sive  Cornélius,  quo  nomine  ipse  suas  epistolas  subscribebat,  in 
ipso  itinere,  Centumcellis  laetos,  qui  de  Patribus  audierat,  ru- 
mores, Ignatio  refert  (i  Mart.);  Bastiam  pervenit,  explorat  omnia, 
Ignatio  scribit  (12,  13  Mart.).  Jussi  in  primis  Landinus  et  Gomes 
dicere  quo  pacto  a  vicario  episcopi  marianensis  excepti,  quave  ra- 
tione  tractati  fuerint,  id,  prout  acciderat,  çeorsim  Ignatio  expo- 
nunt  (16  Mart.):  alii  rogantur  ut  libere,  quae  de  Patribus  sciant 
et  sentiant,  testari  velint:  tota  civitas  commovetur:  alii  Patres  ad 
coelos  efferre,  eos  sánelos  praedicare,  se  accusare,  coarguere  ad- 
versarios: demum,  ut  immortale  de  eorum  virtute  et  re  bene 
gesta  extaret  monumentum,  senatus  populusque  bastiensis,  gu- 
bernator  Corsicae,  et  cives  quamplurimi  excunctis  ordinibus' Pa- 
tri Ignatio,  cardinalibus  Cervini  et  Maffeo,  immoet  summo  pon- 


AD  LECTOREM  9 

tifici,  praeclarum,  suis  consignatum  litteris,  testimonium  dedere 
(i8,  19,  20,  29  Mart.).  Post  haec  perrexerunt  Patres  subigere, 
prout  inceperant,  dominicum  agrum,  et  fructus  quidem  labori- 
bus  reapondebat  (5  Apr.),  quin  tamen  alienationem  animi  a  nostris 
vicarius  exueret  (6,  19  Apr.).  Tanta  autem  invidia  excruciabatur 
daemon,  cum  animas  sibi  e  faucibus  ereptas  cernerei,  ut  etiam 
virum,  nobis  initio  addictissimum,  Jacobum  de  Mara,  tantisper  a 
sociis  abalienaritj  sed  brevi  hic,  sui  facti  poenitens,  mira  sane  de- 
missione animi  rem  est  confessus,  et  in  nostrorum  gratiam  rediit 
(26  Maj.).  Cogitatum  est  tune,  ad  firmanda  ea,  quae  a  sociis  hacte- 
nus  acta  fuere,  de  coUegiis  Societatis  Bastiae  et  Genuae  insti- 
tuendis  (26,  27,  29  Maj.):  id  Ignatio  refertur,  sed  litterae,  in  mari 
psrlectae,  intercipiuntur  (5,  21  Jun,  i  Jul.).  Interea  Landinus  in 
insulam  Caprariam,  proximorum  salutis  procurandae  causa,  na- 
vigai (8,  lójul.):  Bastiam  cito  revertitur,  ubi  Íncolas,  timore  ad- 
ventantium  praedonum  territos,  solatur  et  erigit  (9  Aug.).  Deni- 
q'je  de  bastiensi  vicario  quaedam  addit:  pro  aliquo  ad  Societatem 
redire  cupiente  deprecatur:  saracenum  quemdam  aquis  lustrali- 
bus  abluit  (12,  31  Aug.).  Atque  haec  de  Corsica  missione  deque 
PP.  Landino  et  Gomes  de  Montemayor.  Ad  Galvanellum,  Mor- 
benii  commorantem,  veniamus. 

Morbenium  sive  Morbinium,  oppidum  illud  est  in  Valle  Tel- 
lina, missus  anno  superiore  fuerat  P.  Andreas  Galvanellus  <'vt 
Pontificis  ex  praescripto,  illius  Ecclesiae  curam,  dum  coorta  inter 
Curiones  lis  dirimitur,  susciperet. »  Orlandini,  Hisi.  Soc.  Jes. 
lib.  XII,  n,  19. — Illius  adventus  magna  populi  volúntate  cele- 
bratus  est,  et  eucharisticae  litterae  Ignatio  datae,  quibus  roga- 
batur  totius  populi  nomine  ut  perpetuuá  sibi  curio  Galvanellus 
concederetur  (20  Feb.).  Hujus  plures  epistolas  interiisse  putan- 
dum  est:  aliquot  tamen  a  nobis  emittuntur  inlucem,  quibus  po- 
pulorum  conditio  et  status,  animorum  discordia,  Galvanelli  la- 
bores et  fructus  inde  perceptus  significantur  (i  Aug.,  23  Oct.). 
Vota  faciebant  cives  ut  nostri  scholas  aperirent  (23  Oct.).  Cum 
autem  de  designando  homine  ageretur,  cui  animorum  cura  tra- 
denda  esset,  in  contraria  studia  scindebatur  populus,  omnesque 
una  voce  Galvanellum  deposcebant  (30  Oct.),  immo  se  prohibí- 


IO 


AD  LECTOREM 


turos  aiebant  quominus  ipse  discederet  (29  Nov.):  novis  litteris 
communitas  Ignatium  urget  (29  Nov.);  atque  acri  ter  cardinali- 
bus  praepositis  sacrae  tuendae  fidei  dat  litteras,  quibus  omnino, 
quem  illi  statuerant  curionem,  aversantur  (eodem  die  29  Nov.). 

Sed  in  Italiam  redeamus.  Rogarant  Ignatium  ariminenses  ut 
aliquem  e  suis  sociis  ad  eos  mittere  ne  dedignaretur  (6  Feb., 
13  Apr.),  idque  iteratis  precibus  efflagitabant  (17  Aug.):  Igna- 
tius,  quia  non  procul  ab  ipsis  P.  Olave  tune  erat,  hunc  ipsum 
mittit:  venit  is  Ariminum:  summa  omnium  laetitia  excipitur: 
concionibus  et  exemplo  vitae  ariminenses  accendit:  gymnasium 
Societatis  postulatur  (10,  11,  12  Sept). 

Patavinuni  collegi um  suum  cursum  tenebat.  Voluit  Ignatius 
utejus  rector,  Elpidius  Ugoletti,  Cremonam  adiret,  pium  sola- 
tium  afferendi  causa  Jacobae  Palla  vicina,  nobili  matronae,  quae 
negotia  quaedam  explicanda  habebat,  et  importunis  precibus  co- 
nabatur  se  in  Societatis  obedientiam  admitti  (2  Jun.,  3,  7,  9  JuL). 

Bononiae  quae  a  nostratibus  agerentur,  ea  septem  epistolis 
Franciscus  Palmius  refert.  De  collegio,  de  magistris,  de  schola- 
sticorum  numero  et  profectu  jucunda  docet  (10  Mart,);  plures  pia- 
culari  confessione  expiantur:  calumnia,  adversus  collegium  exci- 
tata, depellitur  (i  Apr.).  De  mutanda  nostrorum  sede  in  commo- 
diorem  regionem  urbis  deliberatur  (13,  19,  25  Maj.):  inter  alia 
cum  proximis  acta,  hebraeum  quemdam  ad  Christum  adductum 
esse  meminit  (2  Jun.).  Postremo,  sociorum  occupationes  et  con- 
fluentium  in  aedes  sacras  frequentiam,  diebus  natali tiis  Jesu, 
commemorat,  additque  (quod  sane  leviusculum  est,  sed  tamen 
notandum)  nempe,  quaenam  remedia  ad  canoram  vocem  compa- 
randam  juvent  (29  Dee). 

Ferrariae  solita  nostri  obibant  munia,  tametsi  aliqui  incom- 
moda  uterentur  valetudine  (28  Mart.):  populo  et  episcopo,  ferra- 
riensis  ecclesiae  administratori,  grati  erant  (9  Maj.),  et  ad  reno- 
vanda  studia,  parisiensium  more,  accingebantur  (17  Aug.) 

Mutinae  Philippus  Leernus  creatur  rector  in  locum  Caesaris 
Aversani.  Quod,  etsi  initio  ci  ves  aliquot  nonnihil  commovisset, 
commotio  tamen  animorum  brevi  sedata  est,  et  ad  solita  pietatis 
officia,  qui  discesserant,  rediere,  immo  crevit  poenitentium  fre- 


AD  LECTOREM 


II 


quentia,  auctaeque  sunt  scholae  discipulorum  numero,  in  studia 
acriter  incumbentium  (15  Sept.,  29  Dee).  De  Italia  provincia 
satis:  ad  Slciliam  convertimur,  cui  praepositus  est  P,  Joannes 
Hieronymus  Domenech. 

Hic  cum  sociis  terrestre  iter,  Neapolim  versus,  aggreditur: 
alii,  in  Siciliam  quoque  destinati,  mari  se  dant.  Tempestate  pro- 
hibiti,  Ostiam  divertere  coguntur  (8  Mart.):  alii  Neapolim  prius 
veniunt,  et  fausta  de  collegio  ac  de  P.  Salmerone,  ad  populum 
conciones  habente,  scribunt  (12  Mart.).  In  provinciam  advectus 
Domenech,  Bibonam  concedit,  ut  hujus  ditionis  duces  consa- 
lutet,  qui  primo  congressu  eum  rogant,  velit  Bibonae  Societatis 
collegium  institui.  Dum  moras  Domenech  ad  deliberandum 
nectit,  Bernardura  Oliverium,  quem  Roma  deduxerat,  Montem- 
regalem  mittit,  de  collegio  ibi  condendo  acturum,  prout  a  Far- 
nesio,  cardinali,  in  mandatis  habebat.  Panormi  interea  Societati 
se  adjungere  statuit  Balthasar  de  Torres,  proregis  medicus  in- 
signis,  et  Octavius  Cesari,  sive  Octavian us,  adolescens  optimae 
spei,  qui,  insciis  parentibus,  navem  Neapoli  conscenderat,  qua 
vehebantur  socii,  et  in  eorum  numerum  annumerari  efflagitabat, 
Deum  hominesque  obstestatus,  se  a  suis  prohiberi  quominus  Dei 
vocem,  ad  Societatem  vocantis,  sequeretur  (12,  28  Apr.).  Montis 
regalensis  collegii  initia  referunt  Oliverius  (16  Maj.,  24  Jun.),. 
et  Lainii  amicus  Seguer  aut  Segnerà,  ut  aliis  placet,  (17  Sept.): 
instant  pro  suo  Bibonae  collegio  Elisabeth  de  Vega  (i  Jul.,  6  Oct.) 
ejusque  maritus  Petrus  de  Luna  (5  Oct.):  renuii  Octavius  Cesari 
ad  suos,  qui  eum  repetebant,  adire  (18,  21  Jul.),  et  genitorem,  qui 
ad  ipsum  de  sententia  deturbandum  venerat,  cadesti  eloquentia 
devincit  (18  Sspt.).  Non  tamen  diu  parentes  fuere  boni  consilii  te- 
naces. Sed  haec  ad  annum  sequentem. —  Inter  haec  provincialis 
volvebat  animo  Messanae  domum  probationis  in  meliorem  urbis 
mam^rtinae  situm  constitui:  emuntur  aedes  (11,  13  Oct.),  studia 
vigent:  pietas  fovetur,  religione  potissimum  precandi  Deum 
horis  continuis  xl  (13,  31  Oct.);  disciplina  virginum  Deo  sacra- 
rum  in  c  cenobio  Ascensionis  ab  interitu  vindicatur  (24,  26  Nov.; 
15,  26,  30  Dee).  Denique  cum  P.  Joannes  Guttanus,  qucd  qui- 
dem  dolend  im  est,  a  turcis  praedonibus  captus  fuisset  (23, 


12 


AD  LECTOREM 


24  Dee),  Domenech  cum  Jeanne  de  Vega,  ex  Ignatii  praescripto, 
de  eo  redimendo  sollicite  agebat  (30  Dee.)-  De  sicula  provincia 
haec  dicenda  erant. 

Viennae  in  Austria  gnaviter  cum  sociis  adlaborabat  Lanojus, 
qui  sollemne  votorum  sacramentum  dixit  15  Jan.  (9  Mart.),  cum 
ecce  quietos  sociorum  ánimos  commovit  injucundus  ipsis  nec 
opinatus  rumor,  quo  Canisius  ad  sedem  viennensem  evehendus 
ferebatur.  Cum  pontificis  nuntio  Martinengo  Canisius  agit,  vi- 
ctrixque  ejus  eloquentia  id  obtinet,  ut  persuadeatur  nuntius  non 
oportere  illum  episcopali  dignitate  ornari  (27  Jul.)  Caetera  Vien- 
nae acta:  migratio  alicujus  ex  nostris  in  collegium  archiducale, 
aliorum  vero  in  coenobium  carmelitarum;  miser  status  academiae 
vindobonensis,  inferiorum  autem  nostrarum  scholarum  frequen- 
tia,  domesticae  exercitationes,  discipulorum  pro  religione  tuenda 
studium,  haec  aliaque  hujus  generis  in  epistolis  Lanoy  fusius 
explicantur  (4  Nov.,  2  Dee). 

Colonia  vero  Kesselius  Ignatio  suo  mittit  formulam  emissae 
professionis  (27  Jan.);  coloniensium  voluntatem  significat  ut  So- 
cietas  sedem  fixam  et  propriam  apud  ipsos  habeat,  cui  voluntati 
curio  ad  Stae.  Columbae  penitus  adversatur  (28  Feb.),  quem  alii 
sequuntur  (30  Apr.)  :  bonus  sociorum  odor  crescit  in  dies 
(2  Nov.). 

Lovanio  Adriaenssens  cursum  rerum  suarum  Ignatio  scribit: 
evanuisse,  ait,  timorem  quem  conceperant  socii  ob  candidatorum 
ingressum  in  Societatem:  nondum  tandem  illuxisse  tempus,  quo 
collegium  institui  possit  (19  Apr.),  etsi  plures  inveniantur  amici, 
inter  quos  Ludovicus  Blosius,  qui  cum  suis  monachis  ignatiana 
exercitia  peregit  (26  Oct.). 

Tempus  est  ut  ad  hispaniensium  epistolas  nos  conferamus. 
Plures  edimus  tum  ab  Araozio,  provinciali,  tum  a  fratre  Gou, 
cujus  opera  in  scribendo  ille  utebatur,  exaratas.  In  quibus  illud 
universe  elucet,  Societatem  in  Hispânia  secundo  vento  navigare, 
eamque  ultra  sociorum  vires  et  numerum  pluribus  in  locis  ex- 
peti. Sic  ad  Baeticam  a  Bto.  Avila  vocabantur  (19  Jan.),  nego- 
tium  cordubensis  collegii  comes  de  Feria  urgebat  (12  Maj.),  Abu- 
lae  expetebantur  socii  (13  Oct.),  eoque  se  contulerat  P.  Perdi- 


AD  LECTOREM 


i3 


nandus  A.  del  Aguila  (20  Oct.);  Methymnae  primum  collegii 
lapidem  jaciebat  Borgia  (10  Aug.),  et  Burgis  querebatur  Estrada, 
quod  prae  sociorum  paucitate  scholae  non  instaurabantur  (i 
Nov.,  I  Dee).  Ipse  Araoz,  etsi  continuis  regendae  provinciae 
occupationibus  distentus,  a  Poggio  tamen,  cardinali,  prolegato 
pontificis,  ad  negotia  tractanda  accersebatur  (4  Feb.,  31  Mart., 
5  Apr.),  condones  apud  Philippum,  principem,  et  ad  populum 
habebat  (5,  29  Apr.),  ab  optimatibus,  et  maxime  a  Roderico  Go- 
mes (Ruigomez),  qui  plurimum  gratia  apud  principem  valebat, 
suae  conscientiae  arbiter  eligebatur  (12,  29  Apr.,  13,  29  Oct.). 
Ad  haec,  subsidia  pro  collegio  romano  quaerebat  (25  Oct.),  quae 
tamen  res  speciali  modo  Ignatius  Petro  de  Tablares,  homini  dili- 
gentíssimo, commendarat  (22  Jan.,  25jun.,  11  Nov.).  Inter  haec, 
quia  sermones  ferebantur  adversus  illos  Lusitaniae  Patres,  qui 
Simonem  Rodrigues  ex  Portugallia  in  Aragoniam  miserant  (22 
Jan.,  25  Jun.),  videbaturque  Araoz  et  nimis  studiosus  Rodericii, 
et  quod  factum  erat  improbare,  (ideoque  admonitus  hac  de  re  a 
Polanco  fuit),  provincialis  se  Ignatio  diligenter  purgat,  asserì tque 
se  nihil  de  ilio  sinistre  judicasse  (30  Oct. ,  1 1  Nov.).  Cum  vero  de 
christianis  novis  in  Societatem  admittendis  diverse  in  Hispânia 
sêntírent  homines,  ab  Ignatio  exquirit  quid  in  hoc  negotio  fieri 
oporteat,  praecipue  vero  cum  doctore  Loarte  et  Didaco  de  Guz- 
man, Bti.  Joannis  de  Avila  discipulis  (13JUI.,  25  Oct,,  11  Nov.). 
Denique,  ut  Araozii  epistolas  absolvamus,  exeunte  anno  JExer- 
citia  spiritiialia  sancti  Parentis  a  quibusdam  in  disceptationem 
adducta,  immo  et  oppugnata  sunt:  hinc  Borgiae,  Natali  ac,  qui 
prius  nominandus  erat,  Ignatio  Araozius  scripsit  (20,  22  Dee.) 
Sed  de  his  anno  sequente  plura.  Nunc  vero  aliquid  singillatim  de 
Societatis  domiciliis  in  Hispânia  paucis  dicendum  est. 

Barcinone  templum,  difficultatibus  superatis,  lente  adsurge- 
bat  (4  Jun.,  12  Jul.,  21  Aug.);  desiderabatur  enim  bonus  orator, 
qui,  concionando,  cives  Societati  alliceret  opusque  promoverei 
(19  Nov.);  nam  P.  Bta.  de  Barma,  qui  barcinonensibus,  exeunte 
anno,  concessus  fuerat,  reditum  in  coUegium  suum  valentinum  et 
gandiense  parabat  (10,  31  Dee.) 

Valentiae  res  Societatis  prospere,  de  more  fluebant  (31  Maj., 


14  AD  LECTOREM 

5  Nov.);  nec  aliud  notandum  occurrit,  nisi  quod  religiosi  aliqui, 
quominus  templum  nostrum  aedificaretur,  impedirent,  antistes 
vero  valentinorum,  Stus.  Thomas  de  Villanueva,  nostrorum 
amantissimus,  concionatorem  aliquem  desideraret  (29  Nov.,  30, 
31  Dee). 

Non  ita  secundae  Caesaraugustae  res  nostratibus  accidebant, 
licet  a  multis  Societas  amaretur  (Apr.  incerto  die,  10  Aug.),  et 
pro  ea  commendatitiae  litterae  cardinali  Poggio  et  Philippo, 
principi,  datae  essent  (29,  30  Aug.,  17  Sept.). 

Compiuti  crescebat  eorum  numerus,  qui  ignatianis  commen- 
tationibus  sese  exercerent,  nomenque  Societati  darent  (25  Feb., 
30  Jul.,  IO  Dee).  Siliceus  ad  ingenium  redierat:  alii  aedificare 
nostros  impediere:  idcirco,  templi  substructione  omissa,  sacel- 
lum  fit  (2  Sept.):  socii  aliquot  Romam  proficiscuntur  (30  Jul., 
5  Aug.,  2  Sept.).  Villanueva,  a  morbo  recreatus  (30  Jul.),  Cor- 
dubam  jubetur  ire,  ad  collegium  condendum  (2  Sept.).  Studia 
florent  (26Jun.,  10  Dee). 

Floret  quoque  Ognatum  (Oñate)  virtutibus  sodalium ,  ad  illud 
sanctitatis  domicilium  confluentium,  et  gratia  sanitatum  divini- 
tus  Patri  Ochoa  concessa;  nec  cura  proximorum  negligitur  (28 
Mart.  4  Maj.). 

Biirgis  vero  (nam  de  pintiams  sociis  nihil  praeter  communia 
tradunt  epistolae  (Febr.  incerto  die,  7  Mart.),  Burgis,  inquam, 
superatis  tandem,  quae  obstabant,  impedimentis ,  pace  nostri 
fruebantur,  et  plurimam  proximis  impendebant  operam  (i  Jan., 
3  Feb.):  gratulabantur  nostris  externi  homines  de  domo  ab  Uguc- 
cioni  Societati  comparata,  et  audiebatur,  magna  circumfusus  co- 
rona. Estrada,  e  suggestu  perorans  (4  Mart.).  Communem  laeti- 
tiam  auxerunt,  non  quidem  sine  fructu,  Borgia  et  Antonius  de 
Cordoba:  ille  ex  superiore  loco  verba  ad  populum  faciens  (30 
Apr.,  I  Maj.),  hic  sacerdotio  auctus,  primam  hostiam  Deo  litans 
(i  Jun.).  Cum  vero  omnia  ex  sententia  cederent,  tametsi  Romae 
nec  locus,  ubi  sita  domus  burgensis  erat,  nec  ratio  agendi  Patris 
Estrada  circa  bona,  quae  Patri  Polanco  ex  hereditate  obtigerant, 
omnino  probabantur  (i  Aug.,  10  Sept.),  dolebat  Estrada  quod 
prae  sociorum  penuria  non  possent  inchoari  scholae,  expectabat- 


AD  LECTOREM 


15 


que  Patris  Nadal  adventum,  ut  earum  initium  fieret  (17  Sept,  i 
Nov.,  I  Dee).  Adeo  autem  burgensibus  erat  ille  gratissimus,  ut 
cum  de  revocando  eo  Cordubam  ageretur,  tota  paene  civitas 
commota  est,  multique,  Ferdinandus  de  Mendoza  in  primis,  acer- 
rime conquesti  sunt,  quasi  Societas  promissis  non  staret.  Quae 
res  Patrem  Estrada  movit  ut  discessum  differret,  donec  animi 
sedarentur.  Interea  vero  Patres  Loarte  et  Guzman  ex  oppidanis 
missionibus,  quas  fructuose  obierant.  Burgos  concessere  (i,  13, 
27  Nov.,  I  Dee). 

De  collegio  Compostellae  instituendo  aliquid  esset  dicendum; 
sed  quia  nihil  confectum  est,  (tales  enim  apponebantur  conditio- 
nes,  quas  admittere  Societas  minime  poterai),  ilio  omisso  (2  Jul.), 
mentem  convertimus  ad  profectionem  Francisci  Borgiae  in  Portu- 
galliam  ejusdemque  inde  in  Baeticam  reversionem,  Plures  de  hac 
re  exstant  Patris  Bustamante  epistolae  (20  Sept.,  20,  31  Oct.). 
— Cognorat  Borgia  Ignatium  voluisse  superiore  anno  ut  ipse  in 
Portugalliam  adiret:  in  viam  quidem  se  dedit,  sed  certis  de  causis 
inceptum  iter  abrumpere  debuit  Nunc,  Patre  Nadal  nuperrimè 
in  Lusitaniam  ingresso,  vir  obediens,  ad  nutum  suorum  praepo- 
sitorum  paratissimus,  ipsum  consuluit:  «escrivió  con  mensajero 
cierto  á  su  R.*  que  le  diese  auiso  y  mandase  lo  que  deuía  hazer 
cerca  del  llamamiento  del  rey  [invitarat  enim  Borgiam  Joan- 
nes  III,  31  Jan.,  ùt  ad  se  veniret,  sed  morbo  impeditus,  morem  ei 
gerere  nequiverat];  pues  si  era  para  negocio  de  la  Compañía, 
con  hallarse  su  R."  en  esta  corte  y  ser  comissário  general,  tenía 
su  alteza  más  de  lo  que  [deseaba],  y  si  sintiese  otra  cosa,  le  diese 
auiso,  porque  proseguiría  la  jornada»  (20  Sept.).  Ut  primum  acce- 
pit  Nadal  borgianam  epistolam,  laetitia  gestiens,  illum  ad  se  vo- 
cavit:  «luego  me  representó  el  Señor — scribit  de  se  Nadal — modo 
para  ualerme  de  authoridad  y  conseio,  y  todo  del  P.  Francisco 
y  del  P.  Dr.  Torres,  los  quales  ñie  scriuieron  uno  de  Medina, 
otro  de  San  Fins,  sin  yo  auerlo  procurado,  ni  pensarlo  ni  poder- 
les mandar,  por  ser  exemptos  de  mi  officio,  que  si  ternía  por  bien, 
uernían  á  me  uer:  abracé  de  mano  del  Señor  la  occasión,  y  les  scriuí 


1    Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  19,  20. 


lõ  AD  LECTOREM 

que  seria  gran  consolatión  mia  que  uiniessen»  — In  ipso  itineie 
multa,  per  loca  qua  transibat,  ad  animarum  salutem  efficiebat 
Borgia;  sed  incredibile  prorsus  est  quantum  ei  gratiae  contulerit 
Deus  ut  principum  Lusitaniae  ánimos  sibi  devinciret.  Quem  enim 
olim  Catharina,  Joannis  III  uxor,  conspexerat  adolescentem  in 
regia  matritensi,  eumdem  nunc,  tunica  indutum  Societatis,  vi- 
rumque  sanctum  conteraplabatur:  ejus  amabilis  sanctimonia  omni- 
bus quidem,  sed  praecipue  Ludovico,  infanti,  admirationi  erat: 
princeps  Joanna,  Caesaris  filia,  quae  a  suo  in  Lusitaniam  adventu 
subtristis  erat,  repente,  conspecto  Borgia,  laetitia  et  quasi  nova 
luce  perfundi  visa  est:  bine  honores  amplissimi  delati,  insignes  - 
que  amoris  ac  benevolentiae  significationes,  quales  nulli  morta- 
lium,  qui  ex  regia  stirpe  non  esset,  in  lusitana  regia  umquam 
datae  sunt.  Sed  haec  omnia  vir  sanctissimus  ad  fovendam  pieta- 
tem  convertebat;  adhortationes  habitae:  novus  chartarum  lusus 
institutus  (20  Sep.,  20  Oct.).  Nec  solum  externos,  socios  etiam 
alloquiis  et  exemplo  vitae  demulsit,  recreavitque. — Inde  Conim- 
brica  Eboram  venit,  Henricum  infantem  invisurus:  Villam-vitio- 
sam  divertit  ad  Theodosium,  brigantinum  ducem,  salutandum: 
Cordubam  tandem  ingreditur,  et  in  diversorium  se  recipit,  unde 
a  Villanueva  extrahitur.  Cum  Joanne  de  Cordoba  de  collegio 
cordubensi  agit  (20,  31  Oct.,  31  Dee). 

Reliquum  est  ut  de  epistolis  sociorum  Lusitaniae,  quas  edi- 
mus,  panca  dicamus.  Ac  tempore  quidem  priores,  ineunte  scili- 
cet  anno,  in  urbem  missae,  eae  narrationem  rerum  Societatis,  in 
Portugallia  superiore  anno  gestarum,  complent  (6  Jan.),  quibus 
addendae  sunt  epistolae  abbatis  Domenech  (5  Aug.,  i  Sept.). 
Gravissimae  sunt  illae  quidem;  sed  quoniam  a  nobis,  quo  tempore 
res  accidebat,  expósita  jam  fuit,  ne  dieta  repetamus,  lectorem  ad 
secundum  nostrarum  Epistolaruin  volumen  ^  remittimus.  Adeo 
vero  res  salebrosa  erat  ac  piena  difficultatibus,  ut  judicarit  Igna- 
tius  hominem  ad  se  mitti,  a  lusitanis  sociis  designandum,  qui 
*    accurate  illum  de  toto  negotio  coram  edoceret.  Electus  ad  id 


'    Epist.  Nadal,  t.  l,  pag.  196. 
2    Epist.  Mixtae,  t.  il,  pag.  19-21 . 


AD  LECTOREM  17 

Gonçalves  da  Camara,  rerum  illarum  scientissimus:  ei  a  Joan- 
ne  III  commendatitiae  litterae  ad  pontificem  maximum,  ad  lusi- 
tanum  oratorem  in  urbe,  ad  regem  Galliae,  ad  Ignatium  datae 
(31  Jan.)  Quarum  litterarum  exempla,  etiamsi  penes  nos  habean- 
tur,  non  tamen  omnia  producimus,  cum  aliqua  jam  edita  inve- 
niantur  apud  Telles,  Chronica  da  Companhia  de  lesti  em  Por- 
tugal, t.  I,  pag,  583  et  t,  II,  pag.  56-59. — Dum  iter,  Romam 
versus,  Gonçalves  parat  et  viam  ingreditur,  Simon  Rodrigues  in 
Portugalliam  redire  statuit  (15  Mart),  revertiturque  (26  Mart.). 
Hinc  novae  turbae  excitatae:  socii,  qui  conquiescere  videbantur, 
ejus  adventu  et  sermonibus  commoventur:  falsi  rumores  spar- 
guntur  (i  Apr.,  Junio  exeunte):  tandem  Rodrigues  Romam  ad 
Stum.  Ignatium  ire  jubetur  (27  Jun.). 

Interea  vero  in  procurandam  animarum  salutem  lusitani  socii 
incumbebant:  transmarinae  expeditiones  parabantur,  qua  in  re 
mirabile  edidit  obedientiae  exemplum  Olisipone  Urbanus  Fer- 
nandes, olisiponensis  collegii  rector  (24  Mart.):  promovetur  pie- 
tas, juvantur  proximi  (Majo  exeunte,  3  Dee):  Conimbricae,  ubi 
aliquot  degebant,  provinciae  turbinibus  exagitati,  prudentia 
rectoris  Leonis  Enriques  et  dyscolorum  ejectione  res  composita 
(i,  16,  17  Mart.,  26  Apr.,  i  Jun.,  Oct.).  Eborae  scholastici  fra- 
tres  litterarum  ac  virtutis  exercitationibus  serio  insistunt  (i  Jan.): 
Alphonsus  Barreto,  nondum  sacerdos,  sociis  praeficitur  (Apr. 
exeunte):  Henricus,  cardinalis,  eborense  collegium  promovet  (16 
Maj.,  i  Jun.):  huc  venit  Nadal,  studia  ordinaturus  (i,  11  Jul., 
I  Aug.).  Sic  in  officio  continebantur  nostri  et  secundae  perflabant 
aurae,  Deo  per  Societatis  praepositos  gubernante  ac  praesertim 
per  commissarium  Natalem,  qui,  re  composita,  iter  in  Hispaniam 
meditabatur,  cum  ecce  Theotonius  de  Bragança,  qui  Barcinone 
opportunum  ad  navigandum  in  Italiam  tempus  opperiebatur,  per- 
motus  romana  profectione  P.  Simonis  Rodrigues,  subito  naviga- 
tionem  suam  deserit ,  et  Compiuto  in  Portugalliam  venit,  quasi 
suscepturus  suis  humeris  Rodericii  causam  et  patrocinium.Doluit 
factum  hominis  deserti  consilii  Pater  Nadal,  et  quia  de  juvene 
agebatur  ex  primaria  lusitanorum  nobilitate  cum  ipsa  regia  stirpe 
conjuncto,  profectionem  in  Baeticam  tantisper  distulit:  Theoto 

Epistolae  Mixtae,  tom.  III.  2 


i8 


AD  LECTOREM 


nium  vero  ad  matrem,  ut  apud  ipsam  diversaretur  ad  tempus, 
donec  aliud  statueretur,  misit  (i  Oct.,  i  Dee). 

Hactenus  de  epistolis  hoc  volumine  contentis.  Notitiam  sive 
descriptionem  codicum,  unde  illas  deprompsimus,  ad  calcem  vo- 
luminis,  prout  in  superioribus  fecimus,  rejicimus. 


I  Januarii  1553 


19 


504 

ALPHONSUS  BARRETO 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EBORA  I  JANUARII  I553 

P.  Jacobus  Miron,  lusitanaeprovinciae  praepositus,  proximis  operam  navat. 
— Fratres  scholastici  litterarum  ac  virtutis  exercitationibus  insistunt. 

t 

Jhus 

Mui  Rdo.  en  X.°  Padre.  La  grada  y  amor  de  X.°  nuestro  Se- 
ñor sea  siempre  en  nuestro  continuo  fauor  y  ayuda.  Amén.  Des- 
pués de  la  otra  de  los  quatro  meses  lo  que  en  esta  se  offereçe 
es  la  mucha  aedificación  que  el  P.  Myrón  nos  da  y  ha  dado  en 
estas  partes,  adonde  aora  aurá  algunos  días  que  conuersa.  Estuuo 
este  tiempo  passado  en  una  villa  de  aquesto  arçobispado,  é  des- 
pués en  otra  ciudad  dél,  adonde  nuestro  Señor  se  ha  mucho  ser- 
uido.  Predicaua  cadal  día,  declarando  la  doctrina  Christiana  é 
otras  cosas  á  prouecho  de  las  ánimas,  de  cuia  saluación  nuestro 
Señor  le  dió  mucho  deseo.  Aora  está  en  esta  ciudad  de  Éuora: 
hasta  aora  entendió  con  su  compañero  en  confessiones,  á  las  qua- 
les  pareció  necessario  soccorer  por  cargaren  mucho;  é  por  la 
absentia  del  Padre  Melchior  Carneiro,  nuestro  rector,  y  de  los 
otros  Padres  que  hasta  aora  aquí  stuuieron,  ouieron  de  suplir  por 
sí  é  por  los  otros;  y  es,  loado  Dios,  tanta  la  deuoción  desde  pue- 
blo, specialmente  para  los  de  la  Compañía,  que  aunque  stuuies- 
sen  aquí  de  contino  7  ó  8  Padres,  pienso  temían  harto  que  hazer. 
Es  también  el  Padre  frequentado  de  algunas  personas  que  se 
quieren  aprouechar  dél  in  Domino;  y  las  monjas  de  un  monaste- 
rio de  aquellos  adonde  el  P.  Melchior  Carneiro  dió  los  exercitios, 
han  instado  mucho,  embiando  á  demandar  por  vezes  al  Padre  que 

'  Ex  autographo  in  voi.  Epist.  diversorum,  unico  folio,  n.  48,  prius 
63o. — De  Alphonso  Barreto,  hujus  epistolae  auctore,  ac  de  Patribus  Miron 
et  Carneiro,  hic  memoratis,  dictum  est  in  superiore  volumine,  p.  6lg,  etc. 
Vide  Polanco,  t.  ii,pag.  693,  694,  n.  606-609,  qui  hac  epístola  usus  est. 
Infra  saepe  de  eisdem  redibit  serrao . 

Quadrimestres  litterae  3l  Octobris  1552,  Ebora  datae,  continentur  in 
voi.  II,  a  nobis  edito,  pag.  49  et  50. 


20  Epistolae  Mixtae— 504 

les  quisiese  comunicar  su  doctrina,  y  diese  á  algunas  los  exerci- 
dos, que  mucho  lo  deseauan,  prouocadas  con  el  fructo  que  auían 
uisto  que  en  las  otras  que  los  tomaron  se  auía  hecho.  Pienso  que 
no  poderá  dexar  de  satishazer  á  su  buen  deseo,  porque  la  abba- 
tissa  (que  pienso  es  una  delias)  lo  procura  mucho. 

Los  hermanos  perseueran  en  sus  estudios  de  letras  y  virtu- 
des. Con  un  maestro  que  aora  nueuamente  nos  ha  venido,  hom- 
bre mui  docto  de  la  orden  de  san  Domingos,  se  aumentó  mucho 
el  exercitio  de  los  studios  Nuestro  Señor  por  su  bondad  nos  dé 
gracia  para  que  seamos  tales,  quales  es  razón  que  seamos,  con- 


'  «Studia  litterarum,  quodam  egregio  praeceptore  adveniente  ordinis 
Sti.  Dominici,  accessionem  non  exiguam  acceperunt.  »  Polanco,  t.  il, 
pag.  694,  n.  609.  Quis  autem  fuerit  egregius  hic  vir,  tacet  Polancus:  nos 
ejus  nomen  apud  Telles  et  Franco  frustra  quaesivimus.  Equidem  tradidisse 
etiam  nostris  Eborae  theologiam  celeberrimum  Bartholomaeum  a  Martyri- 
bus,  O.  P.,  bracarensem  postea  archiepiscopum,  certissime  constat,  nec  in 
dubium  revocari  potest.  «Estudió —scribit  de  eo  Granatensis — con  tanta 
diligencia  .sus  artes  y  teología,  que  de  allí  á  algunos  días  le  asignaron  por 
lector  en  el  insigne  monasterio  de  Nuestra  Señora  de  la  Victoria,  que  por 
otro  nombre  se  llama  de  la  Batalla,  donde  leyó  muchos  años  teología;  y  así 
se  hizo  muy  consumado  teólogo,  y  recibió  el  grado  de  maestro  en  teología 
el  año  de  1551,  en  el  Capítulo  general  que  la  orden  celebró  en  Salamanca... 
Deste  monasterio  de  la  Batalla  le  mandaron  ir  á  Evora,  á  leer  teología  á  Don 
Antonio,  hijo  del  serenísimo  infante  Don  Luis.»  Fr.  LuiS  de  Granada, 
O.  P.,  Vida  de  Fr.  Bartolomé  de  los  Mártires,  cap.  I.  Similia  tradit 
A.  Touron:  «L'Infant  Don  Louis,  Fils  du  Roy  Emmanuel  T,  et  Frère  de 
Jean  III,  Roy  de  Portugal,  connoissant  la  Piété  et  l'Érudition  de  Barthélemy 
des  Martyrs,  pria  les  Supérieurs  de  le  charger  d'enseigner  la  Théologie  à  son 
Fils  natural  Don  Antoine,  qu'il  destinoit  à  l'Église.,.  Le  Serviteur  de  Dieu 
fut  done  envoyé  à  Evora.»  Fr.  Touron,  O.  P.,  Histoire  des  Hommes  alu- 
stres de  rOrdre  de  Saint  Dominique,  t.  IV,  pag.  597.  Eborae  autem  ver- 
sari  Antonium,  Ludovici  filium,  nostrosque  cum  ipso  theologicas  lectiones 
audire,  tradit  Polanco,  t.  11,  pag.  691:  «Theologicas  deinde  lectiones,  al- 
teram quidem  ex  prima  parte  D.  Thomae,  alteram  ex  epistola  D.  Jacobi,  ab 
egregiis  doctoribus  externis,  siniul  cum  D.  Antonio,  Infantis  Ludovici  filio, 
audire  nostri  coeperunt.»  Verum  haec  omnia,  verissima  quidem,  a  scripto., 
ribus  nostris  Telles,  Chronica  da  Companhia  de  Jesu  em  Portugal,  t.  l, 
pag.  51 3,  et  Franco  in  annalibus,  referuntur  ad  annum  1551:  «Antonius... 
nobiscum  dabat  operam  audiendis  praeclaris  Theologiae  Magistris^  quorum 
unus  erat  Bartholomaeus  de  Martj^ribus,  Ordinis  S.  Dominici,  postea  Bra- 
charensis  Archipraesul  sanctissimus  et  nostri  in  ea  urbe  Collegii  Fundator.» 
Franco,  Synopsis  Annalium  Soc.Jes.  in  Lusitânia.  An.  1551,  n.  5. 


I  Januarii  1553  21 

forme  á  lo  mucho  que  á  Dios  somos  obligados.  Oy  primero  de 
Henero  de  1553  años.  Hijo  inútil  de  V.  P., 

Alonso  Barreto. 

Inscriptio.  Para  el  mui  Rdo.  en  X."  Padre,  el  P.  Mtro.  Igna- 
tio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús.  En  Roma. 

Alia  manu:  1553.  Euora. 

505 

FRANCISCUS  DE  ESTRADA 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BURGIS  I  JANUARII  1553 

Quid  egerint  burgenses  nonnulli,  occasione  nostrae  domus,  summatim  per- 
stringit. —Studia  amicorum  Societatis  Jesu. — Opera  proximis  impensa. 
— Burgenses  socii. — Benedictum  Uguccioni  aliosque  Societatis  studioso^ 
laudai. — Borgiam  Ognati  bene  valere  dicit. 

IHS 

Muy  R.do  en  Xpo.  Padre.  La  gracia  y  amor  de  nuestro  re- 
demptor  sea  syempre  en  nuestras  ánimas.  Por  otras  tengo  scripto 
a  V.  R.  cómo  avemos  tomado  casa  en  .el  Huerto  del  rey  que 
con  los  reparos  nos  llegará  hasta  dos  mil  ducados.  Pusiéronse 
algunos  regidores  desta  çiudad  en  estoruar  la  fábrica,  por  çiertos 
respectos  en  que  les  parescía  no  deber  agrauar  la  çiudad  con 
tantas  religiones  pobres,  y  que  lo  que  á  esta  se  diesse  se  quitaua 
á  otras,  y  que  el  lugar  que  aviamos  tomado  era  el  principal,  y 
que  podíamos  venir  á  cundir  y  tomar  otras  casas,  máxime  que 
las  de  pared  en  medio  son  de  vn  regidor,  que  quería  tener  sus 
casas  libres,  etc.  Después  an  desenbargado  la  obra,  y  a  días  que 
se  trabaja  con  officiales  en  casa,  y  procede  la  obra  sin  estoruo. 
Solo  an  pedido  que  dentro  de  tres  ó  quatro  meses  no  hagamos 
capilla  en  lo  bajo,  donde  aya  de  acudir  el  pueblo,  ni  tengamos 
sacramento,  porque  dentro  deste^  tiempo  quieren  mirar  lo  que 
pueden  hazer  sobre  ello.  Nosotros  aceptamos  esto,  por  quitarnos 
de  pendencias,  y  porque  aún  el  tiempo  no  era  apto  para  hazer 
la  capilla  hasta  que  pase  el  hibierno,  y  por  entre  tanto  reparar 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  152,  prius  4o3,  405. 

*  Epist.  Mixtae,  t.  li,  pag.  857  et  seqq. 


22 


Epistolae  Mixtae— 505 


la  casa,  y  dar  cuenta  á  V.  R.  Yo  creo  que  nunca  más  hablarán 
en  ello,  porque  no  fué  sino  passión  de  algunos  de  los  regidores, 
y  otros  que  temen  les  quitemos  sus  juegos  ó  pasatiempos,  máxi- 
me en  este  barrio. 

También  creo  que  nuestro  Señor  lo  a  permitido  porque  la 
obra  desta  casa  mejor  se  funde,  y  porque  también  la  Compañía 
se  provea,  para  que  en  las  otras  çiudades,  donde  se  fundare,  se 
eviten,  si  expediente  fuere,  semejantes  contradictiones,.  lo  que 
sería  sacando  provissión  real  para  fundar  casas  en  todo  el  rey  no. 

Tenemos  muchos  deuotos  nuestros  que  mucho  nos  fauo- 
rescen. 

Tenemos  en  este  ínterim  nuestra  capilla  en  la  sala,  donde  ce- 
lebramos, y  vienen  los  hombres  que  quieren  á  oyr  missa.  Annosla 
atauiado  de  ornamentos  é  ymágines;  speramos  que  para  el  Abril 
que  viene  tendremos  echa  la  capilla  abajo,  en  el  portal  de  la 
casa,  que  es  muy  grande,  donde  podrá  el  pueblo  oyr  missa  y 
doctrina,  y  resçibir  los  sacramentos,  syno  pasare  adelante  la 
contraditión,  como  spero.  N.  S.  lo  guíe  todo  á  mayor  gloria  suya 
y  bien  de  las  ánimas.  Amén. 

Yo  prosigo  en  mis  sermones,  y  oy  en  día  con  mayor  auditorio 
que  hasta  aquí;  donde  paresce  que  la  contraditión  no  a  dismi- 
nuydo,  antes  acresçentado  la  devotión.  Tenemos  muchas  y  muy 
assíduas  confessiones;  los  hombres  vienen  aquí  á  casa  á  se  con- 
fessar, y  para  03'r  á  las  mugeres  vamos  á  las  yglesias  más  çerca- 
nas,  que  son  de  vn  lado  san  Gil,  y  de  otro  san  Llorente.  Somos 
aquí  pocos,  pues  no  somos  más  que  quatro  y  el  vno  dellos  no 
es  sacerdote,  por  lo  qual  sería  menester  nos  proueyesen  para  esta 
quaresma  de  otros  dos  saçerdotes,  buenos  confesores,  porque  ay 
mucho  que  hazer,  y  es  razón  que  en  esta  nueva  casa  aya  perso- 
nas que  abylten  y  fructifiquen,  y  satisfagan  con  todos,  lo  que, 
siendo  tan  pocos,  no  podemos  bien  hazer. 

Hágame  V.  R,  saber,  si  pude  yo  presentar  á  Sta.  Cruz  para 

'  Memorantur  ab  Estrada  in  hac  ipsa  epistola  Patres  Joannes  Santacruz 
(olim  Cusola),  Ferdinandus  Alvarez  del  Aguila  et  frater  Petrus  del  Pozo, 
de  quibus  in  voi.  n  hujus  operis  mentionem  fecimus.  His  quartus  socius  ad- 
jungendus  est,  ipse  nirnirum  Estrada,  domus  burgensis  rector. 


I  Januarii  1553  33 

las  órdenes  que  tomó,  y  si  puedo  presentar  á  qualquier  otro,  ó  si 
es  menester  que  el  general  los  presente,  ó  quien  su  conmissión 
tuviere,  como  paresçe  que  dizen  las  bulas;  y  si  asi  es,  su  reve- 
rentia  me  embíe  la  comissión,  porque  yo  no  la  tenía  quando  pre- 
sente á  S.ta  j,  ni  pensé  que  fuesse  menester  También  V.  R. 
me  auise,  si  quiere  que  Pozo  tome  algunas  órdenes,  porque  po- 
dría más  aprouechar  con  ellas.  El  P.  Hernandáluares  a  estado 
estos  días  malo,  sangrado  y  purgado;  ya,  benditto  el  Señor,  está 
bueno  y  a  començado  á  oyr  confessiones. 

El  S.or  Beneditto  ^  es  maestro  de  nuestra  obra,  y  anda  en 
casa  lleno  de  poluo:  debérnosle  mucho,  y  también  al  señor  Gon- 
zalo de  Tamayo,  de  los  quales  V.  R.  haga  memoria  en  sus  ora- 
ciones, y  también  en  sus  cartas. 

El  señor  don  Hernando  ^  de  parte  del  cardenal  a  dado  para 
ayuda  de  la  casa  quatrocientos  ducados,  pagados  de  aquí  á  un 
año.  El  resto  se  á  cogido  de  amigos  deuotos,  y  parte  se  cogerá 
hasta  dos  mil  ducados. 

Al  Miguel  de  Çamora,  que  quería  enterramiento  en  nuestra 
yglesia,  y  quería  dar  treynta  mil  de  juro,  se  le  a  offrescido  estos 
días  que  se  le  murió  vn  hijo,  y  como  le  fuese  neçessario  buscar 
dónde  le  enterrar,  y  nosotros  aun  no  tuuiésemos  yglesia,  tomó 
vn  enterramiento  en  su  parrochia,  y  allí  da  lo  que  á  nosotros 
tenía  propósito  de  dar,  y  allí  frabrica  lo  que  en  nuestra  yglesia 
pensaua  fabricar;  mas  Dios  leuantará  otros  en  su  lugar,  y  él  no 
dexa  de  nos  ayudar,  y  así  dize  que,  mientras  viuiere,  ayudará 
syempre  cada  año  con  50  ducados. 

Oy  e  predicado  de  nuestra  fiesta  del  sancto  nombre  de  Jesús: 
él  sea  bendito  y  glorificado  en  nuestras  almas  para  siempre 
jamás.  Amén.  De  Burgos,  y  primero  de  Henero  1553.  Sieruo 
inútil  al  Señor. 

Strada. 

'  Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  858,  859,  ubi^,  quid  de  his  rebus  senti- 
rent  nonnulli,  Estrada  Sto.  Ignatio  scripsit. 

-  Benedictus  Uguccioni,  qui  aedes  suas  nostris  habitandas  tradidit, 
Epist.  Mixtae,  t.  Ji,  pag.  856  et  seqq.,  872-877. 

'  Ferdinandus  de  Mendoza,  pro  fratre  suo  Francisco,  cardinali  burgen- 
si,  dioeeeseos  gubernator. 


24  Epistolae  Mixtae— 506 

Del  P.  Francisco  '  tengo  cartas  que  está  bueno  en  Oñate  con 
los  demás. 

Inscripiio:  Al  muy  R.do  en  Xpo.  Padre  el  maestro  Iñigo  de 
Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús.  En  Roma. 

500 

TIBURTINA  COMMUNITAS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE  2  JANUARII  1553  *. 
Sto.  Ignatio  gratias  tiburtini  agunt,  quod  Patrem  Olave  Tibur  miserit. 

Molto  Rdo.  Padre  nostro  osservandissimo.  Hauemo  hauto  la 
de  V.  R.,  quale  cè  stata  gratíssima  per  ogni  rispetto,  et  massime 
per  questa  venuta  del  dottor  Olaue  quale  hauemo  da  tener  et 
lo  terremo  con  effetto,  sendo  lui  dotato  di  tante  virtù,  et  tanto 
più,  quanto  per  vna  del  Rmo.  della  Cueua  *  ci  è  comandato;  che, 
certo,  per  esser  sua  signoria  Rma.  tanto  affettionata  di  questa 
città,  non  siamo  per  mancarli  in  tutto  quel  che  per  noi  potrassi; 
et  sì  anco  per  amor  di  V.  R.,  alla  qual,  non  occurendoci  altro,  ci 
raccomandiamo  alle  sue  diuote  orationi,  et  gli  basciamo  la  mano. 
Da  Tiuoli  li  II  di  Genaro  del  lui.  D.  V.  R.  paratissimi.  El  capo- 
militia,  priori  et  communità  de  Tiuoli. 

Inscripiio.  Al  molto  Rdo.  Padre  M.  Ignatio,  prepósito  della 
Compagnia  de  lesù,  nostro  osservandisimo. 

*  P.  Franciscus  Borgia . 

^  Ex  originali  in  voi.  Epist.  Communitatum,  duplici  folio,  n.  174, 
prius  II. 

^  Ad  rem  Polanco,  t.  li,  pag.  517  et  seq.,  n.  251:  (cRediens  ex  Alvito 
P.  Ignatius,  Tybur  invisit,  et  cum  expeteretur  aliquis,  qui  in  Adventu 
concionaretur  ac  nominatim  P.  Doctor  Olavius,  qui  Septembri  proxime 
elapso,  Romam  ut  novitius  venerai,  Tybur  eum  misit...  Et  licet  italicam  lin- 
guamP.  Olavius  non  bene  didicisset,  concionari  tamen  apud  Tyburtinos 
coepit...  Et  cum  a  prandio  magistratura,  quem  caput  militiae  vocant,  salu- 
tasset,  cum  quo  multi  ex  primoribus  Tyburtinis  in  foro  erant,  omnes  aman- 
ter  admodum  eum  exceperunt,  et  gratias  egerunt  P.  Ignatio,  quod  eum  Ty- 
bur misisset...» 

*  Cardinalis  Bartholomaeus  de  la  Cueva. 


6  Januarii  1553 


25 


507 

MICHAEL  DE  TORRES 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  6  JANUARII  I553 

Status  lusitanae  provinciae  Societatis  Jesu:  plurimorum  defectio. — Quo- 
modo  huic  malo  providendum.— De  gymnasiis  instituendis,  in  quibus 
grammatica  doceatur .  — Compostellanum  collegium  procrastinatur. — -In 
creandis  sociorum  moderatoribus  ratio  adhibenda  diligentissime. — 
Optimi  quique  ad  transmarinas  expeditiones  seligendi.— Sacrae  corpo- 
rum  reliquiae  ad  Portugalliae  reginam  delatae:  ejus  in  Ignatium  prona 
voluntas. — Capite  P.  Torres  laborat:  hujus  animi  demissio. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  Padre  en  Xpo.  Pax  Xi.  etc.  Pues  el  P.  Luis  Gon- 
zalves  por  este  [correo]  escriue  largo  ' ,  y  yo  por  otros  muchas  ve- 
zes e  escrito,  y  de  continuo  se  embían  copias  de  Salamanca  con 
las  de  los  meses;  hasta  saber  si  se  an  reçebido,  por  esta  sólo  ani- 
saré de  algunas  particularidades  que  se  ofreçen,  porque  esta 
viña  parece  que  estaba  tan  carcomida  por  de  dentro,  que  al  pa- 
recer muchas  vides  no  tenían  más  que  las  ojas,  pues  que,  que- 
riéndolas endereçar  y  podar  para  que  hiziesen  fruto,  no  lo  pu- 
diendo  çufrir,  o  se  sallían  ó  era  menester  hecharlas  fuera  de  la 
viña,  para  que  no  dañasen  á  las  otras.  Y  esto  a  sido  en  tanto  nú- 
mero, que  de  ccc  y  xviii  vides  que  se  an  plantado  en  ella  des- 
pués que  començó,  más  de  127  están  fuera,  los  quales  no  poco 
daño  an  hecho  y  hazen  á  los  de  dentro,  pues  nunca  faltan  ten- 
tados de  muerte  en  ella,  3^  ándanse  por  esta  Lisboa  con  muy  poco 
escrúpulo  de  sus  votos,  y  emos  entendido  que  tienen  todos  dis- 
pensación del  nunçio  \  Vea  V.  P.  cómo  se  podrá  proueer  en 


'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  170,  prius  587. 

-    Vide  epistolas  proxime  sequentes. 

POLANCUS,  t.  Ili,  pag.  390,  n.  854,  postquam  haec  retulisset,  addi- 
dit:  «Nuncius  tamen  Apostolicus  affirmabat  se  cum  nemine  in  voto  Reli- 
gionis  dispensasse,  et  satis  se  benevolum  Societati  ostendebat .  »  Quis 
autem  fuerit  tune  temporis  apostolicus  nuntius  in  Portugallia,  scriptores 


26 


Epistolar  Mixtae— 507 


esto,  porque  es  rezio  caso  que  entren  á  hazerse  letrados  á  costa 
del  collegio,  y  que  después  con  diez  ó  doze  ducados  que  dan  por 
la  dispensación,  se  bayan  ryendo  del  collegio  y  Compañía.  Y  no 
piense  que  es  poca  cosa  el  gasto  que  con  los  salidos  se  a  hecho, 
porque,  hechada  buena  cuenta,  se  halla  que  todos  los  salidos  an 
hecho  de  costa  en  el  collegio  más  de  diez  mili  ducados.  Creo  se 
podría  hazer  allá  que  el  nunçio  no  tuuiese  poder  para  esto,  por 
el  grande  daño  que  se  haze;  y  hecho  esto,  V.  P.  aduierta  si  se- 
ría bien  que  todos  los  apóstatas,  que,  después  de  hechos  sus  vo- 

quidem  harum  epistolarum  tacent;  attamen  ex  aliis  illius  aetatis  monumen- 
tis  is  dicendus  est  Pompejus  Zambeccari,  episcopus  valvensis  etsulmonen- 
sis.  Etenim  cum  summus  pontifex,  Julius  III,  l  Aprilis  1551,  rosam  auream 
Joanni,  principi,  regis  filio,  peramanter  misisset,  eam  voluit  eidem  per  ma- 
nus  Zambeccari,  pontificis  in  Lusitânia  nuntii,  esse  delatam.  Rem  sic  narrat 
SOUSA,  Historia  genealogica  da  Casa  Real  Portugueza,  t.  ili,  pag.  553  et 
554:  «Trouxe  esta  Rosa  Balthasar  de  Faria  que  acabara  de  residir  como  Em- 
baixador na  Curia,  a  quem  succedeo  D.  Affonso  de  Lencastre,  Commenda- 
dor  mor  da  Ordem  de  Christo,  a  quem  o  Papa  a  entregou  para  que  a  en- 
viasse por  Balthasar  de  Faria,  que  estava  de  partida  para  Portugal;  orde- 
nando ao  seu  Nuncio  nesta  Corte,  Pompeo  Zambicari,  que  lha  appresen- 
tasse  segundo  o  estylo  do  Ceremonial  Romano,  e  por  seu  impedimento, 
outro  qualquer  Prelado,  que  o  Principe  elegesse,  para  que  depois  da  Missa 
solemne,  da  parte  do  Papa  se  lhe  entregasse,  como  se  ve  do  Breve,  onde 
com  paternal  affecto  le  diz  estas  palavras:  Mandainus per  praesentes  Vene- 
rabili Fratri  Pompeo,  Episcopo  Valvensi  et  Sulmonensi ,  nostro  et  Aposio- 
licae  Sedis  apud  Majestatem  ejusdem  tui  Genitoris  Ntintio,  vel  si  ipse  im- 
peditus  fuerit,  cuivis  alteri  Antistiti  per  te  eligendo,  ut  post  Missae  sole- 
mnia  ab  eo  in  aliqua  Ecclesia,  pariter  a  te  eligenda,  ipsatn  Rosam  auream 
ex  parte  nostra  tradat  et  consignei.  Suscipe  itaque  tu  illam,  Dilectissime 
fili,  qui  secundum  saeculum  nobilis,  potens  ac  multa  virtute  praeditus,  et 
Clarissimorum  Regum  parentum  tuorum,  ac  Regni  istius  spes  unica  exi- 
stis, ut  amplias  omni  virtute  in  Christo  Domino  augearis,  tamqtiam  Rosa 
piantata  super  rivos  aquarum  multarum .  »  Igitur  Zambeccari  fuisse  nun- 
tium  pontificis  Julii  in  Lusitânia  dubitari  non  potest:  immo  extitisse  eun- 
dem  lusitanis  gratissimum  et  horum  linguam  bene  calluisse  tradit  Palla- 
vicino, Istoria  del  Concilio  di  Trento,  lib.  xv,  cap.  21,  n.  i  et  2. — Nobis 
autem  videtur  in  legatione  sua  perseverasse  ille  quidem  usque  dum  exe- 
quutioni  mandaretur  bulla  Julii  IH:  Quod  tua  Majestas  apelo  qual  concedeu 
ao  cardeal  D.  Henrique  os  poderes  de  legado,  e  remetteu  a  El-Rei, 
D.  João  3.",  João  Francisco  Canobio,  na  qualidade  de  Collector  e  commis- 
sario para  ajudar  o  dito  cardeal  legado.  Dada  em  Roma  aos  18  de  Agosto 
de  1553.»  Abranches,  Fontes  do  direito  ecclesiastico  portuguez,  voi.  l. 
Summa  do  bullario,  pag.  139,  n.  1016. 


6  Januarii  1553 


27 


tos  se  salieren,  pasado  el  año  que  sean  ipso  facto  descomulga- 
dos, como  lo  son  los  profesos  de  las  otras  religiones,  ó  que  todos 
los  que  entraren  en  la  Compañía,  pasado  el  año,  hagan  votos 
simples,  y  pasados  dos  años  hagan  la  profesión  que  hazen  los 
coadjutores,  y  después  que  fueren  tales,  podrán  ser  admitidos  á 
la  de  los  profesos  ' . 

Acerca  de  los  collegios  de  gramática  que  V.  P.  manda  se 
hagan,  en  Medina  '  ya  me  an  escrito  de  allá  cómo  ay  algún  apa- 
rejo conueniente  para  que  este  año  se  dé  principio  en  él.  Tan- 
bién  en  el  de  aquí  emos  mirado,  y  lo  que  hallamos  se  podrá  ha- 
zer  de  presente,  es  poner  dos  maestros,  para  que  lean  la  gramá- 
tica solamente,  porque  no  ay  hermanos  al  presente  que  oyan,  ny 
casa  más  de  la  de  S.  Antonio,  y  esperamos  en  el  Señor  que  con 
el  fruto  y  prouecho  que  la  gente  verá,  habrá  posibilidad  para 
mudar  á  otra  parte  la  casa  de  profesos,  y  que  aquí  quede  el  colle- 
gio. En  lo  de  Éuora  se  hará  lo  mesmo  y  más  de  hecho,  auiendo 
el  aparejo  de  la  casa  del  collegio. 

En  lo  de  Santiago  ^  hasta  agora  ninguna  cosa  está  hecha, 
porque  el  conde  *  nunca  a  ydo  allá,  pero  está  de  buena  voiun- 

'  Quid  tandem  in  hac  re  provisum  sit,  habes  in  Const.  Pii  V  contra 
apostatas,  17  Januarii  1566,  quae  incipit:  Aequuin  reputamus. 

Ms.  ma.  Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  ll,  pag.  SçS,  852;  Litt.  Quadr.,  t.  li, 
pag.  60-62,  82-84. 

^  Gymnasium  Societatis  Jesu  in  urbe  compostellana  institui  cogitaba- 
tur.  Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  732  et  seqq. 

■*  Comes  de  Monterey,  Alphonsus  de  Acebedo  et  Zuñiga.  Hic  ((tercer 
conde  de  Monterey,  señor  de  los  Estados  de  Viedma  y  Ulloa,  de  la  casa  de 
Ribera  y  de  los  mayorazgos  de  Acebedo  y  Fonseca...  casó  con  D."'  María 
Pimentel  y  Velasco,  hija  de  D.  Pedro  Pimentel,  quinto  conde  y  segundo 
duque  de  Benavente  y  de  D."  Ana  de  Herrera  y  Velasco,  su  muger;  y  tuvo 
de  dicho  enlace  á  D,  Gerónimo  de  Acevedo  que  sucedió,  y  á  D.  Diego  de 
Acebedo  y  Pimentel  que,  acompañando  al  infante  D.  Felipe,  pasó  á  los  Es- 
tados ^de  Flandes,  donde  murió  sin  dejar  posteridad.»  BuRGOS,  Blasón  de 
España,  t.  Vi,  pag.  I96,  I97.— Jam,  Alphonsus  de  Acevedo  et  Zuñiga  vo- 
catur  ab  Alcazar,  Chronohist .  t.  i,  pag.  293  ((el  Conde  de  Monte-Rey 
D.  Alonso  de  Fonseca  y  Azevedo»,  et  a  Valdivia,  Hist.  ms.  délos  Cole- 
gios de  Castilla,  Colegio  de  Monterey,  a  quo  tempus  illius  mortis  edoce- 
mur:  ((Murió  este  ilustrísimo  y  piadosísimo  Príncipe  en  la  ciudad  de  San- 
tiago, año  de  1558  » 

Ejus  autem  filius,  Hieronymus  de  Acebedo,  Zuñiga  et  Ulloa,  comes  IV 


28  Epistolas  Mixtae — 507 

tad,  no  obstante  que  se  la  ayan  querido  refriar,  como  por  otras 
e  auisado.  Pocos  días  a  recebi  vna  carta  suya,  donde  me  dize 
está  ocupado  en  su  tierra  con  vna  provança,  que  es  Monterey, 
diez  y  siete  leguas  de  Monterey  [sic]  creo,  y  con  toda  su  ocupa- 
çión  me  escribe  que,  si  yo  quiero  yr  á  Santiago,  que  lo  dexará 
todo,  y  yrá.  Ele  respondido  que,  quando  él  pueda  partir,  me 
auise,  para  que  yo  no  falte  allá  á  su  tiempo;  que  por  acá  no  falta 
en  qué  entender,  si  yo  fuese  para  ello:  sed,  in  nomine  tuo  la- 
xabo  rete 

Como  yo  tengo  por  muy  çierto  que  nuestro  Señor  a  permi- 
tido el  estrago  de  la  Compañía  en  esta  tierra  para  muy  grande 
bien  de  la  Compañía,  gozóme  mucho  por  lo  que  V.  P.  manda 
que  vayan  allá  cada  año  de  cada  prouinçia  vna  persona,  para  le 
dar  ynformaçión  de  lo  que  por  acá  pasa,  por  me  pareçer  que  esta 
es  la  puerta  para  se  encaminar  este  bien,  y  procuraré  que  la  que 
fuere  este  año  sea  la  mejor  que  al  propósito  se  hallare,  si  yo  pu- 
diere, pues  lo  que  se  a  de  hazer  a  de  ser  con  el  beneplácito  y 
pareçer  del  rey,  como  V.  P.  lo  manda,  y  su  amor  y  deuoción  lo 
pide,  y  no  sé  lo  que  sentirá  al  tiempo  del  efecto:  creo  yportará 
mucho  yr  á  este  tiempo  Mtro.  Simón  allá. 

Por  acá  á  estos  Padres  y  á  my  nos  a  parecido,  según  la  dis- 
posición que  agora  ay  en  la  India,  y  la  rebuelta  que  por  acá  a 
hauido  y  ay,  y  por  las  cartas  que  por  allá  yrán  de  los  sallidos,  y 
por  estar  resfriada  la  deuoçión  de  yr  entre  ynfieles,  con  dezir 
que  los  que  son  hábiles  y  doctos  de  la  Compañía  dexan  por  acá 
y  los  no  tales  embían  por  allá,  que  es  muy  bien  dar  principio  este 
año  con  las  personas  que  se  embiaren,  que  todos  entiendan  que 
no  se  crían  para  aquí,  sino  para  andar  entre  ynfieles,  y  el  yn- 
fante  "  cardenal  me  dixo  que  se  trabajase  en  asentar  esta  verdad 
en  la  Compañía.  Y  así  pienso,  de  quatro  personas  que  me  pare- 


de  Monterey  «casó  con  D.°  Inés  de  Velasco  et  Tovar,  hija  de  D.  Juan  de 
Velasco  et  Tovar,  marqués  de  Berlanga  y  de  D.'  Juana  Enriquez  de  Ribe- 
ra, su  muger.»  Burgos,  ibid.,  pag.  197.  Porro  de  illa  pientissima  matrona 
plurimus  est  sermo  apud  Valdivia,  1.  c.  Cf.  Alcazar,  ibid.,  pag.  294. 
1    Lue.  V,  5. 

-    Henricus,  cardinalis,  infans  Lusitaniae,  Joannis  III  frater. 


6  jANUARIl  1553 


29 


cen  para  este  efecto  más  y  doñeas,  que  son  Luis  de  Grã  y  Luis 
Gonçalves,  Carnero  y  Vrbano  ',  nombrar  las  dos,  para  la  India 
vna,  y  la  otra  para  el  Brasil,  para  el  día  de  la  epiphanía;  y  de  las 
dos  que  quedaren,  otra  para  Roma,  si  pudiere,  y  quando  no, 
haré  lo  que  pudiere  de  entre  los  demás. 

Por  no  estar  yo  aquí  quando  vinieron  las  reliquias  ",  las  lleuó 
el  P.  Vrbano  á  la  reyna,  y  me  dizen  las  recibió  con  mucha  reue- 
rencia  y  deuoçión,  y  veo  en  ella  se  muestre  muy  fabo  rabie  á  lo 
que  de  parte  de  V.  P.  se  ordena. 

Yo  me  hallo  tan  pesado  de  la  cabeça,  que  estoi  inábil  y  inútil 
para  tratar  ninguna  cosa  de  entendimiento,  y  házeme  N.  S.  mer- 
ced de  que  pueda  rezar  sin  detrimento  della;  pero  si  otro  tanto  y 
avn  harto  menos  me  attreuo  leer  por  algún  hermano,  luego  siento 
notablemente  el  daño.  Y  así  ayer  y  oy  la  e  sentido  agrauada,  por 
solo  aver  scripto  de  mi  letra  estos  pocos  renglones;  por  donde  me 
veo  quasi  imposibilitado  para  poder  cumplir  los  quarenta  sermo- 
nes ó  lectiones  de  la  doctrina  %  porque  yo  no  açierto  á  hazer 
cosa  alguna,  si  no  es  con  studio  y  scriuiendo,  y  muy  mal  me 
applico  á  studiar  con  ojos  ágenos.  V.  P.  ordene  lo  que  deuo  ha- 
zer. La  meditaçión  tengo  para  my  que  no  me  haze  daño,  por  ser 
muy  superficial  y  poco  intrínseca,  por  tener  temor  á  la  cabeça,  y 
por  acá  yo  no  alcanço  en  qué  pueda  seruir  á  la  Compañía  sino  in 
ser  recuero  della,  no  porque  avn  para  esto  sienta  habilidad,  sino 
porque  es  officio  que  se  haze  más  con  el  exterior  que  no  con  lo 

*  Horum  quatuor  nomina  ac  cognomina  sunt  Ludovicus  de  Grã,  quem 
nonnumquam  appellant  Ludovicum  de  Grana,  Ludovicus  Gonçalves  da  Ca- 
mara, Melchior  Carneiro,  sive  Carnero,  et  Urbanus  Fernandes. 

-  Agitur  de  sanctorum  corporum  reliquiis,  quas  Roma  Ignatius  in  Por- 
tugalliam  miserai,  de  quibus  mentionem  faciunt  Epist.  Mixtae,  t.  11,  p.  753. 

'  Stus.  Ignatius  in  Constitutionibus,  quae  tune  temporis  publicabantur, 
statuebat,  part.  iv,  cap.  X,  §  I©,  ut  «Rector  ipse  legare  aut  docere  christia- 
nam  doctrinara  quadraginta  dies»  deberet.  Quod  cum  nondum  praestitisset 
P.  Torres,  Salmanticensis  collegii  rector,  id  Sto.  Ignatio  scripsit.  Qui  ab 
ilio  onere  Torrensem  liberavit  his  verbis:  «De  vuestros  cuarenta  sermones 
de  doctrina  cristiana,  ya  he  escrito  que  os  tengáis  por  dispensado.»  Cartas 
de  San  Ignacio,  t.  Ill,  pag.  221.  Illam  vero  praxim  docendi  christianam 
doctrinam  per  XL  dies,  congregatio  ll  generalis,  anno  1565,  decreto  58,  ex- 
tendit  etiam  ad  professos  et  coadjutores  spirituales,  post  nuncupata  a  se  ul- 
tima vota . 


3o  Epistolar  Mixtae— 507 

interior;  y  auiendo  quien  tratasse  los  negoçios,  ayudaría  lo  que 
pudiesse  en  Ueuar  los  recaudos  de  una  parte  á  otra.  También  se 
me  ofreçe  que  para  tratar  en  los  offiçios  de  la  Compañía,  que  in  - 
dignamente e  profesado,  specialmente  de  enseñar  los  principios 
de  la  doctrina  xpiana.  á  los  rudes  y  ignorantes,  si  á  V.  P.  le  pa- 
reciesse,  mi  alma  sería  muy  consolada  de  la  yr  á  enseñar  entre 
infieles,  porque  para  enseñar  las  orationes  y  mandamientos,  y 
para  ayudarlos  á  que  los  cumplan,  poca  necessidad  ay  de  studiar 
y  scriuir,  y  para  ello  váleme  mucho  un  grado  de  obediençia.  Y 
para  poderse  effectuar  esto,  ay  dos  caminos:  el  uno  es  yendo  ha- 
zia  la  India  ó  Brasil  del  rey  de  Portugal,  y  el  otro  es  yendo  hazia 
la  Nueua  Spaña  de  las  Indias  del  emperador,  para  donde  auía, 
antes  que  yo  partiesse  esta  postrera  vez  de  Salamanca,  muy  buen 
aparejo,  por  averse  de  partir  para  allá  con  vn  grande  cargo  eccle- 
siàstico vn  grande  deuoto  y  amigo  nuestro;  y  pido  con  toda  la 
subiectión  que  alcanço,  que,  en  caso  que  á  V.  P.  leparesca  esto 
ser  mayor  gloria  del  Señor,  me  embíe,  no  como  superior  sino 
como  subdito,  porque  pueda  gozar  del  fruto  santo  de  la  obedien- 
tia,  y  no  me  vaya  estragando,  usando  de  la  libertad  de  mi  pro- 
prio juicio  y  voluntad  con  el  cargo  de  superior. 

[Por]  la  experiencia  que  tenemos  del  strago  que  el  demonio  a 
hecho  acá  en  la  Compañía,  por  no  estar  los  superiores  de  todas  las 
casas  tan  fundados  en  el  spíritu  della,  como  era  menester  y  V.  P. 
dessea,  creo  que  importaría  muy  mucho  embiar,  á  las  casas  que 
de  nuevo  se  '  an  de  hazer,  los  superiores  de  allá,  hechos  y  insti- 
tuidos á  su  disciplina,  y  avn,  si  se  pudiesse  hazer,  no  se  perdería 
nada  embiar  avn  para  las  ya  hechas,  por  quanto,  como  la  cabeça  es 
la  que  conuiene,  fácilmente  los  miembros  la  siguen,  y  con  buen 
fundamento  puédese  hazer  el  edifiçio  muy  firme.  Esto  digo,  por- 
que veo  que  salen  algunos  collegios  por  estas  partes,  y  no  veo 
personas  para  los  poder  regir,  allá  en  Castilla.  Esto  y  lo  de  arriba 
sólo  lo  digo  para  representar  á  V.  P.  lo  que  mi  pobre  juizio 
siente,  y  en  lo  demás  yo  lo  doi  todo  por  no  dicho,  teniendo  por 
muy  más  acertado  todo  lo  que  de  allá  se  ordenare.  El  Señor  or- 


Ms.  sa. 


6  Januarii  1553  3í 

dene  nuestras  almas  para  que  su  santíssima  voluntad  sintamos,  5^ 
aquella  perfectissimament^  cumplamos.  De  Lixbona,  á  vi  de 
Henero  de  1553  años.  Indigno  é  ynútil  hijo  de  V.  P., 

f  Torres. 

Inscriptio:  f  A  nuestro  en  X.°  Padre  M.°  Ignacio,  i." 

LUDOVICUS  GONÇALVES  DA  CAMARA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  6  JANUARII  Í553 

Piena  ac  distincta  narratio  eorum,  quae,  in  removendo  ab  officio  Patre  Si- 
mone Rodrigues,  in  Portugallia  acciderunt.— Quisnam  sit  status  lusita- 
nae  provinciae.— De  negotio  ducis  V  Gandiae. — De  gymnasiis  in  Por- 
tugallia instituendis.— De  Joanne  III,  deque  sublato  onere  confessiones 
illius  excipiendi . — De  sociis. — De  collegio  olisiponensi.  —  De  profes- 
sione ipsius  Gonçalves  da  Camara. 

Jhus 

Muy  R.do  Padre.  En  xv  del  passado  reçebimos  desseadas  car- 
tas de  V.  P.  de  diuersos  tiempos:  scilicet  de  9,  11  dagosto,  de 
i.°  de  Setiembre,  y  ansí  hasta  15  de  Octobre,  y  con  ellas  muchas 
nueuas  del  seruiçio  que  se  haze  al  Señor  en  diuersas  partes  de  la 
Compañía.  Quéxasse  V.  P.,  y  con  mucha  razón,  del  poco  orden 
que  acá  se  a  tenido  en  escreuir:  yo  á  lo  menos,  de  mi  parte  digo 
mi  culpa  dello,  y  propongo  de  hazer  en  ello  todo  lo  que  me  fuere 
mandado,  con  la  maior  deligençia  que  me  fuere  possible.  Nin- 
guna cosa  más  acá  deseamos  que  ser  tan  particularmente  regidos 
por  V.  P.,  que  aun  las  mínimas  particularidades  no  se  hiziessen 
sin  su  parecer.  Agora  que  nuestro  Señor  nos  offereçe  este  bien 
tan  deseado,  ingratos  seríamos,  si^no  lo  aceptásemos.  Es  uerdad 
que  hasta  agora  las  cosas  an  andado  con  tanta  perplexidad,  que 
ningún  orden  se  tuuo  en  ninguna,  aunque  por  muchas  uías  se  a 
escrito  á  V.  P.  lo  que  a  passado,  y  mui  largamente,  mas  no  por 


*    Ex  originali  in  voi.  D,  triplici  folio,  n.  61,  prius  53. 


32  Epistolae  Mixtae— 508 

el  orden  que  V.  P.  pide  en  una,  la  qual  dize  le  embíen  con  la 
respuesta  della,  la  qual  no  sé  cómo  no  se  a  podido  hallar  luego 
después  de  la  auer  lido.  Mas  pues  nuestros  peccados  causan  todo 
esto,  y  los  míos  espeçialmente,  trabaiaré  [en]  escreuir  á  V.  P. 
todo  lo  que  deste  negoçio  me  pareçiere  que  querrá  saber,  con- 
forme á  una  cláusula  del  P.  Polanco,  ya  que,  por  no  se  hallar  la 
carta,  no  puedo  escreuir  por  el  orden  que  V.  P.  manda. 

En  fin  de  Hebrero  llegó  recado  del  P.  doctor  Torres  á 
Coymbra,  haziendo  saber  al  P.  Mirón  cómo  tenía  el  despacho  de 
V.  P.;  y  perguntándolo,  si  auía  coniectura  para  uenir  luego  á 
Coymbra,  el  P.  Mirón  fué  de  pareçer  que  no  ueniesse  y  con- 
sultándolo con  don  León,  Godiño  y  Pedro  Díaz  %  hubo  '  algunos 
pareçeres,  que  ueniesse  á  un  mesón  secretamente,  y  que  allí  po- 
drían hablar  con  él,  y  conçertar  lo  que  sería  bueno  hazer.  Mas 
el  P.  Mirón  se  fué  á  dizir  missa,  y  encomendarlo  á  Dios,  y  uino 
resoluto  en  que  no  ueniesse,  mas  mandasse  los  despachos  pri- 
mero. Y  escrito  esto  á  Salamanca,  se  partió  don  León  llamado 
de  M.°  Simón,  para  le  aiudar  en  su  confessión  que  esperaua  del 
rey,  y  passando  por  el  pueblo  á  do  predicaua  Urbano  *,  contán- 
dole lo  que  passaua,  le  dixo  Urbano,  aunque  con  algún  temor, 
porque  en  ninguna  cosa  aun  entonçe  se  osaua  discrepar  del 
P.  Mirón,  que  todauía  le  pareçía  bien  ueniessen  los  Padres,  doc- 
tor Torres  y  Francisco  ^  Llegado  aquí  don  León  con  la  nueua, 
fué  tanta  nuestra  alegría,  mía  y  del  bendito  P.  Joannes  de  S.  Mi- 
gel  como  podía  causar  cosa  tan  neçessaria,  y  cuia  dilaçión 
auía  hecho  tantos  males.  Visto  el  pareçer  del  P.  Mirón,  por  una 
carta  suia  en  que  se  resoluía  del  todo  que  los  Padres  no  uenies- 


'    Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  19-21,  721  et  seqq. 

*  Sunt  hi  Patres  Leo  Enriques,  Emmanuel  Godinho,  Petrus  Dias.  De 
primis  duobus  frequens  in  superiore  volumine  facta  est  mentio.  De  Petro 
autem  Dias,  lusitanorum  olim  procuratore  in  romana  urbe,  agit  PoLANCUS, 
t.  II,  pag.  194,  n.  66  et  pag.  375,  n.  425;  t.  m,  pag.  414,  n.  912. 

'    Ms . ,  uuo . 

*  P.  Urbanus  Fernandes. 

s    PP.  Michael  de  Torres  et  Franciscus  de  Borja. 

*  Hujus  praeclarissimi  viri  obitus  notatur  supra,  jE/)¿s¿.  Mixtae,  t.  11, 
pag.  794-798- 


6  Januarii  1553  33 

sen,  sin  más  mirar  en  ello  yo  escreuí  luego  una  carta,  en  que  lo 
aprobaua,  aunque  en  ella  declaraua  el  escrúpulo  con  que  lo  dizía; 
mas,  pensando  más  en  el  negoçio,  escreuí  otra,  luego  en  el  día 
seguiente,  diziendo,  que,  pues  V.  P.  esto  mandaua  determinada- 
mente, él  auría  uisto  todos  los  inconuenientes  que  acá  podríamos 
pensar,  y  que  me  pareçía  in  Domino  que  no  podría  soçeder  bien 
este  negoçio,  sino  lleuándosse  por  la  manera  que  V.  P.  ordenara. 
Todauía  los  despachos  uenieron,  mas  en  este  medio  tiempo,  sa- 
biéndosse  por  esta  corte,  por  cartas  de  la  de  Castilla,  que  el 
P.  Françisco  uenía  á  Portugal,  y  hechando  Simón  sus  juizios,  y 
hablando  comigo  mucha  uezes  en  ello  tenía  por  çierto  uenir  con 
algún  negoçio  de  la  prinçesa  *  al  rey,  ó  recoger  su  estudio  en 
San  Finz;  y  escreuiendo  yo  esto  á  Coymbra,  por  estas  causas  y 
otras  que  se  offereçían,  dizía  (y  era  ansí)  que,  no  solamente  con 
la  uenida  del  P.  Françisco  no  se  sentiría  nada,  mas,  si  no  uenies- 
se,  se  sintería  del  todo  á  lo  que  uenía.  Y  salió  esto  uerdad;  por- 
que, después  de  dadas  las  patentes,  que  M  .°  Simón  y  los  suios 
uieron  que  se  boluía  el  P.  Francisco,  dixeron  claramente  á  lo 
que  auía  uenido  *. 

Bíspora  de  la  inuençión  de  la  f,  llegaron  aquí  las  patentes  % 
y  el  día  siguiente,  después  de  comer,  las  presentó  don  León  al 
Padre:  él  las  recebió  bien,  mas  estuuo  todo  el  día  muí  triste,  á 
lo  que  podía  parecer,  y  pensó  que  el  P.  Francisco  estaua  en 
Coymbra,  porque  iua  ya  don  León  auisado  de  no  le  dizir  nada,  si 
él  esto  pensasse,  porque  sabía  yo  que  le  temía  grandemente,  y 
ansí  quiso  nuestro  Señor  que  de  una  carta  de  Mirón  imaginó  él, 
por  cierta  cláusula  que  uenía  en  ella,  que  el  P.  Francisco  estaua 
en  Coymbra,  y  según  lo  que  entonces  juzgamos,  no  fué  esta  pe- 
queña causa  para  con  más  sufrimento  recebir  el  golpe.  El  día 
seguiente,  según  mandaua  Mirón,  se  fué  don  León  al  rey,  y  Si- 

*  Joanna  de  Austria,  Caroli  V  filia,  Joanni,  Portugalliae  principi, 
nupta. 

*  Hic  locus  sic  intelligendus  est.  Statuerat  quidem  Borgia,  jubente  Igna- 
tio,  in  Portugalliam  cum  Patre  Torres  proficisci;  at  cum  ex  Lusitânia  scripsis- 
sent  nullo  modo  id  oportere,  susceptum  Borgia  iter  abrupit  et  Ognatum 
remeavit. 

'    Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  721  et  seqq. 

Epístolas  Mixtae,  tom.  iii.  3 


34  Epistolae  Mixta  e— 508 

món  quedó  en  casa  por  mal  despuesto,  teniendo  todo  aquel  día  y 
el  de  antes  dichas  muchas  palabras,  que  significaban  holgarse 
mucho  de  dexar  el  cargo.  Todauía,  queriendo  ya  don  León  irse 
al  rey,  le  llamó,  y  se  puso  en  sus  manos,  diziendo  que  no  tenía 
de  quién  fiar,  sino  dél  y  de  mí,  que  él  no  querría  gouernar  ni 
tener  cuidado  de  la  Compañía:  ma  mi  conçiençia  me  obliga  (in- 
quit)  á  diziros  lo  que  passa.  Vos  auéis  de  saber  que  el  P.  Ignacio 
es  buen  hombre  y  muy  uirtuoso,  mas  es  bizcaíno,  que,  como 
toma  una  cosa  á  pecho,  etc.  El  hizo  comigo  esto,  esto,  y  esto. 
Querría  de  acá  sacar  dineros,  etc.;  porque  yo  lo  contradixe,  por 
esso  haze  agora  esto.  El  á  mí  házeme  prouecho,  y  coa  esto  me 
consolo  mucho,  mas  yo  no  quiero  quedar  con  escrúpulo:  des- 
cargo mi  conçiençia  en  uos,  que  soes  letrado:  allá  os  auenid,  etc. 
Creo  que  estas  fueron  las  palauras,  poco  más  ó  menos,  añadiendo 
que  don  León  era  aún  su  súbdito,  y  que  estudiasse  si  era  él, 
id  est  Simón,  obligado  á  obedeçer  en  este  caso.  El  rey  res- 
pondió como  estáuamos  conçertados,  y  como  yo  le  escreuí  en 
una  carta  que  di  á  don  León  que  le  lleuasse  mía ,  y  ansí  quedó  el 
pobre  Simón  frustrado  de  la  esperança  que  tenía  que  el  rey  resis- 
tiesse,  y  que  don  León  le  hiziesse  resistir;  y  auido  el  beneplácito 
del  rey,  dixo  él  que  no  se  atreuía  á  ir  al  Brasil  por  sus  enferme- 
dades, ni  tampoco  á  la  nueua  prouinçia,  y  ansí  se  resoluió  á  es- 
tarse en  San  Finz.  Partió  don  León  con  este  recado  á  Coymbra, 
con  el  qual  laetati  sunt  multi,  multi  autem  contristati.  Los  en- 
tristeçidos,  primeramente  son  todos  los  que  después  se  salieron  ó 
echaron,  no  porque  amassen  á  Simón,  porque  muchos  no  le  ama- 
uan,  mas  porque  ueían  que  sin  él  les  faltarían  sus  consolaçio- 
nes,  etc.  Vltra  destos  ay  aun  agora  algunos,  los  quales,  porque 
V.  P.  escriue  que  se  nombren  todos,  preguntaré  al  Padre  doc- 
tor el  orden  que  quiere  se  tenga  en  ello.  Hubo  '  muchos  que  se 
alegraron  mucho,  porque,  crea  V.  P.,  quod  reliquit  Dominus 
muchos,  qui  non  curuauerunt  genua  %  etc.  En  xviii  de  Maio 
llegamos  el  P.  M.°  Simón  é  yo  á  Coymbra,  y  luego  allí  monstro 
que  no  se  desencargaua  del  todo  del  officio,  y,  según  dizíamos, 

'    Ms.  vuo. 

-    Ad  Rom.  xi,  4. 


6  Janüarii  1555  35 

pareçe  que  hazía  gente,  y  aunque  desto  ueíambs  muchos  seña- 
les, no  nos  persuadíramos  tanto,  si  comigo  y  con  el  P.  Godino 
no  se  declarara  del  todo,  diziendo  á  cada  uno  de  nosotros  aparte, 
que  él  bien  ueía  que  el  P.  Mirón  no  era  para  el  cargo,  y  que 
auían  de  embiar  otro  de  Castilla,  y  los  hermanos  se  auían  de 
desconsolar  del  todo,  y  perder,  y  él,  por  mucho  que  le  quisies- 
sen  poner  la  carga  á  cuestas,  no  la  tomaría;  mas  que  yo  mirasse 
y  hiziesse  con  el  rey  que  defendiesse  la  Compañía.  Pareçe  que 
trabaiaua  mucho  por  nos  quitar  el  crédito  de  Mirón,  mas  traua- 
iaua  en  uano,  porque,  como  ueíamos  el  ánimo  con  que  lo  hazía, 
y  conoçíamos  la  grande  uirtud  de  Mirón,  no  miráuamos  más  cosa 
ninguna. 

En  XXII  del  mismo  se  partió  Simón  á  S.  Finz,  y  pensando 
nosotros  que  no  auía  más  que  hazer,  fué  neçessario  passar  con  el 
P.  Mirón  lo  que  se  á  escrito  por  muchas  uías  largamente;  la 
suma  de  lo  qual  es,  que  ó  por  su  poca  abelidad  natural,  ó  por  la 
mucha  perplexidad  de  las  cosas,  el  Padre  se  engañaua  notable- 
mente en  cosas  de  mucha  importancia,  y  fué  menester  amones- 
tarle m.uchas  uezes  y  mui  claramente,  y  uiendo  que  no  aproue- 
chaua,  nos  recorrimos  al  remedio  que  V.  P.  embiaua.  Y  porque 
el  P.  Francisco  ya  no  estaua  en  Salamanca,  uino  solo  el  P.  doc- 
tor y  llegando  á  Coymbra  á  los  nueue  de  Julio,  no  haziendo 
más  de  informarse  de  Godino  y  Tiburtio  *,  se  partió  para  esta 
çiudad,  adonde  estáuamos  el  P.  Mirón  y  los  demás,  á  los  xiiii,  y 
luego  álos  XVI  llegó  el  P.  Simón  á  Coymbra,  que,  con  achaque 
denfermo,  se  uenía  de  S.  Finz  para  Lixboa.  E  teniendo  acá  auiso 
de  cómo  uenía,  se  embió  daquí  el  P.  Cornelio  y  otra  uez  él 
con  don  León  á  tomarle  en  el  camino,  según  que  está  escrito  lar- 
gamente por  muchas  uías.  Y  porque  la  2.*  uez  obedeció,  no  le 
dieron  ninguna  de  las  cartas  que  Ueuaua  del  rey  para  hazerle  ir. 
Partióse  al  primero  de  Agosto  con  Cornelio  á  Salamanca. 


*  P.  Michael  de  Torres.— £!/>¿s^.  Mixtae,  t.  lí,  pag.  784,  782  et  alibi 
saepe. 

^  P.  Antonius  de  Quadros,  dictus  etiam  Tiburtius.  Epist.  Mixtae, 
t.  II,  pag.  434. 

"    P.  Cornélius  Gomes. 


â6  ÊPISTOLAE  MiXTAE— 50S 

Hecho  esto,  *y  declarado  el  P.  doctor  con  el  P.  Mirón,  le 
mandó  á  predicar  á  Alenteio,  y  todos  nos  fuimos  á  Coymbra, 
quedando  aquí  solo  Urbano.  Don  León,  yo,  y  Joannes  de  S.  Mi- 
guel, que  está  en  gloria,  llegamos  á  los  xi  de  Agosto  á  Coym- 
bra, y  el  Padre,  que  partió  después  á  los  xv,  y  luego  ordenó  la 
casa  de  S.  Finz,  para  donde  se  partió  á  los  xx,  y  boluió  á  Coym- 
bra á  XV  de  Setiembre  con  Antonio  Brandón,  que  aun  entonces 
tenía  por  fiel.  E  quiso  nuestro  Señor  que  comprehensus  est  astu- 
tas in  astutia  sua  *.  Y  V.  P.  sepa  breuemente  que  muchos  gé- 
neros de  males  tuuimus  acá,  los  quales  saber  V.  P.  mui  de  raíz, 
no  sólo  será  neçessario  para  nosotros  y  para  toda  la  Compañía, 
mas  aún  será  gran  consolación  para  su  alma,  uiendo  que  le 
muestra  Dios  por  experiençia  las  armas  con  que  los  enemigos  an 
de  combatir  esta  Compañía,  de  la  qual  le  tomó  por  instromento. 
Digo  que  muchos  géneros  de  males  tuuimos,  mas  de  ningún  re- 
çebimus  tanto  daño,  como  de  la  paleada  uirtud,  id  est  del  spíritu 
de  la  carne  y  del  mundo,  cubierto  con  color  del  spíritu  de  la 
Compañía,  y  con  saber  mui  bien  el  lenguage  y  modo  della;  y 
destos  el  prinçipal  fué  Brandón  Dios  le  perdone  á  él  y  á  mí 
mis  peccados,  que  harta  miseria  es  llegar  á  dizir  esto. 

El  Padre  recebiendo  carta  del  conde  de  Monterei,  se  par- 
tió á  iiij  de  Octobre  á  S.  Finz  para  de  ahí  ir  á  Sanctiago,  de- 
xando  primero  recado  de  la  ida  de  Brandón  á  Congo,  y  auién- 
dosse  informado  de  muchos  hermanos  de  las  cosas  de  casa  y  del 
remedio  delias,  y  me  mandó  á  mí  á  esta  corte,  por  reçelar  alguna 
trama  de  Migel  Gómez,  el  qual  era  uenido  á  esta  çiudad,  según 
está  escrito.  Yo  llegué  aquí  á  los  siete  de  Octobre,  y  el  mismo 
día  auía  entendido  Francisco  Anrríquez  del  rei  la  summa  de  lo 
que  Miguel  Gómez  auía  sembrado,  scihcet  que  le  dizían  y  era  in- 
formado que  de  acá  querrían  Ueuar  dineros  y  gente,  y  esto  no  lo 
auía  de  consentir,  y  otras  palabras  que  dauan  muestra  de  estar 
enoiado  y  mal  informado;  y  el  enoio  no  solamente  mostraua  con 
palabras,  mas  aun  con  el  semblante.  Diónos  á  todos  esto  mucho 

*  I  Ad  Cor.  m,  19. 

*  De  Antonio  Brandão  dixímus  in  voi.  superiore,  pag.  802-804,  842. 

*  Michael  de  Torres, 


6  Januarii  1553  37 

gozo  en  el  Señor,  por  uer  que  se  abría  camino  para  se  aclararen 
las  cosas  de  la  Compañía  en  esta  tierra,  y  también  porque  los 
males  que  causaua  el  modo  de  proçeder  de  Simón,  nos  auía  hecho 
mucho  daño  por  estar  siempre  incubiertos,  y  pareçía  no  auer  otro 
remedio  para  las  llagas  seren  sanas,  sino  por  alguna  uía  ueniren 
á  aclararsse. 

Tenía  también  Miguel  Gómez  ya  á  este  tiempo  dado  la  misma 
relación  á  muchas  personas  en  esta  corte,  y  habláuase  en  el 
P.  Ignacio  no  mui  á  prepósito,  aprouechándose  mucho  los  que 
en  esto  hablauan  del  casamiento  de  don  Joan  '  con  la  señora  de 
Loyola.  Trabaiamos  de  hablar  con  las  personas  que  pareció  con- 
ueniente,  dándoles  á  entender  la  uerdad  de  todas  estas  cosas, 
máxime  á  uno  de  los  grandes  desta  corte,  á  quien  Miguel  Gómez 
truxo  carta  de  M.°  Simón,  y  que  trabaiaua  con  el  rey  por  le  traer 
acá,  diziendo  que  querría  ir  á  la  India.  Con  este  hablamos  larga- 
mente, hasta  llegar  á  dizir  que  los  de  la  Compañía  obedeçerían 
á  V.  P.,  y  harían  lo  que  le  mandasse,  y  los  que  esto  no  quisies- 
sen  hazer  no  serían  della;  y  porque  él  estaua  mui  puesto  en  con- 
traria openión  de  lo  que  conuenía,  y  determinaua  pagar  la  amis- 
tad que  siempre  tuuo  á  Simón  con  reducirle,  no  se  sacó  otro  pro- 
uecho  desta  plática,  mas  de  saber  él  que  auía  muchos  en  la  Com  - 
pañía determinados  de  obedeçer  á  su  general  y  seguirle,  aunque 
fuesse  con  mucho  trabaio  y  peligro.  Y  crea  V.  P.  que  nuestras 
cosas  estauan  de  manera,  que  era  menester  non  solum  credere 
corde  ad  iustitiam,  sed  ore  confiten  ad  salutem  protestando  la 
fe  de  la  Compañía,  y  defendiendo  su  cabeça.  Con  los  ifantes  ni 
con  la  reina  no  tuuimos  que  hazer  en  esto,  sino  pedirles  conseio 
de  lo  que  haríamos;  y  en  fin  yo  hablé  al  rey,  traiéndole  á  la  me- 
moria lo  que  con  él  auía  passado  açerca  deste  negoçio,  y  porque 
no  se  podía  escusar  para  bien  dèi,  me  fué  forçado  traerle  tam- 
bién á  la  memoria  todo  lo  que  de  V.  P.  le  auía  muchas  uezes 
dicho,  y  quién  era  Simón,  y  lo  que  pretendía  en  esto,  y  quánto 
más  razones  yo  tenía  de  amar  el  bien  del  reino  que  no  él;  y  ansí 

*    De  matrimonio  Joannis  de  Borja  cum  Laurentia  de  Oñaz  et  Loyola 
dictum  saepe  est  in  voi.  superiore,  praecipue  pag.  777,  845,  849  et  seqq. 
Ad  Rom,  x,  io. 


38  Epistolae  Mixtae— 508 

destas  cosas  le  hize  una  larga  plática,  de  la  qual  (aunque  yo  fui 
descontento),  todauía,  (según  supe  por  los  ifantes)  nuestro  Señor 
hizo  con  que  quedasse  el  rey  satisfecho,  máxime  con  auerle  offere- 
çido  que  mandasse  entregar  las  rentas  del  collegio  á  alguna  per- 
sona de  quien  se  fiasse.  Y  porque  esta  historia  no  sea  infenita, 
sepa  V.  P.,  que,  ansí  en  esta  plática  como  en  otras  muchas  con 
el  rei,  reina,  y  yfantes,  se  a  tratado  del  instituto  de  la  Com- 
pañía, según  acá  pobremente  entendemos,  de  lo  que  V.  P.  pre- 
tende, diziéndole  cómo  más  deseáuamos  los  de  la  Compañía  no 
tener  rentas  ni  dineros;  y  si  en  la  instituçión  de  los  estudiantes 
se  podiessen  escusar,  lo  harían;  que  no  buscaua  sino  la  honra  de 
Dios,  etc.  Mas  porque  de  la  primera  uez  que  uino  aquí  el  P,  doc- 
tor '  no  auía  hablado  con  el  rei,  por  respectos  que  entonçes  pa- 
reçían  buenos,  de  los  quales  uno  creo  era  el  mal  odor  que  la 
Compañía  tiene  en  esta  corte,  por  se  entrometer  mucho  con  prín- 
cipes, y  cómo  el  mismo  Simón  con  ello  auía  desplazido  á  todos 
estos  príncipes,  y  por  uerem  en  mí  lo  contrario,  les  auía  plazido, 
y  auía  yo  con  ellos  tratado  esto  muchas  uezes  para  remediarlo, 
diziéndoles  cómo  los  de  la  Compañía  más  holgauan  de  conuersar 
con  cosas  baxas  que  con  altas,  y  que  por  fuerça  uenían  á  los 
grandes  quando  ya  no  se  podía  escusar;  y  asi  lo  que  hize  quando 
uino  el  doctor,  porque  todauía  deseaua  que  el  rey  le  hablasse, 
fué  dizirle  quién  era,  y  que  estaua  aquí,  y  á  lo  que  uenia,  espe- 
rando que  él  dixesse  que  lo  querría  hablar. 

Agora,  quando  fué  este  negoçio  de  Migel  Gómez,  apreté  yo 
mucho  con  el  rey,  diziéndole  que  la  Compañía  era  del  P.  Igna- 
çio,  el  qual  teníamos  acá  en  el  P.  doctor  Torres;  que  le  pedía  mu- 
cho lo  quisiesse  mandar  llamar  y  oírlo.  Respondióme  á  esto  fría- 
mente. Por  mucho  que  torné  á  instar,  no  pude  sacar  más  dél,  que 
estas  palabras:  Haga  él  allá  por  donde  anda  su  offiçio;  dando  á 
entender  que  no  le  auía  de  embiar  á  llamar.  Todauía  nos  pareçió 
neçessario  que  uiniesse,  y  hizimos  hazer  una  carta  del  cardenal, 
en  que  le  llamaua,  aunque  él  dizía  no  ser  neçessario  para  apazi- 
guarei rey,  el  qual  ya  á  este  tiempo  del  todo  estaba  apaziguado, 


Michael  de  Torres. 


6  Januarii  1553  39 

sin  querer  conceder  á  los  protectores  de  M.°  Simón,  ni  que  fuesse 
á  las  Indias,  ni  tampoco  una  carta  que  le  pedían  para  V.  P.,  para 
que  de  todo  se  desarraigasse  la  openión  de  uenir  acá.  Todauía 
nos  pareçió  neçessario  que  ueniesse  el  doctor,  para  empeçar  á  pu- 
blicar su  poder,  y  en  nombre  de  V.  P.  empeçar  á  remediar  acá 
todo,  aunque  el  P.  M.°  Mirón,  á  quien  escriuimos,  no  fué  desse 
pareçer,  porque  yo  auía  mucho  instado  con  el  rey,  diziéndole  lo 
que  muchas  uezes  le  auía  antes  dicho,  que  era  pedirle  no  diesse 
á  mí  crédito,  y  quisiesse  saber  la  uerdad  por  tantos  testigos,  que 
no  podiesse  tener  duda;  y  que,  aunque  S.  A.  se  satisfiziesse  con 
mis  razones,  yo  todauía  no  me  satisfazia,  porque  era  persona 
particular,  y  el  peor  de  la  Compañía,  y  pedía  á  S.  A.  quisiesse 
informarse  del  que  la  tenía  á  cargo.  Toda  esta  instancia  hize  por 
me  pareçer  necessario  uiesse  el  rey  los  papeles  que  V.  P.  embió 
con  el  despacho;  y  aunque  teníamos  acá  algunos,  no  se  los  qui- 
simos mostrar,  hasta  uenir  el  Padre,  para  que  con  este  achaque 
de  dar  plena  informaçión  del  negoçio,  podiesse  tener  entrada  con 
S.  A.,  sin  sospecha  de  ser  intrometido. 

En  XIII  de  Nouiembre  llegó  el  Padre  de  Salamanca  á  Coym- 
bra,  3^  á  los  xviii  del  dicho  mes  llegó  á  esta  çiudad.  El  rey  le  re- 
çibió  con  muestras  de  mucho  amor.  El  Padre  le  hizo  una  plática 
de  agradeçimiento  en  nombre  de  V.  P.,  á  la  qual  S.  A.  respon- 
dió que  se  lo  agradeçía  á  el  y  á  V.  P.,  lo  que  de  su  parte  le  di- 
zia, y  que  él  no  podría  dexar  de  fauoreçer  la  Compañía,  por  la 
necessidad  que  tenía  de  los  della  para  complir  las  obligaciones  de 
los  infieles,  que  Dios  le  auía  encargado;  y  que  assi  por  esta  causa, 
como  por  su  uirtud  de  los  de  la  Compañía,  los  favoreçía  siempre; 
y  que  M.**  Simón  nunca  lo  fauoreçiera  sino  por  la  Compañía:  y 
assi  en  esta  materia  habló  con  mucha  demostraçión  de  amor.  El 
Padre  habló  también  con  los  ifantes  muchas  uezes,  y  está  mara- 
uillado  de  quánto  aman  la  Compañía,  y  entienden  lo  bueno  della. 
Hasta  agora  trabaia  por  conoçer  y  consolar  á  todos,  y  reduzir  al- 
gunos seis  ó  siete  que  an  quedado  un  poco  no  tales  quales  son 
menester,  por  la  mucha  afiçión  que  tenían  á  M.°  Simón,  y  por 
tener  poco  fundamiento  de  abnegaçión  y  mortificaçión.  El  Padre 
tiene  tomado  en  esto  harto  trabaio,  y  el  prinçipal  dellos  tiene  ya 


40  Epistolae  MiXTAE— 508 

reduzido;  y  aunque  no  ay  esperança  de  todos  los  otros,  todauía 
el  Padre  insta  por  remediarlos,  y  algunos  dan  buena  muestra;  y 
si  estos  se  uienen  á  remediar,  ó  irse  fuera  todos  los  que  quedan, 
se  puede  tener  esperança  dellos,  sacando  algunos  dos  ó  tres  que 
están  en  Coymbra. 

Yo  leí  esta  carta  al  P.  doctor,  y  quanto  al  nombrar  los  que  se 
mmstraron  afiçionados  á  M."  Simón,  como  V.  P.  escriue,  le  pa- 
reció no  se  deuer  hazer  por  agora,  por  lo  peligro  que  ay  que 
ellos  lo  uengan  á  saber,  porque  el  Padre  trabaia  mucho  de  no 
exasperarlos.  Esta  cosa  acá  estaua  de  manera,  que  para  se  escri- 
uir  lo  que  el  P.  doctor  a  hecho,  sería  menester  darse  á  entender 
el  estado  en  que  la  halló;  y  como  esto  se  remite  á  la  persona  que 
se  a  de  ambiar,  y  es  tan  difficultoso  de  hazer,  no  digo  en  esta 
más,  sino  que  la  Compañía  estaua  acá  perdida,  porque  auía  mu- 
chos en  ella  que  no  eran  sus  hijos,  mas  sus  enemigos.  Auían  tam- 
bién acá  muchos,  que,  aunque  algo  an  perdido  el  curso  con  el 
exemplo  de  los  otros,  todauía,  como  eran  hijos,  an  perseuerado, 
y  esperamos  en  Dios  que  perseueren,  doctrinados  y  gouernados, 
especialmente  por  V.  P.,  y  esperamos  que  corran  con  tanto  más 
p riessa,  quanto  más  ocasiones  an  uençido  de  tornar  atrás.  E 
P.  doctor  ua  su  poco  á  poco  haziendo  esto,  y  las  oueias  se  uan 
llegando  ya  y  afeçionando  al  pastor,  ipse  etiam  incipit  cognoscere 
et  uocare  eas  nominatim  ' . 

Aora  partiron  de  aqui  tres,  de  quatro  que  hizo  uenir  de 
Euora,  á  do  estauan  puestos  por  no  hazer  mal  en  Coymbra  con 
sus  tentaciones.  Aunque  no  uan  del  todo  sanos,  esperamos  que 
nuestro  Señor  los  remedee  á  ellos  y  al  que  aquí  queda,  á  lo  me- 
nis  el  Padre  bien  trabaió  de  remedeallos.  Él  estaua  casi  deter- 
minado en  dizirles  claramente  lo  que  Elias  dixo  á  los  profetas  de 
Baal;  mas  informado  por  algunas  particulares  çircunstançias,  le 
par  sciò  meior  usar  de  blandura,  por  su  ternura  dellos  al  presen- 
te, y  por  esperança  que  ay  que  redeant  ad  meliorem  mentem, 
aunque  hasta  aora  siempre  se  a  vsado  desta  misericordia,  y  apro- 
uechó  poco.  Y  lo  peor  es  que  uno,  que  no  queda  del  todo  sano, 


1   Joan,  x,  3. 


6  Januarii  1553  41 

haz8  muchos  enfermos;  mas  á  todo  esto  proueió  el  Padre  con  el 
pareçer  de  los  Padres,  apartándolos,  ut  deducatur  synagoga  cum 
honore  ad  tumulum.  Quiero  dizir  que  hasta  aora  el  modo  de  la 
Compañía  en  Portugal  fué  .condeçenderse  tanto  con  los  subdi- 
tos, que  quedauan  ellos  por  superiores,  y  [esto  fué]  antes  de  se 
introduzir  la  verdad,  id  est  la  lei  de  graçia  y  de  la  Compañía  de 
Jesús.  Uanse  dissimulando  algunas  cosas  y  sufriendo  de  las  cos- 
tumbres passadas,  porque  lo  que  acá  entendemos  que  se  deue 
hazer,  y  quiçá  fuera  meior  hazerse  luego,  es  lo  que  sabemos  vsa 
V.  P.  en  Roma;  y  hasta  tanto  que  ansí  no  se  haga,  y  publice  se 
predique  que  todo  el  súbdito  que  en  la  más  pequeña  cosa  dessiente 
del  superior,  es  eregi  y  indigno  de  estar  en  la  Compañía,  ni  acá 
auerá  subditos  ni  superiores,  porque  los  subditos  serán  superio- 
res, y  los  superiores  súbditos. 

Lo  que  V.  P.  escreuiere  acá  cerca  desta  materia,  será  mui 
prouechoso,  y  no  puede  cargar  en  esto  tanto  la  mano,  que  dañe, 
máxime  contra  el  punto  de  perder  el  crédito  á  la  obediençia,  por 
el  discrédito  de  la  persona  *.  Y  lo  que  más  importa  es,  que  la 
mente  de  V.  P.  çerca  de  la  abnegaçión,  mortificación  y  obedien- 
cia, y  cerca  del  rigor  que  los  superiores  deuen  tener  en  llenar 
esto  adelante,  se  entienda  acá,  y  se  uea  claramente,  porque  no 
falta  acá  tanto  quien  sepa  dizir  la  uerdad,  como  falta  el  crédito 
á  ella. 

El  Padre  entendió  en  remediar  los  pleitos  y  las  obligaçiones 
que  ay  á  las  ánimas  de  los  monesterios  que  tenemos  á  cargo,  y 
assi  desto  como  de  lo  demás  se  escriuirá  después  largo  á  V.  P. 

Yo  hablé  al  rey  sobre  el  negocio  del  duque  don  Carlos 


'  Die  26  Martii  1553  scripsit  Ignatius  celeberrimam  de  virtute  obe- 
dienfine  epistolam  ad  Patres  et  fratres  Societatis  Jesu  in  Portugallia.  Car- 
tai de  San  Ignacio,  t.  m,  pag.  184  et  seqq. 

Carolus  de  Borja,  dux  V  Gandiae,  Sti.  Francisci  filius.  Negotium, 
de  quo  heic  agitur,  innuunt  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  820  et  Polanco,  t.  11,  ^ 
pag.  653,  n.  534,  qui  haec  litteris  mandavit:  «Novus  Dux  Gandiae  [Carolus] 
provocatus  litteris  cujusdam  nobilis  viri,  Domini  Gasparis  Centellas,  in  via 
publica  Valentiae  fustibus  eum  caedi  jussit;  quae  res  civitati  illi  pernobili 
magnopere  displicuit,  et  factiones...  adversariorum  nobilium  exortae  sunt, 
et  res  eo  aucta  fuit,  ut  quemdam  etiam  juvenem  nobilem  occisum  fuisse, 


42  Epistolar  Mixtae— 508 

S.  A.  leió  la  de  V.  P.,  y  holgó  mucho  con  ella.  Y  quanto  al  es- 
criuir  al  prínçipe  '  dixo  que  no  costumbraua  hazerlo  en  seme- 
iantes  casos,  por  no  quexarse  dél  la  parte  contraria.  Yo  insté 
con  dizir,  que  no  pedía  más  á  S.  A.,  sino  que  escriuiesse  al  prín- 
cipe, que  apaziguasse  la  cosa.  Respondió  S.  A.  que  este  era  el 
officio  del  príncipe  y  que  lo  haría  sin  que  él  se  lo  escriuiesse;  y 
la  reina  dixo  que  ya  el  duque  de  Macheda  -  á  esse  intento  auía 
sido  mandado  con  mucha  priessa. 

Quanto  al  collegio  de  Éuora  ^  ya  teníamos  acá  conçertado  esso 
con  el  cardenal,  y  por  dos  cosas  se  dexó  dempeçar  luego:  i."", 
porque  el  collegio  no  es  aun  acabado,  ni  tienen  casas  conuenien- 
tes  para  ello.  La  2.",  por  que  S.  A.  está  mui  despeso  *  con  el 
mucho  gasto  que  a  hecho  en  la  obra.  Tiene  tanto  deseo  de  se 
hazer  assi,  que  no  solamente  en  Éuora,  mas  creo  trabaiará  que 
se  haga  assi  en  los  principales  obispados  de  Portugal. 

Quanto  á  lo  de  aquí,  de  Lixboa,  también  auemos  en  ello 
muchas  uezes  hablado,  y  agora,  con  esta  de  V.  P.,  se  a  dado 


Duce  auctore,  ob  leves  causas  ferretur.»  Ignatius,  pro  suo  in  Franciscum 
Borgiam  amore  et  religionis  studio,  apud  principes  viros  per  socios  egit  ut 
res  componeretur,  ne  caedes  fierent  et  nobilissimae  domus  periclitarentur. 
»    Philippus  IL 

-  Bernardinus  de  Cardenas  et  Pacheco,  Francisci  Borgiae  amicissi- 
mus,  dux  II  de  Maqueda,  Valentiae  prorex  a  15  P'ebruarii  1553.  Epist.  Mix- 
tae, t.  ir,  pag.  849,  annot.  l. 

^  Ms.  rfefeora.— Quae  in  hoc  loco  dicuntur,  lumen  accipiunt  ex  narra- 
tione  P.  Polanco,  t.  iii,  pag.  423,  n.  937:  «Erat  in  animo  Cardinali  [Hen- 
rico]  collegium  quoddam  clericorum  aut  sacerdotum  instituere,  quod  prope 
nostrum  esset  et  a  nostris  regeretur;  sed  cum  rationes  aliquae  eidem  Cardi- 
nali proponerentur,  propter  quas  non  convenire  videbatur  ut  novum  hoc 
onus,  et  eatenus  inusitatum,  Societas  nostra  subiret,  nec  ipsis  sacerdotibus 
id  expedirei,  atque  suggereretur  ut  potius  singulis  eorum  aliquam  pecuniae 
summam  singulis  annis  numerari  videret,  quibus  adjuti,  sine  molestiis, 
quae  in  collegiis  laicorum  accidere  solent,  studio  ac  pietati  darent  operam, 
statim  Cardinalis  id  consilium  amplexus  est;  nam  experientia  ipsa  brevi 
doctura  videbatur  an  id  potius  quam  in  congregatione  vivera  conveniret. . . 
Sperabatur  autem  eo  ex  opere  non  solum  sacerdotum  Eborensium  profec- 
tus,  sed  quod  Episcopi,  hoc  exemplo  moti,  tantundem  in  suis  episcopatibus 
essent  facturi. « 

'    Sic;  exhaustus. 


6  Januarii  An,  1553  43 

mucho  calor  Esta  casa  en  que  estamos  es  mui  apta  para  colle- 
gio, y  poco  para  casa,  en  que  se  aproueche  á  almas.  Dimos  mu- 
chas bueltas  para  hallar  una  en  que  posiéssemos  la  casa,  y  con 
conscio  del  cardenal,  por  no  se  hallar  cosa  á  propósito  agora,  y 
por  cumplir  en  alguna  manera  la  obediencia  de  V.  P.,  pareçe  al 
P.  doctor  será  bueno  empeçar  aquí  poco  á  poco,  con  uno  maes- 
tro de  gramática  ó  dos,  porque  también  al  presente  no  ay  ningún 
estudiante  que  podamos  poner  de  gramática;  y  porque  estamos 
tan  tenidos  por  hombres  que  buscan  su  interesse,  que  no  será 
bien  juzgado  el  tomar  otra  cosa,  sin  que  primero  aian  uisto  la 
causa  porque  se  toma.  Esperamos  que  desta  manera,  antes  de  un 
año,  aya  personas  que  fuelguen  de  dar  la  casa,  y  aquí  quedará 
collegio  perfecto,  de  la  manera  que  V.  P.  ordena.  El  P.  doc- 
tor trabaió  mucho  por  lo  hazer  luego,  ni  lo  querría  hazer  desta 
manera,  por  constar  de  la  uoluntad  de  V,  P.,  que  es  estar  la 
casa  apartada  del  collegio;  mas  hazerse  [h]a,  como  digo,  y  lo  que 
agora  el  Padre  piensa  empeçar,  no  es  más  de  una  introduçión; 
porque  también  tenemos  grande  recelo,  que,  publicándosse  es- 
cuela, sea  impedida  por  los  de  la  uniuersidad  de  Coymbra,  y  se- 
ría gran  cosa  no  miraren  ellos  en  esto  modo  denseñar,  sino  des- 
pués que  lo  pudiéssemos  defender  con  las  muestras  de  la  utilidad 
grande. 

Esto  de  los  collegios  en  este  regno  pareçe  que  será  cosa  de 
grandíssimo  prouecho,  y  que  auiendo  maestros,  todos  los  obispos 
los  querrán  hazer  en  sus  obispados.  Del  obispo  del  Algarue  *  y 
del  de  Portalegre  ^  tenemos  ya  certidumbre,  y  nos  lo  piden  con 
mucha  afiçión.  Los  que  acá  hablan  en  esto,  piensan  ser  la  cosa 


•  Nimirum  acommendaverat  P.  Ignatius  nostris  in  Portugallia,  non 
solum  ut  scholas  [Olisipone]  aperirent,  sed  etiam  ut  domum  professorum 
sejunctam  a  collegio  institui  curarent.»  Polanco,  t,  iii,  pag.  3'gi,  n.  856. 

2  Joannes  de  Mello  et  Castro,  de  quo  vide  SouSA  Amado,  Historia  da 
Egreja  catholica,  t,  Vii,  pag,  194  et  seq. 

'  Julianus  de  Alva.  «Foi  o  primeiro  Prelado  d'està  Diocese  [Portale- 
gre]. Era  espanhol,  natural  de  Madrigalejo  na  Castella,  da  comitiva  da 
rainha  Dona  Catherina,  de  quem  era  confessor  e  esmoler  mór.  Governau  o 
Bispado  até  o  anno  de  1557,  em  que  foi  transferido  ao  bispado  de  Miranda,» 
Sousa,  /.  c,  pág.  179.— Vide  infra  epist.  5i3. 


44  Epistolar  Mixtae — 508 

más  apta  para  remedio  de  la  iglesia,  de  quantas  se  podían  inuen- 
tar.  También  acá  pareçe  haría  mucho  al  caso  una  persona  que 
supiesse  bien  la  forma  de  los  collegios  de  allá:  á  lo  menos  V.  P. 
nos  auise  de  los  medios  que  se  deuen  vsar  para  que  los  maestros 
no  uengan  á  perder  la  obediençia,  humildad  y  deuoçión.  Los 
ciudadanos  de  la  ciudad  del  Porto  también  con  mucha  instançiai 
piden  vn  collegio,  y  se  profieren  aiudarlo  mucho:  es  uno  de  los 
más  cómodos  lugares  del  reino.  Offerécense  tantas  cosas,  que 
tengo  temor  no  nos  ocupemos  en  más  de  lo  que  nuestras  fuerças 
alcançan.  V.  P.  nos  mande  anisar  de  todo,  y  del  modo  que  se 
deue  tener  en  aceptar  estos  collegios.  Quanto  á  lo  que  á  mí 
pareçe,  creo  que  no  ay  çiudad  ninguna  en  Portugal  á  do  no  se 
pueda  hazer  un  collegio,  y  se  haga  fáçilmente,  solamente  con 
poner  al  principio  dos  buenos  maestros,  aunque  no  lesdeen  para 
estudiantes;  y  digo  buenos,  no  sólo  en  las  letras,  sino  in  odore 
uirtutum  ;  porque  todo  el  regno  está  mui  afiçionado  á  la  Com- 
pañía, y  comúnmente  es  gente  denota,  y  con  estas  tempestades, 
no  solamente  no  se  a  perdido  el  crédito,  mas  uasse  cadaldíamás 
ganando,  aunque  al  principio  algunas  personas  an  uaçilado.  Mas 
toda  esta  tempestad  a  sido  mui  prouechosa,  porque  con  ella  se 
apartaron  los  que  no  eran  de  la  Compañía.  Y  para  consola- 
çión  de  V.  P.  le  hago  saber,  que  todos  los  que  andan  fuera, 
estaua  tan  sabido  que  se  auían  de  salir ,  que  se  posieron  mucho 
antes  en  lista 'secretamente;  opera  enim  illorum  ostendebant  qui 
essent. 

Esta  carta  se  ua  haziendo  mui  larga  y  mui  confusa:  ni  me 
pareçe  será  posible  darse  clara  enformaçión  á  V.  P.  de  las  cosas 
por  escrito,  sin  que  primero  se  dé  por  palabra;  y  entonçes,  sa- 
biendo V.  P.  todas  las  çircunstancias  y  particulares  acaeçimien- 
tos,  con  todo  el  sucçesso  de  la  Compañía  en  este  regno,  se  po- 
drán escriuir  las  cosas  tan  particularmente,  que  no  se  haga  acá 
ninguna,  sino  por  pareçer  de  V.  P.  expresso,  ó  conoçido  por  la 
respuesta  que  aurá  dado  en  semeiantes  casos.  Desta  manera  me 
parece  que  tememos  Compañía.  Agora  está  todo  apareiado  para 
se  imprimir  qualquiera  buena  forma:  son  purgados  casi  todos  los 
malos  humores  deste  cuerpo,  y  quedamos  conualeçientes,  que, 


6  JANUARII  1553  45 

si  nos  dieren  buen  mantenimiento  de  exemplo  y  remedios  per- 
seruatiuos,  pareçe  que  sanaremos. 

Quanto  á  la  confessión  del  rey  no  ay  que  responder,  pues 
ya  está  del  todo  desecho,  assi  essa  como  la  del  príncipe.  Descon- 
sólame  mucho  ser  contra  la  mente  de  V.  P.,  mas  las  causas  por- 
que acá  nos  pareció  esto,  algunas  delias  no  se  pueden  escriuir, 
mas  todauía  pareçe  que,  si  V.  P.  las  supiesse,  lo  auría  por  bien 
hecho:  remi  tome  á  la  carta  biua  que  el  P.  doctor  a  de  embiar. 
Antes  de  deshazerse  las  confessiones,  platicamos  todos  en  Coym  - 
bra  las  causas  que  auía  para  dexarlas,  y  pareciéronnos  eficaçes. 

Quanto  al  informar  de  la  hazienda  del  collegio,  de  Coymbra 
se  podrá  hazer  meior. 

Aquí  ua  una  lista  de  los  que  están  en  Coymbra  y  S.  Finz, 
hecha  por  el  P.  Manuel  Godiño.  También  pienso  embiaremos 
otra  de  los  que  están  aquí  y  en  Éuora  y  por  el  reino,  aunque  no 
llieue  la  çensura  que  pone  el  P.  Godiño,  como  pastor  que  conoçe 
bien  las  oueias,  remitiéndosse  también  á  la  carta  biua. 

En  lo  del  collegio  desta  çiudad,  V.  P.  auise  si  es  aquel  modo 
sufridero  ad  tempus,  porque  hasta  auer  el  auiso  de  V.  P.,  irse 
poco  á  poco,  ó  se  dexará  del  todo;  aunque  uistas  todas  las  çir- 
çunstançias,  como  ariba  dixe,  el  cardenal  concluió  que  era  meior 
de  aquella  manera  por  aora,  y  assi  también  nos  pareció.  Sola- 
mente tuuimos  por  obstáculo  entendermos  que  V.  P.  no  querría 
que  se  mezclasse  una  cosa  con  otra,  y  assi  lo  diximos  al  cardenal. 

Alia  manti:  Después  desto  escrito,  concluyó  el  Padre,  y  así 
dos  maestros  empegarán  á  leer  en  principio  del  mes  de  Hebrero, 
ó  en  fin  del  presente.  Quanto  á  my  professión,  tantas  vezes 
mandada  por  V.  P.,  no  solamente  tengo  las  causas  que  e  escrito, 
mas  otras  muchas,  las  quales  tengo  representadas  al  P.  doctor. 
Yo  holgara  que,  ya  que  los  nouiçios  acá  no  an  bien  empeçado, 
empecassen  bien  los  professos.  Yo  ni  tengo  letras  ni  e  biuido 
como  conuiene:  fiat  uoluntas  Domini. 


•  Serio  voluerat  Joannes  III  adhibere  Patrem  Gonçalves  suae  con- 
scientiae  moderatorem:  hoc  munus,  prae  demissione  animi,  refugerat  Gon- 
çalves; sed  id  non  omnino  probatum  est  Ignatio,  qui  alioqui  ejus  virtutem 
laudavit.  Epist.  Mixtae,  1. 11,  pag.  707,  721  et  seqq.,  749. 


40  Epistolar  Mixtae— 509 

El  P.  Mirón  está  aora  en  Éuora;  verná  luego  á  Coimbra, 
como  el  P.  doctor  allá  fuere,  para  se  dar  assiento  á  las  (Tosas. 

Aquí,  en  esta  ciudad,  avnque  no  faltan  murmurationes,  va 
todauía  cresciendo  el  crédito  y  deuoçión  de  la  Compañía,  y  es- 
pérase que  cresca  mucho  más  con  los  lectores. 

Nuestro  Señor  nos  dé  su  gratia  para  que  perfectamente  lo 
siruamos  y  seamos  verdaderos  obedientes.  Por  amor  del  Señor 
pido  á  V.  P.  se  acuerde  de  my,  miserable,  necessitado,  porque, 
después  que  estoi  en  la  Compañía,  siempre  entendí  con  otros  y 
no  comigo.  De  Lixboa  á  vi  de  Henero  de  1553. 

Mann  propria:  Por  commissión  del  P.  doctor  Torres,  seruus, 

LUDOVICUS. 

Inscripiio:  f  A  nuestro  en  Christo  P.  M.°  Ignacio.  2." 

509 

LUDOVICUS  GONÇALVES  DA  CAMARA 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

OLISIPONE  6  JANUARII  1553  '. 

Capita  singularia  ad  pleniorem  notitiam  habendam  de  Michaele  Gomes  et 
Simone  Rodrigues. — Quomodo  sit  affectus  Joannes  III. — De  collegio 
conimbricensi:  fructus  ex  sociorum  diverberatione  per  urbem. — Stâtus 
Societatis  Jesu  in  Portugallia. 

t  • 

Jhus 

Mui  R.do  Padre.  Para  que  allá  se  tenga  maior  conoçimiento 
de  lo  que  es  passado  de  Migel  Gómez  ^  y  M.°  Simón,  escriueré 
algunas  particularidades.  La  primera  es,  que  Simón  desea  y  tra- 
baiará  por  muchas  uías  boluer  á  esta  tierra,  aunque  sea  sin  car- 
go, y  que  esto  será  grandíssimo  mal  para  muchos  de  los  que  acá 
ay,  y  por  uentura  para  la  Compañía  mucho  bien,  porque  con  tri- 
bulaçiones  se  an  de  prouar  los  escogidos  della. 


'  Ex  originali  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  6o,  prius  533,  534. 
-    Vide  epistolam  superiorem. 


6  jANUARIl  1553  47 

La  2/\  que  sabiendo  (como  luego  ha  de  saber)  quán  mal  le 
soçedió  lo  que  acá  sus  factores  intentauan,  se  a  de  irritar  mu- 
cho; é  ya  puede  ser  que  no  muestre  la  irritaçión;  mas  que  por 
uías  ocultas  trabaie  de  licuar  adelante  su  intento,  máxime  sa- 
biendo que  está  acá  tenido  en  mala  cuenta. 

La  3/,  pareçe  neçessario  que  uaia  luego  á  Roma,  para  que 
acá  acaben  de  desconfiar  de  su  reductión,  y  se  oluiden  de  todo 
dél.  Mas  también  pareçe  neçessario  que  al  mismo  tiempo  uaia 
también  de  acá  '  la  persona  que  nuestro  Padre  manda  que  le  em- 
bien;  el  qual  deue  ssr  tal,  que  no  solamente  pueda  dar  informa- 
ción, mas  aun  deshazer  las  que  diere  Simón,  y  mostrar  las  raízes 
que  tienen,  porque  la  differençia  que  acá  ay  entre  él  y  los  de  nues- 
tro Padre  es  mala  de  conoçer,  y  pende  muchas  uezes  de  particula- 
res çircunstançias,  las  quales  ignoradas,  no  se  puede  bien  juzgar 
la  cosa;  y  casi  todos  los  males  passados  tuuieron  fundamientos  de 
bienes,  sino  que  se  hizieron  males,  ó  con  excessos  ó  con  defectos, 
o  parasilogizándosse  los  que  los  hazían;  y  ninguna  cosa  puede 
tanto  declarar  á  nuestro  Padre  nuestras  cosas,  como  haziendo 
audiençia,  y  olendo  estas  contiendas.  Digo  esto,  porque  summa- 
mente  deseo  que  nuestro  Padre  sea  informado  de  todo  para  re- 
medio de  toda  la  Compañía,  y  no  porque  desee  ser  Simón  con- 
tradizido.  Digo  que  la  differençia  entre  los  de  Simón  y  los  del 
P.  Ignaçio  es  tan  mala  dentender,  que  todos  sus  ierros  prueuan 
con  exemplos  y  propositiones  de  nuestro  Padre:  uerbi  gratia,  de 
los  excessos  y  escándalos  en  los  pleitos,  del  tratamiento  del  cuerpo 
con  demasiada  soHcitud  y  cura,  y  otras  muchas  cosas,  las  quales 
sabemos  çierto  delante  de  Dios  que,  si  nuestro  Padre  supiesse  la 
uerdad  delias,  la  abominaría  y  condenaría  omnino;  y  también  sa- 
bemos, que,  siendo  informado  de  medias,  no  podrá  entender  ni 
remediar  los  males  que  delias  an  naçido. 

La  4."  %  que  estos  prínçipes  todos  están  ya  tan  adelante  en  el 
modo  de  proçeder  de  Simón  y  en  sus  cosas,  que,  aunque  ueniesse 

'    Ms.  ca. 

-  Heic  inms.  leguntur  etiam  transverso  calamo  notata:  «Quando  An- 
tonio Br  andón  voluió  de  Roma,  él  prinçipalmente  y  también  los  demás 
que  iiinieron,  en  muchas  cosas  hizieron  harto  daño  en  la  casa. 


48  Epistolae  Mixtae— 509 

acá,  no  se  poderi an  engañar,  á  lo  que  pareçe.  Bien  es  uerdad  que 
las  malas  informaçiones  que  les  dieren  pueden  mucho  imprimir 
en  ellos,  praesertim  porque  es  mui  amàbile  y  afábile,  y  sabe  en- 
caxar  lo  que  quiere  con  muestras  de  humildad;  y  hago  saber  á 
V.  R.  que  los  hermanos  de  casa  que  le  aman,  le  aman  tanto,  aun- 
que son  pocos,  que  es  mucho  para  marauillar;  y  cuando  yo  me 
maravillaua  desto  con  el  P.  M.**  Gonçalo  respondía  él:  No  es 
mucho  que  le  amen,  quia  loquitur  ad  cor,  id  est,  según  el  amor 
proprio. 

Quando  aquí  llegué  en  Octobre,  que  hallé  el  rey  (como  es- 
criño á  nuestro  Padre)  mal  informado,  fué  neçessario,  conforme 
á  un  auiso  de  su  paternidad,  desacreditar  á  maestro  Simón  cla- 
ramente; y  diziéndole  quién  era,  dizía  el  rey,  cómo  no  le  auía  el 
P,  Ignaçio  anisado,  y  cómo  no  le  auía  remediado  luego  al  prin- 
cipio. A  esto  respondí,  que  la  causa  auía  sido  por  no  desplazer  á 
S.  A.;  y  no  se  marauillasse  de  los  males  que  auían  soçedido, 
porque  la  Compañía  en  este  regno  no  auía  sido  regida  por  el 
P.  Ignaçio,  ni  él  auía  embiado  acá  [á]  Simón  para  regir  la  Com- 
pañía, sino  para  ir  á  la  India  con  M.°  Francisco.  Y  no  fué  solo  el 
rey  el  ^  que  tocó  en  este  punto:  vnde  haec  tam  repentina  mutatio, 
si  antes  lo  aprobaua,  y  loaua?;  porque  también  los  tentados  dizían 
y  dizen  esto,  y  pareçe  que  quieren  sintir,  imo  algunos  lo  dixeron 
claramente,  que  nuestro  Padre  hizo  esta  mudança  porque  le  re- 
pugnó M.°  Simón  en  Roma,  y  agora  añaden  que  la  causa  a  sido 
falsas  informaçiones.  También  dixe  al  rey,  que,  si  nuestro  Padre 
no  fuera  anisado  de  la  façelidad  que  auría  en  S.  A.  de  quitar  á  Si- 
món y  de  los  muchos  males  que  por  su  modo  de  proçeder  se 
auían  seguido  en  la  Compañía,  ni  aun  agora  le  quitara,  y  que 
sobre  todo  esto  dizía  en  el  regimiento  que  el  P.  doctor  Torres  le 
monstraría,  que  todo  lo  dexasse  en  manos  de  S.  A. 

Para  que  sepa  V.  R.  quánto  mal  haze  qualquiera  mala  infor- 
maçión,  le  hago  saber  que  todas  las  cosas  que  Miguel  Gómez  y 

'    P.  Gundisalvus  de  Silveira. 
-    Ms.  lo. 

'  Vide  gravissimam  epistolam,  n.  421,  Epist.  Mixtae,  i.  il,  pag.  674  et 
seqq. 


6  Januarii  1553  49 

los  factores  de  Simón  dixeron  al  rey,  yo  le  auía  preuenido 
delias,  y  estaua  tam  bien  en  ellas,  que  aun  casi  no  puedo  creer 
que  él  creió  lo  que  Miguel  Gómez  le  dixo;  y  también  esta  fué  la 
causa  porque  el  P.  doctor  Torres  no  le  habló  la  primera  uez  que 
uino  acá,  y  con  pareçer  de  todos  se  determinò  de  no  descobrirse 
entonçes  su  offiçio,  sino  hazer  las  cosas  secretamente,  porque  aun 
hasta  entonçes  lleuáuamos  intento  de  encubrir  nuestros  males, 
sin  que  se  pubHcassen.  Agora  ya  con  estenegoçio  de  Miguel  Gó-' 
mez,  y  con  la  salida  de  tantos,  nos  pareçió  tan  neçessario  acla- 
rarse el  P.  doctor,  que  sin  tener  liçencia  suia,  y  sin  ser  decla- 
rado en  Coymbra,  antes  que  él  aquí  llegasse,  lo  empeçamos  á 
declarar,  no  solamente  en  casa,  mas  aun  por  fora  della,  diziendo 
que  N.  P.  embiaua  un  comissário,  etc. 

Bien  ueo  que  uan  estas  cosas  escritas  confusamente,  y  que 
se  pueden  allá  mal  entender;  mas  dependen  tanto  unas  de  otras, 
y  son  tantas  é  yo  tan  perplexo,  que  no  las  puedo  bien  escriuir, 
porque  cada  una  de  las  cosas  que  son  passadas  tuuieron  muchas 
causas,  y  algunas  de  tan  particulares  circunstançias,  que,  si  no 
es  por  palabra  y  por  largo  espacio,  mal  se  pueden  entender. 
Todos  acá  nos  determinamos,  que  fué  notable  ierro  no  dexar 
uenir  los  Padres  que  nuestro  Padre  embiaua  y  las  razones  que 
á  ello  nos  mouían  son  las  que  V.  R.  escriue  en  sua  carta,  con 
algunas  otras  que  naçían  de  los  particulares  de  acá;  y  todauía 
agora,  ya  que  son  passadas  las  cosas,  juzgamos  muchos  bienes 
auer  sacado  Dios  deste  mal.  Porque,  no  hablando  del  ierro  que 
se  hizo  en  no  hazer  lo  que  el  Padre  mandaua  (que  fué  todo  el 
mal),  el  maior  inconueniente  que  desto  a  naçido  fué  baraiarse  la 
cosa  de  manera,  que  se  podían  algunus  engañar,  dicentes,  hic 
est  Christus,  illic  est  Christus  *.  Mas  yo  creo  que  este  fué  gran- 
díssimo bien ,  porque  llegó  la  cosa  á  cada  uno  tener  osadía  de  di- 
zir  lo  que  tenía  en  el  coraçón,  y  ansí  se  conoçieron  todos  y  de- 
clararon, y  el  Padre  con  este  achaque  de  Sanctiago  *  pudo  estar 

*    PP.  Michael  de  Torres  et  Franciscus  de  Borja. 
'   Matth.  xxiv,  23. 

^  P.  Michael  de  Torres  collegio  Societatis  Jesu  Compostellae  insti" 
tuendo,  ut  diximus,  dabat  operam. 

EpISTOLAE  MiXTAE,  TOM.  HI.  4 


50  Epistolae  Mixtae— 509 

mucho  tiempo  incubierto,  y  pudo  conoçer  mucho,  ansí  de  las  co- 
sas de  la  Compañía  de  acá,  como  de  los  subiectos;  y  la  salida  de 
Simón  se  hizo  mucho  miior;  que  esta  es  también  la  causa  prinçi- 
pal  porque  el  P.  doctor  no  quiso  declararse  la  primera  uez, 
quando  acá  uino;  y  no  ay  duda  sino  que  quanto  se  puede  juz- 
gar, más  fáçilmente  salió  desta  manera. 

Las  más  cosas  que  se  passaron  en  el  negoçio  de  Miguel  Gó- 
mez, anse  escrito  tan  largamente,  que  no  creo  será  neçessario 
repetirlas. 

Del  collegio  de  Coymbra  tenemos  nueuas,  que  ua  mui  bien, 
y  notablemente  después  que  hizieron  aquella  sancta  locura  de  la 
deçeplina  de  la  qual  supimos  acá  rumorem  populi,  y  sin  más 
tener  cartas  me  fui  al  rey  y  á  estos  prínçipes,  temblando  que  lo 
temían  á  mal,  y  empeçé  á  darle  cuenta,  acusándolos  del  dema- 
siado heruor.  Quiso  el  Señor  que  lo  recibieron  tam  bien,  que  de 
ninguna  cosa  tanto  se  edificaron  y  confirmaron,  diziendo  y  ha- 
ziendo  muchas  graçias  á  Dios.  Y  lo  que  acá  nos  pareçe  deste  ne- 
gocio es,  que  si  nos  pedieran  pareçer,  no  fuéramos  en  ello;  mas 
agora,  después  de  hecho,  assi  por  los  effectos  como  por  las  cau- 
sas, nos  pareçe  auer  sido  spirito  de  Dios  mui  particular,  y  el 
P.  doctor,  si  llegara  á  tiempo,  no  lo  dexara  hazer,  y  todauía 
siente  agora  lo  que  açima  digo.  Nosotros  teníamos  neçessidad  de 
un  baptismo  vniuersal,  y  quiso  nuestro  Señor  que  fuesse  daquella 
manera. 

Quanto  á  los  capelos  ^  que  V.  R.  me  da,  yo  ueo  que  tengo 
culpa,  porque  escriño  confusamente;  mas  toda  la  falta  uiene  de 
no  auer  una  persona  (como  V.  R.  dize)  sobre  quien  todo  esso 
carge,  aunque  las  cosas  an  sido  de  manera,  que  ni  esta  persona 
lo  pudiera  bien  hazer. 

Quanto  á  los  que  son  salidos,  aquí  ua  una  lista  dellos.  Las 
causas  porque  se  salieron  ó  los  '  echaron,  son  las  costumbradas. 
Miguel  Gómez  muestra  agora  algunas  señales  de  arrepenti- 
miento, con  deseo  de  boluer  á  la  Compañía.  La  mormuración 

*   Rem  explicat  Polanco,  t.  11,  pag.  699,  n.  620.  Vide  locum. 
2    Admonitio,  reprehensio. 
'    Ms.  las. 


6  Janüarii  1553  51 

que  auía  en  la  çiudad,  ya  se  ua  del  todo  mitigando  :  espérasse 
grande  fructo  en  este  pueblo. 

Mucho  deseaua  el  P.  doctor  que  se  mandasse  aora  vna  breue 
relaçión  de  las  cosas  que  acá  nos  an  hecho  daño,  mas  no  sé  si  po- 
drá ser  por  este  correo:  aunque  la  summa  de  todo  se  puede  con- 
cluir en  pocas  palabras.  Esta  Compañía  a  sido  instituida  por 
Dios,  y  por  instromento  a  tomado  al  P.  Ignaçio,  para  por  él  en- 
señar á  toda  la  Compañía  lo  que  le  conuenía.  A  cerca  de  13  años 
que  la  Compañía  entró  en  Portugal,  y  hasta  agora  no  supimos 
más  del  P.  Ignaçio  que  lo  que  pudimos  coger  de  algunas  cartas 
de  nueuas.  Lo  que  acá  diçimos  y  muchas  ueces  lo  replicamos  á 
estos  prínçipes,  es,  que  no  queremos  saber  quién  es  nuestro  Pa- 
dre, mas  que  nos  basta  saber  que  á  él  a  tomado  Dios  por  funda  - 
dor desta  obra,  porque  de  aquí  inferimos  que  le  a  de  dar  todo  lo 
que,  para  llenarla  adelante,  es  neçessario.  Hasta  aora  fuimos 
priuados  deste  bien;  agora  empieça  la  Compañía  en  esta  tierra, 
y  haziendo  nuestro  Padre  esta  cuenta,  terná,  todo  lo  que  acáay 
hecho,  por  ganançia,  pues  que  acá  tiene  muchos  hijos  que  le  obe- 
deçerán  ad  nutum.  Tiene  mucho  aplauso  de  todo  el  reino,  y 
mucho  fauor  destos  prínçipes,  y  sobre  todo  abiertas  las  puertas  de 
tantas  legoas  de  tierra,  llenas  de  gentihdad,  que  está  llamando 
por  la  Compañía,  en  las  quales  se  puede  plantar  la  primitiva  igle- 
sia, si  le  embiaren  hombres  que  tengan  algo  del  spirito  de  los  que 
la  plantaron,  de  los  quales  esperamos  aya  muchos  en  la  Compa- 
ñía. Es  uerdad.  Padre  mío,  que,  quando  traigo  á  la  memoria  el 
mucho  espíritu,  que  Dios  dió  al  prinçipio  al  collegio  de  Coym- 
bra,  las  grandes  y  heroicas  uirtudes  que  comúnmente  auía,  digo 
comigo,  que  no  es  posible  que  ueniéssemos  en  tan  poco  tiempo  á 
refriarnos  tanto.  Quando  después  miro  las  muchas  occasiones 
que  hubo  '  de  refriarnos,  marauíUome  cómo  aun  an  quedado  tan- 
tos callientes. 

Acabo  ésta  carta,  porque  se  parte  el  correo.  V.  R.  puede  es- 
criuir  por  vía  de  Enuérs  y  enderençar  las  cartas  á  Antonio 
Palos,  portugués,  porque  él  las  pagará  y  embiará  á  buen  recau- 

'    Ms.  tmo. 

-    Pro  Amberes,  Anvers,  Antuerpia. 


52  Epistolae  Mixtae— 510 

do;  avnque  mejor  vía  es  por  vía  del  rey,  metidas  las  cartas  en  el 
inuoltorio  de  S.  A.  ó  en  el  del  ifante  don  Luis,  ó  cardenal. 

De  Lixboa,  á  6  '  de  Henero  de  1553.  Aunque  esta  es  mía  y 
para  V.  R.,  yo  no  pienso  aver  escrito  al  P.  Polanco,  porque 
desseaua  mucho  consolarme  con  él. 

Por  comissión  del  P.  doctor  Torres,  seruus, 

LUDOUICUS. 

Miguel  Gómez  no  halla  ia  quien  le  quiera  ayudar:  esperamos 
que  uenga  á  pedir  le  reciban. 

Estas  an  sido  empeçadas  más  haa  de  veinte  días,  y  con  las  mu- 
chas occupationes  han  tardado  tanto  en  acabarse.  Quando  tam- 
bién scriuieren  á  Castilha  cosa  de  importantia,  la  puedem  embiar 
al  mismo  Antonio  Palos,  portugués,  á  Enuérs  que  dai  las  embie 
á  Valladolid. 

Inscriptio.  f  Al  Padre  Polanco,  i  .* 

510 

FRANCISCUS  RODRIGUES 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

CONIMBRICA  9  JANUARIl  I553  *. 

De  coenobiis  Sti.  Joannis  de  Longavares,  Sti.  Antonii  de  Benespera  et 
Sti.  Martini  de  Alvoredo,  collegio  conimbricensi  Societatis  Jesu  adne- 
ctendis.  — Quomodo  hujusmodi  negotium  se  habeat. 

t 

Jesús. 

La  gracia  y  paz  de  Xpo.  nuestro  Señor  sea  en  nuestra  continua 
aiuda  y  fauor.  Amén.  Sobre  las  cosas  de  San  Joan  de  Longouales  ' 

'  Numerus  6  non  omnino  perspicue  legitur;  attamen,  quia  in  hac  ipsa 
epistola  de  superiore  fit  mentio  illis  verbis:  «como  escriuo  á  nuestro  Padre»; 
judicandum  est  utramque  epistolam  simul  in  urbem  fuisse  transmissam. 

*    Ex  originali  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  250,  prius  596,  597. 

^  De  hoc  coenobio,  cujus  reditus  collegio  conimbricensi  attributi  erant, 
vide  quae  ex  P.  Franco  habentur  ápud  Nadal  Epist.,  t.  i,  pag.  191, 
Cf.  Telles,  Chronica  da  Companhia  de  lesu  em  Portugal,  liv.  iii, 
cap.  29;  qui  auctor  ad  calcem  secundae  partis  sui  operis,  pag.  881-903,  exhi- 
bet  pontificia  diplomata,  quibus  coenobia  heic  recensita,  atque  alia  hujusce- 
modi,  conimbricensi  collegio  annectuntur. 


9  JANUARII  1553  53 

y  Santo  Antón  '  y  San  Martín  de  Aluoredo,  los  días  passados 
auemos  escrito  á  V.  R.  largo;  y  por  la  dificuldad  que  ay  en 
estos  tiempos  passar  allá  las  cartas,  y  aora  se  offerecer  correo 
del  rei,  con  quien  yrán  seguras,  nos  pareció  necessario  repetir 
otra  uez  todo,  para  que  allá  sepan  lo  que  aquá  passa. 

Quanto  á  las  casas  de  San  Joan,  socedió  acá  dudar  si  este 
monesterio  estaua  cierto  por  el  colegio;  y  la  causa  de  dudar  fué 
dezirnos  que  auía  ay  cierta  regla  de  cancelaría,  que  detremina 
que  todo  el  que  no  sacare  dentro  de  seis  meses  letra  de  su  bene- 
ficio, lo  pierda;  lo  qual  si  así  fuera,  tuuíramos  trabaio  en  lo  co- 
brar, porque  este  monesterio,  por  moerte  del  señor  don  Duar- 
te fué  poesto  en  el  cardenal  infante  don  Anrique,  el  qual  lo 
tuuo  algunos  algunos  años,  sin  nunca  sacar  letras,  solamente  per 
simplicem  signaturam,  y  despoés  lo  renunció  en  vn  ermano  nues- 
tro, por  el  qual  tampoco  se  expidieron  letras;  y  fué  la  causa  de 
se  no  sacar,  esperar  esta  anexión  que  aora  se  hizió  del  moneste- 
rio al  collegio.  De  cómo  todo  esto  passò  no  escriuo  más  largo, 
porque  V.  R.  lo  podrá  bien  uer  por  una  enformación  que  con  esta 
va.  Estando  en  esta  duda,  temimos,  antes  de  saber  que  no  auía 
tal  regla,  que  este  monesterio  estaua  vago,  y  assi  fuera  si  la 
ouiera,  porque  el  cardenal  lo  auía  perdido  por  no  sacar  las  letras, 
y  assi  no  lo  podía  renunciar  en  el  hermano,  en  quien  lo  renun- 
ció. Y  dado  que  por  algunas  cláusulas  se  supliron  en  la  simple 
signatura  del  hermano,  que  lo  pudiera  auer,  (dado  que  el  carde- 
nal no  tuuiesse  derecho  para  lo  renunciar  en  él),  perdiérasse 
otra  uez,  por  el  hermano  no  auer  sacado  letras;  y  nuestro  con- 
tendor no  tuuiera  tampoco  derecho  en  él,  porque  quando  empe- 
tró  del  papa,  erat  acquisitum  ius  cardinali,  á  quien  primero  se 
concedió;  y  por  vna  bulla  que  depoés  hubo  %  de  la  qual  va  allá 
también  el  treslado,  in  forma,  rationi  congruit,  no  acquirió  más 

*  Sanctus  Antonius  de  Benespera.  POLANCO,  t.  lli,  pag.  414,  n.  912; 
pag.  422,  n.  934. 

2  «Tinha  sido  commendatario  d'este  mosteiro  o  senhor  Dom  Duarte, 
filho  d'el  Rey  Dom  Joam  o  III...,  o  qual  morreo  em  Lisboa,  nam  tendo  mais 
que  vinti  et  duos  annos  de  idade,  sendo  ja  Arcebispo  eleito  de  Braga.» 
Teli.es,  l.  c,  liv.  Ill,  cap.  29. 

'    Ms.  vuo. 


54  Epistolae  Mixtae— 510 

derecho,  según  en  ella  se  uerá,  de  lo  que  tenía  acquerido  por  la 
primera  conçessión  de  Paulo  tercero.  Por  lo  que  fuera  necessario, 
auiendo  tal  regia  ó  costumbre  de  curia,  si  la  bulla  de  annexa- 
ción  no  fuera  espidida,  verse  bien  la  suplicación,  y  si  no  truxesse 
todas  las  cláusulas,  vt  siue  uerae  vel  nulli  vel  quouis  alio  modo, 
y  qualesquier  otras  que  suplan  este  defecto,  scilicet,  si  estuuiere 
uago,  que  se  conceda  en  la  bulla  de  la  anexión,  ponérsele,  y  si 
fuere  expedida  y  este  defecto  no  uiniere  proueído,  auerse  por 
hun  breue  de  fuera  con  mucha  diligencia,  ó  se  prouea  de  qual- 
quera  otra  meior  manera  para  segurar  la  cosa.  Pasando  todo 
esto  desta  manera,  dimos  el  caso  á  estudiar  á  tres  doctores  de  los 
meiores  que  ay  en  esta  uniuercidad  en  cánones,  y  todos  respon- 
dieron tener  el  collegio  justicia,  sin  duda,  cuios  pareceres  man- 
damos á  V.  R.  aquí  iuntamente  con  la  enformación  que  le  dimos; 
y  á  todos  les  pareçió  no  auer  tal  regla  en  el  mundo,  y  que  les 
pareçía  que  vn  cierto  doctor,  que  nos  dixo  que  la  auía,  se  deuría 
engañar  con  una  regla  antiga  que  habla  de  los  que  non  poblican 
la  rezinhación,  dentro  de  seis  meses.  Pareciónos  bien  anisar  á 
V.  R.  de  todo,  para  que  sepa  el  peligro  que  poede  auer  en  este 
caso. 

Y  porque  no  sé  quánto  V.  R.  sabe  de  lo  que  aquá  pasa  en 
este  caso,  me  parece  bien  darle  alguna  coenta  desto,  y  es  que, 
teniendo  el  rei  dado  este  monasterio  al  collegio,  este  nuestro 
competidor  dixo  que  tenía  iusticia  en  él,  y  ia  antes  de  se  dar,  la 
pretendía,  contra  las  justicias  del  rei;  y  uiendo  que  no  podía  auer 
iusticia,  cometió  á  el  rei  que  su  alteza  quisiese  mandar  uer  este 
caso  por  letrados;  y  que,  se  hallasem  que  él  tenía  iusticia,  su  al- 
teza le  diese  lo  que  quisiese;  é  que  si  no  la  tuuiese,  quedaría 
desengañado.  Elegió  entonçes  el  rei  tres  juezes  seculares,  delante 
de  los  quales  se  tratase,  y  que  él  requiriese  su  iusticia,  y  el 
P.  maestro  Symón  la  requeriese  por  parte  del  rei,  como  su  pro- 
curador, que  avn  se  trata  en  nombre  del  rei  esta  demanda.  Estos 
juezes  procedieron  hasta  embiar  á  nuestro  competidor  que  tru 
xese  bullas  de  su  sopHcación  para  proeua  della,  y  entonces  truxo 
esta  bulla  in  forma  rationi  congruit,  de  que  hago  mención.  Nos- 
otros, hasta  que  vino  los  días  passados  signatura  del  cardenal' 


9  JANUARII  1553  55 

teníamos  trabaio;  aora  tenérnosla  presentada,  y  por  vno  destos 
juezes  ser  enpedido,  a  muchos  días  que  no  se  habla  en  el  pro- 
cesso. Paréçenos,  según  nosdizen,  que  pronunciarán  que  saque- 
mos bullas  para  prouar  la  signatura,  lo  que  será  trabaioso  sacar 
aora  otras  bullas.  Por  eso  fuera  boeno  que  viniesem  esas  de  la 
anexaçión,  porque  nos  aiudaríamos  delias  en  este  negocio.  En 
estos  términos  está  este  processo. 

Quanto  á  las  cosas  de  Santo  Antón,  auíamos  escripto  acerca 
de  los  petitorios,  si  conuienen  al  collegio  tenerlos,  ó  no,  la  renta 
dellos  con  la  iglesia,  que  es  la  encomienda,  que  renta  ciento  é 
ueinte  y  sinquo  cruzados  '  llegará  á  cerca  de  mil  ducados;  y  por 
ser  la  renta  tan  gruesa,  párese  que  no  se  deuría  largar.  Por  otra 
parte  tiene  muchas  incomodidades,  porque  los  questores  que  co- 
gen estas  rentas,  no  son  hombres  que  tengan  mucha  coenta  con 
la  ánima,  segúm  tenemos  hallado  por  experientia,  porque  pobli 
can  bullas  falsas,  y  uanse  á  las  partes  donde  andan  los  Padres 
predicando,  y  después  que  ellos  de  allí  se  parten,  piden  con  mu- 
cha instancia,  según  tenemos  por  información,  diziendo  que  los 
Padres  les  predican  de  gracia,  y  ellos  son  factores  del  collegio, 
que  sacan  aquello  para  ellos  se  mantener,  y  otras  cosas,  quales 
V.  R.  podrá  pensar  que  hombres  deste  trato  harán.  Por  lo  que  al- 
gunos se  desedifican,  y  vn  hobispo  embió  auisar  que  le  pareçía 
que  estos  petitorios  no  conuenían  á  la  Compañía,  por  lo  mucho 
que  se  perdía  en  lo  spiritual;  que  quanto  á  su  obispado,  que  nos 
daría  de  su  casa  tanto  quanto  es  la  renta,  si  quisiésemos  no  man- 
dar pidir.  Y  aunque  quisiésemos  cambiar  esta  renta  con  alguna 
persona,  no  se  poede  cómodamente  hazer,  porque  los  petitorios 
no  los  pode  pedir  nadie  sin  licencia  del  rei,  y  para  cometer  á  el 
rey  que  dé  otra  cosa,  que  le  dexaremos  esto,  no  estamos  en 
tiempo  para  esso,  por  aora  se  tratar  con  él  de  dexar  los  paules, 
y  asentar  alguna  renta  que  sea  cosa  cierta  al  collegio;  y  también 
porque  él  no  coenta  en  el  mantenimiento  que  da  al  collegio  estos 
petitorios,  antes  los  tiene  dados  extraordinariamente  del  mante- 
nimiento. De  manera,  que  párese,  ó  que  se  an  de  alargar  del 


'    Ms.  f.dos 


56  Epistolar  Mixtae— 510 

todo,  ó  sustentarlos  con  su  encargo,  disimulando  con  dizir  que 
otras  muchas  religiones  en  este  reino  tienen  otros  petitorios, 
aunque,  á  la  verdad,  en  ellos  no  milita  la  rezón  que  en  nosotros. 
Y  de  todo  esto  esperamos  el  parecer  de  nuestro  P.  M.  Ignacio 
para  lo  hazer,  y  será  neçessario  que  uenga  antes  de  san  Joan, 
porque  entonçes  se  an  de  hazer  arendamientos  noeuos,  que  co- 
múnmente se  hazen  por  tres  años;  y  no  teniendo  recado  alguno, 
hazemos  coenta  de  arendar,  por  no  nos  atreuer  sin  su  licencia  á 
alargar  esto.  Y  si  al  Padre  le  pareciere  que  con  todo  los  tenga- 
mos, para  aiuda  de  pagar  las  deudas  que  el  collegio  tiene,  ó  para 
otras  necessidades,  a  V.  R.  de  hazer  con  Villanoeua  que  nos  em- 
bíe  el  transunto  de  las  gracias  de  S.to  Antón,  que  escriuió  que 
tenía  sacado,  y  que  uengan  en  este  tiempo,  antes  de  san  Joan, 
porque  dellos  sacaremos  algunas  que  demos  á  los  questores 
Puede  ser  que  sea  ocasión  de  no  mostrar  otras  falsas,  y  tanbién, 
auiendo  aquá  estas  gratias,  rentarán  más  de  lo  que  aora  rentan. 
Teníamos  con  todo  detreminado  que,  auiéndose  de  dexar  estos 
petitorios,  con  lo  demás  de  S.to  Antón  dexar  algunas  cosas, 
como  casa  de  Lisbona,  y  algunas  cosas  otras  quietas  que  ay. 
Esto  es  lo  que  ay  de  S.to  Antón. 

Quanto  á  las  cosas  de  S.  Martín  de  Aluoredo,  dudáuamos  si 
sería  boeno  ad  cautelam  impetrarse  de  alguna  manera,  porque, 
quando  tomamos  la  possessión  dél,  era  en  vida  de  Julio  [iii],  y 
aún  no  teníamos  la  reualidación  de  la  anexación  de  Paulo,  [iii], 
que  despoés  se  embió  de  allá,  y  tememos  que  en  este  medio 
tiempo,  scilicet,  despoés  de  la  moerte  de  Paulo,  y  ante  la  reua- 
lidación la  impetró  nuestro  compitidor,  si  por  uentura  la  a  impe- 


'  En  quid  tradii  hac  super  re  Polanco,  t.  iii,  pag.  436,  n.  966:  «Quod 
cum  P.  Ignatius  intellexisset  [nimirum  id  quod  a  quaestoribus  fiebat],  ut  re- 
linquerentur  [huiusmodi  petitoria]  admonuit,  vel  aliquam  compensationem, 
si  inveniretur,  cum  his  reditibus,  cum  Regis  beneplacito,  admitiendo,  vel 
sine  alia  compensatione  prorsus,  aedificationi  hoc  emolumentum  postha- 
bendo.»  —  Porro  Villanueva,  de  quo  in  hac  epistola  sermo  fit,  alius  est  a 
P.  Francisco  de  Villanueva,  complutensis  collegii  moderatore.  Ule  Romae 
degebat,  eratque  «nuestro  solicitador...  persona  de  fuera  de  la  Compañía,  y 
sirve  bien  por  su  utilidad,  como  se  usa.»  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iii, 
pag.  81, 


9  JANUARII  1553  57 

trado,  que  aún  no  lo  sabemos.  Aconseiónos  hun  doctor,  que  no 
era  necessaria  otra  impetración,  porque,  si  él  impetró  antes  de  la 
reualidación,  no  nos  aprouecharía  aora  impetrar;  y  si  impetró 
despoés,  no  le  ualerá  la  suia;  por  lo  que  estamos  esperando  hasta 
uer  en  qué  pára.  Él  se  fué  los  días  pasados  á  el  rei,  como  ia  te- 
nemos scrito,  á  pedirle  le  dexase  requerir  su  iusticia.  El  rei  le 
respondió  que  hasta  pascua  de  resurreción  que  uiene,  truxese  por 
donde  mostrase  su  derecho,  quel  colegio  mostraría  el  suio,  y  que, 
sin  más  litigio  lo  mandaría  uer  por  algunos  doctores,  para  que 
„detreminasen  quién  tenía  iusticia.  Sepa  V.  R.  de  Villanoeua,  si 
sabe  alguna  cosa  de  lo  que  allá  se  pasó  en  esta  demanda  que  allá 
se  comensó;  y  sería  boeno  auisarnos  de  alguna  cosa  antes  de  pas- 
cua, porque  acá  no  tenemos  de  qué  nos  aiudar,  y  sabemos  poco 
desto.  Poede  ser  que  allá  sepa  Villanoeua  algo  desto,  que  apro- 
ueche,  del  tiempo  de  la  impetra,  cómo  fué,  ó  otra  cosa. 

V.  R.  se  remite  á  Villanoeua  en  lo  que  toca  á  los  vicarios  de 
las  iglesias  anexas;  él  no  escriue  dello  cosa  alguna.  V,  R.  nos 
auise,  ó  le  haga  escreuir  sobre  eso.  N.  S.  le  dé  su  santo  amor. 
Amén.  Emcoméndenos  V.  R.  en  los  santa  sacreficios  de  nuestro 
P.  M.  Ignatio.  De  Coinbra,  á  nueue  de  Jenero  de  1553.  Inutilis, 

Francisco  Rodrigues. 

Manu  P.  Godinho.  Por  la  charidad,  que  V.  R.  se  acorde  de 
mis  necessidades  en  sus  sacrificios  y  oraciones,  que  creio  serán 
las  del  mero  trabaio,  y  mescladas  con  él  con  lo  que  sarán  más  me- 
ritorias; y  ansí  le  pido  me  seia  fauorable  intercesor  para  con  nues- 
tro Padre  en  sacarme  desto,  para  lo  qual  tampoco  soy,  como  á 
nuestro  Padre  tengo  escripto,  avnque  no  sé  si  receberia  la  letra, 
porque  lo  hize  solamente  por  vna  vía.  Al  P.  Pontio  me  enco- 
mende V.  R.  mucho  en  el  Señor. 

GUODINUS. 

Inscriptio.  f  Al  R.do  em  X.o  P.  Joan  de  Polanco. . 


Epistolar  Mixtae — 511 


511 

GASPAR  GROPELLUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASSANO  10  JANUARII  I553  *. 

Eremitorium,  Societati  Jesu  adtributum,  paulatim  novis  accessionibus  au 
geri. — Fructus  perceptus  ex  navata  proximis  opera,  praecipue  virgini- 
bus  Deo  sacris. 

t 

La  gratia  et  pace  de  Xpo.  nostro  Signore,  venerando  Padre, 
sia  in  nostro  aiuto.  Amen.  Nel  principio  del  presente  mese  non 
ho  scritto  alla  P.  V.,  perchè  nè  scrissi  una  al  P.  Laynez,  scri- 
uendoli  che  la  istessa  radreciasse  alla  charità  vostra,  la  qual  sa- 
tisfacesse. Onde,  dubitando  che  quella  non  auessi  recapito,  però 
som  mosso  a  scriuer  questa  per  auisar  alla  P.  V.  come  è  an- 
dato le  cose  de  qui  el  mese  di  Decembrio. 

Prima,  quanto  alle  cose  temporale,  abiamo  fatto  condure  della 
roba  per  la  fabrica,  et  cauare  della  arena,  perchè  di  presto  noria 
comenzar.  Ui  auiso  ancora  come  el  R.do  monsignore  Aloise 
Priuli,  gentilhomo  uenetiano,  che  è  in  compagnia  del  R.mo  Po  - 
llo cardinale,  ha  scritto  a  Uenetia  che  me  sia  dato  diece  scudi 
per  aiutar  a  far  detta  nostra  fabrica,  perchè  li  auea  scritto,  et 

'  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  226,  prius  82. — De  auctore 
hujus  epistolae  haec  accipe  ex  Polanco,  t.  ii,  pag.  476,  n.  141:  «Quidam 
pius  sacerdos,  Gaspar  Gropillus  nomine,  qui  locum  quemdam  extra  muros 
Bassani,  satis  amoenum  et  ad  contemplationem  ac  recreationem  aptum,  cum 
ecclesia  habebat,...  locum  illum  P.  Jacobo  Laynez  ad  Societatis  usum  ob- 
tulit. . .  Vigiuti  quatuor  milliaribus  Patavio  distat.  Postridie^  quo  festum 
Assumptionis  B.  Virginis  celebrabatur  [1552]. ..,  adhibito  notario,  applica- 
tus  est  locus  ille  Societati.»  Rursus  in  eodem  voi.,  pag.  489,  n.  179  pergit 
idem  auctor  de  loco  hassanensi  plura  narrare,  inter  quae  illud  tradii,  quod, 
«postquam  curavit  locum  Societati  applicari,  se  ipsum  etiam  [Gropillus]  So- 
cietatis obedientiae  subjecit.n  Demum  voi.  iii,  pag.  114-I16,  n.  217-221,  ubi 
Polancus  hac  utitur  epistola,  innuit  Gropillum  a  Societate  liberum  hoc 
anno  1553  dimissum  fuisse,  pag.  116,  n.  221:  eundem  vero  in  Societatem 
servasse  perpetuam  benevolentiam  ostendunt  Polanci  Crohonicon  et  P. 
Nadal  Epist.^  t.  i,  pag.  820  et  324. 
-   Reginaldus  Polo  (?). 


IO  Januarii  1553  59 

ancora  ad  altri,  a  Uenetia,  domestici;  ma  niente  fin  qui  compa- 
re, et  pocca  speranza  mi  uien  data.  Mi  par  che,  se  anchora  pur 
un  diece  scudi  mi  uenisse,  che  mi  contenteria,  apresso  qualche 
danaro  che  noi  habiamo  canati  del  frutto  delle  nostre  ape,  pur 
non  staremo  de  principiare,  sperando  di  perficere  con  Taiuto  del 
nostro  Signor. 

Circa  mo  le  cose  spirituale,  prima  quanto  alle  cose  nostre,  et 
della  Compagnia  che  qui  uenghono,  si  mantiene  secundo  el  so- 
lito, et  credo  etiam  con  qualche  augumento  di  bona  uoluntà. 

Circa  poi  in  altri  prossimi,  come  è  di  andar  alla  piene  de  la 
terra  nostra  di  Bassan  a  predicarli,  se  li  ua  ogni  domenica,  et 
doppo  che  è  insegnato  alli  fanciuli  la  instituta  xpiana.,  il  che  fa 
uno  sacerdote  della  Compagnia,  che  qui  da  noi  uenghono  la  do- 
menica, li  facio  una  predicha  su  uno  pergole  basso  con  assai  sa- 
tisfatione,  il  che  lo  demonstra  la  grata  audientia,  et  agumenta- 
tione  di  persone,  et  el  jorno  di  nádale  lo  arciprete  nostro  mi  fece 
tanta  istantia,  che  mi  bisognò  montar  sul  per  golo  grande.  Io  assai 
recusai,  per  non  auer  quella  sufficientia  che  in  tal  locco  bisogne- 
ria,  ma  esso  disse:  Resolui  tutte  le  tue  difficultà  sopra  di  me,  che 
cosi  uoglio  io.  Et  lui  molto  si  satisfà  del  mio  dire,  et  è  homo 
assai  inteligente.  Onde  quel  jorno  della  natiuità  predicai  sul  per- 
gholo  comune  alli  ordinarij  predicatori,  et  etiam  el  jorno  della 
circuncisione;  ma,  domenica  doppo  la  epifania,  uolsi  retornare 
sul  mio  pergoleto.  Pur  però  con  consenso  del  preditto  arciprete, 
fui  a  parlarli,  pregandolo  che  fusse  contento  che  li  re  tornasse,  et 
lui  mi  disse:  Fa  mo  quello  che  ti  par  meglio.  Sto  su  quel  basso 
per  più  boni  respetti:  prima  perchè  è  più  comodo  per  li  auditori, 
per  respetto  del  sentare;  poi,  perchè  ho  pocca  noce,  et  ini  mi  sono 
più  uicini  li  auditori  cha  dal  grande  pergolo;  poi,  che  è  quel  che 
importa  più,  perchè  sul  mio  basso  pçrgholeto  mi  par  che  ho  ar- 
dimento, et  chel  Signore  me  dia  qualche  pocco  de  spirito;  che 
quando  uado  sul  grande,  non  so  trouar  nè  spirito,  nè  quasi  al- 
tro; sichè  starò  sul  basso,  che  così  anche  par  a  quelli  che  hanno 
spirito,  quali  dicono  che  sul  basso  ho  più  spirito  cha  sul  alto  per- 
golo. Farò  ridere  la  paternità  vostra  con  queste  mie  quasi  baga,- 
telle. 


6o  Epistolar  Mixtae— 511 

Li  auiso  ancora  come  questa  natiuità  nel  nostro  Bassano 
sono  communicate  da  cimquecento  persone.  Credeua  che  fussero 
manco,  ma  quello  ha  numerato  li  comunichini,  dice  che  sono  da 
500.  Queste  sono  delle  relige  assai  del  P.  Laynez,  el  quale  quan- 
do predicò  qui,  fece  una  predica  esortando  a  frequentar  la  con- 
fessione et  communione,  onde  per  assai  tempo  ogni  mese  per  fin 
a  300  se  communicauano;  ma  è  resolta  incirca  60,  ouer  80,  che 
ogni  mese  se  communicano,  delli  quali  molti  io  confesso.  Et 
auanti  questa  natiuità  doe  integre  settimane  fui  occupato  in  con- 
fessione; et  se  li  fusse  stato  alcuno  delli  nostri,  credo  che  molti 
più  sarianno  comunicati.  Per  gratia  del  nostro  Signore  auemo 
assai  buon  populo,  el  qual  ci  porta  assai  ueneratione  alla  Com- 
pagnia nostra,  et  maxime  perchè  aueuano  gran  ueneratione  alli 
nostri  eremiti  P.  Antonio  *.  et  perchè  siamo  de  soe  relige,  et 
chel  P.  Laynez  ha  couersato  qui  con  questi  padre,  et  per  le  sue 
bone  predicationi,  però  el  locco  nostro  è  abuto  in  assai  precio, 
onde  poi,  quando  la  paternità  vostra  manderà  qui  alcuno  buon 
Padre  exemplare,  se  farà  buon  frutto  al  Signore  nelli  prossimi. 

Ancora  auisamo  come  questo  aduento  receui  circa  quatro 
lettere  da  un  Padre  da  bene,  et  amico  della  Compagnia,  cioè  ce 
porta  a  quella  gran  affetto,  il  quale  è  quello  che  uien  in  uisita  per 
nome  del  R.mo  nostro  ordinario,  nelle  qual  sue  lettere  me  esor- 
taua  che  confesasse  le  monache  de  S.  Sebastianno  per  questo 
aduento,  aciò  in  una  tanta  solemnità  non  restassino  senza  la 
communione;  onde  prima  non  mi  moueua  per  sue  sole  lettere, 
ma  etiam  mi  scrisse  che  faria  cosa  agrata,  et  che  aquisteria  gra- 
tia apresso  el  nostro  episcopo,  el  quale  è  proprio  episcopo,  non 
suffraganeo,  onde  quando  hebi  quelle  lettere,  lo  sequente  jorno 
uoleua  partirmi  di  casa,  aciò  le  monache,  uenendo  a  parlarmi, 
non  mi  trouassero;  pur  uolsi  restare  per  non  turbare  lo  nostro 
episcopo;  et  cosi  uene  le  done  a  recercharmi  che  li  attendesse 
per  questo  aduento,  et  che  passate  le  feste  sperauano  poi  che  li 
ueniria  Padre.  la,  come  scrissi,  m'  auevano  ben  rechiesto,  ma  li 

•  Hic  eremita,  jam  vita  functus,  aliquandiu  cum  Gropillo  vixerat  Bas- 
sani, de  quo  multa  PoLANCO,  l.  e,  et  t.  i,  pag.  61;  Rivadeneira,  Vida  de 
S.  Ignacio,  lib.  li,  cap.  9. 


IO  Januarii  1553  61 

dissi  che  non  pensaua  li  fusse  ordene,  et  cosi  procurauano  di 
auer  un"  altro.  Ho  dunque  confesate  dette  done,  et  communicate, 
et  neramente,  li  mei  Padri,  con  gran  contento  mio,  et  suo:  mio, 
per  el  frutto  che  spero  per  gratia  del  Signore  se  habia  fatto,  che 
in  uero  le  pouere  done  ne  aueuano  gran  bisogno.  Era  circa  6 
mesi  che  non  eranno  confesate,  et  dirò,  per  quello  eh'  io  com- 
presi, che  penso  sia  forsi  anni  10  che  pocco  aiuto  in  Dio  hanno 
auuto  da  soi  confessore,  onde  le  bone  religiose  sono  molto  con  - 
solate,  in  tanto  che  quasi  uno  ore  diceuano  alla  madre  priora: 
adesso  siamo  nate,  et  m''  anno  tanto  instato  che  non  le  uolgiamo 
arbandore,  onde  li  ho  detto  che  in  casi  particulari  se  li  darà  aiu  - 
to;  ma  per  esser  ordinario  confessor,  non  li  sarà  ordine.  Me  disse 
la  madre:  almeno  ti  potessimo  auer  per  un  anno  per  confessore. 
Et  cosi  me  son  consolato  per  la  loro  utilità,  et  liberatione  de  al- 
quante anime  uicine  al  baratro  della  desperatione,  le  quale  sono 
aiutate  per  gratia  del  Signore,  et  in  hilaritate  serueno  mo  a  quel- 
lo per  gratia  de  Dio.  Nella  nostra  terriciola  auemo  boni  mona- 
sterii,  degni  di  ogni  aiuto  per  la  loro  honestà  et  pouertà. 

Ne  altro  per  hora  resta,  eh'  a  di  raccomandarsi  molto  alle 
sante  oratione  delle  paternità  vostre  et  del  dottor  Olaue,  soaue 
et  pio,  et  del  nostro  P.  Hieronimo  Ottello.  La  sua  madre  è  molto 
infirma.  La  uisito  alle  uolte.  Adesso  non  si  sente  cose  eronee 
dala  casa  sua,  quali  tutti  al  detto  Padre  Hieronimo  se  aricoman- 
dano.  Lo  vostro  in  Jesu  seruo, 

P.  Gasparo  Gropello. 

De  Bassan  alli  10  Genaro  1553. 

El  nostro  compagno,  frate  Angustino  eremita,  molto  se  ari- 
comanda  alle  paternità  vostre,  et  al  P.  dottor  Olaue.  Scordaua 
di  auisar  alla  charità  [vostra]  come  alli  12  Decembrio  52  receui  le 
lettere  della  P.  V.,  che  mi  consolò,  non  solum  Tanima,  ma  le 
uiscere  corporale,  per  la  charità  che  in  quelle  se  comprende 
uerso  di 

Inscriptio:  Al  molto  reuerendo  Padre,  el  Padre  m.icer  P.  Ig- 
natio.  Padre  della  Compagnia  delli  preti  del  Jesù,  suo  molto  ho- 
norando  in  Xpo.  Jesù,  a  Roma. 

*    Attrita  epistola  in  infima  chartae  ora,  aliqua  desiderantur. 


62 


Epistolar  Mixtae— 512 


51^ 

EMMANUEL  GOMES 
PATRI  SILVESTRO  LANDINO 

EX  SANCTO  COLUMBANO   I4   JANUARII    1553  '. 

Gaudium  ex  litteris  sibi  redditis. —Omnia,  favente  Numine,  prospere  succe- 
dunt.— Ad  populum  orationes  habet  magna  frequentia  et  fructu. 

Jhs. 

Molto  mio  R.do  in  Christo  Padre.  La  gratia  et  amor*  eterno 
di  X,°  N.  S.  sia  sempre  et  cresca  ogni  giorno  più  in  tutti  noi. 
Amen.  Molto  fossemo  tutti  consolati  nel  spiritu  con  quella  di 
V.  R.  Quiui  per  gratia  del  S.or  nostro  Jesu  X.°  si  augmenta  la 
messe  della  vignia  in  tal  modo,  che  dice  il  signor  Jacomo  %  et 

'  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  38,  prius  199.— Epistolarum 
haec  prima  est  ex  multis,  quas  Landinus  et  Gomes,  lusitanus  a  Montemayor, 
hoc  anno  scripsere,  quasque  nos  in  praesens  volumen  referemus.  Eae  quam- 
plurima  complectuntur,  ab  ipsis  in  Corsica  peracta;  in  quam  insulam,  aucto- 
ritate  romani  pontificis,  ab  Ignatio  missi  fuerunt.  Quorum  sacra  expeditio, 
anno  superiore  inchoata,  narratur  a  nostris  scriptoribus^  praeter  alios,  PO- 
LANCO, t.  II,  pag.  455,  n.  95,  etpag.  461-464,  n.  110-116;  t.  iii,  pag.  80-109, 
n.  148-204;  Orlandini,  Hist.  Soc.Jes.,  lib.  xii,  n.  l8  et  lib.  xiii  ,  n.  12-16; 
Bartolt,  Dell'  istoria  della  Compagnia  di  Gesti.  L'Italia,  lib.  ni,  cap.  4-9; 
Memorie  istoriche,  lib.  ill,  cap.  6  et  7.  Qui  omnes  consulendi  pro  opportu- 
nitate  sunt. 

*  Ad  rem  Polanco,  t.  ili,  pag.  80,  n.  148:  «Pervenerant  sub  finem 
anni  praecedentis  in  Corsicam  P.  Sylvester  Landinus  et  P.  Emmanuel  de 
Monte-Majore  ut  Sedis  Apostolicae  Commissarii;  et  postquam  quindecim 
dies  in  oppido  Bastiae  P.  Emmanuel  substitisset,  missus  est  ad  [ditionem] 
cujusdam  inter  corsos  clari  viri,  Dni.  Jacobi  Sti.  de  Mara,  quem  etiam  ipsi 
turcae  formidare  solebant;  et  in  oppido  Sti.  Columbani  sic  coepit  in  vinea 
Domini  laborare,  ut  ipse  D.  Jacobus  fateretur  se  numquam  tam  frequentem 
populum  ad  conciones  accedentem  vidisse.»  Vide  infra,  epist.  533.  Porro 
praeclarus  hic  vir  appellatur  a  Bartoli  «Jacobo  Santo  de  Mara,  Signor  de  Ca- 
pocorso, e  il  principale  dell'  Isola.  »  De  eo  saepe  agit  Cambiaci,  Istoria  del 
regno  di  Corsica,  ex  quo  haec  desumimus:  ((Era  Signore  di  questa  Provin- 
cia del  Capocorso  Giacomo  Santi,  figlio  di  Simone  da  Mare  o  vogliam  dir 
Mari.  Questo  Simone  era  stato  assoluto  Sig.  del  Capocorso  e  dell'  Isola  di 
Capraja,  già  da  gran  tempo  posseduta  dalla  di  lui  Casa,  ma  per  una  guerra 
insorta  nel  1507...  fu  spogliato  da  Genova  della  detta  Isola,  e  privato  dell'  as- 


14  Januarii  i5$3  63 

il  signor  Pero  Johane,  che  non  hanno  mai  quiui  viduto  tanto 
popolo  giunto,  come  vedeno  adesso,  alla  predica,  quale  si  fa  ogni 
matina  auanti  il  giorno,  acciò  non  siano  impediti  li  sui  lauori.  Il 
signor  Jacomo  et  la  signora  '  con  tutta  la  familia  ui  sonno  sempre 
delli  primi,  qual  cosa  molto  anima  il  popolo  a  fare  bene  et  com- 
moue  et  edifica;  et  però  judicano  essere  alla  predica  500  persone, 
et  di  vna  hora  auanti  il  giorno  insino  ad  vn  altra  di  notte,  non 
mi  leuo  de  vdire  confessione.  Tutti  quanti  correno  con  grande 
deuotione  et  charità  a  communicare  le  sue  piaghe  della  conscien- 
tia,  qualli  tanti  anni  a  che  non  sono  da  uero  medicate,  che  quasi 
pusano,  et  sonno  mangiate  dalle  verme  del  peccato.  Hoggi  com- 
municai  vn  grande  numero;  domane  communicarò  apresso  ad 
vn  cento.  Sia  benedetto  il  Signor,  de  cui  infinita  bontà  tutto  pro- 
cede. 

La  familia  del  signor  Jacomo  (qualli  somma  charità  con  opere 
mostrano  uerso  noi)  he  la  più  parte  confessata;  et  così  mi  diceua 
lo  signor  che  commintiase  primo  dalli  suoi.  Li  frati  che  sono 
quiui,  di  S.to  Francesco,  vengono  tutti  ogni  matina  alla  predica 
et  ogni  sera  alla  dottrina  Christiana,  qual  si  lege  a  22  hore,  alla 
quale  etiam  conuene  la  signora  et  la  signora  Barbara  Ven- 
gono tutti  li  puti  et  donne,  et  imparano  mirabilmente,  maxime  le 
donne,  che  tutto  il  giorno  fra  loro  non  si  parla  d'  altro,  che  della 
dottrina  xiana.  Li  poueri  farebeno  assai  bene,  si  gli  fosse  mo- 
strata, ma  non  si  cerca  adesso  sinon  li  scudi  et  le  presenti,  et 
però  tutto  il  giorno  mi  gridono:  O  Padre,  per  amor'  de  Iddio  non 
ui  partiti  da  noi,  che  tutti  habbiamo  perso  la  uia,  si  uoi  non  ci  la 
mostrate. 


soluto  dominio  del  Capocorso.  Dipoi  gli  fu  restituito,  rimanendo  per  feuda- 
tario della  Republica.»  Lib.  vii,  sive  t.  11,  pag.  il. 

'  Domina  Nicholeta  vocatur  a  Polanco,  l.  e,  pag.  82,  qui  eam  merito 
laudat.  Ejus  nomen  infra  Gomesius  exprimit.  «Questi  [Jacobus  Santi]  essen- 
dosi congiunto  in  conjugal  nodo  colla  figlia  di  Cristoforo  Pallavicino,  No- 
bile Genovese,  come  ancora  essendo  la  di  lui  famiglia  originaria  di  Genova, 
non  avea  voluto  mischiarsi  in  alcun  partito,  e  stava  godendo  un  pacifico  e 
delizioso  soggiorno  nel  suo  Castello  di  S.  Colombano.»  Cambiaci,  /.  e,  t.  li, 
pag.  12. 

*    Hujus  feminae  cognomen  Polancus  omittit. 


64  Epistolae  Mixtae— 5i3 

Quelli  deir  altre  terre  dicono,  quando  gli  voglio  andare  a  ui- 
sitare.  Il  signor  Jacomo  non  mi  lassa,  dice  che  lui  vuole  venire 
con  esso  me  per  tutto  il  suo  stato,  per  non  dare  oppressione  alli 
preti;  che  stanzaremo  nelle  sue  case.  É  molto  zelante  del  suo 
stato,  et  cosi  con  mirabile  direttione  et  gouerno  lo  tiene  netto  di 
inimici tie  et  di  turchi.  Sia  egli  benedetto. 

Alli  deuote  orationi  del  Mag. co  gouernatore  et  il  Mag. co  vica- 
rio et  il  Mag. co  cancelano,  insieme  col  R.do  M.  Joanni  Baptista 
nostro,  et  il  Mag. co  Antonio  Francesco  con  tutta  la  sua  casa  mi 
racommando  et  a  tutti  li  altri  amici  in  Domino,  quorum  no- 
mina scripta  sunt  in  libro  vitae  Di  S.to  Collombano,  14  di  Ce- 
nalo 1553.  Tuorum  in  Domino  minimus  filius  indignusque  ser- 
uus, 

t 

Emmanuel. 

Inscripiio.  Jhs.  Al  molto  R.do  Padre,  il  Padre  don  Siluestro, 
commissario  del  nostro  signor  [Padre  prepjosito  della  Compa- 
gnia de  Jesù,  etc.,  alla  Bastia. 

513 

JULIANUS  DE  ALVA 
PATRI  ICNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  15  JANUARII  1553 

Suum  in  Ignatium  et  Societatem  studium  ex  animo  testatur. — Patrem  Gon" 
çalves  da  Camara,  Romam  proficiscentem,  laudat. — Pro  missionibus 
transmarinis  deprecatur.— Collegia  institui  probat. — Societatis  Jesu  in- 
stitutum  ac  finem  laudibus  extollit. 

t 

Señor.  Muchos  días  ha  que  deseo  que  sepa  V.  m.  que  soy  vno 
de  los  más  affiçionados  seruidores  que  puede  tener,  para  que 

*    De  his  viris  infra,  suo  loco,  dicetur  uberius. 
2   Ad  PmLip.  IV,  3. 

5  Ex  originali  in  voi .  Episi,  diversorum,  duplici  folio,  n.  49,  prius 
535. — De  episcopo  portalegrensi,  Juliano  de  Alva,  Societatis  Jesu  studiosis- 
simo, facta  est  saepenumero  mentio  in  nostris  voluminibus.  Vide  supra, 
epist.  508,  pag.  43,  ubi  ejus  patriam  adnotavimus. 


15  Januarii  1553 


65 


corno  á  tal  me  haga  merced  de  me  embiar  á  mandar  en  que  sirua, 
y  no  quise  se  perdiese  esta  ocasión,  pues  se  ofrece  tan  buen 
mensajero  como  el  P.  Luis  González,  que  con  el  deseo  que  mu- 
cho tiempo  ha  que  tiene  de  ver  á  V.  m.  se  pone  en  tan  largo  ca- 
mino en  tiempo  de  tantos  peligros  y  también  para  le  dar 
cuenta  de  las  cosas  de  acá,  como  quien  mejor  que  nadie  las  sabe, 
pues  todas  le  han  pasado  por  las  manos;  de  cuyas  virtudes  y  par- 
tes de  que  nuestro  Señor  le  dotó  para  su  seruicio,  no  diré  aquí 
nada,  por  ser  él  el  portador,  de  las  quales  yo  creo  terná  V.  m. 
informaçión.  Solamente  no  puedo  callar  el  grande  campo  y 
puerta  que  está  abierta  en  las  Indias,  Brasil,  Guinea,  y  otras 
prouinçias  de  las  conquistas  destos  rey  nos,  para  se  hazer  gran 
seruicio  á  nuestro  Señor  en  dilatación  y  enxalçamiento  de  su 
sancta  fee  é  doctrina  euangélica  para  su  gloria,  é  seruicio,  é  sal- 
uación  de  aquellas  almas,  de  que  tantos  tiempos  ha  que  el  demo- 
nio estaua  apoderado;  en  las  quales  partes  los  Padres  de  la  Com- 
pañía que  han  ydo  han  hecho  por  la  bondad  y  misericordia  de 
Dios  mucho  prouecho,  y  ansí  los  gentíos  como  los  xpianos.  los 
tienen  en  grande  acatamiento  y  veneraçión  por  su  buen  exemplo 
de  vida  que  dan. 

No  ay  otra  falta  sino  que  messis  est  multa,  operarii  vero 
pauci  ^;  mas  con  quan  pocos  son  hazen  tanto  fruto  donde  quiera 
que  llegan,  que  se  muestra  bien  el  fauor  y  ayuda  de  Dios  que 
anda  con  ellos,  y  por  esto  es  necesario  que  á  estas  partes  más  que 
á  otras  se  acuda;  y  puesto  que  á  todas  se  deua  acudir,  en  estas 
ay  más  necessidad  y  más  aparejo  y  disposición  para  se  reformar 
y  criar  otro  nueuo  mundo.  Y  por  tanto  pido  por  amor  de  Jesu 

*  «Scripserat  in  Portugalliam  P.  Ignatius,  ut  vel  P.  Ludovicus  Gonza- 
lez vel  alius  aliquis  ex  Portugallia  Romam  mitteretur,  ut  per  eum  de  rebus 
ómnibus,  quae  ad  illam  provinciam  pertinebant,  informari  posset.  Fuit 
autem  P.  Ludovicus  Gonzalez  ad  id''electus,  quem  Rex  suis  litteris  ad 
P.  Ignatium  comitatus  est,  quibus  petebat  ut  ipsi  fides  haberetur  in  his, 
quae  ipsius  Regis  nomine  de  P.  Simone  diceret.»  Polanco,  t,  ili,  pag.  389, 
n.  853.  Porro  eas  dumtaxat  Joannis  III  litteras  ad  Ignatium  et  ad  suum  in 
urbe  oratorem  infra,  inter  epistolas  3l  Januarii,  damus,  quas  Telles,  qui 
plurimas  alias  ejusdem  regis  lusitani  in  lucem  edidit,  voluit  silentio  prae- 
ter  missas. 

'   Matth.  IX,  37. 

EpISTOLAE  MiXTAE,  TOM.  HI.  & 


66  Epistolae  Mixtae  — 5i3 

Xpo.  nuestro  Señor  á  V.  m.,  que,  encomendándose  á  él,  y  pi- 
diéndole gracia  y  ayuda  para  ello,  como  sé  que  haze,  se  desuele 
para  proueer,  ordenar,  fauoreçer  y  ayudar  tan  sancta  obra,  para 
que  tan  sanctos  principios  lleguen  hasta  alcançar  el  fin  verda- 
dero. 

Para  lo  qual  me  pareçe,  que  ansí  como  la  instituçión  desta 
Compañía  pareçe  aver  sido  inspirada  por  el  Spíritu  Sancto,  que 
de  la  misma  manera  para  conseruaçión  della  y  de  otros  infinitos 
bienes,  lo  ha  sido  también  este  nueuo  modo  de  collegios,  que 
agora  se  ordenan  para  se  criar  desde  niños  en  sana  doctrina,  y 
ser  enseñados  en  el  camino  por  donde  desta  transitoria  y  breue 
vida  se  ha  de  caminar  para  la  otra  que  para  siempre  ha  de  durar; 
y  de  entre  los  muchos  que  yendo  por  este  camino  se  querrán  me- 
ter en  la  Compañía,  se  podrán  escoger  para  ella  aquéllos,  de  cu- 
yas virtudes,  prudençia  y  constancia  se  tuuiere  más  expiriençia. 
Porque  el  intento  y  fin  desta  tan  sancta  Compañía  es  de  tanta 
perfeçión,  que  para  perseuerar  y  frutificar  en  ella  se  requieren 
muchas  partes,  y  ser  criados  so  la  disciplina  de  tales  maestros.  Y 
porque  V.  m.  lo  vee,  y  sus  deseos  no  son  otros,  como  las  obras 
muestran,  no  ay  para  qué  me  detener  en  esto,  sino  pidir  á  nues- 
tro Señor  que  por  su  infinita  piedad  é  misericordia  encamine 
todo  como  él  sabe  que  conuiene  para  su  seruicio  y  saluaçión  de 
las  almas.  É  á  V.  m.  que  me  encomiende  á  él,  que  me  dé  su  gra- 
cia para  poder  cumplir  con  las  obligaçiones  que  trae  consigo  la 
carga  pastoral,  que  accepté  sin  saber  lo  que  hazía.  Jesu  Xpo. 
nuestro  Señor  remedie  todo  como  puede,  y  sea  siempre  con  V.  m. 
é  con  todos.  De  Lisboa  15  de  Henero  de  1553.  Seruidor 
de  V.  m., 

O  Bispo  de  Portalegre. 
Inscriptio:  f  Ao  muito  Rdo.  senhor  o  S.or  mestre  Inaçio  — 
—  —  general  da  Companhia  de  Jesus.  Em  Roma. 


19  JANUARII  1553 


67 


511 

ANTONIUS  DE  ARAOZ 
MAGISTRO  J  O  ANNI  DE  AVILA 

COMPLUTO  19  JANUARII  I553  *. 

Patres  Gasparem  Loarte  et  Didacum  de  Guzman  Ognatum  se  contulisse, 
ibique  religiosam  vitam  traducere. — De  sodalibus  in  Baeticam  mitten- 
dis. — Magna  animi  simplicitate  et  christianae  humilitatis  sensu  exponit 
Araoz  suum,  in  collegio  Biatiae  (Baezae)  instituendo,  judicium  operario- 
rumque  paucitatem;  ita  tamen  ut  magistro  Avila  se  omnino  subjiciat. 

t 

Jhs. 

Muy  R.do  Padre  mio  en  Xpo.  N.  S.  dé  á  V.  R.  su  santa  gra- 
cia y  bendiçión.  Por  letras  de  los  PP.  doctor  Loarte  y  don  Die- 
go *  he  sabido  el  fin  de  su  venida  á  estas  partes  á  verse  con  el 
P.  Francisco,  el  qual  me  scriue  de  la  mucha  edificación  que 
han  dado  y  dan,  aunque  para  mí  no  ha  sido  cosa  nueua,  según 
la  bondad  que  siempre  he  visto  en  ellos.  Bendito  sea  N.  S.  por 
todo,  cuya  misericordia  retribuya  á  V.  R.  con  dones  muy  copio- 
sos la  charidad  con  que  trata  las  cosas  desta  Compañía. 

Yo  vine  á  esta  vniuersidad  antes  de  nauidad,  y  quando  aque- 
llos Padres  passaron  por  aquí,  estaua  en  Salamanca,  y  así  no  nos 
hemos  visto;  y  holgara  dello  por  tomar  más  intelligencia  de  lo 
que  agora  me  significan  por  sus  letras.  Porque  como  la  Compa- 
ñía esté  tan  diuidida  en  algunas  casas  que  se  han  començado  por 
acá,  y  la  más  gente  que  ay  sean  studiantes,  que  agora  se  crían, 
no  tenemos  los  obreros  que  nos  pyden  y  se  requieren  para  tan- 


*  Ex  apographo,  manu  Antonii  Gou  exarato,  in  voi.  D,  unico  folio, 
n.  6,  prius  349.— Hac  epistola  usus  est  Polanco,  t.  iii,  pag.  33i,  n.  737. 

2  Patres  Gaspar  Loarte  et  Didacus  de  Guzman,  Bti.  Avila  discipuli. 
Cf.  Polanco,  t.  11,  pag.  647,  n.  519;  Litt.  Quadr.,  t.  rv,  pag.  645,  ubihaec 
leguntur  a  Dionysio  Vazquez,  Compiuto  I  Januarii  hujusce  anni  1553, 
Sto.  Ignatio  scripta:  «Don  Diego  Ponce,  hermano  del  conde  de  Baylén,  y 
el  doctor  Loarte  vinieron  aquí  estos  días  pasados  á  tratar  que  algunos 
PP.  y  HH.  de  la  Compañía  fuessen  á  la  cibdad  de  Córdoua  á  residir,  pro- 
metiendo para  esto  todo  lo  necessario;  y  fueron  remitidos  al  P.e  Fran.co  de 
Borja;  y  assi  partieron  para  Vizcaya  con  la  misma  demanda.» 


68  Epistolae  MixTAE— 514 

tas  partes;  y  como  los  que  se  vbiesen  de  imbiar  á  esas  tenga  en- 
tendido que  habrían  de  ser  varones  de  caudal,  házeme  estar  sus- 
penso; aunque  el  pensar  que  V.  R,  les  sería  padre,  auriga  et  cu- 
rrus  me  consuela.  Y  porque  no  tengo  la  información  que  qui- 
siera para  más  tratar  en  esto,  pydo  á  V.  R.,  por  lo  que  ama  al 
Señor,  lo  ordene  todo,  como  juzgare  que  su  diuina  magestadha 
de  ser  más  seruido. 

Algunos  ay  que  podrían  yr  allá,  sin  los  que  V.  R.  ha  conos- 
cido,  que  serían  á  propósito  de  nuestro  instituto,  porque  sin  tra- 
tarlos y  conoscerlos  primero  no  osaría  admitirlos,  si  no  fuese  in 
verbo  tuo,  así  por  lo  que  toca  al  instituto,  como  por  lo  que  toca 
á  los  que  le  han  de  seguir,  que  es  bien  lo  conozcan  y  los  conos- 
camos  primero. 

Predicadores  tenemos  pocos;  y  con  que  vbiese  los  lectores 
que  conuiniese  para  el  colegio,  por  ventura  más  conuernía  entrar 
obrando  que  hablando,  como  lo  acostumbramos  en  otras  partes, 
porque,  según  la  abundancia  de  predicadores,  paresce  que  no  ay 
tanta  necessidad  de  lenguas  como  de  manos;  y  aunque  acá  no 
las  tengamos,  darlas  ha  el  Señor,  cuya  es  la  miese.  Y  también 
paresçe  que  ay  menos  ocasión  á  interpretaciones  en  el  que  calla 
que  en  el  que  enseña,  pues,  qui  verbo  non  offendit,  perfectus  est 
vir  et  facilius  capi  tur  homo  in  sermone,  quam  in  opere.  Spe- 
cialmente hasta  que  se  pierda  el  temor  de  lo  que  llaman  noue- 
dad;  y  esto  suele  más  hazerse  obrando  y  conuersando,  que  pre- 
dicando, pues  la  aprobación  de  la  obra  da  authoridad  á  la  doc- 
trina. 

Y  si  á  V.  R.  no  pareciese  otra  cosa,  yo  más  querría  entrar  y 
començar  en  esa  prouincia,  tan  llena  de  tan  buenos  predicadores, 
con  buenos  obreros,  que  con  grandes  predicadores.  Bien  puede 
ser  que  el  no  tenerlos  me  aga  tener  este  juizio,  mas  con  capti- 
uarle  al  de  V.  R.,  quedaré  consolado  y  contento.  Y  pues  lo  deuo 
á  V.  R.,  diré  lo  que  hay  al  presente;  y  es  que  yo  no  tengo  (si 
conuiniese  imbiar  predicadores)  á  quien  señalar  para  esa  tierra, 
que  fuese  al  propósito  que  yo  conjecturo;  por  que  los  que  ay, 

*  IV  Reg.  II,  12. 

*  Jac.  m,  2. 


19  J  ANU  ARTI  1553 


69 


están  todos  en  plaças  que  no  los  podemos  sacar  delias.  El 
P.  Strada  está  en  Burgos  por  el  cardenal  y  no  se  lo  podremos 
sacar,  porque,  como  está  en  Roma,  alcança  la  obediençia  de 
S.  S.  quando  nuestro  P.  Ignatio  se  la  niega,  quanto  más  que 
está  muy  ocupado  en  Burgos;  y  creo  spera  licencia  de  nuestro 
Padre  para  yr  esta  primauera  á  Roma,  que  ha  mucho  que  lo  ha 
instado. 

El  P.  Francisco  'no  sé.  Padre  mío,  cómo  esté  para  tan  larga 
jornada,  por  su  poca  salud;  y  que  lo  estubiese,  tiene  tal  guarda 
el  legado  %  que  por  el  bendito  capelo  *  le  a  mandado,  por  las 
vezes  que  tiene,  que  sin  su  licencia  no  se  ausente  de  donde  está, 
que  aun  para  yr  á  la  Casa  de  la  Reyna  ^  la  vbo  menester  pydir; 
y  también  ay  otras  razones  para  que  no  dexe  tan  presto  su  her- 
mita  y  las  montañas,  donde  paresce  que  aprouecha  á  los  presen- 
tes y  edifica  á  los  ausentes;  y  esto  tanto,  que  aun  la  salida  para 
Portugal  "  no  la  podían  sufrir.  Y  aunque  esto  sea  muy  açesorio, 
ay  mucha  probabilidad  que  del  legado  no  se  alcançaria  licencia, 
por  la  commisión  que  dize  tener  de  S.  S.,  (no  yendo  él).  Ya  V.  R. 
vee  si  yría  consolado  el  hermano  don  Antonio  ' ,  habiendo  tan 
poco  que  está  en  la  Compañía.  Y  el  señor  conde    ,  que  pasó 

'    Franciscus  de  Mendoza. 
-    Franciscus  Borgia. 

'  Joannes  Poggio.  ((Promovido  Poggio  á  la  dignidad  cardenalicia  en 
Diciembre  de  1551,  el  Pontífice  elevó  á  legacía  la  nunciatura  que  Poggio 
desempeñaba,  y  el  nuevo  Cardenal  continuó  en  España,  hasta  que  por  Breve 
de  24  de  Marzo  de  1553  fué  revocado  y  llamado  á  Roma.  Poggio  debió  salir 
de  la  Corte  en  los  primeros  días  del  mes  de  Setiembre,  pues  por  lo  menos 
hasta  el  l."  de  dicho  mes,  corrió  á  su  cargo  la  administración  en  España  de 
la  Cámara  apostólica.  Reemplazó  al  Cardenal  Poggio  en  la  Nunciatura  cerca 
del  Príncipe  regente,  Don  Felipe,  Mons.  Leonardo  Marini,  obispo  de  Lao- 
dicea,  nombrado  por  Breve  de  29  de  Marzo  de  1553.»  HiNOJOSA,  Ricardo 
de,  Los  despachos  de  la  diplomacia  pontificia  en  España,  t.  l,  pag.  87,  88. 

*    Videantur  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  847,  848,  annot.  2. 

5  Sic;  est  autem  Casa  la  Reina.  Epist.  Mixtae,  t.  ll,  pag.  805,  annot.  2; 
pag.  807,  annot.  l. 

6  De  cogitata  Borgiae  profectione  in  Lusitaniam  dictum  supra  est. 
Antonius  de  Cordoba,  de  quo  in  superiore  voi.  diximus,  pag.  695, 

697-702,  788-790. 

s  D.  Gomez  Suarez  de  Figueroa,  comes  V  de  Feria.  Epist.  Mixtae, 
t.  II,  pag.  701,  annot.  I. 


70  Epistolar  Mixtae  -  514 

por  aquí  los  otros  días,  es  deste  mismo  parescer;  y  por  lo  mismo 
pienso  diferirle  el  sacerdocio,  que  el  P.  Francisco  me  pyde  se  lo 
diese,  pues  omnia  tempus  habent  *. 

De  mí,  padre  mío,  no  sé  qué  dezir  á  V.  R.,  pues  ni  soy  para 
yr  ni  para  estar;  y  también  me  tiene  tan  prendado  el  bendito  le- 
gado, allende  de  otras  muchas  ocupaciones,  que  me  paresçe 
tengo  menos  libertad  que  todos.  Mas,  por  lo  que  deseo  obedes- 
cer  á  V.  R.  y  seguir  su  parescer,  scriuiré  al  P.  Francisco,  que 
la  y  da  á  esa  tierra  se  la  dexo  en  su  elección;  é  yendo  él,  también 
la  del  hermano  don  Antonio.  Y  si  vbiesen  de  yr,  habría  de  im- 
biarse  primero  la  resolución  del  colegio,  digo  del  patrón,  compa- 
ñero de  V.  R.,  por  que  no  fuesen  allá  á  negociar,  sino  á  edifi- 
car ^  E  yo  también  en  este  medio  cumpliré  con  el  legado,  que 
me  tiene  prendado  desde  Monçón  para  que  esta  quaresma  resida 
en  Madrid;  aunque  con  mi  poca  salud  y  menos  spíritu  no  puedo 
continuar  el  predicar  como  solía.  Agora  házenme  seruir  en  esta 
vniuersidad:  Det  Dominus  vocem  virtutis  '\ 

Si  para  las  cosas  de  allá  conuiniere  que  estos  Padres,  scilicet 
el  doctor  y  don  Diego,  partan  luégo,  aráse  lo  que  V.  R.  imbiare 
á  mandar,  cuya  muy  R.da  persona  N.  S.  en  su  santo  amor  con- 
serue  y  prospere.  Amén.  De  Alcalá  19  de  Henero  1553.  In  X.° 
filius, 

Antonius  de  Araoz. 

t 

A  tergo,  manu  ipsius  Antonii  Gou:  Jhs.  Copia  de  vna  del 
Padre  doctor  Araoz  para  el  Mtre.  Áuila. 

'  EccLE.  iir,  I. 

^   Cf.  Polanco,  t.  nr,  pag.  33i,  332,  n.  737,  738,  ubi  haec  ipsa  epi- 
stola adhibetur . 
^   Pò.  Lxvii,  34. 


20  JANUARII  1553 


71 


515 

JOANNES  BAPTISTA  TISEO 

[BALDUÍNO  DE  BARGA] 

BASTIA  20  JANUARII  I553 

Marianensis  episcopi  vicarius  aegre  fert  adventum  Patrum  Landini  et  Go- 
mes, a  pontifice  in  Corsicam  missorum.— Eos  apud  suum  antistitem,  Ro- 
mae  degentem,  accusat.— Pro  canonico  quodam  deprecatur. 

t 

Rmo.  monsignor  mio  obseruandissimo.  Quantunque  io  sia 
certo  che  V.  S.  Rma.  sia  a  pieno  informata  quali  siano  stati  sino 
in  hora  li  portamenti  mia  nel  suo  vescouado,  et  che  per  farli  ho- 
nore  non  ho  cercato  nè  cerco  d'auanzar  niente;  nondimeno  vo- 
glio eh'  al  presente  intenda  da  me  questi  dua  particolari:  pero- 
chè  la  casa,  quale  hoggi  tengo  a  nome  de  V.  S.,  è  de  li  meglio 
di  questa  terra;  secondario,  il  signore  gouernatore  di  Corsica  ' 
per  parlar',  non  a  Giouan  Battista  de  Castiglione,  ma  a  quello  che 
rapresenta  V.  S.  Rma.,  si  è  degnato  de  uenirui,  et  nelli  loro  sin- 
dicati in  le  cause  di  qualche  difficultà,  sene  sono  rimesse  al  pa- 
rer mio. 


*  Ex  apographo  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio,  n.  50,  prius 
2o3,  204. — Quamquam  in  epistola  non  exprimitur  nomen  illius,  ad  quem 
missa  est,  dubitari  non  potest  quin  ea  scripta  fuerit  domino  Balduino  de 
Barga,  episcopo  marianensi,  cujus  dioeceseos  caput  erat  Bastia,  oppidum  in- 
sulae  Corsicae  primarium,  «ubi  Praefectus  regni  jus  mortalibus  dicit.»  Vide 
Ughelli,  Italia  sacra,  t.  iv,  col.  999-1002.  Qui  auctor,  t.  i,  col.  494  ejus- 
dem  operis,  haec  pauca  de  ilio  tradit:  «Balduinus  de  Balduinis  de  Barga 
(Praelatiis  domesticus  et  continims  commensalis  Papae)  Episcopus  Maria- 
nensis, ad  hanc  sedem  [ad  sedem  aversanam]  translatus  est  anno  1554,  die 
3o  Martii.  Interfuit  Cono.  Trid.  Defunctus  est  anno  1581.»  Cf.  Polanco, 
t.  Ili,  pag.  88,  annot.  l,  ubi  dicitur  Balduinus  de  Barga  marianensem  dioe- 
cesim,  sibi  assignatam,  ne  intrasse  quidem,  quod  etiam  affirmat  Gams,  Se- 
ries Episcoporum,  pag.  766. 

-  Lamba  d'  Oria,  seu  ut  ab  aliis  scribitur.  Doria:  nos,  ut  fert  hodiernus 
usus,  Doria  scribimus .  Latino  sermone  dictus  est  etiam  Lambas  Auria. 
Hujus  clarissimi  viri,  qui  Bastiae  residebat,  passim  mentionem  facit  Po- 
lanco, t.  Ili,  pag.  92- 109:  ejusdem  pro  Landino  epistolas,  in  urbem,  mis- 
sas, infra  producimus,  n.  561  et  seqq. 


72 


Epistolae  Mixtae— 515 


Del'  altre  cose  non  uoglio  dir  niente,  donde  quella  po  com  - 
prender'  quali  siano  li  portamenti  mia  in  conseruatione  del  ho- 
nor' de'V.  S.:  quello  che  io  uogho  inferir  di  ciò  è  questo.  So  che 
V.  S.  sa,  che  essendo  capitati  qui  nel  suo  vescouado  duo  di  co- 
stei chietini  ',  mandati  da  sua  S.tà  per  ordine  del  magnifico  offi- 
tio  ^  a  riformar'  quest'  i$ola,  io  et  per  honor  di  quella,  et  per  1^ 

'  Sic  Societatis  Jesu  alumnos  appellabant  nonnulli,  nomine  eis  per 
errorem  derivato  a  Petro  Caraffa,  olim  episcopo  theatino  (de  Chieti),  postea 
archiepiscopo  neapolitano,  tandem  pontifice  summo  (1555),  cui  nomen  Pau- 
lus  IV.  Hic  enim  cum  Sto.  Cajetano,  ut  notum  est,  clericorum  regularium 
ordinem  instituit,  qui  ab  eo  theatini  dicti  sunt. 

^  «Questa  andata  del  Landini  alla  Corsica,  mosse  in  prima  da'  Signori 
dell'  ufficio  di  S.  Giorgio  di  Genova...»  Bartoli,  L'  Italia,  lib.  ili,  cap.  4. — 
De  hoc  officio,  sive  senatu  Sti.  Georgii  multa  reperiuntur  apud  scriptores 
genuensium  reipublicae,  cui  Corsica  subjacet.  Vide  Graevii,  Thesaurus 
antiquitatum  et  historiaruni  Italiae,  t.  i,  apud  quem  haec  tradii  Hierony- 
mus  de  MariniS  in  suo  opere  De  Genuensi  gubernatione,  cap.  li:  «Aliud, 
et  illud  insigne,  Tribunal  in  Republica  est,  Protectores  domus  Sancii  Geor- 
gii.» Hujus  tribunalis  sive  magistratus  originem  idem  auctor  pergit  descri- 
bere:  «Quando  aerarium  publicum  maximis  et  continentibus  bellis  per  tot 
retro  saecula  exhaustum  est;  saepenumero  oportuit  mutuari  pecunias,  ideo- 
que  públicos  reditus  oppignerare  et  multa  vectigalia  in  solutum  creditori- 
bus  dare,  per  ipsosmet  creditores  exigenda.  Utque  eorumdem  indemnitati 
consuleretur,  facta  est  iisdem  a  Republica  potestas  ex  se  ipsis  quadringen- 
torum  Concilium  eligendi,  et  Magistratum  eorum,  quos  diximus  octo  Pro- 
tectorum,  aliosque  minores  Magistratus  [sive  officiales]  constituendi,  quo- 
rum muneris  est,  nedum  oppigneratorum  vectigalium  exactio,  sed  cuicum- 
que  creditori,  pro  modo  crediti,  justa  solutio,  et  quarumcumque  civilium 
controversiarum  de  hujusmodi  rebus,  et  earum  occasione,  cujuscumque 
etiam  capitalis  criminis,  juxta  Reipublicae  leges,  absque  provocatione  co- 
gnitio  judiciumque.  Huic  Universitati  multa  a  Republica  privilegia  concessa 
sunt;  adeoque  religiose  custodita,  ut  non  defuerint  qui  in  una  Civitate  duas 
putaverint  Respublicas  constitutas,  quod  utique  falsum  est.  Quantum  po- 
testatis  huic  Universitati  a  Republica  datum  est,  tantumdem  eidem  apud 
omnes,  etiam  exteros,  conciliatum  est  dignitatis  ac  fidei.  »  Petrus  Bizarus, 
De  statu  et  administrai  ione  Reip.  Genuensis,  in  graeviana  editione,  l.  e, 
col.  1460,  scribit:  «Est  et  alius  praeter  eos,  quos  diximus  Magistratus,  quem 
ipsi  D.  Georgii  vocant.  Hunc  a  multis  annis,  scilicet  ab  annis  septem  su- 
pra millesimum  quadringentesimum  institutum,  adeo  florentem  atque  sum- 
ma  dignitate  subnixum,  omni  memoria  conspeximus,  ut  non  mirum  sit,  si 
hac  potissimum  tempestate  ad  supremum  honoris  apicem  devenerit...  Ejus 
certe  beneficio  Respublica  jamdudum  stetit,  et  hoc  assecuta  est,  ut  semper 
rebus  dubiis,  prosperis  et  adversis  incolumis  quasi  hoc  fundamento  consti- 
terit,  et  ad  illum,  ceu  ad  firmissimam  ancoram,  semper  confugerit;  voca- 


20  Januarii  1553  73 

preghi  del  signor  gouernatore,  hauendo  comniodità  di  stanze,  gli 
accomodai  di  dua  camer  al  uitto,  non  hauendo  commodità,  non 
posseuo  regger',  et  cosi  nè  stauamo  molto  d'  acordo,  et  stemmo 
sino  alli  13  del  presente,  et  fu  il  dì  che  parti  di  qui  il  mandato 
mio  da  V.  S.,  il  qual  giorno,  stati  alquanto  insieme  doppo  desi- 
nar', se  ne  andorono  in  chiesa,  et  de  quiui  a  un  pezo  hebbero 
tanto  ardir',  che  per  il  più  uituperoso  huomo  che  sia  in  tutta 
questa  isola,  mi  fece  senza  respetto  alcuno,  come  si  fusse  stato  il 
più  uile  che  ui  fusse,  mi  fece  comandar  sotto  pena  de  scomuni- 
ca, che  io  fussi  dauanti  da  loro  in  chiesa.  Io  non  uolsi  a  questo 
tale  fare  quello  che  meritaua,  per  non  far  la  causa  criminale,  ma 
modestamente  gli  feci  intender'  per  un  prete,  et  non  per  serui- 
tori,  che  non  me  ne  mancaua,  che  sendo  in  su  T  hora  de  spedir 
le  facende  della  corte,  et  sendo  meco  il  ministro  delli  capucini  et 
il  predicator  ^  per  conto  de  facende  d'  importanza,  che  hauessero 
patientia  sino  eh'  io  spedino,  et  che  dipoi  anderebbe,  et  questi, 


tusque  est  D.  Georgii  Magistratus,  eo  quod  plerumque  in  aedem  D.  Geor- 
gio sacram  Patres  Conscripti,  qui  huic  scilicet  Magistratui  praesunt,  conve- 
nire soleant.»  Haec  aliquanto  longius  dieta  sunt,  propterea  quod  in  his  epi- 
stolis  saepe  de  officio  Sti.  Georgii  mentio  fit.  Cf.  Roman,  Repúblicas  del 
mundo,  p.  iii;  República  de  Génova,  cap.  9:  aQué  cosa  es  en  ia  República 
de  Génoua  la  Comunidad  de  san  George». 

'  Prae  oculis  habenda  sunt  quae  POL ANCO  in  suum  Chronicon,  t .  ili, 
pag.  97  et  98,  n.  181  retulit:  «Hic  [auctor  scilicet  hujus  epistolae]  No- 
stros...  domi  suae  exceperat,  quia  ad  eum,  ut  Episcopi  Vicarium,  id  perti- 
nebat;  et  cum  esset  hiemis  tempus...  duo  illis  cubicula  immunditiis  piena, 
et  vento  ac  pluviae  expósita...  assignaverat,  ut,  injuriara  frigoris  non  feren- 
tes,  aegrotare  coeperint:  nihil  praeterea  de  necessariis  ad  victum  eis  tribue- 
bat.  Coacti  fuerunt  itaque  nostri  ab  ejus  domo  recedere,  cum  saepe  hospes 
admonitus,  praeter  verba  nihil  conferret...  Vide  locum,  et  Bartoli,  L'  Ita- 
lia^ lib.  Jii,  cap.  4,  qui  cum  haec  aliaque  scitu  digna  retulisset,  subjunxit: 
«Adunque  i  Padri,  non  bisognando  più  ad  un'  apertamente  cacciarli,  che 
un  tal  disgraziato  riceverli,  furon  costretti  d'  andarsene:  il  Gomez,  dove  il 
Landini  1'  inviò  in  miglior  luogo,  a  Capo  Corso...:  egli,  cortesemente  in- 
vitato da'  Religiosi  di  S.  Francesco  dell'  Osservanza,  si  riparò  nel  povero 
lor  Convento,  posto  in  capo  di  quella  che  ivi  chiamano  Terra  vecchia,  mezzo 
miglio  da  lungi  alla  Nuova.  Quivi  strettissima  fu  1'  unione  della  carità  fra 
que'  Religiosi,  e  '1  nostro:  e  scambievole  il  trovarsene  di  gran  lunga  meglio 
essi,  ed  egli...» 

*    De  his  infra  erit  sermo. 


74  Epistolae  Mixtae— 515 

non  obstante  questo,  mandereno  tre  uolte  il  medesimo  mandato, 
et  io  sempre  gli  fece  la  medesima  risposta. 

Essi,  come  quelli  che  sotto  quelli  loro  mantelli  grossi  hanno 
più  superbia  che  Lucifero  andoreno  dal  gouernatore,  il  quale 
mandò  per  me  uno  delli  suoi  soldati,  come  è  solito.  Io,  spedite  al- 
cune facende,  andai  da  S.  S.ia,  doue  trouai  questo  buono  huomo, 
al  qual,  presente  el  gouernatore,  parlai  prima  modestamente,  che 
a  un  vicario  d'un  vescouo  si  debbe  proceder'  in  altra  maniera, 
che  non  si  farebbe  nè  si  fa  con  li  priuati  sacerdoti;  il  quale  pieno 
de  stiza  et  collera  disse  eh'  era  papa  et  sopra  vicari] ,  et  sopra  ad 
ogn'  uno,  et  che  posseua  far'  et  dir'.  Il  che  uedendo  io,  gli  dissi 
che  non  il  conosceuo  per  superior  del  vescouo  de  Mariana,  nè 
anco  per  mio,  et  eh'  io  haueuo  letto  il  breue  ben  come  loro,  et 
che  non  li  fa  tanti  quanto  essi  sestimano  et  si  atribuiscano.  So- 
pra della  qual  cosa  il  signor  gouernatore  ancora  gli  disse  che  si 
debbe  proceder'  più  respettiuamente,  il  che  fano  anco  loro,  che 
sono  sommo  imperio  in  questa  isola.  Nondimeno  questo  staua  in 
su  quella  superbia,  et  non  obstante  il  primo  errore  per  esso  fatto, 
uoleua  che  il  gouernatore  mi  tenesse  in  castello  per  forza,  sopra 
dil  che  il  gouernatore  disse  che  nelle  sue  facende  non  correua 
tanto  a  furia,  ma  che  se  ne  uoleua  consighar  col  suo  vicario,  et 
che  farebbe  quanto  comporta  la  giustitia.  Et  doppo  che  S.  Sm 
gli  fece  molte  admonitioni,  ci  partimo,  et  cosi,  per  esser  tardi,  io 
andai  a  spasso,  et  stato  un  pezo,  questo  mi  uiene  in  contro  con 
un  soldato  et  uno  garzone,  et  mi  uole  presentar  un  comando.  Io 
dissi  che  non  uoleuo  suoi  comandi,  et  così  lo  dette  al  mio  cancel- 
lier,  et  camino  per  far  tale  atto  più  d'un  mezzo  miglio  con  quel 
male  animo.  Però  la  SM  V.  può  comprendere  che  natura  di  huo- 
mini  è  questa.  Et  certi  gentilhuomini  eh'  erano  in  compagnia 
mia,  il  lesseno,  et  non  diceua  niente,  perchè  in  quella  causa  di 
orìk  ui  haueuo  sententiato.  Et  detto  comando  il  mando  a  V.  S., 
aciò  quella  uegga  esser  la  uerità  di  quanto  li  dico.  Dopoi  la  sera 
non  tornorono  a  casa,  come  quelli  che  gli  parue  hauermi  fatto 

'  Quantum  hoc  sit  a  veritate  alienum,  cum  de  Landini  agatur,  digno- 
sci  potest  ex  Appendice  voi.  IV  apud  Polanco:  Processo  intorno  alla  san- 
tità del  P.  Silvestro  Landini,  pag.  681-704. 


20  Januarii  1553  75 

torto.  Nondimeno  io,  uedendo  questo,  andai  dal  signor  gouerna- 
tore,  et  gli  dissi,  che  non  eran  tornati  per  conuincerli  d'  humiltà, 
però  che  S.  SM  gli  facesse  intender'  che  in  casa  de  V.  SM  pos- 
seuano  tornar  liberi  et  securi,  eh'  io  non  haueuo  hauto  per  mal 
niente.  Se  mandorono  a  cercar,  et  non  si  trouarono  mai.  Dipoi 
non  sono  più  tornati,  et  uoleuano  che  questa  comunità  li  proue- 
dessi  de  stanza;  et  perchè  non  ui  è  che  li  gli  puossa  patir',  non 
hanno  fatto  nulla,  a  tale  che  è  bisognato  che  se  siano  retirati  con 
certi  frati  zocolan  ti,  et  al  primo  hanno  messo  parte  tra  li  zoco- 
lanti  et  li  capucini,  che  qui  non  è  altro  che  dire,  che  del  fatto 
loro  hanno  dipoi  scritto  al  magnifico  officio,  che  il  signor  gouer- 
natore  non  gli  ha  uolsuto  dar  il  bracio  contro  di  me,  et  me  Y  ha 
detto  S.  S.'a,  per  il  che  esso  mi  ha  essortato  a  scriuer'  queste 
cose  a  V.  SMì  aciò  quella,  che  può,  babbi  costì  a  remediar  al'  in- 
solen tia  di  questi  tali,  perchè  questi  sono  per  metter  sotto  sopra 
il  clero  et  li  beneficij  che  di  già  ne  dano  p.o  Et  io  gnene  ho 
scritto  uolentieri,  perchè  non  uoglio  che  quella  mi  tenghi  per 
persona  fredda,  anzi  uegga  eh'  io  in  ogni  cosa  cerco  defender 
r  honor  di  S.  SM  quanto  posso,  et  loro  dicano  che  uogliono 
sbassar  queste  grandeze,  et  che  non  cognoscono  nè  vescouo  Ma- 
riana, nè  nissuno,  et  io  ricordo  a  quella,  che,  se  adesso  hanno 
hauto  ardir  et  comandarmi,  quest"  altra  uolta  mi  farano  meter  in 
castello,  il  che  era  la  uoluntà  loro  adesso  senza  proposito;  ma  il 
Signor  non  ha  uoluto,  et  non  sarà  uergogna  la  mia,  ma  di 
V.  S.ia,  che  mi  tiene  qui.  Però  quella  cerchi  de  remediar  nel  suo 
vescouado,  attesso  che  essa  è  bastante  per  se  corregger  chi  errà, 
et  non  ha  bisogno  de  chietini,  che  non  si  possino  in  modo  alcuno 
impacciar.  Et  acciò  quella  uegga  per  che  uia  ha  da  remediar,  li 
mando  la  copia  del  breue  loro  et  della  loro  patente  '  ;  et  non  fa- 
cendo questo  giudicio,  che  saria  molto  meglio  eh'  io  me  ne  tor- 
nassi che  stessi  qui,  perchè  ui  sarà  uergogna  et  spesa,  hauendo 
a  star'  suggetto  a  costoro,  et  al  manco  fussero  sufficienti,  che  sa- 
ria manco  male.  Ma  perchè  non  intendano,  si  gouernano  ogni 
cosa  secondo  il  consiglio  d'  uno  frate  de  zoccoli,  corso,  et  cosi  il 


Cf.  Polanco,  t,  iii,  pag;.  80,  annot.  i. 


■70  Epistolae  Mixpae  -515 

vescouado  de  V.  S.ia?  se  quella  non  ui  repara,  sarà  gouérnato 
per  un  frate,  che  in  questi  paesi  non  ui  altro  che  dir'.  Io  ho  scritto 
a  pieno  ogni  cosa,  acciò  V.  Sm  non  si  possa  doler  di  me,  et  gli 
mando  anco  la  copia  d'  una  httera  che  ho  scritto  al  magnifico 
officio  per  questo  conto,  per  ordine  del  gouernatore  et  della  co- 
munità di  questa  terra. 

Viene  costi  il  signor  canonico  dal  borgo,  fratello  del  piouano 
dal  borgo,  il  quale  già  più  mesi  sono  fu  da  me  condenato,  per 
hauer  dato  un  buffeto  a  un  prete,  in  x  lir'  et  dua  mesi  de  bandi- 
mento.  Hora  costoro,  per  questo  medesimo  conto,  V  hanno  con- 
denato in  ce  A  .di  per  la  medesima  causa,  et  questo  V  hanno  fatto 
ex  capite,  senza  uoler  intender'  o  ueder'  processo  o  cosa  nisuna; 
del  che  il  gouernatore  gli  ha  anco  ripressi  di  ciò,  perchè  il  ma- 
gnifico officio  gli  ha  chari  li  huomini  et  non  gh  cacia,  massime 
quelli  di  qualche  consideratione  come  sono  questi.  Però  lui  se  ne 
ricorre  da  V.  S.ia,  et  come  quello  che  è  stato  presente  a  quanto 
quella  ha  inteso,  puotrà  pieno  da  lui  a  bocca  informarsi.  Et  per 
esser  esso  membro  del  vescouado,  non  accade  eh'  io  lo  raco- 
mandi  a  V.  SM  in  le  sue  facende  solo  li  fo  fede  che  nel  vesco- 
uado ui  sono  puochi  pari  loro  di  questi  dal  borgo,  et  sono  per- 
sone da  ualersene  et  con  la  roba  et  delle  persone  per  ogni  tempo. 
Però  quelli  beneficij  et  fauori  che  quella  li  farà,  sarano  ben  col- 
locati. Lui  non  è  persona  pratica  alla  corte;  ma  per  esser  per- 
sona destra,  comprenderà  a  ogni  cenno  et  quanto  quella  gli 
acennerà. 

Supplico  a  V.  S.  che  si  degni  rimandar  presto  il  primo  man- 
dato mio  con  qualche  buona  resolutione,  cosi  sopra  queste  fa- 


'  «Convien  qui  sapere,  che  il  Padre  [Landini]  in  virtù  della  podestà 
conferitagli  dal  Sommo  Pontefice,  avea  mandato  publicare  in  tutta  1'  isola 
un...  editto  di  riformazione  [Vide  PoLANCO,  t.  iv,  pag.  705-708.]...  Or  que- 
sto editto  di  riformazione  fu  il  principal  sostegno  delle  accuse,  che  i  con- 
giurati mandarono  dargli  a  Roma,  inviatovi  per  ciò  segretissimamente  un 
Canonico  di  Borgo,  intimissimo  del  Vicario  di  Mariana,  e  un  cert'  altro  che 
parve  loro  dover'  essere  tutto  il  caso  per  1'  ardita  e  tagliente  lingua  eh'  egli 
era.»  Bartoli,  Delle  memorie  istoriche,  lib.  m,  cap.  7.  Cf.  Orlandini, 
Hist.  Soe.  Jes.,  lib.  xiii,  n.  15.— Quid  vero  inde  acciderit,  ex  sequentibus 
patebit. 


20  Januarii  1553  77 

cende,  come  ancora  sopra  la  cosa  del  canonicato  et  di  quelli  da- 
nari, li  quali  sono  in  mano  di  quello  affittuario  di  detto  canoni- 
cato, perchè  del  continuo  si  litigauo,  et  io  tratengo  la  cosa  sino  a 
nuouo  ordine  di  V.  SM-  Et  quando  non  si  bastino  questi,  biso- 
gna che  V.  S.ia  dia  qualche  ordine  al  bel  mosto  costì.  Se  scriuo 
al  longo,  quella  mi  babbi  a  scusa,  perchè  la  cosa  il  richiede.  Col 
basciar  le  mani  a  V.  SM  in  nome  del  signor  gouernatore  et  mio, 
farò  fine:  eh'  Iddio  la  feliciti. 

Hoggi  qui  sono  capitate  quatro  ñaue  cariche  de  spagnoli,  et 
altre  sono  corse  per  fortuna  in  altri  paesi,  che  sono  sino  in  sette, 
secondo  che  dicano.  Di  la  Bastia  il  di  20  de  Gennaio  1553.  De 
V.  S.ia  Rma.  obligatissimo  seruitor, 

GiouAN  Battista  Tiseo. 

Marni  P.  Polanco:  Copia  de  vna  del  vicario  della  Bastia  * 

5BG 

EVERARDUS  MERCURIANUS 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

PERUSIA  20  JANUARII,  1553  -. 

Juvenes  commendat,  qui  epistolam  deferunt. — De  gymnasio  perusino. — 
Cardinalis  de  Corna  locum  selegit  nostris  attribuendum. — Urbis  magistri 
scholis  Societatis  adversantur. — Mercurianus  pro  institutione  nostra  et 
gymnasio  eloquenter  perorat. — Edmundus  Augerius  infirma  utitur  vale- 
tudine. 

t 

La  grafia  et  pace  de  lesu  X."  N.  S,  sia  sempre  et  cresca  nelli 
cuori  nostri.  R.do  in  X."  Padre.  Questa  sarà  per  auisar  V.  R.  cho 
me  gli  latori  presenti  ci  siano  stati  raccomandati  dal  R.  P.  M.  Lu- 
douico  de  Coudreto,  rettor'  del  collegio,  etc.,  in  Firenza,  per 
esser  Tun  determinato  ad  intrar'  alla  Compagnia,  et  Taltro  tode- 

*  Sic;  plenius  tamen  a  Bartoli,  l.  e,  appellatur  il  Vicario  d'  Accia  e 
Mariana,  a  PoLANCO  vero,  Z.  e,  scribitur  Marianensis  Episcopi  Vicaritis, 
Vide  infra,  epist.  518. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  108,  prius  44. 


78  Epistolar  Mixtae— 5i5 

SCO,  per  '1  colleggio  loro.  E  giouane  di  grande  semplicità,  et, 
come  pare,  purità.  Per  certe  raggioni  se  sono  fermati  qui  doi  di. 

Oltra  di  questa  V.  R.  intenderà  in  qual  stato  siano  le  cose  no- 
stre al  presente  circa  della  fondatione  del  colleggio  nostro  Di 
certezza  non  habbiamo  anchora  niente,  ma  ben  speranza  grande, 
si  risguardiamo  la  uoluntà  del  R.mo  cardinale  nostro  Si  risguar- 
diamo  poi  gli  impedimenti  che  se  scuoprano  ogni  di,  non  so  eh' 
ha  da  essere.  Sua  S."a  R.ma  s'ha  apertamente  dechiarato  a  quei 
della  fraternità  circa  de  quel  luogo  del  comune  che  uoglie  che 
r habbiamo,  per  il  che  se  fanno  assai  grandi  lamenti  si  dalli  mae- 
stri, si  etiam  dalla  compagnia,  cosi,  credo,  mossa  per  essi  mae- 
stri, li  quali  tuttauia  se  sforzano  persuader'  lanuoua  nostra  dot- 
trina esser  come  niente,  et  gli  putti  non  posser  capirla.  Et  però 
essendo  priuati  de  quel  luogo,  non  restar'  più  speranza  quasi  de 
studi  qui,  benché,  oltra  di  questo,  sento  temer  anche  detta  frater- 
nità d'esser  priuata  de  detto  luogo,  nella  cui  chiesa  se  soglion 
congregar,  del  qual  anche  sono  o  come  patroni  o  gouernatori. 
Huc  accedit,  che  gli  maestri  perusini  siano  cosi  leuati  et  priuati 
del  luogo  loro  per  altri  'forastieri ,  è  cosa  difficile  a  digerire  per 
chi  risguarda  più  le  commodi tà  temporali  che  la  uoluntà  d'Iddio 
et  più  seruitio  suo.  Con  queste  raggioni  et  somiglianti  si  procura 
con  grandissima  diligentia  impedir'  l'effetto  della  uoluntà  del 
detto  R.mo,  et  questo  se  sollecita  da  colloro  per  mezzo  del  signore 
vicario  ^  et  del  magnifico  dottore  M.  Marcan thonio  per  esser 
degli  più  frequenti  alla  corte  del  cardinale  et  primi.  Et  loro, 
essendo  huomini  prudenti,  sappendo  che  '1  R.mo  era  uenuto  per 
il  bene  della  città,  et  consolatione  de  essa,  et  non  per  contristar' 
nessuno,  in  quanto  sia  possibile,  et  essendo  anche  loro  desiderosi 
del  augmento  del  culto  diuino,  il  che  sperano  hauer  da  farsi  per 
ministerio  della  Compagnia  cercauan  modo  de  fatisfar'  et  al 
R.mo  et  alli  detti  della  fraternità,  in  tal  modo,  che  fossimo  qui- 


*  Vide  supra,  Epist.  Mixtae,  t.  il,  pag.  755,  761;  828-832;  868  et  seqq., 
881,882. 

*  Fulvius  de  la  Corna. 

Cf.  Polanco,  t.  11,  pag.  437,  n.  48;  t.  iii,  pag.  45,  n.  82, 

*  Marcus  Antonius  Oradinus. 


20  JANUARII  1553  79 

dem  nel  detto  luogo  assettati  quanto  alle  stanze,  cioè  le  camere; 
et  quanto  alle  stanze  delle  schole,  de  cinque  che  li  ue  sono, 
n'hauessimo  tre,  nelle  quali  fossino  gli  scholari,  li  quali,  pur  non 
fossero  più  prouetti  dalli  epistolanti,  li  quali,  dopoi  esser  cosi  eser- 
citati, pigliassi  un'  altro  professore  perfettissimo  nelle  lettere 
d^  humanità  in  una  stanza  de  quelle,  et  la  quinta  denique  stanza 
hauessi  un'  altro  maestro  del  abaco.  Et  questo  diceuano  ad  tem- 
pus,  cioè  che  mentre  uedendo  la  città  Y  edificatione  del  collegio, 
saria  poi  facile  ad  hauer'  '1  luogo  interamente.  Et  di  questo  me 
domandauano  parer",  alli  quali,  benché  non  insieme,  habbiamo 
risposto,  sempre  con  il  prefatio  de  non  saper  il  giudicio  et  uolere 
del  R.  P.  N.,  altius  repetendo  la  speranza  eh'  hauea  '1  R.mo  d'ha- 
uer  de  questo  suo  colleggio,  andando  però  inanzi,  che  non  s'hab- 
bia  da  espettare  prima  illa  rudimenta  linguae  latinae  solamente, 
ma  anche  et  prascspta  solidiora  artis  utriusque  linguae,  et  pro- 
fessori nella  rhetorica ,  poesia  et  historie  in  utraque  lingua  ;  et 
etiam,  quando  fosse  di  bisogno,  in  mathematicis ,  philosophia  si- 
milmente. Et  oltra  delli  sacrificii  quotidiani,  confessioni,  comu- 
nioni, uisitationi,  esortationi,  lettioni  delle  sacre  scritture  al  po- 
pulo, et  prediche,  essendo  cosi  espediente  sarebbono  professori 
nella  sacra  theologia,  et  scholastica  et  positiua,  et  questo  quando 
accadesse,  hebraice,  mo  grece,  mo  latine.  Et  non  hauer  da  pen- 
sar fosse  '1  collegio  legato  a  noi  altri,  chi  stamo  qui  adesso  po- 
ueri  uermicelli,  ma  essendo  '1  bisogno  et  commodità,  la  Compa- 
gnia hauer  tali  huomini,  che  fanno  questo  ogni  di  in  molte  parti, 
doue  se  rittrouano.  Et  poi  comminciai  rispondere  alle  obiectioni 
delli  maestri;  et  che  io  senti ua  quidem,  benché  sempre  dissimu- 
lando simili  obiectioni,  ma  nunquam  raggioni,  il  che  molto  desi- 
derarci '.  Et  non  ho  lasciato  dire  che  uedea  alquanti  signori  cit- 
tadini esser  come  offesi  della  bassezza  nostra  et  humiltà,  la  quale 
però  piace  cosi  molto  al  instituto  nostro.  Con  tutto  questo  so- 
gliamo nondimeno  esser  nel  seruitio  diuino  assai  liberi,  et  quando 
uedessimo  esser  spediente  al  honor  suo  per  dimostrarlo  in  pale- 
se. Et  tandem,  che  ben  rincresceua  che  nessuno  fusse  inquietato 


*    Haec  attingit  PoLANCO,  t.  iil,  pag.  46,  n.  84. 


8o  Epistolae  Mixtae— 516 

et  turbato  per  caggion  nostra.  Et  però  lassaremo  disporre  et  or- 
dinare il  tutto  a  Iddio,  et  S.  SM  R.ma,  poiché  Thabbiamo  per 
patrone  in  suoa  uigna.  Dil  che  restorno  molto  sadisfatti,  ma 
assai  dubiosi  che  quelli  uolessero  esser  contenti.  Ma  pur  restorno 
stupefatti  della  liberalità  nostra  in  promettere  Tordine  del  colle- 
gio. Me  disse  "1  vicario  che  non  se  determinará  niente,  anzi  che 
'1  cardinale  habbia  inteso  da  noi  stessi.  Et  in  questo  restamo.  Ha 
uista  r  armata  delli  scholari  nostri  tutti,  tornando  della  mesa 
S.  S."a  R.ma  ,  et  fermandosi  se  marauigliaua  assai.  Domane 
Taspettiamo  uenga  uisitar  '1  palazzo  suo  et  le  schole.  Hauremo 
uersi  fatti  dal  fratello  Emondo  ^  ,  et  forse  un'  orationzella 
d'  un'  scholare. 

V.  R.  insieme  il  P.  N.  prouedranno  come  parerà;  che  si  la 
cosa  haurà  successo,  sarà  par  molto  necessario  de  professori,  al 
meno  doi,  et  bene  uersati;  che  la  gente  ha  molto  d'  esser  aggiu- 
tata,  dando  anche  qualche  cosa  alla  curiosità  de  molti,  per  il  me- 
glio loro;  et  si  se  uoltarà  una  uolta  ad  hauer  la  cosa  in  deuotio- 
ne,  è  da  sperare  grand  frutto.  Non  ho  più  mai  temuto  cosi  1  fra- 
tello nostro  Emondo,  come  adesso,  che  n""  ho  grande  compassione 
con  tutti  gli  affanni  eh'  habbiamo  della  classe  suoa.  Gli  altri 
uanno  inanzi  co  '1  aggiuto  diuino,  il  che  se  fa  quanto  più  se  può 
nelle  cose  spirituali.  Prego  V.  R.,  si  questa  uerrà  li  anzi  che  si 
determini  qualche  cosa  del  negotio nostro,  faccia  far  oratione,  che 
n"  habbiamo  molto  daffar,  raccomandandoci  humilmente  a  esse, 
si  de  V.  R.,  si  etiam,  etc.  De  Perugia  a  20  de  Gennaio  1553. 
D.  V.  R.  seruo  inutile, 

EuER.  Marcuriano. 
Inscriptio:  f  Al  molto  R.do  in  X."  Padre,  il  Padre  M.  Po- 
lanco. 


Edmundus  Augerius. 


22  JaNUARII  1553 


517 

PETRUS  DE  TABLARES 
[PATRI  JOANNI  DE  POLANCO] 

COMPLUTO  22  JANUARII  I553  ' 

Acceptis  litteris  respondei. —Collegio  romano,  inopia  laboranti,  subvenire 
conabitur. — In  Carolo  et  Jeanne  de  Borja  exigua  aut  nulla  spes. — De  re- 
bus et  sociis  lusitanis.— Quid  sentiat  de  indole  illius  gentis,  de  Torres  et 
Miron,  de  rectore  conimbricensi,  de  P.  Simone  Rodericio. — Hic,  aegro- 
tus,  in  Portugalliam  revertitur. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  Padre  mio  en  Christo.  Pax  X.i  Un  pliego  de 
V.  R.  recebi  de  primero  de  Junio  con  vna  introclusa  de  nuestro 
Padre,  y  otra  breue  de  V.  R.,  respondiendo  á  algunas  cosas  de  la 
mía,  y  vn  poder  para  que  yo  acá  procure  lo  que  toca  á  la  igle- 
sia y  collegio  de  Roma.  Después  deste  pliego,  reçebí  otro  de  los 
22  de  Agosto,  con  otro  poder  duplicado  para  lo  mesmo.  Con  la 
poca  seguridad  de  los  caminos,  an  llegado  tarde.  El  primero  recebi 
por  Otubre,  el  postrero  en  fin  de  Diziembre.  La  sustancia  es  que 
allá  ay  poca,  y  la  costa  es  mucha,  y  creo  que  es  mayor  de  lo  que 
V.  R.  significa.  Pero  ¿quién  podrá  creer  que  la  hambre  es  tan- 
ta diputándome  nuestro  Padre  acá  para  el  remedio  della?  Sabe 
Dios  que,  si  á  mi  deseo  correspondiese  la  obra,  que  su  paterni- 
dad sería  seruido  demi.  Porque  en  la  casa  que  nuestro  bienauen- 
turado  Padre  mora,  deuemos  todos  poner  los  ojos,  más  que  en 
otra.  Coh  todas  mis  fuerças  porné  por  obra  lo  que  S.  P.  manda. 

Par  time  luego  á  tratar  desto  con  el  P,  Francisco  Hallé  á 
S.  R.  en  la  Casa  de  la  Reyna    mostréle  su  carta,  para  que  viese 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  fòlio,  n.  l63,  prius  351,  352,  sed  de- 
sideratur  inscriptio, 

*  Scilicet  inopia,  qua  romanum  collegium  premebatur ,  et  ad  quam  le- 
vandam  Polancus  Patri  Tablares  scripserat. 

^    Franciscus  Borgia. 

*  Rectius  dicitur  non  la  Casa  de  la  Reina,  sed  Casa  la  Reina,  estque 
oppidum  Castellae  veteris,  de  quo  supra  egimus,  Epist.  Mixtae,  t.  li, 
pag.  753,  805,  835. 

Epistolas  Mixtae,  tom.  ih.  6 


82 


Epistolar  Mixtae— 517 


por  ella  mejor  lo  que  pasa.  Díxome  que  auía  scripto  al  duque  ' 
sobre  los  i.ooo  A  .os  del  obispo  de  Esquiladle  %  y  que  se  cobra- 
rían luego,  y  que  de  los  juros  creía  que  estauan  corridos  tres 
terçios,  aunque  contadores  siempre  detienen  el  vno,  y  que  hera 
menester  que  yo  hablase  á  los  arrendadores  de  los  puertos,  donde 
están  asentados  estos  juros,  para  que  no  difiriesen  las  pagas.  Los 
arrendadores  açiertan  á  ser  amigos  míos,  á  los  quales  hablé  des- 
pués de  venido,  y  me  an  offreçido  de  no  faltar,  día  diado,  con  la 
paga.  E  embiado  al  P.  Francisco  por  poder  bastante  para  cobrar, 
y  spérole  cada  día.  También  le  embié  el  treslado  de  los  capítulos 
que  V.  R.  me  scriue,  acerca  de  la  priesa  que  da  el  obispo  de 
Esquilache,  y  la  necesidad  de  los  i.ooo  A  .os  y  el  resto  de  quenta 
que  quedó  de  los  i  .500  A  .os  de  oro,  que  ordenó  su  S.  R.  que  fue- 
sen para  la  sepultura  del  papa  Alexandro  %  que  son  268  A  .os.  De 
todo  spero  cada  día  respuesta. 

Quanto  á  lo  que  el  señor  duque  don  Carlos  se  obligó  me 
dize  el  P.  Francisco  que  duda  que  lo  cumpla,  porque  á  S.  R.  dize 
que  le  mandó  390  A  .os,  y  tampoco  los  da.  La  trauesura  pasada  ^ 
le  pone  en  necesidad,  y  su  propria  voluntad  le  deue  poner  en 
otras.  De  don  Joan  dize  que  tiene  más  confiança,  que  ará  lo  que 
deue,  salido  de  alguna  neçesidad  que  al  presente  tiene;  y  el  deudo 


*  Carolus  de  Borja,  dux  V  Gandiae. 

-  Alphonsus  de  Villalobos.  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  659,  846;  Cartas 
de  San  Ignacio,  t,  m,  pag.  161,  annot.  2,  et  pag.  172. 

Vide  de  hac  re  pontificia  diplomata  Pauli  III  et  Pii  IV  in  nostris  Mo- 
NUMENTIS,  S.  Franciscus  Borgia,  t.  1,  pag.  655  665,  ubi  haec  inter  aliale- 
guntur,  pag.  663:  (cTibi  [se.  Fr.  Borgiae]  ut  in  dicta  ecclesia  Societatis 
Jesu...  sepulchrum  praefatum  [Alexandri  VI  et  Henrici  de  Borja,  cardina- 
lis]...  erigi  et  aedificari  faceré  et  inibi  dictam  summam  mille  quingentorum 
scutorum  ad  eiíectus  praemissos  exponere,  et  cadavera  seu  ossa  Alexandri 
praedecessoris  et  Henrici  cardinalis  praedictorum  ad  ipsum  sepulchrum, 
dum  illud  in  dicta  ecclesia  Societatis  Jesu  constructum  fuerit ,  honorifice 
deferri  faceré  ,  libere  et  licite  possis  et  valeas...  concedimus  et  indul- 
gemus ...» 

*  «Quingentos  áureos  [ad  reditus  annuos]  Marchio  [sc.  de  Lombay,  po- 
stea dux  Gandiae]  et  totidem  dominus  Joannes  promittebant.  »  Polanco, 
t.  II,  pag.  l63,  n.  6. 

^  De  hoc  facto  agunt  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  820,  et  supra  epist,  508, 
pag.  41,  annot.  2. 


22  JAIÍUARII  1553  83 

que  a  tornado  con  nuestro  Padre  *  le  hará  complir  lo  que  prome- 
tió, so  pena  de  gran  vergüenza.  Irselo  e  yo  representando  siem- 
pre, para  que  se  acuerde  que  ese  collegio  él  lo  baptizó,  y  se  lla- 
ma de  su  nombre  y,  como  á  hijo,  le  deue  parte  de  su  ha- 
zienda. 

Resúmome,  que  se  dará  toda  priesa  en  cobrar  los  juros,  y  los 
i.ooo  A. os  del  obispo  de  Esquilache,  y  los  268  A. os  que  resta- 
ron de  los  1.500,  quel  P.  Francisco  quedó  que  los  haría  luego 
complir  al  duque. 

Para  poner  estos  dineros  allá,  no  basta  hazienda,  según  la 
gran  costa  de  los  cambios,  que  me  dizen  que  l.ooo  A. os  costa- 
rán, puestos  allá,  mil  y  quinientos.  Bien  podría  auer  çédula  de 
paso  por  la  vía  de  Ruy  Gómez  %  pero  no  osaría  fiallos  ansí ,  en 
dinero,  de  persona  de  la  Compañía,  según  la  poca  seguridad  del 
camino.  Spérase  esta  primavera  que  avrà  pasaje  de  algunas  per- 
sonas, y  con  alguna  fiable  y  conoçida  se  pueden  mejor  auenturar. 
Procuraré  de  que  estén  cobrados,  para  si  se  offrece  lançe  este 
Março,  ó  ponellos  donde  nos  rindan  algo. 

Del  augmento  en  que  van  las  cosas  de  la  Compañía  en  esas 
partes,  sea  el  Señor  loado.  Dado  e  cuenta  de  todo  á  algunos  se- 
ñores, que  se  desengañan  de  cosas  en  que  los  ponen  los  que  nos 
exerçitan. 

A  los  10  del  presente  recebi  otra  de  V.  R.,  de  los  16  de  Otu- 


*  Uxorem  Joannes  de  Borja  duxerat  Laurentiam  de  Oñaz  et  Loyola, 
domus  lojoleae  heredem . 

2  Cf.  Polanco,  t.  11,  pag.  165,  166,  n.  6,  7.— «In  ipsa  Vrbe  de  Ro- 
mano fundando  Collegio...  suisque  instruendo  reditibus  cogitare  [Borgia] 
sollicite  studioseque  coepit.  Cujus  ut  initium  fundandi  primus  ipse  faceret, 
sex  circiter  aureorum  millia  subito  numeravit.  Pontificique  Maximo,...  vt 
certos  ei  prouentus  attribueret,  auctor  fuit.  Cujus  egregia  volúntate  addu- 
ctus  Ignatius,  obtulerat  ei  fundatoris  títulos  et  honores,  quos  tamen  ille  mo- 
destissime recusavit,  quod  diceret  satius  esse  ei  hujus  honorem  nominis  re- 
servare, qui  per  facultates  suas  posset  illud  aliquando  Collegium  vberiore 
fulcire  prouentu  et  omnes  números  fundatoris  implere.»  OrlandinüS, 
Hisi.  ò'oc.  Jes.,  lib.  x,  n.  45,  46. — Ad  hunc  vero  annum  quod  propius  spe- 
ctat,  vida  PoLANCO,  t.  m,  pag.  ll,  n.  l3. 

^  Rodericus  Gomes  de  Silva,  Philippe  principi  a  secretis.  Epist.  Mix- 
tue,  t.  II,  pag.  849,  850. 


§4  Epistolae  Mixtae— 517 

bre,  instando  la  diligençia  en  la  cobrança  de  estos  dineros.  Así 
se  porná,  mediante  Dios,  y  procurare  estén  á  punto  para  cuando 
se  offrezca  paso,  ó  entre  tanto  ganen.  Al  señor  don  Hierónymo  * 
di  las  encomiendas  de  V.  R.:  dize  que  ha  respondido. 

Del  estado  en  que  están  las  cosas  de  Portugal,  apunto  algo  á 
nuestro  Padre,  y  de  las  personas  que  allí  gouiernan.  Personas 
que  nos  aman  nos  encarecen  mucho  el  escándalo  en  que  aquellos 
dos  Padres,  doctor  Torres  y  M.°  Mirón  han  puesto  al  rey  y  al 
reyno,  y  por  informaçiones  también  por  scripto  nos  cuentan  lo 
mesmo.  Dizen  que  los  medios  de  que  an  vsado  an  sido  con  poca 
destreza,  y  que  así  pareçe  en  la  obra.  Pasan  de  50  personas  las 
que  an  echado,  y  dado  causa  para  salirse  de  la  Compañía,  según 
dizen,  y  que  el  rey  les  a  quitado  las  900  mili  que  les  daua  De 
vna  cosa  tenemos  los  viejos  alguna  experiençia  en  esta  Castilla; 
que  a  de  ser  sabio  y  recatado  el  que  se  guiare  por  consejo  de  por- 
tugués. Este  talento  y  este  natural  para  negoçios  desean  personas 
graues  de  la  Compañía  que  le  ouiese  mayor  en  aquellos  bendi- 
tos dos  Padres:  benditos  para  regirse  á  sí  mesmos;  para  regir  á 
otros,  no  hallan  que  les  comunicó  el  Señor  ese  don:  alius  sic  % 
alius  sic.  Pienso  que,  ya  que  hizieron  voluer  al  P.  Francisco  * 
quando  más  conuenía  pasar  adelante,  que  de  los  medios  de  que 
pensauan  vsar  deuieran  á  S.  R.  dar  parte.  Creo  que  se  vuiera 
atajado  mucho  mal;  que  nos  lo  ponen  tan  grande,  que  pareçe  que 
sólo  Dios  con  milagro  puede  restaurar  la  Compañía  y  el  crédito 
della  en  Portugal.  La  prudencia  y  spíritu  de  nuestro  Padre  pu- 
diera, hallándose  presente,  dar  remedio  á  tanto  mal  como  cuen- 
tan; y,  aunque  ausente,  no  desconfío  della,  por  la  gran  fe  y  con- 
fiança que  S.  P.  tiene  en  la  prouidencia  diuina,  que  no  faltará 
de  aquí  adelante,  ny  dexará  caer  su  edificio.  Pero  yo  significólo 
que  dizen  que  pasa,  para  que  su  sancta  discreçión  prouea  lo  que 

*  Hieronymus  de  Vivero,  cujus  edimus  epistolam,  supra  t.  11,  pag.  855, 

*  Sic;  quid  autem  his  verbis  significare  voluerit  Tablares,  nos  quidem 
fugit.  Caeterum  acta  in  Portugallia  rectius  discimus  ex  litteris  illius  pro- 
vinciae,  quam  ex  rumoribus  in  Hispaniam  delatis. 

'  I  Ad  Cor.,  VII,  7. 

*  Cum  scilicet  Borgia,  auctore  Ignatio,  in  Lusitaniam  se  conferebat. 
Polanco,  t.  11,  pag.  702,  n.  625;  t.  iii,  pag.  344,  n.  761. 


22  JaNUARII  1553  85 

conuiene.  Los  que  agora  están  por  commisión  de  nuestro  Padre, 
creen,  los  que  lo  entienden,  que  dañarán  ya  más  que  aprouecha- 
rán.  No  podría  V.  R.  creer,  ni  yo  quiero  embiar,  lo  que  scriuen, 
porque  tampoco  lo  creo,  si  no  lo  viese ,  las  simplezas,  y  los  dis- 
parates grandes  que  cuentan  del  rector  de  Coimbra  '  y  otros  tres 
portugueses  que  gouiernan;  y  como  ya  a  días  que  estoy  algo  in- 
clinado á  creer  qualquier  descuido  de  portugueses,  que  no  sea 
muy  anisado,  tengo,  Padre,  por  mí,  que  deue  de  auer  harto  de 
lo  que  dizen.  Entre  otras  cosas  scriuen  vna ,  y  persona  que  la 
jura  en  los  euangelios,  que  scriuió  el  rector  de  aquél  collegio  de 
Coimbra  una  cédula  al  monesterio  de  S.  Fins,  á  dos  hermanos 
de  la  Compañía,  que  dezía  estas  palabras  en  nuestro  lenguaje:  A 
vosotros,  fulano  y  fulano,  yo  fulano,  rector  deste  collegio,  os  çito 
para  el  día  del  juizio,  que  parezcáis  delante  del  sumo  juez  á  dar 
razón  de  vuestra  grande  ingratitud.  Por  la  qual,  para  que  desde 
agora  començéis  la  pena  que  entonzes  se  os  a  de  dar,  os  despido 
de  la  Compañía,  y  no  os  doy  por  libres  de  los  votos  que  tenéis 
echos  en  ella.  Esto,  Padre,  es  para  reir,  como  de  otras  cosas  que 
ellos  dizen  y  hazen;  pero  otras  cuentan  que  son  para  llorar.  Lo 
que  yo.  Padre,  á  V.  R.  me  atreuería  dezir,  por  sólo  dezir  lo  que 
siento,  es,  que  el  portugués  está  muy  bien  en  Castilla  y  el  caste- 
llano en  Portugal,  et  sic  de  singulis;  no  vno,  ni  dos,  el  prouin- 
cial,  el  rector  con  otros  20  castellanos  en  Coimbra.  Menos  que 
esto  temo  que  pare  en  disensión.  El  P.  M.°  Mirón  predica  en  los 
Algarues  -  ;  no  entra  mucho  ha  '  en  Coimbra ,  y  al  parecer  de 
los  que  en  la  Compañía  le  tienen,  nunca  entrará,  por  lo  que  arriba 
tengo  dicho;  y  están  en  aquel  collegio  gouernando  4  portugue- 
ses, estomagados  con  el  otro  vando,  no  castellano,  de  gouierno  y 
de  prudençia,  que  tiemple  lo  vno  y  prouea  en  lo  otro,  de  yr  á  la 
mano  á  las  viejas  cosquillas  de  entre  ellos:  harán  cosas  para  ala- 
bar á  Dios.  Ay  colmenas,  que,  si  no  se  plantan  de  nueuo,  nunca 
se  uueluen  en  sy. 

La  obediençia  que  el  P.  M.°  Mirón  embió  al  P.  M."  Symón, 

*    Erat  P.  Emmanuel  Godinho. 

2  Cf.  Polanco,  t.  11,  pag.  708,  n.  634. 

5   M§.  (í. 


86 


Epistolae  Mixtae— 517 


supliqué  al  P.  prouincial  la  embiase  á  nuestro  Padre.  Pareçe  stilo 
reseruado  á  solo  nuestro  Padre;  y  el  que  quiere  imitar  á  S.  P.  en 
la  llaneza  del  spíritu,  deuería  también  imitalle  en  la  vnctión  del 
spíritu,  en  la  dulçura,  en  la  prudençia,  en  la  destreza  spiritual  de 
negoçiar  á  mayor  gloria  de  Dios,  y  en  otras  partes  quel  Señor 
por  su  gracia  le  a  comunicado.  Bien  creo  y  creen  ya  los  que  van 
teniendo  información  de  lo  que  pasa,  que  á  persona  tan  honrrada 
y  tan  antigua  en  la  Compañía,  que  pudieran  auelle  corregido  y 
apartado  del  cargo  á  menos  costa  de  su  fama ,  y  del  tratamiento 
que  se  deuía  á  su  persona. 

Llegó  aquí  el  P.  M°  Simón,  malo,  de  Valencia,  y  dixo  que 
por  mandado  de  los  médicos  se  yua  á  sanar  á  Portugal  Dende 
á  dos  ó  tres  días  le  dió  vna  calentura  continua,  de  la  qual  le  san- 
graron dos  vezes.  Llegó  á  pensar  que  N.  S.  quería  con  su  muerte 
atajar  aquel  ruido;  hale  durado  casi  vn  mes,  y  no  sé  si  está  libre 
della,  con  yjada  y  otras  cosas  de  por  casa;  aquí  se  le  a  echo  la 
charidad  posible.  Ya  que  va  á  Portugal,  parece  que  sería  parte, 
y  que  no  lo  será  ansí  otro,  para  reformar  aquello,  aunque  no  esté 
en  el  cargo  de  antes.  Y  dizen  los  que  tratan  desto,  que  si  nues- 
tro Padre  le  mandase  regalar  y  hacer  buen  tratamiento,  que  está 
muy  dispuesto  á  obedeçer  á  nuestro  Padre  al  pie  de  la  letra  y  á 
hazer  en  todo  lo  que  deue.  Yo  no  sé  nada,  que  en  las  cosas  que 
me  hallo  á  oir,  y  no  á  ver  y  palpar,  no  tengo  juizio.  El  Señor  me 
quite  el  proprio,  y  me  dé  el  suyo. 

Tres  cosas  jura  muy  solemnemente:  la  primera  que  es  verdad 
que  con  poco  miramiento  dixo  á  Brandón  -  en  Roma  y  tentado: 
Si  esto  a  de  pasar  así,  mejor  es  desunir  á  Portugal  de  Castilla; 
pero  que  tentar  tal  cosa  con  el  rey,  ni  ponello  por  obra,  que  nunca 
tal  le  pasó  por  pensamiento;  que  si  él  buscara  honrra,  en  lugar 
auía  estado  que  la  pudiera  procurar  mayor  por  otro  camino. 

La  2^,  que  lo  que  más  á  sentido  es  dezir:  que  açerca  del  rey 
menoscabase  la  auctoridad  de  nuestro  Padre.  Jura  que  siempre 

*  Vide  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  m,  pag.  148-154,  in  quibus  potesta- 
tem  adeundi  in  Lusitaniam  Ignatius  Patri  Rodrigues  facit. 

-  Antonius  Brandão,  qui  Simonem  Rodericiurn  comitatus  est,  cum  hic 
anno  1551  Romam  ivit. 


22  JANUARII  1553 


87 


hizo  lo  contrario  con  todas  sus  entrañas ,  y  que  conoçe  que  la 
sanctidad  y  prudencia  de  nuestro  Padre  es  cosa  rara  en  la  tierra, 
y  que,  si  no  fuera  demonio,  no  pudiera  dezir  tan  gran  falsedad: 
pongo  sus  palabras. 

La  3.'',  que  nunca  pensó  que  en  la  obediencia  diera  ventaja  á 
ningún  nouicio,  y  jura  que  al  mandamiento  de  nuestro  Padre 
nunca  le  pasó  por  pensamiento  dexar  de  reconoçer  y  obedeçer. 
Pareçe  que  está  tan  derribado  y  tan  humilde,  que,  cierto,  aquí 
á  todos  nos  a  edificado,  y  muestra  gran  deseo  de  la  quietud  y 
reformación  de  aquellas  cosas,  aunque  no  en  el  cargo,  y  paréce- 
nos  que,  si  él  quisiese  hazer  el  officio  de  verdadero  sieruo  de 
Dios,  que  auía  de  andar  con  toda  diligencia,  persuadiendo  á  toda 
aquella  gente  que  aprendiese  á  obedeçer  á  vn  palo  que  les  pusie- 
sen por  superior,  y  que  conuino  que  él  se  fuese,  para  que  el  Spí- 
ritu  santo  viniese  en  ellos,  y  dexasen  la  carne  y  sangre,  en  que 
yo  querría  ver  más  mortificados  á  portugueses ,  que  no  en  dici- 
plinas  por  la  calle  El  Señor  por  su  infinita  bondad  lo  remedie 
como  conuiene,  y  nos  dé  gracia  que  en  todo  cumplamos  su  santa 
voluntad.  Amén  ^  De  Alcalá,  22  de  Enero  de  1553.  En  las  ora- 
ciones de  V.  R.  y  de  todos  suplico  sea  encomendado.  De 
V.  R.  sieruo  en  Jesu  Christo, 

P.  DE  Tablares. 


'  Alludit  ad  factum,  quod  narrat  PoLANCO,  t.  ii,  pag.  699,  n.  620:  vide 
quid  de  eo  referat  epist.  509,  pag.  50. 

2  Scitu  digna  sunt  quae,  inter  alia,  rescripsit  Polancus  Patri  Tablares, 
agens  de  rebus  lusitanis:  «Por  diuersas  letras  ha  entendido  Nuestro  Padre  y 
los  que  las  hemos  visto  lo  que  siente  V.  R.  de  las  cosas  de  Portugal  y  de 
los  que  las  han  tratado;  y  porque  entre  nosotros  es  bien  que  seamos  claros, 
V.  R.  sepa  que  acá  tenemos  mejores  y  más  ciertas  informaciones  que  las 
que  hanles  dado  allá,  con  que  parece  se  han  hecho  muy  Simonistas.  No  es 
bueno  para  testigo  de  lo  que  pasa  allá  ninguno  de  los  salidos.»  PoLANCO, 
t.  III,  pag.  441,  n.  974,  annot.  i. — ^Et  rursus  eidem  eodemque  die,  6 
Nov.:  ((También  tengo  por  cierto  que  se  engañaba  V.  R.  grandemente  en  lo 
que  sentía  del  P .  Luis  Gonzalez ,  porque  acá  le  hemos  conocido ,  no  en 
tiempo  tan  breve  como  allá. . . ,  sino  á  la  larga. . .  con  testimonios  de  obras... 
(que  á  palabras  Nuestro  Padre,  como  viejo,  no  cree  mucho). . .  Del  Dr.  Tor- 
res y  Mtro.  Miron  también  parece  que  allá  los  deshacen,  más  que  era  razón, 
en  sus  opiniones.  Lo  demás  de  la  nación,  etc. ,  pase  por  gracia.  »  PoLANCO, 
/.  c,  pag.  437,  n.  967,  annot.  I. 


88 


Epistolae  Mixtae— 518 


51S 

SILVESTER  LANDINUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  22  JANUARII  1553 

Epistolas  raittit. — Marianensem  episcopatum  se  cum  Patre  Gomes  excolere 
dicit.— Dolet  de  vitiis,  quibus  cuncti  ordines  scateni. 

IHS 

L'alligata  al  S.or  [Raffaello  ?]  da  Bozzi,  è  d'  uno  suo  nipote, 
guardiano  di  S.  Francisco  osservante  a  alt[r]e  dil  P.  Emmanuel, 
et  dil  P.  ministro  di  S.to  Francesco  ^  in  tutta  V  isola,  di  27  Con- 
uenti.  Anchora  non  hauemmo  fatto  essecutione  alcune  contra 
publica  peccati,  perchè  uengono  a  poco  a  poco.  Si  fece  [contra] 
alcuni  peccati,  et  monitorio  '\  ma  non  s'affisse  alle  porte,  perchè 
non  parse  opportuno.  Il  P.  Emmanuel  et  io  lauoriammo  la  uigna 
di  monsignor  vescovo  di  Mariana,  tutta  piena  di  labrusca,  et  non 
cè  che  la  coltiua,  se  S.  S."a  non  li  uiene  a  prouederli;  come  sta 
tutto  il  resto  della  Corsica:  a  pianta  pedis  usque  ad  uerticem  non 
est  in  ullo  sanitas  Lho  scritto,  acciò  S.  S.  s'  auisa,  perchè  a 
malori  ad  minorem,  a  propheta  usque  ad  sacerdotem,  omnes  aua- 
ritiae  student  M'  è  detto  che  uengono  alcuni  per  dolersi  di 
noi:  penso  se  loro  diranno  la  raggione  dil  prossimo,  come  la  sua, 
non  si  dogliaranno.  Non  ne  mancono  le  contraditioni .  Il  Signor 
nè  libera  dalli  nostri  peccati,  et  dall'  amor  proprio.  Questi  populi 
sono  molto  inclinati  alla  vendetta,  et  non  si  tratta  quasi  se  non 
di  uendicarsi  et  litigar,  et  sono  sottoposti  alle  fuste  di  mori,  et 


'  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  79,  prius  20,  vel  forte  202 
aut  2o3. 

^    Fr.  Joannes  de  Corte,  cujus  epistolam  vide  numero  sequente  519. 
'   Hoc  edictum  habes  in  Append.  2,  Polanco,  t.  iv,  pag.  705. 
*    ISAI.,  I,  6. 

^  minimo  usque  ad  maximum  omnes  avaritiam  sequuntur:  a  pro- 
pheta usque  ad  sacerdotem  cuncti  faciunt  mendacium.»  JER.,  vili,  io. — 
((A  minore  quippe  usque  ad  majorem  omnes  avaritiae  student:  et  a  prO' 
pheta  usque  ad  sacerdotem  cuncti  facitint  dolum.»  Ibid.,  vi,  i3. 


23  JANUARII  1553  ^  89 

molte  terra  hanho  spopulate.  D'  ogni  parte  dell'  isola  questi  tur- 
chi hanno  luoco  di  uenire,  et  molti  nè  amazono  et  altri  fanno 
cattiui.  Et  poi  sono  gente  sobrie,  quasi  fanno  sempre  la  quadra- 
gesima et  molti  digiuni:  l'aggiuta  la  grande  pouertà,  et  molto 
n'  amano  nel  nostro  Signor.  Dalla  Bastia,  alli  22  di  Genaio  1553« 
D.  V.  P.  R.  seruo  humillimo  nel  nostro  Signor, 

S.  Landino  da  Sarzana. 
Inscriptio:  f  Al  padre  M.  Ignatio. 

519 

JOANNES  DE  CORTE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  23  JANUARII  1553  K 

Epistola  insignibus  amoris  et  christianae  humilitatis  notis  conspersa. — 
Opera  a  Deo  per  socios  acta  mirifice  extollit. — Ut  eos  Ignatius  commo- 
rari  diu  in  Corsica  concedat,  vehementer  poscit. 

t 

R.me  domine ,  pacem  et  salutem  in  Domino  sempiter- 
nam,  etc.  El  mio  a  vostra  R.ma  signoria  scriuer  la  presente  serà 
a  notificarui  como  per  la  gratia  de  Dio  al  presente  sto  bene  col 
ardentíssimo  desiderio  saper  bene  de  vostra  R.ma  signoria.  Et 
dato  che  de  V.  S.  R.ma  io  non  abia  alcuna  familiar  practica,  ne 
cola  visiva  presentía  colocotione,  non  di  manco  per  la  bona  fama 
che  de  V.  S.  R. ma  è  al  mondo,  de  volunta  [?]  son  constreto  a  do- 
verui  da  spiritual  patre  de  bon  core  amarui,  pregando  V.  R.ma  s. 
degnarse  vogla  acetarmi  col  numero  de  li  suoi  figuoli  spirituali, 
saltem  coli  minimi  de  serui  minimi.  Imperò  la  bona  fama  de 
V.  R.ma  s.,  li  evidenti  segni  fano  cognosce  quel  che  de  V.  S. 
R.ma  se  parla,  avendo  mandato  qua  in  questa  povera  patria  dui 
de  li  vostri  de  ti  figuoli,  li  quali  co  loro  prediche  e  boni  amaistra- 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  204,  prius  198.— In  coeno- 
bium  fratrum  franciscanorum  Landinus  se  receperat,  quemadmodum  supra 
dixi  mus,  epist.  5^5*  hac  de  causa  illorum  religiosorum  in  Corsica  minister, 
de  Landini,  coram  sibi  noto,  testimonium  plenum  laudis  Ignatio  sçribit. 


go  EPISTOLAE  MlXTAE— 519 

menti  et  esenpli  tuti  dal  Spirito  sancto  afocati,  che  parsiano  re- 
suscitati li  discipoli  del  vero  Missia,  de  modo  che  dopo  qua  sono 
arivati,  cata  giorno  se  comunica  grande  numero  de  persone,  e 
spero  in  Dio  se  V.  R.ma  S.  da  Dio  per  lor  gratia  ve  volesi  dar  al- 
cuno premio  de  la  superna  beatitudine  per  le  peregrinatione 
de  V.  S.  R.ina  e  de  vostri  discipoli,  questa  serà  una  delle  più 
meritorie  da  sua  diuina  maestà.  Imperò  questa  nostra  povera  pa  - 
tria  ne  aveua  de  molto  visogno,  pregando  V.  R.ma  S.  et  a  quella 
prostrati  in  tera  co  le  brace  in  croce  humilmente  ve  pregamo  li 
lasiate  longo  tenpo  qua  ad  utilità  de  le  povere  anime;  facendo 
fine  a  la  presente,  baxiando  le  sagre  mani  de  V.  S.  R.ma,  al  qual 
prego  se  degni  far  memoria  del  suo  minimo  seruo  nele  sue  afo- 
cate et  fervente  oratione,  che  Dio  ve  prosperi  nela  sua  gratia 
longo  tempo  a  utilità  de  la  fede  nostra,  et  noi  de  voi  feremo  nele 
nostre  frete  oratione  memoria,  oferendomi  paratissimo  al  seruitio 
de  V.  R.ma  S.  et  cosi  de  tuta  la  vostra  confraternita.  Dal  nostro 
convento  de  la  Bastia,  a  li  23  Janovarij,  MDLIII.  De  V.  R.ma  S. 
afitionato  seruo. 

Frate  Joanni  de  Corti, 
seruo  et  ministro  immeritus  de  frati  observanti  del  ordine  de 
san  Francesco  de  lisula  de  Corsica. 

Inscriptio:  Al  molto  R.mo  monsignor  Ingnatio  [Loiojla  pre- 
pósito de  la  sagra  Conpagnia  de  Jesù,  fidelmente  li  sia  data  in 
sane  ta  Maria  de  la  Strada,  preso  a  sancto  Marco,  in  Roma, 
Roma. 


24  JANUARII  1553 


91 


5*?0 

EMMANUEL  GOMES 
PATRI  SILVESTRO  LANDINO 

ORIGLIANO  24  JANUARII  1553  *, 

Deo  opem  ferente,  ubérrimos  animorum  fructus  ex  sacra  exomologesi,  ex 
lectione  christianae  doctrinae,  aliisque  operibus  populo  impensis,  colligi 
in  dies  singulos  dicit. — Praeclara  nobilium  virorum  ac  feminarum 
exempla. 

t 
Ihs. 

Molto  mio  R.do  in  Christo  Padre.  La  somma  gratia  et  amore 
eterno  di  Christo  nostro  signor,  quae  omnem  exuperant  sen- 
sum  %  sint  semper,  et  ogni  giorno  crescano  più  nelli  cuori  no- 
stri, Amen.  Vtinam  o  vtinam  tanta  hauessi  io  vsata  deligentia  in 
questo  luogho  verso  la  salute  delle  anime  di  Christo,  subuenen- 
doli  col  cibo  verbi  Dei  et  con  la  meditina  delli  S.mi  sacramenti, 
com'  in  loro  si  truoua  preparatione  et  desiderio  di  operare  la  sua 
salute,  concorrendo  quiui  li  populi  da  3,  et  da  7,  et  da  più  miglie 
ad  odire  il  verbo  della  vita,  et  a  confessare  li  suoi  peccati,  et  a 
consigliarsi  circa  la  derettione  della  sua  vita:  non  in  juditio  im- 
putetur,  sed  ignoscat  mihi  Dominus  Deus. 

Gioua  molto  in  questo  paese  il  indefatigabili  essempio  di 
questi  beneditti  signori,  li  qualli  sempre  mai  sono  li  primi,  et  alla 
predica,  et  alla  confessione,  et  ad  imparare  la  dottrina  Christia- 
na, et  quella  in  chesia  publice  coram  omnibus  recitare. 

Ogni  giorno  feriale  vado  in  chesia  (vn  miglio  discosta),  vna 
hora  auanti  il  giorno  a  dire  messa  et  predicare  a  tutto  il  popolo, 
primo  che  vadono  a  lauorare,  ni  mai  mi  leuo  cosi  a  buon  hora, 
che  non  truoue  inansi  la  signora  Nicoleta  et  la  signora  Barba- 
ra %  etiam  che  sia  grauida;  et  da  Ihuora  insino  a  duoi  bore  di 

•    Ex  autographo  in  voi.  D,  triplici  folio,  n.  39,  prius  200,  201.— Epistola 
hac  usus  Polanco  est,  t.  iii,  pag.  8i-83,  n.  149-151. 
Ad  Philip.,  ly,  7. 
^   Vide  epist.  512,  pag.  63. 


92  Epistolar  Mixtae— 520 

notte  non  mi  leuo  mai  de  odire  confessioni,  restando  alcuni 
giorni  sensa  venire  a  pigliare  la  reffettione  corporale.  Fra  quale 
conuffessioni  alcuni  sono  estate  da  10,  alcune  da  6,  alcune  da  5 
anni,  et  oltra  ciò  la  signora  Nicoleta  a  fatto  vna  confessione  ge- 
nerale, et  altre  tre  o  quatro  persone,  con  molte  laghrime  et  sa- 
tisfattione  della  loro  conscientia.  Sia  sempre  benedetto  il  signor 
Iddio,  a  quo  omnia,  et  per  quem  omnia,  et  in  quo  omnia  *  ista 
habuerunt  principia,  et  progressum,  et  etiam  perficientur.  Hoggi 
si  sono,  X.i  gratia,  quatro  scommunicati  riconsiliati,  et  al  gremio 
della  santa  madre  echesia  ritornati,  delli  qualli  duoi  hanno  fatto 
publica  penitentia  in  piacia  inansi  la  porta  della  chesia,  estando 
ingionochioni  con  vna  grossa  corda  ligata  al  collo;  et  questi  era- 
no duoi  publici  concubinari;  et  sono  in  tanta  conpontione  venuti, 
che  la  femina  è  deliberata  farsi  monacha,  il  maschio  andare  a 
tuore  la  sua  moglie  et  figliuoli  a  terra  ferma.  Un  altro  è  stato  vn 
gram  pesso  nudo  in  medio  templi  coram  omnibus. 

Ogni  giorno  si  comunica  vna  grande  quantità,  cioè  quanti  io 
posso  confessare,  quando  20,  quando  30.  Le  domeneche  per  tre 
volte  communico  quanti  possono  ogni  volta  estar  inansi  dello  al- 
tare maggior.  A  vintiduoi  bore  lego  la  dottrina  Christiana,  alla 
quale  conuengono  li  R.di  di  S.to  Francesco,  qui  mira  charitate 
nos  amplectuntur,  et  74  puti,  li  quali  sono  scritti  et  continui,  et 
altre  molte  donne  che  non  manco  imparono  che  li  puti.  Et  è  tanta 
intrata  emulatione  fra  loro,  che  nè  lauorando,  n'  in  casa,  nè 
fuora  d'  altro  parlano,  per  insino  insogniarsi  di  notte  con  la  let- 
tione,  nè  si  menta  più  fra  loro  lo  nemico,  ma  la  dottrina  Chri- 
stiana. Et  però  io  o  ordinato  in  ogni  villa  vn  maestro  che  insegna 
a  tutti  li  huomini  vna  hora  di  notte,  doppo  che  sonno  ritornati 
dal  lauor.  In  corte  è  mastro  la  signora  Nicoleta,  et  il  signor  Gia- 
couo  ^  non  perdona  a  nissuno  che  non  sa  la  vita  Christiana,  ansi 
da  penitentiae  ahi  negligenti,  et  gli  fa  mangiare  sotto  tauola.  Et 
cosi  le  damme  et  domne  della  signora  et  gram  parte  delli  huo- 
mini del  signor  sanno  et  hanno  imparato  ogni  cosa,  et  la  signora 
Barbara  è  la  prima  che  recita  in  chesia  ogni  giorno. 

*   Ad  Rom.,  xi,  36. 

2   Jacobus  de  Santi  Mare,  de  quo  supra  diximus,  epist.  512,  pag.  63, 


24  Januarii  1553  93 

Somno  etiam  fate  tri  pace  fra  gli  h uomini,  et  altre  tre  fra  gli 
donne,  abracciandosi  tutti  insieme  nella  chesia;  et  ogni  odio  et 
inimicitia  deponendo,  si  hanno  tutti  quanti  bassiato  osculo  pacis. 
Un'  altra  pace  ordino  adesso  (diuino  aspiramine),  la  quale  non  a 
possuto  il  signor  mai  fenire;  perochè  è  concorso  morte  di  huo- 
mini,  et  sonno  in  terra  ferma.  Già  hanno  quiui  perdonato  le  par 
te,  et  gli  habbiamo  mandato  patente  che  tornino  in  la  issola.  In 
questa  saranno  neccessarii  alcuni  matrimonii  fare,  secondo  la 
loro  vsanza.  Il  Signor  l'ordine  tutto  a  più  gloria  sua. 

Alli  poueri  o  dispensato  una  buona  quantità  di  dinaro  delle 
dispensatione,  et  ancho  delle  penne  peccuniarie,  insieme  con  al- 
tre robbe  di  casa,  et  adesso  dispensare  più  che  n'  hò  hauuto.  Io 
non  lasso  di  gridar  contra  li  vitii  et  peccati;  et  quanto  più  gli 
reinfaccio  le  suoi  peccati  et  sceleragine,  tanto  più  mi  cercano  li 
miseri,  et  tanto  più  si  accostaiino  al  Signor,  iuxta  etiam  dauidi- 
cam  sententiam:  Imple  facies  eorum  ignominia,  Domine,  et  quae- 
rent  nomen  tuum  Et  però  tutti  mi  venneno  intorno  con  li  suoi 
scrupuli  dal  principio  la  loro  pueritia,  gridando  sempre  et  dicen- 
do, quia  Dominus  visitauit  plebem  suam  atque  redemit;  et 
quanti  mi  vengono  da  queste  altre  paese  intorno,  piangendo  et 
pregandomi  che  io  gli  vada  a  uisitare!  Il  Signor  sia  quello  che 
gli  visite  col  thesoro  della  sua  infinita  misericordia. 

Io  non  o  tempo  nè  da  pigliare  etiam  la  reffettione  corporale, 
nè  mai  puosso  dire  il  mio  officio,  se  non  alla  notte,  et  quante 
notte  ui  resto  in  cámara  insino  a  meza  notte  ad  vdire  confessio- 
ne! Certo  è.  Padre  mio,  che  non  si  può  scriuere  quanto  il  Signor 
si  communica,  etiam  nel  interiore  homo,  dando  adesso  a  sentire 
quello  che  spesse  volte  vadono  li  nostri  charissimi  fratelli  vchilan- 
do  a  Roma  nelle  sue  camere  sarati,  et  non  lo  possono  sentire.  Et 
però  quiui  sotto  le  frasque  lauorando  si  truoua  quello  che  egli 
non  possono  truouare  in  cámara  contemplando.  Io  per  me,  si  la 
obedientia  fosse  contenta,  pigliarebbe  molto  voluntiere  morire 
quiui  con  questi  nouele  piante,  che  germogUano  adesso  in  vinca 


*  Ps.  Lxxxii,  17. 

*  Lue,  VII,  16. 


94  Epistolae  Mixtae— 520 

Domini,  acciò  al  tempo  riccogliesse  il  frutto,  quali  il  Signor  per 
la  sua  gratia  mande  a  perfettione.  Amen. 

Si  V.  R.  scrinerà  a  Roma,  receuerebbe  io  charità,  screuendo 
V.  R.  al  Padre  M.  Polanco,  che  ni  mande  alcuni  aue  marie  be- 
nedette, pera  dar  a  questi  signori,  tutti  quanti  denoti,  et  vno 
agnus  Dei  para  la  signora  Barbara.  Il  signor  Giacouo  mi  a  offor- 
to  et  a  tutta  la  Compagnia  tutto  il  suo  stato,  persona,  vita,  et 
vasali,  et  più  cento  lire  de  intrata  ogni  anno  para  il  collegio 
nuouo  quiui.  A  etiam  promesso  fabricare  vn  monasterio  di  mo- 
nache quiui,  et  dotarlo  da  50  A  scuti  d'  intrata  ogni  anno,  pe- 
rochè  si  sonno  commose  alcune  vergene  ad  offerire  et  obseruare 
la  sua  integrità  a  X.°,  delle  quale  vi  è  vna  della  damme  della  si- 
gnora Nicoleta.  Il  signore  et  le  virgene  facia  X."  benedetto  cor- 
rere ogni  giorno  più  nelle  sue  promesse.  Amen.  V.  R.  mi  raco- 
mande  alli  oratione  del  magnifico  gouernatore,  et  delli  magnifici 
tutti  quanti  in  corte,  sigilatim,  et  al  magnifico  Anton  France- 
sco *  col  nostro  charissimo  Bustor,  consolandolo  con  la  conuer- 
sione  delli  suoi  figliuoli,  quali  doppo  molte  prediche  si  sono  com- 
uertiti  al  signor  et  fatto  vna  confessione  generale,  et  perdonando 
ogni  ingiuria  per  amor  de  X.°  Domane  si  communicarano  tutti 
duoi  insieme.  Il  signor  *  è  ritirato  ad  vn  monasterio  ad  fare  vn 
generale  examen  di  conscientia,  per  far  vna  omnium  peccatorum 
suorum  perfetta  confessione.  X.°  lo  illumine  da  nero. 

O  fatto  separare  tre  bigamie,  delli  qualli  vn'  sollo  hauea  le 
sue  cose  justificate,  et  ogni  giorno  più  se  n'  aprino  casi  nuoui. 
Il  Signor  n'  illumine  a  tutti  quanti  col  ragio  et  lumo  della  sua 
gratia,  acciò  possiamo  vedere  sua  santissima  voluntà,  et  quella 


*  ((Nobilis  quidam  fuit,  D.  Antonius  Franciscus,  inter  Bastiae  habita- 
tores  divitiis  prae  caeteris  praestans,  qui  nostros  Genua  in  Corsicam  usque 
suo  in  navigio  deduxerat;  ejus  autem  charitas  Bastiae  aucta  fuit.  Quidam 
etiam,  Bustor  nomine,  omne  officii  genus,  sicut  et  Antonius  Franciscus, 
nostris  exhibebat.»  Polanco,  t.  iii,  pag.  94,  n.  174. 

2  Supra  laudatus  Jacobus  di  Santi  Mare,  provinciae  de  Capo  Corso  do- 
minus.  «Ipse  etiam  D.  Jacobus  in  quodam  monasterio  religiosorum  se  re- 
cepit,  ut  confessionem  etiam  generalem  vitae  totius  institueret.»  Polanco, 
/.  e,  pag.  83,  n.  151. 


27  Januarit  1553  95 

perfettamente  adimpire.  Di  questo  Origliano,  24  Canaio  1553. 
D.  V.  R.  humillimo  in  Domino  figliuolo, 

t 

Emmanuel. 

Adesso  lego  la  dottrina  Christiana  et  predico  in  santo  Fran- 
cesco, per  essere  loco  più  accomodato  alli  frati  et  al  signor,  et 
etiam  al  popolo.  Hoggi  o  incommintiato  li  sacramenti,  et  fuo 
tanta  gente,  che  apena  capeua  nella  chiesia,  nè  mai  hano  veduto 
li  frati  tanta  gente  nella  sua  chesia.  Laudetur  X.s  Iterum  valeat 
R.a  tua. 

Inscriptio:  Ihs.  Al  molto  R.do  in  Christo  Padre,  il  Padre  don 
Siluestro  Landino,  com[missario]  del  N.  S.  et  prepósito  della 
[Compagnia  di]  Giesù,  etc.,  alla  Bastia. 

LEONARDUS  KESSEL 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

COLONIA  27  JANUARII  1553 

Monumenta,  ad  collegium  germanicum  in  urbe  spectantia,  summa  voluptate 
se  accepisse  dicit. — Professionemse  fecisse  nuntiat  ac  formulam  ejusdem 
mittit. 

Jhs. 

Gratia  et  pax  X.i  Domini  sit  nobiscum.  Amen.  Re.de  in  X.° 
Pater.  27  Januarii  recepimus  per  fratres  Louanii  buliam  Julii  III 
et  constitutiones  coUegii  germanici,  cum  aliquot  literis  Re. di  Pa- 
tris  Polanci  et  aliquorum  fratrum,  quibus  in  Domino  plurimum 
recreati  fuimus,  pro  quibus  nunquam  satis  Deo,  et  P.  V.  gratias 
agere  possumus  *. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  72,  prius  296,  et  forsan  anti- 
qui tus  26. 

Apud  Schroeder,  Monumenta  quae  spectant  primordia  collegii 
germanici  et  hungarici,  videantur  Julii  III  bulla,  qua  collegium  germani- 
cum, 3i  Augusti  1552,  erigitur,  pag.  38;  primus  conceptus  constitutionum 
collegii  germanici  italice  scriptus,  49;  constitutiones  collegii  germanici  a 
Sto.  Ignatio  conscriptae,  pag.  55  et  seqq. 


96  EPISTOLAE  MlXTAE— 521 

Hodie  etiam  professionem  feci  '  ;  quod  enim  tam  diü  expe- 
ctauerimus,  in  causa  fuit,  Re.de  Pater,  [quod]  expectabamus 
oportunum  tempus,  quo  omnia  fieri  possent  ad  multorum  edifi- 
cationem.  Sed  cum  hec  oportunitas  non  daretur,  sicut  eam 
cupiebam,  non  potui  diutius  expectare.  Immensam  Dei  erga  me 
bonitatem  non  possum  satis  admirari  in  dies;  ab  eo  enim  tem- 
pore, quo  determinatum  erat  quod  hodie  (Dei  gratia)  profes- 
sionem facerern,  specialem  sensi  Dei  gratiam  et  in  dies  maio- 
rem.  Feci  professionem  meam  ante  altare  S.  Vrsule,  quod  erat 
ornatum  multis  reliquiis  sanctarum  virginum  et  vestimentis  ex 
auro  contextis,  in  manus  cuiusdam  Re. di  domini,  domini  Joannis 
Repèlmont,  amici  nostre  Societatis,  rectoris  monasterii  dicti 
Nazareth,  sub  finem  misse,  quam  magna  cum  deuotione  fecit, 
multis  luminibus  accensis,  indutus  ornamentis  ex  auro  contextis, 
in  praesentia  fratrum  et  aliorum.  Hoc  votum,  solemniter  hodie 
factum,  offero  P.  V.  et  me  totum,  specialiter  me  commendans 
P.  V.  precibus,  vt  omnia  cedant  in  gloriam  et  laudem  sanctis- 
simi  nominis  Jesu  X.i.  Bene  valeat  P.  V.  in  X.°  Jesu.  1553,  27 
Januarij.  R.  V.  seruus  indignus, 

Leonardus  Kessel. 
Inscriptio:  Re. do  in  X."  Patri,  domino  Ignatio  a  Loyola,  prae- 
posito  generali  Societatis  Jesu.  Rome. 


'  Cf.  Polanco,  t.  m,  pag.  12,  n.  15,  ubi  alii  recensentur,  qui  hoc  anno 
solemnibus  religionis  vinculis  sese  Societati  obstrinxerunt;  pag.  vero  269, 
n.  602  haec  tradii:  «Vigésima  séptima  Januarii  P,  Leonardus  suam  profes- 
sionem emisit  in  manibus  R.  Domini  Joannis  Repèlmont,  qui  Rector  erat 
cujusdam  monasterii  dicti  Nazareth...  etc.» 


28  Januarii  1553 


97 


5^« 

EVERARDUS  MERCURIANUS 

PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

PERUSIA  28  JANUARII  I553 

De  emittenda  a  se  professione  in  Societate. 
t 

Pax  X.i  R.do  in  X.^  Padre.  Circa  V  auiso  ch^  ho  da  scriuer^ 
sopra  la  deuotione  mia  ad  fare  professione,  V.  R.  sapia  che  V  in- 
tentione  mia  fu  dal  principio,  quando  piaque  al  Signore  cosi, 
offerire  al  seruitio  de  esso  Signore  nostro  lesu  X.°  in  suoa  uene- 
rabile  Compagnia  quello  pocco  posser  che  per  suoa  gratia  se  po- 
trà cauare  da  questa  mia  infermità,  si  ben  mi  rittrouo  ogni  di  più 
esser  indegno  del  minimo  essercitio  de  detta  Compagnia.  Et  a 
questa  intentione  sequita  la  deuotione  nostra,  benché  non  col 
femore  che  doueria,  non  uolendo  n'  hauere  ni  riceuere,  piacente 
al  Signore,  altra  deuotione,  in  quanto  tocca  V  uso  di  me  al  honor 
suo  et  seruitio  della  Compagnia,  fuora  di  quella  eh'  è  esse- 
quir"  sua  santa  uoluntà  con  tutto  '1  sforzo  per  mezzo  de  santa 
obedientia  in  essa  Compagnia.  Et  questa  deuotione  cosi  genera- 
le, quantunque  ella  sia  pocco  feruente,  col'  aggiuto  diuino  rego- 
lar emo,  et  in  questo  caso  et  ogni  altro  particolare  con  la  mede- 
sima regola  d'  obedientia  deuotamente  aspettando  quello  eh'  essa 
nè  determinará,  quantunque  nondimeno  so  che  meritamente  do- 
nerei esser  gettato  in  qualche  cantoncello,  doue  non  se  sentessi 
mai  niente  del  fatto  mio  ^ 

Sapia  V.  R.,  il  signore  vicario  non  esser  sacerdote.  Humil- 
mente  raccomandandomi  alli  santi  sacrificii  et  orationi  de  V.  R. 
Di  Peruggia  a  28  de  Gennaio  1553.  D.  V.  R.  seruo  inutile, 

EuER.  Marcuriano. 

Inscriptio:  \  Per  il  R.do  Padre  M.  Polanco. 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  I09  non  integro. 

-  «Everardus  Mercurianus...  25  Februarii  [1553]  in  manibus  cardinalis 
perusini,  loco  P.  Ignatii,  eamdem  [se.  professionem]  emiserat.»  Polanco, 
t.  Ili,  pag.  12,  n.  15. 

Epistoiae  Mixtae,  tom.  III.  7 


98 


Epistolae  Mixtae — 523 


EMMANUEL  GOMES 
PATRI  SILVESTRO  LANDINO 

ORIGLIANO  29  JANUAEII  I553  *. 

Muitos  ad  bonam  frugem  conversos  esse,  dicit. — Matronas  pietate  insignes 
collaudat. — Operariorum  auxilium,  qui  ipsum  adjuvent,  deposcit. 

Jhs. 

Molto  mio  R.do  in  Christo  Padre.  Pax  X.i  Doppo  hauere 
a  V.  R.  scritto  et  serato  queste  lettere,  s'  è  degnita  la  diuina  pro- 
uidentia  più  illuminarci  in  questo,  di  augmentarsi  più  la  gratia 
eterna  nella  sua  imagine,  communicandoli  i  suoi  santissimi  doni. 
Et  però  hoggi  si  sonno  diuisi  in  questi  luogho  io  matrimonii  (si 
ita  vocandi  sunt),  alcuni  per  bigamia  et  altri  per  grado  prohibito. 
Si  sono  etiam  confessati  tanti  quanti  è  possuto,  et  m'  hanno 
strchato,  leuandomi  summo  manne,  conducendi  gratia  operarios 
in  vineam  Domini,  alli  quali  prae  nimia  multitudine  satisfare  non 
puoso,  communicando  per  quatro  volte  a  circulo  altaris  pieno. 
Per  tanto  prego  V.  R.  parli  al  R.do  guardiano  di  S.to  France^ 
SCO  -  che  venga,  acciò  siano  subuenute  queste  pouere  anime,  et 
io  aggiutato  a  satisfargli. 

La  signora  Nicoleta  '  et  la  signora  Barbara  con  quasi  tutti 
quanti  suoi  si  sono  etiam  confessati  hoggi  et  communicati,  et 
corre  molto  bene  X.i  gratia  la  signora  in  quella  luce  che  il  Si- 
gnor gli  a  subministrato,  essendomi  coadiutrice  nelle  opere  ardue 
et  difficille,  informandomi  anchora  delle  necessità  dell'  anime 
di  X.°  Hieri  tutti  duoi  insieme  habbiamo  fatto  vna  importanti 
pace  et  concordia  di  duoi  fratelli,  che  erano  in  discordia  sóbrala 
heredità  paterna,  et  si  voleano  ammassare,  nè  mai  il  signor  Gia- 
couo  li  a  possuto  concordare.  Adesso,  benedetto  il  Signor,  si  soni) 
ligati  col  vinculo  della  charità  fraterna.  A  loro  et  a  tutti  nuoi 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  40,  prius  2l3. 

*  Fr.  Simon  Corso. 

^    Domina  Nicoleta  Pallavicino,  uxor  Dni.  Jacobi  Sti.  de  Mara. 


3i  Januarii  1553  99 

conceda  X."  habondante  pace  spirituale.  Il  signor  et  le  signore 
con  tutta  la  famiglia  si  racommandono  alle  deuote  oratione 
di  V.  R.  Il  nostro  chierico,  Bustor  che  di  allegreza  interiore  è 
ripieno,  non  mi  vuole  lassare,  ansi  vole  venire  con  esso  me  a  far 
la  visita  per  tutto  il  stato  et  isola.  Si  racomanda  particulariter  a 
V.  R.  Non  lassa  mai  in  casa  et  fuora  de  predicare  le  beneficii  che 
il  Signor  gli  a  fatto.  Tutti  quanti  piangeno  adesso,  intendendo 
che  mi  o  da  partir  da  loro,  et  mi  pregano  che  al  mancho  questa 
quaressima  resti  con  loro.  Il  Signor  del  tutto  li  proueda  per  la  sua 
santissima  misericordia  et  a  noi  conceda  cognoscere  sua  santis- 
sima voluntà  et  quella  perfettamente  adimpere.  A  tutti  li  magni- 
fici mi  racomandi  V.  R.,  et  mi  perdonino,  che  son  chiamato  al 
véspero  et  a  predicare.  Di  Orogliano,  domenica  di  septuagessima 
1553.  Di  V.  R.  in  Domino  minimo  figliuolo, 

t 

Emmanuel. 

Inscriptio:  Jhs.  Al  molto  R.do  in  Christo  Padre,  il  Padre  don 

Siluestro  Landino,  commissario  S.or  et  prepósito 

della  Compagnia,  alla  Bastia. 

JOANNES  III,  PORTUGALLIAE  REX 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  3l  JANUARII  I553 

Litteris  Sti.  Ignatii  respondei.— Studium  suum  in  Societatem  testatur. — 
Patri  Ludovico  Gonçalves,  quem  Romam  mittit,  fidem  haberi  vult. 

t 

Padre  mestre  Ignacio.  Reçeby  vosas  cartas  ^  e  com  elas  muy  to 
comtemtamemto,  e  ouue  por  seruiçò  de  nosso  Sennhor  o  que  me 
pedistes  açerqua  da  mudança  do  prouimçial,  o  que  se  fez  da  ma- 

*    Vide  epist.  520. 

^  Ex  originali  in  voi.  Epist.  Principum,  duplici  folio,  n.  50.— Subscri- 
ptio  est  autographa. 

^    Vide  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iii,  pag.  123. 


loo  Epistolae  Mixtae— 525 

neira  que  o  P.  Luis  Comçalvez  vos  dira.  E  podeys  ther  por  muy 
çerto  que  sempre  folgarey  de  fauoreçer  esta  Companhia  pelo 
muito  fructo  que  vejo  que  nosso  Sennhor  por  ela  em  meus  regnos 
et  senhorios  faz,  E  porque  açerca  desta  minha  vomtade  e  de  todo 
o  mays  que  aa  dieta  Companhia  e  asemto  das  cousas  dela  nestas 
partes  toca,  ao  dicto  P.  Luis  Gomçaluez  me  remeto,  lhe  dareys 
ymteiro  credicto  em  tudo  o  que  de  minha  partte  vos  diser.  Scri- 
pta em  Lixboa  a  xxxi  de  Janeiro  de  1553. 

Rey. 

Inscriptio.  Ao  Padre  mestre  Ignaçio,  prepósito  geral  da  Com- 
panhia de  Jhesus. 

JOANNES  III,  PORTUGALLIAE  REX 
ALPHONSO  DE  LENCASTRE 

OLISIPONE  3l  JANUARII  I553  *. 

Patrem  Ludovicum  Gonçalves,  Romam  proficiscentem,  valde  commendat, 
eique  in  negotiis  tractandis  fidem  adhiberi  jubet. 

t 

Comendador  moor,  sobrinho,  amiguo  ^  Eu  El  Rey  vos  enuio 
muito  saudar,  como  aquele  que  muito  amo.  Eu  faley  ao  P.  Luis 
Gomçaluez  alguumas  cousas,  que  de  minha  parte  uos  disese 
açerca  do  Padre  mestre  Simam.  Muito  vos  emcomemdo  que  lhe 
deys  niso  ymteiro  credito  e  guardeys  no  modo  do  proçeder  nesta 
matheria  a  ordem  que  o  dicto  P.  Luis  Gonçaluez  de  minha  parte 

'  Ex  orií^inali  in  voi.  Epist.  Principum,  duplici  folio,  n.  51,  prius 
529. — Hujus  epistolae  adest  exemplar  transumptum  coaevum  in  voi.  E,  du- 
plici folio,  n.  8,  prius  525.  — Subscriptio  autem  est  autographa. 

-  De  hoc  viro  agunt  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  m,  pag.  ilo,  ni, 
annot.  3;  Nadal,  Epist.,  t.  i,  pag.  171. -«Era  neste  tempo...  embaixadorna 
Corte  de  Roma  Dom  Alfonso  de  Lancastro,  Commendador  mòr  da  Ordem 
de  Christo  et  Alcayde  mòr  da  villa  de  Obidos,  o  qual  era  sobrinho  d'  elRey, 
por  ser  filho  de  Dom  Dinis  de  Lancastro  et  nèto  do  Duque  de  Bragança 
D.  Fernando  o  segundo,  et  da  Infante  D.  Isabel,  irmã  del  Rey  D.  Manoel, 
pay  delRey  Dõ  Joam  o  terceiro.»  Telles,  Chronica  da  Companhia  de  lesu 
em  Portugal,  t.  11,  pag.  57. 


3i  Januarii  1553  loi 

uo§  diser,  porque  de  asy  o  fazerdes,  reçeberey  niso  prazer  e  volo 
agradeçerey  muito.  Scripta  em  Lixboa  a  xxxi  de  Janeiro  de  1553. 

Rey. 

Inscriptio.  Por  el  Rey.  A  dom  Afomso,  seu  muito  amado  so- 
brinho, comendador  moor  da  ordem  de  noso  Senhor  Jhuu.  Xpo. 
e  seu  embaixador  em  corte  de  Roma. 

JO ANNES  III,  REX  PORTUGALLIAE 
PATRI  FRANCISCO  BORGIAE 

OLISIPONE  3l  JANUARII  I553 

Rogat  ut  ad  se  veniat. 
t 

Para  el  P.e  Françisquo. 

Padre  Francisco  Borgia:  Eu  faley  ao  P.  Luis  Gonçalvez  al- 
gumas cousas,  que  de  minha  parte  vos  dissesse  acerca  de  uossa 
vinda  a  estes  reynos  polo  muyto  que  desejo  ver  vossa  pessoa  e 
falar  comuosco  algumas  cousas  que  saõ  de  muyto  seruiço  de 
nosso  Senhor  e  bem  da  Companhia.  Muyto  uos  rogo  que  o 
ouçaes  e  lhe  deis  inteiro  credito  em  tudo  o  que  acerca  disso  de 
minha  parte  vos  disser  e  em  muyto  prazer  o  reçeberey  de  vos. 
Scripta  em  Lixboa,  a  xxxi  de  Janeiro  de  1553  ^ 


•    Ex  transumpto  coaevo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  8,  prius  525. 

-  Huic  epistolae  rescripsit  Borgia  se  ad  obtemperandum  regi  esse  para- 
tissimum,  tametsi  vix  e  morbo  convaluisset.  Transmissa  igitur  ad  aliud 
tempus  profectio  est,  nimirum  ad  mensem  Julium,  ut  infra  dicetur.  Vide 
supra,  pag.  15. 


102 


Epistolae  Mixtae— 527 


JOANNES  DE  VALDERRABANO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALLISOLETO  ...  FEBRUARII  I553  *. 

Joannes  Gonzalez,  rector,  infirma  utitur  valetudine:  reliqui  socii  bene  va- 
lent,  et  perfectioni,  tum  propriae  tum  proximorum,  consectandae,  dili- 
genter  student. — Exercitia  spiritualia  Sti.  Parentis  a  theologo  dominica- 
nae  familiae  publice  laudata. 

t 
Ihs. 

Muy  R.do  Padre  in  domino  nostro  Jesu.  La  gratia  y  bendi- 
çión  de  nuestro  Señor  sea  con  todos.  Amén.  De  la  indisposi tión 
de  nuestro  P.  Joan  González  se  escrivió  á  V.  R.  P.  el  mes  pa- 
sado y  a  sido  N.  S.  seruido  de  prolongársela,  avnque  no  en 
tanto  grado,  mas  todavía  le  han  quedado  algunas  reliquias;  y 
como  su  zelo  sea  tanto  de  la  salvación  de  las  ánimas,  no  dexa  de 
trabajar  lo  que  puede  y  aprobecharse  de  todas  manos. 

Nuestros  Padres  y  hermanos  desta  casa  están  con  salud  cor- 
poral y  spiritual,  y  ban  de  bien  en  mejor,  procurando  en  todo 
seguir  su  vocación  y  abnegaçión,  de  los  quales  vn  Padre,  que 
en  otro  collegio  de  la  Compañía  avía  començado  el  estudio,  le 
prosigue,  oye  theología,  y  trabaja  pro  uiribus. 

Las  oras  de  oraçión  y  pláticas  spirituales  que  se  suelen  hazer, 
y  otras  cosas  que  otras  vezes  se  han  escripto  á  V.  R.  P.,  van 
adelante  con  nuevo  hervor.  N.  S.  nos  dé  á  conoçer  su  sancta  vo- 
luntad, y  así  obrarla.  En  las  confesiones  y  otros  exerçitios  exte- 
riores que  se  hazen,  el  fructo  que  N.  S.  aya  hecho  en  las  almas, 
á  su  tiempo  se  escrebirá,  siendo  la  diuina  magestad  dello  servido 
á  su  gloria  y  honrra. 

Así  mesmo  se  conmunican  estas  casas  de  acá  muy  á  menudo 
por  letras,  de  lo  qual  se  animan  mucho  los  hermanos,  y  edifican 
en  saber  el  buen  exerçitio  que  en  todas  partes  se  tiene;  y  cresçen 
en  amor  entre  sí.  Por  todo  sea  N.  S.  alabado, 

*    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  181,  prius  386. 

-    Liti.  Qitadr.^  t.  11,  pag.  88-90;  Polanco,  t.  m,  pag.  3i4,  n.  701. 


I  Februarii  1553 


io3 


Un  Padre  de  la  orden  de  santo  Domingo,  lector  de  theologia, 
leyendo  los  días  pasados,  pocos  días  ha,  tractando  la  materia  de 
oratione,  gastó  gran  parte  de  la  lectión  en  loar  en  esto  la  Com- 
pañía, que  avía  resuçitado  la  oratión,  y  alli  dió  noti  tia  de  los 
Exerçitios,  alabándolos  (porque  los  ha  este  padre  visto,  y  avn 
creo  los  ha  hecho,)  quánto  movían  el  spíritu.  Tandem,  que  los 
oyentes,  flayres  y  seglares,  entendieron  dél  el  amor  y  afiçión  que 
á  la  Compañía  tiene  \  Edificó  mucho  con  su  humildad  en  esta 
lectión  al  auditorio,  porque  pareçió  ser  movido  de  nuevo  spíritu 
que  otras  vezes.  Confusión  y  no  pequeña  se  saca  desto,  et  gloria 
Patri  et  Filio  et  Spiritui  Sancto.  N.  S.  críe  en  nosotros  nuevo 
spíritu;  y  para  lo  alcançar  deseamos  ser  encomendados  en  los  sa- 
crificios de  V.  R.  P.  y  orationes  de  nuestros  charíssimos  Padres 
y  hermanos  desa  santa  casa.  De  Valladolid,  a  [sic]  de  Febrero 
1553.  Indignus  fihus  P.  T. 

t 

f  Valderrabano.  f 

t 

Inscripiio:  Ihs.  Al  muy  R.do  Padre  en  Ihu.  Xpo.  N.  S.  nues- 
tro P.  M.°  Ignaçio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía 
de  Ihs.  En  Roma. 

JOANNES  PHILIPPUS  CASINI 
PATRI   IGNATIO  DE  LOYOLA 

MESSANA  I  FEBRUARII  I553  -. 

Epistola  pietatis  in  Ignatium  amorisque  notis  insignis . —Eidem  bona  sua 

cedit. 

Jhs.  M.'' 

La  summa  gratia  et  amore  eterno  di  Christo  nostro  signore 
sia  sempre  in  nostro  continuo  feuore  et  aiuto.  Amen.  Molto 


•  ((Dominicani  Patres  Collegium  insigne  habent  Vallisoleti,  ubi  nostri 
theologicas  suas  lectiones  audiebant:  benevolentiam  ilH  Patres  nostris  et 
amicitiam  exhibebant,  et  familiariter  cum  eisdem  conferre  sermones  sole- 
bant.»  Polanco,  t.  iii,  pag.  3x6,  n.  707. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  2l3,  prius  141. 


