Skip to main content

Full text of "Epistolae mixtae, ex variis Europae locis ab anno 1537 ad 1556 scriptae"

See other formats


MONUMENTA  HISTORICA  SOCIETATIS  JESU 

A  PATRIBUS  EJUSDEM  SOCIETATIS  NUNC  PRIMUM  EDITA 


EPISTOLAE  MIXTAE 


EPISTOLAE  MIXTAE 


EX  VARIIS  EUROPAE  LOCIS 

AB  ANNO  1537  AD  1556  SCRIPTAE 

NUNC  PRIMUM 

A  PATRIBUS  SOCIETATIS  JESU 

•    IN  LUCEM  EDITAR 

TOMUS  QUARTUS 
(1554-1555) 


MATRITI 

EXCUDEBAT  AUGUSTINUS  AVRIAL 
via  S.  Bernardi,  92. 

igoo 


1 


o 


o 


AD  LECTOREM 


Eo  feruntur  hodierna  sapientium  studia,  ut,  ad  perscrutanda 
antiquitatis  vestigia  hauriendamque  sinceram  de  rebus  praeteri- 
tis  notitiam,  velini  homines  ad  coaeva  monumenta,  pulvere  saepe 
obsita,  accedere,  ex  privatis  intimisque,  ultro  ci  troque  commissis 
litteris  aut  narrationibus,  suam  sibi  progignere  sententiam,  et 
coUectis  bine  inde  dispersis  membris,  corpus  unum  coagmentare, 
quod  nervis  et  ossibus  firment ,  pelle  vestiant ,  penicillo  suo 
ornent;  cui  demum  spiritum  vitamque  infundant.  Ingens  certe 
labor,  et  hujusmodi,  quem  non  oninium  humeri  ferre  valeant,  sed 
jucundus  etiam,  siquidem,  ut  poeta  *  monet: 

Gratius  ex  ipso  fonte  bibuntur  aquae. 

Esto  incompta  saepe  sit,  et  aliquando  hórrida  nimis,  ora  tio:  at 
integra  fides  et  nuda  veritas  cuicumque  ornatui  lenociniisque 
verborum  anteponenda; 

Et  magis  adducto  pomum  decerpere  ramo, 
Quam  de  caelata  sumere  lance,  juvat; 

ut  idem  Ovidius  ait. 

His  ergo  studiosis  rerum  nostrarum,  qui  in  propriis  monu- 
mentis,  non  in  historicorum  libris,  memoriam  priscorum  hominum 
de  Societate  Jesu  renovare  aut  constituere  satagunt,  amplissimam 
quidena  segetem  demetendam  purissimosque  latices  bibendos  ob 
oculos  ponunt  Ep'istolae  Mixtae,  quarum  voi.  IV,  cum  tribus  su- 


*    Ovmius,  Ex  Ponto,  lib.  iii,  epist.  v,  18-20. 


6  AD  LECTOREM 

perioribus  conjunctum,  jam  millesimum  monumentorum  edito- 
rum  numerum  excedit:  ipsum  vero  seorsim  spectatum  epistolas; 
ultra  260  complectitur,  ab  ineunte  anno  1554  ad  medium  1555 
exaratas. 

Cum  autem,  vindicandis  e  tenebris,  ubi  jacebant,  educendis- 
que  in  solem  ac  pulverem  antiquitatis  monumentis,  studia  nostra- 
tium  sponte  foveamus,  nolumus  tamen  inde  injusti  adversus  illos 
históricos  deprehendi,  aut  quidquam  debito  illorum  honori  glo- 
riaeve  detrahere,  qui  scriptis  res  nostras  mandarunt  et  de  uni- 
versa historia  apud  eruditos^homines  bene  meriti  sunt.  Quare  di- 
ligenter  curavimus  ferme  in  singulis  epistolis  loca,  nonnumquam 
etiam  verba,  indicare  probatissimi  auctoris  Joannis  A.  de  Polan- 
co, qui  assiduo  labore  monumenta  nostra  suis  manibus  pervolu- 
tavit.  Ex  quo  duplex,  nisi  fallimur,  utilitas  nascitur:  altera,  ut 
cognoscatur  quaenam  sit  tali  viro  adhibenda  fides  (est  autem  plu- 
rima habenda);  altera,  ut  quae  minus  quandoque  ex  nuda  ac  la- 
conica epistolarum  lectione  intelliguntur,  ex  pleniore  Patris  Po- 
lanco narratione  coUustrentur. 

Jam,  quod  ad  argumenta  e'pistolarum,  in  hoc  voi.  contenta- 
rum,  attinet,  cum  singula  persequi  longum  esset,  praecipua  tan- 
tum delibabimus.  Illae  autem  magna  ex  parte  ad  sequentia  ca- 
pita revocari  possunt.  Vel  enim  spectant  a)  ad  universae  Socie- 
tatis  incrementum  ac  res  per  socios  gestas,  ut  plurimum  intra  Eu- 
ropam,  quibus  aliquid,  ad  transmarinas  missiones  pertinens,  arete 
cum  sociis  europaeis  conjunctum,  addendum  erit;  vel  b)  ad  ipsam 
Societatis  disciplinam,  legibus  jam  scriptis  ac  Constitutionibus 
promulgatis,  fìrmiter  stabiliendam  sanctissimeque  propagandam. 
Quo  enim  major,  Deo  auspice,  evadebat  in  dies  Societatis  ampli- 
tudo,  illiusque  corporis  membra,  quae  prius,  ut  fit,  intimo  Dei 
spiritu  alebantur,  numero  mirifice  ubique  gentium  crescebant, 
eo  erat  necessarium  magis  ut  socii  omnes  communi  Constitutio- 
num  ignatianarum  vinculo  constringerentur ,  ut  eadem  cunctis 
provinciis  esset  facies,  idem,  quoad  fieri  posset,  omnes  de  rebus 
nostris  sentirent.  Duobus  bis  capitibus  aliquid  cj  singulari  me- 
moria dignum ,  quodve  in  his  epistolis  inclusum  perstringat  ócu- 
los, brevissime  adjiciemus. 


AD  LECTOREM  7 

De  singulis  pauca. 

a)    Epistolae  incrementa  Societatis  explicantes  aut  res  per  ' 
socios  gestas. 

Quo  tempore  epistolae  hujus  voluminis  exarabantur,  Societas 
Jesu,  quindecim  vix  annos  nata,  divino  id  largiente  Numine,  sub 
cujus  praesidium  eam  Ignatius  positam  ac  defensam  esse  voluit, 
sex  intra  Europam  numerabat  provincias,  domicilia  vero  sex  supra 
quadraginta  '. — De  Africa,  Brasilia,  India  Orientali  ac  Japonia, 
ubi  plures  versabantur  socii,  cum  nostri  muneris  non  sit,  nihil 
est  cur  dicamus.  Atque  Italia  quidem  provincia,  ubi  beati  nostri 
institutoris  sedes,  caeteris  quidem  antiquior  est,  meritoque  habe- 
tur  aliarum  parens;  quam  tempore  sequuntur  lusitana,  hispana, 
quae  in  castellanam  et  aragoniam  divisa  primum  fuit,  atque  si- 
cula.  Verum  sic  olim  erga  Societatem  bene  afficiebantur  hispani, 
tot  viri  principes  ei  collegia  offerebant,  condebantque,  ita  deni- 
que  socii,  ut  populos  bonis  moribus  ac  doctrina  imbuerent,  ubi- 
que expetebantur,  ut  necesse  fuerit  novam  provinciarum  divisio- 
nem  induci,  Unde  tres  constitutae  provinciae  :  castellana ,  ara- 
gonia,  baetica:  eisdem  praepositi  provinciales  dati  Antonius  de 
Araoz,  Franciscus  de  Estrada,  Michael  de  Torres:  cunctisque  in 
Hispânia  et  Portugallia  Franciscus  Borgia,  commissarius  desi- 
gnatus.  Eorum  epistolas  aliquot,  nondum  editas,  damus: 
Michaelis  de  Torres,  21  Maj.  1554 
Francisci  de  Estrada,  4  Aug.  1554,  18  Jan.  1555. 
Antonii  de  Araoz,  aut  cujus  opera  hic  in  scribendo  utebatur, 
Antonii  Gou,  25  Jan  ,  28  Feb.,  22  Maj.,  25  Jun.  1554,  14  Febr. 
1555- 

Francisci  Borgiae  epistolas  non  exhibemus,  utpote  ad  aliam 
MoNUMENTORUM  partem  sive  sectionem  sibi  propriam  pertinen- 
tes: edimus  vero  quas  Borgiae  socius  in  conficiendìs  itineribuset 
coUegiis  perlustrandis  Romam  mittebat,  Bartholomaeus  de  Busta- 
mante,  I  Sept.,  6  Nov,  1554,  29  Apr.  1555. 

Aliorum  sociorum  plures  quidem  sunt  epistolae,  inter  quas 
principem  sibi  locum  vindicant,  quippe  quae  initia  aut  progres- 

•    Polanco,  t.  v,  pag.  5,  6,  n.  i  cum  subjectis  annotationibus . 
"    Hi  et  sequentes  numeri  diem  indicant,  quo  Htterae  datae  sunt. 


8  AD  LECTOREM 

siones  coUegii  enarrant,  litterae  abulenses,  15  Jan.  1555,  etpla- 
centinae,  i  Jan,  1555,  quibus  merito  adjungenda  est  aurea  epi- 
scopi ovetensis  epistola,  sedem  Societatis  in  sua  dioecesi  enixe 
efflagitantis,  8Maj.  1555. 

Laudandae  etiam  sunt  P.  Joan.  Btae.  de  Barma,  qui,  adscitus 
in  partem  gubernationis  provinciae  aragoniae,  ut  commodius 
P.  Estrada  concionibus  vacaret,  res  ad  eam  provinciam  spectan- 
tes,  diversis  ex  locis  Ignatio  Borgiaeque  scribebat,  10  Nov,  1554, 
4  Febr.,  7jun.,  28  Jul.  1555.  Denique  in  pretio  sunt  litterae  Pa- 
tris  Antonii  de  Cordoba,  non  in  uno  loco  scriptae,  quae  lucem 
initiis  illis  cognoscendis  spargunt,  12  Aug.,  30  Sept.,  28  Oct., 
29  Dee.  1554. 

Haec  de  provinciis  hispanicis.  Sed  nemo  existimet  alibi  Socie - 
tatem  non  símiles  aut  majores  etiam  aliquando  progressus  fecisse. 
Quod  ut  ostendatur,  vel  indicare  sufficit  tiburtinum  coUegium, 
perangustum  hactenus,  in  conducta  domo,  ncque  satis  commoda, 
situm,  domicilium  ac  templum  proprium  hoc  anno  consequutum 
fuisse,  19  Jan.,  19,  21,  30  Jul.,  11,  20  Aug.,  7  Dee.  1554: 
Laureti  stabilem  sedem  Societati  esse  positam,  7  Jan.,  17 
Apr.  1555: 

Neapoli  et  Ferrariae  comparatam  nostris  domum  et  aream 
exaedificando  collegio  peridoneam,  15  Febr.,  5,  18,  19,  30  Maj., 
IO  Aug.  1554: 

Argentae,  quod  oppidum  in  ditione  est  ducis  Ferrariae,  coUe- 
gium inchoatum,  24  Maj.,  15  Sept.,  14  Nov.  1554:  sublatum  qui- 
dem  eugubinum,  28  Febr.,  22  Mart.,  6,  28  Apr.;  sed  prospectum 
aliis,  florentino  nempe,  mutinensi,  veneto,  patavino,  bononiensi, 
perusino. 

Genuae  docendi  initium,  ineunte  Novembri,  factum,  quod 
frugiferae  progressiones  in  litteris  et  virtute  sunt  consequutae,  8 
Oct.,  15  Nov.,  13  Dee.  1554,  3  Jan.,  7  Mart.  1555. 

Jam  Monteregali  in  Sicilia,  Bibonae,  Syracusis  (praeter  Mes- 
sanam  et  Panormum,  ubi  jam  pridem  versabantur  nostri)  quae 
incrementa  susceperit  Societas,  narrant  sodalium  epistolae,  26 
Mart.,  4jun.,  13,  21  Jul.,  23  Sept.,  22,  24  Oct.  1554,  28  Jan., 
IO  Febr.,  26,  29  Apr.,  9  Jul.  1555. 


AD  LECTOREM  9 

Viennae  in  Austria  collegium  Societatis  in  sedem  stabilem 
suamque  transferri,  nostrosque  in  tuenda  religione  desudare  pro- 
dunt  Lanoy,  litterae  30  Mart.,  4,  29  Maj.,  16  Aug.  1554. 

Tornaci  statio  nostrorum  collocatur,  non  sine  quorumdam  ex- 
ternorum  oppositione,  31  Jan,  1554. 

Nec  fructu  carebant  Lovanii  sociorum  labores,  qui  adversa- 
rium  acerrimum  invenere,  Viglium  van  Zwichem,  quem  de  sen- 
tentia  dejicere  nec  Ruardus  Tapper,  nec  LudovicusBlosius,  O.  S. 
Ben.,  pro  Societate  acriter  orantes,  potuere,  et,  quod  majus  est, 
etiamsi  cum  ipso  Carolo  V,  caesare,  pro  collegio  Societatis  Lo- 
vanii erigendo  egerit  ci.  Petrus  Soto,  O.  P.,  21  Mart.  1554,  31 
Maj.  1555. 

Coloniae  item  Leonardus  Kessel  solita  munia  cum  ingenti 
animorum  fructu  obire  pergebat,  utilis  gratusque  omnibus,  14 
Jan.,  8Feb.  1554,  14  Jan.  1555. 

Neque  silentio  praetereundus  est  Andreas  Galvanellus,  qui 
Morbinium,  oppidum  Vallis  Tellinae,  incultum  agrum,  septum 
haereseos  vepribus,  suo  sudore  irrigabat  laboribusque  excolebat; 
quique  adeo  bonis  civibus  carus  erat,  ut  omnino  eum  vellent 
apud  se  retiñere  et  Societatis  collegium  instituere,  9,  15  Jan., 
'25jun.  1554. 

Inter  haec  vero  lusitana  provincia,  Borgiae  nuper  ac  Natalis 
adven  tu  recreata,  principum  etiam  favore  eam  prosequente,  mi- 
rificas habebat  progressiones,  «Olisippone»  inquit  Orlandinus  *, 
«hoc,  si  vnquam,  tempore  grata  in  vulgus  et  salutarla  Societatis 
muñera  extitere.  Florebat  Professorum  domus,  frequentiaque 
maxima  celebrabatur.  Collegium  vero  S.  Antonii  tanto  erat  in 
pretio,  vt  magni  nominis  viri  nuUum  Olisippone  opus*ab  Rege 
fructuosius  conditum  praedicarent.  »  Conimbricense  item  propriis 
niti  subsidiis  coepit:  studiorum  ardore  et  virtutis  cultu  commen- 
dabatur.  Eborense  tandem,  Henrici  cardinalis  munificentia  con- 
ditum, fructus,  quos  sibi  promiserat  egregius  princeps,  abunde 
reddebat.  Quae  omnia  satis  colligimus  ex  lusitanorum  epistolis, 
I,  2  Jan.,  7,  i3Febr.,  i,  15,  17,  31  Mart.,  28  Apr.,  i  Jun.,  i  Jul., 


*    Hist.  Soc.  Jes  ,  lib.  xiv,  n.  95. 


IO 


AD  LECTOREM 


2  Aug.,  17  Sept.,  15  Oct.,  4,  23  Nov.  1554,  6  Jan.,  20  Apr.,  4 
Maj.  1555,  etc. 

Verum  non  iis,  quantumvis  magnis  et  in  majora  quotidie  ten- 
dentibus,  contenta  Societas,  missionem  aethiopicam,  rege  Lusi- 
taniae  eam  promovente,  aggressa  est,  de  qua  scripsere  multa 
nostri,  quae  referre  non  vacat.  Designati  sunt  de  Ignatii  senten- 
tia  Joannes  Nunes  Barreto,  Aethiopiae  patriarcha:  Melchior  Car- 
neiro ac  Andreas  de  Oviedo,  episcopi,  patriarchae  in  suo  muñere 
successores.  Ouam  designationem.  pontifex  maximus,  ut  notum 
est,  ratam  habuit  probavitque.  Non  est  cur  hic  dicatur  quisrram 
fuerit  christianae  humilitatis  sensus  praeclarissimorum  horum  vi- 
rorum:  quantam  ostenderint  omnia  perpetiendi,  qua  ardebant, 
sitim;  qua  demum  animi  constantia  oblatis  ultro  honoribus  ac 
dignitati  amplissimae  restiterint.  Ipsi  suis  litteris  id  posteritatis 
memoriae  prodiderunt,  6  Apr.,  16  Jun.,  11  Sept.,  29  Oct. — 
Caeterum,  cum  lectissima  sociorum  manu,  cervicem  jugo  obe- 
dientiae  submittentes,  quo  destinabantur,  solverunt. 

b)  Non  satis  erat  Ignatio,  divinae  gloriae  amplificandae  unice 
intento,  magnis  incrementis  auctam  suam  esse  Societatem,  nisì 
simul  eam  vidisset  optimis  moribus  florentem  ac  firmíssimo  san- 
ctarum  legum  praesidio  communitam.  Nec  enim  praesentibus' 
tantum,  sed  futuris  etiam  ipsi  providendum  fuit..  Quare,  ut  dictum 
est,  Natalem,  quemadmodum  olim  1552  in  Siciliam,  sic  superiore 
anno  in  Lusitaniam  et  Hispaniam  misit,  qui  Constitutiones  ab 
Ignatio  conditas  promulgaret.  Cujus  promulgationis  fructus  sta- 
tim  apparuit,  si  quidem  in  paratissimo  agro  bonum  semen  ex- 
ceptum.  Idque  passim  epistolae  supra  laudatae  testantur. 

Sed  nihil  ex  iis,  quae  in  hoc  volumine  continentur,  adeo 
splendide  patefacit  quantum  cordi  fuerit  Ignatio  sancta  ac  illibata 
religiosae  disciplinae  custodia,  quam  judicium  de  Simone  Rode- 
ricio,  Romaeapud  ipsum  institutum.  Etenim  quoniam  Rodericius, 
qui  lusitanae  provinciae  praefuerat,  «delatum  se  per  calumniara 
querebatur,  visura  est  Ignatio  ad  excidendas  perturbationis  in 
posterum  causas,  suarum  esse  partiura  praeterita  non  neglige- 
re: datisque  e  Professorum  numero  iudicibus  ahquot,  quae- 
stionem  iis  de  rebus  institui,  non  forensi,  sed  religioso  ritu,  in 


AD  LECTOREM 


II 


auctoresque  diligenter  inquiri;  animadvertendi  tamen  iure  sibi 
uni  reservato  Quo  in  facto  benignitas  sane  Ignatii  ac  patien- 
tia  cura  prudentia  sociata  enituere,  resque  tota  posteris  monu- 
mento esse  potest,  20  Maj.  1554. 

c)  His,  quae  hucusque  diximus,  singularia  quaedam  addenda 
sunt,  digna  quae  seorsim  inspiciantur. 

Et  primum  quidem  occurrit  beatissima  mors  Silvestri  Landi- 
ni,  quem  anno  superiore  in  Corsica,  supra  id  quod  humana  con- 
diti© fert,  et  faceré  et  pati  vidimus,  quem  illius  insulae  habitato- 
res  suum  patrem  appellabant  sanctumque  veneraban  tur,  7,  15 
Mart.  1554. 

Aliud  est  luctuosa  ac  miseranda  servitus  optimi  Joannis  Gut- 
tani,  e  Societate  sacerdotis,  qui  ex  Hispânia  in  Italiam  cura  na- 
vigaret,  a  turcis  prope  Neapolim  anno  superiore  captus,  mirum 
est  quot  aerumnas  devoraverit  laboresque  ab  improbis  hominibus, 
omni  destitutis  humanitate,  pertulerit,  donec  illis  confectus  ex 
corporis  ac  servitutis  viriculis  in  laetam  aeternae  libertatis  auram 
evolaverit.  De  eo  agunt  epist.  datae  Majo,  die  incerto,  25  Dee. 
1554)  23  Maj.  1555.  Qua  in  re  Ignatii  charitas  eluxit,  qui  nullum 
non  movit  lapidem  ut  filium  .sibi  carissimum  e  turcarum  potestate 
eriperet,  voluitque  ut  singulis  hebdomadis  a  siciliensibus  sociis  ei 
referretur  quid  pro  recuperando  sodali  egissent.  Sed  turcarum 
avaritia  Guttani  vita  longe  pertinacior  fuit. 

Inter  haec  diligentem  Pelletarius  collocabat  operam  in  revo- 
canda  ab  errorum  tenebris  ad  catholicae  veritatis  lucem  Renata, 
Ludovici  XII,  regis  Galliarum,  filia,  ducis  Ferrariae  uxore,  quam 
impia  haereticorum  astutia  in  fraudem  illexerat.  Diu  haec  restitit 
omnibus,  quae  admovebantur,  machinis  delusitque  conatus  ad 
eam  dedocendam  adhibitos.  Res  desperata  prorsus  videbatur,  cum 
Pelletarium,  cujus  vel  nomen  horrebat,  ad  sese  vocat,  cum  coque 
de  recipiendis  catholicorum  ritibus  deque  amplectenda  romanae 
ecclesiae  veritate  serio  agit.  Eumdem  sibi  legit  suae  conscientiae 
arbitrum  eique  ingenti  doloris  sensu  et  lacrimarum  vi  peccata 
confitetur.  Quaenam  inde  oborta  cunctis,  Herculi  maxime,  laeti- 


*   Orlandini,  Hist.  Soc.Jes,,  lib.  xiv,  n.  4,  5. 


12  AD  LECTOREM 

tia,  quisque  conjicere  potest,  22  Mart.,  13,  20,  24  Sept.,  12  Oct. , 
I,  8  Nov.,  28  Dee.  1554.  Atque  haec  quidem  hoc  anno  gesta 
sunt;  quibus  optime  adjungit  Orlandinus  '.  «Felix,  si  sciret  do- 
num  Dei  aestimare,  et  in  recte  coeptis  adhibere  constan tiam!  » 

Debet  etiam  nostrorum  lectorum  attentionem  acuere  monu- 
mentum,  quod  nunc  primum  exhibemus,  Genua  Romam  missum, 
24  Apr.  1555.  Illud  Joannes  Bta.  Viola  pontifici  óptimo  nuper 
creato,  Marcello  II,  que  cardinali  fuerat  Viola  familiari  ter  usus-, 
inscripsit.  Ejus  argumentum:  De  reformatione  Ecclesiae,  sive  de 
exstirpandis  vitiis  serendisque  virtutibus. 

Haec  de  epistolis  hujus  voluminis  dicenda  erant:  alia,  in  eis- 
dem  contenta,  diligens  lector  per  se  ipse  reperiet.  Caeterum  nemo 
erit  nostrarum  rerum  tam  ignarus,  qui  existimet  bis  epistolis  to- 
tam  Societatis  historiam  contineri:  nam  imprimáis  nos  non  omnes, 
quas  scripserunt  socii,  edimus  epistolas,  sed  quas  reperire  potui- 
mus;  deinde  hae,  quae  Mixtae  appellantur,  alias,  nimirum  Qua- 
drimestres  saepe  complent,  ideoque  cum  illis  conjungendae  sunt: 
postremo  utrisque  adjiciendas  esse  nemo  non  videt  quas  viri  pri- 
marii,  puta  Lainez,  Salmeron  aliique  dedere.  Et  quidem  Xaverii 
et  Nadal  jam  edimus  epistolas;  alii  aliorum  collegerunt,  inter  quos 
jure  óptimo. primas  tenere  dicendus  est  P.  Otto  Braunsberger, 
qui  Canisii  epistolas  diligenter  in  lucem  profert  sapienterque 
illustrat,  quarum  lectione  nos  haud  semel  profecisse  nitro  fate- 
mur.  Qui  ergo  haec  et  similia  monumenta  scite  volutaverit,  is 
profecto  magnam  et  verissimam  nostrarum  rerum  notitiam  as- 
sequetur. 

Descriptionem  codicum,  ac  librorum,  quibus  usi  sumus,  cata- 
logum  ad  calcem  voluminis  post  epistolas  exhibebimus. 


*    Hist.  Soc.Je.s.,  lib.  xiv,  n.  26. 


I  JANUARII  1554 


i3 


91? 

MICHAEL  DE  BAIRROS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EBORA  I  JANUARII  I554 

Ex  adventu  Patris  Nadal  rebusque  ab  eo  in  Lusitânia  constitutis,  fructum 
colligendum  sperat.— P.  Miron  regulis,  exsequutioni  mandandis,  manum 
admovet. — Sodi,  Deo  opera  ferente,  solitis  virtutum  ac  litterarum  exer- 
citationibus  dant  operam . 

t 

Muy  Rdo.  en  X.°  Padre.  La  grada  y-  amor  de  X.*'  nuestro 
Señor  seya  siempre  en  nuestro  continuo  fauor  y  ajuda.  Amem. 
Aora  no  se  offrece  que  de  nueuo  se  pueda  escriuir  á  V.  R.,  sino 
de  la  llegada  de  nuestro  in  X.°  P.  Mtro.  Hierónymo  Nadal  y  del 
P.  Mirón;  avnque  la  stantia  del  P.  Mtro.  Hierónymo  Nadal  fué 
por  poco  espacio,  mas  pienso  que  para  mucha  consolación  en  el 
Señor  para  los  hermanos,  máxime  porque  todos  los  que  tenían 
tiempo  hizieron,  celebrando  él,  los  votos,  según  la  orden  de  las 
constitutiones,  lo  que  les  causó  mucho  gozo  in  Domino  '.  Quedó 
aquí  el  P.  Mtro.  Mirón  para  ordenar  las  cosas  deste  collegio,  in- 
troduziendo  las  reglas  que  el  P.  Mtro.  Hierónymo  Nadal  dexó. 

Los  hermanos  perseueran  con  la  ajuda  de  nuestro  Señor  en 
sus  sólitos  exercitios  de  uirtudes  y  letras,  lo  que  aora  con  su  fa- 
uor será  en  más  perfectión.  No  escrivo  más  particularmente  á 
V.  R.,  porque  hasta  aora  se  ha  perseuerado  en  el  modo  de  exer- 
citios que  por  otras  nuestras  aurá  sabido.  De  lo  que  más  se  hi- 
ziere  acerca  dellos  (porque,  como  he  dicho,  aora  se  entiende  en 
ello),  auisarernos  á  V.  R.  Nuestro  Señor  nos  dé  gracia  para  nos 
aprouechar  de  tantos  medios,  quantos  por  su  bondad  nos  ha 

*    Ex  originali  in  voi.  E,  unico  foliO;,  n.  lyS,  prius  480. 

-  De  adventu  Patris  Nadal  in  Lusitaniam  anno  1553,  deque  rebus  in  ea 
Societatis  Jesu  provincia  ab  eo  gestis,  aliquid  in  voi.  superiore,  epist.  672 
et  alibi  diximus:  videantur  illius  temporis  Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  160  et 
seqq.;  Liit.  Quadr.,  t.  il,  pag.  370,  439,  468,  473,  482,  etc.;  Polanco, 
t.  HI,  pag.  427  et  seqq.:  De  P.  Natalis  ministerio  in  Hispaniae  provin- 
ciis. 


14  Epistolae  MixTAE-748 

aparejado.  Supplicamos  á  V.  R.  nos  heche  su  bendición.  Oy,  el 
primer  de  Janero  de  1554  anños.  Hijo  suyo  en  el  Señor, 

Miguel  de  Bairros. 

Inscriptio:  Al  muy  Rdo.  en  X.*'  Padre,  el  P.  Mtro.  Ignacio, 
praepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesú.  En  Roma. 

Del  collegio  de  Euora,  i.*  vía. 

JACOBUS  MIRON  , 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

KÊORA  2  JANUARII  I554 

P.  Nadal  ex  Portugallia  18  Decembris  discessit. — P.  Torres  Mironi  collate- 
ralis  designatus. — Constituía  a  Nadal  exsequutioni  mandantur. — Sperat 
fere  ut  Joannes  III  rei  familiari  collegii  olisiponensis  Sti.  Antonii  pro- 
spiciat.  — De  ejectis  e  Societate  in  eam  denuo  recipiendis.— De  absol- 
vendis  haeretica  labe  infectis. — De  admissis  ad  solemnem  Societatis 
professionem. — Petrus  Mascarenhas,  novus  Indiae  prorex,  Societatis 
alumnos,  suae  profectionis  comités,  vehementer  efflagitat. — Aethiopiae 
patriarcha,  ab  Ignatio  designandus,  ad  annum  proximum  exspectatur. — 
Fratres  duo  ex  India  venere. — De  Theotonio  de  Bragança:  quid  nuper 
in  Portugallia  egerit;  quem  animum  gerat:  quaenam  sit  de  ipsius  emen- 
datione  spes:  quid  sentiant  de  eo  ejus  consanguinei,  principes  et  Miron. 

t 

lesús. 

Muy  Rdo.  en  X.°  Padre.  La  gracia  y  paz  de  X.°  nuestro  Se- 
ñor sea  siempre  en  nuestro  fauor  y  ayuda.  Amén.  El  P.  Mtro.  Na- 
dal se  partió  de  Portugal  á  i8  de  Deziembre,  que  fué  día  de 
nuestra  Señora  de  la  O.  Dexónos  á  todos  muy  consolados  en  el 
Señor,  y  muy  bien  assentadas  las  cosas  de  Portugal.  Gloria  sea 
á  Dios  por  todo.  El  Padre  doctor  Torres  quedó  acá  por  mi  col- 
lateral,  que  para  mí  fué  grande  merced  del  Señor,  por  la  mucha* 
necessidad  que  tenía  de  quien  me  ayudasse:  piega  al  Señor  me 
sepa  aprouechar  de  todo.  Los  petitorios  se  dexaron  aunque 
hasta  san  Juan  son  ya  arrendados,  y  me  mandó  el  P.  Nadal 

*  Ex  originali  in  voi.  E.,  duplici  folio,  n.  172,  prius  478,  479. 

*  De  iis  egimus  supra,  epist.  510.  Vide  Epist.  Mixtae,  t.  iii,  pag.  55 
et  seqq. 


2  Januarii  1554  15 

diésemo[s]  auisos  á  los  obispos,  que  no  dexassen  pedirlos  á  nadie, 
de  san  Juan  adelante.  Dello  dimos  razón  á  los  iffantes  y  el  rey: 
podrá  ser  se  mueuan  á  darnos  alguna  cosa  en  recompensa.  Ex- 
presamente no  osamos  pedir  recompensa  al  rey,  porque  él  no 
nos  dió  los  petitorios  en  descuenta  de  lo  que  nos  da  para  los  cien 
estudiantes.  Bien  se  le  dió  á  entender  que  eso  deseáuamos,  y  él 
lo  ente"ndió.  Creo  que  está  puesto,  con  la  ayuda  de  nuestro  Se- 
ñor y  con  el  fauor  de  los  iffantes,  que  nos  dotará  presto  el  cole- 
gio de  Coimbra  con  rentas  perpetuas,  como  los  mismos  iffantes 
nos  dan  sperancas  dello.  El  collegio  de  san  Antón  de  Lisbona 
viue  de  una  limosna  del  rey,  y  de  Coimbra  no  toma  nada,  por- 
que el  rey  dixo  que  no  se  tomasse  ninguna  cosa  de  su  renta;  que, 
quando  faltase  alguna  cosa  para  el  de  Lisbona,  que  se  lo  hizies- 
sen  saber  á  él:  creo  yo  que  lo  dize  con  intento  de  proueherlo.  El 
rey  es  muy  contento  que  M.  Francisco  *  venga  de  la  India,  como 
V.  R.  ordena.  Las  cartas  de  V.  P.  irán  este  año  con  don  Pedro 
Maschareñas,  que  va  por  visorey  de  la  India. 

Los  cinquenta  ducados  que  se  tomaron  allá  para  la  venida  de 
M.  Hierónimo  Nadal,  se  tienen  por  muy  bien  empleados,  aunque 
fueran  muchos  ^  más. 

Para  recebir  algunos  salidos  que  tengan  habilidad  y  disposi- 
ción para  aprouecharse,  ha  dexado  comissión  que  se  puedan  re- 
cebir para  mandar  á  Roma,  como  por  una  carta  de  V.  P.  se  le 
dezía  quasi  lo  mesmo. 

Recebimos  la  respuesta  sobre  el  caso  de  la  heregía,  pero  el 
P.  Nadal  nos  ha  quitado  omnino  la  jurisdiçión  de  poder  absoluer 
á  nadie  dél  en  estas  partes  de  Hespaña,  paresciéndole  que  así 
conuiene  in  Domino;  y  creo  tenía  special  comissión  de  V.  P. 
dello;  y  al  cardenal,  que  es  inquisidor  mayor,  le  pareció  muy  bien. 

Tanbién  quitó  la  jurisdición  que  tiene  la  Compañía  de  absol- 
uer ab  excommunicatione  *  ab  homine,  en  particular  promulga- 


'  Principes  notissimi  Ludovicus  et  Henricus,  cardinalis  hic  ac  summus 
fidei  inquisitor,  Joannis  III  fratres. 

-    Franciscus  Xaverius,  qui  jam  sanctissime  obierat. 

'    Ms.  muchas. 

*    Ms.  excomunicatione . 


i6  Epistolae  Mixtae — 748 

das,  y  tanbién  generatim,  si  dello  se  sigue  escándalo.  Acá  doy 
aviso  á  los  collegios  dello,  y  les  parece  inconueniente  alguno 
para  consolación  de  muchas  ánimas,  salua  tamen  obediençia,  y 
por  manera  de  escrúpolo  quasi  se  determinan  á  no  absoluer  de 
ninguna  excumunión  ab  homine,  porque  quasi  de  todas  puede 
saber  el  ordinario,  ó  tarde  ó  breue,  y  puede  ser  que  se  escanda- 
lize. A  mi  proprio  juizio  parescíame  se  podía  cometer  la  jiirisdic- 
tión  al  prepósito,  y  que  la  diesse  á  quien  discretamente  usasse 
della;  pero  todauía  tengo  por  mejor  lo  que  la  obediencia  ordena. 

Todas  las  cartas  y  patentes  que  recibimos  cerca  del  negocio 
de  M.  Simón,  se  guardan  muy  bien,  hasta  saber  en  qué  paran 
sus  trabajos. 

Hiziéronse  solamente  tres  professos,  aunque  V.  P.  mandó 
que  se  hiziessen  más,  por  los  muchos  inconuenientes  que  halla- 
mos en  ello,  y  creo  escriuirá  largo  el  P.  Nadal  dello  á  V.  P.  Yo 
todauía  tenía  algún  escrúpulo,  por  la  carta  de  V.  P.  venir  in 
virtù  te  obedientiae  que  se  hiziessen  cinquo  ó  seis  professos;  pero 
el  P.  Nadal  miró  mucho  y  consultó,  y  al  fin  se  atreuió,  con  la 
potestad  que  tenía  de  interpretar  la  carta  de  V.  P.,  consideran- 
do los  m.otiuos  que  en  ella  venían,  y  se  determinó,  que,  si  V.  P. 
supiera  los  impedimentos,  sintiera  lo  mesmo  que  todos  acá  sen- 
tíamos, salua  obedientia. 

Don  Pedro  Maschareñas  va  este  año  por  visorey  á  la  India. 
Cré[e]se  que  ha  de  ser  para  gran  seruicio  de  nuestro  Señor  y 
augmento  de  nuestra  Compañía  en  aquellas  partes,  porque,  como 
es  tan  buen  xpiano.,  y  amigo  grande  nuestro,  y  patrón  en  X.°, 
hanos  de  ayudar  y  fauorecer  quanto  pudiere,  y  puede  mucho  allá 
con  la  gracia  del  Señor.  Pide  con  mucha  instancia  que  le  demos 
gente  de  la  Compañía  que  vaya  con  él,  y  quería  él  mucha,  y 
nosotros  estáuamos  determinados  de  no  mandar  este  año  á  la  In- 
dia ninguno,  porque  en  este  año  se  han  emprendido  estas  obras 
de  collegios  y  casa,  y  aun  no  tenemos  gente  bastante  para  assen- 
tar acá  en  Portugal  lo  que  está  començado,  quánto  más  para  la 
India;  pero  por  ser  don  Pedro  el  que  va,  no  nos  podremos  escu- 
sar, que  por  lo  menos  no  le  demos  dos,  que  vayan  este  año  con 
él.  Yo  tengo  propósito  de  mandar  un  recado  al  P.  Nadal  con 


2  Januarii  1554  17 

hombre  proprio,  avisándole  cómo  don  Pedro  va  por  virey  y  pide 
gente;  que  él  sabe  la  necessidad  de  Portugal;  que  por  amor  de 
Dios  él  proueyese  de  Castilla  algunos  Padres  que  fuessen  este 
año,  pues  nosotros  avemos  proueydo  hasta  ora  todos  los  años. 
No  sé  si  proueherá  en  ello;  creo  que  hará  lo  posible  por  conso- 
lación de  don  Pedro,  que  sabe  él  muy  bien  quán  obligada  le  es 
la  Compañía,  y  tanbién  por  prouecho  de  la  mesma  Compañía  in 
Domino. 

Todos  estamos  aguardando  para  el  año  que  viene  el  patriar- 
cha  para  la  Ethiopía  del  Preste  Juan,  el  qual  ha  de  nombrar 
V.  P.  por  comissión  del  rey,  como  ya  creo  terná  recebidas  las 
cartas  '.  Será  en  muy  buen  tiempo,  porque  don  Pedro  estará  en 
la  India  y  nos  ayudará  mucho  en  esta  empresa,  especialmente 
que  él  con  mucho  deseo  la  aguarda,  y  la  ha  tratado  ^  con  el  rey 
de  nuestra  parte,  y  él  mesmo  la  concluyó. 

Dos  hermanos  venieron  de  la  India  este  año  passado,  y  uno 
dellos,  que  se  llama  André  Fernández,  truxo  special  comissión 
para  ir  á  Roma,  si  acá  en  Portugal  nos  pareciesse.  Acá  nos  pa- 
reció no  ser  necessario,  porque  lo  que  se  pide  á  V.  P.,  son  cosas 
sabidas,  como  las  escreuiremos  en  un  rol,  y  lo  mesmo  pareció  al 
P.  Nadal,  con  que  consultássemos  á  Roma.  Vea  V.  P.  si  manda 
que  vaya. 

Don  Theotonio  vino  á  Portugal  enfermo  y  pasando  cerca 
de  la  casa  de  su  hermano  el  duque  á  instancia  dellos  y  de  la 
madre  mesma  suya  ^  le  hizieron  quedar  allí,  para  que  se  curase. 
Escreuió  al  P.  Nadal  cómo  era  llegado  allí,  y  que  estaua  enfer- 
mo, y  siempre  apareiado  para  la  obediencia.  Mandóle  el  Padre 
un  compañero  estudiante,  que  estuuiesse  allí  con  él.  Estuuo  al- 
gunos meses  desta  manera,  curándose  en  casa  de  su  madre."  Te- 
níamos nueuas  dél,  así  por  cartas  suyas,  como  por  otras  vías, 


*  Vide  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  m,  pag.  520  et  522. 

*  Ms  tratada. 

De  hoc  viro  multa  dicunt  Epist.  Mixtae,  t,  m,  et  Nadal,  Epist.  t.  i. 

*  Theodosius  de  Bragança.  Epist.  Mixtae,  t.  il,  pag.  864,  annot.  3j 
t.  III,  pag.  573  et  alibi  saepenumero. 

^    Joanna  de  Mendoza. 

Epistolae  Mixtae,  tom.  iv.  2 


i8  Epistolae  MixTAE— 748 

que  estaua  muy  perturbado  con  los  que  regíamos  acá,  por  las 
cosas  pasadas  de  M.  Simón,  y  de  los  salidos,  de  los  quales  mu- 
chos le  fueron  allí  á  ver,  y  creo  tomaron  mucha  amistad  con 
aquellas  señoras  duquezas  '  y  hermanas  suyas,  informándolas 
á  su  manera  de  nuestras  cosas,  por  lo  qual  muestran  estar  no 
muy  bien  con  nosotros,  aunque  el  duque,  como  buen  xpiano,  y 
prudente,  está  bien  al  cabo  de  las  cosas,  y  conoce  la  verdad. 
Partióse  don  Theotonio  de  Vilaviciosa,  donde  estaua,  para  ir  á 
Lisbona  á  hallar  el  P.  Nadal;  y  como  nosotros  estuuiéssemos  en 
Coimbra,  turbóse  mucho,  y  quiso  ponerse  en  el  hospital,  dizien- 
do  que  estaua  exempto  de  V.  P.,  como  le  auía  dicho  el  P.  Nadal 
en  Barcelona,  y  que  podía  estar  donde  quiera.  Creo  sus  parien- 
tes y  hermanos  barruntaron  esto,  procuraron  que  se  fuesse  al 
collegio  de  san  Antón,  y  assi  vino,  y  luégo  se  mostró  disconten- 
to, diziendo  que  él  estaua  enfermo,  y  que  se  desconsoíaua  de 
estar  entre  los  hermanos,  que  para  sanarse  le  dexassen  ir  á  otra 
parte.  De  todas  estas  misserias  supo  el  rey,  y  aun  en  este  tiempo 
un  su  hermano,  que  se  llama  don  Constantino,  le  lleuó  á  bessar 
la  mano  al  rey,  y  entre  otras  cosas  que  dixo  al  rey,  fué  enco- 
mendarle á  M.  Simón.  En  este  tiempo  estaua  el  Padre  doctor  en 
Lisbona,  y  el  rey  le  mandó  llamar,  y  le  pidió  que  don  Theotonio 
le  quería  hablar:  ¿si  le  hablaría?  Díxole  [el  Padre]  que  todo  lo  que 
mandase  su  alteza,  y  assi  le  habló,  como  dixe;  pero  el  rey  estaua 


'  Intellige  Joannam,  Theotonii  matrera,  novercam  Theodosii,  ducissam 
seniorem;  et  Elisabeth  de  Lencastre,  Theodosii  ducis  uxorem,  ducissam 
juniorem.  Sorores  Theotonio  fuere  infans  Elisabeth,  cujus  nomen  saepe  in 
his  MONUMENTis  occurrit,  uxor  Eduardi  (infante  D.  Duarte),  ducis  de  Gui- 
marães, fratris  Joannis  III;  Joanna,  Bernardino  de  Cardenas  et  Velasco, 
marchioni  de  Elche,  nupta,  quae  Valentiae  Edetanorum  degebat;  Maria  et 
Vincentia,  virgines  Deo  sacrae,  ac  demum  Eugenia,  quam  Franciscus  de 
Mello,  II  marchio  de  Ferreira,  uxorem  duxit.  Fratres  memorantur,  praeter 
Theodosium  I,  ducem  V  de  Bragança,  Jacobus,  clericus,  immatura  morte 
correptus,  Fulgentius,  prior  de  Guimarães,  et  Constantinus,  qui  fuit  regius 
cubicularius  Joannis  III,  Indiae  prorex,  etc.  Vide  Epist.  Mixtae,  t.  lll, 
epist.  672,  pag.  499-501,  et  SovSA,  Historia  genealogica  da  Casa  Real 
poriugueza,  t.  vi,  pag.  707,  Taboa  v.  Hic  vero  notandum  est  Theodosium 
et  Elisabeth  fratres  Theotonii  esse  tantum  ex  patre,  Jacobo  se,  duce  IV  de 
Bragança. 


2  Januarii  1554 


19 


muy  bien  informado  de  lo  que  pasaua,  por  el  mismo  Padre  doc- 
tor, que  le  daua  parte  de  todo  por  sí  ó  por  medio  de  la  reyna, 
antes  que  le  hablase  y  después.  En  fin  el  rey,  siendo  informado 
de  la  voluntad  de  don  Theotonio  por  la  iffanta  doña  Isabel,  su 
hermana,  y  de  nosotros,  determinóse,  con  parecer  del  Padre 
doctor,  que  le  dexássemos  estar  en  un  monasterio  de  dominicos, 
que  está  una  legua  de  Lisbona,  que  se  llama  Bemfica  ',  en  título 
de  curarse.  Al  otro  día  que  estuuo  allí,  llegamos  el  P.  Nadal  y 
yo  de  Coimbra,  y  luégo  al  otro  día  el  P.  Nadal  fué  á  Bemfica  á 
visitarle  con  mucho  amor  y  alegría,  y  concertó  con  él  que  al  día 
siguiente  viniesse  ^  al  collegio  de  san  Antón,  donde  nosotros 
estáuamos.  Començó  el  P.  Nadal  á  tratar  con  él  de  su  assiento 
con  toda  mansedumbre  y  amor,  y  hallóle  en  estremo  muy  desba- 
ratado, y  vínose  á  tentar  tanbién  contra  el  P.  Nadal.  El  Padre, 
después  de  muchas  cosas  y  días  passados  con  él,  por  confundirle, 
pidiendo  '  él  mismo  que  tratassen  de  lo  que  hablauan  delante 
algunas  personas,  le  dixo  que  no  auía  necessidad  dello,  pero  que 
por  su  consolación  podíanse  llamar  los  professos  y  el  rector  del 
collegio,  y  que  delante  dellos  se  tratasse.  El  P.  Nadal,  todos 
ajuntados,  cuenta  toda  la  maneia  que  se  auía  auido  con  don 
Theotonio  hasta  allí  "  y  mostróle  una  carta  que  él  mandó  al 
mesmo  Padre,  que  mostraua  bien  su  disposición.  En  fin,  díxole 
muy  claro  delante  [de]  todos  todo  lo  que  le  parecía  mal  dél,  y 
specialmente  le  confutó  algunas  propositiones:  scilicet,  que  las 


'  ((Bemfica-freguezia,  Extremadura,  termo  e  6  kilómetros  ao  N.  de  Lis- 
boa, 870  fogos.  E  n'  esta  freguezia  a  celebre  quinta  que  foi  dos  marquezes 
de  Abrantes...  Defronte  d'  esta  quinta,  ao  N.,  era  o  convento  de  frades  do- 
minicos de  Bemfica,  que  está  sobre  a  estrada  de  Cintra,  em  um  lindo  e 
fresco  valle,  cercado  de  frondoso  arvoredo  e  atravessado  por  o  rio  de  Bem- 
fica. Tem  uma  linda  cerca,  frondosos  bosques,  hortas,  pomares  e  muita 
abundancia  de  aguas...  A  egreja  e  convento  são  obras  sumptuosíssimas,  que 
fundou  D.  João  I,  pelos  annos  de  1295.  Os  frades  tomaram  posse  d'  elle  a 
22  de  maio  de  1299...  O  terremoto  de  1755  e  o  incendio  de  1818  o  damnifi- 
caram  muito,  de  modo  que  nas  reconstrucções  pouco  ficou  das  obras  anti- 
gas.» Soares  d'  Azevedo,  Portugal  antigo  e  moderno,  t.  i,  pag.  377. 

-    Ms.  seguiente  veniesse, 

^    Ms.  pediendo. 

*    Ms.  hastalU. 


20  Epistolae  Mixtae— 748 

[cosas]  que  fueron  hechas  cerca  de  M.  Simón,  fueron  mal  hechas;- 
2.°,  que  no  era  obhgado  sino  á  obedecer,  y  no  á  sentir  lo  que  la 
Compañía  siente;  3.°,  porque  dezía  que  holgaría  que  le  acabás- 
semos de  hechar,  dando  á  .entender  que  nosotros  esto  pretendía- 
mos. Declarándole  cómo  estas  cosas  y  otras  no  eran  de  persona 
de  la  Compañía,  el  pobre  dél  ni  se  rindió  sino  que  se  defendió 
bien  inquieto  y  confundido,  y  al  fin,  acabada  la  plática,  se  fué  á 
su  cámara,  y  le  vino  un  desmayo,  y  pidió  le  dexassen  ir  á  dormir 
aquella  noche  á  S.  Roque  %  y  así  fué:  conforme  á  esto  se  uuo- 
en  lo  demás.  De  todo  esto  al  principio  y  al  fin  se  daua  larga  cuen- 
ta á  los  iffantes  y  al  rey,  y  que,  visto  lo  que  pasaua,  sus  altezas 
determinassen  lo  que  más  les  pareciese  seruicio  del  Señor;  y  así 
se  determinaron  que  tornase  á  Villaviciosa,  y  allí  se  recogiesse  y 
studiasse,  dándole  un  maestro  de  la  Compañía,  y  así  se  ha  he- 
cho, y  él  está  ya  en  Villaviciossa,  con  un  hermano  que  se  llama 
Mauricio  ^  El  maestro  dixo  el  P.  Nadal  se  lo  mandaría  de  Cas- 
tilla, que  acá  no  teníamos,  por  la  mucha  falta  que  tenemos  de 
gente  de  la  Compañía,  para  supfir  lo  mucho  que  ay  que  hazer 
en  este  reyno.  El  P.  Nadal  y  yo  fuimos  con  don  Theotonio  á  Vi- 
llaviciosa, y  de  allí  se  despedió  de  mí  para  Castilla,  Conocí  que 
estañan  descontentos  aquellas  señoras  y  el  duque,  porque  le  auían 
vuelto  *  á  don  Theotonio  allá.  Díxome  el  duque  que  de  allí  á 
un  mes  estaría  en  la  corte,  que  allá  trataríamos  otra  vez  dello. 
Él  pretenderá,  ó  que  esté  en  algún  collegio,  ó  que  le  den  un 
buen  maestro.  Creo  yo,  que,  con  darle  este  maestro,  que  él  pide 
con  mucha  instancia,  se  contentará. 

En  Lisbona,  tratándose  estos  negocios  de  don  Theotonio,  su- 
pimos de  cómo  los  salidos  y  don  Theotonio  van  muy  feruentes 
en  hazer  una  religión  nueua,  y  que  Brandón  iua  á  Roma  para 
negociarlo,  y  que  lleuaua  500  ducados  de  cambios,  y  esto  por 


'    Ms.  arrendió. 

-  Ms.  5.  Roche.  Est  autem  ea  domus  professorum  Societatis  olisipo,. 
nensis. 

^  «Mauritius  Serpius  seu  de  Serpa.  »  Polanco,  t.  iv,  pag.  547,  n.  1172- 
annot.  4. 

*    Ms.  bnluido  don. 


2  JaNUARII  1554  21 

muy  cierto.  En  esta  sazón  vino  Brandón  á  san  Antón  para  ha  • 
blar  con  el  P.  Nadal  de  otras  cosas,  y  díxole  el  Padre,  que  le 
avían  dicho  que  iua  á  Roma  por  esto  y  esto,  y  él  no  lo  negó,  ni 
del  todo  lo  concedió.  Dió  señales  que  ello  era  assi:  díxoles  quán 
imposible  era,  ni  que  haun  lo  deuían  imaginar.  Desta  religión 
dimos  parte  al  rey  y  iffantes.  Al  rey  fué  luego  al  principio,  antes 
de  hablar  con  Brandón.  Díxonos  que  no  lo  creyéssemos  ' ,  que 
aquello  era  imposible,  y  que  ¿cómo  se  podría  tratar  tal  cosa  sin 
■darle  parte  á  él?  Los  iffantes  después  fueron  informados  más  lar- 
go. La  manera  que  aora  á  la  postre  entendí  que  ellos  quieren  ha- 
zer  esta  religión,  es  para  ellos  solos  que  salieron  de  la  Compa- 
ñía, y  para  una  casa  sola,  a  do  estuuiesen  juntos,  viuiendo  á  su 
manera,  etc.  Oyendo  tratar  destas  cosas,  oí  ^  que  me  hablauan 
del  ^  nuncio,  que  aora  se  fué  de  acá  para  Roma.  Vínome  sospe- 
cha que  él,  informado  de  acá  por  esta  gente  y  por  Baltasar  de 
Faria,  no  llenase  asumpto  para  negociar  esto  quando  llegare  á 
Roma.  Esto  de  la  religión  nueua,  toman  en  extremo  mal  los  pa- 
rientes de  don  Theotonio,  y  specialmente  sus  hermanos,  y  nos 
dixo  don  Constantino,  que  es  persona  de  mucho  ser  y  manera 
entre  ellos,  que  se  pornía  al  campo  en  ello  contra  su  hermano 
don  Theotonio,  y  que  recebió  grande  pena  quando  se  lo  dixeron. 
Don  Theotonio  es  muy  hecho  á  su  voluntad.  Temo  que,  en  cosa 
que  él  se  encaxe  en  la  cabeça,  según  es  voluntario,  que  no  tenga 
de  ver  con  pariente  ni  con  nadie.  Hasta  ora  no  sabemos  que 
ayan  desistido  desto  de  la  religión  nueua,  aunque  *  creo  algo 
desmayados  estarán  en  ello,  por  ver  que  se  an  sabido  todas  sus 
ideas.  Damos  aviso  dello  á  V.  P.,  para  que  por  sí  ó  por  no,  se 
prouea  allá  en  ello,  y  lo  mesmo  nos  encomendaron  acá  los  iffan- 
tes, que  escreuiéssemos  presto  dello  á  Roma. 

Siguiendo  ^  del  todo  lo  que  el  P.  Nadal  ordenó  cerca  de  don 


•  Ms.  criéssemos. 
-    Ms.  ov. 

Ms.  en  eZ.  — Nuntius  vero  summi  pontificis  erat  Pompejus  Zambee- 
cari,  de  quo  supra  egimus,  Epist .  Mixtae,  t.       pag.  25  et  26,  annot.  3. 

*  Ms.  haun  que. 
^    Ms.  seguiendo. 


22  Epistolae  Mixtae— 748 

Theotonio,  no  dexaré  de  auisar  á  V.  P.  de  lo  que  en  ello  me  pa- 
rece, como  tengo  avisado  al  mismo  P.  Nadal  por  una  letra  des- 
pués de  su  partida,  para  que  en  ello  se  disponga  '  lo  que  fuere 
más  gloria  de  Dios,  sabiendo  todo  lo  que  sobre  ello  occurre  acá. 
El  hermano  don  Theotonio  parece  que  en  ninguna  manera  ten- 
drá otro  género  de  vida,  sino  ser  de  la  Compañía,  porque  de 
nuestra  parte  nunca  se  hechará  sin  parecer  de  V.  P.,  que  (según 
nos  dixo  el  P.  Nadal)  no  consintirá  en  ello,  por  ser  tan  llegada 
al  rey  v  estos  señores,  á  quien  la  Compañía  tanto  está  obligada^ 
los  quales  en  ello  nunca  consentirán,  según  lo  que  muestran, 
á  lo  menos  las  duquezas  y  sus  hermanos.  De  parte  dél  por  la 
mesma  causa  nunca  se  saldrá  de  la  Compañía,  y  él  así  lo  dize;  y 
aunque  se  saliesse,  como  pienso  ordena,  conforme  á  lo  de  la  re- 
ligión nueua,  creo  que  sus  parientes  por  fuerça  lo  tornarían  á  la 
Compañía,  la  '  qual,  por  la  obligación  que  les  tiene,  sería  for- 
çada á  recebirlo.  Presupuesto  esto,  vese  de  otra  parte  clara- 
mente que  él,  según  la  disposición  en  que  aora  está,  no  es  para 
la  Compañía;  y  si  así  *  queda,  siempre  en  ella  será  un  perpetuo 
trabajo  á  la  Compañía.  Por  lo  qual  parece  cosa  muy  essencial 
buscar  todos  los  medios  posibles  ^  para  él  se  aprouechar,  los 
quales  le  faltan,  estando  como  está  en  Villaviciosa,  porque  ali 
tiene  toda  libertad  de  hablar  y  escreuir  á  salidos,  de  quien  él  es 
muy  affecionado,  y  que  mucho  le  dañaron  y  dañan,  y  el  princi- 
pal mal  suyo  es  dellos.  Tiene  ahí  toda  otra  libertad,  y  regalos  de 
sus  hermanas  y  madre;  lo  qual,  por  la  affeción  que  él  tiene  á  to- 
dos los  parientes,  le  daña  mucho.  AUí  tiene  las  honrras  que  él 
no  deshecha,  y  poco  recogimiento.  Denique,  si  él  stuuiera  muy 
quieto,  allí  tuuiera  toda  occasión  para  distrairse,  specialmente 
estando  aquellas  señoras  no  bien  con  nuestras  cosas  pasadas,  por 
sus  informaciones,  con  las  quales  habla  de  continuo  [de]  sus  que- 
xas,  y  así  nunca  se  oluidará  delias.  Allí  escandaliza  á  los  de  aque- 


•  Ms.  dispongo. 

*  Ms.  lo  quales. 
'  Ms.  lo  qual. 

"  Ms.  se  asi. 

^  Ms.  posible. 


2  Januarii  1554  23 

Ila  villa,  porque  todos  saben  ya  sus  inquietúdines,  y  en  esto 
pierde  mucho  la  Compañía.  Creo  perdiera  menos  '  teniéndolo 
en  el  collegio  de  Éuora,  porque  allí  no  haría  mal  á  los  hermanos, 
porque  ya  le  toman  todos  como  tentado,  y  él  se  aprouecharía  y 
se  iría  poco  á  poco  acostumbrando  á  la  subiectión ,  y  se  affecio- 
naría  poco  á  poco  á  las  cosas  de  la  Compañía,  y  á  lo  menos  la  di- 
ligencia de  los  hermanos  le  reprehendería  á  las  vezes  sus  negli- 
gencias, y  así  no  escandalizaría  tanto  y  se  aprouecharía  más,  lo 
que  en  Villaviciosa  no  haze,  y  témese  que  se  habitúe  ahí  *  tan 
mal,  que  después,  veniendo,  como  ha  de  venir,  á  algún  collegio 
de  la  Compañía,  sea  más  incorregible.  Y  por  eso  parece  mejor 
recebirlo  luego,  specialmente  que  el  duque  y  duquezas  y  herma- 
nas suyas  muestran  enojo  dél  estar  allí  en  Villaviciosa  y  no  en 
algún  collegio,  de  manera  que  están  tentados  contra  nosotros, 
aunque  saben  que  el  rey  y  iffantes  así  lo  ordenaron;  pero  creo 
que  piensan  que  vino  de  nos.  El  está  aora  aun  en  Villaviciosa, 
según  la  orden  del  P.  Nadal,  que  dexó  mandado  que  en  quanto 
él  stuuiese  en  aquella  disposición  interior,  no  se  tuuiese  en  nin- 
gún collegio  y  esta  orden  seguimos,  aunque  desto  también  le 
tengo  escrito,  para  ver  lo  que  ordena  *,  y  todo  se  hará  así.  V.  P. 
también  nos  puede  avisar  de  todo.  De  Éuora  2  de  Henero  de 
1554.  De  V.  P.  indigno  hijo, 

Mirón. 

Inscriptio:  f  Al  Rdo.  en  X.**  Padre,  el  Padre  M.  Ignacio,  pre- 
pósito general  de  la  Compañía  de  lesús,  en  Roma.  Eadem  manu. 
Del  P.  Mirón,  i.''  vía. 


'    Ms.  perderá  más  poco. 

-    Ms.  ay. 

Cf.  Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  220,  n.  3. 

"  Haec  de  Theotonio  scribebat  Ignatio  P.  Nadal,  14  Maji  1554:  «Los 
príncipes  se  inclinan  á  que  salga  de  Portugal... ,  mas  todos  los  nuestros  allá 
temen,  y  io  también,  que  irá,  y  estará  con  gran  turbación  en  Cordona,  por 
estar  allí  el  doctor  Torres,  y  así  yo  he  scripto  que  si  conoscen  su  poco  con- 
tento de  yr  á  Córdoua,  que  le  ymbíen  á  Valencia...»  Nadal,  l.  c,  pag.  259, 
n.  20. 


24 


Epistolar  Mixtae— 749 


PRAEFECTI  SODALITATIS  DE  REDEMPTIONE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

NEAPOLI  7  JANUARII  I554  *• 

Ad  sodalitatis  opus  «De  Redemptione»  amplificandum,  unum  e  Societate 
Jesu,  P.  Dominicum  de  Riva,  postulant.— Sibi  gratulantur  de  collegio 
Societatis  Constantinopoli  instituendo.  —  Bona  ex  ilio  decerpenda  ad 
animorum  salutem. 

t 

Molto  magnifico  et  Rdo.  signore.  Per  un  altra  hauimo 
scritto  ^  a  V.  S.  R.  che  per  quello  concludeua  nella  sua  lettere, 
ne  pareua  che  non  restasse  contento  chel  Rdo.  don  Domingo  de 
Riba  andasse  con  lo  dinaro  de  la  elemosina  de  questa  nostra 
compagnia  a  fare  recatto  de  christiani  da  mano  d' infideli.  Et  pen- 
sando mo  che  questo  forsi  procedeua  che  non  Y  hauesse  parso 
bene  farlo  stare  con  infideli,  oue  non  hauerria  possuto  eserci- 
tarse  ala  predica  et  instruttione  delle  cose  pertinente  ala  fede 
Christiana,  hauimo  pensato  farlo  stare  in  Africa,  doue  potria  at- 

'  Ex  originali  in  voi.  Epistolae  diversorum ,  àu^Vicì  folio,  n.  78, 
prius  142. 

*  Videantur  Epist.  Mixfae,  t.  ili,  pag.  605-607,  ubi  litteras  protulimus 
Ignatio  hac  de  re  datas.  Ignatii  responsa  habes  in  ejusdem  Cartas,  t.  IV, 
pag.  '412  et  418,  quibus  respondent  in  hispánica  versione  pag.  26  et  43. 
Cf.  Polanco,  t.  iv,  pag.  172,  n.  359,  qui  hac  usus  est  epistola. — Caeterum 
de  opera  redimendis  captivis  impendenda  a  Societate,  jam  antea  neapoli- 
tani  per  P.  Salmeronem  et  proregem  Siciliae,  Joannem  de  Vega,  agere  coe- 
perunt,  ut  ad  annum  1553  refert  Polanco,  t.  lii,  pag.  182,  n.  386:  «Jam 
inde  ab  anno  praeterito  congregatio  quaedam  ad  captivos  redimendos  cu- 
piebat  opus  illud  conjungi  cura  Collegio  nostro  [neapolitano],  vel  saltem  in 
ilio  cubiculum  aliquod  habere,  ubi  suas  congregationes  facerent;  neutrum 
tamen  expediré  visum  est  Patri  Ignatio,  sicut  nec  Patri  Salmeroni  videba- 
tur,  et  ita  verbis  honestis  se  excusarunt.  Postea,  adhibitis  Pro-regis  Sici- 
liae et  aliorum  litteris,  Patrem  nostrum,  Dominicum  Rivam,  postularunt, 
ut  hoc  muñere  fungeretur;  et  ne  id  quidem  concedi  debere  visum  est,  licet 
Pro-regis  arbitrio  id  P.  Ignatius  reliquisset;  tam  multas  enim  rationes,  ut 
judicari  posset  id  non  convenire,  illi  propositae  fuerunt,  ut  non  mittendum 
esse  Dominicum  nec  alium  ipse  censeret».  Cf.  Cartas  de  San  Ignacio, 
t.  Ili,  pag.  355,  357,  452;  Epist.  Mixtae,  t.  iii,  pag.  682. 


7  Januarii  1554 


25 


tendere  a  luno  et  a  laltro.  Pregando  mo  V.  S.  R.,  che  per  con- 
solatione  nostra,  et  per  lo  seruitio  del  Signore,  et  benefitìo  de 
tante  infinite  anime  de  christiani,  quali  portano  periculo  di  per- 
dernose,  ne  uolesse  restare  contento,  et  comandarle  ce  uada;  et 
cossi  con  questa  ancora  ne  la  pregamo  quanto  possemo. 

Occorre  ancora  che  lo  R.  P.  don  Salmerone,  per  quanto  noi 
siamo  auisati,  ha  dimostrato  con  alcuni  soi  di  tenere  gran  desi- 
derio di  pigliare  loco  in  Pera  di  Costantinopoli  per  il  vostro  sacro 
collegio,  per  lo  gran  frutto  che  Uà  si  può  fare  per  seruitio  del 
Signore  et  benefitio  de  li  xpiani.,  li  quali  habiamo  Uà  *.  Certa- 
mente questa  ne  ha  parso  vera  inspiratione  del  Spirito  santo,  per- 
chè quella  cità  è  quasi  tutta  habitata  da  christiani  latini  et  greci, 
et  ui  stanno  di  molti  frati  et  preti  per  lo  culto  diuino,  li  quali  mi- 
nistrano li  sacramenti,  et  con  le  loro  prediche  et  attioni  seminano 
di  molte  heresie,  et  par  che  per  conseruatione  di  quello  pupulo 
christiano  nella  santa  fede  de  Xpo.,  siano  necessarie  le  persune, 
che  con  le  bone  dottrine  leueno  uia  quelle  ombre  de  heresia,  et 
doneno  ali  populi  la  uera'instruttione  xpiana.  Tal  che  ne  ha  parso 
scriuerlo  ala  S.  V.,  et  pregarla  lo  uoglia,  non  solo  inanimarlo 
ad  sequire  questo  suo  santo  prepósito,  ma  comandarlo  se  faccia, 
perchè  certo  farrà  grandissimo  frutto  con  la  gratia  de  Iddio  et 
noi  darrimo  agiuto  che  se  possano  condure  Uà,  et  vltra  che  in 
questo  è  ditto  operarranno  molto,  le  potriamo  agiongere  la  re- 
demptione  de  captiuj,  la  quale  sotto  lo  loro  guberno  non  potria 

*  Audiatur  Polancus,  t.  iv,  pag.  172,  n.  359,  de  hac  re  disserens  ejus- 
que  eventum  significans:  «Gubernatores  confraternita  tis,  quae  redemptioni 
captivorum  vacabat,  inter  quos  Vicarius  Episcopi  erat,  P.  Ignatio  scripse- 
runt  pergratum  sibi  fuisse  quod  intelligerent  de  aliquo  Collegio  Constanti- 
nopoli  vel  Perae  (est  autem  Pera  oppidum  Constantinopoli  vicinum  et  quasi 
quoddam  ejus  membrum)  constituendo  agi,  et  ad  id  propositum  hortaban- 
tur  ..  Sed  P.  Ignatius  sponte  sua  satis  ad  hoc  collegium  inchoandum  erat 
incitatus;  et  effectus  fuisset  sequutus;  nisi  tota  illa  confraternitas  Sti.  Se- 
pulchri,  mortuo  D.  Petro  de  Zarate,  et  Summo  Pontifice  etiam,  Julio  III, 
sub  initium  sequentis  anni,  dissipata  fuisset,  et  quae  ad  illam  praeparaban- 
tur,  in  alios  usus  translata  essent».— Porro  Vicarius  neapolitanus,  de  quo 
heic  mentio  fit,  erat  Scipio  Rebiba,  motulensis  episcopus,  qui  pro  archiepi- 
scopo Joanne  Petro  Caraffa  sedem  administrabat. — Praeterea  «Galatam 
(sive  Peram,  sive  ut  alii  malunt,  Peraeam)  oppidum,  fuisse  partem  Constan- 
tinopolis  ostendit  antiqua  descriptio  Regionum».  Polanco,  ibid,  annot.  r 


25  Epistolae  Mixtae— 750 

pater'  inganno  dali  altri  ce  deputassemo.  Et  perchè  la  S.  V.  con- 
siderarrà  meglio  lo  frutto  grande  se  ne  po  apportare  a  nostro 
signore  Iddio,  non  ce  allargamo  altramente:  le  basamo  la  mano, 
et  esso  Signore  Y  inspire  il  cuore  ad  quello  le  sia  più  seruitio. 
Da  Napoli  il  dì  vij.**  de  Gennaro  1554.  Al  comando  de  V. 
S.  R.da, 

Li  gouernadorj  dela  confraternita  de  sancta  Ma- 
ria de  Jesù,  de  redemptione  de  captiuj.  Seqiiuntiir  nomina. 

Inscriptio:  Al  molto  magnifico  et  Rdo.  M.  Ignatio,  generale 
del  sacro  collegio  de  la  Compagnia  de  Jesù,  nostro  honorando. 
Roma. 

ANDREAS  GALVANELLUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MORBENIO  9  JANUARII  I554 

Ignatianis  litteris  respondet,  — Quid  Morbenii  agat,  quam  teneat  rationem 
in  excolendis  incolis,  quibus  utatur  libris,  quos  adhibeàt  consiliatores, 
quid  haeretici  dicant,  qualis  denique  fructus  labori  respondeat,  summa- 
tim  perstringit. 

La  gratia  et  pace  del  nostro  signor'  Jesù  Xpo.  sempre  scia 
fra  nuj.  AUi  quatri  del  presente  receuitti  duoe  littere  della  R.  V. 

*  Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  42,  prius  270.— Etsi  ad  cal- 
cem epistolae  legitur:  iiali  g  del  presente  iSSìP^  tamen  existimamus  datam 
fuisse  epistolam  die  a  nobis  designato,  se.  9  Januarii  1554-  Etenim  in  prima 
litterarum  periodo  scribit  Galvanellus:  «Alli  quatri  del  presente  receuitti 
duoe  littere  della  R.  V.  con  duoe  instructioni  scritte  alli  14  de  Nouembre, 
doue  io  ho  uisto  tutto  quello,  che  uole  la  R.  V.  che  io  facia  circha  la  cura  de 
Morbegno;»  quae  quidem  cohaerere  videntur  cum  iis,  quae  ad  annum  1554 
tradii  Polanco,  t.  iv,  pag.  i35,  n.  270:  «Evocatus  fuerat  Morbenio  P.  An- 
dreas Galvanellus  in  autumno  praecedentis  anni  [i553]  ut  Venetias  iret; 
quamvis  litterulae  inclusae  fuerunt  aliis,  quibus  permittebatur  ut,  si  non 
posset  sine  magna  morbeniensium  offensione  recedere,  non  statim,  quod  ei 
P.  Ignatius  injungebat,  exequeretur  ».  Praeterea  romanas  litteras,  14  No- 
vembris  datas,  de  quibus  mentionem  Galvanellus  facit,  ad  annum  1553  spe- 
ctare,  minime  vero  ad  1552,  erui  satis  videtur  ex  ipso  P0LANCO,  t.  m, 
pag.  122,  n.  239,  quo  auctore  «missus  fuerat  Bononia  P.  Andreas  sub  autum- 
num  anni  praecedentis  [nimirum  anni  1552]  in  oppidum  Vallis  Tellinae,  no- 


msrm  G&mmrsL  library 

üB*fl'H¥T  llllL,  MASS. 

9  Januarii  1554  27 

con  duoe  instructioni  scritte  alli  14  de  Nouembre,  doue  io  ho 
uisto  tutto  quello,  che  uole  la  R.  V.  che  io  facia  circha  la  cura 
de  Morbegno.  Cosi  farò  con  lo  aiuto  '  del  nostro  Signor' ,  et  le 
orationi  della  R.  V.  et  de  tutta  la  Compagnia.  Penso  che  la 
R.  V.  hauerà  intese  per  nostre  Httere  quello  che  se  fa  cercha 
tal  cura. 

Primo,  non  se  mancha  de  uisitare  tutti  gli  amalati  et  questo 
se  fa  tanto  il  giorno  quanto  la  notte.  Così  publice  in  giesia  lho 
ditto,  acciò  non  habia  respeto. 

2°  Il  mistro  delli  putti,  che  imparano  grammaticha,  è  una 
persona  bona,  et  habita  apressa  nuj,  et  sè  confessato  da  mi. 

3"  Il  patrone  della  casa  doue  io  sto,  insigna  a  molti  putti  po- 
ueri  la  dottrina  Christiana,  et  uno  sacerdote. 

4°  Le  feste  post  prandium  molte  putte  se  reducano  alla  giesia 
cum  quatre  donne,  et  iuj  imparano  il  Pater  noster,  Aue  Maria, 
Credo,  e  gli  precetti, 

5**  Gli  putti  uanno  ad  un  altra  giesia,  doue  imparano  quel  me- 
dem o . 

6^  La  sera  se  reducano  tutti,  putti  et  putte,  insieme,  et  can- 
tano letanie,  dicano  il  Credo,  Pater,  Aue  Maria;  puoi  gli  dico  al- 
chune  parole. 

7°  Hoggi  io  son  andato  a  una  congrega tione  de  seculari,  che 
se  congregano  in  una  giesia  fuora  della  terra,  et  dicano  Ihofitio 
della  Madonna.  Uoglio  che  gli  putti  anchora  lore  gli  uadano, 
acciò  imparanj  la  uita  bona,  et  gli  boni  costumi.  Cosi  se  farà, 

mine  Morbegnum;»  nec  credibile  estfuisse  inde  per  litteras  revocatum,  cum 
forsan  pedem  eo  nuu  intulisset.  Igitur  de  anno  satis  videtur  constare.  Ad 
mensem  vero  quod  attinet,  quem  diximus  esse  Januarium^,  facilior  quaestio 
est:  I.  Ex  ipsa  ratione  scribendi;  nam  cum  dicit  ali  g  del  presente ,  verum 
quidem  dicit  si  de  Januário  intelligatur,  etenim  tot  elapsi  sunt  dies  anni, 
quot  primi  ejus  mensis  :  sin  autem  de  alio  mense  intelligatur,  nequicquam 
verum  dicit.  2)  Ex  ipsa  epistola,  in  qua  multa  habentur,  quae  exaratam 
arguunt,  ut  legenti  patebit.  3)  Denique,  rescribens  Stus.  Ignatius  litteris 
mense  Januário  Galvanelli,  27  Januarii  1554,  sic  exorditur:  «Le  ultime  de 
V.  R.  sono  di  3  e  9  del  presente;  et  quanto  ad  differir  la  partita,  si  vede  non 
sia  stata  senza  ragioni  buone...»  PuLANCO,  t.  iv,  pag.  l37,  annot.  l.  Cf.  in- 
fra, epist.  755. 
*    Ms.  auto. 


28  Epistolae  Mixtae— 750 

perchè  io  gli  uoglio  andare  ogni  festa.  Fin  adesso  non  gli  son 
andato,  perchè  quelle  poche  parole  che  dico  in  giesia,  le  diceua 
dapoi  il  uespere,  ma  le  dirò  post  missam. 

8''  Quando  scranno  alchuni  incarcerati,  non  mancharò  uisi- 
tarli. 

9*^  Io  cum  la  gratia  del  nostro  Signor'  farò  in  modo,  che  niuna 
persona  hauerà  causa  de  lamentarse. 

10°  Gli  heretici  sonno  odiati  quasi  da  tutta  la  terra. 

11°  Cercharemo  con  la  gratia  del  Signore  uigilare  sopra  gre- 
gem  nostrum. 

12°  Io  mando  una  copia  del  breue,  come  scriue  la  R.  V. 

13°  Ritrouaremo  delli  libri  de  Chaterino  *,  benché  io  ho  com- 
parato Alphonso  de  Castro  %  et  uno  Ferrarese,  et  uno  uulgare. 
Sonno  alchuni  spirituali,  ma  sonno  uno  pocho  duri  da  tirargh 
alla  confessione  frequente,  et  communione.  Non  mancharò  de  so- 
lici targli.  A  me  pare  che  non  debia  andare  a  morti;  pur  farò 
quello  scriuirà  la  R.  V. 

Io  me  gouerno  secondo  il  Consilio  de  tre  persone  spirituale, 
perchè  meglio  lore  sanno  come  passano  le  cose  della  terra.  Puoi 
facio  per  dargli  exempio  a  lore  de  stare  alla  obedientia  mia  circha 
la  confessione  et  communione. 

La  fama  è  uolata  a  molte  terre  che  io  non  uoglio  dinari  da 
niuna  persona:  gli  sacerdoti  se  marauigliano;  gli  heretici  uicini 
non  sanno  che  dire.  Solum  dicano  che  non  durarò,  ma  che  sera 
uno  principio  bono;  et  farò  il  contrario,  quia  non  credo  che  mai 
dinari  uengano  alle  mìe  manj. 

Quillj  che  hanno  cercato  uno  della  Compagnia,  sonno  gii 
primi  della  terra.  E  uno  medico,  uno  dottore  legista,  et  uno  ini- 

*  De  Ambrosio  Catherine,  O.  P.,  archiepisc.  de  Conza,  diximus  supra, 
Epist.  Mixtaa,  t.  n,  pag.  588,  annot.  i,  Heic  vero  Galvanellus  ad  illius 
opus  referri  videtur,  cui  titulus:  Apologia  pro  veritate  catìiolicae  et  aposto- 
licae  fidei  adversus  Lutheri  pestifera  dogmata,  quod  opus  Florentiae  pro- 
diit,  J520. 

-  Alphonsus  de  Castro,  zamorensis,  Ord.  Min.  Sti.  Francisci,  acerrimus 
fidei  catholicae  contra  haereticos  propugnator,  de  quo  viro  ac  de  celebri 
ejus  opere:  Adversus  haereses  libri  XIV,  edit.  ultima  ab  ipso  castigata,  sa- 
tius  est  nihil ,  quam  panca  dicere. 


9  Januarii  1554  29 

mico  de  heretici  et  dotto;  e  quello  uenne  a  tormo  a  Gommo,  et 
uno  altro  sta  inseme  con  mj,  et  questo  gouerna  gli  altri.  Tutti 
me  uedeno  uolentiera  per  gratia  de  Dio.  Gli  frati  che  son  qui, 
sonno  quelli  che  uanno  publicando  tanto  la  fama  nostra,  che  sine 
a  quelli  che  litigauano  con  la  communità,  se  commenzano  a  pla- 
care, maxime  uerso  de  mi.  Io  mi  son  demostrato  tanto  grato,  et 
concesso  tutto  quello  che  domandano,  pure  scia  utile  per  lanime. 
Il  dì  della  epiphania  baptezai  una  putta  de  uno  contrario.  La  uo- 
leua  baptizare  in  casa,  e  questo  per  non  uenire  alla  giesia  nostra; 
ma  per  mezo  de  questi  frati  la  mandò  alla  giesia.  La  R.  V.,  se  a 
quella  piacerà,  potrà  mandarme  le  noue  de  India  et  del  duca  de 
Gandía  *  et  de  Spagna.  Bisogna  che  la  R.  V.  me  aiuti  per  ogni 
uia,  acciò  se  facia  fruto  in  questa  ualle. 

Quando  la  R.  V.  farà  scriuere,  potrà  mandare  le  littere  a  M. 
Paulo  da  Gommo,  cioè  a  quello  che  ha  sollicitato  il  breue  per  mi  -; 
et  sua  signoria  le  mandará  a  nuj;  cosi  uenirano  presto  a  nuj.  Non 
altro,  senonchè  di  continuo  me  riccomando  alle  orationi  della 
R.  V.  et  de  tutti  di  casa.  De  Morbegno  ali  9  del  presente  1553. 
Il  vostro  seruo  et  figliolo  indegno, 

Andrea  Gualuanello. 

Inscriptio:  Al  molto  R.do  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  Loyola, 
prepósito  generale  della  Gompagnia  de  Jesù.  In  Roma. 

'  Intellige  Stum.  Franciscum  Borgiam,  quem  appellai  ducem,  etsijam 
pridem  (1551)  se  principatu  abdicarat.  Quia  vero  sanctissimus  ille  vir  nuper 
in  Portugalliam  adierat,  et  de  ejus  cum  regibus  lusitanis  congressu  rumor 
inter  socios,  ut  solet,  percrebuerat,  existimamus  nuntia  de  hac  re  a  Galva- 
nello  exposci.  Et  quidem  in  epistola  Patris  Miron,  lo  Octobris  1553,  quam, 
latinitate  donatam,  Polancus  ad  diversas  Societatis  provincias  misit,  multa 
de  Francisco  Borgia,  Portugalliam  perlustrante,  dicuntur,  Liti  Quadr . , 
t.  Il,  pag.  458-464- 

-  Breve  se  pontificis  ut  Morbenii  Galvanellus  diu  sisteret.  «Di  Don 
Andrea  Galvanello  potria  essere  che  indugiasse  a  venire,  perchè  temiamo 
che  li  sia  mandato  un'  altro  breve  del  Papa  per  fermarsi.»  Polancus  ex 
comm.  Patri  Caesari  Helmi.  POLANCO ,  t.  ili,  pag.  l3o,  n.  257,  annot.  l. 


3o 


Epistolar  Mixtae— 751 


95R 

SENATUS  OGNATENSIS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OGNATO  l3  JANUARII  I554 

Ad  instaurandum  coenobium  sanctae  Mariae  de  Aranzazu,  incendio  confla- 
gratum,  jubilaeum  exposcunt  quam  plenissimum,  a  pontifice  per  Igna- 
tium  impetrandum. 

t 

Rmo.  Señor:  No  sabríamos  con  qué  palabras  encaresçer  la 
merçed  grande  que  V.  P.  ha  echo  á  esta  villa  las  vezes  que  se 
ha  ofresçido  en  qué,  en  espeçial  en  aver  permitido  á  que  en  ella 
oviese  esta  debota  cassa  de  la  horden,  y  la  estançia  quel  P.  Fran- 
cisco ha  echo  en  ella,  de  donde  tanta  xpiandad.  y  benefiçio  ha 
rresultado  á  todas  estas  tierras,  en  espeçial  á  esta;  cuyas  graçias 
remitimos  á  nuestro  Señor,  pues  nuestras  fuerças  no  vastan  para 
corresponder  á  ellas.  Y  pues  V.  P.  con  ella  nos  ha  dado  y  da 
atrevimiento,  no  podemos  dexar  de  suplicarle  afetuosamente  lo 
que  en  esta  se  dirá,  y  es,  que,  como  V.  P.  terna  entendido,  vna 
de  las-más  debotas  casas  que  ay  en  España,  y  donde  Dios  es  muy 
seruido,  es  el  monesterio  de  Nuestra  Señora  de  Aránçaçu,  syto 
en  la  jurisdición  desta  villa.  Ha  permitido  Dios  por  pecados 
nuestros,  que  la  casa  de  los  Padres  que  allí  rresidían,  que  hera 
de  los  señalados  conventos  desta  proujncia,  vna  noche  se  aya 
quemado  toda  ella,  eçebto  el  cuerpo  de  la  yglesia,  de  que  se  ha 
resultado  vn  daño  eçesibo  y  grande  para  todo  el  bascuençe,  que 
allí  acudía  con  mucha  deboçión.  Y  según  la  aspereza  del  lugar 
donde  está  syto,  ay  nesçesidad  de  gran  fabor  y  limosna  para  su 
restavraçión  y  poderlo  rehedificar.  Y  entre  otras  vías,  sobre  aver 
conferido  con  el  Padre  prouincial  *  y  discretos  desta  prouincia, 
se  ha  hordenado  ser  cosa  nesçesaria  é  muy  ynportante  en  que  se 

»    Ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  156,  prius  392. 

*  Fr.  Franciscus  del  Castillo,  minister  provincialis  O.  S.  F.  in  Canta- 
bria, cujus  est  epist.,  quae  statini  sequitur.  Etiam  P.  Antonius  de  Araoz  de 
his  quoque  agit  infra,  epist.  757. 


i3  jANUARir  1554  3r 

obtuviese,  mediante  la  ynterçesión  de  V.  P.,  de  su  santidad  vn 
jubileo  por  la  borden  quel  dicho  Padre  prouincial  á  V.  P.  syni- 
fica  en  la  suya.  Suplicamos  á  V.  P.,  pues  de  tornar  á  restavrar 
la  dicha  cassa  y  conbento  será  Dios  tanto  seruido  y  será  tanto 
remedio,  quanto  sabríamos  dezir  para  salbaçión  de  las  ánimas 
destas  prouincias,  ynterçeda  con  su  santidad  para  queste  santo 
jubileo  que  se  pretiende  se  conçeda  á  esta  casa  tan  devota;  por- 
que es  çierto  que  será  vn  remedio  muy  vastante  para  lo  que  se 
pretiende,  y  á  menos  dello  sería  dificultoso  su  remedio.  Y  porque 
somos  çiertos  que  en  cosa  de  tanto  seruicio  de  Dios,  y  bien  y 
provecho  desta  villa  y  prouincias  comarcanas  lo  entenderá  mejor 
de  lo  que  acá  á  V.  P.  sabríamos  supHcar,  y  obterná,  çesamos,  y 
no  de  rogar  á  nuestro  Señor  la  Rma.  persona  de  V.  P.  guarde, 
y  le  dé  graçia  de  perseberar  en  su  santo  seruicio  con  el  conpli- 
miento  de  sus  santos  desseos  Desta  villa  de  Oñatte  y  de  Re- 
nerò á  los  treze  de  1554.  En  creuençia  de  lo  qual  va  firmada  del 
scribano  [?]  fiel  de  nuestro  ayuntamiento.  Por  mandado  del  ayun- 
tamiento desta  villa  de  Oñate,  R.mo  Señor,  las  manos  de  V.  P. 
vesa, 

Francisco  de  Albiz. 


*  Non  modo  senatus  ognatensis,  sed  alii  etiam  viri,  quorum  auctoritas 
magna  apud  Ignatium  erat,  in  eamdem  sententiam  scrippere  (vide  epist.  se- 
quentem),  ad  quam  propensus  ipse  suopte  ingenio  erat.  Sed  vis  morbi,  quo 
afflictabatur,  et  alia  incommoda  a  procurando  hoc  negotio  illum  retardabant. 
Vide  quid  ipse  Borgiae  scripserit,  et  quam,  ad  consequendum  quod  postu- 
labatur,  viam  ineundam  suaserit.  Cartas  de  San  Ignatio,  t.  iv,  pag.  293- 
295,  ubi  haec  inter  alia  leguntur:  «Es  verdad  que,  como  el  caso  de  aquella 
quema  fué  de  grande  lástima,  especialmente  á  los  que  tenemos  noticia  de 
la  devoción  de  aquel  lugar,  y  de  lo  mucho  que  en  él  se  ha  servido  á  Dios 
Nuestro  Señor,  así  los  medios  que  para  la  restauración  del  monasterio  pu- 
diesen tomarse,  me  parece  deben  con  mucha  afición  procurarse.  Y  de  mí 
os  puedo  decir,  que  tengo  particular  causa  para  la  desear;  porque,  cuando 
Dios  .Nuestro  Señor  me  hizo  merced  para  que  yo  hiciese  alguna  mutación 
de  mi  vida,  me  acuerdo  haber  recibido  algún  provecho  en  mi  ánima,  velan- 
do en  el  cuerpo  de  aquella  iglesia  de  noche.»  Origo  autem  et  incrementum 
hujus  templi  ac  coenobii  traditur  in  annotationibus  epistolae  Sti.  Ignatii 
subjectis:  incendium  vero,  de  quo  agitur,  scriptores  plerique  referunt  ad 
annum  «1552,  el  día  26  de  Diciembre»;  verum  ex  nostris  epistolis  ad  1553 
videtur  esse  referendum. 


32  Epistolae  Mixtae— 752 

Inscriptio:  f  Al  Rmo.  señor,  el  Mtro.  Ynaçio,  prepósito  ge- 
neral  de  la  Conpañía  de  [Jesús],  en  la  corte  romana,  etc. 

FRANCISCUS  DEL  CASTILLO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OGNATO  14  JANUARII  1553 

Minister  O.  S.  F.,  provinciae  Cantabriae,  Ignatium  rogata,  velit  jubilaeum 
a  pontífice  máximo  impetrare  ad  coenobium,  flammis  vastatum ,  refi- 
ciendum. 

j. 
I 

Rmo  Padre:  Aconsejado  fué  el  atribulado  Job  por  sus  ami- 
gos, tuuiese  recurso  á  alguno  de  los  sanctos  y  priuados  de  Dios, 
por  cuia  intercesión  y  medio  tuuiese  alguna  consolaçión  para  en 
remedio  de  su  tribulaçión  y  fatiga  en  que  se  veya.  Avnque  el  caso 
mío  no  sea  el  de  Job  por  ygualdad,  eslo  por  alguna  similitud:  he 
sido  aconsejado  de  la  mesma  manera  por  mis  amigos  y  patria, 
doliéndose  de  mi  afliçión  en  çierto  caso  lastimoso  que  ha  acahe- 
çido  en  el  convento  de  Nuestra  Señora  de  Aránçaçu,  siendo  3^0 
sieruo  y  ministro  desta  prouincia,  para  que  más  lo  sintiese  y  el 
remedio  en  más  cuidado  me  pusiese,  á  la  clemençia  de  V.  P. 
Rma.,  como  á  sieruo  de  Dios  y  priuado  de  su  teniente  y  vicario 
general  y  padre  de  la  patria,  tubiese  recurso  con  çierta  confiança 
de  ser  consolado  y  remediado  por  industria  de  su  piedad  y  mano 
valerosa.  Y  es  que  todo  aquel  convento  con  todo  lo  que  abía  den- 
tro se  ha  abrasado  y  quemado,  exçepto  la  yglesia  que  miraculo- 
samente quedó  reseruada.  y  los  religiosos  aberse  podido  escapar, 
sin  ser  abrasados,  sobre  vna  peña,  se  tiene  por  particular  fauor 
de  nuestra  Señora.  Subçedió  por  falta  del  hedifiçio  de  la  co- 
zina  que,  como  estaua  sobre  hueco,  caló  el  fuego  abaxo  sin  po- 
derse sentir  hasta  que  no  lleuó  ningún  remedio,  ni  se  pudo  aber 
fauor  de  gente  en  aquella  tan  gran  soledad  ó  yermo.  Caso  es 
muy  lastimoso  que  lo  que  en  sesenta  años  con  tanta  costa  y  tra- 


Ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio^  n.  155,  prius  891 , 


14  JANUARU    1554  33 

bajo  se  hedificó,  se  consumiese  en  tres  oras.  Hase  sentido  muy 
mucho  en  esta  patria,  por  la  deuoçión  que  á  esta  casa  todos  te- 
nían, en  verla  así  asolada,  estando  del  todo  ya  acauada.  Para  la 
tornar  á  rehedificar  ay  más  voluntad  que  facultad,  espeçialmente 
por  causa  de  la  esterilidad  tan  acosada  de  tantos  años,  y  sobre 
todo  esto  los  daños  tan  creçidos  de  la  continua  guerra  con  Fran- 
çia,  de  que  subçede  tanto  daño  á  la  prouinçia  y  su  comarca.  Por 
otra  parte  pareçe  cosa  horrenda  y  tristíssima  querer  desamparar 
aquella  casa  tan  fauorida  de  nuestra  Señora  en  cosas  notables 
de  deuoçión  y  milagros,  avnque  los  religiosos  padezcan  grandes 
fatigas  por  estos  años  venideros  por  no  la  desamparar,  esperando 
el  remedio  de  Dios  y  su  Madre  gloriosa,  por  algunos  medios  bue- 
nos que  á  las  gentes  inspirare.  Lo  que  al  presente  con  concorde 
pareçer  y  común  consejo  de  todos,  así  seglares  de  la  prouincia 
como  religiosos  de  la  orden,  me  aconsejan,  es,  se  procure  de  su 
sanctidad  algún  solepne  jubileo  ',  á  lo  menos  para  dos  obispados, 
que  es  el  de  Panplona  y  Calahorra,  para  en  espaçio  de  çinco  ó 
seys  años  para  vn  día  señalado,  si  no  se  pudiere  aver  por  toda  la 
octaua  de  la  festiuidad,  la  qual  nos  pareçe  que  sería  bien  la  pas- 
cua del  Spíritu  sancto  con  sus  tres  días  de  fiesta,  ó  la  visitaçión 
de  nuestra  Señora  con  su  octaua,  ó  tres  días  della,  por  ser  tan 
despoblado  y  aspérrimo  lugar,  que  en  vn  solo  día,  si  la  gente 
acudiese,  no  abría  mantenimiento  ni  dónde  se  reparar.  Y  para 
aver  de  alcançar  esta  graçia,  que  yo  me  heche  á  [los]  pies  de  V.  P. 
Rma.  en  nombre  de  la  orden  y  de  toda  esta  tierra,  espeçialmente 
de  la  prouincia  de  Guipúzcoa  y  patria  suya,  suplicándole  tome  la 
mano  en  caso  tan  en  seruicio  de  Dios  y  de  su  Madre  sagrada, 
con  aquella  voluntad  tan  inflamada  que  la  ha  monstrado  siempre 
en  casos  donde  interuiene  la  honrra  y  seruicio  de  Dios,  como  su 
sieruo  fiel;  pues  como  tal,  justamente  tiene  tanto  crédito  con  el 
summo  pontífice  y  los  cardenales  y  ministros  de  la  silla  apostó- 
lica, por  reuerençia  de  su  religiosíssima  persona,  para  ser  oydo  y 
probeydo  en  su  suplicaçión.  Acá  se  tiene  por  inspiraçión  de  nues- 
tra Señora  que  con  parecer  concorde  todos  ayan  concurrido 


*    Vide  epist.  superiorem  et  epist.  757. 

Epistolae  Mixtae  tom.  IV. 


34  Epistolae  MixTAE-752 

en  este  voto,  sin  discrepaçión,  para  el  remedio  de  tan  gran  daño, 
la  intercesión  y  fauor  de  V.  P.  Rma.  sea  interpellada;  y  en  saber 
que  es  ganado  3^  avido  por  mano  de  V.  P.  Rma.,  con  doblada 
afeçión  y  deuoçión  se  dispornán  todos  á  ganarlo,  y  será  en  mayor 
veneraçión  y  estima  tenido.  Grandes  ocasiones  de  mérito  se  le 
ofreçen  á  V.  P.  Rma.  en  este  negoçio,  no  solamente  para  sí,  pero 
avn  para  todos  los  de  su  patria  y  naçión,  allende  del  remedio  para 
el  rehedifiçio,  por  el  bien  tan  soberano  que  desto  proçede  en  la 
spiritual  á  aquellos  que  V.  P.  Rma.  tan  cordialmente  ama  con 
natural  y  virtuosa  inclinaçión  de  dar  fauor  á  los  de  la  patria. 
Para  este  negoçio  tan  graue  y  cuydadoso,  será  necesario  aver 
allá  quien  le  sirua  y  ayude  de  soliçitador,  después  de  abida  la 
graçia,  para  la  expedición  de  negoçios,  y  tanbién  socorro  de  dine- 
ros, que  bien  creo  V.  P.  Rma.  más  abunda  de  gloriosos  méritos, 
que  de  dineros;  tomando  allá  para  este  seruicio  alguna  persona 
solíçita  de  quien  V.  P.  Rma  se  sirua  y  le  desonere  de  algún  tra- 
bajo: tenérsele  ha  respeto  para  que  sea  bien  gratificado  y  para 
las  expensas  sea  probeydo  y  se  reparta  de  lo  que  acá  se  o  viere. 
Suplico  ser  avisado  de  V.  P.  Rma.  de  lo  que  en  este  negoçio  se 
debe  esperar;  y  confío  en  su  bondad  y  sanctos  deseos  será  la  res- 
puesta de  gran  esperança  y  consuelo  para  este  su  sieruo  y  patria, 
y  el  daño  presente  será  restaurado  con  doblada  ganançia,  como 
la  pérdida  del  bienabenturado  Job,  para  que  en  el  çielo  V.  P. 
Rma.  por  este  negoçio  piadoso  de  la  madre  de  Dios  tenga  singu- 
lar premio,  y  en  la  tierra  perpetua  memoria  de  rehedificador  y 
reparador  de  su  casa.  Cuya  Rma.  persona  nuestro  Señor  conserue 
y  fauorezca  con  graçia  particular  para  esto  y  para  execuçión  de 
sus  bienabenturados  deseos.  De  Oñate  á  14  de  Henero  de  1554. 
Las  manos  de  V.  Rma.  P.t  besa  su  orador, 

t  Fray  Francisco  de  Castillo, 
ministro  provincial  de  Cantabria. 
Inscriptio:  f  Al  Rmo.  P.  Ignatio,  general  y  fundador  [de  la] 
denota  religión  de  .  Roma. 


14  JANUARII  1554 


35 


753 

LEONARDOS  KESSEL 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

COLONIA  14  JANUARU  I554  *. 

Epistola  quadrimestris. — Pestis  Coloniae  sedatur:  cives  in  urbem  revertun- 
tur. — Bonus  Societatis  Jesu  odor.  —  Prior  Carthusiae  studia  instaurari 
cupit:  nobis  favet:  collegio  romano  opitulatur. — Dives  quidam  civis  do- 
mum  Societati  dare  intendit:  alii,  ingenio  praestantes,  eidem  se  ipsos 
dant. — Reatas  suos  confitentes,  natalitiis  Servatoris  Jesu,  a  Kesselio 
auditi. — Adventus  Oliverii  sociis  coloniensibus  gratissimus:  cum  eo  Lo- 
vanium  Kesselius  petit:  inde  rediens,  candidatura  Societatis  secum 
ducit. 

t 

Jhs. 

Gratia  et  pax  X.i  domini  sit  semper  cum  omnibus  nobis. 
Amen.  R.de  -  in  X.°  Pater.  Peractis4  bisce  mensibus,  paucis  P.  V. 
explicare  conabor  que  Dominus  opt.  max.  Colonie  operari  di- 
gnatusest.  In  primis  pestis  Coloniae  sedata  est:  solet  enim  Domi- 
nus post  tempestatem  tranquillum  faceré"  .  Populus,  qui  propter 
pestem  fugerat,  iam  reuertitur,  qui  bene  erga  nos  affectus  est  *; 
bonus  enim  odor  collegii  romani  Societatis  hic  late  spargitur,  et 
a  plurimis  hic  talis  modus  tractandi  studia  optatur  maxime.  Stu- 
dia enim  hic  tepescunt  in  dies,  et  malicia  incrementum  sumit. 
Ouare  Rdus.  Pater  prior  carthusie  %  fauctor  noster  singularis, 
supplicationem  obtulit  senatui,  quemadmodum  mihi  narrauit,  vt 
aliquot  nostre  Societatis  petant,  per  quos  coloniensium  perdita 
studia,  iuuentutem  peruersam  religionemque ,  que  (vt  fatentur 


*  Ex  autographo  in  voi.  E,  sesqui  folio,  n.  115,  prius  234. 

*  Ms.  R.do 

^  ToB.  Ili,  22.  —  De  peste,  quae  Coloniae  grassabatur,  agunt  Litt- 
Quadr.,  t.  li,  pag.  475,  Polanco,  t.  ili,  pag.  265,  n.  591,  aliique. 

*  ((Populus  initio  hujus  anni  reversus  quidem  est,  sed  cum  adhuc  manus 
Domini  esset  extenta,  hoc  etiam  anno  [1554]  pestis  rediit,  et  ita  fratres  in 
varia  loca  extra  Coloniam  [Kessel,  coloniensibus  sociis  praefectus]  destina- 
bat.»  Polanco,  t.  iv,  pag.  269,  n.  577. 

^  Laudatus  saepe  in  his  Monumentis  ,  Gerardus  Hamontanus  (Kalck- 
brenner). 


36 


Epistolar  Mixtae— 753 


omnes)  magna  in  dies  decrementa  patitur,  restaurari  ac  renouari 
valeant.  Sed  senatus  nondum  Rdo.  Patri  respondit,  nisi  quod 
super  hac  re  deliberare  velini.  Idem  hic  Rdus.  Pater  mittit  P.  V. 
pro  collegio  Societatis  100  áureos,  et  plura  mittere  decreuit. 

Diues  quidam  ciuis  coloniensi  Societati  domum  dare  intendit, 
cuius  filius  in  artibus  promotus  et  sacerdos,  naturalibus  bene  do- 
tatus,  doctus,  27  annorum,  senostrae  *  Societati  dedit,  nobisque 
nescientibus,  voto  scolarium  se  confirmauit,  quod  post  dies  ali- 
quod  nobis  indicauit.  Multum  me  recreauit  bonus  eius  animus, 
Christi  amore  totus  accensus.  Quidam  alius,  in  Februario  pro- 
mouendus  in  artibus,  naturalibus  etiam  bene  dotatus,  ex  ditissi- 
mis  huius  ciuitatis,  se  totum  Societati  etiam  dare  cupit,  et  plu- 
res  alii. 

Hoc  tempore  natalis  Domini  plurimorum  confessiones  audiui, 
tam  in  ecclesia  parochiali,  quam  in  templo  sánete  Vrsule  et  soda- 
lium  eius  -,  et  aliis  in  locis.  Magistri  scolarium  cum  eorum  di- 
scipulis  confitendi  gratia  etiam  ad  nos  venerunt.  Variis  in  locis 
conciones  habui,  adfui  etiam  incarceratis  vocatus,  eos  ad  meliora 
exhortando  et  confessiones  audiendo,  plurimi  etiam  nobis  adfue- 
runt  consulendi,  boni  quid  audiendi  gratia. 

Aduentus  Rdi.  Bernardi  Oliuerij  fuit  nobis  gratissimus  vna 
simul  Louanium  profecti  fuimus,  vbi  a  Rdo.  Patre  Adriano  *  et 
fratribus  magna  cum  charitate  recepti  fuimus.  Post  dies  aliquot 
P.  Bernardus  ad  patriam  proficiscitur,  et  ego  Coloniam  profectu- 


•  Ms.  nostri. 

,  Videantur  Epist.  Mixtae,  1. 11,  pag.  583,  annot.  2. 
5  ((Recreavit...  vertente  anno  ipsum  [Kesselium]  cum  sociis  aliata  ex 
Urbe  vestis,  quam  Ignatius  gestatam  contactu  diurno  sacraverat.  Beavit 
insigni  hoc  muñere  Collegium  Bernardus  Oliverius,  mense  Novembri  ex 
Italia  Coloniam  appulsus,  dicique  vix  potest,  quo  donum  hoc  gaudio  do- 
mésticos perfuderit.  Nemo  fuit  quin  Ignatianas  has  exuvias  pio  osculo  ve- 
neraretur  et  manibus  versatas  inspiceret.  Kesselius,  ut  Fratrum  votis  satis- 
faceret,  passus  demum  est  singulis  obvenire  laciniam  ex  manica  frustatim 
divisa.  Pars  reliqua  honoratiore  loco  fuit  seposita.»  Reiffenberg,  Hist.  Soc. 
Jes.  ad  Rhenum  inferiorem,  lib.  li,  cap.  7,  n.  33.— De  Oliverio  infra  edi- 
tur  epistola  ,  n.  761 , 

*  Notus  est  hic  Adrianus  Adriaenssens,  lovaniensium  sociorum  mode- 
rator 


15  JANUARII  1554  37 

rus,  venit  iuuenis  18  annorum,  rogans,  vt  mecum  posset  Colo- 
niam  proficisci,  et  se  totum  Socie  tati  dare.  Videns  bona  sua  na- 
turalia,  et  bonum  eius  animum,  permisi  eum  mecum  proficisci. 

Haec  sunt,  Rde.  Pater,  quae  P.  V.  scribenda  occurrerunt,  cui 
vnice  me  commendo.  Bene  valeat  P,  V.  in  Christo  semper.  1554, 
14  Januarii.  R.  V.  seruus  indignus, 

Leonardus  Kessel. 

Inscriptio:  f  Rdo.  in  X.**  Patri,  domino  Ignatio  a  Loyola, 
praeposito  generali  Societatis  Jesu. 

BALTHASAR  DIAZ 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALENTIA  15  JANUARII  I554 

Religiosi  augustinianae  familiae  nostris,  templum  exaedificantibus,  obsi- 
stunt;  pontificium  diploma,  ut  opus  perfici  queat,  desideratur. — P.  Car- 
vajal, oculis  captus,  sacrarum  precum  codicem  nequit  legete:  faceré  sa- 
crum  potest:  a  lega  divinum  recitandi  oiiìcium  cupit  absolvi. 

t 

Jhs.  Maria. 

Muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre.  Gratia  Domini  nostri,  etc.  Porque 
ha  pocos  días  que  escreuí  á  V.  P.  dos  cartas  %  en  esta  no  diré 
más  de  dar  auiso  á  V.  P.  cómo  los  fray  les  de  S.  Agustín,  que 
son  nuestros  vezinos,  nos  hazen  gran  instancia  para  impedirnos 
la  edificaçión  de  nuestra  yglesia,  con  sus  preuillegios  que  tienen 
en  su  mare  magnum;  y  si  de  allá  V.  P.  no  proué  de  alguna  li- 
cencia de  su  sanctidad  para  que,  y  avnque  nuestra  yglesia  esté 
dentro  del  término  que  no  se  puede  edificar  yglesia  según  los 
preuillegios  que  ellos  tienen,  que  nosotros  la  podamos  edificar;  y 
avn  si  á  V.  P.  paresciere  se  deuíe  sacar  general  licencia  para  que, 
adonde  quiera  la  Compañía,  pudiese  hazer  lo  mismo 

'    Ex  autographo  in  voi.  Epist.  viror.  venerai),  e  Soe.  Jesu,  unico  folio. 

*  Eae  sunt  n.  739  et  744,  3o  et  3l  Decembris  1553  datae.  Epist.  Mix- 
tae,  t.  m,  pag.  694,  710. 

'  Cf.  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  IV,  pag.  527:  «De  la  contradicción  que 
experimentó  la  fábrica  del  templo  del  Colegio  de  Valencia».  Sed  de  his  in- 
fra redibit  sermo,  epist.  760. 


38  Epistolae  Mixtae— 755 

Tanbién  hago  saber  á  V.  P.  cómo,  por  el  P.  Caravajal  estar 
mal  dispuesto  de  los  ojos,  no  puede  rezar  el  officio,  que  le  haza 
mal,  mas  podríe  dezir  missa,  ya  que  él  no  rezase  las  oras  perso- 
nalmente, con  tal  que  las  oyese,  rezándolas  otro  en  su  presençia, 
y  dizen  que  no  se  puede  hazer  sin  dispensación  del  papa.  Él  su- 
plica á  V.  P.  que,  si  es  cosa  que  se  podrá  alcançar  de  su  sancti- 
dad,  que  V.  P.  se  la  procure,  porque  no  caresca  desta  gran  con- 
solación. Todos  nos  encomendamos  en  las  oraciones  y  sanctos  sa- 
crificios de  V.  P.  y  de  todos  los  Padres  y  hermanos  de  essa 
sancta  casa.  De  Valencia  á  15  de  Henero  de  1554  años.  Indigno 
hijo  de  V.  R.  P., 

Baltasar. 

Inscriptio:  Al  muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre,  el  P.  maestro 
Ignacio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús. 
En  Roma. 

955 

MORBENIENSIS  RESPUBLICA 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MORBENIO  15  JANUARII  I554 

Morbeniensium  vota,  optantium  apud  se  Patrem  Galvanellum,  pastorem 
optimum,  retiñere,  atque  Societatis  Jesu  gymnasium  in  sua  republica 
constituere . 

Molto  Rdo.  nel  signor  Giesù  Padre  nostro  osservandissimo. 
Dagli  nostri  domini  regenti  di  questa  comunitade,  precessori 
nostri,  hauemo  inteso  esser'  ispediente  proueder'  d'  uno  curato 
et  pastore,  essendogli  nona  da  Roma  che  in  sucesso  d'  alcuno 
tempuo  ce  minaggia  esserne  leuato  il  nostro  buon'  pastore,  don 
Andrea  Galuanello,  cossa  in  ueritade  che,  se  la  buona  fiducia  te- 
nemo  nel'  signor  Iddio  per  mezo  de  V.  R.  P.  non  perseuerasse  in 
noy  di  esser'  da  ley  in  questa  nostra  traualglia  adiutati,  restares- 
semo  inscieme  con  il  più  di  questo  nostro  populo,  non  solamente 
di  grande  longa  contrisstati,  ma,  sei'  fusse  lecito  dirlo,  disperati, 

*  Ex  originali  in  voi.  Epist.  Communifatum,  duplici  folio,  n.  168, 
prius  272,  273. 


15  JANUARII  1554  39 

sendo  la  grande  penuria  de  simili  soy  pari  et  la  stagione  di 
questi  infelici  tempi  nele  bande  nostre,  et  che  questo  precipua- 
mente deba  procedere  per  le  constitutioni  della  sua  religione, 
quar  debano  prohibiré,  non  acettano  cura  de  anime  Dir  che  ne 
fa  non  puoco  marauelgliare,  considerando  noi,  che  da  ogni  canto 
quelli  benedetti  colegii  non  hano  Y  ochio  ad  altro,  che  attendere 
ad  instruere,  hedificare  et  aumentare  la  santta  et  católica  fede  dil' 
buon'  Giesù,  nostro  redemttore.  Et  non  solamente  nel'  cristia- 
nesmo,  ma  non  extimando  alcuni  periculi,  vano  ad  indos,  et  più 
oltra,  da  qualle  buone  attioni  non  possemo  estimare  nè  giudicare, 
chi  bene  considera  il  fine  suo,  che  auere  non  tanto  cura  dele 
anime,  che  già  sono  regenerate  nel'  batesmo,  ma  ancora  de 
aquistarne  dele  altre,  di  manera  che,  volendo  red  uree  al  vero 
scoppo,  non  tendano  che  hauer'  cura  dele  anime.  Sichè  andando 
per  ciò  nele  Indie,  volendo  poi  lassarne  noi,  non  ne  pare  lecito 
pilgliare  ir  pane  agli  fratelli  et  filglioli,  et  darlo  agli  cani:  dicemo 
il  pane  dil  verbo  de  Dio,  et  dil'  buono  exemplo.  Et  perchè  ne  po- 
tria  esser'  risposto  che  nel  esercire  tale  cure  vi  sono  diverse 
attioni  prohibite  nele  sue  constitutioni,  hauemo  ordinato  de  man- 
tenerli vno  capelano,  qual'  habia  esercire  la  cura  in  tutto,  ex- 
cetto  in  quelle  attioni,  che  le  sudette  sue  constitutioni  permetta- 
no; ma  ir  titulo  et  1'  auttoritade  dela  cura  conuiene  per  ogni 
modo  sii  datto  al'  sudetto  don'  Andrea,  ouero  vn  altro  de  queli 
Rdi.  colegii,  sì  come  piacerà  ala  sudetta  V.  R.  P.,  perchè  la 
predetta  R.  P.  V.  sa  quanto  importa  1'  auttoritade  et  reputatione 
di  quello  ha  il  titulo  et  carico  dil'  curato,  si  nel  predicare,  quanto 
nel'  reprendere  gli  vitii,  et  comandare,  et  fare  altre  attioni  per- 
tinenti agli  curati.  Nè  potria  dare  buono  odore,  ouero  esemplo, 
agli  altri  curati,  se  egli  non  fusse  curato,  et  hauesse  la  potestade 
degli  beni  pertinenti  ad  essa  cura  et  giesa,  si  come  ha  incomen- 
zato,  dil  che  ce  dice  poi:  il  curato  de  Morbegnio  ce  diporta  cosci 
et  cosci. 

Doppoi  la  bontade  dil'  signor  Iddio,  che  ha  visto  li  nostri 

'  Vide  Galvanelli  epistolam,  n.  750,  et  in  superiore  volumine  epistolas 
716,  717,  718,  pag,  632-638;  Polanco,  t.  iv,  pag.  i36,  n.  272,  qui  hac  est 
usus  epistola. 


40  Epistolae  Mixtae— 755 

cuorij  quali  desiderauano  vno  de  quelli  Rdi.  colegii,  et  da  noi 
stessi  non  sapendo  che  modo  tenire,  ha  illuminato  il  nostro  ma- 
stro da  schola,  qual'  è  gentil'  huomo  et  giouane,  di  andare  a  stu- 
dio, et  cosci  gli  è  andato.  Laonde  hora  hauemo  grandissimo  bi- 
sogni© d'  uno  mastro  da  schola,  dil  che  licentiosamente  hauemo 
pilgliato  ardire  dala  humanitade  de  V.  R.  P.,  supplicarli  humil- 
mente  ce  degni  adonque  concederne  il  sudetto  curato,  onero  vn 
altro,  come]  a  quela  melglio  gli  piace,  mentre  sii  di  quela  reli- 
gione et  benedetta  Compagnia,  inscieme  con'  vno  mastro  da  sco- 
la, et  ancora  vn  altro  compagnio,  a  effetto  ce  pianta  vno  de 
quelli  suoi  venerandi  colegii,  quale  di  quanto  frutto  sarà,  non 
tanto  in  queste  bande,  che  siamo  in  confinio  del'  Allamagna  et 
Lombardia,  quanto  ancora  neli  luogi  conuicini,  saria  un'  longo 
scriuere,  et  ciò  sa  il  signor  Iddio,  nela  cui  infinita  bontade  spe- 
ramo  mouerà  il'  cuore  de  V.  R.  P.  a  concederne  quanto  ricerca- 
mo, et  con  r  aiuto  dela  Madonna  de  Iddio  gli  prouedaremo  a 
tutto  ciò  fia  bisognio  si  per  il  colegio,  quanto  del  viaggio  di  ve- 
nir' in  qua,  et  ritornare,  et  andare,  come  conuenerà  il  tutto  al 
parere  dela  predetta  V.  R.  P.,  la  qual'  ingenuamente  et  humil- 
mente  supplicamo  per  amore  di  quel  buon'  Giesù,  nel'  cui  titulo 
sono  constitui  ti  quelli  santti  colegii,  ne  volgli  concederlo,  aspet- 
tando buona  et  gratta  risposta  da  quella  in  breue,  ala  cui  buona 
gratia  di  continuo  ce  ricomandiamo  et  gli  baggiamo  le  santte 
mani,  supplicandogli  parimente,  ce  degni  seruirse  de  noi  in  ogni 
sue  occurentie,  che  non  desideramo  che  de  farli  ogni  vbidientia 
et  servitù.  Et  il  signor  Iddio  in  ogni  cosa  ne  sia  sempre  laudato 
et  rigratiato,  et  la  conserua  et  aumenta.  Da  Morbegnio  ali  15 
Gianaro  1554.  Dela  predetta  V.  R.  P.  indegni  seruitori  et  filgli 
in  Giesù  Xpo., 

Gli  recenti  per  la  comunitade  di  Morbegnio  ' . 
Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  Padre,  il  P.  Ignatio  Loyola,  pre- 
pósito general'  dela  Compagnia  Padre  nostro  nel  Signor 

osservandissimo.  In  Roma. 

*  Mentem  Sti.  Ignatii  ad  morbeniensium  vota  cognoscere  poteris  ex 
Polanco,  t.  iv,  pag.  137-139,  n.  273-277. -Cf.  Cartas  de  San  Ignacio^ 
t.  IV,  pag.  417,  432  (ubi  huic  epistolae  respondetur),  434,  etc. 


23  Januarii  1554 


41 


750 

MATTHAEUS  DE  TASSIS 

[PATRI  JOANNI  DE  POLANCO  0)] 

VIENNA  23  JANUARII  I554 

Acceptas  ab  Ignatio  litteras  illi,  ad  quem  destinabantur,  esse  redditas. — 
Gaudet  de  laetis  ex  India  nuntiis:  dolet  de  morum  corruptela  inter  chri- 
stianos:  romanorum  regem  laudat. 

t 

Jhs. 

Rdo.  et  magnifico  signor  observandissimo  in  Jesù.  Ali  i8 
ditto  mj  trouó  quella  delo  signor  Ignatio  per  lo  signor  Nicolauo 
Aio,  lo  qual  subito  li  fu  dato  recapitto  de  mio  filiollo,  che  lo 
mandi  a  la  scolla  de  sua  signoria.  Ho  ricevuto  ancora  la  schrit- 
tura  uegnuta  de  V  India,  che,  zertto,  lobuta  agratissima  et  regra- 
tio  sua  signoria  Rda.,  che  se  degna  a  farmi  participar  de  tal  cosa, 
che,  zertto,  lo  abuto  a  charo  et  la  volea  farla  stampar  a  la  mano 
per  darne  anche  a  deli  altri:  et  prego  sua  signoria  Rda.  como 
vene  de  tal  cosa,  che  mj  ne  faceno  parte,  che,  zertto,  laro  molto 
a  caro  a  intender  che  la  fede  de  Jesus  benedetto  vagano  aperse- 
uerando  in  li  infìdeli,  già  che  quelli,  erano  christianj,  sono  pezo 
aora  che  infidelli;  che  la  fede  ano  lo  padre,  non  lano  Ij  filiolj  nè 
molie;  et  se  ben  Dio  ne  dano  deli  tribulation  asaj,  non  sono  da 
dar  marauellie;  et  penso  se  non  fuse  la  bontà  de  sua  maestà  * 
che  tuto  lo  suo  palese  soto  et  sopra  per  la  catiua  fede  che  sono 
in  el  popullo,  ma  sua  maestà  sono  tanto  católico,  che  Dio  re- 
sguarda per  sua  maestà. 

Altro  non  saria  che  dir,  sollom  prego  V.  S.  mj  recomanda  al 
signor  Ignatio  con  lo  signor  Vitoria  '  et  tuta  la  santa  Conpagnia, 

*  Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  loo,  prius  207. 

*  De  rege  romanorum,  Ferdinando  I,  videtur  esse  sermo.  Cf.  Cartas 
de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  8o-83. 

^  P.  Joannes  de  Victoria,  qui  Vienna  Romam  evocatus  fuerat  supe- 
riore anno,  Polanco,  t.  iii,  pag.  253,  n.  568,  tuncque  in  urbe  versabatur, 
Polanco,  t.  iv,  pag.  10,  n.  10,  annot.  3. 


42  Epistolae  Mixtae  •  757 

et  cosj  a  V.  S.  che  pregano  Dio  per  mj  et  la  mia  familea.  Cosi 
farò  jo  per  quella  santa  Conpagnia,  abenchè  jo  siano  indegno. 

Qui  sarano  due  literj  inclusj,  luna  de  sua  maestà,  et  laltra  de  la 
confraternita  qua,  et  a  V.  S.  humila  li  baso  la  mano,  pregando 
Dio  che  sempre  la  conserua  de  hogni  mal.  De  Viena  ali  23  Jana  ■ 
ro  1554.  Tuto  de  V.  S., 

Matio  '  DE  Tasis. 


757 

ANTONIUS  GOU 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALLISOLETO  25  JANUARII  I554 

Pater  Araoz  Complutum  accedit:  concionatur .— Sparguntur  rumores  contra 
Exer citia  spiritualia  Sti.  Parentis. — Illorum  auctor  existimatur  toleta- 
nus  antistes. — Hunc  invisit  Araoz,  qui  peramanter  excipitur .  —  Alii  viri 
praeclari  Exercitia  laudant. — Ad  ea  scholastici  complutenses  magis  affi- 
ciuntur. — Societati  nomen  dant  plures  atque  insignes  adolescentes. — De 
sociis  P.  Emmanuele  Lopes,  P.  Villanueva  et  P.  Francisco  de  Borja. — 
Pintiam  venit  Araoz:  a  plerisque  nobilibus  invisitur.— Societas  Jesu  bene 
audit. — De  navigatione  Philippi  principis  in  Angliam. — Coenobium  D.  N. 
de  Aranzazu  incendio  vastatum. 

t 
Jhs 

Muy  R.do  y  charisimo  en  Christo  Padre.  La  summa  gratia  y 
amor  de  Jesuchristo  nuestro  señor  sea  en  nuestro  continuo  fauor 
y  aiuda.  Amén.  El  mes  pasado  scrini  á  V.  P.  de  Alcalá  ani- 
sando de  la  yda  del  P.  doctor  Araoz  á  aquella  villa  á  cierto  ne- 
gocio de  importancia,  á  instancia  de  Ruygómez,  el  qual  por  la 
mesrna  ocasión  hauía  ydo  allá,  y  de  lo  que  el  Señor  se  hauía  ser- 
uido  dello,  acabándose  el  negocio  con  mucho  contentamiento  de 
las  partes     Lo  que  en  esta  tengo  que  anisar  á  V.  P.  es,  cómo  en 

'  Ita  saepe  solet  ipse  suum  nomen  subscribere.  Vide  supra,  Epist.  Mix- 
tae, t.  III,  pag.  181,  annot.  i,  ubi  de  epistolae  auctore  aliquid  diximus. 
Cf.  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  216,  annot.  2. 

-    Ex  autographo  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  64,  prius  382,  383. 

'  Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  iii,  epist.  715,  729  et  73o,  pag.  63o,  665  et  seqq. 
((Erat  ibidem  [Compiuti]  Comes  Melitensis,  socer  Domini  Rui  Gomez 
de  Silva,  qui  etiam,  gener  scilicet  cum  socero,  familiarissime  et  peramanter 


25  jANUARIl  1554  43 

el  tiempo  que  allí  estubimos,  el  P.  doctor  se  exercito  algunos 
días  en  predicar  en  nuestra  yglesia  con  muy  grande  acepción  de 
todos. 

En  aquellos  días  se  dixo  en  Alcalá  que  en  Toledo  hauía  algún 
rumor  contra  los  exercícios,  diziendo  que  en  ellos  hauía  algunas 
cosas  que  les  offendían,  y  vn  hombre  docto,  cathredático  de  Al- 
calá, afirmaua  lo  mismo.  Y  avnque  todo  lo  que  dezían  eran  cosas 
más  dignas  de  risa  que  de  hazer  caso  alguno  delias,  quiso  Ruy- 
gómez,  á  quien  lo  hauían  referido,  que  el  P.  doctor,  antes  de 
boluerse  á  esta  corte,  se  viese  con  el  R.mo  de  Toledo  '  (del  qual 
se  dezía  salir  el  rumor)  para  le  satisfazer,  si  tenía  alguna  duda 
en  ellos,  y  así  á  esta  ocasión  le  fué  á  visitar,  y  fué  reçibido  de  su 
S.ia  con  muchas  señales  de  amor,  y  le  hizo  comer  con  él,  y  no 
halló  que  vbiese  hauido  tal  rumor,  ni  se  vbiese  hablado  en  ello, 
antes  conosció  en  su  SM  lo  contrario  de  lo  que  dezían.  Y  lo 
mismo  hauía  entendido  ya  en  Alcalá  por  carta  de  vna  persona 
principal  y  ecclesiàstica  de  la  misma  ciudad,  muy  amiga  de  la 
Compañía. 

En  el  mismo  tiempo  llegó  el  doctor  Torres  -,  de  Sigiiença 
(que  es  de  los  más  doctos  que  hay  en  España)  á  Alcalá,  y  estubo 
algunos  días  en  nuestra  casa,  y  el  día  de  la  circuncisión  del  Se- 
ñor, en  el  qual  se  hizo  ofiçio  solemne  en  nuestra  yglesia,  predicó 
en  ella  con  muy  bueno  y  docto  auditorio,  y  en  el  sermón  alabó 
mucho  los  exercícios,  diziendo  que  él  los  hauía  hecho,  y  el  pro- 
uecho  que  hauía  sacado  de  ellos,  exagerándolo  tanto,  que  fué 
cosa  admirable,  y  exhortó  á  todos  á  los  hazer.  También  se  mos- 


cum  nostris  agebant,  ac  praecipue  cum  P.  Araoz,  cujus  Consilio  Dominus 
Rui  Gomez  (qui  etiam  tune  primum  locum  apud  Principem  Hispaniarum 
Philippum  habebat),  in  rebus  etiam  gravissimis  et  ad  commune  bonum  per- 
tinentibus,  plurimum  tribuebat,  et  fructus  magni  momenti  ex  hujusmodi 
consiliis  consequi  cernebatur.»  Polanco,  t.  lli,  pag.  327,  328,  n.  'j3l . 

*  Joannes  Martinez  Siliceus.  De  hac  re  iterum  fiet  sermo.  Cf.  Polanco, 
t.  lu,  pag.  335,  n.  746  et  seqq.,  et  epistolas  supra  iaudatas,  n.  729,  73o  volu- 
rainis  superior is. 

*  Bartholomaeus  de  Torres,  canonicus  siguntinus,  postea  canariensis 
episcopus,  cujus  judicium  de  Exercitiis  spiritualihtis  proferunt  Epist.  Mix- 
tae,  t.  11,  pag.  599.  De  eo  agit  Polanco,  t.  iii,  pag.  326,  n.  727. 


44  Epistolae  Mixtae— 757 

traron  los  exercidos  al  abad  mayor,  y  al  doctor  Cuesta  que  son 
los  más  señalados  doctores  de  aquella  vniuersidad,  y  los  alaba- 
ron en  extremo,  diziendo  ser  doctrina  celestial,  y  desean  tenerles 
para  su  consolación,  diziendo  que  firmarían  de  su  mano  que  todo 
lo  que  en  ello  hay  es  muy  cathólico;  y  lo  mismo  hizo  el  doctor 
Torres,  y  lo  mismo  han  dicho  aquí  algunas  personas  religiosas 
muy  doctas,  spirituales  y  de  mucha  authoridad.  De  manera  que 
todo  ha  sido,  por  la  bondad  de  Dios,  sacar  más  á  lumbre  la  ver- 
dad, y  dar  más  authoridad  á  los  exercícios,  dando  noticia  dellos 
á  personas  tan  señaladas,  que  ante  no  la  tenían  sino  por  relación 
de  otros:  gloria  á  la  diuina  magestat  por  todo. 

En  este  mismo  tiempo  vbo  más  moción  en  los  studiantes  de 
Alcalá  que  pienso  vbiese  hauido  antes,  y  frequentauan  muchos 
más  la  casa  que  antes,  y  en  menos  de  vn  mes  se  entraron  en  la 
Compañía  ocho  studiantes,  todos  muy  hábiles,  entre  los  quales 
hauía  seys  colegiales;  los  otros  dos,  el  vno  es  maestro  en  artes 
habilíssimo,  que  dicen  que  lleuó  tercero  entre  treynta  y  tantos  en 
licencias,  el  qual,  estando  en  casa  haziendo  los  exercícios,  tubo 
muy  grandes  contradictiones  de  su  padre  y  de  sus  adherentes, 
que  eran  caualleros  principales,  y  otra  gente  docta,  sed  vicit 
Christus,  el  qual  le  dió  tanta  paz  en  todo,  que  nos  tenía  admira- 
dos. El  otro  es  vn  studiante  nauarro,  que  oye  theología  Mu- 
chos otros  andauan  y  andan  muy  apassionados  para  que  les  reci- 
ban en  la  Compañía;  otros,  viendo  que  no  los  recibían,  se  han 
metido  fray  les. 

El  P.  Emanuel  '  predica  los  domingos  y  fiestas  á  hora  de  vís- 
peras la  doctrina  Christiana  en  nuestra  yglesia,  con  muy  gran 
concurso  de  gente,  specialmente  de  studiantes,  que  no  caben  en 
la  yglesia.  Es  muy  acepto  á  todos,  y  házelo  muy  bien;  y  es  tanta 

'  Dr.  Andreas  Cuesta,  postea  legionensis  episcopus.  Ejus  elogium  po- 
suimus  in  Polanco,  t.  iv,  pag.  474,  n.  1006,  annot.  4. 

*  Haec  PoLANCUS,  t.  ni,  pag.  326,  n.  728,  adhibuit,  sed  candidati  nomen 
silet.  Vide  nihilominus,  ibid.  pag.  325,  annot.  l,  nomina  insigniorum  ex  25, 
qui  anno  1553  in  Societatem  Compiuti  sunt  admissi:  in  tomo  autem  iv, 
pag.  407,  n.  878,  annot.  3,  exhibetur  catalogus  sociorum  Compiuti,  ineunte 
1554,  commorantium. 

'   P.  Emmanuel  Lopes,  lusitanus. 


25  Januarii  T554 


45 


la  deuoción  que  los  studiantes  tienen  á  todos  los  de  casa,  que  se 
entran  en  el  patio  después  de  la  doctrina,  esperando  si  alguno  les 
hablará  de  Dios;  y  si  acaso  algún  hermano  comença  á  hablar  con 
alguno,  luego  se  halla  rodeado  de  muchos  que  le  oyen,  como  si 
fuese  algún  hombre  de  gran  authoridad,  dándole  harta  materia 
de  confusión:  gloria  á  Dios  por  todo. 

Estando  el  P.  doctor  Araoz  en  Toledo,  topó  allí  con  el  P.  Vi- 
llanueua,  que  venía  de  Córdoua,  y  con  él  supimos  que  las  cosas 
de  allá  andan  en  muy  grande  augmento,  y  que  el  P.  Francisco 
se  hauía  de  partir  presto  para  Seuilla  á  verse  con  la  duquesa  de 
Medina  Cidonia  que  tanto  ha  instaua  su  yda  allá,  para  hazer 
en  aquella  ciudad  cosa  muy  señalada  para  la  Compañía;  y  que  el 
P.  comisario  general  ^  estaua  en  Córdoua,  y  hauía  de  partirse 
presto  para  Alcalá;  al  qual  quisiera  el  P.  doctor  Araoz  sperar  allí, 
sino  que  los  negocios  de  aquí,  specialmente  agora,  que  el  prín- 
cipe dizen  que  se  ha  de  partir  por  Março  para  Inglaterra,  dauan 
mucha  prisa,  y  así  nos  partimos  para  esta  villa  los  dos,  con  vn 
tiempo  harto  áspero  de  aguas,  y  nieues,  y  otras  cosas  que  dan 
harto  trabajo  en  el  camino,  de  lo  qual  no  se  escapó  el  Padre;  em- 
pero su  charidad  es  tanta,  que  todo  se  le  haze  fácil,  viendo  que 
son  cosas  de  mucho  seruicio  de  Dios. 

Llegamos  á  esta  villa  á  20  deste,  con  salud,  Dió  la  llegada 
del  P.  Araoz  muy  grande  contentamiento  á  Ruygómez,  y  á  los 
demás,  que  le  deseauan  en  gran  manera,  specialmente  el  arço- 
bispo  de  Seuilla,  inquisidor  general  %  el  qual,  en  sabiendo  que 

*  Anna  de  Aragon  et  Gurrea,  soror  Joannae  de  Aragon,  matris 
Sti.  Francisci  Borgiae.  «En  Noviembre  de  1515  casó  [Anna]...  con  el  Señor 
Don  Alonso  de  Guzmán ,  quinto  duque  de  Medinasidonia. . .  y  por  su  ineptitud 
é  impotencia  se  disolvió  este  matrimonio,  y  contrajo  con  las  dispensas  nece- 
sarias el  legítimo  con  el  Señor  Don  Juan  de  Guzmán,  hermano  del  antece- 
dente y  sexto  Duque  de  este  título.»  Hist.  ms.  del  Colegio  de  Sanlúcar, 
apud  Nonell,  La  Santa  Duquesa,  D.*  Luisa  de  Borja  y  Aragón,  2."  ed. 
pag.  53,  Polanco,  t.  iv,  pag.  465,  annot.  2;  Stus.  Franciscus  Borgia,  t.  i, 
saepe. — De  Borgiae  vero  cogitata  profectione  Hispalim  versus  et  in  alias 
Hispaniae  provincias,  videantur  Epist.  Mixtae,  t.  lii,  epist.  742,  pag.  705, 
706. 

*  Hieronymus  Nadal . 

'    Ferdinandus  de  Valdés. 


46  Epistolae  Mixtae— 757 

era  llegado,  ymbió  aquí  vno  de  su  casa,  y  el  P.  Araoz  fué  des- 
pués á  visitar  á  su  S.ia,  que  se  holgó  mucho  con  su  vista,  y  le 
conbidó  á  comer  con  él,  mas  el  Padre  se  escusó.  Y  también  vi- 
sitó al  presidente  del  consejo  real  el  qual  estaua  algo  quexoso 
por  la  ausencia  del  Padre,  diziendo  que  le  hauía  hecho  mucha 
falta  acerca  de  algunos  negocios  del  gouierno  de  las  cosas  del 
reyno  que  tocan  á  su  cargo,  en  las  quales  se  descansaua  mucho 
con  el  Padre. 

Muchos  señores  y  personas  principales  le  han  visitado  y  visi- 
tan cada  día,  y  particularmente  le  visitó,  dos  ó  tres  días  ha,  don 
Diego  de  Córdoua  ^  que  es  persona  muy  principal  y  del  con- 
sejo de  la  santa  inquisición,  y  visitador  del  consejo  real,  y  estu- 
bieron  los  dos,  que  era  muy  gran  noche.  Es  tanta  la  opinión  y 
crédito  que  tiene  con  todos,  que  confieso  ser  mi  ingenio  flaco,  y 
mi  pluma  corta  para  saberlo  explicar  ni  scriuir.  Son  tenidas  las 
cosas  de  la  Compañía  en  el  consejo  real  en  tanto,  que  cosa  que 
toque  á  ella  se  alcança  muy  fácilmente,  y  se  da  con  mucha  dili- 
gencia y  sin  dineros,  que  así  lo  han  hecho  pocos  días  ha  en  vna 
prouisión  que  fué  menester  para  las  cosas  del  collegio  de  Medina; 
y  esto  por  causa  que  el  presidente  y  los  más  del  consejo  son  muy 
amigos  del  P.  Araoz:  gloria  á  Dios  por  todo. 

Ayer  vino  el  abad  de  Valladolid  '  con  su  sobrino,  el  conde 
de  Módica,  hijo  del  almirante  de  Castilla  á  visitar  al  padre;  y 
porque  sería  muy  largo  hauer  de  nombrarlos  á  todos  los  que  le 
visitan,  por  no  ser  prolixo  lo  dexo. 

Algunos  pretenden  y  dan  prisa  al  P.  Araoz  que  pase  con  el 


'  Antonius  de  Fonseca,  olim  episcopus  pampelonensis.  Epist.  Mixtae, 
t.  II,  pag.  392. 

-    Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  25-27,  191,  192,  224. 

^  Alphonsus  Enriquez  et  Villaroel,  cujus  mentionem  fecimus  supra, 
Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  622,  632. 

*  «D.  Luis  Enriquez  Girón,  segundo  duque  de  Medina  de  Rioseco, 
conde  de  Melgar,  sexto  almirante  de  Castilla  y  caballero  de  la  insigne  orden 
del  Toisón  de  Oro,  casó  en  1518  con  D."  Ana  de  Cabrera  y  Moneada,  con- 
desa de  Módica  y  Osona,  vizcondesa  de  Cabrera  y  Bas,  y  murió  en  Valla- 
dolid á  24  de  Setiembre  de  1572,  dejando  á  D.  Luis  que  sucedió.»  etc.. 
Burgos,  Blasón  de  España,  t.  iv,  pag.  56. 


25  JANUARII  1554  47 

príncipe  á  Ynglaterra  ',  mas  hasta  agora  no  tiene  tal  propósito, 
ni  pienso  lo  hiziese  sin  mandato  de  V.  P.,  si  ya  el  príncipe  no  lo 
quisiese  absolutamente,  confiando  que  V.  P.  lo  ternía  por  bien. 

No  dexaré  de  dezir  á  V.  P.  cómo  por  cartas  de  Oñate  hemos 
sabido  cómo  el  día  de  S.  Joan  euangelista,  de  noche,  se  quemó 
el  monasterio  de  N.*  S.*  de  Aránçaçu,  que  estaua  en  vn  desierto 
muy  grande,  en  el  término  de  Oñate  °.  Estauan  en  él  vn  buen 
conuento  de  frayles  franciscos  obseruantes,  muy  buenos  religio- 
sos. Fué  tan  grande  el  fuego,  que  dizen  que  no  quedó  piedra  so- 
bre piedra  en  todo,  sino  la  yglesia  y  la  hospedería.  Es  vna  casa 
de  muy  gran  deuoción,  y  van  á  ella  la  gente  de  aquella  tierra, 
como  á  N.*  S.*  de  Monserrate,  ó  de  Guadalupe:  por  ser  cosa  tan 
señalada,  la  scriuo  á  V.  P. 

En  todas  las  partes  donde  hay  gente  de  la  Compañía  por  acá, 
se  sirue  mucho  N.  S.,  y  se  haze  muy  grande  frutto  en  las  almas. 
De  Oñate  scriuen  que  enseñan  la  doctrina  xpiana.  en  aquella 
lengua  los  domingos  y  fiestas,  y  que  por  las  calles  no  se  canta 
otra  cosa  sino  alabanças  de  Dios.  Aquí  ha  hauido  las  semanas  pa- 
sadas jubileo  por  las  cosas  de  Ynglaterra,  y  en  esta  casa  vbo  tan 
grande  concurso  de  gente  para  recibir  los  sacramentos  de  peni- 
tencia y  eucharistía,  que  fué  necessario  ymbiar  á  Medina  por  quien 
les  ayudase.  Algún  Padre  de  casa  estuuo  algún  día  todo  el  día 
hasta  las  diez  de  la  noche,  oyendo  confessiones,  sin  hauerse  des- 
ayunado. Algún  día  vbo  que  reçibieron  el  8.™°  sacramento  en 
esta  yglesia  cerca  de  treçientas  personas:  gloria  á  Dios  por  todo. 
De  lo  mucho  he  dicho  esto  poco;  lo  demás  scriuirán  más  parti- 
cularmente y  con  buen  stylo  los  que  tienen  el  cargo  dello  en  las 
casas;  á  sus  cartas  me  remito.  Otro  no  tengo  que  dezir  más,  de 
que  el  P.  Araoz  y  todos  en  los  sacrificios  y  oraciones  de  V.  P. 
mu}^  humilmente  nos  encomendamos.  N.  S.  en  el  alma  de  V.  P. 
sus  santísimos  dones  siempre  conserue  3'  prospere,  y  nos  dexe 
por  muchos  años,  pues  tanta  necessidad  tenemos  de  V.  P.  Amén. 


'  In  Angliam  Philippus  solvit  ((jueves  en  la  tarde ,  xii  de  Julio  MDLllli 
años.»  Muñoz,  Viaje  de  Felipe  II á  Inglaterra,  pag.  87. 

-    Vide  epist.  751  et  quae  ibi  adnotavimus,  necnon  epist.  752. 


48  Epistolar  Mixtae— 758 

De  Valladolid,  25  de  Henero  1553  D.  V.  R.  P.  mínimo  hijo 
y  indignísimo  sieruo  en  Xpo., 

t 

Antonio  Gou. 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  R.do  y  charísimo  en  Christo  Padre,  el 
P.  M.  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de 
Jesús,  en  Roma. 

LUDOVICüS  DE  MONTOYA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  27  JANUARII  I554  *. 

Laetitia  ex  ignatianis  litteris  percepta. — Sociorum  consuetudine  de]ectatur. 
— De  fructu,  quem  ubique  reportant,  mirifice  gaudet. 

t 

Muy  Rdo.  Padre  mjo:  Xpo.  Ihu.,  nuestro  summo  bien,  more 
siempre  en  el  alma  de  V.  m.,  y  lo  alumbre  en  su  conoçimjento 
y  lo  ynflame  en  su  sancto  amor.  Amén.  Consolóme  nuestro  Se- 
ñor mucho  con  la  carta  de  V.  m.,  que  me  escriujó  en  papel,  y 
con  las  que  nos  escreujmos  en  la  presençia  de  nuestro  señor 
Dios,  que  son  frequentes,  y  yo  desseo  que  fuessen  continuas, 
sino  que  mis  pecados  lo  ympiden  de  mj  parte.  Ruego  á  V.  m. 
que  en  el  acatamiento  de  nuestro  Señor  supla  y  remedie  mjs  fal- 
tas, y  pida  y  alcançe  de  la  diuina  piedad  que  me  faça  digno  filio 
de  V.  m.,  y  menor  hermano  de  la  sancta  Compañja  de  Ihu.,  que 
es  lo  que  yo  más  desseo.  El  P.e  Mtro.  Mjrón  y  los  otros  Padres 
que  acá  están  me  conoçen  y  tienen  por  suyo;  y  yo  los  tengo  á 
todos  por  Padres  mjos,  y  se  alegra  mj  alma  de  ver  el  fruto  espi- 
ritual que  por  ellos  se  faze  donde  qujera  que  van.  Sea  por  todo 

'  Ita  perspicue  legitur,  at  tota  rerum  in  epistola  expositarum  series  pos- 
tulai abs  dubio  ut  1554  intelligatur. 

*  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  162,  prius  404. — Fr.  Ludo- 
vici de  Montoya,  O.  S.  A.,  eximiae  sanctitatis  viri,  epistolam  supra  edidi- 
mus,  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  672.  Admodum  officiose  et  peramanter 
praesentibus  ejusdem  litteris  rescripsit  Ignatius  26  Julii  1554.  Cartas  de 
San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  264. 


29  JANUARII  1554  49 

loado  nuestro  señor  Dios,  de  cuya  bondad  ynmensa  emana  todo 
bien.  V.  m.  dende  allá  nos  enbíe  su  sancta  bendiçión,  la  qual 
yo,  el  menor  de  los  suyos,  siempre  le  pido:  y  el  Espíritu 
sancto  nos  dé  á  todos  su  gracia.  Amén.  Y  en  las  oraciones  de 
los  PP.  Diego  de  Eguja  y  Lujs  Gonçales  y  de  los  otros  mjs  Pa- 
dres y  mjs  conoçidos,  que  estuvieren  en  su  sancta  Compañja,  me 
encomiendo.  De  Lisboa  á  27  de  Enero  de  1554Í  Hijo  obediente 
de  vuestra  merçed, 

f  Fray.  Lujs  de  Montoya. 
Iiiscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  señor  y  mj  Padre,  miçer  Ignaçio, 
general  de  la  sancta  Compañja  de  Ihs.  En  Roma. 

Alimnanu.  De  27  de  Gennaio.  Addi  ultimo  de  Maggio. 

JOANNES  DE  VEGA 
[PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA] 

PANORMO  29  JANUARII  I554  '. 

Petrum  Jimenez  commendai,  eique  vult  fidem  adhiberi. 
f 

Muy  Rdo.  señor  Padre. 

El  Rdo.  Pedro  Ximénez,  abbad  de  santo  Elia,  va  á  rresidir  en 
essa  corte  por  los  negoçios  deste  rreyno  y  míos.  Hame  pareçido 
hazello  saber  á  V.  R.  para  que,  quando  se  offreçiere  alguna  cosa 
que  quiera  mandar  acá  ó  allá  del  seruiçio  de  Dios,  lo  pueda  tra- 
tar con  él,  como  con  cosa  mía.  Y  rremitiendo  en  lo  demás  que 
V.  R.  quisiere  saber  de  acá  al  mensajero,  no  se  dirá  más  aquí, 
sino  que  nuestro  Señor  guarde  y  prospere  su  muy  Rda.  persona 
en  su  santo  seruicio  ^  De  Palermo  á  xxix  de  Henero  1554.  A  lo 
que  V-.  P.  mandare, 

Juan  de  Vega. 

'    Ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  20,  prius  27,  antiquitus  175. 

-  Die  18  Aprilis  1554  rescripsit  Joanni  de  Vega  Ignatius:  «Otra  letra 
rescibí  de  V.  S.,.,  hecha  en  veinte  y  nueve  de  Enero,  que  me  envió  el  Abad 
Jimenez,  de  Nápoles,  donde  quedó  con  alguna  indisposición,  y  se  espera 
mny  pronto. n  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,pag.  129.  Cf.  ihid.  pag.  279, 
388. 

Epistoi.ae  Mixtae,  tom.  IV.  4 


50  Epistolae  Mixtae— 760 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  señor,  el  P.  Mtro.  Ignaçio  de  Lo- 
yola, prepósito  de  [la  Comp]añía  de  Ihus.  En  Roma. 

PETRUS  DOMENECH  » 
[PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA] 

VALENTIA  29  JANUARII  1554  *• 

Narratio  eorum,  quae  in  aedificatione  templi  valentini  Societatis  Jesu  acci- 
derunt.— Pontificium  diploma,  quo  omnis  tollatur  lis  ac  controversia, 
exposcitur. 

t 

Rmo.  in  Xpo.  Padre  y  señor  mío.  Este  collegio  de  Valencia 
se  edificò  en  medio  de  vn  monasterio  de  frayles  de  sanct  Francis- 
co y  otro  de  S.  Agustín,  caustrales,  y  empeçando  á  hazer  la  ca- 
pilla ó  iglesia,  nos  fué  echa  contradictión  por  don  Luis  de  Cas- 
telluí,  canónigo  desta  iglesia,  rector  de  la  parrochia  de  S.  Mar- 
tín, y  firmó  de  drecho  de  la  possessión  que  dize  tiene  de  vedar 
que  en  su  parrochia  no  se  "  haga  iglesia  sin  su  licencia;  y  por 
parte  del  collegio  se  contrafirmó,  y  anduuo  el  pleyto  en  esta  real 
audiencia,  y  nosotros  continuamos  nuestra  obra,  y  el  dicho  rec- 
tor después  ^  de  algunos  mezes  paró  en  el  pleyto,  y  a  sinco  ó 
seys  meses  y  más  nos  fué  dicho  que  el  dicho  rector  auía  recebi- 
do vna  citación  de  Roma,  y  que  quería  mouernos  nueuo  pleyto; 
y  hasta  hoy,  que  son  xx  de  Enero,  no  nos  han  intimado  cosa  al- 
guna, stando  los  dos  tercios  de  la  iglesia,  de  madera,  poniendo 
la  teja.  Los  frayles  de  S.  Agustín  han  hecho  jues  su  conserua- 
dor  el  obispo  de  Fes  *,  y  han  hecho  vn  mandato,  mandándonos 

'    Ex  transumpto  coaevo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  144,  prius  36l,362. 
— Usus  est  hac  epistola  Polanco,  t.  iv,  pag.  33i,  332,  n.  707,  708.  Vide  lo- 
cura cura  notationibus  ibi  positis. 
2    Ms.  sce. 
■  '    Ms.  heic  et  saepius  enpués. 

■*  Fr.  Franciscus  Mejia  (Mexia)  de  Molina,  O.  P.— Vide  España  Sa- 
grada, t.  LI,  De  los  obispos  españoles  titulares  de  iglesias  in  partibus  infi- 
delium,  ó  auxiliares  en  las  de  España,  obra  postuma  del  Dr.  D.  Carlos 
Ramón  Fort,  coordinada  y  aumentada  por  D.  Vicente  de  la  FUENTE, 
pag.  137. 


29  Januarii  1554  51 

sub  pena  D  ducatorum  auri  et  sub  pena  excommunicationis,  in- 
fra sex  dies  cessemus  ab  edificacione  oratorii  seu  capelle,  quia 
non  distat  a  suo  monasterio  Cxxxx  canas,  cum  stet  ad  Lxxxx 
canas,  parum  plus  vel  minus.  Pro  parte  del  collegio  se  respon- 
dió infra  terminum,  cum  protestacione  que  nosotros  lo  podíamos 
hazer,  y  que  teníamos  licencia  de  su  santidad,  y  que  era  solo  vn 
collegio,  que  no  era  casa  de  religión  ni  de  professos.  Hizo  su 
conseruador  la  prouizión:  intimentur  parti  acord  [?].  Auemos 
procurado  con  algunos  amigos  de  ambas  partes,  que  buenamen- 
te se  mirasse,  y  si  no  les  era  perjuhizio,  que  no  pleyteássemos; 
y  ansí  tuuimos  algunas  pláticas,  por  ver  si  podiéramos  hazer  que 
esto  se  remetiera  á  los  Rmos.  generales  de  ambas  partes,  y  que 
lo  que  en  Roma  se  haría  por  -ellos,  lo  cumpliessen  aquí  las  partes; 
y  no  les  paresció,  sino  que  entre  tanto  parasse  la  obra,  y  ansí 
hoy  nos  han  dicho  los  procuradores  dellos,  que  son  dos  frayles, 
que  todos  los  frayles  stán  determinados  que  se  gaste  quanto  tie- 
nen, y  que  no  se  sufra  que  este  oratorio  ó  capilla  se  labre,  ni  se 
sufra  se  digan  missas,  ni  confiessen,.  ni  prediquen  en  ella,  como 
si  esta  casa  fuesse  de  personas  no  conformes  á  la  ley  de  Xpo. 

Supplico  á  V.  P.  quan encarescidamente  puedo  in  visceribus 
Jesu  Xpi.  que  con  la  mayor  breuedad  que  ser  pueda,  nos  haya 
gracia  de  su  santidad  que  podamos  tener  en  este  collegio  orato- 
rio ó  iglesia,  donde  puedan  hazer  todo  lo  que  hazen  en  qualquier 
otra  iglesia,  no  obstante  que  tengan  qualquier  de  los  quatro  ór- 
denes mendicantes  que  infra  Cxl  canas,  ó  más  ó  menos,  no  se 
pueda  edificar  iglesia,  y  ahun  que  podamos  tener  campanil  con 
campana  ó  campanas,  y  que  no  nos  perturben,  sub  pena  excom- 
municationis, tan  fauorabble  como  pueda.  Y  quiero  aduertir  á 
V.  P.  que,  después  de  edificada  la  iglesia  de  S.  Augustin,  en 
mi  tiempo,  se  ha  '  edificado  vn  monasterio  de  monjas  de  S.  Fran- 
cisco, obseruantes,  que  se  dize  Iherusalem,  que  está  muy  más 
cerca  de  su  monasterio  que  nuestra  iglesia,  y  también  está  muy 
más  çerca  de  S.  Agustín  vna  casa  de  los  beguines      que  hay 

*    Ms.  sa. 

-  De  origine  ac  conditore  harum  aedium  Teixidor-Chabas,  Antigüe- 
dades de  Valencia,  lib.  v,  cap.  12,  instrumentum  afferunt  a  juratis  valenti- 


52  Epistolar  Mixtae— 760 

oratorio  en  ella,  ahunque  no  tiene  campanil.  Y  más  quiero  ad- 
uertir  á  V.  P.,  que  este  nuestro  oratorio  ó  capilla  es  pequeño, 
que  será  forçado,  según  la  gente  acude,  hazer  vna  razonable 
iglesia;  y  confío  en  el  Señor  que  ansí  será,  y  ansí  hay  necessi- 
dad  que  la  gracia  sea  para  poder  hazer  qualquier  iglesia,  que  se- 
gún es  el  lugar  muy  bueno,  si  Dios  fuesse  seruido,  se  poría  ha- 
zer casa  de  proffessos,  y  auerse  de  crescer  la  iglesia.  V.  P.  sabe 
lo  que  conuiene,  y  que  tememos  descomuniones.  Por  amor  del 
Señor  sea  el  socorro  qual  conuiene,  y  con  toda  la  breuedad  que 
se  pueda  embiar. 

Después  nos  fué  dicho  que  querían  los  fray  les  con  su  con- 
seruador  passar  adelante  y  escomulgarnos:  hizimos  vn  subexe- 
cudor,  que  fué  Mre.  Pere  Maça,  maestro  en  theología,  y  hizimos 
vna  inhibición  y  vna  apellación,  y  lo  intimamos  á  su  conseruador, 
el  obispo  de  Fes,  y  á  los  dos  frayles  síndicos  del  monasterio,  y 
al  prior,  requiriéndole  que  hiziesse  ayuntar  á  todos  los  frayles; 
los  quales  auctos  con  el  poder  que  el  collegio  haze  á  M.  Johán 
de  Polanco  y  á  otros,  van  con  esta,  porque  me  embíe  con  el  pri- 
mero vna  citatoria  para  que  el  pleyto  se  haga  en  Roma,  donde 
pienso,  con  la  ayuda  del  Señor,  que  se  obtendrá,  que,  no  obs- 
tante que  por  su  mare  magnum  y  de  otras  religiones  tenga  esse 
priuilegio  ó  gracia,  que  se  pueda  hazer  la  iglesia. 

Ellos  dizen,  que,  siendo  collegio,  no  se  puede  hazer  iglesia 
con  la  puerta  á  la  calle,  sino  que  esté  dentro  del  collegio,  que 
no  sirva  para  otros  '  sino  para  los  del  mismo  collegio. 

nis  subscriptum,  ex  quo  haec  juvat  excerpere:  «Mosén  Ramon  Guillem  Ca- 
ta]á,  que  fouch  un  Cavaller  molt  antich  [vivebat  anno  l334]  en  esta  Ciutat, 
instituí  un  Hospital  davant  lo  Monestir  de  Sant  Agosti,  lo  qual  de  present 
se  diu  deis  Beguins,  que  es  hon  están  los  Chichs  de  Sant  Vicent  Ferrer;  y 
en  apres  en  un  Codicil  que  feu,  volgué  que  en  aquest  Hospital  se  reculgues- 
sen  los  Home'fts  de  Penitencia  perpetuament,  y  que  la  Administració  del 
dit  Hospital  fos  deis  Jurats  de  esta  Ciutat,  com  ho  es  stada,  y  es  al  present: 
y  en  anys  passats,  com  V.  m.  te  noticia,  per  falta  de  Homens  de  Penitencia, 
o  per  altres  respectes,  que  justament  mogueren  a  nostres  Predecessors, 
possaren  en  dita  Casa  y  recullgueren  en  ella  ais  Chichs  y  Chiques  Orfens, 
que  anavent  perduts  per  esta  Ciutat,  que  vulgarment  se  dihuen  de  Sant  Vi- 
cent  Ferrer...  De  Valencia  a  27  de  Abril  1584.» 
*    Ms.  otri. 


29  JANUARII  1554  53 

Somos  á  XXVI  de  Enero:  dos  ó  tres  días  después  de  auerles 
intimado  todo  lo  sobredicho,  el  mismo  scriuano  de  los  frayles, 
que  se  dize  Mossen  Jorbá,  clérigo,  nos  a  intimado  de  parte  de 
don  Luis  de  Castelluí,  rector  de  la  parrochia  de  S.  Martín,  y  de 
los  parrochianos,  vna  citación  de  Roma,  mandándonos  que  infra 
Lx  dies  seamos  en  Roma,  et  quod  sub  pena  excommunicationis 
et  duorum  mille  ducatorum  cessemus  operare.  E  ansí  en  la  mes- 
ma hora  auemos  parado  de  obrar,  que  es  gran  daño,  porque  fal- 
ta cubrir  '  buena  parte  de  la  iglesia;  y  si  acuden  aguas,  se  da- 
ñará mucho.  En  el  memorial  va  scrito  el  auditor,  delante  quien 
.el  procurador  deste  collegio  a  de  acudir.  Esto  hazen  los  frayles, 
y  no  sce  porqué,  que  la  parrochia  tiene  interesse  en  las  offertas, 
las  quales  no  se  toman  en  esta  casa;  y  el  vicario  de  la  parrochia 
de  S.  Martín  tiene  facultad,  siempre  que  quiera  [del  embiar  vn 
clérigo  á  las  missas  para  offrescer,  si  les  quieren  dar,  offertas.  Y 
en  esta  parrochia  de  S.  Martín  stán  los  monasterios  de  S.  Fran- 
cisco y  S.  Agustín,  claustrales,  el  ospitai  general,  santa  Lucía, 
Iherusalem,  el  monasterio  de  los  frayles  de  Jesús,  el  monasterio 
de  los  frayles  de  S.  Vicente,  santa  Tecla  y  [el  de]  la  Sangre  de 
Jesuxpo.,  que  no  a  se3's  ó  ocho  "  años  que  se  hizo;  y  no  stá  á 
diez  canas  de  S.  Francisco,  y  por  las  offertas  dan  al  rector  de  la 
parrochia  de  S.  Martín  xxx  ho  xxxx  ducados  cada  añyo,  poco 
más  ó  menos,  ahunque  los  de  Jesús  y  de  Iherusalém  no  sé  si  pa- 
gan cosa  alguna;  y  si  les  prometiéramos  xxx  ducados  quada  año, 
se  acabara;  y  no  paresció  al  Rdo.  Padre  prouincial,  que  en  aque- 
lla sazón  se  hallaua  en  Valencia,  se  diesse  cosa  alguna,  pues  no 
se  tomauan  offertas. 

Tenemos  grandíssimo  daño  en  no  poder  labrar  la  iglesia.  Por 
la  passión  de  Xpo.  que  V.  P.  lo  haga  despachar  como  conuiene. 
Dios  se  lo  perdone  á  Mre.  Hierónymo  que,  pues  fué  en  Roma, 
podía  conferirlo  con  V.  P.  para  que  estuuiera  esta  casa  de  for- 
ma, que  no  pudieran  hazer  frayles  ni  este  rector  tan  gran  daño 
como  nos  hazen,  eñ  perjuyzio  del  Señor  y  desta  pobre  casa  y  de 


'    Ms.  acobrir. 
*    Ms.  hocho. 

'   P.  Hieronymus  Domenech,  auctoris  hujusce  epistolae  filius. 


54  Epistolae  MixTAE— 760 

todas  las  casas  de  la  Compañía:  que  sería  razón  tener  tales  armas 
de  su  santidad,  que,  sin  pleytos  y  costas,  nos  pudiéssemos  de- 
fender de  todas  las  religiones  y  parrochias,  siendo  tan  pobres 
como  somos,  y  haziendo  nuestro  Señor  por  medio  dellos  tanto 
frutto,  y  tan  perseguidos.  Alabado  sea  el  Señor  de  todo. 

Esta  iglesia  se  bendixo  el  primero  día  de  Abril  [de]  DLII  por 
el  obispo  Segrián  y  él  mesmo  dixo  missa,  y  por  él  fuit  posi- 
tus  primus  lapis  benedictus  fundamenti. 

Al  Rdo.  Padre  M.  Johán  de  Polanco  scriuo  breue,  pues  con 
los  autos  sabrá  lo  que  ha  de  hazer.  V.  P.  me  perdone,  que  no 
querría  darle  tantos  trabajos;  y  por  charidad  á  toda  esta  su  casa 
tenga  en  sus  sacrificios  y  oraciones  por  encomendada.  Guarde  la 
sanctísima  Trinidad  á  V.  P.  con  la  felicidad  y  contentamiento 
que  dessea.  De  Valencia  á  xxviiii  de  Enero  [de]  DLIIII. 

El  negocio  de  las  bullas  de  la  casa  de  la  Madre  de  Dios  de 
los  pecadores,  supplico  á  V.  P.  tenga  por  negocio  propio  de  la 
Compañía,  porque  aquella  casa  lo  meresce;  y  toda  la  charidad 
[que]  se  habrá  delias,  yo  la  recibiré  por  propia.  De  V.  P.  muy 
cierto  sieruo  in  Xpo.,  que  sus  manos  besa. 

Pere  Domenec. 


'  <(D.  Juan  Segria  nació  en  Onteniente.  Estudió  en  Alcalá  de  Henares, 
donde  contrajo  singular  amistad  con  Santo  Tomás  de  Villanueva,  á  la  sazón 
colegial  mayor  en  el  de  San  Ildefonso,  recien  fundado.  Siendo  éste  Arzo- 
bispo de  Valencia,  le  eligió  por  Visitador  de  su  Obispado,  titulo  más  ade- 
cuado que  el  de  sufragáneo,  para  designar  á  los  Auxiliares,  y  fué  consa- 
grado con  el  título  de  Cristópolis  en  reemplazo  del  Sr.  Estaña  (Fray  Pedro 
Estaña,  carmelita,  religioso  de  gran  literatura  y  saber),  hacia  el  año  1550, 
según  se  cree.  Auxilió  al  santo  Arzobispo  en  su  última  enfermedad  y  di- 
choso tránsito  el  año  de  1555.  Continuó  allí  de  Auxiliar  en  Valencia,  y  el 
año  de  1565  asistió  al  Concilio  provincial,  celebrado  por  el  Sr.  Ayala 
(D.  Martín,  Patriarca  de  Antioquia  y  arzobispo  de  Valencia),  como  procu- 
rador del  Obispado  de  Orihuela,  que  por  entonces  se  desmembró.  En  23  de 
Julio  de  1568  fué  elegido  Arzobispo  de  Palermo,  pero  no  llegó  á  tomar  po- 
^    sesión  de  su  sede,  pues  falleció  en  1569.»  FoRT,  l.  c,  pag.  105,  n.  170. 


3i  Januarii  1554 


55 


961 

BERNARDUS  OLIVERIUS 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

TORNACO  3l  JANUARII  I554  *. 

Oliverius,  valetudinis  recuperandae  causa,  in  patriam  se  contulit. — 
Adventus  Patris  Charlat  vehementer  ab  omnibus  exoptatus. 

JHS. 

La  gratia  et  pace  de  X.°  nostro  signor  sia  sempre  in  nostro 
agiuto  et  fauor'.  Amen.  Molto  Rdo,  in  X.°  Padre.  Perchè  io  du- 
bito che  de  molto  tempo  non  hauerete  inteso  noua  alcuna  de  me, 
per  non  hauer'  modo  alcuno  certo  de  disporre  lettere,  io  penso 
disponerle  per  tante  vie,  che  almeno  alcune  arriueranno  nelle 
mani  de  V.  R.  Depoi  che  io  mi  sono  partito  de  Louanio  per  ve- 
nir' alla  patria  %  io  mi  ritrouai  assai  infermo  tre  o  quatro  setti- 
mane, et  penso  che  io  essendo  alquanto  riposato,  primo  sentiua 
la  incommoditade  et  li  disagij  che  io  haueua  patito  sopra  la  stra- 
da. Nientedimeno  hora  per  la  gratia  de  Dio  già  sono  circa  15 
giorni,  che  la  quartana  me  ha  del  tutto  lassato.  La  infermità  mia 
antiqua  del  petto  è  molto  allegerita,  in  modo  che  adesso  io  man- 
gio et  beuo  ben  con  appetito,  et  spero  presto  recuperar'  le  force 
per  far'  alcuna  cosa  in  seruitio  de  Dio.  Specialmente  che  in 
questo  paese  hanno  trouato  remedio  contra  la  mia  infermitade, 
et  è  che  quelli  che  sono  languenti  non  potendose  quasi  aggiutar' 
delli  soi  membri,  et  diuentano  magri  et  pallidi  como  par'  che 
sono  li  ethici,  vno  medico  taiglia  via  una  parua  particella  de  carne 
morta  che  sta  sopra  la  lingua  nel  gutture,  et  poi  che  quella  è 
taigliata,  subito  cominciano  a  recuperar'  la  sanitade;  et  hauen- 
dolo  esperimentato  molte  et  diuerse  persone  de  diuersa  qualitade 
et  sexo,  li  quali  diceuano  hauer'  hauuto  li  midesimi  accidenti  che 

*  Ex  autographo  in  voi.  Epist.  Qtiadrim,  C553-54,  unico  folio,  n.  171, 
•  prius  258. 

*  Vide  supra,  £^ís¿.  Mixtae ,  t.  ili,  epist.  619  et  670;  ac  hujusce 
voi.  epist.  753. 


^5  Epistolae  Mixtae— 761 

io  sentiua  in  me,  mi  sono  consigliato  con  alcuni  medici,  li  quali 
me  hanno  detto  che  senza  periculo  io  la  poteua  far'  taigliar%  et 
cossi  lo  fatto  hoggi  sono  otto  di,  et  mi  pare  ritrouarmene  meglio 
assai.  Per  insino  adesso  io  non  ho  predicato  ni  fatto  alcuna  cosa 
(benché  io  ne  sono  stato  assai  rogato)  .sinon  attendre  ala  sanità, 
et  alcune  essortationi  priuate  a  alcune  persone;  ma  io  spero,  si 
va  la  sanità  cossi  megliorando,  presto  far'  alcuna  cosa,  cioè  o 
predicar%  o  leggere,  che  in  verità  non  mi  pare  hauer'  mai  visto 
terra  che  ne  habbia  più  di  bisogno  che  questa;  imperochè  ben  è 
vero,  che  sono  alcuni  religiosi  che  predicano,  ma  non  è  cossi 
presto  finita  la  predica,  che  non  vadino  pubUcamente  a  Ihostaria 
inebriarsi,  et  cossi  non  fanno  frutto:  hora  lasso  de  U  lutheram, 
delli  quali  il  paese  è  pieno. 

Li  canonici  de  Tornaco  et  tutto  il  populo  desidera  tanto  la 
venuta  de  M.  Quintino  \  che  io  no  la  potria  scriuer';  et  non  ha- 
uessi  mai  creduto  che  fosse  stato  esso  in  tanta  estimatione  qua, 
como  io  vedo  et  audio.  Io  non  ho  ancora  receputo  alcune  none 
de  Roma  depoi  che  io  sono  partito  de  Firenza:  io  desidero  molto 
hauerne,  et  però  prego  al  P.  M.  Polanco  che  scriue  o  faccia 
scriuer'  risposta  a  queste  et  altre  che  io  ho  mandato.  Et  in  questo 
mentre  de  tutto  il  cuore  mi  racommando  alle  orationi  et  sacrifici 
de  V.  R.  et  de  tutta  la  casa  et  collegio.  Della  patria  apresso  a 
Tornaco  lultimo  de  Genaro  1554.  De  V.  R.  inutile  seruo, 

Bernardo  Oliuerio. 
Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù,  in  Roma. 

*  P.  Quintinus  Charlat,  de  quo  audiatur  Orlandinus  noster:  «Serpebat 
toto  Belgio  exitiosum  Lutheri  Calvinique  venenum,  etjam  Tornaci  viscera 
permeabat,  manans  in  dies  latius  e  pestilenti  cive,  cuiTassinus  olim,  occul- 
tus  Calvini  discipulus,  pestem  illam  infuderat:  cum  hanc  Deus  injecit  Igna- 
tio mentem,  ut  in  eam  urbem  de  Societate  Quintinum  Karlatium,  Theo- 
logum  jam  rude  donatum,  et  aedis  praecipuae  Canonicum,  quique  Collegio 
Romano  praefuerat,  destinaret,  ut  sacerdotii  sui  proventu,  quo  nondum  se 
abdicaverat  (necdum  enim  inter  Professos  erat  adscriptus),  vitam  ibi  cum 
Antonio  Boucletto  ejusdem  Societatis  sacerdote  degeret,  et  patriae  labo- 
ranti  succurreret.  Erant  enim  pii  admodum  viri,  et  ubi  de  reparandis  animis 
agebatur,  laboris  patientissimi».  Orlandinus,  Hist.  ò'ocjes.  p.  i,  lib.  xiv, 


Februario  1554 


57 


76^ 

JOANNES  DE  VEGA 
Prorex  Siciliae 

JOANNI   PETRO  CARAFFA 

Cardinali  neapolitano. 

[PANORMO  (?)  FEBRUARIO  I554] 

Octavianum  Cesari  nullis  adductum  precibus,  nulla  vi,  aut  humana  persua- 
sione, sed  sua  sponte  Societatem  ingredi  statuisse,  testatur. — Rogat  igi- 
tur  ut,  quae  cardinalis  sunt  partes,  justitiae  ac  Dei  honori  consultum 
velit. 

t 

Illmo.  y  Rmo.  señor.  Ay  tan  pocos  que  vueluan  por  la  verdad, 
y  tantos  los  que  trabajan  que  no  salga  á  luz,  que  no  me  mara- 

'  Ex  transumpto  coaevo  in  voi.  Epist.  Principuiìi-,  duplici  folio,  ñ.  36, 
prius  180. — Hujus  epistolae  alia  duo,  quod  sciamus,  exstant  transumpta 
exempla,  alterum  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  219,  prius  l35;  alterum  in  voi. 
Epist.  diversorutn,  duplici  item  folio,  n.  3o,  prius  134.  Exempla  haec,  quae 
inter  se  omnino  conveniunt,  exceptis  nonnullis  parvi  momenti,  ad  rem  ortho- 
graphicam  spectantibus,  nota  temporis  carent,  quo  Vega  cardinali  Caraffa 
scripserit.  Attamen  judicamus  liane  epistolam  anno  1554,  Januário  occiden- 
te aut  Februario  ineunte,  fuisse  conscriptam.  Ad  hunc  quidem  annum  eam 
refert  POLANCO,  t.  iv,  pag.  212,  n.  471:  «Cum  Romae  adhuc  ejus  causa  [se. 
Octavii]  propter  matris  indefessam  importunitatem  tractaretur,  et  Cardi- 
nalis Teatinus  compatiens  (ut  credendum  est)  matris  dolori,  protectionem 
ejus  causae  susciperet,  scripsit  ad  eum  Pro-rex  prudentes  litteras,  quibus 
fidem  ei  facit,  si  suis  temporibus  manifesta  fuerunt  vocationis  divinae  in" 
dicia,  in  hoc  juvene  maxime  manifestissima  fuisse,  et  quae  ipsemet  expertus 
fuerat,  addidit.»  Videantur  etiamquae  idem  auctor  scripserat,  l.  e,  pag,  17, 
n.  17,  quae  ad  initium  hujus  anni  spectare  videntur.  Porro  mensibus  Januá- 
rio aut  Februario  hanc  epistolam  datam  conjicimus  ex  ipsius  verbis  in  pri- 
ma periodo  positis,  ubi  Octavianus  Cesari  dicitur  mentem  induxisse  Socie- 
tati  adhaerendi  «esta  quaresma  hará  dos  años.»  Ex  quibus  verbis  conficitur 
Vega  ante  quadragesimam  scribere.  Quod  si  id  praestitit,  ut  videtur,  post 
epistolas,  quas  Ignatius  dedit  matri  ipsius  Octaviani  ac  Francisco  de  Medde 
(qui  neapolitano  cardinali  erat  a  confesionibus),  28  Januarii,  et  ante  episto- 
lam ipsius  Ignatii  ad  Joannem  Caraffa,  comitem  de  Montorio,  I  Aprilis, 
conjectura  nostra  de  scriptionis  tempore  omnino  firmabitur.  Cartas  de  San 
Ignacio,  t.  IV,  pag.  419,  420,  447  et  pag.  44,  46,  118. 


58  Epistolae  Mixtae— 762 

villo  que  ayan  dado  occasión  á  V.  S.  Rma.  de  estar  *  en  alguna 
manera  no  vien  edificado  de  la  determinación  que  Otavio,  hijo 
de  Colà  Çesar,  secretario  del  señor  duque  de  Monteleón,  tomó 
de  ser  religiosso  en  la  Conpañía  de  Jesús,  esta  quaresma  hará 
dos  años  ^  Pues  siendo  V.  S.  Rma.  y  Illma.  tan  gran  cultor  de 
la  justicia,  y  enemigo  de  lo  malo,  como  sotiles  ladrones  han  pro- 
curado de  hazer  el  salto  donde  hay  mayor  rrecado,  con  falsas 
rrelaciones  y  poca  caridad,  haviéndose  llegado  á  esto  la  passión 
de  su  madre,  que,  como  muger,  sin  ningún  térrnino  de  considera- 
çión  a  proçedido  apassionadísimamente;me  ha  parecido  cosa  justa 
y  necesaria  hazer  fee  á  V.  S.  Rma.,  ansy  por  lo  que  toca  al  offi- 
çio  de  la  justicia  y  de  la  verdad,  como  por  lo  que  toca  á  su  servi- 
'çio,  que,  si  en  nuestros  tiempos  alguna  persona  a  manifestado 
claramente  ser  llamado  de  Dios  para  su  seruiçio  y  para  rreligio- 
so,  a  sido  este  mançebo,  sin  hauer  avido  amonestación  ni  per- 
suasión á  ello  de  nadie;  y  la  firmeza  que  en  esto  tiene  y  lo  que 
discurre  sobre  ello  es  para  dar  graçias  á  Dios,  por  mostrarse  ansí 
omnipotente  en  haver  dado  graçia  á  vn  mozo  de  tan  poca  edad, 
para  que  con  tanta  perseverançia  y  discreçión  proceda  en  el  es- 
tado que  a  tomado.  De  lo  qual  su  padre  es  muy  vuen  testigo, 
que  vino  á  esta  çiudad,  y  le  habló  las  veces  que  quiso.,  sin  estar 
nadie  delante,  y  el  mozo  le  truxo  á  su  opinión,  y  fué  de  aquí  edi- 
ficado y  satisfecho  de  velie  con  semejante  determinaçión.  Ora 
V.  S.  Rma.  y  Illma.  juzgue,  si  en  perturbar  esta  buena  obra  y 
determinación,  si  se  haze  seruicio  á  Dios  y  vuena  obra  á  este 
mozo;  y  conforme  á  ello  aga  V.  S.  Rma.  aquel  oficio  que  suele 
en  cosas  semejantes  %  qorque  á  mí  no  me  queda  más  qué  decir, 

*    Ms.  destar.  Sic  etiam  infra,  sohrello  pro  sobre  ello;  ognipotente  pro 
omnipotente;  opignión  pro  opinión;  oserbancia  pro  observancia. 
^    Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  m. 

^  Exitum  hujus  negotii  narrat  Polancus,  t.  iv,  pag.  17,  n.  17,  ad  quod 
tamen  absolvendum  nihil  prorsus  videntur  contulisse  Joannis  de  Vega  litte- 
rae.  Cardinalis  enim  theatinus,  Joannes  Petrus  Caraffa,  qui  ((monitorium 
quoddam  P.  Ignatio»  miserat,  «ut  juvenem  parentibus  restitueret  sub  q^ui- 
busdam  censuris»  matri  Octaviani  «favebat,»  quae,  «per  domos  Cardinalium 
et  palatium  ipsum  Pontificis  discurrens,  et  pro  affectu  suo  informationes 
veritati  contrarias  spargens,  ad  commiserationem  viros  primarios  commo- 
vebat...»  Tune,  rogante  Ignatio,  Julius  III,  pontifex,  cardinales  ad  hanc 


7  Februarii  1554  59 

de  çertificar  y  hazer  testimonio  de  lo  dicho,  y  suplicar  á  V.  S. 
Rma.  que,  si  en  alguna  cosa  le  puedo  seruir,  me  lo  .envíe  á  man- 
dar, porque  lo  haré  con  aquella  voluntad  y  observancia  que  e  te- 
nido 5^  tengo  á  su  Illma.  y  Rma.  persona,  la  qual  nuestro  Señor 
guarde  y  prospere. 

Alia  manu  a  tergo.  Copia  d'  una  de  signor  viceré  de  Sicilia 
pel  cardinale  di  Napoli. 

MARCUS  JORGE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EBORA  7  FEBRUARII  I554 

Status  sociorum  et  collegii  eborensis. 

JHS. 

Muy  Rdo.  en  Christo  Padre.  La  gratia  y  amor  de  Christo 
nuestro  señor  sea  siempre  en  nuestras  ánjmas.  Amem.  Por  me 
auer  mandado  el  Padre,  que,  vltra  la  carta  de  cada  4.°  meses, 
escriua  á  V.  R.  cada  mes  la  disposiçión  deste  collegio  de  Éuora 
en  general,  escrjuiré  lo  que  toca  al  mes  de  Janeiro  hasta  ora.  Es- 
tamos aquy  al  presente  diezyseys:  4°  sacerdotes  y  xij  hermanos. 
El  P.  Manuel  Hernández,  de  que  ya  escriuj  -  á  V.  R.  que  hazla 
aquy  la  doctrjna  al  pueblo,  y  el  P.  Pedro  de  Santa  fueron  em- 
bjados  esta  septuagésima  por  el  P.  M.tro  Myrón  á  petição  del 
cardenal  iffante  á  Eluas,  que  es  vna  çibdad  deste  su  arçobispado, 
para  praedicar  ally  y  confessar  toda  la  quaresma.  Tuujmos  des- 
pués cartas  dellos,  en  que  nos  escriujan  que  fueron  bjen  reçebi- 
dos.  Speramos  en  Dios  nuestro  señor  que  su  diujna  majestad  se 
serujrá  mucho  dellos  ally  esta  quaresma. 

De  los  otros  Padres,  los  dos  se  occupan  en  confessar  á  los 

aliasque  hujusmodi  controversias  dirimendas  designavit,  qui  non  facile  pre- 
cibus  aut  favore  humano  flecterentur,  hique  fuere  Joannes  Bta.  Morone  et 
Sebastianus  Pighini,  praeter  cardinalem  Rodulphum  de  Carpi,  Societatis 
protectorem.  -  Sed  de  hoc  negotio  iterum  redibit  sermo. 

'    Ex  originali  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  174,  prius  481. 

-    Liti.  Qiiadr.  (l  Januarii  1554),  t.  11,  pag.  506  et  seqq. 


6o  Epistolae  Mixtae— 763 

scholares,  y  con  esto  oyen  sus  lectjones  de  casos  de  conscjencja 
con  los  saçerdotes  de  fuera.  Los  studjantes  theólogos  contjnúan 
sus  lectjones  ordjnarias  con  don  Antonjo  *;  y  todos  al  presente, 
los  que  aquy  están,  quedan  con  buena  disposiçión,  bendicto  sea  el 
Señor.  Los  maestros  van  adelante  con  sus  lectjones,  y  doctrjna 
á  los  domjngos,  cada  vno  en  su  classe,  y  en  todo  se  sigue  fructo 
por  mjsericordia  del  Señor.  Speramos  cada  dja  por  vn  otro  maes- 
tro de  grammátjca,  que  el  P.  Mtro.  Myrón  haa  de  embjar  de 
Lisbona,  y  serán  4**,  vltra  el  de  los  casos  de  conscjencja. 

Algunos  scholares  tienen  entrado  en  relligiones,  y  vltra  de 
dos  que  escriuj  á  V.  P.  en  la  carta  passada  *  averen  entrado  en  la 
Compañía,  entró  después  vn  otro  más.  Otros  dos  ó  3es  piden  lo 
mjsmo.'El  cardenal,  vltra  de  çiento  y  treynta  ó  más  ducados  que 
tenja  dado  de  libros  á  este  collegio,  dyó  ahora  60  cruzados  ó 
más.  Piega  al  Señor  que  todo  sea  para  su  mayor  gloria  y  diujno 
seruicio.  No  otro  por  ahora,  sino  que  todos  pidimos  mucho  ser 
encomendados  en  los  sacrificios  y  santas  oraçiones  de  V.  P.  De 
Éuora  á  7  Hebrero  de  1554  años.  Por  commissión  del  P.  Miguel 
de  Bayrros,  hyio  jndigno  de  V.  R., 

Marcos  Jorge. 

t 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  Rdo.  en  Christo  Padre,  el  Padre 
Mtro.  Ignatio,  praepósito  general  de  la  Compañja  de  Jesvs.  En 
Roma. 


*    Ludovici  principis  filius,  de  quo  saepe  dictum  est. 

-  Epistola,  de  qua  mentionem  Marcus  Jorge  facit,  quadrimestris  est, 
calendis  Januarii data,  habeturque  in  Litt.  Quadr.,  t.  11,  pag.  506-509. — 
Cf.  etiam  Epist.  Mixtae,  t.  iii,  pag.  646. 


8  Februarii  1554  61 


904 

LEONARDOS  KESSEL  • 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

COLONIA  8  FEBRUARII  I554 

Socii  óptima  tam  corporis  quam  animae  fruuntur  sanitate. — Optat  Gruppe 
rus  cum  aliis,  ut  curionibus  spiritualia  exercitia  tradantur. — Candidati 
plures  Societati  se  dant. — Animorum  fructus  piique  sensus  feriis  bac- 
chanalibus. 

t 
Jhs 

Gratiaet  paxX.i  R.de  in  X.°  Pater.  Paucis  conscribam  quo- 
modo,  hoc  mense  Januarii,  res  nostrae  sese  Coloniae  habuerunt, 
rogamusque  obnixe,  vt  omnes,  quotquot  haec  scripta  legerint  vel 
audierint,  Coloniae  nostre  memores  esse  velint  apud  dominum 
Jesum  X.m,  vt  plus  fructus  in  dies  adferre  valeamus  in  laudem 
et  gloriam  benedictissimi  nominis  X.i  ;  multum  enim  confidimus 
in  charissimorum  nostrorum  fratrum  precibus. 

Nos  Coloniae  pacifice  manemus  corpore  sani  et  mente  in  do- 
mino Jesu,  spe  bona  collegii  adhuc  futuri.  Multi  enim  nil  cupe- 
rent  magis,  quam  hic  Coloniae  collegium  Socie tatis  videre,  quare 
quibusdam  amicis  Societatis,  vt  R.do  Dno.  Gruppero  ^  et  aliis, 
videtur  bonum,  imo  optimum,  vt  in  aliqua  parte  huius  dioecesis  ^ 
inciperem  agere  cum  pastoribus,  ad  meliora  eos  exhortando, 
dando  ipsis  etiam  aliqua  exercitia  spiritualia,  si  expediré  videtur, 
simul  etiam  scholas  siue  studia  puerorum  reformando,  ad  que 
peragenda  ipsi  mihi  darent  literas  auctoritatis  ac  commendationis 
ad  eos,  qui  sub  eorum  iurisdictione  sunt,  qui  non  paruo  sunt 
numero;  putant  enim  quod  fructum  magnum  faceremus.  Quem 
fructum  videntes  colonienses,  facilius  etiam  Colonie  admitti  pos- 

*  Ex  autographo  in  voi.  E,  sesquifolio,  n.  116,  prius  23l  et  etiam  23$. 
— Usus  est  hac  epistola  Polancus,  t.  iv,  pag.  270-272,  n.  582-585. 

*  Dr.  Joannes  Gropperus  (Gropper),  laudatus  saepe  Societatis  fautor. 
^    Ms.  diocaesis. 


62  Epistolae  Mixtae— 764 

semus  *.  Hac  de  re  R.mum  nostrum  archiepiscopum  '  accessissem, 
sed  indispositio  aeris  adhuc  impediuit,  maxima  enim  niuis  copia 
modo  hic  est,  et  frigus  ingens,  ita  vt  sine  periculo  non  liceat 
modo  multum  proficisci. 

Interim  quidam  iuuenis  leodiensis  21  annorum,  nomine 
Leonardus,  naturalibus  bene  dotatus,  sacellanus  sancti  Lam- 
berti, non  iamen  sacerdos,  sed  totus  mundanus,  ad  nos  venit, 
qui  vno  aut  altero  colloquio  totus  est  ad  meliora  mutatus,  nil  cu- 
piens  amplius  quam  mundum  relinquere  et  X.°  domino  inser- 
uire.  Post  dies  aliquot  incepit  confi teri  et  communicare,  tandem 
fecit  generalem  confessionem,  nec  aliud  cupit,  quam  se  totum 
Societati  dare,  vt  X.m,  quem  sepe  offendit,  sibi  lucrifaciat.  Post 
preces  multas  recepimus  eum  in  domo;  habet  enim  satis  vt  in 
studiis  se  sustentet.  In  operibus  humilitatis  et  charitatis  magnum 
facit  profectum:  est  ad  omnia  paratissimus.  Est  et  alius  studio - 
sus,  diues  admodum,  iam  promouendus  in  artibus,  qui  nihil  aliud 
etiam  cupit,  quam  se  totum  X.°  et  Societati  dare,  cui  iam  breui 
dabimus  aliqua  exercitia. 

M.  Joannes  de  Cathena,  coloniensis,  votum  scholarium, 
quod,  me  nesciente,  fecit,  iam  offert  illud  P.  V.,  vt  sue  litere, 
ad  P.  V.  scripte,  testantur.  Naturalibus  bene  dotatus  est.  In  dies 
in  suo  bono  proposito  magis  stabilitur,  et  magnum  profectum 
facit;  etiam  sua  studia  diligenter  tractat. 

Vicini  nostri  in  dies  etiam,  in  virtutibus  profectum  faciunt, 
omnem  superfluitatem  in  vestibus  et  aliis  in  rebus  non  necessa- 
riis  ad  pium  vsum  conuertunt:  diebus  dominicis  sacram  commu- 
nionem  frequentant,  et,  qui,  aliquando  magis  mundo  seruierunt, 
feruentiores  in  XJ  seruitio  modo  cernuntur,  et  qui  ante  annos 
aliquot  in  bacchanalibus  solent  maxime  mundi  vanitatibus  dediti 
esse,  istis  bacchanalibus  in  cilicio,  poenitentia  et  in  orationibus 
sese  exercuerunt,  non  nostro  iussu,  sed  boni  spiritus  haud  dubie 
instinctu,  cupientes  pro  peccatoribus  penitentiam  agere  aliquam, 

'  Rem  hujusmodi  probatam  fuisse  Ignatio,  constat  ex  responsione 
P.  Polanci  ad  Kesselium,  quam  habes  in  Chronico,  t.  iv,  pag.  271,  n.  582, 
annot.  i. 

Adolphus  III  von  Schauenburg,  archiepiscopus  coloniensis. 


T5  Februarii  1554  63 

ne  in  tantum  Deum  offendant  quantum  bene  cuperent,  et  pro 
eorum  peccatis,  quibus  hoc  tempore  Deum  aliquando  grauiter 
offenderunt:  alia  poenitentie  opera  prohibere  debuimus,  Etiam  in 
charitatis  operibus  strenue  sese  exercuerunt,  dando  elemosinas 
et  visitando  pauperes  infirmos.  Haec  de  nostris  vicinis. 

Haec  sunt,  Rde.  Pater,  que  scribenda  occurrerunt  P.  V.,  cui 
nos  vnice  commendamus,  et  omnium  fratrum  precibus,  quos 
omnes  in  Domino  salutamus,  precipue  tamen  Rdum.  P.  Dnum. 
Cornelium  Wisschauem  et  fratres  colonienses.  Bene  valeat  P.  V. 
in  X-.°  semper. 

Raptim  Coloniae  8  Februarii  1554.  R.  V.  seruus  indignus, 

Leonardus  Kessel. 
Tnscriptio:  f  Rdo.  in  X.°  Patri,  M.  Ignatio  a  Loyola,  prepó- 
sito generali  Societati  Jesu  Romae. 

9^65 

MARIA  DE  GESSO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA  I5  FEBRUARII  1554*. 

Gaudium  ex  acceptis  Ignatii  litteris. — Mariae  in  ferrariense  collegium 
voluntas  ac  liberalitas . 

Jesus  Maria. 

La  gratia  e  pacce  de  M.  Jesucristo  sempre  cresca  e  romanga 
in  lanima  de  la  P.  V.,  Padre.  Padre  mio  in  Jesucristo  observan- 
dissimo.  La  visita  de  V.  P.  con  sue  lettere  "  me  ano  date  la  vitta  a 
suleuarme  del  dubio  che  hera  causa  de  la  mia  infirmi tà,  laqualle 
hè  vn'  tremore  de  cuore,  che  altre  uolte  i  medici  me  ano  det- 
to, se  non  me  quardo  dali  afani,  chel  saria  la  morte  mia:  cosa  che 
me  pareua  molto  dificile,  conosendo  chel  mondo  non  prometo  al- 
tro, non,  ma  afani  e  traualli,  e  che  siando  inferma  la  principale 

'    Ex  autographo  in  voi .  E,  duplici  folio,  n.  55,  prius  9I . 

-  Die  20  Januarii  1554  scripsit  Ignatius  huic  dominae,  de  ferrariensi 
collegio  bene  meritae,  litteras,  quas  habes  italice  in  Cartas  de  San  Ignacio, 
t.  IV,  pag.  4i3,  et  hispanice,  pag.      et  seqq. 


04  Epistolae  Mixtae— 765 

parte  de  lanima,  che  me  pareua  cosa  imposibile  a  potermene 
quardare,  e  in  vero  li  era  cusi,  se  la  diuina  bontà  non  me  auese 
suleuata  con  el  mezo  del  mio  comfesore,  del  qualle  me  ne  trouo 
grando  refrigero  per  la  grande  fede  che  ho  a  sua  R.* 

•  La  P.  V.  puode  vedere  lobligo  che  li  o,  e  comme  la  ulta  e  la 
roba  e  ogni  mia  forza  die  essere  sotteposta  ogni  minimo  scegno 
de  V.  P.  per  honor  e  gloria  del  datore  de  ogni  bene,  e  con  tutto 
el  corre  prego  V.  P.  a  pregar  chel  me  facia  tale.  La  R.cìa  del 
Padre  M.  Gouane  '  sta  bene:  el  suo  collegio  camina  ogni  dì  mel- 
ilo e  con  velocità  in  el  ceruitio  del  Signore,  e  in  beneficio  e  sa- 
tisfatione  dela  città,  e  non  perhò  senza  sua  gran  faticha.  E 
stiamo  con  speranza  con  un'  giorno  habia  aparere  qualque  luoco 
bono  per  el  collegio  ',  melilo  che  non  hera  quella  casa  de  prima, 
bemchè  non  si  lassi  perhò  la  pratica  di  quella,  o  di  quella  o  de 
vna  altra,  speremo  che  se  habia  a  tuore  un"  giorno,  e  in  questo 
megio  con  destreza  meteremo  qualque  dinaro  da  banda ,  pen- 
sando chel  Signor  farà  sucederé  quello  che  più  li  piacerà. 
Rdo.  Padre:  de  nono  priego  la  P.  V.,  che  per  amor'  de  Dio  la 
me  volila  aiutare  e  benedire  lanima  mia  aflita,  aciochè  la  pilla 
forza  a  caminare  secondo  il  piacere  de  Dio.  Non  altro.  In  Ferara 
alli  15  de  Feberaro  1554.  D.  V.  P.  indegna  figliola  e  serua. 

Maria  dal  Gesso. 
Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  X.^  Padre,  il  P.  M.  Ignatio, 
superiore  generale  dela  Compagnia  di  lesù,  a  santa  Maria  de 
Strada,  apreso  a  santo  Marcho.  A  Roma, 


*  Joannes  Pelletarius,  ferrariensis  collegii  rector.  Vide  quid  de  ilio  ac 
piíssima  matrona,  Maria  del  Gesso,  litteris  mandaverit  hac  occasione  Po- 
lanco, t.  IV,  pag.  56-57,  n.  96. 

^  Inventus  est  hoc  etiam  anno ,  favente  Deo ,  locus  scholis  sociisque 
ferrariensibus  magis  accommodatus,  de  qua  re  plura  infra,  in  epistola  822, 
ejusdem  dominae  del  Gesso,  ac  saepe  in  epistolis  Patris  Pelletarii. 


19  Februarii  1554 


65 


960 

TIBURTINA  COMMUNITAS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE  19  FEBRUARII  I554 

Ne  tiburtina  Societatis  sedes  tollatur,  enixe  rogant. 
t 

R.do  Padre.  Il  spiritual  frutto  che  nella  nostra  città  s'  è  uisto 
nascere  dalle  continue  prediche  et  cristiane  esortationi  fatte  dalli 
Rdi.  Padri,  che  della  uostra  uenerabile  Compagnia  in  seruitio  di 
lesù  qui  dimorano,  ci  astringe  pregarue,  hauendo  inteso  che  la 
R.  Y.  s'  è  risoluta  leuare  M.  Disiderio  -  et  compagni  de  qui,  forse 
per  urgente  necessità  de  altro  loco,  che  per  solo  Mio  et  per  l'a- 
mor che  V.  R.  mostra  portarci,  quando  forse  senza  esserne  da 
noi  richiesta,  ne  fece  digni  d'  un  tanto  dono,  voglia  esser  con- 
tenta, non  possendo  agiu[n]gercene  delli  altri,  che  almeno  questi 
che  ora  ui  stando,  non  ci  sian  tolti,  giachè,  come  s'è  detto, 
non  ui  sonno  senza  frutto,  et  che  non  ne  semo  noi  men  bisogniosi 
che  quelsiuoglia  altro  populo.  Et  se  per  adiuto  se  fusse  in  qual- 
che parte  mancato  a  quel  che  doueamo,  sia  pur  certa  ciò  non 
esser  stata  mente  della  nostra  uniuersità,  la  quale,  si  come  ne 
fan  fede  i  decreti  dei  pubHci  consegli,  sempre  ha  ordinato  se  gli 
conuenghi  de  quanto  era  loro  de  bisognio,  ma  più  presto  è  cau- 
sato, o  dal  poco  poter'  che  la  nostra  communità  ha  hauto  questi 
anni  adrieto,  per  esser  stata  di  continuo  trauagliata  da  publiche 
inimici tie  et  Hti,  o  da  poca  cura  che  ne  hanno  hauta  quelli  che 
han  tenuto  il  loco  che  hora  noi  tenemo.  Sichè,  senza  hauer  dú- 
bio che  per  V  auenire  s'  habbia  a  mancar',  piaccia  alla  R.  V.  non 
negarci  cosi  honesta  adimanda;  che,  oltre  che  noi  tutti,  et  in 
commune  et  in  priuato,  ne  gli  restaremo  con  obhgho,  ne  serra 

'  Ex  originali  in  voi.  Epist.  Comìminitatum ,  duplici  folio,  n.  175,  prius 
33.— Usus  est  hac  epistola  Polancus,  t.  iv,  pag.  21  et  seq.,  n.  25. 

-  P.  Desiderius  Girardin,  cujus  in  superiore  volumine  litteras  plures 
edimus.  Vide  infra,  epist.  768. 

EpISTOLAE  MiXTAE,  TOM.  IV,  5 


Epistolar  Mixtae— 767 


altamente  premiata  da  Cristo.  Nè  occorendoci  altro  per  hora, 

restamo  basandoli  le  sacre  mano.  Da  Tyuoli  il  di  19  di  Febraro 

1554.  Al  piacer  di  V.  R., 

Capomilitia,  priori  et  commune  della  città  de  Tyuoli, 
Franciscus,  alias  [vel  Antonius]  Nandinis,  capomilitia. 
Inscriptio:  \  Al  Rdo.  M.  Egnatio,  prepósito  generale  della 

Compagnia  de  lesù,  nostro  honorando.  A  Roma.  Sigilli  vesii- 

gium. 

CAROLUS  DE  BORJA 
HIERONYMO  RUIZ  ET  FERDINANDO  DE  AVILA 

DAIMIEL  22  FEBRUARII  I554 

Collegio  romano  subvenit. 

t 

Ihs. 

Al  muy  noble  señor  Hierónimo  Ruyz  Noble  señor:  Si  fueren 
acabados  de  pagar  los  300  escudos  del  año  passado  de  1553  años 
al  collegio  ó  hermita  de  Oñate,  que  por  mí  les  pagáuades  cada 
un  año,  es  mi  voluntad  que  de  aquí  adelante  no  los  paguéys,  sino 
que,  ansí  como  los  pagáuades  á  dicho  collegio  ó  hermita  hasta 
aquí,  que  los  paguéys  de  aquí  adelante  al  collegio  de  Roma:  y  en 
caso  que  tengáys  ya  pagado  todo  el  año  pasado  de  1553,  les  acu- 
dáys  con  100  ducados,  que  es  mi  voluntad  que  se  les  den  de  li- 
mosna para  cumplir  cierto  concierto  que  se  ha  tomado  para  aque- 
lla casa  y  heredades,  y  ternéys  vuestra  cuenta  con  Hernando  de 
Auila,  mi  contador,  de  aquí  adelante,  conforme  á  esta  mía.  Y  no 
siendo  para  más,  nuestro  Señor  vuestra  noble  persona  guarde, 
como,  señor,  deseáys.  De  Daymiel  á  22  de  Hebrero  1554.  A  lo 
que,  señor,  quisiéredes, 

El  Duque  de  Gandía. 


'    Ex  transumpto  coaevo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  14,  prius  l3. 
^    Hunc  virum  laudai  P.  Tablares,  Epist.  Mixtae,  t.  m,  pag.  591-592. 
Ab  eodem  vocatur  ((factor  del  P.  Francisco.»  Ibid.,  pag.  349. 


22  FEBRUARII  1554  67 

Al  virtuoso  pariente,  Hernando  de  Auila ,  mi  contador,  en 
Gandía, 

Virtuoso  pariente:  Esta  es  por  sólo  deziros  cómo  por  manda- 
miento del  P.  Francisco,  mi  señor,  se  ha  concertado  que  las  tre- 
zientas  libras  que  cada  un  año  se  dauan  al  collegio  de  Oñate, 
acabados  de  pagar  del  año  pasado  1553,  se  han  de  pagar  de  aquí 
adelante  al  collegio  de  Roma,  començándolas  á  pagar  este  año 
que  corremos  1554,  y  deste  en  adelante  cada  un  año  por  su  or- 
den consecutiuo. 

Y  á  más  desto,  se  han  de  dar  á  la  hermita  de  Oñate  100  du- 
cados este  año  solo,  que  yo  les  doy  de  limosna  para  cumplir  cierto 
concierto  que  se  ha  tomado  para  aquella  casa  y  heredades:  y  ter- 
néys  concierto  dello  con  Hierónimo  Ruyz,  al  qual  también  scriuo 
agora  acerca  desto,  teniendo  cuenta  con  él,  como  acostumbráis 
en  sus  datas  y  piesas. 

Y  también  haréis  que  luego  se  paguen  á  Pere  Doménech 
boticario  de  Valencia,  todas  las  pensiones  que  fueren  deuidas  del 
censal  que  se  responde  al  obispo  de  Esquilache  '  ó  con  dinero  ó 
açúcar,  como  más  prompta  fuere  la  paga. 

Y  á  más  desto ,  daréys  forma  cómo  se  den  cada  un  año  al 
mesmo  P.  Doménech  200  ducados  en  dos  pagas,  á  nauidad  y  á 
S.t  Joán  de  Junio;  començando  la  primera  paga  el  día  de  S.t  Joán 
que  viene,  deste  presente  año  1554,  en  Junio.  Y  porque  esta  es 
mi  voluntad,  trabajaréys  que  se  cumpla  al  tiempo  en  todo  caso. 
Y  no  siendo  esta  para  más,  nuestro  Señor  vuestra  virtuosa  per- 
sona guarde  como  puede.  De  Day  miel  á  22  de  Hebrero  1554. 

Estos  dozientos  ducados  son  á  cumplimiento  de  los  dozientos 
ducados  que  doy  cadaño  al  collegio  de  Roma.  A  lo  que  qui- 
siéredes, 

El  Duque  de  Gandía. 

*  De  Petro  Domenech  non  est  cur  hic  plura  dicamus,  cum  in  superio- 
ribus  voluminibus  de  hoc  viro  egerimus.  Hujus  ad  Ignatium  epistolam  ha- 
bes  supra,  n.  760,  pag.  50  et  seqq. 

-    Alphonsus  de  Villalobos.  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  659  et  846. 


6S 


Epistolae  Mixtae— 768 


DESIDERIUS  GIRARDIN 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE  25  FEBRUARII  I554 
De  re  familiari  collegii  tiburtini. 
t 

Ihs. 

Pax  Xpi.,  etc..  Rdo.  et  in  X.°  honorandissimo  Padre.  Le 
presente  responderanno  a  quelle  de  V.  P.  vitime,  cioè  del  21  del 
presente:  il  resto  supplirà  nostro  fratello  Anthonio 

Quanto  a  Ihorto,  primamente  V.  P.  me  scriua  che  io  explichi 
il  mio  parere,  il  quale  io  rimetto  al  nostro  fratello  Anthonio,  et 
è  questo.  Conciosiacosachè  già  più  volte  hauemo  tentato  de  li- 
berarci de  questo  horto  in  diuersi  modi,  si  come  appare  nelle  mie 
lettere  frequente  mandate  a  V.  P.:  nientedimeno  consideriamo 
che  è  vero  quello,  cioè  che  Ihomo  propone  et  Iddio  dispone,  in- 
terpellante etiam  varie  circonstantie  et  auisi  che  solegno  occorre- 
re in  mezo  delli  negotij  del  mondo. 

Dipoi  le  nostre  vitime  lettere,  inanzi  che  io  receuesse  queste 
vostre  predette,  se  è  trattatto  con  le  monache,  et  concordato  che 
pigliarano  vn  hortulano  per  paghatore,  il  quale  pigliarà  Ihorto 
da  noi  per  12  A,  et  le  pagharà  alle  dette  monache,  overo  per 
dire  altramente,  noi  transferiremo  la  nostra  emphiteosi  ^  a  quello 
hortulano  come  seconda  emphiteosi  con  la  possessione  ciuile  et 
vtile  dominio,  retento  tamen  dominio  directo  apud  dominum,  et 
cum  pacto  de  sainare  quello  pocho  territorio  ad  vsum  nostrum 
durante  emphiteosi. 

In  questo  siamo  concordi.  Ma  cè  vn  altro  fastidio  et  empedi- 

*    Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  26,  prius  35. 

'  Antonius  de  Robore.— Vide  ad  hanc  epistolam  illustrandam  quae  fuse 
narrat  Polancus,  t.  iv,  pag.  21  et  seqq.,  n.  25  et  seqq.,  agens  de  collegio 
tiburtino.  Cf.  etiam  epist.  766,  et  superioris  voluminis  epist.  701,725 
ejusdem  Girardin. 

^  In  ms.  varie  clauditur  haec  vox,  quae  in  tertio  loco  aperte  et  piene 
emphiteosi  legitur. 


25  Februarii  1554  69 

mento  di  fare  questo  contratto.  Imperò Ihortulano,  presente  nostro 
conductore  quinquennario,  non  vogle  lassare  Ihorto  per  darlo  a 
quello  altro,  et  non  è  sufficiente  paghatore  (vt  apparet)  et  hortu- 
lano,  imperò  credo  che  non  sarà  accettatto  dalle  monache.  Sopra 
questo  siamo  discordi  insieme  io  et  nostro  fratello  Anthonio; 
imperò  io  lo  vorie  prouedere  duna  altra  partita,  come  già  haue- 
mo  parlato  insieme  con  il  procuratore  delle  monache,  et  andare 
con  lui  per  amoreuolezza,  acciochè  lassasse  Ihorto.  Ma  essendo 
anchora  lui  sospeso  et  non  pienamente  anchora  deliberato  di  fare- 
Io,  perchè  lui  ancho  desidera  hauer'  Ihorto  in  simile  modo,  nostro 
fratello  Anthonio  vorrie  procedere  per  iustitia  ciuile,  pretendendo 
che  lui  non  ha  pagato  in  termini  debiti:  lui  è  anchora  debitore 
alle  monache  tre  A ,  et  a  noi  per  conto  de  Ihorticello  et  pergho- 
leso  de  santa  Maria  del  Passo  circa  julii  17,  per  li  qualli  credo 
che  la  professione  nostra  pouera  non  deue  hauer  actione  propria, 
licet  nomine  de  M.  Luysi  *;  ma  me  dubito  che  sia  eiusdem  farine, 
perchè  M.  Luysio  la  renunciata.  Quanto  alli  sopradetti  3  A,  ha- 
uemo  actione  tanquam  procuratores,  etc.,  etiam  constretti  a  ac- 
tionarlo.  Benché  io  credo  che,  secondo  la  iustitia  ciuile,  forsa  po- 
tiamo trouar'  qualche  ragione  (forsa  magra)  de  scaciarlo;  niente- 
dimeno pensando  et  considerando  che  non  bisogna  fare  ad  altri 
quello  che  non  vorremo  che  fusse  fatto  a  noi,  ho  considerato 
nella  mia  conscientia,  che  neir  horto  si  è  statto  fatto  gran  dan- 
no, et  non  hauemo  mancho  paghati  le  monache  nelli  soi  termi- 
ni, etc.  Imperò  licitamente  ci  possino  scaciare,  non  pagando  ogni 
volta.  Nientedimeno  hanno  vsato  de  cortesia  et  charità  verso  di 
noi,  expettando,  et  adesso  sevoglino  accommodare  a  noi,  piglian- 
do altro  paghatore,  etc.  Et  questo  nostro  hortulano  (assai  poue- 
ro),  il  quale  non  ha  anchora  finito  l'anno,  et  non  è  debitore  sinon 
vna  miseria  de  3  A  alle  monache  (benché  a  noi  juli  17),  et  le 
pagharà,  et  vogliamo  vsare  de  tale  rigore  ciuile,  il  quale  è  statto 
a  noi  relaxato,  in  mia  conscientia  io  vorebbe  procedere  per  altra 
via,  per  suo  vtile  et  per  il  nostro  non  essendo  sufficente.  Lhorto 
non  è  mancho  mal  acconciato:  vero  è  che  poterle  essere  meglio 


Ludovicus  de  Mendoza. 


70  Epistolae  Mixtae — 768 

con  la  successione  del  tempo.  Questo  è  il  mio  parere  et  la  mia 
conscientia,  et  tutto  io  rimetto  a  Tobedientia.  Tandem  non  po- 
tendose  concordar',  se  poterie  renunciare  *  Ihorto  alle  monache 
per  rompere  la  locatione,  et  pigliare  quello  pocho  terreno  per 
viale  in  censo  annuo,  conciosiacosachè  non  se  po  vendere.  Il 
censo  valerebbe  vna  miseria  per  tanto  breue  spatio,  largho  dun 
passo  et  Ihongho  circa  12. 

Bisognarebbe  fare  mutuam  renunciationem  iuris  et  actionis 
per  conto  del  danno  fatto  (salua  tamen  conscientia  restituendi) 
facendo  renuncia  se  romperà  la  locatione  sanza  fare  torto;  impe- 
rochè  nella  locatione  tutto  questo  se  suppona,  subintelligendo 
implicite. 

Circa  la  casa  io  expettaua  la  patrona.  Non  sapemo  si  lei 
vorrà  dare  la  casa  per  mezo  anno;  presupponiamo  (in  questo  me- 
zo) che  non  la  darrà,  acciochè  V.  P.  si  possi  deliberare  quello  che 
haueremo  allora  daffare.  Si  lei  la  darà,  la  cosa  è  bella  diffinita; 
imperochè  il  capomilitio  ci  ha  promesso  darci  li  dinari,  et  vorie 
lui  che  la  pigliassimo  per  vno  anno.  Ma  non  volendo  restare,  io 
non  vorie  gabare  la  communi tà.  Et  poi  in  questo  mezo  la  patrona 
non  cerca  altro  sinon  vender  la  casa.  Laltro  giorno  anchora  vno 
la  visitato  per  compararla. 

Del  nostro  bisogno  ci  rimettiamo  alla  charità  vostra  in  tutto 
che  gli  parerà  mandarci  per  lamor'  de  Dio.  In  vestimenti  assai 
bisogno  cè,  massime  de  veste,  calze  et  giponi,  etc.  Io  ho  con- 
fessato 4  persone  questa  settimana.  Non  altro,  sinon  che  ci  ra- 
commandiamo  alle  orationi  de  tutti.  Scritte  in  Tyuoli  alli  25  de 
Febraro  1554. 

Dipoi  mi  pare  che  nostro  fratello  Anthonio  è  condescendutto 
al  mio  parere  suprascritto.  Questa  lettera  seruirà  per  doi  set- 
timane. 

De  V.  P.  indegnissimo  seruo  in  X.°, 

Desiderio. 

Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre,  il  P.  Messer  Ignatio, 
prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù.  In  Roma. 


•    Ad  oram  chartae  eadem  manus  scripsit  (iustius). 


25  Februarii  1554 


71 


769 

ALPHONSUS  ROMAN 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CAESARAUGUSTA  25  FEBRUAUII  I554 

Status  rerum  Società  tis  Caesaraugustae. — Aliae  aedes  ad  aedificandum 
comparatae. — Multorum  obtrectationes  et  oppositio. — Cardinalis  Poggio 
ex  Hispânia  discedit. —  Nostri  caesaraugustanum  antistitem  conantur 
Societati  conciliare. — De  crebro  sacramentorum  usu  aliqui  male  sentiunt: 
id  dolet  Roman. 

t 

Ihs. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  X.° 

El  Spíritu  sancto  en  la  alma  de  V.  P.  augmente  de  contino 
sus  sanctos  dones  y  graçias.  Amén.  Muchos  meses  ha  que  nues- 
tras almas  no  reçiben  la  sólita  consolaçión  con  las  letras  de  essa 
sancta  casa.  Sea  el  Señor  alabado,  que  nos  augmenta  en  esto 
nuestros  trauajos.  Con  todo  creo,  que  si  no  es  caso  que  sobre- 
uiene  á  las  letras  en  el  camino,  en  no  escriuírsenos  deue  hauer 
causa  justa.  Días  ha  que  se  han  embiado  letras,  ansí  de  mano  del 
P.  Rojas,  como  de  la  mía,  creo,  por  su  mandado  á  V.  P.  ó  al 
P.  M.  Polanco,  dándose  en  ellas  larga  relaçión  de  lo  succedido 
hasta  entonçes  en  los  negoçios  de  nuestro  assiento  en  esta  çib- 
dad  ■;  y  porque  hai  nouedad  en  ellos  de  aquel  tiempo  acá,  offre- 
çiéndose  la  partida  del  Rmo.  cardenal  Poggio,  y  que  ansí  serían 
çiertas  las  letras  por  esta  vía,  me  ha  pareçido  no  dexar  de  dar  á 
V.  P.  cuenta  de  lo  que  passa,  estando  absenté  el  P.  Rojas,  que 
sobre  negoçios  de  mucha  importancia  ha  tenido  neçessidad  de  yr 
á  verse  con  el  Padre  doctor  Araoz  (que  al  presente  se  entiende 
está  en  Alcalá  para  yrse  luego  á  Valladolid),  aunque  yo  estoy  en 
la  cama  de  algunos  días  á  esta  parte,  y  gloria  á  Dios  ya  algo  ali- 
uiado.  Paréçeme  que  al  tiempo  que  las  vitimas  letras  se  escriuie- 
ron  de  aquí  á  V.  P.,  solamente  se  hauía  intentado  vn  sitio  çerca 
del  monesterio  del  Carmen,  muy  cómmodo  para  nuestra  babita- 

*  Ex  autographo  in  voi.  E,  triplici  folio,  n.  147,  prius  3']3,  374,  875. 

*  Epist.  Mixtae,  t.  iii,  epist.  657,  658,  659. 


72  Epistolae  Mixta  e— 769 

çión,  aunque  no  tanto  para  el  ministerio  nuestro  y  prouecho  de 
las  almas,  por  ser  al  cabo  de  la  çibdad.  Y  como  los  carmelitas  y 
sus  deuotos  alborotaron  tanto  la  çibdad,  que  fué  cosa  bien  nota- 
ble, contra  nosotros  con  quexas  y  amenazas  y  murmuraçiones, 
por  esto  y  por  otras  causas  dexando  aquel  sitio,  por  procurar  con 
todos  la  possible  paz,  se  intentaron  también  por  la  çibdad  otros 
dos  sitios,  como  lo  hauía  hecho  en  el  ya  dicho,  embiando  los  ju- 
rados. Y  ansí  en  ellos,  como  en  aquel  otro,  por  parte  de  vn  mo- 
nesterio  de  monjas  y  otro  de  frailes  de  sant  Françisco  se  nos  hizo 
la  misma  resistençia;  alborotando  mucho  assímismo  la  çibdad,  por 
ser  los  sitios  çerca  de  sus  casas.  Pareçió  conueniente  y  aun  ne- 
çessario  al  P.e  Rojas,  que  en  esto  ha  mucho  procurado  no  ser 
causa  de  estragarse  la  charidad  y  sosiego  de  las  almas  en  los  que 
muestran  grandes  señales  de  passión  y  contençión  con  nosotíos 
(que  son  los  más  de  los  religiosos),  y  también  por  ser  los  lugares 
muy  caros,  apartarse  de  aquellas  pretensiones;  las  quales  eran 
intentadas  por  personas  muy  denotas  de  la  Compañía;  á  muchas 
de  las  quales,  y  entre  ellas  á  algunas  que  muy  particularmente  y 
con  entrañas  de  amor  y  con  fortaleza  y  diligençia  en  nuestros 
negoçios  se  han  mostrado  y  muestran,  somos  en  el  Señor  muy 
obligados.  Hanse  intentado  otros  algunos  sitios,  en  vno  de  los 
quales  los  frailes  de  sant  Augustin  se  començaron  fuertemente  á 
opponer;  y  algunos  destos  no  conuenían,  otros  no  se  podían  bue- 
namente hauer.  Finalmente  que  hemos  andado,  y  nuestros  deuo- 
tos  con  nosotros,  quasi  speculando  y  rodeando  toda  la  çibdad 
para  hallar  sitio  conueniente  á  nuestro  ministerio,  y  donde  (si 
possible  fuesse)  se  huyessen  los  ya  dichos  inconuenientes,  y  al- 
gunos otros  que  por  ventura  se  han  juntado  á  estos.  Hase  ya  el 
Señor,  por  su  bondad,  querido  apiadar  de  nosotros  y  de  nuestros 
deuotos,  que  mucho  han  desseado  el  assiento  y  augmento  de  la 
Compañía  en  esta  çibdad,  en  que  pareçiendo  muy  cómmodo  vn 
sitio  para  el  prouecho  de  las  almas,  por  estar  en  el  medio  de  la 
çibdad,  aunque  no  para  la  corporal  recreaçión  nuestra,  por  ser 
algo  estrecho  y  no  poder  hauer  huerta  en  él,  se  tracto  con  el 
dueño,  que  es  vn  cauallero  prinçipal  y  muy  honrado  desta  çib- 
dad; y  él  y  su  muger,  que  es  vna  señora  muy  Christiana,  holga- 


25  Februarii  1554  73 

ron  mucho  de  nos  le  vender,  pudiendo  (á  lo  que  se  cree  muy 
çierto)  venderle  en  mucho  más  preçio  que  á  nosotros.  Hase  con- 
cluido la  compra  de  aquel  sitio,  que  es  vna  casa  vieja,  que  se  ha 
de  derrocar,  con  vnos  corrales  que  la  misma  tiene.  Hase  procu- 
rado vna  casa  junto  á  ella  para  nuestra  habitaçión,  hasta  que  or- 
dene nuestro  Señor  se  haya  edificado,  y  ha  hauido  tantos  calum- 
niadores con  la  dueña,  que  es  vna  biuda,  para  que  no  nos  la 
diesse,  que  es  cosa  marauillosa.  Y  si  con  esto  houiesse  de  dezir 
á  V.  P.  las  murmuraçiones  y  contradictiones,  los  falsos  testimo- 
nios, las  inuidias  y  passiones,  los  conuentículos,  risas  y  escarnios 
contra  nosotros;  el  marauillarse  porque  nos  dexan  edificar;  el  dar 
señales  que  no  nos  querrían  ver  tener  assiento  en  esta  çibdad, 
espeçialmente  entre  quasi  todos  los  religiosos  y  saçerdotes,  no 
sacando  de  mucho  desto  al  prelado  '  y  á  sus  familiares,  sería 
nunca  acabar.  Finalmente:  conforme  á  lo  que  he  entendido,  y  el 
P.  Rojas  dize  y  á  mí  pareçe,  de  lo  que  oyó  y  aquí  veo,  tanta  con- 
tradictión  por  ventura  no  ha  tenido  la  Compañía  en  todos  juntos 
los  lugares  donde  está  en  España,  como  en  esta  çibdad:  ni  por  ven- 
tura vno  por  vno  hay  lugar  donde  tenga  tantos  deuotos,  y  muy 
affiçionados,  y  que  tanto  crédito  tengan  de  la  Compañía,  y  donde 
más  personas  se  hayan  approuechado  por  las  confessiones,  attento 
que  aquí  no  ha  hauido  predicador  que  esté  algún  tiempo,  y  el 
poco  número  de  saçerdotes,  pues,  como  dizen  muchos,  quasi  vno 
solo  ha  residido  aquí  de  assiento,  por  las  muchas  absençias  del 
P.  Rojas,  hauiendo  muy  mucho  approue"chado  la  presençia  que 
aquí  ha  tenido;  y  attento  también  á  que  aquí  no  se  han  quasi 
dado  los  exerçiçios,  si  no  fué  quando  el  P.  Rojas  estuuo  en  Ro- 
ma, y  á  vno  solo  estando  él  aquí,  porque  no  le  ha  pareçido  con- 
uenía.  Dios  traiga  tiempo  que  se  den  á  muchos,  pues  tanto  sería 
el  prouecho.  Tornando  á  nuestro  assiento,  lo  que  faltaua  al  pre- 
sente para  començarse  de  hecho,  es  poner  la  primera  piedra  en 
la  yglesia;  y  avnque  ha  estado  aquí  muchos  días  el  cardenal  *,  no 
lo  ha  podido  hazer,  porque  poco  antes  de  su  partida  se  concluyó 
lo  del  sitio,  y  entonçes  se  halló  tal  de  enfermedad  (que  ha  tenido 

'    Ferdinandus  de  Aragon,  caesaraugustanus  archiepiscopus . 
-    Joannes  Poggio. 


74  Epistolae  Mixtae— 769 

muchos  días)  que  no  lo  pudo  hazer;  y  fué  tan  repentina  su  par- 
tida y  incogitada  quasi  de  todos,  por  ver  su  flaqueza,  que  no 
huuo  lugar  para  que  dexasse  mandato  á  vn  obispo  de  gracia  '  de 
los  que  aquí  hai,  para  que  pusiesse  la  primera  piedra.  Llevó  mu- 
cho cuidado  de  nos  embiar  todo  recaudo  de  donde  su  señoría  pri- 
mero reposasse  (que  entiendo  será  en  Barçelona) ,  y  yo  le  he 
escrito  este  día  sobre  ello. 

El  P.  Rojas  ha  procurado  que  este  negoçio  se  hiziesse  por 
mano  ó  por  auctoridad  y  voluntad  del  Rmo.  arçobispo;  y  ha  dado 
bien  fría  respuesta,  ansí  al  cardenal  que  se  lo  embió  á  rogar, 
como  al  P.  Rojas,  siendo  su  vitima  respuesta  que  no  estaua  en 
disposiçión  de  hazerlo,  y  que,  quando  estuuiesse,  vería  lo  que  con- 
uiniesse.  Sospecho  que  el  P.  Rojas  se  deterná  algunos  días;  y  para 
que  quando  sea  su  buelta  esté  todo  aparejado,  y  porque  de  nues- 
tra parte  haya  todas  las  possibles  señales  de  sumissión  y  suffri- 
miento  con  el  arçobispo,  para  si  le  pudiéssemos  ablandar  con 
nosotros,  me  ha  pareçido  ahora,  en  absençia  del  cardenal,  pro- 
curar que  vayan  á  hablar  al  arçobispo  y  rogar  sobre  esto  perso- 
nas prinçipales,  que  le  son  acceptas:  que  entre  lo  demás  le  den  á 
entender,  lo  que  es  çertíssimo,  que  hemos  desseado  por  algunos 
buenos  fines  el  P.  Rojas  y  yo,  que  lo  hiziesse  su  señoría,  ó  se 
hiziesse  por  su  auctoridad,  aunque  fuera  (suffriéndose)  por  vn 
clérigo  de  su  casa,  que  no  por  mano  del  cardenal,  ni  por  su  man- 
dado, porque  de  aquello  se  sospechauan  inconuenientes  para  el 
seruiçio  del  Señor,  aunque  para  lo  temporal  nos  pudiera  ser  me- 
jor. Tengo  alguna  sospecha  que  el  arçobispo  respondió  desabri- 
damente, quando  estaua  aquí  el  cardenal,  sobre  este  negoçio, 
quando  se  le  pidió  lo  hiziesse,  pensando  que  era  cumplimiento,  y 
que  el  cardenal  lo  quería  hazer,  pues  tanto  se  ha  mostrado  de 
nuestra  parte;  y  también  por  algunas  señas  que  tengo  entendi- 
das estos  días  del  arçobispo,  de  cosas  que  me  han  referido  que 


*  «El  título  de  Obispos  de  gracia  se  encuentra  usado  en  Cataluña 
hacia  el  siglo  xv,  según  notó  Villanueva,  y  aun  se  cree  que  algunos  de  los 
Obispos  titulados  de  Gracia  debieran  llamarse  más  bien  de  gracia  en  el 
sentido  de  que  eran  Auxiliares.))  Fort-La  Fuente,  España  sagrada,  t.  Ll, 
pag.  XXVI. 


25  Februarii  1554  75 

ha  dicho,  hai  alguna  probabilidad,  que  dará  liçençia  para  ello  á 
vn  obispo,  que  es  lo  que  nos  conuernía,  por  no  prouocarle  más 
de  lo  mucho  que  está  contra  la  Compañía.  Espero  en  nuestro 
Señor,  lo  presente  y  lo  futuro  parará  todo  en  bien. 

Con  todas  las  contradictiones  que  he  dicho,  y  con  hauer  quien 
con  diligençia  procura  (cosa  bien  de  doler)  apartar  las  almas  del 
camino  de  la  frequençia  de  las  confessiones  y  communiones,  no 
se  dexan  muchos  de  esforçarse,  con  el  diuino  fauor,  á  yr  ade- 
lante en  lo  començado,  y  á  venir  otros  de  nueuo  á  confessarse  á 
menudo;  y  tengo  por  çertíssimo  hauria  muchos  más,  si  houiesse 
operarios,  que  el  Señor  nos  embíe  por  su  misericordia.  Que  se 
confiessen  y  comulguen  con  nosotros  de  ocho  á  ocho  días,  y  de 
quinze  á  quinze,  haurá  aquí  hasta  sesenta  personas,  y  antes  más 
que  menos,  á  mi  pareçer;  y  que  se  confiessen  como  de  mes  á 
mes,  y  fiestas  prinçipales,  son  muy  muchas  personas,  y  entre 
ellas  muchas  de  las  más  prinçipales  de  la  çibdad.  Vltra  desto, 
obra  el  Señor  mucho  en  la  conversión  de  muchas  almas  perdidas 
al  conoçimiento  y  enmienda  de  sus  malas  vidas  passadas,  de  que 
no  poca  consolaçión  nos  suele  salir  entre  los  trauajos  y  soledad. 
Entiéndese  muchas  uezes  en  diuersas  obras  de  charidad,  como 
en  soliçitar  perdones,  en  socorrer  neçessidades  con  enpréstitos  y 
con  limosnas.  Sea  por  todo  gloria  al  Señor. 

Lo  que  á  mí,  muy  Rdo.  Padre,  entre  otras  cosas  mucho  me 
llega  al  alma,  de  las  que  se  hazen  y  dizen  contençiosamente  con- 
tra nosotros,  es,  que  hai  muchos,  que  desuergonçadamente  se 
atreuen  á  dezir,  sin  hablar  de  aparejo  ni  otra  buena  considera- 
çión,  que  el  comulgar  á  menudo  no  es  bueno,  y  ríen  y  mofan 
dello;  y  hai  quien  diga,  que  es  camino  del  infierno;  y  lo  que  es 
de  llorar,  esto  sale  de  religiosos  y  saçerdotes.  Y  como  se  vea, 
que,  allende  del  prouecho  que  los  que  á  este  bendito  exerçiçio  ha 
traído  el  Señor,  sienten,  y  muestran  claro  en  sus  almas,  es  gran 
misericordia  de  Dios,  que  haya  mouido  á  muchas  almas  en  su 
yglesia,  que  por  fe  y  deuoçión  confiesen  y  sientan  en  llegarse 
tanto  á  la  communión  del  diuino  sacramento,  la  verdad  que  sobre 
él  y  su  exçelençia  la  cathóHca  yglesia,  madre  nuestra,  tiene  con- 
tra las  falsedades  y  locuras  que  sobre  esto  tiene  el  miserable  lu- 


76  Epistolae  Mixtae— 769 

theranismo.  Y  apartarlos  dello  pareçe  en  la  fe  peligroso,  allende 
de  no  entender  estos  la  prouidençia  de  Dios  en  esta  parte,  que 
mueue  en  su  yglesia  á  vnos  que  supplan,  approuechándose  en 
vna  cosa,  por  los  que  en  la  misma  han  desfalleçido  y  caído.  El 
Señor  lo  remedie,  que  yo  lo  desseo,  çierto,  mucho;  y  aun  que  el 
supremo  pastor  lo  remediasse.  Helo  exaggerado  tanto,  porque, 
como  creo  V.  P.  conoçe,  la  gente  desta  tierra  de  su  natural  es 
dura,  cabeçuda  y  indeuota,  aunque  el  Señor  va  mucho  ablan- 
dando los  coracones;  porque  la  frequençia  de  confessiones  en  mu- 
chas yglesias,  y  por  muy  muchas  personas,  y,  á  dicho  de  muchos, 
nunca  se  ha  vsado  aquí  como  agora.  Sea  gloria  á  Dios  por  todo. 

Esta  començé  á  escriuir  dos  ó  tres  días  ha,  estando  aún  en 
cama  indispuesto:  bendito  sea  Dios,  ya  me  voy  leuantando  con 
mucha  mejoría.  En  las  oraçiones  de  V.  P.  humilmente  me  enco- 
miendo, y  en  las  de  los  Padres  y  hermanos  de  essa  casa  y  colle- 
gio. Al  P.  M.°  Nadal  y  al  P.  Francisco  creo  tememos  aquí,  pla- 
ciendo á  nuestro  Señor,  para  después  de  la  resurrectión:  muy  es- 
perado es  el  P.  Francisco,  y  créese  será  el  Señor  muy  seruido 
con  su  venida.  No  otro  sino  que  supplico  á  nuestro  Señor  á  todos 
dé  gracia  para  sentir  y  obrar  su  voluntad  sanctíssima.  Amén.  De 
Çaragoça  25  de  Hebrero  de  1554  años.  De  V.  P.  mínimo  hijo  y 
sieruo  en  Jesu  X.**, 

t 

Román. 

t 

Inscripiio:  Jhs.  Al  muy  Rdo.  en  Christo  Padre  nuestro,  el 
P.  M.°  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de 
Jesús,  etc. 

'  Cogitaverant  quidem  Borgia  et  Nadal  Caesaraugustam  se  conferre, 
Epist.  Mixtae,  t.  m,  pag.  705,  706;  sed  difficultatibus  quibusdam  impedid, 
profectionem  distulerunt.  Et  tandem  dum  Borgia  opportunitatem  exspecta- 
bat,  «venit  Junio  mense  P.  Natalis  Caesaraugustam,  antequam  Gandiam  et 
Valentiam  veniss*,  et  magna  consolatione  nostros  perfudit.  »  POLANCO, 
t.  IV,  pag.  364,  n.  774. 


28  Februarii  1554 


77 


ALBERTUS  FERRARESE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EUGUBIO  28  FEBRUARII  I554 

Sibi  attribuii  quod  fructus  suscepto  labori  non  responderit:  ut  ab  onere  alios 
gubernandi  eximatur,  petit. — Auditorum,  scholas  nostras  frequentan- 
tium,  numerus. 

t 

Jhs. 

Gratia  et  pax  domini  nostri  Jesu  Xpi. 

Hogi,  Padre  Rdo.,  siamo  gionto  al  tempo  nel  quale  habiamo 
rendere  ragione  della  villicatione  nostra:  per  il  che  mandiamo  le 
quadrimestri,  per  le  qualle  V.  R.  cognoscerà  il  poco  frutto  che 
habiamo  operato  in  questa  sua  vigna.  Et  non  già  perchè  V  animo 
mio  non  sia  stato  sempre  grande,  ni  anche  voglio  imputar  li  so- 
getti:  ma  la  colpa  viene  per  la  mia  ineptitudine  e  per  mio  poco 
sapere,  e  questo  nè  stato  la  causa,  per  la  qual  mi  son  mosso  nell* 
ultima  mia  a  pregare  V.  R.  che  mi  uoglia  leuare  da  tal  preminen- 
tia  e  supplire  per  persona  atta  a  tal  impresa,  dalla  qual,  come  ho 
ditto  nell  altra,  ne  habia  da  riportar'  amaestramenti  e  dottrina: 
e  de  ciò  (se  è  licito)  le  supplico  e  prego 

Hora  quanto  V.  R.  mi  impone  che  voglia  scriuere  a  Ferrara, 
non  posso  manchare  per  la  obedientia;  ma  quella  sapia  che  io  lo 
facio  mal  voluntiera,  non  già  per  oppinione  cattiua  eh'  io  tenga, 
ma  per  lo  amor'  proprio  et  affectione  eh'  io  sento  non  mi  hauer' 
totalmente  spogliato;  e  per  questo  voleua  anche  pregar'  V.  R. 
apreso  alla  santità  diuina  %  che  quella  fosse  contenta  a  non  mi 
mandar'  in  loco  più  propinquo  alla  patria,  di  quello  eh'  io  mi  ri- 

*    Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  3l  prius  42. 

2  Sibi  vitio  vertit  Ferrarese,  quod  alii  aliis  tribuendum  esse  sentiebant. 
A^ide  Epist.  Mixtae,  t.  iii,  epist.  655,  pag.  442,  ubi  de  Cervini  cardinali 
Olave  scribit:  «He  notado  que  está  muy  descontento  de  Augubio,  por  el 
poco  agradecimiento  que  ha  mostrado  á  la  Compañía,  y  poco  gusto  que  en 
cosas  de  spíritu  los  hombres  de  aquel  pueblo  toman  ..» 

5    Ms.  s.  d.» 


^8  Epistolae  MixTAE— 770 

trouo  ahora,  vedendo  la  tranquilità  che  ho  hauuto  qui  per  questo 
tempo  circa  ciò,  cosa  che  mi  è  stato  molto  vtile. 

Del  nostro  M.  Michaele  '  non  nè  partito,  e  non  se  partirà  sino 
al  tempo  debito.  Del  fratello  Giouanni  Antonio  ^  lui  legge  una 
lettione  in  greco  ad  instantia  de  alcune  persone:  del  predicare  lui 
disc  che  senza  lesione  e  danno  predicará  quando  farà  bisogno,  il 
che  non  penso  che  accadi  per  adeso,  essendoui  il  predicator  pu- 
blico per  la  terra:  di  fuor'  non  potremo  andar'  noi  altri  per  le 
occupatione,  che  incomentiarà  la  settimana  sequente  le  donne  a 
confessarsi.  Delli  scolari  della  prima  classe,  cioè  di  Rainaldo  % 
lui  mi  ha  ditto  che  hogi  passano  in  numero  60:  vero  è  che  pas- 
sano 55.  Della  2.*  classe,  che  doueriano  esser  in  numero  27,  sono 
manchati  tre  francescani;  però  mi  pareno  a  me  che  stiano  sempre 
più  in  augumentarsi  che  altramente.  Non  altro  per  hora:  noi  tu  ti 
sempre  si  raccomandiamo  a  V.  R.  Di  Augubio  alli  vltimi  de  Fe- 
braro  del  Liiij.  D.  V.  R.  seruo  indegno, 

Alberto  Ferrarese. 

Li  quinterni  del  direttorio  *  sono  gionti  a  tempo  che  non  è 
ligato. 

Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  lesù,  a  Roma. 

*  Michael  Vignes.  Polanco,  t.  iv,  pag.  55,  n.  94,  annot.  2. 

-  Joannes  Antonius  Viperanus,  cujus  elogium  vide  apud  Polanco, 
ihid.,  pag.  53,  n.  89. 

*  Ita  perpetuo  appellatur,  tacito  ejus  nomine. 

*  Agitur  proculdubio  de  opere  P.  Polanci  Breve  directorium  ad  Con- 
fessarii  ac  confitentis  munus  rite  oheunduni,  cujus  alibi  mentionem  feci- 
mus.  Polanco,  t.  iv,  pag,  i3,  n.  i3,  annot.  2.  Missa  ex  urbe  fuere  exem- 
plaria ad  diversas  Societatis  provincias  una  cum  litteris  Polanci,  quas  habes 
italice  in  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  411,  hispanice  vero,  pag.  24. 
Huic  libello  addita  quaedam  hoc  ipso  anno  1554  jam  fuerunt,  ut  ex  PoLAN- 
CO,  l.  c.  constat.  Nec  inverosimile  est  Ferrarese  ad  aliquid,  quod  opúsculo 
esset  adjiciendum,  referri. 


28  Februarii  1554 


79 


991 

ANTONIOS  DE  ARAOZ 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

COMPLUTO  28  FEBRUARII  1554'. 

Cum  gratiarum  significatione  respondei  Polanci  litteris,  diluitque  nonnulla, 
quae  ipsi  objiciebantur. — Actum  non  est  de  creando  Araozio,  Caroli 
principis  magistro:  idcirco  id  Ignatio  numquam  retulit. — Sincero  animo 
optat  ab  onere  administrandae  provinciae  se  liberari. 

t 

Jhs. 

t 

Pax  Xpi.  Charissimo  Padre  mio  en  Jhu.  Xpo.:  Las  de  17  y  18 
de  Henero  resçiuj  anteayer,  y  las  vió  el  Padre  comjsario  digo 
las  que  venjan  para  mj,  porque  las  de  su  reverencia  no  an  llegado 
asta  agora:  podrá  ser  ayan  pasado  á  Portugal.  Bendita  sea  la 
mjsericordia  del  Padre  delias,  por  las  que  haze  en  tantas  partes 
por  medio  de  la  Compañja,  y  las  que  á  ella  haze  en  tomarla  por 
medio  é  jnstrumento  de  obras  y  empresas  tan  grandes  y  agrada- 
bles á  su  diujna  magestat.  Sea  también  bendito  y  mili  vezes  ben- 
dito por  la  charidad  que  V.  R.  a  vsado  comjgo  en  lo  que  me 
scribe  en  vna  de  primero  de  Henero,  que  dize  seer  copia  de  otra, 
la  qual  avn  no  a  llegado.  Dar  á  V.  R.  las  graçias  de  tanto  bene- 
fiçio,  deséolo;  mas  conozco  que  no  podría  signjficar  por  letra  la 
mjléssima  parte  de  la  gratitud  que  siente  mj  alma.  Dé  N.  S.  á 
la  suya  por  esto  tantos  dones  particulares  quantas  letras  a  scripto 
en  esta  carta,  y  crea,  Padre  mío,  que  quanto  sin  más  saluas  me 
tratare  y  avisare,  será  la  charidad  mayor;  porque  entenderé  que 
confía  algo  de  mis  entrañas,  que  por  la  bondad  diujna  son  de- 
seosas de  açertar,  de  vnjrme  jnseparablemente,  como  pienso 
estarlo,  quanto  es  líçito  dezir,  y  de  hobedesçer  sin  ojos  y  sin 
cabeça  propria;  y  si  por  mis  descuydos  y  mjserias  otro  testimonjo 

'  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  150,  prius  379,  38o.— Ad 
oram  extremam  chartae,  in  parte  ejusdem  superiore  legitur  scriptum:  Para 
el  P.e  M.e  Polaìico. 

-    P.  Hierony mus  Nadal. 


8o  Epistolae  MixTAE— 771 

dan  mjs  muestras,  sea  çierto  (Padre  charíssimo)  que  la  jntençión 
a  sydo  de  vnjón  y  no  de  diujssión:  absit,  absit.  Y  porque  sin 
ninguna  duda  creo  más  lo  que  veo  en  la  carta  de  V.  R  ,  que  lo 
que  siento  en  mj  consciençia,  qujero  callar  y  creer,  echándome 
á  los  pyes  de  nuestro  Padre,  de  todo  coraçón  pydiendo  perdón  y 
otra  mayor  penjtençia  de  la  que  V.  R.  significa,  porque  esa  es 
dulçe^  deseada  y  amable  á  mj  alma  * . 

Con  grandíssima  razón  se  admira  V.  R.  de  lo  que  dize  de  maes- 
tro del  infante;  y  no  con  menos  yo,  de  que  tal  cosa  aya  llegado 
allá,  porque  sabe  el  que  nada  ignora,  que  es  esta  la  primera  vez 
que  yo  lo  e  oydo  ;  y  que  nunca  tal  e  dicho  nj  scripto,  ni  tal  se 
aliará,  porque  nj  tal  me  an  ablado  ni  signjñcado.  Podrá  seer  que 
la  gente,  que  jmagina  alguna  açepçión,  vbiese  echado  algún  juizio 
deso  ;  mas  yo  nj  e  ablado  nj  scripto  palabra  en  ello ,  porque  no 
me  la  an  ablado  á  mj  personas  de  quienes  se  pudiese  hazer  fun- 
mento:  immo  no  se  me  acuerda  que  persona  alguna  me  aya 
ablado  en  ello.  Siendo  asj,  nuestro  Padre  vea  con  qué  conscien- 
tia  nj  religión  podría  yo  scriujr  nj  significar  tal  cosa  ■. 

De  los  desiños  que  yo  entendía  que  hazían  de  mj,  ya  lo  scriuj 
á  nuestro  Padre,  y  tengo  su  respuesta  açerca  dello;  y  V.  R.  sabe 
que  avn  en  cosas  muy  menudas  e  siempre  procurado  saver  su 
paresçer,  como  era  razón,  quánto  más  en  cosas  mayores  ;  y  así 
quanto  á  esto  no  tengo  más  que  dezir ,  sino  lo  que  e  dicho  al 
P.  M.tre  Nadal  ablando  de  nuestro  Padre,  scilicet:  etsi  occiderit 
me,  in  ipso  sperabo.  ¡O  Padre  mjo!  que  si  yo  supiese  sacar  frutto, 
entendería  que  nuestro  Señor  me  qujere  abrir  los  ojos,  y  que  co- 
nozca mj  presumpçión,  pues  e  presumjdo  (y  avn  agora  presumo. 


'  Quae  hactenus  dixit  Araoz  in  hac  epistola,  referuntur  ad  rumores,  qui 
de  ilio  ferebantur  in  negotio  Patris  Simonis  Rodericii,  de  quibus  egit  idem 
Araoz,  epist.  706,  Epist.  Mixtae,  t.  ili,  pag.  594.  Infra,  in  hac  ipsa  epistola, 
rursus  de  eadem  re  agit,  respondens  objectis  a  Polanco. 

-  Haec  verbis  P.  Polanco  illustrantur:  «Admonitus  autem  est  P.  Araoz 
(postquam  reprehensus  esset,  quod  adhaerere  nimium  videretur  plus  aequo 
rebus  P.  Simonis,  et  quod  non  monuisset  P.  Ignatium  quod  de  ipso  eligendo 
in  magistrum  infantis  Caroli  Hispaniarum  ageretur)  de  hac  provinciarum 
partitione,  etc.  »  Vide  locum,  Polanco,  t.  iv,  pag.  386  387,  n.  833.  — De 
divisione  autem  Societatis  hispanicae  in  provincias  tres,  infra  agetur. 


V 


28  Februarii  1554  81 

porque  no  desmayo)  que  en  amar  y  hobedesçer  simpliçiter  y  sin 
replicar  a  nuestro  Padre,  nadie  me  exçedía  ;  y  crea,  Padre  charís- 
simo,  que  esto  que  V.  R.  me  scribe  agora,  y  otras  cosas  de  an- 
tes, no  sólo  desmayo,  mas  antes  me  an  dado  nuevo  amor  y  nuevo 
rrespetto  y  me  an  fortificado  en  nueva  hobediencia  y  vnión;  y 
por  esto  no  dude,  Padre  mío,  de  curarme,  avnque  sea  con  cau- 
terios, que  mj  alma  se  siente  en  este  caso  consolada,  y  se  forti- 
fica á  más  trabajar  y  á  más  hobedesçer,  y  sin  njnguna  tristeza  nj 
debilitaçión:  ut  insipiens  loquor,  sed  non  mentior. 

En  lo  de  N.  no  quiero  dezir  más  de  remjttirme  al  P.  M.e  Na- 
dal, que  sabe  la  verdad  en  este  caso:  yo  confieso  que  fuy  negli- 
gente en  no  aver  ymbiado  antes  á  informarme,  porque  así  pu- 
diera proçeder  con  más  claridad  Con  esto  digo  que  no  se 
aliará  que  yo  aya  por  scripto  nj  palabra  debilitado  la  authoridad 
y  modo  de  proçeder  de  los  instrumentos  '  ;  porque  bien  entiendo 
que  fuera  yr  de  directo  contra  la  caveça:  y  la  mja  lo  pagase 
antes  con  qualqujera  cosa  y  pena  corporal,  que  tal  mjseria  y 
plaga  permjta  nuestro  Señor  en  mj  alma.  También  digo ,  que 
pienso,  que  no  sólo  en  lo  esençial,  que  esto  nunca  yo  lo  soñé  du- 
dar, absit,  mas  que  avn  en  lo  particular  fué  proujdençia  diujna 
en  los  instrumentos;  y  porque  el  P,  M.tre  Nadal  tiene  informa- 
çión  de  todo  esto,  y  particularmente  sabe  que  yo  no»deseaba  que 
N.  ^  nj  yo  tuviésemos  por  vía  de  heredad,  que  dizen,  estos  luga- 
res, V.  R.  de  mj  parte  pyda  perdón  á  nuestro  Padre,  que  sin 
duda  yo  conozco  aveer  tenjdo  muchas  njgligençias ,  y  no  es  la 
menor  culpa  averme  scusado:  como  en  fin  hijo  de  Adam.  Dize 
V.  R.  que  debría  segujr  el  sentir  y  voluntad  de  nuestro  Padre  en 
este  caso,  como  también  en  otros:  yo  pydo  á  V.  R.,  por  lo  que 
debe  á  la  caridad,  me  lo  scriba  claramente,  porque  sea  más  ad- 
vertido en  hobedesçer  á  nuestro  Padre ,  pues  á  ello  me  tyra  no 
sólo  la  ley  del  spíritu,  mas  avn  la  de  la  carne;  y  esta  siente 

'  Sequuntur  heic  tres  quatuorve  versus,  atramenti  litura  ab  ipso  Araoz 
deleti. 

*    Notat  hic  Patres  Michaelem  de  Torres  et  Jacobum  Miron. 

^  Simon  Rodrigues.  Dubia  est  lectio  hujus  periodi,  pluribus  Araozii 
emendationibus  maculatae.  Nos,  quod  illum  scripsisse  putamus,  id  edidimus, 
nulla  mutatione  aut  adjectione  verborum  facta. 

EpISTOLAE  MixTAE,  TOM.  IV.  6 


82  Epistolae  Mixtae— 771 

terriblemente  tal  nota;  mas  la  razón  aoga  las  que  le  scusan,  y 
cree  lo  que  V.  R.  dize.  Ab  occultis  meis  mundet  me  Dominus 

Quanto  al  aujso  que  V.  R.  me  da  de  la  diujsión  dela  proujn- 
çia,  le  doy  muchas  graçias;  y  con  que  la  diujna  [majestad]  no  per- 
mjta  diujsión  en  mj  alma,  lo  demás  todo  es  dulçe  y  amable,  y  cosa 
de  que  nuestro  Señor  será  muy  serujdo,  y  la  Compañja  augmen- 
tada, speçialmente  agora  que  cresçe;  y  así  donde  la  causa  es 
tan  evidente,  no  paresce  que  aya  que  temer  que  los  de  fuera  se 
contristen,  que  de  los  de  dentro  no  ay  que  tratar,  porque  todos 
penden  de  la  hobediençia;  y  si  el  P.  M. e  Nadal  quedase  en  el 
lugar  que  agora  tiene,  sería  el  frutto  grandíssimo,  por  el  talento 
que  nuestro  Señor  le  a  dado,  y  estar  tan  intrínseco  en  todo  lo  de 
la  Compañja,  que  es  entrañable  consolaçión  y  fortificaçión  el 
tratarle,  y  es  evidente  el  probecho  que  ha  echo  y  haçe  en  su  mi- 
nisterio, in  quo  est  fidelis  et  prudens.  Gloria  sea  dada  al  Señor 
de  todos. 

Quanto  á  la  carta  que  V.  R.  dize  que  yo  scrina  á  nuestro  Pa- 
dre, si  la  scribiere  será  sólo  por  segujr  el  paresçer  de  V.  R.,  que 
para  otro  efetto  no  paresçe  nesçesaria,  porque  nj  yo  por  la  bondad 
diujna  lo  e  menester,  nj  tampoco  la  gente,  porque  no  los  tengo 
instruydos  en  las  cosas  de  la  Compañja  de  manera  que  sean  me- 
nester colores  para  lo  que  se  determjnare;  speçialmente  agora 
que  nuestro  Señor  nos  a  echo  esta  mjsericordia  con  tales  consti- 
tuçiones;  y  como  esto  disponga  la  vna  delias,  vasta  para  razón 
y  causa  vastantíssima.  Y  quanto  á  mj  (Padre  mjo)  no  siento  por 
la  graçia  de  nuestro  Señor  que  aya  que  endulçir,  porque  vae  mihi 
est,  si  en  tal  materia  no  tuviese  la  consolaçión  y  alegría  que  es 
razón;  y  crea  V.  R.  que,  pues  otras  vezes  lo  e  suplicado  á  nuestro 
Padre,  y  lo  e  deseado  con  verdad,  y  lo  deseo,  y  que  es  el  mayor 
rregalo  que  me  podía  venjr  en  esta  vida  en  cosa  semejante:  por- 
que veerme  libre  de  alguna  ocupaçión  que  antes  tenja  en  la  corte, 
pues  su  alteça  se  va,  y  de  la  carga  que  mis  hombros  no  son  para 
llebar,  vea  V.  R.  si  es  cosa  para  gozarme  in  Domjno;  y  sea 
çierto  (Padre  charíssimo)  que  la  consolaçión  y  la  charidad  tanto 


Ps.  XVIII,  i3. 


I  Martii  1554  83 

será  mayor,  quanto  más  breue;  y  pues  ipse  est  pater,  nos  vero 
lutum,  no  tengo  que  dezir  más  en  esto,  de  dar  muchas  graçias  á 
V.  R.  por  todo  lo  que  me  escribe  y  pydirle  continúe  la  charidad 
siempre,  pues  esta  será  verdadera  señal  de  lo  muncho  que  siento 
me  ama  Amet  te  Deus.  De  Alcalá  28  de  Hebrero  1554.  De 
V.  R.  sjeruo  en  Xpo., 

t 

Araoz. 

Padre  mío,  esta  scriuí  y  con  tal  prisa,  que  no  la  he  podido 
copiar;  y  así  va  tan  borrada  y  desconcertada.  Pydo  perdón. 

MARCUS  JORGE 
ex  comm.  P.  Michaelis  de  Bairros 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

ERORA  I  MARTII  1554*. 

Consuetis  exercitationibus  operam  dant  sedales. — P.  Miron,  valetudinis 
causa,  jejunandi  legem  mitigavit. — Paires  Hernandez  et  Santacruz  cura 
fructu  concionantur. 

t 

Jhus. 

Mui  Rdo.  en  Christo  Padre.  La  graçia  y  amor  de  Christo 
nuestro  señor  sea  syempre  en  nuestras  ánymas.  Amén.  Después 
acá  que  escrevy  á  V.  R.  la  carta  que  tocaua  al  mes  pasado  % 
poco  ay  de  nueuo  de  que  le  hazer  sabidor;  porque  los  maestros 
todos  continúan  sus  lectiones  quotidianas  y  doctrinas  á  los  do- 


'  En  judicium,  quod  de  his  Araozii  litteris  tulit  Polancus,  scriptumque 
Chronico  suo  mandavit:  «Recepii  P,  Araoz  litteras,  quas  ei  scriptas  retuli- 
mus,  circa  provinciae  divisionem  et  officium  instituendi  Infantis  Caroli,  de 
qua  re  P.  Ignatium  non  admonuerat;  sed  ille  excusatione  prorsus  honesta, 
quod  ad  hoc  posterius,  immunem  a  culpa  se  ostendit;  divisionem  autem 
provinciae,  ut  perutilem  Societati  agnoscebat,  ita  gratissimam  se  habere 
significabat;  quod  attinet  etiam  ad  favorem  Simoni  [Rodrigues]  praestitum, 
sinceram  suam  intentionem  ostendit.»  Polanco,  t.  iv,  pag.  433,  n.  932. 

«    Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  175,  prius  482. 

5    Epist.  763. 


84 


Epistolar  Mixtae— 772 


minguos,  y  los  hermanos  theólogos  sus  estudios  y  conclusiones. 
Los  confesores  también  se  ocuparon  este  mes  pasado  en  confes- 
sar á  los  estudiantes  para  ganar  el  sancto  jubileo,  y  vltra  dellos 
en  oir  algunas  otras  personas  de  fuera.  Estos  días  vyno  de  Lix- 
boa  hun  hermano,  que  llaman  Juan  de  Melo,  el  qual  embió  el  P. 
Mtro.  Myrón  para  leer  otra  classe  de  grammàtica,  vltra  de  las 
tres  que  ay  hasta  aora;  empero  no  tjene  aun  empeçado  á  leer. 
Quedan  los  hermanos  y  Padres  buenos  in  vtroque  homine  por  la 
bondad  del  Señor,  syno  vno  de  los  que  siruen,  que  llaman  Jaco- 
bo ',  el  qual  estos  días  se  alió  algo  jndispuesto. 

El  P.  Mtro.  Mirón,  por  le  pareçer  así  en  el  Señor  neçessario 
para  la  salud  y  trabajo  de  los  maestros,  dispensó  con  nellos  para 
no  ayunaren  esta  quaresma,  syno  algunos  días. 

Del  P.  Manoel  Hernández  et  Pedro  de  Sancta  Cruz,  los  qua- 
les,  según  escreuí  á  V.  R.  en  la  pasada  %  embió  el  Padre  á  petiçión 
del  cardenal  á  Eluas,  çiudad  desde  arçobispado,  vltra  de  lo  pa- 
sado tuujmos  estos  días  carta  del  gran  fructo  que  nuestro  Señor 
allí  haze  por  ellos.  Plazerá  á  él  que  irá  en  augmento  para  su  dj- 
uino  serujtio.  Nuestro  Señor  tenga  á  V.  R.  de  su  mano.  Enco- 
mendámonos  todos  en  sus  sanctos  sacrifiçios  y  oraçiones.  Deste 
colegio  de  Jesús  de  Éuora  al  primer  de  Marçio  de  1554.  Por  com- 
missión  del  P.  Miguel  de  Bayrros,  indigno  hijo  de  V.  R., 

Marcos  Jorge. 

Inscriptio:  f  Al  mui  Rdo.  en  Christo  Padre,  el  P.  Mtro.  Ig- 
naçio,  praeposito  general  de  la  Companhia  de  Jesús,  em  Roma. 

'    Jacobus  Maria  Milanês  (?).  Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  i,  pag.  438,  annot.  3. 

-  Vide  supra,  epist.  763,  pag.  59.  Res  ab  his  sodalibus  gestas  fructum- 
que  Elvis  perceptum  narrat  Polanco,  t.  iv,  pag.  513-518,  n.  1087  et  seqq., 
qui  suam  narrationem  desumpsit  ex  Litt.  Quadr.,t.  11,  pag.  6l3  et  seqq. 
Quo  in  postremo  loco  epistola  legitur  etiam,  quam  eborenses  socios  acce- 
pisse  Marcus  Jorge  testatur. 


2  Martii  1554 


85 


7Ì» 

FRANCISCUS  PALMIUS 

[PATRI  JOANNI  DE  POLANCO  (?)] 

BONONIA  2  MARTII  I554 

De  loco  scholis  nostris  ac  sociis  comparando. —Aedes  ad  Sti.  Andreae 
ipsumque  templum  perplacent. 

t 

Jesus 

Pax  X.i  sit  semper  nobiscum.  Amen.  Le  sue  de  24  riceues- 
simo  insieme  con  le  nuoue  dell'  Indie,  le  quali  ci  forno  gratis  ■ 
sime. 

Circa  del  Padre  commissario  *  quanto  al  catarro  sta  come  so- 
lena.  Communicai  a  sua  R.  il  capitolo  che  sopra  di  lui  mi  scrisse, 
al  qual  credo  che  egli  risponderà. 

Quanto  a  signore  Andrea,  questa  settimana  fui  a  ueder  la 
casa,  la  qual,  come  scrisse,  sta  in  buonissimo  luocho.  Ha  un 
cortile  assai  grande,  et  da  10  stanze  frabricate.  La  chiesa  buona. 
Nella  casa  della  chiesa,  non  si  potrebon  far  scole,  senza  discomo- 
dità: pur  ui  sono  a  canto  2  case  uendibili  et  afittabili,  le  quali 
potremo  condur  ad  afitto,  o  comprar  col  tempo,  come  ci  parerà 

Et  ma  detto  il  signore  Joan  Antonio  Grassi,  che  ogni  uolta  noi 
uoremo,  ci  farà  hauer  una  di  queste  2  case,  quale  è  la  magior  et 
più  commoda,  o  in  uendita,  o  ad  affitto,  con  ogni  commodità  no- 
stra di  poter  pagar  il  prezo.  Questo  luocho  a  me  sommamente 
piace,  per  esser  nel  mezzo  della  città  et  fra  la  nobilità.  Però  son 
di  parer  che  dobbiamo  far  ogni  cosa  per  hauerla. 

Di  nuouo  ho  parlato  col  signor  Polidoro  Castelli  et  m'  ha  det- 
to come  altra  uolta  ha  parlato  col  suo  nepote,  et  eh'  è  disposto  di 
lassar  la  chiesa  in  questo  modo.  Primo  che  uole  una  pensione 
equiualente  a  V  intrata  della  chiesa,  eh'  importerà,  come  mi  dice, 

'    Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  47,  prius  76. 
'   Joannes  Bta.  Viola.  Polanco,  t.  iv,  pag.  108,  n.  206. 
^    Vide  de  hac  re  Polanco,  t.  iv,  pag.  115,  n.  222.  Ibidem,  pag.  114, 
n.  221  sermo  fit  de  viris,  quos  in  epistola  Palmius  commemorai. 


86  Epistolae  Mixtae— 774 

poco  più  di  50  scudi,  et  cum  potestate  transferendi  pensionem  in 
aliam  personam,  et  che  uole  le  bolle  spedite  senza  pagar  un  qua- 
trino,  et  che  uol  presto  esser  risoluto,  perchè  si  uol  spogliar  di 
questo  titulo  o  per  una  uia,  o  per  un  altra,  et  ha  molti  che  Y  im- 
portunano per  uolerlo.  Però  V.  R.  me  facci  saper  la  uolontà  dil 
nostro  P.  Mess.  Ignatio. 

Le  scole  nano  bene,  et  serano  cento  scholari. 

Le  cose  spirituali  anchora,  Deo  gratia,  uanno  con  augmento: 
fra  huomini  et  donne,  fanno  li  essercitij  12.  S'  io  hauessi  tempo ^ 
harei  molto  che  far  in  dar  essercitij,  massimamente  a  donne. 

Al  presente  non  cè  altro  che  dir,  senon  che  raccommandarcì 
all'  orationi  di  nostro  Padre,  di  V.  R.  et  di  tutti  li  altri.  Da  Bo- 
logna il  2  di  Marzo  1554.  D.  V.  R.  seruo  in  X.°, 

Francesco  Palmio. 

Il  neffotio  di  Mess.  Vlisse  Aldrobandi  di  nuouo  racomando  a 
V.  R.,  et  espetto  la  risposta  dalli  reuerendissimi. 

EMMANUEL  GOMES 

PATRI  JACOBO  LAINEZ 

BASTIA  7  MARTII  I554 

Gaudet  de  fructu  percepto  ex  operibus  Patris  Lainez,  ac  de  Societatis  col 
legio  Genuae  constituendo. —  P.  Landinus  obiit  sanctissime. — Qua 
Gomes  utatur  valetudine. — Quinam  sint  amicorum  sensus  erga  no- 
strates . 

t 

Jhs. 

La  gratia  et  amore  di  Christo  nostro  signor  sia  sempre  in 
tutti.  Amen.  Molto  mio  Rdo.  in  Christo  Padre  Una  sua  di  22  di 
Canaio  habbiamo  hauto  a  27  di  Febraro,  et  sa  il  signor  Iddio,  di 


*  Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  97,  prius  194. 

*  Jacobus  Lainez  erat  Italiae  provincialis  praepositus.  Tune  vero  Ge- 
nuae versabatur,  plurimam  animorum  saluti  operam  navans  et  Societatis 
collegium  in  ea  urbe  constituens.  Polanco,  t.  iv,  pag.  3o  et  seqq.,n.  40 
et  seqq. 


7  Martii  1554  87 

cui  liberalità  infinita  ogni  bene  depende,  quanta  consolatione 
hebbero  V  anime  nostre,  intendendo  il  frutto  fa  il  nostro  Signor 
[con?]  quello  instrumento,  et  ancho  col  acceptato  collegio,  benché 
nella  executione  siano  necessarij  spoloni  ob  nimia  flagitiorum 
incrementa  in  auribus  altissimi  vltionem  clamantia,  antiquo  ilio 
omnipotentis  triplici  flagelo,  non  quidem  successiue,  sed  coniun- 
ctim,  haec  mirabiliter  et  iuste  plectitur  insula,  et  nos  Christi 
gratia,  eadem  (corpore  tantum)  sumus  in  naue. 

Nella  sua  tre  cose  molto  astrettamente  la  R.  V.  ni  adiman- 
daua,  qualli  V  anima  '  nostra  et  a  quella  et  a  Roma  affectuosa- 
mente  sig.te  [sic]  desideraua.  Noi  per  gratia  del  omnipotente 
stiamo  meglio  che  noi  non  meritiamo. 

Il  Padre  don  Siluestro  ^  in  letto  dalli  medici  lassato,  et  di  tutti 
le  uirtù  naturali  distituto:  vinticinque  giorni  stete  che  nella  ulta 
sua  non  è  intrato  quanto  pesassi  meza  libra,  excepto  alcuna  acqua 
cruda,  con  molta  tartien  pacientia;  et  la  graueza  della  infirmiti 
et  penuria  delli  remedij  tollerando,  a  tutti  quanti  mirabilmente 
tiene  edificato,  et  praesertim  quia,  quamuis  eius  mens  et  corpus 
continua  mortis  concutione  [ajestuat,  nil  nisi  sacrato  X.s  in  ore 
sonat.  Et  finalmente  a  tre  di  questo,  et  me  miserum,  in  miseriarum 
medio  relictum  fecit,  et  in  alta  celorum  cacumina  eius  spiritus 
euolauit  Io  cosi  mi  comincio  adesso  a  leuare,  che  auanti  al 
Padre  li  sacramenti  pigliai  ancho  abandonato  de  ogni  confidantia 
della  ulta  presente,  quale  cosi  sia  a  gloria  del  Signor  come  elio 
mi  la  ha  lassato,  et  comminciarò  domeneca  a  predicare:  pregatelo 
sia  a  laude  de  sua  diuina  magestat. 

Già  adoncha  comprehende  quella,  quanto  et  quale  sia  il  nostro 
exercitio,  quale  depende  del  nostro  essere.  Il  3.°  et  ultimo  che 
quella  adimanda,  auanti  alla  nostra  commune  infirmiti,  già  della 
buona  memoria  èra  deliberato  giuditio  et  a  me  commesso  de  scre- 

*  Ms.  anina. 

*  Silvester  Landinus.  Vide  infra,  epist.  776. 

^  Adhibuit  hanc  epistolam  Polancus,  t.  iv,  pag.  38,  n.  54.  Vide  locum 
cura  adnotationibus  eidem  subjectis,  ubi  de  Landino  plura  indicantur.  Hujus 
sanctissimi  viri  virtutes  scriptis  suis  mandarunt  OrlaMdinus,  Hist.  Soc. 
Jes.,  lib.  XIV,  n.  32  et  seqq.;  Bartoli,  Italia,  lib.  iii,  cap.  1-9;  Patrignani^ 
Menol.  3  Mart.;  Nieremberg,  Varones  ilustres;  Tanner,  Rho,  aliique. 


88  Epistolae  Mixtae — 775 

uirlo,  che  ni  retirassimo  di  là  per  le  influenti  turbationi  che  im- 
pediscono di  qua,  anchora  che  molto  serà  duro  alli  deuoti  amici 
nel  Signor,  et  questo  con  la  modesta  et  consueta  nel  nostro 
Rdo.  Padre  remissione,  acciò  noi  (pro  uiribus)  debiamo  adimpire 
la  sua  in  Domino  resolutione,  confidandoni  che  la  sua  mirabile 
prudentia  sodisfarà  et  acquietarà  V  impetuoso  desiderio  che  hano 
le  amici  della  conuersatione  delli  suiecti  della  Compagnia,  etiam 
non  prouedendoli  al  presente,  a  cui  etiam  santissime  orationi  con 
quelle  della  R.  V.  et  de  tutti  della  Compagnia  specialmente  mi 
racomando,  come  chi  è  in  special  necessità.  Della  Bastia  7  di 
Marzo  1554.  D.  V.  R.  minimo  et  indegno  seruo  in  X.°, 

t 

Emanuel. 

Inscriptio:  Al  mio  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  Padre 
mastro  Laynez,  prouintial  [dela]  Compagnia  de  Jesù  in  Italia,  etc. 
A  Genoa. 

995 

TARQUINIUS  RAYNALDI 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

ROMA  l3  MARTII  1554 

Narrat  Tarquinius,  jubente  Ignatio,  oppugnationes  ac  molestias,  quas  a  suis 
parentibus,  ut  a  proposito  perse verandi  in  Societate  eum  dimoverent, 
Romae  passus  est.— Ignatiurn  rogat  ut  longe  ab  eorum  conspectibus 
ipsum  mittat.— Mittitur  in  Hispaniam. 

JHS. 

Molto  Rdo.  in  Christo  Patre.  La  gratia  et  pace  de  Christo 
nostro  signore  sia  sempre  nelle  anime  nostre.  Ammen.  Hauendo 

»  Ex  originali?  in  voi.  D,  duplici  folio,  n.  186.  Adest  aliud  exemplum 
in  eodem  voi.  D,  duplici  item  folio,  n.  185,  eadem  manu  scriptum.  Incipit, 
«Jhs.  Vn  giorno  (penso  che  fosse  innanxi  la  quadragesima)  ..»  Desinit:  ((che 
per  niente  non  uoleua  che  io  partissi.»  Post  haec  alia  manus,  minu  •  firma, 
scripsit:  «De  V.  R.tia  figliolo  indegno. 

Io.  '1  ARQUiNio  Raynaldi,  della  Compagnia  de  Jesù. 

Oltra  de  ciò  me  recordo  che  è  uenuta  la  mia  nonna...»  Ultima  verba. 


i3  Martii  1554 


89 


io  esposto  a  V.  R.  le  molestie  et  inquietatione  fatteme  per  parte 
del  padre  mio  carnale  per  retirarme  dalla  indubitata  uocatione  a 
questa  santa  Compagnia;  lei  me  ha  commandato  che  io  scriuessi 
al  longo  el  successo  et  modo  de  tale  inquietatione.  Per  questo, 
satisfacendo  io  al  debbi to  della  santa  obedientia,  cosi  gli  lo  scri- 
uerò,  come  de  sotto  sequitarà. 

Vn  giorno  (penso  che  fosse  innanzi  la  quadragesima)  me 
parlò  nel  collegio  un  sartore,  chiamato  mastro  Guiglielmo,  fran- 
cese, et  da  parte  de  quella,  quale  era  mia  matre,  recercando  da 
me  quale  fosse  la  ferma  mia  determinatione  circa  el  perseuerare 
nella  Compagnia,  dicendome  alcune  raggione  assegnateH  da  lei, 
apte  ad  rimouerme  dal  bon  proposito,  cioè  che  qui  non  erano 
persone  de  conditione,  et  quali  non  erano  acquali  a  me,  et  penso 
anchóra  che  dicessi  che  non  ce  erano  se  non  morti  de  fame,  quali 
non  poteuano  altramente  uiuere,  et  poi  che  era  gente  forestiera, 
come  spagnoli,  oltra  de  questo  (non  so  se  al'  hora,  onero  un  altra 
uolta)  per  sua  parte  che  io  haueuo  da  essere  patrone  de  ciò  che 
lei  haueua.  Anchora  me  disse  del  corpo  mio,  che  era  magro  e 
afflitto.  Ma  in  tutto  questo  parlamento  se  mostraua  el  sopradetto 
homo  essere  più  presto  in  fauore  della  uocatione  mia,  dicendo 
che  lui  uedeua  alcune  cose  in  contràrio  de  quello  che  li  era  stato 
detto,  et  che  non  ueneua  per  impedire,  nè  lo  farrebbe  manco, 
ma  per  la  importunatione  et  prieghi  de  lei.  A  V  ultimo  io  li  re- 
sposi, che  non  accadeua  cercare  in  questo  la  uolontà  mia,  concio- 


eadem  manu  exarata,  sunt  haec:  «per  confessarse,  ma  poi  io  non  lo  uiddi 
più  mai.  De  V.  R.tia  figliolo  indegno, 

Io.  Tarquinio  Raynaldi,  della  Compagnia  de  Jesù». 

Satis  clare  apparet  monumentum,  sub  numero  186  positum,  a  librario 
scriptum,  et  ad  sanctum  Ignatium  missum  fuisse;  hoc  autem,  quod  numero 
185  notatum  est,  partim  a  librario,  partim  ab  alio,  verisimile  ab  ipso  Tar- 
quinio, additum  fuisse. 

Exstat  praeterea  aliud  exemplar  apographum  in  voi.  E,  quadruplici  folio, 
n.  28,  prius  37-40,  quod  nihil  ferme  discrepat  ab  aliis. 

Jam  ad  ipsum  Tarquinium  quod  attinet,  illius  ad  Societatem  certissima 
et  constans  vocatio  ac  parentum  suorum  oppugnationes  prius  factae,  quam 
ille  haec  scriberet,  declarantur  a  Polanco,  t.  in,  pag.  63-64,  n.  Ii3-ll4,  et 
a  P.  Lainez  suis  ad  Ignatium  litteris,  Florentia  16  Septembris  1553  datis, 
quas  habes  in  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  v,  pag.  513-515. 


90  Epistolae  Mixtae— 775 

siachè  li  effetti,  et  parole,  et  dechiaratione  fatte  continuamente 
con  amici,  et  quelli  quali  erano  mei  patre,  fratello  et  anchora  quel- 
la che  era  mia  nonna,  chiaramente  lo  hauessero  demostrato  et 
demostrassero  tuttauia.  Non  so  se  li  disse,  che  haueua  promesso 
a  Dio  che  uoleua  uiuere  '  è  morire  qui  nella  Compagnia,  anchora 
dandoli  recordo  del  confessarse  et  communicarse,  et- restai  assai 
satisfatto  della  sua  bona  intentione.  Anchora  V  inuitai  ad  la  pre- 
dicha,  et  mostrò  pigliare  ogni  cosa  a  bene  et  intentione  de  farlo, 
dicendome  anchora  lui  andare  uolentieri  per  questi  lochi  religio- 
si, et  se  andò  con  Dio  alhora,  restando  io  aedificato  de  lui. 

Depoi  un  altro  giorno  (al  tempo  della  quaresima  penso)  tornò 
il  sopradetto  homo,  dieci  o  quindici  giorni  depoi  Y  altra  uolta, 
uerso  la  sera,  tardo,  et  me  disse  in  questo  modo  resolutamente. 
Sappiate  che  Missere  "  per  ogni  modo  ue  uole  in  casa;  non  bi- 
sogna che  uoi  pensate  altro;  o  simile  parole  (non  so  se  sonno  le 
medesime)  soggiongendo  queste  o  simile  altre  parole,  cioè  che 
li  haueua  ditto  quello  che  era  mio  patre.  Come  io  non  li  posso 
parlare,  come  se  stesse  prescione?  Et  non  lo  uoglio  più  patire:  io 
son  uechio;  che  uoglio  più  fare?  Questo  tale  homo  anchora  me 
diceua:  Io  me  marauiglio  de  uoi,  et  non  bisogna  che  uoi' pensate 
altro,  et  giurò  o  biastemò  (non  me  ricordo  bene).  Ue  potete  sai- 
nare in  casa  nostra.  Penso  anchora  che  me  dicesse.  Uedete  se 
uoi  uolete;  che  lui  ue  leuarà  bene  delle  loro  mane.  Et  anchora 
me  disse:  Io  so  che  uanno  li  altri  a  giocare  alle  piastrelle,  et  fora 
uoi  non  ue  ce  ueggo  mai.  Et  me  pare  che  me  dicesse  anchora. 
Io  non  so  spesso  spesso  se  ne  osce  alcuno.  Al  fine  me  conclude- 
ua,  che  io  non  uolessi  negarli  tal  cosa,  che  per  ogni  modo  lui  era 
deliberato  che  me  uoleua  in  casa.  Io  so  che  li  resposi  (non  so 
certo  se  in  questa  uolta),  che  qui  non  se  teneua  nisciuno  per  for- 
za, et  che  serrebbe  in  scandalo  de  tutti  chi  stessi  per  forza,  et 
rideuame  de  quello  che  diceua,  dicendoli  che  era  tardo;  et  do- 
mandommic  lui  quando  tornarebbe:  io  dissimulaua.  Dicendome 
che  tornarebbe  domane  (o  non  so  se  disse  un  altra  uolta),  li  re- 
sposi: Potete  tornare  se  uolete;  et  se  parti,  et  io  subbito  disc  al 

*    Ms.  n.  l86,  che  uoleua  e  che  uoleua  uiuere. 

^    Sic.  Micer  Cesar?  Tarquinii  enim  pater  Caesar  vocabatur. 


i3  Martii  1554  91 

Padre  ministro,  uenuto  de  sopra,  che  io  desideraua  de  non  par- 
lare con  nisciuno,  fossi  chi  se  uolessi,  et  per  questo  penso  che 
commandò  al  fratello  portiero  che  non  me  lassasse  parlare  con 
alcuno,  et  li  remandassi  in  qualche  modo  uia. 

El  giorno  della  statione  de  S.  Susanna,  oscendo  io  dalla  chiesa 
de  S.  Susanna  con  doi  fratelli,  ueddi  quello  che  era  mio  patre,  el 
quale  me  chiamò.  Io  andai  da  lui,  li  fece  reuerentia,  et  lo  salutai, 
et  lui  me  se  fe  incontro  (partendose  da  certi  con  li  quali  staua) 
et  me  disse:  Che  non  te  ne  reuieni?  ouero,  quando  te  ne  uoi  reue- 
nire  a  casa?  (non  me  recordo  come  disse  specificamente).  Che  ce 
uoi  più  fare  qui?  Et  io  li  disse.  Bona  sera,  et  me  ueniua  uia,  di- 
cendoli. Io  non  posso  parlarue  senza  licentia,  et  lui  nondemeno 
me  séquito  dicendome,  che  haueua  lui  parlato  con  el  P.  Ignatio, 
et  io  li  disse,  che  non  me  haueua  ditto  niente  a  me;  per  questo, 
che  uenesse  a  casa,  e  che  parlasse  con  el  P.  Olauio  et  cosi 
uenne  alli  fratelli,  et  penso  que  domandassi  a  me  specialmente  et 
a  loro  come  stauamo.  Penso  che  loro  et  io  li  respondessemo  che 
stauamo  bene,  et  lui  soggionse  a  domandare  ali  fratelli  donde 
erano,  et  depoi  disse,  meglio  è  de  uenire  dal  P.  Olauio,  et  cosi 
partimmo. 

Giouedi  passato,  che  fu  a  di  sette  de  questo  mese  de  Marzo, 
retornò  altra  uolta  el  predetto  Guiglielmo,  e  uedendo  che  nissuno 
me  li  faceua  parlare  et  (si  come  lui  me  disse)  essendoce  stato  più 
uolte,  nè  hauendome  potuto  parlare,  aspettò  fina  depoi  fornite  le 
lettione,  passeggiando  per  el  cortile  del  nostro  collegio,  et  pas- 
sando io  per  fare  exercitio,  me  chiamò.  Io  al'  hora  non  li  parlai 
a  longo,  ma  depoi  tornai,  et  me  disse  esserce  stato  molte  uolte, 
et  mai  hauerme  potuto  parlare.  Io  me  scusai  che  el  tempo  breue 
et  altro  respetto  non  lo  concedeuano.  Me  comenzó  a  dire  che  io 
non  haueua  da  mancare  de  fare  quello  che  lui  me  diceua,  refe- 
rendome  li  lamenti  et  promesse  de  quello  che  era  mio  patre:  cioè 
che  se  lamentaua  che  non  me  poteua  parlare,  et  che  non  era  las- 
sato andare  a  casa,  et  che  poteua  morire,  che  stano  come  preg- 
gione,  et  penso  che  me  dicesse  che  era  deliberato  de  hauerme  in 


'    P.  Martinus  Olave. 


92  Epistolae  Mixtae— 775 

casa,  che  lui  era  uechio,  et  poteua  saluarme  et  far  bene  in  casa. 
Oltra  de  ciò  me  offeriua  che  io  hauerebbe  da  essere  et  hauere 
molto  altramente  che  prima.  Me  esortaua  poi  a  questo  lui,  che 
douessi  obedire,  et  che  potrebbe  attendere  ad  V  anima  mia,  et 
obedire  al  padre  uostro,  et  me  domandaua  poi  quello  che  li  de- 
ueua  responderé.  Et  io  dissimulaua  et  rideua  cosi  un  poco,  et  li 
disse,  che  pigUaua  come  burla  tal  cose,  et  lui  giurò,  o  simil  cosa 
fece,  che  questo  non  era  burla,  ma  che  deueua  essere  cosi,  et  el 
medesimo  replicò  quando  se  parti;  cioè,  che  non  era  burla,  et 
soggionse  che  il  giorno  (me  pare)  de  S.  Cecilia  erano  remasti  d' 
accordo  questo  homo  et  quello  che  era  mio  patre,  d'  aspettarme 
li;  et,  come  me  uedesse,  che  quello  che  era  mio  patre  me  haueua 
ad  dire:  Andiamo  a  casa  (benché  poi  non  ce  uenesse  ad  quella 
statione)  che  io  te  uoglio  parlare.  Et  penso  che  me  dicesse  che  io 
non  serreb[be]  retornato  altramente,  domandandome  al  fine  que- 
sto consenso,  che  accadendome  de  andare  ad  la  stattione,  et  di- 
cendome  quello  che  era  mio  patre  che  hauesse  da  andare  con  lui 
ad  casa,  che  non  hauessi  a  fare  resistentia,  ma  deuessi  obedirli. 
Et  in  questo  me  strengeua  assai  nel  fine,  et  sorridendome  io  in 
questo,  me  disse.  Se  non  fate  questo,  lui  se  mette  a  letto,  lo  li 
disse  che  se  n'  andasse,  che  lo  haueua  inteso,  et  penso  che  io  li 
dicessi  anchora,  che  potrebbe  meglio  spendere  quelli  passi ,  et 
non  uenirli  a  perdere  in  questo,  et  strengendome  lui  della  re- 
sposta, io  li  dissi.  Diteli  che  se  farrà  quello  che  se  po  fare  con  glo- 
ria de  Dio  et  salute  della  mia  et  sua  anima,  et  aedificatione  delli 
prossimi.  Et  poi  li  diceua  se  hauesse  da  andar  con  Dio.  Lui  puro 
faceua  instantia  de  hauere  questa  resposta,  cioè  el  consenso,  et 
io  li  disse  dopoi  alcune  parole.  Lassateme  chiamare  alcun  Padre 
delli  nostri,  et  se  lui  dice  che  è  bono  a  far  quello  che  uoi  me 
dite[s¿c].  Et  non  se  contentando  lui,  li  disse.  O  questa  cosa  de  se 
è  bona,  o  mala  per  me  (perciochè  me  haueua  ditto  lui  non  pensare 
de  far  male).  Se  è  bona,  se  potrà  dire  in  presentía  delli  altri.  Et 
uedendo  io  el  Padre  ministro,  disse:  ecco  el  Padre  ministro;  ue- 
demo  quello  che  lui  dice.  Et  lui  me  respose:  Prima  de  questo 
uoglio  parlare  con  chi  me  ha  mandato,  se  se  ne  contenta.  In 
quotes  raggionamento  accadde  che  io  hebbi  la  chiane  della  por- 


i3  Marth  1554  93 

ta,  et  disseli  che  se  andassi  con  Dio,  et  andai  ad  oprire  la  porta, 
et  lui  in  questo  me  domandaua  la  resposta,  et  io  li  dissi.  Diteli 
che  ho  trouato  el  locho  doue  ho  da  morire,  et  che  adesso  è  el 
tempo  de  confessarse,  et  guadagnare  delle  indulgentie  ad  le  stat- 
tione  per  li  morti,  et  così  el  mandai  uia, 

Oltra  le  sopraditte  cose,  sempre  quasi,  quando  me  ha  parlato 
quello  che  era  mio  patre  me  ha  domandato  se  io  stauo  uolen- 
tieri,  et  una  uolta  o  più  (che  non  me  recordo)  me  ha  ditto.  Basta 
Tarquinio,  tu  hai  fatto  quello  che  te  è  piaciuto;  poteui  ben  starte 
in  casa,  et  attendere  a  ben  uiuere,  et  anchora  che  haueua  luì 
messa  più  speranza  in  me  che  in  altro.  Et  una  uolta  me  pare  che 
io  li  dicesse,  che  lui  mancaua  della  promessa  et  lui  me  respo- 
se, che  lui  non  lo  hauerebbe  ottenuto  altramente,  se  non  hauesse 
fatto  cosi;  et  che  me  hauerebbono  mandato  in  Spagna,  et  che 
serrebbe  forse  morto  et  stato  cibo  de  pesci.  Altra  uolta  anchora 
me  diceua  che  io  non  pigliasse  ordine  sacro,  finché  non  fusse 
molto  bene  confirmato,  et  che  pensasse  molto  bene;  et  altra  uolta 
in  altro  proposito  (che  non  me  recordo)  che  per  poca  cosa  lui  me 
farrebbe  hauere  Y  absolutione  delli  noti;  et  altra  uolta  che  se  me 
uolessero  mandare  fora  de  Roma,  che  non  consentissi  io.  Et  di- 

'  In  ms.  n.  185  verba,  quello  che  era  mio  patre,  postea  eadem  manu 
superaddita  sunt. 

2  Promissio,  cujus  hoc  loco  fit  mentio,  habetur  originalis  in  voi.  D.,  du- 
plici folio,  n.  l83.  Est  hujusmodi: 

Jesus. 

Io,  Cesare  de  Reynaldis,  etc. ,  prometto  al  R.do  Padre  maestro  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù  et  alli  suoi  soccessori 
nel  conspetto  de  Dio,  et  sopra  la  conscientia  mia,  de  non  molestare  nè  per- 
turbare o  inquietare  il  mio  figliolo  Tarquinio,  religioso  di  detta  Compagnia, 
per  me  nè  per  altro  mezo,  directa  o  indirectamente ,  procurando  retirarlo 
della  religione  o  Compagnia  detta,  anzi  prometto  de  non  parlar'  a  lui,  se  non 
sarò  pregato  di  esso  Tarquinio,  et  con  licentia  delli  suoi  superiori;  et  in  fede 
di  ciò  ho  fatto  scritta  la  presente  de  mia  propria  mano,  hoggi  23  de  Setem. 
bre  1553. 

Manti  propria:  Ita  promitto  ego.  Cesar  de  Rainaldis,  cum  dominus  Tar- 
quinius  erit  Roma  in  dieta  Societate. 

Manti  propria:  Et  io,  Gio.  Angelo,  cardinale  de  Medici,  prometto,  che 
detto  M .  Cesare  non  manchará  di  quanto  ha  promesso  di  sopra . 
L  t  S. 


94  Epistolae  Mixtae-775 

cendoli  io  che  non  staua  a  me,  penso  lui  disse,  che  per  niente 
non  uoleua  che  io  partissi. 

Oltra  de  ciò  me  recordo  che  è  uenuta  la  mia  nonna  ben  doi 
uolte  (o  più  forse)  e  me  disse,  perchè  me  era  fatto  prete?  Et  se 
me  ne  uoleua  retornare  a  casa?  rechiedendome  che  io  uolesse  par- 
lare con  quella  che  era  '  mia  matre  ad  una  chiesa  qui  uicina,  an- 
chora  dicendome,  che  hai  fatto?  o  simil  parole,  delle  quale  non 
me  recordo  fermamente. 