I04  Epistolae  MiXTAE— 528 

R.do  in  Christo  Padre.  Trouandomi  già  molti  giornj  in  uno  spe- 
tiale  et  grande  desiderio  di  pouertà,  che  mi  spronaua  a  eseguire 
con  effetto  quello  che  molt'  annj  ho  hauto  in  desiderio,  in  questo 
mentre  piacque  al  nostro  S.re  che  il  nostro  R.do  in  X."  Padre 
M.°  Hyeronimo  Nadal  sentisse  il  medesimo,  il  quale  mostran- 
domi che  ciò  gli  agradaua,  et  gli  pareua  bene  che  io  lo  facessi, 
conobbi  quello  essere  nero  che  ogni  giorni  sperimentiamo;  che 
il  cuor  del  superiore  è  retto  et  gouernato  da  Dio;  di  maniera  che 
felici  sono  quelli,  che  indifferenti  in  tutte  le  cose  ci  truouano,  et 
totalmente  risoluti  et  annegati  nel  diuin  uolere.  Perchè  tutti  li 
loro  desiderij  et  uoleri  sono  adempiti,  auengachè  nulla  uogliono, 
se  non  quel  che  Dio  uuole,  in  solo ,  come  in  un  ameníssimo  et 
florido  giardino,  si  godano.  Ne  cuori  de  quali  mai  cessa  la  diuina 
maestà  di  stillare  la  rogiada  della  dolce  sua  consola tione,  co  quali 
ella  tanto  familiarissimamente  si  diletta  conuersare  et  comunicar 
loro  li  suoi  santissimi  donj;  et  tutto  ciò  per  mano  delli  superiori. 
O  quanto  siamo  obligati  alli  superiori  nostri,  per  i  quali  il  Signore 
si  degna  comunicarci  tanto  felici  donj!  Beatj  quelli  che  lo  cono- 
scano et  grati  si  mostrano  uerso  di  loro,  delle  fatiche  at  ansietade 
et  sollecitudinj  che  per  loro  pigliano. 

Padre  mio  in  Giesù  Christo  R.do  ^  lo  amore  mi  sprona  et 
spigne  al  presente  alla  memoria  della  continua  obligatione,  quale 
ho  a  quella,  a  cui  quel  che  io  mi  trouo  de  bene,  se  pur  qnalche 
parte  ne  hausse,  tutto  glielo  deuo.  Et  auengachè  ogni  giorno 
Thabbia  in  memoria,  et  nel  mio  cuor  scolpita  resti,  pure  non  ho 
potuto  forzare!" amore  che,  essendomi  stata  data  occasione  di  scri- 
uerli,  che  non  si  sia  in  questi  pochi  righi  palesato;  a  cui  prego 
chela  benigna  paternità  vostra  si  degni  perdonare,  hauendo  hauto 
prosuntione  con  il  presente  ragionamento  di  attediarla ,  auenga- 
chè lo  amore  non  ha  legge,  et  come  quella  sa,  tal  uolta  raffrenare 
non  si  può,  se,  come  pazzo,  egli  non  si  scopre  nel  suo  acceso  de- 
sio. Ma  per  tornare  al  nostro  primo  proposito,  io  feci  donatione  alla 
R.da  p,  V.  di  tutto  quello  che  si  troua  di  mio  ',  onero  che  per 

'  Vide  quid  ipse  Joannes  Philippus  de  hoc  argumento  scripserat  patri 
suo,  29  Julii  1552,  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  759.  Ibi  etiam  alia  ad  ipsum 
spectantia  attinguntur. 


I  Februarii  1553  105 

qualsìuoglia  maniera  a  me  appartengha,  et  la  state  passata  gliela 
mandai  in  publica  et  autentica  forma  con  il  suggeto  della  città  di 
Messina,  acciochè  la  R.da  p.  V.  distribuiscili  tutto  il  mio  in  utilità 
della  nostra  chiesa  di  Roma,  o  della  casa,  o  del  collegio,  onero  in 
quel,  che  la  R.da  p.  V.  uorrà  nel  Signore  nostro.  Fin  hora  sono 
stato  sospeso,  non  sapendo  se  quella  la  ha  riceuuta.  Però  la  supplico 
con  tutto  il  cuore  nel  S.re  nostro,  che  si  degni  di  farmi  anisare 
che  habbia  accettata  detta  donatione,  et  etiamdio  della  esecutione 
di  quella;  et  benché  a  me  lecito  non  sia  usare  tal  presumptione 
uer  quella,  pure  cagione  ne  sono  le  paterne  uiscere  et  la  carità 
di  quella,  con  cuj  ognor  abbracciar  suole  i  suoi  diletti  figli  nel 
S.re  nostro,  quali  mi  hanno  causato  tale  ardire  uer  quella.  Però 
prego  quella  nel  S.re  nostro,  quanto  mai  posso,  che  mi  consoli 
in  questo  mio  desio ,  acciò  non  sia  priuo  di  questa  gratia  della 
santa  pouertà,  acciò  in  perpetuo  quello,  che  fin  hora  in  animo  ho 
goduto,  per  Y  auenire  et  nel  cuore  et  in  atto  possegga.  Et  ciò  lo 
teno  in  perpetua  et  cordiale  memoria  tra  gli  altri  summj  beneficij 
della  R.da  p.  V.  Et  per  non  la  tenere  più  abada  nè  a  tedio,  farò 
fine,  supplicandola  nel  S.re  nostro  genuflesso  a  suoi  santi  piedi, 
mi  dia  la  sua  paterna  benedittione,  supplicando  quella  che,  come 
suole,  mi  tenga  nelle  amorose  uiscere  stretto,  ricordandosi  di  me 
nelle  feruenti  sue  orationi,  quali  sempre  furono  la  mia  protettione. 
et  Ulta  nella  uia  di  nostro  Signore.  Desidero  essere  molto  raco- 
mandato  alle  sancti  orationi  delli  R.di  in  X.°  Padre  M.°  Jerónimo 
Domenech,  et  M."  Jerónimo  Otello,  et  principalmente  delli 
R.di  Padre  M.°  Polancho  et  M.°  Mignona,  et  cosi  di  tutti  li  Pa- 
dri et  fratelli  nel  S.re  nostro.  Da  Messina  il  di  i  di  Febraio  del 
Mè  D.  L.  III.  Della  R.da  p.  V.  seruo  minimo  nel  S.re  nostro, 

GiouAN  Filippo. 
Poscritta.  Con  la  donatione  mandai  alla  R.da  p.  V.  la  infor- 
matione  delle  cose  come  si  truouano,  acciò,  per  quella  informato 
della  cosa,  possi  procedere  nella  esecutione  con  facilità.  Li  man- 
dai etiamdio  due  altre  lettere  alli  parenti,  che  in  questo  la  po- 
tranno seruire. 

Inscriptio.  f  Al  Molto  R.do  in  X.°  Padre,  il  P.  M.  Ignatio 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  del  nome  di  Giesù, 


io6  Epistolae  Mixtae — 529 

Padre  mio  osseruandissimo.  A  Roma.  In  santa  Maria  della 
strada. 

Alia  manu  bis  scriptum  est:  1553.  Messina.  M.  Io.  Philipp© 
Cassino,  p.°  di  Febraio. 

FERDINANDUS  ALVAREZ  DEL  AGUILA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BURGIS  3  FEBRUARU  1553 

Nova  narratio  de  initiis  domus  burgensis. — Difficultates  superatae. — Res 

ex  sententia  fluunt. 

t 

Ihs. 

Muy  R.do  en  Xpo.  Padre.  La  gratia  y  paz  de  Xpo.  nuestro 
soberano  Señor  sea  siempre  en  el  continuo  favor  y  ayuda  de 
V.  Pat,  y  de  todos. 

El  P.  Ma.°  Estrada,  puesto  caso  que  por  otra  vía  avrà  mes  y 
medio  escrivió  a  V.  Pat.  del  suceso  de  la  casa  que  el  Señor  a  sido 
servido  dar  a  la  Compañía  en  esta  çiubdad,  en  el  guerto  del  rey, 
calle  muy  principal,  me  mandó  escriviese  esta  a  V.  Pat.,  dándole 
cuenta  y  relaçión  de  todo  lo  que  antes  y  después  a  sucedido  ^ 

Ocho  ó  diez  días  antes  de  sancto  Andrés  se  compró  esta  casa, 
después  de  aver  procurado  otras,  adonde  vuiese  ó  pudiese  aver 
más  anchura;  mas  no  se  pudiendo  aver  por  muchos  ynconve- 
nientes  que  se  ofreçían,  quiso  y  ordenó  la  suma  providençia  que 
esta  se  comprase,  la  qual  costó  seyçientos  y  tres  mili  mrs.,  y  fué 
precio  tal,  que  quando  se  quisiesen  deshacer  della,  se  ganarían 
antes  trezientos  ducados,  que  se  perdiesen  diez,  porque  ella  está 
en  el  meollo  de  toda  la  çiubdad.  Y  lábrase  tan  acertadamente  por 
yndustria  del  señor  Benedicto  Uguchoni  %  que  con  quatroçien- 
tos  ducados  que  en  ella  se  gastarán,  quedará  tan  graçiosa  y  tan 
á  propósito,  que  creo  el  Señor  se  a  mui  mucho  de  servir  en  ella, 


'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  4,  prius  406,  407. 
*    Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  li,  pag.  856-858,  872  et  seqq. 
^    De  hoc  viro  dictum  est  supra,  Epist.  Mixtae,  loc.  cit. 


3  Februarii  1553 


107 


porque  ya  los  vezinos  y  otros  muchos  no  ven  la  ora  que  se  aca- 
be, para  venir  y  gozar  della.  Puesto  que  en  el  principio  vuo  mu- 
cha contradiçión,  tanta,  que  por  vía  de  la  ciubdad  y  regimiento 
á  ynstançia  de  vn  regidor,  que  tenemos  por  vezino  al  lado,  nos 
fué  embargada  la  obra,  y  por  no  proçeder  con  rrigor,  sino  con 
toda  blandura  y  comedimiento,  se  puso  el  señor  don  Hernando 
de  Mendoca  '  de  por  medio,  dando  vn  corte,  que,  por  quanto  el 
regimiento  se  agraviava  de  admitir  y  recebir  más  religiones  y 
monesterios  de  los  que  tenían,  porque  no  los  podían  susten- 
tar, etc.,  y  querían  dar  relaçión  al  papa  y  al  rei  deste  agravio; 
que  dexando  labrar  la  casa  para  que  en  ella  se  pudiese  biuir  y 
abitar,  que  dentro  de  tres  meses  no  se  pondría  sacramento,  ni  se 
pornía  capilla  abajo,  y  que  en  este  comedio  ellos  podrían  dar  re- 
laçión al  sumo  pontífice  y  al  rey,  y  podrían  ver  lo  que  podían  ha- 
zer  sobre  ello;  y  ansí  con  esto  cesó  el  embargo,  y  se  a  ydo  con- 
tinuando la  obra.  Desto  se  dió  luégo  aviso  al  Padre  provinçial  y 
al  legado  y  el  legado  escrivió  vna  carta  al  P.  Ma. o  ^  desde 
Monçón  cómo  la  corte  estava  de  partida  para  Madrid,  y  que,  en 
llegando,  se  haría  todo  mui  bien,  y  lo  mesmo  escrivió  el  Padre 
provinçial.  De  todo  esto  por  la  bondad  del  Señor  no  [ha]  avido 
turbaçión,  sino  antes  mucha  paz  y  alegría  interior,  viendo  quán 
conforme  al  euvangelio  y  á  la  manera  de  proceder  que  lleva  la 
Compañía  en  plantarse,  que  siempre  en  los  prinçipios  a  avido 
mucha  contradiçión,  en  vnas  partes  más  que  en  otras,  y  todo  a 
venido  y  vendrá  para  mayor  gloria  y  serviçio  del  Señor  y  bien  de 
todos. 

El  día  de  santo  Elifonso,  estando  vn  regidor  en  casa  de  Gon- 
çalo de  Tamajo,  benefactor  y  grande  amigo  y  vezino  nuestro,  el 
qual  es  hermano  del  abad  de  Salas  *,  y  se  avíe  mostrado  mui  ad- 
versario nuestro  en  cuanto  á  contradezir  esta  estancia  nuestra;  y 
como  es  hombre  mui  leydo  y  letrado,  aunque  no  graduado,  quiso 


'    Ferdinandus  de  Mendoza,  frater  cardinalis  Francisci  de  Mendoza,  ar- 
chiepiscopi burgensis . 
^    Joannes  Poggio. 
^    Mag.  P.  Franciscus  de  Estrada. 
*    Franciscus  de  Miranda. 


io8  Epistolae  Mixtae  -529 

el  P.  Ma.o  verse  con  él,  y  estuvieron  más  de  dos  horas,  y  des- 
pués de  muchas  razones,  se  vino  á  convençer  y  quedar  mui  obU- 
gado  á  favoreçer  la  Compañía,  de  manera  que  se  abraçaron. 

El  P.  Ma.o,  gloria  á  nuestro  Señor,  está  mui  bueno,  y  pre- 
diqua  mui  ordinariamente,  y  aora  para  quaresma  tiene  tres  ser- 
mones encargados  y  aceptados;  vno  en  la  yglesia  major,  y  otro 
en  san  Gil,  donde  aviamos  estado,  y  otro  en  san  Lloreynte  ',  las 
más  principales  perochas,  sin  otros  que  le  an  ynportunado.  Es 
mui  amado  y  seguido  en  esta  ciubdad,  como  lo  a  sido  en  otras 
muchas.  Hasta  aora  a  andado  por  casi  todas  las  perochas  de  Bur- 
gos, predicando,  como  hortelano  que  va  regando  sus  heras.  La 
gente  se  regozissa  mucho,  y  se  mueve  con  lágrimas  y  senti- 
miento, y  no  menos  se  huelga  y  regozija  el  señor  don  Hernando, 
que  va  á  todos  [los  sermones],  y  se  ve  á  ojos  vistas  el  sentimien- 
to. Piega  á  nuestro  Señor  que  todos  nos  sepamos  aprovechar, 
cada  vno  en  su  ministerio  y  profesión. 

Los  hermanos  y  yo  estamos  buenos,  aunque  yo  [he]  estado 
purgado  y  sangrado  de  vna  yndisposiçión  corporal,  sin  calentu- 
ra. Estoy  ya,  gloria  al  Señor,  bueno,  aunque  no  dexa  de  aver  al- 
gunas reliquias.  Todas  son  spuelas  para  más  correr  en  el  camino 
del  Señor,  si  yo  las  sé  sentir.  AV.  Pat.  pido  por  charidad  con 
toda  humildad,  me  encomiende  al  Señor  en  sus  sanctas  oraçio- 
nes,  para  que  yo  le  açierte  á  servir  como  él  quiere  ser  servido  de 
mí,  con  toda  obediençia  y  humildad  entrañable. 

El  P.  Sancta  Cruz  -  dixo  misa  el  día  de  N."  S."  de  la  Cande- 
laria Jesu  Xpo.,  Señor  nuestro,  biua  y  reyne  en  las  almas  de 
todos,  y  en  la  de  V.  Pat.  particularmente,  para  que  por  medio 
de  V.  Pat.  su  magestad  nos  comunique  más  de  su  spíritu  y  do- 
nes, para  misor  le  servir,  y  al  próximo  por  su  amor.  De  Burgos, 
3  de  Hebrero,  año  1553.  Sieruo  ynútil  en  el  Señor  nuestro,  y 
hijo  mínimo  de  V.  Pat. 

f  Hernandálvarez.  f 

*    Stus.  Laurentius. 

^    Joannes  Santacruz,  olim  Cusola.  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  523,  580, 

659>  753. 

'    2.'  Februarii. 


4  Febbuarii  1553  109 

Inscriptio:  f  Al  muj  R.do  en  Xpo.  Padre  el  P.  Maestro  Igna- 
çio,  praepósito  general  de  la  Compañja  de  Jesús,  en  Roma. 

530 

SIMON  CORSO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  4  FEBRUARII  1553  '. 

Patris  Landini  exempla  et  frugiferi  labores. — Mirabiles  peccatorum  a  vitiis 
suis  conversiones. — Pater  Emmanuel  Gomes  de  Monteraayor  Capo  corso 
petit. 

R.do  in  Xpo.  Pater,  salus,  etc.  Sono  ariuati  lantevicilia  dela 
natiuitai  de  lo  nostro  Singniori  Iliu.  Xpo,  miser  Siluestro  e  mi- 
ser  Maniuelo,  talimenti,  chi  è  parso  a  qesta  pouara  isola  corno 
fu  a  qelli  santi  patri  chi  stauano  a  limbo  aspitando  launimeto  de 
lo  Sugniori,  perchi  erano  tucti  cechi  e  tenebrosi  inelo  picato.  Non 
erano  mai  stati  confesi,  como  adesa.  Penso  chi  Dio  labia  man- 
dato per  salute  de  qesta  isola.  Luì  fano  grande  fruto  a  qesti  po- 
uari  animi  e  li  predicano  tre  volti  lo  ir  no,  vna  qua  a  lo  moniste- 
ri,  latra  in  Teran ou a,  e  latra  la  sera  e  aparano  ancora  la  fedi 
cristiana  a  le  picolini ,  e  uanoci  ancora  le  uechii  de  si  tanta  ani  ad 
aparari  la  dita  fedi  cristiana.  Ongni  di  è  sabato  santo  tanto 
sono  le  parsoni  a  la  confesi oni  a  la  cominioni,  chi  semo  seti  con- 
fesori  e  non  podemo  supliri  a  tucta  centi.  Venino  cento  migli 
lontani  per  confesarsi.  Ano  fato  moliti  paci,  e  penso,  si  Dio  le  da 
vita,  farano  fruto  grandísimo,  perchi  ci  è  asai  iniquitai  de  nimici- 
tii,  de  morti  domini  e  do  sorari,  e  de  concopini.  A  tucti  penso 
darano  bono  aiuto  cum  la  gratia  de  Dio.  Miser  Maniuelo  è  andato 
a  predicari  in  la  singnoria  da  Mari  '%  talmenti,  chi  incomincherà 
ongni  dì  quasi  cento  e  più,  e  qelo  signri  era  homo  teribili,  e 

*    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  2o3,  prius  210,  211 . 

^  «Ogni  dì  è  Sabbato  santo  per  le  confessioni,  ogni  Domenica  è  Pasqua 
per  le  communioni...  Gran  peccatori  penitenti,  e  con  la  fune  al  collo,  gli 
domandano  misericordia.»  Bartoli,  L'  Italia,  lib.  iii,  cap.  5. 

'  In  ditione  domini  Jacobi  de  Santi  Mare  (vel  Mara  et  etiam  Mari),  de 
quo  supra  jam  diximus. 


no  Epistolae  Mixtae— 580 

adesa  è  stato  lo  primo  a  la  confesioni,  elio  e  tucta  la  sua  fami- 
gla.  Qesta  isola  volta  cinqui  cento  migli,  e  tucti  laspetano  cum 
duuitioni,  singniori  e  uasali.  Elli  tenino  vita  santa  senza  nixuno 
dubio.  Non  pono  dari  miglori  asempio  chi  elli  dano  a  tucto  lo 
populo,  e  a  noi  reliciosi.  Pisati  chi  e  io  abio  vno  mio  barba,  chi 
eui  singniori  de  uasali,  ami  mandato  le  sue  scultori  aposta,  chi 
eio  prechi  a  miser  Silustro  quando  voli  andari  in  la  sua  singnioria, 
chi  voli  e  sari  lo  primo  a  confesarsi  elio  e  tucta  la  sua  famigla  e 
singnioria,  e  sta  lontano  da  qua  cento  migli  e  più.  Pinsati  chi 
fano  le  montagni,  e  le  piaci  a  ueniri  a  trouari  qesti,  como  falapa 
a  lo  bungnio,  per  confesarsi.  Molti  ano  lasato  le  concopini  e  le 
usuri,  perchi  dicino  questi  vechi  chi  non  abino  mai  tanto  lumi 
quanto  adesa.  Si  fa  più  lemosini  a  pouari,  a  spidah,  a  monisteri, 
chi  non  la  poria  esprimari  luqua  homana.  Ci  è  di  qello  chi  non 
auaria  prima  dato  vno  dinari  per  lauirdidero,  chi  adesa  daria  vo- 
linteri  le  propii  figloh,  e  tucto  procedi  da  questi  serui  de  Dio, 
chi,  vltra  a  le  predichi,  lecino  e  lepistoli  e  leuangli  e  non  si  uedi- 
no  mai  satii  de  fari  beni.  Elio  di  chi  noi  ne  cominuchemo  cento  e 
sitanta,  senza  la  parochia,  qesti  pouari  populi  cantano  e  iobile- 
iano  de  tanto  beni  chi  Dio  la  mandato  a  la  casa,  e  però  diuaria- 
mo  precari  tucti  insemaneti  chi  Dio  le  desi  forza  a  poderi  manti- 
neri  la  faticha,  e  cusì  a  tucti  le  nostri  sacerdoti  ui  feti  fari  ora- 
tioni  in  particolari,  perchi  ci  è  di  chi,  e  io  vi  prometo  chi  miser 
Siluestro  non  mangnia  vno  mezo  pani.  Penso  chi  locqarni  la 
gratia  de  Dio,  perchi  lui  e  bon  seruidori  a  sua  maiestà  e  non 
pardi  mai  tempo.  Sempri,  quando  elo  non  confesa,  sta  a  lorationi, 
chi  pari  San  Francesco  quando  abi  le  stimati  a  lo  monti  del  Auer- 
na;  e  cusi  voglati  precari  chi  aquelo  sasomi  gli  deruto  vna  predica 
chi  a  facto  miser  Silvestro,  sono  stati  tre  giouani,  chi  si  sono  con- 
uertiti  a  farsi  frati,  e  moliti  virgineli  a  farsi  sori,  ed  una  gentil 
dona  la  prferto  vno  palazo,  e  sta  a  posta  de  miser  Siluestro,  e  di 
miser  Maniuelo,  e  de  tucti  voi  altre. 

Penso  variuarà  vno  capucino,  chi  era  prima  frati  nostro,  e 
poi  tornò  frati  capocino,  e  adesa  predicaua  a  la  Bastia,  qelo  le- 
parla talmenti,  è  fucito  via  elio,  ed  uno  calonico,  chi  era  scomi- 
nicato,  chi  aula  dato  vna  mascata  a  lo  capilano  dauanti  a  lo  sa- 


4  Februakii  1553  III 

cramento,  ed  era  concupinaro.  Per  qello  si  dici  ancora  molti  chi 
auiano  renicato  lo  batesimo  e  stanano  secreti,  visto  predican  a 
miser  Siluestro,  sono  venuti  a  la  sua  presentia  e  de  tuto  lo  po- 
pulo, cridando  misericordia,  misericordia,  cum  la  corda  a  lo  colo, 
talmenti,  chi  tucto  lo  populo  piegniano  ad  alta  boci,  e  tucti  fano 
penitentia,  e  adesa  sono  molti  chi  dicino  chi  ano  visto  la  Madona 
e  lo  Singniori,  e  pinsemo  chi  sia  perchi  tucti  si  sono  confesati 
generalmenti,  e  perele  astine tii  e  diciuni  chi  fano  continuamenti. 

Altro  non  acori  a  diri  a  lo  presenti,  solo  mi  aricomando  a 
V.  R.  e  ale  vostre  santi  orationi,  chi  e  io  vi  abio  asai  fedi,  per- 
chi dici  miser  Siluestro  chi  voi  seti  vno  santo  homo,  e  però  mi 
pardonareti  chi  e  io  non  sono  sufitienti  a  scriuari  a  tali  e  simili 
homo,  e  però  Xpo.  vi  mantenca  in  la  sua  gratia. 

Da  lo  nostro  monisteri  de  la  Bastia  die  x  frebuario  1553.  Per 
lo  vostro  seruitori, 

Frati  SiMONO  Corso,  cum  saluti  e  recomanda tioni. 

Inscriptio:  A  lo  mio  molto  R.do  Patri  miser  Igniatio  Loiola, 
de  la  Conpangnia  di  Ihu.  a  Roma,  proposito,  a  Roma. 


531 

ANTONIOS  GOU 
[PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA] 

COMPLUTO  4  FEBRUARII  I553 

Fragmentum  epistolae  in  linguam  italicam  conversum. — Araoz  Compiuti 
cum  omnium  plausu  concionatur. — A  Poggio,  cardinali,  ac  prolegato 
pontificis  vocatur  Matritum. 

t 

Extrata  di  vna  di  Antonio  Gou  di  Alcala,  4  di  Febraro  1553. 
Il  P.  dotor  Araoz  continua  etTia  continuato  qui  le  prediche 

*  Ex  monumento  coaevo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  65,  prius  355. — 
Fragmentum  hujus  epistolae  minime  quidam  ab  ipso  Gou  exaratum  est;  nec 
enim  ille  italicam  linguam  usurpabat.  Aliquis  ergo  Romae  acceptam  hispa- 
nicam  fratris  Gou  epistolam  in  vulgarem  italis  sermonem  convertit  et  ad 
provincias,  ut  mos  est,  transmisit. 


112  Epistolae  Mixtae— 532 

con  admirabile  sodisfatione  di  tutta  la  vniuersità  et  di  tutto  il  po 
pulo.  Il  giorno  dela  purificatione  di.  N.''  Donna  predicò  in  Santo 
Justo  ad  instantia  di  vn  inquisitor,  il  quale  era  venuto  di  Toledo 
per  far  publicar  certo  editto  nela  chiesia  ;  et  ancorché  il  Padre 
hauea  determinato  non  predicar  quel  giorno,  perchè  voleua  sen- 
tir vn  predicatore ,  dal  quale  era  inuitato  a  la  sua  predica,  pur 
non  si  puotè  iscusare  per  volerlo  cusi  il  inquisitore.  Fu  la  predica 
di  tanta  doctrina,  che  tutti  restorno  admirati,  massimamente  non 
hauendo  tenuto  tempo  per  prouederlo.  Certamente  di  giorno  in 
giorno  il  Signor  li  da  augmento  di  doctrina  et  spiritu.  La  grande 
opinione  che  di  lui  si  tiene  qui,  è  stata  causa  de  la  instantia  che 
si  ha  fatto  di  predicare  qui  la  quaresima;  ma  como  il  R.mo  le- 
gato '  è  arriuato  ala  corte ,  ha  trauagliato  et  fatto  instantia  che 
vada  la,  et  cusi  bisognerà  lassar  questo  di  qua,  non  senza  gran 
sentimento  di  molti.  Non  si  può  far  che  non  si  facio  gran  frutto 
in  questa  giornata,  perchè  molti  si  giouarano  di  sua  dotrina  nela 
corte,  doue  sono  molte  persone  principale ,  suoi  deuoti.  Dio  per 
tutto  sià  laudato. 

53  >^ 

SODALITAS  STI.  HIERONYMI 
PATRI   IGNATIO   DE  LOYOLA 

ARMINO  6  FEBRUARII  I553 

Quod  Ignatius  aliquem  de  suis  sociis  Ariminum  se  missurum  annuerit,  ma- 
gnopere  gaudent;  illumque  rogant  ut,  quam  primum  fieri  possit,  id  ex- 
sequatur. 

Molto  da  noi  venerando  Padre  in  Xpo.  Jesu.  Quanto  sia  stato 
il  gaudio  e  consolatione,  quale  noi  tutti,  humili  et  indegni  nel  pre- 
ciosísimo sange  di  Jesù  seruitori  di  quella,  fratelli  de  la  confrater 
nita  et  congregatione,  abenchè  nela  via  del  Signor'  pocho  instrut- 
ti, et  quasi  como  vna  barcha  senza  nochiero  et  timone  guidati,  di 
San  Jheronimo,  de  la  città  di  Rimino,  habiamo  consaquti,  per 

*    Joannes  Poggio. 

2    Ex  originali  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  2li,  prius.  21. 


6  Februarii  1553 


ii3 


virtù  di  vna  del  nostro  honorando  et  affetionatissimo  fratello  et 
magior'  di  tutti,  M.  Latantio  Fuscho,  a  noi  diretiua  et  per  noi  re- 
ceputa,  per  hauerci  in  quella  aduixato,  V.  R.  P.  per  sua  inata 
bontà  et  suiserata  charità,  esser  prediua  et  assai  inclinata  in  con- 
solar', non  solum  a  li  voti  et  desii  de  noi  fratelli,  ma  etiamdio  de 
tutta  questa  magnifica  comunità,  quali  altro  tutti  non  bramiamo, 
di  volerci  a  tutti  et  in  breuo  spatio  di  tempo  consolar'  in  dar'  prin- 
cipio ad  vna  cotale,  santa,  digna  e  si  meritoria  opera,  spetando  con 
grandissimo  desio,  et  di  curto,  alcuni  cari  et  deuoti  di  Jesù,  di 
quella  fratelli,  quali  ci  habino  nel  nome  di  Jesù  ad  uisitar',  et  ve- 
der' il  loco  nostro,  et  de  tutti  noi  la  bona  mente,  e  quale  pro uisione 
habiamo  a  fare  per  consequir'  tal  effetto  et  vostro  e  nostro  desiato 
intento,  in  consolarci  di  consolatione,  como  speramo,  imo  certo 
ci  rendiamo,  spirituale,  il  che  facendo  sceremo  sforzati  di  conti- 
nuo pregar  lo  altissimo  per  quella  ad  inspirarla  in  mandar'  ad 
esecutione  et  in  breue  la  za  incominciata ,  et  da  tutti  noi  per  il 
prefato  nostro  fratello  M.  Latentio,  operatione,  pregando  ex  corde 
quella,  che  in  visceribus  pasionis  praefati  domini  nostri  Jesu 
Xpi.  non  voglia  manchar'  dar'  espeditione,  et  cellere,  ad  vna  co- 
tale et  si  perfetissima,  di  charità  piena,  incepta  opera,  da  la  quale, 
non  solum  noi  fratelli  tutti  de  la  prefata  congregatione,  ma 
etiamdio  tutta  questa  magnifica  comunità  ne  speriamo  '  nel  nome 
di  Jesù  consequir'  gran  frutto  de  le  anime  nostre ,  il  che  obti- 
nendo  da  quella,  sceremo  sforzati  de  continuo  pregar  lo  altissimo 
per  quella,  et  in  perpetuo  obligatissimo,  alla  quale  esso  altissimo 
la  conserui  in  la  sua  santa  gratia  dmque  et  felix.  Di  Rimino  il  di 
6  de  Febrar'  1553.  D.  P.  V.  R,  P.  serui  indegni. 

Li  homini  de  la  Compagnia  de  san  Girolamo  de  Rimino. 

Inscriptio:  Al  R.do  p.  Ignatio,  generale  de  la  Compagnia  de 
bon  Jesù,  in  Roma. 


*    Vide  infra,  epist.  i3  Aprilis. 


EpISTOLAE  MixTAE,  TOM.  in  . 


8 


114 


Epistola  E  Mixtae— 533 


SILVESTRE  LANDINUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  7  FEBRUARII  1553  '. 

Corsicae  miserrimus  hoc  tempore,  ad  religionem  quod  attinet,  status» 
Landini  labores  ac  fructus. 

+ 

IHS. 

Molto  mio  R.do  Padre  nel  nostro  Signor.  La  somma  gratìaet 
amor'  eterno  di  X.°  nostro  S.or  V.  R.  saluti  et  uisiti.  Per  gratia 
de  Dio  giongesimo  alla  Bastia,  terra  principale,  doue  fa  continua 
residenza  il  gouernator'  di  tutta  Corsica,  alli  22  di  Decembre,  et 
fossimo  hospitati  con  molta  charità  dal  ministro  di  S.  Francesco 
osservante. 

Passati  15  di,  il  P.  Emanuel  andò  nel  stado  dil  S.or  Gia- 
como S.to  da  Mara  -  ,  primo  signor  corsico,  tremato  insino  da  tur- 
chi. Il  frutto  fa  N.o  S.or  iui,  1'  alligate  dirano,  come  quiui  pare  la 
primitiua  chiesia.  Concorreno  huomini  et  donne,  vecchij  et  gio- 
uani,  madri  et  figliuoli,  sudditi  et  signori,  layci  et  religiosi,  da 
piano  et  monti,  dal  mare  et  dalla  terra.  Nè  mai  fu  tal  concorso 
ne  feruor',  poiché  questa  terra  fu  (ut  fertur)  condita  nel  tempo 
di  carnual.  Si  fa  la  settimana  santa  et  pasqua,  ogni  di  prediche 
et  tre  uolte  le  feste:  la  prima  in  Terra  Vecchia,  la  2.^  in  Terra 
Nona  al  véspero  in  Terra  Vecchia,  et  sempre  piene  le  chiesie 
et  capelle,  et  fuora  delle  porte;  ogni  di  essercitij  spirituali,  ogni 
di  confessioni,  con  sei,  sette  et  otto  confessori  di  questi  nostri 
Padri.  Ogni  di  comunioni,  quando  cinquanta,  quando  60,  70,  et 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  80,  prius  207,  208.  — Usi 
sunt  hac  epistola  Polanco,  t.  in,  pag.  86  et  seqq.;  Bartoli,  L'  Italia, 
lib.  Ili,  cap.  4. 

Vide  epist.  superiores,  512  et  520,  pag.  Ó2  et  91. 
'    ((Quotidie  concionabatur  P.  Sylvester,  et  quidem  ter  diebus  festis;  in 
veteri  terra  mane,  et  in  terra  nova  (sic  vocant  praecipua  quaedam  Bastiae 
loca),  et  post  vespertinum  officium  denuo  in  terra  veteri,  et  semper  piena 
ecclesia  et  capellis  et  atrio  extra  portam.»  Polanco,  t.  in,  pag.  84,  n.  153. 


7  FeBruarii  1553  115 

quando  cento  cinquanta.  Ne  mai  si  cessa;  ogni  dì  la  dottrina 
Christiana.  Riscriuessimo  al  magnitìco  vfficio  perchè  ne  mandas- 
saro  dell'  altre.  Tacio  le  molti  paci,  concordie  de  Htigij,  le  molte 
limosine,  il  lassar'  li  peccati  publici,  prender'  le  concubine  per 
moglie  o  lassar'le  colla  prouisione,  et  V  usure. 

Molti  giouani  c'  hanno  preso  proposito  di  religione,  et  un 
gran  numero  di  vergini;  non  manca  se  non  il  monasterio.  Tante 
dispense,  souuenir'  la  fabrica  di  S.  -Francesco,  tolto  uia  la  mala 
consuetudine  delle  stride,  et  stracciarsi  le  cami  [?]  alli  funerali,  et 
molte  soperstitioni,  augurij,  sorte  magica  et  simili  ingani  che 
non  si  possono  in  particolar'  scriuere;  nè  le  buone  opere,  per- 
chè la  materia  uince  il  parlar",  et  sono  più  li  negocij,  che  non 
sono  a  me  le  parole.  Il  tutto  sta  in  conuertir  questa  terra  metro- 
poli, perchè,  conuertita  questa,  tutta  Corsica  (come  dicono)  è 
conuertita.  Il  S.or  aggiuta  da  tutte  le  parti.  Alcune  uergine  di- 
cono che  tutta  V  isola  debbe  essere  percossa  dal  Draguth;  altre 
dicono  che  uedono  nostro  S.or  crocifisso,  che  dice:  Non  posso  più 
tollerar"  li  nostri  peccati.  Questo  noi  riferiscono  se  non  con 
abondantissime  lagrime.  Altre  dicono  hauer'  ueduto  segni  dil  giu- 
dicio  in  fuoco;  alcuni  huomini,  che  poi  si  sono  mossi  alla  confes- 
sione, hanno  ueduto  sopra  dil  callice  eleuato,  il  crocifisso  in 
carne.  In  questi  sue  uisioni  io  non  mi  fondo,  nè  la  Compagnia;  ma 
so  bene  di  certo  chel  Signor  punisce  li  peccatori.  Ogniuno  è  pieno 
di  stupor.  Non  cè  tempo  di  pigliar  il  cibo,  non  che  di  studiar', 
ma  il  Signor  non  manca  di  prouisione  alli  suoi  operarij  con  alle- 
grezza, com'  meglio  scriue  il  P.  Emanuel,  benché  non  tocca  la 
minima  parte  di  quello  eh'  io  sento  oculata  fide,  et  è  solo,  ma 
quiui  siammo  circa  dieci,  et  hauemmoli  dato  al  presente  alcuno 
soccorso  d'  alcuni  Padri  nostri.  Quiui  vengono  li  signori  et  li  sud- 
diti, uengono  li  preti  et  rettori  da  diuerse  parti  a  domandarci  che 
noi  liuogliammo  uisitar',  et  dicono  tutti  chel  S.or  è  discesso  auisi- 
tar"  la  sua  plebe,  et  si  gettano  a  terra  dicendo:  Saluatici,  perchè 
il  S.or  a  questo  fine  u'  ha  mandato  da  noi.  E  miracolo:  nè  per 
pioggia,  nè  per  uenti,  mai  lassono  la  predicha,  nè  1'  opere  sue 
sante. 

Non  ho  mai  prouato  terra,  che  sia  più  bisognosa  delle  cose 


ii6  Epistolae  MixTAE— 533 

dil  S.oi",  di  questa  (vero  è  quello  che  me  scrisse  il  P.  M."  Po- 
lanco) che  questa  isola  sarà  la  mia  India  ' ,  meritoria  quanto  quella 
dil  preste  Giovanni,  perchè  qua  cè  grandissima  ignorantia  de  Dio: 
ce  sono  mille  soperstitioni,  inimicitie  infinite,  odij  inueterati,  ho- 
micidij  ^  in  ogni  parti,  superbie  luciferiane  uniuersale,  lussurie 
senza  fine,  et  sono  poueri  che  mangiano  il  pane  de  lupini,  ma  il 
uino  è  possente,  vsure,  firaude,  fedifragia,  furie  irreparabile,  leg- 
gier'  credulità,  sono  tocchi  alcuni  d'  heresie  occulti,  molti  non  si 
sappeuano  signar',  et  canuti  non  sanno  il  Pater  noster,  aue  Maria. 
Al  litigar'  accutissimi;  anchora  che  perdono  la  lite,  basta  a  loro 
hauer  certato:  inuidie  immanissime,  ire  accutissime  delle  vani- 
tadi  donesche,  pareno  cardinali  colli  suoi  habiti  in  capo  et  in 
dosso,  massime  quiui.  Innumerabili  bigamie,  sono  le  sue  moglie 
schiaue  in  Turchia,  et  tutti  se  ne  repigliano  una  altra,  et  le  donne 
uno  altro  marito.  Dicono  che  non  possono  star  senza  gouerno  di 
casa,  come  fanno  ancora  li  preti  concubinarij ,  che  sono  senza  nu- 
mero. Hanno  poi  contratto  la  maggior'  parte  in  terzo,  o  in  quarto 
grado,  c'  ha  pigliato  la  commadra,  c'  ha  dato  la  figliuola  a  quello 
che  leuò  dal  battesimo,  chi  da  marito  alla  figliuola  di  sei  o  di 
7  anni,  altri,  auanti  eh'  uscissero  li  figliuoli  dil  uentro  de  loro 
madre,  s'  uno  era  maschio,  et  Y  altra  femina,  conditionauano,  et 
sopra  questo  poi  s'  amazzano,  perchè,  adulti  che  sono  li  figliuoli, 
non  uogliono  consentir'.  Molte  partialitadi  et  fattioni. 

Dubito  che  la  maggior'  parte  di  questa  isola  (che  dura  500 
miglia  incirco)  non  [sia]  idolatra,  perchè  anchora  non  ho  interro- 
gato sacerdote,  che  sapia  la  forma,  non  dico  delli  7  sacramenti 
della  chiesia,  ma  dil  sacramento  dell'  altare;  non  si  cognoscono 
dalli  laici,  tutto  il  giorno  uanno  alla  foresta  a  zappar',  et  guada- 
gnar' il  uitto  per  li  suoi  figliuoli  et  concubine,  non  si  pono 
dir'  r  offese  che  si  fanno  a  Dio  N.o  S.or  in  questa  isola,  per  non 
hauere  che  1'  insegna  la  uia  dil  S.^r.  O  quanto  io  sarò  punito, 
uedendo  tanta  roina  nel  popolo  redento  col  sangue  preciosíssimo 
di  Jesù  X.°,  s'  io  cerco  il  proprio  mio  comodo. 

Hauemmo  parlato  con  alcuni  gentilhuomini  gen[ovJesi,  qui 

*    Cf.  Polanco,  Le,  pag.  86,  n.  157,  annot.  i. 
-    Ms.  homidicij. 


7  Februarii  1553  117 

habitanti,  et  corsi,  et  haiiemmo  concluso  che  non  cè  nessuna  uia 
più  atta  a  rimediar^  a  questa  pouere  isola,  quanto  a  mandar'  per 
ogni  uescouado  uno  colleggio  che  illumina  tanta  cecità,  et  loro 
si  fanno  molto  difficili  a  contribuire,  dicendo  che  li  uescoui  sono 
ubligati  a  far'  residenza  alli  suoi  vescouadi,  et  tenirgli  sacerdoti 
di  buona  uita  et  sana  dottrina,  et  che  tocca  a  loro,  c'  hanno 
r  entrata,  fare  li  collegij,  et  scole,  et  senza  uno  collegio  per 
ciascuno  vescovado  non  cè  mezzo  alcuno  poter'  aggiutar'  questa 
isola.  Questi  sono  li  vescoui  di  Corsica  et  V  entrata:  Mons.or 
Balduini  de  Balduini,  vescovo  di  Mariana,  A  950:  nella  vigna 
di  S.  S.  R.  il  P.  Emanuel  colli  nostri  Padri  quiui  et  io  dì  et 
notte  lauoriammo  indefessamente.  Mons.or  Pier  Francesco  Palla- 
uicino  Genose,  vescovo  d'  Aleria,  A  1900;  Mons.or  Giouan  Bat- 
tista Bernardi  de  Luca,  vescovo  d'  Alacelo,  A  1000;  Mons.or 
Andrea  Grimaldi  Genoese,  vescovo  di  Nebio,  A  400;  Mons.or 

Giovanni  Maria  Butinono,  vescovo  de  Sagon,  A  4  

Mons.or  Pietro  de  Effectatis  de  Calauria,  vescovo  da  Leccia,  A 
100  A  50.  Tutto  il  mondo  crida:  Che  uole  dire  che  li  ve- 
scoui godeño  V  entra[ta,  ma]  non  uogliono  hauer""  cura  dalli  suoi 
uescouadi,  et  che  lassono  tante  [ani] me  perdere,  et  esser'  deuo- 
rate  dalli  dimonij  infernali?  Et  io  non  posso  risponder'  cose  che 
loro  uogliono  accettar'  la  sodisfattion",  et  tutto  il  giorno  me  di- 
cono: Che  non  rimediate  uoi  a  tanti  inconuenienti,  et  a  tanta  ne- 
cessità delli  pouer'  anime?  Io  gli  rispondo  che  faranno  a  poco  a 
poco,  et  che  si  uede  il  frutto  che  fa  N.o  S.or  in  questi  che  sono 
disposti,  cosi  farà,  ho  speranza,  nelli  altri.  Ma  bisogna  prouedere, 
et  non  star'  più.  Io  dico  che  si  perda  in  tutto  la  cognition'  de 
Dio,  sei  non  si  soccorre  presto.  O  Signor,  mandate  buoni  opera- 
rij  nella  nostra  messe. 

In  questa  isola  sono  7  signoria,  et  7  ufficiali  di  S.to  Geor- 
gio     et  sempre  è  infestata  da  turchi,  quali  hanno  spopulate 


'    Ms.  nJ  pi. 

*  Rupta  heic  et  infra  charta  est,  ideoque  quaedam  legi  nequeunt,  quod 
ductis  lineis —  notavimus.  Caeterum  episcoporum  nomina,  tune  ad  Corsi- 
cam  pertinentium,  habes  in  PoLANCO,  t.  ili,  pag.  88,  annot.  l . 

'    ((In  septem  partes  (dominia  vocant)  insula  illa  divisa  est,  et  septem 


ii8  Epistolar  Mixtae — 533 

molte  terre,  et  fatte  senza  habitatori,  ascondono  la  notte  le  fuste 
et  fanno  inboscate  in  terra,  et  cosi  amazano,  et  fanno  schiaui  li 
christiani,  si  uestono  alle  fiate  alla  corsesca,  et  uanno  di  giorno 
per  la  Corsica  esplorando,  et  poi  la  notte  uengono  le  fuste  a 
terra,  et  prendono  huomini  et  donne,  grandi  et  piccoli.  Più 
di  4.°  millia  schiaui  sono  in  mani  di  turchi,  et  si  teme,  com' 
alcuni  corsi  anchora  hanno  scritto  dal  campo  di  re,  chel  Dra- 
guth  ha  da  uenire  in  queste  parti  per  roinare  per  uendetta,  per- 
chè fu  preso  lui  quiui  dal  S.or  Gianettino  d'  Oria  Il  Signor 
Iddio  facia  tutto  quello  che  ritorna  in  sua  gloria. 

Il  signor  Giacomo  molto  fauoreggia  ilP.  Emanuel  et  la  Comp.a 
a  cui  offra  tutto  se  et  quanto  ha,  et  altri  signori  anchora,  che 
sono  uenuti  a  domandarne.  Il  nostro  Signor  ne  fauoreggia  tutti 
in  farne  cognoscer'  la  sua  santissima  uolontà  et  quella  perfetta- 
mente adimpir".  Tacio  molte  cose,  perchè  non  posso  per  mia  inñr- 
mità  continua  et  ocupatione,  ma  il  P.  Emanuel  mi  consola,  che 
sta  sano,  ogni  di  più  lauorando  nella  uigna  dil  Signor,  distante  di 
qua  circa  30  millie. 

Dalla  Bastia  alU  7  di  Febraio  1553. 

Queste  aUigate  sono  dil  P.  Emmanuel,  et  dil  P.  ministro  % 
et  di  uno  guardiano  di  S.to  Fran.co  et  del  vicario  di  Bonifa- 
cio '\  qual  mi  promesse  già  uoler'  rinontiar  ogni  cosa,  et  già  ha 
comminciate  comunicar'  ogni  otto  di,  et  sta  distante  penso  150 
miglia  da  noi,  ma  gì'  hauemmo  scritto,  et  in  diuerse  altre  parti 
di  Corsica,  et  mandatoci  libreti  della  dottrina  xpiana.,  acciò  inse- 
gnono,  et  inducono  li  popoli  ogni  domenica  a  comunicarsi,  in- 
sino  che  noi  li  uisitaremmo  nel  Signor.  Si  raccomandiamo 

officiales  Sti.  Georgii  (sic  dicuntur  magistratus  Genuenses)  habebat.»  Po- 
lanco, t.  in,  pag.  88,  n.  160.  Vide  supra,  epist.  515,  pag.  72,  annot.  2;  et 
Marinis,  De  Genuensi gubernatione,  cap.  11,  sec.  l,  n.  8-10;  qui  Sti.  Geor- 
gii q^'cio  declarato,  haec  subdit:  «Corsicae  Magistratus  omnes  biennales. 
Unus  Regni  Gubernator  cum  gladii  potestate,  etiam  in  omnes,  qui  ei  sub- 
sunt,  Judices.  Gubernator  autem  pendei  a  duobus  Collegiis  [genuensibus], 
quae  per  Magistratura  quinqué  virorum  res  Corsicas  administrant.» 

*  Id  revera  hoc  ipso  anno  accidit. 

*  Fr.  Joannes  da  Corte. 

'    Fr.  Simon  Corso.  Vide  epist.  53i . 
Polanco,  /.  e,  pag.  88,  n.  161. 


20  Februarii  1553  119 

sempre  alle  diuotissime  orationi  di  V.  P.  R.  con  tutti  li  nostri 
amici,  et  a  tutta  la  santissima  Compagnia.  D.  V.  P.  R.  humil- 
limo  seruo  nel  nostro  Signor, 

S.  Landino  da  Sarzana. 
Inscriptio:  Ihs.  Al  mio  molto  R.do  Padre  nel  nostro  Signor, 
iÌP.  M."  Ignatio  Loyola,  prepósito  digníssimo  della  Compagnia 
di  Jesù,  in  Roma.  A  santa  Maria  dalla  Strada. 

531 

COMMUNITAS  MORBENIENSIS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MORBENIO  20  FKBRUARII  I553 

Gratias  agunt  Ignatio  de  concesso  sibi  P.  Galvanelli;  et  ut  perpetuus  illis 
adsit  curio,  postulant. 

Molto  Rdo.  Padre  in  Jesù  X.°  Poiché  è  piaciuto  al  summo 
pontífice  mandarne  don  Andrea  Galuanello  a  la  cura  de  Morbe- 
gno  con  voluntà  ancuora  de  V.  R.,  come  superiore  della  sancta 
Compagnia  de  Jesù,  n'è  parso  per  il  debito  nostro  con  questa  ren- 
srratiarla  dela  bontà  sua  vsata  verso  de  noi  in  comandare  al  detto 
don  Andrea  in  virtute  de  la  sancta  obedientia  acceptasse  tal  impre- 
sa, quale  perchè  ha  accettata,  ne  piacerla  consumasse,  piacendo 
a  quella,  che  de  vicario  reusisse  pastore.  Et  in  questo  pregamo 
V.  R.  sia  contenta  de  lassamelo  perpetuo  pastore,  perchè  siamo 
securi  che,  restando,  non  tanto  farà  frutto  apresso  de  noi  con  la 
vita  sua  essemplare,  ma  ancora  apresso  il  resto  dela  patria  no- 
stra, quale  ha  bisogno  de  simile  persone  in  questi  tenebrosi  tem- 
pi, atteso  eh'  in  essa  conuersano  liberamente  lutherani  et  altri 
heretici.  Et  ve  significamo  in  verità  che  quando  ne  fusse  remosto 
et  hauessemo  de  acettarne  vn'  altro,  scandalo  saria  ali  boni  fide- 
li,  et  a  lutherani  et  nostri  emuli  saria  in  fabula,  oltra  T  tumulto, 
il  quale  di  nouo  naseria  nela  terra  nostra.  Per  tanto  iterum  la 
pregamo  sia  contenta  de  non  vedarne  questa  iustissima  doman- 

'  Ex  originale  in  voi.  Epist.  Communitatum,  duplici  folio,  n.  167, 
prius  274. 


120  EPISTOLAE  MlXTAE— 

da,  et  de  ogni  cosa  nè  aspettamo  grata  resposta  da  V.  R. ,  ala 
quale  et  sue  oratione  tutti  se  recomandiamo  Da  Morbegno  ali 
20  di  Febraio  1553.  Dela  R/  V/  seruitori, 

Li  agenti  della  communi tà  di  Morbegno. 
Inscriptio:  Al  molto  venerando  Padre  in  JesùChristo,  M.  Igna- 
tio,  prepósito  generale  de  la  Compagnia  de  Jesù,  come  Padre  os- 
servandissimo. In  Roma. 

535 

DIDACUS  CARRILLO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

COMPLUTO  25  FEBRUARII  1553 

Patretn  Araoz  Matritum  adiisse,  ait,  rogante  Poggio. — Jesu  Societas  bene 
audit. — Scholasticorum  exercitationes. — Plures  ignatianis  commentatio- 
nibus  dant  operam. — Comitum  de  Melito  exempla  óptima. — Templum 
propter  angustias  loci  aedificari  non  potest. 

t- 

Ihs. 

Muy  R.do  en  Christo  Padre.  La  gratia  y  paz  de  Christo  nues- 
tro Señor  sea  siempre  en  nuestro  fauor  y  ayuda.  Amén.  Por  no 
estar  aquí  el  P.  Villanueva,  niel  P.  Manuel  %  me  fué  mandado 
que  scriviesse  yo  á  V.  P.,  y  le  diesse  aviso  delas  cosas  que  acá. 
nuestro  Señor  obra  en  este  collegio.  El  P.  prouincial  desde  antes 
de  nauidad  a  predicado  en  este  pueblo  con  grande  acceptión  de 
todos,  los  domingos  y  algunos  otros  días  de  fiesta  hasta  la  entra- 
da de  quaresma,  que  á  instancia  del  [cardenal  legado  ''j,  le  fué 

*  «Cum  autem  communitas  Morbegni  intellexisset  a  Patre  Ignatio  scri- 
ptum esse,  ut  alium  parochum  quaeri  studeret  P.  Andreas,  accepta  occa- 
sione gratias  agendi  eidem  P.  Ignatio,  quod  talem  ad  se  pastorem  misisset, 
scriptis  litteris  rogarunt  ut  pro  Vicario  parochum  eum  esse  perpetuum  per- 
mitteret,  magnam  ejus  provinciae  utilitatem,  ac  praesertim  sui  oppidi,  pol- 
licentes.»  Polanco,  t.  iii,  pag.  127,  n.  250. — Ignatii  vero  responsum,  quo 
postulatum  negabat,  invenies  in  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  ni,  pag.  408  et 
181. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  19,  prius  3o2,  vel  352. 
'    P.  Emmanuel  Lopez. 

*  Vide  supra,  epist.  53i.— «Cardinalis  Poggius,  Legatus  Sedis  Aposto- 


25  FeBRUARII  1553  121 

necessario  yr  á  predicar  á  Madrid,  y  assi  dexó  toda  la  vniuersi- 
dad  con  harta  soledad  y  desseo.  Esperamos  en  el  Señor  que  por 
mayor  seruicio  suyo  lo  lleuó  á  la  corte.  Si  aquí  oviesse  algún  pa- 
dre que  predicasse,  parece  que  se  seruiría  mucho  nuestro  Señor 
con  su  trabajo,  por  la  mucha  hambre  y  acceptatión  que  ay  de  la 
doctrina  de  la  Compañía,  y  por  los  muchos  y  dispuestos  subiec- 
tos  que  ay  en  esta  vniuersidad.  El  Señor,  que  sabe  en  todo  lo 
que  conviene,  lo  ordene  todo  á  su  mayor  gloria. 

Las  cosas  de  los  hermanos,  assi  de  studios  como  de  aprove- 
chamiento spiritual,  van  siempre  adelante:  sea  Dios  glorificado  por 
ello.  Todos  studian  con  diligencia,  nunca  faltando  sus  conclusio- 
nes y  repetitiones,  avnque  con  ocupationes  de  officios  de  casa, 
y  seruicios  de  exercitantes,  y  edificios,  que  casi  siempre  ay;  en 
todo  lo  qual  es  necessario  ocuparse,  y  no  se  puede  excusar.  Ay 
al  presente  algunos  recebidos  á  exercícios,  y  no  se  puede  corres- 
ponder á  tantos  como  los  piden.  El  número  de  los  que  frequen- 
tan  los  sacramentos  de  la  confessión  y  comunión  crece  tanto, 
assi  de  studiantes  como  seglares,  que  tampoco  podemos  cumplir 
con  la  deuotión  que  á  esta  casa  tienen,  porque  les  es  forçado  con- 
fessar y  comulgar  en  otras  yglesias;  y  assi  en  todas  crece  la  fre- 
quentatión  destos  sacramentos  sanctísimos,  y  no  sólo  en  este 
pueblo,  mas  en  otros,  como  es  Cuenca  y  Huete,  haze  y  multiplica 
el  Señor  esta  merced. 

Al  conde  y  condessa  de  Méllyto  '  multiplica  el  Señor  cada 
día  más  sus  dones,  acrecentando  en  ellos  la  deuotión  y  affición  á 
las  cosas  de  Dios,  y  obrando  en  ellos  obras  de  grande  exemplo  y 
mucha  edifficatión,  y  confusión  de  muchos.  A  tomado  por  deuo- 
tión la  condessa  que  cada  día  aya  persona  en  su  casa  que  con- 
fiesse  y  comulgue,  para  lo  qual  tiene  hecho  repartimiento  por 
orden.  En  tpda  virtud  finalmente  van  cresciendo:  sea  el  Señor 
bendito  por  ello. 

Por  aver  el  arçobispo  comprado  las  casas  de  los  lados  desta 

licae,  ejus  [se.  Patris  Araoz]  operam  utiliorem  fere  in  curia  Regis,  etiam  in 
concionando,  censebat;  et  ita  eo  se  debuit  conferre,  quamvis  post  quadrage- 
simam  Complutum  rediit.»  Polanco,  t.  m,  pag.  323,  n.  720. 
*    Didacus  Hurtado  de  Mendoza  et  Catharina  de  Silva. 


122  Epistolae  Mixtae— 536 

nuestra  ' ,  y  por  esto  faltar  sitio  para  poder  hazer  la  yglesia  se- 
gún se  pensaua  3^  estaua  ordenado,  creo  se  hará  en  su  lugar  vn 
quarto  de  casa,  con  vna  pieça  grande  en  lo  baxo,  que  sirua  de 
capilla,  hasta  que  el  Señor  ordene  otra  cosa.  Ay  para  ello  traídos 
ó  comprados  los  más  de  los  materiales,  y  començárse  ha  muy 
presto,  plaziendo  al  Señor. 

Todos  los  hermanos  están  buenos  de  salud  corporal,  y  si  yo 
no  estuuiera  entre  ellos,  dixera  que  de  la  spiritual  les  y  va  muy 
bien.  Piega  al  Señor  de  sanarme,  quoniam  infirmus  sum  Si  no 
fuesse  grande  atreuimiento,  pediría  á  V.  P.  que  me  encomen- 
dasse á  nuestro  Señor,  vna  vez  siquiera  en  particular,  avnque  mi 
enfermedad  tiene  necessidad  de  muchas  y  siempre,  que  spero  en 
el  Señor  aprouecharía  algo  á  mi  tibieza,  N.  S.,  por  quien  él  es, 
nos  dé  su  santo  temor  y  amor.  Amén.  De  Alcalá  de  Henares,  25 
de  Hebrero  de  1553.  hidigníssimo  hijo  de  V.  P.  en  el  Señor, 

t 

Diego  Carrillo. 

Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  en  Christo  Padre,  el  P.  maestro 
Ignatio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús,  junto  á 
S.t  Marco,  en  Roma.  Alia  manu:  Al  porte  vn  sueldo. 

536 

GASPAR  LOARTE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OGNATO  27  FEBRUARII  I553 

Scribendi  causas  exponit. — Ipse  et  Pater  Didacus  de  Guzman  exercitia  spi- 
ritualia  peregerunt,  Borgia  magistro. — Consilium  de  collegio  instituen- 
•  do. — Quibus  occupationibus  exerceantur,  docet. 

Jhs. 

Muy  R."  Padre  nuestro  en  Xpo.  La  gracia  y  eterno  amor  del 
Spíritu  santo  sea  siempre  con  V.  P. 

•  Vide  Epist.  Mixtae,  t,  11,  pag.  655. 

*  Ps.  VI,  3. 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  104,  prius  496. 


27  Februaru  1553  123 

Aunque  a  mucho  tiempo  que  amo  á  V.  P.,  y  soi  muy  aficio- 
nado á  sus  cosas,  nunca  se  me  avía  oírescido  tan  legítima  causa 
para  que  me  atreviese  á  escrivir  á  V.  P.  como  aora,  que  a  ya  or- 
denado nuestro  Señor  por  su  bondad  infinita  que  pueda  escrivir 
á  V.  P.  con  el  título  que  los  otros  hijos  suyos  le  escriuen,  pues 
por  tal  me  e  ya  determinado  y  declarado,  y  soi,  aunque  indigno, 
recebido  en  la  Compañía.  Y  aunque  yo  creo  que  V.  P.  tendrá 
noticia  dello  por  las  cartas  que  de  acá  an  escrito  quiérolo  yo 
tornar  á  repetir,  como  cosa  á  quien  más  toca. 

El  P.  don  Diego  ^  y  yo,  que  avemos  sido  diez  años  a  conpa- 
ñeros, hemos  tenido  mucho  tiempo  a  gran  deseo  de  entrar  en 
esta  santa  Compañía;  y  aviéndolo  en  este  tiempo  encomendado 
á  nuestro  Señor,  y  después  de  aver  visto  sobrello  el  parescer  del 
P.  maestro  Avila  (en  cuya  compañía  yo  e  estado  deziseis  años  a), 
y  también  el  parescer  y  patente  que  V.  P.  nos  inbió,  acordamos 
de  venir  aquí  á  Oñate,  adonde  el  P.  Francisco  "  nos  recibió  con 
mucha  charidad ,  y  nos  dió  de  su  mano  los  exercícios ,  que  fué 
grandíssimo  consuelo  nuestro,  y  resultó  dellos  que  con  mayor 
claridad  ayamos  entendido  ser  la  voluntad  de  nuestro  Señor  que 
entrásemos  y  perseverásemos  en  la  Compañía,  y  ansí  nos  deter- 
minamos, y  emos  sido  admitidos  y  recebidos  con  mucha  voluntad 
de  nuestro  P*  Francisco.  Tanbién  emos  determinado  de  aplicar  á 
la  Compañía,  para  hazer  algún  collegio,  esa  miseria  que  tenía- 
mos, que  son  noventa  y  tantas  mili  mrs.  de  renta  cada  año,  en 
juros  y  censos,  y  más  de  presente  casi  mili  escudos  en  dineros,  y 
librería,  y  otras  alhajas.  Reciba  nuestro  Señor,  y  V.  P.  en  su 
nombre,  nuestra  voluntad,  que  es  algo,  pues  la  obra  es  tan  pe- 
queña. 

En  lo  que  este  tiempo  nos  emos  exercitado,  después  que  aquí 
venimos,  a  sido,  yo  en  predicar  en  esta  prouincia,  y  el  P.  don 


*    Vide  supra,  epist.  514,  pag.  67,  annot.  2. 

^  «Didacus,  vel  Jacobus ,  Ponce  de  Leon  et  Guzman  (qui,  postquam 
Societatem  ingressus  est,  dictus  est  semper  brevius  Didacus ,  vel  Jacobus, 
de  Guzman)  Emmanuelis  Ponce  de  Leon  et  Guzman,  II  Comitis  de  Bailen, 
frater.»  Liti.  Quadr.,  t.  iv,  pag.  645,  annot.  I. 

Memorantur  heic  Joannes  de  Avila  et  Franciscus  Borgia. 


124  Epistolar  Mixtae— 536 

Diego  en  enseñar  la  dotrina  aquí  y  en  Navarra,  adonde  ahora 
está,  en  lo  qual  por  la  misericordia  de  Dios  se  a  hecho  raçonable 
fruto.  Aora  pienso  que  iremos  á  Logroño,  porque  el  obispo  de 
Calahorra  nos  a  enbiado  á  pedir  y  el  P.  Francisco  se  lo  a  con- 
cedido. Estaremos  por  allá  el  tiempo  que  la  obediencia  nos 
mandare. 

Esto  es  lo  que  por  aora  ai  que  hazer  saber  de  nosotros;  lo  de- 
más es  suplicar  á  V.  P.  que,  admitiéndonos  en  el  número  de  sus 
hijos,  aunque  mui  indignos,  nos  haga  dignos  y  participantes  de 
sus  santos  sacrificios  y  oraciones.  El  Padre  don  Diego  no  scriue 
aora,  por  estar  absenté  en  Navarra,  como  es  dicho.  V.  P.  reciba 
esta  por  suya,  pues  siempre  él  y  yo  emos  sido  una  mesma  cosa  en 
el  amor,  y  aora  lo  seremos  más,  con  el  nuevo  parentesco.  Guarde 
nuestro  Señor  á  V.  P.  por  muchos  años,  como  su  majestat  sabe 
que  todos  lo  avemos  menester.  De  Oñate  a  27  de  Hebrero  de 
1553  años.  E  dado  tan  larga  cuenta  de  todo,  porque  me  lo  mandó 
ansí  nuestro  P.  Francisco.  Si  en  ello  e  dado  pesadumbre, 
V.  P.  me  perdone.  Indigno  hijo  de  V.  P., 

DOCTOR  Gaspar  Loarte. 

Tnscriptio:  Jhs.  Al  muy  R.do  Padre  nuestro  en  Xpo.,  el 
P.  maestro  Ignacio,  prepósito  general  de  la  [Compañía]  de  Jesús, 
en  Roma. 


'  Erat  saepe  laudatus  in  his  MonumentiS  aDiaz  de  Luco  (D.  Juan  Ber- 
nal), cuyo  nacimiento  se  disputan  la  ciudad  de  Sevilla  y  el  pueblo  de  Luco.. . 
Hecho  obispo  de  Calahorra  en  1544,  acudió  á  las  dos  primeras  reuniones  del 
concilio,  y  en  ambas  protestó,  ya  contra  la  traslación  á  Bolonia  y  ya  contra 
el  decreto  de  su  segunda  suspensión.  Su  muerte  acaeció  en  14  de  Setiembre 
de  1556.»  Sainz  de  Baranda,  Noticia  de  los  españoles  que  asistieron  al 
Concilio  de  Trento,  in  opere  cui  titulus:  Colección  de  documentos  inéditos 
para  la  Historia  de  España,  t.  ix,  pag.  27  et  28.  Cf.  NiC.  ANTONIO,  Bi- 
hliotheca  hisp.  nova,  a  quo  et  ab  aliis  vocatur  Joannes  Bernardus  Diaz  de 
Lugo. 


28  Fkbruakii  1553 


125 


539 

LEONARDUS  KESSEL 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

COLONIA  28  FEBRUARII  1553  *. 

Quid  sit  Coloniae  Februario  mense  actum  a  sociis,  aperit. — Bonus  odor 
Societatis  in  dies  magis  spargitur. — Eidem  aliqui  adjunguntur. — Plures 
optant  ut  Societas  sedem  Coloniae  fixam  et  propriam  habeat. — Curio  ad 
Sanctae  Columbae  his  votis  mordicus  adversatur,  nec  disserenti  de  in- 
stituto Societatis  Jesu  aurem  praebet. 

Ihs. 

Gratia  et  pax  X.i  sit  semper  cum  omnibus  nobis.  Amen. 
R.de  in  X."  Pater.  Vt  obedientiae  meae  satisfaciam,  paucis  ape- 
riam  quomodo  in  Februario  se  omnia  Coloniae  habuerunt.  Odor 
bonus  Societatis  magis  in  dies  spargitur  in  his  partibus,  ita  vt 
omnes  in  dies  magis  faueant  nobis,  et  bene  loquantur  de  nobis, 
etiam  illi,  qui  nos  aliquando  (male  informati)  defamare  solebant. 
Sit  Dominus  in  omnibus  benedictus. 

Professor  hebraeus  et  alij  plures  vbique  protestantur,  [quodj, 
si  non  haberent  vxores,  iam  diu  se  Societati  resignassent;  a  qui- 
bus  Dominus  bonum  affectum  per  effectum  accipiet  speramus. 

Quidam  sacerdos  28  annorum,  coloniensis,  honestis  parenti- 
bus,  naturalibus  bene  dotatus,  in  physica  et  bonis  literis  vtcum- 
que  versatus,  peractis  aliquot  exercitiis,  statum  vitae  suae,  in  quo 
X.°  militari  intendit,  determinauit  et  se  totum  Societati  resigna- 
uit.  Nondum  scio  an  votum  aliquod  emiserit.  Ad  tempus  adhuc 
cum  patre  manebit,  iam  senio  confecto,  donec  videbitur  aliter 
expediré.  Interim  diligenter  sua  tractabit  studia.  Bene  cuperet 
licentiam  habere  a  P.  V.  legendi-novum  vsum  romanum  %  vt 
plus  temporis  dare  studijs  posset. 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  73,  prius  295. 

-  Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  l,  pag.  56,  annot.  4;  Cartas  de  San  Ignacio,  t. 
IV,  pag.  498-505:  Noticia  del  Breviario  del  Cardenal  Quiñones,  et  loca  ibi 
laudata. 


126 


Epistolas  MixTAE-537 


R.dus  dominus  Gupperus  doctor  vtriusque  júris,  patronus 
noster,  per  fratrem  suum  doctorem  et  officialem  reverendissimi 
egit  apud  R.mum  causam  nostram.  R.mus  misit  literas  ad  R.dum 
dominum  Gupperum,  vt  ipse  cum  alio  quodam  magistro  nobis 
licentiam  darent  vtendi  priuilegiis  Societatis  sua  auctoritate,  et, 
si  literis  sigillatis  opus  esset,  eas  mittere  vellet.  Gauisus  R.dus 
dominus  Gupperus  hoc  nuncio,  iussit  me  vocari,  et  ostendit 
mihi  literas  R.mi;  sed  cum  intelligeret  R.dus  dominus  Gupperus 
hunc  magistrum  nostrum  non  fauere  Societati,  etiam  quomodo- 
cumque  informatus  ab  alijs,  sic  res  ad  tempus  differtur,  vt  hic 
magister  noster  de  omnibus  bene  informetur,  aut  vt  alia  via  nego- 
tium  ad  effectum  perducatur.  R.dus  Pater  prior  in  Carthusia  ' 
accessit  et  informauit  hunc  magistrum  nostrum,  sed  parum  perfe- 
cit,  quare  petiit  vt  ego  cum  priuilegijs  Societatis  eumdem  acce- 
derem:  sed  prima  vice  nullam  habui  audientiam,  nec  priuilegia 
legere  voluit.  Sic  discessi.  Petij  quando  vacaret,  vt  redirem,  sed 
nullum  certum  tempus  dabat.  Sic  omnia  adhuc  sunt  in  fieri  et  in 
spe  bona  *. 

Quia  a  con  fessi  onibus  audiendis  et  ab  alijs  officijs  charitatis 
liber  sum,  studia  tracto. 

'  Dr.  Joannes  Gropper  (Gropperus).  Vide  Polanco,  t.  iil,  pag.  269  et 
27»,  n.  604,  qui  hanc  Kesselii  adhibuit  epistolam. 

-    Adolphus  III  von  Schauenburg,  archiepiscopus  coloniensis. 

^    Gerardus  Hamont,  carthusiae  coloniensis  coenobiarcha. 

Ad  rem  faciunt  quae  scripsit  Reiffenberg,  Hist.  Soc.  Jes.  ad  Rhe- 
num  inferiorem,  lib.  11,  cap.  5,  ad  calcem:  «Elector.  . .  Adolphus  Schauen- 
burgicus,  cum  hostilibus  circum  armis  omnia  fremerent,  Nostrorum  labores 
tanto  magis  patriae  salutares  ratus,  causam  agere  Societatis  exorsus  est; 
Doctori  Groppero,  Ordinis  nostri  in  paucis  studioso,  et  Curioni  ad  Sanctae 
Columbae  dato  negotio,  ut  de  Ignatii  Instituto  diligenter  cognoscerent, 
lustratisque  accurate  privilegiis  et  immunitatibus,  si  ita  videretur,  a  nobis 
pronuntiarent,  largirenturque  suo  nobis  nomine  facultatem  enumeratis  in 
literis  Apostolicis  Societatis  nostrae  muniis  libere  in  posterum  defungendi. 
Spei  hinc  aliquid  obortum  Leonardo:  at  quae,  fortuna  mox  reflante,  elan- 
guit,  ac  tantum  non  concidit.  Quam  benevolum  enim  in  Groppero  Patronum 
et  arbitrum,  tam  implacabilem  in  Parocho  adversarium  offendimus:  quippe 
qui  inaudita  pertinacia  nec  authoritate  Gropperi  nec  Gerardi  Hammontani 
amicissimis  verbis,  nec  continuis  Sociorum  precibus  adduci  eo  se  passus 
est,  ut  vel  oculo  dignaretur  privilegia,  aut  uUi  nostrorum  hominum  de  In- 
stituto disserenti  vacuam  aurem  commodaret.» 


1  MARTII  1553  127 

Magister  Gerardus  Brassica  '  iam  Romam  profectus  fuisset, 
sed  scabies  eum  impediuit,  sed  melius  iam  habere  incipit.  Sed 
Dei  gratia  intendit  ac  determinami  in  Augusto  Romam  proficisci 
cum  magistro  Francisco  mechliniensi  %  confratre  et  cum  alijs, 
quos  Dominus  istis  adiunget:  interim  sua  tractabit  studia. 

Haec  sunt  quae  P.  V.  scribenda  occurrerunt,  cui  nos  vnice 
concedatur  cupimus  bene  valeat  P.  V.  in  X."  semper.  1553,  viti- 
ma  Februarij.  R.  V.  seruus  indignus. 

Leonardus  Kessel. 

Inscriptio:  f  R.do  in  X.°  Patri,  domino  Ignatio  a  Loyola,  pre- 
pósito generali  Societatis  Jesu.  Romae,  ad  S.  Mariam  de  Strada, 
apud  S.  Marcum. 

CORNÉLIUS  [SEBAST.  ROMEI] 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

CENTUMCELLIS  I  MARTII  1553 

Iter  in  Corsicam  susceptum  narrai. — Centumcellis  ad  xenodochium  diver- 
satur. — Rumores,  qui  de  Patribus  Landini  et  Gomes  circumferuntur,  re- 
ferí.— Inceptam  navigationem,  sedato  mari,  prosequitur. 

Jhs. 

Molto  R.do  in  X.°  Padre  mio.  Pax  X.i  ,  etc.  Hoggi  sono  sei 
giorni  che  partimo  di  Roma.  Nauigando  la  notte ,  arriuammo  la  mat- 
tina ad  Hostia,  et  di  lì,  dopo  due  bore,  entrammo  nel  mare,  pen- 
sando che  il  tempo  ci  fauorisse,  et  cosi  mutandosi,  ci  fermammo  20 
miglia  lontano,  ad  vna  rocca  di  S.to  Spirito,  doue  siamo  stati  cin- 

'  Gerardus  Cools  (Brassica).  Polanco,  t.  m,  pag.  7,  n.  5  annot.  l  et 
alibi  saepe. 

-  Franciscus  Cester  (Costeras).  Polanco,  ihid.  et  praecipue,  t.  iii. 
pag.  266  et  267,  n.  595,  annot.  I. 

^  Ex  originali  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  206,  prius  9,  10.— Causam 
susceptae  navigationis  a  nostro  Romei,  jubente  Ignatio,  infra  reperies, 
epist.  548.  Vide  etiam  epist.  supra  positam,n.  533. 


128  Epistolas  Mixtae — 538 

que  giorni,  non  essendo  mai  cessato  il  vento  contrario.  Per  que- 
sto, ricordandomi  che  N.  R.  P.  sopra  ogni  cosa  desideraua  presto 
la  mia  tornata,  o  qualche  nouella  dell  i  nostri,  non  pigliando  altro 
partito,  non  poteuo  nè  V  un  nè  laltro,  dicendomi  li  marinari,  che 
sogliono  alle  uolte  star  cosi  vn  mese  et  due.  Et  cosi  hoggi  son 
uenuto  a  Ciuitauecchia  per  uedere  se  ci  era  fregata  per  Corsica, 
con  la  quale  si  ua  più  presto  et  più  sicuro.  Son  uenuto  ancora, 
dubitando  che  il  dormire  troppo  in  barca  non  mi  nocesse,  ben- 
ché con  due  o  tre  amici  non  ho  potuto  trouare  un  letto  et  pa- 
garlo bene,  et  cosi  sono  andato  al  hospitale,  doue  doueuo  an- 
dar prima,  senza  cercar  altro ue.  Della  fregata  sarò  domattina 
risoluto,  et  forse  andrò  con  quella  a  Piombino,  donde  facil- 
mente si  va  in  Corsica;  altrimenti  aspettarò  la  medesima  barca, 
o  quella  doue  andaua  quel  frate,  che  in  amendue  è  buona  com- 
pagnia. Et  poco  più  tempo  si  spenderà,  andando  quelle  dritte  in 
Corsica,  purché  il  tempo  questa  notte  si  muti,  come  sperano  li 
marinari.  Se  non  si  muta,  facendo  la  luna,  è  uerisimile  che  du- 
rerà qualche  giorno.  Io  scriuerò  spesso,  non  mi  partendo,  et  cosi 
V.  R.  mi  potrebbe  rispondere.  Non  dico  ancora  a  chi  potrà  driz- 
zar le  lettere,  perché  noi  so. 

Hoggi  ho  parlato  con  cinque  o  sei  corsi,  che  son  uenuti  di 
poco.  Alcuni  mi  han  detto  di  hauer  inteso  esser  vero  che  si  è 
fatto  daUi  inquisitori,  che  cosi  chiamano  li  Padri  comanda- 
mento alli  preti  de  leuar  le  barbe,  et  alli  apostati  di  tornar  alla 
sua  religione,  non  dicendo  che  habbino  il  medesimo  comandato 
alli  scapuccini;  et  per  questo  molti  o  tutti  si  risentiuano,  uolendo 
più  presto  pagar  et  patire  ogni  cosa,  per  non  farlo.  Oltra  di  ciò 
mi  hanno  detto,  che  il  gouernatore  '  li  fa  stare  nel  conuento  de 
Zoccolanti  %  et  ben  trattare,  hauendo  loro  ricusato  di  stare  al 
hostería;  il  che,  se  non  fusse  il  braccio  che  hanno  del  magnifico 
officio  *,  starebbero  in  pericolo  della  vita,  et  massime  uscendo 
della  Bastia  per  riformar  la  vita  delli  preti  delli  montagne,  doue 

*  Patres  Silvester  Landinus  et  Emmanuel  Gomes  de  Monteraayor. 
^  Lambas  Doria, 

^  Coenobium  Sti.  Francisci.  Vide  Landini  epistolas. 

*  Officium  sive  magistratus  Sti.  Georgii,  de  quo  alias  dictum  est. 


I  Martii  1553  129 

quasi  tutti  tengano  concubine,  etc.,  et  non  saano  dir  messa;  et 
per  questo  il  gouernatore  non  li  lascerà  andare  senza  buona  com- 
pagnia. Finalmente  non  sanno  se  non  laudarli  et  dirne  bene,  saluo 
che  sono  troppo  seueri. 

Vn  altro  che,  domenica  fece  8  giorni,  si  parti  dalli  Bastia  et 
che  li  vdi  il  di  medesimo  predicare,  mi  ha  parlato  molto  in  fauor 
loro,  dicendo  che  fanno  cose  marauigliose ,  et  son  ben  uoluti. 
Circa  il  leuar  delle  barbe,  che  è  uero,  ma  che  dopo  il  comanda- 
mento, non  sè  cercato  altro.  Circa  li  scapuccini,  che  ha  inteso  da 
vno  scapuccino,  suo  parente,  che  sono  stati  a  uisitar  il  conuento, 
et  laudatoli,  et  restati  molto  amici,  et  V  uno  lauda  V  altro;  et  la 
differenza  che  nacque  col  predicatore ,  fu  perchè  H  Padri  haue- 
uano  condennato  vno,  il  quale  fu  poi  assoluto  dal  detto  predica- 
tore; ma  la  cosa  si  è  aqquetata.  Circa  il  Vicario  '  di  Mons.  di  Ma- 
riana, nessuno  ha  inteso  cosa  alcuna.  Domattina  sarò  certo,  se 
questo  corso  ha  portate  lor  lettere,  et  uedrò  di  mandarle  subito, 
benché  pensa  di  non  hauerle.  Vscendo  dello  hospitale,  trono  al- 
cuni che  vengano  a  Roma.  Non  ho  potuto  ueder  delle  lettere  nè 
altro,  et  perchè  pensò  di  partir  hoggi,  perchè  è  buon  tempo,  ue- 
drò di  lasciar'  vna  lettera  qui,  che  haueuo  pensato  di  scriuere. 
Oltra  questo,  io  sto  bene,  gratia  di  Dio,  et  di  cuore  mi  racco- 
mando alle  orationi  di  V.  R.  et  di  tutta  la  casa.  Da  Ciuitauecchia, 
a  di  primo  di  Marzo  1553.  De  V.  R.  seruo  inutile, 

Cornelio. 

Inscriptio:  Al  molto  R.do  in  X."  Padre,  il  P.  M.°  Polanco, 
theolofgo  della]  Compagnia  di  Jesù,  in  S.ta  Maria  della  Strada, 
presso  a  S.  Marco.  Di  porto  baiocchi  tre. 

'  Joannes  Bta.  Tiseo,  vicarius  episcopi  marianensis,  Balduini  de  Bar- 
ga. Vide  epist.  515,  pag.  71  et  seqq. 


EpISTOLAE  MisTAE,  TOM.  III. 


9 


i3o 


EPISTOLAE  MlXTAE-539 


539 

LEO  ENRIQUES 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

[CONIMBRICA]  I  MARTII  I553  *. 

Brevitatem  litterarum  excusat. — Dei  beneficium  in  iis,  quae  acciderunt, 
agnoscit. — Fructum  ex  adventu  Patris  Villanueva  in  Portugalliam  com- 
memorat. — De  se  animo  demisso  sentit. 

t 

Jhus. 

Muito  reuerendo  em  Xpo.  Padre.  A  graça  e  amor  de  Christo 
seia  sempre  em  nosas  almas.  Por  o  P.  Luis  Gonçalvez  ser  porta- 
dor desta  ^  serei  breue  nela,  pois  ele,  como  pesoa  que  mais  dos 
nego  tios  da  Companhia,  que  nenhum  de  todos  nos  outros  de  ca, 
sabe,  polo  muito  tempo  que  neles  tratou  com  muito  cuidado, 
pode  largisim amente  enformar  a  vossa  paternidade  de  tudo  o  que 
ca  pasou,  e  de  quantas  emburlhadas,  perigos  e  trabalhos  tem 
noso  Senhor  nestas  partes  desembaraçada  e  liurada  a  sua  Com- 
panhia. Que  afirmo  a  V.  P.,  que  o  que  neste  negotio  se  tem 
feito,  se  cuido  muito,  nele  conheço  claramente  nam  auer  sido 
conselho  humano,  e  nem  [?]  ^  forças,  senam  o  grande  amor  que 
Christo  N.  S.  teue  a  esta  sua  pobre  Companhia,  pera  a  liurar  de 
tantos  e  tam  grandes  perigos.  Porque  nam  foram  somente  dos 
tentados  e  saldos  da  Companhia  e  da  outra  gente,  senam  ainda 
dos  mesmos  da  Companhia,  dos  quoais  temos  que  nos  desuníra- 
mos nos  pareçeres,  se  noso  Senhor  nam  trouxera  aqui  ao  P.  Ui- 
Ihanueua  ,  pera  mui  particularmente  se  enformar  de  todos 
acerca  de  todas  as  ©ousas  *.  Quanto  e.  Padre,  acerca  de  mim  e 

*  Ex  áutographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  234,  prius  409. 
-    Vide  supra  epist.  5l3,  524-526. 

'  Lectio  dúbia:  prius  videtur  scriptum  fuisse  e  nem;  sed  mutatum 
deinde  est  e  in  o,  non  deleto  nem . 

*  Alcazar,  Chronohist .  de  la  Prov.  de  Toledo,  t.  i,  pag.  205  et  206, 
ad  annum  1552  haec  refert:  «Con  orden  de  el  mismo  Santo  Fundador ,  se 
partió  el  P .  Villanueva  á  la  Ciudad  de  Cordoba,  y  desde  allí  á  Portugal. 


I  Martii  1553 


i3i 


meus  males,  nam  me  estreuo  a  enformar  a  V.  P.,  polos  nam 
cognheçer  ainda,  mas  abasta  pera  eie  ser  enformado  de  quem 
sou,  que  o  Padre  doutor  Torres  me  mandou  que  pedisse  a  V.  P. 
que  de  la  me  peni  ten  tiase,  por  ser  hum  dos  reuoltosos  neste  ne- 
gotio  Em  bençam  de  V.  P.  me  encomendo,  oie  i.°  dia  de 
Março  de  1553.  Indigno  filho  de  V.  P., 

f  DoM  Lião.  f 

t 

Inscriptio:  f  Ao  muito  Reuerendo  em  Xp.°  Padre,  o  Padre 
M.  Ignatio,  prepósito  geral  da  Companhia  de  Jhus. 

El  viage  á  Córdoba  fué  para  que  visitasse  en  su  nombre  al  V .  M.  Juan  de 
Avila...  El  viage  á  Portugal  fué  para  reconocer  la  raíz  de  algunas  inquietu- 
des, que  allí  se  padecían,  previstas  en  espíritu  por  San  Francisco  Xa- 
vier en  el  Oriente,  este  mismo  año:  en  el  qual  desde  la  Isla  de  Sancham, 
enfrente  de  la  China,  se  trasladó  al  cielo.  Enteróse  el  P .  Villanueva  de 
las  cosas  con  su  gran  discreción  y  prudencia;  y  aviendo  dado  á  San  Igna- 
cio los  necessários  avisos,  se  volvió  á  Alcalá:  resultando  de  esta  jornada, 
que  el  Santo  Fundador  nombrasse  por  Provincial  de  Portugal  al  P.  Diego 
Miron...-»  Cf.  ANTONIO,  Hist.  ms.  de  la  Prov.  de  Toledo^  cap.  24. — Hanc 
tamen  Patris  Villanueva  profectionem  in  Lusitaniam,  anno  1552,  Monu- 
menta nostra  non  tradunt.  Nec  apte  cum  itinere  ad  Btum.  Mag.  Avila  con- 
jungitur  illa  profectio  et  notitia  rerum  Portugalliae  a  Villanueva  Ignatio 
missa;  nam  20  Sept.  1552  nondum  convenerat  Pater  Villanueva  magistrum 
Avila  (Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  786);  cum  tamen  jam  a  mense  Majo  P.  Mi- 
ron provincialis  Lusitaniae  renuntiatus  fuerat.  Epist.  Mixtae,  t.  il,  pag.  721;) 
Igitur  remotio  Patris  Rodrigues  et  designatio  Patris  Miron  perperam  huic 
itineri  P.  Villanueva  ab  Alcazar  tribuuntur. — Vide  infra,  epist.  552,  570. 

'  Haec  prae  animi  demissione  dieta  fuisse,  nemo  non  videt.  Caeterum 
conimbricensis  uCollegii  Rector,  P.  Emmanuel  Godinus,  in...  anni  pro- 
gressu  Ulyssiponem  vocatus,  sucessorem  habuit  P.  Leonem  Enriquez.» 
Polanco,  t.  ni,  pag.  410,  n.  905.  «Patri  Mironi,  Provinciali,  collateralis 
datus  est  P.  Leo  Enriquez,  quamvis  ipse  [P.  Leo]  suis  litteris  ad  P.  Igna- 
tium  serio,  id  ne  fieret,  precabatur.»  Polanco,  ibid.,  pag.  412,  n.  908. 


l32 


Epistolae  Mixtae— 540 


540 

FERDINANDUS  ALVAREZ  DEL  AGUILA 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BURGIS  4  MARTII  1553  *. 

Burgis  res  Societatis  prospere  cedunt .  — Laetantur  omnes  sibique  gratulan- 
tur  de  domo  ab  Uguccioni  sociis  comparata. — Opera  proximis  impensa, — 
De  concionibus  Patris  Strada. —Responsum  Sti.  Ignatii,  de  gymnasio 
Abulae  instituendo,  Alvarez  exspectat. 

t  .  • 
Ihs. 

Muy  R.do  Padre  mio  en  Xpo.  Jesu.  La  gratia  y  paz  de 
Xpo.  nuestro  Señor  sea  en  el  continuo  fauor  y  ayuda  de  todos. 
Por  muchas  cartas,  ansí  del  P.  maestro  Estrada,  como  mías  por 
su  comisión  escritas,  emos  dado  relación  á  nuestro  P.  maestro 
Ygnacio  y  á  V-  R.  de  las  cosas  que  el  Señor  a  hecho  y  ordenado 
en  esta.ciubdad  %  dándonos  casa  en  el  guerto  del  rey,  y  con  al- 
guna contradición  de  los  regidores,  y  cómo  todo  a  sido  por  más 
gloria  y  honrra  de  N.  S.  y  para  más  bien  nuestro,  y  de  provecho 
y  edificaçión  de  la  ciubdad,  viendo  lo  que  después  a  suçedido, 
que  ya  no  ay  rumor  de  contradiçión ,  antes  todos  se  admiran  y 
dan  gloria  al  Señor  de  ver  la  casa  y  la  comodidad  della,  y  desean 
verla  acabada  y  con  más  Padres.  Siempre  se  va  labrando,  y 
creemos,  con  ayuda  de  N.  S.,  se  acabará  este  verano. 

El  P.  maestro  Estrada  me  mandó  escriviese  esta  á  V.  R.,  y 
pide  á  V.  R.  nos  escriva  por  la  via  de  Florençia  y  de  su  herma- 
no %  porque  estamos  con  mucha  hambre  de  ver  letras  de 
V.  R. ,  por  saber  de  la  salud  de  nuestro  P.  general  y  de  todos  los 
charísimos  Padres  en  Xpo.  Señor  nuestro. 

El  P.  maestro  predica  cada  día  de  la  quaresma  en  diversas 
partes,  con  muy  grande  auditorio  y  satisfaçción  de  toda  la  çiub- 

«    Ex  autographo  in  voL  D,  duplici  folio,  n.  5,  prius  408. 
'  *    Vide  supra,  epist.  505  ac  529,  et  loca  ibi  laudata. 
5    De  Ludovico  de  Polanco,  Joannis  Alphonsi  fratre,  Florentiae  degen- 
te, diximus  supra,  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  422,  715. 


4  Martii  1553  i33 

dad;  y  con  gran  razón,  porque,  çierto,  N.  S.  le  da  tal  gracia  y 
spíritu,  que  no  sé  cómo  no  se  les  abren  las  entrañas  á  todos 
los  que  le  oyen:  házese  mucho  fructo  en  las  ánimas,  bendito 
sea  N.  S. 

Yo  tengo  mui  ordinarias  confesiones.  Estos  Padres  y  yo,  glo  - 
ria  al  Señor,  estamos  buenos,  y  la  señora  su  madre,  y  hermanos, 
y  hermanas,  y  deudos  también  lo  están,  y  muy  devotos,  á  mu- 
chos de  los  quales  confieso 

Al  presente  no  se  ofreçe  de  qué  más  dar  cuenta.  El  Señor 
Benedicto  *  con  toda  su  casa  está  bueno,  y  mui  continuo  en  esta 
casa,  dando  todo  el  fauor  y  ayuda  á  la  obra  que  puede.  V.  R.  le 
tenga  por  encomendado  y  á  todos  nosotros  en  sus  sanctos  sacri- 
fiçios  y  oraçiones. 

En  el  despacho  ó  aviso  açerca  de  los  préstamo [s]  y  colesio  ' 
para  Avila  siempre  estó  esperando  lo  que  N.  S.  ordena  por  medio 
é  ynstrumento  de  nuestro  P.  general.  Por  charidad  que  V.  R.  me 
dé  el  aviso,  porque,  conforme  á  él,  enbiaré  el  despacho  y  recau- 
do. De  Burgos,  4  de  Março,  año  1553.  De  V.  R.  sieruo  yndigno 
en  el  Señor  nuestro, 

f  Hernandálvarez.  f 
Inscriptio:  f  Ai  mui  R.do  en  Xpo.  padre  mio,  el  P.  maestro 
Juan  de  Polanco  de  la  Compañja  de  Jesus,  etc. ,  en  Roma. 


'    Vide  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  711  et  seq.,  835. 
*   Benedictus  Uguccioni. 

'    Agunt  de  hac  re  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  561  et  562. 


i34  Epistolar  Mixtae— 541 


541 

JOANNES  DE  VEGA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PANORMO  5  MARTII  1553 

Quamvis  discessum  Patris  Nadal,  ut  par  est,  doleat;  obtemperai  tamen,  ra- 
tus  id  ad  divinum  obsequium  pertinere. — Ut  cito  redeat  poscit. — Gestit 
laetitia  de  secundis  Societatis  Jesu  rebus  et  incrementis . 

t 

Muy  Rdo.  señor  Padre.  El  P.  Mtre.  Nadal  va  allá,  cum- 
pliendo con  la  obediençia,  la  quál  yo  también  he  querido  guar- 
dar, teniendo  por  çierto  que  lo  que  V.  P.  ordena  es  lo  que  más 
cumple  al  seruicio  de  Dios  no  embargante  que,  según  las  bue- 
nas obras  y  effectos  que  el  P.  Nadal  ha  hecho  y  hazía  acá  y  tenía 
encomençado,  se  juzga  que  hará  vna  gran  falta,  porque  se  yua 
pensando  en  cosa  de  más  iraportançia  que  hasta  aquí,  y  anssí 
pido  por  merced  á  V.  R.,  que,  cumpliendo  con  lo  que  allá  al 
presente  se  ofresçe,  me  haga  merced  de  ordenar  que  buelua  acá 
lo  más  breue  que  fuere  possible,  porque  sin  duda  pienso  que  será 
seruicio  de  Dios.  Y  en  lo  demás  que  de  acá  hay  que  dezir,  me 
remito  al  dicho  Rdo.  P.  Mtre.  Nadal,  y  de  cierto  negoçio  parti- 
cular que  se  ha  ofresçido,  de  vna  casa  de  religiosas,  que  muy 
desordenadamente  biuen,  y  lo  que  querríamos  hazer  dello  so- 
bre lo  quál  escriuo  también  á  su  santidad. 

Estoy  con  gran  satisfación  de  lo  que  entiendo  que  por  todas 
las  partes  del  mundo  aprouecha  la  Compañía  de  Jesús,  y  el  fruto 
que  haze,  y  cómo  Dios  lo  va  acrescentando,  á  quien  se  le  deuen 
de  dar  infinitas  gracias,  que  en  tiempos  tan  pestilençiales  haya 


'    Ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  6,  prius  176. 

-  Vide  de  hoc  discessu  Patris  Nadal,  ejus  Epist.  t.  1,  pag.  141  et  757. 
Porro  vocabatur  in  urbem  ab  Ignatio,  ut  inde  in  Hispaniara  et  Portugalliam 
navigaret,  cominissarìus  harum  provinciarum  creatus.  Ibid.,  pag.  143,  144; 
Cartas  de  San  Ignacio,  t.  lii,  pag.  215,  217. 

'    Sermo  est  de  coenobio  Ascensionis;  de  hac  re  infra  uberius  agitur. 


7  Martii  1553  135 

descubierto  tal  mediçina.  Nuestro  Señor  guarde  y  prospere  la 
muy  Rda.  persona  de  V.  P.  De  Palermo  á  V  de  Março  1553.  A 
lo  que  V.  P.  mandare, 

Juan  de  Vega. 
InscripUo:  f  Al  muy  Rdo.  señor  Padre,  miçer  Ignacio  Lo- 
yola, prepósito  de  la  Compañía  de  Jesús,  en  Roma. 

JOANNES  GONZALEZ 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALLISOLETO  7  MARTII  I553  1, 

Melius  se  in  dies  valere  dicit. — Messis  proximorum  multa. 

t 

Jhs. 

Muy  R.do  Padre.  La  graçia  y  bendi çión  de  nuestro  Señor  sea 
siempre  con  V.  P.  No  sé  si  se  a  cumplido  tan  enteramente  los 
meses  pasados  con  la  obediençia  del  escreuir  (aunque  creo  no 
auer  faltado  alguno),  por  mis  largas  yndisposiçiones,  que,  según 
han  sido  grau  es,  á  todos  nos  han  dado  en  qué  entender,  querién- 
donos N.  S.  exerçitar,  si  yo  me  vuiera  sabido  aprouechar  de 
todo  *.  Ya,  bendito  N.  S.,  ay  alguna  mejoría,  aunque  no  entera, 
que  podamos  guardar  quaresma.  Puede  el  hombre  ya  ayudar  en 
algo  á  la  casa  en  este  santo  tiempo,  adonde  N.  S.  ofreçe  abun- 
dançia  de  mjes,  si  vuiese  abundançia  de  obreros.  Su  Mag.t  los 
trayrá  quando  fuere  seruido,  pues  es  suya  la  viña  y  la  vendimia. 

Los  Padres  y  hermanos  desta  casa  están  todos  buenos  yn 
vtroque  homine,  bendito  N.  S.,  y  bien  ocupados,  así  los  Padres, 
que  son  tres,  commo  los  hermanos,  que  son  otros  tantos.  Todos 
nos  encomendamos  en  las  oraciones  de  V.  P.  y  de  todos  nuestros 


*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  182,  prius  387. 

*  Vide  epist.  527,  pag.  102. 


i36  Epistolae  MiXTAE— 543 

charissimos  Padres  y  hermanos  desa  sancta  casa.  De  Valladolid, 
siete  de  março  1553.  De  V.  P.  indignissimo  hijo, 

t 

f  GONÇALEZ.  f 
t 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  R.do  Padre  en  Jhu.  Xpo.  N.  S.,  nues- 
tro Padre  M.°  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compa- 
ñía de  Jhs.,  en  Roma. 

513 

'  VINCENTIUS  DE  ROMENA 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OSTIA  8  MARTII  1553 

Iter  maritimum  sociorum,  in  Siciliani  tendentium. — Acta  Ostiae  a  sodalibus: 
civium  in  eos  amor. 

Jhs.  M.* 

La  pace  di  Christo  N.  S.  sia  con  tutti.  R.do  in  X."  P.e  Noi 
scriuemmo  domenica  passata  alli  V  di  marzo  a  V.  R.  P.  tutto 
quello  che  insino  a  quella  hora  ci  era  accaduto.  Hora  pensiamo 
che  V.  R.  non  habbi  riceuto  quella,  et  però  di  nuouo  ui  riscriue- 
remo  quello  in  poche  parole,  et  anchora  tutto  quello  che  ci  è  oc- 
corso da  domenicha  in  qua. 

Noi  ci  partimo  da  rippa  sabato,  circa  mezo  giorno,  con  il 
nome  del  Signore  et  andamo  insino  a  S.  Paulo  con  ragione- 
uole  tempo,  et  quando  fumo  apresso  a  S.to  Paulo,  il  tempo  ci  co- 
minciò a  essere  contro,  et  aspectamo  li  forse  dua  hore,  et  dipoi 
li  fratelli  andorno  a  uisitare  la  chiesa  di  S.to  Paulo,  et  ritornando, 
il  tempo  si  raconciò,  et  cossi  seguitamo  inanzi,  et  andamo  insino 
apresso  d'Ostia  uno  miglio  et  mezo,  et  ci  fermano  li  per  amore 

*    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  210,  prius  20. 

^  Adjunxerat  Ignatius  Patri  Hieronymo  Domenech,  in  Siciliam  redeun- 
ti,  l3  vel  14  socios,  quorum  pars  terrestre,  pars  maritimum  iter  confecerunt. 
Cf.  Polanco,  t.  m,  pag.  216,  n.  468,  qui  pleraque  horum  sociorum  nomina 
silentio  praetermittit. 


8  Martii  1553  137 

del  tempo,  che  non  poteuamo  andare  più  inanzi,  et  la  notte  stemo 
a  dormire  nella  barcha.  Che,  certo,  R.  P.,  come  dissi  nell'  altra 
lettera,  si  adempiua  la  sententia  d'  Antonio  Rione  '  (tochi  a  chi 
toche),  perchè  stauamo  Y  uno  sopra  laltro,  come  sardelle,  et  li 
marinari,  quando  uoleuano  passare  per  acconciare  la  tenda  et 
fare  li  loro  bisogni,  ci  saliuano  adosso  per  passare,  et  uno  diceua: 
oime,  il  mio  capo;  laltro,  il  piedi;  tanto  che  uera  da  dire  per  ogni 
uno.  Et  dipoi  la  domenica  matina  M.  Alberto  andò  a  dire  messa 
a  Ostia  con  alcuni  delli  fratelli  più  forti,  et  li  disse  messa,  et  li  fu 
fatto  grande  careze,  et  dipoi  tornorno  con  grande  aqua  et  uento 
alla  barcha,  et  dapoi  desinare,  non  si  mutando  il  tempo,  il 
P.  M.  Bernardo  *  fece  predicare  a  duoi  fratelli,  et  dipoi  predichò 
lui,  certo  con  grande  satisfatione  di  tutti  li  barcharuoli  et  passe- 
gieri,  in  modo  tale,  che  tutti  promessano  che,  quando  saresimo 
a  Ostia,  di  uolersi  confessare.  Et  poi  il  P,  M.  Bernardo,  per  tro- 
uarsi  un  poco  pegio  indisposto  per  la  scomodità  che  haueua 
hauto  quella  notte,  señando  a  Ostia  con  alcuni  fratelli  più  indi- 
sposti; et  la  domenicha  sera  cenamo  et  abergamo  li  in  una  mis- 
sera  osteria,  et  ilunedi  a  matina  uene  la  barcha  a  Ostia,  et  il 
P.  M.  Bernardo  si  ritirò  con  li  fratelli  in  quella,  per  essere  stati 
male  neir  osteria,  et  hauere  spesso  assai ,  et  cosi ,  il  tempo  es- 
sendo contrario  per  uscire  del  fiume,  stiamo  anchora.  Et  il 
P.  M.  Bernardo  et  M.  Alberto  insino  adesso  hanno  celebrato  con 
la  gratia  di  Jesù  X.°  ogni  matina  messa,  et  jeri  si  confesorno  tut- 
ti, barcharuoli  et  passagieri,  et  questa  matina  si  sono  comuni- 
cati conneso  noj.  Che  certamente,  R.  P. ,  siamo  molti  admiratj 


*  Frater  rei  domesticae  addictus,  de  quo  saepe  in  superiore  voi.  dictum 

est, 

*  «Inter  alios,  qui  cum  novo  Provinciali  [Domenech]  profecti  erant 
Roma,  fuit  P.  Bernardus  Oliverius,  qui  poterai  alieni  collegio  perutiliter 
praeesse,  etiam  magno,  cum  Romano  Collegio  satis  feliciter  praefuisset; 
sed  quia  non  bene  Romae  habebat,  in  Siciliam  missus  est...  De  nautis  optime 
meritus  est,  quorum  confessiones  audivit,  et  dissidentes  inter  se  conciliavit. 
Serius  tamen  quam  P.  Hieronymus  Domenechus,  qui  terrestre  iter  confe- 
cerat,  Neapolim  pervenit,  cum  sex  fere  dies  Ostiae  haesisset.»  Polanco, 
/.  e,  pag.  217,  218,  n.  474. 


i38  Epistolae  Mixtae— 543 

per  la  grande  mutatione  che  uediamo  in  loro,  che  quando  errano 
a  rippa,  a  ogni  parola  biastemauano,  et  adesso  a  ogni  parola 
hanno  Idio  in  bocha,  ringratiandolo  et  benedicendolo  et  sempre 
dicendo:  sia  fatta  la  uoluntà  sua,  con  tutta  carità,  humiltà  et  pa- 
tientia,  che  cognosco  chiaramente  che  mi  fanno  uergogna,  es- 
sendo io  già  tanto  tempo  stato  fra  tanti  Padri  et  fratelli ,  che  mi 
hanno  datto  tanto  essemplo  di  fatti  et  parole ,  et  auendomi  mu- 
tato tanto  poco,  et  loro  in  un  giorno  pare  che  di  demonij  siano 
diuentati  angelli.  Tutti  la  matina,  sul  fare  del  giorno,  et  la  sera, 
cantiamo  letame  nella  barcha,  et  andando  ogni  matina  alla  messa 
et  predicha,  nuna  chiesa  che  è  qui  in  Ostia,  et  anchora  li  barcha- 
ruoli  et  passegieri  non  lasciando  mai  la  predicha  et  messa ,  et  il 
P.  M.  Bernardo  fa  legere  qualche  diuoto  libro,  et  dichiara  al- 
chune  cose  principale  ogni  giorno  della  doctrina  Christiana, 
et  cosi  ci  passamo  il  tempo  in  questo,  et  cosi  uuole  fare  il 
P.  M.  Bernardo,  insino  che  sia  bono  tempo  da  potere  nauigare. 
Il  P,  M.  Bernardo,  uedendo  la  grande  incomodità  delli  fratelli,  in 
non  potere  dormire  nella  barcha,  per  essere  fra  tutti  in  quella  25 
persone,  et  hauere  poco  luogo,  et  per  non  potere  stare  su  losteria, 
per  essere  mal  trattato  et  spendere  molto,  come  ho  detto  di  sopra, 
li  fu  detto  che,  apresso  a  Ostia,  era  una  chieseta  con  una  camera, 
et  che  non  ui  stana  nesuno,  et  andò  a  domandare  quella  per 
r  amore  de  Dio  a  un  frate  della  chiesa  d'  Ostia,  che  teneua  le 
chiane,  et  esso  frate,  non  potendo  accomodarci  di  quella,  per  es- 
sere drento  grano,  ci  promesse  lui  et  il  predichatore  d'  Ostia  di 
farci  hauere  una  stantia,  et  cosi  ce  lano  fatta  hauere,  et  alcuni 
stano  in  quelli,  et  altri  alla  barcha,  et  li  faciamo  un  poco  di  fuo- 
cho,  et  cosi  anchora  ci  ha  accomodato  di  tre  paliericij  con  tanta 
charità  et  humiltà,  che  non  lo  potrei  dire;  et  stiamo  adesso  un 
poco  più  accomodati  per  gratia  de  Dio.  Questa  matina,  come  ho 
detto  di  sopra,  ci  siamo  tutti  communicati  qui  in  Ostia,  et  dipoi 
il  P.  M.  Bernardo  ci  mandò  quatro  di  noi  a  cercare  la  limosina, 
et  trouamo  tanto  pane ,  che  ci  bastò  per  il  desinare ,  et  a  tutti 
quelli  che  noi  domandamo  la  limosina,  ce  la  detterono  con  molta 
humiltà,  et  ci  diceuano,  si  noi  haueremo  bisogno  d'  altro,  che  ri- 
tornassimo; che  essendo  la  città  tanto  pouera,  et  essendo  forse 


8  Martii  1553  i3g 

da  '  case,  che  stiamo  marauigliati.  Noi  pensiamo 

uenerdi  matina  con  la  gratia  de  Dio  partici,  anchorchè  adesso  il 
tempo  sia  buono,  ma  il  mare  è  un  poco  turbato.  Il  P.  M.  Bernardo 
si  trouaua  un  poco  meglio ,  et  anchora  Francisco ,  nostro  frat- 
tello,  et  tutti  r  altri  stiamo  benissimo,  et  molti  alegri  et  conten- 
tia  per  la  bontà  del  Signore.  Et  tutti  ci  racomandiamo  all'  ora- 
tionj  di  V.  R.  et  dellj  Padri  et  fratellj  molto  humilmente.  D'  Ostia 
viii  di  marzo  1553.  Por  comessione  del  R.  P.  M.  Bernardo,  vostro 
indignissimo  figliuolo, 

ViNCENTIO  DE  ROMENA 

Inscriptio: ]hs.  Al  R.do  in  X.°  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de  Lo- 
yola, prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù.  In  Roma.  Da 
S.to  Marco,  in  SM  Maria  della  Strada.  Di  porto  tre  biochi.  Sia 
data  a  M.  Jacobo  Tamburino,  sensale  di  rippa,  o  a  M.  Galgano. 

544 

THEOTONIUS  DE  BRAGANÇA 

PATRI  FRANCISQO  DE  BORJA 

COMPLUTO  8  MARTII  1553 

De  his  quae  in  lusitana  Societatis  Jesu  provincia  acciderunt,  deque  actis 
cum  P.  Simone  Rodrigues  amarissime  conqueritur. 

t 

Jhus. 

Mui  R.do  em  X.o  Padre.  La  gracia  y  amor  del  Spiritu  San- 
cto  sea  en  nuestra  continua  ajuda.  Ando  tan  fuera  de  mí,  de- 
uiendo  por  el  mismo  caso  andar  tan  dentro,  que  no  es  mucho 
pasaren  por  mi  otros  mayores  descomedimientos  que  fué  el  que 
tiue,  e  no  dar  cuenta  de  mim  más  temprano,  y  luego  como  llegué, 
á  V.  R.  Empero,  porque  sé  que  me  lo  tiene  perdonado,  y  que  fui 
yo  el  que  más  perdí,  no  quiero  más  desto  tratar. 

*    Exiguum  spatium  purum  relictum  est. 

'  PoLANCUS,  t.  III,  pag.  216,  n.  468,  agens  de  hac  in  Siciliani  naviga- 
tione,  ait:  «Fuit  et  inter  alios  Vincentius  de  Romena,  florentinus ,  tune  no- 
vitius,  qui  diu  utilem  operam  Societati  in  Panormitano  Collegio  navavit.» 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  168,  prius  353,  354. 


140  Epistolae  Mixtae— 544 

Infinito  me  ha  pesado  de  la  mala  indesposiçión  de  V.  R.,  por- 
que pensáuamos  estar  ya  sano.  Piega  á  nuestro  Señor  le  dé  tan 
complida  salud  como  deseamos  todos. 

Yo  vine  echado  y  mandado  de  Portugal,  por  no  me  pareçe- 
ren  bien  algunas  cosas  que  yo  vía,  principalmente  el  mal  trata- 
miento que  dieron  al  Padre  maestre  Simón  y  á  todos  los  que  en 
esto  mostrauan  tener  sintimiento  Difamaron  al  Padre  y  á  los 
hijos,  diziendo,  y  dixéronlo  á  el  rei,  mostrándole  patentes  difa- 
matorias del  Padre  M.o  Symón,  con  firma  del  Padre  M.e  Igna- 
tio.  Lhegó  á  tanto,  que  perguntauan  que  le  dixesse  uno  si  era  ho- 
nesta la  conuersación  que  con  otro  tenía,  y  era  el  que  le  daua  los 
exercitios,  y  esto  en  virtud  de  obedientia.  Tratáronlos  de  mane- 
ra, que  salieron  más  de  mitad ,  y  los  más  de  grandes  talentos, 
y  predicadores,  de  siete  y  otros  de  ocho  años  de  teología,  y  de  la 
Compañía  nueve  y  diez  -,  se  salieron  más  de  doze,  entre  los  qua- 
les  fué  Antonio  Brandón,  que  V.  R.  conoçe  Andaron  por  los 
principales  del  reino,  pidiendo  que  no  fauoreciesen  al  P.  M.  Si- 
món, el  qual  no  sabía  parte  de  cosa  que  en  Portugal  se  pa- 
sasse ,  sino  después  de  llegado  á  este  pueblo ,  á  do  le  tuuimos 
veinte  y  siete  dias  con  callentura  continua,  y  mui  rezios  dolores 
y  vagidos.  Estuuo  á  la  muerte,  y  por  mandado  de  los  médicos  de 
Valentia  se  iua  á  Portugal,  y  con  el  mal  que  aquí  le  tomó ,  con 
mandamiento  de  los  médicos  de  aquí  se  fué,  empero  á  una  parte 
secreta,  por  no  dar  á  los  que  le  determinan,  según  mostran,  ma- 
tar, de  qué  echar  mano;  aunque  no  auíe  de  qué  la  echar,  pues 
constrennido  de  tanta  enfermedad,  se  va  á  curar.  El  P.  prouin- 
çial  le  pareçía  que  no  fuesse  á  Lixboa,  aunque  el  Padre  era  del 
contrairo  pareçer,  empero  se  acordó  entre  ambos  de  ser  en  algún 
lugar  oculto .  Va  mui  comsolado ,  pareçiéndole  que  imita  á  los 
santos,  qui  circuierunt  in  melotis,  angustiati  et  in  cauernis  ter- 
rae  * ,  como  santo  Atanasio,  ho  que  elle  sempre  deseiou.  E  me 

*  Vide  quae  ipse  Theotonius  ad  Ignatium  scripserat  8  Decembris  1552, 
Epist.  Mixtae,  t.  il,  pag.  863-865;  et  infra  in  hoc  ipso  voi.,  epist.  552. 

-    Id  est:  y  de  nueve  y  diez  años  de  Compañía. 

^  Epist.  Mixtae,  t.  li,  pag.  802-804,  842,  et  supra  in  hoc  voi.  epist. 
508,  pag.  36. 

*  Ad  Heb.  XI,  37. 


8  Martii  1553  141 

afirmou  que  nhuma  cousa  ho  faria  tornar  ao  officio,  se  não  obliga- 
ción de  peccado  mortal  ó  reuelación  de  Dios.  De  lo  que  me  no 
espanto,  pues  san  Benito  hujó  de  sus  frailes,  por  le  daren  pon- 
çonha.  Empero  yo  nunqua  me  aquietaré,  bastano  verla  Compa- 
ñía de  Portugal  en  los  quilates  en  que  la  ui.  Bien  pareçe  que  di  - 
monio  entró  en  este  nego  tio,  pues  dineros  fueron  causa  de  perdi- 
ción de  tantas  almas,  e  inquietación  de  tantos  quietos,  y  ocasión 
de  algunos  licuaren  adelante  sus  malas  imaginationes.  Piega  á 
nuestro  Señor  dé  algún  tajo  á  tantos  males.  V.  R.  por  amor  de 
nuestro  Señor,  pues  es  ojo  de  la  cabeça  de  la  Compañía,  mire 
para  que  por  él  el  jntendimiento  entienda  quánta  rezón  ai  del  Pa- 
dre nuestro  maestre  Simón  bueluer  en  orden  lo  que,  caiendo  de 
sus  manos,  caió.  Porque  el  reino  de  ninguno  se  confiará,  pues  dél, 
que  tomó  tanta  reputatión,  veen  dizer  tales  cosas,  y  assi  perden, 
y  así  vienen  á  tener  en  nada  á  los  que  tenían  en  menos  que  el 
Padre,  y  nunqua  perderán  el  escándalo,  sino  con  se  saber  la 
verdad  mui  clara.  Dezir  esto  me  mueue  lo  que  deuo  á  Dios  por 
el  bien  público  de  la  Compañía;  que  el  mío,  aunque  será  mucho, 
con  esto  empero  pasará,  con  me  meter  en  vna  fossa,  llorando  lo 
que  perdí  y  perderei;  y  ia  lo  huuiera  echo,  si  no  fueron  esperan- 
ças de  ver  boluer  todo  al  primer  heruor.  Piega  á  nuestro  Señor 
sea  ansí,  y  quere  afloxar  su  mano  y  no  açotar  tanto  su  pueblo, 
y  consinta  que  se  expíen  el  tiemplo  de  Hierusalem,  que  aora 
está  tan  disierta,  et  in  qua  herbusta  nata  sunt,  sicut  in  saltu  et 
in  montibus  '  Nuestro  Señor  dé  á  V.  R.  mucha  vida  y  salud  para 
trebajar  mucho  en  su  viña,  pues  ai  tanta  neçesidad  de  operarios, 
qui  non  quaerant  quae  sua  sunt  ".  De  Alcalá  á  8  de  Março  1553. 
D.  V.  R.  pobre  sieruo  en  X.°, 

t 

DoM  Theotonio. 

t 

Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  em  X."  Padre,  el  Padre  don  Fran- 
cisco, della  Compañía  de  Jesus,  en  Oññate. 

•  «Et  in  atriis  virgulta  nata,  sicut  in  saltu  vel  in  montibus.»  i 
Mac.  IV,  38. 

*  Ad  Philip,  ii,  21 . 


142 


Epistolae  Mixtae— 545 


545 

NICOLAUS  DE  LANOY 

PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

VIENNA  9  MARTII  1553  *. 

De  Petro  Schorichio,  quem  Viennam  reversurum  pro  certo  habent,  et  ad 
cujus  reversionem  pecuniam  jam  miserunt. — De  studiis  sociorum  vien- 
nensium. — Lanoy  sollemne  votorum  sacramentum  dixit  15  Januarii. — 
De  sacerdotio  suo  abdicando. — Frater  Morales  lue  infectus.— Adolescens 
quidam  ignatianis  commentationibus  exercetur:  Societati  nomen  dare 
constituit. 

Jhs. 

La  gratia  et  pace  di  Jesù  X."  Signore  nostro  sia  et  cresca 
sempre  in  tutti  noi.  R.do  Padre.  Habbiamo  a  questo  principio  de 
Marzo  receuute  le  vostre,  scritte  a  24  de  Gennaro  et  a  5  de  Fe- 
bruaio,  con  certe  lettere  de  quatro  mesi.  De  quel  che  scriue  il 
P.  Scorichio,  come  se  marauiglia  che  lui  mandiamo  il  viatico  per 
ritornar  da  Roma  in  Vienna  %  non  veggo  la  causa,  anzi  me 
puosso  giustamente  marauigliare  che  sua  R.a  ha  questo  come 
cosa  assurda,  che  lo  espettiamo  a  questa  pascha,  conciosiachè  sia 
partita  di  qui  a  questa  condi tione  per  licentia  del  re,  che  presto 
ritornasse.  Molto  più  se  douerebbe  marauigliare  el  vicedoni  del 
re,  il  quale  li  diede,  quando  se  parti  per  Roma,  il  viatico  per  ri- 
tornare. In  questa  parte  risguardiamo  principalmente  alla  espet- 
tation  et  satisfation  del  re,  perchè,  quanto  alle  cose  de  questo 

*  Ex  autographo,  manu  P.  Nicolai  Lanoy  in  voi,  D,  unico  folio,  n.  lol, 
prius  284. — Hanc  epistolam,  subscriptione  destitutam,  existimamus  Patris 
Lanoy  esse,  tum  ex  ipso  argumento  et  rerum  tractatione,  tum  quia,  sociis 
viennensibus  ipse  praepositus,  eam  manu  sua  exaravit. 

-  ((Urgebat  Episcopus  Labacensis  P.  Ignatium  ut  remitteretin  Germa- 
niam  magistrum  Petrum  Schorichium,  et  idem  Romanorum  rex  expetebat; 
quia  tamen  videbatur  P.  Ignatio  studia  theologiae  Romae  utilius  prosecu- 
turus,  non  solum  illum  retinendum  censuit,  sed  et  P.  Victoriam  Vienna 
evocandum,  quem  occupationes  erga  proximum  a  studiis  exactioribus  aver- 
tebant.»  Polanco,  t.  ih,  pag.  252,  n.  566. -Romanorum  rex  erat  Ferdinan- 
dus  1;  episcopus  autem  labacensis,  Urbanus  Weber  (Textor). 


9  Martii  1553  143 

collegio,  se  satisfa  per  il  presente,  agiutando  ogni  vno  il  suo  com  - 
pagno, et  procurando  ensieme  il  bon  commune.  Onde  non  veg- 
giamo  per  il  presente  notabile  mancamento  nelli  officii  et  fa- 
cende  de  questa  casa,  anchora  che  luno  o  laltro  sia  absenté,  nè 
fosse  forsi  per  rispetto  degli  dialectici  nostri.  Io  li  ho  letto,  come 

10  ho  possuto,  il  primo  libro  delle  posteriori.  Hieri  finissimo; 
hanno,  como  inanzi  haueano,  sue  dispute  alla  sera,  nelle  quali 
presideno  alternatim  li  maestri  artium  Erardo  '  et  Ottone,  et 
siamo  sempre  presenti,  et  se  fa  frutto:  pure  espettiamo  vn  dia- 
léctico de  Roma  o  de  Louanio. 

10  penso  che  VV.  RR.  haueranno  adesso  riceuute  quelle  let- 
tere de  nostra  professione,  fatta  il  15  de  Gennaro  al  R.mo  Nun- 
cio de  Martinengo  ^ .  Hora  pare  che  bisognarebbe  de  resignare 

11  beneficio  nostro  in  Furnis  et  veder  in  che  modo,  il  quale 
forsi  non  seria  altro  che  metterlo  nella  mano  del  collatore  ordi- 
nario, il  quale  melo  conferì.  Lui  se  chiama  M.e  Guilielmo  de 
Piotama  cancellero  de  Liege  et  prepósito  de  Furnis,  homo  santo 
et  dotto  et  estimato  assai  del  imperatore  et  de  la  corte  sua.  So- 
pra de  questo  espettarò  l'auiso  de  VV.  RR. 

11  P.  Gaudano  *  se  ricommanda  a  V.  R.,  domandando  soc- 
corso delle  vostre  orationi,  et  ringratiandola  de  sua  buona  conso- 
latione.  Hora  se  è  remesso  nelle  mani  del  medico,  il  quale  li  da 
certe  legieri  purgationi.  Guilielmo  ^  nostro  ha  hauuto  vna  certa 
specie  de  peste,  como  diceua  il  chyrurgo,  et  il  barbiere  che  li  apri 
la  vena,  et  li  ha  taigliato  de  questa  piaga  spesse  volte  de  la  carne 
corrotta,  come  se  fa  alli  carbunculi.  Hauea  ensieme  doglia  de 

*  Erardus  Dawant  (Avantianus),  Epist.  Mixtae,  t.  il,  pag.  800.  Vide 
apud  Polanco,  t.  iii,  pag.  240,  annot.  2,  nomina  eorum,  qui  cum  Lanoyo, 
Canisio  et  Gaudano  in  collegium  viennense  missi  fuerunt. 

^  Hieronymüs  Martinengo,  legatus  seu  nuncius  apostolicus  in  Au- 
stria, comes  et  abbas.  Polanco,  t.  m,-.  pag.  239,  n.  535. 

^  «Nicolaus  Delanoy...  chanoine  de  Furnes.»  Epist.  Mixtae,  t.  11, 
pag.  35. 

*  Nicolaus  Gaudanus.  Epist.  Mixtae,  i.  ii,  pag.  799. 

•"^  ((Quidam  ex  fratribus,  nomine  Guilelmus,  peste  laboravit;  sed  Deo 
adjuvante,  sanitati  restitutus  est.»  Polanco,  t.  iii,  pag.  240,  n.  536.-Quod- 
nam  vero  cognomen  Gulielmo  fuerit,  nec  Polancus,  e,  nec  Socher, 
Hist.  Soc.  Ies.  Provinciae  Aiistriae,  lib,  i,  n.  44,  dicunt. 


144  Epistolar  Mixtae— 545 

testa  et  dolor  de  intestini.  Hora  sta  sano  et  mangia  con  li  altri 
nel  commune  rifettorio.  Tutti  li  altri  stanno  ben  per  gratia  de 
Iddio.  Tutti  ci  ricommandiamo  alle  orationi  de  V.  R.  et  del 
P.  M.o  Pietro  Scorrichio.  De  Vienna  questo  9  di  marzo  1553. 

Adesso  mi  ricordo  corno  vn  mancebo,  sobrino  del  capitaneo 
delle  galere  del  re  di  romani,  ha  fatto  li  essercitii  spirituali  fin 
alla  elettione,  et  ha  fatto  determinatione  de  intrare  nella  Com- 
pagnia nostra  a  questa  festa  della  anunciatione.  Dopo  che  se 
confessò  lanno  passato  a  noi  altri,  è  stato  familiare  de  questo 
collegio,  et  precipuamente  de  M.e  Joanne  de  Vittoria,  et  me 
disse  dal  principio  che  inanzi  che  seguitasse  questa  ulta  de  corte 
et  de  guerra,  era  quasi  risoluto  de  farsi  religioso,  et  sempre  te- 
neua  vn  certo  desiderio  a  la  vita  religiosa.  Lui  è  come  della  età 
de  nostro  Morales  giouane  de  buone  parti,  pur  senza  lettere 
latine,  ma  de  buona  disposition'  per  subitamente  far  progresso 
in  quelle,  et  sa  parlare  mediocramete  tudesco.  Lui  sta  apparec- 
ciato  de  andare  et  de  stare  doue  piacerà  alli  superiori  soi.  Il  suo 
barba  le  voleua  substituir  nel  luoccho  suo,  et  poi  ritornar  in 
Spagna,  nondimeno  dice  lui  che  non  lo  vuole  impedire  de  questo 
santo  proposito.  Questo  giouane  è  de  Toleto.  Ce  ne  è  vn  altro, 
il  suo  compagno,  il  quale  tienne  buon  desiderio,  et  è  questo 
huomo  robusto  et  como  mostra  de  marca  40  anni  o  più.  El  dese- 
gno de  costui  saria  de  negotiare  in  cose  temporalli,  come  facea 
Joan  de  la  Croce,  perchè  anchora  non  tienne  maggior  talento. 
Messire  Vittoria  ne  scriuerà  più  apertamente.  Vostro  seruo  nel 
Signore  *. 

Inscripiio:  A\  molto  R.do  in  X.°  Padre,  M.e  Joanne  de  Polanco, 
della  Compagia  di  Jesù  in  Roma. 

Alia  manii  1553.  Vienna.  Sine  nomine,  9  di  Marzo. 
Manei  vesügium  sigilli. 


*  «Joannes  Victoria,  et  Morales,  uterque  hispanus.»  Socher,  ihid. 
^    Praecisa  charta  est. 


IO  Martii  1553 


145 


54« 

CARDINALIS  MORONUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

NOVARIA    IO  MARTII  1553  '. 

Litteris  ab  Ignatio  missis  respondei. — No  variam  inducere  aliquos  de 
Societate  cupit. — Amorem  suum  erga  nostros  vult  testatum. 

Rdo.  don  Egnatio.  Con  mia  gran  consolatione  ho  inteso  per 
la  nostra  il  bon  ordine  et  progresso  dell  collegio  germanico 
cosi  nelli  studij  come  nella  religione.  La  qual  cosa  essendo  di 
bono  essempio,  accenderà  gì'  animi  de  molti  et  de  quelli  signori, 
non  solo  ad  hauerne  cura,  ma  ancor  ad  ampliarla  et  souenirla. 
Io  mi  trouo  qua,  ma  tanto  impedito  per  la  cura  di  questa  mia 
chiesa,  che  non  credo  poter'  esser'  cosi  presto  di  ritorno,  come 
in  uero  desiderarla,  se  potessi  sperar'  di  far  qualche  bon'  opera, 
o  per  quel  colleggio,  o  per  altro,  a  honor  di  Dio.  Ma  hauendo 
bisogno  ancor  io  d'  aiuto,  massime  per  indrizzar'  questa  città,  et 
forse  altri  lochi,  a  qualche  bone  opere  spirituale,  desiderarci  in- 
trodurci alcuni  delli  nostri,  per  la  molta  fede  che  ho  in  quella 
congregatione.  Et  però  hauerei  charo  che  mi  facesti  sapere  come 
ne  haueresti  il  modo  '\  Cosi  standone  aspettar'  qualche  risolutio- 
ne,  alle  orationi  nostre  sempre  mi  raccomando.  Da  Nouara  alli  x 
di  Marzo  1553. 

So  che  sapeti  quanto  son  vostro  et  della  vostra  Compagnia, 
serua  di  Christo  et  del  corpo  suo.  Però  spero,  in  quello  che  po- 

'  Ex  originali  in  voi.  Epist.  Cardinaliiim,  duplici  folio,  n.  24,  priusóç, 
in  antiquo  tabulario  C.  XVI.  4,  et  B.  14. 

2  Ignatii  epistolam,  de  qua  hic  agitur,  habes  in  Cartas  de  San  Ignacio, 
t.  Ili,  pag.  402  et  177.  Cf.  etiam  Polanco,  t.  iii,  pag.  11,  n.  14. 

'  Quid  responderit  Ignatius,  vide  sis  in  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iii, 
pag.  412  et  259,  quo  in  postremo  loco,  annot.  2,  multa  in  laudemjoannis 
Moroni  dicuntur.  PolancuS  vero  t.  iii,  pag.  17,  n.  23  haec  liabet  ad  rem: 
«Ipse  Cardinalis  Moronus,  cum  Novarae  Episcopus  esset,  ad  suae  dioecesis 
profectum  inducere  Societatem  nostram  in  eam  ecclesiam  cupiebat...:  cum 
tamenP.  Ignatius  respondisset...  sine  detrimento  aliorum  collegiorum  et 
piorum  operum  non  se  habere  idóneos  operarios...  quos  Novaram...  trans" 
mitteret,  excusationem  Cardinalis  admisit...» 

EpISTOLAE  MlXTAK,  TOJH.  III.  10 


146  EpiSTOLAE  MlXTAE— 547 

treti,  non  mi  mancareti  d'aiuto,  per  la  carità  vostra.  Io,  potendo 
far'  qualche  bene  per  il  collegio,  oltra  Y  ordinario,  non  mi  scor - 
darò  di  farlo;  interim  spero  che  Dio,  che  è  autor'  d'  ogni  bene, 
darà  incremento  a  questo  buono  principio,  et  prego  la  P.  V.  che 
non  si  scordi  di  me  con  la  Compagnia  in  le  orationi  sue.  Di  V.  R. 
come  fratello, 

Il  Cardinale  Morono. 

Inscriptio.  Al  Rdo.  prete,  Mro.  don  Ignatio,  del  ordine  del 
Jesù,  cóme  fratello.  Roma. 

FRANCISCUS  PALMIUS 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BONONIA    IO  MARTII  1553 

Gaudet  de  rebus  Societatis  bene  fluentibus. — De  Jeanne  Lorenzo,  sacris  ini- 
tiato,  primam  hostiam  litante. — De  latina  oratione  a  Galvanello  habita. — 
De  aliis  sociis  ac  magistris. — De  scholasticorum  numero  et  profectu. 

t 

Pax  Christi.  Amen.  Alle  di  4  di  questo,  di  V.  R.,  non  accade 
altra  risposta,  saluo  che  ralegrarsi  della  partita  delli  Padri  et  fra- 
telli in  Sicilia  %  et  della  venuta  del  P.  M.ro  Nádale  et  del  mio 
charissimo  fratello  %  al  quale  prego  V.  R.  dia  le  mie  salutationi 
nel  Signore,  et  far  che  scriua,  secondo  domandaua  il  mio  fratello 
in  quella  sua  che  le  mandamo.  U  espetto  di  giorno  in  giorno  a 
Bologna,  et  farò  quanto  puotrò  per  guadagnarlo. 

Domenica  passata  il  P.e  M.  Giovanni  Lorenzo  per  diuina 
gratia  disse  la  sua  prima  messa  in  S.ta  Lucia  con  molta  deuotio- 
ne  et  lachrime;  et  tanto  fu  il  populo  che  se  le  trouò,  che  la  chiesa 
era  tutta  piena.  Dipuoi  la  messa  con  le  sue  mani  communicò  da 
ducento  persone,  e  con  molta  deuotione,  et  tutta  quella  matina 


*  Éx  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  129,  prius  I08. 

*  Vide  epist.  543. 

Benedictus  PaLnius.  Polanco,  t.  iii,  pag.  216,  n.  468. 


IO  Martii  1553  147 

non  si  fece  quasi  altro  che  communicare.  Doppo  pranso  predicò 
etiam  et  con  spirito  et  gratia,  restando  edificato  grandemente  il 
populo,  et  del  predicatore,  et  della  predica.  Quella  matina  an- 
chora  Girolamo  '  fece  una  oratione  in  latino,  de  sapientia,  assai 
bella  et  dotta,  et  la  disse  con  molta  gratia.  Vi  forno  doi  profes- 
sori publici,  vno  di  philosophia,  altro  di  legge,  con  molti  schola- 
ri,  et  restorno  tutti  edificati. 

Et  per  dar  conto  a  V.  R.  particolar  delli  fratelli  che  qua  si 
trouano,  incomminciarò,  primo,  dal  detto  P.  M.  Giovanni  Lo- 
renzo, il  quale  per  sua  prudentia,  discretion'  et  charità  edifica 
tutta  la  casa,  et  la  tiene  in  santa  pace.  Subito  che  fu  gionto  qua, 
le  diedi  il  carigho  della  casa,  et  la  sopraintendentia  delle  schole; 
et  oltre  che  fa  ogni  cosa  con  charità,  ha  etiam  molta  destrezza. 
Appresso  di  questo,  lui  confessa  la  maggior  parte  delli  scholari 
fuori  di  casa.  Legge  ogni  sabbato  alli  putti  vna  lettione  della 
dottrina  Christiana.  Le  feste  doppo  pranso  predica  ad  vno  mo- 
nasterio di  monache.  Anchora  m'  aggiuta  a  confessare  H  deuoti 
che  vengono.  Dipuoi  il  resto  del  tempo  che  l'auanza  lo  spende 
in  studiare  li  casi  di  conscientia,  et  fare  qualch'  altra  cosa  buona. 

Dipuoi  il  fratello  M.  Balthasar  ^  si  porta  bene,  et  attende 
quanto  può  a  profitare,  e  a  se  et  alli  suoi  scholari.  Così  fanno 
M.  Guilielmo  con  fratello  M.  Girolamo,  quaU  sono  quieti,  et  si 
portano  bene,  et  singolarmente  edificano.  Giacomo  anchora  et 
Domenico  si  portano  ogni  giorno  meglio,  et  s'  aggiutano  nel  spi- 
rito et  nelle  lettere.  Il  coquo  nostro  Rodolpho  fa  vna  vita  here- 
mitica,  puoco  parla,  ora  molto,  è  molto  diligente  in  far  V  offi- 
cio suo. 

Di  me  non  so  che  dir,  saluo  che  accusar  le  mie  negligentie, 
che  in  tutte  le  cosevso.  So  et  cognosco  che  N.  S.  per  sua  mise- 
ricordia mi  da  molte  occasioni  et  materia  de  seruirlo,  ma  mi  tro- 


1  Hieronymus  Galvanellus,  Vide  Polanco,  t.  m,  pag.  l33,  n.  265,  qui 
haec  latina  fecit. 

*  «Domi  tres  classes  paravi  satis  commodas.  Primae  praefecti  sunt  Ja- 
cobus,  bononiensis,  et  Balthasar,  hispanus.»  Liti.  Quadr.  t.  i,  pag.  677 _ 
Bononia  2  Junii  1552. 

'    Guilielmus  Brochens  (Limburgus).  Liti.  Quadr.,  ibid.,  pag.  676. 


148  Epistolas  Mixtae— 548 

uo  assai  tepido,  et  mi  tengo  certo  che  quello  puoco  che  N.  S. 
opera  per  me,  uilissimo  instrumento,  tutto  è  per  1'  orationi  delli 
Padri  et  fratelli  della  Compagnia,  che  so  si  fanno  per  me,  nelle 
quali  molto  mi  confido.  Et  perchè  nelle  lettere  de  4  messi  più 
particolarmente  intenderano  le  cose,  altro  non  dico  per  adesso» 
Cerca  V  accettar  giouani  nella  Compagnia,  s'  auertirà,  secon- 
do r  auiso  di  N.  P.  M.  Ign." 

La  schola  ua  bene  per  la  diuina  gratia,  et  li  putti  si  profitano 
nelle  lettere,  et  ne  costumi.  Doppoi  che  auisassimo  cerca  il  nu- 
mero, che  erano  da  150,  alchuni  non  sono  venuti,  et  alchuni  si 
sono  partiti,  altri  mandati  uia.  Il  numero  de  fermi  passa  cento. 
Al  presente  non  accade  altro,  saluo  de  raccomandarci  alle  ora- 
tioni di  N.  P.  M.  Ign.°,  de  V.  R.  et  tutti  li  Padri  et  charissimi 
fratelU.  Da  Bologna  il  X  di  Marzo  1553.  D.  V.  R.  seruo  in  X.", 

Fran.co  Palmio. 
Inscriptio:  Al  molto  R.do  in  X."  Padre,  il  P.  M.  Giovanni 
Polanco,  sacerdote  della  Compagnia  di  Jesù.  In  Roma. 

CORNÉLIUS  [SEBAST.  ROMEI] 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BASTIA  12  MARTII  1553  *. 

Bastiam  se  incolumem  pervenisse,  ait. — De  Patribus  Landini  et  Gomes 

boni  nuntii. 

Jhs. 

Molto  R.do  in  X. o  Padre.  La  gratia  et  pace  di  X.o  N.  S.  sia 
sempre  et  cresca  in  tutti.  Amen.  Laudato  sia  Jesuchristo.  Hoggi 

'  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  195,  prius  227. — Ut  haec  ac 
sequentes  litterae  ex  Corsica  in  urbem  missae  intelligantur,  prae  oculis  ha- 
benda  sunt  ea,  quae  historiei  nostri  memoriae  prodiderunt.  Vide  supra, 
pag.  7,  Orlandini,  Hist.  Soc.  Jes.,  ]ib.  xin,n.  15,  16.— Viüeantur  etiam, 
qui  rem  uberius  pertractant,  Polanco,  t.  iii,  pag.  98-101,  n.  181-186; 
Bartoli,  Memorie  istoriche,  lib.  lii,  cap.  7,  et  L'  Italia,  lib.  ili,  cap. 
5  et  6,  qui  opportune  monet  hunc  Sebastianum  Romei  vocari  etiam  «a?. 
Cornelio.-') 


12  Martii  1553  149 

circa  mezo  giorno  siamo  arriuati  nella  Bastia  a  saluamento.  Poco 
dopo  portai  la  lettera  del  R,  P.  superiore  '  al  signore  gouerna- 
tore,  il  quale  pensa ua,  secondo  che  si  diceua  qui,  che  io  fussi 
commissario,  mandato  per  conto  delli  due  che  ci  sono  della  Com- 
pagnia, et  cosi  li  dissi  la  causa  della  mia  uenuta,  et  S.a  SM,  letta 
la  lettera,  mi  rispose  che  insin  adesso  non  poteua  se  non  dir 
molto  bene  di  detti  commissarii,  per  il  frutto  che  han  fatto  in 
predicare  tre  et  4  volte  il  giorno,  et  in  confessar'  molti  et  delli 
primi  della  terra,  et  cosi  vanno  crescendo  tuttauia  tanto,  che 
questi  Padri  di  S.  Francesco  non  possono  satisfare  a  tanti  che 
vengano  ogni  giorno,  come  più  a  pieno  intenderà  V.  R.  delle 
altre  cose,  anchora  di  edificatione,  per  le  lettere  del  P.  don  Sil- 
uestro.  Et  perchè  il  signore  gouernatore  allhora  era  impedito, 
mi  disse  che  altra  uolta  mi  parlerebbe  più  a  lungo,  et  cosi  un  vi- 
cario, che  li  era  appresso,  disse  di  volermi  parlare,  acciò  potessi 
informare  della  verità  V.  R.  Un  altro  gentilhomo,  chiamato 
M.  Leone  *  Genouese,  auditore  del  gouernatore,  accompagnan- 
domi vn  pezzo,  non  si  poteua  satiar  de  laudare  questi  commissa- 
rii, et  cio  chè  haueuano  fatto  insin  adesso.  Non  uengo  alli  par- 
ticolari, perchè  si  scrineranno  da  parte,  col  testimonio  di  quelle 
persone  che  son  degne  di  fede,  et  non  parlano  a  passione,  ben- 
ché il  P.  don  Siluestro  pensa  che  V.  R.  babbi  già  riceuute  sue 
lettere  circa  questo.  Un  di  questi  Padri,  cioè  il  P.  Emanuel,  sta 
lontano  di  qui  25  miglia,  doue  predica  4  uolte  il  giorno  con 
molta  satisfattione.  Domattina,  piacendo  a  Dio,  andrò  a  trouar- 
lo,  et  tornando  quanto  prima  potrò,  dal  signor  gouernatore,  etc., 
per  informarmi  da  S.  S.ia,  et  scriuere  se  io  non  uengo  in  perso- 
na, come  potrebbe  essere.  Intanto  mi  raccomando  di  cuore  alle 
orationi  di  V.  R.,  acciochè  il  signore  Dio  mi  dia  buon  uiaggio. 
Dalla  Bastia  a  di  12  di  Marzo  1553.  D.  V.  R.  seruonel  Signore, 

Cornelio. 

Ho  scritto  questa  in  furia,  se  per  sorte  venisse  qualcuno, 


'  Stus.  Ignatius,  qui  Sebastiano  Romei  alitteras  ad  Gubernatorem,  qui 
Bastiae  residebat,  dedit.»  Polanco,  l.  e,  pag.  99,  n.  l83. 

^  Leo  Bonfigli,  qui  aLeo  bonus  filius,  Gubernatoris  Auditor»  vocatur  a. 
Polanco,  ibid.,  pag.  96,  n.  178. 


I50  Epistolae  Mixtae— 549 

come  accade;  perchè  altrimenti  auiseremo     ogni  cosa  a  pieno. 

Inscriptio:  f  Al  molto  R.do  in  X.o  Padre,  il  P.  M.o  Polanco, 
theologo  della  Compagnia  di  Jesù,  etc.  In  Roma,  in  S.ta  Maria 
della  Strada,  presso  a  S.  Marco.  Di  porto  vn  giulio. 

HIERONYMUS  DOMENECH 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

NEAPOLI  12  MARTII  1553  *. 

Neapolim  se  pervenisse,  ait. — Socios  exspectat. — De  P.  Nadal  a  Sicilia  re- 
deunte, — De  P.  Salmeron. — Conciones  hic  habet  ad  populum  ,  magna 
auditorum  corona  et  admiratione  doctrinae:  haereticos  profligat. — Eccle- 
siasticae  leges  de  abstinentia  contemnuntur  in  diversoriis.— Res  coUegii 
neapolitani  secundo  cursu  feruntur. 

t 

Muy  R.do  en  X."  Padre.  Pax  X.i  sit  semper  cum  omnibus. 
Amen.  Después  de  humilmente  hauernos  encomendado  en  las 
orationes  y  santos  sacrificios  de  V.  P. ,  será  la  presente  por  dar 
aviso  de  nuestra  allegada  acá,  cómo,  bendito  Dios,  después  de 
vn  vento  muy  rezio  que  el  primer  dia  tuuimos,  lodos,  mal  tracta- 
mento,  y  algunos  peligros,  como  dize  M.  Hierónymo  allega- 
mos acá  buenos,  y  destos  hermanos  fuimos  recebidos  con  la  acos- 
tumbrada charidad.  Sólo  nos  falta ua,  para  que  del  todo  nos  co- 
soláramos,  que  fueran  venidos  los  otros  hermanos,  que  vienen 
por  mar,  los  quales  hasta  agora  no  han  allegado  '\  Sperámoslos 
con  mucho  deseo,  por  la  commodidad  que  aquí  se  offresce  de  vna 
muy  buena  nau,  que  está  para  partir  dentro  de  dos  ó  tres  días: 
el  Señor  aga  lo  que  fuere  más  seruido.  Del  P.  M.tro  Nadal  hay 
acá  cartas  de  23  del  passado,  en  las  quales  dize  que  de  hora  en 
hora  está  para  partir.  Para  hauer  de  ser  yo  á  la  semmana  santa. 


'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  26,  prius  121. 

*  «P.  Hieronymus  Otellus,  quem  in  Siciliam  P.  Domenech  inter  alios 
adducebat,  ter  aut  quater  Neapoli  ecclesiastes  egregii  officio  functus  est.» 
Polanco,  t.  m,  pag.  173,  n.  36l.  Vide  etiam  ihid.,  pag.  189,  n.  398. 

^    Vide  epistolam  Vincentii  de  Romina,  sub  n.  543  positam ,  pag.  i36. 


12  Martii  1553  151 

no  me  habría  de  detener,  y  ansí,  he  dudado  si  fuera  mejor  que 
me  partiera  en  esta  nau  con  M.  Hierónymo,  por  no  faltar  al  vi- 
sorey  '.  Todavía  creo  que  speraremos  esta  semana,  que  venga  la 
otra  gente;  y  venida,  tomaremos  vna  fragata  aposta.  Del  successo 
será  avisado  V.  P.  ^ 

Acá  hemos  oido  al  P.  M.re  Salmerón  en  la  Anunciada 
adonde  tiene  vna  gran  concurrentia ,  y  lo  más  de  gente  princi- 
pal. Pone  stupor  de  su  mucha  doctrina,  que  propone  de  modo, 
que  no  sólo  en  Nápoles,  mas  fuera  por  el  reyno  tiene  gran  fama. 
Tracta  vna  parte  del  sermón  contra  los  heréticos  deste  tiempo, 
en  lo  que  particularmente  el  Señor  le  da  gratia  para  conuencer- 
los,  de  lo  que  me  dizen  hauía  mucha  necessidad  en  esta  ciudad, 
por  lo  mucho  malo  que  en  esto  ay;  y  adonde  antes  muchos  dellos, 
que  son  tenidos  por  sospechosos ,  no  le  podían  oir ,  y  me  dizen 
que  excomulgauan  y  anathematizauan  in  sanguine  Jesu  Christi 
á  M.ro  Salmerón  y  á  todos  los  que  le  oyan,  agora  callan,  y  mu- 
chos de  los  sospechosos  continúan  en  oyrlo;  y  según  confuta  sus 
herrores,  si  no  son  proteruos,  no  podrán  dexar  de  conoscer  la 
verdad  y  de  reducirse.  N.  S.or  les  dé  gratia  para  ello,  y  remedie 
el  tanto  mal  que  me  dizen  ay  por  acá  Cosa  es  de  gran  lástima, 
Padre  mío,  ver  por  estas  hosterías,  quán  sin  respecto  ni  ver- 
güenza se  apareja  la  carne,  y  se  come  casi  de  todos,  como  si 
fuesse  el  carnaual;  de  modo  que,  siendo  en  la  compañía  del  per- 
cacho  ^  cerca  de  50,  no  dexauan  de  corner  carne  que  quatro  ó 


'  Joannes  de  Vega,  prorex  Siciliae,  cujus  ut  «confessionem  sub  finem 
quadragesimae  audiret»  properandum  Patri  Domenech  fuit.  PoLANCO,  t.  III, 
pag.  216,  n.  468. 

*  Docemur  a  Polanco,  ibid.,  pag.  217,  n.  473,  P.  Domenech  Natalem 
Neapoli  quidem  vidisse.  «Et  cum  eo  de  rebus  Societatis  conferens,  uterque 
deinde,  quo  mittebatur,  pervenit.» 

'  «Annuntiatae  templum  in  medio  urbis  situm  est,  et  ex  tribus  primis 
suggestibus  unus  censetur:  magnus  hominum  concursus  ad  eum  audiendum 
eo  in  tempio  factus  est,  et  bona  ex  parte  ex  nobilibus  auditorium  consta- 
bat,  et  ad  stuporem  usque  homines  doctrinam  ipsius  admirabantur.»  POLAN- 
CO, t.  m,  pag.  171,  n.  358. 

*  Vide  Polanco,  ibid.,  n.  359  et  seqq.,  annot.  3,  ubi  de  his  homini- 
bus,  haeresi  infectis,  sermo  fit. 

*  «Cum  essent  in  comitatu  ilio  quinquaginta  fere,  cum  P.  Domenech 


152  Epistolae  jVIixtae— 550 

cinco,  y  para  ellos  no  hauía  casi  prouisión  alguna.  Cierto,  si  no 
se  remedia,  yo  tengo  para  mi  que  muy  presto  con  la  corruptela 
no  habrá  memoria  de  quaresma  por  estas  partes. 

Este  collegio  por  gratia  del  Señor  está  muy  bueno ,  y  síruese 
el  Señor  mucho  déll,  Vltra  del  P.  M.  Salmerón,  salen  los  domin- 
gos y  fiestas  quatro  ó  cinco  á  predicar  por  diuersos  monesterios 
y  lugares.  Las  schuelas  van  muy  bien,  y  ay  muchos  mouidos 
para  entrar  en  la  Compañía,  y  entre  ellos  algunos  hijos  de  caua- 
llèros  y  nobles.  A  M.  Hierónimo  an  importunado  que  prediche 
oy  en  vna  iglesia,  y  ansí  lo  ha  acceptado.  De  todo  se  sirua  el  Se- 
ñor; y  á  todos  nos  dé  su  gracia  que  su  santíssima  voluntad  siem- 
pre conoscamos,  y  aquella  pongamos  por  obra.  De  Nápoles,  a  12 
de  marzo  1553.  De  V.  P.  sieruo  en  Jesu  X.", 

lo.  Hierónimo  Domenech. 

Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  en  X.°  nuestro  señor  Padre, 
el  P.  M.  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de 
Jesus,  en  Roma. 

550 

ANTONIUS  FRANCISCUS  DEL  PINO 

CARDINALI   SANTA  CROCE 

BASTIA  l3  MARTII  1553 

Testimonium  pro  Patribus  Landini  et  Gomes  de  Montemayor,  in  Corsica 

commorantibus . 

R.mo  et  Ill.mo  monsignor  et  patrono  osservandissimo.  Per- 
chè, como  V.  S.  R.ma  et  III. ma  sa,  la  santità  di  N.  S.  ha  priegi 
del  magnifico  et  prestantissimo  offitio  di  san  Giorgio,  patron  di 
questa  Isola,  conoscendo  il  gran  bisognio  che  hauemo  nella  refor- 


iter  faciebat,  tantum  quatuor  vai  quinqué  a  carnibus  abstinebant,  et  in  ho- 
rum  usum  fere  nihil  parabatur.»  Polanco,  l.  e,  pag,  173,  n.  36o. 

*  Ex  transumpto  coaevo  in  voi.  D.  duplici  folio,  n.  196,  prius  224. — 
Videantur  epistolae  512,  515, '548.  De  cardinali  Stae.  Crucis,  Marcello  Cer- 
vini, non  est  cur,  scientibus  res  nostras,  quidquam  heic  dicatur. 


i3  Martii  1553  '  153 

matione  de  chierici  et  secolari  de  V  isola,  ha  fatto  ellettione  de  li 
R.di  Padri  M.  Siluestro  Landini  de  Sarzana  et  M.  Emanuello  de 
Montemagiore,  portugese,  per  comissarij  o  sia  visitatori  de  tutta 
r  isola,  li  quali  per  li  boni  amaestramenti  et  vita  essemplare  che 
continuamente  tieneno,  con  insegnar'  a  tutti  et  con  dottrina  et 
con  essempli  il  seguir'  veramente  la  vita  catolicha  et  Christiana, 
non  può  far'  che  da  alcuni,  li  quali,  si  come  al  debito  loro  apar- 
teneua  farli  tutti  quelli  honori  et  fauori  eh'  alla  degnità  et  al  me- 
rito loro  si  conueneua,  li  hanno  comenciati  perseguitar'  et  ca- 
lomniarli  di  quello  che  pur  non  han  fatto,  ma  nè  ancho  credo  pen- 
sato, si  come  V.  S.  R.ma  et  111. ma  conoscerà  per  verità  esser'  li 
detti  R.di  M.  Siluestro  et  M.  Emanuello,  non  degni  di  riprensio- 
ne, come  forse  alcuni  hano  giudicato,  ma  degni  veramente  d'  ogni 
laude  per  la  loro  rara  bontà,  virtù,  et  santità  di  vita;  et  spero  nella 
inefabil  bontà  et  verità  del  sommo  Iddio,  chel  tutto  farà  chiaro, 
et  la  ignoranza  de  tali  calomniatori  sarà  per  giusto  giuditio  d'  Id 
dio  castigata. 

Et  a  fine  che  la  verità  sia  conosciuta,  mi  è  parso  offitio  di 
gentil'  homo  et  homo  da  bene,  acciò  chel  giusto  non  sia  per  false 
relationi  punito,  ho  scritto  queste  poche  parole  a  V.  R.ma  et 
111. ma  S.ia,  hablando  e  in  Genoua,  e  qui  per  fama  et  per  espe- 
rienza conosciuto  esser'  la  verità  quanto  ho  scritto  de  li  detti 
R.di  preti,  li  quali,  quando  altrimenti  conoscessi  che  in  loro  man- 
chasse punto  di  quanto  li  ho  scritto,  non  ardirei  inuiar'  questa 
mia  al  conspetto  di  V.  S.  R.ma  et  111. ma,  et  mancheria  del  grado 
mio,  prosumendo  dir'  quello  che  non  sia  la  verità,  la  qual  verità 
deue  ogni  persona  d'  honor'  con  la  propria  vita  defendere. 

Il  frutto  che  con  le  predicatione  continue  et  con  li  essempli 
et  santa  dottrina  hanno  .li  detti  R.di  preti  fatto,  nè  fanno  fede 
r  infinito  numero  de  quelli  che  da  le  male  et  assidue  operationi 
si  sono  ritratti,  et  ridutti  al  santo  viuer'  catolicho  et  cristiano. 
Hora,  per  non  fastidir  V.  R.ma  et  111. ma  S.ia  ,  ponerò  fine  al  mio 
scriuere,  pregando  N.  S.  Iddio  la  prosperi  et  facci  ascendere  a 
quel  supremo  grado,  come  le  rare  uirtù  di  V.  S.  R.ma  et  111. ma 
meritano,  alla  bona  gratia  dela  quale  humilmente  mi  offero  et 
raccommando,  et  con  reuerenza  me  li  inchino  et  basso  le  mani. 


154  Epistolae  Mixtae— 551 

Dalla  Bastia  alli  xiii  di  marzo  nel  Liii.  D.  V.  R.ma  et  IH. ma  mi- 
nimo seruitor, 

Anton  Francesco  da  Pino. 

Inscriptio.  Jhs.  Coppia  al  P.  M.  Ignatio  d'  una  al  R.mo  S. 
Croce  di  M.  Antonio  Francesco  dal  Pino,  primo  cittadino  corso 
della  Bastia. 

In  S.ta  M.a  dalla  Strada  in  Roma. 

551 

CORNÉLIUS  [SEBAST.  ROMEI] 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BASTIA  l3  MARTII  1553  *. 

Occasio  iterum  scribendi. — Litterae  superius  a  se  datae  confirmantur. — 
Patres  Landini  et  Gomes  bene  audiunt,  immo  ut  sancii  a  pluribus  cele- 
brantur. — Frequens  eorura  numerus,  qui  ad  coelestem  dapem  suscipien- 
dam  Deique  verbum  audiendum  accedunt. 

t 

Molto  R.do  Padre.  Perchè  hieri  fu  il  tempo  cattiuo  per  naui- 
gare,  non  andai  a  trouare  il  P.  Emanuel,  nè  si  parti  nessuno  per 
Roma.  Hora  ho  inteso  che  viene  vn  prete,  a  chi  si  potrebbe  dar 
le  lettere;  et  perchè  non  son  ancor  fatte,  acciochè  non  uenga 
senza  qualche  auiso,  fin  a  tanto  che  io  ritorni  in  persona,  che 
sarà,  piacendo  a  Dio,  fra  4  o  5  giorni,  dirò  breuemente  che  il 
signor  gouernatore  et  tutti  li  principali  della  Bastia  sono  tanto 
satisfatti  di  questi  Padri  commissari],  che  io  noi  posso  dire.  Et 
però  aspetto  che  se  intenda  per  lettere  delli  tali  principali,  che 
han  detto  di  volere  scriuere  a  S.  S.  et  S."  R.mi  et  vescouo  di 
Mariana  -,  come  anno  fatto  già  alla  Sig."^  di  Genoua,  et  faranno 
di  nuouo;  et  hauendo  inteso  delle  lamentationi  che  si  fanno  in 
Roma,  sono  molto  marauigliati,  sapendo  che  non  è  la  uerità,  con 
la  quale  leueranno  uia  ogni  mala  impressione  che  ne  fusse  se- 

*  Ex  autographo  in  voi.  D.  unico  folio,  n,  201,  prius  209. — Vide 
epist.  538  et  548. 

-    Balduinus  de  Balduinis  de  Barga. 


15  Martii  1553  155 

quita.  Intenderà  ancora  V.  R.  del  gran  frutto  che  si  è  fatto,  et 
come  tengano  il  P.  don  Siluestro  per  vn  santo  mandato  da  Dio, 
et  il  simile  del  P.  Emanuel,  del  quale  vno  di  il  '  signor  gouer- 
natore  mi  disse  che  faceua  maggior  cose  che  don  Siluestro.  Io, 
per  quanto  ho  ueduto,  posso  dire  che  si  confessano  et  comuni- 
cano ogni  giorno  molte  persone,  et  le  domeniche  arriuano  quasi 
a  100,  et  che  non  può  predicare  alle  uolte  nella  chiesa  per  la 
multitudine,  ancorché  predichi  tre  uolte  il  giorno,  et  le  feste  4; 
dicono  che  alcun  giorno  ha  più  di  quattromila  persone.  Final- 
mente non  trouo  nessuno  che  non  li  sia  molto  affettionato,  come 
mostrano  ancora  quelli  che  si  sono  lamentati,  et  mostreranno  al- 
cuni, che  insin  adesso  han  fauoritoli  scapuccini;  et  però  non  dirò 
altro,  se  non  che  V.  R.  preghi  Dio  per  me.  Dalla  Bastia  a  di  13 
di  Marzo  1553.  Di  V.  R.  seruo  nel  Signore, 

Cornelio. 

Inscriptio:  Al  R.do  Padre  M.ro  Polanco  della  Compagnia  de 
Jesù  etc.  In  Roma. 

MICHAEL  DE  TORRES 
PATRI  IGNATIO  DE  I.OYOLA 

CONIMBRICA  15  MARTII  I553  *. 

Sti.  Ignatii  litteris  respondet. — P.  Villanueva  in  Portugalliam  adivit:  pro- 
fectionis  causa.  — In  Hispaniam  cum  Ludovico  Gonçalves  rediit.— De 
Simone  Rodericio,  in  Lusitaniam  reverti  percupiente.— Laudat  Leonem 
Enriques,  Villanueva  et  Mironem:  se  deprimit.— Quid  sentiat  de  his,  qui 
caeteris  praeficiendi  sint. 

t 

Jhus 

La  suma  graçia  y  amor  eterno  de  Christo  nuestro  Señor  sea 
siempre  en  nuestro  contino  fabor  y  ajuda.  En  8  deste  mes  rece- 
bimos  la  bulla  de  San  Johan  de  Longauares  '  con  las  letras  de 

*  Ms.  d  l.  lineóla  supra  d  ducta,  quasi  vellet  dicere  del. 

*  Ex  originali  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  171,  prius  602,  6o3. 
'    Vide  supra  de  hac  re,  epist.  510,  pag.  52  et  seq. 


156  EPISTOLAE  MlXTAE— 552 

V.  P.,  de  18  de  deziembre  las  postreras,  con  que  fuimos  muy 
consolados  en  conoçer  que  N.  S.  nos  ha  hecho  merced  de  auer 
açertado  acá  ha  hazer  lo  que  se  ha  hecho,  á  lo  menos  en  lo  subs- 
tançial,  conforme  á  la  mente  y  pareçer  de  V.  P.,  avnque  estos 
días  pasados  de  Castilla  nos  dieron  hun  sobresalto  en  pensar  que 
todo  lo  de  acá  yua  perdido,  y  errado  en  lo  que  se  auía  ordenado; 
y  á  esta  causa,  estando  desto  reçeloso  el  P.  Araoz,  embió  acá  al 
P.  Villanueua,  para  darme  la  regla  de  lo  que  á  él  le  pareçía  de- 
uía  de  hacer;  pero  llegado  aqui  Villanueua,  y  informado  de  todas 
las  cosas  en  particular  cómo  auían  pasado,  me  pareçe  fué  satis- 
fecho, como  por  sus  cartas  informará  á  V.  P.  de  allá.  El  qual 
se  partió  de  aquí  con  el  P.  Lois  Gonçalez  para  Alcalá  el  2°  deste 
mes,  y  auía  llegado  aquí  de  Alcalá  la  dominica  de  la  quinquagé- 
ssima,  19  dias  antes,  y  Lois  Gonçalez  fué  nombrado  para  ir  á 
V.  P.  con  la  información  plenaria  de  todo  lo  que  acá  pasaua,  para 
que  todo  se  entienda  allá  por  menudo,  y  así  se  pueda  más  parti- 
cularmente proueer  en  todo,  así  en  lo  de  acá  como  en  lo  que 
toca  á  lo  vniuersal  de  la  Compañía;  y  por  eso  en  esto  no  tengo 
que  dizir  más,  que  remitirme  á  él,  que  con  el  fauor  del  Señor 
llegará  allá  en  principio  de  Maio. 

La  causa  particular  de  venir  el  P.  Villanueua  por  acá,  fué 
porque  el  P.  maestro  Simón  se  auía  venido  desde  Valençia  á 
Alcalá  de  Enares,  la  bíspera  de  nauidad,  con  pareçeres  de  médi- 
cos, para  boluer  á  su  naturaleza  ^  y  estuuo  allí  algunos  dias  mal 
dispuesto,  y  después  que  ya  estaua  bueno,  y  se  allaua  bien  en 
aquella  tierra,  determinaua  de  se  venir  á  Lisboa,  sin  otra  liçençia 
que  sepamos,  avnque  entendimos,  así  de  acá  como  de  Villanue- 
ua, que  algunos  dias  antes  auía  embiado  desde  allí  hun  mensa- 
gero  á  Lisboa  para  espiar  la  tierra,  para  uer  qué  entrada  aliaría; 
y  creo  que  el  pobrezito  no  la  alió  á  su  propósito.  Aora  estamos 
muy  sub  nube,  por  no  tener  certeuidad  dónde  él  estee,  avnque 
sospechamos  que  está  encubierto  por  esta  tierra,  porque  el 
P.  Melchior  Lois  (que  estaua  con  don  Theotonio  *  en  Alcalá,  y 

•  Id  est,  in  Portugalliam,  patriam  Simonis  Rodericii. — De  hoc  vide 
complutenses  litteras,  n.  517,  pag.  86. 

*  Theotonius  de  Bragança.  Vide  hujus  epistolam,  n.  544.  «Qui  ibidem 


15  Martii  1553  157 

que  auía  de  venir  con  él,  según  nos  dixo  que  creía  Villanueua), 
supimos  aier  por  vna  carta  de  Urbano  *,  de  Lisboa,  que  está  allí 
en  casa  de  su  madre,  fuera  de  la  Compañía. 

Bendito  sea  nuestro  Señor,  que,  á  lo  que  se  puede  humana- 
mente conocer,  tenemos  las  espaldas  seguras  por  parte  destos 
príncipes,  y  acá  dentro  en  breue  pienso,  con  el  fauor  del  Señor, 
que  de  todo  en  todo  lo  purificará  de  algunas  reliquias  que  an 
quedado  no  tales.  Y  para  esto  mucho  nos  ayuda,  immo  es  el  todo, 
la  carta  que  V.  P.  escriuió  á  Mirón  sobre  el  despedir  los  des- 
obedientes ó  embiarle  los  capazes  de  correctión  según  el  instituto 
de  la  Compañía,  y  se  leió  anoche  á  los  hermanos,  como  lo  man- 
da V.  P.  ^ 

Maestro  Simón  pareçe  que  sabe  muy  bien  pintar  su  caussa, 
y  atraer  á  su  pareçer  las  personas  con  quien  trata,  y  así  pienso 
que,  tratando  con  el  P.  Araoz,  lo  confirmó  en  el  pareçer  que  di- 
zen  tenía  de  que  acá  vsáuamos  de  mucho  rigor,  y  no  sé  se  sin- 
tir  esto  Maestro  Simón  en  él  le  dió  ánimo  para  acabarse  de 
determinar  para  venir  acá,  porque  probablemente  me  persuado, 
que,  si  allá  le  vuieran  hecho  la  resistencia  que  conuenía;  ó  le 
impidieran  la  venida,  ó  nos  auisaran  mucho  antes  de  su  deter- 
minaçión,  para  que  nosotros  de  acá  la  pudiéramos  impedir.  Péro 
como  de  mí  no  estaua  informado  el  P.  Araoz  de  los  negoçios  de 
acá,  possible  es  que,  conforme  á  lo  que  él  entendía,  no  jusgase 
ser  perjudiçial  la  venida  de  maestro  Simón  acá;  y  pareçe  que 
esto  nos  quiso  dar  á  entender  acá  Uillanueua  quando  llegó,  mo- 
uiéndonos  á  que  lo  recibiéssemos  con  charidad  y  amor  entre  nos- 
otros; avnque,  después  de  informado,  muy  de  otra  manera  lo 
sintió.  Yo  creo,  çierto,  que  de  todo  tengo  la  culpa,  por  no  auer 
escripto  al  P.  Araoz  en  particular  sobre  estos  negoçios.  N.  S.  me 

[ad  Stum.  Felicem]  cursum  artium  pràelegerat,  Melchior  Ludovicus,  et  cum 
domino  Theutonio  Complutum  missus  fuerat,  cum  P.  Simone  in  Portugal- 
liam  rediit,  sed  non  ad  nostros.»  POLANCO,  t.  ili,  pag.  SgS,  n.  860. 

*  P.  Urbanus  Fernandes,  olisiponensis  collegii  rector. 

-  Gravissimam  Ignatii  epistolam,  de  qua  heic  sermo,  habes  in  Cartas 
de  San  Ignacio,  t.  iii,  pag.  154-158. 

Cf.  Patris  Tablares  epist.,  n.  517,  pag,  84  et  seqq. 

*  Ms,  vuieron. .  .  impidieron. 


158  Epistolae  Mixtae— 552 

perdone,  que,  çierto,  creo  basta  entender  yo  en  ellos,  para  que 
por  vna  parte  ó  por  otra  el  enemigo  aga  de  las  suias. 

Yo  nombré  para  colateral  deste  reino  á  don  León  porque 
es  de  los  más  doctos  de  todos  los  de  acá,  y  de  los  bien  fundados 
en  el  instituto  de  la  Compañía;  y  avnque  en  la  statura  de  cuerpo 
no  llegará  á  la  que  V.  P.  señala      pero  en  la  del  ánima  creo 
tiene  muchas  partes  de  las  que  V.  P.  desea  en  sus  hijos,  y  pienso 
es  benemérito  para  ser  profeso,  y  es  muy  bien  quisto  y  amado  de 
todos,  y  creo  para  mí  sería  bien  que  nombrase  V.  P.  otro  para 
Castilla,  y  tengo  para  mí  que  el  que  más  partes  para  ello  tiene 
es  Uillanueua,  porque  entiende  y  se  allega  al  instituto  de  la 
Compañía,  no  menos  de  todos  los  que  ay  allá,  por  no  hazer  á  na- 
die iniuria;  y  parece  que  N.  S.  lo  ha  tomado  por  instrumento 
quasi  de  todo  lo  que  ay  por  allá.  Porque  de  Alcalá  naçió  Sala- 
manca, y  de  Salamanca  Medina,  y  quasi  Burgos;  y  por  reueren- 
cia  de  N.  S.  pidió  á  V.  P.  que  á  mí  no  me  nombre  para  ello,  por- 
que coram  ipso  jusgo  que  no  conuiene,  vltra  que  conosco  no  te- 
ner las  partes  que  conuiene,  máxime  que  es  menester  escriuir  de 
mi  mano,  y  yo  sin  enfermedad  lo  hago  muy  torpemente,  y  con 
mucha  pérdida  de  tiempo,  y  aora  con  la  de  la  cabeça  ando  tan 
inútil  y  desaprouechado,  que  ni  para  leer  ni  escriuir  tengo  dis- 
posición. Y  no  es  por  falta  de  buen  tratamiento,  ni  por  trabajar 
mucho,  porque  yo  me  guardo  bien  dello;  que  lo  que  no  me  ha 
acaesçido  en  mis  días,  he  hecho  esta  quaresma,  comiendo  carne, 
por  quererme  curar,  y  hasta  ora  alio  muy  poco  aliuio.  Y  así  no 
sé  cómo  pueda  cumplir  con  la  obediençia  de  los  quarenta  sermo- 
nes ó  lectiones  de  doctrina  Christiana  en  este  año,  porque  no  he 
hecho  más  del  primero,  que  fué  el  día  de  San  Simón  y  Judas 

El  P.  Mirón,  como  con  facilidad  tomó  la  visita  de  su  prouin- 
cia,  mostrando  por  exemplo  el  verdadero  officio  de  prouincial  y 
de  profeso  de  la  Compañía,  hizo  mucho  seruicio  á  N.  S.  en  su 
peregrinación,  porque  de  lo  que  hazía  por  la  tierra  en  que  an- 

'    P.  Leo  Enriques.  Vide  epist.  539,  pag.  l3o  et  l3l. 
2    Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  593,  annot.  2  et  PoLANCO,  t.  ll,  pag. 
194,  annot.  3,  ubi  mentio  fit  de  statura  candidatorum  ab  Ignatio  requisita. 
'    Liberavit  ab  hoc  onere  Patrem  Torres  Ignatius,  ut  supra  dictum  est. 


15  Martji  1553  159 

daua  tenía  en  Lisboa  la  openión  qué  el  P.  maestro  Francisco  te- 
nia en  la  India,  y  á  todos  los  Padres  y  hermanos  ha  dado  mucha 
materia  de  edificarse  y  a3'udarse,  y  así,  quando  boluió  por  acá, 
se  a  apareçido  bien  en  él  quán  aprouechado  y  ajustado  viene: 
bendito  sea  el  Señor,  que  de  todo  sabe  sacar  fructo.  Y  al  fin, 
Padre  mío,  tiene  vna  alma  càndida,  simple,  mortificada,  y  des- 
preçiada  de  sí  mesmo,  y  con  estos  fundamientos  qualquiera  cosa 
que  falte  muy  fácilmente  se  remedia. 

Y  quiero  dezir  vna  mía,  y  así  deseo  que  se  tome  por  tal,  si 
otra  cosa  no  diere  el  Señor  á  sintir  á  V.  P.,  que  yo  deseo,  auien- 
do  possibilidad  para  ello,  que  in  primo  gradu  se  embiasen  por  pre- 
pósitos locales  ó  prouinciales  los  que,  no  solamente  tuuiessen  bon- 
dad, pero  habilidad  y  disposición  para  tratar  negocios;  y  en  se- 
gundo, los  que  son  humildes  y  mortificados,  avnque  sea  con 
simplicidad  santa,  avnque  no  tengan  esta  habilidad,  por  tener 
aora  pocos  negoçios  la  Compañía,  y  los  que  son  desta  qualidad, 
con  la  bondad  que  tienen  en  las  cosas  que  se  of regen,  fácilmente 
buscan  y  alian  uerdadero  consejo;  y  por  otra  parte  con  su  buen 
exemplo  y  vida  edifican  '  muy  mucho  á  los  de  fuera  y  de  den- 
tro, que  es  el  prinçipal  negoçio  que  nosotros  tenemos,  y  estos 
tales  están  muy  lexos  de  traspasar  de  agudos,  ni  de  andar  en  re- 
puntas con  sus  subditos  ni  con  otros ,  ni  en  buscar  su  estima- 
ción, ni  de  dar  muestras  algunas  de  ambiçión,  etc.  Y  faltando  esta 
mortifiçión  uerdadera  y  desestimaçión  de  sí  mesmo,  y  deseo  de 
no  tener  nombre,  ni  ser  alguno  entre  los  otros,  avnque  vno  tú- 
rnese mucha  habihdad  para  negoçios,  y  prudençia,  gracia,  y  afa- 
bilidad para  los  tratar  muy  bien,  y  avn  mucha  efficaçia  en  atraer 
las  almas  al  seruiçio  de  Dios  con  el  don  de  la  lengua,  avnque  so- 
bre esto  con  fuerça  de  su  spíritu  alcançe  muchos  misterios  y  se- 
cretos escondidos  del  ánima,  abundando  de  muy  sotiles  concep- 
tos, no  sé  se  á  este  tal  daría  mi  voto  para  ponerle  en  el  tercer 
lugar.  N.  S.  me  ponga  en  el  suio,  para  que  sepa  conoçerme  y  des- 
nudarme de  mí,  y  vestirme  dél,  que  harta  necessidad  tengo  dello, 


'  In  ms.  perperam  iteratur  hoc  verbum.  Quae  heic  dicuntur,  adhibuit 
Polanco,  t.  in,  pag.  412,  n.  908. 


t6o  Epistolae  Mixtae— 553 

pues  que,  oluidado  de  mi  y  de  lo  que  soy  obligado  de  hazer,  me 
pongo  nestas  consideraçiones;  al  qual  suplico,  por  quien  es,  nos 
quiera  dar  á  entender  su  santa  voluntad,  y  fuerças  para  que  ver- 
daderamente la  cumplamos.  De  Coimbra,  15  '  de  março  de  1553. 
Indignus  et  inutilis  filius, 

f  Torres. 

Inscripüo.  Jhus.  Al  Muy  R.do  en  X."  Padre,  el  P.  maestro 
Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesus, 
en  Roma. 

Alia  manu:  i.  via.  De  Coimbra. 

Et  alia:  Del  D.  Torres,  18  de  marzo,  sed  per  per  am. 

553 

EMMANUEL  GOMES 

[PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA] 

ORIGLIANO  16  MARTII  1553 

Injunctum  fuerat  Patribus  Landini  et  Gomes,  ut  explicarent  quomodo  a  vi- 
cario marianensi  tractarentur,  quidve  in  eo  notarent:  utrumque  praesti- 
tit  Gomes  de  Montemayor  in  hunc  modum: 

t 

T 

LI  PORTAMENTI  CHE  AL  PRINCIPIO  CI  FURONO  FATTI  DEL  VICARIO 

DELLA  BASTIA 

Prima,  non  so  perchè  causa  pareua  di  mostrassi  non  esserli 
troppo  grata  la  nostra  uenuta  in  Corsica,  il  che  si  è  veduto  per  il 
effetti,  facendo  ogni  giorno  congregatione  delli  suoi  preti  contra 
di  noi  et  nostre  ordinationi. 

Le  stantie  che  ci  assignò  furon  tali,  che  non  poteuono  esser 
peggiori,  perchè  quella  del  P.  don  Siluestro  era  doue  lui  teneua 
il  suo  destro,  che  puzzaua  grandemente,  tanto  che  non  si  poteua 
stare;  oltra  che  era  busata  in  molti  luoghi,  senza  tauole,  con  letto 
pieno  di  cimice  et  bruttezza.  La  mia  era  di  sopra,  molto  peggio- 


*  Scripto  primum  i^,  postea  numerus  5  mutatus  fuit  in  5. 

*  Ex  originali  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  43,  prius  232. 


i6  Martii  1553  161 

re,  per  li  busi  del  muro  et  tetto  mal  concio ,  et  letto  simile ,  di 
modo  che  bisognò  metter  molti  sassi  in  detti  busi,  nè  per  questo 
restaua  che  la  notte  mi  potessi  difendere  dal  aere  et  acqua  et 
freddo,  in  modo  che  mi  amalai.  Et  ancorché  più  volte  li  predissi 
questo,  et  che  la  mente  del  Mag. co  officio  *  non  era  questa,  mai 
si  prouedette,  talché  mi  fu  forza  partirmi,  et  cosi  volse  il  Padre 
don  Siluestro,  che  ancora  si  amalo. 

Quando  si  trattaua  della  prouision  nostra,  presente  il  gouer- 
natore  dauan  molte  parole,  non  risoluendosi  a  nienti,  ancorché  il 
gouernatore  instaua  che  ci  prouedessi  di  buoni  stanze  et  del 
vitto,  etc. 

Le  medesime  parole  né  daua  in  casa  sua,  quando  lo  pregaua 
io  che  facessi  prouedere  alla  mia  camera ,  et  però  mi  inuitaua  a 
dormir  seco,  perchè  sapeua  che  non  lo  harei  fatto,  per  non  esser 
conueniente  nè  usanza  della  nostra  professione. 

Perchè  in  quel  tempo  era  tempo  che  li  erano  portati  assai  pre- 
senti, et  noi  haueuamo  ordinato  per  buon  rispetto,  che,  sonata 
r  aue  Maria,  et  a  pranzo,  fussi  serrata  la  porta,  non  è  marauiglia 
se  ci  faceua  tali  portamenti,  perché,  si  come  si  dice  nella  Bastia 
et  come  sa  Mons.r  di  Mariana  per  lettere  del  signore  Jacopo  *, 
et  noi  stessi  hauiamo  veduto,  non  ricusa  presenti,  anzi  li  procura 
di  maniera,  che  è  forzato  a  far  di  molte  cose  poco  ragioneuoli, 
et  per  ciò  desideraua  che  ci  partissimo  di  casa,  per  poter  meglio 
et  più  secretamente  far  ciò,  uedendo  che  noi  non  laudauamo  ac- 
cettarli. Et  questo  sapiamo  più  di  certo,  perchè  egli  stesso  disse 
al  suo  servitore,  che  per  ciò  non  staua  ben  con  noi;  il  quale  riferi 
le  medesime  parole  ad  vn  nostro  coadiutore  di  questa  isola. 

Pare  che  lui  pretende  tirar  ancora  per  altra  via  il  guadagno 
che  può  dalli  suoi  preti,  con  poco  scrupulo  di  conscienza,  perchè 
ha  dimandato  a  ciascuno  vno  scudo,  se  vogliono  restare  nelle 
cure,  come  si  uedrà  per  vna  fede  che  fa  vn  prete  di  qui,  la  qual 
si  manda  con  questa 


'    Sti.  Georgii. 

*  Jacobus  Santi  da  Mara. 

*  Ea  est,  quarti  statim  damus,  hujus  quasi  appendicem. 

EpISTOLAE  MixTAE,  TOM.  HI.  11 


102  Epistolae  Mixtae— 553 

Per  questi  tali  portamenti  ha  aquistato  qui  in  Corsica  il  nome 
di  mangiatroppo. 

Fuor  di  questo,  io  lo  ho  trouato  più  uolte  in  camera  nostra 
riuoltando  le  scriture  et  ordinationi  che  faceuamo,  et  volendoli 
mostrare  alcune  di  tali  cose  per  modo  di  consultare,  lui  mi  pre- 
ueneua  dicendo,  che  già  le  haueua  uedute  in  camera,  o  più  presto 
per  mostrare  beneuolentia,  che  perchè  lui  fussi  in  ciò  esperto. 

Scriuendo  io  ad  vn  vicario  de  Nepi  in  risposta  d'  una  sua, 
nelle  qualle  vsauo  queste  parole  (Habbiamo  fatto  ciò  che  V.  S.  ci 
comandaua)  il  P.  don  Siluestro  disse,  per  euitar  forse  scrupuli, 
essendo  noi  mandati  dal  Papa,  pare  che  sia  più  domestico  parlare 
che  non  è  conueniente  usando  dette  parole,  dal  che  forse  pigliò 
argumento  a  dire  che  ci  faceuamo  Papa  *, 

Non  obstante  questo,  accadendo  sottoscriuere  in  alcune  scrit- 
ture che  egli  vedeua,  solamente  poneuamo  il  nome  nostro,  et  egli 
disse  al  P.  don  Siluestro  che  bisognaua  aggiugnese  di  S.  S.tà 

Potrei  dire  ancora  delle  altre  cose,  che  per  essere  di  più  im- 
portantia  confermerebbeneno  le  sopradette  ;  ma  lascio  che 
Mons.  di  Mariana  le  intenda  per  lettere  di  altri,  nè  hauerei  detto 
cosa  alcuna,  se  cosi  non  fusse  parso  alla  obedienza,  a  gloria  del 
signore  Idio,  alla  cui  diuina  bontà  piaccia  sempre  di  darne  a  tutti 
gratia  abundante  per  conoscer  sempre  et  perfettamente  adempire 
la  sua  santissima  volontà.  Da  Origliano  del  Capocorso  a  di  16  di 
Marzo  1553. 

Non  restarò  già  dire  che,  hauendo  S.  S.  fatto  separare  marito 
et  moglie,  per  hauer  contratto  in  3  grado,  per  vno  scudo  che 
detto  homo  li  donò,  fu  da  lui  assoluto,  come  il  medesimo  maritato 
ha  detto  a  me,  venendo  per  tale  effetto  a  conferssarsi ,  il  quale 
non  ho  assoluto,  non  potendo.  Manu  propria:  Tuorum  in  Domino 
minimus  filius  indignusque  seruus , 

t 

Emmanuel. 


'    Hoc  ab  adversariis  dicebatur.  Vide  epist.  515,  pag.  71  et  seqq. 


i6  Martii  1553 


i63 


In  diaria  separata: 

INFORMATIONE   DE   JOANNE   BAP.TA  TITIO  * 
t 

n  gouernatore  già  stato  in  Corsica,  M.  Franco  Passagio,  fu 
dal  magnifico  officio  auanti  la  finizione  del  suo  gouerno  deposto 
e  gionto  a  Genoua,  fu  uituperosamente  condenato  per  luterano, 
come  si  uede  pel  processo  formato  contro  lui.  Et  perchè  la  V  horo 
hopenione  falsa  si  spargesse  fra  il  grege  xiano.,  uolse  nel  tempo 
del  suo  guberno  elleger  podestà  della  Bastia  un  nominato  Copu- 
le, qual  medemamente  im  publica  chiesa,  presente  gli  populi,  di- 
sdisse quanto  lui  credea  atto  [?]  era  da  Marcio  luterano ,  e  ultra 
questo  non  sazio  di  essa,  di  nouo  è  caduto  in  essa  eresia,  e  già  so- 
pra di  lui  è  formato  processo  in  mano  degli  inquisitori  di  Genoua; 
e  di  tutte  queste  cose  sarebe  bene  pigliarne  copia  e  mandarla  a 
S.  Stà.  Et  da  M.  Benedetto  Sauli  Casanoua  de  tutto  sarà  a  pieno 
informata. 

Il  vicario  di  Mariana,  andando  affar'  le  uisite  per  la  dioce[siJ, 
uolse  a  tutti  gli  preti  tassare  a  chi  di  cera  a  chi  di  fichi,  ad  altri 
castagne,  ad  altri  noce.  Pensisi,  quando  lo  fa  in  cose  minime, 
quello  chel  deue  fare  in  le  grande. 

A  comandato  tutti  gli  preti  eh'  portassino  le  Y  horo  ragione 
degli  benefizi]  e  uiste  eh'  la,  a  preso  darli  dieci  scudi,  da  altri  sei, 
da  altri  cinque,  da  chi  più  e  manco. 

Gli  preti  concubinarij  furno  al  tempo  del  piouano  da  Casta, 
già  vicario  de  Mariana ,  astretti  a  relassarle ,  e  rellassate ,  dopoi 
uenuto  M.  Gioan  Battista,  hano  tornato  al  modo  pristino.  Si 
dice  sia  stato  per  danari,  e  si  ne  parla  publicamente. 

'    Ex  originali?  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  44,  prius  259. 

-  Cambiaci,  Istoria  de  Corsica,  t.  i,  pag.  382,  hanc  designai  a  muñere 
gerendo  remotionis  causam:  «Governava  in  quest'  anno  [l553]  1'  Isola 
Lamba  d'  Oria,  successore  di  Franco  Passaggio ,  essendo  stato  questi  pri- 
vato di  tal  posto  per  essere  stato  troppo  parziale  della  Famiglia  di  Pietro 
Paolo  della  Casabianca  contro  Giacomo  da  Mare.» 


i64  Epistolae  Mixtae— 553 

A  doi  altri  preti  a  condannati  in  1 5  scudi  per  uno ,  et  questo- 
contra  ogni  ragione. 

Tutte  queste  cose  si  dicono  publicamente ,  ma  si  dubita  che 
gli  preti  non  le  uorano  testificare  per  dubbito  del  uicario  già 
detto  di  Mariana,  però,  si  parà  a  V.  R.  tutte  de  notarle  al 
P.  M.  Ingnazio,  farà  lei. 

Questo  che  si  dirà  disotto,  euidentemente  si  puoi  mostrare, 
sia  per  il  processo,  sia  per  altri  testimoni,  come  um  prete 
Gier.°  de  Lota,  eh'  cosi  credo  che  si  demandi,  però  V.  R.  se  ne 
informará,  a  uiolato  una  sua  nipote,  e  guastatola  cosa  publica,  et 
per  questo  fu  dal  sudetto  già  vicario  piouano  da  Casta  castigato 
e  bandito  de  la  insula,  e  per  quel  eh'  si  dice  dal  detto  M.  Gioan 
Battista  è  stato  rimesso  per  danari,  et  è  tornato  a  casa  sua,  di 
modo  che  il  padre  de  la  detta  garzona  e  suoi  parente  con  esso 
prete,  parenti  e  amici,  tutto  il  giorno  stano  con  arme  in  dosso,  e 
si  dubbita,  se  Idio  non  prouede,  d'  homicidij. 

*  Nelle  depositioni  che  furon  fatte  al  principio,  disse  il  signore 
Alfonso  d'  Lerbalonga  qualmente  prete  Antonio  de  Calaroni  ha 
robato  la  donna  et  moglie  di  Necroso  da  Errona  de  Valoroste,  la 
quale  era  sua  comare,  et  adesso  la  tiene  et  nè  ha  più  figlioli,  et 
per  ciò  fu  dal  vicario  di  Mariana,  M.  Gioan  Battista,  pigliato  et 
tenuto  un  giorno  in  prigione:  lo  ha  mandato  a  casa,  senza  fare 
altra  giustitia. 

M.  Arcangelo  de  Visolachia,  di  Fauagna,  che  Vicentello  di 
detto  loco  et  Gioan  Paulo,  suo  fratello,  hauendo  li  turchi  pigliata 
la  sua  moglie,  et  sapendosi  per  testimonij  che  V  un  et  laltra  uiue, 
nè  han  tolto  un  altra,  et  dopo  la  morte  di  quella  Vicentello  ha 
preso  la  terza,  et  essendo  separati  dal  predetto  vicario  di  Maria- 
na, poco  dopo,  senza  altra  pena,  le  hanno  ripigliate. 

Inscriptio:  Informatione  de  Jo.  Bap.ta  Titio. 

Alia  manu:  Informatione  del  Vicario  di  Mariana,  etc. 

*  Quae  sequuntur  eadem  manu  exarata  sunt  ac  illa  quae  leguntur  in  ul- 
tima periodo  epistolae  Patris  Gomes:  «Non  restarò  già  dire...  non  po- 
tendo .  « 


i6  Martii  1553 


165 


551 

SILVESTER  LANDINUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  16  MARTIJ  I553 

Negligentiam  suam  in  scribendo  excusat. — Acta  in  terrestri  ac  maritimo 
itinere  Bastiam  usque  enarrai.  Salutaris  incolarum  nautarumque  com- 
motio:  animorum  fructus  inde  percepii. — Oppida  insulae  Corsicae  ex- 
coluntur,  praecipue  Bastia. — Coneionum  numerus  et  ordo. — Auditorum 
frequentia.  — Virorum  principum  studium  in  fovenda  pietate. — Landini 
labores. —Mirabilis  plurimorum  ad  Deum  conversio.  Facies  renovati  po- 
puli  laetissima. 

IHS 

Molto  mio  R.do  Padre  nel  nostro  Signor.  La  somma  gratia  et 
amor'  eterno  di  X.°  nostro  Signor  V.  P.  R.  saluti  et  uisiti  colli 
sui  santi  doni,  et  diuine  gratie.  Le  triplicate  lettere  di  V.  R.  ho 
riceuuto,  et  delle  lamentationi  fatte  rispondo  ne  V  alligate.  Circa 
dil  scriuer'  tre  uolte  la  settimana.  V  acetto  uolentieri.  Io  per  mia 
negligenza  non  ho  scritto,  se  non  otto  uolte,  poiché  mi  parti  da 
Genoa.  Ma  il  Signor  nostro  s'  opera  molto  nel  uiaggio  da  Mo- 
dena insino  a  Genoa,  et  in  Genoa  et  per  la  diocesi  molto  più  ope- 
rò. Da  Genoa  insino  in  Corsica,  facea  S.  M.tà  iatar'  il  mar"*  per 
tranguillar'  la  terra  delli  cuori  humani  colla  sua  parola,  et  san- 
tissimi sacramenti  della  confessione  et  comunione,  quanti  in 
Sestro,  et  iui  in  cerco  per  la  riuiera,  in  Castellione,  in  Porto 
Uener',  in  Lecice,  inSarzanla,  in  Pisa  et  in  Liuorno,  doue  tutta 
la  cittadella  si  comunicò,  et  multitudine  della  terra  ^  O  con 
quanto  desiderio  ne  uoleuono  ritenir',-  et  il  mar'  li  fauoriua,  che 


1  Ex  autographo  in  voi.  D,  quintuplici  folio,  n.  81,  prius  233-236.  Cum 
parum  nitidi  sint  characteres  in  quibusdam  paginis,  ideo  quodcharta  bibula 
sit  et  tenuis,  dubia  admodum  est  nonnullorum  verborum  lectio. 

-  «Plurimi  dum  subsistit  navigium  Sestri,  Castiglioni,  Portuveneris, 
Lerici,  Zarzanae,  Pisis  et  Livorni,  ad  sacra  sacramenta  accesserunt;  et  qui- 
dem  Livorni,  qui  in  castello  erant  et  magna  pars  oppidi  sanctis  sacramentis 
adjuti  sunt;  qui  cum  tumidissimum  esset  mare,  laudabant  Dominum  quod 
hac  occasione  nostri  diutius  ibi  haererent  »  PoLANCO,  t.  li,  pag.  4Ó3,  n.  I14. 
Cf.  Bartoli,  L'  Italia,  lib.  ili,  cap.  4. 


i66  Epistolae  Mixta h— 554 

auanzaua  le  muraglia  della  terra,  per  il  gran  feruor,  et  essi  lau-^ 
dauono  Iddio  chel  nè  riteniua  con  loro.  Si  sono  fatti  ordini,  et 
ubligationi  per  ripar'  chiesie,  con  ubligationj  per  manum  notarij, 
et  scacciate  concubine,  et  dati  ordini  a  sacerdoti,  et  instruttioni 
a  layci.  Pur  quando  piacque  al  Nostro  Signor  prehendessimo  la 
uia  uerso  la  Corsica,  una  notte  in  alto  mar,  leuandosi  V  alte  unde; 
si  rupe  1'  antenna,  il  patron"  cridò:  Siamo  tutti  morti.  Io  all'  hora 
hauea  finito  il  Te  Deum  laudamus,  perchè  hauea  disposto  tutta 
quella  notte  la  casa  dell'  anima  mia  con  speranza  di  sicuro  tran- 
sito da  questa  ulta  miserabile,  et  era  accinto  da  dar'  1'  assolu- 
tione  a  tutti  li  confrati  nel  vergantino.  L'  unde  saltauano  in  pro- 
ra et  poppe,  all'  hora  il  P.  Emmanuel  con  magnanimità  salite, 
lassando  la  sua  cappa,  a  un  pezzo  dell'  antenna  che  uolaua  sopra 
il  mare,  et  con  altri  la  ritirorno,  et  così  il  Signor  fece  dar'  uoce 
di  salutj  al  paron  che  non  si  dubbitasse,  et  poi  condutti  all'  isola 
di  Capraia,  già  presa  dalDraguto,  quelli  gentil'  huomini  diceuano: 
Per  amor  vostro  il  Signor  n'  ha  salvati.  Et  entrando  noi  in  quella 
isola,  tutti  quanti  si  confessorno  et  comunicorno;  tutte  1'  inimi- 
citie  si  concordorno,  si  feceno  bone  limosina,  si  ripiliorno  le  sue 
moglie  li  mariti,  et  s'  insegnò  la  dottrina  Christiana,  lassando  or- 
dini al  clero  et  popolo  dil  uiuer'  christiano.  Il  magnifico  podestà 
et  canciller'  forno  li  primi  in  dar  buono  essempio  et  confesso- 
ronsi  et  comunicoronsi  più  uolte  da  noi,  et  molti  operationi  santi 
si  fecero,  et  congregorno  molte  pietre  per  far  difessione,  et  mu- 
raglie forte  contra  infideli.  Et  perchè  prima  il  magnifico  podestà 
non  li  potea  condurre  a  tal  condutta,  il  P.  Emmanuel  et  io  fossimo 
li  primi  a  portar'  pietra  auanti  il  popolo,  a  tale  chel  non  ui  restò 
nè  huomo  nè  donna,  nè  grande  nè  picólo  che  non  portasse  ogni 
di  pietre.  lui  trouassimo  grandissima  ignoranza  di  Dio,  le  chiesie 
roinate,  il  sacerdote  che  non  sapeua  la  forma  della  consecration', 
soldato,  et  con  figliuoH.  O  Signor,  mandate,  mandate  operarij 
nella  uostra  uigna!  O  quante  anime  si  perdono!  O  quanti  errori, 
soperstitioni,  et  idolatrie  si  perpetranno!  Il  beneficio,  è  di  M.  Gio^ 
Battista  Spinola,  si  da  a  chi  da  più  rendita,  et  tutto  quello  po  - 
uero  popolo  che  si  muore  di  '  fame  corporale  et  spirituale,  è  di- 
*   Ms .  di  di. 


i6  Martu  1553  167 

laniato  in  tal  modo.  Quasi  tutti  uano  scalci,  air  inuerno  per  po- 
uertà,  dormeno  sulla  nuda  terra  con  uno  figliolino  in  la  destra 
r  altro  in  la  ^sinistra,  Y  altro  sulli  piedi;  n"  hanno  pure  un  poco 
di  paglia.  Tal  persone  di  50  anni  è,  che  mai  si  satiò  di  pane.  Se- 
cono  certi  pesci  picolini,  cotti  prima  nella  aqua  pura,  et  li  salano 

et  secono,  et  poi  di  quelli  uiuono,  che  danno  gran  p  or'  a 

quelli  che  non  sono  usi.  Et  sono  tanto  casti,  che  tal  giouane,  fatte 
le  sponsaglie,  starà  tutto  il  tempo,  che  non  parla  nè  guarda  la 
sua  sponsa,  insino  che  non  la  conduce  a  casa  sua. 

Dalla  Capraia  passassimo  alla  isola  di  Corsica,  et  giongnessi- 
mo  alla  Bastia  alli  22  di  decembre,  et  alli  16  di  Nouembre  si 
partissimo  da  Genoa,  et  qua  fossimo  riceuuti  con  molta  charità 
dal  signor  gouernator  et  da  tuttala  città,  qual  stana  prima  in 
gran  timor'  auanti  che  nè  praticasse,  ma  seruile;  hora  stanno  in 
maggior',  ma  figliale. 

Il  frutto  fa  N.  S.  et  ha  fatto,  et  spero  farà,  uince  ogni  elo- 
quentia.  L'  operatione  diuina  uince  V  humana.  Quasi  rappre- 
sente  il  paradisso  terreste  in  tante  delitie  di  beni  spirituali,  si 
rapresente  la  primitiua  chiesia,  in  tanta  frequentatione  delle  con- 
fessioni, et  comunionj  ogni  di;  ogni  di  si  fa  quando  quatro 
quando  cinque  prediche  colla  lettione  alla  serra  dell'  euangelio 
et  epistola.  La  prima  si  fa  a  Santo  Francesco  in  Terra  Vecchia 
per  r  operarij  et  agricoltori,  all'  aurora;  la  2.*  si  fa  alle  uolte  alla 
porta  della  città,  sendo  moltitudine  ad  espettar'  alla  porta  che 
s'  apra;  la  3.'  si  fa  in  SM  Maria  in  la  città,  onero  Terra  Noua, 
alli  artifici,  et  pouer'  persone,  che  poi  uanno  fuora  alli  lauori 
suoi;  la  4.*  si  fa  a  sesta  al  signor  gouernator'  colla  corte,  et  gen- 
til' huomini,  et  cittadini;  la  5.*  alle  feste  si  fa  fuora  alla  disco- 
perta auanti  il  véspero,  doue  alle  uolte  si  ui  troua  da  5000  per- 
sone, concorrendo  li  circunuicini  popoli.  Et  questa  gratia 
faN.  S.;  anchora  che  pioue  il  giorno  et  notte,  mai  ha  piouuto 
air  hora  della  predica.  Finita  la  predica,  piano  piano  comincia  la 
pioggia,  per  non  sturbar'  la  diuotione  delli  popoli  congregati.  Et 
tal  predica  si  sono  disposti  più  giouani,  et  giouane  verginj  alla 
relligione,  et  già  alcuni  uestiti,  et  preso  1'  habito  religioso.  Tutto 

*   Lambas  Doria. 


i68  Epistolae  Mixtae— 554 

il  resto  dil  tempo  in  confessione,  la  sera  le  lettioni,  nè  mai  si  pi- 
glia libro  da  studiar",  et  sempre  N.  S.  dona  più,  an chora  che  le 
prediche  durassino  d'  una  luce  et  V  altra,  non  manca  materia, 
per  la  qual  cosa  tutti,  dotti  et  indotti,  stanno  stupefatti  et  pre- 
gano il  Signor  mi  dona  la  sanità  dil  corpo,  perchè  non  sono  mai 
per  una  hora  libero,  nè  per  mezza,  ma  il  Signor  m""  aggiuta  per 
sua  misericordia.  Per  questo  pouero  paese  la  dottrina  Christiana 
s'  insegna  in  Terra  Nona  dopo  nona.  Non  si  uide  mai  tanta  mu- 
tatione  ni  tanta  diuotione  in  questa  isola,  secondo  che  dicono  li 
più  antichi  et  vechij  di  questa  terra;  et  già  dall'  uno  capo  air  al- 
tro della  Corsica  et  per  il  mezzo  è  uolata  la  buona  fama,  perchè 
non  si  può  esser  in  tutti  le  terre  presentialmente.  Gli  siammo 
con  le  lettere  raccordandosi  delle  fatiche  di  S.to  Paulo,  et  dil 
modo,  et  mando  libretti  della  dottrina  Christiana,  dando  ordine 
chi  r  insegnarà,  et  che  esshortino  li  sacerdoti  li  suoi  popoli  alla 
penitentia,  et  cognition  delli  suoi  peccati,  et  a  confessarsi  et  co- 
municarsi ogni  domenica,  perchè  non  si  sa  V  hora  della  morte. 
Così  opra  mirabilmente  il  N.  S.  in  questa  isola,  che  circuisse  500 
miglia,  et  già  a  Bonifacio,  diocese  annessa  air  archiepiscopato  di 
Mons.or  nostro  V  arciuescouo  Sauli  giogneno  insino  a  cento  la 
domenica  in  comunicarsi,  et  il  suo  vicario  *  iui  è  molto  nostro, 
et  nè  riscriue  quasi  ogni  otto  dì  dil  frutto  che  fa  iui  N.  S.  Et 
in  altre  terre  più  et  meno  si  comunicono  ogni  domenica. 

Molte  paci  si  sonno  fatti,  ma  nessuna  se  nè  può  far'  senza  la 
confessione:  tante  raggionj  dicono  a  suo  modo,  ma  alla  confes- 
sione nessuma.  Et  tali,  che  sono  stati  da  uenti  anni  in  inimicitie, 
hora  N.  S.  V  ha  pacificati;  tali,  che  mai  si  sono  confessati, 
tali  più  anni,  hora  sonno  confessati.  Tanti  hanno  lassate 


*  Hieronymus  Sauli,  archiepiscopus  genuensis ,  Bononiae  prolegatus, 
de  quo  saepe  agunt  Cartas  de  San  Ignacio,  Polanco  et  Bartoli,  ac  laudibus 
illum  prosequuntur. 

*  «Vicarius  Bonifacii  (oppidum  illud  centum  quinquaginta  millibus  Ba- 
stia distat  et  portum  habet  non  ignobilem)...,  prout  promiserat,  octavo  quo- 
que die  communicare  coeperat,  et  omnibus  saeculi  rebus  se  renuntiare 
velie,  ut  Deo  vacaret,  cupiebat...  In  dicto  oppido,  quod  Genuensi  dioecesi 
annexum  est,  fere  centum  singulis  diebus  dominicis  communicabant...» 
Polanco,  t.  in,  pag.  88  et  93,  n.  161  et  172. 


ló  Martii  1553  169 

le  concubine,  tanti,  che  non  si  sa  il  numero.  Si  sono  in  buona 
parte  riformati  le  persone  ecclesiastice,  et  molto  m'  aggiutono  alle 
confession'  et  comunione  quiui[?]  questi  nostri  Padri  in  S.to  Fran- 
cisco, nostro  hospitio,  ogni  dì  lauorono,  già  passono  duoi  mesi, 
ogni  dì  a  confessar'  et  comunicar''  et  aggiutarci  di  tutto  quello 
che  possono  et  sano,  et  così  fanno  alcuni  buoni  sacerdoti,  an- 
chora  eh""  altri  religiosi  se  nè  ridono  di  tante  confessionj  et  comu- 
nionj.  Altri  hanno  prese  per  moglie  le  concubine  sue,  tanti  odij 
si  lassono  di  di  in  dì. 

Pur'  hora  ho  receuuto  la  risposta  dal  signor  Giacomo  SM  da 
Mara,  appresso  dil  quale  sta  il  P.  Emmanuel  già  2  mesi,  qual 
m'  auanza  senza  dubbio  in  lauorar'  nella  uigna  del  Signor,  come 
nè  scriuerà  per  se  steso,  di  far'  una  pace  uniuersale,  al  quali  io 
scrissi  per  ordine  dil  nostro  signor  gouernator,  quale  alle  uolte 
sono  passate  più  di  due  bore  di  notte  eh'  è  con  noi  fora  della 
città  mezzo  miglio,  in  S.to  Francesco,  doue  hospita,  in  trattar 
della  reforma  di  questa  pouera  isola,  et  S.  S.^ia  non  uole  eh'  io 
uado  da  lei,  io  suo  seruo,  perchè  n'  ama  troppo,  et  ogni  dì  più 
avampa  la  charità  di  N.o  S.or  in  questi  benedetti  gentilhuomini 
suoi,  et  della  corte  et  della  città,  et  di  genouesi  et  corsi,  nè  mai 
potrò  risponder  a  tanto  amor.  Il  predetto  signor  Giacomo,  prin- 
cipal signor  di  Corsica,  si  rimetta  tutto  in  mani  di  signor  gouer- 
nator per  la  pace,  et  Molti  poueri  uengono  da  me,  et 

me  dicono:  Sia  uoi  benedetto,  che,  dopoi  la  uostra  uenuta,  il  Si- 
gnor è  con  noi;  et  non  nè  manca  più  il  cibo,  nè  spirituale  nè 
corporale:  il  simile  de  religiosi.  O  quanti  hanno  rilassato  li  debiti, 
et  donatoli  a  suoi  debitori,  o  quanto  sono  sneruate  1'  usure,  o 
quanti  poueri  sono  stati  uestiti,  o  quante  uedoue  et  orphani  so- 
uenuti,  o  quanta  modestia  si  uede  in  tutti  li  reuerendi  sacerdoti, 
religiosi,  gentilhuomini  et  d'  ogni  grado  pt  condi tione.  Grandi 
et  piccoli,  huomini  et  donne  mirabilmente  il  N.  S.  li  scalda  dil  suo 
santo  amor',  O  quanti  pianti,  o  quante  lagrime,  o  quanti  sospiri 
et  gemiti  ogni  di  et  notte,  in  tanto  che  io  1'  ho  ritirati  in  mezzo 
la  predication,  prohibendo  che  li  laici  non  se  leuasseno  la  notte, 
perchè  li  padri  di  fameglia  lo  comandauono  alla  sua  fameglia, 
che  loro  si  leuassero  ad  orar'  et  far'  penitenza  di  suoi  peccati.  O 


lyo  Epistolae  Mixtae  -  554 

quanti  sono  commossi;  et  io  li  disse,  che  per  adesso  bastaua  la 
serra  mezza  hora,  et  la  mattina  una  altra  mezza  hora  d'  oratione 
a  questi  che  sono  nelle  fatiche  corporale.  O  quanti  predicator  ha 
fatto  N.  S.  in  questa  terra,  che  tirrano  de  continuo  a  noi  li  fra  - 
telli, come  fece  S.to  Andrea  al  suo  fratello,  che  lo  condusse  al 
suo  messia.  Il  primo  fu  vn  gentil'  huomo,  chiamato  M.  An[tonio] 
Francesco  *,  primo  della  Bastia,  et  di  ricchezze  anchora:  questo 
nè  condusse  nel  suo  berganthino  da  Genoa  in  Corsica  la  sua 
charità,  quale  augmentó  poi  quiui,  noi  posso  scriuer'  et  sempre 
la  sua  casa  è  al  nostro  commando.  Questo  scriuo  al  R.mo 
Croce.  Vno  altro,  chiamato  Bustor',  huomo  da  bene,  ^  colli  suoi 
figlino,  quale  nè  tiene  uno  secretario  dil  prefatto  signor  Giaco- 
mo, et  r  altro  castellano,  la  sua  persona  ogni  di  è  in  nostro  ob- 
sequio, nè  mai,  dopoi  che  nè  cognobe  in  Genoa,  n"  ha  abbando- 
nato. La  sua  casa  lui  m'  Y  ha  offerta,  et  il  simile  il  signor  Gia- 
como tante  uolte,  che  noi  so  dir.  M.  Giouanni  Natale  %  vero  is- 
raelita et  ricco,  et  padre  di  poueri,  sei  non  audisse  304  prediche 
il  giorno,  de  le  mie,  et  ogni  mattina  non  se  leuasse  auanti  giorno 
per  accopagnarmi  alla  Bastia,  non  potria  stare  quello  giorno 
lietto.  O  quanto  è  ferito  dell'  amor'  de  Dio,  et  lui  è  accinto  per 
uenir  per  tutta  Corsica  con  noi.  Ha  ben  moglia,  ma  è  senza  figli- 
uoli. Questo  tiene  la  uita  et  la  robba  tutta  per  la  nostra  Com- 
pagnia, et  dice  a  me:  Comanda  quanto  uoi  eh'  io  facio.  Et  questo 
è  procurator  di  capuccini,  et  dicendogli  io  che  lui  dispensasse  al- 
cune pecunie  ahi  Padri  capuccini,  se  li  paresse  che  fossero  in 
bisogno,  ma  lui  ritornò  dicendo,  c'  hauea  fatto  V  elimosina  ad 
altri,  doue  trouò  più  necessità.  Si  uede  che  lè  huomo  uniuersale 
in  seruitio  de  Dio.  Sei  si  contentassi  uedermi  304  uolte  il  di, 
saria  uno  piacer;  ma  uoria  sempre  essere  con  noi;  ma  perchè 
ama,  et  teme,  stà  alcuna  uolte  et  assai  due  o  tre  bore  ad  espet- 


•  Antonius  Franciscus  del  Pino,  cujus  ad  cardinalem  Stae.  Crucis  lit- 
teras  supra,  n.  550,  dedimus.  Polanco  in  suum  Chronicon  haec  omnia 
transtulit,  t.  iii,  pag.  92  et  seqq.,  n.  170  et  seqq. 

*  Quirici  de  Bustor  epistolam  infra  habes,  n.  559. 

'  Vide  ejus  epistolam  infra,  n.  587,  et  Polanco,  t.  ui,  pag.  94,  95, 
n.  174. 


i6  Martii  155Ì  171 

tar',  et  con  allegrezza,  eh'  io  noi  so  non  posso  dir  la  sua  bontà, 
che  tutto  questa  terra  et  fuora  lo  commenda.  Lasso  il  capitaneo 
Ottauiano,  lasso  il  suo  padre,  M.  Mattheo  da  Begulio,  delli  primi 
della  terra;  lasso  M.  Giouan  Francesco  Tagliacarne  antiche  et 
dotto,  pur  delli  primi.  Questo  non  hauea  fatto  già  troppo  predi- 
che, che  disse  che  mai  uide  insin'  adesso  "  nè  sentì  la  uirtù  grande 
de  Dio,  et  il  frutto  spirituale  in  questa  isola,  perchè  è  huomo  che 
sente  il  spirito  della  nostra  Compagnia  per  T  uniuerso  mondo;  nè 
mai  lassano  questi  vecchioni  et  candidati  una  predica  in  Terra 
Noua.  Sia  pur  a  buona  hora  quanto  io  uoglio,  et  sono  degnati  di 
farmi  il  loro  confessore  Li  sacerdoti  non  m'  abbando[na]no 
mai  ogni  mattina  alla  predica,  et  poi  m'  accompagriano  sempre, 
contra  mia  uolontà,  mezzo  miglio  dalla  terra,  a  S.to  Francesco  in 
capo  di  Terra  Uecchia,  et  mi  fanno  instantia  eh'  io  uado  alli  loro 
beneficio.  Uengono  li  locotenente,  quel  da  Leria,  quel  di  Resti- 
no, quello  di  Bonifacio  con  sopplicheuoli  preci  eh'  io  li  uoglio 
aggiutar'  nelle  sue  diocese:  et  quel  di  Leria  sta  quiui,  huomo  lit- 
terato,  et  molto  n'  ama  nel  N.  S.:  vori  eh'  io  hopitasse  con  lui, 
et  comenda  sempre  la  nostra  Compagnia,  et  procura  che  si  facia 
collegij  della  nostra  Compagnia  per  tutte  le  diocese  di  Corsica, 
che  sono  sei.  O  quanto  amor'  e  tenerezza  mi  mostra.  Et  quel  de 
Rostino  si  gettaua  auanti  da  me,  uolendo  eh'  io  li  commandasse 
quello  eh'  hauea  da  far'.  Ben  li  disse  alcuno  auiso,  ma  li  lassai  V 
autorità  a  S.  R.  dil  comandar'  a  me,  com'  sempre  ho  osseruato 
con  tutti  li  religiosi  et  sacerdoti  layci;  et  anchora  con  li  layci  non 
trouo  quiete  se  non  in  ubidir,  ma  troppo  sono  stato  a  conoscer' 
questa  beatitudine. 

In  uia,  et  in  tutte  le  chiesie  cerco  de  seruar  le  sue  buone 
traditioni  et  consuetudine,  et  si  merauigliono  quando  ueggiono 
eh'  io  non  aletero  alcuna  cosa,^  perchè  questi  s'  allegron  di  no- 
uità,  et  tuttauia  si  rinouano  interiormente  che  non  sono  uisti  da 


*  De  his  haud  multo  post  redibit  sermo,  cum  testimonia  pro  Patribus, 
calumniis  appetitis,  proferemus. 

^    insin'  adesso  addidit  Polancus. 

*  Polancus,  deletis  septem  ultimis  verbis,  scripsit  Supra:  si  confessano 
meco. 


172  EpISTOLAE  MlXTAE— 554 

tutti.  Con  quanta  tenerezza  et  modestia  questi  poueri  curati  uen- 
gono,  et  mandono  a  dirme,  eh'  io  li  uoglia  uisitar,  per  far  il  N.  S. 
in  loro  la  redention  dalle  cathene  de  peccati;  ma  io  non  posso, 
perchè  ogniun  mi  crida  eh'  io  stia  forte  nella  metrópole  et  nel 
capo  di  Corsica;  perchè,  conuertita  che  sia  questa  terra,  tutta 
Corsica  è  conuertita,  et  iam  iam  confluunt  ad  hanc  omnes  gen- 
tes-. Cosi  non  penso  di  lassar  la  cura  di  Mons.or  Balduino  '  per 
seruitio  di  N.  S.  et  di  S.  S.  R.,  perchè  V  amo  auanti  chel  fosse 
uescouo,  et  nè  scrisse  a  Roma  per  il  suo  parenti  Giouan  Lorenzo 
da  Sillano,  della  prouincia  de  Garfagnana,  suo  parente,  et  capita- 
neo dil  duca  di  Ferrara,  qual  tanto  è  con  noi,  insieme  con  tutti 
li  suoi,  congiunto  in  amicitia,  et  molte  buone  opere  ha  fatto  per 
nostro  consiglio,  si  che  si  lauora  da  tutti  doi  noi  indefessamente 
nel  vescouado  di  S.  S.  R.,  senza  impachiarsi  nè  di  beneficij,  nè  d' 
uno  quatrino  di  persona  che  sia  in  questa  isola.  M.  Antonio 
Mariana,  delli  primi  di  questa  terra,  quanto  ha  fatto  et  fa  per 
nostro  amor,  V  opere  il  mostraranno.  Queste  ha  una  gentildonna 
dal  Fiesco,  molto  spirituale,  et  il  suo  fratello,  M.  Paulo  Gerolomo 
dal  Fiesco,  non  è  degenere.  Lasso  la  bontà  uerso  di  noi  dil  signor 
secretario,  dil  signor  thesauriero,  dil  castellano  quiui  di  S.to 
Georgio,  per  uenir  al  magnifico  M.  Lione  Bonfilio,  auditore  dil 
signor  gouernator,  qual  non  cessa  dì  et  notte  lauorar  per  noi  nel 
Signor  et  S.  SM  con  tutto  il  cuor  s'  è  me  donato  in  tutte  le  cose 
eh'  occoreno,  et  S.  Sm  uoleua  in  tutto  et  per  tutto  uenir  a 
Roma,  dicendo  che  non  dubita  cosa  alcuna;  che  andar'  contra  al 
nostro  proceder',  è  andar'  contra  il  N.  S.  Jesù  X.";  et  in  difender' 
noi,  è  *  diffender'  Jesù  Christo.  Nè  mai  giorni  passa  che  non 
uenga  da  noi.  O  quanto  amor'  il  N.  S.  gì'  ha  posto  nel  suo 
cuor.  Uince  tutti  di  humilità,  et  facilità  in  rimetter'  1'  ingiurie; 
et  questo  noue  uolte  è  stato  honorato  nelli  vffici  di  S.to  Geor- 
gio ^  O  quanti  nè  libera  dalla  fune,  et  career',  et  questo  è 


*  Balduinus  de  Balduinis  de  Barga,  episcopus  marianensis,  ut  dictum 
saepe  est. 

*  Ms.  et. 

'  Vide  Polanco,  /.  c.  pag.  95,  96,  n.  175-178,  qui  hanc  epistolam 
adhibuit. 


i6  Martii  1553  173 

nipote  dil  magnifico  M.  Giacomo  Saruaro,  un  dell'  signori  de  S.t» 
Georgio.  Il  magnifico  signor  Marsilio  dal  Fiesco,  quiui  giudice, 
molto  nè  tiene  ligati  nella  sua  charità.  Non  dirò  di  tanti  altri 
gentilhuomini  et  gentildonna,  et  massime  di  madonna  Nouellata, 
principale  di  questa  terra,  socera  dil  signor  Melchior'  Gentil, 
qual  sempre  fu  abnte.  (?)  Dapoi  la  nostra  uenuta,  questa  signora 
confessa  et  colla  signora  Brigidia,  sua  figliola,  da  noi,  et  m"  ha 
offerto  uno  suo  bello  pallazo,  et  fatto  molta  instantia  eh'  io  li  uo- 
glia  far'  questa  gratia:  tanta  è  buona,  et  diuota  signora.  Il  ma- 
gnifico M.  Benedetto  Casanoua  Sauli  tutti  gì'  altri  uince,  nè  mai 
cessa  d'  accender'  fuoco  dil  Signor  nelli  cuori,  S.  SM  scriua 
all'  ufficio  magnifico  di  S.to  Georgio,  et  tante  uolte  ha  scritto  qua 
et  la  dil  gran  frutto  che  si  fa  qua  nel  N.  S.,  et  penso  V.  R.  lo  co- 
noscerà, perchè  a  S.  SM  sempre  li  pare  uedere  V.  R.  P.  O  quante 
buone  opere  fa  questo  gentil'  huomo,  e  quante  lagrime,  e  quanti 
poueri  ueste,  e  quante  paci  accorde,  e  quanto  ama  la  nostra 
Compagnia.  Questo  ben  Benedetto  gentil'  huomo,  com'  il  caren- 
dino  (?)  nostro  in  Modena,  non  mi  uede  a  sofficienza,  et  noria 
sempre  chè  io  fosse  con  S.  SM  .  Non  ha  moglia ,  nè  figliuoli,  et 
è  il  primo  di  ricchezze  in  questa  terra,  di  nobili tà  di  sangue,  et 
di  costumi:  è  gentilhuomo  genoese.  Sempre  conferisco  le  cose  che 
hauemo  da  far'  difficille  con  S.  S.ia?  perchè  ua  con  molto  ritentio- 
ne  et  tranquilità  d'  animo  in  cose  d'  importanza ,  nè  mai  facio 
atto  publico  senza  suo  parer'.  E  il  più  appresso  al  signor  gouer- 
nator  col  predetto  M.  Lione  in  dirle  sempre  le  cose  che  sono  ad 
honor  de  N.  S.  So  gì'  ha  detto:  O  signor  gouernator,  quanto  è 
felice  il  vostro  gouerno  più  di  tutti  gli  altri  gouernatori.  Non  ue- 
de te  che  della  settimana  di  carnual  s'  è  fatta  la  settimana  santa; 
della  domenicha,  la  pasqua,  per  tanta  moltitudine  che  concorre 
ogni  di  alla  predica,  confessioni  et  comunionj!  Uedete  il  paradiso 
terreste,  uedete  la  primitiua  chiesia ,  vedresti  la  terra  di  promis- 
sione scorrendo  latte  et  melle,  della  dolcedine  della  diuina  gratia. 
O  quanti  in  mia  confussione,  pur  lo  dirò  piano,  piano,  saccostono 
ascosi,  acciò  nè  sentono  parlar.  Non  conosco  huomo  in  Corsica, 
per  diuina  gratia,  che  non  si  riputa  a  gran  gratia  s'  io  li  parlo; 
et  s'  io  hauesse  mille  ulte,  non  bastariano  anchora  a  sodisfar'  a 


174  Epistolae  Mixtae— 554 

tanta  moltitudine.  Tutti  li  soperiori  incirca,  incirca,  tanto  in  spi- 
rituale quanto  in  temporale,  uengono  da  noi  con  grande  affettione 
a  domandarci  che  noi  uogliamo  andar'  nelli  loro  stadi  et  diocesi  a 
uisitar'  li  suoi  popoli.  Nò  sono  in  spirituale  uenuti  il  signor  vica- 
rio da  Leria,  primo  vescouado  di  Corsica,  quello  de  Rostino, 
quello  di  Bonifacio;  in  temporale,  n'  è  uenuto  il  signor  Giacomo 
S.to  da  Mara,  primo  signor  di  Corsica,  il  2.°  il  signor  Rainuzo,  et 
altri  hanno  mandato  lettere,  il  capitano  Vicentello,  il  capitano  Ot- 
tauiano,  il  cap. ne  S.to,  li  gentilhuomi  dalla  Casa  Bianca, 
quelli  di  Ballagna,  il  vicario  da  Nebbio  dil  vescovo  Grimani  ', 
tante  persone  religiose,  et  tante  buone  persone  desiderando  eh'  io 
li  uada  a  uisitar'.  Si  vede  in  huomini,  si  uede  in  donne,  si  uede  in 
grandi,  si  uede  in  picoli  quanto  timor  hanno  riceuuto,  dubitando 
della  partenza  nostra:  Asolis  ortu  usque  ad  occasum  laudabile  no- 
men  Domini  ^  Il  predetto  M.  Benedetto  ha  il  suo  fratello  in  Ge- 
noa per  uno  delli  S.o"  di  S.to  Georgio.  Qua  le  uergine  me  fanno 
instantia  di  fare  uno  monasterio,  et  io  non  cè  difficultà  alcuna; 
perchè  ueggio  la  dispositione  delli  cuor".  Col  fauor'  dil  signor  Id- 
dio, et  dil  signor  gouernator  et  la  signora  Nouelletta,  socera  del 
signor  Melchior'  Gentil,  me  sè  offerta  con  quanto  io  li  ordinarò, 
et  della  ulta,  et  robba.  Ma  perchè  non  impedisse  maggior'  bene, 
prima  noria  che  si  piantasse  uno  loco  de  buoni  sacerdoti,  che  po- 
tesso  poi  regger'  queste  persone,  fanciulli  et  sacerdoti,  comm'  è 
anchora  parer'  di  questi  sacerdoti,  di  M.  don  Giouaninello,  huomo 
da  bene  et  di  buona  fama.  Prima  temeua  mettersi  a  lauorar'  come 
faceuono  in  Garfagnana  '%  hora  desidera  molto  con  molti  altri, 
quali  con  tutti  li  prenominati  pregono  V.  P.  R,  con  tutta  la  Com- 
pagnia li  uoglia  sempre  hauer'  raccomandati  nelle  sue  diuotissime 
orationi,'  et  per  questa  causa  io  1'  ho  nominati,  acciò  uedendo  il 
loro  merito  uerso  N.  S.  et  la  santissima  Compagnia,  siammo  tutti 
più  disposti  a  pregar'  N.  S.  eh'  augmenta  il  suo  amor',  et  doni 
in  quelle  benedette  anime;  et  quasi  tutti  son  nostri  figliuoli  et 

1    Andreas  Grimaldo.  Cf.  Polanco,  t.  m,  pag.  88,  annot.  i,  ubi  nomina 
episcoporum  Corsicae  ilio  tempore  recensentur. 
'    Ps.  cxii,  3. 

'    Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  u,  pag.  251  et  seqq. 


i6  Martii  1553  175 

figliuole  spirituali,  et  ogni  di  cresce  il  numero  delli  credenti,  chel 
bisogna  fare  noua  ulta  nel  nostro  Signor. 

Il  giouamento  che  nè  fanno  lo  Padri  quiui  nostri  di  S.to  Fran- 
cesco '  in  continue  confessioni,  comunioni,  et  comodità  nostra, 
noi  posso  in  poco  narralo,  et  la  charità  di  primi  ministre  insino  da 
Genoa  ne  manda  presenti,  et  io  mai  altro  accettai  da  nessuno, 
che  la  sua  charità  et  buono  amore.  Il  Signor  li  rimunera  tutti 
per  me. 

Si  fanno  molte  dispense  in  4.°,  ignoranter  contratto,  per 
amore  di  Dio,  perchè  non  hanno  pane  da  cibarsi,  O  quanti  in  - 
cantamenti, soperstitionj ,  et  riti  gentileschi  si  sono  tolti  uia, 
giocchi,  bestemmie,  ingiurie,  et  altre  operationi  dil  dimonio,  et 
infiniti  beni  ha  pianto  N.  S.  in  riparar'  chiesie,  in  fabricarle,  in 
ordinarle,  in  officiarle,  in  serarle  et  acconciarle.  Si  io  fosse  sano 
di  corpo  et  fermo  di  mente,  io  potria  scriuir  in  particolar  alli 
R.mi  cardinali  S.  Croce,  Morone,  et  Maffeo,  ma  non  possendo, 
questa  colla  colligata  risposta  ale  lamentationi  fatte  contra  di  me 
farà  al  meglio  si  potrà,  perchè  mai  sono  una  hora  sano,  nè  una 
mezza.  Li  denti  poi  sempre  mi  trauagliono,  e  di  notte  non  mi 
manca  croce  di  dolor'  per  li  peccati  miei.  Il  Signor  nè  facia  cono- 
scer' la  sua  santísima  uoluntà  et  quella  perfettamente  adimpir'. 
Mi  raccomando  sempre  alle  diuotissime  orationi  di  V.  R.  P.  con 
tutta  la  Compagnia  con  questi  gentil'  huomini  et  cittadini  et  tutta 
r  isola.  Il  signor  gouernator  prega  specialiter  V.  R.  hauerlo  nelle 
sue  orationi  et  annesso  alla  Compagnia,  perchè  lo  merita  di  tanta 
charità  n'  usa,  come  scriuerò  a  lei  in  particolar.  Dalla  Bastia  16 
di  Marzo  1553.  De  V.  R.  P.  hurailUmo  seruo  nel  N.  S., 

S.  Landino  da  Sarzana. 
La  lettera  dil  R.mo  Carpi  è  solo  di  ringratiar'  1'  opera  di 
Reggio. 

Insaripiio.  Jhs.  Al  mio  molto  R.  Padre  nel  nostro  Signore,  il 
P.  M.  Ignatio,  prepósito  della  Compagnia  de  Giesù  digníssimo. 
In  Roma. 

Questa  sarà  ancora  per  li  R.mi  cardinali,  se  parà  a  V.  R. 


»    Vide  supra  epist.  515,  519  et  alibi  passim. 


176 


Epistolae  Mixtae— 555 


555 

EMMANUEL  GODINHO 
EX  MANDATO  P.   MICHAELIS  DE  TORRES 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CONIMBRICA  16-17  MARTII  I553  *' 

Formulam  votorum  mittit,  apud  lusitanos  socios  usurpatam. — Dubia 
quaedam  ab  Ignatio  sol  venda  proponit. 

t 

Forma  dos  uotos. 

Eu  N.  me  offereço  sem  nenhuma  condição  nem  outra  mais  in- 
telligentia  que  a  que  estas  palauras  tem,  e  he  a  intenção  dos  su- 
periores desta  Companhia  aconforme  aas  Constituições  delias 
feitas  e  por  fazer,  perpetuamente  uos  seruir  professo  ou  coadiu- 
tor,  quando  pera  alguma  destas  cousas  o  superior  me  quiser  acei- 
tar. Asi  mais  ate  ser  professo  ou  coadiutor  uos  prometo  guardar 
castidade,  e  a  pobreza  que  ho  collegio  tem  por  instituição,  e  de 
obedecer  aos  superiores  da  Companhia  em  tudo  o  que  me  man- 
darem, o  que  tudo  asi  da  minha  parte  a  uos,  meu  Senhor,  e  por 
amor  de  uos  e  diante  de  vossa  diuina  magestade  e  da  gloriosa 
Virgem  Sancta  Maria,  prometo  firmemente,  crendo  e  esperando 
que,  pois  me  dais  graça  pera  fazer  tal  principio,  ma  dareis  maior 
pera  ho  acabar  de  consumar  a  gloria  e  honrra  uosa. 

Esta  es  la  forma  de  los  uotos  que  acá  se  hazen;  acerca  de  la 
qual  dudamos  se  aya  uenido  de  allá.  Y  porque  en  ella  an  occor- 
rido  dudas  y  inconuenientes,  se  escriuen  á  V.  P.  La  primera 
duda  es,  si  echando  el  superior  á  uno  por  sus  defectos,  si  el  tal 
eo  ipso  queda  libre  de  los  uotos,  por  aquellas  palabras,  scilicet 
perpetuamente  os  seruir  professo  ou  coadiutor,  quando  pera  al- 
guna destas  cousas  o  superior  me  quiser  acceptar;  por  lo  qual, 
no  le  acceptando,  pareçe  quedar  libre.  A  lo  que  por  otra  parte 
occorre  este  inconueniente:  que,  como  uno  tuuiesse  uoluntad  de 
irse,  haría  tales  cosas,  con  que  mouiesse  al  superior  á  despedir- 


*    Ex  autographo  in  voi.  D,  semifolio,  n.  58. 


17  Martii  1553  177 

le,  para  que  así  quedasse  libre  de  los  uotos.  Mas  contra  esto  pa- 
reçe  que  haze,  quando  le  espiden,  no  es  sino  porque  no  quiso 
guardar  la  obedientia,  etc.,  que  prometió. 

Segunda,  cómo  se  entende  aquello:  la  pobreza  que  el  colle- 
gio tiene  por  institución,  y  en  qué  peccarían  los  estudiantes, 
yendo  contra  esto.  De  Coimbra  16  de  Março  de  1553. 

Aunque  por  uentura  está  errada  aquella  palabra,  que,  por 
poner  Compañía,  se  puso  collegio. 

Manu  P.  Godinho:  Por  comissión  del  P.  doctor  Torres, 

Manoel  Godinho. 

Vltra  otros,  Antonio  Brandon  y  principalmente  Diego  Viera 
instan  pediendo  les  quieran  largar  las  donaciones  que  años  ha 
tienen  hecho  á  este  collegio  de  sus  legítimas,  etc.,  las  quales 
están  confirmadas  por  el  rey  y  abundantemente  suplidas  todas 
las  cosas  que  conuenía  para  estaren  quan  firmes  se  podían  hazer, 
derrogando  muchos  derechos,  de  las  quales  legítimas  y  hazienda 
avn  no  está  en  posse  el  collegio;  y  con  todo  Diego  Viera  da 
muestra,  que,  no  se  la  largando,  pondría  lite  sobre  ello,  refi- 
riendo ya  que  era  de  menor  edad,  etc.,  lo  qual  suple  la  confir- 
mación del  rey.  Tiénesele  de  responder  que  esto  de  largar  los 
bienes  es  cosa  que  no  se  puede  hazer  sin  V.  P.  Mándenos  V.  P. 
rescreuir  lo  que  se  tiene  de  hazer  en  este  y  en  semejantes  casos. 
Acá  parece  se  podría  largar,  para  tener  con  qué  mantenerse  en 
su  uida,  y  por  muerte  quedase,  como  es,  del  collegio;  y  lo  que 
ha  rrentado  hasta  ora  que  estuuo  en  el  collegio,  sin  nunca  se  aver 
cobrado,  por  ser  en  su  isla  de  Madera,  no  lo  perdiese  el  colle- 
gio, pues  lã  ha  sustentado  y  an  estudiado  muy  bien  á  costa  del 
collegio.  V.  P.  lo  ordenará  como  más  sea  seruido  Dios  N.  S.  A 
17  de  Março  de  1553. 

Manu  propria:  Guodinus. 
Inscriptio:  Para  nuestro  en  X.°  P.  M.  Ignatio.  2.*  via. 


EPISTOLAE  MIXTAE  toh.  III. 


12 


178 


EPISTOLAE  MlXTAE— 556 


556 

EMMANUEL  GODINHO 
PATRI  LUDOVICO  GONÇALVES  DA  CAMARA 

CONIMBRICA  17  MARTIl  I553  *. 

Explicat  quid  ipsi  in  mentem  venerit,  cum  apostólicas  litteras  Julii  III,  pont. 
max.,  legit. — Hac  motus  occasione,  caetera,  quae  occurrunt  dubia,  pro- 
poni t. 

t 

,  Ihus. 

Charissime  Pater.  Pax  Christi.  Com  as  cartas  que  estes  dias 
recebemos  de  Roma,  das  quaes  uos  mandamos  a  Alcala  os  tras- 
lados dalgumas,  nos  mandou  noso  P,  M.  Ignatio  hum  breue  do 
santo  Padre,  que  agora  se  ouue,  de  confirmação  de  todos  os  pri- 
uilegios  e  graças  que  a  Companhia  teem  e  com  algumas  mais  de 
nouo,  em  que  entra  certa  declaração  que  he  aseginte:  «Et  insu- 
per religiosis  Societatis  hujusmodi  pro  tempore  senio  confectis, 
aut  aliqua  [infirmitate]  grauatis,  et  ad  operandum  in  uinea  Do- 
mini non  idoneis,  etiam  professis,  ut  in  collegiis  Societatis  hujus- 
modi, de  tui  et  pro  tempore  existentis  praepositi  generalis  uel 
inferiorum,  quibus  hanc  facultatem  communicaueris,  seu  com- 
municauerint,  licentia,  morari  et  ex  illorum  redditibus  et  prouen- 
tibus  se  sustentari  absque  aliquo  conscientiae  scrupulo  libere  et 
licite  ualeant,  plenam  et  liberam,  authoritate  et  tenore  praemissis, 
facultatem  et  licentiam  concedimus»     Ao  que  me  occorreo  oque 
ouui  ao  guardião  de  S.  Antonio  acerca  dos  uelhos  e  emfermos 
nas  religiões.  Falando  nos  em  como  se  uiera  a  deminuir  e  casi  a 
perder  aquelle  feruor  e  integridade  das  religiões  em  seus  princi- 
pios, entre  outras  cousas  disto  disse  huma  que  entre  si  espre- 
mentauão,  diz:  Depois  que  uimos  a  ser  uelhos  e  enfermos  na  re- 
ligião, nom  podemos  ter  comnosco  aquelle  rigor  que  antes  a 
idade  sofria  e  com  que  podia,  antes  he  necessario  sermos  cura- 

'    Ex  originali  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  57,  prius  601. 
*    JULii  III  litterae  apostolicae  Sacrae  religionis,  quibus  privilegia  So- 
cietatis confirmantur  aliaque  conceduntur,  22  Oct.  1552. 


17  Martii  1553  179 

dos  e  sustentados;  e  os  que  começão  a  trabalhar  na  religião, 
comm  um  mente  não  se  mouem  senão  com  hos  exemplos  que  nella 
achão.  E  desta  maneira  uem  a  começar  na  frieza  dos  uelhos  e 
canssados,  e  asi  cada  uez  mays  uai  crescendo  ho  intibiamento  de 
huns  nos  outros,  e  a  não  auer  pessoas  de  uirtude  e  espirito  que 
sostentem  a  religião  em  seu  uigor.  E  isto  mesmo  ui  etiam  em 
São  Boauentura  ao  mesmo  proposito,  donde  me  ueo  hum  arreçeo 
e  temor  acerca  de  nos,  que  me  fez  parecerme  que  deuia  fazer  esta 
lembrança  com  as  mais  que  V.  R.  der.  Occorriame  o  syllogisrao 
desta  maneira.  Se  de  dez,  uiuente  ho  noso  P.  M.  Ignatio,  sai 
M.  Simão  com  as  infirmidades,  a  que  tanto  se  entrega,  ultra  ea, 
que  nom  ignoramus,  depois  de  uinte  e  de  quarenta  e  de  cento, 
etc.,  quantos  uos  pareçe  que  podem  uir  a  sair  com  que  se  tenha 
o  mesmo  trabalho,  ne  dicam  mayor?  E  como  dos  taees,  et  qui 
ad  operandum  in  uinea  Domini  idonei  non  fuerunt,  ha  de  ser  sua 
mansão  e  morada  os  coUegios,  que  exemplo  poderão  dar,  e  que 
ajuda  para  crecer  em  uirtude  e  espirito  poderão  teer  nelles  os  es- 
tudiantes que  estão  em  prouação  para  professos  ou  coadiutores? 
E  se  nos  fica  mais  fácil  corrupção  pera  uir  a  diminuirse  o  feruor 
e  espirito  con  taes  occassiões,  que  aos  Antonios  descalços,  ma- 
xime distando  nos,  em  os  collegios  presertim,  tanto  de  sua  po- 
breza e  rigor,  etc. 

Per  cima  de  tudo  isto,  claro  esta  que  na  Companhia  os  ja  can- 
sados e  doentes  com  os  trabalhos  muitos  e  grandes  della  não  po- 
dem deixar  de  teer  alguum  abrigo,  em  que  repousem  na  uelhiçe, 
porem  isto  naõ  tira  os  inconuenientes  acima.  Ideo  V.  R.  o  deue 
propor,  não  para  mais  que  para  que,  podendosse  dar  algum  re- 
medio, que  aliquo  modo  atalhe  aos  inconuenientes,  fique  posto 
por  noso  P.  Ignatio,  ut  decet  Não  se  offereçe  agora  outra 
cousa.  Noso  Senhor  nos  faça  seus-fiees  seruos.  De  Coimbra  a  17 
de  Março  de  1553. 

*  Agunt  de  his,  propositasque  diluunt  difficultates,  Suarez,  De  reli- 
gione Societatis  Jesu,  lib.  iv,  cap.  10;  Rivadeneira,  Tratado...  dei  itistitii- 
to...  de  la  Compañía  de  Jesús,  cap.  24,  aliique.  Hos  consule  auctores,  apud 
quos  responsa  invenies  ad  quaesita  P.  Godinho.  Non  enim  scopi  nostri  ac 
muneris  est  hujuscemodi  quaestiones  sententiasque  explicare,  aut  contro- 
versias dirimere. 


i8o  Epistolae  Mixtae— 556 

Bem  uejo  que  he  isto  meterme  mais  do  que  me  conuem,  mas 
o  zelo  não  ho  consente.  Noso  Senhor  supra  ho  mal  que  nisto 
ouuer. 

Estas  se  ajuntem  aas  mais  que  leuais. 

Como  se  tienen  de  auer  con  los  que  adoecen  infra  términos 
probationis  de  enfermedade  prolixas,  y  si  no  aliándolos  por  otros 
respectos  ydóneos  para  serem  recebidos,  se  deue  ter  todauia  res- 
pecto a  la  enfermedad  que  acquirió  con  el  trabajo  de  la  religión, 
ó  se  todauia  se  no  deue  tener  cuenta  con  la  tal  enfermedad,  es- 
pediéndole  solamente  por  no  ser  idòneo  por  respecto  della. 

Los  qu3  se  reciben  destinadamente  para  seruicio,  después  de 
estar  en  casa  tres,  quatro  y  ocho  años  y  los  despiden  por  sus 
defectos,  como  serem  destraidos  y  poco  obedientes,  se  les  deuen 
pagar  algo  por  su  seruicio;  y  esto  aunque  ni  ayan  hecho  uotos. 

Quando  se  dize  uno  coadiutor  in  spiritualibus  y  quándo  in 
temporalibus;  y  se  para  entender  que  lo  es,  conuiene  que  sea  pri- 
mero nombrado  por  tal,  ansi  como  professo  para  serlo,  y  se  los 
que  aora  andan  en  las  Indias  á  ajudar  los  próximos  se  pueden  de- 
zir  coadiutores,  etc. 

Acontecendo  morirse  el  prouincial  durante  su  tiempo,  qué 
modo  se  ha  de  tener  ó  quién  deue  quedar  interim  en  su  lugar, 
hasta  el  general  proueer,  y  se  interim  quedan  al  tal  todos  los  po- 
deres que  tenia  el  prouincial  . 

Lembre  propor  a  mujta  nececidade  que  ha  de  termosygreya,  a 
qual  este  ano  que  vem  poderíamos  commeçar,  prazendo  a  Déos, 
com  algum  dinheiro  que  poderá  sobrar  das  rendas,  pagas  a  diui- 
das  primeiro,  e  ysto  polo  menos  gasto  que  ao  presente  ha,  por 
nom  aver  tantos  estudantes,  venha  parecer  de  noso  P.  Ygnatio  se 
he  bem  começarmola.  E  V.  R.  lhe  ponha  diante  os  incouenien- 
tes  pro  vtraque  parte,  se  alguns  ha.  Tuus  servus     in  Domino, 

Manoel  Godinho. 

Inscriptio:  Ao  dillectissimo  em  X.°  Padre,  ho  P.  Luis  Gon- 
çalvez  da  Companhia  de  Jesus,  em  Roma.  2.*  via. 

'    Quae  sequuntur,  ipse  Godinho  propria  manu  exaravit. 
*    Compendiaria  nota  heic  usus  est  Godinho,  quae  commode  sic  dissolvi 
potest,  ut  legatur  servus,  vel  frater,  aut  etiam  semper. 


17  Martii  1553  181 


557 

MATTHAEUS  DE  TASSIS 

PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

GRAECIO  17  MARTII  I553  *. 

Tarditatem  in  respondendo  excusat.  —  Gratias  agit  amplíssimas  de  concessa 
sibi  spiritualium  bonorum  Societatis  communicatione . 

Jhs. 

R.do  et  magnifico  signor  mio  in  Jesux."  Questi  giorni  pasati 
ho  riceuuto  la  de  V.  SM  conilo  plicho  per  Viena,  la  qual  la 
mandai  bene  et  per  auanti,  riceuute  quelle  de  lo  R.mo  Ingatio 
con  altre  per  Viena  et  ancora  la  patente  de  sua  SM  che  sua 
S.ia  mi  mandò,  facendo  mi  indegno  de  li  morti,  de  li  horationde 
tanti  boni  et  santi  persone  de  la  dita  benedetta  Compagnia,  aben- 
chè  io  sia  indegno  di  tal  gratia.  Ma  io 'poso  dir  como  Dio:  sono 
uenuto  per  li  pecatori  et  non  per  li  santi.  Ancora  io  tegnarò  che 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  209,  prius  8. — De  argu- 
mento et  auctore  hujus  epistolae  haec  reperiuntur  apud  Polanco,  t.  iii, 
pag.  250,  n.  561,  quae  cum  annotationibus  exscribenda  duximus:  «Non  omit- 
iam quod  inter  alios,  qui  magna  benevolentia  nostram  Societatem  complexi 
sunt,  fuit  Mathias  '  de  Tassis,  quem  postarum  magistrum  Rex  Romanorum 
habebat  Is  suis  litteris  Romam  scripsit,  omnem  suam  operam  offerens  offi- 
<:iose.  Id  pecuHariter  obtulit,  ut  litterae  Societatis,  licet  tam  multae  essent 
ut  equum  integram  onerarent,  nihil  prorsus  solverent  litterarum  latori,  et 
ad  id  scripsit  Ma^istro  Joanni  Antonio  de  Tassis,  qui  Romae  magister  po- 
starum erat,  et  ab  eodem  obtinuit  ut,  quae  ultro  citroque  mitterentur  litte- 
rae Societatis,  sine  ullo  pretio  nostris  darentur;  quia  dicebat  se  propter  no- 
men  benedictuin,  quo  Societas  utebatur,  scilicet  nomen  Jesu  [id  faceré] 
Et  cum  eum  orationum  Societatis  P.  Ignatius  participem  fecisset,  mirum 
pro  quam  singolari  beneficio  id  acceperit;  et  usque  in  hodiernum  diem,  cum 
viginti  anni  sint  elapsi,  hoc  beneficio  iliius  fruitur  Societas.  Hucusque 
Polancus. 

*  "Sic  in  mss;  sed  alibi  Majfeus,  et  saepius  rectiusque,  ut  nobis  nunc  videtur,  Mat- 
thaeus.  Vide  Carta';  de  San  Ignacio,  t.  iv.  pag:.  2!6,  not.  2  et  in  opere  llinerai  io  real 
de  Postas,  auctore  Piìtro  Rodrigukz  Campomanes,  Madrid,  1761,  Prologi  §  1,  Origen  de 
las  Postas  de  España  y  sus  pn  einiitencias.  ^ 

-   "Sigillura,  quod  litteris  Romae  ab  Ignaüo  ejusque  sociis  scriptis  superponebatur, 
t 

nomen  Jesu  íJHSi  exhibebat.  Vide  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  i,  pag.  456  et  seq.„ 

*  "'Corle  del  Re  de'  Romani.  1."  A.  Maitheo  di  Tassis,  ringratiandolo  della  sua  obla- 
tionc,  una  ofiRciosa.  2°  Una  patente  della  communicatione  delle  gratie...  Mandate  a  5 
et  6  di  Febraio  i553'.  Fegestum  litterarum  Sunctt  Igi.atti,  voi.  i,  lol.  90,  v.. 


i82  Epistolae  Mixtae-  558 

Dio  abi  mi  mandato  tal  cosa  per  li  mei  gran  pecati  et  per  schan- 
zelarmi  per  le  uertù  de  li  pregie  de  tanti  bone  et  sante  hanime; 
et  benché  a  la  Compagnia  del  bon  Jesù  io  sia  indegno  de  ser- 
uirla  di  questa  mia  misera  seruitù,  po  doua  io  poterò  et  sapero  a 
che  modo  io  far,  io,  indegno  pecator,  seruiciio,  mi  afeticarò  con 
questi  mie  misere  sforce ,  in  ogni  modo  de  non  mancar  e  farli 
quello  a  mi  poterò. 

Al  signor  Ignatio  mi  arano  sua  SM  R.ma  per  aschuso  che  non 
ho  fato  la  resposta  a  quella  de  sua  SM  R.ma.  La  casoni  che  la 
fortuna  de  questa  misera  ulta,  siando  fora  de  la  porta  de  lo  mi 
logamento,  caschai  sopra  la  giaza  de  la  spalla  dretta,  che  so  da 
più  de  3  sotemane  che  non  ho  posuto  schriuer,  et  a  benché  io 
aora  schriuo ,  non  poso  però  drizar  lo  braco.  Per  questo 
V.  S.ia  R.ma  mi  barano  per  aschuso,  se  non  ho  dato  resposta  a 
li  de  sua  R.ma  SM  .  Serto  sono  sto  cosi  ancora  de  li  nostri  bene- 
detti Padri  a  Uiena  non  li  ho  dato  resposta  a  nesane  sue,  ma 
spero  per  la  gratia  del  benigno  Giesù  che  mi  darano  gratia  che  io 
poterò  da  resposta  a  quella.  Amen.  Altro  non  so  che  dir,  sollo  in 
a  tuta  la  santa  Compagnia  mi  recomando.  De  Graz  a  di  17  Marzo 
1553.  Tuto  de  V.  S.  R.da. 

Matio  [sic]  DE  Tassis,  p.  m. 

Inscriptio:  f  R.do  signor  Joanne  de  Polanco,  sechretari  de  la 
Compagnia  de  [Jesù].  Signor  mio:  honoratissimo.  Roma.  Signor 
Jo.  Antonio  Fala  [?]  Darban. 

Alia  manti:  1553.  De  Matthia  de  Tassis,  maestro  di  poste. 

SENATUS  POPULUSQUE  BASTIENSIS 
SUMMO  PONTIFICI 

BASTIA  18  MARTII  1553 

Accusatio  adversus  canoniciim  de  Borgo. — Testimonium  pro  Patribus  Lan^ 
dini  et  Gomes,  a  romano  pontífice  in  Corsicam  cum  potestate  missis. 

Santissimo  e  beatissimo  Padre.  Saperà  la  S.tà  vostra  qual  • 
menti  in  questa  isola  de  Corsica  é  posto  vna  chiesia  sotto  la  in- 
*    Ex  autographo  in  voi.  Epist.  diversorum ,  duplici  folio,  n.  53 j, 


i8  Marth  1553  i83 

uocatione  de  SM  Maria  Arenbata.  È  gouernata  sotto  tutella  e 
cura  dell  Rdo.  M.  Io:  del  Borgo,  canonico  de  Mariana  *,  la  quale 
già  fu  dotata  da  gli  habi tanti  de  la  Bastia,  nel  qual  luoco  si  troua 
essa  chiesia,  fondata  già  sono  più  de  anni  settanta,  de  soldi  otti 
de  questa  moneta  per  foco,  vltra  le  altre  intrate  che  a,  con  carico 
de  prouider  alla  cura  de  le  anime,  secondo  che  sono  li  ordini  de 
la  santa  madre  chiesia,  e  mente  de  V.  B.ne.  E  per  esser  questo 
loco  pur  principale  e  capo  de  questo  regno,  il  quale  al  tempo  de 
essa  dottatione  non  capeua  a  più  de  sexsanta  fochi,  e  adesso  ne 
moderni  tempi  cresuti  in  più  de  seicento,  taimen  ti  che  le  intrate 
d'  essa  chiesia  ogni  giorno  son  fatte  più  grasse  e  ahondante; 
nientedimanco  si  uede  che  tanto  più  sono  acresute  le  intrate, 
quanto  magiormenti  sono  poco  seruite  le  pecorelle,  racomandate 
al  rettore  de  essa  chiesia,  il  quale  non  hauto  rispetto  che  è  pur 
casa  de  Idio,  e  si  può  dir  madre  de  queste  dioces  per  essere  le 
loro  cadridale  disfatte  e  rouinate,  nè  hauto  respetto  che  le  peco- 
relle siano  cresute  al  numero  de  più  de  tre  milia,  e  che  l)isogna- 
no  de  più  cibo  de  quel  che  per  auaritia  de  spender  lintrata  reste- 
ria  hobligato;  ma  con  vn  solo  prete  de  poco  momento  et  insufi- 
ciente, che  con  la  offerta  sola  de  lo  altare  li  da  carico  de  tutto 
questo  grege,  nè  mai  più  lo  uisita.  Anzi  instato  de  prouisione  e 
de  reparamento  nicesario,  non  solum  [non]  fa  quello  che  è  debito 
suo  et  vfficio  del  carico  che  tiene,  ma  il  latte  che  suchia  da  tante 
sue  pecorelle  sei  conuerte  nei  propij  ussi  a  casa  sua,  contra  ogni 
carittà  e  dispositione  de  li  sacri  canoni.  Per  vnde  vmilissimamen- 
ti  recoreno  a  piedi  de  la  S.tà  V.  li  infrascripti  appresso  in  calze 
de  questa,  quali  representano  la  magior  parte  dei  principali  de 
questa  comunità,  e  quanto  più  possano,  e  con  quanta  magior 
deuotione,  la  supplicano,  che  inteso  la  notitia  che  fano  le  pouere 
pecorele,  già  quasi  destitute  dali  ben  spirituali,  vogli  ordinare  in 
tal  modo  e  maniera,  che  la  casa  de  Idio  e  le  pouere  anime  habino 
quello  che  li  uiene,  e  siano  gouernate  e  regúlate  da  tanti  preti, 
che  siano  abastanza,  sia  per  lo  seruicio  de  tante  anime,  quanto 

prius  260.  Est  et  aliud  exemplum  transumptum  in  eodem  voi . ,  duplici  item 
folio,  n.  52,  prius  23l. 

*    Vide  supra j  epist.  515,  pag.  76. 


184  Epistolar  Mixtae — 558 

anco  può  comportare  la  spesa  dellanata  de  essa.  E  perchè  già  si 
nè  hera  domandato  prouisione  al  Rdo.  M.  Siluestro,  mandato  in 
questa  isola  dalla  S.tà  V.  a  prieghi  de  nostri  magnifici  signori  e 
padroni,  la  cui  uertù,  bontà  e  santità  non  ne  diremo  altro  alla 
S.tà  V.,  poiché  copiosamenti  la  ha  hauta  prima  de  adesso,  hauen- 
doli  scielti  per  il  bisogno  nostro,  diremo  bene  che  i  meriti  suoi 
son  tali,  che  de  la  lor  uenuta  resta  questa  isola  perpetualmenti  de- 
bitrice alla  S.tà  V.  E  perchè  nel  tempo  che  sperauano  da  Sua 
R.tia  prouisione,  con  gran  nostro  dispiacere  hauemo  inteso  esser 
comparso  costà  il  predeto  M.  Io:  canonico,  nostro  rettore,  et  vno 
altro  prete  per  perturbare  quello  che  con  tanta  carità  et  amore 
opperano  in  questa  isola  questi  doi  Rdi.  visitatori,  e  finalmenti 
destruere  tanto  bene,  datoci  da  V.  B.ne^  et  per  operar  ancora  che 
lautorità  de  questi  duoi  R.di  visitatori  non  si  estenda  sopra  de 
loro  per  non  compire  a  quello  che  la  carità  li  astringe  e  la  santa 
madre  chiesa  uole  e  comanda  ;  aspettiamo  con  bon  desiderio  che 
V.  S.tà  proueda  et  ordini  a  detti  suoi  delligati  e  uisitatori  che, 
sentito  la  richiesta  nostra,  si  proueda  conforme  al  uoler  de 
V.  B.ne  et  a  quanto  resta  hogligato  per  il  seruicio  de  tante  ani- 
me. E  farà  V.  S.tà  opera  tanto  a  Idio  cara  e  degna  della  grandeza 
del  loco  che  tiene,  quanto  più  sobligerà  tutta  questa  isola  a  pre- 
gar nostro  signor  Idio  per  stabilimento  et  agumento  della  fede 
de  Cristo  e  conseruation  della  sua  santissima  persona,  alla  quale 
vmilmenti  et  inchineuolmenti  basiamo  suoi  santissimi  piedi,  e  ce 
racomandiamo.  Dalla  Bastia  de  Corsica  a  dì  XVIII  de  Marzo  del 
LUI.  De  la  S.  V.  humilissimi  serui  e  creatur% 

Il  populo  e  vniuesità  della  Bastia. 

Sequuniur  nomina. 


i8  Martii  1553 


185 


55» 

QUIRICUS  DE  BUSTORO 

PATRI  IGNATIO   DE  LOYOLA 

EX  SANCTO  COLUMBANO  18  MARTII  1553  '. 

Magno  propriae  demissionis  sensu  praeteritam  suam  vitam  accusat;  Patres 
a  pontífice  missos  laudat,  eorumque  adversarios  coarguit. 

IHS 

Molto  R.do  in  X.o  mio  osservandissimo.  Non  habiando  inanzi 
d'  adesso  hauuto  ocasione  di  scriuergli,  mi  sono  soprastato  et 
per  non  cognoscerla  di  presenzia,  se  non  per  le  bone  opere  sue 
e  buona  famma,  e  tampuoco  lei  cognoscie  a  me;  ma  mosso  dal 
timor'  d'  Idio,  ho  uoluto  dirgli  solo  eh'  sono  circa  quattro  anni 
mi  retrouaua  in  mala  disposizione  con  miei  proximi,  senza  con- 
tritione  contra  V  horo,  et  mediante  la  grazia  di  esso  signor  Idio 
e  le  buone  opere  di  M.  Emanuel,  ho  rimesso  ogni  cosa,  e  redut- 
tomi  a  penitenzia,  e  cognosciuto  quanto  sia  contra  i  suoi  precetti 
affare,  e  per  contra  quanto  sia  utile  a  osseruargli.  E  questo  eh'  io 
gli  dico,  noi  fo  perch'  la  R.  V.  mi  tenga  per  persona  spirituale, 
anzi  per  peccatore;  ma  gliel  dico,  non  siando  mai  più  in  quest'  in- 
sula stato  il  paragon  simile,  uoglia  esser'  contenta  perlayuto  de' 
lanime,  s'  è  possibbile  farcili  fermare  il  tempo  de  la  ulta  1'  horo, 
perch'  erano  et  sono  più  de  la  metà  de  populi  eh'  no  sapsuano 
quel  eh'  dice  il  Padre  nostro,  per  essere  ignoranti.  Et  il  medemo 
fa  il  Padre  don  Seluestro  alla  Bastia,  come  da  più  persone  penso 
eh'  ne  sarà  dil  tutto  raguagliata.  Et  perch'  pare  eh'  doi  o  tre  ha- 
bino  scritto  contro  1'  horo,  un  fior'  non  fa  primaviera,  et  per 
contra  sono  più  de  dieci  milia  chi  laudano  Idio  il  giorno  eh'  in 
questa  insula  uenero,  et  cosi  il  laudarano  il  resto  de  1'  isula 
eh'  glintenderano.  Sichè,  reuerendo  Padre,  sarebbe  bene  et 
mercede  apresso  Idio  fargli  castigare  come  caluniatori  de  la  fede 
de  esso  Idio,  acciò  fusse  exemplo  a  simili  presentuosi  e  ali  marci 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  199,  prius  218. 


i86  Epistolae  MiXTAE— 560 

luterani.  Et  perchè  forsi  la  R.  V.  non  saprà  altrimenti  eh'  gli  scri- 
ue,  io  sono  Quilico  de  Bustoro  de  la  Bastia,  cancelliero  del  illu- 
stre signor  Japoco  S.to  de  Mare,  signor  de  Capo  Corso. 

Et  faccendo  per  adesso  fine,  me  gli  raccomando,  insieme  con 
gV  altri  Padri  eh'  esso  signor  Idio  gli  faccii  a  tutti  sentire  il  suo 
feruore,  e  a  me  tenga  sempre  in  Y  hor'  bona  grazia. 

Da  San  Colombano,  il  di  18  d'  marzo  nel  53.  D.  V.  R.  figli 
uolo  spirituale, 

Il  medemo  Quilico. 
Inscriptio:  \  AIR. do  in  X.o  miooss.mo,  M.  [Ign]azio  Loiola, 
prepósito  generale  della  Compagnia  di  Giesù. 

560 

JACOBUS  SANTI  DE  MARA 

BALDUÍNO  DE  BALDUINIS  DE  BARGA 

EX  SANCTO  COLUMBANO  l8  MARTII  1553  *. 

Criminationes  vicarii  marianensis  adversus  Patres  Landini  et  Gomes  vehe- 
menter  refutat:  eos  collaudat. 

R.mo  Mons.  padrón  mio  osservandissimo.  Il  padrón  Ma- 
riano nostro  è  gionto,  e  per  lui  o  uisto  quella  di  V.  S.  R.™a.  Et 
quanto  mi  dice  circa  di  le  decime  dil  nostro  stato,  sarà  sempre  a 
tempo  quando  vera  commodo  a  quella  farnele  consigniare  con  il 
nostro  douuto  pagamento. 

Di  quello  dice  V.  S.  del  Gio:  Battista,  suo  commissario  non 
ralegrandomi  però  del  mal  d'  alcuno,  ma  mi  ralegrarò  bene 
ch'I  si  uedrà  per  altri  quello  eh'  lui  a  fatto  contra  1'  honor  suo, 
benefitio  e  uolontà  di  V.  S.,  sichè  ne  lassarò  la  cura  a  castigarlo 
a  chi  gì'  è  padrone,  eh'  so  eh'  mai  non  a  amato  nè  ama  cosa  per 
il  quale  nè  potessi  uenire  carico  nè  dishonor  non  eh'  allei  ma  a 
suoi.  Mi  son  bene  marauigliato  non  poco  eh'  lui  babbi  scritto  a 
Roma  in  carico  de  questi  Padri,  don  Seluestro  e  don  Emanuel, 

'  Ex  monumento,  manu  ipsius  secretarii  scripto,  in  voi.  D,  unico  folio, 
n.  194,  prius  228. 

*    Vide  epistolam  515,  pag.  71  et  seqq. 


i8  Martii  1553  187 

quali  per  tutti  gV  homini  da  bene  eh"  temeno  Idio,  e  credeno 
tutto  quel  eh'  erede  la  santa  madre  chiesia,  siano  stati  appro- 
bati,  tenuti,  accarezati,  amati,  e  ben  ueduti,  como  si  richiede  a 
pari  suoi,  e  questo  per  le  V  hor'  bone  opere  eh'  in  questa  insula 
ano  fatto  e  uano  giornalmeti  faccende,  et  io  non  credarò  eh'  in 
cosa  alcuna  Mons.  Rev.mo  potessi  uenir'  più  cosa  necessaria  a 
questa  pouera  insula,  eh'  quello  n'  a  prouisto  lomnipotente  Idio  la 
San.tà  di  N.  S.  con  uoi  altri  signori  prelati.  Et  questo  eh'  dico, 
il  dico  perchè  prouo  don  Emanoel  esser'  stato  in  casa  nostra  il 
spazio  di  giorni  50  incirca,  e  trouandome  io  tanto  da  S.  R.  spiri- 
tualmente assigniato  a  me  e  tutti  nostri  suditi,  mastii  et  femine^ 
sono  stato,  per  la  calunia  a  1'  horo  fatta,  per  uenir  io  im  persona  a 
Roma,  a  probar'  tutto  il  contrario  di  quello  è  stato  scritto  in 
r  hor'  carico.  Sichè  quanto  a  me  gli  fo  fede  esser  1'  horo  quei 
homini  spirituali  e  catolici  eh'  m'  auesse  mai  potuto  dessignare 
in  recuperare  de  quanto  auessi  operato  il  nimico  contro  noi  far 
celo  acquistare.  E  però  prego  e  suplico  V.  S.  R.ma  eh'  per  la- 
mor'  d'  Idio,  per  amor'  di  1'  hor'  bone  opere,  e  di  1'  hor'  reueren- 
zie  col  di  me,  gli  uoglia  auer'  sempre  per  racomandati,  e  non 
dar'  credito  facilmente  a  quelle  persone  eh'  sono  maligne  e  senza 
poco  timor'  de  Idio.  E  questo  uogliando  alcuna  persona  scriuere 

0  auer'  detto  in  carico  1'  horo  alcuna  cosa,  per  il  quale  essi  ue- 
nissero  a  partir'  detrimento  de  honor',  V.  S.  R.ma  mi  farà  grazia 
farmelo  intendere,  affine  eh'  io  gli  possa  dare  discarico  de  la 
r  hor'  inocentia.  E  quando  cosa  alcuna  facessero,  per  il  qual  non 
paresse  eh'  stessi  secondo  la  uolontà  de  Idio,  de  la  santità  di 
N.  S.,  e  di  V.  S.,  mei  farà  intendere,  perchè  tanto  dirò  in  1'  hor' 
preiuditio  per  la  uerità,  quanto  in  1'  hor'  benefitio,  a  ben  eh' 
quando  cosi  si  fussi  cognosciuto,  ilmedemosi  sarebbe  detto.  Però 
più  po  la  bontà  e  misericordia  de  Idio  eh'  le  malignie  persone 
eh'  non  credeno  in  lui,  et  eh'  dicono  contra  quelli  eh'  osseruana 

1  suoi  comandamenti,  e  tengo  per  fermo  eh'  tutti  quelli  eh'  di- 
cono et  hano  detto  contra  essi  Padri,  che  col  tempo  ne  uerano  a 
patire.  E  sarebe  necessario  fargli  cognoscere  a  impugnare  con- 
tra quelli  eh'  parlano  et  dicono  le  cose  spirituale  in  a3'uto  de 
r  anime,  acciò  fussi  exemplo  agi'  altri.  Circa  questo  non  mi  es- 


i88  Epistola  E  Mixtae — 561 

tenderò  più  holtra,  certificandomi  e  fermandomi  in  essa  bontà 
Mio,  eh'  farà  redur'  a  penitenzia  essi  caluniatori. 
Al  nostro  piouano  da  Casta  ho  motrato  la  sua,  e  gli  ne  bagia 
le  mano,  e  al  solito  se  gli  offere  paratissimo.  Nè  per  adesso  occo- 
rendo  altro,  me  gli  racomando  e  prego  la  uogli  dispor'  di  me, 
come  cosa  sua  propia,  eh'  di  cuore  mi  trouarà  prontissimo.  Le 
racomandationi  si  sono  fatte  per  parte  di  V.  S.  a  mia  consorte  e 
figlia,  quale  gli  le  rendeno  dupplicate.  De  mio  genero  non  gli 
dirò  altro,  perchè  si  retroua  a  Genoua.  Da  san  Columbano,  al  di 
18  di  marzo  nel  53. 

[Jacobus  Santi  de  Mara.] 
Alia  manu:  1553.  San  Colombano,  18  di  Marzo. 

5G1 

LAMBAS  DORIA 
SUMMO  PONTIFICI 

BASTIA  19  MARTII  I553 

Gubernatoris  Corsicae  testimonium  pro  Patribus  Landini  et  Gomes,  summi 
pontificis  visitatoribus.— Dolet  de  malis,  quibus  insula,  negligentia  pa- 
storum  ac  vitiis,  opprimebatur. 

Santissimo  e  beattissimo  padre.  Poiché  nostro  signor  Iddio 
ha  inspirato  V.  B.ne  ai  prieghi  de  nostri  magnifici  signori  de  san 
Georgio  mandare  in  questa  isola  li  dua  Rdi.  pretti  dalla  Com- 
pagnia di  Giesù  per  il  gram  beneficio  che  nè  hauean  questi  po- 
puli,  già  quasi  derrelitti,  di  quelli  doni  che  suole  parturire  e  dare 
ogni  republica  cristiana;  e  perciò  vorrei  che  il  mio  testimonio 
fusse  di  maggior  auttorità  presso  di  V.  B.ne  che  non  è,  per  puo- 
ter'  tanto  più  far  chiaro  a  V.  S.tà  e  tutto  il  mondo  quanto  desi- 
dero et  sono  vbligato.  Considerato  i  meriti  di  questi  dua  Rdi. 
pretti,  li  quali  in  vero  sono  di  tale  essempio  e  santa  vita,  che 
r  ellecion  loro  fa  particularmente  obligar'  questa  isola  a  V.  B.ne, 

'  Ex  originali  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio,  n.  54,  prius 
229,  23o.  Est  et  exemplum  transuraptum  coaevum  in  eodem  voi.,  duplici 
item  folio,  n.  55,  prius  212. 


19  MARTII  1553  189 

hauendoci  visitati  de  tali  e  boni  pastori  ;  non  uoglio  però  che  mi 
manchi  V  animo  di  far  prona  della  sua  benignità,  sperando  più 
nella  grandezza  del'  animo  suo,  amore  e  prottecion  che  ha  di 
tutta  la  cristianità,  et  in  specie  di  questa  pouera  isola,  che  nei 
mei  pochi  meriti.  Però  con  ogni  debita  reuerentia  la  supplico  che 
si  contenti,  cosi  per  beneficio  di  queste  anime,  quale  in  vero  hanno 
di  bisogno  di  tal  persone,  che  con  fede  et  amore  procurino  di 
comporre  le  molte  loro  discordie  e  perfidie  che  le  menano  in  ro- 
uina,  come  per  fare  a  me  questa  gracia,  quale  li  supplico,  quanto 
più  caldamente  io  posso,  voglia  protegeré,  fauorire,  diffendere  e 
dare  animo  a  questi  Rdi.  visitatori  di  essequir'  quel  tanto  che  da 
V.  B.ne  li  è  stato  imposto  per  giouamento  di  queste  anime,  rifor- 
macion  di  questo  clero,  e  conseruacion  del  nome  cristiano.  Poi  - 
ché con  tanta  mansuetudine  et  humiltà  si  vede  il  gram  frutto  che 
hanno. fatto  in  questi  pochi  giorni,  e  fanno  tuttavia,  nè  per  V  at- 
tion  loro  si  può  se  non  laudare  ogni  di  più  nostro  signor  Iddio 
de  la  lor'  venuta,  perchè  alla  licentia  che  haueano  li  pretti  di 
questa  isola,  et  in  che  puoca  veneración  era  venuto  il  diuin  culto, 
e  le  pouere  peccorelle  destitute  da  suoi  pastori,  a  quel  che  si  vede 
adesso,  et  che  si  spera  in  V  auenire,  mi  pare  essere  vscito  d'  vno 
aere  caliginoso  e  oscuro  e  gionto  a  vn  limpido  sereno.  Nè  ponto 
mi  è  stato  nuouo  che  li  pretti  di  questa  isola,  habituati  in  questo 
suo  licencioso  viuere,  habbino  seminato  qualche  zinzania  contro 
di  loro,  et  con  qualche  fauori  cerchino  distruere  tanto  bene  da- 
toci da  V.  B.ne.  Nè  di  ciò  mi  maraueglio,  perchè  se  fussero  stati 
questi  suoi  vicarij,  masime  quel  d'  Aleria  et  di  Nebio,  quei  pastori 
che  essere  douriano,  sarebbe  stata  superflua  la  prouision  che  ci 
ha  dato  V.  B.ne;  ma  perchè  non  vorrebero  che  gli  peruenessi  a 
r  orechie  in  qual  grado  si  troui  il  clero  loro  et  a  qual  termine  sia 
reduta  la  casa  d'  Iddio,  masime  le  madri  e  cathedrali  chiesie  de 
loro  diocesi,  a  tale  effetto  cercono  sotto  colorati  modi  prohibirlo, 
temendo  puoi  di  non  dar'  conto  de  la  lana  e  del  latte  eh'  harann' 
tolto  a  le  peccorelle,  e  della  poca  gratitudine  che  li  han  sempre 
dimostrato,  denegandoli  non  solamenti  il  cibo  spirituale  e  1'  al- 
bergo della  casa  de  Iddio,  ma  mettendole  in  preda  de  lupi  rapaci. 
Si  prega  adonque  humillissimamenti  et  si  ricorre  ai  pedi  della 


IÇO  Epistolae  Mixtae — 562 

S.tà  V.,  tanto  per  interesso  publico  quanto  per  priuato,  che  vuo- 
gli  risguardare  questo  suo  pouero  gregge  con  V  ochio  amoreuole, 
e  di  paterna  pietà  agiutarsi  e  mantenersi  quello  che  già  hauemo 
cominciato  a  gustar',  poiché  de  loro  meriti,  frutti  et  buone  opere 
che  si  cibano  non  puotria  per  la  verità  e  stabillimento  della  reli- 
gión cristiana,  ancor'  che  n'  empisse  molti  fogli ,'scriuerne  aba- 
stanza a  V.  B.ne,  la  quale,  oltre  che  farà  opera  a  Iddio  tanto  cara, 
e  degna  della  grandezza  del  luogo  che  tiene,  tanto  più  s'  obli- 
gherà  tutta  questa  isola,  et  in  specie  li  nostri  magnifici  signori,  ai 
prieghi  de  quali  si  è  mossa  darci  questo  spirituale  e  santissimo 
dono.  E  per  non  darli  più  longamenti  fastidio,  basiandoli  i  suoi 
santissimi  piedi  con  ogni  più  minimo  segno  d'  humiltà,  et  pre  - 
gandoli  felice  e  longa  vita,  farò  fine.  Da  la  Bastia  de  Corsica  il 
di  X villi  di  Marzo  M.  D.  L.  III.  Sanctitatis  vestrae  humillimus 
in  X."  seruus, 

L'ambadoria,  gubernator  Corsicae. 
Inscriptio:  [Bjeatissimo  domino  domino  nostro,  [divina]  pro- 
uidentia  máximo  pontifici.  Manei  sigilli  vestigium. 

LAMBAS  DORIA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  19  MARTII  I553 

Causas  indicai,  cur  nonnulli  in  Patres  Landini  et  Gomes  atrociter 
invehantur:  hos  prolixe  dilaudat  et  tuetur. 

Jesus 

Molto  Rdo.  e  preclaro  signor  mio  nel  Signor  nostro.  Le  lit- 
tere  di  V.  R.,  piene  d'  humanità  e  spirituale  amore,  m'  hann'  po- 
sto vn'  obligo  soura  le  spalle,  molto  maggior'  delle  picciole  forzze 
mie,  e  tanta  serà  maggior  la  mia  obhgacione,  quanto  è  minor  il 
mio  merito.  Pur  per  seruire  et  al  debito  mio  desiderio  di  V.  R..  et 
obligo  che  hanno  tutti  questi  nostri  populi  alla  santità  di  nostro 

1    Ex  originali  in  voi.  Epist,  diversorii.m,  ànglici  folio,  n.  56,  prius 
220,  221. 


19  Martii  1553  191 

Signore,  non  perdonarò,  non  che  a  V  occupacion'  di  questo  go- 
uerno,  ma  nè  anche  al  mio  riposo  necessario;  e  tutto  quel  tempo 
eh'  io  puotrò  rubbare,  prometto  a  V,  R.  spenderlo  in  giouamento 
et  inderizzo  delli  molto  Rdi,  visitatori,  mandati  in  questa  issola 
da  sua  santità  *,  per  il  gram  bisogno  che  di  lor  si  hauea.  Perchè 
tanto  di  loro  venuta  ristai  alegro,  et  me  ne  promessi  per  relación 
che  n^  hebbi  da  nostri  magnifici  signori  de  san  Georgio,  ai  prie- 
ghi  de  quali  si  mosse  sua  santità  concedersi  vn  tanto  santissimo 
e  spiritual  dono,  vna  tanta  contentezza,  che  fra  me  stesso  dissi: 
Benedetto  sia  nostro  signor  Iddio,  che  questo  anno  si  conoscerà 
in  questa  issola  qualche  segno  di  religión  xpiana. ,  e  totalmente 
si  reformerà  questo  clero  auezzo  in  tanti  errori  e  dishonestà,  et 
il  nome  di  Jhu  benedetto  susciterà,  et  si  consumerano  tanti  co- 
stumi abomineuoli  et  paganesmi.  Se  donque  per  relación  sola  e 
viua  fede  mi  prometteua  tanti  santissimi  doni  e  gracie ,  hora  che 
in  si  puoco  spacio,  che  è  stata  seminata  la  loro  santissima  semenza 
in  questi  nostri  campi,  si  vede  produrr'  tanti  frutti,  et  da  ogni 
hora  suscitar'  noue  piante,  non  posso  far'  altro  per  esser'  de  cosi 
poco  merito  e  peccatore,  se  non  ogni  di  più  laudar'  e  ringraciar' 
nostro  signor  Iddio,  che  babbi  inspirato  sua  beatitudine  ad 
aprirssi  la  cassa  de  suoi  thesori,  et  metter  mano  in  questa  dua 
pastori  di  tanto  essempio  e  bontà,  che  nel  tempo  di  questo  mio 
gouerno,  per  la  gracia  del  Signore  indegnamente  riceuutto  da 
miei  concitadini,  s'  habbino  a  regger,  corregere  e  leuare  final- 
mente il  velo  dagl'  ochi  a  questi  populi,  quale  li  ha  sempre  fatto 
smarrir'  la  stradda  di  riconoscere  la  bontà  de  Iddio,  e  finalmenti 
leuarli  da  le  mani  de  questi  lupi  rapaci,  le  quali  tanto  inhumana- 
menti  succiono  queste  peccorelle,  che  è  vna  impietà.  Nè  mai,  dal 
giorno  eh'  io  presi  il  pocesso  di  questo  vfficio,  resto  stracco  di 
cridare  appresso  mei  magnifici^  signori  padroni  la  calamità  di 
questi  populi,  ingordigia  e  scelerità  de  suoi  pastori,  et  già  nè  scrissi 
pochi  mesi  fa  a  monsegnor  Rmo.  san  Clemente      et  tra  1'  altre 

*    Julius  III.  Cf.  Polanco,  t.  iii,  pag.  80,  annot.  i. 

-  «Joannes  Bta.  Cicada,  genuensis,  6  Kal.  Junii  anno  1510  natus,... 
virtù tum  ornamentis  et  juris  utriusque  praesidiis  institutus^  sub  Paulo  III 
utriusque  signaturae  Referendarius,  Camerae  Apostolicae  Auditor,  Ingau- 


192  Epistolae  Mixtae— 562 

belle  gentilezze  di  questi  pretti,  vna  che  fecce  il  luocotenente 
d'  Aleria  in  vna  pieue,  la  quale  per  certe  loro  perfidie  hauea 
condennato  in  libre  sinquantà,  et  non  potendo  le  pouere  pecco- 
relle  dar'  tanto  latte,  per  il  quotidiano  succio  che  li  ianno,  furno 
per  quatro  messi  interdetti,  e  priuati  d'  ogni  ben  spirituale  e  san- 
tísimo sacramento,  compresso  sin  al  batesmo,  oleo  santo  et  sepul- 
tura. Consideri  hora  la  R.tia  V.  che  impietà  fussi  di  quelle  pouere 
anime,  che  morsero  in  quei  giormi  interdetti,  et  che  disagio  fussi 
nel  sepellir'  de  corpi  morti,  bisognando  che  nei  proprij  homeri 
fossero  rapportati  in  altre  ville,  dalla  interditta  lontanae  dieci 
o  dodeci  miglia;  che  in  le  lor  chiesie  cathedrali,  madr'  de  loro  dio- 
cesi, creschi  T  erba,  et  in  quelle  si  paschino  grossissime  serpi,  et 
tutte  restino  discoperte.  Questo  ho  veduto  oculata  fide  in  viaggio 
eh""  io  fecci  questi  giorni  in  Aleria.  Li  preli  concubinarij,  homici- 
dij  e  tanto  nefandissimi,  che  non  si  può  dir  più.  Hor'  giudichi 
V.  R.,  se  haueuamo  di  bisogno  di  luce  e  di  conforto,  et  a  che  ter- 
mine è  la  casa  de  Iddio  et  il  diuin  culto. 

Però  faccio  questo  testimonio  a  V.  R.,  et  lo  farò  per  tutto  il 
mondo,  et  mi  duole  che  li  meriti  mei  non  siano  tali,  eh'  babbi 
quel  credito  eh'  io  desidero:  che  se  non  fussimo  stati  illuminati 
delle  doi  facelle  di  questi  dua  Rdi.  visitatori  di  cotesta  santissima 
Compagnia,  instituta  sotto  il  nome  de  Jesù,  al  gram  sofio  et  furor 
che  gettono  questi  nostri  pretti  con  qualche  fauore  che  hanno  co- 
stì, mossi  piùtosto  da  propriettà,  che  per  zelo  de  Iddio,  spegne- 
riano  ogni  altro  lume,  et  si  priuarebbero  di  conforto .  Per  tanto 
allegrassi  V.  R.,  che  sì  come  la  sua  santísima  Compagnia  è  stata 
instituta  e  fondata  da  ottimo  fondator',  così  la  sera  fomentata,  et 
ogni  giorno  più  si  aumentará;  e  le  zinzanie  et  false  calonnie  che 
seran  state  seminate,  et  le  persecutioni  de  suoi  compagni  e  fra- 
telli tanto  più  la  renderanno  ilustre  e  gloriosa,  quanto  che  si  ve- 
derà  ehe  da  loro  non  procede  se  non  opere  di  carità  e  di  miseri- 
cordia, e  veramente  degne  de  V  opinion  che  tiene  questa  vostra 
santissima  Compagnia.  Nè  pensi  V.  R.  che  me  sia  stato  nuouo  le 

norum  Episcop.  ad  Conc.  Trident.  missus,  ac  denique  [i3  Kal.  Jan.  1551] 
presb.  Card.  tt.  s.  Clementis. . .  »  Ciaconius,  Vitae  et  gesta  summorum 
Pontificum,  lib.  11,  pag.  II4¿.— Vide  epist.  sequentem. 


iç  Martii  1553  193 

molte  cose  che  hann"  sparso  questi  nostri  preti  contro  Y  innocen- 
tia  di  questi  dua  religiosi,  secondo  che  mi  ha  accennatto  M.  Cor- 
nelio    apportator  della  sua  di  xxii  di  Febraio,  a  me  molto  caris- 
sima, perchè  dirò  pur  vn  prouerbio  volgar":  che  per  il  destruere 
vn  bene,  doue  il  diauolo  non  può  metter  il  capo,  mette  la  coda;  et 
cosi  essendo  ancor  loro  indemoniati  et  auezzi  nel  suo  licencioso 
viuer',  sotto  colorati  modi  cercano  leuarsi  vn  tanto  salutifero  e 
dolce  bene.  Non  temo  però  che  la  virtù  de  Iddio  non  debba  ope- 
rar' talmenti,  che  il  loro  terreno  petroso  et  inculto  si  disponghi 
e  prepari  et  possa  riceuer'  de  quella  semenza,  che  per  auanti  era 
stata  calpestrata  sotto  i  piedi,  e  suffocata  dalle  spine.  Hora  don- 
que  V.  R.  con  gagliardo  animo  fauorisca  quel  che  da  lui  dipen- 
de, et  si  aggiutti  ancor'  noi,  che  per  quel  che  di  lei  si  predica,  non 
li  puotremo  esser'  più  deuotissimi,  che  non  si  manchi  questo 
pane,  che  tanto  trouemo  saporito.  Perchè  tutta  questa  issola  non 
puotrà  far',  se  non  quel  medesmo  testimonio,  che  nè  ho  fatto  io 
appresso  sua  santità,  et  è  Mons.or  Rmo.  S.  Clemente,  et  in  oltre 
s'  obbligherà  tutti  questi  populi,  li  quali,  non  puotendoli  per  de- 
biltà  de  lor  forzze  mostrarli  alcun  segno  di  gratitudine,  s'  offerì- 
scono  pregar  nostro  signore  Iddio  perpetualmenti  per  la  conser- 
uacion  et  aumento  di  cotesta  santissima  Compagnia ,  et  stabili  - 
mento  de  tutta  la  republica  cristiana;  et  io  mi  offero  poi  particu 
larmenti  per  V.  R.,  et  me  desidero  tale,  di  potere  fruire  di  quei 
santissimi  doni,  che  da  quella  dipendono.  Et  non  volendo  più  te- 
diarla, raccomandandomi  alle  sue  santissime  oracioni,  e  pregando 
finca  suoi  desideri,  non  dirò  altro.  V.  R.  serà  ancor  contenta 
far'  relación  a  Mons.r  Rmo.  S.  Clemente,  che  del  vescouado 
d'  Ayaccio  e  di  Sagon'  non  se  nè  sente,  se  non  buona  religione, 
et  che  quelle  peccore  restano  ben  gouernate  da  soi  pastori  ;  per- 
chè sua  signoria  Rma.  il  sentirà, voluntieri,  et  ne  harà  tal  rela- 
cione, quando  scranno  visitati,  piacendo  a  Iddio.  Da  la  Bastia  di 
Corsica  il  di  xviiij  di  Marzo  del  M.  D .  L.  IIJ.  D.  V.  R.da  P.tàfigol- 
loinX.°, 

L'  Ambadoria,  gouernatore  di  Corsiha. 

1  Hunc  scriptores  nostri  appellant,  ut  supra  diximus,  Sebastianum 
Romei. 

Epistolae  Mixtae,  tom.  hi.  13 


194 


Epistolae  Mixtae— 563 


563 

LAMBAS  DORIA 
JOANNI  BTAE.  CICADA 

BASTIA    19  MARTII    1553  ». 

Testimonium  pro  Patribus  Landini  et  Gomes,  in  Corsicam  a  summo 
Dontifice  missis. 

lUmo.  et  Rmo.  Mons.or,  signor  mio  osseruandissimo*.  Quanto 
più  io  conosco  pochi  li  meriti  miei,  tanto  più  conosco  V  grandez- 
za de  r animo  di  V.  S.  Illma.  et  Rma.,  et  da  quella  inanimato  e 
spinto  mi  fa  prometter'  ogni  buon  fine  al  mio  desiderio.  Per  il 
luoco  eh'  io  tengo  et  ben  vniuersale  de  li  populi  di  questa  isola, 
resto  vgligato  far  testimonio  presso  la  santità  di  nostro  Signore, 
quale  e  quante  siano  le  buone  opere  che  fanno  in  questi  populi 
dua  Rdi.  religiosi  della  Compagnia  di  Giesù,  mandati  in  questa 
isola  da  sua  santità  a  li  molti  prieghi  del  nostro  magnifico  vfficio 
de  S.  Georgio,  per  il  molto  bisogno  che  nè  haueano  et  hanno 
questi  populi,  come  già  nè  ho  scritto  a  V.  S.  Rma.  Per  onde,  se 
detto  mio  testimonio  serà  acompagnato  dal  fauor  di  quella 
appresso  sua  B.ne  et  quei  Rmi.  cardinali,  non  solamente  spero 
credenza  a  le  mie  parole,  ma  tengo  per  fermo  che  le  false  colon- 
nie  non  puotran'  nuocere  a  questi  dua  Rdi.  Padri,  huomini  di 
tanto  essempio  e  bontà,  ma  che  con  la  lor'  perseueranza  questa 
isola,  la  quale  è  pur  menbro  della  nostra  patria  e  republica,  nè 
conseguirà  grandissimo  giouamento  et  vtilità.  Nè  mi  par'  presso 
V.  S.  far'  molti  prieghi,  conoscendo  con  quanta  caldezza  ha 
sempre  procurato  le  cose  della  nostra  republica,  masime  quelle 
che  concerneno  il  ben  vniuersale  di  tuta  la  cristianità,  e  aumento 
della  fede  di  Cristo.  Nè  particularmenti  mi  è  parso  di  scriuere  li 
meriti  di  questi  dua  Rdi.  visitatori,  nè  anche  il  licencioso  viuere 
de  questi  nostri  pretti,  hauendone  scritto  abastanza  a  S.  S.tà  et 
al  molto  Rdo.  M.  don  Ignacio,  general  di  quella  santissima  Com- 

*  Ex  originali  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio,  n.  57,  prius  216. 

*  Vide  epist.  superiorem. 


19  Martii  1553  195 

pagnia,  dal  quale  V.  S.  Rma.  serà  ogni  cosa  raguagliatta:  et 
pregandoli  longa  vita  et  fine  a  suoi  desideri,  quanto  più  posso 
me  li  offero  et  raccomando.  Da  la  Bastia  di  Corsica  il  di  XVIIII 
di  Marzo  del  M.  D.  LUI.  Di  V.  S.  Illma.  et  Rma.  seruitore, 

U  Ambadoria,  gouernatore. 
Inscriptio.  f  Ali  Illmo.  et  Rmo.  Monsignor,  il  signor  cardinal' 
S.  Clemente,  signor  mio  osseruandissimo.  Roma. 

JOANNES  FRANCISCUS  TALIACARNE 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  19  MARTII  1553  *. 

Testimonium  pro  Patribus  Gomes  et  praecipue  Landini. 

R.do  e  molto  mio  osseruandissimo  M.o  Ignatio,  prepósito  de 
la  Compagnia  de  Yhù  digníssimo.  Si  face  fede  per  me,  Jovanni 
Francesco  Taliacarne  del  signor  M.  Antonio  de  la  Riparia  orientale 
de  Genoa,  nato  in  lo  presente  loco  de  la  Bastia  de  Corsica,  di  età 
de  anni  settantatre,  fornita  il  giorno  di  S.to  Francesco  próximo 
passato,  qualmente,  che  poi  sono  peruenuto  ali  anni  de  la  discre- 
tione,  mi  sono  dilettato  sempre  audire  la  parolla  di  Dio,  e  par- 
ticularmente le  predicatione,  et  ho  intese  predicatione  de  R.di 
frati  prepósito  Francesco  zocolanti  e  conuentoali,  de  S.to  Au- 
gustine, de  S.to  Dominico  et  de  capucinij,  huomini  da  bene  e 
boni  religiosi,  et  a  li  quali  sempre  per  la  nostra  comunità  è  stata 
trouata  casa,  e  gouernati  bene  in  tutte  le  sue  necesità,  o  final- 
mente factoli  le  commune  limosine.  Vltimamente  sono  venuti  qui 
due  de  vostri,  il  venerabile  don  Siluestro  e  compagno,  li  quali 
hano  facto  più  frutto  in  feruore  et  deuotione,  che  non  hano  facto 
altri  in  deci  ani  passati.  M.o  Siluestro  qui  ne  ha  deto  prediche 
tre  il  giorno  lo  jorni  feriali,  quatro  li  festiuj,  cosa  che,  certo,  se- 
condo la  mia  conscientia,  mi  pare  sia  cossa  imposibile  a  vn  corpo 
humano,  supportando  tanta  faticha.  Per  sua  stantia  la  comunità 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  198,  prius  219,  sed  caret  in- 
scriptione. 


196  Epistolar  Mixtae— 564 

non  li  ha  data  casa,  non  essendosi  trouata,  e  per  sua  deuotione  sí 
né  andato  a  star  a  S.to  Francesco,  cum  queli  R.di  frati,  boni  re- 
ligiosi, e  la  mattina  di  notte  face  vna  predica  al  alba,  delo  introi- 
to, poi  subito  venne  a  la  Bastia  a  farne  vna  dela  epistola,  poi  ri- 
torna al  locho  de  S.to  Francisco,  e  la  terza  ritorna  qui  a  la  Ba- 
stia, e  facce  de  lo  euangelio.  Le  sue  prediche  sono  catolice, 
senza  silogismi,  deniche  cum  reprenderli  vitii,  exortare  le  virtù; 
talmente,  che  di  nouo  mi  marauiglio  possa  resister  a  tanta  fati- 
cha.  E  le  sue  paroUe  sono  cum  carità  non  fitta,  la  sua  vita  exem- 
plar e  sprezata  simplicemente,  talmente,  che  al  mio  iuditio  ha  re- 
duta  questa  terra  in  più  deuotione  e  feruore,  che  io  la  habia  mai 
veduta,  et  prego  Dio  lo  conserui  in  bona  sanità,  chel  possa  perse - 
uerar,  como  spero  debia  far,  perchè  a  niste  imprese  Dio  porge 
auxilio  e  fauore. 

Mi  sono  olluto  scriuir  la  presente  fede,  hablando  inteso  che 
in  Roma  sono  stati  di  quelli  hano  mormorato,  esforzatisi  a  calu- 
mare il  deto  M.o  Siluestro,  mi  voglio  credere  che  dicti  murmura- 
tori,  o  siano  caluniatori,  siano  cum  poco  timor  di  Dio  e  cum  poca, 
carità;  imperò  il  nostro  signor  Yhu.  X.o  disse  a  li  discipuli  sui: 
mundus  gaudebit,  et  vos  contristabimini  *.  E  per  fede  de  la  pre- 
sente ho  scritta  e  sotto  scritta  la  presente  de  mia  mano  propria. 
Da  la  Bastia  a  di  xviiii  di  Martio  1553. 

Idem  JovANNi  Francisco  Taliacarne  *,  manu  propria. 

A  tergo.  De  Corsica.  53. 

Alia  manu  in  extrema  ora  secundae  paginae.  Bernardo  Bel-^ 
mosto  affituario  a  Mariana. 

Nullum  adest  sigilli  vestigium. 

'   Joan.,  xvi,  20. 

»    A  Polanco  saepe  vocatur  Tagliacarne. 


20  Martii  1553 


197 


565 

CIVES  URBIS  BASTIAE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  20  MARTII  1553  *. 

De  missione  Patrum  Landini  et  Gomes  gratias  Ignatio  agunt:  eos  maxime 
commendant. — De  animorum  fructu  ab  ipsis  collecto  gratulantur. 

Molto  Rdo.  signor  e  Pad[r]e  nel  Signor  nostro.  Nostro  signor 
Idio  con  sui  santissimi  doni  e  gratie  saluti  e  uissiti  V.  Rda.  P. 
La  deuotione  e  fede  che  hauemo  aquistato  verso  la  P.  V.  per  li 
molti  meriti,  frutti  e  bone  opere  che  recognosiemo  dalli  molti 
Rdi.  uisitatori  figlioli  uostri,  mandati  in  questa  isola  dalla  santità 
de  nostro  signore  ai  preghi  de  li  nostri  magnifici  signori  e  pro- 
tectori  ce  ha  inuitato  a  scriuer'  questi  puochi  uersi  alla  P.  V. 
per  contenteza  sua  e  debito  nostro,  prima  per  chiarirla  che  lisola 
non  potria  essere  in  magior  contenteza  di  quella  che  al  presente 
si  troua,  e  questo  mercè  dallamore,  indrizo  e  bon  gouerno  de 
questi  dua  Rdi,  pastori,  figlioli  vostri,  nè  ha  da  molto  tempo  in 
qua  sentito  magior  percossa  de  quella,  quando  che  a  intesso  che 
contra  de  loro,  che  non  fano  excetto  predicarne,  amaistrarne, 
confessarne,  comunicarne,  nè  mai  si  troua  in  essi  riposo  jorno  o 
notte,  è  stato  seminato  qualche  zinzania,  dubitando  de  non  perder 
un  tanto  dolce  e  suauissimo  bene.  Hora  V.  Rda.  P.tà  si  ralegri 
del  ben  nostro,  e  quanto  più  possiamo  la  preghiamo  che  ce  li 
conserui,  e  con  magior  autorità  se  si  può,  perchè  non  mancaremo 
noi  far  sempre  quel  bon  ufficio  che  si  deue,  e  ci  hobligano  i  me- 
riti suoi,  e  la  fama  e  pare  qualità  che  ci  predicano  de  V.  R.,  alla 
qualle  vmilmenti  ce  racomandiamo.  Che  nostro  Signor  ce  indrizi 
e  suegli  li  inteletti  per  adempire  pienamenti  la  sua  uoluntà.  Dalla 
Bastia  de  Corsica  a  di  XX  de  Marzo  del  LIIL  D.  V.  Rda.  P.tà 
figlioli  in  Cristo, 

Sequuniur  nomina. 

*■    Ex  originali  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio^  n,  59,  prius  217. 
*    Intellige  magistratura  genuensem  sive  offìcium  Sti.  Georgii,  de  quo 
saepe  dictum  est. 


igg  Epistolae  Mixtae— 566 

Inscriptio:  7  Al  molto  Rdo.  M.  don  lanario,  general  della 

Compagnia  di  Giesù  nostro  molto  osseruandissimo.. 

Roma. 

500 

CIVES  URBIS  BASTIAE 

CARDINALIBUS  CERVINI  ET  MAFFEO 

BASTIA  20  MARTII  I553 

Magna  grati  animi  significatione  testimonium  de  virtute  ac  fructuosis  labo- 
ribus  Patrum  Landini  et  Gomes  in  excolenda  Corsica  perhibent.  — Eos 
contra  adversariorum  calumnias  valde  sibi  commendatos  haberi  cupiunt^ 

t 

lUmi.  e  Rmi.  signori,  e  signori  osseruandissimi  Poiché  in- 
tendiamo che  le  S.  V.  Rme.  restano  protretrici  della  Compagnia^ 
instituta  in  quessa  eccellentissima  città  sotto  il  nome  de  Gesù, 
non  uolemo  perhò  mancare  del  debito  che  ne  hobliga  verso  V.  S. 
Rme.  de  farli  testimonio  larghissimo  delli  molti  meriti  et  bone 
hopere  che  in  questa  isola  a  fatto  e  fano  dua  Rdi.  relligiosi,  man- 
dati in  questa  isola  dalla  santità  de  nostro  signore,  e  condolerci 
anche  con  voi,  Rmi.  signori  protettori  suoi,  delle  falze  calunie 
che  contra  ogni  douere  li  han  dato  certi  figlioli  de  inniquità,  non 
ad  altro  effetto,  se  non  per  farsi  restare  orbi  de  questa  luce,  e  ui- 
duare  questa  isola  de  si  fatti  sposi,  datoli  da  sua  beatitudine.  E 
perchè  le  molte  oppere  e  de  amore  e  uigiHe  che  fano  per  redur 
questo  pouero  grege,  nato  in  perfidie,  alla  concordia,  e  che  ad 
altro  non  attendeno  se  non  al  ben  uniuersale  e  quiete  nostra,  nè 
ha  talmenti  hobligati  tanto  a  sua  B.ne,  de  auerci  aperto  la  casia 
de  suoi  tessori,  quanto  a  V.  S.  Rme.  per  la  protetione  che  hano 
di  una  cotale  esenplare  e  santissima  Compagnia,  che  ci  desside- 

'  Ex  originali  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio,  n.  58,  prius  225.. 
De  Marcello  Cervini,  cardinali  Stae.  Crucis,  Societatis  nostrae  stu- 
diosissimo, qui  postea  Marcellus  II,  pont.  max.,  appellatus  est,  superfluum 
esset  heic  plura  dicere,  cum  tanti  viri  mentionem  nostra  Monumenta  pas- 
sim faciant:  de  cardinali  vero  Bernardino  Maffei,  viro  óptimo  ac  praestan- 
tissimo,  infra  aliquid  dicemus,  epist.  581. 


20  Martii  1553  199 

riamo  esser  tali,  de  potter  almanco  dimostrarli  un  minimo  segno 
de  gratitudine.  Hora  che  la  S."e  V.  harano  intesso  la  satisfacione 
e  contenteza  nostra  et  il  testimonio  dellation  loro,  iudichiamo  in 
V.  S.  Rme.  tanta  gioia,  quanto  noi  hauemo  sentito  noia  dello 
hauer'  intezo  quanto  iniquamenti  si  è  sparso  contra  de  lorro, 
perchè  in  poi  si  promettemo  che  le  S.  V.  per  amor  de  tutto  questo 
populo  a  quelle  deuotisimo,  quanto  per  lo  amor  che  portiamo  a 
questi  dua  Rdi.  Padri  e  tutta  sua  Compagnia,  darano  tal  testimo- 
nio apresso  de  sua  B.ne  ^  che  non  solum  si  sarrà  confirmato  e 
agumentato  questo  bene,  ma  li  sarà  datto  magior  prouissione  de 
quella  che  forsi  non  hanno,  e  che  questo  suo  pouero  grege  bis- 
sogna,  si  come  si  è  supplicato  per  vna  nostra  a  sua  santità.  E 
perchè  il  nego  tio  che  si  tratta  con  sua  B.ne  porteria  grandissima 
vttilittà  a  questa  insola,  per  questo,  quanto  più  possemo  calda- 
menti,  inuochiamo  il  fauor  de  V.  Rme.  S.,  alle  quale  quanto  più 
possiamo  ce  racomandiamo,  pregando  salute  e  longa  ulta  a  sue 
Rme.  persone,  e  bon  fine  a  suoi  dessiderij .  Dalla  Bastia  de  Cor- 
sica a  dì  XX  de  Marzo  del  LUI.  Di  V.  S.  lUme.  e  Rme.  humili 
seruitori,  Sequuntur  nomina. 

Inscriptio:  f  Alli  Illmi,  e  Rmi.  monsignori,  li  signori  cardi- 
nali Santa  Croce  e  Mafeo  osseruandissimi.  Roma. 

Manet  sigilli  vestigium. 

567 

JOANNINELLUS  GRATO  (?) 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  20  MARTI!  1553 

Sacerdos  optimus  bastiensis  Patris  JLandini  virtuti  ac  laboribus  amplissi- 
mum  tribuit  testimonium. — Animorum  fructus  inde  perceptos  memorat. 

Prete  Gioanninello  al  R.do  p.  M.  Ignatio.  Essendo  jo  stato 
domandato  dal  presente  latore  come  ho  inteso,  mandato  de  sue 
R  me  S.ie  qua  per  intendere  il  fructo  si  face  per  li  R.di  M.  Silue- 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio  n.  200^  prius  215. 
Frater  adjutor  Cornélius,  sive  Sebastianus  Romei. 


200  Epistolae  Mixtae— 567 

stro  et  M.  Manuello  del  suo  ordine,  mandati  per  sua  S.tà  con  el 
braccio  de  la  R.ma  SM  di  Genoa  a  predicare  et  insignare  la  vita 
xpiana.  et  per  altre,  etc.;  Credo  indubitatamente  che  sia  stata 
voluntà  del  benigníssimo  et  bon  Giesù,  signor  nostro,  cogno- 
scendo  il  gran  bisognio  hera  in  questa  pouera  insula  de  tali  exem- 
plari  et  buoni  predicatori.  Et  secondo  a  lui  ho  ditto  a  lingua,  mè 
parsuto  per  lo  meglio  con  lo  mio  rozo  scriuere  a  V.  R.  auisarllo, 
acciò  eh'  la  virtù  laudata  venghi  più  a  cresciere:  exortando  et 
pregando  quella  riscaldar'  e  porgere  tutto  lo  agiuto  et  fauore  suo 
eh'  tale  buona  et  óptima  opera,  cominciata,  uadi  inanti.  Il  R.do 
buon  Padre  don  Siluestro,  vigilante  predicatore  et  confessore, 
per  guadagnar  le  anime,  non  recusa  labore,  nè  extima  affatica, 
nè  die  nè  nocte  non  si  uede  stancho  in  loco  de  la  Bastia,  habi- 
tando al  monasterio  de  li  frati  zocolan  ti,  acompagnandosi  con 
quelli  de  la  pouera  uita.  Qual  detto  monistero  sta  fuori  di  la 
terra  et  la  mane  al  alba,  prima  del  giorno,  predica  li  sopra  lin- 
troito  di  la  messa  cúrente,  et  h  concorrre  molti  popoli  de  li  bor- 
ghi et  la  terra  di  fuori  de  le  mura,  et  poi  sollicitamente  a  lo  aprire 
de  la  porta  de  detta  terra,  si  troua  in  S.ta  Maria,  parrochia,  a  la 
prima  messa,  et  predica  sopra  la  epistola,  e  li  concore  ogni  ma- 
tina  gran  popoli.  Comunicansi  assai  gente,  et  poi  si  ritorna  al 
detto  monasterio,  et  si  da  a  confessare  fino  che  il  signor  guber- 
natore  et  li  magnati  de  la  terra  uanno,  alh'  ora  diputata  che 
suona  la  predica,  a  la  dieta  parrochia,  e  infra  la  missa  predica  lo 
euangelio,  et  cosi  fa  ogni  die.  Ma  li  die  di  festa,  ditte  le  tre  pre- 
diche al  modo  sopra  detto,  predica  dipoi  prandio  al  detto  mona- 
sterio, et  li  concorreno  la  terra  et  le  uille  conuicine  in  tanta  mul- 
titudine,  che  bisogna  predicare  a  lo  scoperto,  et  continuo  a  le  sue 
prediche  concorre  popoli  assai,  et  non  si  ferma  predicare  sino  per 
le  strade,  quando  va  con  quelli  che  lo  segueno,  insignando  la  vita 
xpiana:  tanto  che  non  si  possuono  explicare  ghi  frutti  che  per  tal 
ordine  di  predicare,  insignare  et  confessare,  como  ho  ditto,  et  jo 

'  «Sacerdotes  etiam,  in  concionibus  assidui,  post  matutinam  concionem, 
vel  invitum  P.  Silvestrum  comitabantur  per  medium  miniare  extra  Bastiam, 
ad  monasterium  usque  Sti.  Francisci,  quod  est  in  extrema  parte  Terrae  ve- 
teris.»  Polanco,  t.  m,  pag.  95,  n.  176. 


20  Martii  1553  201 

lo  so  perchè  non  posso  tanto  riconciliare  ogni  die  de  festa  perchè 
se  comunicano,  essendo  cappellano  de  vna  compagnia  de  donne 
in  detta  parrochia.  Vitro  di  questo  si  è  pacificato  molti  et  molte 
in  publico  et  in  secreto,  et  molti  lessano  le  concucupine,  et  si  è 
fatto  et  fano  de  le  restitutioni  de'  mal  tolti,  facendosi  più  abun- 
dante elemosine  del  solito;  e  pare  eh'  si  renoui  nuouo  uiuere  da 
xpiani.,  eh'  Dio  ci  confermi  a  perseuerare:  et  tanto  fo  fede.  Da 
la  Bastia  a  di  20  Martii  1553. 

P.  GlOANNINELLO  GrATO  (?) 

Tutti  gli  capellani  di  questa  giesa,  per  quanto  vedo,  

gli  uoglano  tutto  il  suo  bene. 

T 

Inscriptio:  Al  Molto  R.do  S.or  Ignatio  Loiola,  prepósito  de  la 
Compagnia  de  Jesù,  patron  digníssimo.  A  Roma. 

SILVESTER  LANDINUS 

PATRI  EMMANUELI  GOMES 

BASTIA  20  MARTII  1553  *. 

Quid  Emmanuel  vitare  debeat  aut  corrigere  in  sua  cum  proximis 
ratione  agendi,  diligenter  monet. 

IHS. 

Molto  mio  R.do  fratello  nel  Signor.  Pax  Xi.  Vedete  chel  no- 
stro P.  M.  Ignatio  ne  comanda  che  noi  caminiamo  in  spiritu  leni- 
tatis  ®,  et  che  nessuno  di  noi  facia  alcuna  determination  senza 
r  altro.  E  qua  persone  che  n'  amano  strettamente  nel  Signor,  che 
non  diriano  una  minima  buggia  per  tutte  le  creature,  m'  hanno 
riferto,  che  il  vostro  essercitio  consiste  in  far'  condennationi  pe- 
cuniare  a  quelle  tante  prouere  persone,  che  lo  solo  sono  de  con 
dennar'  a  uno  della  nostra  Compagnia,  uitupera  tutta  la  fabrica 
spirituale.  Et  fatte  condenation',  dicono  questi  un  tanto  intrinsici, 
insino  illi  pouerini  che  non  uengono  alla  dottrina  xpiana.  Que- 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  82,  prius  214. 

*  Ad  Gal.,  v,  i. 


202 


Epistolae  Mixtae — 568 


sto  non  usò  mai  la  nostra  Compagnia.  Qua  cè  una  casacia,  eh'  al- 
cuni diuoti  m'  hanno  pregato  che  loro  uoleuano  auisarli  che 
uegnissero  alla  predica.  Io  mai  lo  consentito;  quelli  che  uolonta- 
riamente  uorranno  uenir,  siano  benedetti,  et  gV  altri  similmen- 
te, che  mal  odor'  alla  Compagnia  nostra  che  li  pigliate  dinari  \ 
et  li  fatte  leuar'  li  pegni,  malidicete  il  signore  Giacomo  et  la  si- 
gnora, che  tanto  n'  amano,  et  gì'  hauemmo  tanto  ubligo,  et  que- 
sto coram  populo.  Et  n'  adirate,  che  come  s' intende:  qui  alium do- 
ces, te  ipsum  non  doces  %  qui  predicas,  non  etc.;  et  essere  essat- 
tore  del  sangue  de  poueri ,  che  non  è  in  Corsica  la  più  pouera 
terra  o  paese  di  quello.  Il  scandalo  poi  fare  insegnar'  la  dottrina 
Christiana  la  serra  in  casa,  mescolati  huomini  et  donne  insieme, 
et  versar'  fra  le  donne,  et  fare  leuar'  huomini  et  donne  dal  lauo- 
ro,  et  fabricar  le  mure  delle  chiesie  o  oratorii,  agrandir,  et  simili 
facende,  che  non  sono  da  questi  tempi  trattabili.  Pure  io  dicea 
quiui  che  noi  attendessimo  alle  cose  del  spirito,  a  confessioni  et 
comunioni,  ensegnar'  publice  la  dottrina  xpiana.  con  allegrezza. 
Io  ui  rimando  uno  commando  di  4  A,  che  li  ristituiti:  insino  a 
tanto  che  si  facia  giudicio,  lassate  star'  li  dinari,  eh'  io  sento 
dire  qua  che  pigliate  una  parte  di  dinari  per  uoi.  Come  diranno 
poi  dil  Draguto,  se  li  mette  le  taglie.  O  quanti  richiami  io  sento 
di  qua.  Ma  non  credeuo  ciò,  se  prima  non  1'  hauesse  intesso  dalli 
nostri  carissimi  amici.  Il  Signor  nè  facia  imitar'  le  sue  uestigie, 
quale  non  condennò  mai  alcuno  di  pena  pecuniaria,  nè  criminale. 
Dalla  Bastia  alli  20  di  Marzo  1553.  D.  V.  R.  Fratello  nel  N.  S., 

S.  Landino  da  Sarzana. 

'  «Litteras  [Sebastianus  Romei]  ad  Patres  Silvestrum  et  Emmanue- 
lem  tulit,  quibus  P.  Ignatius  eos  in  spiritu  lenitatis  procedere,  et  alterum 
sine  alterius  Consilio  nihil  decernere  commonebat.  Et  opportune  hoc 
P.  Ignatius  scripsit,  non  propter  ipsum  P.  Silvestrum,  sed  propter  P.  Em- 
manuelem,  qui,  quamvis  pio  zelo,  in  pauperum  scilicet  auxilium,  pecunia 
quosdam  mulctabat,  et  aliquos  ea  de  causa,  ut  ferebatur,  quia  non  intere- 
rant  doctrinae  christianae;  quodque  domi  viris  simul  ac  feminis,  in  arce  sci- 
licet domini  Jacobi,  christianam  doctrinam  explicabat;  et  quod  ad  ecclesia- 
rum  muros  reficiendos  et  alia  hujusmodi,  homines  a  suis  operibus  cum  ipso- 
rum  incommodo  aliquando  revocabat.  Itaque  bona  ejus  voluntas  majori 
experientia  P.  Silvestri  temperanda  erat.»  POLANCO,  t.  ili,  pag.  99,  n.  l83. 

-   Ad  Rom.,  ii,  21. 