Anchora  un  giorno  un  mio  amico  me  uenne  ad  parlare,  e 
disse  che  io  me  douessi  pénsare  un  poco  meglio,  et  che  hauèua 
lassato  el  pouero  patre  uechio  a  questo  modo  afflitto,  et  che  lui 
me  uoleua  dire  alcune  parole.  Et  io  li  respose,  che  se  confessas- 
se, et  poi  parlarebbemo  et  se  farrebbe  quello  che  fosse  alla  gloria 
de  Dio;  et  che  quello  che  era  mio  patre,  se  era  contentato,  et 
haueua  promesso  de  non  me  molestare.  Al  fine  restai  che  tor- 
nassi et  se  confessasse,  et  poi  me  parlaría  de  questo,  et  cosi  andò 
dicendo  de  tornare  un  giorno  determinato  per  confessarse;  ma 
poi  io  non  lo  uiddi  più  mai.  Anchora  el  preditto  Guiglielmo  me 
disse  che  io  potesse  receuere  una  lettera  de  quello  che  era  mio 
patre,  che  non  fosse  uista  da  altri  che  me,  che  io  uederebbe  quello 
che  lui  me  referiua  per  sua  parte.  Io  penso  che  li  disse  che  non 
importaua  che  fosse  uista,  poiché  era  cosa  bona. 

Questo  è,  Rdo.  Padre,  el  successo  che  io  me  so  recordato 
circa  le  molestie  che  me  sono  accadute  in  Roma  nel  collesfio  no  - 
stro.  Adesso,  essendome  proposto  da  V.  R.  che  io,  attese  le  mo- 
lestie receuute  et  quelle  che,  restando  in  Roma,  potesse  receue- 
re, douessi  dechiararH  V  animo  mio,  doue  pensarebbe  tronarme 
più  quieto  et  consolato,  restando  in  Roma,  onero  andando  ad  al- 
tre parte,  pienamente  (poiché  cosi  lei  me  commanda),  li  dechiaro 
come  sento  nel  animo  mio.  Et  pressupposto  la  mia  indifferentia 
de  andare  o  de  stare,  quando  cosi  la  obedientia,  quale  io  gH 
deuo,  rechiedessi  da  me,  dico  che  io  penso  certo,  e  cosi  sento  nel 
animo  mio,  che  non  solo  me  trouarebbe  più  consolato,  ma  an- 
chora  più  securo  nella  uia  et  desiderio  che  ho  preso  del  seruitio 

•    Verba  quella  che  era,  eadem  manus  addidit,  quae  monumentum  n.  l86 
scripsit. 


i3  Martii  1554  95 

de  Dio,  stando  fori  de  Roma,  che  in  Roma.  Et  anchora  serrebbe 
forse  più  agiutato  el  padre  della  mia  carne,  perdendo  in  tutto 
ogni  speranza  e  occasione  che  habbia  o  potessi  hauere  (stando  io 
in  Roma)  de  retirarme  dalla  santa  religione,  de  modo  che  e  a 
me  et  al  patre  della  mia  carne  potrebbe  essere  utile  la  mutatione 
del  locho.  Et  anchorchè  io  me  troui  per  gratia  de  Dio  indiffe- 
rente de  reggere  ogni  mia  uolontà  secondo  che  lei  me  ordinarà, 
tanto  dello  andare  o  stare,  come  de  ogni  altra  cosa,  nondemeno, 
essendo  rechiesto  de  dire  quello  che  sento,  et  dal  canto  mio  de- 
sidero, r  ho  fatto.  Et  pregho  (quanto  posso,  salua  la  integrità 
della  uera  obedientia)  Vostra  R.tia  che  se  degni  mandarme  fora 
de  Roma,  doue,  leuate  molte  occasione  che  ho  de  non  andare 
innanzi,  possa  caminar  più  facilmente  ad  la  perfettione,  quale  de- 
sidero per  piacere  et  seruire  a  Iddio  nostro  signore  Et  Dio  la 
conserui  et  empa  della  sua  santissima  gratia.  Ammen.  A  di  13 
de  Marzo  1554.  De  V.  R.  figliolo  indegno, 

Tarquinio  Raynaldi,  della  Compagnia  de  Jesù. 
Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Patre,  el  Patre  M.  Igna- 
tio  de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù.  In 
Roma,  in  la  casa  de  ditta  Compagnia. 


'  Annuit  Ignatius  Tarquinii  votis,  eumque  cum  socio  Gaspare  in  Hispa- 
niam  misit.  Eos  Florentiam  usque  P.  Olave  comitatus  est.  PolanCO,  t.  iv, 
pag.  140,  n.  280.  Ille  vero  «prima  die  Pentecostes  Valentiam  pervenit;  et 
quod  ad  valetudinem  attinet,  cum  bene  haberet,  ibidem  studiis  dare  operam 
coepit.  »  Polanco,  t.  iv,  pag,  340,  n.  724.— Exstant  Ignatii  mónita  sive 
regulae  ab  ipsis  servanda  in  suo  itinere,  Cartas  de  San  Ignacio,  t,  V, 
pag.  382  et  180. — Tarquinii  ingenium  et  óptimos  mores  laudant  valentini, 
Litt.  Quadr.,  t.  11,  pag.  557;  Alvarez,  Historia  de  la  provincia  de  Ara- 
gón, lib.  1,  cap.  43,  apud  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  v,  pag.  l83,  annot.  3, 
aliique . 


96 


Epist^olae  Mixtae— 776 


7^íi 

JOANNES  NATALE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASTIA  15  MARTII  I554 

Obitus  Silvestri  Landini,  viri  sanctissimi. — Ne  Corsica  a  Patribus  Societatis 
deseratur,  vehementer  orat. 

t 

IHS 

Molto  Rmo.  mio  oss.mo  Vostra  Rma.  Paternità  mi  perdoni 
de  non  auerui  possuto  scriuere  auanti,  perchè  di  qua  sono  rari  li 
passagij  a  uenire  costi,  come  sapete,  per  la  disgrafia  nostra  di 
questa  pouera  isula  per  li  trauagli  grandi,  como  so  che  lo  sa- 
piate  ^  Volessi  Idio  la  piglasimo  con  bona  pace.  Questa  la  prima 
parte:  al  altra  parte  vi  auiso  dela  bona  e  santa  memoria  del 
Rdo.  in  Xpo.  Patre  don  Siluestro,  lo  quale  credo  M.  Manouelle 
vi  abia  scripto  *  a  compimento,  lo  qualle  non  credia  fusi  tanta 
perfettione  di  spiritu  in  corpo  humano,  quanto  a  me  parea  fussi 
in  lo  ditto  M.  Siluestro,  lo  quale  lo  primo  di  la  quaresima  lui 
predicò  in  pernio:  dipoi,  auanti  lui  mangiasimo,  si  a  amalati,  e 
ali  uinticinque  di  di  la  quaresima  lui  passò  e  spirò  di  questa  pre- 
sente vita,  che  fu  lo  sabato,  ora  di  terza  in  circa:  qualmente  noi 
lo  iorno  sequente  ora  di  uesparo  li  fecimo  vno  diposito  in  la  jexia 

•  Ex  monumento  coaevo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  96,  prius  193. 
2     Ms.  R.diimsemo. 

5  «Quamvis  omnia  bellis  essent  perturbata,  et  Corsi  ad  Gallos  bona  ex 
parte  deficerent,  dominis  genuensibus  relictis,  nostri  tamen,  quacumque 
ratione  poterant,  suo  fungi  officio  nitebantur;  sed  cum,  tumultibus  in  dies 
crescentibus,  varios  nostros  labores  et  incommoda  paterentur,  in  gravis- 
simum  morbum  tam  P.  Silvester  quam  P.  Emmanuel  inciderunt...  Jam  a 
mense  Augusto  anni  praeteriti  nullas  acceperat  litteras  P.  Ignatius  ex 
Corsica;  nam  cum  essent  insulani  alieno  animo  a  republica  genuensi,  ita 
litteras  eo  transmitti  non  facile  erat.»  Polanco,  t.  iv,  pag.  37-38,  n.  54,  55. 
— Bellicas  res  Corsicae  tradunt  historiei  Cambiagi,  Istoria  del  regno  di  Cor- 
sica, lib.  vii;  Casoni,  Annali  della  repubblica  di  Genova,  lib.  vi,  etc.  Ambo 
mortem  Jacobi  Santi  de  Mara,  de  quo  saepe  egimus  in  voi.  superiore,  ad  hoc 
tempus  (1554)  referunt,  in  acie  contra  genuenses  pugnantis,  interempti. 

*  Vide  epist.  774. 


15  Martii  1554  97 

de  santa  Maria  de  la  Bastia  in  dentro  vna  caxia,  il  quale  e  io  e  la 
mia  famigla  per  fin  che  stete  malato  noi  ne  fecimo  più  che  si  fusi 
stato  nostro  Patre  tenporale:  quanto  a  noi  auemo  quella  perfetta 
fede  che  elio  sia  vno  justo  e  santo  omo 

Al  altra  parte  questa  pouera  terra,  e  tutta  la  isula,  apare  di 
essere  restati  senza  V  aiuto  di  Dio,  e  masime  di  tutte  le  cose  che 
lui  senpre  ci  a  predicato,  tutto  lo  auemo  veduto,  e  masime  quando 
dicea:  confesatiue,  che  uerà  tenpo,  che  ui  uorete  confesà,  non 
trouarete  chi  ui  confessi.  Adesso  ogni  vno  dice  che  simo  venuti 
a  quella,  che  si  non  fusino  li  frati  di  san  Francesco,  non  morebe  lo 
quarto  di  la  gerite  che  fussino  confessi:  vi  facio  intendere  chi  in 
questa  isula  e  in  questa  terra  vnde  ano  praticato  li  soldati,  ne 
more  tanti,  che  non  si  pono  incernerare. 

Al  altra  parte  jio  vi  dico  che  lo  desiderio  mio  era  grande  che 
in  questa  prouinzia  ci  si  facessi  vno  colegio  del  ordine  vostra,  che 
non  lo  podereste  mai  credere,  et  cosi  mi  parea  fussi  la  uoluntà  di 
la  bona  memoria  del  Rdo.  dom  Siluestro;  però  jio  vi  uoria  pre- 
gare in  carità  che  questa  inpresa  non  si  abia  a  lassare  i[n]  modo 
alcuno  per  lo  amordi  Dio,  perchè  in  questo  loco  ci  neste  tanto 
di  bisogno,  perchè  qui  non  ci  este  veruno  vescho,  e  le  pouere 
gregie  non  este  chi  le  cura  di  tanta  ingnoranzia  chi  este  in  questa 
isula,  non  este  bisogno  più  a  ricordarla,  che  uoi  credo  lo  sapete. 
Al  altra  parte  la  uoluntà  di  quelli  che  temeno  Idio  voreano  voi  ci 
mandaste  vno  bon  seruo  di  Dio  in  loco  de  lo  Rdo.  M.  Siluestro  a 
questa:  vi  si  domanda  per  lamor  de  Dio,  infra  tanto  questa  po- 
uera isula  potria  mancare  di  tanti  trauagli  quanto  ci  este,  e  aua- 
ria  desiderio  che  si  facessi  quello  che  più  tenpo  abio  desiderato, 
forse  più  per  quelli  che  sono  a  uenire  che  per  me,  aciochè  la  ga- 
tiua  vigna  si  inserissi  di  la  bona  ^ . 

*  Vide  apud  Polanco,  t.  IV,  pag.  681  et  seqq.:  Processo  intorno  alla 
santità  del  P.  Silvestro  Landini,  etc. 

^  «Ante  etiam,  quam  moreretur  P.  Sylvester,  judicaverat  [Ignatius] 
expediré  ut  ex  ea  insula,  propter  perturbationes  innúmeras,  quae  spiritua- 
lem  fructum  impedirent,  [ambo]  recederent.  Pater  ergo  Emmanuel,  prout  a 
P.  Ignatio  fuerat  praescriptum,  eo  fere  tempore,  quo  de  recessu  versus 
Florentiam  P.-  Laynez  agebat,  Genuam  pervenit.»  Polanco,  t.  iv,  pag.  38, 
n.  55. 

EpISTOLAE  MlXTAE,  TOM.  IV.  7 


98  Epistolar  Mixtae-— 777 

Non  vi  dirò  altro,  saluo  mi  aricomando  a  uostra  santità.  Da 
la  Bastia  die  xv  Marzi  1554.  Per  lo  uostro  minore  indegno  ser- 
uitore, 

JouANATALE  di  la  Bastia. 

Vi  pregiamo  tutta  la  mia  famigla  che  uoi  pregiate  per  noi  e 
che  siamo  aricomandati  ale  vostre  orationi  e  di  tutti  li  uostri. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  Patre  in  Cristo,  dom  M.  Ingna- 
tio,  a  Roma,  de  la  Compagnia  del  bon  Jesù,  in  Roma. 

FRANCISCUS  DE  VILLANUEVA 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

COMPLUTO  15  MARTII  I554 

Ait  Corduba  se  rediisse. — Patrem  Nadal  complutensium  ánimos  adventusuo 
recreasse:  mense  apud  illos  versatum,  Vallisoletum  petiisse. — De  actis 
a  Villanueva  Conchae. — Sedes  hic  Societati  offertur.  -  Res  doctori  Ver- 
gara probatur,  qui  ad  capessendam  Societatem  proclivis  videtur. — Quid 
de  60  judicet  Villanueva. 

Jhs 

Muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre:  La  gracia  y  amor  eterno  de  Jhu. 
Xpo.  sea  siempre  en  nuestro  contino  fauor  y  ayuda.  Amén.  Des- 
de Cordova  escrevi  á  V.  P.,  así  de  mi  yda,  como  del  buen  su- 
ceso que  nuestro  Señor  dió  en  aquella  tierra  á  la  obra  que  se  pre- 
tendía. Después  se  escrivió  largo  á  V.  P.  en  esta  materia,  y  por 
esto  yo  no  diré  en  ello  más  de  que,  llegado  allí  el  P.  Nadal,  le  pa- 
reció bolviese  á  esta  casa  de  Alcalá,  avnque  á  don  Juan  de  Cór- 
dova se  le  hizo  penoso;  pero  como  el  doctor  Vergara  ^  se  lamen- 
tava tanto,  pareció  convenía  cumplir  con  él,  y  así  lo  ordenó  el 
Señor  todo  bien.  Después  vino  aquí  el  P.  Nadal,  y  toda  esta  casa 
se  a  consolado  con  su  presencia,  y  con  la  declaración  de  las  re- 
glas, y  pláticas  que  nos  a  hecho.  El  Señor  nos  dé  gracia  para  que 
con  biueza  de  spíritu  las  guardemos,  pues  esta  creemos  ser  la 
voluntad  del  Señor;  y  avnque  en  general  aora  no  ay  duda,  bien 

*  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  i36,  prius  333, 

*  Dr.  Alphonsus  Ramirez  de  Vergara,  de  quo  saepe  dictum. 


15  Martii  1554  99 

creo  que,  como  se  vayan  poniendo  en  plática  en  particular,  se 
ofrecerán  dudas,  con  que  avremos  de  ocurir  á  V.  P.  El  P.  Nadal 
a  estado  aquí  casi  vn  mes:  partióse  de  aquí  para  Valladolit  á  V 
de  Março 

Después  que  vine  de  Córdova,  fué  menester  me  llegase  á 
Quenca  á  visitar  al  doctor  Vergara:  estuve  allí  cinco  días,  y  en 
ellos  se  movió  vn  canónigo  ^  de  aquella  yglesia  á  dar  vnas  casas 
que  allí  tiene  para  la  Compañía:  valdrá  lo  que  hizo  de  donación 
más  que  tres  mili  ducados,  en  casas  y  sitios:  ofrécese  á  dar  cada 
año  cien  mili  maravedís  por  sus  días  á  los  que  allí  estuvieren.  El 
doctor  Vergara  tiene  gran  esperança  que  allí  se  a  de  hazer  vna 
obra  grande,  y  parece  que  ay  grande  aparejo  para  ello;  porque 
después  de  la  yglesia  de  Toledo,  creo  no  ay  otra  más  rrica.  En 
aquellos  días  me  dió  muestras  vn  arcediano  de  ciertos  deseos  q  ue 
tenía  de  hazer  vna  obra  buena,  mostrando  que  le  agradava  mu- 
cho que  la  Compañía  fuese  allí.  Yo  dezía  al  doctor  que  sería  de- 
bilitar la  casa  de  Alcalá  hazer  allí  casa.  Él  dize  que  para  socorro 
desta,  y  ayuda,  conviene  que  se  haga;  y  como  es  fruto  de  sus 
manos,  y  cosa  que  él  a  deseado,  tómalo  á  pechos.  Y  avnque  en 
Sevilla,  Sanlúcar,  Almagro,  se  mueven  á  lo  mismo,  como  V.  P. 
avrà  entendido,  parece  que  al  doctor  se  devría  de  corresponder 
primero  y  contentarle:  lo  vno  porque  á  él  se  le  acaba  la  pacien- 
cia de  que  de  aquí  le  saquen  algún  obrero  que  le  paresca  á  él  que 
convenía  á  la  casa,  y  si  de  aquí  sacasen  y  no  fuese  para  Quenca, 
creo  sería  más  que  turbación.  Lo  2°  es,  por  que  él  anda  en  de- 
terminación de  mudar  estado,  y  no  es  tiempo  de  le  desabrir  en 
nada,  ámijuyzio.  Nuestro  Padre  Nadal  desea  que  se  deliberase, 
y  á  esto  fuy  yo  á  Quenca  principalmente.  Este  es  vn  hombre  muy 
principal  y  de  mucho  ser,  y  para  esta  vniversidad  y  tierra  no  pa- 
rece ay  cosa  tan  inportante.  Su  dificultad  es:  lo  vno,  como  él  a 
pasado  por  estos  collegios,  quedóle  miedo  de  biuir  en  comunidad; 
y  á  esto  le  ayuda  tener  él  vna  natura  no  tan  fácil  para  se  llevar  á 
lo  que  desea,  como  él  quería.  De  aquí  viene  á  dificultar  que,  si 
viniese  él  á  tener  vn  superior  rriguroso,  que  le  quisiese  violentar, 

'    Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  239. 

*   Petrus  del  Pozo,  Polanco,  t.  iv,  pag.  424,  n.  915. 


loo  Epistolar  Mixtae— 777 

que  le  sería  penoso:  y  póneme  por  exenplo  como  á  Estrada,  etc. 
Por  otra  parte  tanbién  le  parece  que  le  ayuda  á  esta  parte  ha- 
llarse él  no  tan  dispuesto  á  trabajos  de  peregrinación,  andando 
predicando  y  confesando  con  pobreza,  por  estar  él  necesitado  en 
lo  corporal  de  vn  poco  de  rrazonable  vino,  por  su  estómago,  y 
tanbién  hallarse  muy  falto  de  memoria,  y  que  para  vn  sermón  a 
menester  mucho  trabajo. 

Por  otra  parte,  su  spiri  tu  no  tiene  entera  hartura,  sin  desnu- 
darse del  todo:  su  consolación  es  la  Compañía;  y  es  tanta  la  hu- 
nión  de  su  spíritu  con  ella,  que  no  biue.  Paréceme  á  mí  por  las 
congeturas  que  dél  tengo,  y  lo  que  dél  entiendo,  que  nuestro  Se- 
ñor le  llama  á  la  Compañía:  y  lo  mismo  parece  al  P.  Francisco. 
Él  tiene  determinado  de  se  rrecoger[á]  alguna  parte  con  alguno  de 
la  Compañía,  y  si  allí  no  se  puede  determinar,  dexar  su  negocio 
en  manos  del  P.  Francisco  y  mías,  y  seguyr  lo  que  le  dixeren. 
Aora  particularmente  se  a  mouido  á  dar  parte  á  V.  P.  para  que, 
encomendado  al  Señor,  V.  P.  le  dé  consejo  de  lo  que  haga.  Pa- 
rece, Padre  mío,  que,  avnque  no  fuese  para  más  que  para  estar 
en  este  collegio  de  Alcalá,  y  que  aquí  le  sirviesen,  que  no  es  pe- 
noso de  llevar,  que  nuestro  Señor  haría  gran  fruto  por  este  hom- 
bre,-porque  para  sacar  hombres  hechos,  menester  es  vno  como 
este.  Yo  trato  con  él  que  a  de  prosuponer  que  a  de  tener  por  su- 
perior vn  tribulado  y  rriguroso,  y  que  sufrir  y  obedescer  aquél, 
es  muy  gran  merced  que  el  Señor  le  haze:  y  quería  que  con  estos 
fundamentos,  y  otros  mejores,  se  determinase.  Bien  creo  que,  si 
V.  P.  le  diese  alguna  indulgencia,  como  V.  P.  las  suele  hazer 
con  algunos,  como  con  el  P.  Francisco,  que  se  ayudaría  mucho; 
y  este  es  vn  hombre  de  los  que  más  se  ayudarían  por  aquí,  y  más 
presto  se  quebraría  en  él  todo. 

En  Quenca  haze  mucho  fruto,  y  hasta  aora  yo  nunca  me  e  de- 
terminado en  su  mudança  porque  vía  el  gran  fruto  que  allí  hazía, 
y  la  acetación  grande  que  de  su  persona  ay.  Aora  paréceme  que 
se  lo  aconsejaría,  porque  puesta  allí  alguna  gente  de  la  Compa- 
ñía que  sustenten  los  amigos  y  gente  movida,  más  moverá  él  en 
vn  mes  que  esté  con  los  hermanos  pobre,  que  hasta  aquí  en  años. 
Digo  lo  que  siento,  para  que  V.  P.  tome  alguna  noticia  de  las 


i6   Martii  1554  loi 

cosas.  V.  P.  lo  encomiende  á  nuestro  Señor,  y  le  escriva  lo  qué 
en  él  siente  que  deve  hazer,  porque  entiendo  que  lo  hará 

Nuestro  Señor  dé  á  todos  su  gracia  para  que  su  sancta  vo- 
luntad cumplamos.  De  Alcalá  á  xv  de  Março  1554. 

En  esta  casa  a  más  de  año  que  no  tenemos  carta  de  V.  P.  ni 
del  P.  Polanco,  y  si  vienen  de  allá,  no  se  nos  dan:  ya  lo  e  dicho  á 
nuestro  P.  Nadal:  V.  P.  lo  provea.  Indigno  hijo  de  V.  P., 

Francisco  de  Villanueva. 

Inscriptio:  ]\ìs.  Al  muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre,  el  P.  M.  Igna- 
tio,  praeposito  general  de  la  Compañía  de  Jhs.,  en  santa  María 
de  la  Estrada,  en  Roma. 

THEOTONIUS  DE  BRAGANÇA 
PATRI  JACOBO  MIRON 

VILLAVITIOSA  l6  MARTII  I554 

Aedes  principis  Theodosii,  apud  quem  diversatur,  vult  omnino  relinquere: 
postulai  a  Mirone  ut  locum  designet,  quo  se  quam  primum  conferai. 

COPIA  DE  LETRA  PARA  EL  P.  MIRÓN, 
t 

Ihs 

Charíssimo  Padre:  Estuue  en  esta  tierra  hasta  aora  esperando 
de  hallar  remedio  para  mi  uida,  y  que  V.  R.  mirasse  por  lo  que 
cumplía  á  mi  saluación,  y  si  hallasse  alguno  medio  por  donde  yo 
Ueuasse  adelante  los  deseos  que  tenía  de  perse uerar  en  la  voca- 
ción á  que  nuestro  Señor  me  llamó,  que  fué  á  esta  Compañía 
sancta  de  Jesús,  pensando  que  en  este  ínterin  sólo  á  mí  hazía 
mal,  y  que  comigo  era  la  guerra  '  toda,  por  consentir  me  pusie- 
sen en  parte  donde  tanto  huyen  los  religiosos;  pero  aora  que  me 
dize  el  duque    que  V.  R.  le  dixo  que  yo  tenía  inquietado  la 

'  De  hac  re  agunt  Nadal,  Epist.  1. 1,  pag.  i66;  Polanco,  t.  iv,  pag.  408 
et  seqq.,  n.  881  et  seqq.,  qui  hac  epistola  usus  est;  et  saepe  in  Cartas  de. 
San  Ignacio. 

-    Ex  apographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  191,  prius  512. 
'    Ms.  giiierra. 

*   Theodosius  de  Bragança.  Vide  epist.  748,  supra,  pag.  17-18. 


102  EPISTOLAE  MlXTAE— 778 

Compañía,  no  quiera  Dios  que  yo  esté  más  en  Villauiçosa  ni  en 
parte  donde  por  euitar  escándalo  me  sea  necessario  hablar  con 
los  salidos  de  la  Compañía,  ni  adonde  me  pierda  á  mí,  con  no  ga- 
nar ella  mucho.  Por  lo  qual  pido  á  V.  R.  por  amor  de  nuestro 
Señor,  y  descargo  mi  consciência  en  la  suya,  y  Dios  que  nos  ha 
de  juzgar  seya  el  testigo  desto,  que  V.  R.  me  reciba  en  las  casas 
de  la  Compañía,  y  me  recoja  entre  los  hermanos,  porque  yo  tra- 
bajaré con  la  ayuda  de  Dios  de  me  oluidar  de  todas  las  cosas 
passadas:  y  se  me  no  quieren  en  la  Compañía,  me  den  luego  el 
desengaño,  sin  lo  dilatar  para  otro  tiempo,  porque  no  biua  en 
tantos  contrastes  y  sin  quietatión  en  mi  alma,  y  será,  puede  ser, 
causa  de  me  tomar  la  muerte  con  muy  poco  apercibimiento.  Yo 
una  sola  tengo,  essa  quiero  saluar  y  poner  en  saluo:  si  quien  es 
obligado  á  dar  cuenta  á  Dios  della  lo  no  hiziere  por  temporizar 
con  hombres,  el  buen  pastor  pone  por  una  oueja  la  uida,  quánto 
más  perder  bienes  temporales  y  mercedes.  Digo  esto,  porque  si 
V.  R.  me  mandare  ir  á  la  India,  Brasil  ó  Roma,  iré  de  buena  uo- 
luntad,  aunque  sea  sin  ninguno  lo  saber  ni  que  me  lo  mandan: 
y  si  dexa  de  lo  hazer,  pareciéndole  que  me  conuiene  por  respec- 
tos humanos,  no  puede  ser  mayor  mal,  que  pesaren  ellos  más  en 
tan  justas  balanças  que  mi  saluación.  Por  este  me  responda  V.  R.; 
porque  si  me  quisiere  acceptar  lo  que  digo  de  dentro  del  áni- 
ma, me  puede  mandar  seguro  y  sin  reçelo,  pues  sabe  que  estos 
fueron  causa  de  todo  mi  mal,  temerse  de  mí  ubi  non  erat  timor. 
Si  no  fuere  tan  dichoso  que  me  quieran  en  la  Compañía,  espero 
en  Dios  que  no  degenere,  que  el  apartar  de  las  paredes  no  será 
causa  de  me  apartar  de  Dios  y  del  amor  que  tengo  á  la  Compa- 
ñía toda  y  á  los  hermanos.  Este  despache  V.  R.  con  breuedad, 
porque  no  estaré  siendo  de  la  Compañía  aquí  más:  porque,  como 
digo,  no  conuiene  á  mi  saluación,  antes  me  es  grande  estoruo;  y 
no  me  remita  á  otro,  porque  no  he  de  estar  en  cosas  que  ua  mi 
saluación  con  vagares,  que  más  siruen  de  hechar  á  perder  á 
hombre.  Nuestro  Señor  dé  á  V.  R.  á  sentir  lo  que  más  fuere  más 
seruicio  suyo.  De  Villaviçosa  16  Março  de  1554.  Hijo  de  V.  R., 

Don  Theotonio. 


17  Martii  1554  io3 


'S79 

ANTONIUS  DE  QUADROS 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

[OLISIPONE]  17  MARTII  I554  *. 

Claríssima  virtutum  exempla  et  animorum  lucrandorum  studium  sodalium 
nostrorum,  qui  in  Brasilia  commorantur. 

t 

Ihs. 

Rdo.  en  X.^  Padre.  Pax  X.i  Los  días  passados  fuy  compa- 
ñero del  P.  Mirón,  yendo  visitar  al  governador  que  aora  vino  del 
Brasil,  llamado  Thomé  de  Sosa  %  el  qual  venía  tan  edificado  de 
los  Padres  y  hermanos  que  allá  están,  que  me  confundí  en  ver 
quán  poco  hago  por  nuestro  Señor.  Porque  contaua  muchos  trá- 
balos que  tenían,  é  mucha  mengua  de  lo  temporal:  y  esto  por 
ellos  querer  edificar  á  los  próximos,  y  no  por  le  faltar;  y  con  esto 
dezía  que  se  auían  con  tanta  paciencia  en  todas  las  persecuciones 
y  trábalos,  y  con  tanta  charidad  para  con  el  próximo,  que,  aun- 
que yo  algo  sabía  dellos,  ó  mucho,  y  los  tenía  em  mucha  opinión, 
todavía  quedó  muy  abaxo  lo  que  dellos  sentía.  Díxonos,  y  pienso 
que  lo  dixera  al  rey,  que  el  Brasil  no  era  sino  nuestros  Padres: 
que  si  allá  estuuiesseñ,  sería  la  meior  cosa  que  el  rey  ternía,  y 
si  no,  que  no  tenía  nada  en  el  Brasil.  Claramente  nos  dixo,  que 
nos  acá,  en  comparación  de  los  hermanos  del  Brasil,  éramos  rui- 
nes, y  hombres,  respecto  de  ángeles  que  ellos  eran.  Summamente 
venía  edificado  del  P.  Nóbrega  ^  de  la  manera  que  tenía  con  los 
próximos.  Dize  que  miraua  quántos  hombres  ó  mugeres  auía  en 
el  lugar,  que  viuiessen  mal,  y  que  sabidos,  los  repartía  entre  los 
Padres  y  hermanos,  y  á  cada  uno  daua  cuydado  de  los  suyos,  los 
quales  iuan  cada  día  á  uno  exhortarle  que  se  quitasse  de  sus  pec- 
cados  y  se  confesasse,  hasta  que  los  acabaua;  y  si  no  los  tenía  per- 
suadidos, boluía  del  principio  á  hablarles  otra  vez,  y  tanto  los 

•    Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  184,  prius  500. 

'   POLANCUS,  t.  IV,  pag.  548-549,  n.  1174-1175,  hac  epistola  usus  est. 

'    P.  Emmanuel  de  Nóbrega. 


104  Epistolae  Mixtae— 779 

importunan,  hasta  que  se  convirtan  á  nuestro  Señor.  Dize  que 
cupo  á  un  hermano  un  hombre  insigne  en  peccados,  el  qual  aula 
sido  degradado  de  Portugal  [á]  aquellas  partes,  y  es  acá  y  allá  muy 
conocido,  y  su  sobrenombre  es  Barbosa,  que  por  esto  sólo  lo  co- 
nocen. A  este  fué  tantas  vezes  el  hermano,  y  tanto  le  jmportunó, 
que  él  no  sabía  lo  que  dixesse,  y  una  vez  veniendo  de  fuera  tarde 
á  comer,  halló  el  hermano  que  le  esperaua,  é  empeçó  á  hablarle 
de  nuestro  Señor;  y  él  con  la  ira  con  que  venía,  le  dixo:  Haríades 
mejor  de  me  ir  limpiar  esse  vaso  que  está  suzio,  y  traherme  agua, 
que  no  la  tengo,  que  hablar  esso,  Díxole  el  hermano,  que  de  muy 
buena  voluntad,  y  hízolo  luego  todo:  y  quando  vino  con  el  vaso 
limpio,  hallólo  llorando,  confundido  de  lo  que  tenía  dicho  y  de  la 
virtud  del  hermano,  y  díxole  que  por  amor  de  Dios  lo  recebiesse 
en  su  Compañía  para  hazer  penitepcia  de  sus  peccados,  Perse- 
ueró  mucho  tiempo  en  muchas  lágrimas,  diciplinas  y  penitencia 
de  sus  peccados,  y  así  lo  recebieron,  y  sierue  á  los  niños  de  los 
gentiles  que  los  Padres  crían,  y  tiene  cura  de  traher  lo  que  es 
menester  en  un  asno  que  tienen.  El  governador  Thomé  de  Sosa, 
quando  quiere  mucho  encarecer  la  virtud  de  los  hermanos,  y  lo 
mucho  que  haze[n],  luego  dize,  que  convirtieron  aquel  hombre. 
El  es  conocido  en  medio  Portugal  por  terrible  y  diabólico.  El 
P.  Mirón  me  mandó  que  escreuiese  esto  á  V.  R.  para  dar  desto 
cuenta  al  P.  Ignacio,  Nos  no  sabemos  aún  acá  de  cierto  si  él  es 
de  la  Compañía,  y  esto  por  este  ser  uno  de  los  impedimentos 
essenciales,  3^  allá  en  el  Brasil  aun  no  auer  las  constituciones  para 
lo  poder  avisar  á  nuestro  Padre.  Emcoméndome  en  oraciones  y 
sacrificios  de  V,  R.  Oy  17  de  Março  de  1554.  De  V.  R.  sieruo  en 
el  Señor, 

Antonio  de  Quadros. 

Inscriptio:  Ihs.  Al  muy  Rdo,  en  X.°  Padre,  el  P,  Juan  de  Po- 
lanco, en  Roma.  Alia  manu:  Sine  loco. 


17  Martii  1554 


105 


ISO 

JACOBUS  MIRON 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  17  MARTII  I554 

Acta  cum  Joanne  III  ad  designandum  Aethiopiae  patriarcham  et  episcopos, 
ipsius  successores:  Patres  Nunes,  Oviedo  et  Carneiro. — Carpar  Bar- 
zaeus,  commissarius  apostoHcus  renuntiandus . — Sociorum  laetitia  ex 
illorum  designatione. — Positiones  collegii  romani,  typis  excusae,  valde 
nostratibus  placuere. — Etiam  Directorhmi  Patris  Polanci,  quod  in  Lusi- 
tânia recudí  exoptant. — Illud  cardinalis  Henricus,in  vernaculam  linguam 
translatum,  vult  prelo  committere. — Procurator  provinciarum  Hispaniae, 
Portugalliae  ac  Indiarum  Romam  mittendus. — Dies,quo  Jesum  in  cuna- 
bulis  sapientes  tres  adoravere,  fundationi  collegii  conimbricensis  quo- 
tannis  recolendae  destinatus.  — De  libris,  ad  humanitatis  studia  castiga- 
tis,  commodius  in  Lusitânia  edendis.— Indiarum  epistolae. — Fratres  duo 
in  urbem  mittentur.— Socii  in  India  publice  flagris  se  caedunt.  — De  re- 
bus Brasiliae. — Episcopus  alienum  a  nobis  gerit  animum;  pro  nostris 
cardinalis  Henricus  ipsi  scribit. — De  litteris  Roma  nuper  acceptis,  Theo- 
tonio  de  Bragança  ac  Michaeli  de  Torres  deferendis. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  Padre.  La  gratia  y  paz  de  Christo  nuestro  señor 
sea  siernpre  en  nuestra  ayuda  y  fauor.  Amén.  Las  cartas  de  V.  P. 
del  negoçio  del  patriarcha  iunto  con  las  otras  que  uenían  para  el 
rey  reçebimos,  y  con  ellas  nos  consolamos  mucho  en  el  Señor. 
Fui  luego  á  dar  las  cartas  de  V.  P.  al  rey, 'y  començando  á  hablar 
con  él  sobre  el  negoçio,  me  dixo,  que  le  auía  scripto  el  comen- 
dador mayor  *  sobre  ello,  pero  que  no  sabía  en  particular  las  per- 
sonas. Respondíle  yo,  que  creya  que  en  la  carta  de  V.  P.  uenían 
nombradas.  El  entonçes  abrió  la  carta,  y  quiso  leer  primero  la 
informaçión  que  uenía  inclusa,  estando  presente  la  rey  na.  Leyóla 
alto  y  de  espaçio  y  muy  de  propósito,  ponderando  bien  todas  las 

*  Ex  originali  in  voi.  E,  triplici  folio,  n.  196,  prius  518,  519,  antiqui- 
tus,  267,  268,  269.  Hanc  epistolam  usurpavit  Polancus,  t.  iv,  pag.  575  et 
seqq.,  n.  l23o  et  seqq.,  quo  in  loco  multa  idem  auctor  tradit,  ad  missionem 
aethiopicam  spectantia,  a  pag.  573. 

-  Alphonsus  de  Lencastre,  lusitanus  orator  in  urbe  apud  pontificem  ma- 
ximum. 


io6  Epístolas  Mixtae— 780 

palabras  hasta  el  cabo,  y  parándose  muchas  uezes,  preguntán- 
dòme  algunas  cosas  açerca  de  la  ordem  que  V.  P.  daua,  y  açerca 
de  la  informaçión  de  las  personas  que  uenían  nombradas,  y  la 
reyna  se  interponía  también  en  la  plática.  Mostraron  quedar  muy 
contentos  y  satishechos,  y  se  resoluieron  en  summa  de  la  plática 
de  tomar  tres  de  los  çinco  que  V.  P.  apuntaua:  scilicet  Juan  Nu- 
ñez,  Mtro.  Andrés  de  Ouyedo  y  Carnero;  pero  dudauan  quál 
destos  tres  se  nombraría  por  patriarcha.  Díxome  que  él  miraría 
en  ello,  y  lo  trataría  con  el  cardenal  su  hermano.  Suppliquéle  que 
fuesse  en  breue,  quanto  fuesse  possible:  dixo  que  sí.  Fuíme  de 
allí  luego  á  dar  parte  de  todo  lo  que  auía  passado  con  el  rey  al 
cardenal,  el  qual  se  mogtró  en  estremo  alegre  de  tan  buena  nue- 
ua:  trató  muy  largamente  comigo  sobre  el  negoçio:  yo  le  dexé 
allá  las  copias  que  uenieron  para  my  de  las  cartas  de  el  rey  y  de 
la  informaçión,  y  suppliquéle  mucho  que  instasse  con  el  rey  á  que 
esto  se  cumpliesse  presto,  lo  qual  también  él  mucho  sentía  y  des- 
seaua,  y  que  sin  falta  con  este  correo  iría  la  respuesta  del  rey  á 
Roma.  Bendito  sea  el  Señor  que  así  se  a  hecho:  porque  este  co- 
rreo lleua  las  cartas  del  rey  para  V.  P.  con  la  nominaçión  del 
patriarcha,  y  commissión  de  poner  en  effecto  la  orden  que  acerca 
desto  V.  P.  le  a  scripto 

La  manera  en  que  el  rey  me  dió  la  respuesta  fué,  que  de  allí 
á  tres  ó  iiij"  días  que  le  di  las  cartas  de  V.  P.  fuímosle  á  hablar 
en  otros  negoçios  Juan  Núñez  y  yo:  y  después  que  nos  despedi- 
mos los  dos,  me  llamó  á  mí  solo,  diziendo  que  Juan  Núñez  se  sa- 
liesse  fuera,  y  entonçes  me  dixo  cómo  ya  auía  tomado  conclusión 
en  la  nominaçión  del  patriarcha,  y  que  de  los  tres  sobredichos 
auía  elegido  á  Juan  Núñez  por  patriarcha,  y  á  los  dos  otros  por 
substitutos,  conforme  á  la  orden  de  V.  P.  Y  quanto  á  estos  dos, 
quál  será  el  primero  sustituto  ó  el  2.^,  se  remitte  á  V.  P.  que  lo 
nombre;  pero  díxome  determinadamente  que  estos  dos  uiniessen 
obispos,  ó  se  hiziessen  acá  antes  de  embarcarse.  Y  díxome  más, 
que,  ultra  destos  dos  obispos,  querría  también  que  fuessen  otros 

•  Joannis  III  ad  Ignatium  litteras  habes  in  Cartas  de  San  Ignacio, 
t.  m,  pag.  532-524. 

*  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  íli,  pag.  379. 


17  Martíi  1554  107 

dos  obispos  nombrados  por  V.  P.  entre  los  clérigos  nuestros  que 
allá  auían  de  ir,  de  modo  que  fuessen  con  el  patriarcha  quatro 
obispos  '  ;  pero  díxome  que  quanto  al  hazerse  éstos  dos  obispos 
últimos,  se  remettía  á  V.  P.,  que  los  haga  ó  no,  según  mejor  le 
pareciere.  También  nombra  á  Mtro.  Gaspar  -  por  comissário  apos- 
tólico como  V.  P.  ordena,  y  en  fin  toda  la  orden  y  el  modo  que 
V.  P.  da  en  su  informaçión  apprueua,  y  le  pareçe  muy  bien,  y 
creo  que  con  desseo  de  uerlo  concluido  y  dar  todo  el  fauor  pos- 
sible,  según  la  buena  gana  que  muestra  en  ello. 

Tanbién  me  dixo  que  en  la  carta  de  Luis  González  hablaua  en 
que  uiniessen  ocho  clérigos  y  quatro  legos:  dize  que  açerca  desto 
y  de  todo  lo  demás  se  remitte  á  V.  P.  Esta  es  en  summa  la  res- 
puesta que  me  dió  el  rey:  creo  que  él  escreuirá  largo  á  V.  P. 

Desta  electión  de  Juan  Núñez  para  patriarcha  estamos  acá 
todos  muy  satishechos  y  consolados  en  el  Señor  por  su  mucha 
uirtud,  doctrina  y  buen  exemplo  que  nos  da  este  poco  de  tiempo 
que  le  acá  tenemos:  el  qual  pareçe  que  milagrosamente  uino  acá 
en  esta  sazón  con  la  empresa  que  truxo  del  rescate  de  los  capti- 
uos,  para  que  el  rey  le  conosçiesse  y  le  eligiesse  para  tanto  ser- 
uiçio  de  Dios  \  Hasta  aora  él  no  sabe  nada  de  su  electión:  sola- 
mente sabe  que  es  uno  de  los  çinco  nombrados  por  V.  P.  Al  Pa- 
dre doctor  y  á  los  professos  les  pareçe  que  bastará  dezirle  que  de 
los  tres  nombrados  para  el  Preste,  él  es  uno,  para  que  se  prepare; 
pero  podrá  ser  que  se  ofíresca  sazón  que  conuenga  dezírselo  cla- 
ramente, aunque  bien  sabe  él  y  todos  los  hermanos  que  el  rey  a 
ya  hecho  electión,  y  muy  consolados,  pero  no  saben  quién. 

Tengo  entendido  dél  que  le  será  neçessario  tornar  á  Tituán 
para  dar  razón  de  çiertas  cosas  que  tenía  allá  encomendadas.  Acá 
miraremos  si  será  possible  escusarle  esta  ida,  por  no  ponerse  en 
peligro  de  perderse  persona  que  para  tanto  bien  es  escogido.  Dí- 
zenos  que  en  aquel  lugar  de  Tituán,  y  en  Fez,  y  en  aquellas  tie- 


*    Ms.  bispos. 

-    Gaspar  Bafzaeus  (Berse). 

'  Occasionem,  qua  Nunes  Barreto  ex  Africa  in  Portugalliam  venit,  ex- 
plicai POLANCUS,  t.  IV,  pag.  567  et  seq.,  n.  1218,  1219.  — Vide  infra^ 
epist.  789. 


io8  Epístolas  Mixtae— 780 

rras  de  infieles,  podrían  hazer  gran  seruiçio  á  Dios  un  par  de  Pa- 
dres de  la  Compañía,  para  entender  en  lo  que  antes  él  hazía  en 
confessar  y  animar  los  captiuos  en  la  fee  y  otras  obras  pías,  que 
según  nuestra  professión  se  pueden  exercitar;  y  por  tanto  acá  no 
osamos  dexar  del  todo  aquel  lugar  de  Tituán,  haziendo  uenir  á  un 
hermano  que  queda  allá,  que  se  llama  Ignatio  Uogado  hasta 
tanto  que  sepamos  la  noluntad  de  V.  P.  ó  del  P,  Hierónimo  Na- 
dal, si  quiere  que  pongamos  allí  otro  clérigo,  ó  que  uenga  aquel 
hermano.  Acá  más  nos  inclinamos  á  que  proueyéssemos  alguno 
para  allá  en  lugar  del  P.  Juan  Núñez,  porque  con  el  grande  cré- 
dito que  él  dexa  allá  de  la  Compañía,  fáçilmente  alguno  otro  Pa- 
dre que  vaya  le  podrá  conseruar  con  la  ayuda  de  nuestro  Señor, 
y  se  puede  hazer  grande  bien  en  las  almas  con  esta  empresa.  So- 
bre ello  tengo  scripto  al  P,  Hierónimo  Nadal,  y  dada  larga  in- 
formación de  todo  este  negoçio  del  Preste:  spero  en  breue  la 
respuesta,  y  seguiremos  la  orden  que  nos  diere  con  la  ayuda  de 
nuestro  Señor;  y  todauía  para  más  informar  á  V.  P.  delas  cosas 
de  Africa,  ultra  de  unas  copias  de  cartas  de  Juan  Núñez,  que  uan 
con  ésta,  hize  escreuir  á  Tiburçio  ^  más  particularmente  la  ma- 
nera del  fruto  que  allá  sê  a  hecho.  Nuestro  Señor  lo  prouea  como 
más  sea  su  seruiçio. 

Con  ésta  va  un  librito  que  da  alguna  informaçión  de  las  cosas 
del  Preste,  que  se  dize  de  Damiaõ  de  Goes  de  Moribus  Ethiopum. 
También  tenemos  uno  acá  de  mano,  que  es  más  moderno,  y  se 
intitula:  De  la  muerte  de  Don  Xpoual.  Aora,  por  estar  en  Coim- 
bra, no  lo  embío:  embiarlo  e  por  otra  uía. 

Hablando  con  el  cardenal  sobre  este  negoçio  del  Preste,  le 
dixe  el  desseo  de  Mtro.  Gaspar  que  tenía  de  ir  al  Preste,  antes  que 
fuesse  el  patriarcha,  para  praeparalhe  el  lugar,  y  la  repuesta  de 
V.  P.,  que  le  pareçía  que  no  fuesse  hasta  ir  el  patriarcha;  pero 
que  todauía  se  remittía  que,  con  parecer  de  sus  consultores,  si  le 


'  Haud  semel  de  praestantissimo  hoc  fratre  mentionem  faciunt  annales 
nostri.  Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  i,  pag.  532;  t.  11,  pag.  492-4g'4. 

-  Tiburtius,  id  est,  Antonius  de  Quadros,  cujus  est  epistola  superior. 
Cur  vero  Antonius  de  Quadros  appelletur  aliquando  Tiburtius,  alibi  dixi- 
mus,  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  434,  annot.  l . 


17  Marti:  1554  109 

pareçiesse,  lo  podría  hazer,  diziéndole  cómo  esto  entendía  V.  P. 
con  benepláçito  de  S.  A.,  y  pedíle,  si  lo  ternía  por  bien.  Respon- 
dióme que  en  ninguna  manera  parecería  al  rey,  pero  que  él  se  lo 
diría,  y  así  se  lo  dixo,  y  no  solamente  no  está  bien  en  que  uaya, 
pero  le  escriue  una  carta  á  Mtro.  Gaspar,  en  que  le  dize,  que  en 
ninguna  manera  vaya  él  ni  nadia  [sic]  al  Preste,  hasta  tanto  que 
vaya  el  patriarcha.  Creo  que  tanbién  será  esta  la  voluntad  de 
V.  P.  Y  pienso  que  sería  bueno  por  esta  causa,  si  á  V.  P.  pare- 
çiere,  el  prouincial  de  acá  leyesse  las  cartas  que  uienen  de  Roma 
para  las  partes  de  las  Indias,  que  buenamente  se  puedan  leer,  para 
tener  notitiay  auiso  de  lo  que  allá  se  ordena,  para  que,  según  ello, 
si  acá  fuere  menester  hazer  alguna  diligençia,  se  pueda  hazer. 

Acá  se  alegraron  mucho  todos  los  hermanos  en  el  Señor,  y  se 
animaron  mucho  con  las  conclusiones  impressas  que  acá  uimos, 
que  se  tuuieron  en  esse  collegio  de  Roma,  y  de  las  buenas  nue- 
uas  que  por  las  cartas  de  allá  entendimos.  Nuestro  Señor  lo  lleue 
todo  en  augmento  á  mayor  gloria  suya.  También  se  alegraron 
mucho  los  Padres  con  el  directorio  de  los  confessores  del  P.  Po- 
lanco    dessean  todos  tener  uno  por  sí,  y  para  esto,  dándonos 
V.  P.  licençia,  nos  saldría  más  barato  imprimirse  acá,  que  no 
auiendo  de  uenir  de  allá,  como  apunta  el  P.  Polanco.  Ni  halla- 
remos mercader  qne  se  quiera  encargar  de  tomar  los  que  de  allá 
mandasse,  no  le  constando  cómo  acá  se  uenderían:  y  para  nos- 
otros cómmodamente  auremos  menester  300  para  Portugal  y  to 
das  estas  partes  de  las  Indias.  Y  si  esto  para  los  de  allá  no  con- 
uiene,  podránse  mandar,  los  que  están  allá  impressos,  el  número 
que  á  V.  P.  le  pareciere,  para  los  que  estamos  en  Portogal  y  en 
las  Indias.  Uno  destos  dos  libritos  impressos,  que  me  mandó  Po- 
lanco, mostré  al  cardenal:  díxome  que  se  lo  dexasse,  que  lo  que- 
ría leer:  conténtale  tanto,  que  me  ha  dicho  lo  quiere  mandar  tras- 
ladar en  uulgar,  y  emprimirle;  y  que  él  auía  muchos  días  que 


'  Opus  hunc  titulum  praefert:  R.  P .  Joannis  Polanci,  Societatis  Jesit 
Theolo^i,  Directorium  breve  ad  confessarli  ac  confitentis  munus  rite 
oheundum .  De  eo  agunt  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  411  et  24. — 
Alio  modo  effertur  etiam  titulus  hujus  operis  in  Chronico  PoLANCi,  t.  iv> 
pag.  i3,  n.  i3,  annot.  2.  Vide  locum. 


ilo  Epistolae  Mixtae— 780 

desseaua  un  librilo  como  aquél.  Dile  á  entender  que  sería  bueno 
dar  primero  razón  á  V.  P.,  para  ver  la  orden  que  daría  en  ello. 
Respondióme  que  no  era  necessario  aguardar  respuesta,  pues  que 
el  libro  era  público,  y  que  todos  lo  verían  y  lo  temían. 

Quanto  al  procurador  que  escriue  el  P.  Polanco  nos  concer- 
temos acá  que  aya  en  Roma  de  Castilla,  Portugal  y  de  las  Indias, 
yo  e  dado  auiso  sobre  ello  al  P.  Nadal,  para  que  él,  como  sabe 
las  cosas  de  acá  y  de  Castilla,  ordene  esto  cómo  ha  de  ser,  y  nos 
lo  escriua ,  3^  seguiremos  su  orden  con  la  ayuda  del  Señor. 

El  P.  Nadal  pidió  al  rey,  antes  que  se  partiesse,  que  señalasse 
el  día  de  la  fundaçión  del  collegio  de  Coimbra,  porque,  según  la 
orden  de  las  constitutiones,  le  dixéssemos  las  missas  y  orationes 
en  aquel  día.  Respondió  que  nosotros  tomássemos  el  que  nos  pa- 
reçiesse:  después  dexóme  dicho  el  P.  Nadal,  yéndose  de  acá,  que 
le  nombrasse  el  día  de  los  reys,  si  pareçía  bien  á  S.  A.  Díxeselo: 
respondióme  que  sí. 

Açerca  de  los  libros  de  humanidad  que  allá  se  reformarán, 
como  escriue  el  P.  Polanco,  acá  los  desseamos  mucho.  Para  te- 
ner copia  dellos  nos  sale  también  (como  de  los  otros  librithos) 
más  barato  imprimirse  acá. 

Aquí  se  ayuntan  aora  las  cartas  de  la  India  para  se  imprimir 
por  mandado  de  V.  P.,  y  no  sabemos  si  querrá  que  se  uean  pri- 
mero en  Roma  antes  de  imprimirse. 

Aquí  solíamos  también  emprimir  las  cartas  de  la  India  quando 
uenían,  por  quitarnos  del  trabaio  de  copiarlas  para  muchas  par- 
tes, que  es  muy  grande.  Querría  saber  de  V.  P.  si  nos  da  liçençia 
para  que  se  impriman,  y  asímesmo  las  del  Brasil,  Congo,  Affrica 
é  otras  partes  semejantes. 

André  Fernández  y  Bernardo  Japón  *  irán  á  Roma,  como 
V.  P.  da  á  entender,  y  no  aurá  difficultad  en  ello,  plaziendo  á 
nuestro  Señor.  Todavía  mandé  preguntar  al  P.  Nadal  quándo 
quería  que  se  partiessen  de  acá. 

Nuestros  hermanos  en  la  India  frequentan  mucho  las  discipli- 
nas públicamente,  y  cada  semana  la  ay  en  S.  Pablo  en  Goa:  temo 


*    Vide  epist.  748,  pag.  17  hujus  voluminis. 


17  Martii  1554  III 

que  no  espante  aquello  á  los  .gentiles  para  uenir  á  nuestra  fe,  ni 
se  edifiquen  mucho,  pensando  que  la  disciplina  se[a]  alguna  cosa 
substantial  de  nuestra  ley.  Represéntelo  á  V.  P.,  si  en  ello  con- 
uiene  proueer  alguna  cosa. 

Con  esta  uan  unas  copias  de  cartas  del  P.  Nóbrega,  del  Bra- 
sil, con  las  quáles  V.  P.  podrá  tener  alguna  informaçión  de  las 
cosas  de  allá,  y  proueer  en  ellas  como  mejor  le  pareçerá  en  el  Se- 
ñor. Lo  que  en  ellas  ay  que  tocaua  acá  hazer,  ya  se  prouee  en 
ello,  y  en  todo  aurá  buen  recado  con  la  ayuda  de  nuestro  Señor. 
Açerca  del  obispo  del  Brasil  el  cardenal  le  escriue  muy  largo, 
y  le  encomienda  mucho  que  mire  açerca  de  todas  essas  cosas  que 
escriuen  dél  los  nuestros,  no  dándole  á  entender  que  sabe  nada 
por  nuestra  uía,  porque  él  tiene  acá  el  gobernador  Thomé  de 
Sosa,  que  uino  (mucho  nuestro  deuoto)  que  le  a  informado  lar- 
gamente de  todo  lo  que  passa,  y  le  dize  tenga  muy  encomendada 
la  Compañía,  y  que  él  y  otros  praelados  nos  toman  por  acá  por 
más  idóneos  operarios,  auiendo  muchos  otros,  quánto  más  lo  deue 
él  hazer  allá,  adonde  ay  mucha  falta  dellos:  y  expressamente  le 
dize,  que  no  se  muestre  differente  con  ellos,  y  los  dexe  exerçitar 
todas  las  cosas  conforme  á  nuestro  instituto.  El  cardenal  me  leyó 
la  carta  y  me  satishizo  en  extremo.  Pienso  que  le  ablandará  del 
rigor  en  que  estaua  con  nosotros  con  la  ayuda  de  nuestro  Señor. 
Encomendóme  mucho  el  cardenal  escriuiesse  allá  al  Brasil  á  No- 
brega,  que  todo  lo  possible  condecendiessen  con  el  obispo,  y  todo 
lo  possible  se  uniessen  con  él:  yo  le  dixe  que  yo  lo  haría,  y  que 
creya  que  los  Padres  temían  mucho  cuidado  dello,  porque  es  muy 
proprio  de  nuestra  Compañía;  y  así  creo  que  él  está  informado  que 
no  es  nuestra  la  culpa  por  el  gobernador  que  uino  Thomé  de 
Sosa.  Y  también  le  encomienda  en  la  carta  que  fauoresca  á  la 
Compañía,  en  que  se  haga  un  collegio  en  la  ciudad  del  Saluador, 
conforme  á  lo  que  tengo  scripto  á  V.  P.  en  otra  carta,  que  creo 
que  va  en  este  maço:  y  el  cardenal  está  muy  puesto  en  que  este 
collegio  se  comiençe  allá,  y  que  el  rey  lo  proueerá  de  todo  lo  que 
fuere  menester.  La  resoluçión  del  rey  açerca  dello  no  la  tengo 

*  Petrus  Fernandez  Sardinha.  Polancus,  t.  IV,  pag.  549,  n.  1176. 

*  Vide  epist.  superiorem. 


112  Epistolae  Mixtae— 780 

aún:  creo  que  será  conforme  á  esto,  con  la  ayuda  de  nuestro  Se- 
ñor. En  estas  copias  del  Brasil  escriuen  de  una  irregularidad  de 
Pedro  Correa,  que  allá  está,  que  no  se  puede  dispensar  sino 
por  Roma:  V.  P.  prouea  en  ello. 

Con  esta  va  también  una  copia  de  unas  cartas  del  obispo,  que 
nos  escriuió  acá.  No  me  pareçió  mostrallas  al  cardenal,  por  temer 
que  no  se  engañe  en  ella  en  encareçer  mucho  las  cosas  ;  pero 
todas  las  copias  de  los  nuestros,  que  van  aquí,  las  mostré  al  car  - 
denal, pareçiéndome  que  así  conuenía  en  el  Señor.  Piega  á  él 
que  en  todo  su  santísima  voluntad  sintamos  y  enteramente  la  cum- 
plamos. De  Lixboa  á  xvij  de  Março  1554.  De  V.  P.  indigno  hijo 
enX.^ 

Mirón.  % 

Quanto  al  entrar  en  la  tierra  adentro  los  nuestros  del  Brasil, 
como  escriuen  al  rey  y  cardenal  y  Thoraé  de  Sosa,  pareçe  que  en 
ninguna  manera  conuiene,  sino  que  rehagan  las  partes  que  son 
començadas,  donde  ay  Padres  de  la  Compañía,  que  son  quasi  to- 
das las  capitanías  del  Brasil,  y  como  son  pocos,  no  pueden  supplir 
para  la  tierra,  quánto  más  para  entrar  adentro:  y  así  nos  pareçe 
acá  á  nosotros. 

La  carta  de  don  Theotonio,  con  que  le  mandaua  V.  P.  resedir 
en  Córdoua  ' ,  pareçió  al  doctor  -  y  á  los  más  professos  sería  al- 
gún inconueniente  dársela,  por  auer  de  ir  [á]  resedir  allá  el  doc- 
tor, y  el  hermano  D.  Theotonio  muestra  estar  mal  con  él,  y  con 
esto  quiçá  no  se  quietará.  Dilatamos  darle  la  carta,  hasta  consul- 
tarlo con  el  P.  Nadal. 

El  despacho  que  uino  de  allá  del  collegio  de  Santiago  para  el 
doctor  Torres,  le  mandamos  con  hombre  proprio  al  P.  Nadal,  para 
que  él  proueyesse  en  lo  que  el  Padre  doctor  podía  hazer  en  ello: 
creo  que  tanbién  escriue  el  Padre  doctor  sobre  ello. 

La  rey  na  apuntaua  que,  si  pudiesse  ser,  los  legos  que  fuessen 
con  el  patriarcha,  tuuiessen  disposiçión  para  hazerse  allá  sacer- 
dotes. Seria  bueno  también,  dezía,  que  la  carta  de  Luis  Gonzá- 
lez hablaua  en  mi'*  legos,  entre  los  xij;  y  el  rey  dezia  que  no 

*  Habetur  haec  epistola  inter  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  2. 

*  P.  Michael  de  Torres,  Cordubam  profecturus.  Cf.  epist.  812. 


21  Martii  1554  u3 

hablaua  sino  en  vi;  pero  en  esto  de  los  legos  y  del  número  dellos, 
se  remitte  [á  V.  P.]:  bien  creo  se  holgaría  más  todos  fiiessen 
sacerdotes.  De  V.  P.  indigno  hijo  in  Xpo., 

Mirón. 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  Padre,  el  P.  M.  Ignatio,  praepó- 
sito  general  de  la  Compañía  de  Jesús,  en  Roma. 

ADRIANOS  ADRIAENSSENS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

LOVANIO  21  MARTII  I554  1. 

Pro  Societate  agunt  R.  P.  F.  Petrus  Soto,  O.  P.,  Ludovicus  Blosius,  O,  S. 
Bened.,  Alexius  Fontana,  aliique  amici:  eidem  adversatur  praeses  Vi- 
glius  van  Zwichem. — Petrus  Spiga  militibus,  in  statione  positis,  ac  po- 
pulo spiritualem  operam  navat. — Lovanienses  excoluntur.  —  Terrae 
motu  urbs  concutitur. — Collegium  Falconis  in  deterius  abit. 

t 

Ihs 

Gratia  et  pax  X.i  nobiscum.  R.de  in  X.*'  Pater,  Nihil  prorsus 
literarum  hac  vice  accepimus  a  R.  V.  Nuper  scripsi  R.  V.  quo- 
modo  R.  Pater,  frater  Petrus  %  olim  confessor  imperatoris, 
susceperit  negotium  solicitandi  apud  imperatorem  pro  collegio 
Louanij  erigendo  '\  Rediens  ergo  Louanium  (profecturus  nimirum 

'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  99,  prius  196,  197. 

-  Nimirum  R.  P.  Fr.  Petrus  Soto,  O.  P.  decus  insigne,  quem  merito 
laudat  POLANCUS,  t.  IV,  pag.  283-285,  n.  610-612.  Illius  res  gestas  ac  vir- 
tutes  complexus  est  TouRON,  Histoire  des  Hommes  illustres  de  l'Ordre  de 
Saint  Dominique,  t.  iv,  pag.  2l6-23o. 

^  Scripserat  enim  Polancus  ex  comm.  Patri  Adriaenssens,  27  Februarii 
1554-  «Quod  attinet  ad  negotium  Collegii  Lovaniensis,  tractari  commodius 
aut  efficatius  per  alium  non  poterai,  quam  per  Rdum.  Patrem  F.  Petrum 
de  Soto,  quia  vix  alium  novimus,  qui  tam  serio  Christi  negotia  et  christia- 
nae  reipublicae  et  tanta  cum  auctoritate  apud  Caesaream  Majestatem  agere 
posset;  unde  et  exitum  optimum  expectamus.  Scribit  ad  eum  Pater  Doctor 
Olaveus,  qui  magna  familiaritate  et  amicitia  eidem  conjunctus  est.  V.  R. 
curabit  ut  hae  litterae  fideliter  ei  reddantur.»  Polanco,  t.  iv,  pag.  284,. 
n.  610,  annot.  3.  Porro  amicitiam  et  studiorum  necessitudinem,  qua  Soto  et 
Olave  devinciebantur,  explicat  in  hujus  vita  Nieremberg,  Varones  iliis- 

EpISTOLAE  MixTAE,  TOM.  IV.  8 


114  Epistolae  Mixtae— 781 

Augustam)  vocauit  me  et  dixit  mihi:  Ego,  inquit,  locutus  sum 
imperatori,  exponendo  ei  quomodo  cancellarius  louaniensis  '  et 
alij  rogauerint  me  vt  pro  vobis  intercederem  vosque  caesareae 
majestati  commendarem,  peteremque  licentiam  erigendi  coUe- 
gium.  Imperator  vero  bene  suscepit  et  injunxit  mihi  vt  hec 
eadem  indicarem  regine  Scripsi  ergo  summam  petitionis  et 
tradidi  regine,  et  etiam  ore  tenus  omnia  ipsi  explicauì.  Regina 
sic  satis  bene  suscepit,  et  respondit  se  velie  de  eadem  re  conferre 
cum  imperatore.  Locutus  fuissem  etiam  domino  praesidi  Viglio 
sed  non  dabatur  opportunitas,  et  festinabam  profectionem.  Tua 
ergo  (mihi  *  loquens)  R.**  ibit  Bruxellas,  et  dices  presidi  Viglio 
me  R.  V.  mittere  vt  habeat  responsum  a  regina.  Hactenus  dictus 
frater  Petrus. 

lui  ergo  Bruxellas,  ne  quid  deesset  ex  parte  nostra,  et  preci- 
pue quia  dominus  abbas  laetiensis  ^  (qui  estate  preterita  suscepit 
exercitia)  erat  tune  temporis  Bruxelle,  idque  vocatus  eo  a  regi- 
na, que  volebat  eum  suscipere  quandam  ditissimam  abbatiam 
eiusdem  ordinis  prope  Tornacum  vel  in  ipso  Tornaco;  sed  bonus 
al)bas  recusauit  et  varias  rationes  in  scriptis  obtulit  regine,  que 
tandem  suscepit  excusationes  ipsius.  Inter  hec  dictus  abbas  inui- 
tabatur  a  dicto  Viglio  ad  mensam.  Inter  prandendum,  a  quibus-  » 
dam  dominis  Hollandie,  qui  ibidem  erant  inuitati,  facta  est  men- 
ilo nostri  magistri  Theodorici  ^  ^  concludentes  omnes  esse  male 
factum.  Tandem  Viglius  (videns  abbatem  tacere)  conuertens  se 
ad  abbatem,  dixit:  Nonne,  inquit,  hoc  malum  est,  etc?  Quomo- 
do, inquit  abbas,  hoc  malum  esset,  cum  in  ecclesia  Dei  nunquam 
non  fuerit  probatura  bonum,  et  sanctum?  Quomodo,  inquit  Vi- 
bres, t.  IV,  pag.  684,  in  editione  autem  bilbaensi,  t.  v,  pag.  l3.  — Cf.  Epist. 
Mixtae,  t.  II,  pag.  ySy-ySS. 

'    Ruardus  Tapper. 

-    Erat  Maria,  Caroli  V  soror,  Flandriae  gubernatrix. 
'    Viglius  van  Zwichem,  qui  Jesu  Societati  vehementer  adversabatur . 
Polanco,  t.  iv,  pag.  281-283,  n.  607  et  seqq. 
*    Ms.  nihi. 

^    Ludovicus  Blosius,  Societatis  fautor,  de  quo  saepe  diximus. 

^  Sermo  est  de  Theodorico  Geeraert  (Gerardi).  Quae  heic  dicuntur, 
usurpavit  PoLANCUS,  t.  iv,  pag.  281,  n.  607.— Cf.  ejusdem  t.  m,  pag.  7, 
annot.  3. 


21  Martii  1554 


115 


glius,  hoc  bonum  est,  cum  parentes  hactenus  subierint  pro  filiis 
tot  labores  et  sumptus,  et  quod  filij  post  hec,  insciis  et  inuitis 
parentibus,  ingrediuntur  religionem?  Ad  eum  finem,  inquit  ab- 
bas,  nutriuntur  filij,  vt  toti  Qomino  seruiant.  Cum  ergo  hoc  fit, 
non  perdunt  parentes  filios,  sed  magis  lucrantur. 

Deinde  Viglius.  Jam  fere  annus  est  ex  [quo]  domina  regina 
commisit  mihi  negotium  huius  Societatis,  et  legi  bullas;  sed  mi- 
rum  est  et  contra  cañones,  quod  ponti fex  tanta  priuilegia  ipsis 
concedit,  et  similia.  Ad  que  dominus  abbas  multa  bona  respon- 
dit;  et  statuebat  seorsum  cum  Viglio  latina  de  nobis  conferre. 
Causabatur  etiam  Viglius  quemdam  de  Societate  fuisse  in  aula 
imperatoris  cum  legato  vel  nuntio  apostolico  et,  inquit,  omnia 
significabat  pontifici,  que  in  hac  aula  imperatoris  agebantur. 
Imperator  vero,  inquit,  et  nos  mirabamur  quomodo  pontifex 
omnia  sciret,  etc.  De  his  satis. 

Et  hec  acta  erant  ante  aduentum,  et,  cum  veni  ad  abbatem, 
abbas  omnia  retulit  mihi,  et  si  quid  pro  nobis  posset  prestare, 
offerebat  se  paratissimum . 

Accessi  deinde  dominum  Alexium  Fontana  \  et  hec  omnia  ei 
exposui.  Insuper  et  ea,  que  de  nuntio  apostolico  archiepiscopo 
item  de  principe  Hispaniarum  et  eius  familia  scripserat  mihi 
R.  V.,  eidem  Alexio  ostendi,  Ipse  respondit.  Quod,  inquit,  atti- 
net  ad  auxilium  nuntii  apostolici  in  vestro  negotio,  parum  pro  - 
desse  poterit.  Quod  vero  ad  principem  attinet,  multum  ille  pos- 
set. Et  prestare  videtur  vt  res  ista  non  facile  denuo  tractetur, 
nisi  bona  spes  sit  [eam]  obtinendi.  Proinde  videtur  expectandus 
aduentus  principis  '%  et  interim  dominus  abbas  posset  preparare 

'    Carolo  V  a  secretis,  de  quo  saepe  in  Cartas  de  San  Ignacio. 

-  Hieronymus  Muzzarelli,  O.  P.,  nuntius  apostolicus,  archiepiscopus 
cosensis  (de  Gonza),  cujus  meminit  Polancus,  t.  iv,  pag.  288,  n.  617, 
annot.  l. — Venerai  etiam  ad  curiam  imperatoris  cardinalis  Reginaldus  Po- 
lus,  sedis  apostolicae  legatus,  quem  Ignatii  nomine  Adriaenssens  salutavit. 
De  eo  quoque  scripserat  Polancus  ex  comm.  27  Februarii:  «Rmum.  Cardi- 
nalem  Polum  in  Collegii  negotio  et  in  aliis  propitium  semper  inveniet  V.  R. 
et  ad  óptima  quaeque  maxime  propensum,  quae  est  ejus  pietas  et  singularis 
erga  nos  et  omnes  affectus  charitatis...»  Polanco,  t.  iv,  pag.  285-286, 
n.  6l3,  annot.  I . 

^    Philippi  II. 


Il6 


EPISTOLAE  MlXTAE— 781 


animum  presidis  Viglij.  Ab  ilio  enim  tota  res  pene  pendet.  Redi] 
ergo  ad  abbatem,  et  etiam  placuit  nobis  dictum  consilium.  Abbas 
vero  ante  suum  discessum  ex  Bruxella  non  habuit  opportunita- 
tem  loquendi  Viglio,  sed  eidem  scripsit  et  copiam  [litterarum]  ad 
me  misit,  quam  et  ad  P.  V.  mitto,  vt  videat  P.  V.  synceritatem 
boni  abbatis  et  eundem,  cum  suis,  suis  precibus  commendatum 
habere  dignetur.  Dedi  ei  vnum  granum  '  de  communi,  quod 
adhuc  habebam,  quo  et  gauisus  fuit  in  Domino. 

Noster  confrater,  dominus  Petrus  Spiga,  adhuc  est  Auesnes 
ibidem  audiens  confessiones  et  laborans  in  vinca  Domini,  redi- 
turus  (Deo  volente)  post  pascha.  Intelligo  eum  ab  omnibus  ibi 
diligi  non  sine  fructu  in  Domino.  Et  quia  Auesne  solum  distat 
tribus  miliaribus  ab  abbatia  dicti  abbatis,  dominus  abbas  misit 
quosdam  religiosos,  qui  adducerent  nostrum  confratrem  ad  ab- 
batiam,  quod  et  factum  fuit  cum  omnium  consolatione  in  Do- 
mino ". 

Est  Louanij  quedam  familia  ditissima,  que  solet  nobis  confi- 
teri,  excepto  marito,  qui  non  loquitur  teutonica,  alioquin  totus 
noster.  Uxor  ergo  istis  diebus  rogauit  nos,  anne  fieri  posset  quod 
aliquis,  gallice  loquens,  habitaret  Nammorci,  que  est  prima  et 
precipua  ciuitas  Hannonie?  Nos,  inquit,  prouidebimus  ei  de  ex- 
pensis,  et  erit  confessor  totius  familie  nostre,  etc.  Maritus  huius 
familie  est  receptor  imperatoris  multorum  locorum  Louanij  et 
prope  Louanium,  et  cum  essent  hic  fratres  gallice  intelligentes, 
solet  confiteri  fratribus.  Jam  vocatus  et  electus  est  ab  imperatore 
generalis  receptor  imperatoris  per  totam  Hannoniam,  et  sic,  de- 
bet  bine  Nammorcum  migrare  cum  tota  familia.  Ego  respondi, 
cum  tempore,  Deo  volente,  futurum.  De  bis  satis. 

Hoc  solum  addam,  quod  sentio  in  corde  meo  et  video  pluri- 
mos  nobis  magis  magisque  in  Domino  affici,  et  habeo  bonam 
spem  quod  Dominus  adhuc  multa  operabitur.  Sit  ipse  in  omnibus 
bènedictus.  Amen. 


'    Se.  benedictiim,  ex  illis  quae  Roma  Ignatius  eo  miserat. 
2    Rem  fusius  explicant  Polancus,  t.  iv,  pag.  292-293,  n.  625,  et  Liti. 
Quadr.,  t.  il,  pag.  594. 


22  MARTII  1554  117 

Raptim  Louanij  21  Martij  anno  1554.  R.  V.  seruus  in  Do- 
mino, 

Adrianus  Adriani  ab  Antuerpia. 
Quando  hec  scripseram,  nocte  sequenti,  circa  medium  noctis, 
factus  est  hic  Louanij  terremotus,  idque  ter  successiuis  vicibus, 
semel  tamen  tam  fortiter,  vt  putarem  domum  nostram  subuer- 
tendam . 

Collegium  illud,  quod  eiecerat  nostros  fratres  ante  duos 
annos  eo  quod  multi  ex  ilio  collegio  nobis  fauebant  et  aliquì 
adiungebantur,  putantes  quod  impediremus  bonam  coUegij  pro- 
motionem,  hoc,  inquam,  collegium  preter  solitum  ab  eo  tempore 
pessimam  habuit  promotionem.  Nimirum  sextum  et  iam  quintum, 
vt  vocant,  vniuersitatis. 

t 

InscripHo:  ]hs.  RAo  in  X°  Patri  magistro  Ignatio  de  Layóla, 
generali  praeposito  Societatis  Jesu.  Rome. 

ALBERTUS  FERRARESE 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EUGUBIO  22  MARTII  1 554  - . 

Ad  abbatiam  cardinalis  Cervini  se  contulit.— Quid  ei  acciderit  in 
distribuendis  sacris  Eucharistiae  particulis. 

t 

Yhs. 

Gratia  et  pax  domini  nostri  Jesu.  Alli  xx  del  presente  rice- 
uessimo  quelle  di  V.  R.,  alle  quale,  non  ui  essendo  per  risposta, 
non  dirò  altro  circa  ad  esse  se  non,  in  quanto  mi  impone  V.  R. 
per  scriuere  a  Ferrara,  già  ho  fatto:  ma  non  se  ritroua  sino  fatto 
le  feste.  Hora  per  dare  notitia  a  V.  R.  di  tutte  le  attione,  quella 
debbe  sapere  che  beri  matina  a  piedi  a  piedi  andai  alla  Badia,  e 

'  Collegium  Falconis.  Polanco,  t.  il,  pag.  588,  n.  402;  t.  iii,  pag.  279, 
n.  626. 

-    Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  3o,  prius  41  Vi- 


ii8  Epistolae  Mixtae— 782 

gionto  ditta  eh'  io  hebbi  la  missa,  confesai  circa  28  ou  29  per- 
sone, e  subito  la  sera  mi  ritornai.  E  questo  mi  fu  imposto  dallo 
agente  de  monsignor  cardinale  per  alcune  persone  vechie,  attento 
che  in  Agubio  non  ui  era  molto  che  far'  più  per  noi.  Anchor' 
haueria  da  narrare  circa  le  cose  spirituale  una  cosa  a  V.  R.,  la 
qualle  non  scio  se  lè  meglio  a  tacerla;  ma  a  V.  R.,  come  a  mio 
degnissimo  superior',  li  dirò  quello  che  nella  domenica  delle 
palme  mi  occorse  ministrando  il  santo  sacramento  ad  alcune  per- 
sone spirituale  e  contemplatiue  che  usano  il  leuarsi  la  notte  per 
orar'  e  contemplar':  per  megio  delle  qualle  Dio  volsi  monstrar' 
qualche  segno,  il  qualle  non  uoglio  dire  miraculo  per  non  pi- 
gharne  vanagloria,  che  absit  gloriari  nisi  in  cruce  Domini  %  che 
io  scio  bene  che  non  son  degno  di  vedere  miracuh  nelle  mie 
mani.  Pure  il  caso  fu  grande:  che,  celebrata  la  missa  con  il  passio, 
e  consecrato,  e  insieme  sei  particule,  che  tante  persone  mi  ha  - 
ueuano  ditto  che  erano,  e  pigliato  le  ditte  sei  particule  in  su  la 
patena,  e  uoltandomi  alle  predite  deuote  persone  per  dirh  il  mi- 
sereatur,  vide  quelle  non  erano  se  non  cinque  persone,  e  uo- 
lendo  destribuirli  tute,  volendone  dar'  doe  particule  ad  una  per- 
sona, vna  delle  due  particule  si  attachete  tanto  alla  patena,  che 
non  era  possibile  con  tute  le  quatro  ditta  a  poterla  spicarla.  Di 
modo  che  io  non  mi  sapeuo  che  dire  ni  che  far',  vedendo  che 
quella  chiesa  non  sè  sohto  a  repo[r]re  il  sacramento:  tanto  eh'  io 
mi  misi  alla  oratione,  mancho  la  poteua  spicare;  pur'  ritornando  in 
me,  dieti  la  purificatione  alle  comunicate  che  già  me  lo  haueuo 
smenticato,  et  dandola,  mi  racordai  de  una  delle  deuote  spiri- 
tuale che  ge  haueua  prohibito  la  comunión  per  mortificarla,  et 
disi  allora  ad  alta  uoce:  se  alcuna  si  uoleua  comunicar',  tacendo 
però  sempre  il  secreto,  e  più  uolte  mi  misi  alla  oratione,  e  man- 
cho poteua  spicarla.  Doe  uolte  andai  in  sacrestia,  che  pareua  che 
non  sapeua  che  mi  facesse,  e  tornaua  allaltaro  tacendo  e  facendo 
oratione:  mai  era  possibile  spicarla.  Alla  fine  vene  quella  deuota 

Abbatia  Cervini  cardinalis,  sive  ((inonasterium  quoddam  tria  miilia 
passuum  Augubio  distans  (Vivum  vocant)».  Polancus,  t.  11   pae;.  170 
n.  14.  \  f  b     /  > 

-   Ad  Gal.  v;,  14, 


22  MARTII  1554 

per  pigliar'  la  santa  comunione,  e  facendo  anche  oratione,  dipoi 
ne  spicai  la  mittade,  et  il  resto  non  si  poteua  hauer';  in  tanto 
affatichai,  che  il  resto  in  più  pezzi  io  lo  pigliai,  non  hauendo  io 
pigliato  purificatione.  Rdo.  Padre,  la  cosa  fu  a  mi  tanto  grande, 
che  quando  me  la  recordo,  non  scio  che  dire  ni  che  far'.  Niuno  lo 
scia,  se  non  il  signor  vicario,  ni  wiche  M.  Agustino  A  V.  R. 
mi  racomando.  Di  Agubio  alli  xxij  Marzo  Liiij.  D.  V.  R., 

Alberto  Ferrarese. 
Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  di 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù,  a  Roma,  a 
santa  Maria  dalla  Strada. 

JOANNES  PELLETARIUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA  22  MARTII  I554 

A  duce  Hercule  de  Este  Pelletarius  arcessitur. — Acta  cura  ducissa  Renata 
hujusque  domo.  — Capita  sive  praecepta  sex  utilissima,  ab  ipsa  servanda. 

t 

Jhs. 

La  gratia  et  amore  eterno  perseueri  ne  cuori  et  animi  nostri. 
Amen,  Dominica  passata,  cioè  delle  oliue,  me  chiamò  S.  Ecc.* 
et  insieme  soli  ragionassimo  circa  vna  hora  de  madama  *  et  sua 
casa.  La  conclusione  fu  che  hauessi  io  d'  andare  a  confessare  le 
sue  due  tìgliuole  ^  che  stanno  con  lei,  il  lunedì;  il  che  feci  con 
grandissimo  guadagno  et  frutto  nel  S.  N.  et  consolatione  de  S. 
Ecc.*,  il  quale  fu  auisato  che  gli  haueua  molto  piaciuto  et  satis- 
fatto a  quello  c*he  molto  tempo  desiderauano. 

Confessate  che  furno,  tornai  a  S.  Ecc.*,  et  detegU  sette  punti, 

*  P.  Augustinus  de  la  Riva.— Haec  adhibuit  POLANCUS,  t.  iv,  pag.  54, 
n.  92. 

*  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  56,  prius  92,  93.— Hac  est 
usus  epistola  Polancus,  t.  iv,  pag.  68,  n.  123  et  seqq. 

'    Dux  Ferrariae,  Hercules  de  Este. 

*  Renata,  Ferrariae  ducissa,  Ludovici  XII,  regis  Galliarum,  filia. 
^    Lucretia  et  Eleonora. 


I20  Epístolas  Mixtae— 783 

secondo  me  dette  il  S.  N.  ad  intendere  per  Y  utilità  de  quella 
casa. 

Il  primo  fu,  mandar'  via  li  suspetti,  et  massime  li  quatro 
capi,  cioè  il  predicante,  lo  elemosinarlo,  vn  greco  maestro  delle 
putte,  et  vn  altro  vecchio,  tutti  marsi  in  heresia.  Il  2.°,  far  dire 
ogni  di  messa  in  detta  casa.  Il  3.°,  far'  che  dicessino  lufficio  dela 
Madonna,  et  hauessino  la  corona.  Il  4.°,  che  si  leuassino  etiam 
via  le  donne,  et  massime  i  capi  et  alchune  in  particolare.  Il  5.°, 
che  non  si  predicasse  se  non  quando  et  chi  piacesse  a  S.  Ecc.*  Il 
6.°,  che  stessi  madama  più  appresso  di  palazzo  per  hauere  più  ti- 
more et  respetto.  Il  7.",  che  pareuami  chel  S.  N.  gli  haueua 
aperta  la  porta  per  potere  far'  quello  che  gli  haueua  detto  in 
consciência  essere  tenuto  fare. 

Tutti  li  puntti  approuò,  ma  il  6.°  non  sapeua  come  far',  per 
non  essere  logo  a  proposito  per  lei.  Furno  licentiati  li  quatro  capi: 
se  dice  la  messa  ogni  di,  etc.:  le  donne  pian  piano  si  mutaranno. 
La  zobia  santa  che  hogi  me  commandò  che  andassi  a  comunicar 
le  sue  figliuole,  et  dire  la  messa,  et  predicare,  et  per  essere  il 
monasterio  del  Corpo  de  X.°  appresso  il  palazo  de  madama,  et  la 
sorella  de  S.  Ecc.*^  in  esso  monasterio  et  molte  altre,  numero  180, 
relligiose,  hauendo  etiam  loro  deuotione,  fu  determinato  che  an- 
dassimo là,  et  così  fecesse,  et  reconciliai  essa  et  sue  donselle,  et 
deci  la  messa  nel  conspette  di  tutte  le  religiose,  et  molte  altre 
gentildonne  grande  et  erano  iui,  et  le  comunicai,  et  predicai  al- 
quanto nauti  la  comunione;  ma  per  non  bastarmi  il  tempo  a  dire 
tutto  quello  chel  spiritu  del  Signor  minspiraua,  deci  che  dopo 
pranso  tornería:  il  che  fece,  et  voleua  venire  Sua  Ecc."",  sei  non 
fusse  accaduto  in  quello  instante  vn  certo  repentino  nego  tio: 
vnde,  non  potendo  venire,  mandò  il  signor  Alessandro  *.  La  pre- 
dica durò  due  hore  almanco,  sempre  parlando  del  santissimo  sa- 
cramento, dimostrando  le  prophetie  di  esso,  le  figure,  1'  institu- 
tione,  la  descri tione  et  confirmatione  per  il  nostro  Signor  in 
santo  Joanne  al  6,  la  verità  di  essa,  la  predicatione  per  santo  Pau- 


*  Alexander  Fiaschi,  Herculi  duci  familiarissimus  et  Societati  valde 
amicus. 


22  MARTII  1554 


121 


lo,  la  celebratione  per  li  apostoli,  la  frequentatione  per  li  xpiani. 
nella  primitiua  chiesia,  la  necessità,  et  vtilità. 

Erano  22  bore,  et  perciò  M.  Alessandro  volse  che  andassi  a 
far'  collatione  overo  disnare,  et  che  domane  S.  EcT^.^  me  chia- 
meria.  V.  P.  vede  il  bisogno  delle  orationi  sue  et  [di]  tutti  li  Padri 
et  fratelli.  Tanta  allegrezza  sta  in  Ferrara,  che  dire  non  potria, 
Vole  il  signor  duca  che  io  vada  spesso  a  vederli  et  dirli  ale 
volte  messa,  il  che  fero,  gratia  al  S.  N.  J.  X. 

Parlai  dua  volte  a  madama,  pur  piaceuolmente,  anchora  che 
S.  Ecc.*  m""  hauesse  commandato  che  parlassi  sfrontatamente,  sii 
accadeua  entrare  in  disputta.  La  pouera  donna  non  ha  lettere,  se 
non  alchuni  lochi  in  volgare  de  santo  Paulo  male  intesi,  et  puo- 
che  ciancie,  con  le  quale  etiam  a  me  predicaua,  etc.;  ma  gli  tron- 
caua  le  parole  quando  non  caminaua  al  vero  lumine  euangelii, 
ridendo  con  lei  cosi  piaceuolmente.  Iddio  la  conuertisca:  credo 
che  serà  da  fare.  Ho  etiam  confessato  il  signor  D.  Aluige 

Serà  aparechiato  M.  Adreano  per  andare  in  patria,  perchè  in 
sta  terra  non  starà  mai  sano,  et  pare  che  si  auicini  al  tisico,  et 
più  presto  è  meglio. 

Ali  22  de  Marzo  54,  de  Ferrara.  De  V.  P.  figliolo, 

JOANNI  PeLLETARIO. 

Le  schole  sono  cessate  fino  doppo  pascha. 
Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  X.  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù,  a  Roma. 

•  Ludovicus,  ducis  filius. — Cum  tam  ea,  quae  de  Ludovico,  quam  quae 
de  Renata  dicenda  nobis  essent,  abunde  in  Polanci  annotationibus  dixeri- 
mus,  ne  crambem  recoquamus,  lectorem  ad  illa  loca  remittimus,  Polanco, 
t.  IV,  pag.  56,  n.  95,  annot.  i;  pag.  60,  n.  lo3;  pag.  68  et  seqq.,  n.  123  et 
seqq.  Heic  notare  sufficiat  has,  et  sequentes  per  totum  annum  datas  a  Pel- 
letario  litteras,  lucem  afierre  tum  Polanci  Chronico,  tum  historieis,  qui  de 
Renata  scripsere,  Fontana,  Renata  di  Francia,  Roma,  mdccclxxxix; 
RODOCANACHI,  Renée  de  France,  Paris,  1896,  qui  profecto  aliquid  profecis- 
sent,  si  Pelletarii  epistolas  manibus  versassent. 


122 


Epistolae  Mixtae— 784 


DIDACUS  VIEIRA 
PATRI  SIMONI  RODRIGUES 

[OLISIPONE  (?)]  25  MARTII  I554 

Avet  de  eo  aliquid  scire. — Donationem,  quam  olim  se  fecisse  ait,  revocai  et 
exigit, — Cur  a  Societate  defecerit,  praeteriens,  indicai. — Sororem  suam 
ejus  auxilio  egere  significat. 

t 

Rdo.  Padre.  Depões  de  V.  R.  ser  partido  desta  terra,  nunca 
mais  vimos  recado  de  V.  R.  Deseyamos  saber  muitas  nouas  e  de 
sua  saude:  pera  isto  abasta  a  rezão  que  temos,  pois  somos  filhos 
Com  esta  escreuo  ao  P.  Mtre.  Ignatio  acerqua  da  doação  que 
fiz.  V.  R.  bem  sabe  a  rezão  que  eu  tenho  de  não  tornar  ha  Com- 
panhia respeitando  minhas  maas  disposições  que  nela  aquiri  e  me 
causarão  com  muitos  desgostos  que  me  derão  tanto  contra  rezão. 
O  que  poder  fazer  com  o  Padre,  não  deixe  de  fazer,  pois  não  tenho 
outra  cousa  pera  meu  remedio  e  emparo  de  minha  irmãa,  ainda 
que  eu  não  quero  mais  que  o  que  for  bem.  X.°  tenha  a  V.  R. 
sempre  de  sua  mão.  Deste  hospital,  onde  ainda  estou,  oye  25 
de  Março  de  1554.  Filho  de  V.  R. 

Mestre  Diogo  Vieira. 

Inscripiio:  f  Ao  Rdo.  Padre  M.tre  Simão  Roiz  da  Companhia 
de  Jesu,  en  Roma. 

Alia  marni:  Ex  Lusitânia. 


*    Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  198,  prius  515. 

^  Defecerat  a  Societate  P.  Didacus  Vieira,  ut  alibi  diximus.  Epist.  Mix- 
tae, t.  II,  pag.  802,  annot.  4.  Rursus  de  eodem  viro  redivit  sermo  in  episto- 
la P.  Miron  2  Augusti  data,  a  nobis  suo  loco  edenda. 


2Ò  Martii  1554 


123 


HIERONYMUS  DOMENECH 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PANORMO  26  MARTII  I554  '. 

Quae  acta  sunt  cum  episcopo  cefalensi,  ad  lustrationem  quod  attinet 
dioeceseos  suae,  commemorat. — Miserrimi  illius  mores. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  en  X.**  Padre.  Por  la  copia  de  la  informaçión  que 
con  esta  ua  sobre  la  persona  del  obispo  de  Cefalú  %  conocerá  en 
parte  su  calidad;  y  porque  su  Ex.*  scriue  al  cardenal  de  Carpi  % 
embiándole  esta  informaçión  para  que  hable  á  su  S.dad  sobre  él, 
me  ha  encomendad[o]  que  yo  scriuiesse  á  V.  P.  lo  que  ha  pas- 
sado con  él,  porque  hemos  entendido  que  él  va  á  Roma,  y  que 
stá  muy  quexoso:  será  bien  que  se  sepa  la  verdad. 

Stando  en  Messina  el  virrey,  y  entendiendo  la  mala  fama  deste 
pobre  obispo,  y  quán  stragada  staua  su  dióçesi,  y  los  muchos 
concubinarios  que  auía;  sin  dezirme  á  mí  nada,  el  virrey  proueyó 
que  el  dicho  obispo  eligiesse  vn  viccario  para  que  visitasse  su  dió- 
çesi, y  que  vn  barón,  que  es  capitán  de  armas  por  allá,  le  vuiesse 
de  dar  todo  fauor  y  ayuda,  para  que  aquellos  concubinarios  fues- 
sen  castigados:  y  de  verdad,  el  barón  se  desmandó  algún  tanto, 
y  excedió  en  el  modo  de  proceder  más  de  la  facultad  que  se  le 
hauía  dado,  sin  saber  nada  el  virrey  dello. 

Carçeráronse  muchos  de  los  clérigos,  y  no  se  proçedió  del 
modo  que  se  deuía.  Veniendo  acá  en  Palermo,  el  obispo  se  que- 
xaua;  yo  dixe  al  virrey  que  de  otra  manera  se  pudiera  meior  ha- 
zer  lo  que  se  pretendía:  que  quando  fueran  algunas  personas 
ecclesiásticas,  con  autoridad  del  obispo  se  hiziera  meior  y  sin 
scàndalo.  El  virrey  se  me  scusò  diziendo,  que  el  barón  se  hauía 

'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  88,  prius  177,  178. 
-    Franciscus  de  Aragon.  PoLANCO,  t.  iv,  pag.  215  et  seq.,  n.  480  et 
seqq.,  ubi  plurima  ad  rem  spectantia  aiferuntur. 
'    Rodulphus  Pio  de  Carpi , 


124  Epistolae  Mixtae  — 785 

alargado  más  de  lo  que  deuía,  y  que  hauía  sido  sin  él  hauerle 
dado  essa  autoridad,  y  parecióle  bien  que  se  tomase  este  medio 
para  meior  hazer  este  offiçio,  y  mitigar  lo  passado;  y  ansí  embió 
á  llamar  el  obispo,  y  yo  me  hallé  presente,  y  dióle  vna  mano  mui 
rezia  sobre  su  uida  y  el  mal  gouierno  de  su  diócesi.  Y  diziendo  el 
obispo  qué  quería  qué  hiziesse,  el  virrey  le  propuso  esto:  que  se 
embiasse  algunas  personas  ecclesiásticas  para  uisitar  su  diócesi. 
Y  él,  ó  fuesse  por  cumplimiento,  ó  por  otro  respetto,  dixo  que  era 
contento,  con  que  fuessen  personas  ecclesiásticas,  y  que  les  daría 
su  autoridad,  como  hauía  propuesto  su  Ex.*;  y  assi  se  partió. 

Después  me  embió  allá  el  virrey  para  que  jo  lo  tratasse,  y 
halléle  todo  mudado,  negando  hauer  prometido  tal  cosa,  etc.  El 
virrey  lo  sintió  esto  mucho,  y  embió  allá  vno  para  que  le  ha- 
blasse,  y  después  el  virrey  le  embió  á  llamar;  y  con  dezirle  que 
el  virrey  staua  mui  enoiado,  antes  que  entrasse  él,  consentió  en 
que  se  embiassen  los  que  hauía  propuesto  el  virrey,  que  eran  el 
vicario  de  Jorgento  y  el  prior  Çeguera  Y  como  jo  entendía  en 
este  negotio,  exhortaua  al  dicho  obispo  que  uiniesse  bien  en  ello, 
porque  el  virrey  se  quietasse,  pues  no  se  pretendía  otra  cosa,  sino 
el  seruicio  de  Dios  en  ello.  Parecióle  que  jo  hauía  sido  causa 
desto,  y  ansí  se  quexó  de  my;  y  nuestro  señor  Dios  sabe  lo  que 
jo  he  procurado  en  que  esto  se  hiziesse  lo  más  dulcemente  que 
se  pudiesse,  y  que  se  jo  no  uuiesse  mediado,  por  uentura  se  si- 
guieran algunos  otros  inconuenientes  de  los  que  hauían  seguido 
con  el  barón. 

En  fin,  han  ido  el  dicho  viccario  y  el  prior  Çeguera,  con  su 
autoridad,  queriendo,  quando  dió  el  consentimiento,  que  los  di- 
chos visitadores  no  pudiessen  tomar  informaçiones  contra  dél. 
Quiso  su  Ex.*  que  fuesse  vn  Padre  de  la  Compañía  con  ellos,  mas 
no  fué  nombrado  por  visitador.  Han  uisitado  la  tierra  de  Che- 
falú  y  vn  otra  pequeña,  y  por  la  semana  santa  se  ha  entermitido 
la  dicha  uisita,  y  con  los  pocos  días  que  allí  han  stado  se  han  he- 
cho muchas  buenas  obras. 

Con  esta  va  vna  copia  de  las  prouisiones  que  allí  se  hizieron: 

'  Hieronymus  Seguera,  cujus  est  epistola  670,  Epist.  Mixtae,  t.  m, 
pag.  484  et  seqq. 


20  Martii  1554  125 

de  aquí  á  algunos  días  quiere  su  Ex.*^  que  se  cumpla  la  dicha  ui- 
sita.  Todo  esto  se  ha  hecho  con  comunicarlo  con  Juan  Osorio  y 
con  el  viccario  de  Jorgento,  que  son  personas  letradas,  y  jo,  para 
dezir  la  verdad,  no  quisiera  que  fueran  desta  manera,  sino  vn  par 
de  personas  religiosas,  que  procedieran  al  modo  que  proçedemos 
nosotros,  predicando  y  confessando,  etc.;  mas  al  virrey  no  le  pa  - 
reció, diziendo  que  no  se  haría  nada;  y  ansí  se  ha  hallado  por  ex- 
perientia  que  era  menester  llenar  la  facultad  que  llenaron,  y  pro- 
ceder como  han  procedido. 

Esto  es  lo  que  passa  en  este  nego  tio.  Jo  agora  he  entendido 
que  el  dicho  obispo  stá  para  ir  agora  á  Roma,  y  ha  ya  días  que 
quería  irse  deste  regno  por  no  sé  qué  enfermedad,  y  quando  tra- 
taua  con  el  virrey  esto  de  la  visita,  dezía  al  virrey  que  se  quería 
ir  á  Roma;  y  preguntándole  el  virrey  la  causa,  respondió,  que 
por  más  ualer;  y  reprendiéndole  el  virrey  que  vn  vieio  de  tal  edad 
tuuiesse  tal  desseo,  significó  que  quería  permutar  el  obispado;  y 
diziéndole  el  virrey,  que  no  çonuenía  que,  hauiendo  stragado  vno, 
stragasse  otro,  que  esto  no  conuenía,  que  era  del  patrimonio  real, 
que  mirasse  que,  yéndose,  le  podrían  quitar  los  fruttos,  etc.,  él 
staua  con  temor  y  duda.  Jo  hablé  al  virrey,  y  después  al  dicho 
obispo,  y  le  dixe  que  staua  en  su  mano  hazer  lo  que  quisiesse;  y 
assi  stá  dende  esta  semana  santa  embarcado  en  vna  galera,  de 
donde  no  ha  salido,  aunque  no  uuiesse  peligro  de  irse  las  gale- 
ras. V.  R.  puede  uer  qué  hombre  es,  quán  poca  cuenta  tiene  con 
Dios.  Esto  es  lo  que  passa  sobre  este  pobre  hombre,  el  qual  está 
tan  ciego,  que,  hauiendo  estado  aquí  muchos  días  en  la  iglesia  de 
la  Maysón  [sic],  no  salía  á  la  iglesia  á  oir  missa.  Y  esta  me  dizen 
era  su  costumbre,  estando  en  su  obispado,  teniendo  la  casa  junto 
á  la  iglesia;  y  lo  que  es  peor,  que,  estando  aquí,  teniendo  la 
muger  en  vna  casa,  me  dizen  por  muy  cierto  que  cada  noche  iua 
á  dormir  con  ella,  y  á  buena  hora  boluía  á  la  abbadía  donde 
estaua  allojado. 

El  Señor  le  illumine,  que,  cierto,  está  muy  ciego,  y  temo  que 
no  sea  dado  ya  in  reprobo  senso,  siendo  ya  de  settenta  anyos. 
V.  P.  puede  desto  conoscer  cómo  deue  estar  su  diócesi,  y  la  ne- 
cessidad  que  hauía  de  visitarla.  Como  estos  obispados  son  de  jure 


126 


Epistolae  Mixtae— 786 


patronatus,  acá  pretenden  que,  siendo  negligente  el  obispo,  y  no 
haziendo  su  deuer,  que  el  rey  no  ha  de  permetir  la  ruyna  del 
obispado,  etc. De  Palermo  á  26  de  Março  1554.  De  V.  P.  sieruo 
en  Jesu  X.°, 

Jo.  HiERÓNYMO  Domenech. 
Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  generale  dela  Compagnia  de  Jesù,  a  Roma. 

NICOLAUS  DE  LANOY 
[PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA] 

VIENNA  3o  MARTII  I554 

De  migratione  sociorum  in  monasterium  carmelitarum,  a  rege  constituía. — 
De  sociis  quibusdam  ad  académicos  gradus  promovendis. — Nicolaus  Lo- 
tharingius  recusat  sacris  initiari. 

t 

Jhs 

La  gratia  et  pace  de  Jesù  X.°  [nostro]  signore  sia  sempre 
nelli  cuori  nostri.  Amen.  Rdo.  Padre.  A  22  de  questo  habbiamo 
riceuute  le  lettere  de  V.  R.  data  del  27  de  Gennaro,  et  hogi  la 
copia  con  le  lettere  de  4  mesi,  de  Parisio,  et  altre  de  India.  Sa- 
prà hora  V.  R.  il  progresso  del  negotio  nostro  quanto  al  mona- 
sterio delli  carmelitani  Primieramente,  essendo  spinto  il  sere- 
nissimo re  nostro  da  noi  per  il  mezzo  del  Rmo.  Labacense  *  de 
prouederci  de  vno  altro  luogo  che  fosse  proprio  alla  Compagnia 
nostra,  ha  determinato  et  commandato  che  se  pigliasse  il  monaste- 
rio delli  carmelitani;  et  al  priore,  il  quale  era  solo  religioso  dentro, 
a  fatto  conferire  vna  plebania  doi  leughe  de  Vienna:  dopo  ha 
commandato  per  doi  volte  a  quelle  fameglie  de  secolari,  che 
quasi  tutto  il  detto  occupauano,  che  se  prouedessero  d'  altre 

•  Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  lo3,  prius  210. 

*  Usus  est  hac  epistola  Polancus,  t.  iv,  pag.  232  et  seqq.,  n.  517  et 
seqq.,  ubi  ex  BraunSBERGER,  Canisii  Episttdae  et  acta,  aliisque  plurima 
ad  rem  adnotavimus.  Vide  locum. 

^    Ferdinandus,  rex  romanorum. 

■*    Urbanus  Weber  (Textor),  labacensis  episcopus. 


3o  Martii  1554  127 

stanzie  per  il  principio  de  questa  hora  passata  quaresuma,  pur 
loro  quassi  tutti  hanno  induggiato  de  vscire  insino  a  la  pascha: 
imo  anchora  hoggi  doi  familiae  ce  stanno,  ma  apparecciate  de  dar 
luogo  alli  nuoui  hospiti,  se  venesero,  Oltra  de  questo  ha  dato 
commissione  che  tutti  li  paramenti  se  visitassero  et  scriuessero 
in  vno  inuentario  inanzi  che  se  partesse  il  Padre  priore,  il  quale 
douendo  questi  santi  giorni  passati  fermarse  nella  sua  parochia, 
ne  pregò  che  attendesimo  noi  altri  alla  echessia  del  monasterio, 
quanto  alle  messe  et  stanci,  vn  puocco  de  mala  voglia,  perchè 
dela  parte  del  re  se  vedeua  constretto  alla  residentia,  et  de  laltra 
banda  li  commandaua  il  suo  prouinciale  che  non  se  mouesse,  sal- 
tem insino  alla  sua  venuta.  Auanthieri  giunsse  a  Vienne  il  Rdo. 
prouinciale,  et  lo  visitai  hieri,  et  parlassimo  a  largo  de  questa 
cosa,  et  finalmente  mostrò  buona  affectione  alla  nostra  Compa- 
gnia: et  del  re  no  disse  lui  altro,  seno  che  desideraua  che  hauesse 
scritto  al  generale  de  V  ordine  et  alla  sua  S.tà-,  et  che  del  resto 
potrà  sua  maestà  fare  dal  monasterio  quel  che  li  piaceua,  essendo 
venuto  al  ordine  de  suoi  maggiori  il  monasterio  tutto,  al  quale 
r  ordine  non  può  prouedere  de  suppositi,  conciosiachè  in  15  mo- 
nasterii  che  tengono  anchora  entieri  nella  prouincia  della  AUe- 
magna  alta,  quasi  nessuni  li  restano  religiosi. 

Hauendo  andocti  questo  monasterio  il  Padre  prouinciale  per 
abandónate,  me  dise  che  già  hauea  dato  vna  supplica  excelso  re- 
gimini  o  parlamento  de  Austria  per  riscotere  saltem  li  beni  mo- 
bili, essendo  venuti  quelli  non  già  dalli  ducchi  de  Austria,  ma 
dalli  deuoti  huomini;  ma  per  il  Padre  prouinciale  se  può  temere 
che  li  signori  del  excelso  regimiento  non  li  daranno  grata  rispo- 
sta, perchè  forsi  risguardaranno  più  alla  intentione  delli  donatori 
(li  quali  hanno  hauuto  certo  rispetto  al  colto  de  Dio  in  questa 
echesia)  che  alla  detta  ragione,  et  se  può  interpretare  et  inten- 
dere che  mai  patirebbono  che  quella  robba  se  leuasse  di  qua,  per 
transportare  non  si  sa  doue,  essendo  qui  altri,  alli  quali  seruiria 
nel  colto  diuino.  Io  intendo  che  questo  monasterio  ha  anchora 
certe  possesioni  de  vigne,  et  non  so  se  daltre  cose.  Il  Signor 
nostro  ordini  il  tutto  a  maggiore  gloria  sua. 

V.  R.  ci  potrà  dare  ordine  de  procedere,  dico  quanto  alla  in- 


128  Epistolae  Mixtae— 7í;6 

corporatione  per  la  Compagnia,  benché  siamo  per  lettere  del  pas- 
sato auisati  de  V.  R.,  che  il  re  ha  de  trattare  più  presto  che  la 
Compagnia  apresso  de  sua  S.tà  per  fare  incorporatione  de  mo- 
nasterii  o  d'  altre  robbe  de  religiosi.  Per  passare  a  quello  luogo, 
già  siamo  auisati  dal  Rmo.  Labacense,  et  anchora  noi  apparec- 
ciati  sensa  hauere  fatto  alchuna  promissione  de  dire  officii  come 
se  pretendeua  dal  principio;  perchè  vedendo  il  Labacense  che  più 
presto  restaressimo  in  santo  Domenico  in  nostra  libertà,  che  alli 
carmelitani  con  alchuno  sumile  obligo,  ne  fu  risposto  che  fossimo 
securi. 

Della  messa  cantata  per  le  domeniche  et  feste,  pare  che  sal- 
tem in  questo  principio,  non  potremo  scampare,  et  nelli  di  so- 
pradetti della  pascha  V  abbiamo  cantata  col  Y  agiuto  de  doi  o 
tre  scolari  cantori  del  priore,  massimamente  perchè  molti  spa- 
gnoli della  corte  che  stanno  incerca  de  quella  echesia  et  altri  della 
terra  molto  desideranno  che  vi  stiamo  et  faciamo  de  tal  modo  il 
seruicio  diuino. 

Li  doi  fratelli  nostri  Rogério  et  Joachimo  ',  sono  stati  essa- 
minandi  per  il  grado  de  bacceliero  artium,  non  senza  molte  so- 
lecitationi,  et  se  promoueranno,  come  intendiamo,  questa  setti- 
mana sequente:  li  altri  cinquo  che  sono  baccelieri,  cioè  Martino, 
Nicolao,  Tirsio,  Lamberto  et  Carolo  %  se  dispongono  anchora  al 
magisterio  delle  arti  per  Y  anno  prossimo  %  et  senteno  le  let- 
tione  publicche,  1'  uno  più,  Y  uno  manco,  secondo  che  hanno  loro 
bisogno;  et  cosi  habbiamo  leuato  delle  solite  faticche  quasi  dal 
tutto.  Martino,  Tirsio  et  Carolo,  aciò  che  questo  anno  possino 
meglio  fondar  se  nelle  arti. 

Hora  ciascheduno  di  loro  legge  solamente  alli  soi  discepoli 
vna  hora  alla  matina  et  vna  hora  dipoi  il  disnar:  inanzi  li  legge- 
uano  quasi  sei  hore  il  giorno.  Coadiutori  hanno  Nicolao,  Erar- 


'  «Rogerius  Schoter  (legendum  fortasse  Scotter),  Joachimus  Vdamus 
(alias  Andamus)»  Braunsberger,  Canisii  Epistulae  et  acta,  t.  i,  pag.  414. 

*  Memorantur  heic  :  Martinus  Stevordianus ,  Nicolaus  Lotharingius, 
Joannes  Dyrsius  (perperam  Tursius),  Aichstettensis,  Lambertus  Auer,  Ca- 
rolus  Grim. 

'    Ms .  prossissimo , 


3o  Martii  1554  129 

do  Joachimo.  Aila  seconda  et  terza  classe  de  Carolo  habbiamo 
dato  magistro  Ottone  et  per  vna  hora  Rogério:  questi  già  detti 
coadiutori  molto  ben  potranno  enseignando  quelli  jouani  impa- 
rare perfettamente  la  lingua  todesca,  nella  quale  tutti  hanno 
fatto  buono  progresso  esta  inuernata,  et  li  doi  già  sono  maestri: 
li  tre  altri  hanno  anchora  sentito  tutto  il  corso  della  logica  et 
philosophia  naturale,  nella  quale  son  ben  fondati,  et  potranno 
nondimeno  sentire  alchune  lettione  publicche,  vna  o  doi,  et  es- 
serci tarsi.  P.  M.e  Erardo  nostro  brixio  ha  cura  della  viuanda  et 
superintendentia  alla  cocina  et  al  coco. 

Quando  Martino,  Lamberto  et  li  altri,  furono  essortati  da  noi 
per  riceuere  li  ordini  sacri,  in  nessuno  trouassimo  resistentia  che 
in  Nicolao  Lotaringo:  et  mai  volse  consentire,  benché  sia  quasi 
il  più  veccio  de  tutti,  et  non  seppe  dare  raggione,  perchè  non 
se  sottometea  simplicimente  come  li  altri  al  iudicio  delli  sacer- 
doti di  casa.  Adesso,  pensando  che  hauesse  mutato  quella  sua 
fantasia,  lo  habbiamo  essaminato  et  tentato  con  raggioni  et  ogni 
diligentia,  ma  non  se  lascia  persuadere  de  nessuno,  di  modo  che 
don  Nicolao  Gaudano  et  nostro  Martino,  alli  quali  secretamente 
habbiamo  ricommandato  questa  causa  et  carricho  de  indurlo  a 
cosa  tanto  santa,  non  hanno  potuto  cauare  de  questa  essamina- 
tione  senon  opinione,  non  so  qualle,  dal  essaminato.  Lui  pure  se 
remette  obscuramente  a  V.  R.  et  m'  a  domandato  se  non  me 
disse  niente  de  lui  quando  partessimo  de  Roma  per  Vienna.  Io  li 
risposi  de  non,  et  mi  parse  questa  domanda  vna  fictione  et  pa- 
zia,  perchè  (li  dissi  io)  si  inanzi  che  partessimo  da  Roma  habbiate 
palesato  al  Padre  nostro  M.e  Ignatio  alchuno  impedimento  per 
il  quale  sareste  inhabile  al  sacerdotio,  non  egli  è  da  credere  che 
vi  hauesse  mandato  al  studio,  nè  saria  cosa  necessaria,  nè  ancho 
raggioneuole  de  studiare  tanti  anni  per  stare  in  cucina,  como 
pare  che  pretendete.  O  veramente  sua  R.*  vi  ha  promesso  che 
non  riceuerete  li  ordini  sacri  tanto  presto,  ma  forsi  quando  ha- 
uerete  consummato  meiglio  il  corso  delli  studii  vostri:  et  questo 
non,  perchè  bastarebbe  pur  assai  questa  raggione  per  serrare 

'    Erardus  Avantianus  (Dawant). 

*   Otto  Canisius,  Bti.  Petri  ac  Theodorici  frater. 

EpISTOLAE  MiXTAE,  TOM.  IV.  9 


i3o  Epistolae  Mixtae— 787 

tutti  noi  la  bocca,  et  lasciami  nella  quiete  vostra.  Finalmente  me 
ha  richiesto  che  io  scriuessi  a  V.  R.  come  non  stà  disposto  al  sa- 
cerdotio,  et  forsi  hauendo  inteso  la  espressa  volunta  di  essa  o 
che  li  receua  o  non  anchora,  se  contentará  più.  Questo  penso  et 
dico  ex  praesuppositis  *,  hor  che  non  habbia  impedimento,  perchè 
stimulando  io  che  lui  dicesse  vna  raggione,  la  qualle  lo  mouesse 
a  non  fare  come  li  altri,  mi  rispose  cosi:  Si  scirem  esse  volunta- 
tem  Dei,  me  suscipere  sacros  ordines,  non  repugnarem,  iam  ti- 
meo  ne  Déum  offenderem,  si  susciperem,  quando  de  Dei  volúntate 
mihi  non  constat:  mox  crassi  errores  huius  responsionis  expositi 
sunt  illi  et  absurditates,  quae  inde  statim  subinferuntur.  Nondi- 
meno, Rdo.  Padre,  io  non  penso,  nè  ancho  nostro  Martino,  che 
Nicolao  se  monstri  cosi  difficultoso  per  malicia  onero  duplicità, 
anzi  per  pura  simplicità,  vergogna  et  timidità:  quelli  passioni 
molto  secgnorizano  in  lui,  come  per  esperientia  se  vede. 

Espettiamo  in  questo  caso  Y  auiso  di  V.  R.  Tutti  li  figlioli 
suoi  viennensi  humilmente  se  ricommandano  alle  denoti  orationi 
de  V.  R.  De  Vienna  nel  monasterio  de  santo  Domenico  30  Mar- 
ti! 1554.  De  V.  R.  seruo  humile  in  Jesù  X.®, 

NiCOLAUS  DE  LaNNOY. 

MARCUS  JORGE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EBORA  3l  MARTII  I554  -, 

Vacatio  ab  scholis  a  dominica  palmarum  ad  dominicam  m  a/òis.— Studia 
jam  jam  instauranda. — Scholarum  fructus,  piaeque  magistrorum  exer- 
citationes. — P.  Torres  Salmanticam  est  profecturus,  ubi  ejus  adventus 
exspectatur . 

Jhs. 

Mui  Rdo.  en  Christo  Padre.  La  graçia  y  amor  de  Christo 
nuestro  señor  sea  syempre  en  nuestras  ánimas.  Amén.  Para 

'    Ms.  praesupposistis . 

-    Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  177,  prius  484. 


3i  Martii  1554  i3i 

complir  con  la  obediençia  escrjveré  breuemente  lo  que  toca  al 
mes  pasado  á  V.  P.  Estos  quinze  días,  dende  dominguo  de  ramos 
hasta  dominica  jn  albis  no  leyeron  los  maestros,  porque  muchos 
de  los  escolares  son  de  fuera  desta  çiudad,  de  vyllas  y  lugares 
del  arçobispado,  y  fuéronse  allá  la  pascoa;  mas  em  pasando  ma- 
ñana, empeçarán  luego  á  leer,  y  leerán  4,**  classes,  ahunque  hasta 
aora  no  eram  más  de  tres,  vltra  la  de  los  casos  de  consçiençia, 
por  no  aver  maestro,  y  ahora  embió  ja  el  P,  Mtro.  Myrón  vn 
otro  hermano,  que  empeçará  el  lunes  la  4.^  classe.  Aprouéchanse 
los  escolares  byen  en  todo,  así  en  el  estudio  como  em  la  consçien- 
çia. Tjenem  amor  y  reuerençia  á  sus  maestros:  algunos  dellos 
pedieron  al  Padre  los  reçibiesse  em  la  Compañía.  Los  Padres  y 
hermanos  quedan  con  salud,  ahunque  estos  días  pasados  dos 
dellos  estuuieron  jndispuestos  y  con  callentura.  Los  theólogos 
también  no  leyeron  estos  quinze  días,  empeçaron  también  el  lu- 
nes; tienen  al  presente  muy  bueno  exerçitio  en  su  theología:  al- 
gunos dellos  se  exerçitaron  la  semana  sancta  en  andar  á  la  plaça 
por  moços  del  comprador.  El  dya  de  pascoa  todos  los  hermanos 
que  tenían  hechos  los  votos  los  renouaron,  y  alégranse  mucho 
con  las  nueuas  y  cartas  de  allá,  y  con  las  nueuas  del  Preste  Juan. 
Piega  al  Señor  por  su  misericordia  effectuar  cosas  tan  grandes, 
pues  se  dignó  empeçarias. 

Oy  llegó  aquí  el  Padre  doctor  Torres  de  Lisbona,  que  vaa 
para  Salamanca,  ádo  le  están  aguardando  el  Padre  commjssario 
y  el  Padre  provinçial  de  Castilla,  y  el  P.  Francisco,  y  con  él  se 
alegraron  los  hermanos  en  el  Señor,  Esto  es,  Rdo.  Padre,  lo  que 
me  occurrió  para  escreuir  á  V.  P.  del  mes  de  Marçio  que  passò. 
Nuestro  Señor  tenga  á  V.  P.  de  su  mano,  y  todos  nos  encomen- 
damos mucho  en  sus  sanctos  sacrifiçios  y  oraçiones.  Dévora 
del  colegio  de  Jesú,  al  vltjmo  de  Março  de  554.  Hyio  en  el  Señor 
mjnimo  de  V.  P., 

Marcos  Jorge. 
Inscriptio:  f  Ao  mujto  Rdo.  en  Christo  Padre,  ho  P.  Mtre. 
Ignaçio,  praeposito  geral  dela  Companhia  de  Jesu,  em  Roma. 


'    Hieronymus  Nadal. 


I32 


Epistolae  Mixtae — 788 


7»» 

ALBERTUS  FERRARESE 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EUGUBIO  6  APRILIS  I554 

De  valetudine  sociorum. — Rumor  de  nostrorum  discessu  sparsus  per  urbem. 
— Candidatus  quidam  juvenis  nomen  Societati  dare  constituit. 

t 
Ihs. 

Gratia  et  pax  domini  nostri  Jesu  Xpi.  Alli  giorni  passati  ha- 
biamo  scritto  alcune  le  quale  non  sapiamo  se  V.  R.  le  habia 
recepute,  e  dubitamo  per  non  hauer'  concorso  de  mandanti,  es- 
sendo la  città  fuora  di  passaggio.  Vero  è  che  non  ne  occorre  al 
presente  cosa  di  importanza  %  pure  el  uie  il  fratello  M.  Michaele  * 
el  si  sta  asai  bene,  e  pare  che  non  dica  tanto  de  venire:  vero  è 
che  tiene  per  certo  di  venir'  a  Roma,  e  aspetta  Ihora  della  partita, 
tal  chi  li  dissesi  in  contrario,  si  amalarla.  Di  Giouanni  Antonio  ^ 
pur'  ahora  incomentia  a  guarire  di  tanta  rogna  che  ha  hauuto;  li 
altri  sono  sani  tuti  del  corpo,  anche  della  mente,  exetto  che 
Rainaldo,  che  io  non  ne  scio  niente,  senon  quello  mi  riferissino 
li  fratelli  che  lo  hano  per  disoluto.  V.  R.  pensará  chio  dica  sem- 
pre di  lui  per  qualche  maliuolentia;  però  me  ne  pasarò  uia. 

Delle  scole  e  delli  scolari  non  ne  posso  far'  numero,  perchè  in 
questi  boni  tempi  sono  andati  alla  campagna:  questo  è  costumo 
di  aggubini.  Solo  dirò  a  V.  R.  che  dicendosse  per  la  città  che  noi 
se  habiamo  a  partir',  e  questo  è  stato  per  parole  dello  agente  del 
signor  cardinale  tal  che  è  venuto  vno  giouene  chiericho  del 
domo,  scolaro  che  fu  del  Patre  Oliuiero  \  et  in  greco  di  M.  Bat- 

*  Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  Si,  prius  48. 
-    Vide  epist.  770,  782. 

'    Ms.  importazza. 

*  Michael  Vignes . 

^    Joannes  Antonius  Viperanus . 

^    Cardinalis  Sanctae  crucis,  Marcellus  Cervini. 

'    P.  Oliverius  Manareus,  qui  rhetoricam  tradiderat  Eugubii.  POLANCO, 
t.  ll,pag.  442,  n.  58. 


6  Apru^is  1554  í33 

tista  e  ahora  de  questi  nostri,  il  qualle  presentendo  *  questo,  mi 
ha  rechiesto  sei  uoglio  condure  a  Roma,  che  lui  uuole  esser'  della 
Compagnia.  Et  io  interogandolo  che  spirito  al  moue  a  questo,  lui 
mi  responde  che  per  seruire  a  Dio.  E  io,  vedendolo  buono,  ani- 
moli:  ho  ditto  chel  uadi  e  chel  gli  ha  pensi  bene  vedendolo  già 
non  hauer'  quelle  qualità  esteriore  che  recercha  V.  R.,  massime 
per  esser"  negro,  magro,  e  non  di  quello  aspetto  che  piaceria  a 
V.  R.  ;  però  quanto  allo  interior'  intendo  esser'  per  farsi  sufficien- 
tissimo,  et  lo  comendano  in  casa  e  fuori  di  casa.  V.  R.  circa  ciò 
se  ne  potrà  informar'  dalli  signori  nominati,  li  quali  al  tempo  suo 
me  lo  commendauano  per  uno  ingegno  asai  sufficiente.  Questo 
si  chiama  per  sopranome  Vittorino:  loro  lo  conoscono,  e  de  ciò 
aspetto  risposta.  Habiamo  hauuto  per  M.  Agustino  mantello  è 
vesta  per  noi;  più  non  si  puotè  hauere.  Delle  cose  necessarie  al 
uiuere  non  ne  mancha  fina  hora  e  uoluntiera[?]  per  gratia  de  Iddio. 
Non  altro:  a  V.  R.  sempre  si  raccomandiamo.  Di  Aggubio  alli 
vi  de  Aprile  del  Liiij.  D.  V.  R.  seruo  indegno, 

Alberto. 

Inscripiio:  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù,  a  Roma,  a 
santa  Maria  dalla  Strada. 

'    Joannes  Bta.  Velati.  Ibid.  Ci.  Epist.  Mixtae,  t.  li,  pag.  860. 
*   Ms.  presetendo. 


i34  Epistolae  Mixtae— 789 


7^9 

JOANNES  NUÑEZ  BARRETO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  6  APRILIS  I554  '. 

Ejus  adventus  in  Portugalliam  cum  captivis  a  servitute  vindicatis. — Se- 
cunda lusitanorum  coramotio  inde  nata,  et  eflFusa  multorum  liberalitas  ad 
pluresin  libertatera  adserendos.— Ex  diversis  Hispaniae  provinciis  san- 
ctum  hoc  opus  promovetur. — De  missione  aethiopica. — Ignatium  enixe 
rogat  ut,  quoniam  ad  illam  destinatum  esse  certo  scit,  velit  a  patriarchae 
dignitate,  cui  ferendae  imparem  se  agnoscit,  ipsum  liberare.— Socios  no- 
minai ad  sacram  expeditionem  peridoneos. 

t 

Jhs. 

Rdo.  Padre.  A  graça  e  amor  de  X.°  nosso  senhor  more  sem- 
pre em  sua  alma,  pera  que  nos  guie  seguramente  por  as  tempes- 
tuosas ondas  deste  mar  em  a  barca  da  obediençia  ao  fim  pera  que 
fomos  criados.  Eu  parti  do  reino  de  Fez  aos  çinquo  dias  de  Fe- 
uereiro  deste  anno  de  1554  com  xxxiiij  catinos,  a  mayor  parte 
delles  meninos  e  meninas,  humas  que  auiam  arrenegado  nosa 
santissima  fee  tornando  se  mouras;  outras  eram  jaa  judias  na 
vontade.  Apresentey  as  a  S.  A.,  com  que  folgou,  por  ser  tam 
zeloso  de  toda  virtude:  mouerào  a  muitas  pessoas  nesta  çidade  a 
piadade,  e  fezerão  muito  abalo.  Dey  algumas  a  casamento,  e 
muitas  outras  me  pedem,  que  não  pude  dar  ate  virem  outras  xij 
ou  xiij,  que  escreui  a  hum  irmão,  que  la  deixei  em  o  reino  de 
Fez,  que  me  mandase,  de  mil  e  cento  Lxxj  cruzados  que  lhe  fo- 
ram por  letra,  alem  doutros  mil  e  tantos  que  ha  pouco  que  forão: 
cedo  lhe  mandarei  por  letra  muito  mais  dinheiro,  porque  se  desco- 
brem aqui  grandes  esmolas  com  lhes  pareçer  que  farei  verdade: 
noso  Senhor  me  não  leixe  apartar  dela  en  nada,  pois  que  tudo  he 
seu.  Ha  dous  dias  que  conçertei  com  huma  senhora  prinçipal 

*  Ex  autographo  in  voi .  E,  triplici  folio,  n.  i63,  prius  482,  433.— Usus; 
est  hac  epistola,  resque  ad  captivos  spectantia  accurate  explicat  PoLANCO,, 
t.  IV,  a  pag.  567  sub  titulo:  De  rebus  Tituani  in  Africa.  Cf.  Cartas  de  San 
Ignacio,  t.  Ili,  pag.  505-518. 


6  Aprilis  1554  135 

desta  çidade,  e  diz  que  darà  logo,  como  eu  quiser,  ij  mil  cruza- 
dos pera  catiuos:  dise  lhe  que  não  auia  de  tomar  dinheiro,  mas 
que  o  mandase  pasar  por  letra  a  Çeita,  que  escreueria  a  hum  ir- 
mão noso  '  que  mandase  os  catiuos,  e  daria  o  modo  pera  se  aue- 
rem;  ficou  asi  asentado.  Outra  veo  oje  aqui  a  são  Roque,  que 
quería  dar  cem  cruzados  pera  hum  menino:  de  [EJuora  manda- 
rão LXx  mil  reis  a  poucos  dias;  e  mè  dise  hum  homem  que  laa 
mandai  com  certos  catiuos  apresentar,  que  lhe  dauam  cem  mil 
reis:  por  mandado  do  P.  Mirom  ordenamos  tres  depositarios  do 
dinheiro  pera  catiuos,  e  procuradores  pera  solicitarem  os  nego- 
çios  exteriores  delles,  e  responderem  com  o  dinheiro  pera  se  pa- 
sar por  letra  pera  mais  seguir  a  pobresa,  vym  pera  aver  huns  ij 
centos  catiuos,  que  el  rei  d[e]  Argel  tomou  na  cidade  de  Fez,  e 
em  poucos  dias  se  auiarão  xx  mil  cruzados,  e  letras  pera  en  Se- 
uilha  os  darem;  e  ya  commigo  hum  irmão  da  Casa  da  Misericor- 
dia desta  çidade,  porque  ajudou  a  esta  soma.  Não  fui  por[que]  el 
rei  d[e]  Argel  aleuantou  o  resgate,  e  an  se  dajuntar  mais  xiij  ou 
xiiij  mil  cruzados,  e  não  ei  jaa  de  ir  a  Argel,  nem  ao  reino  de  Fez, 
como  estaua  asentado,  porque  me  manda  o  P.  Mtre.  Mirom  que 
me  recolha  a  estudar.  Faço  conta  que  estudarei  aqui  em  são  An- 
tão alguma  cousa  por  mjm,  e  encaminharei  muitos  negoçios  de 
catiuos  que  me  vem  de  todo  o  reino;  e  despois,  se  o  P.  Mtre.  Mi- 
ron mandar,  yrei  communicar  com  os  doutores  lentes  em  Coym- 
bra  as  duuidas  que  tiuer.  De  Seuilha  tenho  cartas  e  de  Toledo 
de  pessoas  que  tem  alguma  notiçia  de  mym,  em  que  dizem  que 
se  quer  ordenar  huma  confraria  antre  os  mercadores  ricos  de  gram 
parte  de  Castella,  como  he  Seuilla,  Toledo,  Valedolid  e  outras 
çidades  pera  ayuntarem  pera  cada  anno  mandarem  tirar  muitos 
catiuos  destes  moços,  e  moças,  e  meninos  que  trazem  os  turcos 
em  maos  vsos,  e  os  tornam  turcos.  Creo  que  sera  mui  grande 
souia  com  ajuda  e  fauor  de  Deos.  Pedióme  hum  Padre,  parente 
doutro  noso  que  laa  esta,  que  he  de  são  Francisco  e  se  chama 
frei  Luis  do  Sandoual,  pessoa  de  muita  reputação  -,  que  pedise 


*    Içnatius  Vogado. 

2    Exstat  hujus  cl.  viri  O.  S.  F.  epistola,  a  nobis  edita  supra,  Epist.  Mix- 


i36  Epistolae  MixTAE— 789 

liçença  pera  ir  laa,  porque  com  o  credito  que  tinha  se  faria  muito; 
e  também  me  escreueo  que  mandaua  a  Ceita  6  centos  cruzados 
pera  tirar  meninos;  mas  pois  o  P.  Mtre.  Miron  manda  que  não 
vaa,  yso  he  o  melhor  e  mais  seruiço  de  Deos,  leixando  aparte 
tudo  o  que  neste  negoçio  se  podia  fazer. 

O  P.  Mtre.  Miron  me  dise  que  fezese  conta  de  ir  pera  o  anno 
ao  Preste  Noso  Senhor  seja  louuado  que  de  estrumento  tam 
boto  quer  vsar  pera  empresa  tam  grande  e  de  tanto  seu  seruiço. 
Estou  mui  contente  com  yso,  ainda  que  o  que  com  ayuda  de  Deos 
podia  fazer  neste  negoçio  de  catinos,  não  era  de  pouco  seu  ser- 
uiço. Mas  para  todo  ysto  abasta  ser  mandado,  porque  pera  Gre- 
çia,  ou  Africa,  ou  Torquia,  ou  Preste,  quando  V.  P.  me  mandar, 
ou  algum  dos  meus  superiores  que  em  seu  lugar  qua  estam,  eu 
espero  por  a  bondade  de  Deos,  antes  perder  a  vida  que  disto  sair 
hum  soo  ponto,  em  quanto  elle  for  seruido  de  me  deixar  viuer 
neste  tam  trabalhoso  desterro.  Huma  soo  cousa  peço  a  V.  P.  por 
as  çinquo  chagas,  que  X.°  reçebeo  em  a  arbore  da  santa  cruz: 
que  me  não  mande  açeitar  dignidade  alguma,  em  espeçial  de  pa  - 
triarcha,  porque  huma  das  cousas  que  mais  asentada  tenho  em 
minhas  entranhas  he  de  não  ter  nunqua  dignidade,  porque  conheço 
não  ter  talento  sufiçiente  pera  tam  grande  carrego,  como  he,  não 
tam  somente  plantar  de  nouo  huma  ygreja,  mas  primeiro  des- 
plántala de  raiz  das  superstições  e  ritus  que  tem,  mui  fora  de 
concrusão,  pera  que  ha  mester  outro  juizo,  outras  letras,  outra 
graça,  outra  prudençia.  Verdadeiramente  folgara  ter  talento 
pera  yso  pera  em  tan  santa  empresa;  mas  conheçendo  çerto  em 
mjm  que  o  não  tenho,  louuo  muito  a  Deos  por  iso,  e  temo  de 
ter  carrego  que  me  ponha  em  risco  de  perder  esta  soo  alma  que 
tenho,  que  tam  cara  custou  a  X.°  noso  senhor.  Mas  porque  em 
tudo,  sem  diferença  alguma  que  não  for  claramente  pecado  mor- 
tal, que  V.  P.  esta  tam  fora  de  me  mandar,  estou  determinado  de 
obedecer,  minha  alma,  meu  miserable  corpo  com  todos  seus  mem- 
bros, someto  agora  outra  vez  de  nouo  em  mãos  de  V.  P.,  pera 

tae,  t.  II,  pag.  678,  679.  Vide  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  ni,  pag.  244,  Litt. 
Quadr.,  t.  11,  pag.  586. 
*    Vide  epist.  780. 


6  Aprilis  1554  137 

que  desponha  de  mim  o  que  ver  que  he  mais  seruiço  de  Déos, 
protestando  que  se  algum  erro  cometer  por  mais  não  entender, 
que  não  seja  obrigado  a  dar  conta  diso  a  Deos  noso  senhor,  pois 
decraro  minha  insufiçiençia,  e  meu  entendimento  e  vontade  so- 
meto debaixo  do  de  V.  P.;  se  no  que  digo  paso  os  termos  do  que 
deue  vsar  este  seu  minimo  subdito  invtil,  V.  P.  me  mande  a  pe- 
nitençia,  porque  eu  a  farei;  mas  certifico  que  doutra  maneira  não 
ficaria  minha  consciência  quieta,  porque  nunqua  me  vio,  nem 
sabe  de  minhas  imperfeições.  Por  amor  de  noso  Senhor  V,  P. 
tenha  por  bem  de  me  mandar  escreuer  duas  regras,  porque  estas 
gardarei  toda  minha  vida,  para  minha  cosolação  e  para  com  ellas 
dar  no  rostro  ao  demonio  dizendo:  nam  sei  mais,  que  obedeçi, 
como  são  obrigado  ' . 

Por  a  grande  falta  que  tenho  de  letras,  ha  mester  para  esta 
santa  jornada  boons  leterados  pera  determinarem  todas  as  duui- 
das,  e  que  tenhão  o  ingenho  claro,  fora  de  scrupulos,  que  não 
seruem  de  mais  que  pera  inquietar,  e  que  tenhão  boons  subjectos 
como  ha  mester  pera  tam  longue  terra.  Estas  partes  todas  tem 
hum  Padre  que  aqui  esta,  que  se  chama  Francisco  Rodriguez 
de  mui  claro  juizo,  de  boo  engenho,  de  boas  letras;  em  especial 
nos  cânones  entende  bem;  tem  grandes  feruores  pera  esta  jor- 
nada. Por  a  paixão  de  X.°  noso  dulçisimo  senhor  V.  P.  lhe  mande 
que  vaa  ao  Preste,  e  auise  logo  pera  que  estude  conforme  ao  que 
laa  ha  mester:  dos  pees  não  he  bem  desposto  porque  tem  os  dedos 
encolhidos,  mas  anda  calçado,  e  diz  missa,  e  anda  por  a  çidade 
quando  o  mandão.  Crea  V.  P.  que  tem  mui  grande  talento  pera 
esta  empresa,  e  que  sem  tal  homem  como  este,  que  teremos  todos 

^  Sti.  Ignatii  responsum  sive  litteras,  quibus  Patri  Nunes  Barreto  facit 
satis,  habes  inter  Cartas  de  San  Ignatio,  t.  iv,  pag.  254;  ubi  illud  pulchre 
dictum  legimus:  «y  si  escrúpulo  alguno  os  ocurriese  en  este  caso,  descar- 
gadle,  no  solamente  sobre  mí,  cuyo  parecer  seguiréis,  pero  aun  sobre  el 
Sumo  Pontífice,  por  cuyo  mandado,  en  lugar  de  Cristo  Nuestro  Señor,  acep- 
taréis el  cargo  que  se  os  diere.  » 

^  Franciscus  Rodriguez.  «Quia  se  [Nunes]  litteris  ad  tantum  múnus  ne- 
cessariis  praeditum  non  esse  sentiebat,  PP.  Franciscum  Rodriguez  et  Anto- 
nium  de  Quadros,  qui  claro  ingenio  et  eruditione  pollerent,  postulabat...» 
Polanco,  t.  iv,  pag.  578,  n.  1234.  Videlocum,  ubi  a  pag.  573  explicantur 
quae  hoc  quidem  anno,  ad  missionem  aethiopicam  spectantia,  effecta  sunt. 


i38  Epistolae  Mixtae— 789 

OS  que  la  formos  muita  desquietação,  e  com  elle  grande  descanso: 
porque  como  V.  P.  sabe,  he  neçesario  auer  ahi  quatro  ou  çinquo 
homens  leterados  theologos  e  canonistas,  que  residão  sempre  com 
o  patriarca,  e  estudem  continuamente  pera  ordenarem  todas  as 
constituyções  e  cousas  que  pertençerem  ao  bem  comum:  e  que  o 
patriarca  e  as  outras  dignidades,  que  não  fação  cousa  alguma 
sem  conselho  destes.  Aqui  ha  mui  poucos  leterados,  e  os  que  o 
são,  como  o  P.  Mtre.  Miron  e  o  doutor  Torres,  são  mal  despos- 
tos,  e  também  dom  Lião  e  Marcos  Jorge,  e  estão  ocupados  em 
grande  seruiço  de  Deos,  porque  leem  os  casos  de  consciençia,  e 
qua  podem  seruir  a  Deos.  E  porque  sempre  este  Padre  pode  re- 
sedir  com  o  patriarca,  não  he  enconueniente  grande  a  desposição 
dos  pees,  nem  se  estranhara  por  isoj^r  em  qualquer  besta.  Outra 
vez  torno  a  pedir  este  Padre  a  V.  P.,  porque  me  daa  Deos  a 
semtir  ser  mui  neçesario,  e  el  rei  gosta,  segundo  dizem,  de  serem 
antes  os  que  am  de  ir  deste  reino. 

Outro  Padre,  que  se  chama  o  P.  Tiburçio,  he  boom  teologo, 
mançebo  bem  desposto  e  de  boa  compleição,  de  claro  ingenho  e 
juizo,  que  também  seria  grande  seruiço  de  noso  Senhor  mandar 
V.  P.  ao  Preste:  tem  grandes  feruores  e  santos  desejos  diso. 
Aproueitara  muito  nos  conselhos  com  sua  theologia  e  muita  vir- 
tude, porque  sempre  foi  muito  constante  em  as  tentações  pasa- 
das. Por  amor  de  noso  Senhor  lhe  dee  V.  P.  liçença  pera  que 
vaa,  porque  diso  se  seruira  muito  Deos.  Aqui  anda  hum  irmão 
italiano  que  se  chama  Bernardino  ',  que  sabe  alguma  gramática 
e  he  dos  mais  antigos,  que  tem  grande  talento  pera  negoçios  ex- 
teriores, e  sempre  delles  vsou  na  Companhia.  Seria  grande  bem 
ir  ao  Preste  pera  entender  en  todos  os  negoçios  temporaes,  que 
tanta  dignidade  traz  consigno  pera  o  patriarca,  e  os  outros  Padres 
nenhuma  conta  tenhão  com  negoçios  temporaes,  mas  de  todo  se 
dem  aos  interiores,  e  aos  que  dependem  delles,  que  sera  grande 
descanso  e  boom  exemplo  pera  que  en  tudo  se  euite  a  cobiça  e 
presunção  della,  e  com  toda  humildade  e  pobresa,  quanto  as  dig- 
nidades derem  lugar,  se  emite  X.°  noso  senhor,  e  em  tudo  seja 

Bernardinus  Discalzius,  natione  italus,  qui  Societatis  negotia  in  Por- 
tugallia  gerebat.  Polanco,  l.  c,  pag.  578,  n.  1234. 


6  Aprilis  1554  139 

louuado,  e  tantos  milhares  de  almas  edificadas,  e  esta  noua  vinha 
do  Senhor  começe  com  se  arremedar,  quanto  nosa  fragilidade  der 
lugar,  a  primitiua  igreja,  de  que  noso  perigoso  tempo  esta  tam 
apartado  por  nosos  pecados.  Noso  misericordissimo  Senhor  re- 
medee  tudo  por  sua  infinita  bondade,  e  nos  fauoreça  com  sua 
graça,  pois  que  sem  ella  non  sumus  sufficientes  aliquid  boni  co- 
gitare quasi  ex  nobis,  etc.,  quanto  magis  operari.  O  P.  Tiburçio 
que  açima  diguo,  dizem  que  não  tem  muito  talento  pera  pregar, 
e  por  tanto  não  farà  qua  tanta  falta:  tem  dono  consilij  e  singular 
memoria  pera  em  breue  saber  a  linguoa,  que  sera  muito  neçesa- 
rio.  O  P.  Maximiliano,  português  tem  boom  talento,  e  he  boom 
theologo;  mas  porque  prega  em  Coymbra  e  lee,  não  o  peço,  se- 
nam,  se  V.  P.  o  quiser  mandar,  seria  seruiço  de  Deos  estar  hum 
Padre  em  o  reino  de  Fez,  pera  confesar,  esforçar  os  catiuos  fra- 
cos na  fee,  e  pera  resgatar  alguns  catiuos  que  em  mais  perigo 
estiuerem.  Mas  ha  mester  pessoa  que  se  saiba  bem  aver  no  tem- 
poral nas  contas,  e  que  se  não  meta  en  diuidas  de  que  não  posa 
sair,  mouido  com  as  muitas  neçesidades  que  vera;  e  que  seja  pes- 
soa castísima,  porque  pode  ahi  aver  perigo  resgatando  algumas 
moças  que  mandam  tirar  pera  encomendas,  que  am  de  estar  de- 
baixo de  sua  jurdição.  Faça  V.  P.  nisto  o  que  lhe  pareçer  mais 
seruiço  de  Deos.  Elie  por  sua  bondade  infinita  conserue  a  V.  P. 
em  estado  de  graça  por  muitos  annos  a  seu  seruiço.  De  Lixboa 
aos  6  dias  d[e]  Abril  ^  de  1554.  Seruus  invtilis, 

JOHAM  NUÑEZ. 

Inscriptio:  f  Ao  muy  Rdo.  P.  Mtre.  Ynaçio,  em  Roma. 

'  Hujus  cognomen  tacet  etiam  Polancus,  qui  t.  m,  pag.  419,  n.  928 
dicit  illum  anno  1553  Sti.  Felicis  collegio  praeesse.  Cf.  Epist.  Mixtae,  1. 11, 
pag.  837,  anno.  6. 

*    Ms.  dabril. 


140 


Epistolae  Mixtae— 790 


790 

JOANNES  LAURENTIUS  DE  PATARINIS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MUTINA  IO  APRILFS  I554  *. 

De  sociis,  qui  Mutinae  versantur. — P.  Pelletarius  Argentam  petit.— Que- 
runtur  nonnulli  de  confessariorum  mutatione. — Joannes  Laurentius  Pla- 
centiam  it.  — Societatis  institutum  concives  suos  docet. — Erga  illud  bene 
afficiuntur,  in  primis  comes  Augustinus  da  Lando. 

.1. 
Ihs. 

Pax  Xpi.  Amen.  Molto  Rdo.  Padre.  Ali  7  dil  presente  ue- 
nete  da  Ferrara  il  P.  M.  Giuan'  Jacopo,  qual'  intrò  in  Venegia, 
et  poi  ali  9  dil  detto  ritornai  io  da  Piasenza,  et  hogi,  che  è  ali 
IO,  il  Rdo.  P.  M.  Filipo  ^  per  ordinatione  di  Ferrara,  si  è  partito 
di  qua  con  il  fratello  M.  Valerio  per  andar'  in  Argenta,  et  per 
comissione  dil  Rdo.  P.  Filetario  me  a  lasato  me  in  suo  loco,  per 
insino  che  V.  R.  P.  altro  ordinarà. 

Hora  siamo  qua  questi:  Il  supradetto  Padre,  qual  uene  da 
Ferrara,  il  cui  intento  parmi  esser'  di  uenir'  a  Roma:  M.  An- 
drea %  qual  parmi  desiderar'  vscir'  di  Modena,  et  voler'  andar' 

•  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  72,  prius  122.— Usus  est 
hac  epistola  Polancus,  t.  iv,  pag.  92,  n.  169,  qui  de  ejus  auctore,  ibidem 
scribit:  «Pauci  hoc  anno  in  Collegio  Mutinensi,  non  tamen  sine  fructu,  re- 
sidebant,  quorum  Rector  P.  Philippus  Leernus,  flander,  fuit;  et  quanivis, 
eo  Ferrariam  evocato,  ut  Argentam  mitteretur,  P.  Joannes  Laurentius  de 
Patarinis  ei  substitutus  fuit,  cum  rediit  Mutinam,  officium  Rectoris  re- 
sumpsit,  et  P.  Joannes  Laurentius  in  concionibus  et  ministerio  sacramen- 
torum  próximos  juvare,  ut  coeperat,  perrexit.» 

-  Philippus  Leernus.  «Sunt  autem  evocati  Mutina  Ferrariam  P.  Joan- 
nes Philippus,  flander,  et  Mag.  Joannes  Valerius  ut  Argentam  mitterentur, 
si  res  necessariae,  prout  scripserat  Dux  [Ferrariae,  Hercules  de  Este]  pa- 
ratae  ibi  essent.  Iverunt  ergo  Argentam...  Cum  ergo  res  paratas  non  esse 
P.  Pelletarius  intelligeret...,  eosdem  Mutinam  remisit.  «Polanco,  t.  IV, 
pag.  85,  n.  154. 

5  Andreas  Bonainsegna.  Vide  de  eo  Polanco,  t.  iv,  pag.  85,  n.  155, 
annot.  6  et  pag.  II2,  n.  2l3. 


IO  Aprtlis  1554  141 

altroui,  dicendo  V  aiere  esser'  qua  nociuo:  M.  Jo.  Ignatio  *,  il 
quar  insieme  con  M.  Andrea  atende  ale  scuole;  ma  perchè  le 
clase  son  tre,  et  non  si  possono  comodamente  in  doi  diuidere, 
M.  Jo.  Ignatio  fa  la  seconda,  et  quel'  giouane  che  è  per  intrar, 
cioè  M.  Dominicho,  fa  recitar'  quelli  della  infima:  M.  Gonzale 
sequita  il  suo  officio,  et  io  facio  quel'  puocho  che  posso  anchor' 
io.  V.  R.  P.  veda  et  risponda  circha  dele  scuole,  come  si  do- 
uiamo  reggere  et  dil  gouerno  di  casa. 

Quanto  al'  confessar'  dile  conuertìte,  veda  V.  R.  P.  qual'  li 
pari  li  deba  oldir',  ouer'  questo  Padre,  ouer'  io;  perchè  madama 
Hieronima  ^  a  detto  al  Rdo.  P.  M.  Filipo  che  non  vorebe  che 
mutassero  tanti  confessori;  però  pensando  lei  che  il  Padre  fra 
quindici  giorni  torna,  o  circa,  a  detto  che  questo  sabato  non  si 
confessarano,  ma  aspetterano  S.  R. 

Quanto  al  mio  viagio  mi  pártete  di  Modena  ali  2  dil  pre- 
sente, et  ritornai  ali  g:  così  sono  stato  solo  d[o]i  giorni  integri  in 
Piasenza,  et  uene  meco  quel  giouane  che  è  per  intrar',  M.  Do- 
minicho. M.  Jo,  Ignatio  non  uene  per  la  necessità  dele  scuole, 
et  iui  diede  notitia  a  molte  persone  dila  Compagnia  nostra,  fra 
le  qual'  persone  li  fu  il  conte  Augustin  o  da  Lando,  il  primo  di 
Piasenza,  il  qual'  me  mandò  a  domandar'  che  di  gratia  fusi  con- 
tento andar'  da  sua  S."a:  H  andai,  et  domandomi  dil  principio, 
procedere  et  scopo  di  nostra  Compagnia:  et  narato  che  io  li  ebe, 
li  piaque  molto,  maxime  nomina[n]doli  io  li  colleggij  che  già  sono 

•  «Hic  Joannes  Ignatius  idem  est,  qui  hucusque  Joannes  Nieto,  Joan- 
nes  Gnieto,  Joannes  Nepos,  etc.  dictus  est.  Mutavit  enim,  venia  a  Sto.  Igna- 
tio habita,  cognomen  suum,  forte  quia  inter  varios  modos,  quibus  appella- 
batur,  illud  etiam  erat  Giovanneto.  Vide  Htteras  a  Polanco,  ex  coni,  datas 
hujus  anni  1554  initio,  praesertim  quas  Patri  Pelletario  dedit  3  Martii.»  Po- 
LANCO,  t.  IV,  pag,  97,  n.  180,  annot.  4. 

-  «Hercules  Purinus  et,  quae  praeerat  Conversis,  Hieronyma  Pezzana, 
suis  ad  Ignatium  litteris  rogabant  ne  tam  crebro  sacerdotes  immutarentur.» 
Polanco,  t.  iv,  pag.  106,  n.  201.  Cf.  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iii, 
pag.  447  et  344. 

^  «Cum  facúltate  P.  Ignatii  P.  Joannes  Laurentius,  Plazentiam,  quae 
patria  ipsius  erat,  se  contulit,  post  biduum  vel  triduum  rediturus.  Ibi  qui- 
busdam  Societatis  ac  potissimum  instituti  collegiorum,  rationem  reddidit.'> 
POLANCO,  t.  IV,  pag.  96,  n.  178.  Vide  locum,  in  quo  Polancus  hac  epistola 
usus  est. 


142  Epistolae  Mixtae — 791 

in  Spagna,  Italia  et  Francia,  et  nelli  Indi,  et  mi  domandò  se  a 
vno  colleggio  de  nostri  in  Piasenza  bastarebono  trecento  scudi 
Tanno:  et  io  li  respóndete,  che  hauendo  un  luoco  nel  cuorpo  di 
la  cità,  con  chiesa,  comodo  per  li  scolari,  et  la  casa  fornita  di 
vtensilij,  et  letti,  e  libri  di  theologia  per  sacerdoti,  et  di  humani- 
tà  per  li  fratelli,  che  al  presente  basterebono.  Et  li  piaque  la 
partita  et  disi  che  hauereb[e]  ueduto,  et  poi  hauerebe  auisato  mio 
fratello  che  di  tutto  me  informasi:  et  io  li  dissi  che  bisognarebe 
taT  cuosa  chiedere  a  V.  R.  P.  Cosi  stesi  in  questo  parlamento 
circha  vna  hora:  poi  uenerono  alcuni  signori,  et  facessimo  fine 
con  la  conclusione  supradetta. 

Potrebe  esser'  facilmente  che  lo  chiame  et  facessi  anchor'  lui 
solo  ongni  spesa,  atento  che  è  signor'  di  parechi  castello  et  a  doi 
figliuoli,  luno  deli  quali  olde  Virgilio  Cicerone,  et  hora  incom- 
menzaua  a  imparar'  qualche  cuosa  di  greco:  1'  altro  seguita 
questo.  Staremo  a  ueder'  quel'  che  il  Signore  nostro  operará  in 
loro.  Molto  si  sono  monstrati  affecionatti  a  nostra  Compagnia 
poiché  hano  inteso  il  suo  procedere.  Altro  non  occoreno.  Molto 
mi  racomando  ale  oratione  et  sacrificij  de  V.  R.  P.,  et  espetia- 
mo  vno  rettor'.  Di  Modena  ah  10  Aprile  1554.  D.  V.  R.  P.  seruo 
indegno, 

Jo:  Laurentio  de  Patarini. 
Inscripiio:  f  Al  molto  Rdo.  P.  M.  don  Ignatio  di  Loyola, 
prepósito  general'  dila  Compagnia  di  Giesù.  In  santa  Maria  di 
la  Strada,  apresso  santo  Marco,  in  Roma.  Di  porto  doi  baiochi. 

RES  PUBLICA  GENUENSIS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

GENUA  l3  APRILIS  I554  ». 

Ut  Genuae  gymnasium  Societatis  Jesu  instituatur,  postulant. 
Hauendo  sentito  la  Illma.  signoria  nostra  de  Genoa  da  diuersi 
cittadini  et  in  parte  esperimentato  el  fruto  che  potria  seguire  se 

*  Ex  originali  in  voi.  Epist.  Coinmimitatum,  duplici  folio,  n.  12,  prius 
l32,  in  antiquo  tabulario  C.  xvi6  (prius  19);  et  iterum  B.  20. 


i8  Aprilis  1554  143 

in  essa  città  se  fondassi  vn  colegio  della  Compagnia  de  Jesù,  la 
quale  è  sotto  el  gouerno  della  reuerentia  vostra,  si  è  messa  a 
dessiderare  che  tal  opera  in  questa  città  si  essequischa.  E  però  a 
la  perfecione  de  questo  effetto  ne  a  deputato  noi,  quali  in  nome 
di  essa  Illma.  preghiamo  V.  R.  voglia  in  ogni  modo  compiac- 
cerse,  mandando  persone  sufficiente  a  poter  agiutar,  tanto  el  po- 
pulo quanto  la  giouentù,  nella  buona  dotrina  e  costumi,  sperando 
se  farà  in  questo  gran  seruicio  al  signor  Dio,  e  grande  vtilità  a 
questa  nostra  republica  con  la  dottrina  et  buoni  essempli  de 
quelli,  che  uenirano,  ali  quali  non  se  mancherà  de  stantia  et  delle 
altre  cose  alloro  viuere,  secondo  la  loro  professione.  Da  Genoua 
a  di  XIII  di  Aprile  mdliiii.  D.  V.  R.,  seqimntur  nomina. 

Jacobus  Vilamarinus,  notarius,  praefattorum  magnificorum 
prouisorum,  seu  deputatorum  cancellarius  *. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  don  Ignacio  di  Loyhola,  prepósito 
generale  della  Compagnia  di  Jesù,  in  Roma.  Sigilli  vestigium. 

FRANCISCUS  PALMIUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BONONIA  18  APRILIS  I554 

Ad  bononieusem  senatum  accedit,  ut  de  obtinendo  loco,  nobis  idoneo,  coram 
agat. — Bono  animo  a  senatoribus  excipitur,  quatuorque  ex  eorum  nu- 
mero eliguntur,  qui  negotium  pertractent. — Quae  loca  Societati  magis 
accommoda  videantur. 

t 

Pax  X.i  Amen.  Rdo.  in  X.°  Padre.  Hauendo  ueduto  per  la 
esperientia  che  tutti  li  disegni  che  fin  qua  hauiamo  fatti  non  sono 
potuti  riussire,  un  giorno  pensando  sopra  a  questa  cosa,  mi  uiene 
in  mente  d'  andar  nel  regimento  et  farli  alchuno  raggionamento 
persuasiuo  sopra  alla  necessità  grande  eh'  hauiamo,  d'  hauer  un 

'  Responsum  Sti.  Ignatii  reperitur  in  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  IV, 
pag.  449  et  l3o. 

*    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  48,  prius  77,  78. 


144  Epistolae  Mixtae— 792 

luocho  commodo  nella  frequentia  della  città  \  Perciò  un  giorno 
si  ridussessimo  insieme  il  signor  Polidoro  Castelli,  il  signor  Joan 
Antonio  Grassi  et  io  et  li  scopersi  cotal  mio  pensiero,  fumo  del 
mio  parer  et  conchiudessimo  parlarne  a  monsignor  Rmo.  vicele- 
ga[to]  il  che  si  fece,  et  li  parue  molto  bene;  et  quel  medesimo 
giorno  fece  domandar  a  lui  il  signor  confalonier  di  giusti  tia,  et 
lì  racomandò  con  calde  parole  che  mi  facesse  dar  audientia  nel 
regimento,  et  il  signor  confaloniero,  che  fu  figliolo  del  signor  ca- 
uaglier  Casali  nostro  primo  benefattor  in  Bologna,  et  eh'  è  fa- 
migliar del  signor  cardinal  de  Carpi,  et  che  cognosce  molto  ben 
la  Compagnia,  promesse  tutta  la  su'  opera.  Parlai  dipoi  con  li 
doi  nostri  protettori  eh'  hauiamo  nel  regimento,  cioè  il  signor  An- 
tonio Maria  Campego[?]  et,  il  signor  Astor  dalla  Volta,  et  con  molti 
altri  signori,  et  capirno  molto  bene  il  negotio.  Hogi,  eh'  hauiamo 
il  18  di  questo,  essendo  congregato  il  magnifico  regimento,  feci 
domandar  audienza,  subito  fui  introdutto.  Proposi  la  mia  do- 
manda in  b[r]eue  parole,  eh'  in  sustanza  fu  domandarli  il  fauor  et 
adgiuto  suo  nelle  cose  di  nostra  Compagnia,  et  specialmente  al 
presente  in  ritrouar  un  luocho  commodo  alla  frequentia  della  città 
per  poter  ben  seruirla,  et  massimamente  nella  cosa  delle  scole, 
offerendosi  noi  a  sodisfare  all'  officio  nostro  et  alla  loro  espetta- 
tione. 

Per  diuina  gratia  fui  benegnamente  ascoltato,  et  mi  fu  data 
boníssima  risposta.  Mi  pártete,  et  li  signori  raggionorno  un  pezzo 
sopra  della  nostra  dimanda,  et  cosi  conchiusero  che  4  assumpt 
del  regimento  in  nome  de  tutto  il  regimento  douessero  attendere 
a  questo  negotio:  delli  quali  assumpti  il  primo  eletto  fu  il  detto 
signor  confaloniero,  il  2.°,  il  signor  Vincenzo  conte  hercolani, 
il  3  °,  il  signor  Carolo  Bianchetti,  il  4.°,  il  signor  Lelio  Vitali. 
Questa  mi  par  una  uia  assai  espedita  per  trouar  locho  per  noi.  In- 
comenciaremo  con  adgiuto  del  Signor  a  trattare  la  cosa  con  questi 

'■  (ijudicaverat  P.  Franciscus  Palmius  expediré  ut  cum  Senatu  coram 
ageret,  et  ab  eo  obtinere  curaret  locum  aliquem  nostris  ministeriis  opportu- 
num.»  Polanco,  t.  iv,  pag.  114,  n.  221. 

*  Hieronymus  Sauli,  archiepiscopus  genuensis,  Bononiae  prolegatus, 
de  quo  saepe  diximus.  Hujus  meminit  Polancus,  t.  m,  pag.  l34,  n.  268. 

^    Vide  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  il,  pag.  319,  annot.  3. 


i8  Aprilis  1554  145 

signori,  et  domenicha  sta  concertato  di  trouarsi  tutti  insieme,  et 
io  con  loro. 

Hora  perchè,  Padre,  quando  ho  ben  pensato  et  ripensato,  non 
trouo  luocho  in  Bologna  che  più  mi  piacia,  et  che  in  effetto  habbi 
tutte  le  parti  necessarie  per  un  luocho  per  noi,  che  santo  Colum- 
bano, mi  par  di  far  manibus  et  pedibus  per  hauer,  et  non  mi  par 
la  cosa  impossibile.  Perchè  ho  qua  un  amico,  il  qual  è  anchora 
amico  del  rettor  di  santo  Columbano,  col  qual  parlando  io  di 
questo  mio  disegno,  uolse  tentare  il  rettore  se  lassareb[e]  il  be- 
neficio, et  li  disse,  quando  li  fosse  fatto  buon  partito,  et  che  li 
patroni  eh'  hanno  il  regresso  sopra  il  beneficio  consentissero,  che 
lui  lo  farebbe:  sì  che  credo  per  la  uia  di  quest'  amico,  per  la  uia 
del  regimento,  di  monsignor  Rmo.  vicelegato,  di  monsignor  vi- 
cario, per  le  mani  del  qual  passa  il  detto  rettore  per  sue  liti,  lo 
disporemo  a  lassiar  il  titolo.'  Resta  dipoi  di  uedere,  s'  il  patrone 
del  regresso  uole  consentire,  et  a  questo  si  prouederà  con  lettere 
del  regimento  et  altri  signori  amici  del  cardinal  di  Mantua  eh' 
è  patrone  di  quello  eh'  ha  il  regresso.  Et  perchè  intendo  che  lui 
o  il  suo  fratello  (il  nome  de  quali  non  so,  so  bene  che  son  man- 
tuani  et  della  fameglia  de  Piperati)  sta  in  Roma  litigando,  V.  R. 
pottrebbe  far  ueder  destramente  se  si  troua  in  Roma,  et  paren- 
doli farlo,  tentar  sopra  di  questo.  Io  in  questo  mezo  di  qua  non 
dormirò.  Sei  paresse  bene  a  V.  R.  far  eh'  el  legato  o  altri  Rmi. 
cardinali  scriuessino  al  regimento,  lodando  il  fatto  d'  hauer  abra- 
ciata  la  Compagnia  nostra,  et  poi  racomandandolila,  credo  fa- 
rebbe grandissimo  giouamento:  cosi  pare  alli  amici  nostri.  Et  per 
non  star  tutto  il  giorno  a  scriuere,  dirò  anchora  una  parola  della 
madona  di  Galera    della  qual,  in  caso  che  santo  Columbano  non 
passas[e],  parlano  et  lodano  questi  signori  amici  nostri,  et  fano  fa- 
cile r  ottenerla.  La  madonna  di  Galera  è  in  buonissimo  luocho:  ha 
due  case  assai  buone  et  di  pretio,  ma  non  sono  di  gran  capacità: 
gliè  uero,  chi  uolesse  fabricar  in  alto,  si  farebono  molte  stanze  col 
tempo:  difficilmente  si  potrebono  comprar  case  che  fossero  con- 
tigue alle  case  della  chiesa,  per  esser  chase  di  nobili  et  di  gran 

*    Hercules  Gonzaga. 

-    Vel  rectius  «di  Galliera».  Polancus,  t.  iv,  pag.  115,  n.  221. 
Epístolas  Mixtae,  tom.  iv.  10 


146  EpISTOLAE  MlXTAE— 793 

prezo:  è  uero  che  d'  una  parte  della  chiesa,  oue  è  una  casa  stret- 
ta, si  potrebono  hauer  case  quanto  si  uolesse,  et  per  bon  prezo. 
La  chiesa  è  bella  et  commoda,  et  in  quel  luocho  che  si  sa.  Li 
charichi  della  chiesa  son  graui.  Ogni  giorno  si  celebran  14  messe 
a  gran  concorso  di  populo,  et  ogni  uolta  che  la  Compagnia  nostra 
pigliasse  questo  luocho,  bisognarebbe  pigliarlo  con  questa  gra- 
uezza.  Poi  tengono  molte  cassette  in  chiesa  et  banchi  con  cere 
da  uendere,  quali  non  so  come  potessimo  mai  leuar,  senon  con 
scandalo,  al  mancho  con  gran  maraueglia  del  populo,  oltre  che 
spesse  uolte  si  uano  a  cantar  là  messe  uotiue.  Sichè  V.  R.  in- 
tende il  tutto,  et  mi  darà  auiso  del  suo  parer  in  ogni  cosa.  Santo 
Andrea  non  è  disperato;  ma  potendo  hauer  santo  Colombano,  se 
n'  hauemo  molto  più  da  contentar  che  di  santo  Andrea.  Al  pre- 
sente non  dirò  altro,  saluo  che  racomandarmi  alle  sue  orationi  et 
de  tutti  li  Padri  et  charissimi  fratelli.  Da  Bologna  il  18  d'  Aprille 
1554.  De  V.  R.  seruo  in  Christo, 

Francesco  Palmio. 
Inscripiio:  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  di 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù,  in  Roma. 
Al  porto  2  baochi. 

THEOTONIUS  DE  BRAGANÇA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VILLAVITIOSA  l8  APRILIS  I554  *. 

Confugit  ad  Ignatium. — Perseverantem  in  sua  vocatione  animum  testatur. 

t 

Jhs. 

Muj  Rdo.  en  X.°  Padre.  Porque  sé  no  faltarán  enformacio- 
nes  á  V.  R.  de  mj,  más  conformes  al  mucho  zelo  que  á  la  so- 
brada jntelligentia  que  de  mj  tiene,  quise  dar  esta  de  mj,  entre- 
tanto que  más  particularmente  no  lo  ago:  y  porque  se  parte  el 
portador,  si  ja  no  es  partido,  no  diré  más,  sino  que  V.  R.  me 


*    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  192,  prius  5i3. 


i8  Aprilis  1554  147 

tenga  por  uno  desollacaras,  y  por  tal  me  castige,  porque  corno 
■desde  '  el  primero  día  que  entré  en  la  Compañía,  así  obedeceré 
á  todo  lo  que  me  fuere  mandado.  Sólo  sepa  que  en  cosa  de  no 
estar  muj  firme  en  la  Compañía,  en  esto  no  querría  que  V.  R. 
diesse  crédito  á  ninguno,  porque  estoj  tam  de  propósito  como 
cada  hun  de  los  días  en  que  biuí  asta  aora  en  la  Compañía,  y 
nunqua  en  esto  mudé  el  parecer,  y  tal  cosa  no  pensaran  aquá  los 
Padres,  se  me  pidieran  "  les  declarasse  las  cartas  al  pié  de  la  letra, 
las  cartas  digo  que  aliaron  3^0  escreuía  á  algunos  salidos,  persua- 
díndoles  á  buscar  la  perfectión,  ja  que  quando  me  pedían  con- 
scio me  afirmaron  que  no  entrarían  en  la  Compañía.  Agora  es- 
creuí  al  P.  Mirón  ja  que  me  allana  bueno,  me  mandasse  jr 
para  alguna  casa  de  la  Compañía  ó  fuesse  en  las  Indias;  y  quando 
no,  me  desenganhasse,  por  no  me  perder  del  todo  en  este  mar. 
Se  me  embiaren  á  Castilla,  estoj  con  deseo  de  passar  adelante 
asta  V.  R.,  3^  aprouecharme  para  este  effecto  de  la  exención  *  que 
V.  R.  me  mandó,  porque  en  Castilla  no  sé  si  podere  aliar  el  aso- 
çiego  que  V.  R.  me  desea  tener.  No  otro,  sino  que  mucho  me 
encomiendo  en  orationes  de  V.  R.  Aunque  me  dizen  que  V.  R. 
me  tiene  escrito  algunas  letras,  ningunas  tiengo  recebidas  des- 
que estoi  en  la  Compañía,  sino  las  que  me  escreuió  á  Génoua 
18  de  Abril  1554  de  Villaviçosa.  Hijo  de  V.  R., 

Don  Theotonjo. 
Inscripüo:  f  Ao  muito  Rdo.  Padre,  ho  P.  Mtre.  Ignatio,  pre- 
pósito geral  da  Companhia  de  Jhs.,  em  Roma. 


*  Ms.  del. 

Ms.  pidieron. 
'    Vide  epist.  778. 

*  Ms.  jzent ion. 

^    Cartas  de  San  Igiiacio,  t.  lii,  pag.  232. 


148 


Epistolae  Mixtae— 794 


794 

ELISABETH  ROSER 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BARCÍNONE  20  APRILIS  I554 

In  franciscanarum  coenobium,  cui  nomen  a  Hierusalem,  se  recepisse,  seri- 
bit. — Ab  Ignatio  de  praeteritis  veniam  orat. — Amorem  erga  ipsum  et 
Societatem  vult  testatum. 

t 

Jhs.  Maria 

El  djujnal  amor  de  Crjsto  "  nuestro  señor  nos  dé  su  gracia  % 
porque  con  puro  coraçón  lo  siruamos.  Amantísimo  Padre:  Los 
tantos  beneficio [s]  y  mercedes  recibidos  *  de  V.  y  de  la  Compa- 
nja,  y  mj  ingratitud  ^  y  desconocimiento  ^  no  sé  cómo  oso  ^  atre- 
ujr  de  escreujrle  el  perdón;  mas  sendo  ^  tan  cierta  ^  de  la  carjdat 
y  benjnjtat  '^'  suya,  e  por  reuerensja  de  las  llagas  "  y  sangre 
presiosa  de  Jesucrjsto  nuestro  Dios  y  señor,  por  qujen  le  pjdo 
el  perdón,  no  me  será  negado;  e  con  esta  '*  fe  vjuo,  y  conosco 
que  no  se  es  olujdado  en  sus  sacrificios  de  mj,  por  las  merce- 
des que  su  djujnal  magestat  me  hace  siendo  tan  grande  peca- 
dora j  djnna  del  jnferno;  tener  por  grasia  suya  tant  aborrecido 
este  mundo  y  olujdados  parientes  y  propiedades  que  nunca 
pensé  poner  pie  en  ellas,  sino  estar  con  los  huerfanitos  y  tener 
la  casa  cerca  [de]  este  monestjrjo  por  apartarme  de  conuersecjo- 
nes  sino  con  estas  madres.  La  R.  abedesa  y  vjcarja  tan  llenas  " 

*  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  161,  prius  402,  4o3. — De 
argumento  et  auctore  harum  litterarum  videantur  Episi.  Mixtae,  t.  li, 
pag.  54;  t.  I,  pag.  373,  annot.  3,  pag.  449,  etc. 

*  Ms.  Crjto.  Ms.  grasia.  "    Ms.  resebidos. 
^    Ms.  engretitut.             ^    Ms.  desconosimento . 

''    Ms.  hoso.  Sensus:  audeo  veniam  poseeré. 

^    Sendo,  i.  e.  siendo  pro  estando.  ^    Ms.  certa. 

Ita  saepe  d  mutatur  in  t;  c  in  s,  e  in  a.  Ms.  la^as. 

*2    Ms.  Ij.  '3    Ms.  sarà.  Ms.  este.  Ms.  ses. 

Ms.  caer  e  fistos.  Ms.  ase,  sendo.  Ms.  auorydo  esta. 

*^    Ms.  parentes  y  propjatades.  Ms.  pe  en  elas. 

Ms.  orfenjquo  y  vue.  '^-    Ms.  esto.  Ms.  lenas. 


20  Aprilis  1554  149 

de  carjdat,  que  sempre  me  rogaua  me  entrase  con  ellas  y  así  con 

la  grasia  [de]  Dios  nuestro  señor  lo  determjné,  pues  sia 

nesecitat.  A  los  huérfanos  '  diles  vna  caridat,  y  vna  mañana  de 
nuestra  señora  de  Speransa,  tres  oras  ante  del  dja,  acompa- 
ñada *  de  los  njnos  entré  en  esta  reljgjón  santa:  que  no  lo  supo  ' 
ermano  nj  pariente     nj  sus  lágrimas  me  moueren  á  conpasión; 
y  esto  no  lo  merecieron  ^  mjs  pecados  ni  flaquezas  ^  :  sólo  la 
mjsericordja  de  mj  Dios  y  señor  por  intresecjón  de  los  sacrefjsios 
y  orasjones  de  V.  P.tat  Así  le  çopljquo  no  lo  dexe  de  hacer 
hasta    la  fjn  de  mjs  djas,  y  me  de  grasja  de  vjujr  é  morjr  en  su 
santo    amor  como  vertadera  reljgiosa:  y  sea  serto  que  así  jn- 
djna  é  mjsera  como  soy,  lo  ago  yo  muyxa  veses  el  dja  por  V.  R. 
y  por  toda  la  Conpanja;  y  mj  señor  Jesucrjsto  me  a  dado  la  R. 
madre  abadesa  tan  deuota  y  afectada  ^  á  V.  P.tat  y  á  la  Compa- 
nja,  que  lo  tengo  á  gran  co[n]solasjón  mja;  y  como  veemos  car- 
tas de  lo  quel  Señor  obra  en  las  Indjas  por     los  de  la  Compa- 
nja,  las  hace  leer     en  el  refjtorio,  y  manda  á  todas  que  rue- 
guen     á  Dios  nuestro  señor  por  toda  la  Companja.  Y  diséndole 
cómo  resebía  el  santo  sagramento  todos  los  domingos    y  lo  [que] 
V.  P.  lo  alabaua,  me  dixo:  avnque  la  nuestra  regla  '*  no  lo  man- 
da, por  vuestra  consolasjó[n]  e  mja  agámoslo  las  que  por  deuo- 
sión  lo  querrán  hacer  '^:  y  asj  comensamos  su  reuerencia  y  cin- 
quo  ó  sey[s]  y  aorá  por  la  grasja  de  nuestro  Señor  somos  deciséis 
asta  v[e]jnte.  Laores  á  Dios.  La  reuerenda  madre  pienso  *^  que 
le  escrjue,  remíteme     á  su  carta.  Sólo  por  caridat  mande  escrj- 
ujrme  vna  letra  de  l[o]  que  tengo  de  aser  por  muy  bien  serujr  á 
mj  señor  Jesucristo  '^  Estoy  muy  fatigada  del  pecho     y  todo  el 
cuerpo  lleno     de  dolores,  que  no  puede  camjnar  sjno  de  la  silla 
al     coro  y  por  nesecjdat  muy  tarde  al  parlador  y  con  quien  me 

'    Ms.  orfens.  *    Ms.  acoinpanade  deis.  ^    Ms.  çupe- 

*    Ms.  perente.  ^    Ms.  merescron.  ^    Ms.  flequeses. 

Ms.  daser  asta.  ^    Ms.  santa.  Ms.afactada. 

Ms.  pro.  »*    Ms.aselegir.  "    Ms.  rogan. 

Ms.  demingos.  '*    Ms.  regle.  Ms.  cerán  aser. 

'®   Ms.  La  reverendo...  pjensi.  "    Ms.  remitente. 

Ms.  Jusucrj sto.  Ms.  de  los  pexos.  Ms.  lena. 

Ms,  sa  sella  el. 


150  Epistolae  Mixtae— 794 

ayuda  á  bajar  Grasias  sean  dadas  á  su  djujna  magestat  de  la 
mercet  [que]  me  hace  ^  de  castigar  el  cuerpo,  pues  fué  causa 
que  el  alma  desirviese  á  '  su  creador  y  redemtor.  Sea  sempre 
allabado  y  serujdo  para  siempre 

Perdóneme  V.  P.  mj  proljxitat,  que  es  esto  de  ^  gran  des- 
canso mjo  darle  cnenta  de  lo  pasado,  y  sertjfjcándole  que  muy  á 
manudo  mj  espírjtu  habla  con  el  suyo  ^  Pluguiese  á  la  djujna 
bondat,  que  así  lo  hiciese  '  el  suyo,  que  bjen  iría  mj  alma.  Ceso, 
sin  cesar,  pedjéndole  la  firma  ^  de  su  mano,  por  más  qujetud  ^ 
de  mj  concjencja.  Al  P.  Mtre.  Laynes  y  Salmerón  y  Mjoiia 
mande  dar  mjs  encomendas,  y  [á]  todos  los  otros;  y  á  V.  P. 
beso  "  las  manos  y  pido  su  bendición.  Ceso  rogando  [á]  nuestro 
señor  Jesucristo  que  cumplamos  en  esta  vida  su  santa  voluntat, 
y  en  la  eter[na]  en  la  glorja  nos  veamos,  adonde  para  siempre 
alabemos  su  djujnal  magestat.  Del  monasterio  de  Jerusalém  á 
XX  de  Abril  1554.  De  V.  P.  mu)'  afectada  y  jndjna  siruenta. 

Sor  Isabel  Roser. 

Inscripiio:  f  Al  muy  Rdo.  y  carísimo  en  Cristo  nuestre  sen- 
yor  el  general  de  la  Conpanja  de  Jusu,  nuestro  Innacjo  de  [Lo]- 
iola. 


•    Ms.  ;y  con  quin  majuda  á  baxar.  ^    Ms.  ase. 

^    Ms.  desserujse  su.  *    Ms.  pro  a  sempre.  ^    Ms.  do^ 

•5    Ms.  esperjtu  abhle  con  el  suo.  Pluvese  alia... 
'    Ms.  ysese  al  suo  que  bjen  hjrja.  Soco,  sin  sesar . 
s    Ms,  firme.  »    Ms.  quiattid.  '«    Ms.  Sahnarón. 

"    Ms.  boso  les  manos  j  pj de  su  benedicsuon.  Seso  rogande. 
Ms.  pora  senpre  allabemos. 

Ms.  monestir  de  Jerjsalem.  Jam  de  hoc  monasterio  O.  S.  F.,  anna 
1494  condito,  agunt  Gonzaga,  Ord.  Min.,  Coránica  de  S.  Francisco,  DiAGO, 
O.  P.,  Historia  de  los...  Condes  de  Barcelona,  fol.  3l2,  apud  quem  «su 
primera  fundadora  fué...  Rafaela  Pagesa. . .  »  et  Antonia  de  Pisa.  «De  esta 
santa  casa  salieron  después  las  fundadoras  del  monesterio  de  monjas  de 
santa  Lucía  de  Caller  en  la  isla  de  Cerdeña,  etc.» 


32  APRILIS  1554 


HISPANIAE  PRINCEPS 

CARDINALI  COMPOSTELLANO 

VALLISOLETO  22  APRILIS  I554 
Commendat  collegium  romanum  et  Societatem. 
Jhs. 

Don  Philippe,  por  la  gracia  de  Dios  prínçipe  de  las  Españas 
y  de  las  dos  Sicilias,  etc.  Muy  Rdo.  in  Christo  padre  cardenal  de 
Santiago  *,  nuestro  muy  caro  y  muy  amado  amigo.  Entendido 
hauemos  cómo  el  duque,  don  Francisco  de  Gandía,  después  de 
hauer  dexado  su  stado  y  héchose  sacerdote,  demás  de  las  otras 
cosas  y  buenas  obras  del  seruiçio  de  Dios  nuestro  señor  en  que 
entiende,  ha  fundado  en  esa  çiudad  vn  collegio  de  la  Compañía 
de  Jesús,  en  que  los  religiosos  dél  viuen  con  tanto  recogimiento, 
y  tan  exemplarmente,  y  es  tan  vtil  á  la  república  su  doctrina, 
como  deuéis  saber.  Y  porque,  siendo  así,  es  muy  iusto  que  tan 
buena  obra  sea  fauorescida,  para  que  se  continúe  y  augmente, 
como  la  qualidad  della  lo  requiere;  muy  affectuosamente  os  ro- 
gamos que  vos  lo  hagáis  así  por  vuestra  parte,  y  que  fauorez- 
cáis  el  dicho  collegio  y  á  los  religiosos  y  cosas  dél  en  todo  lo  que 
se  offresciere  y  les  tocare,  de  manera  que,  siempre  que  tuuieren 
recurso  á  vos  en  sus  cosas  y  negocios,  hallen  fauor  y  todo  buen 
acogimiento  para  los  ayudar  en  ellos,  y  en  lo  que  conuiene  al 
bien  y  augmento  de  aquella  casa;  que  en  ello  haréis  lo  que  os 
obliga  el  lugar  y  dignidad  en  que  Dios  os  ha  puesto  en  su  santa 
yglesia,  y  á  mí  muy  gran  plazer,  por  la  affiçión  que  tengo  á  las 
cosas  desta  Compañía,  y  en  particular  por  lo  mucho  que  quiero 
al  duque,  fundador  del  dicho  collegio,  que  es  lo  que  mereçe  su 

'  Ex  transumpto  coaevo  in  voi .  Epist.  Principum,  unico  folio,  n.  58, 
prius  279,  in  antiquo  tabularlo  C.XVII.  27.  Est  aliud  transumptum  coae- 
vum  in  voi.  Epist.  diversormn  duplici  semifolio,  n.  84,  prius  288,  289,  si- 
mul  cum  aliis,  quae  hic  damus,  ejusdem  principis  de  eodem  argumento 
monumentis.— De  his  videatur  PoLANCUS,  t.  iv,  pag.  12,  n.  II. 

*    F.  Joannes  Alvarez  de  Toledo,  O,  P. 


152  Epistolae  Mixtae — 796 

persona,  y  gran  virtud  y  christiandad,  y  el  exemplo  que  de  sí  ha 
dado  en  applicarse  tan  de  veras,  dexando  todo  lo  demás,  al  ser- 
uicio  de  Dios  nuestro  señor,  el  qual  tenga  siempre  en  su  conti- 
nua guarda  vuestra  muy  Rda.  persona.  De  Valladolid  á  xxii  de 
Abril  de  m.d.liiii. 

Yo  EL  PRINCIPE. 

Gonçalo  Perez. 
Idem,  al  cardenal  de  S.ta  Cruz. 
Idem,  al  cardenal  de  la  Cueua. 
Idem,  al  cardenal  Morón. 
A  tergo.  Copia  de  las  cartas  del  príncipe  para  su  S.d  y  otros. 

1.  Ad  summum  pontificem. 

2.  Ad  oratorem  hisp.  in  vrbe. 

3.  Ad  tres  cardinales. 

Commendat  illis  collegium  gandiense  '  et  Societatem. 


9^96 

HISPANIAE  PRINCEPS 
JULIO  III,  SUMMO  PONTIFICI 

VALLISOLETO  22  APRILIS  I554  -. 

Collegium  romanum  commendat. 
t 

Ihs. 

Muy  sancto  Padre.  Al  embaxador  de  S.  M.t,  que  ay  reside, 

'  Sic,  sed  perperam;  agitur  enim  de  collegio  romano,  cujus  origo  cur 
Borgiae  et  qua  ratione  tribueretur,  alibi  satis  superque  diximus.  De  his 
vero  epistolis  commendatitiis  scribebat  P.  Nadal  Ignatio,  Vallisoleto  12 
Maji:  «El  principe,  sabiendo  que  el  P.  Francisco  (á  quien  y  á  toda  la  Com- 
pañía muestra  S.  A.  tener  muy  particular  affectión)  ha  fundado  el  collegio 
de  la  Compañía  en  esa  ciudad,  y  deseando  que  la  obra  dél  vaya  muy  ade- 
lante... ha  scritto  á  Su  Santidad  y  á  algunos  R.mos  cardenales  y  al  embaxa- 
dor del  emperador  que  reside  en  esa  curia,  para  que  la  fauorezcan,  y  tam- 
bién ha  scritto  á  V.  P.  para  el  mismo  effecto,  aunque  sabe  la  voluntad  con 
que  V,  P.  entiende  en  ella.»  Nadal,  Epist.,  t.  i,  pag.  245.  Cf.  Cartas  de 
San  Ignacio,  t.  v,  pag.  12,  annot,  3. 

*  Ex  transumpto  coaevo  in  voi.  Epist.  Principiim,  unico  folio,  n.  60, 
prius  281.  Est  et  aliud  transumptum  coaevum  in  voi.  Epist.  diversorum. 


22  ApRILIS  1554 


scriuo,  que  de  mi  parte  hable  *  á  V.  S.d  lo  que  dèi  entenderá  so- 
bre lo  que  toca  al  collegio  de  los  de  la  Compañía  de  Jesús,  que 
ha  fundado  en  esa  ciudad  el  duque  don  Francisco  de  Borja. 
Muy  humilmente  supphco  á  V.  S.d  que,  conforme  á  lo  que  di- 
xere,  mande  tener  esta  obra  por  tan  encomendada,  y  fauoreçer- 
la,  para  que  crezca  y  se  augmente,  como  la  qualidad  della  lo 
requiere,  pues  redundará  della  tanto  seruiçio  á  Dios  nuestro 
señor,  y  tanto  bien  á  la  república,  de  la  buena  vida,  doctrina  y 
exemplo  de  los  religiosos  della,  que  por  este  respecto  lo  reçibiré 
yo  en  singular  gratia  de  V.  B.d,  cuya  muy  santa  persona  nues- 
tro Señor  guarde  al  bueno  y  próspero  regimiento  de  su  vniuersal 
yglesia.  De  Valladolid  á  xxii  del  mes  de  Abril  de  mdliiij. 

De  V.  S.d  muy  humilde  y  denoto  hijo  Don  Philippe,  pof  la 
gracia  de  Dios  príncipe  de  las  Españas  y  de  las  dos  Sicilias,  etc., 
que  vuestros  pies  y  manos  besa. 
El  príncipe. 

GUNDISALVUS  PeREZIUS. 

duplici  semifolio,  n.  84,  prius  n.  288,  289,  simul  cum  aliis,  quae  hic  damus, 
ejusdem  principis  monumentis. 

*  ((Cum  legatus  Imperatoris  eo  tempore,  Senensi  bello  occupatus,  extra 
Urbem  esset,  Secretarius  Montessa  [Ferdinandus],  qui  ejus  loco  negotia 
principum  illorum  agebat,  Summum  Pontificem  l.*  Decembris  hujus  anni 
allocutus  est.»  Polanco,  t.  iv,  pag.  12,  n.  11.— Vide  epist.  superiorem  et 
sequentes.  Porro  legatus  Caroli  V,  qui  senensi  bello  ilio  tempore  occupaba- 
tur,  erat  Joannes  Manrique  de  Lara,  ut  infra  dicetur.  Ferdinandus  autem 
Ruiz  de  Castro,  marchio  de  Sarria,  quem  oratorem  in  urbem  mitti  sociorum 
hispaniensium  epistolae  tradunt,  Epist.  Mixtae,  t.  ni,  pag.  350  et  460,  in 
Italiam  non  solvit  usque  ad  Aprilem  sequentis  anni  1555.  Polanco,  t.  v, 
pag,  441,  n.  1 186. 


154 


Epistolar  Mixtae — 797 


797 

HISPANIAE  PRINCEPS 

ORATORI  SUO  IN  URBE 

VALLISOLETO  22  APRILIS  I554  K 

Collegium  romanum  commendai. 

Ihs. 
El  Principe. 

Embaxador  ".  Ya  teméis  entendido  cómo,  hauiendo  dexado 
su  estado  el  duque,  don  Francisco  de  Gandía,  por  se  hazer  sa- 
cerdote y  poder  con  ánimo  más  desembaraçado  darse  del  todo  á 
cosas  del  seruiçio  de  Dios  nuestro  Señor,  con  tan  notable  vida  y 
exemplo  como  se  vee  por  sus  obras,  las  quales,  por  ser  de  tal 
qualidad,  es  muy  iusto  que  sean  fauorescidas.  Y  porque  entre 
otras  ha  fundado  en  esa  ciudad  vn  collegio  de  los  religiosos  de 
la  Compañía  de  Jesús,  los  quales  hazen  la  vida  que  sabéis,  y  es 
tan  vtil  su  doctrina  á  la  república,  que  la  misma  obra  en  sí  com- 
bida  á  que  se  tenga  por  encomendada;  pero  porque  S.  S.  sepa  y 
vos  tengáis  entendido  lo  que  yo  holgaré  que  assi  se  haga  por  to- 
dos respectos;  Os  encargo  mucho  que,  dando  á  S.  B.  la  carta 
que  le  scriuo  en  vuestra  creencia,  le  suppliquéis  de  mi  parte  que 
mande  fauoreçer  mucho  al  dicho  collegio  en  todo  lo  que  tocare 
á  su  conseruaçión  y  acrescentamiento,  y  que  mire  por  los  reli 
giosos  dél,  como  lo  mereçe  su  buena  vida  y  christiandad;  y  el 
mismo  officio  haréis  de  mi  parte  con  las  otras  personas  á  quien 
conuiene  hablar,  siempre  que  se  os  anisare  por  el  rector  dél,  que 
yo  scriuo  sobre  ello  al  P.  Mtro.  Ignatio  y  á  algunos  cardenales 


*  Ex  transumpto  coaevo  in  voi.  Epist.  Principiem,  unico  folio,  n.  6l> 
prius  280.  Est  et  aliud  transumptum  coaevum  in  voi.  Epist.  diversorum> 
duplici  semifolio,  n.  84,  prius  288,  289,  simul  cum  aliis  ejusdem  principis, 
quae  hic  damus,  documentis. 

-  Vide  annot.  pag.  153,  superiori  epistolae  adjectam,  et  quae  ad  episto- 
lam Joanni  Manrique  de  Lara  a  Philippe  principe  24  Junii  missam,  dicimus. 


22  APRILIS  1554  155 

desa  corte,  y  seré  muy  seruido  de  todo  el  fauor  y  buena  obra  que 
por  vos  se  les  hiziere.  De  Valladolid  á  xxii  de  Abril  de  m.d.liiii. 

Yo  EL  PRÍNCIPE. 

Por  mandado  de  su  alteza, 
Gonçalo  Pérez. 

HISPANIAE  PRINCEPS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALLISOLETO  22  APRILIS  I554 

Ut  romanum  collegium  valde  commendatum  habeat. 
t 

Jhs. 
El  Príncipe. 

Venerable  y  deuoto  religioso.  Aunque,  según  vos  tenéys  tan 
particular  obligación  y  cuydado  de  las  cosas  que  tocan  á  la  Com- 
pañía de  Jesús,  auía  poca  necessidad  de  encomendároslas,  y  sa- 
béis quán  principal  y  vtil  obra  será  el  collegio  que  ha  fundado 
en  essa  çiudad  el  Padre  don  Francisco  de  Borja,  y  la  razón  que 
ay  para  que  sea  fauoresçido;  todauía,  porque  va3^a  siempre  en 
crescimiento  y  se  tenga  con  él  la  cuenta  que  se  deue,  os  ruego  y 
encargo  mucho  que  tengáis  particular  cuenta  con  el  dicho  colle- 
gio y  religiosos  dél,  y  con  sus  cosas  y  negoçios,  pues  redundará 
tanto  beneficio  dél  á  la  república  en  lo  espiritual,  y  Dios  nuestro 
Señor  será  dello  tan  seruido,  que  os  dará  la  retribuçión  del  cuy- 
dado  y  diligençia  que  en  esto  pusiéredes,  y  yo  reçibiré  muy  par- 
ticular contentamiento  dello.  De  Valladolid  á  xxii  de  Abril  de 
M.  D.  L.  uu.° 

m.  p.  YO  EL  PRÍNCIPE. 

Por  mandado  de  su  alteza, 

Gonçalo  Pérez. 

•  Ex  originali  in  voi.  Epist.  Principimi,  unico  folio,  n.  62,  in  antiquo 
tabulano  C.  XVII.  26.  Est  et  apographum  coaevum  in  eodem  voi.,  unico  item 
folio,  n.  59,  prius  282,  necnon  aliud  etiam  coaevum  in  voi.  Epist.  diverso- 
rum,  duplici  semifolio,  n.  84,  prius  288,  2S9. 


156  Epistolae  Mixtae — 799 

Inscripiio:  f  Por  el  principe.  Al  venerable  y  dêuoto  religioso, 
el  Padre  maestro  Ignacio,  general  de  la  Compañía  de  Jesús. 

99» 

ALBERTUS  FERRARESE 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EUGUBIO  28  APRILIS  I554 

Revocatur  Eugubio  collegium  Societatis  Jesu. — Dieta,  hac  occasione,  con- 
tra sodales  et  Cervini,  principen:  purpuratum.  -Candidatus  quidam,  cui 
Victorinus  nomen ,  ne  quorundam  oflFensio  incurratur,  in  Societatem 
non  admittitur. 

Yhs. 

Pax  Christi,  AUi  23  del  presente  receuessimo  quella  di  V.  R. 
circa  la  partita  nostra  %  la  quale  habiamo  solicita,  fingendo  sem- 
pre di  aspettare  il  signor  cardinale     ma  il  suo  agente  mi  rispose 
che  non  era  per  uenire  al  presente;  et  poi,  solicitando  il  viatico 
nostro,  non  parea  che  uenisse  con  quella  liberalità,  ni  con  quella 
facia  lieta.  Alhora  dubitaua  che  il  reuerendissimo  fosse  quasi 
sdignato  in  questo,  tanto  che  ciò  se  ne  parlorno  insieme  con  il 
signor  vicario,  talché  constituten  di  darsi  A  io,  ma  non  ne  ha 
dato  sino  hora  senon  9,  et  io  non  lo  vogliuto  astringere  a  cosa 
nisuna,  perchè  mi  pareua  il  debito  di  darsi  lo  auanzo  nostro,  per 
chè  pensaua  di  auanzar'  più  asai.  Et  in  quello  parlamento  se  diss 
di  quello  si  diceua  di  noi  per  la  terra,  cioè  che  era  più  la  spess 
che  era  V  utile;  e  che  meglio  seria  stato  chel  signor  cardinal 
hauesse  della  spessa  nostra  maritato  tante  dongielle,  perchè  no 
faceuamo  cosa  che  non  hauesse  potuto  fare  uno  pedante  con  A 
25  circa  le  scole.  E  de  noi,  che  sono  restati  inganati  de  quell 
pensauano  che  noi  fossimo  homini  grandi  e  di  uarii  lenguagii 
predicatori,  et  che  in  questa  città  ui  sono  homini  che  non  n 
cederiano:  e  molte  altre  cose  lasso. 


'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  29,  prius  41. 
-    Vide  epist.  788. 
'    Marcellus  Cervini. 


z8  Aprilis  1554  *  157 

Di  Vettorino  '  V.  R.  non  se  maraueglii,  perchè  il  signor  vica- 
rio se  fece  chiamar'  parlandone  de  ciò  admiratiue  e  che  non  cre- 
der ia  tal  cosa  di  noi,  che  uolessimo  deuiare  uno  unico  figliolo  de 
un  padre  pouero,  et  poi  che  signor  cardinale  le  haueua  messo 
nella  canonica,  e  che  se  faria  a  dispiacere  a  sua  Sig.ria  ,  vnde  io 
haueua  la  escusa  con  uerità,  che  la  cosa  ueniua  dal  detto  Vetto- 
rino, perchè  lui  me  uene  a  ritrouarmi  et  pregar  chio  volesse  esser' 
contento  di  farlo  accettar'  nella  Compagnia,  et  io  per  asperimen- 
tarlo, li  di  parole  crude,  dicendo  che  lui  non  sa  che  cosa  sia  la 
rehgione,  e  che  vadi  a  pensarli:  e  cusi  lo  mandai  uia.  Vero  è  che 
lui  tórnete  a  confirmar'  il  suo  ditto;  nondimeno  mi  escusai  con  il 
signor  vicario  bene,  e  lui  disi  che  non  ne  douesse  parlarne  con 
nisuno,  e  cusi  siamo  remasti  amici,  et  asai  bone  parole.  V.  R.  mi 
perdoni,  se  io  mi  estendo  più  oltra,  massime  che  siamo  stato  doe 
feste  alla  Badia  a  celebrare  e  predicare;  e  1'  ultima  festa  era  apa- 
rato il  palazzo  per  la  uenuta  del  signor  cardinale,  per  ciò  son 
stato  admiratiuo  quando  lui  mi  ha  ditto  che  non  ne  peruenirà. 
Non  altro  per  hora.  Adeso  si  partiamo  tutti,  chi  a  piedi,  chi  a 
caualo,  per  non  hauere  modo,  secondo  quello  era  il  nostro  cre- 
dito. A  V.  R.  tutti  ci  racomandiamo.  Quella  farà  pregare  il 
signor  Dio  per  noi,  che  habiamo  melglio  sorte  oue  si  ritrouare- 
mo,  etc.  Di  Augubio  alli  28  di  Aprille  del  lui  D.  V.  R.  seruo 
indegno, 

Alberto  Ferrarese. 
Inscriptio  in  quarta  pagina:  Al  molt.o  R.doinXpo.  Padre,  il 
Padre  M.  Ignatio,  proposito  generale  della  Compagnia  di  Jesù, 
a  Roma. 

Alia  manti  in  quarta  pagina.  Nadal.  Augubio.  Aprile.  Sed 
verbimi  Nadal  fuit  deletum. 

'  Egit  de  hoc  Societatis  candidato  Ferraresis,  laudata  epistola  788.  Vide 
Polanco,  t,  iv,  pag.  55,  n.  gS. 

-  Haud  legere  perspicue  potuimus  utrum  scriptum  sit  Lm  an  Lini;  cadit 
enim  ultimus  numerus  in  eam  partem,  qua  liber  assutus  est.  Sed  evidenter 
patet  epistolam  ad  hunc  annum  1554  pertinere,  quo  eugubinum  collegium 
sublatum  est. 


158  Epistolar  Mixtae— 800 

In  tertia  pagina:  155  Augubio.  Alberto  Ferrarese  29  di 
Aprile.  Et  iterimi  -:  Hiermo  Nadal. 

SOO 

FRANCISCUS  PORCU 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PANORMO  28  APRILIS  I554 
Suorum  votorum  formulara  Ignatio  mittit. 
t 

Jhs. 

Multo  Rdo.  in  Xpo.  Padre. 

La  gratia  et  pachi  di  X.°  nostro  signori  sia  sempri  in  nostro 
continuo  fauore  et  aiuto.  Amen.  Perchi  Dio  per  sua  bontà  mi  a 
fatto  misericordia  et  datumi  gratia  di  farimi  intrari  in  la  Com- 
pagnia nominata  di  lesù  supta  obedientia  di  V.  R.  P.,  eu  per 
honuri  et  gloria  di  ipso  Dio  faczo  noto  et  prometto  ad  ipso  Dio 
signor  nostro  chi  tuctu  lu  tempo  di  la  uita  mia  di  obseruari  la 
sancta  castità,  pouirtà  et  obedientia  supta  lu  iugo  di  quista  sancta 
uocactione,  quali  su  stato  chiamato  in  quista  sancta  Compagnia 
di  leso  et  quisto  prometto  a  Dio  et  a  la  sua  matri  sempri  uirgini 
Maria  per  mano  di  V.  P.  R.  di  più  tosto  moriri  chi  di  quisto  ue- 
nir  meno,  si  plachi  a  V.  R.  P.  aceptarli  mi  porrà  darra  lisentia 
aczò  chi  tali  uoti  conferma  cun  la  obedientia  di  V.  P. 


*  Mirum  sane  est  quot  emendationes  subierint  numeri  prius  heic  positi. 
Nam  vel  scripserunt  1555,  et  postremus  numerus  conversus  deinde  est  in  4, 
vel  contra  scripserunt  prius  15:4  et  mutarunt  deinde  4  in  5. 

-  Heic  alius  notabatur  numerus  anni, quo  epistola  putabatur  scripta,  sed 
deletus  deinde  fuit. 

'  Ex  autographoin  voi.  E,  duplici  folio,  n.  87,  prius  176.  — Juvat,  grati 
animi  causa,  haec  ex  Polanco,  t.  iv,  pag.  211,  n.  468,  de  auctore  hujus  epi- 
stolae  excerpere;  aVir  quidam  bonus  messanensis,  nomine  Franciscus  Por- 
tius,  Societatem  hoc  vere  ingressus,  Panormum  se  contulit;,  et  cum  haberet 
numeratae  pecuniae  fere  quingentos  áureos,  apud  Rectorem  messanensem 
deposuit,  ut  pro  arbitrio  P.  Ignatii  disponeret.  Hoc  eodem  anno  cum  Pa- 
normum venisset,  et  in  probationibus  egregie  se  gereret,  in  meliorem  vitam 
ex  hac  migravit,  cum  omnia  sacramenta  devote  suscepisset,  cum  optimum 
odorem  suae  patientiae,  obedientiae  et  humilitatis  reliquisset...» 


28  Aprilis  1554  159 

Ancora  a  li  mani  di  V.  P.  mi  offeripo  la  anima,  et  la  mia  uo- 
luntà,  et  lu  corpu,  et  tuctu  quillo  chi  su  lu  più  minimo  et  indigno 
di  tucta  la  vostra  Compagnia. 

Et  cossi  comu  a  Dio  et  a  li  mani  di  V.  P.  li  a  io  datu  la  anima, 
et  la  mia  uoluntà,  et  lu  corpu,  cossi  li  dono  li  beni  temporali. 

Et  perchi  quando  eu  fu  in  Missina  lassai  in  potiri  del  Padri 
M.  Antonio  Uinch  scuti  quatro  diento  sisanta  uel  circa,  V.  P. 
facza  di  quelli  secundu  Dio  ui  spirirà  ad  esser  maiur  gloria  di 
ipso  Dio. 

Non  altro.  Xpo.  signor  nostro  ui  conserui  in  quista  ulta  per 
gratia,  nellaltra  per  gloria.  Da  Palermo  die  28  Aprilis,  xii  ind. 
1554.  Di  V.  P.  R.  figliol  et  seruo  in  leso  Xpo., 

Francesco  Porcu 

Inscriptio:  Multo  Rdo.  in  X.°  Patre,  el  Patre  M.  Ignatio  di 
Loyola,  prepósito  generali  di  la  Compagnia  di  lesù,  in  la  cità 
Roma. 

Alia  manii:  [R.taJ  a  7  de  Maggio. 

MARCUS  JORGE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EBORA  28  APRILIS  I554 

Epistola  menstrua. — De  statu  collegii  et  sociorum. — Omnia  de  more  fluunt: 
socii  recte  valent,  solitisque  occupationibus  exercentur. — Patres  Her- 
nandez et  Santacruz  Elvis  operam  proximis  cum  fructu  navant . 

t 

Jhs. 

Mui  Rdo.  en  Christo  Padre.  La  graçia  y  amor  de  Christo 
nuestro  señor  sea  syempre  en  nuestras  almas.  Amén.  Para  com- 
plir  com  la  obediençia  de  V.  P.,  que  es  escreuirle  en  general 
cada  mes  la  disposiçión  deste  colegio,  diré  breuemente  lo  que 
toca  al  mes  de  Abril.  Estamos  al  presente  aquí  19,  quatro  sacer- 

'  Hoc  cognomen,  Ignatio  jubente,  in  Porcio  mutatum  est,  unde  a  PO- 
LANCO, ibid.,  latinorum  more  Portitis  effertur. 

*    Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  178,  prius  487. 


l6o 


Epistolae  Mixtae — Sol 


dotes  y  quinze  hermanos:  dos  dallos  están  en  los  exerçiçios.  Los 
maestros  continúan  todos  sus-  lectiones  ordinarias  cada  día  en 
çinco  classes,  con  la  de  los  casos  de  consciençia,  y  sus  doctrinas 
á  los  dominguos,  y  todo  con  prouecho  y  augmento,  porque  en 
este  mes  de  Abril,  después  que  empeçaron  á  leer,  pasada  la  pás- 
coa, hasta  aora  se  reçebieron  treinta  y  çinco  ó  çerca  de  quarenta 
estudiantes:  y  en  las  confesiones  también  pareçe  aprouechárense 
bien,  porque  este  dominguo  pasado  vjno  vn  buen  número  dellos 
á  comulgar  á  nuestra  capilla,  y  esperamos  que  vaya  en  buen  cre- 
çimiento  de  aquí  adelante  con  la  ajuda  del  Señor.  Los  hermanos 
theólogos  tienen  muchas  vezes  conclusiones,  como  ja  escreuj 
otras  vezes  á  V.  P.  Quedamos  todos  los  de  aquí  con  buena  dis- 
posiçión,  y  hun  hermano,  que  era  maestro  en  Lisbona,  al  qual  el 
Padre  embió  aquí  á  conuallesçer,  se  alia  bien,  y  según  dise  me- 
ior  que  allá,  con  no  aver  más  de  tres  ó  quatro  días  que  es  ueni- 
do;  llámasse  este  hermano  Roque  Sans  '. 

Del  P.  Manoel  Hernández  y  Pedro  de  Santa  Cruz  que  están 
en  Eluas,  çiudad  deste  arçobispado,  á  petiçión  del  cardenal  des- 
del  prinçipio  de  la  quaresma,  tuuimos  vltra  de  lo  pasado  estos 
días  carta  del  grandíssimo  fructo  que  nuestro  Señor  allí  haze  por 
ellos  Piega  á  su  divina  magestad,  tenernos  á  todos  de  su  mano, 
para  que  complidamente  hagamos  su  sancta  voluntad.  Amén. 
Encomendámonos  todos  en  las  oraçiones  y  sanctos  sacrifiçios  de 
V.  P.  Deste  collegio  de  Jesús  de  Éuora  á  28  de  Abril  de  1554. 
Por  commissión  del  P.  Miguel  de  Bairros.  Hijo  jndigno  de  V.  P., 

Marcos  Jorge. 

Inscriptio:  f  Al  mui  Rdo.  en  Christo  Padre,  el  P.  Mtro.  Ig- 
naçio,  praepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús,  em  Roma. 

*    Ms.  Sañs. 

-    Vide  supra,  epist.  772,  pag.  84. 


APRILI-MAJO  1554  161 


JOANNES  SUAREZ 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

SALMA.NTICA  APRILI-MAJO  I554  *. 

Confitentium  et  communicantium  numerus.— Socii  curri  P.  Mieli,  de  Torres 
in  novam  Societatis  provinciam,  Baeticam,  profecti.  — Candidati  in  So- 
cietatem  admissi. — Opera  pietatis. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  en  Christo  Padre.  La  grada  y  paz  de  Jesu  Christo 
nuestro  señor  sea  siempre  con  nuestras  ánimas.  Amén, 

Las  continuas  merçedes  que  el  Señor  nos  haze,  junto  con  la 
voluntad  que  tenemos  entendida  de  V.  P.,  nos  da  deseo  y  áni- 
mo de  escriuir  á  V.  P. 

[En]  un  jubileo  que  aquí  tubimos  quinze  días  por  la  septua- 
géssima  ubo  tanta  frequençia  de  los  sacramentos,  que  pienso  que 
fueron  más  de  mili  é  quinientas  personas  las  que  en  casa  se  con- 
fessaron  y  rescibieron  el  sanctíssimo  sacramento.  Entonces  está- 
bamos seis  sacerdotes;  empero  agora  no  quedaremos  más  de 
quatro.  Porque  como  en  todas  partes  nuestro  Señor  nos  quiere 
hazer  particulares  merçedes  de  que  sus  criaturas  se  quieran  ser- 
uir  de  nosotros,  an  llebado  de  aquí  dos  Padres  para  el  Andai uçía, 
que  se  llaman  el  P.  Gonçález  y  el  P.  Áuila  %  los  quales  van  con 
el  Padre  doctor  Torres  ^  y  tres  hermanos,  que  se  llaman  Juan 
Gutiérrez,  Gaspar  de  Dueñas  y  Diego  López,  que  aunque  ha  poco 
que  entró  aquí  en  la  Compañía,  pero  ale  hecho  nuestro  Señor 
tantas  merçedes  en  el  desasimiento  de  todas  las  cosas  y  resigna- 
çión  en  las  manos  de  la  simple  obedientia ,  [que]  con  auernos 
amado  mucho  en  el  Señor  el  *  tiempo  que  acá  estubo,  se  partió 

*  Ex  originali  in  voi.  Liti.  Quadr.  1555,  unico  fol.,  n.  170,  prius  129, 
antiquitus  591 . 

-  Gundisalvus  Gonzalez  et  Alphonsus  Avila  ve!  Davila,  postea  P.  Ba- 
silius  appellatus . 

'    Michael  de  Torres. 

*  ÌJis.y. 

EpISTOLAE  MixTAE,  tom.  IV.  Il 


102 


Epistolae  Mixtae— 802 


con  vna  alegría  y  quietud  de  ánimo,  que  bien  paresçió  que  nos 
amaba  sólo  en  el  Señor. 

Ay  comummente  en  casa  personas  de  fuera  que  hagan  exer- 
çicios,  y  de  quatro  que  aora  ay,  los  tres  están  determinados  para 
la  Compañía.  Anse  rescibido  los  dos  estudiantes  theólogos  que 
proseguían  sus  estudios,  medianos  subiectos  en  letras,  pero  bien 
aperçebidos  para  obedesçer.  El  otro  que  estudiaua  leyes  pienso 
también  que  será  resçebido,  porque  pareçe  en  alguna  manera 
apto  para  lo  vno  y  lo  otro.  Tras  estos  esperamos  en  el  Señor 
otros  muchos  de  los  que  se  confiessan  en  casa,  según  lo  colegi- 
mos de  sus  deseos  y  aprouechamyento  en  virtud.  La  más  gente 
con  que  aquí  tratamos  son  estudiantes,  porque  en  estos  se  vee 
más  fruto  en  menos  tiempo  y  con  menos  trabajo,  que  haze  al  caso 
para  la  continuaçión  de  nuestros  studios.  Dícese  la  doctrina  con 
la  satisfactión  y  aprouechamiento  que  á  V.  P.  está  scrito.  A  las 
cárceles  y  enfermos  se  acude  á  algunas  oras  menos  occupadas, 
quando  ay  gran  neccessidad,  porque  en  otra  manera  tiénese  por 
agora  por  bien  gastado  el  tiempo  que  se  aprouechare  en  el  studio. 

Los  Padres  y  hermanos  todos  están  buenos  de  salud,  gloria 
al  Señor.  Prosiguen  sus  studios  y  otros  exercitios  spirituales  de 
oratión  y  mortificatión,  según  el  orden  del  superior:  no  ai  al  pre- 
sente ninguno  por  la  bondad  del  Señor,  que  tenga  difficultad  de 
importantia  en  su  modo  de  proçeder,  fuera  de  las  comunes  se- 
quedades, que  suelen  ser  annejas  á  la  diligente  aduertençia  al 
studio  de  las  letras:  digo  sequedad  de  consolaçión  sensible  y 
tierna,  porque  en  lo  demás  paréçeme  que  nuestro  Señor  les  da 
deseos  de  se  mantener  de  abnegatión  propria,  para  la  qual  cum- 
plidamente nos  animó  el  Padre  M.**  Nadal,  de  cuya  comunica- 
çión  por  la  misericordia  de  nuestro  Señor  fuimos  participantes 
hasta  veinte  días  '  con  gran  gusto  y  consolaçión,  hambrientos 

1  Aut  aliquis  subrepit  error,  aut  intellige  viginti  dies  non  íntegros  et 
plenos,  sive  non  continuos,  sed  aliquo  spatio  intermissos.  Etenim  P.  Nadal 
Vallisoleto  Salmanticam  perrexit  20  Martii,  indeque  Methymnam  Campi 
adiit,  quo  pervenit  4  Aprilis,  ubi  prima  in  Hispânia  habita  est  provincialis 
congregatio  et  facta  provinciarum  partitio.  Cf.  Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  247; 
Litt.  Qiiadr.,  t.  iii,  pag.  6,7;  Polancus,  t.  iv,  pag.  383  et  seqq.,  n.  827 
et  seqq.  — Attamen  ex  rebus  in  hac  epistola  contentis  conficitur  eamdem, 


Majo  1554 


i63 


çierto  del  pan  que  nos  venía  á  repartir  tan  neccessario  para 
nuestra  sustentaçión.  Piega  á  la  diuina  bondad  sepamos  agra- 
desçer  tanto  bien,  para  que  no  impidamos  sus  mayores  dones  con 
nuestro  desagradescimiento,  el  qual  sin  duda  en  nosotros  sería 
más  de  culpar,  en  quanto  la  merçed  a  sido  maior,  y  por  tal  co- 
nosçida. 

V.  P.  pida  al  Señor,  que  tam  liberal  se  a  mostrado  con 
nosotros,  la  graçia  y  virtudes,  para  que  estos  sus  hijos  en  el  mis- 
mo Señor  cumplamos  su  sanctíssima  voluntad  siempre  á  maior 
gloria  suya.  Todos  estos  sus  hijos  particularmente  piden  esto  por 
aquel,  por  quien  V.  P.  a  tomado  el  cuidado  de  todos,  cui  sit  ho- 
nor et  gloria  in  sécula  seculorum. 

Manu  propria:  De  V.  P.  indignísimo  sieruo  en  el  Señor 
nuestro, 

f  Juan  Xuarez.» 

Inscriptio:  JHS.  Al  muy  Rdo.  en  Christo  nuestro  señor, 
nuestro  Padre  Mtro.  Ignacio,  prepósito  general  de  la  Compañía 
de  JHS.,  en  Roma. 

Alia  manu:  P.  lo.  Suárez. 

JOANNES  GUTTANUS 
PATRI  PAULO  DE  ACHILLIS 

GERBIS  MENSE  MAJO    I554  *. 

Quos  perferat  in  sua  servitute  labores, 
t 

Jhs. 

Pax  X.i,  etc.  Padre  myo.  No  posso  scriuir  lo  que  siento 

Aprili  exeunte  aut  oriente  Majo,  exaratam  fuisse.  Cf.  infra,  epist.  Patris 
Torres  Cordubae  21  Maji  datam. 

*    Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio  non  integro,  n.  159,  prius  398. 
«Mense  Junio  dictum  fuit  Messanae  a  quodam,  qui  simul  cum  P.  Jeanne 
Guttano  in  biremi  quadam  fuerat,  quod  quatuor  ante  menses  in  insula 
Sanctae  Maurae  propter  morbum  ab  eo  relictus,  qui  de  manu  piratae  eum 


104 


Epistolae  Mixtae— 8o3 


despoys  que  partí  de  Palermo  Piega  á  Dios  lo  podamos  con 
presentía  commUnicar.  E  scrito  al  visorey  ^  del  modo  de  my  res- 
cate ,  y  es ,  que  las  galeras  de  Cíçilia  tomaron  vn  turco ,  que  se 
dízen  Bartenny,  y  es  del  Mar  Negro.  Fué  tomado  sobre  vna  fre- 
gata, íunto  de  Africa  \  Quieren  que  den  el  turco  por  my,  y 
otramente  no  me  quieren  dexar  por  grande  quantídad  de  dine- 
ros, Hauía  prometido  quasi  dozientos  scudos,  y  no  quieren  sino 
al  turco,  el  qual  era  buen  turco,  como  dízen  acá  los  xpíanos. 
Agora  stamos  en  curso.  Lo  más  presto  que  se  podrá,  embíen  el 
turco  en  Affrica  y  scriuan  á  Caçón  Baxá  en  Gerbes,  cómo  el 
turco  stá  en  Affrica  esperándome;  y  también  á  Monester,  que  stá 
íunto  de  Affrica ,  y  á  Suza  á  los  principales,  cómo  lotro  stá  en 
Affrica,  porque  allá  por  ventura  tocaremos.  En  esto.  Padre  myo, 
no  haya  falta.  Al  manco  que  vaya  vogar  sobre  galera  dexpiano., 
como  vogo  acá,  y  manjo  sola  farina  de  orgo  No  sey,  Padre  myo, 
si  con  los  trabajos,  etc.,  nos  veremos  vnca,  si  Dios  no  lo  remedie. 
Esto  se  podrá  negoçiar  ansí  con  el  visorey,  ó  mejor  si  se  puede. 
Entretanto  vos  ruego  que  bien  tratéys  al  turco,  y  que  no  le  fag- 
gan  vogar,  porque  dízen  que  voga  al  tergerò  banco  de  popa;  y 
que  él  mismo  procure  para  mí  lo  mismo ,  porque  es  á  my  morir 
bogar.  A  los  mismos  lugares  y  también  á  Caçón  Baxá  en  Gerbes 
podrán  hazer  que  me  prouean  de  vn  poco  de  ropa  ^  y  dineros 
para  me  remediar  vn  poco. 

Otro  turco  pido      cuyo  rescate  serían  quarenta  scudos:  ó 


emerat,  morteni  obierat;  sed  id  non  creditum  fuit,  et  toto  hoc  anno  de  ejus 
redemptione  agebant  nostri,  et  in  singulis  litteris  rationem  reddere  messa- 
nenses  P.  Ignatio  debebant  diligentiae,  qua  usi  fuissent.»  Polanco,  t.  iv, 
pag.  197,  n.  426.  —Et  infra,  pag.  212,  n.  473:  «De  P.  Joanne  Guttano  litte- 
ris Majo  mense  ab  ipsomet  scriptis,  quod  falsus  fuerat  rumor  ille  de  ipsius 
morte  in  triremi,  [compertum  est.]» 

*  Vide  epist.  73i  et  732,  Epist.  Mixtae,  t.  iii,  pag.  673  et  676. 
-    Joannes  de  Vega. 

^    Ms.  dáf  rica  et  infra  dàffrìca, 

*  ((Referebat  quidam,  qui  viderateum,  quod  macilentus  erat,  et  scribe- 
bat  ipsemet  quod  tantum  modico  farinae  hordeaceae  et  aqua  sustentare- 
tur.»  Polanco,  ibìd,  pag.  2i3,  n.  473. 

^    Ms.  roba. 

^    Ad  marginem  duo  scripsit  verba,  quae  legere  piane  nescimus. 


3  Maji  1554  165 

agan  dar  los  dineros,  ó  en  mercançía,  porque  él  los  voluerá,  y 
me  haze  plazer  grande:  es  casado  y  tiene  hijos.  f"' 

No  más,  sino  que  rueguen  todos  que  nuestro  Señor  me '<ié 
paciencia.  Scriuirán  á  my  en  Gerbes  y  en  los  otros  lugares  di- 
chos, endrezando  á  la  fusta  de  Cucho  Oja,  donde  estoy.  De 
Mayo,  etc.  Aliamanu  «1554». 

Vuestro  hijo  en  X." 

Joan  Guttano,  de  la  Compañía  de  Jhs  y  sclauo. 

Inscriptio:  Jhs.  A  my  charísimo  en  X.°  Padre,  el  R.do  Pa- 
dre don  Paulo,  rector  del  collegio  de  la  Compañía  de  Jhs,  en  Pa  - 
lermo,  á  santo  Ph34ippo,  ó  á  otro  Padre  en  el  dicho  logo,  si  allá 
no  stá.  En  Palermo. 

RESPUBLICA  GENUENSIS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

GENUA  3  MAJI  1554  *. 

Quod  Ignatius  ad  autumnum  censuerit  principium  collegii  genuensis  reji- 
ciendum,  id  quidem  magistratibus  valde  probatur;  quam  ob  rem  gratias 
illi  habent:  orant  tamen,  ne  Genua  P.  Lainez  recedat ,  doñee  gymnasium 
instituatur. 

Molto  R.do  Patre  in  Christo  osservandissimo.  Poiché  piace 
a  Dio  che  siano  occorsi  impedimenti  a  quest'  opera  del  collegio 
de  vostri  sacerdoti  e  relligiosi  desiderati  in  questa  città,  et  che 
venendo  in  questi  tre  mesi  prossimi  potriano  nel  viaggio  et  in  la 
mutacione  de  Y  aere  patire,  laudiamo  el  parere  di  V.  R.,  de  diffe- 
rire, et  che  se  transferiscano  passato  li  caldi  ^  Ringraciandola  in 
nome  della  signoria  lima,  del  bon'  animo  che  la  tiene  de  compia- 
cersi in  questo  desiderio,  quale  è  veramente  quasi  vniuersale  in 
questa  città  con  espettacione  del  frutto  mediante  la  gratia  di  Dio 
e  le  preghiere  de  V.  R.  e  delli  suoi,  delle  quale,  si  come  essa  città 


*  Ex  originali  in  voi.  Epist.  Communitatum,  duplici  folio,  n,  164, 
prius  134. 

*  Vide  epist.  791,  et  loca  ibi  laudata. 


i66  Epistolae  MiXTAE — 805 

è  in  bisogno,  la  preghiamo  a  farsi  partecipi,  facendoli  instanza 
che  la  scrina  con  lo  primo  al  R.do  maestro  Giacopo  Layner 
nostro,  che  non  si  parta  da  Genoua,  saltem  sino  a  tanto  che  vi 
habbiamo  el  collegio,  perchè  in  vero  importa  sommamenti  per  il 
seruiggio  di  Dio  e  per  quest'  opera  del  collegio  l'esser  suo  qua, 
là  doue  la  sua  partenza  saria  con  desplacer'  de  molti.  Per  ciò, 
persuadendosi  d' esser  compiaciuti,  aspettaremo  le  littere  di  V.  R. 
et  interteniremo  esso  Rdo.  Layner,  offerendosi  di  continuo  alla 
R.  V.,  pregando  Dio  che  la  guardi.  Da  Genoua  al  terzo  di  de 
Maggio  de  MDLiiii.  Al  seruitioD.  V.  R.,  sequuntur  nomina. 

Jacobus  Vilamarinus,  notarius, 
et  praefatorum  dominorum  prouisorum  et  deputatorum 
cancellarius. 

Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  Christo  don  Ignatio,  generale  de 
la  Compagnia  de  Yhesù,  in  Roma. 

NICOLAUS  DE  LANOY 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VIENNA  4  MAJI  1554  *. 

Socii  in  coenobium  carmelitanutn  immigraturi . — Quid  prius  praestandum 
esse  Lanojus  judicet. — De  sociis  ad  sacros  ordines  promovendis.  — Scho- 
lasticus  frater  tentatione  pulsatur. 

t 

Jhs. 

La  gratia  et  pace  de  N.  S.  Jesù  X.°  sia  sempre  nelle  anime 
nostre.  Amen.  Rdo.  Padre.  Dopo  hauer  dubitato  longo  tempo  si 
doueressimo  lasciar  il  monasterio  de  santo  Domenico ,  hora  re- 
parato abastanza  per  stare  maggiore  numero  assai  delli  nostri,  et 
essendo  fatto  il  desegno  per  le  schole,  et  incomminciata  già  la 
opera,  finalmente,  per  certi  inconuenienti  soprauenuti  et  alchuni 
anchora  dipoi  preuisti,  si  risolse  il  negotio,  che  doueressimo 
transferire  la  nostra  habitatione  al  monasterio  delli  carmeliti ,  al 


*    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  104,  prius  2l3. 


4  Maji  1554  167 

quale  passassimo  tutti  la  vigilia  delli  apostoli  S.  Phelippo  et  Ja- 
como  Lo  edificio  del  claustro  et  della  echesia  è  saldo,  et  forte, 
et  ben  spacioso ,  et  atto  per  fare  più  camere ,  si  ben  fussero  le- 
uate  certe  uittuaiglie  et  munitioni  della  republica.  Per  adesso, 
nel  corpo  della  habi[ta]tione  non  habiamo  camere  de  supérelo,  et 
sono  quasi  in  vno  commune  dormitiorio ,  da  duoi  bande ,  come 
egli  è  la  vsanza  in  monasterii.  C'è  vna  corte  fra  el  horto  et  la 
commune  habitatione,  con  certe  stalle  de  caualli  et  de  altri  ani- 
mali. In  questa  corte,  incirca  de  vna  delle  duoi  porte,  ce  sono 
duoi  case,  pur  non  troppe  grande,  doue  staranno  certi  figlioli  del 
cancelliero  et  de  altri  signori,  li  quali  fanno  instantia  apresso  de 
noi,  et  già  li  habbiamo  consentito,  de  ne  riceuere  sei  et  de  pro- 
uederli  de  vn  maestro  domestico,  il  quale  hauerà  cura  de  loro,  de 
dì  et  di  notte,  facendoli  repetere  le  sue  lettioni.  Questa  stanzia 
serà  nostra  casa  de  probation,  benché  se  può  sperare  che  de  iu- 
uentù  ben  introdotta,  comme  de  vno  seminario,  nasceranno  sup- 
positi  buoni  per  la  Compagnia,  et  anchora  per  la  occasione  della 
conuersatione  et  practica  con  el  populo  nelli  officii  spirituali  se 
poteranno  alchuni  aggiungere  alla  nostra  congregatione ,  vt  sal- 
tem conuertantur  ad  vesperam,  postquam  famem  passi  fuerint,  vt 
canes 

Inanzi  che  fosse  fatta  conclusione  de  questa  mutatione,  il  re 
fu  informato  come  se  douea  scriuere  al  prouinciale  generalle  de 
questo  ordine  (il  cancellero  scrisse  solamente  al  prouinciale  della 
prouincia  della  superiore  Allemagna),  et  questo  per  ottenere  per 
noi  il  consenso  de  V  ordine.  Finalmente  non  se  è  fatto  niente  in 
questa  parte,  et  pare  cosa  superflua  al  conseglio  del  re  de  ricer- 
care questo  consenso  et  darli  qualche  ricompensa  altroue.  Il 
Rmo.  Labacense  ^  se  espetta  a  questa  pentecoste:  trattaremo 
con  sua  S."a  de  questa  materia  con  ogni  instantia.  L'altro  ponto 
serà  della  dotatione  del  collegio  (anchora  che  fin  qui  non  habbia- 
mo luogho  proprio),  secondo  Va  aduiso  de  V.  R. 

Per  la  necessità  de  sacerdoti  in  questa  cità ,  habbiamo  pro- 

*  Vide  supra,  epist.  786. 

*  Ps.  Lvm,7,  15. 

*  Urbanus  Weber  (Textor). 


i68  Epistolae  Mixtae— 805 

posto  de  promouere  M.e  Erardo  *  a  Tordine  del  diaconato  a 
questa  pentecoste,  et  dopo  in  questa  estade  al  sacerdotio,  et 
M.e  Martino  al  diaconato;  et  lui  insieme  con  M.e  Joanne  Tyrsio 
se  potranno  fare  sacerdoti  alla  pascha  prossima ,  essendo  alhora 
maestri  nelle  arti,  si  altro  non  commandasse  V.  R.  Nicolao  nostro 
molto  espetta  la  risposta  di  V.  R.  sopra  de  questa  materia  de  ri- 
ceuere  li  ordini  sacri,  dil  che  già  habbiamo  scritto  duoi  volte. 

Incirca  al  fine  del  mese  passato  giunse  a  Vienna  dal  paese 
M.°  Theodorico,  fratello  del  P.  Canisio,  et  se  dubitano  se  lui  do- 
uea  fermarse  qui ,  saltem  insino  al'  autunno ,  o  uero  parsare  a 
Roma.  Per  rispetto  delli  caldi  et  della  debolezza  sua,  restarà  qui, 
salua  Tobedienza.  Li  hauessimo  dato  per  il  suo  compagno  nostro 
Suetonio  Crescentio,  parte  perchè  lui  è  italiano  et  non  sa,  ni  an- 
cho forsi  mai  saprà,  la  lingua  todesca,  parte  perchè  lui  ha  deside- 
rato de  tornarse  a  Roma,  et  per  questo  deue  scriuere  a  V.  R.,  non 
pur  sequitando  la  ragione,  ma  essendo  discontento  che  li  era  or- 
dinato che  stasse  nella  scola  con  altri  fratelli  per  meglio  fondarse 
nelli  precetti  et  pratica  delle  regole  grammaticali.  Questa  sua  tan- 
to violenta,  come  diceua,  tentatione,  scoprì  a  M.°  Erardo.  Voleua 
restare  lui  quasi  sempre  nella  camera,  et  fare  versi,  et  studiare 
a  sua  posta.  Lui  è  buon  iouane,  quieto,  et  amatore  de  quiete;,  ma 
inclinato  alla  singularità,  et  de  natura  molto  melancólico. 

Preghiamo  V.  R.  che  ci  rescriua  il  suo  parere  et  voluntà  en 
queste  cose,  et  che  similmente  se  ricordi  da  noi,  soi  indegni 
figlioli  soi  [sic]^  n'elle  sue  orationi.  Amen.  Postridie  Ascensionis 
1554  *,  dal  monasterio  delU  carmelitani  in  Vienna.  De  V.  R.  hu- 
mile  figliolo  et  seruo  nel  Signore , 

*  Nicolaos  de  Lannoy. 

t 

Inscripiio:  ]hs.  Al  molto  Rdo.  in  X.o  Padre,  il  Padre  M.°Igna- 
tio  de  Loyola,  prepósito  della  Compagnia  de  Jesus,  in  Roma. 


*  Erardus  Avantianus  (Dawant).  De  hoc  caeterisque  sociis,  quorum 
hic  fit  mentio,  in  eadem  epist.  786  dictum  jam  est. 

-  Nimirum  4  Maji.  Inciderai  enim  anno  1554  Pascha  25  Martii,  Ascen- 
sio  3  Maji,  Pentecostes  l3  Maji. 


5  Maji  1554 


169 


SOG 

JOANNES  PELLETARIUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA  5  MAJI  I554 

De  tempio  ac  aedibus  Sancii  Spiritus  nostris  ab  Hercule  de  Este ,  Ferrariae 

duce,  assignatis. 

t 

La  gratia  et  pace,  etc.  Scriuo  questa  estraordinaria  a  la  P.  V, 
per  auisarla  come  il  signor  Alessandro  Fiaschi  ^  ha  chiamato 
questa  matina,  et  detto  che  S.  Ecc.^  non  vole  constringere  quelli 
huomini,  li  quali  sono  inuestiti  de  quella  chiesa  et  casamenti  del 
Spirito  santo,  che  absolutamente  ci  diano  il  luogo,  perchè  seria 
troppo  presto  farci  potroni  d^  un  tal  luogo;  ma  che  vole  che  ha- 
biamo  detto  luogo  per  1'  uso  nostro  libero,  et  che  mai  potiamo 
essere  scaciati  di  esso,  nè  molestati  in  nissuno  modo  senza  la  sua 
authorità;  insieme  con  vtile  de  lire  cento  in  circa  ogni  anno  che 
haueremo,  et  di  questo  vole  ci  faci  instrumento  tale,  come  se 
fussessimo  patroni,  perchè  col  tempo  sera  ogni  cosa  nostra.  Ma 
sapi  la  P.  V.  che  de  qui  danari  la  bona  parte,  come  credo,  serà  de 
indulgen tie  chel  Spirito  santo  di  Roma  ha  concesso  a  tal  luogo, 
et  ci  mandeno  in  Roma  etiam  altri,  et  loro  darannoci  a  noi  in  ele- 
mosina, come  fanno  ad  altre  persone,  et  prometano  accommodare 
r  echiesia,  etc.  La  P.  V.  ci  auisi  più  presto  che  potraci,  et  doue 
non  giudicasse  conuenienti,  me  scriua  la  risposta  che  farò  al  duca, 
il  quale,  quando  se  mette  qualche  cosa  in  capo,  non  è  facile  reti- 
rarlo; et  quando  giudica  douersi  fare  in  questo  modo  o  in  quello 
alchuna  cosa,  ci  scandaleggia  se  non  è  accettata  sua  sententia, 
massime  quando  torna  ad  vtile  daltrui. 

Pigliando  tale  assunto,  non  gli  è  obhgo  nisuno,  nè  cura  di 

'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  58,  prius  96,  97. 

*  Vide  epist.  783.— De  tempio  et  loco  Sancii  Spiritus  ac  de  rebus, 
quae  in  hac  epistola  tractantur,  consule  POLANCO,  t.  iv,  pag.  65-6Ó,  n.  II7- 
118,  qui  negotium  hoc  evolvit  mentemque  Ignatii  aperit. 


170  EPISTOLAE  MlXTAE— 807 

anime,  ni  altra  cosa,  ma  dire  là  a  piacere  nostro  la  mesa  o  mese, 
come  altroue,  et  confessare,  et  communicare,  et  predicare,  et 
legere,  et  godere  del  luogo  senza  alchuno  fastidio;  et  quando 
r  hauessimo  et  non  paresse,  si  può  lasciare.  Già  a  lo  longo  ho 
scritto  il  sito  bello,  le  case,  et  la  frequentia  del  popolo  che  con- 
corre, massime  le  feste,  et  come  si  faria  frutto  nel  Signor  nostro» 
et  come  sta  appresso  la  casa  nostra  comprata. 

Non  altro ,  senon  che  molto  da  cuore  ci  raccomandiamo  tutti 
alla  P.  V.  A  li  5  de  Maggio  54,  de  Ferrara.  De  V.  P.  figliolo 
nelS.  N.  J.  X., 

JOANNI  PeLLETARIO. 

Inscriptio:  |  Al  molto  Rdo.  in  X.  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  generale  de  la  Compagnia  de  Giesù,  in  Roma. 
Alia  manu:  5  de  Maggio,  addi  13  detto. 

GREGORIUS  DE  PESQUERA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALLISOLETO  9  MAJI  I554  *. 

Ignatium  rogat  ut  collegii  orphanorum,  in  Nova  Hispânia  condendi,  curam 
ac  gubernationem  a  Societate  suscipi  velit. 

Rmo.  Padre  nuestro  en  Ihu.  Xpo.  La  gracia  y  paz  del  Espí- 
ritu sancto  sea  sienpre  con  V.  P.  y  con  todos.  Amén.  Ciertas 
personas  deseosas  del  seruiçio  de  Dios,  nuestro  señor,  y  perpetui- 
dad y  avmento  de  los  colegios  de  niños  de  doctrina ,  dizen  que 
abrá  diez  ó  honze  años  que  en  estos  reynos  de  España,  y  prinçi- 
palmente  en  la  villa  de  Balladolid,  diócesi  de  Palençia,  viendo  la 
munchedumbre  de  bagamundos  y  niños  perdidos ,  los  quales  an-  • 
dauan  sin  abrigo,  y  muy  corrompidos  en  las  costumbres ,  y  da- 

*  Ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  125,  prius  285.— Exstat  aliud 
exemplar  originale  in  eodem  voi.,  n.  126,  prius  286,  quod  nonnisi  in  quibus- 
dam  nullius  momenti  ab  hoc  differì.— Hac  epistola  usus  est  PoLANCO, 
t.  IV,  pag.  397,  n.  856,  ubi  aliquid  de  illius  auctore  dicitur. 


9  Maji  1554  171 

ñosos  con  obra  y  mal  exenplo  que  á  otros  dauan,  ajenos  de  toda 
xpiandad. ,  se  determinaron  de  hazer  vn  colegio  en  la  dicha 
villa,  en  el  qual  se  recogieron  gran  número  de  muchachos  perdi- 
dos, que  algunas  vezes  subieron  á  ser  çiento  y  treynta,  y  de  hor- 
dinario  son  çerca  de  çiento:  y  después  á  ymitaçión  deste  colegio, 
ellos  y  otras  personas,  procuraron  de  leuantar  otros  en  España; 
de  manera  que  en  pocos  años  se  fundaron  más  de  veynte  casas 
de  recogimiento,  de  niños,  en  los  dichos  reynos,  y  otros  fuera 
dél,  ansí  en  Portugal  como  en  Aragón,  y  en  Catalunia,  y  en  Yn- 
dias,  de  lo  qual  a  suçedido  gran  remedio  para  los  huérfanos,  y 
probedlo  y  alibio  á  los  pueblos  de  España.  Y  lo  que  más  es,  a 
sido  ocasión  para  que  toda  la  gente  común  é  ygnorante  se  des- 
pertasen á  aprender  en  lengua  bulgar  los  prinçipios  de  la  doc- 
trina xpiana.,  y  se  corregiesen  de  munchos  herrores  que  te- 
nían, prinçipalmente  en  el  jurar,  y  disoluçiones ,  y  cantares,  y 
pullas,  á  que  con  la  çiega  ygnorançia  eran  acostumbrados.  Y 
aora,  viendo  que  destas  casas  algunas  an  caido  por  falta  de  per- 
sonas  que  tengan  cuenta  con  la  buena  enseñanga,  y  con  la  fiel  y 
çelosa  administraçión  de  las  dichas  casas ,  y  con  hazer  que  se 
exerçite  la  caridad  que  solía  con  los  niños  y  personas  populares^ 
para  que  también  sean  enseñados  en  las  buenas  costunbres  y 
doctrina,  que  en  las  dichas  casas  de  doctrina  se  apriende;  y  visto 
por  los  que  en  ello  han  entendido,  que  así  las  munchas  casas  que 
se  an  hecho  como  las  que  se  harían,  están  en  gran  confusión,  y 
en  términos  de  se  deshazer  y  caer  por  no  tener  cabeza  que  las 
rija  y  gouierne,  y  que  se  entremeten  á  lo  governar  y  ser  reto- 
res  personas,  amigos  de  ynterese,  y  no  del  avmento  y  doctrina 
de  los  niños  y  pueblos,  y  que  el  demonio,  por  lo  derrocar,  ha  en- 
tremetido algunos  clérigos  que  an  sido  frailes  profesos  y  an  de- 
xado  sus  hórdenes,  y  que,  ocupados  con  sus  grangerías,  an  des- 
hecho munchas  casas,  y  que  no  ay  hermandad,  y  algunos  de  los 
siervos  de  Dios,  que  sienten  y  ven  esto,  lo  lloran,  y  sospiran  por 
el  remedio,  y  les  parece,  que,  pues  nuestro  Señor  y  buen  Ihus. 
á  V.  P.  y  á  los  Padres  de  esa  Conpanía  ha  hecho  grandes  mer- 
cedes, que  les  aya  dado  esta  obra  en  las  manos,  según  se  collige 
de  la  bula  de  su  santidad  que  á  esa  santa  Conpanía  está  conçe- 


172  Epistolae  Mixtae— 807 

dida  se  le  diese  notiçia  desta  neçesidad,  piden  humilmente  y 
suplican  por  Ihu.  Xpo.  nuestro  señor,  que  antes  que  este  daño 
pase  más  adelante,  V.  P.  y  esa  santa  Conpanía  lo  tomen  so  su 
anparo,  y  den  en  ello  el  remedio  que  nuestro  Señor  les  ynspirare, 
con  la  breuedad  que  la  neçesidad  lo  demanda. 

Y  porque  se  hará  gran  seruiçio  al  Señor  y  gran  probecho  á 
los  próximos  que  las  personas  que  la  Conpanía  pusiere  en  las 
dichas  casas  de  recogimiento,  lean  cada  día  vna  liçión  de  doctri- 
na á  todos  los  que  la  quisiesen  oir  de  los  tales  pueblos,  á  la  caída 
del  día,  quando  acaban  las  gentes  de  trabajar,  para  que  todos  los 
que  quisiesen  yr  á  aquella  ora  los  días  de  trabajo  la  pudiesen  oir, 
sin  ynpedirles  en  sus  labores  y  ofiçios,  por  ser  ora  cómoda  para 
ello,  y  los  días  de  fiestas  después  de  bísperas,  que  en  esto  se  ha- 
ría grandísimo  benefiçio  á  toda  la  república,  y  gran  seruiçio  á 
nuestro  Señor. 

Asimismo,  que  para  que  todas  las  casas  de  recogimiento  de 
niños  de  la  xpiandad.  pudiesen  gozar  de  las  yndulgençias  é  facul- 
tades de  la  bula  que  está  conçedida  á  los  niños  é  niñas  pobres  de 
Roma,  y  á  todas  las  dichas  casas,  con  que  den  la  obediençia  á  las 
dichas  casas  de  Roma  y  por  falta  de  personas  que  tengan  el 
cuidado  que  conviene  de  las  dichas  casas  de  recogimiento  en  toda 
parte,  por  ser  muy  pobres,  no  ay  quien  se  pueda  encargar  de  dar 
la  dicha  obediençia,  sería  gran  seruiçio  de  nuestro  Señor  que  se 
negociase  con  su  santidad,  que  conçeda  las  dichas  yndulgençias 
con  dar  la  obediençia  al  provincial  ó  rretor  de  las  casas  más  cer- 
canas de  la  Conpanía  de  Ihus.,  en  nonbre  de  la  dicha  casa  de 
Roma. 

Item,  que  todos  los  que  mandaren  en  sus  testamentos  alguna 
limosna  á  los  dichos  niños,  ganen  las  dichas  yndulgençias. 

Item,  que  todos  los  que  mandaren  que  los  dichos  niños  los 
aconpanen  en  sus  entierros,  ganen  las  dichas  yndulgençias. 

La  gracia  y  paz  de  nuestro  señor  Ihu.  Xpo.  sea  sienpre  con 
V.  R.  P.  De  Balladolid  á  nuebe  de  Mayo  1554  años. 


'  Pauli  III  litterae  apostolicae  Regimini  müitantis  ecclesiae . 
-    Ms.  Roman. 


17  Maji  1554  .  173 

Y  porque  yo  no  sea  en  esto  molesto  á  V.  R.  P.,  le  suplico 
por  nuestro  buen  Ihus.,  á  quien  sirbe,  lo  bea  y  lo  azete,  y  me 
mande  rresponder  con  brebedad,  porque  yo  estoy  de  buelta  para 
las  Yndias,  de  donde  vine,  de  México,  á  procurar  por  vn  colegio 
3^  casa  de  çeroa  de  doçientos  niños,  que  allí  se  a  hecho,  con  el 
enperador  y  con  su  consejo,  á  llebar  buenas  personas  que  estén 
en  ellas  y  en  otras  que  se  esperan  hazer,  que,  como  he  dicho,  por 
falta  delias  çesan.  Y  a  sydo  el  Señor  seruido,  que  les  an  probeydo 
para  aquella  casa  de  dos  mili  ducados  en  cada  vn  año,  en  la  qual 
aliarán  los  desa  santa  Conpañía  gran  boluntad  y  rrefugio  en  el 
Señor  quando  bayan     Su  siervo  en  Ihu.  Xpo., 

Gregorio  de  Pesquera. 

Inscriptio:  \  Al  Rmo.  Padre,  micer  IñaQio,  general  de  la 
Conpañía  de  Jesús,  etc.,  mi  señor,  en  curia  rromana. 

SOS 

DIDACUS  MARTINEZ 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

COMPLUTO  17  MAJI  I554  -. 

Particeps  spiritualium  bonorum  Societatis  Jesu  eíTectus ,  et  desiderio  profi- 
ciendi  flagrans,  vota  quaedam  nuncupavit,  quorum  formulam  Ignatio 
mittit,  sua  manu  subscriptam. 

T 

Muy  Rdo.  Padre.  La  merçed  de  la  hermandad  que  V.  P,  me 
embió,  resçebí  con  no  poco  regocijo  de  mi  alma  por  lo  muçho 
que  nuestro  Señor  me  a  dado  á  entender  en  este  negoçio,  y  gra- 
cia particular  que  a  sido  servido  de  haçer  al  mundo  en  estos 
nuestros  tiempos.  Mas  porque,  como  V.  P.  sabe,  no  cresçer  cada 
día  en  las  cosas  spirituales,  es  bolver  atrás,  e  deseado  subir  vn 

'  «Quia  in  procinctu  erat  hic  bonus  ac  pius  vir  [Pesquera]  ut  in  Novam 
Hispaniam  navigarci,  nihil  cum  eo  transactum  est;  et  alioqui  hujusmodi 
piorum  operum,  potius  juvandorum  ac  promovendorum  per  alies  quam  per 
nostros  regendorum,  suscipiendam  esse  curam  P.  Ignatius  sentiebat.»  Po- 
lanco, ibid. 

-    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  l38,  prius  341,  344. 


174 


EpISTOLAE  MlXTAE— 808 


grado  más  alto,  siendo  nuestro  Señor  por  medio  de  V.  P.  ser- 
vido, y  e  heçho  lo  que  va  en  la  hoja  deste  pliego,  firmado  de  mi 
nombre.  Quiero  que  sepa  que  no  me  falta  paz  y  quietud  en  el 
estado  que  tengo,  y  que  poco  ni  muçho  no  deseo  salir  dél;  mas 
estando  en  él,  holgaría  que  se  hiçiese  esso,  y  que  V.  P.  lo  açep- 
tase  y  ofresçiese  en  la  primer  misa  á  nuestro  Señor,  y  que,  si 
uviere  lugar,  se  haga;  y  será  para  mí  la  mayor  gracia  que  en  el 
mundo  se  pueda  haçer.  Y  si  no  cabe,  ni  es  cosa  haçedera,  hol- 
garé dello,  y  quedaré  con  la  mesma  paz  y  contento,  como  si  se 
hiçiera;  porque  sé  que  delante  de  nuestro  Señor  bastará  la  vo- 
luntad mía  conformada  ó  mostrada  con  la  obra  á  mí  posible. 

Lo  que  suplico  á  V.  P.  es,  que  me  mande  responder  lo  que  en 
ello  determinare,  y  que  se  acuerde  de  mí  en  sus  oraçiones,  y 
mande  en  casa  á  los  hermanos  me  encomienden  en  sus  oraçiones 
y  sacrifiçios,  porque,  avnque  indigño,  en  la  mesma  moneda  lo 
pago  yo  contino 

Nuestro  Señor  augmente  en  V.  P.  las  gracias  y  dones  que  yo 
deseo.  De  Alcalá  xvii  de  Mayo  de  1554.  Siervo  de  V.  P., 

Licenciado  Martynez. 

t 

Jhs. 

.  Dios  mío,  y  señor  mío,  y  mi  criador:  Yo,  el  liçenciado  Diego 
Martínez,  vecino  de  la  villa  de  Alcalá  de  Henares,  avnque  en 
todo  me  hallo  indigñíssimo  pecador  para  presentarme  delante  de 
vos,  mas  considerando  vuestra  immensa  misericordia,  con  deseo 
de  serviros  mediante  la  gracia  vuestra,  hago  voto  y  promesa  á 


-  En  quid  tradat  de  auctore  hujus  epistolae  illiusque  negotio  laudatus 
saepe  Polancus,  t,  iv,  pag.  421,  n.  909:  «Erat  quidam  licenciatus,  Martinus, 
Compiuti,  qui  de  Societate  mirifice  sentiebat,  et  ad  magnum  subsidium 
Ecclesiae  suae  a  Deo  missam  affirmabat.  Hic,  cum  participationem  bonorum 
Societatis  a  Patre  Ignatio  consequutus  esset,  desiderio  proficiendi,  vota 
coadjutorum  temporalium  Societatis  emisit;  et  quia  conjugatus  erat,  casti- 
tatem  conjugalem,  ut  poterat,  vovit;  paupertatem  autera  et  obedientiam, 
more  scholasticorum  Societatis,  et  duplici  exemplo  haec  vota  ad  P.  Ignatium 
Romam  misit,  quae  tamen  ille,  novum  quod  hoc  esset  genus  et  inusitatum 
votorum,  non  admisit,  quamvis  ad  devotionem  ipsius  et  profectum,  quod 
fecerat,  comprobare  voluit.»  Vide  praeterea  quae  ibi  adnotavimus. 


i8  Maji  1554  175 

VOS,  señor  Dios  mío,  en  presençia  de  la  virgen  María,  y  de  la 
corte  çelestial,  de  entrar  en  la  religión  de  la  Compañía  de  Jesús 
por  coadjutor  temporal  para  vivir  é  morir  en  ella,  siendo  el  ge- 
neral della  contento;  en  la  qual  Compañía,  queriéndome  él  res- 
çebir,  prometo  de  guardar  castidad  conxugal,  y  pobreza  volun- 
taria, y  obediençia,  según  el  vso  é  inteligençia  de  la  diçha  Com- 
pañía. Y  suplico  açepte  en  grato  servicio  esta  ofrenda,  que  según 
mi  posibilidad  de  mí  hago,  y  que  me  dé  gracia  para  cumplir  lo 
que  me  a  dado  á  entender.  Feçha  en  Alcalá  de  Henares,  víspera 
de  la  sanctíssima  Trinidad,  año  de  mil  y  quinientos  y  çincuenta  y 
quatro. 

Licenciado  Martynez. 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  Padre,  el  M.°  Iñigo  de  Loyola,  ge- 
neral de  la  Compañía  de  Jesús,  en  Roma. 

Alia  manu:  12  {sic)  di  Maggio.  R.taa  iSd'Ottvbre. 

JOANNES  PELLETARIUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA  l8  MAJI  I554  '. 

Religiosum  quemdam  virum,  qui  celaverat  se  alterius  ordinis  habitum  ga- 
stasse, a  Societate  esse  dimissum. — De  Mag.  Adriano  Candido  (Witte), 
morbo  laborante.— Novae  aedes  sodalibus  comparatae. — Quae  commoda 
et  incommoda  nobis  afferat  locus  Sancti  Spiritus. 

t 

La  gratia  et  pace,  etc.  Chiamato  il  vecchio  di  Modena,  me 
confessò  la  verità ,  come  egli  era  stato  cinque  anni  in  religione 
del  Saluatore,  ma  che  non  hauea  fatto  voto,  etc.  :  et  staua  io 
per  darli  vno  buono  capello  per  hauere  detto  la  bugia  nel  esame 
quando  entrò  in  casa,  pur  me  parse  licentiarlo  piaceuolmente,  il 
che  feci 

*  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  59,  prius  98,  99. 

*  «Interim  dum  hic  P.  Joannes  Laurentius  collegio  [mutinensi]  prae- 
erat,  ex  quibusdam  inditiis  deprehendit  religiosum  fuisse  illum  Venetum'..., 
qui  a  P.  Pelletario  admissus  fuerat».  Polanco,  t.  iv,  pag.  97,  n.  179.  «Quin- 


lyó  Epistolae  Mixtae— 809 

M.  Adriano  '  sta  al  modo  solito,  et  dice  pur  la  mesa,  et  va  qua 
et  là  a  rallegrarse:  et  questa  sera  habiamo  riceuuto  le  de  V.  P.  del 
12  del  presente,  le  quale  omnino  commandano,  che,  non  giudi- 
cando il  contrario  li  medici ,  vada  in  patria  con  ogni  commodità 
il  più  presto  che  ci  potrà,  per  rispetto  del  caldo.  Per  ciò  domane  a 
buon  hora  comminciaremo  di  nuouo  a  parlare  al  medico,  et  ac- 
commodarlo  d'ogni  cosa,  etiam  d'un  fratello,  il  quale  sera  Ja- 
como  Bolognese  il  quale  è  assai  instrutto  a  gouernare  amalati, 
et  sta  di  continuo  qua  a  riceuere  lettere  di  soì,  et  massime  d'un 
suo  zio  canonico ,  le  quali  l'adiutano  puoco ,  gionto  che  se  con- 
tenta andare  con  M.  Adriano. 

Quanto  a  quello  che  il  medico  gli  ha  dato  suspitione  del  tisico 
o  etico,  non  è  stato  che  l'habi  mai  interrogato  nauti  de  lui,  perchè 
già  era  auisato  circa  ciò;  ma  il  nostro  vecchio  medico  sta  quasi 
di  continuo  a  visitarlo,  et  vn  giorno  gli  dice  che  gli  dicesse  il 
vero,  che  cosa  sentina  de  la  sua  infirmità;  et  rispose  (come  m'ha 
detto)  chel  dubitaua  del  tisico  o  etico,  pur  mai  stette  saldo.  Et  in 
vero  mai  non  ho  inteso  fermesa  di  parere  a  questi  medici,  et  mo 
dicono  di  bagni,  mo  del  latte  de  capra,  mo  vna  vntione  di  petto, 
mo  vn  elettuario,  etc.  :  et  spesso  quod  vnus  probat,  alter  impro- 
bat;  si  che  faremo  quanto  il  S.  N.  J.  X.  si  inspirará. 

Siamo  in  possesso  de  la  casa  comprata,  et  chiesa,  et  tutte  le 
stanze,  et  credo  che  N.  S.  J.  X.  ci  l'hauea  preparata,  et  che  non 
poteuamo  trouare  luogo  più  al  proposito  nostro:  acconciamo  ogni 
dì  le  camere  nostre.  La  P.  V.  potrà  mandarci  alchuni  fratelli,  ita- 
liani al  meno  in  parte,  come  seria  4  o  5  al  presente 

quaginta  quatuor  annos  natus...:  conscientia  tactus,  confessus  est  se  aliquot 
annos  religiosum  fuisse,  quamvis  non  professum,  inter  clericos  regulares 
Sti.  Salvatoris  in  Lauro,  qui  Romae  ita  vocantur,  et  tamen  a  Societate  sta- 
tini ditnissus  est».  Polanco,  t.  iv,  pag.  59-60,  n.  102.  Vide  locum  et  anno- 
tationes  eidem  subjectas,  quibus  declarantur  quinam  sint  regulares  clerici 
Sti.  Salvatoris. 

*  Adrianus  Candidus  (Witte),  quem  medici  (lad  balnea  quaedam  pro- 
banda hortati  sunt».  Polanco,  t.  IV,  pag.  127,  n.  252.  Cf.  Cartas  de  San 
Ignacio,  t.  Ili,  pag.  344-346. 

2  Ms.  Bolegnese.  De  eo  mentionem  faciunt  Epist.  Mixtae,  t.  i,  pag.  253, 
annot.  4;  pag.  3oi,  annot.  3;  pag.  328. 

^    Ad  rem  multa  affert  POLANCUS,  t.  iv,  pag.  63  et  64,  n.  114-116,  quo 


i8  Maji  1554  177 

Quanto  al  accottare  quella  chiesa  del  Spirito  sancto  sappia 
V.  P.  che,  retenendoci  potere  dire  le  sue  diuotioni ,  intendeno 
hauere  il  dominio,  cioè  essere  patroni  del  luogo ,  benché  danno 
il  libero  vso  a  modo  nostro,  et  non  ci  possino  mandar  via  senza 
il  consentimento  del  duca. 

Quando  V.  P.  volesse  che  pigliassimo  essa,  seria  bisogno  ha- 
uere vno  sacerdote  al  manco  con  meco  et  il  mio  coadiutore.  Et 
quanto  a  la  grandessa  de  la  chiesa  nostra  et  di  quella,  la  nostra  è 
più  grande  et  meglio  accommodata  per  noi  ;  ma  non  è  in  tanto 
bello  sito  come  questa  del  Spirito  santo,  nè  tanto  frequentata 
come  quella,  massime  per  le  indulgentie  che  iui  sono.  Si  che,  ha- 
uendo  già  questa  nostra  accommodata  et  grande,  V.  P.  ci  auisi 
che  faremo;  et  doue  vorrà  che  la  pigliamo,  mandici  con  li  fratelli 
vno  sacerdote  et  sino  a  6  fratelli ,  perchè  le  lemosina  che  haue- 
remo  con  essa  chiesa  serà  bastante  per  intretenere  doi  persone; 
et  questo  dice  il  duca,  il  quale  pare  desiderare  che  Thabiamo. 

M.  Fabritio  sta  sano,  pur  debile,  et  fuora  di  scrupuli  circa 
suoi  voti  et  proponimenti  antiqui.  Et  tutti  si  raccomandiamo 
alla  P.  V.  Di  Ferrara  a  li  18  de  Maggio  1554.  De  V.  P.  figliolo 
indegno  nel  S.  N.  J.  X., 

JOANNI  PeLLETARIO. 

Il  numero  di  putti  120. 

Inscriptio:  \  Al  molto  Rdo.  in  X.  Padre,  il  P.  M.  don  Igna- 
tio,  generale  de  la  Compagnia  de  Giesù,  a  Roma. 


auctore  «die  24  Maji  novam  domum  nostri  inhabitare  coeperunt').  Vide 
infra,  epist,  ejusdem  Pelletarii,  24  Maji  datam. 

*    Supra  egit  Pelletarius  de  hoc  tempio,  epist.  806. 


EPISTOIAE  MiXTAE,  TOM.  IV. 


12 


Í78 


EPISTOLAK  MlXTAE^SlO 


»10 

HIERONYMUS  VIGNES 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

NEAPOLI  19  MAJI  1554 

Emitur,  Societatis  collegio  Neapoli  aedificando,  domus,  in  óptimo  urbis  situ 
constituía. — Carolus,  caesar,  loca  quaedam  ad  aediñciura  promovendum 
cedit. 

t 

Molto  Rdo.  et  in  Christo  Padre  osservandissimo.  U  amor 
eterno  et  gratia  de  Christo  N.  S.  conserui  V.  P.  con  suoi  santis- 
simi doni.  Non  dubito  che,  mancando  la  presentía  del  P.  M.° 
Salmeron,  le  pie  et  sante  orationi  de  V.  P.  habbin  spetialmente 
concorso  a  V  effettuation  dela  compra  dela  casa,  la  quale  real- 
mente preter  omnem  spem  si  è  hauuta,  atteso  il  patron  dela  su- 
detta  casa  s'  era  in  tutto  mutato  de  quel  tanto  haueamo  ragio- 
nato quando  era  qua  el  sudetto  P.  Salmeron:  onde  se  procuraua 
altro  luocho,  secondo  si  è  dacqua  per  duplicate  scritto;  ma  piac- 
que ala  diuina  Maestà  che  andasse  io  solo  hermatina,  che  furo  li 
xviij  del  presente,  a  ragionarli,  et  al  fin  se  contentò  de  darci  la 
sudetta  casa  in  quel  modo  io  scrino  al  P.  Salmeron  Et  perchè 
parue  assai  bene,  si  al  signor  Scipion  d'  Arezo,  come  anchora  al 
signor  dottor  Villanoua  che  cossi  s'  eseguesse,  per  tanto  fu 
subito  questo  appontamento  eseguito,  et  hogi  se  son  stipulate  le 

'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio ,  n.  80,  prius  145. 

*  Rem  sic  narrat  fidissimus  Polanco,  t.  iv,  pag.  179,  n.  876  et  377: 
«Quinta  ergo  Maji  P.  Salmeron,  juxta  obedientiae  praeceptum,  Romam  ve- 
nit...  Interim  autem...  Neapoli  amici,  de  domo  emenda  solliciti,  inter 
quos  primo  loco  nominari  debet  Dnus.  Hieronymus  Vignes  (quidam  enim 
Dnus.  Thomas  Caraffa,  qui,  cum  esset  Neapoli  P.  Salmeron,  de  domo  sua 
vendenda  spem  dederat,  cum  alii  emptores  sollicitarent  et  eamdem  emere 
curarent,  sententiam  mutasse  videbatur),  jam  de  emenda  alia  domo  cogita- 
bant;  sed,  cum  18.''  Maji  solus  eum  aggressus  esset  Mag.  H.  Vignes,  promi- 
sit  demum  se  domum  venditurum.. .  » 

'  Franciscus  de  Villanova,  regens  neapolitanus.  Cf.  Cartas  de  San 
Ignacio,  t.  IV,  pag.  i83. 


19  Maji  1554 


179 


cautele.  Ne  se  marauigli  V.  P.  non  se  sia  espettata  resposta  de 
quel  s'  era  scritto,  perchè  se  dubitaua  d'  alcuna  uariation  in  quel 
gentir  homo,  et  in  tutti  quelli  duo  luochi,  quali  s'  eran  scritti  ci 
eran  nate  alcune  difficultate,  quale  auanti  se  fussen  resolute  ha- 
rían passati  alcuni  mesi,  et  in  questo  mezo  s'  haria  possuto  per- 
dere questa  casa,  parché  ui  eran  altri  compratori,  quali  son  stati 
causa  dele  uariationi  in  quel  caualier;  ma  la  diuina  Maestà  V  ha- 
uea  reseruata  per  questa  sancta  opera,  onde  tutti  ne  son  stati 
frustrati  de  loro  disegni;  et  spero  che  iui  se  farà  de  li  più  belli 
collegij  sia  in  tutta  la  Compagnia.  Ma  acciò  la  cosa  principiata 
s'  effettue  realmente,  ci  è  de  bisogno  la  presentía  del  P.  Salme- 
ron, senza  el  quale  molto  me  dubito  se  resoluerebe  in  fumo,  per- 
chè si  li  4000  A  deli  uacui,  come  li  2000  ducati  dela  banca,  et 
li  72  d'intrata,  et  li  600  ducati  annui  de  sua  Maestà  dependeno 
dal  fauore  et  aiuto  del  R.mo  Pacecco  *,  el  quale  non  ui  è  niuno 
li  facci  far  cosa  alcuna  circa  le  sudette  cose,  eccetto  sua  R.tia:  et 
credo  si  fusse  stato  presente,  s'  haria  più  uergognato  in  non  dar 
r  officio  già  promesso;  ma  el  tutte  con  el  celere  suo  ritorno  me- 

'  Petrus  Pacheco,  cardinalis  et  neapolitanus  prorex,  cujus  a  Polanco 
saepe  facta  mentio  est,  Hic  vero  sermo  fit  de  quibusdam  a  Carolo  V,  cae- 
sare,  aedificando  Societatis  collegio  neapolitano  concessis ,  cujus  rei  exstat 
sequens  apographum  in  voi.  Epist.  diversortim,  unico  folio,  n.  83,  prius 
265,  in  antiquo  tabularlo  C  xxill,  I,  prius  5,  quod  sic  se  habet: 

t 

«Capítulo  de  una  carta  de  S.  M. ,  hecha  en  Bruselas  á  seis  días  del  mes 
de  Abril  1554,  reçebida  a  xxvi  del  mismo. 

Siendo  la  doctrina,  uida  y  exemplo  de  los  de  la  Compañía  de  Jesús  la 
que  nos  escreuís,  justo  es  que  sean  fauoreçidos  y  ayudados;  y  ansí,  quando 
huuiere  la  dispusiçión,  tememos  memoria  de  la  pensión  que  para  ellos  se 
pide:  y  en  este  medio  somos  contento  de  hazerles  gratia  de  tanta  tierra  del 
uacuo  de  las  murallas,  que  importe  la  suma  de  quatro  mili  escudos,  por  una 
uez,  para  que  con  ello  puedan  dar  prinçipio  á  su  collegio.  Pero  porque  esta 
parte  se  tome  en  lugar  que  no  perjudique  á  la  fortificaçión  de  la  çiudad, 
haréislo  mirar  y  designar  bien,  y  de  manera,  que  no  se  pueda  seguir  incon- 
ueniente,  ni  se  le  tome  más  de  lo  que  montare  la  dicha  suma,  y  embiárse- 
nos  a  la  razón  y  claridad  distinta  de  todo,  para  que  conforme  á  ello  se  pueda 
expedir  acá  el  priuilegio.» 

Verum,  ut  ex  Polanco,  t.  iv,  pag.  187,  n.  399  constat,  difficile  et  sero 
neapolitam  quidquam  ex  illis  perceperunt. 


i8o 


Epistolae  Mixtae— Sii 


diante  la  diuina  gratia  restorarà  '.  Et  non  altro,  senonchè  a  li 
santi  et  pii  sacrificii  de  V.  P.  humilmente  con  tutto  el  cuore  me 
ci  racomando,  pregando  V  eterno  Signor  lo  conserui  et  augmenti 
sempre  a  gloria  del  suo  santissimo  nome.  Da  Napoli  el  di  xix  de 
Magio  1554.  D.  V.  P.  R.  minimo  in  X.°  figlio  et  seruo, 

Geronimo  Vignes. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  et  in  Christo  Padre  osservandis- 
simo, il  P.  M.°  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  generale  de  la  Com 
pagnia  del  Gesù, 

Alia  manu:  19  de  Maggio:  addi  23  detto. 

Htt 

[LUDOVICUS  GONÇALVES  DA  CAMARA 
PATRI  JACOBO  MIRON] 

ROMA  20  MAJI  1554  *. 

Causa  Simonis  Rodrigues  Romae  apud  Ignatium  acta. — Magna  demissi 
animi  significatione  sententiam  Rodrigues  audit,  eidem  obtemperaturus. 
— Mox  superbii  et  multa  contra  Ignatium  profert,  paratus,  diplomate 
pontificio  obtento,  ab  ejus  obedientia  discedere;  sed  brevi,  Deo  per  Igna- 
tium et  Salmeronem  opitulante,  resipiscit. 

t 

Ihs. 

Muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre. 

La  summa  gratia,  etc.  Porque  V.  R.  esté  allá  auisado  de  todo 
lo  que  por  acá  pasa  açerca  del  P.  Mtro.  Simón,  para  que  pueda 
mejor  tratar  las  cosas  á  maior  gloria  diuina  y  maior  bien  uniuer- 
sal  de  la  Compañía,  y  para  que  pueda  informar  de  toda  la  uerdad 

*  Ms.  restorarà. 

*  Ex  adversariis  in  voi.  Episi,  diversorum,  quadruplici  folio,  n.  86, 
prius  1-4.  P.  Rivadeneira  monumentum  hoc  exaravit,  multis  adjectis  emen- 
dationibus.  Alia,  propria  manu,  addidit  plerumque  Polancus,  quae  virgulis 
duplicibus  «  »  includimus.  Pauca  quaedam  correxit  Ludovicus  Gonçalves 
da  Camara,  ut  singillatim  suis  locis  adnotamus.  Quae  sunt  deleta,  minimis 
praetermissis,  in  imam  paginam  rejicimus.  Emendationes  P.  Gonçalves 
clare  indicant  immutatam  nonnihil  fuisse  factorum  enarrationem,  ut  ipse  sit 
qui  loquatur.  Facili  igitur  conjectura  deducimus  huic  epistolae  suum  no- 
men  apposuisse,  quae  prius  alio  nomine  scripta  fuerat. 


20  Maji  1554  181 

á  su  alteza  ' ,  por  cuia  mano ,  así  como  nuestro  Señor  se  ha  dig- 
nado dar  el  buen  comienço  y  progresso  á  este  negocio,  así  pa- 
reze  que  se  deue  esperar  el  buen  fin  y  la  deseada  conclusión  y 
remedio  dél,  escriuiré  con  la  breuedad  que  ser  pudiere  «  todo  el 
sucesso  de  lo  que  desde  que  él  llegó  á  Roipa  hasta  agora  ha  pa- 
sado. 

Después  que  Mtro.  Simón  llegó  con  su  compañero  *,  á  xi  de 
Nouiembre,  á  Roma,  fué  de  nuestro  P.  Mtro.  Ignatio  recibido  con 
«mucho»  b  amor  y  charidad  «y  con  la  mesma  fué»  tratado 
«hasta  agora»,  que  pareze  que  no  se  dexaua  cosa  que  le  pudiese 
dar  consolaçión  y  contentamiento.  Pasados  algunos  días  y  co- 
menzándose de  una  parte  á  quexar  Mtro.  Simón  de  los  de  allá,  y 
por  otra  uiendo  «nuestro  Padre»  las  informaciones  que  ó  por  car- 
tas ó  por  palabras  así  de  su  particular  persona,  como  del  gouierno 
y  regimiento  uniuersal  su  R.^  tenía,  communicó  con  Mtro.  Simón 
€l  remedio,  que  para  sanar  esta  llaga  se  podía  dar,  que  fuese  con 
satisfaçión  suia  y  edificaçión  de  los  próximos;  y  así  él  mismo  uino 
en  ello  y  conçertaron  entrambos  que  se  deputasen  algunos  de  la 
Compañía  por  juezes,  los  quales,  oydas  de  una  parte  y  de  otra 
las  razones,  juzgasen  y  por  sentençia  d  declarasen  todo  lo  que  en 
este  negocio  sintiesen  in  Domino.  Y  así,  para  que  todo  se  hiziese 
con  maior  contentamiento  de  Mtro.  Simón,  el  Padre  le  propuso 
4  juezes,  entre  los  quales ,  sabiendo  que  tenía  particular  affeción 
á  dos  personas,  se  las  nombró,  para  que  uiese  si  todos  4  le  agra- 
dauan.  Y  porque  el  uno  dellos  no  le  plazía  tanto,  nuestro  Padre 
le  mudó  y  puso  otro  en  su  lugar;  de  manera  que  Mtro.  Simón  se 
mostró  tan  satisfecho  desta  liberalidad  que  nuestro  Padre  con  él 
usaua,  y  tan  contento  de  los  juezes,  que  dezía  que  estaua  apare- 
jado para  creer  que  lo  blanco  fuese  negro,  y  lo  negro  blanco,  si 
ellos  ansí  lo  juzgasen. 

Deleta  in  MS.    «  y  claridad,  (pues  así  la  obediencia  me  mandó). 
*  aquel.  c  que  á  tan  piadoso  y  benigno  Padre  era  conueniente,  y 

ccn  tanta  dulçura  y.  d  definitiva. 


*    Joannes  III. 

-  C(Venit  ergo  Romam  [Rodrigues]  simul  cum  P.  Melchiore  Carnero, 
decima  [sic]  die  Novembris.»  Polanco,  t.  m,  pag.  14,  n.  17. 


l82 


Epistolae  MixTAE— Sii 


Nuestro  Padre  también  mandó  e  al  P.  Carnero  y  a  mi,  ^'que 
cierto  quisiéramos  bien  escusar,  si  fuera  lícito»,  que  denunciáse- 
semos,  como  testigos  en  este  negocio,  lo  que  sabíamos.  Y  para 
que  la  cosa  tuuiese  maior  firmeza,  los  4  juezes,  que  fueron  el 
P.  doctor  Olaue,  el  P.  Mtro.  Polanco,  el  P.  doctor  Miona,  y  el 
P.  Mtro.  Pontio,  todos  professos  de  la  Compañía  \  juraron  sobre 
los  euangelios  de  en  todo  y  por  todo  juzgar  y  declarar  aquello 
que  en  sus  consçiençias  sintiesen,  sin  respeto  alguno  de  persona; 
y  así  mismo  Mtro.  Simón  de  una  parte  /,  y  nosotros,  denunçia- 
dores,  de  la  otra  juramos  de  dezir  la  «verdad  de  lo  que  senti- 
mos», y  así  él  como  nosotros  prometimos  de  estar  y  enteramente 
obedecer  á  lo  que  por  los  juezes  fuese  determinado  ;  y  así  lo  g 
firmó  él  de  su  mano,  y  también  nosotros.  Nuestro  Padre,  antes 
que  se  comenzase  el  juizio,  habló  con  los  juezes,  y  les  encargó 
quanto  podía,  que,  en  quanto  fuese  possible  (salua  la  razón  y  jus- 
ticia), fauoreziesen  la  parte  de  Mtro.  Simón  y  mirasen  por  su 
honrra;  y  así  se  «nos»  dió  tiempo  de  15  ó  20  días  para  que  es- 
criuiésemos  i,  y  también  dixiésemos  de  palabra  lo  que  teníamos 

Deleta  in  ms.  «  Rivadeneira  scripserat:  mandó  al  P.  Luys  Gonçal- 
ves y  al  P.  Carnero  que  denunciasen  como  testigos  en  este  negocio  lo  que 
sabían,  y  para...  Correxit  Polancus  hoc  modo:  al  P.  Carnero,  que  le  qui- 
siera bien  exscusar,  si  fuera  lícito,  que  denunciase...  Tandem  Goncal- 
ves ita  emendavii:  mandó  al  P.  Carnero  y  á  mí,  que  cierto  quisiéramos 
bien  exscusar,  si  fuera  lícito,  que  denunciásemos  como  testigos  en  este 
negocio  lo  que  sabíamos.  .  f  Rivadeneira:  y  los  denunciadores  de 

la  otra  juraron  de  dezir  lo  que  sabían,  y  como  lo  sabían,  y  no  más,  y 
así  el  uno  como  los  otros  juraron  de  estar.  Polanco:  juraron  de  dezir  la  ver- 
dad de  loque  sentían,  y  así...  Gonçalves:  de  una  parte  y  nosotros  los  de- 
nunciadores de  la  otra...  de  lo  que  sentimos...  como  nosotros  prometimos... 
g  y  escriuieron  de.  *  á  los  Padres  Luys  Gonçalves  y  Carnero.  Gon- 

çalves addidit  pronomen  nos.  i    PWms.*  escriuiesen  y  también  di- 

xiesen...  lo  que  tenían  que  dezir  contra  el  P.  Mtro.  Simón,  y  así  fueron 
oídos,  y  vióse  lo  que  escriuieron...  oído  Mtro.  Simón  en  lo  que  quiso  dezir 
de  palabra,  asi  en  defensión  suia,  como  también  contra  los  que  hauían  di- 
cho y  escrito  contra  él,  en  presencia  de  los  Padres  dichos  Luys  Gonçalves 
y  Carnero,  y  también  tomó...  Gonçalves  emendavit  ut  mine  est  in  textu. 


*  In  manibus  Sti.  Ignatii  Romae  professi  fuerant  Martinus  quidem 
Olave,  2  Aprilis  1553:  Emmanuel  Miona  et  Joannes  A.  de  Polanco,  25  Mar- 
tii  1549.  Pontius  vero  Cogordanus  «trium  votorum  solemnium  tantum  pro- 


20  Maji  1554  i83 

que  dezir  acerca  del  P.  Miro.  Simón,  y  fuimos  oídos,  estando 
presente  Mtro,  Simón,  y  uióse  lo  que  auíamos  scrito,  y  también 
algunas  cartas  de  algunos  Padres  de  Portugal,  que,  firmadas  de 
sus  manos,  hauía.  Fué  después  oído  Mtro.  Simón,  que  en  el 
mismo  tiempo  auía  notadas  muchas  cosas,  en  lo  que  quiso  dezir 
de  palabra,  así  en  defensión  suia,  como  también  contra  los  que 
hauían  dicho  y  escrito  contra  él,  en  presençia  de  nosotros;  y  no 
le  pareciendo  que  esto  bastaua ,  tomó  3  ó  4  días  de  término  para 
escriuir  y  responder  á  las  obieçiones;  y  así,  hauiéndolo  hecho  asaz 
distintamente  j,  «interrogándole  sobre  iuramento,  y  siruiéndole 
de  scrittor  Mtro.  Polanco,  dixo  quería  mirar  más  en  ello»,  y  fuéle 
de  nueuo  conçedido  otro  término  de  casi  20  días ,  para  escriuir 
más  despaçio  «en  el  qual  tiempo  quemó  lo  que  le  auía  scritto  de 
su  mano  Mtro.  Polanco»  y  así,  después  de  hauer  escrito  k  más 
largamente  que  efficazmente,  dió  sus  responsiones  á  los  17  de 
Enero  de  1554,  las  quales  fueron  uistas  y  mostradas  l  á  nosotros, 
dándonos  término  de  3  ó  4  días  para  replicar  de  palabra,  y  no  más 
de  escrito,  aunque  á  ellos  parecía  necesario,  á  las  respuestas  de 
Mtro.  Simón.  Y  después  que  ellos,  delante  dél,  rephcaron,  fuéle 
también  dado  el  mismo  tiempo  á  Mtro.  Simón  para  que,  si  qui- 
siese, replicase.  Y  después  que  con  papel  y  tinta  notó  lo  que  le 
parezió  del  razonamiento  de  los  dos,  no  quiso  tomar  más  espaçio 
de  aquella  misma  noche,  y  así  fué  oído  solo,  sin  que  ellos  fuesen 
presentes,  de  manera  que  no  quedaua  sino  el  sentençiar. 

Sabiendo  nuestro  Padre  que  la  cosa  estaua  en  estos  términos, 
ordenó  que  ambas  partes  de  nueuo  prometiesen  de  estar  á  todo 
lo  que  fuese  juzgado,  teniéndolo,  no  solo  por  bueno,  pero  por 
mejor  y  más  açertado  ;  y  asi  mesmo  que  acceptarían  qualquiera 
satisfación  y  penitencia  que  les  fuese  dada  por  los  juezes  ;  y  así 
lo  hizieron  y  lo  soscriuieron  todos  3  de  su  mano,  como  arriba 

Deleta  in  MS.   j  quemó  lo  que  tenia  escrito.  ^  Prius:  respondi- 

do, i  Prius:  á  los  Padres  Luys  Gonçalves  y  Carnero,  dándoles  tér- 

mino. In  textu  manet  ut  Concalves  correxit. 


fessionem»  emiserat.  Polanco,  t.  111,  pag.  367,  n.  806;  Nadal,  Epist.  t.  11, 
pag.  54  et  seqq. 


184  Epistolae  Mixtae— Sii 

dixe.  Así  mesmo  mandó  nuestro  Padre  á  los  juezes  que  tomasen 
algún  término  para  mirar  en  lo  dicho,  y  que  antes  de  dar  la  sen- 
tençia,  cada  uno  dellos  celebrase  3  días  á  esta  intençión  y  iurasen 
sobre  los  santos  euangelios  de  dar  la  sentençia  que  les  pareziese 
más  conforme  á  razón  y  iusticia,  y  así  lo  hizieron. 

A  7  de  Hebrero  del  1554,  en  la  cámara  del  doctor  Miona,  es- 
tando presentes  los  4  juezes  y  Mtro.  Simón  y  los  dos  denunçia- 
dores,  y  no  más,  para  que  la  cosa  estuuiese  más  secreta,  se  leyó 
la  sentençia,  en  la  qual  se  declara  que  los  que  de  Portugal  auisa- 
ron  á  nuestro  Padre  de  sus  faltas ,  hauían  heçbo  bien  en  ello ,  y 
lo  deuían  de  hazer,  y  que  hauía  sido  con  mucha  razón  depuesto 
del  cargo  que  en  Portugal  hauía  tenido,  por  lo  mucho  que  al 
seruicio  de  Dios  y  al  bien  de  la  Compañía  su  presençia  allá  podía 
dañar;  por  la  qual  cosa  «y  por  la  demasiada  affectión  que  él  auía 
tenido  de  quedar  en  el  rey  no»  declararon  los  juezes  que  no  deuía 
de  tornar  más  á  Portugal  en  ninguna  manera.  Y  en  esto ,  como 
en  cosa  de  tanta  importançia,  encargaron  la  conçiençia  de  nues- 
tro Padre ,  descargando  la  suia.  Otras  muchas  cosas  se  declara- 
ron en  la  sentençia  sobre  las  faltas  de  Mtro.  Simón,  por  las  qua- 
les  le  dauan  algunas  penitençias ,  aunque  declarauan  (como  allá 
por  la  copia  de  la  sentencia  que  con  esta  ua,  uerá  V.  R.)  que 
no  podía  hazer  entera  satisfaçión  por  las  culpas  pasadas,  aunque 
toda  su  uida  la  gastase  en  penitencias,  etc.  Leyéndosela  senten- 
cia, y  llegando  á  donde  se  declaran  las  faltas,  Mtro.  Simón,  que 
hasta  entonçes  hauía  estado  sentado  con  los  otros,  se  leuantó  y 
descubrió  la  cabeza,  y  se  hincó  de  rodillas,  de  suio  mouido,  y  di- 
ziéndole  que  se  leuantase,  se  excusó,  mostrando  que  por  su  de- 
uoçión  quería  así  oyr  lo  que  le  quedaua  de  la  sentencia;  y  toda 
oyda ,  la  acceptó  con  sus  satisfaçiones  y  penitençias ,  queriendo 
besar  á  todos  los  pies;  lo  que  no  se  le  consentió,  antes  le  fué  di- 
cho que  no  començase  á  executar  la  sentencia  hasta  que  hablase 
á  nuestro  Padre:  que  así  su  reverencia  lo  hauía  ordenado.  Y  él 
entonces  se  leuantó,  hablando  mucho  de  la  benignidad  que  con 

Deleta  jn  MS.  Quae  inter  uncinos  inveniuntur ,  prius  deleta 

fuere;  sed,  punctis  infra  singula  verba  pusitis,  indicatum  fuit  haec  etiam 
sse  a  librario  describenda. 


20  Maji  1554  185 

él  hauían  usado,  mereziendo  él  mucho  más  «  «señera  punitión» 
por  sus  defectos. 

Hecho  esto,  y  dando  señales  de  reconocimiento  y  humildad 
Mtro.  Simón,  nuestro  Padre  le  habló  con  mucha  dulçura,  y  de  su 
propia  liberalidad  le  quitó  todas  las  penitençias  que  los  juezes  le 
hauían  dado,  dexando  lo  del  ir  á  Portugal,  por  lo  que  le  hauían 
encargado  los  juezes  la  conçiençia,  declarándole  cómo,  agora  á 
lo  menos,  por  ninguna  manera  conuenía  quél  boluiese  á  Portu- 
gal; y  también  el  escriuir  allá  çiertas  letras  para  edificaçión  de 
aquellos  que  por  su  causa  tanto  hauían  sido  escandalizados  «que 
allá  abrán  visto  con  la  interpretatión  de  otras  de  nuestro  Padre»  *, 
de  las  quales  también  se  hauía  hecho  en  la  sentencia  mençión. 
Esta  liberalidad  usó  nuestro  Padre  con  él,  con  deseo  que  todas 
estas  cosas  se  sepultasen,  y  quél  se  reconoçiese  y  alúdase,  ha- 
ziendo  offiçio  de  buen  hijo  y  religioso  con  su  Padre  y  superior. 
Y  por  la  misma  causa  nuestro  Padre  le  hauía  hecho  dar  antes  el 
mejor  aposento  de  la  casa  «de  dos  muy  buenas  cámaras,  hauien- 
do  en  casa  harto  aprieto  y  uno  que  le  alúdase  y  siruiese,  y 
ordenado  que,  quanto  al  religioso  y  honesto  tratamiento  de  su 
persona,  ninguna  cosa  le  faltase  «como  hasta  agora  siempre  se 
haze  » . 

Estuuo  Mtro.  Simón  más  de  mes  y  medio  desta  manera,  sin 
mostrar  algún  descontentamiento,  y  dél  cierto  tampoco  acá  en 
casa  se  sospechaua  mal  ninguno;  porque,  hauiéndose  él  exterior- 
mente  humillado  y  o  prometido  y  firmado  de  su  mano,  de  estar  al 
compromisso;  y  después  reçebido  la  sentençia  con  tanta  appa- 
rençia  de  conocimiento;  y  después  hauiendo  nuestro  Padre  usado 
de  la  clemencia  «que  vsó»  y  quitádole  las  penitencias,  como  he 
diçho,  no  pareze  que  hauía  razón  para  pensar  inconstançia  y  mu- 
tabilidad, á  lo  menos  tan  presto,  quánto  más  hauiendo  él  ya 

Deleta  IN  MS.    M  seueridad.  ^  Decem  haec  verba  a  Goncalves 

addita  fuere.  o  haec  verba  con  iuramento,  linea  subducta  notata 

fuere;  dubium  tamen  manet  an  fuerint  deleta. 