24  Martii  1553  2o3 

Inscriptio:  Ihs.  Al  mio  molto  R.do  fratello,  M.  Emmanuel, 
della  Compagnia  de  Giesù,  in  casa  dil  signore  Giacomo  S.o  da 
Mara. 

Alia  manti:  La  resposta  di  questa  ha  veduto  il  fratello  Se- 
bastiano, ouer^  Cornelio     però  mi  refero  a  lui. 

569 

URBANUS  FERNANDES 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  24  MARTII  1553  *. 

In  Indiam  destinatus,  tametsi  mala  usus  valetudine,  et  corpore  multis  gra- 
vato morbis,  mari  se  parat  committere  cum  propriae  vitae  periculo. 

I 

R.do  en  Cristo  Padre.  Pax  Christi.  Por  otra  uía  sabrá  V.  P. 
más  largamente  el  estado  de  las  cosas  de  la  Companhia  en  éste 
regno.  Paréceme  que  el  demonio  no  cessa,  quotidie  circuit  quae- 
rens  quem  devoret  Espero  en  N.  S.  dará  gracia  á  V.  P.  para 
que  todo  lo  remedie  con  consolatión  de  muchos,  que  se  pueden 
perturbar  con  ver  tantas  dissentiones.  Todo  se  podrá  reduzir  á 
quietud,  como  V.  P.  prouiere  de  alguna  persona  que  tenga  hum 
poco  de  sufficientia  para  regir  á  otros,  porque  desto  parece  ai 
necessidad  por  aquá,  como  podrá  ser  informado  del  P.  Luis  Gon- 
zalez y  otros. 

De  mim  daré  breuemente  cuenta  á  V.  P.  Al  presente  me 
mandan  embarquar  para  las  Indias,  menhana  ó  essotro  día.  Soi  yo 
vn  hombre  tan  enfermo,  que  se  me  haze  mui  difficultoso  el  na- 
uegar,  porque  temgo  hum  braço  aligiado,  que  e  tenido  por  mu- 

'  ((P.  Sebastianas  [sacerdos  non  quidem  erat],  cum  die  12.*  Martii  in 
Corsicam  appulisset,  24.*  ejusdem  mensis  inde  Romam  rediit.»  POLANCO, 
l.  c,  pag.  100,  n.  185. 

-    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  221 .  Est  et  aliud  exem- 
plum,  autographum  etiam,  secunda  via  missum,  unico  item  folio,  n.248,i 
prius  542,  die  25  scriptum,  quodin  minimis  tantum  a  primo  discrepat.  In  in- 
scriptione  ter  verbum  soli  iteratum  est. 

^   1  Petr.  V,  8. 


304 


EpISTOLAE  MlXTAE-569 


chos  annos  llagado  con  algunos  xv  ó  más  aguieros.  Soi  más  mui 
mal  tratado  de  dolor  de  còlica,  y  mui  frequente,  y  tan  fuerte  á 
las  vezes,  que  me  pone  en  artigo  de  muerte.  Tengo  más  vna 
quebradura,  que  se  mi  hizo  por  causa  dellos  dolores,  para  la  qual 
es  menester  traher  de  continuo  hu  braguero,  el  qual  me  da  mu- 
cha pena  al  caminar.  De  la  cabeça  soi  mui  enfermo.  Cada  mes  á 
la  luna  tengo  vna  dolor,  que  aquá  se  llama  xaquequa,  tan  teri- 
ble,  que  no  me  dexa  viuir,  Y  allende  desto  hum  cuerpo  mui  de- 
bilitado en  estremo  de  muchas  y  varias  enfermedades  que  e  te- 
nido. La  tierra,  para  donde  voi,  es  mui  contraria  a  mi  complisión 
natural,  porque,  como  haze  hum  puco  de  calor  más  de  lo  acus- 
tumbrado,  quedo  inhabilitado  para  no  poder  hazer  cosa  nin- 
guna. 

Con  todo  esto  pareció  al  P.  dottor  Torres  que  yo  fuesse  á  la 
India.  Bien  sé  que  por  mis  pecados  mereço  estar  en  el  infierno; 
y  avnque  todollos  males  vengan  sobre  mim,  no  se  me  haze  in- 
iusticia.  Todavía,  como  malo,  y  mísero,  y  ingrato  pecador,  to- 
mólo mui  mal  por  lo  que  tengo  dicho,  y  por  ciertos  otros  repettos 
de  que  ahora  no  tengo  prepósito  de  hablar';  de  manera  que  mi 
dispositión  al  presente  es  esta:  Yo  voi  por  gratia  del  Señor  con 
me  expor  á  peligro  de  muerte,  y  trábalos  maiores  de  lo  que  yo 
puedo.  Provéame  Dios  de  patientia,  pero  juzgue  V.  P.  quál  po- 
drá ir  mi  alma. 

Esto  e  querido  dezir  á  V.  P.,  como  a  mim  padre,  pera  que 
con  orationes  me  ajude.  Mucho  me  consolaría  ver  antes  de  mi 
muerte  vna  letra  de  V.  P.  No  puedo  escriuir  más  *.  El  Sennor 

'  Scitu  digna  sunt  quae  ad  rem  nostrani  tradii  Polancus,  t.  111, 
pag.  390,  n.  855,  ex  quibus  etiam  patet  cur  P.  Torres  in  animum  induxerit 
mittere  in  Indiam  Patrem  Fernandes:  «Cum  existimaretur  a  quibusdam  eos 
tantüm  in  Indiam  et  Brasiliam  mitti,  qui  quodammodo  superflui  in  regno 
Portugalliae  viderentur,  visum  est  Patri  D.  Torres  ipso  facto  hanc  existi- 
mationem  esse  convincendam,  et  ita  designavit,  praeter  P.  Ludovicum  Gon- 
zalez Romam  mittendum,  tres  sacerdotes  et  quatuor  alios  fratres,  qui  in  In- 
diam, totidem  qui  in  Brasiliam,  mitterentur.  Inter  eos  autem,  qui  in  Indiam 
destinabantur,  P.  Urbanus  fuit,  Collegii  Ulyssiponensis  Rector,  vir  pruden- 
tia  et  integritate  ac  plurimis  aliis  Dei  donis  clarus,  corporis  tamen  valetu- 
dine infirma,  et  cui  navigatio  non  parum  nocebat...  Obedivit  nihilominus, 
mortis  periculo  se  propter  obedientiam  exponens;  et  ita,  ipso  in  itinere,  vir 


26  Martii  1553  205 

le  tenga  de  su  mano,  y  le  dé  su  gratia  para  que  continuamente 
cumpla  su  sancta  voluntad.  De  Lisboa  24  de  Março  1553.  Filius 
in  Domino, 

Vrbano. 

Inscriptio:  f  Al  R.do  en  Christo  P.  M.  Ignatio,  praeposita 
general  de  la  Compannia  de  Jesús.  Roma.  Soli.  De  Vrbana 
I.*  via. 

59^0 

JACOBUS  MIRON 
PATRI  SIMONI  RODRIGUES 

OLISIPONE  26  MARTII  1553  *. 

Cum  ignorarent  Patres  Torres  et  Miron  copiam  ab  Ignatio  factam  esse  Si- 
moni  Rodericio  adeundi  in  Lusitaniam  ad  Stum.  Felicem,  illum  Miron  ju- 
bet  in  Aragoniam  reverti. 

t 

Jhus. 

Muito  R.do  Padre.  Gratia  et  pax  Christi.  Amen.  Ahier  á  la 
noche  recebi  vna  carta  de  V.  R.  Holgárame  mucho  de  hazer  lo 
que  por  ella  me  pide,  por  auerle  tenido  siempre  como  Padre  en 


Optimus  vitam  temporalem  cum  aeterna  [8  Maji]  commutavit.»  — Lege  áu- 
reas Ignatii  litteras  ad  P.  Urbanum  Fernandes,  in  Indiam  solventem,  Car- 
tas de  San  Ignacio,  t.  m,  pag.  377,  quibus  eum  solatur,  laudat,  et  jubet,  si 
in  India  male  se  habeat  et  medicis  id  videatur,  in  Lusitaniam  renavigare. 
Has  tamen  Ignatii  litteras  P.  Fernandes^  morte  correptus,  non  accepit. 

Cf.  Litterae  Quadrimestres,  t.  il,  pag.  220,  ubi  Cyprianus  Suarez  recen- 
set  nomina  eorum,  qui  in  Indiam  et  Brasiliam  solverunt,  et  FRANCO,  Syn- 
opsis,  An.  1553,  n.  5,  qui  tamen  Balthasarem  Dias,  sive  Dies,  unum  ex 
sociis  navigationis,  facit  ((Castellanum,  Andreae  Oviedi  Patriarchae  con- 
sanguineum,  operarium  zelo  plenum  et  indefessum;»  in  quo  certe  videtur 
errare;  nam  Balthasar  Diaz,  Patris  Oviedo  consanguineus,  Gandiae  olim 
novitius,  Epist.  Mixtae,  t.  i,  pag.  431-433,  nunc  Valentiae  degebat  in  Hi- 
spânia, cujus  epistolas  infra  damus.  De  eo  autem,  qui  in  Indiam  solvebat, 
Suarez,  /.  e,  scribit:  «Ei  [se.  P.  Urbano  Fernandes]  comes  est  datus 
P.  Balthasar  Diez,  qui,  jam  grandior  receptus  in  Societatem  ante  aliquot 
annos,  satis  ostendit  quam  grata  sit  Deo  Optim.  Maxim,  assidua  sollicitudo 
ac  vehemens  studium,  quod  quis,  sibi  ipsi  vincendo,  adhibet.» 

•    Ex  transumpto  coaero  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  ili,  prius  540. 


2o6  Epistolae  Mixtae— 570 

X.",  y  le  deuo  mucho  en  el  Señor;  pero  las  cosas  proçeden  de  tal 
manera  por  mis  peccados,  que  me  obligan  in  Domino  á  no  poder 
hazer  lo  que  V.  R.  querría  y  todos  deseamos.  El  P.  doctor  Tor- 
res, uesitador  de  la  Compañía  en  Portugal,  manda  á  V.  R.  con 
vna  carta,  que  creo  terna  recebida,  que  se  torne  luego  á  su  pro- 
uincia.  Yo  no  sé  dizir  otra  cosa,  sino  lo  que  en  ella  le  es  man- 
dado después  de  tener  el  doctor  larga  enformación  de  su  enfer- 
medad por  el  P.  Villanueua,  rector  de  Alcalá,  conforme  á  lo  que 
también  dize  en  vna  carta  que  dexó  escrita  para  V.  R.,  y  pienso 
que  ya  la  terná  uisto,  y  por  tanto  á  ella  me  remito,  en  la  qual 
dize  que  V.  R.  allá  ya  se  hallaua  bien.  Por  amor  de  Dios  que 
ponga  luego  en  effecto  la  obediençia,  pues  sabe  quán  necessaria 
es  para  nosotros,  y  quán  estimada,  en  la  Compañía,  de  nuestro 
P.  Ignacio.  Y  dello  se  seguirán  menos  inconuenientes,  que  no 
de  uenirse  V.  R.  acá,  después  de  tantos  días  que  está  en  Lixboa. 
Y  por  amor  de  Dios  no  se  haga  otra  cosa,  porque  quanto  más 
estará,  tanto  más  crecerá  el  escándalo,  y  de  su  uenida  acá  ay  in- 
fenitos  inconuenientes;  y  por  tanto  ningunas  esperanças  tengo 
dello,  sino  que  luego  se  buelua  á  su  prouinçia,  como  la  sancta 
obediençia  lo  manda.  Y  de  lo  que  dize  yo  auer  publicado,  está 
mal  informado,  porque  es  todo  lo  contrario.  Lixboa  a  26  de  Março 
de  1553- 

Miron. 

Ad  P.  IgnaÜum.  Esta  carta  se  le  escriuió,  presupuesta  la 
certidumbre  que  teníamos  de  no  auer  M.°  Symón  reçebido  la  de 
V.  P.  para  residir  en  San  Finz,  según  supe  por  Villanueua  antes 
de  su  uenida,  y  después  por  el  rey,  que  no  le  hizieron  mençion 
della  quando  le  hablaron  por  él. 

A  tergo:  f  Copia  de  una  del  P .  Mirón  para  Maestro  Simón . 
Soli. 


28  Martii  1553 


207 


59^1 

MICHAEL  OCHOA 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

OGNATO  28  MARTII  1553  *. 

Porapejopolim  se  contulit  Ochoa  majorum  jejuniorum  tempore. — Opera 
navata  proximis. — Animorum  fructus. — Gratia  sanitatum. 

t 

Jhs.  M.a 

Muy  R.do  y  padre  mio  en  X.o  Gratia  et  pax  Xi.,  etc.  Yo 
llego  agora  en  este  puncto  de  Pamplona,  adonde  he  residido  esta 
quaresma,  enseñando  la  doctrina  xiana.,  y  sermonando  algunos 
sermones  cada  domingo  por  la  mañana  y  tarde  sin  la  doctrina 
xiana.,  y  es  tanto  el  fructo  que  se  ha  hecho  por  la  bondad  de 
Dios  S.  N.,  que,  si  no  fuese  vergiiença  del  obrero  tan  inábil  que 
a  estado,  podría  dezir  algo.  Sólo  diré  esto,  y  es  que  quando  yo 
les  dixe  que  me  quería  partir,  viera  tantos  lloros  de  los  niños  y 
niñas  de  la  doctrina,  que  yo  no  lo  sabría  bien  escribir,  y  se  offres- 
cieron  muchos  para  dar  dineros  y  buscarlos  para  dezir  missas 
para  que  N.  S.  nos  diese  voluntad  para  volueruos  á  la  ciudad,  y 
otras  cosas  muchas,  que  yo  las  dexo  por  la  brebedad,  porque 
este  hermano  está  de  partida.  Esto  quiero  que  no  se  me  holbide, 
y  es  que  por  la  mañana  era  menester  hordinariamente  que  fué- 
semos al  castillo,  donde  cobramos  todos  los  de  la  Compañía  Pa- 
dre, á  enseñar  la  doctrina  á  los  soldados,  y  á  la  vna  á  casa  del 
virei  *  á  sus  pajes  y  gente,  donde  se  hallaba  el  mismo  hordina- 
riamente con  mucho  acontentamiento,  y  después  en  vna  yglesia 
principal  de  la  ciudad,  de  modo  que  era  en  tres  partes.  Pero  lo 
del  castillo  tenía  yo  en  más,  porque  descendemos  todos  de  allí 
Aunque  es  sensualidad  para  escribilla,  no  es  mala  para  conside- 

'  Ex  autographc  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  252,  prius  498.  Hac  epi- 
stola usus  est  POLANCUS,  t.  HI,  pag.  341,  342,  n.  756-758. 

-  Beltranus  de  la  Cueva,  dux  de  Alburquerque,  prorex  Navarrae. 
Epist.  Mixiae,  t.  li,  pag.  849. 

'  Quia  ibi  Ignatius  vulnus  accepit,  et  a  Deo  quasi  prostratus  est,  ut  in 
novum  hominem  erectus,  Societatis  caput  ac  parens  efficeretur. 


2o8  Epistolae  Mixtae — 572 

ralla.  Y  porque  no  tengo  más  lugar  para  alargarme,  pido  á 
V.  R.  me  perdone  todo  el  descuydo  pasado,  porque  ni  le  embié 
gracias  de  la  misa  de  la  ánima,  ni  nada,  aunque  le  dicho  ó  me 
acuerdo  dél  algunas  vezes,  por  la  charidad  que  me  hizo,  aunque 
V.  R.  me  debe  algo  en  que  tubo  memoria  mía  *,  etc.  No  tengo 
más,  sino  que  Dios  N.  S.  sea  en  nuestras  almas,  y  tenga  cuida- 
do V.  R.  de  encomendarme  en  sus  oraciones  y  de  todos  los  Pa- 
dres y  hermanos.  Aquí  pasan  las  curas  adelante  con  la  imposi- 
tión  de  las  manos  *.  Dios  nos  tenga  con  las  suias,  y  no  salgamos 
delias.  Al  Padre,  me  dé  su  benditión  su  Paternidad:  con  esto 
pienso  de  caminar  en  lo  que  debo.  De  Oñate  á  28  de  Março 
1553.  De  V.  R.  sieruo  en  X.°, 

Michael  Nabarro. 
Inscriptio:  Al  muy  R.do  en  X.o  Padre,  el  P.  Polanco,  de  la 
Compañía  de  Jesús,  en  Roma. 

JOANNES  PELLET ARIUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA  28  MARTIl  1553 

De  infirma  nostrorum  valetudine. — Causas  exponit  cur  domina  Maria  del 
Gesso  honorum  suorum  usumfructum  sibi  reservarit. — De  aedificio  ad 
gymnasium  comparando. — Frequentia  eorum,  qui  peccata  apud  nostros 
confitentur,  major  hujus  quam  superioris  anni  quadragesima. 

t 

Jhs 

La  gratia  et  pace  del  N.  S.  J.  X.°  sempre  stia  con  la  P.  V. 
Amen.  Duoi  amalati  se  racommandano  a  la  P.  V.,  et  io  puoco 
sano,  n  primo  è  il  P.  commissario  *,  il  quale  sta  con  la  febre  nel 


*  Referri  videtur  ad  sanitatem  Patri  Polanco  per  ipsum  restituíam. 
Chron.,  t.  i,  pag.  269,  n.  232;  Epist.  Mixtae  y  t.  n,  pag.  6o3. 

*  Vide  loca  proxime  laudata. 

^    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  I4l„prius  83,  84. 

*  P.  JoannesBta.  Viola,  commisarius  in  Italia,  ciira  Romam  et  Nea- 
polim. 


28  Martii  1553 


209 


letto  molto  debole.  Il  secondo  è  la  S.ra  Fattora  \  la  quale  sta 
anchora  con  febre,  et  sue  solite  malatie  et  humori:  non  so  come 
batesarli.  Essa  ha  fatto  questi  di  la  donatione  %  vero  è  che  per 
molti  respetti  ha  retenuto  V  uso  frutto.  U  uno  di  principali  è  stato 
che,  uolendo  absolute  farla  egli,  interueniua  lo  consentimento 
del  giudice,  secondo  i  statuti  loro,  et  cosi  la  cosa  se  ne  andaua 
diuulgata.  Il  2.°,  che  bisognaua  pigliare  il  possesso,  et  ogni  cosa 
tornaua  a  danno  de  la  sua  tranquillità  di  animo,  essendo  i  suoi  pa- 
renti difficili;  et  a  noi  anchora  aportaua  pericolo  d'  essere  priui  de 
r  elemosyna,  inperochè  ogni  cosa  va  ale  orecchie  de  1'  elemosy- 
nario,  il  quale,  trouata  ragione,  se  ne  priuaria.  Il  3.°,  che  hauesse 
parse  che  io  V  hauessi  indutto  a  fare  questo,  et  a  Y  hora  alquanto 
di  fede  fusse  stata  data  a  quelli  detrattori,  li  quali  hanno  fatto  re- 
uocare  la  supplica,  dicendo  che  noi,  potendo  hereditare  a  modo 
nostro,  potressimo  indurre  tutte  le  donne  che  confessiamo  a  fare 
testamenti,  et  lassiare  la  roba  loro  a  la  Compagnia,  et  cosi  priua- 
riano  i  suoi  d'  ogni  bene.  Lascio  li  altri  rispetti.  Quando  lei  me 
disse  tutte  queste  ragioni,  mi  parse  prudente,  et  gli  disse  io  che 
quello  chel  Signor  egli  inspiraua,  lo  facesse. 

Circa  la  casa,  niente  si  è  anchora  concluso.  Monsignor  Ro- 
setti  et  il  signor  Alessandro  '  et  altri  amici,  considerando  molte 
cose,  hannoci  dato  consiglio  lasciare  quello  di  prima,  benché  con 
mio  grande  affanno,  per  essere  in  sitto  ottimo,  et  per  essermi 
tanto  tempo  stato  a  negotiare.  Pur  de  paura  de  scandalegiare  i 

'  «Domina  Maria  del  Jeso,  quae  ex  mariti  nomine  Factor  a  vulgo  dice- 
batur»  (Polanco,  t.  in,  pag.  iSq,  n.  280);  vel  «potius  ex  muneris,  quod  apud 
Ducem  maritus,  Lanfrancus  del  Gesso,  olim  gesserai,  nominen Ihid . ,  an- 
not.  I . — De  hac  pia  matrona  saepe  in  nostris  Monumentis  fit  sermo. — Vide 
Cartas  de  San  Ignacio,  t.  ili,  pag.  401  et  167;  t.  iv,  pag.  4x3  et  32. 

«Tractabat  illa  [Maria  del  Gesso]  negotium  Collegii  nostri  Ferrarien- 
sis,  ut  suum;  et  sponte  ea,  quae  habebat  et  de  quibus  libere  disponere  pote- 
rat,  donatione  inter  vivos  facta,  ad  ipsius  fundationem  donare  voluit,  nam 
prius  testamento  ea  relinquebat.  Visura  est  tamen  expediré,  ut  usumfructum 
eorum  bonorum  ad  validitatem  contractus  reservaret,  quamvis  omnino  in 
Collegii  usum  id  ipsum  et  forte  amplius  expendebat.»  Polanco,  t.  iiis 
pag.  141,  n.  282. 

*  De  Alphonso  Rossetti,  comaclensi  (Comacchio)  episcopo,  ferrarienssi 
ecclesiae  administratore,  et  de  Alexandro  Fiaschi  (alias  Fieschi)  Societatij 
Jesu  amicis,  agit  Polanco,  t.  iii,  pag.  142  et  143,  n.  286-289. 

Epistolae  Mixtae,  TOM.  m  14 


210  Epistolar  MjXTAE-573 

pusilli,  ho  vinto  me  stesso.  Adesso  parliamo  de  quello  doue  stia- 
mo. Il  Signor  si  adiuti. 

Non  è  stata  conparatione  del  concurso  de  la  quaresima  passata 
con  quello  de  la  presente  a  le  confessioni  et  communioni;  ma 
hanno  mancato  i  operali,  imperochè  vnus  vir  nullus  vir;  il  che 
m'  ha  più  dato  di  molestia,  che  V  affaticarme  de  la  matina  a  la  sera 
in  giesia  et  in  camera.  Sia  laudato  il  S.  N.,  il  quale  non  vole  che 
io  stia  ocioso,  et  tenga  la  P.  V.  sempre  nela  sua  gratia.  Amen. 
De  Ferrara  a  li  28  de  Marzo  1553.  De  V.  P.  figliolo  indegno  nel 
S.  N.  J.  X., 

GlOUANNI  PeLLETARIO. 

Il  numero  di  putti  163. 

Inscriptio:  f  Al  molto  R.do  in  X.°  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  generale  de  la  Compagnia  de  Giesù,  in  Roma. 

593 

JOANNES  DE  CORTE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA   29   MARTI!    1553  ». 

De  Patribus  Landini  et  Gomes  laudes  Ignatio  scribit. — Laeta  civitatis 
facies,  illorum  laboribus  excultae. 

t 

R.de  domine,  salutem  et  pacem  in  Domino  sempiternam.  El 
scriuer  mio  a  V.  S.  R.  sarà  farle  intendere  come.  Dei  gratia,  al 
presente  stiamo  bene,  et  con  T  affettionato  cuore  desideriamo  sa- 
per bene  de  V.  R.  S.  Il  nostro  M.  Siluestro  ci  ha  dato  H  dolci  sa- 
luti, mandati  da  V.  S.,  li  quali  habbiamo  riceuuto  molto  gratio- 
samente,  et  infinite  uolte  ringratiamo;  et  dato'che  non  habbiamo 
de  V.  R.  S.  alcuna  prattica,  non  di  manco  hauemo  di  uoi  tal  no- 
titia,  che  siamo  costretti  ad  amarlo  di  buon  cuore,  et  pregar  Iddio 

*  Ex  monumento  coaevo  in  voi.  D,  uilico  folio,  n.  197,  prius  220.  Su- 
spicamur  illud  non  esse  originale,  sed  apographum  Romae  factum,  quod  in- 
dicare videntur,  tum  chartae  magnitudo,  tum  characterum  forma,  tum  de- 
mum,  quod  sigilli  vestigio  careat. 


29  Martii  1553  211 

ui  prosperi  nella  uolontà  sua.  Perchè  li  segni  sono  tanto  euidenti 
et  manifesti,  che  quel  che  di  V.  R.  S.  si  parla,  Thabbiamo  per 
certo.  Hauete  mandato  due  primitiui  apostoli  di  X.°,  come  per  un 
altra  mia  *  feci  intendere  li  mesi  passati  a  V.  S.  R.:  non  so  se 
r  harà  riceuuta.  Hora  son  qua  arriuato,  perchè  per  la  seruitù 
mia  mi  fu  forza  absentarmi  da  questa  dolce  et  suaue  società  di 
M.  Siluestro,  il  quale  si  è  degnato  associarsi  con  esso  noi  per  più 
sua  quiete;  et  dopo  che  son  tornato,  ho  trouato  in  questa  nostra 
terra  della  Bastia  una  nuoua  uita.  Pare  sia  uenuto  un  altra  uolta 
il  Messia.  Qua  di  continouo  si  confessano,  et  ogni  mattina  si  co- 
municano, et  pare  che  neir  andare  sieno  tutti  religiosi,  et  cosi 
nel  parlare,  di  modo  che  il  leone  è  tornato  mansuetissimo  agnel- 
lo, et  più,  che  quasi  per  tutta  la  nostra  isola  è  ita  la  buona  fama, 
et  si  fa  quel  medemo  per  tutto.  Iddio  ui  remuneri  di  tanto  bene 
che  ha  fatto  V.  S.  a  questa  pouera  nostra  patria.  A  uolerui  nar- 
rar tutti  li  frutti  fanno,  sarebbe  quasi  impossibile;  ma  per  non  es- 
sere prolisso  a  V.  S.,  farò  fine.  Et  se  alcuni  scribi,  di  loro  uoles- 
sero  parlar  in  contrario,  non  stimiria.  Baseio  le  sagre  mani  di 
V.  R.  S.,  pregandola  si  degni  alcuna  uolta  farmi  partecipe  delle 
sue  sante  orationi,  offerendomi  sempre  al  seruigio  et  comando  di 
V.  S.  R.  Del  nostro  loco  della  Bastia  addi  29  di  Marzo  IS53- 
Di  V.  S.  R.  seruidore, 

Frate  Joanne  de  Corte,  seruo  di  frati  di  questa  isola  osser- 
uanti  francischini. 

Inscripiio:  f  Al  molto  R.do  domino  Ignatio,  prepósito  della 
congregatione  del  buon  Jesù,  suo  osservandissimo,  in  Roma. 


*    Vide  supra,  epist.  519,  pag.  89. 


21-2 


Epistolar  Mixtae — 574 


574 

ANTONIUS  GOU 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

M ATRITO  3l  MARTII,  5  APRILIS  I553 

Superiores  litteras  commemorat,  quibus  acta  Patris  Araoz  Compiuti  per- 
stringebantur.— Matritum  hic  se  contulit.— Conciones  ad  populum  et  in 
aula  regia,  summa  omnium  acclamatione,  habet.- Viris  nobilibus  ac  in 
primis  Philippe,  principi,  satisfacit.— Plures  Araozium  adhibent  suae 
conscientiae  arbitrum.  — Bona  de  Societate  Jesu  existimatio.— Sociis 
aragoniensibus  gratissimum  accidit,  quod  ab  Araozio  regantur. — Huno 
apud  se  detinet  cardinalis  Poggio . 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  y  charíssimo  en  Xpo.  Padre.  La  summa  gratia  y 
amor  de  Jesuchristo  nuestro  Señor  sea  siempre  en  nuestro  fauor 
y  ayuda.  Amén.  De  Alcalá  scriuí  á  V.  P.,  primero  de  Março  *, 
auisando  del  frutto  y  edificación  grande  que  el  Padre  doctor 
Araoz  hauía  dado  con  sus  sermones  en  aquella  vniuersidad  y  en 
todo  el  pueblo,  y  de  la  opinión  grande  que  todos  tenían  dél,  y 
de  su  doctrina  y  spíritu,  y  de  lo  mucho  que  en  la  vniuersidad 
deseauan  que  les  predicase  allí  la  quaresma;  y  lo  mismo  preten- 
dían el  abad  mayor  y  canónigos  de  la  yglesia  de  Santiuste,  que, 
como  V.  P.  sabe,  son  todos  doctores  en  theología.  Y  según  el 
frutto  grande  que  con  los  sermones  que  hauía  predicado  se  ha- 
uía echo,  y  lo  que  hauía  de  reformación  en  la  vniuersidad  y  en 
el  pueblo,  sperauan  en  el  Señor  que,  si  predicara  la  quaresma, 
hauía  de  ser  tanto  más,  quanto  estauan  las  almas  más  dispues- 
tas; mas  luego  que  el  Rmo.  cardenal  Poggio,  legado  apostólico, 
vbo  llegado  á  esta  corte,  hizo  tanta  instancia  que  viniese  aquí  á 
predicar,  que  no  pudo  el  Padre  cumplir  con  los  deseos  grandes 
de  Alcalá:  lo  qual  dió  harta  pena  á  la  vniuersidad  y  al  pueblo.  El 
príncipe,  diziéndole  el  cardenal  que  el  prouincial  de  la  Compañía 

*  Ex  autographo  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio,  n.  60,  prius 
354, 355- 

*  Hanc  epistolam  hactenus  non  vidimus  ;  lege  tamen  epist,  53l^ 
pag.  III. 


3i  Martii,  5  Aprilis  1553 


2l3 


liauia  de  venir  aquí  á  predicar  la  quaresma,  se  holgó  mucho,  y 
preguntó  si  era  Araoz,  y  dixo  al  cardenal  que  no  se  prendase  de 
muchos  sermones,  porque  vería  los  que  tomaría  para  palacio. 
En  llegando  el  Padre  doctor  aquí,  y  sabiéndolo  el  príncipe,  quiso 
que  predicase  en  palacio;  y  quedó  tan  satisfecho  del  primer  ser- 
món, que  mandó,  al  que  tiene  cargo  de  la  capilla,  que  quitase  los 
sermones  á  algunos  que  los  hauían  de  predicar,  y  que  los  diese 
al  Padre,  el  qual  (siendo  persona  muy  principal)  vino  al  Padre 
de  parte  de  S.  A.  á  py dirle  que  le  predicase  en  palacio,  y  así  ha 
predicado  allí  la  quaresma  con  admirable  auditorio  y  con  admi- 
rable satisfactión  del  príncipe  y  de  toda  la  corte,  y  especialmente 
de  muchos  señores  de  salua  \  los  quales,  y  particularmente  el 
marqués  de  Villena  ^  y  muchos  otros,  le  han  venido  á  visitar  á  la 
posada;  y  el  marqués  de  Cañete  %  hermano  del  cardenal  de  Bur- 
gos, vino  á  consultar  con  el  Padre  sus  cosas,  Don  Diego  Tañe- 
ra *,  que  es  hombre  muy  prinçipal  deste  reyno,  y  el  más  antiguo 

*  Prius  scriptum  fuerat  de  salua  (salva),  quae  locutio,  ab  Araozio  haud 
semel  usurpata,  cum  de  viris  agitur,  primores  aut  magnates,  viros  scilicet 
magnae  expectationis  designat  :  postea  vero  emendatum  perperam  est  sal- 
uer. — Caeterum  quae  heic  a  Gou  scribuntur,  Polancus,  t.  iil,  pag.  329, 
11.  734  in  hunc  modum  latinitate  donavit:  «Cum  autem  Princeps  Philippus 
a  Legato  intellexisset  quod  Provincialis  Sociètatis  Jesu  Madridii  conciona- 
retur,  interrogavit  num  ille  esset  Araoz,  quia  hoc  nomine,  potius  quam 
Provincialis,  Principi  notus  erat;  quod  cum  intellexisset  ita  esse,  laetatus 
est,  et  ei  significandum  curavit,  ne  se  ad  multas  conciones  obligaret,  doñee 
ipse  decerneret  quoties  in  palatio  ipsi  esset  concionaturus .  Misit  ergo  pri- 
marium  quemdam  suae  capellae  virum,  Comitis  Lunae  fratrem,  qui  renun- 
ciaret  Patri  Araoz,  ut  die  lunae  in  palatio  concionaretur...»  Jam  in  opere: 
Viaje  de  Felipe  segundo  á  Inglaterra,  por  Andrés  Muñoz,  pag.  29,  legi- 
mus:  (.(.Capilla...  Sumiller  del  oratorio,  que  es  Limosnero  mayor,  don  Lu- 
percio  de  Quiñones,  hermano  del  Conde  de  Luna.»  Hic  autem  comes  vo- 
cabatur  Claudius  de  Quiñones,  ibid.,  pag.  208. 

^  ((D.  Diego  López  Pacheco,  terc^er  duque  de  Escalona,  marqués  de 
Villena,  conde  de  Jiquena  [vel  Xiquena]  y  de  San  Esteban  de  Gormaz,  se- 
ñor de  Belmonte,  etc.»  BuRGOS,  Blasón  de  España,  t.  11,  pag.  3l6-3l7. 

'  Petrus  de  Mendoza,  marchio  II  de  Cañete,  frater  cardinalis  burgen- 
sis,  Francisci  de  Mendoza.  Epist.  Mixtae,  t.  i,  pag.  490,  annot.  3. 

*  «El  sobrino  del  Cardenal  de  Toledo,  que  es  el  Inquisidor  general, 
que  se  dize  Don  Diego  Tavera,  letrado,  y  del  mismo  Consejo,  es  muy  nues- 
tro, no  solo  denoto,  mas  avn  abonador  y  expositor.»  Epist.  Mixtae,  t.  i, 
pag.  227. 


214  Epistolae  Mixtae— 574 

del  consejo  de  la  inquisición,  y  nombrado  por  S.  M.  por  carde- 
nal,  también  le  vino  á  visitar.  Ruygómez  (que  es  el  todo  del  prín- 
cipe, y  el  á  quien  más  respeto  se  tiene  en  la  corte  después  de  la 
persona  del  príncipe)  ha  venido  muchas  vezes  á  la  posada  á  vi- 
sitar al  Padre,  y  han  tenido  muy  largas  pláticas  solos,  que  de  la 
primera  vez  estubieron  solos  seys  horas:  tiene  muy  grande  amor 
al  Padre,  y  desea  aprouecharse  en  las  cosas  del  seruicio  de  nues- 
tro Señor  Hase  tenido  en  mucho  que  todos  estos  señores, 
siendo  las  personas  más  principales  de  Spaña,  hayan  venido  á  la 
posada,  porque  es  cosa  que  no  se  suele  hazer.  Ha  sido  tanta 
la  ocupación  que  en  esto  de  uisitas  ha  tenido,  que  de  día  y  de 
noche  no  le  dexauan:  que  para  comer  y  rezar  tenía  el  tiempo  muy 
limitado,  y  no  podía  acudir  á  visitar  muchas  personas  de  calidad 
y  de  estado  que  se  lo  imbiauan  á  rogar,  deseándose  aprouechar 
de  su  conuersación  spiritual. 

El  príncipe  le  ha  dado,  fuera  de  los  sermones,  audiencia  muy 
grata,  y  está  muy  satisfecho  de  las  cosas  de  la  Compañía,  py- 
diendo  el  sufragio  de  las  oraciones  della. 

Entre  las  muchas  cosas  en  que  dieron  muy  grande  edificación 
los  sermones  del  ..Padre,  fué  vna,  que,  predicando  á  S.  A.,  dixo 
algunas  vezes  que  nadie  se  quexase  que  el  príncipe  no  daua  au- 
diencia, porque  la  puerta  estaua  abierta  para  todos  los  que  qui- 
siesen negociar  con  S.  A.  Antes  desto  deuía  hauer  alguna  quexa 
que  el  príncipe  no  daua  audiencia,  y  da  esto  á  entender  que  el 
Padre  se  lo  dixo,  y  que  le  dió  conmissión  que  lo  dixiese  en  el 
pulpito.  Vltra  de  lo  que  ha  predicado  el  Padre  en  palacio,  ha 
predicado  muchos  sermones  en  vna  yglesia  principal  del  pueblo 
con  tan  grande  auditorio,  que  no  cabían  en  la  yglesia;  y  así  se 
hauían  de  boluer  mucha  gente  sin  poderle  oyr.  Era  tanta  la  gente 
que  le  oya,  que  después  del  sermón  se  hauía  de  detener  muy 
gran  rrato  en  la  yglesia,  sperando  que  la  gente  saliese,  que  otra- 
mente no  era  possible  poder  salir.  El  día  de  la  anunciación  pre- 
dicó, y  fué  sermón  de  tanta  doctrina  y  spíritu,  que  estaua  attò- 
nito el  auditorio.  Hizo  el  Señor  muy  grande  sentimiento  en  las 


'    Vide  infra  epist.  583,  PoLANCO,  t.  ra,  pag.  33o,  n.  735. 


3i  Martii,  5  Aprilis  1553  215 

almas,  dándoles  muchos  suspiros  y  lágrimas.  Acontesció  vna  cosa 
de  admiración:  que  hauiendo  ya  acabado  de  predicar,  y  diziendo 
que  no  hauía  de  dezir  más,  estaua  el  auditorio,  como  gente  attó  - 
nita,  sperando  que  predicase  más,  y  esto  duró  buen  rato,  hasta 
que  vieron  que  daua  la  bendición. 

Ha  sido  la  importunación  que  le  han  dado  algunas  personas 
principales  que  las  confesase,  tanta,  que  con  tener  tantas  otras 
occupaciones,  no  se  ha  podido  escusar  de  hazer  también  officio 
de  confessor,  que  alguna  noche  eran  ya  las  diez,  y  estaua  con- 
fesando vna  persona  principal,  que  era  venido  á  la  posada  á  esto. 
Hanse  remediado  con  su  intercessión  muchas  necessidades  de 
personas,  así  en  lo  temporal  como  en  lo  spiritual,  las  quales  mu- 
chas han  tenido  su  recurso  á  él.  Pocos  días  ha  que  vna  persona 
principal  del  consejo  real  quiso  comunicar  las  cosas  de  su  alma 
con  el  Padre,  y  estuuieron  sus  quatro  horas. 

El  Rmo.  cardenal,  viendo  el  frutto  grande  y  la  opinión  que 
ay  de  las  cosas  de  la  Compañía,  las  quales  S.  S.  tiene  por  muy 
próprias,  está  contentíssimo,  y  ha  dado  y  da  todo  lo  necessario. 
La  marquesa  de  Mondéjar,  que  es  affectatíssima  al  Padre  y 
otras  muchas  personas  principales,  han  tenido  muy  gran  solici- 
tud en  que  se  recibiese  delias  lo  que  hauíamos  menester,  que  con 
mucho  trabajo  se  ha  podido  el  Padre  defender:  tanta  era  la  ina- 
portunación.  Y  avnque  su  charidad  era  grande  en  darlo,  no 
pienso  que  les  aya  edificado  menos  el  desechar,  que  hiziera  el 
recibir,  pues  habrán  visto  que  no  buscamos  sus  cosas,  sino  el 
prouecho  de  sus  almas.  La  opinión  y  fama  que  tiene  el  Padre  en 
estas  partes  es  tanta,  que  sólo  por  oyrle  predicar  han  venido  de 
muchas  leguas.  Algunos  caualleros,  personas  principales,  siendo 
mayorazgos,  se  han  mouido  á  querer  entrar  en  la  Compañía.  El 
Padre  los  va  entreteniendo,  por  prouar  más  sus  deseos:  gloria  á 
Dios  por  todo. 

Jueues  de  la  çena  predicó  el  Padre  el  mandato  en  vna  ygle- 

*  «Doña  María  de  Mendoza,  hija  de  D.  Iñigo  López  de  Mendoza, 
cuarto  duque  del  Infantado  y  de  Doña  Isabel  de  Aragón,  casada  con 
D.  Iñigo  de  Mendoza,  marqués  de  Mondéjar,  conde  de  Tendilla,  »  BuRGOS, 
l.  c,  t.  m,  pag.  2o3,  204;  Polanco,  t.  iv,  pag.  588,  annot.  i. 


2i6  Epistolar  Mixtae — 574 

sia  principal,  en  que  vbo  tan  grande  concurso  de  gente,  que  no 
solo  no  cabían  en  la  yglesia,  mas  creo  que  de  la  que  se  boluía  por 
no  poder  entrar  se  ynchiera  otra  vez:  fué  sermón  de  admirable 
spíritu  y  deuoción:  gloria  á  Dios  por  todo.  Tiénenle  tan  atado  á 
esta  corte,  y  specialmente  vnos  negocios  de  mucha  importancia 
que  poco  ha  le  cometieron,  que  no  podrá  fácilmente  apartarse 
della,  avnque  lo  desea  por  poder  yr  á  visitar  los  colegios  y  casas 
de  la  Compañía,  specialmente  agora  que,  con  lo  que  V.  P.  ha 
imbiado  á  mandar,  que  continúe  los  trabajos  del  cargo  de  las  co- 
sas de  los  reynos  de  Aragón,  Valencia  y  Cataluña,  en  que  ha 
dado  muy  grande  contentamiento  y  consolación  á  los  de  la  Com- 
pañía y  á  los  deuotos  della,  por  lo  que  tan  entrañablemente 
aman  al  Padre,  y  les  dió  grande  desconsolación  su  mutación, 
habrán  de  crescerle  los  cuydados:  gloria  á  Dios  por  todo  *. 

Las  cosas  de  la  Compañía  en  todas  estas  partes  van  por  la 
bondad  de  Dios  en  muy  grande  augmento:  de  todas  las  partes 
donde  están  los  de  la  Compañía  tenemos  nueuas  de  mucha  edi- 
ficación: gloria  á  Dios  por  todo.  El  Padre  doctor  Araoz  y  todos 
humildemente  en  las  oraciones  de  V.  P.  y  de  todos  nos  enco- 
mendamos, y  no  más.  Nuestro  Señor  en  lalma  de  V.  P.  siempre 
acreciente  sus  dones.  Amén.  De  Madrid  viernes  sancto  *  i553- 
De  V.  P.  mínimo  hijo  y  sieruo  indignísimo  en  Xpo., 

Antonio  Gou. 

Entre  otras  cosas  que  el  príncipe  encomendó  al  P.  doctor 
Araoz,  fué  vna,  que  en  la  Compañía  hiziesen  oración  por  su  al- 
teza. V.  P.  por  amor  del  Señor  lo  aga  encomendar,  que  de 
V.  P.  bien  sabemos  que  de  muchos  años  acá  lo  haze;  y  cierto, 
que  es  mucha  rrazón,  porque  da  grandes  señales  que  ha  de  ser 
rey  muy  christiano,  porque  tiene  muy  gran  cuydado  del  go- 
uierno  vniuersal  destos  reynos,  y  entiende  en  visitar  todos  los 

*  Polanco,  t.  m,  pag.  332,  n.  739,  relatis  his,  quae  a  fratre  Gou  di- 
cuntur,  subdit:  «Non  tamen  a  P.  Ignatio  ea  collegia  [se.  provinciae  Arago- 
niae]  Provinciae  Castellaa  reunita  fuerunt;  sed  tota  ipsa  provincia  Arago- 
niae,  ut  erat  distincta,  propter  operariorum  penuriam  et  ad  tempus,  eidem 
Patri  Araoz  commissa  fuit.» 

'   3i  Martii. 


3i  Martii,  5  Aprilis  1553  217 

consejos  dellos,  hasta  el  real,  que  es  el  supremo,  en  la  visita  del 
qual  assiste  personalmente,  y  en  las  cosas  del  culto  diuino  es 
muy  zeloso,  que  no  predicándose  antes  en  palacio  sino  tres  días 
de  la  semana,  agora  se  predica  cada  día;  y  así  quando  el  Padre 
vino  aquí,  repartieron  los  sermones  entre  el  confessor  del  prín- 
cipe, y  otro  predicador  del  emperador  muy  antiguo,  y  el  Padre; 
porque  también  el  Padre  hauía  ya  ofrescido  algunos  sermones  en 
otras  yglesias.  Estando  el  Padre,  vn  día  antes  que  el  príncipe  se 
partiese,  para  subir  al  púlpito  á  predicar,  le  vino  vn  recado  que 
fuese  á  hablar  á  S.  A.,  y  después  del  sermón,  por  la  mucha 
gente  que  hauía,  no  pudo  salir  á  la  pieza,  que  fueron  menester 
vnos  hombres  que  yuan  delante  rompiendo  la  gente;  y  así  fué  á 
hablar  al  príncipe,  al  qual  halló  con  el  marqués  de  Villena  y  con 
otros  grandes,  y  todos  se  salieron,  dexándoles  á  solas:  gloria  á 
Dios  por  todo. 

El  P.  doctor  Araoz,  pasada  la  quaresma,  quería  boluerse  á 
Alcalá;  y  dando  rrazón  dello  al  Rmo.  legado,  S.  S. ría  lo  tomó 
muy  fuerte,  diziendo  que  en  ninguna  manera  conuenía  al  serui- 
cio  de  nuestro  Señor  ni  al  bien  vniuersal  del  reyno,  special- 
mente por  estar  el  príncipe  ausente,  con  quien  se  hauían  comen  - 
çado  á  tratar  algunos  negocios  muy  importantes;  y  que  por  nin- 
guna causa,  por  vrgentíssima  que  fuese,  no  conuenía  que  se 
apartase  de  la  corte.  Y  así  puso  en  ello  su  authoridad  y  obedien- 
cia, diziéndole  que  continuase  sus  sermones,  y  que  el  tercero  día 
de  pascua  él  le  yría  á  oyr;  y  así  el  Padre  doctor  no  ha  podido 
contradezir  á  la  obediencia  de  S.  S.ría,  y  así  predicó  el  segundo 
día  de  pascua  con  muy  grande  auditorio,  y  el  tercero  día,  que  fué 
ayer,  tornó  á  predicar,  y  estubo  presente  el  Rmo.  legado;  y  vbo 
tan  gran  concurso  de  gente,  specialmente  de  señores  y  gente 
principal,  que  estaua  llena  la  yglesia,  que  no  cabían  más;  y  era 
tanta  la  gente  que  se  boluía,  por  no  poder  entrar,  que  me  espan- 
taua  de  verlo.  Cosa,  cierto,  que  no  creo  que  la  ayan  visto  tal. 
Vnos  frayles,  que  hauían  venido  de  fuera  á  oyrle  predicar,  siendo 
ellos  predicadores  (á  lo  que  entendí),  vinieron  antes  del  sermón 
á  la  posada  á  saber  del  Padre  adónde  hauía  de  predicar,  porque 
le  querían  oyr,  y  hauían  y  do  á  algunas  yglesias  buscándole,  y  no 


2l8 


Epistolae  Mixtae — 574 


hallando  donde  predicaua,  venían  á  saberlo  dèi;  y  después  de 
hauer  tenido  con  él  alguna  plática,  y  hauerle  rogado  que  les 
fuese  á  visitar  á  su  monasterio,  se  fueron  á  la  yglesia  donde  ha- 
uía  de  predicar.  Fué  sermón  de  tanta  doctrina  y  spíritu,  que  á 
todos  dexó  admirados,  hauiendo  gente  tan  docta  y  de  tan  claros 
ingenios.  Hanle  pydido  ya  tantos  sermones,  que  es  para  alabar  á 
Dios  ver  tanta  deuoción  en  la  gente.  El  ayo  del  infante  *  le  ha 
mostrado  muy  grandes  señales  de  amor,  visitándole,  y  el  otro 
día  el  Padre  le  fué  á  visitar,  y  le  recibió  con  tanta  beneuolentia, 
que,  dexados  todos  los  que  estauan  allí,  se  estubieron  solos  muy 
gran  rrato,  no  obstante  que  estauan  aguardando  muchas  perso- 
nas principales,  entre  las  quales  era  el  general  de  los  benitos, 
que  es  la  persona  de  más  estimación  que  aya  por  acá  entre  reli- 
giosos. Ha  sydo  esta  jornada  de  la  corte,  á  lo  que  se  puede  juz- 
gar, la  más  acertada  cosa  que  se  haya  echo  en  España,  después 
que  la  Compañía  es  Compañía,  para  el  bien  vniuersal  della;  por- 
que han  tomado  muy  gran  noticia  y  opinión  della  el  príncipe  y 
todos  los  señores  del  reyno,  que  han  tenido  los  más  particular 
comunicación  con  el  Padre:  gloria  á  Dios  por  todo.  De  Madrid  5 
de  Abril  1553.  Por  comisión  del  P.  Dr.  Araoz, 

t 

Antonios  Gou. 

'  Antonius  de  Rojas. — Panzano  ,  ^naZes  de  Aragón,  lib.  m,  cap.  8 
scribit  ad  annum  1553:  «En  el  mes  de  Enero  de  este  año  fué  el  Príncipe 
Don  Carlos  á  Madrid,  y  le  pusieron  Casa,  y  por  Ayo  á  Don  Antonio  de  Ro- 
xas, á  quien  Rui  Gómez,  por  sacarlo  de  la  Cámara,  dió  este  empleo,  según 
corrió  por  entonces.  »  «Jusqu'  à  l'áge  de  sept  ans  accomplis,  Philippe  laissa 
son  fils  entre  les  mains  des  femmes.  Sur  la  fin  de  1552,  il  résolut  de  lui  don- 
ner  un  gouverneur.  II  ténait  alors  à  Monzon  les  cortés  d' Aragon,  de  Cata- 
logne et  de  Valence:  il  commanda  à  don  Antonio  de  Rojas,  S.r  de  Villerias 
de  Campos,  son  premier  sommelier  de  corps,  à  Gutierre  Lopez  de  Padilla, 
l'un  de  ses  maitres  d'hotel,  et  à  Jean  de  Vaudenesse,  son  contróleur,  de  lui 
soumettre  un  project  pour  l'organisation  de  la  maison  de  l'infant.  Le  gou- 
verneur, sur  qui  il  avait  jeté  les  yeux,  était  don  Antonio  de  Rojas  lui-mème. 
Ce  seigneur  alla  chercher  don  Carlos  à  Toro,  et  le  conduisit  à  Madrid,  il 
n'  entra  toutefois  dans  1'  exercice  de  sa  charge  qu'après  l'arrivée  de  Phi- 
lippe en  cette  ville,  qui  eut  lieu  le  l3  janvier  1553.»  Gachard,  Don  Carlos 
et  Philippe  II,  t.  I,  pag.  io.  Cf.  Documentos  relativos  al  Príncipe  D.  Car- 
los, in  opere  Colección  de  Documentos  inéditos  para  la  Historia  de  Espa- 
ña, t.  XXVI,  pag.  392  et  seqq. 


Aprili  1553  219 

t 

Inscripiio:  ]hs.  Al  muy  Rdo.  y  charíssimo  en  Xpo.  Padre,  el 
P.  Mtre.  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía 
de  Jesús,  junto  á  sant  Marco  en  Roma. 


575 

ALPHONSUS  ROMAN 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

CAESARAUGUSTA  APRILI  (?)  1553  \ 

Laetitia  ex  romanis  litteris. — P.  Rojas  morbo  tangitur:  relevatur, — Proxi- 
mis,  pietate  imbuendis,  datur  opera. — Fructus  ex  confessionibus  per- 
ceptus. — Negotium  Mariae  de  Sta.  Martha  iterum  commendatur. 

Ihs. 

Muy  R.do  Padre  mio  en  X.°  La  grada  y  paz  de  Jesu  X."  S.  N. 
esté  siempre  con  continuo  augmento  en  nuestras  almas.  Amén. 
Por  el  impedimento  que  adelante  diré,  del  P.  Rojas,  por  su  man- 


*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  148,  prius  487. — Non  affigi- 
tur  epistolae  scriptionis  dies  nec  mensis;  at  cum  in  ea  mentio  fiat  de  histo- 
rieis litteris  Roma  nuper  acceptis ,  quae  in  Hispaniam  Aprili  mense  perve- 
nerunt,  manifestum  est  ante  id  tempus  exaratam  non  esse.  Romanas  vero 
litteras  Aprili  mense  in  Hispaniam  pervenisse,  discimus  ex  P.  Queralt, 
Liti.  Quadr.,  t.  lì,  pag.  214;  «Recibi  la  de  V.  R.  [Patri  Polanco  scribit]  de 
27  de  Enero  á  lo  de  Abril,  junto  con  las  nuevas  de  Viena,  Nápoles,  Floren- 
tia y  Mesina;  y  las  otras  nuevas  que  v.  re.  me  acusa  en  su  carta  de  5  de  de- 
ziembre...»  etc.  Praeterea  in  hac  Patris  Roman  epistola  in  memoriam  Po- 
lanco revocatur  negotium  sororis  Mariae  de  Sta.  Martha,  quod  ipsi  com- 
mendarat  suis  litteris,  8  Decembris  1552  datis;  Epist.  Mixtae.,  t.  il,  pag.  865. 
Ergo  ex  modo  loquendi  (vide  infra  ipsam  epist.)  videtur  praesens  epistola 
proxime  illam  consequi,atque  esse  prima  caesaraugustana  hujusce  annil553. 
Et  certe  in  reliquis  epistolis  PP.  Rojas  et  Roman  mentio  de  hac  non  fit.— 
Naque  etiam  rejici  commode  potest  ?id  medium  anni  tempus.  Etenim  cum 
de  lite,  quae  Romae  vertebatur  inter  Annam  Gonzalez  de  Villasimplez  et 
ejus  fratres,  fiat  quidem  sermo,  nihil  tamen  dicitur  de  impedimentis  quae 
nostris,  aedes  sacras  aedificare  molientibus,  religiosi  nonnulli  creaverunt. 
Si  igitur  epistola  haec,  adulto  jam  anno,  exarata  fuisset,  P.  Roman  impedi- 
menta haec  attigisset,  ut  in  epistolis,  mensibus  Augusto  et  Septembri  Cae- 
saraugusta  missis,  attinguntur.  Quae  omnia  simul  conjuncta,  suadent  epi- 
stolam tempore  a  nobis  statuto  verisimilius  datam  fuisse.  Caeterum  illa  est 
usus  Polanco,  t.  iii,  pag.  387,  388,  n.  851. 


220  Epistolar  Mixtae— 575 

■dado  escriuo  esta,  para  que  V.  R.  sepa  cómo  pocos  díasharece- 
bimos  sus  letras  muy  desseadas,  porque  á  la  difficultad  de  los  ca- 
minos vinieron  tarde,  según  su  hecha.  Consolónos  mucho  con 
ellas  el  Señor,  y  con  las  de  los  quatro  meses,  por  el  fructo  que 
ahí  '  y  en  todas  partes  su  bondad  de  contino  obra  por  la  Com- 
pañía, lo  qual  á  su  mayor  gloria  vaya  siempre  en  augmento.  Al 
P.  Rojas  hemos  tenido  estos  días  bien  fatigado  con  dolor  de 
yjada  y  vómitos  y  otras  indisposiciones,  que  le  han  sido  causa 
de  gran  trabajo.  Duróle  siete  ó  ocho  dias:  está  ya  mejor,  bendito 
sea  nuestro  Señor.  Un  día  antes  de  la  hecha  desta,  se  començó 
á  levantar.  Hale  Dios  dado  gran  paciençia,  padeciendo  con  ella 
bien  graues  dolores.  Estamos  aún  solos  con  vn  hermano,  que 
poco  ha  nos  han  embiado;  porque,  auiéndo  el  P.  Rojas  pedido 
con  instançia  vn  Padre  al  P.  doctor  Araoz,  cessò  algo  dello  hasta 
ver  el  successo  destos  negocios  de  la  lite,  los  quales  como  se  di- 
latan y  ay  probabilidad  de  muy  mayor  dilaçión  que  pensáuamos, 
ha  ya  tornado  á  le  pedir,  porque,  allende  que  lo  piden  las  indis- 
posiçiones  del  P.  Rojas  (que  sobre  el  estrago  de  su  salud  se  han 
mucho  augmentado  por  los  trabajos  que  su  mucha  charidad  de 
contino  aquí  ha  tenido,  no  huyéndoles,  aunque  contra  su  salud, 
el  rostro),  el  mucho  número  de  los  que  aquí  frequentan  los  sa- 
cramentos, auiendo  quasi  cada  día  confessiones,  piden  con  ne- 
cessidad  más  compañía.  A  gloria  de  Dios  aquí  se  haze  en  esto 
mucho  fructo;  tanto,  que  á  esta  causa  nos  da  el  Señor  grandes 
consolaciones,  faltándonos  las  corporales,  ansí  por  la  indisposi- 
ción de  la  casa,  como  por  otras  causas;  y  esto  va  siempre  en 
aumento.  Creo  serán  quarenta  ó  cinquenta  personas  que  se  co- 
mulgan cada  semana,  con  mucho  feruor  y  aprouechamiento,  y 
muchos  dellos  no  tienen  contentamiento  hasta  traer  á  otros.  Ay 
otros  muchos  que  se  confiesan  muchas  vezes,  no  con  tanta  fre- 
quência. Confiéssanse  con  nosotros  muchas  personas  de  calidad, 
en  las  quales  el  fructo,  por  el  exemplo  de  los  otros  y  la  reforma- 
çión  de  sus  familias,  se  comiença  y  espera  muy  notable.  Embía- 
nos  el  Señor  muchas  almas  muy  escureçidas  en  diuersos  vicios, 


Ms.  ay. 


Aprili  1553  221 

en  algunas  de  las  quales  se  ven  grandes  defectos  de  los  confes- 
sores, de  las  quales  muchas  se  rremedian  con  confessiones  gene- 
rales, specialmente  quando  se  han  algunos  años  confessado  sin 
apartarse  de  sus  vicios,  antes  quedando  en  la  ocasión  y  peligro. 
Otros  se  remedian  conoçiendo  los  malos  tractos  en  que  andauan, 
no  conoçiendo  de  hecho  antes  el  daño  de  sus  almas.  Otros  con 
restituir  lo  mal  ganado,  que,  confessandolo,  los  dexauan  sin  ad- 
uertirles  la  necessidad  que  desto  tenían.  Muchas  confessiones 
generales  otras  se  hazen  voluntarias,  por  mayor  consolación  de 
los  que  las  hazen;  y  es  de  alabar  al  Señor,  por  el  contentamiento 
y  firmes  propósitos  de  proseguir  con  la  guarda  de  sus  almas, 
allegándose  más  á  Dios,  que  en  estos  quedan;  y  si  esto  que  he 
dicho  me  aconteçe  á  mí  ¿qué  será  de  lo  que  haze  el  P.  Rojas,  por 
cuya  diligençia  y  ministerio  ob»ra  el  Señor  de  cierto  mucho  en  las 
almas?  De  manera  que  es  grande  la  affiçión  que  le  tienen,  y  el 
crédito  bueno  que  generalmente  de  su  ser,  prudencia,  y  gran 
•bondad  se  tiene.  Y  con  gran  razón,  porque,  cierto,  al  P.  Rojas 
ha  conmunicado  el  Señor  muchos  bienes,  en  el  qual  y  en  todos 
el  Señor  los  aumente  á  su  mayor  gloria. 

La  opinión  que  aquí  tienen  conmunmente  de  la  Compañía  y 
personas  della  es  mucha  entre  todo  género  de  personas  (aunque 
ay  muchos  entrellos  que  permitte  el  Señor  sean  contrarios,  por 
nuestro  bien);  y  aunque  todo  esto  sea  ansí,  por  donde  de  razón 
se  auía  de  offreçer  disposición  para  yr  en  augmento  lo  que  toca 
á  la  Compañía  en  el  assiento  y  número  mayor  de  personas,  la 
gente  desta  tierra  tiene  esta  particular  condiçión,  que  commun- 
mente  se  mueuen  por  lo  que  ven  de  presente,  y  no  por  lo  que 
esperan,  y  ansí  han  muchos  apuntado  viniesse  aquí  vn  predica 
dor,  porque  de  allí  avría  principio,  etc.  Y  no  impide  poco  la  Hte, 
que  nuestro  Señor  concluya,  pqrque,  aun  el  ser  excluida  la  Com- 
pañía, se  cree  nos  sería  ganancia.  El  Señor  ponga  sobre  todo  su 
mano,  cuyo  negoçio  es. 

Sobre  sor  María  escriuí  segunda  vez  á  V.  R.,  que  la  facultad 
viniesse,  no  solo  para  allí  donde  está,  sino  también  para  qual- 
quier  monesterio  ó  casa  de  congregaçión  de  religiosas,  ó  lugar 
honesto  y  recogido,  donde,  dando  obediençiá,  pudiesse  estar 


222  EPISTOLAE  MiXTAE— 576 

cumpliendo  su  obligaçión.  Creo  V.  R.  verá  lo  que  sobre  esto 
pide  la  charidad,  etc. 

En  las  oraciones  de  V.  R.  y  de  todos  los  Padres  y  hermanos 
el  P.  Rojas  y  nosotros  nos  encomendamos  en  el  Señor  nuestro, 
y  lo  mismo  yo  muy  entrañablemente  en  las  del  señor  conserua- 
dor  *.  No  otro,  sino  que  el  Señor  nos  dé  su  santa  gracia,  para 
que  sintamos  y  cumplamos  su  voluntad  sanctíssima.  Amén.  Por 
mandado  del  P.  Rojas.  Alia  manu.  «1553.»  De  V.  R.  indigníssi- 
mo  sieruo  en  el  Señor, 

4- 
1 

Roman. 

Inscriptio:  Ihs.  Al  muy  R.do  Padre  mio  en  X.",  el  P.  M.  Po- 
lanco, de  la  Compañía  de  Jesús,  etc. 
Alia  manu:  1553.  Çaragoça. 

FRANCISCUS  PALMIUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BONONIA    I    APRILIS  1553 

Respondei  litteris  sibi  redditis. — Quaedam  de  sociis. — Plures  erratorum 
suorum  confessione  rite  expiati.— Calumnia  adversus  nostrates  depulsa. 
Ingens  ultra  vires  labor. 

Pax  Xpi.  Amen.  R.do  Padre.  Le  sue  de  25  del  passato  ho  ri- 
ceuuto,  et  inteso  la  gionta  del  P.  M.°  Nádale,  et  del  mio  charis- 
simo  fratello  M.  Benedetto  %  et  nel  Signor  mi  son  ralegrato.  A 
Mons.  R.mo  vicelegato  *  diedi  le  noue  di  Corsica.  Ce  si  ralegrò 
grandemente,  et  ogni  giorno  più  si  monstra  affettionato  alla 
Compagnia,  et  si  raccomanda  molto  a  N.  P.  M.  Ignatio. 

U  articoli  di  Roma  circa  il  gouerno  del  P.  commissario  *  et  de 


*  Joannes  Ludovicus  Gonzalez  de  Villasimplez. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  l3o,  prius  109. 
'  P.  Benedictus  Palmius.  Vide  supra,  epist.  547,  pag.  546. 

*  Hieronymus  Sauli,  archiepiscopus  genuensis,  prolegatus  Bononiae. 
5  Joannes  Bta.  Viola. 


I  Aprilis  1553  223 

prepositi  de  colleggij  hauemo  riceuuti,  et  si  seruarano  con  la 
gratia  di  Dio 

Gio:  Francesco  Parmegiano  d'  hora  in  hora  V  aspettamo,  et 
Giacomo  bolognese,  fatte  le  feste,  si  manda  a  Ferrara.  Circa  T 
altro  spettamo,  subito  fatte  le  feste,  la  risolution'  del  Padre  pro- 
uinciaie     al  quale  già  se  scrisse. 

Le  cose  spirituali  uano  molto  bene  per  gratia  del  Signor. 
Tanto  ho  hauuto  da  confessar' ,  che  sono  alchuni  giorni  chio  non 
posso  a  pena  hauer'  tempo  di  magnar",  e  la  notte  puocho  posare. 
Si  sono  confessati  molti  nobili  et  con  buona  disposition\  Fra 
questi  sono  stati  tre  de  quelli  grandi  murmuratori  contra  noi,  per 
quella  cosa  di  don  Aloysio  %  quali,  sì  come  primo  straparlauano, 
adesso  riparano  a  tutto  V  male  fatto,  et  voleano,  di  puoi  chio 
gV  hebbi  confessati,  domandar'  perdono  a  tutti  di  casa  nostra  ad 
vno,  ad  vno,  Vn'  altro  è  venuto  fuori  di  confession",  et  ha  fatto  il 
medesimo;  di  modo  chio  spero  che  N.  S.  cauerà  frutto  grandis- 
simo di  questa  mormoration' .  U  occupationi  ogni  giorno  accre- 
sceno.  Mi  mandano  a  domandar'  molte  monache,  chio  le  uadi  a 
predicar',  e  consolar'  spiritualmente,  ma  non  posso  a  tutti  sodi- 
sfàr'.  Laudato  il  Signor,  auctor'  d'  ogni  bene.  Al  presente  non  v' 
è  altro  che  dir',  saluo  che  raccomandarci  all'  orationi  di  V.  R., 
principalmente  di  nostro  P.  M.  Ignatio,  de  tutti  H  Padri  et  cha- 
rissimi  fratelli.  Da  Bologna  il  primo  di  Aprile  1553.  D.  V.  R. 
seruoinX.o, 

Francesco  Palmio. 

Alle  di  Ferrara  et  Modena  deti  subito  ricapito.  Il  P.  comissá- 
rio non  è  anche  partito. 

Inscriptio:  Al  molto  R.do  in  Xpo.  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù.  In  Roma,  a 
S.ta  Maria  della  Strada.  Al  porto  tre  baiochi. 

*  Cf.  Polanco,  t.  iii,  pag.  23,  n.  36. 

-    Jacobus  Lainez,  Italiae,  citra  Romam  et  Neapolim,  provincialis. 

*  Agit  de  hac  re  Polancus,  t.  iii,  pag.  l32,  n.  262.  Vide  locum  cum 
subjecta  notatione. 


224 


Epistolae  Mixtae — 577 


Ò77 

JACOBUS  MIRON 
PATRI  ANTONIO  DE  ARAOZ 

[OLISIPONE]  I  APRILIS  I553  *. 

Rumores  per  Lusitaniam,  occasione  adventus  Patris  Rodericii,  sparsi. 

t 
Jhs 

Maestro  Simón  a  dicho  que  es  venido  acá  á  Portugal  por 
conscio  de  V.  R.,  y  el  duque  d'Auero  *  dize  que  tiene  carta  de 
V.  R.  Melchior  Luis  '  dize  que  el  duque  de  Gandía  *  impedía  que 
M.°  Simón  no  tomasse  el  cargo  de  prouinçial  daquellos  reynos, 
por  ser  cosa  tam  poca  para  vno  de  los  primeros  professos  de  la 
Compañía,  y  que  le  auía  scrito  sobre  ello;  y  que  V.  R.  va  con 
dos  de  cauallo;  y  no  sé  quién  dixo  que  auéis  tomado  mal  el  ir  por 
prouincial  M.°  Simón,  quasi  dicat,  porque  os  quitaua  la  jurisdi- 
çión.  Otros  dizen  que  los  castellanos  an  venido  á  reformar  Por- 
togal,  y  no  se  quieren  reformar  á  ellos.  En  todo  esto  ya  se  yo  lo 
que  e  de  creer,  porque  conosco  á  V.  R.  Lo  que  cerca  desto  me 
pareçió- necessario  satisfazer,  es,  lo  primero,  que  por  pareçer  de 
V.  R.  y  conscio  a  venido  (lo  qual  me  dixo  el  rey).  Yo  e  respon- 
dido que  sabía  lo  contrario  por  Villanueua.  Lo  2.°,  de  la  carta 
del  duque  d'Auero  me  dixo  el  iffante  ^  que  se  lo  auía  dicho  el 
duque  de  Auero.  Yo  le  dixe  que  me  marauillaua  mucho,  porque 
yo  sabía  bien  cómo  V.  R.  y  Fabro  sentían  de  las  cosas  de  M.°  Si- 
món. Cerca  destas  dos  cosas,  (avnque  quedaron  satisfechos),  será 
bueno  escreuir  una  carta,  la  qual  pueda  yo  mostrar  al  rey  y  al 
iffante,  para  más  satisfaçión     Al  primero  de  Abril  de  1553. 

'    Ex  transumpto  coaevo  in  voi.  D,  semifolio,  n.  180,  prius  544. 

*  Joannes  de  Lencastre. 

^  De  hoc  dictum  est  supra,  epist.  552,  pag.  156.  Vide  POLANCO,  t.  m, 
pag.  393,  n.  860. 

*  Franciscus  Borgia,  qui  principatum  jamdiu  exuerat. 
^    Ludovicus,  infans,  Joannis  III  frater. 

"  «Displicuit  autem  Regi  quod  intellexit  P.  Simonem  in  Portugalliam 
venire  sine  P.  Ignatii  litteris,  et  suam  voluntatem  eam  esse  significavit,  ut 


5  ApRiLis  1553  225 

A  tergo:  f  Copia  del  P.  Mirón  para  el  Dr.  Araoz.  Prius 
scriptum  fuer at,  sed  deletiim  fuit:  A  N.  P.  M.  Ignatio. 

SILVESTRE  LANDINUS 
PATRI  EMMANUELI  GOMES 

BASTIA  5  APRILIS  1553  ». 

Acceptis  litteris  respondet. — Narrai  quae  ad  Dei  gloriam,  adspirante  Numi-  t 
ne,  Bastiae  geruntur.— Plures  commemorai  viros ,  pietate  et  religionis 
studio  insignes,  qui  ipsum  adjuvant. 

IHS. 

Molto  mio  R.do  fratello  nel  N.  S.re  La  gratia  di  X.°  N.  S.  s'au- 
gmenta  sempre  in  tutti  noi.  Oltra  le  molte  obligationi,  che  noi 
hauemmo  al  magnanimo  nostro  nel  Signore ,  signore  Giacomo  * 
et  a  tutta  la  benedetta  casa  sua ,  questa  tanta  grande  humanità 
che  S.  S.  s'  offerta  in  seruitio  di  N.  S.re ,  d'  andar'  insino  a  Roma, 
sempre  ne  tenirà  legati  in  suo  seruitio  nel  N.  S.re,  et  mille  uolte 
ringratiatelo,  accettando  tanto  buono  cuore  et  charità  sua.  Che! 
S  re  lo  rimunera  colla  sua  santissima  gratia,  et  eterna  gloria  con 
tutta  la  sua  santa  fameglia  et  sodditi. 

Molta  alegrezza  hauemmo  riceuuto  delle  paci  fatte  iui  dal 
N.  S.  per  suoi  humillimi  instrumenti,  et  dil  mirabile  recitar'  della 
dottrina  xpiana.,  et  dil  feruor'  di  giouani  et  uergini  per  entrar'  in 
religione,  benché  sia  da  far'  di  loro  longa  prouatione,  et  darne 
auiso  prima  al  nostro  P.  M.  Ignatio,  auanti  si  dia  da  noi  habito 
ad  alcuna  persona,  nè  maschio  nè  femina,  et  il  simile  dil  mona- 
sterio, perchè  questi  principij  potriano  facilmete  mancar',  se  pri- 
ma non  si  fa  qua  alcuno  colleggio,  che  poi  li  posseno  cibar'  spi- 


non  in  Regno  Portugalliae  maneret;  et  Ducem  de  Avero,  apud  quem  diver- 
tebat,  admonuit  ut  desisterei  a  P.  Simonis  patrocinio  in  hac  parte,  etiam  si 
propter  valetudinem  adversam  ibidem  et  sine  ulio  officio  manere  vellet.» 
Polanco,  t.  iii,  pag.  393,  n.  858. 

1  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  83,  prius  239. 

2  Jacobus  Santi  di  Mara. 

Epístolas  Mixtak,  tom.  hi.  15 


220 


Epistolae  Mixtae  — 578 


ritualmente,  aggiutando  ancora  col  conseglio  al  temporale.  Qua 
già  s'  hauria  dato  principio  a  tal  opra ,  perchè  il  signore  gouer- 
nator  con  li  suoi  gentil'  huomini,  et  altri  assai  della  Bastia 
d'  ogni  conditione,  et  moltitudine  di  vergine,  et  suoi  parenti  [sic], 
ma  pare  non  sia  espediente  per  la  ragione  sopraditta;  pur' 
V.  R.  di  questo,  et  d'  altre  cose  ambigue,  et  difficile  nè  potrà 
dar'  auiso  per  se  a  S.  R.  dil  P.  nostro  M.  Ignatio,  scriuendogli 
ogni  settimana  triplicate,  com'  S.  R.  ordina  ame,  perchè  non 
posso  conoscer'  le  cose  in  particolar'  1'  iui ,  come  fa  lei  da  seri  - 
uer'  per  me.  Circa  de  quella  eh'  è  in  tanto  feruor',  et  simile,  sa- 
pia  che  1'  habito  non  fa  monacha;  che  perseueranno  pur  nelle 
opere  humili,  et  confessarsi  almeno  ogni  domenica,  et  imparano 
a  non  uoler'  la  sua  uolontà;  fra  tanto  s'  haurà  risposta  dal  nostro 
Padre.  V.  R.  ha  visto  che  S.  R.  nè  scriue  che  noi  siamo  quiui 
per  uisitatori,  et  per  dar'  informatione  minutamente  dil  tutto,  il 
che  prego  lo  facia,  et  non  per  metter'  in  essecutione,  se  prima 
non  r  auisemmo:  cosi  le  cose  andar  anno  bene  Me  pare  ancora 
che  la  nostra  auttorità  se  ne  bassa,  et  che  il  magnifico  vfficio 
scriue  cose  grande  in  nostro  fauor'  al  signore  gouernator,  et  di 
Roma  ancora  dalli  R.mi  cardinali  hanno  uoluto  chel  prete  dalla 
Capraia  uenga  da  noi  per  1'  ssolution' .  Pur  il  Padre  ogni  dì  insta 
che  noi  andiammo  bassi,  come  fece  il  N.  S.  Jesù  X.°,  che  con  la 
patienza  et  humilità  ogni  cosa  si  farà. 

Tante  grande  et  ampie  si  sono  fatte  quiui  1'  elimosine,  che 
solo  in  una  questa  che  fece  il  nostro  magnifico  et  carissimo 
M.  Benedetto  Sauli  Casanoua  colli  magnifici  M.  Lione  M.  Bene- 
dettino dal  Pino,  M.  Giovan  Francesco  Tagliacarne,  intrinsici 
nostri  nel  N.  S.,  che  tal  gentil'  huomo  è  stato,  eh'  a  dato  lui  solo 
dieci  scudi.  Vnauolta  riportorno  sessanta  tre  lire,  ma  anchora  non 
era  finita  la  questa,  dopoi  non  gì'  ho  parlato  più  sopra  ciò,  perchè 
caminono  senza  sproni.  Il  Signore  gli  dia,  come  fa,  delli  suoi 

*  uP.  Ignatius  nostris  serio  commendabat  ut  submisse  se  gererent,  et 
ut  memores  essent  quod  tamquam  visitatores  in  Corsicam  missi  essent,  po- 
tius  ut  informationem  rerum  Romam  transmitterent,  quam  ut  ipsi  exeque- 
rentur  quae  nostrae  professioni  minus  propria  erant,  nisi  prius  ipsum  Ro- 
mae  consuluissent  et  responsum  accepissent,  quod,  re  cumCardinalibus  qui- 
busdam  tractata,  ipsis  reddendum  erat.»  Polanco,  t.  m,  pag.  loi,  n.  186. 


5  Aprilis  1553  227 

thesori  eterni  della  sua  gratia.  Vna  altra  mano  poi      ha  fatto 
una  altra,  questa  cioè,  il  magnifico  M.  Giacomo  d'  Oria,  il  loco- 
tenente  d'  Aleria,  nè  a  loro  poi  anchora  sopra  di  ciò  ho  parlato. 
Delli  particolari  ogni  di  non  nè  parlo ,  perchè  ho  uisto  anchora 
stamattina  mirabilia  nel  popolo.  Raccomando  una  persona  parti- 
colari et  li  primi  saltono  suo  a  cercar'  per  li  poueri.  Sono  las- 
sate concubine,  et  molte;  non  si  può  narrar  V  operation'  dil  Si- 
gnore. O  quanti  pianti  al  uenerdi  et  sabbato  santo,  o  quanta  mu- 
tatione  fa  nostro  Signore  per  uno  si  uille  instrumento!  Ma  molti 
coadiutorij  sono  qui,  non  tanto  li  Padri  di  santo  Francesco  et  il 
nostro  carissimo  P.  M.  prete  Giouaninello ,  che  tutto  ha  il  spirito 
della  Compagnia,  con  tutti  li  preti  della  Bastia  et  Belgoder",  et 
quiuiin  cerco  tutti  fanno  grandissimo  frutto,  et  io  gì'  ho  compa- 
sioneapouerini  di  tanta  strachezza,  che  alle  uolte  non  possono  più. 
Ma  che  dire  delli  laici?  O  quanto  opera  N.  S.  per  il  nostro  M.  Be- 
nedetto Casanoua  carissimo,  per  M.  Lione!  Il  Bustor'  nostro  non 
manca,  et  molti  altri  che  tengono  la  ulta  et  robba  per  amor  di 
N.  S.  M.  Giovan  Francesco  Tagliacarne,  M.  Mattheo  Begulio, 
M.  Benedettino  dal  Pino,  M.  Gio.  Natale,  procurator'  di  capuci- 
ni,  et  tanti  con  quali  V.  R.  potria  congratularsi,  come  etiam  si 
congratulano  con  lei  dil  frutto  che  fa  iui  nel  Signore,  et  col  si- 
gnore Giacomo,  et  massime  della  s  colla  signora  Georgeta 

Pace.  Tutti,  tutti,  ne  siammo  tanto  contenti  chel  Signore  li  facia 
sempre  suo  buoni  serui,  et  ne  facia  conoscer'  sempre  la  sua  san- 
tissima volontà,  et  quella  perfettamente  adimpir'. 

Molti  domandono  di  qua  aggiuto,  che  noi  li  uogliammo  uisi- 
tar'.  V.  R.  facia  oration'  con  quelli  diuoti,  sopra  ciò.  La  comunità 
non  uoria  esser'  da  noi  abandonata ,  perchè  tutta  1'  isola  metta 
qua  capo  et  ancora  terra  ferma,  et  cosi  parea  ancora  al  nostro  ca- 
rissimo M.  E.  Cornelio,  eh'  io  non  mi  partisse  di  quiui.  Bene  gli 
scrissi  la  sua  partita,  et  come  in  Roma  non  è  dato  credito  a  nes- 
suno contra  di  noi,  ma  qua  è  sempre  da  batagliar     Ma  sopor- 

•  «Vicarius...  Marianensis,  velut  Jebusaeus,  ad  exercitationem  patien- 
tiae  relictus,  maximis  semper  molestiis  P.  Sj'lvestrum  afficiebat,  qui  tamen, 
donum  Dei  agnoscens,  humilitate  et  patientia  contra  illum  se  armabat.»  Po- 
lanco, Le,  pag.  102,  n.  188. 


228  Epistolas  Mixtae— 579 

tando  a  poco  a  poco,  il  Signore  illumina  li  suoi  fideli.  Spero  con 
tempo  tutti  ueniranno  a  cognitione  della  uerità.  Prego  N.  S.  lo 
facia  colla  sua  madre  et  tutti  li  santi  in  questa  grande  resurettio- 
ne,  che  tanti  nè  sono  risuscitati  dalla  morte  dell'  anima. 

Mi  raccomando  sempre  alle  diuotissime  orationi  dil  signore 
Giacomo  ,  della  signora  Nicola ,  della  signora  Barbar'  ,  de 
V.  R.  con  tutta  la  fameglia,  et  suo  dinoti  et  diuote  nel  N.  S. 

Circa  di  Picintino  [?]  li  giurisperiti  dicono  che  si  facia  general 
bando  per  tutta  la  terra,  s'  alcuno  sappesse  che  la  sua  moglia 
prima  fosse  morte,  et  farne  fede  per  mano  di  nottario  per  publico 
instrumento;  et  trouandosi  la  verità  della  morte,  darne  sententia 
sopra  la  uerità  del'  instrumento,  acciò  possa  apparer'  questa 
sententia  d'  auanti  alla  sedia  apostolica.  Dalla  Bastia  alli  5. 
d'  Aprile  1553.  D.  V.  R.  fratello  nel  N.  S., 

S.  Landino  da  Sarzana. 

Inscriptio:  Jhs.  Al  mio  molto  R.do  fratello  nel  N.  S.,  il 
P.  M.  Emmanuel,  sacer[dote  djella  Compagnia  di  Gesù,  in. 
S.to  Colombano,  dal  signore  Giacomo  Santo  da  Mara. 

579 

SILVESTER  LANDINUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  6  APRILIS  I553 

Quid  boni  operetur  Deus  in  mariana  dioecesi. — Piorum  hominum  exempla 
et  liberalitas. — De  epistolis  ad  Stum.  Ignatium  a  se  missis.  De  vicario 
marianensi. 

t 

IHS 

Molto  mio  R.do  Padre  nel  N.  S.  Pax  X.i  II  N.  S.  ogni  di  più 
opera  in  questa  isola,  et  massime  in  questa  diocesi  di  Mons.  dj 
Mariana,  in  Capo  Corso  specialiter,  et  in  la  Bastia,  come  uedrá 
neir  alligata  dil  P.  M.  Emmanuel.  Quiui  a  presente  alquanti 
hanno  lassate  le  concubine,  altri  gì'  odij  antichi,  Elimosine  tali, 
che  mai  si  sentì  in  questa  terra  simili.  Ad  una  sola  exhortation* 
1    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  84,  prius  240. 


6  Aprilis  1553  229 

che  feci  per  li  Padri  di  capucini,  et  per  li  Padri  di  S.to  Francesco, 
et  per  altri  poueri,  tal  persona  dette  in  la  prima  offerta  dieci  scu- 
di, non  ce  fu  persona  che  non  offrisse  uolentieri.  Ogniuno  si 
merauiglia,  ringratiando  N.  S.  Iddio,  qual  dona  lo  spirito  suo  alH 
serui  suoi.  Il  nostro  magnifico  M.  Benedetto  Sauli  Casanoua 
spontanee  fu  il  primo  questor'  et  donator' ,  come  sempre  si  troua 
in  ogni  buona  opera:  coadiutori  il  magnifico  M.  Lione,  nostro 
Bonfio,  auditor'  dil  signore  gouernator,  il  3.°  pur'  nostro  primo  et 
sapiente  della  terra,  il  magnifico  M.  Benedettino  dal  Pino^  il  4.°  il 
buono  et  dotto  M.  Giouan  Francesco  Tagliacarne,  odor'  buono  a 
tutta  gente.  S'  io  fosse  gagliardo,  scriueria  cose  merauigliose  che 
fa  quiui  N.  S.,  in  quinterno  di  charta:  come  delle  virgini,  giouani, 
vedoe,  religiosi,  sacerdoti,  et  di  tutte  le  sorte  et  qualità  vanno 
questi  gentir  huomini  genoesi  uisitando  le  terre  di  Corsica,  et 
tanto  accendono  colla  sua  charità  li  cuori  delli  popoli,  che  uen- 
gono  da  lontano  in  moltitudine  delli  principali  delle  terra  colli  suoi 
sacerdoti  a  requirerci  che  noi  li  uogliammo  uisitar'.  Il  magnifico 
vfficio  n'  ha  mandato  200  dottrina  xpiane.,  et  lodono  molto  il 
signore  gouernator,  che  n'  ha  scritto  a  Roma  dil  frutto  si  fa,  et 
biasi[ma]no  molto  quelli  eh'  impediscono  il  frutto  et  seruitio 
deir  anime  eh'  opera  N.  S.  Dio  per  noi,  deboli  suoi  instromenti, 
esshortandoci  alla  perseueranza  in  quello  c'  hauemmo  commincia- 
to,  si  come  dicono  hauer  intesso,  non  solo  da  molte  lettere  di 
questi  magnifici,  ma  ancora  da  etiam  quelli  che  uanno  di  qua  a 
Genoa,  dando  promessa  di  dar'  per  S.  S.tà  maggior'  fauor'  all' 
opera  di  sua  diuina  maestà,  et  che  quelli  che  contradicono,  è 
segno,  che  non  uoglio  far'  bene,  et  desideranno  che  si  mette 
la  mano  all'  essecution'.  Et  questi  magnifici  ancora  non  sono 
chiaro  per  le  tenebre  mie  di  questo  fatto  al  presente,  insino  che 
non  si  trattono  più  longamente  li  cuori  humani  con  raggioni,  et 
con  preci  et  charità.  V.  R.  nè  comanda  presto  quello  che  s'  ha 
da  far',  perchè  ogni  dì  nè  fatta  instantia  da  chi  uale.  Non  manca- 
ranno  passaggij  per  Roma  a  reclamar',  come  mancono  al  pre- 
sente, et  ogni  di  più  mancaranno  per  le  feste.  Ben  scrino  tripli- 
cate ogni  settimana;  per  uiadi  Genoa  è  difficile;  tante  n'  ho  man- 
date, nessuna  intendo  hauer'  hauuto  ricapito.  Quella  di  V.  R. 


23o  EPISTOLAE  MlXTAE— 580 

delli  II  di  Febraio,  di  uerso  Genoa,  la  riceue  con  quella  di  capu- 
cini  la  settimana  passata.  La  più  breue  è  darle  alle  barche  di  Cor- 
sica a  Ripa.  Abracciai  il  commessario  di  Mariana,  et  gli  disse 
eh'  io  hauria  du  piacer'  che  pigliasse  V  assonto  dil  tutto.  Rispuose 
chel  uolea  ubidir',  et  chel  non  hauea  scritto  male.  Io,  ancora  che 
ciò  fosse,  dissegli:  Non  me  nè  raccordo;  solo  il  nemico  antico  sta 
ostinato,  et  eh'  io  ubidir ia  al  minimo  chierico  dil  vescovo  di  Ma- 
riana et  suo,  in  seruitio  di  N.  S.  All'  hora  poi  disse  chel  uolea  ubi- 
dir' a  noi,  perchè  hauemmo  charità.  Il  Signore  facia  che  cosi  sia  \ 
Mi  raccomando  sempre  alle  diuotissime  orationi  di  V.  R.  con 
tutti  gli  amici  nostri  di  qua,  et  tutta  questa  pouera  isola.  Dalla 
Bastia  ahi  6  d'  Aprile  1553.  D.  V.  P.  R.  humillimo  seruo 
nel  N.  S., 

S.  Landino  da  Sarzana. 

Il  secretario  dil  signore  gouernator,  tutto  nostro,  dette  la 
prima  uolta  dieci  A  ;  la  2.^  et  3.''  ancora  non  ho  inteso,  et  molto 
proferta  nè  fa  da  cuore.  Si  chiama  M.  Giovanni  Francesco  da 
Montenegro,  genouese. 

Inscriptio:  Jhs.  Al  mio  molto  R.do  Padre  nel  N.  S.,  il  P.  M. 
Ignatio,  prepósito  della  Compagnia  di  Jesù,  [in  S.jta  Maria  dalla 
Strada,  presso  in  Roma. 

LEONARDUS  KESSEL 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

COLONIA  7  APRILIS  1553 

Quae  Coloniae  a  sociis  mense  Martio  gesta  sunt,  ut  officio  satisfaciat  suo,, 
breviter  commemorai.— Próximos,  lue  grassante,  adjuvat  Kesselius.— 
Animorum  mutationes.— Boni  viri  nostris  favent.— Alii  adversantur.— 
Ardor  candidatorum  in  amplectenda  Societate. 

t 

Ihs. 

Gratia  et  pax  X.i  Domini  sit  cum  omnibus  nobis.  Amen. 
R.de  in  X.°  Pater.  Cum  tempus  sit  vt  obedientiae  meae  satisfa- 
*    Vide  epist.  superiorem. 

-    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  78,  prius  299,  3oo. 


7  Aprilis  1553 


ciam,  paucis  scribam  ea,  que  Dominus  per  sua  vilissima  instru- 
menta hoc  mense  Martio  Colon iae  operari  dignatus  est  ad  glo- 
riam sui  sanctissimi  nominis.  In  primis  de  coloniensibus  agam, 
qui  a  Domino  paternaliter  castigantur  nouo  quodam  genere  mor- 
bi, qui  plurimos  inuadit  et  praesenti  uita  priuat.  Faxit  Dominus 
vt,  paterno  amore  correpti,  emendemus  in  melius,  vt  non  cum 
hoc  mundo  damnemur  Multi  ad  saniorem  mentem  veniunt,  et 
nos  accersiri  iubent  confitendi  gratia,  ex  qaibus  etiam  aliqui  oc- 
togenarij  generaliter  confessi  sunt,  et  postea  melius  habuerunt 
in  anima  et  corpore. 

Adfui  etiam  desperatissimis  hominibus,  qui  per  annos  aliquot 
cum  diabolo,  etiam  visibiliter,  conuersati  sunt,  qui  spem  nullam 
concipere  poterant  veniae  peccatorum  et  gratiae  Dei.  Sed  post- 
quam  ipsis  locutus  fuissem  et  confessi  essent,  bonam  spem  ve- 
niae conceperunt  et  vitam  ex  toto  corrigerunt  [sic]  in  melius. 

Omnes  bene  de  nobis  sentiunt.  Sunt  tamen  aliqui,  qui,  nec 
bullas  nostras  legere  volunt,  aut  ipsis  fidem  adhibere,  cum  qui- 
bus  Dominus  dat  patientiam  In  se  ipsis  tamen  in  dies  magis 
confunduntur,  videntes,  velint  nolint,  fructum,  quem  Dominus 
operatur. 

R.mus  noster  episcopus  %  bene  erga  nos  affectus,  scripsit  (quia 
praesens  non  est)  ad  R.mum  dominum  doctorem  Johannem  Grup- 
perum,  patronum  nostrum,  et  ad  alium  magistrum  nostrum  *,  vt 

*  I  Ad  Cor.  xn,  32. 

-    Vide  supra,  epist.  537,  pag.  126. 

^  Adolphus  von  Schauenburg,  de  quo  etiam  in  laudata  nuper  epistola, 
ubi  ea,  quae  sequuntur,  perstrinxit  Kesselius. 

*  Sic,  quemadmodum,  paucis  interjectis,  dicitur  statim  magister  no- 
ster, tametsi  non  de  homine  Societatis,  aut  de  eo  qui  Societatis  alumnos  do- 
ceat,  sed  de  illius  adversario  sermo  sit.  Etenim,  ut  animadversum  jam  est 
in  Cartas  y  otros  escritos  del  B.  P.  Pedro  Fabro,  t.  l,  pag.  loó,  annot.  3, 
«en  las  regiones  septentrionales...  á  los  Doctores  teólogos  se  les  llamaba  en 
aquel  tiempo  Magistri  nostri;»  et  hac  de  causa  scripserat  olim,  3l  Augusti 
1552,  idem  Kesselius  Ignatio:  «Aliqui  magistrorum  nostrorum  admodum 
aegre  nos  ferunt,  quorum  unus  in  publicis  concionibus  suis,  quantum  potest, 
contradicit  nobis,  ab  aliis  male  informatus;  et  ita  inhaeret  suae  opinioni,  ut 
quicquid  contrarium  audiat,  non  credat.»  Litt.  Qiiadr.,  t.  11,  pag.  6. — Cae- 
terum,  qui  hoc  in  loco  designatur  a  Kesselio,  est  curio  Stae.  Columbae:  ejus 
vero  nomen  de  industria  a  nostris  scriptoribus  tacetur. 


232 


Epistolae  Mixtae  -  580 


sua  auctoritate  nobis  licentiam  daret  libere  vtendi  priuilegijs  So- 
cietatis.  Sed  ille  magister  noster  non  voluit  se  rebus  nostris  im- 
miscere,  nec  bullas  inspicere,  nec  nos  audire,  nec  domi  esse 
quando  veniremus.  Ille  enim  semper,  quo  Coloniae  fuimus,  nobis 
semper  aduersatus  est,  etiam  in  publicis  contionibus.  Sed  cum 
omnia  aliter  eueniant  et  plura  in  dies  bona  de  Societate  audiat, 
valde  confunditur. 

R.dus  dominus  doctor  Grupperus  multum  doluit  quod  iste 
magister  noster  nihil  consentire  voluerit;  sic  huic  negotio  hoc 
festo  paschae  supersedetur;  sed  post  festum  R.dus  dominus 
Grupperus  alia  via  acturus  est. 

Confratres  nostri,  Mag.  Gerardus  Brassica,  dordracensis, 
Mag.  Franciscus  Custos  *,  mechliniensis,  et  Mag.  Johannes  Redt, 
coloniensis,  intelligentes  hos  confratres,  qui  eiusdem  promotio- 
nis  cum  ipsis  fuerunt,  Louanio  Romam  prefectos  hoc  mense, 
quia  corpore  iam  sani  erant,  cupiuerunt  etiam  Romam  proficisci; 
et  si  in  via  calor  nimis  urgeret,  in  aliquo  collegio  Societatis  in 
via  manerent,  donec  aptum  tempus  daretur  reliquum  itineris  ab- 
soluendi. 

Mag.  Johannes  Redt  vale  dixit  duobus  discipulis  sibi  charis, 
qui,  intelligentes  abitum  eius,  dicunt:  Tu  es  causa  salutis  no- 
strae,  quod  X,°  incipimus  inseruire  et  mundum  relinquere,  etc. 
Volumus  tecum  proficisci,  et  Jesu  amore  omnia  relinquere,  et 
etiam  nos  Societati  Jesu  tecum  dare.  Respondit  Mag.  Johannes: 
Quid  dicent  amici?  etc.  Dixerunt:  Non  curamus  amicos,  quia  X.'' 
inseruire  diu  in  animo  habuimus.  Respondit  Mag.  Johannes:  Non 
volo  impedire  bonum  animum  vestrum.  Si  vultis  omnino  comitari, 
non  possum  prohibere.  Sic  6.*  feria  sancta  mane  profecti  sunt 
Romam  tres  fratres  praedicti  et  duo  discipuli.  Mag.  Johannes  *, 

*  Scribitur  etiam  Coster,  Costerus. — De  his  fratribus  saepe  facta  est 
mentio. 

•  Socii  plures,  anno  1553  decurrente,  Lovanio  Romam  concesserant, 
quorum  nomina  PoLANCUS  refert,  t.  ili,  pag.  283,  n.  636.  Colonienses  autem 
socii,  qui  ad  Societatem  animum  adjecerant,  a  cognatis  suis  vehementer 
aliquando  oppugnabantur;  «et  haec  causa  fuit,  inquit  Polancus,  cur  magi- 
strum  Joannem  Retium,  consulis  olim  Coloniensis  filium,  Romam  cum  ma- 
gistro  Francisco  Costero  et  tribus  vel  quatuor  aliis  sociis,  primo  vere  mise- 


7  Aprilis  1553  233 

Andreas  Lynnerius  ',  coloniensis,  consulis  filius,  alter  nobilis, 
nomine  Franciscus  %  23  annorum,  vt  puto,  naturalibus  bene 
dotatus,  quos  commendo  P.  V.  et  offero  tanquam  primitias  colo- 
niensium,  per  quos  spero  Dominus  tempore  suo  colliget  fructus 
vberes.  Mag.  Johannes  Redt  et  Andreas  sunt  filii  consulum,  quo- 
rum progenies  ita  dilatata  est,  vt  omnes  fere  diuites  et  nobiles 
colonienses  de  eorum  progenie  sint. 

Post  istorum  discessum  tota  ciuitas  commota  fuit.  Ad  cónsu- 
les vocor,  sed  Dei  gratia  omnibus  satisfactum  est.  Amici  bene 
contenti  sunt.  ita  vt  nemo  habeat  quod  dicat  amplius.  Sic  tem- 
pestas omnis  sedata  est  et  tranquillitas  tanta  facta  est,  qualis  antea 
nunquam;  sicque  in  bona  pace  maneo,  et  plures  multo  quam  an- 
tea vitam  corrigere  student  in  melius.  Edes  nostras  frequen- 
tant,  inter  quos  est  regens  burse,  in  qua  Mag.  Johannes  confra- 
ter  habitauit,  qui  intendit  Mag.  Johannem  sequi,  et  doctor 
quidam,  qui  nostra  exercitia  faceré  cupiunt,  et  plures  alij. 

Si  confratres  recta  Romam  veniant,  bene  cuperemus,  quia 
tempus  daretur  vt  ad  amicos  literas  aedificatorias  per  nos  mit- 
terent. 

Ego  et  quidam  confrater,  qui  in  domo  paterna  adhuc  manet, 
Coloniae  manemus.  R.dus  Pater  prior  Carthusiae,  vbicunque  ali- 
quam  habet  occasionem  loquendi  de  Societate  apud  quoscumque, 
valde  eam  commendat.  Quam  primum  intellexerit  progressum  co- 
Uegij  apud  Louaniam,  R.do  P.  Adriano  in  subsidium  quandam 
summam  pecunie  mittere  determinauit.  Idem  intendit  Colonie 
faceré  ,  quamprimum  intellexerit  progressum  collegij  nostri, 
quod  in  vita  sua  (etsi  admodum  senex  sit),  adhuc  sperat  videre. 

Hec  sunt  quae  P.  V.  scribenda  occurrerunt,  cui  nos  vnice 
commendamus,  et  praecipue  commendari  cupiunt  R.dus  Pater 
prior  et  R.dus  dominus  Grupperus,  Mag.  Andreas  Barduick,  ca- 


rit.»  Polanco,  t.  iii,  pag.  266,  n.  595.  Videatur  locus  cura  apposita  nota- 
tione,  necnon  Liti.  Quadr.,  t.  li,  pag.  241. 

'    Andreas  Liner  sive  Lyner  dicitur,  Polanco,  l.  e,  et  pag.  269,  n.  6o3. 

^  Franciscus  Daghverlies  (Hemerollus,  sive  Emerulus).  Polanco,  e, 
pag.  266  et  267,  n.  595,  annot.  l.  Hujus  tamen  candidati  cognomen  alio 
modo  effertur  infra,  epist.  592. 


234  Epistolar  Mixtae— 581 

nonicus  S.  Gerionis,  speciales  amici,  ac  fautores  nostri.  Bene 
valeat  P.  V.  in  X.°  semper.  7  Aprilis  1553.  R.  V.  seruus  in- 
dignus, 

Leonardos  Kessel. 
InscripUo:  f  R.do  in  X.°  Patri,  domino  Ignatio  a  Loyola, 
praeposito  generali  Societatis  Jesu.  Romae. 

Alia  manu.  1553.  Colonia.  De  M.  Leonardo,  7  d'Aprile. 

CARDINALIS  MAFFEO 

CARDINALI  DU  BELLAY 

ROMA  10  APRILIS  1553 

Societatem  Jesu,  Parisiis  oppugnatam,  commendat. 

Illmo.  et  Rmo.  signor  osseruandissimo.  V  odore  che  si  ha 
delli  frutti  di  religione,  di  pietà  et  di  sana  dottrina  che  di  conti- 
nuo producono  nella  uigna  del  signor  Dio  quelli  della  Compa- 
gnia di  Jesù  in  diuerse  parti  di  christianità,  et  massime  qui  in 
Roma,  è  tale,  che  io  non  posso  mancare  di  darne  a  V.  S.  Illma. 


'  Ex  transumpto  coaevo  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio,  n.  6l, 
prius  5.— De  hac  epistola  scribit  Polanco,  t,  m,  pag.  290,  n.  648:  «Sed  et 
P .  Ignatius  Romae  curavit  ut  Cardinalis  Maffaeus  [Bernardinus]  ad  Cardi- 
nalem  Bellaium  [Joannem]  scriberet,  qui  eo  charitatis  officio  amanter  fun- 
ctus  est,  et  testimonium  reddidit  insigne,  ut  ex  ejus  litteris  constat.»  Ad 
hanc  vero  rem  quod  attinet,  videantur  [Prat],  Mémoires  pour  servir  à  V 
histoire  du  P.  Broet  et  des  origines  de  la  Compagnie  de  Jésus  en  France, 
Troisième  partie,  1552-1556;  Crétineau-Joly,  Histoire...  de  la  Compa- 
gnie de  Jésus,  t.  1,  cap.  6. — Heic  vero  notandum  est  cardinalem  Maffaeum 
sic  cum  cardinali  du  Bellay  agere,  quasi  hic  parisiensem  ecclesiam  regeret, 
quod  necessitudini  aliisque  adjunctis  tribuendum  est,  quae  inter  ipsum  et 
Eustachium  du  Bellay  intercedebant,  ad  quem  cardinalis  curaverat  episco- 
patum  parisiensem  deferendum,  18  Aprilis  1551,  cum  ipse  Romam  peteret. 
Et  accidere  etiam  potuit  ut,  cum  cardinalis  MafFaeus  Bellaio,  cardinali,  scri- 
beret, Parisiis  hic  tune  temporis,  occasione  aliqua,  versaretur;  nam  in  Po- 
lanco, t.  ni,  pag.  143,  n.  288  ad  hunc  annum  legimus:  «Cum  Ferraria 
transiret  Cardinalis  Bellaius,  Parisiensis  Eptscopus,  curavit  P.  Pelletarius 
per  se  et  per  Dominum  Alexandrum  Fiaschum  ut  suis  scriberet  in  commen- 
dationem  Collegii  Parisiensis,  quod  et  se  facturum  recepit.» 


IO  Aprilis  1553 


235 


quel  testimonio  che  si  conuiene,  con  raccomandarle  anco  effica- 
cemente detta  Compagnia,  affine  che,  essendo  stata  accettata  del 
re  christianissimo  con  molta  benignità  et  favore  nel  suo  regno, 
il  che  pare  che  dipoi  si  sia  rimesso  a  V.  S.  Illma.  et  alla  facoltà  di 
theologia,  che  ella  si  contenti  di  hauere  la  debita  consideratione, 
come  io  so  che  ella  haurà,  delli  meriti  et  della  bontà  et  santità 
loro,  et  non  permettere  che  da  quel  regno,  doue  hanno  trouato 
luogo  tante  altre  congregationi  di  religiosi  et  serui  di  Dio,  questa 
sola  ni  resti  esclusa,  quale  con  tanto  fauore  et  prontezza  è  abbra- 
ciata  dair  altre  nationi,  et  dalla  quale  non  si  può  sperar  se  non 
grandissimo  frutto,  per  il  serui  tio  et  honore  di  nostro  signor  Dio 
et  stabilimento  della  religione  catholica.  Le  qual  cose  tutte,  sì 
come  io  son  sicuro  che  sarano  in  quella  consideratione  et  stima 
di  V.  S.  lllma.,  che  ricerca  la  solita  prudentia  et  pietà  sua,  cosi 
nè  la  supplico  anch'  io  con  ogni  efficacia,  si  per  conoscer  il  me- 
rito et  laude  che  V.  S.  Illma.  nè  acquistarà  appresso  di  tutti,  ol- 
tre rutile  et  beneficio  di  quel  regno,  et  si  anco  per  Taffettione 
che  particolarmente  io  porto  a  questa  Compagnia,  alla  quale 
ogni  fauore  et  aiuto  che  hauerà  prestato  V.  S.  Illma.  io  lo  rice- 
uerò  in  luogo  di  somma  gratia.  Nè  hauendo  per  hora  che  dirle 
altro,  le  bacio  humilmente  la  mano. 
Da  Roma  H  X  d'  Aprile  1553. 

Quello  che  seguita  aggiunge  di  sua  mano  il  cardinale  Maffeo. 
Se  V.  S.  Illma.  uuole  perdere  la  gratia  de  tutti  li  theatini,  se- 
guiti di  essere  contraria  alli  sopradetti  preti  della  Compagnia  di 
Jesù,  de  quali  si  uedeno  tanti  frutti  in  predicare,  confessare,  in- 
segnare, che  non  si  nè  potriano  desiderar'  più,  oltre  alla  pouertà 
uolontaria,  nella  qualle  uiueno.  Et  certo,  monsignor  mio  Illmo., 
che  questi  Rmi.  restano  mezo  scandalizati,  che  V.  S.  Illma.  non 
Tabbracij  come  vescouo  et  ordinário  di  Parigi,  hauendo  di  biso- 
gno, et  potendosi  ualer  dell'  opera  loro.  Li  raccomando  dunque 
di  nuouo  con  tutto  il  cor'  a  V.  S.  Illma.,  alla  quale  resta  humil- 
lissimo  et  obligatissimo  seruitore, 

il  suo  cardinale  Maffeo. 

Inscriptio:  All'  Illmo.  et  Emo.  signor  mio  osseruandissimo, 
il  signor  cardinale  di  Bellai ,  etc. 


23Ó 


Epistolae  Mixtae— 5S2 


HIERONYMUS  DOMENECH 
[PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA] 

PANORMO  12  APRILIS  1553 

De  superioribus  a  se  datis  litteris  mentionem  facit. — Bibonam  se  venisse, 
ait. — Duces  Bibonae  collegium  Societatis  Jesu  in  sua  urbe  institui  vehe- 
menter  cupiunt.  -  Hujus  rei  commoda  exponuntur. — Quid  Domenech 
responsurus  sit,  ab  Ignatio  quaerit. — Balthasar  de  Torres,  medicus  insi- 
gnis,  Societatem  capessere  decrevit:  res  admirationem  excitat:  probatur 
proregi.— De  Octaviano  Cesari,  qui,  sociis  in  Siciliam  navigantibus,  se 
adjunxerat,  insciis  suis  parentibus. — Ab  his  repetitur:  ipse  recusat  ire. 
— De  habitatione  ad  Stae.  Mariae  della  Grotta. — Quid  sentiat  Vega, 
prorex. — Bernardus  Oliverius  Montem  regalem  petiit^  de  collegio  ibi 
condendo  acturus. 

t 

Muy  R.do  en  X.°  Padre.  La  gracia  y  paz  de  X.°  N.  S.  sea 
siempre  en  nuestro  continuo  fauor  y  ayuda.  Amén.  Después  de 
hauer  scrito  á  V.  P.  de  nuestra  allegada  en  esta  tierra  y  de  lo 
que  más  me  occorrió  el  jueues  santo  confessé  al  visorey  y 
lotro  día  seguiente  después  de  comer  partí  para  Vibona  con  el 
señor  Joan  Ossorio,  por  la  instantia  que  hauía  echo  la  duquesa  * 
que  fuesse  allá  antes  de  pascua,  para  confessar  á  ella  y  al  conde. 
Allegamos  el  sábado  á  buena  hora,  y  estuue  allí  las  fiestas  de 
pascua,  en  las  quales  confessé  á  sus  S."as  y  á  las  duenyas  de  su 
casa,  y  el  día  después  me  boluí  acá  á  Palermo,  con  prometer  á 
la  condessa  que  de  allí  á  15  días  boluería,  porque  quiere  que  me 
alie  vn  poco  antes  de  su  parto,  por  querer  primero  hazer  testa- 
mento y  conferir  algunas  cosas  conmigo.  Dezea  mucho  esser  en- 
comendada particularmente  en  las  orationes  de  V.  P.  y  de  los  de 


*  Ex  autographo  in  voi.  D,  quadruplici  folio,  n.  27,  prius  178-181. 

*  Has  litteras  non  vidimus.  Cf.  epist.  549,  pag.  150  et  seqq. 

*  Joannes  de  Vega,  Siciliae  prorex. 

*  Elisabeth  de  Vega,  proregis  filia,  ducissa  de  Vibona  (vel  Bibona)  nupta 
corniti  Petro  de  Luna.  Vide  passim  Cartas  de  San  Ignacio,  praecipue  t.  ili, 
pag.  179,  328-33i;  Polanco,  t.  iii,  pag.  219,  n.  477. 


12  ApRILIS  1553 

la  Compañía,  agora  mayormente,  en  esta  necessidad.  V.  P.  por 
charidad  lo  aga,  y  también  se  acuerde  del  conde,  que  es  muy 
affectado  á  V.  P.  y  á  la  Compañía. 

Hase  tractado  de  hazer  allí  *  vn  collegio,  y  el  conde  dize  que 
éll  quiere  dar  todo  lo  que  Numeren  menester  los  que  en  éll  stu- 
uieren.  La  condessa  haze  gran  instantia  que  se  prouea  de  vn  Pa- 
dre de  calidad,  que  tenga  cargo  del  collegio,  y  que  pueda  con- 
fessarles  en  mi  absentia,  y  entender  en  obras  pías;  más  querrían 
dos  maestros  en  gramática  y  vno  que  ayudasse  á  confessar  al 
rector,  y  entre  estos  alguno  que  fuesse  para  predicar;  y  más  los 
que  fueren  menester  para  seruitio.  Dize  la  condessa  que,  ansí  como 
otras  tienen  ojo  de  hazer  vn  mayorasgo,  ella  ha  de  tener  cuy  dado 
de  dotar  este  collegio,  y  que  cada  anyo  quiere  appartar  alguna 
cosa  para  que  sirua  para  mercar  renta;  y  su  intento  es,  con  lo  que 
dará  el  conde  y  la  tierra  y  algunos  particulares  y  ella,  procurar  * 
que  sea,  después  del  de  Palermo  y  Mesina,  el  más  importante 
deste  reyno,  de  los  que  se  pudieren  hazer  en  éll.  Hiziéronme  ver 
algunos  lugares.  Entre  los  otros  ay  vn  lugar,  adonde  están  los 
frayres  de  S.  Domingo,  que  por  estar  en  la  plaça  y  entre  el  con- 
curso de  la  gente,  por  no  hauer  dado  tanta  edificatión  de  sí  mis- 
mos, los  querían  passar  á  vna  iglesia,  que  se  llama  S.to  Antonio, 
que  es  confradría,  y  está  á  vn  lado  de  la  tierra,  y  tiene  lugar 
adonde  pueden  hazer  huerto,  que  adonde  están  no  lo  tienen,  y 
ansí  ya  antes  se  contentauan  de  passarse,  y  este  lugar  querrían 
los  de  la  tierra  que  tomássemos,  por  ser  tan  córnmodo  para  fruc- 
tificar; y  si  este  no,  nos  darían  la  confradría  de  S.  Antonio  ó 
otras,  las  quales  están  vn  poco  extra  mano,  mas  lugares  adonde 
nos  podríamos  más  allargar  que  en  el  lugar  de  los  frayles,  los 
quales,  fuera  de  la  iglesia,  que  es  razonable,  no  tienen  quasi  lu- 
gar para  habitar,  ni  mucho  dilatarse,  bien  que  se  pueden  mercar 
algunas  casas,  que  para  vna  dotzena  y  más  habría  commodidad 
de  estar  allí;  mas  huerto  no  podría  hauer,  sin  derribar  casas  y 
que  costase  mucho.  V.  P.  vea  lo  que  responderé  á  la  condessa, 


*  Ad  oram  chartae  scripsit  Polancus:  Vibona. 
^    Ms.  procurará. 


238  Epistolae  MiXTAE— 582 

que  ella  lo  tiene  ya  por  echo,  y  espera  que  á  la  buelta  se  dará 
la  resolutión  de  todo.  Con  la  voluntad  grande  que  tiene  á  V.  P. 
y  ála  Compañía,  le  paresce  que  no  se  le  puede  negar,  mayormente 
jusgándose  que  dello  se  seruiría  mucho  el  Señor,  no  solamente 
en  aquella  tierra,  que  passa  de  dos  mil  fuegos,  y  cada  día  de 
nuevo  vienen  á  habitar  allí  gente,  que  se  piensa  se  hará  muy  ma- 
yor población,  y  la  giente  esser  buena,  que  no  tiene  del  maligno, 
como  en  otros  lugares.  Son  bien  inclinados  y  fáciles  á  tomar  todo 
bien.  Ay  de  buenos  ingenios,  según  me  dizen,  y  que  se  dan  á  le- 
tras, que  agora  ay  tres  schuelas,  y  todas  tienen  sufficientemente 
scholares,  y  hoi  ay  seis  doctores  en  leyes,  que  son  natiuos  desta 
tierra,  y  vn  frayre  maestro  en  theología,  que  tiene  fama  de  letra- 
do, que  también  es  natural  de  aquí.  De  modo  que  pretenden  que 
dalli  saldrán  personas  doctas  y  aptas  para  la  Compañía,  y  que  se 
hará  prouecho  en  letras  y  spíritu. 

Vltra  desto  sabrá  V.  P.  que  esta  tierra  está  en  medio  de  mu- 
chas otras  tierras  y  ciudades,  que  todas  la  circu3'en.  A  10,  á  20, 
â  25,  poco  más  ó  menos,  tiene  Giorgento,  Jaccha,  Termini,  Tra- 
pana, Mazzara,  Juliana,  Phzi,  S.to  Stephano,  y  Palermo  á  vna 
jornada.  Y  por  ser  esta  tierra  sana  y  muy  abundante  de  trigo,  car- 
nes y  vino  y  lenya,  y  no  ser  viciosa,  como  Palermo  ó  Messina,  se 
cree  que  de  las  tierras  conuicinas  embiarán  muchos  sus  hijos 
para  studiar  allí,  más  presto  que  á  ninguna  de  las  dichas  ciuda- 
des. Es  tierra  de  muchas  fuentes  y  jardines,  y  tierra  sana,  y  en 
fin  tiene  fama  que  de  tierras  de  muntayas  en  este  reyno  es  la  me- 
jor. V.  P.  vea  lo  que  tengo  de  hazer  en  esto.  Yo  hazía  cuenta, 
que,  si  M.re  Bernardo  '  se  hallase  bueno,  que  fuesse  á  Messina 
para  rector,  y  que  M.re  Antonio  ^  viniesse  á  Vibona  para  dar  prin- 
cipio al  collegio,  del  que  la  condessa  estaría  muy  satisfecha;  más, 
sería  menester  vno  que  fuesse  retórico,  buen  latino  y  griego,  que 
se  podiesse  opponer  á  los  maestros  que  están  en  la  tierra,  y  este 
no  lo  alio,  si  no  fuesse  vno  de  los  de  Messina,  de  los  que  V.  P. 
manda  que  vayan  á  Roma,  como  sería  el  hermano  de  Angelo 

'    Bernardus  Oliverius. 

-    Antonius  Vinck,  mamertini  collegii  rector. 

■"    Angelus  Policinus.  Litt.  Quadr.,  t.  ii,  pag.  153,  annot.  2.  Ejus  frater 


12  Aprilis  1553  239 

que  os  vn  poco  mayor,  ó  quien  á  M.re  Nadal  le  paresciesse,  que 
los  conosce.  Más,  se  buscaría  alguno  para  los  principiantes,  y  con 
estos  se  podría  dar  principio  á  dicho  collegio.  Esto  propongo  á 
V.  P.,  remetiéndome  á  lo  que  ordenare,  que  aquello  tendré  por 
mejor  '. 

Deseo  que  con  el  primero  se  me  scriuiesse  sobre  ello,  para 
que  yo  sepa  cómo  me  tengo  de  gouernar.  Ella  pretende  que  no 
podemos  dexar  de  darle  vno  muy  bueno  para  ella  y  el  conde,  el 
qual,  como  sabe  M.re  Nadal,  es  persona  que  entiende,  y  no  con 
qualquiera  se  puede  satisfazer  á  su  S."a.  De  Joan  Philipo  -,  que 
me  dezía  M.re  Nadal,  no  veo  que  se  contentassen.  Como  es  cosa 
que  toca  á  la  condessa,  que  tanto  nos  quiere,  y  tanta  instantia 
por  ello  haze,  y  al  conde  y  al  visorey,  que  dezea  contentarla  más 
que  á  sí  mismo,  me  alio  perplexo,  y  lo  estaré  hasta  que  tenga 
cartas  de  V.  P. 

Antes  que  me  partiesse  para  Vibona,  me  habló  vn  doctor  en 
medecina,  médico  del  visorey,  lamado  el  doctor  Torres  y  me 
dixo  cómo  hauía  algunos  días  que  el  Señor  le  daua  á  entender  que 
entrasse  en  nuestra  Companya,  y  que  sobre  ello  hauía  hablado 
á  M.re  Nadal;  y  pidiéndome  parescer  sobre  ello,  le  dixe  que  hi- 
ziesse  los  exercícios,  y  que  allí  se  vería  mejor  el  spíritu  que  le 
mouía,  y  ansí  los  empeçó  antes  que  me  partiesse,  y  don  Paulo.* 
continuó  los  días  que  fui  absenté.  Después  que  he  buelto,  he  con- 
tinuado yo,  y  en  ellos  se  ha  determinado  en  ello,  y  lo  ha  prome- 
tido á  nuestro  Señor,  y  hoi  ha  [ajcabado  los  exercícios,  y  ha 
ido  al  visorey  á  supplicarle,  que,  después  de  las  muchas  merce- 
des que  le  ha  echo,  le  hiziesse  esta,  que  le  hiziesse  recebir  en 
esta  Compañía,  y  esto  pidiendo  con  lágrimas.  De  lo  que  el  virey 
queda  muy  edificado,  y  toda  esta  corte  está  spantada,  de  ver  vna 
mutatión  tan  grande,  que  á  doncje  le  tractauan  de  casar  con  vna 

videtur  esse  Albertus  Policinus,  de  quo  vide  Polanco,  t.  ni,  pag.  56,  n.  96, 
annot.  i . 

'  Vide  hac  super  re  multa  apud  Polanco,  t.  lii,  pag.  236  et  237, 
n.  525  et  seqq . 

*  Joannes  Philippus  Casini. 

'    Dr.  Balthasar  Torres.  POLANCO,  t.  m,  pag.  204,  n.  436. 

*  P.  Paulus  d'  Achillis. 


240  Epistolae  Mixtae— 582 

principal  doncella,  que  le  traya  4000  A ,  y  más  de  hazerle  pro- 
tomèdico deste  reyno,  porque  el  que  lo  tiene  es  processado,  y 
y  creen  que  se  lo  quitarán,  y  tenían  ojo  de  darle  á  éll,  y  agora 
que  todo  lo  menosprecie,  marauíllanse  mucho;  y  todos  dizen  que 
mutatio  est  dexterae  excelsi  ' ,  conosciéndole  por  persona  muy  há- 
bil y  de  buen  juhizio,  y  tenido  por  letrado,  no  sólo  en  medicina, 
mas  en  philosophía  y  matemáticas  y  griego;  y  que  por  el  passado 
estaua  muy  alieno  desto.  Díxome  el  camarero  del  visorey,  no  sa- 
biendo que  hauía  determinado  de  entrar  en  la  Compañía,  que  si 
el  doctor  Torres  determinara  de  ser  de  la  Compañía,  que  se  span- 
tana más  que  de  la  mutatión  que  hizo  sanct  Paulo  y  los  otros  após- 
toles: en  tanto  tenía  tal  mutatión.  El  Señor  sea  alabado  por  siem- 
pre, al  qual  ninguna  cosa  le  es  impossible,  ni  avn  difficil.  Antes 
que  saliesse  de  los  exercícios,  fui  yo  al  visorey,  y  le  communi- 
qué  su  propósito,  como  pidiéndole  parescer,  diziéndole  que,  ha- 
uiéndole  de  tomar,  que  no  lo  haríamos  sin  su  licentia  y  buena 
voluntad.  Y  él  díxome:  [Cuándo  podría  entrar?  Yo  le  dije]  Luego. 
¿Cómo  luego?  ¿no  nos  curará  más?  Y  yo  díxele  que,  si  á  su 
Ex.*  parescía,  que  por  algún  tiempo  est[uv]iesse  sin  mudar  há- 
bito con  nosotros,  y  que  todos  estáuamos  promptos  para  su 
seruitio,  y  que  si  el  doctor  stuuiesse  con  nosotros,  sería  lo  mismo 
déll.  Respondióme  que  el  doctor  era  persona  de  juhizio  y  de  le- 
tras, y  que  sabía  lo  que  hazía,  y  que  le  parescía  que  se  deuiesse 
recebir,  y  que  le  parescía  muy  bien  que  por  agora  no  mudasse 
hábito,  y  que  podría  curar  solamente  á  su  persona  y  á  su  hija,  y 
que  se  quedasse  allí  en  la  abbati  a,  adonde  ha  echo  los  exercí- 
cios, con  su  criado,  y  que  viniesse  á  comer  al  collegio,  por  sucon- 
solatión;  y  ansí  quedamos  su  Ex.*  y  yo.  Después  ha  sido  cosa  gra- 
tiosa  que,  ablándele  el  doctor,  le  dixo  su  Ex.*  que  éll  haría  que 
le  recebiéssemos,  y  que  podría  estar  con  su  hábito.  Y  éll  respon- 
dió, que  no  sabía  cómo  podía  estar  en  la  Compañía  con  su  hábito, 
y  que  esto  poco  fuera.  Éll  le  allegó  que  teníamos  vn  mochacho, 
que  era  venido  de  Nápoles,  y  que  traya  avn  seda  y  que  bien  se 
podía  estar;  y  lo  mismo  le  dixo  Joan  Osorio,  que  le  era  muy  ami- 

'    PS.  LXXVI,  II. 

*   Ms.  ceda. 


12  Aprilis  1553 


241 


go,  y  lo  ha  sentido  mucho.  Yo  he  dicho  al  doctor  que  ad  terapus 
no  es  inconueniente.  ÉU  se  contenta  de  todo,  y  amuestra  que 
quiere  en  todo  obedescer,  que,  avnque  éll  no  querría  más  medi- 
car, todavía  dize  que  por  obedientia  lo  hará,  y  ansí,  pidiéndole 
vno  de  casa  consejo  sobre  su  indispositión,  dixo:  No  puedo  or- 
denar nada  sin  obedientia.  Él  es  de  35  anyos.  Spero  en  el  Señor 
que  será  vn  buen  subiecto,  y  que  podrá  en  muchas  cosas  seruir 
á  su  diuina  magestad. 

De  Octauio  '  se  ha  escrito  á  V.  P.  cómo  vino  de  Nápoles 
sin  dezir  nada  á  los  suyos,  por  hauérselo  estornado  ya  otras  ve- 
zes, y  entró  en  la  nao  donde  estáuamos  ya  para  partir.  Llegando 
acá,  yo  le  presenté  al  virrey,  reçelándome  de  lo  que  después  ha 
succedido,  que  su  madre  ha  imbiado  dos  criados  suyos  con  car- 
tas de  la  duquesa  de  Monteleón  y  suyas  para  que  yo  embiase 
el  muchacho.  Yo  luego  fui  al  virrey,  y  hize  que  delante  daquellos 
fuesse  interrogado  el  muchacho ,  el  qual  con  mucha  constantia 
respondió,  escusándose  del  no  ir,  y  supplicò  á  S.  Ex.*  que  escri- 
uiesse  al  duque  de  Monteleón  ^  (que  es  á  quien  sirue  su  padre 
de  secretario),  y  más  á  su  padre,  confortándole  sobre  ello;  y  por- 
que yo  luego  me  hube  '  de  partir  para  Biuona,  se  scriuió  de  aquí 
en  nombre  mío  á  la  duquesa  y  á  su  madre.  M.  Salmerón  me 
scriuió  también  con  las  cartas  de  su  madre,  que  yo  le  embiasse, 
de  lo  que  al  principio  me  marauillé,  mas  quietéme  después,  pen- 
sando que  deuía  ser  carta  de  cumplimiento,  y  assi  lo  he  visto  des- 
pués por  vna  carta  de  M.tro  Andrés  que  me  dize  lo  mismo, 
encargándome  que  mire  por  el  muchacho ,  que  su  madre  podrá 
mandar  alguna  fragata  á  posta  para  llenarle,  y  que,  si  fuesse  mu- 

*  Octavius  (vel  Octavianus)  Cesari,  Petri,  secretarii  ducis  Montisleo- 
nis,  filius.  Hic  Societatem  inierat  et,  sociis  navigantibus  in  Siciliam,  Nea- 
poli  sese  adjunxerat.  «Ejus  parentes... agere  coeperunt  de  filio  Neapolim 
reducendo...;  sed  tam  impotenti  affectu  matar  hunc  filium  diligebat,  ut 
existimarent  nostri,  perinde  esse  Neapolim  adduci  juvenem,  et  a  sua  voca- 
tione  averti...  Interim  mater  ejus  duos  fámulos  misit  in  Siciliam  cum  epistola 
Ducissae  de  Monte-Leone...')  etc.  Polanco,  t.  m,  pag.  igo-192,  n.  401-404. 
Cartas  de  San  Ignacio,  t.  m  et  IV,  saepe. 

*  Hector  Pignatelli . 
'    Ms.  vue. 

*  Andreas  de  Oviedo,  neapolitani  collegii  rector. 
Epistolae  Mixta e,  tom.  iii.  16 


242  Epistolae  Mixtae— 582 

cho  molestado  de  los  suyos ,  que  le  pareçería  que  le  imbiasse  á 
España,  no  podiéndolo  embiar  á  Roma  sin  passar  por  Nápoles.  Su 
madre  me  scriue,  que,  si  no  se  lo  embiamos,  que  será  forçada 
venir  ella  por  él.  Yo  temo  que  no  se  quietará  tan  fáçilmente. 
V.  P.  vea  lo  que  en  esto  se  ha  de  hazer.  Él  me  dize  que,  antes 
de  venir,  hauía  hecho  voto  de  entrar  en  la  Compañía,  y  esta  pás- 
coa, estando  yo  absenté,  lo  ha  hecho  de  nueuo  con  todos  los 
otros  nouitios,  que  también  han  hecho  lo  mismo.  Passa  ya  de  15 
años.  De  su  habilidad  y  prinçipios  de  letras  que  tiene,  ya  por 
otras  haurá  sido  informado.  Paréçeme  que  importa  de  segurarlo. 
De  embiarlo  á  Roma  sin  passar  por  Nápoles,  me  pareçe  que  será  ' 
diflícil,  y  aun  en  Roma  temo  que  no  sea  más  molestado,  según 
me  dizen  que  la  madre  es  mui  loca.  Con  tener  tres  ó  4  otros  hi- 
jos, y  este  ser  el  terçero,  hizo  grandes  locuras  quando  se  quiso 
ir  á  Roma,  y  aora  me  dizen  que  lo  toma  también  muy  fuerte.  Él 
va  todavía  con  el  hábito  que  vino ,  con  seda ,  y  desearía  que  le 
mudásemos  el  hábito;  mas,  porque  me  pareçe  que  su  Ex.*  se  edi- 
fica en  que  vaya  desta  manera,  estoi  temporizando  vn  poco.  Él 
dixo  [á]  aquellos  criados  de  su  madre  delante  del  virrey ,  que  si 
le  molestauan  los  suyos,  que  rogaría  á  la  Compañía  que  le  em- 
biasen  en  otra  parte  que  ellos  no  supiesen  dél.  El  señor  Dios  le 
dé  vida  y  perseuerantia.  Spero  que  ha  de  ser  un  buen  subiecto,  y 
de  quien  Dios  se  seruirá  mucho. 

Como  por  otras  se  ha  scrito  á  V.  P.,  con  ser  más  de  40  que 
al  presente  somos,  no  era  possible  poder  passar  nosotros  á 
S.ta  María  della  Grotta  *  sin  fabricar  vn  quarto,  el  qual  ya  antes 
que  yo  me  partiesse  para  Roma  le  hauía  dexado  yo  prinçipiado, 
y  M.tre  Nadal,  no  pensando  que  hauía  de  venir  más  gente,  le 
parecía  que  pudieran  star  en  lo  que  al  presente  ay  en  la  Grotta, 
sin  más  fabricar,  aunque  con  trabaio  estuuieran,  y  mui  descó- 
modos, á  mi  juizio,  aunque  otros  no  viniéramos.  Después,  vien- 
do que  para  la  tal  fábrica  son  menester  por  lo  menos  200  du- 
cados, por  lo  mucho  que  cuesta  el  leñame,  pensamos  si  fuera 
meior  alquilar  algunas  casitas  allí  iunto,  y  passamos  por  este 

*    Ms.  sarà. 

'   Vide  Polanco,  t.  m,  pag.  205,  206,  n.  442,  annot.  i. 


12  Aprilis  1553  243 

año  lo  meior  que  pudiéramos,  por  euitar  esta  espesa  este  año 
á  lo  menos  que  estamos  tan  alcançados,  que  no  sabemos  cómo 
Ueuantar  cabeça,  y  no  hauemos  podido  hallar  cosa'que  fuesse  aun 
passadera,  por  ser  todas  casas  baxas  sotterráneas;  y  vna  que  ha- 
uía,  que  tenía  dos  camaritas,  me  dizen  que  son  como  vn  horno, 
de  modo  que  sin  peligro  grande  de  los  nuestros,  siendo  tan  deli- 
cados, no  pudiéramos  ir;  vltra  de  la  grande  incomodidad  que 
fuera,  no  pudiéramos  aprouecharnos  de  dichas  stantias.  Se  pen- 
saua  si  era  meior  tomar  la  casa  grande,  que  nos  la  dieran  por 
40  ó  50  ducados  d'  alquiler,  y  dexar  de  fabricar,  pareçiendo  que 
era  meior  pagar  50  ducados  este  año,  que  no  ponerse  en  esta 
fábrica  de  200  ducados.  Y  assi,  estando  perplexos  en  esto,  de- 
terminamos de  ir  al  virrey  y  proponerle  nuestra  perplexidad, 
para  ver  lo  que  le  pareçía  que  hiziéssemos.  Su  Ex. a  respondió 
que  le  pareçía  vnum  faceré  et  aliud  non  omittere  ',  que  tomáse- 
mos la  casa,  y  que  fabricásemos,  Diziéndole  que  no  podríamos 
suplir  á  tanto,  proponiéndole,  si  le  parecía,  que  nos  quedá- 
semos en  la  casa  donde  estamos  por  aora,  y  que  se  differiera  el 
fabricar  para  otro  tiempo  que  tuuiéramos  mayor  comodidad,  á  él 
lehapareçido  que  todavía  se  fabrique,  y  que  se  tengan  las  conclu- 
siones antes  que  él  se  parta,  y  que  las  liçiones  se  continúen  des-, 
pués  de  las  conclusiones  en  las  escuelas  nueuas,  y  que  parte  es- 
temos acá  y  parte  en  la  Grotta,  hasta  el  Settiembre,  que  ya  será 
acabado  el  edifiçio,  y  estará  enxuto  para  poder  habitar,  porque 
por  todo  Mayo  nos  dizen  que  nos  lo  darán  acabado.  Y  como  lo 
más  de  la  fábrica  ha  de  ser  de  tierra  (como  suelen  acá),  tendrá 
harto  tiempo  de  secarse  hasta  el  Setiembre,  maiormente  con 
los  calores  que  aquí  hazen;  y  ansí  se  ha  concluido  y  se  da  prissa 
en  la  dicha  fábrica,  sin  tener  dineros,  mas  con  sperança  que  el 
virrey  nos  ha  prometido,  que  nos  hará  dar  vn  tertio  adelantado 
de  la  çiudad,  con  lo  que  se  nos  deuerá  á  Mayo,  y  más  50  duca- 
dos procuramos  hauer  de  la  corte,  de  vnos  censos  que  tenía  de 
la  abbadía  de  la  Grotta,  los  quales  nos  perteneçen.  El  Señor  nos 


'    Pro  expensas,  gastos,  sumptus. 

*     MaTTH.  XXIII,  23. 


244  Epistolae  MixTAE— 582 

ayude,  que  bien  lo  hemos  menester.  He  dicho  á  don  Paulo  que 
es  más  informado  destas  cosas,  que  scriua  más  largo  á  V.  P.  el 
modo  como  estamos,  para  que  esté  al  cabo  de  todo. 

Por  agora  se  han  tomado  prestados  nouenta  y  tres  A ,  y  se 
scriue  á  Messina  que  embíen  treinta,  para  que  se  pague  lo  que 
yo  tomé  á  la  partida  en  Roma:  serán  todos  123  A  de  oro.  Lo& 
tres  A  que  son  de  más,  serán,  se  V.  P.  manda,  para  mercar  vna 
suma  de  Alexandro  de  Ales,  la  qual  tiene  vn  librero,  que  está 
en  Campo  de  Flor,  lo  que  podrá  hazer  M.  Pedro  Ribadeneyra, 
que  fué  comigo.  El  librero  me  pedía  tres  A ,  yo  le  daua  dos  A 
de  oro,  pienso  que  lo  dará  por  dos  y  medio:  si  no,  se  podrán  dar 
los  tres.  Supplico  á  V.  P.,  porque  yo  pienso  de  leer  los  casos  de 
conscientia,  y  pienso  seruirme  desta  suma,  que  me  la  mande 
embiar. 

Sobre  el  P.  M.  Bernardo,  pues  él  escriue,  á  él  me  remito.  A 
mí  paréçeme  que  está  mui  meior  de  lo  que  estaua  en  Roma.  Él 
dize  que  está  más  fuerte,  y  entre  día  yo  no  le  siento  tussir,  aun- 
que él  me  dize  que  de  noche  tusse,  y  que  todauía  siente  aquella 
estrechesa  del  pecho,  y  que  algunas  noches  dorme  poco. 

Estos  días  passados  fué  M.  Bernardo  á  Monreal,  y  lleuó  las 
cartas  de  Mons.  R.mo  Farnese      El  gouernador  mostró  hol 


•    P.  Paulus  d' Achillis. 

-  «Cum  Roma  proficisceretur  P.  Provincialis  [Domenech],  litteras  a 
Cardinali  Farnesio  acceperant  nostri  ut  in  civitate  Montis  Regalis  collegium 
institueretur...  Tertio  ergo  festo  Paschae  (se.  4  Aprilis)  P.  Bernardas  Oli- 
verius  eo  se  contulit...  Dedit  is  litteras  Cardinalis  gubernatori,  qui,  magna 
laetitia  affectus,  omnia  se  exequi  velie,  dixit,  quae  Cardinalis  injungebat. 
SuflFraganeus,  qui  et  Vicarius  erat,  tepide  satis  se  gessit...»  etc.  Polanco, 
t.  m,  pag.  229,  23o,  n.  506.  Quis  vero  tune  esset  ecclesiae  monteregalensis 
suffraganeus,  cardinalis  Farnesii  vicarius,  Htterae  sociorum  illius  temporis, 
quas  vidimus,  omnino  tacent:  equidem  olim  fuerat  Pompejus  Zambeccarius, 
sed,  quo  tempore  nostri  Montemregalem  venerunt,  aliis  hic  vir  muneribus 
fungebatur.  Vide  epist.  507,  pag.  26.  Eratne  Joannes  Petrus  Fortiguerra? 
Liti.  Quadr.,  t.  iv,  pag.  663,  annot.  I.  Certe  «die  20  Junii  1557  Jo.  Petrus 
Fortiguerra  Prot.  Apost.  in  Ecclesia  Monteregalensi,  vices  Alexandri  ge- 
rens,  fuit  institutus  Cirenensis  Episcopus  et  Monteregalensis  Archiepiscopi 
suffraganeus.»  Rocm  Pirri  Ecclesiae  Monteregalensis  Notitia  ni ,  ìih.  ì, 
n.  XXVI.  At  quo  tempore  hicce  vir  magistratum  suum  inierit ,  aut  inceperit 
pro  Farnesio,  cardinali,  vices  in  praedicta  ecclesia  gerere,  id  certe  apud  Pir- 


12  Aprilis  1553  245 

garse  mucho  con  la  carta  que  le  dieron,  y  querer  poner  toda  di- 
ligentia possible  para  exeguir  lo  que  le  ordenaua  su  S.ia  R.ma  .  El 
sufragáneo  se  mostró  vn  poco  tibio,  y  dixo  cómo  podía  ser  aque- 
lla carta  del  cardenal,  que  él  tenia  cartas  más  frescas  de  su 
S.ia  R.ma  cómo  estaua  en  Italia.  Todauía  he  entendido  que  vn 
día  destos  vendrán  los  dos,  para  que  iuntos  hablemos  al  virrey  y 
entendamos  en  esto.  Yo  hablé  sobre  ello  á  Joan  Osorio,  y  mt 
dixo  que  no  creía  '  que  se  hiziese  nada,  porque,  como  la  corte 
reçibe  los  dineros  y  se  halla  en  neçessidad,  sería  mui  fuerte  sa- 
carle estos  200  A.  Hazerse  a  lo  que  se  pudiere  en  ello. 

Para  hauer  de  fabricar  en  la  Grutta,  y  hauer  de  passar  algu- 
nos de  nosotros  allá,  por  no  caber  en  esta  casa  donde  estamos, 
fué  menester  soliçitar  que  los  huérfanos  passassen  á  S.  Giacomo 
la  Massara,  como  hauía  ya  ordenado  el  virrey;  y  assi  han  pas- 
sado antes  de  pasqua,  con  hazer  vn  acto  que  se  les  daua  aquel 
lugar  prestado,  hasta  que  uenga  la  resolutión  que  se  spera  de  la 
uoluntad  de  S.  S.t,  por  la  vnión  destas  dos  obras.  Por  tanto  ay 
neçessidad  que  el  P.  M.  Nadal  se  dé  prissa,  mayormente  que 
Sigismundo  está  todauía  en  la  prisión.  Creo  que  spera  el  virrey 
el  despacho  de  ahí  *  para  sacalle. 

Por  esta  no  me  occorre  otra  cosa  que  dezir,  sino  supplicar  á 
V.  P.  que  nos  tenga  por  encomendados  á  todos,  y  particular- 
mente á  nuestro  nueuo  hermano,  dottor  Torres,  para  que 
N.  S.  le  dé  fortalesa  y  perseuerantia;  que  no  poca  batalla  se  le 
ofresce,  quedando  acá,  por  ser  tan  conoçido,  etc. 

Las  conclusiones  pensamos  se  tendrán,  con  la  ayuda  de 
N.  S.,  del  domingo  que  viene  en  8  dias.  Símase  el  Señor  de 
todo,  y  á  todos  nos  dé, su  gratia  para  que  su  santíssima  voluntad 
sintamos  y  perfettamente  la  cumplamos.  De  Palermo  12  de 
Abril  1553.  De  V.  P,  sieruo  en  Jesu  X.°, 

Jo.  HiERÓNYMO  Domenech. 


rum  frustra  quaesivimus,  qui  inter  Zambeccarium  et  Fortiguerra  alium  ne- 
minem  Farnesii  vicarium  interponit.— Procurator  vero  (idem  ac  gubernator) 
dicebatur  Vincentius  de  Nobilibus,  sive,  ut  aliis  placet,  de  Nobili. 

*    Ms.  creya. 

^    Ms.  ay. 


246 


Epístolas  Mixtae-583 


5S3 

ANTONIUS  GOU 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MATRITO  12,29  APRILIS  I553 

Quae  in  superioribus  litteris,  Compiuto  datis  et  Matrito,  complexus  fuerat> 
ea  iterum  narrat,  additis  quibusdam,  quae  post  ultimas  acciderunt.— De 
desponsatione  Ruigomes  cum  Anna  de  Mendoza. — Avet  Araozius  aulam 
deserere  ac  provinciam  lustrare,  negotiorum  saecularium  pertaesus. 

Jhs 

Muy  R.do  y  charísimo  en  Christo  Padre.  La  suma  gracia  y 
amor  de  Jesuchristo  N.  S.  sea  en  nuestro  continuo  fauor  y 
y  aiuda.  Amén.  Avnque  por  otras  haya  auisado  á  V.  P.  lo  que 
en  esta,  por  ser  tan  dudoso  el  recibir  cartas  de  acá,  por  la  difi- 
cultad de  los  caminos,  no  ha  parescido  inconueniente  scriuirlo 
por  duplicadas.  El  Padre  doctor  Araoz  llegó  á  Alcalá  pocos  días 
antes  de  nauidad,  donde  residió,  predicando  ordinariamente  los 
domingos  y  muchas  fiestas  en  la  vniuersidad,  y  en  S.t  luste 
(donde  todos  los  canónigos  son  doctores  en  theología),  hasta  pa- 
sada la  dominica  in  quinquagesima,  con  admirable  auditorio, 
specialmente  de  gente  docta  (de  la  qual  abunda  y  florece  mucho 
aquella  vniuersidad),  y  con  muy  grande  satisfactión,  y  admira- 
ción de  todos,  y  con  muy  grande  prouecho  de  las  almas.*  Todos 
sus  sermones  fueron  de  admirable  doctrina  y  spíritu.  Hauiendo 
venido  allá  vn  inquisidor  de  Toledo  á  hazer  publicar  cierto  edicto 
del  santo  oficio,  quiso  que  en  todo  caso  el  padre  doctor  predicase 
aquel  día,  y  así  lo  hizo  tan  admirablemente,  que  á  todos  dexó 
espantados  de  ver  su  doctrina,  y  el  inquisidor  tubo  después 
mucha  comunicación  con  él. 

En  el  tiempo  que  allí  estubimos,  era  tanto  el  concurso  de 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  63,  prius  384,  385.— Haec 
epistola  plura  continet  jam  supra,  epist.  574,  relata.  Quia  vero  multa  ad- 
duntur,  et  alia  prorsus  est  epistola,  eam  evulgandam  duximus. 

»   Vide  epist.  53i,  pag.  112  et  epist.  535,  pag.  120. 


12,29  Aprilis  1553  247 

studiantes  y  gente  docta,  y  otras  personas  principales  que  ve- 
nían á  tratar  y  conuersar  con  él  que  muchas  vezes  teníamos  la 
casa  llena  de  gente.  El  abad  mayor  y  el  rector  de  la  vniuersidad 
estauan  con  muy  gran  deseo  que  se  detuviera  allá  la  quaresma, 
pretendiendo  cada  uno  que  predicase  en  su  yglesia,  por  el  fruto 
grande  que  se  speraua  de  sus  sermones,  por  la  grande  opinión  y 
acepción  que  todos  tenían  dél  y  de  su  doctrina  en  la  vniuersidad 
y  en  el  pueblo,  en  el  qual  ha  obrado  N.  S.  con  la  doctrina  y  exem- 
plo de  la  Compañía  de  manera,  que  se  han  rreformado  tanto,  así 
los  ecclesiásticos  y  studiantes  como  los  seglares,  que  no  parece 
Alcalá  la  que  antes:  gloria  á  Dios  por  todo. 

Los  condes  de  Mélito,  *  entre  las  otras  cosas  en  que  mostra- 
ron su  deuoción,  fué  vna,  que  en  principio  de  quaresma  ordena- 
ron su  casa  de  manera,  que  cada  día  de  la  quaresma  obiese 
alguno  que  se  comulgase,  rrepartiendo  los  días  de  la  semana 
entre  ellos  y  sus  criados,  y  así  lo  hazían.  El  conde  era  tan  or- 
dinario en  visitar  al  Padre,  que  pocos  ó  ningún  día  hauía  que  no 
le  viniese  á  ver:  gloria  á  Dios  por  todo. 

Llegado  el  R.mo  legado  á  Madrid,  tubo  tanta  diligencia  en 
que  el  Padre  viniese  á  predicar  la  quaresma,  que  no  pudo  el 
Padre  en  manera  alguna  escusarse ,  no  obstante  el  sentimiento 
que  en  Alcalá  hauía  grande  de  que  no  la  predicase  allí. 

En  saber  el  príncipe  que  hauía  de  venir  á  predicar  aquí,  se 
holgó,  y  dixo  al  cardenal  que  no  se  prendase  de  muchos  sermo- 
nes, porque  verían  qué  dias  predicaría  en  palacio.  Llegado  el 
Padre  aquí,  quiso  el  príncipe  que  le  predicase,  y  del  primer  ser- 
món quedó  tan  satisfecho,  que  mandó  al  que  tiene  cargo  de  la 
capilla,  que  quitase  los  sermones  á  algunos  que  los  hauían  de 
predicar,  y  que  los  diese  al  Padre,  y  así  se  repartieron  los  ser- 
mones de  toda  la  semana  entre  el  confesor  del  príncipe,  y  vn 
predicador  del  emperador,  muy  antiguo,  y  el  Padre,  y  vino  el 
que  tiene  cargo  de  la  capilla,  que  es  vn  hombre  muy  principal, 
al  Padre  á  pydirle  de  parte  del  príncipe  que  tomase  cargo  de 
predicarle  los  dos  días  de  la  semana,  y  así  lo  ha  hecho  con  ad- 


*    Didacus  Hurtado  de  Mendoza  et  Catharina  de  Silva. 


248  Epistolas  Mixtae — 583 

mirable  satisfación  de  su  alteza  y  de  todos  los  señores  cortesanos. 
El  príncipe  da  muchas  señales  que  ha  de  ser  rey  muy  christiano, 
porque  tiene  muy  gran  cuenta  con  el  regimiento  vniuersal  de 
sus  reynos,  y  visita  todos  los  consejos,  hasta  al  real,  que  es  el 
supremo,  y  él  mismo  asiste  en  la  examinación  de  los  dél,  y  tiene 
muy  gran  zelo  açerca  de  las  cosas  del  culto  diuino,  y  ha  hecho, 
entre  las  otras  cosas,  que,  predicándose  antes  sólo  tres  días  de  la 
semana  en  palacio,  en  quaresma,  agora  se  predique  todos  los 
días.  Dió,  fuera  de  los  sermones,  muy  grata  audiencia  al  Padre, 
y  mostró  muy  grande  satisfactión  de  las  cosas  dp  la  Compañía, 
hasta  pydir  el  sufragio  de  las  oraciones  della.  V.  P.  por  amor 
del  Señor  le  mande  encomendar  en  los  sacritìcios  y  oraciones  de 
sus  súditos,  pues  no  dudamos  que  en  las  próprias  de  mucho 
tiempo  acá  lo  haze. 

Han  sido  tantas  las  ocupaciones  que  ha  tenido  en  dar  audien- 
cia á  muchos  señores  y  caualleros,  religiosos,  y  otros  que  le  han 
visitado,  entre  los  quales  vino  el  marqués  de  Villena,  el  marqués 
de  Cañete,  y  otros  muchos,  y  Ruygómez,  que  es  el  todo  del 
príncipe,  el  qual  tubo  muy  largas  pláticas  con  el  Padre,  estando 
solos  alguna  vez  seys  horas  Este  mostró  muy  grandes  señales 
de  amor  al  Padre.  Es  hombre  muy  buen  christiano,  y  desea  agra- 
dar á  Dios  muy  de  veras.  También  le  vino  á  visitar  don  Diego 
Tavera,  que  es  persona  muy  principal  del  reyno,  y  el  más  anti- 
guo del  consejo  de  la  inquisición,  y  nombrado  por  cardenal.  Mu- 
chos doctores  del  consejo  real  han  tenido  también  mucha  fami- 
liaridad con  él,  consultándole  las  cosas  de  su  consciência;  y  en 
esto  de  las  visitas  tubo  tanta  ocupación,  que,  no  solo  no  podía  vi- 
sitar á  muchas  personas  principales,  que  se  lo  imbiauan  á  rogar, 
mas  para  rezar  y  comer  teñía  el  tiempo  bien  limitado.  Y  con  to- 
das estas  ocupaciones,  no  pudo  escusar  de  oyr  algunas  confesio- 
nes de  personas  principales  ;  que  algún  día  le  acontesció  estar  á 
las  diez  de  la  noche  confesando.  Muchas  personas  necesitadas 
hazen  recurso  al  Padre,  y  por  su  medio  y  intercesión  se  han  re- 
mediado muchas,  así  en  lo  temporal  como  en  lo  spiritual. 


*    Haec  in  epist.  574  etiam  continentur. 


12,29  APRILIS  1553  249 

El  R.mo  legado,  que  tanto  ama  las  cosas  de  la  Compañía, 
está  contentísimo,  viendo  la  satisfactión  grande  que  ay  del  Padre 
y  de  la  Compañía,  por  acá.  Su  SM  ha  siempre  proueido  y  prouee 
todo  lo  necesario  en  casa.  La  marquesa  de  Mondéjar  *,  que  es 
deuotíssima  del  Padre,  y  otras  personas  principales,  han  tenido 
tanta  solicitud  en  imbiar,  y  querernos  proueer ,  que  ha  sido 
harto  trabajo  poderse  escusar  de  no  recebir;  mas  todavía  el  Pa- 
dre lo  ha  escusado,  diziendo  que  no  era  menester  que  ymbiasen 
nada,  pues  el  cardenal  proveía  '  lo  necesario.  Yo  creo  que  no 
menos  edificación  ha  dado  el  desechar,  que  diera  el  recebir,  por- 
que podrán  ver  que,  no  sus  cosas,  sino  á  ellos  se  busca,  para  que 
agraden  á  Dios. 

En  los  sermones  ha  tenido  y  tiene  el  Padre  ordinariamente 
tan  gran  concurso  de  gente,  que  muchas  vezes  acontesce  ha- 
uerse  de  boluer  muy  gran  parte  de  los  que  le  vienen  á  oyr,  por 
no  poder  entrar  en  la  yglesia,  por  estar  llena;  y  después  de  hauer 
predicado,  hauerse  de  detener  muy  gran  rato  en  el  pulpito,  por 
no  poder  salir,  por  la  gran  estrechura  de  la  gente.  Y  special- 
mente le  acontesció  vn  día,  que,  estando  para  subir  al  púlpito,  le 
dixeron  que  después  del  sermón  fuese  á  hablar  al  príncipe;  y  des- 
pués de  hauer  predicado,  con  yr  delante  vnos  hombres  rom- 
piendo la  gente,  tubo  harto  qué  hazer  en  poder  sahr,  y  así  fué  á 
hablar  á  su  alteza,  y  halló  allí  al  marqués  de  Villena  y  otros  se- 
ñores, los  quales  los  dexaron  solos,  y  tubieron  larga  plática. 

Entre  las  muchas  cosas  en  que  han  dado  grande  edificación 
sus  sermones,  fué  vna,  que,  predicando  al  príncipe,  dixo  que  na- 
die se  quexase  que  su  alteza  no  daua  audiencia,  que  la  puerta 
estaua  abierta  para  todos  los  que  tuuiesen  negocios  con  él.  An- 
tes desto  deuía  hauer  alguna  quexa  que  el  príncipe  no  daua  au- 
diencia, y  el  Padre  se  lo  deuió  dezir;  y  danos  esto  á  entender  que 
su  alteza  le  dió  commissión  para  que  lo  predicase  así. 

El  duque  de  Medinaceli  '  le  es  tan  denoto ,  que  tenía  en  el 
tiempo  que  estubo  aquí  muy  gran  diligencia  en  imbiar  aquí  á  sa- 


'    Maria  de  Mendoza. 

*    Ms.  proueya. 

^    Joannes  de  la  Cerda. 


250  Epistolae  Mixtae— 583 

ber  quando  y  dónde  predicaua;  y  lo  mismo  hazían  otros  señores. 
El  ayo  del  infante,  que  es  vna  persona  muy  principal,  le  tiene 
también  muy  particular  affición,  y  le  ha  dado  grandes  muestras 
dello,  specialmente  vn  día  que  el  Padre  le  fué  á  visitar,  que  es- 
tando con  otras  ocupaciones,  lo  dexó  todo,  y  se  estubo  en  con- 
uersación  larga  con  el  Padre ,  no  obstante  que  estañan  muchas 
personas  principales  sperando,  y  specialmente  estaua  el  general 
de  los  benitos,  que  es  la  persona  de  más  estimación  que  ay  en 
estas  partes,  de  personas  religiosas. 

Gonzalo  Pérez  que  es  secretario  del  príncipe,  y  hombre  de 
que  se  haçe  muy  gran  caudal,  le  tiene  muy  special  amor  y  deuo- 
ción,  y  le  ha  venido  á  visitar  algunas  vezes, 

Dezir  á  V.  P.  la  deuoción  y  atención  con  que  le  oyen  sus 
sermones,  y  el  sentimiento,  suspiros  y  lágrimas  que  ay  en  ellos, 
sería  largo  scriuirlo.  Vna  sola  cosa  diré  á  V.  P.,  que  le  acontes- 
ció  en  el  sermón  de  la  anunciación,  y  es  que,  hauiendo  el  Padre 
predicado  ya  muy  largo,  y  diziendo  que  no  quería  dezir  más,  es- 
taua el  auditorio  tan  suspenso,  que  no  se  sabían  dar  á  entender 
que  hauía  acabado,  sperando  buen  rato  que  predicase  más,  hasta 
que  vieron  que  les  daua  la  bendición.  Vltra  de  lo  que  pública- 
mente se  vee  la  deuoción  grande  de  la  gente,  se  ha  entendido  de 
algún  cura,  muy  particulares  effectos  que  ha  hecho  nuestro  Se- 
ñor en  muchas  almas,  por  sus  sermones.  Han  venido  de  muchas 
leguas  á  le  oyr,  y  entre  otros  vinieron  vnos  religiosos,  (y  pienso 
que  son  predicadores),  tercero  día  de  pascua,  á  preguntarle  al 
mismo  Padre  dónde  predicaua,  que  hauían  venido  de  su  monas- 
terio, que  está  fuera  del  pueblo,  á  le  oyr,  y  no  hallándole  por  al- 
gunas yglesias  donde  le  hauían  buscado,  vinieron  á  él  mismo;  y 
tenida  alguna  conuersación  con  el  Padre ,  y  hauiéndole  rogado 
que  les  fuese  á  visitar  á  su  monasterio ,  donde  le  deseauan  mu- 
cho, se  fueron  á  oyr  el  sermón:  gloria  á  Dios  por  todo. 

Pasada  la  quaresma,  quería  el  Padre  doctor  boluerse  á  Alca- 
lá, y  fué  al  R.mo  legado,  que  estaua  fuera  del  pueblo,  á  darle  ra- 
zón dello,  y  su  S. ia  lo  tomó  tan  fuerte,  diziendo  que  no  conue- 


*    Cf.  Episi.  Mixtae,  t.  i,  pag.  271. 


12,29  Aprilis  1553  251 

nía  al  seruicio  de  nuestro  Señor,  ni  al  bien  vniuersal  del  reino, 
ni  al  de  la  Compañía,  que  se  partiese  de  la  corte  vn  solo  dia,  etiam 
que  vbiese  necesidades  vrgentíssimas  que  proueer  en  las  cosas 
de  la  Compañía,  specialmente  estando  su  alteza  ausente;  y  inter- 
puso su  authoridad,  y  la  santa  obediencia,  y  todas  las  censuras  y 
penas  que  pudo,  para  que  no  se  fuese,  y  así  el  Padre  no  pudo  ha- 
zerotra  cosa.  Y  díxole  su  SM  que  continuase  los  sermones,  que 
él  le  yría  á  oyr,  y  así  vino  el  tercero  día  de  pascua  á  oyrle.  Des 
pués  de  la  quaresma  ha  continuado  el  Padre  el  predicar  todas  las 
fiestas,  y  el  domingo  después  de  pascua,  con  la  sólita  satisfac- 
ción, y  con  tan  crescido  auditorio,  que  no  caben  en  las  yglesias 
donde  predica,  y  ay  tantos  que  le  piden  sermones,  que  es  para 
alabar  á  Dios  ver  la  gran  deuoción  de  la  gente,  y  también  conti- 
núan las  visitas  tanto,  que  le  dan  poco  tiempo  para  otra  cosa. 

El  hauerle  visitado  tantos  y  tan  grandes  señores,  no  sólo  ha 
dado  grande  edificación,  mas  también  mucha  admiración,  por  ser 
cosa  que  no  la  suelen  ellos  hazer  así  con  otros:  gloria  á  Dios  por 
todo. 

Ha  sido  esta  jornada  (á  lo  que  podemos  juzgar)  tan  açertada, 
como  [la  mejor  ó  más  importante]  cosa  que  se  haya  '  echo  en 
estas  partes  después  que  la  Compañía  es  Compañía.  Porque,  vltra 
del  prouecho  spiritual  que  se  ha  hecho  en  las  almas,  el  príncipe  y 
los  más  señores  de  Spaña  han  tomado  special  noticia  y  opinión  de 
las  cosas  de  la  Compañía,  de  que  speramos  en  la  divina  bondad 
redundará  muy  gran  bien  spiritual  en  todos  estos  reynos;  y  tam- 
bién se  han  atapado  las  bocas  de  algunas  personas,  que,  no  es- 
tando bien  informadas  de  las  cosas  de  la  Compañía,  no  hablauan 
della  con  la  edificación  que  pudieran,  siéndolo. 

Alabo  á  nuestro  Señor  por  lo  que  V.  P.  con  las  cartas  de  18 
de  Dezembre  y  de  19  de  Henero^  manda  al  Padre  doctor  Araoz, 
que  tome  paciencia  en  Ueuar  adelante  los  trabajos  de  las  cosas  de 
la  Compañía  en  los  reinos  de  Aragón,  Valencia  y  Cataluña;  y 
tengo  por  cierto,  sin  dudar,  hauer  sido  sido  obra  del  Spíritu  S.to, 
la  consolación  que  á  todos,  y  specialmente  á  los  de  aquellos  rey- 


Ms.  sea  haya. 


252  Epistolae  Mixtae— 583 

nos,  así  á  los  de  dentro  como  á  los  de  fuera,  se  ha  dado  con  esto. 
Es  tanta,  que  aunque  se  sintió  mucho  lo  primero,  dando  pena, 
no  pienso  sea  menor  la  consolación  q ue  da  á  todos  esto,  según  lo 
mucho  que  todos  lo  deseauan.  Scríuenle  de  allá  á  gran  instancia 
que  les  vaya  á  visitar,  mas  por  las  ocupaciones  que  aquí  ay  de 
negocios  importantíssimos  no  lo  podrá  hazer  por  agora. 

El  P.  Manuel  \  de  Alcalá,  que  es  persona  muy  antigua  en 
las  cosas  de  la  Compañía,  y  hombre  de  muy  buen  talento,  así  en 
spiri  tu,  como  letras,  como  en  cosas  de  gouierno,  hauía  de  ir  á  Va- 
lencia y  á  Gandía,  y  tenía  commissión  del  Padre  para  visitar 
aquellos  colegios,  y  informarse  de  lo  que  allá  pasa,  para  que  el 
Padre  con  su  información  pueda  mejor  proueer  lo  necesario.  Y 
no  más.  El  Padre  doctor  y  todos  en  las  oraciones  de  V.  P.  y 
desos  Padres  y  hermanos  charíssimos  muy  entrañablemente  nos 
encomendamos.  Jesuchristo  N.  S.  en  lalma  de  V.  P.  y  en  las  de 
todos  sus  sanctíssimos  dones  siempre  conserue,  y  augmente. 
Amén. 

De  Madrid  12  de  Abril  1553. 

Somos  á  29  de  Abril,  y  el  Padre  doctor  ha  continuado  el  pre- 
dicar con  el  sólito  concurso  y  satisfación.  Han  sido  tantos  los 
que  hazen  rrecurso  á  él  para  que  trate  sus  negocios  con  el  prín- 
cipe, que  ha  dado  esto  al  Padre  muy  gran  deseo  de  yrse  de  aquí,  y 
creo  que  de  ver  la  acepción  que  su  alteza  tiene  dél,  y  de  la  mu- 
cha conversación  que  ha  tenido  y  tiene  con  Ruygómez,  special- 
mente agora  que  ha  casado  con  la  hija  -  del  buen  conde  de  Mé- 
lito,  tanto  de  la  Compañía,  el  qual  casamiento  se  dize  pública- 


*  Emmanuel  Lopes.  «Cum  nonposset  curiam  relinquere  idem  P,  Araoz, 
ut  Aragoniae  collegia  visitare!,  eo  mittendum  existimavit  P.  Emmanueiem 
Lopez,  ut  videret  quomodo  se  res  haberent,  et  ad  ipsum  referret.»  Polan- 
co, t.  III,  pa5.  322,  n.  739. 

^  Anna  de  Mendoza.  «En  18  de  Abril...  se  firmaron  en  Madrid  las  ca- 
pitulaciones matrimoniales.  Felipe  IL.,  ofreció  á  los  contrayentes  una  renta 
de  óooo  ducados,  para  que  fundasen  un  mayorazgo  trasmisible  á  sus  des- 
cendientes: pocos  días  después,  al  celebrarse  los  desposorios,  se  trasladó  á 
Alcalá  (residencia  ordinaria  de  los  Condes  de  Mélito),  solemnizando  de  este 
modo  la  función  con  su  presencia.»  Muro,  Vida  de  la  Princesa  de  Éboli, 
pag.  27,  28. 


12,29  Aprilis  1553  253 

mente  que  lo  ha  concertado  el  Padre.  De  todas  estas  cosas  se 
deue  colegir  lo  que  el  Padre  priua  con  el  principe,  y  desto  ay 
tanta  opinion,  que  tengo  por  çierto  que,  si  el  Padre  no  se  va  de 
la  corte,  habrá  de  sufrir  muy  grandes  molestias  de  los  que  tienen 
negocios  con  su  alteza.  Empero  presto  nos  yremos,  plaziendo  á 
Dios,  porque  el  Padre  habló  ya  pocos  días  ha  muy  largo  al  prín- 
cipe, y  creo  que  se  despidió  de  su  alteza.  Agora  está  en  Alcalá, 
que  ha  ydo  á  confesar  la  hija  del  conde,  y  creo  que  á  sus  padres, 
antes  de  los  desposorios,  que  se  han  de  hazer.  Y  el  príncipe  se 
ha  partido  de  aquí,  por  hallarse  presente  á  ellos.  El  Padre  ha  de 
boluer  aquí  dentro  de  pocos  días,  y  creo  que  no  para  más  de 
despedirse  de  sus  deuotos;  y  esto  echo,  pienso  nos  partiremos 
para  Alcalá,  Salamanca,  Medina,  Valladolid,  Burgos,  y  Oñate, 
á  visitar  aquellas  casas.  El  R.mo  legado  está  tan  contento,  y  tie- 
ne tanta  cuenta  con  nosotros,  que  ayer  imbió  aquí  á  saber  del 
hermano  Julián  *,  que  está  malo  de  vn  ojo,  cómo  se  hallaua, 
y  le  haze  visitar  por  su  médico.  Y  nos  dixeron  de  parte  de  su  S.ia 
que  mirásemos  lo  que  era  menester  para  la  salud  del  hermano,  y 
que  lo  pidiésemos  todo;  y  esto  con  tanta  charidad,  que  me  dió 
harta  ocasión  de  confusión:  gloria  á  Dios  por  todo.  De  V.  R.  P. 
mínimo  hijo  y  sieruo  indignísimo  en  X.°, 

t 

Antonio  Gou. 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  R.do  y  charísimo  en  Christo  Padre,  el 
P.  M.e  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de 
Jesús.  En  Roma. 


»  Julianus,  quem  Epist.  Mixtae,  t.  i,  appellant  de  Verastegui,  et  a  Po- 
lanco, t.  III,  pag.  335,  n.  744  dicitur  de  Eguzchiza.  vel  rectius  Eguzquiza. 


254 


Epistolae  Mixtae— 584 


CONVENTUS  ARIMINENSIS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

ARIMINO  l3  APRILIS  1553 

Ut  duos  pluresve  socios  ad  se  Ignatius  mittat,  petunt. 

Rmo.  in  Xpo.  nostro  osservandissimo.  Il  bono  nome,  acompa- 
gnato  dalle  bone  et  sante  opere,  che  risonano  per  tutto ,  hanno 
annato  [?]  nel  nostro  publico  vno  desiderio  inmenso  haver  dua  o 
più  de  quei  da  bene  venerabili  religiosi  di  quella  santa  confrater- 
nita del  bon  Giesù,  in  questa  città,  si  per  salute  dell'  anime,  come 
per  instrutione  della  vita  cristiana  Et  perchè  sapemo  che  al- 
cune deuote  persone  di  già  ne  hanno  ragionato  con  V.  P.  R.,  et 
acciò  sia  più  pronto  et  sollecito,  hauemo  voluto  con  questa  farla 
certa  del'  animo  di  questo  publico,  et  appresso  pregarla,  si  come 
hauemo  ordine  et  faciamo  con  questa,  che  voglia  contentar  que- 
sto publico,  quale  se  li  essibisse  pronto  ad  ogni  comodo  et  serui 
tio  de  quei  boni  religiosi  e  santa  confraternita.  Et  perchè  il  no- 
stro concine,  M.  Camillo  Passarello,  più  a  pieno  suplirràin  que- 
sto, la  sarrà  contenta  udirli  [?]  come  a  noi  stessi.  Et  con  raco- 
mandarci  alle  oration'  de  quella,  famo  fine  '\  Da  Riminio  alli  xiii 
de  Aprile  1553.  D.  V.  S.  R.,  ossequentissimi, 

Li  consoli  de  Rimino. 

Inscriptio.  Al  Rdo.  in  Xpo.  nostro  osservandissimo,  M.  Igna- 
tio  [generale]  della  confraternita  del  bon  Giesù.  In  Roma. 


'  Ex  originali  in  voi.  Epist.  Communitatum,  duplici  folio,  n.  172, 
prius  22 . 

*    Vide  supra,  epist.  6  Februarii,  n.  582,  pag.  112. 

'  «Civitas...  Ariminensis  collegium  obtulit  Societati  et  domum  delegit, 
quam  olim  ejus  civitati  dominans  Malatestarum  familia  habuerat,  et  in  usura 
collegii  designavit;  nec  P.  Ignatius  quod  postulabant  negavit;  immo,  cum 
res  ad  habitationem  et  sustentationem  collegialium  essent  paratae,  homines 
se  missurum  pollicitus  est.»  Polanco,  t.  m,  pag.  6,  n.  2. — Vide  infra, 
epist.  conventus  ariminensis,  datam  10  Septembris. 


i6  Aprilis  1553 


255 


595 

EVERARDUS  MERCURIANUS 

PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

PERUSIA  16  APRILIS  1553 

Dolore  afficitur  ex  periato  nuntio  de  morbo  Sti.  Parentis,  quem  firmae 
restitui  sanitati  exoptat. — Collegio  sedes  certa  attribuitur  et  templum 
utcumque  concinnatura. — Urgetur  opus.  * 

t 

La  gratia  et  pace  de  X."  N.  S.re  sia  sempre  et  cresca  nelli 
cuori  nostri.  R. do  in  X.°  Padre.  Ricceuessimo  quelle  de  V.  R.  d'  8  ^ 
del  presente,  per  le  quali  intendessimo  della  indisposi tione  cor- 
porale del  P.  Nostro,  et  però  della  uisita  che  fa  il  S.re  Iddio 
a  tutta  la  Compagnia.  Ci  sforzaremo  pregarlo,  patrem  miseri- 
cordiarum  et  Deum  totius  consolationis,  '  eh'  habbia  misericor- 
dia de  questa  suoa  Compagnia  et  de  tan  molte  anime  in  tanto 
pericolo. 

La  settimana  passata  uolse  il  signor  vicario  eh'  andassimo 
con  tutti  i  scholari  nostri  a  quello  luogo  già  desegnato  alla  Com- 
pagnia a  tal  effetto  dal  R.mo  cardinale  nostro  perusino,  il  che 
s'è  fatto,  si  ben  fosse  molto  pocco  assettato,  et  rittrouiamo  questo 
hauer  non  pocci  segnali  della  dispensatione  diuina  (come  però 
se  può  da  noi  giudicare),  la  quale  n'habbiamo molto  da  ringratiare, 
et  dopo  la  S."»  de  detto  vicario.  S'  è  caminato  nella  fabrica  con 
più  assai  destrezza  et  gagliardezza  che  inanzi,  in  che  hano 
giouato  gU  fratelli  nostri  tutti,  non  con  la  sola  presentía,  ma  anche 
mettendo  tutti  la  mano  alla  pasta,  de  tale  feruore,  che  molti 
tanto  ne  restauano  stupiti,  quanto  uedeano  Topera  crescer  et 
hauer  successo .  Et  questa  settimana  haueremo,  piacente  al  Si- 
gnore, già  la  chiesia  utcumque  apparecchiata,  nel  cui  muro 
uerso  della  piazza  ha  fatto  porre  il  detto  signore  vicario  una 


Í    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  no,  prius  47. 
*    Dubia  lectio:  legi  enim  potest  6  vel  8. 
^  li  Ad  Cor.  i,  3. 


256  Epistolae  Mixtae — 585 

pietra,  nella  quale  sono  scolpite  queste  parolle:  Fuluius  Corneus, 
cardinalis  et  episcopus  perusinus,  ad  commodum  Societatis 
Jesu,  1553:  et  iui  nomen  de  Jesu  E  uisitato  il  luogo  da  molti 
adesso,  con  non  pocca  admiratione  et  approbatione.  Cosi  il  Si- 
gnore ua,  come  par' ogni  di  più,  promettendo  a  questa  gente  per 
ministerio  della  Compagnia,  il  che  alquanti  cominciano  a  co- 
gnoscere:  dil  che  sia  ringratiato  in  eternum. 

Tutti  i  fratelli  di  qua  per  gratia  sua  stanno  bene,  con  gran 
desiderio  aspettando  la  uenuta  di  nostri  charissimi  fratelli  eh' 
hanno  da  passar' di  qua,  et  speranza  eh'  egli  portaranno  con  seco 
nuoue  di  Padri  nostri  della  India.  Alle  orationi  de  V.  R.  da  cuore 
ci  raccommandiamo.  De  Perugia  a  16  d'aprile  1553.  D.  V.  R. 
seruo  inutile, 

EuER.  Marcuriano. 
Inscriptio:  f  Al  molto  R.do  in  X.°  Padre,  il  P.  M.  Polanco. 


*  Vide  Polanco,  t.  iil,  pag.  52,  n.  91,  ubi  haec  omnia  referuntur.  De 
vicario  autem  cardinalis  perusini,  frequens  est  apud  eundem  sermo,  cum  res 
hujus  collegii  pertractat,  illumque,  tacito  ejus nomine,  vocat  nunc  vicarium, 
nunc  pro-episcopum .  Jam,  ex  Ughello,  Italia  sacra,  t.  l,  col.  117O5  haec 
depromimus,  quae  ad  hunc  locum  illustrandum  faciunt:  (cFULVius  Cor- 
naeus. . .  cum  Perusinae  Ecclesiae  per  gravissima  Reipublicae  negotia  non 
sibi  liceret  adesse,  illam  Hippolyto,  suo  affini,  cessit,  sibi  ad  eandem  re- 
servato regressu,  anno  1553,  cum  tamen  Spoletinae  admotus,  id  oneris 
subire  non  recusaverit.»  Et  paucis  interjectis,  addit:  «Hippolytus  Cor- 
naeus,  ex  Archidiácono  Cathedralis  a  Julio  iii  Pontífice  adlectus  est  Epi- 
scopus anno  1553,  die  26  mensis  Martii.  Hic  Jesuitarum  tempio  fundando 
fundamentalem  lapidem  jecit...»  -Spoletum  autem  cardinalis  Corneus  cum 
esset  translatus,  26  Martii  1553,  antiquum  suum  vicarium  eo  destinavit. 
Haec  docemur  a  Polanco,  qui,  cum  superioribus  annis  tacuisset,  ut  diximus, 
vicarii  perusini  nomen,  illud  ad  annum  1555  protulit.  Ait  enim:  «Erat 
Spelati,  loco  Cardinalis  Perusini,  qui  eam  ecclesiam  obtinuerat,  Perusina 
relieta,  Vicarius  Dr.  Joannes  Oliva,  qui  diu  Perusii  Vicarius  fuerat,  cum 
idem  Cardinalis  Episcopatum  illum  teneret.»  POLANCUS,  t.  v,  pag.  63,  n. 
i38. — Ab  eodem  Polanco,  ibid.,  pag.  62,  n.  i32,  etiam  illud  dicitur,  esse 
«Vicarius  novus...  Dr.  Marcus  Antonius  Oradinus,  qui  ab  initio  Collegii 
fautor  fuerat.»  A  quonam  vero  tempore  munus  suum  hic  obire  inceperit, 
nobis  hucusque  certo  non  constat. 


19  Aprilis  1553 


■257 


5SO 

ADRIANUS  ADRIAENSSENS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

LOVANIO  19  APRILIS  1553 

Gratissimae  Ignatii  litterae  sibi  redditae. — Evanuit  timor,  quem  concepe- 
rant  socii,  ob  canditatorum  ingressum  in  Societatem. — De  sociis  et  ami- 
cis.  —  Causas  affert  Adriaenssens  cur  nolit  memoriam  suae  emissae 
professionis  publice  renovare. — Collegium  Societatis  Jesu  Lovanii  in- 
stitui, prae  temporum  difficultate,  non  posse. — De  gymnasio  liliensi. 

t 

Jhs. 

Gratia  et  pax  X.i  cum  omnibus  nobis.  Amen.  R.de  in  X.°  Pa- 
ter. Accepi  literas  R.  V.,  scriptas  29  Martij  anno  1553,  nobis  in 
Domino  gratissimas.  Sicut  enim  piseis  anhelat  ad  aquam,  ita  cor 
nostrum  ad  literas  vestras. 

Amici  M.  Theodorici  ^  et  M.  Martini  ^  parum  aut  nihil  mole- 
stie excitarunt  nobis:  sit  Dominus  benedictus.  Experientia 
experior,  quod,  ubi  maxime  secundum  humanam  sapientiam 
et  timorem  expectantur  tumultus,  minime  tune  fìunt;  et  ubi 
minime  expectantur,  illic  maxime  fìunt.  Post  octauas  pasche  cum 
consensu  parentum  misimus  nostrum  M.  Joannem  Caspianum  * 
per  Coloniam  Viennam,  vt  ibi  hac  estate  maneat  et  circa  hiemem 
sequentem,  Deo  nolente,  ad  P.  V.  se  conferat.  Nostrum  cocum, 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  3,  prius  3i7. 

^  Theodoricus  Gerardi  (Geeraerts),  amsterdamensis,  de  quo  vide  Po- 
LANCO,  t.  Ili,  pag.  276,  277,  n.  622,  qui  haec  inter  alia  scribit:  «Fuerunt 
autem  non  exigui  timores  nonnullorurn,  quod,  propter  Theodoricum  Gerar- 
di, insalutatis  parentibus,  recedentem,  persecutionibus  nostri  exagitandi 
essent;  sed  timor  amicorum  in  admira tionem  versus  est,  cum  brevissimo 
tempore  hos  fluctus  in  serenitatem  et  aedificationem  conversos  esse  ani- 
madverterent.» 

^  Magister  Martinus  vocatur  saepe,  tacito  cognomine.  Polanco,  t  m, 
pag.  284,  annot.  4;  Liti.  Quadr.  t.  il,  pag.  683.  Num  fuerit  Martinus  Ste- 
vordianus,  non  audemus  affirmare. 

*  Joannes  Conspeanus,  cujus  meminit  PoLANCUs,  t.  iti,  pag.  270,  271, 
n.  607  et  pag.  284,  n.  636. 

Epistolae  Mixtae,  tom.  III.  17 


258  Epistolae  Mixtae — 586 

M.  Joannem  de  Maceria,  misimus  in  patriam  propter  causas,  ut 
inde  per  Parisios,  si  velit,  Romam  se  conferai.  Quamdiu  enim 
non  habemus  hic  collegium,  non  est  animus  meus  aut  noster 
vUum,  quoad  fieri  potest,  hic  detinere,  praeter  illos,  qui  necessarij 
sunt,  et  nisi  ali  ter  velit  R.  V. 

P.  Arnoldus  '  iuit  Coloniam  vt  semel  inuisat  P.  Leonardum, 
breui,  ut  speramus,  rediturus.  Ego  pergo  audire  confessiones  in 
cathedrali  ecclesia,  vt  cum  sequenti  posta  (Deo  volente)  latius 
Habemus  jam  in  exercitiis  quemdam  ingeniosum,  et  pro  suo  statu 
doctum  theologum,  Cunibertum,  ex  domo  doctoris  Bruersanensis, 
fuit  ^  vniuersitatis  cum  M.  Martino,  quem  ultime  misi- 
mus: bene  proficit,  et  tendif  ad  Societatem.  Dominus  Jesus  diri- 
ga t  eum. 

Noster  dominus  Cornélius  Broegelmans  *  hac  estate,  Deo 
volente,  responderei  pro  baccalaureatu  in  theologia,  et  sequenti 
hieme  eundem  gradum  susciperet,  si  ita  placet  P.  V.  Et  quia  sa- 
tis magno  constat  gradus  ille,  si  placet,  instabo  vt  promoueatur 
(quod  tamen  nunquam  fit)  gratis,  propter  Deum,  virtù  te  bulle 
nostre  ^ 

Nouit  P.  V.  quomodo  alio  anno  celebrauerim  renouationera 
professionis  meae  "^.  Jam  vero  non  intendo  eamdem  celebrare. 


^  P.  Arnoldus  Hezeus.  Varie  ejus  cognomen  effertur:  Hecius,  Heceiis, 
Hezeus,  van  Hees.  «Aliquod  dies  ante  quadragesimam  p.  Arnoldus  ex 
obedientia  ad  patriam  suam  venit...»  Polanco,  t.  ili,  pag.  275,  n.  620  — 
P.  Leonardus,  quem  Adriaenssens  nominat,  est  P.  Leonardus  Kessel. 

*  Id  est,  ut  sequenti  sive  próximo  tahellario,  Deo  volente,  latius  scri- 
bam.  «Quamvis  nostri  Lovanii  nondum  facultatem  obtinuissent  collegii 
instituendi,  tamen  in  tempio  Sti.  Michaelis  et  in  cathedrali  ecclesia  Sti.  Pe- 
tri sacramenta,  magna  cum  utilitate  populi,  ministrabant...:  et  P.  Adria- 
num...  eo  adduxerunt,  ut,  queraadmodum  in  aede  Sti.  Michaelis  solitus 
fuerat,  ita  in  primario  jam  dicto  templo  eas  [se.  confessiones]  audiret,  quod 
fecit,  relieto  apud  Stum.  Michaelem  P.  Arnoldo  Hezeo.»  Polanco,  t.  iii, 
pag.  272,  n.  610. 

^    Nota  heic  compendiaria  invenitur,  quam  nescimus  legere. 

*  Hujusce  ad  Polancum  litteras  exhibent  Epist.  Mixtae,  t.  il,  p.  34-36. 
^    Cf.  JULli  III,  Sacrae  religionis,  Confirmatio  privilegiorum  S.  J.,  3l 

Oct.  1552. 

"  Hanc  professionis  renovationem  describunt  Liti.  Quadr.,  t.  i, 
pag.  685,  686,  De  ea  vero  sic  Polancus,  t.  11,  pag.  589,  n.  404:  «Tertio  ca- 


19  Aprilis  1553  259 

nisi  P.  V.  aliud  mihi  scribat.  Mater  enìm  *,  que  se  totam  jara 
Deo  dat  cum  alijs  deuotis  personis,  intendunt  tune  huc  venire, 
et  cum  domino  cancellario  item  cenobijs  nostre  notitie  et 
alijs  deuotis  notitiam  in  Domino  contrahere,  eisdem  '  quandam 
beneuolentiam  ostendendo.  2.°  Non  libenter  traho  rem  aliquam 
consuetudinem  [sic],  confidens  quod  Dominus  satis  multa  noua 
cum  tempore  dabit;  et  quorum  corda  ipse  tune  tanget,  illi  obti- 
nebunt.  3."  Cum  Dominus  satis  prospere  jam  omnia  nostra  diri- 
git,  malo  ego  eo  magis  in  silentio  agere,  que  ad  exaltationem 
nostram  esse  videntur.  Deinde  dies  ille  hoc  anno  foret  profestum 
venerabilis  sacramenti,  quo  plurimi  confiten  solent,  et  ita  tamdiu 
-a  confessionibus  impedirer.  Postremo,  ne  illos,  qui  nos  non  fe- 
runt  vel  frequentem  illam  communionem,  item  quicquid  nouum 
est,  ne  illos,  inquam,  offendere  possem.  De  bis  satis. 

Quod  ad  licentiam  coUegij  nostri  erigendi  attinet,  responsum 
est  a  curia  imperatorem  non  posse  nobis  eam  concedere,  sine  li- 
centia  prius  obten  ta  a  statibus  (vt  vocant)  patrie  huius  inferió - 
ris,  quibus  imperator  praestitit  juramentum,  quod  nulla  bona  im- 
mobilia permittat  peruenire  ad  (vt  vocant)  manum  mortuam  *. 
Insuper  et  cum  hoc  a  statibus  istis  obtinuimus,  dicunt  se  remis- 
suros  nos  ad  imperatorem  ipsum.  Haec  est  summa  et  principalis 
responsio.  Et  ita  nos  adhuc  dehberamus  quid  fieri  debeat  seu  ex- 
pediat  a  nobis;  proponere  enim  nostra  et  persuadere  singulis  ma- 
gistratibus  et  precipuis  dominis  huius  patrie ,  est  res  magni  la- 
boris  et  distractionis  %  maxime  cum  neminem  habeamus  ma- 
leadas Junii,  interno  quodam  impulsu,  P,  Adrianus  professionem,  quam 
anno  praecedenti  eodem  die  emiserat,  renovare  voluit,  quae  res  in  Socie- 
tate  nec  prius  usitata  erat,  nec  in  posterum  ejus  usus  inducendus  visus  est; 
quamvis  ad  aedificationem  tune  videtty:  cessisse.» 

•  Mater  scilicet  ipsius  P.  Adriani,  de  qua  dicunt  multa,  laude  digna, 
Liti.  Quadr.,  t.  n,  pag,  140,  et  seq.;  Polancus,  t.  li,  pag.  590,  591,  n.  407. 

-    Ruardus  Tapper. 
^    Ms.  eijsdem. 

*  (iQuamvis  Imperator  Carolus  in  Belgium  se  hoc  anno  contulisset, 
-non  potuit  facultas  ab  eo  erigendi  Collegii  Lovaniensis  impetrari...»  Po- 
lancus, t.  m,  pag.  281,  282,  n.  633.  Vide  locum  et  ea,  quae  ibi  sequuntur, 
quibus  haec  epistola  magis  illustratur, 

5    Ms.  distraxionis . 


26o 


Epistolae  Mixtae— 586 


gne  authoritatis  et  experientie ,  qui  hanc  rem  cordi  [habeat]  et 
in  se  suscipiat.  Videbimus  tamen  et  incipiemus  ab  hac  ciuitate 
louaniensi.  Sed  unum  timeo,  quod  hec  ciuitas  consulet  vniuer- 
sitatem,  vniuersitas  vero  nolit  consentire,  nisi  rectificetur  quod 
subsumus  illis  et  suberiraus.  Est  praeterea  hic  collegium  liliense 
(vt  fratres  norunt)  quod  nobis  offerì  regens,  non  quidem  omnino 
gratis,  sed  vendendum,  seu  uitalem  pensionem  tradendo,  vt  ali- 
quando  scripsi  \  Cum  hoc  regente  istis  diebus  serio  sum  locu- 
tus  hac  de  re,  et  eo  peruenimus,  vt  ipse  tradat  mihi  in  scriptis 
conditiones  seu  pactum  totum.  Quo  accepto,  consultabo  cum  do- 
mino cancellano  et  alijs,  et  in  primis  cum  P,  V.,  antequam  quic- 
quam  concludatur. 

Dominus  doctor  O.  M.  Adrianus  Bruersanensis,  magnus  ami- 
cus  noster,  valde  nos  rogare  non  desinit,  vt  impetretur  pro  ilio 
licentia  papalis  in  absoluendo  quosuis  et  eucharistie  admini- 
stratione.  Cuperet  aliquando  faceré  excursiones  ad  ciuitates  et 
patrias  in  circuitum.  Jam  concionatur  in  ecclesia  cathedrali,  idem 
jam  incipit  solicitare  causam  collegij  nostri  apud  dóminos  oppidi 
huius.  His  valeat  in  Domino  Jesu  R.  V.  et  nos  suis  orationibus 
sanctisque  sacrificiis  omniumque  Patrum  commendatos  habere 
dignetur.  Raptim  Louanij  19  Aprilis  anno  1553.  R.  V.  seruus  in 
Domino, 

Adrianus  Adriani  ab  Antuerpia. 
Inscr ipiio: ]hs.  R.do  in  X."  Patri  magistro,  Ignatio  de  Loyola, 
praeposito  generali  Societatis  Jesu,  Rome. 


'  De  collegio  liliensi  haud  semel  facta  est  mentio  in  nostris  Monumen- 
Tis.  Videantur  Lit.  Quadr.,  t.  I,  pag.  565;  t.  il,  pag.  23,  et  24;  Polanco. 
t.  II,  pag.  589  et  590,  n.  405  et  406;  t.  iii,  pag.  282,  n.  634  et  alibi  saepenu- 
mero. 

■    ^    Ms.  illa. 


19  Aprilis  1553 


261 


JOANNES  NATALE  DELLA  CORBAIA 
PATRI  IGNATIO   DE  LOYOLA 

BASTIA  19  APRILIS  1553 

Tristia,  quae  in  quibusdam  Corsicae  locis  acciderunt,  lamentatur. — De  Patre 
Landini. — De  vicario  marianensi. 

Al  Rdo.  Patre  M.°  Ignatio  salute,  etc.  lio,  indigno,  vi  auiso 
corno  questa  terra  de  la  Bastia  este  vno  paiso  che  vole  andare  in 
Serdigna,  ouero  a  la  uolta  di  Spagna,  ouero  in  altrj  lochi,  paisano 
di  qua.  Ho  vi  facio  intendere  che  di  qua  passa  tantj  sfratatj  e 
tantj  ominj  chi  nano  for  fan  tendo  lo  mondo,  chi  mi  pare  la  maior 
confosione  che  io  ci  cognosca  in  questa  pouera  e  discratiata  issu- 
la.  Di  qua  capitechia  assaj  ominj  con  bolle,  con  breuj,  e  perfino 
a  qui  maj  non  mi  pare  che  si  nè  sia  fatto  istima.  lio  o  viduto  che 
in  questo  locho  di  la  Bastia  li  anj  passatj  perfino  a  uno,  che  era 
moro,  si  mise  e  disse  la  messa  e  manichiò  li  santi  sagramenti  e 
comunicò  lo  nostro  Signor,  e  dipoj  saltò  in  pulpitro  per  predica, 
talmente,  che  mi  pare  vna  gran  confosione.  Ogie  si  metterà  vno 
frate,  e  poi  stiarà  quatro  annj,  dece,  e  uinti,  e  uanosi  mentendo 
da  vno  loco  al  altro.  Ho  non  mi  marauiglo  di  cosa  alchuna, 
quanto  di  la  reuerentia  del  nostro  monsignor  veschouo  de  Ma- 
riana che  di  continuo  non  scriuj  e  non  sclamj  a  li  suj  locóte 
nenti,  che  stano  in  questo  loco  di  la  Bastia,  e  che  se  li  forfantj 
pretj  e  frati  che  non  voleno  stare  a  la  sua  ordine,  mi  pare  a  me 
chi  diano  grandísimo  scandolo  ale  pouere  persone  che  voriano 
fare  lo  fatto  suo. 

Ancora  mi  marauiglo  che  li^veschouj  de  questa  issula,  che 


'  Ex  originali  in  voL  D,  duplici  folio,  n.  193,  prius  237,  238. — De 
Joanne  Natali,  «qui  Pater  pauperum  habebatur...,  vir  vere  Israelita  et  Dei 
amore  fervens,»  Polanco,  t.  m,  pag.  94,  n.  174,  haud  semel  dictum  est  in 
superioribus  litteris.  Vide  etiam  Processo  intorno  alla  santità  del  P .  Sil- 
vestro Landini  apud  POLANCO,  t.  iv,  pag.  684  et  seqq. 

^    Balduinus  de  Balduinis  de  Barga. 


2Ó2  Epistolae  Mixtae— 587 

stano  a  Roma,  sapiano  di  tuttj  li  concopinarij  chi  sono  in  questa 
pouera  issula,  che  non  se  nè  facia  disegno  di  casticarlj.  Li  pretj 
chi  sono  al  isula  sono  ingoranti  e  noj  più.  Dubito  chi  noj  non  ca- 
diamo tuttj  dentro  lo  fosso;  però  lo  pouero  M."  prete  Siluestro 
voria  fare  bene,  e  non  mi  pare  chi  sia  lasato  fare  da  li  lochi  te- 
nenti di  li  ueschouj,  però  noi  auariamo  di  bisogno  di  li  parj  de 
M."  prete  Siluestro,  e  di  lo  bracio  di  Ij  ueschoui;  altamente  noj 
staremo  tutti  male,  perchè  eio  abio  inteso  dire  a  più  pretj  coratj 
de  li  populj,  che  ano  ditto  conmeco,  e  si  lomentano  asai,  e  diceno 
che  M.°  prete  Siluestro  dice  chellj  faciano  ad  uno  modo,  e  li  loco- 
tenenti  diceno  chi  ellj  faciano  ad  un  altro.  Però  iio,  como  inde- 
gno, voria  che  voj  ándasete  a  trouar  vno  per  vno  li  ueschi  di 
questa  issula,  e  pregarli  da  parte  mia  per  lamor  di  Dio,  che  essi 
faciano  per  modo,  che  volessi  asortare  di  far  bene,  che  non  siano 
desturbati:  dunde  este  la  diuisione,  maj  non  si  farà  bene. 

Al  altra  parte  sapete  che  eio  vi  aula  scriptto  con  M.°  Corne- 
lio *  vna  o  due  mie  letare,  che  si  uoj  vi  uoleate  dignare  di  man- 
dare quj  de  li  bonj  pretj  e  predicatorj,  che  uenesino  a  stare  quj 
e  farj  vno  locho  a  la  Bastia  e  in  altrj  lochi ,  a  me  nè  saria 
grande  piacere ,  atento  che  eio  abio  viduto  lo  bon  frutto  che  si- 
este fatto  da  M.°  prete  Siluestro  e  M.°  prete  Monovello  -;  e  uolta 
chi  ditto  M."  prete  Siluestro  a  fatto  predice  chi  a  fato  restà  stope- 
fatto  tutte  le  lente,  però  luj  va  perseuerando  di  bene  in  meglo: 
cosi  Idio  lo  prosperj  felicemente  alo  onore  di  Dio. 

Ancora  vi  prego  a  uoj,  M."  Ingnatio,  che  uoj  lo  andiate  a  dire 
con  li  cardinalj  di  quello  chi  fano  li  lochitenenti  in  questo  loco. 
Voleno  dire  chi  essi  attendono  a  tirà  di  li  dinarj  a  li  pouerj,  e 
queste  sono  le  prediche  chessj  faceno,  e  nano  disturbando  a  chi 
volessj  regolare  li  deliquenti.  Non  vi  dirò  altro,  saluo  chi  Dio  vi 
speri  quello  voj  diate  dire  e  fare  per  lamor  di  Dio.  Di  qua  si  fa- 
rea  di  grandísimo  bene,  si  non  auesino  disturbio  da  li  lochitenenti 
de  li  ueschouj.  Per  lo  nostro  indigno,  Joh anatale, 
de  travechia  di  la  Bastia,  procoratore  de  li  capoccini  da  la 
Bastia,  die  19  aprile  1553. 

'    Cornélius  sive  Sebastianus  Romei. 
-    P.  Emmanuel  Gomes  de  Montemayor. 


19  Aprilis  1553  263 

Io  louanatale  facio  questa  posta  scriptta.  Trouendomi  eio  do- 
menicha  sera,  che  fu  ali  16  de  aprile  1553,  ala  pieza  di  Teranoua 
di  la  Bastia,  e  a  lo  ponte  di  lo  castello,  qualmente  vi  era  M."  Be- 
nedetto Saulj  Casanoua,  citatino  di  lenoua,  e  uno  M."  Petro 
Saluago,  mercante  in  la  Bastia,  facea  grande  baie  di  li  signori 
lochitenenti  di  li  ueschi  di  Aleria  '  e  di  Mariana,  e  disse  che  vno 
pouero  corso  di  la  montagna  era  stato  citato,  chi  dicea  chi  teneia 
vna  femina,  e  quello  pouero  corso  diceia  che  non  era  la  uerità, 
talmente  chi  dicea  chi  lauia  fatto  pagare  lui  da  15  a  20  [ducati?], 
no  mi  ricordo;  e  ditto  M.°  Petro  dise  chi  aula  trouato  ditto  lo- 
chotenenti  e  li  diceia  chi  non  dia  fare  pagare  a  quello  poueromo 
li  ditti  dinarj,  ed  elio  dicea  chi  li  rispose  e  disse,  o  M."  Petro,  non 
ci  femo  danno  intra  noj,  chi  tuttj  simo  gentilominj  genouesj,  e 
quelli  mercadantj  si  ne  faceano  inseme  gran  baie ,  e  dipoj  dicea 
quello  M."  Petro,  chi  aula  odito  dire  chi  li  pouarominj  portavano 
li  presente,  ciò  este,  qualchi  capreto  o  qualchi  montone  a  lo  lo- 
chotenente  di  Mariana  ed  elio  dicea  chi  dicea:  portate,  portate 
a  questj  lochitenenti  jenouesi,  chi  sono  marani,  e  dipoi  dicea  chi 
lo  lochotenente  di  Mariana  piglaua  da  li  pouerominj  li  10  e  li 
20  A  ti  ,  e  nè  faceia  gran  baia  luno  e  laltro.  Queste  parolle  in- 
tesi dire  eio;  si  fu  la  uerità,  eio  non  lo  so  altramente,  e  queste 
cose  fu  presente  M.°  Beneditino,  e  M.°  Benedictto,  chi  sono 
omini  da  bene,  quanto  sia  a  la  Bastia. 

Inscriptio:  Al  R.do  M.°  Ingnatio  Loiola,  di  lordine  dil  [bon] 
lesù,  in  Roma,  in  santa  Maria  dela  Strada. 

Manu  P.  Polanco:  Gio.  Natale. 

•  Petrus  Franciscus  Pallavicini.  POLANCO,  t.  ili,  pag.  88,  annot  I. 

*  Vicarius  marianensis,  de  quo  saepe  diximus,  erat  Joannes  Bta.  Tiseo. 
Vide  supra,  epist.  515,  pag.  71  et  seqq. 


204 


EPISTOLAE  MlXTAE— 588 


DESIDERIUS  GIRARDINI 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE  21  APRILIS  I553  *. 

Ignatii  litteras  desiderai. — Ditficultatibus  circumventus,  solita  nihilominus 
obit  muñera. — De  Lucia  Cynthia  ejusque  negotiis,  occasione  collegii  ti- 
burtini,  cui  bona  sua  cesserat. 

IHS 

Pax  Christi,  etc.  Padre  in  X.°  R.do  Da  molto  tempo  in  qua 
n'  hauemo  riceuuti  lettere  de  V.  P.,  cioè  dapoi  il  13  de  Marzo. 
Più  volte  hauemo  scritto  della  pisone  della  casa  per  la  communi- 
tà,  tanto  per  la  risposta  et  rigratiamento,  quanto  per  Taccepta- 
tione  Nientedimeno  io  non  ho  uisto  lettere  ni  resposta  alcuna. 
Io,  estimando  che,  Qui  tacet,  consentire  videtur;  et  me  esendo 
fatta  la  relatione  del  ditto  pagamento,  io  ho  ringratiato  humil- 
mente  et  accettato  la  ditta  benefìcentia  con  la  nostra  beneuolen- 
tia.  Anchora  sia  pocha  cosa  per  noi,  nientedimeno  è  assai  per 
loro,  massime  per  adesso  in  questi  tempi  de  loro  tribulationi, 
attento  tanti  taglioni  et  gabelle  sopra  il  populo  tyb urtino.  Impe- 
rochè  ce  è  grande  affanno,  pouertà  et  tribulationi  in  Tyuoli 
adesso.  Attamen  loro  se  hanno  offerto  per  questo  pocho  per 
adesso  tutti  voluntieri,  con  vno  consenso  et  voce  nello  consiglio 
loro.  Io  estimo  assai  la  bona  volunta  in  pouertà,  ricordandome 
de  quello: 

Exiguum  munus,  cum  dat  tibi  pauper  amicus, 
Accipito  placide,  piene  et  laudare  memento. 
Io  spero  che  nel  aduenire  il  beneficio  et  beneuolentia  cre- 
sceranno. 

Dipoi  le  ultime  nostre,  io  ho  confessato  (si  meminerim)  per  lo 
mancho  persone  4,  et  communicato  doi,  cioè,  vn  sano  et  vna 
amallattain  casa  sua.  Dipoi  confessato  et  communicato  doj. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  51,  prius  12. 

*  Videantur  Liti.  Quadr.,  t.  li,  pag.  201-204. 


21  Aprhjs  1553 


265 


Poi  le  cose  ordinarie  et  commune,  come  de  essortare,  re- 
prehenderé, consolare,  etc.,  sequitano  il  suo  corso,  le  quale  cose 
non  accade  scriuere.  Imperochè  parrebbono  malore  cose  che  non 
sonno,  ne  mus  parturiatur,  come  nelle  altre  nostre  lettere. 

Noi  hauemo  molto  bisogno  de  candelle  per  dire  messa,  essen- 
do doi  sacerdote;  et  per  doi  lochi  sonno  care,  et  metta  a  conto  a 
compararene.  Insino  adesso  hauemo  fatto  meglio  che  hauemo 
potuto.  Non  se  troua  in  Tyuoli  sempre  per  lamor'  de  Dio,  et 
massime  dinarj. 

Considerando  che  il  nostro  padrono,  M.  Luysio  Mendoza 
ha  molte  candele,  torce  et  faccolle  nella  cassa,  di  queste  se  nè 
poterebbe  agiutare,  data  licentia. 

La  schola  è  anchora  de  incirca  120  scholari.  Molti  sonno 
amallatti. 

Sora  Lucia  è  di  nuouo  molestata  -.  Dice  che  hanno  posta  la 
lite  fuora  della  rota,  et  obtenuti  mandatum  de  mittendo  in  posses- 
sionem,  in  tal  modo,  che  gli  aduersarij  la  voglino  cacciare  fuora. 
Lei  me  ha  fatto  dare  15  julii  per  mandare  a  V,  P.,  per  agiutarela 
et  et  dareli  soccorso  a  Roma,  facendo  qualche  nuoua  commissio- 
ne. Lei  vorrie  mutare  il  procuratore,  imperochè  a  lei  è  sospecto. 
Pregho  V.  P.  che  pregha  Dio  per  la  mia  anima  et  corpo.  Da 
TyuoH  alli  21  d'  ApriH  1553. 

Dipoi  Sora  Lucia  me  ha  parlato,  dicendo  che  la  nostra  dona- 
tione  è  fatta  sopra  la  soa  dote.  Resta  il  testamento,  il  quale  vo- 
rrie dar  lei  ala  Compagnia  de  incurabili,  con  patto  che  loro  ci 

*  Hunc  Girardini,  l.  e,  vocat  Ludovicum  Maecenatem.  Porro  de  eo  ac 
de  collegiolo  tiburtino  dixit  saepe  PoLANCUS,  jam  a  t.  11,  pag.  17,  n.  3l  et 
seqq.  ,  nosque  illius  litteras  protulimus  ,  supra  ,  Epist.  Mixtae,  t.  il, 
pag.  569,  573,  739,  et  infra  de  eodem  agemus. 

*  uFuit  et  femina  quaedam  ex  hoiìorata  familia  et  ex  tertio  ordine  Divi 
Francisci  religiosa,  quae  hortum  quemdam  intra  civitatem  ipsam  cum  do- 
muncula  Societati  donavit.  Lucia  Cynthia  dicebatur.»  Polanco,  t.  li, 
pag.  19,  n.  35,  cui  numero,  pag.  20,  haec  adnotatio  subjicitur:  aPolancus, 
ex  commissione,  Michaeli  Ochoa,  quid  praestandum  ut  valida  sit  juxta  Ty- 
burtinas  leges  Luciae  Cynthiae  donati©  Societati  facta.  .  Item  plura  publica 
privataque  instrumenta  locationis,emptionis,  etc.,horti,  vineae,domus,  etc., 
necnon  judicum  in  controversiis  seu  litibus  sententiae  ad  Collegium  Tybur- 
tinum  spectantibus  ab  hoc  anno  1550  ad  1555.» 


266  Epistolar  Mixtae— 589 

agiutasino  a  defendere  questa  lite.  Lej  ha  anchora  circa  5  testi- 
monij  da  examinare.  Ma  lej  non  vorie  fare  questa  donatione  a 
lincurabili,  sanza  il  consenso  o  parere  de  V.  P.  Lej  me  ha  man- 
dato a  chiamar  sanzo  altro,  et  me  ha  datto  commissione  de  scri- 
uere  questo  a  V.  P.  Et,  non  tronando  nissuno  messo,  ci  siamo 
deliberati  che  nostro  fratello  Anthonio  '  sia  latore  de  queste  pre- 
sente et  dellj  dinarj,  per  magiore  securità.  Indegnissimo  et  inu- 
tile seruo. 

Desiderio. 

Inscriptio:  Al  molto  R.do  in  Xpo.  Padre,  il  P.  M.  Ignatio, 
prepósito  generale  della  Compagnia  de  lesù,  appresso  S.to  Mar- 
co, a  Roma. 

LEO  ENRIQUES 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CONIMBRICA  26  APRILIS  1553 

Patrem  Godinho  Olisiponem  petiisse,  dicit.— De  sociis. — Frater  Cardoso 
decumbit,  morti  proximus. — Frater  Fonseca  docere  cum  laude  pergit. — 
Gundisalvi  de  Silveira  virtus  et  auctoritas. — De  dimissis  et  tentatis. — 
Enriques  Patri  Mironi  collateralis  datur:  officium  prae  animi  demissione 
frustra  refugit. 

t 

Muy  R.do  en  Christo  Padre.  La  gracia  y  paz  de  nuestro  Se- 
ñor Jesu  Christo  sea  siempre  en  nuestros  corazones.  Amén. 
Sabrá  V.  P.  cómo  el  P.  Emanuel  Godino  fué  para  Lisbona  por 
cosas  que  importauan,  y  quedé  yo  en  su  lugar  con  el  Padre 
doctor.  '  Después,  en  el  postrero  día  de  pascua,  partió  también 
para  allá  el  P.  doctor,  de  manera  que  yo  solo  quedé  en  casa, 


*  Antonias  de  Robore,  qui  olim  aa  Vicario  [tiburtino]  in  carcerem  con- 
jectus  est;  et  molestiae  id  causae  praetexebat,  quod  eleemosynam  (ex  men- 
dicato enim  nostri  Tybure  vivebant)  olei  publice  quaeritabant.  «PoLANCUS 
ad  annum  1550,  t.  11,  pag.  18,  n.  33. 

*  Ex  originali  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  59,  prius  605. 
'    Michael  de  Torres. 


26  Aprilis  1553 


267 


por  lo  qual  daré  cuenta  á  V.  P.  de  lo  que  acá  passa,  como  soy 
obligado. 

Están  todos  los  hermanos  buenos  de  salud,  bendito  Dios.  Un 
solo  hermano  tenemos  enfermo,  llamado  Cardoso,  y  tanto,  que 
pensamos  passará  desta  uida  oy  ó  mañana.  V.  P.  lo  mandará 
encomendar  á  Dios.  Los  demás,  unos  prosiguen  sus  estudios, 
otros  siruen,  todos  con  diligencia,  dándose  mucho  á  la  oratión. 
Aprouechan  y  crescen  de  cada  día,  ansí  en  letras  como  en  virtud 
y  spíritu.  Todos  están  muy  bien,  bendito  sea  Jesús.  Corren,  no 
con  eli  ayre  que  yo  les  doy,  mas  con  el  que  les  dexó  el  P.  Ema- 
nuel Godino  y  otros.  El  hermano  Fonseca,  '  con  los  hermanos 
que  para  esso  fueron  deputados,  ua  adelante  en  su  curso  de  ar- 
tes, y  muy  bien.  El  Padre  don  Gonçalo  *  está  muy  bien  en  las 
cosas  de  la  Compañía,  en  todas  sus  propositiones  y  fundamen- 
tos. Tiene  en  mucho  las  cosas  de  la  sancta  obedientia,  y  está  en 
ellas  tan  bien  ó  mejor  que  cada  uno  de  nosotros.  Ansí  mismo 
en  el  negocio  del  Padre  Mre.  Symón,  antes  estaua  no  enformado, 
empero  a  caído,  después  de  ser  enformado,  tan  bien  en  la  cosa, 
que  no  ueo  quien  le  lleue  auentaja:  en  fin  me  paresce  uno  de  los 
señalados  que  están  por  acá.  Tiénele  todo  el  mundo  grande  cré- 
dito y  haze  mucho  fruto  en  la  ciudad.  Don  Diego  fué  ya  despe- 
dido, "  con  el  cual  se  guardó  toda  la  orden  que  V.  P.  tiene 
mandado  se  guarde  en  semejantes  despedimientos,  y  aun  más 
alguna  cosa;  porque  esperamos  que  el  P.  doctor  hablasse  pri 
mero  con  la  reyna;  lo  qual  hecho,  luego  lo  mandó  despedir.  De 
cuya  conuersación  quedaua  algo  inficionado  un  hermano,  lla- 
mado Emanuel  López,  el  qual  me  habló,  y  por  ser  mançebo 
fáçil  3'  de  buena  condiçión,  está  ya  muy  bien:  loores  á  Dios.  Un 
otro,  por  nombre  Marqués,  se  fué  sin  licencia  un  día  destos  pas- 
sados, quedando,  según  paresçe,  infiçionado  de  los  tentados  que 
se  salieron.  Joan  Gramayo,  hermano  nuestro,  anda  algo  inquieto 


*    Petrus  Fonseca.  Epist.  Mixtae,  t.  n,  pag.  619. 

2  Gundisalvus  de  Silveira,  de  quo  saepe  in  superioribus  voluminibus 
dictum  est.  Vide  adhunc  locum  Polanco,  t.  iii,  pag.  416,  n.  917. 

'  «P.  Didacus  Viera,  qui  Ulyssiponae  magnam  auctoritatem  habebat 
etgratiam,  recessit  »  Polanco,  t.  11,  pag.  709,  n.  636. 


268  Epistolae  Mixtae— 589 

por  la  conuersación  que  tuuo  con  tentados.  Es  él  de  su  natural 
fuerte  de  condiçión,  y  ansí  le  quedan  reliquias  de  las  tentationes; 
mas  no  hazen  en  él  tanta  impressión,  que  se  le  conoscan  en  su 
seruicio.  Anda  agora  en  la  casa  donde  se  amassa  el  pan,  que  es 
muy  apartada  de  toda  conuersaçión  de  los  hermanos.  Otro,  11a- 
modo  Chauero,  se  uino  un  día  á  me  pedir  licençia  para  ir  á  dar 
remedio  á  su  madre,  que  estaua  en  estrema  necessidad.  Respon- 
díle  yo  que  escriuiría  sobre  ello  al  P.  doctor,  que  estaua  absenté. 
Después  uínose  á  mí  muy  tentado,  al  qual,  porque  no  dañasse 
á  otros,  trabajé  de  ençerrar,  mas  con  todo  hallé  ja  uno  tan  per- 
uertido,  que  tuue  bien  que  hazer  en  lo  reduzir,  por  ser  nueuo,  y 
auerle  él  metido  en  la  cabeça  muchas  proposiciones  muy  falças. 
Quando  ui  esto,  no  me  paresciendo  bien  tenerlo  en  casa,  embiélo 
al  P.  Mirón,  con  cartas  en  que  le  hazía  saber  la  cosa,  y  le  es- 
creuía  mi  parescer. 

De  mí  hago  saber  á  V.  P.  cómo  el  P.  doctor  me  declaró  por 
collateral  del  P.  Mirón  Yo,  salua  la  sancta  obediencia,  tomélo 
como  burla.  Empero,  no  sabiendo  si  es  esto  como  yo  lo  tomé,  ó 
si  ua  de  ueras,  paréceme  que  deuo  informar  de  mí  á  V.  P.,  es- 
tando todauía  aparejado  para  todo  quanto  la  obedientia,  que  le 
deuo,  me  mandare,  como  por  la  gracia  de  Dios  lo  estoy.  Prime- 
ramente, Padre  reuerendo,  yo  soy  muy  precipitado  en  mis  cosas, 
y  en  mis^assiones  vehementíssimo.  Soy  de  poca  habilidad,  ansí 
en  letras  como  en  lo  demás.  Si  V.  P.  espera  á  ver  por  la  expe- 
riencia quán  insufficiente  soy  para  semejante  cargo,  temo  mucho 
que  cueste  caro  á  la  Compañía.  Finalmente  ahí  ^  tiene  al  P,  Luis 
Gonçalues:  mándele  so  pena  de  obediencia  que  le  dé  verdadera 
información  de  mí,  y  verá  si  digo  verdad.  Desto  doy  auiso,  para 
que  V.  P.  mire  bien  lo  que  conuiene  hazer  açerca  desto  No 
rehuso  la  carga,  mas  témome  mucho  que  la  lleue  de  tal  manera, 
si  me  fuere  puesta  ençima,  que  se  pierda  y  destruya  gran  parte 
della.  Por  agora  no  más,  sino  que  me  encomiendo  en  la  bendi 


*  Vide  supra,  epist.  539,  pag.  i3o  et  i3i . 

*  Ms.  ay. 

'   Cf.  Polanco,  t.  iii,  pag.  412,  n.  908,  ubi  de  his  litteris  mentio  fit. 


28  Aprilis  1553  269 

ción  de  V.  P.  Deste  collegio  de  Coimbra  a  26  de  Abril  año 
de  1553.  Indigno  hijo  en  el  Señor,  de  V.  P., 

f  Don  Lião.  f 

Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  em  X.°  Padre,  el  Padre  maestra 
Ignatio,  general  de  la  Compannia  de  Jesús  2. 

590 

HIERONYMUS  DOMENECH 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BIBONA  28  APRILIS  1553  ^ 

De  collegio  monteregalense  constituendo. — Montemregalem  se  confert. — - 
Locus  eligitur  valde  idoneus. — De  episcopo  pactensi,  socios  postulante. 
Bibonam  cum  petiisset  Domenech,  iterum  a  comitibus  de  Luna  rogatus 
est,  ut  collegium  ibi  constitueret. — Firma  Isabellae  de  Vega  circa  hoc 
voluntas. — De  collegio  sive  seminario  clericorum. — Litterae  valentino- 
rum  Domenecho  perlatae:  de  familia  ducis  de  Maqueda. —  De  sociis. 

t 

Mu}^  R.do  in  Xpo.  Padre.  La  gracia  3'  paz  de  Xpo.  N.  S.  sea 
siempre  con  todos.  Amén.  La  semana  pasada  scriuí  á  V.  P.  cómo 
estaua  ocupado  acerca  de  las  conclusiones  que  se  hauían  de  te- 
ner ^  Después,  el  domingo  siguiente,  se  tuuieron,  como  estaua 
ordenado.  Vino  el  virrey,  y  la  ciudad,  y  algunos  caualleros,  y, 
bendito  el  Señor,  todo  se  hizo  muy  bien.  El  día  siguiente  se 
continuaron  también,  y  yo  fui  á  Monreal  con  M.  Bernardo,  el 
dotor  Torres  y  M.  Botelo  '  para  ver  el  lugar  que  el  cardenal  * 
hauía  designado  que  se  nos  diesse,  es  á  saber  la  collegiata,  y 
hallamos  que  aquel  lugar  no  conuenía  para  nuestro  intento. 
Porque,  primero,  allí  no  ay  habitación  ninguna,  sino  solo  vna 
yglesia  apartada  y  en  ruin  lugar,  por  estar  junto  á  la  montaña, 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  quadruplici  folio,  n.  28,  prius  192-194. 

*  Hanc  epistolam  non  vidimus:  confer  tamen  quae  sub  n.  582  posita 
est.  Porro  de  conditionibus  agitur  ad  collegium  monteregalense  insti- 
tuendum. 

'    Memorantur  heic  P.  Bernardas  Oliverius,  doctor  Balthasar  de  Torres, 
medicus,  et  P.  Michael  Botellus  (Botelho). 
^    Alexander  Farnesius. 


270  Epistolae  Mixtae — 590 

que,  según  dizen,  fuera  inhabitable  en  el  verano,  y  no  ay  agua, 
ni  lugar  para  huerto.  Ultra  que  nos  dizen  que,  si  allí  fuéramos, 
el  pueblo  no  concurriera;  y  ansí  nos  amostró  el  gouernador  *  vn 
lugar  muy  al  propósito,  en  el  qual  al  presente  se  halla  habitación 
para  seis  ó  ocho,  y  escuelas  ya  hechas.  Con  quitar  vna  pared, 
tenemos  vna  raçonable  yglesia.  Ay  vna  fuente  en  la  misma  casa, 
con  su  patio  y  su  huertecillo,  del  qual  se  puede  ir  á  la  campaña. 
Tiene  muy  buena  vista,  y  con  fabricar  vn  poco,  se  tendrá  habi- 
tación para  el  verano  muy  fresca,  y  otra  para  el  inuierno.  En  fin 
á  todos  nos  pareció  vn  lugar  muy  al  propósito,  y  el  señor  deste 
lugar  ballasse  en  necessidad,  y  quiérele  vender,  y  díjome  el 
gouernador  que  él  pedía  doscientas  onças  por  todo  este  lugar,  y 
que  por  la  necesidad  en  que  se  hallaua  creía  que  lo  daría  por 
ciento  y  sesenta  onças,  poco  más  ó  menos;  y  que  si  hauíamos  de 
hazer  habitación  y  escuelas,  costara  más  desto,  y  no  estuuiéra- 
mos  tan  cómodamente  en  la  dicha  colegiata.  Por  donde  le  pa- 
recía convenía  más  tomar  este  lugar,  adonde  luego  podíamos 
passar,  y  tener  aparejo  para  todo. 

Y  ansí  voluimos  á  Palermo  y  hablamos  con  el  virrey  sobre 
esto;  y  aunque  él  puso  alguna  difñcultad,  que  estando  la  corte 
al  presente  en  alguna  necesidad,  huuiesse  de  dar  esta  summa  de 
dineros,  todavía,  con  el  deseo  que  tiene  qüe  se  haga  esta  obra, 
me  dixo  que  se  hiziesse  vn  memorial,  y  que  haría  que  se  pas- 
sasse, como  el  otro  de  la  prouisión,  y  ansí  el  día  siguiente,  que 
era  el  martes,  él  mismo  me  lo  acordó  que  se  podían  espedir  en 
las  primeras  causas  patrimoniales,  *  que  hauían  de  ser  luego  el 
miércoles,  y  ansí  se  hizo  el  memorial,  y  se  proueyó  que  hasta 
ciento  y  sesenta  onças  pudiesse  espender  en  comprar  esta  casa. 
Concluido  esto  el  miércoles,  yo  me  partí  el  jueues,  para  venir 
acá  á  Bibona.  Dexé  ordenado  que  M.  Bernardo,  y  Vicente  el  va- 
lenciano theólogo,  y  M.  Roberto  fuessen  á  Monreal,  con  vno  que 
les  siruiese,  que  será  Thomás;  y  ansí  este  negocio,  bendito 

'    Vincentius  de  Nobilibus. 

'  IntelHge  causas  sive  negotia  spectantia  ad  aConsilium  seu  Tribunal 
quod  dicebatur  Regii  Patrimonii.))  Polanco,  t.  Ill,  pag.  23o,  annot.  3.  Hoc 
in  loco  nostra  epistola  Polancus  usus  est. 


28  Aprilis  1553 


271 


N.  S.,  está  en  muy  buenos  términos  Y  en  ello  yo  no  hago 
falta,  aunque  no  esté  en  Palermo,  porque  el  virrey  tiene  tanto 
á  cargo  todas  nuestras  cosas,  como  si  fuera  uno  de  nosotros 
mismos.  En  qualquiera  ocurrencia  que  fuere,  abasta  qualquiera 
que  se  lo  proponga,  ansí  para  el  collegio  de  Monreal  y  de  Pa- 
lermo, como  el  de  Mecina. 

Está  muy  puesto  también  el  virrey  que  á  Pati  vayan  dos  ó 
tres  de  los  nuestros,  como  pide  el  obispo  de  Pati  ^  Yo  deseaua 
que  fuesse  como  collegio,  aunque  pequeño,  de  modo  que  tuuies- 
se  alguna  poca  de  renta  para  seis  ó  siete;  pero  el  obispo  me  ha 
dicho  que  hauían  platicado  con  mastre  Nadal  cómo  allí  se  hi- 
ziessevna  casa,  y  no  collegio,  y  que  él  los  mercaría  vna  casa, 
junto  á  vna  yglesia,  y  les  daría  la  limosna  necessaria  para  dos  ó 
tres.  Yo  he  dicho  al  virrey  que  se  scriuiría  á  V.  P.  sobre  ello. 
V.  P.  vea  lo  que  tengo  de  hazer  en  esto.  Mastre  Nadal  sabe 
toda  la  gente  que  ay  acá,  y  la  poca  disposición  que  tenemos  acá 
para  prouer  la  dicha  casa.  Si  de  ahi  ^  nos  pudiessen  seruir  de  vn 
par  de  clérigos,  pienso  se  seruiría  mucho  N.  S.  en  ello. 

Como  por  otra  tengo  anisado  á  V.  P.,  la  condesa  y  el  con- 
de *,  estando  yo  la  otra  vez  aquí,  me  hablaron  sobre  que  querían 
que  se  hiziesse  acá  vn  collegio,  y  volviendo  3^0  á  Palermo,  lo 'co- 
muniqué con  el  virrey,  el  qual  me  dixo  que  el  conde  por  agora 
hauía  hecho  mucho  gasto,  y  que  estaua  algún  tanto  cargado,  y 
que  no  avría  lugar  para  ello.  Y  ansí  yo  me  hauía  descuidado 
desto,  y  he  sido  fácil  en  proueer  á  Monreal  de  M.  Bernardo,  al 
-qual  tenía  propuesto,  hauiéndose  de  hazer  el  collegio  aquí  en  Bi- 
bona,  de  embiarlo  á  Mecina  en  lugar  de  M.  Antonio  %  al  qual 
destinaua  para  aquí  á  Bibona,  con  algún  buen  retórico  de  allá, 
de  Mecina,  y  M.  Roberto.  Agora,  voluiendo  á  Bibona,  y  dicien- 
do á  la  condesa  cómo  al  virrey  no  le  parecía  que  el  conde  hi- 


*  Vide  infra,  epist.  599. 

^    Bartholomaeus  Sebastianus  de  Aragon,  episcopus  pactensis ,  sacrae 
inquisitor  fidei,  de  quo  vide  Nadal  Epist.,  t.  i,  pag.  63,  82  et  alibi  saepe. 
'    Ms.  ay. 

*  Comités  de  Luna.  Vida  supra,  epist.  582. 
^    Antoni  US  Vinck. 


272  Epistolae  Mixtae— 590 

ziesse  este  gasto,  ella  no  se  ha  contentado  desto,  sino  que,  en- 
tendiendo que  con  docientos  escudos  de  renta  se  haze  el  collegio 
de  Monreal,  dize  que  ella,  de  lo  que  tiene,  quiere  dar  otro  tanto, 
ultra  que  espera  que  el  conde  ayudará  y  la  tierra  tanbién,  y  ansí 
pienso  que  hará  instancia  que  esto  se  efectúe.  Y  sabiendo  V.  P. 
lo  que  debemos  á  estos  señores,  ultra  del  seruicio  de  N.  S.,  no  sé 
cómo  escusarme  de  no  contentarles.  V.  P.  vea  por  amor  de  Dios 
lo  que  en  esto  se  ha  de  hazer.  La  difficultad  que  en  ello  hallo  es, 
de  hallar  vna  persona  que  fuesse  cabeça  para  este  collegio,  y  tu- 
uiesse  partes  para  predicar  y  confessar  á  estos  señores,  y  enten- 
der en  muchas  buenas  obras  que  acá  se  podrían  hazer,  ansí  aquí 
en  Bibona,  como  en  otras  tierras  del  conde;  y  de  hallar  vno  que 
fuesse  buen  rethórico,  y  griego.  Quanto  á  los  demás,  ya  busca- 
ríamos destos  dos  coUegios  los  que  fuessen  menester  para  retóri- 
ca, y  mayores,  y  griego.  Si  V.  P.  se  contentasse,  como  por  otra 
le  tengo  scrito,  vno  de  aquellos  mancebos  que  están  en  Mecina, 
sería  al  propósito;  en  todo  tamen  me  remito  al  parecer  de  V.  P. 

Con  el  virrey  he  tratado  de  hazer  vn  collegio  de  estudiantes, 
que  prouean  los  obispos  de  sus  diócesis,  y  como  me  ha  dicho  el 
obispo  de  Pati,  algunas  ciudades  ricas  podían  mantener  algunos, 
y  muchos  pensamos  que  pondrían  allí  sus  hijos,  dándoles  las  es- 
pesas, de  modo  que  en  Palermo  y  en  Mecina  se  podrían  hazer  vn 
par  destos  collegios,  de  los  quales  se  piensa  que  mucho  se  serui- 
ría  N.  S.  Al  virrey  le  ha  parecido  muy  bien,  y  me  ha  dicho  que, 
bueltos  que  seamos  á  Palermo,  se  tratará  en  ello.  V.  P.  lo  enco- 
miende á  N.  S.,  que  él  haga  lo  que  fuere  más  seruido  '.  De  lo 
que  succediere,  á  su  tiempo  será  auisado  V.  P. 

El  virrey  me  ha  dicho  que  desea  saber  si  mastre  Nadal  va  á 
España.  Pienso  que  querrá  que  allá  entienda  en  algunas  obras. 
V.  P.  nos  mande  auisar  dello. 

De  Valencia  he  recibido  cartas  de  diez  de  Abril,  y  me  scri- 
uen  cómo  eran  llegados  el  viernes  santo  don  Teotónio  con  Juan 
Gutano  y  Pedro  Canal  á  Valencia,  y  que  de  allí  pensauan  par- 
tirse para  Roma,  por  obediencia  que  tienen  de  V.  P.  Escríueme 

•  Placuit  res  Sto.  Ignatio,  ut  constai  ex  Polanco,  t.  111,  pag.  233, 
n. 490. 


28  Aprilis  1553  273 

cómo  el  marqués  ',  hijo  del  duque  de  Maqueda,  y  su  muger, 
hermana  de  don  Teotónio,  le  han  hecho  mucha  fiesta,  y  que  han 
venido  al  collegio,  y  se  ha  ordenado  que  la  marquesa  se  confiesse 
cada  sábado  con  el  Padre  Baltasar  y  cómo  el  duque  de  Ma- 
queda, que  es  visorrey  agora  de  Valencia  ^ ,  quiere  scriuir  á 
V.  P.  para  que  mande  á  Valencia  al  Padre  mastre  Laínez.  De 
todo  se  sirua  el  Señor,  y  lo  ordene  como  sea  mayor  gloria  suya. 

Quanto  á  lo  demás,  el  Padre  don  Paulo  *  tiene  cargo  de 
auisar  á  V.  P.  Por  tanto  no  será  menester  más  alargarme.  El 
Señor  nos  te  ^a  á  todos  de  su  mano,  y  nos  dé  siempre  gracia  para 
que  su  santissima  voluntad  sintamos,  y  aquella  pongamos  por 
obra.  La  condesa  está  ya  en  su  mes  ^  ;  ya  por  otras  tengo  scrito 
quánto  se  encomienda  en  las  oraciones  de  V.  P.  y  de  toda  la 
Compañía.  El  Señor  sea  con  todos.  De  Bibona  á  28  de  Abril  1553. 
De  V.  P.  sieruo  en  Jesu  X.", 

lo.  H1ÊRÓNIM0  Domenech. 

Tanbién  he  dexado  orden  á  la  partida  nuestra  de  Palermo 
que  se  embiassen  quatro  á  Mecina:  Gerardo,  Juan  Francisco, 
Agustino  de  Ancona,  y  vn  panhormitano,  que  se  dize  Bonaher- 
ba.  Hauíanme  dicho  que  avría  comodidad  de  embiarlos  con  vna 
fragata:  quando  no,  embiarse  han  á  cauallo,  con  vno  que  les 
acompañe,  que  pienso  será  Sancho:  todo  por  auiso.  El  escritor  de 
la  presente  se  encomienda  en  las  oraciones  de  V.  P. 

Inscriptio:  j  Al  muy  R.do  in  Xpo.  Padre,  el  P.  M.°  Ignatio 
de  Loyola,  prepó[sito  gene] ral  de  la  Compañía  de  Jesús.  En 
Roma. 

•  Marchio  II  de  Elche,  Bernardinus  de  Cardenas  et  Velasco,  qui  uxo- 
rem  duxerat  Joannam  de  Portugal.  De  his  ac  illius  patre,  Bernardino  de 
Cardenas  et  Pacheco,  prorege  valentinorum,  videantur  Epist.  Mixtae,  t.  )l, 
pag.  863,  annot.  2;  pag.  864,  annot.  3. 

^    P.  Balthasar  Diaz,  de  quo  saepe  in  epistoJis  Valentiae  datis. 
Scilicet  a  die  15  Februarii  1553.  Epist.  Mixtae,  t.  n,  pag.  849. 

*  P.  Paulus  d' Achillis. 

^    Isabella  de  Vega,  primo  partui  vicina. 


Epistolae  MixrAE,  tom.  ni 


18 


274 


Epistolae  MixTAE— syi 


591 

BARTHOLOMAEUS  BUSTAMANTE 
PATRI  IGNATIO   DE  LOYOLA 

COMPLUTO  3o  APRILIS  1553  S 

Franciscus  Borgia  magna  cum  laude  et  fructu  concionatur. — Burgos  se  con- 
feri ad  tempus. — Bustamante  Matritum  ac  Complutum  venit. 

Jhs. 

Muy  R.do  Padre  nuestro  en  Christo.  Pax  Christi.  Con  el 
P,  Luis  Gonçález  escriuió  á  V.  P.  el  P.  Francisco  *  lo  que  dei 
pasado  avía  de  que  dar  auiso.  Después  partió  S.  R/  para  Cala- 
horra á  instancia  del  señor  obispo  %  donde  llegó  bíspera  de  la 
resurrectión.  Fué  tanta  la  motión  de  aquella  cibdad  con  la  visi- 
tación y  doctrina  del  Padre,  que  no  se  ha  visto  cosa  semejante. 
Porque  por  mano  de  S.  R.,  mediante  la  gracia  del  Señor,  se  hi- 
zieron  algunas  amistades  entre  personas  principales  de  aquel 
pueblo,  en  que  el  señor  obispo  aula  trabajado  sin  poderlas  efec- 
tuar; y  otras  obras  pías,  de  qualidad,  que  solo  el  auerse  obrado 
entre  particulares,  fué  causa  de  grande  edificación  en  toda  la 
cibdad.  Detúuose  S.  R.  allí  çinco  ó  seis  días,  y  predicó  en  la  igle- 
sia mayor  dos  sermones,  con  tan  gran  auditorio,  que  apenas  ca- 
bía en  la  iglesia.  Puedo  dezir  con  verdad  que  en  ninguna  parte 
he  visto  en  tan  pocos  días  hazerse  tanto  fruto.  Piega  al  Señor  de 
acrecentarle  en  aquellas  almas,  conforme  al  mouimiento  que 
S.  D.  M.  hizo  en  ellas.  Pedía  toda  la  cibdad  affectuosamente  que 
fuesen  allí  dos  Padres  de  la  Compañía  á  residir,  ofreciéndoles 
toda  caridad  y  buen  acogimiento,  para  lo  qual  no  huuo  lugar, 
porque  todos  los  Padres  que  residían  en  el  collegio  de  Oñate,  y 
se  podían  emplear  en  el  aprouechamiento  de  los  próximos ,  esta- 
uan  repartidos  por  el  obispado  á  instancia  del  señor  obispo,  á 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  i3  prius  356.— Usus  est  hac 
epistola  Polanco,  t.  iii.  pag.  343-345,  n,  761-763. 

*  Franciscus  Borgia. 

'    Joannes  Bernal  Diaz  de  Lugo  vel  Luco. 


3o  Aprilis  1553  275 

quien  por  la  grande  affectión  que  tiene  á  la  Compañía,  se  deue 
toda  obediencia  y  subiectión,  y  por  los  muchos  méritos  de  su 
persona. 

Como  el  P.  Francisco  auía  reçebido  letras  de  V.  P.  en  Logro- 
ño, por  las  quales  entendió  que  la  voluntad  de  V.  P.  era  (no 
auiendo  cosa  que  lo  estoruase)  que  S.  R.  condecendiese  al  deseo 
del  señor  cardenal  de  Burgos  \  y  fuese  á  residir  algunos  días  en 
aquella  cibdad,  se  partió  luego  para  ella,  adonde  llegó ,  sábado, 
15  del  presente,  y  otro  día,  domingo,  á  instancia  del  señor  don 
Hernando,  hermano  del  señor  cardenal,  y  de  otros  caualleros  y 
deuotos  de  aquella  cibdad,  predicó  en  la  principal  parrochia  de- 
lia,  que  es  Sant  Gil,  el  euangelio:  Ego  sum  pastor  bonus  %  con 
mucha  satisfactión  de  todo  el  pueblo ,  que  le  fué  á  oyr;  y  en  la 
misma  semana  predicó  otros  dos  sermones  en  dos  monasterios  de 
monjas.  Sé  dezir  á  V.  P.,  á  gloria  del  Señor  nuestro,  que  en  los 
sermones  de  Calahorra  y  Burgos  pareçió  auer  reçebido  el 
P,  Francisco  el  dón  de  la  predicaçión,  porque  la  actión  y  affec- 
tos,  que  le  solían  faltar,  ha  cobrado  de  manera,  que  su  doctrina 
haze  mucho  mayor  prouecho  que  solía,  de  gran  parte.  Y  pareçe 
auer  nuestro  Señor  proueydo  que  á  tal  vida  y  exemplo,  commo 
la  del  P.  Francisco,  no  falte  esta  parte,  con  que  tanto  se  puede 
aprouechar  en  la  viña  del  Señor. 

Yo  partí  de  Burgos  por  mandamiento  de  S.  R.  para  Madrid, 
á  los  26  del  presente,  porque  los  señores  Arespard  y  don  Diego 
Tauera  han  hecho  grande  instancia  con  el  P.  prouincial  sobre 
pedir  que  me  mandase  visitar  el  hospital  de  Toledo,  que  en 
tiempo  de  la  buena  memoria  del  cardenal  su  tio  '  yo  començé  á 
hazer  edificar  por  su  mandamJento;  aunque  sabe  el  Señor  que,  si 
no  estuuiera  de  por  medio  su  mayor  gloria  y  seruiçio,  que  por  la 
obediencia  se  me  manifiesta,  ninguna  otra  cosa  en  esta  sazón  me 
hiziera  acceptar  semejante  jornada,  por  ser  yo  planta  tan  nueua 
en  la  religión,  que  pequeño  ayre  basta  para  secarla.  Si  algo 
puedo  suplicar  á  V.  P.  sin  nota  de  atreuimiento,  es  que  en  sus 


'    Franciscus  de  Mendoza. 
*   Joan,  x,  ii , 

^    Joannes  de  Tavera.  Vide  Epist.  Mixtae,  t.  lI,  pag.  662. 


276  Epistolae  Mixtae— 592 

sanctos  sacrificios  se  acuerde  deste  su  abortiuo  en  méritos ,  del 
que  por  adoptarnos  á  todos  se  puso  por  todos  en  la  cruz,  aunque 
no  todos  reçiben  el  beneficio  de  la  adopçión,  y  sea  seruido 
V.  P.  de  mandar  á  esos  mis  Padres  y  hermanos  en  Christo  que 
se  acuerden  deste  pecador  en  sus  oraciones.  A  todos  nos  dé  el 
Señor  su  gratia  para  que  sintamos  su  santa  voluntad  3^  entera- 
mente la  cumplamos.  De  Alcalá,  30  de  Abril.  De  V.  P.  menor 
hijo  y  sieruo  en  Christo, 

Por  comissión  del  P.  Francisco, 

Bustamante. 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  R.do  Padre  nuestro  en  Christo,  nues- 
tro Padre  maestro  Ignatio,  prepósito  de  la^  Compañía  de  Jesús. 
En  Roma. 

Alia  manu:  1553.  Alcalá.  Del  P.  Bustamante,  30  de  Aprile. 
LEONARDUS  KESSEL 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

COLONIA  3o  APRILIS  1558 

De  sociis  Romam  missis. — Societas  Jesu  Coloniae  bene  audit,  tametsi  docto- 
res aliquot  illi  adversantur,  quin  immo  pontificia  diplomata  in  Societatis 
favorem  figmenta  putant. — De  Amoldo  Hezio,  Joanne  de  Montibus  et 
Joanne  de  Cathena,  lovaniensibus.— Coloniensis  antistes  in  Societatem 
proclivis:  ipsi  et  Grapperò,  nostris  amicissimo,  curio  Stae.  Columbae 
omnino  obsistit. 

t 

Jhs. 

Gratia  et  pax  X.i  Domini  sit  semper  nobiscum.  R.de  in 
X.°  Pater.  Ex  superioribus  litteris,  vitima  Martij  scriptis,  intelle- 
xit  R.  V.  quomodo  Romam  profecti  sint  confratres  nostri, 
Mag.  Gerardus  Brassica,  Mag.  Franciscus  mechliniensis,  et 
Mag.  Johannes  Redt,  coloniensis,  cum  duobus  discipulis  suis, 
Andrea  Lynnerio,  coloniensi,  et  Francisco  Dachuerlijs,  quos 


Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  75,  prius  298. 


3o  Aprilis  1553  277 

iam  spero  ad  R.  V.  peruenisse  Hi  duo  colonienses  sunt  orti  ex 
praecipuis  Coloniensibus.  Non  dubito  quin  horum  litere,  ad  ami- 
cos  eorum  scripte,  multum  commodum  spirituale  nobis  adferent. 

Domini  ciuitatis  huius  plurima  audiunt  bona  de  Societate,  sed 
non  possunt  sibi  tamquam  vera  persuadere.  Neo  mirum,  quia 
tanta  est  aliquorum  magistrorum  nostrorum  cecitas  *,  vt  nostras 
bulias  figmenta  putent.  Quare  etiam  dedignantur  legere,  cum 
quibus  Dominus  dat  patientiam. 

Horum  confratrum  discessu  plurimi  edificati  fuerunt,  qui  eo- 
rum vestigia  sequi  intendunt. 

Post  pascha  visitauit  nos  R,  P.  Arnoldus  '  cum  quodam  con- 
fratre,  Mag.  Johanne  de  Montibus,  qui  R.do  p.  Adriano  Louanij 
cohabitauit,  ab  eodem  ad  nos  missus,  vt  ipse  post  estatem  Ro- 
mam  mittatur  cum  alijs  Romam  mittendis.  P.  Arnoldus  post  dies 
aliquot  Louanium  reuersus  est,  et  Mag.  Johannes  de  Montibus 
apud  nos  manet,  qui  sua  studia  diligenter  repetit,  cotidie  bis 
praelegendo  studiosis  vnam  lectionem  in  Terentio  et  alteram  in 
Horatio  cum  frequenti  auditorio ,  nec  paruo  cum  fructu  ;  eius 
enim  exemplo  plurimi  vitam  ad  meliora  instituunt. 

Confrater  noster,  dominus  Johannes  de  Cathena,  coloniensis, 
bene  cuperet  licentiam  legendi  horas  romanas  more  Societatis, 
vt  plus  temporis  habeat  sua  tractandi  studia.  Est  naturalibus 
bene  dotatus,  28  annorum,  honestis  parentibus  ortus.  Ego  hoc 
mense  et  praecedentibus  pluribus  occupatus  fui  ;  numquam  me 
melius  paratum  sensi,  et  bene  contentum,  et  in  omnibus  ita  Dei 
gratiam  praesentem  et  opitulantem,  sicut  a  tempore  mee  profes- 
sionis  semper  sensi.  Numquam  possum  satis  P.  V.  gratias  agere 
pro  tantis  in  me  indignissimo  collatis  beneficijs. 

Negotium  cum  R.mo  ^*,  vt  ultimis  literis  indicaui,  sic  se  ha- 
bet.  R.dus  episcopus  scripserat  ad  doctorem  Grupperum ,  vt  ipse 

*  Vide  supra,  epist.  580,  ubi  de  iisdem  fratribus  sermo  est. 

*  Cf.  quae  de  hac  locutione  magistrorum  nostrorum^  loco  nuper  cita- 
to, diximus. 

^  Arnoldus  Hezeus,  cujus  ad  Kesselium  iter  e  lovaniensi  urbe  nuntia- 
vit  Adriaenssens  epist.  58Ó. 

*  De  episcopo  coloniensi,  Adolpho  von  Schauenburg,  est  sermo.  Cf. 
epist.  537  et  580. 


278  Epistolae  Mixtae— 593 

cum  alio  quodam  magistro  nostro  mihi  licentiam  darent  ipsius 
auctoritate  vtendi  priuilegijs  nostris.  R.mus  enim  iam  occupatur 
neg-otijs  bellicis  varijs  in  locis;  sed  iste  magister  noster,  cum  in- 
telligeret  haec  procurata  esse  a  doctore  Gruppero  ,  apud 
R.mum  per  fratrem  suum  officialem,  nihil  voluit  concedere,  nec 
se  immiscere  negotiis  nostris,  ita  vt  omnes  admirarentur  perti- 
natiam  ipsius,  qui  nec  bullas  nostras  velit  inspicere,  nec  informa- 
tionem  aliquam  accipere.  Quare  amicis  nostris  bonum  visumestet 
expediré,  vt  quamprimum  concessum  erit  fratribus  louaniensibus 
a  regina  aut  ab  imperatore  Louanij  collegium  habere ,  vt 
P.  Adrianus  et  simul  noster  R.mus  accedat  cum  literis  commen- 
datitijs  amicorum,  quia  omnes  episcopi  totius  inferioris  Germa- 
niae  sub  nostro  episcopo  sunt,  nec  quicquam  denegare  poterunt, 
quidquid  hic  noster  episcopus  approbauerit.  Reliqua  in  literis 
quadrimestribus  sunt  descripta  '.  Hec  sunt  quae  P.  V.  scribenda 
occurrerunt  pro  hoc  mense  Aprili.  Coloniae,  vitima  Aprilis 
1553.  V.  R.  seruus  indignus, 

Leonardos  Kessel. 
Inscriptio:  f  R.do  in  X.°  P.  Mag.  Ignatio  a  Loyola,  praepo- 
sito  generali  Societatis  Jesu.  Romae. 

593 

ALPHONSUS  BARRETO 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

[ebora  exeunte  aprili  1553  *.] 

Sociis  eborensibus  Alphonsus,  nondumsacerdos,  rector  praeficitur,  in  locum 
P.  Antonii  de  Quadros,  labore  et  infirma  valetudine  fatiscentis.— Dua 
socii  alio  translati,  emendationis  causa. 

IHS. 

Mui  R.do  en  X.°  Padre.  La  gracia  y  amor  de  X.°  nuestro 
señor  sea  siempre  en  nuestro  contino  fauor  y  aiuda.  Amén.  No 

*  Has  habes,  ipso  3o  die  Aprilis  exaratas,  in  voi.  Liti.  Quadr.t.u, 
pag.  240. 

*  Ex  autographo  in  voi.  M,  duplici  folio,  n.  24,  prius  489.— Haec  epi- 


Aprili  1553 


279 


sé  quán  bien  poderé  dar  á  V.  R.  la  información  que  deuo  desta 
casa,  porque  aora  nueuamente  ha  soccedido  que  por  alguna  in- 
dispositión  del  P.  Tiburtio  de  Quadros  me  ha  impuesto  el 
P.  Mtro.  Myrón  el  cargo  della.  Empero  quanto  entiendo  de  los 
hermanos,  están  bien  in  Domino,  él  sea  loado,  y  quanto  puedo 
juzgar,  no  con  poco  augmento  spiritual,  porque  todo  se  les  con- 
virte  en  bien,  ut  in  timore  Domini  salutem  suam  operentur,  et 
humilientur  sub  potenti  manu  Dei,  sibi  diffidentes  pues  tan  poco 
pueden  nuestras  fuerças,  como  por  experientia  parece.  De  algu- 
nos que  auían  acá  embiado  de  Coimbra,  el  P.  doctor  Torres  y  el 
P.  Myrón  han  ordenado  otra  cosa  para  gloria  de  nuestro  Señor, 
como  por  otras  V.  R.  será  enformado,  y  aun  de  mañana  ó  al  otro 
día  se  partirá  un  hermano  de  aquí  para  Valledolid,  á  donde  le 
embían  los  Padres.  Otro  Padre  también  dellos  han  tornado  á 
embiar  aora  para  Coimbra,  que  hasta  aora,  ya  de  antes  creo  la 
quinquagèsima,  estaua  aquí  trabajando  en  confessiones.  Al  co- 
llegio se  daa  aora  mucha  prissa,  porque  hasta  aora,  por  la  absen- 
tiadel  cardenal,  trabajaua  poca  gente  en  él.  Su  alteza  es  mui 
solícito  por  le  acabar,  y  se  va  á  las  vezes  estar  allá  presente  á  la 
obra:  quiere  que  nos  passemos  ciedo  para  él,  y  se  comiencen  en 
él  las  lectiones  ^ . 

stola  caret  nota  temporis  et  loci.  Quia  tamen  in  litteris  Ebora  in  urbem  mis- 
sis,  quibus  I  Maji  1553  affigitur,  Liti.  Quadr.,  t.ii,  pag.  252,  legimus:  «Alius 
Pater,  nomine  Tyburtius  de  Quadros,  quem  hactenus  Rectorem  habuimus 
(cui  successit  frater  Alphonsus  de  Barreto),  solus  est,  qui  nunc  fructum  ab 
aliis  factum,  quoadpotest,  conservare  et  augere  nititur»;  existimamus  eam 
exeunte  jam  Aprili  exaratam  fuisse,  ideoque  in  hunc  locum  rejiciendam. 
Cf.  epistolam  P.  Miron  16  Maji,  et  Alphonsi  Barreto,  l  Junii,  infra,  n.  610. — 
De  novo  autem  rectore  haec  scribit  Polanco,  t.  ni,  pag.  422,  n.  935.  «Cuni 
male  valeret  [P.  Tyburtius,  seu  melius  Antonius  de  Quadros],  accedente 
etiam  praedicationis  labore,  brevi  Ebora  revocatus  fuit;  et  quidam  ex  fra- 
tribus,  Alfonsus  Barreto  nomine,  Réctor  constitutus  est,  cum  nondum  ad 
sacerdotium  esset  promotus,  ad  quod  tamen  brevi  promovendus  erat.  Hic 
juvenis,  cum  viginti  quatuor  annos  nondum  excederet,  ea  prudentia  et  inte- 
gritate  praeditus  videbatur  Patri  Carnerio,  et  sic  Societatis  institutum  cal- 
iere, ut,  jussus  aliquem  nominare,  qui  Provincialis  muñere  fungeretur  inter 
lusitanos,  neminem  se  perinde  aptum  cognoscere  fatebatur,  quamvis  aetas 
eum  impediret.» 

'   Ad  Phil.,  Il,  12.— I  Petr.,  V,  6. 

^    Vide  infra,  epist.  600. 


28o  Epistolae  Mixtae — 593 

No  otro,  que  supplicar  á  V.  R.  se  acuerde  mucho  delante  del 
Señor  de  nosotros,  hijos  suyos,  como  creo  haze,  y  deste  collegio, 
en  especial  de  mym,  que  no  dubde  tengo  particular  necessidad  de 
ajuda  del  Señor,  para  que  ansí  todos  á  gloria  de  nuestro  Señor 
nos  despongamos  de  nuestra  parte,  para  que  por  su  misericordia 
nos  haga  tales,  quales  es  razón  que  seamos,  y  V.  R.  desea  que 
sean  sus  hijos  in  Domino.  Su  inútil  hijo, 

Alonso  Barreto, 

Inscriptio:  Al  mui  Rdo.  en  Christo  Padre,  el  P.  Mtro.  Ignatio, 
praepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesú,  etc.  Ém  Roma. 

3."  uia. 

Ex  schedula  aiitographa,  semifoliOy  praecedenti  epistolae  nunc 
conglutinata. 

t 

El  hermano  que  han  embiado  de  aquí  para  Valledolid,  aunque 
tiene  otras  buenas  partes  y  es  theólogo  mediocre,  pero  embíanle 
porque  no  ha  parecido  estar  fundado  en  su  abnegatión,  y  por- 
que todo  este  tiempo  que  aquí  estuuo,  no  acabó  de  abnegarse 
como  los  Padres  deseauan  (y  esperáuanle,  porque  el  tiempo  era 
tal,  como  V.  R.  saberá  por  otras)  antes  sentían  en  él  más  liber- 
tad en  el  hablar,  y  aun  en  cosas  que  pertenecían  á  la  obedientia, 
de  lo  que  conuenía,  por  lo  qual  poderia  hazer  en  Coimbra  algún 
daño  (porque  por  otra  uía  los  hermanos  simples  tenían  dél  opi- 
nión buena).  Verdad  es  que  ya  no  le  daua  tanta  pasión,  como 
entiendo,  la  cosa  del  P.  Mtro.  Simón,  y  se  commiençaua  algo  á 
emendar.  Embían  seruir  á  aquellos  Padres,  y  se  ocupar  en  cosas 
de  abiectión.  Él  acceptó  bien  su  ida,  con  le  dizer  claramente,  y 
tamquam  fratris  ad  fratrem,  el  P.  Tiburtio  *  (por  nos  ansí  pa- 
recer mejor)  lo  porqué  le  embiauan  y  para  qué,  lo  que  todo  tomó 
bien,  y  agardesció  la  admonestación  fraternal.  Encomendámosle 
mucho  que  se  aprouechase  in  uia  abiectionis  et  obedientiae:  él 
mostró  ir  en  esse  propósito,  y  por  obra  parecía  quererlo  començar 
á  executar.  Esto,  aunque  fué  ansí,  después  empero  verdad  es  que 


'    Antonius  de  Quadros. 


Aprili  155J  281 

al  principio,  quando  se  lo  dixe,  quisera  le  dilatara  la  ida,  hasta 
tomar  una  purga  para  un  principio  de  ciática  que  ha  días  siente, 
que  á  las  uezes  le  da  alguna  dor;  y  insistió  en  esso,  monstrando 
tener  scrúpulo,  allegando  la  obligación  que  los  doctores  eccle- 
siásticos  dizen  que  ay  de  uno  no  se  poner  en  peligro:  y  para  esto 
quería  licentia,  para  ir  consultar  con  el  médico,  de  su  indisposi- 
tión;  mas  no  se  la  dy,  diziendo  que  aquello  no  pertenecía  al 
Súbdito,  que  abastaua  auerlo  ya  propuesto,  que  al  superior  per- 
tenecía segurar  en  lo  que  hiziese  á  la  conscientia  suia  y  de  los 
súbditos,  y  por  esso,  que  á  my  dexasse  el  cargo  y  se  encomendase 
á  Dios.  Y  usé  con  él  por  amor  de  estas  y  otras  semejantes  amo- 
nestaciones familiarmente,  y  entre  los  dos,  porque,  como  estaua 
de  camino  para  parte  adonde  esperáuamos  se  aprouecharía,  no 
se  quiso  dar  occasión  de  quebrar.  Antes  de  su  ida  vino  á  poner- 
se en  mis  manos,  y  después  desto  fué  la  admonitión  que  le  hizo 
el  P.  Tiburtio,  y  pienso  lleua  buen  propósito.  El  médico,  á  quien 
consulté  de  su  dolencia  sin  que  lo  supiese  él,  me  dixo  que  la  cura 
suya  era  ad  bene  esse,  no  ad  esse.  El  Padre  que  digo  que  em- 
biaron  para  Coimbra,  también  fué  para  el  mismo  fim,  scilicet, 
para  le  ocuparem  en  cozina  y  otras  cosas  de  humillación;  y 
aunque  sabía  á  lo  que  iua,  aceptó  de  buena  voluntad  la  ida; 
empero  quando  fué  á  la  partida,  quisiera  el  P.  Tiburtio,  que  tenía 
el  cargo  aún,  que  licuara  otra  ropa  que  no  era  tan  buena  como  la 
que  él  traya,  y  desto  se  agrauió  mucho  (y  pienso  le  parecía,  que, 
como  era  confesor  y  tenía  muchos  deuotos  aquá  y  allá,  que  per- 
tenecía á  su  authoridad  lleuar  la  que  traya),  y  vino  á  dizir,  que 
estaua  en  no  yr  á  Coimbra.  Y  de  lo  que  le  pusieron  delante  para 
comer  para  el  camino,  no  quiso  comer  sino  mui  poquito,  con  la 
angustia  que  sentía;  empero,  porque  iua  para  le  ayudarem  in 
Domino  en  Coimbra,  condescendió  el  P.  Tiburtio  con  él,  y  lleuó 
la  ropa  que  quería;  empero  confuso  del  hecho,  y  arreceoso  de  se 
saber  entre  los  de  la  Compañía;  y  esto  fué  lo  que  le  dió  mucha 
parte  de  la  angustia  que  dixe:  nuestro  Señor  proue^a  nuestras 
miserias.  Esto  escriuo  ansí  menudo,  porque  he  entendido  y  pien- 
so quiere  saber,  ansí  lo  que  passa  acerca  de  todo,  como  de  la  ma- 
nera que  se  tiene  con  ellos. 


282 


Epistolae  Mixtae— 594 


591 

FRANCISCUS  DE  ESTRADA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BURGIS  I  MAJI  1553  ». 

De  Francisco  de  Borja,  concionatore. — Eum  laudat  Estrada,  petitque  ab 
Ignatio,  ut  suis  litteris  Borgiam  in  concionandi  exercitio  confirmet. — De 
Benedicto  Uguccioni. 

Jhs. 

Muy  R.do  Padre  nuestro  en  Xpo.  La  gracia  y  amor  de  nues- 
tro redemptor  sea  syempre  en  nuestras  ánimas.  Amén.  Ya  por 
otras  duplicadas  di  aviso  á  V.  P.  de  la  llegada  del  P.  Francisco 
á  esta  ciudad  *.  Lo  que  después  acá  se  offresçe,  es  que  el  Padre 
se  alia  aquí  muy  bien,  por  gracia  del  Señor,  y  nosotros  con  él, 
y  toda  \a.  çiudad.  A  predicado  çinco  sermones,  y  predicará  más. 
A  mí  me  satisfaze  mucho,  y  veo  que  del  año  pasado,  que  le  oí  % 
hasta  agora  se  a  mucho  aprobechado  en  el  predicar.  Y  porque 
por  su  humildad  algunas  vezes  paresçe  que  reusa  el  officio  de 
predicar,  con  dezir  que  no  le  es  mandado,  y  que  paresçe  que  se 
ingríe,  y  que  no  sabe  la  voluntad  de  V.  P.  en  esto;  y  por  otra 
parte  él  desea  trabajar,  viendo  el  fructo  que  se  haze  con  sus  ser- 
mones, y  halla  espíritu  y  consolación  en  ello;  sería  Ijueno  que 
V.  R.  le  scriuiese  cómo  huelga  de  que  predique  las  vezes  que 
para  ello  se  hallare  dispuesto.  Porque  este  otro  día,  acabando  vn 
sermón,  me  dixo,  que  yo  le  dixesse  si  sería  mejor  no  predicar, 
porque  á  él  le  paresçe  que  occupa  lugar  de  otros  que  lo  harían 
mejor,  y  que  á  él  nunca  le  an  mandado  que  predique,  etc.  Yo  le 
respondí,  que  la  hora  que  uno  haze  professión  en  nuestra  orden 
haze  professión  de  predicar,  y  que  por  eso  no  avía  menester  otra 
licentia,  maxime  viendo  el  fructo  que  se  sigue;  y  que  ya  V.  R. 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  154. 

-    Has  Patris  Estrada  litteras  nondum  potuimus  invenire.  Confer  tamen 
epist.  P.  Bustamante,  n.  591. 
^    Ms.  oy. 


I  Maji  1553 


283 


sabe  que  él  predica,  y  que  el  no  se  lo  estoruar,  es  holgarse  que 
lo  haga;  nichilominus  que  yo  lo  scriuiría  á  V.  R.,  si  él  dello  era 
más  consolado.  Y  así  me  dixo  que  él  holgaría  mucho,  porque 
descansaría  más  con  saber  la  expresa  licentia  de  V.  R.,  etc. 

Él  predica  con  mucha  facilidad,  y  sin  mucho  studio,  y  mueve 
más  en  vn  sermón,  que  los  famosos  predicadores  en  muchos, 
porque  la  gente  se  admira  de  ver  vn  duque  pobre  y  predicador, 
y  en  él  y  por  él  glorifican  á  Dios,  y  se  confunden  á  sí  mesmos. 
Todo  esto  é  dicho  por  lo  que  el  P.  Francisco  me  habló,  y  porque 
á  las  vezes,  holgando  él  de  predicar,  se  lo  prohiben;  y  otras  ve- 
zes, no  le  constando  la  voluntad  de  V.  R.,  teme,  etc.,  y  así,  de- 
clarándole V.  R.  su  voluntad,  por  ella  se  rigirá  quanto  á  esto  del 
predicar.  Y  sobre  esto  no  más 

El  señor  Beneditto  scriue  al  P.  M.°  Polanco  sobre  lo  de  su 
herentia,  y  por  eso  no  tengo  más  que  sobre  ello  dezir,  sino  que 
V.  R.  consuele  al  señor  Beneditto,  que  le  debemos  mucho.  La 
casa  va  en  grande  augmento,  y  porque  a  poco  que  sobre  ello 
scriuí,  agora  cesso,  encomendándome  en  los  santos  sacrificios  de 
V.  R.  y  de  todos  los  Padres  desa  casa.  De  Burgos  primero  de 
Mayo  1553.  Sieruo  de  V.  R.  en  X."  nuestro  Señor, 

f  Strada,  f 

Tnscriptio:  f  Al  muy  R.do  en  Xpo.  Padre  nuestro,  el  P.  M.** 
Ignigo  de  Loyola,  general  de  la  Compañía  de  Jesús.  En  Roma. 

*  En  quid  scripserit  Ignatius  Borgiae  21  Augusti  1553:  «Aunque  cometí 
á  Maestro  Polanco  os  escribiese,  no  quise  dejar  de  escribiros  yo  mesmo, 
que  la  voluntad  que  mostrábades  de  ir  á  Portugal,  tenía  yo  por  muy  buena, 
y  de  que  se  hubiere  de  servir  mucho  Dios  Nuestro  Señor;  y  así  en  esta 
como  en  otras  cosas  que  os  parecerán  (como  de  hacer  salidas  á  una  parte  y 
otra  para  predicar  y  ayudar  las  ánimas,  y  cosas  semejantes)  podréis  seguir 
sin  escrúpulo  la  inspiración  que  en  vos  juzgáredes  ser  de  Dios  Nuestro  Se- 
ñor, á  cuya  divina  sapiencia  placerá  guiaros  en  su  santo  servicio,  como  to- 
dos deseamos.»  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iil,  pag.  278. 


284 


Epistolae  Mixtae— 595 


595 

ANTONIüS  DE  CORDOBA 
PATRI  IGNATIO   DE  LOYOLA 

OGNATO  4  MAJI  1553 

Verbis,  demissionem  animi  spirantibus,  agit  Ignatio  gratias,  quoniam  sacris 
jubetur  initiari. — Negotia  sua  commemòrat,  et  consilium  ab  Ignatio  ex- 
quirit. 

t 

Jhs. 

Muy  R.do  y  charísimo  Padre  nuestro  en  Christo.  Gratia  et 
pax  Christi  sit  semper  nobiscum.  Amen.  De  Burgos  me  enbiaron 
vna  caria  de  V.  P.,  de  20  de  Enero,  y  como  el  sobrescrito  dezía 
á  Jacob,  y  io  conoçco  ser  mis  manos  peores  que  de  Esaú,  no  cre- 
iera  que  podía  ser  para  mí,  si  no  se  me  ofreciera  que  la  muerte 
del  cordero  fué  tan  acepta  al  Padre  eterno ,  que  por  ella  merecí 
io  la  bendición  de  V.  P. ,  como  hijo.  Aunque,  si  este  título  se 
concede  por  la  relación  que  V.  P.  dize  que  tiene,  todauía  lo  te- 
mería, sino  que  la  mucha  charidad  de  V.  P.  y  de  los  Padres  que 
la  dan  es  tanta,  que  me  quita  el  temor  que  la  falta  de  esta  virtud, 
y  de  las  otras  que  en  mí  ai,  y  muchedumbre  de  miserias  me  pue- 
den poner,  y  así  confío  que  las  extinguirán  de  manera ,  que,  ex- 
tinto lo  que  en  mí  ai  del  Adán  viexo,  pueda  ser  admitido  á  la 
Compañía  del  nuevo.  En  cuia  misericordia  confío  responderá  á 
la  charidad  que  V.  P.  con  su  carta  me  hizo,  y  á  mí  me  dará  obras 
para  hazello.  Y  hasta  auer  cumplido  las  que  en  ella  venían,  no 
respondiera,  si  el  P.  Francisco  no  me  mandara  que  lo  hiziera.  Y 
tengo  á  S.  R.  por  amparo  de  todas  mis  faltas,  aunque  estas  son 
tantas,  que  lo  quisieran  tener  ahora,  si  el  fuero  diuino  de  la  obe- 
dientia  lo  sufriera,  porque,  tras  tener  tan  mal  tomadas  las  leies  dél, 
y  auiendo  biuido  toda  mi  vida  fuera  de  la  obediencia  del  Señor,  me 
mandan  S.  R.  y  nuestro  Padre  provincial  ordenar,  tras  no  auer 
començado  á  ordenar,  como  digo,  mi  vida;  que  aunque  no  hubie- 


*    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  251,  prius  499,  500. 


4  Maji  1553  285 

ra  '  sido  la  que  a  sido,  quisiera  que  hubiera  más  tiempo  que  la 
hubiera  mudado,  aunque  todos  estos  plazos  quita  este  fuero,  y 
así  me  confunde  y  consuela  el  seguirlo,  y  confiar  que  querrá 
V.  P.  mandar  guardar  el  de  esta  tierra,  adonde  con  la  ofrenda 
queda  un  clérigo  rico,  por  pobre  que  sea.  Y  pues  io  lo  soi  tanto, 
5^  V.  P.  por  la  bondad  del  Señor  tiene  tanto  que  ofreçer,  confío 
que  me  fauorecerá  con  sus  santas  oraciones  y  sacrificios,  y  man- 
dará que  así  lo  hagan  los  Padres  y  hermanos.  Los  que  por  el 
mío  *  se  an  ofrecido,  pague  N.  S.,  al  qual  e  deseado  ofrecerme 
del  todo,  pues  no  quiere  sino  lo  que  hombre  tiene,  por  poco  y 
ruin  que  sea,  y  los  beneficios  lo  son  tanto,  que  por  la  calongía 
no  ai  quien  dé  nada,  por  estar  mui  cargada  de  pensión,  y  por  esto 
querría  mi  señora  [madre]  ^  que  la  renunciase  en  un  primo  mío 
de  13  años,  y  por  ser  pocos,  pareció  al  P.  Francisco  le  suplicasse 
que  se  dilatase  por  algunos  días,  y  que  V.  P.  dispensaría  en  ello, 
aunque  fvesse  á  costa  de  biuir  yo  aún  en  Egipto,  ó  con  los  poluos 
dél.  De  la  dignidad  no  se  a  dispuesto,  por  aguardar  á  que  la  per- 
muta se  aia  en  el  obispado,  para  que  más  fácilmente  se  haga  la 
anexión.  Esta  auían  dificultado  á  su  S.ia  tanto,  que,  aunque  pen- 
saua  poner  toda  diligencia,  tenía  por  más  importante  la  que  por 
V.  P.  se  hiziesse.  Bien  creo  que  se  dará  toda  diligencia,  por  la 
esperança  que  el  Padre  provincial  *  le  a  dado  de  que  S.  R.  ó  ^  el 
P.  Francisco  irán  por  allá,  de  que  espero  será  mucho  N.  S.  ser- 
uido,  así  por  lo  que  el  P.  M.o  Auila  a  escrito,  de  que  entiendo  es 
ia  V.  P.  avisado,  como  por  el  consuelo  de  mi  madre  y  de  su  casa,, 
que  está  con  tantos  trabaxos,  que  lo  a  menester,  y  el  aiuda  de 
V.  P.;  3^  pídola,  por  averme  sacado  el  Señor  de  ella,  y  traído  á 
esta.  Y  de  lo  que  de  ella  ai  que  escreuir,  lo  hará  otro,  pues  mi 
letra  no  es  para  ello,  y  N.  [S.]  me  dexe  hazer  niño,  de  manera  que 

*  Ms.  heic  et  alias  vuiera. 

-  Scilicet  gratias  Ignatio  agit  ob  indicias  preces  et  facta  Deo  sacra  pro 
anima  fratris,  Petri  Fernandez  de  Cordoba,  comitis  IV  de  Feria,  cujus  obi- 
tum  scripserat  Ignatio  ipse  Antonius,  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  790. 

'  Catharina  Fernandez  de  Cordoba,  de  qua  saepe  dictum  est  voi.  supe- 
riore. Vide  pag.  701,  annot.  i. 

*  Vide  infra,  epist.  597. 

s    Ms.  heic  et  supra  v,  id  est,  u. 


286  Epistolae  Mixta  e  -  596 

aprienda  á  leer  y  escreuir,  pues  no  lo  sé,  y  él  nos  dé  su  santa  vo- 
luntad á  sentir,  y  fuerças  para  la  cumplir.  De  V.  P.  sieruo  indigno, 

Don  Antonio. 

Inscriptio:  Jhs.  Al  mui  R.do  y  diarissimo  Padre  nuestro  en 
Christo,  el  P.  M.oignatio,  prepósito  general  [de  la  Cojmpañíade 
Jesús,  en  Roma. 

Alia  manu:  1553.  Córdoba.  Di  don  Antonio,  4  di  Maggio. 

Et  alia.  Non  è  di  Cordona,  ma  di  Ognate. 

596 

JO ANNES  PELLET  ARIUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA  9  MAJI  I553  '. 

Amor  episcopi  justinopolitani  in  Societatem  Jesu. — Episcopus  Rosetti,  fer- 
rariensis  ecclesiae  administrator,  nostros  summo  studio  complectitur. — 
Alii  collegii  fautores . 

Ihs. 

La  gratia  et  pace  di  X."  N.  S.  dj  continuo  conseruj  se  et  s' 
augmenti  nella  R. da  P.  V.  Amen.  Questi  dj  prossimj  quj  stana 
monsegnore  R.mo  vescouo  Todeschino,  il  quale  andaj  a  visitare, 
et  venne  a  visitarsi  dopo  Non  si  potria  seri  nere  da  me  quanto 
dimostraua  essere  affettionato  alla  Compagnia  de  Giesù.  Certo 
me  vergognaua  io  quanto  nella  mia  presentía  et  d'una  signora 
Marguarita,  sua  come  madre,  et  altra  volta  nauti  la  signora  Fat- 
tora  %  di  cena  et  exaltaua  tutti  quanti  dj  essa,  di  modo  che  eglj 


'    Ex  autographo  in  voL  D,  duplici  folio,  n.  142,  prius  85,  86. 

^  «Erat  is,  Petri  Vergerli  in  sede  Capitis  Istriae  seu  Justinopolitana 
successor,  Fr.  Thomas  Stella,  O.  P.»  POLANCO,  t.  m,  pag.  142,  annot.  l. 
De  eo  leguntur  in  Chronico,  ibid.,  n.  286,  haec,  quae  ad  rem  nostrana  fa- 
-ciunt:  «Sub  idem  tempus  Capitis  Istriae  Episcopus,  quem  vulgo  Todeschi- 
num  appellabant,  vir  in  praedicandi  muñere  satis  in  Italia  insignis,  cum  Fer- 
rariam venisset,  a  P.  Pelletario  salutatus  est,  et  ad  Collegium  ipse,  ut  no- 
stros inviseret,  venit;  et  vix  dici  potest  quanto  affectu  ras  Societatis  extol- 
leret...  etc.» 

Maria  del  Gesso.  Vide  supra,  epist.  572,  pag.  209. 


9  Maji  1553 


287 


sommamente  laudaua  la  diuina  prouidenza,  d'  hauere  in  questi 
tempi,  tanto  infelicj,  suscitato  tanti  seruj  suoi.  Cerchó  doue 
staua  il  R.do  M.  Laynez,  M.  Salmeron,  etc.  E  gli  rancontaj  dj 
collegij  romani  et  altre  facende,  et  desideraua  hauere  le  lettere  de 
rindia  stampate;  ma  alhora  non  hauea  nulla,  per  hauerle  prestate 
a  molti.  Quella  signora  Margarita  farà  il  suo  sforzo  per  ottenire 
chel  predichi  nel  domo  '  vna  quaresima:  spiero  che,  si  serà  vtile, 
sei  succederà. 

Hogi  si  è  venuto  etiam  visitare Mons.r  Rosetti,  R.mo  vescouo, 
et  uedere  le  schole,  et  ha  veduto  alto  et  basso,  anzi  sino  a  l'horto 
è  audate  *.  Considerato  il  luogo,  ha  giudicato  essere  meglio  de 
fermarse  quiuj,  potendosi  slargare,  et  hauendo  bello  horto,  dele 
quale  cose  a  laltra  casa  erauamo  priuj,  et  cosi  si  sforziamo  ognj 
dj  de  far  il  contratto.  Meo  judicio,  non  passerà  questa  settimana, 
che  non  piglj  fine,  sei  Signor  non  metterà  impedimento. 

Circa  la  supplica,  essa  è  finita,  et  espedita  per  la  solita  bontà 
et  liberalità  diuina,  di  modo  che  habiamo  hauuto  più  che  nè  do 
mandauano  Il  mezo  è  stato  quello  signore  Fattore  (il  quale  è 
vn  altro  duca  quj),  del  quale  già  scrissi  ala  P.  V.,  che  desideraua 
chel  suo,  come  figliolo,  fusse  amaestrato  d'  un  de  noi,  mentre 
che  gli  manchaua  precettore.  Tardando  la  risposta  de  V.  P.,  sti- 
mulati  dj  amici,  glj  qualj  diceuano  questo  huomo  essersi  neces- 
sario, se  voleuamo  niente  far',  et  giudicando  anchora  noi  douere 
alcuna  cosa  ala  qualità  dela  persona,  andò  alcun  dj  vn  de  noi  per 
tal  effetto.  Hora  dopo  non  cercaua  chi  farsi  piacere.  Io  glj  parlai 
de  la  supplica,  già  presentata  a  Sua  Ecc,^,  raccomandando- 
glj,  offerse  de  paroUa  et  più  fece  d'  opera,  senza  altro  dire,  nè 
solicitare,  nè  pagare  signature,  onde  Ij  amici  nostrj  chiel  cogno- 
scono,  se  sono  stupitj  et  chiamati  felici  d' hauere  questo  in  fauore, 

*  Ms.  dono.  Est  autem  templum  urbis  primarium,  episcopi  sedes. 

*  Alphonsus  Rossetti,  administrator  ecclesiae  ferrariensis^  cujus  men- 
tionem  supra  fecimus,  epist.  572,  pag.  209, 

^  «Episcopo  Roseto  id  curante,  concessit  [Hercules  d'  Este,  dux  Ferra- 
riae]  Ferrariensi  Collegio,  ut  domum  propriara  habere  posset:  paulo  post, 
quodam  ministro  primario  Ducis,  quem  Factoreni  vocant,  curam  hanc  susci- 
piente,  plus  quam  petebatur,  quod  ad  hanc  civilitatem  attinet,  a  Duce  con- 
cessum  est.»  Polanco,  t.  iii,  pag.  142,  n.  286. 


288  Epistolae  MiXTAE— 597 

il  quale  ha  tutta  radministratione  de  la  città.  Sia  dj  nuouo  rin- 
gratiata  la  diuina  maestà,  et  degnisi  sempre  adiutare  le  cose  dj 
suoi  seruj,  non  risguardando  ale  loro  iniquità  et  ingratitudine, 
ma  ala  sua  bontà  et  liberalità,  per  la  quale  tenga  sempre  la  P.  V. 
in  sanità  dj  animo  et  dj  corpo,  ala  quale  tutti  i  suoi  se  racco- 
mandano. De  Ferrara  a  Ij  9  de  Magio  1553.  De  V.  P.  figliuolo 
indegno  nel  Signor  nostro}.  X., 

JOANNJ  PeLLETARIO. 

Il  numero  di  scholari,  180. 

Cinque  colonesi  '  sono  arriuati,  duoi  vanno  per  aqua  sino  in 
Ancona,  tre  per  terra  se  parteno  questa  matina. 

Inscriptio:  Al  molto  R.do  in  X.°  Padre,  il  Padre  M.  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  generale  de  la  Compagnia  di  Giesù.  In 
Roma. 

597 

ANTONIOS  GOU 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MATRITO  12  MAJI  I553  *. 

P.  Araoz  laborat  oculis:  occupationibus  irretitur. — Didacus  Tavera,  praeses 
consilii  sacrae  inquisitionis,  Societatem  amat. — Comes  de  Feria  nego- 
tium  collegii  cordubensis  urget. —Araoz,  provinciam  lustraturus,  Ma- 
trito  discedit.— Bustamante,  qui  nuper  veiiit,  multa  de  Borgia  praedi- 
cat. — Res  Societatis  secundo  cursu  feruntur. — Itinera  sociorum. 

Jhs. 

Muy  R.do  y  charísimo  en  X.°  Padre.  La  gratia  y  paz  de 
Jesuchristo  nuestro  señor  sea  en  nuestro  contínuo  fauor  y  aiuda. 
Amén.  Pues  con  otra,  que  va  con  esta,  scriuo  largo  lo  de  aquí, 
en  esta  seré  breue.  El  Padre  doctor  Araoz  quisiera  scriuir  á 
V.  P.,  sino  que  ha  algunos  días  que  está  mal  de  vn  ojo,  y  le  han 
sangrado  y  purgado,  y  está  ya  muy  mejor,  gracias  á  N.  S.  Ha- 
rálo  presto,  teniendo  licencia  del  médico,  y  lugar  para  lo  hazer; 

*  Quinqué  se.  fratres,  qui  Colonia  Romam  contendebant.  Vida  epist  592. 
2    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  66. 


12  MaJI  1553  289 

que  agora  las  ocupaciones  son  tantas,  que  para  comer  falta  tiem- 
po muchas  vezes.  Yo  pienso  que  este  mal  le  ha  venido  de  los 
trabajos  del  predicar,  y  también  de  los  que  ha  pasado,  yendo  y 
viniendo  de  Alcalá,  con  muchos  vientos  y  fríos. 

De  poco  acá  le  ha  visitado  don  Diego  Tauera,  presidente  del 
consejo  de  la  inquisición,  muchas  vezes,  y  hablaron  muy  largo 
en  las  cosas  de  la  Compañía,  y  dixo  que  en  el  santo  officio  tienen 
muy  grande  opinión  delias,  y  otras  cosas  que  dan  grande  mues- 
tra de  amor. 

El  conde  de  Feria  '  vino  pocos  días  ha  también  á  visitarle,  y 
hablaron  largo  en  las  cosas  del  colegio  que  la  marquesa  de  Prie- 
go su  madre,  tiene  concertado  con  la  ciudad  y  cabildo  de 
Cordona,  que  se  haga  en  aquella  ciudad.  Scriue  la  marquesa  al 
Padre,  que  ha  de  ser  cosa  muy  notable.  Presto,  pienso,  plaziendo 
á  Dios,  se  imbiarán  allá  letores  y  gente  de  la  Compañía. 

Agora  tenemos  en  casa  al  duque  de  Medinaceli  %  que  ha  ve  - 
nido á  visitar  al  Padre.  Es  deuotíssimo  de  la  Compañía. 

Mañana,  plaziendo  á  Dios,  nos  partiremos  todos  para  Alcalá, 
de  donde  llaman  al  Padre  aprisa;  y  dentro  de  pocos  días  partire- 
mos para  Segovia,  donde  el  P.  Luis  de  Mendoça  *  y  otros  speran 
al  Padre  con  muy  gran  deseo;  y  de  allí,  pasando  por  Medina, 
Valladolid  y  Burgos,  yremos  á  Oñate  á  ver  al  P.  Francisco. 

Pocos  días  ha  que  llegó  aquí  el  P.  Bustamante,  su  compañe- 
ro, y  le  dexó  en  Burgos,  que  estaua  allí  predicando  con  muy 
grande  concurso  y  satisfactión  de  la  ciudad.  Dize  que  le  ha  dado 
N.  S.  en  el  predicar  muy  grande  heruor,  y  que  así  haze  muy 
mayor  frutto  que  antes;  y  specialmente  lo  ha  hecho  en  Calahorra 
muy  grande,  y  en  cosas  que  el  R.do  de  aquella  dyócesi  con  toda 
su  authoridad  no  las  hauía  podido  acabar,  con  hauer  entendido 
en  ellas  muy  de  veras 


'  «D.  Gómez  Suárez  de  Figueroa,  quinto  conde  y  primer  duque  de  Fe. 
ria.»  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  701,  annot.  l. 

-    Catharina  Fernandez  de  Cordoba.  Vide  epist.  595. 

'    Joannes  de  la  Cerda. 

*    Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  569,  578. 

5    Supra  de  iis  egimus,  epist.  591 . 

Epistolae  Mixtae  tom.  111.  19 


290  Epistolae  Mixtae  -  598 

Todas  las  cosas  de  la  Compañía,  por  la  bondad  del  Señor, 
van  en  muy  grande  augmento,  y  se  sirue  mucho  N.  S.  en  todas 
las  partes  donde  está  gente  della,  y  sería  muy  mayor,  si  se  pu- 
diese dar  á  todos  los  que  la  pyden  y  tanta  como  pyden.  El  Señor 
la  augmente,  para  que  se  pueda  proueer  á  todas  partes.  El  P.  Her- 
nandáluarez  '  ha  ydo  de  Burgos  á  Auila,  donde  le  pedían  con 
instançia,  porque,  á  lo  que  me  pareçe,  se  quiere  dar  orden  en 
hazer  colegio  de  la  Compañía  en  aquella  ciudad,  y  creo  que  se 
habrá  licuado  consigo  al  P.  M.e  Baptista  de  Medina,  para  pre- 
dicar: gloria  á  Dios  por  todo, 

El  Padre  y  todos  en  los  sacrificios  y  oraciones  de  V.  P.  y  de 
todos  esos  Padres  y  hermanos  muy  humilmente  nos  encommen- 
damos.  Y  ceso,  supplicando  á  N.  S.  á  todos  dé  gracia  para  cum- 
plir su  santísima  voluntad.  Amén.  De  Madrid  12  de  Ma3'o  1553. 
D.  V.  R.  P.  mínimo  hijo  y  sieruo  indignísimo  en  Xpo., 

Antonio  Gou. 

Inscripiio:  ]hs.  Al  muy  R.doy  charísimo  en  Xpo.  Padre,  el 
P.  M.e  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de 
Jesús,  en  Roma. 

50» 

FRANCISCUS  PALMIUS 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BONONIA  l3  MAJI  1553'. 

Designai  ac  proponit  Ignatio  varia  loca,  in  quae  collegium  Societatis 
bononiense  transferri  possit. 

La  gratia  et  pace  di  X.°  N.  S.  sia  sempre  con  tutti  noi. 
Amen.  R.do  in  Christo  Padre.  Puoichè  il  mio  fratello,  M.  Bene- 
detto *,  m'  accennò  del  voler  di  V.  R.,  eh'  era  si  trouasse  luogho 
più  a  proposito  per  la  Compagnia  nostra ,  di  quello  che  al  pre- 

•  Ferdinandus  Alvarez  del  Aguila,  cujus  litteras  habes  n.  529,  540. 
-  Joannes  Bta.  Sanchez. 

^  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  l3l,  prius  ilo. 

*  Benedictus  Palmius. 


i3  Maji  1553 


291 


sente  hauerrio,  subito  comenciai  a  pensar' ,  et  con  li  fidati  amici 
a  cercare  et  ueder'  di  luogho  più  commodo.  Et  cosi  per  insino 
adesso,  fra  tutti  che  auiamo  ueduti,  tre  ci  piaceuano  assai,  de 
<[uali  r  uno  era  la  giesa  detta  la  Madonna  di  Galera,  quaV  è  una 
chiesa  assai  capace,  bene  ornata,  in  buonissimo  luogho,  cioè,  nel 
meggio  della  città,  et  in  buono  ario.  V'  è  una  difficultà,  assai  no- 
tabile: ha  una  casa  picciola,  et  air  intorno  non  sono,  saluo  che 
case  dj  prezzo.  Pur,  come  intendo,  alla  casa  della  chiesa  n'  è  at- 
tachata  vna  bona  casa,  assai  grande,  et  mi  dicono  che  quello 
eh'  hora  la  tiene,  la  pigliò  ad  affitto  dallj  rettori  della  Madonna; 
et  più  dicono,  che  gli  diede  certa  somma  de  danari  sopra,  et  che 
lha  molto  fabricata.  Pure  ogni  uolta  che  se  le  restituessero  li  sol 
danarj,  et  pagassero  suoi  miglioramenti,  sarebbe  tenuto  lasciar 
la  casa,  benché,  come  intendo,  la  lasciarebbe  molto  male  uolon- 
tieri.  Questo  luogho  credo  non  sarebbe  molto  dificile  da  ottener, 
per  esser  del  publico,  et  senza  vtilità  temporale,  et  il  publico  lha 
dato  da  gouernar'  a  quattro  o  cinqui  gen tilh uomini,  fra  quali  il 
prencipale  è  il  padre  di  monsignor  dalla  Faua,  bolognese ,  quale 
dicono,  quando  lui  uolesse,  ci  puotrebbe  aggiutar'  molto.  Nella 
chiesa  puoi  son  queste  grauezze:  ogni  mattina  si  dicono  da  otto 
o  dieci  messe;  ogni  sabbato  cantano  compieta,  et  più  cantano 
molte  messe  votine,  di  modo  che,  quando  hauessimo  noi  questo 
luogho,  bisognarebbe  patir'  che  si  facessino  nella  chiesa  tutti 
questi  seruiggij,  da  forastierj.  La  chiesa  è  frequentatissima. 

L'  altro  et  secondo  luogho  è  santo  Colombano,  chiesa  curata, 
assai  commoda,  puoco  discosta  dalla  sodetta.  Ha  del  spacio  assai 
air  intorno,  alquanto  sequestrata  da  case  de  secolari;  buono  ario, 
et  nel  meggio  della  città.  Le  difficultà  vi  sono:  la  chiesa  è  cura- 
ta; pur,  credo,  col  tempo  facilmente  si  puotrebbe  lasciare,  et  sa- 
rebbe accettata  volontieri  da  3  ò  quattro  parochiali,  che  ui  sono 
all'  intorno.  Il  rettor'  è  uno  huomo  assai  dificile  da  negociare  con 
lui,  et  che  non  uorrà  dare  la  sua  chiesa  senza  sua  grand'  utilità 
temporale.  Intendo  che  passa  settanta  scudi  d'  intrada,  et  più.  Il 
signor  conte  Marc'  Antonio  *  ha  preso  1'  assonto  di  parlar'  col  ret- 

'    Marcus  Antonius  Bentivoglio.  Polanco,  t.  ni,  pag.  i34,  n.  268,  hac 
■est  usus  epistola. 


292  Epistolae  Mixtae— 598 

tore,  et  uedere  se  lo  uorebbe  seruir'  di  darle  la  chiesa  per  uno 
suo  amico,  a  fine  che  non  intenda,  etc.,  et  il  modo  come  la  da- 
rebbe, etc.:  questo  luogho  assai  mi  piace. 

Il  3.°  luogho  è  una  compagnia  di  S.to  Bernardino,  come 
quella  di  Modena,  ma  ha  miglior'  casa.  E  in  luogho  buono,  vi- 
cino assai  alla  piazza.  Mi  dicono  che  questo  si  puotrebbe  hauere 
con  facilità,  ma  che  hauerebbe  Y  obligo  et  seruitù  de  quelli  della 
compagnia,  che  ogni  festa  uano  là  a  cantar'  il  loro  officio. 

Altro  nè  proponea  il  conte  Marc'  Antonio  Bentiuoglio,  et  è 
S.to  Bartholomeo,  luogho  del'  orphanelli,  del  quale  luogho  noi 
non  puotremo  hauere,  saluo  che  V  uso  della  chiesa,  la  quale  è 
assai  commoda.  Di  casa  puoi  uorebbe  esso  conte  che  n'  haues- 
simo  una  vicina,  et  contigua  alla  de  detti  orphanelli,  la  quale, 
oltre  che  sarebbe  alquanto  lontana ,  di  puoi  bisognaressimo  fare 
r  intrada  per  una  via  incognita,  et  molto  brutta,  doue  non  appar' 
mai  persona.  Il  conte  si  mouea  per  due  raggioni  prencepali:  la 
una,  perchè  aggiutassimo  quelli  orphanelli,  de  quali  dice  nè  puo- 
trebbono  reuscire  molti  huomini  da  bene,  et  maxime  per  la  nostra 
Compagnia.  2.*,  perchè,  hauendo  cura  de  essi  orphanelli  de  pri- 
mi gentilhuomini  della  città,  et  in  molto  numero,  dice  che  la  città 
hauerebbe  grande  occasion'  di  cognoscere  la  nostra  Compagnia, 
et  consequenter  ottenere  quello  che  uoremo.  Tamen  a  me  non 
piace,  come  ho  detto,  et  questo  chio  scriuo,  lo  scriuo  per  sodisfa t- 
tion'  del  conte,  il  quale  vedo  assai  inclinato  a  questo  ultimo  luo- 
gho: V.  R.  scriuerà  il  suo  parere. 

Questo  è  quanto  s'  è  fatto  da  sabbato  in  qua.  Solecitarò  con 
tutta  la  destrezza  et  diligentia  possibile.  Al  presente  non  accade 
dir'  altro  a  V.  R.,  saluo  che  raccomandarci  alle  sue  orationi,  et 
io  in  particolar',  che  nè  ho  molto  di  bisogno.  Da  Bologna  alli  13 
di  Maggio  1553.  D.  V.  R.  figliuolo  in  X.°, 

Francesco  Palmio. 

Inscriptio:  Al  molto  R.do  in  X.°  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù,  Roma. 

Alia  manu:  1553.  Bologna.  De  don  Francesco  Palmio.  13  de 
Maggio. 


i6  Maji  1553 


293 


599 

BERNARDUS  OLIVERIUS 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

PANORMO  16  MAJI  1553 

Quaenam  sit  ejuscorporis  animique  habitudo,  distincte  describit. — De  actis 
in  negotio  collegii  montisregalensis. — Polanci  consolatoriis  litteris  re- 
spondei. — Duo  fratres  e  panormitano  collegio  ad  superos  evolarunt. 

IHS. 

Pax  Christi.  Molto  R.do  in  X.°  Padre.  Ringratio  molto  V.  R. 
de  una  sua  che  ho  receputo  duplicata,  delli  23  de  Aprile,  della 
quale  ho  receputo  grande  consolatione.  Dominus  erit  mercas 
tua,  magna  nimis  Per  satisfar'  al  desiderio  suo,  scriuerò  come 
io  sto.  Primo  la  tosse  non  mi  da  molto  fastidio,  massime  il  gior- 
no, et  io  mangio  mediocramente,  ancora  che  spesso  senza  appe- 
tito. Li  vini  de  questo  paese  sempre  mi  sono  stati  insipidi.  Io  dor- 
mo ordinariamente  assai  peggio  che  in  Roma.  La  difficultà  del 
respirar'  è  come  in  Roma,  et  anchora  il  dolor  del  petto  et  del  sto- 
macho.  Io  sono  alquanto  più  stitico  che  in  Roma,  et  non  piglio 
seruiciale,  perchè  io  ho  sperimentato  che  mi  fanno  molto  malo  et 
mi  debilitano  molto.  Io  ho  quasi  sempre  dolor  de  testa,  et  massi- 
me quando  tira  il  vento  di  mezo  giorno,  che  qua  chiamano  cilo- 
cho,  il  quale  dicono  regnar'  più  spesso  questo  anno  che  li  anni 
passati;  et  quando  fa  questo  vento,  non  solo  io,  ma  li  sani  non 
trouono  luoco  de  star:  tanto  è  caldo.  Li  reni  anchora  mi  duolo - 
no,  massime  depoi  che  io  sono  arriuato  qua.  Et  cossi,  omnibus 
computatis,  io  sto  tanto  malo  o  peggio  ,  come  io  soleua  star  in 
Roma. 

Nientedimeno  io  per  la  gracia  d' Iddio  mi  ritrouo  tanto  allegro 
et  contento,  quanto  io  mi  ricordi  esser  mai  stato,  in  tanto  che  io 
penso  che  la  più  parte  delli  nostri  Patri  et  fratelli  pensono  che  io 
stia  molto  bene,  videndome  cossi  allegro.  Non  manchano  tamen 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  123,  prius  l83,  184. 

•  Gen.  vi,  i. 


294  Epistolae  Mixtae— 599 

li  mei  superiori  prouedermi,  non  solamente  de  polastri  et  galline,, 
ma  etiam  de  perdice,  che  qua  si  trouono  più  che  in  Roma. 

Qua  anchora  mi  accade  spesso  sputar'  sangue,  ma  poco, 
come  anchora  in  Roma.  Vna  volta,  che  faceua  molto  malo  tempo 
per  il  cilocho,  io  ho  vomitato  quelche  onze  de  sangue  corrotto, 
con  altre  colere.  Io  ordinariamente  il  giorno  non  sto  al  letto,  sinon 
la  settimana  passata  vn  giorno  o  doi,  et  non  sempre;  li  altri  gior- 
ni io  mi  sono  sempre  leuato  a  xi  o  xii  hore.  Io  dico  messa  quasi 
ogni  domenica,  et  quelche  volta  più  spesso.  Lofficio  ordinaria- 
mente io  non  dico:  alcune  volte  lho  incomminciato,  poi  per  alcuni 
accidenti  non  lho  potuto  continuare. 

La  causa  della  mia  allegreza  penso  che  sia,  imprimis  Iddio, 
per  sua  misericordia;  poi,  vna  indifferentia  et  resignatione  mag- 
gior, comme  mi  pare,  che  per  il  passato,  benché  non  tanta  come 
io  douerei.  Laltra,  non  hauer  cura  daltrui.  Più,  non  mi  pare  ha- 
uer'  molto  desiderio  ni  speranza  de  star'  molto  meglio  de  quello 
che  io  sto.  Primo,  perchè  veggo  che  la  mutatione  di  luoco  ni  de 
paesi  non  mi  aggiutono.  Secondo,  che  alcuna  volta  mi  è  accaduta 
far"  specialmente  oratione,  acciò  che,  si  Iddio  fosse  più  seruito, 
mi  donasse  la  sanità,  et  alhora  quasi  sempre  mi  ritrouo  notabil- 
mente peggio;  et  però  mi  pare  sentir'  che  Iddio  mi  dica:  Sufficit 
tibi  gratia  mea  Anzi  mi  pare  esser'  grando  beneficio  d'  Iddio, 
de  non  toglier'  da  me  la  infirmitade,  imperochè  vede  quanto  io 
sono  negligente  in  far'  alcuna  cosa  in  suo  seruitio,  anchora  che 
io  sia  sano;  et  però  grandissima  misericordia  mi  fa,  mandandomi 
la  infirmitade  per  escusar'  la  mia  neghgentia.  Questo,  Padre 
mio,  ho  scritto  diffusamente  a  V.  R.,  acciò  cognosca  meglio  ogni 
cosa,  per  meglio  aggiutarmi  in  tutto  quello  che  vederà  esser  ne- 
cessario, come  io  non  dubito  che  di  continuo  mi  aggiuti  nelle 
sue  oratione  et  sacrificij. 

Quando  si  parti  M.°  Hieronimo  Domenech  per  Biuona,  mi 
lassò  la  cura  de  procurar  che  si  metessi  in  effetto  et  si  donasse 
principio  al  collegio  de  Monreal,  come  io  credo  che  già  hauerà 
inteso  ":  pur  io  scriuerò  in  poce  parole  la  cosa  in  che  sta.  Primo, 

'   II  Ad  Cor.  xii,  9. 
-    Vide  epist.  582. 


i6  Maji  1553  295 

io  presentai  le  lettere  alli  signori  vicario  et  gubertatore  '  de 
Monreal,  come  mi  ordinò  il  P.  M.  Hieronimo,  li  quale  parlorono 
tutti  a  S.  E.^,  et  consenti  che  sadimpisseno  le  lettere,  cioè  che 
donasse  200  A  ogni  anno  per  il  collegio  di  Monreal,  non  ob- 
stante sequestro  della  intrata  del  cardinale  Farnese.  In  le  quale 
lettere  scriueua  il  cardinal,  che  ci  donassino  vna  chiesa,  chiamata 
la  collegiata,  la  quale,  per  esser  inluoco  non  sano,  ni  commodo, 
et  perchè  non  ci  è  stanza  nissuna,  ni  per  schole,  ni  per  starci,  ni 
luoco  per  farli,  et  specialmente  perchè  ci  sono  stati  certi  frati  de 
mala  fama,  et  però  mai  ci  vanno  ni  vogliono  andar'  le  donne, 
non  habbiamo  pigliata  la  dette  chiesa,  ma  vna  casa  spaciosa  et 
buona,  doue  ci  sono  le  classe  fatte,  et  anche  vna  stanza  doue 
pensamo  far'  capella  et  stanza  alcune,  per  starci  adesso,  et  quan- 
do sarano  finite  quelle  che  sono  comminciate,  per  star  dieci  per- 
sone, doue  ci  è  anchora  tre  fontane,  vna  alla  porta  di  fuora,  vna 
alla  cusina,  et  vna  altra  al  cortile.  Ci  è  anchora  vn  poco  de 
giardino  et  commodità  per  slargarsi  quanto  voreme,  nel  meglior 
luoco  de  Monreal  et  più  sano.  Et  haueua  scritto  il  cardinal  al 
gouernator,  che  facessi  et  accomodassi  le  stanze  et  le  schole: 
così  fu  ditto  a  sua  Ex. a  et  alla  corte,  che  non  era  conueniente 
la  detta  chiesa,  et  che  costarla  molto  far  le  stanze  et  schole  di 
nouo,  et  cosi  ordinò  la  corte  et  S.  Ex. a,  che  il  gouernatore  do- 
nasse della  intrata  del  cardinal  160  onze,  cioè  400  A. or,  per 
comprar  detta  casa.  Et  perchè  vale  più  la  casa,  hauemo  aggiunti 
altri  30  onzi,  cioè  75  A.o^,  li  quali  ci  prestarà  il  detto  gouerna- 
tore per  alcuni  tempo,  et  cossi  è  daccordo  il  patrono,  et  hoggi 
siamo  stati  congregati  per  far  il  detto  contratto.  Ma  perchè  hab- 
biamo trouato  alcuni  impedimenti,  cioè  che  la  casa  era  cargata 
de  censo  et  altre  cose,  non  habbiamo  pottuto  finir  il  contratto. 
Ma  io  penso  che  in  ogni  modo  si  finirà  domano,  et  cossi  penso 
andar'  questa  settimana  con  4  altri  li,  a  dar'  principio  a  questo 
collegio  de  Monreal:  Iddio  ci  dia  la  gratia  sua,  acciò  possiamo  far" 
alcuna  cosa  a  gloria  sua.  Il  signor  gouernator  de  Monreal  ci 
fauorisse  molto,  et  desidera  molto  hauer  li  M.  Pietro  Santino,  et 


Vincentius  de  Nobilibus. 


296 


Epistolae  Mixtae— 5(.;9 


diceche  non  fu  mai  buono  xpiano.,  sinon  sei  mesi,  quando  stette 
con  lui  il  detto  Santino,  che  lo  faceua  confessar'  et  communi- 
car'  ogni  domenica.  Si  se  può  adimpir'  il  suo  desiderio,  io  nè 
hauerei  grand  piacer:  V.  R.  lo  procuri,  di  gratia 

De  quello  che  V.  R.  scriue,  che  la  mia  venuta  in  Sicilia  ha  da 
esser  per  qualche  non  mediocre  bene,  non  posso  responder'  al- 
tro, sinon  che  io  mi  ritrouo  molto  più  inidoneo  adesso  che  mai, 
in  modo  che,  si  in  Roma  haueua  tre  gradi  di  far'  qualche  cosa, 
qua  non  hauerò  vno,  per  non  esser'  pratico  con  questa  gente,  et 
per  non  intenderli.  Nientedimeno  potens  est  Deus  ex  lapidibus 
istis  suscitare  filios  Abrahae  -.  Con  tutto  questo  che  io  [ho]  scrit- 
to, che  io  ho  poca  speranza  de  acquistar'  la  sanità,  non  ho  però 
tanto  poco  animo,  che  con  la  gratia  d'  Iddio  io  non  mi  offerisca 
et  senti  apperechiato  alcuni  anni,  tanto  quanto  piacerà  al  Signo- 
re, portar  la  f ,  et  fatigarmi  per  amor'  suo  in  questa  vita.  Et  al- 
cuna volta  più  dura  vna  pignata  crebata,  che  vna  sana;  come  già 
ho  visto  morir'  nella  Compagnia  molti  più  sani  de  me,  come  an- 
che questi  giorno  il  nostro  fratello  Baptista,  il  quale,  come  dico- 
no, era  il  più  sano  de  tutti,  et  mai  era  stato  amalato,  in  Palermo; 
pur  in  sei  giorni  fini  li  soi  giorni  Finalmente  Domini  sumus, 
il  quale  se  degnerà  far'  de  noi  tutto  quello  che  sarà  più  a  gloria 
del  suo  sancto  nome.  Amen.  De  Palermo  alli  16  de  Maggio  1553. 
De  V.  R.  indegno  figliolo, 

Bernardo  Oliuerio. 
Inscriptio:  f  Al  molto  R.do  in  X.°  P.,  il  P.  M.  Joan  de  Po- 
lanco, della  Compagnia  de  Jesù,  in  Roma. 

•  Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  763,  764;  Polanco,  t.  m,  pag.  188, 
n.  397,  annot.  2,  ubi  haec  leguntur:  «Die  25  Aug.  hujus  anni  scripsit  Po- 
lancus  de  ordene  di  Nostro  Padre  Petro  Santini,  eum  exhortans  ut  Mon- 
temregalem  in  Sicilia  se  conferret  ad  quemdam  suum  conterraneum,  Vin- 
centium  de  Nobili,  qui  illius  loci  Gubernator  erat.» 

*  Matth.  m,  9;  Lue.  m,  8. 

'  «Duo  ex  nostris  ex  Panormitano  Collegio  in  coeleste  collegium  hoc 
anno  migrarunt;  mense  Majo  Joannes  Baptista,  cognomine  Sancii  Petri, 
juvenis,  qui  tam  sanus  fuerat,  ut  prima  et  ultima  haec  fuerit  ejus  aegritudo. 
Alter  fuit  Magister  Joannes  Forcada,  novus  sacerdos,  natione  gallus,  qui 
classi  grammatices  praeerat,  magna  integritate  et  pietate  Deo  et  homini- 
bus  amabilis.»  Polanco,  t.  ui,  pag.  211,  n.  458. 


lò  Maji  1553 


297 


eoo 

JACOBUS  MIRON 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CONIMBRICA   16  MAJI  1553 

Socios  recte  valere,  dicit.— Alphonsus  Barreto  eborensibus  praefectus.— 
Cardinalis  Henrici  in  amplificanda  religione  et  fovenda  Societate  stu- 
dium.  —Manuale  doctoris  Navarro  in  scholis  praelegitur.— Hujus  viri  in 
Societatera  amor  quotidie  major.  -Probatur  ei  responsio  Mironis,  Hen- 
rico,  cardinali,  data,  de  gymnasio  clericorum  instituendo. 

t 

Jhs 

La  gratia  y  paz  de  N.  S.  Jesu  Christo  sit  semper  in  cordibus 
nos  tris.  Amén.  Tres  días  a  que  llegué  de  Lixbona  á  este  collegio 
de  Coimbra.  Hallé  muy  buenos  los  hermanos  in  utroque  homine, 
y  nos  consolamos  mucho  en  Jesu  X.°  Passé  por  Ebora,  donde 
estuue  tres  ó  4  días,  y  dexé  muy  buenos  los  hermanos,  y  quedó 
por  rector  allí  Alfonso  Barreto  %  por  hallarse  el  P.  Tiburcio  ' 
muy  fatigado  por  tenerlo,  y  pedir  con  demasiada  importunidad 
que  se  lo  quitasse. 

Del  P.  Carnero  *  ya  se  ha  auisado  [á]  V.  P.  cómo  uino  á  ser 
rector  de  Lixbona  ^  El  cardenal  %  con  el  gran  desseo  que  tiene 
de  poner  en  obra  la  forma  de  nuestros  coUegios  con  scuelas,  por 
el  gran  prouecho  que  spera  dello  en  sus  ouejas,  y  por  la  expe- 
riençia  del  buen  sucesso  del  de  Lixbona,  conçertó  comigo  que, 
para  san  Juan  que  viene,  se  començasse  el  exerçiçio  de  las  lec- 
tiones,  y  por  no  ser  acabado  el  collegio,  a  hecho  con  el  rey,  su 
hermano,  que  nos  dexe  estar  en  las  casas  del  palaçio  de  allí,  de 
Euora,  por  dos  ó  tres  años,  hasta  que  se  acabe  nuestro  collegio; 

*  Ex  originali  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  II2,  prius  619. 

'    Vide  hujus  epistolam,  n.  504,  pag.  19,  I."  Januarii  datam 
'    Proprio  nomine  vocabatur  Antonius  de  Quadros.  Cf.  Epíst.  Mixtae, 
t.  II,  pag.  434,  annot  l. 

*  P.  Melchior  Carneiro,  sive  Carnero.  Polanco,  t.  lii,  pag.  394,  n.  862; 
pag.  397,  n.  869,  etc. 

*  Scilicet  collegii  olisiponensis  Sti.  Antonii. 
^    Henricus,  cardinalis  infans. 


298  EPISTOLAE  MlXTAE— 600 

y  assi  con  la  ayuda  de  N.  S.  tornaré  yo  allá  por  san  Juan,  con  4 
maestros,  para  que  demos  principio.  Los  tres  leerán  letras  de  hu- 
manidad, como  en  Lixbona;  el  otro  leerá  á  los  clérigos  y  curas 
de  su  diócesi  una  liçión  de  casos  de  consciência,  por  una  summa 
de  peccados  que  ahora,  poco  a,  hizo  el  doctor  Nauarro  La 
manera  de  leerla  será  así  como  leen  vn  libro  de  Cicerón,  escre- 
uiéndola  en  cartapaçio,  y  tomando  los  notables  sobre  ella,  y  que 
den  razón  della  los  curas  y  clérigos,  como  hazen  los  que  oyen 
latín,  y  en  lo  demás  guardarán  la  forma  de  los  que  an  de  oir  en 
nuestros  coUegios. 

Quería  el  cardenal  hazer  un  collegio  destos  curas  y  clérigos 
de  su  obispado,  junto  al  nuestro,  y  que  nosotros  lo  regêssemos, 
y  tuuiésemos  cuidado  dél.  Dímosle  muchos  y  grandes  inconue- 
nientes  en  ello,  así  para  el  bien  de  la  Compañía,  como  prouecho 
dellos,  y  gloria  mayor  de  N.  S.,  y  cómo  semeiante  assumpto  la 
Compañía  no  lo  auía  emprendido  hasta  agora,  y  que  le  sería 
grande  carga,  y  que  con  gran  difficultad  la  podríamos  lleuar,  ni 
ellos  ni  nosotros,  y  que  nos  pareçía  más  seruiçio  de  N.  S.  que 
S.  A.  hiziesse  esta  obra,  dando  un  tanto  á  cada  clérigo  cadaño 
fuera,  para  mantenerse,  y  así  uiuirían  más  uirtuosamente,  quita- 
dos de  las  passiones,  escándalos  y  estrouos,  murmuraciones  y 
otros  muchos  inconuenientes  que  suelen  acaesçer  en  semejantes 
congregationes  legas,  y  así  studiarían  mejor,  siguiendo  la  regla 
de  nuestro  collegio  con  diligentia;  y  si  non  hazen  lo  que  deuen, 
puédense  marcar  ó  despedir,  según  fuere  la  culpa,  y  ellos  Mui- 
rán más  contentos  in  utroque  homine,  y  nosotros  más  consola- 
dos. Respondióme  que  en  todo  no  quería  sino  aquello  que  íuesse 
más  prouecho  para  la  Compañía,  teniendo  por  çierto  que  aquello 
sería  mayor  gloria  de  Dios;  y  que  le  pareçe  muy  bien  lo  que 
dezimos,  y  que  se  prueue,  que  la  experiençia  nos  dirá  lo  que 
será  mejor.  Y  así  a  mandado  uenir  para  san  Juan  muchos  clé- 
rigos y  curas,  y  dalles  X  mil  mrs.  cadaño  para  su  costa,  ultra  de 
lo  que  ellos  se  aurán  por  sus  missas.  Acá  se  spera  gran  fructo 

'  Dr.  Martinus  de  Azpilcueta,  de  quo  saepissime  in  MoNUMENTiS.  Opus 
vero,  quod  heic  laudatur,  est  Manuale  sive  Enchiridion  Confessar ioriim  et 
poenitentium.  Polanco,  t.  iii,  pag.  4o3,  annot.  3. 


19  Maji  1553  299 

desta  obra,  y  que  será  un  principio  y  dechado  para  que  todos  los 
obispos  deste  reyno  quieran  hazer  lo  mesmo.  V.  P.  mándenos  en 
todo  su  parecer,  porque  así  lo  haremos  con  la  ayuda  de  N.  S.  El 
doctor  Nauarro  siente  muy  grande  necessidad  desta  obra,  y  des- 
sea  mucho  que  el  Rey  nos  diesse  la  vniuersidad  de  Coimbra,  por 
el  gran  seruiçio  de  Dios  que  spera  dello.  N.  S.  lo  ordene  como 
fuere  más  su  seruiçio.  Tracté  con  él  sobre  el  collegio  de  los  clé- 
rigos; está  muy  bien  con  nuestro  parecer,  y  que  en  ninguna 
manera  se  deuería  hazer  tal  collegio,  y  que,  como  muy  experi- 
mentado, nos  aconseia  no  emprendamos  tales  collegios.  Este  doc- 
tor Nauarro  es  la  persona  de  más  crédito  en  este  reyno,  de  vir- 
tud y  letras.  Es  grande  amigo  nuestro,  y  aora  mucho  más,  des- 
pués destos  contrastes  que  passamos  ' . 

Paréçeme  sería  bueno  V.  P.  le  escriuiese,  dándole  graçias  de 
los  fauores  que  nos  haze,  porque  son  muchos,  y  specialmente 
aora  trabajó  mucho  en  una  determinación  sobre  el  pleito  de 
S.  Juan  de  Longaualles.  Al  presente  no  se  offresçe  más,  sino  que 
este  collegio  está  muy  quieto,  y  proçeden  muy  bien  todos  los 
hermanos  en  spíritu  y  letras:  glorias  á  N.  S.  Él  nos  tenga  de  su 
mano,  y  nos  dé  gratia,  que  perfectamente  le  siruamos.  Amén. 
De  Coimbra  a  xvi  de  Mayo  1553.  Filius  in  Domino, 

Mirón. 

Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  Padre  en  Christo,  el  Padre  maes- 
tro Ignatio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús.  En 
Roma.  2."  via. 

GOl 

FRANCISCUS  PALMIUS 

PATRI  IGNATIÒ  DE  LOYOLA 

BONONIA  I9MAJI  1553 

De  ]  oco  eligendo,  nostris  et  bononiensi  gymnasio  Societatis  peridoneo» 
La  gratia  et  pace  di  Christo  N.  S.  sia  sempre  con  tutti  noi. 
Amen,  R.do  in  Christo  Padre.  La  settimana  pasata  a  longo  aui- 

'    Adhibuit  haec  Polancus,  t.  ili,  pag.  423,  424,  n.  937,  938. 
-    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  l32,  prius  ili . 