'  Ignatii  litteras  de  hac  re  ad  socios  lusitanos  habes  in  Cartas  de  San 
Ignacio,  t.  IV,  pag,  76;  et  ad  Petrum  Domenech,  Villabeltrandi  abbatem, 
pag.  102-104. 


I86 


Epistolae  Mixtae— Sii 


escrito  á  Portugal  las  cartas  de  edificaçión  que  hauía  de  escriuir, 
aunque  en  esto  se  mostró,  á  la  uerdad,  algo  difícil.  Todauía  el 
enemigo  de  la  natura  humana,  que  nunca  duerme,  le  hazía  todo 
este  tiempo  conuersar  y  tener  grandes  pláticas  con  personas  se- 
culares, y  maxime  con  Lucas  de  Orta,  que  acá  y  allá  es  bien  co- 
nocido; y  agora  dél  mouido,  agora  de  sí  mismo,  comenzó  á  pro- 
curar y  negoçiar  por  medio  suio  una  licencia  del  papa  para  estar 
en  çierta  ermita  cabe  Lisboa,  y  en  fin  exempçión  de  su  superior 
y  de  la  Compañía.  Para  lo  qual  habló  muy  p  astutamente  con  el 
cardenal  de  Montepulchano  dándole  á  entender,  «como  después 
se  supo»,  que  lo  quél  hauía  hecho,  todo  no  era  nada,  y  que  sólo 
le  acusauan  por  hauer  comido  una  uez  fuera  con  un  su  amigo,  y 
porque,  comiendo  en  su  presençia  un  hermano,  hechó  un  poco 
de  agua  á  otro,  y  no  los  castigó:  y  de  otra  parte  diziendo  quel 
P.  Ignatio  le  hauía  depuesto,  más  por  pasión  y  odio,  que  por  otra 
cosa;  y  que  losjuezes  andauan  por  «vn»  chorrillo,  etc.,  id  est, 
taccomodándose  á  la  voluntad  del  Padre»,  y  quél  ya,  cansado  de 
tener  cargos,  deseaua  retirarse  en  un  lugar,  para  lo  qual  deseaua 
quel  cardenal  le  impetrase  esta  licencia  del  papa.  El  cardenal  «pa- 
reze»  le  dió  consejo  que  lo  propusiese  primero  á  nuestro  Padre, 
y  le  remitió  al  protetor  de  la  Compañía,  que  es  el  cardenal  de 
Carpi  -,  al  qual  habló  el  Mtro.  Simón  el  mismo  tenor;  pero  el 
cardenal  le  9  «ynbio  derecho»  á  nuestro  Padre,  sabiendo  bien 
que,  si  lo  quél  pidía  era  justo,  que  su  R.  se  lo  conçedería;  y  si 
no,  que  no  era  razón  que  lo  impetrase.  Boluió  al  cardenal  Mon- 
tepulchano, y,  como  por  parte  de  Carpi,  le  dixo  que  él  no  quería 
entremeterse  en  este  negocio,  sin  quel  papa  se  lo  mandase,  que 
su  señoría  reverendísima  hablase  al  papa,  y  que,  remetiéndose  su 
santidad,  él  pondría  la  mano  en  ello.  Lo  qual  todo  fué  falso  ó  á  lo 
menos  bien  colorado,  como  después  el  mismo  cardenal  de  Carpi 
dixo  á  nuestro  Padre  ^  ;  de  manera  quel  cardenal  de  Montepul- 

Deleta  in  MS.    P  cubiertamente.  9  remitió.  ^  negando 

que  huuiesse  precedido  comissión  del  Papa. 


•  Cardinalis  Stae.  Crucis,  Marcellus  Cervini,  ex  Monte  Politiano. 

*  Rodulphus  Pio  de  Carpi. 


20  Maji  1554  187 

chano,  no  siendo  más  informado  ni  de  la  uerdad  ni  de  la  nolun- 
tad de  su  alteza,  quedó  de  hablar  con  el  Papa  para  que  cometie- 
se este  negocio  á  Carpi. 

Estando  la  cosa  en  estos  términos,  Mtro.  Simón  un  día,  que 
fué  á  los  29  de  Abril,  sin  saberse  en  casa  cosa  alguna  desto,  uino 
á  hablar  á  nuestro  Padre  «,  diziéndole  que  su  reverencia  no  mi- 
raua  por  su  honrra,  y  que  en  todas  maneras  tenía  deseo  de  bol- 
uer  á  Portugal.  Y  nuestro  Padre,  dándole  razón  con  toda  man- 
sedumbre, de  cómo  él  lo  hauía  cometido  á  los  juezes,  y  que  por 
agora,  por  estar  los  ánimos  exasperados,  y  porque  ansí  se  lo  ha- 
uían  encargado  los  juezes,  3'  así  lo  sentían  todos  los  de  la  Com- 
pañía en  Portugal,  y  aun  las  personas  religiosas  de  fuera  la  Com- 
pañía, que  acá  sobre  ello  han  escrito;  y  por  lo  muçho  que  podría 
su  ida  alborotar  ;  y  espeçialmente  porque  su  alteza,  como  padre 
y  protetor  y  señor  de  la  Compañía,  no  lo  querría,  no  era  conue- 
niente  su  ida  allá,  etc.;  él  con  poco  respecto  y  humildad,  después 
de  hauer  calumniado  los  juezes,  uino  á  dezir  á  nuestro  Padre, 
que,  pues  él  no  quería  mirar  por  su  honrra,  quél  miraría  por 
ella  y  que  t  «haría  recurso  al  superior  de  entrambos^;,  dando  á 
entender  lo  de  la  exempción. 

El  día  siguiente,  después  de  hauerlo  nuestro  Padre  encomen- 
dado á  Dios,  y  consultado  con  algunos  Padres,  nuestro  Padre  le 
habló  y  le  mandó,  que  para  que  más  se  alúdase  y  recogiese,  que 
no  saliese  de  casa,  ni  tuuiese  conuersaçión  con  seglares,  «por- 
que hasta  entonces  él  no  tenía  puerta  cerrada,  y  yua  solo,  ó 
acompañado,  donde  quería,  por  special  concessión  de  nuestro 
Padre,  por  le  mostrar  confianza  y  amoru  w.  Aquí  él  salió  muçho 
fuera  desi  y  se  desmandó,  hablando  con  tanto  descomedimiento 
á  nuestro  Padre,  que  es  uergíiença  pensallo,  quánto  más  escri- 
uillo  V.  Ya  siendo  uenida  la  cosa  á  tales  términos,  y  dándose  or- 
den para  atajarle  los  pasos,  se  descubrió  la  tela  que  tenía  urdida 

Deleta  in  MS.    s  mostrando.  '    scripserat  Rivadeneira:  appel- 

laría  á  su  superior  maior,  quod  linea  suhducta  notatum  fuit,  non  autem 
deletum.  Polancits  vero,  ut  nunc  legitur,  emendavit.  «  Haec  in 

margine  scripsit  Goncalves .  '^'  hasta  dezir  quél  haria  que  fuese  su 

reverencia  conozida  por  quién  es,  etc. 


i88 


Epistolas  Mixtae— Sii 


de  la  manera  que  arriba  e  dicho;  y  hablando  el  P.  Luys  Gonçal- 
ues  al  señor  embaxador  *,  y  dándole  la  carta  de  creençia  que  de 
su  alteza  para  él  traía,  para  que  en  este  negocio  se  emplease  se- 
gún lo  que  le  fuese  por  el  P.  Luys  Gonçalues  ordenado,  su  se- 
ñoría, así  por  el  mandamiento  de  su  alteza,  como  por  su  bondad 
y  religión,  entendió  luego  en  ello,  y  auisó  al  cardenal  Montepul- 
çhano,  el  qual  ya  hauía  hablado  al  papa,  y  él  lo  ?iauía  commetido 
á  Carpi,  aunque  no  se  le  hauía  aún  dado  la  commissión,  y  se  dió 
orden  para  que  por  entonçes  no  se  diese.  También  fué  necesario 
quel  P,  Luys  Gonçalues  hablase  con  Montepulçhano  y  Carpi, 
dándoles  cuenta  de  la  cosa  '^. 

Nuestro  Padre,  después  que  se  ataparon  estos  agujeros  que 
e  dicho,  y  de  la  manera  que  e  dicho,  con  deseo  que  este  hombre 
se  reduxiese  y  que  sus  faltas  no  saliesen  á  público,  procuró  que 
algunos  de  casa  le  hablasen  para  que  uiesen  lo  que  pretendía, 
y  que  todo  lo  quél  pidiese  que  su  reuerencia  pudiese  con  buena 
conçiençia  hazer,  de  muy  buena  gana  lo  haría,  aunque  no  uía 
otro  alguno  remedio,  sino  su  humillación  y  resignación,  pues 
solas  estas  son  las  armas  del  buen  religioso.  Y  para  el  mismo 
effecto  y  a  hizo  venir  de  la  Marca  de  Anchona  á»  Roma  [al] 

Deleta  in  MS.  dándoles  çiertas  cartas  uniuersales  de  comendaçion 
que,  para  las  cosas  de  la  Compañía,  de  su  alteza  hauia  traído,  y  entrambos 
por  gracia  del  Señor,  aunque  les  pesó  de  la  ceguedad  deste  hombre,  esta- 
uan  muy  bien  en  esto  y  muy  aparejados  para  fauorecer  la  iusticia  y  religión, 
todauía  tuuieron  tanto  peso,  como  era  razón,  para  con  ellos  las  cartas  de  su 
alteza,  y  estañan  tan  deseosos  de  seruirle,  que  bien  podemos  dezir  que,  des- 
pués de  N.  S.,  la  autoridad  de  su  alteza  ((principalmente»  ha  enderezado  y 
remediado  este  negocio.  Piega  á  su  divina  bondad  de  remunerarle  estos 
tantos  beneficios  y  merçedes  que  continuamente  nos  haze,  pues  por  su 
amor  se  hazen;  que  nosotros  con  nuestras  pocas  fuerzas  no  podemos  sino 
confessar  que  no  podemos  á  ellos  satisfazer,  y  supplicarle  quél  con  su  libe- 
ralidad infinita  suppla  Io  que  nosotros  faltamos.  Haec,  prius  castigata, 
tandem  deleta  sunt.  x    Addiderat  Rivadeneira^  entre  los  quales 

yo  fui  uno,  sed  delevit.  y  aliándose  aquí  en.  Hic  quaedam  alia  ftie- 

runt  addita  a  Rivadeneira^  et  postea  ita  obliterata,  ut  commode  legi  non 
possint.  Sententia  in  idem,  ac  nunc  manet,  recidere  videtur . 


'  Alphonsus  de  Lancastre,  orator  regís  lusitani  in  urbe.  Epist.  Mixtae, 
t.  II,  epist.  525,  pag.  100. 


20  Maji  1554 


Mtro.  Bouadilla  s  y  también  á  Mtro.  Salmerón,  de  Nápoles,  para 
que,  siendo  aquí  todos  4  de  los  x  primeros,  «que  son»  la  maior 
parte  de  los  que  agora  biuen,  se  pudiesse  dar  algún  corte  para 
sanar  esta  llaga  «.  Y  después  que  parte  «el  Mtro.  Salmerón», 
parte  Mtro.  Bouadilla  y  algunos  otros  le  huuieron  muchas  uezes 
hablado,  nunca  c  pudieron  acabar  con  él  nada;  y  si  algunas  uezes 
daua  alguna  palabra  buena,  luégo  después  la  retiraua.  Dos  uezes 
uino  á  hacer  capitulaciones,  de  las  quales  aquí  mandamos  las 
copias     tam  fuera  de  propósito  como  por  elhas  se  poderá  uer. 

Viéndose  pues  la  cosa  mal  parada,  nuestro  Padre  le  habló  de- 
lante de  Mtro.  Salmerón  y  Mtro.  Bouadilla  «solos»,  para  ver  si 
todos  3  le  podían  reduzir;  y  después  que  le  truxeron  d  con  tra- 
bajo á  proponer  lo  que  tenía  contra  el  Padre ,  y  en  qué  se  sentía 
agramado,  y  el  Padre  punto  por  punto  respondió  á  lo  quél  hauía 
dicho,  de  tal  manera  que  pareze  no  tuuo  una  sola  palabra  que 
replicar,  dió  un  poco  de  señal  y  esperanza  de  reduçión.  Mas  al 
fin  él  luego  se  tornó  e  á  repintir  y  no  hizo  nada  ;  y  desta  manera 
le  habló  nuestro  Padre  3  ó  4  días  ó  más.  Ya  nuestro  Padre ,  que 
hauia  usado  todos  los  medios  possibles  para  el  bien  desta  pobre 
ánima,  y  para  que  la  cosa  no  uiniese  á  luz,  ni  él  fuese  con  escán- 
dalo de  los  próximos  más  difamado,  uiendo  que  no  hauía  reme- 

Deleta  in  MS.  «  donde  hauia  sido  embiado  de  algunos  cardenales  por 
algunos  negocios  de  importancia,  el  qual  uenido. 

«    vino  Mtro.  Salmerón  de  Nápoles.  i>    tam  fuera...  poderá  uer> 

addidit  Liidovicus .  c  ]q  pudieron  mouer  á  hazer  cosa  que  tuuiese 

señal  de  conocimiento  y  uerdadera  religión.  Porque,  aunque  algunas  ue- 
zes dezía  que  se  quería  remetir  y  meterse  en  las  manos  del  Padre,  luégo 
de  allí  á  un  rato,  ó  el  otro  dia,  estaua  más  duro  que  primero,  y  no  hazía 
nada.  Dos  uezes  le  persuadieron  que  escriuiese  de  su  mano  qué  era  lo 
que  quería  quel  Padre  hiziese;  y  la  primera,  ultra  de  hazerse  sobre  gene- 
ral y  «querer»  ligar  las  manos  á  su  superior,  también  pedia  que  le  dexasen 
boluer  á  Portugal,  y  estar  allá  adonde  él  quisiese  en  los  colegios  ó  casas  de 
la  Compañía,  y  que  se  quemasen  la  sentencia  y  papeles  que  hauía  contra  él, 
y  otras  cosas  desta  calidad.  La  segunda  fué  una  demanda  tan  carnal,  que 
claramente  mostraua  que  tenía  más  cuenta  con  su  cuerpo  que  con  su  espí- 
ritu. La  una  y  la  otra  uez  manifestamente  dió  á  entender  la  mucha  cegue- 
is dad  que  tenía,  y  lo  poco  que  de  hombre  tan  perdido  [estragado  emendavif 
Polanco]  se  podia  esperar  para  adelante;  y  que,  aunque  se  mostraua  incons- 
tante .  à  arrastrado .  Goncalves  emendavit,  con  trabajo.  ^  á  sus 
treçe.  Quae  sequuntur  novemdecim  verba  adjecit  Goncalves. 


190  Epistolar  Mixtae— 811 

dio  alguno,  porque,  aunque  él  prometía  una  cosa,  luégo  se  mu- 
daua  /,  y  así  no  hauía  que  confiar;  (y  más  hauiendo  un  carde- 
nal auisado  que  sabía  cierto  que  hauía  hauido  la  exempçión  el 
P.  Mtro.  Simón)  determinóse  «de  condescender  con  él,  que  siem- 
pre instaua  para  yr  delante  de  Carpi,  y  así  se  dió  orden  para 
que»  g  el  cardenal  de  Carpi  entendiese  en  ello.  Esto  fué  ayer, 
que  fueron  ig  de  Mayo,  y  el  cardenal  de  Carpi  ya  a  prometido 
de  concluir  con  toda  breuedad  y  secreto  este  negocio,  con  el 
menor  ruido  que  fuese  possible.  Todauía  la  charidad,  que  nunca 
se  cansa,  mouió  á  nuestro  Padre  para  que  mandase  á  Mtro.  Sal- 
merón «que  está  ya  casi  cansado  y  desconfiado»,  que  tornase  á 
hablar  á  Mtro.  Simón,  y,  ó  que  uiese  que  tenía  mal  juego,  y  que 
la  cosa  estaua  más  adelante  de  lo  quél  pensaua,  ó  que  nuestro 
Señor,  como  es  de  creer,  le  mouiese  el  corazón.  Dió  palabra  á 
Mtro.  Salmerón  de  humillarse  y  ponerse  todo  en  las  manos  del 
Padre,  y  así  oy,  que  es  el  día  de  la  Santísima  Trinidad,  se  con- 
fesó (lo  que  no  hauía  hecho  después  que  comenzó  á  romper  con 
nuestro  Padre,  lo  que  á  todos,  por  ser  contra  las  constitutiones 
y  reglas  de  la  Compañía,  mucho  desplazía).  Y  queriendo  dezir 
misa,  se  hechó  á  los  pies  de  nuestro  Padre,  pidiendo  perdón,  y 
prometiendo  de  ser  hijo  obediente,  y  después  el  mismo  día  dixo 
al  mismo  Mtro.  Salmerón,  quél  quería  restituir  la  fama  á  nuestro 
Padre  delante  de  los  cardenales  Carpi  y  Montepulchano,  á  los 
quales  hauía  dicho  lo  que  arriba  se  a  escrito  de  su  reverencia. 
Piega  á  Dios  nuestro  señor,  quod  ipse,  qui  potens  est  ex  lapidi- 
bus  suscitare  filios  Abrahae  *,  y  los  corazones  de  piedra  mudar- 
los en  corazones  de  carne,  se  dine  de  enterneçerle  «muy  de  be- 
ras»  y  ablandarle  la  dureza  de  corazón  que  hasta  aquí  ha  mos- 
trado, y  alumbrarle  con  su  luz  eterna,  para  que  conozca  las  tinie- 
blas y  error  y  peligro  en  que  «ha»  estado.  Amén. 

Deleta  in  MS.  f  y  era  muy  constante  con  inconstancia  en  su  rebellión 
y  pertinacia.  S    que,  pues  tanto  lo  deseaua,  la  cosa  uiniese  á  manos 

del  cardenal  de  Carpi,  como  á  protector  de  la  Compañía  y  comisario  del 
papa  en  este  negocio,  y  así  se  dió  orden  para  quel  señor  embaxador  hiziese 
quel  cardenal  de  Montepulchano  diese  la  commissión  que  tenía  del  papa. 


Matth.  iit,  9;  Lue.  III,  8. 


20  Maji  1554  191 

No  sabemos  en  qué  parará:  porque  de  una  parte  pareze  que 
ay  poco  que  confiar  en  un  hombre  que,  después  de  hauer  acep- 
tado los  juezes  con  tanto  contentamiento,  y  prometido  y  escrito 
de  estar  á  todo  lo  que  determinasen,  y  que  recibió  con  tanta 
submisión  la  sentencia,  y  después  ha  perseuerado  tanto  tiempo 
fingidamente  en  ello,  «ha»  procurado  secretamente  de  salirse  de 
la  religión,  y  que  tantas  uezes  ha  mudado  parezer,  y  prometido 
muçho  y  no  heçho  nada;  no  sé,  digo,  que  se  pueda  confiar;  por 
otra  parte,  nuestro  Señor  da  á  las  uezes  en  una  hora  la  gracia 
que  no  da  en  muchos  años,  y  el  hombre  está  un  tiempo  más  que 
otro  aparejado  para  dexarse  della  uencer,  y  él  a  dado  esta  mues- 
tra y  buen  principio  hasta  agora.  Todauía  más  es  de  esperar  en 
nuestro  Señor,  que,  si  dedit  incipere,  dabit  et  perficere  *.  Pero, 
succeda  lo  que  suçediere,  acá  h  ha  parezido  i  que  por  todos  bue- 
nos respetos  era  bien  que  V.  R.  estuuiese  de  todo  lo  que  pasa 
auisado,  y  que,  pues  su  alteza  es,  no  solo  señor,  mas  aun  padre 
y  defensor  desta  Compañía  toda,  corno  en  este  negocio  especial- 
mente y  en  todo  lo  demás  lo  ha  mostrado  (pues  allá  tanto  con  su 
presencia  ha  fauorezido  y  acá  con  su  absençia,  autoridad  y  car- 
tas tanto  en  él  ha  aiudado),  que  nenguna  cosa  se  le  encubra,  mas 
que  todo  se  le  declare,  como  al  más  íntimo  de  la  Compañía  j . 

De  Roma  20  de  Maio,  día  de  la  Santísima  Trinidad.  Bien 
creo  que,  si  Mtro.  Simón  se  humilla  y  da  para  adelante  buena 
muestra  de  sí,  que  nuestro  Padre  dará  orden  con  el  señor  emba- 
xador  para  que  entrambos  escriuan  allá  á  su  alteza  lo  bueno  que 
ay  en  este  negocio,  dexando  aparte  lo  malo,  porque,  según  e  co- 
nozido,  está  muy  inclinado  á  hazer  todo  el  plazer  que  con  buena 
conçiençia  pudiere  á  Mtro.  Simón.  El  Señor  nos  dé  su  santísima 
gracia,  para  que  siempre  le  siruamos.  Amén.  De  Roma,  etc. 

Deleta  IN  MS.    *  his  scripsit  et  delevit  nos.  »'  á  nuestro  Padre. 

/  para  que,  si  su  alteza  juzgare  que  otra  cosa  conuiene,  ó  que  se  tenga 
algún  particular  modo  de  proceder,  lo  mande,  porque,  según  su  santo  zelo 
y  amor  desta  Compañía,  no  podrá  ser  sino  muy  açertado. 


'   Ad  Philip,  ii,  i3. 

-  Cf.  Polanco,  t.  iv,  pag.  7-S,  n.  6;  Nadal,  Epist.  t.  11,  pag.  32-33  et 
pag-  51-52;  Orlandini,  Hist.  Soc.Jes.,  lib.  xiv,  n.  5  et  6. 


192 


Epistolar  Mixtae— 812 


MICHAEL  DE  TORRES 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CORDUBA  21  MAJI  I554  *. 

Cordubam  se  venisse  nuntiat,  sociorum  praesidio  destitutum. — Joannes  de 
Cordoba,  etsi  dolet  quod  civitas  non  statim  promissa  exsequatur,  ma- 
gnos tamen  ánimos  habet. — Subsidia  ad  academiam  rite  instituendam. — 
De  collegio  ad  Sti.  Lucae.  — Exspectatur  Santacruz,  ut  de  gymnasio 
granatensi  agatur .  — Elogium  Bti.  Joannis  de  Avila;  hujus  celebre  di- 
ctum  de  Ignatio.— Conditiones  ad  collegium  Biatiae  erigendum. — Socio- 
rum  paucitas  pro  tanto  collegiorum  numero. 

t 

Jhus. 

Muy  Rdo.  en  X.°  Padre.  La  grada  y  amor  eterno  de  X.*^ 
nuestro  señor  sea  siempre  en  nuestro  continuo  fauor  y  ayuda. 
Por  mandado  de  V.  P.  tomé,  muy  desnudo  de  spíritu  y  avn  de 
fauor  exterior,  el  cargo  desta  prouincia  del  Andaluzia,  porque 
vine  á  ser  prouincial  de  una  sola  casa  * ,  y  con  orden  y  esperança 
de  hazer  ocho;  y  como  se  desquició  desta  prouincia  el  collegio  de 
Salamanca,  que  V.  P.  avía  apuntado  se  le  diese,  si  acá  no  pares- 
ciese  otra  cosa,  quedo  yo  muy  pobre  y  encogido  para  poder  sa- 
tisfazer á  lo  que  se  a  de  hazer,  avnque  el  P.  Nadal  y  el  P.  Fran- 
cisco dizen  que  ellos  tendrán  cuydado  de  todo  lo  que  conuenga  ^  ; 
creo  que  esto  será  lo  que  más  conuenga,  si  á  V.  P.  otra  cosa  no 
paresca. 

Yo  llegué  aquí  víspera  de  Spíritu  sancto  * .  Avnque  hallo  muy 

*  Ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  205,  prius  546. 

*  Scilicet  unius  collegii  cordubensis.  Etenim  quamvis  provincia  Baetica, 
cui  praepositus  est  Torres,  unicum  numeraret  tune  collegium  cordubense, 
«de  sex  aliis  vel  septem  instituendis  agebatur».  Polanco,  t.  iv,  pag.  462, 
n.  986.  Ad  rem  faciunt  quae  ibidem  pertractantur:  De  P.  Dre.  Torres,  pro- 
vinciali, et  quorumdam  collegiorum  in  Baetica  initiis,  pag.  461  et  seqq. 
Cf.  ROA,  Historia  de  la  provincia  de  Andalucía,  in  initio,  et  SantivaÑez, 
Historia,  ms.  de  eadem  provincia,  lib.  1,  cap.  15. 

'   Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  250,  n.  6;  Polanco,  t.  iv,  pag.  482-483, 
n.  1020. 

*  Die  12  Maji. 


21  MaJI  1554  I'j3 

buena  voluntad  en  el  señor  don  Juan  de  Córdoua,  pero  quéxase 
que  la  cibdad  no  cumple  con  el  asiento  en  començar  á  edificar 
las  escuelas  donde  se  a  de  leer ,  y  que  no  ve  renta  ninguna  que 
se  aneje,  y  apuntando  también  en  los  çensos  del  Padre  don  Diego 
de  Gusmán,  que  le  prometieron  se  anexarían  á  este  collegio,  y  no 
vee  que  ay  memoria  de  ello:  y  con  todo  esto  nuestro  Señor  le  da 
tanto  ahinco,  que  lo  haze  desuelar  para  buscar  medios  cómo  nos 
pasemos  á  su  casa  para  este  sant  Lucas,  teniendo  tiempo,  confor- 
me al  asiento,  hasta  sant  Juan  que  viene.  V.  P.  le  escriua,  que 
dos  ó  tres  vezes  le  he  oydo  dezir  que,  después  que  esto  se  con- 
cluyó, no  an  visto  cartas  de  Roma  '. 

Aquí  tienen  manera  para  poder  hazer  vna  vniuersidad  muy 
buena,  porque  la  çibdad  podría  ayudar  con  las  sobras  de  encabe- 
çamientos  de  las  alcaualas,  que  es  buena  summa  de  maravedís, 
V  por  otra  parte  con  las  rentas  de  los  majuelos,  que  están  libres- 
para  poder  disponer  de  ellos,  que  creo  son  trezientas  mili  ma- 
rauedís,  y  la  yglesia  tiene  tres  capellanías,  que  valen  mili  y 
ochocientos  ducados,  y  no  tienen  obligación  á  ninguna  persona 
particular,  y  las  que  los  poseen  quasi  siempre  están  descomulga- 
dos, porque  se  las  impetran  por  Roma.  Andamos  tratando  agora 
que  se  sacase  de  cada  vna  de  ellas  cinquenta  mili  marauedís  para 
el  cargo  de  las  obligaciones  que  tienen  las  capellanías ,  y  lo  de- 
más se  anexase  á  esta  vniuersidad;  y  se  podría  dar  tal  corte  en  la 
anexión,  que  en  los  cinquenta  mili  marauedís  que  se  vuiesen  de 
prouer,  no  se  entremetiese  otro  ninguno,  sino  sólo  el  cabildo;  y 
como  esta  sea  sufficiente  prouisión  para  satisfazer  á  las  obligacio- 
nes que  los  señores  del  cabildo  tienen ,  y  estuuiesen  ciertos  de 
ellas,  y  no  con  tantos  embaraços  como  agora  las  tienen,  creemos 
que  vendrán  muy  bien  en  ello.  El  P.  Polanco  nos  podría  auisar 
del  mejor  medio  que  en  esto  se  podría  tener. 

A  la  duquesa  de  Medina  Sidónia  ^  escriuo  oy,  para  le  auisar, 


'  Morem  gessit  Patri  Torres  Ignatius,  scripsitque  domino  Joanni  de 
Cordoba  epistolam,  quam  habes  inter  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  3l8. 
—De  hoc  viro  saepe  alibi  dictum  est,  et  infra  dicetur.  Cf.  Haro,  Nobiliario 
genealógico,  t.  i,  pag.  359. 

*    Anna  de  Aragon  et  Gurrea.  Vide  epist.  742. 

EpiSTOLAE  MiXTAE,  TCM.  IV.  13 


I 


194  Epistolar  Mixtae— 812 

cómo  ya  tengo  aquí  los  quatro  Padres  y  hermanos  que  pidió  al 
P.  Francisco  '  para  dar  principio  al  collegio  que  quiere  hazer  en 
Sanlúcar,  y  que  quando  me  auisare,  yré  con  ellos  á  se  los  presen- 
tar. Estoy  también  esperando  al  P.  Santacruz  %  que  está  en  Lis- 
boa, para  que  con  vna  casa  y  cierta  renta  que  él  y  su  hermano 
tienen  en  Granada,  se  pueda  aUí  començar  vn  collegio,  donde  al 
presente  está  el  P.  Juan  Áluares  algo  mal  dispuesto,  y  con  ellos 
dos  y  otros  dos  ó  tres,  avnque  sean  buscados  de  prestado,  se  po- 
dría dar  algún  principio,  el  qual,  por  ser  en  pueblo  donde  ay  vni- 
uersidad  de  letras,  es  mucho  más  fructuoso  y  menos  cargoso,  que 
en  ninguno  de  los  que  por  acá  se  pueden  hazer. 

Mucho  me  he  confirmado  en  la  buena  opinión  que  tenía  del 
P.  Mtro.  Auila,  en  auerle  visto  y  tratado:  y  ame  sido  grandíssimo 
argumento  de  la  puridad  y  verdad  de  su  spíriíu,  ver  quán  de  ver- 
dad abraça  y  rescibe  el  spíritu  de  la  Compañía,  y  todas  las  cosas 
que  ella  pretende.  Y  dize  que  esto  es  sensualidad  suya,  porque 
todo  es  conforme  á  lo  que  su  spíritu  sentía  y  siente,  y  que  se  goza 
de  auer  sido  paranimpho,  como  sant  Juan,  y  que  gaudio  gaudet 
propter  sponsum  y  dize  que  le  a  acaescido  á  él  con  V.  P. ,  como 
á  vn  niño  que  se  esfuerça  de  poner  vna  piedra  en  alto,  y  por  las 
pocas  fuerças  que  tiene  nunca  acaba  de  poner;  pero  viene  vn 
honbre,  y  por  tener  mayores  fuerças,  con  mucha  facilidad  la 
pone  en  su  lugar.  Es  verdad  que,  por  no  auer  tratado  en  hazer 
congregación  de  su  gente,  en  algunas  cosas  tiene  distincto  juyzio 
del  nuestro,  avnque  todo  á  bien  y  con  sancto  zelo  y  buenos  fun- 
damentos, conforme  á  su  manera  de  proçeder.  Díxome  esotro  día, 
que  él  tenía  ya  facultad  para  nos  dar  el  collegio  de  Baeça,  y  que 
la  obligación  que  tenía  era  poner  tres  regentes  en  gramática,  y 
vno  en  artes,  y  dos  en  theología  scholástica,  y  vno  de  la  sagrada 
escriptura,  y  quatro  maestros  que  enseñen  de  leer,  y  vno  para  es- 
creuir.  Tiene  de  renta,  valiendo  el  trigo  á  quatro  reales  y  la  çe- 
uada  á  dos,  entre  nouecientos  y  mili  ducados:  tiene  casas,  que 

*    Franciscus  Borgia. 

2    Jacobus  Santacruz,  cujus  frater  vocabatur  Christophorus  Sanchez» 
Polanco,  t.  iv,  pag.  464,  n.  991. 
^   Joan,  iii,  29. 


21  MAJI  1554  195 

tienen  necessidad  de  edificar,  avnque  vtcumque  creo  podrían  pa- 
-sar  agora.  Respondile  que  yo  auisaría  á  los  Padres  dello,  porque 
veo  que  ay  muy  gran  penuria  de  gente,  avnque  la  vayan  á  bus- 
car por  todos  los  colegios,  para  satisfazer  á  esto  y  á  otras  casas 
que  la  Compañía  tiene.  Si  de  allá  V.  P.  nos  pudiese  embiar  algu- 
nos j  avnque  fuese  con  trastocar  de  acá  algunos  otros,  creo  sería 
de  muy  grande  importancia,  porque  serían  tenidos  en  mucho  los 
que  de  allá  viniesen.  Puso  vna  dificultad,  que  algunos  de  los  que 
allí  leen,  3'  especialmente  vno,  que  es  el  principal,  tiene  cargo  y 
obligación  de  lo  sustentar,  ó  leyendo  la  mesma  lectión,  ó  dándole 
la  Compañía  sustentación.  Deste  collegio  de  Córdoua  xxi  de 
Mayo  1554.  Yndigno  é  ynútil  hijo  de  V.  P., 

f  Torres. 

t 

Inscriptio:  Jhs.  Al  mu}^  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo,  el 
P.  Mtro.  Ygnacio  de  Loyola,  pre[pósito  gjeneral  de  la  Compañía 
f de  Jesús].  En  Roma. 

Sia 

ANTONIUS  DE  ARAOZ 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALLISOLETO  22  MAJI  I554  '. 

Quibus  occupationibus,  ad  Dei  honorem  susceptis,  distineatur  Araoz.  — 
Quaesitis  ab  Ignatio  facit  satis. — Dolet  quod  non  omnia  scribi  possint. 

t 

Ihus. 

Padre  mio.  Sobre  el  Uebar  su  alteza  algunos  de  la  Compañía 
á  Inglaterra,  se  a  ablado;  y  como  Ueba  intención  de  descubrir 
primero  los  humores  de  allá,  ase  diferido  asta  su  tiempo.  Y  sea 
çierto  V.  P.  que  no  se  dexa  por  otro  fin,  y  que  est«  le  lleua  su  al- 


I        '    Ex  autographo  in  voi.  E,  sesquifolio,  n.  165,  prius  435,  436. — Usus 
\\    est  hac  epistola  Polancus,  t.  iv,  pag.  434-436,  n.  933-937,  ubi  occasio  etiam 
harum  litterarum  scribendarum  peti  potest;  est  enim  ad  ignatianas  respon- 
sio.  Vide  praeterea  quae  ibi  adnotavimus. 


igô  Epistolar  Mixtas— 8i3 

teza  con  mucha  satisfaçión:  y  por  seer  la  materia  tal,  de  hijs  sa- 
tis. Pues  vna  de  mjs  cruzes  es  no  poder  encomendar  á  papel  mu- 
chas cosas  y  causas  que  justifican  lo  que  se  haze,  y  lo  que  se 
dexa  de  hazer;  y  pues  zelo  del  bien  vni versal  y  del  de  la  Com- 
panja  por  la  bondad  del  Señor  no  falta,  se  puede  fiar  que  no  faltan 
motiuos  para  lo  que  se  haze  y  dexa  de  hazer,  y  que  ay  también 
causas  para  no  scriujrlo,  pues  no  está  V.  P.  en  parte  que  de  pa- 
labra se  le  pueda  dar  razón  de  todo. 

Quanto  á  mis  ocupaçiones,  Padre  mío,  yo  e  dado  cuenta  muy 
particular  al  P.  Mtre.  Nadal,  y  la  a  admjtido:  todas  las  e  orde- 
nado al  serujçio  de  nuestro  Señor,  por  su  bondad,  y  al  bien  de  la 
Compañja,  que  si  vbiese  de  dar  razón  particular  de  todas,  pienso 
se  hallaría  que  njnguna  dexa  de  rredundar  en  bien ,  ó  en  notiçia 
V  buena  jnformaçión  de  la  Companja;  speçialmente  con  los  seño- 
res, y  grandes,  y  perlados,  que  no  a  paresçido  (á  los  que  entien- 
den los  humores  de  acá  y  aman  la  Compañía)  pequeño  frutto; 
porque  de  edificar  en  sus  almas  nuestro  instituto,  y  de  entender- 
lo, an  de  venjr  á  amarlo  y  á  faboresçerlo:  y  así,  avnque  entren 
con  su  particular,  salen  con  el  nuestro,  á  gloria  del  Señor.  El  pa- 
resçerles  que  puedo  seer  instrumento  para  sus  cosas,  bien  creo  es 
el  señuelo  que  los  haze  venjr  algunas  vezes;  mas,  como  ellos  pre- 
tienden  su  negoçio,  pretiendo  yo  el  mío,  á  gloria  diujna,  y  acaeçe 
á  muchos  venjr  por  mundo  y  salir  con  Dios:  alábenle  los  ánge- 
les por  ello.  Y  así,  siue  per  ocasionem,  dummodo  Xpus.  anunçie- 
tur  ',  de  todo  se  saca  frutto:  quánto  más,  que  ninguna  cosa  me 
proponen  que  no  tenga  á  lo  menos  mucha  aparençia  de  piedad, 
que  bien  entendido  tienen  lo  que  se  trata  en  esta  casa,  y  muchos 
vienen  sin  pretensión  njnguna.  En  fin,  Padre  mío,  yo  procuro  de 
plantar  gujndo  en  çiruelo:  que  en  sus  negoçios  enxiero  los  de 
Dios,  con  su  fabor.  Y  quando  esto  se  examjnase,  pienso  se  aliaría 
averse  derramado  mucho  la  jnformaçión  verdadera  y  essençial  de 
la  Compañja,  que,  según  el  cuydado  que  el  enemigo  a  tenjdo  de 
deformarla,  bien  a  sido  á  propósito  que  se  desengañasen  de  algu- 
nas opinjones  que  tenjan.  De  todo  se  dé  gloria  á  Dios. 


*   Ad  Philip,  i,  i8. 


22  MaJI  1554  197 

Estando  yo,  avnque  sea  por  poco  tiempo,  en  corte,  no  pueden 
faltar  ocupaçiones,  porque  acuden  tantos,  que  avn  agora,  con  no 
estar  aquj  el  prínçipe  y  Ruy  Gómez ,  nunca  çesan  :  de  donde  se 
vee,  que  no  era  por  sólo  su  respetto,  pues  Dios  es  sobre  todo.  Yo, 
Padre  mío,  njnguna  ocupaçión  tengo,  que  no  juzgue  seer  propia 
del  instituto  de  la  Compañja,  porque  en  negoçio  seglar  yo  no  en- 
tiendo. El  por  qué  es  claro:  es  tan  grande  este  reyno,  y  tantos 
los  casos  dél,  que  ay  multitud  de  obras,  puramente  pías,  y  aujsos 
de  cosas,  que  es  bien  que  esté  advertido  quien  lo  puede  remediar; 
y  quando  él  lo  pide,  házese  sin  pesadumbre,  y  con  edificaçión  y 
frutto  que  se  vee  notable,  y  lo  que  se  les  dize  en  particular  y  en 
secreto,  es  la  mjsma  materia  que  en  general  y  en  público  dizen 
los  predicadores,  reprehendjendo  ó  aconsejando,  porque  en  cosa 
que  in  genere  ó  en  specie  yo  no  pudiese  ó  no  debiese  tratar  en 
pulpito,  no  trataría  nj  trato  en  secreto.  Y  con  dezjr  á  V.  P.  esto, 
declaro  toda  el  alma  y  lo  jnterior  de  las  ocupaçiones,  que  con  seer 
quales  digo,  entiendo  seer  próprias  de  la  Compañja;  porque  bien 
sé  que  tratar  de  otras,  sería  cosa  arto  impropria,  avn  para  la  ley 
humana,  quánto  más  para  la  diujna,  á  la  qual  se  ordena  todo  por 
la  mjsericordia  del  Señor. 

Açerca  de  lo  que  V.  P.  me  tornó  á  remjttir  en  dezir  de  per- 
sonas, etc.,  yo.  Padre  mío,  me  e  scusado,  y  pienso  que  con  edi- 
ficaçión de  la  parte,  por  la  bondad  del  Señor  *.  Y  queriendo  ym- 
biar  personas  de  confiança  y  religiosos  que  fuesen  á  visitar  por 
todo  el  reyno ,  para  que  entendiesen  como  exploradores  lo  que 
pasaba,  y  los  exçesos  que  avía,  y  las  personas  que  aliarían  bene- 
mérittas  para  serujrse  el  re}^  delias,  fuy  nombrado  el  primero, 
y  me  scusé  dello  con  formas  que  tuve,  antes  que  S.  A.  me  lo 
mandase  ;  y  pienso  que  nuestro  Señor  se  sirujó  mucho  dello,  se- 
gund  agora  se  a  visto ,  porque  fueron  algunos  religiosos  de  los 
más  calificados  de  las  rreligiones ,  y  siento  que  están  sentidos  ó 
descontentos  allá  entre  ellos,  de  los  que  lo  açeptaron,  speçial- 
mente  quando  an  visto  que  la  Compañía  se  escusó  dello.  Y  en  el 
consejo  supremo  sé  que  a  dado  gran  edificaçión  el  averse  scu- 


*    Cf.  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  m,  pag.  349. 


1I98  Epistolae  :MiXTAE-8i3 

sado;  porque  entre  Iqs  otros  fines  y  exerçiçios  que  llebaban,  era 
vno  y  el  prinçipal  inqujrir  de  los  del  consejo  rreal,  á  los  quales 
visita  agora  don  Diego  de  Córdoua  '.  Él  bien  sé  que  olgara  mu- 
cho que  yo  fuera,  porque,  de  reusarlo,  paresçe  quedaba  algo  no 
tan  justificado  este  medio  que  él  y  otros  dieron,  ó  él  solo;  sed 
magis  amjca  veritas. 

'Quanto  al  predicar,  yo  estaba  puesto  en  el  memorial  de  los 
que  avían  de  predicar  esta  quaresma  á  S.  A.,  y  díxome  el  que 
tiene  cargo,  que  me  avía  nombrado  S.  A.  mjsmo;  y  oft-esçióse 
que  S.  A.  fué  al  Pardo,  que  es  junto  á  Alcalá,  y  también  Ruy 
Gómez;  é  yo  fuy  también  á  verme  con  el  P.  Mtre.  Nadal,  que 
estaba  ally,  y  fuy  al  Pardo  ^  con  el  P.  Francisco  á  ablar  á  S.  A.,  y 
con  estos  camjnos  se  pasó  la  quaresma,  que  andubo  también  por 
allá  S.  A.  Después  acá  tenja  ya  dados  sermones,  y  mandáronme 
yr  á  Medina.  Agora  e  començado,  y  spero  en  nuestro  Señor 
continuarlos,  avnque  el  pecho  reclame.  No  a  faltado  también  al- 
guna más  intrínseca  consideraçión  para  disimular  con  el  predi- 
car; jmmo  no  faltó  qujen  me  lo  aconsejó;  porque,  según  estaban 
algunas  cosas  vniversales  del  reyno  y  govierno,  la  gente  avía  de 
pretender  que  yo  me  señalase  en  ellas,  paresçiéndoles  reprehen- 
sibles; y  los  que  las-  avían  de  remediar,  pretendían  otra  cosa,  y 
otras  particularidades,  que  no  dexaban  de  tener  fuerça  á  este 
mjsmo  propósito,  speçialmente  no  aviendo  nota  en  no  predicar, 


•  Polanco^  t.  iv,  pag.  435,  n.  g36.  Hic  magnae  auctoritatis  vir  «fuerat 
in  Sicilia  syndicus,  et  erat  cooptatus  in  summum  concilium  inquisitionis». 
Nadal,  Epist.  t.  11,  pag.  24,  Ephemerides  1554;  Aguilera,  Provinciae 
Siculae  Soc.  les.  ortus  et  res gestae,  t.  i,  pag.  5,  Didacum  de  Cordoba  vocat 
«legum  scientia  et  morum  integritate  spectatissimum»,  quem  «Carolus  V  ad 
excutiendos  Insulae  Magistratus  censoria  cum  potestate  dimiserat.»  Ejus 
amorem  in  Societatem  idem  auctor  jure  ac  merito  dilaudat,  pag.  5,  14,  71. 
Pro  eo  Ignatius  anno  1549  «había  pedido  que  Su  Santidad  le  concediese  que» 
á  cada  Misa  que  dijese,  sacase  una  ánima  del  purgatorio,  y  así  me  lo  conce- 
dió Su  Santidad  el  día  de  la  Anunciación,  después  de  comer,  en  Monte-Ca- 
ballo, donde  le  hablé».  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  11^  pag.  184. 

^  P.  Araoz  «simul  cum  P.  Francisco,  Principem  Hispaniarum,  Philip- 
pum,  in  villa,  quam  Pardum  vocant,  simul  alloquuti  sunt,  et  ab  eodem  cum 
magna  significatione  amoris  excepti.  Voluit  autem  Princeps  P.  Francisci 
Borgiae  Missam  audire.»  Polanco,  t.  iv,  pag.  434,  n.  933. 


23  Maji  1554  199 

pues  an  visto  lais  avsençias  y  la  jndisposición  del  pecho.  Agora, 
plaziendo  al  Señor,  se  suplirán  las  faltas  pasadas,  y  desde  aquy 
pido  á  V.  P.  la  bendiçión  para  ello  y  para  todo.  La  santísima 
Trinjdad  tenga  á  V.  P.  y  á  todos  de  su  mano.  Amén.  De  Valla- 
doljd  22  de  Mayo  1554.  V.  P.  mjnjmus  filius, 

X 

I 

Araoz. 


JOANNES  LAURENTIUS  DE  PATARINI 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MUTINA  23  MAJI  I554 

Viduarum  collegium  Mutinae  institutum. — Illarum  piae  exercitationes. — 
De  re  domestica  ac  familiari  Patris  Laurentii. 

t 

Ihs. 

Pax  Xpi.  Molto  Rdo.  in  Christo  Padre.  Scriuendo  hogi  il 
P.  M.  Philipo  *  a  V.  R.  P.,  ho  pensato  esser'  bene  di  accom- 
pagnar' quatro  parole  mie  con  le  di  S.  R.  Et  circa  il  negocio  de 
le  vedoue  %  dominica  proxime  passata  si  concluse.  Et  perchè  già 
il  vescouo  *  hauea  presentito  che  dil  votto  di  la  vbedienza  et  dil 
mutar'  confessor'  niuna  uolea  assentir',  si  è  accomodato  in  tal 
modo,  che  non  anno  fatto  votto  alcuno,  et  dimandorono  a  tutte, 
che  quelle  che  voleuansi  confessar'  con  noi,  dasser'  segno  leuan  ■ 
dosi  in  piede:  et  così  la  più  parte  si  leuorno,  dando  segno  come 
era  ordinato,  di  modo  che  ambiduoi  sacerdotti  che  quiui  siamo, 
oldiamo  ciascuno  le  sue  solite,  anzi  ne  venerano  di  più,  perchè 
la  signora  Caualiera  Cortese  %  che  noscho  si  confessa,  è  statO' 


'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  73,  prius  127. 
-    Philippus  Leernus. 

^  Usurpat  haec,  explicatque  quodnam  fuerit  mutinense  viduarum  colle- 
gium, Polanco,  t.  iv,  pag.  97,  n.  181. 

*    Fr.  Aegidius  Foscarari,  O.  P.,  de  quo  saepe  diximus. 

^  «Dnam.  Constantiam  Pallavicinam  Cortesiam»  vocat  POLANCO,  l.  c.,. 
hanc  matrorlam,  «quae  fautrix  collegii  nostri  praecipua  erat». 


200  Epistolar  Mixtae— 814 

elletta  lei  per  priora,  et  vuole  che  molte,  qual  si  confessano  con 
certi  fratti,  de  quali  alcuni  non  hano  così  buon  nome,  vuole  che 
venghino  da  noi.  Questo  è  bastatto  al  vescouo,  che  par'  pur'  che 
più  liberamente  le  potrà  comandar',  che  se  essercitano  in  quelle 
opere  di  charità,  contenute  nelli  capituli  costì  mandati. 

Et  quanto  a  quele  mortificatione,  de  qual  scrisi  (se  ben  me  ra- 
cordo)  di  uoler'  lor'  far'  ciò,  e  di  racontar'  li  proprij  deffetti,  sarà 
tale,  che  solum  in  genere  si  ponerá  in  mezo  vna  virtù  da  aqui- 
star', et  vn'  vicio  da  conculcar',  et  ciascuna  dirà  il  suo  parer',  in 
modo  dele  coUatione  deli  antiqui  padri.  Si  che  concludiamo  le 
cuose  esser'  passate  bene  ,  et  farà  nostro  Signore  per  noi  quel 
frutto  spiritual  che  prima,  anzi  magior',  dil  qual  frutto  spiritual, 
come  anche  dele  cosse  domestice,  non  ne  scrinerò  cosa  veruna, 
attento  che  il  P.  Filipo  scriue  sopra  di  ciò  difusamente 

Quanto  poi  a  quello  collegio  de  huomini,  che  nelle  mie  vitime 
scrisi  a  V.  R.  P.,  non  ho  poi  oldito  altro:  staremo  a  veder'. 

Di  quella  facultà  di  poter  far'  donatione  alli  fratelli  con  la  hau 
lorità  di  V.  R.  P.  in  scriptis,  non  dirò  altro,  perchè  la  espeto  do- 
mane, piacendo  a  nostro  Signore;  ma  se  pur'  non  fusse  mandata, 
suplico  quella  che  di  gratia,  se  li  pare  in  Domino  espediente,  la 
voglij  mandar'  quanto  più  presto,  attento  che  li  cognati  con  le 
sorelle  disturbano  il  frattello  vino,  che  vorebono  intrar'  a  partir' 
con  quel'  il  tutto,  per  rispetto  dil  fratello  morto;  la  cui  anima 
molto  raccomando  ale  sante  oratione  et  sacrificij  di  V.  R.  P.  et 
-di  tutti  li  Rdi.  Padri  et  fratelli,  tanto  dil  collegio,  quanto  di  casa. 
Il  medemo  faciamo  noi  tutti,  li  qualli,  Dio  gratia,  di  cuorpo  siamo 
sani,  di  spirito  poi  faciamo  pro  viribus  per  acrescere  et  caminar 
inanti  ongni  giorno.  Di  Modena  ali  23  di  Magio  1554.  D.  V.  R.  P. 
seruo  in  Xpo.  indegno, 

Jo:  Laurentio  de  Patarini. 
Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre,  il  P.  M.  don  Igna- 
tio  di  Loyola ,  preposto  general  di  la  Compagnia  di  Giesù ,  in 
Roma. 


Vide  epist.  P.  Philippi  Leerni,  29  Maji  datam,  quam  infra  exhibemus. 


24  Maji  1554 


201 


S15 

JOANNES  PELLETARIUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA  24  MAjr  I554  *. 

Patrem  Adrianum  Witte,  de  medicorum  Consilio,  cum  socio  Jacobo  Castel- 
lano se  in  viam  dedisse. — Collegiuin  argéntense  sine  ofFensione  Hercu- 
lis  de  Este  respui  non  posse.— Templum  Spiritus  sancti  admitti  non 
oportere.— De  sociis  ferrariensibus  quid  sentiat  Pelletarius. 

t 

La  diuina  gratia  et  amore  del  S.  N.  J.  X.  perseueri  di  conti- 
nuo con  nuoi.  Amen.  Martedì,  22  del  presente,  pártete  il  P.  M. 
Adriano  -  col  consiglio  deli  medici,  li  quali,  come  la  P.  V., 
sperano  la  sanità  sua,  gionto  che  sarà  in  patria.  Quello  giouane 
fiandrese  era  già  partito;  et  data  al  detto  Padre  lelletione  di  fra- 
telli per  andare  con  lui,  elesse  il  fratello  Jacomo  Castellano,  bo- 
legnese  %  quello  che  me  solleuaua  qua  nele  mie  facende,  gio- 
uane atto  ad  ogni  cosa.  Et  benché  tanto  mi  fusse  necessario,  pur 
per  condurre  vn  tal  suggetto,  lo  dette  voluntieri,  gionto  che  su- 
spiraua  dalchuna  disturbatione  del  suo  barba,  canonico,  il  quale 
spese  li  scriueua  et  vltimamente  gli  voleua  dare  vn  beneficio. 

Domandai  al  nepote  del  P.  M.  Gámbaro  *  quanti  scudi  ba- 
stariano  per  far  il  viagio,  et  diceua  che  25  bastauano  per  andare 
vno  a  cauallo  et  laltro  a  piede,  anzi  che  era  troppo:  pur  il 
P.  Adriano  domandò  30,  li  quali  pigliassimo  in  presto  d'  uno 
amico  nostro,  promettendoli  presto  ristituere.  Comprassimo  ogni 
cosa  necessaria  per  loro  doi,  et  vestissimo  d'  habito  secolare  con 
vesticiole  et  mantelli,  etc.,  secondo  il  cosiglio  de  detto  nepote,  il 
quale  disse  che  guardassimo  d'  andare  in  habito  di  sacerdote, 
perchè  gli  heretici,  per  li  quali  passaranno,  o  gli  amazariano,  o 


'  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  57,  prius  94,  95. 

-  Adrianus  Candidus  (Witte). 

^  Vide  epist.  809. 

*  Joannes  Gambarus 


202  EpistcJlae  JÍÍixtáí:— 815 

fariano  morire  di  fame,  etc.  :  cosi  partesero  con  grande  alegrezza. 
Dette  etiam  lettere  al  P.  Adriano,  che  doue  in  Venetia  alchuni 
giudicassino  non  bastare  tale  viatico ,  ne  pigliasse  qua[tro  scu- 
di] Già  auisai  la  P.  V.  come  ho  licentiato  il  sacerdote  uec- 
chio 

Circa  la  cosa  d'  Argenta,  non  è  possibile  fugiria  con  contento 
del  duca  "  et  de  M.  Alessandro  \  et  vole  [in  ogni]  modo  S.  Ecc.^ 
che  vadino,  et  la  communità,  non  hauendo  prouisto  delle  cose 
necessarie,  massime  de  danari  et  letti,  etc.,  ha  hauuto  buoni  ri- 
bossi, di  essa  et  di  fattori  et  de  M.  Alessandro,  et  sono  stati  tre 
al  nome  de  detta  comunità  qua  in  Ferrara  molti  di  come  in  pri- 
gione, et  non  hanno  [hauuto]  licentia  sino  che  habino  promeso 

prouedere  a  li  [Padri]  che  modo  sia  d'  ogni  cosa,  et  io,  non 

potendo  altro,  ho  differito  il  mandare  alchuni  sino  ad  Agosto,  et 
mentre  che  scriueua  a  la  P.  V.  di  nuouo,  et  che  lei  pensaria  doue 
seria  possibile  cauarne  alchuni  per  [mandarli] . 

Circa  il  Spirito  santo  hauendo  già  la  nostra  chiesa  molto 
[più]  commoda,  et  non  hauendo  adiuto  dalchuno  Padre,  senon 
del  coadiutore  mio ,  non  so  come  lo  pigliaremo ,  et  dicono  che 
vedremo  che,  si  non  saremo  patroni,  che  sempre  serà  da  dire  con 
quella  compagnia  et  fraternità,  la  quale  spesso  sta  in  discordia, 
in  modo  che  li  amici  nostri  si  dissuadeno  di  pigliarla,  et  so[lo]  si 
potrà  fare,  che  sua  Ecc.*  sia  contenta.  Non  giudico  [esser]  spe- 
diente  torla  (hauendone  già,  come  ho  detto,  vna  più  al  proposi- 
to), et  quando  non  fusse  contenta,  et  che  s'  hauesse  da  torre,  se- 
ria necessario  hauere  adiuto  de  sacerdote. 

Circa  r  assunto  del  collegio  di  Modena,  farò  quanto  scriue 
la  P.  V.  col  diuino  adiuto. 

Restiamo  al  presente  sei.  Quanto  a  le  parti  de  M.  Giouanni, 
coadiutore,  egli  è  di  buona  edificatione,  ma  non  ha  prudenza 


*  Attrita  charta  est:  ideo,  quae  desiderantur,  utcumque  supplenda  cen- 
suimus. 

^    Vide  quae  diximus  ad  epist.  809. 

*  Hercules  de  Este. 

*  Alexander  Fiaschi. 

^    Aedes  sacrae,  de  quibus  supra  egimus. 


24  Maji  1554  2o3 

tropo,  in  modo  che  seria  pericoloso  d'  uscire  fuori  di  se,  essendo 
suggetto  a  mille  pensieri,  et  gli  pare  vedere  mille  cose  nel  suo 
intelletto,  pur  pian  piano  se  tempera  circa  ciò:  al  resto  è  obe- 
diente assai  et  laborioso.  M.  Francesco  '  è  tutto  datto  al  studio, 
et  niente  pratico  in  rebus  agendis:  onde  credo  che  V  uficio  del 
collaterale  V  adiutarà:  sta  molto  del  suo  parere.  M.  Ludouico  ^ 
è  vna  cosa  freda  et  tepida  in  ogni  negotio,  cioè  tanto  nel  amae- 
strare, che  in  cose  de  casa;  et  pare  più  il  suo  naturale  il  sacerdo- 
tio  che  altro.  M.  Fabritio  è  alias  cognosciuto:  è  megliorato  quan- 
do a  li  suoi  pensieri  et  scrupuli;  ma  il  suo  malo  vecchio  perseue- 
ra,  et  pareria  il  suo  proprio  essere  sacrestano,  et  trattare  le  cose 
ecclesiastice,  et  pian  piano  imparare,  perchè  spesso  il  medico  gli 
prohibesse  il  studio.  Lazaro  ^  è  anchora  mal  sano,  et  se  porta 
meglio  adesso  che  al  passato,  quando  era  tentato  d'  ¿indar  via. 
Parlando  in  generale,  tutti  sanno  puoco,  fuora  de  M.  Francisco, 
et  cosi  le  scole  non  sono  tropo  ben  prouiste  di  maestri:  per  ciò 
desideraua  che  V.  P.  mandassi  alchuni  per  supplire  a  [questi  ?] 
luoghi,  essendome  spellato  di  miei  per  mandare  qua  et  là,  o  vero 
che  mandassi  tali  ingegni,  che  per  alchuni  mesi  io  potessi  pro- 
mouerli,  come  feci  li  altri,  et  pare  che  la  P.  V.  deue  più  proue- 
der  qua,  perchè  col  tempo  spiero  serà  vno  di  buoni  collegij  che 
serà  in  Italia,  et  al  presente  è  molto  bene  comminciato,  gratia  al 
Signore,  et  non  manchano  senon  operarij,  perchè  il  luogo  no- 
stro et  chiesa  è  tanto  accommodato  che  si  potria  domandare,  et 
pare  il  S.  N.  T  habia  predestinato;  e  tanti  concorreno  a  li  sacra- 
menti, che  a  le  volte  non  è  tempo  da  predicare,  come  hoggi,  che 
era  il  giorno  de  santo  sacramento. 

Il  che  si  da  ad  intendere  che  il  signore  nostro  J.  X.  se  vole 
più  che  mai  seruire  de  suoi  inutili  instrumenti  mediante  le  ora- 
tioni  della  P.  V.,  alla  quale  tutti  ci  racomandiamo.  De  Ferrara  a 
lì  24  de  Maggio  54.  De  V.  P.  figliolo  nel  S.  N.  J.  X., 

GlOUANNI  PeLLETARIO. 


*    Franciscus  Scipio.  Polanco,  t.  IV,  pag.  62,  n.  Il3,  annot.  5. 

-    Ludovicus  coloniensis,  ibid. 

'   Cf.  Polanco,  t.  iv,  pag.  86,  n.  157. 


204  Epistolar  Mixtae— 8i6 

II  numero  di  putti  120. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  X.  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  generale  della  Compagnia  de  Giesù,  a  Roma. 
Alia  manu:  24  de  Maggio:  addì  30  detto. 


SI6 

JOANNES  BAPTISTA  TAVONO 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PAX  AVIO  25  MAJI  1554  *. 
Quid  sentiat  de  sociis,  qui  in  collegio  patavino  versantur. 

Pax  Christi.  Rdo.  in  Christo  Padre.  Riceuesimo  le  di  V.  R.  P. 
di  19  di  questo,  et  molto  ci  siamo  consolati  udendo  quanto  il  Si- 
gnor' opera  per  mezo  de  questa  sua  Compagnia,  et  quanto  si  au- 
menta. Hora  tutti  siamo  sani,  Dio  gratia.  Li  fratelli  fano  frutto 
nel  spirito  et  letter'.  Quanto  dar'  informatione  di  essi,  et  quanti 
siamo,  siamo  10  in  numero,  dui  sacerdoti  et  quatro  scholari  et 
quatro  coadiutori  temporali.  Della  sufficientia,  M.  Eleutério  ■, 
quale  sta  nel  collegio  di  Roma,  potrà  dar'  piena  informatione.  Il 
Padre  don  Alouisio  ^  è  un  bono  sugieto,  ha  una  buona  natura, 
h umile,  patiente  et  diuoto:  quanto  alle  letter'  latine  è  assai  in- 
strutto, insegna  nella  3.*^  schola.  M.  Pietro  Britone  *  è  asai  in- 
strutto  nella  lingua  latina,  et  ha  principio  di  greco:  potria  legger' 
la  grammatica.  Del  componer',  il  P.  M.  Polan[c]o  ha  uisto  sue 
epistole.  Sin  hora  sta  ^  mal  disposto.  Non  ha  potuto  scriuer;  per 
r  auenir',  scriuerà. 

'  Ex  autographo  in  voi.  Inf or mat iones  antiquas,  duplici  folio,  n.  56, 
prius  3i3,  3i2. 

-  Eleutherius  Pontanus  (Pont).  Polanco,  t.  m,  pag.  112,  n.  211, 
annot.  l. 

*  «Nunc  primum  in  hujus  Patris  Aloysii  mentionem  incidimus,  nec  eli- 
cere adhuc  licuit,  quisnara  hic  esset.»  PoLANCO,  t  iv,  pag.  117,  n.  225, 
annot.  3. 

*  Petrus  Brito  vocatur  a  Polanco,  t.  IV,  pag.  120,  n.  233. 
^    Ms.  è  sta. 


25  Maji  1554  205 

M.  Giouanni  ',  che  fu  a  Roma,  legge  Cicerone  et  Dispauterio, 
et  ha  buono  ingegno.  Se  uenisse  ancora  lui  a  Roma  questo  Set- 
tembro,  faria  grande  frutto  nelle  letter':  per  insegnar'  non  è  tanto 
buono,  per  non  esser'  tanto  essemplar'  come  bisognarla;  et  il  si- 
mile M.  Pietro  Britone.  M.  Pietro  Attriense  -  è  un  buono  gioue- 
ne:  molto  si  è  aiutato  nelle  uirtù:  è  tutto  diuoto,  et  hora  ubidien- 
te, et  faria  frutto,  se  hauesse  tempo  di  studiar',  essendo  in  loca 
di  poter'  udir'.  M.  Pietro,  napolitano,  par'  hauer'  poca  attitudine 
alle  letter':  bisogneria  fusse  in  uno  collegio,  doue  hauesse  com- 
pagni della  medema  lettione;  altramente  poco  frutto  farà:  et  è 
diacono.  Hora  è  tutto  rinouato  quanto  alli  costumi  et  obedienza» 
et  si  troua  molto  consolato. 

Le  cose  passano  bene,  gratia  del  Signor',  et  a  considera tione 
del  passato,  questa  casa  è  un  paradisso.  Del  tutto  sia  lodato  il 
Signor' ,  quale  è  lui  che  ogni  cosa  opera,  et  più  operaria,  se  io 
fusse  bono  et  mortificato. 

Non  altro.  Tutti  ci  raccomandiamo  all'  orationi  di  V.  R.  P.  et 
di  tutti  H  Rdi.  Padri  et  frategli  di  costi.  Di  Padoa  alli  25  di  Mag- 
gio 1554.  Di  V.  R.  P.  seruo  indegno, 

Gio.  Battista  Tauono. 

'  Li  quatri  coadiutori  temporali ,  uno  è  Andrea  Gobo ,  quale 
può  far'  poco.  L'  altro  è  Gio.  Battista,  che  fu  mandato  di  Roma 
per  spendi tor':  molto  ci  serue:  è  buono  per  ogni  cosa.  L'  altro  è 
Gabriele  di  Trento,  sartor',  quale  1'  ho  pigliato  per  proua,  çt  sin 
hora  mi  contenta.  Vn  altro,  chiamato  Antonio,  quale  fa  la  cocina, 
et  ci  aiuta  in  molte  cose,  et  questo  ho  pigliato  insin  al  Settembro, 
per  uider'  come  si  porterà:  è  molto  simplice  et  obediente:  non  è 
molto  industrioso,  pur  può  passar'.  Quanto  alli  seruitij  di  casa, 

*  Hic  juvenis,  dictus  etiam  Joannino,  Joanico,  Joamiinus,  est  Joannes 
Ottilio,  de  quo  haud  semel  fit  mentio.  PoLANCO,  t.  iv,  pag.  I16,  n.  224; 
pag.  119-120,  n.  233-234. 

-  Alibi  scribitur  Petrus  de  Atrio.  Polanco,  t.  iv,  pag.  125,  n.  247,  an- 
noi. 2,  ubi  de  Petro,  neapolitano,  haec  leguntur:  «jussit  Ignatius  ut  peregri- 
nando Lauretum  mitteretur  et  inde  Romam,  quod  saepe  cum  iis,  qui  a  So- 
cietate  dimittendi  erant,  fiebat.» 

Quae  sequuntur,  scripta  sunt  in  autographo  folio,  prius  n.  3l2  si- 
gnatOj  quod  post  epistolam  n.  61  reperitur. 


2o6  Epistolae  Mjxtae — 817 

hora  stiamo  bene,  gratia  del  Signor'.  M.  Pietro,  napolitano  in 
Padoa  fa  poco  :  penso  potria  seruir'  molto  in  Venetia  :  hano  bi- 
sogno di  uno  li  faccia  la  sacrestia ,  et  potria  ancora  studiar'  ;  se 
par'  a  V.  R.  P.,  si  potrà  mandar'  insin  passa  il  caldo:  dipoi  si 
potria  mandar'  ad  altro  collegio,  doue  hauesse  compagni  del  me- 
demo  studio. 

Molto  mi  so  ralegrato  della  comodità  di  scriuer'  a  Venetia  per 
le  occorrentie  quotidiane,  et  si  potrà  proueder'  a  molte  cose.  A 
Roma  scriuerò  ogni  settimana  del  star'  nostro  et  delli  scholari, 
quali  son  hora  i  (5¿c),  quali  fano  frutto  nelli  buoni  costumi  etlet- 
ter'.  Asai  persone  si  son  comunicato  alla  pentecoste  et  al  corpus 
Domini:  sempre  si  aumenta  il  numero  delli  confitenti,  et  si  uede 
ogni  giorno  più  il  frutto  de  quelli,  che  si  confessano  con  noi.  Il 
Signor'  ci  dia  gratia  sempre  far'  il  suo  santo  voler'. 

Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  di 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Giesù,  in  Roma. 

Aliamanu:  [R.ta]  addì  31  detto. 

SI? 

CAESAR  HELMI 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VENETIIS  26  MAJI  I554  -. 

Dubia  quaedam  proponit. — Andreas  Lipomanus  germanos  hospites  suo 
sumptu  alera  recusat.  -  Sociorum  Venetiis  commorantium  mores  ac  na- 
tura describuntur.— Status  collegii. — Amicorum  studia  et  favor. 

Jhs. 

Gratia  et  pax  Xpi.,  etc.  Mòlfo  Rdo.  Padre  in  Christo.  Quelle 
di  19  del  presente  di  V.  R.  ci  hanno  dato  a  tutti  grande  consola- 
tione:  il  Signor  sia  de  tutto  laudato.  Qua  è  arriuato  il  P.  M. 


'    Vide  quid  dictum  de  eo  est  nuper,  annot.  penultima. 
-    Ex  autographo  in  voi.  Informationes  antiquae,  duplici  folio,  n.  91, 
prius  285. 


26  Maji  1554  2D7 

Adriano  '  con  il  fratello  Jacop|iilippo ,  et,  credo  che  questa  sera 
partiranno  verso  Padoa,  et  de  li  a  Trento.  Credo  che  il  viatico 
datogli  in  Ferrara,  sarà  a  sufficienza,  secondo  ha  giudicato  il 
Rdo.  nostro  monsignore    Jesù  Xpo.  sia  sempre  loro  guida. 

Questi  giorni,  perchè  si  era  amalata  vna  vedoa,  nostra  bene- 
fattrice, et  non  sono  andato  a  visitarla:  piacendo  a  V.  R.,  in  si- 
mili casi  desiderarei  hauer  il  conseglio  di  V.  R;,  s'io  debbo  visi- 
tar, o  non,  tali  persone  senza  esser  ricercato. 

10  non  so  li  casi  ch'io .  debbo  riseruarmi  circa  le  confessioni 
delli  fratelli  nostri  qui  in  Venetia.  Il  P.  M.  Jo.  Battista  ^  mi  ha 
detto,  che,  oltr'  li  tre  voti,  si  vsa  riçeruarsi  tutti  li  peccati  morta- 
li, et  anco  il  mormorar  del  superiore:  sì  che,  parendo  a  V.  R., 
haurei  caro  me  ne  desse  auiso  de  quali  casi  mi  debbo  riseruar'. 

Ho  mandato  a  Padoa  le  lettere  di  V.  R.  con  la  copia,  etc.,  et 
mi  hanno  dato  risposta  che  Thanno  riceute. 

11  nostro  Rdo.  monsignore  mi  ha  detto  che  al  più  longo  potrà 
trattener'  V  hoste  delli  tedeschi  fin  alla  risposta  che  V.  R.  darà 
a  queste  mie  lettere,  id  est,  fin'  alli  8  o  9  di  Jugno,  et  forsi  che 
non  potrà  tanto  trattenerlo:  però  V.  R.,  parendogli  cosi  et  po- 
tendo, si  prega  mandi  la  resolutione  di  quanto  si  potrà  fare  per 
seruar'  detto  monsignore  indemne.  Alle  orationi  di  V.  R.  sua 
S.ria  si  raccomanda  et  de  tutti  li  Rdi.  Padri  et  fratelli  nostri  in 
Christo. 

Adesso  mi  ha  fatto  instanza  il  fratello  Jacobo  *  acciò  scriua 
a  y.  R.,  acciò,  parendogli,  per  la  sua  sanità  li  faccia  mutar  aria. 

10  quantunque  V.  R.  mi  ha  scritto  che,  sendo  contento  il  P.  M. 
Gasparo  '%  potria  mandarlo  a  Passano,  nondimeno  sendogli  venuta 
r  indispositione  della  milza,  et  è  pericolo  che  diuenti  hydropico, 

11  medico  ha  consegliato  ehe  non  si  debbia  mutar  nè  mouer  di 


'  Adrianus  Candidus,  de  quo  epist.  815  dictum  est.  Ad  hunc  locum  vide 
Polanco,  t.  iv,  pag.  127,  n.  252. 

-  Andreas  Lipomanus,  prior  Smae.  Trinitatis,  qui  nullos  «quam  ítalos 
Venetiis  versari...  cupiebat»  socios.  Polanco,  ibid. 

'    P.  Joannes  Bta.  Viola.  (?) 

*    Qui  infra  Jacobus  florentinus  dicitur. 

^    Gaspar  Gropillus.  POLANCO,  t.  IV,  pag.  122,  n.  229. 


2o8  Epistolae  Mixtae— 817 

Venetia  per  adesso;  pure  venendo  detto  medico  questa  sera,  come 
p^nso  uerrà,  piglierò  il  suo  conseglio,  et  se  sarà  da  mandarlo  air 
aria  natiuo,  si  manderà,  come  V.  R.  diede  T  auiso  per  laltra  sua. 
Detto  Jacobo  era  già  libero  della  sua  quartana  ;  ma  da  alcuni 
giorni  in  qua  Tha  rihauta,  et  dice  che  si  troua  in  grande  fastidio, 
vedendo  non  migliorar'. 

Qua  siamo  sei  in  tutto  per  il  seruitio  perpetuo  della  Com- 
pagnia. 

1.  Il  primo  è  il  P.  M.  Alberto  Ferrarese  \  V.  R.  circa  le 
parti  et  qualità  di  dottrina  sa,  come  credo,  meglio  ch'io:  mi  pare 
ch'ho  inteso  che  è  dottor  in  legge  canonica,  et  di  bona  capacità; 
et  con  il  studio  et  diligentia  serà  sufficiente  per  Tofficio  del  sacer- 
dotio:  pare  assai  robusto,  benché,  dopo  che  è  stato  in  Venetia 
questi  pocchi  giorni,  ha  sentito  certi  dolori  de  vna  gamba;  et  offe- 
rendogli io  di  procurar  con  il  medico,  mi  ha  risposto  che  sa  quel 
che  faria  il  medico,  cioè  che  gli  ordineria  medicine,  le  quali  sua 
R.cia  non  vuol  pigliar'. 

2.  Il  secondo  è  M.°  Arnoldo  louaniense,  di  età  di  30  anni 
in  circa,  assai  robusto  et  bona  natura,  benché  alli  giorni  passati 
è  stato  indisposto  d'vn  poca  di  febre,  et  si  é  ben  ristorato  per  la 
sua  buona  complessione:  é  maestro  in  arti,  di  boníssimo  giudicio 
et  ingegno:  vsa  assai  diligenza  et  cura  per  ammaestrar'  li  scolari 
della  prima  classe,  et  hanno  fatto  assai  frutto  nelle  lettere  dopo  la 
sua  venuta. 

3.  Il  terzo  è  Jo.  Antonio  d'  Agubio,  il  qual  é  d'età  di  24  anni 
in  circa,  et  é  sano;  benché,  dopo  che  ha  cominciato  a  studiare,  si 
é  consumato  qualche  poco.  E  ben  fondato  in  grammatica,  et  credo 
potria  scriuer  in  latino  assai  bene.  Insegna  la  seconda  classe  con 
molta  diligenza,  ma  a  questo  non  pare  molto  apto.  Se  si  esserci- 
tasse  nel  predicare,  credo  faria  molto  profitto,  et  ha  buon  talento 
per  ciò:  muoue  molto  et  è  dedito  alla  deuotione. 

4.  Il  quarto  éjo.  Bonifatio,  siciliano,  quale  per  l'occupationi 

'    «P.  Caesar  Helmus,  Rector  et  unicus  sacerdos,  initio  hujus  anni  Ve- 
netiis  fuit:  in  auxilium  tamen  deinde  submissus  est  P.  Albertus  ferrarien- 
sis,  qui  Augubio  fuerat  evocatus.»  Polanco,  t.  iv,  pag.  123,  n.  242. 
Arnoldus  Conchus.  Liti.  Quadr,  t.  il,  pag.  551. 


26  Maji  1554  209 

molte  eh'  ha  hauto  alli  mesi  passati,  non  ha  potuto  mostrar  molto 
frutto;  pure  ha  fatto  frutto  çiediocremente.  Si  va  a  poco  a  poco 
fundando  nelli  principi]  di  gramática  latina:  non  dimostra  molto 
ingegno  nè  memoria;  ma  la  diligenza,  et  sollicitudine ,  et  amore 
alle  littere  ricompensano.  Dopo  che  è  venuto  in  Venetia  fin  al 
mezzo  di  quaresima,  è  stata  assai  forte  et  ben  disposto  del  corpo; 
ma  dopoi  che  è  stato  in  letto  per  febre  et  altri  dolori  di  corpo,  ha 
dimostrato  et  dimostra  detti  dolori  sentir  quasi  continuamente,  et 
alcuna  volta  sta  quattro  giorni  senza  beneficio  del  corpo,  et  è 
buon  suggetto,  obediente  et  denoto:  è  di  età  di  22  anni  in  circa: 
la  vista  non  lo  serue  molto. 

5.  Il  quinto  è  Jacobo,  fiorentino,  il  quale  è  di  età  di  18  o  20 
anni.  Dopo  che  è  venuto  da  Fiorenza,  è  stato  sempre  indisposto 
di  febre,  et  non  si  è  potuto  mai  adoprar  a  niente:  ha  buon'  ani- 
mo: non  sa  niente  di  latino,  et  non  si  faria  apto  a  lettere,  ma  solo 
alli  essercitij  corporali,  se  potesse  ristorarsi  della  sua  malatia. 

Tutti  questi  generalmente  si  portano  bene  et  conueniente- 
mente  circa  Tofficij  et  essercitij  d'obedienza,  et  vanno  profit- 
tando nelle  cose  del  spirito.  Jesù  Xpo.  si  degni  custodirci  tutti 
per  il  suo  diuino  seruitio. 

Io  sono  il  sesto  et  vitimo,  che  desidero  insieme  con  tutti  li  al- 
tri miei  Padri  et  fratelli  in  Christo  esser  raccommandato  all'  ora- 
tioni  di  V.  R.  et  de  tutti  li  Rdi.  Padri  et  fratelli  in  Christo. 

Questa  settimana  sono  venuti  a  visitarci  il  magnifico  M.  Do- 
menico Loredano  et  il  Edo.  P.  M.  Anibal  Grisonio,  offerendoci 
proueder'  alli  bisogni  et  necessità  delli  infermi,  et  hanno  fatta 
qualche  prouisione  ' .  Dipoi  sono  andati  a  monsignor  per  constren- 
gerlo  a  deputar  a  qualche  cosa  certa;  et  cosi  il  giorno  dopo  il 
desinar',  sendo  io  andato  a  visitar  detto  monsignore,  mi  ha  detto 
cheli  suddetti  gli  hanno  parlato  di  ciò,  et  che  sua  S."a  saria  più 
che  contenta  farlo;  ma  che  bisogna  vn  fattor'  fidato,  et  accorto,  et 
sufficiente,  et  che  lo  pagaria  voluntieri;  et  cosi  restassimo  d'  ac- 


*  «In  his  autem  domesticis  laboribus  Dominus  Dominicus  Loredanus  ac 
Dominus  Annibal  Grisonius...  nostris  solatio  et  auxilio  fuerunt.  n  Polanco, 
t.  IV,  pag.  126,  n.  250. 

Epistolae  Mixtae,  tom.  IV.  14 


210 


Epistolar  Mixtae— 8i8 


cordo  eh'  io  parli  con  vn  nostro  denoto,  et  fidato,  et  sufficiente, 
benché  ha  mogliera,  il  qual  forsi  piglierà  questo  assumpto,  o  uer 
che  io  parlerei  con  li  suddetti  M.  Domenico  et  M.  Aniballe,  acciò 
vedano  se  possono  trouare  vn"  atto  fattore.  Quel  che  haurò  fatto 
circa  ciò,  V  alta  settimana  darò  auiso 

Altro  non  mi  occorre,  senon  di  nuouo  raccommandarci  tutti 
air  orationi  di  V.  R.,  etc.  Di  Venetia  alH  26  di  Magio  1554.  Di 
V.  R.  indegnissimo  seruo  in  Jesù  Xpo., 

Cesare  Helmi. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  Padre  in  Christo,  il  P.  M.  Ignatio 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù,  mio  osser- 
uandissimo,  in  Roma. 

Pagate  il  porto.  A  S.*  M.*^  della  Strada,  presso  a  S.  Marco. 

Alia  marne  [RM]  addi  31  detto, 

SIS 

LUDOVICUS  DE  COUDRETO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FLORENTIA  2Ò  MAJI  I554 

De  sociis,  florentinum  collegium  incolentibus. — Eorum  mores,  ingenium, 

vires  notantur. 

t 

Ihs 

La  gratia  et  pace  di  Giesù  Christo  sea  sempre  con  tutti. 
Molto  Rdo.  in  Christo  Padre.  Questa  sarà  per  essequire  il  man- 
dato di  V.  R.  P.,  di  anisarla  di  tutti  queUi  del  collegio.  Siamo 
adunque  nel  collegio  xiij,  senza  il  fratello  M.  Gironimo  Garua- 
nello,  il  quale  è  uenuto  per  hauer  lettre  da  Roma  per  il  Padre 
commissario  %  et  senza  quello  dottore,  il  quale  è  uenuto  in 
compagnia  de  don  Federico  Manricquez  *,  il  quale  dottore  presto 

*  Videantur  Liti.  Qiiadr.,  t.  ili,  pag.  14  et  seqq. 

*  Ex  autographo  in  voi.  Informationes  antiquae,  duplici  folio,  n.  Io3, 
prius  pag.  251,  252,  253. 

'    Joannes  Bta .  Viola . 

*  De  eo  agit  Polanco,  t.  iv,  pag.  36,  n.  52,  et  pag.  i63,  n.  333,  ubi 
haec  ad  rem  nostram  leguntur:  «Cum  Genua  Florentiam  venisset  P.  Laynez 


26  Maji  1554  211 

penso  irà  a  una  casa  qui  uicina,  insiene  con  uno  suo  seruitore,  a 
far  '  gli  essercitij;  et  è  buono  soggetto,  uolendosi  lui  lassar'  tirare 
dal  Signore.  Il  Rdo.  Padre  prouinciale  ci  ha  dato  a  tutti  grande 
allegrezza  con  la  sua  arriuata,  et  consolatione  spirituale  con  la 
sua  santa  presentía.  Sua  R.cia  è  uenuta  con  un  pocho  di  catharro, 
il  quale  gli  dura  anchora,  et  mangia  molto  pocho.  Don  Federico 
mi  pare  di  buone  parti  quanto  alla  inclinatione  al  bene,  et  humi- 
lità,  et  desyderio  di  soggiogarsi  air  obedientia:  et  pare  facile  et 
benigno,  et  ci  da  grande  edificatione:  penso  eh'  sia  de  buono 
ingegno,  bench'  babbi  pocho  latino.  E  di  bella  presentía  et  sta- 
tura, et  con  assai  forze  corporali  et  sanità,  bench"  hora  babbi  un 
pocho  di  rogna. 

Il  P.  M.  Desiderio  è  molto  fiacho  et  debole,  et  attende  a 
hauer'  cura  della  chiesia,  et  confessar"  quelli  di  casa,  et  gli  scho- 
lari  et  altri  forestieri,  et  qualch'  uolta  nelle  prigioni.  Lui  si  di- 
porta bene  quanto  allo  spirito,  et  ci  da  grand  essempio  a  tutti: 
ha  buona  grammatica,  et  parla  congruamente  latino. 

M.  Domenicho  nuouamente  sacerdote  fatto,  è  quasi  guari- 
to dell'  orechia,  et  si  preparerà,  essendo  guarito,  a  dire  la  prima 
messa.  Sta  assai  bene  del  corpo,  et  dello  spirito  anchora:  ha  buo- 
no latino,  el  ben  fondato,  et  nel  greco  mediocremente  prouetto. 

M.  Lione  "  sta  assai  bene  del  corpo,  bench'  suole  hauer'  il 
catarro,  massime  questi  mesi  passati.  Dello  spirito  camina  molto 
bene,  et  da  grand  essempio  a  tutti.  Lui  fa  la  più  alta  classe,  et 


sub  finem  mensis  Maji,  magna  cum  laetitia  et  a  Ducibus  et  ab  aliis  exce- 
ptus  est,  Deducebat  secum,  ut  diximus,  D.  Federicum,  sed  et  alium  quem- 
dam  in  jure  licentiatum,  qui  eumdem  Federicum  comitatus  fuerat,  et  spi- 
ritualia  exercitia  cum  magno  profectu  Florentiae  accepit,  non  tamen  ad 
religiosum  vitae  statum  propensus  videbatur.»  Et  infra,  n.  335,  agens  de 
eodem  Federico,  subdit:  «Mutaverat  ille  suum  nomen,  et  pro  Federico  Man- 
rique, Franciscum  Bonaventuram,  cum  Simplicia  vota  emitteret,  se  vocari 
volebat,  quod  erga  illos  duos  Sanctos  peculiarem  gereret  devotionem;  sed 
P.  Ignatius  id  ratum  non  habuit,  et  voluit  ut  suum  nomen  retineret.» 

*  «Promotus  est  etiam  hoc  anno  ad  sacerdotium  P.  Dominicus  Lotharin- 
gus;  messis  enim  ea  erat  Florentiae,  ut  muitos  operarios  Florentia  exigeret.» 
Polanco,  t.  iv,  pag.  165,  n.  337. 

*  Leo  del  Giglio  (Lilius).  Litt.  Quadr . ,  t.  11,  pag.  555  et  seqq. 


212 


Epistolae  Mixtae— 8i8 


legge  un  pocho  di  rhethorica:  è  assai  prouetto  neir  humanìtà,  et 
ha  qualche  principio  di  greco,  et  gli  suoi  scholari  gli  uogliono 
molto  bene. 

M.  Gio.  Anthonio,  messanese,  fa  hora  la  classe  di  M.  Dome- 
nicho:  sta  bene  del  corpo  et  dello  spirito;  camina  bene;  è  assai 
prouetto  nel  latino  et  nel  greco,  et  ua  tuttauia  studiando  greco 
quando  po  hauer'  tempo. 

M.  Michaele  Vignez  sta  fi  acho  del  corpo  et  ualetudinario: 
dell'anima  sta  bene,  bench'  sia  tribulato  dalli  scropoli.  Non  impa- 
ra niente,  perch'  non  pare  sia  di  sanità  per  studiare:  ha  pochi 
principij  di  grammatica  et  pocho  fondamento. 

Il  fratello  Alberto  '  fa  la  terza  classe,  doue  legge  di  Despau- 
terio,  et  delle  più  facile  epistole  di  Cicerone.  Lui  sta  bene  del 
corpo:  dello  spirito  non  mi  so  cognoscere  in  lui,  perch'  qualch" 
uolta  mi  pare  buono,  qualch'  uolta  mi  pare  disedificatino  nel  suo 
modo  de  procedere  et  nelli  gesti.  Lui  ha  mediocre  latino,  ma  non 
troppo  securo. 

M.  Paulo  fa  la  quarta  classe,  doue  insegna  le  concordantie  et 
gli  principij  delle  regole  di  grammatica.  Sta  bene  del  corpo: 
dellanima  pare  caminar'  piano,  et  difficile  di  mortificarsi.  Vno 
de  questi  di,  dandogli  M.  Desyderio  una  penitentia,  gli  rispose 
eh"  non  haueua  charità,  et  eh'  non  uolleua  più  lauar'  le  scutelle, 
perch'  gli  fece  lauar'  le  scutelle  M.  Desyderio  alcuni  giorni  doppo 
pranso  et  cena.  Doppo  lui  si  ricognobbe,  et  qualch'  uolta  ancho- 
ra  pare  buono  et  semplice  Lui  ha  buoni  principij  di  gramma- 
tica, et  è  studioso,  et  qualch'  uolta  mi  pare  troppo  desideroso  de 
studiare. 

Il  fratello  M.  Gasparo  fa  la  cuccina,  per  non  essere  anchora 

*  Albertus  Flander  «scholae  cuidam  praeerat,  et,  cum  Romam  venisset 
hospite  insalutato,  ac  denuo  remissus  esset,  sic  se  gessit,  ut  saecularibus 
indutus  vestibus  dimittendus  fuerit.»  Polanco,  t.  iv,  pag.  164,  n.  337. 

2  Litt.  Quadr.,  t.  m,  pag.  537,  27  Julii  1555  datae,  haec  tradunt:  ((Cum 
ex  nobis  sex...  de  uita  periclitarentur,  omnes  tamen  praeter  spem  medi- 
corum  conualuerunt,  uno  Paulo,  fratre  diarissimo,  excepto,  cui  quemadmo- 
dum  Deus  Opt.  Max.  aliquot  diebus  ante  mortem  capere  et  praesagire 
dederat,  sic  aeternae  uitae  foelicitatem  dedisse  credimus.»  Hujus  fratris 
cognomen  ncque  Polancus  aperit. 


26  Maji  1554  2l3 

in  casa  coco,  quale  pur'  procuramo  hauere;  ma  insino  hora  non 
habbiamo  anchora  nessuno.  Lui  sta  assai  bene  del  corpo  et 
deir  anima,  et  ci  da  grand  essempio  a  tutti.  Lui  è  assai  prouetto 
nelle  lettre  humane,  ma  non  si  sa  explicare  nel  proferire.  Ha 
Ietto  insino  hora  il  libro  de  senectute  de  Cicerone  al  fratello 
Paulo:  di  resto  ha  studiato  pocho:  è  molto  dedito  air  oratione  et 
penitentia. 

Il  fratello  M.  Balthasar'  fa  la  5.*  classe,  cioè  di  quelli  eh'  im- 
parano il  Donato  a  veduta  o  a  mente.  Lui  si  duole  spesso,  o  nero 
dello  stomacho,  o  della  gamba:  è  molto  stiticho,  passando  qualch' 
uolta  6  o  7  di  senza  hauer'  beneficio  del  corpo:  dell'  anima  pare 
star'  bene.  Non  ha  quasi  nessuno  principio  di  grammaticha,  et 
qualch'  uolta  a  faticha  sa  leggere.  Lui  et  tutti  gli  maestri  hanno 
pocho  tempo  di  studiare;  si  eh'  per  loro  studiano  pocho,  se  non 
il  fratello  Paulo,  eh'  è  più  sollecito. 

Il  fratello  Ludouico,  ferrarese,  fa  la  dispensa  et  compra:  lui  è 
de  debile  complessione.  Dello  spirito  lui  è  buono,  et  molto  dedito 
alla  oratione:  sa  leggere,  ma  non  impara  niente. 

Io  mi  occupo  in  studiare  le  lettioni  chio  fo  le  feste  nella 
chiesia,  et  leggo  etiam  la  dottrina  Christiana  alli  scholari  il  sabba- 
to;  et  gli  altri  giorni  insegno  un  pocho  di  grecho  ad  alcuni  scho- 
lari, et  attendo  alla  casa.  Io  sto  assai  bene  del  corpo,  secondo  il 
solito,  cioè  con  frequenti  indispositioni:  dell'  anima  tanto  fredo, 
eh'  pare  una  cosa  morta.  Per  tanto  supplico  V.  R.  P.  eh'  quella 
se  degni  pregar  il  Signore  per  me  et  per  tutto  questo  collegio, 
acciò  se  degni  il  Signore  con  la  uenuta  del  Rdo.  Padre  prouin- 
ciale  impirci  della  sua  gratia,  la  quale  conserui  V.  R.  P.  sano  et 
saluo  a  laude  del  Signore.  Di  Firenze  26  di  Maggio  1554. 

D.  V.  R.  P.  seruo  minimo  et  figliuolo  indegno  in  Christo, 

Ludouico  de  Coudreto. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Giesù,  a  Roma. 


214 


Epistolae  Mixtae— 819 


S19 

EVERARDUS  MERCURIANUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PERUSIA  27  MAJI  1554 

Status  sociorum  et  scholarum  collegii  perusini .  —  Quid  de  singulis 
judicet  rector. 

T 

Pax  X.i  Molto  Rdo.  Padre.  Questa  sarà  per  sodisfar'  alla  or- 
dination  data  ultimamente  da  parte  de  V.  P.  alli  collegii  suoi, 
circa  de  dar'  auiso  di  tutti  gli  suppositi  d'  essi.  In  questo  semo 
dieci,  o  ueramente  tredeci,  comprendendo  quelli  tre  che  stanno  al 
luogho  del  signore  vicario  \  Et  per  dare  particolare  auiso,  cè 
il  P.  M.  Gionanni,  francese  %  nostro  collaterale,  soggetto  molto 
utile,  sì  per  le  forze  corporali,  eh'  ha  grandi,  si  etiam  per  conto 
deUi  altri  doni.  Nel  conuersare,  confessare,  essortare  et  legerela 
dottrina  Christiana  ha  buona  gratia,  et  ogni  di  ua  crescendo:  è 
molto  feruente,  et  da  buona  edification  di  se  al  prossimo.  Cè  poi 
il  fratello  Giliberto,  siciHano  " ,  giouane  ben  uersato  in  greco  et 

*  Ex  autographo  in  voi.  Informationes  antiquae,  unico  folio,  n.  81, 
prius  219. 

-  Intelliguntur  haec  ex  illis,  quae  ad  hunc  annum  tradii  Polancus, 
t.  IV,  pag.  158,  n.  320:  «Anno  superiori  diximus  inchoatum  fuisse  quoddam 
collegium,  in  quo,  ad  modum  seminarii,  aliqui  bonae  indolis  clerici  institue- 
bantur...  Unus  ex  nostris  sacerdotibus  ei  seminario  praeerat,  cura  quo  et 
aliquis  ex  fratribus  versabatur...  Vicarius...  cum  videret  Cardinalem  [peru- 
sinum]  non  subministrare  quae  ad  clericos  illos  nutriendos  necessaria  erant, 
quamvis  aegre  id  ferrei,  dimisit  tamen  Aprili  mense  hujusmodi  clericos  in 
domos  suas,  doñee  aliqua  se  offerret  commoditas  eos  sustentandi...  P.  Joan- 
nes  Catalanus  cum  fratre  Michaele  Barul  et  Antonio  Maria,  aegrotante,  eo 
in  loco  manebant...;  sed  sub  initium  mensis  Junii...  duo  illi  ex  nostris  ad 
collegium  redierunt...;  Antonius  Maria,  valetudinis  gratia,  relictus  fuit». 

'    Joannes  Niger. 

*  M.  Gilbertus  Polizinus,  «qui,  Genuam  destinatus...  non  solum  cura 
lacrymis  suorum  discipulorum  recessit,  sed  etiam  senatus  molestia;  cui  ta- 
men nostri  successorem  Mag.  Antonium  Viperanum  missum  esse  dicendo, 
qui  ejus  locum  suppleret,  et  si  opus  esset,  revocari  posse  magistrum  Gil- 
bertum,  illi  tune  conquievere;  sed  difficile  revocari  is  potuisset,  qui,  Floren- 
tiam  perveniens,  in  morbum  incidit,  ex  quo  ad  coeleste  collegium  migra- 
vit».  Polanco,  t.  iv,  pag.  150-151,  n.  305. 


27  Maji  1554  215 

rhetorica:  è  di  molto  buona  edificatione  nella  uita  suoa,  et  è  molto 
sanodi  corpo.  Il  fratello  Emondo  francese,  è  ben  uersato  in 
gramática,  historie  et  arte  poetica  ;  et  quanto  alla  sanità  corpo- 
rale, ua  megliorando:  giouene  di  uita  lodeuole.  Cè  il  fratello  Pie- 
tro Regio  panormitano,  mediocremente  ben  uersato  nella  lin- 
gua latina,  et  anche  qualche  cosa  in  rhetorica  tiene:  è  delicato  di 
corpo,  di  uita  óptima.  Il  fratello  Henrico,  flamengo,  è  anche  me- 
diocri ter  uersato  in  grammatica,  destro  nel  insegnar' ,  et  è  de 
uita  singolare.  Circa  di  suoa  malatia,  simigliante  al  mal  caduco, 
s'  è  dimostrata  qui  al  principio  che  uienne  alquante  uolte:  già 
molto  tempo  fa  che  non  li  da  fastidio  :  pare  chel  tratenerlo  alle- 
gro, li  gioui  assai.  Il  fratel  Thomaso,  romano,  ha  principii  de 
gramática  buoni,  et  tiene  la  ultima  classe,  per  la  quale  par  sia 
molto  proprio,  et  è  sagristano  destro:  par'  sia  più  atto  alli  officii 
esteriori  eh'  alli  studii;  è  pure  buon  figliuolo.  Il  fratello  Thadeo, 
senese ,  tienne  qualche  cosa  nella  lingua  latina. 

Il  fratello  Giouanni  Modenese  è  tutto  nelle  facende  temporali, 
et  non  ha  studiato,  et  è  di  molto  buona  edificatione.  Il  fratello 
Gironimo  non  ha  lettere:  par'  sarà  meglio  per  aggiutar  in  cose 
temporali.  A  quel  luogo  fuori  di  questa  città,  doue  sono  i  nostri, 
cè  il  P.  M.  Giouanni,  catallano,  instrutto  nella  Hngua  latina, 
greca,  hebraica,  philosophia  et  theologia,  et  sta  di  buona  uoluntà 
a  giouar  il  prossimo.  Il  fratello  Michele,  spagnolo,  è  più  alquanto, 
credo,  uersato  in  alcune  parti  di  philosophia,  che  nella  lingua  la- 
tina, et  pur'  congruo  galhardo  di  corpo ,  et  di  uita  santa  et  irre- 
prehensible. Il  fratello  Anthonio  Maria  sta  li  amalatto,  et  costi  più 
che  qui  cognoscuto. 

Il  più  inutile  di  tutti  sono  io;  però  humilmente  mi  raccom- 
mando  alle  orationi  di  V.  P.  Di  Perugia  a  27  di  Maggio  1554. 
D.  V.  P.  seruo  inutile, 

EUERARDO  M  ARCURI  ANO. 

Inscriptio:  f  Al  Padre  nostro  M.  Ignatio. 
Alia  manu:  \RM]  addi  31  detto. 


1  Edmundus  Augerius,  de  quo  dictum  saepe. 

2  Polanco,  t.  iv,  pag.  149,  n.  3o2. 


2l6 


Epistolar  Mixtae— 820 


S20 

PHILIPPUS  LEERNOS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MUTINA  29  MAJI  1554 

Tironem  quemdam  Ferrariam  missum  esse. — De  sociis:  quibus  scholis 
regendis  sint  praefecti. — Quas  quisque  virtutes  ac  indolem  habeat:  quid 
in  unoquoque  animadvertat,  reprehensione  dignum. 

t 

Jhs. 

Pax  X.i,  etc.  Molto  Rdo.  in  Christo  Padre.  Per  rispondere  a 
le  dj  V.  R.  P.  del  19  di  Maggio,  dirò  prima,  che  le  cose  occor- 
rentj,  id  est,  dj  negotij,  gli  scriueremo  a  Ferrara,  et  de  Tessere 
nostro  scriueremo  a  Roma,  secondo  l'ordinario,  abench'  io  du- 
bitj  se  il  collaterale  debe  anisare  delle  cose  ordinarie,  o  solo  delle 
estraordinarie. 

E  parso  a  tuttj  se  dessj  la  classe  maggiore  a  M.  Valerio:  con 
questo,  che  M.  Andrea  leggerà  alcuna  lettione  per  finire  certj 
librj  incomminciatj,  come  lo  preghano  gli  scolarj,  et  M.  Joanni 
Ignatio  resta  nella  2.^  classe;  la  3.^  nero  la  farà  quello  che  uorrà 
V.  R.  P.,  come  scrissi  io  Taltra  settimana  ^ 

Hoggj  (communj  fratrum  consensu)  mandiamo  a  Ferrara 
quello  nouitio,  tanquam  hospes  riceputo:  quando  verrà  la  nona 
da  V.  R.  P.,  utrum  debeat  recipj,  et  in  che  modo,  mandaremo  la 
tale  resolutione  al  P.  Pelettario.  Due  ragionj  ci  Thanno  fatto 
mandare  a  Ferrara  in  fretta.  L'una  è,  ch'il  P.  M.  Pelettario  ter- 
tio  quoque  die,  uel  saltem  4.°,  cj  pregaua  che  non  manchassimo 
dj  mandarlj  presto  uno,  eh'  l'agiutasse  nella  cucina,  etiam  con 
premio,  o  in  qual  modo  si  poteua.  L'altra  è,  c'hauemo  cognosciuto 
quel  giouane  esser'  dj  tenero  animo  uerso  gU  parentj,  et  il  suo 
padre  douer'  in  breue  uenire  a  uisitarlo  in  Modena:  la  cuj  pre- 


•  Ex  autographo  in  voi.  Informai  iones  antiquae,  duplici  folio,  n.  6,  7, 
prius  359,  36o. 

Ms.  hic  et  deinde,  y.na 


29  Maji  1554  217 

sentia  giudicauamo  douerlj  nocere.  Adde,  che  il  stare  203  d'una 
medema  terra  insieme,  non  conuiene,  conciosiachè  domane  aspet- 
tiamo uno  suo  cognato  in  suo  loco,  molto  da  bene,  come  dicono, 
il  quale  si  riceuerà  come  Taltro,  fino  a  tanto  che  s'habia  scritto 
dj  là  le  sue  parti. 

Da  Bologna  non  hanno  chiesto  niente,  nè  hauemo  sentito  al- 
tro, senonchè  cinque  dj  loro  erano  amalatj. 

Per  moderatore  o  rettore  del  colleggio  delle  vedoue  mon- 
signore Rmo.  cum  suis  già  haueua  eletto  uno  dj  noj,  in  absentia 
tamen  et  ignorantia  nostra,  id  est,  senza  nostra  saputa;  ma  man- 
dandocjlo  a  dire  S.  S.  Rma.,  habbiamo  offerte  le  nostre  raggionj 
in  luoco  della  persona:  sì  che  crediamo  douere  essere  assoluto  da 
tale  cura,  et  sequi  tare  le  confessioni  al  soHto  modo;  le  qualj  con- 
fessionj,  come  anchora  la  communione,  vanno  al  solito  modo. 

GH  essercitij  della  prima  settimana  si  dano  a  una  persona. 
Et  il  numero  di  scolarj  è  dj  58. 

1.  Per  tocchare  in  breuità  alcune  buone  partj  che  nellj  fra- 
tellj  di  questo  collegio  appajono,  diremo  prima,  che  il  Padre  don 
Lorenzo  -  è  persona  affabile  et  edificatiua  nel  suo  parlare,  et  è  li- 
bera, assaj  dihgente  nelle  cose  sue,  massime  della  chiesa:  si  sforza 
grandemente  dj  lassare  alle  persone  buono  odore  dj  se:  ha  una 
grande  inclinatione  al  studio,  et  ha  certa  cognition  delle  cose,  più 
tosto  mi  pare  naturale  che  industriale:  è  persona  assai  assai  poli- 
tica. Sono  altre  buone  partj,  le  qualj  (come  ignorante)  le  lasso. 

2.  M.  Andrea  Bon'insegna  s'agiuta  nelle  lettere,  come  penso 
farà  nel  spirito:  è  persona  sedificatiua,  affabile,  dj  buono  giudicio, 
zelosa,  etc.:  ha  talento  nel  insegnare,  predicare,  conuersare,  et 
trattare  negotij,  et  similj. 

3.  M.  Valerio  ^  è  persona  inclinata  al  studio,  et  molto  s'affa- 
ticha,  agiutandosi  nelle  lettere  come  nel  spirito:  ha  bello  modo 
d'insegnare,  et  ha  talento  nel  predicare:  ha  buona  memoria:  ca- 
mina adesso  assaj  quietamente,  come  anchora  gli  altrj. 


*  Vide  epist.  814. 

*  Joannes  Laurentius  de  Patarini. 
'    Joannes  Valerius. 


2l8 


Epistolar  Mixtae — 820 


4.  M.  Gio.  Ignatio  è  persona  obediente,  dj  buona  natura,, 
amatada  tuttj  quellj  che  la  pratticano:  è  diligente  nel  studio, 
inclinato  al  bene,  riuerente:  ha  talento  nel  predicare,  s'affaticha 
nel  insegnare,  etc. 

5.  M.  Gonzab  è  sauietto  et  prudente,  massime  nelle  cose  del 
suo  offitio:  è  molto  inclinato  al  studio,  è  assai  actiuo  quando  li 
accade:  sa  bene  rendere  raggioni  alle  persone,  et  mandarle  satis- 
fatte. 

6.  M.  Domenico  è  obediente,  amiceuole,  dj  buona  natura, 
atto  alle  lettere,  tractabile,  utcunque  studioso,  sedificatiuo,  dj 
buona  prsesentia,  etc. 

Queste  sono,  Rdo.  Padre,  le  puocche  bone  partj  che  nellj 
suoj  figliuolj  nel  Signore  nostro  dilettissimo  mi  sono  parse  essere: 
la  mia  grossezza  et  ignorantia  non  escluderà  le  altre  residue,  le 
quali,  per  essere  insolito  anchora  in  his  scribendis,  relinquo. 

Non  altro,  senon  che  alle  orationj  dj  V.  R.  P.  et  dj  tuttj  cj 
raccommandiamo.  Dj  Modena  allj  29  dj  Maggio  1554.  D.  V.  P. 
figliuolo  indegno  et  seruo  in  Christo  inutillissimo. 

Philippo  Leerno  Fiamengo. 

In  diaria  separata,  eadem  manit:  Hauendo  detto  quello  mi  oc- 
correua  circa  le  buone  partj,  etc.,  credo  non  douer'  essere  satis- 
fatta la  mente  dj  V.  R.  P.,  che  prima  non  sia  detto  di  qualche  cose, 
le  qualj  esteriormente  pajono  uitiose  o  non  edificatiue,  abenchè 
interiormente  possono  essere  senza  malitia. 

Alle  uolte  si  notarebbe  nel  Padre  don  Lorenzo  qualche  specie 
dj  uanità  o  altezza  esteriore:  troppa  familiarità  con  alcuni  fratelli, 
praesertim  con  M.  Andrea:  una  troppo  politezza  corporale  desi- 
derata :  una  subiectione  alle  passionj  :  qualche  apparentia  dj  fit- 
tione  nel  suo  procedere:  complacentia  in  proprijs  actibus,  con 
laudarli  più  de  Ij  altrj  :  troppo  cerimonioso  nella  messa ,  come 
d'alcuni  è  stato  ripreso,  etc. 

In  M.  Andrea,  Tessere  troppo  dato  alle  lettere,  et  poco  al 
spirito:  Tessere  assai  colerico:  il  defendere  troppo  il  proprio  pa- 
rere o  giuditio:  T  essere  alquanto  libero  in  alcune  regole:  il  dire 
alle  uolte  parolle  pungiti ue  ad  altrj,  il  gridare  troppo  forte  nel  suo 
insegnare. 


29  Maji  1554  219 

In  M.  Valerio,  Tessere  audace  in  parlare,  massime  con  per- 
sone dj  authorità  :  l'essere  molto  subitaneo  :  alle  uolte  un  pocco 
liberetto. 

In  M.  Gio.  Ignatio,  qualche  instabilità  dj  animo  o  opinione 
alle  uolte:  fermezza  nella  sua  opinione. 

In  M.  Gonzales,  il  troppo  desiderio  del  studio:  Taudacia  nel 
parlare  o  intermettersi. 

In  M.  Domenico  non  s'è  anchora  demonstrato  altro,  seno 
buono  nouitio. 

Questo  ho  scritto  più  tosto  fuora  della  mia  uoluntà,  che  altra- 
mente, ma  per  satisfare  alT  obedienza ,  la  quale  s'io  manchassi 
(per  sentirmi  d'esser'  più  degno  d'essere  aponta to  che  nissuno 
delli  altrj)  credo  mi  riprenderebbe,  aciò  alias  non  scriuessj  talia. 

Inscripiio:  7  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù,  a  Roma. 

Alia  marni.  [R.ta]  addi  3  de  Giugno. 

NICOLAUS  DE  LANOY 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VIENNA  29  MAJI  1554  '. 

Rursus  de  migratione  nostrorum  in  coenobium  carmelitanum. — Desiderat 
Lanoy  ut  a  pontífice  copia  ad  id  fiat;  quod  alii  negligere  videntur. — 
Socii  ad  sacros  ordines  promoti.— Nicolaus  Lotharingius  tandem  manus 
victas  tradit.— Studiis  datur  opera. 

Ihs. 

La  gratia  de  Jesù  Christo,  signore  nostro,  cresca  sempre  nelli 
cuori  nostri.  Amen.  Vostra  reverenda,  Rdo.  Padre,  hauerà  hora 
inteso  come  siamo  passati  da  santo  Domeneco  al  monasterio  delli 
carmeliti;  ma  solamente,  come  io  vedo,  per  modo  de  hospiti,  ben- 
ché habbiamo  auisato  assai  il  Rmo.  labacense  et  anchora  il  vice- 
canceliero  generale  - ,  che  il  negotio  doueria  con  buono  ordine 

'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  105,  prius  216. 
-    Jacobus  Jonas,  viennensis  academiae  vicecancellarius.  Polanco, 
t.  IV,  pag.  250,  n.  545-547.  Vide  epist.  805  et  850. 


220 


Epistolae  Mixtae— 821 


procedere  ad  effetto,  ottenendo  il  consenso  de  Tordìne.  Intendia- 
mo che  adesso  se  tratta  delli  beni  mobili  et  immobili  del  mona- 
sterio per  applicarli  al  collegio  nostro.  Se  fonda,  come  io  penso,  il 
re  colli  suoi,  che  questo  monasterio  è  fondatione  delli  archiducchi 
de  questa  Austria:  onde,  essendo  tanto  tempo  abandonnato  et  de- 
solato dalli  carmeliti,  sostengono  che  la  totale  dispositione  ritorna 
al  re,  come  archiduca  austriaco,  almanco  per  poterlo  transferire 
a  meigliori  vsi  spirituali.  Sopra  di  questo  voreissimo  che  V.  R.  ci 
dasse  presto  auiso,  perchè  pare  che  nullamente  possiamo  lasciare 
inuestirci  de  questo  monasterio  colle  sue  intradi  et  beni,  si  non 
habbiamo  inanzi  il  consenso  del  patrone,  il  quale  non  pensiamo 
essere  il  archiduca  de  Austria.  Stando  le  cose  in  questi  termini, 
non  possono  credere  questi  signori  todeschi,  che  mai,  saltem  in 
questa  Germania,  potrà  rifiorire  la  rehgione  delli  mendicanti,  et 
generalmente  delli  monachi,  et  forsi  sopra  de  questa  sua  despe- 
ranza se  intromettono  dalle  possessioni  loro,  disponendone  più 
liberamente  dal  douere. 

Habbiamo  ottenuto  che  nessuno  se  può  sepeliré  in  questo  mo- 
nasterio, benché  non  domandauamo  seno  de  essere  liberi  de  tante 
sepoltore  de  morti,  come  fin  qui  è  stato  Y  usanza  in  questo  luogo, 
et  dalle  misse  che  consequentemente  se  diceuano.  Dal  resto  sia- 
mo quasi  nel  mezzo  della  terra ,  et  vengono  ogni  dì  più  scolari 
alla  schola  nostra,  et  per  rispetto  della  echesia  se  prattica  molto 
più  colla  gente  todesca  nelle  confessioni  anchora  et  altri  esserciti 
spirituali. 

Maèstro  Erardo  et  Martino  a  questa  pentecoste  hanno  rice- 
uuto  li  sacri  ordini  del  diaconato  '  et  Joachimo  del  subdiaconato: 
Nicolao,  vogliando  Iddio,  se  è  finalmente  offerito  come  indiffe- 
rente a  lasciare  ordinarse;  pure,  come  anchora  essendo  troppo 
neophito,  espettaremo  con  lui  insino  ad  vno  altro  tempo  ordina- 
rio Hora  hauendo  inteso  la  risposta  di  V.  R.,  me  ha  confessato 
il  suo  impedimento,  il  quale  era  più  presto  de  farlo  procedere  colli 

*    Ms.  diocanatn. 

^  Recensentur  heic  Erardus  Avantianus  (Dawant),  leodiensis,  Martinus 
Stevordianus,  Joachimus  Vdamus  (Audanus),  et  Nicolaus  Lotharingius,  de 
quibus  supra  est  mentio  facta,  epist.  786, 


29  MaJI  1554  221 

altri  fratelli  soi  alli  ordini  sacri,  che  de  retirarlo  indrieto.  Il  scre- 
polo suo  non  era  senon  che,  esendo  nelliessercitii  spirituali  in  Co- 
lonia, hebbe  vna  inspiratione  da  Dio,  che  se  doueria  fare  de  non 
so  che  ordine  de  santo  Paulo,  et  fu  persuaso  dal  P.  M.e  Leonar- 
do *  de  venire  a  Roma,  doue  lui  diciarò  questa  cosa  al  suo  con- 
fessore, come  certamente  essendo  quella  reuelatione  ^de  Dio,  et 
che,  si  tutto  il  mondo  li  dicesse  altro,  che  mai  lo  crederla.  De 
questa  pertinacia  lo  represe  V.  R.,  et  cosi  pare  che  non  se  aquietò 
dal  tutto.  Adesso  lege  il  breuiario  con  vno  delli  nostri,  in  luogo 
del  officio  de  nostra  Signora.  M.°  Erardo  studia  principalmente 
nella  theologia,et  M.°  Theodorico  Canisio:  è  jouane  molto  colum- 
bino et  de  buona  pasta,  mansuetissimo. 

In  questa  mutatione  de  stanzia,  tutti  li  nostri  fratelli  sono  stati 
amallati,  come  de  febre,  de  flusso  de  ventre,  et  dolore  de  testa, 
luno  più,  laltro  manco:  ad  alchuni  se  è  canato  il  sangue,  et  ad  al- 
tri puocchi  se  sono  date'  legieri  purgationi ,  et  hora  tutti  quanti 
stanno  bene.  Iddio  ci  conserui  tutti,  quanto  al  corpo  et  quanto  al 
anima,  in  perfetta  sanità,  medianti  le  sante  orationide  V.  R.  Amen. 
De  Vienna  29  de  Magio  1554.  De  V.  R.  inutile  figliolo  et  seruo 
in  Jesù  X.°, 

NiCOLAUS  DE  LaNNOY. 

Inscriptio:  Ihs.  Al  molto  Rdo.  in  X.  Padre,  il  P.  M.e  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  della  Compagnia  de  Jesù,  in  Roma. 
Alia  manu:  Addi  17  de  Giugno. 


Leonardus  Kessel. 


222 


Epistolae  Mixtae— 822 


MARIA  DEL  GESSO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA  3o  MAJI  I554 

Domum  Societati  suis  expensis  emit. — Id  magnarti  sibi  attulit  voluptatem. — 
Se  suaque  omnia  Societati  oifert. 

La  gratia  et  pacce  de  M.  Jesù  Cristo  sempre  cresca  e  romanga 
ìnlanima  de  la  P.  V.,  Padre.  Padre  mio  in  Jesucristo  obb.nio 
Venerando  Padre.  Enchorachè  al  prezente  se  trouasimi  deboli, 
la  diuina  maiestà  se  a  dato  tanto  animo  e  volontà,  che  auemo  per 
gratia  sua  comprato  vna  casa  al  collegio,  la  qualle  è  montata  libre 
cinque  milia  di  moneda  di  Ferara,  parte  se  nè  pagata,  e  parte  se 
nè  tolte  in  presto  con  animo  de  restituirli  con  il  tenpo,  placando 
el  signor  Dio.  La  casa  he  apreso  a  la  celentia  del  signor  ducha, 
e  apreso  a  la  piaza  en  el  mezo  de  la  città:  è  molto  bene  propo- 
tionata  al  collegio,  prima  la  vna  bonísima  e  bella  chiesia,  e  ha  bo- 
nísimo alogamento  per  il  collegio,  e  a  lorto  che  confina  con  quello 
de  lospitale  de  santa  Ana,  doue  li  uiene  vna  bonísima  aiara.  Alli 
25  del  prezente  mese  introno  nela  casa  in  el  nome  de  Dio,  doue 
lanima  mia  ne  receuete  grandísimo  contento  a  uederli,  vsiti  de  le 
case  de  li  homini,  essere  intrati  ine  la  casa  di  Jesù  Cristo,  e  de 
vedere  la  R.*  del  P.  M.  Gouane  participare  di  fruti  de  le  sue 
fatiche,  le  qualle,  come  ho  scrite  altre  uolte  a  V.  P.,  fatiche 
grandisime.  La  P.  V.  sa  che  a  uolere  aiutare  anime  che  prese- 
ueri  nel  ceruitio  del  signor  Dio,  e  prouedere  a  queste  cose  nese- 
sarie,  come  he  in  comprare  case,  che  li  vano  pensiero  e  parole  e 
di  passi  asai.  La  P.  V.  si  aiuti  apreso  el  signor  Dio  con  le  sue 
oratione,  a  fare  che  le  cose  de  queste  bande  e  per  tuto  il  mondo 
prospari  in  onore  de  Dio  e  in  salute  dele  anime,  e  anchora  priego 
la  P.  V.  a  celebrare  sollo  vna  volta  per  lanima  del  mjo  consorto 

'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  60,  prius  loo. 
2    Joannes  Pelletarius. 

'  Lanfrancus  Gipsio  (Gesso,  Giesse)  da  Lugo,  cujus  elogium  affert  PO- 
LANCO, t.  IV,  pag.  64,  n.  115. 


I  JUNII  1554  223 

aciò,  sel  patese  cosa  alcuna,  chel  Padre  eterno  per  amore  de  Jesù 
Cristo  se  degni  de  leberarlo.  E  anchctrachè  jo  habia  di  bizogno, 
non  ricordo  a  V,  P.  de  pregar  per  mj,  perchè  jo  tengo  certo  che 
quella  il  fatia  per  sua  humanità;  e  per  le  gratie  che  la  P.  V.  me 
ha  fatto,  me  ha  certifichato  che  quella  me  a  carità  per  lesù  X.°,  e 
che  la  desidra  el  bem  de  lanima  mia. 

Venerando  P.  mio.  Se  posso  cosa  alcuna  per  quella,  che  la  se 
degni  comandarmi  come  a  serua  e  figliola,  perchè  il  debito  è  de 
reuerire  e  de  obedire  a  quella  per  lesù  X."  infino  a  la  morte:  e 
con  questo  finise  domandandoue  per  lesù  X.°  la  beneditione  In 
Ferara  ahi  30  de  Magio  1554.  D.  V.  P.  indegna  fighola  e  serua. 

Maria  dal  Gesso. 

Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  Padre,  il  P.  M.  Ignatio,  superiore 
generale  de  la  Compagnia  di  Jesù.  In  santa  Maria  de  Strada, 
apreso  a  santo  Marcho.  In  Roma. 

MARCUS  JORGE 
ex  commiss.  P.  Michaelis  de  Bairros, 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EBORA  J  JUNII  1554  -. 

Status  eborensis  collegii.— Sociorum  numerus  et  occupationes. 

j. 

IHS 

Mu}^  Rdo.  en  Christo  Padre.  La  gracia  y  amor  aeterno  de 
Christo  nuestro  señor  sea  syempre  en  nuestras  almas.  Amén.  Lo 


'  Legantur  quae  de  matrona  Maria  Frassoni  del  Gesso  ad  rem  tradit 
Polanco,  t.  iv,  pag.  66,  n.  119:  uQuod  attinet  ad  fundatorem  Collegii 
Ferrariensis...,  P.  Ignatio  videbatur  coram  Deo  fundatrix  esse...  Domina 
Maria  del  Giessi,  cujus  expensis  et  domus  et  ecclesia  propria  Collegio  empta 
fuerat..,,  et  ita...  pro  ea,  ut  fundatrice.  Missas  celebrar!  jussit...»  etc.  Vide 
caetera,  quae  ibi  dicuntur  et  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  saepe. 

*  Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  180,  prius  492.  Hujus  episto- 
lae  aliud  etiam  exemplum  est  originale,  unico  item  folio,  in  eodem  voi., 
n.  181,  prius  493. 


224  Epistolae  Mixtae— 823 

que  deste  mes  pasado  se  me  offreçe  para  escreuir  á  V.  P.  açerca 
de  la  disposiçión  deste  collegio,  es  lo  que  se  sigue.  Estamos  al 
presente  aquí,  entre  Padres  y  hermanos,  veynte  y  vno,  de  los 
quales  los  maestros,  theólogos,  y  confesores  de  los  estudiantes  se 
occupan  en  sus  sólitas  y  ordinarias  occupationes,  que  otras  vezes 
ja  escreuj  á  V.  P.;  y  aprouechan  los  estadiantes  de  nuestras  es- 
cuelas en  las  vertudes  y  studio.  Al  domingo  comulgan  muchos 
dellos  en  nuestra  capilla,  y  son  al  presente  trezientos  y  diez,  poco 
más  ó  menos,  en  todas  las  classes.  Los  Padres  y  hermanos  común- 
mente quedan  con  buena  disposiçión  corporal,  avnque  vno  de  los 
maestros  de  Lisbona  (á  que  llaman  Roque  Sans)  el  qual,  según 
screuj  ja  á  V.  P.,  fué  embiado  aquí  para  conualesçer,  queda  malo 
y  con  sospecha  de  ser  ptísico  y  con  callentura  continua.  Ninguno 
otro  queda  en  cama:  bendjto  sea  el  Señor  por  todo.  Esperamos 
muy  çedo  aquí  por  el  P.  Mtro.  Myrón,  según  él  screuió  de 
Coymbra,  y  creo  se  consolarán  mucho  los  hermanos  con  él  en  el 
Señor  nuestro.  Por  aora  no  otro,  syno  que  todos  nos  encomen- 
damos en  los  sane  tos  sacrifiçios  y  oraciones  de  V.  P.  Deste  colle- 
gio de  Jesús  de  Éuora  al  primer  de  Junio  de  1554  años.  Por  com- 
missión  del  P.  Miguel  Bairros, 

Marcos  Jorge. 
Inscriptio:  f  Al  mui  Rdo.  en  Christo  Padre,  el  P.  Mtro.  Igna- 
çio ,  praepósito  general  de  la  Compagnia  de  Jesús,  em  Roma. 


4  JUNii  1554 


225 


HIERONYMUS  DOMENECH 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PANORMO  4  JUNII  1554 

Joannem  Dominicum  de  Mercurio,  cardinalis  mamertini  fratrem,  in  carce- 
rem  a  prorege  fuisse  conjectum. — Negotium  de  coenobio  Ascensionis 
.urgendum. — De  Isabella  de  Vega,  Francisco  Porcio,  Stephano  adole- 
scente, caelo  jam  maturo.— De  collegio  syracusano.  — De  abbatia  Novae 
lucis. — De  lustratione  dioeceseos  cefalensis.  — De  Octavio  Cesari,  in 
Hispaniam  opportuno  tempore  navigaturo. 

t 

Muy  Rdo.  en  X.**  Padre.  Pax  X.i  Ahier  scriui  á  V.  P.  con 
prissa,  entendiendo  que  el  despacho  se  partia  luego:  después 
esta  mañana  ■  he  entendido  cómo  no  es  partido,  y  ansí  pienso 
con  esta  scriuir  dos  ó  tres  cosas  que  me  oluidé  en  la  otra. 

El  virrey  ha  echo  carcerar  al  hermano  ^  del  cardenal,  etc. ,  con 
mucha  justitia,  y  ha  mandado  se  tomen  las  informationes:  pienso 
sea  sobre  ciertos  officios  que  vendió.  Creo  que  habrá  dispositión 
de  hauer  lo  que  se  pretendía  sobre  la  Ascensión:  no  dexen  por 
charidad  de  tentar  lo  que  se  pudiere  agora,  sin  tocarle  nada  des- 
to, porque  pienso  le  hallarán  más  dispuesto. 

La  señora  duquesa  "  me  ha  tocado  otra  vez  sobre  don  Paulo 
que  lo  querría  para  Biuona  y  confessor  suyo  :  yo  le  [he]  dicho  que 


'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  83,  prius  157. 

*  Ms.  manaya. 

^  Joannes  Dominicus,  frater  cardinalis  mamertini,  Joannis  Andreae  de 
Mercurio,  de  quibus  satis  diximus  supra,  t.  iii,  epist.  yiS,  733,  734,  735,  etc. 
Illud  tamen  animadvertendum  est,  Polancum  dicere  cardinalis  messanensis 
fratrem  fuisse  a  Vega,  prorege,  in  carcerem  conjectum  aliquot  ante  menses, 
scil.  ante  Decembrem  1553:  vide  epist.  733,  t.  m,  pag.  680:  heic  vero  loqui- 
tur  Domenech  quasi  de  re,  quae  nuper  acciderit.  Igitur  vel  de  iterata  in 
carcerem  conjectione  sermo  nunc  est,  vel  Polancus  lapsus  est  in  tempore 
hujusce  rei  definiendo.  Cf.  POLANCO,  t.  ni,  pag.  227-228,  n.  50I. 

*  Elisabeth  de  Vega. 
^    Paulus  de  Achillis. 

EpISTOLAE  MIXTAE,   TOM.  IV.  15 


220 


Epistolae  Mixtae— 824 


tengo  scrito  sobre  ello  á  V.  P.  A  mí  no  me  paresce  que  con- 
venga quitarlo  deste  collegio:  V.  P.  vea  lo  que  le  tengo  de  res- 
ponder. 

También  dezeo  saber  qué  podré  dezir  á  Francisco  Porcio  * 
sobre  los  dineros  que  dexó  en  Messina,  que  yo  no  le  [he]  dicho 
nada  de  lo  que  he  echo,  sperando  que  de  ay  se  le  respondiesse. 
El  prueua  muy  bien,  bendito  [Dios].  Nuestro  Señor  lo  augmente 
en  su  gracia  y  amor. 

De  Messina  me  scriuen  que  vno,  llamado  Stéfano,  que  estaua 
en  la  casa  de  probatión,  está  muy  malo,  que  tenían  poca  spe- 
ranza de  su  vida:  el  Señor  aga  déll  lo  que  fuere  más  seruido. 
Era  el  más  docto  de  todos,  del  qual  speraua  aprouecharme  para 
el  collegio  de  Çaragossa.  El  Señor  sea  allabado  de  todo  ^ .  A  Ça- 
ragossa  he  embiado  al  P.  M.  Antonio  *  para  hauer  la  Information 
de  lo  que  allá  se  offeresce.  Por  entender  en  ello  el  señor  Suero, 
no  se  puede  scusar  de  dar  algún  principio;  que  haze  tanta  ins- 
tantia en  ello,  como  si  le  fuesse  la  vida:  y  su  padre  se  huelga 
dello. 

vSu  Ex.*  me  ha  dicho  que  de  nueuo  buelue  á  scriuir  sobre  la 
abbadía  de  Noualucha,  diziendo  cómo  ha  entendido  que  se  hauía 
concedido  á  vn  cardenal;  y  que  es  contra  la  pregmática  del  regno, 
sobre  la  alternatiua  que  agora  hauía  de  venir  á  vn  regimiento,  y 
que  soa  M.tà  hauía  echo  gratia  al  collegio  dela  primera  vaccan- 
tia,  etc.:  no  sé  le  que  aprouechará 


'  Vide  quid  de  praestante  hoc  viro,  in  Societatem  cooptato,  diximus, 
epist.  800. 

-  De  hoc  adolescente  prociil  dubio  scripserat  Coudreto  21  Maji  1554: 
«Ex  iis  [nimirum  qui  mamertinas  Societatis  scholas  frequentant]  duo  prae- 
cipue,  nec  contemnendae  indolis,  Societati  sese  adjicere  cupiünt;  alter 
rhetorices  est  et  graecae  linguae  auditor,  annos  natus  fere  sexdecim, 
omnium  condiscipulorum,  si  unum  ex  domesticis  exceperim,  doctissimus.» 
Litt.  Quadr.,  t.  il,  pag.  710. 

'  Antonius  Vinck.— Sermo  heic  est  de  gymnasio,  quod  Syracusis  con- 
dere  Societati  constituerat  Suerus,  Joannis  de  Vega  filius.  Litt.  Quadr., 
t.  III,  pag.  61;  Polanco,  t.  iv,  pag.  229-231,  n.  514  et  seqq. 

"*  De  abbatia  Novae  Lucís  agit  Polanco,  t.  m,  pag.  224  et  225,  n.  498; 
t.  IV,  pag.  220,  n.  489. 


12  Juni  1554  227 

El  Padre  don  Paulo  '  es  ido  á  la  visita  de  Chefalu,  y  buelto 
M.  Elpidio,  que  fué  en  su  lugar:  haze  gran  seruitio  á  nuestro 
Señor  en  dicha  visita,  castígansse  muchos  vsureros  y  amanceba- 
dos, y  refórmanse  abbadías,  y  muchos  otros  bienes.  Pluuiesse  á 
nuestro  Señor  se  hiziesse  lo  mismo  por  las  otras  dioceses. 

Por  esta  no  me  occorre  altro  de  que  avisar  á  V.  P.:  al  pre- 
sente no  se  offeresce  pasaje  para  Spanya;  offeresciéndose  algún 
mediocre,  como  me  manda,  se  embiará  Octauio  El  Señor  sea 
con  todos.  De  Palermo  á  4  de  Junio  1554.  De  V.  P.  siervo  en 
Jesu  X.^ 

Jo.  HiERONYMO  Domenech. 
Inscriptio:  \  Al  muy  Rdo.  en  Jesu  X.°  Padre,  el  P.  M.  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compagnia  de  Jesu,  en  santa 
María  de  la  Strada,  iunto  á  san  Marco,  etc.  En  Roma. 

FRANCISCUS  PALMIUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BONONIA  12  JUNII  I554 

Divinorum  sacramentorum  usus  a  quibusdam  oppugnatur.  — Animorum  tur- 
bado inde  enascitur.— Duo  pii  sacerdotes  falso  delati. — De  coenobio  vir- 
ginura,  cui  nomen  Sancta  Maria  nova.— Exquirit  ab  Ignatio  Palmius 
quid  sibi  faciendum  est,  si  episcopus  nolit  ipsum  ab  earum  cura  liberare. 
—  Quid  etiam  de  sacramentorum  usu  ac  frequentia  tenendum  sit. — Laus 
antistitis  bononiensis. 

Pax  Xpi.  Amen,  etc.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre.  Hoggi  ho 
riceuto  r  alligata  del  P.  Pelle tario:  credo  siano  della  setimana 
passata. 

Perchè  mi  par'  vedere  che  V  demonio  vogli  impedire  quel 

'  Paulus  de  Achillis. — De  episcopatu  cefalensi  ejusque  antistite  supra 
dictum  est,  epist.  785:  de  lustratione  vero  Patrum  Achillis  et  Elpidii  Ugo- 
letti,  cf.  Polanco,  t.  iv,  pag.  221,  n.  492. 

*    Octavianus  Cesari,  de  quo  in  superiore  volumine  saepe  egimus. 

'  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  50,  prius  Si,  82.— Usus  est 
hac  epistola  Polancus,  t.  iv,  pag.  106-III,  n.  210  et  seqq.,  ad  quem  lecto- 
rem  remittimus,  ne  cogamur  jam  dieta  saepius  repetere. 


228  EPISTOLAE  MlXTAE— 825 

pocho  bene  che  si  fa  in  Bologna,  pigHando  meggi  tropo  grandi^ 
mè  paruto  necessario  auisarne  V.  R.,  a  fine  che  racomandi  la 
cosa  al  Signor,  et  laiuti  in  altro  modo  che  potrà. 

Intenderà  donque  come  in  Bologna  sono  doi  homini,  che  per 
molti  anni  si  sono  dati  a  vna  vita  heremiticha,  stando  fori  della 
città,  di  modo  che  hanno  acquistati  gram  nome  di  santità  et 
auttorità  appresso  il  populo.  Più  anni  già  venero  ad  habitar'  in 
Bologna,  et  incomentiorno  esser'  visitati  da  molte  persone,  cosi 
homini  come  donne:  et  fra  questi  vi  erano  molti,  che  si  confessa - 
uano  et  comunicauano  ogni  festa,  il  che  intendendo  loro,  biasi- 
mauano.  Per  il  che  alcuni  Padri  delli  nostri,  come  il  P.  M.  Clau- 
dio, il  P.  M.  Pasquasio  *  et  altri,  più  volte  andarno  da  loro,  et 
parlorno  sopra  la  frequentia  dei  sacramenti  et  di  altre  cose,  et  no 
si  potetene  mai  acordare  insieme,  et  sempre  hano  biasimata 
questa  frequentia  dei  sacramenti;  ma  masimamente  da  doi  anni 
in  qua  hanno  tanto  parlato  contro  di  quella,  et  mossi  altri  suoi 
settatori,  che  in  publico  et  in  priuato  diceuano,  che  non  si  douea 
fare  nouamente.  Ho  inteso  che  per  leuarla  del  tutto  si  sono  vol- 
tati a  monsignor  Rmo.  di  Bologna  et  T  hanno  impresso  questa 
loro  mala  fantasia  con  dire,  che  non  si  comunicano  se  non  donne, 
che  si  mouano  più  per  legereza  che  per  raggione,  che  si  diuida- 
no  li  matrimoni],  si  causa  che  le  donne  lasciano  la  cura  della 
casa,  che  robbano  per  dare  alli  confessori,  che  fano  bottege  de 
sacramenti,  che  si  fano  delle  sette,  et  altre  molte  brute  cose:  et 
colloriscono  le  sue  raggioni  con  dire,  che  dom  Leone  et  il  suo 
compagno  ^  hanno  fatti  sette  in  Bologna,  et  posta  la  ruina  in  vno 
monasterio,  il  che  sè  ritrouato  tutto  il  contrario  quanto  alla  ve- 
rità, benché  e  loro  e  il  volgo  tengi  loposito.  Hor^  pensi  V.  R. 
come  sta  la  cosa,  quando  che  li  santi  dicono  le  medesime  cose  che 
dice  il  mondo,  costoro  hanno  tanta  auttorità  apresso  di  tutti  (lassio 


*    PP.  Claudius  Jajus  et  Paschasius  Broet. 
-    Joannes  Campeggi,  bononiensis  episcopus. 

^  Boni  hi  sacerdotes,  qui  Leo  et  Achilles  statini  vocantur,  «a  confes- 
sionibus  audiendis  prohibiti,»  Romam  «ad  officium  Sanctae  Inquisitionis 
delati  sunt».  Polanco,  t,  iv,  pag.  no,  n.  210,  annot.  2. 


12  JUNII  1554  229 

li  spirituali)  et  maxime  apresso  di  monsignor  Rmo.  di  Bologna,, 
che  mi  pare  in  questa  parte  voler'  seguitare  il  loro  giuditio. 

Per  questo  don  Leone  et  don  Achiles  sono  priui  di  non  vdire 
confessioni:  li  predichatori  non  audent  laudare  alla  scoperta  la 
frequentia  di  sacramenti,  di  sorte  che  mi  pare  essere  orditta  vna 
tella  per  volere  impedire  questo  bene.  Et  perchè  cognosco  certo, 
che  la  riforma  del  christianesimo  si  fa  con  questo  meggio  tanto 
vnico,  che  la  Compagnia  nostra  per  tutto  et  qui  ha  vssato,  ho 
voluto  specialmente  auisarne  V.  R.,  acciò  m'  auisa  come  me  ho 
da  gouernare,  in  caso  che  monsignor  di  Bologna  mi  pregasse 
eh'  io  non  admettesse  persona  alla  comunione,  saluo  che  vna 
uolta  il  mese  (come  intendo  desidera  fare),  o  puro  cognoscendo 
jo  che  monsignor  è  inganato  da  costoro,  s' jo  mi  douese  sforzare 
di  farlo  capazo  della  verità,  et  tanto  più,  che  mi  si  mostra  molto 
amoreuolle;  et  si  serue  di  me  circa  la  rifforma  delli  monasterij  et 
delle  chiesse  che  voi  uisitare,  et  dice  molto  bene  della  Compa- 
gnia, et  è  d'  vna  natura  molto  modesta  et  bene  inclinata. 

Mi  resta  di  dire  a  V.  R.  come  sono  già  più  mesi  eh'  io  fui 
chiamato  al'  monasterio  di  santa  Maria  noua,  per  veder  s'  jo 
poteua  accordare  le  sorre  nella  dissensione  nata  fra  loro,  come 
più  volte  ho  scrito:  mai  sè  potuto  peruenire  a  quel  fine  eh'  io 
desiderano,  et  per  questo  più  volte  mi  som  voluto  leuare,  ma 
r  vna  et  1'  altra  parte  delle  monache  mai  hanno  voluto,  con  dire: 
s'  io  mi  partiuo,  ero  la  ruina  di  quel  monasterio,  perchè  stando 
ui  alcuno  tempo,  diceuano  che  si  agiutarebeno.  Subito  che  fu 
giunto  monsignor  di  Bologna,  visitato  eh'  hebe  sua  S.  Rma.,  lo 
pregai  che  mi  leuase  questo  intrico:  s'  atristó  assai,  et  mi  disse 
eh'  io  hauesi  vn  pocho  di  pacientia. 

Hora  perchè  sono  andato  più  inanzo  di  quelo  che  mi  pensauo, 
voglio  che  V.  R.  sappi  il  tutto;  et  che  mi  scrina  se  vole  eh'  io 
resti  per  alcuno  tempo  o  non  Appresso  perchè  in  santa  Maria 
noua  s'  introdusse  la  frequente  comunione  già  più  anni,  di  modo 
che  la  maggior  parte  di  quelle  sorre  si  comunicauano  ogni  dome- 

*  «Interim  dum  aliquis  idoneus  inveniretur,  ut  sine  conscientiae  scru- 
pulo  in  eis  juvandis  per2;eret,  [Ignatius  Palmium]  hortatus  est.»  POLANCO, 
t.  IV,  pag.  Ili,  n.  211. 


23o  Epistolae  Mixtae— 825 

niella  almancho,  et  eon  tal  modo,  ehe  molte  sorre,  che  erano  leoni,, 
sono  adiuentate  pecorelle;  hora  perchè  quelli  homini  santi  et  il 
volgo  dicono  che  la  discordia  di  santa  Maria  noua  è  nata  per  la 
frequentia  di  questi  sacramenti  (il  che  è  ben  vero) ,  ma  non  in- 
tendano il  vero;  questa  è  la  guera,  della  quale  dice  il  Signor:  non 
eniin  veni  mittere  pacem,  sed  gladium  *,  etc.  Hora  perssuaden- 
dosi  monsignor  che  questa  guera  sia  nata  per  questo ,  non  vo- 
rebbe  che  si  comunicasero  se  non  secondo  lordine  delle  loro  con- 
stitutioni,  che  sono  10  o  12  volte  V  anno,  et  vorebe  sua  signoria 
eh"  io  le  persuadesse  a  non  si  comunicarsi,  se  non  secondo  la  re- 
golla.  La  sua  raggione  è  questa:  perchè  si  pensa,  leuata  che  li 
serà  la  frequente  comunione,  che  serano  in  pace;  majo  che  le  ho 
per  il  passato  persuaso  tutto  al'  oppossito  et  in  generale  et  im 
particolare,  et  che  così  V  intendo  secondo  la  mia  consientia;  per- 
chè non  dico  di  temere,  ma  di  credere  certo,  che,  lasata  la  comu- 
nione, erunt  nouissima  illarum  peiora  prioribus    agiungendo  che 
queste  che  si  confessano  et  comunicano  spesse  volte,  ellegere- 
bono  più  tosto  di  dormire  su  la  terra  nuda,  et  di  passersi  d'  herbbe 
et  acqua,  che  essere  priue  della  frequentia  della  confessioni  et  co- 
munioni, h'  isteso  vorebe  monsignor  che  si  facesse  in  duoi  altri 
monasterij,  ne  quali  per  conseglio  de  Padri  nostri  si  frequentala 
comunione:  quali  monasterij  in  interiori  et  e'xteriori  (perchè  an- 
cho ho  cognosiuto  et  cognosco  tutti  li  altri  monasterij)  sono  molto 
differenti  da  li  altri. 

Vna  sol  cosa  mi  potrà  il  contrario  persuadere ,  cioè  il  parere 
di  V.  R.,  la  quale  prego  quanto  più  tosto  la  può,  me  lo  mandi, 
che  sufficiant  pro  informatione,  etc.  Farà  strazare  questa  lettera. 
Non  accade  altro,  saluo  che  racomandarsi  alle  orattioni.  Da  Bo- 
logna alli  12  di  Giugno  1554.  D.  V.  R.  seruo  in  Christo, 

Francesco  Palmio. 
Dipuoi  d'  hauer'  scritte  queste,  monsignor  Rmo.  m'ha  detto 
chel  non  bisogna  pensare  di  lasciar'  per  adesso  le  suore ,  et  chio 
mi  metta  pur  in  ordine,  che  mi  vole  adoprare  in  più  cose.  Puoi 


*  Ms.  glladiitm.—M ATTH.  x,  84;  Lue.  xii,  51. 

*  Matth.  XII,  45;  Lue.  XI,  26. 


i3  JUNii  1554  23l 

m'ha  detto  che  lui  vole  solecitar'  la  cosa  di  santo  Colombano,  et 
nanci  passi  troppo  tempo,  che  vole  hauiamo  vno  luogho.  V.  R. 
raccomandi  la  cosa  al  Signore  :  spero  ogni  bene  di  questo  pre- 
lato *. 

Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù.  In  Roma, 
appresso  santo  Marco. 

Al  porto  meggio  grosso. 

PETRUS  SANTINI 

PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

LUCA  l3  JUNII  1554  2. 

Se  propediem  Montem  regalem  petiturum. — De  P.  Viola  boni  nuntii. 

La  gratia  e  pace  del  signor  nostro  Jesù  Xpo.  sia  sempre  con 
esso  noi. 

Padre  mio  reuerendo.  2  giorni  fa  M.  don  Battista  Viola  dal 
bagno  alla  villa  ma  scripto  e  mandattomi  vna  di  vostra  R.tia  delli 
19  del  passato,  vista  con  molta  consolatione,  per  la  quale  sè  in- 
teso che  quelli  Padri  del  colegio  di  Monreale  '  li  fanno  stantia 
della  mia  andata  là.  Per  tanto,  essendo  speditto,  mi  dite  che  debbi 
andare,  non  hauendo  preso  altro  apuntamento  col  Rdo.  P.  M. 
Laines,  di  che  dico  a  V.  R.  come  ditto  Padre  aspettauo  con  gran 
disiderio,  e  a  questi  giorni  passati  passò  di  qua  senza  poterlo  più 
vedere,  che  nebbi  molto  dispiacere.  Ma  scripto  hora  M.  don  Viola 
chel  suo  compagno  fu  a  Firenza.  Esse  ditto  Padre  la  ditto  che 
non  mi  potè  far  motto,  per  essere  acompagnato  con  certi  gentilo- 


'  Videantur,  quae,  in  laudem  optimi  praesulis,  memoriae  tradidit  idem 
POL ANGUS,  ibid.,  n.  212. 

*  Ex  auto2;rapho  in  voi.  C,  duplici  folio,  n.  l34,  prius  255.— De  auctore 
hujus  epistolae  ac  de  ejus  in  collegium  monteregalense,  expetita  a  sociis, 
profectione,  saepe  dictum  est  in  volumine  superiore.  Vide  Santini  epi- 
stolas. 

'   Ms.  Moreale. 


232 


Epístolas  Mixtae— 826 


mini,  che  non  si  potè  fermare;  vnde  jo,  intendendo  tando  della 
sua  passata,  senza  venire  a  posar  qua  in  casa,  come  la  spettauo, 
nè  pure  farmi  intender  cosa  alcuna,  mi  leuai  di  ogni  speranza. 
Hora,  hauendomi  scripto  V.  R.  chio  vadi,  sarei  ben  presto  che 
più  fa.  Per  questo  mi  ero  alestito  di  ogni  mia  facenda;  nientedi- 
meno hora  siamo  in  sul  colmo  della  state,  e  penso  che  per  mare 
sia  mal  seguro  landare,  holtra  que  in  queste  bande  nostre  viscine 
saspetta  grandissime  guerre,  non  essendo  in  casa  nostra  che  don- 
ne non  vorenno  che  cosi  hora  in  queste  tribulatione  mi  partissi, 
di  modo  che  dapoj  che  sono  stato  tanto,  se  li  pare,  aspetterò 
tanto,  sinalchè  fine  aranno  ditte  guerre,  che  ancora  noj,per  essere 
tanti  vicinj,  dubito  che  ne  sentiremo.  Io  penso  che  Dio  nostro 
signor  per  li  pecati  nostri  ci  uorà  dare  qualche  gran  bastanota. 
Sia  sempre  fatto  la  sua  volunta,  purché  per  questo  ci  hauessimo 
a  ricognoscere  e  mutar  vita,  canpando  da  buon  xpiani.,  che  al 
giorno  doggj  altro  che  il  nome  non  si  uede. 

Del  ditto  M.  don  Viola  ho  hauto  molto  piacere  sia  venuto  da 
queste  bande.  Sio  potrò,  landrò  ha  uisitare  insino  là,  ancora  che, 
come  lo  scritto,  non  douerà  mancare  preso  che  ara  là  que  venire 
dipoj  insin  qua  a  ricrearsj;  al  quale  non  mancherò  in  tutto  quello 
fa  di  bisogno  seruirlo,  pur  che  di  me  si  uogli  seruire  in  quello  le 
acaderà. 

Per  ora  non  macade  altro  dirli,  saluo  che  cosi  al  nostro 
Rdo.  P.  Ignatio,  come  a  tutti  laltrj  mi  racomandate,  che  pre- 
chino Idio  per  me,  e  cosi  il  medessimo  dicho  a  V.  R.  Che  Dio 
nostro  signor  li  guardi  di  male  e  laumenti  in  sua  santissima 
gratia.  Di  Lucca  a  di  13  Giugno  1554. 

Servo  in  Xpo.  de  V.  R., 

Pietro  Santini. 
Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre,  M.  Giouanni  de 
Polanco,  della  Compagnia  di  Giesù,  in  Roma. 


Ms.  donem. 


i6  JuNii  1554 


233 


»^7 

ANDREAS  DE  OVIEDO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

ROMA  16  JUNII  1554 

Se  ad  suscipiendos  missionis  aethiopicae  quoscumque  labores  paratissimum, 
Deo  favente,  fore:  antistitem  vero  creari  nullo  modo  velie,  immo  nec  ad 
illam  dignitatem  admittendam  ab  ullo,  praeter  pontificem,  se  posse 
compelli;  quare  rogat  ut  de  ejus  electione  non  agatur,  vel,  si  agatur  qui- 
dem,  ut  ipsi  copia  fiat  repraesentandi  pontifici,  quae  habeat  momenta  ad 
illud  onus  refugiendum. 

Ihs. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  el  Señor.  La  gracia  y  amor  de 
X.°  N.  S.  sea  siempre  en  nuestro  continuo  fauor  y  ayuda.  Amén. 
Aviendo  entendido  que  soy  nombrado  para  yr  á  la  Etyopía  con 
el  patriarcha  por  vn  coadiutor  suyo  y  successor,  y  que  se  trata 
que  los  coadiutores  sea[n]  obispos,  diré  lo  que  siento. 

Quanto  á  la  yda  de  la  Ethyopía,  la  acepto  de  muy  buena 
gana,  y  deseo  de  servir  al  Señor  en  ella  con  todas  mis  fuerças,  y 
trabajar  hasta  la  muerte,  y  obedesçer  en  todo  lo  que  me  manda- 
ren debaxo  del  instituto  de  la  Compañía  y  del  menor  della. 

Quanto  al  ser  coadiutor  del  patriarcha,  quanto  al  trabajar  y 
servir,  también  lo  açepto. 

Quanto  al  sucçeder  en  el  offiçio  y  dignidad,  muriendo  el  pa- 
triarcha, y  lo  mismo  en  ser  obispo,  hallo  difficultad.  La  razón  es, 
porque  me  paresçe  que  ni  está  en  mano  del  rey,  ni  de  ningún 
general  de  religión  dar  estos  cargos,  ni  menos  poder  mandar  al 
subdito  que  los  açepte,  por  ser  cosas  fuera  del  mando  de  rey,  y 
sobre  la  religión,  y  por  consiguiente,  que  otro  que  el  papa  no  lo 
puede  mandar.  Y  siendo  así,  entre  el  papa  y  el  subdito  quedaría 
el  negoçio,  quanto  al  mandar  y  açeptar:  y  todo  lo  demás  que  se 
tratase  de  parte  del  rey  y  de  la  religión,  sería,  á  mi  paresçer,  per 


'  Ex  autographo  in  voi .  E,  duplici  folio,  n.  I08,  prius  226. — Adhibuit 
hanc  epistolam  PoL angus,  t.  iv,  pag.  27-28,  n.  34. 


234  Epistolar  Mixtae— 827 

modum  consilii  o  de  bene  esse,  y  no  por  vía  jurídica  ni  de  obli- 
gaçión.  Y  que  desta  manera  se  podría  aver  el  subdito  (fuera  de 
la  reuerençia  y  opinión  de  los  que  lo  tratan)  como  si  lo  tratasen 
otros  de  fuera,  y  así  tanto  á  los  vnos  como  á  los  otros  y  al  mis 
mo  papa  dar  su  razón, 

Y  porque  yo  alio  difficultad  y  peligro  en  acceptarlo,  en  caso 
que  la  Compañía  pretenda  tratarlo  directe  ó  indirecte,  ruego  que 
se  contenten  que  yo  pueda  sobre  ello  hablar  ó  escrevir  á  los  que 
lo  tratasen  y  á  su  sanctidad. 

Por  parte  también  de  la  Compañía  hallo  dificultad,  á  causa 
que,  siendo  obispo,  ó  sucçediendo  al  patriarcha,  (lo  qual  es  cosa 
de  jurisdición  y  lo  principal  en  el  officio  de  obispos)  sería  exempto 
de  la  obedientia  de  la  Compañía;  y  avnque  quedase  la  obedien- 
tia  al  commissario  apostólico  (persona  de  la  Compañía),  no  sería  la 
obedientia  de  iure,  como  por  vía  de  la  Compañía,  sino  por  vía 
apostólica,  como  si  fuese  commissario  otro  siervo  de  nuestro 
Señor. 

Y  así  poco  á  poco  se  reduziria  la  cosa  á  la  obedientia  jurídi- 
ca, y  yo  por  aora  esto}^  deliberado  de  no  querer  salir  de  la  obe- 
dientia que  tengo  prometida  en  la  religión,  avnque  no  soy  digno 
de  estar  en  ella;  y  así  ruego  que  no  lo  traten  directe  ni  indirecte, 
si  no  quieren  que  yo  dé  razón  á  su  sanctidad:  y  podráse  nombrar 
en  mi  lugar  otro  por  successor  del  patriarcha,  en  caso  que  él  y 
el  primer  successor,  que  podrá  ser  el  otro  coadiutor,  muriesen:  y 
ordenen  de  mí  como  querrán,  tanto  para  ayudar  y  servir  al  pa- 
triarcha y  á  los  demás,  como  en  predicar,  confesar,  leer,  traba- 
jar, y  servir,  y  obedesçer  á  los  de  la  Compañía  acá  y  allá.  En 
Roma  *  16  de  Junio  1554.  D.  V.  P.  siervo  invtil, 

Andrés 

•  Pater  autem  Oviedo  «Neapoli  evocatus...  ad  Aethiopicam  missio- 
nem destinatus,  dum  res  ad  illam  expeditionem  necessariae  Romae  confi - 
ciebantur,  Tybur...  missus  est,  ubi  aestatem  hujus  anni  exegit.»  Polan- 
co, t.  IV,  pag.  23,  n.  26. 

*  «P.  Ignatius  non  solum  aequo  animo  tulit  quod  P.  Andreas  scribebat, 
sed  eumdem  per  litteras  hortatus  est,  ut,  quoad  ejus  fieri  posset,  resisterei, 
et  sui  electioni  ad  praelati  oflicium  non  consentiret.  Sed  Rege  Portugalliae 
per  Legatura  id  supplicante,  Summus  Pontifex,  in  virtute  obedientiae,  non 


24  JUNII  1554  235 

t 

Inscriptio:  Jhs.  al  muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  X.°  nuestro 
señor,  el  P.  M.  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Com- 
pañía de  Ihus.,  ó  al  Rdo.  P,  M.  Polanco  en  su  lugar. 

PRINCEPS  HISPANIAE 

JOANNI  MANRIQUE  DE  LARA 

COMPOSTELLA  24  JUNII  I554 

Ut  per  pontificem  liceat  sacerdotia  quaedam  Patris  Antonii  de  Cordoba 
collegio  cordubensi  attribuì. 

t 

El  Príncipe. 

Don  Juan  Manrique  de  Lara,  clauero  de  Calatraua,  mayordo- 
mo de  su  magestad  y  su  capitán  general  del  artillería.  Estos  días 
passados  os  scriuimos  desde  Valladolid  sobre  çierta  annexión  que 
don  Antonio  de  Cordona  quiere  hazer  de  vnos  beneffiçios  que 
tiene  en  la  dióçesis  de  Sanctiago  y  Seuilla  á  vn  collegio  que  funda 
en  Cordona  de  la  Compañía  de  los  clérigos  de  Jesús ,  como  ha- 
uréis  visto;  y  porque  agora  nos  ha  tornado  á  supplicar  la  mar- 
quesa de  Priego  %  su  madre,  que  el  dicho  don  Antonio  y  los  clé- 
rigos querrían  que  los  benefficios  que  assy  han  de  annexar  han 
de  ser  en  la  misma  comarca  de  Cordona,  para  que  desde  el  colle- 
gio los  pudiesen  visitar  en  algunos  tiempos  del  año,  y  aprouechar 
con  su  doctrina  á  los  pueblos  dellos ,  como  más"  particularmente 
lo  entenderéis  por  la  relaçión  que  se  embía  á  las  personas  que  lo 
han  de  solliçitar  allá,  os  tornásemos  á  scriuir,  para  que  conforme 
á  esto  se  pidiese  y  encaminase  el  bueno  y  breue  despacho  del  ne- 
gocio; y  pues  veis  la  razón  que  ay  para  que  las  cosas  de  la  mar- 

solum  ipsi  P.  Andreae,  sed  et  P.  Joanni  Nugnez,  Patriarchae  designato,  et 
P.  Melchiori  Carnero,  in  Episcopum  et  Patriarchae  successorem  post 
P.  Andream  electo,  praecepit  ut  quisque  onus,  quod  ei  imponebatur,  sus- 
ciperet.»  Polancus,  t.  iv,  pag.  28,  n.  34.— Sed  de  his  rursus,  suo  tem- 
pore, agetur. 

'  Ex  originali  in  voi.  Epist.  diversoruni,  unico  folio,  n.  87,  prius-266. 
*    Catharina  Fernandez  de  Cordoba. 


236 


Epistolae  Mixtae — 828 


quesa  sean  fauoresçidas,  mayormente  esta  que  es  tan  pía  y  me- 
ritoria, á  que  con  tanto  zelo  y  voluntad  se  ha  mouido  el  dicho 
don  Antonio,  su  hijo,  y  de  que  nuestro  Señor  será  muy  seruido, 
os  rogamos  mucho  que  assy  lo  tratéis  y  fauorezcáis,  de  manera 
que  su  sanctidad  tenga  por  bien  de  conçedelles  esta  graçia,  ha- 
ziéndoles  en  ella  toda  la  merced  y  gratificaçión  que  huuiere  lu- 
gar, significándole  la  que  yo  reçibiré,  que  en  ello  me  haréis  pla- 
zer  y  seruicio  *. 

De  Sanctiago  á  xxiiij.°  de  Junio  1554. 

Yo  EL  Principe.  Vazquez. 

Inscriptio:  f  Por  el  príncipe,  á  don  Juan  Manrrique  de  Lara, 
clauero  de  Calatraua,  mayordomo  de  S.  M.,  y  su  capitán  general 
de  artillería. 

*  Ex  hac  dicendi  formula  et  negotio,  cujus  tractatio  Joanni  Manrique 
injungitur,  apparet  hunc,  Romae  versantem,  legatione  principis  Philippi  aut 
iraperatoris  Caroli  apud  pontificem  fungi,  tametsi  in  epistola  numquam  ille 
orator  aut  legatus  appelletur.  Eumdem  vero  a  Carolo  caesare,  tamquam  le- 
gatura, jam  pridem  ad  pontificem  fuisse  missum,  testatur  Sandoval,  ex  quo 
aliqua  juvat  excerpere  ad  Manrique  de  Lara,  cujus  mentionem  aliquando 
fecimus,  spectantia.  «Había  pedido  el  Papa  [Julius  III]  prestados  al  César 
docientos  mil  ducados  para  los  gastos  de  la  guerra  contra  los  Farnesios,  los 
cuales  el  emperador  le  dio  liberalmente,  y  con  gran  voluntad,  y  para  asegu- 
rar al  Papa  de  esta,  y  tratar  de  otras  cosas  de  importancia,  estando  en 
Augusta,  á  7  de  setiembre  de  este  año  de  1551  embió  por  su  embajador  á 
don  Juan  Manrique  de  Lara,  hijo  de  los  duques  de  Nájera,  don  Antonio  Man- 
rique y  doña  Juana  de  Cardona,  hija  del  duque  de  Cardona,  Clavero  mayor 
de  Alcántara,  y  su  mayordomo  y  capitán  general  de  la  artillería,  caballero 
notable  en  valor,  virtud  cristiana  y  gran  servidor  del  César  y  de  su  hijo  el 
rey  Filipo,  porque  desde  que  tuvo  doce  años  sirvió  con  las  armas...»  San- 
doval, Historia  del  emperador  Carlos  V,  lib.  xxxi,  n.  ll.  Et  paulo  infra, 
n.  3o,  pergit  idem  scriptor:  «Hallábase...  en  la  corte  romana  don  Juan  Man- 
rique de  Lara,  que,  como  dejo  dicho,...  había  venido  á  reformar  las  cosas  de 
Italia,  y  á  tratar  otras  con  el  pontífice.  Este  caballero,  sabiendo  el  levanta- 
miento de  Sena,  y  peligro  en  que  estaba  de  perderse  aquella  república,  y 
apoderarse  de  ella  el  rey  de  Francia,  sin  esperar  orden  del  emperador  ni  de 
otro  príncipe,  á  su  propia  costa  tocó  tambores  en  Roma,  hizo  leva  de  las 
gentes  que  pudo,  mandó  venir  parte  de  la  que  estaba  en  los  presidios  de 
Nápoles,  Milán  y  Sicilia,  tomó  para  sí  el  cargo  de  general...  y  finalmente 
formó  un  razonable  ejército...»  Atque  id  est  quod  POLANCUS,  t.  iv,  pag.  12, 
n.  II  innuit  illis  verbis,  quae  nos  supra  retulimus,  pag.  153,  annot  l.  «Cum 
legatus  Iraperatoris  eo  tempore,  Senensi  bello  occupatus,  extra  Urbem 
esset.» 


25  JUNii  1554 


237 


sao 

ANDREAS  GALVANELLUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MORBENIO  25  JUNII  I554 

Nicolaus  Ubert,  morbeniensis,  curio  a  concivibus  suis  eligitur. — Popul- 
status  ac  dispositio. — Mala  haereticorum  hominum  exempla  et  praedii 
catio, 

t 

La  gratia  et  pace  del  nostro  signor  Jesù  X.**  sempre  scia  con 
nui.  Amen.  Per  laltra  nostra  ^  la  R.  V.  ha  itese  come  gli  homini 
elessene  uno  curato  della  terra,  et  quello  uoleno,  o  scia  confirmato 
dalli  signori  cardinali  ^  o  non  scia  confirmato,  dicano  che  hanno 
gli  suoi  signori,  che  sonno  cardinali  et  pontifici  in  gli  suoi  paesi; 
dicano:  faremo  il  debito  nostro  a  domandarla.  Se  la  concederanno, 
la  torremo;  se  anchora  faranno  il  contrario,  uideant  ipsi.  Gli  here- 
tici  ueneno  in  la  terra,  come  intendo,  et  deridenogli  homini  nostri , 
che  hanno  posto  per  tri  anni  la  sua  speranza  in  cardinali,  et  spese 
molti  dinari,  et  maxime  in  reuocare  la  bolla  del  Rdo.,  et  fare  que- 
lle giesie  iuspatronato  et  dargli  auctorità  de  potere  ellegere  uno 
che  gli  parea,  et  puoi  reuocarlo  senza  domandare  la  parte.  Quelli 
pochi  spirituali  stanno  tutti  admiratiui,  pensando  a  questa  cosa, 
ma  gli  altri  ne  uanno  cantando  per  la  terra.  Tenemo  certo  che 
douentarà  herética  prima,  quia  peccatum  trahit  ad  aliud,  puoi  gli 
signò  suoi  non  cercano  altro.  Et  hanno  tanti  heretici  in  una  terra, 
domandata  Cuore,  che  non  gli  puonno  stare:  uoleno  che  uadeno 
aile  altre  terre.  Et  questo  è  perchè  sonno  fugi  ti  d'  Ingliterra;  et 
fra  gli  altri  gli  è  il  beato  fra  Bernardino  capucino    che  predicaua 

*  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  122,  prius  276. 
2    Vide  epist.  750  et  755. 

^  Parochus  nimirum,  sive  curio,  quem  elegerant  morbenienses,  a  car- 
dinalibus  praepositis  fidei  tuendae  confirmandus  erat.  Cf.  epist.  717,  t.  iii^ 
pag.  633,  Elegerunt  autem  Dnum.  Nicolaum  Ubert.  Polanco,  t.  iv,. 
pag.  i38,  n.  276,  annot.  3. 

*  Bernardinus  Ochinus,  de  quo  PoLANCUS,  t.  iv,  pag.  l38,  n.  275  et 
pag.  211,  n.  467. 


238 


Epistolar  Mixtae— 829 


i  Ferrara  con  tanta  audientia,  et  ha  moglie,  et  una  figliola,  dotta 
secundo  la  dottrina  herética:  se  credea  che  fuose  morto ,  ma  non 
è  uero;  et  molti  altri  apostati.  Hor  ueda  la  R.  V.  como  se  ritroua 
questa  ualle,  et  se  le  ne  non  uenese  de  quelli  ogni  giorno,  ne  uene 
per  suoi  negocìj,  et  sempre  lassano  qualche  parole,  perchè  non 
attendeno  ad  altro  cha  seminare,  maxime  i  questa  terra,  perchè 
uoriano  che  fuosse  come  Chore,  ut  omnes  i  foueam  caderent  ' 
da  suoi  sorti  ^  quante  bolle  uole  il  populo,  noi  uole.  Questo  lo  di- 
cano apertamente,  et  uenere  matina  lo  demostronno. 

Nui  celebrassemo  la  messa  più  tardo  del  solhto,  et  uno  fece 
sonare  la  campana  per  le  persone,  acciò  uenisseno  alla  giesia,  et 
per  essere  passato  la  sua?  hora,  pensorno  che  fuosse  il  Rdo.,  che 
uolesse  pigliare  il  posesso  della  giesia.  Alchuni  si  leuorne  et  cor- 
serno  alla  giesia  per  uolerlo  lapidare  con  saxi,  perchè  le  strade 
sonno  piene,  et  se  uenira  per  far  tal  cosa,  non  uoleno  per  niente. 
Sonno  tanto  irati  contra  de  lui  et  delli  suoi,  che  per  pocho  gli 
amazariano  tutti,  et  lo  dicano  aperte. 

Hanno  noticia  che  serà  qua  presto,  fuorse  nanti  la  festa  de 
santo  Pietro,  che  è  la  festa  della  giesia,  per  la  qual  se  combatte. 
Hanno  spese  scudi  500  per  questa  seruitù  continua  che  cercano 
quelli  che  hanno  troppo  bono  tempo  in  questa  ulta,  o  nere  che 
non  pensano  se  non  al  mondo. 

Altro  non  hauemo  da  scriuere  alla  R.  V.,  se  non  che  a  quella 
et  alle  sue  orationi  di  continuo  se  aricomandiamo.  Die  xxv  de 
Zugno  1554,  di  Morbegnio.  Il  seruo  et  figliolo  indegno, 

Andrea  Gualuanello. 

Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  Loyola, 
prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù.  In  Roma. 

*  NuM.  XXVI,  io:  Et  aperiens  terra  os  suum,  devoravit  Core,  morienti- 
bus  plurimis. 

^    Lectio  dubia. 


25  JUNII  1554 


239 


S30 

ANTONIUS  DE  ARAOZ 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALUSOLETO  25  JUNIl  I554  *. 

De  reficiendo  coenobio  Btae.  Mariae  Virginis  de  Aranzazu. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  Padre  mio.  La  suma  graçia  y  amor  eterno  de  Xpo. 
nuestro  señor  sea. siempre  en  nuestro  continuo  fabor  y  ayuda.  Por 
otras,  y  por  las  del  P.  Francisco,  entenderá  V.  P.  cómo  está  el 
monesterio  de  nuestra  Señora  de  Aránçaçu.  La  deuoçión  de  aque- 
lla casa  y  el  fruto  que  en  confesiones  se  haze  en  ella,  ya  V.  P,  lo 
sabe;  y  por  seer  la  nesçesidad  tan  grande,  y  la  obra  tan  pía,  y  los 
religiosos  personas  á  quienes  in  Domino  mucho  debemos,  no  se 
a  podido  escusar  de  scriuirlo  á  V.  P.  "  Y  pues  vasta  significarlo, 
y  V.  P.  entiende  la  calidad  de  la  obra,  Jhu.  Xpo.  nuestro  señor 
nos  dé  su  graçia  para  sentir  y  cumplir  su  voluntad  santtíssima. 
Amén.  De  Valladolid  25  de  Junio  1554. 

V.  P.  minimus  filius  in  Xpo., 

t 

Araoz. 

t 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  Rdo.  Padre  mío  en  Christo,  el  P.  M.e 
Ignatio  de  Loyola,  praepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús, 
en  Roma. 

*    Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  128,  prius  804. 
-    Vide  epistolas  751 ,  752  et  757 . 


240 


Epistolar  Mixtae— 83i 


»31 

PETRUS  DE  PARADA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CONIMBRICA  27  JUNII  I554 

Humillimis  precibus,  ut  denuo  in  Societatem  recipiatur,  eíBagitat. — Exem 
plum  divinae  ultionis,  cum  misericordia  conjunctae,  in  eos,  qui  a  voca- 
tione  sua  desciscunt. 

Jesus  Maria 

Charissimo  Padre.  Gaudium  et  pax  sit  tibi  semper.  Amen. 
Eu  entrey  na  Companhia  de  Jesus  os  dias  e  annos  que  se  pode 
ver  na  taboa  dos  entrados  e  saydos,  com  tençam  de  nella  viuer 
e  morrer:  e  com  esta  tençam  fiz  os  votos  que  nela  se  acustumam^ 
e  Déos  sabe  quantas  consolações  nella  me  tem  dadas  Agora 
por  meus  pecados  no  anno  pasado  de  1553,  por  ver  e  me  parecer 
que  avia  algumas  turbações,  me  turbei;  e  sendo  tam  mao  e  em 
pena  de  meus  pecados,  nunqua  ouue  amostações  que  me  moues- 
sem  a  querer  cayr  na  verdade,  nem  eu  querer  fazer  o  que  sabia 
que  era  necesario;  pollo  qual  fui  muitas  vezes  amoestado,  e  com 
todo  muito  mais  duro;  onde  foy  necesario  ser  lançado  fora  do 
mar  da  cha[ri]dade;  e  despois  arrempendido  me  quisera  tornar.  E 
por  me  dizerem  que  auia  de  pasar  pollos  dous  annos  da  prouaçam, 
nam  quis  aceptar  esta  condiçam:  pollo  qual  recebi  tanta  pena 
dentro  dalma,  que  adoeci  de  pura  malenconia,  e  Deos  me  prouou 
segundo  sua  misericordia,  que  foy  necesario  cortarem  me  hum 
pee,  de  que  creo  que  ja  lhe  teram  dito  como  passou  '\  E  porque 
nos  tais  bons  dias  e  tempos  parece  que  cuidaria  em  Deos  e  mais 
em  minhas  maldades,  que  nam  tem  conto,  eu  com  todo  coraçam 

•  Ex  autographo  in  voÍ.  E,  duplici  folio,  n.  169,  prius  463,  (Secundum 
folium  abscissum  est). 

-  Petri  de  Parada  facta  mentio  est  supra,  Epist.  Mixtae,  t.  i,  pag.  539; 
t.  II,  pag.  490.— Vide  infra,  epist.  Patris  Miron,  2  Augusti  datam. 

■5  Rem  totam  narrant  LM.  Quadr.,  t.  li,  pag.  482-487  et  PolaNCUS^ 
t.  IV,  pag.  497-499,  n.  1051-1055,  qui  etiam  rei  eventum  et  Ignatii  ad  has 
litteras  responsum  significat,  ut  statim  dicimus. 


27  JUNII  1554  241 

me  renunciey  nas  maos  de  qualquer  superior  da  Companhia  que 
então  fosse,  e  protestando  diante  de  sua  diuina  magestade  que 
asi  o  cumpriria,  querendo  me  aceptar.  E  he  verdade  que  asi  como 
hoffereci  o  pee  que  me  cortaram,  e  mais  a  perna  que  me  ficaua 
que  me  cortassem,  com  aquelle  rostro  que  convinha  a  xpao.,  asi 
também  offereci  o  corpo  e  alma  pera  a  obediencia  que  convynha 
a  religioso  desta  religiam.  Conhecendo  me  por  mui  culpado, 
como  a  ovelha  perdida  me  torno  ao  verdadeiro  pastor,  que  he 
V.  R.,  confiando  principalmente  no  verdadeiro  Deos,  que  he 
pastor  vniversal,  e  em  V.  R.,  que  asi  como  em  mi  sobejou  a 
culpa,  que  asi  sobeie  em  Deos  a  misericordia  e  em  V.  R.  a  cle- 
mencia pera  me  perdoar,  se  vir  que  he  seruiço  de  Deos  noso 
senhor.  La  esta  o  P.  Carneiro,  Mtre.  Simão,  Luis  Gonçalvez  e 
outros  que  me  chonhecem;  e  qua  o  P.  Miram;  e  os  mais  dizem 
que  me  nam  podem  fazer  neste  caso  nada,  sem  licença  de  V.  R.,  e 
que  me  tomaram,  se  V.  R.  o  mandar.  Estou  ja  são  do  pee,  e  ja 
ando  sobre  duas  muletas,  e  dizem  me  que  me  faram  hum  instro- 
mento  com  que  ande  bem.  Do  mais,  como  sei  que  todo  pende  da 
prouidencia  deuina,  estou  muito  ledo,  porque  tenho  ja  menos 
hum  imigo  da  minha  alma,  e  espero  em  Deos,  que  me  sera  mui 
grande  ajuda  pera  a  saluar:  e  asi  senti  nalma  desque  o  tiue  fora 
atee  agora  huma  alegría  interior,  que  nam  sei  dizer.  Dous  padres 
da  Companhia,  que  se  chamam  Lota  e  Francisco  Anrriquez,  este- 
ueram  commigo  ao  cortar,  que  me  ajudaram  e  consolaram  muito, 
e  edificaram  muito  toda  a  gente  que  viam  o  expeitaculo.  Ofere- 
cido estiue  a  morte,  e  julgado  de  todos  os  que  me  viram:  agora 
que  asi  Deos  o  permitió,  também  estou  offerecido  a  obediencia 
de  V.  R.,  se  me  mandar  recolher.  Eu  me  julgo  por  indigno  de 
todo  bem,  e  digno  de  todo  castigo  e  de  todo  mal,  e  conheço  me 
por  ovelha  perdida  e  por  filho  prodigo,  e  a  V.  R.  por  pay  piado- 
so. O  Spiritu  sancto  nos  de  a  sua  sancta  graça  pera  que  em  todo 
cumpramos  a  sua  sancta  vontade  *.  Amen.  Deste  Coymbra  a  27 
de  Junho  de  1554.  Indigno  filho  de  V.  R., 

Pedro  de  Parada. 

*    «Cum  expediré  visum  non  fuisset  ut  in  Societatem  is  [sc.  Parada]  ad- 
mitteretur,  quamvis  cum  pede  ligneo,  utilem  tamen  operam  conimbricensi 
Epistolae  Mixtae,  tom.  iv.  16 


242  Epistolae  Mixtae— 832 

Inscriptio:  Ao  cha  [rissimo  em  X.°  P.  M.]  Ignacio  [de  Loyola, 
prepósito]  geral  da  Companhia  de  [Jhus.]  em  Roma. 

HIERONYMUS  VIGNES 
[PATRI  ANDREAE  DE  OVIEDO] 

NEAPOLI  29  JUNII  1554 

Societati  Jesu  Vignes  adjungitur ,  interposito  eam  ingrediendi  voto  ad 
nutum  superioris.—De  suo  doctoris  gradu. 

t 

Molto  Rdo,  et  in  X.°  Padre  osservandissimo. 

L'  amor  eterno  et  gratia  de  Christo  N.  [S.]  conserui  sempre 
V.  R.  con  suoi  santissimi  doni.  Circa  quel  tanto  me  scriue  ha  ra- 
gionato col  P.  M.°  Pollancho,  resto  molto  sodisfatto,  et  mi  pare 
non  contenga  cosa  nuoua,  eccetto  il  far  nono  voto  ad  nutum  su- 
perioris,  et  uiuere  come  uno  de  quelli  sono  già  entrati  nela  Com- 
pagnia. Al  che  m'  occore  de  redurli  a  memoria  che  sempre  ho 
sentito  grandissima  stretteza  de  cuore,  uedendola  necessità  de  la 
casa,  a  la  quale  manifestamente  cognosco  esser  astretto,  non  per 
mia  propia  uoluntà  et  compiacientia,  ma  per  mera  obligatione,  a 
me,  quanto  al  mondo  istesso  (oltra  el  seruitio  de  la  diuina  maestà) 
croce  quasi  insupportabile  per  le  mie  debole  forze;  et  cossi  circa 
questo,  fatto,  non  sentendo  altro  al  presente,  non  uorria  innouare 
altro,  eccetto  ratificar  quel  tanto  già  molti  anni  sono  determinai 


dioecesi  navavit,  nam  liberum  jam  ab  obligatione,  quam  habebat  Societati, 
Episcopus  [Joannes  Soares,  O.  S.  A.]  eum  admisit  et  ejus  opera  ad  res 
multas  usus  est.»  Polanco,  Z.  c,  n.  1054. 

'  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio j  n.  102,  prius  210,  — Caret 
inscriptione  haec  epistola,  sed  dubitandum  non  est  eam  Patri  Oviedo  inscri- 
ptam  fuisse.  Cf.  infra,  epist.  840.  Porro  «eductus  est  sub  initio  mensis  Junii 
[Neapoli]  Andreas  de  Oviedo...,  coadjutor  et  successor  Patriarchae  [Aethio- 
piae]  designatus,  qui,  ut  tenere  propter  ipsius  humilitatem  et  bonitatem  et 
a  Nostris  et  ab  alienis  diligebatur,  ita  recedentem  multis  cum  lacrymis  sunt 
prosequuti,  quamvis  privatam  consolationem  et  auxilium  bono  communi  et 
majori  posthabebant.»  POLANCO,  t.  iv,  pag.  180,  n.  38l. 


29  JUNII  1554 


cossi  conditionatamente,  come  tante  et  tante  uolte  V  ho  replicato; 
et  se  non  ho  preso  mala  intelligentia  de  la  littera  de  V.  R. ,  questo 
credo  sia  el  parere,  cossi  del  P.  M.°  Pollancho,  come  anchora 
suo,  perchè  giudicandono  ragioneuole  le  cause,  per  le  quali  hab- 
bi  da  differire,  per  questo  par  che  succeda  deuer  perseuerar'  nel 
pristino  proposito,  qual  piacqui  al  Signor  perfettamente  1'  habbi 
d'  eseguire  nel  modo  et  tempo  sia  magior  gloria  del  suo  santissimo 
nome,  et  cossi  spetialmente  lo  prego  ne  facci  per  questo  particu 
larmente  oratione,  et  cossi  il  P.  M.°  Pollancho,  al  quale  questa 
sarà  comune  in  questo 

Quanto  al  mio  dottorato,  non  mi  è  fatta  instantia,  starò  parato 
con  decla[ra]rii  de  nuouo  bene  tutte  le  conditioni,  et  li  darò  ad 
intendere  non  si  uoglino  ingannar'  in  falsi  desegni.  Le  sue  reco- 
mendationi  V  ho  donate  ad  alcuni  amici,  quali  lo  resalutano,  rico- 
mandandosi a  le  sue  pie  et  sante  orationi,  et  io  insiemi  con  tutto 
el  cuore  lo  prego  n'  habbi  spetial  memoria  di  me,  et  piacquali 
donar  mie  humile  recomandationi  al  N.  P.  M.°  Ignatio  et  a  tutti 
quessi  in  X.°  Rdi.  Padri  et  fratelli,  a  quali  son  desideroso  sempre 
de  seruire.  Da  Napoli  el  di  xxix  de  Giugno  del  Liiij.  D.  V.  R.  mi- 
nimo in  X.°  figlio  et  seruo, 

Geronimo  Vignes. 
Il  strepito  de  li  vicini  de  Y  altra  casa  son  qetati  alquanto:  spero 
sarà  stato  utile  per  diuersi  respetti:  s'  attende  a  la  fabrica  con 
diligentia,  et  de  li  vacui  se  spera  celere  esito. 

'  Xegotium,  de  quo  in  tota  epistola  est  sermo,  piane  intelligitur  ex  his, 
quae  Polancus  memoriae  mandavit:  «Dominus...  Hieronymus  Vignes,  ab 
ipso  fere  initio  Collegii  Neapolitani,  Deo  in  Societate  servire  voluerat,  et 
eidem  se  toto  resignaverat,  veto  emisso;  sed  Patri  Ignatio,  juxta  consilium 
nostrorum,  qui  Neapoli  versabantur,  visura  est  expediré  magis,  ut  domum 
paternam,  cura  uterque  parens  valde  senuisset  et  ejus  opera  indigeret,  sus- 
tentaret,  et  interim  paratus  esset,  quandocumque  a  Societate  evocaretur, 
omnia  relinquere.  Atque  ita  plurimos  annos  Neapoli  egit  ac  perutilem  no- 
stris  operam  navavit.  »  Polanco,  t.  iv ,  pag.  181,  n.  382.  Vide  infra, 
epist.  840. 


244 


EPISTOLAE  MlXTAE— 833 


»3S 

MARCUS  JORGE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EBORA  I  JULII   1554  *. 

Patrem  Miron  Eboram  venisse,  ait,  studia  et  res  domesticas  ordinaturum.  — 
Cardinalis  Henrici  amor  et  liberalitas.—  Patres  Hernandez  et  Santacruz 
Elvis  rediisse. — De  sociis,  morbo  affectis. 

t 

Ihus. 

Mui  Rdo.  en  Christo  Padre.  La  graçia  y  amor  de  Christo 
nuestro  señor  sea  syempre  en  nuestras  almas.  Amén.  Lo  que  al 
presente  ay  del  mes  passado  de  Junio  para  escreuír  á  V.  P.  çerca 
la  disposiçión  deste  collegio,  es  lo  que  se  sigue.  El  P.  Mtro.  My- 
rón  llegó  á  él  al  primer  de  Junio,  y  estuuo  en  él  quinze  días,  en 
los  quales  se  ocupó  en  reformar  las  escuelas  y  perfecionar  en  al- 
gunas cosas,  visitándolas  muchas  vezes,  y  oyendo  cada  vno  de  los 
maestros.  Occupósse  también  en  ordenar  las  cosas  de  casa  quanto 
á  las  reglas  y  meior  obseruançia  delias,  y  en  fin  los  Padres  y  her- 
manos se  consolaron  y  alegraron  mucho  con  él  en  el  Señor  nues- 
tro. Estando  aún  aquí  el  Padre,  vino  el  cardenal  vna  vez  á  uer 
las  escuelas,  y  oyó  todos  los  maestros,  y  después  otro  día  dixo  al 
P.  Miguel  de  Bayrros  en  su  casa,  que  boluiera  muy  contento 
delias,  por  el  mucho  seruiçio  que  en  ellas  se  hazía  á  Dios  nuestro 
señor.  Ultra  de  los  libros  que  tiene  dado  otras  vezes,  de  que  ja 
escreuj  á  V.  P.,  da  al  presente  avn  más,  y  de  su  librería  tiene 
dicho  que  ha  de  dar  otrosí  al  colegio  avn,  los  que  le  no  fueren 
neçessarios. 

El  P.  Manoel  Hernández  y  Pedro  de  Santa  Cruz,  que  estañan 
en  Eluas,  como  V.  P.  tendrá  ja  entendido  por  las  otras  %  son 
venidos,  y  quedan  aquí  al  presente  con  buena  disposiçión,  ben- 
dito sea  el  Señor;  empero  pienso  que  boluerán  cedo,  porque  los 


*  Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  182,  prius  494. 
2    Vide  epist.  801,  823. 


i3  JuLii  1554  245 

de  aquella  ciudad,  por  el  mucho  fructo  que  el  Señor  hizo  allí  por 
ellos,  los  embiaron  otra  vez  á  pedir  al  cardenal. 

Al  presente  quedan  algunos  hermanos  enfermos,  scilicet  el 
hermano  Roque  Sans,  que  es  vno  de  los  maestros  de  Lisbona  que 
ja  dixe  á  V.  P.;  empero  muy  mejor  se  alia  de  lo  que  estaua  el  mes 
pasado,  porque  ja  anda  lleuantado  por  aquj  por  casa.  También  el 
P.  Alfonso  Barreto  queda  harto  malo  de  los  ojos  y  con  callen- 
tura,  3'  otro  hermano  de  los  seruidores  también  en  cama.  Nuestro 
Señor  haga  en  todo  lo  que  fuere  más  su  sancta  voluntad.  De  las 
escuelas  no  ay  otro  que  escreuir  á  V.  P.,  syno  que  los  maestros 
todos  continúan  en  sus  sólitas  occupationes  y  exerçitios  con  pro- 
uecho:  gloria  sea  al  Señor,  el  qual  por  su  bondad  tenga  á  V.  P. 
de  su  mano.  Encomendámonos  todos  en  los  sanctos  sacrifiçios  y 
oraçiones  de  V.  P.  De  Éuora  al  primer  de  Julio  de  1554.  Por 
commissión  del  P.  Miguel  de  Bayrros, 

Marcos  Jorge. 
Inscripüo:  f  Al  mui  Rdo.  en  Christo  Padre,  el  P.  Mtro.  Igna- 
tio,  praepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesú,  en  Roma. 


SANCTIUS  OCHOA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MONTE  REGALI  l3  JULII  I554  '. 

Solitis  occupationibus  socii  distinentur.— Scholarum  exercitationes:  audito- 
rum  numerus. -Opera  proximis  fructuose  impensa. — Suffraganeus,  ne- 
dum  nostrorum  conatibus  faveat,  illis  adversatur. 

t 

La  gratia  et  pace  de  nostro  Signore  sia  di  continuo  in  nostro 
fauore  et  agiuto.  Amen.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre.  Questa  serà 
per  satisfare  alla  santa  obedientia,  perchè  il  Rdo.  Padre  M.  don 
Paulo  %  rettore  del  collegio  di  Palermo,  mi  comandò  che  douesse 

»    Ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  gS,  prius  189. 
*    Paulus  de  Achillis.  Causa  vero  cur  Sanctio  cura  scribendi  demandata 
est,  intelligi  potest  ex  his,  quae  Polancus  ad  hunc  annum  tradit:  uErat 


246  Epistolas  Mixtae— 834 

scriuere  a  V.  P.,  se  fusse  alcuna  cosa  particulare  per  scriuer'  de 
questo  collegio  de  Montereale:  benché  poche  cose  nuoue  ci  oc- 
correno  de  scriuer' ,  fuori  di  quello  che  altre  uolte  mi  ricordo  ha- 
uer'  scrito  a  V.  R.  Perchè  quanto  alle  schole  se  continua  nelli 
medesimi  exercitij  in  leger'  et  insegnar'  la  dottrina  Christiana 
alli  figlioli,  de  la  quale  non  solamente  li  figholi,  ma  li  padri  hano 
assai  necessità  in  questa  città.  Et  pure  spero  che  con  la  gratia  del 
Signore  che  questo  serà  un  bon  mezo  per  agiutarli  tutti,  perchè 
stanno  molto  contenti,  sentendo  hora  li  suoi  figholi  andar'per 
strada  interrogando  V  nn'  V  altro  li  comandamenti  di  Dio,  et  che 
insegnano  alla  casa  ahi  altri,  et  quando  non  lo  fanno,  uengono  li 
parenti  acusarli,  et  si  edificano  molto  uedendo  in  chiesia  che 
stanno  ingenochione  alla  messa,  doue  prima  soleuano  impedir' 
quelli  che  uoleuano  sentire.  Il  numero  delli  scholari,  quando  è 
più,  quando  mancho,  secondo  occorreno  le  occupatione:  ordina- 
riamente penso  serano  circa  150,  pocho  più  o  mancho. 

La  doctrina  Christiana  soleuano  leger'  nell'  hospitale;  et  las- 
sassimo la  quaresima,  perchè  il  nostro  Rdo.  Padre  prouinciale  ' 
mi  comandò  per  obedientia  che  douesse  occuparmi  in  udir'  con- 
fessione, et  non  poteua  fare,  hauendo  io  cura  d'  una  schola  et 
della  casa:  et  cosi  non  habbiamo  più  cominciata  ex[pettan]do  * 
che  la  nostra  chiesia  sia  finita,  la  quale  si  fa  con  fretta. 

Della  chiesia  penso  hauerà  scrito  a  V.  R.  il  nostro  Padre 
prouincial  et  perchè  anchora  il  loco  non  serà  molto  commodo, 
nè  la  gente  ueniua  uolentieri  per  alcun  fastidio  delli  infermi,  sino 
adesso  si  ha  continuato  a*predicare  nel  monasterio.  Con  le  con- 
fessione si  sono  agiutate  molte  anime,  le  quale  sono  state  in  gran- 
dissimo pericolo,  comunicandosi  in  peccato  mortale,  altre  506 
anni,  altri  doi  o  3,  et  questo  alcuni  her  paura  che  fusseron  reue- 

Rector  ejus  coUegioli  [monteregalensis]  P.  Sanchius  Ochoa,  navarras, 
et  retinebantur  consuetae  scholarum  exercitationes...  »  POLANCO,  t.  IV, 
pag.  225,n.  505. 

*  Hieronymus  Domenech. 

*  Atraraento  charta  maculata  est:  litterae  quaedam  legi  non  possunt. 
'    «Mense  Julio  primus  lapis  ecclesiae  nostrae  in  eo  collegio  positus  est 

a  suffraganeo,  praesentibus  Duce  de  Bibona  ac  D.  Ferdinando  de  Vega, 
Pro-regis  fratre.»  Polanco,  t.  iv,  pag.  225,  n.  504. 


i3  JuLii  1554  247 

late  sue  confessione,  et  altri  per  ignorantia,  confessando  con  quel 
medesimo  che  fece  lo  errore.  Sono  alcuni  confessati  general- 
mente. Qui  seria  loco  de  boni  operarij,  et  grande  necessità  se  ne 
fussero,  per  leuar  li  molti  abusi  che  qui  sono.  Perchè  oltra  la  no- 
stra insufficientia,  quello  che  donerebbe  agiutarci,  ci  è  contra- 
rio '.  Il  che  ha  dimostrato  questi  giorni  passati,  andandolo  parlarli 
sopra  d'  uno  abuso  che  qui  hano,  che  è  solamente  dar  a  basciar' 
il  uenerabil  sacramento,  anchora  che  non  li  sie  alcuno  impedi- 
mento per  receuerlo:  et  dicendo  io,  che  non  mi  pareua  ben  fatto 
nè  esser"  licito,  pigliò  tanta  cholera  contra  de  noi,  che  non  po- 
teua  parlar',  dicendo  che  quelli  basciar""  hera  parte  di  commu- 
nione,  et  refutaua  V  authorità  che  li  mostraua,  escusandosi  con 
quella  ragione,  che,  si  era  licito  a  un  secular'  alzare  il  sacramento 
dalla  terra,  non  era  illicito  basarlo.  Perchè  li  dissi  che  quello  era 
di  necessità,  non  essendo  presente  più  degno,  leuar'  el  pericolo, 
per  riuerentia  del  sacramento,  et  che  non  hauena  quella  ragione 
ha  far  con  quella  che  diceua.  Mi  disse  che  negaua  quel  che  con- 
cedeuan'  le  scritur',  et  che  andasse  a  studiar',  con  tanta  chole- 
ra, che  quasi  uedendo  mi  ueniua  uoglia  de  ridere,  et  dicendo 
che  non  bisognaua  parlar'  con  tanta  cholera,  mi  rispose  che  non 
hera  cholera,  ma  che  noi  trouauamo  molte  cose  noue,  etc.  Li 
risposi  che  non  cercauamo  nouità,  ma  solo  che  fusseron  tolti  li 
errori,  et  che  [se]  sua  S.ria  sapesse  alcuna  cosa  de  noi,  ce  lo  di- 
cesse; se  non,  che  pocho  si  curamo,  hauendo  il  testimonio  della 
bona  conscientia. 

Altre  cose  particulari  non  habbiamo  che  scriuer'  a  V.  R.  P. 
De  quelli  che  qui  siamo  stati  ordinariamente  fin  hora ,  per  altra 
V.  P.  uederà.  Delli  altri  non  scriuo,  perchè  nano  et  uengono  di 
Palermo. 

Non  altro.  Nelle  sante  oratione  de  V.  P.  tutti  si  racomandia- 
mo  come  figlioli  indegni.  De  Monteréale  alli  13  Luio  1554. 
De  V.  R.  P.  indignissimo  figfiolo  in  lESV  X.°, 

Sanctio  Nauarro. 

*  Agitur  de  monteregalensi  suflFraganeo,  cujus  nomen  hactenus,  a  Po- 
lanco aut  ab  epistolarum  auctoribus  scriptum;,  non  legimus.  Caeterum 
usurpavit  haec  et  latinitate  donavit  Polancus,  t.  iv,  pag.  225-226,  n.  507. 


248  Epistolae  Mixtae— 835 

Inscriptio:  f  Al  molto  R.do  in  X.°  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  lESV,  etc.  In 
Roma. 

Alia  manti:  Monte  reale  15  (sic)  Julii. 

ANDREAS  DE  OVIEDO 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE  19  JULII  1554 

Laurentius  de  Castello  Tiburi  peridoneas  Societati  aedes  amantissime  com- 
paravit.— Quid  agere  oporteat  ut  nobis  Sti.  Salvatoris  templum  adju- 
dicetur. 

t 
Ihs. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  el  Señor.  La  gracia  y  amor 
de  Xpo.  nuestro  señor  sea  siempre  en  nuestro  continuo  fauor  y 
ayuda.  Amén.  Aviendo  M.  Laurentio  ^  comprado  la  casa  para  el 
collegio  de  Tivoli,  y  quiriendo  él  solo  ser  el  que  dé  la  casa,  y 
pagar  los  dineros  que  avían  dado  para  ayuda  á  la  compra  della 
çiertos  benefactores,  los  quales  con  el  ayuda  del  Señor  se  con- 
vertirán en  beneficio  del  collegio,  y  se  piensa  que  servirán  para 
alçar  çiertos  muros  á  la  fila  de  la  cámara  grande  que  sale  al 
huerto,  que  es  ençima  de  donde  está  el  feno,  para  hazer  tres  cá- 
maras, contentándose  de  todo  los  benefactores,  ha  parescido  á 
su  S.*  poner  en  breue  la  execuçión  de  la  donaçión,  la  qual  quie- 
re hazer  libre  y  espontáneamente,  sin  ninguna  condiçión,  co- 
nosçiendo  la  gracia  y  misericordia  que  nuestro  Señor  le  haze  en 
ponerle  por  instrumento  desta  obra,  de  la  qual  se  ha  ofrescido 
por  padre  en  el  Señor,  queriendo  dar  al  Señor  esta  charidad  muy 
libremente  y  á  sus  siervos.  Y  por  mejor  hazer  su  donaçión,  ha 


1  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  I09,  prius  227. -Ad  argu- 
mentum  hujus  epistolae  spectant  epist.  sequens,  et  quae  abunde  tractat  Po- 
lanco, t.  IV,  pag.  23-3o,  n.  27  et  seqq.,  quem  vide. 

-    Laurentius  de  Castello. 


19  JuLii  1554  349 

querido  '  hazerla  al  modo  que  paresçerá  á  V.  P.,  y  para  este 
effecto  ha  dicho  querer  escrevir  á  V.  P.;  y  corno  venga  esta  re- 
soluçión  de  allá,  luego  con  la  graçia  de  nuestro  Señor  entrega- 
rá por  vía  de  donaçión  ó  traslación,  como  su  S.*  ha  dicho,  la  casa 
á  la  Compañía.  En  lo  qual  se  ha  monstrado  tan  venévolo,  devo- 
to y  afiçionado  á  la  Compañía  en  el  serviçio  del  Señor,  que  por- 
que V.  P.  lo  pudiese  entender,  he  rogado  á  M.  Desiderio  ^  (que 
estava  presente  quando  su  S.*  nos  habló)  que  escriviese  á  V.  P. 
lo  que  avía  entendido  de  su  buen  ánimo,  y  así  pienso  que  lo  ha 
hecho.  Irá  con  ésta  su  letra,  plaziendo  al  Señor,  y  le  paresçe  á 
M.  Laurentio  que  V.  P.  puede  hazer  cuenta  de  agrandar  el  colle- 
gio, y  augmentar  el  número  acá. 

Esta  casa  es  tan  buena  y  cumplida,  alegre  y  en  tan  buen  lu- 
gar, y  tan  sano  y  cómmodo  á  la  tierra,  que  con  dificultad  se  pu- 
diera aver  otro  lugar  así  cómodo;  en  modo  que  todos  los  que  la 
ven  se  enamoran  de  quánto  es  buena  para  el  collegio,  digo  de 
los  que  yo  me  recuerdo  aver  oydo  hablar  en  ello.  Por  tanto  V.  P. 
embíe  luego  la  respuesta  y  resoluçión  del  modo  como  querrá  que 
se  haga  la  dicha  donaçión,  porque  M.  Laurentio  está  apareiado 
á  hazerla  luego,  y  como  á  mí  me  ha  dicho,  singulis  horis. 

Ofréscese  otra  mayor  commodidad  al  collegio:  y  es,  que  se 
espera  de  aver  libre  y  graçiosamente  la  yglesia  de  sant  Salvador, 
en  que  aora  dizen  missa  los  Padres  del  collegio,  con  çiertas 
estançias  y  territorio  que  están  junto  á  ella,  la  qual  el  patrón 
della  ofresçe  de  muy  buena  gana,  y  el  señor  obispo  ha  dado  so- 
bre ello  buena  respuesta.  El  modo  como  se  piensa  de  aver,  es 
sin  ningún  peso,  transfiriendo  á  otra  yglesia  de  sant  Panthaleón 
(de  la  qual  es  rector  también  el  mismo  rector  de  sant  Salvador, 
\'  avn  diçen  que  son  entrambas  vnidas),  los  pesos,  fructos  y  el 
cargo  parrochial,  lo  qual,  dado  que  no  fuesen  vnidas,  se  tiene 
que  lo  puede  hazer  el  obispo,  y  así,  quatenus  non  sint  vniti,  se 
çercará  de  negoçiar  que  lo  pasejtodo  á  sant  Panthaleón.  El  cargo 
que  podría  quedar  á  la  yglesia  de  sant  Salvador,  sería  vna  cape- 


*  Ms.  quesido. 

*  Desiderius  Girardin. 


250  Epistolae  Mixtae— 835 

Uanía,  por  la  qual  se  deven  de  dezir  çiertas  misas,  no  sé  si  vna  ó 
dos  á  la  semana;  pero  tiene  capellán  ó  beneficiado  della,  que  tie- 
ne obligaçión  de  hazerlas  dezir,  el  qual  tiene  puesto  á  otro  para 
este  effecto,  bien  que  se  dizen  aora  pocas  delias.  En  manera  que, 
ya  que  quedase  la  dicha  capellanía,  la  Compañía  ni  el  collegio 
no  sería  obligada  á  nada  dello,  sino  á  dexar  dezir  las  missas  en 
su  capilla,  quando  las  quisiesen  dezir.  Y  porque  no  se  dizen  como 
se  deven  dezir,  y  por  descargar  la  conscientia  del  que  la  tiene, 
y  satisfazer  á  la  intentión  del  fundador,  se  ha  pensado  de  tratar 
que  con  la  authoridad  del  obispo  y  consentimiento  del  patrón  se 
pase  la  dicha  capilla  á  la  yglesia  mayor,  de  lo  qual  holgaría  mon- 
señor el  obispo,  y  han  dado  algunos  buena  sperança  que  se 
hará  '.  Quidquid  sit,  es  tan  cómoda,  vtil  y  necessaria  esta  ygle- 
sia, aviendo  de  estar  el  collegio  donde  aora  está,  que  en  todo 
Tivoli  yo  no  sé  que  pudiese  el  collegio  hallar  otra  yglesia  tan  al 
propósito,  si  no  fuese  fabricándola  de  nuevo,  lo  que  no  se  haría 
sin  muy  grande  espesa,  y  Dios  sabe  quándo,  y  quándo  llegaría  á 
ser  tan  grande  como  es  la  de  sant  Salvador,  la  qual  está  junto  á 
casa,  y  con  el  terreno  y  estançias  que  tiene,  que  quiere  con  ella 
dar  el  patrón  al  collegio,  se  puede  meter  ó  juntar  con  el  collegio 
muy  fácilmente. 

Y  así  aviéndola  visto  M.  Laurentio,  se  ha  tanto  enamorado 
della,  que  me  ha  mucho  solicitado  á  que  la  procure  en  todo  caso 
por  vía  del  obispo,  in  quantum  potest,  haziendo  cuenta  que,  quan- 
no  fuese  por  acá  válido,  por  vía  de  Roma  se  podría  confirmar; 
pero  espérase  con  el  ayuda  del  Señor  que  será  válida  la  vía  del 
obispo ,  y  también  que  la  yglesia  y  casa ,  estançias  y  territorio 
junto  á  ella  se  avrà  sin  peso,  y  que  la  capellanía  se  podrá  pasar 
áotrayglesia,  si  no  al  presente,  á  lo  menos  con  el  tiempo;  y  si  bien 
fueran  tres  capellanías,  deste  modo  y  con  esta  esperança,  siendo 


*  Erat  tune  tiburtinorum  episcopus  Joannes  Andreas  Croce,  nostri 
scholastici,  Lucii  Croce,  frater.  «Et  tam  Episcopus  quam  parochus,  nomine 
[Joannes]  Dominicus  Ciaccia,  perlibenter,  quod  ab  eis  petebatur,  conces- 
serunt;  nam  Episcopus  benevolum  admodum  et  beneficum  semper  se  no- 
stris  exbibuit,  longe  aliter  quam  ipsius  patruus,  qui  ante  eum  Episcopus 
fuerat  [Marcus  Antonius  Croce]».  Polanco,  t.  iv,  pag.  25^  n.  3l. 


IçJULII  1554  251 

tan  al  propòsito  y  necesidad  del  collegio,  tendría  yo  por  poco  in- 
conueniente,  no  aviendo  mayormente  la  Compañía  de  estar  obli- 
gada á  las  tales  capellanías. 

De  la  conclusión  ó  resoluçión  que  viéremos  en  averia,  se  avi- 
sará allá,  con  el  ayuda  del  Señor,  y  pienso  que  presto,  porque  las 
personas  están  caldas  y  bien  dispuestas:  gloria  sea  al  Señor. 

M.  Desiderio  continúa  los  domingos  la  doctrina  xpiana.  á 
la  missa,  donde  vienen  los  escolares  y  otras  personas,  y  me  pa- 
resçe  que  se  entiende  harto  bien,  y  que  la  dize  á  vtilidad  y  edi- 
ficación. Confiesa  también  á  algunos,  y  suele  yr  al  hospital  á  con- 
fesar, y  se  ocupa  con  sus  escolares;  y  M.  Pietro  '  es  bien  diligente 
con  los  suyos;  y  Antonio  '  haze  mucho  en  este  collegio,  y  da  muy 
buena  edificaçión  y  haze  provecho  con  sus  exortaciones  y  razo- 
namientos particulares.  Yo  predico  los  domingos  en  sant  Loren- 
zo, y  suelo  oyr  algunas  confesiones.  Cierto  tratado  que  me  en- 
cargó M.  Polanco  de  frequentatione  communionis,  está  suspenso, 
porque  no  he  visto  mucha  disposiçión  de  estudiar  en  ello:  pudien- 
do,  procuraré  con  el  ayuda  del  Señor  de  hazer  lo  que  pudiere, 
por  satisfazer  al  orden  de  la  obediencia  ^  En  tanto  pido  que  me 
perdone  el  P.  M.*'  Polanco.  Todos  estamos  buenos  por  gratia 
del  Señor,  y  nos  encomendamos  en  las  oraçiones  de  V.  P,  y 
de  los  Padres  y  hermanos  en  el  Señor  nuestro,  el  qual  sea  siem- 
pre con  todos,  dándonos  su  santa  gratia  y  amor.  Amén.  De  Ti- 
voli 19  de  Julio  1554.  D.  V.  P.  siervo  invtil, 

Andrés. 


*  Petrus  Pradene.  Pius  hic  vir,  natione  gallus,  qui  pueros  legere 
docebat,  «in  Societatem  admitti  Romae  petebat,  sed  quia  sacerdos  et  parum 
eruditus  erat,  missus  fuit  Tybur  ut  P.  Desiderium  in  scholis  juvaret,  ut  ita 
periculum  fieret  an  ad  Societatem  idoneus  futurus  esset;  ille  vero,  cum  ali- 
quandiu  diligentem  operam  pueris  navasset,  vota  Societatis  sponte  sua  emi- 
sit,  et  ita,  retentus  ibidem  muitos  annos,  Deo  in  Societate  Tybure  inservi- 
vit,  et  cum  óptima  aedificatione  domi  et  foris  se  gessit.»  Polancus,  t.  IV, 
pag.  22-23,  n.  26. 

^    Antonius  de  Robore. 

^  Opus  Oviedo  non  absolvit;  «ideo  Doctor  Christophorus  Madridius, 
post  ejus  [Oviedo]  recessum,  ex  obedientia  hunc  tractatum  confecit.»  Po- 
LANCUS,  ibid,  n.  35. — Vide  quae  diximus  in  notatione  2  ad  hunc  locum. 


252  Epistolae  Mixtae— 836 

Padre  maestro  Polanco:  Ciertas  cartas  que  me  han  embiado 
de  Nápoles,  he  resçibido  *:  no  escrivo  á  V.  R.  otramente,  fuera 
de  lo  que  verá  para  sí  del  caso.  Resçiba  esta  por  suya. 

t 

Inscriptio:  Jhs.  Al  molto  Edo.  Padre  nostro  in  Christo  nostro 
signore,  il  P.  M."  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  generale  de  Com- 
pagnia de  Jhus.  In  Roma. 

LAURENTIUS  VIRILI  DE  CASTELLO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE  19  JULII  1554  *. 

Summa  liberalitate  tiburtinas  aedes,  suis  emptas  expensis,  Societati  tradit. 

Molto  Rdo.  signor  mio  osservandissimo.  Veduto  quanto  V.  R. 
me  scrisse  per  la  sua  de  V  ultimo  del  passato  et  letto  la  copia 
del  capitolo  delle  constitutione  circha  li  fundatori,  et  inteso 
quanto  per  sua  parte  mi  referi  M.  Nauarro  subbito  feci  resolu- 
tione  di  comprar  la  casa,  et  alli  ij  di  questo  se  ne  fece  lo  instru- 
mento, et  la  pagai,  come  il  venerando  nostro  fratello  in  Cristo, 
M.  Andrea  mi  dice  hauer  dato  auiso  a  quella,  alle  cui  lettere, 
in  quanto  di  questo  ha  scritto  et  scriuerà,  me  riporto.  Et  perchè 
uoglio  concederla  alla  nostra  ven""  Compagnia  del  nostro  signor 
Jesucristo,  desidero  hauer  una  forma  come  questa  concessione  si 
habbia  a  fare,  che  stia  bene,  suplico  a  quella  che  ce  ne  uoglia 
far  mandare  un  poco  di  minuta,  la  qual  hauuta,  subbito  con  la 
gratia  del  signor  Dio  farro  V  effetto;  la  qual  concessione  uoglio 
che  sia  candida,  pura,  et  senza  patto  o  obligatione  alchuna,  e 
senza  alchuna  reseruatione  di  qualsiuoglia  cosa,  et  in  somma 


*  Vide  epist.  844. 

^  Ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  25,  prius  84. 

'  Habetur  inter  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  463  et  207. 

*  Franciscus  Navarro,  cujus  mentio  facta  est  supra,  t.  ili,  epist.  725, 
pag.  654. 

*  Andreas  de  Oviedo.  Vide  epist.  superiorem,  ex  qua  totahaec  epistola 
piane  intelligitur. 


21  JULII  1554  253 

quanto  più  cristianamente  sia  possibile.  Et  hoggi  mi  truouo  più 
contento  che  il  primo  di  di  hauerla  comprata,  et  ringratio  il 
signor  Dio,  che  mi  ha  inspirato  a  questo,  et  V.  R.  che  me  ci  ha 
exortato,  alla  quale  son  stato  sempre  deuoto,  et  sarrò  deuotissimo 
et  deditissimo  mentre  uiuerò.  Alle  cui  orationi  con  la  debita 
humilità  di  continuo  mi  raccomando,  et  desidero  che  il  nostro 
signor  Dio  eie  la  conserui  uiua  et  sana  longo  tempo.  In  Tibure 
alli  xixdi  Luglio  1554.  Di  V.  R.  S.  deditissimo  seruo, 

Lorenzo  Virili  ^  Da  Castello. 

Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  M.  Ignatio,  preposto  generale  della 
venerabile  Compagnia  di  Jesù.  In  Roma. 

HIERONYMUS  DOMENECH 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MESSANA  21  JULII  I554  '- . 

Quo  in  statu  versetur  negotium  coenobii  virginum  Ascensionis.— Mamerti- 
nus  cardinalis  carpitur  atrociter. — Frustra  hucusque  pro  illius  fratre  Do- 
menech deprecatus  est. — Annona  ad  Italiani  ex  Sicilia  exportari  minime 
potest.  —  De  collegiis  ad  erudiendos  africanos  instituendis.  —  Arabica 
lingua  perdiscenda. — Socii  Goletam  ac  Tunetum  mittendi,  qui  Íncolas 
doceant. — Octavianum  Cesari  parentibus  suis  restitui  nefas  judicat 
prorex  Vega. 

t 

Muy  Rdo.  in  X.°  Padre.  Pax  X.i  Las  de  ii  del  presente  re- 
cebi á  18  del  mismo:  será  ésta  breue  respuesta  Acerca  de  la  ex- 
pedi tión  de  la  Ascensión  speramos  la  resolutión  del  cardenal 
de  Napoli     aquí  he  hablado  con  el  vicario,  y  me  ha  mostrado 


'  Hic  dicitur  ab  aliis  Laurentius  de  Virilibus,  «sacerdos,  patria  Tipher- 
nas,  qui  propter  eximia  pietatis  officia  percarus  erat  Ignatio.»  Orlandini^ 
Hist.  Soc.  Tes.,  lib.  xrv,  n.  19. 

-    Ex  autographo  in  voi.  E,  quadruplici  folio,  n.  84,  prius  160-162. 

^    De  hoc  negotio  satis  multa  dieta  sunt  in  superiore  volumine. 
Joannes  Petrus  Caraffa,  postea  summus  pontifex,  Paulus  IV. 


254  Epistolae  Mixtae— 837 

cierta  carta  de  su  cardenal  adonde  dize,  que  en  este  caso  nunca 
se  ha  consentido  ni  consente,  y  que  dexe  hazer  al  virrey,  sin  él 
entremeterse  hasta  que  el  Señor  prouea  en  ello,  que  spera  que 
con  el  tiempo  se  reuocará  el  mal  echo:  y  esta  es  de  23  del  pas- 
sado. Todavía  me  ha  dicho  que  en  días  passados  recibió  vna  otra 
carta,  en  la  qual  le  scriuía  que,  siempre  que  su  Ex. a  le  presen- 
tasse alguna  monja  de  los  onze  monesterios  de  aquí,  que  la  haya 
de  hazer  abbadessa  y  concluirlo  todo,  etc.,  y  ansí  me  ha  dicho 
que  quiere  hazer  conforme  ad  aquella  carta,  queriendo  más  cum- 
plir con  su  Ex. a,  etc.,  diziendo  de  su,  etc.  «que  no  tiene  cons- 
ciência», y  palabras  muy  malas;  y  ansí  lo  he  referido  á  su  Ex.a 
y  está  contento  dello,  y  agora  buscamos  vna  monja  que  sea  al 
propósito. 

Si  en  este  medio  viniesse  el  despacho,  vendría  muy  bien.  Yo 
embié,  por  vía  del  mercader  que  dió  *  los  300  escudos,  veintecinco 
para  la  espeditión  deste  negocio:  harán  recurso  á  éll,  porque  días 
ha  que  se  embió. 

Acerca  del  hermano  del  cardenal  yo  he  supplicado  á  su 
Ex. a  por  vn  mes  de  redeundo,  y  no  le  ha  parescido:  todavía  haré 
otra  vez  instantia,  y  lo  que  pudiere  haré  de  mi  parte.  Y  porque 
V.  P.  sea  informado  deste  caso,  de  quánto  bien  se  ha  hauido  su 
Ex. a  con  éll,  le  embío  con  la  presente  vna  informatión  sobre  este 
negocio,  de  vn  hombre  muy  plático  de  la  corte,  al  qual,  hablán- 
dole  yo  sobre  este  negocio,  le  rogué  me  poniesse  en  scriptis  lo  que 
me  hauía  de  boca  dicho,  y  ansilo  ha  echo,  V.  P.  sepa  cómo  ^  me 
dize  su  vicario  que  no  quiere  el  cardenal  sino  dineros,  y  de  lotro 
poco  se  cura:  allá  lo  vea. 

Sobre  el  grano  que  pide  que  de  acá  proueyéssemos  á  esos 
collegios,  V.  P.  sabrá  que  en  este  regno  ay  muy  royn  recolta,  y 

'    Joannes  Andreas  de  Mercurio,  cardinalis  mamertinus. 

-  Sensus  de  industria  suspensas:  intelligit  autera  messanensem  cardi- 
nalem. — Quid  tandem  aliquando  hic  promiserit  se  facturum,  scripsit  Igna- 
tius  3o  Julii.  Vide  Carias  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  273-274. 

'    Joannes  de  Vega^  prorex  Siciliae. 

*    Ms.  dios. 

^    Joannes  Dominicus  de  Mercurio. 
^    Ms.  come. 


21  JULII  1554  255 

que  su  Ex. a,  por  ver  las  faltas  que  entiende  por  las  quexasque  se 
hazen  de  muchos  lugares  del  regno,  ha  mandado  que  no  se  ex- 
traya  grano  del  regno.  Pienso  que  querrá  saber  primero  lo  grano 
que  habrá,  y  después  determinará  si  se  ha  de  saccar  ó  no:  de  modo 
que  por  agora  no  ay  medio.  Mas  ago  saber  á  V.  P.,  que  el  nueuo 
impósito  que  se  suele  poner,  como  se  a  dicho,  del  rey,  su  Ex. a  no 
lo  remetirá,  porque,  como  alguna  vez  le  oydo  dezir,  el  rey  quiere 
hazer  de  su  hazienda  la  limosna,  y  no  que  otro  la  aga  por  sí;  y  sé 
yo  que  avn  con  tener  algunos  cartas  del  emperador  que  se  les  dé 
extractión  libera,  por  algunas  salmas,  acá  por  el  officio  no  se  les 
passa.  Ellos  se  tienen  sus  inteligentias;  y  más,  me  acuerdo  que, 
hauiendo  la  virreyna  ',  que  sea  en  gloria,  de  embiar  diez  sal- 
mas  por  limosna  á  vn  pobre  cauallero,  que  estaua  en  Valentia, 
pienso  que  V.  P.  lo  ha  conoscido,  que  era  de  muy  bien  parenta- 
do, huuo  de  pagar  el  nueuo  impósito,  avnque  fuesse  por  limos- 
na, por  donde  pienso  que  su  Ex. a  no  hará  nada. 

Si  con  todo  esso  le  paresce  que  se  lo  pida,  lo  haré:  si  se  da  li- 
centia  para  extractión,  después  ay  otra  difficultad,  en  cómo  se  em- 
biaría  seguro,  que,  si  no  es  por  comissión  de  su  santidad, no  car- 
gan naos  para  ay.  El  Señor  lo  remedie:  acá  ha  subido  dos  scu- 
dos  la  salma,  y  se  cree  subirá  más,  por  la  mucha  falta  dizen  habrá 
dello:  yo  procuro  de  proueher  estas  dos  casas,  si  fuere  possible. 

Quanto  á  los  Gerbes,  su  Ex. a  me  ha  dicho  que  las  cosas  están 
en  buenos  términos,  que  al  emperador  le  ha  plazido  el  aviso,  y 
que  amuestra  con  la  primera  commodidad  querer  entender  en 
ello  Aquí  están  dos  hijos  del  Xeche  como  en  rehenes  ^  Si  el 
Señor  fuesse  seruido  que  no  estuuiesse  tan  occupado  en  otras 
cosas,  esto  se  cumpliría  muy  fácilmente:  podría  ser  que  este 
hinvierno  se  hiziesse  algo. 

En  los  Gerues  no  ay  fortaleza  de  xpianos.,  mas  el  Xeche  pro- 


'    Eleonora  Osorio. 

Ad  rem  Polancus,  t.  iv,  pag.  15,  n.  15:  «Agebatur  hoc  annoda  no- 
stris  in  Africam  mittendis;  nam...  [princeps]  Gelvensium,  Xequen  vocant, 
(quae  dignitas  regia  minor  inter  saracenos  est)...  Imperatori  Carolo  se 
subdere  volebat.» 

^    Ms.  renas. 


Epistolae  Mixtae— 837 


mete  de  darles  la  que  ay,  y  hazerles  otra,  y  al  virrey  le  paresce 
que  se  podría  tornar  monesterio,  y  hazer  allí  vna  fortaleza,  que 
será  más  al  propósito  que  Affrica,  y  no  costará  tanto  de  mante- 
nerla, y  está  más  cerca  de  los  Gerues,  y  tiene  puerto,  lo  que  no 
tenía  Affrica,  y  muy  buena  compannya:  V.  P.  lo  encomiende  á 
nuestro  Señor. 

Su  Ex.*  me  ha  dado  tres  mochachos  que  eran  de  la  corte,  muy 
bonitos,  ábiles,  y  saben  ablar  nuestra  lengua ,  para  que  les  en- 
senyemos:  y  hemos  platicado  de  hazer  vn  collegio  '  como  de 
cathecúminos,  adonde  estarán  estos,  y  si  podemos  hauer  otros,  y 
hazerles  conseruar  la  lengua  morisca,  y  que  aprendan  latín  y 
doctrina,  para  que  puedan  predicar  en  su  lengua  natiua,  para 
quando  el  Señor  fuesse  seruido  que  se  effectuasse  esto  de  los 
Gerbes,  que  pudiessen  seruir 

Dos  ó  tres  tenemos  en  estos  collegios,  de  los  nuestros,  que  sa- 
ben algún  poco:  ago  cuenta  deponerlos  junto,  para  [que]  apren- 
dan mejor ,  y  tomar  algunos  mochachos  ábiles ,  que  quieren  en- 
trar en  la  Compañía,  y  por  no  tener  edad  no  pueden  ser  recebi- 
dos, si  á  V.  P.  paresciesse  ponerles  allí  para  que  tomassen  la  len- 
gua, porque  ase  de  tomar  de  niñyez ,  y  hazer  en  fin  vn  collegio, 
donde  se  ensenye  esta  lengua,  y  si  algún  moro  se  quisiere  boluer 
christiano,  se  tendrá  allí  en  lugar  apartado,  cathecúmino. 

Pensamos  agora  qué  medio  se  dará  para  mantener  este  col- 
legio: yo  he  pensado,  porque  en  este  regno  ay  muchos  moros 
que  están  aquí,  proponer  al  visorey  que  todos  estos,  quiriendo 
quedar  en  este  regno ,  se  scriuiessen ,  y  que  fuessen  obligados 
cada  mes  venir  á  vna  iglesia ,  y  que  allí  se  les  predicasse ,  y  que 
diesse  cada  vno  vn  tarín  ó  dos  cada  mes ,  como  hazen  las  mere- 
trices en  Palermo,  y  esto  siruiesse  para  este  collegio.  V.  P.  me 
mande  avisar  lo  que  lé  paresciere  sobre  esta  obra. 

*   Ms.  collegios. 

2  PoLANCUS,  ibid.,  ita  haec  complexus  est:  <(Ut  autem  facilius  rebus 
Afriche  consuli  posset,  in  Sicilia  agebatur  de  collegio  quodam,  ubi  lingua 
arabica  addisceretur,  et  aliqui  pueri  africani  instituerentur,  ubi  locus  aliquis 
distinctus  esset  ad  eorum  usura,  qui  ad  fidem  converterentur,  ut  ad  modum 
catechumenorum  in  fidei  fundamentis  instituerentur.  Aliqui  etiam  ex  no- 
stris  in  Collegio  Messanensi  in  lingua  arabica  jam  exercebantur.» 


21  JULII  1554  257 

De  la  Goletta  hazen  gran  instantia  que  embíe  vn  spanyol  le- 
trado, que  allí  haría  gran  prouecho  en  los  soldados:  y  yo  lo  dezeo 
mucho  por  este  respecto,  porque  allí  platican  con  muchos  moros 
de  paz,  y  me  dizen  que  algunos  mochachos  se  conuierten,  y  avn 
podría  allegarse  á  Túniz,  adonde  ay  xpianos.  que  son  tributarios, 
y  tienen  hijos  que  saben  la  lengua:  de  modo  que  el  Señor  se  po 
dría  seruir  mucho  déll.  Acá  no  lo  tenemos:  si  de  ay  pudiesse  ve- 
nir alguno,  el  Señor  spero  se  seruiría  mucho  déll  *. 

Agora  el  rey  de  Tunis  está  en  paz  con  el  emperador,  y  hale 
embiado  presente  en  senyal  de  amistad ,  y  ansí  se  podría  tractar 
en  Thunis.  El  Señor  lo  encamine  como  sea  su  maior  seruitio  y 
gloria. 

Vn  scholar  de  la  casa  de  probatión,  que  se  llama  Gaspar,  sabe 
razonablemente  la  lengua.  El  miércoles  hade  predicar  aquí  en  el 
collegio  en  morisco:  ele  encommendado  que  aprenda  de  vno  que 
tenemos  en  seruitio,  que  se  lama  Ignatio,  que  sabe  muy  bien  la 
lengua,  el  qual  manyana  predicará  en  dicha  lengua,  para  que 
Gasparo  se  aproueche  en  oirlo. 

Acerca  de  Octauio  %  soa  Ex.^  me  ha  promeso  de  scriuer'  al 
cardenal  de  Carpi,  y  me  ha  dicho  que,  si  bien  me  viniesse  man- 
dato de  embiarlo  de  parte  de  V.  P.,  que  no  lo  embíe,  que  él  con- 
sultará con  su  santidad,  si  tal  mandamiento  viene,  paresciéndole 
muy  mal  que,  queriendo  vno  seruir  á  nuestro  Señor,  sea  moles- 
tado y  no  aiudado. 

Por  esta  no  me  puedo  más  allargar  El  Señor  sea  con  to- 
dos. De  Messina  á  21  de  Julio  1554.  De  V.  P.  sieruo  en  Jesu  X.°, 

Jo.  HiERONYMO  Domenech. 


*  «Quamvis  de  P.  Bobadilla  Melitem  mittendo  et  de  quibusdam  aliis 
Goletam,  inter  quos  erat  P.  Christophorus  de  Mendoza,  ageretur,  rerum 
dispositio  sic  mutata  est,  ut  haec  opera  in  aliud  tempus  rejicienda  fuerint». 
Polanco,  t.  iv,  pag.  16,  n  15.— Haec  omnia  uberius  pertractata  ab  eodem 
auctore  reperiuntur,  ibid.,  pag.  216  219,  n.  4S1  et  seqq, 

-  Octavius  sive  Octavianus  Cesari.  Vide  infra  ,  epist.  ipsius  Cesari, 
Ignatio  29  Septembris  datam. 

'  Cf.  epist  P.  Domenech,  23  Septembris  Messana  ad  Ignatium  mis- 
sam,  quam  infra  edimus. 

Epistolae  Mixtae,  tom.  iv.  17 


258  Epistolar  Mixtae— 838 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Igna- 
cio de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Giesù.  In 
Roma. 

ANDREAS  DE  OVIEDO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE  21  JULII  I554 

Templum  Sti.  Salvatoris  tiburtinum  Societati  Jesu,  magna  tara  episcopi 
quarti  parochi  consensione,  attributum. 

t 
Ihs. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  el  Señor.  La  gracia  y  amor 
de  X."'  nuestro  señor  sea  siempre  en  nuestro  continuo  fauor  y 
ayuda.  Ayer,  viernes,  20  de  Julio,  se  vuo  la  yglesia  desant  Sal- 
vador, resignándola  el  patrón  libremente,  sin  peso  de  ánimas,  y 
confirmándola  monseñor  el  obispo  %  aviéndola,  quatenus  opus 
esset,  desunido  primo  de  la  yglesia  de  sant  Panthaleón,  á  la  qual 
dezía  el  rector  que  era  vnida  ad  tempus,  avnque  dello  no  paresçe 
bulla;  antes  algunos  an  creydo  ó  dubdado  que  no  fuesen  vnidas. 
Y  á  causa  que  sant  Salvador  está  muy  distante  de  sant  Pantha- 
león, lo  que  dava  impedimento  ó  escándalo  el  averse  de  transfe- 
rir los  parrochianos  allá,  la  vnió  el  obispo  cum  consensu  recto- 
ris  (que  es  el  mismo  patrón  '  que  dió  á  sant  Salvador  á  la  Com- 
pagnia para  el  collegio  de  Tivoli)  con  vna  yglesia  parrochial  de 
santa  María,  cerca  de  sant  Salvador,  que  tiene  el  mismo  patrón, 
transferiendo  á  ella  los  fructos  y  cura  parrochial,  excepto  el 
cuerpo  de  la  yglesia  con  çiertas  estançias  y  territorio  contiguo  á 
ella,  lo  qual  todo  concedió  á  la  Compagnia,  resignándolo  en 


•    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  Ilo,  prius  228. 
Joannes  Andreas  Croce.  Vide  epist.  835. 

^  «Praeerat  tribus  paroeciis  Sanati  Salvatoris,  Sanctae  Mariae  Mentis 
Arsicii,  et  Sanati  Pantaleonis,  unus  idemque  parochus,  Joannes  Dominicus 
Ciaccia.»  Orlandini,  Hist.  Soc.  Ies.,  lib.  xiv,  n.  19.  Vide  infra,  epist.  841. 


21  JULII  1554  259 

manos  del  obispo,  el  qual  de  muy  buena  voluntad  la  conferió, 
dando  entrambos  licentia  de  poderse  tomar  la  possesión,  la  qual 
se  tomó  ayer  tarde,  aviéndole  así  paresçido  á  M.  Laurentio  de 
Virilibus  \  el  qual  se  quiso  hallar  y  ser  testimonio  en  la  posse- 
sión. 

La  condiçión  que  puso  el  patrón  que  dió  la  yglesia,  fué,  que, 
en  caso  que  en  sus  días  dél  la  Compagnia  se  oviese  de  partir  de 
Tivoli,  ó  quisiese  dar  á  otro  la  dicha  yglesia  de  sant  Salvador, 
que  en  tal  caso  torne  al  mismo  cum  melioramentis,  la  qual  con- 
diçión, por  ser  justa  y  sin  daño  de  la  Compagnia,  se  concedió. 
Otra  cosa  pedía,  pero  no  se  concedió,  ni  se  puso  en  el  instru- 
mento altramente;  es  á  saber:  que  el  collegio  fuese  obligado  á 
dezir  vna  misa  á  la  semana  por  el  cargo  que  él  tenía  á  sant  Sal- 
vador, pienso  por  los  que  o  viesen  dexado  la  renta  (ó  yglesia),  en 
modo  que  él  no  fuese  obligado  á  hazerla  dezir:  la  qual  missa 
devia  de  ser  por  el  peso  parrochial.  Pero  el  obispo  dixo  que  era 
superfluo  pedir  esto,  tiniendo  que  el  collegio  dirá  más  missas, 
bien  que  antes  avía  concedido  el  obispo  que,  cualquiera  missa 
que  en  la  semana  se  dixese  en'sant  Salvador,  fuese  por  la  missa 
que  á  la  semana  se  avía  de  dezir  del  parrochiano,  y  que  quando 
se  faltase  alguna  semana,  que  con  qualquiera  otra  que  demás  se 
dixese,  fuese  en  recompensa;  pero  al  fin  Dios  quietó  al  patrón, 
que  no  curase  de  pedirla,  tiniendo  ser  superfluo,  y  así  no  se  sti- 
pulò esta  condiçión,  y  yo  confirmé  el  dicho  del  obispo,  que  se 
dirían  muchas  missas  en  el  collegio.  Queda  libre  la  yglesia  de 
sant  Salvador  de  cargo,  bien  que  ay  en  ella  vna  capilla,  que  con 
el  tiempo  se  podría  transferir  á  sant  Lorenzo,  á  causa  que  allá  se 
dixesen  las  misas  por  el  que  es  obligado,  y  sant  Salvador  queda- 
se más  desembaraçado,  bien  que  no  paresçe  este  gran  peso. 

El  nombre  del  donador  de  la  yglesia  se  llama  M .  Joán  Domi- 
nico Chiacha:  podránle  tener  por  encomendado,  como  á  bene- 
factor. 

Como  venga  Antonio  '  con  la  resoluçión  que  esperamos  açer- 


»  Vide  epist.  835,  836. 
'    Antonius  de  Robore. 


26o  Epistolae  Mixtae— 839 

ca  de  la  donaçión  de  M.  Laurentio,  creo  que  luego  avremos  la 
casa  con  graçia  dei  Señor. 

Ayer  tarde  llegó  aquí  M.  Mareio:  está  como  huésped,  como 
se  escrive  que  puede  estar  por  tres  días,  según  las  constitutiones, 
bien  que  no  ay  mucha  comodidad  de  tener  huéspedes,  mientras 
no  se  harán  algunas  cámaras:  procurarse  ha  con  el  ayuda  del 
Señor  de  buscarle  alguna  estançia  para  esta  estada. 

Estamos  .sanos  de  salud  por  graçia  del  Señor,  el  qual  sea 
siempre  con  todos,  dándonos  su  santa  graçia  y  amor.  Amén.  De 
Tivoli  21  de  Julio  1554.  De  V.  P.  siervo  invtil, 

Andrés. 

t  . 

Inscriptio:  Ihs.  Al  molto  Rdo.  Padre  nostro  in  Christo  nostro 
signore,  il  P.  M.  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  generale  de  la 
Compagnia  de  Ihus.  In  Roma. 

Al  porte  doi  baiochi. 

CHRISTOPHORUS  DE  MIRANDA 
ABBATI  DE  SALAS,  FRATRI  SUO 

BURGIS  24  JUI.II  1554 

Suum  fratreni;,  de  sententia  condendi  Burgis  collegium  Societatis,  dejicere 
singulari  artificio  conatur. 

t 

Señor  :  La  bispera  de  sant  Pedro  me  mostraron  Obregon  y 
Benedicto,  en  medio  pliego  de  papel,  sacado  un  capítulo  de  vna 
carta  de  V.  m.,  con  la  qual  holgué  tanto,  quanto  en  toda  mi  vida 
holgué  con  carta,  ni  cosa  que  de  V.  m.  viniese  ':  porque  me  pa- 
reció que  Dios  me  hauía  complido  vna  gran  parte  de  mis  deseos, 
que  fueron  siempre  y  son,  ver  á  V.  m.  affiçionado  al  seruicio  y 

*    Ex  autographo  in  voi.  E^  octuplici  folio^  n.  129,  prius  3o7-3r2. 

-  Litteras  Francisci  Jimenez  de  Miranda,  abbatis  de  Salas,  ad  burgen- 
sera  canonicum  Obregon  et  ad  Benedictum  Uguccioni  habes  inter  Cartas- 
de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag  520  et  52 1. 


24  JULII  1554  261 

gloria  de  Dios  y  á  la  salud  de  su  ánima,  y  á  la  honrra  y  renoua- 
miento  de  la  memoria  de  su  linaje;  y  esto  púsolo  Dios  más  en 
mano  de  V.  m.  que  de  ninguno  de  su  linaje,  por  ser  el  mayor  y 
el  de  más  dignidad  y  hazienda;  y  ver  agora  que  lo  quiere  poner 
por  obra  con  tanto  calor,  holgué,  cierto,  dello  más  que  podría 
dezir. 

Aunque  por  otra  parte  ver  á  V.  m.  tan  resoluto  en  el  nego- 
cio de  más  importanzia  que  en  su  vida  tuuo,  y  tan  presto  deter- 
minado, me  cupo  parte  del  plazer;  porque  siempre  vi  que  los  per- 
lados, y  señores,  y  caualleros,  y  personas  semejantes  como  V.  m., 
para  semejantes  negoçios,  que  son  poner  la  postrera  corona  á  la 
vida  y  á  la  muerte,  han  tomado  muchos  años  de  propósito  para 
pensarlo  y  comunicarlo  con  sus  deudos  y  amigos,  y  con  todos 
aquellos  que  les  paresçía  podían  dar  algún  consejo  en  el  negoçio, 
porque,  visto  todos  los  pareçeres,  tomen  el  mejor,  Y  es  verdad 
que  el  condestable  *  hizo  traer  á  su  capilla  para  su  sepultura  vna 
piedra  de  jaspe  harto  buena  más  ha  de  dos  años,  y  jamás  haze 
otra  cosa  sino  tomar  pareçer  de  unos  y  de  otros  de  cómo  estará 
mejor,  y  aun  no  se  ha  resumido,  quánto  más  para  una  obra  como 
esta  de  V.  m. 

Y  aunque  V.  m.  ha  tardado  tanto  en  esta  determinaçión,  que 
pareçe  que  no  conuiene  tanta  dilaçión,  todavía  ay  medios  en  las 
cosas:  y  aunque  de  muchos  días  acá  V.  m.  ha  hecho  poca  quenta 
de  mí  en  apartarme  de  todas  sus  cosas,  no  se  me  ha  dado  mucho, 
porque  no  ha  sido  por  mi  culpa,  y  tengo  á  V.  m.  por  señor  y 
padre,  y  qualquier  cosa  que  comigo  haga,  ó  yo  la  merezco,  ó 
V.  m.  lo  haze  por  mejor,  y  es  officio  de  padres,  aunque  algunas 
vezes  las  palabras  no  sean  tantas  buenas,  hazer  buenas  obras, 
como  V.  m.  nos  ha  hecho  á  todos,  Pareçe  que  en  este  negoçio 
que  toca  á  la  honrra  de  todo  nuestro  linaje,  en  la  qual  natural- 
mente todos  los  deudos  tienen  necessariamente  parte,  y  sobre  to- 
dos, los  hermanos,  porque  la  honrra  de  V.  m.  es  necessariamente 
mía,  y  la  afrenta  por  el  consiguiente  ;  y  hauiendo  tanto  tiempo 
que  yo  he  trabajado  en  esta  obra,  y  siendo,  como  he  dicho,  el  re- 


'    Petrus  Fernandez  de  Velasco,  dux  de  Frias^  Castellae  comestabilis. 


202  Epistolae  Mixtae— 839 

mate  de  la  vida  5'  de  la  muerte,  y  ser  yo  el  hermano  mayor  que 
V.  m.  tiene,  y  el  que  más  siempre  ha  pretendido  la  honrra  de 
V.  m.,  pareçe  fuera  justo  se  me  diera  parte  antes  de  la  resolu- 
çión;  pero  aun  esto  no  importa:  que  pues  á  V.  m.  le  ha  paresçido 
así,  quizá  será  lo  mejor. 

Y  es  verdad  que  V.  m.  me  mostró  en  un  tiempo  amor  por 
muchas  palabras  dichas  en  mi  ausençia,  mayormente  en  casa  de 
Francisco  de  Salinas  y  otras  partes,  queriéndome  casar,  lo  qual 
tengo  en  memoria  y  agradezco,  como  si  las  pusiera  por  obra:  ha- 
uerme  mostrado  algún  desamor  de  algunos  años  acá,  no  ha  po- 
dido dexar  de  darme  gran  pena,  mayormente  que  yo  no  sé  por 
qué,  ni  V.  m.  me  lo  ha  querido  dezir;  porque,  sabiéndolo,  ó  yo 
me  huuiera  desculpado,  ó  pedido  perdón;  pero  en  fin,  que  como 
quiera  que  ello  sea,  pues  sale  de  V.  m.,  yo  lo  tengo  por  bueno; 
mayormente  que  si  huuiera  seruido  toda  mi  vida  al  emperador  ó 
al  papa,  no  me  huuiera  por  ventura  hecho  tanta  merçed  coma 
V,  m.  me  ha  hecho,  sinhauerle  seruido  en  nada.  Pero,  çierto,  no 
fué  açertado  una  obra  como  esta  tan  essençial  de  nuestro  *  linaje 
encomendarla  á  Benedito,  ni  mouerse  por  él  á  ella,  si  él  fué  al- 
guna causa,  como  acá  anda  por  el  pueblo  :  lo  uno  porque  Bene- 
dito, aunque  es  buena  persona,  no  tiene  la  capacidad  necesaria 
para  un  tan  gran  negoçio;  lo  otro,  porque  tenga  V.  m.  por  çierto, 
que  no  se  le  da  más  á  él  que  se  açierte,  que  se  me  da  á  mí  que 
el  que  tira  en  Roma  con  ballesta  azierte  el  ito,  porque  siempre 
los  deudos  de  nuestra  madre,  y  principalmente  la  de  Juan  Bap- 
tista, como  conoscieron  á  nuestro  padre  un  pobre  escudero  y  con 
muchos  hijos,  tuuieron  enuidia  de  las  mercedes  que  Dios  nos  ha 
hecho,  y  esta  parece  heredaron  los  hijos,  y  por  esto  premitió 
Dios  que  ellos  nos  siruiesen,  y  tuuiesen  el  bien  que  Dios  les  ha 
hecho  por  nuestra  mano.  Y  hauer  tomado  el  año  de  53  á  Bene- 
dito en  nuestra  casa,  y  hauerle  puesto  en  negoçios  sin  sauerlos, 
de  que  no  poco  daño  nos  vino,  y  hauerle  suffrido,  y  hauerle  dado 
todo  lo  que  tiene,  y  con  hauernos  hecho  al  tiempo  que  se  quiso 
saUr  de  con  nosotros  vna  gresca,  que  en  pocos  hijos  de  vezinos 


*    Ms.  nuestra. 


24  JuLii  1554  263 

desta  çibdad,  ni  de  otra,  se  ha  visto,  se  pasan  dos  y  tres  años 
que  no  entra  en  mi  casa:  y  quiero  dezir  á  V.  m.  una  niñería, 
para  que  se  ría  della,  y  no  para  que  resçiba  pena. 

Después  que  se  le  dió  esta  comisión,  su  hermana  doña  Mag- 
dalena, estando  con  unas  señoras  deste  pueblo,  según  refirió  una 
muger  casada  de  las  honrradas  y  de  buena  consciência  deste  pue- 
blo á  doña  Leonor,  dixo:  Señoras,  ya  sabéis  cómo  el  abbad  de 
Salas  por  amor  del  señor  Benedito  ha  dado  á  los  Padres  de  la 
Compañía  de  Jesús  600  ducados  de  renta,  y  el  suelo  delante  su 
casa  para  vna  iglesia  y  collegio,  y  á  él  ha  dado  cargo  y  hecho 
patrón  dello.  Las  otras  respondieron:  Ay  señora,  no  es  posible 
que  el  señor  abbad  aya  hecho  tal  cosa.  ¿Dónde  está  el  señor 
Christóual  de  Miranda,  su  hermano?  Porque,  perdónenos  V.  m., 
aunque  el  señor  Benedito  sea  hombre  de  bien,  otra  cosa  es  para 
todas  las  cosas  del  mundo  el  señor  Christóual  de  Miranda.  Res- 
pondió: Ello  es  ansí:  y  aun  ha  cerrado  quenta  con  él  y  con  sus 
hijos,  que  no  les  dará  un  marauedí  más.  Pues  V.  m.  conosce  el 
viento  de  la  señora  Magdalena,  suplicóle  que  se  ría  dello,  aun- 
que le  certifico  que  le  escoció  '  harto  á  doña  Leonor  quando  lo 
oyó,  pero  yo  rióme  dello. 

Allende  desto,  siendo  esta  una  obra  de  tanta  auctoridad  coma 
es,  que  ningún  señor,  ni  cauallero,  ni  perlado  de  diez  quentos 
de  renta,  la  haría,  que  no  fuese  muy  estimada  y  mirada  con  çient 
hojos. 

Anda  aquí  vn  canónigo  blanco,  Hierónymo  de  Castro  *  y 
otros  como  él,  que  huelgan  de  hablar  con  estos  Padres,  y  no  les 
dan  nada,  diziendo  y  riendo  por  las  calles:  mira  que  ha  hecho  el 
señor  Benedito  que  el  abbad  de  Salas  dé  á  los  de  la  Compañía: 
quiérole  screuir  una  carta  que  lo  ha  hecho  muy  bien,  y  loárselo, 
porque  no  se  tire  atrás.  Otros,  que  han  visto  que  V.  m.  dize 
que,  si  viue  cinco  años,  que  les  dará  mucho  más,  dizen  que  lo 
haze  V.  m.  por  negoçiar  con  Dios  cinco  años  de  vida.  Don  Her- 


'    Ms.  escogió. 

*    Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  576. 


204  Epistolar  Mixtae— 839 

rando  de  Mendoça  que  es  gran  señor  mío,  y  principalmente  del 
abbad,  que  me  juró  á  Dios  que  en  su  vida  hauía  visto  mancebo 
de  más  nobles  y  religiosas  condiciones,  y  que,  si  se  offreçiese  en 
qué,  haría  más  por  él  que  no  por  todos  los  del  cabildo,  digo  vno 
por  vno,  vínome  á  ver,  porque  estoy  malo,  y  díxome  riéndose, 
porque  ellos  saben  que  yo  no  estoy  bien  con  esta  obra:  Pues  se- 
ñor ¿qué  le  pareçe  á  V.  m,?  muy  bien  lo  ha  hecho  el  señor  abbad. 
Yo  le  dixe,  que  qualquier  cosa  que  V.  m,  hiziese,  estaría  muy 
bien  hecha:  demandóme  mi  pareçer,  díxesele  muy  largo,  calló  un 
buen  rato,  después  dixo:  agora,  señor,  todo  es  bueno,  y  que  me 
pedía  por  merçed  yo  también  lo  aprouase.  Yo  le  dixe ,  que  si  el 
cardenal  lo  huuiera  hecho,  que  yo  holgara  dello;  pero  que  en  ha- 
zerla  V.  m.,  que  yo  no  haría  lo  que  deuo  con  mi  hermano  mayor 
y  padre,  y  que  me  hauía  hecho  tantas  merçedes,  y  á  todo  mi  li- 
naje, si  no  dixese  mi  pareçer,  y  que  después  V.  m.  haría  lo  que 
fuese  seruido.  Es  cosa  estraña  que  gente  ruin  se  ría  de  un  caso 
tan  insigne  y  la  attribuyan  á  Benedito, 

Estas  niñerías  he  dicho,  porque,  çierto,  esta  obra  no  se  hauía 
de  encomendar  ni  dar  auctoridad  sino  á  hermanos,  porque  es  obra 
de  tanta  honrra;  3?^  si  V.  m,  no  nos  honrra  ni  fauoresçe,  no  tene- 
mos otro  que  lo  haga.  Y  es  verdad  que,  si  anda  Benedito  por  sa- 
car de  nosotros  en  fauor  de  los  Padres  y  en  diminuçión  de  la 
auctoridad  de  V.  m.,  como  si  fuese  vno  dellos,  y  él  es  el  presi- 
dente de  los  capítulos,  y  torno  á  suplicar  á  V.  m.  que  no  se  en- 
fade ^  de  tan  largo  prólogo,  porque,  aunque  en  él  ay  muchas  ni- 
ñerías, ay  otras  cosas,  y  importa  que  V.  m.  lo  sepa  todo. 

Señor,  visto  el  capítulo  de  la  carta  de  V.  m.,  luego  entendí 
con  lo  demás  en  el  cumplimiento  de  su  voluntad ,  pensando  ha  - 
llar  en  estos  Padres  tanta  humildad  y  deseo  de  cumplir  y  seruir 
á  V.  m.,  como  era  razón:  y  otro  día,  que  fué  de  sant  Pedro,  luego 
cay  malo  de  calenturas  y  una  erisipula,  que  me  ha  tenido  y  tiene 
mal  tratado;  todauía  no  falté  punto  de  entender  lo  que  conuenía 
al  negocio,  estando  en  la  cama.  Vino  aquí  luego  el  P.  Francisco 

*    Ferdinandiis  de  Mendoza,  de  quo  saepe  diximus,  frater  cardinalis  bur- 
gensis,  Francisci  de  Mendoza,  ac  pro  eo  dioeceseos  administrator. 
®    Ms.  enade. 


24  JULII  1554  265 

Borja,  que  fué  duque  de  Gandía,  y  en  mi  casa  tratamos  mucho 
del  negocio,  y  dim.os  y  tomamos  capítulos,  los  quales  no  diré 
aquí,  porque  el  canónigo  Obregon  tengo  por  cierto  los  embía 
á  V.  m  ,  y  también  porque  no  puedo  alargar.  Sólo  digo  que  lo 
que  dellos  resulta  es,  que  ellos  tienen  hechos  sus  statutos  tan  á 
propósito  de  no  perder  un  poco  de  libertad,  ni  obligarse  á  nada, 
que  V.  m.  no  tiene  de  quanto  les  pretende  dar,  sino  lo  que  ellos 
quisieren;  lo  cual,  á  mi  ver,  es  como  no  tener  nada;  porque, 
como  la  esperiencia  nos  enseña,  no  ay  sanctidad  que  breuemen- 
te  no  se  enfríe;  y  vemos  á  qué  estado  ha  venido  la  sanctidad  de 
sant  Benito,  sant  Bernardo,  sant  Francisco,  santo  Domingo; 
sanctos  claros,  con  grandes  milagros  con  martirios  muchos 
dellos.  A  mi  ver  no  sería  bien  pensado  no  temer  que  á  lo  mesmo 
vernán  estos ,  quánto  más  que  es  grande  la  differençia  :  aquellos 
andauan  por  los  desiertos,  desnudos,  ayunando,  en  grandes  dis- 
ciplinas; ellos  iuan  á  buscar  los  penitentes,  y  deseosos  de  doctri- 
na y  vida,  y  ansí  anduuieron  mucho  tiempo:  después  por  neces- 
sidad  de  doctrina  y  exemplo  truxéronlos  á  las  cibdades,  y  hizié- 
ronles  casas  paxizas,  y  ansí  vinieron  á  lo  que  aora  están.  Estos 
Padres,  yo  no  veo  que  emplean  su  calidad  en  estos  reinos,  ni 
en  los  de  Portugal,  sino  en  hazer  coUegios,  y  buscar  rentas;  y 
tenga  V.  m.  por  cierto,  que  antes  de  30  años,  ó  no  habrá  memo- 
ria dellos,  ó  ternán  más  de  50  quentos  de  renta.  Y  corto  el  hilo 
de  hablar  en  esto,  porque  no  puedo  alargar  más,  por  estar  malo, 
y  principalmente  porque  sé  que  mis  razones  no  valen  ante  V.  m., 
antes  le  dan  pesadumbre;  sólo  diré,  y  delante  de  Dios  no  miento, 
que  la  cibdad,  que  es  justiçia  y  regimiento,  y  los  más  principales 
della,  hombres  y  mugeres,  y  los  de  la  iglesia,  de  diez  partes  las 
nueue  se  han  intrestezido ,  porque  la  çibdad  está  muy  pobre ,  y 
muy  cargada  de  monasterios ,  y  siéntense  agrauiados  con  estos, 
porque,  aunque  V.  m.  dé  para  el  collegio,  pretenden  de  tener 
casa  de  professos,  que,  á  lo  que  dizen,  no  pueden  tomar  dineros. 

Todos  sperauan  con  grande  deseo  la  obra  de  los  cappellanes 
pobres  y  huérfanos,  con  que  hechaua  el  sello  á  la  honrra  que 


Ms.  mir agios. 


266  Epistolar  Mixtae— 839 

V.  m.  hauía  hecho  á  esta  çibdad,  que  fué  harta,  porque  V.  m.  fué 
el  principio  de  poblar  á  Vega,  donde  vale  aora  tanto  un  pié  de 
suelo,  como  dentro  de  la  çibdad  *,  y  no  sé  si  supo  cómo  la  çibdad 
se  opuso  á  que  no  quedasen  aquí,  y  embiaron  sobre  ello  al  conse- 
jo; pero  son  tantas  las  çensuras  que  traen  del  papa,  que  no  pudie- 
ron. Ansí  que,  señor,  tornando  al  propósito,  V.  m.  no  tiene  más 
en  ellos,  que  lo  que  sus  statutos  mandan,  los  quales  cada  día 
puede  alterar  ó  reuocar,  ó  su  general  ó  el  papa,  y  se  haze  muchas 
vezes  aún  en  nuestros  tiempos     Sólo  se  obligan  á  dar  dos  lecto- 


'  Domus  gentis  de  Miranda,  sive  palatium  «está  edificado  en  el  estremo 
oriental  del  barrio  de  Vega.»  Madoz,  Diccionario  geog.- estadístico-histó- 
rico de  España,  t.  iv,  pag.  578^  ubi  illud  aedificium  describitur. 

-  Ad  rem  faciunt  quae  Ignatius  Henrico  Schweicker,  duci  Bavariae  Al- 
berto a  secretis,  in  simili  argumento  rescripsit:  «Nella  lettera  che  scrivo  a 
Sua  Eccellenza  vedrà  V.  S.  come  non  ci  è  parso  entrare  ne'  capitoli  e  nelle 
obligazioni  dell'  una  parte  nè  dell'  altra;  e  perchè  veda  la  causa,  qui  mando 
la  copia  di  un  capitolo  delie  nostre  costituzioni.  Vero  è  che  il  nostro  capito- 
lare parerà  forse  a  qualcuno  che  sia  contro  la  utilità  della  Compagnia  nostra, 
più  che  altrimenti,  massimamente  volendo  noi  sforzarci  di  fare  quanto  i  ca- 
pitoli ricercano  e  più  alla  giornata,  come  1'  esperienza  mostrará,  e  non  le- 
gandosi r  Illustrissimo  Signor  Duca,  se  non  quanto  ad  esso  parerà.  Con 
tutto  questo  noi  ci  persuadiamo  che  la  benevolenza  del  Principe  e  il  vedere 
il  frutto,  che  seguita  dal  suo  Collegio  a  gloria  divina  e  aiuto  delle  anime, 
faranno  più  che  quanti  capitoli  si  possono  scrivere  per  stabilire  il  Collegio 
nostro,  e  anche  ci  stimolarà  la  carità  per  fare  ogni  offizio  che  potremo  per 
sovvenire  alla  religione  nello  stato  di  sua  Eccellenza  e  compiacere  quella. 
Intanto  non  vorressimo  introdurre  questa  usanza  del  capitolare  con  tali 
obligationi  nell'  accettare  Collegi  per  la  Compagnia;  il  che  non  abbiamo 
fatto  nè  con  la  Maestà  del  Re  di  Romani,  nè  con  alcuno  altro  Principe  o  fon- 
datore dei  nostri  Collegi.  Ben  è  vero  che  noi  riguardiamo  la  intenzione  loro, 
e  ci  accomodiamo  a  servirli  secondo  quella;  ma  non  ci  obblighiamo;  parte 
perchè  tutti  i  nostri  ministerii  vogliamo  usare  gratis  per  solo  amore  de 
Cristo  N.  S.,  benché  la  sostentazione  necessaria  si  pigli;  parte  perchè  non 
vedendo  che  sia  servito  Iddio  N.  S.  del  nostro  ministero,  da  una  banda  pos- 
siamo trasferire  in  altra.  Li  fondatori  ancora,  benché  lascino  entrate  per- 
petue, massimamente  essendo  Principi,  se  vedono  che  non  si  osserva  quello 
che  si  pretendeva  nella  fondazione^  possono  disfare  quello  che  hanno  fatto 
essi,  e  anche  li  predecessori  loro.  Sicché  V.  S.  ha  inteso  la  causa  perchè 
non  procediamo  per  via  di  capitoli;  ma  non  mancheremo  di  provedere  di 
dottori  in  Teologia  e  Maestri  delle  lingue,  i  quali  attendano  ad  aiutare  gli 
scolari  in  lettere  e  buoni  costumi;  e  ci  sarà  tra  loro  al  meno  un  predicato- 
re; e  gli  altri  collegiali,  che  manderemo  anche  al  tempo  suo,  serviranno  per 


24  JULII  1554  267 

res  de  prinçipios  y  medios  de  gramática,  los  prinçipios  sé  que  son 
los  medios,  y  no  aduierto  á  V,  m.  que  en  este  pueblo  en  sant  Pa- 
blo y  en  sant  Juan  el  abbad  Zorrilla,  que  es  muy  docto,  le[e]  en 
cada  día  lectiones  de  theología  y  sagrada  scriptura,  y  artes  de 
gramática,  allende  de  la  que  se  lee  en  el  Sarmental  que  es  más 
que  prinçipios  y  medios.  La  lee  vn  licenciado  Ortiz,  cappellán  de 
la  capilla  del  condestable,  y  es  varón  doctíssimo  en  griego  y  en 
latín.  El  collegio  del  cardenal  está  ya  acabado,  y  luego  se  por- 
nán  en  él  collegiales  y  lectores  muy  doctos  en  todas  letras  huma- 
nas. Estos  Padres  desearon  mucho  este  collegio  del  cardenal,  y 
me  importunaron  mucho,  yo  trabajase  con  el  condestable  se  le 
diese:  no  aprouechó  Díxome  el  condestable  y  todos  quantos 
doctos  y  prudentes  hablan  en  ellos,  que  ¿por  qué  no  van  á  predi- 
car á  Asturias,  Montañas,  Vizcaya,  Gallicia,  que  no  saben  el  pa- 
ter noster,  y  los  más  no  creen  en  Dios?  Dizen  que  lo  harán  quando 
en  toda  España  tengan  casas  y  collegios,  dubdándose  mucho  to- 
dos dello;  porque  dizen,  que  lo  que  no  haze  la  humildad  reciente 
y  la  pobreza,  que  no  lo  ^  harán  las  riquezas.  Piega  á  nuestro  Se- 
ñor por  los  méritos  de  su  sagrada  pasión,  que  los  encamine  á  su 
gloria  y  á  la  salud  de  las  ánimas.  Como  he  dicho,  yo  no  quiero 
tratar  de  los  capítulos,  porque  no  estoy  para  ello ,  ni  creo  que 
conuiene.  Saluo  auiso  á  V.  m.,  que  con  su  prudençia  los  mire,  y 
dellos  redundará  demasiada  cobdiçia  y  diligençia  del  señor  del 
suelo  y  moneda:  y  que  pareçe  que  aun  antes  que  lo  tengan,  quie- 
ren ser  señores  dello,  y  dar  á  V.  m.  lo  que  les  pareçiere.  Lo  se- 
gundo, una  pertinaçia  grande  de  no  se  subiectar  á  cosa  ninguna, 
antes  quieren,  de  lo  que  por  sus  statutos  son  obligados,  como  es 
dar  la  vela  de  vna  libra  cada  año  al  patrón,  que  no  puede  ser  me- 

quello  che  si  pretende».  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  vi^  pag.  444-445,  hispa- 
nice cum  annotationibus,  pag.  lo3  et  seqq. 

*  «Plaza  llamada  hoy  de  la  Paloma  ó  del  Arzobispo,  y  más  comun- 
mente del  Sarmental  en  el  siglo  XV.»  Martínez  y  Sanz,  Historia  del 
templo  catedral  de  Burgos,  pag.  244. 

*  Sermo  est  de  collegio,  quod  Burgis  «comestabilis  aedificabat,  ut  exe- 
cutor testamenti  Episcopi  BurgensiSj  domini  Patri  Gonzalez.»  Polanco, 
t.  II,  pag.  3i7,  n.  3o2;  Epist.  Mixtae,  t.  n,  pag.  576,  753. 

"    Ms.  la. 


268  Epistolae  Mixtae  — 83ç 

nos,  y  que  quede  en  su  libertad  de  darla,  según  la  deçençia  y  me- 
reçimiento  del  patrón.  En  la  qual  cláusula  se  contienen  grandes 
misterios:  y  el  vno  es,  que,  siendo  ellos  juezes  de  la  qualidad  y 
deçençia  del  patrón,  por  tiempo,  si  quieren,  no  la  darán,  y  aun 
harán  morder  en  el  ajo. 

Parésceme  blasfemia  que  pretendan  ellos,  ni  les  pase  de  mili 
leguas  por  el  pensamiento,  de  reseruar  en  su  pecho  el  juizio  de 
la  qualidad  del  patrón;  aunque  no  caresçió  de  ignorançia,  porque 
si  tuuieran  prudencia,  no  lo  pusieran,  visto  la  gana  que  tienen  de 
■dinero;  porque  me  paresció  esta  cláusula  suficiente  para  romper 
las  scripturas,  aunque  estuuieran  hechas,  pues  la  del  examen  es 
graciosa.  Es  cierto  que  pareçe  que  nos  tienen  por  bestias,  y  con 
perdón  de  sus  reuerencias  y  del  señor  Benedito,  que  es  el  auctor, 
saben  harto  menos  que  nosotros.  Yo  he  sido  de  pareçer  que  no  se 
les  replique  en  ello,  porque  no  cubran  ignorancia.  Dios  me  per- 
done, soberuia  con  hábito  de  humildad.  Y  V.  m.  los  vea  desnu- 
dos, como  ellos  se  han  puesto;  demandan  que  les  dexen  hacer  un 
paredón  delante  del  collegio  para  que  no  les  vean  de  la  casa,  que 
no  es  más  de  tapiar  la  casa.  Yo  me  admiro  no  querer  ser  vistos 
en  casa,  andando  mucha  parte  del  día  por  las  calles.  Todas  las 
personas  dizen  que  es  la  más  libre  religión  que  jamás  se  vió,  por- 
que ninguna  clausura  tiene,  y  con  esto  allegan  muchos  simples. 
Mili  cosas  se  me  oluidan ,  como  es,  que  no  saben  cantar;  y  si 
V.  m,,  Dios  le  dé  muchos  años  de  vida,  muriese,  no  le  acompa- 
ñarían de  su  casa  hasta  la  iglesia,  ni  le  dirían  vn  responso  can- 
tado. No  quieren  consentir  cappellanes  que  lo  hagan;  y  aunque 
al  P.  Francisco  se  le  salió  que  los  días  de  pascua  y  de  nuestra 
Señora  y  de  apóstoles,  cantauan  missa,  bísperas,  completas,  salue 
en  tono,  quando  se  les  pidió,  dizen  que  no  pueden,  si  no  dispensa 
el  general.  Barrunto  que  algunas  cosas  no  nos  han  querido  con- 
ceder, para  concedérselas  á  V.  m,  allá,  por  parecer  le  dan  algo; 
pero  si  V.  m.  con  su  prudençia  lo  viene  bien  á  esprimir,  ninguna 
cosa  le  quedará  en  la  mano,  sino  al  mucho  dos  lectores  de  prin- 
çipios  de  gramática,  y  si  ellos  quieren  que  no  se  examinen, 
approbará  el  ministro  general  á  tales,  que  ninguno  les  vaya  á 
oyr,  y  con  esto  se  libertarán  desta  sola  obligaçión. 


24  JULII  1554  269 

Señor  y  padre  3'  hermano  mayor:  3^0  me  humillo  de  rodillas 
delante  V.  m.,  las  manos  puestas,  y  los  ojos  llenos  de  lágrimas, 
poniendo  á  Dios  por  verdad  que,  quando  esto  digo,  lloro  bien 
largo:  supplico  á  V.  m.  por  reuerençia  de  la  passión  de  nuestro 
redemptor  y  saluador  Jesuchristo  y  de  su  bendita  madre,  virgen 
sin  manzilla,  que  esto  que  he  dicho,  y  lo  que  más  adelante  se 
dixere,  que  V.  m.  no  lo  impute  á  pasión,  ni  á  centella  della,  ni  á 
oppinión  ninguna  para  que  se  haga  lo  que  yo  deseo,  sino  sola- 
mente á  un  entrañable  y  ardiente  deseo  del  seruiçio  y  gloria  de 
Dios  y  de  la  salud  de  su  ánima,  y  del  ornato  y  resplandor  de  su 
persona,  y  de  nuestro  padre,  agüelo,  visagüelo,  y  reuisagüelo  y 
quarto  agüelo,  los  quales  estauan  en  sancta  María  la  Blanca  ^ 
oluidados  por  la  antigüedad  del  tiempo,  de  cuyos  huesos  y  me- 
moria hemos  sacado  nobleza  y  hidalguía;  y  si  mi  auctoridad  vale 
poco,  como  es  justo,  por  lo  mismo  le  supplico  que  haga  quenta 
que  todos  ellos  le  hazen  esta  supplicaçión.  Y  ruego  á  Dios,  en 
quien  es  todo  poder,  que  si  otra  cosa  es  mi  intençión,  sino  lo  di- 
cho, que  Dios  me  confunda,  como  confundió  á  los  que  edificaban 
la  torre  de  Babel,  y  á  Dathán  y  Abirón;  y  que  pues  así  es, 
V.  m.  no  se  enoje  de  que  yo  en  breue  diga  mi  parecer  sobre  este 
negoçio,  en  que  va  la  honrra  y  seruiçio  de  Dios,  y  salud  del  áni- 
ma de  V.  m.,  y  memoria  y  resplandor  de  nuestro  linaje. 

Juntamente  le  supplico  de  la  misma  manera  con  todos  nues- 
tros pasados,  que,  aunque  mi  pareçer  no  le  contente,  que  no  le 
desheche  luego,  sino  que  le  dexe  estar  junto  con  su  voluntad 
ocho  ó  diez  días;  y  en  este  medio  tiempo,  á  mi  costa,  V.  m.  com- 
munique  lo  vno  y  lo  otro  con  personas  discretas,  prudentes,  doc- 
tas y  religiosas,  vna  3*  muchas  vezes,  3'  sean  abogados  consisto- 
riales; y  aquel  que  á  ellos  les  pareciere  mejor,  se  tome,  con  que 

'  Teraplum  hoc,  cujus  mentionem  facit  Florez,  España  sagrada, 
t.  xxvil,  col.  678-680,  '(hoy  dependiente  de  la  parroquia  de  San  Pedro  de  la 
Fuente,  dicen  tomó  este  título  (Ntra.  Sra.  de  la  Blanca)  por  haberse  apare- 
cido en  a^uel  punto  una  imagen  de  Ntra.  Sra.  á  Doña  Blanca,  hija  del  conde 
Diego  Paréelos.  D.  Juan  II  la  redujo  á  iglesia  paimquial,  y  en  ella  se  con- 
servaban algunas  urnas  cinerarias  de  familias  ilustres;  su  situación  era  en 
lo  más  alto  del  castillo.  Duró  hasta  la  última  invasión  francesa.»  Madoz, 
Diccionario,  t.  iv,  pag.  562. 


27o  Epistolar  Mixtae— Siç 

no  sean  destos  Padres,  á  los  quales,  perdónenme  todos,  no  daria 
más  crédito,  que  á  un  buen  hombre  seglar.  Y  piega  á  Dios  por 
su  misericordia  que  no  aya  en  las  luengas  intenciones  más  mun- 
do que  spíritu. 

Desde  el  prinçipio  que  començaron,  jamás  les  pude  tragar, 
jamás  me  hallé  con  hombre  de  gran  prudençia,  doto  y  religioso, 
que  no  fuese  de  mi  opinión;  y  si  no  fuese  por  el  gran  fauor  de 
nuestro  muy  sancto  padre,  V.  m.  vería  de  los  pulpitos  hecharles 
truenos  y  relámpagos;  y  no  por  pasión,  que  los  de  menos  á  quien 
he  comunicado  son  frailes.  Ellos  son  hombres,  entre  quienes  ay 
pocos  doctos,  y  los  que  ay,  es  superficial  doctrina,  y  podría  ser 
que,  si  leyesen  theología,  que  rifarían  en  este  pueblo,  ya  estañan 
más  fríos  que  agua.  Su  doctrina  es  una  doctrina  de  viejas  deno- 
tas, y  si  algo  se  quieren  leuantar,  dizen  el  A.  B.  C.  D.  de  los 
doctos  y  religiosos.  Muy  pocos  días  han  pasado,  después  que  se 
trata,  que  no  se  me  vienen  á  hechar  á  los  piés  hombres  grandes, 
doctos  y  religiosos,  que  no  permitta  que  vna  obra  tan  sancta, 
donde  ay  gran  misericordia  y  moderado  sacrificio,  que  en  ningún 
tiempo  se  puede  perder  ni  disminuir,  antes  cada  día  çrescerá,  es- 
tará perpetuamente.  Ubérrimamente  la  memoria  de  la  gloria  de 
Dios  y  honrra  de  V.  m.  y  de  nuestros  pasados,  en  la  mano  de 
V.  m.,  sin  que  ninguno  sea  parte  para  la  contradezir.  Esto  es, 
que  se  haga  una  iglesia  delante  de  su  casa,  donde  mejor  pareça 
cumple  al  hornato  de  la  casa,  donde  aya  cinco  capellanes  y  un 
capellán  mayor,  que  todos  los  días  del  mundo,  todos  ó  la  mayor 
parte,  digan  m.isa  por  V.  m.  y  sus  pasados  y  subçesores,  y  que 
digan  misa  cantada  por  V.  m.,  y  bísperas  y  salue,  ó  lo  menos 
que  desto  pareciere  cumple,  y  se  puede  llenar  sin  pesadumbre. 
Mantenerse  han  cada  año  diez  pobres,  que  V.  m.  ó  su  sucessor 
tengan  vnas  señales  de  estaño  con  sus  armas,  y  que  cada  sema- 
na ó  cada  quince  días,  tomando  informaçion  de  la  christiandad  y 
necesidad  de  aquellos  pobres,  V.  m.  dé  á  cada  vno  vn  scudo  de 
aquellos,  para  que  vaya  el  capellán  mayor  y  le  dé  lo  que  huuiere 
menester  por  ocho  ó  quinze  días,  ó  más,  como  á  V.  m.  le  pare- 
ciere. 

Y  pasado  el  tiempo,  le  bueluan  las  señales  para  darlas  á  otros, 


24  JULII  1554  271 

si  se  offrescieren  de  más  neçessidad.  Que  cada  año  se  casen  dos 
donzellas  huérfanas,  en  la  iglesia,  y  de  allí  se  vayan  á  casa  de 
sus  maridos,  y  esta  es  obra  y  augmento,  porque  yo  añadiré  ó 
pobre  ó  huérfana;  y  si  yo  no  tuuiera  tantos  hijos  como  tengo  y 
me  nascen  cada  día,  yo  diera  largo,  porque  es  la  más  gloriosa 
memoria  delante  de  Dios  y  del  mundo,  que  perlado  de  ocho 
quentos  de  renta  tiene  en  Castilla.  Y  es  verdad,  por  los  juramen- 
tos que  he  hecho,  que  esto  mismo  me  ha  dieho  el  condestable 
hartas  vezes,  y  el  conde  de  Buendía  ',  y  otros  muchos  perlados 
y  caualleros,  y  para  el  juramento  dicho,  que  jamás  la  nombré  á 
nadie  que  no  la  pusiese  en  el  çielo,  loándola  de  acertada  para  la 
gloria  de  Dios  y  limosna,  y  para  hornato  del  mundo,  más  que 
ninguna  se  puede  pensar.  Es  cosa  diuina,  que  V.  m,  y  su  succes- 
sor  quedará  perpetuamente  señor  de  todo,  y  podrá  venir  el 
tiempo  que  todos  estos  que  se  mantuuieren  y  casaren,  y  los 
cappellanes  sean  deudos  nuestros;  pero  no  obstante  los  hijos,  por 
esta,  firmada  de  mi  nombre,  me  obligo  por  lo  menos  de  dar  tres 
mili  ducados  para  ello,  y  podrán  venir  los  tiempos  de  manera, 
que  sean  más  de  çinco.  Por  la  passión  de  Dios  le  suplico  que 
alze  los  ojos,  y  finxa  delante  su  casa  esta  memoria,  y  por  otra 
parte  alze  los  ojos  y  vea  doze  hombres,  de  que  los  quatro  serán 
despenseros,  cozineros  y  quizá  más,  y  los  dos  leerán  gramática, 
mal  leída,  gentes  como  lechuzas,  que  ni  cantan,  ni  tienen  comu- 
nicaçión  sino  de  tela  arañas,  y  obra  que  no  puede  resçebir 
augmento,  sino  á  lo  más  otro  lector,  que  no  sepa  lo  que  se  dize. 

Tenga  V.  m.  duelo,  por  reuerencia  de  Dios,  de  su  honrra  y 
dignidad  y  de  la  de  sus  pasados,  y  no  los  ponga  donde  se  olui- 
den  más  que  antes,  sino  que  tengan  luz  como  mereçieron,  y  al 
cabo  de  ochenta  años  muertos,  nos  la  dieron  á  nosotros,  porque 
el  día  de  oy,  ni  en  Valladolid,  ni  en  Burgos,  no  ay  de  nuestra 
qualidad  mejores  hidalgos,  y  por  tales  hauidos  y  tenidos.  Y  lo 
que  peor  es,  que,  aunque  allá  den  á  V.  m.  todo  lo  que  les  pidiere, 


'  Friderico  (Fadrique)  Acuña  et  Enriquez,  corniti  V  de  Buendía,  suc- 
cessit  Joannes  de  Acuña,  comes  VI.  De  quonara  heic  agatur,  non  audemus 
definire . 


272  Epistolae  Mixtae— 839 

que  de  acá  sin  dubda  scriuen  que  lo  haga,  porque  mueren  por  la 
empresa,  maldita  la  cosa  le  mantengan  dentro  de  veinte  años; 
porque,  como  está  dicho,  quien  haze  la  lei,  la  deue  y  puede 
quitar. 

Y  es  una  gente  aborrida  en  estos  reinos  de  todos  los  grandes 
y  todos  los  doctos  y  religiosos,  y  los  que  más  honrra  les  hazen 
dizen  que  son  supérfluos,  y  ello  es  gran  verdad;  y  si  V.  m. 
manda  que  yo  dé  más,  yo  lo  dexo  en  su  mano. 

Por  reuerencia  de  Dios,  otra  vez,  puesto  de  rodillas  en  el  sue- 
lo, le  supplico  junto  con  aquellas  canas  de  nuestros  pasados, 
que  V.  m.  se  cierre  en  esta  obra  tan  gloriosa,  que  con  lo  que 
quiere  dar  á  estos  Padres  se  hará  la  obra,  y  yo  la  haré,  y  si  V.  m., 
ó  por  no  tomar  trabajo,  ó  por  otra  occasión,  no  quisiere  entender 
en  ella,  el  canónigo  '  y  yo  la  haremos  y  entenderemos  en  ella,  y 
en  ordenar  los  pobres,  donzellas  y  cappellanes:  y  firme  esto,  y 
después  de  ordenado,  V.  m.  verná,  plaziendo  á  Dios,  ó  se  la  em- 
biaremos  vestida  y  atauiada,  para  que  V.  m.  la  heche  la  bendi- 
çión,  la  qual  ruego  á  Dios  por  su  infinita  bondad  esté  siempre 
con  V.  m.  por  largos  tiempos  hasta  licuarle  á  la  gloria  sin  fin, 
y  V.  m.  dé  de  mano  á  esta  rapacería  de  acá.  Y  á  las  importuna- 
çiones  de  allá,  puede  dezir  que  esta  obra  es  uniuersal  de  todo  su 
linaje,  aunque  V.  m.  es  el  señor  y  auctor  della,  y  que,  como  han 
sabido  esto,  que  todos  le  suplican,  pues  toca  á  todos,  que  los 
oyga,  para  que  se  haga  lo  mejor,  pues  es  razón  que  se  haga,  y 
ansí  lo  tiene  acordado:  y  con  esto  yrá  la  soga  al  largo,  como  V.  m. 
lo  sabrá  mejor  hazer,  que  yo  dezir.  Y  entienda  V.  m.  que  esta 
obra  se  acabará  muy  más  presto  que  la  otra,  y  es  verdad,  como 
nasçí  para  morir,  que  si  V.  m.  viera  el  brío  y  auctoridad  destos 
Padres,  y  la  estima  en  que  se  tienen,  que  no  fuera  menester  más 
suplicaçiones;  aunque  si  alcanço  lo  que  pido,  en  mi  vida  me  ver- 
ná cosa  de  más  alegría,  ni  de  más  cumplimiento  del  seruicio  de 
Dios  y  salud  del  ánima  de  V.  m.  y  honrra  de  nuestros  passados. 

Supplico  á  aquella  lumbre  de  los  coraçones,  spíritu  de  ver- 


*  Canonicus  Obregon,  qui  abbatis  negotia,  Romae  versantis,  Burgis 
gerebat. 


24  jULIl  1554 


273 


dad  y  de  vida,  alumbre  el  de  V.  m.,  para  que  le  parezca  esto  tal 
qual  es:  y,  señor,  no  sea,  por  amor  de  Dios,  que  dexada  la  otra 
obra  se  quede  esta,  sino  que  á  la  ora  se  comiençe  esta,  pues 
spero  que  con  lo  que  yo  doy  haurá  para  la  iglesia,  y  es  justo  que 
yo  también  dé  algo  á  Dios  de  lo  que  me  ha  dado,  aunque  tenga 
hijos,  y  podrá  V.  m.  annexar  el  arciprestazgo  de  aquí  para  el 
cappellán  mayor,  pudiendo;  y  si  no,  no  importa. 

Señor,  yo  creo  que  de  Valladolid  importunarán  á  V.  m.  por 
sepultura  para  nuestro  padre:  cierto,  donde  está  Juan  de  Miran- 
da, que  es  más  rico  que  yo,  y  Pedro  de  Miranda,  bien  pudieran 
no  dar  trabajo  á  V.  m.,  y  por  fuerça  Juan  de  Miranda  ha  de  ha- 
zer  do  se  entierre;  pero  quando  no,  puédenle  pasar  con  nuestra 
madre  á  la  sepultura  de  nuestro  agüelo,  que  es  muy  sumptuosa, 
que  habrá  seis  años  gastamos  en  ella  sesenta  mili  marauedis;  y 
quando  no,  lo  mejor  de  todo  será  traerle  aquí  donde  V.  m.  estu- 
uiere,  y  hazer  cabeça  dél  y  de  nuestra  madre,  pues  al  fin  fueron 
de  aquí.  Y  esto  les  puede  V.  m.  responder. 

Perdone  V.  m.  la  mano  agena,  que  no  estoy  para  scriuir,  y 
este  negoçio  no  me  ha  ayudado  nada  para  la  salud,  porque  me 
ha  tocado  más  que  ningún  interese  me  pudiera  dar  De  Bur- 
gos xxiiij  de  Julio  de  M.  D.  L.  iiij.  Besa  las  manos  á  V.  m,, 

Christóual  de  Miranda. 

A  tergo  manti  Patris  Polanco:  Copia  de  vna  de  Xpoual.  de 
Miranda  para  el  abad  de  Salas. 


'  De  hac  epistola  mentionetn  facit  Polanco,  t.  iv,  pag.  405,  n.  874: 
«Christophorusde  Miranda,  qui  Societati  adversarium  semper  se  exhibuerat, 
scripsit  hoc  mense  Julio  litteras  quasdam  fratri  suo;  et  cura  esset  alioqui  vir 
ingenio  valens,  et  non  ineruditus^  miro  artificio  prolixas  admodum  litteras 
scripsit,  et  ut  alii  etiam  amici  scriberent,  curavit,  quibus  hoc  opus  Collegii 
fratri  dissuadebat,  et  ne  tam  propere  ageret,  sed  mature  rem  gravissimam 
considerarei,  suggerebat;  multa  interim  contra  Societatem  et  Benedictum 
Uguccionem  dicens,  et  ita  Abbas  denuo  coepit  fluctuare.»  Vide  caetera 
apud  eumdem  Polanco,  ibid.,  n.  875,  876  cum  subjectis  annotationibus, 
ubi  eventus  totius  rei  exponitur. 


EpISTOLAK  MIXTA.E,  TOM.  IV, 


18 


274 


Epistolae  Mixtae— 840 


S40 

HIERONYMUS  VIGNES 
PATRI  ANDREAE  DE  OVIEDO 

NEAPOLI  29  JULU  1554 

Quaerit  ab  Oviedo  qui  fieri  possit  ut,  ex  una  parte,  domi  parentibus  suis 
serviat  eisdemque,  doctoris  muñere,  provideat,  et  ex  altera  votum  nun- 
cupet  migrandi  in  aedes  Societatis  ad  superioris  nutum. 

t 

Molto  Rdo.  et  in  Christo  Padre  osservandissimo.  L'  amor  eter- 
no et  gratia  de  Christo  N.  S.  sia  sempre  neli  nostri  cuori.  Per  1' 
indispositione,  nela  quale  me  ritrouaua  la  prossima  settimana  pas- 
sata, non  feci  resposta  ad  una  de  V.  R.  de  13  del  presente.  Con 
questa  supplirò  in  breue,  dicendoli  che  per  gratia  del  Signor  sto 
dispostissimo  ad  eseguire  quel  tanto  me  s'  è  proposto,  et  non  ho 
uoluto  esprimere  altro  in  tutte  le  mie  littere,  eccetto  Y  impedimen- 
ti, quali  an  tenuto  et  tengano  ligato  me,  esserno  stata  causa  non 
eseguisca  il  mio  desiderio  al  presente,  resignándome  tutto  nele 
mano  del  superiore  Desidero  intender'  più  claramente  come 
sian  compatibile  queste  due  cose,  seruire  con  grado  de  dottore  li 
parenti  nel  seculo,  et  star  resignato  ad  nutum  superioris.  Senten- 
do r  obligo  et  necessità  de  seruirli,  et  hauendo  preso  V.  R.  tanti 
trauagli  per  me,  non  li  sia  tedio  chiarirmi  del  tutto,  certificandolo 
che  per  gratia  del  Signor  da  cinque  anni  in  circa  me  sono  sempre 
reputato  esser  un  infimo  seruo  de  la  Compagnia,  con  desiderij  in- 
tensi actu  de  seruirla  dentro  d'  essa  et  de  fuora,  sin  tanto  dura- 
uano  r  impedimenti  già  tanto  detti;  et  non  mi  ricordo  hauer  man- 
cato mai  per  tutto  el  tempo  passato  sin  hogi,  et  spero  non  man- 
carò  mai,  sin  tanto  Y  babbi  eseguito,  massime  con  Y  aiuto  de  pij 
et  santi  sacrificij  et  orationi  de  V.  R. ,  nele  quali  lo  prego  con 
tutto  el  cuore  m'  babbi  spetialmente  ricomandato,  et  quando  sarà 
ritornato  da  Tiuoli ,  hauendo  comodità  et  parendoli ,  conferisca 

*    Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  loi,  prius  209. 
-    Vide  epist.  832. 


3o  JULii  1554  275 

col  nostro  Padre,  ma  me  ritrouarò  sodisfattissimo  de  V  ultima 
resolutione  mi  darà  V.  R.  col  P.  M.°  Pollancho,  et  a  tutti  humil- 
mente  mi  racomando,  quali  V  eterno  segnor  augmenti  sempre  in 
suo  santo  seruitio ,  per  V  illutratiò  del  suo  santissimo  nome.  Da 
Napoli  el  dì  29  de  Giuglio  1554.  D.  V.  R.  minimo  in  Christo 
figlio  et  seruo, 

Geronimo  Vignes. 
Inscriptio:  \  Al  molto  Rdo.  et  in  X.°  Padre  osservandissimo, 
il  P.  M.°  Andrea  d'  Obiedo,  de  la  Compagnia  del  Gesù,  etc. 

ANDREAS  DE  OVIEDO 
PATRI  IGNATIODE  LOYOLA 

TIBURE  3o  JULII  1554 

Accurata  rerum  gestarum  Tibure  narratio. — Ut  cessio  templi  Sti.  Salvato- 
ris,  ab  episcopo  et  parocho  Societati  facta,  Romae  a  pontifice  maxime 
confirmetur,  exposcit. 

t 
Ihs. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  el  Señor.  Gratia  et  pax  Xpi.,  etc. 
M.  Joan  Dominico  de  Ciaccia  %  tiniendo  en  Tivoli  tres  yglesias 
parrochiales,  la  vna  de  sant  Panthaleón,  y  la  otra  de  sant  Salva- 
dor, y  la  otra  de  santa  María  de  Monte  Arsiccio,  y  dezía  que  la 
de  sant  Panthaleón  y  de  sant  Salvador  eran  vnidas,  y  que  el 
prinçipal  servigio  era  en  sant  Panthaleón,  avnque  de  la  dicha 
vnión  él  no  tenía  bulla,  ni  sabía  el  tiempo  en  que  se  hizo,  y  pa- 
resçiendo  á  otros  que  no  fuesen  vnidas,  pero  él  tenía  que  sí,  di- 
ziendo  que  avía  más  de  veynte  años  que  las  tenía:  y  otro  ó  otros 
dos  successores  avía  yo  oydo,  que  también  las  avían  tenido  como 
vnidas,  y  demandándole  el  obispo  de  Tivoli  si  eran  vnidas  ad 
tempus,  dixo  que  ad  tempus.  En  fin  en  esto  no  se  halló  cosa,  ni 


*  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio  (secundum  non  est  integrum), 
n.  Ili,  prius  229. 

^    Vide  epist.  superiores  835,  836,  838. 