3oo  Epistolae  Mixtae— 6oi 

sai  V.  R.  di  quello  s'  era  operato  cerca  il  luogho  si  cercana  per 
nostra  Compagnia  '  ;  resta  hora  d'  anisarla  di  quello  s'  è  fatto  dal- 
hora  in  qua.  Sappi  adonche  come,  parendomi  S.to  Colombano  il 
più  commodo  et  più  reuscibile  d'  ogni  altro,  mi  son  sforzato  più 
destramente  eh'  ho  potuto  ueder'  et  la  chiesa,  et  la  casa,  le  quali 
ho  trouate  a  mia  molta  sodisfattione.  La  chiesa  è  tutta  di  nouo 
restaurata,  et  ornata,  con  molte  capelle  air  intorno.  Mi  pare 
quasi  della  grandezza  di  S.ta  Lucia;  è  in  Bologna  come  nel  corpo 
humano  il  belicolo,  id  est,  nel  meggio  della  città:  buon  ario.  La 
cura  è  molto  picciola,  et,  ut  alias  scripsi,  saria  facile  cosa  lasciar- 
la. La  casa  è  assai  grande  (benché  vechia)  ;  air  intrare  si  troua 
uno  claustro,  quasi  come  quelli  de  frati,  d'  una  buona  grandezza, 
vi  sono  molte  stanze,  fatte  vechie  perhò,  et  si  potriano  fare 
molt'  altre.  Ha  anchora  vno  horto,  all'  intorno  vi  sono  molte  ca- 
sette, che  col  tempo  facilmente  se  potriano  hauere,  et  credo  fra 
queste  esserne  alchune  della  chiesa.  U  intrada  certa  della  chie- 
sa, nè  anchor  la  dispositione  del  rettore,  se  laseria  la  chiesa  con 
ricompensa,  non  V  ho  potuta  intender',  per  essere  stato  esso  ret- 
tor  in  certe  sue  liti  che  ha  perso ,  assai  trauagliato  ,  giudicando 
per  tale  causa  V  amici  nostri  conuenissi  espettare  che  si  troui  mi- 
gliore temperatura  nel  huomo.  Hauemo  trouate  V  amicitie  che 
tiene  in  Bologna,  et  che  di  lui  possino  disporre.  Per  terminar 
questo  negocio,  due  cose  si  ricercano:  prima,  il  volere  et  consen- 
timento di  V.  R.;  2.°,  una  buona  ricompensa,  che  di  renda  su- 
peri santo  Colombano.  Il  resto  tutto  s'  acconcierà,  perchè  mi  di- 
cono che  ogni  volta  il  detto  rettor'  ui  cognosca  la  sua  vtilità  tem  - 
porale,  che  facilmente  lo  lascierà. 

Quando  adonche  il  luogho  piaccia  aV.  R.,  auisami,  chio  met- 
terò ogni  diligentia,  et  insiemi  nè  dia  alchuna  informatione  come 
ho  da  negociare,  perchè  bisogna  hauer  molta  destrezza  et  pruden- 
za, perchè  il  demonio  in  simile  cose  fa  molta  guerra,  et  a  noi  in 
particolar'.  Anchora  uedrà  V.  R.,  se,  accadendo  il  caso  che  esso 
rettor  ci  uolesse  lasciar'  la  sua  chiesa  con  ricompensa,  se  alchuno 
della  Compagnia  hauesse  qualche  beneficio  de  dar  a  questo  per 


•   Vide  epist.  598. 


19  Maji  1553  3oi 

ricompensa,  se  fosse  in  Bologna,  o,  non  essendo,  che  si  potesse 
fare  alchuna  permutatione  con  qualche  beneficio  di  Bologna,  che 
fosse  a  sodisfattione  d'  esso  rettore  di  S.to  Colombano. 

Il  beneficio  del  P.  don  Panthaleone  ci  seruirà,  per  quanto 
potrà,  ma  è  puoca  cosa.  Io  qua  pratico  con  un  amico,  che  ha  uno 
suo  beneficio  curato  in  Bologna,  che  alias  a  me  uolse  renoncia- 
re,  per  disporlo  a  seruirne  la  Compagnia,  et  alla  prima  volta  chio 
gli  nè  ho  parlato,  m'  ha  datto  assai  buona  risposta,  benché  non 
risoluta.  M'  allegò  doi  impedimenti  che  hauea:  V  uno,  il  regresso 
che  lha  sopra  Mons.J*  di  Feltre  Y  altro,  vna  pensione.  Tamen 
andero  inanci,  uedendo  quello  si  puotrà  fare. 

Quanto  al  procurar'  prouision'  dal  publico,  ho  già  incomin 
ciato  a  fare  le  pratiche,  et  mi  dicono  che  senza  dubio  otteremo 
alchuna  prouisione,  benché  forse  ci  consterà  de  molti  passi.  Da 
priuati  anchor  cercho  molti  puochi,  secondo  il  conseglio  di  V.  R. 

Quest'  è  quanto  per  il  presente  occorre  auisare  V.  R.,  la  quale 
prego  si  digni  hauere  speciale  memoria  di  me  nelle  sue  orationi, 
acciò  che  il  Signore  mi  dia  gratia  di  rinouarmi  tutto  in  lui. 
Mons.  R.mo  vicelegato  %  [ed]  il  signor  conte  Marc'  Antonio 
con  molto  amore  salutano  V.  R.,  et  si  raccomandano  alle  sue  ora- 
tioni. Da  Bologna  il  xix  di  Maggio  1553.  D,  V.  R.  seruo  in 
X.°  et  indegno  figliuolo, 

Francesco  Palmio. 
Inscriptio:  f  Al  molto  R.do  in  X.°  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù.  In  Roma. 


»    Thomas  Campeggi  ( 1 520- 1 559).  Gams  . 

2  Hieronymus  Sauli,  archiepiscopus  genuensis,  prolegatus  Bononiae. 
'    Comes  Marcus  Antonius  Bentivoglio. 


302 


Epistolae  Mixtae — 602 


609 

FRANCISCUS  PALMIUS 
PATRI JOANNI  DE  POLANCO 

BONONIA  25  MAJI  1553 

Ait  non  expediré  ut  nostri  in  collegium  ancharanum  sese  recipiant.  — Incom- 
moda  quae  inde  sequerentur, — De  aliis  in  urbe  locis. — Opera  proximis 
navata. 

La  gratia  et  pace  di  X.°  N.  S.  sia  sempre  con  noi.  Amen.  Per 
le  de  XX  di  V.  R.  ho  inteso  quanto  la  scriue  cerca  li  luoghi  de 
quali  auisai,  et  inoltre  di  quello  d^  Ancarano,  '  che  mi  scriuo- 
no  debba  procurar'.  Sopra  questo  dirò  primo  quanto  mi  pare,  et 
puoi  sopra  dell'  altri. 

Cerca  adonche  a  quello  del'  Ancharano,  dico  che  mi  raccordo 
chel  primo  anno  chel  mio  fratello,  M.  Benedetto,  vene  a  Roma, 
dete  informatione  costà  di  questo  colleggio,  et  scrisse  ei  a  certi 
amici  suoi  et  a  me,  per  procurar,  se  fosse  uia  di  puotere  ottenere 
questo  luogho.  L'  amici,  a  quali  scrisse,  si  scandalizarno,  et 
Tofficii  che  si  cercauano  da  loro  fauoreuoli,  forno  omnino  op- 
posi ti,  parendo  al  loro  mondano  giudicio  che  quello  luogho 
staua  molto  meglio  dedicato  al  raleuare  degl'  huomini  al  mondo, 
eh'  al  diuino  seruiggio,  che  loro  reputano  proceder'  o  da  puoco 
ceruello,  o  da  melancolia.  Di  modo  che  li  scholari,  che  alhora 
stauano  in  quello  colleggio,  intesero  la  cosa,  et  nè  seguirno 
assaj  mormorationi,  et  querelle  contra  di  noi;  et  alhora  comen- 
ciarno  a  stabilire  le  cose  di  quello  colleggio,  a  fine  non  le  fosse 
leuato  di  mano.  Voglio  adonche  dire,  che,  a  cerchar'  questa 
cosa,  a  me  non  solo  pare  hauere  molte  difficultadi,  ma  etiam 
impossibilità:  primo,  perchè,  come  ho  detto,  una  volta  una  parola 
sola  sopra  ciò  hauemo  detta,  et  ha  causata  tanta  difficultà,  che 
farebbono  adonche  molte,  etc?  2.0  ,  gli  è  molto  verisimile  che  la 
casa  Farnesa  male  uolontierj  si  priuerà  di  questo  luogho,  oue 

*    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  l33,  prius  112. 

-    Videantur  epist.  598  et  601;  Polanco,  t.  in,  pag.  134,  n.  268. 


25  Maji  1553  3o3 

nodrisce  molti  suoi  seruidori,  de  quali  si  seruono  di  puoj.  3.0  , 
sentendo  li  scholari,  che  hor  V  habitano,  che  di  nouo  cercamo  il 
luogho,  farano  la  resistenza  che  puotrano,  et  appresso  del  car- 
dinale Farneso  et  appresso  delli  dottorj  suoj  che  odono,  et  di 
tutta  la  città,  li  quali  concitarano  ad  odio  contra  di  noj,  con  dire 
che  siamo  huominj  di  tanta  charità,  che  uogHamo  impedire  et 
torre  la  commodità  a  tanti  buonj  giouanj  di  farsi  huomini  grandj. 
4.0  ,  perchè  Y  amici  nostri  prencipali,  precipue  il  conte  Marc' 
Antonio  Bentiuoglio,  dicono  che  nullo  pacto  non  doniamo  farne 
parola.  Vi  s'  aggionge  la  5.a  et  vitima  raggione.  Dato  che  il 
luogho  fosse  a  proposito,  o  che  si  puotesse  hauere,  dico  che  è 
molto  stra  mano,  et  lontano  dal  corpo  della  città.  La  chiesa,  che 
scriuono  essergli  vicina,  è  una  compagnia,  la  quale  alias  ha- 
uemo  cerchata,  e  col  meggio,  che  fu  caldissimo,  di  M.  Alessan- 
dro Farnese,  fratello  di  Mons.  R.mo  Poggio  %  et  non  si  puotè 
ottenere  altro,  che  molte  mormorationj . 

Della  Madonna  di  Galera  '  nè  dico  molto  bene,  per  essere  nel 
luoofho  eh'  è.  Tamen  mi  dice  il  conte  Marc'  Antonio,  che  haueres- 
simo  molta  difficultà  applicarla  cosi  al  primo  tratto  alla  Com- 
pagnia. Dice  lui,  che  primo  bisognarebbe  si  facessimo  accomodar' 
iui  ad  tempus,  e  pigliarla  in  quello  modo  la  puotessimo  hauere,  e 
puoj  pian  pian  negociarla  con  maggiore  commodità. 

Di  S.to  Colombano  dico,  che  più  de  tutti  mi  piace,  come  altre 
volte  ho  scritto.  A  questo  et  quello  della  Madonna  attendiamo 
adesso  a  pigliare  strette  et  vere  informationj ,  per  puotere  puoi 
incaminare  il  negocio.  V.  R.  m'  auisa  la  volontà  di  nostro 
P.  M.  Ignatio. 

Le  lettere  per  Ferrara  et  Modena  si  sono  già  mandate.  Le 
cose  di  qua  per  diuina  gratia  uano  bene.  Questa  settimana  si  sono 
confessate  molte  persone  per  it  giubileo  della  pace.  Domenica 
passata,  dico  il  giorno  di  pascha,  communicamo  grande  numero 
de  persone.  Il  3.°  giorno  si  batteggiò  quello  hebreo  con  molta 
solennità  nella  chiesa  chathedrale,  e  volsero  tutti  questi  gen- 

'    Alexander  Farnesius,  cardinalis,  cujus  nomen  statim  recurrit. 
-    Joannes  Poggio  erat  bononiensis, 

(iRectius  di  Galliera.»  POLANCO.  t.  IV,  pag.  I15,  n.  221,  annot.  I. 


3o4  Epistolae  Mixtae— 6o3 

tilhuomini  che  tutti  li  nostri  andassino  acompagnarlo  al  bat- 
tesimo, e  andassimo  tutti,  e  quello  giorno  fossimo  veduti  tutti 
insieme  la  prima  uolta,  e  con  edificatione,  per  diuina  gratia,  di 
tutto  questo  populo;  e  tanto  era  il  populo  per  le  uie  doue  pas- 
sam o ,  che  non  se  potea  passare  senza  grandissima  difficultà,  e 
nella  chiesa  più  che  più. 

Le  schole  uano  per  diuina  gratia  bene.  Il  numero  de  scholari 
è  di  cento  tre  fermi;  sempre  nè  sono  infermi,  in  villa,  etc.:  s'ag- 
ariutano  al  solito. 

Li  fratelli  per  diuina  gratia  stano  tutti  bene,  e  sono  queti,  e 
attendono  a  fare  tutti  Y  officio  loro.  Al  presente  non  ci  è  altro 
che  dire,  saluo  che  raccomandarci  air  orationi  di  nostro  P.  M. 
Ignatio,  di  V.  R.  et  de  tutti  li  Padri  et  charissimi  fratelli.  Da 
Bologna  alli  25  di  Maggio  1553.  D.  V.  R.  seruo  in  X.°, 

Francesco  Palmio. 

Inscriptio:  Al  molto  R.do  in  X."'  Padre,  il  P.  M.  Giovanni  Po- 
lancho,  sacerdote  della  Compagnia  di  Jesù.  In  Roma. 

EMMANUEL  GOMES 

PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BRANDO   26  MAJl  I553 

Pax  inter  acérrimos  adversarios  constituta. — *Oppida  lustrata  et  exculta. — 
Sensus  sui  animi,  perspectis  multorum  ignorantia  et  vitiis. — Astus  mali 
daemonis  in  alienando  a  nostris  viro  de  religione  bene  merito,  Jacobo  de 
Mara:  hic  veniara  a  Patre  Gomes,  summa  demissione,  poscit. 

t 

Jhs 

Molto  mio  R.do  in  Christo  Padre.  La  gratia  et  pace  di  Christo 
sia  con  tutti.  Amen.  Tre  pieghi  de  lettere  mandai  li  giorni  passati; 
non  so  si  venero  a  Roma,  o  si  sono  pigliati  li  marinari  delli  tur- 
chi. Ma  si  fossero  aggiunti,  si  può  dimandare  dilloro  in  ripa. 
Vno  si  chiama  Paulo  Bap.ta  ,  di  Rogliano;  vn  altro  è  di  Mussiglia 


Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  41,  prius  244. 


20  Maji  1553  3o5 

de  Sinturio.  Il  prete  di  questo  paese  mi  ha  referto  esser'  intrato 
nella  nostra  Compagnia  vn  suo  discipulo,  et  dicono  che  da  bene, 
ma  eh"  è  intrato  con  obiecto  d"  estudiare,  et  tornare  alli  suoi  pa- 
renti. Credo  che  serà  scritto  dal  Padre  don  Siluestro  alla  R.  V., 
come  il  Signor  habbia  messo  in  pace  tutto  questo  Capocorso,  nel 
quale  si  sono  fatte  14  pace  importantissime,  delli  quali  alcune 
era  di  24  anni,  di  2,  3,  6,  8,  15,  et  così  erano  morti  molti  homi- 
ni,  di  alcune  parte  4,  2,  6,  et  altre  erano  bandite  in  terra  ferma 
per  homicidiarij  che  hanno  hauto  gratia  di  ritornare  in  Corsica. 
Grande  consolatione  hebbe  tutto  il  paese,  vedendo  che  più  anni 
sonno  che  li  poueri  huomini  non  poteano  uscire  di  casa  se  non 
carighi  de  fero,  armati  di  capo  a  piedi;  ma  adesso  con  molta  glo- 
ria del  Signor  si  truouano  notte  et  giorno  in  camisa.  Adesso  la 
masnata  delli  figliuoli,  che  patinano  tanta  fame  et  necessità,  es- 
sendo priuati  delli  suoi  padri,  banditi  in  terra  ferma,  sonno  ritor- 
nati alla  prestina  fruitione  della  presentía  di  quelli.  Adesso  molte 
horphane,  che  eranno  in  pericolo  di  fare  molto  male,  si  sono  re- 
parate et  maritate  con  li  figliuoli  di  quelli,  che  V  haueano  tombato 
li  loro  padri.  Ma  di  questa  materia  me  remetto  alle  lettere  de 
Senturio. 

A  18  di  questo  mi  parti  di  Rogliano  con  quella  satisfatione 
per  gratia  del  Signor  (non  è  poco)  che  si  potea  desiderare  del  si- 
gnor Jacomo  *  et  de  tutto  il  paese,  et  certo  il  Signor  nostro  ha 
agiutato  assai  quella  terra,  che  hauea  assai  bisogno.  Ma  eh"  gioua 
hauere  piantato  la  vignia  de  X.o,  si  deest  Apolo,  deest  et 
Cephas,  qui  habbino  cura  di  rigare  le  nouelle  plantione?  Duci 
messi  sonno  che  il  vicario  del  vescouo  tiene  priuata  questa  che- 
sia  senza  prete,  nè  per  sè  nè  per  altro  prouedere  la  lassa,  et 
si  insino  auale  tutti  o  quasi  tutti,  si  confessauano  et  communica- 
uano  ogni  domeneca,  di  mo  inansi  non  lo  possono  fare,  non  ha- 
uendo  pastore  che  pasca  el  grege,  ma  lupo  che  rapisca  la  lana  et 
il  late.  Et  non  si  sa  quante  anime  sonno  sotto  questa  cura,  ma 
sollo  si  prettende  quanti  scudi  rende  la  chiesia  et  piedi  di  altare. 
Già  si  lamentano  tutti  li  populi,  non  solo  del  fatto,  ma  di  chi  ha 


^    Jacobus  Santi  di  Mara. 

EpISTOLAE  MixTAE,  TOM.  m. 


20 


3o6 


Epistolar  Mixtae— 6o3 


mandato  vno  seculare  a  prouedere  le  anime,  che  ha  più  disposi- 
tione  et  portamenti  di  soldato,  che  non  di  pastore.  Certo  nissuno 
è  cosi  di  cuor  marmoreo,  che,  vedendo  la  miseria,  nella  qualle  è 
deuenuta  la  eclesia  di  X.o,  sì  temporale  come  spirituale,  che 
possa  contenere  le  lachryme.  Io  per  me  non  volea  essere  nato  a 
vedere  tale  destruttione:  in  la  vna,  di  ogni  cosa  pertinente  al  di- 
uino  coltu,  in  V  altra,  d'  ogni  virtù  et  costume,  alla  relligione 
Christiana  necessario;  et  di  questo  n'  ho  fatto  assai  lamen tatione 
nelle  altre,  nè  mai  la  R.  V.  mi  ha  mandato  risposta. 

Li  frati  puoi,  oltra  che  (come  io)  poco  idoney  sonno,  si  retirano 
tutti  quanti  indietro.  Si  huomo  li  prega  che  aglutino,  dicono  che 
la  sua  regula  li  priua  del  baptismo,  del  dare  T  olio  santo,  et  andare 
communicare;  et  prete  non  ui  è  eh'  ciò  faccia;  et  questi  alle  con- 
fessioni, quando  odenno  vno,  credeno  hauere  fatto  tropo;  et  si 
instimularli  voglio,  dicono  che  li  vescoui  et  preti,  che  mangiano 
r  intrata,  lo  vengano  fare;  et  così  si  perdonno  le  pouere  anime 
per  solo  deffetto  di  pastori.  Che,  chiaro  è,  che  si  fossero  inse- 
gniate et  vedessero  V  essempio,  che  tutti  sarabbenno  santti.  Et  si 
questo  si  gli  volessi  dire,  vi  tenerano  per  nemici;  nec  propterea 
mirum,  si  quelli  che  nè  deueano  aggiutare  et  fauorire,  sonno 
contra  di  noi;  et  qui  leuantes  manus  puras  '  cum  gratiarum  actio- 
ne,  Deum  glorificare  et  magnificare  debuerant,  vedendo  che 
r  habbia  proueduto  di  chi  li  aggiuta  a  portare  la  sua  somma, 
quelli  medessimi  sonno  quelli  che  cercanno  di  conturbare,  et  ob- 
scurare  ogni  cosa,  quia  semper  odium  parit  veritas,  in  confusione 
delli  maleuoli,  in  gloriam  vero  et  honorem  honorum.  O  Padre,  si 
sapisti  quanti  et  quali  babbi  excitato  il  demonio  contra  di  noi, 
al'  hora  neramente  maledictus  homo,  qui  confidit  in  homine  %  nec 
in  principibus,  in  quibus  non  est  salus  con  uerità  intenderes- 
simo  il  propheta.  Astuto  è  il  inimico  et  non  volea;  et  si  dogli  eh' 
le  anime  siano  indirisate  per  la  via  de  andare  a  quelli  luochi 
beati,  doue  elli  per  la  sua  superbia  è  scasciato  vituperosamente. 
Et  però  non  mi  marauiglio  si  habbia  etiam  excitato  il  signor  Gia- 

•  I  Ad  Timoth,  II,  8. 

*  JER.,XVII,  5. 
'     PS.  CXLV,  2. 


20  Maji  1553  3o7 

cobo  contra  di  noi,  volendoni  malamente  scornare;  ma  la  potente 
dextera  del  Signor  mirabilmente  ha  rotto  il,  ouero  li  corni,  nel 
capo  del  dracene,  et  delli  suoi  ministri,  non  con  poca  confussione 
delloro.  Basta  che  esso  signor  Giacomo  mi  he  venuto  dinansi,  et 
più  di  tre  volte ,  mettendosi  ingionochioni ,  dimandandomi  per- 
donanza;  et  mentendosi  per  la  gola,  è  restato  premiato  del  me- 
rito suo,  nè  anchora  forsa  troppo  contento,  ansi  con  doglia  d'  es  - 
tomacho,  si  è  partito  di  me  ,  pregandomi  lo  volessi  tenere  in 
quello  conto  che  primo,  facendomi  intendere  che  douonche  nella 
Corsa  et  fuora  gli  facessi  vn  minimo  seno,  saria  in  fauore  et  prot- 
tettione  della  chesia  con  vita  et  stato,  senza  perdonare  a  niente 
Ma  con  tutto  questo,  sempre  è  necessario  prudenter  caminare 
auanti  a  questoro,  qui  vias  nostras  considerant,  et  semitas  dinu- 
merant;  li  humori  delli  quali,  quanto  si  può  dire,  sonno  difficili 
a  cognoscere,  doue  veramente  egli  hebbero  il  prouerbio,  etc. 

O  quante  lachryme  piangeuano  li  buoni,  quando  intessero 
che  mi  partiua.  Certo  non  poco  moueano  a  compassione  lassarli 
suoli ,  maxime  vdindo  li  lamenti  delli  vechi ,  et  li  suspiri  delle 
vergine,  et  li  pianti  delli  vidue;  ma  più  vedendomi  io  tanto  lon- 
tano di  quello,  che  loro  pensano  di  me,  et  essendo  molta  differen- 
tia  fra  me  et  quello  che  loro  mi  reputano.  Il  Signor  li  conserui 
in  quella  volunta.  Di  Brando  *  26  di  Maggio  1553.  Tuorum  in 
Domino  minimus  fihus,  indignusque  seruus, 

Emmanuel. 

Inscriptio:  Ihs.  Al  mio  molto  R.do  in  Christo  Padre,  il  Padre 
M.  Polanco,  della  [Compagnia]  de  Jesù. 


'    Haec  ad  suutn  Chronicon  adhibuit  PoLANCO,  t.  lii,  pag.  ro2,  n.  189. 

2  «Brando,  feudo  della  Provincia. di  Capo  Corso.»  Polanco,  t.  m, 
pág.  io3,  n.  192,  annot.  2.  Vide  Cambiaci,  Istoria  di  Corsica,  lib.  vii,  ad 
anuum  1553. 


3o8 


EpISTOLAE  MlXTAE-604 


001 

SILVESTRE  LANDINUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  26  MAJI  1553 

Maria  praedonibus  infesta. — Capti  aliquot.  — Landinus  intra  moenia  sese 
recipit. — Studia  amicorum  ad  coUegium  Bastiae  instituendum. — Munia 
sacra  obeuntur. — De  P.  Gomes  de  Montemayor. — De  vicario  maria- 
nensi  et  religiosis  a  suo  ordine  deficientibus. — De  potestate  ad  dispen- 
sandum  cum  contrahentibus  matrimonium  in  quarto  gradu. 

IHS 

Molto  mio  R.do  Padre  nel  nostro  Signore.  La  somma  gratia 
et  amore  eterno  di  X."  nostro  signore  V.  R.  saluti  et  uisiti  colli 
suo  santi  doni,  et  gratie  spirituali.  Scrissi  la  settimana  passata, 
ma  li  pirate  hanno  preso  le  barche  colli  paronj  t:he  portauano  le 
lettere.  Il  Signore  gli  facia  misericordia;  quaV  è,  Gian  Giacomo, 
chi  portò  quiui  il  nostro  carissimo  M.  Cornellio,  et  molti  altri  cor- 
si, et  barche  corse.  Ogni  di  fanno  qualche  male;  sono  uenuti 
sotto  la  Bastia  a  un  miglio  et  mezzo,  per  cattiuar'  questi  poueri^ 
che  fuggirno  d'  una  gondoletta,  ma  il  soccorso  d'  una  frigata 
et  r  artigliarle  della  cittadella  li  fecero  liberi.  Questo  fu  sabbato 
passato,  a  ir  hora  di  sesta.  Domenica  a  mezzo  giorno  presero  X 
fanciulle  di  14  et  15  anni  in  Capraia,  con  due  guardie  et  uno  fan- 
ciullo, et  uogliono  far  segno  di  recato,  et  uanno  con  molti  ingan- 
ni, fingendo  esser  ueri  xpiani.  Domenica  da  sera  battagliorno  due 
grosse  naue,  che  si  uedeuano  dalla  Bastia,  ma  non  ualsero  con- 
tra di  loro  per  gratia  di  Dio.  Cosi  se  nè  uano  solcando  questo 
mare  con  tanto  danno,  per  i  peccati  nostri. 

Scrisse  per  Gio:  Maria  di  M.  Orlandino,  alli  14  o  incirca  dil 
presente,  altri  mali  et  cattiuità  d'  huomini  et  uergini  quiui,  con 
uno  prete,  et  si  dice  d'  alcuni  frati  apostate,  quali  fuggiuono 
r  vbidienza.  Il  Signore  dia  lume,  acciò  si  facia  la  sua  uolontà.  A 


Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  85,  prius  242. 


20  Maji  1553  3o9 

tutti  scriuo  questo,  acciò  V.  R.  non  si  marauiglia,  se  non  uengono 
lettere,  perchè  di  qua  si  teme  molto  di  questi  corsari  \ 

Penso  domane  andarò  a  star'  in  una  casa  alla  Bastia,  c'  hanno 
pigliato  in  locatione 

Mando  V  alligate  da  Genoua  circa  dil  colleggio,  et  qua  si 
tratta  di  continuo  d'  uno  altro  ma  tanto  sono  le  parti  in  questa 
isola,  cè  da  far'  assai,  a  poter'  star'  dritto.  Li  buoni  dicono  che 
non  cè  uia  alcuna  di  riformar'  1'  isola,  sei  non  si  fa  colleggio  delli 
nostri.  M.  Gio:  Natale,  et  M.  Benedetto  inuigilanno  sopra  ciò,  et 
penso  hoggi  nè  scriuano  al  magnifico  vfficio. 

Al  presente  per  gratia  dil  Signore  sto  meglio.  Si  predica  ogni 
di,  et  alle  feste  quando  due,  quando  tre  uolte.  Vengono  ogni  sera 
alla  dottrina  xpiana.  in  la  Bastia  da  cento  venti  fanciulli.  Si  sono 
comunicati  questa  settimana  più  di  mille  persone,  nè  mai  si  co- 
municorno  tanti  per  tutta  Corsica. 

Il  P.  M.  Emanuel  è  accostato  qua  a  otto  miglia,  et  fa  il  simile 
in  Brando     terra  dil  signore  Melchior'. 

Fanno  quiui  essercitij  spirituali  tre  huomini  de  primi,  et  due 
donne  il  simile,  et  due  confessioni  generali,  vna  d'  uno  de  primi 
di  Corsica,  1'  altro  d'  uno  genouese  procuratore  prigione;  me 
restono  tredici  pregioneri  ancora  da  confessar' .  La  terra  poi  non 
manca  mai  alle  confessioni,  et  io  ogni  mattina  seruo  della  mia 
messa  al  signore  gouernatore  et  alla  corte.  Facia  N.  S.  che  noi 
tutti  seruiamo  in  uerità  a  sua  diuina  maestà. 

Sturbo  danno  in  questa  issola  li  apostate,  quali  sono  in  molti- 
tudine, et  uengono  colli  loro  breui  sorretitij,  et  il  vicario  di  Ma- 
riana 1'  admette,  et  alla  cura  d'  anima,  prediche,  et  tali  che  ne- 

'  «Sub  finem  mensis  Maji  piiatae  valde  molesti  esse  Corsicae  coepe- 
runt,  et  aliquot  navigia  exigua  prope  Bastiam  occuparunt,  et  inter  alios, 
quosdam  apostatas  monachos,  obedièntiam  fugientes;  et  cum  quosdam  in 
terram  fugientes  insectarentur,  bombardis  ab  arce  Bastiae  fuerunt  repulsi.» 
Polanco,  ih,  pag.  io3,  num.  191. 

*  «Deductus  est  P.  Sylvester  a  monasterio  Sti.  Francisci  intra  ipsam 
civitatem,  et  in  quadam  domo  conducta  fuit  consti  tutus,  cujus  pretium  et 
expensas  omnes  necessárias  ad  ejus  victum  jam  dictus  Joannes  Natalis  pro 
sua  devotione  solvere  voluit.»  Polanco,  ibid. 

^    Infra  redibit  de  eadem  re  sermo. 

*  Vide  epist.  superiorem,  et  Polanco,  ibid.,  n.  192. 


3io 


EPISTOLAE  MlXTAE-604 


gono  la  uera  religión'  esser  li  3  uoti ,  per  oltra  V  inuocatione  d' 
santi,  comme  quel  frate  di  Piombino,  di  chi  più  uolte  ho  scritto  a 
V.  R.  Il  Signore  ci  dia  aggiuto  contra  li  mali  religiosi,  preti  et 
frati,  che  altro  aggiuto  non  trono. 

La  Capraia  è  della  diocesi  di  Massa  di  Maremma,  penso  sia 
vescouo  di  Mons.  nostro,  R.mo  cardinale  Maffeo  Dicono  hauer' 
ottenuto  alias  dalla  sedia  apostolica  priuileggio  di  contraher'  in 
quarto  grado,  per  esser'  isola  sola  et  ristretta,  et  molti  hanno  con- 
tratto. S.  S.ia  R.ma  ueda  che  s'  ha  da  far',  perchè  essi  non  pos- 
sono monstrar'  scrittura,  sendo  stati  catti uati  poco  fa  tutti  da 
Draguth,  et  perse  le  dette  scrittur'.  Se  in  cancellarla  ciò  si  troua, 
e  se  loro  pouerini  hanno  a  tentar  altri  rimedij  et  uie ,  sono  molto 
poueri.  Il  simile,  quiui  tali  sono  quindici  et  uenti  anni,  et  in  terzo 
et  in  quarto,  ma  per  pouertà  restono  di  torre  dispensa,  sei  si  può- 
fare  prouisione  alla  pouertà  loro;  et  quelli  c'  hanno  le  moglie  rine- 
gate et  n'  hanno  preso  altre  ;  et  quelli  che  pensono  siano  morte, 
il  simile  ;  et  altri  raccordi  chio  scrisse  per  altre  mie  ^ .  Mi  racco- 
mando alle  deuotissime  orationi  di  V.  R.  con  tutta  V  isola,  et  mas- 
sime il  Padre  ministro  con  suoi  fratelli,  il  magnifico  M.  Bene- 
detto Casanoua,  M.  Gio:  Natale,  et  M.  Antonio  Mariana,  pre- 
gando tutti  noi  che  sia  aggiutata  questa  pouera  isola  d'  operarij . 
Dalla  Bastia  alli  26  di  Maggio  1553.  Intendo  esser'  stato  man- 
date lettere  raccomandatitie  dal  magnifico  vfficio  ^  al  signore 
gouernatore  *:  non  so  s'  è  il  uero.  S.  S.*  non  ha  mai  riceuuto  let- 

*  Fuerat  equidem  episcopus  massanensis  Bernardinus  cardinalis  Maifei, 
quem  «virum  egregium  Paulus  lll  transtulit  ad  Ecclesiam  Theatinam  die  9 
Novemb.  1549.  Sedit  laudatissime  annos  4.  Decessit  Romae  optimus,  et 
longiori  vita  dignissimus  Praesul,  ex  hac  mortali  ad  immortalem  vitam  17 
kal.  Aug.  1553,  aetatis  suae  39.»  Ughellus,  Italia  sacra,  t.  vi,  col.  760. — 
Porro  in  ecclesia  massanensi  Maffei  successerat  ((Michael  de  Sylva,  Card.n 
Gams,  Series  episcop.  pag.  756;  Ughellus,  L  c,  t.  lu,  col.  727. 

*  «Juxta  auctoritatem  apostolicam,  multas  dispensationes  in  4.°  gradu 
contractorum  matrimoniorum  gratis  [Landinus]  concedebat.»  Polanco^ 
t.  Ili,  pag.  97,  n.  180. 

'    Officium  sive  magistratus  Sti,  Georgii. 

*  Plures  tamen  epistolas  Stus.  Ignatius  scripsit  Lambae  Doria,  Corsi- 
cae  gubernatori,  quae,  a  praedonibus  interceptae,  eidem  redditae  non  sunt, 
ut  conjicimus  ex  litteris,  quae  habentur  inter  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  ili, 
pag.  406  et  238,  quas  vide  sis. 


27  Maji  1553  3ii 

tere  da  V.  R.,  poi  che  si  parti  M.  Cornellio.  D.  V.  P.  R.  humil- 
limo  seruo  nel  nostro  Signore , 

Silvestro  Landino  da  Sarzana. 

t 

Inscriptio:  Jhs.  Al  mio  molto  R.do  Padre  nel  N.  S.,  il 
P.  M.  Ignatio  Loyola,  prepósito  della  Compagnia  di  Gesù  dignis- 
simo,  in  Roma,  in  S.ta  Maria  della  Strada,  appresso  a  S.to  Marco. 

605 

JOANNESBTA.  VIOLA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FLORENTIA  27  MAJI  I553 

Florentiam  venit,  Perusiam  brevi^  aut  potius  Venetias,  discessurus. — De 
collegio  Societatis  Garfagnanae  constituendo. — Loci  opportunitas  et  in- 
colarum  óptima  in  nos  voluntas  coramendantur .  —  Piorum  sacerdotum 
vota,  mores,  liberalitas. 

t 

La  gratia  et  pace  de  Jesù  Christo  nostro  signore  sia  con 
tuttj  noj.  Amen.  R.do  Padre  in  Christo  N.  S.  Son  gionto  in  Fi-' 
rence  per  la  gratia  del  Signore  sano,  et  pensauo  (ueduto  vno  puo- 
cho  il  collegio  di  questa  cità  per  parte  del  R.do  p,  prouinciale  *) 
andare  a  Perosa  et  Augubio,  mentre  ho  la  commodità  de  la  mula, 
se  non  fosse  stata  vna  di  V.  R. ,  la  quale  giudica  essere  meglio 
eh"*  io  vada  hora  a  Venetia.  Penso  che  circa  il  fine  de  la  sequente 
settimana  mi  partirò  per  andarui,  piacendo  a  nostro  Signore 
agiu  tarmi.  Et  così  si  differirà  V  andata  a  Perosa  in  altro  tempo. 

Quanto  alle  cose  di  Garphagnana,  dirrò  a  V.  R.  che  ho  tro- 
uato  quello  populo  tanto  affectionato  a  nostra  Compagnia, 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  176,  prius  61,  62. 

*  Jacobus  Lainez.  Etenim  quia  hic  ((in  praedicatione  occupatus  erat,  et 
ei  P.  Ignatius  injunxerat  ut  compendium  quoddam  theologiae  ..  conficeret, 
voluit  ut  P .  Baptistae  Violae  suam  facultatem  committeret  in  omnibus  illius 
provinciae  collegiis;  et  ita  Commissarius  ab  eo  effectus  est,  ita  tamen  ut 
cum  ipso  Provinciali,  quod  acturus  esset,  conferret.»  Polanco,  t.  m,  p.  62, 
n.  Ilo. 


3i2  Epistolar  Mixtae— 605 

quanto  dire  si  può.  Stanno  bramando  che  alchuni  de  nostri  va- 
dino  là,  per  insegnarli  a  viuere  loro  et  suoi  figlioli.  Son  stato  re- 
ceuuto  com  grandissima  charità  da  ogniuno.  Et  non  puosso  pen- 
sare che,  quando  si  mandarano  alchuni,  non  si  faccia  grande 
frutto,  perchè  hora,  che  non  vi  sono  se  non  quelli  sacerdoti  ad- 
herenti  a  nostra  Compagnia,  pur  si  fanno  molte  confessionj  et 
communionj;  et  in  tanto  numero,  che  è  per  fare  grande  confu- 
sione alle  citadj.  Ogniuno  de  quei  populi  desyderaria  che  si  fa- 
cesse il  collegio  nella  propria  terra  ;  ma  intra  li  altri  si  è  eletto 
vno  luoco  (quando  piacerà  a  V.  R.  farui  collegio),  quale  da  tutti 
quelli  Padri  che  sono  là  è  giudicato  essere  il  più  commodo,  sia 
alla  vtilità  et  sanità  de  membri  di  nostra  Compagnia,  sia  ancho 
per  aiutare  gli  popuh.  Questa  terra  si  chiama  Villa,  sopra  di  vna 
collina,  in  aere  sanissimo,  et  bellissima  prospectiua,  et  fa,  come 
intendo,  circa  sesanta  o  settanta  fuochi,  doue  il  populo  è  molto 
amatore  delle  virtù. 

Vn'  altro  luoco  ci  è  stato  proposto,  chiamato  S.to  Donino, 
doue  vno  gentilhuomo  luchese  ha  vna  casa.  Questo  gentilhuomo 
mi  ha  detto  che  prestaria  la  casa  alla  Compagnia  per  cinque  anni 
o  sette.  Il  luocho  è  quasi  sopra  la  strada,  quale  viene  di  Lombar- 
*  dia,  et  va  in  Lunexana,  et  in  Garphagnana,  perilchè  è  soggieto 
ad  ogni  mouimento  di  soldati;  et  non  vi  sono  se  non  circa  qua- 
tordecj  case.  Il  luoco  è  sterile,  et  etiam  per  edificami  et  hauere 
larghezza  di  luogo  et  saxi  per  edificare,  non  vi  è  commodità.  AHI 
Padri  di  là  non  pare  molto  commodo,  sia  etiam  perchè  non  è  pró- 
ximo ad  alchuna  terra,  di  donde  si  puossano  hauere  commoditadi 
di  medicj  et  altre  occorrentie,  sia  perchè  ad  ogni  occorso  di  sol- 
dati bisognaria  transportare  ogni  cosa.  Quel  gentilhuomo  dice 
che  forsi  col  tempo  puotria  applicare  vno  piccolo  beneficio  alla 
Compagnia,  che  ha  là,  sed  haec  sunt  verba.  Non  so  come  (non 
dando  lui  la  casa  alla  Compagnia  libera,  come  non  vole  darla) 
fosse  puoj  honesto  partirsi  di  quella  terra  et  andare  in  altra.  Adde, 
che  si  puotrà  profittare  in  vna  terra  tanto  piccola  nelle  cose  spi- 
ritualj?  Ho  communicato  la  cosa  col  Padre  prouinciali  et  li  pare 
megho  r  altro  luogo:  pur  V.  R.  giudicarà. 

Quelli  buonj  Padrj  insieme  con  il  P.  M.  Joanni  Battista  Nag- 


27  Maji  1553 


3i3 


gio,  perchè  haueuano  fatto  vno  certo  instrumento  (come  de  ciò 
auisaj  V.  R.),  nel  quale  lassiauano  alchuna  somma  de  denarj  alla 
Compagnia  post  mortem,  hanno  reuocato  detto  instrumento,  et 
fattone  vn  altro,  doue  lassiano  che  li  scholarj,  vbi  primum  vene- 
rint  in  patriam  illam,  puossino  hauere  li  detti  denarj.  Quiui  ve 
mando  Y  instrumento,  dal  quale  V.  R.  puotrà  cognoscere  quanto 
amino  che  questa  opera  si  faccia.  Lassiano  la  somma  de  500 
scudi  doro,  da  essere  datti  al  collegio,  subito  che  si  comminciarà; 
et  oltra  di  questo,  altre  prouisionj  per  il  viuere.  Et  tutti  mi  hanno 
detto  vnanimiter  che  vogliono  portare  li  loro  mobili ,  et  ancho  il 
viuere  per  vno  anno  in  casa,  acciò  che  non  si  patisca.  Spero  nela 
bontà  de  Dio,  che,  essendo  loro  grati  alli  populi,  come  sono,  che 
essendo  pigliatj  nel  collegio,  farrano  cose  assaj,  et  commouerano 
molto,  magiormente  li  populi,  perchè  sono  più  che  amati  da  loro. 
Il  vedere  che  spogliano  li  loro  parenti  di  questa  somma  de  benj, 
per  fare  questa  òpera,  ci  debbe  incitari  a  non  mancarlj 

Quelli  poueri  sacerdoti  già  hanno  voti,  come  sa  V.  R.,  alla 
Compagnia,  et  si  dolgano  che  restino  cosi,  adhuc  inter  cognatos 
et  notos  et  preghino  V.  R.  che  li  faccia  grafia  di  accettarli .  Et 
quando  pur  non  volesse  ciò  fare,  che  almeno  li  libera  da  questo 
carico  di  conscienza,  perchè  li  pare  a  loro  che  non  viuant  se- 
cundum  vota  edita.  Et  mi  hanno  pregato  che  di  ciò  scriuesse  a 
V.  R.,  et  che  fosse  contento  darlj  aduiso  del  parere  suo,  tanto  del 
collegio,  quanto  del  volerli  accettare,  o  no;  il  che  faccio,  et  li  ne 
supplico.  Et  di  questi  doj  punti  nè  expettarò  risposta  per  auisar- 
li,  cioè,  si  fiet  collegium  circa  questo  Settembre,  et  ancho  si  re- 

'  In  superiore  voi.  non  semel  dictum  est  de  studio  garfagnensium  in 
Jesu  Societatem,  deque  eorum  votis  ut  collegium  ibi  institueretur.  Loci  de- 
scriptionem  et  opportunitatem  Ignatium  docuit  ipse  Joannes  Bta.  Nagio, 
Epist.  Mixtae.,  t.  11,  pag.  814-816.  Vide  praeterea  ad  hunc  annum  POLAN- 
CO, t.  Ili,  pag.  60,  n.  106,  et  pag.  112,  Il3,  n.  214,  quo  in  postremo  loco 
haec  legimus;  «Hoc  eodem  anno  P.  Baptista  Nagius,  unus  ex  sacerdotibus 
Garfagnanae,  de  quibus  superius  actum  est,  vir  pius  ac  bonus,  ^c  Guerri- 
cus  Deodatus,  juvenis  ingenio  et  judicio  et  virtute  non  vulgari  praeditus,... 
temporalem  hanc  vitam  cum  aeterna,  ut  sperandum  estj.commutarunt.» 

-  Allusio  ad  illud  Lue.  11,  44. — Porro  de  his  sacerdotibus,  ac  de  aliis, 
quorum  liberalitas  in  promovendo  Garfagnanae  collegio  laudatur,  agunt 
Epist.  Mixtae,  t.  il,  pag.  768-770. 


3i4  Epistolae  Mixtae— 605 

cipientur  in  consortium.  Credo  che  non  vi  saria  nissuno  di  loro, 
che  in  alchuna  cosa  non  puossa  profittarìe,  imo  che  credo  che  loro 
farrano  bonissimo  mezo  per  fare  andare  le  cose  inanzi. 

Le  persone  che  pare  sarriano  necessarie  per  di  là  (sia  per 
drizzarli  loro,  sia  per  le  schole),  bisognarla  fossero  almeno  tre  o 
quatro:  doj  sacerdoti,  li  quali  puotessero  predicare,  et  doj  per 
fare  le  schole.  Et  quando  non  si  puotessero  mandare  doj  sacer- 
doti, almeno  bisognarla  mandarne  vno  sufficientissimo. 

Praeterea  si  è  consyderato  che  quando  non  vi  fosse  il  modo, 
di  nutrire  et  quelli  Padri  che  hora  vi  sono,  et  quelli  che  si  manda- 
riano,  che  si  puotriano  mandare  alchuni  de  quelli  Padri  per  li  col- 
legij,  per  aiutar'  a  confessare,  etc.  Quanto  alla  stancia  in  questa 
terra  di  Villa,  si  è  visto  vna  casa  assai  capace  per  hora,  con  buono 
horto,  la  quale  costarla  circa  docenti  scudi;  et  cosi,  pagandola 
della  somma  predetta  de  500  scudi,  restariano  anchora  trecenti 
scudi  per  comprar  terre,  o  terre  che  valleriano  il  pretio.  Adde 
che  vi  è  vno  giouane  luchese,  quale,  come  mi  dicono,  ha  pro- 
messo di  dare  cento  scuti  per  aiutare  a  compiar  la  casa,  et  fare 
molti  altrj  beni,  se  si  piglia  nella  Compagnia.  Vi  è  vn  altro  sa- 
cerdote, chiamato  prete  Carlo  da  Rogio  il  quale,  come  appar 
per  instrumento,  lasciò  V  anno  pasato,  insieme  con  li  altrj,  scudi 
32,  et  interim,  sino  a  tanto  che  li  sborsasse,  certe  stare  di  grane, 
etc.  Hauendosiui  a  mandar  alchuno  a  questo  Settembre  per  dar 
principio,  penso  (come  ancho  dice  il  Padre  prouinciale)  eh'  io  vi 
vada,  sarrà  expediente,  vno  puoco  inanzi,  per  preparare  le  cose, 
et  congregare  li  altrj.  Et  adciò  questo  si  puossa  fare,  bisognarà 
che  si  auisano  quelli  Padrj,  acciochè  in  questo  mezo  procurino 
di  stricarse  dali  soj  et  che  procurent  commoda  scholarium.  Dil 
tutto  V.  R.  aduisaramj  in  Vene  tia,  se  gli  parerà,  acciò  li  puossa 
fare  intendere  a  loro  il  tutto 

Non  altro  per  questa,  se  non  che  prego  Jesù  Christo,  nostro 
signore,,  conserui  V.  R.  in  sua  santa  gratia.  Amen.  Alle  ora- 
tioni  dela  quale  et  del  P.  M.  Polanco,  insieme  con  quelle  de 

'    Alibi  vocatus  est  «Don  Carlo  Darogio.»  Epist.  Mixtae,  t.  li,  p.  769. 
^    «Hoc  anno  non  posse  collegia  hujusmodi  nova  admitti,  significatum  ei 
[Patri  Lainez]  est.»  Polanco,  t.  ni,  pag.  61,  n.  106. 


27  Maji  1553 


315 


tutti  li  Padri  et  fratelli  mi  riccomando.  Il  medico  di  Firence  *  ci 
intratiene  qua  con  grande  charità  in  casa  sua,  et  lo  reccoman- 
diamo  alle  orationi  di  V.  R.  Di  Firence  il  27  di  Maggio  1553. 
D.  V.  R.  jndegno  figliolo  nel  Signor, 

JoANNj  Battista  Viola. 

Quellj  luochi  di  Villa  et  S.to  Donino  hanno  al  intorno  più  de 
vinticinque  o  trenta  altre  ville,  le  quali  concorrariano  tutte  alle 
schole,  et  nele  quali  si  puotria  far  grande  frutto  sprituale. 

Inscriptio:  f  Al  molto  R.do  in  Christo  Padre,  il  Padre  M.  don 
Ignatio  de  Loyola,  prepósito  generale  de  la  Compagnia  de  Giesù» 
appresso  S.to  Marco,  in  S.ta  Maria  de  Strada,  in  Roma. 

60G 

JO ANNES  NATALIS  ET  PACELLUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  27  MAJI  1553  *. 

Ne  bastienses  in  antiquum  vitae  genus  relabantur,  quod  Natalis  et  Pacellus 
timent,  utque  a  Deo  per  Landinum  facta  consolidentur,  duodecim  Patres 
e  Societate  poscunt,Jquibus  collegium  instituatur. 

t 

Jhs. 

R.do  M.o  Ignatio  salute.  La  causa  dela  presente  serà  per  fare 
intendere  a  V.  P.  come,  mediante  lo  aiuto  di  Dio  e  le  bone  opere 

*  Vocabatur  Mag.  Joannes  de  Rossi,  cujus  exstant  epist.  in  voi.  i  Liti. 
Quadr.,  et  in  Epist.  Mixtae,  t.  i. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  189,  prius  234. — De  hac 
epistola  scribit  Polanco,  t.  iii,  pag»  102,  lo3,  n.  190:  uAgebatur  serio  in 
civitate  Bastiae  de  collegio  Societatis  instituendo,  et  Joannes  Natalis... 
P.  Ignatio  mense  Majo  scripsit,  rogans  ut  duodecim  religiosos  Societatis  eo 
mitteret,  quibus  et  domum  et  ad  victum  et  vestitura  necessaria,  partim  ex 
Episcopi,  partim  ex  dominii  genuensis,  partim  ex  populi  eleemosynis  da- 
turi  erant...  Haec  tamen,  partim  ob  adversos  successus  belli  corsici,  hoc 
anno  contra  gallos  et  ciassem  turcicam  gesti  a  Republica  Genuensi,  quo  tota 
Corsica  perturbata  fuit,  partim  quia  Societas  nostra  multis  aliis  in  locis  oc- 
cupata erat,  ad  effectum  non  pervenerunt.»  Cf.  etiam,  si  placet,  Polan- 
co, l.  e,  pag.  87,  annot.  l. 


3i6  Epistolae  Mixtae — 606 

de  li  Reuerendj  Patrj  M.o  prete  Siluestro  e  M.o  prete  Manouelle, 
in  tutte  cose,  ispesialmente  le  sue  predicatione,  vna  bona  parti 
di  li  ominj  e  donne  di  lo  populo  e  cominità  da  la  Bastia,  e  così  de 
la  isula  di  Corsica  ano  comminciato  vdire  deuotamente  le  sue 
prediche  e  imparare  la  dotrina  cristiana,  e  cosj  di  mano  jmano 
sono  venutj  a  la  santísima  confesione  e  comm[uni]one,  e  pensia- 
mo cosi  farano  tuttj  li  altri,  e  che  luno  e  laltro  perseuererano  per 
lo  auenire  con  lo  aiuto  di  Dio. 

Tamen  noj  dobitiamo  che,  separendosi  da  noj  essj  bonj  reli- 
giosj,  chi  noj  vniuersalmente  non  torneamo  al  uomito,  epereui- 
tare  tale  schandalo,  abiamo  pensato  chi  uostra  paternità  in  questo 
si  uogla  dignare  e  darne  rimedio  e  aiuto,  con  uolercj  mandare 
dodecj  bonj  religiosj,  chi  siano  dottj,  li  qualj  ci  sapiano  bene 
amaistrare  e  insignare  circa  a  le  cose  spirituale  e  salute  di  lani- 
me,  e  ancora  chi  tegnano  bone  schole  a  inparare  a  fanciulli  e  fan- 
ciulle, atento  che  di  luna  cosa  e  dì  lai  tra  abiamo  grande  necesí- 
tate per  la  grande  ingnoranzia  chi  si  troua  in  questa  insula,  e 
massime  in  li  pouerj  pretj  chi  sono  indilisula,  e  secularj. 

E  circa  al  uito  e  uestito  de  dittj  pretj,  abiamo  pensato  trouarlo 
in  tre  parte:  vna  ali  uischouatj,  e  laltra  al  magnifico  e  prestantí- 
simo offitio,  e  lultima  parte  a  li  populj  di  Corsica,  la  qual  cosa  a 
noj  pare  molto  a  lu  proposito,  perchè  sariamo  molto  più  stabili. 
Nondimeno  ci  rimetiamo  senpre  a  lo  consiglo  di  V.  R.,  e  paren- 
douj  a  lo  proposito ,  si  dignará  per  lo  amor  di  Dio  nigotiare  tal 
cosa  con  quelle  persone  chi  a  uoj  paresj  al  proposito,  e  far  tal  ni- 
gotio,  darne  auiso  segondo  chi  Diio  vi  spira,  del  quale  sia  fatta 
senpre  la  sua  voluntaj  in  questa  e  le  altre  cose.  Non  vi  diremo  a 
dire  altro.  Ci  salutarete  per  mile  volte  a  M.o  Cornellio  e  tuttj  li 
altrj  vostri.  Da  la  Bastia  die  27  Maj  1553.  Per  U  uostrj  fratellj  in 
Xpto.  Jesu, 

JouAN ATALE  E  PAGELLO,  aubj  di  la  Bastìa. 
Inscriptio:  f  Al  R.do  M.o  Ignatio,  del  ordine  dil  bon  Jesù,  in 
Roma. 


29  Maji  1553 


3i7 


«07 

SILVESTRE  LANDINUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  29  MAJI  1553 

IHS. 

De  collegio  Genuae  instituendo. — Fructus  ex  lectione  christianae  doctrinae 
et  ignatianis  commentationibus. — Qua  ratione  possit  ignorantia  depelli, 
qua  Corsicae  gentes  laborant. — De  P.  Emmanuele  Gomes. 

Molto  mio  R.do  Padre  nel  N.  S.  La  somma  gratia  et  amor' 
eterno  di  X°  nostro  signore  V.  R.  saluti  et  uisiti.  La  settimana 
passata  scrissi  dil  male  che  faceuano  quiui  le  fuste,  et  come  non 
ardiuano  nauigare  li  nostri  Hora  non  si  nè  parla  più  per  gratia 
diDioN.  S. 

Riceuè  lettere  di  Genoa  circa  dil  colleggio,  come  si  troua 
dispositione  buona  per  farlo;  cosi  le  mandai,  et  quiui  ancora 
alcuni  dinoti  trattono  d'  uno  altro,  ma  nè  uoriano  da  20. 

Il  frutto  spirituale  s'  augmenta:  insino  a  mille  persone  in 
questa  terra  si  comunicono;  ogni  sera  la  dottrina  xpiana.,  et 
ogni  di  la  predica,  et  due  et  3  alle  feste,  colla  cura  delli  poueri 
prigioni;  et  da  5  persone  o  sei  sono  nelli  essercitij,  et  alcuni  han- 
no fatto  le  confessioni  generali  delli  principali.  Molto  frutto,  et 
tanto  che  eccede  ogni  dir,  si  fa  per  gratia  di  N.  S.,  perchè  tutta  la 
Corsica  quiui  concorre,  et  beato  si  tiene  quello  che  si  può  da 
noi  confessar",  et  instantemente  domandono  che  noi  uogliammo 
passar'  da  loro  a  uisitarli,  ma  questi  della  Bastia  al  V  opposito, 
che  non  saria  buono  lassar'  V  impresa  si  grande  della  Bastia. 
Cosi  tutti  hanno  desiderio  d'esser  aggiutati.  Il  Signore  facia  che 
si  mandino  colleggij  in  tutte  queste  sei  diocese,  perchè  cè  molta 
et  massima  ignoranza  de  Dio,  et  dico  che  quasi  tutti  erano  all' 
idolatria,  per  la  grande  ignoranza,  et  non  si  li  può  lassar  questi 
curati,  perchè  non  sano  le  parole  nè  materia  di  sacramenti: 

*    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  86,  prius  241. 
-    Vide  epist.  604. 


3i8 


Epistolae  Mixtae— 608 


rimediare  ci  bisogna.  Ben  so  che  s'  offende  Dio,  et  non  cè  huomo, 
di  quelli  a  chi  incomba  la  cura,  che  sente  nè  si  moue  a  riparar' 
a  tanto  error'.  Io  sarò  sforzato  leuar'  tutti  li  curati  o  quasi  tutti 
dalle  loro  cure,  et  tutta  Corsica  si  leuarà  in  furor:  io  uado  se- 
condo la  giustitia.  Però  si  mandono  sacerdoti  et  precettori,  eh' 
insegno  senza  strepito  per  amor  de  Dio  a  questi  pouerini,  tra- 
uagliati  dalli  infideli  et  dalli  peccati. 

Il  P.  Emmanuel  ancora  non  è  uenuto.  Ben  è  partito  da  Luo? 
et  uestite  una,  c'  hauea  preso  marito  da  monica,  donde  gl'  amici 
non  si  contentano,  et  io  gl'  hauea  ordinato  che  non  s'  impac- 
chiasse di  moniche  al  presente:  il  Signore  la  uolge  in  bene.  Mi 
raccomando  alle  deuotissime  orationi  di  V.  R.  con  tutti  gì'  amici 
et  isola.  Dalla  Bastia  ahi  29  di  Maggio  1553.  D.  V.  P.  R.  hu- 
millimo  seruo  nel  nostro  Signore, 

SiLUESTRE  Landino  da  Sarzana. 

Inscriptio:  Jhs.  Al  mio  molto  R.do  Padre  nel  N.  S.,  il  P.  M. 
Ignatio  Loyola,  prepósito  digníssimo  della  Compagnia  di  Gesù, 
in  S.ta  Maria  dalla  Strada,  preso  S.to  Marco,  in  Roma. 

JOANNES  GAMERO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALENTIA    3l    MAJI    1553  «. 

Sacra  munia  de  more  obeuntur. — Valentiam  venit  P.  Nadal  24  Maji,  quo  die 
frater  Onuphrius  Cavaller  fuerat  elatus.  -  Moriens  heredem  sibi  colle- 
gium  constituerat. — Petrus  Domenech,  abbas,  cum  septem  orphanis  ex 
Lusitânia  pervenit. 

t 

Jhs. 

Muy  R.do  en  X.°  Padre.  Pax  Christi  possideat  corda  nostra 
perpetuo.  Por  la  carta  de  los  quatro  meses  aura  V.  P.  sabido  lo 
que  acá  obra  nuestro  Señor  por  estos  sus  indignos  sieruos  To- 

*  Ms.  daluo. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  sesquifolio,  n.  50,  prius  468. 

'  Litt.  Quadr.,t.  iv,  pag.  649  et  seqq.  Porro  hae  litterae  Valentía 
datae  sunt  29  Aprilis  1553. 


3i  Maji  1553  319 

dos  los  exercícios  acostumbrados  uan  en  augmento;  y  cresce 
siempre  el  número  de  los  que  oyen  las  pláticas,  y  se  confiesan  y 
comulgan,  y  muchas  personas  hazen  confessión  general. 

El  Padre  nuestro  Nadal  llegó  aquí  á  Valencia  á  24  de  Mayo, 
con  cuia  presencia,  así  los  de  casa  como  los  de  fuera,  se  conso- 
laron mucho  Aquel  mismo  día,  antes  de  comer,  auíamos  en- 
terrado al  hermano  Nofre,  que  auía  uenido,  por  estar  muy  al 
cabo,  de  Salamanca  Dexó  por  heredero  á  este  collegio,  aunque 
se  procuró  no  lo  hiziese.  Dexó  por  albaceas  á  my  y  al  P.  Cara- 
uajal  el  cual  aun  se  está  mal  dispuesto  de  sus  ojos;  tanto,  que 
no  haze  nada.  Los  demás  por  la  bondad  del  Señor  están  buenos. 

Las  cartas  de  las  nueuas  recibimos  después  de  la  uenida  del 
Padre  maestro  Nadal,  y  nos  consolaron  mucho.  El  Señor  sea  glo- 
rificado por  todo,  y  nos  dé  siempre  hazer  su  uoluntad. 

A  27  del  mes  de  Mayo  llegó  aquí  el  muy  R.do  abad  Domé- 
nech  *  con  siete  niños  de  la  doctrina  Christiana  que  traya  de  Por- 
tugal. Vino  á  posar  aquí  al  colegio,  y  los  niños  llenaron  á  sus  ca- 
sas para  comer  y  dormir  unos  hombres  honrrados;  y  á  él  también 
estos  días  nos  le  an  llenado.  El  Señor  se  sirua  de  todo. 

No  me  atreuo  á  suplicar  á  V.  P.  se  acuerde  de  nosotros,  por- 
que paresce  se  me  responderá,  que,  si  mulier  oblita  fuerit  filii  sui, 
ego  non  obliuiscar  ^  De  Valencia  vitimo  de  Mayo,  año  1553.  De 
V.  P.  sieruo  indigno  en  X.° 

f  Gamero,  f 

Inscripiio:  Jhs.  Al  muy  R.do  in  X."  Padre  maestro  Ignacio  de 
Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Ihs.,  en  Roma.  Pro 
toto. 


•  Cf.  Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  153. 

'  Frater  Onuphrius  Cavaller,  valentinus.  «Al  hermano  Nofre  Caualler, 
que  estaua  en  Salamanca,  nos  han  traydo  muy  enfermo;  paresce  que  la  pro- 
pria tierra  le  ayuda  á  convalescer.»  Liti.  Quadr.,  t.  iv,  pag.  650. 

'  «Hujus  nomen  nullibi  adhuc  reperimus,  nequidem  in  nostrorum  cata- 
logis  Romam  sub  hoc  tempus  a  PP.  Natali  et  Araoz  missis,  ubi  semper 
P.  Carvajal  dicitur.»  Polanco,  t.  iv,  pag.  33i,  annot.  3. 

*  Petrus  Domenech,  abbas  de  Vilabeltran.  Vide  Nadal,  Epist.  t.  I, 
pag  161 .  Infra  illius  ad  Ignatium  litteras  dabimus. 

5    ISAL  xlix,  15. 


320 


Epistolae  Mixtae — 609 


OOt> 

CYPRIANUS  [SUAREZ] 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

[OLISIPONE  EXEUNTE  MAJO  (?)]  1 553  ' . 

Sedales  olisiponenses  consuetis  exercitationibus  dant  operam. —  Ornatum 
muliebrem,  justo  sumptuosiorem,  a  se  piae  feminae  repudiant. — San- 
ctissimus  nobilis  matronae  obitus,  cui  morienti  nostri  adstiterunt. — Lu- 
dovicus,  infans,  Patri  Carneiro  consuetudine  proficit  et  delectatur. 

t 

Jesus. 

Pax  Christi.  Post  superiores  literas,  quas  ad  R.  P.  tuam 
scripsi,  semper  fratres  nostri  charissimi  in  soli  tis  curis  atque  la- 
boribus  perseuerauerunt;  quo  fit  ut  in  dies  magis  atque  magis 
eorum  animi  confirmentur,  qui  nostris  monitis  atque  consiliis  ui- 
tam  in  melius  mutarunt,  et  alii  de  nouo  excitentur. 

Et  ut  inde  incipiam,  foeminae  aliquot  honesta  conditione, 
quae  se  sumptuosius  comptiusque  ornabant,  quam  permittit  divus 

•*  Ex  autographo  in  voi.  Liti.  Quadr.,  1555.  unico  fol.,  n.  l82,prius 
171  et  antiquitus  200. — Epistolam  hanc  esse  Patris  Suarez  ambigi  nequit, 
siquidem  litterarum  conformatio,  cum  aliis  ejusdem  Patris  epistolis  collata, 
eum  sine  dubio  hujus  auctorem  facit.  Cf.  Liti.  Quadr.  t.  il,  pag.  217,  an- 
not.  I. — Olisipone  vero  missam  eamdem  fuisse  constai,  tum  quia  in  hac 
urbe  tune  ipse  degebat,  tum  quia  res  olisiponenses,  per  socios  actas,  nar- 
rando complectitur. — Tempus  vero,  quo  data  epistola  est,  illud  quidem  pu- 
tamus  esse  labentem  Majum  aut  ineuntem  Junium.  Etenim  scriptam  fuisse 
epistolam  post  solemne  jejuniorum  tempus,  liquido  ex  ipsa  patet,  cum  dicat: 
«Fratres  aliquot  qui  próxima  quadragesima...  vineam  Domini  coluerant...;» 
immo  post  elapsum  Aprilem,  nam  sic  exorditur  Suarez:  «Post  superiores 
literas,  quas  ad  R.  P.  tuam  scripsi,  semper  fratres  nostri  charissimi  in 
solitis  curis  atque  laboribus  perseuerauerunt...»:  hae  autem  litterae  eae- 
dem  videntur  esse,  quas  25  Aprilis  1553  Olisipone  Ignatio  Suarez  dede- 
rat.  Liti.  Quadr.  t.  li,  pag.  217  et  seqq. — Praeterea,  in  eadem  epistola  agi- 
tur  de  P.  Melchiore  Carneiro,  ibi  degente:  rector  enim  erat  collegii  olisi- 
ponensis.  Sed  hic  magistratum  inchoavit  mense  Februario,  reliquit  vero  28 
Junii,  Romam  profectus:  «El  Padre  Carnero  partió  víspera  de  San  Pedro  y 
San  Paulo  con  el  P.  Simón»  etc.  Liti.  Quadr.,  t.  11,  pag.  351.  Quibus  con- 
ficitur  id  quod  asseruimus,  epistolam  nostram,  labente  Majo  aut  ineunte  Ju- 
nio, datam  fuisse. 


Majo  1553  3¿i 

Paulus  christianis  mulieribus,  Patris  tamen  Vierae  *  hortatu  cul- 
tum  illum  omnem  uendiderunt,  et  pecuniam  satis  magnam,  inde 
conflatam,  pauperibus  largitae  sunt. 

Tenebatur  grauissimo  morbo  uxor  nobilissimi  cuiusdam  viri, 
illustri  et  ipsa  genere  nata,  quae  ante  quatuor  annos,  non  modo 
se  a  delicato  uiuendi  genere  ad  pios  sanctosque  labores  transtu- 
lerat,  sed  multas  etiam  alias  ad  hoc  hortabatur,  Societati  nostrae 
usque  eo  addicta,  ut  eam  publice  saepissime  commendaret,  quum 
diceret,  se  non  hos  aut  illos  Societatis  nostrae  fratres,  sed  omnes 
in  uniuersum  magni  faceré.  Ad  hanc  igitur,  quum  iam  mors  in- 
staret,  lenta  tamen,  per  totum  mensem  idem  Pater,  mariti  com- 
pulsus  precibus,  noctu  ibat,  doñee  superiori  nocte  spiritum  emi- 
sit,  incredibili  omnium  aedificatione,  ac  praecipue  uiri,  qui  se 
uxoris  suae  consiliis  exemploque  christianum  esse,  ait. 

Fratres  aliquot,  qui  próxima  quadragesima  in  locis,  tum 
Enrriquo,  principi,  tum  Ludovico  subiectis,  eorum  petitione  vi- 
neam  Domini  coluerant,  maxima  eorum  beneuolentia  sunt  ex- 
cepti;  nam  P.  Melchior  bis  ^  a  Ludouico,  principe,  accersitus, 
quum,  sedere  iussus,  exponeret  rerum  capita,  quas  agi  oportebat, 
princeps  ipse  sua  manu  scribebat  omnia  tam  laeto  ac  hilari  uultu, 
ut  facile  animi  sui  laetitiam  indicaret,  et  post  multum  sermonem 
id  quoque  affirmabat,  bene  actum  esse  cum  huius  temporis  ho- 
minibus,  in  quibus  Deus  optimus  maximus  Societatem  hanc  ex- 
citasset:  quam  Dominus  Jesus  ad  suum  honorem  quotidie  augere 
utinam  uelit.  Filius  indignus  R.  P.  V., 

Cyprianus. 

Inscriptio.  f  Al  muy  Rdo.  Padre  en  Christo  nuestro  Señor, 
nuestro  P.  mestre  Ignacio. 

Alia  manu.  P.  Cyprianus,  sine  loco,  etc. 

'  Franciscus  Viera,  de  quo  praeclara  narrant  Litt.  Quadr.,  saepe  lau- 
datae,  t.  u,  pag.  220,  221. 


^    Ms.  uis. 


Epistolae  Mixtak,  tom.  im. 


322 


Epistolae  Mixtae— ÒIO 


6IO 

ALPHONSUS  BARRETO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EBORA  I  JUNII  1553 

Patrem  Miron  venisse,  ait^  acturum  de  collegio  cum  cardinali  Henrico. — De 
Emmanuele  Fernandes,  ad  bonam  frugem  revocato. — Alphonsum  Bar- 
reto, brevi,  sacerdotio  initiandum, 

t 

Jhs. 

Mui  Rdo.  en  Christo  Padre.  La  gratia  y  amor  de  Christo 
nuestro  Señor  sea  siempre  en  nuestro  contino  fauor  y  ayuda. 
Después  de  auer  escrito  á  V.  R.  %  llegó  aquí  el  P.  Mtro.  Myrón 
de  Lysbona  luego  al  principio  de  Mayo,  de  camino  para  Coim- 
bra para  platicar  algunas  cosas  con  el  cardenal  cerca  del  colle- 
gio y  de  lectiones,  que  S.  A.  deseaua  que  fuessen  presto  (por  lo 
qual,  como  en  la  otra  escreuí,  da  mucha  prissa  á  la  obra).  El  Pa- 
dre fué  [á]  ver  el  collegio  antes  de  hablar  con  S.  A.,  y  parecióle 
que  no  conuenía  que  tan  presto  se  començasen  en  él  las  lectio- 
nes, porque  no  poderia  estar  la  cosa  quieta  y  recoyda,  antes 
auría  aún  por  tiempo  mucha  perturbatión  de  los  officiales,  y  no 
dexaría  de  auer  más  entrada  por  la  casa  de  lo  [que]  conuenía,  y 
deseaua  que  se  commençasen  antes  en  otras  casas,  quales  ay  en 
esta  ciudad  mui  buenas,  en  absentia  del  rey  y  de  los  de  la  corte. 
Habló  después  á  S.  A. ,  demostrándole  los  inconuenientes  que  pa- 
recía auer  para  no  nos  mudar  tan  ayna  para  el  collegio,  y  el  car- 
denal, sin  que  le  hablase  el  Padre  en  ello,  le  offereció  que  sería 
bueno  tomárense  otras  casas  cómmodas  para  ello,  y  que  le  pare- 
cían buenos  los  palaçios  del  rey  que  aquí  ay.  El  Padre  lo  acceptó, 
demostrando  holgarse  dello.  Quedó  la  cosa  que  se  commençasen 

'  Ex  autographo  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio,  n.  63,  prius 
633.  Est  et  alterum  exemplum  autographum  in  eodem  voi.,  duplici  item  fo- 
lio, n.  62,  prius  634,  quod  2.*  via  missura  fuit  Romam.  In  minimis  tantum 
ab  hoc  differt,  quod  hic  edimus. 

-    Vide  epist.  593,  pag.  278  et  seqq. 

'    Vide  epist.  600,  pag.  297. 


I  JuNii  1553  323 

las  lectiones  para  san  Joán,  que  son  á  xxiv  días  deste  mes  de  Ju- 
nio, y  que  S.  A.  escreuería  á  el  rey,  que  por  este  ínterim  le  diessé 
los  palaçios,  y  no  ponía  dubda  que  lo  haría  él.  Las  lectiones  por 
aora  al  principio  son,  tres  classes  de  humanidad  y  una  de  cosas 
de  conscientia  para  clérigos.  Y  porque  el  cardenal  estaua  de  ca- 
mino para  visitar  un  monasterio  [que]  se  dize  Alcobaça,  de  la  or- 
den de  S.  Bernardo,  de  que  tiene  cargo,  díxole  que  quando 
Guiese  de  hazer  buelta  (que  sería  presto) ,  embiaría  un  hombre  á 
Coimbra  á  hazérselo  á  saber,  para  que  se  ueniese  para  Éuora. 
Habló  también  algunas  cosas  otras  cerca  del  collegio  con  el  Pa- 
dre, que  él  escriuirá  á  V.  R.  más  largo.  Después  de  la  partida 
del  Padre,  nos  embió  á  demandar  de  los  lluros  que  serían  neces  - 
sários para  los  maestros,  y  para  nos,  los  que  aquí  estudiamos  (por- 
que tocó  en  ellos  el  Padre),  y  embió  un  hombre  á  Lysbona  que 
licuase  el  dinero  y  hablase  con  los  Padres  de  S.  Antón  '  para  que 
los  escogiessen.  Muestra  mucha  affectión  á  esta  obra  y  á  toda  la 
Compañía.  No  es  aún  venido^  ny  el  P.  M.  Myrón:  esperamos 
presto  por  su  venida.  Estando  aún  aquí  el  P.  Myrón,  llegó  aquí 
un  Padre,  embiado  por  el  Padre  doctor-,  llamado  Manoel  Fer- 
nandez, que  tiene  acabado  el  curso  de  la  theología,  y  predica  ya 
de  algunos  años,  y  en  esta  ciudad  lo  ha  hecho  por  algún  tiempo 
con  satisfactión.  Empero  en  las  tempestades  passadas  se  alió  algo 
perturbado,  lo  que  pienso  tuuo  mucho  principio  de  la  ternura  que 
tuuo  algo  demasiada  en  esta  parte,  la  qual  tiene  grande  de  su  na- 
tural, por  la  cual  mueue  en  los  sermones  mucho  la  gente:  está 
aora  bueno,  loado  el  Señor,  y  con  mucho  deseo  de  se  aprouechar 
en  la  abiectión,  recoymiento  y  abnegatión  de  sy.  El  P.  M.  Myrón 
me  dixo,  y  también  á  él,. que  por  ahora  no  predicase,  para  reco- 
brar in  Domino  más  fuerças,  lo  que  recebió  bien,  y  mostró  hol- 
garse con  ello,  y  desearlo;  y  ansí  se  occupa  en  oración,  y  studio, 
y  en  confessiones  en  la  iglesia  maior  todos  los  días,  y  móstrame 
mucha  soiectión  Los  hermanos  están  bien,  loado  el  Señor,  y 
perseueran,  pienso,  con  augmento  en  sus  sólitos  exercitios  de  le- 

'    Intellige  Patres  collegii  Sti.  Antoníi,  nuper  Societati  commissi. 
-    Michael  de  Torres. 

^   De  eo  agit  Polanco,  t.  m,  pag.  410,  n.  905,  et  pag.  426,  n.  943. 


324  EpISTOLAE  MiXTAE- 6ll 

tras  y  virtudes.  El  P.  Tiburtio  '  confiessa  también  en  la  iglesia 
maior  de  contino,  y  á  las  uezes  las  monias  y  abbadessa  de  algu- 
nos monasterios,  en  especial  de  uno  dellos  que  el  cardenal  tiene 
á  su  cargo,  instan  que  le  embíe  allá  para  confessarse  con  él,  y 
receber  doctrina  dél,  haziéndole  también  algunas  pláticas,  de 
que  nuestro  Señor  hasta  aora  ha  sacado  mucho  fructo  entre  ellas, 
y  muchas  han  entrado  en  el  conocimiento  de  sí,  y  algunas  que 
tenían  commençado,  van,  pienso,  en  augmento.  Verdad  es  que  en 
esta  cosa  de  aprouechar  á  monjas  y  comunicarlas ,  como  siento 
en  el  P.  Mtro.  Myrón  que  quiere  templa,  no  se  lo  conciedo  quan- 
tas vezes  lo  demandan.  Dos  de  nos  tomamos  aora  órdenes  este 
sábbado  passado,  de  las  4.0  témporas,  de  subdiáconos;  domingo 
pienso  tomaremos  de  diáconos,  y  para  el  otro  de  missa.  Nuestro 
Señor  se  sirua  de  todo  por  su  misericordia.  Oy  primero  de  Junio 
de  1553  annos.  Hijo  inútil  de  V.  R. 

Alonso  Barreto. 
Inseri ptio  :  Al  nuestro  muy  Rdo.  en  Christo  Padre,  el 
P.  Mtro.  Ignatio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Je- 
sús, etc.  Em  Roma.  De  Ébora,  3.a  uía. 

611 

FRANCISCUS  DE  ESTRADA 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BURGIS  I  JUNII  1553  2. 

Domesticum  sacellum  inauguratur  solemni  ritu  ac  laetitia. — Antonius  de 
Cordoba,  sacerdos  factus,  primum  sacrificat. — Dubia  ab  Ignatio  sol- 
venda  proponit. — Adjuvari  optat,  tum  pecunia  ex  1;estamento  Polanci, 
tum  etiam  adventu  sociorum. — Quietis  desiderio  tenetur,  ut  se  coUigat. 

t 

Jhs. 

Muy  R.do  Padre  nuestro  en  Xpo.  Pax  Xpi.  Por  otras  mu- 
chas tengo  scripto  á  V.  P.  el  successo  de  nuestra  casa  y  capilla 

'    Sive  Antonius  de  Quadros,  ut  saepe  diximus. 

2  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  156,  prius  419,  420.  Est  et 
transumptum  coaevum,  Romani  item  missum,  in  eodem  voi.,  n.  155,  prius 
417,  418. — Epistola  hac  usus  est  Polanco,  t.  ni,  pag.  32o,  32i,  n.  717,718. 


I  JUNII  1553 


325 


de  Jesús  en  Burgos,  y  e  pedido  se  señalase  el  día  en  que  se  a  de 
ganar  el  jubileo  en  esta  capilla,  y  nunca  se  me  a  respondido.  Por 
«sta  hago  saber  á  V.  R.  cómo  el  día  de  la  sanctíssima  Trinidad 
passado,  se  dixo  la  primera  missa,  la  qual  dixo  vn  obispo,  de 
pontifical,  y  le  serujeron  en  el  altar  algunos  canónjgos  desta  ygle- 
sia,  y  predicó  el  P.  Francisco  Borja,  y  asistió  á  esta  solennidad 
toda  la  flor  desta  çiudad  con  diuersos  géneros  de  músicas  y  can- 
tos. Púsose  el  santíssimo  sacramento,  y  reliquias,  y  bendixé- 
ronse  vasos  sacros,  y  ubo  gran  fiesta,  asistiendo  con  deuotión  aun 
de  los  mjsmos  que  avían  contradicho  á  esta  obra.  Después  el  se- 
ñor don  Hernando     hermano  del  R.mo  de  Burgos,  hizo  vn  con- 
vite gratioso  en  esta  casa  esse  mismo  día,  al  qual  vinjeron  los 
principales  de  la  yglesia  cathredal,  y  otros  señores,  y  ubo  pláti- 
cas spirituales,  y  preguntas  y  respuestas  doctas,  porque  entre  los 
discumbentes  avía  muchos  doctores,  y  otros  sabios.  Todo  aquel 
día  fué  muy  visitada  esta  capilla  de  Jesús,  estando  ella  muy  de- 
uota  y  ataujada,  y  glorificando  en  ella  á  nuestro  ^eñor  los  que 
la  visitauan:  esto  es  quanto  al  día  de  la  Trinidad. 

El  juebes  adelante  era  día  de  Corpus  Xpi.  y  aviamos  echo 
venjr  de  Oñate  aquj  al  Padre  don  Antonio  '  para  que  se  orde- 
nase y  asistiese  á  esta  fiesta,  y  así  el  miércoles,  víspera  de  Cor- 
pus X.i,  el  obispo  dixo  otra  vez  mjsa  de  pontifical  en  nuestra  ca- 
pilla, y  dió  órdenes  de  sacerdotio  al  Padre  don  Antonio. 

Para  el  día  sigujente,  que  era  fiesta  de  Corpus  X.i,  estaua  ya 
publicado  que  avía  yndulgentias  en  nuestra  capilla,  y  que  predi- 
caría yo,  y  diría  missa  nueua  el  Padre  don  Antonio,  y  así  fué  *. 
Concurrió  tanta  gente,  que  no  podíamos  bien  valemos,  y  todo 

'    Ferdinandus  de  Mendoza. 

*    I  Junii  1553. 

^  *  Antonius  de  Cordoba. 

^  Cf.  Polanco,  t.  iii,  pag.  32í,  n.  718  et  pag.  843,  n.  760;  quo  in 
postremo  loco  illud  circa  primum  Patris  Cordoba  sacrum  animadvertitur: 
«Parece  á  Nuestro  Padre  [Ignatio]  que  se  haya  usado  mucha  priesa  en  la 
Misa  primera  del  P.  D.  Antonio,  sin  esperar  de  acá  respuesta  ni  la  gracia 
del  Jubileo,  que  para  su  primera  Misa  se  había  pedido  conforme  á  las  letras 
de  V.  R.;  pero  no  se  piensa  que  el  autor  de  la  priesa  haya  sydo  V.  R.,  y 
tiénese  por  cierto  que  no  habrán  faltado  algunos  buenos  motivos  al  que  lo 
fué.»  Polancus,  ex  com.,  Patri  Francisco  de  Borja,  l3  Aug. 


326 


Epistolae  Mixtae— 6ii 


el  dia  de  oy  no  çessa  gente  de  visitar  esta  capilla.  An  comulgado 
muchos  oy,  y  todos  los  días  después  que  pusimos  el  santísimo 
sacramento.  Todo  este  ochauario  de  Corpus  Xpi.  ay  sermón  en 
esta  capilla  de  Jesús.  Vn  día  predica  el  P.  Francisco  y  otro  día 
yo.  La  gente  está  muy  edificada,  y  Dios  es  glorificado  en  lo  que 
aquí  se  a  dignado  obrar. 

Falta  agora  que  V.  R.  mande  luego  embiar  el  día  en  que 
qujere  que  se  gane  el  jubileo  en  esta  capilla  cada  año;  y  también 
nos  declare,  si  aquella  palabra  que  dice  la  bulla,  diebus  veneris 
et  dominjcis  que  también  se  ganen  indulgentias,  si  se  entiende 
de  los  viernes  y  domingos  de  todo  el  año,  ó  solamente  de  los  de 
la  quaresma;  porque  acá  se  a  dudado  en  ello.  También  que  se 
sacase  gracia  que  los  prepósitos  de  las  casas  pudiesen  bendezir 
ornamentos,  aras  y  otras  cosas  necessárias  para  el  serujtio  de 
nuestros  altares,  etc.,  porque  esto  lo  tienen  otras  órdenes.  Tam- 
bién me  declare,  si  yo  tengo  las  vezes  de  V.  R.  quanto  al  pre- 
sentar los  que^e  an  de  ordenar,  porque  en  la  bula  no  dize,  sino 
que  el  solo  general  pueda  presentar. 

También  deseamos  saber,  si  la  cruzada  nos  puede  impedir 
nuestras  indulgentias  ó  jubileos,  porque  á  otras  partes  las  impi- 
den, y  no  quieren  que  se  publiquen,  nj  se  ganen,  nj  [se]  puedan 
ganar  sino  de  los  que  tomaren  la  bula  de  la  cruzada. 

Speramos  al  fin  deste  mes  llegará  aquj  el  Padre  proujnçial,  y 
el  P.  Hierónjmo  Nadal,  y  con  él  speramos  cartas  de  V.  R.,  por- 
que a  mucho  tiempo  que  no  las  tenemos. 

La  fábrica  desta  casa  no  está  acabada,  nj  tampoco  se  a  aca- 
bado de  pagar  lo  que  costó.  Speramos  que  nos  mande  V.  R.  dar 
aquj  para  ayuda  los  dosçientos  ducados  del  testamento  de  Gre- 
rio  de  Polanco  *,  que  no  será  poco  que  por  acá,  con  lo  que  se  a 
cobrado  de  deuotos  y  se  cobrará,  se  junte  hasta  tres  mjl  duca- 
dos para  la  paga  de  la  casa,  y  para  la  fábrica,  y  para  ornamen- 
tos. Por  amor  de  N.  S.  que  en  eso  no  aya  falta,  porque  yo 
siento  de  los  de  acá,  que,  haziendo  otra  cosa,  se  desedificarían. 
El  leetrado  hasta  agora  no  a  determjnado  que  los  herederos  den 

'  Pater  hic  fuit  nostri  Joannis  Alphonsi  de  Polanco.  Sed  de  hoc  testa- 
mento iterum  redibit  sermo. 


1  JUNII  1553 


327 


más  á  M.°  Polanco  de  lo  que  dexó  su  padre  testado,  nj  sé  si  se 
determinará;  y  ya  que  mandase  dar  más,  creo  mouerían  pleyto, 
y  yo  no  le  quiero. 

Esta  casa  y  capilla,  nueuamente  er egida,  no  a  dado  nj  da  lu- 
gar por  agora  á  mj  partida.  Como  ello  quede  bien  asentado, 
V.  R.  ordene  de  mj  lo  que  mandare,  que  la  fábrica  desta  casa 
me  trabe  tan  cansado,  que  me  a  echo  más  desear  el  recogimjento 
y  descanso  que  V.  R.  me  offresçió. 

Dios  nuestro  Señor  a  licuado  y  Ueua  mucho  en  augmento  esta 
obra  de  Burgos,  y  de  nueuo  tratamos  de  hazer  collegio  fuera 
desta  casa.  Es  menester  que  V.  R.  mande  proueer  esta  casa  de 
gente  muy  luzida,  porque  esta  gente  [de  Burgos]  como  de  todas 
las  otras  órdenes  traen  aquí  los  más  escogidos,  así  querrían  que 
fuesse  de  nuestra  orden.  Pero  yo  me  contento  con  saber  que  no 
puede  venjr  qujen  no  edifique  más,  y  así  lo  suplico  al  Señor.  Y 
porque  de  otras  cosas  el  P.  Francisco  scribirá,  cesso,  encomen- 
dándome en  los  sanctos  sacrificios  de  V.  R.  y  de  todos  los  Pa- 
dres. De  Burgos,  primero  *  de  Junjo  1553.  De  V.  P.  sieruo 
en  Xpo. 

f  M.o  Strada,  f 
InscripUo.  f  Al  muy  R.do  en  Xpo.  Padre  nuestro,  el  Padre 
maestro  Ignatio  de  Loyola,  general  de  la  Compañja  de  Jesús. 
En  Roma. 

'    Duo  haec  verba  addita  sunt  in  apographo. 

*  Sic  legitur  in  autographo;  at  existimamus  bonum  P.  Estrada  diem  pro 
libito  apposuisse,  cum  tamen  epistolam  verisimilius  exarasset  die  secundo 
aut  tertio  Junii.  Ratio  cur  hoc  existimamus  est,  quia  anno  1553  pascha  inci- 
dit  in  2  Aprilis,  ac  proinde  festura  corporis  Christi  contigit  l  Junii.  Igitur 
non  commode  potuit  ipso  die  scribere:  «Concurrió  [utique  I  Junii,  quo  age- 
batur  festum  corporis  Christi,  et  quo  primum  sacrum  fecit  P.  Antonius  de 
Cordoba]  tanta  gente,  que  no  podíamos  bien  valemos,  y  todo  el  día  de  oy  no 
cessa  gente  de  visitar  esta  capilla.  An  comulgado  muchos  oy...  Todo  este 
octavario...  ay  sermón...  Un  día  predica  el  P,  Francisco  y  otro  día  yo.» 
Caeterum  res  parvi  momenti  est,  magisque  ad  modum  loquendi  videtur 
spectare . 


328 


Epistolae  Mixtae— 6I2 


61!9 

LEO  ENRIQUES 
[PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA] 

CONIMBRICA  I  JUNII  1553 

Marcus  Perera,  e  collegio  digressus,  frustra,  ut  denuo  admittatur,  petit. — 
P.  Miron  proprio  suo  judicio  non  adhaeret. — Enriques  conimbricensis 
collegii  rector  a  21  Martii:  ipse  se  oneri  imparem  judicat. 

t 

Un  hermano  nueuo,  que  avía  estado  en  casa  por  espacio  de 
tres  meses,  llamado  Marcos  Perera,  tentado,  se  salió.  El  princi- 
pio de  su  tentaçión  fué  por  communica^ión  que  tenía  occulta- 
mente con  otro  tentado,  llamado  Chauero  (el  qual  yo  embyé  ha 
Lixbona  al  P.  Mirón,  por  me  pedir  que  le  diesse  licentia  para 
socorrer  ha  su  madre,  que  era  pobre;  y  porque  no  se  la  dy  lue- 
go, se  perturbó,  lo  qual  al  P.  Mirón  pareçió  bien  espedirle,  ans 
por  su  conuersacyón,  como  por  la  tal  perturbación  aver  sido  da- 
ñosa ha  otros;  y  le  soltó  los  votos  con  título  de  ir  socorrer  ha  su 
madre).  Este  Perera  tenya  oydo  el  curso  de  artes  allá  fuera,  y 
empeçaua  de  oyr  theología,  pero  tenía  mui  poca  capacidad.  Al 
mismo  dya  que  se  partió,  tornó  á  la  portería  con  mucha  instantia 
que  le  recogesem,  que  querría  seruir  de  esclauo,  y  perseueró  asy 
todo  el  día  y  la  noche,  hasta  que  al  otro  día  le  mandé  echar,  por 
me  parecer  que,  el  que  vna  vez  rompe,  poca  esperança  se  pue- 
de tener  que  en  la  2.*  no  haga  lo  mismo:  esto  nos  ensenhó  qua 
la  experientia.  Mándeme  V.  R.  la  penitentia  desto,  si  en  ello  he 
errado 

El  P.  Mirón  procede  muy  bien,  bendito  Dios  N.  S.,  y  está 
tam  abnegado  en  su  parecer,  que  qualquier  cosa  que  se  le  diga, 
sea  quien  quiera,  mira  mucho  en  ello,  y  huélgase  mucho  de  no 
hacer  su  parecer,  mas  seguir  al  parecer  de  los  otros,  avnque 
muchas  vezes  hes  necessario  anisarle. 

*  Ex  originali  in  voi.  D,  semifolio,  n.  244,  prius  626  vel  628. 

*  Quae  hactenus  Enriques  scripsit,  ea,  latinitate  donata,  adhibuit  Po- 
LANCUS,  t.  III,  pag.  415,  n.  915. 


I  -  I  JUNII  1553  329 

La  casa  desde  21  de  Março  que  fué  el  día  que  Godiño  par- 
tió para  Lixbona,  hasta  haora,  que  es  el  primero  de  Junho,  quedo 
yo  por  rector,  porque  el  Padre  doctor  *  esperaua  por  Carnero,  ' 
para  lo  prouar  aquí  por  algún  tiempo  en  officio  de  rector,  para 
ver  se  era  pera  ello,  y  después  fué  necessario  al  Padre  doctor 
llegar  ha  Lixbona,  y  asy  quedé  yo  entretanto  con  el  officio  de 
rector,  esperando  que  viniesse  el  P.  Carnero  ó  Godino  por  rec- 
tor, y  a  parecido  al  Padre  doctor  y  al  P.  Mirón  que  Carnero 
quedasse  en  Lixbona,  y  haquí  ordenase  por  vice  rector  ha  Gon- 
zalo Aluarez,  que  es  mui  virtuoso,  y  con  esto  se  partió  el  P.  Mi- 
rón para  cá  á  lo  hazer.  Después  aquí  le  parecyó  neçessario  espe- 
rar al  Padre  doctor  para  lo  hazer,  por  le  parecer  que  Gonzalo 
Aluares  no  tenía  ninguna  experientia  de  regir  * ,  de  manera  que 
el  negotio  ha  quedado  hasta  aora  desta  manera,  que  me  quedó  el 
officio  de  rector  á  cuestas  con  los  que  primero  tenía.  Y  de  la 
poca  sufficientia  mya  pera  ello  tengo  escrito  ha  V.  P.  de  lo  que 
todo  le  pido  por  amor  de  N.  S.  que  mande  á  Luis  González  que 
en  su  concientia  diga  lo  que  siente  de  my,  en  esto  y  en  lo  demás, 
porque  desde  niño  me  conosce;  y  no  piense.  Padre,  que  el  bien 
proceder  aora  de  los  hermanos  hes  por  otra  cosa,  syno  por  la 
vida  y  palabras  del  P.  Mirón  y  de  lo  que  les  ha  quedado  del 
P,  Godiño.  No  otro,  syno  que  en  benditión  de  V.  P.  me  enco- 
miendo. Oje,  el  1°  de  Junio  de  1553.  Indigno  hijo  de  V.  P. 

f  Don  Lião.  f 


*  Vide  infra,  epist.  745. 
^    Michael  de  Torres. 

'    Melchior  Carneiro. 

*  Renuntiatus  Alvares  fuit  «confessarius  novitiorum.»  Polanco,  t.  III, 
pag.  418,  n.  925. 

^    Vide  epist.  589,  pag.  268. 


33o 


Epistolar  Mixtae— 6i3 


613 

FRANCISCUS  PALMIUS 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BONONIA  2  JUNII  1553  K 

Romanas  litteras  sibi  redditas  esse. — De  hebraeo  quedam  ad  Christi  fidem 
converso  et  salutari  regenerationis  aqua  renato. — Pompa  sollemnis  hac 
occasione  instituta. — Munia  cum  proximis  obita.— Mandata  ad  germa- 
num  fratrem  Benedictum  Palmium. 

Jhs. 

La  gratia  et  pace  del  Signor  nostro  sia  sempre  nelli  cuor'  no- 
strj.  Amen.  Riceuetj  le  di  V.  R.  insiemi  con  le  atre  litere  indiane 
al  P.  Pelletario  %  alle  quallj  si  dette  bono  ricapito.  Per  la  risposta 
delle  sue,  non  accade  altro  al  presente  dire;  saluo  che  a  S.to  Co- 
lombano si  attende  con  molta  diligenza;  eMons.re  R.mo  vice  le- 
gato %  et  il  conto  Marcho  Antonio  Bentiuoglio  manegiano  la 
cosa.  Del  Acharano  non  dico  altro,  saluo  rimetermi  a  quello  che 
ho  già  scrito  *. 

Di  nouo  intenderà  V.  R.  come  il  terzo  giorno  di  pascha  si 
batezò  quello  hebreo,  del  qualle  già  scrisse  a  V.  R.;  et  ilsuoba- 
tessimo  fu  tanto  solene,  che  non  si  racordano  gli  bolognessj  de 
hauere  mai  ueduto  tale  farssi  per  hebreo  alcuno.  Il  P.  don  Lau- 
rentio  ^  et  io  lo  haueuamo  in  megio  per  condurlo  al  batessimo 
alla  chiesa  cathedrale,  et  tuttj  gli  altri  nostri  fratelli  a  doi  a  doi 
ci  sequìtauano.  Quello  giorno  fu  il  primo  che  tutta  questa  cità 
ci  uedero  uniti  insiemi;  il  che  causò  molta  allegreza  et  consola- 
tione  allj  amici  nostri,  et  edifi catione  al  resto  della  cità.  Peril- 
chè  moltj  diceuano:  le  ciance  che  si  dissero  de  questj  Padri  erano 

'  Ex  originali  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  l35,  prius  115,  116.  In  eodem 
voi.  D,  n.  134,  prius  114,  adest  apographum,  duobus  item  foliis,  quod  in  re- 
bus parvi  momenti  ab  autographo  differt . 

2    Joannes  Pelletarius  (Pelletier),  cujus  est  epist.  596. 

'    Hieronymus  Sauli. 

*    Vide  epistolas  superiores  598,  601,  602. 

5  P.  Joannes  Laurentius,  minister  collegii.  Polanco,  t.  in,  pag.  l33, 
n.  265. 


2  JUNII  1553  Ì3l 

tutte  false;  et  si  uide  manifestamente  che  loro  perseuerauano 
nelle  sue  bone  opere;  et  sono  molto  caldi  nel  seruitio  di  Dio,  Et 
molti  ci  benediceuano,  et  con  lagrime,  sentendo  molta  consola- 
tione  in  loro  anime,  per  uedere  condure  al  ouile  una  pecorella  di 
Cristo  smarita. 

Non  potria  dire  la  edificatione  che  ha  preso  di  tutta  nostra 
Compagnia  Mons.re  vicario  di  Mons.re  R.mo  di  Bologna.  Fu 
adunque  batezato  con  molta  solenità;  sendo  concorso  al  suo  ba- 
tessimo  tanto  populo,  che  a  penna  poteuamo  andare  per  le  strade 
alla  chiesa;  nella  quale  con  grandissima  difficultà  entramo, 
essendo  tanta  piena,  che  non  v'  era  logo  per  vno  grano  di  mi- 
glio; ma  con  magiore  edifficatione,  et  allegrezza;  la  qualle  io  uide 
et  sentete.  Dipoi,  perchè  questo  hebreo  fatto  christiano  era  de 
uno  castello  bolognesse,  nominato  santo  Giouanj,  la  domenica  se- 
quente io  lo  uolse  condure  ad  esso  castello,  et  sapendo  ciò  il  po- 
pulo, usci  fori  la  mattina  per  tempo  a  riceuerlo  con  molto  hono- 
re.  Primo,  al[c]hune  compagne  di  batuti,  fratti,  et  gli  pretti 
procesionalmente,  sequitando  tutto  il  populo,  il  quale  era  asai 
grande,  per  essere  non  solamente  uenuto  quellj  dil  castello,  ma 
etiam  gli  dell]  uile  circonuicine,  tuttj  con  le  palme  in  mano,  can- 
tando himni  et  salmi  al  Signore,  et  cosi  lo  introdussero  nella 
chiesa.  Alhora  asendeti  il  pulpito,  et  feci  una  predica  a  tutto 
quello  populo,  che  tutto  non  potete  capire  la  chiesa,  riprehen- 
dendo  gli  uitij,  et  exhortandolj  al  bene  viuere.  Il  doppo  pranso 
fece  il  medessimo  con  la  chiesa  piena.  Et  perchè  fra  le  altre  cose 
gli  exhortai  al  confesarsi  et  comunicarsi  spesse  uolte,  subito 
smontato  dal  pulpito,  mi  furno  fatte  molte  inbasciate  di  persono, 
che  si  uoleuano  confessare;  et  quantunque  asai  stracho  fosse, 
non  potete  negare  la  sodisfacione  ad  alchumi. 

La  matina,  pensandomi  di  partire  per  Bologna,  doue  afret- 
tauo  ritornare,  perchè  molte  occupationi,  maxime  della  festiuità 
del  santissimo  sacramento,  non  essendo  anchora  io  leuato,  inco- 
minciorno  a  uenire  le  gente  a  importunarmi  che  io  gli  confes- 
sasi, di  maniera  che  tutto  quello  giorno,  dalla  matina  alle  otte 
hore  per  insino  ala  sera,  fui  sempre  occupato  in  confessioni,  non 
hauendo  pure  tempo  di  mangiare.  La  sira  cosi,  a  mezza  hora  di 


332 


Epistolae  Mixtae— 6i3 


notte,  uenero  da  me  tuttj  gli  principal)  della  terra  insiemi,  rin- 
gratiandomi  delle  prediche  che  io  gli  haueua  fatto,  et  etiam  pre- 
gandomi che  restasse  insieme  con  loro  doi  giorni,  prometendomi 
di  uolerssi  confesare  tutti  mecho,  et  fare  quanto  io  gli  consiglia- 
rei;  et  io  gli  dettj  la  negatiua,  non  senza  suo  dolore  e  mio.  Ma 
le  occupationi  di  Bologna,  importante,  mi  chiamauano.  GH  con- 
solai con  prometerlj  de  andargli  a  uisitare,  et  consolaregli  per 
alcuni  giornj.  Il  che,  piacendo  a  Dio,  farò  in  breue,  conside- 
rando il  grande  seruitio  che  si  fa  a  Dio  N.  S. 

Non  tacerò  anchora  di  questo  altro  fructo,  asai  bene  di  con- 
sideratione,  et  è  che  de  tre  sacerdoti  curatj,  che  sono  nella  prin- 
cipale chiesa  di  questa  terra,  gH  doi  mi  si  afficionorno  tanto,  che 
non  mi  lasciauano  nè  domire  nè  mangiare,  che  sempre  uoleuano 
stare  meco,  di  modo,  che  in  cosi  puocho  tempo  si  sono  talmente 
mutati  nel  dire  la  mesa,  nel  conversare  modesto  et  honesto,  che 
loro  medessimi  hanno  detto  non  haueremo  cognosuto  che  cosa 
fusse  a  essere  sacerdote,  saluo  che  adesso;  et  il  populo  si  nè  reue- 
duto.  Prego  Idio  N.  S.  gli  dia  perseueranza.  Inanzi  di  partirme, 
uedendoli  cosi  bene  disposti,  gli  lascai  alchune  regole  per  sa- 
persi loro  gouernare  nel  suo  officio;  altre  le  lasai  per  le  persone 
che  io  confesaj,  le  quale  mi  promessero  al  mancho  una  volta  il 
meso  confessarsi  et  comunicarsi  tutte. 

Apresso  di  questo  predicai  ad  uno  monesterio  di  monache,  et 
si  conponsero  molto,  prometendomi  ala  tornata  mia  uolere  fare 
quanto  gh  direi.  Anchora  erano  molte  discordie  fra  homini  et 
done,  et  nè  pacificai  molte;  et  fra  le  atre  pacificai  uno  padre  et 
vno  figliolo,  che  erano  inimici  capital] ,  oprando  che  il  figliolo 
domandasse  perdono  al  padre,  et  che  il  padre  abraciasse  il  figlio- 
lo; et  in  segno  della  perfetta  reconciolatione,  feci  chel  padre  lo 
inuitase  al  pranso  seco,  esendo  già  anni  che  mai  era  stato  in  casa 
del  padre,  nè  parlato:  sia  laudato  il  Signore,  autore  di  tanti  beni, 
il  qualle  con  summa  prouidenza  ha  fatto  che  alchuni  christiani 
conuertano  alla  fede  vno  hebreo,  et  che  esso  hebreo  sia  dipoi 
stato  mezo  di  conuertire  in  tanto  breue  tempo  moltj  christiani. 

*  Cf.  quae  de  eodem  argumento  aíferunt  Liti.  Quadr.,  t.  iv,  pag. 
668-670. 


2  JUNii  1553  333 

Le  schole  nostre  uanno  ben';  gli  scholari  continui  sono  il  nu- 
mero di  cento,  esendo  altri  in  uila,  e  altri  amalati,  etc. 

Al  solito  si  profitta  gli  fratellj  de  casa:  tutti  stano  bene  et 
fano  il  debito  suo. 

Al  mio  fratello,  M.  Benedetto,  dica  V.  R.  che  omnino  scriua 
a  M.  Giouane  Galeze  Zambecare,  qualle  è  secretario  del  regi- 
mento di  Bologna,  et  affecionatissimo  di  esso  mio  fratello;  et  lo 
argumento  della  lettera  sia  di  salutarlo,  etc.  Et  V.  R.  gli  dica 
che  gli  scriua  di  litera  legibile,  perchè  non  tutti  intendono  per 
discretione,  come  facio  jo.  Questo  secretario  hiere  mi  disse  come 
nel  regimento  se  era  otenuto  uno  partito  por  noij,  de  darci  ogni 
anno  una  corba  di  sale  per  elemosina,  senza  io  hauere  detto  una 
minima  parola,  nè  pure  pensato.  Il  dono,  anchora  che  sia  puo- 
cho,  nondimeno  ha  causato  molto  bene  nel  regimento,  nel  qualle, 
per  otenere  questa  puocha  cosa,  sono  state  dette  molte  cose  in 
laude  di  nostra  Compagnia.  Il  che  credo  sia  per  farne  molta 
estima,  perchè  mi  pare  uedere  che  serà  una  disposi tione  ad  otte- 
nere magior  cosa,  come  si  desidera  a  diuina  gloria.  Fra  tanto 
V.  R.  ci  racomandarà  alle  oratione  di  nostro  Padre  M.  Ignatio» 
et  tutti  altrj  Padri  et  charissimi  fratellj,  insiemi  con  gli  nego 
tij,  che  si  tratano  per  diuina  gloria,  pregando  il  Signor'  che  gii 
conduchi  a  quello  fine,  che  si  desidera.  Da  Bologna  il  11  di 
Giugno  1553.  D.  V.  R.  seruo  in  X.°, 

Francesco  Palmio. 

Inscriptio:  f"  Al  molto  R.do  in  Christo  Padre,  il  Padre  M.  don 
Joannj  di  Polanco,  della  Compagnia  de  Giesù.  In  Roma. 


Epistolae  Mixtae  614 


OI4 

JACOBA  PALLAVICINA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CREMONA  2  JUNII  I553  *. 

Laetatur  quod  ad  se  Ignatius  miserit  Patrem  Elpidium  Ugoletti.  — De  So- 
cietatis  Jesu  collegio  Parmae  aut  Cremonae  stabiliendo. — Se  Societati 
tradere  concupiscit. 

t 

Yhs. 

R.do  in  Xpo.  lesu  Pater  mio  et  principale  sempre  honoratis- 
simo  et  observandissimo.  È  uenuto  quiui  per  gratia  e  bontà  del 
summo  Dio  N.  S.  M.  don  Alpidio  Ugoletto,  rector  del  colegio  di 
Parma  dela  Compagnia  nostra.  Per  tanto  non  so  qual  gaudio, 
qual  contento,  quala  satisfacione  de  mi  stessa  maria  più  posuto 
satisfare,  come  ueder  questo  seruo  de  Dio  di  la  nostra  Compa- 
gnia esserse  dignato  V.  R.  mandarme  questo  santo  a  precurar  la 
salute  mìa  et  el  quieto  de  lanima  e  del  corpo  mio  ^ .  Però  habia- 
mo  parlato  insiema  et  statuito,  piacendo  a  V.  R.,  di  far  un  cole- 
gio in  Parma  dil  vostro  ordine,  donarci  scuti  mille  quando  farà 
questo  colegio.  Ma  perchè  le  guerre  et  li  traualij  de  qua  son 
grande,  non  darò  se  non  V  50  per  anno  ad  ogni  uolta  si  comen- 
cia,  sin  a  tanto  giongino  ala  summa  deli  V  1000  per  una  uolta, 
doue  li  intraue  anni  uinti  a  compir  la  ditta  summa.  Et  se  per 
sorte  Idio  ci  desse  gratia  de  farne  uno  in  Cremona,  gli  prestare- 
be  V  50  de  questa  summa  questo  anno,  de  modo  che  de  ogni 
uolta  che  se  facesse  quel  de  Parma,  che  fusse  restituiti  li  v  50 
al  colegio  di  Parma  dala  Compagnia,  el  resto  de  la  mia  roba, 
dico  dela  donacione  che  me  fece  la  bona  memoria  del  marito 

*    Ex  originali  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  262,  prius  71. 

2  Ad  rem  Polanco,  t.  Ili,  pag.  6,  n.  2:  «Aliud  [collegium]  Parmae  Domi- 
na Jacoba  Pallavicina  reditibus  dotare  voluit;  sed  quia  monasterii  cujusdam 
monialium  curam  habere  [Societatem]  volebat,  id  nostro  instituto  repu- 
gnare significando,  et  Dominae  Jacobae  gratias  agendo,  non  est  admissum; 
invisendam  tamen  per  P.  Elpidium  hanc  nobilem  et  piam  mulierem  et  con- 
solandam  P.  Ignatius  curavit.» 


2  JUNII  1553 

mio,  la  quala  agiongerebe  ala  summa  de  V  600  Tanno  de  in- 
trata, ad  ogni  uolta  che  io  non  fusse  dale  guerre  contribucione, 
angarie  traualiata;  dela  qual  intrata  intendo  sie  afondato  un  mo- 
nestiero  de  monege,  gubernate  sotto  ala  Compagnia  uostra,  e 
sottoposto  ale  uostre  regule  et  costi[tu]cione  et  obediencia,  et 
non  posseno  però  disponere  de  tal  intrata  più  che  del  suo  uiuere 
et  uestire,  in  su  quel  modo  e  forma  che  serano  constituite  dala 
Compagnia.  El  resto  abieno  a  dispensar  secondo  li  comandará 
lobediencia,  e  dele  quale  monege  io  intendo  de  esser  anchora 
mi,  et  perchè  io  mi  sento  el  peso  duna  nepota,  intendo  che  deli 
usefrutti  e  rediti  de  cfuesti  beni,  non  la  maridando  me  in  uitta 
mia,  uolio  che  ditte  monige  sie  oblígate  a  maridarla,  e  darci  una 
dotta  in  su  quel  modo  e  forma  che  dirà  el  testamento  mio,  e  ui 
narerà  el  Padre  M.  don  Alpidio.  Però  la  suplicho  genuflexi  la  ci 
degna  acitarme  et  far  di  me  come  fece  el  padre  di  familia  del 
fi[gli]ol  prodego,  et  ricordarse  anche  che  lè  più  de  tredici  anni 
chio  fui  chiamata  da  Dio  per  bocha  de  M.  don  Pietro  *  e  de 
M.  don  Jacomo  ^  dela  vostra  santa  Compagnia.  Li  ueri  pastori 
recolieno  le  sue  pochore  e  non  le  lassa  andare  sotto  ad  altri  pa- 
stori, et  io  non  me  mutarò  mai  dopenione,  et  sempre  che  sentirete 
dir  il  contrario  de  quello  che  ue  scriue  al  presente,  sarà  il  falso; 
però  che  sempre  sarò  stabila  e  firma  serua  di  Xpo.,  Jacopa  Pala- 
uicina  de  la  Compagnia  de  Giesù,  et  obediròue  ogni  minimo  che 
dala  Compagnia  mi  sarà  datto  et  tutti  insieme.  Et  con  questo  me 
ricomando  ale  oratione  de  V.  R.  cum  tutta  la  sua  santa  Com- 
pagnia. De  Cremona  a  di  II  de  Zugno  1553.  De  V.  R.  inutel  ser- 
ua de  Xpo., 

Jacoppa  dela  Compagnia  dal  Jesus, 
afirmo  quato  qui  di  sopra,  sicome  nè  di  mia  propria  mano. 

Inscriptio:  f  Al  Molto  R.do  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  [Ignja- 
tio,  proposito  generale  della  Compagnia  [de  Giesù]  in  Roma. 

1  P.  Btus.  Petrus  Faber,  qui  Parma  I  Sept.  1540  Sto.  Ignatio  scribe- 
bat:  «Una  Señora  Jacoba,  vedua  y  sola,  tiene  una  entrada  de  quinientos  es- 
cudos, ultra  la  sua  dota:  era  deliberata  de  expender  todo  el  suyo  y  á  sí 
mesma  en  lo  que  yo  le  hubiera  mandado  para  cualquier  obra  pia...»  Cartas 
y  otros  escritos  del  B.  P.  Pedro  Fabro,  t.  i,  pag.  21. 

*    Jacobus  Lainez. 


336 


EPISTOLAE  MlXTAE— 615 


ei5 

JOANNES  QUERALT 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BARCINONE  4  JUNII  1553  *. 

Sacellum  domus  barcinonensis ,  sive  potius  templum  Societatis,  aedifica- 
tur. — Movetur  quaestio  a  quibusdam,  sed  civitatis  jurati  nostro  juri 
favent . 

t 

Jhs. 

Muy  R.do  en  Xpo.  Padre  mio.  La  santissima  Trinidad  sea 
siempre  en  nuestro  continuo  fauor  y  ayuda.  Amén.  Con  las  viti- 
mas que  scriuí,  á  19  de  Mayo,  di  hauiso  de  lo  que  passaua  açerca 
de  los  contrarios  que  teníamos  en  nuestra  edificación  de  capilla  ^ . 
Lo  que  después  a  suçedido  es,  que  nos  han  çitados  al  comissário 
de  nuestras  bullas  y  á  mí  en  la  real  audientia ,  para  que  demos 
razón  y  mostremos  nuestras  autoridades,  cómo  podemos  proçedir 
contra  estos  obreros  del  Pi  ' ,  siendo  ellos  láyeos ,  y  assi ,  pla- 
ziendo  á  nuestro  Señor,  esta  semana  que  biene  daremos  razón,  y 
les  mostraremos  nuestras  autoridades.  Y  porque  nuestros  con- 
trarios, hauiéndoles  nosotros  ya  atajados  muchos  cabos  que  [en] 
ellos  se  fundauan,  agora  han  sacado  vn  priuilegio  de  vn  rey  muy 
antigo,  consedido  á  la  ciudad  de  Barcelona,  que  ninguno  pueda 
edificar  casas  de  religiones,  hospitales,  ó  yglesias  sin  licencia  de 
los  jurados  de  la  çiudad,  con  este  priuilegio  les  fauoreçen  agora 
los  de  la  real  audiençia.  Yo,  ahunque  tenía  ya  esta  licentia  de  los 
jurados  del  año  passado  y  de  los  deste  año  presente,  no  lo  podía 
mostrar  por  escrito ,  no  aduertiendo  entonces  lo  que  agora  pa- 

^    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  127,  prius  481 . 

-  Cf.  Liti.  Quadr.,  t.  Il,  pag.  214-216  et  PoLANCO,  t.  ili,  pag.  384-386^ 
n.  84Ò-849,  qui  historiam  collegii  barcinonensis  atque  hujus  incrementum 
more  suo  complectitur. 

^  «Ne  autem  sine  ulla  contradictione  pium  hoc  opus  novi  templi  confi - 
ceretur,  sacerdotes  et  protectores  cujusdam  parochiae  vicinae,  quam  del  Pi 
vocant,  impedire,  quod  coeptum  fuerat,  conati  sunt.»  POLANCO,  t.  iil, 
pag.  385,  n.  848. 


4  JUNii  1553  337 

desco,  todavía,  viéndome  en  aprieto  desto,  he  suplicado  á  los  ju- 
rados presentes  que  me  quisiessen  hazer  vn  aucto  de  su  beneplá- 
çito  y  licentia,  que  para  edificar  nuestra  casa  y  capilla  me  dieron, 
y  assi  han  congregado  consejo  commo  suelen,  y  me  lo  han  con- 
cedido con  mucha  benignidad,  con  el  qual  aucto,  también  agora 
pienço  de  responder  á  la  real  audientia  y  á  los  contrarios,  y  no 
sé  si  después  hallarán  otros  puntos  para  nos  embaraçar.  Todavía 
yo,  quanto  puedo,  voy  adelante  en  la  edificatión  y  obra,  y  podrá 
ser  que,  si  salgo  con  esta  ves  de  la  audientia  real,  que  por  ade 
lante  ternán  por  bien  de  conçertarse  con  nosotros.  Dios  N.  S.  nos 
dé  á  todos  verdadero  spíritu  de  humildad  y  verdad,  para  que  nos 
libren  de  todos  los  engaños  mentirosos  del  enemigo  de  naturale- 
za humana.  Amén. 

Todos  estos  mis  Padres  y  hermanos  están  con  mediana  salud 
corporal;  digo  con  mediana,  porque,  con  los  rezios  calores  que 
haze  ya  por  acá ,  andan  cansados  con  las  tantas  occupationes  y 
distracciones  que  las  fábricas  consigo  traen.  Descansan  mucho 
y  se  alegran  con  ver  subir  las  paredes,  dentro  de  las  quales  pien- 
çan  que  Dios  N.  S.  se  seruirá,  y  se  consolarán  y  descansarán  mu- 
chos ánimos  para  más  perfetamente  le  seruir;  á  quien  piega  dar- 
nos á  todos  su  santo  Spíritu ,  bendiçión  y  gracia  para  el  mesmo 
effecto.  Amén.  De  Barcelona  a  4  de  Junio  1553.  De  V.  R.  sieruo 
en  Jesu  Xpo., 

t 

Joan  Queralt. 

A  la  memoria  de  nuestro  P.  M.  Ignatio  deseamos  ser  traídos, 
y  encomendados  en  las  orationes  de  V.  R.  y  de  todos  los  Padres 
y  hermanos,  pues  saben  quánta  necessidad  tenemos  dello. 

Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  Padre  en  Xpo.,  el  P.  Mro.  Joan  de 
Polanco,  de  la  Compañía  de  Jesús,  a  S.ta  María  dela  Strada, 
junto  á  S.t  Marco.  En  Roma. 


EpISTOLAE  MjXTAE,  tom.  III. 


22 


338 


Epistolae  Mixtae — 6i6 


GIH 

SILVESTER  LANDINUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  5  JUNII  1553  *. 

De  litteris  ad  Ignatium  missis,  et  in  navi  ab  adversariis  perlectis. — Falsi 
rumores  sparsi  et  calumniae. — Opera  oppidanis  navata .  — Landini  amor 
erga  alumnos  Sti.  Francisci. — Avet  scire  res  Societatis. 

IHS  ■ 

Molto  mio  R.do  Padre  nel  N.  S.re  Pax  X.i  II  signore  gouer- 
natore  con  questi  altri  signori  ringratiano  V.  R.  delle  concesse 
gratie,  et  patente  fatte.  S.  S.ia  prega  V,  R.  che  li  scrini  la  ri- 
sposta della  sua  lettera,  che  mandò  a  quella,  et  facia  che  R.mi 
cardinali  si  degnono  di  riscriuerli,  perchè  S.  SM  dice  che  mai 
non  ha  riceuuto  lettera  alcuna.  Ho  inteso  che  alcune  delle  nostre 
lettere  sono  state  lette  nelle  barche,  et  molto  gran  romor  hanno 
fatto  questi  frati  ch'ieri  gionsero  da  Roma,  dicendo  che  tutti 
quelli  della  Compagnia  nostra  sono  buggiardi,  et  che  quatro 
uolte  uenirno  a  batter  alla  porta,  et  che  V.  R.  non  li  diete  mai 
risposta.  Recello  che  li  dette  le  mie  lettere,  sendo  V.  R.  air  ul- 
timo dilpranso,  et  che  no  li  uolse  parlar,  et  poi  chel  cardinale 
Carpo  "  li  fece  uno  gran  capello,  perchè  lo  ministro  prouinciale  ' 
me  receue  nel  conuento  de  S.to  Fran.co^  et  uno  altro  capello 
simile  per  tal  cagione  li  fece  il  cardinale  Pacocho     et  il  simile 
il  loro  comessario  o  procuratori  et  eh'  io  lo  tradito  raccoman- 
dandolo a  V.  R.,  et  che  siammo  tutti  poletini;  et  che  non  anda- 
ranno  tre  mesi  che  V.  R.  sarà  leuata  da  questo  ufficio;  et  c'hora 
a  perso  ogni  credito;  et  mille  mali;  et  non  cessa  di  dire.  Ma  non 
fanno  niente  per  gratia  de  Dio,  perchè  T  opera  che  fa  quiui 


'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  88,  prius  245,  246. 

*  Rodulphus  Pio  de  Carpi. 
'    Fr.  Joani'es  de  Corte. 

*  Sic;  attamen  inter  cardinales  S.  R.E.,  a  Ciaconio  et  Mas  Latrie 
recensitos,  hoc  nomen  non  legitur. 


•    5  JuNii  1553  339 

N.  S.  et  ha  fatto  in  questa  terra,  et  per  tutta  V  isola,  et  massime 
in  tutti  loro,  chi  errano  molto  essosi  a  molti,  hora,  dapoi  la  nostra 
uenuta,  lo  ritornati  in  gratia,  et  in  Genoa,  et  in  la  Bastia,  et  in 
tutta  Corsica;  nè  uoglio  altri  testimonii  che  loro  stessi,  benché 
tutto  il  paese  nè  darà  testimonio.  Loro  m'  hanno  detto  che  prima 
la  nostra  uenuta  erano  conuentuali,  et  c'hora  sono,  segondo 
pare  a  loro,  osseruanti.  Io  ho  defesso  li  suoi  priuilegij  quiui,  et 
in  Genoa  ancora  col  magnifico  M.  Thomaso  Spinola  \  uno  delli 
4  signori  della  Corsica,  V  ho  difesso  eh'  erano  biasmati  publice, 
che  teneuano  in  comune  robbe  et  botte  de  vino  colla  decrettale 
■di  Giouanni  22. 

Ho  fatto  condurre  pietre  alli  miei  auditori  tante,  che  faranno 
una  fornace  più  grande  che  mai  uedess'  io.  Ho  fatto  condurre 
tante  pietre,  che  faranno  le  sopra  muraglie  da  deici  o  undodici 
archiuolti.  Ho  fatto  portar  legne  et  per  la  casa  et  per  la  fornace, 
fattoli  in  gratia  a  cittadini  genouesi  et  corsi,  fauorito  ho  sempre 
le  sue  cause,  et  diffese  gratiosamete,  molti  commandi  a  sua 
peti[ti]oni  da  noi  sono  emanati  contra  a  quelli  li  molestauano,  fat- 
toli fauori  colli  preti,  col  signore  gouernatore  et  con  tutti  quanto 
mai  ho  possuto,  che  in  nero  mè  stato  detto  che  tutti  erano  as- 
sinazi,  et  così  erano  tenuti  come  assini  da  star  all'  ocio,  et  io 
sempre  presi  la  sua  protettione.  Ogni  di  ho  predicato  a  sue  pe- 
titioni  nella  sua  chiesia  tutta  la  quadragesima  ^  passata,  et  l'altro 
tempo  tutte  le  feste,  et  letto  ogni  sera  una  lettione  o  due  della 
scrittura,  et  tutto  il  bene  et  la  charità  c'  hanno  queste  bene[de]tte 
per  oue  uerso  di  noi,  1'  essequiuono  con  loro,  noi  non  pigliando 
mai  niente  da  nessuno,  et  questi  lauorauano  da  uero,  nè  mai 
usai  auttorità  contra  di  loro,  ma  si  bene  contra  tutti,  fossi  che  si 
uolesse,  che  li  molestasse  et  che  li  facesse  ingiuria,  anchorachè 
loro  noi  cercassero  tanto;  e  1'  affetto  eh'  io  ho  alla  santa  relli- 
gione  di  S.to  Francesco,  et  io  sono  contento,  d'  hauer  tutto 


•  Agunt  de  hoc  viro,  Societatis  amico,  Polanco  saepe,  v.  g.  t.  iii, 
pag,  73,  n.  iBs;  pag.  96,  n.  178,  annot.  i;  pag.  108,  n.  2o3;  Nadal,  Epist. 
t.  I,  pag.  146;  Bartoli,  l.  e;  et  prae  caeteris  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iil, 
pag.  405,  415,  421,  423,  434,  436;  23o,  annot.  2;  265,  288,  etc. 

*  Ms.  XL.ma 


340  Epistolar  Mixtae— 6i6 

questo  operato  per  amore  de  Dio,  et  non  sono  per  mancar  per 
V  aueuire  Lè  uero  che  non  noria  che  fosse  detto  contra  la 
uerità  che  tutta  la  casa  nostra  sia  buggiarda,  et  che  V.  R.  ha 
perso  il  credito,  et  eh""  in  termine  di  3  messi  V.  R.  sarà  punita, 
che  de  tutto  si  cerca  la  verità  con  processo,  di  quanti  beneficij 
r  hauemo  fatti,  et  molti  più  assai  di  quello  eh'  io  ho  scritto.  Io 
li  prouarò  tutti,  et  sei  non  fosse  la  cura  c'  hauemo  delle  anime 
di  queste  isola,  per  non  far'  dir'  al  dimonio,  io  diria  anchora  me 
quello  chel  Signore  mi  facesse  dir";  et  sei  mi  farà  dir'  con  animo 
tranquillo,  non  tacerò.  Mai  de  nessuna  cosa  fui  più  contento, 
perchè  uedo  manifesto  che  cosi  fu  fatto  al  Signore  nostro,  che 
mi  fa  degno  della  sua  socitade.  Sia  benedetto  sua  diuina  Maestà. 
Mi  rencresce  indubitatamente  dil  danno  loro,  c'  ha  esser'  grande: 
so  quello  eh'  io  dico,  il  Signore  li  guarda  con  tutti. 

Ho  fatte  le  raccomandationi  di  V.  R.  ad  alcuni;  farò  ad  altri, 
perchè  le  lettere  nostre  sono  insidiate.  Se  pare  a  V.  R.  eh'  io  le 
indirizzi  in  casa  di  qualche  cardinale,  et  eh'  io  muta  il  nome  mio, 
o  altro  modo  quella  comanda,  ouero  seruar'  al  solito. 

Hauemmo  desiderio  delle  buone  noue,  perchè  molti  si  edifi- 
cano. Hora  ogniuno  per  gratia  de  Dio  predica  in  tirar'  il  pros- 
simo alla  confessione,  grandi  et  picoli,  huomini  et  donne.  Adempie 
il  Signore  quel  che  promesse  ai  padri  (?):  Omnis  locus  quem 
calcauerit  pes  vester,  vester  erit  *.  Tutte  le  gratie  che  ha  pro- 
curato V.  R.  per  questa  isola,  Y  ho  mandate  al  magnifico  vfficio 
di  S.to  Georgio;  et  i  particolari  amici  daranno  foco  dil  Signore 
al  colleggio  e  per  Genoa  et  qua.  Mi  raccomando  sempre  alle 
diuotissime  orarationi  di  V.  R.  con  tutti  gì'  amici,  et  massime 
M.  Benedetta  Sauli  Casanona  Dalla  Bastia  5  diGiugnio  1553. 
D.  V.  R.  P.  seruo  in  X.° 

SiLUESTRO  Landino  da  Sarzana. 

Inscriptio.  Jhs.  Al  mio  molto  R.do  Padre  nel  N.  S.,  il  M. 
Ignatio  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Gesù,  in 
Roma.  A  S.ta  Maria  dalla  Strada,  appresso  a  S.to  Marco. 

•  Vide  Polanco,  t.  m,  pag.  104,  n.  193-195. 

*  Deut.  xi,  24. 

'    De  hoc  viro  saepe  Polanco,Z.  c  "^^ide  tòte?,  pag.  96,11. 178,  et  epist.618. 


IO  JUNII  1553 


341 


ei7 

CAESAR  HELMI 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VENETIIS  IO  JUNII  1553  *. 

Patrem  Viola  Venetias  appulisse,  refert,  propediem  Patavium  concessurum. 
— De  quodam  lusitano,  e  Societate  egresso. — De  testamento  Angeli  Su- 
riano.— De  scholis  ac  magistris  veneti  collegii  Societatis. 

Jhs. 

Molto  R. do  Padre  in  Christo.  La  gratia  et  pace  di  Christo,  etc. 
Quelle  di  V.  R.  di  3  del  presente  habbiamo  riceuto.  Il  R.do  Pa- 
dre commissario  mercore  a  sera  venne  da  Padoa  con  il  P.  M.  Jo. 
Battista  di  Naggio  %  il  qual  resterà  con  noi  per  finché  a  V.  R. 
piacerà.  Detto  P.  commissario  si  partirà  (come  ha  detto)  lunedì 
per  Padoa,  per  essergli  parso  non  esser  necessario  restar;  sì  come 
ancora  è  parso  al  R.do  nostro  Mons-or^  perchè  si  mostra  esser 
acquietata  la  cosa  dopo  la  partita  del  P.  M.  Jo.  port  Mi  rimetto 
in  ciò  air  auiso  che  a  V.  R.  darà  detto  P.  commissario. 

Circa  la  cosa  del  testamento  ho  parlato  et  consultatomi  col 
R.do  p.  Anibal  Grisonio,  il  quaF  è  dottor  in  vtroque  jure;  et  mi. 
ha  risoluto  che  ha  potuto  liberamente  far'  il  testamento;  ma  di- 
cendogli io  che  pensauo  cercar'  il  parer  di  qualche  altro  buon 


*  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  71,  prius  74. 

*  Vide  epist.  605,  pag.  3l3. 

'  Sic;  nomen  autem  etres,quae  heic  attinguntur,  uberius  declarantur 
a  Polanco,  t.  iii,  pag.  120,  n.  232.  Aitenim:  «Quidam  sacerdos,  cum  ali- 
quid,  quod  merito  externis  displicebat...  admisisset,  hospite  insalutato  re- 
cessit:  et  quamvis  Venetiis  esset,  et  domum  reduci  potuisset,  non  est  visura 
quibusdam  amicis  in  Societatem  eum  esse  admittendum.  Lusitanus  ille 
erat,  Joannes  nomine,  istis  in  locis  in  Societatem  admissus;  et  Dei  provi- 
dentia  erga  Societatem  cerni  potuit,  quod...  aliqui  ex  nobilibus  amicis,  qui- 
bus  ejus  facta  innotuerant...,  non  modo  erga  Societatem  de  benevolentia  sua 
nihil  minuerunt,  sed  hunc  ipsum...  ex  ea  civitate,  viatico  adjutum,  Laure- 
tum...  cum  bono  socio  transmiserunt.»  Vide  locum. 

*  Sermo  est  de  hereditate,  quam  frater  Angelus  Surianus,  nobilis  vene- 
tus,  Societati  reliquerat.  Polanco,  t.  iii,  pag.  121,  n.  236.  lUius  mentio- 
nem  faciunt  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  819  et  820. 


342  Epistolae  Mixtae— 617 

dottor',  et  hauendogli  mostrato  la  lettera  di  V.  R.  circa  quel! 
che  si  admettono  nella  nostra  Compagnia,  mi  ha  risposto  non  esser 
buono  mostrarlo  alli  altri  dottori;  perchè  saria  vn  dar  occasion 
alli  fratelli  del  test  itor  di  pigliar  più  difficultà  ad  esseguir,  etc. 

10  ho  pensato  che,  non  manifestandosi  il  nome  del  testator"  nè 
delli  fratelli,  si  potria  far  senza  tal  pericolo;  pur,  per  non  far  se- 
condo il  mio  parer",  farò  secondo  il  primo  auiso  de  V.  R, 

Qui  si  mandano  lettere  per  V.  R.  da  Padoa.  Li  nostri  scolari 
al  presenti  sono  103  in  circa.  Tutti  noi  stiamo  bene,  gratia  del 
Signor'.  Il  P.  commisario,  vedendo  V  inhabilità  et  insufficienza 
di  Joan  Bonifatio,  sicihano,  il  qual  non  sa  le  declinationi  nè  con- 
iugationi  delli  verbi,  ha  giudicato  che  Pietro  francese  seguiti  il 
far  la  sua  classe,  finché  V.  R.  dia  altro  auiso  et  aiuto.  Perchè  fuor 
di  Pietro  detto  et  Joanantonio  Agobino  et  il  P.  M.  Jo:  Gamb.°  ' 
niuno  è  atto  nè  sufficiente  ad  insegnar'  i  scolari,  etiam  più  piccoli.. 

11  P.  M.  Joan  Battista  Naggio  non  par  che  si  dimostri  star  vo- 
luntieri  in  Venetia;  et  non  è  inchinato  ad  insegnar'  a  putti:  ben- 
ché in  necessità  crede  il  P.  M.  Viola  che  si  sforzarà  satisfar'. 
Per  questa  non  mi  occorre  altro,  se  non  raccommandarci  tutti 
all'  orationi  di  V.  R.  et  di  tutti  li  R.di  Padri  et  fratelU  in  Christo 
charisimi.  Di  Venetia  alli  10  di  lugno  1553.  Di  V.  R.  indegnis- 
simo seruo  in  Jesu  Xpo. 

Cesar'  Helmi. 
Inscriptio:  f  Al  molto  R.  P.  in  Xpo.  M.  Ignatio  de  Loyola, 
prepósito  general  della  Compagnia  di  Giesù.  In  Roma.  Appressa 
S.  Marco,  a  S.  Maria  della  Strada.  Pagate  il  porto. 


'  «Hoc  anno  M.  Joannes  Gambarus  ad  sacerdotium  promotus  et  sub 
autumnum  Romam  revocatus  est.»  Polanco,  t.  lii,  pag.  122,  n.  238. 


17  JuNii  T553 


343 


617  bis 

SILVESTER  LANDINUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CARDO  17  JUNII  1553 

Lambas  Doria,  Corsicae  gubernator,  responsa  ad  suas  litteras  exoptat. — 
Dolet  Landinus  quod  a  se  datae  epistolae  Ignatio  redditae  non  sint. — 
De  Emmanuele  Gomes. — Landinus  oppida  circumjacentia  perlustrai: 
Cardum  venit.  —  Fructus  ex  lustratione  perceptus. — Studia  amicorum. 

IHS. 

Molto  mio  Rdo.  Padre  nel  nostro  Signore.  La  somma  gratia 
et  amor  eterno  di  X.°  nostro  signore  V.  R.  saluti  et  uisiti  colli 
suoi  santi  doni  et  gratie  spirituali.  Ho  riceuuto  una  di  duoi  dil 
presente,  di  V.  R.,  doue  mi  sono  ricapitulate  certe  cose  de  altre 
sue.  Il  signore  gouernatore  riceuè  la  patente  delle  gratie  colli 
altri  gentilhuo[mi]ni;  ma  non  ha  mai,  mi  dice,  hauuto  risposta 
dalli  Rmi.  cardinali,  nè  da  V.  R.,  et  molto  le  desidera 

Dopo  la  partita  di  M.  Sebastiano,  ho  scritto  ogni  settimana, 
et  due,  et  tre,  et  quatro  lettere  a  V.  R.,  eccetto  questa,  et  cose 
di  importanza.  Mi  doglio  non  siano  state  rese  al  presente:  non 
posso  ricapitolar'  per  mia  indisposi tion'.  Il  P.  Emanuel  ancora 
non  è  ritornato,  come  gli  scrissi,  benché  fa  buon  frutto  in  paci» 
et  confessioni.  Io  mi  sono  misso  in  uisita  quiui  incirco  la  Ba- 
stia. Hora  sono  in  una  terra,  che  si  chiama  Cardo  Piccola;  ma  no- 
stro Signore  la  fa  grande  colli  suoi  doni:  quello  c'ha  fatto  in  la 
Bastia  in  diuturno,  qua  con  facilità  et  breue  tempo  ha  operato  in 
tanta  concordie,  confessioni  et  comunioni  ogni  domenica  uno: 
non  ce  nè  resta,  pare,  che  si  mandassero  delli  operarij  et  pastori, 
che  facesseno  più  conto  dil  sangue  sparso  di  X.'*,  che  de  bene 


'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  98,  prius  195. 

Vide  epist.  616,  ubi  haec  etiam  attinguntur.  Ignatii  quidem  litteras 
ad  gubernatorem  Corsicae  in  via  interiisse  discimus  ex  Cartas  de  San  Igna- 
cio, t.  Ili,  pag.  406-407,  238-241:  Doriae  autem  epistolas,  de  quibus  heic  ser- 
mo, supra  exhibuimus,  n.  561-563,  ad  pontificem  maximum,  ad  Ignatium,  ad 
cardinalem  Sti .  Clementis. 


344  Epistolab  Mixtae— 617 

temporali.  Io  non  uedo  altro  mezzo:  se  uorrò  ussar'  l'auttorità 
dil  breue,  dubito  non  sia  riceuuta  la  medicina,  et  poi  io  non  mi 
sento  atto  nè  disposto.  Alle  confessioni  d'  una  luce  a  V  altra,  et 
alle  predicationi  et  dottrina  non  manco:  tanta  è  la  diuotione  di 
questi  poueri,  che  passan  una  hora  et  più  di  notte,  eh'  ancora  sia- 
mo alla  predicatione,  et  oratione;  nè  posso  fare  di  manco,  uolendo 
sodisfar'  alla  tanta  sua  diuotione. 

Circa  di  Luca  desidero  che  nè  scriue  della  gratia  gì'  ha  fatto 
nostro  Signore,  acciò  sia  glorificato  più  da  noi:  sono  alcuni  che 
uorianno  che  noi  potessimo  legittimar'.  Questi  gentilhuomini 
dalla  Bastia  uengono  ogni  di  a  uisitarci,  et  massime  M.  Bene- 
detto Sauli  Casanoua  con  altri  assai,  et  V.  R.  potrà  dirizare  le 
lettere  a  S.  S.ria  per  mezzo  di  quel  mercante  che  porta  la  pre- 
sente, acciò  siano  portate  fidelmente. 

Mi  racomando  con  S.  S. ria  et  tutti  gli  amici  nostri  alle  diuo- 
tissime  orationi  di  V.  R.,  et  tutta  1'  isola,  che  si  mandono  buoni 
pastori,  et  santi  operarij.  Da  Cardo  alli  17  di  Giugnio  1554 
D.  V.  R.  P.  humillimo  seruo  nel  nostro  Signore. 

SiLUESTRO  Landino  da  Sarzana. 

t 

Inscriptio:  IHS.  Al  mio  molto  Rdo.  Padre  nel  nostro  Signore, 
il  P.  M.  Ignatio  Loyola,  prepósito  della  Compagnia  di  Gesù  ge- 
nerale, in  santa  Maria  dalla  Strada,  appresso  a  santo  Marco,  in 
Roma. 


*  Sic  legendum  videtur,  et  ita  librarius  romanus  legit  notavitque  in 
charta  a  tergo;  sed  error  est  manifestus,  siquidem  ineunte  Martio  1554,  ad 
superos  Landinus  evolavit,  ut  constai  ex  epistolis  anno  próximo  producen- 
dis.  Haec  autem  epistola  cum  sequente  apprime  quidem  cohaeret. 


21  JUNII  1553 


61S 

SILVESTRE  LANDINUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CARDO  21  JUNII  1553  *. 

gnatianae  epistolae  desiderantur.—  Landini  litterae  in  itinere  perleguntur. 
— Munia  sacra  obita. — Adversarii  irascuntur. — Amicorum  studia. 

IHS 

Molto  mio  R.do  Padre  nel  nostro  Signore.  La  somma  gratia 
et  amor'  eterno  di  X.**  nostro  signore  V.  R.  saluti  et  uisitj  colli 
suoi  santi  doni  et  spirituali  gratie.  Il  signore  gouernatore  desi- 
dera risposta  dalli  R.mi  cardinali  et  da  V.  R.  delle  sue  *.  Le  no- 
stre lettere  sono  aperte,  quale  mandiammo  ogni  settimana  di  qua, 
le  più  uolte  triplicate.  Hora  le  mando  incluse  in  quelle  dil  magni- 
fico M.  Benedetto  nostro  Sauli  Casanoua.  Il  simile  per  il  me- 
desmo  mercante  potrà  rimandar'  V.  R. 

Qua  in  questa  settimana  passata  si  sono  confessati  et  comu- 
nicati circa  15  Ogni  di  si  predica,  et  s'  insegna  la  dottrina 
xpiana.  Ogni  sera,  insino  a  una  hora  et  mezza  di  notte,  siammo 
ancora  in  chiesia  con  tutto  il  diuoto  popolo. 

Il  Signore  manda  qua  operarli,  che  tanto  ce  nè  bisogno,  che 
non  si  può  scriuer.  Guai  a  me,  eh'  io  non  posso  sopplir'  alla  mil- 
lessima  particella  di  tanta  calamità,  nè  ueggio  uia  alcuna  eh'  io 
posso  aggiutar',  senon  perseuerar'  al  modo  che  faceuano  li  san- 
tissimi apostoli  di  Gesù  X.°,  lauorando  di  et  notte,  et  pregar'  li 
huomini  per  amor'  di  X.°  si  uogliono  racconciliar'  a  Dio.  Senza 
altra  essecution' ,  per  le  fattion'  dil  dimonio ,  quando  si  corregge 
uno,  si  moue  tutta  la  fattione  sua,  benché  sia  grandissima  neces- 


•  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  87,  prius  247. 

*  Vide  quae  diximus  supra,  epist.  604,  pag.  3lo,  annot.  4.— Responsum 
vero  Ignatii  habes  in  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iii,  pag.  406. 

'  Numerus  haud  perspicue  legitur.  Videtur  auctor  prius  scripsisse  ir 
et  postea  emendasse  /5. 


346  Epistolae  Mixtae  -619 

sita  di  medicar'  un  corpo,  tanto  che  a  pianta  pedis  usque  ad  uer- 
ticem  non  sit  in  eo  sanitas  '. 

Iddio  essaudisca  il  desiderio  di  poueri,  et  manda  presto  ag- 
giuto  auanti  V  ultimo  esscidio.  Questi  diuoti  uano  per  le  strade 
r  uno  con  V  altro  recitando  la  dottrina  xpiana. ,  quali  racco- 
mando con  tutta  1'  isola,  et  massime  M.  Benedetto  Sauli  Casano- 
ua    et  diuoti  nostri,  et  io,  alle  diuotissime  orationi  di  V.  R. 

M.  Gerolomino,  digníssimo  figliuolo  dil  magnifico  M.  Ber- 
nardo dal  Mostosso,  prega  V.  R.  lo  uoglia  hauer  raccomandato 
nelle  sue  oratione  colla  sua  diuota  madre,  auo,  et  fameglia,  qual 
mai  non  nè  abandona,  degno  di  molta  laude  nel  N.  S.  M.  Emma- 
nuel uiene  alla  Bastia,  quiui  appresso  uno  miglio,  uno  di,  et  V  al- 
tro ritornò.  No  so  .  Sempre  sono  infermo,  pur'  il  Signore 

mi  fa  lauorar'.  Dal  Cardo  alli  21  di  Giugnio  1553.  D.  V.  R.  P. 
humillimo  seruo  in  X.*'  N.  S., 

SiLUESTRO  Landino  da  Sarzana. 

Inscripiio:  Jhs.  Al  mio  molto  R.do  Padre  nel  N.  S.,  il 
P.  M.  Ignatio,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Gesù  di- 
gníssimo, in  S.ta  Maria  dalla  Strada,  appresso  a  santo  Marco,  in 
Roma. 

619 

BERNARDOS  OLIVERIUS 

PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

MONTEREGALI  24  JUNII  I553 

Vicarius  cardinalis  Farnesii  aegre  fert  nostros  concionari. — Societatem  pa- 
rum  amat:  dissimulai  tamen  coram  P.  Domenech. — Prior  civitatis,  Hie- 
ronymus  Seguera,  totus  Societatis  est. — De  scholis. — Oliverius  melius 
valet:  ut  quaedam  sibi  concedantur,  poscit. 

IHS. 

Pax  Xi.  Padre  mio  in  X.°  R.do  Vltra  le  cose  che  io  ho  scrit- 


*    ISAI.,  I,  6. 

Vide  epist.  616  et  superiorem,  617. bis 
'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  125,  prius  222,  223.  Usus 
est  hac  epistola  Polancus,  t.  iii,  pag.  23l,  232,  n.  511-514. 


24  JUNII  1553  347 

to  mi  è  parso  auisar  a  V.  R.  come,  depoi  che  venessimo  a 
star'  qua  a  Monreal,  che  il  vicario  fu  ritornato  de  certe  visite 
della  sua  diocesi,  lo  andassimo  a  visitar'  et  basar'  li  mani,  et  li 
dicessimo  come  con  il  suo  beneplacito  faressimo  li  essercitii  so- 
liti, cioè  legger',  predicar', confessar', communicar', etc.  Lui  dissi 
che  non  era  licito  a  predicar'  sinon  alli  sacerdoti,  et  che  era  con- 
tento che  io  predicasse,  ma  non  Sanctio  %  per  insino  a  tanto  che 
era  sacerdote.  Io  li  dissi  che  haueuamo  licentia  del  papa.  Tandem 
lui  volse  veder'  tutti  li  nostrj  priuilegij,  et  anchora  li  tiene,  che 
per  esser'  lui  indisposto,  io  non  li  ho  potuto  parlar'  questi  giorni. 
Depoi  accadete  che  vna  certa  confraternita  fece  vna  processione 
et  andò  a  demandar'  quella  al  vicario,  se  voleua  farli  gracia  de 
predicar'  quello  giorno  (imperochè  lui  suole  predicar'  qualche 
volte,  massime  in  quaresima),  et  se  lui  non  potesse  predicar',  che 
se  contentasse  che  ci  venessero  a  pregar'  che  vno  de  noi  predi- 
casse. Lui  li  fece  grandissimi  rebouffi,  dicendo:  Si  noi  eramo 
tropo  buoni  per  andar'  a  dimandarli  quella  confraternita,  non  ci 
haueua  detto  niente  ni  parlato;  ma  depoi  dissi  a  vno  amico  no- 
stro, che  monsignor  non  voleua  che  ci  venessino  a  pregar'  che 
predicassimo.  Depoi  lui  disse  a  M.  Hieronimo  %  quando  fu  qua 
questi  giorni,  che  era  contento  che  predicassimo  et  facessimo  li 
soliti  essercitij ,  et  cossi  ci  monstra  molta  careza  in  presentía  no- 
stra, ma  di  dentro  non  lo  cognosciamo.  Vno  amico  nostro  m'  ha 
detto  che  lui  voleua  molto  male  a  M.°  Laynez,  per  certe  ordina- 
tioni  che  qua  fece  in  Monreal  Et  volendo  la  cità  alcuni  mesi  fa 
scriuer  al  cardenal  Farnese  che  facessi  questo  collegio,  lui  dette 
parer'  contra,  et  esshortò  la  cità  a  non  farlo,  dicendo  che  non  si 
vedeua  nissuno  frutto  del  collegio  de  Palermo,  et  che,  si  bene  di- 
ciam  insegnar'  gratis,  pur  bisognaria  darci  presenti,  etc. 

De  questo  V.  R.  potrà  cognoscer'  1'  animo  suo  in  parte.  Vno 
de  questi,  a  chi  haueua  persuaso  de  non  farlo,  è  il  pretor,  et  già 


*  Cf.  epist.  599. 

-    Sanctius  Ochoa. 

^    Hieronymus  Domenech. 

*  «Monteregalensem  Archiepiscopatum  visitavit  P.  Laynez  anno  1549.» 
Poi.ANCO,  t.  Ili,  pag.  232,  n.  51T,  annot.  I. 


348  Epistolae'Mixtae— bi9 

manda  qua  vn  suo  figliolo;  et  hauendo  mandato  alcunj  presentì, 
non  hauemo  mai  pigliato  niente,  nè  de  lui  ni  de  altro.  Questo 
scrìuo,  acciò  V.  R.  sia  auisato,  si  forse  scriuesse  alcuna  cosa  al 
cardenal.  Non  penso  accaderà  farli  scriuere  niente,  perchè  il 
P.  M.  Hieronimo  procurerà  li  scriui  il  viceré,  et  si  li  paressi  de 
far  scriuere,  penso  saria  buono  non  intendessi  che  ci  siamo  la- 
mentato, imperochè  esteriormente  ci  fa  careza. 

Il  signor  priore,  M.  Hieronymo  Seguera,  è  qua  come  nostro 
Padre,  agiutandoci  con  consiglio  et  fauor',  incitando  il  popolo  a 
venir  alle  prediche,  dottrina  et  a  mandar'  i  soi  figlioli  alla  scho- 
la,  in  modo  che  lui  è  in  grande  parte  cause  de  tutto  quello  che 
si  è  fatto  qua  per  insino  adesso;  et  ogni  giorno  seguita  più  fer- 
uentemente.  Si  paresse  a  V.  R.  che  il  P.  M.  Ignatio  li  scriuesse 
alcuna  lettera,  o  veramente  il  P.  M.**  Laynez,  che  lo  cognosce 
molto  bene,  o  tutti  doi  o  nissuno,  come  li  parerà 

Qua  non  hauemo  correttori  ma  li  maestri  castigano  li  figlio- 
li, parte  perchè  non  trouiamo  persona  idonea  fidata  per  tal  offi- 
cio; et  il  signore  gouernator'  *  non  ci  vienne  bene  in  modo  nis- 
suno, dicendo  che  per  questi  principi]  non  ci  bastará  la  intrata  de 
200  V  per  intertenirci.  Pur,  si  al  P.  M.  Ignatio  li  pare  inconue- 
niente  che  li  maestri  castigano  li  figlioli,  ci  sforciaremo  conten- 
tar' il  gouernator',  o  far  che  vno  delli  più  grande  scholari  faccia 
quello  officio,  il  che  pur'  haueria  anche  alcuni  inconuenienti  et 
difficultà.  Pur  espetteremo  la  risposta. 

Si  pare  a  V.  R.  che  in  alcuno  caso  fosse  necessaria  vna  pa- 
tente delle  gratie  che  mi  dettò  il  P.  M.  Ignatio  quando  io  mi 
parti  de  Roma,  cioè  tutte  quelle  che  può  dar',  fuor'  de  legger'  li- 
bri heretici,  si  non  per  saper'  si  sonno  heretici.  Item  la  dispen- 
satione  deUi  degiuni,  et  cibi,  et  de  dir'  1'  officio,  V.  R.  mi  pro- 
messi de  mandarmela.  Io  penso  che  s'  è  dismenticato:  non  mi 
curo  molto  de  haueria,  si  non  li  parerà  che  in  alcuno  caso  mi 
fosse  necessaria  per  monstrarla.  V.  R.  de  questo  et  de  ogni  altre 
cose  dette  faccia  come  li  parerà.  Solamente  che  mi  habbia  per 
ricommandato  nelli  soi  sacrificij  et  orationi.  Io  sto  adesso  vn  poco 

*  Vide  infra,  epist.  670. 

*  Vincentius  de  Nobilibus,  seu,  ut  aliis  placet,  de  Nobili. 


25  JUNIl  1553  349 

meglio,  et  più  forte  del  solito:  ringratiato  sia  quello  che  ci  può 
dar",  et  vuole,  et  sa  tutto  quello  che  è  più  per  salute  delle  anime 
nostre.  V.  R.  mi  raccommandi  al  P.  Olaue  et  alli  altri  Padri  et 
fratelli.  De  Monreal  alli  24  de  Jugnio  1553.  De  V.  R.  inutile 
seruo  in  X.°, 

Bernardo  Oliuerio. 
Inscriptio:  f  Al  molto  R.do  in  X,°  Padre,  il  P.  M.  Jouanni 
de  Polanco,  della  Compagnia  de  Jesù,  in  Roma. 

PETRUS  DE  TABLARES 

[JOANNI  DE  POLANCO] 

COMPLUTO  25  JUNIl  1553 

De  Carolo  Borgia,  duce  V  Gandiae. — De  transferenda  pecunia  in  urbem. — 
Suum  judicium  expromit  de  rebus  Societatis  in  Portugallia,  ac  praecipue 
de  quibusdam  sociis. 

t 

Ihs. 

Muy  R.do  y  charíssimo  Padre  mío  en  X.o  Pax  X.i  De  Va- 
lencia sereni  largo;  querría  más  serlo  de  obras,  mientras  allá  no 
se  come  de  palabras.  Fui  á  Gandía,  pensando  que  cara  á  cara 
podría  más  con  el  duque,  y  es  caro  de  auer  dél  vn  real,  ni  de  lo 
voluntario,  ni  de  lo  que  deue  de  obligación.  Dame  por  disculpa 
la  necesidad  en  que  le  ponen  estos  negros  palos  que  dió  ^ .  Yo  le 
dixe  que  á  todos  nos  los  daua  su  S.ia  ,  pues  nos  alcança  tanta 
parte  dellos.  E  scripto  al  P.  Francisco  lo  que  pasa,  y  supplicado 
los  cobre  su  R.^,  que  nosotros  no  los  emos  de  pedir  por  justicia: 
bien  creo  que  hará  su  posibilidad. 

De  los  dineros  de  los  juros  ^  tengo  cobrados  hasta  dozientas 
y  sesenta  y  seis  mili  maravedís,  y  en  poder  de  Hierónymo  Ruiz, 
factor  del  P.  Francisco,  estañan  cobradas  de  antes  otras  tantas, 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  165,  prius  359,  36o. 

*  Vide  supra,  epist.  508,  pag.  41,  annot.  2.  Dux,  de  quo  hic  agitur, 
est  Carolus  de  Borja,  dux  V  Gandiae,  Sti.  Francisci  filius. 

^    Cf.  epist.  517,  pag.  8l-83. 


350  Epistolae  Mixtae  -  620 

y  yo  agora  me  partiré  á  cobrar  otro  terçio,  aunque  no  se  me  deue, 
que  serán  por  todos  mili  y  quinientos  ducados.  Por  faltar  el  du- 
que, no  llegan  casi  á  tres  mili:  digo  con  solos  los  mili  y  dozientos 
y  tantos  escudos  que  deue  dos  años  a. 

Tenerse  a  allá  por  fáçil  el  cobrar  destos  recaudadores  terçios 
adelantados:  ay  este  inconuiniente,  que,  como  esta  es  merçed  de 
por  vida,  es  menester  quel  P.  Francisco  viua  para  que  yo  cobre, 
porque  no  se  paga  sino  lo  que  tiene  viuido.  Ase  hecho  comigo, 
por  la  estrecha  amistad,  que  siempre  que  me  adelantan  el  terzio, 
aventuran  a  psrdello,  y  así  lo  perderían,  si  el  P.  Francisco  fal- 
tase. 

Quanto  al  paso  destos  dineros,  si  es  por  cambio,  costarán  los 
mili  y  quinientos  ducados,  dos  mili:  no  me  atreuo  á  hazerlo.  Otro 
camino  hera  dallos  á  estos  hermanos,  que  los  pasasen.  Lo  vno, 
como  no  ay  oro,  pasallo  en  plata  es  gran  peso;  lo  otro,  es  me- 
nester cédula  del  prínçipe  para  sacallos.  Esta  no  se  a  sacado,  por- 
que a  pareçido  al  Padre  prouinçial  que  hera  desdificaçión.  Yo 
depongo  mi  juizio  en  el  superior.  Agora  me  dize  el  P.  Nadal  que 
la  procure:  hazerlo  e. 

Las  galeras  dizen  que  están  en  Málaga.  Cierta  gente  y  di- 
neros que  an  de  pasar,  anse  de  embarcar  allí  en  vnas  vrcas,  y  las 
galeras  dizen  que  por  ogaño  no  pasarán,  sino  que  por  estas  costas 
inuernarán.  Ha  de  pasar  el  marqués  de  Sarria,  embaxador  que  va 
á  Roma  ^:  con  él  an  de  embiar  al  R.mo  de  la  Cueua  ^  diez  mil 
ducados,  con  los  quales  procuraré  de  sacar  liçençia  para  embiar 
estos  mili  y  quinientos,  por  vía  de  Ruy  Gómez:  este  será  el  pos- 
trero remedio.  Querría  también  saber  de  nuestro  Padre,  sien 
sacar  estas  liçençias  del  príncipe  le  pareçe  que  ay  desedificaçión; 
porque  yo  no  la  hallo,  antes  me  parece  edificaçión  que  sepan  que 
nuestros  collegios  no  se  fundan  tan  [en]  el  ayre,  sitio  que  tienen 
de  qué  se  sustenten  las  letras  en  ellos,  y  que  las  rentas  pasan  de 
vnos  reinos  á  otros  para  semejantes  casas.  Embíeme  nuestro  Pa- 
dre á  mandar  lo  que  en  esto  tengo  de  hazer. 

•  Ferdinandus  Ruiz  de  Castro  et  Portugal.  POLANCO,  t.  v,  pag.  23, 
annot.  2  et  pag.  441,  annot.  4, 

*  Bartholomaeus  de  la  Cueva,  cardinalis. 


25  JUNU  1553  351 

Los  hermanos  que  an  de  yr  allá,  están  en  Barçelona  tres:  de 
esté  colegio  yrán  dos;  de  fuera  de  la  Compañía  otros  dos,  buenos 
sujetos;  de  Gandía  otros  dos;  de  Valencia  vno:  estos  se  procu- 
rará de  dar  priesa  que  vayan,  aunque  hasta  agora  no  ay  camino 
abierto  para  ello,  que  gran  tiempo  a  que  están  en  Barcelona  es- 
perando aquellos  hermanos,  y  comiendo  lo  que  no  tienen.  Pienso 
que  de  lo  que  lleuó  el  hermano  don  Theotonio  se  sustentan 
hasta  agora;  y  como  estos  que  an  de  yr,  no  tengan  ansí  con  qué, 
será  menester  embiallos  á  tiempo,  que  no  se  detengan  mucho  de 
embarcar,  por  la  costa;  y  aun  para  el  embarcar  será  menester 
harto  fauor  para  la  costa:  terné  el  cuidado  posible  de  lo  vno  y  de 
lo  otro. 

Don  Theotonio  va  allá,  á  ponerse  á  sí  y  á  sus  cosas  en  manos 
de  nuestro  Padre.  Pâréçeme  que  nunca  terná  paz  sin  esto,  y  con- 
uiene  también  para  quel  P.  Luis  Gonçalez,  que  allá  es  ydo,  no 
hable  en  todo  sin  testigos,  porque  de  lo  poco  que  aquí  le  trata- 
mos, alos  menester.  Aquí  dixo  que  el  Padre  prouincial  le  auía 
dicho,  que  todo  lo  que  se  auía  echo  por  ellos  en  Portugal  estaua 
de  oro;  y  nunca  dixo,  sino  que  estaua  del  lodo.  Dixo  quel  Padre 
prouincial  auía  aconsejado  á  M°  Symón  que  se  fuese  á  Portu- 
gal, y  es  falso;  que  antes  le  detuuo  aquí  algunos  días,  y  aun  no 
sin  scrúpulo,  según  su  enfermedad,  que  á  todos  fué  visible.  En 
otras  cosas  de  que  trató,  como  es  que  á  sólo  el  nombre  de  Symón 
parece  que  pierde  el  sentido,  según  se  ençiende,  y  muestra  que 
no  lleua  aquella  paz  con  su  próximo  y  hermano,  ni  aquella  vnión 
que  en  la  Compañía  tanto  se  profesa.  Fíese  V.  R.  en  esta  parte 
de  mi  experiençia,  que  es  la  gente,  de  quantas  e  visto,  esta,  donde 
más  ay  que  descarnar  y  que  desangrar,  y  esté  recatado  con 
ellos  ^ 

Aquí  an  embiado  vnos  capítulos  el  Padre  doctor  Torres  y 
M.°  Mirón  contra  M.  Symón,  de  las  causas  porque  no  quieren 
recibirle  en  ninguna  casa  de  la  Compañía  de  Portugal,  y  porqué 


*    Theotonius  de  Bragança. 

2  Cf.  epist.  552,  pag.  155  et  seqq.,  ubi  plura  dicuntur  ad  haec  spe- 
ctantia. 


352  Epistolae  Mixtae — 620 

pretenden,  como  dizen,  echarle  de  aquel  reyno.  Por  estos  capí- 
tulos verá  V.  R.  las  razones  grau  es  por  donde  se  an  guiado  y  se 
guían  hasta  agora,  que  aquí  harta  risa  nos  an  dado.  El  P.  Nadal 
quisiera  yo  que  llenara  consigo  alguna  persona  de  quien  se  fiara, 
y  con  quien  comunicara;  aunque  yo  fío  tanto  de  su  bondad  y  de 
todas  las  otras  partes  quel  Señor  le  dió,  que  le  guiará  en  todo, 
como  conuiene  á  su  mayor  seruicio.  Que  nuestro  Padre  tuuiese 
causas  para  quitar  al  P,  M.°  Symón  de  aquel  trabaxo,  y  poner  á 
otro  en  su  lugar,  téngolas  por  tan  ciertas  y  tan  justas,  quede 
cosa  que  su  paternidad  prouea,  me  parece  que,  pedir  razón  dello, 
es  poca  relligión  y  poco  juizio;  pero  que,  siendo,  como  conuiene, 
M.°  Symón,  obediente,  no  le  reciban  en  la  Compañía,  no  lo 
tengo  por  cosa  que  mana  de  nuestro  Padre;  y  quando  sepa  que 
sí,  lo  terné  por  muy  acertado.  Hasta  sabello,  el  effecto  de  lo  que 
vemos  á  juizio  de  los  más,  lexos  va  de  la  paz  y  de  la  vnión  que 
en  la  Compañía  se  pretende.  Spero  en  el  Señor  que,  por  medio 
deste  sieruo  suyo  y  oraciones  de  nuestro  Padre,  avrán  buen  su- 
ceso las  cosas  de  aquellos  Padres. 

Díxonos  aquí  el  P.  M.°  Symón,  que  nuestro  Padre,  ó  otra 
persona  por  comisión  suya,  le  mandasen  todo  aquello  que  deuía 
hazer,  que  lo  obedecería  pecho  por  tierra,  y  que,  haziendo  esto, 
tiene  sentimiento  que  açerca  del  rey  y  del  reino  se  dé  á  entender 
que  a  echo  cosas  graues,  por  donde  le  destierran  aquellos  Padres 
del  reyno;  y  también  dize,  que,  viendo  carta  de  nuestro  Padre 
que  lo  tiene  por  bueno  y  lo  manda,  que  se  yrá  á  morir  á  la  India, 
y  lo  juzgará  por  más  gloria  de  nuestro  Señor.  Pero  que  tiene 
que,  aunque  lo  primero  sea  ordenado  por  nuestro  Padre,  que 
todo  lo  de  después  acá  es  ordenado  por  ellos,  y  por  los  que  le 
son  contrarios.  A  mi  pareçer,  lo  más  desto  es,  que  pareçe  que 
le  temen,  que  vuelto  al  reino,  aunque  no  sea  al  cargo,  los  a  de 
mortificar:  según  estos  capítulos,  en  esto  estriban.  Yo,  cierto, 
spero  lo  contrario.  No  quiero  creer  de  profeso  de  la  Compañía 
que  profesa  vengança.  Si  él  tomara  mi  consejo  aquí,  él  estuuiera 
ya  en  Roma,  y  allá  sustentara  sus  proposiçiones,  si  son  cathóli- 
cas,  y  no  en  esta  inquisiçión  de  acá,  Díxome  que,  si  tuuiera  sa- 
lud, ansí  lo  hiziera,  y  speraua  en  el  Señor  de  hazerlo.  Creo  que 


26  JUNII  1553 

basta  lo  scripto  por  agora,  que  no  se  offreçe  otra  cosa  que  im- 
porte de  que  dar  cuenta  *. 

El  Padre  prouincial  se  parte  de  aquí  á  dos  días  para  Oñate,  y 
yo  también  casi  luego,  á  cobrar  aquel  terçio,  que  aun  no  es  lle- 
gada la  feria,  y  tengo  de  ponello  en  Valladolid,  á  donde  es  yda 
ya  la  corte,  y  procurar  la  cédula  de  saca,  que  me  será  fácil,  y 
poner  con  ella  los  dineros  en  poder  del  que  a  de  licuar  los  del 
R.mo  de  la  Cueua.  Harto  tengo  que  hazer,  según  el  poco  tiempo 
[que]  ay  para  todo;  y  con  esto  también  me  mandó  el  P.  Nadal 
fuese  con  los  hermanos  que  han  de  yr  á  Roma,  hasta  Gandía,  y 
de  allí  á  Valencia,  y  de  allí  á  Barçelona,  hasta  que  los  dexase  em- 
barcados. <^omo  me  vee  moço  y  reçio,  atréuese  á  la  edad,  que 
sabe  nuestro  Señor  quánta  más  neçesidad  tengo  de  curarme  que 
de  caminar,  y  sábelo  también  el  Padre  prouincial.  El  Señor  nos 
dé  fuerças  para  todo,  y  gracia  para  que  en  nosotros  se  cumpla 
siempre  su  santa  voluntad.  Amén.  En  las  oraciones  de  V.  R.  me 
encomiendo,  que  le  prometo  que  tengo  en  el  memento  á  V.  R. 
muy  particularmente.  Todo  me  lo  deue,  que  tiernamente  le  amo. 
De  Alcalá  25  de  Junio  1553.  D.  V.  R.  sieruo  en  Christo, 

t 

Pedro  de  Tablares. 

EMMANUEL  LOPES 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

COMPLUTO    26   JUNII  1553 

De  sociorum  valetudine. — Dr.  Vergara,  nuper  Ognato  veniens,  socios  aliquot 
complutenses,  capite  laborantes,  secum  alio  adduxit. — P.  Nadal  Com- 
piuto transiit,  Portugalliam  versus. -^Res  Societatis  feliciter  feruntur. 

t 
Jhs 

Muy  R.do  en  Christo  Padre.  La  gratia  y  paz  de  Christo  N.  S. 

»  Vide,  quid  circa  res  Portugalliae  responsum  fuerit  ex  urbe,  apud  Po- 
lanco, t.  ni,  pag.  437,  annot.  I  et  pag.  441,  annot.  I  et  2.  Cf.  epistolas 
sequentes  622, 623. 

*    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  36,  prius  358. 

EpISTOLAE    MlXTAE,  TOM.  III.  23 


354  Epistolae  Mistae— õ2i 

sea  siempre  en  nuestro  continuo  fabor  y  ajuda.  Amén.  Después 
de  las  que  en  el  mes  pasado  á  V.  P.  se  han  escrito  de  aquí,  lo 
que  agora  se  offrece  que  hazer  saber  es.  que  todos  estos  hijos 
que  V.  P.  aquy  tiene  están  buenos,  aunque  hasta  aquy  muchos 
andauan  achacosos  de  la  cabeça,  y  aun  á  esta  causa  el  señor 
doctor  Vergara,  veniendo  de  la  jornada  de  Oñate  \  se  lleuó 
algunos  para  pasar  mejor  las  calores  del  verano;  digo  de  los  que 
auían  estado  indispuestos,  y  aun  se  están  flacos.  El  P,  M.°  Na- 
dal, como  V.  P.  aurá  entendido  de  las  del  Padre  prouincial,  ha 
venido  aquy  avrà  ocho  días,  y  se  ha  partido  á  Portugal  aurá 
quatro  Por  ir  tan  de  priessa,  no  le  hemos  podido  gozar,  aun- 
que esperamos  en  el  Señor  nos  hará  la  charidad  doblada,  con 
que  nos  gozemos  y  aprouechemos.  El  Padre  prouincial  está  de 
camino  para  Oñate.  Ally  creemos  tendrá  parte  del  verano,  que 
ay  en  qué  entender,  y  assy  yrá  dando  vna  buelta  á  los  colegios, 
visitándolos. 

"  Las  cosas  de  la  Compañía  y  del  seruicio  de  N.  S.  en  estas 
partes,  y  maxime  en  esta  vniuersidad,  van  siempre  en  augmento, 
y  en  los  estudiantes  se  haze  mucho  fructo  por  las  confessiones  y 
.exercitios;  y  si  uuiesse  más  apárelo,  assy  de  casa  como  de  sacer- 
dotes, se  haría  mucho  más:  tanto  es  el  concurso  de  gentes  que 
desean  aprouecharse.  Dellos,  muchos  desean  ser  admittidos  en 
la  Compañía,  pero  el  poco  apárelo  que  para  ello  tenemos,  no  lo 
sufre  por  agora:  plazerá  á  la  diuina  bondad  darle  adelante,  para 
que  estos  obreros  no  se  pierdan,  auiendo  tanto  en  qué  trabajar. 
No  más,  sino  que  todos  humildemente  pedimos  á  V.  P.  nos 
tenga  en  su  memoria  para  encomendarnos  al  Señor.  De  Alcalá 
y  de  Junjo  26  de  1553.  De  V.  P.  mínimo  é  indigno  hijo, 

Emanuel. 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  R.do  en  Christo  Padre,  el  P.  Maestro 
Ignacio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús. 
En  Roma. 

'  Alphonsus  Ramirez  de  Vergara.  Vide  Nadal,  Epist.  t.  i,  pag. 
166,  n,  II . 

*   Vide  Nadal,  Epist.  t.  l,  pag.  153  et  seqq. 


Junio  1553 


355 


FRANCISCUS  ANRIQUES 
[PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

OLISIPONE,  JUNIO  EXEUNTE,  1558]  *. 

Quid  egerit  Simon  Rodrigues  ex  quo,  valetudinem  causatus,  in  Portugalliam 

ex  Aragonia  venit. 

t 

Jhus. 

Porque  ya  está  escrito  á  nuestro  P,  Ignatio  y  al  P.  Araoz  lo 
que  fué  menester  los  días  passados  çerca  deste  negoçio  de  M.tro 
Simón  y  de  todo  ello,  tengo  por  çierto  estará  ya  suffiçientemente 
jnformado  el  P.  M.tro  Hierónimo  Nadal,  pues  muy  prinçipal- 
mente  le  embía  nuestro  Padre  para  ayudarnos  en  este  negoçio, 
como  a  scrito,  y  que,  si  conuiniesse  uenir  luego,  le  embiássemos 
á  Uamár;  apuntarse  a  solamente  lo  que  se  no  escriuió,  y  después 
de  nueuo  á  recresçido. 

Primeramente  descubrióse  su  intençión  de  uenir  acá,  que  no 
era  á  curarse,  ni  á  darse  al  recogimiento  y  cosas  de  spíritu  con 
desocupaçión,  por  las  quales  causas  impetró  la  liçençia  de  nues- 
tro P.  Ignatio.  Mas  uenía  á  conseruar  su  modo  de  proceder  en  la 
Compañía,  y  pregonaua  que  el  que  nosotros  Ueuáuamos  era  dis- 
truirla,  y  con  este  intento,  para  preparar  el  negoçio,  pareçe  que 
auía  embiado  á  Miguel  Gómez,  que  tomasse  por  ayudadores  á 
los  hermanos  que  él  sentía  más  affiçionados  á  su  modo,  y  hablas- 
se  al  rey  y  á  muchas  personas  en  esta  corte,  como  lo  hizo,  con  lo 
demás  que  ya  está  escrito. 

*  Ex  originali  in  voi.  E,  duplici-folio,  n.  186,  prius  504,  505.— Cui 
missa  haec  epistola  fuerit,  ex  quo  loco  aut  quo  tempore,  ejus  quidem  au- 
ctor,  Anriques,  silentio  premit:heic  vero  collocandam  esse  satis  superque  ex 
sequente  Patris  Miron  epistola,  27  Junii  data,  colligimus;  eam  Patri  Polanco 
inscriptam  esse  probabili  conjectura  assequimur  ex  ipsius  epistolae  exordio, 
ubi  satis  constare  videtur,  non  ad  P.  Ignatium  aut  ad  P.  Araoz,  aut  ad 
P.  Nadal  scribi,  scribi  autem  ut  P.  Ignatius  certior  fiat  de  iis,  quae  nuper  in 
Portugallia  post  adventum  Patris  Rodrigues  acciderant:  demum  Olisipone 
pistolam  exaratam  dicimus,  propterea  quod  ibi  Anriques  versabatur.  Cf. 
epist.  sequentem. 


35Ò  Epistolae  Mixtae— 622 

Conuocó,  para  esto  de  reduzirse  ad  pristinum  statum,  los  sa- 
lidos que  acá  auía,  y  á  otros  que  después  de  su  uenida  se  salie- 
ron, y  consigo  truxo  á  Melchior  Luis,  que  estaua  en  Alcalá,  en 
la  Compañía,  y  aora  está  en  casa  de  su  madre  en  esta  çiudad,  y 
ocúpasse  en  las  cosas  de  M.tro  Simón  y  contra  la  Compañía» 
publice. 

Tanto  fundamento  pareçe  que  hazía  de  los  salidos,  que  uno, 
que  estaua  en  Alcalá  studiando  á  costa  de  su  padre,  dizen  que 
le  hizieron  uenir  acá,  para  hazer  en  esto  cuerpo  con  los  otros,  y 
este,  que  era  estrangero,  recogió  él  consigo,  y  lo  tuuo  el  tiempo 
que  allá  andò  por  fuera. 

Confessò  el  mismo  P.  M.tro  Simón,  y  antes  de  él  lo  confes- 
sar, lo  dixo  á  uno  de  casa  un  su  amigo  jntimo,  que  mucho  le  com- 
municaua,  que  ya,  quando  uenía  de  Castilla,  traía  *  presupuesto 
que  no  le  auíamos  de  recoger  en  casa;  y  también  algo  confirma 
esto  traer  él  consigo  uno  salido  de  la  Compañía  por  su  causa. 
Después  que  entró  por  Portugal,  embió  este  salido  delante  á  ne- 
goçiar  sus  cosas,  como  el  otro  de  antes,  y  ansí  lo  hizo  secreta- 
mente, hasta  que  dél  [lo]  supimos,  que  fueron  muchos  días  des- 
pués de  llegado.  Hizieron  en  esto  tanto,  sin  nos  saberlo,  que  es- 
tando el  rey  muy  al  cabo  de  la  verdad  de  M.tro  Simón  y  de  la 
Compañía,  le  suspendieron  de  manera,  que  fué  menester  poner 
nueuas  fuerças  para  contra  sus  nueuas  astucias. 

A  este  tiempo,  que  ya  jua  teniendo  sperança  de  salir  bien 
con  la  suya,  tres  días  antes  de  su  entrada  en  Lixbona,  empeça- 
ron  sus  parientes  y  amigos  á  diuulgar  por  la  çiudad,  que  M.tro 
Simón  uenía,  y  jactándose  dello  mucho,  y  avn  diziendo  alguno 
que  el  rey  le  embiara  [á]  llamar,  mas  que  él  no  hauía  de  aceptar 
cargos,  etc. 

Tan  determinado  uenía  en  no  estar  con  nosotros,  ó  tan  poco 
se  acordaua  dello,  que  se  fué  á  posar  á  casa  del  duque  de  Aue- 
ro  %  su  prinçipal  protector,  puesto  que  era  público  que  él  uenía. 

En  esta  casa  estuuo  muchos  días,  sin  nos  saberlo,  puesto  que 
sabíamos  que  era  entrado  en  Lixbona,  y  harta  affrenta  reçebía- 

*    Ms.  traya. 

2    Joannes  de  Lencastre. 


Junio  1553  357 

mos  de  los  que  nos  pedían  dél,  sin  saberles  responder  como  con- 
uenía;  y  fué  este  vn  grande  scàndalo  para  toda  esta  tierra,  y  no 
pequeña  turbaçión  para  los  hermanos,  porque  toda  la  gente  sa- 
caua  juizios  temerarios  de  nosotros,  y  dizíanse  cosas  muy  graues 
y  scandalosas,  sin  nos  poderle  dar  remedio  ni  razón. 

Como  supimos  de  su  uenida,  hablamos  á  SS.  AA.,  y,  como 
digo,  fué  menester  con  el  rey  empeçar  de  nueuo,  y  quiso  saber 
de  los  poderes  que  teníamos  para  hecharle  de  acá,  Satishecho  en 
esto,  y  determinado  [de]  embiarle  á  dezir  que  hiziesse  la  buelta, 
para  ello  fué] e  dada  una  carta  del  Padre  doctor  Torres,  por  la 
qual  le  mandaua  en  virtute  sanctae  obedientiae  no  estuuiesse  en 
Portugal,  por  los  poderes  que  para  ello  tenía  de  nuestro 
P.e  M.tro  Ignatio;  y  otra  del  P.  Francisco  de  Villanueua,  en  que 
le  aconseiaua,  por  bien  suyo  proprio  y  uniuersal  de  toda  la  Com- 
pañía, lo  hiziesse  luego  *.  Interpretó  la  obediençia,  y  halló  que  no 
era  obligado  á  obedecerle. 

Y  porque  ya  esto  se  iua  más  deuulgando,  hizo  una  carta, 
como  que  la  escriuía  al  doctor  Torres  en  respuesta  de  la  suya 
que  auía  reçebido,  en  la  qual  tractaua  muchas  cosas,  que  le  ab- 
soluían  á  él  y  condenauan  al  doctor  y  á  los  demás,  la  qual  carta 
nunqua  recebimos,  hablándonos  algunos  della  muy  scandaliza- 
dos.  Venimos  á  saber  que  andauan  los  treslados  della  por  esta 
ciudad  y  en  Euora,  con  la  qual  se  a  indignado  mucha  gente 
contra  nosotros.  Con  todo  esto  su  alteza  insistió  que  él  se  fues- 
se;  y  porque  esta  maña  no  le  ualió,  también  se  ayudó  de  letrados 
y  físicos,  los  quales  no  le  aprouecharon,  parte  por  desengañá- 
renle  luego,  parte  porque  los  que  más  affeçionadamente  esto  por 
su  causa  tractauan,  nenian  confundidos  de  SS.  AA.,  que  sen- 
tían y  sabían  la  uerdad. 

Después  que  no  tuuo  allá  remedio,  escriuió  acá  vna  carta 
que  le  reçibiessen  en  casa,  que  él  no  quería  mandar,  etc.  No  le 
reçebimos,  por  las  causas  que  ya  son  scriptas. 

Desta  occasión  se  ayudó  mucho  para  desacreditarnos  y  sal- 

'  Hujus  Patris  Villanueva  epistolae  summarium  alTert  Rivadeneira  ia 
ms.  opere:  Tratado  de  las  persecuciones  de  la  Compañía  de  Jesús,  ferme 
in  operis  initio. 


358  Epistolar  Mixtae— 622 

uarse  á  sí,  con  dar  á  entender  que  de  Castilla  se  vino  derecho  á 
la  Compañía,  y  que  por  no  quererle  recibir,  le  era  forçado  andar 
por  casas  agenas,  con  muchas  miserias  que  de  parte  de  sus  en- 
fermedades se  dez'an,  y  muchas  justificationes  de  quán  aparejada 
estaua  á  uenirse  á  nos. 

A  este  tiempo  nos  dixeron  que  él  y  los  suyos  auían  scripto  á 
nuestro  Padre  Ignatio  y  al  papa,  pretendiendo,  por  uno,  no  le 
hecharen  de  acá,  y  por  lo  otro,  quando  esto  no  le  uahesse,  que- 
dar isempto;  mas  esto  de  la  jsemptión  no  creemos,  avnque  tan 
mal  se  a  parado  en  todo,  que  alguna  sospecha  daua  desso. 

Y  luego  los  suios,  por[que]  no  le  instáremos  que  se  fuesse^ 
empeçaron  á  dezir  que  ya  era  partido  para  do  le  auíamos  embia- 
do,  y  que  no  estaua  en  la  çiudad.  Verdad  es  que  fuera  della  es- 
taua, mas  aora  en  una  huerta,  aora  en  una  quintana,  aora  en 
otra,  oçho  días  en  vn  lugar  y  ocho  en  otro,  siempre  ascendido, 
no  á  los  salidos  de  la  Compañía,  ni  á  sus  amigos  y  factores,  mas 
á  nosotros,  pidiendo  á  todos  que  en  ninguna  manera  nos  diessen 
notitia  de  sí;  y  avnque  hizimos  mucha  diligentia  para  aliarle,  te- 
niendo exploratores  y  andándole  por  el  rastro,  nunqua  le  emos 
podido  ver  ni  hablar. 

Después  llególe  la  carta  que  de  nuestro  Padre  Ignatio  impe- 
tró, antes  de  su  paternidad  ser  informado  del  estado  de  las  cosas 
de  acá,  porque  le  daua  liçençia  que  residiesse  en  San  Finz  y 
con  ella  uino  á  hablar  al  Padre  doctor  Torres,  el  qual  por  este 
negoçio  estar  nueuamente  cometido  á  la  determinaçión  del  pro- 
uinçial  con  otros  tres  ó  quatro,  no  quiso  entender  en  ello,  mas 
declaróle  luego  que  el  prouincial  tenía  otra  carta  del  P.  Ignatio, 
que  reuocaua  aquella  suya,  para  que  él  le  obedeçiesse  y  porque 
estaua  absenté,  sperasse  hasta  llamarle,  para  se  determinar  la 
que  fuesse  más  gloria  y  seruiçio  de  nuestro  Señor. 

Boluióse  á  casa  del  duque  de  Auero,  á  do  aquel  tiempo  esta- 
ua, y  dexósse  ver  de  nosotros  allí,  como  lo  hazía  á  los  de  fuera, 
y  así  le  uisitamos,  mostrándole  mucho  amor,  como  in  Domino 
le  tenemos. 


*    Cartas  de  San  Ignacio,  t.  m,  pag.  148-151. 

-    Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iii,  pag.  153  et  154-158. 


Junio  1553  359 

Allí  por  uno  de  casa  le  fué  aparte  platicado,  y  mostradas  las 
cosas  que  en  este  negoçio  hizo  mal  hechas,  y  las  que  por  su  causa 
otros  hizieron,  y  su  modo  de  proçeder  no  ser  lo  que  conuenía  á 
la  Compañía,  etc.  En  ninguna  cosa  mostró  conosçerse,  mas  todo 
atribuía  '  á  tentaçión  de  los  que  ansí  lo  juzgauan ,  y  avn  en  las 
cosas  muy  tomadas  á  manos  no  se  daua  por  comprehendido. 

En  estos  días  que  allí  estuuo,  sabiendo  de  la  obediencia  que  el 
prouincial  tenía  sobre  él,  y  reuocatoria  de  su  carta,  dió  treslados 
desta  carta  por  diuersas  personas ,  publicándose  jsempto ,  y  que 
por  allí  se  mostraua  quán  sin  razón  y  falsamente  le  querían  echar 
de  Portugal;  y  ansí  affirmaua  que  en  este  negoçio  hiziéramos  fal- 
sedades y  cosas  de  que  nuestro  Padre  no  sabía,  ni  eran  confor- 
mes á  su  intençión. 

El  prouinçial,  que  entonçes  estaua  en  Coimbra,  tomó  los  pa- 
reçeres  de  quatro ,  conforme  á  lo  que  nuestro  Padre  mandaua, 
los  quales  todos  dieron  por  escrito,  que  el  P.  MMo  Simón  se 
fuesse  á  Roma,  y  luego  se  uino  con  ellos. 

Llegado  aquí,  un  día  á  la  noche  se  uieron  los  dos  en  esta  casa 
de  sancto  Antón  de  Lixbona,  y  antes  de  presentársele  la  obedien- 
tia,  platicaron  entre  ambos  despaçio.  Después  el  prouinçial  le 
presentó  la  carta,  y  quiso  que  fuesse  delante  [de]  algunos  herma- 
nos, para  que  con  testigos  se  leyese  El  P.  M.tro  Simón  no 
querría  que  esto  fuesse  delante  [de]  tres  que  allí  estañan  sola- 
mente, mas  que  llamassen  otros.  Llamaron  los  que  él  nombró,  y 
leyda  la  carta,  dixo  el  prouinçial  que  por  bien  particular  suyo  de 
M.tro  Simón  y  uniuersal  de  la  Compañía  declaraua  allí  lo  que  en 
este  caso  determinaua,  conforme  á  lo  que  estaua  determinado 
por  los  quatro:  scilicet,  le  mandaua  en  uirtud  de  obedientia  que  él 
saliesse  de  Lixbona  de  aquel  día  dentro  en  ocho  días,  y  de  Por- 
tugal dentro  de  xx  días;  y  para  que  esto  se  cumpliesse  sin  falta, 
le  ponía  pena  de  excommunión  ipso  facto,  si  así  no  lo  hiziesse.  Esto 
hizo  el  Padre,  por  así  lo  aueren  entendido  muchos  ser  neçessa- 
rio,  por  las  muchas  interpretationes  y  euasiones  que  M.tro  Simón 
hallaua  á  la  obediençia. 

'    Ms.  atribuya. 
*    Ms.  liesse. 


36o 


Epistolae  Mixtae— 622 


Quisiera  el  Padre  prouinçial  que  el  P.  M.tro  Simón  quedara 
luego  en  casa,  mas  el  dio  razones  para  no  hazerlo ,  prometiendo 
que  al  otro  día  boluería,  y  ansí  lo  hizo.  Dixo  también  que  él 
obedesçería ,  avnque  allí  no  dió  ninguna  edificaçión  en  su 
modo. 

Después  que  estuuo  en  casa,  dió  también  el  treslado  desta 
obedientia  del  P.  M.tro  Ignatio  á  personas  de  fuera,  las  quales  lo 
andaron  mostrando  por  allá  á  quien  se  la  interpretase,  y  así  tra- 
xieron  interpretationes  della,  que  no  era  obligado  á  obedeçer,  ni 
le  podían  mandar  cosa  alguna,  sino  declararle  y  asseñarle  el  lu- 
gar de  la  residencia. 

Antes  desto  y  después  él  se  mostró  siempre  jsento  de  la  obe- 
dientia opere,  communicando  muy  absolutamente  con  toda  per- 
sona, avnque  para  ello  no  se  le  negaua  la  liçençia,  mas  en  el 
modo  dió  muy  poca  edificaçión  :  porque  delante  el  prouinçial  y 
los  hermanos  se  lleuanta,  y  da  á  vno  de  fuera  recado  en  secreto; 
y  por  çierta  causa  harto  efficaz,  siendo  negado  por  aquella  vez  á 
vn  su  amigo  y  perturbador  de  la  Compañía  hablarle,  ensistió 
tanto  el  otro,  que  le  embió  un  moço  suyo  [á]  darle  auiso.  El, 
luego  que  lo  supo,  deçió  abaxo  y  reñió  al  portero,  porque  no  de- 
xaua  hablarle  [á]  aquel  hombre,  y  anduuo  hablando  con  él  y  con 
muchos  otros  por  el  claustro 

An  embiado  al  iffante  D.  Luis  vn  confessor  suyo  con  el  tres- 
lado  de  las  cartas,  para  hazerle  que  hiziese  con  nosotros  que  no 
le  embiassen  de  aquí,  y  allende  de[l]  iffante  (que  no  le  salió  á  su 
propósito),  an  uenido  frailes  y  otras  personas  á  rogar  por  él,  y  por 
esta  uía  de  ruegos  justado  mucho. 

Affirmáuase  por  su  parte  antes  de  uenir  á  casa,  que  le  auían 
de  acá  jnfamado  de  cosas  muy  granes ,  siendo  verdad  que  siem- 
pre se  trabajó  mucho  por  no  condenarle,  ni  en  cosa  que  se  pu- 
diesse  dizir  peccado  uenial,  antes  desculpar  la  cosa,  suffriendo 
algún  detrimento  de  nuestra  parte,  quj  dar  á  entender  que  él  ha- 
zía  lo  que  no  deuía,  y  avn  desto  se  ayudauan  mucho  los  suyos, 
porque  muy  sin  temor  de  Dios  dezían  publice  quanto  se  les  an- 


Ms.  clastro. 


27  JuNii  1553  36i 

tojaua,  confirmándolo  con  que  nosotros  no  dizíamos  en  nuestra 
defensión  cosa  ninguna  contra  él. 

Grandíssima  fué  la  dissoluçión  que  tuuo  estos  días  que  aquí 
le  recogimos,  en  tractar  con  sus  parientes  y  fauoreçedores ,  que 
andaua  esta  casa  en  lo  alto  y  baxo  llena  de  hombres  de  fuera, 
unos  con  él  y  otros  entre  sí,  en  conuentí culos,  hablando  y  mos- 
trándose sañudos  para  nosotros,  de  manera  que  daua  bien  á  sen- 
tir contradiçión,  cosa  que  tanto  trabajáuamos  que  no  se  sentiesse. 

A  dicho  que  se  a  de  boluer  acá  de  Castilla  ó  de  Roma,  y  está 
tan  puesto  en  esto,  que  es  cosa  de  marauilla,  sin  temor  de  quán- 
tos  males  y  scándalos  dello  nasceri an,  por  auerle  ya  dos  uezes 
embiado  de  aquí  con  commissión  de  nuestro  Padre,  y  pareçer  de 
todos  los  de  acá  que  an  entendido  lo  substantial  de  la  cosa,  di- 
ziendo  todos  una  uoçe  que  este  hombre  es  destruiçión  de  la 
Compañía  en  estas  partes. 

Esta  su  intençión  de  boluer  pareçe  que  funda  en  dos  princi- 
pios: el  uno,  que  sin  él  la  Compañía  se  va  á  perder,  como  sea 
verdad  que  él  la  destruyría;  el  otro,  para  sus  indispositiones,  á  lo 
qual  estaa  satishecho,  porque  el  rey  le  a  mandado  ver  por  dos 
físicos,  sin  nosotros  sabello,  para  llegar  á  todos  sus  fundamentos 
al  cabo,  y  los  médicos  no  le  an  hallado  causa  alguna  de  enferme- 
dad para  estar  acá,  ni  para  dexar  de  irse  á  Roma,  y  esto  a  dicho 
S.  A.  al  prouinçial. 

Francisco  Anrriquez. 

JACOBUS  MIRON 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  27  JUNII  1553  *. 

De  profectione  Patris  Simonis  Rodrigues  in  romanam  urbem. 
Itineris  socius  Pater  Carneiro  datus. 

t 

Jhs. 

Muy  R.do  Padre.  La  gracia  y  paz  de  Christo  N.  S.  sea  siem- 


'    Ex  originali  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  115,  prius  545,  546. 


362 


Epistolae  Mixtae — 623 


pre  en  nuestra  ayuda  y  fauor.  Grandes  contrastes  tuuimos  en 
esta  salida  de  M.°  Simón,  de  Portugal,  como  muy  largamente 
contará  Carnero  *  á  V.  P.,  si  allá  allega.  Por  amor  de  N.  S.,  si  es 
posible,  se  le  dé  penitentia  ó  señal  della,  para  exemplo  de  los 
otros  y  edificación  del  mundo,  avnque  quizá  será  mejor  enterrar 
todo  lo  pasado,  si  á  V.  P.  paresciere,  solamente  scriuiendo  al 
rey,  reyna  y  inffantes  lo  que  en  ello  siente.  Porque  las  cosas  son 
tales,  que,  no  satis façiendo,  es  más  satisfaçer,  quando  verán  los 
de  acá  que  M.°  Simón  nunca  torna  á  Portugal.  Es  cossa  para  no 
creer  la  affición  que  tiene  para  lleuar  lo  que  empeçó  adelante,  y 
de  tornar  acá.  Creo  que  ha  de  mouer  y  en  tentar  mil  partidos  á 
V.  P.  para  poder  salir  con  ello,  como  es  para  el  Preste,  India  ó 
Brasil.  Por  amor  de  Dios  que  V.  P.  ni  avn  de  Roma  lo  dexe 
salir,  porque  temo  que,  salir  de  Roma,  no  sea  más  que  pertur- 
bar otros  donde  estubiere,  pues  él  no  tiene  fuerças  para  trabajar, 
ni  spíritu  para  regir  los  de  la  Compañía,  de  la  qual  muestra  ser 
solo  nomine,  según  está  obstinado  en  el  propio  sentir  y  paresçer, 
sin  conosçer  ningún  yero  de  los  muchos  que  ha  dicho  y  hecho. 
Es  de  espantar  con  quánta  audacia  dize  muchas  propositiones 
que  destruyen  la  sancta  obedientia  y  simplicidad  de  la  Compañía; 
y  lo  peor  es  la  poca  enmienda  que  se  spera.  ¿Qué  paresçe  á  V.  P. 
qué  opinión  tiene  de  sí,  y  qué  remedio  terná  quien  me  dize,  des- 
pués de  aver  dado  tan  mal  exemplo  de  sí,  que  acá  la  Compañía 
estaua  fundada  en  él,  y  que  desacreditándole  á  él,  la  destruyen; 
y  que  yo  avía  echado  á  perder  la  Compañía  en  Portugal,  y  que 
no  creya  que  yo  tenía  carta  de  V.  P.  que  derogasse  la  suya;  y 
que  le  mandamos  com  patente  falsa  á  la  prouincia  de  Valentia; 
que  quien  haze  vn  cesto,  haze  çiento?  Esto  me  dixo,  antes  de 
mostrarle  la  carta;  á  lo  que  yo  contradixe,  como  es  la  verdad 
que  la  commissión  de  V.  P.  venía  entonces,  que  fuesse  ávnade 
tres  partes  que  él  escogiesse,  scilicet:  Brasil,  Portugal  ó  Va- 
lentia, pero  quedaua  en  manos  del  visitador,  que  tenía  el  poder 
absoluto  de  V.  P.,  de  escoger  vna  de  aquellas  partes,  para  man- 
darlo que  fuesse  por  su  voluntad  ó  sin  ella,  dexándolo  todo  en 


*    P.  Melchior  Carneiro. 


27  JuNii  1553  '  363 

nuestras  manos,  y  como  acá  mejor  nos  paresciere;  y  así  nos  pa- 
resçió  muy  conueniente  y  nescesario  al  seruicip  de  Dios,  que  se 
fuesse  á  Valentia;  y  para  esso  se  escriuió  sobre  vna  patente  en 
blanco  de  V.  P.,  donde  se  le  mandaua  in  virtù  te  sanctae  pbe- 
dientiae  que  fuesse,  de  manera  que  todo  se  hizo  con  mucha 
verdad,  y  según  la  voluntad  de  V.  P.,  '  sino  que  el  pobre  de 
Brandón  %  sabiendo  estas  cosas  del  Padre  doctor,  '  entendiólas 
mal,  él  ó  los  que  por  él  las  entendieron,  y  avn  alegaban  con  el 
doctor  Torres,  que  avía  dicho  que  el  recado  de  V.  P.  era  que 
M.°  Simón  escogiesse  vna  de  aquellas  tres  partes,  de  donde  co- 
llegi a  ser  falssa  la  patente,  pues  él  no  avía  escogido  yr  á  Va- 
lentia, no  ad  vir  tiendo  á  la  potestad  del  doctor  Torres,  y  commis- 
sión  de  V.  P.,  que  lo  podía  así  hazer. 

Acerca  desta  ida  á  Roma  del  P.  M.°  Simón,  tomé  el  voto  y 
paresçer  de  nueue  ó  diez  Padres  de  la  Compañía,  y  entre  ellos 
el  doctor  Torres;  scilicet:  el  P.  Godiño,  Francisco  Anrriquez, 
Melchior  Carnero,  don  Gonçalo  Miguel  de  Sosa,  Francisco 
Rodriguez,  don  Ignatio  %  Antonio  Correa,  Miguel  Esteuez  y 
don  León;  pero  de  todos,  solamente  mostré  quatro  votos  por 
scripto,  de  las  personas  que  él  tubiera  menos  sospecha,  como 
son  don  Gonçalo,  y  Miguel  de  Sossa,  y  Francisco  Rodríguez,  y 
don  Leo  entrellos. 

Quanto  á  su  enfermedad,  el  rey  mismo  me  dixo  que  le  avía 
mandado  ver  por  el  físico  mayor,  y  por  otro,  que  se  llama  Leo- 
nardo Nunnez,  y  dixeron  que  no  hallauan  en  él  causa  por  donde 
no  pudiesse  yr  fuera  de  Portugal.  De  manera  que  concluimos, 
que,  para  bien  vniversal  de  la  Compañía  en  estas  partes,  con- 
uenía  o[m]nino  que  él  no  estuuiesse  acá;  y  saliendo  de  aquí,  que 
en  ninguna  parte  se  quietaría  más  que  estando  en  Roma,  en 
compañía  de  V.  P.  Y  también,  mirando  á  él  mismo,  ser  miembro 
de  la  Compañía  y  estar  infamado,  ser  fuera  della,  avnque  por  su 

*  Cf.  Polanco,  t.  11,  pag.  701,  n.  624,  et  pag.  702,  n.  625;  Epist. 
Mixtae,  t.  II.  pag.  721  et  seq.  et  t.  iii,  epist.  508,  pag.  33  et  seqq. 

*  Antonius  Brandão. 
^  Michael  de  Torres. 

*  Gundisalvus  de  Silveira. 
^  Ignatius  de  Acebedo  (?) 


364  Epistolae  Mixtae — 623 

culpa,  le  recogiéssemos  en  casa  por  ocho  días,  para  que  le  viesse 
la  gente  en  este  _  tiempo  ya  ayuntado  con  nosotros,  y  después 
par  tiesse  derecho  camino  de  Roma,  como  se  hizo.  Y  nos  pares- 
ció  mandarle  esto  luego  que  entró  en  casa,  y  con  censura  de 
excomunión  ipso  facto,  si  dentro  de  ocho  días  no  se  partiesse  de 
Lisbona,  y  dentro  de  veinte  de  Portugal.  Esto  se  hizo,  por  el 
miedo  que  teníamos  que  no  se  nos  escondiesse,  como  hasta  en- 
tonçes  avía  hecho;  y  creo  sin  dubda  que  esto  avrà  ayudado 
mucho  á  determinarse  yrse  de  aquí. 

E  entendido  que  ha  echo  mostrar  á  muchas  personas  las  dos 
cartas  de  V.  P.;  la  primera,  que  le  concedía  estar  acá;  la  2.°',  que 
la  reuocaua.  Viniéronme  á  hablar  algunos  por  vía  de  ruegos, 
que  no  lo  mandasse  á  Roma,  y  de  razones  apuntándome  inter- 
pretationes  de  la  2.*  carta,  con  las  quales  se  podía  escusar  de  no 
yr:  vna  era,  que  la  commisión  que  teníamos  de  mudar  á  M.°  Si- 
món por  esta  carta,  se  podía  entender  dentro  de  Portugal,  y  no 
fuera;  otra  fué,  que  ay  opinión  de  doctores,  aver  recurso  de  la 
letra  del  papa  mal  ynformado  al  mismo  bien  ynformado;  de  mane- 
ra, que  dauan  á  entender  que  V.  P.  estaría  mal  informado, 
apuntándome  tanbién  appelaçión,  y  que  V.  P.  se  avía  mudado 
de  paresçer  dentro  de  ocho  días.  A  lo  qual  está  clara  la  respues- 
ta, que  dentro  de  vna  hora  se  podría  mudar  de  paresçer,  según 
las  informationes,  como  V.  P.  mismo  lo  dize  en  la  carta,  y  los 
que  havían  dado  los  votos  eran  moços,  avnque  fidalgos  *.  A  todo 
esto  satisfiçe  enteramente,  sin  entrar  en  cosas  particulares,  ni 
dezir  avn  vn  peccado  venial  de  M.°  Simón.  Ni  tampoco  esto  lo 
proponían  los  que  me  hablauan  con  intento  de  valerse  dello  para 
impedir  la  yda  de  Roma,  sino  para  persuadirme  que  no  lo  man- 
dasse. Particularmente  deste  negoçio  sólo  e  hablado  con  el  rey 
largamente,  y  con  la  reyna  y  inffantes,  y  don  Pedro  Mascareñas, 
por  aver  sido  assi  nesçessario  por  nuestros  peccados  *;  y  avn  con 


'  Praeter  has  duas  epist.,  quae  hele  memorantur,  quas  habes  in  Cartas 
de  San  Ignacio^  t.  iii,  pag.  148-153,  scripsit  etiam  Ignatius  Rodericio  postea, 
mense  Majo  alias,  quibus  ei  injungebat  sub  praecepto  sanctae  obedientiae 
Romam  venire.  Vide  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iil,  pag.  210-212. 

*   Polanco,  t.  iii,  pag.  394,  n.  861. 


27  JUNII  1553  365 

todo  esto  me  dixo  el  confessor  del  infante  que  el  mismo  inffante 
le  avía  dicho  cómo  en  todas  las  cosas  que  hauía  yo  hablado  con 
el  rey,  rey  na  y  con  él  no  hauía  yo  notado  en  M.°  Simón  ni  avn 
peccado  venial,  y  que  él  lo  hauía  de  dezir  á  todo  el  mundo,  y  así 
me  paresçe  que  todos  lo  tienen  entendido,  y  se  an  edificado  dello, 
notando  mucho  á  Luis  Gonçalvez,  que  avía  hablado  desordena- 
damente en  este  negoçio.  Al  qual  yo  defendí,  como  á  mí  mesmo, 
en  este  negoçio,  de  manera  que  M.**  Simón  queda  libre  de  toda 
infamia,  maxime  hauiendo  hablado  con  todos  sus  amigos  y  co- 
nosçidos  estos  ocho  días,  los  quales  le  tienen  en  mucha  opinión, 
y  veen  que  nosotros  no  dezimos  lo  contrario,  mas  antes  que  tuuo 
buen  zelo  en  lo  que  hizo,  y  que,  diligentibus  Deum  omnia  co- 
operantur  in  bonum  Así  que,  ya  no  terná  causa,  por  vía  dé  la 
infamia,  de  tornar  á  Portugal,  ni  perturbarnos  más  á  todos, 
como  lo  ha  echo. 

Entre  los  que  me  hablaron  y  rogaron  por  M."  Simón,  fueron 
el  P.  Montoya  %  y  Balthasar  de  Faria,  y  fray  Miguei,  confessor 
del  inffante,  á  los  quales  satishize  con  raçones  generales,  como 
á  los  demás,  diziendo  que  este  negocio,  no  solamente  tocaua  á 
mí,  sino  á  otros  Padres  que  estauan  en  Coimbra  y  aquí,  los 
quales  lo  hauíamos  determinado,  miradas  todas  las  raçones  á 
mayor  seruicio  y  gloria  diuina,  y  yo  no  podía  seguir  sino  aquello 
que  estaua  asentado  á  paresçer  de  tantos  sieruos  de  Dios;  y  que 
la  Compañía  proçedía  con  simpliçidad,  y  que  no  teníamos  cos- 
tumbre de  tractar  nuestras  cosas,  sino  llanamente,  entre  nos- 
otros, trayendo  otras  razones  que  tocan  al  offiçio  de  religioso  y 
súbdito,  hablando  generalmente,  para  fin  de  darles  á  entender 
que  le  dexassen  seguir  la  voluntad  de  su  superior,  según  lo  que 
estaua  determinado.  Ya  puede  ver  V.  P.  qué  trabajo  avía  de  sen- 
tir ver  tratar  y  llenar  las  cosas  de  la  Compañía  entre  letrados  y 
por  stilo  de  los  de  fuera  y  de  sus  parientes,  los  quales  le  han  sido 
bien  enemigos  y  muy  familiares.  Auía  mucha  materia  para  llorar 
y  sospirar  á  Dios,  que  nos  fauoresçiesse  y  ayudasse  en  materia  de 

*    Ad  Rom.  viii,  28. 

«  Fr.  Ludovicus  de  Montoya,  O.  S.  A.,  vir  magnae  auctoritatis  in  Lu- 
sitânia, Ignatii  devotissimus.  Epist.  Mixtae,  t.  ll,  pag.  672,  673 


366 


Epistolae  Mixtae— 623 


tanto  scàndalo  para  todo  el  mundo,  y  según  los  trabajos  que  á 
su  occasión  tuuimos  estos  días  que  estuuo  en  casa,  aprouamos  y 
tuvimos  por  bien  el  consejo  de  no  averie  resçeuido  hasta  ora; 
porque,  si  antes  le  resçibiera,  pretendiera  ser  esento,  por  ser 
prouinçial,  como  aora  lo  pretiende  por  la  carta  primera  que  le 
mandó  V.  P.,  ó  lo  tiene  para  sí,  según  muestra,  avnque  yo  le 
dixe  que  sabía  de  çierto  que  no  era  esento  de  prouincial  de  acá, 
por  aquella  carta,  como  yo  muy  bien  sabía.  Díxome  que  se  lo 
mostrase,  y  que  aquella  carta  suya  la  podían  interpretar  frayles, 
si  el  sería  esento  ó  no,  por  ella.  No  creo  que  dixo  hombre  de  la 
Compañía  hasta  aora  esto,  ni  que  hiziesse  los  frayles  superiores 
para  juzgar  nuestras  cartas,  como  solo  el  superior  de  la  Com- 
pañía en  cada  parte  sea  juez  ordinario  de  toda  la  orden  y  correc- 
tión  que  se  haze  en  ella.  Yo  tengo  vergüenza  de  screuir  esto, 
viendo  la  simpliçidad,  abnegaçión  y  llanura  que  tiene  la  Compa- 
ñía en  su  modo  de  proçeder. 

Ablóse  desta  materia  á  occasión  de  recusar  él  de  primero 
lleuar  por  compañero  á  Roma  á  Melchior  Carnero,  diziehdo  que 
hera  sospechoso  en  su  negoçio,  y  que  él  lleuaua  papeles  que  no 
quería  que  se  los  viesse,  y  que  no  era  obligado  á  obedezer  en 
esto,  diziendo  también  que  pensaría  la  gente  que  iba  preso. 
Todauía  yo  insistí  en  que  lo  lleuasse,  porque  él  ya  antes  se  le 
hauía  admitido,  y  todos  sabían  ya  que  hauía  de  ir  con  él.  A  esta 
razón  le  habló  Gonçalo  Vaz,  diziendo  cómo  Carnero  le  amaba 
mucho,  y  era  su  amigo,  que  le  lleuasse,  y  á  la  fin  fué  contento. 
Yo  quería  que  fuesse  hasta  Roma,  para  dar  más  perfecta  notiçia 
á  V.  P.  de  todo  lo  que  passa,  porque  me  paresçe  este  vn  caso 
importante,  y  que  nunca  creo  se  verá  en  la  Compañía,  á  lo  me- 
nos de  persona  que  tubiesse  tanto  crédito  como  esta;  pero  por  la 
mucha  neçessidad  que  tenemos  acá  dél,  pido  al  P.  Araoz  que  dé 
otro  compañero  al  P.  M.°  Simón  en  Barçalona,  y  si  no  lo  diere, 
ó  si  él  sintiere  nesçesidad  de  yr  hasta  Roma  con  él,  yrán  los  dos. 
La  causa  prinçipal  de  dalle  este  compañero  a  sido  por  cuitar  que 
no  tomasse  algún  compañero  de  los  salidos,  que  le  desenquietas- 
se,  y  también  para  que,  si  fuese  á  hablar  con  M."  Hierónimo 
Nadal  y  le  informasse  mal,  Carnero  lo  remediase;  y  también  para 


I  JULii  1553  367 

que,  hecho  todo  esto,  truxiese  consigo  al  P.  Hierónimo  Nadal  ó 
lo  hiziesse  venir  luego,  por  la  mucha  nesçesidad  que  acá  tenemos 
dél,  y  le  están  aguardando  sus  AA.  y  inffantes  con  mucho 
deseo  Así  mesmo  aguardan  con  gran  desseo  la  venida  del 
P.  Francisco  Nuestro  Señor  nos  dé  gracia  que  de  todos  nos 
aprouechemos  in  Domino,  y  dexemos  nuestro  propio  paresçer, 
pues  claramente  veemos  á  la  sperientia  quánto  mal  haze  á  los 
que  le  tienen.  De  Lisbona  a  xxvii  de  Junio  1553.  De  V.  R.  in- 
digno hijo  in  X.° 

Mirón. 

Inscriptio:  Para  nuestro  P.  Ignatio. 

Alia  manu:  de  Miron  sopra  el  P.  Simon,  Nullum  adesi  sigilli 
vestigium . 

ANTONIOS  VINCK 

PATRI  HIERONYMO  DOMENECH 

BIBONA  I  JULII  1553 

Isabella  de  Vega  ejusque  vir,  Petrus  de  Luna,  optant  enixe  ut  bibonensi 
collegio  initium  fiat. — Quid  ipsi  ad  opus  inchoandum  offerant. 

f  lesus  f 

Pax  Christi,  etc.  R.do  in  Christo  Padre.  Dipoi  che  era  scritta 
quella,  la  quale  riceuerà  V.  R.  cum  la  presente,  andai  allo  pala- 
tio  *,  et  trouai  la  signora  contessa  sola,  et  fra  altri  molti  ragio- 
namenti, mi  diceua  come  il  signor  conto  ^  haueua  detto  come 
adesso  perlo  collegio  non  poteua  dare  renditi,  ma  si  potria  com- 
mensare  in  questo  modo,  et  diceua  alla  signora  contessa  che  lo 

*  Patri  Nadal  satius  visura  est  expediré  ut  Carneiro  Rodericium  comi- 
taretur,  Romam  usque.  Vide  Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  156-159. 

*  Franciscus  Borgia.  Nadal,  Epist.  t.  1,  pag.  154,  155. 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  175,  prius  195. 

*  «P.  Antonius  Vinck  Messana  educendus  fuit,  et  Bibonam  ad  Comitis- 
sam  [Isabellam  de  Vega]  mittendus,  cum  vel  illum  vel  P.  Paulum  [de  Achil- 
lis]  expeteret.»  Polanco,  t.  iii,  pag.  221,  n.  481;  pag.  237,  n.  528. 

^    Petrus  de  Luna,  Isabellae  maritus. 


368  Epistolar  Mixtae— 624 

conferisce  meco,  si  a  me  appareua  bene,  et  mi  parse,  imo  alla 
signora  etiam  appareua  che  cum  la  presente  fusse  auisato  V.  R." 
Il  modo,  dico,  è  questo.  Il  signor  conto  saria  contento  di  dare 
tanto  grano,  carne,  vino,  caso  et  simile  cose  di  mangiare,  quanto 
basteriano  per  otto  persone;  in  tal  modo,  che  si  leueria  lo  conto 
quanto  8  persone  haueuano  di  besogno,  et  tanto  si  tassariano 
allanno  di  dare;  et  oltra  di  questo,  sua  S.ria  lo  conto  darà  ogni 
anno  scudi  cento,  dico  A  ti  100  per  le  altre  cose  necessarie.  Et 
la  signora  contessa  darà  la  casa  fornita  da  ogni  cosa  di  letti,  lin- 
zioli,  tabule,  etc.,  et  la  casa  comprata  ';  et  per  la  casa  mi  do- 
mandaua  si  quello  loco,  doue  stanno  quelli  di  santo  Domenico, 
non  saria  bono,  perchè  quelli  padri  fanno  grande  instantia  per 
hauer  ^  vno  loco  che  si  dice  santo  Antonio.  V.  R.  lo  sa  ogni  cosa: 
io  non  ho  visto  nè  Y  vno  nè  Y  altro.  Quello  loco,  doue  sono  li  pa- 
dri di  santo  Dominico,  non  mi  appare  troppo  conueniente,  per 
essere  in  la  strade  magiore  et  in  frequentia  del  più  populo  che 
sia  in  questa  terra  Quanto  ho  visto  dello  aere,  credo  che  an- 
che non  sia  nè  lo  pessimo  nè  óptimo.  Et  la  signora  contessa  mi 
dice,  che  come,  benché  lo  loco  era  pitzolo,  non  mancharebbe  di 
comparare  case  vicine  et  accommodarla  bono,  perchè  questo  sa- 
rebbe lo  officio  della  signoria  sua.  Io  lo  dice  come  lo  loco  deue- 
ria  essere  grande  per  le  schole,  et  sua  S."a  mi  replicò:  Si  Y  al- 
tro, cioè  della  intrata,  andaria  bene,  che  lassasse  la  cura  di 
quello  alla  S.ria  sua.  Non  potria  dire  come  sta  affectionata  per 
veder  conmenziato  lo  collegio,  come  sa  V.  R. 

Questo  è.  Padre,  quello  che  circa  questo  occurre.  V.  R.  farà 
gracia  di  auisarmi  il  suo  parere,  et  scriuerla  etiam  alcuna  cosa 
alla  signora  contessa.  Mi  dice  che  per  il  tempo  lo  signor  conto 
procurará  rendita,  etiam  di  augmentarla  più  che  di  persone  8; 
ma  per  adesso  si  parla  per  dare  principio,  etc. 

Alli  orationi  di  V.  R.  P.  di  tutto  il  cuore  mi  recommando, 
acciò  che  Iddio  mi  doni  a  sentire  sinceramente  la  sua  santa  vo- 


*  Usurpavit  haec  et  latinitate  donavit  Polanco,  t.  m,  pag.  237, 
n.  528. 

-    Ms.  hauo. 

Vide  supra,  epist.  582,  pag.  236  et  seqq. 


I  JULII  1553  369 

luntà  et  integramente  adimplierla.  Amen.  Di  Biboiia  allo  primo 
di  Julio  1553.  De  V.  R.  P.  indegno  seruo  et  figliolo  in  Christo, 

Antonio  Vinck. 

Ad  oram  citar iae  Vinck  addidit:  Di  pigliare  loco  di  frati,  non 
appare  che  sia  difficultà,  perchè  quelli  padri  fanno  grande  instan- 
tia di  lassar  questo  et  hauere  quello  di  S.to  Antonio. 

Inscriptio:  f  Jesus  f  Al  molto  R.do  in  Christo  Padre,  il 
P.  M.ro  Hieronimo  Dominech  in  Sicilia,  prepósito  della  Compa- 
gnia di  lesù.  In  Messina. 

SILVESTRE  LANDINUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  I  JULII  1553  K 

Dolet  quod  litterae,  ad  Ignatium  missae,  in  ipsa  via  intercipiantur. — De  tem- 
plis  Bastiae  instaurandis  aut  reficiendis. — Patrem  Gomes  de  Montema- 
yor  fructuosa  adlaborare,  dicit.  — Desiderio  tenetur  sciendi  res  Societa- 
tis. — De  multitudine  civium,  sua  peccata  confitentium  et  sacram  syna- 
xim  frequentantium. — Legit  Pauli  Epistolam  ad  Romanos»— Cìvìnm 
erga  Landinum.amor. — Hic  in  domum  Natalis  sese  recipit.— De  colle- 
giis  Bastiae  et  Genuae  instituendis.  —  Quid  sentiat  Landinus  de  qui- 
busdam  incoHs.  -  Omnia  sacris  carminibus  personant,  obscenis  reje- 
ctis. — Consilia  ab  Ignatio  poscit. — Synthomata  duo  etgravia  passus  nu- 
per  Landinus. — De  jubilaeo. 

IHS 

Molto  mio  R.do  Padre  nel  N.  S.  La  somma  gratia  et  amor' 
eterno  di  X.**  nostro  signore  V.  R.  saluti  et  uisiti  colli  suo  santi 
doni  et  gratie  spirituali.  Quanto  al  scriuer'  ogni  settimana,  scriuo 
sempre  et  quando  due,  et  quando 3  uolte,  ma  non  sono  date,  et 
sono  apperte  com'  intendo,  il  che  molto  mi  dispiace,  che  siammo 
qua,  et  non  possiamo  auisar'  il  bisogno  in  particolar',  ma  dir' in 
general,  perchè  sono  riuelate,  nè  nissuno  nèpuò  consegliar',  saluo 
N.  S.,  il  che  lo  farà  ahondan  temente,  non  mancando  da  me. 

Parlai  col  magnifico  signore  gobernatore  per  riparar'  le  chie- 


*    Ex  originali  in  voL  D,  duplici  folio,  n.  90,  prius  250,  251. 

EPISTOLAE  MiXTAE,  TOM.  III.  24 


370  Epistolar  Mixtae— 625 

sie  in  tanta  roina,  quante  molti  cittadini  principali.  Disse  che  nè 
uolea  auisar'  al  magnifico  ufficio.  E  oppenion'  non  si  faria  niente. 
Hauea  dato  ordine  di  collittar  delli  rendite  per  ciò,  ma  non  si  fa. 

La  settimana  passata  uisitai  il  P.  Emanuel,  qual  fa  gran  fruto 
nelli  popoli,  ma  quelli  che  douriano  regger',  li  contradicono,  et  si 
duole  di  quello  s'  è  scritto  in  commendar'  quella  cosa  che  non 
perseuera,  nè  più  si  farà.  Ha  preso  la  cura  di  scriuere  la  lettera 
generale  di  4  messi.  Non  si  può  dir'  quanto  il  pouer"  giouane 
d'  età  patisse  per  salute  dell'  anime.  Assai  uecchio  in  consol- 
tar'  al  bene  ,  giouano  a  S.  R.  le  lettere  dil  mio  carissimo 
P.  M.  Polanco,  et  amatissimo  fratello  M.  Sebastiano  Il  Signore 
li  rimunera  di  tanta  charità.  Desideriammo  le  buone  noue  della 
Compagnia.  Le  nostre  sono  che  s'hauemmo  scritto  il  frutto  gran- 
de della  Bastia,  io  dico  eh'  è  adombrato  (?)  grandemente,  a  com- 
paratione  delli  circonstanti  popoli.  Non  ce  resta  anima  che  no  si 
confessa  et  comunica  ogni  domenica,  et  tutte  le  feste;  ogni  serra 
si  sta  nelle  chiesia  insino  a  una  hora  et  mezzo  di  notte,  a  cantar* 
da  tutto  il  popolo  la  corona  della  Madonna,  et  la  predica  di  conti- 
nuo et  tre  uolte  alle  feste,  et  in  questo  non  patisco,  perchè  facio 
com'  lettione,  più  questo  mi  danno  gran  diletto,  et  domane  leg- 
gerò la  epistola  alli  Romani,  perchè  questi  la  desiderano  molto, 
perseuerando  ogni  dì  ^  Non  si  può  scriuer'  il  gran  desiderio  et 
sette  era  nelli  cuori  di  questi  nostri  amici  della  Bastia  quando  era 
in  uisita  per  1'  altre  terre,  perchè  ogni  di  ueniuano  huomini  et 
donne,  grandi  et  piccoli  a  ricercarci  et  pregarci  che  ritornassimo 
cosi.  Hoggi  siamo  collocati  in  una  assai  comodata  casa  nella  Ba- 
stia, qual  a  preso  da  per  sè  il  il  nostro  carissimo  M.  Gio:  Natale, 
et  lui  solo  uole  per  amor'  de  Dio  pagar'  il  fìtto  et  prouederci  dil 
uitto  domentre  che  noi  staremmo  nella  Bastia,  et  entrando  noi 
in  casa,  pregò  il  N.  S.  che  questa  casa  fosse,  et  lui  causa  di  fare 
uno  colleggio  in  questa  terra,  come  si  fece  da  quelle  sante  per- 
sone di  Modena.  Amen,  amen  '\ 

Ben  si  parla  dalcune  buone  persone  qua  di  far'  colleggio;  nè 


'    Sebastianus  Romei. 

^  Usurpavi!  haec  PoLANCO,  t.  ili,  pag.  I05,  n.  197. 
'    Vide  epist.  606. 


I  JULII  1553  371 

tutto  il  mondo  tanto  ha  bisogno,  nè  ueggio  altre  uie.  Et  sei  ci 
fosse  tutta  V  auttorità  dil  mondo,  non  uedo  al  fine  che  noi  meglio 
possiammo  far' ,  che  pregarli  per  amor'  de  Dio  che  si  uoglio  rac- 
concigliar'  et  tanto  so  ualermi  dil  breue,  quanto  non  V  heuessi- 
mo,  ancora  che  sia  buono  hauerlo,  perchè  non  sono  disposti  per 
rigor'  a  corregersi,  et  molto  tempo  in  ciò  se  spenderia,  et  molti 
laci  sariano  apparecchiati  alli  piedi  nostri,  ma  non  si  può  dir' 
r  affanno  da  tante  parti.  Hora  commincio  hauer'  compassione  a 
quelli  che  tengono  cura  d'  altri.  Il  Signore  li  farà  in  ogni  modo 
grandi  nella  sua  gratia  et  gloria. 

Hora  per  mare  et  per  terra,  hora  per  li  monti  et  piani,  hora 
fra  soldati,  et  lauoratori,  artiste,  et  altre  persone  non  risona  altro 
che  laude  de  Gesù  Xpo.  et  della  sua  madre.  Sono  cessate  le  can- 
zone uane,  et  si  canta  la  corona  con  armonia,  et  altre  laude 
al  S.  N. 

Se  pare  a  V.  R.  che  facia  monitorij,  che  li  beni  della  chiesia 
siano  ritenuti  per  ripasar  le  chiesie,  et  proueder  di  sofficiente 
persone  alla  cura  d'  anime  con  buona  prouisione,  acciò  li  popoli 
et  chiesie  materiale  non  uadono  al  fondo  totalmente,  com'  sono 
molte  già  funditus  roinate,  come  il  uescouado  di  Mariana,  ouero 
domo,  et  quello  d'  Aleria,  etc.,  si  potrà  fare,  ma  con  molto  detri- 
mento della  chiesia  spirituale.  Pochi  si  curano  dell'  anime.  O  per 
quanto  longo  tempo  hanno  sono  state  queste  chiesie  et  populi 
succhiate  da  suoi,  non  pastori,  ma  molti  predatori.  Dicono  loro 
che  riparo  gì'  hanno  fatto,  et  beneficio.  Oimè,  Iddio  com'  è  ri- 
negato da  quelli  a  chi  ha  fatto  più  beneficii!  O  ira  de  Dio,  ben 
gì'  ha  tolto  r  intelletto  afatto!  O  quante  anime  si  perdono  per 
causa  loro  di  quelli  che  non  cercono  se  non  l'entrade!  Il  Signore  li 
uisita  colla  sua  misericordia,  et  non  colla  sua  giusta  ira. 

Mando  lettere  di  Genoa  d'  alcune  buone  noue  dil  colleggio, 
et  altre  assai  n'  ho  mandate,  et  non  sono  state  date.  Queste  sono 
persone  grane  et  amiche  nel  N.  S.  Le  letter'  si  potranno  man- 
dar' et  rimandar'  per  mezzo  dil  nostro  carissimo  M.  Benedetto 
Sauli  Casanoua,  quando  le  mandará  iui  il  suo  mercante. 

'  Referri  haec  videntur  ad  vicarium  marianensem,  qui,  ut  supra  dictum 
est,  infensum  in  Landinum  gerebat  animum,  eique  pro  viribus  obsistebat» 


372  Epistolae  Mixtae — 626 

Lunedì  passato  mi  pigliorno  duoi  accidenti  mortali:  nel  primo 
stati  quasi  per  spacio  d'  una  hora  morto,  et  nel  ritornar'  il  spiri- 
to, si  mi  risuesero  li  pochi  denti  massilari  con  molto  sangue  dalla 
testa  uiuo ,  et  poi  la  serra  una  altra  uolta ,  ma  non  si  feroce:  il 
Signore  lo  conuerte  in  purgatione  delli  miei  peccati. 

Il  P.  Emanuel  è  quiui,  uicino  tre  miglia  o  4.  Ho  fatto  inten- 
der' al  vicario  di  Mariana  che  facesse  publicar  il  giubilelo  per  per- 
sone idonee,  et  S.  R.  mi  mandò  a  dir'  eh'  io  1'  andasse  ,  et 

chelmi  daria  auttorità,  et  poi  mandò  mezza  scritta;  et  non  essendo 
declarato,  li  preti  non  hanno  assolto  nè  dispensato  li  casi  reser- 
uati  eh'  ora  s'  assoueuano,  quali  si  sono  lamentati  con  meco  non 
in  spes  (?).  Alle  deuotissime  orationi  di  V.  R.  con  tutta  1'  isola  et 
amici  mi  raccomando.  Dalla  Bastia  al  primo  di  Luglio  1553. 
D.  V.  P,  R.  humillimo  seruo  nel  N.  S., 

SiLUESTRO  Landino  da  Sarzana. 

Inscriptio:  Jhs.  Al  mio  molto  R.do  Padre  nel  N.  S.,  il 
P.  M.  Ignatio  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di 
Gesù  digníssimo,  in  S.ta  Maria  dalla  Strada,  presso  S.t»  Marco, 
in  Roma. 

ALPHONSUS  BARRETO 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EBORA  I  ET  XI  JULII  I553 

Eborae  scholarum  initium  ad  aliud  tempus  transmitti. — Aedes  interea  con- 
cinnari. — Cardinali  Henrico  rationem  probari,  quam  tenet  Societas  in 
dimittendis  superiorum  obedientiam  detrectantibus.  —  Opera  impensa 
proximis. — Postscriptum  P.  Mironis:  Patrem  Nadal  Ebora  transiisse. 

t 

Jhs. 

Mui  Rdo.  in  Christo  Padre.  La  gracia  y  amor  del  Spirito 
sancto  sea  siempre  en  nuestro  contino  fauor  y  ayuda.  Amén.  En 
el  mes  passado  ■  escreuí  á  V.  R.  cómo  el  cardenal  '  tenía  deter- 

•    Ex  autographo  in  voì.Epist.  diversorum,  duplici  folio, n, 47,  prius  34I. 
^    I.*  Junii.  Vide  epist.  610,  pag.  322. 
^    Cardinalis  infans,  Henricus. 


I  ET  XI  JULII  1553 


373 


minado  con  el  P .  Mirón  que  las  liciones  se  conmençassen  pera 
san  Juan,  que  es  á  xxiiii  de  Junio.  El  P.  Mirón  por  algunas  ocu- 
paciones no  pudo  venir  (como  quedó  ordenado)  algunos  días  an- 
tes, para  que  se  tomasen  las  casas,  que,  como  en  la  otra  dixe, 
hallauan  que  eran  necessárias,  porque  el  colegio  no  estaua  aún 
pera  se  leer  en  él;  pero  embió  los  hermanos  que  auían  de  leer  al 
tiempo  (escriuiendo  á  S.  A.  la  desculpa)  para  que  empessassen 
luego,  y  que  él  vernía  diez  ó  doze  días  después.  Ha  parecido  a 
S.  A.  que  deuían  sperar  por  el  P.  Mirón  y  también  pareçién- 
dole  más  cómmodas  unas  otras  cassas  grandes,  no  mui  lexos  de 
la  iglesia  mayor,  que  las  de  los  palacios,  embiándonos  á  mirar 
así  unas  como  las  otras,  dexadas  las  de  los  palacios,  escreuió  luego 
á  hun  marquez,  cuias  son  las  casas,  pidiéndosselas  mientras  el 
collegio  se  acaba.  Y  así  en  lo  de  las  cassas  como  en  lo  demás  ha 
mostrado  mucha  charidad  y  deseo  de  llenar  esto  mucho  adelan- 
te; y  no  solamente  no  le  a  parecido  mal  que  ayamos  despedido 
algunos  para  mayor  bien  spiritual  de  los  que  quedan,  antes  se 
edeficó  dello  tanto,  que,  auiendo  venido  aora  nueuamente  á  su 
iurisdictión  y  superintendentia  un  monasterio  de  monias  (al  qual 
se  ayuntaron  algunas  personas  denotas,  y  de  lo  que  tenían  en  co- 
mún lo  an  echo,  en  special  una  delias)  procura  ordenar  que  aya. 
entre  ellas  esta  faculdad  y  constitutión,  de  que  no  hagan  tam 
presto  professión,  sino  que  después  de  algún  tiempo  se  obligen  á 
los  votos  de  su  parte,  como  nos  hazemos,  quedando  libre  al  su- 
perior despedirlas,  quando  hallase  que  no  son  tales 

Estas  casas  que  digo,  nos  han  pareçido  más  convenientes,  así 
por  estaren  cerca  de  la  iglesia  mayor,  adonde  los  Padres  acos- 
tumbran oyr  las  confessiones,  y  también  cierca  de  la  classe  a  do 
oimos  theología,  como  por  estaren  en  buen  sitio  de  la  ciudad 
para  los  studiantes,  lo  que  no  tenían  las  otras,  y  ellas  también  en 

'  «P.  Miron  miserat  lectores,  juxta  suam  promissionem,  quandoquidem 
ipse  Eboram  venire  eo  tempore  propter  graves  occupationes  non  poterat; 
sed  Cardinalis,  partim  quod  praesentiam  ejus,  immo  et  Patris  etiam  Natalis 
optaret,  partim  quia  jam  Julii  mensis  aestus  imminebant,differendum  lectio- 
num  initium  censuit;  et  ita  sub  finem  Augusti  initium  lectionibus  datum 
est.»  PoLANCUS,  t.  III,  pag.  424,  n.  939. 

•    POLANCUS  t.  III,  pag.  426,  n.  944. 


374  Epistolae  Mixtae— 626 

sí  tienen  mucha  conmodidad.  Los  hermanos  que  han  de  leer  son 
quatro,  tres  para  las  leciones  de  humanidad,  conforme  á  Lisbo- 
na, y  el  otro  para  leer  casos  de  consciência  por  una  súmula.  Mu- 
cho desean  los  studiantes  del  pueblo  que  vienga  también  quien 
leea  el  curso;  pero  no  see  lo  que  acerca  dél  estará  determinado, 
y  para  quándo.  Los  hermanos  perseueran  en  sus  exerçiçios,  así 
para  prouecho  del  ánima,  como  de  los  estudios,  y  pienso  les  haze 
nuestro  Señor  muchas  mercedes,  y  que  van  en  augmento  con  su 
gracia.  Los  Padres  confiessan  de  contino,  y  praedican  á  las  vezes, 
en  lo  que  se  haze  mucho  fructo.  Visitan  también  las  cadenas  á 
las  vezes.  Ayer  llenaron  hun  hombre  haorcar,  al  qual  pienso  fué 
gran  medio  para  su  saluación  la  compañía  de  los  Padres,  que  asta 
la  horca  y  morir  le  acompañaron;  y  de  la  manera  que  se  vuieron 
en  ello,  me  uinieron  de  fuera  dizir,  por  la  aedificación  que  dello 
tenían  recebido     Nuestro  Señor  se  sirua  de  todo.  Amén, 

Quanto  á  las  lectiones,  ha  parecido  al  cardenal  que  se  no  co- 
miensen  hasta  passadas  las  ferias  %  porque  stamos  ja  en  Julio,  en 
el  qual  es  todo  calor  en  esta  tierra,  y  por  esso  antes  delias  no  po- 
derla auer  sino  mui  poquito  tiempo  de  lectión;  y  para  que  más 
priesto  se  comiensen,  quiere  anticipar  el  tiempo  en  que  se  solían 
dar,  y  darlas  más  breues  de  lo  acostumbrado;  lo  que  todo  pienso 
es  para  maior  prouecho  de  los  oyentes  y  maestros,  y  seruicio  de 
nuestro  Señor,  porque  neste  tiempo,  como  he  dicho,  es  el  maior 
calor.  Esperamos  por  el  P.  Mirón  y  por  el  recaudo  de  las  casas. 
Nuestro  Señor  ordene  todo  á  maior  gloria  y  alabança  suya.  De 
Ébora  oy  primero  de  Julio  de  1553  annos. 

Dos  hermanos  hemos  tomado  órdenes  sacros  y  dicho  missa 
Piega  á  Dios  nuestro  Señor  sea  pera  seruicio  de  su  diuina  ma- 
gestad,  lo  que  pedimos  á  V.  R.  le  suplique. 

Manu  P.  Miron.  Esta  carta  es  de  Alfonso  Barreto. 

M.°  Hierónimo  Nadal  passò  por  Éuora,  y  vió  la  dispositión  de 
aquel  collegio.  Partirá  presto  para  ordenar  el  principio  en  él,  y 


*  PoLANCUS  t.  m,  pag.  427,  n.  945. 

*  Intellige  vacationes  ab  scholis. 

^    Horum  unus  erat  ipse  Alphonsus  Barrete. 


2-6  JULII  1553 

creo  me  lleuará  consigo,  y  del  succeso  auisaremos.  A  XI  de  Julio 
año  1553. 

Mirón. 

Inscriptio:  JHS.  Al  nuestro  muy  Rdo.  en  Christo  Padre,  el 
P.  Mtro.  Ignatio,  praepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús.  En 
líoma.  Del  collegio  de  Ébora. 

PETRUS  DIAS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EX  SANCTO  FELICE  2-6  JULII  1553 

Pater  Torres  ad  Sanctum  Felicem  accedit,  inde  Compostellam  perrecturus. 
— De  collegio  compostellano. — De  aedificio, — De  reditibus  collegio 
attributis.— Conditiones  difficiles  proponuntur.— Comes  de  Monterrey 
domum  in  suo  oppido  Societati  tradere  cogitat. — Quae  cura  animarum 
Societati  incumbat  in  quibusdam  pagis  Portugalliae:  quomodo  huic  one- 
ri satis  faciendum. 

t 
Ihs. 

La  gracia  y  paz  de  X.°  N.  S.  sea  en  nuestra  continua  aiuda  ' 
y  favor.  Amén.  A  dezisiete  del  passado  llegó  aquí  el  P.  doctor 
Torres  para  hir  á  Santiaguo  [á]  tomar  conclusión  con  el  conde  de 
Monterrey  ^  sobre  el  collegio,  y  embiando  su  mensagero  donde 
estaua  el  conde,  supo  cómo  estaua  ya  en  Santiago,  por  lo  que  se 
partió  luego  para  allá  y  me  lleuó  consigo.  Llegados  a  Santiaguo, 
fuímosle  luego  [á]  buscar,  y  hallándole  el  Padre,  le  dixo  cómo 
los  de  la  ciudad  no  estauan  en  darnos  a  nosotros  el  collegio,  por 
ser  más  personas  recogidas  y  no  al  propósito  de  lo  que  ellos  que- 
rrían; que  querían  ellos  v'na  vniuersidad  honrrada  y  con  todas 
las  facultades;  mas  que  pensauan  darnos  otra  casa,  que  es  el 
hospital  viejo.  Y  después  de  hablar  algunas  cosas,  el  Padre 
concluió  que  él  hiría  á  uer  vna  y  otra  casa,  y  assi  boluería  á  ha- 

'  Ex  autographo  in  voi.  Episi,  virar,  venerabil.  e  Soc.Jesu,  duplici 
folio  non  numerato. 

-  Alphonsus  de  Acevedo  et  Zuñiga,  comes  III  de  Monterrey.  Epist, 
Mixtae,  t.  II,  pag.  733  et  seqq. 


376  Epistolar  MixTAE-627 

blarle.  Fuimos  á  uer  el  collegio,  y  aunque  á  ellos  por  vna  razón 
no  parecía  dárnoslo,  al  Padre  le  pareció  que  por  algunas  no  nos 
conuenía.  La  primera  es,  por  auer  en  él  pocos  aposentamentos 
para  los  que  de  la  Compañía  allí  pueden  estar;  la  2.*,  por  estar 
todo  junto  los  generales,  donde  se  ha  de  leer,  y  son  cinco  asaz 
capazes,  specialmente  tres  dellos,  y  las  casas  del  aposiento,  y  se 
ría  mucha  desenquietud  para  los  hermanos  que  allí  estuuiessen; 
la  3.*,  porque,  auiéndose  de  ordenar  las  liciones,  como  el  Padre 
tiene  pensado  y  diré  abaxo,  no  ay  generales  suficientes  para  ello, 
y  es  menester  auer  otras  scuelas  menores,  como  en  algunas 
otras  vniuersidades.  La  casa  en  sí  es  muy  alegre  y  graciosa,  y 
paresciónos  muy  bien.  La  forma  della  es  como  el  palacio  de  Far- 
nesio,  sino  que  no  tiene  más  de  vn  solo  andar,  de  varandas  por 
arriba,  donde  a}'  algunas  cámaras,  pienso  que  no  llegarán  [á]  15 
ó  deziséis,  y  abaxo  en  el  patio  ay  algunas  otras  que  no  uimos, 
por  estaren  cerradas.  Los  generales  son  cinco,  harto  capazes  y 
bien  concertados,  y  en  algunos  dellos  auía  manera  de  auer  ya 
exercício  de  letras.  Fuimos  también  [á]  ver  el  hospital,  el  qual 
era  una  casa  muy  angustiada  y  triste,  vieja  y  sin  huerto,  ni  lu- 
gar donde  se  poder  auer;  y  así  era  muy  fuera  de  propósito  de  lo 
que  para  nosotros  conuenía,  bien  que  auía  dicho  el  conde  que  se 
concertaría;  mas,  aunque  se  concertasse,  siempre  auía  de  quedar 
assi  angustiado  y  triste.  El  otro  día,  boluiendo  el  Padre  [á]  hablar 
al  conde,  le  dixo  lo  que  sentía  de  una  y  otra  casa,  y  specialmente 
del  hospital  viejo,  los  inconuenientes  que  auía,  que  paresció  muy 
bien  al  conde,  y  él  dize  que  lo  mismo  le  parecía  de  antes,  que  no 
nos  conuenía;  y  hablando  sobre  ello  el  conde,  dize:  Paréceme, 
Padre  doctor,  que  queréis  que  aia  scuelas  maiores  y  menores,  y 
á  mí  también  assi  me  parece  que  conuiene.  Ay  cerca  del  collegio 
estáa  vn  llano  grande  que  nosotros  también  vimos,  donde  yo 
pensaua  hazer  vn  cuarto  para  me  aposentar  quando  viniesse  á 
esta  tierra;  mas  mejor  será  darlo  á  Jesús.  En  este  se  puede  hazer 
collegio  para  vosotros,  y  en  él  las  scuelas  menores,  y  assi  vosotros 
estaréis  más  recogidos,  y  estará  todo  más  concertado,  y  assenta- 
ron  en  esto.  Pero  por  no  estar  entonces  el  prouisor  en  la  tierra, 
no  se  pudo  concluir  nada;  y  aunque  dezían  que  boluería  presto^ 


2  6  JULII  1553  377 

pero,  porque  no  era  tan  cierto,  assentò  el  Padre  con  el  conde  de 
nos  boluermos  aquí  á  San  Fins;  y  que  S.  SM,  tanto  que  él  vinies- 
se,  nos  embiaría  recaudo  para  bolver  allá,  y  assi  le  estamos  aora 
sperando,  que  pienso  no  tardará  mucho,  según  ellos  dezían,  y 
boluiendo  allá,  V.  P.  será  auisado  de  lo  que  succediere.  Interim 
encommiende  el  negocio  á  N.  S.,  que,  cierto.  Padre,  es  tierra 
que  tiene  mucha  necessidad,  y  piense  que  se  puede  hazer  mucho 
seruicio  á  N.  S. 

Lo  que  el  Padre  doctor  tiene  pensado  acerca  desto  es,  que 
ellos  tienen  de  renta  en  aquel  collegio/á  lo  más  hasta  siete  cientos 
mil  maravedís,  y  según  el  conde  dize,  quieren  sustentar  doze  col- 
legiales  de  los  nuestros,  que  á  lo  menos  han  de  dar  quinze  mil 
maravedís  á  cada  uno,  que  son  ciento  y  ochenta  mil  maravedís, 
y  si  ellos  acceptan  lo  que  el  Padre  dixo  al  conde,  podrán  estar 
allí  y  sustentarse  hasta  treinta  de  los  nuestros,  porque  dezía  el 
Padre  al  conde  que  qué  necessidad  tenía  esta  gente  de  apparato 
de  vniuersidad  y  de  doctores  de  leis  y  cánones,  maxime  teniendo 
tan  poco  como  ellos  tienen  para  pagarlos?  Que  lo  de  que  más  te- 
nía necessidad  era  de  costumbres  y  no  leis  ni  cánones;  que  har- 
tas otras  vniversidades  auía  buenas  pera  esto.  Y  que  aun  esto 
era  más  al  propósito  del  fundador,  y  asi  lo  dezía  el  conde,  y  que 
para  esto  la  Compañía  se  obligaría  á  darles  nueve  liciones,  scili - 
cet,  tres  de  gramática,  tres  de  artes,  dos  de  theología,  y  una  de 
casos  de  conscientia,  que  podría  passar  en  lugar  de  la  de  cáno- 
nes, y  que  con  esto  se  harían  clérigos  virtuosos  y  doctos,  que 
pudiessen  aprouechar  á  los  otros.  Y  todo  esto  ha  parescido  muy 
bien  al  conde.  Si  ellos  esto  acceptan,  lo  menos  que  pueden  dar 
á  cada  vno  destos  maestros  serán  treinta  mil  maravedís,  que  bas- 
taría pera  sustentar  dos,  y  assi  vienen  á  los  treinta,  que  dixe 
arriba.  Esto  es  lo  más  que  al  Padre  parece  que  verná  la  cosa: 
scilicet,  á  darnos  quatrocientos  y  cincuenta  mil  maravedís,  y  que- 
darse ellos  con  lo  demás  para  sus  apparatos,  y  la  Compañía  obli- 
garse á  darles  estos  nueue  letores  que  digo.  Ay  en  esto  vna  dif- 
fícultad,  que  la  casa  no  está  hecha,  ni  sabemos  quán  presto  ellos 
la  querrán  hazer,  aunque,  si  quieren,  dizen  que  tienen  mucho  di- 
nero junto,  de  lo  que  tiene  rentado  el  collegio  hasta  aora,  de  que 


378  Epistolar  Mixtae— 627 

poder  hazerla.  Y  con  todo,  si  ellos  entre  tanto  que  hazen  la  cása 
nos  quisieren  aposentar  en  el  collegio,  el  Padre  está  en  ac- 
cep  tarlo. 

Esto  es  lo  que  el  Padre  doctor  ha  podido  collegir  del  conde 
y  de  sus  palabras;  pero  él  tiene  intento  de  hablar  con  ellos  mis- 
mos, y  sacarles  más,  y  no  se  contentar  con  doze,  porque  piensa 
dezirles  que,  si  ellos  pretenden  prouecho  de  la  tierra,  y  seren  sus 
ánimas  aiudadas  con  predicaciones,  confessiones  y  doctrina, 
como  la  Compañía  acostumbra,  que  no  teniendo  más  de  doze 
scolares,  es  muy  poco  pera  ellos;  porque,  occupándose  vnos  en 
leer  y  otros  en  estudiar,  no  queda  quien  les  á  ellos  en  lo  demás 
pueda  aprouechar.  Piensa  también  dezilles  que  lo  que  nosotros 
pretendemos  es  algún  seruicio  de  N.  S.,  y  que  siendo  nosotros 
pocos,  y  auiendo  de  defraudar  los  otros  collegios,  y  sacar  dellos 
obreros  pera  fundar  aquél,  y  más  apartándonos  de  allá,  de  Cas- 
tilla, donde  nos  aludamos  vnos  con  otros,  no  ha  de  ser  sino  pera 
mucho  seruicio  de  N.  S.,  y  que,  dando  ellos  tan  poco,  no  se  podrá 
effectuar  esto;  y  assi  será  mejor  estármonos  donde  estamos;  y 
ansí  piensa  tratarlo  con  ellos,  aunque  creo  que  esto  que  tengo 
dicho  de  los  quatrocientos  y  cincuenta  mil  maravedís  es  lo  más  á 
que  podrá  venir.  Aora  no  se  offrece  otro,  sino  pedir  á  V.  P.  su 
santa  bendición,  y  por  amor  de  N.  S.  se  acuerde  de  nosotros  en 
sus  sanctos  sacrificios.  De  S.  Fins,  el  2  de  julio  de  1553.  Por 
comisión  del  Padre  doctor.  De  V.  P.  hijo  indigno. 

f  Pero  Díaz. 

Por  auer  escrito  á  V.  P.  después  que  aquí  llegué  lo  que  se 
offrecía,  y  por  aora  no  se  me  offrecer  otro  de  nueuo,  más  de  lo 
que  aquí  va,  no  escriuo.  Paréceme  que  el  demonio  procura  dila- 
ción en  este  negocio:  pues  quando  tenemos  en  Santiaguo  la  parte 
del  cardenal  falta  el  conde;  y  quando  estáa  el  conde,  falta  el 
otro:  no  sé  qué  se  barrunta  dello.  V.  P.  procure  de  lo  hazer  todo 
llano  delante  [de]  N.  S.  con  sus  oraciones,  porque,  no  se  impida 
por  nuestra  parte  su  maior  seruicio.  Assi  mesmo  vea  si  será  con- 
ueniente  hablar  con  el  cardenal  para  que  haga  dar  toda  la  renta 

*  Joannes  Alvarez  de  Toledo,  O.  P.,  cardinalis,  prius  archiepiscopus 
burgensis,  postea  compostellanus.  Epist.  Mixtae,  t.  ii,  saepe. 


2-6  JULII  1553  379 

al  collegio  de  la  Compañía,  obligándose  ella  á  las  nueue  liciones 
de  arriba,  pues  las  otras  liciones  que  acá  pretenden  de  leis  y  de 
cánones,  son  fuera  de  la  intentión  del  fundador,  que  es  para  doc- 
trinar la  rudeza  y  grande  ignorancia  de  los  clérigos  desta  tierra; 
y  solo  los  pretenden  para  fausto  y  honrra;  y  al  cabo  no  ha  de 
auer  quien  las  oia:  porque  ¿quién  dexará  á  Alcalá  y  Salamanca 
por  venir  acá  en  semejantes  scientias,  especialmente  seiendo  la 
tierra  mui  cara?     Filius  indignus  et  inutilis. 

Torres. 

Heme  oluidado  [de]  dar  cuenta  á  V.  P.  cómo  el  conde  de 
Monterrey  quiere  dar  vna  casa  á  la  Compañía  allí  mismo  en  Mon- 
terrey. Dize  que  tienen  allí  vna  casa  vnos  frailes,  los  quales  es- 
tán deseosos  de  se  hir  de  allí,  y  él  mucho  más  de  los  ver  ya  fue- 
ra, y  que  la  dará  á  la  Compañía  con  una  ración  que  allí  ay  para 
vna  cáthedra  de  grammàtica,  que  son  dozientas  hanegas  de  pan 
de  renta,  y  que  él  porná  algo  de  su  casa  para  nos  sustentar,  y 
que  estaremos  allí  con  aquel  cuidado  de  leer  aquella  grammàtica. 
Dize  el  Padre  doctor  que  le  parece  muy  conueniente,  porque 
está  en  el  camino  para  los  que  de  Salamanca,  Valladolid  y  más 
allá  vienen  para  Santiago,  que  ternan  dónde  reposarse  y  que  es 
parte  donde  se  puede  seruir  N.  S.  En  el  mismo  día. 

f  Pero  Díaz. 

La  Compañía  me  parece  tiene  algo  agrauiada  la  conscientia, 
por  tener  en  esta  tierra  cargo  de  ánimas  y  mui  poco  aparejo  pera 
las  bien  regir,  por  no  hauer  personas  bastantes  fuera  de  la  Com- 
pañía pera  ello,  á  lo  menos  por  el  salario  ordinario.  Creo  que  son 
ocho  las  iglesias  destos  dos  monasterios  de  Saon  Fins  y  San  Juan 
de  Longouales  que  están  á  nuestro  cargo,  sin  otra  que  tienen  en 
San  Juan  de  Benespera,  sin  los  petitorios,  que  es  otro  embaraço. 
V.  P.  mire  en  ello  como  mejor  le  pareciese,  que  yo  esta  quaresma 

'  De  toto  hujus  collegii  negotio  scribit  Polancus,  t.  m,  pag.  400, 
n.  882:  (Jntellectum  satis  est  quod  compostellanis,  cum  quibus  hoc  nego- 
tium  erat  tractandum,  non  admodum  placebat  nostrorum  adventus;  sed 
forte  ut  Corniti  Montis  Regii  et  Cardinali  satisfacerent,  illud  obtulerunt 
collegium  cum  conditionibus,  quas  a  nostris  non  esse  admittendas  conji- 
ciebant;  vel  si  admitteremus,  satis  ipsis  erat  quod  arbitrio  suo  Societatem 
obligare  poterant  n 


38o 


Epistolae  Mixtae— 628 


passada  me  hallé  atajado  en  proueer  con  la  obligación,  y  no  me 
contenté  hasta  que  se  dió  medio  para  que,  como  se  embían  per- 
sonas á  predicar  por  las  otras  partes  del  rey  no,  que  se  embiassen 
pera  las  que  más  están  á  nuestra  obligación.  Y  aun  detreminamos 
que  ouiesse  aquí  collegio  ó  Padres  de  continuo  pera  proueer  las 
necessidades  corporales  y  spirituales  del  próximo:  que  poco  nos 
aprouecha,  me  parece,  estar  proueídos  por  la  quaresma,  y  que  en 
el  otro  tiempo  se  las  coma  el  lobo,  sin  hauer  quien  las  socorra  \ 
El  Señor  nos  socorra  en  todo  á  todos.  Amén.  Cerróse  en  6  de 
Julio. 

Torres,  f 

Inscriptio:  f  A  N.  R.do  en  Christo  Padre  M.  Ignacio,  prae- 
pósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús.  En  Roma.  Primera  via. 

PETRUS  FIAMENGO 
Ex  comm.  P.  Elpidii  Ugoletti, 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CREMONA  3  JULII  1553 

Ait  se  hesterna  die  scripsisse.— Dominam  Pallavicina  turbatam  esse  ob 
Sti.  Ignatii  responsum. — Propediem  se  Cremona  discessurum. 

X 

í 

Gratia  et  pace  di  Christo  sia  con  tutti.  Molto  R.do  in  Christo 
Padre.  Hieri,  alli  doi  di  Juglio,  scrisse  come  non  haueua  anchora 
hauuto  risposta  di  V.  R.,  la  qual  lettera  si  è  partita;  ma  hoggi, 
che  fu  il  terzo  di  Juglio,  a  hora  di  sena  riceuette  la  risposta  di 
V.  R.  delle  prime  lettere;  et  cosi  subito  dipoi  la  sena  lo  rescriuo, 
perchè  la  posta  si  parte  alli  4  de  Juglio  a  bon'  hora  per  Roma. 

Quanto  a  quello  che  scriue  V.  R.  delle  particularità,  io  non 
lo  potrei  hauer  scritto  più  minutamente,  et  le  circonstantie  del 
negotio  più  apertamente  che  ho  fatto,  perchè  sono  molti  che  si 


*   Cf,  Polanco,  t.  m,  pag.  421,  422,  n.  934. 

Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  223,  prius  72. 


3  JULii  1553  38i 

hanno  V  occhio  adosso,  et  non  si  ueggano  molto  uolentieri;  et 
poi  era  suspetto  che  non  fusseno  aperti  in  Cremona. 

Circa  il  monasterio  di  donne,  io  già  T  auea  detto  alla  si- 
gnora qualmente  non  si  poteua  pigliare  tal  cura,  ma  S.  SM 
mi  pregò  molto  che  io  uolesse  scriuere  a  V.  R.,  et  secondo  il  suo 
desiderio  1'  ho  fatto.  Et  quanto  a  queste  donne,  dice  S.  SM  che 
M.  Joan  Bastista  Pezano  ^  la  disse  quando  era  a  Roma,  che  po- 
tesse fare  promissione  di  esser  della  Compagnia  di  Jesù,  perchè 
erano  altre  donne  sotto  il  gouerno  della  Compagnia,  etc.  Subi- 
to, essendo  uenute  le  lettere,  ho  portato  la  lettera  alla  signora 
Jacoma  Pall[avicina],  et  lei,  hauendola  letta,  molto  si  ha  mo- 
strata turbata,  perchè  non  era  concessa  la  sua  domanda,  la  quale 
li  pareua  in  ogni  modo  douer  esser  adimpita.  Noi  stiamo  in  casa 
di  M.  Pre  Otto,  come  T  altro  giorno  scrisse,  et  uiuiamo  di  quello 
che  la  signora  Jacoma  Pallauicina  si  manda. 

Del  nostro  partire  non  so  anchora  certo  quando  sarà,  ma  bene 
quanto  più  presto  potrò  mi  partirò  di  Cremona,  perchè  di  molti 
siamo  molto  mal  uolentieri  ueduti,  et  io  uerrò  uerso  Roma,  se- 
condo che  V.  R.  mi  scriue,  et  io  non  espetto  più  lettere  di  V.  R. 
per[chè]  penso  di  partirmi  presto,  con  buona  licentia  et  satisfat- 
tione  della  signora  Jacoma,  et  con  più  edificatione  di  tutti  che 
sarà  possible. 

Habbiamo  receuute  le  noue  delle  India,  nelle  quale  habbiamo 
hauuto  grandissima  consolatione.  Non  altro,  per[chè]  la  posta 
presto  si  partirà  et  lo  è  tardo.  Si  [a]  Dio  piacerà  che  arriui  insino 
a  Roma,  ogni  cosa  intenderà  V.  R.  Molto  ci  raccommandiamo  alle 
orationi  di  V.  R. 

Di  Cremona  alli  3  di  Juglio  1553.  D.  V.  R.,  per  commissione 
di  M.  Elpidio,  seruo  indegno, 

P1ÊTRO  FlAMENGO. 

La  signora  Jacoma  Pallauicina  credo  non  scriue  adesso  a 
V.  R.,  perchè  è  troppo  tardo. 

Inscriptio:  \  Al  molto  R.do  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Igna- 

'  Jacobs  Pallavicina.  Vide  epist.  sequentem,  et  supra,  epist.  614, 
pag.  334. 

*    Vide  epist.  proxime  sequentes. 


382  Epistolae  Mixtae— 629 

tio  di  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù  [in 
S.ta]  Maria  della  Strada,  [appre]sso  santo  Marco,  su  la  piazza 
delli  Altieri,  Roma.  baiocchi. 

JACOBA  PALLA  VICINA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CREMONA  7  JULII  I553  '. 

Importunis  precibus  conatur  in  Societatis  obedientiam  admitti. 

La  [ajfectione  chio  porto  a  la  vostra  sancta  Compagnia,  sol 
per  seruir  a  Giesù  Xpo.,  contemplando  li  sancti  euangeli,  mi 
uene  in  memoria  io  esser  la  zebidea,  la  quale  uoleua  che  le  filióle 
stesseno  una  a  la  destra  e  lai  tra  a  la  sinistra.  Et  ricordandomi 
dela  risposta  del  N.  S.,  mi  pare,  legendo  quella  di  V.  R.,  de  sen- 
tire la  risposta  de  esso  Signor.  Però,  domandoli  genuflexi  per- 
dono di  tanta  mia  presumptione,  remetendome  però  sempre  sotto 
a  la  uostra  ubedientia,  la  qual  sempre  gli  prometto  de  obseruarla 
et  remetterme  a  tutto  quello  chel  Spiritu  sancto  ue  a  inspirato, 
si  come  io  tengo  per  certo  anchora  che  io  habia  uate  de  esser 
monicha  et  di  far  del  mio  uno  monestier  de  moniche,  però  credo 
che  questi  noti  si  posseno  dispensa  et  tramutare  come  più  li  piace 
a  essi  patri  spirituali;  reseruando  però  la  summa  de  v  3000  per 
maridar  una  mia  nepota  et  la  spesa  per  el  uiuer  mio,  del  resto  nè 
farò  sempro  quello  che  lei  me  comutará  et  tramutarà. 

Mi  è  stato  di  gran  dolore  la  partita  de  maestro  don  Elpidio  % 
parendomi  se  partesse  el  padre  da  la  fiHola,  ed  el  '  filiólo  da  la 
madre,  considerando  li  suoi  santi  amaistramenti  [ed]  amoreuoli 
ricordi  che  me  hano  totalmente  Hgata  in  el  uinculo  xpiano.,  che, 
se  non  fusse  h  contrapesi,  si  como  lo  seguito  cum  lo  spirito,  lo 
seguitarci  col  corpo.  Ma  lui  non  me  nè  Consilia;  pur  spero  in  Dio 

'    Ex  exemp]o  Romam  misso,  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  261,  prius  70. 
Autographum  sit,  necne,  certo  definire  non  audemus. 
2    Elpidius  Ugoletti.  Vide  epist.  superiorem  et  632. 
^    M?.  et  del. 


7  JuLii  1553  383 

che  V.  R.  me  unirà  un  giorno  cum  Xpo.,  e  non  li  sarà  tanti 
respetti  temporali  chel  me  pare  deuiso  che  le  gonge  dindia  sieno 
anche  a  le  parte  de  qua,  che  uolieno  occupar  la  libertà  che  Xpo. 
ce  a  donato  col  suo  sangue.  Et  se  la  mia  età  non  comportasse 
chio  hauesse  a  ueder  tal  contenteza  qua,  so  cha  da  uenire  el  spi- 
rito mio,  sarà  alegro  auanti  a  Xpo.,  chel  sia  adimpito  el  uoler 
suo  in  terra.  Fra  tanta  suplicarol  hauerme  per  acettata,  si  come 
mi  disse  M.  don  Baptista  '  in  Roma,  che  multi  altri  gli  rende- 
ueno  ubidientia,  prometendolo  quello  che  io  li  prometto  su  que- 
sta mia  castità,  obedientia  a  uoi  et  ciaschaduna  persona  che 
sarano  de  la  vostra  sancta  Compagnia,  da  uoi  comandatomi,  e 
dapo  uoi  a  chi  sucederá  in  logo  suo.  Però  nè  aspetto  grata  rispo- 
sta, chiedendoli  la  sua  santa  benedicione.  Sapiate,  Patro  mio, 
chio  non  ho  uoluto  essere  de  li  pauolini,  che  anchora  me  nè  fano 
instantia,  perchè  da  lui  fui  consiliata  in  Parma,  chera  bono  a  ser- 
uir  Xpo.;  però  quando  teneueno  cum  la  gesia,  cosi  non  me  lo  son 
mai  smentichato  quello  che  me  scrisse;  et  se  a  lei  paresse  ancha 
che  io  non  fusse  de  frutto  a  sottoponerme  a  sua  obedientia,  facia 
pur  quello  che  Dio  linspira.  Starò  a  la  porta  a  pichare  et  cum 
humilità  domandare,  et  sperarò  che  Xpo.  me  farà  exaudiré  a  li 
soi  serui.  Cosi  trouarò,  sarò  aperta,  et  consolaromi  de  tutto 
quello  mi  comettereti,  tenendo  per  certo  che  quello  che  farà  sarà 
el  mio  bene,  pregandolo  se  degna  pregar  et  far  pregare  el  Si- 
gnor Dio  per  me,  si  come  io  me  arecomando  a  le  sue  sante  ora- 
tione  et  di  nouo  gli  domando  la  benedicione.  Da  Cremona  a  li  7 
de  Luio  1553.  De  V.  Molto  R.tia  inútil  serua  de  Xpo.,  filióla  de 
vostra  ubedientia, 

Jacopa  Palauecina,  de  la  Compagnia  de  Giesù. 

*  P.  Joannes  Bta.  Pezzano,  cujus  mentionem  facit  Ugoletti  in  epist. 
superiore.  Verum  si  hoc  Pezzanus  dixii,  intelligi  id  oportet  de  tempore,  quo 
Elisabetha  Roser  aliaeque  feminae  Societati  subjiciebantur,  a  qua  tamen 
cura  feminarum  nostros  homines  liberatos  esse  jam  pridem  diximus.  Caete- 
rum  de  Pezzano  loquitur  PolancuS,  t.  1,  pag.  488,  489,  n.  544.  Vide  lo- 
cum  et  adnotationem  subjectam  pag.  489,  ubi  citantur  epist.  eidem  a  Po- 
lanco ex  coinm.  scriptae  12  Oct.  1549,  «de  non  acceptandis  stipendiis,  de 
monialium  cura  non  assumenda,  de  successore  quaerendo,  et  ut  Romani  sta- 
tim  post  Purifìcationis  festum  sequentis  anni  veniat...»  Cf.  Cartas  de  San 
Ignacio,  t.  V,  pag.  UT,  I12. 


384 


Epistolae  Mixtae — 63o 


In  ora  extrema  primae  paginae.  Uoltate. 

Fate  hauer  questa  littera  presente  al  signor  Cigismondo 
mio  fratello:  la  recomando  a  le  vostre  sante  oratione. 

Inscriptio:  Al  molto  R.do  in  Xpo.  Padre,  el  Padre  M.  Igna- 
tio  de  Loyola,  proposito  general  de  la  Compagnia  de  Giesù,  in 
S.ta  Maria  da  la  Strada,  a  Roma,  apresso  a  S.to  Marcho,  su  la 
piaza  deli  Altieri.  In  Roma. 

Permanet  adhuc  cerae  rubrae  vestigium. 

030 

SILVESTER  LANDINUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  8  JULII  1553 

Litterae  ignatianae  Landino  redditae. — Collegia  Societatis  expetuntur.- 
Animorum  fructus  s^zVzVm  lenitatis  multiplicatus. — P.  Emmanuel  Go- 
mes nondum  ex  fructuosa  lustratione  rediit.— In  insulam  Caprariam 
Landinus  navigare  meditatur,  spirituali  insulanorum  necessitate  prope 
coactus. — Lectiones  sacrae  in  tempio  Bastiae,  ingenti  fructu  habentur. 

IHS 

M.to  mio  R.do  Padre  nel  N.  S.  La  somma  gratia  et  amor 
eterno  di  Xpo.  nostro  signore  V.  R.  saluti  et  uisiti  colli  sui  santi 
doni  et  gratie  spirituali.  Alli  5  dil  presente  riceui  una  di  17  dil 
passato.  Ogni  dì  più  qua  per  gratia  di  Dio  agumenta  V  animo 
delle  persone  d'  hauer'  uno  colleggio,  ma  uoriano  pochi  persone  ' 
et  uno  che  seruisse,  et  poi  auerano  Y  augmento  *.  Il  simile  si 
tratta  in  Bonifacio,  diocesi  dil  R.mo  SauH  ^  M.  Gio:  Natale,  che 
non  ha  figliuoli  maschii  alcuni,  lauora  con  opere  feruentemente 
et  altri  ancora. 

»  Hujus  viri  meminit  Stus.  Ignatius  in  epistola,  quam  Jacobae  Pallavi- 
cina  scripsit  17  Febr.  1554.  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  424  et  54. 

-    Ex  autographo  in  voi.  D,  sesqui  folio,  n.  89,  prius  249. 

Exesa  papyrus  atramento  est;  ideoque  tria  quatuorve  verba  legi  piane 
non  possunt. 

*  Ms.  V  agJo 

*  Hieronymus  Sauli. 


8  JULii  1553  '  385 

Il  frutto  spirituale  moltiplica  in  tutte  le  uie,  bisogna  raccor- 
darne dal  P.  M.  Gio:  Polanco,  che  tutti  duoi  noi  caminiano  in 
spiritu  lenitatis  '  semper,  perchè  sono  tempi  forti. 

Il  Signore  nè  da,  al  presente  fortezza  a  tutti  duoi  a  sua  glo- 
ria. Sta  ancora  in  uisita  il  P.  M.  Emanuel  con  gran  frutto,  ma 
più  si  farà  in  spiritu  lenitatis. 

La  Capraia  è  distante  60  miglia  di  canale.  Com'  potremmo 
intender il  tempo  dil  suo  priuilegio,  benché,  penso,  non  cè  me- 
moria per  ritrouarlo  al  registro,  auisaremmo  *.  Necessità  gran- 
dissima et  pericolo  non  iminente,  ma  presente,  di  perdita  d'  infi- 
nite anime,  si  non  si  mandono  persone  bone  et  che  sapiano  al 
meno  le  parole  della  consecration\  Io  mi  scarico  sopra  la  con- 
scienza  di  quelli  che  sono  tenuti,  perchè  s' io  entro  in  tal  mar',  non 
farò  altro  che  deponer'  et  restarà  la  Corsica  conturbata  ;  ma  se 
uenissero  li  colleggii  mandati  dalli  R.di  vescoui  et  retori  di  be- 
neficij,  si  potria  prestar  qualche  aggiuto.  Si  V.  R.  commanda,  pen- 
so si  farà  netta  V  isola  di  curati,  o  com'  si  uoglia  dir'  :  non  pare 
alli  nostri  amici  al  presente  che  io  mi  parti  di  qua. 

Circa  le  prediche ,  uogliono  et  hanno  bisogno  ogni  mattina 
uno  sermone,  a  mezzo  di  si  legge  1'  episstola  alli  Romani,  et  alla 
sera  la  dottrina  xpiana.,  et  con  gran  frutto  cosi  famigliarmente; 
et  questo  fa  quasi  più  frutto  eh'  altro,  perchè  si  dispongono.  Non 
parendo  a  quella,  si  lassará  per  le  feste  solo.  Non  sano  li  poue- 
rini  li  suoi  peccati,  nè  le  uirtù,  nè  Ili  precetti,  et  tutto  il  nostro 
andar'  è  in  dottrinar',  et  illuminar'  le  menti,  che  tornino  a  peni- 
tenza, et  frequentono  li  sacramenti,  et  far'  concordie  et  paci,  ag- 
giutare  il  prossimo  in  utroque  homine.  Et  molto  più  si  dispona- 
riano  se  li  fusse  predicatori  che  li  dicesse  la  uerità,  et  poi  la  me- 
tesseno  in  essecutione ,  et  non  cercasseno  altro  che  1'  honor'  di 
Dio  et  salute  dil  prossimo.  Il  Signore  manda  operarij  nella  sua 
messe.  V.  R.  si  degna  mandarci  le  buone  noue,  che  molto  sono 

*  Id  commendaverat  Landino  Stus.  Ignatius,  POLANCO,  t.  m,  pag.  99, 
n.  l83, 

*  «Julio  mense  propter  spiritualem  necessitatem  insulae  Caprariae, 
quae  Corsicae  vicina  est,  ad  eam  se  contulit  P .  Sylvester,  et  ibidem  aliquot 
dies  cum  magno  spirituali  fructu  versatus  est.»  Polanco,  Z.  c,  pag.  105, 
n.  198.  Vide  epist.  634. 

Epistolae  Mixtae,  tom.  hi.  2& 


386 


Epistolae  Mixtae— 65i 


desiderate.  io  hauesse  tempo  di  scriuer'  in  paiticolar  V  opera 
che  fa  N.  S.,  et  come  uengono  le  persone  da  lontano,  huomini 
et  donne,  doue  io  sono  stato,  et  non  sono  ancora  stato,  a  con- 
fessarsi, et  con  tanto  feruor",  non  bastaría  uno  quinterno.  Questo 
fanno  insino  alli  piccoli,  et  ogni  sera  moltitudine  di  fanciulli  spon- 
tanee, senza  ancora  gV  huomini  et  donne,  uengono  con  tanta 
diuotione  alla  dottrina  xpiana. 

M.  Benedetto,  M.  Gio:  Natal  con  tutti  gì'  amici  si  raccomman- 
dano  et  io  ancora  col  P.  Emanuel  alle  diuotissime  orationi  di 
V.  R.,  che  molto  n'  hauemmo  di  bisogno,  perchè  il  nemico  non 
manca  di  farne  essercitar'  da  mille  parti.  Dominus  increpet  eum. 
Dalla  Bastia  alli  8  di  Luglio  1553.  D.  V.  R.  P.  humillimo  seruo 
nelN.  S., 

SiLUESTRO  Landino  da  Sarzana, 
Inscriptio:  Jhs.  Al  mio  molto  R.do  Padre  nel  N.  S.,  il  P.  M. 
Ignatio  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Gesù 
digníssimo,  in  Roma. 

631 

ELPIDIUS  UGOLETTI 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CREMONA  9  JULII   1553  *. 

Vota  Jacobae  Pallavicinae.  — Collegium  parmense  Societatis,  si  fiat,  ipsa 
adjuvare  cogitai. — Ugoletti,  cum  bona  ipsius  venia,  discessum  parat. 

t 

Gratia  et  pace  di  Christo  sia  sempre  con  tutti.  Molto  R.do  in 
Xpo.  Padre.  Hebbi  quella  di  V.  R.  alli  2  di  Juglio,  data  alli  24 
di  Jugno,  alla  quale  rispuosi  subito  hauendola  receuta  Come 
qua  in  Cremona  non  aspettarci  di  S.  R.  altra  risposta  d'  altre 
mie  lettere,  et  similmente  scrisse,  che  mi  partirei  per  uenir'  a 
Roma  (scordandomi  de  scriuere  che  passarei  per  Modena,  se- 
condo il  parer'  di  V.  R.  consigliandomi  col  commissario  però 


*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  222,  prius  73. 

*  Vide  epist.  628. 

'   P.  Joannes  Bta.  Viola. 


9  JULii  1553  387 

con  buona  licentia  della  signora  Jacoma  Pallauicina,  la  quale  mi 
promesse  pochi  giorni  fa,  che  ogni  uolta  che  si  facesse  un  col- 
legio della  Compagnia  di  lESV  in  Parma  (senza  altra  conditione), 
di  darlo  ogni  anno  50  scudi,  fin'  che  saranno  finiti  de  dare  1000 
scudi.  Et  parendomi  adesso  già  esser  stato  assai  tempo  qua  in 
Cremona,  domandai  licentia  di  S.  S.iaper  partirmi,  secondo  che 
V.  R.  mi  scrisse.  Et  cosi  S.  Sm  mi  pregò  che  espettassi  anchora 
8  giorni,  et  per  la  grand'  instantia  che  S.  SM  mi  fece,  restai. 
Et  cosi  ci  partiremo  domani,  che  sarà  alli  10  di  Juglio,  lasciando 
S.  Sia  molto  consolata  interiormente,  benché  assai  se  nè  doglia 
della  nostra  partita,  perchè  noria  che  non  si  partessimo  di  qua 
senza  hauer'  lasciato  principio  d'  un  collegio  di  donne;  benché 
in  parte  il  suo  dolore  si  è  mitigato,  considerando  meglio  la  lettera 
di  V.  R.,  tamen  S.  S.iauiua  con  speranza  di  uedere  un  giorno 
un  collegio  in  Parma,  secondo  la  sua  dimanda,  etc.  Diman' 
adunque  a  buon  hora,  piacendo  a  Dio,  si  partiremo  di  Cremona, 
per  andar'  a  Modena,  passando  per  Parma,  parte  per  non  esser' 
altra  strada  più  corta,  parte  per  uedere  si  se  potria  fare  alcuno 
bene,  o  sarrà  speranza  alcuna  circa  d'  uno  collegio.  Non  altro, 
senon  che  pregiamo  che  V.  R.  si  degna  di  pregare  Dio  per  noi, 
che  si  dia  bono  uiaggio,  et  ci  dia  gratia  di  poter  fare  alcuno 
frutto  in  esso  a  laude  sua.  Le  lettere  d'  India  hanno  date  molto 
consolatione  a  molte  persone  che  1'  hanno  udite.  Alli  9  di  Ju- 
glio 1553.  D.  V.  R.  P.  indegno  figliuolo, 

Elpídio. 

Inscriptio:  f  Al  molto  R.do  in  CHRISTO  Padre,  il  P.  M. 
Ignatio  di  Loyola,  proposito  generale  della  Compagnia  di  JESV. 
In  S.ta  Maria  della  Strada,  apresso  a  santo  Marco,  su  la  piazza 
delli  Altieri.  Roma. 


388 


Epistolas  Mixtae— 632 


63*2 

JOANNES  QUERALT 
PATRI JOANNI  DE  POLANCO 

BARCINONE  12  JULII  1553  '. 

De  abbate  Domenech. — Eum,  in  abbatiam  suam  discedentem,  comitatur 
P.  Gesti.  —  Templum  Societatis  barcinonense  assurgit,  magna  nostro- 
rum  amicorum  laetitia.— Epistolae,  Patri  Nadal  inscriptae,  ad  eum  trans- 
missae  sunt. — De  candidato  Maluquer.  —  Soror  Rejadella  sanctissime 
obiit. 

t 

Jhs. 

Muy  R.do  en  Xpo.  Padre.  La  sanctíssima  Trinidad  sea  siem- 
pre en  nuestro  continuo  fauor  y  ayuda.  Amén.  Lo  que  en  este 
mes  se  ofresce  para  dar  hauiso  de  nuestras  cosas  de  Barcelona, 
Padre  mío,  es  cómo  lunes,  a  8  deste,  llegó  acá  el  abad  Domé- 
nech  *  con  siete  niños  portugueses,  de  los  huérfanos.  Pártese 
mañana  para  su  abadía,  y  dize  que  passará  allá  todo  este  tiempo 
de  calores,  y  piensa  que  para  el  Setiembre  tornará,  y  estará  aquí 
de  asiento.  Yo  no  sé  apenas  nada  de  lo  que  él  pretende  hazer, 
sino  que  señala  que  se  a  de  tornar  á  Portugal.  Bien  querría  que 
de  ahí  '  V.  R.  con  nuestro  P.  M.  Ignacio  le  scriuiessen  lo  que 
■deue  hazer  ó  podría  hazer  para  encaminar  y  poner  algún  princi- 
pio á  esta  casa  de  Barcelona,  antes  que  se  vaya  otra  vez  á  Por- 
tugal (si  tamen  se  a  de  ir). 

Al  P.  M.  Gesti  *,  de  Gerona,  que  tengo  acá,  imbío  en  com- 
pañía del  abad  para  que  se  despida  de  todos  sus  negoçios,  que 
allá  tiene,  que  pienço  le  podrá  mucho  ayudar  la  presentía  del 
abad,  así  en  los  beneficios  como  en  otros  negoçios  que  tiene  con 
algunos  súbditos  y  vasallos  del  abad.  También  podrá  él  ayudar 
al  abad  en  muchas  cosas,  que  con  más  libertad  podrá  tratar  con 


•  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  126,  prius  480. 
-  Petrus  Domenech,  abbas  de  Vilabertran. 

'  Ms.  ay. 

*  P.  Joannes  Gesti,  gerundensis,  de  quo  v ideantnr  Epist.  Mixtae,  1. 11, 
pag.  233-235,  523,  526-527  et  565. 


12  JULIl  1553 


389 


el  P.  M.°  Gesti,  por  ser  nuestro,  que  no  haría  con  otros,  y  yo 
temé  á  M.*  Gesti  allá  por  stimulo  del  abad,  para  le  mouer  y  apre- 
surar que  acabe,  si  a  de  acabar,  antes  que  se  acabe  la  vida  *.  El 
mesmo  abad  me  a  dicho  que  escriue  á  nuestro  P.  M.  Ignacio  ó 
áV.  R.  ^ 

Nuestra  obra  de  la  capilla  está  mucho  adelante,  que  ya  asen- 
tamos las  ventanas  más  altas.  Será  muy  bonita,  y  no  muy  pe- 
queña capilla.  Ay  tantos  deuotos  que  la  desean  ver  echa,  para 
se  aprouechar  del  ministerio  della,  que  me  dan  mucha  confiança 
que  se  a  de  seruir  mucho  Dios  N.  S. 

En  las  cosas  del  pleito,  y  de  lo  que  hauían  çitado  nuestro  co- 
missário de  las  bullas,  in  banco  regio,  como  scriuí  á  V.  R.  en  las 
vitimas  %  estamos  ya  libres,  digo  de  la  real  audientia,  porque  a 
proueido  en  fauor  nuestro  y  de  nuestro  comissário,  que  non 
tenetur  reuocare  actus  *  per  eum  factos,  sino  que  an  muy  bien 
proçedido  y  assi  le  dexan  juez  competente.  Lo  que  nuestros 
contrarios  procurauan  de  storuar  y  fuir  por  vía  de  la  audientia, 
que  no  huuiesen  de  venir  á  sus  manos,  callan  agora.  No  sé  si 
procurarán  de  intentar  otras  maquinatio'nes  por  otra  vía  de  Roma, 
acá  á  lo  menos  ya  no  tememos  mucho,  pues  la  real  audientia  no 
les  fauoresçe. 

Exerçítanse  estos  mis  Padres  en  las  frequentes  confessiones, 
y  otros  sólitos  exerçiçios  píos.  Otro  Padre  y  yo  somos  medios 

'  En  quid  de  eo  scripsit  Polanco,  t.  i,  pag.  447,  n.  490:  «Propensus 
etiam  erat  ad  Societatem  Petrus  Domenech,  qui  in  Portugallia  primam 
puerorum  orphanorum  domum  more  romano  Ulyssiponae  instituit;  sed  dum 
negotiis  distinetur,  antequam  Societatem  esset  ingressus,  ab  hac  vita  de- 
cessit.»  Videantur  etiam,  quae  ad  ipsum  hoc  anno  spectant,  apud  Polanco, 
t.  m,  pag.  386,  n.  849  et  pag.  429,  n.  948. — Inter  abbates  vero  de  Vilaber- 
tran,  quorum  catalogum  edidit  Villanueva,  nomen  nostri  Domenech  cum 
adjecta  notatione  legimus:  «Pedro  Doménech.  Natural  de  Gratallops,  entró 
en  lo  de  noviembre  de  1545;,  Y  murió  á  i de  noviembre  de  1560.  Estuva 
de  procurador  en  Roma  por  el  Rey,  y  después  cinco  años  en  Portugal,  de 
donde  volvió  á  17  de  julio  de  1553.»  Villanueva,  Viaje  literario  á  las- 
iglesias  de  España,  t.  XV,  pag.  35.  Cf.  Epist.  Mixtae,  1. 1,  pag.  462,  annot.  I . 

*  Infra  ejus  litteras  edimus. 
'    Vide  supra,  epist.  615. 

*  Ms.  actos. 

^    Ms.  proceido. 


3go  Epistolae  Mixta  e— 632 

obreros  de  las  paredes,  con  los  hermanos  que  tengo  acá  de  Gan- 
día por  ruines  cabeças  ayúdanme  en  estas  cosas  manuales, 
que  son  de  poco  recogimiento. 

Las  cartas  ó  pligos  grandes  que  se  imbiauan  á  Génoua  a 
P.  Mro.  Nadal,  ó  en  su  ausentia  á  Joan  Paulo  *,  ó  á  Barcelona 
al  P.  Queralt,  reçebí,  y  las  imbié  luego  á  Valladolid,  porque  ass^ 
me  lo  '  scriuió  el  P.  Mro.  Nadal,  que  todas  las  que  viniessen 
para  él,  las  imbiasse  al  Padre  prouincial  á  Castilla,  y  él  se  las 
imbiará  á  Portugal, 

El  jurista  de  Balaguer,  que  reçebjó  el  P.  M.tro  Nadal  para  la 
Compañía,  quando  passò  por  acá,  no  está  del  todo  despedido  *, 
bien  que  me  a  scrjto  que  pjensa  lo  podrá  hazer  presto,  y  nos 
mandará  acá  su  librerja,  y  se  vendrá,  porque  lo  desea  mucho. 
Nosotros  estamos  todos  sanos.  Dios  loado,  á  quien  piega  darnos 
á  todos  su  santo  spíritu  y  gratia  para  perfetamente  le  amar  y  ser- 
uir.  Amén.  De  Barçelona  á  12  de  Julio  1553. 

Ala  memoria  de  nuestro  P.  M.  Ignatio  deseamos  ser  traídos, 
y  encomendados  en  las  oraciones  de  V.  R.  y  de  los  [dejmás  Pa- 
dres y  hermanos  que  ahi  *  stuuieren. 

De  V.  R.  sieruo  en  Jesu  Xpo. 

Joan  Queralt. 

In  semi/olio  separato  ®. 

No  me  acuerdo  si  por  otras  he  seri  to  de  la  muerte  de  la  se- 


'  ((Joan  Oliua  y  Joan  Bernat,  alias  Queralt,  que  le  dizen  por  ser  mi 
sobrino,  hijo  de  hermana.  Estos  dos  estudiauan  de  Theología  en  Gandía,  y 
rae  los  imbiaron  acá  por  estar  malos  de  cabeça  y  les  prouaua  mal  aquella 
tierra.»  Queralt,  Barcinone  22  Apr.  1553.  Litt.  Quadr.,  t.  11,  pag.  216. 

*  ((Joannes  Paulus  Borrellus  [Borrell],  quem  Natalis  comitem  Roma 
deduxerat.»  Orlandini,  Hist.  Soc.  Jes.,  lib.  xiv,  n.  80. 

^    Ms.  molo. 

*  Id  est,  nondum  suis  valedixit  vel  negotia  sua  confecit  et  ab  his  se 
eypedivit.  De  eo  scribebat  P.  Queralt:  ((Es  bachiller  in  utroque,  buen  latino 
y  ha  oido  las  hartes;  de  muy  buena  presentia  y  edificatión;  sano  y  alto  de 
cuerpo;  por  acá  muy  conoscido  de  virtuoso  toda  su  moçedad;  de  edad  poco 
más  de  treynta  años...,  pienço  que  saldrá  buen  hijo,  aunque  catalán;  dízese 
Maluquer,  natural  de  Balaguer.»  Litt.  Quadr.,  t.  ll,  pag.  215. 

^    Ms.  ay . 

*  Ex  autographo,  in  eodem  voi.,  semifolio,  n.  127  bis. 


12  JULII  1553 

ííora  Rajadella  y  porque  á  su  tránsito  se  lo  prometí,  si  no  lo 
hauía  echo,  lo  ago  agora.  Morió  muy  quietamente  y  con  la  cons- 
tantia que  hauía  viuido.  Encomendóme  que  scriuiesse  á  nuestro 
P.  M.  Ignatio  de  su  parte,  que  tuuiesse  por, bien  de  mirar  y  fa- 
uoresçer  siempre  aquella  casa;  y  los  deseos  que  en  algunas  della 
Dios  N.  S.  tenía,  tuuiesse  por  bien  que  fuessen  ayudados  por  los 
Padres  de  la  Compañía  que  acá  estarían;  y  esto  le  suplicaua  por 
la  passión  y  llagas  de  Jesu  Xpo.  N.  S.,  y  que  rogassen  por  ella. 
Morió  exortando  á  la  abadesa  y  monjas  mucho  á  la  perfectión  y 
seruicio  de  Dios  N.  S.  A  las  particulares  que  tienen  algunos  santos 
deseos  y  perseueran  en  los  poner  por  obra,  á  cada  vna  delias 
quiso  ^  en  particular  hablar ,  encargándoles  mucho  (como  en  tal 
tránsito  della  se  puede  pensar)  la  constantia  y  perseuerantia  de  los 
tales  deseos.  Cierto,  Padre  mío,  que  verla  tal,  y  en  tal  tránsito,  era 
para  convertir  á  un  turco,  y  assi  después  de  su  muerte  se  an  mo- 
uido  algunas  con  deseos  muy  feruientes  Dios  N.  S.  las  tenga 
siempre  de  su  mano.  Amén.  Fuimos  otro  Padre  y  yo  á  su  trán- 
sito. Esta  póliça  vea  N.  P.  M.  Ignatio,  porque  yo  salga  de  mi  obli- 
gatión.  A  12  de  Julio  1553. 

t 

Joan  Queralt. 
Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  Padre  en  X.°  el  P.  Mro.  Joan  de 
Polanco  de  la  Compañía  de  Jesús.  En  Roma.  Pro  toto. 

•  Theresia  Rejadella  «magnis  Dei  donis  insignis  et  P.  Ignatio  nota.» 
Polanco,  loco  statim  citando.— De  ea  in  superiore  voi.  saepissime. 

*  Ms.  quizo. 

'  Haec  latina  fecit  et  in  Chronicon  transtulit  Polanco,  t.  iii,  pag. 
387,  n.  850,  qui  his  verbis  rem  absolvit:  «Post  ejus  mortem  aliquae  cum 
ferventibus  desideriis  ad  vitae  reformationem  adspirabant,  et  ideo  nostri 
aliquandiu  charitatis  officio  illi  monasterio  intenderunt.» 


392 


Epistolae  Mixtae — 633 


633 

GASPAR  LOARTE  ET  DIDACUS  DE  GUZMAN 
PATRI  ANTONIO  DE  ARAOZ 
...  i3  juLii  1553  '. 

Orant  ut,  si  christiani  novi  a  Societate  ablegentur,  aequi  bonique  faciat 
quod  ambo  a  Societate  discedant,  quam  nihilominus  semper  amabunt. 

t 

Ihs 

COPIA  DE  VN  CAPÍTULO  DE  VNA  CARTA  QUE  SCRIUEN  EL  DOCTOR 
LOARTE  Y  DON  DIEGO,  Á  ARAOZ,  DE  I3  DE  JULIO  1553. 

Acordamos  de  dezir  por  carta,  lo  que  deseáuamos  ablar  en 
presencia,  y  es,  que  los  días  passados  supimos  de  vna  persona 
fidedigna  que  por  algunas  causas  parecía  á  V.  P.  no  conuenir 
por  aora  nuestra  entrada  en  la  Compañía,  aunque  sabemos  que 
lo  que  se  pone  por  inconueniente  no  lo  es  acerca  de  V.  P.,  ni  le 
agrada  tal  manera  de  sentir  en  varones  tan  euangélicos;  mas 
parece  que  propter  instantem  necessitatem  -  no  osa  por  aora 
V.  P.  contradezir  ni  [o]ponerse  al  ímpetu  dela  muchedumbre 

*  Ex  transumpto  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  105,  prius  516. — Ut  frag- 
mentum  hujus  epistolae  intelligatur,  prae  oculis  habendum  est  nonnullos 
aegre  tulisse  Patrum  Loarte  et  Guzman  in  Societatem  ingressum  et  admis- 
sionem;  sive  quia  alter  eorum  ferebatur  ex  christianis  novis  originem 
trahere,  sive  quia  ambo  amicitia  et  consuetudine  cum  pluribus  ex  illis  de- 
vinciebantur;  quin  immo  magister  Carleval,  theologiae  lector,  magnae  apud 
illos  auctoritatis,  ad  tribunal  sacrae  fidei  inquisitionis  fuerat  delatus,  in 
ejusque  carceribus  detinebatur.  Res  erat  ejusmodi,  ut  «ipsemet  Magister 
Avila  non  videbatur  judicare  quod  in  Societatem  essent  [Loarte  et  Guzman] 
admittendi.»  Polanco,  t.  ni,  pag.  332,  n.  738. — Caeterum  Araoz  eos  in 
Societatem  cooptare  dubitabat,  non  quia  christiani  novi  essent,  sed  quia 
cum  sacrae  inquisitionis  judicibus  quaestionem  nondum  expeditam  habue- 
rant.  Vide  infra,  epist,  689  et  Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  168,  169. 

-   I  Ad  Cor.  vii,  26. 

'  Jam  pridem  Ignatium  rogaverat  Araoz,  quid  sentiendum  esset  in  hac 
quaestione,  quae  plurimorum  ánimos  in  contraria  distraxeratf£/)¿s¿.  Mixtae ^ 
t.  II,  pag  314),  et  vehementius  turbavit,  edente  Siliceo  pro  toletana  ecclesia 
suum  institutum  (Epist.  Mixtae^  t.  11,  pag.  626,  656,  689,  786):  mens  autem 
Sti.  Ignatii  qualis  esset,  intelligi  potest  ex  epistola  Polanci  ex  comm.  Patri 
Araoz  data  14  Aug.:  «Del  no  aceptar  cristianos  nuevos  no  se  persuade 


i3  JULU  1553 


393 


Sabe  N.  S.  quánto  hemos  sentido  hauerse  introduzido  tal  spíritu 
(que  á  nuestro  parecer  no  es  nada  santo)  adonde  pensáuamos 
que  puramente  reynaua  el  de  Xpo,  Por  lo  qual  sepa  V.  P.  que, 
si  esto  es  ansí,  en  ninguna  manera  nos  determinaríamos  á  quedar 
en  la  Compañía,  ni  aun,  a  hauello  antes  sospechado,  en  ningún 
tiempo  nos  pasara  por  pensamiento  de  entrar,  por  parecemos 
que  no  viniéramos  en  ella  consolados  ni  edificados,  por  hauer 
visto  que  por  semejantes  introductiones  ha  venido  la  cayda  y 
resfriamiento  de  otras  partes  á  do  se  introduxo.  Así  que,  Padre 
nuestro,  si  esto,  que  nos  han  dicho,  es  verdad,  y  V.  P.  sabe  que 
en  alguna  parte  de  la  Compañía  reyna  ó  spera  que  ha  de  reynar, 
V.  P.  nos  mandará  dar  licencia,  y  reciba  nuestra  voluntad,  pues 
creemos  que  ya  la  habrá  recibido  N.  S.,  pues  ya  hizimos  lo  que 
era  de  nuestra  parte;  y  piense  V.  P.  que,  dentro  ó  fuera  de  la 
Compañía,  hemos  de  ser  siempre  hijos  y  sieruos  de  V.  P.,  pues 
sabemos  bien  quán  fuera  está  V.  P.  desta  iniuria  que  nos  pareçe 
se  haze  al  euangelio  de  X.",  si  es  verdad  lo  que  nos  an  dicho  que 
con  tanto  rigor  se  pratica  en  alguna  parte  de  la  Compañía  el 
discrimen  y  accepción  de  personas. 

El  que  la  presente  lleua  no  va  á  otra  cosa  sino  á  lleuar  esta, 
y  traher  respuesta  de  V.  P.,  si  fuere  seruido  que  gozemos  della, 
y  él,  si  á  V.  P.  pareciere,  podrá  traer  eso  que  allá  dexamos,  si 
el  colegio  no  lo  ha  menester;  que  siendo  dello  seruido,  con  eso  y 
con  lo  demás  holgaremos  de  seruir,  pues  avnque  estemos  fuera 
de  la  Compañía,  no  dexaremos  de  amalla,  y  semilla,  y  ayudalla 
en  quanto  pudiéremos,  pues  acá  y  allá  pretendemos  vn  mismo 
fin,  que  es  la  honrra  de  X.'',  y  la  salud  de  las  ánimas 

N.  S.  guarde  á  V.  P.  y  le  dé  muchas  fuerças  para  que  todas 


Nuestro  Padre  sería  Dios  servido;  però  bien  le  parece  se  debría  tener  con 
los  tales  más  circunspección.  Si  allá  por  los  humores  de  la  corte  ó  del  Rey 
pareciere  no  se  deben  admitir,  envíense  acá,  siendo  buenos  suppósitos, 
como  ya  está  escrito  otras  veces;  que  acá  no  se  mira  tan  al  sotil  de  qué 
raza  sea  el  que  se  ve  ser  buen  suppósito,  como  tampoco  basta,  para  que 
uno  se  acepte,  la  nobleza,  si  las  otras  partes  no  concurren.»  Polanco, 
t.  Ili,  pag.  371,  annot.  l. 

*  Retenti  in  Societate  sunt  Patres  Loarte  et  Guzman,  et  postea  Romam 
transmissi. — Sed  de  hoc  suo  tempore  dicetur. 


394  Epistolae  Mixtae— 634 

las  emplee  en  su  santo  seruiçio.  Y  por  amor  suyo  le  supplicamos 
tenga  siempre  memoria  de  nosotros  en  sus  oraciones,  y  lo  mismo 
pydimos  á  todos  esos  Padres  y  hermanos,  á  quien  nos  encomen- 
damos. Scriuimos  ambos  siempre  en  vna  misma  carta,  porque 
ya  terná  V.  P.  entendido  que,  ansí  en  las  cartas  como  en  el  estar 
fuera  ó  dentro  de  la  Compañía  y  en  qualquiera  otra  parte,  lo  que 
fuere  del  vno  ha  de  ser  del  otro,  '  por  tener  por  cierto  que  así  lo 
quiere  N.  S. 

Alia  manu:  Sopra  i  christiani  nuoui,  che  se  non  si  riceues- 
sero  nella  Compagnia,  sarebbe  spirito  contrario  air  euangelio, 
et  Loarte  e  Gusman  non  ui  entrarebbero. 

SILVESTER  LANDINUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EX  INSULA  CAPRARIA  l6  JULII  I553  -. 

Susceptae  navigationis  causam  explicat. — Fructus  ex  suo  adventu  obitisque 
muneribus  perceptus. — Virgines  duodecim,  a  praedonibus  captas,  dolet. 
—  Pii  Landini  sensus .  — Amicorum  desiderium. 

t 

Molto  mio  R.do  Padre  nel  N.  S.  Pax  Xi.  Per  alcune  necessi- 
tadi  spirituali  sono  uenuto  in  la  Capraia  et  s'  è  fatto  grandis- 
simo frutto.  Primo,  si  sono  assolti  alcuni  di  scomunicationj  pa- 
pale et  si  sono  dispensati  per  il  giubileo  circa  20  persone  in 
grado  prohibito,  et  da  18  declarati  dispensati  in  3.**,  hauendo 
Draguto  bruggiato  le  loro  dispense;  ma  li  testimonij  attestano 


*  «Ambos  habían  sido  muy  unos  en  el  espíritu,  por  más  que  los  sepa- 
rase mucho  la  edad,  y  aun  la  condición  respectiva,  por  ser  el  Doctor  Loarte 
ayo  y  maestro  de  Don  Diego  de  Guzmán.»  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv, 
pag.  66,  annot.  2. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  92,  prius  252.  In  hoc  eodem 
\rol.,  n.  91,  prius  248,  sunt  excerpta  aliqua  ex  hac  epistola.— Adhibuit  hanc 
Polanco,  t.  m,  pag.  105,  n.  198,  quem  vide. 

'  «Isola  distante  del  Capocorso  circa  20  miglia.  Ha  un  Borgo,  ed  un 
forte  Castello;  e  gira  circa  24  miglia.»  Cambiagi,  Istoria  di  Corsica,  t.  i, 
pag.  371. 


i6  JULii  1553  395 

che  forno  dispensati  dalla  cruciata,  et  dalla  fabrica.  Gran  molti- 
tudine sta  mattina  si  sono  comunicati,  si  sono  rinouate  le  gratie 
diuine  et  con  augmento.  Ogni  sera  si  canta  la  corona  da  tutto  il 
popolo  in  chiesia,  et  s' insegna  la  dottrina  xpiana.,  et  ogni  mat- 
tina la  predica  et  processione,  et  molte  pietre  si  sono  portate  al 
belloardo  contra  T  infideli ,  che  non  è  ancora  più  c'  uno  mese  et 
mezo  che  amazorno  homini  et  rapirno  12  vergini,  le  prime  della 
terra,  con  grandissimo  nostro  dolore,  et  io  nè  sento  la  mia  parte 
di  tanta  perdita  delle  anime.  Questa  è  una  isola  molto  pericolosa 
in  ogni  tempo.  Non  hebbe  ardir'  di  mandargli  il  P.  M.  Emanuel, 
perchè  ha  troppo  animo  nelli  pericoli,  chel  non  fosse  preso  da  pi- 
rati, perchè  lui  è  più  giouene  ancora,  che  potrà  più  seruir  al  Si- 
gnore che  me  infermo. 

Questi  non  hanno  altra  memoria  delli  suoi  priuilegii  in  4.°,  se 
non  che  la  corte  era  in  Auignon',  ma  penso  questo  parla  d'altri 
priuilegii  d'  indulgentie,  secondo  congietturo. 

Con  grandissimi  pianti,  et  staciar  [?]  di  facie  mi  parti  dalla 
Bastia.  Li  diuoti  sono  impatienti  della  mia  absentia.  Il  Signore 
m'  apparecchiò  molti  suoi  serui  per  il  uiaggio,  et  geno[ve]si  et 
corsi:  li  rimunera  sua  diuina  maestà. 

Mi  raccommando  con  tutta  V  isola  et  amici  alle  diuotissime 
orationi  di  V.  R.  con  tutta  la  Compagnia,  et  questa  pouera  isola 
Capraia  di  questo  loro  priuileggio.  Dalla  Capraia  alli  16  di  Lu- 
glio 1553.  D.  V.  R.  P.  humillimo  seruo  nel  N.  S., 

SiLUESTRO  Landino  da  Sarzana. 

Inscr ipiio:  ]h.s.  Al  mio  molto  R.do  Padre  nel  N.  S.,  il  P.  M. 
Ignatio,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Giesù  dignís- 
simo, in  S.ta  Maria  dalla  Strada,  appresso  a  S.to  Marco,  in 
Roma. 


396 


Epistolae  Mixtae— 035 


635 

JACOBUS  MIRON 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  17  JULII  1553 

Quid  ipsis  in  mentem  veniat,  perlectis  Ignatii  litteris,  de  audiendis  regis 
confessionibus . — Numerus  sociorum  in  Portugallia.  —  A  Patre  Araoz 
frustra  hucusque  auxilium  expetivit.— De  Ambrosio  Pires,  in  Brasiliam 
gravate  discedente.  — De  patriarcha  eligendo  ad  Aethiopiam.— Regis 
Portugalliae  in  hanc  missionem  studium. 

t 

Jhs. 

Muy  R. do  Padre.  La  grada  de  Christo  nuestro  señor  sea  siem- 
pre en  nuestras  almas.  Amén.  La  carta  que  V.  P.  mandó  que  se 
mostrasse  al  rey  sobre  el  yerro  ^  que  hizimos  en  no  confessarle, 
acá  nos  oigamos  mucho  de  la  determinaçión  de  V.  P.  para  se- 
mejantes casos,  paresçiéndonos  que  assi  seria  más  gloria  de  nues- 
tro Señor;  pero  al  doctor  '  é  á  los  demás  nos  paresció  grande 
scàndalo  para  el  rey  mostrarle  la  carta  de  V.  P.,  por  parescer 
que  en  ella  le  pedíamos  se  confessase  con  nosotros,  y  podía  sos- 
pechar de  nosotros  lo  que  nunca  pensamos.  Sobre  todo  esto,  por 
mandarlo  así  V.  P.,  con  tener  mucha  familiaridad  con  el  inffan- 
te  *,  que  es  mucho  nuestro,  lo  platicamos  con  él,  y  leyó  con 
mucha  attención  la  carta,  y  dixo  que  todauía  tenía  por  bien  lo 
que  nosotros  hauíamos  hecho;  pero  que,  por  dezirlo  V.  P.,  no 
avía  más  qué  pensar,  sino  que  lo  hiziésemos,  pidiendo  el  rey  le 
confesassemos,  y  mostrarle  entonces  la  carta;  mas  que  le  pa- 
rescía  inconueniente  darle  la  carta  aora,  sin  más;  y  que,  pues  el 
mostrar  la  carta  al  rey  no  lo  mandaua  V.  P.  in  virtute  obedien- 
tiae,  por  los  inconuenientes  que  acá  se  offresçían  le  paresçía  era 
lugar  de  consultar  otra  vez  con  V.  P.,  auisándole  dello,  según 


*  Ex  originali  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  116,  prius  555. 

-    Ms.  Merro.— Epistola,  de  qua  hic  loquitur  Miron,  invenitur  in  Cartas 
de  San  Ignacio,  t.  111,  pag.  l83. 
'    P.  Michael  de  Torres. 

*  Infans  Ludovicus,  regis  frater.  Vide  Polanco,  t.  m,  pag.  400,  n.  880. 


17  JuLii  1553  397 

la  manera  y  gente  de  acá,  de  lo  qual  más  largamente  le  infor- 
mará el  P.  Luys  Gonçalbez;  y  con  este  paresçer  nos  determinó 
el  doctor  con  Godiño  y  Carnero,  porque  yo  lo  avía  dexado  en 
sus  manos.  Aora,  visto  esto,  V.  P.  nos  escriua  lo  que  mandare, 
porque  assi  se  hará. 

En  esta  prouincia  de  Portugal  al  presente  habrá  ciento  y  çin- 
co  hermanos  á  obedientia  de  la  Compañía,  y  sólo  este  collegio 
de  Coimbra  es  obligado  á  mantener  çiento,  porque  para  tantos 
nos  da  mantenimiento  el  rey,  el  qual  tiene  cuenta  con  pregun- 
tar muchas  vezes  quántos  somos;  y  le  respondimos  que  eran  no- 
uenta  çinco  con  los  de  la  India  y  del  Brasil;  pero  aora,  ellos  idos, 
creo  que  quedan  ochenta,  poco  más  ó  menos.  Entiendo  que  es- 
tán en  el  collegio  los  que  se  mantienen  á  costa  dél.  Aquí  en 
Coimbra  ay  60,  poco  más  ó  menos,  y  los  demás  veinte,  asta 
ochenta,  son  entre  los  que  están  en  San  Fins  y  en  el  collegio 
de  Lisbona,  que  se  mantienen  á  costa  deste  collegio 

Muchas  vezes  tengo  escrito  al  P.  doctor  Araoz  que  nos  man- 
dasse alguna  gente  para  cumplir  en  estas  nesçesidades,  y  le  man- 
dé también  vn  capítulo  que  Mtro.  Polanco  me  scriuió  açerca  de 
eso.  Hasta  ahora  ^  no  tengo  respuesta  suya.  Creo  yo  que  lo  ará, 
si  pudiere.  Por  amor  de  Dios  V.  P.  se  lo  encomiende  nos  mande 
algunos  hermanos,  pues  que  estamos  tan  çerca,  si  le  paresçiere 
maior  gloria  de  nuestro  Señor. 

Ambrosio  Piriz  se  fué  bien  tentado  al  Brasil  nuestro  Señor 
le  aiude;  quédanos  vna  su  madre  para  mantenerla;  paresce  obli- 
gación nesçessaria,  no  podemos  escusarlo. 


1   Cf.  Polanco,  t.  m,  pag.  390,  n.  854  et  pag.  416,  n.  916. 
*    Ms.  asta  aora. 

'  Sacrae  expeditionis  socios  septem,  in  Brasiliani  navigantes,  numerant 
scriptores,  Polanco,  t.  m,  pag.  475  et  seqq.,  n.  1018  etseqq.:  ((Dehis,qui 
missi  sunt  in  Brasiliani  et  de  provincialis  electione»;  Vasconcellos,  Chro- 
nica  da  Companhia  de  Jesii  do  Estado  de  Brasil,  lib.  i,  anno  de  1553,  n.  134, 
aliique.  De  Pires  autem  (Perez,  Piriz)  haec  tradii  Polancus,  t.  iii,  pag.  391, 
n.  855:  «Fuit  et  inter  alios  Ambrosius  Perez,  qui  Romam  olim,  ut  procura- 
tor  Collegii  Conimbricensis,  missus  fuerat;  qui  ut  non  libenter  hoc  iter  sus- 
cepit,  ita  nec  in  Brasilia  nec  in  ipsa  Societate  perse veravit.»  Verum  haec 
nonnisi  post  aliquot  annos  acciderunt. 


398  Epistolae  Mixtae— 635 

El  rey  tiene  ya  scrito  á  V.  P.  del  preste,  que  elígese  pa- 
triarcha  '. 

Començósse  por  el  padre  doctor  Torres  á  tratar  este  negoçio 
del  preste  con  el  rey,  como  por  otras  V.  P.  terna  entendido,  y 
estaua  bien  el  rey  en  ello.  Viniendo  yo  acá,  á  la  corte,  por  mayo, 
soliçité  este  negoçio  por  el  infante  don  Luys  y  por  don  Pedro 
Mascareñas,  y  todos  me  dezían  que  el  rey  estaua  determinado 
mucho  en  que  luego  se  efectuasse,  y  que  yo  le  hablasse,  y  así  lo 
hize.  Pidióme,  si  conuendría  para  este  asumpto  de  patríarcha  el 
doctor  Torres.  Díxele  cómo  era  enfermo,  y  por  tanto  no  sé 
si  V.  P.  lo  eligirá  por  esta  causa,  haunque  alioquin  fuesse  muy 
sufiçiente  por  su  spíritu  y  letras.  Preguntóme  por  otros,  y  quasi 
por  todos  los  de  la  Compañía  proffesa,  informándose  de  quién 
convendría  más  para  ello.  Hablamos  cassi  de  cada  vno  de  los 
professos.  Alabéle  á  M.°  Andrés  de  Obiedo,  porque  M."  Polanco 
lo  hauía  apuntado  desde  allá,  avnque,  según  mi  pobre  juicio,  no 
me  paresçe  para  ello.  De  los  portugueses  hablamos  en  Carnero  * 
y  otros  de  acá,  y  yo,  remitiéndome  siempre  á  V.  P.,  le  dixe  que 
podía  discansar  en  el  que  V.  P.  eligere.  Todavía  se  ha  determi- 
nado en  screuir  á  V.  P.,  según  verá  por  su  carta,  que  V.  P.  lo 
nombre  y  se  lo  mande  [á]  dezir  acá,  para  que  él  conforme  la 
electión,  si  le  paresçiere.  No  sé  si  al  presente  scriuirá  al  papa  y 
al  embaxador.  Quando  lo  sabré  de  cierto,  scriuiré  á  V.  P.  El  que 
mucho  sentimos  para  acá  conuenir  para  patríarcha  M.°  Hieróni- 
mo  Nadal  y  yo,  que  convendría  para  ello,  sería  M.°  Hierónimo 
Doménech,  assi  por  sus  fuerças  corporales,  como  spirituales. 
V.  P.  vea  allá  lo  que  más  cumple.  Acá  tienen  expectatión  que 
ha  de  ser  la  persona  más  señalada  que  V.  P.  tiene  en  la  Com- 
pañía, por  ser  el  asumpto  grande;  y  porque  V.  P.  esté  más  al 


*  De  longo  hoc  negotio  frequens  est  apud  Polanco  sermo,  suis  locis: 
etiam  nos  suo  tempore  dicemus.  Videantur  interea  epistolae  Joannis  III, 
Portugalliae  regis,  ad  Stum.  Ignatium  inter  hujus  Cartas,  t.  m,  pag.  520- 
524.  —Ad  hunc  quoque  annum,  1553,  faciunt  epistola  Sti.  Ignatii  ad  regem 
Portugalliae,  Cartas,  t.  m,  pag.  379,  et  ea,  quae  scribit  Polancus,  t.  m, 
pag.  399,  n.  879. 

*  P.  Melchior  Carneiro. 


17  JULii  1553  399 

cabo  de  las  cosas  del  preste  mandamos  ahí  *  vn  libro  que 
cuenta  la  historia  de  las  cosas  de  allá,  avnque  aora  están  más 
mudadas,  y  son  mucho  más  de  portuguesses,  porque  ellos  han 
restituido  al  preste  Juan  en  su  reyno,  y  al  presente  dizen  que 
allá  habrá  más  de  sesenta  ó  setenta  portuguesses,  que  quedaron 
de  las  guerras,  los  quales  viuen  entre  ellos  como  grandes  seño- 
res, y  á  vno  dellos  á  dado  el  preste  su  hermana  por  muger;  de 
manera  que  todo  esto  haze  fáçil  esta  expediçión  con  la  aiuda  de 
nuestro  Señor.  Y  estas  nueuas  son  muy  ciertas,  porque  yo  [he] 
hablado  con  dos  destos  que  vinieron  de  allá,  y  más  el  rey  lo 
dize.  Acá  ay  también  otra  historia  desta  guerra,  la  qual  está 
scrita  de  mano  en  el  collegio  de  Coimbra:  con  el  primero  que 
vaya  la  mandaremos  á  V.  P.  El  rey  y  todos  estos  señores  tienen 
para  sí  que  V.  P.  ha  de  mandar  mucha  gente  de  la  Compañía, 
fuera  de  los  que  están  em  Portugal,  con  el  patriarcha,  según 
tienen  entendido  el  deseo  que  V.  P.  tiene  desta  expediçión. 

Açerca  de  mostrar  la  carta  de  V.  P.  al  rey  sobre  la  confes- 
sión,  scriue  el  P.  Nadal,  según  me  ha  dicho,  lo  qual  se  acontes- 
çió  después  de  yo  tener  scrita  esta  carta;  y  porque  sé  [que]  el 
P.  M.°  Hierónimo  Nadal  screue  largo  sobre  todo  lo  demás  que 
de  acá  se  podía  screuir,  no  digo  más  %  sino  que  V.  P.  nos  ten- 
ga por  encomendados  en  sus  orationes.  De  Lisbona  á  17  de  Ju- 
lio de  1553.  Indigno  hijo  in  Domino. 

Mirón. 

Inscriptio:  \  Al  muy  R.do  en  Jesu  Xpo.  Padre,  el  P.  M."  Ig- 
natio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús.  En  Roma.  . 

*  Prestejanes  (Preste  Juan)  dictus  Preteiannes  ab  Orlandino,  qui  cau- 
sam aethiopicae  missionis  et  gentis  originem  moresque  explicat,  Hist.  Soe. 
Jes.  lib.  XIV,  n.  lo3  et  seqq. 

2    Ms.  ay. 

^  Scripsit  nihilominus,  pro  ratione  sui  officii,  próximo  Septembri  lon- 
giorem,  de  his  quae  acciderunt,  epistolam,  quam  afferunt  Liti.  Quadr., 
t.  II,  pag.  436-446,  quaeque,  in  latinum  sermonem  conversa  et  a  Polanco 
emendata,  in  provincias  missa  est.  Ibiã.,  pag.  458-464, 


400 


EPISTOLAE  MlXTAE— 636 


«36 

PAULUS  DE  ACHILLIS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PANORMO,  l8  JULII  1553  ». 

Quid  egerit  cum  Octavio  Cesari. — Renuit  hic  ad  suos  parentes  redire. 
Jesus  f  Maria 

Molto  R.do  in  Christo  Padre.  La  gratia  et  pace  de  Christo 
nostro  S.or  sia  sempre  in  nostro  continuo  fauor'.  Amen.  Padre, 
ho  riceuuto  quella  di  V.  R.  P.  delli  7  del  presente,  quale  mi  fu 
data  con'  vna  dello  Ill.mo  signor  duca  de  Monteleone  ^  In  quella 
V.  R.  P.  mi  commanda  che  jo  manda  Ottauio  Cesar'  al  nostro 
collegio  de  Napoli,  contentandosi  detto  Ottauio,  ouero  non  re- 
pugnando, et  che  guarda  de  non  metter'  in  pericolo  di  sua  per- 
sona esso  Ottauio  per  questi  grandi  caldi,  ouero  de  fuste.  Padre, 
ho  fatto  diligentia  per  esequir  la  voluntà  de  V.  R.  P.,  ho  de- 
chiarato  il  uoler  di  quella  a  Ottauio,  et  lui  mi  ha  risposto,  depoi 
de  hauer'  fatto  oratione,  che  per  hora  non  uole  andar'  a  Napoli, 
perchè,  anchor  che  stesse  nel  collegio,  nondimeno  tiene  per 
certo  che  non  starla  quieto,  et  cosi  prega  V.  R.  P.  che  sia  con- 
tenta che  stia  qua  per  hora.  Di  più  temo  che  il  passagio  non  sia 
molto  sicuro,  si  come  me  hanno  detto  alcuni  nostri  amici,  per 
questa  armata,  quale  sta  qua;  però.  Padre,  non  ho  potuto  far' 
altro.  Se  V.  R.  P.  mi  comandará  altro,  tutto  metterò  in  esecutio- 
ne,  senza  dilatione  alcuna,  con  la  gratia  di  Giesù  Christo  et  per 
la  virtù  della  santa  obedienza.  Et  perchè  lo  Ill  mo  signor  duca  mi 
scriue,  conforme  alla  uoluntà  de  V.  R.  P.,  che  uoglia  mandar' 
detto  Ottauiano  al  nostro  collegio,  ho  risposto  a  sua  SM  IH. ma, 
scriuendoli  la  diligentia  che  ho  fatto  in  questo  per  eseguir  quanto 
mi  commandaua  V.  R.  P. 

Quanto  al  socesso  de  Ottauio  depoi  che  ha  uoluto  intrare 
nella  Compagnia  nostra,  ho  interrogato  detto  Ottauio,  et  mi  ha 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  l,  prius  186. 
'   Hector  PignatelH. 


i8  JuLii  1553  401 

fatto  uno  discorso  della  sua  vita  et  conuersione  al  Signor',  di- 
cendomi che  auanti  che  la  Compagnia  hauesse  collegio  in  Napoli, 
luihebbe  grande  desiderio  de  esser'  religioso  de  santo  Benedetto, 
et  suo  patre  si  contentaua,  anci  lo  pesuadeua  che  si  facesse  re- 
ligioso. Dopoi  che  il  collegio  della  Compagnia  fu  in  Napoli, 
uedendo  il  modo  della  Compagnia,  li  piacque  molto  et  se  delibe- 
rò de  uoler'  intrar' ,  pur  che  li  Padri  lo  uolessero  accettar'  et  più 
e  più  uolte  parlò  con  li  Padri,  acciochè  lo  accettassero,  il  che 
intendendo  la  sua  madre,  lo  re  tirò  dalle  nostre  schole,  ma  pur 
dopo  pochi  giorni  li  concesse  che  andasse  al  collegio  ad  imparar' , 
et  lui  perseuerando  nel  niedesimo  desiderio  de  intrar',  et  ueden- 
do che  li  Padri  non  lo  accettauano  tanto  presto  come  lui  haueria 
uoluto,  se  determinò. de  venir'  a  Roma  a  V.  R.  P.,  et  intrò  in 
una  fragata,  ma  per  il  uento  contrario  furono  constretto  ritornar' 
a  Napoli,  et  cosi  lui  non  potè  conseguir'  il  suo  intento.  Final- 
mente venendo  in  Napoli  il  Padre  M.ro  Hieronymo  Domenech 
con  li  altri  Padri  et  fratelli  per  passar  in  SiciHa,  et  intendendolo, 
se  mis3e  nella  medesima  naue  et  passò  in  Sicilia,  doue  hora  sta, 
et  sempre  con  la  gratia  del  Signor  è  stato  et  conuersato  con 
molta  edifìcatione,  facendo  sempre  progresso  nelle  lettere  et  boni 
costumi,  et  crescendo  sempre  in  obedienza  et  humiltà  et  deuo- 
tione;  perilchè  tutti  habbiamo  grande  espettatione  di  questo 
figliolo,  et  già  ha  fatto  noto  de  esser'  della  Compagnia,  dil  chè 
sia  sempre  laudato  Giesù  Christo.  Questo  è.  Padre,  quello  che 
ho  inteso  da  lui,  et  per  maggior'  intelligentia  li  ho  fatto  scriuer' 
a  lui  tutto  questo  soccesso,  quale  mando  per  uia  de  Messina  a 
V.  R.  P.     Non  altro,  se  non  che  tutti  humilmente  se  raccom- 
mandiamo  alle  oratione  de  V.  R.  P.  De  Palermo  alli  18  de  Giu- 
lio 1553.  D.  V.  R.  P.  indignissimo  seruo  in  Giesù  Christo. 

Paolo  de  achillj. 
Inscriptio:  \  Al  molto  R.do  in  Christo  Padre,  il  Padre 
M.  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di 
Giesù.  A  Roma. 


'    Vide  epist.  sequentem. 


EpiSTOLAE  MixTAE,  TOM.  ni. 


26 


402 


Epistolae  Mixtae — 337 


637 

OCTAVIANUS  CESARI 

[PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA] 

PANORMO  21  JULII  1553 

Causas  affert  cur,  salva  obedientia,  ad  suos  redire  nolit. 

t 

Jhs.  M.a 

Molto  R.do  in  Christo  Padre.  La  pace  et  gratia  de  nostro 
Signor  sia  sempre  in  continuo  aiuto  et  fauor  nostro.  Amen.  Ho 
inteso  dal  R.do  Padre  don  Paulo  *  quello  che  V.  R.  P.  li  scriue 
circa  il  mio  andar  al  nostro  collegio  di  Napoli,  per  contenteza  di 
mei  parenti.  Et  perchè  V.  R.  P.,  desiderando,  come  son  certo, 
la  quiete  et  proietto  maggiore  di  mia  anima,  si  è  dignato  di  las- 
ciarlo in  mia  volontà,  io,  in  niun  modo  repugnando  alla  santa 
obedienza,  anzi  in  tutto  et  per  tutto  prontamente  et  ciecamente 
uolendo  esser'  a  quella  sottoposto,  sento  et  giudico  che  non  saria 
ispidiente  all'  '  anima  mia  andar'  hora  a  Napoli;  et  questo  medesi- 
mo ho  scritto  al  padre  mio.  Però  con  buona  licenza  di  V.  R.  P. 
restarò  qua,  et  se  li  piacessi  di  mandarmi  più  lontano,  anchora 
me  seria  più  grato;  puro  in  questo  et  in  ogni  altra  cosa  mi  sotto- 
metto alla  santa  obedienza,  nella  quale  consiste  ogni  mio  bene 
et  proietto.  Non  altro,  senon  che  resto  molto  raccomandandomi 
alle  sante  et  buone  orationi  sue.  Di  Palermo  a  di  21  di  Lu- 
glio 1553.  De  V.  R.  P.  obedientíssimo  in  X. Sfigliolo, 

OCTAUIANO  CaESARE. 

'    Ex  transumpto  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  232,  prius  187. 
*    P.  Paulus  de  Achillis.  Vide  epist.  superiorem. 
»   Ms.  Iteli' 


27  JULII  1553 


403 


NICOLAUS  DE  LANOY 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VIENNA  27  JULII  1553  *. 

Agitur  de  Canisio  ad  sedem  viennensem  assumendo.  — Momenta,  quibus 
Canisius  Hieronymo  Martinengo,  pontificis  nuntio,  persuadet  non  opor- 
tere  se  episcopum  constitui. 

Jhs. 

La  gratia  et  pace  de  Jesù  X.°  signore  nostro  sia  et  cresca 
sempre  nelli  cuori  nostri.  Amen.  R.do  Padre.  Questa  sarà  sola- 
mente per  anisare  V.  R.  de  vno  certo  negotio,  del  quale  non  li 
volsi  scriuere  hieri  con  le  altre  nostre  non  hauendo  sufficiente 
intelligentia  de  quello.  Ma  hauendone  adesso  maggiore  informa- 
tione,  li  scrinerò  breuamente  la  sostantia. 

Questi  giorni  passati  il  dottore  Borcardo,  ^  canonico  de  que- 
sta echesia  cathedrale  in  Vienna,  et  affine  de  don  Canisio,  in 
quanto  la  sorella  de  quello  è  marastra  de  nostro  Canisio,  mosso 
de  vno  certo  zelo,  ha  ricommandato  prima  al  R.do  nuncio  apo- 
stolico Martinengo,  et  al  R.do  imbassiatore  della  sacra  maestà 
imperiale,  M.e  Guilielmo  a  Pictauia  *  et  a  Martino  Gusman- 

1    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  100,  prius  286. — Hac  epi- 
stola usus  est  Polanco,  t.  iii,  pag.  254,  255,  n.  569,  570. 
-    Has  litteras  reperire  nequivimus. 

'  ((Quidam  Dr.  Borchardus,  Viennensis  canonicus  et  P.  Canisii  affinis, 
magistratui  civitatis  sponte  sua  Societatis  nostrae  institutum  commendavit 
jam  ab  initio  hujus  anni  [l553],  et  de  ratione  procedendi  et  scopo  illius 
multa  disseruit.»  Polanco,  t.  iii,  pag.  249,  n.  560.  Rursus  de  eo  agit  in 
eodem  voi.,  pag.  254,  n.  569,  ubi  ipsum  Brocardum,  appellat.  Est  autem 
Burchardus  van  den  Bergh  (Vandebergius),  ((qui  fuit  a  sacris  Imperatori 
Ferdinando...  et  postquam  ab  aula  Ferdinandi  recessit,  Arnhemii  decanus 
ecclesiae  collegialis  S.  Walburgis...»  Braunsberger,  Beati  Petri  Canisii 
Epistidae  et  acta,  t.  i,  pag.  ITÓ,  annot.  2. 

*  Hunc  virum  meritis  cumulant  nostri  laudibus,  Lanoy  supra,  epist.  545, 
pag.  143,  ubi  perperam  legitur  Piotama  pro  Pictauia;  PoLANCO,  t.  nr> 
pag.  262,  n.  585,-  et  t.  iv,  saepe.  Hic,  ut  in  iisdem  locis  dicitur ,  erat  archi- 
diaconus  ecclesiae  leodiensis  et  episcopi  cancellarius;  missus  fuerat  Vien- 
nam  a  Carolo,  caesare,  anno  1553  ad  quaedam  negotia  transigenda,  legatus 
etiam  ejusdem  ad  concilium  tridentinum  sub  Julio  III,  et,  teste  POLANCO, 
t.  IV,  pag.  295,  n.  63i,  fuit  ((electus  in  Episcopum  Morinensem». 


404  Epistolas  Mixtae— 638 

no  cameriero  regio,  il  P.  Canisio,  acciochè  per  la  sua  instantia 
inducessero  la  sua  maestà,  a  promouerlo  al  vescouado  de  Vienna. 
Ogniuno  de  costoro  promesse  di  fare  il  debito  suo,  et  finalmente 
li  doi  primi  haueano  concluso  de  nè  parlar  a  sua  maestà,  primie- 
ramente separatim,  et  dopo  tutti  doi  ensieme.  Ma  il  detto  amba- 
siatore  non  ha  hauuto  opportunità  de  sodisfare  come  egli  era 
concertato,  anzi  presto  dipoi  se  nè  andò  alle  noze  del  re  de  Po- 
lonia Cosi  restò  questa  cura  al  solo  nuncio  R.mo,  il  quale,' 
essendo  il  dì  de  festa  de  S.to  Jacomo,  nè  li  toccò  vn  puocco, 
finita  la  predica  del  Canisio,  et  dopo  la  messa  altra  volta  più  dif- 
fusamente nè  trattorno.  Et  piacque  al  re  per  diuersi  buoni 
respetti  et  buoni  seruitii  che  lui  li  parea  farre  in  questo  populo, 
come  hauendo  bonissime  parti  per  restaurare  la  religione  in  que- 
sta cità  et  luochi  confini.  Pure  disse  che  temeua  che  non  se  la- 
uorasse  indarno  per  hauerlo,  come  acadette  in  M.e  Claudio 
Jayo,  quando  fu  richiesto  per  il  vescouado  de  Trieste.  Rispose  il 
nuncio  che  le  cose  della  Compagnia  non  sono  adesso  in  simili 
termini  come  stauano  alhora,  perchè  nella  Compagnia  pocche 
persone  erano  in  quel  tempo,  hora  molto  è  moltiplicata  in  sup- 
positi.  Dopo  non  ce  era  quella  necessità  in  Triesta  come  se  ri- 
troua  in  Vienna,  si  risguardiamo  a  la  miseria  della  religione 
aruinnata  et  anchora  alla  difficultà  di  ritrouar  vn  vescouo  idoneo 
per  questo  luoccho.  Finalmente  corcertorno  che  il  R.mo  nuncio 
richiederebbe  sua  S.tà  per  hauere  il  suo  consenso,  che  permet- 
tesse che  don  Canisio  accettasse  questo  vescouado. 

Questo  discorso  fina  hieri  non  sapeua  nessuno  de  noi  altri, 
del  quale  nè  auisò  in  parte  il  dottor  Borchardo  li  Padri  Canisio 
et  Gaudano,  con  licentia  tamen  del  R.mo  nuncio,  perchè  propo- 
neua  de  occultamente  scriuerne  a  sua  S.tà,  supponendo  che  il 
Canisio  saria  o  doueria  esser  contento,  et  che  alla  authorità  su- 


*  Martinus  Guzman,  Ferdinandi  I  cubicularius  et  ejusdem  valetudinarii 
administrator. 

*  «Catharina,  Ferdinandi  I  filia,  anno  1549  Francisco  Gonzagae,  duci 
mantuano,  coque  anno  1550  mortuo,  anno  1553  Sigismundo  II.  Augusto, 
Poloniae  regi,  nupserat.»  Braunsberger,  Beati  Petri  Canisii...  Epistulae 
et  acta,  t.  i,  pag.  460,  annot  2. 


27  JULII  1553  405 

prema  non  potria  resistere,  nè  vorria,  et  che  sua  S.tà  immedia- 
te, senza  auiso  de  V.  R.,  li  imponerebbe  questo  giogo,  et  questo 
in  virtù  de  quella  obedientia,  che  se  fa  al  summo  pontífice  nella 
professione. 

Hauendo  adonca  hieri  inteso  che  il  R.mo  nuncio  voleua  pro- 
cedere per  questa  via,  la  qualle  non  ci  parea  absolutamente 
dritta  nè  ordinaria,  andai  hieri  alla  notte  pregare  a  sua  S.ria  R.  ma 
che,  si  bisognaua  de  spingere  questa  cosa  inanzi,  che  prima  fosse 
auisata  V.  R.,  conciosiachè  le  constitutione  nostre  contengono 
che  niuno  della  Compagnia  se  laisci  promouere  a  vescouado  o 
dignità  veruna.  Sua  S.ria  me  espose  questa  già  detta  hystoria  del 
Borcardo  et  de  tutto  quello  che  era  passatto,  et  disse  che  non 
volea  precipitosamente  o  senza  buon  ordine  procedere;  pure 
rimesse  la  cosa  a  questo  giorno.  Verrete,  disse,  domatina  a  dis- 
nar  con  meco  don  Canisio  et  voi,  et  raggionaremo  insieme  più 
pienamente;  corno  se  è  fatto  sta  matina,  et  propose  la  cosa, 
quivi  [?]  come  habbiamo  referito,  et  volse  sentire  le  raggion 
de  don  Canisio,  se  lui  se  volesse  (come  ben  pensaua)  excusare,  le 
qualli  erano  quattro  o  cincquo.  Prima,  il  modo  de  questo  proces- 
so, il  qualle  non  pareua  venire  a  Spiritu  santo,  sed  a  carne  et 
sanguine,  saltem  secundum  iudicium  populi.  La  seconda,  la 
molta  contentezza  "  che  sempre  hauea  ritrouato  nella  vita,  se- 
condo il  voto  della  pouertà;  et  che  non  si  debbe  mutare  vnus- 
quisque  in  qua  vocatione  vocatus  est  %  con  simili  raggioni  pro- 
babili. 3.°,  r  utilità  maggiore  che  se  può  fare  non  essendo  huomo 
legato  a  certo  luoccho,  come  più  frutto  faceuano  li  apostoli  che 
Tito  o  Timotheo  vescoui.  4.°,  la  indispositione  tanto  delli  mini- 
stri della  echesia  cathedrale,  como  delli  citadini,  doue  tanto  se 
nè  ritrouono  auersi  della  obedienza  pastoralle,  et  tanto  odio  alla 
romana  seggia. 

Questi  argumenti  solse  sua  SM  comme  insufficienti,  dicendo 
che  egli  è  da  temere  che,  sotto  specie  de  veneraggione,  non  sia 
nascosto  amor  della  propia  libertà  o  quiete,  non  offerendosi  in 

'  Ms.q'. 

*    Ms.  contententezza . 
'   I  AD  Cor.  vii,  20. 


4o6 


Epistolae  Mixtae— 638 


questo  caso  senon  trauaiglio  et  croce,  oltra  della  vtilità  spiri- 
tualle  che  per  questo  mezzo  se  procuraria  '  in  questa  cita  et  per 
la  Austria  anchora,  aggiutando  luno  laltro  il  vescouo  della  Com- 
pagnia, et  il  collegio  se  cauarebbe  vtilità  temporalle  del  vesco- 
uado  per  aggiutare  et  soccorrere  alle  necessitadi  corporalli.  De 
questo  negotio  credo  che  V.  R.  *  hauerà  maggiore  informatione 
de  esso  R.mo  nuncio  Martinengo,  come  ci  ha  promesso  inanzi 
de  nè  scriuere  al  summo  pontífice 

Non  altro,  seno  che  preghiamo  che  V.  R.  si  ricordi  de  soi 
figlioli  nelle  sue  sante  orationi.  Amen.  In  fretta  de  Vienna  que- 
sto de  Julio  27  1553.  De  V.  R.  figliolo  humile  in  X.^  Jesù, 

Nicolao  de  Lannoy. 

Inscriptio:  Ihs.  Al  molto  R.do  in  X.°  Padre,  il  P.  M.e  Igna- 
tio  de  Loyola,  prepósito  della  Compagnia  de  Jesù.  In  Roma. 

'    Ms.  procurareria. 
*    Ms.  Vra'. 

'  De  hoc  negotio  sequentia  juvat  exscribere  ex  Braunsberger,  l.  c, 
t.  I,  pag.  427:  aBurchardum  van  den  Bergh,  novercae  Canisii  fratrem  et 
canonicum  cathedralis  ecclesiae  (S.  Stephani)  viennensis,»  subiit  cogitatio, 
uinquit  Sacchinus,))  posse  Canisium  in  vacuam  sedem  [viennensem]  impo- 
ni. Quod  cum  Hieronymo  Martinengo  Apostolico  Nuntio  indicasset,  et 
Caroli  Caesaris  legato  Guilielmo  a  Pictauia,  et  Martino  Gusmano  Ca- 
merario Regio,  omnes  tamquam  diuinitus  iniectum  consilium...  suscepe- 
ren.  Cum  autem  nec  Martinengus  nec  ipse  Ferdinandus  rex  Canisium  ad 
episcopatum  accipiendum  movere  possent,  Martinengus»  litteras  ad  bea- 
tum  Ignatium  exarat,  per  viscera  misericordiae  Christi  lesu  obsecrans,  et 
obtestans,  Canisium  ipse  compeli er et...  Nihilo  acriter  minus  pro  se  scri- 
psit  Canisius.n  Hactenus  Braunsberger,  qui  plurima  alia  addit  ad  eandem 
rem  spectantia.  Vide  ipsum  et  Polanco,  l.  e,  t.  iil,  pag.  254,  255,  n.  569, 
570. — 9.'  Augusti  Ignatius  Canisio  scripsit,  jubens  bono  animo  illum  esse, 
docensque  qua  ratione  oporteret  se  gerere.  Id  docemur  a  Polanco,  l.  e, 
pag.  264,  265,  n.  590,  qui  reni  his  verbis  absolvit:  «Sed  necessarium  non 
fuit  ut  hac  ratione  [Canisius]  recusaret;  nam...  acceptis  P.  Ignatii  litteris, 
ab  incoepto  [Rex  Romanorum]  destitit.» 


3o  JULii  1553 


407 


639 

DIDACUS  CARRILLO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

COMPLUTO  3o  JULII  1553 

Numerus  eorum,  qui  ignatianis  exercitiis  excoluntur,  in  dies  singulos  cre- 
scit.  — Socii  ad  iter  romanum  capessendum  accinguntur. — Viribus  infir- 
mi, aut  quibus  aestivi  calores  Compiuti  nocent,  alio  se  contulerunt.— 
Pater  Villanueva,  qui  graviter  decubuerat,  a  morbo  recreatus,  conva- 
lescit. 

Ihs. 

Muy  R.do  en  Christo  Padre.  La  gracia  y  paz  deChristo  nues- 
tro redemptor  sea  siempre  en  nuestras  almas.  Amén. 

Lo  que  al  presente  ay  que  avisar  á  V.  P.  es,  lo  primero,  cómo 
el  Señor  nuestro  se  digna  de  llevar  siempre  muy  adelante  esta 
su  obra  que  por  medio  de  la  Compañía  ha  començado,  acresçen- 
tando  cada  día  más  la  devotión  á  los  sanctíssimos  sacramentos  y 
á  los  exercitios  spirituales  y  sanctas  conversationes,  por  medio 
de  lo  qual  el  Señor  abre  los  ojos  á  muchos  y  recuerdan  del  sueño 
profundo  de  vitios  en  que  reposauan;  y  como  vnos  despiertan, 
van  despertando  á  otros  sus  amigos,  vezinos  y  conterráneos;  y 
ansí  el  Señor  va  ensanchando  y  estendiendo  sus  misericordias, 
communicándolas  y  dándolas  ha  entender  y  gustar  á  más  gentes 
y  tierras,  de  donde  ha  venido  ser  ogaño  tantos  los  exercitantes  y 
tan  feruorosas  sus  importunationes,  que,  como  otros  años  se 
suela  hazer  punto  en  el  estío,  por  causa  de  los  calores,  no  avemos 
ogaño  podido  escusamos  en  este  tiempo  de  tener  algunos,  y  tie- 
nen avn  por  gran  cosa  alcançarlo  en  este  tiempo,  viendo  la  mul- 
titud de  los  que  lo  pretenden  con  solicitud,  y  lo  poco  que  res- 
pecto de  tantos  se  puede  corresponder.  Sea  el  Señor  glorificado 
por  todo  ello.  Amén.  Que  cierto,  de  su  parte,  occasión  nos  da 
siempre  para  que  siempre  le  bendigamos,  si  de  la  nuestra  no 
oviesse  tanta  miseria  que  lo  impidiesse:  de  hoc  satis. 

Lo  2.°,  acá  se  anda  aparejando  la  y  da  de  los  hermanos  que 


Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  21,  prius  364. 


4o8  Epistolae  Mixtae-639 

V.  P.  manda  yr,  y  se  partirán  á  mediado  Agosto,  poco  más  ó 
menos,  para  Barcelona,  donde  piensan  embarcarse  para  allá.  Irán 
de  aquí  quatro  hermanos,  y  los  demás  van  de  otras  casas.  Con 
ellos  va  el  maestro  Simón,  el  qual  está  al  presente  en  Valladolid, 
y  lleva  cargo  de  todos  ellos  el  P.  Melchior  Carnero  Ellos  más 
largo  avrán  scripto  á  V.  P.;  por  tanto  no  digo  más  en  esto. 

Por  los  grandes  calores  y  temor  de  enfermedades,  se  han 
embiado  algunos  hermanos  fuera  este  estío,  y  dellos  llevó  el  doc- 
tor Vergara  á  Cuenca  cinco,  y  el  doctor  Torres  "  á  Sigiiença 
tres,  y  á  Galapagar  '  fueron  embiados  dos,  y  estos  fueron  algunos 
achacosos  de  enfermedad,  porque  convalesciessen  y  arreziassen. 
También  se  fué  á  Quenca  el  señor  don  Jerónimo  *  á  convalescer, 
que  avía  estado  malo.  De  todos  ellos  avernos  sabido  que  están 
buenos,  y  assi  lo  estamos  los  que  aquí  quedamos,  gloria  al  Señor, 
ecepto  el  P.  Villanueva,  que  ha  estado  casi  todo  este  mes  de  Ju- 
Uio  muy  malo,  que  pensauxos  quel  Señor  se  lo  quería  llevar  al 
cielo  ^  Sangráronle  quatro  vezes,  y  mucha  sangre  en  ellas,  y 
llegó  á  enflaquescer  mucho,  y  la  enfermedad  fué  calentura  con- 
tinua, y  tercianas  dobles  muy  rezias,  que  le  duraron  veynte  días, 
poco  más  ó  menos;  pero  ya  está  muy  mejor,  gloria  al  Señor,  y  se 
levanta  y  anda  con  vna  caña.  No  más,  sino  que  él  y  todos  nos- 
otros humilmente  nos  encomendamos  en  las  orationes  de  V.  P. 
N.  S.  nos  dé  su  santo  amor  y  temor.  Amén.  Alcalá  y  de  Jullio  30 
de  1553  años.  D.  V.  P.  mínimo  y  muy  indigno  hijo  en  el  Señor, 

t 

Diego  Carrillo. 
Inscr iptio:  ]hs.  Al  muy  R.do  en  Christo  Padre,  el  P.  Mtro. 
Ignatio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús,  en  Roma. 


*  Vide  Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  156-159. 

-  Dr.  Bartholomaeus  de  Torres,  ((Siguntini  Collegii  lector,  et  postea 
Canariae  Episcopus.»  Polanco,  t.  m,  pag.  326,  n.  727.— De  viro  hoc,  Socie- 
tatis  amantissimo,  dictum  saepe  est  in  nostris  Monumentis,  v.  g.  Epist. 
Mixtae.  t.  II,  pag.  598,  599. 

'    Vide  Epist.  Mixtae,  t.  i,  pag.  166,  annot.  3,  et  pag.  389. 

*  Hieronymus  de  Vivero. 

*  Hujus  morbi  Patris  Villanueva  mentionem  facit  Polanco,  t.  lii> 
pag.  324,  n.  725. 


I  Augusti  1553 


040 

PETRUS  DEL  POZO 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BURGIS  I  AUGUSTI  1553  '. 

Litterarum  amissionem  dolet.— Aedificium  adfastigium  perducilur.— Pecu- 
niam,  a  Gregorio  Polanco  testamento  relictam,  Pater  Estrada  pro  bur- 
gensi  domo  requirit.— De  indulgentiis  et  jubilaeo.— De  scholis  ac  ma- 
gistris  ad  annum  proximum.— Panca  de  sociis. — P.  Estrada,  quoniam  in 
romanam  urbem  impeditur  ire,  cogitai  Gandiam  accedere,  locum,  ut  se 
colligat,  peridoneum:  secum  Joannem  Santacruz  adducet. 

Jhus. 

Muy  R.do  en  Xpo.  Padre.  La  gracia  y  amor  de  Jesu  Xpo. 
N.  S.  y  la  consolación  del  Spiritu  sancto  sea  siempre  en  el  alma 
de  V.  R.  y  con  todos  nosotros.  Amén.  Lo  que  al  presente  ai  que 
auisar  es,  que  de  acá  emos  escripto  muchas  vezes,  y  por  diuersas 
y  muchas  vías,  y  de  allá  a  ia  más  de  medio  año  que  no  tenemos 
cartas:  pensamos  que,  como  las  de  allá  acá  no  se  resçiben,  tam- 
bién las  de  acá  se  deven  perder.  Por  amor  del  Señor  V.  R.  nos 
mande  auisar  si  se  an  rreçebido,  y  de  lo  de  allá. 

Lo  que  de  acá  se  offresçe  es,  que  el  P.  Maestro  Strada  está 
ia  bueno  de  salud,  aunque  los  días  pasados  a  estado  algo  mal 
dispuesto. 

La  casa  y  fábrica  va  vien,  lábrase  todauía  y  házese  mucho  en 
ella,  y  más  se  haría,  si  vuiesse  con  qué.  Concurre  mucha  gente 
con  devoçión  á  nuestra  capilla  á  las  misas  y  la  frequentia  de  los 
sacramentos:  por  todo  sea  el  Señor  loado.  Dize  el  Padre  maestro 
que  los  200  ducados  que  el  señor  Gregorio  de  Polanco  %  que 
aia  gloria,  mandó,  si  se  an  cobrado,  se  buelban;  y  si  no,  se  orde- 
ne cómo  sean  para  esta  obra  y  debda  de  la  casa,  ansí  por  la 
grande  necesidad  que  ai  acá  dellos,  como  porque  de  lo  demás  se 
desedifican,  y  aun  algunos  se  escandaHzan,  y  en  obra  que  con 
pobreza  se  gastarán  más  de  dos  mili  ducados,  según  ba  la  obra 
ia,  vea  V.  R.  la  neçesidad  que  dellos  abrá. 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  157,  prius  421.  . 
"    Vide  supra,  epist.  611. 


410  Epistolae  Mixtae— 640 

También  dize  el  Padre  que  de  allá  nos  imbíen  nombrado  el 
día  que  se  aia  de  ganar  el  jubileo  en  esta  casa.  El  día  del  corpus 
Domini  se  ganaron  las  indulgencias,  como  por  otras  se  a  abisa- 
do,  y  la  del  jubileo  no  se  a  publicado  hasta  que  el  P.  M.°  Igna- 
tio  nombre  el  día,  según  se  declara  en  [la]  bulla. 

En  quanto  á  los  lectores  que  aquí  quieren  que  aia,  aora  lá- 
brase la  casa;  para  el  año  que  verná  podrá  auer  mejor  comodidad 
con  auxilio  diuino,  y  á  labuelta  del  P.  Nadal,  que  está  en  Por- 
tugal, se  podrá  poner  orden  en  ello. 

El  P.  Francisco  de  Borja  está  en  Medina  del  Campo,  bueno, 
y  también  el  Padre  don  Antonio  de  Córdoba,  que  aquí  dixo  misa 
nueba,  y  el  P.  Bustamante.  El  Padre  prouinçial  pasó  por  aquí 
bueno,  y  está  en  Oñate.  Los  de  aquí  están  buenos,  y  todos  nos 
encomendamos  en  las  oraciones  de  V.  R.  y  de  nuestro  diarissi- 
mo Padre  maestro  Ignatio,  de  cuia  salud  deseamos  siempre  ser 
abisados,  con  todos  los  demás  Padres  y  hermanos  dessa  sancta 
casa.  Con  todos  sea  Jesu  Xpo,  N.  S.  Amén.  De  Burgos  primero 
de  Agosto  de  1553.  De  V.  R.  indigno  sieruo  en  Xpo., 

t 

Pedro  Pozo  f 
Manu  P.  Estrada  in  eodem  folio,  f  Muy  R. do  Padre  nues- 
tro, maestro  Ignatio.  Por  los  tiempos  ser  tan  rebueltos  en  gue- 
rras, mi  yda  á  esas  partes  çessa  por  agora,  y  también  por  dar  fin 
á  esta  casa,  que  ya  la  obra  va  al  cabo.  Entretanto,  comunicándolo 
con  el  P.  Francisco,  nos  paresció  que  me  podría  recojer  en  Gan- 
día, mejor  que  en  otra  parte  de  las  de  por  acá,  porque  allí  poco, 
y  menos  que  en  otra  parte,  me  occuparían.  Y  así  pienso  este  hi- 
bierno me  recojer  allí;  y  si  pudiere,  será  para  nauidad,  ó  lo  más 
presto  que  se  pueda  dejar  esta  casa  proueyda  de  gente;  porque, 
estando  como  agora  está,  no  me  puedo  yo  partir;  y  pienso  lleuar 
á  S.ta  -j-  '  conmigo,  porque  acabe  sus  studios. 

Strada  f 

Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  en  Xpo.  Padre,  el  Padre  M.**  Po- 
lanco, de  la  Compañía  de  Jesús,  en  santa  María  de  la  Estrada- 
En  Roma. 

•    Joannes  Santacruz,  olim  Cusola. 


I  Augusti  1553 


411 


Gil 

ALPHONSUS  BARRETO 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EBORA  I  AUGUSTI  I553 

Gaudium  de  adventu  Patris  Nadal. — Cardinalis  infans  opus  collegii  urget. 
— Accinguntur  socii  ad  studiorum  curriculum  auspicandum. — Navatur 
opera  proximis. 

t 

Ihus 

Mui  Rdo.  en  X."  Padre.  La  gratia  y  amor  contino  de  Christo 
nuestro  Señor  sea  siempre  en  nuestras  ánymas.  Amén.  Mucho 
in  Domino  nos  hemos  gozado  con  la  venida  del  P.  Mtro.  Hieró- 
nymo  Nadal:  esperamos  sea  para  mucha  gloria  y  honra  de  Dios 
nuestro  Señor  en  estas  partes  y  gran  prouecho  nuestro,  máxime 
traziendo  él  las  constitutiones,  que  acá  eran  tan  deseadas.  Llegó 
aquí,  pienso,  á  8  ó  9  de  Julio  bien  dispuesto,  loado  sea  Dios 
nuestro  Señor,  y  luego  después  de  auer  hablado  al  cardenal,  y 
dado  carta  de  V.  P.,  se  partió  para  Lysbona,  adonde  aun  está, 
deteniéndose  aquí  no  más  de  dos  ó  tres  días.  Aora  cadaldía  le 
esperamos  para  el  principio  destas  lectiones  de  humanidad  y  ca- 
sos (de  que  ya  tengo  escrito  á  V.  P.)  las  quales  para  el  medio 
deste  mes  se  commeçarán  con  la  ayuda  de  Dios  nuestro  Señor, 
ó  para  xxi,  según  que  S.  A.  con  el  P.  Hierónymo  Nadal  ha  or- 
denado, y  aora  con  el  P.  Mtro.  Myrón,  que  pocos  días  ha  es 
venido  aquí  de  Lysbona  para,  mientras  que  el  P.  Hierónymo 
Nadal  no  viene,  tratar  con  el  cardenal  algunas  cosas  acerca  delias 
y  del  collegio,  aunque,  como  se  espere  tan  presto  por  él,  lo  más 
se  diffiere  para  su  venida.  Da  el  cardenal  mucha  prissa  al  colle- 
gio, uisitándole  muchas  uezes;  y  porque  lo  que  hazía  tardança 
era  falta  de  madera,  hizo  comprar  aora  mucha  en  Lysbona, 
aunque  mucho  más  caro,  por  no  esperar  por  una  ñaue  en  que 

'  Ex  autographo  in  voi.  Epistolae  diversorum,  duplici  folio,  n.  64,  prius 
636,  646. — Uáus  est  hac  epistola  Polancus,  t.  iii,  pag.  424,  n.  939;  pag,  426, 
n.  943. 

-    Vide  epist,  626,  pag.  374. 


412  Epistolar  Mixtae— 641 

mandó  venir  mucha  de  Galizia,  [que]  pienso  que  por  causa  de 
los  franceses  tardaba  '.  Está  mucho  en  que  se  leya  curso,  aunque 
no  sea  luégo  conforme  á  la  manera  de  los  collegios  que  de  allá 
vino,  y  también  theología.  Los  Padres  pienso  alian  en  ello  algu- 
nos inconuenientes,  ansí  desto  como  de  todo:  lo  que  se  assentara 
acerca  del  collegio  con  S.  A.,  se  escriuirá  largo  á  V.  P.  Las  ca- 
sas adonde  se  ha  de  leer,  mientras  el  collegio  se  acaba,  son  los 
pallados  del  rey,  porque  las  otras,  de  que  en  la  otra  del  mes  pas- 
sado hize  mentión,  succedió  seren  necessárias  al  dueño  delias,  y 
en  los  pallados  dan  casas  en  abundan  tia,  ansí  para  aposento 
como  para  classes:  aora  nos  mudamos  para  ellos  hasta  mañana. 

Los  hermanos  perseueran  en  sus  exerci  tios,  ansí  de  letras 
como  de  virtudes:  tienen  aora  vacationes;  empero  cadaldía  tienen 
en  la  classe  repititiones  y  conferentias  de  lo  passado,  que  es  aora 
de  la  materia  de  la  Trinidad,  con  don  Antonio  el  hijo  del 
iffante  don  Luis,  en  presentía  del  maestro,  por  espacio  de  una 
hora. 

Por  aora  (hasta  se  assentar  esto  del  collegio)  no  tenemos  aquí 
más  de  un  Padre  que  del  todo  se  dee  á  ayudar  el  próximo  y  ten- 
ga acavados  sus  estudios  (porque  otro,  que  también  teníamos,  en 
la  semana  passada  embyaron  á  Lysbona)  el  qual  trabaja  de  con- 
tinuo en  confessiones  y  prédicas,  y  en  los  domingos  y  sanctos, 
de  los  que  estudian,  le  ayudan.  Este  Padre  (llamado  Manoel  Her- 
nandes  ')  porque  la  frequentatión  de  los  hombres  á  la  confessión 
no  era  tanta  como  deseaua  (aunque  de  las  mugeres,  como  sean 
comunmete  más  deuotas,  sea  razonable)  pediéndome  licentia, 
fué  á  hablarles  de  nuestro  Señor  por  las  tiendas  adonde  trabajan, 
y  tomó  en  especial  una  calle  de  çapateros,  los  quales  mouidos,  y 


'  Polanco,  t.  in,  pag.  423,  n.  936:  (cUrgebat  autem  opus  ipsemet  Car- 
dinalis  sua  praesentia,  nam  saepe  ad  videndum  opus  accedebat;  et  quia  ma- 
gnani uim  lignorum,  quam  ex  Gallicia  ad  hoc  aedificium  afferri  jusserat, 
intellexerat  in  navi  quadam  detineri,  quae  propter  gallos,  id  temporis  inimi- 
cos,  navigare  versus  Portugalliam  sine  periculo  non  poterai,  aliam  hujus- 
raodi  materiam  Ulyssiponae,  licet  tarius,  emi  voluit.» 

-    Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  619;  Polanco,  t.  ii,  pag.  378,  n.  43o. 

'  Emmanuel  Fernandez  dicitur  a  Polanco,  qui  haec  etiam  refert, 
ibid.,  t.  m,  pag.  426,  n.  943. 


I  Augusti  1553  413 

gustando  de  la  doctrina,  aora  se  ayuntan  en  nuestra  capilla  en 
gran  copia  á  los  domingos  y  sanctos,  y  les  haze  una  plática. 
Destos  pienso  quasi  todos  se  confessarán  cada  mes  á  lo  menos,  y 
otros  lo  hazen  más  á  menudo,  ultra  de  otros  á  que  nuestro  Señor 
auía  mouido  á  que  frequentassen  los  sacramentos,  y  ha  ya  días 
perseueran  en  ello  aquí  en  casa,  aunque  hasta  aora  la  commodi- 
dad  de  capilla  y  casas  fué  muy  pequeña.  Esto  del  communicar 
estos  hombres  para  induzirlos  á  la  virtud,  se  haze  con  tener  auiso 
que  no  sea  entrando  por  las  casas,  sino  en  la  primera  casa  adonde 
trabajan,  y  que  no  sea  con  mugeres  ny  por  modo  de  prédica, 
sino  de  plática  y  coloquio  familiar,  según  que  al  P.  Hierónymo 
Nadal  ha  parecido.  Nuestro  Señor  nos  dee  á  todos  gratia  para 
perfectamente  conoscer  su  sanctíssima  noluntad,  y  fuerças  para, 
en  quanto  en  nos  fuere,  la  complir,  para  lo  que  humilmente  pe- 
dimos de  V.  P.  ser  ayudados,  en  cuia  bendición  nos  encomen- 
damos. Oy  primero  de  Agosto  de  1553  annos.  Inútil  hijo  de  V.  P., 

Alonso  Barreto. 
Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  en  X."  Padre,  el  P.  Mtro.  Ignatio, 
prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesú.  En  Roma.  De  Éuora. 

ANDREAS  GALVANELLUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MORBENIO  I  AUGUSTI  1553  '. 

Intermissionem  Htterarum  excusat. — Deinde  suo  tempore  se  scripturum 
pollicetur. — Populorum  statum  describit. — Proximis  dat  operam  ,  fru- 
ctumque  non  poenitendum  colligit. 

t 

Ihs.. 

La  gratia  et  pace  del  nostro  Signor  Jesù  Xpo.  sempre  scia  et 
cresca  con  nuj.  Per  esser  stato  *  impedito  la  uia,  non  ho  scritto 
alla  R.  V.,  perchè  subbito  fatto  la  disputta  in  quella  terra,  della 
quali  scrisse  alla  R.  V.,  commenzò  la  peste  et  anchora  perseue- 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  45,  prius  277,  282. 
-    Ms.  satato. 


4f4  Epistolae  MiXTAE-642 

ra,  e  non  solum  in  quella,  ma  in  forsi  tre  altre  uicine  a  quella. 
Al  presente  se  comenza  hauere  licentia  di  scriuere  a  Gommo,  et 
anchora  le  gente  uanno  de  loco  in  loco.  Questo  è  stato  causa  che 
non  ho  scritto  alla  R.  V.;  per  lo  hauenire  non  mancharò  de  scri- 
uere come  prima. 

Receuetti  quelle  dalla  R.  V.  cum  le  noue  d'India.  Molto  me 
allegrai  intendere  che  gli  nostri  Padri  uengano  alla  Uoltelina.  Il 
primo  loco,  al  quale  andaranno,  sera  il  nostro  de  Morbegno,  per- 
chè siamo  uicino  al  lago  che  ua  a  Gommo  Il  noncio  de  S.  S.  è 
a  Gommo  con  uno  breue  molte  ampio,  che  gli  è  stato  mandato  da 
Roma  per  causa  della  heresia. 

Alli  dì  passati  se  fece  portare  uno  infermo  ^  alla  nostra  terra, 
che  era  stato  infermo  da  cinque  misi  et  mai  se  era  confesstato  in 
ditta  infirmitade;  ma  quando  fuo  in  la  terra,  mandò  per  mi.  An- 
dai a  uisi tarlo,  et  con  la  gratia  del  Signor  gli  disse  assai  parole 
circha  in  portare  la  infirmitade  patientemente,  perchè  il  Signor 
non  manda  tal  cose  se  non  per  nostra  utilitade.  Gosì  per  alchuni 
giorni  frequentai,  sempre  cercando  redurlo  alla  confessione,  per- 
chè gli  m.edici  diceano  che  moriría.  Al  ultimo  comenzó  a  far  la 
confessione.  Erano  deci  anni  che  non  se  era  confessato;  pur  per 
gratia  del  Signore  fece  una  bona  confessione,  et  receuette  il 
santo  sacramento.  Ogni  giorno  3  e  4  uolte  lo  uisitaua,  perchè 
sempre  me  dicea  che  non  il  lasciasso  solo,  et  moritte  e  predisse 
la  morte  sua  dui  o  tri  di  nanti  che  uenesse.  Il  di  del  sacramento, 
quando  daua  il  sacramento  alli  altri  in  giesia,  me  mandò  a  chia- 
mare e  che  io  gli  dasse  lolio  santo,  e  fare  la  ricomendatione  de 
lanima,  perchè  volea  morire  alli  diece  hore.  Perhò  non  morette 
quella  matina,  ma  il  di  sequente  morette  a  quella  hora  medema. 
Fece  una  morte  con  satisfatione  de  quelli  che  erano  presenti  in- 
semo  con  nui. 

Gercha  le  cose  della  cura,  passano  bene,  ma  non  se  uoleno 
mouere  dalla  sua  antiqua  consuetudine.  Sonno  pieni  d'  odio  et 
de  usure.  Non  cessarò  dire  quello  che  il  signor  Iddio  me  ispirarà 

*  Videatur  Polanco,  t.  lll,  pag.  122  etseqq.,  n.  239  et  seqq.  «De  Mis- 
sione P.  Andrene  Galvanelli  in  oppidum  Morbegni. 

2    Ms.  heic  et  deinde  i/iir/no...  z/zrwzYarfe.  Cf  epist.  6S7,  693. 


I  Augusti  1553  415 

per  la  salute  sua,  per  essere  obliga to,  hauendo  la  cura  delle  Ihore 
anime. 

Vno  sacerdote  qui  in  Morbegno  ha  ditto  alla  messa,  che  è 
grando  uituperio  lassare  che  gli  sacerdoti  dicano  doe  messe:  è 
molto  da  bene  et  dotto,  e  questo  è  stato,  perchè  gli  fuo  ditto  se 
uoleua  dire  un  altra  messa.  Come  fuo  alla  giesia,  disse  la  messa, 
et  in  mezo  se  uuoltò  al  populo  et  gli  disse,  che  non  pensasse  che 
lui  dicesse  due  messe  la  matina.  Dapuoi  disse,  che  gli  altri  non  le 
poteuano  dire,  et  che  erano  in  grando  errore. 

Quel  reuerendo  che  litigaua  con  la  comunità,  è  uenutodamj 
et  ho  parlato  con  sua  reuerentia  da  quatre  uolte.  Me  pare  hauere 
uno  parlare  da  persona  da  bene  et  dotto  più  che  me;  et  è  stato 
dieci  anni  in  una  cura,  et  è  ben  uisto  in  quella  terra;  ma  per 
esserli  catiue  aere,  non  sta  sano.  Uoria  ritornare  alla  patria. 
Sonno  quatri  fratelli  delli  primi  della  terra,  et  lui  è  figliolo  de 
uno  de  quelli:  dice  sua  R.a  hauere  spese  scudi  500.  Parla  tanto 
bene,  che  non  gli  potria  apponere.  Dice  che  se  facia  uedere  le 
sue  rasone;  et  se  hauerà  torto,  starà  patiente.  Dice  hauere  la  sua 
bolla  molte  ampia.  Et  questo  al  mio  judicio,  perchè  io  lho  uista, 
me  pare  che  sua  santità  deroga  a  tutte  quelli,  che  gli  hauesse  ra- 
sone. Sua  R.a  dice  che  anchora  che  hauesse  la  cura,  uoria  che 
stasse  mi  come  patrone,  et  questo  faria  per  satisfare  al  populo. 
Dice  uolere  mandare  le  sue  scritture  alla  R.  V.,  acciò  quella  ueda 
se  sonno  fatte  secondo  uole  la  justitia.  Io  per  me  non  uedo  uia 
alchuna  mai  proterse  fare  fruto  alchuno,  essendo  la  terra  cosi  di- 
uisa;  e  questo  è  stato  una  discordia  antiqua:  uno  dice  male  da 
laltro  publice.  Io  credo,  se  non  fosse  che  non  se  paga  dinari  de 
niente,  che  non  seria  durato  tanto;  ma  perchè  Tamore  '  della  pe- 
cunia tanto  piace,  stanno  quieti  Anchora  non  uoleno  dare  la 
primitia;  et  alchuni  de  quelli,  che  defendano  il  R.do  della  terra, 
la  danno  per  uia  della  justitia,  ma  uoleuo  essere  securi  de  non  la 
pagare  due  uolte.  La  R.  V.  potrà  fare  uedere  le  sue  scritture,  et 
foi  fare  quello  che  uoràla  charitade. 

Io  expettaua  gli  Padri  che  uenesseno  per  parlare  de  queste 

'    Ms.  l  more. 
*    Ms.  qeti. 


4i6  Epistolae  Mix;tae — 643 

cose  con  sue  reuerentie;  ma  è  meglio  che  se  ueda  il  tutto  a  Roma; 
cosi  non  se  potranno  lamentare. 

Anchora  quel  altro,  che  anchora  lui  ha  una  bolla,  è  uenuto. 
Io  gli  o  ditto  che  uada  dalli  homini,  perchè,  si  lore  me  diranno 
che  gli  dia  il  locho,  io  son  preparato  daruele:  la  sua  rasone  non 
è  troppo  bona.  Se  uole  partire,  perchè  sta  a  milano.  Altro  non  ho 
da  scriuere,  se  non  che  me  aricomando  alle  oration'  della  R.  V. 
et  de  tutta  la  Compagnia.  Die  primo  Augusti  '  1553.  Il  vostro 
servitore  et  figliolo  indegno, 

Andrea  Gualuanello. 

Inscriptio:  Al  molto  R. do  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  Loyola,  pre- 
pósito generale  della  Compagnia  de  Jesù.  In  Roma. 

Alia  manu.  1553.  Morbegno. 

643 

PETRUS  DOMENECH 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VILABERTRAN  5  AUGUSTI  I553  -. 

Respondei  litteris  Patris  Polanci. — De  orphanorum  domibus  in  Portugallia. 
— Amare  queritur  de  Patribus  Miron  et  Torres. — In  abbatiam  suam  tan- 
dem se  recepii,  in  qua  propter  longam  ipsius  absentiam  otiari  non  pot- 
est. — Proximis  dat  fructuosam  quidem  operam. 

t 

Muy  R.do  y  en  Christo  Padre  mio  observandisimo.  La  gracia 
y  amor  de  N.  S.  Jesuchristo  y  de  su  sacratísima  madre  sea  con 
V.  P.  y  con  todos.  Al  Padre  maestro  Polanco  scrino  de  algunos 
negocios.  Esta  solo  es.  Padre  mío,  para  consolarme  con  V.  P. 
sobre  alguna  desconsolación  que  he  tenido  y  tengo  por  vna  carta 
que  tengo  recebido  de  M.ro  Polanco  por  comisión  de  V.  P.,  di- 
ziéndome  que  algunos  de  los  de  Portugal  le  scriuían  que  yo  tra- 
uajaua  con  el  rey  que  encarregasse  á  la  Compañía  la  administra- 
ción de  los  huérfanos,  y  que  no  lo  hiziesse.  Esto,  Padre  mío, 
coram  Deo  et  angelis  suis  et  in  die  judicii  est  falsum  et  falcissi- 

'   Ms.  Agusti. 

-    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  34,  prius  651. 


5  Augusti  1553 


417 


mum.  Verdad  es  que  yo  deseaua,  si  se  pudiesse  hazer  de  alguna 
manera,  que  la  Compañía  tuuiesse  alguna  superintendencia  in 
spiri tualibus  en  visitar  la  casa  y  maestros,  y  examinar  lo  que  les 
leyan  y  ensenyauan,  y  virtut  é  sufficiencia  de  los  maestros,  y 
priuarlos,  no  siendo  tales,  y  poner  otros,  pareciéndome  que, 
siendo  visitados  por  los  de  la  Compañía,  se  criarían  con  más  spí- 
ritu,  y  sería  vna  culmena  del  Spíritu  santo,  de  donde  se  scoge- 
rían  muchos  para  sieruos  de  Dios,  y  para  la  Companya;  v  esto 
platiqué  con  el  rey,  y  le  pareció  bien,  y  lo  dixe  al  doctor  Torres 
y  otros,  y  se  lo  scriuí  á  Coimbra,  y  él  me  scriuió  que  lo  scriuía 
á  V.  P.  por  Luis  Gonçález.  Todo  lo  más  que  fuera  desto  se  ha 
scrito,  es  contra  verdad:  Dios  le  perdone  á  quien  tal  scriue;  por- 
que entre  seculares  no  se  suffre,  quánto  más  entre  los  de  la  Com- 
pañía, aleuantarse,  etc.,  diziendo  lo  que  no  es  Y  por  cierto  en 
esto  yo  andana  fentre  ellos  bien  innocente. 

Es  verdat  que  el  rostro  es  ventana  del  coraçón,  y  me  parecía 
que  el  rostro  de  algunos  no  era  sicut  heri  et  nudius  tertius  y 
al  tiempo  de  mi  partida  lo  dixe  á  maestro  Mirón,  que  me  parecía 
que  éll  no  era  conmigo  lo  que  era,  ho  que  yo  no  era  lo  que  era. 

*  En  quid  in  Chronico  scripsit  de  hac  re  POLANCUS,  t.  li^  pag.  695,  696, 
n.  6l3:  «Quidam  sacerdos,  natione  Catalanus,  nomine  Petrus  Domenech... 
cum  aliquot  domos  puerorum  orphanorum  in  Portugallia  instituisset  et  exer- 
citiis  spiritualibus,  quae  a  Societate  didicerat,  eos  imbuisset,  ex  Portugallia 
in  Catalauniam  recessurus,  Societati  nostrae  curam  hujusmodi  domorum, 
quas  instituerat,  relinquere  nitebatur:  illud  tamen  opus,  et  valde  pium  et  a 
viro  nobis  conjunctissimo  coeptum,  non  admitti  debere  visum  est.»  Quibus 
verbis  hanc  olim  subjunximus  notationem:  «Polancus,  ex  com.,  Patri  Mi- 
ron, de  orphanorum  domo  Ulyssipone  a  Petro  Domenech  instituta,  licere 
Societati  ejus  in  spiritualibus  omnimodam  curam  habere;  sed  ne  ea  susci- 
piatur,  priusquam  aptis  ad  id  muneris  hominibus  PortugalHae  Provincia 
abundet,  l3  Octobris.»  Ipsemet  vero  Dopienech  Ignatio  scripserat:  «Esta 
obra»  scilicet  orphanorum  «es  muy  importante,  y  criándose  con  el  spíritu 
de  Ia  Companya,  hará  grandíssimo  fructo,  porque  desta  colmena  del  Spíritu 
santo  saldrán  grandes  spíritus,  que  la  Compañía  podrá  scojer  para  sí...  Así 
que,  Padre  mío,  por  este  respecto  é  por  otros  muchos...  V.  P.,  si  assi  le 
pareciesse  esser  expediente  al  seruicio  del  Señor,  deuíase  de  encomiendar 
mucho  al  P.  Mtro.  Simón,  y  que  los  Padres  tomassen  cargo  della,  porque 
no  entrasse  otra  en  ella,  que  sería  grande  danyo  para  la  obra.»  Epist.  Mix- 
tae,  t.  II,  pag.  535. 

^   Gen.  XXXI,  5. 

EpISTOLAE  MlXTAE,  TOM,  111.  27 


Epistolae  Mixtae— 643 

Y  él  diziéndome,  que  ¿en  qué?,  replicándole  yo:  No  sé,  mas  pa- 
réçeme  assi.  No  creays  todo  lo  que  dizen;  y  esto  no  supiendo 
nada  destas  cosas.  Tanbién  el  doctor  Torres  vn  día,  apretán- 
dome mucho  que  me  viniesse  acá  al  abadiado  y  con  cominacio- 
nes,  dándole  yo  razones,  que  ahun  me  deuían  allá  cerca  de  do- 
zientos  ducados  para  cobrar,  y  que  la  pensión  de  ciento  é 
cincoenta  ducados  se  hauía  de  assegurar,  y  que  yo  no  podía 
acabarlo  stando  presente,  quánto  más  stando  ausente,  díxome 
que  le  dezían  que  yo  era  hombre  que  lo  entendía  bien,  y  lo  dis- 
simulaua.  Respondíle  que  era  catelán,  y  que  al  tiempo  lo  vería, 
porque  aquellas  palabras  no  eran  suyas.  Y  porque  cada  día  sen- 
tía cosas  nueuas,  deixé  todo  lo  que  me  deuían,  y  ansí  en  el  ayre: 
si  se  cobrare,  mucho  enhorabuena;  y  si  no,  váyase  con  Dios,  y 
stense  allá;  que,  por  cierto.  Padre  mío,  como  dixe  á  maestro  Mi- 
rón, si  ellos  stiman  tan  poco  los  hombres,  no  sé' lo  que  será;  que 
muy  viejo  y  cansado  y  enfermo,  stando  en  la  cama  en  el  mes  de 
Julio,  me  hizieron  venir  de  Portalegre  á  Lisbona,  que  son  qua- 
renta legoas,  sin  necessidat,  y  después  desculpáuanse  con  dezir, 
que  no  sabían  nada  de  lo  que  hauían  scrito.  Todo  esto  tengo 
scrito  por  lo  que  me  ha  mouido  á  responder  á  la  que  me  scriue 
maestro  Polanco.  Luis  Gonçález,  si  ay  stuuiere,  preguntándo- 
selo, él  creo  yo  que  dirá  la  verdad.  Ni  me  tengo  de  confessar  de 
cominatione  contra  Societatem.  Por  los  huérfanos  tengo  hecho 
sine  preiudicio  Società  tis,  y  pésame  por  no  hauer  hecho  más;  y 
sé  bien  que  el  spíritu  de  la  Compañía  es  ayudar  á  la  iglesia,  á 
cada  vno  según  su  talento;  y  V.  P.  me  tenía  scrito,  que,  en 
quanto  stuuiesse  allí,  le  parecía  bien  que  yo  me  occupasse  en 
aquel  santo  exercício.  Si  ellos  crehen  de  facili,  specialmente  en 
tiempo  de  passiones  secretas,  temo  que  darán  occasión  de  tentar 
á  flacos. 

Ora,  benedictus  Deus,  llegué  á  este  abadiado,  adonde  tengo 
açaz  qué  hazer  con  ninños,  y  con  viejos,  y  hombres,  y  mance- 
bos; bendito  sea  el  Señor,  que  no  me  falta  materia  de  aprove- 
chamiento, si  lo  supiere  hazer.  Con  el  fauor  diuino  se  han  he- 
chado  seis  ó  siete  concubinas  del  monasterio  y  lugar,  y  los  offi- 
cios  diuinos  van  mejor,  y  la  iusticia  más  recta.  Alabado  sea  el 


5  Augusti  1553  419 

Señor  por  todo.  Descanse  esto,  Padre  mío,  con  V.  P.,  como  mi 
padre  y  si  me  confessara. 

Al  Padre  maestro  Nadal  topé  en  Valencia  \  Dióme  parte  que 
yua  á  Portugal.  Yo  nunca  quis[e]  entender  sus  conceptos  de  los 
vnos  nj  de  los  otros,  avnque  ellos  algunas  vezes  me  los  dezían. 
Al  Padre  maestro  Nadal  dixe  mi  parecer,  pues  me  lo  pedía;  á 
ninguna  otra  persona  no  tengo  hablado  en  ello;  y  si  me  han  hab- 
blado,  he  dessimulado. 

La  obra  de  Barcelona  va  muy  adelante,  bendito  el  Señor.  Yo 
tengo  acá  mucho  qué  hazer,  por  hauer  stado  tanto  fuera,  y  ellos 
nunca  hauer  conoscido  superior  Pienso  que  antes  de  Nouien- 
bre  no  podré  boluer  á  Barcelona.  V.  P.  por  amor  de  Dios  me 
perdone  todo  lo  que  no  le  pareciere  bien.  Jesús  sea  con  V.  P.  y 
con  todos,  y  pido  su  bendición.  De  Villabertrán  á  v  de  Agosto 
1553.  D.  V.  P.  in  Christo  filius, 

Pedro  Doménec. 
Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  y  en  Christo  Padre  mío  observan- 
dísimo,  el  P.  M.  Ignacio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de 
Jesús.  En  Roma.  Esta  leerá  el  Padre  micer  Ignacio,  antes  que 
otro  la  vea. 

EMMANUEL  [SA] 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CONCHA  5  AUGUSTI  1553  '. 

Quoniam  Parentis  sui  Ignatii  conspectu  Emmanuel  privatur,  et  ad  sacros 
ordines  ipse  est  promovendus,  optat  ad  consolationem  suam,  si  Ignatio 
probetur,  ut  gratiam  pro  ipso  obtineat  liberandi  a  purgatoriis  poenis 
animam  unoquoque  sacro,  utque  potestatem,  quam  caeteris  confessariis, 
ipsi  etiam  benevole  impertiatur. 

Ihs. 

Muy  R.do  Padre  en  Christo.  Gratia  et  pax  domini  nostri  Jesu 


*    Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  i6i. 

-    Vide  supra  epist.  632,  pag.  389,  annot.  i. 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  255,  prius  506. 


420  Epistolar  Mixtae— 644 

Christi  sit  semper  cum  omnibus.  Amen.  Pues  el  Señor  no  ha 
sido  seruido  que  yo  fuese  la  carta  y  gozase  de  la  presençia  de 
V.  P.     en  la  absençia  me  querría  consolar  con  la  bendiçión  y 
fauor  de  Padre,  si  el  Señor  dello  fuese  seruido.  Porque  en  la 
conformidad  de  su  sancta  voluntad  querría  yo  tener  puesta  toda 
mi  consolaçión,  y  así  espero  en  el  Señor  seré  consolado  con  la 
respuesta  de  V.  P.  á  mis  desseos;  pues  que,  si  no  me  engaño 
comigo,  no  pretendo  sino  la  honra  y  gloria  de  su  diuina  mages- 
tad,  conforme  á  lo  que  por  la  obediençia  me  fuere  declarado.  Y 
porque,  según  lo  que  he  entendido,  me  quieren  hazer  ordenar  y 
creo  que  será  muy  presto,  supplico  á  V.  P.  me  haga  dos  graçias: 
y  no  mire  á  mi  atreuimiento;  que,  como  si  fuese  benjamín,  quie- 
ro portión  doblada.  La  vna  es,  que  con  cada  missa  saque  vna 
alma  [del  purgatorio];  y  la  otra,  de  las  graçias  que  V.  P.  suele 
comunicar  á  los  confessores.  Bien  conosco,  Padre  mío,  que  ni 
soy  para  dezir  missa,  ni  tengo  partes  para  confessar;  pero  tam- 
bién veo  que,  si  me  lo  mandan,  no  podré  resistir,  ni  creo  que 
conuiene,  y  sé  que  me  lo  mandarán,  y  sería  muy  consolado  si 
V.  P.  me  conçediesse  esto;  y  si,  no  pareciendo  á  V.  P.  in  Do- 
mino, me  lo  negasse,  desseo  consolarme  en  todo  con  la  voluntad 
del  Señor,  á  quien  piega  darnos  gracia  á  todos,  que  aquella  en- 
teramente cumplamos.  Amén.  De  Cuenca  á  5  de  Agosto  1553. 
Indignus  filius  in  Christo, 

t 

Manuel. 

Inscriptio:  Ihs.  Al  muy  R.do  Padre  en  Christo,  el  P.  M.  Igna- 
tio,  praeposito  general  de  la  Compañía  de  Jesús.  Roma. 

*  Vide  epist.  639,  ubi  mentio  fit  de  iis,  qui  Romam  hoc  tempore  erant 
profecturi,  deque  aliis  scholasticis  complutensibus,  quos  secum  deduxerat 
Concham  Alphonsus  Ramirez  de  Vergara.  Inter  hos  censebatur  Emma- 
nuel Sa. 


8  Augusti  1553 


421 


645 

FRANCISCUS  DE  ESTRADA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BURGIS  8  AUGUSTI  I553 

Occasionem  scribendi  aucupatur,  quamquam  romanis  litteris  jamdiu  caret. 
—  Domus  burgensis  concinnata  est. — De  scholis  Pater  Nadal  constituet. 
— Res  lusitanas  attingit. — Araoz  Lojolae  versatur.— Borgia  cum  sociis,ut 
fertur,  Cordubam  petet. — Burgenses  socii  numero  pauci  sunt:  Alvarez 
Abulam  se  contulit. — In  memoriam  revocat,  quae  superioribus  litteris 
petierat:  de  Polanco,  de  lucrando  jubilaeo,  de  Joanne  de  Victoria, 

t 

Jhs. 

Muy  R.do  Padre  nuestro  en  Xpo.  Pax  Xpi.  nobiscum.  Amen. 
Aunque  por  otras  muchas  vías  se  a  scritto  á  V.  R.  y  de  allá  no 
avemos  avido  respuesta  avrà  cerca  de  un  año  %  agora,  offrescién- 
dose  la  partida  del  señor  don  Pedro  de  Mendoça,  que  va  por  el 
señor  cardenal  de  Mendoça,  su  hermano,  determiné  scriuir  esta, 
dando  en  ella  quenta  á  V.  R.  cómo  esta  casa  está  ya  acabada  de 
fabricar,  con  su  capilla,  y  ornamentos,  y  cáliçes,  y  doseles,  y 
otros  aparatos,  de  que  nos  han  hecho  limosna  los  deuotos  desta 
tierra. 

El  si  se  leerá  aquí  ó  no,  spérase  que  lo  determine  el  Padre 
maestro  Nadal,  quando  aquí  viniere.  El  qual  Padre  N^dal  al  pre- 
sente está  en  Portugal,  y  las  cosas  de  allá  an  andado  muy  albo- 
rotadas, y  creo  andan,  según  de  allá  han  scritto  á  esta  çiudad  á 
çiudadanos  delias  otros  que  residen  en  Lisboa,  y  yo  e  visto  las 
cartas  dello.  Agora  nueuamente  e  sabido  quel  P.  M.°  Symón  va 
á  Roma,  y  es  ya  pasado  por  Salamanca,  yendo  de  camino  á  Roma. 
Allá  verá  V.  R.  y  entenderá  parte  de  lo  que  por  acá  a  pasado;  y 
provea  V.  R.  muy  bien  en  lo  de  aquel  reyno,  sy  no  lo  quiere  ver 
más  inquieto  de  lo  que  dizen  a  estado. 

El  Padre  prouincial  al  presente  está  en  Loyola,  y  e  sabido 
que  se  partirá  de  aquí  á  quinçe  días,  y  pasará  por  aquí,  yendo  á 
Valladolid,  donde  creo  estará  este  Setiembre,  y  de  ay  adelante. 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  158,  prius  423,  424. 
*    Vide  epist.  640. 


422  Epistolae  Mixtae— 645 

El  P.  Francisco  Borja,  y  el  Padre  D.  Antonio,  y  el  P.  Busta- 
mante con  Bernardo,  se  partieron  de  aquí.  An  estado  algunos 
días  en  Medina  y  Salamanca.  Scribiéronme  que  á  onze  de  Agosto 
se  partían  de  allí  p  ira  Córdoua,  porque  la  marquesa  de  Pliego  * 
instaua,  y  daua  quinientos  ducados  cada  año  por  este  principio,  y 
sperauan  grande  fructo  y  augmento  en  aquella  obra.  El  P.  Her- 
nandáluarez  -  fue  á  Avila,  á  dar  fin  á  lo  de  aquella  casa,  y  aun  no 
es  venido;  y  házenos  grande  falta,  porque  no  somo[s]  aquí  más 
de  tres:  scilicet  Santaf ,  y  Pozo  y  yo,  y  vn  mançebico  que  sirue. 
En  estando  esta  casa  proueyda  de  gente,  yo  me  querría  recoger, 
con  la  licentia  que  de  V.  R.  tengo,  á  Gandía,  porque  al  P.  Fran- 
cisco le  paresció  que  no  avía  por  acá  lugar  donde  menos  me 
occupasen;  y  para  ir  á  Italia  ó  Flandes,  los  tiempos  no  andauan 
pacíficos:  de  lo  que  se  hiziere,  V.  R.  será  avisado. 

De  tres  cosas  e  avisado  allá,  y  nunca  tengo  respuesta,  y  que- 
rría agora  se  me  respondiese  á  ellas. 

La  primera,  que  los  doçientos  ducados,  que  el  padre  de 
M.°  Polanco  mandó  en  su  testamento,  por  letrados  se  a  averi- 
guado que,  si  él  muestra  cómo  tenía  licentia  del  papa  para  here- 
dar, que  le  darán  quinientos  ducados,  que  primero  su  padre  le 
mandaua  dar.  Esta  liçentia  es  menester  que  luego  embíe,  y  jun- 
tamente con  ella  V.  R.  embíe  liçentia  para  que  aquí  se  cobren,  y 
se  gasten  en  acabar  de  pagar  la  casa  que  tenemos,  porque,  si  esto 
no  se  haze,  y  los  mandan  Ueuar  allá,  acá  se  scandalizan  mucho,  y 
dizen  que  ¿cómo  sacamos  limosna  para  esta  casa,  que  llegará  [á] 
çerca  de  tres  mil  ducados,  pues  esos  pocos,  que  nos  dexó  vn  çiu- 
dadano  de  aquí,  los  gastan  en  otra  parte?  Y  pierden  el  ánimo  y 
buen  conçepto  otros.  V.  R.  lo  vea,  y  prouea  que  aquí  los  cobre- 
mos en  todo  caso. 

2.°,  que  nos  embíe  V.  R.  señalado  el  día  en  que  en  esta  nues- 
tra capilla  se  gane  el  jubileo,  que  el  papa  conçede  vna  vez  cada 


*  Catharina  Fernandez  de  Cordoba,  de  qua  et  de  ejus  volúntate  con- 
dendi  cordubensis  collegii,  saepe  diximus. 

^  Ferdinandus  Alvarez  del  Aguila.  Vide  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  561- 
563. 

^    Franciscus  de  Estrada,  Joannes  Santacruz  et  Petrus  del  Pozo. 


9  Augusti  1553  423 

año  á  todas  las  yglesias  de  nuestra  Compañía,  ó  dé  poder  para 
que  acá  le  señale  alguno,  si  esso  bastare. 

3.°,  que  nos  avise,  si  el  hermano  Juan  Alonso  de  Victoria, 
que  está  en  Viena,  a  de  heredar,  porque  su  padre  está  viejo  y 
emfermo,  y  no  nos  hallemos  en  otra  tal,  como  con  el  padre  de 
M.°  Polanco;  y  en  caso  que  herede,  qué  manda  V.  R.  que  se 
haga  de  su  herentia. 

Por  otras  pidí  gracia  para  sacar  ánima  de  purgatorio  quando 
digo  missa.  Si  V.  R.  tiene  poder  de  me  la  hazer  conçeder,  por 
amor  de  N.  S.  se  me  embíe. 

De  las  confesiones  y  predicationes  y  fructo  spiritual,  que  en 
esta  çiudad  se  a  echo  y  haze,  ya  por  otras  se  a  dado  aviso  á  V.  R, , 
y  por  eso  aquí  no  diré  más,  de  mucho  me  encomendar  en  los  sa- 
crificios de  V.  R.  y  del  P.  M.o  Miona  y  del  Padre  doctor  Ola- 
ve,  y  del  P.  M.o  Polanco,  con  todos  los  demás  Padres  y  herma- 
nos desa  casa,  en  cuyas  ánimas  Dios  N.  S.  siempre  acresciente 
sus  diuinos  dones.  Amén.  De  Burgos  8  de  Agosto  1553.  Sieruo 
de  V.  R.  en  X.o  N.  S. 

f  Strada,  f 

616 

SILVESTER  LANDINUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  9  AUGUSTI  I553  *. 

Classis  turcarum  in  Montem  Christum  navigai.— Bastienses,  timore  praedo- 
num  vehementer  perculsi,  interiora  regionis  petunt  et  ad  Deum  ex  in- 
timo corde  confugiunt. — Exauditae  preces  a  Numine:  classis,  pelago 
saeviente,  alio  tendere  cogitur. — Pianosa  flammis  tradita. — Supplicatio 
solemnis  circa  urbis  moenia. — P.  Gomes  solita  obit  munia. — Pia  Lan- 
dini  vota. 

IHS 

Molto  mio  R.do  Padre  nel  N.  S.  La  somma  gratia  et  amor^ 

*    Emmanuel  Miona. 

Ex  autographo  in  voi .  D,  duplici  folio,  n.  94,  prius  254,  255.  In  eodem 
voi,  D,  n.  91,  prius  248,  sunt  excerpta  aliqua  ex  hac  epistola. 


424 


Epistolae  Mixtae — 64Ò 


eterno  di  X.°  nostro  signore  V.  R.  saluti  et  uisiti.  Al  presente 
si  mandaranno  le  nostre  lettere  al  magnifico  M.  Thomaso  Spino- 
la, vno  di  4  priori  della  Corsica  in  Genoa,  perchè  Y  armata  im- 
pedisce la  nauigation'  di  Roma  da  queste  parti,  quale  passò  a  7 
di  questo  di  qua  verso  Monte  X." 

Quanto  frutto  habbia  fatto  circa  al  spirituale,  con  poche  paro- 
le non  si  può  narrar",  perchè  ogni  di  qua  si  sono  fatte  processio- 
ni, ogni  dì  comunioni,  colle  confessioni,  molte  elimosine,  et 
molte  recognitioni  delli  nostri  errori.  Tutti  li  fanciulli,  donne,  et 
vecchii  si  sono  dispersi  per  Y  isola  fugento  Y  impeto  barbarico, 
quali  uanno  spargendo  la  dottrina  xpiana.,  la  frequente  confes- 
sione et  comunione,  il  star'  apparecchiato  alla  morte,  et  che  li 
peccati  nostri  hanno  condutto  il  rages  *  Draguth  sopra  di  noi, 
et  cosi  sono  milli  predicatori  per  la  Corsica  in  guadagnar'  anime  al 
Signore.  Il  signore  Paulino  generale  neir  armata  del  re?  auisò 
il  signore  gouernatore  chel  Draguth  uolea  inuader'  la  Corsica 
per  uendicarsi,  et  che  lui  facea  quanto  potea  per  rimouerlo;  ma 
Draguth  dicea  uoler  rifar'  li  suoi  damni  et  che  s^  il  gran  turco 
alzasse  il  suo  proprio  stendardo,  in  ogni  modo  uolea  inuader'  la 
pouera  isola  di  Corsica.  A'ihora,  udita  tal  nouella,  o  che  tremor', 
o  che  spauento,  o  quanti  pianti,  o  quanti  lamenti!  Non  si  trouaua 
che  potesse  riparar'  a  tanta  roina,  se  il  Signore  nostro  omnipo- 
tente non  li  mettea  la  sua  mano  forte;  et  queste  buone  persone 
pur'  al  fine  si  consolauano,  uedendomi  sempre  in  mezzo  loro,  et 

'  ((Cum  7.*  die  Augusti  prope  littus  Bastiae  transisset  [classis  turcarum] 
versus  Montem  Christi,  magni  boni  christianis  occasio  fuit;  supplicationes 
enim  factae  sunt,  et  quotidie  confessiones,  communiones  et  eleemosynae 
cum  magna  peccatorum  contritione  factae  fuerunt.»  Polanco,  t.  m,  pag. 
106,  n.  199  et  seqq,  quo  in  loco  Landini  epistola  usurpatur. — Vide  Bartoli, 
L'  Italia,  lib.  iii,  cap.  6. 

*  Bartoli  rais,  dux. 

'  «Antonio  Paolino,  alias  Paolo  Iscalino  Adhémar,  Barone  della  Guar- 
dia.» Bartoli,  ibid.  —  aLa  grande  Armata  Turco- Gallica  composta  de  80 
Galere  e  22  Galeotte  sotto  il  comando  del  Barone  Polino  (cosi  chiamato, 
ma  il  suo  vero  nome  era  Antonio  Ascalino,  Capitano  delle  Guardie  del  Re 
di  Francia,  ed  Ammiraglio  di  questa  Flotta),  di  Mustafà  Bassa  e  del  Cor 
saro  Dragut.»  Cambiaci,  Istoria  di. . .  Corsica,  t.  li,  pag.  l. 

*  «Quod  ibidem  captus  fuisset  a  Joannetino  Doria,  vicem  redditurus  et 
injuriam  ulturus  timebatur.»  PoLANCO,  t.  ili,  pag.  88,  n.  160. 


9  Augusti  1553  425 

non  dubitauano  s'  io  staua  con  loro;  et  molte  uolte,  finite  le  pro- 
cessioni, prediche,  et  comunioni,  andana  per  la  terra,  acciò  non 
dubitassero  c'h  io  fosse  partito,  et  alla  notte  in  chiesia,  perchè 
quasi  ogni  notte  si  daua  air  arme,  uedendo  li  fuochi  che  dauano 
indicii  dell'  infideli,  et  cosi  diceuano:  s'  io  staua  con  loro,  che 
loro  se  consolariano;  et  non  potea  metter'  il  piede  fuora  della 
porta  per  uisitar'  alcune  persone  diuote,  che  non  me  interrogas- 
sero s'  io  r  abandonaua.  Io  gli  disse:  Non  mai,  purché  gli  sia 
ordene  tra  capitane!  et  soldati,  perchè  la  terra  ben  si  defendaria 
sendogli  ordine,  et  munition',  et  così  si  consolauano;  et  tutto 
quanto  pigliauano  dalla  bocca  mia,  com'  dalla  bocca  d'  uno  an- 
gelo dil  paradiso.  Nè  stanano  nè  andauano  che  non  uolessero 
prima  pighar'  il  nostro  consiglio.  Cosi  alli  debiH  fanciuUi,  et 
donne  eh'  andassero,  ahi  forti  che  restassero  a  defender'  la  chie- 
sia di  Giesu  X.",  et  eh'  io  sempre  saria  in  mezzo  loro.  Ancora  che 
m'  apparecchiassero  1'  amici  alle  strette  li  canali  per  fuggir', 
mai  r  ho  fatto,  et  chia[ma]to  in  la  fortezza,  io  correa  alla  chiesia 
colli  miei  sacerdoti.  Questo  accadeua  giorni  et  notte.  Poi  N.  S. 
n'  ha  essercitati  uno  poco.  Si  raccordò  della  sua  misericordi,  et 
mostrò  la  sua  uirtù  contra  gli  suoi  nemici,  et  commandò  al  vento 
libico,  tramontana  et  siroco  che  riccogessero  il  mar',  quale  staua 
tutto  tranquillo,  et  in  un  tratto  tutto  si  conturbò,  et  il  cielo,  et 
r  aere  quasi  s'  ottenebrò,  che  loro  non  uenirno  altrimente,  uo- 
lendo  cosi  la  ualida  mano  dil  nostro  onnipotente  Signore,  et  con 
molta  allegrezza  hauemrao  cantato  le  gratie  al  Signore,  pregan- 
dolo per  r  altri  poueri  christiani  doue  s'  aspetta  1'  armata  infidele. 
Già  hauemmo  uisto  il  fuoco  dell'  isola  Pianorsa  *,  eh'  hieri  bru- 
siorno,  eh'  andana  al  cielo.  Venne  domenica  da  me  una  da  bene 
persona,  qua  si  comunica  al  meno  una  uolta  la  settimana,  dicen- 
domi hauer'  hauuto  più  uisione,  che  uenisse  da  me  a  narrarmela, 
et  a  tutto  il  popolo  dicesse  che  1'  armata  era  a  cerco  a  cerco  a 


•  «Frattanto  le  due  maritime  Armate  da  Montecristo  avean  fatta  vela 
per  Pianosa  (piccola  Isola  situata  a  Ponente  dell'  Isola  del  Giglio),  ove  la 
Turchesca  licenza  produsse  mille  calamità,  prendendo  schiavi  tutti  quelli 
che  poterono  avere,  e  mettendo  a  fuoco  e  sacco  le  loro  sostanze.»  Cam- 
BIA.GI,  l.  e,  pag.  4.— Cf.  Polanco,  l.  e,  pag.  107,  n.  200;  Bartoli,  ibid. 


426  Epistolar  Mixtae— 646 

noi  per  li  peccati  grandi,  et  perchè  non  uoleuano  ubidir'  al  pre- 
dicatori qual  mai  tale  hebbe  questa  isola;  ma  se  loro  uoranno 
ubidir',  che  la  liberará  dall'  infideli;  ma  che  io  facesse  far'  una 
altra  processione,  et  che'  io  portasse  il  santissimo  sacramento  a 
cerco  a  cerco  le  muraglie  della  terre,  perchè  tanto  quanto  circui- 
rà N.  S.,  gì'  infedeli  non  se  potranno  accostarsi;  et  altre  buone 
cose.  Gli  dissi:  et  perchè  non  uenne  presto  a  manifestarmi  la 
cosa.  Fu  ripresa  con  menacele,  et  io  conferse  ciò  con  alcuni 
sacerdoti,  et  persone  diuote,  et  fo  ordinata  la  processione  dil  cor- 
pus Domini,  non  già  per  prestar'  fede  a  uisione  non  posta  auan- 
ti  a  noi  dalla  santa  madre  chiesia,  ma  per  far'  honor'  al  N.  S.  et 
imitar'  a  santa  Chiara  et  altri  dinoti,  c'  hanno  posto  in  fuga  li 
nemici  suoi  col  santissimo  sacramento;  ordinando  che  ciascuno 
lo  portasse  per  se  dentro  dal  petto  suo,  comunicato,  et  che  stes- 
sero tutti  in  uno  corpo  di  X.°  in  charità.  Molti  credeuano  alla 
uisione,  et  il  signore  gouernatore  piangendo  mi  teneua  et  bac- 
ciommi  la  mano,  di  tanta  gratia  n'  ha  fatto  N.  S.  et  cosi  si  lauda 
al  presente,  qua  et  per  1'  isola,  perchè  insegnono  collo  essempio, 
et  con  le  parole.  N.  S.  rimunera  questo  Draguth,  donandoli  il 
lume  della  fede,  che  ritorna  alla  cognition'  del  suo  redentor'. 

M.  Emmanuel  non  manca  nella  uisita  di  far'  il  simile.  Tutti 
siammo  sanni  per  gratia  dil  Signore  et  orationi  di  V.  R.  et  delli 
buoni  Padri  et  fratelli  nostri.  Qua  si  starà  sempre  in  sospetto,  et 
trauaglii,  insino  che  1'  armata  sarà  ritornata,  et  non  si  può  fugir', 
sendo  noi  isolati  et  le  fuste  uanno  campeggiando  per  questo  mar' . 
O  Signore,  diamsi  gratia  eh'  io  uado  in  turchia  a  couertirli. 
Prego  ben  V.  R.,  se  lei  si  contenta  eh'  io  stia  forte,  acciò  mi 
prendeno,  che  lei  mei  commanda,  che  la  mi  farà  grandissima 
gratia,  sei  lei  giudica  esser'  maggior'  seruitio  di  sua  maestà, 
perchè  non  sono  illuminato  ancora  per  li  miei  peccati  dal  N.  S. 

Forzi  che  si  faranno  con  tempo  colleggii  della  Compagnia  in 
Turchia,  come,  ancora  qua  ogni  dì  più  se  desidera  la  predetta  gra- 
tia: per  cento  millia  et  infinite  uolte  la  dimando  a  V.  R.  La  M.* 
Tirama    moglia  dil  nostro  hospite,  M.  Gio:  Natal,  ha  detto  al  suo 


*    De  hac  pia  femina  habentur  multa  in  Polanco,  l.  e,  pag.  lo3,  n.  I90 


Io  Augusti  1553  427 

marito:  pigliammo  li  sacerdoti  della  Compagnia  per  nostri  figli- 
uoli, dapoi  chel  Signore  se  pigliò  li  nostri;  et  questo  con  grande 
allegrezza;  et  non  si  può  dir'  con  quanta  charità  et  amor'  me 
trattano,  et  non  li  si  potria  dar'  maggior'  dolor'  quanto  a  leuarmi 
dal  suo  hospitio.  Et  altri  piangeno  dicendo,  non  hauer'  tanta 
gratia  loro.  O  Signore,  quanta  bontà  infonde  nelle  sue  creatur'. 
Mi  raccommando  con  tutti  gì'  amici  et  isola  alle  diuotissime  ora- 
tioni  di  V.  R.  et  Compagnia.  Dalla  Bastia  alli  9  d'  Agosto 
1553.  D.  V.  P.  R.  humillimo  seruo  nel  N.  S., 

SiLUESTRO  Landino  da  Sarzana. 
Inscriptio:  ]hs.  Al  mio  molto  R.do  Padre  nel  N.  S.,  il  P.  M. 
Ignatio,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Giesù  digno.  In 
Roma. 

FRANCISCUS  DE  ROJAS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CAESARAUGUSTA  IO  AUGUSTI  1553  *. 

De  his ,  qui  conantur  impedire  quominus  Societas  Jesu  Caesaraugustae 
consistat,  aedesque  et  templum  aedificet. — Qua  ratione  illorum  conati- 
bus  obsistendum. 

t 

Jesus 

Muy  R.do  en  X.°  Padre.  Pax  Christi:  No  siendo  muy  confiado 
juzgar  naturalmente  de  las  cosas  que  en  esta  vida  se  tractan 
hasta  verlas  con  fundamento,  hauía  propuesto  no  escriuir  á 
V.  P.,  hasta  ver  la  conclusión;  pero  ahora,  viendo  que  para  ella 
conuiene  que  V.  P.  tenga  notiçia  del  negoçio,  he  mudado  de 
parescer,  escriuiendo  esta,  para  remitirme  á  dos  copias  que  con 
ella  van  de  dos  cartas  que  tengo  escriptas  al  Padre  prouincial, 
de  las  quales  y  de  otras  dos  copias,  que  assi  mesmo  van  con  esta, 
la  vna  del  gouernador  de  Aragón  -  para  el  prínçipe,  y  la  otra  del 

in  Processo  intorno  alla  santità  del  P.  Silvestro  Landini,  Chronicon,  t.  iv, 
pag.  683  et  seqq  . ,  et  in  Bartoli,  l.  c.  quos  videsis. 

*    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  149,  prius  488. 

^    Vide  infra  epist .  658 . 


428  Epistolar  Mixtae— 647 

prothonotario  '  para  el  cardenal  Poggio,  podrá  V.  P.  entender 
el  negoçio  desde  el  prinçipio  hasta  el  término  [en]  que  ahora 
está.  De  la  mesma  manera  han  escripto  otras  personas  muy 
prinçipales,  y  han  embiado  vn  hombre  muy  honrrado  á  la  corte 
sobre  ello.  Partióse  el  sábado  passado;  no  sé  cómo  negoçiará. 
Los  que  impiden  este  negocio  son  el  arçobispo  de  callada,  y  los 
religiosos,  tan  á  la  clara,  que  hasta  en  los  pulpitos  dizen  cosas, 
con  las  quales  açerca  de  algunos  desautoriçan  la  Compañía,  y 
açerca  de  otros  sus  mesmas  personas,  mostrándose  tan  appasio- 
nados. 

Si  á  V.  P.  paresçiese,  sería  bien  que  la  Compañía,  pues  tiene 
priuillegio  para  edificar  vbilibet,  assi  mesmo  tubiesse  para  este 
effecto  derogatión  de  qualesquier  priuillegios  concedidos  á  las 
otras  religiones,  ó  á  lo  menos  moderatión  de  las  canas  que  tie- 
nen, que  son  tantas,  que  con  haber  tantos  monesterios  funda- 
dos, habrazan  a  termino  vsque  ad  terminum  terrae.  También  pa- 
resçe  que  sería  bien  tubiesse  la  Compañía  su  conseruatoria  con 
processo  fulminado  para  poder  elegir  jueces,  y  conuenir  delante 
dellos  los  detractores  del  instituto  de  la  Compañía;  porque,  cier- 
to, impiden  mucho  fructo,  passándose  toda  la  vida  en  responder 
á  contradictiones. 

Anisado  me  han  que  el  arçobispo  ha  intentado  hazer  inquisi- 
tión  de  moribus  et  vita  nostra;  lo  qual,  aunque  por  gracia  de 
N.  S.  no  nos  da  mucho  cuidado,  todavía  paresçe  que,  estar  la 
Compañía  subjecta  á  esto,  se  pueden  seguir  algunos  inconue- 
nientes,  como  es  entrar  en  las  faltas  de  casa  agena,  y  abrir 
puerta  para  que  los  aduersarios  salgan  con  mil  inuenciones. 

Quando  más  no  pueden  estos  religiosos,  se  esfuerçan  á  con- 
denar los  medios  con  que  la  Compañía  ayuda  las  ánimas  del  pró- 
ximo, especialmente  la  frequentatión  de  los  sacramentos,  de  la 
qual  hablan  tan  mal,  que  en  verdad  temo  que  han  de  engendrar 
alguna  eregía  peor  que  las  de  Luthero.  Fray  Regla  '  vino  tan 

'    Vide  epist.  657. 

^    Ferdinandus  de  Aragon. 

'  ((Regla  (Fr.  Juan),  nació  en  la  villa  de  Hecho. . .  1500. . ,  Fué  á  estu- 
diar. . .  á  Zaragoza  y  [en  Salamanca]  discípulo  del  sabio  maestro  dominica- 


IO  Augusti  1553 


429 


corregido  del  concilio,  y  tan  deuoto  de  V.  P.,  que  nos  da  bien 
en  qué  entender. 

Del  fructo  que  aquí  nuestro  Señor  obra,  escriue  el  P.  Ro- 
mán: á  su  carta  me  remitto,  y  á  las  orationes  de  V,  P.  y  de  to- 
dos los  Padres  y  hermanos  encomiendo  mi  ánima.  En  Çaragoça 
a  X  de  Agosto  '  1553.  Indigno  hijo  y  sieruo  en  X.°  de  V.  P., 

Francisco  de  Rojas. 

Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  Padre  mio  en  Jesu  X.°,  el  P.  M.e  Ig- 
natio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús.  En 
Roma. 

GIS 

PETRUS  SEVILLANO 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

METHYMNA  CAMPI  IO  AUGUSTI  1553  '^. 

Lapidem  auspicalem  collegii  methymnensis  Franciscus  Borgia  jecit. — Ritus 
servatus. — Opera  proximis  exhibita.  —  Abbas  Methymnae  fit  amicus 
Societatis. 

t 

Jhs. 

Muy  R.do  en  X.°  Padre.  La  gracia  y  paz  de  Jesu  X.°  N.  S. 

no  Fray  Francisco  de  Victoria. . .  En  la  edad  de  treinta  y  seis  años  volvió  á 
Zaragoza. ..  Pidió  el  hábito  de  monje  gerónimo  en  el  real  monasterio  de 
Sta.  Engracia  de  aquella  ciudad,  fué  admitido  en  él  y  profesó  su  instituto. . . 
Carlos  V  lo  nombró  por  uno  de  los  teólogos  que  fueron  de  Aragón  al  con- 
cilio de  Trento. . .  Asistió  en  dicho  concilio,  según  D.  Fr.  Prudencio  de 
Sandoval,  Vida  del  emperador  Carlos  V,pag.  ii,  lib.  xxxi,  pag .  550,  des- 
de el  Setiembre  de  1551  hasta  18  de  Marzo  de  1552.  . .  Regresó  al  referido 
su  monasterio,  donde  fué  electo  prior  en  1553,  y  reelegido  en  esta  superio- 
ridad; en  cuyo  tiempo,  el  año  de  1556  lo  eligió  el  mismo  emperador  por  su 
confesor,  ...  y  entró  con  el  mismo  en  el  monasterio  de  Yuste  el  3  de  Febre- 
ro de  1557,  donde  permaneció  hasta  1558  en  el  que  murió  en  sus  manos. . . 
Falleció  en  el  Escorial  á  16  de  Agosto  de  1574.»  Biografía  eclesiástica, 
t.  XXI,  pag.  28,  29. 

•  Sic  perspicue  legitur;  at  suspicamur  irrepsisse  mendum  et  positura 
esse  Agosto  pro  Setiembre.  Qui  enim  fieri  poterat  ut  lo  Augusti  mitteret 
transumpta  epistolarum,  quae  scriptae  sunt  29  et  3o  ejusdem  mensis?  Vide 
epist.  657  et  658.  Confer  etiam  epist.  669,  17  Septemb.  Caesaraugustae  da- 
tam, ubi  legimus  statim  ab  initio:  «Pocos  días  ha  el  P.  Rojas,  y  yo  por  su 
mandado,  escrinimos  largo  á  nuestro  P.  M.°  Ignacio. . .» 

-    Ex  originali  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  23o,  prius  454. 


43o  Epistolae  Mixtae— 648 

sea  siempre  en  su  continuo  fauor  y  ayuda  de  V.  P.  Lo  que  en 
esta  se  ofreçe  auisar  á  V.  R.  es,  cómo  Dios  N.  S.  a  sido  seruido 
que  esta  semana  pasada  enpeçásemos  á  edificar  aquí  nuestro  col- 
legio en  el  sitio  que  nos  dió  fuera  de  la  villa  y  junto  á  la  puerta 
de  Santiago  el  señor  Rodrigo  de  Dueñas  ' .  Fué  aquél  día  de 
gran  regozijo  y  consuelo  para  esta  casa,  por  se  hallar  á  las  pri 
meras  piedras  el  Padre  don  Francisco  de  Borja  y  el  Padre  don 
Antonio  de  Cordona,  los  quales,  después  de  auer  allí  auido  ora- 
ción mental,  y  dicho  .misa,  y  rezado  las  letanías  al  rededor  del 
edifiçio,  acabamos  con  el  Veni  creator  y  otras  oraçiones,  las 
quales  dichas,  enpeçó  el  P.  Francisco  á  poner  la  primera  piedra, 
y  luego  el  Padre  don  Antonio  la  segunda,  y  así  fuymos  todos 
por  orden,  llenando  cada  qual  sus  deuoçiones  al  poner  de  las  pie- 
dras. Plegué  al  Señor,  qui  dedit  inçipere,  det  et  perfiçere  pro 
bona  volúntate  ^  La  traça  fué  de  mano  del  P,  Francisco  y  del 
P.  Bustamante,  los  quales  se  encargaron  de  enbialla  á  V.  P.  lue- 
go, y  por  eso  yo  no  la  enbío 

De  contradiçiones  de  dos  monesterios,  vno  de  frayles  agusti- 
nos, y  otro  de  monjas  dominicas,  y  de  la  parroquia  de  Santiago 
no  *  emos  temido  más  hasta  aora:  alos  tenido  N.  S.  de  manera, 
que  labramos  sin  ninguna  contradiçión. 

La  edificaçión  de  las  personas  deste  pueblo  siempre  por  la 
misericordia  del  Señor  va  en  maior  aumento,  como  parece  en  las 
confesiones  y  comuniones,  y  concurso  en  los  sermones  y  pláticas, 
que  se  hazen  en  casa  los  domingos  y  fiestas,  de  las  quales  en  los 
días  que  aquí  estuuo  el  P.  Francisco,  hizo  aquí  en  casa  algunas, 
y  tanbién  predicó  tres  ó  quatro  sermones  fuera,  y  con  ellos  y  con 
las  pláticas  reguzijó  mucho  esta  uilla. 


1    De  hoc  viro  mentio  saepe  facta  est  in  superioribus  voi.— Vide  ad  rem 
Polanco,  t.  iii,  pag.  3i2,  n.  696. 
-    Ad  Philip,  ii,  i3. 

5  «Aedificii  formulam  vel  ideam...  P.  Franciscus  simul  cum  P.  Bartho- 
lomaeo  de  Bustamante  confecerant.»  POLANCO,  t.  iii,  pag.  3i3,  n.  696.— 
Patrem  vero  Bustamante  peritisimum  esse  scientiae  aedificandi  diximus 
supra,  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag,  662,  annot.  l. 

"     Ms.  HOS. 


12  Augusti  1553  431 

Los  estudiantes  por  la  grada  de  N.  S.  van  siempre  adelante, 
aunque  el  número  dellos  es  el  mesmo  que  escreuí  en  la  pasada. 
No  se  ofreçe  otro  más  de  suplicar  al  Señor  nuestro  á  V.  P.  nos 
guarde  muchos  años  para  el  su  maior  seruiçio,  como  todos  sus 
hijos  lo  auemos  menester.  Amén.  De  Medina  del  Campo  10  de 
Agosto  1553.  El  inútil  y  mínimo  hijo  y  sieruo  de  V.  P., 

f  Pedro  Seuillano. 

Hízosenos  la  donaçión  del  sitio  el  día  de  S.  Pedro,  que  fué 
2g  de  Junio,  y  tomamos  la  posesión  con  mucha  solenidad,  dizien- 
do  allá  misa  el  día  siguiente,  que  fué  comme[moratio  S.ti]  Pauli. 
No  tuuimos  esta  por  menor  merçed  del  Señor,  que  el  auer  traydo 
al  señor  abbad  á  ordenar  [á]  Antonio  Beltrán  y  á  los  demás  á 
esta  nuestra  capilla  ' . 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  R.do  en  Xpo.  Padre  nuestro,  el  P.  M. 
Ignatio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús,  etc.,  en 
Roma. 

649 

SILVESTER  LANDINUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  12  AUGUSTI  I553  -. 

De  episcopo  marianensi  ejusque  vicario. — Nactus  commodam  occasionerò, 
insulam  peragrabit. — De  quodam  Morales,  facti  sui  poenitente. 

IHS 

Molto  mio  R.do  Padre  nel  N.  S.  Pax.  Xi.  Circa  dil  R.mo 


'  Nobilis  quidam  subdiaconus,  ad  meliorem  vitam  traductus,  ad  nostros 
se  contulerat;  et  «ipse  abbas  methymnensis  [Didacus  Ruiz  de  la  Cámara,  de 
quo  Liti.  Quadr.,  t.  li,  pag.  60,  annot.  2],  qui  nostros  aliquandiu  exercue- 
rat,  voluit  ei  sacros  ordines  in  nostro  sacello  conferre,  quosdam  etiam  alios 
ad  ordines  ibidem  promovit;  deinde  omnibus  nostris  benedictionem  impen- 
dit...  et  per  quemdam  suum  sacerdotem  nostris  renunciavit,  ut  ab  eo  pete- 
rent,  si  quid  vellent.»  Polanco,  t.  iii,  pag.  3io,  n.  686. 

*   Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  95,  prius  256. 


432  Epistolas  Mixtae— 649 

Mons.re  di  Mariana  *  et  de  tutte  le  sue  cose,  uoria  eh"  altri  testi- 
ficassero la  uerità  et  quanta  fatica  si  patisce  per  gloria  di  Dio,  per 
S.  S.ia  R.ma  di  far'  sequestrar'  le  rendite.  Forno  alcuni  pre- 
sente il  signore  gouernatore,  che  diceuano  chel  si  douria  com- 
minciar  dalli  capi;  et  io  rispuose  presente  la  corte,  che  si  lassa- 
sino  per  bene  et  chel  si  facesse  colle  membra  la  cosa;  e  cosi,  se 
S.  S.ia  farà  cerar'  la  uerità  di  tutti  noi,  la  trouarà;  et  dil  suo  vi- 
cario ^  noi  siammo  tanti  occupati,  chel  non  si  può  cercar'  V  altrui 
fatti. 

Hoggi  pigliaremmo  licenza  da  duoi  signore  comessarii  dil 
magnifico  vfficio  %  che  tengono  la  propria  authorità  dil  magni- 
fico officio,  et  cosi  uisitaremmo  V  isola.  Non  siammo  andati  più 
presto,  per  queste  tribulationi  dell'  armata,  per  non  contristar' 
questa  terra.  Hora  che  sta  a  Piombino  *  battendolo,  se  nanda- 
remmo  in  nomine  Domini. 

Morales  ^  espetta  la  misericordia  "  dil  Signore  da  V.  R.  Mi  rac- 
comando col  P.  Emmanuele  et  tutti  gli  amici  alle  diuotissime 
orationi  di  V.  R.  con  tutta  1'  isola.  Dalla  Bastia  alli  12  d'  Agosto 
1553.  D.  V.  R.  P.  humillimo  seruo  in  X.°, 

Saluestro  Landino  [da]  Sarzana. 

Inscriptio:  Jhs.  Al  mio  molto  R.do  Padre  nel  N.  S.,  il  P.  M. 
Ignatio  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Giesù  di- 
gnísimo, a  santa  Maria  dalla  Strada,  appresso  a  santo  Marco.  In 
Roma. 


'    Laudatus  saepe  Balduinus  de  Balduinis  de  Barga. 
-    Joannes  Bla.  Tiseo. 

^    Officium  intellige  Sti.  Georgii,  de  quo  alibi  egimus. 

*  «Cura  classis  [turcarum],  versus  alia  Italiae  littora  conversa,  Plumbi- 
num,  Tusciae  maritimae  portum,  oppugnarci,  ipse  P.  Sylvester  ad  alios 
Corsicae  populos  visitandos  se  contulit.»  Polanco,  t.  iii,  pag.  108,  n.  202. 

((In  eum  [se.  in  Landinum]  incidit  quidam  Joannes  Morales,  qui  a  So- 
cietate  recedens,  stipendium  a  Republica  Genuensi  ut  miles  acceperat,  et, 
cum  aliis  Bonifacium  missis,  per  urbem  illam  transibat.  Cum  autem  P.  Syl- 
vester eum  esset  allocutus,  compunctus  ille,  Deo  servire  in  Societate  deli- 
beravit,  et  denuo  vota  sua  ad  propositum  hoc  confirmandum  emisit.»  Po- 
lanco, ibid. — Vide  epist.  659. 

^    Ms.  msicordia. 


i6  Augusti  1553 


433 


650 

CARDINALIS  MORONUS 
PATRI  IGNATIO  DE  ¡LOYOLA 

CUSAGO  16  AUGUSTI  1553  *. 
Justam  ab  Ignatio  datam  excusationem  admittit. 

Rdo.  Padre  don  Ignatio.  Hauendo  inteso  la  difficultà  che  ui 
è,  per  penuria  de  uostri  preti,  in  sodisfar'  air  intention  mia;  et 
considerando  al  maggior  frutto  di  Dio  che  mi  fate  conoscer',  po- 
ter succeder'  da  quelli  che  hor  s'affatticano  di  lauorare  in  vinea 
Domini,  et  il  detrimento  che  nè  potrebbe  uenire  rimouendoli,  son 
restato  sodisfatto  da  V.  R.,  e  mi  contento  differir'  Fessecutione 
di  questo  mio  intento  a  più  commodità.  Però  non  occorrerà  ue 
nè  pigliate  più  fastidio,  massime  douendo  uenir'  io  in  breue  a 
Roma,  piacendo  a  Dio,  oue,  se  sarò  buono  a  dar'  qualche  aiuto 
ad  alcune  de  quelle  sante  opere  commenzate  riputerò  ben  im- 
piegate quelle  hore  che  ui  spenderò  intorno.  Mi  raccomando  in 
tanto  alle  nostre  orationi,  et  ui  desidero  sanità  nel  Signore.  Da 
Cusago  alli  xvi  d'  Agosto  1553.  D.  V.  P.  R.da  come  fratello, 

Il  Cardinale  Morono. 

Inscriptio:  Al  Rdo.  Padre  don  Ignatio,  dell'  ordine  del  Giesù, 
come  fratello.  Roma. 

*  Ex  originali  in  \o\.  Epist.  Cardinalium ,  duplici  folio,  n.  25,  prius 
68,  in  antiquo  tabulario  C.  XVI.  5,  prius  4,  et  iterum  B.  16. 

*  Vide  epist.  546,  pag.  145. 


EpISTOLAE  MixIAE,  TOM.  III. 


28 


434  Epistolar  Mixtae— 651 

651 

JOANNES  PELLETARIUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA  I7  AUGUSTI  I553 

De  studiorum  renovatione,  more  parisiensi  facienda. — De  feminis  ad  bonam 
frugem  conversis. — De  aegrotis  lue  absumptis. — Mira,  quae  aliquibus 
acciderunt. — Nobilis  cujusdam  aequa  postulatio. 

Ihs 

La  gratia  et  pace  de  X.°  N.  S.  di  continuo  accresca  ne  cuori 
nostri.  Amen.  La  messe  de  la  Madonna  prossima^  è  stata  molto 
grande  et  belle,  di  modo,  che  i  mietitori  sino  adesso  sonno  strac- 
chi: sia  lodato  l'agricola  et  S.  N. 

Li  putti  se  preparano  già  per  santo  Remigio  et  sono  infiam- 
matissimi,  dicendo  che  voleno  fare  altro  che  Tanno  passato,  onde 
alchuni,  non  contenti  d'una  oratione,  inparano  doa  insieme.  Nè 
habbiamo  eletto  vno,  il  più  eccellente,  per  hauerne  vna  ad  prin- 
cipem  pro  vtilitate  collegii  ab  eo  erecti.  Facciamo  conto  d'in- 
uitare  quasi  tutti  i  più  grandi  de  Ferrara,  si  pur  parerà  a  la 
P.  V.  conueneuole,  more  parisino. 

Tre  anchora  habiamo  per  mettere  nelle  conuertite,  donne 
certamente,  massime  due,  d'un  gran  spirito,  delle  quale  da  mol- 
ti si  spiera  vn  gran  frutto  nel  signore  nostro  Jesù  X.°  Sonno  qua 
certe  persone  amalate  et  crediamo  che  siano  possesse  dal  demo- 
nio, perchè  non  se  possono  indurre  ala  confessione  senza  vna  fa- 
ticha  mirabile,  et  dicono  che  non  voleno  oldire  de  nostre  ciance. 
Vltimamente  vna,  con  difficultà  confessata,  non  volse  mai  oldire 
parlare  del  S.  N.,  ma  fece  scaciar  il  Padre  eh'  era  iui;  et  partito 
che  fu,  incontinenti  morse:  fui  tutto  stupito  *. 

Me  ha  priegato  vno  di  più  grandi  che  habbia  S.*  Ecc.*  am- 
basiatore,  et  lettore  etiam  publico  in  poesia,  quello  che  voleua 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  143,  prius  87,88. 

*  15  Augusti. 

'  Hercules  de  Este,  dux  Ferrariae. 

*  Usurpavit  haec  Polancus,  t.  iii,  pag.  i38,  139,  n.  278-280. 


17  Augusti  1553  435 

in  casa  sua  hauer  alchuno  di  nostri,  che  legasse  ai  figlioli  sm^i 
maggiori  in  greco;  il  che  non  ho  potuto  negare  per  vn'hora  il 
di:  pur  nel  collegio  vengono  etiam  altri  de  buona  cassata.  Tutti 
se  mostrano  bene  affetionati  verso  noi,  pur  non  se  adiutano 
troppo,  sed  viuimus  in  spe,  che  al  tempo  suo  faranno  il  suo  debi- 
to. Tutti  si  raccommandiamo  humilmente  ala  P,  V.  De  Ferrara 
ali  17  d'Agosto  1553.  De  V.  P.  figliolo  indegno, 

JOANNI  PeLLETARIO. 

Il  numero  di  putti  196. 

Inscriptio:  f  Al  molto  R.do  in  X.°  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Giesù.  In  Roma. 

SODALITAS  STI.  HIERONYMI 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

ARIMINO  17  AUGUSTI  1553  '. 

In  memoriam  revocant  postulationem  suam,  cui  Ignatius  satisfácete  facilius 
poterit,  cum  doctor  Olave  non  procul  ab  ipsis  tune  sit. 

R.do  Padre  nostro  in  Xpo.  amantissimo.  Questa  nostra  scerà 
non  za  per  raccordar'  ala  nostra  charità  la  cosa  nostra  *,  perchè 
ben  sapemo  che  doue  è  Ihonor  de  Dio  e  la  salute  de  lanime,  li  ha 
molti  el  cor  suo;  nè  mancho  perchè  dubitamo  chela  non  habia  a 
consolarci  con  mandarne  alcuni  de  soi  fratelli,  perchè  quando  li 
scerà  dato  commodità,  essendoci  el  uoler'  de  Dio,  sapemo  che 
non  resterà  de  mandarceli,  per  modo  alcuno;  ma  ben  scerà  so- 
lum  per  dirh,  che  intendendo  noi,  che  el  R.do  doctor'  Olauio  hora 
se  ritroua  in  Ugobbio,  desiderarissimo,  per  esserci  si  uicino,  che 
nè  venisse  alla  patria  nostra  quañdo  paressi  a  vostra  reuerentia 
che  fossi  espediente,  doue  uedria  la  patria,  al  loco  nostro,  et  se 
potria  parlar'  insemo  circha  al  nego  tio,  et  star'ne  con  noi  deci  o 
quindeci  zorni  e  più  e  mancho,  come  paressi  ala  R.  V.,  ala  quale 
in  tutto  e  per  tutto,  in  ogni  cosa  ci  remetemo,  pregandola  che 

•  Ex  originali  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  212,  prius  23. 

*  Vide  supra,  epist.  6.*  Februarii  ad  Ignatium  missam,  pag.  112. 


436  Epistolae  Mixtae— 653 

voglia  pregar'  il  signore  Iddio  per  nui  '.  Di  Rimini  ali  17  de 
Agosto  1553. 

Figlioli  in  Xpo.,  li  homini  dela  compagnia  de  san  Girolamo. 
Inscriptio:  Al  R.do  p.  M.  Ignatio,  prepósito  de  la  Compagnia 
del  bon  Jesù,  in  Roma.  In  Roma, 

653 

JOANNES  QUERALT 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BARCINONE  21  AUGUSTI  1553  -. 

Abbas  Domenech  frigescit  in  promovenda  Barcinone  Societate. — Quid  cum 
eo  egerit  Queralt  et  agere  meditatur. — De  tempio  barcinonensi:  fervei 
opus. — Joannes  Bolet,  mercator,  laudatur. — Opportunitatem  ad  navigan- 
dum  sodi  aliquot  exspectant.— Barcinone  bonus  Societatis  orator  de- 
sideratur. 

Jhs 

Muy  R.do  en  Xpo.  Padre.  La  santissima  Trinidad  sea  siem- 
pre en  nuestro  continuo  fauor  y  ayuda.  Amén.  A  doze  del  mes 
passado  scriuí  á  V.  R.  '  dando  hauiso  de  nuestras  cosas  de  acá 
de  Barçelona,  y  de  la  venida  del  señor  abad  Doménech,  y,  si 
bien  me  acuerdo,  scriuí  que  venía  tan  secreto  en  sus  cosas,  que 
apenas  podía  saber  nada  dél  ni  de  lo  que  determinaua  hazer,  sino 
que  se  partió  luego  para  su  abadía,  y  yo  imbiaua  con  él  al 
P.  M.°  Gesti  de  Gerona,  para  con  su  fauor  poderse  despedir  allá 
de  todas  sus  cosas;  que  por  ser  muchas  delias  entre  los  vasallos 
del  abad  Doménech,  haría  mucho  al  caso  su  presentía;  y  también 
por  ver  si  en  algo  podría  descobrir  el  ánimo  de  dicho  abad,  por- 
que aquí  á  nosotros  nos  pusso  en  admiratión  su  tanto  callar, 
hauiéndole  tanto  tiempo  deseado  para  que  diesse  algún  calor  y 
principio  á  esta  casa  de  Barcelona.  Y  assi,  Padre  mío,  hauiendo 

*  «P.  Olave...  pridie  Kalendas  Julii  visitator  Eugubium  et  Perusium 
missùs  est.  Quia  tamen  Ariminensis  civitas...  collegium  Societatis  postula- 
verat,  visum  est  P.  Ignatio,  cum  jam  Romam  ad  renovationem  studiorum 
esset  evocandu^...  ut  Ariminum  se  conferret.»  PoLANCO,  t.  iii,  pag.  21, 
n.  3l. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  128,  prius  482. 
'    Vide  epist.  632. 


21  Augusti  1553  437 

echo  estas  dos  cosas  el  P.  M.°  Gesti,  me  a  scrito  muchas  vezes 
sobre  esto,  y  la  vitima  es  esta,  de  la  qual  imbío  con  esta  vna 
copia  á  V.  R.,  porque  çepa  allá  nuestro  Padre  M.  Ignatio  lo  que 
passa.  Yo  pienço  que  este  mal  le  a  tomado  ya  allá  en  Portugal, 
con  lo  que  allá  ha  passado  del  Padre  Mtro.  Simón,  Todavía  el 
abad  lo  tiene  muy  secreto,  y  lo  passa  con  mucha  dissimulatión, 
á  lo  que  yo  he  visto;  y  para  esta  tierra  es  tan  necessario,  que, 
con  el  crédito  que  á  él  le  tienen,  si  mostrasse  su  descontenta- 
miento, causaría  grande  desedificatión  de  la  Compañía  en  este 
pueblo.  Dios  N.  S.  le  tenga  de  su  mano.  Amén. 

Yo  he  scrito  en  respuesta  desta  copia  muy  largo  al  Padre 
M."  Gesti,  para  que  lo  pueda  leer  al  señor  abad,  dándole  mucha 
confiança  con  la  venida  del  Padre  Mtro.  Nadal,  y  que  tengo  por 
cierto  que  quedarán  de  su  venida  muy  consolados  los  atribulados, 
y  se  gozarán,  y  el  imbidioso  enemigo  de  natura  humana  quedará 
confundido,  porque  es  çierto,  que,  viendo  él  los  muchos  seruiçios 
que  á  Dios  N.  S.  se  hazían  en  aquella  prouinçia,  y  en  las  partes 
donde  ivan  los  que  della  salían,  que  no  le  hauía  de  faltar  essa 
imbidia  rabiossa,  ni  hauía  de  dexar  de  poner  todos  los  medios  y 
fuerças  zatánicas  para  los  estoruar,  inquietar  y  perturbar;  y 
como  sus  cosas  no  tengan  fundamiento,  spero  en  Dios  N.  S.  que 
luego  euanesçerán,  y  resusçitarán  mayores  feruores  y  fuerças  en 
los  flacos  para  le  confundir  en  Jesú  Xpo.  N.  S.  Y  según  lo  que 
scriuirá  el  Padre  M.°  Gesti,  si  fuere  menester,  partiré  yo,  para  ir 
allá  y  verme  con  el  señor  abad,  ahunque  tengo  acá  estas  nuestras 
obras  de  la  yglesia,  que  requieren  en  mucha  parte  mi  pre- 
sentía. 

Están  ya.  Padre  mío,  todas  las  paredes  de  nuestra  yglesia  á 
lo  más  alto,  y  puestas  las  ventanas.  Agora  damos  mucha  prissa 
á  los  arcos  y  capilla  mayor,  para  podernos  cobrir,  que  pienso  que 
en  breue  tiempo  se  podrá  dezir  missa  en  ella,  y  todo  se  a  echo 
asta  oy  con  los  dineros  emprestados  del  señor  M."  Bolet,  mer- 
cader    sino  que  el  señor  obispo  de  Barcelona  *  y  M.°  Clarete 

'  Joannes  Bolet.  Polanco,  t.  m,  pag,  384,  n.  846. 
*  Jacobus  Cazador,  de  quo  vide  Epist.  Mixtae,  t.  l. 
'    Joannes  Claret.  Epist.  Mixtae,  t.  1,  pag.  3l. 


438  Epistolak  MiXTAE-653 

mercader,  nos  dieron  de  limosna  55  scudos;  y  como  M.°  Bolet  lo 
a  determinado  de  gastar  (cobrando  quando  podrá),  gasta  largo,  y 
en  quatro  messes  que  ha,  no  más,  tenemos  echo  quasi  la  mayor 
parte,  porque,  siendo  cubiertos,  lo  de  dentro  se  podrá  hazer  con 
el  spatio  que  nos  paresçiere.  Asta  oy  hauemos  puesto  mucha 
gente,  y  assi  se  a  echo  tanto,  que  se  an  admirado  los  más  del 
pueblo;  y  si  Dios  N.  S.  nos  tuuiere  de  su  mano  y  nos  da  su  gra- 
cia, spero  que  no  menos  prissa  nos  daremos  asta  verla  acabada, 
porque  en  ella  podamos  coger  los  frutos  de  los  deseos,  que  á 
muchos  Dios  N.  S.  tiene  encomendados,  y  se  desean  aprouechar 
de  los  ministerios  y  ministros  della. 

Todos  estos  mis  Padres  y  hermanos  están  sanos,  Dios  loado» 
y  se  occupan  en  los  sólitos  exerciçios  spirituales  algunos  dellos, 
porque  yo  con  otro  Padre  y  los  dos  hermanos  que  tengo  acá  de 
Gandía  ',  que  no  son  agora  para  studio,  andamos  todos  muy 
distraídos  en  ellos,  y  muy  atentos  en  la  obra  manual. 

Están  aquí  mucho  tiempo  ha  el  P.  Mtro.  Joan,  flamenco  el 
P.  Mtro.  Joan  Gutano  y  el  hermano  Mtro.  Pedro  Canales,  spe- 
rando el  passage,  y  no  sabemos  quándo  será,  por  estas  nuevas 
de  la  armada  del  turco .  A  los  trabajos  presentes  ellos  poco  ayu- 
dan, sino  para  tirar  la  cuerda,  quando  se  sube  alguna  piedra 
grande,  que  á  las  vezes  á  todos  de  casa  ago  poner  la  mano,  y 
subido  el  peso  grande,  luego  los  imbío  á  sus  recogimientos  ó 
studio. 

Deuemos  tanto  á  maestro  Bolet,  á  cuyo  gasto  se  haze  nuestra 
yglesia,  que  deseo  en  algo  poder  condesçendir  á  sus  deseos,  y 
agora  desea  mucho  que  la  Compañía  imbiasse  acá  algún  predi- 
cador, para  que  se  viesse  algún  fruto  de  los  principios  que  él  con 
su  gasto  a  procurado  para  la  Compañía.  Yo  lo  e  scrito  al  padre 
doctor  Araoz,  pero  temo  que  [no]  me  lo  pueda  dar,  por  tener  tan- 
tas partes  á  donde  acudir.  Piega  á  Jesuxpo.  N.  S.  nos  prouea  á 
todos  de  sus  santísimos  dones  y  gracias,  para  en  algo  poder  suplir 

'    Fratres  Oliva  et  Bernat,  de  quibus  diximus  epist.  632. 

*  Joannes  Cuvillon.  De  hoc  ac  duobus  aliis  sociis  agit  Polancus,  t.  m, 
pag.  i83,  n.  387,  et  pag.  332,  n.  739;  de  quibus  non  semel  et  nobis  dicendum 
infra  erit,  suo  loco. 


25  Augusti  1553  439 

la  falta  que  ay  de  obreros,  para  que  todas  las  gentes  le  conoscan, 
crean,  adoren  y  amen.  Amén,  De  Barçelona  á  21  de  Agosto  1553. 

A  la  memoria  de  nuestro  P.  M.  Ignatio  deseamos  ser  traídos, 
y  encomendados  en  las  orationes  de  V.  R. ,  y  en  las  de  todos  los 
Padres  y  hermanos  que  ay  stuuieren.  De  V.  R.  sieruo  en 
Jesuxpo. 

t 

Joan  Queralt. 
Inscripüo:  f  Al  muy  R.do  Padre  en  Xpo.,  el  P.  Mtro.  Joan  de 
Polanco  de  la  Compañía  de  Jesús,  á  santa  Maria  de  la  Strada. 
En  Roma. 

654 

DIDACUS  LOPEZ 

PATRI  MARTINO  DE  OLAVE 

BURGIS  25  AUGUSTI  1553 

Gratulatur  ingressum  in  Societatem .  —  Illi  sese  officiose  et  familiariter 

oflFert. 

t 

Señor.  Los  dias  pasados  entendí  del  maestro  Gallo  quando 
vino  de  Alemania,  cómo  V.  m.  era  ydo  á  Roma  con  propósito  de 
hazerse  religioso  de  la  orden  de  Jhus.,  y  después  me  he  certifi- 
cado mucho  más  del  señor  maestro  Estrada,  que  rreside  en  esta 
cibdad,  el  qual  es  vno  de  los  mayores  señores  que  yo  aquí  tengo, 
y  á  quien  yo  más  debo,  el  qual  me  ha  dicho  que  tiene  carta  de 
V.  m.,  por  la  qual  está  certificado  de  cómo  V.  m.  está  ya  rresce- 
bido  en  la  dicha  orden.  De  lo  qual  los  que  somos  sus  serbidores 
antiguos  y  debdos,  como  yo,  avnque  nos  parezca  que  más  podía- 
mos aprobecharnos  y  holgar  con  V.  m.  de  la  estada  acá  en  el 
mundo,  pero,  bien  mirado,  creo  que  nos  engañamos,  y  así  yo, 
tornando  á  considerar  el  negocio  mejor,  me  huelgo  infinito,  como 
se  lo  he  dicho  al  dicho  señor  maestro  Estrada.  Por  lo  qual  sup- 
plico á  V.  m.  por  el  amistad  antigua,  que  entre  nosotros  ha  avido,, 

•  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  247. 

*  Fr.  Joannes  Gallo,  O.  P.,  de  quo  infra,  epist.  722,  fit  sermo. 


440  Epistolae  Mixtae— 654 

me  tenga  en  el  número  de  sus  serbidores  y  debotos,  acordándose 
de  mí  en  sus  debotas  orationes  y  sacrifiçios,  y  me  escriba  en  qué 
será  contento  que  yo  acá  rrecompense  esta  caridad  y  beneficio 
que  espero  rresçebir  de  V.  m.;  y  en  fin,  pues  que  por  el  presente 
no  nos  podremos  ver,  nos  visitemos  por  cartas.  He  holgado  mu- 
cho que  terná  V.  m.  ay  en  su  compañía  al  señor  Juan  Alonso  de 
Polanco,  su  antiguo  seruidor,  con  quien  creo  yo  se  holgará  muy 
mucho,  de  quien  tengo  vna  carta  que  rescebí  abrá  tres  días,  por 
mano  del  señor  maestro  Estrada,  y  le  respondo  á  ello. 

Yo  creo  me  partiré  para  Sebilla  dentro  de  ocho  días,  donde 
creo  me  deterné  algund  tiempo.  Si  V.  m.  me  escribiere,  sea  por 
mano  del  dicho  señor  maestro  Estrada. 

De  las  cosas  de  acá  no  tengo  qué  hazer  saber  á  V.  m.  más, 
de  que  luego  que  de  París  bine,  yo  me  casé  en  esta  cibdad,  y 
tengo  siete  hijos  y  hijas,  y  así  con  estos  embarazos  me  fué  for- 
zado dejar  el  estudio  de  todo  punto. 

Tengo  entendido  que  mi  preçeptor,  Francisco  de  Astudillo 
está  en  Florencia,  y  bueno  de  salud,  que  plegué  á  N.  S.  sea  por 
muchos  años,  como  yo  deseo.  Si  caso  fuere  que  V.  m.  le  biere, 
le  mande  dar  mis  encomiendas  muy  ahincada  y  amorosamente, 
porque  le  deseo  yo  grand  bien,  y  mucho  querría  saber  de  su  ma- 
nera de  vibir.  Plegué  á  N.  S.  nos  dexe  ver  en  paraíso.  De  Bur- 
gos á  25  de  Agosto  de  1553  años.  Seruidor  y  hermano  menor 
de  V.  m., 

Diego  López  ^ 
Inscriptio:  f  A  mi  señor  el  dotor  Olabe,  en  la  Compañía  del 
nombre  de  Jhus.,  en  Roma. 

'    Vide  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  766. 

*  Aliud  heic  cognomen  adeo  confuse  exaratum  est,  ut  statui  non  pos- 
sit,  an  Arteaga  legendum  sit,  vel  Arriaga,  quod  nobis  videtur  probabilius. 


28  Augusti  1553 


441 


655 

MARTINUS  DE  OLAVE 

[PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA] 

PERUSIA  28  AUGUSTI  I553  '. 

Ignatii  responsum  exspectat,  ut  vicissim  satisfaciat  ipse  ariminensibus. — De 
congressu  suo  cum  cardinali  Cervini.— Hujus  cognitio  et  amor  nostri 
instituti.— Eugubini  non  ei  placent,— Libenter  transferret  eugubinura 
collegium  ad  Montem  Politianum. — Quas  hujusce  rei  inesse  causas  Ola- 
ve suspicetur.  — De  sociis.— Conciones  ad  populum  habitae.— Olave, 
vocatus  a  Mercuriano,  Perusiam  accedit. — Acta  feliciter  cum  cardinali 
perusino. — Laetitia  nostrorum. 

t 

Muy  R.do  Padre  nuestro  en  Jesu  X.°  La  gracia  y  la  paz  de 
X.°  N.  S.  sea  siempre  con  todos.  Yo  me  hallo  al  presente  en  Pe- 
rosa,  y  antes  que  de  mi  venida  aquí  escriua,  diré  lo  que  passé 
con  el  cardenal  ^  y  en  Augubio  después  de  las  vitimas  que  el  lu- 
nes passado  enbié  con  las  cartas  de  Arímino. 

A  los  de  Arímino  hauía  pensado  de  responder  luego,  pero 
después  me  pareció  que  sería  mejor  esperar  la  respuesta  de  V.  P. , 
pues  vernía  en  breue.  El  cardenal  me  mostró  el  día  siguiente 
vna  que  la  communidad  de  Arímino  le  scriuía,  supplicándole  que 
me  diesse  licentia  para  los  ir  á  visitar,  etc.;  y  como  sabía  que  yo 
hauía  la  noche  antes  escrito  á  Roma,  dixo  que  no  hauía  en  este 
negocio  qué  dezir,  sino  que  yo  esperasse  lo  que  V.  P.  mandaría. 

Entramos  en  plática  de  la  gran  requesta  que  hay  de  los  de  la 
Compañía,  y  declarándole  yo  los  muchos  collegios  que  de  poco 
tiempo  acá  se  hauían  fundado  en  España  y  en  otras  partes,  me 
dixo  que  no  se  marauillaua  de  la  charestía  que  hauía  de  hombres 
ya  hechos,  y  que  V.  P.  acertaua  mucho  en  darse  á  hazer  muchos. 
Esta  plática  passò  este  día  y  el  siguiente  muy  adelante;  y  porque 

'  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  117,  prius  52,  53.— Hac 
epistola  usus  est  Polancus,  t.  lii,  pag.  39,  40,  n.  71  et  pag.  54,  55,  n.  94,  95 . 

-  Sermo  est  hic  de  cardinali  Sanctae  Crucis,  Marcello  Cervini,  ex  Mon- 
te Politiano,  dicto,  quamvis  natus  sit  in  Monte  Fario  1501,  qui  tune,  1553, 
eugubinum  sacerdotium  administrabat,  ac  sedem  regebat.  — De  Arimino 
autem  ejusdemque  civibus  infra  erit  sermo,  epist.  663  et  seqq. 


442  Epistolae  Mixtae— 655 

della  podré  hablar  en  Roma  más  despacio,  sólo  diré  aquí  algunas 
cosas  en  suma.  Y  lo  primero  sea  que  á  mi  juizio  el  cardenal  tiene 
vna  affición  á  la  Compañía  y  vn  desseo  de  su  augmento,  como  si 
fuesse  miembro  della.  Lo  2.°,  que  quanto  á  lo  de  la  Sapientia,  se 
ha  tratado  tan  por  menudo,  que  me  paresce  que  está  del  negocio 
tan  capaz  como  yo,  avnque  es  siempre  deste  parescer,  que  es  ne- 
cesario no  hablar  nada  por  vn  año  ó  por  dos,  hasta  que  se  vea 
el  prouecho  que  haze  la  Compañía,  y  que  avn  entonçes  será  me- 
nester buscar  el  modo  para  contentar  los  professores  que  agora 
ay,  y  que  haziendo  otra  cosa  se  leuantarán  las  piedras  en  Roma 
contra  nosotros  y  contra  los  que  nos  fauoreciessen  *, 

Lo  3.*^  que  he  notado  es,  que  está  muy  descontento  de  Augu- 
bio  por  el  poco  agradescimiento  que  ha  mostrado  á  la  Compañía, 
y  poco  gusto  que  en  cosas  de  spíritu  los  hombres  de  aquel  pueblo 
toman,  y  véolo  mucho  inclinado  á  trasferir  este  collegio  á  Monte- 
pulchano;  y  él  solamente  pone  por  causa  el  desagradecimiento 
dicho,  pero  creo  que  ay  también  otra  causa,  y  es  que  está  quasi 
deliberado  de  dexar  el  obispado,  como  me  lo  ha  dos  vezes  apun- 
tado, y  en  este  caso  la  traslatión  sería  necessaria,  porque  en  Au- 
gubio  no  se  podrían  entretener  tres  hermanos,  como  más  largO' 
lo  declararé  á  V.  P.  Y  creo  que  es  esto  lo  que  le  haze  no  tratar 
el  negocio  de  Santa  cruz  ^  con  calor,  aunque  á  él  le  pareçe  que 
no  se  puede  hazer  nada,  sin  acordarse  primero  con  el  fraile  que 


'  «  Judicabat  autem»  cardinalis  Cervini  (cposíquam  Romae  auctoritatem 
in  studiis  Collegium  Romanum  conciliasset,  modum  aliquem  applicandi 
reditus  Academiae,  quatn  Sapientiae  vocant,  excogitandum  et  lectoribus 
conditiones  honestas  prospiciendum . »  Polanco,  t.  lii,  pag.  Sç,  n.  71. 

-  Cum  ageretur  Augubii  de  loco  nostris  idoneo  conquirendo,  Olave 
«unum  prae  caeteris  magis  convenire  judicavit,  qui  Sanctae  Crucis  diceba- 
tur,  et  ad  quamdara  Abbatiam  Ordinis  Sancti  Benedicti,  non  longe  distan- 
tem,  pertinebat.  Serio  ergo  cum  Cardinali  Sanctae  Crucis  de  hoc  loco  a 
monachis  obtinendo. .  .  tractavit. . .  Recepit  Cardinalis. . .  se. . .  id. . .  cu- 
raturum. . .  et  velie  prius  consensum  obtinere  ab  eo,  cui  locus  ille  a  mona- 
chis  datus  fuerat  ad  vitam  fruendus,  quod  numquam  fieri  posse  nostri  intel- 
ligebant.  . .  Et  fortasse  quod  refriguerit  Cardinalis,  hoc  in  causa  fuit,  quod 
litteris  Summi  Pontificis  Julii  III  Romam  evocatus,...  responderat. . .  ab 
onere  ecclesiae  Eugubinae  regendae  se  omnino  liberare  velie,  ut  sine  solli- 
citudine  Romae  posset  residere.»  Polanco,  t.  ni,  pag.  33,  34,  n.  59,  60. 


28  Augusti  1553  443 

está  dentro,  y  esto  es  cosa  escusada,  etc.  Item,  porque  yo  le  ha- 
uía  ya  declarado  que  no  era  possible  embiar  otro  sacerdote  que  á 
M.  Augustin  me  dixo  que,  si  vinieran  dos,  que  tenía  delibe- 
rado de  embiar  el  vno  á  Montepulchano,  de  donde  es  mucho  im- 
portunado porque  demande  á  V.  P.  algunas  personas.  Dixo  más, 
que,  si  el  P.  Laínez  viniesse,  le  querría  mucho  más  para  Monte- 
pulchano, y  que  él  estaría  allá  sin  comparatión  mejor  para  su 
propósito,  y  sería  adorado.  Praeterea  me  significó,  que  antes  que 
yo  le  dixesse  que  hauía  de  boluer  á  Roma  por  Perosa,  que  hauía 
pensado  de  me  pedir  que  boluiesse  por  Montepulchano,  3-  que  vi- 
sitasse á  su  hermano  "  y  aquellos  deuotos,  y  después  me  dixo 
que,  avn  veniendo  por  Perosa,  el  rodeo  sería  pequeño.  Yo  le  dixe 
que  yo  estaua  á  obedientia  de  su  SM  R.ma,  y  haría  todo  lo  que 
me  mandasse;  que  esto  es  también  lo  que  V.  P.  me  hauía  man- 
dado, etc. 

En  esta  plática,  tratando  de  los  de  Augubio,  me  demandó 
qué  se  haría  de  M.  Oliuerio  Yo  respondí  que,  á  quanto  podía 
collegir  de  las  vitimas  cartas,  que  también  quería  V.  P.  que 
fuesse  á  Roma  para  que  creciesse  en  hedad  y  letras.  Díxome: 
Cierto,  si  á  mí  me  demandaran  consejo,  yo  nunca  otra  cosa  acon- 
sejara; y  alabóle  mucho,  diziendo  que  se  podía  hazer  dél  vn 
suppósi to  de  mucha  qualidad.  Esto  es  lo  más  sustantial  de  las  dos 
pláticas.  A  mi  me  trata  con  tanto  amor,  que,  cierto,  no  sabe 
hombre  cómo  responder  en  agradecimiento. 

El  jueues  en  la  tarde  fuy  á  Augubio,  determinado  de  predi- 
car con  el  aiuda  del  Señor  el  día  de  S.  Bartholomé,  donde  pre- 


•  ((Doctor  Augustinus  Riva,  aetate  senex  et  ad  confessiones  idoneus.» 
Polanco,  ibid,  pag.  37,  n.  67. 

2  Erat  hic  Alexander  Cervini,  ut  "ex  sequentibus  constai:  ((Duos  fra- 
tres  habuit  Marcellus  ex  eodem  patre  genitos,  sed  ex  noverca,  Alexandrum 
et  Romulum.  Hic,  praestantis  ingenii  vir,  triennium  ante  ejus  pontificatum 
magno  fratrum  moerore  decessit.  llle  quinquennio  post  e  vita  migravit, 
quatuor  filios  superstites  relinquens.»  Palatius,  Gesta  Pontificum  roma- 
noruniyVOÌ.  IV,  col.  189,  n.  I.  Porro,  ut  idem  auctor  í6¿í¿.  animadver- 
tit,  Marcellus  pontifex  «eligitur  A.  1555.  die  5  Id.  Apr.  Obiit  die  27.  Cum 
sedisset  dies  22.» 

^    Oliverius  Manareus. 


444  Epistolae  Mixtae  -  655 

dica  M.  Baptista  ',  y  el  dicho  Baptista  (que  en  Augubio  no  suele 
predicar  sino  los  domingos)  fué  á  la  abbadía.  Yo  prediqué,  y  tuue 
harto  auditorio,  y  tan  attento,  que  me  puso  harto  ánimo.  Succe- 
dió  por  la  gracia  de  Dios  bien.  Los  hermanos  se  holgaron,  y  el 
cardenal  quando  lo  supo.  Estando  en  Augubio  el  viernes,  vino 
Renaldo  *  con  vna  letra  del  P.  Everardo  en  que  me  dezía  cómo 
el  cardenal  "  entraua  este  día  en  Perosa,  y  que  el  vicario  ^  le 
hauía  dicho  que  no  sabía  si  se  partiría  de  aquí  luego,  y  que,  si 
yo  hauía  de  venir,  que  no  faltasse  de  venir  otro  día,  si  fuesse 
possible.  Allí  boluí  luego  á  la  abbadía  %  y  declarando  esto  al 
cardenal,  me  offreció  vna  carta  para  el  cardenal  de  Perosa,  en  la 
qual  le  rogaua  que  tuuiesse  por  encomendado  el  negocio  sobre 
que  yo  le  venía  á  hablar. 

Vine  aquí  '  el  sábbado,  y  como  el  cardenal  estaua  todo  en 
fiestas,  no  pude  con  él  hablar  hasta  aier  domingo  en  la  tarde,  y 
hablamos  antes  el  P.  Euerardo  y  yo  con  el  vicario  y  M.e  Marco 
Antonio  Ellos  hauían  andado  con  ciertos  desegnos  de  aiuntar 
á  los  nuestros  con  los  maestros  de  la  ciudad,  para  contentar  á  la 
cofradía  de  Jesús,  que  tiene  cargo  de  la  institutión  de  la  iuuen- 
tud,  y  de  aquel  lugar  de  las  escuelas  que  se  hauía  señalado  á  los 
nuestros.  Yo  les  mostré  que  era  este  summo  inconueniente,  y  que 
se  resol uiessen  en  que  todo  aquel  lugar  era  necessario  quedasse 
á  los  nuestros,  para  que  ellos  pudiessen  seruir  á  Dios  haziendo 
fructo  en  este  pueblo,  y  los  hize  harto  capaçes  desto.  Después 
fueron  á  hablar  al  cardenal,  y  yo  me  puse  á  escriuir  esta,  y  lla- 
máronme después  que  hauía  escrito  vna  parte,  y  para  quando 
boluí,  ya  no  era  tiempo  de  poder  escriuir.  El  cardenal  me  recibió 
muy  bien,  y  mostró  toda  la  noluntad  possible  de  hazer  quanto 

*  Joannes  Bta.  Velati,  qui  saepe  hoc  modo  suum  nomen  subscribebat: 
Joannes  Bta.  de  Jesii.  Agit  de  eo  Polanco,  t.  m,  pag.  29,  n.  50  et  seqq. 

*  Qui  in  collegio  nostro  perusino  docebat. 
'  Everardus  Mercurianus. 

*  Fulvius  de  la  Corna,  cardinalis  perusinus. 
^  Joannes  Oliva. 

*  Ubi  cardinalis  Sanctae  Crucis  morabatur. 
'  Perusium  scilicet. 

*  Marcus  Antonius  Gradini. 


28  Augusti  1553  445 

pudiesse.  Yo  he  por  agora  hecho  toda  mi  instantia  en  hazer  que 
se  dé  todo  aquel  lugar  á  la  Compañía,  y  assi  ha  sido  seruido  N.  S. 
que  se  ha  concluido  oy,  lunes,  que  delante  de  mí  hizo  venir  los 
dos  priores  de  la  cofradía  que  tiene  cargo  del  estudio,  y  les  man- 
dó absolutamente  que  mañana  en  todo  el  día  diessen  todas  las  es- 
cuelas á  la  Compañía,  y  hiziessen  passar  los  maestros,  que  allá 
le[e]n,  acá  al  obispado,  donde  este  año  passado  han  leido  los 
nuestros.  Sea  alabado  el  Señor 

Estos  nuestros  hermanos  no  pueden  caber  de  plazer,  y  á  la 
verdad  tienen  razón,  porque  ternán  vno  de  los  lugares  mejores  y 
más  cómmodos  que  para  la  Compañía  se  pueden  dessear,  como 
lo  declararé  largo  allá  á  V.  P.  Quanto  á  la  prouisión  para  la  sus- 
tentatión,  el  P.  Euerardo  no  duda  sino  que,  estando  recogidos 
en  aquel  lugar,  ternán  abundantia  de  todo  lo  necessario,  hauiendo 
algún  hombre  pío  que  tenga  cargo  de  demandar  dos  ó  tres  vezes 
al  año  por  ellos,  que  espera  no  faltará.  El  cardenal  claramente  me 
dize  que  es  pobre,  que  no  tiene  vn  real;  y  yo  también  he  dicho 
claramente  (pero  hablando  en  otro  propósito)  que  nuestra  Com- 
pañía no  suele  ir  sino  á  donde  es  proueída  de  todo  lo  necessario, 
sin  andar  á  pidir  á  nadie  nada,  y  que  assi  haze  fructo  y  es  agra- 
decido su  trabajo.  El  cardenal  y  otros  amigos  no  dudan  sino  que 
los  de  la  ciudad,  viendo  la  differentia  que  ay  de  nuestro  collegio 
á  los  maestros  seglares  (que  son  gente  ignorante),  vernán  á  de- 
xarlos  poco  á  poco,  y  prouerán  á  los  nuestros  de  todo  lo  necessa- 
rio con  el  partido  que  agora  dan  á  los  dichos  maestros;  pero  para 
que  esto  se  funde  enteramente,  y  para  que  se  ganen  los  coraço- 
nes  de  los  populares,  tienen  por  cosa  muy  necessaria  que  aquí 
venga  vn  itaUano,  que  sea  predicador  y  persona  de  authoridad, 
y  ciertas  cofradías  se  obligan  que,  veniendo  vna  persona  seme- 
jante y  haziéndoles  vna  exortationcilla  cada  noche  en  vn  lugar 
donde  se  aiuntan  á  la  salue,  que  darán  todo  el  mantenimiento  á 
la  Compañía.  El  P.  Euerardo  y  yo  hemos  sobre  esto  hablado,  y 
él  estima  tanto  que  se  haga  aquí  algún  buen  principio,  teniendo 
esperança  que  se  fundará  aquí  vno  de  los  collegios  de  más  im- 


'    Vide  Polanco,  Z.  c,  pag.  54,  n.  94. 


446  Epistolar  Mixtae— 656 

portantia  de  toda  Italia,  que  querría  viniesse,  si  fuesse  possible, 
aquí  don  Pablo,  el  de  Cicilia  *,  y  cierto,  yo  lo  mesmo  deseo 
agora,  como  perusino,  y  embiando  de  aquí  al  P.  Euerardo  en  lu- 
gar de  don  Pablo,  por  mucho  que  sea  don  Pablo,  no  creo  que 
temían  de  qué  se  quexar  los  que  ouiessen  á  Euerardo.  Yo  he  di- 
cho al  cardenal  y  á  estos  otros  señores,  que,  podiéndose  hauer 
algún  italiano  que  sea  predicador,  qual  le  demandan,  que  no  dudo 
que  V.  P.  les  hará  de  buena  gana  este  plazer.  Cierto  importa 
muy  mucho  para  que  esto  se  funde.  N.  S.  Jesu  X.''  sea  siempre 
en  nuestro  fauor.  Espero  de  partirme  después  de  mañana.  De 
Perosa  28  de  Agosto  1553.  De  V.  P.  humilde  hijo  y  sieruo  en  el 
Señor, 

Martín  de  Olaue. 

656 

MARTINUS  DE  OLAVE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PERUSIA  29  AUGUSTI  1553 

Cives  perusini  probant  quae  cardinalis  cum  nostris  transegerat. — Aedifi- 
cium  idoneum  adornatur,  quo  migrare  collegium  possit.— Benevolentiae 
signa.— Orator  Societatis,  italus,  desideratur.— Bona  de  Mercuriano  exi- 
stimatio. 

t 

Pax  Christi.  Después  de  la  inclusa  que  se  escriuió  aier  '  y  no 
se  ha  podido  mandar  hasta  agora,  lo  que  se  offreçe  es  que  oy  se 
aiuntó  la  cofradía  que  tiene  cargo  de  las  escuelas,  y  proponiendo 
los  priores  della  lo  que  el  cardenal  *  les  hauía  dicho,  concluieron 
todos,  nemine  discrepante,  en  darlas  enteramente  á  la  Compa- 
ñía. Sea  alabado  el  Señor.  El  cardenal  vino  esta  mañana  á  visi- 
tar el  lugar,  y  agradóle  mucho,  y  mandó  que  luego  se  enten- 
diesse  en  que  las  celdas  se  acabassen,  y  ia  se  ha  començado  á 

*  Paulus  de  Achillis. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n,  119,  prius  55. 
'  Vide  epist.  superiorem. 

*  Fulvius  de  la  Corna.  Vide  Polanco,  t.  ni,  pag.  55,  56,  n.  95,  96. 


29  Augusti  1553  447 

entender  en  la  obra,  y  lo  que  falta  en  cada  celda  es  poco;  de  ma- 
nera que  presto  se  acabarán  todas.  Los  nuestros  tienen  la  pos- 
sessión  de  todo  el  lugar  desde  agora,  y  se  passarán  quando  qui- 
sieren y  vieren  que  la  habitación  está  medianamente  aparejada. 
Venimos  á  comer  con  el  cardenal  el  P.  Euerardo  y  yo,  y  el  car- 
denal nos  mostró  todo  amor  delante  los  suios.  Tomé  licentia  de 
su  S.ia  para  me  boluer  mañana  á  Augubio,  y  díxome  que  me 
embiaría  vna  carta  para  el  cardenal  Santacruz,  y  que  le  dixesse 
quán  hermoso  lugar  tienen  acá  los  nuestros.  El  mesmo  cardenal 
se  parte  también  mañana  para  vna  abbadía  suia. 

De  aplicar  el  salario  de  las  escuelas  para  los  nuestros,  no  ha 
pareçido  á  ninguno  que  se  hablasse  por  ahora.  Todos  tienen  por 
cierto  que  la  cofradía  se  mouerá  de  sí  mesma,  viendo  el  trabajo 
de  los  nuestros,  á  repartir  con  ellos  aquella  renta,  y  que  poco  á 
poco  se  desharán  los  maestros  seglares.  Y  esto  me  han  dicho  los 
mesmos  dos  priores  de  la  compañía,  de  los  quales  el  vno  es 
amigo  nuestro  muy  de  veras,  y  es  M.  Marco  Antonio  el  que 
habló  en  Roma  con  V.  P.  El  vicario  *  me  pareçe  que  está  tam- 
bién ahora  muy  bueno,  y  platica  á  marauilla  bien  del  gran  fru- 
cto  que  de  la  Compañía  á  esta  ciudad  ha  de  venir,  y  tiene  gran 
esperança  que  ha  de  ser  este  vno  de  los  lugares  de  Italia,  donde 
la  Compañía  más  ha  de  creçer  y  fructificar  andando  el  tiempo: 
lo  mesmo  espera  M.  Euerardo.  El  predicador  ytaliano,  que  sea 
persona  de  authoridad,  pareçe  á  todos  en  este  comienço  cosa  ne- 
cessarissima para  que  esto  se  funde,  porque  en  lo  que  resta  el 
fauor  ha  de  venir  del  pueblo  (el  qual  es  muy  denoto)  y  no  del 
cardenal.  Yo  dixe  oy  al  vicario,  hablando  en  esta  matteria,  que 
para  les  çmbiar  hombre  de  authoridad  ytaliano,  que  sería  menes- 
ter llenar  á  M.  Euerardo,  por  ver  cómo  lo  tomaría.  Alteróse  y 
díxome  que,  quitar  de  aquí  á  M.- Euerardo,  sería  destruir  el  ne- 
gocio, porque  era  ia  conoscido  de  todos,  y  estimado  por  hombre 
prudente  y  de  entera  bondad,  y  que,  aunque  viniesse  aquí  vn 
ángel,  hauían  de  passar  muchos  meses  antes  que  los  perusinos 
se  osassen  confiar  dél,  como  se  confiarían  agora  todos  del  P.  Eue- 

*  Laudatus  saepe  Marcus  Antonius  Gradini. 

*  Joannes  Oliva. 


448  Epístolas  Mixtae— 657 

rardo.  Esto  me  encareçió  mucho,  y  holgué  de  oirlo,  por  lo  que 
apunto  en  el  fin  de  la  otra  carta;  y  he  venido  después  á  pensar 
en  el  P.  Baptista,  el  sacristán,  que  emplearía  aquí  vn  año  pro- 
uechosíssimamente,  si  en  Roma  no  hiziesse  gran  falta.  Oso  repre- 
sentar todo  esto,  sabiendo  que  del  representarlo  no  puede  re- 
dundar mal  ninguno.  Pero  de  todo  se  hablará,  plaziendo  á  Dios, 
más  despacio,  quando  me  vea  con  V.  P.  Los  hermanos  acá  están 
todos,  loores  á  Dios,  muy  buenos  de  salud  y  muy  consolados. 
Mañana  bolueré,  plaziendo  á  Dios,  á  la  abbadía,  de  donde  res- 
ponderé á  las  cartas  que  allí  hallare.  N.  S.  nos  mantenga  siem- 
pre en  su  amor  y  gracia.  29  de  Agosto  1553.  De  V.  P.  humilde 
hijo  y  indigno  en  Jesu  X.**, 

Martín  de  Olaue. 
Inscriptio:  Al  muy  R.do  en  X.°  Padre  nuestro,  P.  M.  Ignatio 
de  Loiola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús.  En  Roma. 

657 

PROTONOTARIUS  ARAGONIAE 
JOANNI  POGGIO,  CARDINALI 

CAESARAUGUSTA  29  AUGUSTI  I553 

Societatem  Jesu,  contra  impedientes  eam  Caesaraugustae  domum  aedificare, 

valde  commendat. 

t 

R.mo  é  111. mo  señor.  Dezir  á  vuestra  S.ia  R.ma  por  carta  el 
probecho  que  en  las  ánimas  desta  ciudad  dos  Padres  de  la  Com- 
pañía de  Jesús  han  hecho,  y  en  tan  poco  tiempo  como  ha  que 
están  aquí,  sería  nunca  acabar.  Y  teniendo  por  çierto  que,  sin 
más  alargar,  dará  V.  S.ia  crédito,  pues  los  tiene  á  todos  bien 
conoscidos,  tanbién  querría  que  V.  S.ia  me  lo  '  diesse,  pues,  cierto, 
digo  en  esto  la  verdad,  y  se  tiene  sperança  que  con  el  ayuda  de 
Dios  de  cada  día  será  mucho  más,  como  vemos  al  ojo  el  augmen- 
to. Están  tan  acreditados,  que,  entendiendo  algunos  de  sus  deuo- 

*  Ex  transumpto  coaevo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  150,  prius  489. 

*  Ms.  los. 


29  Augusti  1553  449 

tos,  que  por  no  tener  asiento  de  casa  en  este  lugar  quiçá  se  yrían 
dèi,  han  prometido  harto  buena  suma  para  la  fundación  della,  y 
han  procurado  con  los  jurados  desta  çiudad  les  ayuden  y  fauorez- 
can,  porque  sin  esto  es  imposible  effectuarse,  y  ellos  lo  han 
hecho  tan  bién,  que  luego  la  çiudad  fué  á  ver  vn  patio,  con  inten- 
çión  de  lo  hazer  tassar  y  pagarlo  á  su  dueño,  ó  la  más  parte  de 
la  costa.  Y  como  por  nuestros  peccados  á  toda  buena  obra  ay 
contraste,  los  Padres  de  vn  monasterio  no  han  consentido,  di- 
ziendo  que  está  el  patio  dentro  del  término  que  su  mare  magnum  ' 
les  da,  y  esto  mesmo  han  hecho  otros  monasterios,  y  se  crehe  lo 
harán  todos.  Assi  que,  para  remediar  esto,  y  para  que  con  más 
calor  se  llegue  este  negoçio  al  cabo,  es  necesario  que  S.  A.  ^ 
mande  escrebir  al  virrey,  gobernador,  arçobispo  y  jurados,  di- 
ziéndoles  en  cartas  particulares  quánto  terná  en  seruiçio,  por  la 
deuoçión  que  á  la  dicha  Compañía  tiene,  y  por  saber  el  gran  pro- 
becho  que  en  las  ánimas  hazen  en  todas  las  partes  donde  están,  y 
que  lo  mesmo  tiene  entendido  hazen  en  esta  çiudad  y  reyno,  que 
les  ayuden  y  fauorezcan  para  que  aquí  tengan  el  assiento  de  casa 
que  conbiene,  y  que  sabe  que  se  ha  començado  á  poner  por  obra, 
y  que  no  permitan  que  esto  se  perturbe  por  indirectos  y  preten- 
siones, que,  según  hasta  agora  está  informado,  en  realidad  de 
verdad  son  más  achaques  que  daño,  y  que  no  es  razón  vna  obra 
tan  buena  se  dexe  de  effectuar,  antes  les  ruega  y  encarga  muy 
encarescidamente  lo  lleben  adelante,  y  se  vean  y  auerigüen  las 
dichas  pretensiones,  y  en  lo  que  no  fuere  justo  los  desengañyen, 
y  que  le  abisen  de  las  personas  que  en  esto  no  quisieren  venir  á 
lo  de  razón,  porque  S.  A.  quiere  saberlo  y  remediar  por  las  vías 
que  mejor  le  paresçiere,  porque  no  dexe  de  effectuarse  esto, 
como  es  su  voluntad  que  se  haga,  etc. 

Esto  poco  he  dicho  para  que-V.  SM  tenga  alguna  informa- 
çión  del  negoçio,  y  de  lo  que  es  menester,  y  no  digo  quánto 
conuernía  la  breuedad,  pues  vee  V.  SM  la  necesidad;  y  á  quien 
es  tan  çierto  reffugio  para  en  toda  buena  obra,  y  señaladamente 

'    Complexus  privilegiorum  a  pontificibus  concessorum  familiis  religio 
sis,  Epist.  Mixtae,  t.  i,  pag.  494,  annot.  2. 
«    Philippus  II. 

Epístolas  Mixtak,  tom.  m.  29 


450  Epistolae  Mixtae— 658 

para  en  esta,  corno  V.  S.i^lo  es,  no  ay  para  qué  más  encareçerla> 
ni  supplicar  y  encomendársela  por  parte  de  los  deuotos  dela  Com- 
pañía, entre  los  quales  soy  yo  el  más  mínimo,  y  doy  mi  miajuela, 
como  Sophía,  en  avisar  á  V.  Sm  desto.  Plegué  á  Dios  de  la  re- 
çebir,  y  que  me  dexe  vesar  las  manos  de  V.  SM  antes  que  de 
Spaña  se  vaya,  cuya  R.ma  111. ma  persona  y  estado  nuestro  señor 
Dios  guarde  y  prospere  para  el  bien  de  su  sancta  yglessia.  En 
Çaragoça  á  29  de  Agosto  de  1553. 

A  iergo.  Copia  de  vna  del  prothonotario  de  Aragón  '  para 
el  cardenal  Poggio. 

FRANCISCUS  DE  GURREA 

PHILIPO  II,  PRINCIPI 

EJEA  DE  LOS  CABALLEROS  3o  AUGUSTI  1553  *. 

Statum  Societatis  Jesu  Caesaraugustae,  et  fructum  ex  ejus  occupationi- 
bus,  in  eives  redundantem,  paucis  exponit. — Contra  impedientes  quo- 
minus  aedes  ac  templum  Societati  exstruantur,  principis  favorem  et 
auxilium  enixe  postulat. 

COPIA  DE  VNA  DEL  GOUERNADOR  DE  ARAGÓN  PARA  EL  PRÍNCIPE 

DE  ESPAÑA 

t 

Sereníssimo,  muy  alto  y  muy  poderoso  señor.  Francisco  de 
Rojas  y  otro  su  compañero  de  la  Compañía  de  Jesús  ha  muchos 
años  que  están  en  Çaragoça,  donde  de  su  vida  y  doctrina  han 

'  Erat  hic  «Don  Miguel  Clymente,  tercer  Protonotario  de  Aragón,  de 
los  de  su  casa»  qui  «en  1540  pasó  á  Flandes  con  su  Magestad  Real  y  Cesarea, 
y  le  siguió  por  Francia,  Italia  y  Alemania;  hallóse  en  la  infeliz  jornada  de 
Argel,  y  aviendo  de  ir  á  Flandes  el  Emperador  en  1544,  le  mandó  que  assis- 
tiesse  cerca  de  la  persona  de  el  Príncipe  Don  Felipe,  el  qual  a  12  de  No- 
viembre de  1542  en  Barcelona  le  nombró  su  Protonotario  y  lo  confirmó  en 
las  Cortes  de  Monzón  [1552]  estendiendo  esta  merced  para  después  de  los 
largos  y  felices  días  del  Emperador,  su  padre.»  Uztarroz-Dormer,  Pro-' 
gressos  de  la  Historia  en  el  Reyno  de  Aragón,  pag.  yS.  Cf.  Panzano,  Ana- 
les de  Aragón,  pag.  442,  a  quo  scribitur  «Don  Miguel  Climente,  su  Proto- 
notario. 

-    Ex  apographo  in  voi.  Epist.  diversorum,  unico  folio,  n.  66,  prius659. 


3o  Augusti  1553  451 

dado  muy  grande  exemplo,  y  con  ella  han  traído  al  seruiçio  de 
Dios  mucha  gente,  que  se  confiessan  y  comulgan  cada  domingo, 
y  hasta  haora  entendían  en  su  spiritual  exerçiçio  en  vna  yglesia 
que  el  padre  '  del  conseruador  les  dexó  por  su  testamento,  y  tam- 
bién su  hijo  ^  se  la  dió,  y  assi  mismo  les  dieron  vna  casa  de  apo- 
sento con  ella.  Y  porque  después  ha  suçedido  que  vna  herma- 
na ^  del  conseruador  ha  mouido  pleyto  en  Roma  á  su  hermano 
sobre  esta  casa  y  yglesia,  diziendo  que  ha  de  ser  para  casa  suya 
y  de  monjas,  están  determinados  de  dexalla,  á  que  las  partes  lo 
litiguen,  y  no  han  querido  salir  al  pleito.  Y  faltándoles  esta  com- 
modidad  para  el  seruiçio  de  Dios,  han  sospechado  muchos  de  esta 
çibdad,  que  su  mayor  de  ellos  los  mudaría  de  aquí  á  otra  parte: 
de  lo  qual  mouidas  mucha  genteprinçipal  y  deuota,  hablaron  con 
los  jurados  de  Çaragoça  para  que  con  limosna  y  con  otros  medios 
procurassen  que  se  hiziesse  casa  y  yglesia,  donde  estos  y  otros 
sus  compañeros  pudiessen  seruir  á  Dios,  y  edificar  con  su  buen 
exemplo,  como  hasta  aquí,  á  muchos  otros  en  seruiçio  de  nues- 
tro Señor;  y  á  los  que  esto  se  mouieron  á  hablar,  les  pareçió  que 
era  creçer  mucho  prouecho  á  la  república,  y  que  era  muy  grande 
menoscabo  y  gran  tibieza,  que,  tiniendo  á  estos  por  perfectos  los 
que  los  han  tractado,  los  dexassen  yr  de  entre  nosotros,  viendo 
notoriamente  su  buena  vida  y  lo  que  approuechauan  con  ella.  Y 
pareciendo  bien  esta  opinión  á  los  jurados,  han  ydo  á  uer  çiertos 
patios  para  edificar  la  yglesia  y  monasterio,  para  la  qual,  sin  la 
hmosna  que  la  çibdad  hiziere,  tienen  prometida  limosna  de  mu- 
chos otros  particulares,  que  bastará  para  tener  algún  aposento  y 
edificar  yglesia.  Y  porque  los  fray  les  del  Carmen  y  algunas  otras 
religiones  pretienden  que  no  pueden  edificar  sino  á  trezientas  ca  - 
nas  lexos  de  sus  monesterios,  ha  hauido  alguna  dilación  hasta 
haora  en  començar  á  edifizar.  Hame  pareçido  por  el  bien  desta 
república,  y  porque  V.  A.  gane  con  Dios  en  esto  mucho  mérito, 
hazelle  saber  lo  que  passa  en  esto,  y  juntamente  con  ello  suppli- 

1  Joannes  Gonzalez  de  Villasimplez,  ut  saepe  dictum  est  in  superio- 
re voi. 

2  Joannes  Ludovicus  Gonzalez  de  Villasimplez. 

'    Anna  Gonzalez  de  Villasimplez.  Vide  Epist.  Mixtae,  t.  il,  saepe. 


452  Epistolar  Mixtae— 658 

calle  hag^  msrçad  á  todos  los  que  esto  dessean,  de  escriuir  car- 
tas á  los  jurados,  y  al  arçobispo  de  Çaragoça,  y  al  lugartiniente 
general,  para  que  fauorezcan  este  buen  intento  de  los  que  dessean 
que  se  edifique  casa  y  conuento  á  estos  religiosos  y  á  los  de  su 
Compañía,  y  que  les  encargue  V.  A.,  principalmente  al  arçobispo 
y  á  los  jurados,  busquen  assiento  cómmodo  donde  estos  puedan 
tener  casa  y  huerta;  porque  como  son  personas  muy  retraídas,  y 
con  el  fauor  de  Dios  se  cree  que  vernán  muchos  dellos  á  estar 
aquí,  han  menester  tener  en  su  casa  alguna  recreaçión.  Y  supplico 
á  V.  A.  les  diga,  que  será  seruido  que  por  primores  ni  otras  co- 
lores no  se  estorue  tan  buen  effecto,  3'  que  le  harán  seruicio  de 
tener  particular  cuidado  de  ponerlos  en  buen  lugar,  de  manera 
que  puedan  seruir  á  Dios  y  tener  alguna  recreaçión;  y  quando  al- 
guno pretendiere  algún  daño,  satisfaziéndolo,  lo  conçierten,  pues 
se[r]á  poco,  y  aduierta  que  no  sean  encareçimientos  más  que  daño. 
Y  V.  A.  es  muy  çierto,  que,  quiriendo  entender  en  ello  el  arçobis- 
po y  los  jurados,  se  hará  todo  como  conuiene  al  seruiçio  de  Dios 
y  de  V.  A.:  y  que  les  encarga,  que  en  esto  se  ayuden  y  se  confor- 
men, y  que  procuren  todo  buen  effecto.  En  lo  que  toca  á  la  con- 
tradictión  de  los  del  Carmen,  he  oydo  dezir  que  los  priuilegios  de 
las  trezientas  canas  están  moderados  á  las  çiento  y  cinquenta. 
Quanto  á  la  orden  de  santo  Domingo,  que  es  también  de  los  men- 
dicantes, me  mostró  los  priuilegios  auténticos  frai  Thomás  de 
Esquiuel  que  estañan  restriñidos  á  çiento  y  çincuenta  canas: 
créese  que  lo  mismo  está  restriñido  en  todas  las  otras  órdenes. 
V.  A.  lo  podrá  mandar  ver  esto  á  su  confessor  y  á  otras  personas 
religiosas,  porque,  çierto,  si  en  aquel  primer  sitio,  que  los  jurados 
vieron,  sin  hazer  sin  justicia  pudiessen  edificar,  sería  muy  có- 
modo, y  quitar  inconuenientes  á  que  en  las  otras  partes  no  ho- 
uiesse  las  mismas  porfías:  sin  justicia  no  es  razón  que  V.  A.  lo 
haga,  ni  yo  desseo  tan  poco  su  seruicio,  que  lo  supplique.  Lo  que 
supplico  es,  que  V.  A.  haga  merced  á  los  que  esto  dessean,  de 
fauoreçelles  todo  lo  que  justamente  pudiere,  porque  ciertamente 
pienso  que  desto  redundará  seruiçio  á  Dios  y  gran  prouecho  á 

'  Societatis  Jesu  amantissimus.  Vide  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  217,  241 
et  praecipue  t.  i,  pag.  555. 


3i  Augusti  1553  453 

esta  república.  Nuestro  Señor  la  serenísima,  muy  alta  y  muy  po- 
derosa persona  de  V.  A.  guarde,  con  acreçentamiento  de  mayo- 
res estados  y  señoríos.  De  Exea  de  los  Caualleros  áxxx  de  Agosto 
de  M.  D.  Liij  años.  Sereníssimo,  muy  alto  y  muy  poderoso  se- 
ñor: Besa  los  reales  pies  y  manos  de  V.  A.  su  humil  sieruo  y 
vassallo, 

Don  Francisco  de  Gurrea, 
gouernador  de  Aragón. 

659 

SILVESTER  LANDINUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  3l  AUGUSTI  1553  '. 

Joannes  Morales  ad  Societatis  castra  redire  postulai:  pro  eo  Landinus  de- 
precatur. — Quaedam  de  amicis.  Saracenus  quidam,  ad  Christum  ac- 
cedens,  aquis  lustralibus  tinctus.— Mala  cujusdam  sacerdotis  exempla. 

Jesus. 

Molto  mio  R.do  Padre  nel  nostro  [Signore].  La  somma  gratia 
et  amor'  eterno  di  Xpo.  nostro  Signore  V.  R.  saluti  et  uisiti 
colli  suoi  santi  doni,  et  spirituali  gratie.  M.  Giouanni  Morales  * 
è  uenuto  stipendiato  in  questa  terra  per  andar  alla  guardia  de 
Bonifacio  con  altri  soldati,  et  uedendomi  sabbato  mattina,  s'  ac- 
costò a  me,  et  mi  narrò  la  sua  non  piccola  tentatione,  et  il  Si- 
gnore per  sua  misericordia  gli  dette  il  lume  della  sua  diuina 
gratia.  Cosi  s'  è  deliberato  di  seruir',  domentre  chel  uiua,  a 
V.  R.  et  alla  Compagnia  nel  Signore,  domandando  misericordia 
con  molte  lachrime  da  poi  la  sua  confessione,  dil  suo  gran  fallo 
d'  hauer'  abandonato  cosi  santa  et  carissima  Compagnia,  rifer- 
mando li  suoi  uoti  con  molta  dìuotione.  Però  prego  V.  R.,  per  la 
misericordia  dil  nostro  signore  Iddio  et  per  la  sua  solita  charità 
et  grandissima  humanità,  lo  uoglia  reaccetar'  con  meco  nel  nu- 
mero delli  suoi  minimi  serui,  perchè  spero  seruirà  al  N.  S.  sotto 
la  sua  ubidienza  fidelmente  per  V  auenir',  et  al  presente  manda 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  93,  prius  253. 
^    Vide  epist.  649,  pag.  432. 


454  Epistolas  Mixtae— 659 

a  quella  di  nuouo  li  suoi  uoti.  Ma  perchè  e  al  presente  è  sti- 
pendiato dal  magnifico  officio  per  uno  mese,  benché  V  hauemmo 
fatto  restar'  quiui  per  mezzo  delli  magnifici  signore  gouernatore 
et  M.  Benedetto  Sauli  Casanoua,  et  non  andará  più  a  Bonifacio, 
benché  conuersa  alcuna  uolta  con  noi,  nondimeno  non  sta  in 
casa  con  noi,  insino  a  tanto  che  V.  R.  non  ce  V  ordina  et  com- 
manda. Cé  ben  uero  che  lo  desideriamo  molto  con  Y  ubidienza 
et  parer'  di  V.  R.,  la  quale  di  nouo  prego  n""  essaudisca,  come 
spero  farà.  Penso  circa  la  comunione,  tanto  accresce  il  numero, 
che  fossero  da  500,  con  tutte  Y  altre  cose  spirituale. 

Da  Genoa  hora  ho  riceuuto  una  lettera  vecchia,  la  qual 
mando  a  quella,  colla  lettera  generale,  cosi  come  é,  et  la  fede  di 
M.  Giouanni  Morales  predetto.  Qua  le  fuste  fanno  molto  male, 
et  si  teme  molto,  ma  non  dalli  buoni. 

Tutti  gr  amici  si  raccomandano  alle  diuotissime  orationi  di 
V.  R.  M.  Giovan  Natale,  nostro  hospite,  non  risponde  alla  sua, 
per  esser'  alquanto  infermo:  pregate  il  Signore  per  lui,  che  lo 
sana,  sendo  a  sua  gloria. 

Hieri  batizzasemo  uno  moro  con  molta  edificatione.  Non  sì 
può  dir  quanto  n'  ama,  et  quanto  è  buono,  et  tutta  la  terra  1' 
abbracciò  dopo  il  battesimo,  et  il  patrone,  ch'[é]  agente  dil  si- 
gnore Antonio  d'  Oria,  me  nè  fece  uno  presente,  perchè  era  suo 
schiauo,  con  molta  allegrezza:  il  Signore  sia  lodato 

Le  lettere  del'  Indie  fanno  molto  frutto.  O  se  noi.l'  hauesimo 
tutti. 

Il  P.  M.  Emanuel  lauora  bene,  et  da  150  hieri  mattina  co- 
municò. Ho  dato  ordine  al'  signore  gouernatore  di  far'  ritener' 
uno  prete,  che  ua  fuora  d'  habito,  et  che  si  uoleua  inbarcar'  in 
uno  bergantino  per  andar  al  soldo,  ma  intendo  che  non  sé  fatto 
niente,  perché  non  sé  trouato  ancora.  Lui  non  dice  ufficio,  et  è 
in  scandalo  alli  suoi  et  altri,  et  molte  uolte  da  parte  1'  ho  am- 
monito, et  ancora  con  huomini  da  bene,  et  disturba  la  diuotione 
in  chiesia  imprecando  male,  et  accostandosi  con  le  donne  senza 
vergogna.  O  quanto  cè  da  far'.  Il  Signore  né  porge  lume.  Non 


'    Narrai  hoc  etiam  Polanco,  t.  iii,  pag.  108,  n.  2o3. 


I  Septembris  1553  455 

cè  disciplina  alcuna,  ma  assai  persone  che  contradicono,  et  quelli 
che  douriamo  andar'  auanti.  Mi  raccomando  alle  diuotissime 
orationi  di  V.  R.  con  tutta  V  isola.  Dalla  Bastia  V  ultimo  d' 
Agosto  1553.  D.  V.  P.  R.  humillimo  seruo  nel  N.  S., 
SiLUESTRO  Landino  da  Sarzana. 
Inscripiio:  ]hs.  Al  mio  molto  R.do  Padre  nel  N.  S.,  il  P.  M. 
Ignatio  Loyola ,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù  dignís- 
simo, in  santa  Maria  dalla  Strada,  appresso  a  santo  Marco. 
In  Roma. 

660 

PETRUS  DOMENECH 
PATRI  JACOBO  MIRON 

VILABERTRAN  I  SEPTEMBRIS  I553 

Vindicat  se  ab  his,  quae  falso,  ut  ait,  ei  attribuuntur. — De  Torres  et  Miron 

conqueritur. 

t 

Muy  R.do  Padre  mio  en  Christo.  La  gracia  de  Jesuchristo  sea 
con  V.  R.  y  con  todos.  Por  el  P.  Mtro.  Nadal  habrá  entendido 
parte  de  nuestro  viage,  y  lo  más  por  las  que  tengo  escrito  a 
H.  Pascual.  Esta  es  para  dezir  á  V.  R.  cómo  en  Valencia  recebi 
vna  de  Mtro.  Polanco,  scrita  por  commissión  dei  P.  Mtro.  Ig- 
natio, y  otra  acá,  en  que  me  dize  que  por  cartas  de  algunos  her- 
manos de  Portugal  es  anisado  cómo  yo  trabaio  con  el  rey  de 
hazer  que  la  Compañía  tome  cargo  de  los  niños  huérfanos  V.  R. 
sabe  que  yo  le  dixe,  que  yo  bien  deseaua  por  el  bien  de  la  obra 
que  la  Compañía  tuuiesse  algún  mando  en  ella,  pero  que  no  lo 
haría,  ni  concluiría  cosa  ninguna,  sin  dar  parte  dello  á  V.  R.,  ni 
se  ha  hecho,  y  por  esso  no  se  deuía  scriuir  affirmatiuamente  lo 
que  no  era,  porque  entre  los  del  mundo  parece  mal,  quánto  más 
en  cartas  de  la  Compañía.  Agora,  antes  de  partirme,  obra  de  dos 
meses  en  circa,  diziéndome  el  doctor  Torres  que  antes  que  me 

•  Ex  transumpto  in  voi.  C,  duplici  folio,  n.  21,  prius  261,  262. 

*  Vide  epist.  643,  pag.  416. 


450  Epistolae  Mixtae— 66o 

partiesse  para  Spaña  sería  bien  que  en  esto  se  tornasse  alguna 
conclusión,  y  después  de  dadas  muchas  bueltas  á  ello,  pareció 
que  la  Compañía  ni  tuuiesse  más  en  ello,  sino  vna  superinten- 
dencia en  el  spiritual:  que  el  prouincial  tuuiesse  poder  de  visitar 
los  maestros  de  los  niños,  y  ver  lo  que  les  enseñauan,  y  si  se 
confessauan  á  sus  tiempos,  y  los  exercitios  que  hazían,  y  cómo 
repartían  el  tiempo;  y  que  del  temporal  no  tuuiessen  cargo  nin- 
guno; y  que  ser  la  Compañía  visitador  de  todos  los  collegios  del 
reyno  en  el  spiritual,  para  ver  qué  doctrina  y  costumbres  les  en- 
señauan, parecía  honrra  de  Dios,  y  no  carga  que  fuesse  pessada, 
antes  muy  leue  y  honrrosa,  y  conforme  al  statuto  de  la  Compa- 
ñía, que  es  enseñar  á  niños.  Scrinilo  al  Padre  doctor  Torres  por 
duplicadas:  respondióme  que  lo  auía  puesto  en  los  apuntamien- 
tos que  Luys  Gonçález  havia  de  llenar  á  Roma  para  consultarlo 
con  el  P.  Mtro.  Ignatio.  Leí  al  rey  aquell  capítulo,  y  que  se  es- 
peraría la  respuesta:  parecióle  bien,  y  assi  se  quedó.  De  manera 
que  no  parece  era  necessario  mandar  scriuir  á  Roma  que  vinies- 
sen  mandados  por  lo  que  no  era,  ni  se  hauía  ahún  hablado  en 
ello;  y  scriuir  affirmatiue  lo  que  se  imaginauan,  son  cosas.  Padre 
mío,  que  para  los  flacos,  como  yo,  no  les  hazen  prouecho;  y  si 
V.  R.  me  quiere  dar  desculpa  que  no  vee  las  cartas  que  scriuen, 
parece  que  el  prouincial  es  costumbre  de  verlas. 

Digo  que  ya  otra  vez,  si  se  acuerda,  quando,  estando  yo  en 
Tomar  me  vino  nueua  que  venía  vna  citatión  de  Roma  contra 
mí  sobre  vna  pención  y  priuación  del  canonicado,  y  yo  fui  á 
Coimbra  á  consolarme  con  V.  R.  y  con  los  hermanos,  y  tomar 
su  parecer,  lo  que  haría,  V.  R.  ajuntó  algunos  Padres  en  vn 
cubículo,  y  relatéles  aquello:  dixo  alguno  dellos,  que  para  qué 
aquello,  ajuntar  conseios  sobre  vna  citatión;  y  assi  salii  me  yo,  y 
quedó  V.  R.  con  ellos.  Después  vino  V.  R.,  y  díxome  que  temía 
y  no  quería  que  por  mi  causa  viniesse  alguna  affrenta  ho  deson- 
rra  al  collegio  ó  Companya:  que  con  la  bendición  de  Dios  que 
me  fuesse  á  do  quisiesse  y  me  bien  pareciesse,  en  Portugal  ó 
Castilla,  ó  á  do  quisiesse.  Beséle  la  mano  por  la  licentia,  y  suffrí 

'  Oppidum  Portugalliae,  olim  sacri  ordinis,  qui  Christi  militiam  profite- 
tur,  conventus  et  domicilium. 


I  Septembris  1553  457 

aquello  lo  mejor  que  pude,  y  dissimulé  mi  desgusto.  Fuyme  á 
Portalegre,  y  con  el  enoio  y  trabaio  saltaron  conmigo  calenturas, 
y  cámeras  de  sangre,  y  bascas  '  de  humor  malencónico,  que  si 
no  via  claridad,  parecía  que  me  ahogaua;  ni  podía  comer  nada. 

Estando  assi  en  la  cama,  vino  vna  carta  de  Mtro.  Joan  que 
Dios  aia,  por  commissión  de  V.  R.,  que,  vista  la  presente,  vi- 
niesse  á  Lixboa:  respondí  cómo  estaua  mal.  Mandaron  luego 
otra,  de  que  algunos  se  marauillaron,  que,  no  obstante  qualquier 
cosa,  por  lo  que  cumplía  á  seruicio  de  Dios,  y  que  allí  estaua  el 
doctor  Torres  y  Vrbano  %  que  eran  llegados  de  Coimbra,  que  en 
la  misma  hora  viniesse.  Quando  sentí  que  era  seruicio  de  Dios, 
vine,  y  á  la  primera  jornada,  quando  llegué  al  mesón,  quedé  es- 
tendido en  el  llano,  y  V.  R.  sabe  quantos  días  estuue  malo  en 
Lixboa.  En  fin  vn  día  en  el  capítulo  V.  R.  y  Vrbano  tomáronme 
para  platicar  no  sé  qué  negocios,  y  les  dixe  que  era  catalán,  y 
muy  claro:  que  no  quería  entender  en  passiones,  ni  las  quería 
oyr;  mas  que  si  V.  R.  y  los  de  la  Compañía  tenían  tan  poco  res- 
pecto á  los  hombres,  que  temían  pocos,  porque  á  vn  hombre  de 
mi  edad,  que  estaua  en  la  cama,  le  mandáis  vn  correo  tras  otro, 
no  obstante  qualquier  cosa,  que  en  la  mitad  del  verano,  que  era 
á  la  fin  de  Julio,  con  calenturas  venga  cincuenta  leguas  por  el 
más  pestífero  camino  que  hay  en  Portugal,  es  señal  que  les  es- 
timáys  poco.  V.  R.  me  dixo  que  no  sabía  de  tales  cartas  nada: 
assi  que  agora  también  podrá  V.  R.  dezir  que  no  sabe  nada. 
Pues,  Padre  mío,  no  sea  nada;  mas  bien  se  acordará  que  al  tiem- 
po de  mi  partida  yo  dixe  á  V.  R.,  que  V.  R.  no  era  conmigo  lo 
que  era  en  el  principio  quando  vino,  ó  que  yo  no  era  lo  que  era. 
Y  V.  R.  me  dixo:  Porque?  Yo  le  repliqué:  No  sé  lo  que  es,  mas 
paréceme  que  vultus  tuus  non  est  mihi  sicut  herí  et  nudius  ter- 
tius:  *  y  no  sabía  nada  desto,  que  me  querían  meter  mal  con  el 
P.  Ignatio:  y  dixe  á  V.  R.  que  no  creyesse  todo  lo  que  le  dezían: 
y  lo  mismo  dixe  que  dixesse  al  P.  doctor  Torres.  Porque  vn  día, 

*  Ms.  bascar. 

*  Joannes  de  San  Miguel  (?).  Vide  Epist.  Mixtae,  t.  ll,  pag.  794. 
^  P.  Urbanus  Fernandas. 

*  Gen.  xxxi,  5. 


458  Epistolae  Mixtae— 66o 

apretándome  mucho  que  me  viniesse  para  el  abadiado,  y  que  él, 
estando  en  mi  persona,  no  osaría  allegarse  al  altar,  por  la  ausen- 
cia que  hazía  acá  á  mi  residencia,  á  que  era  obligado  más  que  á 
todo,  y  que  no  me  podía  partir  del  abadiado  ni  estar  en  otra  par- 
te, ahunque  lo  resignasse,  hasta  que  otro  pastor  entrasse  por 
vna  puerta  y  yo  saliesse  por  la  otra,  diziéndome:  mirá,  que  me 
dizen  que  lo  entendéis  bien  y  lo  dissimuláis,  y  no  tengo  tiempo 
para  más,  quedaos  con  Dios;  y  en  esto  lleuantósse,  y  boluió  las 
spaldas,  y  no  me  quiso  escuchar.  Quando  vi  esto,  salté  á  la  puer- 
ta, y  toméle  por  el  manteo,  diziéndole:  haueysme  de  escuchar 
esto.  Díxele  estas  palabras:  mirad,  bien  sé  que  estas  palabras  no 
son  vuestras,  y  soy  catalán  claro:  yo  os  prometo  que,  antes  de 
mucho  tiempo,  si  yo  puedo,  yo  os  mostraré  que  no  dissimulo; 
pero  no  debríades  dar  oreja  á  todo  lo  que  dizen,  y  mi  yda  será 
drecha  al  abadiado,  y  allá  me  iré  como  veréys,  y  assi  lo  dixe  á 
V.  R.  que  lo  hauía  de  hazer,  y  assi  han  visto  si  lo  he  dissimula- 
do quando  he  podido,  y  acá  estoy  agora,  donde  tengo  assaz  que 
entender,  hasta  que  Dios  sea  seruido  de  otra  cosa,  y  no  sobra 
tiempo  para  entender  en  otro.  Procuraré  de  acabar  de  pagar  á 
quien  deuo,  que  es  la  primera  limosna  á  que  soy  obligado. 

A  mi,  como  nuestro  Señor  sabe,  pésame  de  scriuir  esto, 
ahunque  sea  verdad;  mas  por  purgarme  de  lo  que  me  culpan,  es 
necessario  satisfazer  á  lo  que  scriuen,  y  no  dissimular,  porque  no 
se  encaxen  en  lo  que  no  es.  Bien  sé  que  V.  R.  tendrá  desgusto 
dello:  desto  me  pesa  á  mí:  del  desgusto  le  pido  perdón,  mas  no 
de  lo  que  cumple  á  mi  satisfación,  porque  esso  V.  R.  no  lo  ha  de 
querer  por  quien  es  y  á  su  officio  conuiene.  Beso  las  manos  de 
V.  R.,  y  del  P.  Torres  y  de  todos  los  Padres.  Jesuchristo  sfuer- 
ce  á  V.  R.  en  el  su  amor  y  gracia.  Deste  monasterio  de  nuestra 
Señora  de  Villa  Beltrán  al  primero  de  Setiembre  1553.  ' 

V.  R.  no  se  fatigue  en  querer  responder  á  esto,  porque  yo  no 
pretiendo  más,  sino  que  se  sepa  la  verdad.  Y  de  todas  mis  fla- 
quezas pido  perdón  á  todos,  porque  nó  sé  si  nos  veremos  más, 
sino  en  el  cielo:  y  Dios  me  dé  lo  que  yo  deseo  para  V.  R.  y  para 

*  Sic  conformatus  est  numerus,  ut  l$$2  commode  legi  possit,  at  series 
rerum  et  temporum  sine  dubio  postulat  ut  legatur  Vide  epist.  643. 


2  Septembris  1553  459 

ellos,  y  á  mí  lo  que  creo  que  me  ellos  desean,  y  que  vnidos  en 
el  Señor  subamos  al  cielo.  De  V.  R.  seruus  et  filius  in  Christo, 

Pedro  Doménec. 
Inscripiio:  f  Para  el  Padre  micer  Ignacio  leer.  Trelado  de  la 
carta  que  Pedro  Doménec  scriue  al  P.  Mirón  en  Portugall. 

eei 

FRANCISCUS  DE  VILLANUEVA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

COMPLUTO  2  SEPTEMBRIS  I553  '. 

De  sociis,  Romam  Compiuto  proficiscentibus. — Lusitanis  adjunguntur,  duce 
P.  Carneiro. — De  Hieronymo  Vivero:  ejus  mandata  et  vota  in  favorem 
collegii  complutensis. — De  doctore  Vergara. — Jactat  se  Siliceus,  quod 
impediat  nostros  Compiuti  aedificare. — Templi  substructio  omittitur: 
sacellum  fit. — Franciscanorum  coenobiarcha  non  vult  ut  in  sacelli  turri 
campanum  aes  imponatur. — Jubetur  Villanueva  Cordubam  ad  cpnden- 
dum  collegium  ire. — Quid  judicet  ipse  de  sua  profectione  et  habilitate 
ad  inchoandum  opus. 

t 

Jhs. 

Muy  R.do  en  X.°  Padre.  La  gracia  y  amor  eterno  de  Jhu.  X.° 
sea  siempre  en  nuestro  continuo  fabor.  Amén.  Porque  con  qua- 
tro hermanos  que  partieron  de  aquí,  día  de  N.*  S."  de  Agosto  *, 
para  Roma,  los  quales  se  abían  de  embarcar  en  Alycante,  screbí 
largo  de  lo  que  parescía  conuenir,  en  esta  seré  brebe,  dejando 
las  demás  cosas  al  P.  Manuel  %  para  que  él  las  scriba.  Sólo  daré 
vna  ynformación  breue  de  lo  que  en  aquella  serení. 

El  P.  M.°  Simón  pasó  por  aquí  con  el  P.  Melchor  Carnero  á 
ocho  de  Agosto.  Iban  muy  alegres,  y  nuestro  P.  M.°  Nadal  me 
paresce  dió  comissión,  y  mandó  que  el  P.  Melchor  Carnero  fuesse 
por  superior,  ansí  del  P.  M.°  Symón,  como  de  los  diez  que  V.  P. 
mandó  que  de  acá  fuessen  á  Roma.  Y  ansí,  llegando  ellos  á 
Cuenca,  me  enuió  vna  carta  el  P.  Melchor  Carnero  para  que,  los 

'    Ex  originali  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  lyS,  prius  366,  367. 

-    15  Augusti. 

'    P.  Emmanuel  Lopes. 


460  Epistolar  Mixtae — 661 

que  de  aquí  abían  de  yr,  se  partiessen  luego  derechos  para  Ali- 
cante, donde  dezía  que  los  yba  á  esperar,  porque  tenían  nueba 
que  las  galeras  venían  allí  á  tomar  la  gente  del  marqués  de  Sa- 
rria que  va  por  enuajador  á  Roma.  Después  acá  é  sauido  que 
llegaron  buenos,  y  quedaban  allí  juntamente  con  el  P.  M.°  Sy- 
món  y  el  P.  Melchor  Carnero  y  otros  tres  hermanos  de  Balencia 
y  Gandía,  porque  los  otros  tres,  según  e  entendido,  estaban  en 
Barcelona  N.  S.  les  dé  buen  viaje.  De  los  quatro  que  de  aquí 
van,  los  dos  son  maestros  en  artes:  el  vno  de  ellos  tiene  tres  cur- 
sos de  theología,  y  es  muy  buena  auilidad  y  muy  buen  artista,  y 
este  se  dize  el  M."*  Montoya  el  otro  es  latino  y  griego,  y  muy 
buen  mathemático,  y  tan  buen  artista  y  philósopho,  que  en  To- 
ledo tenía  la  cáthedra  de  la  philosophía,  y  este  se  llama  el 
M.°  Pisa  el  qual  tanbién  es  licenciado  en  medicina;  los  otros 
dos  son  bachilleres  en  artes,  buenas  auihdades;  quedábales  poco 
de  oyr  del  curso:  spero  en  N.  S.  que  an  de  ser  sierbos  suyos:  el 
vno  se  dize  Hurtado  Pérez  y  el  otro  Alonso  Hernández. 

El  señor  don  Hierónimo  ^  vino  este  día  de  Cuenca,  mostrando 
resceuir  pena  en  ello.  Me  mostró  vna  carta  de  ese  su  amigo  de 
Roma,  en  quien  me  paresce  auía  puesto  su  renta,  en  la  qual  pa- 
resce  se  quexaba  del  señor  don  Hierónimo,  por  querer  vnir  este 
préstamo  de  PHego  á  esta  casa,  y  que  perdiesse  él  su  regresso, 
poniéndole  tanbién  delante  cómo  él  auía  dado  al  señor  don  Hie- 
rónimo de  vn  beneficio  que  junto  á  Alcalá  tiene,  que  se  dize 
sancta  Leocadia,  el  qual  tiene  deseo  el  señor  don  Hierónimo  [de] 
darlo  á  esta  casa,  si  á  sus  manos  viniesse.  Díxome  el  señor  don 
Hierónimo  que  temía  que  nunca  podríamos  acabar  con  este  su 

'  Ferdinandus  Ruiz  de  Castro  et  Portugal  «primer  marqués  de  Sarria. 
Por  gracia  que  de  este  título  hizo  el  emperador  Carlos  V,  en  l  de  Mayo  de 
1543,  en  favor  de  los  primogénitos  de  la  casa  de  Lemos,  heredó  luego  este 
condado  al  fallecimiento  de  su  madre  D.^  Beatriz  de  Castro  y  Osorio.  »  Bur- 
gos, Blasón  de  España,  t.  lii,  pag.  257. 

-    Vide  epist.  653,  pag.  438. 

'  Joannes  de  Montoya.  Polanco,  iii,  pag.  382,  n.  844,  annot.  2,  ubi 
recensentur  missi  in  urbem  socii. 

*  Alphonsus  de  Pisa,  toletanus.  Vide  loc.  cit.,  et  pag.  325,  726, 
annot.  i. 

»    Hieronymus  de  Vivero.  Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  n,  pag.  788. 


2  Septembris  1553  461 

amigo,  porque  todo  el  tiempo  se  yba  en  demandas  y  respuestas, 
y  que  le  parescía,  porque  el  demonio  no  ympidiese  este  bien, 
aunque  fuesse  más  costa,  que  se  hiziesse  de  otra  vía,  que  paresce 
que  bendría  antes  en  ello  ese  otro,  que  es  que  se  vna  el  benefi- 
cio, reseruándose  los  fructos,  menos  treynta  mili  marauedís,  que 
desde  luego  quiere  goze  la  Compañía,  porque,  si  ese  otro  no  qui- 
siere perder  el  regresso  y  beniesse  á  él  en  sus  días,  la  Compañía 
no  perdiesse  estos  treynta  mili  marauedís  de  limosna.  Yo  le  puse 
delante  al  señor  don  Hierónimo,  mirasse  su  merced  si  sería  ynco- 
ueniente  para  esta  nueba  expedición  ser  pasada  ya  la  suplicación 
en  signatura,  por  ser  cosa  que  su  sanctidad  entendemos  resciue 
pena  que  se  trate  muchas  vezes.  Su  merced  me  dixo  que  se  po- 
dría todo  remediar  con  vna  reformación,  y  que  no  era  ynconue- 
niente.  Yo  deseo  tanto  que  esto  se  hiziesse  á  sabor  del  señor 
don  Hierónimo  (avnque  si  no  tubiera  él  con  quién  cumplir  su 
gusto,  fuera  el  nuestro)  como  deseo  la  renta  para  esta  casa,  por- 
que, según  el  deseo  y  las  entrañas  tiene  á  Compañía  y  á  esta 
casa,  spero  que  a  de  ser  de  él  muy  ayudada,  y  ansí,  avnque 
se  resciuiesse  alguna  pesadumbre  de  este  negocio,  creo  se  ser- 
biría  N.  S.  en  que  se  hiziesse  á  su  gusto. 

El  doctor  Vergara  me  escribió  desde  Cuenca  que  auía  hecho 
vna  permuta  de  vn  beneficio,  que  a  tantos  años  que  lo  anda  bus- 
cando, según  me  escribe.  Al  que  le  dió  no  tiene  entera  edad 
para  ser  ordenado  de  missa,  aunque  en  suficiencia  de  letras  y 
virtud  pluguiesse  á  Dios  que  todos  los  curas  fuessen  tan  sufi- 
cientes, porque  yo  le  cognozco  y  le  e  tratado.  Escribióme  con 
grande  ynstancia  que  yo  pidiesse  á  V.  P.  se  le  diesse  allí  algún 
fabor  para  la  dispensación,  porque  esta  permuta  no  se  deshizies- 
se,  y  si  tardasse  podrían  reuocarse  los  poderes,  porque  tiene  pa- 
rientes, que  le  mueuen  á  ello.  Bign  sé  que  V.  P.  desea  más  con- 
solar al  doctor  que  yo,  y  por  eso  no  tengo  en  esta  qué  pedir 
para  él. 

Ya  V.  P.  [sabrá]  cómo  el  reuerendíssimo  de  Toledo  *  nos 
tomó  las  casas  de  vna  parte  y  de  otra,  para  que  no  nos  pudiésse- 

*  Joannes  Martinez  Guijarro  (Siliceo).  Res,  de  qua  heic  agit  Villanue- 
va, attingitur  supra,  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  655,  et  alibi. 


462  Epistolar  Mixtae— 661 

mos  estender  más,  que  ansí  se  alaba  él  de  ello  públicamente, 
como  hombre  que  a  hecho  obra  de  misericordia,  diziendo  que,  si 
esta  casa  se  hiziera  en  su  tiempo,  no  se  hiziera;  pero  que  ya  nos 
tiene  compradas  las  casas  del  derredor,  porque  no  crezca  más,  y 
ansí,  no  tubiendo  lugar,  no  se  pudo  tratar  de  iglesia.  Y  porque 
lo  que  daba  el  conde  de  Mélito     no  se  podía  ya  más  sustentar, 
ni  yr  más  adelante,  paresció,  porque  él  no  quedasse  corrido  en  al- 
guna manera,  que  conuenía  salirle  al  camino,  y  quitarle  la  ver- 
güenza, diziéndole,  que,  pues  no  había  sitio  para  iglesia,  que 
hiziéssemos  aquí  vn  cuarto  bueno,  que  siruiesse  en  lo  bajo  de  vna 
capilla  anchurosa  y  en  lo  alto  de  aposento,  y  que  pagase  agora 
sus  deudas,  que  adelante,  quando  Dios  le  diesse  possibilidad,  po- 
dría tratar  de  iglesia.  Esto  le  fué  muy  agradable,  y  ansí  bamos 
ya  al  cabo  del  cuarto,  donde  se  haze  vna  capilla  de  ochenta  pies 
en  largo  y  veynte  y  dos  de  ancho,  con  dos  capillicas  á  los  lados,  y 
arriba  aposentos.  Avnque  para  esto  an  ayudado  [otros]  más  que  el 
conde;  porque  el  doctor  Vergara  a  dado  trezientos  ducados,  y  el 
señor  don  Hierónimo  dozientos,  y  otros  que  an  ayudado.  Quería- 
mos hazer  vn  campanario  pequeño,  para  poner  vna  campanica 
que  fuesse  señal  de  capilla,  y  el  guardián  de  sant  Francisco  me 
a  ynuiado  á  dezir  que  no  lo  haga  ni  ponga  campana,  porque  no 
nos  lo  consentirán.  V.  P.  vea,  si  del  general  de  ellos,  que  está 
en  Roma,  se  podrá  haber  alguna  patente  que  les  mande  no  ha- 
blen ni  contradigan  en  esto  á  esta  casa,  atento  que  aquí  no  les 
quitamos  las  missas  ni  los  enterramientos,  y  por  estar  nosotros 
al  fin  del  pueblo  y  ellos  entre  nosotros  y  el  pueblo,  de  manera 
que,  los  que  hubieren  de  venir  á  nuestra  casa  á  missa,  an  de  venir 
por  su  puerta.  Porque  la  otra  carta  que  V.  P.  nos  embió,  vino 
tan  tarde  á  nuestras  manos,  que  ya  el  otro  general  estaba  en 
Portugal  y  cerca  de  acabar  su  tiempo,  y  no  boluió  por  acá  asta 
que  venieron  á  la  electión  de  otro  general:  entre  tanto  aré  yo  lo 
que  pudiere. 

El  P.  Francisco  *  me  escribió  desde  Salamanca  cómo  se  par- 
tía para  Portugal,  mandándome  que  en  todo  caso  fuesse  con  el 

•    Didacus  Hurtado  de  Mendoza. 
Franciscus  Borgia. 


2  Septembris  1553  463 

P.  don  Antonio  á  Cordoba,  á  dar  orden  en  aquello  que  allí  N.  S. 
mueue,  que  paresce  ser  vn  buen  principio  Ya  otras  dos  vezes 
me  abía  escripto  antes  sobre  lo  mesmo,  y  avnque  á  mi  juizio,  yr 
yo,  me  paresze  se  pierde  mucho  del  negocio,  porque  paresce  que 
fuera  menester  para  el  asiento  de  ello  embiar  ^  algunas  perso- 
nas que  tubieran  más  authoridad  y  dieran  más  spectación  á  sus 
deseos,  todavía  de  media  palabra  hubiera  ydo  al  principio,  si 
nuestro  Señor  no  me  lo  hubiera  ympedido  con  vna  enfermedad, 
que  me  dió  al  principio  de  Julio,  que  me  a  durado  asta  agora;  y 
avnque  ando  lebantado,  y  estoy  mejor,  todavía  no  estoy  tan  li- 
bre, que  para  escrebir  esta  no  sea  menester  buscar  mano  agena. 
Plegué  á  su  diuina  magestat  que  no  aya  seydo  yo  yngrato  ni  lo 
sea  de  aquí  adelante  de  beneficios  tan  grandes  como  estos.  Pien- 
so, placiendo  á  la  bondad  de  Dios,  de  aquí  á  quinze  días  partirme 
para  Córdoba,  pues  ansí  lo  sienten  mis  mayores  que  lo  debo  de 
hazer.  En  la  fe  de  ellos  laxabo  retia  \  Plegué  al  Señor  no  ym- 
pida  yo  tan  buena  obra  *.  El  Padre  don  Antonio  quedó  speran- 
do, según  e  entendido,  en  Medina,  y  ansí  creo  que  vendrá  por 
aquí  y  nos  yremos  ambos.  V.  P.  nos  encomiende  y  aga  enco- 
mendar á  N.  S.,  porque  entrar  en  el  Andalucía  me  paresze  que 
es  como  entrar  entre  aquellos  cretenses  que  S.  Pablo  dize 
creo  que  es  opinión  mía,  pero,  sea  lo  que  fuere,  que,  gloria 
del  Señor,  si  no  tubiese  más  miedo  que  nos  han  de  engañar  en  el 
rescebir  para  la  Compañía  que  en  lo  demás,  nengún  miedo  les 
tendría:  con  la  gracia  del  Señor,  no  hay  cosa  que  no  se  dome: 
ansí  spero  en  su  magestad  que  se  hará  allá.  Plegué  á  su  mages- 
tat que  en  todo  agamos  su  diuina  voluntad  y  de  aquella  nunca 


*  Loquitur  Villanueva  de  collegio,  quod  Cordubae  Sòcietati  condere 
volebat  Catharina  Fernandez  de  Cordoba,  mater  Patris  Antonii,  ut  saepe 
dictum  est. 

*  Ms.  einbiá  et  deinde  authoridá...  todavía. 
3    Lue.  V,  5. 

*  Non  sane  praeclarum  opus  Villanueva  impedivit,  immo  vero  mirifica 
promovit,  ut  constat  ex  Polanco,  t.  ili,  pag.  324,  n.  725.  Sed  de  hoc  suo 
tempore. 

^   Ad  Tit.  i,  12. 
^   Ms.  ere. 


464  Epístolas  Mixtae— 662 

discrepemos.  De  allá  auisaremos  á  V.  P.  de  lo  que  se  hiziere. 
N.  S.  nos  dé  su  sancto  amor  y  temor,  para  que  en  todo  le  agrade 
mos.  Amén.  De  Alcalá  segundo  de  setiembre  1553.  Indigno 
hijo  de  V.  P., 

Francisco  de  Villanueva. 
Inscr ipiio: ]hs.  Al  muy  R.do  en  Christo  Padre,  el  P.  M.  Igna- 
tio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  lESVS.  Roma. 

EMMANUEL  GODINHO 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

EX  STO.  FELICE  4  SEPTEMBRIS  1553 

Cum  plura  dubia  et  incommoda  orta  sint  circa  paroecias,  conimbricensi 
collegio  annexas,  eorum  responsa  et  solutionem  efflagitat. 

t 

Jhus 

La  gracia  y  amor  de  X.**  nuestro  señor  sea  siempre  en  nues- 
tras ánimas.  Después  de  aver  escripto  el  mes  pasado  sobre  las 
vicarías  de  estos  monasterios  y  sus  anexas,  como  me  mandó  el 
P.  doctor  Nadal,  me  ha  occorrido  avisar,  vltra  lo  dicho,  lo  se- 
guinte. De  ver  el  abuso  que  vaa  y  puede  aver  en  este  modo  de 
lançamos  de  la  oblygación  y  cura  de  las  ánimas,  hechándola  á 
los  obispos  y  vicarios,  de  que  prouieren,  como  en  las  otras  dezía, 
y  es  que,  dando  el  Collegio  xx  ó  xxx  ducados,  ó  lo  que  fuere 
justo,  á  cada  vicario,  el  tal  puede  poner  en  su  lugar  vn  cura  con 
le  dar  lo  que  manda  la  constitución  del  obispo  y  avn  menos,  co- 
mo haze  vn  vicario  de  vna  anexa  deste  monasterio,  que  es  criado 
del  cardenal  de  Burgos,  y  reside  allá  en  Roma  el  quál  no  da 
más  al  cura,  que  acá  tiene,  que  III  ducados  cada  año,  y  las  ofe- 
rendas del  pee  daltar,  que  valdrán  otro  tanto,  y  la  vicaría  le 


'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  189,  prius  509. 

-  Franciscus  de  Mendoza,  cardinalis  burgensis,  de  quo  in  superioribus 
dictum  est.  Cum  Romae  commoraretur,  pro  eo  dioecesim  burgensem  admi- 
nistrabat  ejus  frater  Ferdinandus.  Epist.  Mixtae,  t.  n,  pag.  858,  873 
et  seqq. 


4  Septembris  1553  465 

rende  á  él  xx  tantos  ducados,  seruiéndola.  Lo  que  todo  es  en 
notable  perjuízio  de  las  pobres  ánimas,  que,  rentando  la  yglesia 
para  el  collegio  150  ducados,  y  para  el  vicario  lo  que  digo, 
vienen  á  ser  seruidas  y  apasentadas  por  vn  menistro  tan  poco 
ydonio,  que  está  asalariado  por  506  ducados.  Por  lo  qual,  pa- 
reciendo que  estas  yglesias  deuen  ser  prouehidas,  quedando  el 
collegio  sin  cargo  ninguno  de  las  ánimas,  conuenía  se  ataje  á 
este  abuso  en  esta  manera,  podiendo  ser,  scilicet:  que  en  las 
letras  desta  gracia  y  concessión  venga  declarado  que  los  mismos 
vicarios  sean  obligados  á  resedir  por  sy,  y  que  no  puedan  poner 
otros  en  su  lugar;  y  que  haziéndolo,  ipso  facto  vaquen  las  dichas 
vicarías,  no  obstante  el  costumbre  de  poderen  los  tales  vicarios 
poner  en  su  lugar  capelanes,  i  que,  haziéndolo,  quede  el  collegio 
desobligado  de  darles  más  de  lo  que  la  constitución  del  arçobis- 
pado  [ú]  obispado  manda  se  dé  por  año  á  los  capelanes  anuales,  y 
que  por  ninguna  vía  puedan  obligar  al  collegio  á  darles  el  resto 
de  lo  que  tuuieren  con  las  tales  vicarías.  Y  esto  entiendo  que  sea, 
asy  en  las  anexas  antigas  destes  monasterios,  y  en  las  parochias 
dellos,  como  en  todas  las  otras  anexas  que  de  nueuo  se  anexaren 
al  collegio,  que  eran  de  la  presentación  de  los  dichos  monaste- 
rios; y  se  esto,  asy  el  modo  de  poner  los  vicarios,  con  quedar  la 
más  renta  al  collegio  en  pensión,  como  también  las  condiciones 
para  cortar  el  abusso,  se  pudiese  aver  en  general  para  el  collegio 
ó  collegios  de  toda  la  Compañía  para  todas  sus  anexas  y  las  que 
adelante  tuuieren,  sería  bueno;  y  si  no,  á  lo  menos  para  estas 
sobre  que  tengo  escripto. 

Otras  vezes  pienso  aver  escripto  á  V.  R.  cerca  esta  yglesia 
del  monasterio  de  san  Fins,  que  es  siempre  habitado  de  los  de 
la  Compañía  y  como  cosa  della;  y  porque  desto  no  avemos  nunca 
avido  respuesta,  por  la  charidad  que  se  acuerde  V.  R.  dello,  y  la 
questión  es,  que,  como  el  ordinario  solía  visitar  esta  3'glesia  en 
quanto  monasterio,  y  asy  parochia,  porque  tiene  su  pila  *  de 
baptizar  y  cura  para  los  parrochianos,  no  dexa  avn  agora  de  vi- 
sitarla, etiam  como  sy  avn  le  durara  el  título  y  nombre  de  mo- 


*   Ms.  pia. 

EpISTOLAE  MixTAE,  tom.  III. 


30 


406  EpISTOLAE  MlXTAE— 662 

nasterio,  avendo  todo  espirado  con  los  monges,  según  la  forma 
de  la  anexación,  de  los  quales  aquy  no  ay  ninguno,  y  asy  manda 
hazer  gruesas  despesas  en  ella,  como  á  yglesia  de  gran  monas- 
teryo;  y  el  maior  perjuizio  que  parece  ay  en  esto  es  perdermos 
nossotros  el  preuilegio  y  exensión  que  tienen  las  cosas  y  yglesias. 
de  la  Compañía  por  la  bulla  vitima  del  papa  Paulo,  lo  qual  pa- 
rece entenderse  también  de  las  yglesias  que  se  diessen  á  la  Com- 
pañía, asy  de  las  ya  antigas  y  vicias,  como  de  las  que  de  nueno- 
se  le  hiziesen.  V.  R.  nos  mande  la  resolución  desto  en  este  caso 
particular  de  la  yglesia  deste  monesterio,  sy  puede  el  obispo  ó  su 
visitador  visitarla  en  más  que  en  lo  que  toca  á  la  parrochia;  y 
siendo  asy,  venga  la  declaración  dello  de  manera,  que  haga  fee 
en  juizio,  porque  de  otra  manera  no  disistirá  el  visitador  de  visi- 
tar como  hasta  aquy,  porque  ya  no  ha  bastado  mostrárense  las 
bullas,  etc.;  mas  dize  que,  veniendo  de  allá  averigado,  desis- 
tirá dello. 

Lo  de  atrás  del  abuso  cerca  las  vicarías,  etc.,  venga  con  las 
más  rezias  y  bastantes  claúsulas  que  pueda  ser.  No  otro,  syno 
que  pido  mucho  ser  encomendado  en  los  sanctos  sacreficios  de 
nuestro  en  X."  P.  Mtro.  Ignatio  y  de  V.  R.  Deste  san  Fins,  oy 
4  de  Setiembre  1553. 

Aquy  estoy  esperando  la  venida  del  P.  doctor  Nadal,  para  que 
dé  asiento  y  conclusión  á  las  cosas  destos  monasterios,  que  es 
vna  de  las  cosas  necessárias  para  el  asiento  y  bien  del  collegio 
de  Coimbra.  Pienso  será  aquy  por  todo  este  Setiembre.  Inutilis 
seruus, 

Manoel  Godinho.  ' 
Manu  P.  Anrriques.  Verte  foli  um.  Esto  de  la  graçia  que 
dize  el  P.  Manuel  Godino,  sobre  las  uicarías,  ha  uisto  el  P.  Na- 
dal, y  paréçele  buen  medio  para  seren  meior  curadas,  si  se  pu- 
diere hazer  de  manera,  que  ninguna  obligaçión  quede  á  la  Com 
pañía,  y  así  me  lo  ha  mandado  escriuir  á  V.  R,  ^ 

Francisco  Anrriques. 


*  Hucusque  manu  sua  scripsit  P.  Godinho. 
2    Vide  epist.  Nadal  hujus  temporis. 


IO  Septembris  1553  467 

Inscriptio:  f  Al  muj  Rdo.  en  X.°  Padre,  el  P.  Mtro.  Johan 
Polanco  de  la  Compañía  de  Jesú,  en  santa  María  de  Strada, 
çerca  san  Marco.  En  Roma.  Pro  toto. 

Alia  manti:  Rescebida  á  3  de  Abril  1554. 

663 

CONVENTUS  ARIMINENSIS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

ARIMINO  IO  SEPTEMBRIS  1553  *. 

De  misso  ad  se  doctore  Olave  gratias  Ignatio  agunt. — Illa  civitatis  mandata 

et  vota  exponet. 

Venerando  et  Rdo.  en  Xpo.  osservandissimo.  Il  R.do  dottor 
Olauio,  quale  con  la  presentía  sua  et  opere  spirituale  ha  uisitato 
questa  città,  se  nè  torna,  et  dirrà  quanto  habbia  ragionato  con  li 
deputati  da  questa  communità  et  quale  sia  V  animo  et  mente  et 
ardente  desiderio  de  questa  città  ^  Ringratiamo  V.  R.  de  V  ha- 
uerci  mandato  vno  tale  Patre  spirituale,  et  ce  reportamo  a  S.  R. 
de  quanto  sia  sucesso  di  qua,  et  la  suplicamo  a  mandarlo  ad 
effetto,  racomandandoci  sempre  nelle  sue  oratione  ^  Et  nostro 
signore  Dio  la  conserui  ad  vota.  Da  Rimino  alli  x  de  viibre  1553, 
D.  V.  R.  servitori, 

Li  consoli  de  Rimino. 

Inscriptio:  Al  Rmo.  monsignore  Ignatio,  singu- 

larissimo.  Roma. 


1  Ex  originali  in  voi.  Epist.  Communitatum ,  duplici  folio,  n.  173, 
prius  24. 

-    Vide  supra,  epist.  ariminenses  l3  Aprilis  et  17  Augusti. 

^  Cf.  Polanco,  t  iii,  pag.  21  et  22,  n.  3l-33,  et  epist.  Patris  Olave, 
n.  665.  Responsum  vero  Sti.  Ignatii,  plenum  amoris  et  gratitudinis,  repe- 
ries  in  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  111,  pag.  428  et  3ol. 


468 


Epistolae  Mixtae— 664 


G64 

FRANCISCUS  DE  ESTRADA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BURGIS  IO  SEPTEMBRIS  I553 

Quid  sentiat  de  Mag.  Polanco,  ejusdemque  paterna  hereditate. — Vitanda  ad- 
versa populi  existimatio. — Colligit  summatim,  quae  in  superioribus  ad 
Ignatium  litteris  exposuerat. — De  sociis. — Burgensium  sodalium  nume- 
rus  et  occupationes. 

+ 

Jhus. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Xpo.  Pax  Xpi.  nobiscum.  Esta 
escribo  de  prisa  para  hazer  saber  á  V.  R.  cómo  resçebí  las  de  3 
de  Junjo  sobre  el  testamento  de  Polanco.  Yo  mostré  la  carta  de 
V.  R.  y  la  de  M.°  Polanco  á  su  madre  y  hermano  %  y  aunque  de 
la  de  V.  R.  se  satisfaçieron,  no  así  de  la  de  M.°  Polanco,  porque 
no  bastan  para  ellos  razones,  ni  admjten  escusa  nj  desculpa,  sino 
dizen  que  es  muy  seco,  y  desamorado,  y  despegado,  y  que  sacó 
aquella  liçencia  solapadamente,  etc. 

V.  R.  lo  dejó  todo  en  sus  manos,  y  así  hasta  agora  no  ave- 
rnos rescibido  nada,  porque,  si  qujeren,  dispensarlo  an  en  otras 
obras  pías,  y  speran  que  M.°  Polanco  embié  la  liçentia  que 
tiene  del  papa,  la  qual  venida,  todavía  creo  nos  lo  dará  todo  para 
esta  casa,  porque,  aunque  á  su  hijo  no  muestren  tanto  amor,  to- 
davía paresçe  que  tienen  voluntad  buena  para  los  que  aquí  esta- 
mos; y  yo  les  tenja  ya  muy  reduçidos  en  amor  y  gracia  con  M.° 
Polanco,  sino  que  las  cartas  que  les  embió  los  an  todo  conturbado 
é  yndignado. 

Quanto  á  lo  que  nota  M.°  Polanco  de  avernos  acá  entreme- 
tido en  applicarlo  para  esta  casa,  sepa  V.  R.  que,  donde  se  an 
sacado  de  limosna  çerca  de  dos  mjl  ducados,  se  pudieran  tam- 

*  Ex  autographo  in  voi.  C,  duplici  folio,  n.  92,  prius  209,  210. — Hujus 
epistolae  exstat  aliud  exemplum  autographum  in  voi.  D,  duplici  folio, 
n.  160,  prius  426,  427. 

-  Hujus  ad  P.  Polanco  litteras  exhibuimus,  supra,  t,  il,  pag.  711  et  seqq. 
Vocabatur  autem  hic  Joannis  frater,  Gregorius. 


IO  SepteíMbris  1553  469 

bién  sacar  otros  dosçientos,  sin  meternos  en  su  herentia;  pero 
viendo  quán  mal  acá  se  tomaua  que  esa  poca  cosa  lo  lleuasen  á 
Roma,  nos  paresçió  á  todos  que  se  debiese  gastar  en  esta  casa 
que  se  fabricaua,  mayormente  que  no  tenjamos  sabido  ser  otra 
la  voluntad  de  V.  R.,  nj  aun  ymagináuamos  que  pudiese  querer 
otra  cosa,  pues  era  su  voluntad  que  en  esta  çiudad  se  hiziese  casa 
ó  collegio.  Pero  como  quiera  que  sea,  aquí  está  eso  y  lo  demás  á 
serujtio  y  disposi tión  de  V.  R.  Nuestro  Señor  sabe  si  stirno  yo 
más  lo  de  Roma  que  lo  de  Burgos,  porque  muy  çiego  sería  qujen 
no  jusgase  importar  mucho  más  eso  que  esto;  pero  en  cosa  tan 
mjnjma,  que  allá  no  quitaua  de  myseria,  y  acá  qujtaua  desedifi- 
catión  de  muchos,  propusimos  lo  que  entendimos,  sperando  la 
resolutión  de  V.  R.  Agora  emos  visto  la  cláusula  de  las  consti tu- 
tiones  que  sobre  esto  nos  embió,  3'  conforme  á  ellas  syempre  nos 
regiremos.  Et  de  his  satis. 

Ase  determjnado  por  letrados  que  M.°  Polanco  herede  500 
ducados,  conforme  á  la  cláusula  del  primer  testamento;  destos 
darán  aora  la  mjtad,  y  la  otra  mjtad  por  muerte  de  su  madre. 

Muchas  vezes  tengo  scripto  que  nos  embíen  señalado  el  día 
en  que  se  gane  el  jubileo  en  nuestra  capilla,  y  nunca  a  venido 
por  charidad  que  V.  R.  nos  le  embíe,  porque  la  bula  dize  que  el 
general  a  de  nombrar  el  día,  y  sperámosle  con  deseo,  porque  lo 
e  publicado  que  le  avrà. 

Quanto  á  mj  y  da,  pensamos  fuera  presto  para  Gandía;  y 
diffiérese,  porque  el  P.  Hernandáluarez  está  en  Avila,  donde  a 
echo  casa  y  yglesia  para  la  Compañja  y  hasta  que  venga,  no 
puedo  hazer  ausentia,  porque  él  quedará  aquí  por  superior. 

El  P.  Francisco  y  Bustamante  están  en  Portugal;  el  Padre 
don  Antonjo  y  otros  en  Córdoua.  El  Padre  prouinçial  pasó  por 
aquj  esta  semana;  estuuo  vn  día,  y  se  partió  luego  á  Alcalá,  por- 
que era  muerta  la  madre  del  conde  de  Mélito  %  y  tenja  negocios 
con  él  y  con  Ruygómez. 

•    Vide  Patris  Estrada  superiores  Htteras  611,  645. 
-    Supra,  epist.  645. 

^  Mater  saepe  laudati  Didaci  Hurtado  de  Mendoza  erat  «Ana  de  la  Cer- 
da, hija  de  don  Iñigo  de  la  Cerda  y  doña  Brianda  de  Castro,  señores  del  Es- 


470  Epistolae  Mixta  e— 664 

El  señor  Benedicto  '  scriujó  proprio  motu.  Dios  perdone  el 
juycio  del  P.  Polanco.  Y  porque  este  señor  es  tanto  nuestro, 
raçón  es  que  le  respondan,  y  hagan  cuenta  dél,  porque  ya  él  me 
a  dado  á  entender  cómo  no  le  scriuen. 

El  P.  Gaspar  *  a  venido  aquj  por  morador;  el  P.  Pozo  se  or- 
denará presto  de  missa,  y  el  P.  Hemandáluarez  vendrá  pronto; 
y  así,  aunque  yo  me  parta,  quedará  gente;  aunque  no  sé  si  por 
todo  este  hibierno  podré,  por  no  dejar  descontento  al  señor  don 
Hernando 

No  se  offresçe  por  agora  otra  cosa,  y  la  priesa  también  no  me 
da  lugar.  Sólo  diré,  que,  quanto  al  leer  en  esta  çiudad  y  hazer 
collegio,  yo  e  scripto  al  P.  M.°  Nadal,  que  está  agora  en  Portu- 
gal, y  hasta  que  él  pase  por  aquj,  no  se  hará  novedad  alguna 
vaste  que  la  casa  está  ya  acabada,  y  ataujada,  y  proveída  de 
ornamentos  de  yglesia  y  otras  cosas.  Venjendo  el  P.  Nadal,  verá 
lo  que  cumple,  y  lo  ordenará  todo  bien. 

Torno  á  dezir,  que  por  amor  de  nuestro  Señor  me  embíen  el 
jubileo,  y  también  vna  ó  dos  bulas  ó  breues  destas  gracias,  que 
vltimamente  agora  a  conçedido  el  papa  Julio  á  la  Compañja;  y 
también  gracia  para  sacar,  quando  çelebro,  vna  alma  de  purga- 
torio. 

Perdóneme  V.  R.,  que  con  la  priesa  e  echo  mala  letra,  y  no 
hallé  qujen  por  mj  pudiese  screujr. 

Andamos  acá  ocupados  en  los  sólitos  exercitios  de  predicar, 
confesar,  visitar  enfermos  y  otras  obras.  Recíbalas  el  Señor,  y 
sírvase  de  nosotros  y  delias. 

Mucha  charidad  me  hizo  V.  R.  en  querer  que  mjs  sermones 
valgan  por  la  doctrina,  y  suplan  por  ella,  qujtándome  la  obligatión 

tado  de  Mieres  y  Mandayona...»  NuÑEZ  de  Castro,  Historia  de  Guada- 
laxara,  pag.  279. 

*  Benedictus  Uguccioni. 

*  P.  Gaspar  Acevedo.  Polanco,  t.  iv,  pag.  398,  n.  857,  annot.  l  et  2. 
'    Ferdinandus  de  Mendoza,  dioeceseos  pro  suo  fratre  gubernator. 

*  Vida  epist.  645.  Quid  vero  Romae  judicarent  nostri  de  collegio  bur- 
gensi,  ad  aedificium  quod  attinet,  conjici  potest  ex  romanis  litteris  ad 
P.  Araoz  et  Nadal,  quarum  fragmenta  habes  in  Polanco,  t.  iii,  pag.  3i8, 
319,  n.  712,  annot.  i. 


II  Septembris  1553  471 

de  la  hazer  por  agora,  que  ando  bien  cansado  con  esta  bendita 
casa.  Nuestro  Señor  dé  á  V.  R.  el  pago  de  la  memoria  y  amor 
que  me  tiene,  y  á  mj  gracia  para  no  ser  ingrato  á  tantos  benefi- 
çios.  Todos  los  Padres  desta  casa  nos  encomepdamos  humjlmente 
en  V.  R.  y  en  todos  los  Padres  que  ay  están,  y  sea  Jesús  con  to- 
dos. Amén.  De  Burgos  10  de  Setiembre.  De  V.  R.  syeruo  en  el 
Señor, 

t  M.°  Strada,  f 
Inscriptio:  7  Al  muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre  nuestro,  el  P.  M.° 
Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús,  en 
Roma. 

665 

MARTINUS  DE  OLAVE 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

ARIMINO  II   SEPTEMBRIS  1553 

Ariminum  se  venisse,  dicit. — Ab  amicis  peramanter  excipitur. — Conciona- 
tur. — Ad  gymnasium  Societatis  Jesu  instituendum  cives,  summa  animo- 
rum  consensione,  quaecumque  necessaria  oflFerunt. 

Jesus 

Muy  R.do  Padre  nuestro  en  Jesu  X."  La  gracia  y  paz  de  nues- 
tro redemptor  sea  siempre  con  nosotros.  Quando,  plaziendo  á 
Dios,  me  vea  con  V.  R.,  declararé  largo  lo  que  he  passado 
aquí  en  Arímino.  Ahora  porné  solamente  la  summa,  hallándome 
de  partida  para  Augubio,  assi  porque  me  han  dicho  que  passa 
oy  por  aquí  la  posta,  como  por  dar  cubierta  á  vna  que  esta 
ciudad  me  ha  embiado  para  V.  R  ^ 

Yo  llegué  aquí  el  miércoles  passado,  y  vine  á  posar  en  casa 
de  M.  Juan  Battista  Modesto  al  qual  hallé  quartanario,  pero 
no  por  esso  ha  dexado  de  me  ser  huésped  muy  charitatiuo.  La 


'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  I20,  prius  25. 
*    Vide  epist.  663. 

'  P.  Olave  «divertii  apud  D.  Joannem  Baptistam  Modestum,  virum, 
juxta  suum  nomen,  modestissimum  et  erga  Societatem  maxime  affectum, 
cujus  domus  nostrorum  hospitium  erat.»  POLANCO,  t.  Ili,  pag.  21,  n.  3l. 


472  Epistolae  Mixtae— 665 

ciudad  ha  vsado  de  todo  el  cumplimiento  possible,  y  aier,  do- 
mingo, se  ai  untó  el  gran  consejo,  que  es  de  130  personas,  á  vna 
de  las  quales,  que  es  persona  spiritual,  yo  hauía  declarado  las 
condiciones  que  deuía  tener  vn  lugar  para  ser  cómmodo  á  nues- 
tra Compañía,  y  declaré  quánto  importa,  para  que  los  nuestros 
hagan  prouecho  en  vn  pueblo,  que,  allende  la  commodidad  de  la 
casa,  tengan  asentado  y  seguro  lo  que  les  es  necessario  para  el 
victo  y  vestido;  y  que  desto  V.  R.  tiene  tal  experientia,  que  es- 
taua  determinado  de  no  embiar  gente  á  ninguna  parte,  sin  se 
assegurar  primero  bien  que  en  esto  no  hauria  falta.  Y  assi  lo 
dixo  esta  persona  en  el  consejo,  y  vinieron  á  concluir  todos, 
nemine  discrepante,  que  se  prouiesse  del  lugar  que  á  mí  me 
pareciesse  más  conueniente,  y  la  ciudad  se  obligó  de  fabricar 
todo  quanto  pareciesse  á  la  Compañía  ser  necessario,  y  de  dar 
en  abundantia  todo  el  entretenimiento.  Esta  conclusión  me 
vinieron  á  dezir  aier  tarde  doze  de  los  principales  del  pueblo, 
con  palabras  de  grandíssimo  agradescimiento,  y  esta  mañana  me 
han  mostrado  cinco  lugares,  que  con  qualquiera  dellos  creo  que 
nos  contentaríamos  en  otras  partes.  Desto  daré  después  larga 
relación,  porque  agora  no  me  puedo  más  estender.  Yo  no  he 
hecho  [más]  que  predicar  aquí,  y  por  orden  y  ruegos  del  vicario  y 
ciudadanos  he  predicado  viernes,  y  sábbado,  y  domingo  en  el 
domo  *,  y  siempre  se  hallaron  al  sermón  todos  los  principales 
del  pueblo,  y  aier  fué  grande  el  auditorio  de  otra  gente.  Tam- 
bién he  ido  á  predicar  después  de  comer  á  otras  partes.  Todo  ha 
succedido  por  la  gracia  de  N.  S.  mejor  que  yo  nunca  pudiera 
mereçer.  A  él  sean  dadas  gracias  por  siempre. 

La  posta  me  dizen  que  se  parte,  y  por  tanto  no  puedo  más 
alargar.  También  me  parto  yo  á  la  hora,  y  seré  mañana,  plazien- 
do  á  Dios,  en  Augubio.  A  M.  Juan  Cacanaro  no  he  visto:  vna 
carta  le  dexo  escrita.  N.  S.  nos  mantenga  siempre  en  su  gra- 


•  (íConcionatus  est  in  cathedrali  ecclesia.  »  Polanco,  ihid.  Vide  locum^ 
ubi  reperies  hanc  epistolam  latinitate  donatam.  Collegium  vero,  ab  arimi- 
nensibus  tam  liberaliter  oblatum,  propter  rerum  angustias  et  sociorum 
paucitatem  admitti  nihilominus  non  potuit.  Polanco,  t.  m,  pag.  6,  n.  2; 
Cartas  de  San  Ignacio,  t.  m,  pag.  3o2,  annot.  2. 


12  Septembris  1553  473 

cia.  Lunes,  á  11  de  Setiembre  1553.  De  V.  R.  humilde  hijo  y 
indigno  sieruo  en  Jesux.", 

Martín  de  Olaue. 
Inscriptio:  f  Al  molto  R.do  Padre,  il  P.  nostro  M.  [Ignajtio 
de  Loyola,  prepósito  ge[nerale]  de  la  Compagnia  di  Jesù.  In 
Roma.  Al  porte  mezo  Julio. 

JOANNES  BAPT.  MODESTO 
PRIORI  SMAE.  TRINITATIS 

ARIMINO  12  SEPTEMBRIS  1553 

Olave  concionibus  suis  et  exemplo  ad  pietatem  ariminenses  accendit.—  Stu- 
dia civium  in  Societatem  Jesu. 

t 

Reuerendo  monsignor,  signor  et  padrón  mio  osservandissi- 
mo ^  La  pace  di  N.  S.  sia  con  tutti.  Altra  esscusatione  non  fo  con 
S.  S.ia  R.madi  questa  mia  natura  si  negligente  in  ogni  cosa, 
massime  poi  nel  ufficio  et  debbito  del  scriuer'.  Lei,  come  piena 
di  charità,  supportarà  la  mia  imperfectione,  del  esser  mio  quanto 
al  passato.  Venni  a  casa  sano,  quanto  fussi  stato  da  anni  in  qua, 
doue  me  nè  trouaua  consolato  per  possermi  affaticar  pel  Signor. 
Huora  mo  da  molti  giorni  in  qua  ho  una  quartana  che  mi  tiene 
molto  angustiato;  penso  nè  harò  buon  mercato,  se  a  primauera 
sarò  libero:  in  tutto  sia  fatta  la  uoluntà  di  nostro  Signor.  Intendo 
che  S.  S.ia  R.ma  sta  bene;  me  nè  piace  molto,  et  cosi  Dio  bene- 
detto la  conserui. 

M.  Ignatio  ha  mandato  el  dottor"  Olauio  a  uisitar'  questa 
città,  intender'  et  uedere  come  può  satisfare  a  suoi  santi  desi- 
derij  ,  quali  thiene  di  condurrà  in  essa  religiosi  della  santa 
Compagnia  del  Signor.  Ha  predicatto  tre  prediche  ,  cioè,  el 


*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  122,  prius  26.  In  n.  121 
ejusdem  voluminis  est  excerptum  hujus  epistolae,  in  compendium  contra- 
ctae. — Usus  est  hac  epist.  Polanco,  t.  iii,  pag.  21,  n.  32. 

*  Erat  hic  Dnus.  Andreas  Lipomani,  Societatis  amantissimus,  de  quo 
saepe  dictum  est. 


474  Epistolas  Mixtae— 666 

giorno  della  S.^a  Madonna,  el  sabbato  sequente,  et  la  domeni- 
ca, con  tanta  satisfactione  et  edifficatione ,  quanto  habbia  ha- 
uuto  per  il  passato  '  questa  città.  Parsi  a  tutti  (come  è)  uno 
apostolo  del  Signor.  Ferono  il  consiglio  il  di  medesmo  "  della  do- 
menica sopra  ciò,  in  tal  modo  conclusano  de  fabricarli  il  luoco  a 
sua  eletta,  et  prouederli  di  tutto  il  bisogno,  et  questo  con  tanta 
prontezza  %  et  ardor'  di  charità,  quanto  mai  cosa,  che  se  sia  pro- 
posta in  questa  città.  Hanno  fatto  electione  de  huomini  delli  pri- 
mi, che  haranno  impresa  di  mandar'  ad  essecutione  el  tutto. 
V.  S.ia  R.ma  agiutarà  la  cosa,  et  con  la  orationi,  et  con  tutti  li 
altri  mezzi  et  potter  suoi,  quali  sonno  assai.  Heri  parti  M.  Ola- 
uio  per  Vgubio,  et  de  li  andar'  a  Roma.  In  tanto  che  uerso  el  fine 
del  mese  si  ritrouarà  là,  se  raccomanda  a  V.  Sia  R.ma  Al  Padre 
don  Bernardino,  del  quale  me  nè  ragiona  con  tanto  amor',  come 
se  fussino  una  anima  et  un  corpo,  altro  non  dico,  perchè  il  cor- 
rerò è  qui.  Mi  raccomando  a  quella  et  a  tutti  li  Padre  di  san  Ni 
cola,  et  che  preghino  Dio  per  me;  a  M.  Anibale.  Non  posso  scri- 
uer'  a  tutti.  Questa  sarà  comune  a  tutti.  De  Rimini  alli  12  de 
y.bre  1553.  D.  V.  S.  R.  seruo, 

prete  Giouan  Battista  Modesto 
Inscriptio:  f  Al  molto  reuerendo  Mons.or  prior  [della]  Trinità, 
signor  et  padrón  mio  osseruandissimo.  Venetia.  Di  porto  quattro 
soldi. 


•  Vide  epist.  superiores. 

*  ivls.  dì  medesmo  dì  della. 
'    Ms.  pronteiizza. 

Hic  «Ariminensis  canonicus»  vocatur  a  PolancO;  t.  iii,  pag.  21,  n,  32. 


15  Septembris  1553 


475 


ee7 

PHILIPPUS  LEERNUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MUTINA  15  SEPTEMBRIS  1553  *. 

Documenta,  ut  recte  fungatur  officio,  poscit.— De  quodam  candidato  Socie- 
tatis. — Qui  aegre  mutationem  in  collegio  factam  prius  tulerant,  mite- 
scunt  animo  et  ad  solita  pietatis  exercitia  accedunt;  immo  poenitentium 
in  dies  crescit  multitudo.— Scholae  disciplina  florent:  scholasticorum  nu- 
merus. — Quae  parantur  exercitationes . — Sociorum  concordia  et  vires. 

t 

Jhs. 

La  gratia  et  pace  di  Christo  N.  S.  sia  sempre  con  tutti.  Amen. 
Molto  R.do  in  X.°  Padre.  La  settimana  passata  io  per  una  mia 
auisai  la  P.  V.  circa  il  successo  di  questo  suo  colleggio  di  Mo- 
dena, insieme  con  domandarli  qualch'  instruttione  o  informatione 
circa  alcuni  particolari,  quali  parmi  tocchano  a  nostro  offitio  per 
ben'  farlo,  etc.  ^  Scrissi  anchora  della  mutatione  et  regimine  d' 
il  Padre  commissario  ^  il  quale  hoggi  ci  auisa  come  debbiano 
riceuere  in  casa  per  scolare  della  Compagnia  quello  giouane, 
chiamato  Gio:  Battista,  del  quale  più  uolte  s'  è  scritto  a  V.  P.; 
e  che  le  occorrentie  nostre  di  hora  inanti  le  scriuiamo  a  Roma, 
perciochè  (per  conto  della  indispositione  sua  corporale),  non  può 
S.  R.  ni  scriuere,  nè  fare  scriuere. 

Il  frutto  spirituale  per  gratia  di  Dio  ua  inansi,  immo  (come  lo 
afferma  M.**  Gioan'  Nietto,  il  quale  ha  uisto  il  frutto  che  si 
faceua  nel  tempo  delli  nostri  predecessori)  è  già  maggiore,  se- 
condo che  si  uede  nella  frequentatione  delli  sacramenti  che  non 
era  in  ilio  tempore;  et  questo  è  uero,  che  ordinariamente  adesso, 
se  non  fosse  per  conseruare  la  sañitá,  ci  smenticharessimo  fra  il 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  224,  prius  loo. 

*  Patri  Caesari  Aversano,  rectori  mutinensi,  collateralis  datus  fuerat 
P.  Philippus  Leernus,  flander  dictus;  et  ita  datus,  ut  suis  hic  humeris  totam 
collegii  gubernationem  sustineret.  Vide  plura  in  Polanco  t.  iii,  pag.  158, 
159,  n  3l6,  3l7  cum  subjectis  notationibus,  ubi  dicitur  cur  Caesar,  vir  alio- 
quin  bonus,  non  esset  moderando  collegio  idoneus. 

'    Joanes  Bta.  Viola. 


476  Epistolae  Mixtae— 667 

giorno  de  uenire  a  tore  la  rifettione  corporalle,  per  essere  tanto  il 
numero  delli  confitenti,  il  quale  può  esser'  che  sia  causato  della 
uicinità  di  questa  solennità  del  Signore.  Le  confessioni  delli  spi- 
rituali, haueuamo  spartiti  fra  la  settimana,  per  non  hauere  da 
stare  ambeduoi  sempre  fermi  nella  chiesa  tanto  húmida,  et  anche 
per  satisfattione  loro,  cioè  che  il  Padre  don  Lorenzo  '  udirla  le 
confessioni,  di  quelle  persone  che  uorriano  confessarsi  da  S.  R.,  il 
Lune,  Mercor',  et  Venerdì;  io  nero,  di  quelle  che  da  me  si  degna- 
riano  confessar,  il  Marte,  Gioue,  et  Sabbatodi;  ma  la  domenica  et 
festa  ambo.  Et  perchè  io  sono  in  omnibus  inutilis,  et  senza  spi- 
rito, et  che  il  detto  Padre  con  la  sua  charità  et  affabilità  satisfà 
assai  nelle  prediche,  et  molto  più  di  me  nelle  confessioni,  ha  il 
concorso  grande,  et  anche  la  signora  cauagliera  alla  quale, 
come  capo,  seguitano  Y  altre.  Vnde,  oltra  delle  conuertite,  delle 
quali  mi  diede  la  cura  il  Padre  commissario,  puoche  (per  le 
raggioni  sopradette)  delle  dette  persone  spirituali  uenghono  da 
me:  d"  ogni  cosa  sia  laudato  il  Signore. 

U  affettione  delli  amici  uerso  di  noi,  la  quale  haueuano  al- 
quanto intepidito  queste  mutationi,  si  riscalda,  et  nissuno  di  quelli, 
che  prima  ci  frequentauano,  sta  retirato  da  noi,  cioè  dalle  nostre 
confessioni,  senon  quel  gentil'  huome,  chiamato  M.°  Gio:  Andrea 
(al  qual  scrisse  V  altro  di  V.  P.),  et  la  sua  famegha,  et  questo  ha 
causato  la  grande  conturbatione'  eh'  hebbero  dela  separatione  et 
absentia  dil  Padre  don  Cesare,  per  esser  stato  (come  dicono) 
causa  secondaria  de  la  conuersione  loro.  Ma  uolse  il  Signore  che 
questi  giorni  il  Padre  don  Lorenzo  et  io  andassemo  a  uisitare  il 
detto  gentilhuomo  et  la  sua  moglie,  li  quali,  doppo  molti  raggio- 
namenti  et  essortationi  che  li  fecemo,  humiliati  ambe  duoi,  si 
offersero  al  medesimo  seruitio,  et  alla  medema  affettione  che  pri- 
ma, dicendo  che,  quantunque  a  loro  fossi  duro  il  smenticarsi  della 
affettione,  la  quale  in  Domino  portauano  al  detto  Padre  don  Ce- 
sare, nondimeno  per  amor'  di  Christo  N.  S.  uoleuano  tornare  al 

'    Joannes  Laurentius,  de  quo  saepe  POLANCUS,  l.  c. 

^  Domina  Constantia  Cortesia,  dieta  cavaliera  Cortesa.  Polanco  t.  ili, 
pag.  6,  annot.  3;  pag.  155,  n.  3ll.  Ad  eam  exstant  Ignatii  litterae,  Cartas, 
t.  Ili,  pag.  441  et  355. 


15  Septembris  1553  477 

consortio  nostro,  et  la  moglie  preghò  che,  in  luoco  di  don  Cesare, 
la  uolessimo  riceuere  sotto  la  nostra  obedientia  et  gouerno  nelle 
cose  dell'  anima.  Pure,  per  essere  la  sorella  del  marito  amalata 
là  in  casa  sua,  non  è  anchora  apparsa,  ma  bene  dice  che,  guarita 
quella,  si  confessará  tutta  la  casa:  orate  pro  ipsis. 

Le  scuole  per  gratia  d'  il  Signore  uanno  bene,  et  gli  scolari 
sono  83.  M.  Andrea  Bon'insegna  fa  pensiero  che  queste  feste  d' il 
natale  (acciò  occupandosi  noi  altri  chi  in  confessare,  chi  in  com- 
municare,  chi  in  predicare,  etc.,  lui  solo  non  resti  otioso,  et  anche 
acciò  faccia  frutto  nelli  scholari,  et  dia  qualche  buono  odore  del 
colleggio  alli  parenti  di  putti  et  altri),  lui  farà  recitare  certe  ora- 
tioni  et  versi,  le  quali  già  ha  datto  in  parte  alli  putti  per  im- 
parar. 

Questi  giorni  passati  hauemo  menati  li  putti  alle  conuertite, 
et  iui  confessatoli,  ma  questo  non  è  stato  senza  grande  discom- 
modo  loro,  et  delle  lettioni,  le  quali  perdono,  per  stare  la  chiesa 
di  dette  conuertite  assai  remota  della  casa  nostra,  tanto  forsi  o 
più,  che  non  è  Araceli  della  casa  di  Roma.  Vnde  molti  delli  amici 
nostri  et  anche  gli  fratelli  dicono,  che,  non  facendosi  altro  della 
chiesa  de  S.to  Vicenzo,  et  non  hauendo  noi  meglio,  per  adesso  si 
potria  pigliare  quella  capella  di  S.to  Anthonio,  partim  per  con- 
fessare iui  li  putti  et  andare  a  sentire  la  messa  al  hora  ordinata, 
non  guastando  T  ora  delle  lettioni,  comme  fanno  andando  a 
S.to  Vicenzo,  non  hauendo  gli  prete  hora  ferma,  partim  anchora 
perchè  si  potria  radoppiar'  il  frutto  spirituale,  confessando  et 
communicando  in  detta  capella,  et  anche  nelle  conuertite.  Sichè 
V.  P.  veda  quale  pareràli  più  conueniente,  o  andare  inanzi,  come 
facemmo,  o  ueramente  uedere  de  torre  la  detta  capella. 

Tutti  per  gratia  dil  Signore  stiamo  mediocremente  sani,  et  sin' 
hora  gli  fratelli  et  io  siamo  stati  in  pace  et  tranquillità  insieme, 
supplendo  V  uno  al  defetto  del'  altro,  supportantes  inuicem  et 
alter  alterius  onera  portantes  * . 

DioN.S.  ciconserui  et  augment'  in  suo  santo  seruitio.  Amen. 

Non  altro  scriuerò  alla  P.  V.,  senonchè  humilmente  et  di 

•   Ad  Ephes.  IV,  2. 
-    Ad  Gal.  vi,  3. 


478  Epistolae  Mixtae— 668 

cuore  mi  raccomando  alle  orationi  di  V.  P,  et  dil  R.do  Padre  mio 
in  Christo  M.°  Polanco,  et  di  tutti  gli  reverendi  Padri  et  charis- 
simi  fratelli  di  costà.  Il  medesimo  fa  il  Padre  don  Lorenzo,  insie- 
me con  tutti  quelli  di  casa.  Di  Modena  allí  15  di  X.bre  1553. 
D.  V.  P.  indegno  figliuolo  et  seruo  inutile, 

Filippo  Leernu  \  ñamengo. 
Inscriptio:  \  Al  molto  R.do  in  Christo  Padre,  il  P.  M.°  don 
Ignatio  de  Loyola,  prepósito  generalle  della  Compagnia  de  Giesù, 
in  santa  Maria  della  Strada,  appresso  santo  Marco.  In  Roma.  Di 
porto  duoi  baiocchi, 

* 

FRANCISCUS  DE  ESTRADA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BURGIS  17  SEPTEMBRIS  155b 

Quid  optet  Franciscus  de  Miranda. — Comestabilis  Castellae  aliique  cives 
dolent  quod  Societas  chorum  non  habeat,  aliarum  religionum  more,  ubi 
precarias  horas  decantei. — Borgia  sospes  et  incolumis  Olisiponem  per- 
venit. — Ipse  et  Nadal  cogitant  ad  festum  Sti.  Lucae  inesse  Cordubae. — 
Ferdinandus  Alvarez  nondum  Abula  reversus  est. — De  jubilaeo.— De 
scholis  burgensibus:  adventus  Patris  Nadal  exspectatur. — Estrada  Pin- 
tiam  se  conferì,  Methymnam  deinde  iturus. 

Jhs. 

Muy  R.do  en  Xpo.  Padre  nuestro.  Pax  Xpi.  nobiscum.  La 
semana  pasada  scriuí  largo  á  V.  R.  Por  esta  lo  que  se  offresçe 
que  screuir  es,  que  el  abbad  de  Salas  "  scriuió  al  señor  Beneditto 
vna  carta,  cuya  copia  embío  aquí,  para  que  allá  sepan  lo  que 
pasa,  y  que  el  abbad  a  mandado  salir  de  su  casa  á  un  hermano 
suyo     que  estaua  en  ella,  y  que  aquí  se  piensa  nos  aya  sido  con- 

*  Leernus  ,  non  multo  post  tempore  ,  mutato  cognomine ,  appellatus 
est  Fáber.  Polanco,  t.  iv,  pag.  102,  n.  192,  annot.  i. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  159,  prius  425. 
^    Epist.  664. 

*  Franciscus  Jimenez  de  Miranda,  saepe  dictus  Franciscus  de  Miranda. 
^    Christophorus  de  Miranda,  sive  plenius  Christophorus  Jimenez  de 

Miranda. 


17  Septembris  1553 


479 


trarlo,  y  puesto  al*abbad  en  que  no  nos  ayudase  con  darnos  su 
casa.  Agora  paresçe  que  el  abbad  no  está  bien  con  este  su  her- 
mano, y  que  quiere  por  medio  del  señor  Beneditto  tornar  en  gra- 
cia nuestra.  Si  N.  S.  le  inspira,  él  solo  basta  para  hazer  aquí  vn 
buen  colegio,  porque  tiene  casa  y  renta,  y  todo  lo  demás  muy 
sobrado:  el  Señor  lo  guíe  '. 

Tanbién  hago  saber  á  V.  P.  cómo  el  condestable  ^  está  aquí^ 
y  me  a  hablado  algunas  vezes  con  mucho  amor,  y  siempre  me 
toca  en  que  querría  que  en  nuestra  religión  ubiese  coro  y  canto  ^ 
y  paresçe  que  el  no  avello  le  retrahe  de  no  darnos  el  collegio  que 
haze.  Otras  muchas  personas  y  quasi  toda  la  çiudad  está  en  lo 
mesmo;  porque,  viniendo  á  nuestra  capilla  y  no  hallando  horas, 
ni  canto,  sino  silentio,  dizen  que  no  se  hallan,  y,  que  los  cantos 
prouocan  mucho  al  pueblo  á  deuotión,  y  que  el  no  avellos  es 
causa  que  mucha  gente  no  viene  á  nuestras  capillas,  ni  se  mue- 
uen  á  tomar  enterramientos  en  ellas, etc.  Scriuo  esto  á  V.  R., por- 
que, si  le  paresciere,  podamos  al  condestable  satisfazer,  y  pro- 
vocali su  deuotión;  y  también,  si  á  V.  R.  paresciere  que  en  esta 
nuestra  capilla,  en  vn  coro  que  tenemos ,  se  dixesen  las  horas  en 
tono,  que  poco  tiempo  se  gastaría,  y  el  pueblo  mucho  se  move- 
ría á  deuotión 

Lo  terçero  aviso  á  V.  R.  cómo  ayer  supe  que  el  P.  Francisco 
Borja  llegó  muy  bueno  á  Lisbona,  donde  fué  con  grande  amor  y 
edificatión  de  todos  rescibido     El  y  el  P.  Nadal  speran  de  estar 

»    De  his  rebus  multa  dicit  Polancus,  non  hoc  anno  sed  sequenti,  1554; 
ideo  et  nos  in  praesentiarum  dicere  supersedemus. 
Petrus  Fernandez  de  Velasco. 

En  quid  rei  propositae  Ignatius  responderé  jussit:  «De  hacer  y  orde- 
nar coro  en  ésa  capilla  no  parece  conveniente  entre  tanto  que  hay  tan  pocos 
supósitos  y  tan  ocupados;  en  el  collegio  del  Condestable  sería  otra  cosa,  por- 
que donde  hubiese  escolares  en  mucho  [número],  mejor  se  sufriría  que  al- 
gunos asistiesen  á  un  poco  de  coro,  el  cual  sufren  las  Constituciones,  cuando 
se  ordena  á  entretener  las  gentes  para  los  sermones  [ó]  colaciones.»  Polan- 
cus ex  com..  Patri  Francisco  de  Strada,  6  Nov.— «Del  coro  dice  más  resuel- 
tamente Nuestro  Padre  que,  si  está  tanto  en  ocio  V.  R.,  que  cante  solo; 
pero  que  deje  estar  los  otros;  finalmente  siente  que  más  nada  de  lo  que  per- 
miten las  Constituciones  se  haga  en  esta  parte.»  Eidem,  7  Nov.  Polan- 
co, t.  III,  pag.  368,  369,  n.  810,  annot.  4. 
*    Vide  epist.  679. 


480  Epistolae  Mixtae— 668 

para  san  Lucas  en  Córdoua,  donde  ya  está  don  Antonio  *  y 
otros. 

4.  El  P.  Hernandáluarez  no  es  aún  venido  de  Avila,  y  con 
esto  no  pienso  hazer  ausentia  tan  presto  de  Burgos,  hasta  que  el 
Padre  M.**  Nadal  dé  la  buelta  por  aquí,  ó  ordene  lo  que  quiere 
que  aquí  se  haga,  porque  ya  la  casa  está  acabada,  y  podría  po- 
ner lectores  (aunque  no  tendrían  renta),  pero  de  limosnas  se  man- 
tendrían muy  bien. 

El  jubileo  que  en  esta  capilla  se  a  de  ganar,  no  le  a  V.  P. 
embiado,  y  sperámosle  con  deseo,  porque  está  publicado  que  le 
avrà.  Yo  no  fui  con  el  Padre  M.o  Nadal  á  Portugal,  aunque  él 
lo  deseó  mucho,  porque  se  temió  que  el  rey  y  otros  deuotos  no 
me  dexarían  salir  de  allá.  Estos  días  pienso  llegar  á  Valladolid, 
que  el  abbad  de  allí  ^  me  a  pedido.  Estaré  algunos  días  allí,  y 
también  veré  á  los  de  Medina,  y  haziendo  algunos  sermones,  daré 
la  vuelta  á  Burgos,  donde  tornaré  á  scriuir  á  V.  R.  lo  que  se 
offresciere,  y  por  tanto  en  esta  no  más  de  me  encomendar  en  los 
santos  sacrificios  de  V.  P.  y  de  todos  los  Padres.  De  Burgos  17 
de  Setiembre  1553.  Sieruo  de  V.  P.  en  X.°, 

t  M.  Strada,  f 

Inscriptio.  \  Al  muy  R.do  en  Xpo.  Padre,  el  Padre  maestro 
Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesus.  En 
Roma. 

'    PP.  Antonius  de  Cordoba  et  Franciscus  de  Villanueva. 

Alphonsus  Enriquez.  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  622.  Hic  autem  vir  ab 
aliis  vocatur  Alphonsus  Villarroel.  Utrumque  componit  SANGRADOR  VITO- 
RES, Historia  de...  Valladolid,  t.  ir,  pag.  94,  annot.  (a):  ((Gil  Gonzalez  Dá- 
vila y  otros  escritores  dan  á  este  abad  el  apellidó  Enriquez.  Pulgar  3'  el  Se- 
ñor Ugarte,  el  de  Villarroel;  lo  cual  me  hace  creer  que  en  alguna  época 
usaría  el  apellido  de  la  madre...  y  en  otra  el  del  padre:  he  visto  documentos 
en  que  se  le  dan  estos  apellidos.» 


17  Septembris  1553 


481 


«69 

ALPHONSUS  ROMAN 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

CAESARAUGUSTA  I7  SEPTEMBRIS  1553 

Quo  in  statu  versentur  res  Societatis  Caesaraugustae,  exponit. — Adversarii 
invalescunt:  deficiunt  amici. — Frequens  sacramentorum  usus  oppugna- 
tur. — His  malis  occurrendum  censet. 

t 

Jhs. 

Muy  R.do  Padre  mio  en  Jesu  X.°  La  summa  grada  y  paz  de 
nuestro  señor  Jesu  X.°  y  la  comunicación  del  Spíritu  santo  sea 
siempre  en  nuestras  almas.  Amén. 

Pocos  días  ha  el  P.  Rojas,  y  yo  por  su  mandado,  escriuimos 
largo  á  nuestro  Padre  M°  Ignatio  sobre  el  negocio  de  nuestro 
assiento  ó  de  la  Compañía  en  esta  çibdad  ".  Después  acá  no  ha» 
cosa  nueua,  más  de  lo  que  en  las  dichas  se  escriuió,  sino  que  de 
cada  día  conosçemos  más  los  muchos  medios  que  el  demonio 
busca  para  estorbar  esto,  y  que  pareçe  ser  conueniente  con  el 
fauor  del  muy  alto  buscar  nosotros  los  que  podamos  para  que 
aquel  y  sus  sequaces  sean  vençidos  y  aun  queden  confusos  con 
sola  la  manifestación  de  sus  dañadas  intenciones.  Entendido  he- 
mos que  en  tres  monesterios,  que  se  nos  han  oppuesto  á  otros 
tantos  sitios,  que  por  los  jurados  de  la  cibdad  nos  han  sido  seña- 
lados cerca  de  aquellos,  están  firmíssimos  en  nos  resistir  con  to- 
das sus  fuerças,  y  son  muchos  los  que  á  algunos  de  estos  fauo- 
reçen.  Si  á  la  Compañía  conuiene  no  pleitear  en  casos  que  bue- 
namente puede,  en  esta  cibdad,  por  la  experiençia  que  tenemos 
de  lo  de  doña  Ana  por  la  particular  qualidad  de  la  gente,  y 
por  començar  ahora  nuestro  assiento,  y  no  tener  sitio  aún  accep- 
tado,  nos  sería  más  dañoso  que  en  algunas  otras  partes.  Si  no  te- 
nemos clara  derogaçión  de  las  cannas  de  los  mendicantes  (den- 

*    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  151,  prius  490. 
-    Haec  Patris  Roman  epistola  desideratur  :  litteras  P.  Rojas  habas  su- 
pra, n.  647. 

^    Anna  Gonzalez  de  Villasimplez. 

EpISTOLAE,  MiXTAE  TOM.   Ili  31 


482  Epistolar  Mixtae— 669 

tro  de  las  quales  tienen  que  no  se  puedan  fundar  cerca  de  sus 
monasterios  otras  yglesias  ó  casas  de  religión)  conforme  á  la  in- 
tençión  de  los  que  nos  han  contradicho  y  de  los  más  de  los  mo- 
nesterios  que  quedan,  si  les  tocasse,  está  claro  tememos  contra- 
dictión  y  pleitos  en  quanto  ellos  puedan  con  justicia,  y  piega  á 
Dios  que  con  ella  se  abstengan  de  lo  que  dizen.  En  nuestro  pri- 
uilegio  no  está  clara  esta  concessión,  y  según  las  palabras  de 
donde  se  podría  collegir ,  tenemos  por  aueriguado  seremos  con- 
tradichos. Hay  más,  que  el  perlado  '  nos  es  contrario,  y  que 
quanto  á  poner  la  primera  piedra,  se  podrá  creer  de  él  prouable- 
mente  dilatará  los  quatro  meses,  y  de  los  religiosos  también,  se- 
gún les  pesa  de  nuestra  fundaçión  aquí,  que  en  aquellos  quatro 
meses  ó  más,  si  no  hallássemos  otro  obispo,  como  se  piensa,  que 
lo  quiera  hazer,  procurarán  algún  impetra  contraria  á  la  nuestra, 
por  donde  nos  diessen  en  qué  entender,  y  se  resfriasse  más  este 
negoçio,  y,  con  la  dilaçión  y  murmuraciones,  la  deuoçión  de  mu- 
chos; que,  como  no  estén  fuertes,  buéluense  presto,  como  ha 
aquí  aconteçido  en  algunos  de  los  que  rijen  la  çibdad,  después 
de  vn  gran  feruor  que  al  principio  mostraron.  Ha  parecido  al 
P.  Rojas  y  á  otras  personas  que,  para  remediar  todos  estos  in- 
conuenientes,  se  procure  lo  contenido  en  essa  supplicación,  y  con 
la  mayor  breuedad  que  ser  pueda,  porque  podría  ser  caso  de  no 
hazerse  nada  hasta  que  ella  venga;  y  si  proseguimos  la  deroga- 
çión  de  los  priuilegios  de  los  otros  por  los  nuestros,  está  en  la 
mano  el  pleito,  y  notables  inconuenientes  con  él,  por  lo  que  ha- 
uemos  experimentado  y  tocado  con  las  manos.  La  supplicación 
bien  verá  V.  R.  que  ha  de  ser  por  la  penitençiaría.  Ay  algunos 
religiosos  que  con  passión  no  poca  y  atreuimiento  han  puesto,  y 
alguno  dellos  no  vna  vez  sola,  sin  los  que  no  sabemos,  lengua  en 
la  approbación  de  los  summos  pontífiçes  hecha  de  la  Compañía, 
diziendo  que  fué  hecha  por  engaño,  cautelas  y  astuçia  humana, 
y  con  hipocresía  y  demostraçión  exterior  de  bien ,  que  en  lo  in- 
terior no  hauía.  También  entre  los  religiosos  hay  gran  caterua, 
y  muy  muchos  entre  seglares,  clérigos  y  legos,  que  abiertamen- 


*    Ferdinandus  de  Aragon. 


17  Septembris  1553  483 

te,  sin  más  consideración  ó  distinción  de  parecerles  bien  á  ellos, 
guiados  por  su  spíritu,  contradizen  la  frequençia  de  los  sacra- 
mentos, condenando  acerca  desto  nuestro  modo  de  proceder,  y 
lo  que  tratamos  y  aconsejamos.  Vemos  á  la  clara  que  algunos 
retroceden,  hauiendo  bien  començado  y  proçedido;  otros  dexan 
los  buenos  propósitos  que  tenían  de  allegarse  á  Dios  por  este  me- 
dio; otros  abominan,  pareciéndoles  deuen  tener  más  verdad  los 
muchos  religiosos  y  sacerdotes  y  otras  personas  que  dizen  el  op- 
pósito,  que  nosotros.  De  los  que  frequentan  y  tiene  el  Señor 
mucho  de  su  mano,  hay  algunos  tan  perseguidos  en  que  tracten 
con  nosotros,  y  se  den  tanto  á  la  frequençia  de  los  sacramentos 
(no  hauiendo  cosa  que  se  permita  ó  haga  acerca  desto  de  nues- 
tra parte,  sino  con  mucho  tiento),  que  pareçe  sería  el  Señor  muy 
seruido  se  buscasse  modo,  por  donde  esto  se  remediasse  (si  le 
hay  y  conuiene),  porque  es  çierto  muchos  más  se  approuecha- 
rían,  si  cessassen  estos  atreuimientos.  El  Señor  ponga  la  mano 
en  todo,  esforçando  á  los  vnos  y  comprimiendo  á  los  otros,  dán- 
doles verdadero  conoçimiento  para  que  se  enmienden. 

En  lo  que  se  pide  en  la  supplicaçión  facultad  para  reconçiliar 
la  yglesia,  etc.,  le  ha  parecido  al  P.  Rojas  se  sobresea  por  aho- 
ra, hasta  que  por  otra  vía  y  para  toda  la  Compañía  se  hayan  de 
pedir  al  papa  algunas  otras  cosas,  que  por  experiençia  pareçe 
acá  ser  necessárias  y  conuenientes,  las  quales,  después  de  bien 
vistas,  se  podían  embiar  apuntadas. 

En  las  oraciones  y  sacrificios  de  V.  R.  y  de  todos  los  Padres 
y  hermanos  mucho  nos  encomendamos,  y  estos  negocios,  en  que 
(si  tienen  por  ahora  buen  successo)  esperamos  será  el  Señor  muy 
seruido.  No  otro,  sino  rogar  á  nuestro  Señor  nos  dé  gracia  para 
sentir  y  esfuerço  para  cumplir  su  santa  voluntad.  Amén.  De  Ça- 
ragoça  17  de  Setiembre  de  1553  años. 

Muchos  días  ha  que  no  recebimos  letra  alguna,  y  tenemos 
mucho  desseo  delias.  Bien  vemos  la  difficultad  :  el  Señor  lo  re- 
medie todo.  Por  commissión  del  P.  Rojas.  De  V.  R.  hijo  y 
sieruo  en  el  Señor, 

t 

Román. 


•484  Epistolae  MixTAE— óyo 

La  costa  desto,  sabida,  se  proueerá  de  acá.  V.  R.  nos  auise^ 
"  Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  R.do  Padre  mio  en  Jesuchristo,  et 
P.  M.o  Juan  de  Polanco,  de  la  Compañía  de  Jesús,  etc. 

«90 

HIERONYMUS  SEQUERA 
PATRI  JACOBO  LAINEZ 

MONTEREGALI  I7  SEPTEMBRIS  1553 

Gaudet  summopere,  accepta  Lainez  epistola. — Quanta  apud  ipsos  sit  illius 
auctoritas.  —  Sibi  gratulatur  de  instituto  Monteregali  Societatis  colle- 
gio.— Cumulate  Oliverium  laudat  et  socios. — Cum  vero  is  in  quartanam, 
febrim  inciderit  ideoque  Messanam  revocatus  sit,  ex  animo  dolet,  ma- 
xime quia,  qui  in  ejus  locum  suffectus  est,  gubernandi  scientia  caret. — 
Consilia  óptima. — Rogat  ut  Oliverius  collegio  restituatur,  aut  alius,  qui 
Oliverii  sit  similis. 

t- 

Lamor'  eterno  et  gratia  de  Christo  nostro  signor  sia  et  cre  - 
scila di  contino  nelli  cuori  nostri.  Amen.  Multo  R.do  signor  et 
Patre  in  Jesù  Xpo.  A  7  del  presente  mese  de  Setembro  me  fu  data 
la  littera  de  V.  R.  P.,  facta  in  Fiorenza  ali  xii  de  Augusto  pró- 
ximo, et  con  essa  tanta  consolatione,  quanta  de  nullaltra  cosa 
potisse  hauere:  sia  laudato  et  ringrasiato  Dio,  che  si  a  dignato  di 
operare  tante  bone  cose  per  mezzo  de  vostra  paternità  ".  Credo 
che  in  questa  città  de  Fiorenza  per  la  gratia  che  Dio  li  hauerà 
dato,  che  per  suo  mezzo  haueranno  facto  vn  sancto  collegio,  se- 
minando vna  bona  semensa,  che  renderà  in  centuplum;  et  cossi 
proprio  hauerà  la  gratia  di  fare  in  Genoua.  Jesù  Xpo.  per  sua 
misericordia  fassia  che  sia  a  laude,  honore,  et  gloria  sua,  et  a  la 
salute  et  vtilità  di  tutte  le  anime  di  quella  città. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  216,  prius  l32,l33. 

*  Vide  supra,  epist.  619,  pag.  348,  ubi  de  auctore  hujus  epist.  fit  ser- 
mo, et  vocatur  Hier.  Seguera,  quam  lectionem  secutus  est  PoLANCO,  t.  Jli 
pag.  232,  n.  512,  qui  nostrum  Hieronymum  appellat  virum  in  ea  urbe  pri-. 
marium  «qui  Consilio  et  favore  et  omni  opera  res  collegii  promovebat,  et 
ives  ad  suos  filios  mittendos,  et  ut  ipsi  ad  conciones  et  catechismum  acce- 
derent,  hortabatur.»  De  hoc  viro  in  sequente  volumine  redibit  sermo. 


17  Septembpis  1553  485 

La  missa  che  comanda  che  per  lei  dica,  cossi,  inutile  pecca-  . 
tore  come  sogno,  non  solamente  vna  li  a  gio  ditto,  però  sarrannq 
multe  altre;  et  di  ogni  giorno  non  si  mancherà  di  offerire  quello; 
sancto  sacrificio  per  V.  R.  P.  Tegno  speransa  in  la  diuina  mar. 
gestà,  che  sempre  le  soy  cose  irranno  de  bono  in  meglo. 

Andai  de  continente  allabbadessa  et  monache ,  et  per  me  li 
fu  lecta  la  sua  littera;  et  grande  alegreza  mostraro,  et  si  offer- 
zero  dipoi  del  matutino  di  dire  li  3  Pater  noster  et  3  Aue  Maria,  , 
non  solamente  vna  volta,  però  multe,  dicono,  lo  faranno.  Il  simile 
detti  le  soi  recomandasioni  al  signor  gubernatore,  et  lesse  la  sua  . 
littera;  et  lui  mostrò  alegrarsene  multo;  et  de  bon  core  si  a  offerto 
a  lei  et  al  collegio.  Et  a  tutti  li  altri  soi  cognosciuti  ha  gio  dato  li 
recomandasioni  soi:  come  a  M.  Hieronymo  Lamanna,  a  M.  An- 
tonino Caloyro,  et  al  sacristano  et  altri:  che  tutti  li  basano  li  mani 
per  mille  volte.  Il  dicto  sacristano  sta  ancora  in  loffisio  che  V.  S. 
lo  impose;  et  lui  lha  facto  et  il  fa  bene.  Il  simile  in  loffisio  delle 
distribusioni,  con  la  mia  superintendensia  che  per  sua  obediensia 
me  impose,  et  già  si  a  comprato  delle  falte  rendita:  che  se  crexe 
più  delle  ore  canoniche:  tersia  et  sexta  delle  dominiche;  et  tersia 
et  sexta  delle  feste  de  tutto  lanno.  Et  cosi  medeme  sta  in  loffi  tio 
-de  procuratore  dellabbadia  M.  Hieronymo  Lamanna,  mio  dissi- 
pulo,  con  la  mia  superintendensia;  et  dele  altre  opere  pie  delle 
orphane,  et  del  hospitale:  in  tutto  si  a  seguitato  la  sua  obbedien- 
tia:  benché  li  emuli  hanno  procurato  di  guastarlo  tutto;  però  il 
Signor  per  la  sua  misericordia  fina  ora  non  lha  permiso. 

Il  suo  nome  de  Laynes  *  he  stato  tanto  celebre  in  questa  terra^ 
<:he  prima  Dio,  et  poi  sua  excellentia,  in  intender  Laynes,  co- 
manda che  tutto  quello  che  per  lei  fu  ordinato,  si  abbia  di  obser- 
uare:  laudetur  Deus  in  omnibus,  etc. 

Quanto  allo  che  me  dice  del  collegio  de  Monreale,  non  he 
dubbio,  che  ancora  che  io  non  so  dello  numero  delli  boni,  puro 
mi  ha  gio  dilectato  sempre  di  stare  apresso  de  boni:  praticandol 
et  congratulandomi  con  loro;  seruendoli  et  agiutandoli,  che  lo- 

'  Acta  a  P.  Lainez  Monteregali  anno  1549,  inter  quae  recensenda  qui- 
'dem  est  piena  disciplinae  redintegratio  in  coetu  sacrarum  virginum,  scri- 
ptis  accurate  mandavit  Polanco,  t.  i,  pag.  38i-383,  n  378-381. 


486  Epistolae  Mixtae— 670 

pera  del  bene  sempre  vada  auanti,  et  cossi  mi  ha  gio  alegrata 
grandissimamente  che  sia  miso  in  opera  de  fundarsi  il  collegio  in 
Monreale.  Et  del  primo  giorno  che  giunse  qua  il  R.do  Padre  don 
Bernardo  che  fu  pronuntiato  rectore  di  questo  collegio  de 
Montreale,  fui  sempre  con  lui  acompagnandolo  al  gubernatore  et 
al  vicario,  dandole  littere,  incaminandoli  in  ogni  cosa,  et  in  com- 
prar la  casa  per  lo  collegio,  principiando  tutto.  Et  lo  che  hanno 
perseuerato  finadora,  sempre  ha  gio  stato  con  loro,  pede  per 
pede;  et  non  hanno  mai  nexuto  a  predicare  et  a  legier  la  doctrina 
cristiana  et  in  altre  parte,  che  non  Ihabbia  sempre  acompagnato: 
et  cossi  per  la  gratia  de  Dio  se  perseuerarà  per  lo  dauenire  sem- 
pre che  loro  non  lo  impediranno. 

Il  Patre  don  Bernardo  he  tanto  persona  da  bene,  che  ben  pare 
che  he  da  quel  bon  sanguo  delli  flaminghi.  Tene  quella  purità 
antica;  he  homo  cinsero,  et  vero  seruitore  de  Dio,  che  pare  che 
de  lui  si  po  dire:  Inueni  virum  secundum  cor  meum  ^  Del  prima 
giorno  si  informò  delle  cose  di  qua,  et  in  vn  tratto  fu  al  capo 
de  ogni  cosa.  Cominsiò  a  legier  la  doctrina  Christiana  in  la  eccle- 
sia de  sancto  Sebastiano,  vicina  al  collegio,  et  in  la  ecclesia  de 
sancto  Crastro  fa  predicar  ogni  dominica  ad  vno  delli  fratelli,, 
nomine  Saneio  ^  Nauarro,  il  quale  lo  fa  bene.  Et  con  il  guberna- 
tore *  et  vicario  et  tutti  sa  miso  in  multa  reputasione,  et  prin- 
cipiato boníssimo  il  collegio  con  numero  che  ci  ha  hauuto  presto 
de  ducento  scolari.  Il  qual  collegio  sta  apresso  della  casa,  vnde 
hospitaua  il  capitan  della  guardia.  Tene  vna  bella  fontana  in  casa, 
che  medeme  curre  in  la  cucina.  Del  patio  va  al  giardino,  et  po 
ire  al  refetorio,  et  per  tuta  la  casa.  Bellissima  vista  supra  Pa- 
lermo et  la  valle.  Loco,  di  esserci  vna  competente  ecclesia,  seu 
Capella  grande.  Li  fratelli  del  collegio  de  Palermo,  quando  ve- 
neno a  recreasione  al  de  Monreale,  li  pare  venire  in  paradiso  te- 

*  Bernardus  Oliverius.  Vide  epistolas  ipsius,  supra  editas. 
^    iReg.  xiii,  14. 

'    Sanctius  Ochoa,  navarrus ,  frater  P.  Michaelis  Ochoa,  qui  collegii 
ognatensis  rector  erat.  «Praedicare  coepit  Sanctius  in  monasterio,  quod 
_   Sancii  Erasti  nominabant.  Nec  soJum  moniales,  sed  et  multi  saeculares... 
perlibenter  eum  audiebant.»  Polanco,  t.iii,  pag.  233,  n.  515. 

*  Vincentius  de  Nobili  vel  Nobilibus. 


17  Septembris  1553  487 

restre:  sia  ringrasiato  Dio  di  tanto  ben  che  ha  mandato  a  Mon- 
reale, et  si  a  dignato  visitare  per  sua  misericordia  queste  peco- 
relle; che  se  tene  speransa  con  la  gratia  de  Dio  et  con  il  metzo 
del  bon  capo  del  collegio  farranno  Monreale  come  vna  religione; 
che  a  exemplo  di  questa  terra,  se  renouaranno  multe  altre.  Tene 
intento  de  legier  presto  a  ttuti  [sic]  li  sacerdoti  tutti  li  casi  de 
consciensia. 

Et  stando  in  la  dieta  contenteza  et  boni  principii,  ha  acca- 
duto che  li  a  venuto  il  male  della  quartana  al  Patre  don  Bernar- 
do. Però  questo  ancora  non  sarria  stato  niente,  perchè  la  infir- 
mità  non  leua  la  virtù;  più  tosto  la  crescie,  perchè  multo  meglo 
he  vn  bono  malato,  che  non  he  vno  sano,  che  non  sia  de  sana 
mente.  Et  stando  in  la  dieta  infirmità,  ha  parso  al  Patre  don  Hie- 
ronymo  Domenech,  che  al  presente  se  troua  in  il  collegio  de  Mes- 
sina, scriuerli,  che  con  le  galere  de  Scicilia,  che  de  Palermo  sta- 
uano  par  parter  per  Mesina,  se  inbarcase,  et  andasse  in  Messina, 
che  forsan  là  sanaria  della  quartana  ;  et  lui  dacontinente ,  cossi 
malato  como  era,  fece  la  obediensia.  Dicono  che  si  là  sana,  lo  fa- 
ranno ire  con  intento  de  farlo  rectore  del  collegio  de  Messina;  et 
che  si  là  non  sana,  che  lo  ritornaranno  a  Monreale,  Li  peccati  de 
Monreale  pare  che  sonno  causa  che  sonno  priui  de  tanto  bene.  Lo 
mele  che  hauia  venuto  in  boca,  sa  tornato  tanto  fele;  maxime  che 
vno  che  hanno  mandato  de  Palermo  per  vicerectore,  nomine 
M.  Daniele  non  pare  che  sia  per  sapere  comandare;  più  tosto 
he  per  stare  in  parte,  vnde  lui  sia  comandato;  difert  ab  ipso, 
tanquam  lucem  a  tenebrisi  opera  tutto  lopposito  del  primo.  Se  li 
a  de  hauer  compasione,  perchè  lui  non  po  far  tanto,  sinon  a 
quanto  giunge  la  sua  discresione.  Il  male  he  che  tutto  il  bene  che 
fa  vno  capo  bono,  vene  vn  altro,  che  non  he  de  sana  mente,  et 
arruina  et  scandaliza,  et  guasta  tutto  il  bene  che  ha  fatto  laltro. 

Et  supra  questo  mi  pare  di  ricordare  a  V.  R.  P.  che  boni  et 
sancti  sonno  li  collegii,  però  più  spediente  sarria  non  farne  tanti, 
per  multo  che  nè  fussero  pregati,  sinon  tanti,  quanti  hauessero 
boni  capi;  perchè  il  bono  capo  copre  li  imperfectioni  che  porriano 
esser  in  li  subditi.  Et  questa  opinione  he  in  tutti  li  populi:  che  la 

'    P.  Daniel  Paeybroeck,  Polanco,  t.  iii,  pag.  234,  n.  517. 


488  Epistolae  Mjxtae— 670 

Compagnia,  comensando  vno  collegio,  porta  seco  vna  perfecta 
semensa,  et  questa  semensa  sta  tuta  in  il  capo  perfecto  che  me- 
teno  in  ogni  collegio.  Et  si  in  alcuna  banda,  per  defecto  de  boni 
capi,  comensano  a  seminare  non  bona  semensa,  cossi  non  bona 
la  piglarà  il  populo,  intrando  in  loro  il  scandalo  dato  et  pigiato, 
con  periculo  di  perder  la  reputasione;  acordando  con  quel  dicto 
di  N.  S.  Jesuchristo:  quod  modicum  fermentum  totam  massam 
corrumpit  *.  Et  li  videnti,  che  porranno  dire,  sinon  quello  dicto 
dil  sancto  euangelio?  Domine,  nonne  bonum  semen  seminasti? 
Quare  apparuit  zizania?  La  resposta  sta  in  promp[t]o:  Inimicus 
homo  hoc  fecit  %  etc. 

Cossi  come  mi  ricomanda  a  me  il  collegio  de  Monreale,  più 
tosto  lo  recomando  io  a  lei,  procurando  con  il  suo  capo  princi- 
pale che  ni  restituiscano  il  nostro  Bernardo.  Et  si  per  la  obedien- 
sia  et  loro  designi,  li  pare  il  contrario,  che  almanco,  si  ponno, 
ni  rendano  vn  altro,  a  lui  simile  ^  Como  V.  R.  P.  he  informa- 
ta, qua  ci  vole  vno  rectore  sempre  che  sia  in  tutto  bono  et  de 
auctorità,  che  possa  fare  la  correctione  fraterna,  sempre  sia  ne- 
cessario, et  al  gubernatore,  et  al  vicario,  et  allabbadessa  et  mo- 
nache; et  già  il  nostro  Bernardo  hauia  comensato  ha  insegnare 
li  exersisii  spirituali  alla  abbadessa  *;  però  il  successo,  che  li  a  gio 
ditto  di  supra,  ha  supraseduto  ogni  cosa.  Il  Signor  del  vniuerso, 
che  guberna  ogni  cosa,  mande  la  sua  luce  et  gratia,  ehe  inlu- 
mine  a  tutti,  che  se  fassa  il  suo  sancto  seruisio  a  suo  honore  et 
gloria  et  salute  de  tutti.  Quella  diuina  magestà  guarde  sempre  la 
molto  reuerenda  persona  de  V.  P.  con  quella  prosperità  che  sia 
necessaria  alla  ecclesia  sua.  De  Monreale  a  xvii  de  Setembro 
1553-  Sempre  in  Jesù  Xpo.  seruo  et  suo, 

HlERONYMO  SeGUER. 

*  I  Ad  Cor.  v,  6. 

*  Matth.  XIII,  27  et  seq. 

'  «Sub  anni  finem  [1553]  P.  Elpidius  [Ugoletti]  ad  hoc  collegiolum 
Montis  Regalis...  missus  est,  ut  ejus  curam  haberet,  donec  alium  Provincia 
lis  mitteret.»  PoLANCO,  t.  ili,  pag.  285,  1..  522. 

*  ((Coeperat  idem  P.  Bernardus  [Oliverius]  exercitia  spiritualia  pro- 
ponere  Abbatissae  Sti.  Erasti,  quae,  cum  P.  Laynez  visitarei  illam  eccle- 
siam,  electa  fuerat  in  Abbatissam...»  Polanco,  t.  iil,  pag.  234,  n.  519. 


i8  Septembris  1553  489 

Inscriptio:  f  A  lo  multo  R.do  in  Xpo.  Patre,  il  signor 'don  Ja- 
cobo Laynez,  prouinsiale  delli  collegii  della  Compagnia  de  Jesus 
de  Italia.  In  Fiorenza  o  Genoua. 

631 

ANNIBAL  DE  COUDRETO 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

MESSANA  18  SEPTEMBRIS  1553 

Suam  in  scribendo  negligentiam  accusat. — De  Octavio  Cesari.  — Pater, 
qui  venerat  ut  filium  a  proposito  dimoveret  et  secum  ad  matrem  dedu- 
ceret,  constantia  filii  victus,  gaudet  jam  quod  in  Societate  perseveret. 

t 

Molto  R.do  Padre  in  X.°  Giesù.  Pax  X.i  Dico  la  mia  colpa  che 
la  settimana  passata  per  negligentia  mia  mi  smentichi  dar'  auiso 
a  V.  R.  del  buono  successo  d'  Ottauio  ^  Ch'  essendo  venuto  qua 
il  padre  suo  se  nè  tornò  martedì  passato  allegro  et  contento 
nel  Signor.  Fu  la  disputa  sua  col  figlio  in  presentía  del  Stratigo 
essendo  indisposta  S.  Ecc.^  %  et  fu  in  edificatione  de  tuti,  con- 
fessandose  il  padre  per  uinto,  ridendo.  Poi  il  giorno  sequente 
uene  a  mangiar'  con  noi  nello  collegio,  et  fin  al  giorno  che  se 
pártete,  conuersò  con  molta  affettione  nel  collegio,  essortando 
sempre  suo  figlio  alla  perseueranza,  obedienza  et  humiltà.  Et  fra 
le  altre  cose,  sentendo  a  quello  pranso  il  suo  figlio  predicar'  so- 
pra quello:  Dominus  possedit  me  ab  initio  etc.,  non  si  poteua 
tenir'intauoladilacrymar'  grandissimamente.  Et  finita  la  predica, 
disse  neir  orechia  al  nostro  Padre  queste  parole:  Non  ci  è  huomo 
che  non  erri.  Io  cognosco  eh'  ho  errato  in  uenir'  per  questo 
effetto,  perchè  cossi  è  la  uoluntà  d'  Iddio,  Più  al  particular'  po- 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  22,  prius  147. 
^    Octavius  sive  Octavianus  Cesari 

^    Petrus  Nicolaus  Cgsari. 

"  Summus  magistratus  Messanae.  Videatur  Polanco,  t.  lii,  pag.  190- 
192,  n.  402-404. 

*  Joannes  de  Vega,  prorex  Siciliae. 
^   Prov.  vili,  22. 


490  Epistolar  Mixtae— 672 

trano  informar'  V.  R.  li  fratelli  eh'  erano  presenti,  i  quali  si  par- 
tono hora  col  P.  Cornelio 

Non  altro;  V.  R.  mi  perdoni,  et  me  mandi  la  penitentia  che 
li  parerà,  etc.  Di  Messina  18  di  Settembre  1553.  D.  V.  R.  in- 
degno seruo  in  X.°  Giesù, 

Annibale  da  Coudreto. 
Inscriptio:  Per  il  R.do  P.  Polanco. 

BARTHOLOMAEUS  DE  BUSTAMANTE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  20  SEPTEMBRIS  1553  -. 

Gratias  Ignatio  agit  ob  collatum  sibi  beneficium.— Quia  Borgia  occupatio- 
nibus  distinetur,  cura  scribendi  ei  demandata  est. — Acta  a  Borgia  in 
civitate  burgensi.— Cur  existimarit  sibi  in  Portugalliam  eundum. — In- 
terea  ac  Patrem  Nadal  exspectat^  Methymnam  adit  et  Salmanticam. — 
In  his  locis  pietatem  resque  Societatis  promovet.— Collegii  methymnen- 
sis  primum  lapidem  jacit. — A  Patre  Nadal  in  Lusitaniam  arcessitur. — 
Civitatem  Roderici  transit.  —  Conimbricam  venit. —  Suo  adspeetu  et 
colloquiis  sociorum  ánimos  demulcet  et  recreat.— Olisiponem  ingreditur. 
— A  principibus  viris  salutatur. — A  lusitanis  regibus  cunctaque  regia 
stirpe  perhonorifice  excipitur.  —  Signa  benevolentiae  ac  venerationis 
eximiae. — Borgiae  artificium  ad  confovendam  in  aula  regia  pietatem: 
novus  chartarum  lusus.— Adhortationes  habet. —  Sensus  Borgiae  inter 
has  amoris  honorisque  significationes . 

t 

Ihs 

Muy  R.do  Padre  nuestro  en  Christo.  Pax  Christi.  Pague 
N.  S.  Jhu.  Christo  á  V.  P.  la  consolaçión  que  á  este  su  menor 
hijo  y  sieruo  ha  querido  dar,  comunicando  la  indulgencia  de 
sacar  vn  ánima  de  purgatorio  en  cada  missa:  las  mismas  ánimas 
intercedan  ante  el  diuino  acatamiento  por  V.  P.,  pues  entenderán 
la  grandeza  deste  beneficio.  Mucho  consoló  mi  alma  la  carta  que 
V.  P.  escriuió  al  P.  Francisco,  en  que  me  hazía  esta  charidad. 


'    P.  Cornélius  Wishaven,  tironum  magister. 

2    Ex  autographo  in  voi.  D,  sextuplici  folio,  n.  14,  prius  557-561 


20  Septembris  1553  491 

Consolò  ver  mi  nombre  en  ella  escrito  de  mano  del  *  proprio 
Padre,  á  quien  en  el  S.  N .  tan  entrañablemente  amo  y  deseo 
seruir;  porque  me  dió  gran  confiança  que  la  diuina  bondad  no 
me  tiene  oluidado,  aunque  tan  falto  y  miserable  por  todas 
partes. 

Las  muchas  ocupaciones  del  P.  Francisco  después  que  llegó 
á  esta  cibdad,  y  especialmente  las  que  occurrieron  al  tiempo  que 
este  *  correo  huuo  de  partir,  no  dieron  lugar  á  que  pudiese  sere- 
uir  á  V.  P.  tan  largo  como  quisiera,  y  así  me  mandó  á  mí  lo 
hiziese  para  dar  á  V.  P.  entera  relación  de  su  jornada. 

Por  vna  letra  de  V.  P.,  en  que  significaua  el  contentamiento 
que  el  R.mo  de  Burgos  ^  recibiría  de  que  el  P.  Francisco  diese 
vna  vista  á  aquella  çibdad,  para  ocuparse  en  las  cosas  spirituales 
que  allí  se  ofreciesen,  su  R.a  se  partió  para  allá,  donde  llegó  á 
los  15  de  Abril,  entendiendo  ser  aquella  la  voluntad  del  Señor, 
por  la  inclinación  que  V.  P.  mostraua  á  que  lo  hiziese  ansí. 

Estuuo  allí  dos  meses  y  algo  más,  en  los  quales  se  puede  con 
verdad  dezir  que  panem  otiosus  non  comedit  *,  porque  fué 
mucho  en  tan  poco  tiempo  (no  estando  avn  bien  libre  de  su  quar- 
tana) auer  hecho  en  diuersas  iglesias  y  monasterios  deziséis  ser- 
mones, demás  de  otras  muchas  pláticas  spirituales  que  hizo  en 
monasterios  de  monjas  y  en  casas  particulares  de  caualleros,  por- 
qiie  el  retorno  de  las  visitaciones  que  á  su  R.a  hizieron,  eran 
estas  pláticas;  pues  por  la  diuina  disposición  y  bondad  no  sabe 
su  R.a  otro  lenguaje,  ó  á  lo  menos  vsa  deste,  como  si  no  supiese 
otro:  sit  nomen  Domini  benedictum.  Es  tanto  lo  que  cada  día  va 
ganando  en  la  actión  y  buena  manera  de  predicar,  que  de  aora  á 
lo  del  año  pasado  ay  muy  notable  diferencia;  tanto,  que  spero 
en  N.  S.  será  muy  notable  el  fruto  que  ha  de  hazer  en  su  iglesia 
con  la  predicación,  según  lo  que  en  todas  partes,  donde  predica, 
mueue  los  ánimos  á  deuoción. 

Estando  ocupado  en  estos  exercicios  y  otros  desta  qualidad, 

*  Ms.  de. 

-  Ms.  heic  et  saepius  çwesíe,  g'wesíoSj  etc.  * 

'  Cardinalis  Franciscus  de  Mendoza. 

*  Prov.  XXXI,  27. 


492  Epistolae  Mixtae— 672 

le  vino  letra  del  rey  de  Portugal,  sobre  otra  que  antes  le  auía 
traydo  el  P.  Luis  Gonçales,  quando  passò  para  Roma  en  que 
con  instancia  su  alteza  le  pedía  que,  çesando  la  indisposición 
porque  su  R.a  se  aula  escusado,  quando  recibió  la  primera  carta, 
no  cesase  la  venida  á  esta  cibdad,  por  la  necessidad  que  su  al  - 
teza tenía  de  le  comunicar,  así  negocios  suyos,  como  de  la  Com- 
pañía. Vista  esta  segunda,  pareçió  al  Padre  que  ya  no  auía  lu- 
gar de  más  excusación,  y  determinó  de  partirse  para  este  reino, 
creyendo  siempre  ser  este  mayor  seruiçio  del  Señor,  por  llegarse 
más  al  sentir  de  V.  P.,  como  le  hizo  coniectura  el  [a]sumpto  de 
vna  letra  que  el  Padre  maestro  Polanco  por  comissión  de  V.  P. 
auía  scrito  los  días  pasados  al  Padre  maestro  Mirón,  en  que  daua 
á  entender  que  V.  P.  huuiera  tenido  por  bien  que  el  P.  Fran- 
cisco no  se  huuiera  buelto  del  camino,  que  el  año  pasado  auía 
emprendido  para  este  rey  no.  Así  que  con  esta  coniectura  y  con 
encomendar  primero  al  Señor  esta  determinación,  como  su  R.* 
lo  ha  de  costumbre  en  todos  los  negocios  que  se  ofreçen,  y  co- 
municándolo ansí  mesmo  con  el  Padre  maestro  Estrada  y  otros 
Padres  de  nuestra  casa,  pareçió  á  todos  en  el  S.  N.  que  esta 
jornada  no  se  podía  escusar. 

Estando  ya  de  partida  para  Portugal,  tuuo  su  R.*  nueua  de  la 
buena  venida  del  Padre  maestro  Nadal  en  estas  partes,  de  quien 
le  dixeron  que  por  la  neçessidad  que  auía  de  su  presencia  en  los 
negoçios  de  la  Compañía  en  este  reyno,  y  por  auer  inconvenien- 
te en  la  dilación,  su  R.^  se  partía  luego  para  aquí;  y  desto  mesmo 
reçibió  luego  el  P.  Francisco  letra  del  Padre  maestro  Nadal, 
en  que  refería  que  por  orden  de  V.  P.  su  R.*  auía  de  visitar  al 
P.  Francisco  y  comunicarle  los  negocios,  lo  qual  dexaua  de 
hazer  por  creer  que  su  R.^  sería  de  pareçer  que  no  se  difiriese 
^a  yda  de  Portugal,  según  lo  que  á  él  auían  dado  á  entender  que 
convernía  la  breuedad,  y  así  el  P.  Francisco  se  consoló  mucho, 
viendo  que  todo  lo  guiaua  el  Spíritu  sancto,  y  que  en  aquella 
determinación  el  Padre  maestro  Nadal  acertaua  mucho,  como  lo 
ha  hecho  en  todas  las  demás,  después  que  vino  en  estas  partes. 


'    Vide  supra,  epist.  526,  pag.  lol. 


20  Septembris  1553  493 

Y  corno  se  auía  dicho  que  el  '  camino  que  pensava  llevar  auía 
de  ser  por  Medina  del  Campo,  dende  Alcalá,  á  donde  su  R.** 
vino,  el  P.  Francisco  con  la  mayor  priesa  que  pudo  partió  para 
verse  con  él  en  Medina,  á  donde  llegó  á  los  2  de  Julio,  y  pocos 
días  después  supo  que  el  P.  Nadal,  no  sabiendo  esto,  se  auía 
venido  su  camino  derecho  á  Lisbona,  sin  pasar  por  Medina;  y 
así  dende  aquella  villa  escriuió  con  mensajero  cierto  á  su  R.*,  que 
le  diese  auiso  y  mandase  lo  que  deuía  hazer  cerca  del  llamamien- 
to del  rey,  pues,  si  era  para  negocios  de  la  Compañía,  con  hallar- 
se su  R.^  en  esta  corte  y  ser  comissário  general,  tenía  su  alteza 
más  de  lo  que  [deseaba  ?]  %  y  si  sintiese  otra  cosa,  le  diese  auiso, 
porque  proseguiría  la  jornada,  pues  estaua  ya  tan  adelante 
en  ella. 

En  el  ínterim  que  fué  esta  carta,  determinó  el  P.  Francisco 
visitar  los  Padres  y  hermanos  del  collegio  de  Salamanca,  dexando 
primero  asentadas  las  cosas  del  de  Medina,  porque  hasta  que  su 
R.*^  fué  allí,  Rodrigo  de  Dueñas,  que  auía  prometido  los  cin- 
quenta mil  maravedís  de  juro,  ni  auía  dado  cédula,  ni  hecho 
scritura  dellos,  de  manera  que  lo  de  aquel  collegio  estaua  muy 
pendiente,  y  á  peligro  de  no  efectuarse  la  erectión  dél.  Hablóle 
el  Padre,  y  con  su  afabilidad  y  buena  graçia  le  hizo  dar  cédula  de 
los  cinquenta  mili  maravedís,  y  le  sacó  otra  casa,  que  está  junto 
al  sitio  que  compró  para  el  edificio  del  collegio.  Entendió  su  R.^ 
allí  en  hazer  la  traza,  la  qual  creo  quedó  accomodada  al  instituto, 
así  quanto  á  casa  de  probación,  como  á  lo  demás,  conforme  á  las 
constituciones,  que  el  Spíritu  sancto  por  medio  de  V.  P.  nos  ha 
embiado.  Predicó  su  R.*  en  dos  iglesias  parrochiales  dos  ser- 
mones, y  otro  en  vn  monasterio  de  arrepentidas,  que  tiene,  caba 
la  casa  de  la  Compañía,  Rodrigo  de  Dueñas;  y  demás  destos  ser- 
mones hizo  su  R,*  ciertos  domingos  y  días  entre  semana  pláticas 
al  pueblo  á  las  quatro  horas  después  de  medio  día,  en  el  patio  de 
nuestra  casa,  donde  concurría  mucha  gente,  y  de  la  más  grana- 
da del  pueblo.  Fueron  todas  las  pláticas  del  amor  de  Dios,  y 


1    Ms.  saepius  quel. 

^    Detrita  est  prae  vetustate  charta. 


494  Epistolae  Mixtae— 672 

tales,  que  creo,  cierto,  se  imprimió  en  el  coraçón  de  muchos: 
sit  nomen  Domini  benedictum. 

Vino  dende  Valladolid  por  la  posta  el  conde  de  Feria  '  á  ver 
á  su  R.*,  y  estuuo  allí  en  casa  el  día  que  llegó,  que  fué  á  ora  de 
comer,  y  otro  día  hasta  las  tres  ó  las  quatro  de  la  tarde.  Dexó  de 
limosna  cient  escudos  para  ayuda  á  la  obra  del  collegio,  que  se 
auía  ya  començado,  porque  el  P.  Francisco  quiso  dar  este  gusto 
á  Rodrigo  de  Dueñas  y  á  los  deuotos  de  la  Compañía,  que  desea- 
uan  mucho  ver  ya  principio  desta  obra;  y  así  vna  mañana  fué  el 
Padre  y  todos  los  Padres  y  hermanos,  y  puesto  vn  altar  en  vna 
casilla  que  está  dentro  del  sitio,  se  dixo  allí  missa  y  comulgaron 
todos  los  hermanos;  y  dicha  la  letanía,  salieron  adonde  se  auía 
de  començar  el  primer  çimiento,  y  puestos  todos  de  rodillas,  di- 
xeron  vn  Veni  creator  Spiritus  con  otras  oraciones  de  la  iglesia, 
y  el  P.  Francisco  asentó  el  primer  ladrillo,  y  tras  su  R.*  cada 
uno  de  todos  los  Padres  y  hermanos  con  mucha  deuoción  asent-' 
el  su3^o  Es  el  sitio  aora  vna  huerta,  y  así  esto  todo  se  hizo  á 
puerta  cerrada,  presentes  los  ofiçiales  de  la  obra  y  algunas  otras 
personas  deuotas,  y  á  todos  mouió  á  mucha  deuoçión  la  que  vie- 
ron en  nuestros  hermanos:  sea  la  gloria  y  continua  alabança  al 
Señor  de  todo  lo  que  en  sus  sieruos  obra,  para  el  proprio  pro- 
uecho  y  edificación  de  los  próximos. 

Después  vino  allí  dende  Tordesillas  el  obispo  de  Ouiedo  '  y 
el  conde  de  Lerma  *  á  visitar  á  su  R.*  Llegaron  vn  día  bien  da 
mañana,  comieron  y  reposaron  en  casa,  y  boluiéronse  á  la  tarde 
para  Tordesillas.  Mostró  el  obispo  gran  deseo  de  que  en  su  obis- 
pado se  hiziese  casa  de  la  Compañía,  digo  collegio,  porque  dixo 
-que  auía  vna  excellente  disposiçión  en  vna  abadía  que  estaua 
medio  desierta,  y  tenía  muy  buena  renta.  Profirióse  á  trabajar 
por  su  parte  de  averia,  y  en  cuanto  que  la  huuiese,  darla  para  el 


*  Gomezius  Suarez  de  Figueroa,  comes  V  et  dux  I  de  Feria.  Epist, 
Mixtae,  t.  II.  pag.  701,  annot.  l. 

2    Vide  epist.  648,  pag.  43o. 

'    Christophorus  de  Rojas  et  Sandoval. 

*  Franciscus  de  Sandoval  et  Rojas,  comes  III  de  Lerma,  gener.  Sti. 
Francisci  Borgiae. 


20  Septembris  1553  495 

dicho  efecto:  Dominus  dirigat  á  su  mayor  gloria  y  seruiçio,  que 
tierra  es  donde  ay  harta  mies  y  necessidad  de  buenos  operarios. 

Asentado  lo  del  collegio  de  Medina,  su  R,*  partió  para  Sa- 
lamanca, donde  llegó  á  los  quatro  del  pasado  *.  Estuuo  allí  12 
días,  en  los  quales  predicó  dos  sermones:  vno  en  santa  Vrsula, 
monasterio  de  monjas,  día  de  la  transfiguración,  porque  se  lo 
pidió  la  condesa  de  Monterey  *  y  doña  Eluira  de  Azeuedo, 
muger  de  don  Diego  de  Azeuedo.  Fué  el  sermón  de  la  transfi- 
guración, y  estuuieron  en  él  muchos  caualleros  de  la  cibdad  y 
señoras,  demás  de  las  personas  de  la  vniuersidad,  cathedráticos 
y  otros  generosos,  y  fué  vno  de  los  mejores  sermones,  y  creo 
que  el  mejor  que  el  Padre  ha  predicado,  así  quanto  á  lo  que  se 
dixo,  como  quanto  á  la  action  y  grande  spíritu  con  que  le  predi- 
có. Fué  vn  sermón  de  gran  satisfactión  y  motión  para  toda  la  gen- 
te: sit  nomen  Domini  benedictum. 

Predicó  el  día  de  sant  Llorente  ^  en  la  capilla  de  nuestra 
casa,  donde  huuo  mucha  gente,  porque,  dado  que  la  capilla  no 
<es  grande,  huuo  mucha  gente  de  fuera,  que  oyan  el  sermón 
dende  la  calle.  En  él  se  hallaron  muchas  señoras,  y  los  principa- 
les cathedráticos  de  la  vniversidad.  Fué  ansí  mesmo  sermón  de 
gran  doctrina  y  espíritu,  y  de  mucha  edificación  á  gloria  del 
Señor. 

Tuuo  su  R.*  allí  mucho  trabajo  de  visitaciones,  así  de  ca- 
balleros, como  de  personas  de  la  vniversidad,  que  apenas  le  de-- 
xauan  tiempo  para  comer,  y  como  su  charidad  y  afabilidad  gran- 
de no  sabe  dezir  á  nadie  de  no,  á  todos  recibía  y  todos  se  con- 
solauan  de  manera,  que,  avnque  era  á  costa  de  su  trabajo,  pareçe 
que  el  prouecho  le  hazía  dulçe  y  bueno  de  llenar. 

Huvo  gran  moción  de  personas  particulares,  que  vinieron  á 
comunicar  con  su  R.*  Yadexó  allí  dos  caualleros  en  exercícios: 
vno  es  estudiante,  que  se  dize  don  Josepe  de  Gueuara,  primo  del 
hermano  don  Sancho  de  Castilla,  que  reside  en  el  collegio  de 
Oñate,  y  otro  cauallero  lego,  criado  del  príncipe,  demás  de  otros 

•  4."  Augusti. 

*  Maria  Pimentel  et  Velasco.  Vide  epist.  507,  pag.  27,  annot.  4. 
'    Stus.  Laurentius,  lo  Augusti. 


496  Epistolae  Mixtae— 672 

dos  sacerdotes  y  vn  estudiante,  que  todos  están  quasi  al  cabo  de 
sus  estudios  de  theología,  á  lo  menos  los  dos  dellos,  de  quien  creo 
el  rector  de  aquel  collegio  avrà  dado  más  entera  relación  á 
V.  P. 

Demás  destas  obras  y  otras  semejantes,  hizo  allí  vna  su  R.* 
muy  exemplar  y  accepta  á  N.  S.,  que  fué  reduzir  vna  monja  de 
santa  Clara  á  su  religión,  que  era  persona  con  quien  se  tenía 
mucha  cuenta  en  aquella  cibdad,  y  se  auía  salido  de  su  monas- 
terio sin  breue  de  su  santidad;  y  á  instancia  de  la  condesa  de 
Monterey  y  de  otras  señoras  la  fué  á  hablar  el  Padre,  y  aunque 
la  auían  antes  hablado  muchos  religiosos  y  señoras  y  personas 
otras  de  qualidad,  nunca  la  auían  podido  reduzir,  Mouióse  tanto 
con  la  persuasión  del  P.  Francisco,  que  le  pidió  la  confessase  ge- 
neralmente, y  después  de  auerla  oydo  su  R.*,  libremente  y  de 
muy  buena  voluntad  dixo  que  era  contenta  de  se  boluer  á  su  re- 
ligión, y  así  lo  hizo,  antes  que  su  R.*  partiese  de  Salamanca.  Tú- 
uose  esta  obra  en  mucho,  por  parecer  que  con  tanta  facilidad  su 
R.**^  por  la  gracia  del  Señor  auía  acabado  con  aquella  religiosa  lo 
que  en  tanto  tiempo  muchas  personas  de  qualidad  no  auían  po- 
dido acabar. 

Estando  el  Padre  entendiendo  en  estas  obras  y  otras  seme- 
jantes, llegó  de  Lisbona  el  hermano  Juan  Paulo  "  con  carta  del 
Padre  maestro  Nadal,  en  que  escreuía  á  su  R.*  prosiguiese  su 
jornada  para  esta  cibdad,  porque  el  rey  estaua  deseoso  de  le  ver, 
y  su  R.**  por  esto,  y  porque  también  la  reyna  le  escriuió  sobre  su 
venida,  partió  de  Salamanca  á  los  16  del  pasado,  y  determinó  de 
venir  por  Coimbra,  avnque  era  mucho  rodeo,  por  visitar  los  Pa- 
dres y  hermanos  de  aquel  collegio,  y  dar  razón  al  rey  de  las  cosas 


'  ((Inter  muitos,  qui  ejus  [se.  Borgiae]  opera  valde  commoti  fuerunt, 
quidam  Dominus  Josephus  de  Guevara,  spiritualia  exercitia  ab  eo  accipiens, 
quandiu  Salmanticae  fuit,  ad  Societatem  animum  adjecit;  quamvis  usque  ad 
reditum  ipsius  ex  Portugália  executionem  distulit.»  Polanco,  t.  ni,  p  351, 
11.  777.  —  De  eo  rursus  fit  mentio  ejusque  ingressus  notatur,  t.  v,  pag.  ¿^32ì 
n.  1159. — De  Sanctio  de  Castilla,  qui  postea  Ambrosius  dictus  est,  agit 
Polanco  t.  iii,  pag.  340,  n.  754. 

^  Joannes  Paulus  Borrell,  comes  itineris  Patris  Nadal.  Cf.  Polanco, 
t.  m,  pag.  352,  n.  778,  annot.  3. 


20  Septembris  1553  497 

del;  y  también  para  no  obligarse  á  boluer  por  allí,  pues  auiendo 
de  yr  dende  esta  cibdad  á  Cordona,  era  mucho  rodeo  yr  por 
Coimbra,  3^  la  yda  de  Córdoua  será  muy  necesaria,  porque  la 
erectión  del  collegio  en  aquella  çibdad  va  muy  addante  con  lo 
que  la  marquesa  de  Pliego  ofreçe  de  presente,  como  ya  por  di- 
uersas  vías  se  ha  dado  auiso  á  V.  P.,  y  se  dará  muy  particular- 
mente en  llegando  allí  el  P.  Francisco,  que  creo  será,  á  lo  más 
tarde,  por  todo  el  mes  que  viene;  y  si  aquí  no  se  ofrecen  nueuos 
impedimentos,  para  sant  Lucas,  tres  ó  quatro  días  más  ó  menos. 
Partido  de  Salamanca,  vino  el  Padre  otro  día,  que  fueron  17 
de  Agosto,  á  Cibdad  Rodrigo,  y  aunque  quisiera  no  ser  conocido 
allí,  por  desembaraçarse  más  presto  para  proseguir  su  jornada,  no 
pudo  estar  tan  secreto  en  el  mesón,  que,  con  auer  allí  de  regis- 
trar las  caualgaduras,  no  se  supiese  de  su  llegada,  mayormente 
que  de  Santistevan  de  Salamanca  '  auían  dado  auiso  al  prior  de 
los  dominicos  de  aquella  cibdad,  cómo  tal  día  auía  de  pasar  por 
allí  su  R.*  á  Portugal;  y  así  sabido  por  ciertas  personas  deuotas, 
que  son  vn  cauallero  principal  de  allí,  clérigo,  que  se  llama  Juan 
de  Guzmán,  y  y  otro  canónigo,  Martín  Gómez,  fueron  al  mesón, 
y  con  gran  importunidad  sacaron  dél  á  su  R.*  y  dieron  auiso  al 
obispo  ^  de  su  venida,  el  qual  uino  á  uisitar  á  su  R.'^  y  quisiera 
mucho  llevarle  á  su  casa,  avnque  el  Padre  se  escusó  con  dezir 
que  no  era  justo  faltar  á  la  charidad  de  los  que  le  auían  hospeda- 
do, y  así  el  obispo  quiso  regalar  mucho  á  su  R.*,  embiándóle 
<íosas  de  comer,  avnque  su  R.^  está  bien  ageno  de  semejantes 
regalos.  Detuviéronle  allí  vn  día,  y  aun  no  fué  poco  poderse 
evadir  tan  presto,  porque  así  el  obispo  como  todos  aquellos  ca- 
ualleros  le  importunaron  mucho  que  quisiese  estar  allí  por  lo 
menos  ocho  ó  diez  días,  certificándole  que  sería  grande  la  mo- 
ción y  prouecho  que  se  haría,  por  la  que  auía  hecho  en  solo  vn 
día  que  le  hizieron  detener,  en  el  qual  visitó  algunas  señoras 
principales  y  á  don  Alonso  del  Aguila,  hermano  del  obispo  de 
Zamora,  que  estaua  enfermo  en  la  cama     y  en  las  casas  donde 

*    Nobile  collegium  PP.  dominicanorum. 
-    Petrus  Ponce  de  Leon. 

uViros  primarios  invisit,  inter  quos  erat  frater  Episcopi  Zaraarensis 
Epistolae  Mixtae,  TOM.  ni,  32 


498 


Epistolae  Mixta  e— 672 


visitò,  hizo  pláticas  spirituales  admirables,  que  ciertamente  que- 
dauan  todos  tan  mouidos,  que  parecía  deseauan  yrse  con  él.  No 
se  puede  dezir  lo  que  se  edifican  con  solo  verle,  por  do  quiera 
que  pasa.  Como  saben  que  su  R.*  viene  de  la  hermita,  y  nunca 
le  han  visto,  después  que  mudó  el  àbito,  digo  que,  si  no  se  hu- 
uiese  de  tener  más  cuenta  que  con  la  honrra  del  mundo,  ni 
capello  ni  mitra  pontifical  se  la  podrían  dar  mayor  que  la  que 
tiene  en  este  estado.  Pues  mirando  á  lo  de  Dios,  mucho  mayor 
es  el  prouecho  que  haze  con  su  predicación  y  exemplo,  que  po- 
dría hazer  en  qualquier  otro  estado,  donde  se  tiene  más  respecto 
á  la  dignidad  y  grandeza  que  á  la  persona,  y  en  aquello  ay  mu- 
chos iguales  y  en  esta  pocos.  No  sé  cómo  pueda  encareçer  la 
gran  moción  que  veo,  sino  por  esta  comparación  de  los  estados. 
Lo  que  más  ay  que  mirar  y  de  lo  que  con  más  razón  se  deue  el 
Padre  confundir,  es  de  ver  quán  de  gracia  le  ha  dado  el  Señor 
vn  menosprecio  de  todo,  y  no  vfaneçerse  con  estas  admiraciones 
y  mociones  del  mundo,  quedándose  siempre  en  lo  hondo  de  su 
anihilación  y  confusión:  la  diuina  bondad  le  lieue  siempre  adelan- 
te esta  perfectión,  pues  es  la  guarda  y  defensa  de  todas  las  per- 
fectiones.  Amén. 