27Ó  Epistolae  Mixtae— 841 

se  buscó  por  entero,  que  pudiese  hazer  vera  y  sufficiente  fe, 
Utcunque  sit,  al  tiempo  de  quererse  hazer  la  concesión  de  la 
yglesia  de  sant  Salvador  á  la  Compañía,  y  vnión  de  sant  Salva- 
dor con  santa  Maria  Monte  Arsiccio,  á  causa  que  estava  más 
cerca  de  sant  Salvador  que  no  sant  Panthaleón       antes  era 
descómodo  vnirla  con  sant  Panthaleón,  se  hizieron  tres  cosas,, 
cum  consensu  del  rector  de  todas  las  yglesias.  Primero,  el  obispo 
de  Tivoli  desvnió  coram  notario  et  testibus  la  yglesia  de  sant 
Salvador  y  sant  Panthaleón,  quatenus  essent  vnite.  2.°,  vnió  la 
cura  de  almas  y  renta  de  sant  Salvador  con  la  yglesia  y  parro- 
chia  de  santa  Maria  Monte  Arsiccio,  que  está  cerca  de  sant  Sal- 
vador, excepto  el  cuerpo  de  la  yglesia  de  sant  Salvador  con  çier- 
tas  estançias  y  terreno  contiguas,  que  no  fueron  vnidas  á  santa 
María  Monte  Arsiccio.  3.°,  el  cuerpo  de  la  yglesia  de  sant  Sal- 
vador con  las  estançias  y  territorio  contiguas,  por  resignatión  del 
M.  Joan  Dominico  de  Ciaccia  in  manibus  episcopi,  el  obispo  li- 
bremente la  conçedio  á  la  Compañía  de  Ihus.  para  el  collegio  de 
la  dicha  Compañía  en  Tivoli.  Fué  adjunta  esta  condiçión  por 
parte  del  M.  Joán  Dominico,  que,  en  caso  que  durante  su  vida  la 
Compañía  se  fuese  de  Tivoli,  ó  quisiese  dar  á  otro  la  3^glesia  del 
sant  Salvador,  tornase  al  Joán  Dominico  cum  melioramentis.  Y 
se  admittió  la  dicha  condiçión  y  la  conçessión  por  parte  de 
M.  Joán  Dominico  á  la  Compañía,  de  la  yglesia  de  sant  Salva- 
dor. Juró  delante  del  obispo  y  notario  y  testigos,  y  el  mismo  día,, 
que  fué  á  20  de  Julio  1554,  ^tomó  la  possesión  de  sant  Salvador 
M.  Desiderio     rector  y  superior  del  collegio,  y  M.  Andrés  de 
Oviedo  coram  eodem  notario  episcopi  y  testigos  suffiçientes. 

Aunque  '  se  tenga  que  la  authoridad  del  obispo  se  estienda  á 
la  vnión  de  yglesias  parrochiales  cum  consensu  rectorum,  según 
el  derecho  canónico,  y  lo  mismo  paresçe  se  deva  de  entender  de 
la  desvnión,  porque  no  le  está  en  derecho  prohibido,  et  contra- 
riorum  eadem  est  disciplina;  todavía,  por  mayor  seguridad  y  cau- 


1    Ms  Manthaleón . 

-    P .  Desiderius  Girardin . 

'    Ms.  Auvnque. 


3o  JuLii  1554  ■  277 

tela,  creo  que  sería  bien  aver  confirmación  de  su  santidad,  ó  por 
penitentiaría,  ó  breue,  ó  suplicaçión  per  solam  signaturam,  espe- 
cialmente en  lo  que  toca  á  sant  Salvador  con  sus  estançias  con- 
tiguas y  territorio,  por  lo  que  con  el  tiempo  podría  sucçeder,  y 
por  mayor  roboración. 

Allégase  á  esto  que  el  M.  Joan  Dominico  de  Ciaccia,  siendo 
rector  de  las  sobredichas  yglesias  en  Tivoli,  y  siendo  hombre  ya, 
no  es  sacerdote,  y  según  el  derecho,  quando  vn  rector  de  vna 
yglesia  parrochial  no  se  promoue  á  sacerdotio  dentro  de  vn  año 
después  de  tomada  la  possesión,  ipso  facto  vaca  la  tal  parrochia, 
y  por  la  primera  vez  no  se  le  puede  proveer  al  mismo;  y  si  el 
dicho  M.  Joan  Dominico  no  ha  tenido  dispensaçión  para  no  or- 
denarse, de  lo  qual  no  sabemos,  podría  aver  algún  escrúpulo, 
propter  defectum  consensus  rectorum,  qui  requiritur  in  vnio- 
[nijbus.  Y  así  me  paresçería  por  mayor  cautela  in  omnem  even- 
tum  aver  una  confirmaçión  de  su  santidat,  echando  vna  suplica- 
çión, ó  como  allá  mejor  paresciese. 

Y  dado  que  todo  estuviese  bien  expedido  (avnque  la  confir- 
maçión no  podría  dañar),  se  puede  considerar,  si  bastaría  á  la 
Compañía  aver  el  instrumento  de  lo  sobredicho,  del  notario,  y 
por  otra  vía  el  instrumento  de  la  possessión;  ó  si  sería  menester 
aver  la  bulla  del  obispo,  y  en  tal  caso,  si  sería  mejor  embiar  de 
Roma  vna  minuta,  porque  acá  el  notario  del  obispo  no  es  muy 
plático  en  esto,  para  acá  hazerse  la  bulla.  Asimismo,  por  lo  que 
toca  á  M.  Joan  Dominico,  y  que  á  causa  nuestra  no  oviese  de 
padescer  daño,  si  le  bastaría  también  á  él  otro  instrumento  de  lo 
que  pasó  delante  del  obispo,  hecho  por  el  notario,  ó  si  le  sería 
necesaria  la  bulla  del  obispo,  por  él  y  los  successores  de  santa 
María  de  Monte  Arsiccio,  ó  si  avría  menester  la  bulla  del  papa, 
€n  modo  que,  si  no  la  expidiese  dentro  del  tiempo  de  las  reglas 
de  cancellaría,  vacase  alguna  de  sus  parrochias. 

Lo  sobredicho  considerado,  V.  P.  mande  ver  en  [esto?]  lo  que 
paresçiere  ser  necessario  proveer,  y  de  lo  que  querrán  que  acá 
se  haga,  nos  podrán  avisar.  De  Tivoli  30  de  Julio  1554.  D.  V.  P. 
siervo  invtil, 

Andrés. 


278  Epistolae  Mixtae— 842 

Inscriptio:  Ihs.  Para  nuestro  muy  Rdo.  Padre  en  X.°  nuestro 
señor,  M.°  Ygnatio. 

ANDREAS  DE  OVIEDO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE  3o  JULII  1554 

De  reparando  tecto  templi  tiburtini. — Alia  reficienda, — Nunierus  sociorum 

augendus. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  el  Señor.  La  gracia  y  amor  de 
X.°  nuestro  señor  sea  siempre  en  nuestro  continuo  fauor  y  ayu- 
da. Amén.  Vna  de  29  de  Julio  hemos  resçebido.  Y  quanto  á  la 
yglesia  de  sant  Salvador,  de  la  qual  se  tomó  la  possesión  á  20  de 
Julio  presente  %  se  entiende  en  quererla  hazer  vn  buen  tecto  al 
cuerpo  principal  della,  haziendo  cuenta  que  los  dineros,  que  avían 
dado  çiertas  personas  devotas  para  la  compra  de  la  casa,  sirvan 
para  esto,  avnque  no  sabemos  quánto  más  será  neçesario:  y  tam- 
bién se  piensa  adobar  la  çisterna,  y  las  cámaras  que  se  pensa  van 
hazer  con  aquellos  dineros,  que  á  M.  Laurentio  han  paresçido 
más  convenir  para  adobar  el  tejado  de  la  yglesia,  porque,  si  llueve 
mucho,  según  dizen,  se  harán  quando  será  servido  el  Señor. 

Quanto  al  ser  recomendado  M.  Joán  Dominico  como  bene- 
factor, porque  el  sobrenombre  no  creo  aver  bien  escrito,  conforme 
á  los  characteres  en  ytaliano,  llámase  M.  Joán  Dominico  de  Ciac- 
cia; y  porque  mejor  sea  escrito  este  nombre  en  el  libro  de  los  bi- 
vos,  como  se  desea  ,  ténganle  por  encomendado  en  particular, 
porque  lo  ha  menester.  Nuestro  Señor  le  tenga  de  su  mano,  y  le 
guíe  en  la  verdadera  vía  de  su  seruiçio.  Amén. 

Aviéndose  de  fabricar,  por  poco  que  sea,  acá,  pienso  no  se 


'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  112,  prius  23o.  Usus  esthac 
epistola  PoLANCUS,  t.  IV,  pag.  23,  n.  27. 
*    Vide  epist.  superiores. 


3d  Julii  1554  279 

escusa  que  Antonio  '  no  aya  de  tener  alguna  de  más  ocupaçión; 
y  porque  avn  sin  ella  me  paresce  que  está  muy  occupado,  me  ha 
parescido  advertir  á  V.  P.  para  que  advierta  en  ello,  pues  tanta 
advertencia  tiene  en  no  cargar  de  occupaciones  por  allá  dema- 
siado. 

Este  collegio,  aunque  '  tiene  poca  gente,  todavía  tiene  occu- 
ciones  de  una  casa,  á  la  qual  suelen  venir  huéspedes,  y  en  fin  se 
an  de  hazer  los  serviçios  della:  y  vna  persona  sola  lavar  dos  ve- 
zes al  día  los  platos  y  escudillas ,  y  hazer  la  cozina,  y  poner  y 
quitar  la  mesa,  y  barrer,  3^  andar  á  comprar,  y  buscar  la  limosna^ 
y  llevar  los  paños  á  la  lavandera,  y  hazer  otros  caminos  muchos 
por  la  tierra,  espeçial  por  cosas  que  tocan  al  collegio  ó  á  Madona 
del  Paso  ó  de  huéspedes,  siendo  esta  tierra  tan  trabajosa  de 
caminar,  por  las  muchas  cuestas  que  tiene,  me  paresçe  demasia- 
do, y  yo  creo  que  me  haría  conscientia  de  no  darle  ayuda;  y  st 
bien  estos  Padres  le  ayudan  en  algo  por  casa,  con  las  occupaçio- 
nes  de  sus  escolares  no  es  tanto  que  le  eximan  del  mucho  peso, 
M.  Pietro  ^  le  podría  algo  ayudar,  espeçial  en  lo  que  toca  á  la 
casa,  si  fuese  libre  de  andar  y  venir  dos  vezes  al  día  á  santa  Ma- 
ría del  Paso,  por  sólo  el  cerrarla  y  abrirla.  Y  yo  creería  que  se  po- 
dría dexar  cerrada,  espeçial  en  tiempos  de  caldo,  porque  es  harto 
trabajo,  avn  en  buen  tiempo,  descendir  y  subir  dos  vezes  al  día 
aquella  cuesta,  y  que  bastaría  tenerla  abierta  los  domingos  y  fes- 
tas  de  guardar,  ó  quando  se  va  á  dezir  allá  missa  vn  día  en  la  se- 
mana, y  el  M.  Pietro,  por  Causa  de  yr  allá  á  las  mañanas,  ha  de- 
xado  muchas  vezes  de  dezir  missa,  según  he  entendido,  como  la 
teníamos  cerrada,  el  tiempo  que  estábamos  Antonio  y  yo  en  santo 
Andrés,  ordinariamente  de  día  y  de  noche  mucho  tiempo  en  aque- 

'  Antonius  de  Robore,  «qui,  an  scholasticus  an  coadjutor  esset,  non 
satis  constat,  licet  temporalibus  rebus  curandis  incumbebat  praecipue».  Po- 
lanco, t.  IV,  pag.  21,  n.  25,  annot.  7.— Attanaen  fratrem  coadjutorem  esse 
suadent,  inter  alia  loca,  PoLANCUS,  ibid.,  pag,  23,  n.  27,  ubi  de  fratribus 
adjutoribus,  Tiburi  necessariis,  agit. 

*  Ms .  auvnque . 

'  De  hoc  templo  saepe  a  nobis  dictum  est.  Vide  POLANCO,  t.  u,. 
pag.  166,  n  8. 

*  Petrus  Pradene. 


28o  Epistolae  Mixtae— 842 

lia  estada;  bien  que,  avnque  quisiéramos,  pienso  no  pudiéramos 
andar  á  abrirla  y  cerrarla  cada  día,  por  las  indisposiciones.  Con- 
cluyendo en  esto,  me  pareçe  que  avría  menester  Antonio  vno  que 
le  ayudase,  y  que  fuese  más  que  vno  el  que  ha  de  servir  en  esta 
casa  ó  collegio.  Yo,  el  tiempo  que  tuvo  cargo  dél  Antonio,  le 
ayudé  con  mis  pocas  fuerças  á  llevar  el  peso  de  los  trabajos  cor- 
porales, barriendo  y  fregando,  y  buscando  la  limosna  por  la  çib- 
dad,  con  otras  cosas.  V.  P.  podrá  ordenar  como  mejor  le  pares- 
çerá. 

También  me  paresçe,  que,  aviendo  de  aver  aquí  escuela  y 
leerse  grammàtica,  para  lo  qual  son  menester  dos,  el  vno  para 
la  grammàtica  y  el  otro  para  enseñar  á  leer,  como  lo  haze 
M.  Pietro,  que  el  que  ha  de  leer  la  grammàtica,  buenamente  no 
podrá  ser  el  rector  (mayormente  hecha  la  donación,  quando  con- 
vendrá que  aya  quien  desembaraçadamente  pueda  confesar,  pre- 
dicar y  ayudar  al  próximo),  porque  el  ofiçio  de  maestro  requiere 
su  frequentia,  estudio  y  diligentia  con  los  escolares,  y  el  oficio  de 
rector  á  atender  en  el  govierno  de  la  casa  y  cosas  del  collegio,  y 
ayudar  en  algo  al  próximo,  lo  qual  haziendo  avn  medianamente, 
no  pienso  que  pueda  '  perfectamente  attender  á  lo  que  delante  de 
Dios  y  de  los  hombres  saría  obligado  á  los  estudiantes  de  que  se 
toma  cargo:  bien  que  podría  leer  qualque  liçión,  y  ser  sobre  estan- 
te á  los  estudios  y  maestros,  el  rector.  Y  si  el  rector  fuese  desocu- 
pado del  leer  grammàtica,  attendiendo  á  su  conscientia  y  al  colle- 
gio, y  á  confessar  y  leer  la  doctrina  xpiana.,  ó  predicar,  mayor- 
mente con  la  buena  commodidad  de  la  yglesia ,  y  á  otras  cosas 
que  suelen  ocurrir  á  la  jornada,  y  que  el  lector  de  la  grammàtica 
podría  ser  vn  buen  joven,  avnque  no  fuese  sacerdote,  con  que 
fuese  virtuoso  y  provado  en  la  Compañía  (porque  aquí  no  paresce 
por  el  presente  conveniente  tener  novicios),  y  que  fuese  compe- 
tentemente docto  en  su  facultad,  y  así  con  él  dar  ayuda  al  servi- 
gio de  la  casa,  aviendo  de  tener  escuela  y  leer,  no  sé  cómo  pue- 
dan aquí  estar  buenamente  menos  que  çinco  personas:  es  á  saber, 
dos  maestros,  y  vn  rector,  y  dos  para  serviçio. 


'    Ms.  puda. 


3o  JULii  1554  281 

Quanto  á  la  prouisión  para  ellos,  no  he  pensado  por  aora^ 
avnque  creo  que  el  Señor  no  les  faltaría;  pero  pretendiéndose  te- 
ner aquí  los  exerçiçios  de  confesar,  leer,  etc.,  me  paresçe  se  deve 
de  considerar,  cómo  se  puedan  llevar  con  commodidad;  bien  que 
á  esto  ay  respuesta  por  lo  pasado ,  no  aviendo  estado  bien  firme 
este  collegio  en  Tivoli,  etc.:  y  creo  que  V.  P.  tendrá  en  inten- 
çión  de  hazer  otra  mejor  prouisión  de  la  que  yo  digo:  todavía  he 
querido  dezir  lo  que  me  ha  occurrido. 

También  advierta  V.  P.,  que,  si  otra  persona  para  predicar, 
confesar  3^  attender  al  próximo  no  estara  aquí  que  M.  Desiderio, 
creo  que  M.  Laurentio  '  será  poco  consolado  en  esta  parte,  por- 
que algunas  vezes  me  ha  dicho  que  él  no  le  entiende  quando  ha- 
bla con  él.  El  no  entenderlo,  pienso  yo  que  entienda  M.  Lauren- 
tio perfectamente,  como  en  effetto  algunas  personas  me  lo  han 
dicho,  que  no  le  entienden  bien,  avnque  quando  habla  alto,  como 
leyendo  la  doctrina  xpiana.,  me  paresçe  á  mí  que  se  entiende  (y 
por  otra  parte  M.  Laurentio  le  tiene  por  vn  sancto),  y  él  desea  que 
en  la  yglesia  de  sant  Salvador  se  predicase,  y  pienso  yo  que  hol- 
garía tanto  y  más  que  en  el  vescouato,  creo  porque  le  sería  á  él 
más  cómodo,  que  tiene  su  casa  çerca  al  collegio,  y  está  lexos  de 
sant  Lorenzo:  y  algunas  vezes  ha  dado  á  entender  que  sería  bien 
que  vviese  aquí  vna  persona  de  importancia  de  la  Compañía  ;  y 
para  satisfazer  con  su  devoçión,  y  atender  á  confesar  y  consolar 
su  familia,  algunos  de  la  qual,  como  su  hermana  y  otras,  se  han 
ya  confesado  y  comulgado,  y,  si  les  soliçitan,  pienso  que  frequen- 
tarán  la  confesión  y  comunión,  y  si  se  ha  de  conversar  con 
M.  Laurentio,  holgaría,  creo  yo,  el  conversar  con  quien  mejor 
entendiese  que  á  M.  Desiderio,  con  el  qual  tiene  poca  conversa- 
ción, que  yo  sepa.  V.  P.  también  en  este  caso  podrá  considerar, 
avnque  creo  ha  ya  pensado 

Perdóneme  V.  P.,  si,  sin  ser  demandado,  ó  sin  tener  mando 


'    Laurentius  de  Virilibus,  de  quo  agunt  epist.  835,  836,  841. 

-  Provisum  quidem  ab  Ignatio  est,  atque  missus  «novus  rector  P.  Jo 
annes  Laurentius  Cavaglierus,  qui  successit  P.  Desiderio  [Girardin]  óptimo 
viro,  sed  qui,  propter  linguae  defectum,  minus  in  quibusdam  rainisteriis 
praestare  posse  videbatur.»  Polanco,  t.  IV,  pag.  29-3o,  n.  39. 


282  EpistoLae  Mixtae— 843 

en  esta  casa,  he  dado  paresçer:  que  lo  que  he  dicho  me  paresçe 
ha  sido  por  la  charidad. 

La  donación  ó  traslaçión  de  la  casa,  no  ha  hecho  avn  M.  Lau- 
rentio;  quando  con  el  ayuda  de  nuestro  Señor  se  hará,  será  avi- 
sado V.  P. 

Todos  por  gracia  del  Señor  estamos  buenos;  yo  he  estado 
harto  occupado  en  oyr  confesiones,  y  algunas  generales,  y  con- 
tinúo las  prédicas  en  sant  Lorenzo  los  domingos,  y  pienso  con 
alguna  satisfacción,  á  gloria  del  Señor,  y  buen  fruto. 

Las  encomiendas  para  M.  Laurentio  y  M.  Martio  se  darán, 
plaziendo  al  Señor,  el  qual  sea  siempre  con  todos,  dándonos  su 
santa  gracia  y  amor.  Amén.  De  Tivoli  30  de  Julio  1554. 

M.  Desiderio  me  ha  dicho  que  sor  Luçía  *  ha  venido  á  deman- 
dar quinze  julios  que  diz  que  dexó  allá  en  depósito;  V.  P.  los 
mande  luego  embiar  por  amor  de  Dios,  porque  deve  de  tener  gran 
neçesidad.  D.  P.  V.  siervo  invtil, 

Andrés. 

t 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  Rdo.  Padre  imestro  en  Xpo.  nuestro 
señor,  el  P.  M.°  Ygnatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Com- 
pañía de  Jhus.,  en  Roma. 

9413 

JOANNES  DE  HUBILLA 

PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

LOJOLA  I  AUGUSTI  I554 

Oppida  Cantabriae  sacris  missionibus  fructuose  lustrantur. — Incolarum 

pietas. 

t 
Ihs. 

Muy  Rdo.  y  charíssimo  Padre  mío  en  Christo.  La  summa 
graçia  y  amor  eterno  de  Jesuchristo,  señor  nuestro,  sea  siempre  en 

*    Lucia  Cintia.  Epist.  Mixtae.,  t.  ii,  pag.  6o3;  t.  m,  pag.  265, 

-    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  157,  prius  3g3.  Adhibuit 

hanc  epistolam  Polancus,  t.  iv,  pag.  431,  n.  927  et  seqq.  Videantur  adno- 

tationes  ibi  positae. 


I  Augusti  1554 


283 


nuestra  aiuda  y  contínuo  fauor.  Con  el  P.  M.e  Geronimo  '  scre- 
uió  á  V.  R.  el  P.  Miguel  %  aunque  no  tan  largo  como  su  reue- 
rencia  tenía  determinado,  porque  el  P.  M.e  Geronimo  estaua  con 
instançia  de  partirse  dacá.  Mandóme  screuir  á  V.  R.  el  Padre 
rector,  lo  vno  por  dar  relaçión  de  lo  que  por  acá  passa,  y  lo  otro 
porque  V.  R.  me  encomiende  al  Señor,  para  que  me  dé  á  enten- 
der esta  sancta  vocación,  comunicándome  su  humildad  sanctís- 
sima  ^  Sabrá  V.  R.  que  ha  quinze  meses  que  he  andado  con 
el  P.  Miguel,  enseñando  la  doctrina  xpiana.  em  bascuence,  en 
Vizcaya  y  Guipúzcoa,  donde  por  la  misericordia  y  bondad  de 
nuestro  Señor  han  aprendido  tam  bien,  que  es  para  alauar  á  nues- 
tro Señor  *.  El  primer  lugar  en  Vizcaia,  donde  la  primera  vez  co- 
mençamos  enseñar,  fué  Lequeitio  adonde  ay  mili  vezinos.  Aquí 
començamos  con  contradiçión;  mas  como  sea  cosa  del  Señor,  su 
diuina  magestad  hobró  en  su  viña,  que  quasi  se  tenía  por  apo- 
cado el  que  no  fuesse  á  la  doctrina;  y  esto  digo  de  la  gente  cre- 
cida, que  de  la  menuda,  sin  cuento.  Aquí  se  curaron  muchas  per- 
sonas, que  estaban  llagadas  sus  almas;  y  otras,  que  abía  más  de 
vn  año  que  de  la  cama  no  se  llebantaban,  en  vendiziéndolas,  se 
sanaban.  Tanta  era  la  fee  que  le  tenían  al  Padre,  que  de  dos  y 
tres  légoas  venían  á  vendezirse;  y  assi  todo  el  pueblo  quedó  con 
tanta  deboçión,  que  la  quaresma  passada  no  querían  otro  predi- 
cador sino  al  P.  Miguel,  ó  á  otro  de  la  Compañía.  Assi  embió  al 
Padre  licenciado  ^  allá  la  coaresma  passada,  y  se  hizo  mucho 

*  Hieronymus  Nadal. 

-    Michael  Ochoa,  navarrus,  sociis  ognatensibus  praepositus. 

^  «El  hermano  Juan  de  Hubillos,  natural  de  Metrico,  de  edad  de  vein- 
tidós años;  ha  estudiado  gramática;  ha  medio  año  que  está  en  la  Compa- 
ñía.» P.  Antonius  de  Araoz,  in  Memorial  de  los  que  residett  en  &l  Colegio 
de  Oñate. 

*  (dpse  autem  P.  Michael  cum  socio  Joanne  de  Vuilla,  qui  cantabricam 
linguam  tenebant,  per  varia  ^ppida,  tam  provinciae  Guipuzcoae  quam  Bis- 
caiae,  christianam  doctrinara  docebant.»  POLANCUS,  t.  IV,  pag.  43l,  n.  927. 

5  «Lequeitio,  v.  del  señ.  de  Vizcaya...,  cabeza  de  vicaría  del  ob.  de 
Calahorra...,  á  9  leguas  de  Bilbao,  3  V»  de  Bermeo,  á  orillas  del  mar...»  Dic- 
cionario geográfico-histórico  de  España,  por  la  Real  Academia  de  la  Histo- 
ria, Sección  i,  t.  i,  pag.  433. 

8  P.  «Licenciado  Hernâni,  vicario  que  hera  de  Çumaya»  ut  legitur  in 
epist.  quadam  illius  regionis,  Litt.  Quadr.  1553-1554,  n.  235,  prius  502,  suo 


284  Epistolae  Mixtae — 843 

íruto,  assi  con  la  doctrina,  como  con  la  predicaçión.  Aqui  se  hor- 
denó  vna  cofradia  de  la  Vera  Cruz;  y  viçios  públicos  se  extirpa- 
ron. Gloria  á  Dios. 

Daqui  fuimos  á  Marquina,  *  donde  tomaron  á  punto  dehonrra, 
y  aprendieron  con  tanto  cuidado  y  diligençia,  que  era  para  dar 
graçias  al  Señor.  Este  pueblo  es  el  más  rico  para  su  tanmaño 
como  lo  ay  en  Vizcaya,  porque  a}^  señores  y  hombres  para  mu- 
cho, quanto  al  mundo.  El  Señor  por  su  bondad  infinita  les  dé 
graçia  para  que  puedan  yr  como  comencaron.  Todas  las  fiestas 
hazíamos  proçessión,  adonde,  sin  quedar  ninguna  persona  en  sus 
casas,  que  no  estuuiesen  enfermos,  yban. 

Daqui  fuimos  para  Oñate,  donde  aprendieron,  aunque  no  acu- 
dían á  la  doctrina  como  en  otras  partes.  El  obispo  de  Calahorra  ' 
todo  el  tiempo  que  estaua  el  Padre  en  Oñate,  screuía  á  que  fuesse 
para  Vizcaya:  assi  fuimos  á  un  pueblo  que  se  llama  Érmua,  donde 
se  hizo  mucho  fruto  con  los  sermones  que  el  Padre  hazía,  y  con 
la  doctrina,  y  quedaron  muy  edificados  de  todos  los  exerçiçios 
spirituales. 

Daqui  tornamos  á  Marquina,  á  recorrer  lo  que  antes  se  ense- 
ñó; y  habían  dicho  en  este  pueblo,  que  al  Padre  abía  muerto  vn 
primo  suio.  Antes  que  en  la  villa  entrásemos,  vió  al  Padre  venir 
un  moço:  luego  voluióse  para  el  pueblo  á  pedir  albricias,  porque 
él  [le]  abía  visto  venir;  luego  tanieron  la  campana,  deziendo  que 
el  Padre  viuía  y  era  venido.  Ya  que  estubimos  acá  ocho  días, 
luego  passamos  á  Lequeitio,  adonde  el  Padre  fué  resçeuido  con 
grande  alegría  :  luego,  en  legando,  acudieron  á  la  doctrina  y  á 
vendezer,  que  era  para  ensalçar  á  Dios.  En  este  pueblo  hizo  dos 
cámaras  buenas  el  Padre  en  el  hospital,  con  çierta  limosna  que 


tempore  adenda;  ex  qua  interea  confirraantur  quae  conjectando  diximus  in 
Polanco,  t.  iv,  pag.  430,  n.  926,  annot.  2. 

*  «Marquina,  pequeña,  pero  hermosa  villa  del  señorío  de  Vizcaya,  en 
el  ob.  de  Calahorra,  á  8  leguas  de  Bilbao  y  2  del  puerto  de  Ondarroa...  Su 
población  es  de  999  almas.  A  sus  apoderados  corresponde  en  las  juntas  de 
Guernica  el  lo."  lugar  y  voto  entre  los  de  las  villas...»  Diccionario,  1.  c, 
t.  II,  pag.  8,  9. 

*  Dr.  Joannes  Bernal  Diaz  de  Lugo,  de  quo  dictum  saepe  est. 


I  Augusti  1554  285 

hizo  çierta  persona:  dexo  otras  particularidades,  por  no  vsar  pro 
lixidad. 

Daqui  passamos  á  Hérmua,  3'  sallieron  niños  y  niñas  quasi 
media  légoa  de  camino  á  reçeuir[nos],  cantando  su  doctrina  xpia- 
na.  El  segundo  día  partimos  para  Oñate,  y  los  niños  yban  delante 
cantando  su  doctrina  asta  Eybar  que  es  media  légoa,  llebando 
vnos  á  otros  en  los  hombros:  aquí  tubimos  más  en  qué  entender, 
en  no  poder  hazerles  voluer.  Después  que  stubimos  algunos  días 
en  Oñate,  fuimos  á  Vergara,  adonde  también  aprendieron  bien, 
y  venían  de  tierras  estrañas  á  vendezer  y  á  confessar.  Daqui  fui- 
mos á  otros  lugares,  donde  se  enseñó  bien  la  doctrina:  daquí  á 
çiertos  días  pasamos  á  Mondragón,  donde  se  hizo  tanto  fructo 
como  en  otra  parte. 

Después  que  el  P.  M.e  Gerónimo  partió,  fuimos  á  Azpeitia, 
adonde  an  aprendido  con  mucho  amor  y  cuidado,  y  se  ha  echo 
mucho  fructo,  que  por  la  bondad  de  nuestro  Señor  no  ay  aora 
otro  cantar  por  los  montes,  sino  el  pater  noster:  gloria  á  Dios. 
Hanse  dexado  otras  muchas  particularidades,  que  no  se  scriben 
en  esta. 

El  Padre  y  los  hermanos  están  buenos,  y  piden  ser  encomen- 
dados al  Señor,  el  qual  enriquesca  el  alma  de  V.  R.  con  sus  do- 
nes sanctíssimos  de  amor  y  temor,  y  á  nos  dé  gracia  para  sentir 
su  voluntad  sanctíssima,  cumpliendo  aquello  que  por  la  sancta 
obediençia  nos  es  mandado.  De  Loyola  á  i  de  Agosto  de  1554. 

Esta  seruirá  para  el  mes  passado  y  este  en  que  estamos,  pues 
no  se  offresçe  otra  cosa;  y  quando  se  offresçiere,  será  V.  R.  dello 
anisado.  Por  comissión  y  mandado  de  nuestro  Padre  rector. 
De  V.  R.  hijo  y  sierbo  indigno  en  Christo, 

f  JOANNES  DE  HUBILLA.  f 

.     ,  t 

liiscripiio:  Jhs.  Al  muy  Rdo.  y  charíssimo  Padre  mío  en 
Christo,  el  P.  M.tro  Polanco,  de  la  Compañía  de  Jesús,  etc.,  en 
Roma. 

*  «Eybar,  v.  de  la  prov.  de  Guipúzcoa,  ob.  de  Calahorra...  Confina 
por  N.  E.  con  la  villa  de  Hérmua...,  por  S.  E.  con  las  villas  de  Elgoibar, 
Placencia,  Vergara  y  Elgueta,  extendiéndose  sus  términos  á  3  leguas  de 
circunferencia...»  Diccionario,  1.  c,  t.  i,  pag.  274. 


386 


Epistolar  Mixtae— 844 


JACOBUS  MIRON 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  2  AUGUSTI  I554  *. 

Quae  potestas  sit  praepositis  provincialibus  in  subditorum  bonis.— Theoto- 
nius  in  Angliam  navigai,  Venetiis  tandem  versaturus.— De  ejectis  a 
Societate.  — Dolet  quod  Joannes  III  eos  favore  et  muneribus  prose- 
quatur. 

Jhs 

Muy  Rdo.  Padre. 

La  gracia  y  paz  de  Jesuchristo  nuestro  señor  sea  siempre  en 
nuestra  aiuda  y  favor.  Por  dos  ó  tres  vías  tengo  escrito  muy  largo 
á  V.  P.,  dándole  muy  larga  cuenta  de  todo  lo  que  acá  pasa.  Ahora 
me  dixeron  que  se  partía  un  correo  oy.  Avisaré  brevemente  á 
V,  P,  lo  que  me  ocurriere. 

El  P.  Nadal  me  dexó  dicho  que  todos  los  hermanos  que  tu- 
biesen  votos  en  la  Compañía  avían  de  disponer  dellos  á  arbitrio 
del  general,  ó  de  quien  tubiese  sus  vezes.  Ai  muchos  hermanos 
destos,  que  tienen  hazienda  para  disponer  della,  y  io  no  sé  si  tengo 
potestad  para  disponer  della  en  lo  que  paresciere  más  servicio  de 
nuestro  Señor;  y  aunque  las  tubiese,  sería  razón,  como  cosa  im- 
portante, que  primero  consultase  con  V.  P,  ó  con  el  comisario, 
y  así  lo  haré  con  la  gracia  del  Señor  de  aquí  adelante. 

Acerca  desto  se  ofresció,  estando  aquí  el  P.  Nadal,  que  un  Pa- 
dre de  la  Compañía,  que  se  llama  Jorge  Serrón,  avía  de  disponer 
de  su  hazienda,  que  sería  poco  más  ó  menos  ciento  y  cincuenta 
mili  maravedís.  Dióle  licencia  el  P.  Nadal  que  dispusiesse  dellos 
como  meior  le  paresciese,  y  su  parescer  fué  querer  dar  50  mili 
maravedís  á  una  parienta  pobre  para  que  se  metiesse  monja  %  y 


*  Ex  transumpto  in  voi.  Varia  Historia,  tom.  l,  quadruplici  folio  cuna 
dimidio,  n.  349-352, 

*  Ms.  monia. 


2  Augusti  1554  287 

los  cien  mili  maravedís  dallos  para  captivos,  y  propásele  yo  que 
encomendase  á  Dios,  si  le  parescía  más  servicio  de  nuestro  Señor 
aplicar  los  cien  mili  maravedís  á  estas  obras  de  san  Roque.  En- 
tonces él  dexólo  en  mi  mano,  y  inclinándome  yo  á  esto,  deter- 
miné en  fin  de  aplicallos  á  san  Roque,  y  ia  tenemos  50  ducados 
dellos,  y  esperamos  que  presto  nos  darán  los  demás.  Acerca  desto 
no  e  consultado  con  V.  P.  ni  con  el  P.  Francisco  ',  pues  que  el 
P.  Nadal  dexó  comisión  acá  al  mismo  Jorge  Serrón  de  hazer  de- 
llos lo  que  le  paresciesse. 

De  don  Theotonio  sanemos  que  envarcó  ia  para  Inglaterra,  y 
de  ai  avía  de  pasar  á  Flandes  y  á  Alemania,  yendo  de  camino  por 
residir  en  Venecia  Lleva  por  compañero  á  André  Fernández, 
aquel  hermano  que  vino  de  la  India,  y  todo  esto  por  orden  del 
P,  Francisco,  según  me  escrivió  don  Theotonio  á  la  partida  con 
una  suia,  mostrando  mucho  sentimiento  y  soledad  de  apartarse 
de  nosotros,  y  que  solamente  tomara  aquel  camino  por  mandallo 
así  la  obediencia.  Pasó  por  San  Fins  quando  se  iva  á  embarcar  á 
la  Coruña,  y  dexó  allí  dos  azémilas  grandes  en  que  i  van,  viniendo 
hasta  allí  él  y  su  compañero  dende  Villa  viciosa,  pasando  por  donde 
está  el  P,  Francisco  Pidió  algún  dinero,  de  que  tenía  nescesidad, 
y  dióle  Pero  Díaz  100  ducados,  que  sería  poco  más  ó  menos  el 
precio  de  las  azémilas.  Estuvo  allí  quatro  ó  cinco  días  solamente, 
de  pasada:  escrivióme  Pero  Díaz  que  le  paresce  que  iva  bueno  y 
asaz  quieto.  Acá  hasta  agora  no  tubimos  recado  del  P.  Francisco 
desta  misión  de  don  Theotonio;  pero  luego  que  lo  supe  por  él 
mesmo,  fui  [á]  dar  aviso  dello  á  estos  príncipes  y  á  sus  hermanos, 
dándoles  razón  cómo  mucho  convenía  á  don  Theotonio  esta  ida, 
para  apartarse  de  occasiones,  etc.,  y  que  dello  no  savíamos  nada 
por  cartas  del  P.  Francisco,  y  que  él,  como  no  estava  informado 
de  las  cosas  de  acá  acerca  de  don  Theotonio,  dispuso  dél  como 
más  convenía  á  gloria  de  nuestro  Señor,  pensando  que  sus  alte- 


'  P.  Franciscus  Borgia,  quatuor  provinciarum  Hispaniae  ac  Portugal- 
liae  nuper  commissarius  renuntiatus. 

-   Polanco,  t.  iv,  pag.  547,  n.  1172  et  pag.  551,  n.  1180. 

^  Peragrabat  Borgia,  commissarius,  aestivo  tempore,  Vallisoletum,  Sal- 
manticam  aliasque  provincias  Lusitaniae  viciniores. 


288  Epistolar  Mixtae— 844 

zas  no  querrían  otra  cosa;  y  que  si  todavía  á  SS.  AA.  parescía 
otra  cosa,  que  aviamos  entendido  que  aun  no  era  embarcado,  y 
que  mandaríamos  recado  para  entretenello.  Sobre  esto  quiso  con- 
sultar la  infanta  doña  Isabel  con  el  duque  y  la  duquesa,  madre  ' 
de  don  Theotonio,  y  en  fin,  entretanto  que  se  consultó  la  cosa, 
tubimos  nuevas  cómo  ia  sería  partido;  y  con  todo  la  respuesta  fué 
buena,  que  estavan  contentos  de  lo  que  avía  ordenado  el  P.  Fran- 
cisco: que  fuesse  en  ora  buena.  El  rei,  quando  le  hablé  en  ello,  fué 
después  de  la  partida,  porque  esperava  yo  la  respuesta  de  sus 
parientes  para  con  ella  hablalle,  porque  nos  paresció  que  no  que- 
rría él  otra  cosa  de  lo  que  quisiesen  sus  parientes,  y  que  en  todo 
se  remitiría  á  ellos.  Pero  luego  al  principio  que  vínola  nueva,  lo 
supo  él  por  la  infanta  doña  Isabel  y  por  la  reina,  y  al  fin  quando 
le  hablé  mostró  alguna  voluntad  que  no  quisiera  que  fuera,  dando 
algunas  razones  que  devíamos  ser  más  blandos  con  él  y  no  tan  ri- 
gurosos, atribuiendo  la  ida  á  rigor  nuestro.  A  todo  le  satisfize: 
paresce  que  quedó  bien.  A  la  reina  y  al  infante  don  Luis  paresció 
bien,  que  son  acá  nuestros  patronos,  y  también  el  duque  y  sus 
hermanos.  Toda  la  dificultad  estava  en  la  infanta  doña  Isabel  y 
en  la  duquesa  su  madre,  las  quales  por  grado  ó  por  fuerza  al  fin 
dixeron  que  les  parescía  bien  ;  y  con  todo  esto  nos  es  siempre 
grande  devota  nuestra  la  infanta,  como  ia  terná  savido  V.  P. 

Don  Constantino  me  apuntó  en  que  escriviese  á  V.  P.,  que 
tubiesse  por  bien  de  llamar  á  don  Theotonio  de  Venecia  para  que 
estubiese  con  V.  P.  y  estudiasse  en  ese  collegio,  y  que  desto  él 
y  todos  estarían  más  consolados,  que  de  residir  en  Venecia.  Yo 
le  dixe,  que  creo  que  V.  P.  deseava  lo  m.ismo,  y  que  así  lo  dava 
á  entender  quando  lo  escrevia  dél,  pero  que  todavía  yo  lo  escrevi- 
ría  á  V.  P.  por  más  satisfactión  dellos. 


^  Jacobus,  dux  IV  de  Bragança,  ex  prima  sua  uxore,  Eleonora  de  Men- 
doza, suscepit  duos  filios:  Theodosiurn  I,  ducem  V  de  Bragança,  et  Isabel- 
lam,  principem,  quae  Eduardo  (Duarte),  principi,  nupsit.  Ex  altera  vero 
uxore,  Joanna  de  Mendoza,  muitos  sibi  procreavit  filios,  Jacobum,  Constan- 
tinum,  Fulgentium,  Theotonium,  Joannam,  Eugeniam,  Mariam,  Vincen- 
tiam,  de  quibus  alibi  mentionem  fecimus.  Cf.  SouSA,  Historia  genealogica 
da  Casa  Real  Portuguesa,  t.  v,  pag.  592  et  seqq. 


2  Augusti  1554  289 

De  don  Theotonio  y  a  escrevi  á  V.  P.  cómo,  en  lugar  de  ir  á 
Cordova,  para  donde  le  dió  el  rei  licencia  quando  se  despidió  de 
acá,  se  fué  en  busca  del  P.  Nadal,  y  encontrando  con  el  P.  Fran- 
cisco, le  mandó  ir,  corno  está  escrito,  etc.,  según  él  nos  a  escrito. 

El  rei  se  muestra  muy  inclinado  á  favorescer  estos  salidos.  A 
dos  ó  tres  tiene  dadas  iglesias,  según  dizen:  conviene  á  saver,  á 
Diego  Viera  una  iglesia  en  la  isla  de  la  Madera,  que  le  renta 
ochenta  mil  maravedís.  Este  es  el  que  escrivió  á  V.  P.  que  revo  - 
case  la  donación  que  tenía  hecha  en  Coimbra  de  su  hazienda  al 
collegio,  para  que  pudiesse  amparar  una  hermana  suia  y  tam- 
bién á  Juan  Vázquez  dió  una  iglesia  con  una  cruz  de  los  comen- 
dadores de  Avís.  También  e  oido  dezir  que  a  dado  una  iglesia 
á  Alfonso  Téllez;  y  Francisco  Ponto  me  han  dicho  que  tiene  una: 
no  sé  si  se  la  a  dado  el  rei  ó  el  obispo  de  san  Thomé,  su  tio.  Tam- 
bién me  dizen  que  Melquior  "  dize  que  le  dan  una  iglesia,  no  sé 
si  es  de  parte  del  rei,  y  que  él  no  la  quiso.  Y  lo  mesmo  haze  á  los 
apóstatas  de  las  otras  religiones,  movido  por  respecto  de  ser  le- 
trados, y  dase  á  entender  que  es  también  porque  tienen  brebes. 
Aora  avía  proveído  á  Christóval  Litón  que  fuese  escrivano  de  un 
commisario  claustral  de  la  orden  de  san  Francisco,  que  vino  de 
Italia,  para  que  con  él  fuese  visitando  '  las  casas  de  monjas  *  y 
frailes  de  su  religión.  Comunmente  dezía  la  gente  de  fuera,  que 
un  apóstol  iva  con  el  commisario  á  visitar,  tiniéndolo  por  de  la 
Compañía:  otros  dezían  que  era  despedido  de  la  Compañía,  como 
es  la  verdad:  otros  dezían  que  no,  sino  que  tenía  licencia  de  ir 
por  fuera  de  la  Compañía,  etc.;  y  los  salidos  se  ivan  gloriando 
que  el  rei  los  favorescía  y  que  avía  hecho  visitador  á  Christóval 
Litón.  Esto  supimos  nosotros  muy  tarde,  scilicet,  el  día  antes  que 
estava  él  para  partirse,  que  el  comisario  ia  se  era  partido  el  día 
de  antes.  Estando  la  cosa  en  estos  términos,  fui  á  dar  cuenta  al 
infante,  y  al  obispo  de  Portalegre  %  y  á  Pedro  Caravallo;  y  con 


'  Vide  ejusdem  epist.  n.  784, 

-  Melchior  Luis. 

'  Prius:  á  visitar;  post  emendationem,  avisitando, 

*  Ms.  monias. 

^  Julianus  de  Alva. 

EpISTOLAE  MIXTAE,  tom.  IV. 


290  Epistolae  Mixtae— 844 

la  reina  no  ubo  tiempo  de  hablar  antes,  y  ninguno  dellos  tubo 
tiempo  para  hablar  en  ello,  antes  que  nosotros  hablásemos  al  rei, 
paresciéndoles  que  en  todo  caso  se  avía  de  impidir.  Fuimos  Gon- 
çalo Vaz  y  io  á  hablar  al  rei  por  la  siesta,  pidiéndole  que  no  man- 
dase á  Christóval  Li  ton  con  el  cargo,  ni  convenía  que  S.  A.  se 
sirviese  dél,  ni  de  ningún  salido:  hallámoslo  muy  contrario  á  ello, 
y  resistimos  lo  que  podimos,  y  duró  la  plática  buen  rato,  y  la 
reina,  aunque  no  estava  prevenida,  nos  favoresció  en  extremo.  Al 
fin  se  mostró  más  blando,  dando  señales  que  quería  hazer  lo  que 
pidíamos,  y  respondiónos  que  él  miraría  en  ello;  y  con  esto  nos 
despedimos.  Fui  luego  á  dar  razón  al  infante  '  de  lo  que  pasamos, 
y  él,  como  muy  zeloso,  estando  enfermo  en  la  cama,  me  dixo,  que 
escreviría  una  carta  al  rei  luego,  y  así  lo  hizo;  y  después  que  ve- 
nimos á  casa,  luego  mandó  un  recado  la  reina  cómo  avía  acabado 
con  el  rei  lo  que  pidíamos,  y  que  rogásemos  por  él;  y  luego  el 
infante  mandó  otro  recado  de  lo  mesmo,  y  así  con  la  aiuda  de 
nuestro  Señor  se  estorvó  que  no  fuese  Christóval  Litón  adelante 
con  el  cargo.  Fui  á  dar  las  gracias  á  la  reina  y  al  infante,  y  tor- 
namos á  tratar  largamente  sobre  el  negocio,  y  me  dixo  la  reina 
que  convenía  tratarse  esto  agora  muy  de  propósito  con  el  rei, 
para  que  no  favoresciese  á  estos  salidos,  y  que  le  diese  un  rol 
dellos  y  otro  al  infante. 

El  que  creemos  que  a  persuadido  y  movido  al  rei  que  se  to 
men  y  se  sirva  destos  apóstatas,  entre  otros  es  un  predicador  del 
rei  muy  privado,  llamado  Antonio  Piñero  por  medio  del  qual 
se  negociava  esto  de  Christóval  Litón ,  y  creo  que  también  los 
beneficios  que  se  an  dado  á  los  otros;  y  de  la  misma  manera  creo 
que  favoresce  á  los  apóstatas  de  otras  religiones,  que  son  letra- 
dos. A  nosotros  acá  nos  paresce  ser  esta  la  cosa  más  periudicial 
que  el  rei  puede  hazer  en  la  Compañía  y  en  las  otras  religiones; 
y  la  causa  principal  es ,  por  no  dar  ocasión  á  que  muchos  flacos 

'    Ludovicus,  princeps. 

*  De  hoc  viro  cf.  Polanco,  t.  iv,  pag.  529,  n.  1122,  annot.  2,  et 
pag.  558,  n.  120I.— De  Christophoro  Leitão  exstant  litt.  inter  Qnadr.  t.  l, 
pag.  72-74:  de  tote  hoc  negotio  videatur  Polanco,  t.  iv,  pag.  557  et  558, 
n.  119Ç-1202, 


2  Augusti  1554  291 

no  tornen  atrás,  5'  no  venzan  sus  tentaciones,  esperando  que, 
quando  se  salieren,  serán  favorecidos  del  rei;  aunque  yo  espero 
en  nuestro  Señor  que  los  que  fueren  tales  se  conoscerán  bien, 
antes  que  vengan  á  este  punto,  según  va  la  Compañía  agora  por 
la  gracia  del  Señor.  Pero  con  todo  es  más  seguro  que  no  tengan 
tal  occasión,  porque  el  maior  bien  humano  que  ai  acá  en  Portu- 
gal, es  favorescer  el  rei  á  uno  y  servirse  dél.  Dexo  las  otras  ra- 
zones, que  puede  aver  muchas,  como  son,  quererse  servir  de  un 
género  de  gente  tan  ignominiosa,  como  son  estos  apóstatas,  y  de 
mal  exemplo,  y  con  muy  grande  duda  si  están  y  biben  con  buena 
conscientia  con  sus  brebes,  que  alcanzan  muchas  vezes  con  fal- 
sas informaciones. 

Quando  vinieron  aquí  Villafranca  y  Montoya  '  á  reformar 
estos  agustinos,  alcanzaron  una  provisión  del  rei ,  que  ningún 
apóstata  de  los  suios  pudiese  estar  en  ciudad  ni  villa  donde 
uviesse  monasterio  de  su  orden,  y  así  al  principio  guardaren 
ellos  grande  rigor  en  esto.  Agora  no  pretenderemos  que  el  rei 
haga  otro  tanto  por  nosotros,  sino  que  omnino  los  dexe  de  favo- 
rescer ni  dar  beneficio  ninguno.  Y  creo  que  se  acabará  con  la 
aiuda  del  Señor,  según  el  rei  es  bien  inclinado  á  hazer  todo 
aquello  que  es  más  servicio  de  nuestro  Señor ,  aunque  será  con 
mucha  dificultad,  con  lo  que  hasta  agora  le  an  encaxado  en  la 
cabeza  los  que  no  sienten  quán  grandes  inconvenientes  y  escán- 
dalos que  se  siguen  de  un  rei  tan  christianíssimo  favorescer  á 
gente,  que  con  gran  zelo  avía  de  perseguir,  y  desterrar  de  su 
reino  con  razón. 

Todo  esto  siente  el  infante  más  que  nosotros,  y  está  muy 
puesto  en  dallo  bien  á  entender  al  rei;  y  creo  que  presto  lo  hará, 
plaziendo  á  nuestro  Señor,  porque  ia  va  convalesciendo  de  su  en- 
fermedad .  Creo  que  también  los  provinciales  de  las  otras  religio- 
nes le  an  de  hazer  quexas  por  lo  que  les  toca  á  ellos.  Díxome  el 
infante  que  fuésemos  nosotros  á  hablar  con  Piñero,  disimulando 
con  lo  que  hasta  agora  tiene  hecho  acerca  desto ,  y  tomándole 
como  intercesor  para  con  el  rei,  de  lo  que  pedimos;  y  así  lo  ha- 


F.  Ludovicus  de  Montoya. 


292  Epistolas  Mixtae— 844 

remos,  plaziendo  á  nuestro  Señor,  y  él  es  buen  hombre  y  nues- 
tro devoto:  alioquin  creo  que  caerá  en  la  razón. 

Entre  las  otras  cosas  que  dixe  al  reí  aquella  vez,  que  le  habla- 
mos sobre  esto,  fué  ponelle  escrúpulo  que  quizá  Paiz  el  que  oía 
tiulugía  en  Coimbra,  y  se  nos  fuera  aora  de  la  Compañía,  S.  A. 
sería  la  causa,  y  que  avía  entendido  que  agora  estava  en  Évora 
tomando  las  órdenes,  y  que  podría  ser  que  S.  A.  presto  le  viesse 
en  la  corte  pidiéndole  alguna  merced,  porque  avía  estudiado  mu- 
chos años  en  nuestro  collegio,  y  que  lo  mesmo  pudíen  hazer  otros 
flacos,  por  el  mesmo  respecto;  y  creo  que  esto,  por  ser  el  caso  fres- 
co, lo  movió  alguna  cosa.  Piega  á  la  divina  bondad  nos  dé  á  sentir 
y  cumplir  aquello  que  fuere  siempre  más  gloria  y  honrra  suya. 

V.  P.  mande  dezir  lo  que  le  paresce  en  ello,  aunque  tenemos 
por  muy  cierto  será  lo  mesmo  que  acá  sentimos.  También  daré 
parte  dello  al  P.  Francisco,  para  que  nos  mande  todo  lo  que  pa- 
resciere  más  servicio  de  nuestro  Señor. 

Vn  salido,  que  se  llama  Parada  %  sacerdote,  caió  enfermo  de 
erpes  estando  fuera  de  la  Compañía ,  y  perdió  un  pie  desta  en- 
fermedad, y  queda  manco  en  el  hospital  de  Coimbra:  escrive  una 
carta  á  V.  P.  que  le  resciva  en  la  Compañía,  según  me  an  dicho, 
porque  acá  no  le  quisimos  rescebir,  y  escrivimos  al  P.  Nadal  so- 
bre él.  Respondiónos  que  le  despidiésemos  de  la  Compañía,  y  que 
por  razón  de  la  enfermedad  no  avía  que  tenelle  respecto ,  pues 
estando  huido  de  la  Compañía  le  tomó.  También  tenía  de  antes 
un  espíritu  muy  humano:  mucho  avía  de  obrar  nuestro  Señor 
para  dexallo:  no  sé  cómo  está  agora.  Escrivo  esto  por  dar  infor- 
mación dél  á  V.  P. 

También  deseamos  poner  remedio  con  estos  salidos,  porque 
ordinariamente  todos  se  hazen  de  la  Compañía,  y  muchos  allá  fue- 
ra los  tienen  por  de  la  Compañía,  especialmente  aquellos  que  tie- 
nen poca  noticia  de  nosotros.  Hasta  agora  no  se  a  puesto  ningún 
remedio,  sino  que  los  declaramos  por  salidos,  adonde  quiera  que 
los  hallamos. 


*    Hunc  cognominat  Polancus,  ibid.,  Paez. 

^    Petrus  Parada,  cujus  est  ad  Ignatium  epist.  83i. 


2  Augusti  1554  293 

Eme  olvidado  de  dezir  antes  cómo  Christóval  Litón  se  haze 
con  todos  de  la  Compañía,  y  va  mostrando  un  escrito  que  le  dió 
el  doctor  Torres,  en  que  le  da  licencia  que,  por  su  enfermedad, 
pueda  estar  fuera,  no  me  acuerdo  si  dize  en  su  tierra.  Y  díxome 
el  rei  que  él  le  avía  mostrado  aquel  escrito,  y  que  no  le  aviamos 
despedido  de  la  Compañía:  lo  qual  es  falso,  porque  antes  de  dalle 
aquel  escrito  el  doctor  le  despidió  de  la  Compañía ,  y  le  soltó  los 
votos  ;  y  después  él  con  sus  razones  sacó  aquel  escrito  del  doc- 
tor, como  más  largamente  lo  contará  el  P.  Nadal  á  V.  P.,  que 
sa  ve  cómo  pasó;  pero  después,  estando  aquí  el  P.  Nadal,  le  avisó 
el  Padre  doctor  que  no  usase  de  aquel  escrito,  y  entonces  pidió 
otro  de  cómo  le  despidieron;  y  no  quiriéndoselo  dar  el  P.  Nadal, 
se  fué  á  quexar  al  cardenal     de  nosotros,  aunque  antes  que  él 
fuese  estava  prevenido  acerca  dello  el  cardenal  por  el  P.  Nadal, 
y  satisfecho  de  nuestra  repuesta  *.  Y  agora  el  buen  Litón  quiso 
se  aprovechar  del  escrito,  y  le  amostró  al  rei,  y  creo  que  á  mu- 
chos otros,  diziendo  que  no  es  despedido  de  la  Compañía;  y  a  ido 
á  hablar  á  muchas  personas  principales  desta  corte,  que  le  favo- 
rescan  con  el  rei,  diziendo  que  tiene  tantos  años  de  theología,  y 
que  es  predicador,  y  que  a  hecho  mucho  fructo,  etc. ,  y  esto  di- 
latólo él  más  de  lo  que  es.  Y  hasta  de  mí  se  quisiera  aprovechar, 
porque  poco  a  vinieron  á  mí  él  y  Brandón  '  á  visitarme.  Mandé - 
les  á  don  Gonzalo  *,  á  ver  lo  que  querían:  dieron  á  entender 
que  me  venían  á  ver  por  la  amistad  pasada ,  por  la  mucha  razón 
que  avía  para  esto,  etc.,  y  también  que  me  querían  dezir  otras 
cosas;  que  después  tornarían  de  más  espacio,  y  nunca  más  tor- 
naron. Nuestro  Señor  aia  misericordia  dellos,  y  nos  dé  gracia  á 
todos  para  conoscernos  y  llorar  nuestros  pecados  y  miserias. 

Comenzando  á  escrevir  esta,  pensava  ser  más  brebe,  y  la  ma- 
teria me  a  hecho  alargar:  no  sé  si  seré  demasiado. 

De  Lixbona  2  de  Agosto  1554. 

De  V.  P.  indigno  hijo  en  Chris to, 
  Mirón. 

*  Henricus,  princeps. 

*  Nadal,  Epist.  1. 1,  pag.  210^  n.  38. 
'  Antonius  Brandão, 

*  Gundisalvus  de  Silveira. 


294  Epistolae  Mixtae— 845 

Acerca  deste  negocio  de  dar  beneficios  á  los  que  se  salen  de 
religión,  el  rei  se  mueve,  según  tengo  entendido,  por  la  mucha 
necesidad  que  tiene  de  personas  idóneas  para  sus  maestrados, 
para  ser  curas;  y  no  hallando  personas  tan  suficientes  y  letrados 
como  querría,  echa  mano  destos;  pero  no  me  paresce  esta  tan  su- 
ficiente causa,  porque  no  ai  tanta  necesidad,  que,  si  se  buscasen 
otros,  no  se  hallasen  suficientes,  aunque  no  fuesen  tan  letrados. 
Á  los  profesos  paresció  acá  ser  alguna  nota  del  rei  dezirse  esto 
por  allá,  y  también  porque  podrían  pensar  algunos  que  él  nos 
desfavoresce,  amándonos  tanto:  paresció  bien  acordará  V.  P., 
que,  si  le  paresciesse  servicio  de  nuestro  Señor,  no  se  diese  parte 
desto  á  ninguno,  pues  presto  se  espera  el  remedio;  y  quiçá  no  lo 
escriviera  á  V.  P.,  sino  que  es  necesario  y  conveniente  darle 
cuenta  de  todas  las  cosas  como  pasan,  á  maior  gloria  de  nuestro 
Señor. 

A  tergo.  Copia  de  una  del  P.  Mirón  para  el  P.  Ignatio. 
FRANCISCUS  DE  ESTRADA 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CAESAR  AUGUSTA  4  AUGUSTI  I554 

Estrada  caesaraugustanis  aperit  nostrae  Societatis  institutum.— Accendun- 
tur  animi  ut  eam  foveant,  suisque  moenibus  amplectantur. 

i- 
Ihs. 

Muy  Edo.  Padre  nuestro  en  X°  Pax  X.i  sit  semper  no- 
biscum.  Por  otra  de  2  de  Julio  avisé  á  V.  P.  de  mi  llegada  á  Ça- 
ragoça  ^ .  Por  esta  diré  lo  que  después  acá  en  esta  çiudad  a  suc- 
cedido,  y  es,  que,  deseando  que  aquí  se  fundase  vn  collegio  de  la 
Compañía,  y  que  los  señores  desta  çiudad  se  declarasen  en  si 
querían  ayudar  para  esta  obra  ó  no,  porque,  según  eso,  proveyé- 


*    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  149,  prius  378. — Usus  est 
Polanco  hac  epistola,  t.  iv,  pag.  366-368,  n.  780  et  seqq. 
-    Has  litteras  hactenus  non  vidimus. 


4  Augusti  1554  295 

sernos  en  embiar  aquí  más  gente,  ó  en  quitar  esos  pocos  que  ay, 
determinamos  de  hazer  juntar  todos  los  caballeros  principales 
que  en  Çaragoça  se  hallauan,  y  hazerles  vna  plática  sobre  este 
negotio.  Y  así  el  virey  '  hizo  juntar  todos  los  caballeros  en  la 
sala  de  su  consejo,  y  se  juntaron  más  de  dozientos  con  el  virey 
y  otros  condes  y  señores,  y  yo  con  otros  dos  Padres.  Estando 
todos  así,  se  çerraron  las  puertas,  y  començé  yo  á  hazer  mi  plá- 
tica, que  duraría  vn  hora,  en  la  qual  les  di  cuenta  de  nuestra 
Compañía,  y  de  su  manera  de  proçeder,  y  del  fructo  que  resulta 
de  fundarse  collegios  en  las  çiudades,  probándolo  con  la  expe - 
rientia  de  los  ya  fundados  en  otras  partes,  y  animándolos  á  lo 
mismo.  Movió  nuestro  Señor  tanto  los  ánimos,  que  en  toda  la 
plática  vbo  gran  silentio  y  attentión,  y  ella  acabada,  grande 
applauso  en  todos,  en  tanto  grado,  que  avía  quien  dezía,  que  de 
su  boca  lo  quitaría,  y  la  hazienda  de  sus  hijos,  por  darla  en  ayu- 
da de  tan  santa  obra.  Otros,  que  nunca  tal  avían  oydo,  y  que 
estauan  engañados  con  esta  religión,  ni  la  conosci an,  y  que  tal 
plática  á  toda  la  çiudad  se  avía  de  hazer;  pero  que  ellos  la  diuul- 
garían  por  sus  casas  y  por  la  çiudad. 

Hallóse  presente  á  esta  plática  de  parte  de  la  çiudad  el  jura- 
do principal,  que  estaua  al  lado  del  virey,  y  al  fin  delia,  leuan- 
tándose  y  quitando  el  bonete,  dixo:  que  él  propondría  aquello, 
que  avía  oydo,  á  la  çiudad  en  su  capítulo  y  consejo,  y  que  era 


•  «Deseava  mucho  el  Príncipe  don  Phelipe,  que  el  Conde  de  Mélito 
[Didacus  Hurtado  de  Mendoza]  quedasse  su  Lugarteniente  General  en 
Aragon,  y  los  Diputados  lo  aceptaron,  después  de  varias  contiendas...  con 
ciertas  condiciones  ázia  la  preservación  de  los  Fueros,  en  las  quales  convino 
su  Alteza...  Y  en  veinte  y  cinco  de  Mayó  de  este  año  [1554],  á  las  seis  de  la 
tarde,  le  admitieron  á  la  Jura...  cinco  Diputados,  que  los  tres  (que  eran  Don 
Miguel  de  ürrea,  Gerónimo  Artieda,  y  Agustín  Baptista)  por  Zaragoza, 
nunca  consintieron  ni  fueron;  ni  el  Jurado  Quarto,  que  se  llamaba  Juan  de 
Gurrea...  Los  Diputados  que  assistieron  y  lo  admitieron  eran:  el  Doctor 
Juan  García,  Abad  de  la  O,  Mossen  Luis  de  la  Naja,  Canónigo  de  la  Santa 
Iglesia  del  Asseo,  Don  Juan  Torrellas  y  de  Bardaxí,  Mossen  Juan  de  Santa 
Pau,  y  Juan  de  Aragonés  por  Jaca;  y  Jurados,  Gerónimo  Carbi,  Juan  de  To- 
rrellas, Mossen  Carlos  de  Santa  Cruz,  y  el  Doctor  Juan  Sanz:  y  assi  juró  en 
la  forma  acostumbrada,  y  con  las  condiciones  dichas.»  Panzano,  Anales  de 
Aragon,  lib.  lii,  pag.  486-487. 


296  Epistolae  Mixtae— 845 

justo  tal  obra  fuesse  fauorescida,  etc.  Después  desto,  juntados 
todos  los  jurados  y  consejeros  desta  çiudad  en  la  lonja,  donde 
suelen  hazer  sus  ayuntamientos,  quisieron  que  otro  día  de  la  se- 
mana yo  les  fuese  á  hazer  otra  plática  á  los  çiudadanos  por  sí,  id 
est,  á  los  que  representan  toda  la  çiudad,  así  como  la  avía  hecho 
al  virrey  y  á  los  caballeros,  tomándolo  como  por  punto  de  honrra, 
si  á  la  çiudad  por  sí  no  se  daua  cuenta;  y  así,  yo  fuy  á  aquel  tri- 
bunal, y  estando  todos  los  jurados  y  consejeros  dela  çiudad  jun- 
tos, començé  mi  plática,  y  acabada,  el  prinçipal  dellos  dixo  muy 
buenas  palabras,  y  quedáronse  ellos  allí  çerrados  á  consultar  y 
determinar  sobre  lo  que  avían  oydo. 

El  fructo  que  destas  pláticas  a  resultado  es,  que,  vltra  de  aver 
dado  nolitia  de  la  Compañía,  que  era  bien  menester,  se  deputa- 
ron  dos  caballeros  que  anduuiesen  á  pedir  por  la  çiudad,  y  alle- 
gar algo  con  que  nos  comprasen  sitio,  donde  pudiésemos  fundar 
collegio;  y  en  poco  más  de  dos  días  que  an  andado  á  pedir,  se  an 
allegado  más  de  quatro  mil  scudos:  la  çiudad  offresció  los  mil; 
los  otros  offrescieron  diversos  señores  desta  çiudad;  y  así,  se 
busca  el  sitio,  y  tras  él  se  buscará  la  renta,  porqu;  agora  no  ay 
quien  nos  quiera  dar;  pero  poco  á  poco  con  el  fauor  del  Señor  se 
hará  todo. 

Para  inclinar  las  voluntades  desta  çiudad  á  esta  obra  tan  pía, 
y  á  hazer  lo  que  an  echo  y  speramos  que  harán,  emos  tomado 
por  medio  el  que  en  todas  partes  hallo  ser  muy  efficaz,  que  es  el 
de  la  diuina  palabra,  que  penetra  los  coraçones,  y  les  persuade 
en  breue  tiempo  y  con  suauidad  lo  que  en  mucho  y  con  difficul- 
tad  los  hombres  apenas  pueden  acabar.  Y  assi,  después  que  aquí 
llegué,  començé  á  predicar;  y  con  algunos  sermones  que  e  echo 
en  la  yglesia  mayor,  y  en  nuestra  Señora  del  Pilar,  y  en  el  hos- 
pital ',  a  dispuesto  Dios  nuestro  señor  mucho  los  ánjmos,  assi 
para  su  aprobechamiento  proprio,  como  también  para  ayudar  á 


*  «Hospitale  Dominae  Nostrae  de  Gracia,  cui,  quoniam  non  incolis 
tantum,  ut  alias  saepe  fieri  solebat,  sed  extrañéis  etiam  quibuscumque  ex- 
cipiendis  curandisque  destinabatur,  nomen  hoc  ab  initio  inditum  est:  Urbis 
3t  orbis  domus  infirmorum .  ))  Polanco,  t.  IV,  pag.  367-368,  n.  783, 
annot.  4. 


IO  Augusti  1554  297 

la  Compañía.  Speçialmente  me  an  hablado  de  dos  benefiçios  que 
querrían  algunos  annejar  á  este  colegio,  cuya  informatión  irá  con 
otras,  para  que  allá  V.  P.  vea,  si  es  cosa  que  conujene,  ó  qué  se 
puede  hazer. 

También  el  virey,  offresçiéndose  caso,  scriujrá  al  emperador, 
para  que  proveyese  aquí  de  alguna  abbadía,  como  las  de  Sici- 
lia Jesu  Xpo.  nuestro  señor,  author  de  todo  nuestro  bien, 
acresciente  lo  que  aquí  a  començado  á  obrar,  y  dé  á  V.  P.  larga 
y  santa  vida,  para  que  á  todos  sus  hijos  rija  y  govierne  á  honrra 
y  gloria  de  su  diujna  magestat.  Amén.  De  Çaragoça  4  de  Agos- 
to 1554.  De  V.  P.  sieruo  en  Jesu  Xpo., 

7  Strada,  f 

Inscriptio:  \  Al  muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Xpo.,  el  P.  M.^ 
Ygnatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús, 
en  Roma. 

Alia  manu:  1554.  Caragoça.  Del  P.  Strada.  4  de  Agosto.  19 
de  Ottobre. 

JOANNES  PELLETARIUS 

PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

FERRARIA    10    AUGUSTI    I554  -. 

Quid  in  quibusdam  sociis  ipse  notet. — De  se  demisse  sentit.— Gaudet  de 
Societatis  incremento. — Adrianum  Candidum  jam  Coloniam  pervenisse, 
putat.— Maria  del  Gesso  collegii  ferrariensis  reapse  fundatrix  habenda 
est:  ipsa  tamen  hujus  rei  honorem  negligit. 

t 

Ihs. 

Pax  X.i  Molto  Rdo.  Padre.  Riceuuto  ho  le  sante  ammoni- 
tionni  de  V.  R.  circa  il  fratello  M.  Francesco.  Io  credo  che  la  più 
parte  venga  dele  mie  imperfettioni  de  la  sua  tentatione,  la  quale 
già  pare  passata,  perchè  s'  è  molto  riconosciuto,  ma  in  vn  tratto 

*  Ms.  Scicilia.  Vide  infra,  epist.  Didaci  Hurtado  de  Mendoza  ad  Igna- 
tium,  27  Octobris  datam. 

*  Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  61,  prius  loi. 


298  Epistolae  Mixtae— 846 

torna  al  medemo,  et  mettese  a  scrire  queste  cose.  L'  ho  priegato 
che  pigliasse  il  carico  del  collegio  per  amore  de  Jesù  X.°,  et  che 

10  obediria  a  lui,  et  non  ha  voluto:  et  in  vero  non  è  pr attico  per 
gouerno,  et  doueria  vn  poco  sottometterse  in  molte  cose,  delle 
quali  li  altri  hanno  più  esperientia  de  lui,  et  essere  più  saldo  alle 
tentationi,  senza  le  quali  non  è  possibile  uiuere,  massime  nella 
nostra  Compagnia,  la  quale  ha  vn  tanto  assunto,  et  in  la  qualle 
grande  patientia  è  riquiesta.  Dicea  non  volere  andare  in  Modena, 
et  pensaua  vituperio  tornare  doue  è  partito  et  io  diceua  che 
non  era  vituperio.  Quando  paresse  che  si  douesse  mandare  in 
Bologna,  essendo  iui  bisogno  d'  uno,  si  potrà  mandare,  perchè  è 
più  grato  molto  a  li  scholari  M.  .Ambrosio,  et  per  la  lingua,  et 
per  il  modo  d'  insegnare,  et  potrà  fare  la  prima  classe. 

Circa  Lazaro  *  lui  medemo  non  sa  che  vole:  Y  ho  voluto  man- 
dare in  Modena,  et  non  ha  voluto;  lo  voleua  mandare  in  Argen- 
ta, et  non  voleua,  dicendo  che  in  Modena  è  stato  tentato  et  ama- 
lato, et  in  Argenta  che  non  seria  sufficiente;  pur  hoggi  sè  di- 
sposto di  volere  andare  in  Argenta,  et  cosi  lo  mandarò.  Quanto 
che  V.  R.  dimanda  del  suo  vfficio,  lui  legge  alla  3.*  clase.  Circa 

11  suo  procedere,  egli  è  altiero,  datto  al  bere  et  mangiare,  et  è  di- 
uentato  grasso  et  grosso  doppo  che  vienne  di  Modena,  che  non 
può  stare  quodammodo  in  pelle.  Spesso  vienne  in  parolle  quando 
il  cretesiero  non  gli  da  la  colatione  et  merenda,  et  bere  quando 
va  al  letto  ;  con  fatticha  se  lena  a  V  hora  de  li  altri  ;  sed  haec 
sunt  minima,  si  conferantur  cum  iis,  quae  dici  nequeunt:  pur  la 
bontà  del  Signor  nostro  è  grande,  per  la, quale  sempre  1'  ho  tol- 

'  Hic  existimamus  sermonem  esse  de  Francisco  Bordon ,  qui  Scipio 
etiam  dictus  est,  quique  anno  proxime  elapso  1553,  epistolas  Mutina  dabat, 
Liti.  Quadr.,  t.  11,  pag.  175,  272;  hoc  vero  anno  1554  Ferraria,  saepe, 
V.  g.,  Litt.  Quadr.,  t.  lii,  pag.  8.  Cf.  epist.  815.  Hic  autem  ahoc  autumno... 
Ferraria  Bononiam  translatus»  est,  PoLANCO,  t,  iv,  pag.  112,  n.  215.  Porro 
de  eo  scribebat  Polancus,  ex  com.  Patri  Francisco  Palmio,  17  Nov.  1554: 
«Ci  siamo  rallegrati  della  rinovatione  de  gli  studii  e  della  satisfactione  che 
ha  V.  R.  del  Mtro.  Francesco  Bordon».  Polanco,  ibid.,  pag.  Il3,  n.  216, 
annot.  l. 

^  Sic,  tacito  cognomine  eum  appellat  Polanco,  t.  iv,  pag.  86,  n.  157: 
Argentam  «missus  est  ergo  novus  P.  Andreas  [Bonainsegna]  cum  Lazaro  et 
quodam  alio  juvene,  qui  ad  Societatem  aspirabat...» 


IO  Augusti  1554  299 

lerato,  et  sperato  in  essa  che  Y  aiutarà.  Gli  ho  detto  che,  quando 
fusse  cosi  tentato,  che  scriuesse  a  Roma,  et  dice  hauere  scritto. 
V.  R.  degnasi  priegare  il  S.  N.  J.  X.  che  me  die  gratia  de  go- 
uernarme  primo,  et  2.*^  gì'  altri,  per  il  che  me  sento  omnino  inu- 
tile, et  tante  volte  V  ho  voluto  scrire  a  S.  P.,  pur  ho  cessato,  per- 
chè me  parea  volere  fugire  la  croce  in  soportare  gr  altri. 

Tutti  faciamo  ogni  di  oratione  per  S.  P.  Il  Signor  degnasi 
essaudir[ci].  Ci  danno  la  vita  queste  buone  nuoue  che  ci  mandò 
il  charissimo  M.  Joanni  Polanco  '  circa  la  moltitudine  di  collegij 
futuri.  Il  P.  M.  Adriano  *  era  con  la  febretta,  cosi  la  chiamaua, 
et  era  già  a  vna  giornata  de  Collonia  quando  scrisse,  di  modo 
che,  quando  io  hebbi  le  lettere,  feci  conto  che  fusse  già  nella 
patria,  o  assai  vicino. 

Quanto  a  V  erettione  del  collegio  ferrarese,  già  penso  haue- 
relo  scritto  come  è  fatta,  et  come  la  casa,  chiesa  et  ogni  sito  è 
della  Compagnia  in  aeternum  et  in  seculum  seculi,  et  cosi  lho 
comprato  nel  suo  nome,  et  sborsati  i  danari,  et  nissuno  è  nomi- 
nato nel  instromento  compratore,  che  io,  nel  nome  della  Com- 
pagnia; et  quella  donna  ^  in  vero  è  fondatrice  per  modo  de  meri- 
to, et  non  ci  cura  essere  nominata,  et  che  ci  sappia  li  bieni  che  ci 
fa:  quanto  a  S.  Ecc.*,  hauerà  pur  authorità  il  collegio,  quando  ci 
sapia  che  essa  è  quella  che  fa  il  principale.  Circa  V  intrate  delli 
200  scudi,  sono  annui  et  securi  sempre  et  per  sempre,  del  che  al- 
tra volta  ho  ricercato,  et  non  dubito  che  col  tempo  non  aplica 
bieni  alchuni.  Al  presente  potremo  stare  100  12,  et  quando  fusse 
compito  il  numero  deli  14,  se  vederla  di  prouederli:  è  vero  che 
desideraua  pagare  alchuni  debiti  grandi  questo  anno.  V.  R.  ne 
mandi  quanti  vorrà. 

Siamo  7  fratelli  et  Padri  et  vn  coquo  condutitio,  che  sono  8. 


*  Sic  enodanda  videtur  compendiaria  nota,  qua  satis  confuse  usus  est 
Pelletarius,  etsi  nonnihii  mirum  id  apparet,  cum  epistola  ipsi  Polanco 
inscribatur,  cujus  tamen  proprium  erat  hujusmodi  laeta  nuntia  per  domos 
et  provincias  Societatis  divulgare.  Cf.  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  IV,  pag.  226 
et  seqq.,  annot.  I . 

-    Adrianus  Candidus  (Witte). 
Maria  del  Gesso.  Vide  epist.  822. 


3oo  Epistolae  Mxxtae— 847 

Et  qui  faccio  fine,  racomandandoci  a  V.  R.  A  li  10  d'  Agosto 
54.  De  V.  R.  seruo, 

JOANNI  PeLLETARIO. 

Inscripiio:  f  Al  molto  Rdo.  in  X.  Padre,  il  Padre  M.  don  Jo. 
Polanco,  sacerdote  de  la  Compagnia  di  Jesù.  A  Roma. 
Alia  manu:  Ferrara  X  Aug. 

ANDREAS  DE  OVIEDO 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE  II  AUGUSTI  I554 

Laurentius  de  Virili  aedes  Societati  Jesu  próprias  donat.— Signa  gratitudi- 
nis  ei,  ut  fundatori,  exhibita. — Novus  candidatus  sociis  adjunctus. — 
Exercitia  spiritualia  Oviedo  tradit. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  el  Señor.  La  gracia  y  amor  de 
Xpo.  nuestro  Señor  sea  siempre  en  nuestro  continuo  fauor  y 
ayuda.  Amén.  Las  de  6  del  presente,  duplicadas,  emos  resçebi- 
do,  y  si  al  presente  no  se  responderá  por  entero,  por  otra  con  la 
gracia  del  Señor  se  escrivirá  lo  neçesario. 

Ayer,  que  fué  día  de  sant  Lorenzo,  lo  del  presente,  hizo 
M.  Laurentio  Virilis  la  donaçión  de  la  casa  á  la  Compagnia  y 
prometió  de  dotar  el  collegio  de  Tivoli  en  vida  ó  en  muerte,  de 
alguna  renta  ferma,  según  nuestro  Señor  le  inspirará.  Y  porque 
en  la  letra  de  V.  P.  dezía  que  sería  bien  que  su  S.*  prometiese 
dotar  su  collegio  á  lo  menos  por  vna  persona,  ó  como  á  él  pares - 
çiese,  con  la  promessa  que  hizo,  como  he  dicho,  se  tomó  la  in- 
telligentia  de  la  letra  para  podérsele  dar  la  candela,  conforme  á 
las  constitutiones  y  á  la  letra  de  V.  P.,  y  así,  aviéndose  primero 
leydo  públicamente  las  constitutiones  de  los  fundadores  y  bien- 
hechores de  collegios,  y  hecha  la  donaçión  (lo  qual  se  hizo  en 


'  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  Il3,  prius  23l,  232. 
-    Vide  epist.  superiores,  n.  83$,  836,  841,  842,  etc. 


II  Augusti  1554 


casa  de  M.  Joán  Cocanaro),  M.  Desiderio  '  le  presentò  vna  can- 
dela de  cera  bianca  de  dos  libras  y  vna  onça  de  çera,  con  sus 
armas  y  con  las  armas  del  Jhus.  y  otras  pinturas  bellas  de  oropel, 
tal,  que  me  parece  que,  en 'fuera  de  las  próprias  armas,  de  rica, 
bella  y  devota,  era  candela  de  poderse  presentar  al  emperador 
ó  al  papa.  Y  emos  començado  á  celebrar  conforme  á  las  cons- 
titutiones  ■:  y  se  dirán  las  3  missas  por  vno,  etc.,  y  se  dará  orden 
cómo  quede  perpètuamente  en  Tivoli  esta  memoria  de  fundatores 
y  bienhechores,  y  desea  M.  Laurentio  aver  la  patente,  de  que 
V.  P.  dize  en  la  carta,  delas  gracias  de  los  participantes  de  los 


*  P.  Desiderius  Girardin. 

*  Juvat  exscribere  quae  Ignatius,  Const.  pari,  iv,  c.  l^  statuii  de  me- 
moria habenda  fundatorum  et  bene  de  collegiis  meritorum.  «De  la  memoria 
de  los  Fundadores  y  bienhechores  de  los  Colegios.  — i.  Porque  es  muy  debi- 
do corresponder  de  nuestra  parte  á  la  devoción  y  beneficencia,  que  usan  con 
la  Compañía  los  Ministros,  que  toma  la  divina  bondad  para  fundar  y  dotar 
los  Colegios  della;  primeramente,  cada  semana  se  diga  una  Misa  perpetua- 
mente en  cualquiera  Colegio  por  el  fundador,  y  bienhechores  dél  vivos  y 
muertos.  2.  Ansí  mesmo  en  el  principio  de  cada  mes  todos  los  Sacerdotes, 
que  fueren  en  el  Colegio,  sean  obligados  de  celebrar  por  los  mesmos  una 
Misa  perpetuamente.  Cada  año  ansí  mesmo,  el  día  que  se  entregó  la  pose- 
sión del  Colegio,  se  diga  una  Misa  solemne  en  él  por  el  Fundador  y  bien- 
hechores, celebrando  á  la  intención  misma  todos  los  otros  Sacerdotes,  que 
en  él  moran.  3.  En  el  tal  dia  se  presente  una  candela  de  cera  al  Fundador, 
ó  á  uno  de  sus  deudos,  que  más  propincuo  le  fuere,  ó  como  el  Fundador  dis- 
pusiere, con  sus  armas  ó  devociones,  en  señal  del  reconocimiento,  que  se 
debe  en  el  Señor  Nuestro.  4.  Luego  en  siendo  entregado  algún  Colegio  á  la 
Compañía,  el  Prepósito  General  avise  á  todas  partes  della  universalmente, 
para  que  cada  Sacerdote  diga  tres  Misas  por  el  Fundador  viviente  y  bien- 
hechores; para  que  Dios  Nuestro  Señor,  teniéndolos  de  su  mano,  los  aug- 
mente en  su  servicio,  y  después  que  los  llevare  desta  vida  á  la  otra,  en  sa- 
biéndolo el  Prepósito  General,  advierta  á  los  mesmos  para  que  digan  tres 
otras  Misas  por  su  ánima.  Todas  las  veces,  que  se  dice  que  se  hayan  de  ce- 
lebrar Misas  por  los  Sacerdotes,  todos  los  demás  que  viven  en  los  Colegios, 
y  no  lo  son,  deben  hacer  oración  á  la  intención  mesma  que  los  Sacerdotes 
celebran,  pues  la  misma  razón  de  gratitud  obliga  los  unos  y  los  otros,  en  el 
Señor  Nuestro.  5.  Los  Fundadores  y  bienhechores  de  los  tales  Colegios  se 
hacen  especialmente  participantes  de  todas  las  buenas  obras  dellos  y  de  toda 
la  Compañía.  6.  Y  generalmente  á  ellos,  y  á  los  que  fueren  cosa  suya,  en 
sus  días  y  después  dellos,  téngase  la  Compañía  por  obligada  especialmente, 
de  obligación  de  caridad  y  amor,  de  hacerles  todo  el  servicio  que  según 
nuestra  mínima  Profesión  se  pudiere  á  gloria  divina.» 


3o2  Epistolae  Mixtae— 847 

de  la  Compañía.  Y  hecha  la  donaçión  (la  qual  M.  Laurentio  hizo 
con  muy  buena  voluntad  y  alegría),  quedó  muy  consolado,  y  me 
dixo  que  se  encomendava  á  V.  P.  infinities;  y  entendido  la  gra- 
titud y  beneficio  de  las  missas,  etc.,  dixo  que  lo  aceptava,  y 
riyéndose  me  dixo  delante  de  M.  Navarro,  que  rogava  á  V.  P. 
que  lo  hiziese  hazer  á  palla  batutta,  y  así  V.  P.  será  avisado  para 
lo  que  ay  obligación. 

Se  ha  alegrado  M.  Laurentio  de  aver  entendido  que  V.  P. 
mandará  otro  en  lugar  de  M.  Desiderio,  y  desea  que  sea  persona 
tal,  para  estos  prinçipios.  Y  para  que  el  que  viniere  ó  oviere  aquí 
de  estar  tenga  en  qué  estudiar,  me  ha  dicho  que  diese  á  entender 
á  V.  P.  cómo,  tiniendo  él  intención  de  dar  el  cumplimiento  de  las 
obras  de  santo  Augustino,  querría  (contentándose  V.  P.)  que  las 
partes  de  santo  Augustin  que  allá  ha  dado,  estuviesen  con  las 
otras  en  el  collegio  de  Tivoli,  por  también  él  en  vida  poderse  ser- 
vir delias,  mandando  al  collegio  por  qualquier  libro,  y  que  des- 
pués de  su  vida  quedasen  todas  á  este  collegio,  Y  desto  me  habló 
antes  de  la  donaçión,  scilicet,  el  jueves,  y  ayer,  viernes,  después 
de  hecha,  me  lo  recordó;  creo  que  V,  P,  fáçilmente  le  aplazerá 
en  esto,  siendo  justo,  y  tiniendo  este  collegio  neçesidad  de  li- 
bros; pero  sea  como  V,  P.  ordenará. 

Conforme  á  la  letra  de  V.  P.,  que  se  buscase  acá  vno  para  ser- 
vigio, aviendo  nuestro  Señor  movido  á  vn  criado  de  M.  Martio  á 
querer  ser  de  la  Compañía,  persona  virtuosa,  y  abonado  por  tal 
de  M.  Martio,  y  así  lo  paresçe,  después  de  averie  examinado  de 
los  impedimentos,  le  emos  rescebido  oy.  Paresçe,  çierto,  persona 
segura  y  fiel  en  la  virtud,  y  paciente  y  manso,  y  creo  que  le  ha 
mandado  nuestro  Señor,  mayormente  á  tiempo  que  Antonio  se 
halla  mal  dispuesto  de  catharro  y  resfriado.  Podríanse  allá  infor- 
mar de  M.  Martio  (el  qual  partió  de  aquí  mal  dispuesto)  por  en- 
tero, y  quando  perseuerara  y  paresçiese  más  conveniente  que  esté 
en  Roma,  mandando  de  allá  otro  que  sirva,  le  podrán  llamar  como 
querrán.  Sin  embiar  otro,  no  sé  cómo  podría  este  collegio  quedar 
con  vno  solo  para  servir:  y  confío  en  nuestro  Señor  que  podrá 
estar  aquí  el  criado,  que  era  de  M.  Martio,  seguro,  quando  el  Se- 
ñor le  dé  gracia  de  perseverar.  Tiene  algunas  pocas  letras;  pero 


II  Augusti  1554  3o3 

ha  dicho  que  no  quiere  ser  sacerdote ,  sino  servir.  Tiene  buena 
edad  y  paresce  sano:  llámase  Antonio  ocurriendo,  se  podrá 
mandar  mayor  informaçión. 

M.  Andrea  -  ha  començado  á  tomar  los  exerçicios.  M.  Lau- 
rentio  los  quiere  hazer,  y  dentro  de  dos  días  pienso  con  el  ayuda 
del  Señor  empegarán,  ó  quando  yo  me  halle  más  desocupado,  que 
por  él  no  pienso  que  quedará ,  porque  los  ha  pedido  diversas 
vezes. 

Quanto  á  lo  que  se  a  escrito  allá,  si  bastará  el  instrumento  del 
vicario  sobre  la  yglesia  del  Salvador,  ó  si  será  menester  la  bulla 
del  obispo,  etc.,  creo  que  sería  bien  se  viese  allá,  porque  acá  los 
ofiçiales  del  obispo  pienso  que  no  son  tan  pláticos ,  y  de  lo  que 
fuere  menester,  mandarnos  qualque  minuta. 

De  la  calçina  he  entendido  de  M.  Navarro  '  que  no  la  ay. 
Caso  que  sí ,  si  por  acá  se  hallare  algún  buen  medio ,  se  podrá 
tratar. 

La  madona  del  Paso  se  ha  empeçado  á  çerrar,  fuera  de  los  do- 
mingos y  fiestas,  y  hasta  aora  no  a}^  murmuración,  que  yo  sien- 
ta, ni  pienso  que  la  avrà,  cosa  que  importase,  Al  hortolano  no  he 
hablado,  por  aver  entendido  que  no  tomaría  este  assumpto;  pienso 
que  es  poco  inconveniente,  y  más  neçesario  que  M.  Pietro  ^  no 
pierda  de  dezir  sus  missas,  que  los  pater  noster  que  se  podrían 
allí  dezir  por  estar  abierta,  vltra  de  lo  que  se  ha  escrito  allá,  etc. 

El  día  de  sant  Lorenzo  no  se  predicó  en  el  Salvador,  pares- 
çiendo  á  M.  Laurentio  Virilis  que  la  gente  y  ría  á  la  yglesia  ma- 
yor, y  también  porque  yo  me  he  hallado  algunos  días  deste  mes 
indispuesto  de  dolor  de  espaldas  y  qualque  catharro.  Al  presente 
me  hallo  mejor  per  Dei  gratiam. 


'  Antonius  de  Henricis  «qui  multis  deinceps  annis,  et  initio  in  pueris 
quoque  infimae  classis  edocendis  elaborans,  Tiburtinum  Collegium  fideli 
atque  irrequieta  opera  et  sanctitate  vitae  magna  ex  parte  sustinuit.')  Or- 
landini, Hist.  Soc.  Ies.,  lib.  xiv,  n.  20. 

-  Andreas,  propinquus  Laurentii  de  Castello,  usuo  parente».  Episi. 
Mixtae,  t.  Ili,  epist.  725,  pag.  655. 

^    Franciscus  Navarro.  Vide  epist.  835. 

*    Petrus  Pradene. 


304  EPISTOLAE  MiXTAE— 847 

Como  se  ayan  los  instrumentos  de  la  donaçión  de  la  casa, 
se  embiará  allá  vno  con  la  gracia  del  Señor. 

A  M.  Martio  mande  V.  P.  dezir  que,  quando  embie  por  su 
ropa,  embíe  por  persona  fiada,  á  causa  que  el  su  Antonio  no  aya 
menester  yr  á  Roma,  y  ponerse  á  qualque  tentaçión,  y  que  aun- 
que *  su  S.*  se  ha  amalado  acá ,  podrá  todavía  tener  por  bien 
empleada  la  uenida  á  Tivoli ,  pues  se  ha  ganado  el  su  criado  para 
la  Compañía,  cosa  que  él  tanto  deseava  que  fuese  religioso,  y  es- 
peçial  de  la  Compañía.  V.  P.  mande  dar  aviso  del  rescibo  desta. 
Los  Padres  y  hermanos  están  buenos,  excepto  Antonio  que  está 
de  catharro  y  mal  dispuesto;  y  en  las  oraçiones  de  V.  P.  humil- 
mente  nos  encomendamos  en  el  Señor  nuestro,  el  qual  sea  siem- 
pre con  todos,  dándonos  su  santa  graçia  y  amor.  De  Tivoli  11  de 
Agosto  1554. 

Avnque  aora  no  se  oviese  de  pagar  la  bulla  de  la  confirma- 
çión  del  Salvador,  se  podría  aver  en  tanto  la  conçesión  de  la 
graçia;  lo  que  costará  no  he  demandado  á  M.  Andrea.  De 
V.  P.  siervo  invtil, 

Andrés. 

M.  Joán  Cocanaro  está  mal  dispuesto  en  la  cama,  de  fiebres 
tercianas.  Desea  que  V.  P.  haga  hazer  oraçión  por  él:  V.  P.  le 
tendrá  también  por  encomendado  en  sus  oraçiones. 
t 

Inscriptio:  Jhs.  Al  molto  Edo.  Padre  nostro  in  Christo  nostro 
signore,  il  P.  M.°  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  generale  de  la 
Compagnia  de  Jhus.,  a  santa  Maria  de  Strada,  appresso  santo 
Marco.  In  Roma.  Al  porto  doi  baiochi. 


^    Ms.  aiivnque. 

-    Frater  Antonius  de  Robore. 


12  Augusti  1554 


305 


ANTONIUS  DE  CORDOBA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MARCIA  (MARCHEN A)  12  AUGUSTI  I554  *. 

Ignatianae  litterae  magnam  sibi  laetitiam  attulere.— Mareiam  venit,  ma- 
trem  aegrotantem  invisurus. — De  mutatione  morum  insigni  quorumdam 
e  suis  propinquis,  maxime  vero  Joannis  de  Cordoba:  hujus  de  Societate 
sensa  et  judicium.  —  Ossunae  academia.  —  Aliqui  hujus  civitatis  viri 
sedem  Societatis  desiderant.  -  De  candidatis  ac  sociis.  -  Cordubam  ait 
se  rediturum  post  diem  Btae.  Mariae,  caelo  receptae,  sacram. 

t 

Mui  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo.  Gratia  et  pax  Christi. 
Después  que  estoi  aquí,  que  a  dos  meses,  e  recebido  una  carta 
de  V.  P.  de  7  de  Março,  y  con  ella  mucha  consolación  de  ver  la 
memoria  que  da  el  Señor  á  V.  P.  de  esta  oueja  tan  necesitada 
de  la  unctión  de  su  pastor,  y  tanto  más,  quanto  más  fuera  anda 
de  las  otras  ^ .  Mandóme  venir  el  Padre  doctor  '  á  visitar  la  mar- 
quesa '%  que  a  estado  y  está  con  una  gran  enfermedad,  y  esto 
creo  que  basta  dezir  para  que  V.  P.  la  haga  encomendar  al  Se- 
ñor. Y  como  mi  aiuda  era  poca,  a  sido  menester  la  del  Padre 
doctor,  y  así  a  estado  aquí  sus  15  días,  de  que  mucho  se  an  con- 
solado todos  y  aiudado,  en  especial  la  duquesa  de  Arcos  ^  que 
se  a  confesado  generalmente  con  el  Padre,  y  aiudádose  mucho 
en  su  alma.  V.  P.  la  haga  encomendar  al  Señor,  y  á  su  marido, 


*  Ex  autographo  in  voi.  E,  quintuplici  folio,  n.  2o3,  prius  529-532.  — In 
eod.  voi.  unico  folio,  n.  160,  prius  401,  invenitur  fragmentum  quoddam 
hujus  epistolae,  in  italicam  linguam  conversam. — Usus  est  hac  epistola 
POLANCUS,  t.  IV,  pag.  454-456,  n.  971-973,  et  pag.  469-470,  n.  I00I-1002. 

^    Vide  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  95. 

'   Michael  de  Torres. 

^  Catharina  Fernandez  de  Cordoba,  marchionissa  de  Priego,  mater 
P.  Antonii  de  Cordoba. 

'    Soror  P.  Antonii  de  Cordoba,  «Maria  de  Toledo  y  Figueroa,  mujer  de 
D.  Luis  Cristobal  Ponce  de  León,  segundo  duque  de  Arcos».  BuRGOS,  Bla- 
són de  España,  t.  iii,  pag.  12;  Epist,  Mixtae,  t.  11,  pag.  701,  annot.  l. 
Epístolas  Mixtae,  tom.  iv.  20 


3o6 


Epistolae  Mixtae— 848 


á  quien  en  pocos  días  a  hecho  el  Señor  una  mudança  grande  de 
la  diestra  del  mui  alto,  porque,  sacándole  de  los  caminos  anchos 
y  perdidos  por  donde  el  mundo  lleua  á  los  grandes  y  poderosos, 
le  a  puesto  el  Señor  en  el  estrecho  que  tan  pocos  suelen  hallar 
Y  aunque  para  esta  obra  a  tomado  el  Señor  otros  medios  fuera 
de  la  Compañía,  por  ser  obra  suia  la  digo,  para  que  V.  P.  le 
pida  Ueue  adelante  lo  que  ha  tan  bien  començado:  y  diré  otra, 
que  quasi  milagrosamente  a  hecho  por  la  Compañía,  sin  que  nin- 
guno de  ella  hiziese  nada  fuera  de  su  cubículo,  y  antes  aguardó 
á  que  io  estuviese  fuera  de  casa  para  hazella,  de  adonde  podrá 
V.  P.  entender  qué  tan  mala  cuenta  daré  de  lo  que  V.  P.  dize 
en  su  carta,  que  pone  á  la  mía  ^  lo  que  el  señor  donjuán  a  hecho 
en  dar  casa,  que  aunque  a  sido  mucho,  en  comparación  de  la 
que  ahora  a  dado,  es  nada.  Porque,  aunque  la  auía  dado  á  los  de 
la  Compañía,  teníala  negada  al  nuestro  capitán  y  señor  lesús  la 
que  él  pide  por  morada,  teniéndola  ocupada  con  otra  compañía, 
que,  aunque  no  estaua  en  casa,  era  señor  de  todo  lo  que  en  ella 
auía  3^  del  señor  de  ella,  de  manera  que  no  la  dió,  hasta  que  ella 
le  dixo  que  la  diese.  Y  estaua  tan  fortificado  el  demonio,  que  ni 
sus  deudos,  ni  el  emperador,  ni  el  reino  todo  auían  bastado  á 
ganar  esta  fuerça,  y  así  lo  tenían  quitado  de  los  memoriales  de 
prouisiones  de  iglesias,  con  auer  estado  electo  ia  alguna  vez,  y 
sus  parientes  lo  dexauan  por  cosa  perdida.  Pero  el  Señor,  qui  di- 
ñes est  in  misericordia  '%  entre  todos  estos  males  y  otros  de  jue- 
gos que  a  tenido  grandes,  auiendo  piedad  dél,  entrósele  por  las 
puertas,  y  con  no  abrirle  sino  las  de  la  casa  de  tierra,  dejando 

'    Vide  quae  alibi  diximus,  Polanco,  t.  iv,  pag.  470,  n.  1002,  annot.  3. 

-  Allusio  ad  ignatiana  verba  in  epistola  nuper  laudata:  aCuanto  al  prin- 
cipio del  Colegio  de  Córdoba,  y  las  ayudas  que  Dios  Nuestro  Señor  le  ha 
hecho  tan  notables,  todo  se  pone  á  vuestra  cuenta,  y  de  todo  debéis  las  gra- 
cias al  que  es  Autor  de  todo  bien .  »  — Caeterum  vir,  de  quo  statim  agitur,  est 
uDoii  Juan  de  Cordoba,  Canónigo  de  aquella  Iglesia^  Abad,  y  Señor  de  las 
Villas  de  Rute  y  Zambra...,  hijo  de  Don  Diego  Fernandez  de  Cordoba,  el 
quinto  de  los  Señores  de  la  Casa  de  Baena  (Duques  ya  de  Sesar)  y  tercer 
Conde  de  Cabra,  y  de  Doña  Francisca  de  Ziiñiga,  y  de  la  Cerda...,  respe- 
tado por  la  nobleza  de  su  sangre  y  poderoso  por  sus  riquezas».  ALCAZAR, 
Chrono-hist.  de  la  Provincia  de  Toledo,  t.  i,  pag.  218. 

*   Ad  Ephes.  ii,  4. 


12  Augusti  1554  307 

cerradas  las  de  alma  con  tan  grande  banca  de  perseuerancia  y 
escándalo,  que  era  tan  grande,  que  con  este  mal  se  sufrían  y  cu- 
brían otros  muchos,  éntresele  por  la  puerta,  et  expolians  princi- 
patus  et  potestates,  traduxit  confidenter,  triumphans  illos  in  se- 
metipso  y  sin  dezirle  ninguno  nada,  que  por  no  perderle  del 
todo,  en  quanto  a  que  an  estado  ai  los  Padres,  no  le  auían  habla- 
do *,  sale  un  día  á  medio  día  de  su  casa,  y  pasa  á  la  obra,  Y  dize 
que  salga  luego,  y  tome  estado  de  monja  ó  casada,  y  que  si  no, 
que  la  echará  de  la  tierra  por  justicia,  y  que  no  bastará  para  es- 
tornarle  esto  la  larga  conuersación  ni  las  prendas  que  tenían:  y 
con  ser  hombre  de  gran  ternura  de  entrañas,  era  tal  el  fuego  que 
el  Señor  auía  puesto  en  ellas,  que  á  aquella  hora  la  hizo  salir  de 
casa,  y  está  ia  quitado  aquel  nublado  que  en  toda  esta  tierra  te- 
nía escurecido  el  nombre  de  la  Compañía,  diziendo  que  sufrían 
la  de  Baal  con  el  arca  del  Señor,  al  qual  den  gracias  para  siem- 
pre los  ángeles  por  lo  que  haze  con  los  honbres,  y  V.  P.  se  las 
dé  por  esta  obra,  que  a  sido  tal,  que  dizen  en  esta  tierra,  que 
aunque  no  vuiera  venido  la  Compañía  á  ella  por  otra  cosa,  basta^ 
ua  para  creer,  que  es  de  Ihs.  Y  cierto  es  así,  pues  de  un  enemi- 
go tan  público  a  hecho  un  amigo  tan  grande,  que  tengo  por  cier- 
to que  a  de  ser  para  reformar  aquella  iglesia,  y  así  lo  dize  él,  que 
lo  espera  de  nuestro  Señor;  porque  dize  que  la  Compañía  viene 
á  reformar  la  orden  de  san  Pedro  %  que  lo  auía  más  menester 
que  las  otras,  y  á  la  iglesia  de  Cordona,  como  más  necesitada,  y 
á  su  casa  como  á  la  más  disoluta  y  perdida  que  ai  en  ella,  y  trata 


*    Ad  Col.  u,  15. 

-  Silentium  sociorum  «aegre  admodum  tulit  P.  Hieronymus  Natalis,  et 
Corduba  potius^recedendum  cunctisque  Decani  donis  renunciandum  a  no- 
stris  putavit,  quam  huic  scandalo,  licet  de  ejus  desperaretur  remedio,  con- 
nivendum».  Polanco,  t,  iv,  pag.  455;  n.  971,  annot.  2.— Quid  vero  Natalis 
in  hac  re  egerit  aliosque  agere  curaverit,  ut  remedium  huic  malo  adhibere- 
tur,  fuse  narrat  SantivaÑez,  Historia  ms.  de  la  provincia  de  Andalucía 
de  la  Compañía  de  Jesús,  parte  i,  lib.  1,  cap.  12,  n.  17.  Mutationem  autem 
morum  clarissimi  hujus  viri,  Joannis  de  Cordoba,  lauda vit  Bustamante  3l 
Decembris  superioris  anni.  Epist.  Mixtae,  t.  m,  pag.  706,  707. 

'  (ílpse  vero  D.  Joannes  atììrmabat  se  sperare  quod  Societas  nostra  re- 
formatura erat  ordinem  Sti.  Petri,  scilicet  clericorum».  Polanco,  t.  iv, 
pag.  455,  n-  972. 


3o8  Epistolar  Mixtae — 848 

de  reformar  su  vida  de  manera,  que  es  para  alabar  al  Señor.  La- 
bra una  casa  pared  en  '  medio  del  colegio,  y  piénsase  recoger  allí 
con  el  P.  Mtro.  Áuila  y  algún  otro  clérigo,  y  dexar  sus  criados 
y  seruicio,  por  dedicarse  del  todo  al  del  Señor,  que  no  desecha 
ninguno  por  viejo,  ni  por  tarde  que  venga.  Es  honbre  de  mucha 
charidad,  y  ala  tenido  siempre,  en  especial  en  criar  niños  echa- 
dos á  la  puerta,  y  estos  creo  que  le  an  de  abrir  la  del  cielo,  y  está 
tan  bueno.  Se  honra  en  sus  flaquezas  y  miserias,  para  que  más 
se  glorifique  el  nombre  de  Christo,  y  espero  en  su  misericordia 
que  a  de  llenar  adelante  tan  gran  obra  como  aquí  a  començado; 
y  que  aunque  los  fundamentos  sean  tan  flacos,  a  de  ser  grande 
el  edifiçio  de  este  colegio.  Y  porque  dél  escriuen  á  V.  P.,  y  io 
escriño  al  P.  Mtro.  Polanco  sobre  la  anexión  de  aquellos  bene- 
ficios, no  diré  sino  que  el  prouisor  de  Seuilla  ^  nos  a  escrito  aquí^ 
pidiendo  con  gran  instancia  que  se  apresurase  la  ida  de  la  Com- 
pañía allí;  y  de  otras  personas  de  aquella  ciudad  se  entiende 
quánto  se  desea  y  de  quánto  fruto  será  allí  la  Compañía. 

También  la  desean  algunas  personas  denotas  y  doctas  en 
Osuna,  adonde  el  señor  conde  de  Ureña  '  a  hecho  una  uniuer- 
sidad.  El  Padre  doctor  se  fué  por  allí,  y  su  S."'a  quedó  mui  satis- 
fecho de  las  cosas  de  la  Compañía,  que  no  lo  estaua  antes  tanto, 
y  determinóse  de  entrar  en  la  Compañía  un  doctor  que  le[e]  la 
cátedra  de  prima  de  leies,  persona  de  buenas  partes;  y  ansí  se 
an  mouido  algunas  otras  en  Córdoua.  Y  porque  en  las  quadri- 
mestres  que  van  con  ésta  *  se  les  oluidó  de  poner  los  Padres  y 
hermanos  que  ay  en  casa,  ahora  lo  diré,  que  son  18  los  que  es- 
tán allí  ahora  con  el  Padre  doctor:  4  Padres,  y  14  hermanos.  En 
dos  lugares  de  la  marquesa  están  8:  3  Padres  y  5  hermanos,  en- 


*  Ms.  y. 

*  Gaspar  Cervantes  de  Salazar,  de  quo  infra  erit  sermo. 

'  Joannes  Tellez  Giron,  comes  IV  de  Ureña.  Vide  quae  de  hac  acade- 
mia ejusque  conditore  diximus  in  Polanco,  t.  iv,  pag.  469-470,  n.  looi, 
annot.  3. 

*  Diem  illae  praeferunt  15  Julii.  Litt.  Quadr.,  t.  lil,  pag.  52  etseqq.,. 
Corduba  datae .  Attamen  in  illis,  pag.  58,  sociorum  numeriis  recensetur. 
Quorumdam  nomina,  qui  ineunte  anno  1554  Cordubae  versabantur,  posui- 
mus  in  Polanco,  t.  iv,  pag.  447,  annot.  2. 


15  Augusti  1554  309 

fermos  y  convalescientes.  Aquí  estamos  el  hermano  Bernardo  y 
io,  más  enfermo  y  necesitado  que  todos;  y  así  pido  á  V.  P.  se 
acuerde  de  mí.  Irnos  emos  pasando  nuestra  Señora  por  tratar 
algunas  cosas  que  son  menester  para  el  edificio  que  la  ciudad 
haze  de  la  escuela.  Y  porque  no  se  me  ofrece  otro  que  escreuir, 
acabo  con  pedir  á  V.  P.  se  acuerde  de  me  encomendar  al  Señor 
en  sus  santas  oraciones  y  sacrificios,  y  lo  mismo  pido  á  los  cha- 
rísimos  Padres  y  hermanos  en  Christo,  y  á  todos  nos  dé  el  Señor 
su  santo  amor  y  temor.  En  Marchena  12  de  Agosto.  D.  V.  P.  in- 
digno sieruo  y  hijo, 

Antonio  de  Córdova. 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo,  el 
P.  Mtro.  Ygnatio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús. 
En  Roma. 

Alia  marni:  1554.  Marchena. 


LUDOVICUS  DE  MENDOZA 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

SEGOVIA  15  AUGUSTI  1554 

Lis  fratrum  Falconi  feliciter  composita. — Desperat  de  instituendo  Segoviae 
collegio  Societatis. — De  tiburtino  eremitorio,  cui  nomen  Maria  del  Pas- 
so.—In  urbem  ire  anno  próximo  1555  Mendoza  non  poterit.  -  Societas  in 
Hispânia  secundo  vento  navigat, — De  actis  ab  episcopo  segoviensi,  post- 
quam  Tridente  remeavit. — Dieta  Melchioris  Cano  Segoviae. 

Jhs. 

Muy  Rdo.  Padre  y  señor  mío  in  X."  Pax  Xpi.  Recebi  la  de 
V.  R.  juntamente  con  otra  de  nuestro  muy  Rdo.  P.  Ignatio,  á  la 
qual  respondo,  3^  va  con  esta 


'    15  Augusti. 

-    Ex  autographo  in  voi.  E,  quadruplici  folio,  n.  i33,  prius  324,  ^25,  326. 
'   Ignatii  litteras  reperies  in  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  143-145, 
Cf.  etiam  in  eodem  voi.  alias,  pag.  265. 


3io  Epistolae  MiXTAE— 849 

Quanto  á  lo  de  la  lite  de  Falconi,  esto[y]  admirado  que  de  3 
de  Mayo  me  scrina  V.  R.:  de  manera  que  no  a  llegado  á  su  no- 
ticia cómo  está  acabada,  y  á  mi  contento;  pues  en  concluyéndolo 
acá,  scrini  á  nuestro  Padre  solo  vna  carta,  en  la  qual  le  di  aviso 
de  todo  el  concierto.  De  allí  á  pocos  días  scriuí  á  V.  R.  :  lo  mis- 
mo á  los  señores  Francisco  Rodríguez,  Luis  de  Salamanca  y 
Alonso  López,  procurador  del  dicho  Falconi.  Visto  esto,  soy  for- 
çado á  relatar  de  nueuo  cómo  me  concordé  con  el  hermano  y 
hermana  de  Falconi:  que  les  dexé  que  se  enterrasen  en  la  capi- 
lla mayor,  con  que  pagasen  cada  año  á  la  fábrica  de  la  yglesia  40 
fanegas  de  trigo  y  cebada,  digo  quarenta  fanegas  por  mitad.  Con 
esto,  hecha  la  concordia,  dimos  parte  al  obispo,  el  qual  la  con- 
firmó y  vuo  por  rata  y  grata.  Solamente  queda  agora  que  allá  se 
case  la  lite  ó  lites,  y  lo  ratifique  el  papa.  Y  allende  la  concordia, 
quedaron  obligatíssimos  á  mí  las  partes;  y  á  toda  la  ciudad  a  pa- 
recido que  he  hecho  vn  acto  romano.  Yo  le  he  hecho  por  Dios. 
A  él  piega  aceptarle  en  recompensa  de  tantos  males,  quantos  he 
hecho  y  hago  cada  día  contra  su  diuina  bondad  ' . 

En  lo  del  colegio  de  Segovia  no  hablo  ya,  porque  hay  tantos 
lugares  donde  ofrecen  y  dan  con  effeto  casas  y  rentas  á  la  Com- 
pañía, que  mi  voz  no  vale  nada,  ni  se  admite  en  capítulo.  Esta- 
remos á  lo  que  nuestro  Señor  ordenare,  y  con  aquello  nos  con- 
tentaremos. Basta  se  tenga  entendida  mi  voluntad. 

Quanto  á  lo  de  Tíbuli  no  tengo  que  dezir,  pues  soy  cierto  que 
todo  lo  que  se  gobernare  por  consejo  de  nuestro  Padre,  será  muy 
bien  hecho  y  acertado:  y  pésame  que  V.  R.  diga  que  enbíe  vn 


*  De  hac  lite  mentionem  facit  PoLANCO,  t.  IV,  pag.  481,  n.  1017,  ubi 
quaedam  attingit  de  hujusce  epistolae  auctore:  «Dominum  Lodovicum  de 
Mendoza,  veterem  Societatis  amicum,  secum  [P.  Nadal]  Segovia  deducere 
cogitabat;  cui  cum  P.  Ignatius  scripsisset  ut  curaret  litem  quamdam  gra- 
vem, qua  distinebatur,  componere,  consilium  tamquam  praeceptum  inter- 
pretatus,  id  fecit,  et  successit  tam  prospere  concordia,  ut  utriusque  partis 
et  honori  et  utilitati  consultutn  omnino  videretur...;  non  tamen  potuit  cum 
P.  Natali  hoc  anno  Romam  venire,  quod  esset  oeconomus  Cathedralis 
ecclesiae,  et  ad  rationem  reddendam  et  ad  multa  solvenda  et  recuperanda 
tenebatur:  ejus  tamen  domus  velut  hospitium  Societatis  erat  Segoviae,  an- 
tequam  ibi  Collegium  haberemus .  » 


15  Augusti  1554  3ii 

poder  para  arrendar,  resignar,  etc  ,  en  caso  que  en  otra  persona 
no  esté  pasado,  sabiendo  que  la  casa  de  Mendoça  no  debe  tornar 
atrás  de  lo  que  vna  vez  se  contenta;  yo  no  he  dado  ni  daría  á 
hombre  del  mundo  poder  para  resignar  eí  heremitorio  si  no 
fuese  para  la  Compañía,  avnque  me  diesen  C  ducados  de  renta  y 
él  no  valga  dos. 

Con  esta  enbío  el  poder,  como  V.  R.  avisa  le  embíe:  si  no 
fuere  á  su  voluntad,  enbíele  de  allá  hecho,  que  no  hagan  acá  sino 
subscriuirle,  y  yo  le  consentiré  luego.  Del  arrendarle  por  muchos 
anños,  no  sé  si  se  acierta,  porque,  no  siendo  tal  el  ortolano,  será 
disipador  y  no  plantador.  Yo  querría  no  se  arrendase  por  más  de 
X  anños,  y  con  condición  que,  yendo  yo  en  essas  partes  y  que- 
riendo cultiuarle,  que  cessase  el  arrendamiento,  ó  queriendo  la 
Compañía  que  lo  cultiue  alguno  de  casa.  Si  esto  plaze  al  Padre, 
bien;  si  no,  hágase  á  su  voluntad,  que  aquella  es  la  mía,  y  lo  di- 
cho valga  por  no  dicho. 

My  yda  no  puede  ser  por  el  anño  de  1555,  porque  me  hallo 
todavía  obligado  por  deudas,  de  las  cuales,  plaziendo  á  Dios,  seré 
salido  por  todo  el  dicho  anño,  y  me  desenbaraçaré  de  otros  ne- 
gocios capitulares,  á  efeto  que,  abiendo  paz,  yré  á  seruir  á  nues- 
tro Padre  y  á  V.  R. 

De  los  negocios  de  la  Compañía  no  diré  más,  de  que  van 
prosperíssimos,  pues  tendrán  el  P.  Nadal  y  el  síndico  Joán  Pau- 
lo -,  que  á  boca  informarán  de  todo,  como  testigos  de  bista.  En 
fin,  es  obra  de  Dios,  y  él  la  multiplica  como  es  seruido. 

Lo  que  acá  ay  de  nueuo,  de  lo  qual  V.  R.  dará  parte  á  nues- 
tro Padre,  es  que  los  señores  obispos  que  allá  se  hallaron  destos 
reynos  en  el  concilio  tridentino,  muertos  por  juredición,  después 
de  tratar  de  algunas  cosas  tocantes  á  la  fe,  trataron  de  hazer  se- 
siones y  decretos  en  su  fabor  contra  los  capítulos  de  las  yglesias, 
y  licet  '  todos  sean  hechos,  saluo  el  beneplácito  de  la  sede  apostó- 

'  Dominae  nostrae  del  Passo  eremitorium,  intelligit,  quod  tantum  «in 
gratiam  D.  Ludovici  de  Mendoza,  qui  locum  illuni...  donaverat»,  retineba- 
tur.  Polanco,  t.  iv,  pag.  24,  n.  28. 

-    Frater  Joannes  Paulus  Borrell. 

'    Ms .  hic  et  statim  liced . 


3l2 


Epistolae  Mixtae— 849 


lica,  acá  los  dichos  obispos  este  ynvierno  pasado  [se  juntaron  en 
Valladolid  y  allí,  si  liced  dicere,  trataron  juntarse  y  hazer  moni- 
podio contra  el  papa  y  la  autoridad  de  la  sede  apostólica.  Y  esto 
digo  porque  me  hallé  en  la  dicha  villa  á  la  sazón  que  los  dichos 
obispos  se  juntauan  y  procura  van  aver  el  asensu  real  para  hazer 
se  obedeciese  el  dicho  concilio  en  estos  rey  nos:  y  avido  el  placet  ' 
del  rey,  se  diuidieron  cada  obispo  en  su  obispado,  y  escomença- 
ron  á  molestar  los  capítulos,  tanto  con  mandamientos  suyos,  so 
penas  pecuniarias  y  de  scomunión,  quanto  con  prouisiones  gra- 
uísymas  que  traxeron  del  consejo,  mandando  so  penas  de  las 
temporalidades  obedezcan  el  dicho  concilio.  Visto  que  estas  no 
eran  obedecidas,  truxeron  otras,  so  pena  de  ser  abidos  por  estra- 
ños  del  reyno,  y  ser  hechados  dél,  amenaçando  que  proveerán  de 
las  dignidades,  canonicatos,  etc. 

Entre  los  otros  obispos,  el  de  esta  ciudad  discípulo  de 
M.*'  Cano,  se  a  avido  más  cruelmente  que  obispo  de  España: 
porque  no  le  a  bastado  executar  en  los  bienes  de  los  del  cabildo 
las  penas  que  en  sus  mandamientos  ponía,  pero  a  prendido  el 
deán  y  siete  [ú]  ocho  canónigos  en  dos  vezes;  hechado  grillos  al 
deán,  hombre  de  santa  vida,  letrado,  viejo  de  65  años,  y  no  me- 
nos á  los  demás;  sacándoles  los  bienes  de  sus  casas,  prendiéndo- 
les estando  en  las  oras  diuinas,  descerrajando  mano  armada  las 
rejas  de  la  capilla  mayor  de  la  iglesia  catedral,  ansí  mesmo  la 
custodia  y  arca  donde  está  repuesto  el  santísimo  sacramento,  con 
poca  discreción.  A  hecho  tales  obras  á  todo  el  capítulo,  que  an 
sido  forçados  dexar  sola  la  yglesia,  no  con  poco  escándalo  de  la 
ciudad,  y  puestos  en  tanto  estrecho,  que  los  hechauan  del  reyno, 
y  tomauan  todos  los  bienes;  de  manera  que,  hallándose  muchos 

'•    Ms.  placed. 

-  ((D.  Gaspar  de  Zuñiga  et  Avellaneda,  Comitum  de  Miranda  filius, 
apud  Salmanticam  sacrae  Theologiae  Doctor,  Segoviensis  Praesul  inaugu- 
ratus  anno  I550.  Concilii  Tridentini  secundae  Congregationi  interfuit  anno 
1552.  Augustinianos  fratres  anno  1556  recepit  ad  urbem,  cui,  annonae  inopia 
laboranti,  magnifice  opitulatus  anno  1557...  Ad  Compostellanam  Metropo 
lim,  inde  ad  Hispalensem,  a  Pio  V,  Pontifice  Maximo,  creatus  Presbyter 
Cardinalis,  fato  cessit  anno  1571  ».  Colmenares,  Historia  de  Segovia, 
pag.  650. 


15  Augusti  1554 


3i3 


viejos  y  enfermos,  otros  presos,  an  sido  forçados  de  obedeçer,  es- 
perando que  su  santidad  boluerá  por  sí  y  por  su  autoridad  y  de 
su  santa  iglesia;  lo  qual  si  no  haze,  sea  cierto  que  no  tiene  nada 
en  España  *. 

Todo  esto  he  contado  para  venir  á  dezir  á  V.  R.  el  amor  que 
el  dicho  maestro  Cano,  obispo  que  fué  de  Canarias,  tiene  á  la 
sede  apostólica:  y  es,  que  en  xv  de  Junio  el  dicho  maestro  Cano 
entró  en  el  capítulo  de  la  yglesia  mayor  de  Segovia,  y  juntos  los 
señores  canónigos,  escomençó  la  plática  siguiente:  videlicet,  que 
él  pasaua  por  esta  ciudad  para  yr  á  vn  negocio  que  mucho  le  ym- 
portaua,  pero  que,  por  lo  mucho  que  era  obligado  [á]  aquella  ygle- 
sia, pues  recibió  en  ella  el  munus  consecra tionis  que  lo  tenía  por 
bien  el  detenerse,  para  uer  si  podrie  concertarlos  con  el  señor 
obispo.  Hecho  este  yntro3'to,  dixo  estas  palabras:  que  no  espera- 
sen que  vendría  cosa  alguna  de  Roma,  porque  estaua  ordenado 
al  embaxador  '  que  mostrase  los  dientes  al  papa,  y  le  amenaçase 
que  no  hiziese  cosa  contra  lo  decretado  en  el  concilio,  y  que  no 
dexase  salir  de  Roma  prouisión  alguna,  y  que  lo  mesmo  están 
guardas  en  los  puertos  de  España  para  no  dexar  pasar  cosa  que 
venga  de  Roma.  Item:  que  los  certificaua  que  ninguna  cosa  que 
viniese  de  Roma,  será  obedecida.  Más:  que  no  abrá  quien  lo  yn- 
time,  que  le  destruyrían,  y  á  instancia  de  quien  se  presentase,  lo 
mesmo,  y  los  hecharían  del  reyno.  Item:  que  quando  viene  algún 
mandato  del  papa,  y  aquí  es  juzgado  por  injusto,  que  no  se  deve 
obedecer,  ni  menos  las  censuras  que  sobre  él  vienen;  y  que  esta 
es  y  a  sido  su  opinión;  y  ansí  lo  aconsejó  agora  a  tantos  anños 

'  «Nuestro  Obispo,  mui  zeloso  de  su  Dignidad  y  jurisdicion,  tuvo  el  año 
siguiente  mil  y  quinientos  y  cinquenta  y  quatro  pesadas  desavenencias  con 
su  Cabildo  sobre  no  admitir  luezes  adjuntos,  y  otras  cosas.  Estuvieron  pre. 
sos  en  el  Alcaçar  el  Dean  y  quatro  Canónigos:  y  con  provision  del  Consejo 
fueron  entregados  al  Obispo,  que  los  llevó  á  su  cárcel.  Huyeron  los  demás 
Prebendados,  y  algunos  dias  celebró  el  Obispo  los  oficios,  convocando  á  los 
Curas.  Ganó  provisiones  del  Consejo  para  que  los  presos  pagassen  quatro- 
cientos  ducados  cada  vno,  en  que  los  avia  condenado,  ó  fuessen  privados  de 
las  temporalidades.  Llevóse  en  fin  el  pleito  á  Roma,  donde  se  compuso». 
Colmenares,  l.  c,  pag.  510. 

-    Ms.  consecracionis . 

Joannes  Manrique  de  Lara. 


3i4  Epistolar  Mixtae— 849 

que  vbo  en  el  Burgo  de  Osma  cesación  a  diuinis,  que  no  se  de- 
bían obedecer  las  censuras.  Item  dixo,  que  él  se  halló  en  las  se- 
siones postreras  en  el  tiempo  del  papa  Julio  III,  y  que,  quando 
decretauan  los  obispos  algunas  cosas  que  el  legado  nos  las  que- 
ría consentir,  que  él  le  yua  á  hablar  y  le  dezía,  que  si  no  viníe 
en  ellas,  que  el  consejo  de  España  quitaríe  al  papa  las  compusi- 
ciones,  y  con  esto  le  hazíe  venir,  avnque  sacarle  estas  cosas  era 
sacarle  las  cejas  de  los  ojos;  y  otras  cosas  muchas  harto  necias, 
malsonantes,  escandalosas  y  ympertinentes  á  hombre  sabio  y  ca- 
tólico. En  fin,  digo  que  se  diga  á  su  santidad  que  mire  por  su 
autoridad,  que  le  prometo  que,  si  no  se  resiente,  que  los  obispos 
deventarán  papas. 

Lo  que  scrino  es  toda  la  verdad  y  se  probará  muy  claramente. 
Y  porque  no  pensasen  que  lo  scrino  con  pasión,  que  no  tengo 
por  qué  tenerla,  sino  por  el  zelo  de  la  autoridad  apostólica,  luego 
hize  á  vn  letrado,  doctor  en  teología,  lo  scriuiese  de  su  mano, 
como  lo  avía  del  dicho  Cano  oydo,  y  ansí  está,  y  yo  dello  hago 
fe.  Con  tanto,  ceso  rogando  á  Dios  nuestro  señor  torne  por  su 
iglesia,  que  cierto  es  bien  menester. 

A  todos  los  Padres  y  hermanos  de  casa  beso  las  manos  y  me 
encomiendo  en  sus  oraciones.  Dé  nuestro  Señor  á  V.  R.  tanta 
convalecencia  en  el  spíritu,  que  no  sienta  la  flaqueza  del  cuerpo. 
En  Segovia  xv  de  Agosto  1554.  D.  V.  R.  seruidor, 

Luis  de  Mendoca. 

Post  scripta:  *  Suplico  á  V.  R.  me  haga  tan  señalada  merçed, 
que  tenga  memoria  por  amor  de  Dios  de  recordar  á  nuestro  Pa- 
dre me  haga  la  merçed  que  le  suplico,  sobre  que  me  enbíe  vn 
breue  para  autoriçar  las  reliquias  que  de  esa  santa  ciudad  y  de  la 
de  Tíbuli  truxe,  y  que  no  aya  falta. 

Tnscriptio:  \  Al  muy  Rdo.  Padre  y  señor  mío,  el  maestro 
Johán  Polanco,  profeso  de  la  Compañía  de  Jesús,  etc.,  en  Roma. 


'  Quae  sequuntur,  legiintur  scripta  in  folio,  quod  epistolae  initium  an 
tecedit,  eique  adhaeret. 


i6  Augusti  1554 


3i5 


950 

NICOLAUS  DE  LANOY 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VIENNA    16  AUGUSTI  1554 

De  dotatione  collegii  viennensis.— Liberalitas  Ferdinandi  I  erga  nostrates. — 
Viri  principes  filios  suos  in  nostrorum  disciplinam  tradere  percupiunt. 

JHS. 

La  gratia  et  pace  de  Jesù  X.°  signore  nostro  sia  sempre  nelH 
cuori  nostri.  Amen.  Rdo.  Padre.  Questi  giorni  passati,  inten- 
dendo che  il  re  de  romani  ^  se  partirebbe  de  Austria  per  la  Bo- 
hemia, doue  starebbe  (o  saltem  in  questo  viaggio)  forsi  vn  mezzo 
0  vn  anno  intero,  sollicitassi  per  la  fondatione  del  collegio,  et 
diedi  al  vicecanceliero  "  vna  scritta  a  foggia  quasi  de  supplica,  con 
informatione  della  difieren  tia  fra  li  collegii  della  Compagnia  nostra 
et  delle  case  o  conuenti  delli  professi,  et  dal  differente  modo  de 
viuere  fra  loro  et  li  studenti  di  questi  collegii ,  quanto  a  godere 
de  intradi,  o  non,  di  retiñere  li  patrimonii  et  altri  beni  temporali, 
0  non.  Item,  dalla  diuersità  delli  beni  che  se  applicano  alla  eret- 


'  Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  lo6,  prius  221. — Usus  esthac 
epistola  PoLANCUS,  t.  IV,  pag.  251-252,  n.  548. — De  rebus  in  hac  contentis 
scripserat  etiam  Polanco  Canisius  16  Augusti.  Vide  BraunSBERGER,  Beati 
Petri  Canisii  Epistulae  et  acta,  t.  i,  pag.  482-488. 

*    Ferdinandus  I. 

^  Jacobus  Jonas,  viennensis  academiae  vicecancellarius ,  de  quo  Cani- 
sius, l.  e,  pag.  485:  ((Quoniam  vero  in  Cancellarij  mentionem  incidi...,  hoc 
sciat  velim  prudentia  tua,  virum  esse  primae  et  summae  authoritatis  apud 
Regem,  in  vindicanda  Religione  nobis  valde  faventem,  piorum  omnium  et 
Religiosorum  fratrum  Patronum  singularem,  qui  deinde  quanti  nos  faciat, 
quam  sedulo  nostra  curet  ac  promoveat  collegium  isthuc ,  cum  parem 
habeamus  neminem,  haud  facile  dixerim.  Rogat  autem  a  R  P.  Praeposito, 
sicut  in  postremo  colloquio  exposuit  mihi,  ut  meritorum  quae  Societati  do- 
nat  immensa  bonitas,  et  ipse  particeps  fiat,  habeatque  participationis  illius 
testes  literas.  Ego  nil  dubito,  quin  optime  collocatum  hoc  in  eum  benefitium 
esse  possit,  neque  ullum  e  Germanis  novi,  per  quem  ad  promovendam  Re- 
1    ligionem  acturi  melius  videamur.» 


3i6  Epistolar  Mixtae— 850 

tione  et  dotatione  de  quelli ,  essendo  alchuni  beni  del  stato  ec- 
clesiastico, altri  del  stato  secolare,  et  questi  o  priuati  o  publici. 
Dopo  anchora  dal  modo  come  gouuerniamo  in  quelli  collegi]  la 
giouentù  nostra  quanto  al  vitto  et  vestito,  reddendo  alchune  rag- 
gioni  perchè  non  debbano  essere  ridotti  a  rigorosa  disciplina  de 
abstinentie  et  afflittione  corporale.  Finalmente  con  essortatione 
che  sua  magestà  spingesse  la  maestà  del  re  nostro,  a  presto  fun- 
dar con  debite  intradi  questo  nostro  collegio  viennense:  ne  forte 
ista  plusquam  triennalis  mora  adduceret  grauius  periculum. 

Alquanti  giorni  dopo,  disse  il  detto  vicecancelliero  Jona  al 
P.  Canisio,  come  lui  hauea  letto  a  sua  maestà  quella  informatione 
nostra,  la  qualle,  intendendo  che  faceuamo  per  hauere  perpetue 
intradi,  marauig[lan]dose,  disse  che  hauea  commendato  a  vn  pre- 
sidente delli  beni  della  camera,  che  di  quelli  se  facesse  la  dota- 
tione, et  che  se  scriuesseno  letteie  de  confirmatione,  ei  comman- 
dò caldamente  al  detto  vicecancelliero  che  vedesse  perchè  non  se 
era  espedito  quello  negotio.  Restaua  che  sapessimo  noi  altri  si 
doueressimo  qui  sollicitar  apresso  alchuno  de  quelli  seignore,  es- 
pedito in  questo  negotio,  si  forsi  non  fosse  inanzi  la  partita  del 
re.  Et  per  questo  hieri  alla  sera  domandai  auiso  sopra  di  questo 
dubio  al  signore  vicecancelliero,  et  me  repliccò  questa  già  detta 
historia,  aggiungendo  che  altra  volta  hauea  admonito  quello 
commissario,  et  ripreso  della  sua  tardità,  et  che  se  hauea  humil- 
mente  escusato,  per  non  so  che  difficultà  et  occupa  tione  in  altri 
negotii  di  grande  importanza.  Hoggi  se  parte  il  re,  et  me  ha  dato 
ordine  il  vicecancelliero  che,  si  quella  lettera  de  dotation  non  ci 
serà  data  ad  manus  de  qui  a  9  giorni ,  che  li  scriuiamo  a  Praga, 
etc.,  et  mi  disse  che  omni  angaria  '  recipiemus  istos  prouentus, 
in  óptimo  loco  assignatos.  Sit  Deus  benedictus  in  saecula. 

Io  scrissi  Taltra  volta  a  V.  R.  come  per  la  instantia  del  detto 
vicecanceliero  Jona,  amico  nostro  et  patrono  singulare,  haueuamo 
consentito  de  riceuere  doi  de  soi  figlioli,  di  età  de  dieci  a  12  anni, 

*  Canisius  sic:  «Singulis,  ut  vocant,  angarijs,  pecuniam  per  partes  no- 
bis  esse  suppeditandam.» — Porro  «angariae»  (Cinerum,  Pentecostes,  Crucis, 
post  Luciae)  vocabantur,  quae  nos  dicimus  quattuor  tempora».  BraunSBER- 
GER,  l.  e,  pag.  484,  annot.  4. 


i6  Augusti  1554  317 

come  conuittori  et  commensali  ',  non  pur  con  noi  nella  habita- 
tione  commune,  nè  ancho  al  refettorio  nostro,  nè  in  luogo  che 
fosse  drento  del  corpo  del  monasterio,  ma  in  vna  appendice  o  ag- 
giunta de  casamento.  Con  quelli  doi  (perchè  cè  lì  anchora  luogo 
de  stanzie)  stanno  quattro  fratelli  de  vno  gentilhuomo,  senatori! 
ordinis,  et  se  ne  potrebbono  riceuere  anchora  fin  a  g  o  dieci  in 
questa  foggia ,  si  ben  fosseno  le  scole  nostre  et  altri  luogi  per 
noi  apparecchiati  della  parte  del  monasterio,  il  che  se  fa  adesso. 

Joanne  Tirsio  sta  con  loro  in  vna  stupha  et  regolarmente 
mangia  con  loro  sei.  Il  frutto  può  intendere  V.  [R.j  in  generalle; 
specialmente  se  caua  questo,  che  questi  figlioli,  che  hanno  de  es- 
sere al  suo  tempo  guuernatori  della  republica  capiscono  meiglio 
la  sana  dottrina  con  le  lettere,  che  essendo  in  questi  altri  collegi! 
et  burse  (che  chiamamo)  sotto  il  regimine  de  soi  pedagogi  alle- 
mani,  dalli  quali  non  puossono  imparare  quanto  tocca  a  la  fede, 
senon  impura  dottrina  et  mescolata  con  le  heresie,  non  sapendo 
quelli  maestri,  nè  vogliando  ancho  altramente  insegnare  che  non 
hanno  imparato  dalli  suoi  maestri  et  libri  haeretici:  della  mala 
vita  loro  non  dico  altro. 

Molti  signori  hanno  fato  et  fanno  instantia  per  li  soi,  che  pos- 
sino  in  tal  modo  viuere  apresso  da  noi,  come  quelli  sei;  ma  per 
adesso  ci  escusiamo  per  mancamento  de  stanze,  non  leuandoli  pur 
la  speranza  de  accettar  li  suoi,  si  ben  V.  R.  altramente  non  de- 
terminasse. Molto  loda  sua  maestà  questa  opera  nostra,  et  tutti 
li  buoni;  li  emuli  dicono  che  vogliamo  fare  tutti  jesuiti.  Qui,  fu- 
gendo  occasionem  et  apparentiam  auaritiae,  non  habbiamo  vo- 
luto noi  determinar  dal  precio  del  vitto  di  questi  sei  alunni  nostri, 
ma  habbiamo  indotto  il  vicecanceliero  et  vn  sacerdote,  huomo  de 
ben,  a  lui  et  a  noi  famifiare  et  practico,  chiamato  M.o  Michael 
Keffering,  conosciuto  dal  P.  Schorichio  che  loro  facessero 
questo,  non  hauendo  rispetto  alli  trauaigli  nostri,  senon  pur  alla 
spesa  che  fanno.  Hauendo  io  li  dato  vn  desegno  breue  et  grosso 
di  questa  spesa  per  Y  anno ,  si  resolsero  che  se  pagasse  per 


*    Vide  epist.  805. 

-   Petrus  Scorichius  vel  Schorichius. 


3i8  Epistolae  Mixtae— 851 

chiascheduno  26  fiorini.  Grande  è  1'  abondatia  dil  pan,  vino  et 
della  carne  in  queste  bande:  adesso  volesse  Iddio  che  ce  fosse 
abondantia  de  virtù  et  de  beni  spirituali. 

V.  P.  per  r  amore  de  Jesù  X.**  mi  perdoni  tutti  li  miei  errori, 
et  preghi  come  suole  per  tutti  noi,  soi  figlioli  indegni.  De  Vienna 
a  16  de  Augosto  1554.  De  V.  R.  figliolo  et  seruo  nel  Signore, 

Nicolao  de  Lannoy. 

t 

Inscriptio:  Jhs.  Al  molto  Rdo.  in  X.*'  Padre,  il  P.  M.e  Ignatio 
de  Loyola ,  prepósito  generalle  della  Compagnia  de  Jesù ,  in 
Roma. 

S51 

NICOLAUS  DE  LANOY 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VIENNA    19    AUGUSTI    I554  *. 

De  M.  Tassis,  óptimo  Societatis  amico.  -Dotatio  viennensis  collegii,  re- 
giis  litteris  confirmata. — An  expediat  adolescentulos,  tenera  aetate,  in 
Societatem  admitti. — Momenta,  quae  id  suadeant,  in  Germania  praeser- 
tim. — Theodoricus  Canisius  cum  socio  Romam  proficiscitur . 

t 

Jhs. 

La  gratia  et  pace  de  Jesù  X.**  signor  nostro  sia  sempre  con 
tutti  noi.  Amen,  Rdo.  Padre.  Auanthieri  habbiamo  scritto  alla 
R.  V,  per  via  del  signor  Matthias  de  Tassis,  amico  nostro  specia- 
lissimo et  zelatore  feruentissimo  della  Compagnia  nostra  ".  Es- 
sendo hora  partito  il  re  nostro  per  Praga,  non  potranno  le  lettere 
nostre,  che  se  mandaranno  per  via  del  signor  Tassis,  hauere  re- 
capito vitimo  tanto  presto;  nondimeno  sua  S.ria  ci  Ha  promisso 
che,  quando  veranno  nelle  sue  mani,  farà  diligentia  de  mandarle 
subito. 

Io  scrissi  come  se  espettauano  le  lettere  della  dotation  del 
collegio  nostro  '%  le  quale  hieri  riceuessimo  per  le  mani  del  signor 

'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n,  107,  prius  222. 
*    Vide  Epist.  Mixtae,  t.  ui,  pag.  181. 
^    Vide  epist,  superiorem. 


19  Augusti  1554  319 

vicedoni  regio,  Christophoro  Poli.  La  intrada  è  de  mille  et  ducenti 
fiorini,  assignati  sopra  li  beni  della  camera,  cioè,  come  io  intendo, 
securamente,  et  se  fa  V  assignatione  de  questa  summa  per  in- 
tretener  31  persone,  et  si  riceuerà  de  tre  mesi  in  tre  mesi,  non 
pur  adesso  tutta,  senon  secondo  il  numero  delle  persone  presenti 
del  collegio.  Quello  che  loro  estimano  de  supercio,  va  alle  repa- 
rationi  et  augmento  della  casa  nostra,  et  ci  va  spese  assai  adesso; 
ma  dice  il  vicedono,  che  possiamo  per  supplicche  ricorrere  alla 
maestà  del  re,  benché  pare  che  non  habbia  lui  commissione  spe- 
cialle  de  cauar  de  questa  somma  denarii  per  edificar  o  acommo- 
dar  questo  monasterio  alla  commodità  nostra  et  delli  scolari 
nostri. 

Dice  cheluiritroua,  secondo  li  conti  suoi,  che  se  è  espeso  anno 
per  anno  per  il  collegio  nostro  900  fiorini ,  cioè  [sic]  A  incirca  et 
quasi  600.  Siamo  della  Compagnia  22  et  4  seruitori,  delli  quali  lo 
vno,  chiamato  Nicolao,  sclauo,  se  ha  offerto  a  star  sempre  con 
noi,  huomo  semplice. 

Doi  giouani  de  nostri  scolari,  essendo  spinti  da  Carolo  nostro, 
fanno  instantia  per  aggiungerse  alla  Compagnia.  Sono  solamente 
de  incerca  de  14  anni,  de  buone  parti.  Del  luno  non  dubitaressi- 
mo,  se  non  hauesse  vn  braccio  quasi  impotente,  il  quale  non  fu 
ben  guarito  e  sanato  del  chirurgiano ,  di  modo  che  non  le  può 
estendere  dretto,  benché  lo  possi  halsarne  supra  et  in  alto.  La  fe- 
rita sua  fue  apresso  del  cubito  dritto,  et  per  questo  non  é  quella 
mano  tanto  grande  come  Y  altra.  Pare  che  Iddio  habbia  compen- 
sato quello  detrimento  corporalle  con  doni  spirituali:  tanto  mon- 
stra buona  phisionomia,  modestia  et  maturità  de  ingenio.  U  altro 
é  viuo,  et  non  dissimile  a  Joannico  Sanjianno.  Vorrei  pregar  alla 
V.  P.  che  ci  dasse  in  questa  parte  il  suo  auiso,  se  noi  dobbiamo 
riceuere  et  indurre  alla  Compagnia  nostra  giouani  simili,  cioè  de 
dodeci,  14  o  15  anni,  et  de  pocca  scientia.  Io  non  tengo  troppo 
raggione  de  dubitare  a  riceuerli,  seño  in  quanto  io  mi  ricordo  che 
V.  R.  soleua  dire  che  non  li  parea  vtile  di  riceuere  simili  a  Joan- 
nico, Paulo,  Antonello,  et  de  simile  etade.  La  raggione  nostra  è 
questa;  Primieramente,  più  trattabile  et  humile  è  V  ingenio  de 
todeschi,  che  de  alchune  altre  nationi.  Item,  se  doueria  fare  dili- 


320  Epistolae  Mixtae— 851 

gentia  de  conoscere  le  conditioni  loro  inanzi  che  intrassero ,  il  che 
facilmente  fare  si  può,  essendo  sotto  il  gouerno  nostro  nelle 
scole,  et  a  noi  familiari. 