Partido  su  R.*  de  Cibdad  Rodrigo,  llegó  á  Coimbra  bfspera  de 
sant  Bartolomé,  en  la  noche,  donde  fué  recebido  con  mucha 
charidad  y  alegría  de  los  Padres  y  hermanos  nuestros.  Predicó 
en  la  iglesia  de  casa  el  domingo  siguiente,  hallóse  en  el  sermón 
toda  la  gente  que  pudo  caber  en  la  iglesia  y  muchos  que  oyeron 
dende  fuera.  Estuuieron  al  sermón  el  doctor  Nauarro  y  otros 
principales  cathedráticos  de  aquella  vniuersidad.  Digo  deste  ser- 
món lo  que  de  los  otros,  por  no  repetir  vna  cosa  tantas  vezes. 

Estuuo  su  R.*  allí  quatro  días,  y  cada  noche  y  algunas  vezes 

morbo  laborans.»  POLANCUS,  t.  m,  pag.  353,  n.  779. — Episcopus  autem 
zamorensis  vocabatur  «D.  Antonio  del  Aguila,  natural  de  Ciudad-Rodrigo, 
donde  fué  canónigo  y  deán...  En  1537  le  presentó  el  Emperador  Carlos  V 
para  el  obispado  de  Guadix,  que  obtuvo  hasta  1546,  en  que  fué  trasladado  á 
Zamora.  Asistió  á  las  sesiones  de  la  segunda  apertura  del  concilio  de  Tren- 
to... Murió  en  1560.»  Sainz  de  Baranda.  Noticia  de  los  españoles  que 
asistieron  al  concilio  de  Trento  in  opere  Colección  de  documentos  para  la 
historia  de  España,  t.  ix,  pag.  7. 


20  Septembris  1553 


499 


después  de  comer  tenía  pláticas  spirituales  á  todos  los  Padres  y 
hermanos,  y  todas  fueron  de  excellencias  del  alma  de  Christo, 
induziéndonos  á  su  imitación.  Quedaron  todos  tan  satisfechos  y 
mouidos  destas  pláticas,  que  escriuieron  delias  á  los  hermanos  . 
deste  collegio,  y  así,  venido  su  R.*  aquí,  le  pidieron  hiziese  lo 
mesmo  y  les  tuuiese  '  colloquios  sobre  las  mesmas  excelençias, 
lo  qual  ha  hecho  así.  Es  de  dar  gracias  á  N.  S.  de  ver  la  gran 
religión,  vnión  y  paz  de  aquel  collegio-,  ta[n]  vnánimes,  que  cier- 
tamente parece  que,  hablando  y  conversando  con  vno,  se  habla 
con  todos,  y  así  el  Padre  vino  muy  edificado  de  aquel  collegio. 

Partido  su  R.^  de  Coimbra,  llegó  á  Lisbona  en  postrero  del 
pasado  en  la  tarde,  y  á  otro  día  siguiente  por  la  mañana  le  embió 
el  rey  á  visitar  con  vn  cauallero  de  su  casa  y  la  reyna  por  su 
parte  con  otro,  y  la  princesa  con  el  mayordomo  del  príncipe  \ 
Vino  la  flor  desta  corte  á  visitarle,  entre  los  quales  fué  vno  el 
duque  de  Avero  y  el  arçobispo  de  esta  cibdad  %  el  nuncio 
dos  hermanos  del  duque  de  Bergançe,  '  y  otros  muchos  caualle- 
ros  de  la  casa  real  y  desta  corte.  Todos  se  han  consolado  mucho 
con  su  venida  aquí.  Su  R.*  trató  con  don  Pedro  Mazcareñas, 

*  Ms.  tuujese. — Quid  senserint  conimbricenses  socii  aliique  viri  docti, 
viso  et  audito  Borgia,  tradunt  Litt.  Qicadr.,  t.  il,  pag.  Syi  et  3j2,  443.  etc. 
Vide  Nadal,  Epist.  hujus  temporis,  t.  i,  pag.  196,  n  II. 

*  Petrus  de  Carvalho.  Cf.  Cienfuegos,  Vida  de  S.  Francisco  de  Borja, 
lib.  IV,  cap.  7,  §  I . 

'    «Nomine  Principis  Joannae  venit  Dominus  Petrus  de  Mascaregnas, 
magister  domus.»  Polanco,  t.  ni,  pag.  354,  n.  781. 
Joannes  de  Lencastre. 

5  Ferdinandus  de  Vasconcellos  e  Menezes  ('540-1564),  de  quo  vide 
Sousa  Amado  Historia  da  Egreja  catholica  em  Portugal.,  t.  vii,  pag.  363 
et  seqq. 

Sic  perpetuo,  omisso  nomine,  hic  yir  in  epistolis  hujus  temporis  de- 
signatur.  Erat  autem  Pompejus  Zambeccarius,  ut  supra  diximus,  epist.  507, 
pag.  25  et  26,  annot.  3. 

■  Dux  brigantinus  erat  Theodosius,  Jacobi  filius:  illius  vero  fratres,  ex 
eodem  quidem  patre,  sed  ex  alia  matre,  Joanna  scilicet  de  Mendoza,  secun- 
da Jacobi  uxore,  recensebantur  Theotonius,  qui,  inter  nostros  aliquandover- 
satus,  e  Societate  tandem  egressus  est;  Jacobus  clericus;  Constantinus,  qui 
prorex  fuit  Indiae,  et  Fulgentius,  postea  prior  de  Guimarães.  Epist.  Mixtae, 
,  tu,  pag.  864,  annot.  3.  Vide  SouSA,  Historia  genealogica  da  Casa  Rea 
Portugueza,  t.  v,  pag.  592  et  599. 


500 


Epistolar  Mixtae— 672 


mayordomo  mayor  del  príncipe,  que  supiese  en  palacio  quándo 
el  rey  fuese  seruido  que  le  fuese  á  besar  las  manos,  porque  no 
yría  sin  ser  llamado,  y  así,  dos  días  después  de  venido  aquí  el 
Padre,  le  embió  su  alteza  á  mandar  que  fuese  á  palacio.  Su  R,* 
fué  aquella  tarde,  y  en  el  acogimiento  que  el  rey  y  reyna  le 
hizieron  ay  de  todas  partes  grande  edificación:  de  la  destos  prín- 
cipes, el  respecto  del  Señor  en  su  sieruo;  y  en  el  Padre,  de  los 
príncipes  en  el  Señor.  Porque  ellos  hizieron  con  él  lo  que  con 
otro  igual,  que,  entrando  su  R.*  por  la  pieça,  donde  estauan  el 
rey  y  la  reyna,  se  leuantaron  ambos,  y  salieron  á  él  tres  ó  quatro 
pasos,  quitado  el  rey  su  bonete,  y  mandándole  sentar;  y  porfián- 
doselo,  nunca  pudieron  con  él,  así  por  su  comedimiento,  como 
porque,  como  es  vn  poco  falto  en  el  oyr,  y  la  reyna  hablaua  con 
él,  no  pudiera  bien  oyr  á  su  alteza,  si  no  se  pusiera  de  rodillas.  Al 
fin,  después  de  le  auer  dicho  muy  buenas  y  graciosas  palabras 
el  rey,  agradeciéndole  mucho  el  trabajo  de  la  venida,  estuuieron 
solos  en  conuersación  buen  rato;  y  como  su  R.^  estaua  todavía 
hincada  la  i-odilla,  díxole  el  rey:  Ya  no  puedo  más  çufrir  veros 
desa  manera:  entrad  á  ver  á  la  princesa,  que  más  despacio  quiero 
que  hablemos,  y  así  se  despidió  de  sus  altezas,  y  mandaron  que 
guiasen  á  su  R."'  por  dentro  de  su  mesmo  aposento  al  de  la  prin- 
çesa,  la  qual  se  holgó  en  gran  manera  con  el  Padre,  y  dello  no 
ay  que  dezir  en  esto,  porque  no  se  contenta  con  verle  vna  vez 
en  la  semana,  sino  casi  cada  día,  y  algunas  vezes  á  la  tarde  y  á  la 
mañana  le  embía  á  llamar.  Salido  de  con  la  princesa,  visitó  á  las 
infantes,  doña  María  '  y  doña  Isabel,  "  que  mostraron  ansí 
mesmo  gran  contentamiento  de  su  venida. 

•  María,  infans  Portugalliae,  Joannis  III  soror  consanguinea,  filia  Em- 
manuelis,  regis  lusitani,  et  Eleonorae  reginae,  quae,  marito  demortuo, 
nupsit  Francisco  I,  Galliarum  regi.  «A  Infanta  D.  Maria  nasceo  a  8  de 
Junho  de  1521.  Senhora  de  Viseu  é  Torres- Védras,  t  a  lo  de  Outubro  do 
anno  1577,  sem  tomar  estado.»  SoUSA,  Historia^  t.  ill,  Taboa  iv;  Epist. 
Mixtae,  t.  II,  pag.  269,  annot.  2.  Eam  appellat  Faria  y  Sousa,  Epítome  de 
las  Historias  Portuguesas,  part.  lli,  cap.  15:  «Princesa  benemérita  de  Por- 
tugal, con  ingenio  raro,  con  hermosura  grande,  con  virtud  insigne,  con 
ánimo  soberano.» 

-  Elisabeth,  soror  germana  Theodosii,  brigantini  ducis,  infans  Portu- 
galliae, vidua  Eduardi,  ducis  de  Guimarães,  Joannis  III  fratris.  «O  Infante 


20  Septembris  1553 


501 


Luego  otro  día  embió  el  rey  su  veedor  á  casa,  á  dezir  al  Pa- 
dre rector  que  diese  auiso  de  todo  lo  que  era  necessario  para  el 
P.  Francisco  y  sus  compañeros,  porque  el  mesmo  veedor  ternía 
cuidado  de  lo  proueer:  y  esto  no  lo  pongo  en  tanta  cuenta  de  la 
merced  y  buen  tratamiento  que  el  rey  haze  al  Padre,  como  el  cuy- 
dado  que  sus  altezas  tienen  de  le  regalar;  porque,  como  supieron 
que  tenía  algunas  indisposiciones  viejas  de  ventosidades,  enbia- 
ron  á  su  médico  mayor  que  le  viese  y  mirase  mucho  por  su  salud  ' , 
y  la  reyna  mesma  embió  un  criado  suyo  con  vn  pauellón  de  paño, 
y  mandóle  que  dixese  al  compañero  del  P.  Francisco,  que  aquel 
pauellón  enbiaua,  no  al  Padre,  sino  al  poluo  y  al  ayre,  que  sabía 
que  andaua  en  su  celda;  y  que  no  se  le  embiaua  rico,  ni  de  bro- 
cado, porque  sabía  que  no  le  auía  de  tomar.  Y  embió  también 
para  el  Padre  vn  bonetillo,  que  le  mandó  hazer  para  debaxo  del 
bonete:  porque,  entrando  por  vna  puerta,  se  auía  dado  vn  golpe 
en  la  cabeça,  que  le  hizo  vn  chichoncillo,  que  no  fué  nada;  y 
ver  el  cuydado  que  tuuieron  que  viniesen  los  médicos  y  cirujano, 

D,  Duarte,  duque  de  Guimarães,  n.  a  7  de  Setembro  1515.  Casou  no 
anno  1536  com  a  Infanta  D.  Isabel,  filha  de  D.  Jayme  IV,  Duque  de  Bragan- 
ça, t  a  3o  de  Outubro  do  anno  1540,  e  a  Infanta  a  16  de  Setembro  de  1576.)) 
Sousa,  ibid;  Epist.  Mixfae,  t.  11,  pag.  864,  annot.  3. 

*  Causam  hujus  morbi,  quo  Borgia  jam  pridem,  ante  suum  in  Società  - 
tem  ingressum,  laborabat,  explicat  Nieremberg,  in  ejus  Vida,  lib.  l, 
cap.  17,  agens  de  borgiana  abstinentia  et  corporis  afflictationibus  in  urbe 
barcinonensi:  «Pero,  aunque  la  larga  oración,  estrechos  ayunos,  ásperas  pe- 
nitencias y  continua  mortificación  no  le  pudieron  trocar  su  buena  condición 
y  gran  afabilidad,  no  le  dejaron  de  mudar  la  complexión  del  cuerpo,  y  gas" 
tarle  sus  fuerzas  y  acabarle  la  salud;  porque  de  muy  gordo  y  corpulento  vino 
á  enflaquecerse  tan  estrañamente,  que,  deshechas  las  carnes,  quedó  el  cuero 
del  cuerpo  tan  flojo  y  bofo,  que  parecía  quitado  de  un  cuerpo  embalsamado, 
y  todo  arrugado...  Con  las  cosas  dichas,  se  ensangostaron  las  vías  é  intes- 
tinos, no  recibiendo  su  alimento  necesario,  y  criáronsele  en  el  estómago 
unas  violentas  crudezas  y  ventosidades'tan  fuertes,  que  por  haberlas  de  ex- 
peler por  la  boca,  cada  día  estaba  como  rebentando  dos  horas:  daba  arcadas 
con  estallido  y  violencia  mortal,  con  admiración  y  espanto  de  los  médicos, 
que  no  oyeron  ni  leyeron  tal  género  de  enfermedad.  Y  al  que  no  le  había 
visto,  le  parecía  que  no  podía  dejar  de  rebentar  quien  tal  tormento  y  violen- 
cia tanto  tiempo  sufría.  ..  y  causaba  gran  compasión  verle  cada  día  dos  ve- 
ces pasar  aquel  terrible  tormento.  Decían  los  médicos,  que  había  con  sus 
excesivas  penitencias  estragado  la  mejor  salud  y  complexión  que  habían 
visto». 


I 

502  Epistolae  MixTAE — 072 

era  para  alabar  al  Señor.  Enbían  aquí  tantos  regalos  cada  día  or- 
dinariamente, de  cosas  de  comer,  que  el  portero  está  cansado  de 
tomarlos,  así  del  rey  como  de  la  princesa  y  de  la  infante  doña 
Isabel,  que,  avnque  el  Padre  no  entra  nada  en  estos  regalos,  por 
ser  de  príncipes  no  se  dexan  de  recebir.  Finalmente  que  todos 
sus  altezas  le  tratan  como  si  fuese  propio  hijo. 

El  infante  don  Luis  ha  mostrado  á  su  R.a  grande  amor  y 
afabihdad,  y  así  le  ha  visitado  dos  vezes  en  su  casa,  y  su  alteza 
vino  el  domingo  pasado  á  la  nuestra  por  visitar  á  su  R.*,  y  en- 
biando  primero  á  dezir  que  quería  venir  á  verle.  Todos  están  ad- 
mirados de  ver  la  cuenta  que  estos  príncipes  hazen  de  su  R.*,  la 
que  çiertamente  no  se  hiziera  al  duque  de  Gandía;  porque  se  en- 
tienda que  en  todo  paga  Dios  á  sus  sieruos  de  manera,  que  siem- 
pre los  alcançe  de  cuenta,  por  mucho  que  hagan  y  dexen  por  su 
seruiçio:  sea  bendito  y  alabado  por  siempre. 

Estando  la  princesa  en  Toro  \  antes  que  viniese  á  casarse, 
vsáuase  en  su  casa  juego  desordenado  de  naypes;  y  quando  aora 
vn  año  el  Padre  la  visitó,  viniendo  para  esta  cibdad,  trabajó  ds 
quitarles  el  juego,  y  profirióse  á  darles  otro  de  mayor  gusto.  Ve- 
nido aora  su  R.a  aquí,  la  prinçesa  le  pidió  la  palabra,  diziendo 
que  le  diese  el  juego  que  le  auía  prometido,  pues  le  auía  quitado 
el  otro;  y  ordenó  vnos  naypes,  en  que  auía  24  virtudes  y  24  vi- 
cios. En  los  que  tenían  virtudes,  se  ponía  algún  buen  dicho  ó  sen- 
tencia en  recomendación  de  la  tal  virtud,  y  vna  confusión  que 
auía  de  dezir  á  quien  cupiese  aquella  virtud.  Las  cartas,  que  te- 
nían vicio,  dezían  vna  execración  dél,  óel  mal  que  aquel  viçio  haze 
al  que  le  tiene,  y  qualquiera  que  le  cupiese  carta  de  vicio,  hazía 
vna  mortificaçión  en  contra  dél,  diziendo  algunas  palabras  con- 
tra sí  mesmo  por  auerse  ocupado  en  aquel  vicio.  Como,  exem- 
pli  gratia,  en  la  virtud. 

'  Oppidum  Hispaniae,  in  provincia  Zamorae,  ubi  di  versata  est  Joan- 
na,  prius  quam  Joanni,  lusitano  principi,  nuberet.  Epist.  Mixtae,  t.  ll,  pa* 
gina  628,  annot.  2. — Cf.  Relación  de  las  fiestas  que  se  hicieron  en  la  ciudad 
de  Toro  en  los  desposorios  de  doña  Juana,  hija  del  Emperador  Carlos  V, 
con  el  príncipe  D.  Juan  de  Portugal,  año  I^^2,  apud  DURO,  Memorias 
históricas  de  la  ciudad  de  Zamora,  su  provincia  y  obispado,  t.  il,  pag.  276 
et  seqq. 


20  Septembris  1553  503 

Tiene  vna  carta  «Amor  del  próximo».  Dize  la  letra: 

En  este  mundo  al  roto  y  desechado 
Estima  y  ama,  por  ser  de  Dios  amado. 

Confusión . 

Al  rico  abrí  mis  puertas  fauorido; 
Al  pobre  las  cerré  y  al  abatido. 

y*porque  escriuir  cosas  por  consonantes,  pareçe  que  no  es  de 
personas  graues,  su  R.a  dió  á  entender  que  auía  ordenado  estas 
sentencias,  y  otras  las  auía  puesto  en  tal  estilo,  porque  se  pudie- 
sen mejor  tener  en  la  memoria. 

Exempli  gratia  en  los  viçios.  En  la  carta  que  ay  «Murmura- 
çión»,  está  escrito  ençima: 

Murmuración.  Porná  vn  dedo  de  cada  mano  sobre  la  boca 
cerrada,  y  diga: 

Más  mata  la  lengua  que  el  cuchillo. 

Estos  viçios  no  van  por  consonantes,  porque  en  todos  se  pone 
vna  sentencia  breue,  como  la  sobredicha. 

Jugaron  á  este  juego  la  princesa  y  sus  damas  delante  del  in- 
fante don  Luys,  que  no  se  escandalizó  de  los  naypes,  porque  es- 
taña con  muestra  de  tanta  deuoción,  como  si  oyera  vn  sermón 
muy  bueno.  Fué  juego  de  gran  regozijo,  y  dixo  la  princesa,  que 
en  su  vida  avía  visto  cosa  tan  gustosa.  Poníanse  siete  á  siete,  y 
davan  á  cada  vna  vna  carta,  y  las  solas  siete  cartas,  que  tuviesen 
más  vicios,  perdían;  de  manera,  que  á  las  que  cayesen  vicio,  ha- 
zían  su  mortificación,  y  á  las  que  virtud,  si  eran  de  las  siete  que 
perdían,  dezía  su  confusión.  Y  porque  ay  otros  cánones  y  reglas 
deste  juego,  que  sería  largo  de  contar,  se  dexa.  Es  çierto  que  el 
juego  verni  a  bien  á  monjas,  porque  en  él  se  aprende  aborreci- 
miento de  vicios  y  amor  de  virtudes.  Y  así  la  princesa  ha  pedido 
al  Padre  que  haga  otras  quarenta  y  quatro  cartas  de  otras  virtu- 
des y  vicios,  diferentes  de  las  hechas,  para  que  se  exerciten  en 
toda  virtud,  y  conozcan  todos  los  vicios.  Si  V.  P.  fuere  seruido 
que  [yo]  le  embíe  vna  baraja  destas,  creo  que  para  recreación  de 
los  R.mos  cardenales  no  dañarían  al  alma,  avnque  en  esto  el  Pa- 


504  Epistolar  MixTAE-  672 

dre  espera  la  approbación  de  V.  P.,  porque  sin  ella  avn  no  que- 
rría hazer  invençión  destas;  ni  esta  se  hiziera,  si  no  huviera  sido 
por  la  dicha  ocasión,  avnque  ciertamente  parece  cosa  de  mucho 
aprouechamiento,  y  así  ha  sido  alabada  mucho  de  todos. 

Para  el  día  de  la  natiuidad  de  nuestra  Señora  ordenó  su  R.*^ 
vnas  suertes,  que  se  echasen  entre  la  princesa  y  sus  damas,  y  ca- 
marera mayor,  etc.  \  en  que  se  pusieron  tantos  papelejos  de 
virtudes  de  nuestra  Señora,  como  avía  nombres  de  las  dtchas 
personas;  y  sacando  de  vn  bonete  el  nombre,  sacauan  de  otro  el 
papel  que  le  cabía,  y  lo  que  en  él  estaua  escrito,  era  obligada  á 
hazer  la  persona  á  quien  cabía,  por  todo  el  octavario  de  nuestra 
Señora.  Todas  eran  oraziones  muy  breues  en  romançe  y  bien 
deuotas,  con  vn  versico,  como  v.  g.:  á  la  que  cabía  el  gozo  del 
parto  de  nuestra  Señora,  auía  de  dezir  en  todo  el  octauario  esta 
oración:  Gózate  mucho,  alma  mía,  del  gozo  de  la  Virgen  en  su 
santísimo  parto,  pues  del  mesmo  parto  nace  tal  gozo  en  el  cielo ^ 
que  por  él  los  ángeles  alaban  á  Dios,  gozándose  mucho  de  nues- 
tro reparo.  Verso:  Quedastes  entera,  Virgen,  después  del  par- 
to. Madre  de  Dios,  rogad  por  nosotros. 

Y  demás  desto  á  cada  vna  de  las  que  cabía  vna  virtud  destas, 
ayía  de  dezir  quál  tres  Ave  Marías  en  cada  día  de  la  octaua;  otra 
vna  Magnificat  otra  vna  Salue,  etc.  Echáronse  las  suertes,  y 
contentaron  tanto  las  oraziones,  que  cada  vna  determinó  de  es- 
creuir  la  suya  en  sus  horas,  y  dezirla  toda  la  vida.  Por  la  priesa 
deste  correo,  no  se  embían.  Todo  se  copiará  y  embiará,  para  que 
V.  P.  lo  vea  á  ratos  menos  ocupados. 

Sabido  por  la  reyna  lo  destas  suertes,  embió  á  sacar  el  tanto 


*  «Em  huma  memoria  antiga  daquelle  tempo,  feita  no  anno  de  1553  por 
ordem  da  Princeza  para  o  seu  Mordomo  mor,  consta  dos  Officiaes,  que  an- 
davaõ  no  seu  serviço,  quando  veyo  para  este  Reyno,  a  saber:  D.  Guiomar 
de  Mello,  sua  Camereira  mõr;  D.  Isabel  de  Quinhones,  Dona  de  Honor; 
D.  Maria  Leite,  Camereira  pequena.  Damas:  D.  Leonor  Manoel,  D.  Fran- 
cisca da  Sylva,  D.  Anna  Fajardo,  D.  Maria  de  Castella,  D.  Francisca  da 
Sylva  e  de  GusmaÕ,  D.  Isabel  Manrique,  D.  Juliana  de  Velasco,  D.  Joanna 
Osorio,  D.  Catharina  de  Aragaõ,  D.  Maria  Manoel...»  Sousa,  l.  c,  t.  ili, 
pag.  558,  559- 

*  Ms.  magj 


20  Septembris  1553  505 

delias,  y  echáronse  también  entre  su  alteza  y  sus  damas,  y  lo 
mesmo  acaeçió  á  la  infante  doña  María;  porque  vea  V.  P.  quánta 
emulación  de  virtud  ay  entre  estas  princesas.  A  todas  ha  pare- 
cido el  juego  y  las  suertes  tan  bien,  que  no  hablan  en  otra  cosa; 
y  cierto,  quando  el  Padre  entra  en  palacio,  no  pareçe  sino  que  á 
todos  les  viene  la  riqueza  de  la  India  y  toda  la  salud,  según  el 
alegría  con  que  es  reçebido:  bendito  sea  N.  S.,  que  así  sabe 
honrrar  á  sus  sieruos. 

Ha  predicado  su  R.a  á  la  princesa  y  á  la  reyna  en  palaçio,  y 
en  la  octaua  de  nuestra  Señora  comulgó  á  la  princesa,  de  ma- 
nera que  mouiera  á  deuoçión  á  los  muy  indeuotos,  porque,  te- 
niendo el  S.mo  sacramento  en  la  mano,  le  hizo  vna  plática,  en 
que  dezía  quién  era  aquel  Señor  que  tenía  en  las  manos,  y  quién 
el  hombre.  Digo  á  V.  P.  que  al  juizio  de  muchos,  valía  por  mu- 
chos sermones,  y  así  la  princesa  se  la  pidió  en  escrito 

A  las  infantes,  doña  María  y  doña  Isabel,  hizo  otra  después,  de 
lo  mesmo,  porque  lo  pidieron,  aunque  no  comulgaron  entonçes. 
La  comunión  de  la  princesa  y  de  las  damas  en  el  día  de  la  nati- 
uidad  de  nuestra  Señora,  pidió  el  P.  Francisco  á  su  alteza  en 
pago  de  las  suertes  que  se  echaron,  porque  las  alabaua  todas  mu- 
cho, y  mostraua  cada  vna  grande  alegría  con  la  que  le  auía  cabi- 
do, y  así  toda  la  casa  se  confesó  y  comulgó,  que  era  para  alabar 
al  Señor  ver  aquellos  días  la  deuoción  que  en  ella  avía;  tanto, 
que,  como  se  auían  todas  tan  bien  dispuesto,  y  así  el  Padre  como 
el  compañero  que  Uevaua  consigo  les  auían  hecho  siempre  plá  - 
ticas  spirituales  para  entretenerlas  en  la  deuoçión  y  buen  spíritu, 
y  pareçe  que  el  Señor  las  fauorecía  mucho  en  estar  todas  tan 
bien  inclinadas  y  deseosas  de  su  salvaçión,  y  comiençan  á  entrar 
en  cuenta  de  la  vanidad  desta  vida  y  á  perder  algunas  cosas,  que 
en  su  manera  de  biuir  tiene  el  mundo  muy  asentadas;  no  faltan 
algunos  procuradores  de  Satanás,  que  les  quieren  yr  á  la  mano, 
diziendo  que  aquellas  santidades  han  de  parar  en  mayor  daño,  y 

*  Invenitur  haec  oratiuncula  inter  opera  Sti.  Francisci,  sub  hoc  titulo: 
tíAmonestación  para  la  Sagrada  Comunión  que  hizo  San  Francisco  de 
Borja  para  la  Princesa  de  Portugal.))  Nieremberg,  Vida  de  S.  Frane,  de 
Borja. — Algunas  obras  del  siervo  de  Dios. 


5o6  Epistolae  MiXTAE— 672 

otras  cosas  deste  lenguaje.  Es  de  dar  gracias  al  Señor,  que  pa- 
reçe  que  se  esfuerçan  más  á  seguir  virtud,  oyendo  esto,  como 
veen  que  á  la  clara  el  tal  spíritu  no  es  de  Dios,  y  viénenlo  luego 
á  dezir  al  que  les  platica,  el  qual  trabaja  de  preuenirlas  para  que 
de  semejantes  pláticas  no  reciban  en  sus  almas  detrimento.  Dán- 
seles  algunos  puntos  en  que  se  exerçiten,  pocos  y  fáçiles,  avn- 
que  tales,  que  bastarían  para  hazerlas  yr  de  virtute  in  virtutem, 
quousque  videretur  Deus  deorum  in  Sion  *.  Grande  es  el  fruto 
que  en  tan  pocos  días  el  P.  Francisco  ha  hecho  con  esta  su  ve- 
nida: soli  Deo  honor  et  gloria  in  saecula  saeculorum.  Amen. 

Después  de  mañana,  que  será  día  de  sant  Matheo,  predicará 
el  P.  Francisco.  No  se  sabe  avn  si  será  en  nuestra  casa,  ó  en  pa- 
lacio al  Rey,  porque  la  reyna  ha  dicho  que  enbiará  á  auisar, 
quando  prediquen  á  sus  altezas,  y  parece  que  con  miedo  le  po- 
nen en  cosa  de  trabajo,  aunque  ninguno  siente  su  R.a  en  seme- 
jantes obras,  antes  creo  que  con  ellas  descansa  de  los  trabajos, 
como  se  vió  en  la  quartana,  que  se  le  quitó  del  todo  en  Burgos, 
predicando  tan  ordinariamente  y  haziendo  pláticas  spirituales. 
Mas  es  harto  de  considerar  que,  con  pecar  aquella  enfermedad  de 
humor  melanchólico,  siempre  le  conocíamos  la  calentura  en  la 
mayor  alegría  que  tenía  aquel  día  que  los  de  la  huelga,  y  mejor 
conuersaçión.  Dezía  muchas  vezes:  Pasays  por  la  bondad  de  tal 
Señor,  que  en  doze  meses  que  ay  en  el  año,  no  consiente  que  me 
venga  calentura  más  de  en  los  tres;  y  así  pasó  su  quartana  de 
manera,  que  qualquiera  pudiera  juzgar  que  la  tomaua  por  special 
regalo  del  Señor:  él  sea  loado  por  siempre.  Amén. 

Aora  entiende  el  Padre  en  escriuir  algunos  puntos  para  la 
prinçesa  y  para  la  infante  doña  María.  Por  largo  que  he  sido  en 
esta,  quedaua  bien  que  añadir:  déxolo  por  la  priesa  del  correo,  y 
porque  lo  demás  creo  escriuirán  el  Padre  maestro  Nadal  y  el  Pa- 
dre maestro  Mirón,  avnque  no  sé,  si  con  saber  que  escriuo  largo, 
se  remitirán  á  esta.  V.  P.  me  mande  dar  auiso  del  estilo  que 
deua  tener  en  el  scriuir,  porque  no  peque  por  los  extremos,  y 
humilmente  suplico  á  V.  P.  se  acuerde  de  encomendar  al  Señor 


'    PS.  LXXXIII,  8. 


I  OCTOBRIS  1553  507 

este  su  abortiuo,  que  no  sé  si  ay  en  el  mundo  quien  á  su  Padre 
spiritual  ame  más  que  él.  N.  S.  acuerde  esto  á  V.  P.,  y  nos  dé 
su  gracia  para  que  sintamos  su  santa  voluntad  y  enteramente  la 
cumplamos.  De  Lisbona  20  de  Setiembre  1553.  De  V.  P.  menor 
hijo  y  sieruo  en  el  Señor  nuestro, 

Bustamante. 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  R.do  Padre  nuestro  en  Christo,  nues- 
tro Padre  maestro  Ignacio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la 
Compañía  de  Jhs.  En  Roma. 

MICHAEL  DE  BAIRROS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EBORA  I  OCTOBRIS  1553  ^ 

Sociorum  flagrans  studium  in  consectandis  virtutibus. — De  scholis  et  ma- 
gistris. — De  Theotonio  de  Bragança  apud  matrera  diversante. 

IHS. 

Muy  R.do  en  Christo  Padre.  La  gratia  y  paaz  del  Spíritu  san- 
to sea  sempre  en  nuestras  ánimas.  Amén.  En  esta  no  ay  de  qué 
se  pueda  avisar  á  V.  P.,  sino  que  los  hermanos  por  bondad  del 
Señor  perseueran  en  sus  exerçitios  sólitos,  tienen  cuenta  consigo, 
y  siento  en  ellos  deseos  de  se  aprouechar  cada  vez  más,  y  me 
hablan  algunos  particularmente,  pidiéndome  medios  para  esso. 
Uno  me  pidió  que  le  diesse  licençia,  que  él  quería  hazer  vna  con- 
fessión  general  de  certo  tiempo  á  esta  parte,  desque  empeçaron 
acá  aquellas  perturbaciones  sobre  las  cosas  del  Padre  maestro 
Simón.  Este  es  el  P.  Manuel  Hernández,  el  qual  con  la  graçia 
del  Señor  spero  que  mucho  se  niude.  Otro  me  pidió  que  le  diesse 
vn  hermano  que  le  tuuiesse  la  obediençia,  y  lo  mortificasse  par- 
ticularmente, y  en  ninguno  sento  cosa  contraria  al  prouecha- 
miento  en  las  virtudes. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  237,  prius  642.  Est  et  aliud 
exemplum  autographum,  2.*  via  missum,  in  eodem  voi.  D,  unico  item  folio> 
n.  239,  prius  643,  quod  tantum  in  rebus  minoris  momenti  ab  altero  differt. 


5o8  Epistolar  Mixtae — 673 

Los  maestros,  hermanos  nuestros,  perseueran  en  sus  lectio- 
nes,  cresçen  los  discípulos  mucho  quasi  cada  día.  Los  nuestros 
studiantes  tienen  cuidado  special  en  sus  studios,  teniendo  con- 
clusiones, ahora  en  el  pallaçio  '  con  don  Antonio  %  sobrino  del 
cardenal,  ahora  acá  en  casa,  priuatim.  Los  Padres  confiesan  al 
presente  á  los  studiantes.  El  P.  Manuel  Hernández  predica  en 
diversas  partes  y  con  mucha  satisfactión  (loores  al  Señor),  y  haze 
doctrina  y  confiessa  también. 

Dos  hermanos  fueron  vizitar  don  Theotonio  %  por  ansí  lo 
dexar  ordenado  el  Padre  maestro  Hierónymo  Nadal.  Hallaron  al 
hermano  ya  mucho  mejor  de  lo  que  solía  staar.  La  duqueza  su 
madre  *  se  holgó  mucho,  y  les  agradesçió  mucho  la  vizitaçión. 

En  esta  no  más,  sino  que  pedimos  á  V.  P.  humilmente  como 
sus  hijos  en  el  Señor,  avnque  indignos,  nos  quiera  encommen- 
dar  al  Señor  en  sus  oraçiones  y  santos  sacrifiçios,  á  quien  N.  S. 
tenga  sempre  de  su  mano.  Amem.  Deste  collegio  de  lESUS  de 
Ebora     oy  i.°  de  çbre     de  1553  años.  Su  hijo  en  el  Señor, 

Miguel  de  Bayrros. 


'  «Las  schuelas  son  spatiosas  y  buenas;  porque  son  unas  salas  de  los 
Palatios  del  Rey,  a  do  estamos  ahora  aposentados  y  bien,  bendito  sea  el 
Señor.»  Michael  de  Bairros  Patri  Ignatio  de  Loyola,  Ebora  i  Sept.  1553. 
Litt.  Quadr.,  t.  li,  pag.  38l. 

Hic,  cujus  saepe  incidit  mentio,  erat  filius  principis  Ludovici.  «Nasceo 
no  anno  I53i.  Foy  Prior  do  Crato,  acclamado  Rey  de  Portugal  em  Santarém 
a  24  de  Junho  de  1580;  despojado  a  22  de  Outubro  do  mesmo  anno.  -|-  em 
Pariz  a  26  de  Agosto  do  anno  1595.»  SouSA,  Historia  genealogica. ..  ^ 
t.  III,  Tahoa  rv. 

^  Versabatur  hic  Barcinone,  opportuni tatem  navigandi  cum  sociis  in  . 
Italiam  opperiens;  sed  aegritudine  oppressus,tum  quia  P.  Simon  Rodrigues 
e  Lusitânia  pellebatur,  tum  quia  et  ipse  incommoda  utebatur  valetudine, 
abrumpens  subito  inceptum  in  urbem  iter,  in  Portugalliam  remeavit,  cau- 
sam Patris  Simonis  et  patrocinium  suscepturus.  Vide  infra,  epist.  684.  Po- 
lanco, t.  m,  pag.  436  et  437,  n.  967;  ac  prae  caeteris  Nadal,  Epist.  1. 1, 
pag.  205-209. 

*    Joanna  de  Mendoza,  uxor  secunda  Jacobi,  ducis  IV  de  Bragança,  no- 
verca Theodosii  ducis.  Vide  epist.  686. 
^    Ms.  dehora. 

®  Sic  in  ms.  legendum  videtur;  attamen  quia  in  inscriptione  exemplo- 
rum^  tam  primae  quam  secundae  viae,  plenius  nomen  Octobris  mensis 
scriptum  reperimus,  idcirco  huic  exaratam  epistolam  attribuimus.  Cáete- 


3  OCTOBRIS  1553  509 

Inscriptio:  f  Al  niuy  R.do  en  X.°  Padre,  el  Padre  M.  Ignacio, 
prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesus,  in  Roma. 
Del  collegio  de  lesus  deuora,     via.  Octobris. 

PETRUS  DEL  POZO 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BURGIS  3  OCTOBRIS  1553 

P.  Estrada  Pintiam  profectus  est. — De  sociis. — Exspectatur  P.  Alvarez  del 
Aguila. — Solita  charitatis  opera  obeuntur.— Gregorius  de  Polanco  mi- 
nus  quarti  antea  nostrorum  studiosus  ostenditur. — Pozo,  sacerdos  inau- 
guratus,  primitias  Deo  obtulit. 

t 

Ihus. 

Muy  R.do  en  Xpo.  Padre  mio.  La  gracia  y  paz  de  Jesu  Xpo. 
N.  S.  sea  siempre  en  el  alma  de  V.  R.  y  con  todos.  Amén.  Lo 
que  al  presente  ay  que  auisar  de  acá  es,  que  el  Padre  maestro 
Estrada  se  partió  el  lunes  pasado  para  Valladolid  y  para  Medina, 
por  ordenación  del  Padre  prouincial,  que  pasó  por  aquí  para  Al- 
calá. Queda  aquí  en  su  lugar  el  P.  Gaspar  %  hasta  su  buelta  ó 
la  venida  del  P.  Hernandálbarez  %  que  está  nombrado,  como 
V.  R.  sabe,  por  superior  de  Burgos,  y  hasta  aora  no  es  venido 
de  Auilla. 

Las  obras  desta  casa  van  ya  al  cabo.  Las  sólitas  obras  de 
charidad  se  exerci  tan,  cresçe  siempre  la  devoción  de  muchos  á 
la  Compañía:  por  todo  sea  el  Señor  glorificado. 

El  señor  Gregorio  de  Polanco  no  se  nos  muestra  ya  tan  afa- 
ble; no  sé  si  es  la  causa  la  ausençia  del  P.  Hernandálvarez,  ó 
si  se  a  exasperado  con  las  carias  de  V.  R.  *.  Encomiéndele  á 
nuestro  Señor.  El  día  de  señor  sant  Miguel  dixe  missa  nueba. 

rum  quae  in  ea  attinguntur,  commode  ad  utrumque  mensem  referri  possunt. 
Cf.  Epist.  Nadal,  t.  i,  pag.  772,  773. 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  144,  prius  428. 

-    P.  Gaspar  de  Acevedo. 

P.  Ferdinandus  Alvarez  del  Aguila. 

*    "Vide  supra,  epist.  664,  pag.  468. 


510  Epistolae  Mixtae— 675 

Por  amor  del  Señor  V.  R.  ruegue  al  Señor  me  dé  grada  para 
dignamente  le  offresçer  sacrificios,  de  los  quales  tiene  V.  R.  bue- 
na parte. 

Los  Padres  y  hermanos  desta  casa  están  buenos,  y  todos  nos 
encomendamos  en  los  sanctos  sacrificios  y  oraciones  de  V.  R.  y 
de  todos  los  demás  Padres  y  hermanos  dessa  sancta  casa.  Con 
todos  sea  siempre  el  amor  de  Jesu  Xpo.  Amén.  De  Burgos  3  de 
Otubre  1553.  De  V.  R.  indigno  sieruo  en  X.°, 

t 

f  Pozo  f . 

Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  en  Xpo.  Padre  mío,  el  Padre  maes- 
tro Polanco,  de  la  Compañía  de  Jesús.  En  sancta  María  del  Es- 
trada, etc.  En  Roma, 

PETRUS  DE  LUNA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BIBONA  5  OCTOBRIS  1553  ^ 

Alumnos  Societatis  ad  collegium  Bibonae  instituendum  poscit. 

Molto  Rdo.  signor.  Con  la  molta  deuocione  che  la  contessa 
mia  "  et  io  tenemo  alla  Compagnia  di  Jhesus,  desideramo  che  in 
questa  terra  de  Bibona  se  gli  fazzi  vno  collegietto  per  la  bona 
edificatione  et  frutto  che  nè  risulteria  in  benefitio  delle  anime, 
et  a  tale  effetto  se  haue  già  electo  il  luogo.  Resta  per  questo  di 
pregare,  come  facio,  V.  S.,  che  sia  contenta  dispensarci  et  pro- 
uedere  che  vi  uenghino  alcuni  preti  litterati ,  et  di  a  bene ,  et 
diaconi,  secondo  gli  scrinerà  et  pregará  il  Rdo.  M.  Geronimo 
Domenichi,  che  saranno  ben  riceuuti  et  trattati,  et  la  contessa 
mia  et  io  gli  nè  hauerimo  lobligo  che  deuimo.  Et  nostro  signor 
Dio  la  contenti  et  prosperi,  come  desidera.  De  Bibona  addi  v  di 
Ottobre  nel  53-  Al  ser ui tio  di  V.  S.  molto  Rda., 

Don  Pietro  di  Luna. 

'    Ex  originali  in  voi.  Epist,  diversorum,  duplici  folio,  n.  6q,  prius  197 
-    Vide  epist.  sequentem. 


6  OCTOBRIS  1553  511 

Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  signor,  M.  Egnatio  di  Loyola,  pre- 
pósito generale  della  Compagnia  di  Jhesus.  A  Roma. 

ELISABETH  DE  VEGA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BIBONA  6  OCTOBRIS  1553 

Studium  suum  in  Ignatium  et  Societatem  signifìcat. — Optat  vehementer  ut 
Bibonae  constituatur  collegium  Societatis. — Orat  ut  filiolae  suae,  nuper 
natae,  benedictionem  Ignatius  impertiatur. 

t 

Muy  Rdo,  señor.  Muchas  vezes  haría  esto,  por  la  consolaçión 
que  para  mí  es  ver  carta  de  V.  m.,  sino  que  me  pareçe,  que  se- 
gún las  ocupaciones  deve  tener,  serían  dalle  fastidio  con  esto; 
mas  con  todo  suplico  á  V.  m.  que,  quando  vuiere  lugar,  me  avise 
sienpre  de  su  salud.  Con  la  confiança  quel  P.  Micer  Gerónimo 
Doménech  me  a  dado  de  la  merçed  que  V.  m.  nos  hará  de  que 
aquí  vengan  algunos  de  la  Compañía,  el  conde,  mi  señor,  y  yo 
emos  determinado  de  hazer  aquí  vn  colegio,  como  más  largo  mi- 
cer Gerónimo  escrivirá  á  V.  m.  donde  creo  se  hará  tanto  ser- 
vigio á  nuestro  Señor,  como  en  qualquier  otra  parte  deste  rreino, 
por  ser  esta  jente  muy  falta  de  dotrina.  Y  por  tener  la  confiança 
que  tengo  dicha,  en  esto  no  diré  más  de  que,  avnque  yo  [he]  esta- 
do sienpre  contenta  de  averme  dado  Dios  vn  marido  como  el  con  - 
de  mi  señor,  agora  lo  estoi  muy  mucho  más,  de  pensar  que  en  su 
estado  a  de  aver  tanto  bien,  como  es  casa  de  la  Conpagnía.  Ya 
V.  m.  sabrá  cómo  nuestro  Señor  fué  servido  de  darme  vna  hija, 
á  la  qual  suplico  á  V.  m.  dende  allá  le  dé  su  bendiçión,  y  se 
acuerde  en  sus  oraçiones  del  conde  mi  señor  y  de  mí,  que  ver- 
daderamente nos  tenemos  por  tan  de  la  Conpagnía,  como  los 
questán  en  ella;  y  así  en  todo  lo  que  podremos  servilla  lo  hemos 
de  hazer,  como  çosa  tan  devida,  y  que  tanto  bien  es  para  nos- 

'  Ex  originali  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  fcjio,  n.  70,  prius  I96. 
*    Vide  epist.  superiores. 


512  Epistolae  Mixtae— 677 

otros.  Nuestro  Señor  guarde  su  muy  Rda.  persona,  como  V.  m. 
desea.  De  Bisbona  a  6  de  S.bre  1553.  A  servycyo  de  V.  m., 
Doña  Isabel  de  Vega  y  Luna. 
Inscriptio:  \  Al  muy  Rdo.  señor,  el  señor  Mtre.  Ingnaçio  de 
Loyola,  prepósito  de  la  santa  Conpagnía  de  Jesús. 

ALBERTUS  FERRARESE 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EUGUBIO  8  OCTOBRIS  I553  *. 

Statum  rerum  et  sociorum  accurate  describit. — Quaenam  sint  sociorum 
occupationes.— Civitas,  ac  praecipue  coenobia  virginum,  quem  animum 
erga  nostros  induant,  ostendit. — Qui  fructus  percipiantur:  quae  spes 
aífulgeat. — De  actis  Patris  Olave.  * 

t  Yhs.  t 

Gratia  et  pax  domini  nostri  Jesu.  Questa  nostra,  R.do  Padre, 
sera  per  dar'  vno  particular"  auiso  de  tuto,  cusi  dello  esser",  come 
anche  del  proceder'.  Et  prima  circa  la  sanità  del  fratello  Micha- 
le  %  il  medico  dise  e  tiene  che  a  mano,  a  mano,  li  sia  restuita  la 
sanità.  La  medicinato,  e  ua  per  casa,  et  lo  ritroua  senza  febre; 
nondimeno  a  me  pare  il  contrario,  perchè  il  vedo  con  quella  sua 
carnasone  terregna  et  melancólica,  tal  che  judico  interiormente 
esser'  mal  condicionato.  De  Simone  ^  dirò  che,  attenta  la  solici- 
tudine  grande  che  se  gli  a  hauuta,  massima  per  il  Padre  maestro 
Oliuero  e  per  quelli  altri  fratelli,  nondimeno  pare  che  non 
reusisca  in  lettere  quello  che  seria  il  debito  suo.  Per  ciò,  haven- 


*    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  214,  prius  42,  48. 

-  Nostri  eugubini  in  epistolis  hujus  temporis  solent  sociorum  nomen 
aut  cognomen  omitiere;  quod  quidem  aliis  etiam  satis  commune  erat,  ut  le- 
gentibus  nostra  Monumenta  patet.  Ita  legimus  in  Polanco,  t.  ni,  pag.  29, 
annot.  l  de  sociis  Eugubii  degentibus:  «Aegrotarunt  plures,  Raynaldus, 
Simon,  Michael;  et  in  aegritudinis  remedium  injunctum  est  Patri  Alberto, 
Rectori,  ut  meliorem  panem,  melioremque  carnem...  quaereret.  3o  Dee.» 

^    Fr.  Simon  Bartoli.  Liti.  Quadr.,  t.  11,  pag.  340. 
P.  Bernardus  Oliverius. 


8  OCTOBRIS  1553  513 

dome  imposto  il  Padre  doctor  Olaue  che  lo  douesse  mandare  alle 
uolte  alla  Badia  le  domeniche  a  predicare,  e  lui  li  seria  andato 
voluntiere,  ma  se  seria  tanto  più  desuiato  dallo  studio.  Et  io, 
vedendo  questo,  ho  esperimentato  Rainaldo,  il  qual  si  offereua 
asai  gagliardamente  a  uoler  fare  tal  officio.  Et  pare  che  reusisca 
per  uia  di  predicatione;  nondimeno  lui  non  nè  in  habito,  e  pa- 
rerla cosa  incongrua.  Luno  e  laltro  de  questi  sono  obedienti; 
però  Rainaldo  me  pare  che  habia  un  certo  che,  tal  che  io  non  lo 
anchor  bene  cognosciuto. 

De  Bastiano  poi,  et  massime  circa  il  studio,  è  molti  asiduo,  e 
forsi  tropo  (quanto  al  corpo),  e  se  sforza  di  sodisfare. 

De  me  poi,  parlando  per  la  verità,  me  pare  che  habia  un 
grande  animo  di  uoler  satisfare  in  tuto  e  per  tuto  ;  nondimeno 
me  pare  pur'  eh'  io  manchi;  e  questo  non  tanto  per  negligentia> 
quanto  me  pare  che  sia  per  pusilanimità.  Questo  accaderà  che  io 
serò  chiamato  in  qualcheduno  che  serà  in  punto  di  morto,  e  non 
vorà  intender'  da  confessione;  che  altramente  non  mi  chiamano;  o 
per  qualche  soldato,  che  serà  venuto  amalato,  et  alhora  mi  re- 
strengo  alquanto.  Ma  nelle  altre  cose  me  pare  hauere  asai  animo 
per  satisfare  in  Augubio  in  confessione,  in  comunione,  et  anche 
in  predicatione,  massime  stando  allaltaro;  pur'  in  questa  matina 
haueua  preparato  il  sermone,  per  la  comunione,  chio  fació  ogni 
domenica;  ma  sono  tante  poche,  che  io  prendo  animo.  E  perchè 
vostra  R.tia  intenda  il  tuto,  mi  pare  che,  dalle  solemnità  grande 
in  fuora,  non  li  sia  che  fare  quiui;  perchè  qui  non  si  confessano 
homini.  Le  done  sono  da  50  in  óo  ogni  prima  domenica;  che  con- 
tinuano, sono  da  sei  in  otto  al  più,  li  domeniche  poi.  De  queste  poi 
per  lo  aduenire  dubito  e  temo  che  nè  confessaremo  poche,  perchè 
ho  inteso  chel  uiene  uno  certo  prete  che  già  nel  tempo  passato 
ui  è  stato  per  anni  dieci;  e  queste  tale  erano  quasi  tute  sue  figliole 
spirituale,  ge  haueuano  grande  affectione,  secondo  h'  io  inteso. 
Nondimeno  io  mi  sforzarò  di  far  tanto  più  il  debito,  e  già  ho  inco- 
menziato,  che  doppo  la  partita  di  nostri,  io  non  lasso  eh'  io  non 
uadi  ogni  matina  nella  prima  messa  a  quella  chiesa  doue  confes- 
samo,  per  exibirmi  a  suo  seruitio.  Finita  la  messa,  non  ui  essendo 
che  far',  uado  alla  scola.  Se  li  scolari  sono  venuti,  li  dico  la  mes- 

Epistolae  Mixtae,  tom.  III.  33 


514  Epistolas  Mixtae — 677 

sa;  et  poi  fra  il  giorno  vado  a  uisitar'  qualche  amalato  delli  figlioli. 
De  altri  non,  e  pochi  anchora;  perchè  sono  tanti  sospetuosi,  che 
bisogna  guidar  bene.  Ali  hospitale  grande  cè  uno  amalato.  Li  offi- 
ciali, se  si  confessano  una  uolta  da  me,  stano  poi  doi  e  tre  mesi. 
Padre,  predico,  ma  gioua  poco.  Delli  quatro  conuenti  de  mona- 
che, che  nè  habbiamo  qualche  cura,  vostra  R.tia  sapia  che  già  nè 
sono  tre,  che  non  uoleno  nostra  amicicia.  Et  questo  ho  fatto  molto 
chiaro  al  signore  cardinale     per  le  cose  che  hano  ditte  e  fato,  e 
massime  doppo  la  partita  delli  fratelli.  Nondimeno  io  non  le  uoglio 
sapere  queste  cose.  Quanto  allo  officio  di  carità,  mi  sforsarò  di 
non  manchare  in  tuto  quello  eh'  io  potrò  e  sapero:  cusi  la  bontà 
del  mio  Dio  mi  dia  pur'  saper'  e  poter'.  Del  quarto  ui  dico  che, 
da  una  on  due  in  fuora,  le  qualle,  sei  stesse  a  me,  io  non  ge  le  no- 
ria per  salute  delle  altre,  ma  tute  le  altre  monstrano  di  portarmi 
tanta  affitione,  che  pare,  se  io  non  li  andasse,  moririano.  Non- 
dimeno con  tuto  questo  non  le  posso  cauar'  quello  habito  dello 
amor'  proprio,  e  da  questo  nè  nasse  certe  cose  catiue  e  inconue- 
nienti  grandi  nella  casa,  in  la  despensatione  e  nelli  loro  guberni, 
che  io  nella  fine  nè  trono  qualche  imputatione  e  uergogna,  che 
noi  altri  non  slama  stati  sufficienti  ad  estirpare  quelle  grande 
particularità  che  hano  fra  loro.  E  più  mi  pare  adesso  doppo  la 
partita  del  signore  cardinale.  E  questo  mi  ha  confirmato  uno  re- 
ligioso predicator'  di  S.to  Domenico,  elqual  sè  affaticato  in  questo, 
exortandole  alla  oseruantia.  E  dice  che  farano  pegio  adesso,  per- 
chè albore  gli  parerà  di  hauere  uinto  la  pugna  contra  tuti  . quelli, 
quali  gli  parlauano  di  tal  cosa.  Hora  delli  incouenienti  che  in 
questo  monasterio  li  ho  fatto  palesi  al  signore  vicario,  che  a  me 
non  mi  da  animo  di  poterlo  sostentarlo,  che  non  ruini.  E  cusi 
facendoli  argumento  da  questo  a  li  altre,  che  se  queste  che  se 
confessano  adesso  quasi  ogni  settimà  et  se  sono  comunicate  tre 
uolte  adesso  in  giorni  40,  quanti  più  inconuenienti  cascarano  in  le 
altre,  che  non  han  che  gli  cridano,  ni  anche  se  comunicano  se 
non  quatro  on  cinque  uolte  1'  anno,  et  ogni  uolta  se  confessano, 
pagano  doi  bolognini  per  ciascuna?  Vnde  hauendo  il  signore  vi- 


•  *  Marcellus  Cervini. 


8  OCTOBKIS  1553  515 

cario  la  comissione  expressa  dal  R.mo  cardinale  di  remediarli  a 
tali  inconuenienti ,  già  ge  lo  ditto  doe  uolte  per  scargo  di  con  - 
scientia .  A  me  mi  pare  che  più  non  ge  nè  habia  a  dir'  e  tediar- 
lo. Infra  tanto  quella  con  il  suo  santo  consiglio  mi  aiutarà,  mon- 
strandomi  il  meggio  che  io  da  tenire  per  non  mancare  dalla  cari- 
tà, e  che  non  mi  lassi  vincer  da  qualche  tentatione  di  uolerli  las- 
sar' in  tuto,  vedendo  eh'  io  non  posso  remediare  a  quello  seria 
necessario:  e  de  ciò  son  stato  tropo  prolixo:  quella  mi  perdoni. 

Hora  delle  altre  cose  nostre  particular',  le  lassarò  a  quelli 
nostri  fratelli  che  sono  uenuti,  e  massime  al  mio  tanto  honoran- 
do  Padre  doctore  Olaue,  ad  al  quale  sempre  mi  raccomando, 
al  qual  gè  palese  e  manifeste  tute  le  negligentie  et  il  poco  frutto 
che  habiam  cauato  delle  operatione;  tal  che,  per  dirla  palesemen- 
te a  uostra  R.tia,  mi  vergogno  di  scriuer'  le  presente  quadrime- 
stre, per  non  li  retrouar  frutto  veruno,  ma  tute  fronde  e  foglie, 
come  chiaramente  intende  per  questa  nostra  presente,  la  quale, 
con  bona  licentia  di  quella,  ge  la  remetto  in  loco  di  quadrimestre, 
e  se  dignará  di  accettarla,  attento  che  de  l'arbore,  oue  se  cauaua 
il  frutto,  uostra  R.tia  ni  ha  pigliato  la  meglior'  parte,  et  ha  lassato 
li  rami  sechi  e  uechi,  che  non  sano  fare  se  non  foglie  e  poca 
speranza  di  augumento,  sei  signore  Dio  non  ci  prouede  di  meglio, 
per  poter',  con  più  autorità  e  magiore  edificatione  di  tuto  il  popu- 
lo administrare  li  santi  sacramenti.  E  questo  cerchiamo;  che 
quanto  al  corpo  noi  stiamo  meglio  asai  che  non  meritiama.  E  la 
comodità  di  scolari  anchora,  il  numero  di  quali  non  lo  posso  dar', 
che  tuti,  grandi  e  picoli,  visto  che  hano  questo  bon  tempo,  sono 
corsi  alle  vendemie.  Ma  questo  per  verità  se  può  dire,  che  agu- 
mentano:  e  senza  numero  agumentariano,  se  hauesseno  uno 
maestro,  secondo  il  parer'  lor',  che  hauesse  bella  lingua  italiana. 
Non  mi  pare  di  attediare  più  vostra  R.tia,  alla  quale  humilmente 
tuti  noi  sempre  si  raccomandiamo.  Di  Augubio  alli  viii  di  Otto- 
bre del  Liii.  D.  V.  R.tia  seruo  indegno, 

Alberto  Ferrarese. 
Iiiscripiio:  Al  molto  reuerendo  in  Xpo.  Padre,  il  Padre  M.° 
Ignatio,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù,  In  Ri^;pg. 


516 


EPISTOLAE  MlXTAE— 678 


PETRUS  MASCARENHAS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  9  OCTOBRIS  1553  *. 

Gaudium  perceptum  ex  Ignatii  litteris.— Gratulationi  ob  adeptam  apud 
principem  dignitatern,  officiose  respondei.— Litterae  Ignatii  ad  univer- 
sam  Societatem  pro  lusitano  rege,  huic  magnam  iaetitiam  attulere.— De 
PP.  Rodericio,  Nadal,  Miron  et  Torres.— Borgiae  virtutem  extollit.— 
De  inchoata  ad  Sti.  Rochi  professorum  domo.— De  collegio  Sti.  Antonii 
olisiponensi. —  Borgia,  Nadal  et  Miron  alio  se  contulerunt. —Helena 
Mascarenhas  Societatis  amans . 

t 

Muy  R.do  e  bemavemturado  senhor  Padre.  Aos  oito  do  pasa- 
do, dia  de  nosa  Senhora,  no  voso  colegio  de  Samto  Amtão,  omde 
naquele  dia  pola  bomdade  de  noso  Senhor  fuy  buscar  alguma 
refeição  espritual  e  corporali,  com  os  vosos  Padres  da  Compa- 
nhia de  Jhus.,  em  que  achey  mais  do  que  buscaua;  que  tali  he 
noso  Senhor  no  fazer  das  suas  merçes,  temdo  mais  comta  com 
serem  suas,  que  com  quem  as  recebe.  Noso  Senhor  seja  muito 
louvado  por  todas  e  em  todas  suas  obras. 

O  P.  Mirão  o  propio  dia  me  deu  duas  cartas  de  uosa  reue- 
remçia,  huma  feita  em  Roma  a  xviii  dabrill,  e  a  outra  a  v  de 
Junho,  ambas  para  mym  o  mais  esprituall  licor  que  em  tão  pu- 
dera reçeber;  e  por  taes  e  polo  que  me  nellas  diz,  lhe  beijo  mui- 
tas vezes  as  mãos,  pedimdo  a  noso  Senhor  que  ele  lhe  dee  la 
semtir  o  prazer  esprituall  que  com  suas  palauras  e  lembramças 
minha  alma  qua  reçebeo  no  ler  e  reler  de  suas  cartas.  E  não  sem 
falta  de  vergonha  de  quamto  tempo  avia  que  lhe  -não  tinha  scri- 
to,  comfortamdome  com  saber  que  V.  R.,  a  imitação  de  a  quem 
serue,  se  comtemtaria  mais  de  obras  que  de  palauras,  e  se  eu 
qua  fazia  ou  fiz  alguma  por  louuor  de  noso  Senhor  e  utiHdade 
desta  sua  Companhia,  por  não  perder  a  obra  com  querer  as  gra- 
ças doutrem,  me  calaua  sem  screuer  a  V.  R.;  mas  não  que  me 

*  Ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  12,  prius  il,  antiquitus  vero 
576,  577- 


9  OCTOBRIS  1553       .  517 

faltase  precurar  cordealmente  destes  seus  súditos  as  nouas  que 
tinhão  de  V.  R.,  de  sua  vida,  saúde  e  bons  soçesos;  e  das  que  me 
dauão  era  eu  muito  ledo  e  me  creçia  de  qudar  graças  e  louuores 
a  noso  Senhor,  e  em  espeçiall  polas  que  emtemdy  de  voso  comi- 
sairo  P.  Nadal  ',  bem  dino  do  carguo  que  lhe  destes,  em  que 
bem  pareçe  desque  aquy  esta  na  maneira  de  seu  proçeder  nas 
cousas  da  Companhia,  sua  emleição  ser  mouida  do  Sprito  Santo. 

Não  vos  dou,  senhor,  graças  do  que  me  dizeis  em  vosas  car- 
tas, porque  vosa  reuerençia  da  o  que  tem,  e  eu  fico  com  o  que 
não  tenho;  somentes  lhafirmo  que  pola  bomdade  de  nosso  Se- 
nhor sou  hum  muito  pequeno  membro  desta  sua  Companhia  com 
muito  desejo  de  a  poder  seruir  em  alguma  cousa,  reconheçemdo 
a  noso  Senhor,  que  por  sua  misiricordia  me  quis  dar  este  meio 
para  que  com  os  seruiços  que  de  nos  outros  reçebe  aplacase  sua 
ira  de  minhas  miserias,  o  que  prazerá  a  sua  magestade  que  asy  o 
sim  ta  minha  alma.  E  peço  a  V.  R.  que  de  mais  de  sua  jerall  obri- 
gação e  geção  dos  domésticos,  de  mym  e  desta  vosa  casa  per  sy 
e  per  seus  deuotos  tenha  espeçial  cuidado  de  me  emcomendar  a 
nosso  Senhor,  que  bem  o  avemos  mister. 

Eu  amostrey  a  el  rey  nosso  senhor  as  minhas  duas  cartas,  e 
jumtamente  a  patemte  jerall  que  vosa  reueremçia  mamdou  para 
que  todos  vosos  subditos  em  particular  e  vniuersal  emcomemda- 
sem  suas  AA.  a  nosso  Senhor,  de  que  Sua  A.  foy  muy  comtem- 
te,  estimamdo  em  muito  o  prezemte  da  patemte,  damdo  por  ela 
muytas  graças  a  nosso  Senhor  e  a  cabeça  e  membros  da  Com- 
panhia muy  tos  louuores 

Quamto  ao  Padre  mestre  Simão  e  ao  que  mamdaua  que  lhe 
disese,  se  qua  estaua  %  diguo  que  no  dia  doje,  se  lhe  não  sobce- 

»    Ms.  Navali. 

-  Patentes  has  Htteras,  quibus  ab  Ignatio  atoti  Societati  injungebatur 
ut  Portugalliae  Regem  ac  Principes  Domino  quotidie  commendarent»  habes 
in  Cartas  de  San  Ignacio^  t.  ili,  pag.  218  et  219,  quas  latinas  fecit  Sacchi- 
Nl,  Hist.  Soe.  Jes.  part.  11,  lib.  i,  n.  121.  Videatur  Polanco,  t.  m,  pag.  409, 
n.  902. 

'  Scripserat  Ignatius  Petro  Mascarenhas  inter  alia,  posse  illum  Patri 
Simoni  Rodericio  «nomine  Patris  Ignatii  polliceri  quidquid  ipsi  videretur, 
nam  se  id  praestiturum,  quantum  ad  gloriam  Dei  posset».  Polanco,  t.  iii, 


5i8  Epístolas  Mixtae— 678 

deo  alguma  emfìrmidade  que  lho  estoruase  ou  outros  empedi- 
mentos  de  tão  larguo  caminho,  que  ele  estara  ja  la  com  V.  R.,  e 
tão  comsolado,  como  mereçem  suas  muy  tas  vertudes,  e  seruiços 
que  a  nosso  Senhor  e  a  Companhia  tem  feitos. 

As  nouas  que  lhe  de  mym  mamdo  são,  que  fico  nesta  corte; 
e  quanto  a  saúde  e  vida  corporal,  mujto  milhor  do  que  eu  mereço 
a  nosso  Senhor:  ele  seja  mujto  louuado.  E  quanto  ao  mais,  como 
quem  de  sasemta  annos  tornou  as  panelas  de  Egito;  confórtame 
não  ser  por  minha  vomtade,  mas  não  me  abasta  sem  muyto  aju- 
torio  deuino  per  emtreçesão  de  seus  benemeditos  [sic]  que  he  a 
que  eu  peço  a  vosa  reueremçia. 

As  nouas  da  Companhia  que  neste  reino  tem,  emtemderia 
V.  R.  polas  cartas  dos  Padres  delia,  e  as  que  lhe  eu  dou  conio 
cogitor  ou  seruidor  temporal  dela,  são,  que  me  não  farto  de  dar 
graças  a  nosso  Senhor  polas  merçes  que  faz  a  esta  terra  poios 
meios  destes  seus  seruos,  uosos  súditos.  Com  a  vimda  do  Padre 
comisairo  se  ajumtarão  aqui  pera  darem  primcipio  as  jnstituições 
que  o  Padre  comisairo  trouxe,  o  P.  Francisco  Borges,  e  o  doutor 
Torres,  e  o  P.  Mirão,  que  de  cada  hum  destes  se  pode  bem  con- 
fiar a  Companhia  toda  jumta. 

E  não  falo  no  P.  Francisco,  porque  he  hum  esmalte  de  toda 
vertude,  em  espeçial  de  vmildade  e  obediemçia,  que  com  sua 
vimda  a  esta  corte  fez  gramde  reformação  nela,  em  espeçial  em 
suas  AA..  polo  muito  que  com  ele  folgarão  e  comuersarão.  Vosa 
reueremçia  tem  nesta  çidade  de  Lixboa  hum  colegio  formado  na 
casa  de  samto  Amtão,  bem  pouoado  de  lemtes,  e  mujto  mais  de 
scolares  que  ja  não  cabem  mas  casas,  e  se  trata  agora  de  lhe  fa- 
zerem escolas  nouas.  Temdes  mais  nouamente  huma  casa  de 
profesos,  que  se  chama  são  Roque,  que  S.  A.  tomou  aos  comfra- 
des  pera  a  dar  a  Companhia  \  e  foi  ser  presemte  a  emtrega  dela 

pag.  l3  et  14,  n.  16.  Etenim  «Mascaregnas,  perinde  atque  unus  de  Societa- 
te,  ejus  negotia  curabat».  Polanco,  ibid.  pag,  394,  n.  861. 

'  «Erat  templum  illud  penes  quosdam  confratres,  qui  difficiliores  se  ini- 
tio  praebebant;  sed  horum  principum  auctoritas  et  Domini  Petri  Mascare- 
gnas soUicitudo  et  industria  eíTecit,  ut  nostri  in  ejus  possessionem,  confra- 
trum  assensu,  missi  fuerint.»  Polanco,  t,  iii,  pag.  404,  n  890.  Vide  Na- 
dal, Epist.  t.  I,  pag.  197,  n.  l3  et  seqq. 


9  OCTOBRIS  1553  519 

e  ao  auto  que  se  no  mesmo  dia  fez  dos  profesos,  em  que  o 
P.  Francisco  fez  huma  pregação  solene  E  depois  dos  profesos 
estarem  em  pose  da  sua  casa,  em  que,  por  ser  noua,  em  tudo  jm- 
teramente  guardão  sua  pobreza,  o  P.  Francisco  se  partió  pera 
Castella,  e  o  Padre  comisairo  com  o  P.  Mirão  se  partirão  pera 
Coimbra  a  comtinuar  sua  obra,  que  aquy  comesarão.  O  P.  Tor- 
res ficou  aqui  sobreemtemdente  do  colegio  e  da  casa  noua  dos 
profesos;  e  segumdo  o  que  men  juizo  alcamsa  deste  Padre,  deue 
a  Companhia  fazer  muy  ta  comta  pera  todo  o  bem  dela. 

De  todos  os  outros  Padres,  que  eu  aqui  conheço  e  residem 
debaxo  de  sua  obediemçia,  ha  muitas  vertudes  que  dizer  e  muito 
de  que  dar  graças  a  nosso  Senhor,  e  ele  por  sua  misiricordia  os 
comserue  de  bem  em  milhor  pera  seu  seruiço  e  utilidade  dos 
próximos,  e  a  todos  com  sua  poderosa  mão  nos  leue  a  sy  mesmo. 

Minha  molher  %  não  menos  deuota  de  vosa  reueremçia  e  ser- 
uidora  da  Companhia  que  eu:  eu  com  ela  nos  recomendamos 
vmilmente  a  uosa  reueremçia,  pedimdolhe  que  de  la  nos  lamçe  a 
sua  bemção  e  nos  tenha  em  memoria  em  suas  deuotas  orações  e 
samtos  sacrefiçios.  De  Lixboa  a  ix  doutubro  de  553.  Seu  mujto 
deuoto  serujdor, 

Dom  Pedro  Mascarenhas. 
Inscriptio:  f  Ao  muy  R.do  em.  Xpo.  Padre,  o  Padre  miçer  Ig- 
naçio  de  Loiola,  prepósito  geral  da  Companhia  de  Jhus.  Em 
Roma. 

Manei  vestigiiim  cerae  rubri  coloris. 


*  Nadal,  ihid.  pag.  198,  199;  Polanco,  l.  c,  pag.  404,  405,  n.  891, 
Litt.  Quadr.,  t.  n,  pag.  494. 

-  Helena  Mascarenhas,  de  qua  videantur  Cartas  de  San  Ignacio.,  t.  iv, 
pag.  16  et  seqq.,  annot.  2,  cui  feminae,  Societatis  studiosissimae,  maxime 
est  referendum,  quod  domus  professerum  ad  Sti.  Rochi  Societati  adjudi- 
caretur . 


520 


Epistolar  Mixtae— 679 


69^9 

HIERONYMUS  DOMENECH 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MESSANA  II  OCTOBRIS  1553  '. 

De  mamertina  domo  probationis. — Emuntur  aedes.  — De  sociis  undecim, 
Romam  tendentibus. 

t 

Muy  R. do  in  X.*'  Padre.  Pax  Xpi.  Por  la  carta  de  M.  Aní- 
bal *  será  V.  P.  avisado  del  principio  de  los  studios  [que]  se  ha 
dado,  y  de  otras  particularidades.  Esta  es  para  darle  aviso  de  lo 
que  hoi  se  ha  concluido  por  gracia  de  nuestro  Señor  en  beneficio 
deste  collegio,  y  es  que,  hauiéndose  platicado  en  tiempo'del  Pa- 
dre maestre  Nadal  por  muchas  vezes  de  hauer  la  casa  de  proba- 
tión  que  hasta  hoi  la  [ha]  tenido  el  collegio  alquilada  %  y  no  ha- 
uiéndose podido  effectuar,  ha  sido  nuestro  Señor  seruido  que 
hoi  se  ha  echo;  y  más  vna  parte  de  la  casa  de  vn  gentilhombre, 
que  daua  en  el  patio  de  la  casa  de  probatión,  en  la  qual  hauía 
más  difficultad  de  poder  hauer;  tanto,  que  me  dizen  que  el  Pa- 
dre maestre  Nadal,  hauiendo  visto  el  discómmodo  que  era  á  este 
gentilhombre  dar  estas  stançias,  hauía  desistido  de  procurar  de 
hauerlas. 

Agora  el  Señor  lo  ha  facilitado  todo,  y  ha  sido  deste  modo: 
que  en  días  passados  rogué  al  visorey  que  viesse  esta  casa  de 
probatión,  y  la  necessidad  que  della  hauía,  y  de  las  otras  stan- 
cias  del  otro  gentilhombre,  que  se  llama  don  Vicente  la  Roca:  le 
paresció  que  se  tractasse,  y  yo  le  propuse  que  lo  encommendase  á 
vn  maestro  rational,  que  se  llama  Solima    el  qual  tracto  primero 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  29,  prius  150,  151. — Usus 
esthac  epistola  Polancus,  t.  iii,  pag.  202,  n.  435. 

*  Annibal  Coudreto.  Vide  epist.  sequentem. 

'    Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  83,  n.  8;  pag.  122,  n.  6. 

*  Plures  erant  <.<.niagistri  r aliónales...,  invigilantes  verificationi  et  li- 
quidationi  computorum»,  quorum  numerum  et  caetera,  ad  eorum  officium 
spectantia,  tradunt  Pragmatica  regni  Siciliae,  t.  11,  pag.  3  et  seqq. 


Il  OCTOBRIS  1553  521 

sobre  la  casa  de  probatión,  y  concluyó  el  concierto,  que  ya  el  anyo 
passado  se  hauía  tractado:  de  darle  ochocientas  onças;  que  la 
ciudad  pagasse  las  600  y  el  collegio  docientas.  Y  avnque  se  hizo 
difficultoso  de  darla  su  patrón  por  este  precio,  diziendo  que  va- 
lía mil  onças,  se  ha  contentado,  viendo  que  el  visorey  quería 
que  se  diesse  por  este  precio,  hauiéndola  echo  estimar.  Quanto 
á  las  stancias  de  don  Vicente  la  Rocha,  hauía  más  difficultat,  ha- 
ziéndose  muy  fuerte  de  dar  dichas  estançias,  queriendo  más  pres- 
to dar  toda  la  casa  que  perder  aquel  apartamiento,  Y  embiando 
el  visorey  el  ingenier  para  ver  si  de  otra  parte  se  podía  acommo- 
dar,  y  hallamos  que,  dándole  otras  casas  junto  á  la  suya,  podía 
hazer  mejores  estancias  que  las  que  perdía'  hízole  el  visorey 
injunctión  que  dentro  de  seis  días  nos  diesse  las  stancias  vazias, 
so  la  pena  de  mil  onças,  y  ansí  agora  entiende  en  desfretar  di- 
chas stancias.  Y  hauiendo  Solima  de  parte  del  visorey  ablado  á 
los  jurados  (después  de  hauerles  ablado  en  general  el  dicho  vi- 
sorey, que  tuuiessen  por  bien  de  accommodarnos,  remetiéndose 
á  Solima),  hoi  se  resol uieron  de  darnos  nueuecientas  onças,  ansí 
para  pagar  la  casa  grande  de  probatión,  como  aquellas  casillas, 
que  se  han  de  dar  en  reconpensa  de  lo  que  tomás[emos]  de  don 
Vicente  de  Rocha:  seiscientas  para  la  casa,  y  trecientas  para  las 
casillas,  que  creo  no  costarán  más;  y  salen  de  la  obligatión  que 
tenían  de  pagarnos  28  onças  cada  anyo  por  alquiller  de  la  casa  de 
probatión.  Nosotros  habremos  de  pagar  quatorze  onças  cada  anyo^ 
hasta  que  se  paguen  las  docientas,  que  somos  obligados,  y  esto 
se  disminuye  de  la  entrada  de  las  trecientas  onças;  mas  está 
cierto  el  collegio  de  tener  la  casa  de  probatión.  Y  mas  tiene 
aquell  apartamiento,  que  estaua  muy  mal:  por  tener  ventanas 
á  nuestro  patio  de  la  escalera,  se  podía  entrar  por  vna  venta- 
na en  dicho  apartamiento,  y  no  parescia  bien.  Podíase  hazer  vn 
muro  por  medio,  mas  perdíase  el  patio  y  quedaua  la  casa  es- 
tropiada. M.  Cornelio  *  es  informado  de  todo,  y  podrá  dar  me- 
jor relatión  que  yo  puedo  por  carta.  Yo  no  osara  offerescer  las 
docientas  onças,  si  no  fuera  por  entender  que  maestre  Nadal  las 


Cornélius  Wishaven.  Cf.  Polanco,  iii,  pag.  199,  n.  423-425. 


522  Epistolae  Mixtae— 679 

hauía  offerescido,  diziendo  que  el  collegio  se  estrecharía  vn  poco, 
y  que  se  vendería  la  vinya  para  pagar  este  censo.  Y  á  mi  pares- 
ce,  si  no  se  offerescieira  esto  de  nuestra  parte,  no  se  facilitara 
tanto  el  negocio:  bendito  el  Señor,  que  ansí  lo  ha  concluido,  que 
no  poca  difficultad  ha  hauido. 

Agora,  veniendo  á  palacio,  he  visto  los  jurados  que  da- 
ñan respuesta  al  visorei  désto  que  hauían  concluido,  y  enten- 
diendo que  se  partía  luego  vn  correo,  no  he  tenido  tiempo  de 
boluer  al  collegio  á  scriuir,  sino  que  aquí  en  palacio  con  harta 
prissa  me  [he]  puesto  á  scriuir  esta.  V.  P.  me  perdone  de  lámala 
scriptura. 

Estamos  con  mucho  dezeo,  sperando  nueuas  de  la  llegada  de 
los  nuestros  ahí  *,  pues  entendimos  hauían  partido  de  Nápoles. 
Después  hemos  puesto  en  vna  nau  hasta  60  varas  de  herbajo, 
que  ay  para  veinte  vestes.  Pienso  será  ya  en  Nápoles.  A  Palermo 
se  ha  scrito  se  embíe  otro  tanto  de  allí.  Esperamos  los  que  de  ahí 
an  de  venir,  avnqué  nos  pesa  no  hauerles  podido  embiar  viático, 
según  está  alcançado  ya  este  collegio:  el  Señor  lo  prouea.  Presto 
se  piensa  que  seremos  de  buelta  á  Palermo. 

Todos  acá  por  gracia  del  Señor  estamos  buenos,  y  todo  va  en 
augmento,  tanto  lo  de  las  schuelas,  como  el  frutto  de  la  iglesia. 
De  todo  sea  el  Señor  allabado. 

A  Palermo  se  ha  scrito  sobre  los  libros  del  doctor  Torres  -. 
3i  no  haze  procura,  no  se  pueden  cobrar  los  dineros,  hasta  que 
vamos  á  Palermo,  como  por  otras  se  ha  scrito.  Nuestro  Señor 
sea  con  todos,  y  á  V.  P.  nos  conserue  por  muchos  anyos  para  su 
mayor  seruitio  y  gloria.  De  Messina  a  11  de  Octubre  1553.  De 
V.  P.  sieruo  en  Jesu  X.°, 

Jo.  HiERÓNYMO  DOMÉNECH. 

Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  en  X.o  Padre,  el  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús,  etc.  En 
Roma.  En  santa  Maria  de  la  Strada,  apresso  S.t  Marcho. 


'    Ms.  hic  et  deinde  ay.  Undecim  socii  Romam  petebant,  quorum 
mina  habes  apud  PolanCO,  l.  c,  pag.  199,  n.  426,  annot.  3. 
Balthasar  de  Torres,  medicus,  de  quo  supra  diximus. 


í3  OCTOBRIS  1553 


523 


OSO 

ANNIBAL  DE  COUDRETO 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MESSANA  l3  OCTOBRIS  1553 

De  domo  probationis  maraertina. — De  collegio.— Querimoniae  juratorum. 
— De  magistris  et  discipulis. — De  mamertino  concionatore. — Joannes  di 
San  Clemente  ad  coelestera  patriara  evolat. 

t 

Molto  R.do  in  X.°  Padre.  La  gratia  et  pace  di  X.°  N.  S.  sia 
sempre  con  tutti  noi.  Amen.  Questa  settimana  per  gratia  del 
Signor  s"  ha  comprata  la  casa  che  fin  qua  habiamo  tenuta  per 
probatione  de  quelli,  che  nella  Compagnia  si  riceueno.  La  quale 
è  grande,  et  bella,  et  per  questo  effectto  la  più  commoda  che 
truouar'  o  domandar'  poteuamo  Il  prezzo  è  ottocento  onze, 
delle  quale,  a  rechiesta  del  viceré,  li  signori  giurati  della  cita 
hano  promesso  pagarne  seicento,  et  il  collegio  si  haurà  di  pagar' 
du'Cento,  o  uero  14  ogni  anno,  a  razzon  de  7  per  cento.  Oltra  di 
ciò  s"  ha  hauuta  una  caisetta  de  tre  stanze,  che  sta  giunta  alla 
detta  casa,  et  per  certe  fenestre  era  molto  molesta  alla  casa  di 
probatione,  et  a  tutto  il  collegio.  Et  per  questo  effetto  la  cità  da 
altre  trecento  onze  al  collegio;  sichè  questa  settimana  hano  dato 
al  collegio  900  onze,  che  sono  doi  millia  ducento  et  cinquanta 
scudi.  Non  è  stato  questo  senza  alchune  difficoltade,  parte  da  al- 
chuni  delli  giurati,  parte  da  quello  gentilhuomo,  de  chi  era  la 
casetta,  che  non  uoluntieri  si  priuaua  di  essa.  Nondimeno  la 
gratia  del  Signor'  et  Taffecttione  del  signor'  Jo vanni  di  Vega 
uerso  la  Compagnia  ha  leuato  ogni  impedimento,  et  tutti  al  fin  ci 
sono  uenuti  bene:  sia  la  diuina  rnaestà  et  bontà  sempre  ningra- 
tiata. 

Perchè  il  R.  Padre  prepósito  '  pensa  esser'  bene  che  V.  R.  P. 
sia  auisata  delle  cose  che  qua  accadeno  etiam  in  particolar',  quan- 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  23,  prius  153. 

*  Vide  epist.  superiorem. 
^    Hieronymus  Domenech. 


524  Epistolae  Mixtae — 68o 

do  sono  di  qualche  importanza,  però  ha  detto  scriuessi  a 
V.  R.  P.  quello  che,  trattando  questo  negocio  delle  case,  ha  acca- 
duto: et  è  che  li  signori  giurati  di  questa  cità  in  presentía  del  si- 
gnor Jovanni  Osorio,  et  maestri  rationali,  offerendosi  prima  a 
ogni  beneficio  del  collegio,  et  che  haueuano  buona  uoluntà 
d'  agiutarlo,  si  lamentorono  fortemente  del  collegio,  che  man- 
caua  da  quello  eh'  haueua  promesso  *,  et  che  non  u'  erano  mae- 
stri sufficienti,'  essendose  cauati  li  megliori;  et  altre  simile  cose-. 
Et  pareua  che  quasi  hauessino  alquanto  fatto  muouer  il  signor 
Jovanni  Osorio,  et  tiratolo  in  sua  parte;  tanto,  che  queste ^la- 
mentationi  sono  uenute  insino  air  orechie  di  sua  eccellenza.  Ma 
il  Signor  agiuta,  che  non  li  credè,  anzi  uolse  far'  chiamar'  uno 
delli  giurati,  et  esso,  intendendolo,  uene  al  viceré  offerir'  se,  etc. 
Si  sono  etiam  quietati  alquanto  li  signori  giurati,  intendendo 
che  il  Padre  prepósito  haueua  fatto  uenir'  doi  lettori  da  Palermo 
per  la  3."  et  4.^  scuola,  et  quello  della  3."  1'  haueua  posto  nella 
2.*,  et  quello  della  1.^  nella  prima.  Et  quanto  al  rhetorico,  eh' 

* 

era  il  medesimo  hora  che  quando  il  contratto  si  fece  fra  la  Com- 
pagnia et  la  città,  tanto  che  loro  non  haueuano  occasione  di  la- 
mentar' se.  In  Palermo  non  sa  nostro  Padre  che  farà.  Espetta  là 
un'  altra  brauata. 

Il  lunedi  passato  comminciassimo  li  studii  con  assai  buono 
concorso  di  scholari,  che  fin  hora  perseuerano.  Sono  nella  prima 
cento  et  uinti;  et  molto  più  sariano,  se  potessimo  accettar'  quelli 
che  imparano  a  legger';  ma  non  li  pigliamo,  se  non  imparano  il 
Donato  a  mente.  Nella  secunda  sono  52;  nella  3."",  quaranta; 
nella  quarta,  23,  oltra  de  quelli  che  dalla  rhetorica  nano  etiam 
udir'  là.  Nella  rhetorica,  28;  in  greco,  19;  in  hebreo,  4:  tutti  in- 
sieme sono  286. 

Li  doi  maestri  che  sono  uenuti  da  Palermo,  sono  maestro 
Francesco,  et  maestro  Vicenzo,  ualentiani  tutti  doi;  et  monstrano 
tutti  doi  habilità  per  quello  che  gli  è  commesso 

*   Polanco,  t.  iii,  pag.  201,  202,  n.  430. 

-  «Duo  illi,  qui  Panormo  venerant,  valentini  erant  et  satis  eruditi,  Fran- 
ciscus  et  Vincentius.»  Polanco,  ihid.^  n.  481;  et  idem,  t.  v,  pag.  204, 
n.  595:  ((Duo  ex  illis,  qui  ex  Hispânia  venerant,  ob  aegritudinem  eo  remissi 


l3  OCTOBRIS  1553  525 

Il  R.  Padre  predicator'  *  comminciò  etiam  domenica  il  Job 
con  grandissimo  auditorio  nella  chiesa  nostra,  et  nelle  prediche 
et  lettioni  sacre  non  fu  mai  più  gente  che  hora:  sia  lodato  il 
nome  del  Signore. 

Il  fratello  Jo.  Clemente  che  staua  mal  di  petto,  per  conse- 
glio  del  medico  è  endato  a  star'  con  sua  madre,  et  sempre  ua  peg- 
giorando, U  endiamo  a  visitar"  spesso.  Desiderarla  esso  esser"" 
raccomandato  alle  orationi  et  santi  sacrificii  di  V.  R,  P.  et  della 
casa,  acciò  il  Signor  disponga  di  esso  a  maggior  gloria  sua, 
perchè  sta  con  poca  speranza  di  ulta,  anzi  con  espettatione  di 
morte  in  poco  tempo,  secundo  dicono  li  medici. 

Tutti  nel  collegio  et  casa  di  probatione  stiamo  bene  per  gra-  . 
tia  del  Signor",  et  ogniuno  attende  alli  soi  esserci tii,  secundo  che 
Dio  li  da.  Altro  per  hora  non  occorre,  si  non  raccomandarci  alle 
orationi  di  V.  R.  P.  Di  Messina  13  d'  Ottobre  1553.  Per  com- 
missione del  R,  P.  maestro  Jeronymo  Domenech,  D.  V,  R.  P. 
indignissimo  in  X.°  seruo, 

Annibale  da  Coudreto. 
Inscriptio:  f  Al  molto  R.do  in  X.°  Padre,  il  Padre  M,"  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Giesù.  In 
Roma, 

sunt  [1555],  scilicet  P,  Vincentius  Roa  et  Franciscus  Miramonte  (Mira- 
mon?)»  Porro  Vincentius  ad  sacerdotium  promotus  est  anno  1554  «qui 
tamen  propter  valetudinem  parum  prosperam  a  lectione  prohibitus  est.» 
Polanco,  t.  iv,  pag.  198,  n.  427. 

•    Hieronymus  Otellus  designatur.  POLANCO,  t.  ili,  n.  432. 

«Juvenis  quidam,  Joannes  Clemens  [Giovanni  di  San  Clemente  alibi 
vocatur  a  Polanco]...  ex  domo  probationis  ad  collegium  codeste  a  Domino 
evocatus  est.»  Polanco,  t.  iii,  pag.  201,  n,  429.  Vide  locum. 


526 


Epistolae  Mixtae— 6Si 


ANTONIUS  GOU 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALLISOLETO  l3,  2$  OCTOBRIS  1553 

Compiuto  nuper  venisse,  ait. — Cur  tamdiu  ibi  Araoz  versatus  sit.-Ruigo- 
mes  Araozium  in  primis  et  Societatem  amat.— Litterae  pro  sociis  caesar- 
augustanis.  —  De  cordubensium  studio  in  Societatem.— Abulae  expe- 
tuntur  sodi. — Adventus  Borgiae  gratissimus  principibus  lusitanis. — 
P.  Gamero  Toleti  diem  supremum  obiit.— Plures  Salmanticae  ignatianis 
exercitiis  dant  operam. — TabeJIarii  raro  inveniuntur. — Postscriptum. 

t 

Ihs. 

Muy  R.do  y  charísimo  en  X.''  Padre.  La  summa  graçia  y 
amor  de  Christo  nuestro  señor  sea  en  nuestro  continuo  fauor  y 
ayuda.  Pues  con  las  cartas  de  Agosto  y  Septiembre,  que  van 
con  esta,  será  V.  P.  informado  de  lo  demás,  en  esta  sólo  diré, 
cómo  anoche  llegamos  aquí  el  Padre  doctor  Araoz,  el  hermano 
Julián  ^  é  yo,  todos  con  salud,  gracias  al  Señor.  Hase  detenido 
tanto  el  Padre  en  Alcalá,  por  causa  que  también  el  príncipe  se 
ha  detenido  mucho  por  aquellas  partes,  que  tres  días  ha  que  bol- 
uió  á  esta  villa,  y  en  este  tiempo  también  Ruygómez  estaua  lo 
más  [del]  tiempo  en  Alcalá,  y  el  Padre  casi  cada  día  le  visitaua, 
y  hablauan  muy  largo;  y  el  día  que  se  partió  de  Alcalá,  se  vino 
el  Padre  con  él  de  camino,  muy  grande  espacio,  ablando  solos. 
Es  cosa  para  alabar  al  Señor  ver  la  affición  que  Ruygómez  tiene 
á  la  Compañía,  después  que  comunica  con  el  Padre  doctor.  Y  en- 
tre otras  cosas  lo  ha  mostrado  pocos  días  ha  en  vna,  y  es,  que, 
hauiendo  venido  de  Çaragoça  vn  hombre  con  cartas  de  la  con- 
desa de  Ribagorça  %  del  justicia  de  Aragón  *  y  de  otras  personas 

'  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  67,  prius  Sgo. — Ad  hanc 
epistolam  sequentes  etiam  referuntur,  sub  num.  689  et  692  positae,  quas 
vide  sis. 

-    Julianus  de  Egusquiza  (Verastegui). 
'    Ludovica  de  Borja,  soror  germana  Sti.  Francisci. 
*    Erat  adhuc  Ferrarius  vel  Ferrer  de  Lanuza,  cujus  mentionem  fe- 
cimus  supra,  Epist.  Mixtae,  1. 1,  pag.  555,  annot.  4. 


l3-25  OCTOBRIS  1553  527 

principales,  deuotas  de  la  Compañía,  que  entienden  con  mucho 
calor  en  que  en  aquella  ciudad  se  haga  vn  colegio  de  la  Compa- 
ñía, y  teniendo  para  esto  necesidad  de  cartas  de  fauor  del  prín- 
cipe, scriuieron  á  su  alteza,  y  á  Ruygómez  para  que  las  fauore- 
ciese  con  su  alteza,  y  para  que  él  también  scriuiese  sobre  ello;  y 
hízolo  tan  bien  Ruygómez,  que  estando  el  que  hauía  venido  de 
Çaragoça  enfermo  en  Alcalá,  le  imbió  á  dezir  que  no  tubiese 
cuydado  de  su  negocio,  que  él  se  lo  imbiaría  despachado.  Y  es 
tando  el  príncipe  por  los  montes,  harto  fuera  de  negocios,  él 
mismo  irnbió  al  secretario  '  de  su  alteza  y  le  hizo  despachar  las 
cartas,  que  eran  necessárias,  para  el  arçobispo  visorey  ^  y  ju- 
rados de  Çaragoça,  y  las  hizo  firmar  al  príncipe,  y  las  imbió  al 
Padre  á  Alcalá  con  otras  suyas  que  él  scriuió  sobre  el  mismo 
negocio,  al  arçobispo  y  al  visorey  de  Çaragoça;  y  así  se  fué 
aquel  hombre  con  todo  el  despacho  que  pretendía.  Y  estas  cosas 
son  las  menores  que  yo  pienso  que  su  alteza  haría,  y  Ruygómez 
pretendería  que  hiziese  en  fauor  de  la  Compañía,  según  el  amor 
grande  que  ellos  muestran  al  Padre:  gloria  á  Dios  por  todo.  Oy 
por  la  mañana  vino  aquí  vn  criado  de  Ruygómez  de  parte  del 
príncipe  á  saber  si  el  Padre  hauía  llegado. 

Las  ocupaciones  que  aquí  se  ofrescen  al  Padre  son  .tantas, 
que,  con  ser  este  pueblo  tan  rezio  de  fríos  y  nieblas  en  inuierno, 
temo  mucho  de  su  salud,  avnque  spero  en  el  Señor,  por  cuyo 
amor  se  haze  todo,  le  dará  las  fuerças  necessárias  para  todo. 

De  Córdoua  tiene  el  Padre  doctor  cartas  del  Padre  don  An- 
tonio, en  que  scriue  la  acepción  grande  con  que  allí  han  rece- 
bido la  gente  de  la  Compañía,  así  la  ciudad  como  la  marquesa  % 
como  los  demás;  y  entre  las  otras  cosas  que  auisa,  es,  que  la  ciu- 
dad tiene  para  el  edificio  de  presente  nuevecientas  mil  marave- 
dís en  dinero,  y  ha  imbiado  á  pydir  licencia  del  rey  para  dar  cada 


*  Gundisalvus  Perez. 

*  Ferdinandus  de  Aragon. 

'    Petrus  Martinez  de  Luna,  comes  de  Morata. 

*  Ms.  en. 

5  Laudata  saepe  Catharina  Fernandez  de  Cordoba,  raarchionissa  de 
Priego,  mater  P .  Antonii  de  Cordoba . 


528  Epistolae  M1XTAE-681 

año  *  de  renta  para  el  collegio  (que  pretienden  sea  vniuersidad) 
seyscìentas  mil  maravedís  de  renta,  que  con  los  beneficios  que 
tienen  para  anexar,  y  otras  cosas  que  dan  para  ello,  dizen  que 
serán  cerca  de  dos  mil  y  quinientos  ducados  de  renta. 

Ya  con  las  otras  auiso  á  V.  P.  cómo  el  P.  Villanueua  fué  allá. 
No  tenemos  cartas  de  su  llegada,  más  de  que  le  hallaron  muy 
cerca  en  el  camino.  Bien  creo  que  está  ya  allá  muchos  días  ha. 

En  Auila  está  el  P.  Hernandáluarez,  y  se  sirue  mucho  N.  S. 
allí  por  su  ministerio,  y  desea  mucho  le  imbiasen  gente  de  la 
Compañía,  por  la  mucha  acepción  que  el  obispo  ^  y  la  ciudad 
tienen  della. 

En  Seuilla  dizen  que  quiere  la  duquesa  de  Medina  Sidónia  " 
hazer  vn  colegio  de  la  Compañía.  El  P.  Francisco  pienso  que  la 
visitará  antes  de  boluer  á  estas  partes,  y  se  dará  orden  cómo  se 
haga. 

De  Lisboa  tiene  cartas  el  Padre  doctor  del  Padre  M.e  Nadal, 
en  que  le  auisa  de  la  llegada  del  P.  Francisco  á  la  corte  del  rey 
de  Portugal,  y  del  contentamiento  grande  que  el  rey  y  la  reyna 
y  todos  los  demás  tubieron  con  su  vista,  y  que  el  rey  y  la  reyna 
se  leuantaron  y  dieron  algunos  pasos  para  recibirle,  y  que  el  rey 
le  habló,  quitado  el  bonete,  y  le  importunaron  mucho  que  se  asen- 
tase, y  finalmente  scriuen  que  le  hizieron  tratamiento  como  si 
fuera  su  ygual  Aquí  tiene  cartas  el  Padre  cómo  el  P.  Fran- 
cisco estaua  de  partida  para  Córdoua,  y  por  otra  vía  ha  sabido 
que  era  ya  partido,  y  quedauan  en  la  corte  con  muy  gran  sole- 
dad por  su  ausencia.  Yo  pienso  que  él  se  estará  este  inuierno  en 
Córdoua,  entendiendo  las  cosas  de  allá:  gloria  á  Dios  por  todo. 

El  P.  Gamero  rector  del  colegio  de  Valencia,  hallándose 
malo  en  Valencia,  por  consejo  de  los  médicos  se  vino  á  su  natu- 
ral, por  ver  si  con  los  ayres  naturales  se  hallaua  mejor;  y  es- 
tando mejor,  tornó  á  recaer  de  manera,  que  ha  sido  seruido  el 


'    Ms.  cadano. 

*  Didacus  Alava  et  Esquivel . 
Anna  de  Aragon  et  Gurrea. 

*  Vide  epist.  P.  Bustamante,  n.  672. 

^   P.  Joannes  Gamero,  de  quo  vide  Polanco,  t.  111,  pag.  372,  n.  819. 


l3-25  OCTOBRIS  1553  529 

Señor  licuarle  para  sí  diez  ó  doze  días  ha,  y  así  como  en  su  vida 
dió  mucha  edificación  de  sí,  la  ha  dado  en  la  muerte.  Murió  en 
Toledo  en  casa  del  prior  de  Canaria,  que  es  muy  deuoto  de  la 
Compañía.  El  Padre  doctor,  sabiendo  que  estaua  malo,  le  imbió 
vn  hermano  que  le  siruiese,  que  ha  estado  siempre  con  él  hasta 
hauerle  enterrado,  y  también  hizo  que  el  P.  Villanueua,  yendo  á 
Cordona,  le  visitase,  y  en  fin  le  procuró  todas  las  cosas  que  pudo 
para  consolarle. 

En  Salamanca  ay  muchos  que  hazen  los  exercícios  en  nues- 
tra casa,  y  scriuen  de  allí  que  ay  muchos  muy  buenos  talentos, 
así  en  virtud  como  en  letras,  que  pyden  ser  recibidos  en  la  Com- 
pañía. Entre  los  quales  ay  vn  bachiller  en  theología,  y  otro  que 
tiene  ya  tres  años  de  theología,  ya  sacerdote,  que  hazen  mucha 
instancia  que  les  reciban.  En  fin.  Padre  mío  charísimo,  que  por 
la  bondad  del  Señor  en  todas  las  partes  de  por  acá  van  las  cosas 
de  la  Compañía  en  mucho  augmento,  y  se  sirue  mucho  el  Señor 
por  medio  della.  Yo  espero  en  su  diuina  magestat,  que  por  me- 
dio de  los  sacrificios  y  oraciones  de  V.  P.  ha  de  crecer  cada  día 
el  frutto  en  las  almas,  en  todas  las  partes  donde  residirá  gente  de 
la  Compañía.  Y  no  más.  El  Padre  y  todos  en  las  oraciones  de 
V.  P.  y  de  todos  muy  humilmente  nos  encomendamos,  é  yo  ge-, 
nibus  ñexis  pydo  su  bendición.  Nuestro  Señor  en  el  alma  de 
V.  P.  sus  santísimos  dones  siempre  conserue  y  prospere  con 
augmento  de  salud  y  vida  corporal,  pues  tanta  necessidad  tene- 
mos sus  hijos  della.  Amén.  De  Valladolid  13  de  Octubre  1553. 

Como  ha  tantos  meses  que  nosotros  andamos  de  vna  parte 
á  *  otra,  no  hemos  tenido  opportunidad  de  mensageros  para  im- 
biar  las  cartas,  y  así  van  con  esta  cartas  de  Agosto  y  Septiem- 
bre, y  temo  que  vayan  tan  presto,  porque  dizen  que  los  turcos 
están  en  Toló  y  Marsella,  y  que  las  galeras  de  España  ^  se  han 
buelto  por  temor  delias.  El  Señor  nos  dé  verdadera  paz.  Amén, 
amén.  D.  V.  R.  P.  mínimo  hijo  y  indignísimo  sieruo  en  Christo, 

t 

Antonio  Gou. 


*  Ms.^. 

^    Ms.  despaña. 

Epístolas  Mixtae,  tom.  ih 


34 


53o  Epistolae  Mixtae— 682 

Somos  á  25  de  Octubre,  y  después  que  aquí  venimos,  ha  ve- 
nido aquí  Ruygómez  á  visitar  al  Padre  muchas  vezes,  y  han  te- 
nido muy  larga  conuersación,  así  aquí  como  en  palacio.  Tam- 
bién fué  el  Padre  á  visitar  á  don  Antonio  de  Rojas,  que  es  ayo 
y  mayordomo  mayor  del  infante  *,  y  le  mostró  muy  grandes  se- 
ñales de  amor,  y  hablaron  muy  largo.  Ayer  vino  aquí  á  visitar 
al  Padre  el  conde  de  Çifuentes  *,  que  es  de  los  más  priuados  de 
casa  del  príncipe,  y  estubo  negociando  con  él  mucho.  Hauer  de 
dezir  los  señores  y  personas  principales,  y  letrados,  y  otra  gente 
que  vienen  á  visitar  al  Padre,  y  desean  les  visite,  sería  no  acabar. 
De  la  mañana  asta  la  noche  no  le  vaga  vn  punto,  que  no  esté  ocu- 
patíssimo:  gloria  á  Dios  por  todo. 

Inscr iptio:  ]h.s.  Al  muy  R.do  y  charíssimo  en  Christo  Padre,  el 
Padre  M.e  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía 
de  Jesús.  En  Roma. 

PETRUS  DEL  POZO 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BURGIS  14  OCTOBRIS  IfsS 

Superiores  a  se  scriptas  litteras  commemorat . — Patrem  Estrada  propediem 
reversurum,  dicit. — Mandata,  prius  a  burgensibus  facta,  renovat.—  Pri- 
mum  sacrum  facit. 

t 

Jhus. 

Muy  R.do  en  Xpo.  Padre  mío.  Gratia  et  pax  Domini  nostri 

*  His  verbis  confirmantur  ea,  quae  supra  dixeramus,  epist.  574,  p.  218, 
annot.  l. — uDon  Antonio  de  Rojas,  ayo  del  infante,  a  embiado  á  consultar 
con  el  P.  prouincial  qué  persona  le  parece  entre  las  que  conoce  más  á  pro- 
pósito para  maestro  del  jinfante,  diziendo  quel  prínçipe  acostará  mucho  á  su 
pareçer;  y  ansí  el  Padre  lo  a  dado.  Rui  Gómez,  que  es  la  segunda  persona  in 
humanis,  a  estado  aquí  algunos  días  con  tanta  familiaridad,  que  por  consejo 
del  P.  prouincial  muestra  querer  guiarse,  así  en  las  cosas  de  su  conçiençia, 
como  en  las  importantes  de  su  príncipe. . .»  Petrus  de  Tablares  Sto.  Igna- 
tio, Compiuto  26  Junii  1553.  Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  770.  Vide  locum. 

*  Joannes  de  Silva,  comes  V  de  Cifuentes.  Burgos,  Blasón  de  Espa- 
ña, t.  II,  pag.  290. 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  145,  prius  429. 


14  OcTOBRis  1553  53r 

Jesu  Xpi.  sit  semper  nobiscum.  Amen.  Por  auer  tam  poco  que 
escreuí  á  V.  P.  en  esta  no  ay  más  de  que  el  Padre  maestro  Es- 
trada se  partió  de  aquí  los  días  pasados  para  Valladolid  y  Medi- 
na, donde  a  hecho  algunos  sermones,  y  oy  amos  rescebido  car- 
tas, en  que  dize  que  verna  aquí  presto,  y  que  queda  de  partida 
en  Valladolid  para  aquí. 

Las  obras  desta  casa  se  ban  ya  acabando,  y  quedará  muy 
bien  reparada,  y  á  propósito  para  la  Compañía.  Cresce  mucho  la 
deboçión  de  muchos  á  ella.  Ay  en  nuestra  capilla  mucha  frequên- 
cia de  los  sacramentos. 

Las  demás  obras  de  charidad  también  se  exercitan  con  mucho 
aprobechamiento  3'  edificación  de  los  próximos:  por  todo  sea  el 
Señor  bendicto. 

Por  muchas  vías  emos  escripto  que  de  allá  nos  embíen  seña- 
lado el  día  en  que  se  gane  el  jubileo  en  nuestra  casa,  porque  está 
ya  publicado  que  le  abrá,  y  no  emos  visto  respuesta.  Por  amor 
del  Señor  que  V.  R.  nos  auise  en  breue,  y  también  cómo  y  en 
qué  días  se  ganan  las  demás  indulgencias,  porque  en  la  bula  no 
se  entiende  vien. 

Por  las  passadas  embié  á  pedir  *  á  nuestro  charíssimo  Padre 
M°  Ignatio,  me  hiziesse  charidad  de  concederme  la  gracia  para 
sacar  vna  ánima  de  purgatorio,  diziendo  missa,  como  la  a  dado  á 
otros;  y  agora  pido  á  V.  R.  por  amor  del  Señor,  me  sea  interçe- 
sor  para  lo  mesmo,  y  me  auise,  porque  más  presto  participen 
deste  bien  las  ánimas. 

Yo  dixe  la  primera  missa  el  día  de  sant  Miguel:  el  Señor  me 
haga  su  verdadero  y  fiel  ministro,  y  á  V.  R.  dé  gracia  para  ha- 
zer  esto  que  en  Xpo.  muy  charamente  le  pido.  Todos  estamos 
buenos:  somos  tres  sacerdotes  y  dos  hermanos.  Encomendámo- 
nos  en  los  sanctos  sacrificios  y  oraciones  de  V.  R.  con  todos  los 
demás,  y  sea  Jesu  X."  con  todos.  Amén.  De  Burgos  14  de  Otu- 
bre  1553.  De  V.  R.  indigno  sieruo  en  X.°, 

! 

T 

f  Pozo,  f 

*  Vide  epist.  674. 

*  Ms.  appedir. 


^2  Epistolar  Mixtae— 683 

Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  en  X.°  Padre,  el  Padre  M.°  Polan- 
co, de  la  Compañía  de  Jesús,  en  S.ta  M.*  del  Estrada,  etc.  En- 
Roma. 

DESIDERIUS  GIRARDIN 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE  14  OCTOBRIS  1553 

Rerum  inopia  brevem  in  scribendo  illum  esse  cogit.  —  A  frequentanda 
schola  saepe  parentes  filios  suos  arcent. — Ut  omnes  redeant,  sperat. 

t 

Ihs 

Gratia  vobis  et  pax  a  Deo,  patre  nostro,  et  domino  Jesu  Xpo. 
R.do  Padre  in  Xpo.  honorando.  Da  molti  giorni  in  qua  n'  ha- 
uemo  riceuuti  lettere  de  V.  P.,  et  non  occorrendo  altro  appresso 
de  noi,  ancho  non  occorre  molto  da  scriuere.  Questa  settimana 
ho  confessato  doe  persone.  ' 

La  schola  è  tanta  varia,  che  io  stesso  non  so  che  scriuere. 
Imperochè  alchuna  volta  sonno  più,  alchuna  volta  mancho,  par- 
te per  conto  de  loro  facende,  et  già  commincino  andare  a  Toliue, 
etc.,  et  parte  anchora  per  conto  del  maestro  de  schola,  che  no- 
uamente  tiene  schola  in  Tyuoli.  Già  me  n'  ha  tolto  pareci  delli 
grandi,  imperochè  luno  desuia  laltro,  et  alchuni  de  loro  voleuano 
restare  voluntieri  nella  nostra  schola;  ma  loro  parenti  le  con- 
strengono  andare  a  laltra.  Imperochè  noua  placent;  et  Ihomo  è 
mutabile  et  inconstante  in  operibus  suis.  Io  spero  che  vn  di  tutti 
ritorneranno  a  me.  Vero  è  che  io  desidero  che  per  lo  mancho 
non  se  discordahno  quello  che  hanno  imperato  nella  schola  no- 
stra, tanto  nelle  lettere  come  boni  costumi;  et  che  nella  loro 


'    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  52,  prius  14. 

*  ((Volebat  P.  Ignatius  ut  ad  se  scriberet  Rector  [P.  Desiderius  Girar- 
din]  quot  confessiones  singulis  hebdomadis  audiebat,  et  sic  bonum  Patrem 
de  hoc  pio  ministerio  sollicitum  reddebat;  quamvis  tribus  aut  quatuor  or- 
dinibus  scholasticorum,  qui  ad  nonaginta  ascendebant  [anno  1552]}  solus 
ipse  praeesset.»  Polanco,  t.  il,  pag.  517,  n.  249. 


19  OCTOBKIS  1553 


TÌtornata,  non  sii  danno  loro,  et  mia  magiore  fatiga,  de  reinsi-.. 
gnare:  fiat  voluntas  Domini  in  tutto. 

Noi  cerchiamo  de  fare  renunciare  Ihorto  de  S.ta  Maria  del 
Passo  '  dal  presente  hortulano  a  vn  altro,  et  accommodare  me-  : 
glio  che  se  po.  Non  altro,  sinonchè  ci  racommandiamo  deuota- 
mente  alle  orationi  de  V.  P.  Scrite  in  Tyuoh,  alli  14  d'  Ot- 
tobre 1553.  De  V.  P.  indegnissimo  et  inutile  seruo  in  X**. , 

Desiderio  Gerardino. 

Inscriptio:  Al  molto  R.do  in  Xpo.  Padre,  il  Padre  M.  Ignatio,' 
prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù,  appresso  S.to  Mar-  ' 
-co.  A  Roma. 

JOANNES  GESTI 

EX  COMMISSIONE  JOANNIS  QUERALT 

PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BARCINONE  I9  OCTOBRIS  1553 

-Accepisse,  ait,  romanas  litteras. — Gaudet  de  Societatis  incremento,  quam- 
vis  de  statu  domus  barcinonensis  non  gaudeat. — Orator  aliquis  deside- 
ratur.  —  Timet  ne  Joannes  Bolet  frigescat. — Aegro tant  aliqui  socii, 
quorum  Oliva  pie,  in  ipso  aetatis  flore,  obit.— Navigandi  opportunitatem 
exspectant  sodales  in  urbem  destinati,  Theotonio  excepto,  qui  in  Por- 
tugalliam  abivit. — Ab  incepta  templi  aedificatione  cessatum. — De  ma- 
trimonio principis. 

t 

Jhs. 

MuyR.do  Padre  en  Christo  nuestro  señor.  La  sanctíssima  Tri- 
nidad con  V.  R.  y  con  todos  siempre  sea.  Amén.  El  Padre  mos- 
sén  Joan  ^  recibió  anteayer,  que  contáuamos  17  del  presente,  la 
de  V.  R.  de  13  de  Agosto,  con  la  patente  de  nuestro  Padre  ge- 
neral, para  que  se  diga  cada  mes  por  cada  sacerdote  de  la  Com- 

*  Vide  Polanco,  t.  11,  pag.  166,  167,  n.  8. — «Cum  amicus  Societatis^ 
D.  Ludovicus  de  Mendoza,  ecclesiam  quamdam  extra  muros  urbis  Tiburti- 
nae  cum  domo  et  horto  amoeno  haberet. . .,  locum  illum  Societati  obtulit.» 
Polanco,  t.  i,  pag.  266,  267,  n.  228. 

-    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  177,  prius  483. 

'    P.  Joannes  Queralt. 


534  Epistolae  Mixtae— 684 

pañí  a  vna  missa  por  los  lutheranos  \  y  con  los  tres  transumptos 
del  breue,  y  las  copias  de  las  nueuas.  Ayer  se  embiaron  las  car- 
tas de  Valencia  y  Gandía  con  la  patente  de  nuestro  Padre  y  los 
dos  transumptos.  Las  copias  de  las  nueuas  quedaron  acá,  porque 
no  hauíamos  tenido  tiempo  de  verlas.  Después  de  vistas  las  em- 
biaremos  luego,  fiémonos  mucho  consolado  en  el  Señor  por  lo 
mucho  que  él  se  dina  seruir,  así  ahí  como  en  otras  muchas  par- 
tes, de  los  nuestros.  Piega  á  su  diuina  bondad  darnos  gracia, 
que  acá  se  haga  otro  tanto,  porque  hasta  aquí  parece  que  no 
somos  sino  vnas  abispas,  que  se  comen  los  trabajos  de  los  otros. 

Ayer  también  recibió  el  Padre  cartas  del  Padre  prouincial, 
de  1 1  del  passado  de  Alcalá  ,  adonde  solamente  hauía  llegado  de 
Oñate.  Estaua  esperando  al  príncipe,  que  hauía  de  llegar  allá 
muy  presto.  Escriue  cómo  por  allá  también  las  cosas  de  la  Com- 
pañía por  gracia  de  nuestro  Señor  van  muy  prósperas,  y  que 
estauan  esperando  4  theólogos,  que  hauían  de  venir  muy  presto 
para  *  entrar  en  la  Compañía,  de  lo  que  nosotros  nos  holgamos 
mucho;  porque  esperamos  que,  quando  todas  las  otras  casas  es- 
tarán llenas  de  predicadores,  merecerá  esta  alcançar  alguno,  sin 
el  qual  poco  ó  nada  se  puede  aprouechar  en  esta  ciudad.  Y  esto 
importuna  muchas  vezes  el  señor  M.  Bolet  %  y  podrá  ser  que, 
viendo  él  que  el  señor  abat  Doménec  no  viene  [á]  residir  en  esta 
ciudad,  como  éll  de  nosotros  hauía  entendido,  de  quien  éll  espe- 
raua  que  le  hauía  de  ayudar  para  poner  esta  casa  de  la  Compa- 
ñía con  algún  principio,  y  con  su  fauor  algunos  ayudarían  á  pagar 
mucha  parte  de  los^gastos  echos  y  para  hazer,  y  que  tanpoco  no 
viene  predicador;  que  se  descontente  mucho,  y  pierda  mucha  par- 
te del  calor  que  agora  muestra  tener;  porque,  como  acá  no  tene- 
mos vn  visorrei  ó  vn  obispo,  ó  otra  semeiante  persona  deuota  de 
la  Compañía,  ni  tanpoco  la  tierra  la  pide  ni  desea,  como  en  mu- 
chas otras  partes,  parece  que  tiene  acá  la  Compañía  más  neces- 
sidad  de  tener  vn  predicador  que  en  ninguna  otra  parte. 

Nuestros  exercitios  acá  son,  mucho  tiempo  ha,  entender  en 

*  Carias  de  San  Ignacio,  t.  líi,  pag.  410  et  255. 

*  Ms.  por. 

^    Joannes  Bolet,  mercator. 


IÇ  OCTOBRIS  1553  535 

los  enfermos  de  casa,  de  los  qual  es  el  primero  ha  sido  el  Padre 
M.°  Joan,  que  ha  estado  muchos  días  muy  malo  de  vna  modorra 
muy  rezia,  en  la  qual  peligró  mucho  su  vida;  y  avnque  muchos 
días  ha^  por  gracia  del  Señor,  que  le  dexó  la  callentura,  está  avn 
tan  flaco,  que  muy  pocos  días  ha  que  empieza  á  salir  de  casa  por 
recreatión,  y  luego,  empeçando  el  Padre  de  meiorar,  cayó,  pienso 
que  del  mismo  mal,  el  hermano  Oliua  *,  y  duróle  algunos  veinte 
días,  no  faltándole  por  la  bondad  de  nuestro  Señor  todo  lo  neces- 
sario, assi  de  caldos  y  conñturas,  como  de  médicos  y  medicinas, 
y  todo  lo  demás;  pero  como  nuestro  Señor  le  tenía  llamado  para 
licuarlo  á  descansar  en  la  patria,  ninguna  cosa  le  pudo  detener 
acá  en  la  vía;  murió  algunos  diez  ó  doce  ^  días  ha.  N.  S.  por  su 
misericordia  le  dé  su  santa  gloria.  Recibió  los  santos  sacramentos 
todos,  con  mucha  deuoción.  Acompañáronle  á  la  sepultura  los 
studiantes  de  la  vniuersidad,  y  licuamos  el  ataúd  nosotros  de 
casa.  Enterrámosle  en  la  yglesia  parrochial,  y  diximos  missa 
todos  los  Padres  de  casa  en  ella,  de  todo  lo  qual  se  edificaron 
mucho  los  clérigos  y  no  menos  el  padre  del  difunto,  viendo  la 
diligencia  y  charidad  que  con  su  hijo  se  tuuo  en  algunos  días  de 
su  enfermedad  que  estuuo  acá. 

En  el  mismo  día  que  lo  enterramos  tomaron  calenturas  con- 
tinuas con  reprensiones  al  Padre  M.°  Monsserrat  %  en  las  quales 
avn  hasta  agora  perseuera.  Es  verdat,  según  el  phísico  dise,  que 
van  mucho  diminuyendo;  y  con  tan  grandes  y  continuos  trá- 
balos puede  pensar  V.  R.  quáles  quedarán  los  enfermeros,  que  á 
la  verdad  ay  algunos  dellos  tan  fatigados,  que  no  estamos  miran- 
do, sino  quál  caerá  primero.  Piega  al  que  sólo  puede  esforçar  los 
flacos,  darnos  fuerça  para  seruirle  en  estos  y  en  otros  muy  ma- 
yores trábalos. 

Los  Padres  y  hermanos  que  vinieron  acá  para  *  esperar  paso, 
están  avn  aquí  todos,  excepto  don  Theotonio,  que  se  boluió  á 
Castilla,  y  después,  según  hauemos  entendido,  ha  passado  á  Por- 

'  Joannes  Oliva. 

^  Ms.  dies  ó  dotse. 

^  Antonius  Montserrat. 

*  ÍJls.por. 


536  Epistolae  Mixtae— 684 

tugal  '.  Agora,  pues  se  tiene  por  cierto  que  la  armada  turchesa 
se  ha  ydo,  determinan  passar  con  la  primera  ñaue  que  vaya  á 
Génoua,  ó  Sicilia,  pues  ya  no  se  tiene  sperança  que  han  de  pas- 
sar por  este  año  las  galeras  de  España  á  Italia;  pero  yo  pienso 
que  ellos  escriuirán,  dando  más  larga  razón  de  sí 

La  obra  de  la  yglesia  se  paró  con  la  enfermedad  del  Padre 
M.°  Joan.  Están  ya  los  lados  todos  subidos,  quasi  todo  lo  que  han 
de  subir.  Hase  ya  mucho  gastado  en  ella,  y  avn  se  ha  de  gastar, 
pienso  yo,  por  acaballa,  otro  tanto  como  se  ha  gastado. 

Del  casamiento  del  príncipe  con  la  de  Portugal  no  sabemos 
otra  cosa,  sino  que,  viniendo  el  duque  de  Alua  '  de  Alemania, 
se  habló  mucho  dello,  y  se  dezía  que  ya  estaua  echo,  y  después 
se  ha  puesto  tal  silencio,  que  agora  no  se  habla  más  en  ello. 
N.  S.  lo  ordene  como  será  más  seruicio  suyo  *. 


*  Vide  epist.  673,  pag.  508. 
^    Vide  epist.  688. 

'    Ms.  dalua.  Ferdinandus  Alvarez  de  Toledo. 

*  De  hac  re  scribit  Ferreras,  Historia  de  España,  parte  xni,  pag.  382: 
(cAssí  que  se  supo  en  la  Europa,  que  María  era  Reyna  de  Inglaterra,  causó 
esta  noticia  recelos  en  vnos,  y  en  otros  alegría.  El  Emperador  Carlos  V,  ha- 
llándose en  Flandes,  y  viendo  á  su  hijo  el  Príncipe  Don  Phelipe  apto  á  casar 
con  la  Reyna  Doña  María,  ó  por  extender  su  poder  contra  la  Francia,  ó 
como  es  más  verisímil,  para  assegurar  la  reducción  de  aquel  Rey  no  á  la 
obediencia  de  la  Sancta  Iglesia  Romana,  y  afiançar  más  bien  los  Estados  de 
Flandes  contra  la  potencia  de  Francia,  pensó  con  toda  solicitud  en  casarle 
con  ella...  Don  Phelipe..,  aunque  tenía  puestos  los  ojos  para  casarse  con  la 
Infanta  de  Portugal,  respondió  á  su  padre:  no  saldría  de  su  voluntad.» 
Fr.  Luiz  de  Sousa,  Annaes  de  ElRei  Dom  João  Terceiro,  refert  inter 
Memorias  e  Documentos  hujus  anni:  «Partió  Lourenço  Pires  por  Embay- 
xador  a  Inglaterra  em  21  de  Setembro  de  1553. . .  Consta  por  carta  sua  de 
Brussellas  de  21  de  Novembro...  que  a  instrucção  que  levava  era  visitar 
somente  a  Rainha  de  Inglaterra,  e,  achando  occasião  commoda,  propor-lhe 
o  casamento  do  Iffante  Dom  Luys;  mas  que  o  faria  pollos  mêos  e  termos 
que  ao  Emperador  bem  parecesse...  o  Emperador  quiz  o  negocio  pera  o 
Principe  seu  filho  por  seus  particulares  interesses,  alegando  que  a  Rainha  a 
elle  só  queria,  porque  avia  mister  braço  poderoso,  que  fosse  temido  dos  In- 
greses: e  no  mesmo  ponto  largou  a  pratica  de  o  casar  com  a  Senhora  Wante 
Dona  Maria,  que  estava  coruo  feito,  dando  por  rezão  a  impossibilidade  em 
que  El  Rey  Dom  João  estava  pera  lhe  fazer  hum  dote  tão  fermoso,  que  pu- 
desse livrar  a  elle  Emperador  de  suas  grandes  dividas.»  Cf.  Sandoval 
Historia  de...  Carlos  V,  lib.  3i,  n.  48;  Lafuente,  Modesto,  Historia  ge- 


20  OCTOBRIS  1553 

Pues  el  Padre  va  ya  por  la  gracia  de  N.  S.  cobrando  fuerças, 
pienso  3^0  que  dentro  [de]  breues  días  se  tornará  [á]  poner  mano 
á  la  obra,  porque  ya  empieça  de  entender  en  ello.  N:  S.  por  su 
bondad  nos  dé  gracia  para  obrar  sin  cesar  su  sanctíssima  volun- 
tad beneplácita.  Amén.  De  Barcelona  á  xviiii°  de  Octobre  1553. 
De  V.  R.  sieruo  en  Christo.  Por  comissión  del  Padre  M.*'  Joan, 

Joan  Gesti. 

Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  Padre  en  Christo,  el  Padre  maes- 
tro Joan  de  Polanco,  de  la  Compañía  de  Jesús,  á  S.ta  María  de  la 
Estrada.  En  Roma. 

6S5 

FERDINANDUS  ALVAREZ 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

ABULA  20  OCTOBRIS  1553  *. 

Suam  in  scribendo  negligentiam  accusai. — De  óptimo  abulensis  coUegii 
situ. — Praeclara  civium  voluntas. — Quaedam  ad  rem  familiarem  collegii 
prius  Romae  expedienda.— De  fructu  ex  sociorum  occupationibus  col- 
lecto. 

t 

Jhs. 

Muy  R.do  en  Xpo.  Padre  nuestro.  Gratia  et  pax  Xpi.  sit  sem- 
per  óum  omnibus.  Amen  Digo,  Padre  mío,  mi  culpa  que  e  sido 
negligente  en  no  aver  dado  cuenta  y  relaçión  á  V.  P.  del  suçeso 
que  N.  S.  a  permitido  en  esta  çiubdad,  y  parte  a  sido  por  esperar 
mijor  coyuntura.  Por  vna  carta  del  Padre  M.°  Estrada  supe  cómo 
V.  P.  sabía  cómo  en  esta  çiubdad  se  '  avía  plantado  e  yntrodu- 
zido  la  Conpanía,  y  cómo  V.  P.  reçebió  contentamiento,  y  lo 
aprovó  y  mandó  que  enbiase  los  poderes  de  mis  présstamos,  para 
que  se  anejasen  á  este  colegio.  Yo  los  enbío  por  dos  partes,  y  el 
crédito  de  los  dineros  que  serán  menester  para  la  expedición, 


neral  de  España,  parte  m,  lib.  i,  cap.  32;  Genesii  Sepulvedae,  De  rebus 
gestis  Caroli  V,  lib,  xxvjii,  n.  40  et  seqq. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  254,  prius  509,  510. 

*  Ms.  Amem. 
'    Ms.  sea. 


538  .  Epistolae  Mixtae— 685 

tanbién  se  enbiará,  puesto  que  ello  es  tan  costoso  por  estas  gue- 
rras y  peligros,  que,  si  fuese  posible  remediarse  por  aora  por  esta 
vía,  sería  gran  charidad,  y  lo  que  fuere  menester,  por  vna  letra 
de  Benedicto  Vguchoni,  nuestro  gran  amigo  de  Burgos,  se  pro- 
veerá, aunque  acá  ay  al  presente  neçesidad,  por  los  gastos  que 
se  an  hecho  y  se  hazen  en  labrar  y  adereçar  la  yglesia,  y  encor- 
porar  la  yglesia  con  la  casa,  y  en  vn  sagrario  que  se  a  hecho.  El 
sitio  que  se  señaló  fué  vna  yglesia,  . y  vn  hospitalico  que  estava 
junto.  Es  la  mijor  parte  de  la  çiubdad,  lo  más  alto,  y  en  el  medio 
de  todos  los  monesterios,  que  casi  todos  se  ven,  y  el  campo  por 
todas  quatro  partes,  y  mucha  parte  de  la  çiubdad.  Es  lugar  sano, 
y  con  muchas  comodidades  de  piedra,  junto  y  dentro  de  casa,  y 
Iqs  fundamentos  son  supra  firmam  *  petram,  y  las  fuentes  que  van 
á  la  çiubdad,  pasan  junto.  Spérase  nos  darán  agua.  La  yglesia 
maior  está  mui  edificada  y  la  çiubdad:  an  señalado  al  mastrescue- 
la  y  al  maestro  Roncala,  canónigo  magistral,  mui  particularmen- 
te afiçionados  á  la  Compañía,  para  que,  juntamente  con  vn  regi- 
dor y  vn  Cavallero,  anden  por  la  ciubdad  á  pedir  para  edificar. 
Finalmente  todo  el  pueblo,  por  la  bondad  del  Señor,  muestra 
mucho  contentamiento,  y  reconoçe  el  benefiçio  que  N.  S.  le  haze 
en  visitarla  y  enbiarle  este  remedio.  La  yglesia  es  mui  bonita  y 
capaz,  donde  se  predica,  y  a  predicado  el  Padre  M.°  Batista  ^ 
V.  P.  nos  dé  su  bendición,  y  dé  el  fauor  por  todas  vías  que  á 
V.  P.  parezca  convenir,  porque  espero  en  el  Señor  será  vn  cole- 
gio muy  bueno,  según  los  prinçipios  [que]  lleva,  y  la  gente  deste 
pueblo  es  afiçionada  á  virtud,  y  é  visto  en  poco  tiempo  muchas  y 
mui  adelantadas  '  obras  pías  con  míenos  fundamento.  Piega  á 
N.  S.  en  todo  suçeda  como  más  sea  á  gloria  del  Señor  y  bien  Y 
edificaçión  del  pueblo 

'    Ms.  firman. 

Bta.  Sanchez. 
^    Ms.  aelentadas. 

c(Abulae  P.  Ferdinandus  Alvarez  hoc  anno,  Burgis  recedens,  de  initio 
collegii  ibidem  postulati  agebat;  et  situs  quidem  datus  hoc  anno  fuit...;  sed 
quia  de  applicatione  quorumdam  redituum  interim  in  Urbe  agendum  erat, 
initium  Collegii  Abulensis,  quod  ad  lectores  mittendos  et  numerum  aliquem 
nostrorum,  dilatum  est.»  Polanco,  t.  ni,  pag.  366,  n.  804.  Ci.  Epist.  Mix- 
ae,  t.  II,  pag.  561,  562. 


20  OCTOBRIS  1553 

Muchas  cosas  particulares  me  an  suçedido  en  confesiones  y 
fuera  della,  de  que  N.  S.  se  muestra  aver  servídose,  y  la  gente 
edificádose:  piega  á  la  diuina  bondad  me  hazer  su  verdadero 
sieruo,  prudente  y  fiel  ministro,  y  obediente  hijo  y  mínimo  de 
V.  P.  A  todos  mis  charísimos  Padres  y  hermanos  en  el  Señor 
me  encomiendo  en  sus  sanctos  sacrifiçios  y  oraçiones,  y  particu- 
larmente en  las  de  V.  P.,  cuya  vida  y  salud  in  vtroque  homine 
el  Señor  guarde  y  conserve,  como  sus  hijos  lo  deseamos,  y  V.  R. 
lo  a  menester. 

Los  préstamos  se  pueden  tasar  en  razón  de  sesenta  ducados, 
porque  acá  se  a  hecho  la  tasa  por  personas  curiales  y  bien  avisa- 
das en  las  cosas  desa  curia,  scilicet  lx  ducados.  De  Avila  20  de 
Otubre  del  año  de  mili  y  quinientos  y  cinquenta  y  tres  años.  De 
V.  P.  sieruo  ynútil  é  hijo  mínimo  en  el  Señor  nuestro, 

Hernandálvarez. 

Inscriptio:  \  Al  muy  R.do  en  Xpo.  Padre  nuestro,  el  Padre 
M.°  Ygnaçio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús.  En 
Roma. 

BARTHOLOMAEUS  DE  BUSTAMANTE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CORDUBA  20  OCTOBRIS  1553  *. 

Altera  narrado  gestorum  Borgiae  in  Portugallia. — Peragrat  Civitatem  Ro- 
derici,  sive  Rodericopolim,  Conimbricam,  Olisiponem  —Honores  aprin- 
cipibus  delati  Borgiae. — Amoris  eximii  significationes. — Industria  bor- 
giana  in  promovenda  pietate.  — Fructus  inde  exorti. — Laetitia  principia 
Joannae  ex  adv^entu  Borgiae  percepta.  —  Eboram  petit,  Henricum  princi- 
pen! invisurus. — Villamvitiosam  divertit  ad  Theodosium,  brigantinum 
ducem,  consalutandum. — Cordubam  venit.  — Cum  P.  Villanueva  domi- 
num  Joannem  de  Cordoba  visitat.— Mira  hujus  viri  erga  Societatem  mu- 
tatio. 

Jhs. 

RELACIÓN  DE  LA  JORNADA  DEL  P.  FRANCISCO  Á  PORTUGAL 

Partió  su  R.a  de  Salamanca,  la  uía  de  Coimbra,  à  los  deziséys 

'  Ex  originali  in  voi.  D,  quadruplici  folio,  n.  15,  prius  578-581.— Supra, 
epist.  672,  pag.  490,  aliam  ex  autographo  edidimus  epistolam  P.  Bustaman- 


54° 


EpISTOLAE  MlXTAE — 686 


del  mes  de  Agosto  después  de  comer,  y  llegó  á  Çibdad  Ro- 
drigo á  los  i8,  adonde,  aunque  quisiera  estar  secreto,  porque  los 
conoçidos  que  ally  tenía  no  le  detuuiessen,  no  se  pudo  encubrir, 
por  la  obligación  que  auía  de  registrar  las  caualgaduras,  que  por 
bien  de  mañana  que  se  fueron  á  registrar,  no  faltó  quién  enten- 
diese cuyas  eran,  y  asy  acudieron  luego  al  mesón,  donde  su  R.* 
auía  estado  aquella  noche,  dos  clérigos  principales  de  aquel  ' 
pueblo:  el  vno  es  canónigo  de  la  catredal  %  y  el  otro  un  caualle- 
ro,  que  se  dize  Johan  de  Guzmán,  los  qualles  con  mucha  inpor- 
tunidad  sacaron  á  su  R.a  del  mesón  y  le  licuaron  á  su  casa,  que 
posan  juntos,  y  de  ally  se  fueron  con  él  á  la  iglesia  mayor, 
donde  su  R.a  y  el  compañero  Mixeron  misa,  y  después  se  fueron 
á  comer  con  el  dicho  canónigo. 

Visto  que  el  obispo  de  aquella  cibdad,  natural  desta  %  que  se 
dize  don  Pero  Ponce,  y  es  muy  onrrado  cauallero,  y  muy  buen 
prelado,  no  dexaría  de  saber  la  uenida  de  su  R.a  ally,  determinó 
de  irle  á  uesitar,  porque,  aunque  no  tenía  antes  mucho  conoci- 
miento con  él,  teníale  con  deudos  suyos,  y  sin  esto  bastaua  el 
que  todos  tienen  de  su  R.*,  para  no  pasar  sin  este  comedimiento. 
El  obispo  estimó  en  mucho  la  uesitaçión,  é  aquella  mesma  tarde, 
después  de  comer,  uino  á  la  possada  de  su  R.*,  y  estuuieron 

te,  qua  iter  Sti.  Francisci  in  Lusitaniam  narratur:  quia  vero  haec  in  qui- 
busdam  ab  illa  differt,  alia  contrahit,  plura  addit,  existimavimus  integram 
hanc  quoque  a  nobis  esse  typis  mandandam. 

*  Ms.  daguosto. 

*  Ms.  saepe  daquel...  daquella. 

^    Martinus  Gomez:  epist.  672,  pag.  497. 

*  Ipsemet  P.  Bartholomaeus  de  Bustamante. 

^  Scilicet  Cordubae  natus.  «D.  Pedro  Ponce  de  León,  obispo  de  Pla- 
-sencia...  hijo  de  D.  Bernardino  de  Córdoba,  marqués  de  Priego  y  de  Doña 
María  Ponce  de  León...  Según  Ambrosio  de  Morales  era  hombre  de  vida  re- 
ligiosa... El  Emperador,  en  2  de  Abril  de  1546,  le  dió,  porque  la  vida  y  le- 
tras lo  pedían,  aunque  la  edad  no  era  mucha,  una  plaza  de  inquisidor  en  el 
Consejo  supremo  de  este  Santo  Tribunal...  Al  poco  tiempo  le  presentó  para 
el  obispado  de  Ciudad  Rodrigo...  Felipe  II,  en  20  de  Agosto  de  1559^  cono- 
ciendo la  grandeza  de  la  vida  y  talento  de  D.  Pedro  Ponce,  le  dió  el  obis- 
pado de  Plasencia...  Murió  en  Zaraycejo,  villa  de  su  obispado,  en  17  de 
Enero  del  año  1573.»  Plura  de  ilio  tradit,  ex  quo  haec  desumpta  sunt,  Gu- 
tierrez Andres  in  opere  Biografia  eclesiástica  completa,  t.  xviii,  p.  1118- 
XI23. 


20  OCTOBRIS  1553  541 

buena  parte  de  la  tarde  en  conuersaçióri,  y  aunque  importunò 
harto  a]  Padre  que  se  detuuiese  ally  seys  ó  siete  días,  y  predicase 
algún  sermón,  significando  el  gran  prouecho  que  se  haría  con 
solo  esto  en  toda  aquella  çibdad,  su  R.a  se  escusó  graçiosamente 
,y  con  todo  comedimiento,  y  asy  se  partió  otro  día  seguiente, 
para  Coimbra,  á  donde  llegó  á  los  23  del  dicho  mes.  Yuan  con  éU 
demás  de  su  companero,  el  hermano  Johán  Paulo,  que  el  Padre 
maestro  Nadal  le  auía  embiado  á  Salamanca  dende  Lisbona  con 
carta  de  la  reina,  que  por  tercera  jussión  pedía  su  uenida,  y  un 
studiante,  que,  auiendo  tomado  los  exerçiçios  en  Salamanca,  se 
determinó  de  entrar  en  el  collegio  de  Coimbra. 

En  el  qual  fué  muy  bien  recebido  el  P.  Francisco  y  los  que 
con  él  yuan,  y  á  todos  consoló  mucho  el  Señor  en  uer  la  gran  re- 
ligión, amor  y  conformidad  de  los  Padres  y  hermanos  de  aquel 
collegio.  Detúuose  su  R.a  en  él  V  días,  en  los  quales  un  rato  des- 
pués de  comer  y  de  cenar  tuuo  colloquios  spirituales  á  los  Pa  - 
dres  y  hermanos  sobre  las  excelentias  del  ánima  de  Cristo,  ma- 
teria harto  denota  y  proueçhosa  para  meditar,  y  asy  quedaron 
seri  tos  los  puntos  que  della  se  trataron  en  aquel  collegio  y  des- 
pués en  el  de  Lixbona  Predicó  su  R.a  el  domingo  que  ally  es- 
tuuo  en  la  capilla  de  nuestra  casa,  donde  le  fueron  á  oyr  los: 
prinçipales  cathedráticos  de  aquella  uniuerssidad  y  toda  la  gente 
que  cupo  en  la  iglesia,  y  quantos  podían  oyr  fuera  della.  Todos, 
fueron  de  ally,  á  gloria  del  Señor,  muy  edificados.  El  obispo  de 
aquella  çibdad  que  dizen  ser  deuoto  de  la  Compañía,  estaua 
absenté  en  aquella  sasón,  visitando  su  bispado. 

Partió  su  R.a  de  Coimbra  para  Lisbona  á  los  28  del  dicha 
mes,  y  llegó  á  aquella  çibdad  en  el  vitimo  dél  con  muçha  conso- 
laçión  de  nuestros  hermanos,  que  auía  ya  días  que  le  esperauan 
en  aquel  çollegio.  Halló  en  él  aLPadre  doctor  Torres,  y  otro  día 
amblaron  un  ermano  á  Ebora,  donde  estauan  os  Padres  maestro. 


*  In  lucem  editum  saepe  est  Sti.  Francisci  opusculum  Dechado  muy- 
provechoso  del  ánima  de  Cristo  nuestro  Señor,  quod  inter  alia  ejusdem  au- 
ctorts  opera  invenitur,  et  nuper  seorsim  excudit  Bilbao  El  Mensajero  del 
Sagrado  Corazón. 

Joannes  Soares,  O.  S.  A. 


542  Epistolae  Mixtae — 686 

.  Nadal  y  el  maestro  Mirón,  para  hazerles  saber  de  la  uenida  del 
Padre,  los  quales  uenieron  dentro  de  siete  ó  ocho  días. 

La  mesma  tarde  que  el  P.  Francisco  llegó  á  Lisbona,  que  se- 
ría ora  y  media  antes  que  se  pusiese  el  sol,  embió  el  rrei  á  uisi- 
tarle  con  un  cauallero  de  su  casa,  y  la  reina  por  su  parte  con 
otro,  y  la  prinçesa  por  la  suya  con  don  Pedro  Mazcareñas,  ma- 
yordomo del  príncipe,  el  qual  dixo  á  su  R.a  que  descansase  del 
trabaio  del  camino,  y  que  él  daría  auiso  quando  huyiese  de  ir  á 
besar  las  manos  á  el  rrey,  y  assy  fué  su  R.*,  por  auiso  del  diçho 
don  Pedro,  otro  día  á  palaçio,  y  entrando  en  el  aposento  del 
rrey,  halló  en  la  misma  pieça  á  la  reyna,  y  luego  como  entroo  el 
Padre,  se  leuantaron  sus  altezas  ambos,  y  salieron  quatro  ó  cinco 
pasos  á  él,  quitado  el  rrey  su  bonete,  que  no  sé  si  hiziera  más 
con  el  infante  don  Luis,  su  hermano,  veniendo  fuera  del  rreino. 
Mandó  el  rey  dar  silla  á  su  R.*,  y  aunque  le  porfió  con  ella,  no 
bastó  la  grandeza  á  uençer  la  humildad,  y  ansí  por  esta,  como 
por  poder  oyr  lo  que  le  hablaua  la  reina,  se  puso  de  rodillas.  Sus 
altezas  le  trataron  ally  con  vna  mui  ygual  afabilidad,  dándole 
gracias  por  el  trabaio  que  auía  querido  tomar  en  aquella  jorna- 
da, y  después  de  auer  graçiosamente  platicado  con  su  R.*,  como 
el  rrei  le  ueía  '  de  rodillas,  dixo  que  no  podía  ya  sufrir  más  uerle 
asy,  que  pasase  á  uer  á  la  prinçesa,  y  mandó  que  le  guiasen  por 
su  mesmo  aposento,  y  así  se  despidió  aquel  día  del  rrey  y  reyna. 

Entró  el  Padre  á  la  prinçesa,  y  mostró  su  alteza  tanto  plazer 
con  su  uenida,  que  se  lo  conocieron  todos,  y  duróle  todo  el 
tiempo  que  su  R.a  se  detuuo  en  aquella  corte,  lo  qual  no  dió  pe- 
queño contentamiento  á  los  reys,  porque  lo  deseauan  muçho  á  la 
prinçesa.  Estuuo  aquella  tarde  con  su  alteza,  y  de  ally  pasó  al 
aposento  de  la  infante  doña  María,  que  estaua  en  pie  sobre  una 
uentana,  esperando  á  nuestro  Padre,  y  asy  lo  estuuo  todo  el 
tiempo  que  su  R.a  se  detuuo  con  su  alteza,  que  fué  otro  buen 
rato.  No  sabría  dezir  de  quál  fué  mejor  recebido,  según  la  buena 
gracia  con  que  en  todas  partes  le  recebían.  Acabada  esta  uisita- 
çión,  fué  á  la  infante  doña  Isabel,  que  notablemente  mostró 
grande  alegría  con  su  R.*,  y  asy  le  dixo  que,  en  sabiendo  de  su 
'    Ms.  ueya. 


20  OCTOBRIS  1553 

venida,  auía  erabiado  á  pedir  albricias  á  la  infante  doña  María, 
que  son  grandes  hermanas,  y  siempre  casi  están  juntas  \  Desta 
manera  pasó  su  R.a  la  tarde,  que  no  fué  poco  trabaiosa  para 
quien  no  haze  mucho  fundamiento  en  el  fauor  de  los  príncipes  de 
la  tierra,  aunque,  por  el  que  esperaua  del  uerdadero  prínçipe  çe- 
lestial,  tratando  sus  negoçios  con  ellos,  ng  creo  se  le  hizo  tra- 
baio. 

Aquel  día  no  halló  el  infante  don  Luis  en  su  casa,  y  assy  fué 
otro  día  al  comedimiento  que  á  su  alteza  se  deuía,  asy  por  quien 
es,  como  por  la  gran  christiandad  de  su  alteza,  y  el  deseo  con 
que  estaua  esperando  la  uenida  de  nuestro  Padre,  la  qual  estimó 
en  muçho,  y  mostrólo  con  que,  esos  días  que  su  R.a  estuuo  en 
Lisbona,  uino  personalmente  á  uisitarle  en  nuestro  collegio  dos 
uezes  *.  Venieron  también  el  nunçio  del  papa,  el  arcobispo  de 
Lixbona,  el  duque  de  Auero  %  dos  hermanos  del  duque  de  Ber- 
gança,  y  finalmente  muchos  otros  caualleros  de  aquella  corte  en 
diuersos  días.  El  mesmo  día  que  nuestro  Padre  llegó  á  Lisbona, 
embió  el  rey  su  vedor  al  collegio,  y  mandó  dezir  al  Padre  rector 
que  informase  de  todo  lo  que  era  menester  para  el  P.  Francisco 
y  los  que  con  él  uenían,  porque  se  proueyese;  y  con  dezir  el  Pa- 
dre rector  que  su  alteza  mandaua  proueer  á  toda  la  casa,  y  que  no 
faltaua  nada,  todauía  la  reina  mandó  que  se  truxese  cada  día 
guisada  la  comida  al  Padre,  y  la  prinçesa  por  otra  parte  mandó 
lo  mesmo,  de  manera  que  de  entrambos  *  palacios,  sin  poderse 
resistir,  truxeron  guisada  la  comida  al  Padre  cada  día  de  todos 
los  que  estuuo  en  Lisboa,  y  esto  no  á  la  medida  de  lo  que  él 
come,  que  siempre  suele  ser  de  un  plato  ó  2,  quando  más,  sino  á 
la  de  la  casa  real,  porque  traían  ^  diferentes  platos  y  muçho. 
Algunas  uezes  también  embiaua[n]  las  infantes  doña  María  y 

»    Vide  epist.  672,  pag.  500. 

-  Quid  in  iis  congressibus  actum  sit,  tradunt  Cienfuegos  et  alii  scripto- 
Tes  vitae  Sti.  Borgiae,  Orlandini,  Hist.  Soc.  Jes.  lib.  xiii,  n.  48;  Polan- 
co, t.  III,  pag.  355,  n.  782. 

'  Ms.  dauero.  Nomina  virorum,  qui  heic  designanlur,  supra,  epist.  sae- 
pe  laudata,  672,  protulimus. 

*    Ms.  dentrambos. 

^    Ms.  trayan. 


544  Epistolar  Mixtae— 686 

doña  Isabel  de  comer  á  su  R.^,  de  quien  él  tomaua  más  la  uoluntad 
que  la  comida,  porque  siempre  tiene  la  mesma  en  una  uenta  y  em 
palagio. 

Demás  del  regalo  que  al  Padre  se  le  hazía  en  la  comida,  te- 
nían el  rrei  y  la  reyna  tan  particular  cuenta  con  la  salud  de  su 
R.*,  que  luego  que  llegó  á  Lisbona,  enbiaron  su  médico  mayor 
que  le  uisitase  y  se  informase  particularmente  de  sus  indisposi- 
çiones,  porque  conforme  á  ellas  se  proueyse  de  remedios;  y  di- 
ziendo  el  médico  á  sus  altezas  que  estaua  aposentado  en  una 
çelda  común,  como  los  otros  Padres,  sin  tapiz  ó  particularidad 
alguna,  embió  la  reina  un  pauellón  de  paño  al  compañero,  di- 
ziendo  que  le  embiaua,  no  al  P.  Francisco,  sino  al  poluo  y  aire, 
que  sabía  que  andaua  en  su  çelda,  y  que  no  se  le  embiaua  de 
brocado  ni  rico,  porque  sabía  que  no  le  auía  de  admitir. 

Llegaua  á  tanto  el  cuidado  que  su  alteza  tenía  del  Padre, 
que,  auiendo  su  R.a  un  día  dádose  un  golpezillo  en  la  cabeça  á 
la  entrada  de  una  puerta  en  nuestro  collegio,  embió  luego  su  al- 
teza á  saber  lo  que  era,  y  con  ser  sábado,  en  la  noche,  mandó 
hazer  un  bonetillo  de  raxa  forrado  en  lienço,  para  que  [le]  tru- 
xese  debaxo  del  bonete,  y  embió  á  dezir  que  por  ser  tan  tarde  no 
le  embiaua  otros  dos,  mas  que,  lunes,  de  mañana,  se  los  embia- 
ría.  Escriño  estas  particularidades,  porque  se  vea  '  quán  onrra- 
dos  son  los  sieruos  de  Dios,  cuyos  maestres  salas  y  enfermeros 
se  hazen  los  prínçipes,  con  harto  más  cuidado  y  amor  que  los 
que  á  ellos  siruen;  y  otras  muchas  cosas  dexo  de  escreuir  por 
euitar  prolixidad,  en  que  se  podría  bien  entender  que  nunqua  los 
prínçipes  hizieron  con  el  rico  duque  de  Gandía  lo  que  hazían  con 
el  P.  Francisco;  porque  nadie  se  arrepienta  de  dexar  por  tan 
buen  Señor  lo  que  con  tanto  crecimiento  y  mejoría  ha  de  reçebir, 
no  solamente  en  el  otro  mundo,  mas  aun  en  este,  porque  no  digan 
los  mundanos  que  cabe  aquí  el  prouerbio:  que  uale  más  páxaro 
en  mano,  etc.;  pues  tan  en  la  mano  da  Dios  lo  mucho  en  esta 
uida,  sy  mucho  se  puede  dezir  todo  lo  que  ay  en  ella,  á  los  que 
por  él  dexan  lo  poco;  demás  del  uerdadero  muçho  que  se  dará  en 
el  cielo. 

•    Ms.  hic  et  deinde  veya,  veyav. 


20  OCTOBRIS  1553  545 

Ya  que  auemos  diçho  de  los  regalos,  será  bien  no  oluidarlos 
trábalos  de  nuestro  Padre,  que  no  fueron  pocos  todo  el  tiempo 
que  estuuo  en  Lisbona,  porque  si  no  fueran  más  de  y r  su  R, a  los 
más  días  á  palaçio,  una  vez  á  la  mañana  y  otra  [á]  la  tarde,  es- 
tando tan  lexos  de  nuestro  collegio,  era  para  él  harta  fatiga.  Y 
porque  se  sepa  que  no  da  passo  em  balde,  no  sé  si  fué  el  primero 
ó  2°  día,  que  fué  á  palaçio,  contó  en  su  rosario  todos  los  pasos 
que  auía  dende  ally  al  collegio,  para  offreçerlos  al  Señor  por  di- 
uersos  intentos,  y  hallaua  que  en  las  dos  vezes  que  yua  y  uenía 
al  día,  andaua  çerca  de  noue  mil  pasos;  y  bien  se  podrá  conjeitu- 
rar  que,  pues  no  yua  á  gastar  el  tiempo  em  balde  y  ofreçía  siem- 
pre el  trabaio  de  tantos  pasos  al  Señor  nuestro,  que  serían  bien 
meritorios.  Y  con  andar  tantas  vezes  este  camino,  nunqua  fué  sin 
ser  llamado,  ó  del  rey  ó  de  la  reyna,  ó  de  los  prínçipes  ó  infan- 
tes, y  especialmente  de  la  prinçesa,  que  los  más  días  le  embiaua 
á  llamar.  En  todas  estas  partes  hazía  siempre  pláticas  spirituales 
tan  proueçhosas  y  edificatiuas,  que  çiertamente  en  toda  la  gente 
de  aquellos  palacios  se  veía  notable  deseo  de  mudar  la  uida,  y  pa- 
reçía  que  en  uer  entrar  al  Padre  en  ellos,  se  les  abría  á  todos  el 
coraçón  de  plazer,  por  el  que  veían  siempre  á  su  R.^  en  el  rostro, 
que  era  vna  de  las  cosas  que  muçho  encareçían  todos,  y  dezían 
públicamente  que  en  solo  la  alegría  que  traía  '  consigo,  mos- 
traua  su  santidad.  ¿Qué  hiziera[n],  sy  vieran  en  el  interior  su 
confusión?  Aunque  la  podían  bien  coniecturar  de  la  grande  afabi- 
lidad y  humildad  con  que  habla ua  y  se  suiectaua  á  todos,  que 
esto  era  cosa  mucho  de  uer,  que  le  reçebiese  á  él  el  rey  con  el 
bonete  en  la  mano,  y  saliendo  de  con  su  alteza,  hablase  él  ^  al 
cozinero  con  el  bonete  en  la  mano,  tan  ygualmente  como  con 
otro  de  su  calidad.  Pareçe  que  tanta,  humildad,  como  la  que  e 
Señor  puso  en  su  sieruo,  es  propia  para  confundir  la  soberbia  de 
los  que  tratan  della  en  las  cortes  de  los  prínçipes,  donde  su  R.* 
entendió  algún  tiempo  en  el  mesmo  trato,  aunque  sacó  más  ga- 
nançia  dél,  que  suelen  sacar  otros,  porque  de  ally  le  a  uenido 
buena  parte  de  su  confusión. 

•    Ms.  heic  et  saepius  traya,  trayan. 
-    Scilicet  Borgia. 
Epistolae  Mixtae,  tom.  III.  35 


540  Epistolar  Mixtae — 686 

Todo  esto  disponía  la  gente  marauillosamente  á  afectionarse 
á  su  R.^,  para  hazerse  más  capazes  de  sus  buenos  conseios  y  doc- 
trina, y  asy  em  poco  más  de  un  mes  que  estuuo  en  Lisbona,  que- 
daron la  prinçesa  y  sus  damas  en  costumbre  de  se  confesar,  unas 
de  8  en  8  '  días,  y  otras  de  15  en  15;  y  entrar  en  aquél  palaçio, 
después  que  el  P.  Francisco  trataua  en  él,  era  entrar  en  una  casa 
de  religión,  que  á  unas  hallaua  confesando,  á  otras  rezando,  y  á 
otras  platicando  en  cosas  de  nuestro  Señor,  y  todas  tan  deseosas 
de  seruirle,  que  era  para  alabar  á  la  diuina  magestad.  Porque, 
puesto  caso  que  en  mugeres  aya  mutabilidad  más  que  en  los 
hombres,  todauía  la  continuación  de  instruirlas  da  buena  spe- 
rança  de  perseuerar,  y  asy  el  Padre  no  se  contentó  con  comen- 
çar  la  lauor,  sino  con  dexar  ordenado  cómo  quedase  en  su  lugar 
qu[i]en  la  leuase  adelante;  y  conçertó  con  la  princesa  que  vn  Pa- 
dre de  la  Compañía  fuese  todos  los  domingos  y  fiestas  en  las  tar- 
des á  enseñar  y  declarar  la  doctrina  Christiana  á  las  damas  y  á 
todas  las  otras  mugeres  de  casa,  y  lo  mesmo  quedó  concertado 
con  la  reina  para  sus  damas  y  otras  criadas,  y  asy  en  el  vn  pala- 
çio como  en  el  otro,  se  commençó  esto  algunos  domingos  y  fies- 
tas antes  que  el  P.  Françisco  partiese  de  Lisbona,  y  todas  uenían 
á  la  doctrina  de  harto  mejor  gana,  á  lo  que  mostrauan,  que  solían 
yr  á  las  fiestas;  y  todas  pareçe  que  llorauan  el  tiempo  que  auían 
estado  sin  gozar  de  la  doctrina  de  los  Padres  de  la  Compañía.  Y 
es  cosa  para  alabar  al  Señor  la  affeçtión  que  les  an  tomado.  Haga 
su  diuina  magestat  que  sea  para  gran  aprouechamiento  spiritual 
de  los  operarios,  y  de  la  miese. 

Predicó  su  R.*  dos  sermones  en  la  iglesia  de  nuestro  collegio, 
y  á  los  rey[e]s  y  prinçesa  otros  dos,  demás  de  las  pláticas  parti- 
culares que  hazía  los  más  días.  Ocupóse  algunos  en  casa  de  la 
prinçesa,  dándoles  exerciçios  spirituales,  como  fué,  dos  días  antes 
de  la  natiuidad  de  N.*  S.*,  vnas  suertes  que  hechó  entre  la  prin- 
çesa y  sus  damas,  en  que,  según  el  número  de  las  personas,  puso 
unas  çeduHcas,  que  cada  una  contenía  vna  virtud  de  N.^  S.^  y 
vna  oraçioncica  ^  breue  y  muy  deuota,  en  que  se  pedía  aquella 

1    Ms.  8  en  ó  8. 
*    Ms.  oraconsica. 

i 


20  OcTOBRis  1553  547 

virtud.  Y  fué  tanto  el  regocijo  '  spiritual  que  cada  vna  reçebía 
con  la  uirtud  que  le  cabía,  como  si  con  la  cédula  le  veniera  la 
mesma  virtud.  Tomó  el  P.  Francisco  ocasión  de  las  graçias  que 
la  prinçesa  y  sus  damas  le  dauan  por  tan  buena  inuentión,  de 
suplicarle  á  su  alteza  y  pedir  á  las  damas  que,  en  pago  de  la 
buena  obra  y  para  la  perfectión  della,  se  confesase  su  alteza  y 
todas  para  el  día  de  nuestra  Señora  y  commulgasen,  pues  tenían 
harto  tiempo  para  se  apareiar,  porque  auía  poco  tiempo  que  se 
auían  confesado  para  ganar  vn  juvileo,  y  asy  lo  hizo  quasy  toda 
la  casa.  Por  estas  mesmas  suertes  embió  la  reina  á  casa  de  la 
prinçesa,  y  se  echaron  también  entre  su  alteza  y  sus  damas;  y 
era  de  estimar  en  mucho  ver  aquellos  días  la  ocupaçión  que  to- 
das traían  en  comunicarse  sus  suertes  y  disponerse  para  la  con 
fessión  y  communión,  y  persuadir  que  les  hablasen  cosas  de  Dios, 
que  era  para  alabar  á  su  magestat.  Demás  desto  dió  su  R.*  en 
scrito  á  la  prinçesa  y  á  la  infante  doña  María  ciertas  considera- 
ciones que  meditar,  porque  se  las  pidieron  sus  altezas,  y  espero 
en  el  Señor  que  se  aprouecharán  mucho  con  ellas. 

Y  porque  el  Padre  auía  quitado  los  naypes  del  palacio  de  la 
prinçesa,  y  su  alteza  le  pidió  que  en  recompensa  les  diese  algún 
buen  juego  en  que  se  pudiesen  á  ratos  ocupar,  ordenó  vnos 
naypes,  en  que  avía  48  cartas.  En  las  24  hizo  escreuir  xx!!!!** 
virtudes,  en  cada  carta  la  suya,  con  vna  sentencia  en  que  se  ala- 
baua  y  declaraua  aquella  virtud;  y  en  las  otras  24  cartas,  otros 
tantos  viçios,  y  en  cada  vna  se  dezía  vna  abominación  y  amenaza 
contra  aquel  viçio,  y  se  ponía  vna  mortificación  que  avía  de  ha- 
zer  la  persona  á  quien  le  cupiese,  y  así  jugauan  seys  á  seys,  ó 
X  á  X,  y  á  cada  vna  daban  su  carta,  de  manera  que,  la  parte 
donde  más  vicios  caían  %  perdía;  y  las- personas,  á  quien  cabían 
las  cartas  de  los  vicios,  hazían  allí  públicamente  las  mortificaçio- 
nes.  Cada  vna  estaua  temerosa  no  le  cupiese  vicio,  por  huir  de 
la  mortificación,  y  aquí  entrañan  las  ueras  del  P.  Francisco,  di- 
ciendo, qué  sería  á  quien  le  cupiese  morir  con  tal  viçio,  que  no 
haría  mortificaçión,  sino  incurriría  en  muerte  eterna.  Estava  la 

'    Ms.  rigozijo. 
*    Ms.  cayan. 


548 


Epistolae  Mixtae— 686 


princesa  la  más  vfana  del  mundo  con  sus  naypes,  y  la  reyna  hiza 
trasladar  los  dichos  de  todas  las  virtudes  y  vicios  pára  hazer 
otros  de  la  mesma  manera.  Juego  es  tan  lleno  de  veras,  que,  se- 
gún lo  que  se  encareçen  en  él  las  virtudes  y  se  abominan  los  vi- 
çios,  no  creo  se  podrá  abusar  dél  jamás.  Y  çierto  sienten  tanta 
plazer  las  que  vençen  á  este  juego,  por  escaparse  de  las  mortifi- 
caciones, y  hazerlas  hazer  á  los  contrarios,  como  si  al  juego  se 
ganase  mucho  dinero.  La  primera  vez  que  se  jugó,  se  halló  pre- 
sente en  casa  de  la  princesa  el  infante  don  Luys,  que  estuuo  tan 
deuoto  en  el  juego,  como  si  fuera  vn  muy  buen  sermón,  y  así  le 
alabó  mucho. 

El  rey  y  reyna  tenían  muy  gran  contentamiento  de  ver  el  de 
la  prinçesa,  que  aunque  le  devia  su  alteza  de  tener  por  la  razón 
que  ay  para  ello,  no  lo  mostraua  tanto  como  después  que  vino 
en  aquella  corte  su  R.'^,  y  esto  fué  parte  de  lo  mucho  que  se  hol- 
garon todos  con  su  venida;  porque,  como  las  damas  eran  caste- 
llanas '  y  rezien  venidas  á  tierra  estraña,  aunque  apenas  se  pue- 
de dezir  esto  entre  Castilla  y  Portugal,  todavía  eran  algo  desa- 
bridos los  principios;  y  ver  su  alteza  esto,  le  podía  dar  algún 
desgusto,  el  qual  çierto,  después  que  el  Padre  entró  en  aquel 
palacio,  ni  se  conoció  en  la  cabeça,  ni  menos  en  los  miembros 

*    Vide  supra,  epist.  672,  pag.  504,  annot.  I. 

-  «Gaudebat  autein  in  primis  Rex,  quod  videbat  post  adventum  P.  Fran- 
cisci  magnopere  laetam  Principem  Joannam  cum  ipsius  comitatu  esse,  quia 
eatenus,  forte  ob  mutationem  provinciae  et  mores  gentis  diversos,  aliquo 
modo  eam  laetitiam  non  ostendebat.»  Polanco,  t.  iii,  pag.  358,  n.  787.  Et 
re  vera  memorant  scriptores  sensisse  illam  plus  solito  suum  ab  Hispânia 
discessum.  Ludovicus  Sarmiento  de  Mendoza,  qui  principem  comitabatur  et 
interfuerat  discessui,  haec  scribebat  Carolo,  caesari,  24  Nov.  1552:  «Ala 
partida  de  la  Princesa  de  Toro  escribí  á  V.  M.  de  cómo  S.  A-  había  ido  á 
Tordesillas  á  despedirse  de  laTíeina  su  agüela,  y  de  cómo  se  partió  de  Toro 
para  seguir  sh  camino,  y  á  la  partida  fué  cosa  grande  su  despedimiento  del 
Infante  [erat  hiç  Carolus,  Philippi  II  filius],  que  turó  tres  días  el  llorar  del 
uno  y  del  otro,'  y  yo  no  soy  tan  buen  coronista  para  escribir  lo  que  en  este 
tiempo  paso  de  las  cosas  que  el  Infante  dijo  y  hizo  á  esta  partida;  mas  toda- 
vía,.aunque  sean  niñerías,  no  dejaré  de  decir  quél  decía:  el  niño  (que  así  se 
nonjbra  él  á  sí  mismo),  cómo  ha  de  quedar  aquí  solo  sin  padre  ni  sin  madre, 
y  teniendo  el  agüelo  en  Alemania  y  mi  padre  en  Monzón ...  »  Et  paucis  in- 
terjectis,  ait:  «La  princesa  es  un  ángel  y  de  grandísimo  valor  en  todo,  que 
merece  bien  que  particularmente  V.  M.  tenga  cuenta  de  la  escribir  conti- 


20  OCTOBRIS  1553  549 

Todos  estos  prínçipes  están  [tan]  afectionados  á  la  Compañía, 
que  espero  en  el  Señor  se  an  de  aprouechar  mucho.  Lo  que  se 
a  pasado  con  el  rrei,  y  los  fauores  que  ha  hecho  á  la  Compañía, 
así  en  la  casa  profesa,  que  nouamente  a  dado  en  Lisbona,  como 
en  los  demás  negocios  tocantes  á  los  collegios,  porque  son  cosas 
que  incumben  al  Padre  maestro  Nadal,  como  cabeça  nuestra  en 
estos  reinos,  [me]  remito  á  la  relaçión  de  su  R.^ 

Cumplida  el  P.  Francisco  su  iornada,  y  tomada  liçençia  del 
rrey  y  de  todos  aquellos  prínçipes,  partió  su  R.*  de  Lisbona  á  los 
5  del  pasado,  y  proseguiendo  su  camino  para  Córdoua,  vino  á 
Euora,  donde  fué  muy  bien  recebido  de  los  Padres  y  hermanos 
de  nuestro  collegio,  con  quien  su  R.*  se  consoló  mucho  en  el  Se- 
ñor nuestro.  Llegó  ally  mui  [de]  noche,  y  como  el  cardenal  infan- 
te, sabiendo  que  su  R.*  aula  de  uenir  por  ally,  tenía  dicho  al  rector 
del  collegib  '  que  luego  que  su  R.*  viniese  le  diese  auiso  de  su 
venida,  el  mesmo  rector  fué  aquella  noche  á  su  alteza  de  parte 
del  P.  Francisco  para  dezirle  que,  se  era  seruido,  iría  aquella 
noche  [á]  besarle  las  manos.  El  cardenal  mostró  auerse  holgado 
mucho  de  saber  que  era  uenido,  y  embióle  la  norabuena  de  la 
uenida,  y  que  no  tomase  trabaio  de  uerle  aquella  noche,  y  que, 
si  no  se  le  hiziese  de  mal  predicar  otro  día  seguiente  en  la  igle- 
sia mayor,  que  era  domingo,  holgaría  mucho  de  oyrle.  Su 
R.*  açeptó  el  sermón,  y  otro  día,  en  commencando  á  tañer  á  misa 
en  la  yglesia  mayor,  fué  su  R.*  á  besar  las  manos  al  cardenal, 
que  tiene  la  casa  iunto  á  la  yglesia,  el  qual  holgó  mucho  con  la 
visita  de  su  R.*,  y  se  uino  luego  á  la  misa,  donde  predicó  uno  de 
los  mejores  sermones  que  a  hecho  después  que  predica,  y  asy 
quedó  el  cardenal  muy  contento,  y  todos  los  canónigos  y  bene- 
ficiados de  aquella  ^  yglesia,  la  qual,  aunque  es  bien  grande,  es- 
taña llena  de  gente.  Fué  su  R.^,  en  acabando  de  predicar,  á  ha- 
blar á  su  alteza  en  la  cortina,  el  qual  estuuo  con  el  Padre  en  pie 

nuamente  y  la  favorecer  por  sus  cartas,  y  agora  sobre  lo  de  su  casamiento, 
que  lo  conozcan  sus  suegros,  y  el  Príncipe  su  marido,  y  todos  en  Portugal.» 
Colección  de  documentos  inéditos  para  la  historia  de  España,  t.  xxvi, 
pag.  392-394. 

'    P.  Alphonsus  Barreto. 

*    Ms.  daqiiella. 


550 


Epistolae  Mixtae— 686 


un  ratillo  que  estuuieron  hablando,  y  mostrò  mucha  alegría  y 
contentamiento  del  sermón  que  su  R.*  auía  hecho.  Quedó  que  el 
Padre  yría  en  acabando  de  comer  á  casa  de  su  alteza,  para  reçe- 
bir  su  licençia  y  bendiçión  con  que  otro  día  se  pudiese  partir,  por 
la  mucha  prisa  que  dauan  de  Cordona;  y  apenas  auíamos  acaba- 
do de  comer  en  el  collegio,  quando  uenieron  á  dezir  al  P.  Fran 
cisco  que  el  cardenal  era  uenido.  Estuuiéron  la  mayor  parte  de 
aquella  tarde  juntos  con  vna  muy  ygual  conuersación,  y  después 
de  ydo  su  alteza,  el  Padre  fué  á  uer  el  collegio  que  manda  hazer 
para  la  Compañía  en  aquella  çibdad,  cuyo  edificio  ua  ya  muy 
adelante,  y  es  á  la  medida  del  que  le  manda  hazer,  porque  ua 
muy  costoso  y  sumptuoso. 

Partió  el  Padre  de  Euora  á  los  nueue  de  Octubre,  y  fué  por 
Uillauiçosa,  donde  el  duque  de  Bergança  '  le  estaua  esperando, 
y  asy  le  salió  á  reçebir  media  legua  del  pueblo.  Hizo  el  acogi- 
miento á  su  R.*  que  pudiera  hazer  á  su  proprio  padre,  y  con  el 
mesmo  respecto  le  tractó.  Predicó  su  R.*  aquella  mesma  tarde 
en  un  monasterio  de  monjas,  presentes  el  duque  y  duquesa  con 
todos  los  de  su  casa,  que  la  tiene  de  prínçipe,  como  lo  es  en 
aquel  reino. 

Partióse  otro  día  para  esta  çibdad,  donde  llegó-  día  san  Lu- 
cas sin  saber  de  cierto  que  huuiese  uenido  Padre  ó  hermano 
alguno  de  la  Compañya,  porque  los  Padres  don  Antonio,  maes- 
tro Benedicto  y  Nauar[r]o  con  los  hermanos  Marcelo,  Bernardo 
y  Ramirez  ^  estañan  en  Montilla,  seys  legoas  daquí,  esperando 
la  uenida  del  Padre,  y  asy  su  R.^  el  día  que  aquí  llegó  se  fué  á 
apear  á  un  mesón  fuera  de  la  cibdad,  y  ally  supo  que  el  P.  Ui- 

*  «Dom  Theodosio  I,  Duque  V  de  Bragança,  etc.,  t  a  20  de  Setembro 
de  1563.  Casou  duas  vezes:  l.*  com  D.  Isabel  de  Lancastro,  t  a  24  de  Agos- 
to de  1558,  filha  de  seu  tio  D.  Diniz,  Conde  de  Lemos;  11. *  com  D.  Brites 
de  Lancastro,  filha  de  D.  Luiz  de  Lancastro,  Commendador  mõr  de  Aviz, 
t  a  12  Junho  de  1623.»  Sousa,  l.  c,  t.  vi,  Tahoa  v. 

^  ((Postridie  profectus,  Cordubam  pervenit  ipso  die  Sancti  Lucae.»  Po- 
lanco, t.  III,  pag.  362,  n.  794. — Infra,  epist.  696,  uberior  de  eadem  re  fiat 
sermo . 

'  Recensentur  hic  PP.  Antonius  de  Cordoba,  Petrus  Navarro  et  Bene- 
dictus...,  Fr.  Marcellus  de  Salazar,  scholasticus;  FF.  Antonius  Ramirez  et 
Bernardus  de  Bizcaya.  Cf.  Polanco,  t.  iv,  pag.  447,  annot.  i. 


20  OCTOBRIS  1553 


Uanueua  estaua  aquy  con  un  compañero,  en  casa  de  don  Juan  ' 
de  Córdoua,  tío  del  duque  de  Sesa  %  deán  desta  yglesia,  al  qual 
su  R.^  hizo  saber  de  su  uenida,  sin  que  don  Juan  la  entendiese,  y 
luego  el  Padre  Uillanueua  vino  allí,  y,  puesto  el  sol,  se  fueron  a 
casa  de  donjuán,  de  quién  fué  el  P.  Francisco  muy  bien  rece- 
bido. Es  cosa  para  hazer  muchas  gratias  al  Señor  uer  la  myse- 
ricordia  que  a  obrado  con  este  cauallero,  que,  auiendo  sido  no 
muy  deuoto  de  la  Compañía,  antes  contrario  della,  y  de  quien  se 
temía  que  auía  de  estoruar  la  entrada  della  en  esta  cibdad,  ha 
venido  tan  al  otro  estremo,  que  nos  tiene  en  su  casa  á  su  costa, 
y  haze  donaçión  della  para  collegio,  sin  pedir  obligaçión  de  que 
le  digan  vna  Aue  María,  ualiendo  la  casa  quinze  ó  dieciseys  mil 
ducados;  y  oblígase  á  hazer  vna  capilla  con  su  rexa  y  retablo,  y 
da  para  ella  ornamentos  '  y  plata,  que  ualen  cinco  mili  ducados, 
y  para  la  fábrica  de  la  dicha  capilla  dota  v[e]inte  mil  marauidís 
de  rrenta  perpetua,  y  se  offreçe  de  dar  por  sus  días  todo  el  pan 
que  fuere  menester  para  el  gasto  de  casa.  Demás  de  lo  qual  dize 
que  a  de  dexar  al  collegio  por  heredero  de  sus  bienes.  Y  no  se 
puede  dezir  quán  embebido  está  en  esta  obra,  y  quán  affeciona- 
do  á  la  Compañía.  Creo  que  ha  de  ser  la  cosa  más  exemplar,  y 
que  más  gentes  ha  de  mouer  en  este  reino,  uer  que  un  hombre 
tan  metido  en  el  mundo,  como  lo  era  este  cauallero,  y  tan  con- 
trario á  la  Compañía,  se  aya  hecho  tan  fauorecedor  della.  A  Do- 
mino factum  est  istud,  et  est  mirabile  in  oculis  nostris  *  :  él  sea 
bendito,  que,  com  poner  los  ojos  de  su  mysericordia  en  quien  él 
quiere,  vertit  praua  in  directa,  et  aspera  in  vias  planas     El  nos 

*  Ms.  lohan  et  statini  Jw/ian.—u Intel lexit  [Borgia]  Patrem  Franciscum 
de  Villanova  cum  socio  esse  apud  D.  Joannem  de  Corduba,  decanum  illius 
ecclesiae,  virum  et  nobilitate  et  opibus  in  ea  urbe  primarium,  Ducis  Sessae 
patruum.»  Polanco,  t.  m,  pag.  362,  n".  794. — Socius  vero  Patris  Villanue- 
va erat  Fr.  Alphonsus  Lopez. 

-    Gonsalvus  Fernandez  de  Cordoba,  dux  III  de  Sessa. 

^    Ms.  ornamientos . 

"   Ps.  cxvii,  23;  Matth.  XXI,  42. 

^  Lue.  ni,  5. — Longum  esset  persequi  quae  de  miranda  hujus  viri  in 
bonum  mutatione  annales  nostri  narrant;  videantur  Cartas  de  San  Ignacio, 
t.  V,  pag.  516  et  seqq.,  Fundación  del  Colegio  de  Córdoba,  Alcazar,  Chro- 
nohist.  t.  I,  pag.  218  et  seqq.,  etc. ,  et  prae  caeteris  Santibañez,  Historia 


552  EpisTOlae  Mixtae— 687 

mire  con  los  de  su  misericordia,  para  que  del  todo  se  deshaga 
nuestra  miseria.  Amén. 

Manu  P.  Polanco:  20  de  Octubre  1553. 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  R.do  Padre  nuestro  en  Christo,  nues- 
tro Padre  maestro  Ignacio  de  Loyola,  [Prepósi] to  general  de  la 
Compañía  de  Jesús.  En  Roma. 

Alia  manu:  1553.  Del  P.  Bustamante.  Sigilli  vestigium. 

6ST 

ANDREAS  GALVANELLUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MORBENIO  23  OCTOBRIS  I553  *. 

Civium  aviditas  in  audiendo  Dei  verbo. — Ludimagister  populi  discedit.— 
Timor  Galvanelli  ne  alius  veniat,  haeresi  infectus. — Vota  civium  ut 
nostri  scholas  instituant. — De  collegio  fundando. 

X 

I 

La  gratia  et  pace  del  nostro  signor  Jesù  Xpo.  sempre  scia 
con  nui.  Alli  xvi  del  presente  risposi  a  quella  della:  R.  V. 
Molte  persone  se  comentia  a  retirare  dalli  peccati  et  uolentiera 
ascoltano  il  uerbo  diuino,  e  questo  è  per  gratia  del  S.  N.  Alchu- 
ne  se  communica  ogni  festa,  et  sonno  sollicite  alla  giesia.  Non 
ho  più  uiste  canta  frequentia  de  persone,  quanto  uedo  al  presente. 
Idio  N.  S.  scia  laudato.  Heri  mi  fuo  ditto  che  quel  bono  sacer- 
dote, che  dice  ogni  matina  doe  misse,  ha  prestato  scudi  loo  a 
uno,  che  ha  guadagnato  50  scudi,  pagando  ogni  anno  scudi  8. 

Il  precettore  delli  putti,  cioè  quell,  che  ha  fatto  quelli  uersi 
che  mandai  a  Roma,  se  parte  et  ua  a  Bologna  per  studiare:  cosi  la 
terra  remane  senza  maestro,  che  è  cosa  damnosa  alla  terra.  Du- 
bito non  uenga  alchuno,  che  habia  qualche  dottrina  falsa  et  he- 
retica.  Gli  homini  me  fanno  instantia  che  scrina  alla  R.  V.,  acciò 


de  la  Provincia  de  Andalucía  de  la  Compañía  de  Jesús,  parte  l,  lib.  l, 
cap.  22  et  23. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  266,  prius  277,  qui  in  n.  278 
conversus  fuit. — Usus  est  hac  epistola  Polancus,  t.  iii,  pag.  129,  n.  257. 

*  Has  litteras  non  vidimus. 


23  OCTOBRIS  1553  553 

quella  mande  uno  che  facia  la  schola  et  uno  per  seruire,  che  lore 
prouederanno  a  tutto  quello  serà  necessario  per  il  uiuere  de  tutti 
et  uestire.  Seria  bona  et  utile  non  solum  alli  putti,  ma  etiam  alli 
padri.  Tutto  sta  in  la  R.  V.  Parlano  de  fare  uno  collegio,  perchè 
questi  dui,  doue  habito  io,  non  hanno  figlioli  et  hanno  robba  assai 
bene.  Uolentiera  dariaro  parte  del  suo  per  aiutare  uiuere,  non 
solum  in  uita,  et  ma  etiam  in  la  morte.  Et  seria  causa  de  molto 
bene  in  questa  Uoltelina.  Dariano  materia  alli  heretici  delle  altre 
terre  tacere,  et  alli  curati  uiuere  meglio  che  non  fanno;  et  gli 
populi  mutare  uita.  Non  altre:  alle  orationi  della  R.  V:  et  de  tutti 
mi  aricomando.  De  Morbegno  alli  xxiii  de  Octobre  1553.  Il  seruo 
et  figliolo  indegno, 

Andrea  Gualuanello. 
Inscriptio:  Al  molto  R.do  Padre,  il  Padre  maestro  Ignatio 
Loj^ola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù.  In  Roma. 

JOANNES  GUTTANO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BARCINONE  23  OCTOBRIS  1553  ' . 

Mari  classe  turcarum,  infesto,  navigare  non  possunt. — Qui  e  portu  jam  sol- 
verant,  alii  Valentiam  et  Gandiam  diverterunt:  alii  periculum  evasere. 
— Theotonius  in  Lusitaniam  redivit. 

t 

Jhs 

Muy  R.do  Padre.  Pax  Xi.,  etc.  Esta  será  paraauisar  á  V.  P. 
cómo  hasta  agora  no  hemos  podido  passar,  conforme  á  lo  que 
nos  ordenó  el  Padre  maestro  Nadal  Agora,  después  de  saber 
que  se  a  ydo  I'  armada  turquesca,  speramos  dentro  de  vn  mez 
partir  para  Roma,  agora  sea  por  algum  puerto  de  Italia,  agora  de 
Çiçilia,  lo  que  por  más  probable  tengo.  Aquí  no  stamos  más  de 
tres,  es  á  saber:  el  Padre  M.°  Joan  flamenco  %  y  el  hermano 

*    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  256,  prius  484. 
-    Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  158,  n.  3-5. 

'    Joannes  Cuvillon,  (Couvillon,  Couviglionus),  Petrus  Canal,  et  epi- 
stolae  auctor,  Joannes  Guttano.  Polanco,  1. 111,  pag.  i83,  n.  387. 


554  Epistolar  Mixtae— 688 

M.°  Pedro  y  yo.  Supimos  de  los  que  hauian  de  passar  con  nos 
otros  cómo,  hauiéndose  embarcado  en  las  galeras  con  el  Padre 
M.°  Symón  en  Alicante,  vinieron  hasta  Mallorca,  y  no  podiendo 
passar  las  galeras  por  causa  del  armada  que  entonçes  por  estas 
partes  destas  islas  staua,  voluiéronse  los  hermanos  para  Valençia 
y  Gandía,  no  podiendo  passar  con  vna  ñaue  á  Italia,  por  la  mu- 
chedumbre de  la  gente  que  iua  en  ella,  con  la  qual  passò  el 
Padre  M.°  Symón  con  el  P.  Carnero  \  que  venía  con  su  R.*  de 
Portugal,  y  con  arto  peligro,  como  nos  scriuen  de  Valençia, 
donde  stán  parte  de  los  que  han  de  passar,  y  otra  parte  en  Gan- 
día, Pienso  todos  nos  aiuntaremos  en  Barçelona,  como  les  escre- 
uimos,  si  ya  ellos  no  se  embarcan  en  otra  parte  de  allá  con  mejor 
comodidad. 

Del  hermano  don  Teotónio,  después  que  se  partió  dél  el  Pa- 
dre M.**  Joan  flamenco,  que  yua  por  su  compañero  hasta  Alcalá, 
hemos  sabido,  cómo  de  Alcalá  se  partió  enfermo  para  Portugal 
No  más,  sino  que  V.  P.  nos  tenga  por  amor  de  N.  S.  por  muy 
particularmente  encomendados  delante  de  Dios  N.  S.  en  este 
viage  lo  qual  pedimos  también  á  todos  los  demás  Padres  y  her- 
manos nuestros  en  X.°  De  Barçelona  a  23  de  Octubre  de  1553. 
De  V.  P.  hijo  en  X.^ 

JOANNES  GUTTANUS. 

Inscriptio:  f  Al  muy  R. do  enX.°  Padre,  el  Padre  M.°  Ignaçio, 
prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús.  En  Roma. 


*  Melchior  Carneiro,  qui,  ut  alt  Polanco,  t.  m,  pag.  64,  n.  115  ((mi- 
raculo quodammodo  de  turcarum  manibus  evaserat.» 

^   Vide  supra,  epist.  684  et  Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  205,  206. 

^  Quid  eis  acciderit,  maxime  vero  Guttano,  narrant  epistolae  infra  po- 
sitae,  732,  733  atque  aliae  suo  tempore  edendae. 


ZS  OCTOBRIS  1553 


555 


eso 

ANTONIUS  DE  ARAOZ 
[PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA] 

VALLISOLETO  25  OCTOBRIS  1553 

Ignatianis  litteris  respondet:  de  subsidio  ad  collegium  romanum;  de  scho- 
lis  in  burgensi  urbe  inchoandis:  de  more  gerendo  Patri  Avila. — De 
PP.  Loarte  et  Guzman:  de  christianis  novis  quid  homines  sentiant. — 
Non  placet  quibusdam  Patres  Michaelem  de  Torres  et  Franciscum  Bor- 
giam  a  provincialis  obedientia  eximi. 

Manu  Antonii  Gou:  en  esto  %  y  así  crea  V.  P.,  Padre  mio, 
que  voluntad  ni  diligencia  falta,  sino  que  los  tiempos  están  de 
manera,  que  es  lástipia  ver  los  cambios  que  se  alçan,  y  las  cosas 
que  pasan:  N.  S.  lo  remedie  todo. 

Acerca  del  leer  en  Burgos,  como  el  Padre  M.°  Nadal  venga, 
plaziendo  á  Dios,  se  porná  toda  la  fuerça  que  pudiéremos  ^ 

El  complazer  y  regalar  al  P.  Auila  es  cosa  muy  justa,  como 
V.  P.  dize,  y  así  lo  deseo  yo  hazer,  y  pienso  que  él  lo  tiene  así 
entendido  de  mí  * . 

Açerca  de  don  Enrrique  de  la  Cueua  he  scripto  largo  á  V.  P . , 
y  le  he  embiado  algunas  cartas  que  él  me  ha  scripto,  en  las  qua- 
les  verá  V.  P.  quán  dulce  está,  porque  no  siento  se  le  aya  dado 
causa  para  lo  contrario.  Agora  anda  en  la  visita  de  su  officio.  De 
mi  parte  siempre  seré  en  que  se  consiga  lo  que  el  R.mo  desea 

*  Ex  originali  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  7,  prius  39I. 

-  Initium  hujus  membri,  sive  periodi,  desideratur.  Quae  vero  hicdicun- 
tur,  spectare  videntur  ad  subsidium  pro  collegio  romano  procurandum,  quod 
quidem  fiebat  diligenter,  sed  tempora  et  transmittendae  pecuniae  difficul- 
tas  rem  difficilem  reddebant.  Caeterum  fragmentum  hoc  sive  pars  epistolae 
conjungi  potest,  ut  nobis  quidem  videtur,  cum  epistola  681,  pag.  526,  quae 
duplicem  scriptionis  diem  affixum  habet,  scilicet  l3  et  25  Oct.  Cf.  etiam 
epist.  692. 

'    Vide  supra,  epist.  Patris  Estrada,  n.  668,  pag.  480. 

*  Cf.  epist.  514,  pag.  63  et  seqq. 

^  Bartholomaeus  de  la  Cueva,  cardinalis,  qui  optabat  ut  Henricus,  ejus 
filius,  Societatem  ingrederetur. 


556  Epistolae  Mixtae— 689 

y  .así  paréçe  lo  ha  algo  renouado  con  el  P.  M.°  Nadal  si  dura  el 
propósito;  N.  S.  lo  aga  por  su  gran  bondad. 

El  predicar  en  las  plaças  y  calles,  por  estas  partes,  en  común 
ofende  más  que  edifica,  y  así  se  templará. 

Ahí  *  ynbío  á  V.  P.  copia  de  vna  que  me  scriuen  el  doctor 
Loarte  y  don  Diego  Yo  les  satisfize  con  letra,  y  también  de 
palabra,  después  quando  les  fui  á  visitar;  quánto  más  que  mi 
dificultad  no  se  fundaua  en  lo  que  ellos  apuntan,  sino  en  lo  de  la 
inquisición,  y  no  saber  qué  resultará  del  doctor  *  su  compañero, 
que  está  preso;  porque  el  otro  inconueniente  no  toca  á  don  Die- 
go. Ellos  me  dixeron  que  tenían  entendido  que  el  Padre  M.°  Mi- 
rón trataua  esto  del  linaje  con  mucho  rigor  \  El  P.  Auila  y  ellos 
son  per  diametrum  de  opinión  contraria,  avnque  no  la  marquesa 
de  Priego,  que  dize  que  querría  que  todos  los  que  vbiesen  de  yr 
á  Córdoua  fuesen  vizcaynos  ^  N.  S.  nos  rija  en  todo  por  su 
gran  misericordia.  Spíritus  criados  en  libertad,  y  con  otra  leche, 
con  dificultad  se  doman. 

Manu  P.  Araoz:  Esta  se  començó  á  once  y  se  açava  á  25 
de  Ottubre,  porque  asta  agora  no  a  auido  correo,  é  ymbiámosla 
á  Barcelona,  pues  ally  acuden  los  correos.  Otra  copia  desta 
va  por  vía  de  Burgos,  y  las  letras  de  las  Indias.  Sea  Ihs.  con 


'  Nadal,  Epist.,  t.  i,  pag.  163-165,  et  768,  769;  Polanco,  ih,  p.  429, 
43o,  n.  949,  quibus  in  locis  multa,  ad  Henricum  de  la  Cueva  spectantia,  de- 
clarantur.  Araoz  vero  nunc  ad  illius  factum  refertur,  quod  laudati  scriptores 
narrant:  aEt  cum  sacrum  [Henricus]  audisset,  et  communicasset  et  aliquan- 
tulum  genibus  flexis  ibidem  haesisset,  Ímpetu  quodam  surgens  et  ad  cubi- 
culum  se  conferens,  statim  egressus  et  genua  flectens,  vota  sua  renovavit, 
et,  se  in  terram  prosternens,  pedes  P.  Natalis  osculabatur;  qui  cum  animad- 
vertit  quid  ab  eo  ageretur,  jam  fere  actum  ab  eo  erat;  et  uterque,  genibus 
flexis  ac  mutuis  lacrymis  et  amplexibus,  luctari  videbantur,  spectante 
P.  Tablares».  Polanco,  l.  c. 

2    Ms.  ay. 

5  Transsumptum  hoc  PP.  Gasparis  Loarte  et  Didaci  de  Guzman  habes 
supra,  n.  633,  pag.  392. 

*  Dr.  Charleval,  sive  Carleval,  Bernardinus,  Polancus,  t.  m,  p.  38i, 
n.  733,  annot.  2. 

^    Ita  exigebant  judicia  hominum,  in  Portugallia  dominantia. 

^    Sive  immunes  ab  omni  cum  novis  christianis  commixtione. 

'    Ms.  Ahonze. 


25  OCTOBRIS  1553 


557 


todos.  25  de  Ottubre  1553,  y  de  Valladolid,  V.  P.  minimus 
fìlius, 

Araoz. 

t 

Jhus. 

Infolio  separato,  manu  Anionii  Gou  El  Padre  M.°  Polanco 
me  scriue  que  el  P.  D.  T.  ^  es  exempto,  por  lo  que  el  P.  M.**  Na- 
dal me  tiene  conjurado  que  represente  á  V.  P.  lo  que  se  me  ofre- 
ciere. Avnque  parezca  agere  causam  propriam,  diré  con  licencia 
de  V.  P.  lo  que  siento,  y  sienten  los  que  lo  han  sabido,  y  es,  que 
se  ofenden  mucho,  etiam  qui  videntur  columnae,  de  que  en  la 
Compañía,  que  estriba  tanto  sobre  la  obediencia  y  abnegación, 
comience  ya  á  hauer  exemptos. 

Esto  he  oydo  hablando  del  P.  Francisco  que  lo  del  D.  T. 
pocos  lo  saben,  y  estos  me  han  pydido  que  no  se  diuulgue,  pa- 
reciendo, que  si  lo  del  P.  Francisco  ha  ofendido,  quánto  más 
esto,  etc.  Yo,  Padre  mío,  por  la  bondad  de  nuestro  Señor  siento 
paz  entrañable  de  todo  lo  que  V.  P.  permite,  quánto  más  de  lo 
que  manda;  y  pluguiese  al  Señor  se  apiadase  V.  P.  de  mí  y  dellos, 
y  los  librase  á  todos  de  mis  manos;  y  quanto  más  paz  siento  en 
lo  que  V.  P.  haze,  tanto  la  siento  mayor  en  rejDresentárselo,  spe- 
cialmente con  el  consejo  del  Padre  M.*^  Nadal,  porque  confieso 
que  algunas  vezes,  por  no  pareçer  que  trato  de  causa  mía  (que 
sería  harta  miseria),  he  dexado  en  algunas  cosas  de  hazer  esto. 

'    Ex  originali  in  voi.  C,  unico  folio,  n.  y.bis  prius  392. 
^    P.  Dr.  Torres,  Michael.  Hunc  Ignatius  ad  alia  obeunda  muñera 
destinabat. 

'  Borgia,  quem  Stus.  Ignatius,  non  certe  ad  disciplinam  relaxandam 
aut  in  gratiam  sive  favorem  ipsius  Borgiae,  sed  altioribus  ductus  rationibus, 
ab  obedientia  Araozii  voluerat  exemptum.  Equidem  «cum  intellexisset 
P.  Ignatius  cum  Nuntio  Apostolico  et-Domino  Rui  Gomez  de  Sylva  tracta- 
tum  fuisse,  an  expediret  P.  Franciscum  Borgiam  in  Portugalliam  ire,  et  id  a 
P.  Araoz  factum  fuisse,  significari  voluit  P.  Francisco  duo:  alterum,  quod 
cum  hujusmodi  personis  non  videbatur  P.  Ignatio  conferenda  esse,  quae 
P.  Francisco  agenda  erant,  nec  ipsum  teneri  obediendum  Legato,  sed  tan- 
tum P.  Ignatio  et  Summo  Pontifici;  alterum,  quod,  licet  posset,  suae  conso- 
lationis  gratia,  conferre  cum  Provinciali  Araoz  quae  ad  se  pertinerent,  non 
tamen  ad  eum  consulendum  teneri,  nec  ad  ipsius  sententiam  sequendam.» 
Polanco,  t.  iii,  pag.  366,  267,  n.  805.  Vide  locum. 


558  Epistolae  Mixtae— 690 

No  sé  en  quál  falto  ó  aderto  más:  en  callar  ó  en  representar,  pues 
por  la  gracia  del  Señor  lo  vno  y  lo  otro  ago  con  mucha  paz. 

También  verá  V.  P.  si  es  bien  que  el  superior  prouincial  ó 
local  sepa  los  que  se  eximen  de  su  jurisdictión,  porque  si  yo 
vbiera  sabido  antes  lo  que  agora,  no  me  admirara  de  algunas  co- 
sas del  P.  D.  *,  que,  avnque  no  me  han  desedificado,  porque  siem- 
pre saluaua  la  intención,  confieso  que  me  han*  admirado:  porque 
pasan  los  çinco  y  seys  meses  que  no  tengo  carta  suya;  y  agora 
que  entiendo  que  no  tenía  ni  tiene  por  qué  hazerlo,  veo  que  ni 
yo  tengo  razón  para  sentirlo,  pues  en  alma  tan  pura  no  se  ha  de 
creer  descuy do  en  cosa  que  tubiese  obligación .  V.  P.  por  amoi 
de  N.  S.  me  perdone  si  falto  en  esto,  que  á  lo  menos  puedo  ser 
creydo,  que  avnque  es  la  primera  vez  que  lo  scriuo,  no  es  la  pri- 
mera que  lo  he  examinado  y  pensado.  Y  pues  V.  P.  me  es  padre, 
súframe  como  á  hijo,  pues  con  la  gracia  del  Spíritu  santo  pienso 
que  con  paz  y  alegría  terné  por  mejor  todo  lo  que  V.  P.  orde- 
nare: gloria  a  Dios  por  todo. 

Manu  P.  Araoz:  De  Valladolid  25  de  Ottubre  1553. 

690 

ADRIANUS  ADRIAENSSENS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

LGVANIO  26  OCTOBRIS  1553  -. 

Fragmentum  litterarum. 

Litteras  nuper  misisse,  ait. — Andream  Lyner  ad  sua  transigenda  negotia 
Coloniam  adiisse. — De  quodam  Societatis  candidato. — Ludovicum  Blo- 
sium  cum  suis  monachis  ignatiana  exercitia  peregisse. 

Misimus  abbine  octo  diebus  magnum  fasciculum  per  ban- 
cham  bruxellensem  et  soluimus  portum,  quia  noster  notarius  non 
aderat,  cui  solemus  tradere,  et  existimabamus  cursorem  mox 
discessurum.  Hoc  ego  solum  obiter  addam,  confratrem  nostrum 

*  Michael  de  Torres. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio  non  integro,  n.  2,  prius  3i6. 
'    Ms.  magnarn. 


26  OcTOBRis  1553  559 

Andream  coloniensem,  hinc  discessisse  ad  suos  fratres,  qui 
extra  Coloniam  agunt,  vt  sua  omnia  disponat,  et  bene  se  habet 
in  utroque  homine,  et  omnia  speramus  recte  transigenda.  Quod 
autem  fecit,  fecit  sano  aliorum  et  nostro  Consilio.  Venit  quoque 
interea  ad  nos  quidam  juuenis,  hoc  anno  promotus  hic  Louanij  in 
Lilio  %  frater  cuiusdam  magistri  Christophori  in  eodem  Lilio,  et 
omnino  cupit  se  nobis  adiungere:  ei  jam  tradimus  exercitia.  Fuit 
condiscipulus  charissimorum  confratrum  Joannis  de  Tilia  et  Joan- 
nis  de  Montibus,  quibus  gaudium  speramus  erit  cum  a  R.  V.  [id] 
intellexerint.  Iste  dominus  abbas  '  cum  suis  4  fuerunt  praeteritis 
mensibus  in  exercitijs:  bene,  laus  Deo,  profitiunt,  et  statuerunt 
neminem  in  suam  religionem  admittere,  nisi  praehabitis  exercitiis, 
sicut  breui  duobus  nouitijs  dederunt,  non  eadem  quae  nos,  sed 
quaedam  capita  ex  nostris  .  Valde  esset  eidem  domino  abbati 
gratum  habere  nostra  omnia  exercitia.  Et  si  inquireret  diligenter, 
facile  exhiberentur  ei  ab  alijs,  qui  nescio  v-nde  ea  habent.  Si 
ergo  videtur  P.  V.,  communicabimus  ei;  si  vero  aliud  videatur, 

etiam  placet.  Solum  scribe  vnum  aut  alterum:  charitas  

et  modestia  videntur  satis  exigere  vt  communicemus  ei. 

Raptim  Louanij  26  Octobris  anno  1553.  R.  V.  seruus  in  Domino, 
Adrianus  Adriani,  ab  Antuerpia. 

Inscrìptio:  R.do  domino  praeposito  Societatis  Jesu,  domino 
meo  obseruandissimo. 

Alia  maitu,  sed  perperam.  Londini. 

*  Andreas  Lyner.  Vide  infra,  epist  700. 

*  Scilicet  in  collegio  liliensi,  de  quo  saepe  dictum  est.  Polanco,  t.  m, 
pag.  282,  n.  634. 

^  Abbas  liciensis,  Ludovicus  Blosius.  Rem  sic  narrai  POLANCUS,  t.  ili, 
pag.  278,  n.  624:  (ds,  inquam,  Abbas,  cum  quinqué  selectis  sui  coenobii 
religiosis,  inter  quos  erat  Prior  et  studentium  magister  ac  procurator,  bini 
ac  bini  successive  ad  nostros  venientes',  spiritualia  exercitia  susceperunt.» 


56o 


Epístolas  Mixtae— 691 


eoi 

DESIDERIUS  GIRARDIN 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE  26  OCTOBRIS  1553 

Ignatii  litteras  desiderai. — Solita  obit  munia, 
t 

Jhs. 

Pax  Xpi.  sit  semper  nobiscum.  Padre  in  X.°  R.do.  Da  molti 
dì  n'  hauemo  riceuuti  lettere  de  V.  P.;  per  questo  non  sapemo 
che  responderé.  Da  laltra  banda,  non  sapemo  di  qua  che  scriue- 
re.  Et  cossi  per  adesso  sarrò  breue. 

Io  ho  confessato  questa  settimana  tre  persone 

Li  scholari  nostri  sonno  confessati,  in  fuori  li  piccolini  man- 
cho capaci,  per  non  dare  fastidio  al  confessore,  essendo  di  qua 
caristia  de  confessori  et  de  confitenti.  Io  spero,  hauendo  inteso 
il  jubileo  publicato  a  Roma,  che  nel  aduenire  saranno  più. 

Non  altro,  sinon  che  preghiano  a  V.  P.  preghar'  Dio  per  noi, 
et  massime  per  me,  imperochè  io  ne  ho  molto  più  de  bisogno  in 
patientia,  humihtà,  tranquilità,  etc.,  et  perseuerantia.  Scritte  in 
Tyuoli  alli  26  de  Ottobre  1553.  De  V.  P.  indegnissimo  et  inutile 
seruo  in  X.°, 

Desiderio. 

Inscriptio:  Al  molto  R.do  in  X.°  Padre,  il  Padre  M.**  Ignatio, 
prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù,  appresso  S.to  Mar- 
co. A  Roma. 

*  Ex  autogropho  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  53,  prius  15. 

*  Vide  epist.  683,  pag.  533,  annot.  2, 


29  OCTOBRIS  1553 


e9*3 

ANTONIUS  GOU 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALLISOLETO  29  OCTOBRIS  1553 

Quae  in  superioribus  litteris  Ignatio  scripserat,  ea  paucis  perstringit.  — Quid 
agat  P.  Araoz  et  a  quibus,  honoris  causa,  visitetur,  commemorai.— Ejus 
sententiam  viri  principes,  praecipue  vero  Ruigomes,  in  negotiis  rei 
publicae  exquirunt.  —  Crebri  productique  cum  eodem  sermones.— Bor- 
gia, relieto  in  Portugallia  suae  virtutis  exemplo,  Cordubam  se  contulit. 
— De  cordubensi  collegio, — Patris  Gamero  pia  mors  notatur.— Plures 
optimique  candidati  Societatem  inire  decreverunt.  —  Patris  Joannis 
Gonzalez  vires  atteruntur. 

t 

Ihs 

Muy  R.do  y  charísimo  en  X.°  Padre.  La  summa  grada  y  amor 
de  Jesuchristo  N.  S.  sea  en  nuestro  continuo  fauor  y  ayuda.  Ya 
por  las  cartas  de  los  meses  pasados,  que  se  han  imbiado  por  vía 
de  Barcelona,  habrá  V.  P.  entendido  cómo  en  principio  de  Julio 
llegamos  el  Padre  doctor  Araoz,  el  hermano  Julián  é  yo  á  Oñate, 
donde  estubimos  cerca  de  dos  meses.  "  En  este  tiempo  el  Padre 
doctor  predicó  algunos  sermones  con  muy  grande  edificación  de 
la  gente,  y  también  entendió  en  hazer  pazes  entre  algunas  per- 
sonas principales  de  allí,  que  de  mucho  tiempo  viuían  en  discor- 
dia, y  por  la  bondad  de  Dios  se  acabaron  con  muy  grande  edi- 
fioación  del  R.mo  de  Calahorra  %  y  del  licenciado  Otálora,  del 
consejo  real  (que  estañan  allí),  y  de  todo  el  pueblo;  y  también 
entendió  en  otros  negocios  de  mucha  importancia,  de  que  se  sir- 
uió  mucho  N.  S;  y  cómo  en  principio  de  Septiembre  nos  partimos 
de  Oñate  con  propósito  de  venir  á^esta  villa;  y  cómo  en  Vittoria 
visitó  el  Padre  doctor  la  madre  y  los  hermanos  del  Padre  doctor 
Olabe,  y  en  la  Casa  de  la  reyna  á  la  duquesa  de  Frías,  *  y  á  la 

»  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  68,  prius  393. 

*  Vide  epist.  645,  pag.  421;  sed  litteras  Araoz  non  vidimus. 
^  Joannes  Bernal  (Bernardus)  Diaz  de  Lugo. 

*  Juliana  Angela  Velasco  et  Aragon. 

Epistolas  Mixtae,  tom.  iii.  36 


502  Epistolar  Mixtae— 692 

condesa  de  Osorno  y  á  aquellas  madres,  y  en  S.to  Domingo  ^ 
á  los  Padres  doctor  Loarte  y  don  Diego  de  Guzmán,  deteniéndo- 
se muy  poco  en  cada  parte,  por  la  mucha  prisa  que  dauan  los 
negocios  de  por  acá;  y  cómo,  estando  en  Burgos,  y  sabiendo 
que  el  príncipe  no  estaua  aquí ,  y  Ruygómez  se  hauía  ydo  á 
Alcalá  á  visitar  al  conde  de  Mélito  %  su  suegro,  cuya  madre  * 
era  muerta  poco  antes,  partimos  para  Alcalá,  donde  hallamos  á 
Ruygómez  y  al  conde,  á  quienes  el  Padre  visitó,  y  se  gozaron  en 
extremo  con  su  vista,  y  tubo  muchas  y  muy  largas  pláticas  con 
Ruygómez;  y  quando  se  yua,  le  acompañó  por  mucho  spacio, 
hablando  solos;  y  cómo  en  principio  de  Octubre  partimos  de 
Alcalá  para  esta  villa,  para  donde  se  hauían  partido  pocos  días 
antes  el  príncipe  y  Ruygómez  con  muchos  señores;  y  cómo  lle- 
gamos aquí  á  13  de  Octubre,  y  el  otro  día  siguiente  vino  vn 
paje  de  Ruygómez  de  parte  del  príncipe  á  saber  si  el  Padre  doc- 
tor era  llegado,  y  después  vino  el  mismo  Ruygómez  á  visitar  al 
Padre,  y  estubieron  solos  más  de  dos  horas;  después  el  Padre 
fué  á  Palacio,  y  estubieron  otro  tanto  los  dos,  hablando  en  plá- 
ticas y  negocios  importantíssimos. 

Lo  que  en  esta  tengo  que  anisar  á  V.  P.  es,  cómo  el  Padre 
doctor  está  con  mediana  salud,  gracias  á  N.  S.,  y  tan  visitado  de 
señores  y  personas  principales,  que  comer  con  sosiego  no  puede. 
De  la  mañana  hasta  la  noche  nunca  está  sin  continuas  ocupatio- 
nes.  Ruygómez,  por  cuyo  pareçer  y  consejo  (según  es  la  fama 
pública)  se  guía  el  príncipe,  viene  muy  á  menudo  á  visitarle,  y 
le  comunica  las  cosas  importantes  de  los  negocios  destos  rey  nos, 
y  sobre  ellos  le  pide  pareçer.  Pocos  días  ha  que,  habiendo  de 
entrar  su  alteza  en  consulta  sobre  los  negocios  de-  los  reynos, 
Ruygómez  imbió  al  Padre  doctor,  que  le  diese  memoriales  de  las 
cosas  que  le  occorrían  para  que  en  la  consulta  se  pudiesen  tra- 
tar, y  el  Padre  se  los  imbió,  y  el  mismo  día  á  la  noche  vino  Ruy- 
gómez aquí,  y  estubo  por  muy  gran  spacio  con  el  Padre  doctor, 

*  Maria  de  Velasco. 

-  Santo  Domingo  de  la  Calzada,  Fanum  Sti.  Dominici. 

'  Didacus  Hurtado  de  Mendoza. 

*  Anna  de  la  Cerda,  cujus  obitum  supra  commemoravimus. 


29  OCTOBRIS  1553  563 

y  le  dio  razón  de  lo  que  se  hauia  hecho  en  la  consulta,  y  según 
veo  que  después  acá  él  va  visitando  los  oydores  de  la  chancillería, 
yo  pienso  que  el  príncipe  le  imbió  á  mandar  con  Ruygómez  que 
los  visitase.  Es  tanta  la  opinión  en  que  es  tenido  del  príncii>e, 
úe  Ruygómez  y  de  los  demás,  que  humanamente  no  pareçe  se 
pudiese  más  desear.  Yo  pienso  que  no  promueve  '  el  príncipe  á 
<Dficio  ni  á  cargo  principal  alguno,  tocante  al  gouierno  público, 
que  primero  no  se  le  consulte, 

Hauer  de  dezir  particularmente  á  V,  P.  los  señores  y  perso- 
nas principales  que  le  visitan  y  le  tratan,  me  pareçe  que  sería 
prolixidad;  porque  los  más  principales  de  casa  del  príncipe,  y  de 
€asa  del  infante,  del  consejo  supremo  real,  y  del  consejo  de  la 
inquisición,  y  casi  todos  los  demás  señores  y  personas  principa- 
les tienen  mucha  cuenta  con  él.  Spero  en  N.  S.  que  será  esto 
mucho  para  que  en  breue  se  reformen  muchas  cosas  en  estos 
reynos,  y  se  sirua  N.  S,  muy  de  veras.  Ya  con  otra  auisé  á  V.  P. 
cómo,  después  que  el  Padre  doctor  tiene  comunicación  con  el 
príncipe  y  con  Ruygómez,  hauía  mandado  su  alteza  á  los  obispos 
que  residían  en  esta  corte,  que  se  fuesen  á  residir  cada  vno  en  su 
obispado,  y  cómo  no  quiere  su  alteza  que  ningún  obispo  tenga 
presidencia  ni  otro  cargo  fuera  de  su  obispado;  y  así  se  ha  ydo 
cada  vno  á  curar  de  sus  ouejas,  de  que  se  seguirá,  plaziendo  al 
Señor,  no  poco  seruicio  á  su  diuina  magestat,  á  quien  sea  dada 
gloria  por  todo. 

También  auisé  á  V.  P,  cómo  scrini an  de  Portugal  que  el 
P.  Francisco  hauía  llegado  á  aquella  corte,  y  cómo  su  yda  hauía 
dado  muy  grande  edificación,  y  que  el  rey  y  la  reyna  le  hauían 
echo  muy  gran  tratamiento,  leuantándose  el  rey  y  caminando 
algunos  pasos  para  le  recibir;  y  que  el  rey  le  habló,  quitado  el 
bonete,  y  le  importunaron  que  se  asentase;  y  cómo  estaua  de 
buelta  para  Córdoua,  donde  dizen  que  estará  este  inuiernp  para 
entender  en  las  cosas  de  aquel  colegio  -,  El  Padre  don  Antonio, 
M.e  Benedicto,  y  algunos  de  Valencia  3^  Gandía  estañan  ya  allí, 
y  también  el  P.  Villanueua,  y  vn  hermano  de  Alcalá,  Scriuen 

*    Ms.  promoue. 

«   Vide  epist.  681,  pag.  528. 


564  EPISTOLAE  MlXTAE— 692 

que  la  ciudad  da  seyscientos  mil  maravedís  de  renta  para  el  co- 
legio, y  nueuecientas  mil  en  dinero  para  el  edificio,  y  vna  per- 
sona particular  dozientos  ducados  de  renta.  De  manera  que  dizert 
que  con  esto  y  con  los  beneficios  del  Padre  don  Antonio,  que 
son  más  de  quinientos  ducados  de  renta,  terná  al  pie  de  dos  mil 
y  quinientos  ducados  de  renta:  gloria  á  Dios  por  todo. 

El  P.  Gamero,  que  estaua  por  rector  en  el  colegio  de  Valen- 
cia, se  fué  de  allí,  por  consejo  de  los  médicos,  á  su  naturaleza,, 
á  ver  si  conualecería.  Fué  seruido  el  Señor  de  llenarle  para  sí: 
murió  en  Toledo,  y  como  en  su  vida  siempre  hauía  dado  muy 
gran  edificación  de  sí,  también  la  dió  en  la  muerte.  El  Padre 
doctor  ymbió  de  Alcalá  vn  hermano,  que  se  estubo  con  él,  sir- 
uiéndole,  hasta  que  murió  ':  gloria  á  Dios  por  todo. 

También  auisé  á  V.  P.  cómo  se  hauían  determinado  en  Si- 
giiença  quatro  doctores  en  theología  para  la  Compañía,  todos 
hombres  de  mucha  habilidad,  y  los  dos  dellos  dizen  que  tienen 
buen  pulpito:  todos  son  harto  mançebos,  que  el  que  más  edad 
tiene,  dizen  que  no  pasa  de  26  años.  El  vno  dellos  dexamos  en 
Alcalá,  que  daua  muy  gran  exemplo  de  sí;  sperauan  presto  los 
otros. 

El  rector  del  colegio  de  Salamanca  '  vino  aquí  á  hablar  aj^ 
Padre,  y  dixo  que  hauía  allí  algunos  theólogos,  que  eran  muy 
buenos  talentos,  y  pydían  con  mucha  instançia  ser  recibidos  en 
la  Compañía:  y  creo  que  estarán  ya  recibidos.  En  todas  las  par- 
tes de  por  acá,  donde  ay  gente  de  la  Compañía,  se  sirue  mucho 
N.  S.  por  el  ministerio  dellos.  En  muchas  partes  pyden  obreros 
de  la  Compañía,  y  por  estar  ocupados  en  los  colegios,  no  se 
puede  proueer  á  todas  partes.  Presto,  plaziendo  al  Señor,  habrá 
muchos  buenos  sujettos,  que  habrán  acabado  sus  cursos,  que  se 
podrán  imbiar.  Al  P.  Joan  Gonzalez  '  tenemos  aquí  muy  achaco- 
so: pareçe  que  cada  día  se  va  parando  más  flaco.  V.  P.  lo  mande 
encomendar  al  Señor.  Y  no  más.  El  Padre  doctor  y  todos  en  los 
sacrificios  y  oraciones  de  V.  P.  muy  humilmente  nos  encomen- 

'    In  epist.  681  dicta  haec  jam  fuere. 

*    P.  Bartholomaeus  Hernandez. 

'    Vallisoletanis  sociis  praefectus.     :  -,  ■ 


3o  OCTOBRIS  1553  565 

damos,  y  en  las  de  todos  esos  Padres  y  hermanos.  N.  S.  en  el 
alma  de  V.  P.  sus  santísimos  dones  siempre  conserue  y  prospere. 
Amén.  De  Valladolid  29  de  Ottubre  1553.  D.  V.  R.  P.  mínimo 
hijo  y  indignísimo  sieruo  en  Xpo., 

4. 
I 

Antonio  Gou. 

Inscriptio:  Jhus.  Al  muy  R.do  en  Christo  Padre,  el  Padre 
M.e  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de 
Jesús,  junto  á  S.t  Marco.  En  Roma.  Pro  toto. 

693 

ANDREAS  GALVANELLUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MORBENIO  3o  OCTOBRIS  1553  K 

De  homine,  cui  animarum  cura  deferenda  sit. — Civium  in  contrarias  partes 
studia. — Ut  Galvanellus  apud  ipsos  maneat,  exoptant. — Miserorum  ho- 
rainum  de  propria  salute  negligentia. 

t 

La  gratia  et  pace  del  N.  S.  lesù  Xpo.  sempre  scia  con  nui. 
Amen.  Alli  xxiii  del  presente  aduisai  la  R.  V.  come  passauano 
le  cose  della  cura,  et  la  penuria  de  uno  preceptore  per  gli  putti, 
che  uanno  a  spasso  per  la  terra  Io  non  posso  attendere  a  tan- 
to, pur  ue  nè  alchuni. 

Quel  barba  dil  R.do^  al  qual  se  apartene  la  cura,  del  quale 
scrisse  alla  R.  V.  che  era  herético,  manda  uno  suo  putto  alla 
schola  da  nui,  cosa  che  è  stata  causa  cognoscere  si  fingeua  o  no; 
perchè  non  me  fidaua.  Cosi  cognosco  che  ha  mutato  proposito,  e 
il  giorno  della  uigiHa  de  S.to  Simone  me  disse  il  putto,  che  de- 
^unaua.  De  questo  hauiano  ringratiato  il  S.  N. ,  che,  certo,  più  du- 
bitauade  lui,  che  non  facea  de  tutta  la  terra,  perchè  ogni  di  me 
era  ditto  che  predicaua  per  la  piacia  a  contadini  et  poueri 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  46,  prius  279. 

*  Vide  epist.  687. 

'  Haec  sic  referuntur  a  Polanco,  t.  m,  pag.  128,  129,  n.  255:  «Quidam 
ex  auditoribus  concionum  P.  Andreae  de  quibusdam  dogmatibus  fidei  ca- 


566 


Epistolae  Mixtae— 693 


In  questa  matina  è  uenuto  uno  fratello  dil  R.do,  che  doueua 
hauere  la  cura,  a  domandarme  licentia  per  il  suo  padre,  per 
communicarse  in  casa,  perchè  gli  frati  non  gli  uoleno  andare 
senza  licentia.  Se  il  ditto  padre  moresse,  credo  che  gli  homini  se- 
rianno  contenti  de  tore  il  ditto  R.do  per  curato.  Solo  una  cosa 
gli  faria  stare  indrete,  perchè  bisognarla  pagare  gli  funerali,  che 
ualeno  da  50  scudi  lanno,  et  altri  guadagni.  Credo  che  fugiià 
la  uoluntade  a  multi  padri  fare  gli  figlioli  sacerdoti,  per  hauere 
gli  beneficii  Il  padre  che  andana  alla  cura,  me  ha  ditto  che  no- 
ria uolentiera  che  uenesseno  alchuni  della  Compagnia  alla  Uol- 
telina,  in  quella  terra,  doue  sua  R.^  andana.  Hanno  fatto  diuise- 
runt:  una  parte  ha  eletto  uno  alieno,  laltra  ha  eletto  uno  suo,  et 
non  ha  anchora  20  anni.  Cosi  la  terra  sera  in  discordia.  Tutti 
uoriano  uno  homo  da  bene.  Dapuoi  uoleno  che  cante  bene,  et  fare 
ogni  cosa  secundo  che  son  stati  cibati  per  il  passato. 

Tutti  dubitano  che  non  me  parta,  et  questo  gli  fa  uenire  ad 
ascoltare  quel  che  Mio  S.  N.  ce  inspira  ^  Non  è  persona  pili 
pigra  alle  cose  de  Dio,  che  gli  poueri,  gli  quali  fugeno  il  uerbo- 
diuino,  ma  gli  grandi  ueneno  uolentiera.  Altre  non  ho  da  scri- 
uere  alla  R.^  V.,  senonchè  a  quella  et  alle  sue  orationi  me  rac- 
comando. Die  XXX  Octobris  1553.  Il  seruo  et  figHolo  indegno,. 

Andrea  Gualuanello. 

Inscriptio:  Al  molto  R.do  Padre,  il  Padre  M.°  Ignatio  Loyola,, 
prepósito  generale  della  Compagnia  di  lesù.  In  Roma. 

tholicae  non  bene  sentiebat,  et  aliqua  effutire  solebat...  Hic  civis  non  inter 
ignobiles  ejus  oppidi  erat,  et  serio  ad  religionem  catholicam  rediit,  et 
quemdam  suum  nepotem  ad  scholam,  quae  in  domo  illa  tenebatur,  cui  P.  An- 
dreas divertebat,  misit;  et  ex  puero  intellectum  est  quod  ille  jejunaret,  cum 
vigiliae  ab  Ecclesia  praeceptae  occurrebant;  et  aliis  signis  de  ejus  vera 
conversione  bonam  spera  P.  Andreas  concepit.» 

*  «Satis  propensi  erant  aliqui,  ut  filios  sacerdotes  facerent,  et  eo  qui- 
dem,  non  Dei  cultura,  sed  eraoluraenta  teraporalia  spectabant,  propter  quae 
et  erai  solebant  beneficia  ecclesiastica...  Cura  autem  disserentera  P.  An- 
dream  audirent  de  bonis  ecclesiasticis,  animura  iramutarunt,  nec  amplius 
filios  suos  ad  ecclesiasticos  ordines  promoveri  volebant.»  Polanco,  ibid.^ 
pag.  128,  n.  254. 

Vide  epist.  seq.  716-719. 


3o  OCTOBRIS  1553 


567 


694 

ÂNTONIUS  DE  ARAOZ 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALUSOLETO  3o  OCTOBRIS  1553 

Epistola  soli  Ignatio  reddenda.— Ei  se  purgat  de  accusationibus ,  quibus 
ipsum  Polancus  coarguebat. — Simoni  Rodericio  aures  adversus  Igna- 
tium  non  praebuit. 

t 

Jhus 

Muy  R.do  Padre  mio.  Gratia  et  pax  domini  nostri  Jhu.  Xpi. 
sit  semper  nobiscum.  Esta  scriuo  junto  á  vn  defunto  que  vela- 
mos, y  arta  miseria  sería  sy  con  mayor  advertencia  y  considera- 
ción, avnque  siempre  la  deuo,  no  dixiese  á  V.  P.  verdad.  Te- 
niendo scriptas  las  que  con  esta  van,  que  son  también  duplicadas, 
e  rescebido  la  del  Padre  M.°  Polanco,  de  9  de  Junio,  y  entre 
otras  cosas,  me  scribe  los  cargos  que  V.  P.  me  haze  Desde 
aquí  se  pone  mi  alma  á  los  pies  de  V.  P.  con  hazimiento  de  gra- 
cias por  tal  caridad,  que  es  la  mayor  que  podría  V.  P.  hazerme; 
y  elo  bien  menester,  segund  soy.  Sólo  pydo  á  V.  P.  que  á  lo  me- 
nos de  mi  intención  y  fidelidad  esté  saneado,  que  á  lo  menos  yo 
en  la  vna  ni  en  la  otra  siento  scrúpulo. 

Quanto  á  lo  demás,  confieso.  Padre  mío,  que  e  tenido  y  tengo 
descuydo  en  dar  á  V.  P.  cuenta  y  relación  de  las  cosas  deste  rei- 
no; y  si  V.  P.  me  da  liçençia  para  dezir  lo  que  pasa,  hazerlo  e. 
No  pienso  que  e  dexado  de  scriuir  por  mí  ó  por  el  H.  Gou  por 
todos  los  tiempos  que  V.  P.  nos  tiene  mandado,  y  más  vezes,  y 
con  cuenta  de  todo  lo  esencial  de  los  colegios,  como  creo  ya 
avrán  llegado  á  manos  de  V.  P.,  que,  segund  están  los  pasos,  no  es 
mucho  que  ayan  tardado.  También  tienen  orden  todos  los  cole- 
gios de  ymbiar  á  V.  P.  la  lista  i  información  de  los  que  ay,  y  re- 
lación de  lo  temporal  y  spiritual,  y  en  estos  vltimos  y  penúltimos 
la  e  dado  yo  á  V.  P.  Con  todo  esto,  confieso  y  conozco.  Padre 

*    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  8,  prius  672. 

^    Litterae,  quas  Araozius  meminit,  a  nobis  suo  tempore  edentur. 


568  Epistolae  Mixtae— 694  ^ 

mio,  que  e  faltado  en  ello,  y  que  e  tenido  descuydo  y  negligen- 
çia,  y  esto  digo  con  verdad,  y  pydo  á  V.  P.  perdón  humillmente. 

Quanto  á  los  otros  cargos  que  me  hazen,  digo,  Padre  mío, 
con  liçençia  de  V.  P.,  que  directe  ni  indirecte  siento  culpa,  y 
puede  ser  que  esto  sea  la  mayor;  porque  rescebir  al  P.  M.°  Sy- 
món  en  Alcalá  y  curarle,  estando  enfermo,  yo  lo  hize  con  las  en- 
trañas y  sinçeridad  que  sabe  el  que  nada  ignora;  y  como  yo  nin- 
guna información  tenía  entonces,  ¿qué  avía  de  hazer,  Padre  mío, 
con  vn  Padre  de  la  Compañía,  y  de  los  primeros,  á  los  quales  yo 
siempre  reverençio  como  á  mis  mayores?  Y  porque  no  sabía  nada 
del  misterio,  ymbié  al  P.  Villanueva  á  Portugal  para  que  supiese 
si  convenía  que  hiziésemos  algo;  y  quando  él  volvió,  era  ya  par- 
tido el  Padre  M.°  Simón,  como  yo  e  scripto  otras  vezes  á  V.  P. 
Yo  pydo  perdón  á  V.  P.  de  todo  lo  que  e  faltado,  avnque  la  in- 
tención no  a  sydo  de  disentir  con  V.  P.,  ni  en  un  punto,  absit, 
absit.  Mas  V.  P.,  como  Padre,  vea  si,  no  sabiendo  yo  penitus 
otra  cosa,  más  de  que  le  ymbiaron  á  Aragón,  sin  saver  otras  cau- 
sas, y  esto  por  letras  de  Aragón,  ¿qué  avía  yo  de  hazer  con  él, 
veniendo  enfermo?  Y  si  con  todo  esto  es  la  ignorançia  inuinçible, 
pydo  perdón  á  V.  P. 

Quanto  á  Melchior  Luys,  Padre  mío,  él  estaba  para  voluerse 
á  Portugal,  aun  antes,  deziendo  que  tenía  orden  de  los  de  allá, 
que  le  mandaron  venir  con  don  Teotónio,  y  que  luego  se  voluie- 
se;  y  porque  el  compañero  que  traya  M.°  Symón  se  quedava  en 
Alcalá  y  avía  mula,  por  el  aparejo  se  fué;  y  esta  es  verdad.  Pa- 
dre mío;  y  también  dello  pydo  perdón.  En  dexar  tratar  con  ellos 
y  hazer  consultas  con  gente  salida,  ofrezco  á  N.  S.  lo  que  hize 
en  esto,  que  sin  saver  nada,  sino  á  tino,  prohibí  que  vno  no  en  • 
trase  ni  subiese  allá.  El  H.*'  Gou  lo  sabe  y  otros;  y  también  pydo 
perdón.  Lo  que  más  lastimaría  mi  alma  de  lo  que  se  me  scribe 
es,  que,  antes  que  nada  supiesen,  dize  el  Padre  M.*'  Polanco,  sos- 
pechaban que  M.°  Symón  ternía  la  vna  oreja  de  los  de  Castilla, 
y  que  agora  entendían  que  tenía  las  dos:  bendito  sea  N.  S.  Po- 
bre de  mí.  Padre  mío,  si  de  mí  se  tiene  tal  conçepto.  En  nin- 
guna cosa  e  dado  ni  sé  dar  orejas  á  lo  que  V.  P.  ordena,  syno 
«cerrarlas,  y  tenerlo  por  lo  más  acertado.  Supplico  á  V.  P.,  Padre 


3l  OCTOBRIS  1553  569 

mío,  no  se  me  dé  ocasión  de  tanta  lástima,  porque  sería  gran  mi- 
seria y  vaxeza  mía  dar  orejas  contra  lo  que  V.  P.  ordena:  judicet 
Dominus,  que  á  lo  menos  yo  ni  sombra  de  esto  siento:  absit;  no 
sé  quién  con  verdad  pudo  dezir  tal  cosa  á  V.  P.  Y  así  spero  en 
la  verdad  infalible  lo  entenderá  V.  P.;  y  si  en  dezir  esto  falto, 
ó  en  lo  que  se  me  scribe  e  faltado,  pydo  perdón.  Scriuo  á  gran 
prisa,  porque  spera  el  que  las  lleua.  En  lo  demás  me  remitto  á  las 
otras,  y  acauo,  pidiendo  perdón  á  V.  P.  de  estas  escusas,  si  pa- 
rescieren  serlo,  y  sea  Jhus.  con  todos,  que  no  puedo  más  por  la 
prisa.  De  Valladolid  30  de  Ottubre  1553.  V.  P.  minimus  filius, 

t 

Araoz. 

Por  otra  vía  scribiré  más  largo,  y  tornaré  á  dar  cuenta  á 
V.  P.  de  todas  las  cosas  y  casas. 

Inscriptio:  Jhus.  Soli  Patri  nostro  generali. 

695 

ANNIBAL  DE  COUDRETO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MESSANA  3l  OCTOBRIS  1553'. 

Quae  ad  collegium  spectant,  secundo  cursu  feruntur. — Mamertinorum  fré- 
quentia  et  pietas,  cum  divina  hostia  per  quadraginta  horas  in  nostro 
tempio  proponitur  adoranda. — Panormum  Joannes  de  Vega  brevi  pro- 
fecturus. — Eo  Ugoletti  cum  sociis  appulit. 

t 

Molto  R.do  in  X.°  Padre.  La  gratia  et  pace  di  X.°  N.  S.  sia 
sempre  nei  cuori  nostri.  Amen.  Hoggi  per  altra  ha  scritto  il 
R.  P.  prepósito  a  V.  R.;  perilchè  la  presente  solo  è  per  auisar"* 
la  R.  P.  V.  del  stato  di  questo  collegio,  nel  qual  per  gratia  del 
Signor^  tutti  stiamo  bene,  et  uano  inanzi  gli  essercitii  della  chiesa 
et  schole  per  gratia  del  Signor',  Sono  auditori  nelle  scuole  264. 

Il  venerdì  et  sabbato  passato  la  oratione  delle  40  hore  con 
assai  grande  concorso  di  gente  utriusque  sexus,  ma  principal- 


*    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  24,  prius  154. 


57o  Epistolae  Mixtae— 696 

mente  di  donne,  che  erano  alchune  bore  che  poco  manco  la 
chiesa  era  piena.  Et  alchune  stanano  per  molte  hore,  altre  etiam 
tutto  il  giorno  senza  partir'se  dalla  chiesa,  et  sensa  cibo  alchune. 
Alchuni  huomini  anchora  sono  stati  tutta  la  notte.  Et  par'  certo 
che  questa  cosa,  con  Y  altre  buone  opere  che  si  fano,  ha  posto  la 
gente  in  feruor' ,  che  monstrano  ogni  giorno  più  desiderio  di  ser- 
uir'  a  Iddio  quelli  di  questa  cita:  sia  d'  il  tutto  ringratiata  la  di- 
uina  bontà 

La  partenza  del  viceré  ^  è  incerto  quando  sarà,  benché  si 
crede  che  molto  non  potrà  tardar:  intendo  la  partenza  di  Messina 
a  Palermo. 

Il  R.  P.  don  Elpidio  '  con  gli  altri  compagni  è  arriuato  in  Pa- 
lermo, et  già  il  Padre  prepósito  *  ha  fatto  scriuer'  là  che  qua  ne 
uenga  una  parte.  Non  altro  occorre  per  la  presente,  sinon  rac- 
comandarci alle  orationi  di  V.  R.  P.  Di  Messina  air  ultimo  d' 
Ottobre  1553.  Per  commissione  del  R.  P.  M.°  Jeronymo  Do- 
m[enech].  D.  V.  R.  P.  indignissimo  seruo  in  X.°, 

Annibale  da  Coudreto. 

696 

BARTHOLOMAEUS  DE  BUSTAMANTE 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CORDUBA  3l  OCTOBRIS  1553 

Borgia,  abiens  Olisipone,  Eboram  accedit,  ibique  concionatur. — E  Portu- 
gallia  discedens,  Villamvitiosam  divertit,  brigantinum  ducem  salutatu- 
rus. — Cordubam  venit  et  in  diversorium  se  recipit.  —  Inde  extractus  a 
Villanueva,  de  cordubensi  collegio  cum  Joanne  de  Cordoba  agit. — Hu- 
jus  viri  liberalitas. — Montillam  accedit,  Catharinam,  marchionissam  de 
Priego,  invisurus. 

t 

Jhs. 

Muy  R.do  Padre  nuestro  en  Christo.  Pax  Christi:  En  la  del 

*  Cf.  quae  de  hac  precandi  consuetudine,  sive  religione  orandi  Deum  XL 
horis  continuis,  diximus  in  Polanco,  t.  lii,  pag.  Í98,  annot,  I. 

*  Joannes  de  Vega. 
'    Elpidius  Ugoletti. 

''    Hieronymus  Domenech. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  16,  prius  501,  502. 


3l  OCTOBRIS  1553  571 

mes  pasado,  que  el  P.  Francisco  por  sus  muchas  occupaciones 
me  mandó  screuir  á  V.  P.  desde  Lisbona  \  di  larga  relación  de 
lo  que  el  Señor  con  la  estada  de  su  R.^  en  aquella  corte  fué  ser- 
uido,  y  la  carta  se  embió  en  vn  pliego  que  el  Padre  maestro  Na- 
dal embió  con  vn  correo  que  el  "  rei  mandó  despachar  en  aque- 
llos días  para  su  embaxador  eñ  esa  corte  y  así  por  ser  tan 
çierto  el  leuador,  como  porque  el  P.  Nadal  aurá  duplicado,  dexo 
de  hazerlo  aora. 

El  P.  Francisco  partió  de  Lisbona  para  Córdoua  á  los  5  del 
presente,  y  llegó  á  Euora,  sábado  en  la  noche,  tan  tarde,  que  no 
era  hora  de  visitaçión;  y  con  todo  eso  fué  el  Padre  rector  de 
nuestro  collegio  *  á  hazer  saber  de  su  venida  al  cardenal  infante, 
porque  su  alteza  le  tenía  mandado  que  lo  hiziese  así,  estando  en 
espera  de  su  R.*  Lieuó  vn  recado  del  Padre,  que  si  su  alteza  le 
daua  licençia,  yría  aquella  noche  á  besarle  las  manos,  pues  no  se 
atreuería  sin  ella  á  lo  hazer,  por  ser  tan  tarde.  El  cardenal  mos- 
tró gran  contentamiento  con  su  venida,  y  embió  á  dezir  que  hol- 
garía más  que  su  R.*  reposase  y  descansase  del  trabajo  del  ca- 
mino aquella  noche,  porque,  si  ser  pudiese,  predicase  otro  día, 
domingo,  en  la  iglesia  mayor,  por  el  deseo  que  toda  aquella  cib- 
dad  tenía  de  oyr  su  doctrina.  Y  así  otro  día  su  R.*  á  la  hora  de  la 
missa  mayor  se  íué  á  la  iglesia,  y  de  allí  á  besar  las  manos  al  car- 
denal, que  tiene  su  casa  junto  á  ella,  de  quien  fué  muy  graçiosa- 
mente  reçebido,  y  luego  se  vinieron  á  la  iglesia,  donde  su 
R.*  hizo  vn  sermón  de  los  mejores,  ó  no  sé  si  el  mejor  que  le  he 
oydo  después  que  predica;  porque  de  más  de  la  doctrina,  que 
siempre  es  la  que  se  deue  presumir  de  tan  buen  spíritu,  en  la 
actión  se  adelantó  mucho  sobre  lo  que  solía,  y  así  quedó  el  car- 
denal y  todo  aquel  auditorio,  en  que  huuo  algunos  frailes,  solem- 
nes predicadores,  muy  edificados  y  contentos  deste  sermón. 

Auiendo  de  yr  el  Padre  en  acabando  de  comer  á  visitar  al 
cardenal,  por  poderse  partir  otro  día,  y  aguardando  que  después 

'  Vide  epist.  672,  pag.  490. 

*  Ms.  quel. 

'  Alphonsus  de  Lancastre. 

*  Alphonsus  Barreto.  Vide  epist.  686,  pag.  549. 


572  Epistolar  Mixta  e— 696 

de  comer  reposase  su  alteza,  dexó  de  reposar,  por  preuenir  esta 
yda  de  su  R.*,  y  vino  él  á  nuestro  collegio,  donde  estuuo  en  vna 
muy  igual  y  afable  conuersación  quasi  toda  la  tarde  con  el  Pa- 
dre, en  que,  demás  de  otras  cosas,  trataron  mucho  de  las  cosas 
de  la  Compañía  y  del  collegio  que  su  alteza  manda  edificar  en 
aquella  çibdad,  el  qual  va  en  muy  buen  orden,  y  según  la  prisa 
dizen  que  se  da  al  edificio,  se  concluyrá  presto.  Fuéle  á  ver  el 
P.  Francisco  aquella  tarde,  y  vino  muy  contento  de  la  fábrica  y 
del  sitio,  que  es  muy  grande  y  muy  bueno. 

Visitó  su  R.*  en  aquella  cibdad  dos  caualleros  principales,  pa- 
dre y  hijo,  que  tenían  harta  necessidad  de  consolación,  por  auer 
ocho  ó  nueue  meses  que  estauan  tollidos  en  la  cama,  y  eran  gran- 
des amigos  del  Padre  en  tiempo  de  la  emperatriz,  á  quien  siruió 
el  hijo,  que  se  dize  Jorge  de  Melo.  Recibieron  tan  gran  alegría  y 
consolación  con  la  visita  del  Padre,  que  con  auer,  todo  el  tiempo 
que  he  dicho,  estado  tollido  en  la  cama,  se  esforçó  el  Jorge  de 
Melo  á  leuantarse,  y  mostraua  que  no  cabía  de  plazer.  En  su  casa 
hízoles  pláticas  spirituales  de  mucha  edificación  y  consuelo,  ani- 
mándoles á  la  paciencia  y  çufrimiento  de  las  enfermedades  con 
que  el  Señor  los  regalaua  y  visitaua;  y  como  la  doctrina  era 
sancta  y  el  que  la  daua  tan  amado  de  los  que  la  oían  pareció 
que  hizo  mucho  fruto  en  ellos,  y  así  el  Jorge  de  Melo  se  confessò 
y  comulgó  con  el  Padre;  porque  entienda  V.  P.  que  nunca  su 
R.*  va  tan  de  paso  por  parte  alguna,  donde  el  Señor  no  le  ofrezca 
ocasión  de  aprouechamiento  de  próximos,  como  á  quien  anda 
siempre  en  esta  caça,  á  trueco  de  la  que  solía  tener  en  el  mundo; 
pues  el  gusto  que  en  aquella  solía  tener  no  llegaua  con  gran 
parte  al  que  vemos  que  siente  en  esta:  bendito  sea  el  Señor,  que 
así  sabe  adobar  y  curar  los  gustos  de  los  hombres. 

Consolóse  mucho  su  R.*  con  los  Padres  y  hermanos  de  aquel 
collegio,  y  tomada  liçencia  y  bendición  del  cardenal,  á  quien  su 
R.*  dexó  muy  contento,  partió  de  Euora  (por  la  priesa  que  la 
marquesa  de  Pliego  y  la  cibdad  de  Córdoua  dauan  á  su  R.*  por 
la  venida)  á  los  [9]  del  presente     y  aunque  con  vna  ó  dos  leguas 

•    Ms.  oyan, 

-    Vide  epist.  686,  pag.  550. 


3l  OCTOBRIS  1553  573 

de  rodeo,  vino  por  Villauiçiosa,  que  es  vna  villa  del  duque  de 
Bergança  *,  el  qual  aula  escrito  graciosamente  y  con  mucho  co- 
medimiento al  P.  Francisco,  luego  que  supo  de  su  llegada  á  Lis- 
bona, diziendo  lo  que  se  holgara  de  hallarse  en  aquella  corte, 
para  seruirle,  etc.,  y  pidiéndole  que,  pues  la  buelta  á  Córdoua 
aula  de  ser  por  tan  çerca  de  donde  él  estaua,  le  diese  auiso 
quando  pasase,  porque  pudiese  gozar  de  ver  á  su  R.^,  saliéndole 
al  camino,  y  que  la  merced  sería  doblada,  si  quisiese  venir  á  ser- 
uirse  de  su  casa.  El  Padre  vino  á  ella,  y  tuuo  tanto  cuydado  el 
duque  de  saber  el  día  que  partía  de  Lisbona  y  el  que  auía  de  lle- 
gar á  su  casa,  que,  llegando  su  R.*  vna  mañana  temprano,  le  sa- 
lió el  duque  á  recebir  media  legua,  auiendo  embiado  primero  vna 
posta  que  boluiese  á  dezirle  cómo  uenía.  Fué  muy  bien  reçebido 
dél  y  de  la  duquesa,  y  pareció  que  toda  aquella  casa,  que  verda- 
deramente es  de  príncipe,  sintió  particular  alegría  con  la  venida 
de  su  R.*  Dixo  luego  missa  en  la  capilla  del  duque,  y  después  de 
comer,  por  no  perder  la  buena  costumbre  de  no  dar  paso  en  bal- 
de, predicó  á  instancia  del  duque  en  vn  monasterio  de  monjas,  y 
el  sermón  fué  del  amor  de  Dios  y  del  próximo,  porque  el  euan- 
gelio  de  la  dominica  que  corría,  era:  Quod  est  mandatum  ma- 
gnum  in  lege?  *  Y  así  fué  sermón  de  mucha  edificación  y  proue- 
cho,  al  qual  se  halló  presente  el  duque  y  duquesa  con  toda  su 
casa.  Fué  su  R.*  aquella  tarde  á  visitar  á  la  duquesa  vieja,  es- 
tando también  la  moça  con  ella  %  y  allí  les  tuuo  colloquios  spi- 
rituales  de  mucho  aprouechamiento;  y  venido  su  R.*  deste  exer- 
çiçio,  entróse  con  el  duque  en  su  studio,  donde  estuuieron  jun- 
tos cerca  de  tres  horas,  hasta  ya  noche,  y  de  la  muestra  que  en- 
tonce dió  el  duque,  y  de  vna  carta  que  ha  escrito  á  su  R.*  des- 
pués que  está  en  esta  cibdad,  se  puede  bien  conjecturar  que 
quedó  harto  aprovechado  de  la  visitación. 

Luego  otro  día  se  partió  de  allí  su  R.*  y  prosiguó  su  camino 

•  Theodosius. 

2   Matth.  XXII,  36. 

'  Ducissa  senior  erat  Joanna  de  Mendoza,  secunda  uxor  ducis  IV  bri- 
gantini, Jacobi,  quam  hic  duxerat  anno  1520,  quaeque  e  vita  discessit  anno 
1580:  ducissa  y  «mor,  uxor  ducis  Theodosii,  erat  Isabella  de  Lancastre,  cu- 
jus  mentio  fit  supra.  Vide  Squza,  Historia  genealogica,  t.  vi,  Taboa  v. 


574  Epistolae  Mixtae— 696 

para  Córdoua,  á  donde  llegó  día  de  S.  Lucas  por  la  mañana,  y 
auiéndose  apeado  en  vn  mesón,  supo  cómo  el  P.  Francisco  de 
Villanueua  estaua  con  vn  compañero  *  en  casa  de  don  Juan  de 
Córdoua,  deán  desta  iglesia,  aposentado,  tratando  con  la  cibdad 
sobre  la  erectión  y  fundación  del  collegio,  en  que  ha  mostrado  el 
Señor  su  poderosa  mano,  y  lo  que  se  sirue  que  la  Compañía  se 
augmente  en  su  iglesia,  según  los  admirables  medios  de  que  vsa 
para  plantarla  donde  es  seruido,  y  del  que  specialmente  ha  vsado 
para  traerla  á  esta  çibdad.  Sabida  por  el  P.  Villanueua  la  llegada 
del  P.  Francisco  aquí,  vino  al  mesón,  y  lleuó  á  él  y  al  compañero 
á  casa  del  deán,  de  quien  fué  muy  bien  reçebido,  porque  estaua 
con  gran  deseo  de  su  venida.  Estuuo  su  R.a  sola  aquella  noche 
en  Córdoua,  y  otro  día  siguiente  se  partió  para  Montilla,  que  es 
vna  villa  de  la  marquesa  de  Pliego,  donde  ella  reside,  y  ahí  es- 
tauan  esperando  al  Padre  los  Padres  don  Antonio,  mase  Bene- 
dicto, Nauarro,  y  los  hermanos  Marcello,  Bernardo,  y  Rami- 
rez ^  :  que  todos  auía  poco  más  de  vn  mes  auían  venido  allí  por 
orden  del  Padre  prouincial  y  del  P.  Francisco  para  la  fundación 
del  collegio  de  Córdoua,  á  instancia  dela  marquesa  y  de  la  çibdad, 
que  sobre  el  fundamento  de  los  beneficios  que  el  Padre  don  An- 
tonio daua  para  la  dotación,  se  auían  ofrescido  á  ayudar  para  el 
edificio  del  collegio.  Quiso  la  diuina  liberalidad  y  prouidencia 
que  el  deán  se  mouiese  tanto  con  la  venida  del  P. '^Francisco,  que, 
auiendo,  antes  que  su  R.*  le  viese,  platicado  con  el  P.  Villanueva 
que  su  casa  principal,  en  que  él  al  presente  mora,  era  buena  para 
collegio,  y  aficionándose  mucho  al  P.  Villanueua,  parece  que  le 
auía  dado  buena  sperança  de  darla  para  este  efecto.  Venido  el 
P.  Francisco,  le  dió  el  Señor  tanta  priesa,  que  no  veía  '  la  hora 
de  verlo  hecho;  y  así  otro  día,  después  de  partido  su  R.^  para 
Montilla,  se  determinó  de  dar  su  casa  para  collegio;  saluo  que, 
como  estaua  obligada  á  seicientas  mil  maravedís  que  sobre  ella 
deuía,  porque  vale  más  de  ocho  mili  ducados,  y  no  se  haría  aora 
con  XII  mil^  pedía  que  se  diese  orden  cómo  la  cibdad  quedase  á 

*    Fr.  Alphonsús  Lopez. 

-    Eorum  nomina  supra  retulimus,  epist.  686,  pag.  550. 
^    Ms.  %'eya. 


3i  OcTOBRis  1553  575 

pagarlas,  y  que  haría  luego  la  donación:  á  lo  qual  la  cibdad  se 
obligó  de  buena  voluntad.  Digo  que  dió  cédula  de  que,  en  cuanto  * 
que  don  Juan  hiziese  la  dicha  donación  de  su  casa  para  collegio, 
la  cibdad  se  obligaría  á  pagar  las  dichas  600.000  maravedís,  y  así 
donjuán  dió  otra  çédula,  que  haría  la  dicha  obligación,  quándo 
y  como  pareciese  al  P.  Maestro  Auila,  que  es  el  que  ha  mucho 
trabajado  en  este  negocio.  Da  con  la  casa  ornamentos  y  plata  para 
la  capilla,  que  valén  más  de  tres  mil  ducados;  oblígase  á  hazer 
la  capilla  principal  de  la  iglesia  con  reja  y  retablo,  y  dota  xx  mil 
maravedís  para  la  fábrica  de  la  capilla;  prefiérese  á  dar  todo  el 
trigo  que  en  sus  días  fuere  menester  para  los  que  estuuieren  en 
el  collegio.  Todo  esto  entrará  en  la  obligación,  demás  de  otras 
cosas  que  voluntariamente  dize  que  dará.  Es  muy  rico,  porque 
tiene  x  mil  ducados  de  renta  y  la  mayor  liberalidad  que  haze  es 
que  jamás  ha  hablado  palabra  en  que  la  Compañía  se  le  obligue 
á  la  menor  cosa  del  mundo,  ni  á  dezirle  vn  Aue  María. ,  sabiendo 
que  nuestro  instituto  no  çufre  estas  obligaciones,  avnque  por  eso 
creo  que  V.  P.  mandará  se  haga  con  él  mejor  que  con  otro  fun- 
dador, porque  parece  que  á  todos  nos  quiere  meter  en  sus  entra- 
ñas. A  todos  nos  dé  el  Señor  su  gracia  para  sentir  y  cumpKr  su 
santa  voluntad.  De  Córdoua  vitimo  de  Octubre  1553.  De  V.  P. 
menor  hijo  y  sieruo  en  el  Señor  nuestro, 

Bustamante. 

Lo  que  se  ofreçe  después  de  scrita  esta  es,  que  ha  sido  tan 
grande  la  demostración  en  toda  esta  çibdad,  así  de  ecclesiásticos 
como  seglares,  de  auerse  todos  consolado  mucho  con  la  entrada 
de  la  Compañía  en  ella,  que  no  se  trata  de  otra  cosa,  y  así  de 
parte  de  la  iglesia  como  del  ayuntamiento  de  la  çibdad  y  monas- 
terios han  venido  personas  principales  á  ofreçerse  al  P.  Fran- 
cisco, y  cada  día  se  descubren^  indicios  de  mucho  acrescenta- 
miento  deste  collegio,  porque  personas  particulares,  que  son  ricos 
y  sin  hijos,  están  inclinados  á  dexar  limosnas  para  que  se  acres- 
çiente.  El  Señor  lo  haga  á  su  mayor  honrra  y  gloria.  Amén. 
Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  R.do  Padre  nuestro  en  Christo,  nues- 


Ms.  cuento. 


576  Epistolar  Mixtak— 697 

tro  Padre  maestro  Ignacio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la 
Compañía  de  Jesús.  En  Roma. 

PETRUS  DEL  POZO 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BURGIS  I  NOVEMBRIS  1553 

Quia  paucis  abbine  diebus  scripsit,  breviter  quae  de  more  fluunt  complecti- 
tur. — Estrada  Burgos  rediit,  conciones  ad  populum,  ut  civium  votis  sa- 
tisfaciat,  habiturus. 

t 

Jhus. 

Muy  R.do  en  Xpo.  Padre  mío.  La  gracia  y  paz  de  Xpo.  nues- 
tro Señor  y  la  consolaçión  del  Spíritu  sancto  sea  siempre  con 
V.  R.  y  con  todos.  Por  aver  tam  poco  que  escriuí  largo  de  lo  de 
acá  en  esta  no  ay  más  de  que  todos  por  la  bondad  del  Señor 
en  esta  casa  están  buenos.  Frequéntanse  en  nuestra  casa  mucho 
las  confesiones  y  comuniones,  con  mucha  deboçión  y  lácrymas,  y 
también  las  demás  obras  de  charidad  se  exercitan  con  mucha 
edificaçión  de  los  próximos:  por  todo  sea  el  Señor  bendicto. 

El  Padre  maestro  Estrada  es  ya  venido  de  Balladolid  y  Me- 
dina. Aunque  algo  cansado  del  camino  y  los  muchos  sermones 
que  por  allá  a  hecho,  todavía  creo  començará  presto  á  predicar 
en  esta  cibdad,  porque  lo  dessean  y  piden  muchos  con  deboçión. 
El  Padre  y  todos  nos  encomendamos  en  las  sanctas  oraciones  y 
sacrificios  de  V.  R.  y  de  los  demás  Padres  y  hermanos  dessa 
casa.  Con  todos  sea  siempre  el  amor  de  Jesu  Xpo.  Amén.  De 
Burgos  primero  de  Nobiembre  1553.  De  V.  R.  indigno  sieruo 
en  Xpo. 

t 

Pozo 

Inscriptio.  f  Al  muy  R.do  en  Xpo.  Padre,  el  Padre  M."  Po- 
lanco, de  la  Compañía  de  Jesús,  etc.  En  Roma. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  146,  prius  43o. 

*  Vide  epist.  682,  pag.  580 . 


I  NOVEMBRIS  1553 


577 


69» 

FRANCISCUS  DE  ESTRADA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BURGIS  I  NOVEMBRIS  I553 

Respondet  Ignatii  litteris,  eique  conatur  satisfacere.  — Cur  locum,  ubi  do- 
mus  sita  est,  admisit. — Sociorum  paucitas  in  causa  est,  quod  adhuc  scho- 
lae  institutae  non  sint. — Indulgentiam  noxarum,  sive  jubilaeum,  pro  sa- 
cellum  visitantibus  efflagitat.  — Cordubam  a  Borgia  et  Nadal  vocatur. — 
Discessum  aegre  fert  dominus  Ferdinandus  de  Mendoza. — Hunc  Es- 
trada curat  emollire. — Novi  socii  Burgos  accedent,  Patres  Loarte  et  Guz- 
man.— Ipse  cum  socio  Santacruz  Cordubam,  nisi  impediatur,  ibit. 

IHS 

Muy  R.do  en  X."  Padre  nuestro.  La  grada  y  amor  del  Señor 
sea  syempre  en  nuestras  ánimas.  Amén.  Syendo  vuelto  de  Me- 
dina y  Valladolid,  donde  este  mes  e  estado,  e  hallado  en  Burgos 
cartas  de  V.  P.  Anoche  resçibí  las  vnas,  echas  á  15  de  Julio,  y 
oy  e  resçibido  otras  de  20  y  21  de  Agosto.  Las  que  con  ellas  ve- 
nían para  el  Padre  prouinçial,  se  las  embié  oy  á  Valladolid,  donde 
está.  Las  otras,  que  venían  para  el  P.  Francisco  y  para  el  Padre 
M.°  Nadal,  se  las  embié  también  oy  á  Córdoua,  donde  estarán 
parte  deste  hibierno. 

Quanto  á  lo  que  en  mis  cartas  se  dize,  que  esta  casa  de  Bur- 
gos se  haga  colegio,  yo  lo  querría  ver  echo  tanto  como  otro, 
pero  no  se  puede  hazer  todo  junto,  porque  ni  ay  renta,  ni  lecto- 
res, y  bastimentos  no  faltan,  pero  no  ay  lectores  ydóneos  para 
proveer  este  colegio,  porque  para  proveer  el  de  Córdoua  se  a  te- 
nido bien  qué  hazer.  Speramos  que  el  Padre  M.*'  Nadal  venga 
aquí,  y  provea  de  collegiales  y  lectores,  que  la  casa  está  muy 
buena  y  bien  á  punto  para  los  rescibir.  Mientras  el  colegio  del 
condestable  "  ó  otro  no  se  nos  diere  aquí,  esta  casa  seruirá  de  co- 
legio, y  aun  es  de  las  mejores  que  la  Compañía  agora  tiene  en 
Castilla,  y  aun  la  mejor  de  todas  las  que  yo  e  visto,  excepto  la 
casa  de  Alcalá,  que  es  mejor  que  esta. 

1  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  161,  prius  481,  432. 

2  Petrus  Fernandez  de  Velasco,  de  cujus  collegio  saepe  dictum  est. 

EpISTOLAE  MlXTAE,  TOM.  III.  S7 


578  Epistolae  Mixtae— 698 

Quanto  á  no  ser  este  sitio  para  colegio  tal  qual  conviene,  por 
no  se  poder  dilatar  ni  aver  spacio  de  huerta,  etc.  *,  sepa  V.  P. 
que  mi  intento  no  fué  tornar  esto  para  colegio,  ni  para  permane  ■ 
çer  aquí,  sino  sólo  á  dar  prinçipio,  porque,  si  vbiera  de  estar  spe- 
rando que  se  offresciera  sitio  cómmodo,  hasta  el  día  de  oy  estu- 
viéramos sin  casa  en  Burgos.  Prinçipio  quieren  las  cosas;  y  así 
yo  pretendí  dar  prinçipio,  y  que  la  Compañía  tuviese  asiento  en 
Burgos:  tras  esto  vendrá  lo  demás  poco  á  poco;  y  si  ya  aquí  no 
se  lee,  no  es  por  falta  mía,  ni  por  falta  de  casa,  que,  como  e  di- 
cho, no  la  ay  agora  en  Castilla  mejor,  ni  tampoco  por  falta  de 
alimentos;  sólo  queda  porque  los  provinciales  no  proveen  de  lec- 
tores ni  colegiales,  y  ellos  no  lo  hazen,  porque  no  pueden  más. 
Y  siendo  esto  así,  no  se  puede  culpar  porque  esta  casa  no  es  ya 
colegio:  serálo  con  el  favor  de  N.  S.  quanto  más  presto  se  pu- 
diere. 

De  Portugal  avernos  rescibido  cartas  que  vienen  de  la  India: 
ahí  ^  las  embío  á  V.  P.;  y  las  nuevas  de  los  colegios  de  Itaha  y 
Çiçilia  que  de  allá  me  an  embiado,  embiaré  yo  al  Padre  provin- 
çial. 

Quanto  al  jubileo,  acá  aviamos  entendido  que  cada  año  se 
ganaua  en  cada  cassa  de  la  Compañía,  y  así  se  publicó  en  púlpi- 
to, estando  aquí  el  P.  Francisco;  pero  pues  allá  lo  entienden  de 
otra  manera,  por  amor  del  Señor  se  nos  haga  la  gracia,  que  se 
gane  este  año  que  viene  en  esta  nuestra  capilla  de  Burgos,  y 
V.  P.  nos  embíe  nombrado  el  día  en  que  se  a  de  ganar;  y  si 
puede  ser,  se  alcançe  licentia  para  que  cada  año  se  gane. 

Hago  saber  á  V.  P.  cómo  el  P.  Francisco  Borja  y  el  Padre 
M.°  Nadal  me  an  escritto  muy  encareçidamente,  mandándome 
que  luego  me  parta  para  Córdoua,  donde  el  P.  Francisco  y  don 
Antonio  ya  están,  y  el  Padre  M.°  Nadal  estará,  mediado  No- 
viembre. Pienso  que  para  aquel  principio  quieren  tener  en  aque- 
lla çiudad  predicador,  y,  según  scriuen,  para  cosas  de  importan- 
cia conferir,  quieren  que  nos  juntemos  el  P.  Nadal,  el  P.  Fran- 
cisco y  yo.  En  esta  çiudad  falta  se  haze  partiéndome,  porque  el 

*    Haec  notarat  PoLANCUS,  t.  lli,  pag.  369,  n.  810. 
2    Ms.  ay. 


I  NovEMBRis  1553  579 

P.  Hernandáluarez  está  en  Avila,  el  P.  Gaspar  *  no  está  aquí, 
que  fué  á  Valladolid  por  mandado  del  provincial,  á  la  muerte  de 
vn  su  hermano:  SM  Cruz  -  va  conmigo,  y  así  no  queda  agora 
sino  Pozo  ya  saçerdote.  Yo  [he]  escritto  al  Padre  provinçial  para 
que  luego  provea  esta  casa,  y  así  creo  que  lo  hará,  aunque  no 
puede  componer  este  altar  sin  descomponer  otro.  Jesu  Xpo.  pro- 
vea de  obreros,  y  tales,  que  labren  bien  y  hagan  fructificar  su 
viña.  Amén. 

Sea  por  amor  de  Dios  la  gracia  que  V.  P.  me  a  echo  con  em- 
biarme  facultad  de  sacar  vn  ánima  del  purgatorio:  piega  al  Señor 
que  yo  sepa  bien  vsar  della,  y  de  todas  las  demás  que  se  me  an 
conçedido.  Amén.  De  Burgos,  primero  de  Noviembre  año 
de  1553.  D.  V.  P.  s3'eruo  en  Jesu  Xpo., 

f  Strada. f 

Ad  calcem  tertiae  paginae:  Vertatur. 

Después  desta  escritta,  hablé  al  señor  don  Hernando  dán- 
dole parte  de  mi  partida  para  Cordona,  y  mostrándole  las  cartas 
que  sobre  ello  me  avían  scritto  el  Padre  comisario  y  el  P.  Fran- 
cisco. El  lo  tomó  muy  mal  y  se  enojó  tanto,  que  dijo  que,  si  yo 
me  iba,  alçaria  la  mano  de  la  Compañía  y  casa  de  aquí,  y  que  se 
le  hazía  agravio  al  cardenal  *,  y  que  dirían  que  no  pretendíamos 
sino  tomar  casa,  pues,  avida,  nos  íuamos,  etc.  Yo  procuré  con 
mis  razones  de  le  acallar,  aunque  él  noluit  consolari.  Viendo  esto, 
parescióme  no  me  partir  tan  presto,  hasta  dejar  á  él  y  á  todos  los 
deuotos  contentos,  y  á  esta  casa  más  proveyda  de  gente,  para  lo 
qual  yo  scrini  al  Padre  prouincial,  y  él  me  a  embiado  oy  vna 
carta,  en  que  manda  al  Padre  doctor  Loarte,  y  al  Padre  don 
Diego  de  Gusmán  que  luego  vengan  á  residir  aquí.  Yo  les  s.Griuo 
también,  y  embío  mensagero  proprio  por  ellos,  los  quales.  veni- 
dos, quedará  la  casa  á  recado  con  ellos  y  con  el  P.  Gaspar,  y  el 
P.  Pozo  y  dos  moços.  La  casa  aun  no  queda  acabada  de  pagar; 
faltarle  an  300  ducados  para  compra  y  obra  y  todo.  Los  que  que^ 

*  P.  Gaspar  de  Acevedo. 
2    Joannes  Santacruz. 

^    Ferdinandus  de  Mendoza. 

*  Franciscus  de  Mendoza. 


58o  Epistolae  Mixtae— 699 

dan  avrán  limosnas  con  que  poco  á  poco  se  pague:  de  ornamen  - 
tos  y  lo  demás  queda  muy  proveída.  Venidos  los  Padres,  yo  me 
partiré     El  Señor  me  guíe.  SM  Cruz  va  conmigo  ¿qué  temeré? 

Inscriptío:  Jhs.  Al  muy  R.do  en  Xpo.  Padre  nuestro,  el  Pa- 
dre maestro  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compa- 
ñía de  Jesús.  En  Roma. 

699 

PETRUS  SANTINI 

PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

LUCA  2  NOVEMBRIS  1558  -. 

Sto.  Ignatio,  ipsum  invitanti  ut  in  Siciliani  se  conferai,  libenter  optem- 
peraturum,  ait,  statim  ac  negotia  quaedam,  quae  prae  manibus  habet, 
expedierit. — Cum  P.  Lainez  id  se  contulisse,  dicit. 

Yhs  M.^ 

La  gratia  e  pace  di  Xpo.  N.  S.  sia  sempre  con  tutti  noi.  R.do 
in  Xpo.  Padre  mio.  2  giorni  fa  o  riceuto  vna  della  R.  V.,  dellÌ22 
del  passato,  con  molto  piacere  et  consolatione,  per  la  quale  mi 
[è]  solicitata  laudata  in  Sicilia  massimo  per  esserssi  partita 
larmata  turchesca  e  i  tempi  per  tal  viagi  disposti.  Io  ringratio 
Mio  et  la  gran  carità  del  nostro  R.do  Padre  M.°  Ignatio  e  di  tutti 
laltri,  che  mi  ricercate  e  mi  solicítate  di  seguire  quello,  che  ho 
tanto  disiderato  e  disidero  per  il  seruitio  de  Dio  e  salute  della 
anima  mia.  Ma  con  questa  consolatione  sento  amaritudine  e  tur- 
batione,  per  non  mi  poter  cosi  presto  sbrigarmi,  per  lo  stimolo  di 
queste  donne,  che  mi  pare  vn  certo  che  di  crudeltà,  esendo  mas- 
simamente nato  vna  certa  po  di  lite:  pur  presto  si  douerà  ter- 
minare. Il  Padre  M.°  Jacomo  Laines  a  questi  giorni  fu  qua,  e 
posò  in  casa  nostra  per  andare  a  Genoua,  e  pariamo  sopra  di  ciò 
quanto  faceua  di  bixogno,  et  habbiamo  preso  per  apuntamento 
che  alla  sua  tornata,  che  sarà,  secondo  mi  disse,  di  corto  termi- 

'    Cf.  epistolam,  infra  positam,  721. 

^    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  264,  prius  65. 
^    Vide  epist.  599  et  619. 


2  NOVEMBRIS  1553  581 

narla,  che  forsi  tal  uolta,  con  laiuto  di  Dio,  sarà  finita  ditta  lite, 
e  cosi  o  per  terra  o  per  mare,  vnde  meglio  si  mostrerà  lo  cagione 
di  più  comodità,  venirmene  di  gratia  dirette  al  nostro  R.do  Padre 
M.°  Ignatio.  Mi  perdoni  se  non  segno  cosi  presto  quel  tanto  che 
sua  R.tia  comanda,  come  il  debito  richiederebbe,  la  quale  forte- 
mente mi  sapresenta;  da  laltra  parte  la  compatione  di  queste 
donne  e  nipoti,  anno  gran  forza  per  farmi  ritardare.  Insina  a 
tanto  non  sia  le  cose  loro  asetate,  che,  come  o  ditto,  non  vè 
molto  daffare,  e  di  lassarle  cosi  impeditte,  non  me  ne  comporta 
lanimo,  per  non  esserci  nesuno  per  loro.  I  parenti  ognuno  a  daf- 
far  per  se,  non  essendoci  quella  carità  che  vi  douere  essere.  Non 
mancherò,  più  presto  chio  posso,  spedirmi,  di  che  molto  lo  disi- 
dero,  sì  per  lutile  del  anima  mia,  come  ancora  per  seguire  quanto 
la  R.tia  del  nostro  R.do  Padre  comanda.  Io  non  mi  stenderò  in 
dimi  altro ,  se  non  che  alloratione  di  tutti  della  Compagnia  mi 
racomando,  pregando  Idio  vi  aumenti  in  sua  sanctissima  gratia. 
Di  Lucca  a  dì  2  Nouembre  1553.  Di  V.  R.  seruo  nel  Signor, 

Pietro  Santini. 
Inscriptio:  Al  molto  R.do  in  Xpo.  Padre  mio,  M.°  Giouanni 
Polanco,  della  Compagnia  [di]  Jesù.  In  Roma. 

900 

LEONARDUS  KESSEL 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

COLONIA  2  NOVEMBRIS  1553 

Litterae  ex  urbe  laetitiam  sociis  attulerunt,— Cut  ad  collegium  germanicum 
alumnos  non  mittat.— Andreas  Lyner  Lovanium  re  versus  est.— Bonus 
Societatis  odor  augetur  in  dies. 

t  ^ 
Ihs. 

Gratia  et  pax  X.i,  etc.  R.de  Pater.  Literas  P.  Polanci,  ex 
mandato  P.  V.  scriptas,  io  calendas  Septembris  et  26  Septembris 
recepimus  in  fine  Octobris,  quibus  in  Domino  plurimum  recreati 
sumus, 

*    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  non  integro,  n.  76. 


582  Epistolae  Mixtae — 701 

Nostra  omnia  se  habent  vt  vltimis  literis  scripsi.  Quod  nul- 
los  mittamus  ad  collegium  germanicum,  in  causa  est,  quia  nulli 
hic  sunt  studiosi,  praeter  aliquot,  qui  ex  Gallia  sunt. 

Andreas  Lyner  iam  Louanij  est.  Literas  illius  ad  amicos  dis- 
posai, qui  adhuc  extra  ciuitatem  agunt,  propter  pestem. 

Optima  de  nostra  Colonia  adhuc  spero.  Odor  bonus  Societa- 
tis  augetur  in  dies,  numerus  amicorum  et  fautorum  crescit  in 
dies.  2  Nouembris  1553.  R.  V.  seruus  indignus, 

Leonardus  Kessel. 

Inscriptio:  R.do  Patri  Ignatio  a  Loyola,  praeposito  generali 
Societatis  Jesu.  Romae. 

901 

DESIDERIOS  GIRARDIN 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE  3  NOVEMBRIS  I553 

Domina  domus  tiburtinae,  quam  nostri  conductam  habitant,  vendere  eain 
in  animum  induxit. — Rogat  Girardin  an  velit  Ignatius  illam  coemere. 

t 

Ihs 

Pax  Xpi.  Padre  in  Xpo.  venerando.  Pochi  dì  sonno  che  ho 
scritto,  respondendo  a  quelle  vitime  de  V.  P.  de  vitimo  di  del 
mese  dottobre  passato.  Dipoi  la  patrona  della  casa  ci  ha  fatto  in- 
tendere che  vogle  vendere  la  casa,  et  ci  la  offerta  a  noi  per  com- 
prarla Io  ho  risposto  che  io  scriuerebbe  a  V.  P.  Io  credo,  che 
già  lei  (non  sperando  che  la  compararemo),  tratta  con  vn  altro, 
mediante  vn  oliueto.  Io  ne  ho  inteso  qualche  cosa.  Nientedi- 
meno, si  noi  la  volemo,  più  presto  la  darà  a  noi  (come  a  pisonanti), 
che  a  altri.  Non  hauemo  più  tempo  della  pisone,  sinon  tre  mesi, 
insino  al  primo  de  Febraro. 

Io  ho  pensato  vna  cosa:  che  si  V.  P.  è  deliberata  de  compa- 

*    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  54,  prius  16. 

-  ((Nullum  habebant  locum  intra  urbem  nostri,  sed  in  conductitia  domo 
habitabant,  et  in  aliena  ecclesia  adhuc  et  Missas  dicebant  et  sacramenta  mi- 
nistrabant.»  PoLANCUS,  t.  iii,  pag.  27,  n.  44. 


3  NOVEMBRIS  T553  583 

rarla,  forsa  se  poterebbe  parlar'  a  qualche  persona  de  bene,  come 
a  M.  Lorenzo  de  Castello  '  et  altri,  et  trattare  con  la  communità 
de  Tyuoli,  che  mutassinon  la  pisone,  che  hanno  offerte  a  pagar', 
nqualche  somma  di  dinari  per  aguitar'  a  pagare  la  casa.  Tale- 
mente,  che  parte  la  Compagnia,  parte  la  communità,  et  parte  al- 
chuni  particolari,  agiutarebbeno  a  pagare  il  tutto. 

M.  Lorenzo  è  ritornato  a  Roma.  Si  viene  di  qua,  gli  paria- 
remo  (se  pare  a  V.  P.),  o  vero  se  gli  poterà  parlare  a  Roma  per 
alchuni  de  nostri  Padri.  Io  credo  che  lui  non  recusará  de  qualche 
cosa  per  lo  mancho,  con  altri. 

Si  noi  partiamo  de  questa  casa,  io  non  credo  che  poteremo 
trouare  (maxime  in  locatione),  casa  più  commoda  per  noi,  per  la 
schola,  ni  per  religiosa  quietitudine.  In  alchuni  se  troua  il  sito  o 
altra  commodità,  et  del  altra  banda  ci  mancha  vn  altra  cosa  più 
necessaria,  come  cisterna,  camera,  o  stanza  per  classe  della 
schola,  etc.  Tanto  che  questo  pare  vna  cosa  molto  necessaria,  si 
volemo  stare  in  Tyuoli,  de  comparar',  o  pigliare  a  pisone  questa 
casa.  Nientedimeno  me  dubito ,  si  se  venda,  che  non  se  loca- 
rá più. 

Lambasadore  non  me  ha  saputo  dire  quanta  è  la  somma.  Ben 
vero  è  che  altra  volta,  sentendone  ragionare,  diceuano,  credo  io, 
si  ben  mi  recordo,  che  era  statta  estimata  la  casa  trecenti  ducati 
di  Carlini,  o  vero  ducenti  scudi  et  25.  Me  informare  meglio. 

Dipoi  le  nostre  vitime,  ho  confessato  vna  persona. 

Noi  expettiamo  la  risposta  de  questa,  et  più  presta  è  meglior, 
ne  sit  periculum  in  mora.  Ci  raccommandiamo  alle  orationi  de 
V.  P.  Scritte  in  Tyuoli  alli  3  de  Nouembre  1553.  Da  V.  P.  in-^ 
degnissimo  seruo  in  X.°, 

Desiderio  Gerardino. 
Inscriptio:  Al  molto  R.do  in  Xpo.  Padre,  il  Padre  M.°  Igna- 
tio,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù,  appresso  S.to 
Marco.  A  Roma. 

'  De  hoc  viro,  Societatis  amico,  plura  Polancus  ad  annum  sequentem,, 
ubi  de  collegio  tiburtino  uberius  dicendum  erit. 


584 


Epistolae  Mixtae— 702 


NICOLAUS  DE  LANOY 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VIENNA  4  NOVEMBRIS  1553  *. 

Religiosi  Patres  Sti .  Dominici  ad  suum  viennense  coenobium  ex  Italia  con- 
tenderunt. — Eorum  vota  et  desideria.  —  Ut  in  collegium  archiducale 
aliquis  ex  nostris  migret,  exoptatur. — Quid  velit  decanus  theologicae 
disciplinae. — Rex  Ferdinandus,  auctore  episcopo  labacensi,  in  animum 
induxit  ut  nostri  sese  recipiant  in  carmelitarum  coenobium. — Paucade 
sociis. 

t 

Ihs 

La  gratia  et  pace  di  nostro  Segnore  sia  sempre  nelli  cuori 
nostri.  Amen.  R.do  Padre.  Io  nelle  vitime  mie  del  mese  passato 
scrissi  a  V.  R.  dalla  venuta  de  certi  religiosi  de  l'ordine  de  S.to 
Domeneco,  mandati  da  Italia  per  stare  in  questo  suo  monesterio, 
et  per  dare  vn  principio  de  reparatione  a  questi  soi  monasterii 
desolati.  Quando  io  scrissi,  già  quasi  tutti  erano  partiti  de  qua  e 
passati  (come  me  disse  il  Padre  priore  neapolitano)  ad  altri  luoc- 
chi  suoi  per  visitarli  in  questa  Austria  et  altre  prouincie  vicine. 
Fra  questi  non  pare  essere  nessuno  o  dottore  o  dotto,  se  non  vno, 
il  quale  ha  letto  in  vno  monasterio  la  theologia  alli  suoi .  Onde 
non  se  contenta  de  questi  fratti  il  detto  priore,  et  ne  espetta  altri 
de  Italia,  che  siano  maestri  in  theologia,  et  sufficienti  per  leggere 
in  theologia  in  questa  vniuersità,  et  hanno  data  vna  supplica  a 
la  sua  maestà  per  hauere  il  stipendio  che  se  da  alli  lettori  ordi- 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  I02,  prius  290. 

-  Has  litteras  invenire  non  potuimus.  Ut  vero  intelligantur  quae  in  hac 
epistola  attinguntur,  in  memoriam  oportet  revocare  nostros  partem  coenobii 
dominicanorum  tune  temporis  incolere.  Equidem  socii  «quia  ad  juventutem 
instituendam  procul  a  frequentia  urbis  illud  monasterium  Sti.  Dominici  erat, 
Regi  Ferdinando,  ut  de  loco  commodiori  prospiceret,  suggesserunt,  et  beni- 
gne admodum,  ut  situs  aliquis  commodus  quaereretur,  injunxit. . .  ;  sed  cum 
pestis  et  belli  necessitas  extra  Viennam  regiam  majestatem  occuparet,  nihil 
hoc  anno  de  eo  negotio  actum  est.»  Polanco,  adannum  1552,  t.  il,  p.  570, 
n.  366.  Videatur  Braunsberger,  Beati  Canisii  Epistulae  et  acta,  t.  l, 
pag-  447- 


4  NOVEMBRIS  1553 


narii ,  per  potere  sostentarsi  in  questo  pouero  monasterio;  ma 
egli  è  da  temere  che  in  questa  parte  non  saranno  esauditi  nè 
accettati,  perchè  vede  sua  maestà  et  il  suo  conseglio,  che  non 
mancano  lettori  per  la  theologia,  essendo  il  numero  hora  com- 
pleto delli  ordinarii,  li  quali,  secondo  questa  vitima  riforma,  sono 
tre  solamente:  V  uno  è  il  dottore  Felino  de  Austria,  et  li  Padri 
nostri  don  Petro  Canisio  et  don  Nicolao  Gaudano  \ 

Oltra  de  doi  lettori  in  theologia,  hanno  domandato  che  vno 
de  noi  altri  passasse  al  collegio  ducale,  doue  se  legge  in  theolo- 
gia, st  stanno  li  professori  delle  arti,  del  greco,  et  altri  bursarii 
ensieme,  fina  12,  per  hauere  officio  di  parente  con  vn  altro  theo- 
logo,  anchora  parenti,  cioè  de  superintendente  et  gubernatore, 
quanto  alla  disciplina  delli  costumi  dei  collegisti,  et  quanto  alla 
conseruatione  delli  intrade  ^ . 

Similmente  questi  giorni  passati  siamo  noi  tre  stati  clamati 
dal  magnifico  decano  della  facultà  di  theologia,  et  in  presentía 
del  licentiato  Scalzerò,  canonico  veccio,  ne  propose  como  decano 
certi  articoli:  V  uno  era  sopra  della  resignatione  del  suo  decana- 
to; il  secondo  sopra  la  incorporatione  nostra  nella  facultà  de 
theologia;  ma  perchè  il  primo  presupponeua  il  secondo,  se  trattò 
prima  de  quello;  et  domandassimo  de  sentire  le  conditioni  della 
receptione  et  incorporatione  nostra,  et  vdire  li  statuti.  Fra  al  tré 
cose  domandò  il  detto  decano,  della  promotione  et  dottorato  de 
chiascheduno,  et  del  luoccho  doue  erauamo  fatti  dottori.  Fummo 


'   Vide  Polanco,  t.  m,  pag.  253,  n.  567. 

*  uSacchinus  in  a.  1554:  'Eius  anni  principio,  quod  pridem  Ferdinandus 
Rex  postulauerat,  concedendum  fuit,  vt  Canisius  in  Collegium  Archiducum 
Viennae  migraret,  alter  Parentum  (ita  duos  Praesides  vocant)  in  eo  futurus. 
Professores  disciplinarum  variarum  septem  agebant  in  eo  Collegio,  et  ali- 
quot  praeterea  studiis  operati.  Magna,  religiosi  Patris  praesentia,  morum 
commutatio  facta  est:  magna  ad  quietem  et  tranquillitatem  accessio.,  (De 
vita  Canisii,  p.  85-86).  In  collegio  archiducali,  anno  l384  ab  Alberto  III. 
Austriaeduce  prope  monasterium  Praedicatorum  constituto,  12  artium  ma- 
gistri  communem  vitam  agere  gratuitoque  victu  u.ti  poterant,  iique  Canisii 
tempore  ordinarii  fere  in  universitate  erant  philosophiae  professores;  quibus 
praeter  duos  «parentes»  theologos,  qui  ex  capitulo  cathedrali  peti  solebant, 
«prior»  praeerat,  a  collegialibus  libera  electione  constitutus .  »  Brauns- 
BERGER,     e,  t.  I,  pag.  466-467,  annot.  8. 


586  Epistolae  Mixtae— 702 

richiesti  anchora  de  dimostrare  o  de  promettere  de  dimostrare  le 
lettere  delli  dottorati  nostri,  de  qui  saltem  ad  vno  anno.  Al  resto, 
secondo  che  richiedono  quelli  statuti,  ne  obligassimo,  salua  Y 
obedientia  del  nostro  superiore,  essendo  noi  membra  della  faculta, 
continuassimo  il  decano  in  suo  officio,  insino  ad  vna  altra  volta. 

Come  io  ho  scritto  a  V.  R.,  sua  maestà  hauea  mettere  ad  es- 
secutione  il  partimento  et  diuisione  de  questo  monesterio,  la 
quale  cosa  non  ci  piaceua  troppo,  vedendo  che  non  ci  era  spe- 
ranza di  hauer  qui  echesia  propia  nè  altre  commoditati  neces- 
sarie alla  scola  nostra;  et  per  impedire  che  la  opera  non  andasse 
in  anzi,  desiderauamo  assai  che  presto  venesse  il  R.mo  Laba- 
cense  '  ,  il  quale  venne  da  Labaco  prima  a  questa  festa  di 
tutti  santi,  et  li  rimostrassemo,  che,  oltra  la  discommoda  diuisio- 
ne de  nostre  stanzie,  ci  voleuano  già  scacciare  questi  nuoui  re- 
ligiosi fuora  delle  scole  nostre  et  stuue,  et  che  per  molti  rispetti 
besognaua  che  hauessimo  vn  altra  habitatione.  Finalmente  ha  so- 
licitato  sua  S.^ia  R.ma  apresso  de  sua  maestà  che  passiamo  al 
monasterio  degli  carmeliti,  grande  et  capace,  doue  non  cè  del 
ordine  parte,  se  non  vno  veccio  priore  in  habito  secolare.  Sua 
maestà  ha  consentito,  et  hora  ha  commandato  che  se  scriua  al 
prouinciale  de  questo  ordine,  acciò  venga  presto  a  sua  maestà 
per  trattare  con  lui  de  questa  transmigratione  nostra  ^ .  Del  canto 
del  priore  non  se  ritroua  resistentia  al  chuna,  anzi  supplica  a  sua 
maestà  che  li  voglia  conferire  vna  cura  o  plebania  in  questa 
Austria,  doue  lui  possa  espendere  meglio  il  suo  talento,  predican- 
do et  administrando  sacramenti,  secondo  la  dispensation  che 
tiene  de  poter  fare  questo  dal  suo  superiore. 

Dopo  questa  vindemia  va  crescendo  il  numero  delli  scolari  de 
magistro  Carolo  %  che  sono  adesso  nouanta.  Cresce  anchora  la 
classe  de  magistro  Martino  *:  Iddio  sia  benedetto.  Se  amalló  de 
vna  quartana  nostro  Andrea  nel  mese  de  Ottobre,  et  nel  officio  de 
agiutare  Carolo  li  è  succeduto  il  nostro  fratello  Brixio,  [Non] 

'  Urbanus  Textor  (Weber)  episcopus  labacensis. 

*  Vide  Polanco,  t.  in,  pag.  258.  n.  577,  pag.  260,  n.  580-581. 

'  Carolus  Grim. 

■*  Martinus  Gewaerts  (Stevordianus). 


5  NOVEMBRIS  1553  587 

altro  per  il  presente,  se  non  che  tutti  molto  ci  ricommandiamo 
alle  sante  orationi  de  V.  R.  De  Vienna  a  4  de  Nouembre  1553. 
De  V.  R.  seruo  in  X.°  Jesù, 

Nicolao  de  Lanoy. 
Inscriptio:  Jhs.  Al  molto  R.do  in  X.°  Padre,  il  Padre  M.°  Ig- 
natio  de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesus, 
in  Roma. 

BAPTISTA  DE  BARMA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALENTIA  5  NOVEMBRIS  1553  *. 

Redditas  sibi  esse  Sti.  Ignatii  epistolas  et  indictionem  jubilaei,  a  pontifice 
concessi,  pro  fausta  regni  Angliae  ad  ecclesiam  catholicam  reductione. — 
Socii  septem  in  Italiam  navigaturi. — Ipse  Barcinonem  concionaturus 
adit. 

t 

ìHs. 

Muy  R.do  en  X.°  Padre.  Pax  X.i,  etc.  Por  las  letras  quede 
allá  emos  recebido  de  12  de  Agosto,  emos  entendido  quánto  el 
Señor  dilata  y  se  sirue  de  nuestra  Compañía  en  essas  partes:  glo- 
ria sea  al  verdadero  autor  de  todo  bien.  Con  ellas  vino  respuesta 
á  algunas  dudas  que  yo  tenía,  y  la  patente  para  la  misa  por  In- 
glaterra etc.,  y  la  bulla  de  las  gracias  nueuamente  concedidas. 
Remitiéndome  á  los  portadores,  que  son  cartas  viuas  en  lo  de- 
más solamente  diré  en  esta,  que,  aunque  no  tenía  expreso  man- 
dato de  nuestro  P.  Araoz  ni  del  *  P.  Nadal  para  la  misión  de  es- 
tos 7  hermanos,  me  he  determinado  á  hazerlo,  aviendo  tan  buena 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  259,  prius  473. 

2  Nimirum  ut  sacra  fierent  precesque  funderentur.  Cartas  de  San  Ig- 
nacio, t.  Ili,  pag.  255-257.-  Julius  vero  III,  P.  M.,  plenam  etiam  poenarum 
noxis  debitarum  indulgentiam  sive  condonationem  concessit  iis,  qui,  confes- 
sione rite  expiati,  aliaque  praescripta  opera  praestantes,  Deum  pro  conver- 
sione Angliae,  sive  reditu  ejusdem  ad  ecclesiam  catholicam,  precarentur. 

'    Ad  socios  refertur,  Romam  proficiscentes . 

*  Ms.  el. 


588  Epistolae  Mixtae — 704 

comodidad  para  se  embarcar,  presumiendo  que  en  esto  hazía  la 
voluntad  de  V.  P.  y  suya.  Todos  ellos,  en  algunas  probationes 
que  se  les  an  hecho,  an  dado  mucha  satisfa tiom,  y  para  letras  tie- 
nen muy  buenos  talentos 

Yo  parto  mañana  para  Barcelona,  por  ordenatiom  de  nuestro 
P,  Araoz,  para  predicar  allí  este  aduiento  y  fiestas  de  nauidad;  y 
en  lo  de  acá  con  el  fauor  diuino  no  aura  remisiom.  A  todos  nos 
dé  la  diuina  magestad  su  fauor  para  en  todo  cumplir  su  santíssi- 
mo beneplácito.  De  Valencia .á  5  de  Nouiembre  1553.  De  V.  P. 
hijo  indigni ssim o  en  X.°, 

Baptista. 

t 

Inscriptio:  iHs.  Al  muy  R.do  en  X."  Padre,  el  Padre  M."  Ig- 
natio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  iHs.  En 
Roma. 

EPISCOPUS  LABACENSIS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VIENNA  6  NOVEMBRIS  1553  -. 

It  in  sententiam  Ignatii,  existimantis  oportere  diu  multumque  in  scholasti- 
corum  quorumdam  institutionem  incumbere,  ideoque,  ut  in  Germaniarn 
remittantur,  minime  properandum. 

t 

In  salutari  nostro  Jesu  Christo  salutem  et  gratiam  perennem 
precatur.  Literas,  quas  ad  nos  tua  P.tas  dederat,  omni  et  ardore 
Spiritus  sancti  et  pietate  refertas  %  máximo  animi  affectu  perle- 
gimus,  atque  non  sine  amore  singulari  erga  nos  omnes  animi 

*  Septem  hi  socii  erant:  «Hieronymus  Torres,  Hieronymus  Rubiola, 
Joannes  de  Montoya,  Alphonsus  de  Pisa  (Pisanus),.  Hurtadus  Perez,  An- 
dreas Hernandez,  et  Marino.  De  hoc  postremo  nihil  praeter  cognomen  cer- 
to scimus.»  Polanco,  t.  iii,  pag.  382,  n.  844,  annot.  2. 

-  Ex  originali  in  voi.  Epistolae  diversorunt,  duplici  folio,  n.  74,  prius 
293,  294. 

'  Habentur  hujusmodi  Ignatii  litterae  in  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  ni, 
pag.  404  et  222.  Vide  etiam  Polanco,  t.  iii,  pag.  252-253,  n.  566. 


6  NOVEMBRIS  1553 


589 


tuae  paternitatis  sensum  accépimus,  quem  in  hoc  potissimum  si- 
tum  esse  collìgimus,  ut  M.  Petrum  Schorichium  adeo  mature 
nec  reuocare,  et  quousque  studia  sua  disposuerit  optato  modo, 
nec  impedire  dignarem ur  Huic  equidem  sententiae  et  maximo- 
pere  consentimus  et  unanimiter  acquiescimus,  dummodoea,  quae 
optat,  foelicem  atque  incolumem  sorciantur  finem,  ac  nobis  utili- 
tati,  quam  maximam  fore  et  redundan  tem  omni  uirtute  atque  pie- 
tate  speramus,  contendat,  in  quo  quidem  nec  dubitamus,  nec 
diffidimus:  quare  aliud  non  est  quod  huic  rei  addamus,  cum  omne, 
quod  tua  dignitas  atque  charitas  disponit,  ex  Spiritu  sancto  pro- 
manare confidamus.  Ob  hoc  quicquid  fuerit  negotii,  iuditio  et 
Consilio  tuae  praestantiae  tradimus,  eodem  modo  offerentes  hos 
filios  nostros,  D.  Paulum,  M.  Antonium,  atque  Marcum,  nepotem 
nostrum,  tuae  dignitatis  commendationi,  perinde  olim  Bartholo- 
maeum  nostrum  atque  Joannem  eidem  et  obtulimus  et  dedicaui- 
mus,  quos,  non  secus  ac  filios,  T.  D.  commendamus,  et  illi  quam 
poterli  eis  diligentiam  exhibere  atque  operam  etiam  atque  etiam 
offerimus 

Ouare  etiam  oramus  tuam  praestantiam,  ut  illis  omni  suffra- 
gio, si  quo  opus  habebunt,  esse  uelit.  Imprimis  huic  filio  nostro, 
doctori  Paulo,  licentiam  prohibitorum  librorum  legendiet  breuio- 
rem  cursum  romanae  ecclesiae,  partim  ob  studiorum  respectum, 
partim  ob  alia  negotia  imminentia,  impetrare  dignabitur  \  Nos 
uicissim  vestris  omnibus  omnem  operam  et  diligentiam  pollice- 
mur:  quapropter  nos  et  commendatos  et  obsequio  uestro  prom- 
ptissimos  habebitis.  His  tua  praestantia  foelicissime  ualebit,  et 

'    Ms.  digneremur . 

-  Apud  Steinhuber,  Geschichte  des  Collegium  Germanicum,  t.  i, 
pag.  41,  in  catalogo  ejusdem  collegii,  haec  reperiuntur  nomina,  quae  (aliqua 
saltem)  adolescentibus,  in  nostra  epistola  designatis,  videntur  convenire: 
«1552.  Paulus  Hoffaeus  Monsterien.  dioecesis  Moguntinensis;  Antonius  An- 
dreae  Delphensis  dioecesis  Traiectensis...;  1553.  Bartholomaeus  Philiuslau- 
fer  Obernburgensis  dioecesis  Labacensis;  Joannes  Kobenzl  Aquilejensis 
dioecesis  clericus  ..;  1554.  Marcus  Textoris  Aquilejensis  dioecesis  clericus». 
Cf.  Braunsberger,  l.  e,  t.  I,  pag.  445-446,  annot.  4. 

'  Huic  postulationi  totique  epistolae  respondit  Ignatius  27  Febr.  1554. 
Cartas^  t.  IV,  pag.  435-437  et  77-80;  ubi  de  scholasticis  nuper  memoratis  fit 
sermo. 


590  Epistolab  Mixtae— 705 

quod  reliquum  est,  ex  filiis  nostris  cognoscet.  Datae  Viennae  die 
sexta  Nouembris  anno  salutis  nostrae  M.D.LIII. 

Urbanus  *,  episcopus  labacensis,  p.  m. 

Praeterea  consilium  tuae  paternitatis  de  alumnis  nostris  non 
possum  non  probare,  imo,  ut  aiunt,  pedibus  in  eundem  sensum 
ire,  et  statui  et  proposui,  adeo  ut,  quicquid  tuae  paternitati  con- 
sultum  foret,  id  ratum  et  firmum  esse  debeat;  quare  eos  reuocare 
non  propono,  nisi  maxima  aliqua  necessitate  urgente,  et  penuria 
sacerdotum.  At  de  hoc  plura  filius  meus,  D.  Paulus,  cum  tua 
praestantia  statuet,  praesertim  de  Bartholomeo  Philio. 

Inscripiio:  Reuerendo  ac  pio  Patri  Ignatio,  praeposito  fra- 
trum  Societatis  Jesu,  etc.,  domino  ac  fratri  in  Christo  dilectis- 
simo. 

905 

PETRUS  DE  TABLARES 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

VALLISOLETO  II  NOVEMBRIS  I553  "-. 

Mercatorum  fides,  sive  eorum,  qui  argentariam  faciunt,  concidit,  solutione 
impedita. — Inde  difficile  est  pecunias  in  urbem  transmitti.  — Mandata 
sibi  injuncta  exsequetur. — Gaudet  de  rebus  a  Deo  per  Societatem  fa- 
ctis. — De  Francisco  Borgia  ejusque  filiis,  Carolo  et  Jeanne. — Existimat 
opportunum  non  esse  ut  commendatitias  epistolas  a  principe  Philipp©  pro 
Societate  flandrica  socii  efflagitent. — Gandiam  adire  cogitat  Tablares. 

t 
Jhs 

Muy  R.do  y  charísimo  Padre  mío  en  Christo.  Pax  Christi.  Yo 
haría  esto  más  á  menudo,  si  allá  comiesen  de  cartas;  aunque  de 
Valencia  y  de  otras  partes  he  scripto  algunas  sobre  esto  que  es  á 
mi  cargo  '\  Lo  que  pasa  es,  que  de  algunos  días  acá  se  han  le- 
uantado  âlgunos  cambios  gruesos,  y  alguno  es  fama  que  con  más 
de  500000  ducados,  y  los  que  quedan  se  teme  dellos  otro  tanto. 

'    Urbanus  Weber  sive  Textor. 

Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  167,  prius395. 
^    Cura  procurandi  subsidia  pro  collegio  romano,  Patri  Tablares  de- 
mandata fuerat.  Vide  supra,  epist.  517,  620. 


II  NOVEMBRIS  1553  591 

Ha  sido  tan  grande  el  daño  que  estos  alçados  han  hecho,  que  vi 
en  Medina  del  Campo  á  aquellos  cambios  3^  mercaderes  acogidos 
á  iglesias,  y  metidos  dentro  de  sus  casas;  otros  sin  osar  salir,  que 
pareçía  día  del  juizio.  Después  destos,  avrà  8  días  que  se  alçó 
Francisco  Lomelín,  que  es  vn  estranjero,  tenido  acá  por  harto 
acreditado.  Este  pudiera  auerme  hecho  mala  burla,  como  á  otros 
muchos:  bendito  Dios,  que  lo  saluó.  Digo  esto,  para  que  V.  R. 
sepa  que  está  de  condiçión  acá  la  gente,  que  no  se  puede  fiar 
sino  de  muy  pocos;  y  si  no  me  asegurase,  en  Burgos  Diego  de 
Vernuy,  no  sé  si  me  atreuería  á  otros,  según  acá  anda  el  tiempo. 
Con  el  R.mo  legado  '  no  osé  tampoco  embiallos,  porque  va  tan 
despacio,  que  más  pareçe  que  se  vuelue,  y  por  tierra  ay  más  in- 
conuinientes.  Hierónymo  Ruiz,  que  ya  V.  R.  conoçe,  allende  de 
ser  particular  amigo,  es  de  gran  inteligençia  en  estos  casos.  Dí- 
zeme  que  me  dará  medio  en  breue,  qual  conuiene,  y  que  no  trate 
de  asegurar,  porque  no  anda  el  tiempo  seguro.  Veré  el  corte  que 
da,  y,  comunicado  con  el  Padre  prouincial,  tomaráse  el  que  pa- 
reçiere  mejor.  Entre  tanto  vea  V.  R.  si  es  mejor  sperar  vn  poco, 
que  no,  auer  cambiado  á  4  reales  por  ducado,  y  al  cabo  no  muy 
seguro. 

A  8  del  presente  recebi  tres  cartas  de  V.  R.,  las  dos  de  18  y 
20  de  Agosto,  otra  de  10  de  Junio.  En  esta  dize  que  el  señor 
Gregorio  Polanco  dará  manera  cómo  estos  dineros,  asegurados 
en  Burgos  á  8  por  100,  puedan  yr  con  los  nauíos  de  lanas,  que 
van  á  Florençia.  Pues  á  V.  R.  le  pareçe,  si  no  se  halla  otro  me- 
jor lance,  tomarse  ha  ese. 

En  la  otra  de  20  de  Agosto  manda  V.  R.  que  se  den  al  rec- 
tor de  Medina  del  Campo  100  ducados  largos,  por  100  A  que  dió 
allá  vn  hermano,  que  se  dize  el  doctor  Torres  -,  para  que  se 
acuda  con  ellos  á  quien  él  ordenare  por  su  letra.  Ansí  se  ará  y 
embiará  recado  allá  dello;  y  si  desos  se  hallasen  algunos,  quitar- 
nos ían  de  trabaxo. 

'  Cardinalis  Joannes  Poggio,  qui  post  diuturnam  in  Hispânia  commo- 
rationem  in  urbem  revertebatur.  Vide  epist.  514,  pag.  69,  annot.  3. 

-  Balthasar  de  Torres,  nuper  in  Sicilia  Societatem  ingressus.  Vide  epi- 
stolara P.  Domenech,  n.  582,  pag.  239-241 . 


592  EPISTOLAE  MlXTAE— 705 

En  la  otra  de  18  scriue  V.  R.  las  misericordias  que  el  Señor 
haze  en  esas  partes  por  medio  de  la  Compañía,  y  el  augmento 
della.  Después  de  alabar  á  su  diuina  magestá  por  todo,  me  gozo, 
porque  cobren  ánimo  los  señores  de  acá,  que  aman  y  fauoreçen 
la  Compañía,  viendo  lo  que  el  Señor  por  ella  haze  por  medio 
suyo.  Sólo  diré  que  siento  algo  el  no  abrir  nuestro  Padre  esa 
puerta  de  obispar,  que  con  esa  sperança  qualquiera  trabaxo  y  aun 
qualquiera  hipocresía  se  sufriera,  hasta  ser  obispo:  agora  que 
V.  R.  me  desengaña,  conuiéneme  hechar  por  otro  camino  ',  y 
dar  quenta  desta  cobrança. 

Yo  hallé  en  poder  de  Hierónymo  Ruiz  y  están  todavía  en  el 
suyo,  docientas  mili  mrs.  que  tenía  cobradas,  del  año  de  52.  Lo 
demás  lo  auía  dado  al  P.  Francisco.  Yo  cobré  el  postrero  tercio 
de  aquel  año  y  el  primero  deste,  que  son  dozientas  y  sesenta  y 
seis  mili,  y  seisçientos  y  sesenta  y  seis  maravedís.  Hanme  librado 
agora  los  otros  dos  tercios  deste  año,  aunque  no  lo  a  viuido  todo 
el  P.  Francisco,  por  ser  mis  amigos  los  que  lo  dan,  que  son  otro 
tanto  como  los  dos  pasados,  que  monta  por  todo  lo  que  yo  agora 
tengo  recebido  y  librado  seteçientas  y  treinta  y  tres  mili  y  tre- 
zientos  y  treinta  y  tres  mrs,;  y  con  esto  estoy  pagado  de  todo  lo 
deste  año  de  quinientos  y  cinquenta  y  tres.  En  lo  que  toca  al  se- 
ñor duque  tráenle  sus  negocios  tan  alcançado,  que  ha  menes- 
ter bien  recogerse  para  desquitarse,  lo  qual  haze  agora,'  y  con 
fauor  del  Señor  speramos  su  descanso,  y  con  él  podrá  mejor  fa- 
uorecernos,  porque  ansí  lo  muestra;  lo  mesmo  digo  del  señor  don 
Joan  \  De  lo  que  sobresto  al  presente  pasa,  del  corte  que  lleuan 
sus  negocios,  pienso  quel  Padre  prouincial  da  alguna  quenta  en 
su  carta.. 

Por  vna  de  V.  R.  me  dixo  el  Padre  prouincial  que  screuía, 
pidiendo  algunas  cartas  para  Flandes.  Yo  tenía  alguna  notiçia 

*  Jocatur  hic  Tablares,  videturque  alludere  ad  Ignatii  et  Canisii  con- 
stantiam  in  declinando  episcopale  múnus  viennense,  quod  huic  defereba- 
tur.  Confer  PoLANCo,  t.  iii,  pag.  254,  n.  569,  pag.  264,  n.  590;  praecipue 
vero  epist.  P.  Lanoy,  supra,  n.  638,  pag.  4o3;  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iil, 
pag.  281 . 
■  ^  Carolus  de  Borja. 
^    Joannes  de  Borja. 


II  NOVEMBRIS  I55Ì       '  ¿93 

que  las  cosas  de  aquellas  partes  y  las  destas  no  estauan  agora 
de  sazón  para  tratar  desto,  y  después  que  e  oido  algunas  razones 
al  Padre  prouincial,  me  persuado  que  no  es  ésta  coyuntura  para 
tratar  deste  negocio  con  el  príncipe,  que  pareçe  que  se  habla  de 
su  pasada  para  allá;  que,  si  es  çierta,  avrà  mejor  lugar  su  fauor 
para  aquel  negocio:  y  porque  el  Padre  scriue  sobre  esto,  no 
alargo. 

Yo  ha  muchos  días  que  estoy  fuera  de  Alcalá,  en  Medina  del 
Campo  y  aquí  en  Valladolid,  hasta  poner  en  cobro  estos  dineros, 
y  porque  con  las  necesidades  grandes  del  emperador  se  alargan 
mucho  lo  pagamentos,  de  aquí  adelante  no  entiendo  de  cobrar 
por  ferias,  sino  en  el  mesmo  puerto  de  Requena,  donde  está  si- 
tuado el  juro;  y  porque  este  puerto  está  doze  leguas  de  Gandía, 
ó  poco  más,  pienso,  con  liçençia  de  nuestro  Padre,  pasarme  á 
Gandía,  adonde  terné  algún  estudio,  como  á  su  paternidad  allá 
suppliqué,  y  estaré  más  á  mano  para  cobrar  á  su  tiempo  este 
juro.  Sy  su  paternidad  manda  otra  cosa,  eso  haré. 

No  se  offreçe  otra  cosa  de  que  dar  yo  agora  quenta  á  V.  R. 
En  las  oraciones  de  nuestro  Padre  humilíssimamente  me  enco- 
miendo, y  con  harto  deseo  de  besar  sus  pies  antes  que  muera, 
y  en  las  de  V.  R.,  porque,  cierto,  que  particularmente  tengo  k 
V.  R.  en  mis  sacrifiçios,  y  en  las  oraciones  de  todos  los  Padres 
y  hermanos  charísimos  nuestros.  El  Señor  por  su  infinita  mise- 
ricordia nos  haga  dignos  de  complir  su  santa  voluntad  en  todo. 
Amén.  De  Valladolid  11  de  Nouiembre  1553.  D.  V.  R.  sieruo 
en  Jesu  Christo, 

Pedro  de  Tablares. 
Inscripüo:  Jhs.  Al  muy  R.do  en  Christo  Padre,  el  Padre 
M.e  Joan  de  Polanco,  de  la  Compañía  de  Jesús.  En  Roma. 


Epistolae  Mixtae,  tom.  ni. 


38 


594 


Epistolar  Mixtae — 706 


70H 

ANTONIUS  DE  ARAOZ 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALLISOLETO  II  NOVEMBRIS  I553 

Sti.  Ignatii  litteris  respondet. — Accusationem  quamdam,  eia  Polanco  inla- 
tam,  diluit. — Simonis  Rodericii  nimis  studiosus  non  fuit,  nec  de  Ignatii 
factis  in  Lusitaniae  turbinibus  sinistre  judicavit. — De  aliis  negotiis:  bona 
ab  uno  in  aliud  regnum  non  transferenda:  candidatos  sine  acceptione  per- 
sonarum  admittendos:  Loarte  et  Guzman  in  Societatem  cooptatos:  colfe- 
gium  an  Biatiae  (Baeza)  instituendum. — Placet  Araozio  ut  possint  inter 
socios  annumerari  etiam  illi,  qui,  ad  quaesitores  fidei  delati,  innocentes 
reperti  sint.  — Theotonium  in  Portugalliam  transiisse. — Patrem  Nadal,  in 
Lusitaniam  tendentem,  sociis  hispanis  satisfecisse.— Lic.  Hernâni. — De 
sociorum  aliquot  professione.  —  De  PP.  Tablares,  Villanueva,  Busta- 
mente,  Rojas.  —  De  collegio  Montisregii  et  Cordubae. — De  commora- 
tione  in  loco,  ubi  princeps  et  aula  regia  versentur. — De  burgensi  colle- 
gio.— De  tradenda  doctrina  Christiana. —De  transmittenda  pecunia  in 
urbem. — De  non  efflagitandis  a  principe  commendatitiis  litteris. — De 
paternitatis  titulo  non  usurpando:  vindicat  se  Araoz. 

Ilís. 

Muy  R.do  Padre  mío  en  Christo.  Gratia  et  pax  domini  nostri 
Jesu  Christi  sit  semper  nobiscum.  Pues  de  otras  cosas  auisará  el 
hermano  Gou,  esta,  con  licencia  de  V.  P.,  seruirá  de  hijuela,  y 
de  respuesta  á  vna  de  9  "  de  Junio,  que  he  recibido  poco  ha  por 
vía  de  Burgos. 

Açerca  de  que  ay  se  ha  entendido  más  claro  lo  que  antes  pen- 
sauan,  que  las  informaciones  de  M.e  Simón  y  de  los  suyos  tenían 
tomada  la  vna  oreja  de  los  de  Castilla,  y  avn  las  dos,  no  tengo 
qué  dezir.  Padre  mío,  más  de  que  Dios  perdone  á  quien  tal  in- 
formación ha  dado  ó  scripto,  y  así  digo  á  V.  P.  3  cosas:  la  pri- 
mera, que  nunca  M.^  Simón  por  sí  ni  por  otro,  á  lo  menos  á  mí 
ni  á  hombre  de  la  Compañía,  que  yo  sepa,  en  Castilla,  dió  infor- 

'  Ex  originali,  in  voi.  D,  quadruplici  folio,  n.  9,  prius  398-400.  Epi- 
stola manu  Fr.  Gou  exarata  est. 

-  Numerus  g  superpositus  videtur:  prius  duo  numeri  scripti  fuerant, 
fortasse  10. 


II  NovEMBEis  1553  595 

ción  ni  disculpa  alguna  asta  que  él  vino  á  Alcalá,  que  entonces 
abló  en  defensa  suya,  sin  ofensa  de  nadie;  y  esta  es  la  verdad 
Padre  mío.  La  2/,  que  él  siempre  pensó  que  yo  era  también  de 
los  que  tratauan  las  cosas  de  Portugal,  y  assi  se  pasó  derecho  á 
Barcelona,  sin  pasar  por  donde  yo  estaua;  y  quando  yo  lo  supe, 
ya  él  estaua  en  Barcelona.  La  3.*,  que  si  de  M.e  Simón  no  tube 
información,  tampoco  la  tube  de  los  otros  á  quien  V.  P.  imbió  su 
commissión.  Siendo  esto  así,  como  lo  es,  V.  P.,  Padre  mío,  juz- 
gue qué  orejas  podía  tener  él  ganadas,  y  así  quien  tal  informó, 
no  deuía  estar  bien  informado.  Y  pues  ya,  plaziendo  Dios,  será 
llegado  allá  el  P.  M.e  Syrñón,  dél  sabrá  V.  P.  si  es  verdad  lo  que 
digo.  No  tiene  V.  P.  hijos  tan  desobedientes  ni  tan  sin  respeto  en 
Castilla,  que,  si  dieran  la  vna  oreja  á  la  parte  de  otro,  no  guarda- 
sen veynte  para  la  de  V.  P.  Y  si  lo  dizen  por  mí,  no  pienso  que 
aya  hombre  en  la  Compañía,  ni  fuera  della,  que,  sabiendo  la  opi- 
nión, reuerencia,  y  respecto  que  mi  alma  tiene  á  V.  P.,  osase 
tratar  cosa  que  derogase  á  esto.  Y  porque  sería  caso  de  llorar,  y 
de  entrañable  desconsolación  para  mí,  si  pensase  tener  necessl- 
dad  de  prouar  lo  que  digo,  quiero  callar  en  esto,  con  dezir  que, 
si  tal  oreja  vbiese,  mereçería  lo  que  la  de  Maleo,  si  la  cosa  se 
vbiess  de  lleuar  por  rigor  de  justicia:  mas  gloria  á  Dios  por  la 
misericordia  con  que  nos  sufre. 

Quanto  á  la  satisfactión  que  me  da  el  P.  M.e  Polanco,  del  no 
hauérseme  dado  parte  de  las  cosas  de  Portugal,  no  tengo  qué 
dezir,  pues  entiendo  á  qué  sabe  el  satisfazer;  y  de  cosa  que  V.  P. 
mande  y  ordene,  no  ay  para  qué  darme  satisfactión,  por  la  bon- 
dad del  Señor,  quánto  más,  que  tengo  entendido  que,  si  no  me 
dieron  parte  los  de  acá,  fué  por  pensar  que  así  conuenía,  porque 
los  negocios  de  allá  no  dieron  lugar  á  ello  '.  Y  si  yo  alguna  vez 


'  De^is,  quae  ab  Araoz  attinguntur,  scripserat  jam  ad  annum  1552  Po- 
lanco, t.  ]i,  pag.  670,  n.  569:  ((Hujus  trepidationis  causa  fuit  quodP.  Igna- 
tius  expeditionem  hanc  [Patris  Michaelis  de  Torres]  in  Portugalliam  misit, 
ubi  tam  cito  res  expediendas  non  cogitare  poterai;  et  potius  ut  honesta  cum 
causa  ex  Portugallia  P.  Simon  recederet,  patentes  litteras  miserai,  quam 
quod  vellet  tam  cito  in  provinciam  Aragoniae  eum  venire;  nec  praemonen- 
dos  alios  censuit,  doliec  quid  in  Portugallia  factum  esset  intelligeret;  et  cum 


590  Epistolae  Mixtae— 706 

he  señalado  algún  sentimiento  desto  en  mis  letras,  ha  sido  sola- 
mente por  significar  que  no  me  hiziesen  cargo  de  hauer  recebido 
al  P.  M.e  Simón  en  Alcalá,  pues  no  tenía  auiso  ni  información 
para  hazer  lo  contrario,  y  así,  claro  estaua  que  yo  hauía  de  re- 
cibirle, y  seruirle  con  la  reuerencia  que  yo  deuo  y  tengo  á  los 
Padres  primeros,  y  así  lo  hize,  pensando  obsequium  me  praesta- 
re  Deo  *. 

Quanto  á  lo  que  dize  del  pasar  los  bienes  temporales  de  vna 
parte  á  otra,  que  no  se  entiende  de  vn  reyno  á  otro,  ni  sin  volun- 
tad de  los  fundadores,  y  que  así  no  será  durus  sermo,  bien  po- 
drá V.  P.  creer  que  todo  lo  que  determinare  me  será  á  mí  dulce- 
y  blando;  y  así,  lo  que  he  scripto  y  scriuiere  en  semejantes  ca- 
sos, no  será  m.ás  de  representar  á  V.  P.  lo  que  oygo  sentir  por 
acá,  entendiendo  que  V.  P.  huelga  desto,  y  sólo  sirue  para  re- 
presentar los  humores  de  la  gente,  pues  sé  que  V.  P.  los  sabrá 
bien  curar  con  el  fauor  del  Señor. 

Quanto  al  reçibir  gente  sin  acepción,  se  hará  lo  que  V.  P. 
manda,  que  será  no  excluir  los  buenos  sujettos,  y  con  todo  esta 
abrir  más  los  ojos  con  ellos,  mudándolos  á  otras  partes. 

Quanto  al  doctor  Loarte,  etc.,  no  tengo  qué  dezir,  pues  V.  P. 
le  ha  aceptado,  más  de  sperar  en  N.  S.  se  ha  de  seruir  mucho 
dello.  Temase  también  cuenta  con  los  discípulos  del  Padre 
M.e  Avila,  conforme  á  lo  que  V.  P.  manda,  no  desechando  álos 
que  parecieren  convenientes. 

Del  colegio  de  Vaeça  creo  yo  se  tratará  agora,  pues  el  Padre 
M.e  Nadal  y  el  P.  Francisco  se  verán  en  Córdoua;  y  pues  está 
en  buenas  manos,  qualquiera  buen  suceso  se  puede  sperar. 

Gustado  he,  Padre  mío,  de  lo  que  dice  el  Padre  M.e  Polanco 
de  parte  de  V.  P.  acerca  del  admitir  á  quien  saliese  libre  de  la 
inquisición,  haziendo  comparación  de  V.  P.  Yo,  Padre  mío,  no 
dudaua  en  ello  por  esto,  sino  por  pareçerme  que  se  deuí^a  diferir 
hasta  ver  en  qué  parará  lo  del  compañero  que  está  preso  -,  que 

causa  lateret  et  Patris  [Igiiatii]  consilium,  aliqui  ex  nostris,  ipsum  tantuiu 
effectum  cernendo,  admirationis  causam  aliquam  habebant.») 

*  Joan,  xvi,  2. 

*  Vide  supra,  epist.  633  et  6S9. 


II  NOVEMBRIS  1553 


597 


pareçe  cosa  digna  de  consy deración,  según  lo  que  por  acá  vemos 
cada  día;  y  confieso  que  en  estas  cosas  viuo  muy  recatado,  por  lo 
•que  conozco  de  los  humores  de  acá,  pareciendo  que,  pues  N.  S. 
nos  ha  guardado  en  tantos  años,  teniendo  los  ojos  de  muchos  so- 
bre nosotros,  contándonos  los  pasos,  y  avn  las  palabras,  que  es 
cosa  justa  tener  recato  y  miramiento,  pues,  según  los  humores 
de  acá,  modicum  fermentum  aria  grande  daño  á  la  masa  Como 
yo  tengo  auiso  de  buenos  originales,  de  quán  inquiridos  somos 
en  vida  y  doctrina,  procuro  quitar  las  ocasiones.  Así  que,  Padre 
mío,  esto  me  hazía  escrupular,  y  el  parecerme  que  deuía  dar  ra- 
zón dello  á  V.  P.,  y  sperar  su  resolución,  pareçiéndome  también, 
como  á  otros  muchos,  que  el  indiuiduo  no  tenía  tantas  partes, 
que  vbiésemos  de  arrisgar  nada  por  él:  mas,  bendito  sea  el  Señor, 
que  me  ha  consolado  con  lo  que  V.  P.  me  ordena 

Quanto  á  las  anexiones,  procuraré  lo  que  V.  P.  manda;  que 
se  cumpla  la  cantidad  de  los  mil  y  quinientos  ducados,  y  se  re- 
partan, y  se  prouea  de  acá  de  quien  lo  solicite  allá,  y  también 
para  la  expedición,  avnque  asta  agora  no  hallamos  tantos  bene- 
ficios, mas  procurarse  han  con  el  fauor  de  nuestro  Señor. 

El  hermano  don  Theotonio  pasó  enfermo  á  Portugal,  y  allá 
se  ha  visto  con  el  Padre  M.e  Nadal:  no  sé  cosa  particular  de  qué 
auisar  á  V.  P.  dél. 

He  recibido  la  información  que  el  Padre  M.e  Polanco  nos  da 
de  la  persona  del  P.  M.e  Nadal  ^  todo  eso  hemos  conoscido  acá 
con  lo  poco  que  le  tratamos,  y  créese  que  quanto  más  se  tratare, 
se  descubrirá  más  tierra  ó  por  mejor  decir  más  çielo:  bendito  sea 
el  Señor  por  ello.  Al  licenciado  Hernâni  se  ha  imbiado  el  auiso 
que  V.  P.  manda  sobre  su  escrúpulo 

•  1  Ad  Cor.  v,  6, 

^   Cf.  Polanco,  t.  in,  pag.  333,  n.  741  et  pag.  334,  »•  743- 
5   Habetur  apud  Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  765.  Cf.  Polanco,  m, 
pag.  427,  n.  946,  annot.  3. 

*  De  hoc  viro  bis  agit  Polancus,  t.  ili,  pag.  340,  n.  754,  et  t.  iv, 
pag.  430-431,  n.  926-927.  In  primo  loco  haec  tradit:  «Quidam  etiam  licen- 
tiatus  Hernâni,  theologus,  et  natione  cantaber,  Patrem  Franciscum  Bor- 
giam  comitari  solebat,  et  in  cantábrica  lingua  populo  rudiori  conciones  ejus- 
-dem  Patris,  quas  in  castellano  idiomate  habebat,  vulgo  non  intelligenti  hoc 
idioma,  in  cantábrico,  ipsis  vernáculo,  declarabat».  In  secundo  autem  loco, 


5g8  EpiSTor.AE  MixTAE  -  706 

Quanto  á  la  professión  del  P.  Villanueua  y  del  P.  Tablares, 
bien  creo  la  rehusarían  ellos,  ni  yo  sé  que  la  pretiendan;  y  corno 
el  P.  Tablares  retiene  asta  agora  sus  beneficios,  asta  acabar  de 
pagar  sus  deudas,  no  creo  daría  mucho  gusto  á  todos  su  profes- 
sión, según  la  celebran  por  acá,  pareciéndoles  que  no.  se  da  sino 
â  personas  muy  consumadas,  ni  todos  acaban  de  entender  la  di- 
ferencia destas  dos  professiones,  y  así  pasaría  todo  por  vna  me- 
dida; y  como  por  acá  se  vsa  tanto  lo  cerimonial,  hazen  muchas 
anatomías  y  grandes  scrutinios  sobre  cada  cosilla,  y  tienen  más 
cuenta  con  quién  es  professo,  y  quién  no,  y  con  otras  cosas,  que 
en  otras  partes,  y  así  multa  licent  quae  non  expediunt  Tengo 
yo  tan  buena  opinión  del  P.  Tablares,  que  si  le  hiziesen  juez 
d-esta  causa,  él  daría  sentencia  contra  sí,  si  se  puede  dezir  con  • 
tra.  Del  P.  Villanueva  no  se  pueden  temer  tantos  inconuenien- 
tes  en  las  gentes,  avnque  no  dexaría  de  ser  muy  grande  el  sa- 
berse lo  poco  que  ha  studiado,  y  no  se  pueden  hazer  capaces, 
como  digo,  desta  diuisión  de  professión,  y  es  odioso  en  gran  ma- 
nera el  quarto  voto,  specialmente  en  los  religiosos:  sed  quid  inde? 

Quanto  al  P.  Bustamante,  avnque  él  esté  en  predicamento  de 
tan  letrado  y  predicador,  que  por  solo  esto  se  le  deuía  anticipar 
ó  acelerar  la  professión,  pues  avn  no  ha  dos  años  que  está  en  la 
Compañía,  basta  para  habilitarlo  el  parecer  así  á  V.  P.  No  digo 
esto,  Padre  mío,  porque  yo  no  tenga  mucha  opinión  de  su  spí- 

ubi  res  anni  1554  perstringuntur,  illius  obitus  notatur,  vocaturque  «vir  val- 
de  pius  et  eruditus». — Quonam  vero  scrupulo  exagitaretur  Hernâni,  equi- 
dem  plane  ignoramus:  conjicimus  tamen  illum  angi  dubio  aliquo  ad  raticnem 
genusque  suae  vitae  spectante,  cum  hinc  nomen  Societati  vellet  dare,  hinc 
momentis  quibusdam  retraheretur.  Illud  certo  constat  ipsum  P.  Michaeli 
Ochoa  adhaesisse,  quin  immo  ejus  nomen  inter  socios  ognatenses  in  cata- 
logo, a  P.  Nadal  anno  1554  confecto,  reperiri.  Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  761. 
Cf.  Polanco,  t.  iv,  pag.  480,  annot.  2.  Quod  autem  in  postremo  hoc  loco,^ 
conjecturis  ducti,  asseruimus,  id  nunc  ex  quadam  epistola  curionis  oppidi 
Rentería,  suo  tempore  edenda,  confirmare  licet:  «Con  quien  yo  solía  comu- 
nicar en  estas  partes,  hera  el  licenciado  Hernâni,  vicario  que  hera  de  Çuma- 
ya,  el  qual,  después  de  aver  echo  arto  fructo  por  toda  Bizcaya,  ofreció  la 
ánima  á  su  criador  el  verano  pasado  en  la  villa  de  Lequeito,  con  arto  con- 
tentamiento que  tubo  con  la  carta  de  V.  P.,  para  en  seguridad  de  su  cons- 
cientia.  » 

'    I  Ad  Cor.  vi,  12, 


II  NovEMBRis  1553  599 

ritu  y  talento,  y  mediocre  de  su  erudición,  mas  de  por  represen- 
tar á  V.  P.  los  inconuenientes  que  ay  de  hauer  otros  más  anti- 
guos, y  no  menos  doctos,  y  en  hauer  tan  poco  que  está  en  la 
Compañía  y  ser  él  muy  conoscido:  sed  quorsum  hoc,  pues  está 
la  cosa  ya  determinada?  Y  spero  en  N.  S.  se  ha  de  seruir  dello. 
Tengo,  Padre  mío,  algunas  veces  vn  zelo,  y  por  ventura  indis- 
creto, de  las  cosas  de  la  Compañía,  que  sola  la  determinación  de 
V.  P.  ó  de  quien  estuviere  en  su  lugar,  me  puede  dar  paz  (digo 
mi  culpa  dello). 

Quanto  al  P.  Rojas,  antes  de  agora  se  le  ha  representado  la 
professión  de  tres  votos,  y  no  se  ha  podido  quietar,  y  así  pienso 
que  elegirá  antes  el  studiar  que  otra  cosa;  y  por  no  desconsolar- 
le, le  he  scripto  que,  quando  el  Padre  M.e  Nadal  venga,  se  trata- 
rá de  su  particular. 

Esta  es  respuesta  de  las  de  9  de  Junio.  Después  acá  hemos  re- 
cibido otras  de  14  de  Agosto.  Las  que  venían  para  el  P.  M.e  Na- 
dal, para  el  P.  Francisco  y  otras  partes,  se  han  imbiado  árecado. 
El  Padre  M.e  Nadal  partió  para  Santiago  á  tratar  con  el  conde 
de  Monterey  No  he  sabido  después  acá  cosa  particular,  más 
de  que  la  condesa  que  está  aquí,  y  se  confiesa  conmigo,  me 
ha  dicho  que  el  conde  es  ya  partido  de  Santiago  para  acá. 

El  P.  Francisco,  el  Padre  don  Antonio,  el  P.  Villanueua,  el 
P.  Bustamante,  el  P.  Nauarro,  y  el  M.e  Marcello,  el  licenciado 
López,  M.e  Benito,  el  hermano  Ramírez,  el  hermano  Bernardo, 
y  Joseph,  que  es  scriuiente  del  P.  Francisco,  están  en  Córdo- 
ua  '\  Agora  imbían  á  llamar  al  P.  Ramírez  *  que  leía  ^  gramá- 
tica en  Medina,  y  otros  dos  de  Gandía,  y  tres  de  Alcalá  para  oyr 
latinidad,  y  así  yrán.  Quieren  començar  á  leer  gramática  y  lati- 
nidad con  mucha  diligencia. 

'  Vide  Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  202,  n.  18. — Comes  autem  de  Monterey 
erat  Alphonsus  de  Acevedo  et  Zuñiga.  Vide  supra,  epist.  507,  pag.  27, 
annot.  4. 

-    Maria  Pimentel  et  Velasco. 

'  In  epist.  696,  pag.  574  et  575,  de  initiis  cordubensis  collegii  hujusque 
sociis  diximus. 

*    P.  Michael  Ramirez. 
^    Ms.  ley  a. 


òoo  Epistolae  Mixtae— 706 

Del  camino  que  N.  S.  allá  ha  descubierto,  entenderá  V.  P. 
por  esta,  que  es  copia  de  vna  del  P.  Villanueua,  que  fué  allá  á 
dar  orden  en  algunas  cosas:  bendito  sea  el  Señor  por  todo. 

Quanto  al  residir  en  la  corte,  sin  condenar  el  pareçer  de  los 
de  Portugal,  que  huyen  della,  no  se  me  acuerda  que  yo  haya 
hecho  tal  condenaçión,  más  de  pydir  consejo  á  V.  P,  de  lo  que 
hazía,  pues  ellos  mostrauan  no  pareçerles  bien,  ó  á  lo  menos  de- 
zían  que  tenía  más  obligación  de  acudir  á  Salamanca,  é  yo  hauía 
estado  en  ella  poco  hauía,  y  no  sentía  cosa  que  requiriese  mi 
presencia;  y  p'orque  me  criaron  scrúpulo,  pydía  el  parecer  de 
V.  P.,  entendiendo  el  residir  algo  más  en  la  corte,  quando  ella 
estuviese  donde  vbiese  casa  de  la  Compañía,  porque  de  otra  ma- 
nera 3^0  no  yría  ni  asomaría  á  ella,  si  no  fuese  por  alguna  causa 
muy  vrgente  ^ . 

La  casa  de  Burgos  se  llamará  colegio  (y  no  casa,  como  V.  P. 
lo  manda)  y  se  dará  orden  cómo  se  principie  á  leer,  avnque  agora 
don  Hernando  -  y  todos  están  muy  sentidos  de  la  yda  del  Padre 
M.e  Strada  á  Córdoua  por  orden  del  Padre  M.e  Nadal.  En  su  lu- 
gar vernán  el  doctor  Loarte,  y  don  Diego,  y  eso  me  scriue  él  que 
spera  para  partirse.  El  sitio  siempre  me  paresció  á  mí  incómodo; 
mas  el  Padre  M.e  Strada  por  su  charidad,  y  por  no  hauer  otro  á 
propósito,  conclu3^ó  en  él. 

Quanto  al  leer  la  doctrina  Christiana,  haré  lo  que  V.  P.  man- 
da. Yo  la  prediqué  quarenta  días,  y  avn  creo  que  más,  pública- 
mente, después  que  hize  professión.  Deseo  saber  si  basta  esto,  ó 
si  es  la  intençión  de  V.  P.  que  la  torne  á  leer  otra  vez;  que  eso 
haré  con  mucha  alegría 


'  Attingit  haec  PoLANCUS,  t.  pag.  369,  n.  Sli:  pagina  vero  329, 
ejusdem  voluminis,  annot.  l,  exhibet  Sti.  Ignatii  responsum. 

^  Ferdinandus  de  Mendoza.  Hujus  sensum  ob  P.  Estrada  profectionem 
significavit  hic,  epist.  698,  pag.  579.  Vide  infra,  epist.  709. 

^  Haec  respondit  Polancus  ex  comm.,  14  Aug.,  quod  ad  christianam 
doctrinam  a  professis  tradendam:  «Acerca  del  enseñar  la  doctrina  cristiana, 
parece  á  Nuestro  Padre  que  no  se  deban  tomar  en  descuento  otros  tantos 
sermones,  si  en  ellos  no  se  tratase  algún  punto  de  la  doctrina  cristiana;  pero 
en  el  lugar  ó  lugares,  en  las  veces  que  querrá  V.  R.,  se  pueden  acabar  estos 
cuarenta  días;  y  no  se  entienden  cada  año,  sino  una  vez  tantum,  por  la 


II  NOVEMBRIS  1553  601 

Acerca  de  los  dineros,  el  P.  Tablares  scriue,  que  vino  aquí 
tres  días  ha,  y  porque  los  dineros  que  ymbiauan  para  el  cardenal 
de  la  Cueua  y  para  el  de  Burgos,  los  han  buelto  de  Mallorca,  no 
osando  pasar  las  galeras,  por  la  armada  del  turco,  tratamos  ago- 
ra de  poderlos  imbiar  por  vía  de  mercaderes,  porque  otra  al  pre  - 
sente no  se  halla;  y  para  entender  en  solo  esto,  está  aquí  el 
P.  Tablares,  que  sin  duda.  Padre  mío,  siente  mi  alma  la  falta 
que  hazen,  sino  que  los  tiempos  y  los  pasos  están  tales,  que  se 
pasa  trabajo  en  poderlos  ymbiar  seguros;  mas  hazerse  ha  agora 
todo  lo  fatible 

En  lo  de  Santiago,  ya  por  otros  he  anisado  á  V.  P,,  y  también 
creo  yo  habían  scripto  de  Portugal,  cómo  se  resolvieron  los  que 
tenían  cargo  del  colegio,  en  que,  conforme  á  la  mente  del  fun- 
dador, no  se  podía  dar  á  la  Compañía,  y  con  esto  se  bolvió  á 
Portugal  el  Padre  doctor  Torres  y  después  el  conde  de  Monte- 
rey  le  ha  scripto  que  se  podría  tomar  algún  medio  de  dar  cierta 
parte  á  la  Compañía  para  sustentar  algunos  studiantes  della,  y 
scriuía  el  partido,  y  el  Padre  M.e  Nadal  me  scriuió  á  mí  que  no 
era  cosa  que  conuenía  á  la  Compañía,  mas  que  por  no  dexar  de 
hazer  toda  buena  diligencia,  de  Sant  Finz  se  llegaría  á  Santiago 
para  tratar  dello:  no  he  sabido  después  el  suceso;  cada  día  le 
spero  saber. 

De  Granada  no  sé  que  ofrezcan  otra  casa  más  de  vna  que  tie- 
ne allí  vno  de  la  Compañía,  que  está  en  Portugal  %  y  avn  creo 
no  es  suya,  sino  de  vn  hermano  suyo,  el  qual  piensan  nos  la  dará, 
mas  no  ay  otro  fundamento,  que  yo  sepa,  y  avn  sobre  eso,  más 
ha  de  vn  año  que  no  me  an  hablado.  El  Padre  M.e  Nadal  ha  or- 


obligación  de  la  profesión,  si  otra  cosa  no  ordenase  el  superior.»  Polanco, 
t.  III,  pag.  370,  n.  814,  annot.  l. 

'  C.f.  epist.  superiorem.  Penuria  autem,  qua  collegium  romanum  pre- 
mebatur,  dicitur  a  Polanco,  t.  iii,  pag.  9,  n.  10. 

-    Vide  epist.  507,  pag.  27  et  28,  necnon  epist.  627,  pag.  375. 

P.  Jacobus  de  Santacruz,  cujus  frater,  de  quo  statim  fit  mentio,  voca- 
batur  Christophorus  Sanchez.  Saepe  enim  ínter  fratres,  etiam  germanos,  co- 
gnomina reperiebantur  diversa,  cum  alius  sibi  cognomen  aviae  suae  assume- 
bat,  alius  matris  paterno  anteponebat,  etc.  Cf.  Polanco,  t.  iv,  pag.  464, 
n.  991. 


6o2 


Epistolae  Mixtae— 706 


denado  que  vaya  allá  M.e  Joan  Aluarez  ',  por  vitimo  remedio 
de  su  salud,  por  consejo  de  médicos. 

Acerca  de  las  cartas  de  su  alteza  para  Flandes,  yo  hiziera 
luego  la  diligencia  que  debo,  si  no  fuese  por  tener  tomado  el 
pulso  á  algunas  cosas  que  lo  dificultan,  por  no  estar  lo  de  allá 
tan  asentado  como  conuernía,  y  ser  coyuntura  que  su  alteza  ha 
de  tenerlos  dulces,  y  mostrarse  protector  de  sus  statutos;  y  así 
ha  parecido  por  buenos  respectos  no  menear  esta  cosa,  porque 
cartas  comunes  harían  poco  frutto,  y  efficaces  no  pareçe  con 
uengan  por  agora.  Si  su  alteza  pasare  á  Flandes,  en  su  presen- 
cia se  podrá  tratar  dello,  y  no  faltará  quien  lo  solicite.  Las  otras 
para  su  santidad  y  para  los  cardenales  sobre  el  colegio  Borgia, 
ha  parescido  no  ser  materia  sobre  la  qual  deua  su  alteza  scriuir 
in  genere,  si  no  vbiese  alguna  cosa  particular  sobre  qué  scriuir; 
y  plegué  á  Dios  no  sea  escusa,  y  algún  humor  de  no  querer  en- 
cargar nada,  rebus  vt  nunc.  Y  también  hemos  habido  tantas  car- 
tas de  su  alteza  por  acá,  que  es  menester  tener  consideración  á 
no  importunar.  También  el  Padre  M.e  Nadal  pyde  algunas  para 
Santiago,  de  manera  que  contáuamos  pocos  días  ha,  que,  sin  las 
que  su  alteza  ha  scripto  poco  ha,  me  pydían  para  diuersas  partes 
de  la  Compañía  más  de  veinte  letras  de  su  alteza;  y  como  han  de 
pasar  por  manos  de  secretarios  y  referendado  res,  pareçe  que  es 
como  tratar  en  signatura  de  muchas  anexiones. 

Las  cartas  de  V.  P.  para  el  conde  y  condesa  de  Ribagorça  - 
se  les  imbiaron,  y  también  al  P.  Francisco  las  suyas,  que  está  ya 
en  Córdoua,  de  buelta  de  Portugal,  como  más  largo  he  scripto 
á  V.  P.  por  otras. 

'    Hic  deinde  Joannes  Paulus  dictus  est. 

-  Ludovica  de  Borja  ejusque  maritus  Martinus  de  Aragon  et  Gurrea, 
qui  in  pictis  tabellis,  apud  dynastas  de  Villahermosa,  ejus  nepotes,  asser- 
vatis,  Martinus  de  Gurrea  et  Aragon  cognominatur:  aD.  Martin  de  Gurrea  y 
Aragon,  Hijo  del  Conde  de  Ribagorza,  Don  Alonso  Felipe  de  Gurrea  y 
Aragon  y  de  la  tercera  mujer  de  este  Doña  Ana  Sarmiento  de  Ulloa.  Conde 
de  Ribagorza,  Duque  de  Luna,  V  Duque  de  Villahermosa,  á  quien  llamaba 
Felipe  II  el  filósofo  aragonés.  Marido  de  la  Venerable  Doña  Luisa  de  Borja. 
Nació  en  1525.— Murió  en  1581.1)  NONELL,  La  Santa  D uqu esa, pag.  158,190. 
— Caeterum  tres  Sti.  Ignatii  epistolas,  quarum  mentio  heic  fit,  habes  inter 
ejus  Cartas,  t.  iii,  pag.  268-276. 


II  NovEMBRis  1553  6o3 

El  marqués  de  Sarria  que  va  por  embaxador,  viene  aquí 
á  casa  muchas  vezes.  El  conde  de  Mélito  y  Ruygómez  le  han 
encargado  mucho  las  cosas  de  la  Compañía,  e  yo  le  he  hablado 
también;  spero  será  muy  propicio  en  todo:  dízeme  que  pasará 
por  Flandes.  El  hará  el  oficio  y  efecto  que  hizieran  las  cartas,  y 
haremos,  plaziendo  á  Dios,  quando  sea  llegado  á  esa  ciudad,  que 
su  alteza  le  scriua  sobre  esas  cosas,  para  que  de  su  parte  haga 
buen  oficio  con  su  santidad  y  con  los  cardenales. 

Quanto  á  las  quexas  del  P.  Christóual  Mendoça,  no  sé  qué 
dezir  más  de  conoscer  que  habré  faltado,  en  no  scriuirle  tantas 
vezes  como  deuía,  mas  creo  que  han  sido  algunas  más  de  las  que 
él  señala,  y  creo  que  más  sufre  su  desconsolación,  de  no  hauerle 
imbiado  gente,  que  de  no  hauerle  scripto.  Yo  terné  más  special 
cuydado  de  consolarle,  y  así  le  he  scripto  para  que  se  vea  con 
los  de  Cordo ua  -. 

Gustado  he  de  lo  que  me  scriue  el  Padre  M.°  Polanco  de  la 
paternidad  ^  y  también  he  gustado  de  que,  hauiendo  dos  años 
que,  tomando  cierta  ocasión,  la  prohibí  por  obediencia,  ymbian- 
do  patentes  por  las  casas  (lo  qual  se  guarda)  no  haya  llegado  á 
noticia  de  V.  P.  y  del  Padre  M.e  Polanco.  Apocada  ambición 
sería  tratar  de  questión  de  nombre,  y  cosa  que,  no  sólo  en  la  ley 
diuina,  mas  avn  en  la  humana,  ofende:  yo  no  la  inuenté,  ni  puse 
este  pecho.  Quando  començaron  á  vsar  della  años  ha,  lo  prohibí, 
y  scrini  á  V.  P.  dando  razones  para  que  no  se  vsase  tal  térmi- 
no *,  Tengo  la  carta  en  que  me  scriuió  el  Padre  M.e  Polanco  de 
parte  de  V.  P.,  que  me  dexase  guiar  por  lo  que  pareciese  al 
P.  Francisco,  que  entonces  era  duque,  y  como  él  ha  estado  siem- 
pre desta  opinión,  salió  con  la  suya,  y  quando  yo  entendí  en 

'    Ferdinandus  Ruiz  de  Castro  et  Portugal. 

*  Cf.  Nadal,  Episf.,  t.  i,  pag?  224,  n.  10. 

*  ((Jussit  P.  Ignatius  ut  nuUus  ex  Societate  se  (licet  Praepositus  Ge- 
neralis  esset)  hoc  Paternitatis  nomen  compellaret,  et  nemini  ex  inferioribus 
Praepositis,  etiam  Provincialibus,  hanc  appellationem  deferri  voluit;  et 
piacere  sibi  magis  testatus  est  simplicem  illum  modum,  quo  prius  in  Socie- 
tate primi  Patres  utebantur;  sed  si  consuetudo  id  non  ferret,  ne  ultra  ap- 
pellationem Reverentiae  procederetur,  prohibuit.»  POLANCUS,  t.  lil,  p.  370, 
n.  815. 

*  Videantur  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  114,  I15,  et  pag.  153,  etc. 


6o4  Epistolas  Mixtae — 706 

Roma  que  á  algunos  ofendía,  la  quise  prohibir.  Luego  en  salien- 
do della,  el  P.  Francisco  me  fué  siempre  á  la  mano,  et  haec  est 
veritas;  y  con  todo  esto  yo  busqué  ocasión  para  prohibirlo,  como 
digo,  y  es  de  gustar  que  los  [que]  más  antes  mostrauan  ofenderse 
dello,  obedeçen  con  más  dificultad  la  prohibición:  sed  quorsum 
haec?  Confieso  á  V.  P.,  Padre  mío,  que  me  causa  gran  corri- 
miento pensar  en  ello,  quánto  más  scriuirlo;  y  así,  como  de  ques- 
tión  de  nombre,  nunca  he  dado  auiso  á  V.  P.,  con  hauer,  como 
digo,  dos  años,  y  así  trato  á  los  más  con  R.^,  y  con  ygual  sabor 
los  llamaría  señoría,  si  conuiniese.  Perdóneme  V.  P.  por  tratar 
desta  materia,  que  es  arto  indigna  de  hazer  tanto  caudal  della, 
en  carta  que  va  para  V.  P. 

Si  este  correo  se  detuviere,  ymbiaré  á  V.  P.  la  relación  de 
todas  las  casas  y  de  los  particulares  delias,  y  si  no,  hazerlo  he 
con  el  primero,  avnque  3'a  lo  he  hecho  en  las  pasadas.  Y  por  esta 
no  más,  de  humilmente  encomendarme  en  las  orationes  de  V.  P., 
en  cuya  alma  y  en  las  de  todos  Jesu  Christo  N.  S.  su  santo  amor 
conserue  y  prospere .  Amén .  De  Valladolid  11  de  Nouiem- 
bre  1553 

Manu  P.  Araoz:  Porque  todavía  ando  achacoso  de  los  ojos  y 
caveça,  scriuo  de  mano  agena:  V.  P.  la  perdone;  que  del  scriuir 
de  la  mía  siento  notable  dapño;  y  con  algunos  seglares  no  lo 
puedo  scusar,  por  la  calidad  de  los  negocios  que  se  tratan.  Por 
temor  que  el  correo  se  parta,  no  puedo  corregir  esta  letra:  V.  P. 
perdone  las  faltas.  De  Valladolid  xi  de  Noviembre  1553.  V.  P. 
minimus  filius, 

t 

Araoz 

•  Hucusque  manu  Fr.  Gou  omnia  conscripta  sunt.  Hujusmodi  Araozii 
litteris  rescripsit  Ignatius  :  u  Porque  en  algunas  vuestras  cartas  dais  señal 
de  sentir  que  en  mí  hubiese  algún  concepto  de  vuestra  persona,  cual  yo  no 
siento  ni  he  sentido,  di  comisión  á  Maestro  Polanco  que  os  escribiese,  y  á 
él  me  remito;  pero  en  general  diré  esto  solamente;  que  de  vuestra  fidelidad, 
si  yo  dudase,  no  sé  hombre  ninguno  de  quien  me  fiase:  pero  de  esto  no 
más.))  21  Jul.  1554.  — Car/as  de  San  Ignacio,  i  iv,  pag.  222. 


12  NOVEMBRIS  1553 


605 


Í07 

JOANNES  DE  VEGA 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MESSANA  12  NOVEMBRIS  1553 

Epistolam  a  praefectis  sodalitatis  Stae.  Mariae,  proregi  datam,  et  transum- 
ptum  litterarum  ipsius  Ignatio  mittit. — Aliquis  e  Societate  ad  opus  de 
redeniptione  captivorum  exposcitur. — Prorex  de  se  demisse  sentii. 

t 

Muy  Rdo.  señor  Padre.  Por  la  carta  originai  que  me  han  es- 
crito los  gouernadores  de  la  cofradía  de  sancta  Maria  de  Jesús  de 
la  redençión  de  cautiuos,  de  Nápoles,  y  por  la  copia  de  la  que  yo 
les  respondo,  verá  V.  P.  la  ocasión  que  se  ofresçe  de  poder  ha- 
zer  seruicio  á  nuestro  Señor,  y  obra  de  caridad  en  encaminar 
persona  y  dar  industria  para  que  se  effectúe  lo  que  piden  ^  Y 

•    Ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  3,  prius  156. 
'    Epistola  praefectorum  Conf raternitatis  de  Redemptione  captivorum^ 
ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  I,  prius  152,  est  hujusmodi: 

t 

Illmo.  et  Eccmo.  signor.  Essendone  stato  ñoñamente  commesso  dala 
Ecctia.  del  Rmo.  cardinale  ,  locotenente  generale  de  S.  M.  Cesarea  in 
questo  regno  di  Napoli,  il  guberno  de  la  deuotissima  compagnia  de  la  re- 
demptione de  captiui,  eretta  da  poco  tempo  in  equa,  como  è  noto  ala  E.  V.  ^ 
ritrouamo  che  è  stata  gran  suspittione  di  essere  stato  commesso  fraude  et 
inganno  da  quelli,  ali  quali  è  stato  dato  carriço  del  ricatto  de  cento  et  de- 
cesete  xpiani.  fin  equa  recattati  et  agiutati  da  questo  sacro  loco,  et  che 
corre  difficultà  grande  a  tronare  persona,  la  quale  uada  ad  esequir'  questa 
negotio  in  li  loci  d'infideli,  doue  se  ritrouano  li  poueri  xpiani.  captiui,  con 
quella  charità  et  fede  che  conuiene  per  una  tanto  opera  pia.  Et  desiderosi 
de  tronare  qualche  bono  espediente,  che  possiamo  continuare  questa  san- 
tissima opera,  et  che  si  esequa  con  charità  et  fede  como  recerca,  essendo  la 
E.  V.  in  loco  più  propinquo  ale  parte  d'infideli,  inimici  de  nostra  santa 
fede,  et  del  santissimo  nome  de  Xpo.  benedetto,  come  Aligerbi,  Tripoli,  et 
tutta  la  costa  di  Barbaria,  et  doue  son  dele  persune  assai  prattiche  in  detti 
lochi;  sapendo  mo  certo  che  ama  le  opere  pie,  et  le  agiuta  sempre,  ne  ha 
parso  con  questa  supplicarla  reste  semita  per  amore  de  Xpo.,  primo,  et  ap- 
presso per  fare  gratia  a  noi  altri,  di  comandare  ad  alcuno  suo  creato  et  ser- 
uitore  di  hauere  diligenti  et  fidele  informatione,  si  lloco  fosse,  qualche  per- 
sona da  bene,  la  quale  uolesse  andare  ad  recattare  li  nostri  xpiani.,  et  che 
fosse  tale,  che  mirasse  più  ala  anima  sua,  et  al  seruitio  de  Iddio  che  non  a 


6o6 


Epistolae  Mjxtae— 707 


siendo  la  obra  que  es,  no  me  queda  á  mí  qué  dezir,  sino  que  effec- 


guadagno  deli  dinari  et  robbe,  perchè  se  li  darria  ampia  commissione,  et 
serria  ben  trattato;  o  nero  se  si  potesse  tronare  et  pensare  qualche  altro 
espediente,  che  se  recattassero,  et  il  dinaro  de  questa  elemosina  se  dispen- 
desse fidelmente  et  senza  inganno;  et  di  quanto  li  occorresse  sopra  di  questo 
negotio,  tenercene  auisati,  perchè  pensarriamo  gouernarce  con  lo  parere  de 
la  E.  V.,  la  quale  nostro  Signore  esalte  in  maggiore  stato  con  quella  felicità 
che  desea.  Da  Napoli  lo  di  xv  de  Ottubro  1553.  D.  V.  E.  seruitori,  li  gouer- 
nadori  de  la  confraternita  de  Sta.  Maria  de  Jesù,  de  redemptione  de  cap- 
tiui, 

Fracesco  de  K euser  [?]  Vic.s  Neap.      Il  conte  dh  Montecaluo. 

 Spinola.  Petro  Coppula. 

Al  111. e  viceré  de  Sicilia. 

Inscriptio:  f  Al  Illmo.  et  Eccmo.  signor,  il  signor  don  Joanne  de 
Uega,  ulcere  locumtenente  et  capitaneo  generale  dela  Maestà  Cesarea  nel 
regno  de  Sicilia 

Sicilia. 

Huic  epistolae  Joannes  de  Vega  in  hunc  modum  respondit,  ex  transum- 
pto  coaevo,  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  2,  prius  155: 

t 

Illustres  y  muy  magníficos  señores.  Por  la  carta  que  VV.  SS.  me  scri- 
uieron,  he  visto  quán  bien  vsan  de  la  caridad  y  dell  oficio  que  se  encar- 
garon, auiéndose  contentado  de  que  yo  reçiua  parte  y  goze  de  obra  tan 
pía  y  santa,  como  es  redemir  los  cautiuos  xpianos. ,  que  están  en  poder  de 
infieles,  lo  qual  les  tengo  en  munclia  merced,  y  quedo  obligado  á  seruírselo 
en  otra  cosa  que  se  ofrezca.  En  especial  que  espero  en  Dios  que  tomará  este 
negoçio  buen  camino,  porque  el  xeque  [que]  al  presente  es  de  los  Gelues, 
que  se  llama  Solimán,  es,  para  moro,  de  buena  calidad,  y  que  ha  reçebido 
buenas  obras  de  Hernando  de  Uega,  mi  hijo,  quando  estaua  en  Africa,  y  de 
mí,  no  embargante  que  agora  esté  en  deuoción  de  los  turcos,  por  la  varie- 
dad y  mudança  de  estado  que  ha  hauido  en  aquella  ysla  desde  poco  acá,  y 
anssí  pienso  que,  siempre  que  fuesse  allá  persona  con  letras  nuestras,  el  xe- 
que haría  de  aquellos  buenos  ofiçios,  que  su  costumbre  sufre.  Y  pensando 
en  la  persona  que  será  buena  para  semejante  efecto,  que  es  lo  prinçipal,  y 
que  tenga  las  partes  que  VV.  SS.  me  scriuen,  se  me  ha  ofresçido  vn  Do- 
mingo de  Riba,  natural  del  reyno  de  Aragón,  que  está  en  el  colegio  de  Jesús, 
que  ahora  nueuamente  se  ha  fundado  en  la  ciudad  de  Palermo,  que  me  di- 
zen  que  es  persona  de  mucha  confiança  y  buen  recaudo,  y  de  gran  bondad  y 
virtud;  mas  porque  en  cosa  semejante  se  deue  hombre  no  fiar  de  sí  solo, 
siendo  la  profesçión  desta  Compañía  de  Jesús,  de  exercitar  las  obras  de  mi- 
sericordia y  hazer  prouecho  á  las  ánimas,  como  por  muchos  exemplos  se  ha 
uisto,  en  que  Dios  les  ha  dado  particular  graçia,  y  siendo  el  superior  della 
el  R.  P.  miçer  Ignacio  de  Loyola,  que  reside  en  Roma,  me  ha  paresçido  lo 
más  conuiniente  y  á  propósito,  auisalle  de  la  petición  de  VV.  SS.  y  desta 
persona  que  acá  se  nos  ofresçe,  y  pedille  que,  si  á  él  le  ocurre  otro  mejor 


12  NOVEMBRIS  1553  607 

tuaremos,  conia  ayuda  de  Dios  y  consejo  de  V.  R.,  aquello  á 
que  Dios  le  espirare  y  nos  auisará 

Lo  demás  es,  que  del  Padre  miçer  Jerónimo  Doménech  sé 
siempre  de  la  salud  de  V.  P.  y  sus  sanctos  exercícios  y  trauajos, 
lo  qual  no  podrá  hombre  '  dezir  de  los  que  tiene  acá,  porque  son 
trauajos  del  mundo  y  de  vanidad  y  ambición;  y  si  alguno  es  de 
otra  calidad,  son  exerçitados  con  tan  poca  caridad  y  floxeza,  que 
primero  que  se  ganan,  se  pierden:  y  con  todo  esto  es  tanta  la  mi- 
sericordia de  Dios,  que  no  desconfía  á  nadie;  quien  ruego  guarde 
y  prospere  en  su  santo  seruicio  la  muy  Rda.  persona  de  V.  P. 
De  Mecina  á  xii  de  Nouiembre  1553.  Al  seruiçio  de  V.  P., 

Juan  de  Vega. 

Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  señor,  Padre  miçer  Ignaçio  de  Lo- 
yola, prepósito  de  [la  Compañía]  de  Jesús,  en  Roma. 

ANTONIUS  GOU 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALLISOLETO  12  NOVEMBRIS  Í553  '\ 

Epistola  apologetica. — Patrem  Araoz  defendit  et  laudat. 
t 

Jhs. 

Muy  Rdo  en  X.°  Padre.  La  summa  gracia  y  amor  de  Jesu- 
christo  N.  S.  sea  en  nuestro  continuo  fauor  y  ayuda.  Amén. 

para  este  offiçio,  nos  auise  dello;  y  si  este  le  paresçiere  más  suffiçiente,  tam- 
bién, lo  qual  sé  çierto  que  hará  con  vna  suma  caridad  y  discreçión.  Por 
esso  VV.  SS,  le  embíen  las  cartas  que  van  aquí  para  S.  P.,  porque  yo 
tengo  confiança  en  Dios  que,  el  que  este  justo  hombre  nombrare,  será  el 
más  conuiniente  de  los  que  se  podrán  hallar  para  semejante  obra;  en  las 
quales  nuestro  Señor  les  conserue  y  aumente  siempre  con  mucha  salud  y 
prosperidad  de  sus  111. s  y  muy  magníficas  personas.  De  Mesina  á  xii  de  No- 
biembre  1553.  A  seruicio  de  VV.  SS., 

Juan  de  Vega. 

'    Ignatii  responsum  habes  inter  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  ili,  pag.  452 
et  355-358.  Cf.  Polanco,  t.  iii,  pag.  184,  n.  390. 
-    Ipse  nimirum  Joannes  de  Vega. 

Ex  auíographo  in  voi.  D,  dùplici  folio,  n.  70,  prius  394. 


6o8  Epistolae  Mixtae— 708 

Hauiendo  llegado  aquí  poco  ha  cartas  de  Roma,  entre  las  quales 
hauía  vna  para  el  P.  Villanueua,  y  porque  él  está  en  Cordona, 
yo  pregunté  al  Padre  doctor  Araoz,  si  aquella  se  imbiaría  á 
Alcalá,  pensando  que  quiçá  hauía  en  ella  cosas  que  conuenía  se 
supiesen  allí,  ó  si  la  imbiaría  á  Cordona.  Y  porque  podía  ser  lo 
que  yo  pensaua,  se  abrió,  y  he  visto  que  entre  otras  cosas  se 
responde  á  lo  que  de  acá  se  ha  scripto  á  V.  P.  sobre  los  gastos  y 
anchuras  de  los  prouinciales.  Y  avnque  en  esto  no  pareçe  nece- 
sario informar  á  V.  P.,  porque  pienso  que  todo  lo  que  se  ha 
scripto  ha  sido  con  zelo  muy  santo,  y  en  general,  y  sin  quexa 
alguna,  con  deseo  de  ma3'or  seruicio  de  N.  S.,  para  dar  asiento 
y  orden  cierta  á  las  cosas  de  la  Compaíiía;  mas  porque  podría 
ser  que  se  obiese  scripto  con  quexa  ó  descontentamiento  alguno, 
quod  non  est  credendum,  me  ha  parescido  (por  ser  esto  cosas 
que  en  esta  prouincia  soy  yo  testigo  de  vista)  con  licencia  de 
V.  P.  dezir  lo  que  en  ella  pasa  en  esto;  y  si  en  ello  falto,  pydo 
humilmente  perdón  á  V.  P. 

Quanto  á  los  gastos,  bien  sé  que  sabe  V.  P.  la  gente  que  el 
prouincial  desta  prouincia  lleua,  y  que  no  lleua  tanta  como  de 
parte  de  V.  P.  se  le  scriue;  y  avn  agora  vltimamente  en  Alcalá 
estuvo  determinado  de  dexar  al  hermano  Julián  ',  y  que  fuésemos 
él  é  yo  solos;  y  si  no  que  pareció  á  algunos  que  no  conuenía  así, 
le  vbiera  dexado,  que  ya  lo  tenía  ordenado,  é  yo  tenía  ya  á  cargo 
lo  que  antes  tenía  el  hermano,  y  así  en  esto  no  tengo  qué  dezir. 

Quanto  á  los  gastos  de  los  caminos,  por  ser  tan  continuos, 
estos  no  pareçe  se  puedan  escusar,  por  hauer  el  prouincial  de 
visitar  de  necesidad  las  casas  y  colegios  á  menudo,  por  no  estar 
hasta  aquí  las  cosas  de  la  Compañía  con  tanto  asiento,  como 
estarán  después  de  publicadas  las  constituciones;  y  según  lo 
mucho  que  los  colegios  y  las  casas  piden  é  instan  que  les  visite, 
me  pareçe  que  tienen  antes  quexa  por  no  hazerlo,  que  por  hazer- 
lo  demasiado;  y  tengo  yo  por  cierto,  que,  sufriéndolo  su  salud, 
sería  gran  consolación  de  los  hermanos  que  los  visitase  más 
vezes:  empero  en  fin  él  haze  en  esto  lo  que  puede.  Si  pareçe  que 


•    Julianus  Eguzquiza. 


12  NOVEMBRIS  1553  609 

caminásemos  á  pie,  bien  sé  que  sabe  V.  P.  que  [ni]  la  salud  del 
prouincial  ni  sus  fuerças  lo  sufren  en  ninguna  manera;  e  yendo 
él  á  cauallo,  claro  está  que  no  tengo  yo  fuerças  para  le  seguir, 
ni  tampoco  el  hermano  Julián,  así  por  estar  fatigado  de  tantos 
trabajos  de  tantos  caminos,  como  por  ser  las  jornadas  tantas  y 
tan  largas.  En  lo  que  se  da  para  nuestro  camino  quando  ymos 
de  vna  parte  á  otra,  los  de  las  casas  dan  lo  que  á  ellos  les  pareçe 
necessario,  sin  pedir  nosotros  nada,  y  se  buelue  lo  que  sobra.  Si 
otra  cosa  se  podría  dezir  acerca  de  los  gastos,  yo  no  lo  sé. 

Quanto  á  lo  de  las  anchuras,  Padre  mío,  yo  no  sé  lo  que  se 
podría  dezir,  y  así  á  tino  diré  algunas  cosas.  Si  dizen  que  ay 
anchura  en  el  comer,  lo  que  pasa  es  esto;  que  el  prouincial  or- 
dinariamente come  en  refitorio  con  los  demás  de  la  casa  ó  colegio 
donde  se  halla,  y  de  lo  mismo  que  ellos,  sin  diferentia,  así  en 
esto  como  en  el  asiento,  no  teniéndolo  determinado.  Y  si  algunas 
vezes  por  causa  de  sus  achaques  se  le  quiere  hazer  algún  regalo, 
pareciendo  necessario,  no  lo  sufre;  y  pareciendo  á  las  vezes  que 
para  su  salud  sería  necessario  que  comiese  aues,  no  se  puede 
acabar  con  él,  antes  solo  en  dezírselo  le  dan  enojo. 

Si  diS:iesen  que  viste  demasiado,  digo  á  V.  P.  que  anda  como 
los  otros  de  la  Compañía,  sin  licuar  ventaja  alguna;  que  el  año 
pasado,  porque  trahía  pantuflos,  por  causa.de  la  indisposición  de 
sus  pies,  por  ser  in  omnibus  similis  fratribus  suis  ',  los  dexó,  y 
después  acá  anda  con  çapatos  y  guales. 

Si  se  dixiese  por  el  mandar  en  las  casas,  en  esto  digo  que  le 
veo  tan  recatado,  y  proceder  con  tanta  dulçura,  que  ni  con  los 
superiores  ni  con  los  inferiores  delias  se  ha,  sino  con  todo  amor 
y  hermandad,  procurando  siempre  tener  mucha  vnión  con  todos; 
que  alguna  vez,  pareciéndome  que  procedía  con  demasiada  blan- 
dura, le  dixe  mi  pareçer,  avnque  sería  razón  no  lo  tubiese;  y  en 
quanto  puedo  juzgar,  me  pareçe  que  con  todos  tiene  mucha 
vnión. 

Si  se  dixiese  por  el  modo  del  proceder  con  los  de  fuera,  veo. 
Padre  mío,  que  en  todo  se  ha  con  tanta  prudencia  y  con  tanto 


»   Ad  Hebr,  II,  17. 

Epistolae  Mixtae,  tom.  ih. 


39 


6io  Epistolae  Mixtae— 70S 

miramiento,  que  no  sólo  no  pienso  que  aya  sombra  la  menor  del 
mundo  para  desedificar,  mas  creo  que  en  todo  edifica  y  da  muy 
grande  exemplo  de  sí,  y  pareçe  que  tiene  don  particular  de  Dios 
para  tratar  con  todos,  haziéndose  todo  á  todos  para  ganar  á  to- 
dos. Y  avnque  sé  que  en  las  cosas  de  su  alma,  y  particular  de- 
uoción  V.  P.  está  muy  satisfecho  dél,  diré  que,  así  en  el  dezir 
misa,  en  la  oración,  y  en  lo  demás  da  muy  grande  exemplo  á 
todos,  y  no  ay  día  que  ó  dezir  missa  ó  recibir  la  comunión  le 
pase  por  oluido,  antes  lo  haze  el  primero  de  casa,  y  en  todo  lo 
demás  da  tan  buen  exemplo,  así  á  los  de  dentro  como  á  los  de 
fuera,  que  no  sé  cómo  le  pudiese  dar  mayor.  Si  hablo  del  des- 
canso que  tiene,  diré  que  sus  ocupaciones  son  tales  y  tan  con- 
tinuas, que  no  tiene  vn  punto  ocioso.  Esto  me  ha  parecido  dezir 
á  V.  P.,  avnque  sé  no  era  menester,  porque  sé  que  está  V.  P. 
con  tal  opinión  dél,  que  no  es  menester  que  nadie  le  diga  cosa 
alguna;  mas  por  satisfazer  á  mi  consciência,  no  me  ha  parecido 
callarlo.  Si  otras  cosas  se  dixesen,  yo  no  lo  sé;  bien  creo  que,  en 
caso  que  se  dixiesen,  ó  sería  por  no  estar  bien  informados  los 
tales,  ó  por  no  mirarlo  bien;  avnque,  como  dixe,  no  pienso  que 
aya  cosa  particular  de  quexa  contra  él.  V.  P.  me  perdone,  por 
amor  del  Señor,  este  atreuimiento,  y  me  de  su  bendición  De 
Valladolid  12  de  Noviembre  1553.  V.  R.  P.  minimus  filius  et 
seruus  indignissimus  in  Xpo., 

t 

Antonios  Gou, 
Inscriptio:  Al  muy  R.do  en  Christo  Padre,  el  Padre  M.e  Ig- 
natio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús.  En 
Roma. 

*  Ad  ea,  quae  a  Fr.  Gou  per  totam  epistolam  dicuntur,  lucerti  aliquam 
afierre  possunt  quae  breviter  attingit  POLANCUS,  t.  lii,  pag.  368,  n,  809. 
Vide  locum,  Cf .  Cartas  de  San  Ignacio^  t.  VI,  222,  223. 


l3  NOVEMBRIS  1553 


611 


909 

GASPAR  DE  ACEBEDO 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BURGIS  l3  NOVEMBRIS  1553  *. 

Patris  Estrada  desiderio  tenentur  burgenses,  illumque  Burgis  recedere  ve- 
tant. — Quinam  socii  in  collegio  commorentur. — Ad  populum  conciones 
habet  Estrada. — Alia  muñera  sacra  obeuntur.— Maximilianus  Capella  ad 
docendam  grammaticam  expetitur. 

t 

Muy  R.do  Padre  en  X.°  S.  N.  La  paz  y  gracia  de  N.  S.  Jesu 
Xpo.  sea  siempre  en  el  alma  de  V.  P.  Amén.  No  me  hallara 
digno  ni  me  atreuiera  á  escreuir  á  V.  P.,  que,  como  indigno  y 
invtil  sieruo,  no  lo  merezco;  pero  como  el  Padre  maestro  Estrada 
me  lo  manda,  la  obediencia  escusará  mi  atreuimiento. 

Lo  que  al  presente  ay  que  escreuir  á  V.  P.  es,  que  el  Padre 
maestro  Nadal  havia  escripto  al  Padre  M.*'  Estrada  que  se  fuese 
este  invierno  y  quaresma  á  Cordona,  y  así  estaua  determinado, 
y  él  lo  hauía  escripto  á  V.  P.;  y  como  lo  quisiese  poner  en  effec- 
to,  halló  mucha  resistencia  y  desconsuelo  en  la  gente  principal 
desta  ciudad,  y  parecía  que  esta  casa  en  sus  principios  quedaua 
huérfana  y  viuda.  Pero  quien  más  lo  sintió  y  resistió  fué  don 
Hernando  de  Mendoza  y  don  Pedro  de  Mendoza,  hermanos  del 
R.mo  cardenal  de  Burgos,  diziéndome  el  señor  don  Hernando,  así 
á  mí  como  al  Padre  maestro  Estrada,  que  él  hauía  venido  aquí 
por  mandado  y  concierto,  así  de  V.  P.  como  del  señor  cardenal, 
y  que  se  quebraua  la  palabra  y  concierto,  y  que  era  afrenta  que 
se  hazía  á  su  SM,  y  que  no  se  hauía  de  suffrir,  y  que  lo  hazían 
mal,  y  lo  mirauan  mal  en  mandalle  salir  de  aquí,  y  que  si  se  yva, 
que  ellos  alzarían  la  mano  de  la  Compañía,  hasta,  avisar  dello  al 
señor  cardenal,  y  que  parezía  vn  modo  de  negoçiar  estar  aquí  has- 
ta tener  casa,  y  luego,  en  dándosela,  yrse.  Y  así,  como  el  Padre 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  106,  prius  433. 
-    Per  totam  epistolam  compendiariae  notae  leguntur  in  ms.  quel,  ques- 
ta, quera,  quellos,  desiar...  quas  formas  more  nostro  dissolvimus. 


6l2  EPISTOLAE  MlXTAE— 709 

M.°  Estrada  viese  la  alteraçión  y  desedifficatión  que  así  estos  se- 
ñores como  tantos  deuotos  en  la  çiudad  recibían  de  su  ausentia, 
desistió  de  la  partida,  hasta  escreuillo  al  Padre  M.**  Nadal,  y  ver 
la  respuesta  que  daua  el  P.  Francisco  de  Borja  á  vna  que  el  se- 
ñor don  Hernando  de  Mendoza  le  escriuió  sobre  ello;  y  piensa  de 
estar  aquí  este  adulen to  y  quaresma,  donde  se  espera  grande 
fructo  en  las  almas,  de  sus  sermones,  que  ya  el  domingo  passado 
empezó  á  predicar,  según  la  aceptaçión  y  deuotión  que  le  tie- 
nen. 

De  aquí  á  dos  días  esperamos  al  Padre  don  Diego  de  Guzmán 
y  al  Padre  doctor  Loarte,  que  vendrán  á  residir  aquí,  y  traben  vn 
hermano  para  seruir,  y  dos  niños  de  hasta  doze  años  cada  vno, 
que  trayan  para  cantar  y  amostrar  la  doctrina,  y  así  seremos  en 
casa  seis  Padres  de  misa,  y  dos  hermanos,  y  los  dos  niños.  Los 
Padres  son  el  Padre  M."^  Estrada,  y  don  Diego  de  Guzmán,  y  el 
doctor  Loarte,  y  el  P.  Pozo,  y  el  P.  Santa  Cruz,  y  yo,  que  me 
llamo  Gaspar;  y  los  hermanos,  el  vno  Juan  y  el  otro  Auila.  Bien 
creo  que  starán  todos  los  Padres  ocupados,  según  es  la  frequen- 
tia  aquí  á  nuestra  capilla  á  las  confesiones  y  comuniones,  donde, 
bendito  sea  el  Señor,  se  haze  gran  prouecho  con  gran  aceptaçión 
y  edifficatión  de  la  ciudad.  Quería  también  el  Padre  maestro  Es- 
trada, pues  a  de  star  aquí  este  invierno,  si  otra  cosa  no  manda 
V.  P.  ó  el  Padre  maestro  Nadal,  dar  principio  á  vn  colesio,  y  que 
se  empezase  á  leer  alguna  litión,  y  para  esta  a  escripto  al  Padre 
prouincial,  que  embíe  al  Padre  M.°  Maximiliano  '  para  que  em- 
pieze  aquí  vn  curso  de  artes,  donde  se  piensa  que  habrá  concurso 
.de  oyentes,  y  gran  consuelo  y  edifficatión  en  la  ciudad,  y  estí- 
mulo para  despertar  el  Señor  alguno  destos  señores,  que  ayuden 
á  esta  câsa,  que  vaya  adelante,  á  gloria  del  Señor  y  aprouecha- 
.miento  de  las  almas  y  deste  obispado,  que  tanto  lo  a  menester. 

Nò  ay  al  presente  otra  cosa  que  anisar  á  V.  P.  Todos  estamos 
buenos, -^gloria  sea  al  Señor,  y  nos  encomendamos  muy  affectuo- 
samentè  en  las  oraziones  de  V.  P.,  principalmente  yo,  que  tanto 
lo  he  menester;  y  como  más  necesitado,  más  lo  pido.  N.  S.  dé  á 

*  'P.  Maximilianus  Capella,  de  quo  in  super,  voi.  dictum  est,  quique  in 
collegio  methymnensi  degebat. 


20  NOVEMBRIS  Í553  6l3 

V.  P.  su  sancta  gracia  y  bendi tión.  Amén,  De  Burgos  á  13  de 
Nouiembre  de  1553.  De  V.  P.  sieruo  indigno  en  Xpo.  S.  N., 

Gaspar. 

Tanbién  suplico  á  V.  P.  nos  haga  charidad  de  embiarnos  el 
jubileo  y  el  día  aseñalado,  en  que  se  a  de  ganar,  porque,  como 
se  a  prometido,  está  la  ciudad  deseosa  de  él,  y  esperándole  con 
gran  deseo.  Anoche  allegaron  los  Padres  y  el  doctor  Loarte. 

Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  Padre  nuestro  en  Christo  [señor] 
nuestro,  el  Padre  maestro  Ignatio  [de  Loyola,  prepósito  general 
de]  la  Compañía  de  Jesús,  en  [Sta.  María]  de  la  Strada.  En 
Roma.  Pagué  el  porte. 

9^10 

ALBERTUS  FERRARESE 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EUGUBIO  20  NOVEMBRIS  I553 

De  statu  ac  conditione  collegii  lamentatur. 
t  Ihs.  t 

La  gratia  e  pace  del  signore  Jesù  Xpo.  sea  sempre  con  essei 
noi.  Padre  R.do  Alli  giorni  passati,  cusì  auanti  che  venesseno  li 
fratelli,  come  anche  dippoi,  habiamo  scritti  molte  nostre,  e  mai 
non  habiamo  potuto  comprender'  se  V.  R.  li  ha  hauute.  Nelle 
quale  narrauano  tuto  lo  esser'  nostro,  cusi  in  particular,  come  in 
generale,  et  de  tute  le  attione  nostre,  cusi  temporale  come  spi- 
rituale. 

E  in  questa  presente  breuemente  dirò  eh'  io  non  credo  che  in 
questa  parte  qui  della  Italia  vi  sia  collegio  che  habia  più  le  sue 
necessitate  e  comodità,  come  questo  nostro,  circa  le  cose  tempo- 
rale. Ma  quanto  al  spirituale,  io  non  credo  che  ui  sia  collegio  che 
faci  mancho  di  noi.  E  de  questo  me  ne  crucio  tanto,  che  io  non 
scio  più  che  mi  dire  ni  che  fare     Alle  sante  oratione  di  V.  R. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  215,  prius  41. 

*  Cf.  Polanco,  t.  iii,  pag.  40,  n.  72. 


6i4  Epistolae  Mjxtae— 711 

noi  tuti  si  raccomandiano.  Di  Augubio  alli  xx  di  Nouembre  dèi 
LUI.  Di  V.  R.  seruo  indegno, 

Alberto  Ferrarese. 
Delli  scolari  non  dirò  altro  per  hora,  perchè  della  prima  e  2." 
classe  ne  cresce  sempre.  Veneri  io  leggeti  con  numero  de  77.  La 
dottrina  xpiana.  li  grandi  non  ne  uoleno  imparar':  se  uergogna- 
no,  e  forsi  dubito  che  non  hauessino  anche  uergogna  dejo:  An- 
tonio, per  esser'  lui  cusi  giouene;  nondimeno  per  la  sua  sufficien- 
tia  in  tanta  Comodità  seguitano. 

r  Inscriptio:  Al  molto  R.do  in  Xpo.  Padre,  il  Padre  M.°  Igna- 
tio  di  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù,  a  Ro- 
ma, a  S.ta  Maria  della  Strada. 

911 

DESIDERIOS  GIRARDIN 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE  22  NOVEMBRIS  1553 

Mira  simplicitate  refert  se  ad  suos  scripsisse. 

t 
Jhs 

PaxXpi.,  etc.,  R.do  Padre  in  X.°  honoratissimo.  Hauendo 
riceuute  alchune  lettere  delli  mei  parenti,  apportati  da  questi 
presenti  latori,  li  quali  haueuano  cura  de  trouareme;  me  sianno 
[date?]  le  lettere,  et  gli  ho  datto  la  risposta  per  consolatione  de 
essi  mei  parenti,  et  le  essorto  a  fare  bene,  confessar'  et  commu- 
nicare  se,  et  che  preghano  Dio  per  me.  Et  gli  scriue  del  mio 
statto  et  della  conditione  della  Compagnia,  et  altre  cose,  delle 
quale  io  son  obligato  quanto  alla  conscientia  de  ordinare  per  mia 
salute  et  obligo. 

Io  scriuo  anchora  [a]d  alchuni  mei  fratelli,  massime  duno  de 
circa  15  o  i6  anni,  il  quale  vorie  venire  di  qua.  A  questo  io  le 
essorto,  imperochè  io  lo  vorebbe  piscare  et  prouedere  con  Iddio 
N.  S.,  et  ha  continuata  la  schola  insino  adesso. 


*    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  55,  prius  17. 


24  NOVEMRRIS  1553  615 

Io  sonno  statto  come  fforzato  de  aperire  le  lettere  et  dare  la 
risposta,  inanzi  che  auissare  V.  P.:  ogni  volta  che  V.  P.  vorrà 
hauere  le  lettere,  io  gli  mando.  Non  cè  cosa,  sinon  che  deside- 
ranno  sapere  si  io  sto  bene  et  della  disposi tione  et  voluntà.  Io 
gli  respondo  honestamente,  secondo  Iddio  et  conscientia  religio- 
sa. V.  P.  poterà  vedere  le  lettere,  perchè  io  [ho]  datto  commis- 
sione al  presente  latore  monstrarle.  Si  essa  le  volle  vedere,  ben- 
ché le  ho  serratte  [potrà  farlo?].  Me  [hanno  mandatto  certi  faz- 
zolletti  de  mia  sorella. 

Tutto  il  mio  scriuere  sta  in  doe  cose:  vna  per  loro  consola- 
tione,  et  laltra  per  obligho  de  mia  conscientia,  ordinata  dal  mio 
confessore.  V.  P.  poterà  vedere  le  lettere,  che  sonno  doe;  mai 
gli  ho  scritto,  dipoi  che  io  sto  nella  Compagnia,  et  stanano  mol- 
to desolati.  Altra  non  cè,  sinon  che  io  ho  confissato  vna  per  • 
sona  dipoi  le  nostre  vitime  Hauemo  il  jubileo,  et  nissuno  an- 
chora  se  confessa.  Da  Tyuoli  22  de  Nouembre  1553.  De  V.  P. 
indegnissimo  seruo  in  X.°, 

Desiderio  Gerardino. 
Tnscriptio:  Al  molto  R.do  in  X.°  Padre,  il  Padre  M.  Ignatio, 
prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù.  A  Roma. 

HIERONYMUS  DOMENECH 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MESSANA  24  NOVEMBRIS  1553  *. 

De  coenobio  virginum  Deo  sacrarum,  quod  Ascensionis  vocatur. — Quae 
ratio  iniri  possit  ad  redintegrandam  morum  disciplinam. 

i 

Muy  R.do  in  X.°  Padre.  Pax  X.i  El  visorey  querría  que  V.  P. 

'  Auream  animi  simplicitatem,  quam  in  epistolis  hujus  temporis  osten- 
dit  P.  Gerardin,  eandem  perpetuo  retinuit  usque  ad  mortem,  quae  ei  acci- 
ditg  Octobris  1555,  Panormi.  «Vir  pius  ac  bonus»  scribit  PoLANCUS,  t,  V,. 
pag.  204,  n.  596,  fuit  (cnatione  Lotharingus,  et  qui,  quandiu  potuit,  diligen- 
tem  se  operarium  vineae  Domini  praestitit.» 

*    Ex  autographo  in  voi.  D,  sextuplici  folio,  n.  3o,  prius  157-161. 


6i6  Epistolae  Mixtae— 712 

hablasse  con  el  cardenal  de  Messina  '  sobre  este  monesterìo  que 
acá  se  pretende  de  hazer  de  monjas,  sobre  el  qual  también  le 
escriue  su  excelencia;  mas  querría  que  de  palabra  le  informasse 
V.  P.  mejor;  y  ansí  me  ordenó  que  yo  me  allargasse  en  hazer  a 
V.  P.  vna  informatión  de  lo  que  ha  passado,  y  se  pretende  á  ma- 
yor seruitio  y  gloria  del  Señor  hazer.  Y  avnque  estos  días  pas- 
sados scriuí  sobre  ello  al  P.  Polanco,  todavía,  porque  su  Ex.*  em- 
bía  vna  stafeta  á  posta  por  esto,  he  pensado  de  nueuo  informar 
á  V.  P.  del  negocio. 

Aquí  hauía  vn  monesterio,  llamado  de  la  Assensión,  de  has- 
ta 15  monjas  professas,  avnque  las  más  delias  dizen  que  no  han 
professado.  Tendrán  al  presente  hasta  150  onças  de  renta,  vel  in 
circa,  et  han  pretentión  sobre  más  de  cien  otras,  por  lo  menos. 
Este  monesterio  ha  biuido  dissolutamente,  según  es  la  fama  pú- 
bHca,  saliendo  las  monjas  fuera  del  monesterio  ascondidamente, 
según  se  dize,  y  avn  hauiendo  fama  que  algunas  delias  eran  mal 
francesadas:  me  remito  á  la  verdad.  De  tener  muy  mal  nombre, 
esto  es  cierto.  Murió  estos  días  passados  la  abbadessa  deste  mo- 
nesterio, la  qual,  según  me  dize  el  vicario,  ha  sido  processada,  y 
si  no  muriera,  huuiera  de  ser  depuesta  ^  Muerta  que  fué,  en- 
tendiendo el  vicario  que  querían  hazer  abbadessa  del  mismo  mo  - 
nesterio,  después  de  hauerlas  aduertido  que  eligiessen  alguna  de 
fuera,  que  fuesse  al  propósito  para  reformarlas,  y  no  queriéndo- 
lo hazer,  me  embió  ha  dezir,  no  sabiendo  yo  nada  desto,  cómo 
era  muerta  dicha  abbadessa,  y  que  pretendían  hazer  alguna  del 
mismo  monesterio,  y  que  no  conuenía:  que  dentro  no  hauía  cosa 
al  propósito;  que  yo  hablasse  á  su  Ex. ^  y  le  hiziesse  ordenar  que 
no  consen tiesse  en  electión  alguna,  sin  primero  consultarlo  con 
éll;  y  ansí  el  visorey  se  lo  embió  ha  dezir  al  vicario,  Y  después, 
iéndole  ha  hablar  el  mesmo  vicario,  también  se  lo  encargó  mu- 
cho, diziendo  que  si  las  monjas  no  obedescieran,  que  serían  muy 

'  Joannes  Andreas  de  Mercurio,  ad  quem  epistola,  quae  statim  sequi- 
tur,  missa  est. 

*  Erat  cardinalis  vicarius  Petrus  Ansalonus,  canonicus  et  cantor  eccle- 
siae  messanensis,  cui  Bartholomaeum  Centelles  postea  successisse,  ex  iis, 
quae  ad  annum  1555  tradit  RocCHUS  PiRRUS,  agnovimus,  Ecclesiae  Messa- 
nensis Notitia  II,  lib.  I,  col.  345. 


24  NOVEMBRIS  1553  617 

bien  castigadas.  Y  no  hera  avn  salido  el  vicario  del  palacio, 
quando  vino  la  ciudad,  no  sabiendo  que  tal  orden  se  huuiese 
dado,  para  supplicar  al  visorrey  por  el  mismo,  que  no  permitiesse 
que  del  dicho  monesterio  se  eligiesse  abbadessa.  Esto  se  hizo 
entender  á  las  monjas,  las  quales,  con  ver  que  su  Ex.*  se  ponía 
en  ello,  no  osaron  hazer  desorden  ninguno.  Ordenado  esto,  se 
entendía  en  buscar  alguna  persona  que  fuesse  al  propósito  para 
gouernar  este  monesterio.  El  visorey  me  commetió  que  me  in- 
formase de  quién  fuesse  al  propósito,  para  anteponerla  al  vicario 
que  la  eligiesse.  Los  jurados  antepusieron  al  visorey  vna  gentil- 
dona,  vidua,  persona  principal,  á  los  quales  remitió  que  me  ha- 
blasen y  me  informasen  desta  señora,  y  ansí  vinieron  luego,  y  yo 
tomé  en  scrito  su  nombre;  y  tomando  informatión  della,  hallé 
que  no  era  al  propósito,  por  ser  muy  enferma  y  no  para  gouier- 
no,  avnque  muy  virtuosa;  y  después,  que  tenían  cierto  desenyo, 
ó  á  lo  menos  se  temía,  el  qual  era  en  perjudicio  del  monesterio, 
por  la  pretentión  que  tienen  sobre  ciertas  rentas  contra  vno  muy 
strecho  pariente  de  la  tal  señora.  Tractando  esto,  se  pensó  que 
para  reformar  aquél  monesterio  conuenía  quitar  de  allí  todas  las 
monjas  ó  la  mayor  parte,  y  passarias  en  otros  monesterios,  y  de 
nueuo  hazerlo  habitar  de  nueuas  plantas,  y  ansí  lo  comuniqué 
con  el  vicario,  y  le  paresció  bien,  y  á  su  Ex.*^  mucho  bien,  y  ansí 
me  dijo  '  luego  que  se  lo  dixiesse  al  vicario  de  parte  suya  que 
ansí  lo  hiziesse,  que  le  parescía  que  conuenía  mucho  al  seruitio 
del  Señor  y  fundatión  del  monesterio,  y  ansí  el  vicario  lo  tomó  á 
cargo,  y  con  el  amparo  de  su  Ex.*  hizo  salir  primero  todas  las 
que  no  eran  monjas,  que  pasauan  de  15  ó  20,  y  después  las  mon- 
jas. Halas  repartido  en  diuersos  monesterios,  con  el  mismo  fauor 
y  mandamiento  que  ha  echo  el  visorey,  que  otramente  no  obe- 
descieran,  y  ansí  al  presente  está  el  monesterio  sin  persona 
alguna. 

En  este  medio  que  esto  se  hazía,  hauiéndome  dado  el  cargo 
el  visorey,  procuré  de  informarme  qué  monja  sería  al  propósito 
para  dar  principio  á  este  monesterio.  Tuue  harto  que  hazer  de 

•    Ms.  dicho. 
-    Ms.  soa. 


òi8  Epistolae  Mixtae— 712 

huir  las  passiones  de  muchas,  que  dezeauan  este  abadessado.  Yo 
me  resoluí  en  proponer  dos,  las  quales  á  juicio  '  de  todos  eran 
personas  muy  senyaladas  para  esto:  la  una  ^  era  del  orden  de 
S.t  Francisco  de  Paula,  la  otra  del  mismo  orden  de  S.t  Benito 
á  las  quales  yo  conoscía  y  me  páresela  tenían  buen  spíritu  y  que 
serían  al  propósito.  Mas  el  vicario  y,  muchos  otros  dixieron  que, 
si  se  quitauan  estas  dos,  era  hazer  gran  danyo  á  los  dos  mones- 
terios  donde  estauan,  porque  ellas  los  sustentauan,  y,  como  di- 
zen  aquí,  era  desrobar  vn  altar  por  edificar  otro.  El  visorey  to- 
davía quería  que  fuesse  sor  Bartolomea  de  Ventimilla,  del  orden 
de  S.t  Francisco  de  Paula;  mas  entendiendo  que  era  menester 
licentia  del  papa,  porque  salía  de  monasterio  más  strecho,  no  le 
paresció  differir  tanto,  queriendo  antes  de  su  partida  dexar  esta 
obra  principiada,  y  ansí  me  encommendó  que  buscasse  otra;  y 
estando  en  esto,  caí  *  en  pensar  que  desto  se  podía  hazer  vna  de 
dos  obras:  ó  vn  monesterio  común,  como  los  otros,  adonde  vi- 
niesen honestamente  y  que  no  huuiesse  escándalos  %  ó  vn  mo- 
nesterio muy  spiritual,  que  guardasen  la  regla  viniendo  en  com- 
mún,  lo  que  no  se  haze  en  los  otros  monesterios,  y  quitar  todas 
las  pláticas  y  occasiones  de  distractiones  y  causas  de  perder  el 
spíritu  y  de  muchos  scándalos.  Para  hazer  la  primera  obra,  no 
dudaua  yo  que  se  hallarían  muchas  monjas  de  calidad,  que  serían 
al  propósito,  y  esto  fuera  fácil  de  hazer;  para  la  segunda  obra 
me  parescía  era  menester  tomar  algunos  buenos  spíritus,  tanto 
de  nuestra  iglesia,  como  de  dos  otras,  adonde  se  haze  el  mismo 
exercitio  que  nosotros  hazemos,  por  gratia  de  N.  S.,  después  que 
la  Compañía  ha  venido  acá,  personas  que  del  principio  que  vino 
la  Compañía,  que  serán  seis  ó  siete  anyos,  siempre  han  perseue- 
rado  en  confessarse  y  commulgarse  de  ocho  á  ocho  días,  y  hoir 
las  prédicas  y  lectiones,  con  gran  heruor  y  spíritu,  y  están  muy 
mortificadas  y  aprouechadas,  y  con  gran  dezeo  han  sperado  se 


*  Ms.  saepe  juhizio . 

*  Ms.  saepius  la  huna  et  deinde  lotra. 
'  Ms.  Benedito, 

"  Ms.  cay. 

^  Ms.  scándales. 


24  NOVEMBRIS  1553  619 

reformasse  algún  monesterio  para  que  pudiessen  ellas  entrar,  y 
con  mayor  quietud  y  seguridad  seruir  al  Señor,  las  quales,  en- 
tendiendo que  se  quería  hazer  vna  tal  obra,  vienen  con  tanto  de- 
zeo  y  heruor,  que  es  para  alabar  á  N.  S.  Algunas  delias,  tenien- 
do gran  contradictión  de  las  madres,  stán  tan  fuertes  y  constan- 
tes, que  ni  lloros  '  ni  menaças  no  las  mueuen  nada,  con  propo- 
nerles que  será  vn  viuir  muy  strecho,  y  que  no  verán  más  á  sus 
padres  ni  madres,  y  que  hasta  una  aguja  no  podrán  tener  pro- 
pia %  y  que  las  mortificarán,  etc.  Quanto  más  difficultades  les 
ponen,  tanto  más  se  encienden  á  querer  entrar  en  este  moneste- 
rio, y  todas  sacrificarse  al  Señor:  y  beata  quien  podrá  ser  la  mí- 
nima de  todas.  Con  tener  padres  ricos  algunas,  y  que  podrían  en 
el  mundo  ser  bien  collocadas,  todo  lo  menosprecian,  y  vn  día  les 
paresce  mil  anyos,  que  sean  recebidas.  Ay  tanto  concurso  para 
entrar  en  este  santo  monesterio,  que  adonde  no  se  piensan  de  re- 
cebir  por  agora  más  de  12  ó  15,  concurren  con  mucha  instantia, 
ruegos  y  lloros  más  de  50,  todas  vírgenes  y  de  muy  buen  spíritu, 
y  algunas  delias  tenidas  por  santas. 

Para  poner  estas  plantas  en  dicho  monesterio,  se  ha  pensado 
que  no  conuiene  tomar  monja  de  otro  monesterio  para  gouernar- 
las,  porque  al  presente  no  se  hallan  personas  monjas  que  tengan 
este  modo  de  proceder,  y  que  gusten  este  spíritu;  y  si  se  ponies- 
se  alguna  monja,  passaria  peligro  que  no  las  impidiesse  ó  á  lo 
menos  que  no  las  animasse,  antes  las  enfriasse,  de  modo  que  vi- 
niessen  á  perder  este  buen  spíritu,  y  estar  allí  desconsoladas.  Yo 
hablé  con  vn  padre  mucho  nuestro,  el  qual  tiene  el  mismo  modo 
de  proceder  con  nosotros  %  del  qual  pienso  scriuir  al  P.  Polan- 
co, y  este  confessaua  vn  monesterio  de  los  principales,  y  pre- 
guntándole yo  si  en  su  monesterio  habría  alguna  persona  spiri-, 
tual  y  zelante  de  la  obseruantfa  de  la  regla,  que  podiesse  tener 
el  gouierno  destas  benditas  almas,  me  dixo:  Padre,  por  deziros 
la  verdad,  no  la  veo.  Y  me  dize  también:  si  queréis  hazer  algún 
monesterio  spiritual,  no  toméis  monja  para  ello,  sino  todo  sea 


'    Ms .  saepe  loros . 
*    Ms.  propio, 

^    Hic  vir  ab  eodem  Domenech  vocatur  infra  Joannello . 


620  Epistolar  Mixtae— 712 

nueuo;  porque  más  spíritu  ay  al  presente  en  las  seglares  que  en 
las  religiosas  de  nuestro  tiempo:  digo  deste  reyno  ó  ciudad.  Esto 
propuse  yo  al  visorey,  y  me  dixo  que  para  hazer  vn  monesterio 
commun,  que  hartos  hauía,  los  quales  no  le  contentauan,  que 
dezeaua  se  hiziesse  vna  obra  senyalada  en  el  seruitio  del  Señor, 
y  que  le  parescía  se  tomassen  todas  nueuas  [las]  que  huuiessen 
de  fundar  este  monesterio;  y  ansí  quizo  que  se  lo  dixiesse  al  vi- 
cario. El  qual  no  ha  podido  ni  puede  sentir  que  no  se  tome  aba- 
dessa de  otro  monesterio,  diziendo  que  es  gran  afrenta  para  los 
otros  monesterios  que  se  diga  que  de  todos  ellos  no  se  halle  vna 
persona  spiritual,  sino  que  sea  menester  tomar  vna  seglar  para 
esto;  y  juntamente  con  Jo.  Osorio  lo  platicamos  ayer  ';  y  di- 
ziendo que  esto  le  parescía  fuerte,  mas  que  él  se  remetía  al  pa- 
rescer  de  su  Ex.^  También  hazía  difficultad  en  la  que  se  ha  pro- 
puesto para  tener  el  gouierno,  que  es  la  ministra  de  las  capuchi- 
nas, que  le  hauían  dicho  que  no  era  de  gouierno,  y  que  se  lo 
hauían  puesto  en  conscientia,  y  ansí  nos  dixo  que  todas  estas  dos 
cosas  las  proponiéssemos  al  visorey,  y  que  él  se  remetía  al  pa- 
rescer  de  su  Ex.^;  que  sobre  ello  escriuiesse  al  cardenal,  y  ansí 
[lo]  referimos  anoche  á  su  Ex.^  Jo.  Osorio  y  yo,  y  su  Ex.^  dixo 
que  le  parescía  que  todauía  se  diesse  este  principio,  en  que  se 
tomassen  vnas  quantas,  las  mejores,  y  que  fuessen  ad  aquella 
yglesia,  y  que  se  predicase,  y  éll  se  hallaría  presente,  y  la  dicha 
ministra  que  tomasse  çargo  de  las  otras,  y  que  él  scriuiría  al  car- 
denal ",  que,  confiándose  de  su  S."'a,  hauía  echo  todo  esto  por 
vía  de  su  vicario,  y  rogándole  que  esto  tenga  por  bien  y  que 
procure  con  su  santidad  que  confirme  esta  por  abadessa,  la  qual 
acceptan  todas  estas  doncellas  spirituales,  y  tiene  el  mismo  modo 
de  proceder  delias,  y  gusta  el  spíritu  delias.  Y  ansí  me  ordenó 
que  lo  scriuiese  á  V.  P.,  para  que  hablasse  de  su  parte  al  dicho 
monseñor  R.mo  V.  P.  por  charidad  lo  aga,  que  se  spera  se 
seruirá  mucho  N.  S.  desta  obra,  y  que  será  spejo  para  los  otros 
monesterios.  Y  quanto  á  las  dos  defficultades  que  pone  el  vicario, 
V.  P.  podrá  responder,  como  acá  hemos  respondido  por  la  in- 

'    Ms.  ahier. — De  Joanne  Osorio  saepe  in  Chronico  dictum  est. 
*    Vide  epist.  sequentem,  quam,  valuti  hujus  appendicem,  damus. 


/ 


24  NOVEMBRIS  1553  621 

formatión  que  de  vista  tenemos,  que  en  estos  monesterios  no 
suelen  entrar  sino  por  fuerça:  quando  vn  gentilhombre  tiene 
muchas  hijas,  y  no  las  puede  casar,  las  pone  en  vn  monesterio, 
y  no  van  mouidas  del  Spíritu  santo,  y  ansí  communmente  están 
descontentas,  ó  se  conforman  con  el  mundo  en  quanto  pueden,  y 
en  ellas  no  ay  este  spíritu  que  se  vee  en  estas  otras.  Que  no  se 
niega  que  no  aya  personas  muy  virtuosas  y  honradas  en  los  mo- 
nesterios, mas  no  tienen  este  modo  de  proceder  que  tienen  estas 
que  quieren  entrar.  La  difficultad  es  en  dar  á  entender  que  no 
abasta  para  ser  buena  monja  ser  casta  y  honesta,  y  muy  honra- 
da, mas  que  es  menester  que  tenga  spíritu,  zelante  de  la  obser- 
uantia  de  la  regla;  y  si  en  los  monesterios  no  se  observa  la  regla, 
¿cómo  se  hallará  persona  que  sea  al  propósito?  Después  ay  tantas 
passiones  sobre  que  se  tomen  algunas  monjas  por  abbadessas,  que 
es  cosa  para  mucho  marauillarse:  las  que  son  aptas  para  gouer- 
nar,  lo  procuran,  las  que  no  lo  procuran,  no  son  para  gouernar; 
y  ansí  ay  mucha  difficultad  de  aliar  cosa  al  propósito  en  estos 
monesterios. 

Quanto  al  secundo,  esta  muger  es  de  edad  y  ha  muchos  anyos 
que  perseuera  en  frecuentar  los  sacramentos,  y  me  fué  propuesta 
de  vna  persona  de  juizio  y  temerosa  de  Dios,  y  después  di  cargo 
á  otra,  que  se  informasse  si  era  al  propósio,  y  me  dió  buena  re- 
lación della,  no  solo  de  su  bondad,  que  en  esto  no  ay  duda,  mas 
que  sería  para  gouierno.  Después,  las  que  allí  entrarán  son  tan- 
tos ángeles,  que  la  mínima  las  podría  gouernar.  Es  humilde  y 
temerosa  de  Dios  y  que  se  dexará  gouernar  de  su  superior,  y  al 
presente  es  superior  de  vnas  que  llaman  capuchinas,  que  son  las 
que  más  se  senyalan  en  el  seruitio  del  Señor  y  en  heruor.  Yo 
dezía  al  vicario  que  propusiesse  alguna  otra,  y  no  la  halla.  Yo  le 
propuse  dos:  la  una  noble,  y  no  le  paresció,  por  ser  enferma,  avn- 
que  muy  virtuosa  y  de  muy  buena  fama;  la  otra  es  esta,  y  esta 
paresce  más  conueniente.  Después  yo  la  confieso  á  esta,  y  me 
paresçe  que  lo  hará  bien,  y  lo  mismo  me  ha  dicho  su  superior  de 
los  capuchines.  Esto  es  quanto  á  la  otra  difficultad. 

Por  ser  esta  obra  de  tanto  seruitio  de  N.  S.,  no  solo  para  la 
perfectión  de  las  que  allí  entrarán,  mas  para  ser  vn  freno  y  vn 


622  Epistolae  Mixtae — 712 

spejo  para  los  otros  monesterios,  el  demonio  pone  tantas  difficul- 
des.  Yo  por  causa  del  visorey,  sin  pensar  en  elio  me  he  hallado 
con  todo  el  assumpto,  y  pienso,  cierto,  que  el  Señor  ansí  lo  tenía 
ordenado,  por  lo  mucho  [que]  spero  se  seruirá  desta  obra.  Lo  que 
he  pensado  es,  pues  el  visorey  se  ha  puesto  en  ello,  y  no  se 
puede  faltar  buenamente,  de  ayudar  en  lo  que  se  pudiere,  hasta 
que  la  obra  quede  fundada.  Después  se  encomendará  á  dalgún 
clérigo,  deuoto  nuestro,  el  qual,  quando  algo  le  occurriere,  to- 
mará parescer  y  consejo  de  los  nuestros  para  que  se  conseruen 
en  el  mismo  spíritu  que  tienen,  como  lo  haze  otro,  del  qual  he 
en  esta  hablado,  que  se  llama  preste  Joannello. 

Del  domingo  que  viene  en  ocho  días  está  determinado  que 
se  hará  la  fiesta  en  la  Ascensión.  Irá  su  Ex.*,  y  predicará  M.° 
Hierónymo  ',  y  las  que  pretenden  entrar  se  commulgarán,  y 
después  irán  á  vn  lugar,  que  se  llama  S.t  Miguel,  confradría,  la 
qual  se  adaptará  en  estos  ocho  días  para  que  puedan  estar  allí 
hasta  que  se  edifique  el  monesterio  de  la  Assensión,  que  está 
para  caer  en  algunos  lugares,  ó  que  se  determine  de  mudar  el 
monesterio  en  el  mismo  lugar,  como  se  pretende,  porque  el  mo- 
nesterio de  la  Ascensión  está  en  el  mejor  [sitio]  de  la  ciudad,  muy 
subiecto  á  otras  casas,  y  se  piensa  de  vender  muy  bien,  y  con 
aquellos  dineros  acommodar  este  otro  lugar  de  S.t  Miguel,  que 
es  muy  más  al  propósito,  y  con  poca  spesa  se  podría  hazer  vn 
buen  monasterio,  porque  ya  tiene  iglesia  y  algunas  buenas  stan- 
çias,  y  en  este  tiempo  vendrá  la  respuesta  del  cardenal  y  la  con- 
firmatión  de  S.  S.  y  las  cosas  se  recettarán.  Esto  es  lo  que  me 
occorre  de  avisar  á  V.  P.  sobre  este  negocio.  Eme  alargado  * 
para  major  satisfactión.  El  Señor  lo  encamine  como  sea  á  mayor 
seruitio  de  N.  S.  El  visorey  desearía  que  con  calor  se  tractase 
este  negocio  con  el  cardenal,  y  se  le  diesse  á  entender  que  esto 
conuiene;  y  si  pensasse  de  poner  otra  abadessa,  sería  deshazer 
esta  obra,  y  no  pocos  inconvenientes  se  seguirían,  vltra  que  el 
visorey  quedaría  exasperado  con  el  cardenal,  y  ansí  tengo» para 
mí  se  hará  mucho  seruitio  á  N.  S.  de  entender  en  ello  de  veras. 

•    P.  Hieronymus  Otellus. 

-    Ms.  allargo:  iníra.  paulo  post^  desahazer...  aga. 


26  NOVEMBRIS  1553  623 

Y  si  fuesse  menester  tiablar  al  cardenal  Púteo  '  ó  al  papa,  el 
visorey  se  olgará  mucho  que  se  aga.  Con  auer  propuesto  á  V.  P. 
todo  lo  que  me  ha  occurrido,  con  tanto  cesso,  remitiéndome  á  su 
mejor  y  santo  parescer  ^  De  Messina  a  24  de  Nouiembre  1553. 
De  V.  P.  sieruo  en  Jesu  X.°  mínimo, 

Jo.  HiERÓNYMO  Domenech. 
Inscriptio:  f  Al  molto  R.do  in  X.°  Padre,  il  Padre  M.^  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Giesù,  In 
Roma. 

913 

JOANNES  DE  VEGA 
CARDINALI  MAMERTINO 

MESSANA  26  NOVEMBRIS  1553 

Ut  collapsam  Ascensionis  coenobii  disciplinam  instaurare  velit. 

T 

Illmo.  y  Rmo.  señor.  Yo  creo  que  habrá  V.  S.  Rma.  enten- 
dido la  muerte  de  la  abadessa  de  la  Assensión  *,  y  en  quán  poca 
religión  y  honestidad  ha  biuido  en  aquél  monesterio;  pues  a  sido 
de  manera,  que  no  se  puede  juzgar  sino  que  vengan  los  seme- 
jantes escándalos  por  pecados  de  todos  los  que  en  alguna  parte 
lo  podríamos  remediar;  en  especial  allegándose  á  esto  que  en 
otros  algunos  monesterios,  aunque  no  con  la  disoluçión  que  éste, 
no  dexa  de  hauer  mucho  que  enmendar.  Y  ofresçiéndose  esta 
ocasión,  he  hablado  al  vicario  de  V.  S.  Rma.  ^  para  que  en  ello 
se  dé  aquella  orden  que  conuiene  al  seruicio  de  Dios  y  culto  de 
la  justiçia  y  de  la  religión,  como  más  largo  el  P.  miçer  Ignaçio 

'  Puteus  (Pou)  Jacobus,  de  quo  saepe  in  Chronico  et  in  Nadal, 
Epist.,  t.  I. 

*  De  hoc  negotio  in  reliquis  hujusce  anni  siciliensibus  epistolis  rursus 
agendum  erit:  ideo  heic  plura  dicere  supersedemus.  Vide  in  primis  epist. 
sequentem. 

'    Ex  transumpto  coaevo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  4,  prius  162. 

Vide  epist.  superiorem.— Cf.  Polanco,  t.  iii,  pag.  226,  n.  497, 
annot.  2. 

^    Petrus  de  Ansalone. 


624 


Epistolae  Mixtae— 7i3 


informará  á  V.  S.  Rma.  Y  anssí  me  quedará  sólo  dos  cosas  que 
decir     la  vna,  çertificalle  que  este  negocio  es  de  tanta  importan- 
çia  para  el  buen  exemplo  y  remedio  de  las  desórdenes  que  ha 
hauido  hasta  aquí,  que,  si  no  se  pone  en  ello  la  mano  de  veras, 
no  solamente  suçederá  el  inconueniente  de  que  esta  casa  quede 
sin  la  reformación  que  conuiene,  mas  dar  causa  á  que  las  otras 
tomen  ocasión  para  biuir  como  quisieren.  Y  la  otra  es,  que  las 
passiones  peculiares  desta  çiudad,  de  entre  nobles  y  populares, 
creo  que  hace  algún  daño  á  este  negoçio,  por  ser  el  vicario  de 
los  nobles,  y  la  persona  que  se  dessea  para  el  gouierno  perfecto 
desta  casa  y  se  ha  buscado,  es  popular,  tiniendo  más  respecto  á 
lo  conuiniente  y  neçessario,  que  no  á  las  vanidades  de  las  pas- 
siones agenas;  de  las  quales  anssí  como  yo  soy  çierto  que 
V.  S.  Rma.  está  informado,  lo  soy  de  que  no  le  harán  ningún 
impedimento  para  la  buena  eleçión  y  prouisión  deste  negocio;  á 
quien  suplico  que  anssí  lo  mire  y  lo  prouea.  Porque,  si  yo  no 
supiese  çierto  que  esto  es  lo  que  es  justo  y  seruicio  de  Dios,  pro- 
meto á  V.  S.  Rma.  que  no  me  metiesse  en  que  fuesse  vna  ó  otra 
abadessa,  porque  es  la  cosa  del  mundo  de  que  más  me  guardo, 
y  anssí  holgué  mucho  que  el  P.  fray  Viçençio  de  Mirto  no  se  hi- 
ziesse  prouincial,  aunque  dél  no  tengo  sino  buena  relaçión, 
quando  lleuó  aquella  carta  mía,  que,  si  V.  S.  Rma.  la  consideró, 
yua  muy  limitada,  lo  qual  me  ha  paresçido  dezir  en  esta,  porque 
V.  S.  Rma.  respondió  á  ello,  como  quien  le  pesaua  de  que  no  se 
huuiesse  hecho,  y  también  para  que  sepa  que  este  negoçio  de 
agora  es  muy  diferente  destotro.  Y  remitiéndome  al  Padre  miser 
Inaçio,  en  esta  no  digo  más,  sino  que  nuestro  Señor  guarde  y 
prospere  la  Illma.  persona  de  V.  S.  R.ma     De  Meçina  á  26  de 
Nobiembre  1553. 

'    Ms.  dizen. 

*  Erat  hic  «Joannes  Andreas  de  Mercurio,  Messan.  Presbyter  Cardina- 
lis  tit.  S.  Barbarae,  a  Julio  lii  ann.  1551,  l3  Kal.  Feb.,  electus,  post  5.  Cy- 
riacae  in  Thermis...  Episcopus  olim  Sipontinus,  Cardinalis  de  Monte  fami- 
liaritate  fultus,  a  Carolo  V  Imper.  in  Messanensi  ecclesia  constituendus, 
Pontifici  oflfertur;  humili  loco  natus,  Joanni  Giurbae  Magistro  Notario  Curiae 
Archiepiscopalis  (ut  vocant)  operam  locabat  Messanae  Joannes  Andreas, 
atque  cum  Giurbam  (ita  fertur)  ut  in  juratorum  patrum  magistratum,  penes 


.  27  NOVEMBRIS  1553  625 

Eadem  manu  a  tergo.  Copia  de  la  carta  al  cardenal  de  Meçi- 
na.  A  M.e  Inacio,  Del  Señor  Juan  di  Vega. 

914 

DIDACUS  DE  GUZMAN 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BURGIS  27  NOVEMBRIS  1 553  ' . 

Calagurritanam  dioecesim  sacris  missionibus  alumni  Societatis  excolunt. — 
Fructus  inde,  Deo  favente,  perceptus;  praecipue  vero  ex  doctrina  Chri- 
stiana, captui  oppidanorum  accommodata. — Burgos  Patres  Loarte  et 
Guzman  revocantur,  aegre  eorum  discessum  episcopo  ferente. — Burgis 
Christiana  doctrina  fructuose  traditur. 

t 
Jhs 

Muy  R.do  y  charísimo  Padre  nuestro  in  Christo.  La  paz  y 
amor  del  Spiritu  santo  sea  siempre  con  V.  P.  y  con  todos. 
Amén.  El  Padre  doctor  Loarte  escrivió  á  V.  P.  desde  Oñate, 
dándole  quenta  de  nuestra  venida  [á]  aquella  casa  y  de  las  mer- 
cedes grandes  que  de  la  mano  del  dulce  Jesús  recibimos  en  ad- 
mitirnos á  su  sancta  Compañía  Yo  no  pienso  que  escriví  en- 
tonces á  V.  P.,  por  ser  ido  á  Pamplona  á  enseñar  la  doctrina 
xpiana.  junto  con  el  P.  Miguel  Nauarro     Bien  creo  que,  según 

quem  urbis  administrandae  jus  est,  reciperetur,  omnia  tentantem  advertis- 
set,  per  jocum  dixit  tune  Giurbam  Juratum  Patrem  urbis  futurum,  cum 
ipse  ad  Archiepiscopatum  Messanensem  proveheretur.  Significare  nimirum 
voluit  id  nequáquam  eventurum;  sed  adeo  jocus  Giurbae  displicuit,  ut, 
praeter  injurias,  homini  vulnus  etiam  in  crure  inflixerit;  qua  de  caussa  Mes- 
sana  excederé  compulsus  est  Joannes  Andreas  ad  Giurbae  invidiam  decli- 
nandam.  Romam  ergo  veniens,  eo  tandem  evectus  est,  ut  Messanam  Ar- 
chiepiscopi honore  cohonestatus  redierit,  atque  in  reditu  Joannem  Giurbam 
inter  anni  1556  Juratos  patres  adscriptum  invenit...»  ROCCHUS  PlRRUS, 
Eccles.  Messan.  Not.  11,  lib.  i,  col.  342,  343. 

♦  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  229,  prius  434,  435.  Usus 
est  hac  epistola  Polancus,  t.  iii,  pag.  341,  342,  n.  755-758.— De  P.  Didaco 
sive  Jacobo  de  Guzman,  comitis  de  Bailen  filio,  et  socio  doctoris  Loarte  in 
Societate  capessenda,  supra  diximus. 

^    Vide  epist.  536,  pag.  122-124. 

'  Ex  his  lucem  accipiunt  quae  a  Polanco  dicuntur,  t.  m,  pag.  345, 
n .  762  et  763. 

EpisTOLAE  MixTae,  tom.  IH.  40 


026  Epistolae  Mixtae— 714 

es  mucha  la  benignidad  de  V.  P.,  no  me  lo  avrà  contado  á  des- 
comedimiento, aver  dexado  de  escrivir  después  acá,  por  no  aver 
visto  respuesta.  Mas  yo  confieso  aver  avido  en  esto  mucho  des- 
cuido, aunque  en  lo  demás  sabe  N.  S.  lo  que  yo  querría  servir  á 
V.  P.,  como  lo  devo  por  tantas  partes.  Mas  á  la  verdad,  como 
desde  entonces  acá  hemos  andado  el  Padre  doctor  y  yo  por  di- 
versas partes,  nunca  hemos  sabido  por  dónde  guiaríamos  allá  las 
cartas;  y  porque  pensamos  que  V.  P.  holgará  que  le  avisemos  lo 
que  a  hecho  el  Señor  de  nosotros  en  este  tiempo,  avisaré  á  V.  P. 
de  lo  que  pasa. 

Estando  yo  en  Pamplona  con  el  P.  Miguel  me  vino  carta 
del  P.  Francisco  de  Borja,  que  me  partiese  luego  para  Logroño 
á  juntarme  con  el  P.  doctor  Loarte,  porque  el  señor  obispo  de 
Calahorra  ^  nos  avía  pedido  para  su  obispado  con  mucha  instan- 
cia, y  ansí  venimos,  y  su  señoría  nos  embió  á  tierra  de  Rioja, 
adonde  entendía  que  avía  mucha  necesidad,  como  aliamos  ser 
verdad.  Fuimos  á  un  lugar  grande  del  condestable  %  que  se  llama 
Haro  *,  á  don[de]  venimos  la  2.^  semana  de  quaresma  ó  la  3.*,  y 
estuvimos  allí  toda  la  quaresma  y  otros  dos  meses  después,  y  pre- 
dicava el  Padre  doctor  tres  días  cada  semana,  y  yo  dezía  la  doc- 
trina cada  día,  y  las  fiestas  y  domingos  yva  á  predicar  á  los  lu- 
gares comarcanos,  de  manera  que  se  hizo  allí  á  gloria  de  N.  S. 
mucho  fruto;  que  si  más  particularmente  lo  oviese  de  scrivir  á 
V.  P.,  sería  muy  prolixo. 

Mas  sumariamente  sepa  V.  P.  que  se  desaraigaron  en  aquel 
lugar  maravillosamente  los  juramentos  del  nombre  de  Dios  y  las 
maldiçiones  de  los  demonios,  y  lo  mismo  en  toda  aquella  comar- 
ca, y  esto  se  hizo  con  ponerles  una  santa  cofradía,  que  por  acá 
se  a  fundado,  y  también  con  la  doctrina  xpiana. 

Lo  segundo,  se  hizieron  en  aquel  lugar  muchas  amistades,  y 

*  Ms.  Migel. 

-    Joannes  Bernal  Diaz  de  Lugo,  sive  Luco. 
'    Petrus  Fernandez  de  Velasco. 

*  «Haro,  villa  grande  y  rica,  cabeza  del  partido  de  su  nombre,  9  legs. 
O.  de  Logroño,  15  de  la  ciudad  de  Calahorra,  y  3  N.  de  la  ciudad  de  Santo 
Domingo.»  Govantes,  Diccionario  geográfico-histórico  de  España,  por 
la  Real  Academia  de  la  Historia,  Sección  11,  pag.  82. 


27  NOVEMBRIS  1553  627 

algunas  de  ellas  de  mucha  qualidad,  por  aver  precedido  injurias 
de  bofetadas  y  entre  personas  de  mucha  honra,  que  esto  es  lo 
más  duro  de  ablandar  en  nuestros  tiempos,  y  siempre  lo  fué. 
También  se  hizo  mucho  fruto  en  las  confesiones  y  comuniones, 
ansí  en  la  frequençia  de  ellas,  como  en  desenlazar  algunas  áni- 
mas que  el  demonio  tenía  presas  muchos  años  avía,  por  ver- 
güenza de  no  manifestar  sus  culpas,  y  quedaron  en  aquel  pueblo 
con  esta  costumbre  de  confesar  y  comulgar  á  menudo,  y  el  se- 
ñor obispo  les  concedió  todas  las  indulgencias  que  podía,  á  quien 
asi  lo  hiziese,  aunque  por  falta  de  los  clérigos,  que  se  les  haze 
muy  dura  cosa  oir  confesiones,  muchos  lo  dexan  de  hazer;  y  este 
es  el  mayor  trabajo  que  acá  se  tiene,  á  los  que  desean  aprove- 
char las  ánimas,  ver  quán  poco  ayudan  los  pastores,  siendo  toda 
la  carga  suya.  Después  de  dexar  enseñado  medianamente  aquel 
pueblo  y  su  comarca,  que  son  muchos  lugares  y  grandes,  fui- 
mos á  una  ciudad  tres  leguas  de  allí,  que  se  llama  Sancto  Do- 
mingo de  la  Calçada,  que  es  un  pueblo  de  hasta  mil  vecinos, 
adonde  tenían  mucho  deseo  que  fuésemos,  y  ansí  nos  escrivió  el 
señor  obispo  que  aquella  ciudad  tenía  necesidad,  que  fuésemos 
allá,  y  así  fuimos,  y  se  hizo  allí  el  mismo  fruto  que  en  Haro  se 
avía  hecho,  todo  á  gloria  de  N.  S.;  y  aun  quanto  á  la  doctrina  de 
los  niños,  creo  que  fué  más  en  S.to  Domingo  y  su  tierra,  porque 
venía  con  nosotros  un  hermano  compañero,  que  vino  con  nos- 
otros de  Andalucía,  que  tiene  mucha  gracia  en  enseñalla,  y  así 
iba  él  á  los  lugares  con  un  niño,  y  yo  quedava  con  el  otro,  y 
desta  manera  aprendieron  la  doctrina  gran  multitud  de  pueblos, 
adonde  avía  en  todos  gran  ignorancia. 

Desde  allí  (adonde  estuvimos  quatro  meses),  nos  embiaron  á 
llamar  de  otra  ciudad,  que  se  llama  Nájara  ',  de  parte  de  la  ciu- 
dad, rogándonos  que  fuésemos, ^y  así  fuimos,  adonde  también,  á 
gloria  de  el  Señor,  en  muy  breve  tiempo  esperimentamos  gran 
movimiento  en  los  coraçones,  lo  qual  entendimos  por  la  frequen- 
çia de  confesiones  y  comuniones  de  los  más  principales,  que 

*  «Nájera,  antigua  é  ilustre  ciudad  de  la  Rioja,  prov.  de  Logroño  y  ca- 
pital del  part.  judicial  de  su  nombre  4  »/2  legs.  S.  O.  de  Logroño  »  Go- 
VANTES,  ibid.,  pag.  125. 


628  Epistolae  Mixtae— 714 

acudían  á  un  ospitai  donde  posávamos,  adonde  teniamos  una 
bonica  iglesia,  y  mucho  aparejo  para  esto.  Vimos  también  en  este 
poco  tiempo  otra  cosa,  de  que  alabamos  mucho  al  Señor,  que 
con  aver  en  aquella  çiudad  gran  curiosidad  y  aun  deshonestidad 
en  los  vestidos  y  tocados  de  las  mujeres,  como  tienen  fama  de 
ello,  se  vinieron  á  reduzir  de  tal  manera,  que  dentro  de  veinte 
días  no  se  viera  en  toda  la  iglesia  un  tocado  deshonesto,  ó  á  lo 
menos  quasi  ninguno,  y  á  esta  proporción  iva  todo  lo  demás.  Es- 
tando allí,  fuimos  á  ver  al  señor  obispo,  que  nos  quiso  ver,  y  nos 
embió  á  llamar  para  informarse  de  cómo  nos  yva,  y  para  avisar- 
nos de  algunas  cosas,  el  qual  recibió  tanta  alegría  y  consuelo  de 
oir  lo  que  N.  S.  avía  hecho  por  estos  instrumentos  flacos  é  inú- 
tiles, que  no  se  harta  va  de  alabar  al  Señor. 

Estando  allí,  dos  días  avía,  vino  un  Padre  de  la  Compañía  de 
los  desta  casa  de  Burgos,  el  qual  nos  traxo  carta  del  Padre 
nuestro  provinçial,  en  la  qual  nos  mandava  que  dentro  de  ocho 
días  nos  viniésemos  ambos  á  esta  casa  de  Burgos,  donde  esta- 
mos. El  obispo  nos  preguntó  luego  que,  á  qué  venía  aquel  Padre? 
y  no  le  osamos  dezir  que  á  llamarnos,  por  saber  que  lo  sentiría 
mucho,  como  lo  ha  sentido.  Otro  día  le  diximos  que  el  Padre 
provincial  nos  mandava  venir  aquí,  á  vernos  con  el  Padre 
Mro.  Estrada,  que  se  iva  á  Córdova,  y  que  avía  neçesidad  de  co- 
municar algunas  cosas  con  él,  y  luego  en  diziéndole  esto,  fué 
tanto  lo  que  se  entristeçió,  que  no  tuvimos  con  qué  le  consolar, 
sino  con  escrivir  al  Padre  Mro.  Estrada  lo  que  el  obispo  sentía; 
y  como  nos  escrivió  su  R.*  respondiendo  que  convenía  que  vi- 
niésemos luego,  venimos  sin  dezir  nada  á  su  Sm  ^  mas  después 
acá  nos  an  escrito  unos  criados  suyos  la  gran  pena  que  ha  sen- 
tido, y  aun  que  quería  escrivir  á  V.  P.  sobre  ello:  gloria  sea  al 
Señor  por  todo,  pues  sabemos  que  donde  quiera  que  la  obedien- 
çia  nos  guiare,  de  eso  se  sirve  más  su  divina  magestad.  Acá  he- 
mos començado  á  predicar  el  Padre  doctor  '  [y]  yo,  y  tanbién 
començamos  ayer  á  dezir  [la]  doctrina  á  los  niños  y  á  los  gran- 
des en  esta  perrochia  de  san  Gil,  con  lo  qual  se  edificó  mucho  la 


'    Dr.  Gaspar  Loarte. 


27  NOVEMBRIS  1553  629 

gente;  y  á  nuestro  Padre  Mro.  Estrada  le  pareçe  que  se  diga 
muy  de  propósito  en  esta  çiudad,  porque  se  aprovecharán  mu- 
cho. Su  R.*  no  sé  si  se  irá  tan  ayna  á  Córdova,  porque  an  sen- 
tido mucho  su  partida  toda  la  çiudad,  y  especialmente  el  señor 
don  Fernando,  hermano  del  señor  cardenal,  el  qual  a  escrito  al 
P.  Francisco  la  gran  falta  que  aquí  se  haze.  De  todo  he  querido 
avisar  á  V.  P.  con  tanta  prolixidad,  en  penitençia  de  no  averio 
hecho  hasta  aquí.  Piega  á  N.  S.  por  su  gran  misericordia  nos 
dexe  ver  su  cara,  y  vernos  donde  todos  nos  veamos,  y  no  sea 
menester  trabajo  de  cartas  para  entendernos. 

También  fuera  gran  consuelo  para  el  Padre  doctor  y  para  mí 
poder  ir  á  esa  ciudad  á  vernos  con  V.  P.,  como  a  tantos  días  que 
lo  deseamos  mas  si  el  Señor  no  es  servido  de  concedérnoslo, 
cúmplase  su  santa  voluntad,  que  esa  a  de  ser  en  todo  la  nues- 
tra; y  pareçe  que  se  sirve  que  andemos  por  acá,  pues  á  gloria 
suya  se  haze  algún  fructo  en  las  ánimas. 

No  ay  al  presente  otra  cosa  que  dezir  á  V.  P.,  porque  todo 
lo  demás  de  la  casa  de  Córdova  y  de  las  demás  será  V.  P.  avi- 
sado por  otras  muchas  partes.  Piega  al  señor  desta  viña  que 
embíe  cada  día  tales  obreros,  quales  su  magestad  sabe  que  con- 
viene para  gloria  suya  y  provecho  nuestro.  Y  en  las  oraciones 
de  V.  P.  nos  encomendamos  el  Padre  doctor  y  yo,  como  cree- 
mos que  siempre  V.  P.  lo  haze  por  estos  sus  indignos  hijos. 
Nuestro  Señor  sea  siempre  en  el  ánima  de  V.  P.  para  gran 
fructo  de  su  iglesia:  Amén.  De  esta  casa  de  Burgos  á  27  de  No- 
viembre 1553.  Indigno  hijo  de  V.  P., 

Jacobus  de  Guzmán. 
Inscripiio:  Jhs.  Al  muy  R.do  Padre  nuestro  en  Christo,  el 
Padre  maestro  Ignacio,  ministro  general  de  la  Compañía  de  Je- 
sús, en  Roma. 


Anno  próximo  seguenti,  1554,  Romam  profecti  sunt. 


63o 


Epistolae  Mixta  e — 715 


9^15 

ANTONIUS  GOU 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALLISOLETO  27,  3o  NOVEMBRIS  1553  *. 

Societas  Jesu  in  Hispânia  secundo  vento  navigai.  —  Epistolas  ex  Portu- 
gallia  et  Corduba  mittit. — De  collegio  cordubensi. — Complutenses  exer- 
centur  Ignatii  commentationibus. — Fructus  animorum  Salmanticae  per- 
ceptus  et  Burgis. — Estrada  conciones  habet. — Araoz  Complutum  profi- 
ciscitur. 

t  ■ 
Jhs. 

Muy  R.do  y  charísimo  en  Christo  Padre.  La  summa  gracia  y 
amor  de  Jesuchristo  N.  S.  sea  en  nuestro  continuo  fauor  y  ayuda. 
Amén.  Poco  ha  que  hemos  scripto  á  V.  P.  por  diuersas  vías,  y 
así  seré  yo  breue  en  esta,  pues  con  las  pasadas  será  V.  P.  anisado 
largo  de  todo  lo  de  acá  El  Padre  doctor  Araoz  y  los  demás  de 
aquí  tienen  salud,  si  no  es  el  P.  Joan  González,  que  mucho  ha 
que  anda  muy  achacoso. 

Las  ocupaciones  del  P.  Araoz  van  siempre  continuando,  con 
muy  grande  edificación  de  todos.  Pocos  días  ha  que  fué  á  visitar 
al  arçobispo  de  Seuilla  que  es  inquisidor  general,  el  qual  no 
estaua  antes  muy  bien  informado  de  las  cosas  de  la  Compañía,  y 
le  informó  largo,  y  quedó  muy  satisfecho,  y  edificado  en  todo. 

De  Portugal  tenemos  cartas  del  Padre  M.e  Nadal,  de  7  deste, 
que  scriuió  *  con  mensagero  propio,  cuya  copia  va  con  esta;  y 
pues  por  ella  sabrá  V.  P.  lo  que  pasa,  á  ella  me  remito  ^ 

El  P.  Araoz  ha  scripto  al  conde  de  Monte  Rey  sobre  el  ne- 
gocio de  Santiago,  conforme  á  lo  que  el  Padre  M.e  Nadal  le 
scriue. 

De  Cordona  scriuen  de  la  acepción  grande  con  que  allí  han 


*  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  69,  prius  481 , 

*  Vide  epist.  681,  689,  692,  694,  706. 
•'  Ferdinandus  de  Valdes. 

*  Ms.  escriiio. 

^  Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  189  et  seqq. 


27-3o  NovEMBRis  1553  63 1 

sido  los  de  la  Compañía  recibidos,  y  la  puerta  que  el  Señor  abre 
para  ser  seruido  en  aquellas  partes.  Ya  con  las  pasadas  imbié  á 
V.  P.  copia  de  lo  que  scriuen.  Con  esta  sólo  imbío  copia  de  vn 
memorial  que  la  marquesa  de  Priego  ha  imbiado  aquí  á  vn  ca- 
uallero,  de  las  cosas  que  don  Joan  de  Córdoua  da  á  la  Compañía, 
que  cierto,  es  mucho:  á  él  me  remito. 

De  Alcalá  han  ydo  pocos  días  ha  á  Córdoua  el  doctor  Plaça, 
que  entró  poco  ha  en  la  Compañía  y  tres  hermanos,  sin  los  que 
ya  antes  hauían  ydo.  Yo  creo  que  habrán  ya  començado  á  leer 
latinidad,  artes  y  theología,  según  los  muchos  que  han  ydo 
ábiles  para  ello,  avnque  no  lo  sé  de  cierto:  con  las  de  allá  que 
van  con  esta,  lo  sabrá  V.  P.  todo. 

De  Alcalá  scriuen  que  abundan  las  confesiones  quanto  quie- 
ren, y  que  tienen  los  exercitantes  en  casa  á  medias  dozenas.  Es 
muy  grande  el  frutto  que  el  Señor  haze  con  estos  medios  en 
aquel  colegio,  y  en  Salamanca. 

A  Burgos  han  llegado  ya  los  Padres  doctor  Loarte  y  el  Pa- 
dre don  Diego,  y  el  Padre  M.e  Strada  predica  con  la  sólita  açep- 
ción.  Allí,  y  en  todas  las  otras  partes  que  hay  gente  de  la  Com  - 
pañía,  se  sirue  mucho  el  Señor  por  medio  della:  gloria  á  Dios  por 
todo.  En  esta  no  tengo  más  qué  dezir,  de  que  el  P,  Araoz  y  todos 
en  los  sacrificios  de  V.  P.  muy  humilmente  nos  encomendamos. 
Jesuchristo  N.  S.  en  el  alma  de  V.  P.,  y  en  las  de  todos,  su  santo 
amor  siempre  conserue  y  prospere.  Amén.  De  Valladolid  27  de 
Nouiembre  1553.  D.  V.  R.  P.  mínimo  hijo  y  sieruo  indignísimo 
en  Christo, 

t 

Antonio  Gou. 

Somos  á  30  de  Noviembre,  y  mañana,  plaziendo  á  Dios,  he- 
mos de  partir  el  Padre  é  yo  para  Alcalá,  á  donde  va  el  Padre  por 
vn  negocio  que  le  ha  encargado  Ruygómez,  el  qual  partió  para 
allí  dos  días  ha. 

Inscr ipiio:  ]hs.  Al  muy  R.do  y  charísimo  en  Christo  Padre,  el 
Padre  M.e  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía 
de  Jesús.  En  Roma. 

*    P.  Dr.  Joannes  de  la  Plaza.  Polanco,  t.  m,  pag.  324-325,  n.  726. 


632 


EPISTOLAE  MiXTAE — 716 


9ie 

COMMUNITAS  MORBENIENSIS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MORBENIO  29  NOVEMBRIS  1553 

P.  Andream  Galvanellum  apud  se  retiñere  conantur;  id  ut  cum  bona  Ignatii 
venia  perficiatur,  exorant. 

Venerando  Padre  in  Giesù  Christo.  Auante  venesse  la  obe- 
dientia  de  V.  R.  paternità  al  nostro  dom  Andrea  Galuanello, 
haueuamo  inteso  che  per  sue  lettere,  scritte  a  quella,  dela  suffi- 
cientia  de  prete  Jacobo  Malagucino  et  che  se  li  faceua  fortuna  a 
garra  et  emulatione,  cosa  molto  diffamatoria  dela  communità 
nostra,  et  particularmente  de  noi  altri,  soi  agenti,  vnde  lo  pre- 
gassemo  non  se  volesse  partire  per  andare  a  Piure,  doue  per 
lettere  scritte  per  il  frate  R.do  Patre  fra  Michele,  era  per  li  R.mi 
dessignato,  volendo  loro  che  a  Morbegno  restasse  curato  il  Ma- 
la 2^ucino,  et  così  dopoi  scritte  le  sue  et  auanti  et  poi  ne  la  pro- 
misso  non  partirse  sina  non  habi  resposta  vn  altra  fiata  da 
V.  R.  P.,  et  noi  ghe  ne  haueno  fatto  instanzia  grande,  non  tanto 
par  honor  nostro,  quanto  anchora  de  Dio  et  de  la  sua  sancta 
chiesa ,  perchè  già  da  lutherani  tal  cosa  he  pigliata  in  riso  et  vi- 
lipendio dele  cose  dela  chiesa.  Perhò  pregamo  quella  voglia  pi- 
gliar ogni  cosa  in  pace,  perchè  siamo  securi  debi  questo  nostro 
intento  che  resti,  ceder  in  magior  vtilità  dela  chiesa  et  honor  de 
Dio,  che  se  facesse  tal  obedientia,  lassandone  in  tumulto  et  gran 
confusione.  Scriuemo  dogni  cosa  ali  R.™,  sperando  debano  per  il 
douere  mutar  ssntentia,  et  cosi  salutamo  quella,  ricomandandose 
in  questo  nostro  caso  anchora  ale  sue  oratione;  et  quando  sia  re- 
fermato il  R.do  Galuanello  ouero  vn  altro  dela  Compagnia  vostra, 
piaceraui  del  tuto  darne  auiso  et  a  noi  et  al  vostro  et  nostro  dom 
Andrea  Galuanello,  pregandola  non  voglia  esser  renitente  a 
compiacerne  et  aiutarne  in  questo  caso,  perchè  noi  hauemo 
cognosciuto  che  con  la  sua  bona  vita  ha  fatto  et  è  per  fare  gran- 

*  Ex  originali?  in  voi .  Epist.  Communitatum,  unico  folio,  n.  ll,prius 
3i8. 


29  NovEMBRis  1553  633 

dissimo  frutto  nela  chiesa  catholica.  Si  ve  manda  vna  lettera 
cuero  vna  copia  de  quella,  scritta  ali  R.mi  cardinali.  Da  Mor- 
begno  ali  29  de  Nouembre  1553.  Tuti  ali  seruitii  de  V.  R. , 

Li  agenti  dela  communità  de  Morbegno. 

A  tergo  1553.  Della  comunità  de  Morbegno.  29  de  Nouembre. 

RESPUBLICA  MORBENIENSIS 
CARDINALIBUS  PRAEPOSITIS  SANCTAE  FIDEI 

MORBENIO  29  NOVEMBRIS  1553  *. 

Ne  Jacobo  Malagucino  spiritualis  animorum  cura  demandetur,  morbenienses 

pluribus  urgent. 

t 

Rmis.  Illmisque  sánete  fidei  prepositis  cardinalibus  morbe- 
nienses salutem.  Satis  superque  de  scientia  et  ignoran  tia,  de  odio 
et  emulatione  Malagucini  superioribus  litteris  fuit  exaratum,  sed 
amplius  per  probum  virum,  per  quem  Rome  nostra  res  agitur, 
Paulum  Luragum,  certiores  facti  sumus  illic  adhuc  rumorem 
falso  increbuisse,  nequáquam  per  oppidi  nostri  commune  uotum, 
neque  crebrius,  sed  per  aduersatores  quosdam,  et  hoc  paucos, 
Malagucino  pugnam  fieri,  tametsi  attestatione  nostra  ita  se  veri- 
tatem  habere  sigilloque  illius  litteris  nostris  apposito,  uobis  plus- 
quam  piene  probatum  esse  credidissemus.  Attamen  ut  confun- 
dantur  et  Malagucinus  et  magnates  quidam,  qui  solum  humano 
fastu  ducuntur,  ut  praeualeant  ceteris  pusilli  status  hominibus, 
et  laudentur,  cunta  fieri  dumtaxat  eorum  auxilio,  per  vestrum 
Galuanellum  ipsi  Malagucino  obtulimus  iterum  velie  populum 
conuocare  et  illum  admittere,  si  plures  hominum  uoces  habuerit, 
quamuis  ex  diuersis  nobis  displiceat,  sed  hoc  aperte  illum  re 
nuisse  Galuanellus  uoce  sua  testatus  est.  Rursum  contenti  sumus 
ut  tandem  imortali  huic  et  vetuste  controuersie  infinitis  dispen- 
diis  onerate,  fidem  adhibeamus,  quod  Galuanello  uel  alii  Socie- 

'  Ex  transumpto  coaevo,  ad  S.  Ignatium  misso,  in  voi.  Epist.  Commu- 
nitatuni,  duplici  folio,  n.  l66,  prius  269. 


634  Epistolae  Mixtae— 717 

tatis  eiusdem  clerico  aut  ipsi  Malagucino  beneffitium  concedatur, 
in  quem  plura  populi  vota  concurrerint,  quamuis  aduersariis  fidai 
fiant  ista  ludibrio  et  de  huiusmodi  conuocatione  iam  timpana  pul- 
sent  et  festa  concelebrent.  Verumtamen  si  ad  singula,  sicut  ve- 
stram  decet  pro  fide  sollicitudinem,  Rmi.  Patres,  perspexeritis 
Malagucinum,  cui  vestro  imperio  tantum  et  motu  proprio  cura 
Morbegnii  perpetuo  fuit  interdicta,  nullatenus  admittetis  haben- 
tem  optimum  Alebii  beneffitium  ligurientem  ad  aliud  inuito  po- 
pulo, magnatum  auram  captantem,  tantum  famam  vestram  eli- 
dere gestientem,  mendatiis  initentem  et  fraudibus;  intrare  (ut 
reliqua  taceamus)  contendentem  in  ouile  ouium  aliunde  quam 
per  ostium,  qui  est  Xps.,  qui  est  neritas,  qui  neminem  fallit,  qui 
non  mentitur,  qui  rex  regum  uenit  ad  nos  mansuetus,  qui  mondi 
huius  ellegit  infima,  fortia  confundens,  qui  uenit  peccatores  sai- 
nos faceré,  non  perdere,  cui  decus  et  imperium  sempiternum. 

Nec  damnari  potest  (sicut  quosdam  audiuimus)  plusquam 
sancta  sanctio  vestra,  quam  rectissim.e,  sancto  Spiritu  cooperan- 
te, peregistis  pro  iure  praesentandi  nobis  radicitus  inherenti  pie 
narie  restituto.  Nullatenus  enim  abbates  illos  ncque  fondum  pro 
ecclesia  sancti  Martini  construenda,  ncque  quid  aliud  pro  eius- 
dem ecclesie  constructione  uel  dote  dedisse  comperietur  ,  imo 
si  quicquam  ecclesie  ipsi  reddituum  nomine  uel  oblationum  tra- 
ditum  est,  aut  a  singulis  nostrum  quotannis  effunditur  pro  cle- 
rici parochialis  sustentatione,  illa  non  ab  abbatibus,  sed  ab  ante  - 
cessoribus  nostris  et  a  nobis  oblata  sunt  et  offeruntur.  Quapro- 
pter  quamuis  aliquotiens  iure  collationis  tradita  fuerit  ab  illis  istius 
ecclesie  cura ,  id  tamen  non  actum  esse  contra  nostri  uolunta- 
tem  ostenditur.  Unde,  si  se  munitos  praescriptione  praetendunt, 
nos  pari  ter  eodem  temporis  spatio  nunquam  habuisse  parochum 
ad  nostrarum  regimen  animarum  contra  populi  nota  fultos  esse 
praetendimus,  cum  nulla  inter  utrumque  casum  diuersitatis  ratio 
reddi  possit,  nisi  si  spectemus  initium  rei.  Jus  nobis  est,  si  succes- 
sum  fauet,  equitas  et  praescriptio;  abbatibus  autem  rigor  tantum 
decursi  temporis  opitulatur  et  in  omnem  euentum  peruersa  tem- 
pora ,  consensus  populi  ;  edificationis  ecclesie  Dei  ratio  et  de- 
structionis  euitande  multitudini  magis  fauere  quam  huic  juueni 


29  NovEMBRis  1553  635 

auidoque  sacerdoti,  seculi  huius  illecebris  captiuato  incessanter 
expostulant.  Ignauia  eorum  etiam  audacter  explosa,  qui  hoc  mu- 
ñere fungi  debuerant.  Cui  successi!  asperitas  imperandi  seuitia- 
que,  contra  quos  clamat  Ezech.  34  capite,  cui  sententie  subscri- 
bit  Petrus  epist.  i  c.  5,  queque  sententia  nullo  temporis  cursu 
deieri  potest,  Dicit  enim  Ezech.,  imo  Dominus  per  Ezechielem: 
quod  infirmum  fuit,  non  consolidastis;  et  quod  egrotum,  non  sa- 
nastis;  quod  confractum  est,  non  alligastis;  et  quod  abiectum 
est,  reduxistis;  et  quod  perierat,  non  quaesistis,  sed  cum  asperi- 
tate  imperabatis  eis,  et  cum  potentia;  et  disperse  sunt  oues  mee, 
eo  quod  non  esset  pastor,  et  facte  sunt  in  deuorationem  omnium 
bestiarum  agri  et  disperse  sunt;  et  reliqua,  que  sequuntur. 

Inscripiio.  Al  molto  Rdo  Patre,  il  Patre  dom  Ignatio,  prepo 
sito  generale  de  la  Compagnia  de  Jesù.  In  Roma. 

Alia  manti .  Morbegno  presso  a  Suizzera.  53.  Sigilli  vesti- 
gium  manet. 

ANDREAS  GALVANELLUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MORBENIO  29  NOVEMBRIS  1553  *. 

Aegre  admodum  morbenienses  ferunt  quod  Galvanellus  ab  urbe  sua  rece- 
dat:  discessum  totis  viribus  se  impedituros  dicunt. — Quibus  momentis 
Galvanelli  remansio  probetur. — De  curione  morbeniensibus  providendo. 

Dapuoi  ueniamo  al  populo,  il  quale  fin  qui  per  gratia  del 
S.  N.  molto  se  allegraua  che  io  stasse  per  suo  pastore.  Et  ue- 
dendo  che  sonno  cosi  derelitti,  senza  aduiso  alchuno  da  Roma, 
lassando  de  nono  uenire  il  R.do^  cosi  sonno  tutti  turbati,  dal 
maggior  al  "  menore;  et  per  questo,  secondo  che  intendo,  molti 
hanno  determinato  uolere  mandare  per  uno  predicante  herético. 
Et  questi  sonno,  ut  audiui,  da  cente  persone.  Hor'  ueda  la  R.  V. 
che  guadagno  il  signor  Iddio  et  la  Compagnia  hauerà  operato, 

*    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  47,  prius  280,  281. 

Initium  epistolae  desideratur. 
'    Ms.  et. 


* 


63ò  EPISTOLAE  MlXTAE— 718 

per  essere  stato  mandato  in  Morbegno.  Pensa  la  R.  V.  che  tutta 
la  terra  se  dole  della  partita  mia.  Gli  altri,  che  sonno  più  maturi, 
dicano  gli  facemo  come  se  fece  laltra  uoltra,  uolendo  sepeliré 
uno  corpo  suo  lapidato,  et  preti,  e  frati,  e  secolari. 

Gli  artifici  et  poueri  et  citadini  ueneno  domenica  a  ritrouar- 
me.  Tutti  diceuano  che  douesse  restare.  Et  non  gli  poteua  dare 
ad  intendere  che  non  poteua  fare  a  mio  modo,  perchè  hanno 
uisto  il  nostro  procedere  quia  sine  pecunia:  pur  con  la  gratia  del 
S.  N.  se  parterno  da  mi,  sed  post  V  Aue  Maria  uenne  maggior 
moltitudine,  et  disseno  uolere  uenire  a  Roma.  Alchuni  me  uo- 
leano  ligare,  acciò  non  me  partesse  De  quelli  spirituali  tacerò 
et  delle  donne;  ma  certo  tutta  la  terra  grida,  picoli,  grandi, 
poueri  ricchi. 

Il  signor  nonsio  -  [è]  estato  qui  uicino  a  nui.  Et  la  fama  sua 
è  andato  per  tutta  la  Ualthelina,  che  era  mandato  da  S.  S.  per 
uedere  se  se  poteua  fare  alchuno  frutto  in  questa  ualle;  ma  mai 
ha  fatto  cosa  alchuna  sua  signoria.  Solum  uenne  uno  predicato- 
re da  Gommo  et  predicò  per  quatre  o  cinque  giorni;  puoi  sè  par- 
tito, et  nhè  andato  con  sua  signoria  a  Gommo.  Et  uno  altro  è 
qui  nel  conuento.  Sua  signoria  retorna  a  Roma:  credo  al  presen- 
te scia  per  uia.  La  R.  V.  potrà  intendere  come  le  cose  della 
Ualthelina  uanno.  Io  intendo  che  gli  heretici  nhe  fanno  festa, 
perchè  uedeno  che  se  è  partito  cosi,  senza  fare  cosa  alchuna. 
Pensi  la  R.  V.  che  parlano  quanto  il  demonio  gli  pone  in  boccha. 
Hore  ueda  la  R.  V.  che  cosa  importa  dare  uno  principio,  puoi 
lassarlo  cosi  imperfetto.  Ma  non  solum  gli  heretici,  etiam  gli  ca- 
tholici  se  marauigliano  de  tal  partita.  Sichè  per  la  sua  partita 
hanno  da  dire  gli  maleuoli,  et  contrarli  alla  chesia. 


*  Polanco,  t.  m,  pag.  129,  n.  256  uberius  rem  explicat,  causasque 
etiam  aiTert,  cur  tanto  Patris  Galvanelli  desiderio  flagrarent  raorbenienses: 
«Est  autem  intellectum,  quod  non  solum  spiritualis  fructus  Morbegnenses 
ad  retinendum  P.  Andream  incitabat,  sed  quod  ipse,  paupertatis  studiosus 
et  tenuissimo  vieta  ac  vestitu  contentus^  non  solum  onerosus  non  erat,  sed 
aliqua  emolumenta,  quae  parochus  capere  consueverat,  aspernabatur;  et  ita 
minabantur,  si  inde  is  removeretur,  haereticum  aliquem  se  vocaturos...  Alii 
de  eo  ligando  agebant,  ne  recederet:  alii  Romam  se  venturos  dicebant.» 

'    Paulus  Odescalcus. 


29  NovEMBRis  1553  637 

Hor^  pensa  la  R.  V.  che  diranno  quando  sentiranno  che  me 
partirò  de  Morbegno.  Prima  quelli  che  per  gratia  del  N.  S.  han- 
no laudato  T  opera  nostra,  non  solum  catholici,  sed  etiam  here- 
tici;  et  non  solum  in  la  terra,  ma  in  tutta  la  Ualthelina.  Et  molti 
nhele  altre  terre,  doue  sonno  heretici,  conuertiranno  alla  sua 
uoluntade  gli  catholici,  sentendo  tal  mutatione,  dicendo  male  del 
summo  pontifice  et  cardinali,  perchè  uedeno  che  hanno  pocha 
cura  delle  anime  che  sonno  in  boccha  del  lupo  infernale  Et 
questo  già  me  hè  stato  ditto  da  uno  primo  della  nostra  terra, 
dotto  et  nero  catholico.  Questo  a  mi  dice  sempre:  Uoglio  stare 
con  la  giesia,  et  morire  in  quella  prima  fede  che  hebbi  a  ba- 
ptesimo;  ma  bene  gli  dispiace  che  senta  tal  mutatione.  Haue- 
remo  aquistato  più  presto  uergogna  che  honore.  Io  non  saperia 
ritrouare  uia  più  grata  alli  homini  de  Morbegno,  et  contraria  alli 
heretici,  quanto  fare  uno  collegio  qua  in  Morbegno,  perchè  cosi 
dicano  gli  homini,  li  qualli  sonno  disposti  in  uolere  uno  sacerdo- 
te et  uno  maestro  da  schola;  perchè  desiderano  gli  suoi  figlioli 
imparino  la  bona  strada,  cioè  il  uiuere  xpano.  Daranno  da  uiuere 
a  tre  persone  per  adesso.  Et  in  la  terra  è  una  giesia,  senza  la 
giesia  della  cura.  In  quella  se  celebraria  la  messa,  et  se  predica- 
ria.  Et  dariano  una  casa,  et  credo  se  faria  maggiore  fruto  che 
forse  non  se  fa  nelle  citade,  doue  sonno  uarie  persone  spirituale; 
ma  qua  non  sonno  gli  curati  tanto  spirituali  che  faciano  fruto. 
Seria  cosa  che  daria  odore  a  questi  signori,  doue  sonno  tanti 
heretici  et  mali  catholici.  Il  signor  nontio  scrisse  che  io  andaua 
a  Piure.  Cosi  scriueno  da  Roma,  che  io  debbe  andare,  perchè  è 
morte  il  curato  suo:  intorno  ballano  gli  heretici.  Ma  se  non  se 
prouede  a  Morbegno,  darà  odore  catiuo  a  Piuro  et  a  tutta  la 
ualle.  Me  duole  che  siano  cosi  lassati  senza  guida.  Fine  a  questa 
hora  la  Compagnia  ha  uno  odore  et  fama  bona,  perchè  per  gra- 
tia del  nostro  signore  ho  cercato  con  lo  aiuto  suo  dare  quello 
exempio;  e  il  maggior  che  se  possa  dare  si  è  non  pigliare  denari. 
Cosi  hauemo  fatte  fine  a  questa  hora  et  faremo  in  ogni  locho 
doue  staremo.  Non  altro:  alle  orationi  della  R.  V.  et  de  tutti  gli 


Ms.  ifernale...  i  quella  ..  i  Morbegno . 


638  Epistolae  Mixtae— 718 

Padri  et  fratelli  me  racomando.  Die  xxviiii  de  Nouembre  1553. 

Quello  R.do  Padre  de  S.to  Domenico  certo  da  bene:  che  la 
R.  V.  uoglia  fare  dire  alli  signori  R.mi  cardinali  *  che  uogliano 
mandare  uno  a  una  terra  della  Ualthelina,  che  è  senza  curato, 
ouere  sue  R.me  signorie  commetta  a  sua  R.*  gli  proueda  de  uno, 
ouere  gli  mandi  uno  delli  suoi  frati,  perchè  sonno  in  discordia 
per  uno  della  terra. 

Me  dice  anchora  che  la  R.  V.  ne  debbia  mandar  daltri,  per- 
chè gli  curati  sonno  tanto  auari,  che  ruinano  et  profondano  le 
pouere  anime  nella  boccha  de  satana.  Certo  non  bisogna  predi- 
catori ma  operatori. 

Quello  a  chi  andaua  la  littera  a  grosso,  è  uenuto  in  questa 
terra,  et  ho  parlato  con  lui.  Me  ha  ditto  che  gli  suoi  fratelli  se 
marauigliano  che  uoglia  uendero  il  suo.  Pure  dicano  che  uenga 
lui  alla  patria,  et  puoi  farà  quanto  uorà  del  suo.  Et  me  dice 
che  uno  uole  uenire,  passato  pascha,  a  Lhoretto,  et  che  uenirà 
fine  a  Roma.  Altre  non  me  dice  de  Ihore. 

E  qui  uicino  un  altra  terra,  che  noria  uno,  non  per  curato, 
ma  per  dire  alchune  cose  cosi  alla  messa,  et  puoi  insignare  gli 
putti  la  doctrina  xpiana.,  et  per  il  bono  exemplo  del  curato,  che 
è  uecchio  et  bono,  et  de  tutta  la  terra. 

Io  me  son  consiliato  con  il  R.do  priore  del  conuento.  Sua 
R.^  me  ha  ditto:  Non  te  partire;  che  darai  calomnia  a  tutta  la 
Compagnia  nostra,  et  alli  signori  R.mi;  sicliè  espectarò  fine  che 
uenirà  la  resolutione.  Puoi  che  serà  uenuta,  me  partirò  et  anda- 
re a  Uenetia.  Se  il  R.do  ha  cosa  alchuna  della  reuocatione,  an- 
chora non  ha  mostrato:  Non  altro:  alle  orationi  della  R.  V.  et  de 
tutti  me  aracomando.  Die  29  Nouembris  1553.  La  R.  V.  uederà 
"quello  che  scriue  la  communità  alli  signori  R.mi  cardinali.  Il  suo 
indegno  et  figliolo, 

Andrea  Gualuanello. 

Inscriptio:  Al  molto  R.do  Padre,  il  Padre  M.°  Ignatio  Loyo- 
la, prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù.  In  Roma. 


'    Cardinales  intellige,  sacrae  tuendae  ac  propagandae  fidei  praepositos . 


29  NOVEMBRIS  1553 


639 


?19 

BALTHASAR  DIAZ 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALENTIA  29  NOVEMBRIS  1553 

Patrem  Barma  Barcinonem  ait  appulisse.  —  Solita  munia  exercentur. — 
Aliqui  religiosi,  quominus  templum  Societatis  Valentiae  aedificetur,  im- 
pediunt. — De  reducendis  ad  Christum  mauritanorum  filiis. 

Jhs.  Maria. 

Muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre.  La  summa  gracia  y  paz  de  N.  S. 
Jesu  Xpo.  sea  en  nuestro  continuo  fauor  y  ayuda.  Amén.  Lo  que 
ay  que  avisar  á  V.  P.  este  mes  es,  que  todos  acá  estamos  bue- 
nos, lo[o]res  á  N.  S.;  y  el  P.  Baptista  *  por  mandado  de  nuestro 
P.  Araoz  es  ydo  á  Barcelona  á  predicar,  por  satisfaçer  al  desseo 
de  muchos  deuotos  que  pidíen  que  fuese  algún  Padre  á  predicar 
allá.  Y  hemos  reçebido  letras  de  cómo  llegó  muy  bueno,  y  que 
el  obispo  '  le  a  mostrado  mucho  amor,  y  ansí  procuró  que  pre- 
dicase en  la  seu  *  por  oyrle. 

Acá  los  exercícios  sólitos  se  perseueran  con  harto  fructo  que 
se  haze  en  las  almas,  como  particularmente  escrebiré  en  la  carta 
de  los  4  meses.  En  la  yglesia  se  entiende,  y  espero  en  N.  S.  que 
se  acabará  presto,  si  nos  dexan  hazer  vn  pilar  que  sale  vn  poco 
fuera  de  la  pared  á  la  calle,  el  qual  nos  impide  vn  vezino  nues- 
tro. V.  P.  ruegue  á  N.  S.  que  le  ponga  en  voluntad  que  nos  le 
dexe  hazer. 

Los  hermanos  van  bien  en  sus  estudios,  particularmente  el 
M.  Lucio  ^ 

Antes  de  acabar  de  escrebir  esta,  supe  que  los  frayles  de  sant 

'  Ex  autographo  in  voi .  Epist.  virar,  venerabil.  e  Soc.  Jesu,  duplici 
folio . 

*  Joannes  Bta.  de  Barma. 
^    Jacobus  Cazador. 

*  Templum  maximum,  cathedrale,  ubi  episcopi  sedes. 

5  Lucius  Croce,  italus,  qui,  ut  importunitatem  suorum  eífugeret,  ex 
Italia  Valentiam  et  Gandiam  petierat.  De  eo  saepe  in  Cartas  de  San 
Ignacio.  Cf  Litt.  Quadr  ,  t.  iv,  pag.  641;  t.  ll,  pag.  359. 


640  Epistolar  Mixtae— 720 

Agustín  y  de  sant  Françisco  nos  quieren  impedir  que  no  labre- 
mos la  yglesia,  por  estar  cerca  de  sus  casas.  El  señor  Doménech  ' 
a  tomado  la  mano,  y  creo  que  afirmado  de  derecho,  y  por  tanto 
nosotros  no  dexamos  de  labrar.  Todas  estas  contradiciones  nos 
dan  gran  esperança  que  N.  S.  se  tiene  de  seruir  mucho  en  esta 
yglesia.  V.  P.  suplique  á  N.  S.  que  conterat  omnes  inimicos 
nostros  ad  gloriam  et  honorem  suum.  En  las  oraciones  de  V.  P. 
y  de  todos  los  Padres  y  hermanos  de  essa  sancta  casa  deseamos 
ser  encomendados. 

Acá  se  trata  de  reducir  á  la  santa  fe  estos  moriscos  deste 
reyno.  V.  P.  lo  haga  encomendar  á  N.  S.,  porque  se  hará  gran 
seruiçio  a  su  majestat,  porque  le  ofenden  mucho,  que,  siendo 
xpianados.,  guardan  su  ley  de  Mahoma.  N.  S.  nos  dé  hazer  su 
sancta  voluntad.  De  Valencia  á  XXVIIII  de  Nobiembre  de  1553. 
De  V.  P.  hijo  indigno  en  Xpo., 

Baltasar. 

Inscr iptio. •  ]hs.  María.  Al  muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre,  el  Pa- 
dre maestro  Ignacio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía 
de  Jesús,  en  Roma,  en  santa  María  de  la  Strada,  juncto  á  sant 
Marcos. 

PETRUS  DEL  POZO 

PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BURGIS  I  DECEMBRIS  I553 

Socios  bene  valere,  dicit,  et  ad  juvandos  próximos  serio  incumbere. — 
PP.  Estrada  et  Loarte  concionantur. — P.  Guzman  doctrinam  christia- 
nam  fructuose  explicat. — Ut  quolibet  sacro  possit  animam  a  purgatorio 
igne  liberare,  poscit. 

t 

Jhus. 

Muy  R.do  en  Xpo.  Padre.  La  gracia  y  paz  de  Xpo.  nuestro 
señor  y  la  consolación  del  Spíritu  sancto  sea  siempre  con  V.  R. 

'    Petrus  Domenech,  genitor  Patris  Hieronymi  Domenech,  de  quo  saepe 
mentionem  faciunt  Epist.  Mixtae,  t.  i. 

-    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  147,  prius  437. 


I  Decembris  1553  641 

y  con  todos.  Lo  que  al  presente  ay  que  hazer  sauer  á  V.  R.  de 
acá  es,  que  el  Padre  maestro  Estrada  con  los  demás  están  buenos 
de  salud,  y  el  Padre  maestro  prosigue  sus  sermones,  con  la  edi- 
ficación acostumbrada.  También  el  Padre  doctor  Loarte,  que, 
como  V.  R.  sabrá,  mandó  el  Padre  prouincial  viniesse  á  residir 
en  esta  casa,  pensando  que  el  Padre  maestro  pudiera  salir  desta 
cibdad,  lo  qual  fué  impedido  por  algunos  días  por  algunos  bue- 
nos rrespectos,  predica  y  predicará  este  aduiento  en  las  parrochias 
principales  desta  cibdad  con  mucha  satisfación  y  edificaçión  della. 
El  Padre  don  Diego,  que  vino  también  con  él,  enseña  la  doctrina 
xpna.  también  con  gran  edificación  y  número  de  oyentes  por  las 
parrochias:  en  todo  creo  se  a  de  hazer  gran  fructo  Y  también 
las  confesiones  se  frequentan  mucho,  y  las  comuniones,  que  casi 
cada  día  dan  vien  qué  hazer.  Somos  seis  sacerdotes  y  tres  her- 
manos, y  todos  bien  ocupados.  El  Señor  nos  dé  su  sancto  espí- 
ritu y  fuerças  para  llevar  adelante  sus  obras  á  honra  y  gloria 
suya,  y  aprouechamiento  de  las  almas  y  nuestro. 

Padre  mío,  los  días  pasados  escriuí  á  V.  R.  y  á  nuestro  di- 
lectíssimo  Padre  M.''  Ignacio,  pidiendo  me  hiziesse  charidad  de 
me  embiar  la  gracia  para  sacar,  diziendo  missa,  vn  alma  de  pur- 
gatorio, y  no  a  uenido  la  respuesta.  En  esta  pido  á  V.  R.  que, 
por  amor  del  Señor,  lo  procure,  y  me  auise,  porque  creo  que  las 
almas  de  purgatorio  me  compellen  á  pedirlo,  y  confío  en  el  Señor 
lo  hará,  por  cuio  amor  V.  R.  me  perdone  y  dé  mis  humildes  en 
comiendas  á  nuestro  bendito  Padre  cum  caeteris  omnibus.  To- 
dos nos  encomendamos  en  los  sanctos  sacrificios  y  oraciones  de 
V.  R.  y  de  los  demás,  y  sea  con  todos  siempre  el  amor  de  Xpo. 
nuestro  señor.  Amén.  De  Burgos  primero  de  Diziembre  de  1553. 
D.  V.  R.  indigno  sieruo  en  X.°,. 

f  Pozo,  f 

Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  en  Xpo.  Padre,  el  Padre  M.°  Po- 
lanco, de  la  Compañía  de  Jesús.  En  S.ta  María  del  Strada,  etc. 
En  Roma. 


'    Vide  supra,  epist.  714,  et  Liti.  Quadr.,  t.  iv,  pag.  68o-683. 


EpISTOLAE  MiXTAE,  tom.  III. 


41 


042 


Epistolae  Mixtae — 721 


991 

FRANCISCOS  DE  ESTRADA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BURGIS  I  DECEMBRIS  1553  '. 

De  collegio  burgensi. — Magistri,qui  doceant,  expectantur. — Aedes  pulchre 
adornatae. — Iter  suura,  Cordubam  versus,  distulit. — Dr.  Loarte  et  P. 
Guzman  Burgos  venisse,  nuntiat. — Hic  dexteritate  pollet  in  explicanda 
Christiana  doctrina. -De  testamento  Polanci. — De  doctore  Gallo  ejus- 
que  fratre. 

t 

Ihs. 

Muy  R.do  en  Xpo.  Padre  nuestro.  La  grada  y  paz  del  Señor 
sea  syempre  en  nuestras  almas.  Las  vltirñas  que  de  V.  R.  tengo, 
son  de  20  y  21  de  Agosto,  en  las  quales  muestra  la  voluntad  que 
tiene  que  esta  caga  sea  collegio.  La  misma  tengo  yo  y  e  tenido 
syempre,  en  caso  que  otro  colegio  aquí  no  se  diese,  y  para  effec- 
tuarlo  e  scritto  al  Padre  prouincial  que  me  proveyese  de  lecto- 
res, y  nunca  me  los  a  embiado;  y  dize  que  tiene  harto  que  hazer 
en  proveer  á  Córdoua,  y  á  Medina,  y  á  Santiago,  si  se  acaban 
de  conçertar;  y  así,  no  me  embiando  lectores,  no  se  a  podido 
hasta  agora  llamar  ni  ser  collegio.  Speramos  al  Padre  M.°  Na- 
dal, que,  acabando  en  Córdoua,  vendrá  aquí  este  verano,  y  trayrá 
vno  que  lea  gramática,  y  otro  que  lea  artes,  y  así,  con  el  fauor 
del  Señor,  se  començará  este  collegio  á  fundar. 

Renta  por  agora  no  tiene  más  de  la  que  voluntariamente  da 
el  cardenal  que  son  cinquenta  mil  marauedís,  y  diez  cargas  de 
trigo  cada  año;  pero  viendo  el  prouecho  que  del  leer  resultará, 
creo  que,  así  él  como  los  çiudadanos,  ayudarán  con  mucho  más; 
y  al  fin  es  çiudad  donde  nunca  faltará  lo  neçessario. 

La  casa  está  ya  acabada  y  muy  buena,  y  muy  proueyda  de 
las  cosas  neçessarias,  assi  para  la  capilla  con  abundantia  de  or- 
namentos muy  ricos,  como  camas,  y  lo  demás.  No  sé  que  al  pre- 


*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  162,  prius  438,  439. 

*  Franciscus  de  Mendoza. 


I  Decembris  1553  643 

sente  la  Compañía  tenga  mejor  casa  en  Spaña,  si  no  es  la  de  Al- 
calá. Lo  que  en  esta  casa  se  a  gastado,  todo  a  sido  grangería, 
porque,  juntamente  con  acomodarnos  nosotros,  la  emos  echo 
cresçer  en  gran  precio  para  quienquiera  que  la  ubiese  de  com- 
prar, en  caso  que  de  aquí  nos  ubiésemos  de  pasar  á  otro  sitio 
mayor.  Yo  bien  confío  en  N.  S.  que  el  colegio  del  condestable  ^ 
será  de  la  Compañía,  y  quando  aquel  no  se  nos  diese,  que  no 
faltará  otro;  por  lo  qual  en  ninguna  manera  querría  que  esta  ' 
casa  dexase  de  ser  de  la  Compañía,  porque  está  en  gran  como- 
didad para  los  que  ubieren  de  confesar,  y  predicar,  y  conversar 
en  esta  ciudad. 

Los  días  pasados  scriuí  á  V.  R.  cómo  el  Padre  M.°  Nadal  y 
el  Padre  Francisco  Borja  me  avían  embiado  á  llamar,  para  que 
fuese  con  ellos  á  Córdoua  Yo  me  aparejé  luego  para  me  partir 
otro  día  de  todos  S.tos ,  y  succedió  que,  dando  parte  al  señor  don- 
Hernando,  y  mostrando  las  cartas  que  me  avían  scritto,  se  aluo- 
rotó  tanto,  que  juzgamos  no  convenir  partirme  hasta  avisar  dello 
al  Padre  M.**  Nadal,  y  así  le  scriuimos,  y  spero  cada  día  la  res- 
puesta para  hazer  luego  lo  que  me  mandare. 

Entre  tanto  an  venido  á  residir  aquí  el  Padre  doctor  Loarte  ^ 
y  el  Padre  don  Diego,  á  los  quales  e  echo  predicar,  y  les  e  ydo 
á  oyr:  ninguno  dellos  tiene  mucho  talento  para  pulpito,  aunque 
el  doctor  lo  haze  vn  poco  mejor.  El  don  Diego  es  proprio  para 
enseñar  la  doctrina  á  los  niños  y  grandes,  porque  trae  consigO' 
dos  niños  muy  enseñados  en  esto,  y  de  muy  buenas  vozes,  y  con 
ellos  haze  gran  fructo,  haziendo  vna  breue  expositión  y  plática 
sobre  cada  cosa  que  los  niños  cantan.  Yo  prediqué  ayer,  domin- 
go, y  dixe  cómo  el  Padre  don  Diego  haría  la  doctrina  á  la  tarde, 
que  embiasen  sus  hijos,  y  mozos,  y  mozas,  y  vino  tanta  gente,, 
casi  como  á  mi  sermón;  y  yo  le  fuy  á  oyr,  y,  çierto,  quedé  muy 
consolado  y  alegre  de  ver  la  gracia  con  que  el  don  Diego  y  su 
niño  lo  hizieron,  y  la  gran  deuotión,  y  gozo  y  attentión,  que 

*    CoUegium  silicet,  quod  aedificabat  Petrus  Fernandez  de  Velasco,  Ca- 
stellaa comestabilis . 
Ms.  questa. 

^    Vide  epist.  698,  pag.  578,  et  epist.  709,  pag.  611. 


044  Epistolar  Mixtae— 721 

toda  la  gente  tuuo,  hallándose  también  allí  señoras  y  gente  prin- 
cipal: confío,  en  N.  S.  que  se  hará  grandíssimo  fructo. 

Al  Padre  doctor  hago  predicar  los  domingos  y  fiestas,  aun- 
que no  satisfaze  mucho,  porque  esta  çiudad  está  acostumbrada 
á  oyr  los  mejores  predicadores  de  Spaña;  que  de  todas  las  órde- 
nes conmunmente  viene  aquí  la  flor;  y  así  avrà  el  Padre  doctor 
de  predicar  por  parochias  que  están  en  lo  alto  desta  çiudad,  don- 
de no  ay  la  abundantia  de  sermones  que  por  acá  bajo.  Yo,  si  no 
me  embían  á  llamar  de  Cordona,  y  quieren  que  esté  aquí  este 
hivierno,  determino  de  leer  vna  lectión  de  la  sacrada  scriptura, 
por  cumplir  más  presto  con  la  voluntad  de  V.  R.,  y  hazer  que 
esta  nuestra  casa  tome  nombre  de  collegio,  N.  S.  se  syrva  de 
todo.  Amén. 

Quanto  á  los  dineros  del  testamento  de  M.**  Polanco,  deter- 
minóse por  leetrados,  que  le  diesen  quinientos  ducados,  la  mitad 
agora,  y  la  otra  mitad  por  muerte  de  su  madre,  y  así  an  tenido 
por  bien  de  dar  á  esta  casa  la  mitad  para  ayuda  de  la  compra,  y 
de  la  otra  mitad  puede  V.  R.  disponer  á  su  voluntad.  Y  otra  cosa 
no  se  a  zufrido  azer;  y  si  V.  R.  presente  estuuiera,  attendiendo 
á  la  edifica tión  y  quietatión  de  todos,  así  lo  hiziera,  })orque  de 
vna'  manera  se  juzgan  las  cosas  de  çerca,  y  de  otra  de  lejos. 
N.  S'.  sabe  lo  que  acá  me  a  costado  el  quietar  á  estos  señores,  y 
procurar  que  todo  se  hiziese  con  paz  y  edificatión,  porque  desta 
manera  el  perder  es  ganar. 

El  doctor  Gallo,  con  cuya  hermana  se  a  desposado  Luys  de 
Polanco,  me  a  dicho  cómo  tiene  vn  buen  préstamo,  y  que,  aun- 
que por  otras  vías  se  le  piden,  él  tiene  alguna  deuotión  de  dalle 
para  este  collegio,  y  querría  saber,  si  allá  tienen  facultad  de  po- 
der anejar  algo  á  este  collegio.  Sería  bueno  que  el  Padre  M.** 
Polanco,  como  á  nueuo  pariente,  le  scriuese,  y  también  á  su 
hermano  M.°  Gallo  '. 


'  Hic  est  ((Fr.  Joannes  Gallo,  Burgensis,  Dominicanus,  Gregorii,  Sal- 
mantini  Bibliorum  interpretis  saeculo  superiore  clarissimi,  germanus  frater, 
acerrimi  ingenii  raraeque  doctrinae  vir.»  Nic.  Antonio,  Bihliotheca  nova, 
t.  I,  pag.  697.  Cf.  Polanco,  t.  v,  pag.  418,  n.  1117,  annot.  2  et  3. -De 
utroque  agit  Martínez  Añíbarro,  Autores  de  la  provincia  de  Burgos, 


I  Decembris  1553 


645 


La  deuotión  y  satisfactión  desta  çiudad  va  syempre  en  aug- 
mento, el  concurso  de  gente  á  los  sermones  y  á  nuestra  capilla 
de  Jesús  es  grande,  las  confesiones  y  comuniones  muchas  y  muy 
ordinarias,  y  otros  exercitios  píos,  en  que  los  Padres  desta  casa 
se  exercitan,  á  mucha  gloria  del  Señor  y  probecho  de  las  ánimas. 
Yo  estoy  lleno  de  canas,  y  bien  debilitado  en  las  fuerças,  y  con 
todo  me  ayuda  el  Señor  para  continuamente  predicar,  y  confe- 
sar, y  leer,  y  dar  audientias.  Él  se  syrua  de  mí  en  vida,  y  en 
muerte,  y  después  de  la  muerte.  Amén. 

A  todos  los  Padres  desa  santa  casa  y  collegio  mucho  en  el 
Señor  me  encomiendo,  en  special  al  Padre  doctor  Olaue,  y  al 
Padre  doctor  Miona,  y  al  Padre  M.**  Polanco,  aunque  más  seco 
sea  con  su  tierra.  Nuestro  Señor  nos  dé  á  todos  gracia  cumpli- 
da, para  perfectamente  cumplir  su  santa  voluntad.  Amén.  De 
Burgos,  primero  de  Deziembre  1553.  D.  V.  P.  sieruo  en  Xpo., 

f  Strada,  f 

Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  en  Xpo.  Padre  nuestro,  el  Padre 
maestro  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de 
Jesús,  junto  á  San  Maçcos.  En  Roma. 

pag.  234:  «D.  Gregorio  Gallo  (ó  López  Gallo),  Catedrático  de  Salamanca, 
opositor  á  la  Magistral  de  Burgos  (1550)  primer  Obispo  de  Orihuela  (1566), 
trasladado  á  Segovia  y  que  murió  allí  en  25  de  Septiembre  de  1576...  Her- 
mano de  éste  fué  D.  Juan,  que  nació  en  la  misma  ciudad  á  principios  del 
siglo  xvi:  profesó  en  la  orden  de  los  predicadores,  hombre  eminente  en 
ciencias  eclesiásticas,  Catedrático  de  la  Universidad  de  Salamanca,  y  teólo- 
go designado  por  Felipe  II  para  el  Concilio  de  Trento...  Falleció  en  el  año 
1577.»  De  Gregorio  Gallo  plura  habet  González  Dávila,  Teatro  eclesiás- 
tico, t.  I,  pag.  582;  Colmenares,  Historia  de  Segovia,  etc.  Joannes  vero, 
non  modo  designatus  est  ad  concilium  tridentinum,  ut  ait  Martinez  Añíba- 
rro,  sed  «interfuit...  vltimis  sessionibus.. .  ibique  in  festo  Sancti  Thomae 
habuit  orationem  ad  Patres...»  Altamura,  Bibliotheca  Ordinis  Praedica- 
torum,  centuria  quarta,  anno  1577;  Polanco,  t.  v,  pag.  418,  n.  11 17. 


646 


Epistolar  Mixtae— 722 


7192 

MICHAEL  DE  BAIRROS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EBORA  I  DECEMBRIS  1553 

Praeclara  quorumdam  sociorum  de  Christiana  humilitate  exempla. — Marcus 
Georgius,  Petrus  Perpiñan  aliique  commendantur . — In  studia  diligenter 
incumbunt. 

IHS 

Muy  R.do  en  Christo  Padre.  La  gratia  y  paz  de  Christo  N.  S. 
sea  sempre  en  nuestro  continuo  fauor  y  ayuda.  Amén.  En  esta 
daré  cuenta  á  V.  P.  particularmente  de  los  hermanos,  porque 
pienso  que  con  ello  se  holgará  mucho  en  el  Señor.  Ellos  están 
bien  dispuestos  corporalmente,  bendicto  sea  el  Señor;  y  quanto 
á  la  disposiçión  interior  del  ánima,  yo  pienso  que  la  procuran,  y 
hazen  dihgentia  en  ello.  Un  hermano,  que  se  dize  Marcos  Jorge, 
el  qual  aurá  seys  años  que  staa  en  la  Compañía,  y  primero  que 
en  ella  entrasse  era  bachiler  en  cánones,  y  en  su  exame  público 
Ueuó  el  2.*'  lugar,  y  es  el  ^  que  lee  los  casos  de  consciência  en 
este  collegio  á  los  clérigos,  se  haa  mucho  aprouechado,  porque 
es  para  alabar  á  N.  S.  de  lo  veer  tan  pronto  en  la  obedientia,  y 
tan  resignado  en  el  parezer  de  sus  superiores,  y  tan  de  veras  se 
pone  [á]  hazer  qualquiera  cosa,  avnque  sea  varrer  vna  casa,  como 
si  vuiesse  de  leer  vna  lectión  de  puncto.  En  la  cosas,  etiam  míni- 
mas, de  la  yglesia  tiene  vn  respecto  y  acatamiento,  que  es  para 
alabar  al  Señor.  Quando  habla  en  cosas  de  Dios,  siéntese  en  él 
tener  en  aquello  sentimiento  y  dizirlo  con  efficacia.  Punctos  spiri- 
tuales  que  oye  á  Padres  y  hermanos,  no  se  le  oluidan,  porque  de 
ahí  '  á  tiempos  los  refiere,  diziendo:  esto  y  esto  oí  á  tal  y  tal 
Padre. 

En  otro  hermano,  que  se  llama  Pedro  Perpiñán,  el  qual  lee 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  240,  prius  644. 

*  Ms.  lo,  ac  infra,  lo  parecer. 
'    Ms.  ay...  oy. 


I  Decembris  1553  647 

la  rhetórica  y  griego,  siento  que  procura  muy  de  veras  aproue- 
charse  en  la  obedientia,  y  trabajar  [en]  hazerse  [como]  çiego  en 
ella.  Esto  conosçí  en  él  por  vezes,  y  se  vino  vna  vez  [á]  pedirme 
[la]  penitencia  '  [de]  que  le  mandasse  comer  como  bestia,  por 
aber  tenido  algunas  imaginationes,  las  quales  le  paresçían  no  se- 
ren  de  perfecta  obedientia. 

Callo  el  aprouechamiento  en  las  virtudes  de  otros  hermanos. 
Diré  de  vno  nueuo,  por  nombre  Johanne,  al  qual,  viniendo  de 
las  Indias,  mouió  N.  S.  para  que  le  siruiesse  en  la  Compañía,  y 
llegando  á  Lisbona,  procuró  hablar  al  Padre  M.tro  Mirón  que  lo 
quisiesse  reçibir.  El  Padre  no  le  mostraua  tanto  querérselo  reçi- 
bir:  él  todavía  perseueraua,  y  se  fué  en  *  pos  del  Padre,  que  iua 
para  Coimbra.  Tanto  importunó,  hasta  que  lo  embió  el  Padre  á 
este  collegio  de  Euora  para  que  aquí  ^  siruiesse,  porque  él  con 
esse  propósito  de  siruir  siempre  pedía  lo  recibiesen.  Veerlo,  es 
para  alabar  al  Señor.  Haze  todo  con  diligentia  y  serenidad,  y 
nunca  *  admitte  oçio;  tiene  mucha  reuerentia  y  modestia  con  los 
Padres  y  hermanos.  El  Señor  lo  conserve  en  su  servicio,  y  le  dé 
perseuerantia  para  que  camine  más  adelante  en  él. 

Los  hermanos  maestros  prosiguen  sus  lectiones,  y  con  satis- 
factión  délos  oyentes,  los  quales  cresçen  cada  día,  porque,  quanto 
se  va  ^  más  dilatando  la  fama  de  las  lectiones,  tanto  más  acuden 
de  villas  y  lugares  cercanos.  Tienen  sus  confessiones  cada  mes, 
con  las  quales  se  aprouechan  notablemente:  véese  en  ellos  tener 
vn  amor  y  acatamiento,  no  solo  á  sus  maestros,  mas  avn  á  todos 
los  de  casa. 

Los  hermanos  theólogos  continúan  sus  lectiones,  y  tienen 
conclusiones  acá  en  casa,  quando  en  el  palatio  se  no  tienen  con 
el  sobrino  del  cardenal.  En  esta  por  ahora  no  más,  sino  que  nos 
encommendamos  todos  humilmènte,  como  sus  hijos  en  el  Señor, 


'  Ms.  pidirme  poenitencia  que  lo. 

-  Ms.  á  pos...  débor a. 

*  Ms.  qua...  esso...  pidia...  recibissen. 
■*  Ms.  ntmqa...  consierue...  die. 

^  Ms.  vaa...  acoden. 

*  Antonius,  filius  infantis  Ludovici,  Henrici  cardinalis  fratris. 


648  Epistolae  Mixtae— 723 

en  las  orationes  y  sacrificios  de  V.  P.  Deste  collegio  de  Jesús  de 
Ebora,  hoy  *  de  Diziembre  de  1553  años.  Hijo  suyo  in  Do- 
mino, avnque  invtil, 

Miguel  de  Bayrros. 
Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  R.do  en  Christo  Padre,  el  Padre  M.tro 
Ignatio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús.  En  Roma. 

NICOLAUS  DE  LANOY 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VIENNA  2  DECEMBRIS  1553  *. 

Gaudium  ex  acceptis  litteris  significat.— Viennenses,  discedente  Victoria.^ 
dolore  animi  afficiuntur. — Oratorum  externorum  paucitas  in  urbe. — 
Nostri  eorum  vices  supplere  tenentur. — PP.  Canisius  atque  Gaudanus  et 
orationes  habent  adpopulum,  et  lectiones  in  scholis. — Perexiguus  in  aca- 
demia auditorum  numerus.  —  Exercitationes  domesticae.—  Inferiores 
scholaefrequentatae. — Discipulorum  pro  religione  studium. — De  Othone 
Canisio. 

.  t 
Jhs 

La  gratia  et  pace  de  nostro  signore  Jesu  X.°  sia  sempre  con 
tutti  noi.  Amen.  R.do  Padre.  Le  vitime  lettere  di  V.  R.  del  24 
Octobris,  che  riceuessimo  incerca  la  festa  de  S.to  Martino,  ci 
sono  state  molto  grate  per  molte  raggioni,  et  a  me  specialmente, 
quanto  alla  venuta  in  Roma  de  Adalero  '  et  de  soi  compagni,, 
delli  qualli  fin  a  quella  hora  non  haueuamo  riceuuta  nuoua  cer- 
ta, come  gli  andaua  la  cosa  per  il  viaggio.  Dalle  lettere  di  Jonas 
et  di  Hermete  *  se  sono  tutti  edificati  et  rallegrati,  et  principal- 
mente nostri  todeschi,  sentendo  la  contenteza  ^  loro  et  il  buono  et 
santo  testimonio  che  danno  dalla  casa  nostra  in  Roma,  etc.  As- 

'    Ms.  debora,  ojy...  diezembre. 

Ex  autographo  in  voi.  D.,  duplici  folio,  n.  lo3,  prius  292. 

'  Jonas  Adler  sive  Adlerus.  Polanco,  t.  iii,  pag.  239  et  240,  n.  536^ 
pag,  253,  n.  566;  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  vi,  pag.  639. 

*  «Alii  etiam  bonae  indolis  juvenes  Vienna  Romam  missi  sunt,  inter 
quos  Hermes  Carinthius  fuit  et  Jonas.»  Polanco,  t.  iii,  pag.  253,  n.  566. 

^    Ms.  contenza. 


2  DECEMBRIS  1553  649 

sai  magiore  fede  li  fa  la  relatione  de  soi  paesanti  che  de  altri  pa- 
recei, et  più  li  penetra  le  medolle  de  loro  intelletto  et  affetto  en- 
sieme. 

Moltri  spagnoli  se  dogliono  et  risentono  della  partita  de 
M.  Joanne  de  Vittoria.  Può  essere  che  alchuni  se  sarebbono  la- 
mentati a  sua  maestà,  tanto  de  sua  R.*  che  de  altri  partiti,  et  che 
per  preuenire  che  V.  R.  non  mandasse  altro ue  il  Padre  don  Ca- 
nisio,  sua  maestà  saria  stata  sollecitata  et  mossa  de  ne  scriuere  a 
V.  R.;  et  non  senza  causa  sua  maestà  pare  fare  intantia  per  re- 
teñirlo, esendo  qui  tanta  caristia  de  predicatori  dotti  et  catolici, 
di  modo  che  non  se  può  ritrouare  nè  idoneo  vescouo  per  Vienna, 
nè  ancho  predicatore  per  il  re  di  romani  '.  De  tre,  che  erano 
chiamati  per  esser  promossi  a  questi  officii,  cioè  di  vescouo  et  de 
predicatore  regio,  vno  lo  resta,  non  troppo  restituito  alla  sanità. 
Pure,  sia  come  si  voglia,  per  occasione  di  questo,  il  P.  Canisio  è 
stato  liberato  questi  giorni  del  officio  de  predicatore  inanzi  a  sua 
maestà;  dico  gli  è  stata  mutata  quella  faticcha  in  vna  altra,  per- 
chè hora  predicará,  como  ordinario  predicatore,  con  vn  altro, 
nella  magiore  echesia,  in  S.to  Stephano,  saltem  questo  aduento. 

Il  P.  Nicolao  Gaudano  domatina,  prima  dominica  aduentus, 
predicará  in  S.ta  Maria  ad  Ripam,  la  qualle  echesia  non  è  paro- 
chiale;  nondimeno  è  capella  grande  et  ben  frequentata  et  li  spero 
perseuerarà  questo  aduento  ^  almanco  le  domeniche. 

Similmente  faranno  li  fratelli  nostri  Dirsio,  Martino,  et  Lam- 
berto '  nelle  echesie  delle  monache  di  S.to  Lorenzo  et  di  S.to 
Jacomo.  Per  fare  il  medesimo  fra  pocchi  mesi,  se  esserci tano  di 
continuo  in  casa  li  altri  fratelli  maestri  Erardo  Nicolao  lotarin- 
go,  Othone,  Rogério,  Brissio,  Domenico  %  Guilielmo,  Francesco, 
et  Pietro  coloniense  ^  Io,  per  la  fredezza  et  pigri  tia  mia,  séquito 

'    Ferdinandus  I. 

*  Ms.  iterai  bis  aduento,  aduento.— De  his  agit  Polancus,  l.  e,  p.  257, 
n.  575. 

'  Horum  trium  nòmina  sunt  Joannes  Dirsius,  Martinus  Gewaerts  (Ste- 
vordianus)  et  Lambertus  Auer. 

*  Erardus  Avantianus  sive  Dawant. 
Dominicus  Menginus. 

Quaenam  fuerint  his  cognomina,  nobis  adhuc  in  cpmperto  non  est. 


650  •  Epistoi-ae  MixTAE-723 

tutti  quanti  adrieto  nec  praecedentibus  insto,  et  allego  li  impedi 
menti  miei  et  delli  fratelli  nostri  todeschi,  ad  excusandas  excu- 
sationes  in  peccatis  *.  Questi  discepoli  intendeno  quasi  la  lingua 
todescha  perfettamente,  o  leggendo,  o  odendo,  ma  a  tutti  manca 
assai  il  parlare  dritto  et  puro. 

Li  detti  doi  Padri,  Canisio  et  Gaudano,  hanno  incommincia- 
to  Tofficio  loro  de  leggere  publicamente  la  sacra  theologia  se- 
condo questa  nuoua  riforma,  dil  che  io  scrissi  nelle  mie  vitime 
Il  primo  ha  de  leggere  il  nuouo  testamento  da  capo,  laltro  douea 
leggere  qualche  compendio  theologico,  si  ce  ne  fosse  vn  proprio; 
il  quale  non  essendo  fatto,  legge  il  secondo  delle  sententie  del 
maestro.  Ma  che  dirò  io  de  questo  miserabile  et  aruinato  studio? 
Se  affaticano  nostri  lettori,  leggono  dottissimamente,  et  a  faticha 
se  loro  hanno  auditori.  Hogi  nessuno  foriestiero  è  venuto  a  sen- 
tire don  Nicolao  Gaudano.  Hieri  et  altri  di  passati  ne  hebbe  vno 
solo.  Li  auditori  del  P.  Canisio  non  passano  15  o  16;  o,  se  al- 
chune  volte  ne  vengono  più,  non  perseueranno  insino  al'altra 
lettione.  Sta  matina  ne  hebbe  sei  o  sette,  come  hora  me  dicono 
nostri  fratelli  physici;  sensa  li  qualli,  se  direbbe:  Vbi  non  est 
auditus,  ne  effundas  sermonem      Et  nondimeno  se  può  an- 
chora  iustamente  dire,  et  per  consequens,  serrare  la  scola,  per- 
chè questi  fratelli  nostri  non  sono  se  non  auditori  pro  forma,  et 
non  se  può  più  domandare  nè  ricercar  de  loro  seno  che,  mentre 
che  stanno  nella  scola  theologica,  ascoltenno  et  notino  con  dili- 
gentia,  et  non  altra,  senza  altra  conferentia  et  repetition'  de  quel- 
le lettione,  hauendo  in  casa  le  proprie  et  soi  essercitii,  che  per 
adesso  più  conuengono.  Con  grandi  trauaigli  hanno  laborato 
et  lauoranno  anchora  questi  conseiglieri  del  re,  per  riformare 
questa  vniuersità  in  tutte  le  quatro  facultadi,  nelli  suo  collegii  et 
burse,  et  massimamente  secondo  l'intentione  de  sua  maestà  do- 

SOCHER,  Hist.  Sue.  Jes.  Provinciae  Austriae,  lib,  l,  n.  44,  scribit:  «Brixius, 
Guilielmus,  qua  genti  orti,  qui  fuerint,  in  obscuro  est». 
'    Ps.  CXL,  4. 

-    Vide  supra,  epist.  702,  pag.  584,  et  Polanco,  t.  ni,  pag.  256-257, 
573,  574,  quo  in  loco  haec  adhibentur,  et  de  summa  theologica  conficienda 
agitur. 

^   EccLi.  xxxn,  6. 


2  Decembris  T553  651 

ueuano  mettre  in  bonissimi  termini  la  facultà  theologica;  ma, 
saluo  Thonore  loro,  pare  che  siano  cosi  occupati  a  trouare  la 
forma,  che  se  dismenticano  della  materia,  benché  la  materia  sia 
il  fondamento  et  porti  la  forma.  Io  spero  che  questo  mancamento 
li  darà  occasione  de  pensare  che  la  scola  de  M.°  Carolo  '  et 
M°  Martino  non  li  sarà  disutile  per  Tauenire,  si  pure  voranno 
hauere  buona  patientia.  Corólo  ha  cento  et  non  so  quanti  disce- 
poli et  va  il  numero  ogni  dì  crescendo.  Rogério  et  Brissio 
Tagiutano,  chias  [che]  duno  doi  hore  il  di.  Nostro  Martino  ha 
trenta  giouani  de  grande  speranza,  zelatori  per  la  fede  catholica, 
di  modo  [che]  delle  case  loro  apportano  li  libri  de  Luthero  et  de 
lutherani  per  essere  qui  essaminati  et  mandati  al  fuocco,  et 
hanno  domandato  di  sapere  li  nomi  de  quelli  che  la  santa  madre 
echesia  ha  prohibí to.  Non  hauendo  noi  luoccho  bastante  con 
stuffa,  doue  Nicolao  legga  questa  inuernata,  non  receuiamo  tutti 
a  quella  lettione,  ma  solamente  con  specialle  gratia  li  buoni  et 
obedienti,  lasciando  andare  via  quelli  che  inanzi  a  questa  inuer- 
nata non  voleuano  ubedire  alle  constitutioni  communi  delle 
schole  nostre. 

A  [sic]  de  Nouembre  giunse  a  questo  collegio  Ottone  *,  fra- 
tello de  don  Canisio.  Lui  è  giouane  de  14  a  15  anni,  et  mostra 
di  hauere  buone  parti,  benché  scrinano  soi  amici  che  non  tenga 
troppo  inclina tione  al  stato  spirituale,  il  che  dimostrò  laltra  vol- 
ta, quando  a  faticha  lo  hanno  pututo  indure  a  pigliare  la  clerica 
o  prima  tonsura.  Lo  hauemo  riceuuto  sollámente  come  hospite, 
insino  che  il  P.  Canisio  passi  al  collegio  archiducale,  doue  se 
spera  che  sarà  pasciuto,  con  sua  R.*  Adesso  sta  qui  come  ho- 


•  Carolus  Grim . 

*  De  Othone  Canisio,  Bti.  Petri  fratre,  Polanco,  t.  iv,  pag.  248, 
n.  541,  agens  de  rebus  viennensibus  ad  annum  1554  spectantibus,  scribit: 
((Venerat  in  autumno  praeterito  Viennam  Otho  Canisius,  minimus  P.  Petri 
Canisii  frater,  qui  tamen  ad  ecclesiasticam  professionem  nullo  modo  pro- 
pensas erat.  Hoc  autem  anno  Mag.  Theodoricus  Canisius,  Othone  natu  ma- 
jor, canonicus,  quem  Coloniae  lucrifecerat  Domino  P.  Leonardus  [Kessel], 
Viennam  venit,  multo  gratior  fratri  suo,  quod  bis  frater,  carne  et  spiritu 
esset;  et  hoc  retento,  Othonem  ad  suos  remisit». — De  Burchardo  autem  egi- 
mus  in  epist.  638,  pag.  4o3,  annot.  3. 


652  Epistolar  Mixtae   72 1 

spite,  non  conuersando  altrimente  con  li  nostri,  seno  nella  lettio- 
ne,  nella  messa,  et  orationi  communi.  Non  lo  vuole  permettere 
mangiare  con  noi  altri  nel  refettorio  commune,  ma  loro  doi  man- 
giano insieme  de  continuo  nella  loro  camera,  la  qualle  sta  al- 
quanto discosta  della  nostra  commune  habitatione.  Credo  ben 
che  più  facilmente  se  voltarebbe  alla  Compagnia  nostra,  se  lui 
non  hauesse  qui  in  Vienna  il  suo  barba,  il  dottore  Burchardo, 
canonico  de  S.to  Stephano,  et  huomo  ricco,  il  quale  forsi  più  con- 
descende alla  voluntà  della  madre  et  presente  inclinatione  del 
giouane,  che  de  indurlo  a  pigliar  il  stato  de  suo  fratello  grande, 
don  Petro  Canisio.  Altro  non  ho  per  adesso  [che  scrivere?] 
a  V.  R.*,  a  cui  sante  orationi  di  cuore  tutti  ci  ricomandiamo.  De 
Vienna  2."  Decembris  1553.  De  V.R.*^  indegno  seruo  in  Jesu  X.**, 

Nicolao  de  Lannoy. 
Inscriptio:  Jhs.  Al  molto  R.do  in  X.°  Padre,  il  Padre  M.e  Ig- 
natio  de  Loyola,  prepósito  della  Compagnia  di  Jesus,  in  Roma. 


Ì«4 

GUNDISALVUS  DE  SILVEIRA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  3  DECEMBRIS  1553  '. 

Frequentia  in  dies  crescit  ad  templum  domus  professae  accedentium:  nostri 
próximos  diligenter  juvant  ac  fructuose. 

t 

Jhs. 

Mvy  dulçe  en  Jhus.  Padre.  Gratia  domini  nostri  Jhu.  X.i  sit 
nobiscum.  Amen.  Alabada  sea  la  diuina  magestad,  Padre  nuestro 
muy  amable.  La  edificatión  de  las  almas  perfiçiónase  y  multiplí- 
case mucho  desta  casa:  [á]  las  prédicas  -  hay  '  el  concurso  acos- 
tumbrado, y  estos  días  [se]  han  dado  algunos  sermones  en  la 
ciudad  con  harta  consola tión  y  íructo  spiritual.  Y  un  día  destos, 
saliendo  del  sermón  en  la  iglesia,  nos  [de]tenía  [en]  el  camino 

*    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  249,  prius  5^4. 
^    Ms.  Sdie-ÇQ  praedicas,  praedica. 
'    Ms.  ai. 


3  Decembris  1553  653 

vna  muger  de  calidad,  que  á  su  hermano  quería  reconciliar  con 
su  hija  del  hermano,  y  repitiéndole  el  sermón,  les  reconcilió  y 
los  hizo  abraçar  luego  allí,  y  hechar  la  benditión.  Esto  yua  di- 
ziendo  á  quien  se  ofreçía  de  sus  conocidos.  Las  doctrinas  de  los 
miércoles  traen  harta  gente;  la  de  los  domingos  y  fiestas  es  tan 
sobrada,  que  dos  ó  tres  vezes  hubo  *  de  salir  el  P.  Gonzalo  Vaz 
á  hazerla  en  ■  el  campo,  y  en  plática  estimando  el  concurso,  di- 
zia que  la  gente  de  la  iglesia  sería  un  tertio  de  la  de  fuera:  pues 
bien  llena  vemos  la  iglesia.  Este  concurso  creçe  y  crecería  siem- 
pre más,  si  ouiese  iglesia;  mas  ser  en  el  campo,  y  requiere  fuer- 
ça,  non  conuiene  al  Padre  recibirlo,  y  así  se  va  la  gente  que 
sobra  della  al  collegio,  á  otra,  doctrina  que  se  haze  más  tarde. 
Las  confessiones  creçen  muy  mucho,  porque  oy,  primer  domin- 
go de  aduiento,  pasaría[n]  de  ochenta  [los]  confesados  y  comul- 
gados, y  no  éramos  sino  4  Padres  (porque  el  P.  Tyburtio  '  se 
nos  Iheuó  el  P.  Myrón),  y  los  dos  teníamos  cuenta  con  la  prédi- 
ca y  doctrinas.  Mas  entienda  V.  P.  que  por  la  semana  toda  es- 
tamos todos  4  á  confesar  hasta  las  onze  y  doze,  y  nos  desparti- 
mos los  penitentes  que  cada  día  confiesan  y  comulgan.  Este  do- 
mmgo  primer[o]  de  aduiento  a  cargado  la  gente  mucho  á  la  pré- 
dica y  doctrina,  de  muchos  hombres  ricos  y  nobles  y  personas 
de  calidad.  Nueuamente  se  haze  plática  cada  viernes  á  la  infanta 
donna  Isabel     en  la  qual  ella  siempre  se  halla  con  sus  hijas  y 
hijos  y  gente,  y  está  tan  afficionada,  que  pienso  tomará  los  exer- 
citios.  Con  esta  plática  son  tres  [las]  pláticas  que  haze  el  P.  Gon- 
zalo Vaz  cada  semana,  y  [de]  las  [personas  de  la  casa]  de  la  reina 
vienen  á  casa  algunas  á  las  pláticas,  porque  estos  días  por  [su] 
mala  disposición  dexó  el  Padre  de  irles  á  visitar  á  palatio. 

Hasta  aora  no  auíamos  puesto  [el  santísimo]  sacramento,  has- 
ta aderezarse  el  sagrario  ya  lo  tenemos,  y  notablemente  fre- 
quenta la  gente  la  casa. 

'    Ms.  vuo. 

^    Ms.  para.,.  Ihena, 

'    Tiburtius  sive  Antonius  de  Quadros. 

*  Vide  supra,  epist.  672,  pag.  500,  annot.  2,  et  Epist .  Mixtae ,  t.  ll,p.5o5, 
annot  4 . 

^    iAs.  drecar se  sacrario . 


654  EPISTOLAE  MlXTAE — 725 

Es  esta  casa  muy  aiudada  de  limosnas,  bendito  sea  Dios,  y 
según  los  vizinos  todos  pregonan,  dan  muy  suave  odor  por  el 
nombre  de  Jesús;  y  espsçialmente  de  los  cofrades  de  S.  Roque  ' 
sabemos,  por  vna  persona  muy  señalada  ^  que  trató  la  dada  de 
la  casa,  que  están  muy  contentos,  y  que  ansí  lo  han  dicho  á  la 
rey  na.  Los  Padres  y  hermanos  quedan  sanos,  y,  bendito  Dios, 
en  spíritu  muy  bien.  V.  P.  nos  enseñe,  y  encomiende  á  su  diuina 
majestad,  que  su  voluntad  de  V.  P.  sintamos  y  perfectamente 
cumplamos.  Amén.  De  S.  Roque  á  3  de  Deziembre  de  1553,  de 
Lisbona.  Hijo  de  V.  R., 

t 

Don  Gonzalo. 

Inscriptio:  f  Ao  R.do  em  X.**  Padre,  o  Padre  M.  Ignacio.  De 
Lisbona,  de  San  Roque,  i."  via.  Nouembris  [sic]. 

DESIDERIUS  GIRARDIN 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE  3  DECEMBRIS  ISfS 

Conductam,  quam  socii  habent,  domum  alii  emere  decreverunt. — Quot  au- 
diverit  confessiones,  recenset. — Dubia  circa  quosdam  libros  Ignatio  pro- 
ponit  solvenda. — De  puerorum  confessionibus. 

t 

Jhs. 

Pax  Xpi.  sit  semper  nobiscum.  Padre  R.do  in  X.°  honoratis- 
simo.  Poche  cose  occorrenno  da  scriuere,  si  non  che  n'  hauemo 
receuuto  lettere  de  V.  P.  farà  circa  vn  mese.  Poi  il  nostro  vici- 
no, cioè  M.  Francesco  Nauarro,  fattor'  del  signor  Mudara,  ci  ha 
ditto  che  lui  ha  la  commissione  d' un  gentilhomo  romano  de  com- 
parare la  casa,  la  qualle  noi  habitiamo,  per  lui.  Io  haueua  altra 
volta  scritto  che  se  poterebbe  parlare  a  M.  Lorenzo  de  Castello, 

'  Varie  in  ms.  legimus  scriptum:  confrades  de  S.  rodi...  S.  roc...  a 
tergo  5.  roche. 

*    Ms.  senhalada...  ensenhe. 

^    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  56,  prius  18. 


3  Decembris  1553  655 

et  suo  parente  M.  Andrea,  li  qualli  adesso  stanno  a  Roma,  si  loro 
per  questo  effetto  volessino  agiutar  a  comprar'la  *.  Imperochè 
non  so  casa  in  Tyuoli  (massime  vendibile  ni  locanda)  più  com- 
moda per  noi,  cioè  per  la  schola  et  per  religiosi,  inquanto  al  sito 
et  necessità  di  casa,  come  cisterna,  camere,  etc.  Preueniens 
possessor  erit. 

Dipoi  le  nostre  vitime  lettere,  io  ho  confessato  vinte  persone 
per  conto  del  jubileo  %  nel  quale  in  questi  15  giorni  credo  ha- 
uere  confessato  circa  56  persone,  et  ne  ho  comunicato  pareci  di 
loro.  Pochi  credo  essere  stati  confitenti  et  confessori  (saltem  or- 
dinarli): meco  credo  tre. 

Un  dubio  ho  d'  alchuni  libri,  li  quali  me  sonno  statti  datti  da 
confitenti  in  confessione,  et  sonno  5 ,  cioè,  il  testamento  nouo 
translato  da  Erasmo,  et  le  sue  paraphrase  in  Johannem  et  in  Acta 
Apostolorum.  Questi  me  dubito  seio  '  le  posso  tenere  o  legere. 
Anchora  insieme  vn  dialogo  de  Pasquino,  molto  luterano  et  he- 
rético: questo  ho  proposto  brusar'lo.  Nientedimeno  lo  retinerò 
con  li  altri  libri,  insino  che  V.  P.  me  rescriuerà  et  ordinarà  quello 
che  io  ho  daffare  dalli  altri  o  de  tutti,  et  expettarò  la  risposta. 
Oltra  insieme  ho  riceuuto  anchora  vn  altro  libretto,  contradi- 
cente  et  refutante  gli  errori  de  luterani,  molto  catholico,  authore 
frate  Ambrosio  Catharino. 

Altro  non  mi  ricordo,  si  non  che  ci  racòmmandiamo  deuotis- 
simamente  alle  orationi  de  V.  P. 

Scritte  in  Tyuoli  alli  3  de  Decembre  1553. 

Nostri  scholari,  cioè  [i]  più  capaci,  sonno  confessati  del  mese 
passato. 

Il  presente  latore  *,  è  ser  ultore  del  sopradetto  M.  Lorenzo, 
per  il  quale  se  poterà  ricevere  ^  la  risposta  de  queste,  et  hauere 


'    Vide  epist.  701,  pag.  582. 

2  Plenam  intelh'ge  poenarum,  noxis  debitarum,  condonationem  a  Ju- 
lio III,  certis  precibus  operibusque  adhibitis,  concessam,  ob  Angliae  ad 
fidem  catholicam  reductionem. 

'    Ms.  si  ho. 

*    Ms.  latore,  latore,  bis. 

^    Ms.  rescieuere. 


656  Epistolae  Mixtae— 726 

occasione  de  parlare  al  detto  M.  Lorenzo,  vt  supra.  De  V.  P.  in- 
degnissimo seruo  in  Xpo., 

Desiderio  Gerardino. 
Inscriptio:  Al  molto  R.do  in  Xpo.  Padre,  il  Padre  M.  Ignatio, 
prepósito  generalle  della  Compagnia  de  Jesù,  appresso  santo 
Marco.  A  Roma. 

GASPAR  DE  SALAZAR 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

COMPLUTO  IO  DECEMBRIS  1553 

Templum  absolutum. — Lectiones  de  doctrina  Christiana  inchoatae.— Ingens 
peccata  confitentium  numerus,  major  futurus,  si  confessariorum  copia 
esset. — Plures  Societatem  cogitanti  alii  spiritualia  exercitia  peragunt. — 
Araoz  venit. -Studia  litterarum  florent. 

JlÌs. 

Muy  R.do  in  Christo  Padre.  La  gracia  y  amor  eterno  de 
Christo  nuestro  señor  sea  siempre  en  el  ánima  de  V.  P.  Después 
de  la  postrera  vez  que  se  escribió  á  V.  P.  auisándole  de  las  co- 
sas  La  iglesia  se  acabó  y  se  celebra  ya  en  ella.  To- 
dos los  desta  vniuersidad  se  an  alegrado  mucho  en  el  Señor,  con 
verla  acabada. 

El  Padre  M.ro  Manuel  "  a  enpeçado  á  enseñar  la  doctrina 
Christiana  en  ella  los  domingos  y  fiestas  por  la  tarde,  declarán- 
doles muchas  cosas  de  que  auía  harta  necesidad.  Es  cosa  con  que 
se  spera  será  nuestro  Señor  muy  servido,  y  muchos  aprouecha- 
dos.  Acude  mucha  gente,  ansí  de  los  estudiantes  como  de  la  vi- 
lla. El  Padre  prouinçial  a  uenido  agora  aquí  de  Valladolid:  viene, 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio  n.  188,  prius  376. 

*  Epistolae  plicatione  scissa  charta  est,  versusque  pene  integer  legi 
non  potest.  Porro  postremae,  quas  edimus,  complutensium  litterae,  scriptae 
sunt  2  Septembris.  Vide  supra,  pag.  459,  Ex  quibus,  et  ex  epistola  P.  Car- 
rillo, 25  Februarii,  posita  pag.  121  122,  discimus  potius  sacellum  quam  tem- 
plum a  sociis  Compiuti  aedificatum  fuisse. 

'    P.  Emmanuel  Lopez.  Polanco,  t.  ili,  pag.  527,  n.  73o. 


IO  Decembris  1553  657 

gloria  al  Señor,  con  salud,  y  aun[que],  según  dicen,  se  detendrá 
poco,  predicará  en  casa  el  primer  sermón,  que  es  harto  deseado 
de  todos;  y  también  se  piensa  predicará  en  la  villa.  Es  para  ala- 
bar á  Dios  ver  la  gente  que  se  confiesa  y  comulga  ordinariamente; 
y  si  vbiese  quien  confesase  ',  auria  mucha  más.  Ay  muchos  estu- 
diantes, y  de  los  ábiles  de  Alcalá,  que  con  grande  instançia  piden 
la  Compañía:  dellos  son  theólogos,  y  dellos  philósophos;  conver- 
san con  los  Padres  y  hermanos  de  casa.  Exerçitantes  siempre  ay 
los  que  pueden  caber,  y  si  vbiese  aparejo,  vendrían  muchos  que 
lo  desean  y  piden. 

Todos  tenemos,  bendito  Dios,  salud.  Los  que  estudian  tra- 
uajan  bien,  cada  vno  en  la  facultad  que  oye.  Ay  conclusio- 
nes cada  semana,  ansí  de  los  theólogos  commo  artistas.  Vienen 
de  fuera  muchos  á  argüir.  Y  porque  en  la  carta  ordinaria  *  se 
auisa  á  V.  P.  más  particularmente  de  todas  las  cosas  que  ay  que 
escribir,  no  digo  más,  de  suplicar  á  nuestro  Señor,  aunque  in- 
digno, tenga  á  V.  P.  de  su  mano  y  conserue  en  su  santo  serui- 
cio,  commo  todos  deseamos.  Por  amor  del  dulcísimo  Jesús  me 
perdone  este  atreuimiento,  y  se  acuerde  de  mí  en  sus  santísimas 
orationes.  En  Alcalá  10  de  Diziembre  1553  años.  Indigni ssimo 
hijo  de  V.  P.  en  Christo, 

Gaspar  de  Salazar. 
Inscriptio:  Ihs.  Al  muy  R.do  en  Christo  Padre,  el  Padre 
maestro  Ignatio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesus.  En 
Roma. 

'  Id  est,  si  hubiese  más  cottf esores;  si  plures  essent  qui,  peccata  confiten- 
tibus,  aures  praeberent. 

-  Intellige  Liti.  Quadr.,  quas  habes  t.  ll,  pag.  498  et  seqq.  Scriptae 
eae  sunt  3i  Decembris  1553,  atque  in  illis,  non  modo  res  complutenses 
enarrantur,  sed  etiam  alia  bene  multa,  ad  cordubenses  maxime  spectantia, 
perstringuntur. 


EpISTOLAE  MIXTAE,  tom.  III. 


42 


658 


Epistolae  MiXTAK— 727 


JOANNES  GESTI 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BARCINONE  IO,  3l  DECEMBRIS  I553  *. 

Inopia  dotQus  barcinonensis . — An  sublevanda  pensionibus  Patrum  Gesti  et 
Montserrat. — P.  Joannes  Bta.  de  Barma  Barcinonem  appulit. — Amice 
excipitur  ab  episcopo. — Concionatur,  ingenti  auditorum  corona. — Tem- 
pli aedificatio  intermissa. — Dolet  quod  P.  Barma  discessum  paret. — De 
abbate  Domenech. 

t 

Jhs. 

Muy  R.do  en  Christo  Padre.  La  paz  y  amor  del  mitissimo 
Jesú  con  V.  R.  y  con  todos  siempre  sea.  Amén.  Por  los  herma- 
nos que  se  embarcaron  aquí  el  mes  passado  scrini  á  V.  R.  y 
le  embié  transumto  de  las  supplicaciones  de  vna  pensión  del 
P.  Monserrat  y  otra  mía,  porque  nos  auisasse  si  será  la  voluntad 
de  nuestro  Padre  que  se  despidan  las  bullas,  para  cobrar  lo  que 
delias  es  deuido,  para  remediar  las  necessidades  desta  pobre 
casa;  y  hauiéndose  de  despedir  las  dichas  bullas,  que  nos  diesse 
auiso  de  los  dineros  [que]  serían  menester.  Y  porque  pienso 
V.  R.  habrá  recebido  aquellas  copias,  no  embío  agora  otras. 

Pocos  días  después  de  la  partida  de  los  hermanos,  llegó  aquí 
el  Padre  M.**  Baptista  %  rector  de  Gandía,  por  mandado  de  nues- 
tro Padre  prouincial,  para  predicar  acá  este  aduiento  y  fiestas  de 
nauidad.  Vino  remitido  al  señor  obispo  de  Barcelona  el  qual 
le  recibió  con  mucho  amor,  y  quizo  que  predicasse  en  la  Seu  *, 
porque  él  le  pudiesse  oyr,  y  luego  procuró  que  todos  los  sermo- 


'    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  257,  prius  485. 

*  Erant  Joannes  Cuvillon,  flander;  Joannes  Guttano  et  Petrus  Canalis. 
Polanco,  t.  iii,  pag.  i83,  n.  387. — Monserrat  vero,  cujus  statim  mentio  in- 
cidit,  est  Pater  Antonius  Montserrat,  de  quo  Epist,  Mixtae,  t.  i,  pag.  235, 
annot.  4;  t.  11,  pag.  91. 

'    Joannes  Bta.  de  Barma. 

*  Jacobus  Cazador,  de  quo  saepe  Cartas  de  San  Ignacio,  1. 1,  et  Epist. 
Mixtae.  t.  r. 

*  Templum  dignitate  maximum,  ubi  sedes  episcopi. 


* 


IO  ET  3i  Decembris  1553  659 

nes,  assi  de  dominicas  como  de  festiuidades,  que  estauan  ya  re- 
partidos entre  diuersos  predicadores,  se  le  diessen.  Oye  su  S.ri* 
siempre  sus  sermones,  y  también  acostumbran  venir  otros  obis- 
pos y  muchos  clérigos,  más  de  lo  '  acostumbrado;  y  con  ser  la 
hora  muy  incómoda,  porque  se  predica  siempre  en  la  Seo  á  las 
siete  y  media,  que  en  este  tiempo  es  mucho  de  mañana,  no  dexa 
de  hauer  harto  grande  auditorio  de  seglares.  Y  si  saben  que  ha 
de  predicar  en  otras  partes,  también  acuden  allá;  que  ya  ha  acon- 
tescido  predicar  otro  predicador  por  la  mañana  en  vna  yglesia, 
y  no  hauer  quasi  quien  le  oyesse,  y  predicar  él  después  de  co- 
mer, y  estar  llena  toda  la  yglesia.  El  señor  M.°  Bolet  está  muy 
contento,  y  pareçe  que  ha  cobrado  mucho  heruor;  porque  antes 
de  la  venida  del  Padre  se  hauía  mucho  intibiado.  Desea  él  y  de- 
seamos todos  que  el  Padre  no  se  fuesse,  como  se  ha  de  yr,  á 
Onteniente  *  para  '  predicar  allá  la  cuaresma,  y  assi  se  ha  escri- 
to al  Padre  prouincial,  haciéndole  mucha  instantia  sobre  ello, 
porque  para  *  aprouechar  á  las  almas  y  mouer  la  gente  á  la  fá- 
brica de  nuestra  yglesia,  poco  aprouecha  hazer  vn  aduiento  y 
tornarse.  N.  S.  lo  ordene  como  él  será  más  seruido,  que  aquello 
será  lo  meior.  Mucho  y  muchíssimo  cumpliria  para  esta  ^  casa 
icL  morada  del  P.  Baptista,  pero  creo  que  no  menos  cumpliría 
para  él  %  porque  él  está  tan  flaco  y  con  tantas  indisposiciones, 
que  no  se  puede  esperar  que  Gandia  le  ha  de  gozar  mucho:  que 
aqui  ha  sido  forçado  hauerle  de  sangrar,  y  avn  dizen  los  médicos 
que  es  menester  purgarle,  y  procurarle  de  remediar' muy  presto, 
y  afloxarle  los  trábalos. 

La  obra  de  la  yglesia  está  parada.  Entiéndese  en  picar  los 
pilares  y  arcos,  porque,  venido  el  buen  tiempo,  se  pueda  meter 
mano  en  assentar  los  arcos  y  cobrir.  El  P.  Baptista  quiere  mu- 
cho que  se  alargasse  dos  tercios,  ó  á  lo  menos  vno,  por  agora;  y 
tiene  él  mucha  razón,  porque  queda  muy  corta,  pero  como  se 

'  Ms.  del. 

*  Oppidum  provinciae  Valentiae,  de  quo  infra  sermo  est. 
'  Ms.  ontiñente  por...  coresma. 

*  Ms.  porque  por . 
^  Ms.  por  esta. 

*'  Ms.porél. 


66o  EPISTOLAE  MiXTAE— 727 

han,  de  necessidad,  [de]  derribar  quatro  cámeras,  que  es  lo  meior 
de  la  casa,  y  hazer  otras,  porque  se  pueda  biuir  en  ella,  y  hazer 
dos  pilares  y  vn  arco  más,  es  mouer  de  nueuo  mucho  gasto;  y 
avn,  si  éll  quedava,  spero  que  se  podría  hazer;  pero  si  éll  se  va, 
no  veo  remedio.  El  Padre  M.**  Joan  *  está  avn  muy  flaco,  y  muy 
gastado  de  los  pechos:  agora  dize  que  no  le  duelen  como  solían, 
ni  tose  ^  tanto:  N-.  S.  le  esfuerce.  El  Padre  M.**  Monserrat  tam- 
bién está  muy  flaco,  que  apenas  se  conosce  que  cobre  fuerças. 
El  Padre  M.°  Luys  el  hermano  Joan  Bernat,  y  el  hermano 
Pinés  y  yo  estamos  con  salud  corporal.  Nuestro  Señor  á  nos- 
otros y  á  todos  nos  dé  entera  salud  corporal  y  spiritual,  para 
que  *  con  todo  le  simamos.  Amén.  De  Barcelona  á  X  de 
X.bre  1553.  Por  comisión  del  Padre  M.°  Joan,  de  V.  R.  sieruo 
en  X.^ 

Joan  Gesti. 

Del  señor  abat  Doménec  no  le  digo  nada,  porque  sé  que  él 
le  acostumbra  de  scriuir.  Paréceme  que  toda  su  quexa  es  que  le 
han  hechado  de  la  Compañía,  y  creo  yo  que  está  con  harto  tra- 
baio, y  que  vna  carta  de  nuestro  Padre  Mjo  Ignatio  le  bastaría 
[para]  quietar[le]. 

Somos  al  vitimo  de  Deziembre;  y  no  se  ofrece  cosa  nueua  que 
scriuir.  El  Padre  M.°  Baptista  está  apercebiendo  su  partida  para 
Ontiñente  Los  flacos  están  ya  más  esforçados;  todos  los  otros 
estamos  con  salud,  gloria  á  Dios  por  todo.  Amén. 

Inscripiio: ]hs.  Al  muy  R.do  en  X.°  Padre,  el  Padre  M."  Joan 
de  Polanco,  de  la  Compañía  de  Jesús,  etc.  Roma. 

•  Joannes  Queralt. 
'    Ms.  tusse. 

'    Ludovicus  Cistero. 

*  Ms.  porque. 

^  «Onteniente,  villa.  .  cab.  del  part.  jud.  de  su  nombre  enlaprov., 
aud.  terr.,  cap.  gen.  y  diócesis  de  Valencia  (12  leg.).  Sit.  al  extremo  oc- 
cidental del  valle  de  Albayda,  sobre  una  loma  que  se  levanta  en  la  ribera 
der.  del  r.  Ciarlano. »  Madoz,  Diccionario  geográfico...,  t.  xil,  pag.  284. 


15  Decembris  1553 


HIERONYMUS  DOMENECH 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MESSANA  15  DECEMBRIS  1553 

Virgines,  in  monasterio  Ascensionis  Christo  consecratae,  ad  sanctiorena  re- 
gularum  custodiam  revocantur.  —  Tirocinium  conversarum  floret,  et  in. 
dies  suscipit  incrementa.  — Litterae  Valentia  Edetanorum  Messanam  per- 
latae. — Nuntii  ex  Portugallia  et  India. — Res  domesticae:  de  Magdalena 
Angelica,  Patris  Domenech  sorore.— Desiderio  Patris  Joannis  de  Barma 
Valentini  flagrant. — Vir  gravis,  magnae  auctoritatis,  Valentiae  desidera- 
tur. — De  collegio  Societatis  in  insula  Melita  fundando. 

t 

Molto  R.do  in  X.**  Padre.  Pax  Christi.  Questi  giorni  passati 
scrissi  a  V.  P.  per  ordine  di  sua  eccellenza  sopra  il  monasterio, 
delle  monache  dell'  Assentione  %  come  a  instanza  del  uicario  ' 
s'  haueua  prohibito  che  non  si  creassi  di  nuouo  abbatessa  nel 
detto  monasterio;  et  poi  per  ordine  del  detto  vicario  s'  erano  re- 
partite le  monache  in  diuersi  monasterii;  et  poi  come  si  preten- 
deua  pigliar'  alchuni  buoni  spiriti  delle  vergine  che  uengona 
nella  nostra  chiesa  frequentar'  li  sacramenti,  et  dar'  principio  ad 
uno  nuouo  monasterio,  quale  fossi  essempio  et  spechio  delli  al- 
tri. Et  cosi  s'  ha  fatto  per  gratia  del  Signor,  che  hoggi  fa  otto 
giorni  *,  che  nel  monasterio  dell'  Ascensione  se  trouarono,  di 
quelle  eh'  haueuamo  elette,  fin  a  19,  le  quale  in  presentía  di 
S.  Ecc.*,  vn  archiuescouo  di  Reggio  %  giurati,  et  molto  populo, 

*    Ex  originali  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  3l,  prius  i63. 

Vide  epist.  712,  pag.  615. 
■'    Vicarius  scilicet  cardinalis  et  archiepiscopi  mamertini,  Petrus  de  An- 
salone . 

Ms.  ha  otto  che. 

^  Ms.  Riggio;  sed  de  hac  lectione  dubium  esse  non  potest,  cum,  petacta 
solemnia  enarrans  Annibal  Coudretto,  scribat:  «Magna  populi  frequentia, 
spectante  etiam  Principe,  Rhegiensi  Episcopo  et  civitatis  Magistratu,  post 
auditam,  quae  maxime  ad  rem  faciebat,  concionem,  nouo  suae  vitae  insti- 
tuto dederunt  initium,  ab  eaque  die  benedictinarum  se  normae  addixerunt.» 
Litt.  Qtiadr.,  t.  n,  pag.  529:  pag.  vero  259  leginaus:  «Ivit  autem  accepta 


662  Epistolar  Mixtae— 728 

con  molta  edificatione  et  consolatione  di  tutti,  se  communicorono 
poi  d'  hauer'  seni  uta  la  messa,  et  predicò  M.  Otello,  et  poi  se 
partirono  per  traser'  in  uno  luoco  che  staua  già  in  ordine,  più  al 
proposito  che  non  quello  dell'  Assensione  per  far'  monasterio  de 
monache,  et  cossi  stano  là  rinchiuse.  Hano  comminciato  a  dir' 
1'  officii  diuini,  et  uiuer'  secondo  1'  ordine  della  regola  con  molta 
edificatione  della  cità.  Si  espetta  il  contentamento  et  benedictione 
di  Mons.  r  archiuescouo  *,  per  la  quale  ha  scritto  S.  Ecc.*  al 
detto  Mons.  R.mo  et  a  V.  P.  Et  mostra  sua  Ecc.*  che,  tenendo 
V,  P.  nelle  mani  questo  negocio,  hauerà  buon  effetto,  et  cossi 
espetta  per  le  prime  hauer  risposta  di  questo  da  V.  P. 

La  casa  della  probatione  delle  conuertite,per  gratia  del  Signor 
ua  molto  inanzi,  essendosi  molto  approfitate  dette  conuertite,  et 
hauendo  hauuto  loco  molto  al  proposito  per  esse.  S'  hano  hauute 
alchune  buone  eleemosyne  per  metter'  in  ordine  il  laoco.  Vorre- 
beno  hora  alchuni  gentillhuomeni  che  s'  unessi  questa  opera  con 
le  conuertite,  delle  quale  n'  ha  la  cura  una  confraternita  de 
gentillhuomini.  Si  questo  s'  effettuasse,  penso  che  tutte  doi  opere 
sarebbono  più  agiutate,  et  sarebbe  guadagnar'  più  la  uoluntà  di 
tutta  questa  confratria,  che  è  delli  più  principali  della  terra.  Il 
signor'  Iddio  1'  encamine  come  sarà  più  a  gloria  sua. 

In  queste  doi  opere  al  presente  si  truoua  occupato  M.  Jo.  Phi- 
lippo  et  il  Signor  li  da  particolar'  gratia  per  tal  effetto,  et  per 
questo  ho  pensato  di  non  rimouer'lo  di  qua,  ma  in  luoco  suo  man- 
dar' all'  Itala  M.  Elpidio  \  Et  cossi  io  ho  scritto  che  se  ne  uenga 
colle  galere  che  stano  al  presente  in  Palermo,  et  hanno  presto  ai 
venir'  qua.  Venute  le  galere,  quale  non  espettano  per  partir'se 
se  non  el  tempo,  si  partirà  di  qua  S.  Ecc.*  per  Palermo,  poiché 
già  è  uenutoil  gran  Maestro  il  che  ha  detenuto  S.  Ecc.*  qua 
tanti  giorni. 

benedictione  ab  Episcopo  Rhegiensi,  qui  nunc  est  Messanae.»  Rhegium  au- 
tem,  de  quo  heic  agitur,  est  Rhegium  Julium,  in  Calabria,  ad  fretum  sicu- 
Jum,  cujus  antistes  erat  Augustinus  Gonzaga. 

*  Joannes  Andreas  de  Mercurio.  Vide  epist.  724. 
-    Joannes  Philippus  Casini. 

*  EJpidius  Ugoletti. 

*  Claudius  de  la  Sangle,  Melitaemagister.  PoLANCO,t.iv,pag.  2l3,  736. 


15  Decembris  1553  663 

Di  Valentia  ho  riceuuto  lettere  de  mio  padre,  de  g  di  nouem- 
bre.  Me  scriuono  come  haueuano  littere  del  Padre  M.  Nadal  de 
13  d'Agosto  et  di  13  di  Settembre,  nelle  quale  daua  auiso  sopra  la 
fundationedal  collegio  di  Coimbra,  et  come  staua  per  partir' se  per 
Cordoua  con  el  Padre  Francesco.  Più  me  scriue  mio  padre,  come 
la  marchesa  de  Elee  *  lo  mandò  a  chiamar' ,  et  le  disse  come  ha- 
ueua  una  lettera  di  don  Theutonio,  fratello  suo,  scritta  in  Villa 
Uitiosa  de  22  d'  Ottobre,  che  staua  infermo  in  casa  della  madre 
sua,  et  in  essa  li  scriue  questo  capitolo. 

*  Nueuas  de  aquá  non  sce  aun  tan  particularmente:  solo  de 
la  India,  che  nos  han  mettido  á  remos  los  turcos  dos  hermanos. 
Otro  nos  han  muerto,  porque  disse  no  quemassen  la  iglesia  y 
lo  tenemos  per  martyre,  a  otros  han  saetado  y  uoluiéronse  las 
saettas  en  los  que  las  tirauan.  Ha  alagado  nuestro  Señor  tanbien 
una  ciudad,  que  tenia  buelto  á  sus  ydolatrías  y  sólo  quedó  el  co- 
llegio de  la  Compañía     Non  dise  otras  nueuas. 

Scriue  anchora  come  mia  sorella  ^  staua  indisposta  nel  corpo, 
d'  una  indisposition  fastidiosa ,  et  per  altre  litere  intendo  come 
sta  trauagliata  nel  spirito,  eh'  el  signor  Iddio  la  uisita  con 
grande  tristezza  et  desolatione,  eh'  ha  di  bisogno  molto  d'  esser 
agiutata  colle  orationi.  Supplico  a  V.  P.  quanto  posso  in  visee - 
ribus  Jesu  X.i,  che  1'  habbia  per  ricomandata  nelle  soe  orationi 
et  sacrificii,  et  che  la  facia  ricommandar  in  casa  et  collegio.  Si 
trouano  anchora  molto  desolati  per  non  esser'ci  una  persona  se- 
gnalata, hauendose  partito  il  P.  Baptista  ^  per  Barselona  a  pre- 
dicar' questo  aduento,  et,  secondo  lui  me  scriue,  pensaua  di  pre- 
dicar' la  quadragesima  in  Ontiniente,  doue  predicò  la  quadrage- 


'  Joanna  de  Bragança,  marchionissa  de  Elche ,  quae  nupserat  Bernar- 
dino de  Cardenas  et  Velasco,  proregis  valentini  filio. 

2    Ad  marginem  epistolae  antiqua  manus  scripsit;  «India.» 

^  Agi  videtiir  de  Fr.  Ludovico  Mendez.  Rem  narrat  Polancus,  t.  11, 
pag.  779,  780,  n.  757. 

*  «Tecta  omnia  diruta,  praeter  unum  pusillum,  tempio  nuper  everso  con- 
tiguum,  quod  fuerat  Societatis  Patribus  diversorium  »  Orlandini,  Hist. 
Soc.Jes.,  lii).  xir,  n.  l3l. 

Magdalena  Angelica  Domenech. 

*  Joannes  Bta.  de  Barma.  Vide  epist.  7o3,  pag.  587,  et  infra^  epist.  743. 


664  Epistolae  Mixtae— 728 

sima  passata,  per  haver'lo  promesso  altra  uoltra  il  duche  di  Gan- 
dia,  il  che  penso  si  poteua  escusar',  hauendone  tanto  bisogno  li 
doi  collegii  di  Valentia  et  Gandía  di  lui.  Il  Signor  lo  remedia,  et 
si  degni  d'  allargar'  la  mano  in  mandarci  molti  et  buoni  operarli. 

Il  vescouo  di  Malta  m'  ha  fatto  grande  instanza,  acciò  li  dassi 
alchuno  della  Compagnia,  et  n'  ha  parlato  a  S.  Ecc.*,  al  quale  li 
parrebbe  si  douesse  mandar,  potendosi  Io  mi  sono  escusato 
fin  hora,  ma  non  cessa  però  importunar'me.  Si  fa  oratione,  et  si 
pensa  in  che  modo  si  potrebbe  sodisfar'  a  tanto  buono  desiderio, 
massime  che  me  dice,  che  V.  P.  li  haueua  promesso  che  mi  scri- 
uerebbe  sopra  questo,  et  che  hauendo  stato  a  tempo,  li  disse  che 
mandarebbe  poi  le  lettere.  Et  sperando  anchora  che  non  poco  si 
seruirebbe  il  Signor  '  in  quello  luoco  d'  uno  collegio  della  Com- 
pagnia, cossi  per  quelli  della  terra,  çome  per  la  religione,  et  hauer 
uno  plantario,  come  dice  il  vescouo,  di  giouani  che  sapessino  la 
lingua  morisca,  et  turchesca.  Il  signor'  Iddio  1'  incamine  come 
sarà  più  a  seruitio  suo,  che  de  gran  tempo  1'  ho  desiderato.  Per 
questa  non  m'  occorre  altro,  sinon  humilmente  raccomandar'ci 
air  orationi  di  V.  P.  Di  Messina  15  di  Decembre  1553.  I  scho- 
lari  sono  254.  Di  V.  P.  seruo  in  Jesù  X.°, 

Jo.  HiERONYMO  Domenech. 

Inscriptio:  f  Al  molto  R.do  in  X.°  Padre,  il  Padre  M.  Igna- 
cio de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Giesù.  In 
Roma. 


'  Non  modo  apud  Domenech,  sed  etiam  Romae  apud  Ignatium  agebat 
de  hoc  fundando  collegio  episcopus  melitensis,  qui  erat  Dominicus  Cubelles. 
Vide  Polanco,  t.  ni,  pag.  228,  n.  5o3;  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  m, 
pag.  36o,  362,  366.  De  eo  scribit  Moroni,  Dizionario.,  t.  XLii,  pag.  84-85: 
«Carlo  V  riservò  a  sè  e  succesori  re  di  Sicilia  il  giuspatronato  alla  nomina 
del  vescovo  di  Malta,  che  dovea  però  scegliere  tra  i  tre  individui  dell'  ordi- 
ne che  da  questo  gli  venivano  presentati,  tra  i  quali  doveva  esservi  un 
suddito  del  re  di  Sicilia...  Fr.  Domenico  Cubelles,  priore  della  chiesa  con- 
ventuale di  Saragozza...  fu  consagrato  nel  1542,  e  riuscì  ottimo  pastore»». 


20  Decembris  1553 


665 


í«9 

ANTONIUS  DE  ARAOZ 
PATRIBUS  BORJA  ET  NADAL 

COMPLUTO  20  DECEMBRIS  1553  *. 

Exercitia  Sti.  Parentis  a  quibusdam  oppugnantur .  — Qua  via  adversariis  oc- 
currendum.  -Suadet  ut  in  Portugalliam  ad  Henricum  cardinalem,  sum- 
mum fidei  quaesitorem,  res  deferatur,  ibique  líber  exercitiorum ,  ad  tru- 
tinam  revocatus,  approbetur .  — Patrem  Torres  ad  Siliceum  mitti,  rogat. 
—  Ut  Roderico  Gomes  Borgia  scribat.  hortatur. 

Ihs. 

Muy  R.dos  Padres  míos.  Pax  Xpi.  Pues  por  otras  serán 
Vs.  Rs.  avisados  de  otras  particularidades,  en  esta  sólo  trataré 
lo  que  pasa,  por  no  fiarlo  de  otra  mano,  avnque  la  del  hermano 
Gou  es  fidelísima.  Algunos  piensan  que,  viendo  que  su  A.  y  Ro- 
drigo -  començaban  á  gustar  de  la  Compañía,  por  poner  azivar, 
comiençan  algunas  gentes  á  renouar  algo  de  lo  que  otras  vezes 
an  intentado,  de  poner  mala  voz  á  la  dotrina  de  los  exerçiçios, 
scrupulando  en  muchas  partes  y  lugares  de  ellos,  como  de  do- 
trina  de  alumbrados  y  no  cathólica. 

Como  scriuí  á  Vs.  Rs.,  Rodrigo  me  ynstó  para  que  viniese 
aquí  con  él  para  dar  orden  en  algunas  cosas  que  tocaban  á  sus 
suegros  '  y  al  bien  público  de  Aragón,  á  donde  dizen  por  acá 
que  van  por  virreyes  Y  antes  que  partiese  de  Valladolid,  me 
abló  el  marqués  de  Távara  ^ ,  aduirtiéndome  mucho  (con  el  amor 
que  nos  tiene  y  con  algún  temor)  que  mirásemos  sy  en  los  exer- 
çiçios (que  contra  ellos  es  toda  la  guerra)  avía  algo  que  no  fuese 

*  Ex  authographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  lo,  prius  373,  374.  In 
opere  Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  212-215  aliam  edidimus  Araozii  epistolam  ad 
PP.  Nadal  et  Borgiam,  in  qua  nonnulla  delibantur  de  exercitiorum  impu- 
gnatione.  Sed  quia  alia  prorsus  est  epistola,  et  praesens  multo  illa  locuple- 
tior,  haec  praetermitti  nullo  modo  potest. 

*  Philippus  II  et  Ruigomes  de  Silva. 

^  Didacus  Hurtado  de  Mendoza  et  Catharina  de  Silva,  comités  de  Me- 
lito. 

*  Anno  sequenti  magistratura  inierunt. 

*  Bernardinus  Pimentel . 


666  Epistolae  Mixtae— 729 

muy  llano,  porque  entendía  de  vn  amigo  suyo  que  el  obispo 
Cano  *  estaba  todavía  scrupuloso,  y  que  dezía  que  ya  no  lo  podía 
sufrir,  sino  que  avía  de  dar  vozes  por  las  calles,  porque  tenía- 
mos en  los  exercícios  algunos  artículos  que  eran  de  los  alum- 
brados, y  que  él  lo  provaria.  Yo  le  satisfize  de  manera,  que  me 
dixo  que  no  tenía  qué  replicarme  ;  y  como  estos  quatorze  años 
tengo  echos  los  oydos  á  estas  vozes,  pasé  por  ello  como  otras 
vezes,  y  avn  agora  ago  lo  mismo.  Después,  yéndome  á  despydir 
para  venir  aquy,  de  una  persona  pública  y  de  tribunal  eminente 
á  quien  conosçe  años  a  el  P.  Bustamante,  é  yo  también,  me 
apuntó  que  avía  algo  de  nuevo  sobre  los  exerçiçios,  y  que,  cuando 
voluiese  allá,  trataríamos  dello,  significando  que  se  hazía  ynstan- 
çia,  etc.  Y  satisfaziéndole  lo  que  pude,  me  partí,  dexando  cargo 
al  P.  Tablares  que  le  visitase  y  entendiese  lo  que  pudiese. 

Ante  anoche  vino  Rodrigo  de  Toledo,  avnque  ally  no  entendió 
nada.  Aquí  le  a  dicho  el  P.  Mancio  que  es  dominico,  y  lettor 
de  S.to  Thomás,  que  también  avía  estado  poco  a  en  Toledo,  cómo 
allá  estaban  algunos  muy  alborotados  sobre  los  exerçiçios,  y  que 
aliaban  proposiciones  no  cathólicas  en  ellos.  Y  pydyendo  al 
conde  *  el  libro  que  tiene,  les  mostró  algunos  lugares,  de  los 
quales  él  también  mostraba  no  estar  satisfecho.  Rodrigo  le  dixo 
que  lo  comunicase  comigo ,  y  él  se  fué  ayer  tarde  para  Vallado- 
lid,  y  le  paresçió  que  yo  me  detuviese  aquí  algunos  días  para  tra- 
tar desto,  y  también  para  yr  á  Toledo  al  señor  arçobispo,  si  fuese 
menester,  y  me  contó  lo  que  pasaba.  Y  asy  oy  me  e  visto  con  el 
P.  Mançio,  y  me  ha  rreferido  los  scrúpulos  que  tienen  los  otros 
y  los  suyos.  Los  de  los  otros,  en  que  él  no  haze  mucho  funda 
mento,  son,  de  llamarse  de  la  Compañía  de  Jhs.  y  de  que  se 
señalen  30  días  para  los  exerçiçios  "^,  y  que  no  sepan  la  primera 
semana  lo  que  an  de  dezirles  la  segunda,  y  otras  cosillas  desta 
calidad.  Lo  que  á  él,  juntamente  con  los  otros,  ofende,  son:  pri- 


'  Melchior  Cano,  O.  P.,  episcopus  canariensis.  Vide  epist.  sequentem. 

-  Didacus  de  Tavera,  sacrae  inquisitioni  a  consiliis. 

'  Magister  Fr.  Paschalis  Mancio,  O.  P. 

*  Comes  scilicet  de  Melito. 

^  Invicte  cavillatio  haec  diluitur  apud  Polanco,  111,  pag.  533-539. 

*  Polanco,  ibid.  pag.  589  et  seqq.;  pag.  549  et  seqq. 


20  Decembris  1553 


667 


mero,  que  si  los  exerçiçios  son  buenos,  ¿por  qué  no  quieren  que  se 
den  y  vendan  á  todos  '?  2.  Que  lo  que  se  dize  en  el  primer  fun- 
damento, de  la  indiferençia  de  todas  las  criaturas,  que  es  propo- 
siçión  condepnada  á  los  alumbrados,  y  que,  avnque  él  cree  que 
lo  que  queremos  dezir  es  verdadero,  que  lo  que  dize  la  letra  no 
es,  y  que  los  que  no  lo  miran  con  la  piedad  que  él,  pueden 
dudar  con  razón  3.  Lo  que  dize  la  regla  14,  de  que  en  los 
exerçiçios  no  se  mueva  á  los  votos  y  perfectión,  no  lo  tiene  por 
bueno,  y  no  quiere  admittir  en  esto  ninguna  razón,  sino  que 
le  paresçe  proposición  dura  ^  4.  Lo  que  dize  en  la  misma  regla, 
quaerere  voluntatem  Dei  et  praestolari  *  et  citra  medium ,  que 
es  proposición  de  los  alumbrados  ó  dexados;  y  en  esto  está  muy 
fuerte,  syn  querer  admitir  razón  ninguna.  5.  Y  lo  que  más  acri- 
mina ,  y  por  proposición  herética,  es  lo  que  dize  al  fin  de  los 
exerçiçios,  etiam  si  plane  compertum  difinitumque  esset,  nemini 
con  tingere  salutem,  nisi  praedestinato  '^;  dize  él  que  esta  manera 
de  dudar  muestra  querer  dar  á  entender  que  salus  contingat 
etiam  non  praedestinato,  y  que  es  dudar  mal,  como  si  no  fuese 
claro,  scilicet,  quod  non  contingat  nisi  praedestinato.  En  fin,  que 
dize:  s}^  no  es  error  de  la  impresión,  que  es  proposición  he- 
rética    Y  dízenme  que,  leyendo  en  el  colegio,  a  condepnado 


'  Vide  hanc  ipsam  propositam  et  solutam  difficultatem,  apud  Polanco, 
t.  m,pag.  53o  532. 

*  Polanco,  ihid.  pag.  572,  573.  Videatur  praeterea  Suabez,  De  Reli- 
gióne, tr.  X,  lib.  IX,  cap.  5:  De  spiritualihus  exercitiis,  et  primum  quid 
sint,  et  qtiam  sanam  doctrinam  contineant . 

^  Huic  et  sequenti  difficultati  abunde  fit  satis  in  Polanco  ,  ibid. 
pag.  562  et  seqq.  Vide  locum,  ubi  regula  Exercitiorum,  de  qua  fit  sermo, 
integra  exhibetur;  quae  tamen  in  editione,  quam  prae  manibus  habemus, 
Conimbricae  anno  M.  D.  LUI  facta,  non  decima  quarta,  ut  scribit  Araoz, 
sed  decima  quinta  est,  inveniturque  in  pag.  25-26. 

*  Ms.  querere...  prestolari. 
Ms.  predestinato. 

^  Ita  sane  error  typographorum  fuit,  et  loco  legendi  etiant si  plane  com- 
pertum dejìiiitumque  ESSET,  legendum  est  etiamsi  plane  compertum  defi- 
nitumque  SIT,  seu,  ut  nunc  legimus,  quamquam  verissimum  sit,  quod  qui- 
dem  magis  accedit  ad  autographum  hispanicum:  dado  que  sea  mucha  ver 
dad.  Cf.  Polanco,  t.  m,  pag.  335-337,  n.  746-749,  cum  adjectis  annotatio- 
nibus , 


668  Epistolae  Mixtae— 729 

también  la  opinion  de  Ambrosio  Catherino  '  en  lo  de  predesti  - 
naçión.  Allá  le  dexaraos  los  exerçiçios,  que  piensa  aliará  tam- 
bién otras  cosas.  Y  encarésçelo  esto  mucho,  y  que  religiosos  y 
buenas  personas  estaban  en  esta  misma  opinión  en  Toledo,  scili- 
cet,  que  avía  muchos  errores.  Y  alo  encarescido  también  al 
conde  y  á  Rodrigo,  avnque,  á  lo  menos  en  este,  no  a  hecho  mu- 
cha mella,  porque  él  me  dixo  que  se  les  paresçía  la  pasión,  y 
que  era  menester  hazer  rostro  á  esto,  porque  no  pusiesen  scrú- 
pulo  en  los  que  querían  seguir  nuestros  consejos.  El  conde  es 
más  blando  y  fácil,  avnque  también  se  puede  creer  dél  perse ve- 
rançia.  Oy  se  a  y  do  con  la  condesa  y  la  hija  *  á  Toledo  por 
quinze  días,  y  voluerán  aquy  para  yr  á  Aragón,  según  dizen. 

Ame  paresçido  dar  aviso  á  Vs.  Rs.,  para  que  vean  lo  que 
mandan:  que  si  vna  vez  estas  cosas  no  se  aclaran,  siempre  arán 
rumor,  con  que  se  scandalizen  los  pusilos.  Como  tienen  por 
prinçipal  al  señor  arçobispo,  y  agora  trata  con  calor  de  hazer  aquy 
un  colegio  para  theólogos,  que  studien  scriptura,  pienso  que  no 
querrán  la  facultad  de  theología  ni  el  rector  hazer  çensura  de 
los  exerçiçios ,  avnque  mañana ,  plaziendo  á  Dios ,  los  mostraré 
al  doctor  Cuesta  é  yntentaré  que  la  facultad  los  vea.  Avnque 
el  P.  Mançio,  que  es  aquí  tan  estimado,  y  con  razón,  muestra 
estar  mucho  de  la  opinión  del  señor  arçobispo  en  esto  de  los 
exerçiçios.  Yo  estoy  en  duda  si  yré  á  Toledo  á  ver  á  S.  S.ia,  y 
ofrésçense  razones  pro  vtraque  parte:  al  fin  avré  de  deponer  [mi] 
juizio  en  estos  hermanos,  y  prinçipalmente  en  el  señor  don  Hie- 
rónimo,  y  de  lo  que  fuere  daré  aviso  á  Vs.  Rs. 

Paresce  que,  para  asegurar  á  Rodrigo  y  su  amo,  convernía 
que  el  card2nal  infante  *,  como  inquisidor  general  en  Portugal, 
cometiese  á  la  vniversidad  de  Coymbra  que  viesen  los  exerçiçios , 
y  diesen  en  forma  su  çensura  y  paresçer ,  y  se  la  3^mbiase  á  Ro- 
drigo ó  á  V.  R.  para  que  se  la  ymbiase,  porque  ará  mucho  al 

'  Ms.  heic  et  deinde,  Catherina.  De  eo  agunt  Epist.  Mixtae ,  t.  n, 
p.  588,  589. 

*  Anna  de  Mendoza  et  Silva,  cujus  vitam  et  facta  complexas  est  Muro, 
Vida  de  la  Princesa  de  Evoli.  Vide  supra,  epist.  583,  pag.  252. 

'    Dr.  Andreas  Cuesta,  mox  legionensis  episcopus. 

*  Henricus . 


20  Decembris  1553  ,  669 

caso ,  que  él  desea  que  esto  se  aclarase  ;  y  en  ser  de  Portugal , 
todavía  le  daría  gran  contentamiento,  sy  particularmente  viniese 
el  paresçer  del  dottor  Nauarro,  porque  tiene  gran  crédito  en 
Castilla,  Las  vniversidades  de  aquy  y  Salamanca,  avnque  sean 
quales  todos  sabemos  en  letras  y  virtud,  todavía,  con  ser  los  prin- 
çipales  dellos  dominicos,  quiçá  se  escusarían  de  tratar  desto.  Si  á 
Vs.  Rs.  no  paresçe  otra  cosa,  á  estos  hermanos  y  avn  á  este  pe- 
cador paresçe  que  aria  mucho  al  caso ,  praesertim  para  Rodrigo 
y  su  amo,  lo  que  digo  del  cardenal  infante,  porque  de  la  aproba - 
çión  y  examen  de  Roma  no  muestran  la  satisfaçión  que  sería 
razón  muchos  de  por  acá;  porque,  si  la  tuviesen,  no  intentarían 
lo  que  hazen.  Y  paresçiendo  bien  á  Vs.  Rs.,  sería  menester  que 
luégo,  avnque  fuese  hombre  propio  y  avn  de  la  Compañía,  scri- 
biesen  al  cardenal  infante  para  que  con  breuedad  se  vbiese  el 
despacho;  y  si  otra  cosa  á  Vs.  Rs.  paresciere,  eso  terné  por  me- 
jor. Y  si  el  Padre  dottor  Torres  está  ahí  \  pues  es  tan  açepto  al 
arçobispo  ^  y  le  tiene  por  muy  letrado,  aria  grandíssimo  efetto 
que  se  llegase  á  Toledo,  preuenido  de  las  respuestas  de  las 
objectiones,  pues  son  bien  claras  para  quienquiera,  quánto  más 
para  él.  Solamente  que  en  lo  de  predestinaçión,  entiendan  que  la 
opinión  de  Fray  Ambrosio  Catherino  es  del  arçobispo  y  desta 
vniversidad  tenida  por  errónea,  y  avn  creo  herética;  y  así  se  sa- 
tisfazen  más  teniéndolo  por  error  de  estampa,  que  por  otra  razón, 
lo  que  dize  aquella  regla  de  la  predestinaçión.  Y  esto  del  Padre 
doctor  Torres,  pues  se  podría  voluer  luego,  si  ahí  es  menester, 
pues  es  tan  conveniente,  que  me  ará  quiçá  suspender  del  todo 
my  yda,  creyendo  que  será  çierta  la  suya.  También  será  de  mun- 
cha  authoridad  el  paresçer  del  Padre  M.e  Avila  sobre  los  exer- 
çiçios,  y  que  la  ymbiase  por  scripto,  y  de  otros,  speçialmente 
dominicos.  Y  V.  R.,  digo  el  P-.  Francisco,  podría  ymbiarlo  á 
Rodrigo,  y  scribirle  largo  açerca  desto  lo  que  siente,  porque  sé 
que  olgará  grandemente  de  tener  paresçeres  de  personas  tales, 
para  que  su  amo  y  él  respondan  á  los  que  derogan  á  los  exerçi- 

*    Ms.  heic  et  alibi  ay. 

"  Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  621  et  seqq.,  ubi  acta  P.  Michaelis  de 
Torres  apud  Siliceo,  toletanum  antistitem ,  fuse  narrantur. 


670  Epistolae  Mixtae— 7Z9 

çios,  que  no  faltan.  Y  es  negoçio  que  muchos  mensageros  propios 
serán  bien  empleados  en  él.  Y  pues  agora  nos  haze  N.  S.  mise- 
ricordia de  tener  aquy  al  Padre  comisario,  es  nesçesario  que  los 
exerçiçios  y  las  constituciones  y  todo  quede  en  limpio,  no  solo 
para  los  de  casa,  mas  avn  para  los  de  fuera.  Y  desea  esto  tanto 
Rodrigo,  que  me  dezía  que  sería  bien  que  tratase  yo  con  el 
consejo  de  la  santa  ynquisiçión,  que  lo  mandasen  aclarar,  y 
llamar  á  los  que  se  jattaban,  etc.  Y  pues  por  dar  á  Vs.  Rs.  este 
aviso,  ymbiamos  á  este  hermano  del  P.  Manuel  antes  de  lo  que 
partiera;  per  viscera  charitatis  pydo  á  Vs.  Rs.  me  avisen  de  su 
paresçer  y  voluntad,  luego  aquí,  porque  speraré  más  de  quinze 
días,  plaziendo  á  Dios  N.  S.;  y  también  podría  seer  que,  pasados 
los  Reyes,  viniesen  á  los  vosques  Rodrigo  y  su  amo. 

La  moçión  y  frutto  desta  vniversidad  es  para  alabar  á  N.  S., 
y  la  gente  que  acude  á  la  dottrina  y  á  los  sermones,  que  algunas 
personas  se  quedan  desde  la  mañana,  porque  se  predica  á  las 
tres  de  la  tarde:  gloria  á  Dios. 

El  P.  Joan  Gonçalez  bien  se  mortificará  con  averie  quitado 
al  Padre  Çárate  mas  Córdova  es  razón  grandísima  sea  prefe- 
rida á  todo. 

Este  hermano  del  P.  Manuel  es  vn  bendito:  va  con  propósito 
de  seruir  siempre  en  ofiçios  ;  mas,  sy  á  Vs.  Rs.  paresçe,  por  su 
virtud  y  por  lo  mucho  que  se  debe  á  su  hermano,  que  es  gran 
pyeca,  después  que  vbiese  seruido  algún  tiempo ,  podría  studiar. 

Don  Juan  *  creo  será  ya  ydo  á  su  casa.  Ruigomez  me  dixo 
que  el  duque  le  avía  scripto  que  estaba  tan  contento  en  aquella 
tierra,  que  avía  ymbiado  á  supplicar  á  V.  R.,  pasase  por  ally,  y 
meréscenlo    La  condesa  *  parió  vna  hija.  A  Ruygomez  se  le  a 

*  Alphonsus  de  Zarate .  -    Dnus.  Joannes  de  Borja. 

'  Sermo  est  de  filio  P.  Francisci  Borgiae.  Quae  vero  hic  attinguntur, 
illustrantur  ex  his,  quae  ad  annum  sequentem,  1554,  tradit  Polancus,  t.  iv, 
pag.  346,  n.  737:  «Aberat  [Gandia]  toto  hoc  anno  Dux...  Carolus  de  Borgia, 
propter  quamdam  dissensionem  et  injuriam  illatam  nobili  viro  valentino, 
auctoritate  Regis  egredi  jussus  ex  tribus  illis  regnis  Aragoniae,  et  in  civi- 
tate  nomine  Baza  in  Baetica  exulabat.»  Cf.  PolancO,  t.  ni,  pag.  38o;  Stus. 
Franciscus  Bori^in,  t.  i,  pag.  426-493. 

*  Sermo  videtur  esse  de  comitissa  de  Lerma,  Elisabeth  de  Borja,  Sti. 
Francisci  filia. 


22  DECEMBRIS  1553  671 

muerto  su  hermano  mayor  '  sin  hijos,  y  hereda  él.  Esta  ocasión 
puede  V.  R.  tomar  para  scriuyrle,  que  loa  sentido  mucho.  [Alcalá], 
20  de  Deziembre  1553. 

t 

Antonius. 

ANTONIUS  DE  ARAOZ 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

COMPLUTO  22  DECEMBRIS  1553  ». 
t 

Jhus 

Transumptum  superioris  epistolae  Ignatio  mittit. — Aliqua  iterat,  in  praece- 
dentibus  litteris  contenta.  — De  Mag.  Cano  et  antistite  Siliceo. —  Com- 
mendatitias  litteras  ex  urbe  desiderai . 

Padre  mío.  En  esta  hora  parte  el  secretario  de  Ruygómez  á 
ValladoUid,  y  con  tal  prisa,  que  no  podré  scriuir  de  otras  cosas, 
avnque  a  poco  que  por  duplicadas  scriuí  largo  á  V.  P.  Esta  será 
sólo  para  avisar  lo  que  V.  P.  verá  por  vna  copia  de  la  que  scrino 
al  Padre  M.**  Nadal  y  al  P.  Francisco,  á  Cordona 

Agora  me  acaban  de  mostrar  vnos  exerçiçios  que  hubo  *  el 
arçobispo  de  Toledo,  y  los  a  dado,  á  lo  que  creemos,  á  vn  frayle 
dominico  docto,  que  lee  aquy,  que  se  llama  el  M.e  Mançio,  y 
avnque  nos  a  sido  amigo,  agora  está  muy  vnido  con  el  arçobispo, 
y  trae  señalados  muchos  pasos  de  los  exerçiçios;  y  el  en  que  haze 

Joannes  de  Silva,  quem  anno  1554  obiisse  Salazar  de  Castro  minus 
recte  asserit:  «Juan  de  Silva,  III  del  nombre,  que  el  año  mil  quinientos  y 
quarenta  y  seis  asistió  á  las  capitulaciones  de  Doña  Lorença  de  Villena,  su 
hermana,  y  sin  aver  heredado  esta  Casa,  ni  dexar  sucession,  falleció  el  año 
mil  quinientos  y  cinquenta  y  quatro,  estando  casado  con  Doña  Ana  Bran- 
don,  que  le  llevó  considerable  dote,  y  es  la  que  después  de  su  muerte  bol- 
vió  á  casar  con  Don  Pedro  Coutiño,  Alcayde  Mayor  de  Santarén.»  Sa- 
lazar Y  Castro,  Historia  genealógica  de  la  Casa  de  Silva,  part.  11, 
pag  .  448. 

*  Ex  autographo  in  voL  D,  unico  folio,  n.  II,  prius  375. 

^    Vide  epist.  superiorem.  -        w.í. i  , 

*  MS  ;  vuo. 


672  Epistolae  Mixtae — ySo 

más  fuerça  es  en  aquello  de  praedestinatione,  que  paresçe  dar  á 
entender  poderse  saluar  alguno  sin  seer  predestinado,  porque 
dize:  Etiam  '  si  plane  compertum  definitumque  esset  salutem  ne- 
mini  contingere,  nisi  praedestinato.  Estos  dizen  que  compertum 
et  definitum  est,  y  esta  es  la  opinión  más  segura.  Ello  paresçe 
herror  da  la  estampa,  porque  en  algunos  de  romançe,  que  tene- 
mos de  mano,  dize:  Avnque  sea  claro  y  çierto  que  ninguno  se 
salua  sino  siendo  predestinado  y  teniendo  fee  y  gracia;  y  asy  pasa 
por  error  d¿  estampa;  y  soy  cierto  que  esta  es  y  fué  la  intençión 
de  V.  P.  Algunos  sospechan  que,  como  el  Padre  M.e  Andrés 
Frusy  ®  quiçá  es  afectado  á  la  dotrina  del  obispo  Fray  Ambro- 
sio la  qual  acá  es  muy  mal  resçibida,  praesertim  en  lo  de  prae- 
destinatione, lo  pornía  por  ventura  en  aquel  estilo  y  con  aquella 
moderación;  en  fin  ello  pasa  por  error  de  estampa.  También 
apuntan  y  notan  otras  cosas,  que  pre tienden  que  frisan  con  los 
alumbrados.  Yo  ymbiaré  los  apuntamientos. 

Paresçe  que  el  arçobispo  *  está  muy  puesto  en  tratar  desto,  y 
sospéchase  casi  con  evidentia  que  a  echo  congregaçión  de  letra- 
dos, y  que  se  aya  propuesto  en  el  consejo  de  la  inquisición.  Acá 
aremos  muchas  diligençias  con  ánimo  infracto,  por  la  bondad  de 
Dios.  Todo  esto  paresçe  á  muchos  que  se  mueve  agora  para  que 
el  príncipe  y  Ruygómez  scrupulen  de  la  Compañía  y  de  los  della. 
Avnque  da  vn  perlado  como  él,  no  se  deba  sospechar  tal,  créese 
que  otros  se  aprobechan  de  su  calor  y  le  prouocan  á  esto.  El 
P.  Cano  a  renunçiado  el  obispado  de  Canaria,  y  entiendo  que  anda 
bramando  de  nuevo.  Toda  la  tempestad  es  contra  los  exerçiçios; 
V.  P.  vea  si  será  bien  que  su  santidat  scriuiese  al  prínçipe  y  al 
arçobispo  de  Toledo  y  avn  al  de  Seuilla,  que  es  ynquisidor  gene- 
ral, para  que  se  averigüe  la  cosa  como  conviene,  y  no  permitan 
se  ande  poniendo  mala  voz.  También  aprobecharía  alguna  carta 


'    Ms.  ettiam. 

Andreas  Frusius  (de  Freux),  qui  Exercitiorum  librum  latinitate  do- 

navit. 

'    Ambrosius  Catharinus,  O.  P.,  archiepiscopus  Compsae  (Conza),  de 
quo  vide  Epist.  Mixtae,  t.  n,  pag.  588. 
*    Joannes  Martinez  Siliceo. 


23  Decembris  1553  673 

para  el  nunçio  En  fin,  Padre  mío,  estos  quieren  mouer  tem- 
pestad, y  spero  en  N.  S.  todo  será  por  mejor,  y  avisado  V.  P. 
desto,  verá  lo  que  converná.  No  me  dan  más  lugar.  V.  P.  me 
perdone.  Ay  van  los  puntos  notados.  N.  S.  sea  siempre  en  nues- 
tro continuo  fabor  y  ayuda.  Amén.  De  Alcalá  22  de  Deziem- 
bre  1553.  V.  P.  minimus  filius, 

t 

Araoz. 

PETRUS  CANAL 

PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

NEAPOLI  23  DECEMBHIS  1553  *. 
Pater  Joannes  Guttanus  a  turcis  capitur. 

Jlís. 

Muy  R.do  Padre.  La  gracia  y  paz  de  Xpo.  N.  S.  sea  siempre 
en  nuestro  continuo  fauor  y  aiuda.  Amén.  Llegamos  el  Padre 
M.  Joan  Flamenco  '  y  io  el  lunes  passado  (que  fué  á  i8  del  pre- 
sente mez  de  Deziembre)  á  Nápoles  cansados  y  desconsolados, 
por  la  absentia  de  nuestro  diarissimo  Padre  y  hermano  el 
M.  Joan  Guttano,  el  qual  fué  praeso  de  turcos,  viniendo  de 
Messina  todos  iuntos  con  vna  fregata  á  Nápoles.  Fué  praeso  vna 
dominica  por  la  mañana,  á  lo  de  Deziembre,  en  la  costa  de  Ca- 
labria, iunto  á  vn  pueblo  que  se  llama  Chirello,  lontano  de  Ná- 
poles 130  milia,  y  fué  desta  manera:  Que,  hauiendo  nauegado 
toda  la  noche,  amanesciendo,  venimos  iunto  de  Chirello,  y  stan  - 
do  los  marinarlos  para  llegar  á  tierra,  y  ir  á  oir  missa  los  passage- 
ros,  y  proueerse  de  lo  necessario  para  comer,  vimos  venir  sobre 
nos  vna  galeota  de  turcos,  de  22  bancos,  con  mucha  priessa  (sta- 


'  Nuper  cardinali  Poggio  successerat  Leonardus  Marini.  Vide  supra, 
epist.  514,  pag.  69,  annot.  3. 

*  Ex  auto¿rapho  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  217,  prius  129. — Usus  est 
hac  epistola  Polancus,  t.  m,  pag.  i83,  184,  n.  387-389. 

^    P.  Joannes  Cuvillon. — Vide  epist.  sequentem. 

EpISTOLAE  MlXTAE,  TOM.  III.  43 


674  Epistolae  Mixtae— ySr 

ua  la  galeota  abscondida  en  vna  insula  pequeña,  que  es  vn  milia 
de.  tierra).  Viéndola  venir,  todos  saltamos  en  tierra,  despoiándo- 
no§  de  nuestros  vestidos  para  meior  huyr.  Vnos  saltaron  en  el 
seco,  otros  en  el  mar  hasta  las  rodillas,  por  no  estar  bien  cerca  de 
la  tierra.  El  M.  Gottano,  como  pienso,  aunque  no  fué  de  los  pos- 
treros, saltó  en  lagua,  y  tenía  vnas  botas  en  los  pies,  que  se  le 
hinchirían  dagua.  Llegando  los  turcos  á  las  fregatas,  las  toma- 
ron sin  resistencia  ni  contradictión  ninguna,  y  algunos  dellos, 
aunque  pocos,  saltaron  en  tierra  tras  nosotros,  y  alcançaron  vnas 
mugeres  y  al  M.  Gottano,  nuestro  charísimo  Padre  y  hermano,  y 
pienso  que  fué  preso ,  por  no  absconderse  debaxo  de  las  zarzas  ' 
como  los  otros,  porque  huuo  otros,  que  le  vieron  prender,  que 
quedaron  más  atrás  que  no  él,  y  no  fueron  vistos,  por  absconder- 
se. No  tuuieron  tiempo  los  turcos  de  detenerse  mucho  en  tierra, 
por  la  gente  de  la  tierra  que  venía  [á]  socorrernos,  y  assi  con  los 
que  hauían  preso  se  fueron  á  la  mar.  Quiso  Dios  N.  S.  que  par- 
te de  los  turcos  aquella  noche  fuessen  con  vna  barca  á  otra  par- 
te, donde  tomaron  dos  hombres,  y  mataron  otros  dos;  que,  si 
todos  salieran  sobre  nos,  muchos  más,  ó  por  ventura  á  todos, 
captiuaran.  Ellos  eran  (como  después  supimos)  hasta  6o  soldados, 
turcos  y  moros.  Fueron  praesos  tres  mugeres,  vn  mochacho  de 
tres  años,  y  nuestro  Padre  y  hermano  M.  Joan  Gottano,  de  más 
de  30  personas  que  veníamos  en  la  fregata;  toda  la  ropa  y  mer- 
caduría que  lleuauan  las  fregatas,  robaron.  Fuimos  á  la  tierra, 
que  sta  vn  milia  del  mar,  en  vna  peña  alta  y  scabrosa,  á  oir  missa^ 
y  después  diéronnos  de  comer  la  gente  de  la  tierra  con  arto  sen- 
timiento de  nuestra  desgracia.  Todo  aquel  díaguastamos  en  ir  y 
venir  á  la  marina,  y  hablar  al  capitán  y  principales  de  la  tierra, 
para  rescattar  á  nuestro  Padre.  Llegamos  30  escudos  doro  y  te- 
níamos 607  con  que  pensáuamos  rescattalle,  porque  hizo  ban- 
dera la  galeota,  y  díxonos  la  lengua  que  buscássemos  40  ó  50 
escudos  para  rescatte.  Tuuimos  mucho  trabajo  y  difficultad  en 
poder  llegar  30  escudos:  tandem  dixéronnos  la  2,*  vez  que  fue- 
ron á  la  galeota,  que  pedían  400  escudos  de  rescatte,  y  assi, 


Ms.  calcas. 
>  > 


23  Decembris  1553  075 

siendo  noche,  nos  voluimos  para  la  tierra,  tristes  y  desconsola- 
dos, esperando  el  día  siguiente  hazer  alguna  diligencia.  Aquella 
noche  se  fué  la  galeota,  porque  temía  de  las  galeras  de  Rodes, 
que  hauían  de  venir  á  Messina  muy  presto,  y  assi  el  día  siguien- 
te dixo  missa  el  Padre  M.  Joan  Flamenco,  y  io  comulgué  '  por 
nuestro  buen  Padre  y  hermano  M.  Joan  Gottano,  y  después  de 
comer  nos  fuymos  por  tierra,  camino  de  Nápoles,  con  los  otros 
que  hauían  escapado.  Scriuimos  á  Messina  al  Padre  M.  Hieró- 
nymo  Doménech,  de  camino  por  el  percaccio,  y  de  Nápoles  otra 
uez,  y  á  Palermo,  auisando  que  la  galeota  es  de  los  Gelbes,  que 
no  sta  muy  lexos  de  Sicilia.  Speramos  que  el  visorey  de  Sicilia 
le  rescattará.  Esta  nueua,  aunque  desconsolatoria,  he  querido 
dar  á  V.  R.  por  la  necessidad  y  charidad  de  nuestro  buen  com- 
pañero, y  no  sperar  que  llegásemos  á  Roma.  Speramos  que  Dios 
N.  S.,  hauiéndolo  permittido,  saccará  frutto  y  gloria  de  su  capti- 
uidad,  sine  cuius  prouidentia  nec  capillus  capi  tis  nec  folia  arbo- 
rum  decidunt 

A  parescido  á  nuestros  Padres,  que  stan  aquí  en  Nápoles, 
que  no  partiéssemos  mañana,  que  es  domingo,  vigilia  de  Natal. 
Assi  esperaremos  el  otro  domingo,  que  será  el  qui  proxime  se- 
quetur;  con  el  fauor  de  Dios  nos  partiremos  para  Roma.  X.s  le- 
sus  sit  semper  in  animabus  nostris.  Amen.  De  Nápoles  á  23  4e 
Deziembre  1553.  De  V.  R.  sieruo  y  hijo,  aunque  indigno, 

t 

f  Pedro  Canal,  f 
t 

Inscripüo:  Jhs.  Al  muy  R.do  en  Christo  Padre,  el  Pad^e 
M.  Polanco,  de  la  Compañía  de  Jesú.  En  Roma. 

*  Ms.  contulge. 

*  Lue.  XXI,  18. 


óyó 


Epistolae  Mixtae — ^732 


739 

JOANNES  CUVILLON 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

NEAPOLI  24  DECEMBRIS  I553 

Pater  Joannes  Guttanus,  a  turcis  captus,  cum  redimi  a  sociis  non  possit, 
praedonum  navi  Gelves  abducitur. 

f  lesus  f 

Admodum  reuerende  Pater,  Gratia  domini  nostri  lesu  Chri- 
sti,  saluatoris,  sit  semper  cum  omnibus  nobis.  Etsi  non  iucundum 
nuntium  scio  me  allaturum  paternitati  tuae,  tamen,  quia  patris 
interest,  non  solum  prospera  filiorum  cognoscere,  sed  etiam  ad- 
uersa,  paucis  scribam  quod  nobis  accidit.  Die  sanctae  Barbarae, 
flante  vento  septentrionali,  circa  meridiem,  conscendimus  nauicu- 
lam,  deducen tibus  nos  fratribus  messanensibus.  Eo  die  venimus 
ad  pharum,  cui  propinqua  est  Scylla,  poetis  antiquis  Celebris. 
Quod  non  tutus  traiectus  videretur,  substitimus  eo  loco  duos 
dies.  Tertio  commisimus  nos  mari,  Is  erat  dies  louis.  Veneris  die 
ac  sabbathi  nauigauimus  modo  remis,  modo  vento,  semper  tamen 
legentes  littus.  Dominico  die  (cum  totam  noctem  nauigassemus) 
venimus  Chyrellam.  Ipse  est  pagus  in  excelso  colle  situs,  ex  ad- 
uerso  habens  insulam  quandam  non  valde  magnam,  sed  tamen 
eam,  quae  turcarum  nauigia  tegere  possit.  Circa  hanc  insulam 
cum  remigaremus,  deerat  quippe  nobis  ventus,  quidam  ex  nostris 
animaduertit  nauiculam  turcarum,  quam  galeotam  vocant:  erat 
autem  tum  temporis  summum  mane,  nondum  orto  sole.  Guber- 
nator,  vbi  conspicatur  turcas,  prora  ad  nos  conuersa,  remis  in- 
cumbere,  et  ipse  suis  idem  edicit,  vt  quanta  possent  celeritate  ad 
terram  nos  deducerent ,  fuga  turcarum  incursum  declinaturos . 
Distabamus  ab  eis,  cum  apparere  coeperunt,  circiter  miliare,  a 
terra  autem  plus  minus  quingentospassus.  Remigan tibus  vtrisque, 
quod  illi  viginti  duos  remos  haberent,  nos  autem  duntaxat  qua- 

'  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  218,  prius  i3o. — Hanc  adhi- 
buit  epistolara  Polancus,  t.  m,  pag.  i83,  184,  n.  387-389. 


24  Decembris  1553  677 

tuor,  parum  abfuit  quin  in  mari  comprehenderemur;  sed  noluit 
dominus  Deus  noster  tot  animas  ab  infìdelibus,  sanguine  suo  re- 
demptas,  ac  baptizatas,  capi.  Itaque,  cum  ad  terram,  paulo  ante- 
quam  illi,  applicuissemus,  nauclerus  et  nautae,  relieta  nauicula, 
fugae  se  mandant.  Hoc  omnes  alii  aemulati,  idem  faciunt.  Sunt 
montes  iuxta  mare,  pieni  vepribus  spinisque  atque  arbusculis, 
opportuni  latebris.  Eo  nos  quam  maxima  potuimus  celeritate  fe- 
stinauimus.  Insectati  nos  quinqué  turcae,  arcubus  et  gladiis  in- 
structi,  primum  tres  mulleres  et  puerulum  quendam  capiunt, 
quas,  quod  non  satis  maturauerint  fugam,  facile  comprehende- 
runt.  Ad  nos  cum  venerunt,  qui  latebamus  absconsi  in  dumetis, 
Patrem  magistrum  Joannem  Guttanum,  quod  in  itinere  ceciderat, 
neque  satis  opportuno  loco  se  locarat,  repererunt,  quem  vinctum 
manus  post  tergum  (prò  dolor!),  ad  mare  miserunt.  Interea,  dum 
aliis  peruestigandis  atque  e  latebris  exciendis  operam  dant,  capi- 
taneus  eius  villae,  quam  dixi,  cum  30  aut  amplius  armatis  mili- 
tibus  ad  mare  veniunt,  nobis  opem  allaturi.  Ea  res  fuit  in  causa 
quare  euaderemus;  alioquin,  nisi  hi  quinqué,  postquam  intellexe- 
runt  aduentum  illorum,  sese  recepissent,  et  ego  et  quotquot  era- 
mus,  venissemus  in  turcarum  potestatem.  Ex  quo  intelligit  pa- 
ternitas  tua  quantum  debeamus  (secundum  Deum  et  dominum 
nostrum  Jesum  Christum)  illi  pago.  Cum  rem  hanc  omnem  dili- 
gentius  considero,  tres  causas  comperio  liberationis  nostrae: 
Primum,  quod  turcae  tota  illa  nocte  remis  institerint,  fatigati 
labore  nocturno  lentius  remigabant,  cum  nos  insequerentur;  alio- 
qui  facile  in  mari  omnes  nos  oppressissent.  Alterum,  quod  prae- 
cipuos  e  suis  misisssnt  ad  torcular  quoddam  saccari,  quod  est 
haud  procul  ab  ea  villa,  [et]  cum  nos  capere  insti tuissent,  non 
habebant  quos  mitterent,  nisi  quinqué.  Tertia  causa,  et  meo  iu- 
dicio  praecipua,  est  subsidium  tìobis  missum  ab  ea  villa.  Vides, 
Pater,  quid  nobis  Domini  clementia  euenire  passa  sit.  Cum  Bar- 
chinonae  essemus,  distulimus  nauigationem  sex  menses,  ob  me- 
tum  turcarum ,  Cum  Panormi  essemus ,  eodem  modo  declinare 
nos  credentes  insidias,  iuimus  terra  Messanam.  Sed  quid  haec 
profuerunt?  Tandem  in  eorum  manus  incidimus. 

Cum  turcae,  qui  totum  eum  diem  ibi  fuerunt,  expectantes 


678  Epistolae  Mixtae— 733 

num  redemptione  captiuos  nostros  redimere  vellemus,  vexillum 
ex  more  erexissent,  fecimus  quod  in  nobis  fuit,  vt  30  áureos  con- 
flaremus,  et  hos  mutuos,  quibus  redimeretur  frater  et  Pater  no- 
ster.  Sed  turcae,  cum  primum  illum  licitati  essent  quinquaginta 
aureis,  postea,  poenitentia  ducti  (nescio  quam  ob  causam),  tre- 
céntos  aut  quadringentos  áureos  poposcerunt.  Itaque,  re  infecta, 
illa  nocte  discesserunt,  abducentes  atque  auellentes  a  me  viscera 
mea.  Admonere  paternitatem  tuam  ac  dicere  quid  factu  opus  sit, 
non  est  meum,  qui  in  omnibus  sum  inops  prudentiae  et  consilii. 
Pater  M.  Alfonsus  Salmeron,  vt  mihi  dixit,  scribit  ad  paternita- 
tem, ostendens  qua  ratione  haec  redemptio  fieri  possit.  Ego,  quod 
expecter  ad  audiendam  quandam  confessionem ,  non  possum 
plura  scribere.  Pater  M.  Petrus  Canalis  fusius  scripsit,  cuius 
literae  erunt  vice  epistolae  longioris  *.  Ac  sic  finio,  petens  a  pa- 
terni tate  tua  benedictionem  atque  orationes  pro  meis  tot  et  tan  tis 
peccatis.  Neapoli  pridie  Natiuitatis  sanctae  Domini.  Indignus 
filius  paterni tatis  tuae, 

JoANNES,  Flander  *. 

Inscriptio:  f  Al  molto  R.do  nostro  Padre  en  lesu  X.°,  el  Padre 
M.  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  generale  dela  Compagnia  de 
Jesù.  En  Roma. 

Alia  manu:  1553. 

DOMENECH  ET  COUDRETO 

PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

MESSANA  26  DECEMBRIS  1553 

Iterum  de  monasterio  Ascensionis. — Quas  partes  in  hoc  negotio  susceperit 
Domenech. — índoles  mamertinorum. —  Aliorum  exempla  in  similibus 
causis. 

t 

Molto  R.do  in  X.''  Padre.  Pax  Christi.  Quelle  di  V.  R.  di  26 

*  Vide  epist.  superiore  m. 

*  Sic  saepe  Cuvillon  epistolas  subscribebat. 

'  Ex  autographo,  manu  P.  Annibalis  da  Coudreto  exarato,  in  voi.  D, 
duplici  folio,  n.  25,  prius  164,  165. 


26  Decembris  1553  679 

dil  passato,  et  quelle  de  5  et  diece  del  presente  ho  riceuuto, 
scritte  per  commissione  di  nostro  Padre.  Et  perchè  in  esse  si 
tratta  de  negocii,  et  so  che  V.  R.  ha  la  cura  di  essi,  ho  pensato 
di  scriuerli.  Sua  Ecc.^  m'ha  mandato  la  lettera  del  cardinale  di 
Messina,  et  quella  di  nostro  Padre,  acciochè  le  uedessi.  Poi  an- 
dai a  parlar  a  sua  Ecc.*  et  trouai  che  non  staua  contento  della 
risposta,  parendoli  anche  che  non  fossimo  stati  intesi,  hauendo 
scritto  che  non  si  trouaua  nelli  monasterii  di  qua  persona  al  pro- 
posito per  far'  un'opera  come  si  pretendeua,  riformata  et  spiri- 
tuale, et  mi  significò  che  uoleua  tornar'a  scriuer'  al  cardinal  al- 
quanto più  asperamente,  dicendo  che  questa  opera  s'era  fatta  per 
saruitio  d'Iddio,  et  che  lui  era  stato  alchuni  anni  in  Roma,  et  sa- 
peua  quanto  poco  s'osseruauano  li  canoni,  etc.,  tocando  ch'a  sua 
magestà  dispiacerebbe  eh'  un  opera  come  questa  non  fossi  agiu- 
tata.  Io  li  risposi  che  parlarei  con  Jo.  Osorio,  et  trattaressimo 
questo  negocio,  et  poi  lo  ueneressimo  a  conferir'  con  sua  Ecc.*: 
et  cossi  s'  ha  fatto  hoggi.  La  resolutione  è  stata  questa:  che  sua 
Ecc.*  seri ua  al  cardinal  più  dolcemente,  come  non  pensando  ci 
fossi  tanta  difficoltà,  come  là  in  Roma  è  stato  antiposto,  hauen- 
dosi  di  partir'  di  qua,  uolse  lasciar'  le  cose  qua  in  buoni  termini, 
et  cossi,  dipoi  d'  hauer'  repartite  le  monache  in  diuersi  mona- 
sterii, s'  haueuano  già  congregate  insin'  a  19  virgini,  et  con 
molta  edificatione  di  tutta  la  cita,  s'  haueua  dato  principio  a 
questo  nuouo  monasterio  in  un'  altro  luoco  più  atto,  che  non  era 
quello  dell'  Ascentione,  et  che  quando  è  uenuta  la  lettera  di  sua 
Sig.ria,  la  cosa  era  endata  tanto  inanzi,  che  non  si  potrebbe  senza 
grande  scandalo  ritornar'  in  drieto,  che  sarebbe  uoler'  discon- 
ziar'  una  cosa  ben  fatta  di  molta  edificatione,  per  far'  un'  altra, 
che  non  stesse  cossi  bene.  A  questo  o  simile  tenore  penso  che 
scriuerà  sua  Ecc.*,  dicendoli  chè  voglia  ueder'  il  meglior'  modo 
che  si  potrà  tener'  per  fundar'  et  agiutar  questa  opera.  Et  a  me 
m'  ha  detto  che  io  scriuessi  il  medessino  a  nostro  Padre,  ai  qual 
V.  R.  dirà  come  io  non  antipose  a  sua  Ecc.*  che  scriuessi  sopra 
questo  a  sua  paternità,  ma  che  lui  mi  monstro,  come  suole,  hauer 
una  confidanza  grande  in  sua  paternità,  eh'  in  simile  occorrentie 
et  opere  habbia  d'  aggiutare  per  seruitio  de  Iddio  et  amor'  suo. 


68o 


Epistolae  Mixtae — 733 


Ch'  a  me  non  mi  parse  che  douessi  leuar'li  questa  sigurtà.  Desi- 
dero saper'  come  m'  ho  di  deportar"  in  tali  casi,  con  osseruar' 
senza  altro  il  commandamento  che  S,  P.  mi  manda  *.  Sopra 
questo  negocio  deu'  Ascentione,  quello  che  m"  occorre  è  che, 
essendo  endata  tanto  inanzi  la  cosa,  come  per  V  altra  ho  scritto, 
et  essendo  già  le  monache  recettate  in  diuersi  monasterii  più  ser- 
rati, doue  se  li  prouederà  d'  uno  tanto  Y  anno,  a  razzone  della 
dote  che  portorono,  et  essendo  già  queste  altre  congregate  nel 
seruitio  d'  Iddio,  et  hauendosi  fatto  colla  solennità  che  si  fece, 
hauendo  uenuto  sua  Ecc.*^  et  tutta  la  cità  a  questo  atto,  oltra  che 
toca  al  seruiggio  d'  Iddio  che  questa  opera  uada  inanzi,  ci  ua 
anchora  V  authorità  et  honor  di  sua  Ecc.^,  che  s'  ha  posto  in 
questa  opera,  et  anche  della  Compagnia,  hauendola  posto  in 
questo  sua  Ecc.*  Quello  che  si  ha  fatto,  s'  ha  pratticato  con  Jo. 
Osorio,  sempre,  il  qual  fa  professione  anchora  di  canonista,  et  con 
il  vicario,  il  qual  ha  uenuto  bene  in  tutto,  eccetto  in  non  pigliar, 
monacha  per  abadessa  di  questo  nuouo  monasterio,  il  che  parse 
più  conueniente,  anzi  necessario,  acciò  che  questi  buoni  spiriti 
potessino  endar'  inanzi  nella  uia  del  Signor.  Perchè  come  le  al- 

'  Vide  supra,  epist.  712,  7l3,  729.  Ut  vero  plenius,  quae  in  hac  epistola 
habentur,  intelligantur,  juvat  quaedam  exscribere  ex  Polanco,  t.  ni, 
pag.  227,  228,  n.  501:  «Romae  tamen  haec  reformatio  dura  nimis  visa  fuit; 
et  quamvis  P.  Ignatius  quidquid  potuit  diligenter  praestitit  ingratiam  Pro- 
regis,  Patrem  Provincialem  reprehendit,  quod  suggesisset  talem  reforma- 
tionem  Pro-regi,  et  ut  ipsimet  Ignatio  commendaret  ut  confirmationem 
Pontificis  curaret.  Et  eo  difficilius  impetrari  poterat,  quod  Archiepiscopus 
Messanensis  Cardinalis  erat  et  Pontifici  gratus,  qui  contra  hanc  reformatio- 
nem  eo  liberius  loquebatur,  immo  et  conquerebatur,  quod  a  Pro-rege  ger- 
manus  ipsius  frater  [Joannes  Dominicus]  aliquot  ante  menses  in  carcereni 
conjectus  esset.  Jussit  itaque  [Ignatius]  Provinciali,  ne  in  posterum  hujus- 
modi  res  tam  difficiles  suggereret,  se  inconsulto  (quamvis  postea  intelle- 
ctum  est  non  curasse  Patrem  Provincialem  ut  hoc  negotium  Patri  Ignatio 
commendaretur,  sed  ipsum  Pro-regem  sponte  fecisse);  posse  quidem  Ponti- 
ficera  omnes  religiosas  removere  et  caput  novum  imponere,  sed  tamen  hoc 
rigore  Sedem  Apostolicam  non  uti,  nec  juris  términos  cum  illis  esse  serva- 
tos.,. Utcumque  tamen  res  composita  est,  et  monasterium  illud  in  sua  per- 
severavit  reformatione».  Diu  nihilominus  infecta  res  mansit,  multumque  la- 
boris  consumptum,  ut  in  epist.  anni  sequentis  fiet  manifestum,  ex  quibus 
etiam  constabit  fratrem  mamertini  cardinalis  in  carcerem  a  prorege  fuisse 
conjectum  próximo  anno  1554. 


26  Decembris  1553  68 1 

tre  monache  sono  acostumate  a  uiuer^  in  quella  larghezza,  che 
uiuono,  li  parrebbe  troppo  ogni  riformatione,  et  facilmente  con- 
descenderebbe  alle  monache  nella  larghezza.  Et  poi  non  hanno 
spirito,  et  non  gustano  questo  frequentar'  li  sacramenti,  et  cossi 
facilmente  V  entepidarebbe.  A  quello  chi  dicono,  che  par'  troppo 
rigor'  il  reformar'  di  questo  modo  il  monasterio,  V.  R.  sapia  che 
in  Sicilia  è  necessario  usar'  questo  rigor' ,  si  se  uuole  far'  qualche 
bene,  perchè  la  gente  cossi  uuole  esser'  gouernata  qua,  come  si 
uede  per  esperienza,  che  è  d'  altra  qualità  che  non  le  altre  d' 
Italia  o  Spagna;  et  loro  communemente  lo  confessano,  che 
uogliono  esser'  trattati  prima  con  el  bastone,  poi  loro  se  reduca- 
no. Più  oltra,  che  questo  monasterio  era  infame,  et  la  cità  mede- 
sima endò  a  parlar'  al  viceré,  acciò  ci  uolessi  metter'  la  mano,  giu- 
dicando, come  è  uero,  che,  si  lui  non  se  mettessi,  non  si  haue- 
rebbe  fatto  cosa  buona,  secundo  che  regnano  qua  le  passioni,  et 
hanno  poca  authofità  li  vicarii,  et  s'  ha  ueduto,  per  esperienza 
che  quelli  eh'  hano  uoluto  riformar'  del  modo  che  uorrebbe  il  car  - 
dinaie,  presto  sono  ritornati  al  suo  andar' ,  perchè  con  li  mali  co- 
stumi hanno  grande  difficoltà  di  redurse  per  sempre. 

Anchora  saperà  V.  R.  eh'  il  uescouo  di  Saragosa  '  cossi  ha 
riformato  un'  altro  monasterio,  leuando  tutte  le  monache  di  esso, 
benché,  quelle  che  messe  di  nuouo,  erano  monache,  ma  d'  altra 
religione;  ma  hoggidi,  Padre  mio,  almanco  qua,  si  truoua  più 
spirito  nelli  secolari,  che  nelli  religiosi. 

Fin  qua  dittando  il  R.  P.  nostro  M.  Jerónimo  Dom[enechJ. 
Hora,  perchè  S.  R.  questa  matina,  auanti  del  giorno,  s'  ha  par- 
tita per  endar'  all'  Itala,  scriuerò  il  resto  per  sua  commissione,  et 
è  eh'  el  signor  Jo.  Osorio  dice  che  se  ricorda  sua  S."a  come  in 
Spagna  fu  abolito,  non  solo  riformato,  uno  monasterio,  et  le  ren- 
dite di  quello  applicate  ad  un' ^altro  monasterio,  con  consenti 
mento  del  papa.  Priegga  anchora  nostro  Padre  V.  R.  che  uoglia 
legger'  una  similitudine  che  fa  Jordano,  primo  generale  di  San 

,  *  «Hunc  ipsum  modum  observatum  fuisse  a  Syracusano  Episcopo  in 
monasterio  quodam  reformando,  omnibus  mutatis,  [Domenech]  admonuit.» 
Polanco,  t.  m,  pag.  227,  n.  500.  Syracusanus  episcopus  erat  Hieronymus 
de  Bononia. 


682  Epistolar  Mixtae — 734 

Domenico,  poi  della  morte  di  detto  santo,  la  quale  fa  molto  al 
proposito  per  questo  et  simili  casi,  et  monstra  che,  quando  la  uia 
ordinaria  secundum  iura  pare  troppo  longa,  la  charità  escusa  che 
si  possa  andar'  per  alchuna  più  breue,  con  speranza  che  li  mag- 
giori r  hauerano  per  bene,  il  che  loro  far'  doueriano  secundo 
par'  al  detto  Jordano.  La  trouarà  V.  R.  nell'  historia  di  S.  Anto- 
nio, episcopo  fiorentino,  Tit.  23.  cap.  g.  paragr.  5,  nel  segno: 
Quum  papa  Gregorius,  circa  medium  paragraphi,  parte  totius 
summae  tertia  *.  Non  essendo  la  presente  per  altro,  facio  fine, 
raccomandandoci  all'  orationi  di  V.  R.  Di  Messina  26  di  Decem- 
bre  1553.  Per  commissione  del  R.  P.  M.  Jerónimo  Domen[ech], 
D.  V.  R.  indegno  seruo  in  X.°, 

Annibale  da  Coudreto. 
Inscriptio:  f  Al  molto  R.do  in  X.°  Padre,  il  Padre  M.  Jo.  Po- 
lanco, della  Compagnia  di  Giesù.  In  Roma, 

JOANNES  DE  VEGA 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MESSANA  27  DECEMBRIS  1553 

Ignatianis  epistolis  respondei. — De  congregatione  ad  redimendos  turcarum 
captivos.— De  cardinali  mamertino. 

t 

Muy  Rdo.  señor  Padre.  Receui  las  cartas  de  V.  P.  de  diez 
del  presente  %  y  quanto  á  lo  que  toca  á  la  persona  de  yr  á  los 
Gelues  para  la  redención  de  aquellos  cautiuos,  yo  no  tengo  qué 
dezir,  sino  parescerme  muy  bien  lo  que  V.  R.  prudentemente 
preuiene  y  considera,  y  ansí  se  hará,  acudiendo  los  de  la  con- 
fraternidad de  la  redençión  á  mí  sobre  ello 

En  lo  de  la  reformaçión  del  monesterio  de  las  monjas  de  1a 

*  Intulit  etiam  haec  in  Chronicon  PoLANCUS,  t.  lli,  pag.  228,  n.  502. 

-  Ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  5,  prius  166. 

"  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iii,  pag.  358-36o. 

^  Cartas  de  San  Ignacio,  t,  m,  pag.  356-358. 


27  Decembris  1553 


683 


Ascensión,  me  remito  al  Padre  miçer  Jerónimo  '  y  á  la  copia  de 
lo  que  respondo  al  cardenal  de  Mecina  *,  de  quien  sé  y  o  dezir  á 
V.  R.,  que  gouierna  su  arçobispado  con  mucha  auariçia  y  poca 
justiçia;  y  aunque  esto  no  es  conforme  á  los  cánones,  no  halla 
impedimento  en  ello,  como  en  hazer  vna  obra  muy  sancta  y  muy 
buena 

Lo  dessa  corte  es  todo  máxcara  y  maldad,  y  tienen  tan  es- 
candalizado el  mundo,  que  es  bien  menester  la  mano  de  Dios 
para  remediallo,  Y  nuestro  Señor  guarde  y  prospere  la  muy 
Rda.  persona  de  V.  P.,  conseruándole  siempre  en  su  santo  ser- 
uicio.  De  Mecina  á  xxvii  de  X.bre  1553.  A  lo  que  V.  P.  man- 
dare, 

Juan  de  Vega. 

In  ora  inferiori  primi  folii:  M.  Inacio.  Copia  de  la  del  car- 
denal de  Mecina. 

Inscripiio:  f  Al  muy  Rdo.  señor  Padre,  miçer  Ignacio  de  Lo- 
yola, prepósito  de  la  [Compañía]  de  Jesús.  En  Roma. 

'    Hieronymus  Domenech. 

-  Vide  epistolam  sequentem.  De  cardinali  Jeanne  Andrea  Mercurio 
egimus  epist.  713. 

'  Acerbe  admodum  percitoque  animo  haec,  et  maxime  quae  sequuntur, 
scripta  esse  nemo  non  videt.  Ncque  necesse  est,  cum  veritas  pateat,  multis 
uti  verbis  ad  temperandam  orationem,  aut  ad  propulsandam  injuriam.  Adde 
quod,  quae  dici  possent  in  hac  re,  nota  sunt  omnibus:  et  multa  bona  virtu- 
tesque  Romae  extitisse,  et  fuisse  etiam  abusiones  (siquidem  et  homines 
erant),  easque,  quamvis  non  semper  nec  in  omnibus,  prohibitas  ac  conde- 
mnatas  esse.  Illud  potius  notemus,  Stum.  Ignatium,  quoniam  noverat dissi- 
dium  cardinalem  inter  et  proregem  adhuc  versari ,  hunc  emollire  voluisse, 
ideoque  totum  esse  in  enarrandis  quae  cardinalem  quodammodo  studiosum 
proregis  et  suae  voluntati  addictissimum  reddebant.  Ait  enim:  0 Puedo  decir 
á  V.  S;  con  toda  verdad,  que  en  el  Cardenal  hemos  hallado  siempre  mucha 
voluntad  de  hacer  todo  lo  que  fuese  servicio  y  contentamiento  de  V.  S.;  y 
en  este  negocio  él  conoce  el  celo  y  santa  intención  de  V.  S.,  y  se  tiene  por 
muy  obligado  de  la  ayuda  que,  en  las  cosas  espirituales  que  conciernen  su 
oficio,  recibe  de  V.  S...  etc.»  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  ni,  pag.  359.  Verum 
^atendum  est  haec,  quae  de  cardinali  Mercurio  scripserat  Ignatius,  Joanni 
de  Vega  non  satisfecisse.  Vide  statim  ejusdem  Vega  epistolam  ad  cardina- 
lem mamertinum. 


684 


Epístolas  Mixtae— 735 


735 

JOANNES  DE  VEGA 
CARDINALI  MAMERTINO 

MESSANA  27  DECEMBRIS  1553 

Rogat  vehementer  ut,  quae  acta  sunt  in  reducendis  ad  severiorem  discipli- 
nam virginibus  Deo  sacris,  rata  esse  velit,  et  a  summo  pontífice  san- 
cita. 

t 

COPIA   DE  CARTA  AL  CARDENAL  DE  MECINA 

111. mo  y  R.mo  S.or  Recebí  la  carta  que  V.  S.  R.ma  me  scri- 
uió,  de  nueue  del  presente,  en  respuesta  de  otra  mía,  y  por  ella 
muestra  alguna  difficultad  açerca  de  la  reformaçión  que  acá  pre- 
tendíamos  del  monesterio  [de  la]  Asçensión:  la  qual  después  acá 
ha  ydo  adelante,  confiándonos  en  que  sería  esta  misma  la  volun- 
tad de  V-.  S.  R.ma^  quitando  las  monjas  que  allí  estauan,  siendo 
de  tan  mal  exemplo  la  uida  que  hazían  todas,  y  haziendo  poner 
en  su  lugar  otras  de  nueuo  de  mucho  spíritu  y  religión;  lo  qual 
todo  se  effetuó  por  mano  del  vicario  de  V.  S.  R.™a^  y  con  gran 
satisfaçión  y  contentamiento  de  los  desta  çiudad.  Y  porque  ya 
que  esto  está  hecho,  por  el  fin  que  se  ha  dicho,  no  dexaría  de  ser 
de  mucho  escándalo  para  todos,  y  afrenta  para  los  padres  de  las 
religiosas  que  agora  an  entrado,  quando  se  viniesse  á  deshazer 
vna  obra  tal,  y  tornar  á  boluer  allí  las  monjas  que  biuían  con 
tanta  deshonestidad;  me  ha  pareçido  replicar  á  la  carta  de  V.  S. 
R.ma^  y  encargalle  la  conçiençia,  poniéndole  delante  el  seruiçio 
de  Dios,  principalmente,  y  el  benefiçio  de  las  ánimas  que'  están 
á  su  cargo,  para  que  procure  con  su  santidad  que  en  este  caso 
tenga  por  bien  dispensar,  quando  en  alguna  manera  repugnasen 
los  sacros  cánones,  que  la  abbadessa  que  se  ha  puesto  á  estas  re- 
ligiosas, quede  como  está,  aunque  no  haya  sido  monja;  atento 

'  Ex  transumpto  coaevo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  82,  prius  152. — Ex 
epist.  Joannis  de  Vega  ad  Stum.  Ignatium  colligimus  hanc  cardinali  ma- 
mertino  a  Siciliae  prorege  datam  esse.  Vide  epist.  superiorem. 


28  Decembris  1553  685 

que,  en  todos  estos  monesterios,  para  hablar  verdad,  no  ay  monja 
que  sea  para  este  cargo,  si  ha  de  ir  adelante  la  reformaçión,  por 
que  todas  están  vezadas  á  beuir  á  su  noluntad;  y  pareçerme  hía  * 
á  mí  que  será  más  seruiçio  de  Dios,  que  en  este  caso  se  alterasse 
la  forma  de  los  cánones,  quánto  más  que  no  se  alteraría,  hazién- 
dose  con  autoridad  de  su  señor,  que  no  dar  ocasión  que  en  los 
monesterios  de  monjas  se  biba  mal. 

V.  S.  R.ma  lo  mire  y  considere,  para  trauajar  de  lo  remediar; 
porque,  mientras  yo  estubiere  en  Seçilia,  no  me  dexaré  de  scan- 
dalizar  siempre  que  biere  permitir  que  tan  descubiertamente  se 
ofenda  nuestro  Señor.  En  especial  siendo  su  [santidad]  la  ley 
biba,  y  pudiendo,  según  la  exigencia  de  los  casos,  reuocar  y 
estatuir  de  nueuo,  y  hazer  como  le  pareçiere,  y  aun  tiniendo 
obligaçión  á  hazello  ansí,  quando  no  se  puede  de  otra  manera  re- 
mediar semejantes  inconuinientes.  Y  con  tanto,  no  tengo  más 
que  dezir,  sino  remitirme  al  Padre  micer  Ignaçio,  á  quien  se 
escriue  largo,  y  esperar  que  V.  S.  R.™a  concurrirá  con  nues- 
tra opinión,  pues  está  fundada  en  aborreçer  lo  malo  y  ayudar  á 
lo  bueno. 

730 

PETRUS  SANTINI. 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

LUCA  28  DECEMBRIS  1553  *. 

Cur  in  Siciliani,  etsi  voluntas  non  desit,  nondum  se  contulerit. — Sperai 
quamprimum  iter  capessere. 

Yhs.  M.* 

La  pace  e  gratia  del  S.  N.  Jesù  Xpo.  sia  sempre  con  esso  noi. 
R.do  in  Xpo.  Padre  mio.  Più  ^giorni  fa  hebbi  2  di  V.  R.:  luna 
copia  del  altra,  per  le  quali  da  parte  del  nostro  R.do  Padre  M.** 
Ignatio  mi  ricordaua  landata  in  Sicilia,  essendossi  partita  larmata 
turchesca,  di  che  li  fesci  risposta  co[n]  molta  conturbatione  di 
mente,  per  non  veder  modo  alhora  di  potermi  sbrigare,  e  lassare 

'    Ms.  Parecerme  ya...  premetir . 

-    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  263,  prius  64. 


686  Epistolae  Mixtae-736 

questa  brigata  alquanto  quieta,  senza  inpacci  di  lite,  come  di 
tutto  li  scrissi  Dipoi  non  ho  mancato  di  solicitare,  quanto  ho 
possuto,  per  spedirmi,  di  modo  che  le  cose  sono  alquanto  in  bon 
essere,  e  penso  in  dugni  modo  fra  qui  e  quaressima  essere  ha  or- 
dine per  partirmi  collaiuto  di  Dio  N.  S.  Io  haspettauo  con  molto 
desiderio  il  Padre  M.°  Jacomo  Laines  del  suo  rittorno  di  Genoua, 
che  non  so  segli  è  ancora  là,  o  pure  [è]  tornato  a  Firenza  per  altro 
camino.  Pur  mi  promisse  ritornar  di  qui,  che  mi  sare[bbe]  molto 
caro  in'  aiutarmi  stacarmi  vna  volta  di  qua.  Ma  perchè  mi  dubito 
alquanto  per  hauer  dato  queste  lunghesse,  che  cosi  il  Padre 
nostro  M.°  Ignatio,  come  ancora  quelli  Padri  di  Sicilia  non  si 
siano  tal  uolta  sdegnati,  parendoli  che  tale  alunghamento  pro- 
cedi di  haverne  pogha  voglia,  di  che  mi  dispiacere[bbe]  li  cadesse 
in  mente  loro  tal  pensieri,  e  per  tal  causa  hauesseno  fatto  altro 
pensieri;  per  tanto  hauanti  la  mia  partita  mi  farete  gratia  singu- 
lare  darmi  di  tutto  risposta,  e  far  mia  scusa,  che  veramente  la 
causa  del  mio  tardare  non  è  restato  per  altro,  che  per  la  conpa- 
tione  di  queste  donne,  per  non  lassarli  cosi  in  trauaglio.  Ma  Idio 
andirisato  le  cose,  che  in  breui  giorni  ne  saremo  fuora.  Per  ora 
non  macade  dir  altro,  saluo  che  al  ditto  nostro  Padre  M.°  Igna- 
tio e  a  tutti  voi  altri  Padri  et  fratelli  in  Xpo.  mi  racomando,  e 
che  vuogliate  di  me  aricordarsi  in  le  vostre  sante  hòratione.  Che 
Dio  N.  S.  li  guardi  di  male.  Di  Lucca  a  di  28  Dicembre  1553.  Di 
V.  R.  seruo  in  el  Signor, 

Pietro  Santini. 
Inscriptio:  Al  molto  R.do  in  Xpo.  Padre,  M.°  Giouanni  di  Po- 
lanco, di  preti  riformati  [dejlla  Compagnia  di  Jesù.  In  Roma. 


*    Vide  supra,  epist.  699,  pag.  580. 


29  Decembris  1553 


Ò87 


737 

PHILIPPUS  LEERNUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MUTINA  29  DECEMBRIS  1553 

Rector  collegii  mutinensis  Leernus  creatur. — Joannes  Laurentius  gnaviter 
adlaborat  et  quidem  cum  fructu. — Conciones  in  tempio  coram  ingenti 
multitudine.  — Nosocomia  et  cárceres  a  nostris  invisuntur. — De  scholis. 
— Pueri  diligenter  instituuntur. — Quae  ad  victum  necessaria  sunt,  aifa- 
tim  sociis  a  civibus  suppeditantur . — Piarum  feminarum  sollicitudo. 

t 

Jhs. 

La  gratia  et  pace  di  X.°  N.  S.  sia  sempre  con  tutti  noi. 
Amen.  Molto  R.do  in  Xpo.  Padre.  Alli  25  del  presente  riceues- 
simo  quelle  di  V.  R.  P.,  insieme  con  la  patente  de  V  authorità  et 
gratie  che  ci  communica,  dela  quale  grandemente  il  Padre  M.° 
Lorenzo  et  io  ringraciamo  il  Signore  et  V.  R.  P.     Ci  scriue  V. 
R.  P.  che  r  instructioni  dil  nostro  offitio  le  pigliamo  da  quelle 
del  Padre  don  Cesare,  che  sia  in  gloria,  et  che,  dubitando  in  al- 
cune, eh'  io  scriua.  Vnde,  per  non  manchare,  mando  alla  V.  P. 
R.  una  lista  delle  instruttioni  et  auisi  che  qui  si  ritruouano,  li 
quali  sono  stati  mandati  al  Padre  don  Cesare,  acciò,  uedendo  V. 
R.  P.  li  quali  ci  hanno  da  seruire,  et  quali  non,  scancella  della 
lista  quelle  che  non  uole  eh'  abbino  uigore,  et  rimandi  in  dritto 
la  detta  lista,  facendola  coppiare  però  d'  altra  mano,  acciò  habbia 
authorità. 

Le  confessioni  et  communioni  sono  più  copiose  (come  lo  te- 


'  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  225,  prius  loi,  102.  — Usus 
est  hac  epist.  Polancus,  t.  m,  pag.  1-59-161,  n.  319-324. 

*  «Polancus  ex  com.  Magistro  Philippo  Fiandre,  mittit  patentes  litteras 
facultatum  Patribus  Societatis  a  Sede  Apostolica  concessarum,  eumque  Re- 
ctorem  constituit  quale  è  per  li  nostri  di  casa,  in  quo  muñere  exercendo 
instructionem  sequatur,  quantum  fieri  possit,  datam  olim  Magistro  Caesari 
Aversano,  che  sia  in  gloria,  16  Dee— Idem  eadem  die  Magistro  Joanni 
Laurentio  commendat  ut  labores  prudentia  moderetur. — Eidem  Philippo, 
ejusdem  et  Joannis  Laurentii  diligentiam  commendans,  animumque  erigenSj 
3o  Dee.»  Polanco,  t.  iii,  pag.  159,  n.  317,  annot.  l. 


688  Epistolae  Mixta  e —737 

stificano  li  medesimi  confitenti,  etc.),  che  non  erano  nel  tempo 
delli  duoi  predecessori  Padri,  et  non  ci  mancha  mai  che  fare,  im- 
perochè,  oltra  quella  numerosità  di  spirituali  confitenti,  non  ci 
mancano  longhe  confessioni  d'  alcuni,  che  di  xx  o  xxv  anni  non 
sono  confessi,  ni  anche  molte  generali  confessioni  auditae,  et  au- 
diendae. 

Il  Padre  M.°  Lorenzo  molto  s'  affatigha  et  predicha  diligen- 
temente, ita  che  tutte  queste  feste  molte  persone  oldiuano  la  sua 
predicha  sotto  gli  pertichi  alla  porta  della  chiesa,  essendo  essa 
chiesa  tanto  rimpiuta  di  huomeni  et  done,  che  pericolo  grande 
era  di  amalarsi  le  persone,  tanto  per  esser'  oppressi,  quanto  etiam 
per  il  calore  delli  fiati  et  puza:  nero  è  che  la  chiesa  è  picciola.  Si 
contentano  molto  di  sua  R.*  nelle  prediche,  messa,  confessioni, 
communioni,  etc.,  et  penso  che,  si  hauess'  il  detto  Padre  di  las- 
sar adesso  Modena,  saria  così  grande,  immo  forse  maggiore,  il 
dolore  et  discontenteza  eh'  arebbono  queste  persone,  che  non  è 
stato  quello  eh'  anno  hauuto  dil  Padre  don  Cesare.  Et  merito: 
imperochè,  studioso  di  agiutarle,  s'  affaticha  tanto,  che  dubito 
molto  che  non  s'  amali;  et  si  sforza  di  condescenderé  quanto  può 
alli  loro  feruenti  desiderii. 

La  uigilia  di  Natale  comminciò  la  prima  messa  circa  le  7  hore, 
et  insino  alle  18  stete  sempre  affaticandosi,  parte  in  dire  le  messe, 
parte  in  oldire  confessioni,  parte  ancora  in  fare  duoi  sermoni 
inansi  il  giorno,  et  uno  al  fare  del  giorno,  senza  quello  che  ordi- 
nariamente fa  doppo  il  pranso.  Alcune  persone  di  qualità  uen- 
gono  a  udirelo.  Ui  sono  stati  alcuni  canonici  del  duomo,  et  anche 
gli  frati  di  monsignor,  et  dicono  che  ancora  ui  uogliono  andare: 
non  resta  però  che  alcuni  tristi  non  ui  uadino  per  potere  aponta- 
relo  in  aliquo.  Fra  li  quali  è  un  comte  tutto  março,  il  quale  doppo 
la  predicha  assaltò  il  Padre  sopra  il  uolere  prouare  che  sancti  non 
sunt  orandi,  ut  pro  nobis  fundant  preces  ad  Dorainum,  sed,  quia 
charitate  pieni,  fanno  il  suo  debito,  senza  esser  rogati,  etc. 
Questo  tale  comité  dicono  che  ha  uno  maestro,  il  quale  solamente 
r  insegna  et  amaestra  in  similibus,  ma  fuora  di  queste  miserie  è 

tutto  pio,  etc.  ;.í 

M.  Giovanni  Valerio  tutte  queste  feste  ha  predicato  nel 


29  Decembris  1553  689 

ospitale,  doue  concorre  assai  gente.  Et  M.*'  Joanni  Nietto  '  nelle 
prigioni,  nelle  quali  sole  anche  qualche  uolta  predicar"  et  con- 
fessar' uno  frate  de  monsignor,  et  dice  che  assai  si  deiettano  di 
udire  la  parolla  di  Dio. 

In  casa  non  si  predica  nè  la  sera  nè  la  mattina,  ni  manco  s' 
essercita  le  feste  in  tuoni  alcuni,  partim  perchè  le  domeniche  et 
feste  si  uede  puoco  ordine,  per  hauere  a  uscire  di  casa  subito 
finito  il  pranso,  post  cibi  disgestionem,  chi  a  predicare,  chi  a 
confessare,  etc. ,  partim  etiam  perchè  il  Padre  commissario  *  or- 
dinò che  si  legessi  in  tauola  la  mattina  et  la  sera,  credo  per 
buono  rispetto,  essendo  noi  da  esser'  uditi  dalli  uicini  circum 
circa  si  predichassimo. 

La  scuola  mi  pare,  secondo  la  mia  puoca  capacità,  ua  assai 
bene,  conformandosi  più  si  può  con  quella  di  Roma.  Tuttauia, 
non  sapendo  io  troppo  delli  particulari,  V.  R.  P.  uedrà  si  qual- 
cuno fossi  buono,  eh'  auesse  la  sopraintendentia.  Li  putti  sono 
assai  ben'  instrutti  nella  dottrina  xiana.,  massime  nelle  cose 
più  importanti,  come  nel  Pater  noster.  Credo,  Confiteor,  et  nel 
agiutar'  alla  messa.  S'  essercitano,  et  agiutano  assai  nelle  di- 
spute, nel  fare  latini,  et  gli  capaci  in  compore  orationi,  o  etc. 
Anchora  in  imparar'  alcune  orationi,  o  uersi  a  mente,  et  reci- 
tarli publicamente,  com'  anche  questo  natale  del  Signore  et  il 
giorno  sequente,  eh'  hanno  alcuni  recitati  uersi,  et  uno  (cioè 
quel  Gio:  Battista,  eh'  è  riceuuto  per  la  Compagnia,  Bononiam 
tamen  mittendus),  recitò  un'  oratione  della  Natiuità  del  Signore 
molto  gagliardamente,  et  audacemente,  et  questo  in  presentía 
delli  scolari,  et  dalcuni  suoi  padri  et  amici,  con  buona  satisfat- 
tione  loro.  Il  detto  Gio:  Battista,  ancho  che  sia  riceuuto  per  la 
Compagnia,  nondimeno  non  sta  anchora  nel  colleggio,  ma 
aspetta  che  sia  dal  suo  padre  uestrto,  et  puoi  intrarà. 

La  dottrina  xiana.  (la  quale  penso  che  leggerà  M.°  Andrea 
Bon'insegna  in  casa  alli  putti),  non  s'  è  ancora  racominciata  per 
rispetto  di  queste  orationi  et  uersi,  ma  di  mano  in  mano  si  leggerà. 

*  Hic  sodalis  vocatur  a  Polanco  «Mag.  Joannes  Nepos.»  Vide  ibid. 
pag.  160,  n.  3-20. 

«    Joannes  Bta.  Viola. 

Epistolae  Mixtae,  TOM,  ni.  44 


690  Epistolae  Mixtae— 737 

In  temporalibus  per  gratia  del  Signore  stiamo  mediocremen- 
te. La  casa  è  assai  buona  et  commoda,  eccetto  che  non  ci  è  acqua. 
Aspetiamo  di  giorno  in  giorno  che  si  netta  un  pozzo,  che  sta 
nella  corte,  pieno  di  sassi  et  immundi tie:  monsignore  ha  promesso 
farcilo  nettare. 

Non  ci  è  anchora  manchato  niente  del  nostro  ordinario  circa 
il  uitto,  ni  manco  credo  ci  mancará  (uolente  Deo),  tanto  quanto 
durará  quella  puoca  prouisione  ferma  eh'  auemo,  la  quale  è  an- 
chora spesso  agiutata  dalle  deuotioni  delli  amici  particulari,  al- 
trimente  non  saria  basteuole;  li  quali  amici  si  offeriscono  spesse 
uolte,  immo  pregono  quasi  ogni  di  che  per  amor  del  Signore  noi 
non  ci  lassiamo  manchare  dil  bisogno  nostro,  ma  che  paternal- 
mente domandiamo,  et  ordiniamo  (come  il  Padre  alli  figiiuoli  et 
figliuole),  che  loro  ci  prouedano  di  tale  et  tale  cosa  necessaria. 
Et  particolarmente  un  giorno  queste  done  spirituali  ordinorno 
una,  la  quale  in  luocho  di  tutte  ci  fece  chiamare  M.**  Lorenzo  et 
io,  et  ci  disse  come  tutte  si  offeriuano  a  noi,  et  al  gouerno  no- 
stro, acciò  le  agiutassimo  in  Domino,  come  haueuano  fatto  li  altri 
Padri  nostri,  et  ci  pregauano  che  con  segurtà  domandassimo  tutti 
i  bisogni  nostri,  imperochè  si  patiuamo,  non  nobis  sed  ipsis,  di- 
ceuano,  pigliando  qualch'  infirmità,  et  non  potendo  dopo  subue- 
nire  alla  necessità  spirituale  loro.  Et  cosi,  come  lo  diceuano,  lo 
fanno,  et  penso  che  lo  farebbono  anchora  più,  si  più  spesso  fos- 
sino  richieste;  ma  teneressimo  uoluntieri  una  certa  mediocrità 
nel  fare  recurso  a  loro,  acciò  più  liberamente  potessimo  trattarle 
in  spiritualibus  et  non  farsi  troppo  obligato,  conciosiachè  il  troppo 
obligo  genera  qualche  uolta  la  seruitù,  con  la  quale  bisogna  con- 
descenderé ad  alcuni  altrui  desiderii,  et  opinioni  o  uoluntà,  che 
pregiudicano  spesso  al  ben'  commune:  N,  S.  sia  quello  che  ci 
faccia  truouare  tale  mediocrità  a  laude  et  gloria  sua. 

Dil  fauore  et  agiuto  che  da  monsignore  R.nio  riceuiamo,  non 
posso  altro  dire  a  V.  R.  P.,  senonchè  penso  che  ci  ama  in  Do- 
mino, et  molto  si  r' allegra  quando  sente  dire  che  N.  S.  per  mezo 
di  noi  fa  qualche  frutto;  et  penso  che  per  fauore  di  S.  S.ia  siamo 
priui  di  molte  contradittioni  che  hauerissimo  per  la  terra,  mas- 
sime di  questi  inimici  della  fede. 


29  Decembris  1553  691 

La  nostra  prouisione  (come  è  conuenuto  con  il  Padre  don 
Battista  darci  un  tanto  1'  anno)  ce  la  da  quando  la  domandiamo, 
et  si  offerice  a  quel  che  può  inuerso  di  noi,  da  fratello  (sic  enim 
dicit),  dicendo  che  la  casa  sua  et  la  libraria  sono  a  seruitio  no- 
stro, et  credo  che,  si  ci  potessi  altrimenti  subuenire,  lo  faria. 
Altro  non  ne  dirò,  seno  che  me  pare  persona  quieta  et  pacifi- 
ca, etc. 

La  gracia  del  Signore  ci  fa  stare  tutti  sani,  eccetto  che  M.** 
Lorenzo  si  trouaua  alquanto  indisposto  per  le  fattigghe  et  traua- 
gli.  Gli  putti  sono  81.  Non  altro,  se  non  che  alle  orationi  di  V. 
R.  P.  et  dil  Padre  M.°  Polanco  et  di  tutti,  etc.,  ci  raccomman- 
diamo.  Di  Modena  alH  29  di  X.bre  1553.  D.  V.  P.  indegno  figli- 
uolo in  Xpo.  et  seruo  inutile, 

Filippo  Leerno,  Flamengo. 

Inscriptio:  \  Al  molto  R.do  in  Xpo.  Padre,  il  Padre  M.°  don 
Ignatio  de  Loyola,  prepósito  generalle  della  Compagnia  di  Jesù. 
In  S.ta  Maria  della  Strada,  appresso  santo  Marco.  A  Roma.  Di 
porto  meggio  grosso. 

FRANCISCUS  PALMIUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BONONIA  29  DECEMBRIS  1553  *. 

Natalitiis  Christi  diebus  multa  proximis  navata  opera. — Frequens  populus 
ad  conciones  confluxit.— Romanae  litterae  omnibus,  sed  praecipue  ae- 
grotanti  Viola,  laetitiam  attulere.—  Hieronymus  Galvanellus  desiderio 
flagrat  indicae  missionis. — Ad  canoram  vocem  quae  juvant. 

Pax  Christi.  Amen.  R.d»  in  Christo  Padre.  Ouantonche  oc- 
cupatissimo et  distratto  in  molta  cose,  non  resterò  tamen  per 
questo  chio  non  le  scrina,  se  non  in  tutto,  saltem  in  parte  di 
quello  che  N.  S.  in  questa  santa  sua  natiuità  ha  operato.  Primo 
adonche  intenderà  come,  due  settimane  inanci  il  natale,  comin- 
ciai udire  molte  confessioni,  et  assai  più  del  solito,  ma  1'  vitima 


•    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  140,  prius  119,  120. 


6q2  Epistolae  Mixtae — 738 

settimana  fu  tanto  il  concorso  delle  persone,  che  tutta  essa  setti- 
mana dalla  XII  bore  per  insino  alle  tre  bore  di  notte,  stauo  sem- 
pre sedendo  ad  udire  confessioni,  saluo  quello  puocho  tempo  chia 
spendeuo  in  dire  la  messa.  Dalle  xii  sino  alle  xv  vdiua  huomini 
in  casa,  e  cossi  dalle  24  sino  a  tre  hore  di  notte  faceuo  V  istesso: 
tutto  il  resto  dil  tempo  lo  spendeuo  in  udire  donne  in  chiesa.  Ho 
confessato  molti  nobili,  alchuni  delli  quaranta,  et  altri  nobili  assai, 
dottori  di  leggi  et  di  medicina  con  molti  scbolari.  Molti  hanno 
fatti  confessioni  generali,  e  spero  se  sii  fatto,  gratia  di  Dio  N.  S., 
gran  frutto.  Fra  le  domenica  prossima  al  natale,  et  esso  giorno  di 
natale,  si  comunicamo  in  SM  Lucia  mille  et  trecento  persone, 
come  uedemo  per  Y  hostie  numerate;  et  quantonche  in  queste 
cosse  babbi  hauuto  grande  faticha,  tamen  la  consolatione  spiri- 
tuale mi  daua  N.  S.,  superaua  ogni  faticha. 

Anchora  alcbune  meretrici  si  sono  confessate,  che  per  molti 
anni  faceuano  male,  e  altri  concubinarii  han  preso  migliore  via, 
lasciando  le  concubine. 

In  queste  feste  tanta  fu  la  moltitudine  del  populo  che  vene 
alla  predica,  che  le  capelle  della  chiesa,  et  V  altri  tutti  erano  im- 
pediti dal  populo,  et  credo  che  N.  S.  si  seruesse,  perchè  si  sen- 
tiuano  molti  lachrimare. 

Tutto  il  giorno  son  importunato,  e  da  Mons.  vicario  '  et  dalli 
signori  deputati  sopra  li  monasterii,  et  dalle  medesime  monache, 
chio  uadi  a  predicargli,  ma  le  confessione  continue,  V  occupa- 
tioni  domestice,  e  sopra  il  tutto  la  grane  infirmiti  dil  Padre  co- 
missário "  non  mi  lasciano  farlo.  Uedesi,  certo,  grande  disposi- 
tione  di  ben  fare,  et  non  manchano,  saluo  che  operarli.  Quare 
rogandus  est  Dominus,  ut  mittat  operarios  in  vineam  suam.  Mes- 
sis  quidem  multa,  operarli  autem  pauci  Certo,  se  le  mie  corpo- 
rali forze,  e  quelle  del  spirito  fossero  come  puotrebbono  e  doue- 
rebbono,  m'  affaticherei  assai  più,  et  più  charitatiuamente,  in 
vinca  Domini,  di  quello  faccio. 

Alle  di  23  di  V.  R.  non  accade  altra  risposta,  saluo  che  dirli 

'   Cf.  Polanco,  t.  iii,  pag.  j34-i36,  n.  267  et  273. 
-    Joannes  Bta.  Viola. 
^    Matth.  IX.  37. 


29  Decembris  1553  693 

come  le  ho  lette  al  Padre  commissario,  et  s'  è  ralegrato  assai,  e 
desideraua  sapere  il  nome  e  del  patriarcha,  e  delli  compagni,  etc. 
S.  R.  sta  ogni  giorno  peggio.  Il  cauterio  se  li  feci  sulla  commis- 
sura  del  capo  con  fuogho,  saremo  a  uedere  quello  che  farà.  Non 
si  mancha  della  debita  cura  S'  accaderà  pigliar  danari,  si  farà 
sopra  di  V.  R.  (benché  s'  espetterà  V  vrgente  bisogno).  Al  pre- 
sente nelle  schole  sono  112  scholari.  Tutti  di  casa,  per  gratia  del 
Signore,  stiamo  bene,  e  si  raccomandiamo  air  orationi  di  nostro 
Padre,  di  V.  R.  et  de  tutti  li  Padri  et  charissimi  fratelli.  Da  Bo- 
logna il  29  di  Xbre.  1553.  D.  V.  R.  seruo  in  X.**, 

Francesco  Palmio. 

Il  fratello,  M.  Girolamo  Galuanello,  già  molti  mesi  m' instaua 
chio  facessi  intendere  di  qua  una  sua  intentione,  quale  io  batteg- 
giaua  tentati one,  et  era  di  volere  andare  alle  Indie.  Hora  di  nouo 
me  ha  pregato  lo  facessi,  et  cossi  lo  faccio.  Lui  dice  che  di  puoi 
che  entrò  nella  Compagnia,  che  sempre  ha  hauuto  questo  desi- 
derio, e  che  giorno  nè  notte  si  può  leuare  questa  cosa  della  mente, 
e  tanto  più  hora  ^  Se  V.  R.  sa  alchuna  cosa  del  P.  Don  Silue- 
stro     per  amore  de  Dio  ce  ne  dia  noua. 

La  recetta  per  la  voce  è  questa. 

Spesse  volte  magnar  delle  cepole  cotte  nel  fuogho  in  insalata 
condite  col  vino  cotto. 

La  sira,  nanzi  d'  andare  a  dormire,  pigliare  una  mella  assai 
grossa,  e  fargli  uno  bucchio  grande  di  sopra,  et  impirla  di  butyro 
frescho,  e  farla  cuocere  sulle  brascia,  et  puoi  magnarla  calda. 

La  matina,  nanci  pranso,  fare  il  medesimo. 

Anchora  gioua  assai  la  matina  beuere  dua  oua  freschi.  Giona 
anchora  pigliare  deir  orzate,  matina  e  sira,  che  si  fano  per  V  in- 
fermi con  zucharo,  etc.  Queste  cose  a  me  hano  fatto  grande 
seruiggio. 

'    Cf.  Polanco,  t.  m,  pag.  i36,  n.  274,  annot.  i, 

-  Hic  frater  magister  erat  coUegii  bononiensis,  cujus  eruditionem  Po- 
LANCUS,  t.  Ili,  pag.  i33,  n.  265  bisce  verbis  commendai:  «Habita  est  eodem 
die  oratio  de  Sapientia,  erudita,  a  Mag.  Hieronymo  Galvanello,  qui  uni  ex 
classibusejus  coUegii  praeerat,  quae  quibusdam  professoribus  Universita- 
tis  ac  multis  scholasticis  audientibus  valde  probata  est.» 
P.  Silvester  Landini. 


694  Epistolae  Mixtae— 789 

Uso  anche,  quando  non  mi  sento  troppo  buona  voce,  portare 
meco  sul  pulpito  vna  ampolla  con  del  julebbo  temperato  con  aque 
d"  indiuia  e  boragine,  etc. 

Inscriptio:  Al  molto  R.do  in  Christo  Padre,  il  Padre  M.  Igna- 
tio  de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù.  In 
Roma,  appresso  S.  Marco.  Al  porto  tre  baiochi. 

939 

BALTHASAR  DIAZ 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALENTIA  3o  DECEMBRIS  1553  '. 

Litterae  quadrimestres. — Societas  Jesu  Valentiae  bene  audit. — Solitae  cum 
proximis  occupationes.  —  Fructus  animorum  ex  illis  perceptus. — E  vi- 
tiorum  coeno  plures  a  Deo  per  nostrorum  opera  retrahuntur.  —Venera- 
bilis  Fr.  Micó,  O.  P.,  testimonium  de  Societatis  hominibus.— Cárceres 
visuntur. — Sodalitas  vigilantium. — Feminae  prostitutae  famae  ad  melio- 
rem  vitam  capessendam  adjuvantur. — Valentinorum  antistes,  Stus.  Tho- 
mas de  Villanueva,  Societatem  diligit:  concionatorem  desiderai. — Au- 
gustinianae  pariter  ac  franciscanae  familiae  religiosi  aedificationi  templi 
nostri  adversantur. 

Jhs.^M.* 

Muy  R.do  in  Xpo.  Padre.  La  summa  gracia  y  paz  de  N.  S. 
Jesucristo  sea  en  nuestro  continuo  fauor  y  ayuda.  Amén.  Por 
satisfaçer  á  la  obediencia  que  V.  P.  nos  tiene  puesta,  que  le  es- 
criuamos  de  4  á  4  meses  de  las  cosas  de  edificaçión  que  nuestro 
Señor  se  digna  obrar  por  sus  inútiles  instrumentos,  escriuo  esta, 
por  la  qual  V.  P.  sabrá  que  en  este  colegio  somos  entre  todos 
diez,  y  los  cinco  son  studiantes,  los  quales  oyen  en  el  estudio  ge- 
neral y  aprouechan  bien  en  sus  estudios  y  todos,  loores  ^  á 
nuestro  Señor,  biuimos  en  mucha  paz  y  charidad.  Y  ansí  en  esta 
çibdad  estamos  en  muy  buena  opinión  y  nos  tienen  mucha  de- 


*  Ex  autographo,  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  145,  prius  363,  364.  Episto- 
la haec  quadrimestris  quidem  est,  licet  inter  Mixtas  reperiatur. 

*  Nomina  decem  sociorum  habes  apud  Polanco,  t.  iv,  pag.  339,  722, 
annot.  3.  Vide  locum. 

^    Ms.  heic  et  infra  lores. 


3o  Decembris  1553  '  695 

boçión,  con  la  qual  se  consuelan  mucho  de  confesarse  y  conso- 
larse con  los  Padres. 

Las  confesiones  son  muchas  y  quotidianas,  que  creo  que  son 
muy  pocos  los  días  que  no  aya  confesiones  y  comuniones  en 
nuestra  casa,  y  fuera  de  mugeres,  las  quales,  por  no  tener  la 
yglesia  acabada,  las  vamos  á  confesar  fuera;  y  son  muchas,  prin- 
çipalmente  las  fiestas,  que  á  las  vezes  vienen  los  Padres  á  la  vna 
hora  á  comer,  y  en  casa  también  acabamos  tarde,  dando  recau- 
do á  los  hombres,  los  quales  son  muchos,  entre  los  quales  vienen 
algunos  estudiantes.  

Estas  [las  pláticas]  se  prosig[u]en  y  viene  concurso  de  gente 
á  ellas.  Y  avnque,  por  estar  el  P.  Caravajal  mal  dispuesto,  que 
las  hazía  los  domingos,  y  no  hazellas  continuamente,  y  por  el 
lugar  adonde  se  hazen  ser  incómodo,  que  es  en  nuestra  huerta  % 
no  acude  tanta  gente  ;  mas  como  tememos  la  yglesia  (la  qual  va 
en  buenos  términos),  creo  que  acudirá  mucha  gente.  Nuestro 
Señor  lo  haga.  En  particular  por  medio  de  vn  Padre  ha  *  pocos 
días  que  vna  muger,  que  abía  cerca  de  veynte  años  que  estaba 
con  vn  hombre,  nuestro  vezino,  como  [si  fuese]  su  muger  (siendo 
ella  casada),  y  teniendo  *  de  ella  hijos,  se  apartó  del  hombre  y  se 
confesó  generalmente  con  el  Padre,  y  perseuera  apartada,  loores 
á  nuestro  Señor;  y  el  hombre  era  conoscido  del  Padre  que  le  sacó 
la  muger,  y  dezía  mucho  bien  dél,  después  dezía  mucho  mal,  y 
que  se  lo  avía  de  pagar  (ó  palabras  semejantes);  mas  con  todo 
esto  el  Padre  no  dexa  de  hablalle,  por  ver  si  podría  hazer  que  se 
confesase,  porque  se  cree  que  a  más  de  20  años  que  no  se  a 
confesado. 

También  por  medio  del  mismo  Padre  vn  negro  captino,  que 
estaba  con  vna  muger  libre,  se  negoçiaua  que  se  casase  con  ella, 
y  estoruáuase  este  negoçio,  porque  él  no  lo  quería  hazer  sin  li- 
cencia y  voluntad  del  amo;  y  el  amo  estaba  muy  reçio  en  ello, 

*  Ms.  fura. 

*  Abscissa  papyrus  est  qua  parte  epistola  complicatur,  ideo  medius 
versus  legi  non  potest. 

'    Ms.  guerta. 

*  Ms.  a. 

*  Ms.  Unendo . 


69Ò 


EPISTOLAE  MiXTAE— 739 


porque,  haziendo  el  Padre  que  algunas  personas,  que  tienen  co  - 
noscimiento  con  él,  le  hablasen  para  que  viniese  '  bien  en  el  ca- 
samiento, nunca  lo  arrostró,  antes  se  enojaua  de  los  que  le  ha- 
blauan  en  ello;  hasta  que  nuestro  Señor  inspiró  al  Padre  que  le 
hablase,  y  ansí  le  habló  y  le  dió  buena  esperança  que  lo  haría;  y 
á  la  segunda  vez  que  le  habló,  muy  de  buena  gana  dió  la  licen- 
cia, y  ansí  de  allí  á  pocos  días  se  desposaron. 

Una  cosa  contaré  á  V.  P.,  para  que  vea  quán  buena  opinión 
tienen  de  nosotros.  Que  estando  vna  persona  enferma,  abía  años 
que  no  se  confesaua;  y  inspiráuale  nuestro  Señor  que  se  deuía 
confesar.  Fuese  á  Sancto  Domingo  á  descansar  y  confesar  con 
el  R.do  p.e  Fray  Micón  (del  qual  ya  deve  de  tener  V.  P.  noti- 
çia)  ®,  y  como  le  contase  su  fatiga,  díxole  que  no  avíe  parte 
adonde  él  pudiese  mejor  descansar  y  descargar  su  consciençia 
que  en  nuestra  casa,  y  que  preguntase  por  vn  Padre  que  él 
conosçíe,  y  que  de  su  parte  le  dixese  que  le  confesase;  y  ansí  se 
confesó  generalmente,  y  oyó  '  missa  con  su  muger,  que  avía 
años  que  estavan  desposados  y  no  la  avían  oydo. 

Otros  muchos  se  confiesan  generalmente,  y  se  apartan  de 
pecados  públicos.  Y  pocos  días  a  que  por  medio  del  P.e  Carava- 
jal  salió  *  vna  muger  de  pecado,  que  avíe  días  que  estaua  en  él, 
y  se  confesó  con  el  Padre,  y  se  mudó,  de  adonde  biuíe,  en  casa 
de  vn  honrado  honbre,  que  la  reçibió  en  su  casa  por  amor  de 
Dios. 

•  Ms.  vinese. 

^  Hujus  clarissimi  viri  O.  P.  virtutes  amoremque  in  Societatem  me- 
morant  Epist.  Mixtae,  t.  ii,  pag.  117,  et  Polanco,  t.  iv,  pag.  333,  n.  709, 
annot.  2,  ubi  notandum  est,  quae  a  Balthasare  Diaz  in  hac  epistola  dicuntur, 
ea  a  Polanco  magna  ex  parte,  utpote  exeunte  anno  scripta,  ad  annum  1554 
referri.  Usus  namque  est  his  litteris,  t.  iv,  pag.  333-335,  n.  709. — Cf.  Or- 
landini, Hist.  Soc.  Jes.,  lib.  xiv,  n.  70,  qui,  laudato,  ut  par  erat,  sanctissi- 
mo  viro  Joanne  Micó,  pergit:  «Nec  secus  ad  eum  nostri,  quam  ad  parentem, 
consilii  auxiliique  causa  confugiebant.  Haud  dissimili  et  animo  erat  et  pa- 
trocinio ex  eodem  sacro  Praedicatorum  Ordine  alterum  Valentiae  per  idem 
tempus  lumen,  B.  Ludouicus  Beltranus.  Quorum  quo  conspectior  auctori- 
tas...,  hoc  maiorem  inde  commendati  Sociorura  labores  in  populis  ad  eos 
iuuandos  curandosque  habebant  vim .  » 

'    Ms.  yo. 

*  Ms.  salló. 


3o  Decembris  1553  697 

Tanbién  abrá  vn  mes  que  vn  Cavallero,  que  se  dize  don  Pe- 
dro Castellá,  muy  devoto  nuestro,  truxo  á  confesar  otro  caualle- 
ro,  el  qual  se  confesó  generalmente  en  muchos  días,  por  ser 
larga  la  confesión.  Y  declarándole  que  deuía  hazer  los  exerçi- 
çios,  con  grande  instançia  los  demandó;  y  viendo  su  perseueran- 
çia,  se  los  dieron  y  se  aprouechó  harto;  y  ansí  agora  perseuera 
en  confesarse  á  menudo,  y  después  de  los  exerçiçios  truxo  él  á 
vn  otro  cibdadano  á  confesar,  y  se  confesó  generalmente,  y  fué 
muy  consolado.  Y  espero  en  nuestro  Señor  que  hará  los  exerçi- 
çios, porque  tiene  vna  muy  buena  alma. 

La  cárcel  visito  yo  algunas  vezes,  y  les  hago  algunas  pláti- 
cas spirituales,  y  por  no  poder  acudir  las  fiestas  á  les  predicar, 
por  hazer  plática  en  nuestra  casa,  en  las  pláticas  persuadí  á  los 
debotos,  que  visitasen  los  encarçelados,  y  que,  pues  avíe  tantos 
predicadores  en  Valencia,  que  hablasen  algunos  para  que  les 
fuesen  los  domingos  á  predicar;  y  ansí  lo  hizieron,  y  los  predi- 
cadores lo  aceptaron;  y  dizíen  que  ellos  eran  obligados  á  mouer- 
se  [á]  aquella  buena  obra,  y  que  los  confundían  los  legos  en 
averies  rogado  que  lo  hiziesen. 

Otra  obra  a  muchos  días  que  se  continúa  (de  la  qual  creo  que 
nunca  he  dado  parte  á  V.  P.)  con  los  pobres  del  hospital  y  es, 
que,  porque  tienen  gran  neçesidad  de  noche  los  pobres  de  com- 
pañía, para  darles  alguna  consolaçión,  ó  ayudarles  á  bien  morir, 
ordenóse  entre  los  debotos  de  nuestra  casa  y  otros  buenos  hom- 
bres vna  cofradía,  que  se  nombra  de  los  velantes,  para  que  cada 
noche  vayan  dos  de  ellos  á  belar,  y  ansí  van  por  su  orden;  y 
también  los  domingos  algunos  de  ellos  van  por  la  mañana  á  la- 
uar  á  los  pobres  las  manos  y  cortarles  las  vñas;  y  para  esto  tie- 
nen su  aparejo  muy  bueno,  y  los  debotos  se  consuelan  mucho  en 
estas  obras  de  charidad.  Quando  nuestro  P.  Mirón  fué  á  Roma  % 
le  encarg[ujé  yo  mucho  que,  si  se  pudiese  con  el  fauor  de  V.  P. 
alcanzar  alguna  indulgençia  de  su  sanctidad  para  los  que  entien- 
den en  esta  obra,  que  lo  procurase,  para  que  se  animasen  á  ha- 

*  Ms.  spital, 

*  Anno  1550  cum  sociis  aliquot  et  Francisco  Borgia.  Vide  Epist.  Mix- 
iae,  t.  II,  pag,  451  et  496. 


698  EPISTOLAE  MlXTAE — ySg 

zella  con  más  feruor,  y  para  que  otros  entrasen  de  nueuo,  como 
entran  sin  aver  nada.  Si  á  V.  P.  le  paresçiere  procurarles  esta 
charidad,  será  gran  seruiçio  á  nuestro  Señor,  porque  creo  que 
aprouecharía  mucho;  á  lo  menos  V.  P.  los  tenga  por  encomen- 
dados en  sus  sanctas  oraciones. 

Tanbién  sabrá  V.  P.  que  ay  dos  casas  de  mugeres  peccado- 
ras:  la  vna  es  como  monesterio  (y  avnque  no  está  aprobado);  ay 
otra,  que  se  dize  de  las  garidas,  adonde  se  recogen  mugeres  muy 
perdidas,  á  intento  de  doctrinarlas  y  reformarlas  con  buenas 
amonestaçiones  y  con  la  sancta  confesión;  y  después,  por  ser  la 
casa  muy  pobre,  las  casan  ó  las  ponen  con  amos  honrados  *.  Y 
tienen  destas  mugeres  cargo  çiertos  çibdadanos  para  proueerlas, 
y  dentro  de  casa  tienen  vnos  buenos  casados,  de  hedad,  los  qua- 
les  las  rijen,  y  por  no  aver  avido  éstos  Padres  discretos  y  pru- 
dentes, como  para  ^  convenía,  no  a  floresçido  mucho 

esta  obra.  A  plazido  á  nuestro  Señor  que  abrá  vn  año  que  se  ne- 
goçió  que  entrasen  vnos  muy  buenos  casados,  devotos  míos,  los 
quales  an  probado  ^  tan  bien,  que  va  la  casa  en  continuo  au- 
mento, ansí  en  lo  corporal  como  en  lo  espiritual;  y  ansí  nosotros, 
avnque  *  a  muchos  días  que  visitamos  esta  casa  para  confesarlas 
y  hazelles  algunas  pláticas  spirituales,  mas  agora,  por  aver  mejor 
disposiçión  para  hazer  fructo  en  ellas,  lo  hazemos  más  frequen- 
temente y  con  más  feruor.  Nuestro  Señor  perfiçione  esta  obra 
por  su  infinita  bondad.  Amén. 

Su  R.ma  S.ía  del  S.or  arçobispo,  avnque  siempre  nos  a  mos- 
trado amor,  agora,  después  que  a  leydo  las  nuevas  de  las  Indias, 
nos  lo  muestra  mayor,  porque  se  a  hedificado  mucho  de  ellas;  y 

lo  mismo  an  hecho  muchas  personas  de  esta  cibdad  ^ 

particular  y  públicamente  en  nuestro  colegio,  y  tengo  para  mí 
que  si  V.  P.,  como  los  otros  días  le  escriuió,  enbiase  algún  pre- 

'  Haec  et  quae  sequuntur  refert  ad  annum  sequentem  Polancus,  t.  iv, 
pag.  335,  n.  711. 

-    Quia  abscissa  charta  est,  aliquot  verba  legi  nequeunt. 

'    Ms.  aprobado. 

*    Ms.  hic  et  inferius  y  avnque. 

^  Qua  parte  epistola  plicatur,  attrita  charta  est:  pars  dimidia  uruus 
versus  capi  non  potest. 


3o  Decembris  1553  ,  699 

dica  dor  para  que  satisficiese  '  á  su  S.ía,  y  á  otros  muchos  que 
lo  desean,  que  él  haríe  por  este  collegio  y  le  fauorescería,  y  en 
la  çibdad  y  fuera  se  haría  gran  fructo.  Y  esto  no  lo  digo  sin  fun- 
damento: porque,  hablando  yo  en  esta  materia  con  él,  diziéndo- 
me  él  cómo  V.  P.  le  avía  escripto  en  respuesta  de  vna  que  es- 
cribió á  V.  P.,  me  dixo  que  deseava  que  hubiese  *  aquí  vna 
persona  tal,  porque  creía  que  se  haríe  mucho  fructo.  V.  P.  lo 
mire  por  amor  de  Dios,  si  ay  manera. 

Tanbién  sabrá  V.  P.  cómo  los  fray  les  de  S.  Agustín  y  S.  Fran- 
cisco, que  tenemos  por  vezinos,  nos  hazen  instançia  para  que  no 
acabemos  nuestra  yglesia,  por  estar  muy  çerca  de  sus  moneste- 
rios;  mas  nosotros  abemos  respondido  á  su  demanda,  y  auemos 
firmado  de  derecho,  y  ansí  proseguimos  en  la  labor  de  ella  \  No 
se  me  ofreçe  otra  cosa  de  que  dar  cuenta  á  V.  P.  Nuestro  Señor 
sea  guía  de  V.  P.  en  todas  las  cosas.  De  Valencia  á  30  de  Di- 
çiembre  *  de  1553  años. — De  V.  P.  hijo  indigno  en  el  S.or^ 

Baltasar. 

Inscriptio:  Jhs.  M.*^  Al  muy  R.do  en  Xpo.  Padre,  el  Padre 
maestro  Ignaçio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de 
Jesus.  En  Roma, 

*  Ms.  sastificiese. — Vide  Sti.  Ignatii  epistolam  ad  valentinorum  an- 
tistitem,  Stum.  Thomam  de  Villanueva,  in  qua  Ignatius  Paires  Domenech 
aut  Miron,  si  fieri  possit,  Valentiam  se  missurum  dicit.  Cartas,  t.  lil, 
pag.  209.  Quod  tamen  nonnisi  post  longum  tempus  fieri  potuit. 

*  Ms.  vuiesse...  creya. 

'  Vide  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  527  et  seqq,:  De  la  contra- 
dicción que  experimentó  la  fábrica  del  Colegio  de  Valencia.  Sed  de  hoc 
plura  in  litteris  sequentis  anni.  Vide  epist.  760,  29  Januaiii  1554)  quam 
Sto.  Ignatio  scripsit  Petrus  Domenech,  valentinus,  nostri  Hieronymi  Do- 
menech pater. 

*  Ms.  Diçimbre. 


700  Epistolae  MixTAE— 740 


740 

JOANNES  HIERONYMUS  DOMENECH 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MESSANA  3o  DECEMBRIS  I553 

Itala  reversus,  Ignatio  scribit,  negotium  Ascensionis  commendans . — Rogat 
ut,  quae  facta  Messanae  sunt,  Romae  approbentur. — Sanctimonia  virgi- 
num  ad  Sti.  Michaelis  commorantium. — De  redimendo  Joanne  Guttano. 
—  Diligenter  in  hoc  opus  incumbetur. 

T 

Pax  X.i  Charissimo  in  X.°  Padre.  Buelto  que  soi  de  la  Itala, 
he  entendido  que  la  estafeta  no  era  avn  partida,  y  avnque  me  di- 
zen  estaua  para  partir,  he  querido  scriuir  esta,  avnque  con  prissa, 
por  la  duda  que  tengo  sea  á  tiempo,  por  complimiento  de  la  carta 
que  M.  Annibal  embió  entendiendo  que  estaua  para  partir,  se- 
gún el  orden  [que]  le  hauía  dexado  á  mi  partida.  Lo  que  me  oc- 
corre es,  Padre  mio,  que  conuiene  mucho  que  el  cardenal  venga 
bien  en  esto  que  se  ha  echo  sobre  la  Ascensión,  porque,  como 
S.  E.  '  vee  el  seruitio  [que]  se  ha  hecho  á  N.  S.  en  ello,  si  vee 
que  el  cardenal  no  affauoresce,  no  tendrá  buen  concepto  déll,  y 
podrá  danyar  para  otros  negocios  y  obras  spirituales,  porque  no 
se  dará  á  entender,  sino  que  por  passiones  dexa  de  ayudar  á  esta 
obra,  etc.;  y  es  después  diffícil  de  quitarle  tal  impressión.  Y  si 
acá  el  temporal  no  affauoresce  al  spiritual,  no  se  hace  nada,  por- 
que quieren  esser  gouernados  in  virga  ferrea.  V.  R.  por  chari- 
dad  se  lo  dé  á  entender  al  cardenal,  que  conuiene  mucho,  por 
hauer  ido  la  cosa  tan  adelante,  que  se  esté  como  se  está,  y  que  se 
procure  la  benedictión  de  S.  S.;  que  boluer  agora  las  monjas  al 
monesterio  de  la  Ascensión,  sería  cosa  de  risa,  y  que  derrogaria 
á  la  honra  del  visorey,  y  dar  ánimo  á  las  monjas  que  viuan  como 
quieran;  que  esto  les  ha  atterrado  y  les  es  vn  freno  para  que  no 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  triplici  folio,  n.  33,  prius  168,  169. 
-    Vide  epist.  734,  aliasque  hujus  temporis  sicilienses  epistolas,  ubi  de 
cardinali  mamertino  et  coenobio  Ascensionis  piene  agitur. 
*    Joannes  de  Vega,  Siciliae  prorex . 


3o  Decembris  1553  701 

se  desmanden  más.  Después  el  monesterio  de  la  Ascensión  está 
para  caer,  todo  puntalado,  y  en  lugar  muy  suietado  de  los  vezi- 
nos,  y  muy  público,  junto  á  la  plaza  principal,  adonde  concurre 
mucha  gente;  y  siempre  se  ha  jusgado  que  no  conuiene  tener  allí 
monjas.  Y  ansí  se  tracta  de  vender  este  lugar  conlicentia  de  S.  S., 
ó  á  la  ciudad,  para  hazer  allí  la  banca  de  los  jurados,  ó  á  otro, 
que  por  estar  en  tan  buen  lugar,  se  venderá  muy  bien  Y  por 
esta  causa  estas  nueuas  religiosas  no  se  han  passado  allí,  mas  en 
un  lugar,  que  se  llama  Sant  Miguel,  el  qual  se  ha  ya  echo  con 
forma  de  monesterio,  y  están  allí  muy  bien.  Para  reparar  este 
otro  lugar  de  la  Ascensión,  serían  menester  muchos  dineros,  los 
quales  no  los  hay,  y  con  todo  eso  no  conviene  que  estén  allí.  De 
lo  que  se  saccará  del  lugar,  se  podrá  edificar  y  allargarse  más  en 
St.  Miguel,  y  avn  crecentar  la  renta.  Quanto  á  lo  que  se  podría 
objectar,  que  quedasse  este  St.  Miguel  para  estas  monjas  nue- 
uas, como  amuestra  en  su  carta  el  cardenal  que  dezeaua  que  esta 
obra,  que  se  pretendía  hazer,  se  effectuasse,  y  que  también  se 
reformasse  el  monesterio  de  la  Ascensión,  no  puede  ser,  porque 
este  de  S.t  Miguel  se  ha  echo  con  intento  de  aprovecharse  de  las 
rentas  de  la  Ascensión,  digo  del  residuo  que  quedará,  dando  á 
las  monjas  que  han  sacado  tres  onças  de  renta  por  vna,  que  es  el 
ordinario  que  se  les  da,  quando  las  ponen  monjas.  Y  ansí  no  se 
ha  mirado  sino  en  buscar  buenas  plantas,  avnque  pobres.  Aque- 
llas otras,  estando  en  otros  monesterios,  pueden  bien  passar  con 
las  tres  onças;  mas  si  las  boluiessen  en  vn  lugar  juntas,  como  es- 
tauan,  habrían  menester  toda  la  renta,  y  ansí  dos  lugares  no  se 
pueden  hazer.  V.  R.  sepa  también  que  son  pocas  las  monjas 
que  se  han  sacado,  digo  las  professas,  que  serán  hasta  15,  y  agora 
están  ya  quietas.  N.  S.  lo  encamine  como  sea  más  seruido.  No 
occorre  más  que  representar  sobre  este  negocio. 

V.  R.  tenga  por  cierto  que,  si  el  vicario  no  me  huuiera  puesto 
en  ello  y  el  visorey,  que  yo  no  me  pusiera  en  ello,  mas  veo  el 

'  «Monasterium  Ascensionis  in  loco,  ubi  nunc  est  archivium  Curiae 
Straticotialis,  exaedificaverat  Oliverius,  Protonotarius  Messanensis,  anno 
circiter  1405.»  RocCHUS  PiRRUS,  Ecclesiae  Messanensis  Notitian,  \ih.  i. 
De  monialium  coenobiis,  n.  5.  , 


702 


EPISTOLAE  MlXTAE— 740 


buen  effecto  que  se  ha  echo,  y  spero  en  eli  Señor  que  lo  Ueuará 
al  cabo.  V.  R.  sabrá  que  es  para  alabar  á  N.  S.  quán  bien  van 
estas  nueuas  monjas,  y  cómo  van  cresciendoen  spíritu,  y  la  buena 
edificatión  que  dan  de  sí.  Ay  ya  tanto  concurso  en  su  iglesia, 
como  puede  caber,  y  todos  ellos  aliaban  a  N.  S.  de  la  obra  tan 
santa  y  espiriual.  Rezan  ya  tan  bien  y  deuotamente,  como  si  fues- 
sen  monjas  de  muchos  anyos:  frecuentan  los  sacramentos,  viuen 
en  tanta  paz  y  concordia  y  charidad,  que  parescen  ángeles.  De 
todo  sea  alabado  N.  S.,  de  quien  todo  bien  procede.  En  quanto 
esto  no  diré  otro,  sino  que  se  encommendará  á  N.  S.,  por  el  buen 
éxito  que  se  desea  y  spera.  Vltra  la  benditión  que  se  pide  de  S.  S., 
es  menester  también  hauer  licentia  de  poder  vender  este  lugar  á 
donde  está  la  Ascensión,  para  hazerse  en  S.t  Miguel  el  mones- 
terio,  como  ya  se  ha  principiado. 

Mucha  pena  hemos  sentido  del  captiverio  de  M.^o  Joan  Cut- 
iano. Por  la  carta  del  aviso  he  entendido  que  la  galeota  es  de  los 
Gerbes.  Yo  lo  he  dicho  al  virrey,  al  qual  le  ha  pesado,  y  dize  que 
hablará  con  vno  que  ha  embiado  el  xeche  de  los  gerbes  sobre 
éll;  mas  yo  dudo  si  conuiene,  porque  entiendendo  que  el  visorey 
ha  hablado,  pidirán  vn  gran  rescate,  como  ya  me  dizen  que  lo 
pedían  *.  Verse  ha  el  modo  que  se  podrá  tener.  Si  el  Señor  le  da 
salud,  spero  en  el  Señor  que  se  habrá  fácilmente  Podría  ser 
que  el  Señor  se  quiziesse  seruir  déll,  según  lo  que  entendí  del 
visorey  estos  días  passados,  antes  que  supiesse  esta  nueua,  y  es 
que  el  xeche  de  dichos  gerbes  ha  mandado  vn  embaxador  al  viso- 
rey  para  dezirle  que  quiere  ser  suyetto  al  emperador,  y  que 
quiere  ayudar  para  que  allí  se  agan  dos  fortalezas,  que  estén  por 
el  emperador;  y  que  quiere  ser  su  vassallo,  solo  que  le  dexe  to- 


'  «Agebatur  hoc  tempore  de  P.  Jeanne  Guttano  redimendo,  cum  pira- 
tae  nonnisi  hyeme  sese  reciperent  domum.  Constitit  autem  apud  Zerbes, 
Africae  insulam,  illos  piratas  habitare.»  Polanco,  t.  m,  pag.  239,  n.  505. 
Zerbes  autem  «apud  historiographos,  hispanos  praesertim,  saeculi  xvi  Gel- 
bes,  los  Gelbesn  Ibid .  annot.  2. 

*  «Ea  fuit  piratarum  impietas  in  homine,  alioqui  studioso  et  sedenta- 
rio, nec  laboribus  corporis  assuetu,  affligendo,  partim  laboribus,  partim 
verberibus,  ut,  antequam  redimi  posset,  ex  hac  vita  ad  Domirium  migrave- 
rit.  Sed  haec posterius  actasunt.»  PoLANCO,  t.  m,  pag.  184,  n.  389. 


3o  Decembris  1553 


703 


■mar  sus  derechos  de  la  isla,  y  que  se  contenta  en  que  se  agan 
iglesias  y  que  se  prediche  nuestra  ley,  con  que  no  sea  forçado 
ninguno  a  ser  xano.;  de  modo  que  se  tiene  vna  gran  speranza  de 
reductión  de  aquella  tierra;  y  avn  más  de  vna  importante  tam- 
bién, que  se  llama  Tajora,  cerca  de  Trípoli;  que  también  han 
embiado  al  visorey  con  semejante  embaxada;  y  ansí  me  dixo  los 
otros  días  el  visorey  que  aparejássemos  gente. 

HIERONYMUS  DOMENECH 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MESSANA  3o  DECEMBRIS  I553  *. 

Ignatio  proponit  rationem  Patrem  Guttano  a  potestate  turcarum  vindicandi 
per  oratorem  gallicum.  — Siciliae  prorex  Panormum  Januarii  conten- 
det. — Magistratus  mamertini  aedes  Ascensionis,  si. copia  a  pontífice  fiat, 
emere  decreverunt. 

t 

Muy  R.do  en  X."  Padre.  Pax  X.i  Después  de  las  otras  seri  tas 
he  entendido  de  vna  persona  plática,  cómo  ay  concierto  entre  los 
franceses  y  turcos  y  moros,  que  no  se  pueden  tomar  vnos  á  otros, 
y  que  si  en  alguna  fragata  de  moros  aliasen  los  franceses  algún 
francés,  la  desarmarían;  y  ansí  me  dizen  que,  si  el  embaxador  de 
França  scriuiesse  al  xeche  de  los  gerbes,  que  librassen  á  M.ro 
Joan  Guttano,  por  ser  francés,  que  lo  harían  sin  ningún  rescate. 
Aquí  está  vn  embaxador  del  xeche.  Si  á  V.  P.  le  paresce,  se 
podrá  hazer  alguna  diligentia  por  esta  vía;  y  si  se  puede  saber  el 
nombre  del  capitán  de  la  fragata,  para  que  en  la  carta  se  poniesse, 
será  bien;  quando  no,  de  acá  se  hará  la  diligentia  posible  para 
ver  si  se  pudiere  saber,  y  se  dará  aviso  á  V.  P. 

Y  no  siendo  la  presente  por  otro,  no  diré  más  con  esta,  sino 
que  el  tiempo  se  va  adobando;  y  si  perseuera,  pienso  que  el  lunes, 
que  será  el  primer  día  del  anyo,  se  partirá  el  visorey  para  Palermo. 

Más,  ago  saber  á  V.  P.,  cómo  los  jurados  han  visto  el  apo- 

*    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  32,  prius  167. 

-    Vide  epistolam  superiorem,  quae  simul  cum  hac  Romam  missa  est. 


704  EpISTOLAE  MlXTAE — 742 

sento  del  monesterio  de  la  Ascensión,  y  se  han  determinado,  con 
licentia  de  S.  S.,  de  tornar  dicho  lugar  para  la  banca,  que  será 
gran  prouecho  para  el  monesterio,  porque  se  pagará  muy  bien. 
De  modo  que,  como  tengo  seri  to,  habrá  para  augmentar  en  renta 
el  monesterio,  más  para  edificar  buena  parte  deste  otro  mones- 
terio, sin  tocar  la  iglesia,  que  pienso  se  dexará  para  capilla.  El 
Señor  vSea  con  todos.  V.  P.  por  charidad  aga  responder  á  tantas 
cartas  que  se  han  scrito  días  ha,  para  que  se  sepa  hombre  mejor 
regir  y  gouernar.  De  Messina  a  30  de  Decembre  1553.  De  V.  P. 
sieruo  en  Jesu  X.°, 

Jo.  HiERÓNiMO  Domenech. 

Inscriptio:  f  Al  muy  R.do  en  X.o  Padre,  el  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesus,  en  Roma. 

Alia  manu.  1553.  Messina.  De  M.  Hierónimo  Doménech,  30 
de  Decembre. 

BARTHOLOMAEUS  BUSTAMANTE 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CORDUBA  3l  DECEMBRIS  1553  '. 

Laetitia  perfunditur,  acceptis  Ignatii  litteris.  -  Borgiam  Ignatio,  suadenti 
profectionem  caesaraugustanam,  obtemperaturum,  dicit. — Hispalim  hic 
vocatur,  ubi  Societatis  collegium  institui  eives  exoptan t. — Iter,  quod  fa- 
cturus  est,  nuntiat. — Collegium  cordubense  rite  constitui.  —  Exemplo 
cunctis  est  Joannes  de  Cordoba.  — De  quodam  Patris  Bustamante  sacer- 
dotio. 

t 

Jhs. 

Muy  R.do  Padre  nuestro  en  Christo.  Pax  Christi.  El  Señor 
nuestro  pague  á  V.  P.  la  consolaçión  que  reçibió  mi  alma  con  la 
letra  de  V.  P.,  que  me  mandó  escreuir,  de  15  de  Junio  deste  pre- 
sente año,  que,  avnque  se  detuuo  seis  meses  sin  venir  á  mis  ma- 
nos ,  no  perdió  sazón  por  la  tardança ,  según  el  alegría  que  me 
dió:  piega  al  que  lo  es  de  los  ángeles  y  de  los  bienauenturados. 


'    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  17,  prius  504. 


3i  Decembris  1553  705 

darla  á  V.  P.  en  el  çielo,  á  la  medida  que  este  su  indigno  hijo 
se  la  desea,  haziendo  comparaçión  con  los  que  la  gozan;  pues 
quanto  en  sí  es,  no  cabe  en  humano  deseo ,  quia  nec  in  cor  ho- 
minis  ascendit  quod  praeparauit  Deus  diligentibus  se  *. 

En  lo  que  el  P.  Francisco  escriuió  días  ha  á  V.  P.  sobre  mi  ne- 
goçio,  sabe  la  diuina  magestat  que  ni  por  palabra  ni  por  seña  ja- 
más se  entendió  de  mí  cosa,  por  donde  su  R.*  pidiese  para  mí  lo 
que  en  mi  vida  no  podré  mereçer,  y  estoy  satisfecho  de  que  V.  P. 
lo  creerá  ansí,  porque  á  entender  V.  P.  otra  cosa,  soy  çierto  que 
no  condecendiera  á  semejante  petiçión,  y  espero  en  lo  que  la 
diuina  bondad  comunica  á  V.  P.,  que  en  semejantes  negocios 
no  podrá  reçibir  engaño.  Digo  quanto  á  negociación,  aunque  la 
gran  bondad  en  el  juizio  de  las  personas  se  suela  engañar,  por- 
que con  próprios  méritos  suplen  los  sieruos  del  Señor  la  falta  de 
los  ágenos.  Por  amor  suyo  perdone  V.  P.  mi  atreuimiento,  que 
aun  de  dezir  esto  y  tomar  tanta  liçençia  tengo  confusión. 

Por  estar  con  alguna  indisposición  el  P.  Francisco,  me 
mandó  screuir  esta,  para  que  entienda  V.  P.  que  su  yda  á  Çara- 
goça  se  cumplirá  conforme  á  la  obediençia,  pues  tiene  por  tal 
entender  de  V.  P.  que  en  ello  se  seruirá  el  S.  N.  y  así  ha  con- 
certado aquí  con  el  Padre  maestro  Nadal,  que,  en  tanto  que  su 
R.a  visita  las  casas  de  Salamanca,  Medina  del  Campo,  Vallado- 
lid  y  Alcalá,  yrá  él  á  Seuilla,  porque  es  llamado  de  la  duquesa 
de  Medinasidonia,  su  tía,  con  mucha  instançia,  y  así  por  la  mu- 
cha deuoción  desta  señora ,  como  por  la  que  muestran  algunos 
caualleros  y  otros  cibdadanos  de  aquella  cibdad,  tener  á  la 
Compañía,  se  espera  en  el  Señor  nuestro  que  con  facilidad  se 


*  I  Ad  Cor  .  ii  ,  9. 

*  Cf.  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iil,  pag.  268-276,  et  pag.  33i-333. — De 
his  autem  scribit  Polancus,  t.  m,  pag.  366,  n.  8o3:  uHispali  cupiebat  Du- 
cissa  Methymnae  Sidoniae,  P.  Francisci  amita  [Anna  de  Aragon  et  Gurrea] 
et  alii  viri  nobiles  et  cives  ejus  urbis  collegium  institui;  et  ut  ea  de 
re  ageretur,  Ducissa  praedicta  P.  Franciscum  evocabat;  sed  in  sequentem 
annum  haec  tractatio  rejicienda  est,  sicuti  et  profectio  P.  Francisci  Caesar- 
augustam,  pro  qua  Comes  et  Comitissa  Rivagorzae  P.  Ignatio  diligenter 
scripserant,  multum  ex  ea  utilitatis  ad  illius  collegii  institutionem  rediturum 
affirmando.» 

Epistolae  Mixtae,  tom.  ih.  45 


7o6  Epistolar  Mixtae— 742 

podrá  fundar  y  dotar  allí  vn  collegio,  que  sería  de  los  de  más 
importancia  que  por  estas  partes  se  podría  ofreçer,  por  el  gran 
trato  que  allí  ay  de  las  Indias  y  gente  que  concurre.  Boluerá  de 
Seuilla  á  esta  çibdad  para  la  quaresma ,  y  estará  aquí  hasta  la 
pascua,  porque  no  parezca  que,  yéndose  tan  presto,  auía  sola- 
mente pretendido  el  bien  de  la  Compañía  más  que  el  prouecho 
de  la  çibdad,  avnque  si  lo  entienden,  es  todo  vno. 

Salido  su  R.a  de  aquí,  conuerná  que  vaya  á  Plasençia,  por- 
que el  obispo  '  muestra  gran  voluntad  de  hazer  allí  vn  collegio 
de  la  Compañía,  y  sería  en  gran  bien  de  toda  aquella  tierra,  que 
está  muy  necessitada  de  doctrina.  Tiene  su  R.a  intento  dende 
allí  yr  á  Salamanca,  Medina  del  Campo  y  Valladolid,  y  si  hallare 
al  Padre  maestro  Nadal  en  alguna  destas  casas,  acompañarle  ha 
hasta  Çaragoça;  y  si  no,  á  lo  menos  le  alcançará  en  Burgos,  y  de 
allí  lo  podrá  hazer. 

En  lo  que  toca  á  lo  que  acá  se  ha  dicho  de  los  exercícios 
porque  el  Padre  maestro  Nadal  escriue  particularmente  á  V.  P., 
se  remite  el  Padre  Francisco  á  su  letra ,  y  espera  que  todo  se 
proueerá  conforme  á  mayor  gloria  del  S.  N. 

En  lo  que  toca  á  la  prouisión  dése  collegio  ^  pareçe  que  se 
ha  ordenado  como  conuiene,  así  respecto  de  lo  pasado  y  pre- 
sente, como  para  lo  porvenir,  y  está  su  R.a  contento  desto,  por 
parecerle  que  el  Padre  maestro  'Nadal  lo  está. 

Las  cosas  deste  collegio  van  siempre  de  bien  en  mejor ,  gra- 
cias al  Señor,  porque  cada  día  se  esfuerza  más  don  Juan  de  Cór- 
doua  á  licuarlas  muy  adelante.  Si  no  se  hubiera  ganado  otra 
cosa,  sino  la  mudança  que  ha  hecho  el  Señor  en  su  persona, 
después  que  truxo  á  su  casa  la  Compañía,  fuera  bien  empleada 
todo  nuestro  trabajo,  por  ser  él  la  principal  persona  desta  çib- 
dad, y  con  quien  más  cuenta  se  tiene  en  toda  la  Andaluzia  de 
persona  eclesiástica.  Quiso  venir  á  recogerse  en  este  collegio 
los  quatro  días  destas  fiestas  de  la  natiuidad,  y  ha  ya  ocho  que 
está  en  casa,  sin  tratar  de  la  salida.  Sirue  en  refectorio,  y  barre 

*    Gutierrius  Vargas  de  Carvajal,  placentinus  antistes. 

2   Vide  epist.  ySo  et  ySi. 

'    Collegium  scilicet  romanum. 


3i  Decembris  1553 


707 


con  los  de  casa,  y  haze  con  toda  su  autoridad  los  oficios  sobre- 
dichos, como  el  menor  della.  Encomiéndele  V.  P.  mucho  al  Se- 
ñor, pues  por  este  medio  spero  en  la  diuina  bondad  le  ha  de 
fauorecer  mucho 

Quando  entré  en  la  Compañía  por  la  misericordia  y  benigni- 
dad del  Señor,  renuncié  vn  préstamo  que  tenía  de  ^ 

mrs.  en  cabeça  del  Padre  maestro  Polanco,  y  embió  los  poderes 
el  P.  Villanueva  '\  Nunca  se  ha  sabido  acá  si  se  reçibió  aquel 
despacho.  V.  P.  mande  dar  aviso,  porque  no  se  pierda  aquel  be- 
neficio, que,  avnque  pequeño,  en  ser  préstamo  y  cerca  de  Alcalá 
para  lo  que  toca  á  la  cobrança,  será  de  prouecho. 

Por  reverencia  del  Señor  nuestro  suplico  á  V.  P.  se  acuerde 
particularmente  deste  su  indigníssimo  hijo  en  sus  santos  sacri- 
fiçios,  porque  tengo  gran  neçessidad  deste  socorro,  y  del  de 
todos  esos  mis  Padres  y  hermanos  charíssimos  en  Christo ,  en 
cuyas  oraciones  me  encomiendo,  y  de  mi  Padre  maestro  Polanco. 
A  todos  nos  dé  el  Señor  su  gracia  para  que  sintamos  su  santa 
voluntad  y  enteramente  la  cumplamos.  De  Córdova  vitimo  de 
Diziembre  1553.  De  V.  P.  menor  hijo  y  indigno  sieruo  en  Christo, 

Bustamante. 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  R.do  Padre  nuestro  en  Christo, 
nuestro  Padre  maestro  Ignacio  de  Loyola,  prepósito  general  [de 
la]  Compañía  de  Jesús.  En  sancta  Ma[ría  de  la  SJtrada.  En  Roma. 

*  De  mirabili  hujus  viri  mutatione  agunt  passim  scriptores  nostri  Riva- 
deneira, Historia  ms.  de  la  Compañía  de  Jesús  de  las  Provincias  de  Es- 
paña, Alcazar,  Chronohist .  de  la  Provincia  de  Toledo,  t.  i,  pag.  218  et 
seqq.,  et  maxime  Santivañez  ,  i/zs^oWa  ms.  dela  Provincia  de  Anda- 
lucía . 

*  Locus  corruptus  atramenti  litura ,  qua  numerus  olim  scriptus  legi 
plane  non  potest. 

'    Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  788,  epist.  467. 


7o8 


Epistolae  Mixtae— 743 


743 

BAPTISTA  DE  BARMA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BARCINONE  3l  DECEMBRIS  1553 

Condones  in  tempio  máximo  barcinonensi  habuit  ad  populum,  episcopis 
aliquot  praesentibus.  — Fructus  inde  collectus. — Sacra  exomologesi  plu- 
res  expiati. — Templi  nostri  exaedificatio,  ad  tempus  intermissa,  brevi  re- 
sumetur. — Valentiam  quamprimum  redibit. — Fontinente  próxima  qua- 
dragesima concionaturus  est.  —  De  sociis  gandiensibus.  —  In  lectione 
theologica  successorem  habet  Christophorum  Rodriguez. 

t 

iHs. 

Muy  R.do  en  X."*  Padre.  La  S.ma  Trinidad  habite  y  haga 
continua  mansioni  en  nuestras  ánimas.  Amén.  De  Gandía  ó  Va- 
lencia serení  á  V.  P.  con  nuestros  hermanos  que  de  Aliquante 
se  embarcaron  para  essas  partes,  estando  ya  de  camino  para  esta 
cibdad,  donde  por  ordenatiom  de  nuestro  P.  Araoz  he  tenido  y 
predicado  el  aduiento  y  fiestas.  An  sido  los  sermones  en  el 
aseu  porque  el  señor  obispo  de  esta  cibdad,  el  qual  nos  es  muy 
fauorable,  lo  ordenó  ansí,  por  poderlos  oir  su  S.n'a,  que  no  acos- 
tumbra salir  de  su  iglesia  principal  á  oir  los  oficios.  A  auido  en 
ellos  gram  concurso  de  gente  y  número  de  obispos.  Piega  á  la 
diuina  bondad  se  aya  de  ellos  y  de  todos  seruido. 

Consolatiom  nos  a  sido  que  muchas  personas  principales  y  le- 
trados juristas  y  médicos  se  an  confesado  para  estas  fiestas;  por 
no  aver  dispositiom  de  operarios,  no  se  a  podido  dar  á  todos  ra- 
zom.  El  Señor  los  embíe,  que  en  todas  partes  creo  son  necesa- 
rios. 

En  la  obra  material  de  nuestra  iglesia  se  entiende  siempre, 
aunque,  por  ser  el  tiempo  rezio  de  aguas  y  fríos,  va  muy  poco  á 
poco:  speramos  en  el  Señor  que,  en  estando  para  hazer  en  ella 
los  sólitos  exercitios,  se  an  de  leuantar  y  reedificar  muchas  igle- 
sias viuas. 

'    Ex  autographo  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  258,  prius  486. 

^    Pro  Seo,  catalaunice  Seu,  templum  princeps.  Vide  supra,  epist.  728. 


3i  Decembris  1553  709 

Yo  stoy  de  camino  para  Valencia  para  tener  la  quaresma  en 
el  mismo  pueblo  que  el  año  pasado  porque  el  señor  duque  de 
Gandía,  muy  rogado  por  los  de  aquel  pueblo,  se  lo  ofrezió,  sin 
tratarlo  con  nuestro  Padre  ni  comigo.  Biem  se  juzgaua  que  se 
deuíam  contentar  con  vn  año,  y  que  era  más  razom  tenerla 
donde  tenemos  casas;  pero  es  caso  forçado,  y  ansí  se  a  de  sperar 
[que]  N.  S.  me  dará  su  fauor  para  le  seruir  con  este  ministerio. 

De  Valencia  y  Gandía  tenemos  buenas  nueuas,  cómo  stan 
con  salud  y  son  muy  ayudados  de  el  Señor  en  las  sólitas  ocupa- 
tiones.  Scríuemme  cómo  es  venido  allí  á  Gandía  vn  Padre  de 
nuestra  Compañía,  que  a  entrado  en  Alcalá,  que  se  dize  el  doctor 
Rodríguez,  para  que  lea  en  mi  lugar;  y  tiniendo  mi  P.  Francisco 
de  Borja  entendido  que  yo  me  hallaua  con  alguna  flaqueza  de 
fuerças  corporales  y  indispositiones,  auía  scrito  que  luego  par- 
tiese para  Córdoua  con  otros  que  son  idos  Ya  yo  staua  aquí, 
quando  vinierom  sus  cartas;  y  creo  con  auer  entendido  que  he 
hecho  este  camino,  se  a  contentado.  Todavía  me  [ha]  aproue- 
chado  mucho,  con  no  auer  faltado  trabaxos,  y  me  hallo  con  ma- 
yores fuerças. 

Los  Padres  de  aquí  estam  con  mediana  salud,  y  se  sirue 
N.  S.  de  ellos.  A  todos  nos  dé,  qui  omnia  sustinet  verbo  virtutis 
suae  su  continuo  fauor  para  el  cumplimiento  de  su  santísima 
voluntad.  Amén.  Ultimo  de  Deziembre  1553.  De  Barcelona. 
De  V.  P.  hijo  indigníssimo  en  X.°, 

Baptista. 

Inscriptio:  iHs.  Al  muy  R.do  en  X.°  Padre,  el  Padre  maestro 
Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  iHs.  En 
Roma. 

*    Onteniente  (Fontinens).  LUter.  Quadr.  t.  il,  pag.  2o8-2l3. 

^  Polanco,  t.  111,  pag.  324,  n.  726:  uMissus  est  autem  mense  Novem- 
bri Compiuto  Magister  Dionysius  Vazquez  cum  alio  quodam  fratre  in  Col- 
legium  Gandiae;  et  tertius  adjunctus  est  illis  doctor  theologus  Christopho- 
rus  Rodriguez,  qui  hoc  anno  Societatem  ingressus  erat,  ut  theologiae  lectio- 
nem  ea  in  Universitate  praelegeret,  quam  Doctor  Baptista  de  Barma  legere 
solitus  erat;  nam  ipse  Cordubam  evocabatur». 

'    Ad  hebr.  I,  3. 


710 


Epistolae  Mixtae— 744 


7^^ 

BALTHASAR  DIAZ 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALENTIA  3l  DECEMBRIS  1553 

Litterarum  brevitatem  excusat.— Pater  Carvajal  oculis  laborat.  — P.  Bta.  de 
Barma  Barcinone  redux  exspectatur. — Ne  hic  Cordubam  mittatur,  enixe 
flagitat;  valentinis  enim  gratissimus  est. 

t 

Jhs.  M.* 

MuyRdo.  en  Xpo.  Padre  nuestro.  Gratìaetpax,  etc.  Porque 
escribo  la  de  quatro  meses  %  en  esta  seré  breue,  por  la  qual  V.  P. 
sabrá  cómo,  loores  á  nuestro  Señor,  todos  estamos  buenos  de  sa- 
lud, syno  el  P.  Carabajal,  que  quedó  en  lugar  del  P.  Baptista 
que  [fué]  ese  adviento  á  predicar  á  Barcelona,  el  qual  *  está  me- 
dio ciego  de  los  ojos,  y  creo  que  es  causa  la  tierra,  la  qual  dizen 
que  es  contraria  al  mal  de  ojos,  el  qual  truxo  él  quando  vino  aquí. 

Al  P.  Baptista  esperamos  para  después  de  los  reyes,  que  nos 
a  escripto  que  verná,  y  no  sé  si  nos  le  llebarán  á  Córdoua;  y  si  le 
lleuan,  pienso  que  se  desconsolarán  mucho  los  devotos  desta  cib- 
dad,  porque  le  tienen  en  muy  buena  opinión  y  le  siguíen  en  los 
sermones  muchos.  V.  P.  por  charidad,  mientras  no  se  enbía  otro, 
no  [nos  le  qujite  de  aquí,  pues  ay  tanta  necesidad,  por  aver  mu- 
chas personas  de  qualidad  que  se  [confiesan?]  con  él,  como  es  el 
duque  de  Maqueda  %  y  la  duquesa  de  Gandía  %  y  otras  personas; 

*  Ex  autographo  in  voi.  Epist.  venerabil.  viror.  e  Soc.  Jesu,  unico 
folio. 

Vide  supra,  epist.  789. 
^    P.  Joannes  Bta.  de  Barma,  cui  etiam  demandata  fuerat  cura  sociorum 
valentinorum.  Cum  Barcinonem  ille  peteret  (vide  epist.  superiorem),  suffe- 
ctus  in  ejusdem  locum  fuit  P.  Carvajal,  cujus  nomen  perpetuo  a  nostra ti- 
bus  tacetur. 

*  Nimirum  Pater  Carvajal . 

^  Bernardinus  de  Cardenas,  valentinorum  prorex ,  de  quo  saepe  di- 
ximus. 

^  Ducissa  vidua  Gandiae,  noverca  Sti.  Francisci  Borgiae,  erat  Fran- 
cisca Castro  Pinos.  Epist.  Mixtae,  t.  i,  pag.  289,  3o2,  356,  415:  hic  vero 


1553  7" 

y  también  porque  dará  fauor  porque  se  acabe  la  yglesia.  El  niño 
Jesús  sea  y  habite  en  nuestras  entrañas  siempre.  Amén.  De  Va- 
lencia á  31  de  Diciembre  de  1553.  En  las  oraciones  y  sacrificios 
de  V.  P.,  y  del  P.  Polanco,  y  de  los  demás  Padres  y  hermanos 
de  essa  casa  nos  encomendamos.  De  V.  P.  hijo  indigno  en  el 
Señor, 

Baltasar. 

Inscriptio:  Jhs.  M.^  Al  muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre  nuestro,  el 
P.  maestro  Ignaçio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía 
■de  Jesús.  En  Roma. 

LEO  ENRIQUES 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CONIMBRICA  ...  1553  '. 

De  admissis  in  Societatem  ab  exordio  praefecturae  suae  et  ab  ea  dimissis. 
— Eos  laudai,  qui  in  proposito  permansere. 

Dende  25  de  março  que  enpecé  á  tener  el  officio  de  rector 
deste  collegio  de  Coymbra  %  hasta  hora,  se  an  recebido  nueve 
personas  para  la  Companya,  de  las  quales  dos  se  saUieron,  el 
vno  de  los  exerçiçios,  y  el  otro  de  la  amasadería  el  2."  día  que 
fué  recebido.  De  los  otros,  vno  caminaua  muy  tibiamente,  y,  se- 
gún pareçía,  con  muy  poco  spíritu,  y  se  tentó  para  irse  á  su 
tierra,  y  me  pidió  licencia  para  otra  rehgión,  diziendo  que  tenía 
voto  y  que  lo  quería  cumplir.  Yo,  temiendo  que  aquello  era  ex- 

potius  intelligendus  videtur  P.  Diaz  de  ducissa  Gandiae,  uxore  Caroli  de 
Borja,  Maria  Magdalena  Centelles  et  Folch,  de  qua  videantur  Stus.  Fran- 
ciscus  Borgia,  t.  i,  pag.  3o6  et  seqq.,  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  656. 

*  Ex  originali  in  voi.  D,  semifolio,  n.  241,  prius  640. — Desideratur 
notatio  temporis;  sed  ad  hunc  annum  1553  spectare,  immo  post  Augustum 
mensem  exaratam  esse  epistolam,  ex  ipsius  verbis  satis  superque  conficitur. 
Mentio  enim  in  ea  fit  de  candidato,  quem  secum  in  Lusitaniam  Borgia 
deduxit.  Porro  Borgia  «llegó  á  Coimbra  bíspera  de  sant  Bartolomé  en  la 
noche»  (epist.  672,  pag.  498)  scilicet  23  Augusti.  Ideo,  cum  sedem  fixam 
propriamque,  ubi  eam  collocemus,  non  inveniamus,  in  hunc  locum  rejicien- 
dam  existimavimus.  Cf.  Liti.  Quadr.,  t.  li,  pag.  371,  468,  473,  482. 
Vide  supra,  epist.  612,  pag.  328. 


712  Epistolae  Mixtae— 745 

cusación,  hize  que  me  confessase  todo,  lo  qual  hizo,  5''  me  dixo 
claramente  que  se  quería  yr,  y  que  no  era  para  religión.  Yo  le 
dessuadí  dello  lo  que  pude,  y  le  di  vn  dia  ó  dos  de  spacio  para  su 
determinación.  Con  todo  concluyó  á  la  postre  que  se  quería  yr. 
Yo  le  di  liçençia,  y  después,  quando  se  hubo  *  de  partir,  me  pi- 
dió con  lágrimas  que  no  lo  echasse,  y  con  todo  le  despedí,  te- 
miendo que  aquellas  lágrimas  eran  fingidas,  por  otros  semejantes 
senyales  que  en  ello  ui;  y  en  esto,  como  en  lo  demás,  temo  que 
errase.  Este  sería  de  edad  de  20  anyos.  Los  otros  dos,  vno  de 
edad  de  desiséis,  otro  de  20  anyos.  Sabían  todos  muy  poco  latín, 
y  no  más  otro,  que  avría  4  meses  que  staua  en  casa,  que  se  11a- 
maua  Fonçeca,  el  qual  tres  vezes  se  tentó  para  irse.  A  la  postre 
me  dixo  que  no  avía  de  star  en  la  Company  a,  si  no  lo  hiziessen 
saserdote,  y  que  no  tenía  de  ser  como  los  otros  laicos.  Yo  le  di 
liçençia,  quando  más  no  pude,  para  yrse.  Este,  si  me  acuerdo, 
no  tenía  latín,  y  no  fué  reçebido  en  mi  tiempo.  Los  seis  que  que- 
dan, son  saserdotes,  buenas  cosas,  y  buenos  confessores.  Vinie- 
ron de  Euora:  haurá  dos  meses  ó  más  que  entraron,  serán  de  30 
anyos  cada  vno.  Otros  dos  saben  latín  solamente,  proceden  bien, 
serán  de  edad  de  170  18  anyos  cada  vno.  Aurá  3  ó  4  meses  que 
stán  en  casa.  Llámase  el  vno  Barbosa  y  el  otro  Francisco  de 
Saa;  los  otros  dos  postreros  vinieron  de  Castilla:  el  vno  truxo  el 
P.  Francisco  consigo,  el  qual  tiene  3  anyos  de  theulogía.  Pro- 
çede  bien:  llámasse  Baltazar  Çerra,  de  edad  de  20  anyos.  El  otro 
tiene  seis  meses  de  lógica,  y  vn  anyo  de  leies;  es  buena  cosa. 
Será  de  edad  de  18  anyos.  Mandóle  el  P.  Villanueua,  de  Alcalá. 
Inutilis  filius  de  V.  P., 

f  Don  LIÃO  f 

Inscriptio:  -j-  A  nuestro  P.  Ignacio. 


*    Ms  vuo. 


1553 


7i3 


946 

JACOBUS  MIRON 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE..,  1553 

Catharina,  regina  Portugalliae,  spiritualibus  Sti.  Ignatii  exercitiis 
excolitur  a  Mirone. 

t 

Jhs. 

Fulana  ^  tomó  los  exerçiçios  del  doctor  Torres,  y  por  él 
averse  de  ir,  me  introduxo  á  my.  Dixome  ella  luego  al  prinçipio, 
que  la  ensayase,  como  si  con  nadie  uuiesse  tratado  dello,  des- 
seando  darse  muy  de  ueras  á  la  oraçión.  Hasta  aora  le  di  pocas 
meditationes.  Hize  mucho  hincapié  en  que  supiesse  hazer  bien 
el  examen  quotidiano,  y  le  di  la  forma  dél  breuemente,  como 
está  en  los  exerçiçios,  y  cada  día  lo  haze  dos  uezes;  y  toma  una 
hora  por  la  mañana  para  oraçión,  y  para  esta  hora  solamente  le 
di  el  primero  modo  de  orar  sobre  los  mandamientos,  y  con  él 
descurre  por  los  peccados  y  sentimentos,  y  valo  applicando  á 
toda  la  doctrina.  Hállasse  bien,  y  tiene  mucha  cuenta  con  esso, 
y  se  huelga  en  estremo  quando  se  la  pido,  y  voy  tres  ueces  cada 
semana  á  hablarle,  y  me  da  razón  de  todo.  Aora  se  comiença  á 
confessar  de  xv  en  xv  días,  y  de  mes  á  mes  toma  el  sacramento. 

*  Ex  originali  in  voi.  D,  unico  folio,  n.  114,  prius  768.— Ad  designan- 
dum  tempus,  quo  haec  epistola  scripta  est,  juvant  quae  tradit  PolanCUS, 
t.  m,  pag.  408-409,  n.  900,  ad  annum  1553.  «Hoc  ipso  anno  Regina  P.  Tor- 
rensem  Conimbria  accersierat,  et  ab  eo  exercitia  primae  hebdomadae  cum 
fructu  acceperat;  et  licet  libenter  ad  alia  progressa  fuisset,  quia  ille  tune 
Compostellam  properabat,  in  aliud  tempus  ea  rejecit».  Jam  ex  epist.  627, 
quam  supra  edimus,  pag.  375,  P.  Torres  17  Junii  ad  Sanctum  Felicem  ve- 
nit,  ut  hinc  Compostellam  se  conferret,  unde  Olisiponem  rediit^  Augusto 
ineunte.  Credibile  igitur  est  paulo  post^  quam  haec  gesta  sint^  epistolam  a 
Mirone  fuisse  exaratam.  Attamen,  quod  praetereundum  non  est^  Polanco, 
t.  IV,  pag.  545,  n.  I168,  adhibet  etiam  hanc  epistolam  ad  annum  1554. 

^  Alia  manus  scripsit  supra  primam  lineam:  La  regina  Catarina  di 
Portugália,  moglie  di  Già.  III. 


714  ,  Epistolar  Mixta  e— 746 

Tengo  harta  confusión  de  ver  su  diligentia  y  cuidado  que  pone 
en  aprouecharse. 

Tanbién  le  tengo  dado  las  reglas  de  descritione  spiritus,  de 
la  primera  semana,  y  la  meditaçión  del  amor  de  Dios.  Trato  con 
ella  de  la  manera  que  ella  dessea,  que  es  perfectamente,  y  así  con 
estas  meditationes  tiene  para  todo  el  año,  según  ella  dessea  ir  de 
uagar  y  saberlo  bien,  y  á  my  me  parece  así  muy  bien.  Tiene 
grande  desseo  que  fulano  '  se  diesse  á  esto.  Hágalo  V.  P.  enco- 
m.endar  mucho  á  N.  S.,  porque,  si  cayesse  en  ello,  tiene  gran 
disposición  para  ir  muy  adelante,  ultra  del  gran  prouecho  uni- 
uersal  que  se  siguiría.  Dióme  fulana  á  entender  al  prinçipio,  que 
fuesse  secreto  el  dezir  que  toma  exerçiçios,  y  aora  no  ay  quien 
no  lo  sepa.  Con  todo,  yo  de  mi  parte  no  lo  digo  á  nadie,  como 
ella  me  lo  encomendó.  Hago  cuenta  que  passe  muy  bien  la  doc- 
trina xpiana.  por  los  tres  modos  de  orar,  y  que  me  la  dé  muy 
bien  de  coro,  y  espero  en  N.  S.  que  en  esto  y  en  lo  demás  la  a 
de  fauoresçer  mucho.  V.  P.  la  ayude  en  sus  orationes.  Filius  in 
Xpo., 

Mirón. 

Inscriptio:  f  A  nuestro  P.  Ignatio. 

Alia  manu  initio  primae  paginas:  E  del  1553  o  sequente. 


'    Alia  manus  supra  hoc  verbum  scripsit:  il  re. 


INDICES 


I 

CODICES  MANU  SCRIPTI 

EX  QUIBUS  MONUMENTA  HUJUS  VOLUMINIS  DEPROMPSIMUS 

€odex  1. 

Epist.  Mixtae,  voi.  D. — In  foi.  (32cm  x  2icm)^  epistolas  com- 
plectens  266,  compactum,  cui  in  pergameno  dorso  recens  titu- 
lus,  atramento  exaratus:  «EPISTOLAE  |  MIXTAE  ]  1553.0 

Prima  epistola  sic  incipit:  «Jesusf  Maria  |  Molto  R.do  in  Chro. 
Padre  |  La  grã  et  pace  de  Chro.  nro.  S.or  sia  sempre  in  nro.  con- 
tinuo fauor' » . — Ultima  vero  absolvitur:  «De  Morbegno  alli  xxiij 
de  Octobre  1553.  |  II  s.  et  figliolo  indegno  |  Andrea  Gualua- 
nello.» 

Volumen  hoc  coagmentatum  fuisse  ex  diversis  monumentis 
hinc  inde  sparsis,  in  unum  corpus  collectis,  satis  superque  indicai 
varia  et  praepostera  numerorum  series,  quibus  olim  folia  distin- 
guebantur.  Recentissime  vero  epistolae,  continuo  ordine,  rubri 
coloris  stilo,  numerantur. 

Codicem  hunc  magni  faciendum  esse,  vel  inde  patet,  quod  mo- 
numenta in  eo  contenta  ferme  omnia  autographa  sunt:  quaedam 
originalia. 

Si  quae  vero  transumpta  inveniantur,  aut  de  quorum  certa 
origine  suspicio  suboriri  potest  (paucissima  quidem  sunt),  ea 
transumpta  coaeva  certe  apparent,  et  ex  chartae  plicaturis,  si- 
gilli vestigiis  aut  aliis  externis  signis  ad  eos,  quibus  inscribuntur, 
missa  fuisse  abs  dubio  videntur. 

Scripturae  ratio  varia  et  multiplex  est,  pro  scribentium  mul- 
ti tudine  et  varietate:  accurata  nihilominus  fere  semper.  Charta 


7i6  Indices 

item,  si  pauculas  excipias  epistolas  prae  vetustate  attritas,  in 
bono  usu  ac  statu  servata. 

Ini  tio  voluminis  duo  folia  minoris  magnitudinis,  non  nume- 
rata, praefiguntur  epistolis;  quorum  primum  indicem  generalis- 
simum  auctorum  epistolarum  continet  sub  titulo:  «Epistolae  Anni 
1553.»:  alterum  folium  purum  est. 

Codex 

Episi.  Mixtae,  voi.  E.  In  foi.  (32cm  x  2icm)  cui  titulus  re- 
censin  dorso:  «EPISTOL.  |  MIXTAE  |  1553-54.« 

Continet  epist.  209,  serie  continua  numeratas,  haud  ita  pri- 
dem,  prout  videtur.  Priores  146  epist.  lapideo  rubri  coloris  stilo 
recensentur;  posteriores  vero  stilo  etiam  lapideo,  sed  coloris  ni- 
gri.  Olim  non  una  fuit  numerorum  series  foliis  singulis  inscripta, 
praecipue  in  initio  voluminis:  in  progressu  vero  ordo  numerorum 
servatus  apparet. 

Initium  primae  epist.  est:  «f  |  111. mo  et  Eccmo.  Fe.  ]  Essen- 
done stato  nouamente  commesso...» 

Finis  ultimae:  «De  Lixbona  á  los  xi  dias  dei  mes  de  Setiem- 
bre de  1554.  I  Obedientíssimo  hijo  y  indigno  |  sieruo  in  Xpo.  de 
V.  P.,  I  Johán  Nuñez.» 

Quemadmodum  superius,  sic  etiam  praesens  volumen  ex  di- 
versis  hinc  inde  dispersis  monumentis,  in  unum  collectis,  coa- 
lescere  videtur.  Caeterum  quae  de  ilio  diximus,  ea  huic  quoque 
conveniunt:  utriusque  voluminis  monumenta  ejusdem  pretii  sunt: 
charta  vero  hujus  saepe  deterior:  aliquot  epistolae  atramente  cor- 
rosae,  aliquot  detritae  vetustate  et  usu. 

Folia  quatuor  epistolis  anteponuntur.  Secundum,  quod  caete- 
ris  longe  crassius  est,  hunc  habet  titulum:  «Epistolae  Mixtae  | 
1553-1554.»  Tertium  et  quartum  folium  indicem  auctorum  epi- 
stolarum exhibet. 

Codex  3. 

Epist.  Mixtae,  voi.  C. — Hoc  voi.,  ex  quo  epistolae  aliquot 
heic  eduntur,  jam  a  nobis  descriptum  est,  Epist.  Mixtae,  t.  11, 
pag.  884,  n.  2. 


Index  codicum 


717 


C'odex  4. 

Epistolae  virorum  venera bilium  e  Soc.  Jesii.  Hoc  nomine 
placuit  designare  fasciculum  epistolarum  autographarum,  quas 
vidimus  indiversis  locis  dispersas,  sine  signatura,  nec  in  unum 
corpus  coalescentes.  Hae  quidem  eam  dumtaxat  commendatio- 
nem  et  auctoritatem  habent,  quae  oritur  ex  viro,  qui  litteras  exa- 
ravit  aut  subscripsit.  Ideo  quae  a  nobis  afferuntur,  utpote  auto- 
graphae  et  a  viris  probatae  fidei  subscriptae,  v.  gr.  P.  Petro  Diaz, 
Epist.  Mixtae,  t.  iii,  pag.  375,  ac  Balthasare  Diaz,  ibid.  pag.  639 
et  710,  in  pretio  sunt. 

Codex  5. 

Epistolae  diversorum.  In  fol,  (32cmX2icm)  sine  signatura 
nec  inscriptione  in  dorso:  non  compositum  ncque  assutum. 

Est  collectio  monumentorum  136,  olim  sine  ullo  ordine,  nunc 
chronotaxi,  etsi  non  perpetuo  adhibita,  dispositorum.  Unde  haec 
monumenta  extracta  sint,  nos  quidem  fugit:  putamus  tamen  non 
omnia  uno  in  loco  asservata  olim  fuisse.  Numerorum  enim  notae, 
quas  folia  aliquot  praeferunt,  indicant  ea  monumenta  diversorum 
voluminum  partem  sive  membrum  extitisse.  Numeri  autem,  qui- 
bus  nunc  epistolae,  non  folia,  distinguuntur,  recentissimi  quidem 
sunt,  utcumque  stilo  lapideo  appositi. 

Caeterum  haec  folia  volantia  magni  sunt  pretii,  sive  nomina 
auctorum,  sive  monumentorum  characteres  inspiciantur, 

Etenim  magna  hujus  codicis  pars  autographa  aut  originalis 
est.  Quod  quidem  jure  affirmamus,  quia  ipsi  ea  cum  aliis  eorum- 
dem  auctorum  genuinis  monumentis  sedulo  contulimus,  atque 
ejusdem  omnino  manus  esse  hàec  nostra  conspeximus. 

Harum  vero  epistolarum  auctores  viros  esse  non  contemnen- 
dae  auctoritatis,  viderunt  jam  quicumque  monumenta  superius 
posita  legerint,  in  quibus  haec  signatura  Epist.  diversorum  usur- 
pata est.  Et  quidem,  si  de  nostris  agitur,  nomina  Alphonsi  Bar- 
reto, Antonii  Soldevila,  Annibalis  Coudreto,  aliorumque  socio- 
rum  recurrunt;  sin  autem  de  externis,  Philippi  II,  Ferdinandi  I, 


7i8  Indices 

Joannis  de  Vega,  Theodosii  de  Bragança,  etc.,  nomina  obver 
santur. 

Demum,  quod  maxime  iis  monumentis  auctoritatem  et  fidem 
conciiiat,  saepe  in  eisdem  apparent  sigillum  cereum  atque  vesti- 
gia alia,  quae  satis  demonstrant  illa  tabellariis  fuisse  commissa. 

Charta  plerumque  integra,  uno  alterove  folio  exceptis,  usu 
attritis:  litterarum  characteres  varii,  nec  inelegantes. 

Primum  monumentum  hujus  codicis,  quod  ad  annum  1538 
spectat,  sic  exorditur:  «In  Dei  nomine  Amen.  Anno  Domini 
M.DXXXVIII,  tempore  Sanctissimi  Domini  nostri,  Domini  Pau- 
li...»  Illud  edidimus  supra,  Epist.  Mixtae,  t.  i,  pag.  16-17, 
annot.  2,  quod  vide  sis. 

Ultimum  vero,  quod  est  instrumentum  sive  «testimonium  vi- 
carii  parmensis  quod  D.  Hieronymus  Domenech  sua  sponte,  non 
deceptus,  adhaesit  PP.  Petro  Fabro  et  Jacobo  Laynez,  27  Janua- 
rii  1540»  absolvitur  his  verbis:  «Datum  Parmae  in  Episcopali 
Palatio,  die  XXVII  mensis  Januarii  MDXL.  |  Marcellus,  Vic.s  | 
Christophorus  de  Turre,  not.s»  Hoc  habes  editum  in  Cartas  y 
otros  escritos  del  B.  P.  Pedro  Fabro,  t.  i,  pag.  401. 

Caeterum  hic  codex  a  nobis  pag.  278  designatus  est  littera  M. 

Codex  6. 

Epist.  Communitatum. — Describitur  supra,  Epist.  Mixtae, 
t.  I,  pag.  602,  n.  4. 

Codex  y. 

Epist.  Principum. — Descriptus  supra,  Epist.  Mixtae,  ibid., 
n.  5. 

Codex  H. 

Epist.  Cardinalium. — Ejus  descriptio  facta  est  in  eodem 
voi.  I,  pag.  601-602,  n.  3, 

Codex  9. 

Litterae  Quadrimestres .  Notitiam  hujus  codicis,  quatuor 
voi.  in  foi.  complectentis,  habes  in  Epist.  Mixtae  t.  11,  pag.  885- 
887,  n. 


Index  ljbrorum 


II 

AUCTORES  ET  LIBRI 

QUORUM  TESTIMONIA  IN  HOC  VOLUMINE  PROFERUNTUR 

Abranches,  Joaquim  dos  Santos.  Fontes  do  direito  ecclesiastico  Portu 

guez.  I  Summa  do  Biillario  Portuguez.  Coimbra,  1895. 
Alcázar,  P.  Bartholomé,  S.  J.  Chrono- Historia  de  la  Compañía  de  Je 

SÚS,  en  la  Provincia  de  Toledo... — Tom.  i-ii.  Madrid,  1710. 
Alt  AMURA,  R.  P.  Ambrosius,  O.  P.  Bibliotheca  Dominicana,  ab  Ordinis 

constitutione  usque  ad  annum  1600.  Romae,  M.dc.lxxvii. 
Antonio,  Nicolaus.  Bibliotheca  hispana  nova,  sive  Hispanorum  scripto- 
rum,  qui  ab  anno  MD.  ad  mdclxxxiv  floruere,  notitia.  Tom.  i-ii.  Matriti, 
MDCCLXXXIII-MDCCLXXXVIII. 
Bartoli,  P.  Daniello,  S.  J.  Degli  uomini  e  de'  fatti  della  Compagnia  di 

Gesw.— Memorie  istoriche.  Inter  ejus  opera,  voi.  xxxv.  Torino,  1847. 
— Dell'  istoria  della  Compagnia  di  Gestì.  L'  Italia..  Torino,  1825. 
Biografia  eclesiástica  completa...  redactada  por  una  reunión  de  eclesiásti- 
cos y  literatos.  Tom.  i-xxx.  Madrid,  1848-1868. 
BiZARi  Petri,  sentinatis.  De  universo  ReipubL  Geniiensis  statu  et  admini- 

stratione  perbrevis  dissertatio.  Lugduni  Batavorum,  MDCCXXV. 
Borgia,  Stus.  Franciscus,  quartus  Gandiae  Dux  et  Societatis  Jesu  praepo- 

situs  generalis  tertius.  Tomus  i.  Matriti,  1894. 
Braunsberger,  P.  Otto,  S.  J.  Beati  Petri  Canisii  Societatis  lesu,  epistti- 

lae  et  acta.  Voi.  i.  Friburgi  Brisgoviae,  mdcccxcvi. 
Burgos,  D.  A.  de.  Blasón  de  España.  Reseña  genealógica  y  descriptiva 
de  la  Casa  Real,  la  Grandeza  de  España  y.  los  títulos  de  Castilla. 
Tom.  l-vii.  Madrid,  1853-1862. 
Cambiaci,  Giovacchino.  Istoria  del  regno  di  Corsica.  Tom.  i,  11.  mdcclxx. 

— Ubinam  opus  editum  sit,  non  dicitur. 
ClACONlUS,  R.  P.  M.  Alfonsus,  Biacensis,  O.  P.  Vitae  et  gesta  Stimmo- 

riim  Pontifcum.  Romae,  mdci. 
Ferreras,  Don  Juan  de...  Historia  de  España,  Syglo  XVT,  Parte  Decima- 
tercia.  Madrid,  m.dcc.xxiv. 
Franco,  P.  Antonius,  S.  J.  Synopsis  Annalium  Societatis  Jesu  in  Lusi- 
tânia, Ab  Anno  1540  usque  ad  Armum  1725.  i  voi.  Augustae  Vindeli- 
corum  et  Graecii,  M.DCC.xxvi. 
Gachard,  M.  Don  Carlos  et  Philippe  II.  Tom.  i-ii.  Bruxelles,  i863. 
Gams,  R.  P.  D.  Pius  Bonifacius,  O.  S.  B.  Series  Episcoporum  Ecclesiae 

Catholicae.  Ratisbonae,  1873. 
Govantes,  Don  Angel  Casimiro  de.  Diccionario  geográfico-historico  de 
España,  por  la  Real  Academia  de  la  Historia.  Sección  il.  Comprende 
la  Rioja  ó  toda  la  provincia  de  Logroño  y  algunos  pueblos  de  la  de 
Burgos.  Madrid,  1846. 


720 


Indices 


Granada,  V.  P.  Fray  Luis  de,  O.  P.  Vida  del  Arzobispo  D.  Fr.  Bar- 
tolomé de  los  Mártires,  inter  opera  el.  illius  viri,  t.  vi.  —  Madrid 
MDCCLXXXViii,  por  D.  Pedro  Marín. 

Hinojosa,  Ricardo  de.  Los  despachos  dela  diplomacia  pontificia  en  Es- 
paña. Memoria  de  una  misión  oficial  en  el  archivo  secreto  de  la  santa 
sede...  publicada  de  real  orden.  Tom.  i.  Madrid,  1896. 

Ignacio  de  Loyola,  San,  Fundador  de  la  Compañía  de  Jesus.  Cartas. 

Tom.  l-VI.  Madrid,  MDCCCLXXIV—MDCCCLXXXIX. 

— Constitutiones  Societatis  Jesu  latinae  et  hispanicae  cum  earum  declara- 
tionibus.  Matriti,  1892. 

Litterae  Quadrimestres  ex  universis ,  praeter  Indiam  et  Brasiliam,  locis, 
in  quibus  aliqui  de  Societate  Jesu  versabantur,  Romam  missae. 
Tom.  I-IV.  Matriti,  1894-1897. 

Madoz,  Pa<icua.\.  Diccionario  geográjico-estadístico-histórico  de  España  y 
sus  posesiones  de  Ultramar.  Tom.  i-xvi.  Madrid,  1848-1850. 

MaRINIS,  Hieronymi  de,  patricii  genuensis.  Gemía  sive  Reipubl.  Genuen- 
sis  compendiaria  descriptio.  Lugduni  Batavorum,  mdccxxv. 

Martínez  AñíBARRO  y  Rives,  Don  Manuel.  Intento  de  un  Diccionario 
biográfico  y  bibliográfico  de  Autores  de  la  provincia  de  Burgos...  Obra 
premiada  por  la  Biblioteca  nacional.  Madrid,  1889. 

Monumenta  histórica  Societatis  Jesu.  Videantur  suis  locis  Polanco;  Lit- 
terae Quadrimestres;  Nadal;  Borgia. 

Moroni,  Gaetano.  Dizionario  di  erudizione  storico-ecclesiastica  da  S.  Pie- 
tro sino  ai  nostri  giorni.  Voi.  i-ciii;  Indices,  Voi.  J-vi. — In  Venezia, 
tipografia  Emiliana,  1840-1879. 

Muñoz,  Andres.  Viaje  de  Felipe  segundo  á  Inglaterra.  Impreso  en  Zara- 
goza en  1554.  Madrid,  mdccclxxvii. 

Muro,  Gaspar.  Vida  de  la  princesa  de  Eboli.  Madrid,  1877. 

Nadal,  P.  Hieronymus,  S,  J.  Epistolae  ab  anno  1^46  ad  l^yy.  Tom.  i.  Ma- 
triti, 189S. 

Nieremberg,  P.  Juan  Eusebio,  S.  J.  Vida  del  Santo  Padre  y  gran  Sier- 
vo de  Dios  el  B.  Francisco  de  Borja...     Madrid,  1644. 

Nonell,  Jaime,  S.  J.  La  Santa  Duquesa.  Vida  y  virtudes  de  la  Vene- 
rable y  Excelentísima  señora  doña  Luisa  de  Borja  y  Aragón,  Condesa, 
de  Ribagorza  y  Duquesa  de  Villahermosa.  Madrid,  1892, 

NuÑez  de  Castro,  D.  Alonso.  Historia  eclesiástica  y  seglar  de  la  muy 
noble  y  muy  leal  ciudad  de  Guadalaxara.  Madrid,  1653. 

Orlandini  P.  Nicolaus,  S.  J.  Historiae  Societatis  Jesu,  pars  prima  sive 
Ignatius.  Antverpiae,  M.DCXX. 

Palatio,  lo.  I.  V.  D.,  Gesta  Pontificum  romanorum...  Voi.  l-v.  Venetiis, 
m.dc.lxxxvii-m.dc.lxxxx  . 

Panzano  Jbañez  de  Aoyz,  D.  José  Lupercio.  Anales  de  Aragón  desde  el 
año  1540  hasta  el  año  1558.  Zaragoza,  1705. 


•  In  edit.  barcinonensi,  facta  18S2,  titulus  est  hujusmodi:  '■^Hechos  políticos  y  reli- 
giosos del  que  fué  Duque  quarto  de  Gandía,  Virey  de  Cataluña  y  después  tercero 
general  de  la  Compañía  de  Jesús,  Bto.  Francisco  de  Borja,,, 


Index  librorum 


721 


PiRRi  Rocchi,  Abbatis  Netini,  etc.  Siciliae  sacrae  volunten  priinum ,  no- 
titias  Ecclesiarum  trium  Metropolitanarum  Panormitanae ,  Messanen- 
sis  et  Monteregalensis...  com/)Zec^eHS.  In  opere,  cui  titulus:  Thesaurus 
Antiquitatiim  et  Historiar um...  digeri  coeptus  cura  et  studio  Joannis 
Georgii  Graevii...  Lugduni  Batavorum,  mdccxxiii. 

Polanco,  P.  Joannes  Alphonsus  de,  S.  J.  Vita  Ignatii  Loiolae  et  rerum 
Societatis  Jesu  historia.  Chronicon  Societatis  Jesii.  Tom.  i-vi.Matriti, 
1894- 1898. 

Reiffenberg,  Fridericus,  S.  J.  Historia  Societatis  Jesu  ad  Rhenuni  infe- 

riorem.  Tom.  i.  Coloniae  Agrippinae,  m.dcclxiv. 
Sainz  de  Baranda,  D.  Pedro.  Noticia  de  los  españoles  que  asistieron  al 

Concilio  de  Trento.  Madrid,  1846.— In  opere:  Colección  de  Documentos 

inéditos  para  la  historia  de  España,  tom.ix. 
Salazar  Y  Castro,  D.Luisde.  Historia  genealógica  de  la  Casa  de  Silva. 

Tom.  i-il.  Madrid,  1685. 
Sangrador  Vítores,  Dr.  D.  Matías.  Historia  de  la  Muy  Noble  y  Leal 

Ciudad  de  Valladolid...  Tom.  i-ii.  Valladolid,  1851-1854. 
Sousa,  Antonio  Caetano  de.  Historia  genealogica  da  Casa  Real  Portu- 

gueza.  Tom.  i-xii; Froixas, Tom. [1- vi.  Indices,  tom.i.  Lisboa,  M.DCC.XXXV 

— m.dcc.xlix. 

Sousa,  Fr.  Luiz  de.  Annaes  de  El  Rey  dom  João  terceiro.  Lisboa,  1844. 
Sousa  Amado,  Jose  de.  Historia  da  Egreja  Catholica  em  Portugal, 

no  Brasil  e  nas  possessões  portuguezas.  Tom.  i-ix.  Lisboa,  1870-1877. 
Steinhuber,  Andreas,  S.  J.,  cardinalis.  Geschichte  des  Collegium  Ger- 

manicum  Hungaricum  in  Rom.  Tom.  i-ii.  Freiburg  im  Breisgau,  1895. 
Tellez,  P.  M.  Balthazar      S.  J.  Chronica  da  Companhia  de  lesv  na 

Provinda  de  Portvgal.  Primeira  parte.  Lisboa,  M.DC.xxxxv;  Segvnda 

parte,  m.dc.xlvii. 

TouRON,  R.  P.  A.,  O.  S.D.  Histoire  des  hommes  illustres  de  V  Ordre 
de  Saint  Dominique . . .  Tom.  l-vi.  A  Paris,  m.dcc.xliii— m.dcc.xlix. 

Ughellus,  R.  d.  Ferdinandus,  O.  Cisterc,  Italia  sacra,  sive  de  Episcopis 
Italiae.  edit.  2.*  VoL  i-x.  Venetiis,  MDCCXVii— MDCCXXii. 

Vztarroz,  Dr.  Jvan  Francisco  Andrés  de,  et  Dormer,  Dr.  Diego  Josef. 
Progressos  de  la  Historia  en  el  Rey  no  de  Aragon  y  elogios  de  Gero- 
nimo Zvrita,  sv  primer  coronista.  Zaragoça,  1680. 

[Velez,  Josephus  M.'*,  S.  J.]  Cartas  y  otros  escritos  del  B.  P.  Pedro  Fa- 
bro, de  la  Compañía  de  Jesus,  primer  compañero  de  San  Ignacio  de 
Loyola.  Tom.  i.  Bilbao,  1894. 

Villanueva,  P.  Jaime.  Viaje  literario  á  las  iglesias  de  España.  Tom.  1- 
XXII. — Tom.  i-v  edidit  frater  auctoris,  Joachim  Laur.  Villanueva.  Ma- 
drid, imprenta  real,  l8o3-l8o6. — Tom.  vi-x  edidit  ipse  auctor.  Valencia, 
imprenta  de  Olivares,  1821. — Tom.  xi-xxn  edidit  Academia  Historiae. 
Madrid,  imprenta  de  la  Real  Academia  de  la  Historia,  1850-1852. 

*  Sic  auctoris  noraen  in  prima  operis  parte:  in  secunda  vero  parte  inscribitur 
P.  M.  Balthezar  Telles:  in  opere  tandem,  quod  ídem  auctor  edidit,  '^Historia  geral  de 
Ethiopia„  Balthezar  Tellez. 


Epístolas  Mistae,  tom.  ni. 


46 


722 


Indices 


III 


EPISTOLARUM  AUCTORES 

Numeri  paginas  indicant . 

Acevedo,  P,  Gaspar,  S.  J.,  6ii. 
AcHiLLis,  P.  Paulus  de,  S.  J.,  400. 
Adriaenssens,  P.  Adrianus,  S.  J., 


257,  558. 

Alva,  Julianus,  episcopus  portale- 

grensis,  64. 
Alvarez  del  Aguila,  P.  Ferdi- 

nandus,  S.  J.,  106,  l32,  537. 
Anriques,  P.  Franciscus,  S.  J.,  355. 
Araoz,  P.  Antonias  de,  S.  J.,67, 

555,  567,  594,  665,  671. 
Ariminensis  con  ventas,  254,  467, 

sodalitas  Sti.  Hieronymi,  112,  435. 
Bairros,  P.  Michael  de,  S.  J.,  507, 

646. 

Barma,  P.  Joannes  Bta.  de,  S,  J., 
587,  708. 

Barreto,  P.  Alphonsus  *,  S.  J.,  19, 

278,  322,  372,  411. 
Bastiae  senatas  ac  populas,  182; 

cives,  197,  198. 
Bragança,  Theotonius  de,  S.  J., 

139. 

Bustamante,  P.  Bartholomaeus  de, 
S.  J.,  274,  490,  539,  570,  704. 

BuSTORO,  Quiricus  de,  185. 

Canal,  Petrus,  S.  J.,  673. 

Carrillo,  P.  Didacus,  S.  J.,  120, 
407. 

Casini,  P.  Joannes  Philippus,  S.  J., 
io3, 

Cesari,  Octavianus,  S.  J.,  402. 
Climente  ,  Michael ,  protonotarius 

Aragoniae,  448. 
Córdoba,  P.  Antonias  de,  S.  J., 

284. 

Corso,  P.  Fr.  Simon,  O.  S.  F., 
109. 

Corte,  P.  Fr.  Joannes  de,  O.  S.  F,, 


minister  provincialis  in  Corsica, 
89, 210. 

Coudreto,  P.  Annibal  de,  S.  J., 

489,  523,  569. 
Coudreto  et  Doménech,  Hier. 

S.  J.,678. 
CuviLLON,  P.  Joannes,  S.  J.,676. 
Días,  P.  Petrus,  S.  J.,  375. 
DÍAZ,  P.  Balthasar,  S.  J.,  639,  694, 
710. 

Doménech,  P.  Joannes  Hierony- 

mus,  S.  J.,  150,  236,  269,  520,  615, 

661, 700, 7o3, 
Doménech, P.  Hier.  et  Coudreto, 

Annibal,  S.  J.,  678. 
Doménech,  Petras,  abbas  de  Vila- 

bertrán,  416,  455. 
Doria,  Lambas,  Corsicae  guberna- 

tor,  188,  190,  194. 
Enriques,  P.  Leo,  S.  J.,  i3o,  266, 

328,  711. 

Estrada,  P.  Franciscus  de,  S.  J  , 
21,  282, 324,421,  468, 478,577,642. 

Fernandes,  P.  Urbanus,  S.  J.,  2o3. 

Ferrarese,  P.  Albertus,  S.  J.,  512, 
6x3. 

Fiamengo,  Petrus,  S.  J.,  38o. 
Galvanellus,  P.  Andreas,  S.  J., 

413,  552,565,  635. 
Gamero,  P.  Joannes,  S.  J.,  3x8. 
Gestì,  P.  Joannes,  S.  J.,  533,  658. 
Girardin,  P.  Desiderius,  S.  J.,  264, 

532,  560,  582,  614,  654. 
Godinho,  P.  Emmanuel,  S,  J.,176, 

178,464. 

Gomes  de  Montemayor,  P.  Em- 
manuel, S.  J.,  3i,  46. 

Gonçalves  da  Camara,  P.  Ludo- 
vicus,  S.  J.,  3i,  46. 


1  Paires  a  nobis  vocantur  Barreto  aliique,  etsl,  cum  dederlnt  epistolas,  Dondutn 
essent  sacerdotes,  propterea  quod  non  multo  post  sacerdotio  aucti  sunt. 


flÑüEX  AUCTORL 


723 


González,  P.  Joannes,  S.  J.,  135. 
Gou,  Antonius,  S.  J.,  11  r,  212,  246, 

288,  526,  561,  607,  63o. 
Grato,  Joanninus,  199. 
Gropellus,  P.  Gaspar,  S.  J.,  58. 
GuRREA,  Franciscus  de,  gubernator 

Aragoniae,  450. 
GuTTANO,  P.  Joannes,  S.  J.,  553. 
GuzMÁN,  P.  Didacus  de,  S.  J.,  625. 
GuzMÁN,  P.  Didacus  et  Loarte, 

P.  Gaspar,  S.  J.,  392. 
Helmi,  P.  Caesai-,  S.  J.,  351. 
Joannes  III,  rex  Portugalliae,  99, 

loo,  loi. 

Kessel,  P.  Leonardus,  S.  J.,  95, 

125,  23o,  276,  581. 
Landinus,  P.  Silvester,  S.  J.,  88, 

114,  165,  201,  225,  228,  3o8,  317, 

338,  343,  345,  369,  384,  394,  423, 

431,  453. 

Lanoy,  P.  Nicolaus  de,  S.  J.,  142, 

4o3,  584,  648. 
Leernus,  P.  Philippus,  S.  J.,  475, 

687. 

Loarte,  P.  Gaspar,  S.  J.,  122. 
Loarte,  P.  Gaspar  et  Guzmán, 

P.  Didacus,  S.  J.,  392. 
Lopes,  P.  Emmanuel,  S.  J.,  353. 
Lopez,  Didacus,  439. 
Luna,  Petrus  de,  510. 
MAFFEO,Bernardinus,cardinalis,234. 
Mascarenhas,  Petrus,  516. 
Mercurianus,  P.  Everardus,  S.  J., 

77,  97,  255- 
Mirón  P.  Jacobus,  S.  J.,  205,  224, 

297,  36i,  396,  713. 
Modesto,  Joannes  Bta.,  473. 
MoRBENiENSiScommunitas,  119,632; 

respublica,  633. 
MORONUS,  Joannes,  cardinalis,  145, 

433. 

Natale,  Joannes,  261. 
Natale  et  Pacellus,  315. 
Ochoa,  navarrus,  P.  Michael,  S.  J., 
207. 

Olave,  P.  Martinas,  S.  J.,  441, 446, 
471. 


Olivrrius,  P.  Bèrnardùs,  S;  J  ',293, 
346. 

Pacellus  et  Natale,  315. 
Pallavicina,  Jacoba,  334,  382. 
Palmius,  P.  Franciscus,  S.  J.,  146, 

222,  290,  299,  3o2,  33o,  691. 
Pelletarius,  P.  Joannes, S.  J.,208, 

286, 434. 

Pino,  Antonius  Franciscus  del,  152. 
Pozo,  P.  Petrus  del,  S.   J.,  409, 

509,  53o,  576,  640. 
Queralt,  P.  Joannes,  S.  J.,  336, 
^388,  436. 

Rodrigues,  P.  Franciscus,  S.  J., 
52. 

Rojas,  P.  Franciscusde,  S.  J.,  427. 
RomAn,  P.  Alphonsus,  S.  J.,  219, 
481. 

Romei,  Sebastianus,  S.  J.,  127, 148, 
154. 

Romena,  Vincentius,  S.  J.,  i36. 
Sa,  Emmanuel,  S.  J.,  419. 
Salazar,  P.  Gaspar,  S.  J,,  656. 
Santi  de  Mara,  Jacobus,  186. 
Santini,  Petrus,  580,  685. 
Sequera,  Hieronymus,  484. 
Sevillano,  P.  Petrus,  S.  J.,  429, 
Silveira,  P.  Gundisalvus  de,  S.  J., 
652. 

Suarez,  P.  Cyprianus,  S.  J.,  320. 
Tablares,  P.  Petrus  de,  S.  J.,  81, 
349,  590. 

Taliacarne,  Joannes  Franciscus, 
195. 

Tassis,  Matthaeus,  181 . 

Textor  (Weber),  Urbanus,  episco- 

pus  labacensis,  588. 
TiBURTiNA  communitas,  71. 
'TiSEo,  Joannes  Bta.,  71. 
Torres,  P.  Michael  de,  S.  J.,  25, 

155- 

Ugoletti,  P.  Elpidius,  S.  J.,  386. 
ValderráBANO,  P.  Joannes  de,  S.  J. , 
102. 

Vega,  Elisabeth  de,  511. 
Vega,  Joannes  de,  i34,  605,  623 
682,  684. 


724 


Indices 


Villanueva  ,  P .  Franciscus  de ,  S .  J . ,     Vinck  ,  P .  Antonius ,  S .  J . ,  367 . 
459.  Viola,  P.  Joannes  Bta.,  S.  J.,  3f  r. 

IV 


LOCI  UNDE  EPISTOLAE  MISSAE  SUNT 


Abula,  537. 

Ariminum,  112,  254,  435,  467,  471, 
473. 

Barcino,  336,  388,  436,  533,  553, 

658,  708. 
Bassanum,  58. 

Bastía,  71,  88,  89,  109,  114,  148, 
152,  154,  165,  182,  185,  186,  188, 
190,  194,  195,  197,  198,  199,  201, 
210,  225,  228,  261,  3o8,  3i5,  3i7, 
338,  369,  384,  423,  431,  453. 

Bjbona,  269,  367,  510,  511. 

BoNONiA,  146,  222,  290,  299,  3o2, 
33o,  691 . 

Brandum,  304. 

BuRGi  (Burgos),  21,  106,  i32,  282, 
324,  409,  421,  439,  468,  478,  509, 
53o,  576,  577,  611,  625,  640,  642. 

Caesar  AUGUSTA,  219, 427, 448, 481 . 

Capraria,  394. 

Cardo,  343,  345. 

Centumcellae,  127. 

Colonia  Agrippina,  95,  125,  23o, 
276,  581. 

Complutum,  67,  81,  II i,  120,  139, 
274,  349,  353,  407,  459,  656,  665, 
671. 

Concha,  419. 

CoNiMBRiCA,  52,  i3o,  155,  176,  178, 
266,  297,  328,  711. 

CORDUBA,  539,  570,  704, 

Cremona,  334,  38o,  382,  386, 
Cus  AGO,  433. 

Ebora,  19,  278,  322,  372,  411,  507, 
646. 

Ejea  de  los  Caballeros,  450. 
Eugubium,  512,  6i3. 


Ferraría,  208,  286,  434. 

Florentia,  3ii  . 

Graecium,  181. 

LovANiUM,  257,  558. 

Luca,  580,  685. 

Matritum,  212,  246,  288. 

Messana,  io3,  489,  520,  523,  569, 

605,  615,  623,  661,  678,  682,  684, 

700,  703. 
Methymna  Campi,  429. 
mons  regalis,  346,  484. 
Morbenium,  119,  4i3,  552,  565,632, 

633,  635. 
Mutina,  475,  687. 
Neapolis,  150,  673,  676. 
Novaría,  145. 
Ognatum,  122,  207,  284. 
Olisipo,  25,  3i,  46,  64,  99,  100,  loi, 

2o3,  205,  224,  320,  355,  36i,  396, 

490,  516,  652,  713. 
Origliano,  91,  98,  160. 
Ostia  Tiberina,  i36. 
Panormus,  134,  236,  293,  400,  402^ 
Perusia,  77,  97,  255,  441,  446. 
Roma,  234. 

Sanctus  Columbanus,  62. 
Sanctus  Felix  (San  Fins),  375, 464. 
TiBUR,  24,  264,  532,  560,  582,  641, 
654. 

Valentia  Edetanorum,  3i8,  587, 

639,  694,  710. 
Vallisoletum,  iL2,  135,  526,  555, 

561,  567,  590,  594,  607,  63o. 
Venetiae,  341 . 

Vienna  Austriae,  142,  403,  584, 

588,648. 
Vilabertrán,  416,  455, 


V 


INDEX 

PERSONARUM  MAXIME  ET  LOCORUM 

Numeri  paginas  designant . 


A 

Abbas  methymnensis,  v.  Ruiz  de  la 
Cámara . 

— de  Salas,  v.  Jiménez  de  Miranda. 
— vallisoletanus,  v.  Enriquez  et  Vi- 
llarroel. 

Abbatia  Stae.  Crucis,  prope  Eugu- 
bium,  ^42. 

Abranches,  P.  Joachim  dos  Santos, 
S.  ].,  script.,  26. 

Abula  (Avila),  opp.,  l33,  290,  469, 
480;  ejus  episc,  v.  Alava  et  Es- 
quivel, Didacus;  Societatis  colle- 
gium  inchoatum,  v.  [Alvarez  de] 
Aguila,  P.  Ferdinandus. 

Acevedo,  aliis  Acebedo,  Azebedo 
(quod  de  sequentibus  etiam  intel- 
ligendum  est),  Didacus  de,  495. 

Acevedo,  Elvira  de,uxor  praeceden- 
tis,  495. 

Acevedo,  P.  Gaspar  de,  S.  J.,  do- 
mus  burgensis  incola,  470,  509,  it 
Pintiam,  579;  Burgis  Ignatio  scri- 
bit,  611,  612. 

Acevedo  et  Pimentel ,  Didacus  de,  27. 

Acevedo  et  Pimentel,  Hieronymus 
de,  frater  superioris,  27. 

Acevedo  et  Zúñiga,  Alphonsus  de, 
III  comes  de  Monterey,  ab  aliis 
dictus  Alphonsus  de  Fonseca  et 
Acevedo,  collegium  compostella- 
num  S.  J.  instituere  cogitat,  27; 
de  eo  cum  P.  Mich.  de  Torres 
agit,  375  et  seqq.;  aedes  offert  So- 
cietati,  379;  v.  36,  599,  601,  63o. 

Acevedo,  Zvmiga  et  Ulloa,  Hierony- 
mus de ,  filius  praecedentis ,  co- 
mes IV  de  Monterey,  27,  28. 

Achilljs,  P.  Paulus  Ant.  de,  S.  J., 


exercitia  spiritualia  tradit,  239;  cu- 
ram scribendi  Ignatio  a  P.  Domé- 
nech  accipit,  273;  expetitur  ab 
Elisabeth  de  Vega,  357;  quid  ege- 
rit  cum  Octaviano  Cesari,  400  et 
seqq.;  ut  Perusiam  veniat,  opta- 
tur,  446. 

Adjacium  (Ajacçio),opp.  et  dioec.  in 
Corsica,  193;  episcopus,  v.  Ber- 
nardi de  Luca,  Bta. 

Adler,  sive  Adlerus,  P.  Jonas,  S.  J,, 
648. 

Adriaenssens,  P.  Adrianus,  S.  J., 
233;  277,  278,  558;  in  templo  prin- 
cipe Lovanii  confessiones  audit, 
258;  professionis  suae  memoriam 
renovare  publice  non  vult,  258, 
259;  ejus  mater,  259. 

Africa,  606. 

Agobino,  Joannes  Antonius,  S.  J., 
scholasticus,  342, 

Agrigentum  (Girgenti ,  in  textu  Gior- 
gento),  opp.,  238. 

Aguila  ,  Alphonsus  dei ,  sequentis 
frater,  497. 

Aguila,  Antonius  dei,  episcopus  za- 
moíensis,  497,  498, 

Aguila,  P.  Ferdinandus  dei,  S.  J., 
V.  Alvarez  dei  Aguila. 

Ajaccio,  opp.  et  dioec.  v.  Adjacium. 

Alava  et  Esquivel,  Didacus,  episco- 
pus abulensis,  528. 

Alba,  dux  de,  v.  Alvarez  de  Tole- 
do, Ferdinandus. 

Albertus  P.,  S.  J.,  Roma  in  Siciliam 
navigans,  137. 

Alburquerque,  dux  de,  v.  Cueva, 
Beltranus  de  la. 

Alcala,  vel  Alcalá  de  Henares,  v. 
Complutum. 


736 


Indices 


Alcázar,  P.  Bartholomaeus  de,  S.  J., 
script.  27;  emendatur,  i3o,  l3l. 

Alcozaba,  monast.  in  Lusitânia,  323. 

Alebium,  opp.,  634. 

Alemania,  v.  Germania. 

AIentejo,opp.,excolitur  aMirone,36. 

Aleria,  dioecesis  in  Corsica;  ejus  vi- 
carias, 189,  192,  227;  263,  371;  epi- 
scopus  ,  V.  Pallavicini  ,  Petrus 
Frane . 

Ales,  Alexander  de,  O.  S.  F.,  v.  Ha- 
les. 

Alexander  VI,  p.  m.,  82. 
Algarbiensium  episç, ,  v.  Mello  et 

Castro. 
Alicante,  opp.,  v.  Alone, 
Aloisius,  quidam  sacerdosBononiae, 

223. 

Alone  (Alicante),  opp.,  459, 460, 554 , 
708. 

Altamura,  Fr.  Ambrosius,  O.  P., 
script.,  645. 

Alva,  Julianus  de,  episc,  portale- 
grensis ,  postea  mirandensis ,  hi- 
spanus ,  43  ;  collegium  Societatis 
cupit  institui,  43;  Patrem  Gonçal- 
ves da  Camara,  Romam  proficiscen- 
tem,  laudat,  64,  65;  Societatem 
extollit,  66. 

Alvares,  P,  Gonsalvus,  S.  J.,  con- 
fessarius  novitiorum,  329, 

Alvarez,  P.  Joannes,  S.  J,,  deinde 
Joannes  Paulus  dictus,  602. 

Alvarez  del  Aguila,  P.  Ferdinan- 
dus,  S.  J.,  domus  burgensis  inco- 
la, 22,  23,  106;  Ignatii  responsum 
exspectat  de  gymnasio  Societatis 
Abulae  instituendo,  l33;  Abulam 
adit,  ibique  versatur,  290,  422, 
469,  470,  480,  509,  528;  quo  in 
statu  res  abulenses  sint,  declarat, 
537,  579- 

Alvarez  de  Toledo,  Ferdinandus, 

dux  de  Alba,  536. 
Alvarez  de  Toledo,  Joannes,  O .  P., 

cardinalis,  archiepisc.  compostel- 

januç,  378. 


Alvito,  opp.;  huic-  Roniani  Ignatius 
redit,  24. 

Alvoredo,  Sti.  Martini  de,  coeno- 
bium,  53,  56. 

Amberes,  opp.,  v.  Antuerpia. 

Ancona,  opp. ,  288. 

Ancona  (opp.  aut  cognomen?),  Au-  " 
gustinus  de,  S.  J.,  273. 

Andalucía,  v.  Baetica. 

Andreas,  Stus.,  apost.,  170. 

Anglia  (in  textu  Inglaterra),  regio,, 
536;  condonatio  poenarum  con- 
cessa orantibus  pro  Angliae  con- 
versione, 655;  regina,  v.  Maria. 

Annibal,  M. ,  474. 

Anriques,  P.  Franciscus,  S.  J.,  olisi- 
ponensis  incola,  36;  narrat  quid 
Simon  Rodrigues,  ex  Aragoniax 
redux,  egerit  in  Portugallia,  355', 
et  seqq.;  Patri  Polanco  scribit,466. 

Ansalone,  Petrus  de,  vicarius  cardi-- 
nalis  mamertini,  661. 

Antoninus,  Stus.,  682. 

Antonio,  Nicolaus,  script.,  644. 

Antonius,  eremita,  60. 

Antonius,  filius  Ludovici,  principisi, 
lusitani,  prior  do  Crato  (vel  de 
Cerato),  privatim,  cum  nostris  stu- 
det,  20,  412,  508,  647. 

Antuerpia (Araberes,  Anvers),  opp., 
51,  53- 

Aquinas,  Stus.  Thomas;  O.  P.,  ejus 
Sianma  iheologica  docetur,  20. 

Araceli,  templum  in  urbe,  477. 

Aragón,  Bartholomaeus  Sebastianus 
de,  sacrae  quaesitor  fidei,  episco- 
pus  pactensis  (de  Pati)  socios  po- 
scit,  271;  seminarium  clericorum 
cupit  institui,  272. 

Aragon  (in  textu  Aragão)  Catharina 
de,  504. 

Aragón,  Elisabeth  de,  ducissa  del 
Infantado,  215. 

Aragón,  Ferdinandus  de,  archiepi- 
scopus  caesaraugustanus,  infensus 
Societati,  428,  452,  482,  527. 

Aragón  et  Gurrea,  Anna  de,  ducis- 


Index  rerum 


727 


sa  de  Medina  Sidónia,  528;  Bor- 
giam  Hispalim  evocai,  705. 

Aragón  et  Gurrea,  Martinus  de,  co- 
mes de  Ribagorza,  dux  de  Villa- 
hermosa,  602,  705. 

Aragonia,  regnum,  et  provincia  So- 
cietatis  Jesu  (Aragón)^  216,  251, 
568,  595,  665,  668. 

Aragoniae  gubernator ,  v.  Gurrea, 
Franciscus. 

— prorex,  v.  Petrus  Martínez  de  Lu- 
na et  Didacus  Hurtado  de  Men- 
doza. 

— protonotarius,  v.  Climente,  Mi- 
chael. 

Araoz,  P,  Antonius  de,  S.  J.,  prae- 
positus    castellanae  provinciae, 
Complutum  venit  ac  Bto.  Avila 
scribit,  67;  de  sociorum  paucitate 
dolet,  68,  69;  Compiuti,  fausta 
omnium  acclamatione ,  conciona- 
tur.  III,  112;  a  cardinali  Poggio 
Matritum  arcessitur,  112;  eo  se 
confert,  120,  121;  rumoribus  com- 
motus,  ex  Lusitânia  perlatis,  Pa- 
trem  Villanueva  mittit,  rem  ex- 
ploraturum,  156;  Araoziifacta  nar- 
rantur,  212  et  seqq.;  gubernacula 
provinciae  Aragoniae  denuo  tra- 
ctanda  suscipit ,  216;  conciones 
Matriti  habet,  217;  negat  se  ae- 
gre tulisse  quod  Simoni  Rodri- 
gues Aragoniae  provincia  fuisset 
commissa,  224;  a  Poggio  Matriti 
detinetur,  250,  251;  suam  provin- 
vinciam  lustrare  constituit,  253; 
oculis  laborat,  288;  occupationibus 
irretitur,  289;  Ognatum  ire  medi- 
tatur,  358;  Ignatii  sententiam  ro- 
gat  de  admittendis  in  Societatem 
christianis  novis,  3g2;  Ognatum 
venit  410;  concionatur,  pacemque 
conciliat,  561;  Burgis  Complutum 
transit,  509;  Vallisoleto  scribit, 
526;  vindicat  se  ab  accusationibus 
Polanci,  567  et  seqq.,  594,  595; 
çommendatitias  litteras  a  Phili- 


po  II  exposci,  judicat  non  oporte- 
re,  602;  a  fratre  Gou  defenditur  et 
lauda  tur,  608  et  seqq.;  it  Complu- 
tum, 631,656;  Patrem  Barma,  con- 
cionatorem  ,  Barcinoriem  mittit, 
639,  708;  V.  87,  107,  157,  219,  284, 
319,  326,  350,  351,  355,  366,  390, 
397,  421,  438,  469,  470,  529,  53o, 

534,  574,  577-579,  587 ,  59i ,  593, 
63o,  63i,  642,  659,  665,671. 
Archiepiscopus  bracarensis,  v.  Mar- 
tires,  Bartholomaeus  dos. 
— caesaraugustanus,  v.  Aragón,  Fer- 

dinandus  de. 
— coloniensis,  v.  Schauenburg,  Adol- 
phus von. 
— compostellanus  ,  v.    Alvarez  de 

Toledo,  Joannes,  O.  P. 
— genuensis,  v.  Sauli,  Hieronymus. 
— olisiponensis,  v.  Vasconcellos  et 

Meneses,  Ferdinandus. 
Arespard,  dominus  de,  275. 

Ariminum  (Rimini),  opp.,  112,  1x3, 
435;  ariminenses  aliquem  e  no- 
stris,sed  praecipue  Patrem  Olave, 
deposcunt ,  254,  435,  436;  de  eo 
ad  concionandum  misso  ,  gra- 
tias  Ignatio  agunt,  467;  conciona- 
tur: pie  movetur  populus  erga  So- 
cietatem, sed  collegium,  a  civitate 
oblatum,  ob  rerum  angustias  ne- 
quit  admitti,  471,  472;  nec  aedes 
familiae  Malatestarum,  254. 

Arriaga?,  Didacus  López,  440. 

Arteaga?,  Didacus  López,  440. 

Ascalino,  Antonius,  424. 

Ascensionis   coenobium  virginum 
messanensium,  v.  Messana. 

Astudillo,  Franciscus,  440. 

Athanasius,  Stus,,  140. 

Auer,  Lambertus,  S.  J.,  649. 

Augerius  (Auger),  S.  J.,  80. 

Augubium,  opp.,  v.  Eugubium. 

Augustinus,  eremita,  61. 

Auria,  Lambas  d',  v.  Doria. 

Austria,  regio,  584. 

— Carolus  de,  v.  Carolus. 


728 


Indices 


Austria,  Catharina  de,  v.  Catharina. 
— Joanna  de,  v.  Joanna. 
Avantianus,  v.  Dawant,  ErarduSj 
S.  J. 

Avenio  (Avignon),  opp.,  395. 

Aversanus,  P.  Caesar,  S.  J.,  rector 
collegii  mutinensis,  gubernationis 
pondus  in  P.  Leernu  declinat, 
475-477;  ejus  obitus  notatur,  687, 
688. 

Avila,  fraterrei  domesticae  adjutor, 
domus  burgensis  incola,  612. 

Avila,  Btus.  Joannes  de,  magister 
dictus ,  Societatis  amantissimus, 
Sto.  Ignatio  admodum  carus,  I23, 
l3i.  285,  392,  555,  556,  575,  59Ó, 
669. 

Avila,  opp.,  V.  Abula. 

Azpilcueta,  Martinus  de,  doctor  Na- 
varro vulgo  dictus,  vir  summae 
auctoritatis  in  Portugallia,  de  So- 
cietate  optime  sentiens,  298,  299, 
498,  669;  ejus  Enchiridion  ma- 
nuale legitur  Eborae,  298. 

B 

Baal,  40. 

Baetica  (Andalucía),  463,  627. 
Baeza  (in  textu  Vaeza),  opp.,  v. 
Biatia . 

Bailén,  comes  de,  v.  Ponce  de  León 
et  Guzmán,  Emmanuel. 

Bairros,  aliis  Barros, Bayrros,  P.  Mi- 
chael de,  S.  J.,  507,  646. 

Balagarium,  seu  Balegarium  (Bala 
guer),  opp.,  390. 

Balduinis  de  Barga,  Balduinus,  epi- 
scopus  marianensis,  qui  dioece- 
sim  sibi  commissam  ne  intravit 
quidem,7l,  76,  77,  88,  117,  129, 
154,  161,  162,  172,  186,  etseqq., 
228,  261,  263,  432. 

Ballagna,  opp.,  174. 

Balthasar,  S.  J.,  frater  hispanus,  Bo- 
noniae  incola,  147. 

Baptista  Sti.  Petri,  S.  J.,  moritur 
Panormi,  296. 


Barbara,  domina,  v.  Santi  de  Mara 

et  Pallavicini. 
Barbosa,  novitius,  S.  J.,  lusitanus, 

712. 

Barcino  (Barcelona),  opp.,  336;  tem- 
plum  Societatis  exaedificatur:  id 
quibusdam  prohibentibus  ne  fiat, 
jurati  civitatis  jus  nostrum  tuen- 
tur,  336,  337;  lis  componitur:  ope- 
ra proximis  navatur,  389;  orator 
aliquis  insignis  desideratur,  534; 
aegrotant  socii:  juvenis  Oliva  mo- 
ritur, 535;  ab  incepta  templi  ex- 
aedificatione  cessatum,  536;  Bar- 
cinonem  venit  Barma  concionatu- 
rus,  639;  orationes  habet  in  tem- 
pio máximo  ,  708;  quod  brevi  dis- 
cessurus  sit,  aegre  ferunt  barci- 
nonenses,  659;  inopia  domus,  658; 
V.  351,  353,  390,-408,  419,  436,  439, 
450,  460,  508,  556,  561,  595,  663, 
677,  710. 

Barduick,  Andreas  ,  canonicus  Sti. 
Gerionis,  Coloniae,  de  Societate 
bene  meritus,  234, 

Barga,  Balduinus  de,  v.  Balduinis 
de  Barga,  Balduinus. 

Barma,  P.  Joannes  Bta.  de,  S.  J., 
587;  mittitur  Barcinonem  ad  con- 
cionandum  ,  588,  639;  jucunde  in 
tempio  máximo  auditur,  658,  659, 
708;  habitis  concionibus,  Valen- 
tiam  reverti  cogitat:  id  dolent  bar- 
cinonenses,  660,  6,53;  Valentiam 
remeat,  709;  Cordubam  evocatur, 
709,  710. 

Barreto,  P.  Alphonsus,  S.  J.,  non- 
dum  sacerdos  sociis  eborensibus 
praeficitur:  quid  de  eo  judicaverit 
P,  Carneiro,  278,  279;  ad  sacros 
ordines  promovetur,  324;  sacrum 
ad  altare  fecisse  nuntiat,  374;  gau 
det  de  adventu  Patris  Nadal, 
411;  V.  19,  21,  2Ç7,  372,  540, 
571- 

Bartoli,  P.  Daniel,  S.  J.,  script, 
72,  73,  76,  109. 


Index  rerum 


729 


Bartoli,  Simon,  S.  J.,  eugubini  col- 

legii  incola,  512. 
Bassanum  (Bassano),  opp.,  58-60. 
Bastia,  opp.  Corsicae,  a  PP.  Landi- 
no et  Gomes  excolitur,  62,  relu- 
ctante vicario  marianensi,  71-77, 
8S,  89;  fructus  laboribus  respon- 
det  ,  109-111  ,  114-118;  Bastiam 
Mag.  Romei  mittitur  ab  Ignatio, 
127- l3o;  pervenit,  149;  Bastiae  se- 
natus  et  populus  testimonia  pro 
Landino  et  Gomes  deferunt,  182- 
184,  197-199;  sacerdotes  bastien- 
ses,  227;  Bastiae  capti  plures  a 
praedonibus,  3o8;  collegium  So- 
cietatis  exposcitur,  3o9,  315-317; 
falsi  rumores  contra  Societatem 
sparguntur,  338;  Bastia  Landinus 
discedit,  magno  incolarum  fletu, 
395;  V.  94,  154, 161,  i63, 167, 170, 
175,  i83,  185,  188,  190,  193-196, 
201,  225,  226,  228,  261,  3i6,  339, 
343-346;  coenobium  bastiense  de 
Zoccolanti,  128. 
Batalla,  monasterium  de  la^  20. 
Baza,  opp.,  670. 
Begulio,  Matthaeus,  171,  227. 
Begulio,  Octavianus ,  praecedentis 
filius ,  militum  centurie  ,  lauda- 
tur,  171 . 
Belgodere,  opp.,  227. 
Bellay,  Eustachius  du,  parisiensis 

episcopus,  234. 
Bellay,  Joannes  du,  cardinalis,  roga- 
tur  a  cardinali  Maffeo  ut  Societati 
parisiensi  prospiciat,  234. 
Beltran,  Antonius,  subdiaconus,  ad 
meliorem  frugem  conversus,  43l . 
Beltrán,  Stus.  Ludovicus,  valenti- 
nus,  O.  P.,  Societatis  amantissi- 
mus,  690 . 
Benavente,  comes  et  dux,  v.  Pimen- 
tel, Petrus. 
-  comitissa  et  ducissa,  v.  Herrera  et 

Velasco,  Anna. 
Benedetto  (Sauli  Casanova,  Benedi 
ctus?),  263. 


Benedictus,  Stus.,  141. 

Benedictus,  Mag.  S.  J. ,  550;  incola 
collegii  cordubensis,  563,574,  599. 

Beneditino,  vir  pius  bastiensis,  263. 

Benespera,  monasterium  Sti.  Anto- 
nii  de,  53;  ejus  petitoria  et  quae- 
stores,  55,  56. 

— Sti  Joannis,  379. 

Bentivnglio,  Marcus  Antonius,  co- 
mes de,  Societatis  amicus,  29I, 
292,  3oi,  3o3,  33o. 

Bergança,  Berganza,  v.  Bragança. 

Bergh,  Dr.  Burchardus  van  den, 
canonicus  viennensis,  Bti.  Cani- 
sii  affinis,  agit  de  promovendo  Ca- 
nisio  ad  sedem  viennensem,  4o3 
et  seqq.,  651,  652. 

Berlanga,  marchio  de,  v.  Velasco  et 
Tovar,  Joannes. 

— marchionissa,  v.  Enriquez  de  Ri- 
bera, Joanna. 

Bernardi  de  Luca,  Joannes  Bta.,  epi- 
scopus adjaciensis  (de  Ajaccio), 
ÍI7. 

Bernardinus,  474. 

Bernat  ,  Joannes  ,  alias  Queralt, 
adolescens,  S.  J.,  390,  438,  66q 

Biatia  (Baeza),  opp.,  596. 

Bibona  (Bivona,  Vibona),  opp.,  et 
collegium  Societatis  expetitum, 
238,  239,  241,  269-271,  294,  367. 

— ducissa  de,  v.  Vega,  Elisabeth  de. 

— dux,  V.  Luna,  Petrus  de. 

Bizarus,  Petrus,  script. ,  72. 

Bizcaya,  Bernardus  de,  S.  J.,  Bur- 
gis  cum  Borgia  et  sociis  Cordu- 
bam  proficiscitur,  422,  550,  574, 

^  599- 

Blosius,  Ludovicus,  abbas  liciensis 
raonasterii  O.  S.  Ben.,  Societatis 
amicus,  exercitia  Sti,  Ignatii  per- 

agit,  559- 

Bolet,  Joannes,  mercator  barcino- 
nensis,  437,  438,  534;  capit  áni- 
mos, audito  P.  Barma  concionato- 
re, 659. 

Bologna,  opp.,  v.  Bononiar 


73o 


Indices 


Bonaherba  j  panormitanus  ,  S.  J., 
273. 

Bonaventura,  Stus.,  O.  S.  F.,  179. 

Bonfigli,  Leo,  vir  pius^,  Societatis 
amans,  149,  172, 173,  226,  227,  229. 

Bonifacio,  Joannes,  S,  J.,  siculus, 
342. 

Bonifacium  (Bonifacio),  opp.,  ló8, 
171,  453,  454;  collegium  Societa- 
tis expetitur,  384;  hujus  opp.  aut 
dioec.  vicarius,  í68,  174. 

Boninsegna,  P.  Andreas,  S.  J.,  477, 
689. 

Bononia,  Hieronymus  de,  syracusa- 
nus  antistes,  monasterium  quod- 
dam  corrigit,  68 1 . 

Bononia  (Bologna),  opp.,  et  colle- 
gium S.  J.,  124,  146,  3oo,  333, 
552,  689. 

Bononienses  socii  calumnia  exagi- 
tantur:  depellitur,  223;  locus  no- 
stris  idoneus  difficile  invenitur, 
299  et  seq.;  hebraeus  quidam  ad 
Christi  fidem  adductus,  33i-333; 
frequens  populus  ad  condones 
confluit,  692;  Bononiae  collegium 
ancheranum ,  3o2 ,  33o  ;  templa, 
Stae.  Mariae  de  Gallera,  291,  292, 
3o3;  Sti.  Columbani,  291,  299,330; 
Bononiae  prolegatus,  v.  Sauli;  vi- 
carius, 33 1,  692. 

Borcardus  (Borchardus,  Brocardus), 
V.  Bergh,  Burchardus  van  den. 

Borei  (Borellus,  Borell,  Borello),  v. 
Borrell,  Joannes  Paulus. 

Borgo,  Josephus  dei,  canonicus  ma- 
rianensis,  76,  i83,  184. 

Borja,  Carolus  de,  dux  V  Gandiae, 
Sti.  Francisci  fllius,  51;  litteris 
cujusdam  viri  lacessitus,  eum  fu- 
stibus  caedi  jubet,  41,  82;  neces- 
sitatibus  circumventus,  promissis 
nequit  stare,  349;  ad  bonam  fru- 
gem  se  recipit:benevolumanimum 
erga  Societatem  ostendit,  592;  in 
Baetica  exulat,  670;  v.  664,  709, 
711. 


Borja,  Elisabeth  de,  comitissa  de 
Lerma,  Sti.  Francisci  filia,  670. 

Borja,  P.  Stus.  Franciscus  de,  S.  J., 
olim  dux  IV Gandiae,  a  JoannelII, 
lusitanorum  rege,  rogatur  ad  se 
venire,  loi  ;  exercitia  spiritualia 
Ognati  tradit,  123;  cum  laude  Bur- 
gis  concionatur,  274,  275,  282,  283, 
325;  a  lusitanis  avide  exspectatur, 
367;  Burgis  discedit,  422;  collegii 
methymnensisauspicalem  lapidem 
jacit,  43o,493;Borgiaeiterin  Lusi- 
taniam  describitur  a  Bustamante 
490  et  seqq.;  acta  Burgis,  49I; 
Methymnae  Campi,  493;  Salman- 
ticae,  493-495;  Rodericopoli,  497; 
Conimbricam  venit,  498;  conciona- 
tur et  collationes  habet,  498,  499; 
Olisipone  summis  honoribus  cu- 
mulatur  a  lusitanis  principibus: 
ejus  fructuose  acta  et  virtutes,  499 
et  seqq.,  518,  542  et  seqq.;  Villam- 
vitiosam  divertit,  550;  Cordubam 
venit  et  in  diversorium  se  recipit, 
550;  Hispalim  evocatur,  705:  mi- 
rantur,  qui  Ignatii  mentem  non  ca- 
piunt,  Borgiam  eximi  ab  obedien- 
tia  provincialis  Araoz,  557;  v.  24, 
32,  33,  35,  67,  69,  70,  81,  82,  84, 
124,  139,  284,  285,  289,  327,  349, 
350,  410,  462,  469,  479,  528,  563, 
577-579,  592,  596,  599,  602-604, 
612,626,  629,  643,  663,  669-671, 

697,709,  7",  712. 

Borja,  Henricus  de,  82. 

Borja,  Joannes  de,  Sti.  Francisci 
filius;  ex  hujus  nuptiis  cum  Lau- 
rentia  de  üñaz  et  Loyola  ansam 
calumniatores  capiunt  maledicen- 
di  Ignatio,  37;  v.  82,  83,  592, 
670. 

Borja,  Ludovica  de,  comitissa  de  Ri- 
bagorza,  ducissa  de  Villahermosa, 
Sti.  Francisci  soror  germana,  vul- 
go La  Santa  Duquesa,  526,  602, 
705- 

Borrell,  Joannes  Paulus,  S.  J.,co- 


Index  rerum 


73i 


mes  itineris  Patris  Nadal  in  Lusi- 
taniam,  3go,  496,  541 . 
Botellus  (Botelho),  P.  Michael,  S.  J., 
269. 

Bozzi,  Raphael  da,  88. 

Bracara  Augusta  (Braga),  opp.,  53; 

archiepiscopus,  v.  Mártires,  Barth. 

dos, 

Bragança,  Constantinus  de ,  Indiae 
prorex, 499. 

Bragança,  Elisabeth  de,  filia  Jacobi, 
ducis  IV  de  Bragança,  soror  con- 
sanguinea Theotonii,  S.  J  - ,  et  so- 
ror germana  Theodosii,  ducis  bri- 
gantini, vidua  Eduardi,  ducis  de 
Guimarães,  fratris  Joannis  III,  in- 
fans  Portugalliae,  500  et  seqq., 
532  et  seqq.,  653. 

Bragança,  Fulgentius  de,  prior  de 
Guimarães,  499. 

Bragança,  Jacobusde,  dux  de,  499, 

Bragança,  Jacobus  de,  clericus,  499. 

Bragança,  Joanna  de,  marchionissa 
de  Elche,  663. 

Bragança,  Theodosius  I,  dux  V  de, 
499,  508;  obviam  occurrit  Borgiae, 
ad  ipsum  advenienti,  550,  573. 

Bragança,  Theotonius  de,  S.  J.,  fra- 
ter  (ex  patre  tantum)  Theodosii, 
brigantini  ducis,  et  Elisabeth,  in- 
fantis Portugalliae,  Complutum  ex 
Lusitânia  missus  ad  studendum, 
156,  157;  amaríssima  conqueritur 
de  sociis:  Simonem  Rodrigues  ma- 
le defendit,  139-141  ;  Valentiam 
venit,  Romam  perrecturus,  272, 
273;  Barcinone  in  Portugalliam , 
abrupta  navigation^,  revolat,  508^ 
535,504,  597;  Villamvitiosam,  apud 
matrem,  diversatur,  663,  v.  351, 
499)  568. 

Bragança,  ducissa  senior,  v.  Mendo- 
za, Joanna;  junior,  v.  Elisabeth 
de  Lencastre. 

Brandão,  alias  Brandon,  Anna,  671. 

Brandão,  Antonius,  olim  fidelis  ha- 


bitus, ad  Congum,  quo  destinaba- 
tur,  non  adit,  et  a  Societate  desci- 
scit,  36,  47,  86,  140,  363;  bonorum 
suorum  donationem,  Societati  fa- 
ctam,  repetit,  177. 
Brando,  opp.,  304;  pax  inter  acérri- 
mos adversarios  constituta,  3o5, 
309. 

Brasilia  (Brazil),  regio,  29,30,  34,65, 

204,  362,  397. 
Brassica(Cools),Gerardus,S.  J.,  127; 

Lovanio  Romam  contendit,  232, 

276, 

Braunsberger  ,  P.    Otto,   S.  J., 

script.,  403-406,  584,  585. 
Brigidia,  domina,  173. 
Brissius,  alias  Brixius,  S.  J.,  incola 

viennensis,  586,  649-651. 
Brocardus  Dr.,  v.  Bergh,  Burchar- 

dus  van  den. 
Brochens,  Limburgus  ,  Gulielmus, 

147. 

Broegelmans,  alias  Broghelmans, 
P.  Cornélius,  S.  J.,  258. 

Bruersanensis,  Dr.  Adrianus,  lova- 
niensis,  258,  260. 

Bruxellae  (Bruxelles),  opp.,  536. 

Buendia,  comes  de,  v.  Acuña  et  En- 
riquez, Fridericus  (Fadrique). 

Burgi  (Burgos),  opp.,  21  ;  domus 
Societatisaedificatur,  civitatis  ma- 
gistratibus  aliquot  frustra  recla- 
mantibus,  21,  22,  I06  et  seqq.;  eo 
se  confert  Borgia,  275;  conciona- 
tur,  275,  282,  325;  domesticum  sa- 
cellum  inauguratur,  324;  in  eodem 
sacerdos  fit  Antonius  de  Córdoba 
primumque  sacrificat,  325;  orato- 
res  et  operarii  desiderantur,  327; 
aedificium  absolvitur ,  409';  bur- 
genses  pro  domo  Societatis  in 
sua  urbe  pecuniam ,  a  Gregorio 
Polanco  testamento  relictam,  cu- 
piunt,  409;  concinnantur  aedes, 
421;  Estrada  Burgis  egredi  prohi- 
betur,  611  et  seqq.;  exspectantur 
magistri,  qui  publice  doceant,  642; 


732 


Indices' 


V.  27,  69,  i32,  íS3,  i§8,  253,  284, 
289,  290,  439,  460,  464,  469,  480, 
538,  555,  556,  562,  576-578,  59Í, 
594,  600^  628,  63i,  641,  645.— 
Huerto  del  Rey^  21;  l32;  templum 
Sti.  Aegidii,  22,  275,  ac  Sti.  Lau- 
rentii,  22;  archíepiscopus,  v,  Men- 
doza, Frane,  de,  cardinalís. 

Burgos,  D.  A.,  script.,  2i3,  215,460 

Bustamante,  P.  Bartholomaeus  de, 
S.  J.,  Coraplutum  venit  ac  Tole- 
tum,  274,275;  collegii  methymnen- 
sis  descriptionem  adumbrat,  43o; 
Borgiam,  in  Portugalliam  eun- 
tem,  comitatur:  ejus  iter  et  acta 
scribit,  490  et  seqq.,  539  et  seqq.; 
narrationem  absolvit  eorum ,  quae 
in  Portugallia  Borgia  gesserat, 
570"573;  Cordubam  cum  ipso  ad 
diversorium  venit:  Montillam  se 
confert,  574;  submisse  de  se  judi- 
cat,  705;  sacerdotium  suum  in  uti- 
litatem  sociorum  complutensium 
vult  transferre,  707;  v.  289,  410, 
422,469,598,599,666. 

Bustor  (Bustoro),  Quiricus,  vir  Opti- 
mus bastiensis,  Societatis  ac  im- 
primis Landini  amans,  94,  99, 170, 
185,  186,  227. 

Butinono,  Joannes  Maria,  episc. 
Sagonae,  117. 

C 

Cacanaro,  Joannes,  472. 

Caesaraugusta  (Zaragoza),  opp.,et 
domus  S.  J.,  219;  ex  navata  cum 
proximis  opera  fructus  spiritualis 
colligitur,  220,  221;  nostris  amici 
favent,  adversarii,  domui  et  tem- 
plo aedificandis,  sese  opponunt, 
221,  427-429,  448-451;  et  frequen- 
tem sacramentorum  usum  impro- 
bant,  483;  v.  526,  527,  705,  706; 
caesaraugustanus  archiepiscopus, 
v.  Aragón,  Ferdinandus;  guberna- 
tor,  v.  Aragoniae  regnum;  mona- 
sterium  Stae.  Engratiae,  O.  S. 
fiier.,  429. 


Calabria,  regi&.;  673. 

Calagurris  (Calahorra),  opp. ,  124, 
274,  275,  389;  episc,  V.  Diaz  de 
Lugo,  Joannes  Bern. 

Calaroni,  Ailtonius  de,  164. 

Caloyro,  Antoninus,  485. 

Cambiagi,  Joachim,  script.,  62,  63, 
i63;  394,  424,  425. 

Campeggi,  Thomas,  episcopus  fel- 
trensis  (de  Feltre),  3oi . 

Canal,  Petrus,  S.  J.,  272,  438,  553, 
554;  navigat  in  Italiam,  658,  673. 

Cánariae  Prior,  Toletí,  Societatis 
amans,  529. 

Canisius,  Otho,  frater  Bti.  Petri,, 
Viennam  ad  nostros  venit,  651;  re- 
mittitur  ad  suos,  652. 

Canisius,  Btus.  P.  Petrus,  S.  J.,  143, 
592,  651,  652;  acriter  refutat  vo- 
lentes  illum  ad  sedem  viennensenu 
promotum,  4o3  et  seqq.;  in  colle- 
gium  archiducale,  rogante  Ferdi- 
nando rege,  immigrat,  585;  con- 
ciones  habet  adpopulura,  649;  the- 
ologiam  tradit,  650 . 

Canisius,  Mag.  Theodoricus,  Bti.  Pe- 
tri frater,  vir  optimus,  Societatí 
copulatur,  651, 

Cano,  Fr.  Melchior,  O.  P.,  canarien- 
sis  episcopus,  Exercitia  spiritua- 
lia  Sti.  Ignatii  oppugnai ,  666; 
episcopatum  canariensem  dimittit, 
672. 

Canobio,  Joannes  Francíscus ,  col- 
lector  in  Lusitânia,  26. 

Cañete,  marchio  de,  v.  Mendoza, 
Petrus. 

Capella  (Chapelle),  P.  Maximilianus, 

S.  J.,6l2. 
Capo  d'Istria,  dioec,  v,  Justinopo- 

lis. 

Capocorso,  opp.,  a  P.  Emm.  Lopes 
sacris  laboribus  excultum,  62,  94, 
114,  162,  186,  228,  3o5,  394. 

Capraria,  insula,  62,  166,  167,  226, 
3o8,  3lo;  lustratur  a  Landino,  385, 
394,  395. 


Index  rerum 


733 


Caraffa,  Joannes  Petrus,  olim  episc. 
theatinus  (Chieii),  postea  archie- 
pisc.  neapolitanus  ac  cardinalis, 
demum  pontifex  maximus,  Paulus 
IV,  72;  alumni  S,  J.  cur  a  non- 
nullis  perperam  vocentur  theati- 
ni,  72. 

Cárdenas  et  Pacheco,  Bernardinus, 
dux  de  Maqueda,  a  15  Febr.  1553 
prorex  valentinorum  ,  Societatis 
fautor,  42,  273,  710. 

Cárdenas  et  Velasco,  Bernardinus, 
praecedentis  filius  ,  marchio  de 
Elche,  273,  663. 

Cardinalis  burgensis,  v.  Mendoza, 
Frane,  de. 

—  compostellanus  ,  v.  Alvarez  de 
Toledo,  Joan. 

— de  la  Cueva,  v.  Cueva,  Barthol. 
de  la, 

—  Sti.  Clementis,  v.  Cicada,  Joann. 
Bta. 

— perusinus,  v. Corna,  Fulvius  de  la. 
Caravajal,  P.,  S.  J.,  v.  Caivajal. 
Cardo  Piccola  ,  opp. ,  lustratur  a 

Landino,  343-346. 
Cardoso ,  frater  conimbricensis ,  S .  J . , 

267. 

Carinthius,  Hermes,  648. 

Carleval,  alias  Charleval,  Bernardi- 
nus, 392,  556. 

Carneiro,  alias  Carnero,  P.  Mel- 
chior, S.  J.,  29;  Ebora  discedit, 
19;  quid  judicet  de  Alphonso  Bar- 
reto, 279;  rector  collegii  olisipo- 
nensis  creatur,  297,  329;  Ludovi- 
cum  principem  adit  vocatus,  32 1; 
socius  datur  Simoni  Rodrigues^ 
Romam  misso,  32o,  362,  366,  397, 
398,  408;  Compiuto  transit,  459, 
460,  divinitus  e  turcarum  manibus 
liberatur,  554. 

Carolus  V,  imperator  Germ.,  Hisp. 
rex,  3o,  278,  450,  460,  536,  540, 
605;  in  Belgium  se  confert,  259; 
non  probat  matrimonium  Ludovi- 
ci, Portugalliae  principis,  cum 


Maria,  regina  Angliae,  quam  filio, 
Philippo  II,  destinat,  $36;  confes- 
sarius,  V.  Soto,  Petr.  ;  Regia, 
Joan.;  concionator  Matriti,  247. 

Carolus,  princeps  Hispaniae,  Philip- 
pi  II  filius,  218. 

Carrillo,  P.  Didacus,  S.  J.,  120,  407, 
656. 

Carvajal,  P.,  S.  J.,  319,  695,  696; 
caecutit  Valentiae,  710. 

Carvalho,  Petrus,  499. 

Casabianca ,  Petrus  Paulus  della, 
i63,  174. 

Casa  la  Reina,  opp.,  69,  81 ,  561. 

Casanova  Sauli,  Benedictus,  v.  Sau- 
li  Casanova. 

Casini,  P.  Joannes  Philippus,  S.  J., 
bona  sua  Societati  cedit,  104, 105; 
v.  239,  662. 

Casta,  opp.;  curio  sive  parochus  da, 
l63,  164,  188. 

Castella  (Castilla),  regio,  ac  provin- 
cia S.  J.,  3o,  33,  52,  84,  86,  156, 
356,  358,  36i,  390,  456,  535,  568, 
577,  578,  594,  595,  ^^69,  712. 

Castella  (Castilla),  Maria  de,  504. 

Castellá^  Petrus,  697. 

Castello,  Andreas,  655. 

Castello,  Laurentius,  tiburtinus,  So- 
cietatis fautor,  583,  654,  655. 

Castiglione,  Joannes  Bta.,  71 . 

Castiglione,  opp.,  165. 

Castilla,  Sanctius  de,  postea  dictus 
Ambrosius,  495,  496. 

Castro,  Brianda  de,  domina  de  Mie- 
res et  Mandayona,  469. 

Castro  et  Osorio,  Beatrix,  comitissa 
de  Lemos,  460. 

Castro  Pinós,  Francisca,  ducissa  vi- 
dua  Gandiae,  710. 

Catalaunia  (Cataluña),  regio,  216, 
251,417. 

Catena,  P.  Joannes,  S.  J.,  v.  Ca- 
thena. 

Catharina,  Lusitaniae  regina,  fau- 
trix  et  veluti  mater  Societatis,  re- 
liquias sanctorum,  ab  Ignatio  mis- 


734 


iNDrCES 


sas,  devote  suscipit^  29;  recte  de 
nostris  rebus  judicat,  37;  v.  42, 
43,  500,  528,  541,  544;  Ignatii 
commentationibus  exercetur,  7l3. 

Catharina,  Ferdinandi  I  filia,  404. 

Catharinus,  alias  Catherinus,  Am- 
brosius, O.  P.  ,  archiepiscopus 
Compsae,  655,  668,  669,  672. 

Cathena,  alias  Catena,  P.  Joannes, 

S.  j.,277. 

Cavaller,  Onuphrius,  S.  J.,  Valen- 
tiae  moriens,  collegium  valenti- 
num  scribit  heredem,  3ig. 

Cazador,  Jacobus,  episcopus  barci- 
nonensis,  437,  639;  Patrem  Barma 
concionantem  grato  animo  audit, 
658,  659,  708. 

Centellas,  alias  Centelles,  Gaspar, 
vir  nobilis,  Carolum  de  Borja  litte- 
ris  lacessit,  41 . 

Centelles  et  Folch,  Maria  Magdale- 
na, ducissa  V  Gandiae,  Caroli  de 
Borja  uxor,  711. 

Centumcellae  (Civitavecchia),  opp., 
127-129. 

Carda,  Anna  de  la,  mater  Hurtado 
de  Mendoza,  comitis  de  Melito, 
469,  562. 

Cerda,  Ignigus  de  la,  dominus  de 
Mieres  et  Mandayona,  469. 

Cerda,  Joannes  de  la,  dux  de  Medi- 
naceli,  249,  289. 

Çerra  (Serra  vel  Sierra?)  Balthasar, 

S.  j.,712. 

Cervini,  Alexander,  frater  Marcel- 
li II,  443. 

Cervini,  Marcellus,  cardinalis  Stae. 

Crucis,  natus  in  Monte  Fario,  sed 

dictus  ex  Monte  Politiano,  vir  in- 

tegerrimus,  fautor  Societatis,  pon- 

tifex  maxìmus,  orbi  vix  ostensus, 

152,  154,  170,  175,  198,  441-444, 

447,  514,  515- 
Cervini,  Romulus,  frater  Marcelli, 

443. 

Cesari,  Octavianus,  alias  Octavius, 
S.  J.,  parentibus  insalutatis,  na- 


vem  ignotus  conscendit  :  sociìs, 
Neapoli  in  Siciliam  tendentibus, 
sese  adjungit,  241;  renuit  ad  pa- 
rentes reverti,  400  et  seqq.;  cau- 
sas hujus  rei  affert,  402;  constan- 
tia sua  patrem,  illum  repetentem, 
devincit,  489  et  seq.;  ejus  mater, 
241. 

Cesari,  Petrus  Nicolaus,  Octaviani 
pater,  secretarius  ducis  de  Monte- 
leone,  241,  401;  victus  constantia 
filli,  gaudet  quod  in  Societate  hic 
perseveret,  489  et  seqq. 

Chavero,  incola  conimbricensis,268: 
e  Societate  dimissus,  328. 

Chivello,  opp.,  673,  676. 

Christophorus,  mag.  in  collegio  li- 
liensi  Lovanii,  559. 

Ciaconius(Chacón)  Alphonsus,O.P., 
script.,  191,  192. 

Cicada,  Joannes  Bta.,  cardinalis  Sti. 
Clementis,  191-193,  343. 

Cifuentes,  comes  de,  v.  Silva,  Joan- 
nes. 

Cinthia,  alias  Cynthia,  Lucia,  pia 
matrona  tiburtina,  de  Societate 
bene  merita,  molestiis  afficitur, 
265. 

Cisteró,  P.  Ludovicus,  660. 

Civitas  Roderici  (Ciudad  Rodrigo), 
opp.,  497,  498,  540;  episcopus,  v. 
Ponce  de  León,  Petrus. 

Civitavecchia.,  opp,  v. Centumcellae, 

Claret  (in  textu  Clarete),  Joannes, 
mercator  barcinonensis,  437. 

Clemens,  aliis  de  San  Clemente, 
Joannes,  S.  J.,  pie  moritur,  525. 

Clementis,  Sti.,  cardinalis,  v.  Cica- 
da, Joannes  Bta. 

Climente,  alias  Clymente,  Michael, 
protonotarius  Aragoniae,  cardina- 
li Poggio  Societatem  commendat, 
448-450. 

Coenobium  Sti.  Antonii  de  Bene- 
spera,  53. 

— Ascensionis,  raessanense,  v.  Mes- 
sana. 


Index  rerum 


735 


— Sti.  Francisci,  hastíense,  19Ò. 

— Sti.  Joannis  de  Longovares,  52. 

— Sti.  Martini  de  Alvoredo,  53. 

Cogordanus,  P.  Pontius,  S.  J.,  57- 

Colonia  (Koln),  opp.,  95;  optant  co- 
lonienses  Societatem  civitatis  jure 
donari:  curio  Stae .  Columbae  ad- 
versatur,  126;  morbo  civitas  oppri- 
mitur,  23l;  magister  noster  quid 
apud  colonienses  significet,  23i, 
277;  civitas  commovetur  quorum- 
dam  candidatorum  in  Societatem 
ingressu,  233;  Societas  Jesu  bene 
audit,  276,  277;  V.  288,  559,  582, 
651;  coloniensis  archiep.,  v.  Scha- 
uenburg,  Adolphus  von. 

Columbanus,  Stus.,  castellum,  63, 
64,  185,  186. 

Comaclum  seu  Comaculum  (  Co- 
macchio),  opp.;  episcopus,  v.  Ros- 
setti. 

Comes  de  Bailéu,  v.  Ponce  de  León 
et  de  Guzmán. 

—de  Benavente,  v.  Pimentel,  Pe- 
trus. 

— de  Cifuentes  ,  v.  Silva  ,  Joan- 
nes  de. 

— IV  de  Feria,  v.  Fernández  de  Cór- 
doba, Petrus. 

— V  de  Feria,  v .  Suárez  de  Figue- 
roa, Gomus. 

— de  Luna,  v.  Quiñones,  Claudius. 

—de  Melito,  v.  Hurtado  de  Mendo- 
za, Didacus. 

—de  Monterey,  v.  Acevedo  et  Zú- 
ñiga,  Alphonsus. 

—de  Morata,  v.  Martínez  de  Luna, 
Petrus. 

—de  Ribagorza,  v.  Aragón  et  Gur-  ' 
rea,  Martinus. 

Comittissa  de  Lemos,  v.  Castro  et 
Osorio,  Beatrix. 

— d:  Melito,  v.  Silva,  Catharina. 

— de  Monterey,  v.  Velasco  et  To- 
var, Agnes. 

— de  Osorno,  v.  Velasco,  Maria. 

—de  Ribagorza,  v.  Borja,  Ludovica. 


Commo,  opp.,  414,  636. 

Complutum  (Alcalá  de  Henares), 
opp.,  et  collegiumS.  J.;  eo  se  con- 
fert  Araoz,  67;  templi  exaedifica- 
tio  omittitur:  sacellum  fit,  122; 
aegrotat  Simon  Rodrigues,  139- 
141;  Araoz  concionatur,  24Ó;  op- 
pidi  facies  in  melius  mutata,  247; 
transit  Nadal,  Portugalliam  ver- 
sus, 354;  plures  ignatianis  exerci- 
tiis  excoluntur:  socii  ad  iter  roma- 
num  accinguntur:  aestivi  calores, 
407,  408;  socii  aliquot  Romam  pro- 
ficiscuntur^  459;  sacellum  absolvi- 
tur:  pia  opera,  656,  657;  plures 
Societatis  candidati,  657;  v.  87, 
III,  120-122,  l3i,  158,  178,  206, 
212,  217,  250,  252,  253,  274,  276, 
289,  353,  356,  460,  464,  469,  493, 
526,  527,  534,  554,  5Ó2-564,  568, 
577,  593,  595,  5^6,  599,  608,  63i, 
Ò43,  669,  673,  705,  707,  709. 

Compostella  (Santiago  de  Compos- 
tela), opp.,  27;  collegium  S.  J. 
inibi  instituendum  ad  maturita- 
tem  hoc  quidem  anno  non  venit, 
28,  36,  49;  graves  a  quibusdam 
Societati  conditiones  apponuntur, 
375,  378,  599,  601,  63o,  642,  7i3; 
compostellanus  archiepiscopus  et 
cardinalis,  v.  Alvarez  de  Toledo, 
Joannes. 

Concha  (Cuenca),  opp.,  121,  419, 
420,  459-461;  eo  socii  aliquot  com- 
plutenses aestivis  caloribus  mi- 
grant,  408. 

Congum,  regio,  36. 

Conimbrica  (Coimbra),  opp.,  et  col- 
legium S.  J.;  eo  venit  Torres,  35; 
diverberatio  publica  a  sociis  per 
urbem  facta,  50;  huc  se  confert 
Mirón,  297;  Borgia  socios  conim- 
bricenses sermone  et  exemplis 
recreat,  498,  499,  541;  v.  32-34,  36, 
40,  43,  45,  46,  49,  51,  52,  57,  85, 

160,  178,  179,  279-281,  299,  322, 

323,  359,  365,  397,  399,  417,  456, 


736 


Indices 


457;  496,  497>  539,  647,  663,  ó68, 
711,  7i3;  conimbricensis  episco- 
pus,  V.  Soares,  Joannes;  rector, 
V.  Godinho,  Emm.; Enriques,  Leo. 

Conspeanus,  Joannes,  S.  J.,  Vien- 
nam  mittitur,  257. 

Coppula,  Petrus,  Iò3,  606. 

Córdoba,  P.  Antonius  de,  S.  J., 
submisse  de  se  judicat,  284;  gra- 
tias  agit  Ignatio  ob  indicta  sacra 
pro  fratre  demortuo,  285;  Burgis 
fit  sacerdos,  et  primam  hostiam 
litat,  325-327;  quid  de  ejus  primo 
sacro  Ignatius  notaverit,  325,  410; 
it  Cordubam  ,  422  ;  Methymnae 
adest  in  inauguratione  futuri  col- 
legii  exaedificandi,  43o;  v.  69,  70, 
463,  469,  480,  527,  550,  563,  564, 

574,  578,599- 
Córdoba,  Bernardinus  de,  marchio 

de  Priego,  540. 

Córdoba,  Joannes  de,  vir  magnae 
exspectationis,  decanus  ecclesiae 
cordubensis,  551,  574,  575,  63i; 
Borgiam  suis  aedibus  amice  exci- 
pit,  574;  mira  hujus  viri  mutatio 
et  amor  erga  Societatem,  706,707. 

Corduba  (Córdoba),  opp.,  et  colle- 
gium  S.J.,  agitur  de  gymnasioibi 
instituendo,  67,  l3o,  289,  422;  eo 
pergit  Villanueva,  462;  et  alii,469, 
480;  et  tandem  Borgia,  497,  527- 
529,  550,  563,  571  et  seqq.,  596, 
600,602,  6o3,  608,  611,  628-631, 
642-644,  663,  670,  671;  eo  vocatur 
Barma,  709,  710. 

Corna,  Fulvius  de  la,  cardinalis  pe- 
rusinus,  78;  professionem  P.  Eve- 
rardi  Mercuriani  accipit,  97,  so- 
ciis  perusinis  domum  designat, 
255,  256;  Perusium  venit,  444,445. 

Corna,  Hippolytus,  ex  archidiácono 
cathedralis  ecclesiae  a  Julio  III 
episcopus  creatur,  256. 

Corsica,  insula,  exculta  a  PP.  Lan- 
dini  et  Gomes,  62,  94,  114,  Ii8, 
128,  154  et  seqq.,  160,  lól,  165- 


174,  182,  197-199,  202,  222,  226, 
229,  3o5,  3i5-3l8,  339;  praedonum 
incursione  turbatur,  385,  424;  ma- 
gistratus  Corsicae  omnes  bienna- 
les,  118;  Corsicae  gubernator,  v. 
Doria,  Lambas. 

Corso,  Fr.  Simon,  O.  S.  F,,  guar- 
dianus  coenobii  bastiensis,  88,  98; 
Patrum  Landini  et  Gomes  praedi- 
cat  virtutum  exempla  et  frugiferos 
labores,  109,  118. 

Cortesia,  Constantia,  dieta  cavaliera 
Cortesia,  476. 

Corte,  vel  Corti,  Joannes  de,  mi- 
nisterprovincialis  O.  S.  F.  in  Cor- 
sica, Societatis  amicus,  88;  opera 
Landini  collaudat,  89,  90,  118,210, 
211,  338. 

Coster,  alias  Custos,  Costerus,  P. 
Franciscus,  S.  J.,  mechliniensis, 
127;  Lovanio  Romani  proficiscitur, 
232,  276. 

Coudreto,  alias  Codretus  (du  Cou- 
drey),  P.  Annibal,  S.  J.,  489,  520; 
acta  ad  mamertinum  collegium 
spectantia  scribit,  523-525,  569, 
661,  678  et  seqq.,  700. 

Coudreto ,  vel  Codretus  (du  Coudrey), 
P.  Ludovicus,  S.  J.,  Annibalis  fra- 
ter,  rector  collegii  fiorentini,  77. 

Coutiño,  (Coutinho),  Petrus,  671. 

Couvillon,  Joannes,  v.  Cuvillon. 

Cremona,  opp.,  38i,  386,  387. 

Croce,  Joannes  de  la,  episcopus  ti- 
burtinus,  144. 

Croce,  Lucius  de  la,  S.  J.,  italus, 
Valentini  collegii  incola,  639. 

Cubelles,  Dominicus,  prior  syracu- 
sanus,  episcopus  melitensis,  col- 
legium S.  J.  vult  Melitae,  664. 

Cuesta,  Dr.  Andreas,  postea  episco- 
pus legionensis,  Societatis  fautor, 
668. 

Cueva,  Bartholomaeus  de  la,  cardi- 
nalis, 24,  350,  353,  555,  óol.  . 

Cueva,  Beltranus  de  la,  dux  de  Al- 
burquerque,  prorex  Navarrae,207. 


Index 

Cueva,  Henricus  de  la,  555,  556. 
Cumbertus ,    theologus  lovanien- 
.  sis,  258. 

Cuvillon  (Covillonius,  Couviglion, 
etc,saepe  JoannesFlander  dictus), 
P.  Joannes,  S.  J.,  438,  553,  554; 
Barcinone  in  Italiani  navigai,  658, 
673,  675,676. 

Cynthia,  Lucia,  v.  Cinthia. 

n 

Dachuerliis,  Franciscus,  S.  J.,  276; 
V.  seq. 

Daghverlies,  Franciscus,  S.  J.,  233. 

Darogio,  Carolus,  alibi  Rogio,  Caro- 
lus  da,  314. 

Dawant  (Avantianus) ,  P.  Erardus, 
S.  J.,  143,  649. 

Deodatus,  Guerricus,  S.  J.,  mori- 
tur,  3l3. 

Delphensis,  Antonius  Andreas,  589. 
Dias,  P.  Petrus,  S.  J  ,  olirti  lusita- 

norumprocuratorinurbe,  32;Com- 

postellam  cum P.Torres  petit,  375. 
Diaz,  P,  Balthasar,  S.  J.,  valentinis 

dat  operam,  205,  273,  639,  ^94: 

696,  710. 

Díaz  de  Lugo,  Joannes  Bernardus 
(Bernal),  episcopuscalagurritanus, 
soctos  expetit,  124;  Borgiam  evo- 
cat,  274;  V.  289,  561,626,  628,629. 

Dies,  P.  Balthasar,  S.  J.,  in  Indiam 
solvit,  205. 

Dirsius  (Dyrsius),  Joannes,  S.  J., 
Viennae  concionatur,  649. 

Doménech,  Angelica,  soror  P.  Hie- 
ronymi,  663, 

Doménech,  P.  Hieronymus,  S.  J., 
in  Siciliam  cum  sociis  ab  Ignatio 
mittitur,  provincialis  futurus,  l36 
et  seqq.;  Neapolim  pervenite  150; 
Bibonam  accedit,  inde  Panormum 
reversurus,  236;  Montemregalem 
adit;  locum  collegio  instituendo 
eligit,  269,  270;  Patribus  Nadal  et 
Mirón  idoneus  videtur,  qui  Aethio- 
piae  patriarcha  renuntietur,  394; 

EpISTOLAE  MixTAE,  TOM.  III. 


RERUM  737 

mamertinam  probationis  domum 
comparat,  520-524;  statum  coe- 
nobii  Ascensionis  describit:  quid 
fieri  possit  ad  redintegrandam  di- 
sciplinam, 615  et  seqq.;  rationem 
liberandiPatremGuttano  proponit, 
7o3,  v.  105,  151,  294,29^,347,  348, 
401,487,  510,  511,  569,  570,  591, 
607,640,  661,  664,  675,  678-683, 
699.  700. 

Doménech,  Petrus,  genitor  P.  Hie- 
ronymi,  640. 

Doménech,  Petrus,  abbas  de  Vila- 
bertrán,  Valentiam  e  Portugallia 
venit,  319;  Barcinonem  cum  or- 
phanis  lusitanis  ingreditur,  588, 
389;  in  abbatiam  suam  se  recipit: 
amare  conqueritUr  de  Patribus 
Torres  et  Mirón,  416  et  seqq., 436, 
437;  vindicat  se  ab  iis,  quae  ei  at- 
tribuuntur:  rursus  de  Mirón  et 
Torres  conqueritur,  455  et  seqq., 
534,  ò6o. 

Dominicus,  frater,  S.  J.,  Bononiae 
incola,  147. 

Dominicus,  Stus.  (S.  Domnino),  lo- 
cus  Garfagnanae,  3 12,  315. 

Donatus,  Aelius,  grammaticus,  524;, 

Doria  (D'Oria),  Antonius,  454, 

Doria,  Jacobus,  227. 

Doria,  Joannetinus,  118,  424. 

Doria  (D'Oria),  Lambas,  Corsicae 
gubernator,  64-71 , 73, 128, 149,  i63, 
167,  174,  3io;  testimonium  ponti- 
fici máximo  reddit  pro  PP.  Landi- 
ni  et  Gomes:  dolet  de  malis,  qui- 
bus  insula ,  pastorum  negligentia, 
scatet,  188-190;  indicat Ignatio  cur 
aliqui  in  Landinum  et  Gomes,  a 
pontifice  missos,  invehantur,  190- 
193;  in  laudem  Landini  et  Gomes 
cardinali  Cicada  scribit,  I94;lgna- 
tii  litteras  desiderat,  338,  343,  345. 
Draguth,  pirata,  115,  118,  166,  202, 
424. 

Drepanum  (Trapani,  in  textu  Trapa- 
na), opp.,  238, 

47 


738 


Indices 


Ducissa  de  Bibona,  v.  Vega,  Elisa- 
beth de. 

— Frías,  V.  Velasco  et  Aragon,  Ju- 
liana. 

— Infantado,  v.  Aragón,  Elisabeth. 

—  de  Medinasidonia,  v.  Aragón  et 
Gurrea,  Anna. 

—  de  Monteleone,  241. 

de  Villahermosa,  v.  Borja,  Ludo- 
vica de. 

Dueñas,  Rodericus  de,  Societatis 
fautor,  43o,  493. 

Dux  de  Alburquerque ,  v.  Cueva, 
Beltranus  de  la. 

— de  Benavente,  v.  Pimentel,  Pe- 
trus. 

— de  Bibona,  v.  Luna,  Petrus  de. 
— de  Escalona,  v.  López  Pacheco, 
Didacus . 

—  Ferrariae,  v.  Este,  Hercules  de. 
— Gandiae,  v.  Borja,  Carolus  de. 

— del  Infantado,  v.  López  de  Men- 
doza, Ignigus. 

— Mantuae,  v.  Gonzaga,  Franciscus 
de. 

— de  Maqueda,  v.  Cárdenas  et  Pa- 
checo, Bernardinus. 

— de  Monteleone,  v.  Pignatelli,  He- 
ctor. 

—de  Sessa,  v.  Fernández  de  Córdo- 
ba, Gonzalvus. 
— de  Villahermosa  ,  v.  Aragón  et 
Gurrea,  Martinus. 

E 

Ebora  (Évora),  opp.,  et  collegium 
S.  J.,  ab  Henrico,  principe  et  car- 
dinali, institutum,  19;  studia  et  vir- 
tus  florent,  20;  concinnantur  no- 
vae  aedes,  373,  374;  datur  opera 
proximis,  374;  pia  exempla,  507, 
646,  647;  V.  19,  20,  27,  40,  42,  45, 
297,  322,  357,  411,  541,  550,  571, 
572,  712;  collegii  rector,  v.  Qua- 
dros, Ant.;  Barreto,  Alph. 

Eduardus(Duarte),  filius  Joannis  III, 
bracarensis  archiepisc.  electus, 
moritur,  53. 


Eduardus  (Duarte),  dux  de  Guima- 
rães, 501. 

Effectatis  ,  aliis  Affa  tato  ,  Petrus, 
episcopus  de  Leccia,  117. 

Egusquiza,  Julianus,  S.  J.,  comes 
P.  Araoz  in  suis  itineribus,  253, 
526,  561,  608,  609. 

Ejea  de  los  Caballeros,  opp.,  450, 
453. 

Elche,  opp.;  marchio  II  de,  v.  Cár- 
denas et  Velasco;  marchionissa,  v. 
Portugal,  Joanna. 

Eleonora,  regina  Lusitaniae,  500. 

Elias,  proph.,  40. 

Elisabeth,  imperatrix.  Caroli  Vuxor, 
572. 

Elisabeth,  infans  Portugalliae,  filia 
Jacobi,  ducis  IV  de  Bragança,  v. 
Bragança,  Elisabeth  de. 

Emmanuel  I,  rex  Portugalliae,  20, 
500. 

Enriques,  P.  Leo,  S.  J.,  Conimbri- 
cam  venit,  36;  quid  sentiat  de 
rebus  lusitanis,  l3o;  ñt  rector  col- 
legii conimbricensis ,  collateralis 
P.  Mirón,  l3l,  158,  266,  268;  v. 
32-35,  328,  711. 

Enriquez,  Alphonsus,  abbas  valliso- 
letanus,  dictus  etiam  Alph.  Villar- 
roel, 480. 

Enriquez  de  Ribera,  Joanna ,  mar- 
chionissa de  Berlanga,  28. 

Episcopus  abulensis,  v.  Alava  et  Es- 
quivel. 

— Adjacii  (Ajaccio),  v.  Bernardi  de 

Luca,  Bta. 
— Aleriae,   v.   Pallavicini  ,  Petrus 

Franciscus. 
— Algarbiensium,  v.  Mello  et  Castro. 
— burgensis,  v.  Mendoza,  Frane, 

cardinalis. 
— canariensis,  v.  Cano,  Melchior, 

O.  P. 

— civitatensis  (Ciudad  Rodrigo),  v. 
Ponce  de  León,  Petrus. 

—  comaclensis  (Comacchio),  v.  Ros- 
setti, Alphonsus. 


Index  rerum 


739 


Episcopus  conimbricensis,  v.  Soares, 
Joannes . 

— de  Esquilache  (Schillace),  v.  Vi- 
llalobos, Alphonsus  de. 

— feltrensis  (Feltre),  v.  Campeggi, 
Thomas. 

— hispalensis,  v.  Valdês,  Ferdinan- 
dus. 

— de  Leccia,  v.  Effectatis,  Petrus. 

— marianensis,  v.  Balduinis  de  Bar- 
ga, Balduinus. 

— melitensis,  v.  Cubelles,  Domini- 
cus. 

— mirandensis  et  portalegrensis,  v. 

Alva,  Julianus. 
— mutinensis,  v.  Foscarari,  Aegi- 

dius. 

— nebiensis,  v.  Grimaldi,  Andreas. 

— novariensis,  v.  Moronus,  Joannes, 
cardinalis. 

— ovetensis,  v.  Rojas  et  Sandoval, 
Christophorus. 

— pactensis  (de  Patti),  v.  Aragón, 
Barth.  Sebastianus. 

— parisiensis,  v.  du  Bellay,  Eusta- 
chius . 

— rhegiensiè,  v.  Gonzaga,  Augusti- 
nus. 

—  Sagonae,  v.  Butinono  ,  Joannes 
Maria. 

— segoviensis,  v.  Gallo,  Gregorius. 
— syracusanus,  v.  Bononia,  Hiero- 
nymus. 

— valvensis  et  sulmonensis,  v.  Zam- 

beccari,  Pompejus. 
— zamorensis,  v.  Aguila,  Antonius. 
Erasmus,  655. 

Erronade  Valoroste,  Necroso(!),  164. 
Esaù,  284. 

Escalona,  dux  de,  v.  López  Pache- 
co,  Didacus. 

Esquilache  (Schillace),  episcopus,  v. 
Villalobos,  Alphonsus  de. 

Esquivel,  F.  Thomas,  O.  P.,  Socie- 
tatis  fautor,  452. 

Este,  Hercules  de,  dux  Ferrariae, 
172,  287,  434. 


Estrada,  P.  Franciscus  de,  S.  J., 
burgensis  domus  superior,  Burgis 
concionatur,  aliaque  obit  sacra 
munia,  22,  23;  Romam  ire  cogi- 
tai, 6g;  burgensibus  gratissimus, 
108;  Borgiam  concionatorem  lau- 
dat;  optat  ut  Ignatius  illum  ad 
concionandi  munus  hortetur,  282, 
283;  a  morbo  recreatur,  409;  pe- 
cuniam  testamenti  Gregorii  de 
Polanco  pro  burgensi  domo  requi- 
rit,  409;  postulata  iterat,  422,  468; 
agit  de  choro  instituendo:  lepi- 
dum  Ignatii  responsum,  478,  479; 
Vallisoletum  et  Methymnam  acce- 
dit,  509;  Burgos  revertitur,  576; 
objectis  a  Polanco  respondet,  577; 
Cordubam  evocatur:  id  vehemen- 
ter  displicet  burgensibus,  578-580; 
exire  prohibetur,  611  et  seqq.; 
concionatur,  641;  magistros  ex- 
spectat,  qui  Burgis  scholas  ha- 
beant,  642;  profectionem  Cordu- 
bam versus  diifert,  643;  v.  21,  106, 
107  et  seqq.,  l32,  324  et  seqq., 
439,  440,  492,  53i,  537,  555,  600, 
612,  628,  629,  63i. 

Eugubium  (Augubio, Gubbio),  opp. , 
et  collegium  S.  J.,  3ii,  435,  441- 
443,  447,  472,  474,  5i3;  res  male 
succedunt,  6l3. 

Exercitia  Sti.  Parentis  oppugnan- 
tur  in  Hispânia,  665  et  seqq.,  672. 

F 

Faber (Fabro, Fèvre,  Lefèvre),  Btus. 

P.  Petrus,  S.  J.,  224;  ejus  Carias, 
.  335. 

Fajardo,  Anna,  504. 

Fala Darban,  Joannes  Antonius,  182. 

Faria,  Balthasar  de,  orator  Lusita- 
niae  apud  pontif.,  rosam  auream 
Joanni  principi  defert,  26;  v.  365. 

Farnesius  (Farnese),  Alexander,  car- 
dinalis, archiepiscopus  Montis  re- 
galis  in  Sicilia,  Societatis  patro- 
nus ,  auctor  collegii  monterega- 


740 


Indices 


lensis,  244,  269,  295,  3o3  (ubi 
raendose  in  textu  legitur  etiam 
Farnese  pro  Poggio),  347;  domus 
farnesia,  3o2;  palatium,  376, 
Fattora  ,  domina ,  v .  Gesso  ,  Ma- 
ría de. 

Favagna,  VincenteJlus  di,  164. 

Felinus,  Dr.,  v.  Villinus. 

Ferdinandus  I,  rex  romanorum,  de 
Societate  optime  meritus ,  142, 
181,  404;  petit  ut  Canisius  in  col- 
legium  archiducale  immigret,  585; 
socios  plures  optat  Viennae,  649. 

Feria,  comes  IV  de  Feria;  v.  Fer- 
nández de  Córdoba,  Petrus;  co- 
mes V,  V.  Suárez  de  Figueroa, 
Gomus;  comitissa,  v.  Fernández 
de  Córdoba,  Catharina. 

Fernandes,  P.  Emmanuel,  S.  J.,  ad 
bonam  frugem  revocatur,  323. 

Fernandes,  P.  Urbanus,  S.  J.,  Oli- 
sipone  consistita  36;  collegii  re- 
ctor, 157;  in  Indiam  destinatur, 
2o3;  aeger,  cum  propriae  vitae  di- 
scrimine, mari  se  committit,  204, 
205;  moritur  in  via  ad  indos,  prius 
quam  consolatorias  Ignatii  litteras 
accipiat,  205;  V.  29,  32,  457. 

Fernández  de  Córdoba,  Catharina, 
marchionissa  de  Priego  et  comitis- 
sa de  Feria,  mater  P.  Antonii  de 
Córdoba,  Societatis  fautrix,  289, 
463,  497,  527,  556,  572,  574,  63i; 
vult  filii  sacerdotium  in  consobri- 
num  tredecim  annorum  transfer- 
re:  id  Borgiae  non  probatur,  285; 
pro  instituendo  collegio  corduben- 
si  urget,  422. 

Fernández  de  Córdoba,  Gonzalvus, 
dux  III  de  Sessa,  551. 

Fernández  de  Córdoba,  Petrus,  co- 
mes IV  de  Feria;  pro  eo  demortuo 
sacra  indicuntur  ab  Ignatio,  285. 

Fernández  de  Velasco,  Petrus,  Ca- 
stellae  comestabilis,chorum  ad  di- 
cendas  horarias  preces  in  Societa- 
te desiderat,  479;  v.  577,  626,  643. 


Ferrarese,  P.  Albertus,  S.  J.,  re- 
ctor eugubini  collegii,  ejus  statum 
describit,  512  et  seqq.;  de  exigua 
fructu  lamentatur,  6l3. 

Ferraria  (Ferrara),  opp.,  et  colle 
gium  S.  J.,  208,  210,  223,  234,, 
286,  288,  3o3;  studia  renovanda 
parisiensium  more,  434;  Ferrariae 
dux,  V.  Este,  Hercules  de;  ferra- 
riensis  ecclesiae  administrator,  v^ 
Rossetti,  Alphons. 

Ferrarius  (Ferrer)  de  Lanuza,  Ara- 
goniae  summus  populi  magistra- 
tus ,  Justicia  vulgo  appellatus,. 
526. 

Ferreras,  Joannes,  script.,  536, 

Fiamingo,  Petrus,  S.  J.,  3So. 

Fiaschi,  aliis  Fieschi ,  Alexander, 
duci  Ferrariae  a  secretis,  Socie- 
tatis amicus,  209,  234. 

Fiesco ,  Marsilius  dal  ,  laudatur  a 
Landino,  173. 

Fiesco,  Paulus  Hieronymus  dal,  172; 
ejus  soror,  172. 

Fiesco,  Vincentellus,  tribunus  mili- 
tum,  174. 

Flandria  (in  textu  Flandes),  regio, 
422,  536,  592,  602,  6o3. 

Florentia  (Firenze),  opp. ,  et  colle- 
gium  S,  J.,  i32,  219,  3i5,  440, 
484,  591;  fiorentini  collegii  rector, 
V.  Coudreto,  Ludovicus. 

Fonseca,  P.  Petrus  de,  S,  J.,  cum 
laude  docet  Conimbricae  philoso- 
phiam,  267. 

Fontinens  (Onteniente),  opp.,  659, 
660,  663,  709. 

Forcada,  Joannes,  S.  J.,  obit  Pa- 
normi,  296. 

Fortiguerra,  Joannes  Petrus,  vica- 
rius  monteregalensis,  anno  1557 
cirenensis  episcopus  creatus,  244. 

Fosearan,  Aegidius,  O.  P.,  episco- 
pus mutinensis,  Societatis  amans, 
690. 

Francesco  del  Pino,  Antonius,  nobi- 
lis  ac  pius  vir,  Bastiae  incola,  64. 


Index  rerum 


741 


94,  139;  testimonium  proPP.  Lan- 
dini  et  Gomes  proferí  luculentum, 
T52  et  seqq.,  170. 
Francisci^  Sti.,  religiosi  bastienses, 
suis  aedibus  Patres  Landini  et 
Gomes  amantissime  excipiunt,  yS; 
laudantur,  169;  nostros  adjuvant, 
175,  229. 

Francisco,  frater,  S.  J.,collegii  vien- 

nensis  incola,  649, 
Franciscus  I,  rex  Galliae,  500. 
Franco,  P.  Antonius,  S.  J.,  script., 

20,  205. 

Frías,  ducissa  de,  v.  Velasco  et 

Aragón,  Juliana. 
Frusius(deFreux),  P.  Andreas, S.J., 

672. 

Furnis,  canonicus  de,  v.  Lanoy,  Ni- 

colaus  de. 
Fuscho,  Lactantius,  Ii3. 

Gì 

Gachard,  Ludovicus  Prosper, script., 

2l8. 

Galapagar,  opp.,  408. 

Galeze  Zambeccare,  Joannes,  333. 

Gallaecia  (Galicia),  regio,  412. 

Gallia,  regio,  536,  582,  7o3. 

Gallo,  Gregorius,  sacrae  scripturae 

interpres,  segoviensis  episcopus, 

644,  645. 

Gallo,  Mag.  Joannes,  O.  P.,  439; 
Tridenti  orationem  habet  ad  Pa- 
tres, 644,  645. 

Galvanellus  ,  P.  Andreas  ,  S.  J., 
Morbenii  adlaborat,  119,  I2o,  4l3 
et  seqq.;  timet  ne  Morbenium  ac- 
cedat  ludimagister  haeresi  infe- 
ctas; vota  civium  explicat,  colle» 
gium  Societatispostulantium,  552, 
553;  urgetur  a  morbeniensibus  ne 
discedat,  565,  566,  632,  633,  635. 

Galvanellus,  P.  Hieronymus,  S.  J. , 
orationem  latinam  Bononiae  ha- 
bet, 147,  693. 

Gambarus,  P.  Joannes,  S.  J.,  ad 
sacerdotium  promotus,  342. 


Gamero,  P.  Joannes,  S.  J.,  valenti- 
nis  sociis  praepositus,  3l8;  Toleti 
pie  moritur,  528,  564. 

Gandia,  opp.,  et  collegium  S.  J., 
349,  351,  353,  390,  410,  422,  438. 
460,  469,  534,  554,  563,  593,  599, 
639,  659,  708;  eo  Compiuto  ve- 
niunt  P.Christophorus  Rodriguez, 
theologiam  traditurus,  et  Diony- 
sius Vazquez,  709;  Gandiae  re- 
ctor; V.  Barma,  Joann.  Età.;  du- 
cissa vidua  ,  V.  Castro  Pinós, 
Francisca;  ducissa ,  Caroli  ducis 
uxor,  V.  Centelles  et  Folch,  Ma- 
ria Magdalena. 

Garfagnana,  aliis  Carfagnana,  opp., 
172,  174;  collegium  Societatis  in- 
stitui optant  incolae,  3ii,  3l2. 

Gaudanus,  P.  Nicolaus,  S.  J.,  143, 
404;  doctor  theologus  academiae 
viennensis,  585,  649;  theologiam 
publice  Viennae  legit,  650. 

Gentil,  Melchior,  laudatur,  173,  174. 

Genua  (Genova),  opp.  et  respublica, 
94,  153,  l63,  165,  167,  170,  175, 
200,  Z29,  23o,  262,  309;  collegium 
Societatis  institui  exoptant,  3l7, 
339,  371,  390,  424,  454,  484,  536, 
580;  eo  se  confert  Lainius,  686; 
Sancti  Georgii  officium,  Genuae 
celeberrimum,  72,  118,  128,  152, 
161,  172,  173,  188,  191,  194,  197» 
229,  3(o,  340,  432;  genuensis  ar- 
chiepiscopus ,  v.  Sauli,  Hierony- 
mus. 

Gerardi  (  Geeraerts  ),  Theodoricus, 
S.  J.,  insalutatis  parentibus,  So- 
cietatemLovanii  adit:  animi,  ea  de 
causa  commoti,  sedantur,  257. 

Gerardo,  S.  J.,  273. 

Gerbae,  v.  Lothoplagiti  insula. 

Germania,  regio,  278,  439,  548. 

Gerunda  (Gerona),  opp.,  436. 

Gesso,  Lanfrancus,  209. 

Gesso,  Maria  del,  vidua  praeceden- 
tis,  femina  piissima,  collegii  fer- 
rariensis  postea  fundatrix,  209, 286. 


742 


Indices 


Gesti,  P.  Joannes,  S.  J.,  388,  389, 
436,  437;  statura  domus  barcino- 
nensis  describit,  533  et  seqq.;  so- 
ciorum  ¡nopiae  subvenire  curat, 
658. 

Gewaerts  (Stevordianus),  Martinus, 
S.  J.,  586;  Viennae  concionatu- 
rus,  649,  651 . 

Giglio,  insula,  425. 

Giorgento  (Girgenti),  opp.,  v.  Agri- 
gentum. 

Girardin,  P,  Desiderius,  S,  J.,  lotha- 
ringius,  tiburtino  collegiolo  prae- 
est,  264,  532,  533,  560,  582  ;  mira 
hujus  viri  simplicitas,  Ó14,  654. 

Girgenti,  opp.,  v.  Agrigentum. 

Giurba,  Joannes,  624,  625. 

Godinho,  P.  Emmanuel,  S.  J.,  col- 
legii  conimbricensis  rector,  32,  35, 
45,57,85,  i3i,  176,  178,  179;  Oli- 
siponem  venit,  266,  267,  329,  397, 
464,  466. 

Gomes,  P.  Cornélius,  S.  J.,  35. 

Gomes  de  Montemayor,  P.  Emma- 
nuel,S.  J.,lusitanus,  saepeP.Mon- 
temayor  dictus  a  sua  patria,  cum 
P.  Landino, auctoritate  pontif.max. 
ad  Corsicam  lustrandam  mittitur, 
62;  it  Capocorso,  73;  diligenter  ac 
fructuose  adlaborat,  91-95,  98,99, 
109;  laudatur,  153;  narrat  quo  mo- 
do ipse  et  Landinus  a  vicario  ma- 
rianensi  tractati  fuerint,  160  et 
seqq.;  monetur  a  Landino  quid  vi- 
tare debeat,  201 ,  202;  laudatur, 
210,  211;  excolit  Copocorso,  228; 
Bastiam  redit,  346;  fructuosam 
operam  cum  proximis  collocat, 
370;  v.  88,  95,  lio,  114  et  seqq., 
128,  149,  155,  166,  169,  185  et 
seqq.,  200,  225,  262,  3o4,  309,  3l6, 
3i8,  343,  372,  385,  386,  395,  426, 
432,  454. 

Gomes,  Michael,  desertor  Società 
tis,  calumniator  insignis,  36-38, 
46,  48,  50;  ab  omnibus  deseri  inci- 
pit, 52,  355. 


Gómez,  Martinus,  canonicus  civita- 
tensis,  Borgiam,  transeuntem  in 
Portugalliam,  honorat,  497,  540. 

Gómez  de  Silva,  Rodericus,  v,  Rui- 
gomes. 

Gonçalves  da  Camara,  P.  Ludovi- 
cus,  S.  J.,  accusat  se  de  negligen- 
tia  in  scribendo:  narrat  quae  in 
Portugalliae  provincia  acciderunt,, 
3l  et  seq.;  Conimbricam  accediti 
36;  prae  animi  demissione  refugit 
professionem ,  45;  a  confessioni- 
bus  regi  et  principi  esse  recusat,. 
45;  Romam,  a  sociis  electus,  mit- 
titur ad  Ignatiura,  65,  99-101,  155^ 
156;  quid  de  eo  judicet  Tablares, 
351;  ab  aliis  notatur,  365;  v.  25, 
29,  46,  87,  l3o,  2o3,  204,  268,  274^ 
329,  397,  417,  418,  456,  492. 

Gonzaga,  Augustinus,  episcopus  rhe- 
giensis  in  Calabria,  662. 

Gonzaga,  Franciscus,  dux  Mantuae^ 
anno  1550  vita  functus,  404. 

González,  P.  Joannes,  S.  J.,  vallis- 
oletanis  sociis  praefectus,  incom- 
moda  utitur  valetudine,  102,  135,, 
564,  63o,  670. 

González  de  Villasimplez ,  Anna,. 
219,451,481. 

González  de  Villasimplez,  Joannes,, 
illius  et  sequentis  pater,  451. 

González  de  Villasimplez,  Joannes 
Ludovicus ,  praecedentis  filius  ,222,, 
451. 

Gou,  Antonius,S.  J.,  Patri  Araoz  so- 
cius  et  a  litteris,  lll,  212  et  seqq.,, 
246,  288,  526,  555,  561,  567,  568, 
594,  63o;  illum  defendit  ac  laudai 
apud  Ignatium,  607  et  seqq.;  ejus 
fides  commendatur  ab  Arioz,  665. 

Govantes,  Angelus  Casimirus,  scri- 
ptor,  626,  627. 

Graa,  aliis  Gram,  Grana,  P.  Ludo- 
vicus de,  S.  J.,  29. 

Graevius,  script.,  72. 

Gramayo,  Joannes,  incola  conimbri- 
censis,  267. 


Index  rerum 


Granada,  V.  P.  Fr.  Ludovicus  de, 

O.  P. ,  script.,  20. 
Granata  (Granada),  opp.,  6oI . 
Gratallops,  opp.,  patria  abbatis  Do- 

ménech,  389. 
Grato  (?),  Joanninellus,  sacerdos  opti- 

raus  bastiensis,  testimonium  pro 

Landino  et  Gomes  dicit,  199,  200, 

227. 

Gregorius,  Stus.,  pont.  max.,  682. 

Grim,  Carolus,  S.  J.,  586,  65I. 

Grimaldi,  Andreas,  episcopus  de 
Nebbie,  117. 

Grisonio,  Annibal,  341. 

Gropellus,  aliis  Gropillus,  P.  Ga- 
spar, S.  J.,  58. 

Gropperus,  aliis  Grupperus  (Grop- 
per),  Dr.  Joannes,  bene  de  Socie- 
tate  meritus,  126,  23i-233,  277, 
278. 

Grotta,  Sta.  Maria  della,  templum 

Panormi,  241;  aedes  angustae  am- 

plificantur,  242  et  seqq. 
Guadix,  opp.,  498. 
Guevara,  Josephus,  exercitiis  spiri- 

tualibus  excolitur,  495;  adhaerere 

Societati  statuii,  496. 
Guinea,  regio,  65. 

Gulielmus,  frater,  S.  J.,  Viennae 
incola,  143,  649. 

Gurrea,  Franciscas,  Aragoniae  gu- 
bernator,  427;  pro  Societate  Phi- 
lippo  II  scribit,  450  et  seqq. 

Gurrea  et  Aragón,  Alphonsus  Phi- 
lippus,  comes  de  Ribagorza,  602. 

Guttano  (de  la  Goutte),  P.  Joannes, 
S.  J.,  Valentiam  venit,  272;  et 
Barcinonem,  438;  opportunum  ad 
navigandumtempus  exspectat,553, 
554;  in  Siciliam  cum  sociis  solvit, 
658;  tendens  in  Italiani,  prope  Nea- 
polim  a  turcis  capitur ,  673  et 
seqq.;  de  eo  liberando  agitur,  702, 
7o3. 

Guzmán,P.  Didacus  Ponce  de,  S.  J., 
frater  comitis  de  Bailén,  brevius 
Didacus  de  Guzmán  dictus,  Socie- 


tatem  cum  doctore  Loarte  init,  67, 
70;  collegium  cum  eo  cogitat  in- 
stituere,  I23;  christianam  doctri- 
nara scite  explicat,  124,  625,  641, 
643;  ipse  et  doctor  Loarte  orant 
ut,  si  christianis  novis  in  Socie- 
tate  locus  non  sit,  et  ipsi  dimit- 
tantur,  392,  393;  ambo  discipuli 
Bti.  Avila  conjunctissimi,  394;  v. 
556,  562,579,  600,  612,  629,631. 

Guzmán,  Joannes,  clericus,  Borgiam 
honorat,  497,  540. 

Guzmán,  Martinus  de,  Ferdinandi  I 
cubicularius,  404. 

Il 

Hales  (Halensis),  aliis  Ales,  Alexan- 
der, O.  S.  F.,  244. 

Hammontanus  (Hammont.,  Kalck- 
brenner),  Gerardus,  carthusiae  co- 
loniensis  coenobiarcha,  Societatis 
fautor,  126,  233, 

Haro,  opp.,  a  nostris  sociis  excoli- 
tur, 626,  627. 

Helmi,  P.  Caesar,  S.  J.,  341. 

Henricus,  Lusitaniae  princeps,  Joan- 
nis  III  frater,  eborensis  archiepi- 
scopus,  cardinalis,  legati  pontificii 
muñere  fungitur,  26;  quid  sentiat 
de  sociis  in  Indiam  transmittendis, 
28;  recte  de  Societate  sentit  in 
causa  Simonis  Rodericii,  37,  38; 
eborense  collegium  suscipit  aedi- 
ficandum,  42;  et  clericorum  semi- 
nariuro,  Societati  commitendum: 
quid  de  hoc  opere  sentiat  Mirón, 
298,  299;  opus  collegii  eborensis 
urget,  297,  298,  322  et  seqq.,  411 
et  seqq.;  conspecto  Borgia,  cardi- 
nalis gaudet,  549;  V.  45,  52-54, 
321,  372,  373,  571,  572,  668,  669. 

Hernandes,  vel  Fernandes,  P.  Em- 
manuel, S.  J.,  Eborae  tabernas, 
praecipue  sutorias,  docendo,  con- 
cursat,  412,  413,  507,  508. 

Hernández,  Alphonsus,  S.  J.,  Gom 
pluto  Romam  adit,  460 . 


744 


Indices 


Hernández,  Andreas,  S.  J.,  Romam 

proficiscitur,  588. 
Hernández,  P.  Bartholomaeus,  S.  J., 

collegii  salmanticensis  rector,  564. 
Hernâni,  licentiatus,  natione  canta- 

ber,  vicarius  oppidi  Zumaya,  Bor- 

giae  apud  cántabros  interpres,  vir 

admodum  pius,  597;  ejus  obitus 

notatur,  598. 
Herrera  et  Velasco,  Anna,  comitissa 

et  ducissa  de  Benavente,  27. 
Hezeus,  aliis  Heceus,  Hezius  (van 

Hees),  P.  Arnoldus,  S.  J. ,  258, 

277. 

Hierusalem,  opp.,  141. 
Hinojosa,  Ricardus,  script.,  69. 
Hispalis  (Sevilla), opp.,  124,  440,  528; 

eo  vocatur  Borgia,  705;  hispalen- 

sis  archiepiscopus,  v.  Valdés,  Fer- 

dinandus. 
Hispânia,  regio,  214,  219,  441,456, 

536,  591,  644,  681,  729. 
Hoffaeus,  Paulus,  S.  J.,  589,  590. 
Honcala,  canonicus  abulensis,  538. 
Horatius  Flaccus,  Quintus,  in  scho- 

lis  praelegitur,  277. 
Huete,  opp.,  I2l. 

Hurtado  de  Mendoza,  Didacus,  co- 
mes de  Melilo,  post  1553  aliis  titu- 
lis  ornandus;  ejus  pietas  commen- 
datur,  121,  247,  462,  469,  562,  6o3, 
665. 

1 

Ignatius  de  Loyola,  Stus.,  Societa- 
tis  Jesu  institutor,  jubet  ad  se  e 
provincia  lusitana  socium  mitti, 
qui  eum  de  rebus  suae  provinciae 
doceat,  28;  sanctorum  reliquias  re- 
ginae  Portugalliae  mittit,  29;  quid 
ipse  in  Constitutionibus  Societa- 
tis  statuerit  de  Christiana  doctrina 
a  professis  docenda,  29,  600;  Igna- 
tius a  Simone  Rodrigues  injuste 
notatur,  34;  curat  dissidium  inter 
Borgias  et  valentinos  Centellas 
componere,  41,  42;  auream  scribit 


ad  lusitanos  de  obedientia  episto- 
lam, 26  Martii  1553,  41;  cupit  ut 
scholae  Olisipone  habeantur;  et 
domus  profesorum  a  collegio  se- 
juncta,  43;  quantum  voluerit  Joa- 
ni  ni  morem  gerere,  48;  principi- 
bus  lusitanis  venerationi  est,  5 1 ;  so- 
dalem  magistrum  Romei,  nondum 
sacerdotem,  in Corsicam  mittit,  so- 
ciorum  facta  exploraturum,  127  et 
seqq.  ;  P.  Urbanum  Fernandes, 
aegrum  in  Indiam  solventem,  con- 
solatur,  205;  Landino  et  Gomes,  in 
Corsicam  proficiscentibus ,  spiri- 
tum  lenitatis  commendai, 226,  385; 
efficit  ut  cardinalis  Maffeus  pro 
sociis  parisiensibus  litteras  scri- 
bat,  234;  est  incolis  ariminensibus 
gratissimus,  254;  probat  ut  semi- 
nariumclericorum  instituatur,  272; 
Borgiae  suadet  ut  in  navanda  pro- 
ximis  opera,  divinara  instinctum, 
pro  ut  ei  visum  fuerit,  sequatur, 
283  ;  preces  fundendas  pro  demor- 
tuo  Fernández  de  Cordoba  indicit, 
285;  quid  dixerit  de  primo  sacro 
P.  Antonii  de  Córdoba,  325;  ex- 
istimat  posse  cum  magno  delectu 
christianos  novos  in  Societatem 
cooptari,  393;  diligentiam  adhibet 
ne  Canisius  ad  viennensem  eccle- 
siam  episcopus  evehatur ,  406; 
apud  cardinalem  Moronem  sese 
excusat,  433;  pro  rege  Portugal- 
liae preces  et  sacra  universae  So- 
cietati  injungit,  517;  Patrem  Na- 
dal mittit  commissarium  in  Por- 
tugalliam  et  Hispaniam  cum  po- 
testate  ,  et  ad  publicandas  Con- 
stitutiones,  352,  670;  ob  altiores 
causas  exemptos  vult  ab  obe- 
dientia provincialis  Araoz  Patres 
Borgiam  et  Torres,  557;  cur  non 
monuerit  Araozium  de  mutationi- 
bus  faciendis  in  Portugallia  et 
Aragonia,  595  ;  Paternitatis  titu- 
lum  in  Societate  usurpari  non  fert. 


Index  rerum 


745 


et  vetat,  óoi;  Patrem  Doménech 
reprehendit,  putans  hunc  se  sponte 
immiscuisse  coenobio  Ascensionis 
instaurando,  680;  proregem  Sici- 
liae  emoUire  studet,  683;  Petrum 
Santini  invitat  ut  Montemregalem 
adeat,  685;  Sto.  Thomae  de  Villa- 
nueva scribit,  699;  Borgiae  auctor 
est  ut  Caesaraugustam  petat,  705; 
V.  69,  180,  182,  194,  206,  207,  225, 
262,  333,  348,  355,  357,  358,  36o, 
391,  410,  437,  455,  467,  481,  580, 
581,  592,  606,  624,  641,  660,  686. 

India,  regio,  29,  3o,  37,  39,  65,  Ii6, 
362,  397,  414,  556,  578,  663,  706; 
Indiae  prorex,  v.  Bragança,  Con- 
stantinus  de;  litterae  indicae,  287. 

Infantado,  ducissa  del,  v.  Aragón, 
Elisabeth  de. 

—  dux  del,  V,  López  de  Mendoza, 
Ignigus. 

Inquisitor  fidei  supremus,  v.  Valdés, 

Ferdinandus. 
Iscalino,  V.  Paolino. 
Itala,  opp.,  662,  700, 
Italia,  regio,  422,  536,  553,  578,  6i3, 

681. 

J 

Jaccha,  opp.,  238. 
Jacob,  284. 

Jacobus,  bononiensis,  S.  J.,  147,  223. 

Jaius  (le  Jay),  P.  Claudius,  S.  J., 
unus  e  primis  Sti.  Ignatii  sociis, 
qui  trigestinum  episcopatum  re- 
cusavit,  404. 

Jiméi^ez  de  Miranda,  Christopher us, 
107, 108, 478. 

Jiménez  de  Miranda,  Franciscus^ 
abbas  de  Salas,  107,  478.  479. 

Joanna,  Caroli  V  filia,  Philippi  Ij 
soror,  Joanni,  principi  Lusitaniae, 
in  matrimonium  collocata,  33,  500 
et  seqq.,  504  et  seqq.,  542  et  seqq.; 
intimo  laetitiae  sensu  afficitur, 
conspecto  Borgia,  idque  fit  omni- 
bus manifestum,  548;  novocharta- 
rum  lusu,  a  Borgia  excogitato,  mi- 


riñce  delectatur,  502;  v.  Borgia, 
Franciscus . 

Joannellus,  sacerdos  siculus,  pietate 
conspicuus,  619,  622. 

Joannes  III,  rex  Portugalliae,  Socie- 
tatis  patronus  ,  religionis  studio 
clarus,  Institutum  Societatis  Jesu, 
occasione  Simonis  Rodericii,  doce- 
tur,  37,  38;  amore  Societatem  com- 
plectitur,  39;  a  confessionibus  sibi 
eligit  Gonçalves  et  Mirón,  qui 
prae  humilitate  esse  nolunt,  45; 
Gonçalves ,  Romam  proficiscen- 
tem,  commendat,  99, 100;  Borgiam 
rogat  ut  in  Portugalliam  veniat, 
loi;  non  probat  Simonem  Rodri- 
gues, sine  copia  ab  Ignatio  facta, 
in  Lusitaniam  reverti;  ducem  de 
Aveiro  commonefacit  ne  Roderi- 
cii patrocinium  suscipiat,  224,  225; 
Ignatio  scribit  de  eligendo  Aethio- 
piae  patriarcha;  398;  cogitai  de 
nuptiis  Ludovici,  sui  fratris,  cum 
Maria,  Angliae  regina:  id  Carolo  V 
displicet,  536;  v.  20,  26,  3o,  3i,  33" 
35,  39,  48,  53-57,  65,  84,  86,  206, 
297,  389,  399,  499  et  seqq.,  517, 
528,  714. 

Joannes,  princeps  Lusitaniae,  Joan- 
nis  III  filius,  Joannae,  Caroli  V 
filiae,  maritus,  502;  rosa  aurea  a 
pontif.  Julio  III  honoratur,  26. 

Joannes  quidam,  lusitanus,  e  Socie- 
tate  Venetiis,  hospite  insalutato, 
aufugit,  341 . 

Joannes,  ferventissimus  Societatis 
candidatus  in  Lusitânia,  647. 
^Joannes,  S.  J. ,  burgensis  incola, 
612. 

Joannes  Andreas,  476. 

Joannes  Baptista,  candidatus  S.  J., 

475;  Mutina  Bononiam  mittendus, 

689. 

Joannes  Franciscus,  parmensis,  S.  J., 
223. 

Joannes  Franciscus,  a  superiore,  ut 
videtur,  distinctus,  273. 


746 


Indices 


Joannes  Jacob us,  3o8. 
Joannes  Maria,  3o8. 
Joannes  Paulus,  S.  J.,  v.  Borrell. 
Joannes  Paulus,  alius  a  fratre  Bor- 
rell, 164. 

Joannes  de  Longavares,  Stus.,  v. 

Longovares. 
Joanninellus,  174. 

Jordanus,  Fr.,  O.  P.  min.  gen.  pri- 

mus,  681,  682. 
Jorge,  P.  Marcus,  S.  J.,  laudatur, 

646. 

Josephus,  amanuensis,  sive  librarius 
Sti.  Frane.  Borgiae,  599. 

Juliana,  opp.,  238. 

Julius  III,  pontif.  max.,  Lusitaniae 
principem  rosa  aurea  decorata  26; 
buliam  pro  collegio  germanico 
edit,  95;  et  Litteras  «Apostolicae 
sacrae  religionis»,  178,  258;  Mar- 
cellum  Cervini  in  urbem  evocai, 
442;  plenam  poenarum,noxis  debi- 
tatum,  condonationem  pro  Angliae 
conversione  rite  precantibus,e]ar- 
gitur ,  587  ;  Societatis  privilegia 
confirmat,  587;  v.  56,  470,  655. 

Justinopolis  (Capo  d'Istria),  dìoece- 
sisetepisc,  v.  Vergerli,  Petrus; 
Stella,  Thomas. 

K 

Kessel,  P.  Leonardus,  S.  J.,  colo- 
niensibus  sociis  praefectus,  laeta- 
tur  de  germanici  collegii  incre- 
mento, 95;  professionem  emittit, 
96;  gesta  Coloniae  commemorat, 
125,  23o,  258,  276,  581,  651. 

Keuser,  Franciscus,  606. 

Kobenzl,  Joannes,  589. 

L 

Labacum  (Laibach),  opp.,  586;  epi- 
scopus  labacensis,  v.  Textor  (We- 
ber), Urbanus. 

Lainez,  P.  Jacobus,  S.  J.,  unus  e 
primis  Sti.  Ignatii  sociis,  praeposi- 
tus  Italiae  provincialis  citra  Ro- 


mam  et  Neapolim  5> ,  60,  223, 
287,  3ll,  3i4,  335,  347,  348,  443, 
488;  a  prorege  valentino  expeti- 
tur,  Valentiae,  273;  magnam  ha- 
bet  apud  monteregalenses  aucto- 
ritatem,  485;  Genuam  it,  580;  ibi- 
que  consistiti  686. 

Lamanna,  Hieronymus,  485. 

Lancastre,  v.  Lencastre. 

Landini,  P.  Silvester,  S.  J.,  mittitur 
a  pontif.  max.  ad  lustrandam  Cor- 
sicam,  62;  male  a  vicario  maria- 
nensi  tractatus,  a  religiosis  Sti. 
Francisci  perhumanissime  excipi- 
tur,  73,  89;  edicta  ad  corrigendos 
mores,  ex  commissasibi  a  pontífice 
auctoritate,  palam  affigli,  76;  ma- 
rianensem  dioecesim  excolit,  88; 
miserum  Corsicae  statum  descri- 
bit,  114  et  seqq.;  laudatur,  153, 
210,  211;  narrat  ex  ordine  acta  in 
terrestri  ac  marítimo  itinere  Ba- 
stiam usque,  165  et  seqq.;  et  quae 
Bastiae  geruntur,  225,  228;  acce- 
dentibus  hostibus,  intra  urbis  moe- 
nia  sese  recipit,  3o8,  309;  fructum 
colligit  ex  lectione  christianae 
doctrinae,  3i7;  queritur  quod  ejus 
ad  Ignatium  litterae  in  via  ab  ad- 
versariis  perlegantur,  338;  ncque 
redditae  sint,  343;  sedulo  adlabo- 
rat,  339;  scire  avet  res  Societatis, 
340,  345;  operarios  mitti  exoptat, 
345;  aegrotat,  369,  372;  Patrem 
Gomes  invisit ,  370  ;  navigat  in 
Caprariam  insulam,  opem  incolis 
laturus,  385,  394;  dolet  duodecim 
virgines  apraedonibus  essecaptas, 
395;  narrat  quid  bastienses  ege- 
rint,  imminente  turcarum  classe, 
424,  425;  Landini  obitus,  qui  Mar 
tio  1554  accidit,  notatur,  344;  v. 
72,  95,  HO,  III,  128;  149,  155,  lóo 
et  seqq.,  184  et  seqq.,  196,  200, 
201,  262,  3o5,  3i6,  384,  423,  431, 
453,  693.  Cf.  Gomes  de  Montema- 
yor,  Romei,  Tiseo. 


iNDtíX  RERUM 


747 


Lanoy.  P.  Nicolaus  de,  S.  J.,  sociis 
viennensibus  praefectus,  profes- 
sionem  15  Jan.  1553  facit,  143;  v. 
4o3,  584,  592,  648. 

Lauretum  (Loreto),  opp.  ,341,  638. 

Leccia,  dioecesis;  ejus  episc.,v.Elfe- 
ctatis,  Petrus. 

Leernus  (  postea  Fáber  dictus  ), 
P.  Philippus,  S.  J.,  fit  rectoris 
mutinensis  coUateralis ,  ita  ut,  prae- 
ter  titulum,  totum  suis  humeris 
gubernationis  pondus  sustineat, 
475; rector creatur,  687. 

Leite,  Maria,  504. 

Lemos,  comes  de,  v.  Lencastre,  Dio- 
nysius. 

— comitissa  de,  v.  Castro  et  Osorio, 
Beatrix. 

Lencastre ,  aliis  Lancastre ,  Alen- 
castre,  Alphonsus  de,  orator  Lusi- 
taniae  apud  pontif.  max.,  26;  ei 
Joannes  III  Patrem  Gonçalves  da 
Camara  commendat,  loo;  v.  398, 
571. 

Lencastre,  Beatrix  de,  uxor  secunda 
Theodosii,  brigantini  ducis,  550. 

Lencastre,  Dionysius  de,  comes  de 
Lemos,  550. 

Lencastre,  Elisabeth  de,  uxor  prima 
Theodosii,  brigantini  ducis,  soror 
Alphonsi  de  Lencastre ,  oratoris 
JoannisIII  in  urbe,  ducissa^winor 
de  Bragança,  550,  573. 

Lencastre,  Joannes  de,  dux  de  Avei- 
ro, dicit  se  habere  litteras  Patris 
Araoz  de  adventu  Simonis  Rodri- 
gues in  Portugalliam,  224;  suis  ae- 
dibus  Rodrigues,  ex  Hispânia  ve- 
nientem,  excipit,  356,  358,  499, 
543. 

Lencastre,  Ludovicus  de,  commen- 
datarius  maximus  de  Aviz,  550. 

Lequeitio,  opp.;  ibi  anno  1554  mori- 
tur  licentiatus  Hernâni,  599. 

Lerbalonga,  Alphonsus,  164. 

Leria,  opp.  et  dioecesis,  171. 

Lerice,  opp.,  165. 


Liburnus,  aliis  Ligurnus  Portus  (Li- 
vorno), opp.  165. 

Liner,  sive  Lyner,  Andreas,  S.  J., 
coloniensis  consulis  filius,  233, 
276;  Coloniam  Lovanio  it  ad  sua 
negotia  transigenda,  558,  559;  re- 
vertitur,  582. 

Lipomanus,  Andreas,  prior  Smae. 
Trinitatis,  bene  de  Societate  me- 
ritus,  473. 

Lisboa,  V.  Olisipo. 

Loarte,  P.  Dr.  Gaspar,  S.  J.,  So- 
cietatem  capessit,  67,  122;  hic  et 
Didacus  de  Guzmán  collegium 
cogitant  instituere,  123;  conciona- 
tur,  123;  orat  cum  P.  Guzmán  ut, 
si  ad  Societatem  Jesu  christianis 
novis  aditus  non  pateat,  et  ipsi 
dimittantur,  392,  393;  Loarte  et 
Guzmán  discipuli  Bti,  Avila  invi- 
cem  conjunctissimi ,  394;  optat 
Loarte  ad  Ignatii  conspectum  ve- 
nire, 629;  concionatur  Burgis,  641; 
quid  de  ejus  facúltate  oratoria  ju- 
dicet  Estrada,  644;  v .  70,  556,  562, 
579,  596,  600,  612,  6i3,  625  et 
seqq.,  63l,  643. 

Lombardia,  regio,  3l2. 

Lombay,  opp.,  marchio  de,  v.  Borja, 
Carolus  de . 

Lomelin,  Franciscus,  bonorum  ja- 
cturam  facit,  591. 

Longavares,  Sti.  Joannis  de,  coeno- 
bium,  52,  53,  155,  299,  379. 

Lopes  (hispanis  López),  P.  Emma- 
nuel, S.  J.,  lusitanus,  P.  Villa- 
nueva in  complutensi  collegio  gu- 
bernando  substitutus ,  et  rector, 
120,  353;  Valentiam  et  Gandiam 
ab  Araozio  mittitur,  haec  collegia 
visitaturus,  252;  doctrinam  chri- 
stianam  mirifice  explicat  Compiu- 
ti, 656;  v.459,  670;  ejus  frater, 
670. 

Lopes  (sive López),  Emmanuel,  alius 

a  superiore,  267. 
López,  Alphonsus,  S.  J. ,  socius 


74^ 


Indices 


P.  Villanueva,  Cordubam  profici- 
scentis,  551,  574,  599. 
López,  Didacus,  Patri  Olave,  Socie- 
tatem  ingresso,  officiose  gratula- 
tur,  439. 

López  de  Mendoza,  Ignigus,  dux  IV 

del  Infantado,  215. 
López  Pacheco,  Didacus,  marchio  de 

Villena,  dux  III  de  Escalona,  2l3, 

248. 

López  de  Padilla,  Gutierrius,  218. 
Lota,  Hieronymus  de,  164. 
Lothoplagiti  insula  (Gerbes,  Jerbes, 

Gelves,  Zerbes,  Gerbi),  605,  675, 

682,  702, 

Lovanium  (Louvain,  Lowen),  opp., 
95,  143,  233,  277,  582;  templum 
maximum,  258;  Sti.  Michaelis,  258; 
collegium  S.  J.  institui  per  adver- 
sarios non  licet,  259;  collegium 
liliense,  260. 

Loyola,  natalis  Sti.  Ignatii  domus; 
eo  divertit  Araoz,  421 . 

Luca,  opp.,  344,  581. 

Luco,  opp.,  124. 

Lucronium  (Logroño),  opp.,  excoli- 
tur  a  sociis,  124,  275,  626. 

Ludovicus  ,  Lusitaniae  infans,  sive 
princeps,  Joannis  III  germanus 
frater,  Societatis  Jesu  amantissi- 
mus  ac  vere  patronus,  recte  de  re- 
bus  Societatis  sentit  in  causa  Si- 
monis  Rodericii,  20,  37,  38,  52, 
224;  consuetudine  P.  Carneiro  de- 
lectatur;  studium  pro  inserenda 
virtute  ac  vitiis  resecandis,  32o, 
321;  Simoni  Rodericio  morem  non 
gerit,  36o,  364,  365;  quid  sentiat 
de  Mironis  factis  quoad  confessio- 
nes  regis  audiendas,  396,  397;  cum 
eo  agit  de  patriarcha  ad  aethiopes 
designando,  398;  Antonium,  ejus 
filium,  mittit  ad  studia  cum  nostris 
recolenda,  412;  Borgiae  in  Portu- 
galliam  venienti,  summum  exhi- 
bet  amorem;  cum  eo  intima  miscet 
colloquia;  fructum  capit,  502,  5o3, 


508,  542, 543;  de  ipsius  nuptiis  cum 
Maria,  Angliae  regina,  cogitatum, 
536. 

Ludovicus  (Luis)  Melchior,  156;  cum 
Simone  Rodrigues  ex  Hispânia  in 
Portugalliam  venit,  356,  588;  men- 
dacia eflFutit,  224, 

Luna,  Petrus  de,  comes,  deinde  dux 
Bibonae,  236,  237;  de  collegio  Bi- 
bonae  instituendo  agit,  271,  272; 
rem  apud  nostros  urget,  367,  368, 
510. 

Luna,  comes  de,  V.  Quiñones,  Clau- 
dius. 

Lunexana,  opp.,  3l2. 

Lusitanae  provinciae  S.  J.  status, 
25;  detrimentum  quod  patitur  ex 
desertoribus,  26;  plenior  narratio 
eorum,  quae  1552  acciderunt,  32  et 
seqq.;  socius  mittendus,  qui  Igna- 
tium  de  rebus  provinciae  doceat, 
28;  dolent  lusitani  Patres  quod 
Ignatii  sententiam  sequuti  non 
sint,49;  lusitani  principes,  v.  Hen- 
ricus,  Ludovicus,  Joannis  III  fra- 
tres;  provinciae  incrementa,  v. 
singula  collegia;  formula  votorum 
a  lusitanis  sociis  usurpata,  176;  v. 
3o,  3i,  42,  44,  69,  84,86,  140,  141, 
224,  351,  356,  359,  363,  364,  388- 
390,  397,  416,  419,  421,  455,  462, 
470,  480,  492,  407,  508,  535,  536, 
557,  563,  568,  578,  595,  597,  600- 
602,  63o,  668,  669. 

Lutetia  Parisiorum  (París),  urbs,  258, 
440,508. 

Lutherus,  haeresiarcha ,  malorum 
pestis,  428. 

II 

Maceria,  Joannes,  coquus  lovanien- 
sisj  258. 

Madera  (Madeira),  insula,  177. 

Madrid,  urbs.,  v.  Matritum. 

Madrigale] o,  opp.,  43. 

Maffeus,  Bernardinus,  cardinalis,  Ju- 
lio III  post,  a  secretis,  vir  egre- 


Index  rerum 


749 


gius,  Societatis  amans,  175,  198; 

pro  Societate  parisiensi  ad  card. 

du  Bellay  scribit,  234;  ejus  obitus 

notatur,  3lo. 
Majorica  (Mallorca),  insula  Balear- 

ium  maxima,  554. 
Malaca  (Málaga),  opp.  in  Hispânia, 

350. 

Malagucino,  Jacobus,  632. 
Malatestarum  familiae  domus  Ari- 
mini,  254. 
Maleo,  595. 

Maluquer,candidatus  Societatis,  390. 
Manareus  (Manare),  P.  Oliverius, 

S.  J.,  443. 
Maneio,  Fr,  Paschalis,  O.  P.,  quid 

in  Exercitiis  spiritualibiis  Sti. 

Ignatii  notet,  666  et  seqq. 
Manoel,  Eleonora,  504. 
Manoel,  Maria,  504. 
Manrique,  Isabella,  504. 
Mantuae  dux,  v.  Gonzaga,  Franci- 

scus. 

Maqueda,  dux  de,  v.  Cárdenas  et 

Pacheco. 
Marcanthonio,  v.  Oradinus. 
Marchio  de  Berlanga,  v .  Velasco  et 

Tovar,  Joannes. 
— de  Cañete,  v.  Mendoza,  Petrus. 
— de  Elche,  v.  Cárdenas  et  Velasco. 
— de  Mondéjar,  V.  Mendoza, Ignigus. 
— de  Sarria,  v.  Ruiz  de  Castro. 
— de  Távara,  v.  Pimentel,  Bernar- 

dinus. 

— de  Villena,  v.  López  Pacheco,  Di- 
dacus. 

Marchionissa  de  Berlanga,  v.  Enri- 
quez de  Ribera,  Joanna. 

— de  Elche,  v.  Portugal,  Joanna  de.  ^ 

—  de  Mondéjar,  v.  Mendoza,  Maria. 

— de  Priego,  v.  Fernández  de  Cór- 
doba, Catha^rina. 

l^jkrcio,  lutheranus,  l63. 

Imjgarita.  domina,  286,  287. 

Maria,  Angliae  regina,  cui  in  matri- 
monium  tradenda,  536. 

Maria ,  infans  Portugalliae ,  Emma- 


nuelis  regis  filia,  soror  consangui- 
nea Joannis  III,  virgo  pietate  ac 
religione  conspicua,  500,  505  et 
seqq.,  536,  543. 

Mariana,  Antonius,  172,  3io;  ejus 
uxor,  172. 

Mariana,  dioecesis,  a  P.  Landino 
lustratur  et  excolitur,  88,  228,  263, 
371;  V.  Landini;  Gomes  de  Monte- 
mayor;  marianensis  episcopus,  v. 
Balduinis  de  Barga;  ejus  vicarius, 
V.  Tiseo. 

Marini,  Leonardus,  episcopus  Lao- 
diciae,  nuntius  pontificis  in  Hispâ- 
nia, Poggio  cardinali  succedit,  69, 
673. 

Marinis,  Hieronymus  de,  script.,  72^ 
118. 

Marino,  S.  J.,  cum  sociis  viam  Ro- 

mam  versus  ingreditur,  588. 
Marqués,  267. 

Martinengo ,  Hieronymus ,  nuntius 
apostolicus  in  Austria,  Patris  La- 
noy  professionem  suscipit,  143; 
cogitai  de  Canisio,  Viennae  epi- 
scopo creando,  4o3  et  seqq. 

Martínez  Añíbarro ,  Emmanuel , 
script,  644,  645. 

Martínez  Guijarro,  v.  Siliceo. 

Martínez  de  Luna,  Petrus,  comes  de 
Morata,  prorex  Aragoniae,  527. 

Mártires,  si  ve  a  Martyribus,  Bartho- 
lomaeus  dos,  archiepiscopus  bra- 
carensis,  collegii  S.  J.  Bracarae 
fundator,  vir  sanctissimus,  20. 

Mascarenhas,  Helena,  uxor  Petri  de 
Mascarenhas,  Societatis  studiosis- 
sima, aedes  ad  Sti.  Rochi  Olisipo- 
ne  sociis  professis  obtinet,  519. 

Mascarenhas,  Petrus,  vir  de  Socie- 
tate  optime  meritus ,  magister 
domus  lusitani  principis,  364,  398; 
nomine  principis  JoannaeBorgiam, 
in  Portugalliam  ventum,  salutat, 
499,  516;  cum  uxore  agit  ut  Olisi- 
pone  professorum  domus  Societati 
tribuatur,  518,  519,  542. 


750 


Indices 


Masa  di  Maremma,  dioecesis,  3lo; 

ejus  episcopus,  v.  Maífeus,  Ber- 

nardinus,  cardinalis. 
Massara,  Stus.  Jacobus  la,  aedesPa- 

normi,  quo  orphani  deducuntur, 

245- 

Massilia(Marseille),  opp.,  529. 

Matritum  (Madrid),  urbs,  70;  eo  venit 
Araoz,  121,  246,  247;  condones 
habet,  247,  248,  288. 

Mazzara,  opp.,  238. 

Medinasidonia,  ducissa  de,  v.  Ara- 
gón et  Gurrea,  Anna, 

Melchior,  309. 

Melchior  Luis,  v.  Ludovicus. 
Melitensis  episcopus,  v.  Cubelles, 

Dominicus . 
Melito,  comités  de,  v.  Hurtado  de 

Mendoza,  Didacus;  Silva,  Catha. 

rina  de . 
Mello,  Guiomar  de,  504. 
Mello  et  Castro,  Joannes,  episcopus 

Algarbensium ,   Societatis  colle- 

gium  in  sua  dioecesi  cupit  insti- 

tuere,  43. 
Melo,  Georgius,  et  ejus  pater  invi- 

suntur  a  Borgia,  572, 
Méndez,  Ludovicus,  S.  J.  ,gloriosam 

mortem  oppetit,  663. 
Mendoza  de  Silva,  Anna,  appellata 

postea  Princesa  de  Evoli,  nubit 

Roderico  Gomes  (Ruigómez),  252, 

668. 

Mendoza,  P.  Christophorus  de,  S.  J., 
6o3. 

Mendoza,  Ferdinandus  de,  burgen- 
sis  dioeceseos  pro  fratre  suo  Fran- 
cisco, cardinale,  administrator,  23, 
107,  108,  275,  325,  464,  470;  totis 
viribus  obsistit  ne  P.  Estrada  Bur- 
gis  discedat,  579,  600,  611,  612, 
629,  643. 

Mendoza,  Franciscas,  de,  cardinalis, 
burgensis  antistes,  nostris  favet, 
23,  69,  2l3,  275,  421,  464,  491, 
579,  601,  611,  629,  642. 

Mendoza,  Ignigus,  marchio  de  Mon- 


déjar,  comes  de  Tendilla ,  215. 

Mendoza,  Joanna  de,  uxor  secunda 
Jacobi,  ducis  IV  de  Bragança,  399, 
508;  noverca  Theodosii  I,  ducis  V, 
ducissa  senior  appellata,  573. 

Mendoza,  Ludovicus  de,  segovien- 
sis,  Societatis  amicissimus,  265, 
289,  533. 

Mendoza,  Maria  de,  marchionissa  de 
Mondéjar,  comitissa  de  Tendilla, 
215,  249. 

Mendoza,  Petrus  de,  marchio  II  de 
Cañete,  frater  Ferdinandi  et  Fran- 
cisci  cardinalis,  2i3,  248;  Romam 
petit,  421,  611. 

Menginus,  Dominicus,  S.  J.,  incola 
vindobonensis,  649. 

Mercurianus  (Mercurien),  P.  Everar- 
dus,  S.  J.,  rector  collegii  perusini, 
juvenes  commendat  in  urbem  cun- 
tes, 77;  propositum  perseverandi 
in  Societate  emittendique  profes- 
sionem  declarat;  eam  apud  cardi- 
nalemperusinum  facit,  97;  dolet  de 
periato  nuntio  morbi  Sti.  Parentis, 
255;  pro  incremento  sui  collegii 
adlaborat;  magnam  apud  perusi- 
nos  habet  auctoritatem,  444-447. 

Mercurio,  Joannes  Andreas  de,  car- 
dinalis, mamertinus  antistes,  616, 
624,  625,  662,  680;  a  Joanne  de 
Vega,  prorege  Siciliae,  carpitur, 
683,  700  et  seqq. 

Mercurio  ,  Joannes  Dominicus  de, 
praecedentis  frater,  in  carcerem  a 
Vega  conjectus,  680. 

Messana  (Messina),  opp.,  et  colle- 
gium  S.  J.,  lo3,  105,  219,  237,  238, 
244,271,  272,  367,  401,  487,  520- 
522,  570,  615,  625,  673,  675,  677; 
res  Societatis  prospere  succedunt; 
mamertinorum  pietas  et  frequen- 
tia  adorantium  divinam  hostiam 
XL  continuis  horis  palam  in  throno 
propositara,  569,  570;  monasterium 
Ascensionis  messanense  ad  seve- 
riorem  disciplinam  renovandum, 


Index  rerum 


751 


134,  Ó16,  661,  678,  701-704;  V.  Do- 
ménech,  Hieron.;  Vega,  Joan.; 
Mercurio,  Joannes  Andreas. 

Methymna  Campi  (Medina  del  Cam- 
po), opp.,  et  collegium  S.  J  ,  27, 
158,  253,  289,  290,  410,  422,  463^ 
480,  509,  531,  576,  577,  591,  593, 
599,  642,  706;  primus  exaedifican- 
do  collegio  lapis  a  Borgia  demitti- 
tur;  adumbratio  aedificii,  493. 

Methymna  Sidónia  (Medinasidonia), 
ducissa  de,  v,  Aragón  et  Gurrea, 
Anna. 

Michael,  S.  J.,  eugubini  collegii  in- 
cola, 512. 
Michele,  fra,  632. 

Micó,  V.  P.  Fr.  Joannes,  O.  P.,  So- 
cietatis  amantissimus,  696. 

Miona,  P.  Emmanuel,  S.  J.,  105, 
423,  645. 

Miramón,  Franciscas,  S.  J.,  524, 
525- 

Miranda,  Christophorus,  v.  Jiménez 

de  Miranda . 
Miranda,  Franciscus,  ejus  frater,  v. 

Jiménez  de. 
Mirandensis  episcopus,v.  Alva,  Ju- 

lianus. 

Mirón,  P.  Didacus,  S.  J.  (sic  passim 
dictus;  est  autem  P.  Jaime  Miró), 
praepositus  lusitanae  provinciae  in 
locum  suffectus  Simonis  Rodericii, 
proximis  operam  navat  Eborae, 
I9;ineptus  ad  administrandam  pro- 
vinciam  a  Rodrigues  judicatur; 
alii  ejus  virtutem  laudant,  rerum 
usum  et  experientiam  in  eo  desi- 
derant,  3$;  a  visitatore  provinciae, 
Patre  Mich.  de  Torres,  ad  concio - 
nandum  in  transtaganam  provin- 
ciam  (Alentejo)  mittitur,  36,  85; 
Christiana  humilitate  et  animorum 
zelo  eminet,  158,  159;  ignorantes 
ipse  et  Torres  copiam  ab  Ignatio 
factam  esse  Rodericio,  in  Portu- 
galliam  revertendi,  hunc  ad  suam 
provinciam  Aragoniam  jubent  re- 


meare  ,  205;  sparsos  per  Lusita- 
niam  rumores  ,  occasione  adven- 
tus  Rodericii,  Mirón  Araozio  seri- 
bit,  224;  Conimbricam  venit;  acta 
in  provincia  narrai,  297-299;  agit 
cum  Henrico,  cardinali,  de  colle- 
gio Eborae  instituendo  ,  322  et 
seqq.  ;  laudatur  a  Leone  Enri- 
ques, 328;  de  sententia  gravis- 
simorum  Patrum  jubet  reluctan- 
tem  Rodrigues  Romam  ad  Stum. 
Ignatium  ex  Portugallia discedere, 
359;  quos  adhibuerit  in  consilium 
Patres,  recenset,363;eborensi  col- 
legio magistros  suppeditat,  373, 
374;  an  ostendendae  sint  regi  igna- 
tianae  litterae,  de  audiendis  ejus 
confessionibus  agentes,  merito  du- 
bitai, 396;  socios  poscit  ab  Araoz, 
397;  ipse  et  Nadal  existimant  Pa- 
trem  Doménech  optimum  Aethio- 
piae  patriarcham  futurum,  398;  v. 
32,  33,  39,  46,  84,  85,  87,  i3l,  157, 
268,279,  329,  351,  355,  358-361, 
41 1)  417,  455  et  seqq.,  492,  506, 
516-519,  556,  647,  653,  697,  699, 
7i3. 

Mirto,  Fr.  Vincentius  de,  O.  P.,  624. 

Modesto,  Joannes  Bta.,  canonicus 
ariminensis,  acta  Arimini  a  P.  Ola- 
ve narrat,  473,  474. 

Mondéjar,  marchio  de,  v.  Mendoza, 
Ignigus;  marchionissa,  v.  Mendo- 
za, Maria. 

Mons  Christi  (Montecristo),  in  mari 
Tyrrheno,  424,  425. 

Mons  Politianus  (Montepulciano), 
opp.,  443. 

Mons  regalis  (Monreale),  opp.  in  Si- 
cilia; collegium  ibi  S.  J.  institui- 
tur,  269  et  seqq.,  295,  347,348; 
domus  descriptio,  486-488. 

Mons  regius  (Monterey)  ,  opp.  in 
Hispânia,  28;  optime  situm  eunti- 
bus  Salmantica  aut  Vallisoleto 
Compostellam,  379;comesde  Mon- 
terey,   V.    Acevedo  et  Zúñiga, 


752 


Indices 


Alphonsus;  comitissa,  v.  Pimen- 
tel et  Velasco,  Maria;  Velasco  et 
Tovar,  Agnes. 

Montecalvo,  comes  de,  606. 

Monteleone,  ducissa  de,  241. 

— dux,  V.  Pignatelli,  Hector. 

Montenegro ,  Joannes  Franciscas, 
genuensis,  gubernatori  Corsicae  a 
secretis,  23o. 

Montibus,  Joannes  de,  S.  J.,  277, 
559. 

Montilla,  opp. ,  574. 

Montoya,  Joannes  de,  S.  J.,  Romam 

mittitur,  460,  588. 
Montoya,  Fr.  Ludovicus  de, O.  S.  A., 

365. 

Montserrat,  P.  Antonius,  S.  J.,  535; 
domui  barcinonensi  Societatis, 
inopia  laboranti,  subvenire  stu- 
det,  658;  aeger  corpore,  660. 

Monzón,  opp.,  70,  218,  450,  548. 

Morales,  Ambrosius  de,  540. 

Morales,  Joannes,  144?;  in  Societa- 
tem,  a  qua  defecit,  petitdenuo  ad- 
mitti,  432,  453,  454. 

Morata,  comes  de,  v.  Martinez  de 
Luna,  Petrus. 

Morbenium  (Morbegno),  opp.,  exco-  . 
litur  a  Galvanello,  quem  perpe- 
tuum  sibi  curionem  morbenienses 
optant,  119,  413-416;  et  collegium 
Societatis,  552,  553,  565,  566;  de- 
signatum  vero  parochum  recusarlt, 
632-636. 

Moroni,  Cajetanus,  script. ,  664. 

Moronus,  Joannes,  cardinalis,  Socie- 
tatis fautor,  eam  Novariam  cupit 
inducere,  145,  1 75; justam  ab  Igna- 
tio  excusationem  oblatam,  bene- 
vole admittit,  433. 

Mostosso,  Bernardus  dal,  346. 

Mostosso,  Hieronymus  dal,  346;  ejus 
mater  et  ávus,  346. 

Mudara,  dominus  de,  654. 

Muñoz,  Andreas,  script.,  2l3. 

Muro,  Gaspar,  script.,  2^2. 

Mustafa  Bassa,  424. 


Mutina  (Modena),  opp.,  et  collegium 
S.  J.,  165,  173,  223,  3o3,  370,  386, 
387,  475,  688;  ejus  rector,  v.  Aver- 
sanus,  Caesar;  Leernus,  Philippus; 
mutinensis  episcopus  ,  v.  Fosea- 
ran, Aegidius. 

M 

Nadal,  P.  Hieronymus,  S.  J.,  104; 
ex  Sicilia  discedit,  134;  Neapoli 
expectatur,  150;  mittitur  ab  Igna- 
tio  in  Portugalliam,  ad  res  compo- 
nendas et  Constitutiones  S.  J.  pu- 
blicandas;  Valentiam  appellit,  319; 
exspectatur  Burgis,  32Ó;  Complu- 
tum  divertit,  in  Lusitaniam  per- 
recturus ,  354;  Eboram  pervenit, 
411;  Borgiam  vocat,  496,  541;  ut 
Theotonium  de  Bragança  nostri 
visitent,  statuit,  508;  Constitutio- 
nes explicat,  omniumque  Societa- 
tis ordinum  specimen  edit,  518, 
519;  V,  146,  151,  222,  239,  242,  245, 
271,  272,  350,  352,  353,  355,  366, 
367,  373,  374,  390,  398,  399,  410, 
413,419,  421,  437,455.  459,  464, 
466,  470,  479,  480,  492,  493,  506, 
508,  517-521,  528,  542,  549,  553- 

556,  571,  577-579,  587,  596,  597, 

599-602,  611,  612,  63o,  642,643, 

663,  670,  671,  705,  706. 
Naggio,  P.  Joannes  Bta.,  S.  J.,  341, 

342;  ejus  obitus  notatur,  3i2,  3i3. 
Najera,  opp  ,  a  sociis  lustratur,  627, 

628. 

Natale  della  Corbaia,  Joannes  Bta., 
vir  optiraus  bastiensis,  Societatis 
devotissimus,  laudatur,  170,  227; 
lamentatur  ipse  quae  in  quibus- 
dam  Corsicae  locisacciderunt,  261; 
suo  sumptu  aedes  conductas  Lan- 
dino praebet,  309;  collegium  So- 
cietatis optat,  3o9,  315;  V.  64,  370, 
386,426,  427,  454. 

Navarrae  prorex,  v.  Cueva,  Beltra- 
nus  de  la. 

Navarro,  Franciscus,  incola  tibur- 
tinus,  654. 


Index  kerum 


Navarro,  P.  Michael,  S.  J.,  v.  Ochoa, 

navarrus. 
Navarro,  P.  Petrus,  S.  J.,  550,  574, 

599- 

Navarro,  et  Navarrus^  Dr.,  v.  Az- 
pilcueta. 

Neapolis  (Napoli),  opp.,  et  collegium 
S.  J-,  137,  151,  219,  240,  241,  400- 
402,  522,  673,  675;  collegium  nea- 
politanum  a  Doménech  laudatum, 
152;  ejus  rector,  v.  Oviedo,  An- 
dreas ;  neapolitana  sodalitas  de 
«Redemptione  captivorum»  ,  605- 
607;  neapolitanus  prorex,  v.  Pa- 
checo, Petrus. 

Nebbio,  opp.  et  dioecesis,  vicarius, 
174,  189;  episcopus,  V.  Grimaldi, 
Andreas . 

Nepi,  opp.,  vicarius, 162. 

Nicolaus,  lotharingius,  S.  J.,  incola 
viennensis,  649,  651 . 

Nieremberg ,  P.  Joannes  Euseb., 
S.  J.,  scriptor,  501 . 

Nietto,  dictus  etiamNepos,  Joannes, 
S.  J.,  mutinensis  incola,  475,  689. 

Nobili,  vel  de  Nobilibus,  Vincen 
tius,  gubernator  Montis  regalis  in 
Sicilia  pro  Alexandro  Farnesio 
cardinali.  Sodatati  favet,  245,  295; 
locum  collegio  idoneum  ostendit, 
270,  V.  348,  486. 

Nonell,  P.  Jacobus,  S.  J.,  scriptor, 
602. 

Nova  Hispânia,  regio,  3o. 

No  varia  (Novaria),  opp.,  ejus  episco- 
pus, Moronus  cardinalis,  Societa- 
tem  eo  cupit  introducere,  145. 

Novellata,  alias  Novelletta,  domina 
bastiensis,  173,  174. 

Nuncius  et  legatus  pontif.  in  Au- 
stria, V.  Martinengo,  Hieronymus. 

— in  Hispânia,  v.  Poggio;  Marini. 

— in  Portugallia,  v.  Zambeccari. 

— in  Valle  Tellina,  v.  Odescalcus. 

Nunes,  Leonardus,  medicus,  363. 

Nuñez  de  Castro,  Alphonsus,  script., 
470. 

Epistolae  Mixtah,  tom.  ih 


O 

Ochoa,  P.  Michael,  navarrus,  saepe 
a  sua  patria  dictus  P.  Navarro; 
rector  collegii  ognatensis,  Pompe- 
jopolim  adit,  operam  proximis  da- 
turus,  207;  aegrotos  sanat;  208;  v. 
486,  598,  625,  626. 

Ochoa,  Sanctius  (Sancho),  S.  J., 
praecedentis  frater,  etiam  a  patria 
Navarro  dictus ,  collegii  montere- 
galensis  in  Sicilia  incola,  displicet 
vicario,  quia  nondum  sacerdoscon- 
cionatur,  347;  sed  aliis  placet,  486. 

Octavianus,  centurio  bastiensis,  lau- 
datur,  174. 

Odescalchi  et  Odescalcus,  Paulus, 
nuncius  pont.  max.  in  Valle  Telli- 
na, 414,  636. 

Ognatum  (Oñate),  opp.,  et  collegium 
S.  J.,  33;  eo  perveniunt  Patres^ 
Loarte  et  Guzmán,  I23,  253,  274,. 
284-286;  ibi  Borgia  commoratur, 
289,  325,  353;  venit  Araoz,  354, 
495,  534;  concionatur,  et  discordes 
ánimos  conciliat,  561 ,  625;  ejus 
rector,  v.  Ochoa,  Michael. 

Olave,  P.  Martinus  de,  S.  ].,  Tibur 
accedit,  24;  Eugubiumet  Perusiuni 
visitator  rnittitur,  436;  cum  cardi- 
nali perusino  agit  de  collegio  am- 
plificando, 444  et  seqq.;  Eugubii 
concionatur,  444;  Ariminum  di- 
vertii, 467;  sic  ariminensibus  con- 
cionando placet,  ut  gymnasium 
Societatis  velint  condere,  472;  v. 
61,349,  423,  435.  441,  442,446» 
473,  474,  512,  515,  645;  laudantur 
ejus  mater  ac  fratres,  561. 

Olisipo  ,  aliis  Olisippo  ,  Ulyssipo, 
Ulyssipona,  etc.  (Lisboa),  urbs,  et 
collegium  Sti.  Antonii,  S.  J.,  25, 
27,  35,  42,  46,  53,  99,  100,  140, 156, 
206,  298,  320,  322,  323,  329,  355,, 

356,359,364,  374,  389,  397,411, 

412,417,4^8,  42Í,  457,  479,493, 
499,528,541,  542,  546,  549,571- 
573;  647,  7l3;  domus  professorum 
48 


754 


Indices 


ad  Sti.  Rochi  instituitur;  omnes 
Societatis  gradus  exhibentur,  518, 
519;  templum  frequentatur ,  652; 
sodales  Sti.  Rochi,  qui  ad  domum 
professam locum  cessere,  sibigra- 
tulantur,  654;  collegii  Sti.Antonii 
rector,  v.  Fernandes,  Urbanus; 
Carneiro,  Melchior;  domus  profes- 
sae ,  V.  Silveira,  Gundisalvus; 
utriusque  superintendens,  v.  Tor- 
res, Mich.;  archiepiscopus,  V.  Vas- 
concellos  et  Meneses. 

Oliva,  Joannes,  vicarius  perusinus, 
255,  256,444,447. 

Oliva,  Joannes,  S.  J.,  adolescens 
barcinonensis,  390,  438;  evolat  ad 
superos,  535. 

Oliverius,  P.  Bernardas,  S.  J.,itin 
Siciliani,  137-139,  238;  Montem  re- 
galem invisit^  244,  269,  270;  colle- 
gio praeest,  271;  infirma  utitur  va- 
letudine, 293,  294;  sentit  de  se 
submisse,  296,  346;  laudatur,  486- 
488. 

Oliverius,  protonotarius  messanen- 

sis,  monasterium  Ascensionis  ex- 

aedificat,  701 . 
Onteniente,  opp.,  v.  Fontinens. 
Oñate,  opp.,  v.  Ognatum. 
Oñaz  et  Loyola,  Laurentia,  Joannide 

Borja  in  matrimonium  data,  37,  83. 
Oradinus,  Marcus  Antonias,  78;  no- 

vus  vicarius  perusinus,  256,  444, 

447- 

Oria,  Lambas  d',  v.  Doria. 
Origliano,  opp.,  a  P.  Gomes diligen- 

ter  colitur,  91-95,  98,  99,  162. 
Oriola  (Orihuela),  opp.,  645. 
Orlandino,  M.,  3o8. 
Orlandinus ,   P.  Nicolaus  ,  S.  J., 

script.,  83,  663,  696. 
Osorio,  Joanna,  504. 
Osorio ,  Joannes ,  proregi  Vega  a 

consiliis,  Societatis  amicus,  236, 

240,  245,  524,  620,  678  et  seqq. 
Osorno,  comitissa  de,  v.  Velasco, 

Maria  de. 


Ostia  tiberina  (Ostia),  opp.,  127,  i36- 
139. 

Otálora,  Michael  de,  passim  licen- 
tiatus  Otálora,  561. 

Otellus,P.Hieronymus,S.  J.,  61, 105, 
Neapolim  pervenit,  150;  conciona- 
tur,  150,  152;  Messanae  conciones 
habet  ad  populum,  525,  622,  662. 

Othon  (Canisius?),  Viennae  incola, 
649. 

Otto,  Mag.  cremonensis,  38l . 
Ovetum  (Oviedo),  opp.;  episcopus, 

V.  Rojas  et  Sandoval,  Christoph. 
Oviedo,  P.  Andreas  de,  S.  J.,  rector 

collegii  neapolitani,  241,  398. 
P 

Pace,  Georgeta,  domina,  227 . 
Pacellus,  vir  bastiensis,  orat  ut  Ba- 

stiae  Societatis  collegium  institua- 

tur,  ne  populus  in  pristina  vitia 

abeat,  3l5  et  seqq. 
Pacheco,  Petrus,  cardinalis,  prorex 

neapolitanus,  605. 
Pacocho  (sic  in  textu),  cardinalis, 

338. 

Pactae  (Patti),  dioecesis,  271  ;  episco- 
pus pactensis,  v.  Aragón,  Barth., 

Paeybroeck ,  P.  Daniel,  S.  J.,  ad 
gubernandum  idoneus  non  videtur 
Hieronymo  Segnerà,  487. 

Palatius,  Jo.,  script.,  443. 

Palermo,  opp.  v.  Panormus. 

Pallavicina,  Jacoba,  collegium  So- 
cietatis cupit  juvare,  334;  in  obe- 
dientiam  Societatis  admitti  rogat, 
335;  turbatur  ex  Sti.  Ignatii  re- 
sponso, 38o-383,  387. 

Pallavicini,  Christophorus,  63. 

Pallavicini,  Nicoleta,  uxor  Jacobi  da 
Mara,  femina  lectissima,  63,  91, 
92,  94,  98,  228. 

Pallavicini,  Petrus  Franciscus,  epi- 
scopus Aleriae,  117,  263. 

Pallavicini,  Sfortia,  cardinalis,  26. 

Pallavicini,  Sigismundus,  384. 

Palmius,  P.  Benedictus,  S.  J.,  146, 
222,  290,  3o2,  333. 


Index  rerum 


755 


Palmius,  P.  Franciscus,  S.  J.,  rector 
collegii  bononiensis ,  gaudet  de 
prosperis  Societatis  rebus,  146; 
res  bononienses  narrai,  222,  223; 
loca  designai,  in  quae  collegium 
bononiense  transferri  possit,  290- 
292,  299;  collegium  ancheranum 
non  censet  admittendum,  3o2,  3o3, 
V,  33o,  691. 

Palos,  Antonius,  lusitanus,  51,  52. 

Pampelona^  Pompejopolis  (Pamplo- 
na), opp.,  207,  625,  626. 

Panormus  (Palermo),  opp.,  et  colle- 
gium Societatis  Jesu,  139,  236-238, 
270-273,  293,  347,  402,  486,  487, 
522,  524,  570,  606,  615,  675,  677, 
7o3;  socii,  Joannes  Bta.  Sancti  Pe- 
tri et  Joannes  Forcada,  sanctissime 
Panormi  obeunt,  296;  collegii  re- 
ctor, V.  Achillis,  Paulus  de. 

Pantaleon,  bononiensis,  3oi. 

Panzano,  Josephus  Luperc,  script., 
218,  450. 

Paolino  (in  textu  Paulino),  Antonius, 
alias  Paolo  Iscalino  Adhémar,  baro 
de  la  Guardia,  424. 

Paris,  urbs,  v.  Lutetia  Parisiorum. 

Parisiensis  episcopus,  v  du  Bellay . 

Parma,  opp.,  334,  287. 

Pasarello,  Camillus,  254. 

Pascual,  455. 

Passaggio,  Franciscus,  olim  Corsi- 
cae  gubernator,  a  gerendo  muñere 
remotus,  l63. 

Patarinis,  P.  Joannes  Laurentius 
de,  S.  J.,  primam  hostiam  Deo 
litat,  146;  laudatur,  147;  minister 
collegii  bononiensis,  33o;  Mutinam 
translatus,  sedulam  proximis  dat 
operam,  476,  478;  jubetur  labores 
prudentia  temperare,  687,  688, 
690,  691 . 

Patavium  (Padova),  opp.,  58,  341, 
342. 

Pati  vel  Patti,  dioecesis,  v.  Pactae; 
episcopus  pactensis,  v.  Aragón, 
Barthol.  Sebastianus  de. 


Paulus  III,  pont.  max.,  54,  56,  82, 
191,  466. 

Pelletarius(le  Pelletier),  P.  Joannes, 
S.  J.,  rector  collegii  ferrariensis, 
causas  exponit  cur  Maria  del  Ges- 
so bonorum  suorum  usumfructum 
sibi  reservarit,  209;  cogitat  studio- 
rum  curriculum  more  parisiensium 
auspicari,  434;  v.  234,  286,  33o. 

Perera,  Marcus,  frustra  petit  in  So- 
cietatem  denuo  cooptari,  328. 

Pérez,  Gundisalvus,  Philipo  II  a  se- 
cretis,  250,  527. 

Pérez,  Hurtado,  S.  J.,  Compiuto  Ro- 
mam  se  confert,  460,  588. 

Perpiñá,  Petrus,  S.  J.,  orator  elo- 
quentissimus ,  obedientiae  sedulo 
studet,  646,  647. 

Perusia  (Perugia,  Perosa),  opp.,  et 
collegium  S.  J.,  77;  collegium  ad- 
versarios habet  civitatis  ludima- 
gistros,  78;  locus  quaeritur  colle- 
gio idoneus,  79;  sedes  certa  et 
templum  Societati  attribuuntur, 
255,  256,  3li,  441,  443;  aedes  am- 
plificantur,  444  et  seqq.;  collegii 
rector,  v.  Mercurianus,  Everard.; 
perusinus  cardinalis  ,  v.  Corna, 
Fulvius;  vicarius,  v.  Oliva,  Joann. 

Petrus,  apost.,  Stus.,  170. 

Petrus,  coloniensis,  S.  J.,  Viennae 
degens,  649. 

Petrus,  gallus,  S.  J.,  collegii  veneti 
magister,  342. 

Petrus,  Joannes,  63. 

Pezzano,  P.  Joannes  Bta.,  S.  J.,  38l, 
383,  448  (?) . 

Philippus  II  ,  Hispaniae  princeps, 
^Araozii  concionibus  delectatur, 
212,  2i3;  ejus  consiliis  utitur,  214; 
Societatis  precibus  se  valde  com- 
mendat,  216;  nuptiis  adest  Ro- 
derici  Gomes  et  Annae  de  Mendo- 
za, 252,  253;  patri  suo,  caesari, 
obtemperat  in  matrimonio  ineundo 
cum  Maria,  regina  Angliae,  $36; 
v.  27,  42,  69,  83,  247,  427,  449, 


756 


Indices 


450,  526,  527,  540,  562,  602,  645, 
665,  672. 

Philiuslaufer  Obernburgensis,  Bar- 

tholomaeus,  589,  590. 
Pifjosa,  insula ,  flammis  traditur, 

425. 

Picintino  (?),  228. 

Pictavia,  Gulielmus  de,  cancellarius 
leodiensis,  Societatis  fautor,  143 
(ubi  in  textu  mendose  legitur  Pio- 
tama);  laudatur,  4o3. 

Pignatelli,  Héctor,  dux  de  Monte- 
leone,  241,  400. 

Pimentel,  Bernardinus,  marchio  de 
Távara,  665. 

Pimentel,  Petrus,  comes  V  et  dux  II 
de  Benavente,  27. 

Pimentel  et  Velasco,  Maria,  comi- 
tissa  de  Monterey,  27,  495,  599. 

Pinés,  S.  J.,  incola  barcinonensis, 
6Ò0. 

Pino,  Benedictus  dal,  226  et  seqq. 
Pio  de  Carpi,  Rodulphus,  cardinalis, 

Societatis  fautor,  338. 
Piombino,  opp.,  128,  3io,  432. 
Piotama,  143,  erratum;  lege  et  v. 

Pictavia. 

Pires,  Pirez,  Piris,  hispanis  saepe 
Pérez,  P.  Ambrosius,  S.  J.,  olim 
Romae  procurator  collegii  conim- 
bricensiSj  in  Brasiliam  deinde  na- 
vigat,  et  post  annos  aliquot  a  So- 
cietate  desciscit,  397. 

Pires,  Laurentius,  orator  Lusitaniae 
in  Anglia,  536. 

Pirri,  Rocchus,  script.,  244,  616,  624, 
625,  701. 

Pisa,  aliis  Pisanus,  Alphonsus  de, 
S.  J.,  toletanus,  Compiuto  Romam 
mittitur,  460;  Valentia  cum  sociis 
solvit,  588. 

Pisae(Pisa),  opp.,  165. 

Piure,  et  Piuro,  opp.,  632,  637. 

Pius  IV,  pont.  max.,  82. 

Pius  V,  pont.  max.,  27. 

Plasentia  (Plasencia),  opp.  in  Hispâ- 
nia, 540,  706. 


Plaza,  P.  Dr.  Joannes,  S.  J.,  63i. 
Plizi,  opp.,  238. 

Poggio,  Alexander,  sequentis  frater, 
qui  in  textu  mendose,  ut  videtur,. 
Farnese  appellatur,  3o3. 

Poggio,  Joannes,  bononiensis,  cardi- 
nalis et  legatus  summi  pontificis, 
Societatis  patronus  in  Hispânia, 
Matritum  Patrem  Araoz  ad  concio- 
nandum  arcessit,  112,  120,  121;  ne 
hinc  discedat,  prohibet;  ut  concio- 
nes  habeat,  hortatur,  217;  v.  69,70^ 
107,  212  et  seqq.,  247,  249,  253,, 
3o3,  428,  448,  557;  discedit  ex  Hi- 
pania,  591;  ejus  successor,  v.  Ma- 
rini. 

Polanco, Gregorius  de, genitor  nostri 
P.  Joannis  Alphonsi,  nobilis  bur- 
gensis,  moriens  pecuniae  summam 
filio  suo  Joanni  testamento  relin- 
quit;  eam  volunt  burgenses  domui 
Societatis  Burgis  applicari ,  326, 
409, 422. 

Polanco ,  Gregorius  ,  praecedentis 
filius,  468;  faciem  nostris,  non  ut 
prius  laetam,  ostendit,  509;  v,  591. 

Polanco,  P.  Joannes  Alph.  de,  S.  J., 
burgensis,  vir  summae  fidei,  inte- 
gritatis  ac  diligentiae,  Sto.  Igna- 
tio  ac  epistolis ,  secretis  et  con  • 
siliis,  32,  52  87,  95,  105,  116,  219, 
283,  3i4,  326,  327,  370,  385,  397, 
398,  418,  423,  440,  455,  467,  470, 
478,  492,  557,  567,  5í>S,  595,  597, 
6o3,  604,  616,  619,  645,  707,  71  ; 
ejus  mater  ac  frater,  468,  469,  644; 
ejus  Chronicon  passim  citatur. 

Polanco,  Ludovicus,  frater  Joannis, 
l32,  644. 

Policinus,  Angelus,  S.  J.,  238. 

Polino,  V.  Paolino. 

Polo,  Reginaldus,  cardinalis,  58. 

Poloniae  rex,  Sigismundus,  404. 

Ponce  de  León  et  Guzraán,  Emma- 
nuel, comes  II  de  Bailén,  67,123; 
ejus  pater,  625. 

Ponce  de  León,  Petrus,  episcopus 


Index  rerum 


757 


clvitatensis  (Ciudad  Rodrigo),  497; 
ejus  elogium,  540. 

Portalegre,  opp.  et  dioecesis,  418, 
457;  episcopus,  V.  Alva,  Julianus. 

Portugal,  Joanna  de,  marchionissa 
de  Elche,  soror  Theotonii  de  Bra- 
gança, Valentiae  Edetanorum  de- 
git,  273. 

Portus  (Porto),  opp.,  ejus  cives  So 
cietatis  collegium  apud  se  cupiunt 
habere,  44. 

Portus  Veneris,  opp.,  165. 

Pozo,  P.  Petrus  del,  S.  J.,  domus 
burgensis  incola,  22,  23,  409,  422, 
470;  sacerdos  inauguratur,  509; 
primitias  Deo  offert,  53i;  v.  576, 
579,  612,  640. 

Prat,  P.  Joannes  Maria,  S.  J.,  234. 

Preste  Joannes,  aliis  Prestejanes, 
rex  Aethiopiae  (Lebna  Denguil, 
postea  David  vocatus),  116,  362, 
399. 

Priego,  marchio  de,  v.  Córdoba,  Ber- 
nardinas. 
— ^marchionissa,  v.  Ponce  de  León, 

Maria  ;  Fernández  de  Córdoba, 

Catharina. 
Prior  «de  Canaria»  Societatis  ami- 

cus,  toletanus,  morientem  Patrem 

Gamero  juvat,  529. 
Prior  Smae.  Trinitatis,  v.  Lipoma- 

nus,  Andreas. 
Priuli,  Ludovicus,  58. 
Prolegatus  Bononiae,  v.  Sauli. 
Prorex  Indiae,  v.  Bragança,  Con- 

stantinus. 
—  Navarrae,  v.  Cueva,  Beltranus. 
— Neapolis,  v.  Pacheco,  Petrus. 
— Siciliae,  v.  Vega,  Joannes. 

Q 

'Quadros,  P.  Antonius  de,  aliquando 
Tiburtius  dictus,  S.  J.,  35;  aegro- 
tat,  ei  succedit  in  rectoris  officio 
Alphonsus  Barreto,  279 -28 1 ,  297; 
confitentibus  peccata  sua  aures 
praebet,  324;  Patrem  Mironem  co- 
mitatur,  653. 


Queralt,  P.  Joannes,  S.  J.,  socio- 
rum  barcinonensium  superior,  219, 
336,  388,  390,  436,  533,  536,  537; 
infirma  ferme  toto  anno  usus  vale- 
tudine, 660, 

Quiñones,  Claudius  de,  comes  de 
Luna,  2i3. 

Quiñones  (in  textu  Quinhones),  Isa- 
bella, 504. 

Quiñones,  Lupercius  de,  2l3. 

R 

Rainuzo,  dominus,  174. 

Ramírez,  Antonius,  S.  J.,  550,  575. 

Ramírez,  P.  Michael,  S.  J,,  599. 

Ramírez  de  Vergara,  Alphonsus,  So- 
cietatis fautor,  Ognato  rediens,  so- 
cios aliquot  complutenses ,  labo- 
rantes capite ,  Concham  secum 
adducit ,  334 ,  408 ,  420  ;  collegio 
subvenit,  461,  462. 

Raynaldus,  S.  J.,  eugubini  collegii 
incola,  512,  513. 

Redt,  Joannes,  S.  J.,  consulis  colo- 
niensis  filius,  RomamLovanio  pro- 
ficiscitur ,  magno  suorum  sensu, 
232,  233,  276. 

Regia,  Fr.  Joannes,  O.  S.  H.,  theo- 
logus  tridentinus,  Carolo  V  in  suo 
secessu  a  confessionibus,  428,429. 

ReitTenberg,  P.  Fridericus  ,  S.  J., 
script.,  126. 

Rejadella,  soror  Theresia,  virgo  bar- 
cinonensis.  Sto.  Ignatio  nota^  di- 
vinis  muneribus cumulata,  sanctis- 
sime  diem  supremum  obit,  391 . 

Renaldus,  444. 

Reppelmont,  Joannes ,  rector  mona- 

"  sterii  coloniensis  Nazareth ,  pro- 
fessionem  Patris  Kessel  susci- 
pit,  96. 

Requena,  opp.,  593, 

Rhegium  Julium  (Reggio  in  Cala- 
bria), opp.,  662;  ejus  episcopus,  v. 
Gonzaga,  Augustinus. 

Riba,  P.  Dominicus,  S.  J.,  arago- 
niensis,  606. 


758 


Indíces 


Ribagorza,  comes  de,  v.  Aragón  et 
Gurrea,  Martinus;  Gurrea  et  Ara- 
gón, Alphons.  Philip. 

— comitissa,  v.  Borja,  Ludovica. 

Rimini,  opp.,  v.  Ariminum. 

Rioja,  regio,  626. 

Rion,  Antonius,  S.  J.,  iSy. 

Ripa,  opp.,  23o. 

Riva,  P.  Augustinus  de  la,  443. 

Rivadeneira,  P.  Petrus  de,  S.  J.,  sa- 
cerdos  8  Dee.  1553  factus,  179, 
244,  357. 

Roa,  P.  Vincentius,  S.  J.,  theologus 

valentinus,  Montem  regalem  mitti- 

tur,  270,  524,  525. 
Robertus,  magister,  S.  J.,  mittitur 

Montem  regalem,  270,  271. 
Robore,  Antonius,  S.  J.,  266. 
Roca,  aliis  Rocha,  Vincentius  de  Ia, 

520,  521. 

Rodericopolis  (Ciudad  Rodrigo)  v. 

Civitas  Roderici. 
Rodrigues,  P.  Franciscus ,  S.  J., 
.    52,  57- 

Rodrigues,  P.  Simon,  S.  J. ,  unus  e 
primis  Sti.  Ignatii  sociis,  praepo- 
situs  provincialis  primus  Lusita- 
niae,  deinde  Aragoniae,  in  Stura. 
Ignatium  male  affectus,  valetudi- 
dinem  causatus,  in  Brasiliam  et 
Aragoniam  recusat  ire;  in  Stum. 
Felicem  se  recipit,  34,  35;  ut  Ro- 
mam  adeat,  optant  saniores  socii, 
46  et  seqq .  ;  it  in  Aragoniam,  et  in 
Portugalliam  redit ,  86  ;  negat  se 
umquam  Sto.  Ignatio  detraxisse, 
85,  87;  Olisiponem  vult  reverti, 
140;  male  defenditur  a  TheOtonio 
de  Bragança,  140,  141;  fertur  ille 
dicere  se  in  Portugalliam  venisse 
de  Consilio  Patris  Araoz,  224;  quid 
egerit  in  patria,  ex  Aragonia  re- 
dux,  355;  sua  sponte  apud  ducem 
de  Aveiro  diversatur ,  356  ;  id 
scandalum  multis  praebet,  357; 
Romam  proficisci  adigitur,  408; 
Compiuto  transit,  459;  divina  prp- 


videntia  factum  ne  in  turcarum 
manus  incideret,  554;  v.  28,  31-33,. 
37-40,  49,  50,  54,  65,  85,  i3i,  141, 
156^  157,  179,  206,  267,  280,  320, 
351,  352,  356,  36u,  362-366,  417,. 
421,  437,  507,  508,  517,  568,  594 
et  seqq. 

Rodriguez,  P.  Christophorus,  S.  J.^ 

Gandiam  venit,  theologiam  tradi- 

turus,  709. 
Rodulphus,  S.  J.,  coquus,  Bononiae 

incola,  laudatur,  147 . 
Rógerius,  S.  J.,  incola  vindobonen 

sis,  649,  651. 
Rogio,  Carolus  da,  alibi  Darogio^ 

314. 

Rogliano,  opp.,  305. 

Rojas,  Antonius  de,  paedagogus  Ca- 
roli principis,  dominus  de  Ville- 
rías  de  Campos,  218;  consuetudine 
Patris  Araoz  delectatur,  250,  53o. 

Rojas,  P.  Franciscus  de,  S.  J.,  do- 
mus  caesaraugustanae  superior, 
219;  morbo  tangitur:  sedulo  adla- 
borat,  219-221;  res  caesaraugusta- 
nas  enarrai,  427  et  seqq.,-  v.  481- 
483,  599. 

Rojas  et  Sandoval ,  Christophorus, 
episcopus  ovetensis,  Borgiam  sa- 
lutaturus,  Methymnam  venit;  de- 
siderio flagrat  ut  Societatis  colle- 
gium  in  sua  dioecesi  instituatur, 
494- 

Roma,  urbs,  et  domus  S.  J.,  praeci- 
pue  collegium  romanum,  v.  pas- 
sim, 29,  47,  69,  81,  86,  105,  III, 

142,  143,  172,    178,  186,   210,  2I9j 

225-227,  229,  233,  238,  241,  244, 
258,  262,  265,  272,  277,  288,  293, 

294,  296,  3o2,  320,  322,  324,  352, 

353,  359,  361-367,  38i,  383,386^ 
389,  401,  414,  420,  421,  439,  442, 
443,451,450,  462,  464,  469,  474> 
477,  552,  553,  560,  583,  604,  606, 
608,  629,  633,  635,  638,  648,  655,, 
^5,  678,  689,  697;  collegium  ro- 
manum inopia  laborat,  81  et  seqq.; 


Index  rerum 


759 


Romam  socii  aliquot  hispani  mit- 
tuntur,  459,  588. 
Román,  P.  Alphonsus,  S.  J.,  do- 
mus  caesaraugustanae  incola  et 
operarius  diligens,  219-222,  429; 
quo  in  statu  res  Societatis  Caesar- 
augustae  versentur,  exponit,  481 
et  seqq. 

Romei,  P.  Sebastianus,  S.  J.,  cui 
aliquando  Cornélius  nomen  datum 
est,  in  Corsicam  ab  Ignatio  non- 
dum  sacerdos  mittitur,  facta  Lan- 
dini  et  Gomes  inspecturus,  127  et 
seqq.;  Bastiam  incolumis  pervenit; 
bona  nuntiat  de  sociis ,  148  et 
seqq.;  confirmat  quae  pro  Landino 
et  Gomes,  falso  Romae  accusatis, 
audita  retulit,  154,  193;  perperam 
«frater  adjutor»  vocatur,  199;  ex 
Corsica  Romam  revertitur  (ubi  ex 
Polanco,  ni,  25,  die  8  Dee.  1553 
sacerdotio  augetur),  2o3,  227,  262, 
3o8,  3i6,  343,  370. 

Romena,  Vincentius,  S.  J.,  florenti- 
nus,  in  Siciliam  cum  sociis  navi- 
gat,  l36  et  seqq.,  150. 

Rossetti,  Alphonsus,  episcopus  co- 
maclensis,  ferrariensis  ecclesiae 
administrator,  de  Societate  bene 
meritus,  209,  287. 

Rossi,  Joannes  Bta. ,  medicus  floren- 
tinus,  315. 

Rostino,  opp. ,  171;  ejus  vicarius, 
174. 

Rubiola,  Hieronymus,  S.  J.,  Valen- 
tia Romam  adit,  588. 

Ruigomes  de  Silva,  hispanis  Ruigó- 
mez  (Rodericus  Gomes),  lusitanus, 
Philippe  II  prae  omnibus,  ipsi  a 
secretis  et  consiliis ,  carissimus, 
Societatis ,  sed  praecipue  Patris 
Araoz,  amans;  huic  plurimum  de- 
fert,  ejus  consuetudine  et  Consilio 
frequenter  usus,  83,  214,  218,  248, 
350,  526,  527,  53o,  557,  562,  563, 
6o3,  63l,  665  et  seqq.;  uxorem  du- 
cit  Annam  de  Mendoza,  252. 


Ruiz  ,  Hieronymus  ,  Sto.  Francisco 
de  Borja  olim  a  negotiis,  349;  ejus 
prudentia  et  fides  laudatur,  591, 
592. 

Ruiz  de  la  Camara,  Didacus,  abbas 
methymnensis,  Societati  reconci- 
liatur,  431 . 

Ruiz  de  Castro  et  Portugal,  Fardi 
nandus,  marchio  de  Sarria,  lega- 
tus  Hispaniae  apud  pontificem. 
designatus,  (qui  tamen  ex  Polan- 
co, V,  441,  non  nisi  1555  Romam 
profectus  est),  350,  460,  6o3. 

Sa,  Emmanuel,  S.  J.,  amanter  dolet 
quod  Ignatii  conspectu  privatur, 
419;  conjicit  se  ad  sacros  ordines 
brevi  promovendum  esse  (quod 
tamen,  ex  Polanco  v,  45,  Romae 
1555  contigit),  419,  420. 

Sa,  Franciscus,  S.  J.,  novitius  lusi- 
tanus, 712. 

Sagona,  dioecesis,  laudatur,  192; 
ejus  episcopus,  v.  Butinono,  Joan- 
nes Maria. 

Sainz  de  Baranda,  Petrus,  script., 
124,  498. 

Salamanca,  opp.,  v.  Salmantica. 

Salazar,  P.  Gaspar  de,  S.  J.,  com- 
plutensis  incola,  656. 

Salazar,  Marcellus  de,  S .  J . ,  in  Bae- 
ticam  cum  sociismittitur,55o,  574, 
599- 

Salazar  et  Castro,  Ludovicus ,  script., 
671 . 

Salmantica  (Salamanca),  opp.,  et 
collegium  S.  J.  ;  hinc  discedit 
P.  Michael  de  Torres  in  Portugal- 
liam,  res  hujus  provinciae  compo- 
siturus,  39,  40;  theologiae  audito- 
res aliquot  salmanticenses  ad  am- 
plectendam  Societatem  moventur, 
564;  V.  20,  25,  3o,32,  35,  67,  158, 
253,  319,  379,  421,  422,  462,  496, 
529.  539,  5415  600,  63i,  644,  669, 
705,  706. 


I\ DICES 


Ssdmerón,  P.  Alphonsus,  S.  J.,  unus 
e  primis  Ignatii  sociis,  in  neapoli- 
tano  Annuntiaiae  tempio  concio- 
nes  habet,  summo  omnium  plausu 
et  admiratione,  151;  v.  241,  287, 
678. 

Salvago,  Petrus,  mercator  bastien- 

sis,  263. 
Sánchez,  Christophorus,  601. 
Sánchez,  P.  Joannes  Bta.,  S.  J., 

290,  53S . 

■Sancho  (Sanctius  Ochoa  ?),  S.  J., 
273. 

Sanctus  Felix  (San  Fins),  opp.,et 
collegium  S.  J.,  33,  36,  45,  85, 
206,  358,  377,  379,  397,  464,  466, 
60I,  7l3;  V,  Rodrigues,  Simon. 

Sandoval  et  Rojas,  Franciscus  de, 
comes  III  de  Lerma,  Methymnam 
venit  ad  Borgiam  consalutandum, 
494. 

Sangle,  Claudius  dela,  maximus  Me- 

litae  magister,  662. 
Sangrador  Vitores,  Mathias,  script., 

480. 

San  Miguel,  P.  Joannes  de,  S.  J., 
ejus  obitus  notatur,  32;  v.  36,  457. 

Santacruz,  P.  Jacobus,  S.  J.,grana- 
tensis,  601 . 

Santacruz  (olim  Cuzola),  P.  Joan- 
nes, S.  J.,  barcinonensis,  22,  23; 
sacrum  primo  facit,  108;  v.  422, 
579,  580,  612. 

Santarém,  opp.,  508,671. 

Santi  da  Mara  et  Pallavicini,  Barba- 
ra, filia  Jacobi  Santi  da  Mara  et 
Nicoletae  Pallavicini,  pietate  et 
religione  commendatur,  63,  91,  92, 
94,  98,228. 

■Santi  da  Mara  (ab  aliis  scribitur  San- 
to da,  vel  de  Mari  aut  Mare),  Jaco- 
bus, dominusdeCapocorso,  pietate 
et  religionis  studio  nobilis,  lauda- 
tur,,  62-64,  92  94,  98,  109,  114;  no- 
s.trisfavet,  118,  161,  i63,  169,  174; 
criminationes  vicarii  marianensis 
adversus  Landini  et  Gomes  refu- 


tat;  hos  collaudat,  186  et  seqq., 
202,  225;  astu  mali  daemonis  alie- 
natur  a  Patre  Gomes;  redit  in  gra- 
tiam,  veniam  humillime  depreca- 
tus,  305-307. 

Santi  da  Mara,  Simon,  dominus  de 
Capocorso,  pater  praecedentis,  62. 

Santiago  de  Compostela,  opp.,  v. 
Compostella. 

Santini,  Petrus,  295,  296;  invitatus 
ab  Ignatio  ut  Montem  regalem  se- 
conferat,  ibit  libenter  cum  nego, 
tia  expedierit,  580,  685  et  seqq. 

Santo  Domingo  de  la  Calzada,  opp. 
562,  626,  627. 

Santo  Stephano,  opp.,  238. 

Sarmiento  de  Mendoza,  Ludovicus, 
548. 

Sarmiento  de  Ulloa,  Anna,  602. 

Sarria,  marchio  de,  v.  Ruiz  de  Cas- 
tro, Ferdin. 

Sarvaro,  Jacobus,  173. 

Sarzana,  opp,,  patria  Silvestri  Lan- 
dini, qui  illud  nomen  in  subscri- 
ptionibus  passim  usurpare  solet, 
165. 

Sauli,  Hieronymus,  archiepiscopus 
genuensis ,  Bononiae  prolegatus, 
168;  de  rebus  Corsicae,  factis  a 
nostris,  laetatur,  222;  v.  3oi,  33o, 
384. 

Sauli  Casanova  ,  Benedictus  ,  vir 
amantissimus  Societatis,  a  Landi- 
no passim  laudatus,  l63,  173,  174, 
226-229,  263, 3o9,  3lo,  340,  344- 
346,  371,  386,  454;  ejus  frater,  174. 

Scalzerò  (  Schazgerus  ,  Schatzge- 
yer?),  Gaspar,  585. 

Schauenburg  ,  Adolphus  III  von, 
archiepiscopus  coloniensis,  Socie- 
tatem  benevolentia  complexus, 
126,  23i,  277,  278. 

Schorichio,  aliis  Scorrichio,  Schori- 
chius,  Petrus,  S.  J.,  142,  144;  Ro- 
mae  litteris  dat  operam,  589. 

Sebastianus,  S.  J.,  eugubini  collegii 
incola,  513. 


Index  rerum 


761 


Segontia  (Sigüenza),  opp.,  408,  564. 

Segovia,  opp.,  289,  645;  ejus  episco- 
pus,  V.  Gallo,  Gregorius. 

Seguera,  Hieronymus,  e  Catalaunia, 
Monte  regali  in  Sicilia  degens, 
atnicissimus  Societatis,  348;  gau- 
det  de  instituto  collegio  in  hoc 
oppido,  484;  Bernardum  Oliverium 
laudat,  486, 

Senturio,  opp.,  305. 

Serra  (Sierra,  Çerra?)  Balthasar,  no- 
vitius  Societatis,  712. 

Sessa,  dux  de,  v.  Fernandez  de  Cór- 
doba, Gonzalvus. 

Sestri,  opp.,  165. 

Sevilla,  opp,,  V.  Hispalis. 

Sevillano,  P.  Petrus,  S.  J.,  429. 

Sicilia,  insula,  146,  241,  296,  401, 
446,  487,  536,  553,  578,  580,  675, 
685,  686;  Siciliae  prorex,  v.  Vega, 
Joannes;  magistri  rationales,  524. 

Sigismundus  II,  augustus,  rex  Po- 
loniae,  404, 

Sigismundus  ,  quidam  carcere  de- 
tentus,  245. 

Sigüenza,  opp.,  v,  Segontia. 

Siliceo,  Joannes  Martínez  Guijarro, 
alias  Siliceo;  aedes,  circumdantes 
domum  Societatis  compi utensem, 
emit,  ne  exaedificando,  amplificari 
collegium  possit,  121,  122;  de  hoc 
se  jactat,  461;  v.  668,  669,  671, 
672. 

Sillano,  Joannes  Laurentius,  172. 

Silva,  Catharina  de,  comitissa  de 
Melito,  femina  religione  conspi- 
cua, 121,  247,  665, 

Silva  (et  alibi  Sylva),  Francisca  de, 
504- 

Silva,  Joannes,  comes  V  de  Cifuen- 
tes, 53o. 

Silva,  Joannes  de,  frater  Roderici 
Gomes  de  Silva,  moritur,  671. 

Silva  et  Guzmán,  Francisca,  504. 

Silveira,  aliis  Sylveira,  P.  Gundisal- 
vus,  S.  J.,  quid  dixerit  de  Simone 
Rodrigues,  48;  laudatur,  267;  re- 


ctor professorum  domus  lusitanae 

ad  Sti.  Rochi,  652. 
Soares,  Joannes,  O.  S.  A.,  episco- 

pus  conimbricensis,  Societatis  de- 

votus,  541. 
Solima,  magister  rationalis  in  Sici- 
lia, 520,  521. 
Solimán,  princeps  (xeque)  Gerben- 

sium,  60Ó. 
Sousa,  Antonius  Cajetanus,  script., 

26,  500,  501,  504,  508,  550. 
Sousa,  Ludovicus  de,  script.,  $36. 
Sousa  Amado,  Josephus,  script.,  43. 
Spinola,  Joannes  Bta.,  166. 
Spinola,  Thomas,  339,  424- 
Spoletum  (Spoleto),  opp.  et  dioece- 

sis,  256. 

Stella,  Fr.  Thomas,  O.  P.,Todeschi- 
nus  appellatus,  episcopus  justino- 
politanus  (Capo  d'Istria),  vir  in- 
signis,  Societatis  amans,  286. 

Stevordianus,  Martinus,  S.  J.,  257, 
258  ?. 

Stheinhuber,  P.  Andreas,  S.  J.,cai 

dinalis,  script.,  589. 
Strada,  P.  Franciscus  de,  S.  J.,  v. 

Estrada. 

Suarez,  P.  Cyprianus,  S.  J.,  32o. 

Suárez,  P.  Franciscus,  S.  ].,  179. 

Suarez  de  Figueroa,  Gomesius,  co- 
mes V  et  dux  I  de  Feria,  69;  opus 
collegii  cordubensis  urget,  289; 
Borgiam  salutaturus,  Methymnam 
venit,  494. 

Surianus,  Angelus,  S.  J.,  341. 

Sylva,  Michael  de,  cardinalis,  3io. 

Syracusae,  opp.  Siciliae,  68i;syra- 
cusanus  antistes,  v.  Bononia,  Hie- 
ronymus de. 

T 

Tablares,  P,  Petrus  de,  S.  J.,  colle- 
gio romano,  inopia  laboranti,  sub- 
venire studet,  81,  590  et  seqq.; 
quid  judicet  de  rebus  et  homini- 
bus  Portugalliae,  84,  351  et  seqq.; 
a  Polanco  quod  acceperit  hujusce 


702 


Indices 


rei  responsam,  87;  v.  157  ,  349, 
598,  601 ,  666. 

Tajora,  insula,  7o3. 

Taliacarne,  aliis  Tagliacarne,  Joan- 
nes  Franciscus,  vir  bonus  bastien- 
sis ,  Patrum  Landini  et  Gomes 
propugnator,  171,  195,  196,  226, 
227,  229. 

Taliacarne,  M.  Antonius ,  praece- 
dentis  pater,  195. 

Tamayo  ,  Gundisalvus  ,  Societatis 
amicus,  23,  107. 

Tamburino,  Jacobus,  139. 

Tappar,  Ruardus,  cancellarius  lova- 
niensis,  Societatis  patronus,  259. 

Tassis,  Joannes  Antonius  de,  181. 

Tassis,  Mathias,  181. 

Tassis,  Matthaeus  (ipse  Matio  saepe 
scribit),  postarum  magister,  gra- 
tias  Ignatio  agit  de  concessa  sibi 
spiritualium  Soe.  Jesu  bonorum 
communicatione  ;  epistolas  socio- 
rum  gratis  defert,  181. 

Taurus  seu  Taurum  (Toro),  opp., 
secessus  regius  aliquando  princi- 
cipum  Hispaniae,  218,  502,  548. 

Tá  vara,  marchio  de,  v.  Pimentel, 
Bernardinus . 

Tavera,  Didacus,  vir  magnae  aucto- 
ritatis,  sacrae  fidei  quaesitoribus 
a  consiliis,  Societatis  fautor,  2l3, 
248,  275,  289,  666, 

Tavera,  Joannes  de,  cardinalis,  ar- 
chiepiscopus  olim  toletanus,  2i3, 
275- 

Telles,  P.  Balthasar,  S.  J.,  script., 

20,  53,  loo. 
Telo  Martins,  vel  Portus  Telonius 

(Toulon,  in  textu  Toló),  opp.  ma- 

rit.,  529. 

Terentius  Publius,  in  scholis  prae- 

legitur  Coloniae,  277. 
Tergestum  (Trieste),  opp.,  404. 
Termini,  opp.,  238. 
Terra  nova  in  Corsica,  in  agro  ba- 

stiensi,  73,  109,  114,  167,  168,171, 

263. 


Terra  vetus  in  Corsica,  in  bastiensi 
agro,  73,  114,  167,  171 . 

Textor  Aquilejensis,  Marcus,  589. 

Textor  (Weber),  Urbanus,  episcopus 
labacensis,  142,  586;  Ignatii  sen- 
tentiam  de  scholasticis  rite  insti- 
tuendis  probat,  588,  589. 

Tibur  (Tivoli) ,  opp. ,  invisitur  ab 
Ignatio,  24;  et  ab  Olave  excolitur, 
a  civibus  expetito,  24;  sociorum 
ibi  degentiumpaupertas,  265;  con- 
ductam,  quam  inhabitant  domum, 
alii  emere  statuunt,  654,  655;  ti- 
burtinus  vicarius  olim  detrudit  in 
carcerem  fratrem  Antonium  de 
Robore,  266;  v.  264,  560,  583,  614, 
615,  655. 

Tiburtius,  P.,  S.  J.,  v.  Quadros,  An- 
tonius de. 

Tilia,  Joannes  de,  S.  J.,  559. 

Tirama,  uxor  piissima  Joannis  Nata- 
lis,  bastiensis,  426,  427. 

Tiseo,  Joannes  Bta. ,  vicarius  Ba- 
stiae,sive  dioeceseos  marianensis, 
Landino  et  Gomes  infensus,  64; 
aegre  fertadventum  eorum,  a  pon 
tifice  cum  potestate  missorum,  71; 
eos  inhumane  excipit,  73;  Landino 
apud  purpuratos  Romae  principes 
detrahit  et  calumniatur,  74;  argui- 
tur  ipse  sceleris,  l63;  refellitur  a 
Jacobo  Santi  da  Mara,  186  et  seqq.; 
v.  129,  164,  227,  23o,  263,  309,  371, 
372,  432. 

Thomas,  frater,  rei  domesticae  adju 
tor,  S.  J.,  270. 

Tivoli,  opp.,  V.  Tibur. 

Toletum  (Toledo),  opp.,  112,  144, 
246.  460,  666,  668,  669,  671;  mori- 
ritur  P.  Gamero,  529,  564;  Prior 
«de  Canaria»  Societatis  amicus, 
529- 

Tolon,  in  textu  Toló,  opp.  marit. ,  v. 

Telo  Martius. 
Tomar,  opp.,  456. 
Tordesillas,  opp.,  494,  548. 
Toro,  opp.,v.  Taurus. 


Index  rerum 


763 


Torres,  Dr.  Balthasar,  medicus  in- 
signis,  Societati  animum  adjicit; 
ejus  vocatio,  239-241;  v.  245,  269, 
522,  591. 

Torres,  Dr.  Bartholomaeus  de,  cano- 
nicus  siguntinus,  postea  Cañar iae 
episcopus,  Societatis  fautor j  socios 
aliquot  complutenses,  ferventibus 
caloribus,  Sigontiam  deducit,  408. 

Torres,  Hieronymus,  S.  J.,  Valentia 
Romam  contendit  cum  aliis  sociis, 
588. 

Torres,  P.  Michael  de,  S.  J.,  pro- 
vinciae  lusitanaevisitator,25;  quid 
sentiat  de  mittendis  in  Indiam,  28; 
dolet  capite,  29;  a  docenda  per 
XL  dies  doctrina  Christiana,  sol- 
vitur  ab  Ignatio,  valetudinis  in- 
fìrmae  causa,  29;  demisse  de  se 
judicat,  3o,  157,  158;  quid  requi- 
rat  in  iis,  qui  caeteris  praeficiun- 
tur,  3o,  159;  a  sociis  arcessitur, 
35;  Mirón  provincialem  mittit  ad 
concionandum  Alentejo,  in  pro- 
vincia transtagana  ,  36  ;  causas 
affert  cur  P.  Urbanum  Fernandes 
in  Indiam  destinaverit,  204;  petit 
Olisiponem,  267;  jubet  Simonem 
Rodrigues  ex  Portugallia  abire, 
357;  ad  Stum.  Felicem  accedit, 
Compostellam  illinc  perrecturus; 
collegii  compostellani  re  infecta, 
redit,  375-377;  agit  cura  Joanne  III 
de  patriarcha  ad  Prestejannem  de- 
signando, mittendoque, 398;  P.  To- 
rres, destinatus  ab  Ignatio  ad  alia 
muñera  obeunda,  eximitur  ab  obe- 
dientia  provincialis  Araozii;  illius 
consilii  ignari,  mirantur,  557;  a 
P.  Nadal  constituitur  superinten- 
dens  collegii  Sti.  Antonii  et  domus 
professae,  518;  v.  3i,  32,  34,  38- 
41,  43,  46-52,  84,  87,  i3i,  155  et 
seqq.,  206,  268,  279,  323,  329,  351, 
303,396,  417,  418,  455  etseqq., 
518,  519,  541,  558,  595,  601,  669. 
713. 


Touron,  A.,  O.  P.,  script.,  20. 
Trapana,  opp.,  v.  Drepanum. 
Trieste,  opp.,  v.  Tergestum. 
Tripolis  (Tripoli),  opp.,  605,  7o3. 
Turcia,  in  textu  Turchia,  regio,  I16. 

U 

Ughellus,  Ferdinandus  ,  O.  Cist., 
script.,  71,  256,  3io. 

Ugoletti,  P.  Elpidius,  S.  J.,  Cremo- 
nam  ab  Ignatio  mittitur,  Jacobam 
Pallavicini  consolandi  gratia,  334, 
335,  38o,  382,  386;  sub  finem  anni 
Montem  regalem  destinatur,  ut  col- 
legio praesit,  488;  Panormum  ve- 
nit,  570;  illum  cogitat  Doménech 
Italam  mittere,  662 , 

Uguccioni  ,  Benedictus  ,  Societatis 
fautor,  burgenses  socios  adjuvat*, 
suas  aedes  nostris  habitandas  tra- 
dit,  23,  106,  i33,  283,  470,  478, 

479,  538. 
Uztarroz-Dormer,  scripiores,  450. 

V 

Valderrábano,  P.  Joannes,  S.  J., 
102. 

Valdés,  Ferdinandus  de,  supi'emus 
sacrae  fidei  quaesitor,  archiepisco- 
pus  hispalensis,  docetur  ab  Araoz 
de  rebus  Societatis  Jesu,  63o,  672. 

Valdivia,  P.  Ludovicus  de,  S.  J., 
script.,  28. 

Valentia  Edetanorum  (Valencia), 
opp.,  et  collegium  S.  J.,  eo  ex 
Italia  appellit  P.  Nadal,  iturus  in 
Lusitaniam,  et  abbas  Doménech 
ex  Portugallia,  319;  socii  septem 
Romam  concedunt,  587,  588;  tem- 
plum  exaedificatur  Societati,  639; 
religiosi  aliquot  aedificationi  obsi- 
stunt,  640;  de  reducendis  ad  bo- 
nam  frugem  mauritanis  conversis 
serio  agitur,  640;  fructus  ex  socio- 
rum  operibus  collectus ,  694  et 
seqq.;v.  I40,  2l6,  251,272,349, 
351,  353,  362,  363,  455,  460,  528, 


764 


Indices 


534,  554.  563,  564,  587,  590,  663, 
664,  697,  708;  Valentiae  insignio- 
res  amici  Societatis,  v.  Stus.  Tho- 
mas de  Villanueva,  Stus.  Ludovi- 
cus  Beltrán,  Ven.  Joannes  Micó; 
collegii  rector,  v.  Gamero;  Barma. 

Valerius,  Joannes,  S.  J.,mutinen- 
sis  collegii  incola,  688,  689. 

Vallisoletum,  autPintia  (Valladolid), 
opp.,  et  collegium  S.  J.,  52,  102; 
socii  ad  insigne  dominicanorum 
collegium  accedunt  ,  theologicas 
disciplinas  ut  audiant  ;  illorum 
egregius  doctor  Exercitia  spiri- 
tualia  Sti.  Ignatii  valde  collaudat, 
lo3;  messis  proxiraorum  multa, 
135;  V.  253,  279,  280,  289,  353,  379, 
390,  421,  480,  494,  509,  529,  531, 
561,  565,  567,  569,  576,  577,  579, 
593,  604,  665,  666,  671,  705,  706; 
collegii  rector,  v.  González,  Joan- 
nes. 

Vallis  Tollina  (Valtellina,  Veltlin), 
regio,  414,  553,  566,  636-638;  nun- 
tius  apostolicus,  v.  Odescalcus, 
Paulus. 

Valvensis  et  Sulmonensis  episcopus, 
V.  Zambeccari,  Pompejus. 

Vandebergius,  v.  Bergh,  Burchar- 
dus  van  den. 

Vargas  et  Carvajal,  Gutierrius,  epi- 
scopus placentinus,  collegium  So- 
cietatis vult  condere,  706. 

Vas,  P.  Gundisalvus,  S.  J. ,  366; 
Olisipone  concionatur,  653. 

VasconcelloSjP.  Simon,  S,J.,  script., 
397. 

Vasconcellos  et  Meneses,  Ferdinan- 
dus,  episcopus  olisiponensis,  499. 

Vaudenesse,  Joannes,  218. 

Vaz,  P.  Gundisalvus,  v.  Vas. 

Vázquez,  Dionysius,  S.  J.,67;  Com- 
piuto Gandiam  mittitur,  709. 

Vega,  Elisabeth  de,  filia  Joannis  de 
Vega,  comitissa  ,  postea  ducissa 
Bibonae,  Sti.  Ignatii  devotissima, 
236;  collegium  Societatis  in  sua 


ditione  vult  condere,  237;  id  plu 
rimis  instai  precibus,  271-273,  367, 
368,  511;  filiolae,  nuper  natae,  ut 
Ignatius  benedictionem  impertia- 
tur,  poscit,  512. 

Vega,  Ferdinandus  de,  filius  Joan- 
nis de  Vega,  606. 

Vega,  Joannes  de,  Siciliae  prorex,  vir 
integerrimus ,  Societatis  fautor, 
Ignatio  addictissimus,  dolet  de  di- 
scessu  Patris  Nadal,  gaudet  de  in- 
cremento Societatis,  134;  colle- 
gium panormitanum  juvat,  243; 
socios  in  dioecesim  pactensem  cu- 
pit  deducere,  271;  ecclesiastico- 
rum  seminarium  probat,  272;  car- 
dinalem  mamertinum  rogat ,  ut 
collapsam  coenobii  Ascensionis 
disciplinam,  redintegratam  velit, 
623;  ut  quae  gesta  in  hunc  finem 
sunt,  Romae  confirmentur,  vehe- 
menter  urget,  684  et  seq.;  quid 
optet  sodalitas  neapolitana  ade  re- 
dimendis  captivis»  Ignatio  expo- 
nit,  607;  Joannis  de  Vega  ad  Igna- 
tium  de  cardinale  mamertino  aliis- 
que,  atrociter  dicta,  683;  v.  151, 
236,  240,  245,  269,  348,  489,  570, 
607,  615  et  seqq. ,  675,  Ò78  et 
seqq.,  700-703. 

Velasco,  Juliana  de,  504. 

Velasco ,  Maria  de ,  comitissa  de 
Osorno,  562. 

Velasco  et  Aragón,  Angela,  ducissa 
de  Frias,  561. 

Velasco  et  Tovar,  Agnes,  comitissa 
de  Monterey,  28. 

Velasco  et  Tovar,  Joannes,  marchio 
de  Berlanga,  28. 

Velati,  P.  Joannes  Bta.,  alias  dictus 
a  Jesu,  S.  J.,  (sacerdos  inaugura- 
tus,  1553,  8  Dee.  ex  Polanco,  ili, 
25),  444- 

Venetiae  (Venezia),  resp.,  et  colle- 
gium S.  J.,  58,  59,  3ii,  314,  474, 
638;  P.  Viola  eo  appellit,  341; 
scholasticorum  numerus,  collegium 


Index  rerum 


76S 


frequentantium,  342;  collegii  re- 
ctor, V.  Helmi,  Caesar. 

Ventimilla,  soror  Bartholomaea,  .618. 

Vergara,  Dr.  v.  Ramírez  de  Ver- 
gara. 

Vergerius,  Petrus,  episcopus  justi- 
nopolitanus  (Capo  d'Istria),  286. 
Vernuy,  Didacus,  591. 
Vibona,  opp.,  v.  Bibona. 
Vicarius  Bonifacii,  I18. 
— Leriae,  174. 

— Montis  regalis  in  Sicilia,  alius  a 
Pompejo  Zambeccari,  244;  parum 
Societatem  amat,  245;  aegre  fert 
nostros  concionari,  347,  486. 

Victoria  (Vitoria),  opp.,  561. 

Victoria,  Fr.  Franciscus  de,  O.  P., 
magister  sapientissimus,  429. 

Victoria,  P.  Joannes  Alphonsus  de, 
burgensis,  S.  J.,  Vienna  Romam 
evocatur,  142,  144;  ejus pater,  423, 
,  649. 

Vieira,  aliis  Viera,  P.  Franciscus, 
S.  J.,  fructuose  concionatur,  321. 

Vienna  Austriae,Vindobona  (Wien), 
urbs,  et  coUegium  S.  J.,  religiosi 
Sti.  Dominici  suum  monasterium 
repetunt,  584;  coenobium  carmeli- 
tarum  Societati  a  rege  designatur, 
585;  scholae  Societatis  inferiores 
frequentatae,  586,  651;  harum  di- 
scipulorum  pro  religione  tuenda 
studium,  651;  auditorum  theolo- 
giae  in  viennensi  academia  exi- 
guas numerus,  650,  v.  142,  144, 
181,  219,  404,  648,  649. 

Viera,  Didacus,  deficit  a  Societate: 
donationem  bonorum  suorum,  So- 
cietati factam,  revocat,  177,  267. 

Vilabertrán,  opp.  et  abbatia,  389, 
4I9>  455- 

Villa,  locus  Garfagnanae,  3l2,  3l4, 
315. 

Villahermosa,  ducissa  de,  v.  Borja, 

Ludovica. 
— dux  de,  V.    Aragón  et  Gurrea, 

Martinus . 


Villalobos,  Alphonsus, de,  episcopus 
de  Esquilache,  82,  83. 

Villanueva,  actor  causarum  Romae, 
alius  a  P.  Francisco  de  Villanue- 
va, 56,  57- 

Villanueva,  P.  Franciscus  de,  S.  J.,. 
complutensis  collegii  rector,  mit- 
titur  ab  Araoz  in  Portugalliam,, 
res  sociorum  exploraturus ,  l3o, 
l3l,  156;  in  Hispaniam  cum  Gon- 
çalves da  Camara  revertitur,  156^ 
laudatur,  158;  Simonem  Rodri- 
gues hortatur  ut  ex  Portugallia, 
communis  boni  causa ,  discedat, 
357;  a  morbo,  in  quem  inciderai, 
convalescit,  408;  mittitur  Cordu- 
bam  ad  instituendum  ibi  Societa- 
tis collegium;  quid  de  se  ac  de 
baeticorum  indole  sentiat,  463;  v. 
120,  i3l,  157,  206,  224,  459,  480, 
528,  529,  551,  563,  568,  574,  598- 
600,  608,  707. 

Villanueva,  Didacus  (Jaime),  script., 
389. 

Villanueva,  Stus.  Thomas  de,  O.  S. 
A.,  archiepiscopus  Valentiae,  So 
cietatem  benevolentia  complecti- 
tur,  698,  699. 

Villarroel,  Alphonsus,  abbas  valHso- 
letanùs,  dictus  etiam  Alphonsus. 
Enriquez,  480. 

Villavitiosa  (Villaviçosa),  opp.  et  se- 
cessus  ducum  de  Bragança^  eo  di- 
vertii Borgia,  et  a  duce  Theodosio- 
humanissime  tractatur,  550,  573, 
663. 

Villena,  Laurentia,  671. 

Villena,  marchio  de,  v.  López  Pa- 
checo, Didacus. 

Villinus  (Hofler,  in  textu  apud  Po- 
lanco FelimtsJ,  Leonardus,  doctor 
primarius  academiae  viennensis, 
585. 

Vincentellus,  in  textu  Vicentello, 

capitano,  174,  v.  Fiesco. 
Vinck,  P.  Antonius,  S.  J.,  mamer- 

tini  collegii  rector,  238,  271;  Mes- 


766 


Indices 


sana  educitur,  mittendus  Bibo- 
nam,  367. 

Viola,  P.  Joannes  Bta.,  S.  J.,  Italiae 
commissariuscitraRomam  et  Nea- 
polira,  208,  222;  Florentiam  venit, 
Perusiam  et  Venetias  discessurus, 
311,341,  342;  aegrotat,  692,  693; 
V.  386,  475,689,691. 

Viperanus,  Joannes  Antonias,  S.  J., 
614. 

Visolachia  di  Favagna,  Archange- 

lus,  164. 
Vitoria,  opp. ,  v.  Victoria. 
Vivero  (Vibero,  Bivero),  Hierony- 

mus,  Societatis  amicus,  84,  408, 

460,  461,  668, 
Vizcaya,  regio,  67. 

W 

Weber,  v.  Textor,  Urbanus,  epi- 
scopus  labacensis. 

Wishaven,  aliis  Wischaven,  P.  Cor- 
nélius, S.  J.,  490,  521 . 


HL 

Xaverius,  Xavier,  Javier,  Stus. 
Franciscus,  S.  J.,  unus  e  primis 
decemSti.  Ignatii  sociis,  48,  r3i. 

Z 

Zambeccari,  Pompejus,  episcopus 
valvensis  et  sulmonensis,  nunfius 
pontificis  in  Portugallia,  Joanni 
principi  lusitano,  rosam  auream,  a 
Julio  III  missam,  otfert,  26;  olim 
vicarius  monteregalensis  ,  244; 
Borgiam  salutai,  499. 

Zamora,  Michael  de,  23. 

Zamora,  opp.,  498,  502;  episcopus 
zamorensis,  v.  Aguila,  Antonius 
de. 

Zaragoza,  opp.,  v.  Caesaraugusta. 
Zárate,  P.  Alphonsus  de,  S.  ].,  670. 
Zaraycejo,  opp.,  540. 
Zarzana,  opp.,  165,  v.  Sarzana. 
Zumaya,  opp.,  598;  ejus  vicarius,  v„ 
Hernâni,  licentiatus. 


Index  generalis  767 


VI 

INDEX  GENERALIS  HUJUS  VOLUMINIS 


Epistolae  anni 

1553- 

5 

I 

Jan.. 

19 

J.  liXLl\^*              ±_^otI  CIUCI..  •  * 

» 

» 

21 

^(J\J       í  ÍÍJUí   La      ^^111  Ili  Ulll  ICIO  •  • 

2 

» 

24 

cri*?  TVTipli     H T^rtrrpç 

» 

6 

25 

trtX    1   Tiri     iZ-z^rìr*  I^QtncifCi 

n 

» 

3i 

Joan.  Polanco. . 

» 

)) 

46 

^  j  LI  X  i  axiv^  ■  XV 1      u^o  .  •  •  • 

Conimbrica . . . 

9 

» 

52 

CTT    f^aQr*  rrrriT^plIn^ 

Sancto  Ignatio. . 

Bassano  

IO 

58 

CTI  T7mTn  r^rìrnf*^ 

Ex  S.  Columb.. 

14 

62 

c  T Tnl     Af^  A1\r^ 

OdilL.LL/     X^lldtlL'  • 

15 

64 

if  1  4    An^    /1  #^  A»*Qri'y 

R(-n  Avila 

19 

67 

CTC   T    Rta  Tisjpn 

Bald.  de  Barga . 

20 

71 

elfi  T<vi^T  l\T^i"piiriamK 

H  1 VJ     L.J  V  Ci  «    iTXC¡yl  l^^UllCillUo»  •  • 

Toan  Polanpn 

» 

77 

CTT    Pí^ff    íIa  T'í^maT'PG 

S-l/    I^CLl.  Lie    X  dui  dl  Co  •  ■  •  • 

22 

» 

81 

C  tJí  ^íl\r    T  anflíniiQ 

Sanpfn  Toriíítio 

» 

» 

88 

c  T        Tnan    mp  I  r»t*f"P 

» 

23 

n 

89 

T  anHinn 

24 

» 

91 

OT    T  pnn  TCpccpl 

Odllv^XV.^   Xglia tlL/ ■  . 

Colonia  

27 

» 

.  95 

cyy  T7\rpr  IVÍprPiiri^nilQ 

J_rf  V  CI  ■  iVXCX  V^LIl  Jdll U9  •  •  • 

Joan.  Polanco. . 

28 

)) 

97 

T  Q  ti  ri  ITI  r\ 

29 

» 

98 

rf  t  A      inurtnf^sí  ITT 

Sancto  Ignatio, . 

3i 

» 

99 

oc   TH pm 

Alph.  Lencastre 

» 

» 

» 

100 

Frane.  Borgiae . 

» 

n 

» 

lol 

527  Joan,  de Valderrábano 

Sancto  Ignatio.. 

Vallisoleto . . . . 

Febr. 

102 

528  Joan.  Philip.  Casini. 

» 

I 

» 

io3 

529  Per,  Alv.  del  Aguila. 

j 

)) 

100 

» 

Bastia  

4 

109 

» 

Compiuto..  .. 

» 

» 

III 

532  Sod.  Sti.  Hieronymi, 

» 

Arimino  

6 

)) 

112 

7 

)) 

114 

534  Comm.  morbeniensis. 

» 

20 

» 

119 

25 

I20 

» 

27 

» 

122 

28 

)) 

125 

538  Corn.  [Seb.  Romei]. . 

Joan.  Polanco... 

Centumcellis. . 

I 

Mart. 

127 

Sancto  Ignatio. . 

Conimbrica . . . 

)) 

» 

i3o 

Joan.  Polanco.  . 

4 

» 

l32 

768 


Indices 


541  Joan,  de  Vega   Sancto  Ignatio. . 

542  Joan.  González   » 

543  Vine.  Romena   » 

544  Theot.  de  Bragança. .  Frane.  Borgiae  . 

545  Nic.  de  Lanoy  Joan.  Polanco.  . 

546  Joan.  Moronus   Sancto  Ignatio. . 

547  Frane.  Palmius   Joan.  Polanco.. 

548  Corn.  [Seb.  Romei]..  » 

549  Hier.  Doménech          Sancto' Ignatio. . 

550  Ant.  F.  del  Pino          Car  Santacroce. 

551  Corn.  [Seb.  Romei]..  Joan.  Polanco.. 

552  Mich.de  Torres  Sancto  Ignatio . . 

553  Emm.  Gomes   » 

554  Silv.  Landinus   n 

555  Emm.  Godinho   » 

556  Idem   Lud.  Gonçalves. 

557  Matth.  de  Tassis   Joan.  Polanco.. 

558  S.  P.  Q.  bastiensis. . .  Pontifici  summo. 

559  Quir.  de  Bustoro          Sancto  Ignatio. . 

560  Jac.  Sti.  de  Mara  ....  Bald.  de  Barga. 

561  Lambas  Doria   Pontifici  summo. 

562  Idem  Sancto  Ignatio.. 

563  Idem   J-  B.  Cicada... 

564  J.  F.  Taliacarne   Sancto  Ignatio.. 

565  Cives  Bastiae   » 

566  lidem   Cerv.  et  Maffeo. 

567  Joannin.  Grato  (?)         Sancto  Ignatio. . 

568  Silv.  Landinus   Emm.  Gomes... 

569  Urb.  Fernandes   Sancto  Ignatio . 

570  Jac.  Mirón   Sim.  Rodrigues 

571  Mich.  Ochoa   Joan.  Polanco., 

572  Joan.  Pelletarius          Sancto  Ignatio.  , 

573  Joan,  de  Corte   » 

574  Ant.  Gou   » 

575  Alph.  Román   Joan.  Polanco.. 

576  Frane.  Palmius   Sancto  Ignatio. . 

577  Jac.  Mirón   Araoz   Olisipone 

578  Silv.  Landinus   Emm.  Gomes..  Bastia  

579  Idem   Sancto  Ignatio . .  » 

580  Leon.  Kessel   » 

581  Card.  Maffeo  Card,  de  Bellay 

582  Hier.  Doménech  Sancto  Ignatio. 

583  Ant.  Gou   » 

584  Conv.  Ariminensis . . .  » 

585  Ever.  Mercurianus. . .  Joan.  Polanco.. 

586  Adr.  Adriaenssens . . .  Sancto  Ignatio. . 


Mart. 


Panormo   5 

Vallisoleto ....  7 

Ostia   8 

Compiuto   )) 

Vienna   9 

No  varia   io 

Bononia   » 

Bastia   12 

Neapoli   )) 

Bastia   i3 


Conimbrica.. . .  15  » 

Origliano   16  » 

Bastia   n  » 

Conimbrica....  16-17» 

»  17  » 

Graecio   »  » 

Bastia   i8  » 


19 


20 


Olisipone  24  » 

')             26  » 

Ognato              28  » 

Ferraria               n  » 

Bastia                29  » 

Matrito              3l  n 

Caesaraugusta. .  Apr. 

Bononia               i  » 


Colonia   7 

Roma   IO 

Panormo   12 

Matrito   » 

Arimino   l3 

Perusia   16 

Lovanio   19 


Pag. 
134 

i36 
139 
142. 

Í45 
146 
148. 
15a 
152 
154 
155 
160 

I6S 
176 
178 
181 
182 

i^S 
186 
188 
190 
194 

195 
197 
198 
199 
201 
2o3 

205 
207 

208 

210 

212 
219 
222 
224 
225 
228 

23o 
234 
236 
246 

254 
255 
257 


Index  generat.is 

769 

rag. 

Saneto  Ignatio. . 

201 

» 

204 

589  Leo  Enriques  

Conimbrica.. 

.  .  26 

200 

,  ,  28 

» 

269 

591  Barth.  de  Bustamante. 

.  3o 

274 

» 

276 

» 

exeunte  » 

270 

594  Frane,  de  Estrada.. . . 

Maj. 

2o2 

595  Ant.  de  Córdoba  .... 

A 

)) 

204 

■  '  9 

n 

200 

)) 

.  .  13 

» 

2oo 

Joan .  Polaneo . . 

i3 

» 

290 

599  Bern.  Oliverius  

» 

16 

i) 

293 

Sancto  Ignatio. . 

Conimbriea.. 

)) 

» 

297 

» 

..  19 

299 

Joan.  Polaneo. . 

» 

25 

3o2 

» 

26 

» 

DO^ 

Saneto  Ignatio . . 

jOo 

n 

,..27 

» 

3ii 

606  Natalis  et  Pacellus. .  • 

» 

» 

29 

Iti-i 
317 

3i 

» 

Dio 

Olisipone . . 

exeunte  » 

320 

Jun. 

611  Frane,  de  Estrada... 

» 

'2'-*  M 

024 

» 

Conimbrica . 

.  .  » 

Joan. Polanco .  . . 

» 

33o 

Sancto  Ignatio.. 

» 

j34 

Joan.  Polaneo.. 

.  .  4 

)) 

336 

Saneto  Ignatio. . 

■•  •  5 

» 

lío 

» 

» 

J141 

» 

,..17 

j4-5 

n 

» 

21 

» 

'45 

Joan.  Polaneo. . 

Monteregali. 

..  24 

)) 

040 

620  Petr .  de  Tablares .  .  • 

» 

Compiuto  . 

•  •  25 

)) 

J49 

Saneto  Ignatio. . 

» 

26 

» 

353 

622  Frane.  Anriques.  ... 

Joan.  Polaneo.. 

Olisipone  . . 

exeunte  » 

355 

Sancto  Ignatio, . 

» 

27 

•2At 
JOl 

Jul. 

007 

Sancto  Ignatio. , 

,  Bastia  

» 

¿09 

.  i-li  » 

372 

« 

Sto.  Felice. 

. . .  2-6  » 

375 

» 

3 

» 

joO 

» 

7 

382 

8 

» 

384 

63i  Elp.  Ugoletti  

Cremona.  .  . 

. .  9 

» 

386 

Kpistolae  Mixtab,  tom.  iu. 

49 

Indices 


Pag. 

Joan.  Polanco.. 

12 

Jul. 

388 

633  Loarte  et  Guzman. . . 

» 

i3 

» 

392 

Sancto  Ignatio. 

15 

» 

394 

635  Jac.  Mirón  

17 

636  Paul,  de  Achilles. . .  . 

iS 

» 

400 

637  Oct.  Cesari  

» 

21 

402 

» 

» 

403 

)) 

» 

407 

Joan.  Polanco  . 

I 

Aug. 

409 

641  Alph.  Barreto  

Sancto  Ignatio . 

» 

411 

642  And.  Galvanellus. . . . 

» 

» 

413 

Vilabertrán .  . . 

5 

416 

.. 

419 

645  Frane .  de  Estrada . . . 

8 

» 

421 

» 

9 

» 

423 

n 

Caesaraugusta. 

10 

» 

427 

648  Petr.  Sevillano  

)) 

Meth.  Campi.. 

1) 

429 

)) 

Bastia 

1 2 

431 

» 

16 

)) 

433 

651  Joan.  Pelletarius, .  . . 

Ferraria  

17 

» 

434 

652  Sod.  Sti.  Hieronymi, 

» 

Joan.  Polanco ,, 

21 

430 

25 

)) 

439 

Sancto  Ignatio . 

28 

» 

441 

» 

» 

29 

» 

446 

Caesaraugusta. 

» 

448 

658  Frane,  de  Gurrea.. . . 

Philippo  II  

EjeadelosCab. 

3o 

» 

450 

Sancto  Ignatio. 

3i 

453 

» 

Vilabertrán  

I 

Sept. 

455 

661  Frane,  de  Villanueva. 

» 

2 

» 

459 

Joan.  Polanco. 

.  Sto.  Felice. . . . 

4 

». 

464 

663  Conv.  Ariminensis. . . 

Sancto  Ignatio . , 

10 

» 

467 

664  Frane,  de  Estrada... . 

» 

» 

46S 

ri 

471 

666  Joan.  Bta.  Modesto.  . 

» 

12 

473 

667  Philip.  Leernus  

Sancto  Ignatio . . 

^5 

» 

475 

668  Frane,  de  Estrada... . 

17 

)) 

478 

Joan.  Polanco  . , 

,  Caesaraugusta. 

» 

» 

481 

Monteregali . . . 

» 

484 

Joan.  Polanco  .  . 

i8 

489 

672  Barth.de  Bustamante. 

Sancto  Ignatio . . 

20 

» 

490 

» 

I 

Oct. 

507 

Joan.  Polanco.. . 

3 

» 

509 

Sancto  Ignatio . . 

5 

510 

» 

» 

6 

» 

677  Alb.  Ferrarese  

Eugubio  

8 

512 

Index  generalis 

771 

Pag. 

678  Petr.  Mascarenhas  . . . 

Sancto,  Igi^atio. . 

•  • 

Oct 

» 

») 

)) 

)) 

i3 

» 

523 

)) 

,  i3- 

25  » 

^26 

682  Petr.  del  Pozo  

Joan.  Polanco... 

.  .  14 

)) 

53o 

Sancto  Ignatio.. 

)) 

'^32 

Joan .  Polanco  . . 

.  19 

» 

533 

Sancto  Ignatio . . 

■^37 

686  Barth.de  Bustamante. 

» 

» 

=^30 

687  Andr.  Galvanellus. . . 

)) 

23 

» 

)) 

^S3 

)) 

Vallisoleto .  . , 

■  •  25 

690  Adr.  Adriaenssens. . . 

)) 

26 

» 

» 

» 

560 

» 

.  29 

■^61 

693  Andr.  Galvanellus... 

)) 

3o 

» 

)> 

Vallisoleto . . 

)> 

^67 

)) 

,  3i 

» 

t;69 

696  Barth.de  Bustamante. 

)) 

)) 

c;7o 

697  Petr.  del  Pozo  

Joan .  Polanco. . 

, .  Í 

Nov. 

576 

698  Frane,  de  Estrada. . .  . 

Sancto  Ignatio . . 

» 

■  )) 

S77 
Dèi 

Joan .  Polanco . . 

2 

» 

580 

Sancto  Ignatio . 

)) 

581 

» 

3 

» 

582 

» 

» 

=^84 

•  ■  5 

704  Episc.  labacensis  

» 

6 

» 

588 

705  Petr.  de  Tablares .... 

Joan .  Polanco .  . 

Vallisoleto . . 

. .  II 

» 

^00 

Sancto  Ignatio.. 

)) 

» 

)) 

)) 

» 

605 

VajJisoJeto . . , 

» 

)) 

607 

709  Gasp,  de  Acebedo..  . 

» 

i3 

» 

611 

6i3 

n 

» 

614 

» 

*T 

)) 

6m 

Card,  mamertmo 

» 

26 

)) 

623 

Sancto  Ignatio.. 

27 

)) 

625 

1) 

.  .  27 

-3o  » 

63o 

716  Comm.  morbeniensis. 

1) 

632 

717  Resp.  morbeniensis.. 

Card.  Stae.  Fidei 

» 

)) 

» 

6j3 

718  Andr.  Galvanellus... 

Sancto  Ignatio.. 

» 

)) 

)) 

635 

719  Balt.  Diaz  

)) 

639 

Joan.  Polanco. . 

Dee. 

640 

721  Frane,  de  Estrada.. .  . 

Sancto  Ignatio. . 

» 

» 

642 

722  Mich.  de  Bairros  

)) 

646 

)) 

648 

772 


Indices 


724  Gund.  de  Silveira. . . . 

Sanato  Ignatio. . 

,  3 

Dee. 

652 

» 

656 

727  Joan.  Gesti  

Joan .  Polanco . . 

I658 

Sancto  Ignatio. . 

••  15 

661 

» 

Sancto  Ignatio. . 

» 

22 

i) 

671 

Joan.  Polanco. . 

)) 

673 

732  Joan.  Cuvillon  

Sancto  Ignatio. . 

24 

» 

676 

7-53  Domen,  et  Coudreto. 

Joan.  Polanco.. . 

678 

^■2,      T  Ji_  "»7  

Sancto  Ignatio. . 

» 

27 

682 

Card,  mamertino 

)) 

» 

684 

Joan.  Polanco.. 

085 

737  Philip.  Leernus  

Sancto  Ignatio. . 

.  29 

» 

687 

0   T?              n_  1  ' .  _ 

691 

» 

3o 

694 

740  Hier.  Doménech  

)) 

700 

1) 

)) 

» 

7o3 

742  Barth.  de  Bustamante. 

)) 

Corduba  

3i 

» 

704 

» 

» 

708 

710 

745  Leo  Enriques  

Conimbrica  . . 

» 

711 

» 

Olisipone  ,  ,  .  , 

7i3 

I    Códices  manu  scripti   715 

II    Auctores  et  libri,  quorum  testimonia  proferuntur   719 

III  Epistolarum  auctores   722 

IV  Loci  unde  epistolae  missae  sunt   724 

V    Index  personarum  maxime  et  locorum   725 

VI    Index  generalis  totius  voluminis   767 


A.       D.  G. 


3X3701.117 


70107 


Author     Monumeílta  Histor&ca 


BOSTON  COLLEGE  LIBRARY 

UNIVERSITY  HEIGHTS 
CHESTNUT  HILL,  MASS. 

Books  may  be  kept  for  two  weeks  and  may 
be  renewed  for  the  same  period,  unless  re- 
servad. 

Two  cents  a  day  is  charged  for  each  book 
kept  overtime. 

If  you  cannot  find  what  3'ou  want,  ask  the 
Librarían  who  will  be  glad  to  help  you. 

The  borrower  is  responsible  for  books  drawn 
on  bis  card  and  for  ali  6nes  accruing  on  the 


4 


sanie. 


iK^^n  Alili  v>'.- 

mmém 


te' 

®1 
i"t'  iui' 

■       ,'1  »  '  '\  V 

.*/»*■'..■  á 

■  ■fi''*'. 

A'  V.i  -  '  ■■  .■  »  ■■ 

■>!;>.(  y. 

..iii^lliiillii