Terzo,  la  causa  che  ci  debbe  mouere  più  a  questa  parte,  è. 
1'  apparentia  quasi  certa  che  in  altri  luoghi  de  Allemagna  de 
breue  tempo  se  fondaranno  altri  collegii  per  la  Compagnia  no- 
stra, doue  saranno  necessarii  scholari  todeschi  per  reuscire  pro- 
pi  tii  predicatori  a  quelle  terre.  Non  cè  per  adesso  speranza  de 
guadagnare  più  prouetti  nella  età  et  nelle  lettere,  benché  dopo 
potranno  alchuni  maggiori  sequi  tare  1'  essempio  delli  minori, 
massimamente  quelli  che  vengono  della  volta  de  Baulera  et  de 
Sclauonia,  doue  il  populo  non  è  così  aruinato  dalle  heresie,  come 
quasi  in  altre  bande  de  queste  regioni  ' . 

Vengono  con  queste  a  V.  R.  M.°  Theodorico  Canisio  con  Ar- 
noldo, il  suo  paesante,  ambidoi  de  grandissima  semplicità.  Spe- 
riamo che  il  Signore  nostro  li  darà  prosperoso  viaggio.  Domatina 
credo  se  partiranno  di  qui.  Il  secondo  cercará  in  Roma  conditio- 
ne,  che  li  saria  vtile  al  suo  finale  stato ,  che  è  il  sacerdotio ,  al 
quale  lui  ordina  li  soi  studii.  V.  R.  per  charità  lo  adiutarà 

Tutti  basciamo  le  sue  mani  et  raccommandiamoci  alle  orationi 


*  Sti.  Ignatii  responsum  intelligi  potest  ex  his,  quae  memoriae  prodidit 
POLANCUS,  t.  IV,  pag.  252,  n.  549:  «eos  posse  in  Societatem  admitiere,  qui, 
decimum  quartum  annum  excedentes,  decimum  quintum  attigissent;  si 
tamen  in  aliquo  puero  aliquae  causae  concurrerent,  propter  quas  in  aetate 
dispensandum  cum  eo  videretur,  permitiere  constitutiones  ut  ipse  Praepo- 
situs  Generalis  dispensare  posset,  et  illam  dispensandi  auctoritatem  in  hac 
parte  P.  Lanoyo  communicavit...:  tamen  de  dispensatione  facta  se  admoneri 
P.  Ignatius  voluit.» 

-  Polancus,  ex  com.  [scribebat]  Canisio,  15  Octobris  1554:  «Charis- 
simus  frater  noster  Theodoricus  incolumis  ad  nos  peruenit,  et  multis  ratio- 
nibus  amabilis,  et  commendatus  nobis  est,  sed  uel  una  eius  puritas  et  can- 
dor sufficeret.»  Et  idem  eidem,  21  Novembris:  uMtro.  Theodorico  si  mon- 
stra un'  angelo.»  Polanco,  t.  iv.  pag,  248,  n.  541,  annot.  4.— Alia,  piena 
laudis,  ad  Theodoricum,  Bti.  Petri  Canisii  fratrem,  spectantia,  vide  apùd 
eumdem  auctorem,  t.  iv,  pag.  273-274,  n.  587-588,  annot.  2,  ubi  nonnullos 
nominavimus  scriptores,  qui  illius  virtutes  et  res  gestas  litteris  mandarunt. 
— Socius  vero  Theodorici  in  romano  itinere  dicitur  a  Polanco,  l.  e, 
pag.  273,  n.  588,  «ejus  consanguineus,  nomine  Arnoldus,  naviomagensis.» 


20  Augusti  1554  32i 

suae.  De  Vienna  Augusti  19  1554.  De  V.  R.  inutile  seruo  in 
Domino, 

Nicolao  de  Lannoy. 

t 

Inscriptio:  Jhs.  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre,  il  P.  M.e  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  della  Compagnia  de  Jesù,  in  Roma. 


i*5« 

ANDREAS  DE  OVIEDO 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE    20    AUGUSTI  1554 

Ignatii  litterae  Laurentio  de  Virili  jucundae. — Doctrina  Christiana  feria 
sexta  legetur.— Romam  Oviedo,  stato  tempore,  se  conferet. — Joannes 
Cocanaro,  aegrotans,  adjuvatur. — Sacerdotium  quoddam  in  templum 
Sti.  Vincentii  translatum.  —  Episcopus  tiburtinorum  benevolum  erga 
Societatem  gerit  animum. 

t 

Jhs 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  el  Señor.  La  gratia  y  amor  de 
X.°  nuestro  señor  sea  siempre  en  nuestro  continuo  fauor  y  ayuda. 
Amén.  Las  de  19  del  presente  emos  resçibido.  Y  quanto  al  ca- 
pítulo de  M.  Laurentio,  del  amore  verso  de  sua  S.*,  etc.,  se  le 
leí     y  mostró  alegrarse:  el  Señor  sea  loado  por  todo. 

Quanto  al  mudar  la  doctrina  xpiana.  al  domingo  á  la  tarde, 
por  quanto,  según  la  experientia  de  acá,  otras  veces  he  entendido 
que  venían  pocos,  y  creo  que  los  estudiantes  no  vendrían,  por 
ser  tiempo  que  ordinariamente  vbique  quieren  jugar,  3^  por  otras 
razones  ha  paresçido  por  aora  mudarla  al  viernes  en  la  tarde,  en 
la  yglesia,  remitiéndose  V.  P.  á  lo  que  mejor  en  el  Señor  me  pa- 
rescerá.  Y  yo  así  lo  juzgo:  si  después  la  experientia  otro  diere  á 
entender,  se  podrá  mudar. 

De  lo  que  se  escrive  que  haga  yo  cuenta  de  tornar  á  Roma 
al  primero  ó  al  segundo  de  Settiembre,  así  lo  aré  con  el  ayuda 
del  Señor. 

•  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  114,  prius  233. 

*  Ms.  ley. 

EpISTOLAE  MlXTAE,  TOM.  IV.  21 


322  Epistolae  Mixtae— 852 

M.  Joan  Cocanaro  '  he  oydo  dezir  que  está  mejor.  Todavía 
me  avía  dicho,  que,  cuando  escriviese  á  Roma,  escriviese  que  ro- 
gasen por  él:  esto  después  de  lo  que  he  escrito  que  se  rogase;  y 
así  V.  P.  lo  podrá  mandar  hazer.  Ha  tenido  mucho  miedo  de  mo- 
rir: hele  confesado,  y  se  a  comulgado. 

La  translatión  de  la  capellanía  de  sant  Nicolao  de  la  yglesia 
de  sant  Salvador,  se  ha  hecho  oy,  con  la  gracia  del  Señor,  á  vna 
yglesia  de  sant  Vicente  (de  la  qual  era  rector  el  capellán)  á  vna 
capilla  de  sant  Sebastián,  con  consenso  del  capellán  y  de  su  ma- 
dre, que  se  dize  ser  la  patrona  del  jure  patronatus,  y  con  autho- 
ridad  de  nuestro  segnor  el  obispo  de  Tivoli,  el  qual  se  a  mostrado 
después  que  yo  estoy  aquí  (que  de  antes  no  puedo  así  juzgar)  % 
muy  benévolo  y  afiçionado  á  la  Compañía,  y  con  mucha  amore- 
voleza:  y  así  sant  Salvador  queda  libre  de  la  dicha  capellanía: 
gloria  al  Señor. 

La  minuta  para  hazer  la  bulla  de  la  yglesia  de  sant  Salvador 
se  está  mucho  en  mandarse  de  allá:  podrá  ser  que  acá  se  haga 
según  mejor  se  sabrá,  como  contenga  la  substantia. 

En  las  oraciones  de  V.  P.  humilmente  me  encomiendo  en  el 
Señor  nuestro,  el  qual  siempre  sea  con  todos,  dándonos  su  santa 
graçia  y  amor.  Amén.  De  Tivoli  20  de  Agosto  1554.  De  V.  P. 
siervo  invtil, 

Andrés. 

t 

Inscriptio:  Jhs.  Al  molto  Rdo.  nostro  Padre  en  X."  nostro 
signore,  il  P.  M.°  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  generale  de  la 
Compagnia  de  Jhus.,  a  santa  Maria  de  Strada,  appreso  santo 
Marco.  In  Roma. 


'    Ms,  Cocacanaro. 

-  Ex  quo  Societatem  agnovit ,  Joannes  Andreas  Croce ,  tiburtinus 
«Episcopus,  benevolum  admodum  et  beneficum  semper  se  nostris  exhibuit». 
POLANCUS,  t.  IV,  pag.  25,  n.  3l. 


2¿  Augusti  1554 


323 


S53 

JOANNES  BAPTISTA  VIOLA 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FORNOLI  23  AUGUSTI  I554 

Socios  exspectat. — Garfagnanam  lustravit. — Quid  sentiat  de  piis  sacerdoti- 
bus,  qui  olim  se  Societati  votis  obstrinxerant. — Societatis  collegium 
ibidem  non  putat  erigendum. — De  virginibus  casulanis. — Alia  negotia. 

t 

La  gratia  et  pace  di  Jesù  Ch  risto  nostro  signore  sia  con  tutti 
noi.  Amen.  Rdo.  in  Christo  Padre.  Come  per  vna  mia  di  Luca 
scrissi  a  V.  R.,  mi  trouo  assai  bene,  et  son  ritornato  a  Fornoli, 
doue  staremo  io  et  il  compagno  sino  a  tanto  che  V.  R.  (se  pare- 
rà così  a  lei)  ci  aduisará  doue  et  quando  hauemo  ad  andarsene  *. 

In  Garphagnana  son  andato,  et  feci  radunar  quelli  tre  sacer- 
doti  che  anchora  ui  sono,  et  la  conclusione  fu,  che  non  vi  era 
modo  di  fondami  per  hora  collegio,  primo,  per  non  esserui  se  non 
quelli  denari  altre  volte  già  lasciati,  in  caso  che  quelli  della  Com- 
pagnia andassero  ad  habitare  in  quella  prouincia,  benché  ancho 
forsi  non  si  hauerebbano  senza  fastidio  ^ . 

•  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  41,  prius  69,  70. 

*  Ad  rem  Polancus,  t.  iv,  pag.  39,  n.  57:  <(Eorum,  qui  sub  finem  Se- 
ptembris  Roma  ad  Collegium  Genuense  inchoandum  missi  fuerunt,  caput 
institutus  fuit  P.  Antonius  Soldevilla;  sed  adesse  debebat,  et  ibidem  resi- 
dere,  P.  Baptista  Viola,  qui  sub  finem  anni  praeteriti  a  laboribus  oflìcii, 
quod  gerebat,  Commissarii  scilicet,  absolutus  fuerat,  ut  valetudini  afflictae 
recuperandae  vacaret;  et  cum  ei  videretur  ad  ethicam  vel  phthisicam  pro- 
pensus,  et  molesta  tussi  vexaretur,  ad  nativum  aerem  cum  socio  Hieronymo 
Galvanello  missus,  et  inde  Lucam  balneorum  gratia  se  conferens,  valetudi- 
nem  recuperavit;  et  cum  aer  genuensis  opportunus  ei  valetudinis  gratia 
fere  crederetur,  eo  libentius  a  P.  Ignatio  eo  missus  est;  nam  ex  pago  For- 
nulo,  ubi  erat  ipse,  Genuam  usque  duorum  tantum  dierum  terrestre  iter 
erat». 

^  De  Garfagnanae  collegio  Societatis  instituendo  egimus  supra,  Epist. 
Mixtae,  t.  II,  pag.  769-770,  814-81Ò;  ibidemque  de  piis  quibusdam  sacerdo- 
tibus,  qui  Societati  se  votis  obstrinxerant.  Pater  autem  Viola  «invenit  duos 
ex  illis  jam  mortem  obiisse ,  qui  suis  facultatibus  initia  collegii  promoturi 


324 


Epistolae  Mixtae— 853 


Et  quanto  al  mio  parere  (puoichè  quello  si  domanda),  dico 
che,  non  essendoci  altra  prouisione,  che  meglio  è  soprasedere  in 
mandar ui  alchuni,  non  essendoui  fondamento  nè  di  casa,  nè  di 
mobili,  nè  d'  intrata  alchuna,  la  quale  però  pare  sia  necessaria 
a  persone  che  stanno  tutto  il  dì  occupati  in  insegnar'.  Et  ancho- 
ra  perchè  iui  non  sono  se  non  contadini  poueri,  dalli  quali  non 
bisogna  sperar'  agiuto,  essendo  tali,  che  vorrebano  li  fosse  datto 
a  loro.  Frutto  grande  ui  si  farrebbe  in  agiutar'  quelli  populi;  ma 
(come  altre  uolte  scrissi)  bisognarebbe  fossero  quelli  che  si  man- 
dassero persone  atte  al  molto  patire,  non  essendoui  altro  fonda- 
mento. 

Quanto  alli  tre  sacerdoti,  ancho  volsi  intendere  come  erano 
bene  preparati  alla  obedientia,  et  il  primo,  che  fu  don  Mariano, 
mi  rispuose  che  altre  uolte  era  stato  nel  collegio  nostro  di  Ferra- 
ra, et  che  fu  rimandato  a  drieto  come  inutile,  et  che  hora  non 
pensa  più  sopra  la  Compagnia  nostra,  hauendo  hauuto  bona  li- 
centia  di  starsene  a  casa  sua.  Per  dire  il  vero,  non  so  che  mi  dire 
di  lui:  secondo  il  suo  dire,  fu  mandato  via  della  Compagnia  per 
esser'  aperto,  et  per  trouarsi  per  ciò  alle  volte  indisposto.  Et 
nientedimeno  (come  me  dicono  li  altri  doi  sacerdoti)  lui  non  fa 
mai  che  trauagliare  in  andare  di  qua  et  di  là  alli  vfficij  sopra 
quelle  montagne,  et  spesse  uolte  zappa  et  lauora  di  campo,  et  ha 
cura  d'  anime,  doue  sta  occupato  in  cantar,  in  confessar,  etc.,  et 
ancho  tiene  schola.  Non  so  io  che  più  grande  fatica  si  faccia  in 
la  Compagnia  nostra,  imo  non  è  tanto  grande.  Però  (saluo  me- 
liori  iudicio)  o  lui  stando  in  Ferrara  non  faceua  quel  tanto  che 
poteua,  forsi  per  ritornar  alla  patria,  o  vero  quelli  che  gouerna- 
uano,  hauendolo  forsi  pigliato  ad  vrta,  forno  causa  che  si  par- 
tisse; sed  Deus  index  est.  Mi  marauiglio  alle  fatiche  et  trauaglij 
che  fa,  come  non  è  stato  ritenuto,  se  pur  lui  facea  il  debito  suo  '. 


erant:  tertius  erat  quidam  P.  Marianus,  qui  cum  in  Collegio  Ferrariensi  pa- 
rum  utilis  ad  ministeria  Societatis  judicatus  fuisset,  ad  sua  redierat  et  pieta- 
tis  operibus  diligenter  vacabat».  Polanco,  t.  ]V,  pag.  40,  n.  58. 

*  Cum  de  hujus  boni  viri  reversione  in  patriam  agunt  Epist.  Mixtae, 
t.  II,  his  verbis  utitur  Landinus,  Ignatio  scribens:  (ìM.  don  Mariano,  per  es- 


23  Augusti  1554  325 

Don  Francesco  mi  disse  (come  ancho  è  vero)  che  hauea  circa 
sei  nepoti,  fra  maschij  et  femine,  a  gouernar',  et  che,  lasciandoli 
lui,  non  sapeua  chi  potesse  hauer'  cura  di  loro,  et  maxime  che 
ve  ne  erano  due  giouanette  da  marito. 

Praeterea  disse  che  gouernaua  in  spiritualibus  quello  piccolo 
populo  di  santo  Donino  et  quel'  altro  di  Naggio,  et  sino  qui  ha 
hauuto  cura  di  quel  monasterio  di  Casula.  Tamen,  che,  non 
ostanti  tutte  queste  cose,  quando  paresse  a  V.  R.,  lui  lasciarebbe 
il  tutto.  Bene  è  vero  che,  secondo  si  può  colligere  dal  modo  del 
parlare  suo  et  di  don  Marco,  che  V  uno  et  Y  altro  vorrebbe  più 
presto  stare  al  paese,  che  andar'  altrouè.  Vorrebbano,  per  dire 
chiaro,  vbidire;  ma  che  T  obedientia  facesse  a  modo  loro.  Dice 
questo  don  Francesco,  che  non  vorrebbe  più  a  modo  alchuno  la 
cura  di  quelle  monache  di  Casula,  per  esser'  luogo  distante  noue 
grande  miliia  da  lui,  et  doue  sempre  si  va  per  male  montagne, 
sia  estate  sia  inuerno,  sia  ancho  perchè  loro  puoco  profitano  nel 
spirito,  hauendo  il  confessore  tanto  lontano.  Et  ancho  dice  che 
vi  sono  bisbigli]  nel  monasterio,  perchè  sono  gouernati  da  certi 
secolari  et  contadini,  quali  non  sano  che  cosa  sia  religione. 

Don  Marco  dice,  che  è  preparato  andare  doue  sarrà  mandato; 
ma  dice  che  è  sogietto  a  grande  dolore  di  capo,  et  che  è  aperto, 
et  che  temeria  (se  andasse  in  qualche  collegio  della  Compagnia) 
cascare  nelle  mani  di  vno,  che  non  sapesse  guidarlo,  et  che  teme 
che  non  perseueraria.  Et  ancho  dice,  che  ha  il  titulo  di  vno  bene- 
ficio curato,  et  che  mai  non  è  stato  a  curarlo,  et  che  vorria  al- 
meno (auanti  fosse  mandato  in  qualche  parte)  esser'  stato  vno 
anno  a  curar'  quel  populo.  Et  ancho  dice,  che  ha  promisso  di 
seruire,  id  est,  di  beneficiare  in  villa  sino  a  Marzo  futuro.  Di 
modo.  Padre  mio,  che  mi  pare  che  puoco  verso  hanno  de  si  acco- 
modare alla  Compagnia,  anci  più  presto  vorrebbano  esser  sciolti 
dalli  loro  voti.  Et  forsi  che  non  sarrebbe  male  scioluerli,  non  pro- 
cedendo loro  secondo  1'  instituto  della  Compagnia,  anci  piglian- 
do denari  d'  ogni  loro  fatica,  come  li  altri  sacerdoti,  et  anche  per- 


ser'  infermo  M.  Gio.  Pelletario,  lo  rimandato  a  casa».  Ibid.  pag.  720. 
Cf.  pag.  815  ejusdem  voi. 


326 


E  PISTOL  AE  MlXTAE— 853 


chè  sono  già  vecchi,  et  già  hanno  fatto  il  callo  nel  loro  modo  di 
viuere,  et  sono  puoco  affettionati  (come  mostrano)  alla  Compa- 
gnia Concludo  donque  (secondo  il  mio  puoco  giuditio)  che  nè  di 
fare  collegio,  nè  di  agiutarsi  de  quelli  sacerdoti,  non  vi  pare  fon- 
damento, etc. 

Quelle  monache  di  Casula  (già  vno  anno  fa)  li  dissi  si  proue- 
dessero  di  confessore;  ma,  per  esserui  andato  don  Francesco,  mai 
hanno  prouisto.  Anci  a  me  medesimo  questi  di  mi  hanno  detto» 
che  non  vogliano  cercarne  altro,  anci  più  dicono,  che  loro  sono 
sotto  il  gouerno  di  nostra  Compagnia,  et  che  bisogna  che  hab- 
biamo  cura  di  loro,  essendo  don  Siluestro  [dij  bona  memoria, 
della  Compagnia,  quale  fondò  il  monasterio  et  le  ha  puoste  là 
dentro.  Et  rationes  nostras  non  admittunt.  Credo  io  che  sarria 
meglio  lauarsene  le  mani  del  tutto,  perchè,  non  essendo  meglio 
regolate  di  quello  che  sono,  puossono  intrauenire  molti  scandali, 
i  quai  forsi  sarriano  doppoi  gietati  sopra  la  Compagnia,  et  maxi- 
me che  quelle  monache  vanno  di  qua  et  di  là  cercando  la  eleemo- 
sina,  et  stano  li  doi  et  tre  et  alle  uolte  otto  giorni,  che  non  ritor- 
nano a  casa.  Et  pur  sono  tutte  giouane.  Don  Francesco  mi  ha 
pregato  che  scrina  a  V.  R.,  che  li  piaccia  liberarlo  da  la  detta 
cura  di  monache,  et  che  de  la  rispuosta  di  V,  R.  gli  ne  dia  aduiso. 

Essendo  io  aUi  bagni,  vene  quiui  a  Fornoli  don  Joanni  da 
Vaiera,  parmegiano  procuratore,  ad  vendere  quella  casa,  etc.,  et 
portomi  vna  lettera  di  M.  Joanni  da  Lynato,  quale  è  V  altro  pro- 
curatore nostro,  la  quale  contiene  alchune  difficultà.  Per  non 
esserui  io,  M.  Hieronymo  nostro  li  diede  la  bolla  di  papa  Julio,  et 
ancho  quello  instrumento  che  V.  R.  mi  mandò,  adciò  eh'  io  po- 
tesse vendere  la  casa,  etc.,  per  vso  mio:  non  so  quel  tanto  haue- 


'  Adhibuit  haec  Polancus,  Z.  c,  pag.  40,  n.  58:  uDuo  autem  alii  [in- 
tellige  Franciscum  et  Marcum]  parati  quidem  erant,  quocumque  obedientia 
eos  mitteret,  libenter  ire;  propensi  tamen  videbantur  ad  manendum  in  ea 
provincia,  in  qua  utilem  operam  proximis  navabant,  et  P.  Baptistae  parum 
idonei  videbantur  ad  Societatis  disciplinam  subeundam,  cura  alioqui  boni 
admodum  viri  in  sua  vivendi  ratione  consenuissent  et  callum  obduxissent». 

-  P.  Silvester  Landinus.— Vide  de  his  feminis,  Deo  sacris,  quid  dicat 
POLANCUS,  t.  IV,  pag.  40.  n.  59.  Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  57-58,  255. 


23  Augusti  1554 


327 


rano  giouato  quelle  scritture.  La  lettera  va  quiui  inchiusa;  et  ve- 
dendo V.  R.  le  difficultà,  et  il  remedio  che  se  li  può  dare,  ne 
aduisarà  al  predetto  M.  Gioanni  da  Lynato,  et  questo  si  puotrà 
far',  indrizzando  le  lettere  al  P.  Palmio;  et  mi  pare  che  sarria 
expediente  che  lui  si  transportasse  sin  là,  maxime  adesso,  che  la 
più  parte  de  citadini  et  altre  persone  sono  fuora  in  villa.  Sarrei 

10  andato  a  Parma;  ma  non  sapendo  come  satisfare  alle  loro 
difficultadi,  mi  è  puoi  parso  superfluo.  Però  mando  la  alligata. 

Hoggi  hauemo  riceuuto  dal  maestro  di  posta  di  Sarzana  le 
di  V.  R.  del  secondo  d'  Agosto:  altre  non  habbiamo  riceuuto 
doppoi  che  riceuessimo  quelle  del  28  de  Giugno. 

Expettaremo  la  resolutione  di  V.  R.  quando  si  habbiamo  a 
partire  di  qua.  Molto  si  relegramo  della  reconvalescentia  di  V.  R. 
et  del  bene  esser'  de  tutti  lì  Padri  et  fratelli.  Non  altro,  se  non 
che  se  riccomandiamo  alle  orationi  di  V.  R.  con  quelle  de  tutti 

11  di  casa.  Di  FornoH  il  23  di  Agosto  1554.  D.  V.  R.  indegno 
figliolo  nel  Signore  nostro, 

JoANNi  Battista  Viola. 
Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  Padre  M.  don 
Ignatio  de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Gie- 
sù,  appresso  santo  Marco,  in  santa  Maria  de  Strada,  in  Roma. 

JOANNES  BAPTISTA  TAVONO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PAX  AVIO  23  AUGUSTI  I554  *. 

Optima  socii  gaudent  valetudine.— Fructus  ex  obitis  muneribus  perceptus. 
— Episcopus  suffraganeus  nostrorum  consuetudine  delectatur. — Patavii 
Postellus  docet. 

Pax  Christi.  Molto  Rdo.  in  Christo  Padre.  Questa  serà  per 
dar"  auiso  á  V.  R.  P.  come  tutti  siamo  sani.  Dio  gratia,  et  li 
fratelli  fano  frutto  nel  spirito  et  nelle  letter'.  Li  scholari  sono  90^ 
quali  fano  frutto  nelli  buoni  costumi  et  letter' . 


Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  42,  prius  71. 


328  Epistolae  Mixtae— 854 

Questi  giorni  fu  chiamato  '  a  confessar'  una  gentildonna  ina- 
lada, quale  molto  si  è  aiutata,  et  dice  Iddio  hauer'  fatto  un  mi- 
r[a]colo  in  lei.  Il  medico  già  la  teneua  per  spaciata:  si  confessò  et 
communicò,  subito  cessò  il  male,  et  si  leuò  in  pochi  giorni  del 
letto:  ha  deliberato  mutar'  ulta.  Similmente  ho  confessato  unal- 
tra  gentildonna  uenetiana,  malada,  et  tanto  contenta  restò,  che 
uolse  che  confessasse  alla  festa  dell'  Assuntione  tutta  la  sua  fa- 
meglia,  et  tutti  molto  frutto  hanno  fatto.  Ogni  giorno  uedo  più 
il  frutto  si  fa:  prima  nulla  uoleuano  suportar',  hora  ritrouano 
contento  nel  patir',  et  1'  una  inulta  1'  altra;  sempre  uengono  di 
nouo 

Questi  giorni  son  stato  a  uisitar'  il  sufragáneo  di  Padoa, 
quale  molte  carezze  mi  fece,  et  1'  auiso  de  '  alcune  cose  che  tocca 
assè  a  prouedè,  et  molto  mi  rengratiò,  et  mi  disse:  Ogni  uolta  so 
alcuna  cosa  che  non  mi  piacia,  ciò  che  tocca  a  lui  proueder',  che 
1'  auisa,  che  prouederà.  Mandò  al  nostro  collegio  ditto  monsignor 
un  suo  secretano  a  domandar'  il  Postelo  quale  sta  in  Padoa,  et 
legge  publicamente  matematica  et  filosophia,  et  predica  le  feste 
nella  sua  camera.  Li  risposse  che  non  sta  qua.  Sa  che  lui  è  stato 
de  nostri,  andarò  a  uisitar  sua  S.  Rma.,  et  saperò  la  causa  per- 
chè il  domandaua,  et  narrarò  il  tutto,  circa  del  Postello,  acciò 
non  pensasse  esser'  più  de  nostri.  Quanto  conferir'  col  P.  M. 
Cesar  %  et  far'  quanto  sua  R.  ordinerà,  molto  uolentieri  il  farò, 
et  nulla  farò  senza  sua  comissione,  et  per  questo  son  stato  a  Ve- 
netia,  per  dar'  ordine  alla  casa  et  studij  del  collegio  di  Padoa. 
Non  altro.  Tutti  ci  raccomandiamo  all'  orationi  di  V.  R.  P.  et 
di  tutti  di  costi.  Di  Padoa  alli  23  di  Agosto  1554.  D.  V.  R.  P. 
senio  indegno, 

Gio.  Battista  Tauono. 

'    Ms.  chiamo. 

*  Haec  usurpavit  Polancus,  t.  iv,  pag.  120,  n.  235. 
'    Ms.  del. 

*  Gulielmus  Postello,  de  quo  alibi  diximus.— Hac  vero  epistola  fir- 
mantur  ea,  quae  animadvertimus  in  Polanco,  t,  iv,  pag.  236,  annot.  I. 
Vide  locum. 

^  Caesar  Helmi,  qui  collegiis  «tam  Veneto  quam  Patavino  praeerat.» 
PoLANCOj  t.  IV,  pag.  122,  n.  238.  Illius  enim  rector  erat,  hujus  superinten- 
dens,  uti  vocant. 


I  Septembris  1554  329 

Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Ignatio 
de  Llo3'ola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Giesù,  in 
Roma. 

S55 

BARTHOLOMAEUS  DE  BUSTAMANTE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

SALMANTICA  I  SEPTEMBRIS  I554 

Borgiae  diligentia  in  obeundo  Societatis  muñere,  sibi  commisso. — Viri 
principes  sese  ejus  obedientiae  tradere  cupiunt. — Aliqui  sodales  nimio 
labori  indulgent. — Quae  sánete  sunt  constituta,  ad  unguem  exsequutioni 
mandan  tur. 

t 

Ihs 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo.  Pax  Christi.  Por  auer- 
me  puesto  la  obediencia  en  la  compañía  del  P.  Francisco  y  es- 
tar por  eso  obligado  á  scriuir  en  la  quadrimestre  lo  que  Dios 
nuestro  señor  me  da  á  sentir  del  modo  de  proceder  de  su  R.*  en 
el  ministerio  que  por  V.  P.t  le  está  encomendado,  lo  que  se  me 
ofreçe  dezir  es,  que,  así  como  por  su  condición  natural  rehusaua 
mucho  este  cargo,  así  también,  auerle  acceptado  con  tan  buen 
ánimo  por  sola  la  obediencia,  haze  que  la  diuina  gracia  obre  en 
su  R.^  mucha  virtud,  para  responder  cabalmente  á  su  obligación, 
como  se  muestra  por  el  cuydado  que  tiene  de  discurrir  y  tratar 
por  sí  mesmo  los  negoçios  de  qualidad,  que  en  diuersas  partes  se 
ofreçen  á  la  Compañía,  en  los  quales,  sin  vsar  de  encarecimiento, 
pareçe  que  tiene  el  mesmo  gusto  que  en  la  oración.  Y  no  es  pe- 
queña persuasión  esta  para  la  virtud  de  la  sancta  obediencia, 
pues  veo  que  puede  con  verdad  dezir  el  P.  Francisco:  Quae  prius 
tangere  nolebat  anima  mea,  nunc,  prae  obedientia,  cibi  mei  sunt 


'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  i3o,  prius  3l3.— Usus  est 
hac  epistola  Polancus,  t.  iv,  pag.  600,  n.  1278. 
*    Franciscus  Borgia. 

^  Job.  IV,  7:  Quae  prius  nolebat  tangere  anima  mea,  nunc,  prae  angu- 
stia, cibi  mei  sunt. 


33o 


Epístolas  Mixtae — 855 


El  gran  contentamiento  y  consolación  que  tienen  todos  los  nues- 
tros en  auerles  dado  V.  P.t  en  estas  partes  tal  sustituto,  muestra 
auer  sido  obra  del  Spíritu  sancto  esta  electión,  como  confío  en 
Dios  nuestro  señor  lo  serán  todas  las  que  vinieren  de  mano  de 
V.  P.t.  Y  tiénese  del  P.  Francisco  este  contentamiento  con  mu- 
cha razón,  por  ser  tales  sus  obras,  que  con  el  buen  olor  delias 
está  presente  en  todas  partes,  y  á  todos  es  gran  exemplo  de  vir- 
tud, por  auer  estudiado  y  aprouechado  tanto  en  la  scucia  del  Se- 
ñor, que  dixo:  Discite  a  me,  quia  mitis  sum  et  humilis  corde  Las 
quales  dos  virtudes  de  mansedumbre  y  humildad  le  hazen  tan 
amado  de  Dios  y  de  los  hombres,  quel  mundo  se  va  tras  él,  en 
tanto  grado,  que  algunos  señores  y  señoras  de  título  vienen  de 
suyo  á  importunarle  que  en  el  estado  que  tienen  los  admita  á  su 
obediencia,  y  se  le  quieren  subjectar,  aunque  no  los  admitte.  Y 
consulta  á  V.  P.t,  á  importunación  dellos,  si  auría  lugar  de  ad- 
mitirlos en  alguna  manera,  no  tratando  de  que  entren  en  esta 
cuenta  las  mugeres;  ó  en  qué  grado  se  podría  condecender  con 
algunos  destos  señores,  que  con  mucha  instancia  le  piden  esto, 
aunque  á  todos  ha  desafiuziado  dello. 

Algunas  vezes  pareçe  que  conuernía,  para  el  buen  gouierno, 
vna  muestra  de  rigor  en  el  Padre;  y  véese  por  otra  parte  que  obra 
en  él  más  la  mansedumbre,  que  en  otro  qualquiera  manera  de 
districtión;  porque  con  su  blandura  no  dexa  de  aduertir  á  cada 
vno  de  sus  faltas.  Y  la  experiencia  le  muestra  que,  para  edificar 
los  muros  de  Hierusalem,  no  ha  menester  tener  las  armas  en  la 
vna  mano,  pues  con  traerlas  ambas  pacíficamente,  en  la  obra  del 
edifiçio  se  vee  creçer  y  subir  cada  día  más.  Bendito  sea  tan  buen 
Señor,  que  de  tales  obreros  va  proueyendo  siempre  á  su  nueua 
obra. 

Tiene  su  R.*  mucho  cuydado  de  hazer  guardar  ad  vnguem 
las  constituciones  y  reglas  que  por  ahora  se  pueden  cómmoda- 
mente  guardar,  porque,  hasta  tener  edificados  collegios  y  casas  á 
propósito  de  nuestro  instituto,  y  proueydos  de  personas  quantas 
son  menester  para  todos  los  ministerios  dél,  no  se  pueden  guar- 


Matth.  XI,  29. 


1  Septembris  1554  33i 

dar  con  entera  perfectión.  Y  aunque  cada  día  entran  muy  bue- 
nos subiectos  en  la  Compañía,  con  ofreçerse  de  nueuo  tantos 
collegios,  van  los  suppósitos  tan  repartidos,  que  es  menester 
gran  discreción  para  que,  por  cumplir  vno  con  muchos  officios, 
no  se  debilite  tanto,  que  se  pierda  del  todo,  como  en  algunos  Pa- 
dres se  ha  visto,  que  por  ocuparse  en  diuersos  ministerios  vn  año 
ó  medio  sin  deuida  moderación,  quedan  inhabihtados  para  mu- 
chos, y  algunos  para  toda  la  vida.  Nasçe  esto  de  yrse  afectionan- 
do  tanto  la  gente  á  los  nuestros,  que  para  qualquiera  obra  spiri- 
tual que  se  ofrezca,  acuden  comunmente  á  ellos,  de  modo  que, 
aunque  fuesen  muchos  más,  temían  harto  que  hazer.  El  Señor, 
por  quien  se  toman  los  trabajos,  dé  las  fuerças  que  son  menester, 
commo  pareçe  que  las  da  á  muchos  de  nuestros  Padres  quasi  mi- 
lagrosamente. 

Todo  lo  ua  ordenando  el  P.  Francisco  á  gloria  de  Dios  nues- 
tro señor,  cómo  por  el  ministerio  de  la  Compañía  vaya  siempre 
adelante  el  diuino  seruiçio,  y  los  obreros  no  desfallezcan  con  im- 
moderados trabajos. 

V.  P.t  en  sus  santos  sacrificios  fauorezca  á  sus  hijos,  y  á  este 
abortiuo,  qui  non  sum  dignus  vocari  filius  tuus  Háganos  dig- 
nos nuestro  Señor  de  sentir  su  santa  voluntad,  y  de  enteramente 
cumphrla.  De  Salamanca  i.**  de  Setiembre  1554.  De  V.  P.t  me- 
nor hijo  y  indigno  sieruo  en  el  Señor  nuestro, 

Bustamante. 

t 

Inscriptio:  Ihs,  Al  muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo,  el 
P.  Mtro.  Ignacio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  [Compañía] 
de  Jesús,  en  Roma. 

Alia  marni:  R.ta  alli  26  di  X.bre 


*   Lue.  XV,  19. 


332 


Epistolar  Mixtae— 856 


S56 

GASPAR  JOFRE  DE  BORJA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALENTIA  3  SEPTEMBRIS  I554 

Amorem  suum  in  Societatem  Jesu  testatur. —  Sedem  nostris  Caesarau- 
gustae  vult  constitutam. — Favet  domui  barcinonensi. — Opera  sodalium, 
in  excolenda  sua  dioecesi,  adjuvari  cupit. 

t 

Muy  Rdo.  in  Xpo.  Padre.  Por  offrescerse  la  opportunidad  de 
la  yda  del  P.  Nadal,  prouincial,  á  donde  V.  R.  stá,  mehapares- 
cido  scriuille  solos  estos  ringlones,  y  pocos,  por  la  prissa  de  su 
partida,  anque  quisiera  fueran  más,  si  el  tiempo  lo  quisiera,  por 
la  recreación  mía  spiritual  que  scriuiéndole  thomara.  Solamente 
diré,  que,  sabiendo  por  el  P.  Francisco  de  Borja  y  por  estos 
Rdos.  Padres  de  la  Compañía  de  Jhs.,  á  la  qual  yo  tan  deuoto 
soy,  que  para  crecer  el  número  de  tan  sancta  Compañía  y  exer- 
cício, conuenía  mucho  al  seruicio  de  nuestro  señor  Dios,  que  en 
la  ciudad  de  Çaragoça,  del  rey  no  de  Aragón,  por  ser  tan  popu- 
losa, se  edifficasse  vn  collegio,  y  como  yo  á  ello  esté  tan  affec- 
tionado,  anssí  por  lo  que  he  dicho,  como  por  recaer  en  dicho 
reyno,  donde  está  él,  vn  obispado  de  los  míos,  he  scrito  al 
P.  Francisco  de  Borja  la  intención  que  yo  tengo,  para  que  se 
diesse  alguna  quantidad  de  renta,  como  la  que  di  al  collegio  de 
Gandía  ^ .  Está  entablándosse  el  negocio.  Confío  en  la  diuina  bon- 
dad, de  cuya  mano  todo  bien  depende,  que  lo  encaminará  como 
más  le  fuere  seruicio,  y  á  los  que  esta  tan  sancta  obra  desseamos 
hazer,  nos  dará  fuerças  para  ello. 

Y  porque  también  supe  que  no  las  tenían,  como  era  menes- 
ter, los  que  en  Barcelona  han  empeçado  de  edifficar  vn  collegio, 

*  Ex  originali  in  voi.  Epist.  diversorum ,  duplici  folio,  n.  89,  prius 
371. 

-  Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  ii,  pag.  157-158,  450;  ubi  tum  de  reditibus, 
gandiensi  collegio  datis,  tum  de  ipsius  dantis  genere  ac  nobilitate  diximus. 


3  Septembris  1554 


333 


he  mandado  estos  días  passados  se  labrasse  á  mis  costas,  de  modo 
que  en  él  se  pueda  habitar  y  celebrar  los  officios  diuinales  *.  Re- 
ciba este  poco  seruicio,  en  cuyo  seruicio  reynan  los  que  le  siruen; 
y  por  la  prissa  no  diré  más,  de  remittirme  á  la  relación  del  dicho 
P.  Nadal,  y  supplicar  á  V.  R.  que  iterum  et  de  nouo  conceda  á 
mí,  y  mande  á  los  Padres  de  la  santa  Compañía,  como  ya  lo 
tiene  mandado,  que  siempre  que  para  predicar  la  doctrina  Chris- 
tiana á  los  feligresses  de  mi  obispado,  yo  nescessitare  de  algunos 
dellos,  vengan  á  exercitar  tan  buen  exercitio  y  si  aquí  yo  puedo 
emplearme,  en  toda  cosa  que  me  mandare  la  haré  con  muy  en- 
tera voluntad,  y  la  temé  en  merced  que  V.  R.  la  mande,  cuya 
muy  Rda.  perssona  N.  S.  guarde,  y  [en]  su  sancto  seruicio  por 
largos  años  consserue.  De  Valencia  á  iii  de  Setiembre  1554.  De 
V.  R.  devotíssimo,  que  en  sus  horasiones  sencomienda, 
Hel  Obispo  de  Segorve  y  de  Albarrazín. 

»  De  hoc  facto  sic  Polancus,  t.  iv,  pag.  372,  n.  797:  «Misit  Episcopus 
Segurbiensis  famulum  cum  pecunia  Barchinonam  ad  ecclesiae  illius  aedifi- 
cium  absolvendum,  et  in  eadem  concionantem  P.  Stradam  audire  volebat: 
quadragesima  sequenti  in  exercitiis  etiam  spiritualibus  ab  eodem  Barchino- 
nae  institui  postulavit,  nam  tune  in  gregis  sui  visitatione  occupatus  erat. 
Magnam  vitae  mutationem  in  melius  hic  Episcopus  fecerat,  sumptus  supér- 
fluos suae  domus  resecaverat,  et  cum  multum  deberet  pecuniae,  et  cum 
damno  non  mediocri  cambiorum  eam  esset  accepturus,  venit  illi  in  mentem 
quod  magnam  vim  argenti  ad  mensae  suae  ministerium  haberet;  et  ita  ex 
vasis  argenteis  pecuniam  confecit  et  debita  sua  dissolvit,  fictilibus  vasis 
contentus)).  Cf.  Litt.  Quadr.,  t.  iii,  pag.  169-172. 

-  Piae  optimi  episcopi  petitioni  respondit  Ignatius:  «En  lo  que  toca  al 
ministerio  que  de  los  Nuestros  querría  Vuestra  Señoría  en  ayuda  espiritual 
de  su  grey,  aunque  me  parece  bien  lo  que  ofreció  el  Maestro  Nadal,  yo  es- 
cribo al  Padre  Francisco,  Comisario  nuestro  en  toda  España  (como  á  quien 
pienso  tendrá  voluntad  de  servir  á  Vuestra  Señoría  en  el  Señor  nuestro), 
que  procure  de  hacer  en  esto  y  en  todas  cosas  que  Vuestra  Señoría  manda- 
re, todo  lo  posible .  »  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  363-364.  Missi 
igitur  postea  fuere  Albarrazinum  Patres  Ludovicus  Santander  et  Balthasar 
Piñas  «et  christianam  doctrinam,  canendo  per  publicas  vias  cum  campanula, 
docebant,  donec,  omnibus  pueris  congregatis,  in  Cathedralem  vel  aliam 
ecclesiam  ingrediebantur .  Aderat  autem  aliquando  Episcopus,  et  non  sine 
lacrymis  doctrinam  explicantes  audiebat...:  dabat...  puero  vel  puellae,  qui 
melius  doctrinam  christianam  referebat,  nummum  argenteum ,  vel  quid 
hujusmodi,  ut  magis  ad  ejus  studium  animarentur,  et  copiosus  omnino 
fructus  capiebatur.»  Polancus,  t.  IV,  pag.  371,  n.  793-794;  Litt.  Qnadr., 
t.  UI,  pag.  170. 


334 


EPISTOLAE  MlXTAE— 857 


Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  in  Christo  Padre,  el  P.  Mtre.  Yg- 
nacio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jhs.,  en 
Roma. 

JOANNES  NUNES  BARRETO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  II  SEPTEMBRIS  I554  *. 

Dei  bonitate  fretus  et  obedientia  ductus,  oneri  humeros  supponet,  et  munus, 
a  quo  vehementer  semper  abhorruit,  obibit. — Sociorum  ac  precum 
auxilium  deposcit. 

t 
Jhs. 

Rdo.  in  Xpo.  Padre.  La  summa  graçia  y  amor  de  X.°  nues- 
tro Señor  more  syempre  en  nuestras  ánimas.  La  de  V.  P.  de  la 
hecha  de  26  de  Julio  reçebí,  en  que  me  manda  que  acepte  el  peso 
tan  grande  de  tanta  dignidad,  cosa  tan  indigna  de  my  poquedad 
y  fragilidad ,  y  que  toda  ^  my  vida  tanto  repugné ,  que  antes  to- 
mara por  partido  estar  por  años  cargado  de  hierros  captiuo ,  que 
poner  esta  sola  ánima  que  tengo  en  peligro  de  offender  á  su  tan 
libéralissimo  criador.  Mas  como  V.  P.  me  lo  mande  %  no  tengo 
qué  dezir,  sino  someter  mis  flacos  hombros  á  la  tan  pesada  carga, 
quia  ars  artium,  scientia  scientiarum  regimen  animarum,  vt  in 
sacro  quodam  *  canone  habetur ,  my  rudo  intendimiento  al  suyo 
alumbrado  por  Dyos,  my  rebelde  voluntad  á  la  de  V.  P.,  pues 
por  ella  me  es  declarada  la  de  my  Dyos  y  señor.  Las  fuerças  que 
en  my  faltan,  espero  que  supla  su  diuina  magestad,  pues  sabe  que 
por  sólo  su  amor  me  offerezco  á  la  muerte  y  todos  los  otros  peli- 

Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  209,  prius  568,  antiquitus 
448,  449.  -  Hanc  adhibuit  epist.  PoLANCUS,t.  iv,  pag.  578,579,  n.  1235,  1236. 
'    Ms.  todo. 

^    Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  254  256. 

*  Ms.  quoddam.  Porro  laudata  a  Nunes  verba  auctorem  habent  Stum. 
Gregor.  Reg.ofjìcii  pastor alis,  cap.  i,et  adhibentur  etiam  in  Decret.  Greg., 
Uh.  I,  tit.  XIX,  cap.  14:  «Cum  sit  ars  artium  regimen  animarum,  districte 
praecipimus...» 


il  Septembris  1554  335 

gros  inferiores  á  ella,  á  la  braueza  de  la  mar,  y  á  los  variables 
vientos,  solendo  antes  cantar  que  entrase  en  la  Companya:  At  tu, 
saeue  aquilón,  nunquam  mea  vela  videbis. 

Grande  obligación  tiene  V.  P.  y  mis  charíssimos  Padres  y 
hermanos  á  me  ayudaren  en  sus  sacrifiçios,  en  que  yo  confyo 
mucho,  para  que  no  desfalesça  por  my  poca  virtud,  adonde  la 
falta  puede  ser  pérdida  de  tantas  ánimas,  que  costaran  la  vida 
á  X.°  nuestro  señor.  Ruegue  V.  P.  á  su  diuina  magestad  ' 
que  me  mude  in  alium  virum ,  como  mudó  á  Saul  ;  mas  que  me 
tenga  de  su  mano  libéralissima ,  que  después  no  sea  reprobado 
como  él,  cosa  que  á  my  me  haze  temblar  *  y  temer  los  inscruta- 
bles  juyzios  de  la  sabedoria  profundíssima  de  Dyos.  Mas  por  otra 
parte  contemplo  su  bondad  infinita,  cuja  propiedad,  como  dize 
Dionisio,  es  esse  diffusiua  sui  ipsius  %  3'  que  mirará  my  pobreza 
en  todo  y  poquedad,  en  sólo  él  posta  my  esperança. 

Mas  como  la  sabedoria  de  Dyos  no  refusa,  antes  quiere  y 
manda,  que  busquemos  los  medyos  conformes  al  fin,  quia  qui 
vult  finem,  vult  ea,  quae  sunt  ad  finem,  mui neçesario  es  que  V.  P. 
me  mande  dar  buenos  letrados,  en  especial  los  dos  que  le  escreuí, 
el  P.  Tiburçio  y  Francisco  Rõiz  *,  que  por  su  claro  engenio,  avn  - 
que  para  qua  pareçe  que  no  tienen  talento  para  predicarem ,  son 
muy  neçesarios  para  los  muchos  concilios  y  frequentes  disputas 
que  contra  tantos  y  tan  grandes  errores,  de  más  de  1500  años  á 
esta  parte,  conuiene  que  tengamos,  y  muchos  otros  para  ministrar 
el  sacramiento ,  que  á  los  enfermos  allá  no  se  da,  y  otros  para 
entrepetar  y  componer  muchos  lluros  de  confesiones,  de  deuo- 
ción,  y  concilios,  y  decretos  en  su  lenguoa.  Y  la  mayor  dificultad 
que  alio,  que  puede  ser  daquí  á  diez  años  no  sermos  socorridos 
dotros  Padres,  que  es  mui  gran  falta,  porque  anda  vna  armada 
de  turcos  en  el  estrecho  de  Mecha,  de  xvi  galeones  y  tres  ñaues, 
el  año  pasado,  y  puede  cada  dya  creçer  más  por  nuestros  peca- 
dos, para  resistir  á  la  qual  a  menester  hazer  otra  mucho  mayor, 

*  Ms.  Ruegiie  á  V.  P.  á  su  divina  magestad. 

*  Ms.  templar. 

'  De  diviiiis  nominibus,  cap.  iv. 

*  Antonius  de  Quadros  et  Franciscus  Rodrigues. 


336 


Epistolae  Mixtae— 857 


que  costa  mucho,  y  S.  A.  está  pobre,  y  no  la  quererá  hazer  tan- 
tas vezes.  A  la  India,  avnque  sea  faleçido  Mtro.  Francisco  y 
Mtro.  Gaspar  *  y  otros,  es  cosa  que  cada  año  se  puede  prouer  y 
crestar  estas  colmenas  de  los  colegios  de  Spaña,  que  nuestro  Se- 
ñor prouerá  dotras  abejas  mui  buenas. 

Francisco  Rodríguez  tiene  pocos  oyntes  de  su  lectión  de  los 
casos,  y  esos  tan  indoctos,  que  muchos  Padres  otros  ó  hermanos 
los  pueden  1er.  Para  predicar  dizeque  no  alia  talento,  y  tiene  de 
Dyos  grandes  feruores  para  el  preste:  y  así  crea  V.  P.  que  tiene 
para  allá  vno  de  los  mijores  talentos  que  ay  en  la  Compañya 
aquá  agüera.  Confieso  que  y  ré  mui  consolado  y  animado  con  es- 
tos dos  Padres,  que  aquá  se  pueden  escusar,  y  escrupuloso  sin 
ellos,  avnque  con  todo  obedientíssimo  á  lo  que  V.  P.  mandare. 
Los  demás  sean  los  más  sufficientes  ^  que  V.  P.  aliare,  para  que 
su  consciençia  y  la  mya  queden  seguras;  porque  bien  ve  que  des- 
pués '  daçeptado  el  cargo,  queda  todo  de  precepto,  y  las  más  obli- 
gaçiones  de  la  Company  a  son  de  consejo,  que  se  a  de  dexar  para 
cumplir  con  el  precepto,  el  qual  así  obliga  á  V.  P.,  que  me  manda 
aceptar  el  cargo,  como  á  mí,  que  lo  acepto:  y  las  paredes  flacas  y 
viejas  con  buenos  pontones  se  an  de  sustentar,  no  se  caya  todo 
en  tierra. 

En  los  sacrifiçios  y  deuotas  oraciones  de  P.  me  enco- 
miendo, y  de  todos  mys  charíssimos  Padres  y  hermanos.  De  Lix- 
bona  á  los  XI  días  del  mes  de  Setiembre  de  1554.  Obedientís- 
simo hijo  y  indigno  sieruo  in  Xpo.  de  V.  P., 


Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre  Mtro.  Ignaçio,  ge- 
neral de  la  Compañya  de  Jesús,  en  Roma. 

'    Franciscus  Xaverius,  Gaspar  Barzaeus. 
-    Ms.  suffientes. 

^    Ms.  depués.  ^SO^*  04> 


JOHÁN  NUÑEZ. 


i3  Septembris  1554 


337 


JOANNES  PELLETARIUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA  l3  SEPTEMBRIS  I554  *. 

Renata,  Ferrariae  ducissa,  haereticorum  erroribus  adhaeret.  —  Artes,  ad 
decipiendum  ejus  animum,  a  novatoribus  adhibitae. — Hercules,  dux, 
uxoris  pertinaciam  perfringere  conatur:  removet  ab  illius  famulatu  peri- 
culosum  ancillarum  gregem.— Renata  manus  victas  tradii. — Veretur 
Pelletarius  ne  sit  inconstans  et  parum  sincera  haec  Renatae  mutatio. 

t 

Jhs 

La  gratia  et  amore  del  S.  N.  J.  X.  accresca  di  continuo  nelli 
cuori  nostri.  Amen.  Per  essere  certo  che  di  qua  non  potria  scrire 
alla  P.  V.  cosa  più  grata,  che  auisarla  del  felice  successo  che  la 
diuina  misericordia  degnase  dare  al  negotio  circa  la  reduttione 
della  nobilissima  casa  de  madama  massime  hauendosi  conmes- 
so, et  circa  li  ponti  che  ci  dette  la  P.  V.  nel  partire  di  Roma,  ad  - 
gionto  strettamente  questo:  che  hauessimo  d'  aiutare  quanto  fare 
si  potesse  detta  casa;  del  che  S.  Ecc.*  molto  se  rallegrò,  dicen- 
doli tale  desiderio  della  P.  V.  Auisarò  la  P.  V.  come  il  N.  S.  X.** 
Jesù  ha  commosso  S.  Ecc.^  a  mettere  in  essecutione  vno  di  sette 
ponti  che  nelli  primi  giorni  io  gli  dette  in  scritto  cioè  de  fare 
che  madama  stesse  o  al  castello  de  S.  Ecc.*,  o  appresso,  al  quale 
trouaua  assai  difficultà  da  prima.  A  questo  ci  ha  datto  caggione 
vn  tradimento  che  li  nemici  della  santa  fede  nostra  ci  hanno  fat- 
to, mandando  di  Geneue  vn  conto  o  marchese  *,  il  quale  già  ha 
lasciato  il  Signor  da  molti  dì,  et  è  andato  a  stare  lui,  cioè  in  Ge- 


'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  63,  prius  io3,  104. 
-    Renata  de  France,  ducissa  Ferrariae. 

Haec  septem  puncta  affert  Polancus,  t.  iv,  pag.  Ó8-69,  n.  124.  Vide 
locum  et  quae  loco  subjecimus.  Praeterea,  idem  auctor,  ibid.,  pag.  73-75, 
n.  l3o-l3l  nostrani  epistolam  usurpavit. 

*  «Sermo  hic  esse  videtur  de  Francisco  Morel,  quem  Geneva  Calvinus 
misit  Ferrariam  sub  initium  Augusti.»  Polanco,  /.  e,  pag,  73,  n.  l3o, 
annot.  2,  ubi  multa  huc  spectantia  congessimus. 

Epistolae  Mixtae,  tom.  IV.  22 


338  Epistolas  Mixtas— 858 

neue.  Questo  traditore  vienne  in  habito  incognosciuto,  et  stette 
fino  a  sei  hore  di  notte  a  predicarli  et  seminare  la  zizania,  di  modo 
che  r  indusse  a  perseuerare,  mangiare  carne,  secondo  il  solito, 
donde  già  era  ritirata.  Et  questo  fu  essendo  di  fuora  S.  Ecc.^,  il 
che  quando  lo  seppe  circa  le  sei  hore  di  notte,  la  mandò  a  torre 
in  castello  suo,  et  menare  nel  castello  de  S.  Ecc.*.  Fa  ricercare  li 
libri,  li  quali  erano  in  numero  circa  100,  di  più  fermentati  che  si 
può  pensare,  et  fumo  tolti.  Gli  tolle  le  figliuole,  et  le  mette  nel 
monasterio  del  Corpo  di  X.°    gH  tolle  tutti  staffieri,  tutte  le  don- 
zelle et  argentaria,  et  denique  la  priua  d'  ogni  commodo,  dicen- 
do: Et  sub  viri  po testate  eris  ^  Stette  cosi  alchuni  di,  visitandola 
quello  Rdo.  penitentiario  et  inquisitore  generale  de  Francia  %  il 
quale,  non  vedendo  speranza,  determina  partirse,  et  piglia  di  essa 
licentia,  dicendogli  che  gli  doleua  sin  al  cuore ,  che  non  poteua 
portare  al  re  suo  cosa  d'  allegrezza,  etc.  Et  ecco  la  sera  medema 
il  Signore,  longanimis  et  multum  misericors  *,  tocca  il  cuore  della 
pouera  peccorella,  la  quale  chiama  il  suo  maestro  di  casa,  diman- 
dando sei  detto  Padre  era  partito;  et  gli  disse  che  andasse  in  casa 
sua,  priegarlo  che  domane  degassese  dirli  la  messa,  il  che  fece 
detto  maestro  de  casa,  etiam  che  già  fusseno  doa  hore  di  notte; 
et  volendo  restare  sino  alla  matina,  detta  madama  non  volse.  Et 
di  fatto,  sei  aspettaua  la  matina,  non  trouaua  detto  Padre,  come 
lui  m'  ha  raccontato.  Onde  giudichiamo  che  a  Domino  factum 
est  istud  ^  Martedì  la  matina  adonche  oldette  la  santa  messa,  et 
promesse  de  confessarse  et  communicare,  occorrendo  alchuna 
buona  festa.  Il  medemo  giorno  S.  Ecc.""  gH  restituitte  le  sue  don- 
zelle (forse  troppo  presto),  significandoli  che  hauea  fattogli  cosa 


*  Quam  habuerit  originem  ((monasterium,  quod  dicebatur  Corporis 
Christi»  et  «prope  palatium  Ducissae  erat»,  explicuimus  in  Polanco,  t.  iv, 
pag.  70,  n.  125,  annot.  l. 

-    Gen.  ih,  16. 

'  «Doctor  Matthaeus  Ori,  seu,  ut  alii  scribunt,  Ory  vel  Oriz...»  POLAN- 
CO, /.  e,  pag.  72,  n,  128,  annot.  2.— Hunc  clarissimum  O.  P.  virum  rex 
Galliae,  Henricus  II,  Ferrariam  miserai,  ut  suo  nomine  ducissam  alloquere- 
tur,  et  ab  erroribus  contra  fidem  eam  revocare  contenderei. 

*  Ps.  GII,  8. 

5    Ps.  CXVII,  23. 


i3  Septembris  1554  339 

grata,  et  secondo  che  lei  se  portaria  verso  lui  in  obedientia,  cosi 
lui  seria  verso  lei.  Sichè  la  P.  V.  vedde  le  cose  in  che  termini 
sono.  Le  figliule  sono  anchora  nel  detto  monasterio:  le  visito,  et 
sto  qualche  volte  tre  bore  et  meza  con  loro.  Sono  da  bene,  da 
bene,  et  presto  staranno  o  al  castello  di  S.  Ecc.*,  o  vero  in  vn 
castello  appresso  di  nuoi. 

La  P.  V.  ferà  perseuerare  li  Rdi.  Padri  nostri  et  fratelli  nelle 
orationi,  et  massime  acciò  che  S.  Ecc.^  si  dia  vn  poco  più  spesso 
r  orecchia,  il  che  desideraria,  ma  non  ardisco  ingerirme,  per  non 
dare  sospetione  che  sia  io  troppo  sauio,  o  voglia  fare  a  modo 
mio  ' .  Onde  bramo  che  el  diuino  spirito  V  inspira  de  chiamarci 
et  dirli  quanto  esso  medemo  si  darà  la  gratia;  perchè  so  certo,  che 
sapiamo  di  fuora  il  pallazzo  cose,  che  non  sanno  dentro,  le  quale 
se  le  ricercassimo,  gli  aiutariano.  Ma  questo  è  il  male  di  grandi, 
che  non  audiunt,  etc.  A  li  13  de  Settembre  54.  de  Ferrara.  De 
V.  R.  figliolo  indegno  nel  S.  N.  J.  X., 

JOANNI  PeLLETARIO. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Edo.  in  X.  Padre,  il  P.  M.  don  Ignatio 
de  Loyola,  generale  de  la  Compagnia  de  Jesù,  in  Roma. 

S59 

THEOTONIUS  DE  BRAGANÇA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VENETUS  15  SEPTEMBRIS  I554  *. 

Venetias  appulisse,  scribit.— Orat  Ignatium  ut  velit  socium  SimoniRodericio, 
dum  ibi  versetur,  ipsum  Theotonium  designar!. 

t 
Jhs 

Muito  Rdo.  Padre.  Huma  carta  de  V.  R.  me  foi  dada,  em  que 
me  mandaua  sair  de  Portugal  e  irme  ha  Cordoua  '%  por  via  do 
P.  Miram,  e  ho  duque  *  e  meus  parentes  eram  de  pareçer  que  eu 

'  Vide  epist.  863,  die  20  Septembris  datam. 

-  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  40,  prius  66,  67, 

^  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  2. 

■*  Theodosius  de  Bragança,  Theotonii  frater,  ex  eodem  patre. 


340  EPISTOLAE  MlXTAE— 859 

fose  ha  Paris,  por  Cordona  ser  contrairá  a  minhas  mas  desposi- 
çõis,  e  também  nam  ter  estudo.  E  por  me  elles  dizerem  que  tinham 
recado  da  obedientia  que  fosse  isto  con  seu  parecer  delles,  quis 
auiriguar  o  negotio  com  ho  P,  Nadal:  e  sabendo  que  ho  P.  Fran- 
cisco '  tinha  o  cargo,  lhe  propus  o  negotio,  e  elle  lhe  não  pare- 
çeo  bem,  antes  que  me  uiesse  logo  a  Veneza  e  pasasse  em  com- 
panhia do  prinçipe  de  Castella  ho  que  fiz  ate  Inglaterra,  e  dai 
me  passei  a  Flandres,  e  atrâuessei  toda  Halemanha,  como  trazia 
por  regimento  do  P.  Francisco.  Chegei  aqui  com  asaz  de  traba- 
lho, como  Déos  sabe;  e  pollo  saber  assi,  ordenou  que  achasse  eu 
aqui  ho  P.  Mestre  Simão,  com  que  fui  em  estremo  consolado,  e 
con  sua  presença  me  pareçia  que  estaua  ja  naquele  amor,  paz  e 
tranquilidade  antigua,  que,  certo,  Padre,  estou  espantado  das 
mercês  que  Déos  lhe  comunica,  porque  pareçe  que  tudo  isto  fu- 
gio,  pera  de  assi  passa[r]  por  tantos  trabalhos.  Cada  uez  acho  que 
aprender  de  sua  conversação  mais:  praza  a  Déos  me  saiba  apro- 
ueitar.  E  certo  que  esta  foi  huma  das  prinçipais  causas  que  me 
deteueram  na  Companhia,  e  assi  folgaria  eu  que,  no  cabo  de  tan- 
tos trabalhos,  V.  R.  ouesse  por  bem  que  eu  andasse  ca  por  seu 
companheiro  emquanto  elle  ca  andasse,  e  com  isto  farà  V.  R. 
esqueçerme  todos  os  trabalhos  e  desasosegos  da  alma  que  em  Es- 
panha  me  deram  os  da  Companhia,  que  não  pareçião  senão  leões 
contra  quem  se  lhes  não  queria  tirar  da  boca,  o  que  não  queria  se 
me  tornasse  a  rrenouar:  antes  pera  que  de  minha  parte  não  ficasse 
cousa  por  sofrer,  folgei  de  vir  ha  estas  partes  quando  me  man- 
daram, porque  não  he  saúde  de  minha  alma  desasosegarem  na 
tanto.  E  se  me  vir  com  V.  R.,  auiriguar-me-ei  antes  que  faça 
mudança  '  e  busque  vida  quieta,  e  com  amor  e  paz  de  minha  alma, 


'    Franciscus  Borgia. 

^  «Philippus...  in  portum  magnum,  qui  est  ad  Flavium  Brigantium,  ire 
perrexit...  Postridie,  qui  fuit  ad  tertium  Idus  Julii,  Philippus  naves,  cum 
advesperasceret,  solvit,  in  tres  acies  partita  classe.»  Sepulveda,  De  rebus 
gestis  Caroli  V,  lib.  xxix,  n.  29-31. — Cabrera,  Historia  de  Felipe  11, 
lib.  I,  cap.  5  scripsit:  «A  once  de  Julio  salió  de  la  Coruña  con  sesenta  y 
ocho  navios  el  Rey  D.  Felipe»;  sed  Muñoz,  Viaje  de  Felipe  II  á  Inglate- 
rra^ pag.  64  asserif.  «Salido  pues  á  los  l3  de  Julio». 

'    Ms.  mundaca. 

i  » 


15  Septembris  1554  341 

que  ha  do  corpo  munqua  acharam  em  mim  (ainda  que  sou  de 
dentro  pecador)  que  ha  buscasse,  antes  muitas  vezes  me  deram 
occasiam  disso  os  da  Companhia.  Porem  eu  espero  em  nosso 
Senhor,  que  assi  como  sempre  me  fez  merce  por  mejo  do  P.  mes- 
tre Simão,  que  assi,  consolando  o  V.  R. ,  console  a  mim,  o  que  sera 
tanto  seruiço  de  Deos  nosso  senhor  e  bem  da  Companhia,  da  ca- 
beça e  dos  membros,  que  todos  seremos  consolados;  pois  V.  R. 
he  nosso  Pai,  e  nos  seus  filhos,  e  uencera  ha  charidade  e  pruden- 
tia  a  inprudente  e  çega  opinião  de  alguns.  Humas  cartas  trazia 
pera  o  P.  Nadal  de  meus  parentes;  e  porque  se  me  perderão,  as 
não  mando,  senão  essa  do  duque  e  inffante.  V.  R.  me  mande  en- 
commendar  a  Deos,  e  não  se  esqueça  de  mim  em  suas  oraçõis. 
O  treslado  da  minha  obedientia  mando  a  V.  R.  *  De  Veneza  de 
Setembro  15,  1554.  Filho  de  V.  R.  em  ho  Senhor  nosso, 

Dom  Theotonio. 

Inscriptio:  f  Ao  muito  Rdo.  Padre,  ho  P.  M.e  Ignatio,  prepó- 
sito geral  da  Companhia  de  Jhus. 

Manet  cera  rubra  sigilli. 

ANDREAS  BONINSEGNA 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA  I5  SEPTEMBRIS  I554  '-. 

Argentam  se  contulit.— Plures  ibi  nanciscitur  Societati  Jesu  adversarios, 
novatorum  hominum  infectos  haeresi.— Vitia  quorumdam  religiosorum 
falso  Societati  adscribuntur.— Argentam  deserere  Boninsegna  cogitat: 
id  ferrariensi  duci  displicet  omnino. — Fratres  dominicani  nostros  magno 
amore  prosequuntur. 

Ihs. 

La  gratia  et  pace  di  Xpo.,  etc.  Padre  mio,  sempre  in  Jesù 

•  Non  annuit  Ignatius  Theotonii  votis,  sed  eum  Romam  quamprimum 
adire  jussit.  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  327-33l.  Vide  locum. 

-  Ex  autographo  in  voi .  E,  duplici  folio,  n.  65,  prius  106,  107.— Huc 
spectant,  quae  litteris  consignavit  PoLANCO,  t.  IV,  a  pag.  83:  De  argenti- 
nensi  collegiolo. 


342  Epistolae  Mixtae— 86o 

Christo  honorando.  Essendosi  andato  Argenta,  parue  che  nasesse 
alcuna  occasione  per  scusarsi  con  sua  Ecc. za  *j  dil  detto  colleg- 
gio. Questo  era  che  gli  scholari  et  maestro  erano  conuenuti  con 
gli  Padri,  che  non  uenesino  alla  nostra  schola,  ma  che  si  sosten- 
tasse il  detto  precettore  come  potesse;  cosa,  certo,  quale  non  po- 
tea  durar  longo  tempo.  Hora  mi  richiamò  il  nostro  P.  M.  Gioan- 
ni  aciò  tratasimocon  il  signore  Alesandro  '  il  tutto,  esagerando 
il  caso:  ma  essendo  omnino  di  contrario  parere,  si  incominciò  ad 
esacerbarsi  grauemente,  et  subito  a  dir,  che  lui  bene  intende ua 
la  cosa,  cioè  che  noi  fugeuamo  Y  impresa.  Apreso  di  questo,  ci 
oponea  che  non  noleuamo  patire  un  poco  di  uergogna  per  amor 
dil  Signore,  et  che  doueuamo  essere  parati  a  patir  che  sin  ci  spu- 
dasino  nella  facia,  per  amor  dil  Signore. 

Di  più  chel  luogo  non  era  cosi  honorato,  ma  che  erauamo 
quodammodo  fra  uilani,  et  perhò  andauamo  refugendo  ad  ogni 
minima  occasioncella,  sapendo  lui  di  quanta  importanza  era  ag- 
giutare  quel  pouero  luogo,  infetto  di  eresia,  etc.,  perchè  haueuano 
uedutto  in  scritto  le  prediche,  quale  si  faceano  iui  preso  tre  milia, 
doue  andauano  molti  di  questo  luogo. 

Se  gli  agiongeua  che  sua  Ecc. za  ueneua  ad  essere  sbefatta, 
et  lui  insieme,  che  duna  cosa  che  ne  ha  scritto  quatre  lettere,  non 
ne  riusisse,  poiché  era  per  seruiggio  di  Dio. 

Finalmente  rimase  di  parlare  a  sua  Ecc. za ^  et  uedere  quale 
fose  di  nono  il  suo  uolere.  Per  tanto  la  matina  sequente  hebbe 
risposta  che  ad  ogni  modo  uolea  che  la  cosa  ándase  auanti,  et 
che  lui  prouederebbe  circa  gli  scholari.  Certe  mi  è  parso  chel 
Padre  babbi  fatto  quanto  ha  potutto  per  ritirare  la  cosa  adrieto, 
et  forse  più  del  debito;  imperhochè,  non  facendo  più  auanto,  et 
più  adrieto  di  molte  cose,  di  quel  pare  al  signore  Alesandro,  lo 
traualia  più  del  debito.  Onde  che  hieri  sera  dise:  Se  uoi  non  gU 
uolette  andare,  ui  lasarò  fare  aposta  uostra,  et  non  mi  impicerò 
più  di  casi  nostri.  Sa  perhò  V.  R.  quanto  importa  il  fauore  di 


'    Hercules  de  Este,  dux  Ferrariae. 
*    Joannes  Pelletarius. 
'    Alexander  Fiaschi. 


J5  Septembris  1554  343 

questo  principe  in  queste  bande,  et  io  lo  prouo  alla  giornata.  Ma 
che  bisognaua  fare  questo  al  principio  che  fo  proposto  questo, 
che  cominciò  sin  al  tempo  del  P.  M.  Paschasio  \  et  forse  sarebbe 
riusito,  che  non  ci  hauesino  dato  fastidio.  Hora  essendo  le  cose 
conduto  a  queste  termini,  me  gli  pareano  mcorrere  molti  et  graui 
inconuenienti  de  gli  quali  ^.. 

Questa  cità  con  bonísima  uolia  acettò  la  Compagnia  nel  prin- 
cipio che  sua  Ecc. za  gli  proposi,  anci  gli  rendette  gratie  infinite, 
et  non  uedea  V  hora  che  si  ándase.  Ma  che  hauiene,  il  demonio 
uedutto  forsan  il  frutto  che  si  potrebbe  fare  (perchè  sarano  circa 
150  scholari,  gli  quali  gouernaremo  noi,  ponendoci  una  schola  di 
abaco,  quale  si  fa  nella  mettà  della  nostra  casa,  che  uerà  a  la 
mesa,  et  farà  tutto  quello  il  suo  maestro,  che  noi  gli  diremo),  fece 
che  doi  di  quella  comunità  capitasero  in  uno  loco,  nel  quale  acaso 
si  parlaua  di  quelli  pretti  della  contesa  Onde  che  uolendo  ciò 
essi  intendere  tante  cose  di  quegli  pretti,  gli  disono,  che  haue- 
riano  preuertito  ogni  huomo  capaci  di  raggione,  pensando  sem- 
pre che  gli  nostri  fosero  di  loro.  Di  quiui  mali  informati  andorno 
a  Argenta  lor  cità,  et  questo  diseminorno,  onde  che  tutti  forno 
di  contrario  parere  di  quello  di  prima.  Et  quanto  più  fece  in - 
stanza  sua  Ecc. za,  temendo  de  V  eresie  che  iui  dominasero,  tanto 
più  si  escusauano.  Hora  essendo  noi  andati  iui,  et  portati  e  letti, 
et  tolto  casa,  et  fatto  tante  cose,  se  si  uolea  abandonare  la  im- 
presa, restaua  quella  cità  malissime  edificata  di  noi,  et  più  si  ue- 
nea  a  confirmare  nella  praua  opinioni:  et  gli  boni,  quali  haueuano 
sempre  fauorito,  restauano  in  grandisime  augustie  et  traualij,  et 
tale  era,  che  si  uolea  partire  di  deto  luoco,  pensando  de  non  ui 
poter  uiuere  dipoi  questo  tal  caso  nostro.  Ma  non  si  finiua  qua, 
anci  si  seminaua  per  tutta  Italia,  et  masime  per  la  Romagna, 
esendo  quel  luoco  il  principio,  et  facendo  lor  trafigli  per  quelle 
bande  asaissimi,  et  altri  essendo  mercanti  che  tutto  il  giorno 
uano(?)in  uolta.  Per  tanto  mi  parea  cosa  degna  di  consideratione, 
hauendo  gli  nostri  d'  andare  a  Rimini,  et  hauendo,  come  sa  V.  R.y 

'    Paschasius  Broet. 

*    Abscissa  papyrus  est:  deest  unus  alterve  versus. 
'   Vide  Polanco,  t.  iv,  pag.  87,  n.  158. 


Epistolae  Mixtae— 86o 

alcuna  cosa  già  per  il  colleggio  di  Ferrara,  a  Lugo  insino  a  ques- 
to nostro  logo,  dal  quale,  partendosi  di  quiui,  se  gli  conuiene 
pasare. 

Altre  cose  sono,  ma  non  uolio  essere  tropo  fastidioso.  Io  sem- 
pre intendo  preferire  V  utile  della  Compagnia  ad  ogni  mio  como- 
do et  uolia,  se  non  sarò  per  uenire  costi  di  quiui  a  longo  tempo, 
non  me  ne  curo  che  io  possi  alcuna  cosa  in  quale  si  uolia  minimo 
luogo.  Non  perderò  perhò  il  tempo,  anci  hauerò  ocasione  di  fare 
alcuna  cosa  esercitandomi  ' . . .  so  già  duoi  anni  udite  la  dialetica 
di  Trapezunzio  dal  P.  M.  Gioanni,  di  puoi  ho  ueduto  il  Cesario, 
mi  mancha  il  fonte,  quale  perhò  potrei  gustare,  se  non  al  tutto 
sorberé,  cioè  Aristotele,  uolendo  V.  R. 

Quiui  ci  sono  alcuni  Padri  della  relligione  di  santo  Domeni- 
co, et  tutti  nostri  amicissimi,  quali  mi  hano  richiesto  alcuna  co- 
setta  di  greco,  hauendo  già  hauuto  qualche  principieto:  et  che  nel 
latino  a  mia  commodità,  come  alcuno  giorno  di  festa,  gli  desse 
quel  poco  di  aggiuto  che  poteuo.  Tra  quelli  ui  è  uno,  persona 
amoreuolissima,  et  buono  religioso,  quale  è  maestro  nelle  arti,  et 
statto  lettore  già  sono  alcuni  anni.  Ma  hora  per  più  quietudine 
spirituale  si  è  ritirato  in  uno  tal  luoco,  come  è  quella  cità:  et  so 
certo  (non  che  gli  babbi  di  ciò  richiesto)  che  mi  leggerebbe  qua- 
lonque  cosa  di  logica  che  uolesse,  et  questo  priuatamente.  Sichè 
si  occoresse  che  douesse  stare  iui  alcuno  tempo,  in  tanto  potrei, 
se  hauesse  di  ciò  bisogno,  aggiutarmi  per  quella  strada.  Io  non 
dimando  tal  cosa;  ma  perchè  questo  saria  etiamdio  non  poco  ne- 
cessario in  me  et  altri  nostri,  rapresente  come  si  potrebbe  fare. 

Quando  perhò  io  hauesse  alcuno  fiamengo,  quale  non  fosse 
così  perito  nella  lingua  uolgare,  et  fosse  dotto  in  tale  facoltade  di 
logica  et  theologia,  non  gli  noceria  che  da  me  aprendesse  alcuna 
cosa  ditaliano,  et  in  tanto  mi  aggiutasse  di  lui.  Ma  per  tornare  al 
proposito,  farò  quanto  sarà  in  me,  auegni  che  non  forsi  cosi  posi 
riusire ,  come  meglio  mi  aggiutarò  nelle  cose  di  humanità ,  la 
quale  perhò  è  il  principale  per  causa  delle  schole. 

Haueria  molto  bisogno  di  alcune  bolle  della  Compagnia,  per 


'    Abrupta  charta  est:  aliqua  desiderantur. 


15  Septembris  1554  345 

saper  quanto  si  estende  le  facultade  di  quella:  perchè  non  hauen- 
do,  et  non  ne  potendo  hauere,  non  poso  fare  quanto  si  aspetta  al 
mio  officio.  Se  ancora  io  hauesse  V  autorità  di  absoluere  dali 
casi  concessi,  in  scritto,  mi  satisfaria  asai  più;  perchè  dire  il 
P.  M.  Gioanni  cosi  a  boca,  fa,  di,  ci  resta  ancora  ne  so  che  scru- 
pulo.  Farò  perhò  nella  fede  del'  autorità  concesili  da  V.  R. 

Non  so  se  acaderà  di  scriuere  come  gli  altri  colleggij  a  Roma 
et  a  Ferrara  insiemo  ogni  settimana,  non  ocorendo  cose  impor- 
tanti et  necessarie;  onde  che  haueria  di  caro  intendere  alcuna 
cosa  da  V.  R.  Anci  sono  ito  quiui,  nè  manco  ho  inteso  sino  ad 
hora  una  parola  di  costì  come  mi  douesse  in  ciò  regere.  Si  aspe- 
taua  il  sofraganeo  dil 

Darò  gli  esercitij,  spero,  ad  uno  buono  soggetto  per  la  Com- 
pagnia: il  Signore  sia  quello  che  mi  faci  fare  frutto.  Ne  meno 
unaltro  di  qui  con  meco,  il  quale  Y  amaestrarò  quanto  potrano  le 
mie  force,  che  almanco  da  qui  ad  uno  anno  ho  duoi  sia  sofficiente 
per  legere  altrui.  Ne  aspetauo  un  altro  di  grande  consideratione, 
quale  già  è  stato  disposto  d'  intrare  nella  Compagnia  più  uolte; 
ma  gli  parenti  gli  hanno  dato  asai  molestia.  Caminarò  più  cauta- 
mente che  saprò  et  potrò;  ma  quando  sarano  al  proposito  et 
senza  impedimenti,  non  gli  lasarò  fugir  con  la  gratia  dil  Signore. 
Un  padre  di  uno,  qual  sta  in  Modena,  penso  saria  molto  disposto 
a  darne  uno,  il  quale  ha  da  pigliare  gli  esercitij  et  un  altro  più 
picólo,  cioè  di  14  anni,  quale  ha  uno  ingegno  et  memoria  tale, 
quale  babbi  sin  hora  ueduto  Pian  pian  anderò,  ma  quando 
ocorerà,  non  mancarò  di  proporli  a  V.  R.,  perchè  uedo  esercì  bi- 
sogno de  italiani  et  boni  ingegni  per  la  lingua,  quale  molte  im- 
porta per  ogni  cosa.  Sono  stato  tropo  proliso;  ma  perhò  non  si 
potea  così  esplicare  chiaramente:  per  Y  hauenire  sarò  breue. 
V.  R.  si  degnarà  aggiutarmi  con  le  sue  sante  orationi.  Di  Fer- 
rara gli  15  di  Setembre  1554.  D.  V.  R.  seruo  in  Xpo.  minimo, 

Andrea  Boninsegna. 


•  Etiam  hic  charta  est  scissa:  versus  aliquot  evanuere. 

*  Ms.  esercititij . 

'   Vide  Polanco,  t.  iv,  pag.  90,  n.  165. 


346  Epistolae  Mixtae— 861 

Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  di 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Giesù.  A  Roma. 

JACOBUS  MIRON 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

OLISIPONE  17  SEPTEMBRIS  I554 

Dubia  quaedam  proponit:  de  contrectandis  vasis  sacris:  de  audiendis  femi- 
narum  confessionibus. — De  lite  ad  Sti.  Joannis  de  Longavares.  — De 
regís  Consilio  mittendi  in  Africam  viros  e  Societate. 

t 
Jhs 

Muy  Rdo.  Padre.  Pax  Christi.  El  maço  de  las  cartas  que  ue- 
nía  por  uía  de  Génuua,  en  que  uenía  la  informaçión  del  P.  Luis 
González  que  V.  R.  escriue,  no  lo  auemos  reçibido. 

Lo  que  se  ha  dado  al  P.  Mtro.  Simón  para  su  peregrinaçión 
para  Hierusalem,  y  lo  demás  que  fuere  necessario,  es  mucha  razón 
que  lo  paguemos  acá. 

El  Padre  doctor  Torres,  estando  acá,  uuo  licençia  del  nunçio  * 
para  los  sacristanes  daquí  y  de  santo  Antón  poder  tocar  los  cá- 
liçes,  corporales  y  las  demás  cosas  de  la  iglesia,  y  hasta  aora  se 
usó  desta  facultad  simpliciter,  sin  pensar  más  en  ello.  V.  R.  nos 
auía  scripto  antes,  que  era  uoluntad  de  nuestro  Padre  que  no 
usássemos  de  ningunas  graçias  que  no  uiniessen  por  uía  de  la 
Compañía:  vea  V.  R.  si  este  dicho  se  entiende  también  desto,  y 
todauía  usaremos  della  sub  ratihabitione,  hasta  que  de  allá  scri- 
uan  otra  cosa.  También  estando  el  P.  Nadal  aquí,  le  dió  el  car 
denal  licençia  para  leer  yo,  y  los  demás  de  la  Compañía  á  quien 
yo  diere  licençia,  la  biblia  con  annotationes  de  Vatablo,  de  la  im- 
pressión  de  Ruberto  Stéphano,  que  acá  estaua  uedada,  y  al 
P.  Nadal  pareçió  bien  que  usássemos  desta  liçençia:  no  sé  si  ad- 


'  Ex  originali,  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  197,  prius  520,  antiquitus  286. 
*    Pompejus  Zambeccari. 


17  Septembris  1554  347 

uertimos  á  lo  que  V.  R.  auía  scripto  de  allá.  Por  charidad  V.  R. 
me  auise  en  estas  cosas  y  en  semejantes  cómo  quiere  que  nos 
ayamos. 

Estando  aquí  el  P.  Nadal,  hizo  mucho  hincapié  que  no  con- 
fesássemos  ninguna  monja  ni  beata,  aunque  tuuiesse  licençia 
de  su  superior,  ni  aunque  ueniesse  á  nuessa  iglesia;  y  de  otra 
parte  me  dixo  que  guardasse  las  constitutiones,  las  quales  dizen 
que  por  ordinario  no  las  confessemos:  creo  yo  que  entiende  en 
sus  monasterios.  Açerca  desto  tenemos  aora  difficultad  con  se  - 
mejantes que  uienen  aquí  á  la  iglesia,  que  nos  importunan  que 
las  confessemos,  é  nosotros  no  queremos,  y  se  uan  escandaliza- 
das algunas:  parécenos  acá  que  no  sería  inconueniente  que  las 
que  uienen  á  la  iglesia  las  confessássemos. 

Creo  que  el  P.  Nóbrega  *  está  aguardando  por  la  dispensa- 
ción de  Pedro  Correa,  nuestro  hermano. 

El  japón,  yendo  camino  de  Roma,  cayó  enfermo  en  Salamanca: 
no  sabemos  qué  hará  el  P.  Françisco  dél,  si  irá  adelante  ó  bol- 
uerá  acá  ". 

Creo  que  por  Mtre.  Godino  será  V.  R.  auisado  cómo  los  jue- 
zes  del  pleito  de  san  Juan  de  Longauares  dieron  sentencia  contra 
nosotros,  no  en  la  causa  prinçipal,  sino  en  la  lite  que  se  lleuaua 
cerca  las  costas;  y  antes  de  darla,  le  presentamos  la  inhibiçión  de 
Roma,  y  no  se  quisieron  dar  por  inhibidos  :  y  el  rey  nos  fauo- 
resçió  al  prinçipio,  passando  una  prouissión  que  se  inhibiessen; 
pero  después  por  la  informaçión  de  sus  letrados  mudó  el  pareçer, 
y  así  ellos  dieron  esta  sentencia,  la  qual  si  se  uuiesse  de  execu- 
tar en  nosotros,  auríamos  de  pagar  más  de  mil  cruzados.  Aora 


'    Emmanuel  Nóbrega. 

-  (íFuit  Salmanticae  Bernardus  Japonensis,  morbis  quibusdam  laborans , 
sed  mirum  in  modum  solida  ejus  fides,  qua  de  Christi  mysteriis  cum  magna 
mentis  sinceritate  ac  dulcedine  disserebat,  et  nostros  consolabatur  et  in 
admirationem  trahebat  Dei  benignitatis...»  POLANCO ,  t.  !V,  pag.  378, 
n.  810.  Qui  auctor  jam  dixerat  in  eod.  voi.  pag.  188,  n.  4o3:  «Festis  nata- 
litiis[i554]  Bernardus  Japonensis...  qui  Romam  veniebat,  Neapoli. ..  sub- 
stitit;  et  tam  nostris  quam  externis...  multum  aedificationis  prudentia,  mo- 
destia ac  spiritu  suo  bono  dedit,  et  non  degenerare  discipulus  a  Magistro, 
Francisco  Xavier,  videbatur.» 


348  Epistolae  Mixtae— 861 

se  entiende  que  la  cosa  uenga  á  partido,  y  con  todo  esto  dize  el 
iffante  '  que  pague  el  rey  lo  que  se  uuiere  de  pagar,  porque 
nosotros  no  tenemos,  y  así  se  lo  auemos  pedido  al  rey:  no  sé  lo 
que  hará. 

Quanto  á  la  causa  prinçipal,  Baltasar  de  Faria,  que  es  agora 
uno  de  los  mayores  desembargadores  del  rey,  se  a  puesto  en 
medio,  diziendo  al  rey,  que  dentro  de  ocho  días  se  puede  ver  la 
justiçia  dél,  y  que  no  ay  necessidad  de  ir  tanto  tiempo  en  de- 
mandas: y  la  reyna  y  iffante  an  hablado  con  Baltasar  de  Faria 
sobre  esto,  y  piden  al  rey  que  lo  comitta  al  mesmo  Baltasar  de 
Faria,  para  que  en  breue  lo  despache,  como  él  dize,  y  nos  quite 
estos  pleitos,  que  nos  mortifican  bien  acá. 

La  respuesta  del  rey  para  el  cardenal  de  Santiago  *  irá,  creo, 
presto,  porque  la  reyna  me  dixo  que  lo  diría  al  rey,  y  la  cosa 
costa  poco:  creo  que  se  hará.  Nuestro  Señor  nos  dé  su  gratia 
para  que  en  todo  perfectamente  le  siruamos.  De  Lixboa  á  xvii 
de  Setiembre  de  1554.  De  V.  R.  sieruo  en  el  Señor, 

Mirón. 

La  orden  que  tengo  de  escreuir  es,  que  de  todas  las  cosas 
que  conuiene  dar  cuenta  á  los  superiores,  escryuo  tres  copias,  dos 
para  Roma,  y  una  para  Castilla,  para  que  de  una  parte  y  de  otra 
proueyan  aquello  que  fuere  más  seruicio  de  nuestro  Señor. 

La  reina  me  dixo  que  detreminaua  el  rei  mandar  dos  Padres 
de  la  Compañía  á  vna  parte  de  África,  que  se  llama  la  Mina,  de 
donde  viene  el  oro,  que  está  más  cerca  de  Ginea.  Es  tierra  la 
más  enferma  que  ay  de  todas  las  que  nauiegan  los  portugeses: 
allí  no  ay  más  de  un  puerto  y  una  capitanía.  La  gente  de  la  tierra 
son  niegros.  La  causa  porque  se  mueue  el  rey  es,  porque  tiene 
mala  relación  de  los  clérigos  que  están  allá,  que  absoluen  de 
todo,  etc.:  querría  poner  dos  Padres  de  la  Compañía,  y  que  no 
vuiesse  ningún  otro. 

Con  esta  van  dos  conclusiones,  unas  del  collegio  de  Éuora  y 
otras  del  desta  ciudad,  de  sancto  Antán,  las  quales  se  an  de  tener 


'    Princeps  Ludovicus, 

*    Joannes  Alvarez  de  Toledo,  O.  P. 


20  Septembris  1554  349 

después  de  mañana,  que  es  día  de  sancto  Remigio.  Tanbién  ua 
con  esta  vna  carta  del  arcibispo,  en  respuesta  de  la  que  vino  de 
nuestro  Padre 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  en  Christo  Padre,  el  P.  Mtro.  Po- 
lanco. 

FERDINANDUS  VASCONCELLOS  ET  MENESES 
archiepiscopus  olisiponensis 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  20  SEPTEMBRIS  I554  -. 

Epistola  officiosa. 

Mui  Rdo.  senhor.  O  P.  Miran,  voso  sudito,  me  deu  huma 
carta  de  V.  R.,  por  que  me  emcomenda  os  Padres  de  sua  Com- 
panhia que  residem  nesta  çydade.  E  asy  me  diz  o  cuidado  que 
folgua  de  ter,  e  manda  que  se  tenha  de  mim  em  suas  orações  e 
dos  subditos.  Tudo  lhe  tenho  em  merçe  e  reçybo  dele  em  sym- 
gular  caridade,  como  de  irmão.  Çerto  que  os  Padres  de  sua  Com- 
panhia, que  nesta  çidade  residem,  são  pesoas  de  muito  mereçi- 
mento,  e  mui  virtuoso  exemplo;  as  quaes  cousas  abastam  bem 
pera  os  eu  ter  em  com  ta  de  yrmãos,  e  pera  eles  acharem  em  mim 
toda  amizade  que  for  posyuel.  He  verdade  que  esta  çidade  he 
tamanha  cousa,  e  lamça  de  sy  tamto  negoçio,  que  quem  for  pre- 
lado dela,  mal  ha  de  poder  usar  da  vida  contemplatiua:  e  prouuese 
a  Deos  que  abastase  o  tempo  pera  a  autiua.  E  eles  me  podem 
buscar,  como  a  pai  e  irmão,  porque  com  esa  vomtade  e  amor 
olharei  sempre  suas  cousas,  e  terei  delas  particular  cuidado.  Noso 
Senhor  guarde  sua  mui  vertuosa  pesoa,  como  ele  deseja.  De  Lis- 
boa a  XX  de  Setembro  de  554.  Ao  que  V.  R.  mandar, 

O  ARÇEBISPO  DE  LySBOA. 

Inscriptio:  [Ao]  Rdo.  e  mui  vertuoso  senhor,  [o  P.  Ign]açio, 
geral  dos  [da  Cojmpanhia  de  Jesu. 

•    Vide  epist.  862,  quae  statim  sequitur. 

-    Ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  166,  prius  447. 


í^i^c  Epistolar  Mixtae— 863 


»6S 

JOANNES  PELLET ARIUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA  20  SEPTEMBRIS  1554  *. 

Renata,  Ferrariae  ducissa,  inconstans  in  bene  coeptis  deprehenditur.— 
Animum  erroribus  obfirmatum  gerit.— Dolor  HercuHs  ducis. 

t 

La  diuina  gratia  et  amore  del  S.  N.  J.  X.  sia  sempre  con  tutti 
noi.  Amen.  Auisai  la  V.  P.  la  settimana  passata  ^  quanto  huma- 
namente si  poteua  comprendere  del  successo  del  inpresa,  alla 
quale  non  manca  insidiare  V  inimico  delle  anime,  come  si  vede. 
Già  era  per  confessarsi  quella  anima,  secondo  che  diceua,  et  do- 
manda vn  confessore,  ma  che  non  fusse  vno  delU  preti  riffor- 
raati:  cosi  fece  intendere  al  suo  marito,  il  che  gli  aperse  V  intel- 
letto, che  non  era  vera  conuersione.  Onde  andò  da  lei  et  parlò- 
gli  a  la  longa,  et  la  trouò  sicut  erat  in  principio;  et  benché  ol- 
desse  la  messa,  non  gli  credeua,  senon  a  modo  suo.  Onde  si  cog- 
nobbo  che  inganò  quello  huomo  da  bene  che  era  qua ,  il  quale  è 
partito,  pensando  forsi  essere  redutta  in  stato  di  salute  '\  Queste 
cose  m'  ha  dette  il  suo  consorte,  martedì  vitimo,  con  grande 
affanno  et  admiratione;  et  dicendogli  sei  seria  buono  che  la  visi- 
tasse, disse  che  m'  ha  in  grande  odio,  come  authore  de  soi  af- 
fanni, et  che  aspettassimo  alchuni  di.  U  essortai  al  perse uerare 
a  teñirla  stretta,  a  non  gli  lasciare  entrare  persone  sospette,  nè 
riceuere  lettere  o  libri  chel  non  lo  sapesse ,  et  che  speraua  che 
vexatio  daret  intellectum  Me  rispose  che  non  hauea  commin- 
ciato  per  lasciar  cosi  V  opera  inperfetta.  Il  S.  N.  J.  X.  degnasi 

'    Ex  autographo  in  voL  E,  duplici  folio,  n.  62,  prius  102.  Hac  epistola 
usus  est  Polanco,  t.  iv,  pag.  75,  n.  i3i,  i32. 
-    Vide  epist.  858. 

^  Matthaeus  de  Ori,  O.  P.,  cujus  mentionem  fecimus  loco  nuper  citato. 
"    ISAI.  XXVIII,  19. 


23  Septembkis  1554  351 

hauere  misericordia  de  tutti  nuoi,  et  darsi  la  perseuerantia  nelle 
buone  et  sante  inprese  sin  al  fine. 

Già  scrisse  come  sono  ricercato  d'  andare  fuora  di  Ferrara, 
quando  il  signor  don  Aluigi  ^  va  per  dire  lofficio.  V.  R.  me  ri- 
solui  quando  posso  andare,  et  quanto  tempo  posso  assentarme  del 
collegio,  il  quale,  gratia  al  Signor  nostro,  va  molto  bene,  et  se  ri- 
nouaranno  gli  studij  in  santo  Remigio,  prohemio  more  solito,  cioè 
recitando  varie  orationi  et  versi.  US.  N.  J.  X.  conserui  la  P.  V. 
A  li  20  de  Settembre  1554.  De  V.  P.  figliolo  indegno, 

JOANNI  PeLLETARIO. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo,  in  X.  Padre,  il  P.  M.  don  Igna- 
tio  del  Loyola,  generale  della  Compagnia  de  Jesù,  a  Roma, 

HIERONYMUS  DOMENECH 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MESSANA  23  SEPTEMBRIS  I554  -. 

Peragrat  urbes  Siciliae,  in  quibus  Societatis  domicilia  constituuntur, — Isa- 
bellae,  Ferdinandi  et  Sueri  de  Vega  amor  et  studium  erga  Societatem. — 
Respondet  Domenech  ignatianis  Htteris.  — De  episcopo  melitensi. — De 
sociis.— De  coenobio  Ascensionis. — Cardinalis  mamertinus  male  audit. 
— Quid  ei  objiciatur. — Non  probat  prorex  iter  provincialis  Domenech  in 
urbem:  probabit  reditum  Patris  Nadal  in  Siciliam. — Civitas  panormitana 
lectorem  logices  a  Societate  repetit. — De  Joanne  Guttano  redimendo, 
nihil  novi. — De  aliis  negotiis  panca. 

j. 

1 

Muy  Rdo.  in  X.°  Padre.  Pax  X.i  De  Calatabelotta  scrini  á 
V.  P.  avisándolo  del  parto  de  la  señora  duquesa,  y  de  la  mía 
partida  para  boluer  donde  estaua  el  virrey     y  ansí  después  del 

'  Ludovicus  de  Este,  Herculis  filius.  Vide  Polanco,  t.  iv,  pag.  56, 
n.  95  et  pag .  60,  n.  io3. 

*    Ex  autographo  in  voi.  E,  quadruplici  folio,  n.  85,  prius  166-169. 

'  Has  litteras  non  vidimus:  quod  vero  heic  attingitur,  declaratur  a  Po- 
LANCO,  t.  IV,  pag.  222,  n.  494.  Voluntas  autem  ducissae,  Elisabeth  de 
Vega,  significatur  ihid.,  pag.  228,  n.  512;  nam  non  solum  collegium  Bibo- 
nae  «sed  et  alterum  Calatabellotae,  quod  dives  oppidum  est  et  ejusdem 
comitatus,  instituere  cogitabat...» 


352  Epistolae  Mixtae— 864 

parto,  ocho  días,  tomé  licentia  de  su  S.ria  y  vine  á  Biuona  para 
ver  la  fábrica  del  collegio,  y  dexando  allí  á  Sanchis  por  sobres- 
tante de  la  obra,  fui  á  Palermo,  y  alié  á  Francisco  Porcio  *  muy 
malo,  de  fluxo,  Y  después  de  hauerme  detenido  vn  par  de  días 
entre  Palermo  y  Montreal,  tomé  el  camino  de  Çaragosa,  y  en  él 
visité  al  prior  Segnerà  %  que  estaua  en  Golizano,  y  quedé  con  él 
de  procurar  la  licentia  de  su  Ex. cia  para  que  cessasse  de  la  visita 
de  Chefalù  y  se  boluiesse  á  Monreal.  Después  fui  á  Calatagirona, 
adonde  visité  la  casa  de  los  huérfanos  que  allí  se  ha  echo;  de  allí 
fui  adonde  estaua  el  señor  Hernando  de  Vega,  hijo  de  su  Ex. cia  ^ 
y  después  á  Çaragossa,  del  que  se  holgó  mucho  el  señor  Suero, 
y  quizo  que  fuesse  luego  á  ver  el  lugar  que  se  pretendía  para  el 
collegio,  que  es  sant  Joseph,  iglesia  de  vna  confadría  muy  frequen- 
tada del  pueblo,  y  de  muy  buena  vista,  y  cómoda  arto  para  la 
ciudad.  Y  con  parescerme  bien  el  lugar,  entendió  en  hauer  cier- 
tas casas  convicinas  á  la  iglesia,  para  la  habitatión,  de  una  parte 
y  de  otra,  y  luego  quizo  que  se  entiendiesse  en  la  fábrica ,  to- 
mando esta  obra  con  tanto  heruor ,  como  si  le  fuesse  en  ello  la 
vida.  Fué  después  á  hablar  al  obispo  de  Çaragossa  "  para  pedirle 
limosna,  y  vuo  dél  cinquenta  scudos,  avnque  no  quedaua  conten- 
to, antes  me  renyó  porque  yo  hazía  la  parte  del  obispo.  Tiene 
hasta  quatrocientos  scudos  de  penas,  que  se  ha  hauido  para  la 
fábrica  del  collegio,  y  ansí  con  mucha  diligentia  se  entiende  en 
poner  en  orden  aq.uellas  casas  para  la  habitatión  de  los  que  allí 
estuuieren,  y  para  las  schuelas.  Tiene  más,  la  gabella  de  la  ciu- 
dad, con  el  consenso  de  su  Ex. cia  ,  de  80  onças  seguras  cada 
anyo,  y  no  contento  desto,  procura  de  algunos  particulares  hauer 
alguna  renta,  y  hasta  agora  ha  hauido  hasta  15  onças  de  renta. 
E  quedado  con  éll  que,  echa  la  fábrica,  se  embiarán  tres  ó  quatro 
de  la  Compañía  para  dar  principio  al  collegio;  él  piensa  dentro  de 
dos  meses  poner  en  orden  el  lugar,  cómo  se  pueda  habitar  y  leer 
dos  ó  tres  schuelas,  y  después  despacio  fabricarnos  vn  buen  apo- 
siento. 

*    Vide  epist.  800. 

^    Hieronymus  Seguera.  Vide  Epist.  Mixtae.  t.  iil,  pag.  484. 
Hieronymus  de  Bononia,  syracusanorum  antistes. 


23  Septembris  1554  353 

Ya  por  otras  escriuí  á  V.  P.  que  deseaua  se  le  escriuiese,  agra- 
desciéndole  esta  su  buena  voluntad,  y  obra  que  ha  hecho,  que 
á  mí  me  ha  echo  marauillar,  siendo  Çaragosa  ciudad  muy  pobre, 
cómo  se  ha  podido  acabar  lo  que  se  ha  echo;  y  no  está  contento, 
sino  que  dize  que,  si  queda  por  algún  anyo,  que  augmentará  la 
renta.  El  Señor  le  dé  gracia  para  que  pueda  cumplir  sus  buenos 
deseos  *. 

Estuue  dos  días  en  Çaragossa,  y  de  allí  me  boluí  donde  es- 
taña el  señor  Hernando  de  Vega,  y  platicamos  sobre  Catania, 
que  está  á  su  cargo,  y  díxome  que  hauía  pensado,  para  reformar 
la  vniuersidad,  que  no  hauía  otro  medio  que  dar  la  soprainten- 
dentia  á  la  Compañía,  y  que  sobre  ello  scriuiría  á  su  Ex. cia  ,  que- 
dando muy  animado  en  ello.  Despedido  dél  con  mucho  amor,  vine 
á  Catania,  adonde  visité  la  casa  de  los  huérfanos ,  y  par  tí  me  de 
allí  y  vine  á  la  Itala,  donde  está  el  P.  Joan  Philippo  ";  y  quedando 
allí  vn  día,  vine  á  Messina,  de  modo  que  cumplí  mi  peregrinatión 
de  15  días;  y  bien  que  en  ella  aya  sentido  trabajo  por  los  gran- 
des calores  y  fatiga  del  camino,  el  Señor  en  diuersas  partes  me 
ha  consolado,  como  é  dicho. 

Allegando  aquí,  he  hallando  cartas  de  V.  P.  de  7,  8,  22  y  27 
del  passado:  con  esta  responderé  en  breue  á  lo  que  se  offresciere. 

Quanto  á  la  carta  del  virrey  para  el  obispo  de  Malta  ' ,  he  en- 
tendido que  lo  han  tentado  antes  de  mi  venida ,  y  que  el  virrey 
no  ha  salido  á  ello,  amostrando  no  estar  bien  con  el  dicho  obispo. 
Yo  le  scriuí  de  Çaragossa,  que  tanto  por  sus  negocios,  que  tiene 
de  importancia  en  esta  corte,  los  quales  él  muchas  vezes  me  tiene 
encomendados,  como  por  el  tractar  sobre  el  collegio  conven- 
dría que  veniesse  su  S.ria  :  veremos  lo  que  me  responderá,  y  ansí 


*  Quae  ad  collegium  syracusanum  hoc  anno  referuntur,  tradit  PoLAN- 
CO,  t.  IV,  pag.  229-231,  n.  514-516,  ubi  multa  scitu  digna  reperiuntur. 

*  Joannes  Philippus  Casini. 
'   Dominicus  Cubelles. 

*  «Commiserat  P.  Ignatius  eidem  Provinciali  [Domenech]  ut,  si  posset, 
res  melitenses  juvaret;  cupiebat  enim  Collegium  ibidem  institui,  ut  facilior 
in  Africam  inde  transitus  fieret...»  Polanco,  t.  iv,  pag.  2IÓ,  n.  481. 

EpISTOLAE  MixTAE,  TOM.  IV.  23 


Epistolar  Mixtae— 864 

se  hará  la  determinatión.  La  carta  de  V.  P.  me  dizen  que  se  em- 
bió  á  buen  recado  *. 

Dos  ó  tres  días  ha  que  se  embarcó  M.  Stéphano  *  con  Pedro 
Faraone,  con  vna  fragata  bien  armada  para  Nápoles:  el  Señor  les 
leue  con  bien.  Dios  sabe  quánta  gratia  recibiéramos  en  que 
V.  P.  embiara  primero  á  Desiderio,  por  no  quedar  la  iglesia  con 
falta  de  confessores;  mas  pues  á  V.  P.  no  le  ha  parescido,  es 
senyal  que  no  lo  merecemos,  y  ansí  es  menester  tener  pacientia. 

El  cardenal  de  Santiago  '  ha  scrito  á  su  Ex. cia  sobre  el  mo- 
nesterio  de  la  Ascensión,  queriéndole  persuadir  que  no  se  profa- 
nasse; mas  que  las  monjas  scogidas  passassen  en  éll  por  vn  tiem- 
po, etc.  El  virrey  ha  sperado  que  yo  viniesse  para  responder  á 
dicha  carta,  y  yo  he  echo  vna  informatión  sobre  lo  que  scriue  el 
dicho  cardenal,  del  qual  me  [he]  marauillado ,  que  con  la  infor- 
matión [que]  le  han  dado,  scrina  lo  que  scriue.  A  la  fin  de  la  carta 
loa  mucho  al  cardenal  de  Messina  Sobre  esto  me  [ha]  dicho  su 
Ex. cia  que  yo  no  respondiesse,  que  él  respondería.  V.  P.  sepa 
que  el  monesterio  de  la  Assensión  está  todo  apuntalado ,  y  con 
peligro  grande  de  caerse;  y  que  para  remediarse  que  podiessen 
allí  habitar,  se  habría  de  hazer  vna  gran  spesa,  y  después,  como 
muchas  vezes  he  scrito,  á  juyzio  de  todos  los  que  no  son  apicio- 
nados,  no  es  lugar  para  monesterio  de  monjas;  y  ansí  poco  ha, 
platicándolo  yo  con  el  vicario,  me  dixo,  que  nunca  él  consentiría 
que  allí  boluiessen  las  monjas,  y  me  prometió  que  sobre  ello  scri- 
uiría  al  cardenal.  Está,  Padre  mío,  tan  subiecto  de  los  vezinos, 
que,  por  mucho  que  agan,  siempre  de  alguna  parte  del  moneste- 
rio serán  vistas  las  monjas,  y  sentirán  las  pláticas  de  los  segla- 
res. Es  tan  metido  dentro  de  otras  casas,  que,  antes  que  se  de- 
-zisiese,  supe  cómo  de  casa  de  vn  vizino  se  hauía  echo  vn  agujero 


*  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  rv,  pag.  201 . 

*  Stephamus  Baroellus,  in  Italiani  revocatus ,  cujus  loco  in  Siciliani 
Desiderius  Girardin,  rector  olim  tiburtinus,  mittendus  erat,  et  missus  re- 
apse  fuit,  sed  ei  aer  siculus  nocuit.  Polanco,  t.  iv,  pag.  224,  n.  501. 

'  Saepe  laudatus  Joannes  Alvarez  de  Toledo,  O.  P.,  Joannis  de  Vega 
amicus.— De  coenobio  Ascensionis  supra  diximus,  voi.  m. 

*  Joannes  Andreas  de  Mercurio. 


23  Septembris  1554  355 

grande,  y  se  hablaua  y  platicaua  con  monja  que  estaua  en  el  mo- 
nasterio, sin  saberlo  la  abbadessa.  Esto  y  otras  cosas  más  e  dado 
al  virrey  en  respuesta  de  la  carta  del  cardenal  de  Santiago.  Si  el 
monesterio  estuuiera  para  habitar,  no  se  tomaría  el  trabajo  que  se 
ha  tomado,  y  ya  se  tomaran  las  vtilidades  que  dello  se  seguirían. 
El  Señor  lo  dé  á  entender,  pues  que  hombre  no  lo  puede. 

Quanto  al  cardenal  de  Messina,  quando  acá  boluí,  hallé  al  vi- 
rrey que  estaua  muy  mal  informado  contra  dél,  sobre  que  viende 
los  beneficios,  y  que  no  piensa  sino  en  saccar  dineros  de  su  dió- 
cesi. Y  de  verdad,  de  pariente  muy  íntimo  lo  ha  entendido  vno 
de  casa,  quexándose  que  á  vn  hijo  suyo  no  le  hauían  dado  sino 
vn  beneficio  pequenyo.  Dixo  che  creía  '  que  no  se  podría  más 
sufrir:  que  nuestro  Señor  ó  la  justicia  pondría  la  mano  en  ello; 
que  los  canonigados  se  dauan  á  quien  daua  más  por  ellos;  y  ansí 
me  lo  ha  affirmado  Joán  Osorio.  Y  más,  anyadiendo  que  con  todo 
lo  que  se  hauía  procedido  contra  el  hermano  del  obispo  sobre 
el  vender  officios,  que  poco  ha  que  vn  gentilhombre,  hablando 
sobre  lo  que  valía  el  arçobispado  de  Messina,  le  dixo:  ¿cómo  no 
queréis  que  valga,  que  haze  esto  y  este  otro?  Y  descuydadamente 
dixo,  que  de  vna  capitanía  que  tiene  á  cargo  de  proueher,  quería 
no  sé  quántos  ducados:  y  replicándole  Joán  Osorio  sobre  ello,  le 
dixo,  que  él  la  hauía  pedido,  y  que  por  dies  scudos  no  se  hauían 
concertado;  y  díxome  Joán  Osorio,  que  no  hauía  osado  dirlo  al 
virrey,  por  no  encender  más  el  fuego.  El  Señor  lo  remedie,  si  ansí 
es  \ 

Todavía,  hablando  al  virrey  sobre  su  venida,  me  dixo,  que  se 
olgaría  que  viniesse,  quando  fuesse  para  hazer  buenas  obras  en 
su  diócesi.  De  dexarle  castigar  sus  clérigos,  y  darle  fauor  para 


*    Ms.  creya. 

-  Frater  cardinalis  et  episcopi  mamertini  erat  Joannes  Dominicus  de 
Mercurio. 

Novaes,  Elementi  della  storia  de'  sommi  pontefici,  t.  vn,  pag.  76, 
haec  inter  alia  de  cardenali  Mercurio  memoriae  prodidit:  «Giannandrea 
Mercurio,  nato  di  bassa  condizione  in  Messina,  dove  serviva  di  Copista  il 
Notare  Arcivescovile...  morto  d'  improvviso  in  Roma  nel  Palazzo  Aposto- 
lico nel  1561 ,  d'  anni  50,  lasciando  un  legato  di  80  mila  scudi  per  distribuirsi 
ai  poveri.» 


Epistolae  Mixtae— 864 

ello,  puede  estar  muy  cierto  que  lo  hará,  y  podría  ser  que  con  la 
venida,  mejor  se  remediassen  las  cosas. 

Quanto  á  mi  ida  á  Roma,  yo  leí  '  la  carta  de  V.  P.  al  virrey, 
y  no  vino  á  ello,  diziéndome  que  ya  el  papa  se  hauía  repentida 
de  lo  que  hauía  dicho:  todavía  yo  estoy  aparejado  para  hazer  todo 
lo  que  V.  P.  me  mandare  Ya  por  otra  tengo  scrito  á  V.  P.  lo 
que  siento  de  mí  en  este  cargo  que  tengo:  V.  P.  por  amor  de 
Jesu  X.o  aga  consideratión  sobre  ello.  El  virrey  me  ha  tocado  que 
dezearía  mucho  que  viniesse  por  acá  el  P.  M.  Nadal;  y  de  verdad, 
una  tal  persona  como  éll,  sería  muy  necessaria  por  acá,  máxime 
dándole  el  crédito  que  le  da  el  virrey.  El  Señor  lo  ordene  como 
sea  su  major  seruitio  y  gloria. 

'   Ms.  ley. 

*    Causas  cogitatae  in  urbem  ;profectionis  Patris  Domenech ,  et  verba 
satis  obscura  proregis  intelligimus  ex  epistola  Sti.  Ignatii  provinciali  Sici- 
liae,  8  Augusti  1554  data:  úYa  por  otras  habréis  entendido  cómo  entre  estos 
Señores  Rdmos.,  y  á  lo  que  parece  delante  del  Papa,  habéis  sido  notado  de 
hacer  oficios  con  el  Sr.  D.  Juan  de  Vega,  en  perjuicio  de  la  jurisdicion 
eclesiástica.  Y  aunque  se  ha  procurado  de  hacer  capaces  á  estos  Señores  de 
lo  contrario,  mostrando  que  en  ese  monasterio  de  la  Ascensión  (porque  de 
esto  se  habla),  no  se  había  perjudicado  nada  la  jurisdicción  eclesiástica;  por- 
que todo  se  había  hecho  por  mano  del  Vicario,  ellos  se  dan  á  entender  que 
el  Vicario  lo  hace  todo  por  medio  del  Señor  Juan  de  Vega,  en  manera  que 
el  que  lo  hace  es  S.  S.  Ráseles  replicado  que  el  mismo  Vicario  comenzó  á 
demandarle  favor,  y  después  vino  en  lo  demás  sin  violencia  ninguna,  y  se 
ha  dado  por  señal  de  que  no  fué  forzado  el  Vicario,  que  lo  que  quedaba  por 
hacer,  que  es  la  profanación  y  translación  de  las  rentas,  también  lo  podia 
hacer  el  Vicario  con  autoridad  ordinaria;  pero  no  lo  ha  hecho,  ni  el  Sr.  Juan 
de  Vega  le  ha  violentado  á  ello,  antes  se  ha  procurado  acá  por  las  vias  ordi- 
narias, lo  cual  se  pudiera  bien  escusar,  si  se  hubiera  llevado  la  cosa  por  vio- 
lencia. Todo  mirado,  así  lo  que  toca  al  Sr.  Juan  de  Vega  como  á  la  Compa- 
ñía, acá  se  dudaba,  si  sería  bien  que,  por  un  par  de  meses  entre  ida  y 
vuelta,  viniésedes  por  acá  á  dar  razón  de  estas  cosas  que  acá  se  hablan,  y 
tanto  más,  que  ayer  en  signatura,  según  el  Cardenal  Púteo  refirió  á  Maes- 
tro Polanco,  el  Papa  claramente  habló  contra  el  Sr.  Juan  de  Vega,  tocando 
de  ese  monasterio,  y  que  no  había  de  ser  juntamente  Papa  y  Emperador,  y 
que  no  le  absolvia  de  la  excomunión,  como  creo  escribirá  más  por  extenso 
el  Abad  Ximenez,  á  quien  esto  fué  dicho.  Representad  esto  de  vuestra  ve- 
nida á  S.  S.,  y  en  todo  os  acomodad  á  su  voluntad  para  el  venir  ó  no,  en 
un  tiempo  ó  en  otro.  Bien  me  persuado  que,  como  es  tan  práctico  en  las 
cosas  de  por  acá  el  Señor  Juan  de  Vega,  no  se  maravillará  mucho  de  enten- 
der que  así  van  estas».  Cartas  de  San  Ignacio,,  t.  iv,  pag.  279,  280. 


23  Septembris  1554  357 

Sobre  el  procurar  otro  que  tenga  cargo  del  monesterio  de  la 
Ascensión,  ya  se  entiende  en  ello,  y  pienso  habremos  hallado  per- 
sona algún  tanto  al  propósito;  mas  hasta  que  el  despacho  de  ahí  ' 
venga,  no  sé  cómo  se  pueda  buenamente  dexar  sin  scàndalo.  El 
virrey  ha  encommendado  á  dos  gentilhombres  y  vn  populano  que 
sean  gouernadores  y  procuradores  del  dicho  monesterio:  y  ansí 
entienden  en  lo  que  toca  al  temporal ,  y  hazen  muy  buen  officio 
en  ello,  que,  según  se  spera,  recuperarán  muchas  cosas  perdidas, 
y  pondrán  en  buen  cesto  este  monesterio.  El  Señor  lo  aga  por  su 
infinita  bondad. 

Quanto  á  Paulo  Hierónymo,  alias  Octauiano,  yo  le  he  scrito 
sobre  la  informatión  que  V.  P.  pide,  y  le  [he]  embiado  algunos 
capítulos:  spero  la  respuesta;  venida,  se  embiará  á  V.  P. 

Quanto  á  las  lectiones  de  lógica,  V.  P.  sabrá  que  la  ciudad 
lo  habló  al  virrey,  y  su  Ex. cia  los  remitió  á  mí,  para  que  me  ha- 
blassen  sobre  ello ,  y  después  él  mismo  me  significó  que  olgara 
que  se  cumpliera  con  la  ciudad  en  lo  que  pedía;  y  ansí  se  le  ha 
offerto  vna  lectión,  y  dado  speranza  de  otra,  como  por  otras  tengo 
scrito  á  V.  P. 

La  causa  porque  se  han  mouido  á  esto  es,  que  quando  se 
tracto  de  hazer  el  collegio  de  Palermo,  se  habló  que  leerían  en 
lógica,  y  ansí  se  leía  *  en  Messina,  y  al  principio  en  Palermo  se 
leyó;  y  hauiendo  instituydo  otras  lectiones  de  philosophía  y  me- 
dicina, han  pensado  de  ajudarse  del  collegio,  y  con  este  propuesto 
instituyeron  las  otras,  como  dixieron  á  Su  Ex. cia,  porque  otra- 
mente no  lo  hizieran.  Estaremos  sperando  la  prouisión  que  de 
ahi  se  nos  mandará. 

A  Joán  Romano  speramos  de  embiar  á  la  Itala  con  el  P.  Phi- 


'    Ms.  saepius  ay . 

*  Vide  infra,  epist.  867. 

'  «Durum  videbatur  fore,  si  panormitanis  lectiones  illae  logices  nega- 
rentur,  quas  a  collegio  nostro  [panormitano]  petebant,  cura  illi  medicinae 
lectorem,  duos  etiam  theologiae  magistros  religiosos  conduxerant;  et  ita  a 
nostris  logices  lectionem  valde  acriter  postulabant» .  Polanco,  t.  rv, 
pag.  222-223,  n.  497. 

*  Ms.  ley  a. 


358  Epistolae  Mixtae— 864 

lippo,  para  que  allí  se  occupe  en  tener  schuela,  corno  dezea  el  vi  - 
rrey, y  él  viene  muy  bien  en  ello.  Podría  ser  que  se  quietasse 
deste  modo,  y  que  por  vn  anyo  nos  ajudasse:  del  successo  se  dará 
aviso  á  V.  P. 

De  Joan  Guttano  no  se  sabe  nueua  alguna:  aquel  de  los  Ger- 
bes  *  no  es  avn  buelto,  como  se  pensaua,  á  su  tierra;  mas  ame  di- 
cho que  ha  *  scrito  sobre  éll.  Los  hijos  de  Xecche  quedan  avn  aquí 
con  éll,  el  qual  no  sabe  quándo  boluerá  para  los  Gerbes:  hazerse 
ha  lo  que  se  pudiere  en  ello.  Hame  dicho  que  scriuió  con  las  ga- 
leras nuestras,  que  fueron  estos  días  passados  por  allá:  ay  agora 
mucha  difficultad  en  negociar  en  los  Gerbes,  después  que  se  de- 
zizo  Affrica:  el  Señor  por  su  infinita  misericordia  prouea  en  ello. 

Hase  perdido  vna  buena  conjunctura  para  los  Gerbes,  que  el 
príncipe  Doria  se  escusó  de  ir  allá:  todavía  creo  que  se  tomará 
algún  concierto:  V.  P.  lo  encomiende  mucho  á  nuestro  Señor. 

Quanto  al  collegio  arábico,  yo  he  hablado  al  virrey  sobre 
aquel  medio  que  otras  vezes  scrini,  que  los  moros  francos  aju- 
dassen  de  alguna  cosa  para  sustentatión  del.  collegio,  y  parésce- 
le  bien,  y  me  ha  dicho  que,  boluiendo  á  Palermo,  entenderemos 
en  ello:  el  Señor  lo  encamine  como  sea  su  major  seruitio.  Toda- 
vía, tanto  en  Montreal,  adonde  están  aquellos  mochachos,  que  me 
dió  su  Ex. cia  de  Affrica,  como  aquí,  se  haze  diligentia  en  apren- 
der la  lengua 

Quanto  á  essa  persona,  que  se  amuestra  apta  á  gouernar,  para 
el  collegio  arábico  no  pienso  conuendría  que  fuesse  fuera  de  la 
Compañía  quien  tuuiese  cargo  déll;  para  casa  de  huérfanos,  po- 
dría seruir,  si  tuuiesse  habilidad  para  ello  y  inclinatión;  y  para 
esto  se  podría  mandar,  bien  que  conuendría  más  con  otro  hábito 
que  de  heremita. 


*  «Lotophagites,  Menix  Plinio.. .,  Garbi...  insula  maris  Africi,  ad  Syr- 
tim  parvam,  cum  urbe  cognomine,  próxima  orae  Africae,  inter  Tripolim  et 
Tacapam,  ad  4  mill.  pass,  distans.  Populi  hujus  insulae  Lotophagi  dicuntur, 
in  conspectu  Neapolis,  Tripolitanae  regionis  urbis».  Ferrari-Baudrand, 
Lexicon  geogr.,  t.  l,  pag.  386. 

-    Ms.  ha  ha, 

'    Vide  supra,  epist.  837. 


é 


23  Septembris  1554  359 

Quanto  al  preuilegio  de  la  abbadia  de  Palermo,  se  ha  puesto 
difficultad  en  elio,  por  no  hallarse  hauerse  vsado,  y  no  querrían 
abrir  la  puerta  para  otros  priuilegios  que  tienen  otras  iglesias. 
Todavía  lo  ha  cometido  el  virrey  que  se  confiera  y  se  le  referis- 
ca. Joán  Osorio  me  dá  speranza,  el  qual  contra  todos  se  puso  a 
fauorescer  este  preuilegio     entenderse  a  en  éllo. 

Sobre  el  grano  que  de  ahí  se  pide,  por  diuersas  se  ha  scrito 
á  V.  P.  todo  lo  que  passa  en  este  negocio:  ahí  se  toma  error,  que 
el  ruyol  sea  más  que  la  salma,  hauiéndonos  informado  que  es  vn 
poco  menos,  avnque  poco  -.  Hasta  agora  no  se  ha  dado  extrac - 
tión,  porque  avn  no  ha  venido  el  reuello  del  grano  del  regno:  por 
lo  menos  la  salma  sin  portadura  valdrá  al  presente  con  el  nueuo 
impósito  cinco  scudos.  De  Palermo  sé  que  se  ha  scrito  á  cumpli- 
miento sobre  este  negocio:  sperarse  ha  la  respuesta. 

En  todo  lo  que  se  pudiere,  se  tendrá  por  encommendado  el 
hermano  del  cardenal,  si  él  diere  lugar  para  ello  '\ 

'  Ad  rem  Polanco,  t.  iv,  pag.  219,  n.  485:  «Privilegium  quoddam  in- 
ventum  est  abbatiae,  quae  Collegio  Panormitano  unita  fuerat,  extrahendi 
ex  regno  Siciliae  singulis  annis  trecentos  modios  frumenti  (Salmas  vocant) 
et  quidem  in  proprio  navigio,  quod  privilegium  super  trecentos  áureos  an- 
nui reditus  addebat:  Prorex  autem  voluit  curiae  regiae  privilegium  prae- 
sentari,  ut  declararetur  an  illud  validum  esset». 

*  ((Salma  ó  salino  es  una  medida  para  áridos,  que  se  usaba  en  Sicilia. 
Las  había  de  dos  clases,  á  saber:  la  salma  generale,  con  que  se  mide  el 
trigo  y  otras  semillas;  se  compone  de  16  tomoli  grossi  ó  64  mondili.  45 
salmi  grossi  hacen  56  salmi  generali,  y  \o  fanegas  castellanas  correspon- 
den a  262  tomoli  grossi  ó  326  -/5  tomoli  no  grossi,  medida  general  de  Sici- 
lia.» Cartas  de  San  Ignacio,  t.  vi,  pag.  346.  Cf.  Marien  Y  ArróSPIDE, 
Tratado  general  de  monedas,  pesas,  etc. 

*  Scripserat  Ignatius  Patri  Domenech,  3o  Julii;  «Os  encomiendo  mu- 
cho que  intercedais  con  S.  S.,  suplicándole  por  parte  de  todos,  si  la  justicia 
lo  permite,  templada  con  la  clemencia  y  equidad  con  que  suele  proceder  el 
Señor  Joan  de  Vega,  tenga  por  bien  de  hacernos  al  Cardenal  y  á  todos  mer- 
ced de  librar  de  la  cárcel  á  su  hermano;  porque,  aunque  justamente  haya 
sido  hasta  agora  detenido,  podria  ser  que  ya  bastase,  ó  poco  ménos,  el  cas- 
tigo pasado,  y  que  lo  que  quedase  se  nos  pudiese  hacer  á  todos  de  gracia; 
pero  cuando  otra  cosa  sintiere  el  Sr.  Joan  de  Vega  más  convenir,  yo  me 
persuado  en  el  Señor  Nuestro  que  será  lo  más  conveniente;  pero  no  dejéis 
de  hacer  el  oficio  de  la  caridad,  con  el  cual  también  se  quitará  la  ocasión  de 
algunas  murmuraciones  en  esta  corte.»  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  IV, 
pag.  274. 


36o  Epistolar  Mixtae— 865 

Por  esta  no  puedo  más  allargarme:  suplico  á  V.  P.,  quanto 
puedo  en  el  Señor,  que  me  tenga  por  encommendado  en  sus  san- 
tos sacrificios  y  orationes,  que  lo  he  mucho  menester.  De  Mes- 
sina á  23  de  Settiembre  1554.  De  V.  P.  humile  sieruo  en 
Jesu  X.°, 

Jo.  HiERÓNYMO  Domenech. 
Inscripiio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Giesù.  In 
Roma. 

JOANNES  PELLETARIUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA  24  SEPTEMBRIS  I554  *. 

Renata,  ejuratis  haereticorum  mendaciis,  ad  bonam  frugem  se  convertit, 
summoque  gaudio  ferrariensem  dynastam  et  catholicos  omnes  afficit. 

t 

Jhs. 

La  diuina  gratia  et  amore  del  signor  nostro  Jesù  X.**  abundi 
sempre  ne  V  animi  nostri.  Amen. 

Questa  sarà  per  gridare  con  l'angeli  a  V.  P.:  Ecce  annuncio 
vobis  gaudium  magnum,  quod  erit  omni  populo  *. 

Madama  contra  ogni  espettatione  s'  è  confessata  venerdì,  et 
hoggi  communicata,  eh'  è  dominica,  a  me.  Sappia  la  P.  V.  che, 
doppo  li  primi  congressi,  che  furno  già  passano  doi  mesi,  non 
haueua  parlato  con  lei,  arriuato  quello  che  uienne  da  parte  del 
re,  il  quale,  fatta  la  suoa  ambatiata  et  rimostratali  suoa  errori,  ri- 

'  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  67,  prius  109,  ilo. — Est  in 
eod.  voi.  transumptum  coaevum  hujus  epist.,  duplici  folio,  n.  66,  prius  I08, 
quod  ab  autographo,  quod  edimus,  exiguis  et  nullius  momenti  rebus  distin- 
guitur.  Versiones  hujusce  epistolae  plures  esse  factas  constat  ex  Polanco, 
t.  IV,  pag.  82,  in  annot.,  quae  pag.  81  incipit;  hispanicam  vero  habes  in 
Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  523-527.— Nostra  autem  epist.  usus  est 
Polanco,  t.  iv,  pag.  76,  77,  n.  i33-i35. 

-    Lue.  Il,  IO. 


24  Septembris  1554  36i 

tornò  in  Francia.  Pian  piano  S.  Ecc. za  caminando  gli  teneua  il 
freno,  et  priuauala  de  sue  commodità.  Determina  di  volere  con- 
fessarsi, et  manda  a  S.  Ecc. za  che  gli  dia  vno  confessore,  ma  che 
non  sia  io  [il]  tale.  S.  Ecc. za  pensò  sopra  ciò  alchuni  di:  tandem 
si  risolse  che  non  volea  altro  che  me,  et  dette  il  carico  al  signor 
Alessandro  '  d'  andare  a  dirli,  che  non  sapea  da  qui  si  fidasse  in 
questo  tempo,  che  da  me.  Mentre  che  signor  Alessandro  tarda  d' 
andare,  essa  medema  madama,  senza  humana  persuasione,  che 
sappia,  mandò  al  signor  duca,  che  me  mandasse  da  lei,  il  che  fece 
subito.  Con  allegrezza  me  riceuette,  lamentandoci  da  me,  che 
tanto  hauea  tardato  a  ritornare  verso  lei,  etc.;  et  disse  che  el  m" 
ha  eletto  per  il  suo  confessore,  etc.  Non  volse  mettere  me  in  peri- 
colo, sino  che  V  hauesse  essaminata  et  amaestrata  delle  cose  della 
fede,  et  per  ciò  gli  dici:  Madama,  sono  per  aiutare  V  Ecc. za  vostra 
con  tutt'  il  cuore,  quanto  la  diuina  gratia  si  darà  fauore:  nondi- 
meno, nauti  che  commincia  a  parlare  como  Iddio,  uoglio  parlare 
prima  come  huomo,  et  sapere  i  vostri  deportamenti  et  falli  circa 
la  fede,  et  amaestrarui  doue  mancate,  et  doppo  verremo  al  sa- 
cramento della  penitentia  et  confessione.  Commincio  adonche  ad 
interogarla  sopra  tutti  li  errori  delli  heretici  moderni,  de  quali 
errori  hauea  fatto  il  dì  medemo  vna  collettione  per  ponti,  com- 
minciando  alla  chiesa,^  sequendo  V  ordine  che  tienne  Eckio  con- 
tra Lutherum      et  questo  feci  per  buona  et  giusta  causa,  che 
tacerò,  et  perchè  sua  Ecc. za  volea  vedere  il  modo,  che  tenire  vo- 
leua,  come  in  fatto  vide,  et  hebbe  in  scritto.  In  tale  essame 
commincia  a  pigliare  animo,  et  pareua  che  Iddio  nostro  signore 
laiutaua,  perchè  non  me  negaua  quello  che  io  sapeua  già  essere 
il  vero;  et  cosi  me  confidai  alla  diuina  bontà,  che  in  verità  si  con- 
fessaua,  et  non  simulatamente,  del  che  V  auisa[i],  et  che  la  prima 
che  ingannarla  seria  lei  medema ,  quia  omnia  nuda  et  aperta 
oculis  eius,  et  Deus  non  irridetur,  etc.  '  Comminciamo  adonche 


'    Alexander  Fiaschi. 

*  «Joannes  Maier  von  Eck.  Hujus  opus,  de  quo  hic  mentio  fit,  haud 
dubie  est  Enchiridion  locorum  communiutn  adversus  Luther  anos» .  PO- 
LANCO, t.  IV,  pag.  76,  n.  i34,  annot.  2. 

'   Ad  Hebr.  IV,  i3. — Ad  Gal.  vi,  7. 


362  Epistolae  Mixtae— 865 

la  santa  confessione,  et  prima  facie  mi  disse:  Benedicite,  Pater, 
gionte  le  mani.  Et  durò  il  primo  essame  circa  vna  hora,  et  la 
confessione  circa  tre,  perchè  entrai  doppo  20  hore,  et  tornai  a  24: 
il  tutto  con  molte  lagrime  fu  fatto.  Nanti  che  gli  dasse  V  assolu- 
tione,  gli  dici  che  haueria  grato  che  promettesse  al  signor  Iddio, 
che  volea  viuere  et  morire  alla  santa  fede  della  chiesa  catholica 
romana,  et  non  mai  hauere  commercio  con  huomini  sospetti,  nè 
legere  li  libri  loro,  etc.,  et  lo  fece;  et  anchora  adgionse  de  cre- 
dere a  quanto  io  gli  diria  et  insegnarla:  et  cosi,  confidandomi  alla 
diuina  misericordia,  et  alla  liberalità  de  la  santità  del  nostro  Si- 
gnore, alla  quale  sapeua  certo  essere  cosa  gratíssima  tenere  iui  il 
suo  logo,  gli  detti  r  assolutione,  primo  a  sententia  excommuni - 
cationis,  deinde  a  pecca  tis,  con  speranza  che  lei  scriueria  a  sua 
S.tà  domandandoli  la  medema  gratia  et  assolutione:  del  chè  già 
ho  parlato  con  S.  Ecc. za,  et  vole  che  lo  faccia. 

Volse  domandare  perdonanza  a  S.  Ecc. za,  et  V  hauesse  fatto 
nanti  la  communione:  ma  hauea  pigliato  medicina  la  dominica,  et 
non  potete  vscire  sino  a  questa  sera,  che  andò  et  la  ritrouò  d^  una 
buonissima  disposi tione,  confessandoli  apertamenti  li  suoi  falli, 
et  come  era  stata  ingannata,  con  ogni  sodisfattione  di  S.  Ecc. za, 
et  allegrezza  de  tutte  le  corti,  che  ogn"*  uno  giubila. 

Del  tutto  sia  infinitamente  lodato  il  piatoso  Iddio  nostro  si- 
gnore, il  quale  ogni  dì  dimostra,  che  non  vult  mortem  peccatoris, 
sed  Yt  conuertatur  *.  Resta  che  la  P.  V.  faccia  etiam  priegare  per 
la  perseuerantia,  et  per  me,  che  el  signor  nostro  Giesù  X.°  parli 
per  la  mia  buoca  cose  a  gloria  sua,  et  salute  di  quella  et  mia,  et 
edificatione  de  tutti.  De  Ferrara  ah  24  de  Settembre  1554.  Della 
P.  V.  figliolo  indegno  nel  S.  N.  J.  X., 

GlOUANNI  PeLLETARIO. 

Inscriptio:  \  Al  molto  Rdo.  in  X.*"  Padre,  il  P.  M.  don  Igna- 
tio,  della  Compagnia  de  Jesù  prepósito  generale,  in  Roma. 


'     EZECH.  XVIIl,  32. 


29  Septembris  1554 


363 


FRANCISCOS  PALMIUS 

[PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA] 

BONONIA  29  SEPTEMBRIS  I554 

E  lustratione  dioeceseos  nuper  Bononiam  rediisse.— De  comparandis  Socie- 
tati  aedibus  ad  Sti.  Andreae.— Bona  verba.— Frater  Bordon,  sive  Scipio, 
bona  sua  cedere  Societati  vult. 

IHS. 

Pax  Christi,  etc.  Molto  Rdo.  in  Christo  Padre.  Mercori  pas- 
sato per  gratta  dil  Signore  gionsi  in  Bologna  sano  dil  corpo,  ma 
con  la  mia  solita  tepidità.  Nelle  uisite  son  stato  un  mese,  et  si  è 
fatto  per  gratia  diuina  molto  frutto,  si  nella  reformatione  delli 
preti,  com'  anche  dell'  laici,  et  restauratione  delle  chiesie  et  or- 
namenti: et  per  tutto  ho  fatto  instituir  la  compagnia  dil  Corpus 
Domini.  Monsignor  Rmo.  di  Bologna  ^  è  restato  molto  contento, 
et  edificato  di  questa  uisita,  della  qual  non  dirò  altro  a  V.  R.  per 
adesso,  perchè  più  diffusamente  ne  scriberò  altra  uolta. 

Quanto  alla  cosa  di  santo  Andrea,  V.  R.  intenderà  come,  ha- 
uendo  inteso,  gionto  che  io  fui,  che  li  mandati  non  erano  per  an- 
chora  spediti,  andai  subito  a  monsignore  vicario,  et  inanzi  che  io 
me  partessi  delli,  feci  spedir  quello  dil  conte  M.  Antonio  Venti- 
uoglio  ad  consentiendum  pro  uiginti  quinqué  ducatorum  in  fauo- 
rem  rectoris  santi  Andreae.  Gli  altri  duoi  hoggi  o  dimane  si  spe- 
dirano,  et  si  mandaranno  con  la  informatione  per  il  primo  spacio. 
Spero  nel  Signore  che  la  cosa  passará  molto  bene.  Molti  delli 
signori  canonici  mi  hanno  detto:  Vi  desideramo  a  santo  Andrea, 
et  siamo  tutti  disposti  di  farui  quelli  seruicij  che  ricercano  li  me- 

'    Ex  originali  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  52,  prius  84. 

-  Joannes  Campegius,  quo  rogante,  Palmius  «dioecesim  invisere  debuit 
cum  ipso,  et  aliquas  in  ea  lustratione  conciones  habuit  coram  ipso  et  ma- 
gna populi  frequentia,  quibus  adeo  commovit  tura  caeteros  tum  Episcopum, 
ut  ei  persuaserit  quod  alii  concionatores  nunquam  potuerant.')  Polanco, 
t.  IV,  pag.  153,  n.  218. 


304  Epistolae  Mixtae— 866 

riti  della  uestra  religione.  Gli  stesso  dicono  quasi  tutti  V  altri 
preti  della  cathredale 

Perchè  ho  inteso  dal  fratello  M.  Francesco  Bordon  che  già 
più  anni  disposi  delli  suoi  beni,  lassando  heredi  quelle  persone 
che  a  lui  gli  pare,  hora  essendo  uenuto  in  questa  casa,  et  hauendo 
inteso  cotal  dispositione  et  tan  dal  animo  suo  disponerli  in  mani 
della  Compagnia,  ho  uoluto  auisar  a  V,  R.  come  la  uole  che  si 
facia  questa  dispositione,  stando  lui  preparatissimo  di  lassar  ogni 
cosa  nelle  mani  di  V.  R.  Per  le  prime  mi  darà  auiso  come  si  uo- 
gli  che  si  facia,  et  tanto  si  farà.  Anchora  dice  il  detto,  che,  scri- 
bendo  alli  suoi  parenti,  gli  mandarano  ogni  anno  alcuna  proui- 
sion,  il  che  saria  molto  buono,  et  massime  per  questo  pouero  col- 
legio, che  no  ha  altra  intrada,  saluo  la  speranza  in  Dio.  Di 
questo  io  gli  ho  detto  che  scriba  senza  scropolo  di  consciência,  et 
io  trouarò  la  uia  di  mandar  la  letra  et  anche  persone,  a  chi  si  po- 
trano  indriçar  le  letre,  e  riceuere  li  danari. 

Delle  cose  di  casa  V.  R.  mi  hauerà  per  excusato  per  questa 
uolta,  s'  io  non  gli  dirò  altro,  saluo  che  tutti  gli  fratelli  sono  sal- 
ui,  et  le  cose  uanno  bene.  Le  letre  di  Roma  sonno  receuute  di  22 
di  questo  con  le  altre  directe  al  P.  Melchior  Carnero. 

Non  altro  gli  dico,  sinon  raconmandarui  agli  orationi  di  V.  R. 
et  Padri  et  fratelli  di  costi.  Da  Bologna  el  penultimo  di  Septem- 
bre  1554.  D.  V.  R.  seruo  in  X.**, 

Francesco  Palmio. 


*  Vide  quid  de  hoc  negotio  scriptum  reliquerit  POLANCO,  t.  IV,  pag.  I15, 
n.  222. 


29  Septembris  1554 


365 


OCTAVIANUS  CESARE 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PANORMO  29  SEPTEMBRIS  I554 

Accurata  narratio  rerum  ad  vocationem  suam  spectantium.  -  Sentit  a  Deo 
ad  Societatem  se  vocari.— Rem  cum  piis  viris  confert,  — Parentes  minis 
ac  blanditiis  conantur  illum  a  sententia  dimovere.  —  Socii,  sine  copia  a 
parentibus  facta,  nolunt  eum  inter  suorum  numerum  adscribei-e. — Prima 
fugae  tentamina.— Revocatur  ad  paternam  domum. — Ciam  navim  con- 
scendit,  Neapoli  in  Siciliam  solventem,  omnibus  suum  propositum  igno- 
rantibus. — Demum,  ut  admittatur  in  Societatem,  efflagitat.— Parentibus, 
ipsum  repetentibus,  renuit  morem  gerere. — Causam  suam  coram  prorege 
perorai,  et  patrem  eloquentia  suaflectit. — Post  aliquod  elapsum  tempus, 
parentibus  illum  Neapolim  evocantibus,  poscit  ab  Ignatio  ut  in  dissitas 
terras,  longe  ab  illis,  mittatur. 

t 

Pax  Christi.  Molto  Rdo.  in  Christo  Padre.  Perchè  spesse 
uolte  hoggi  giorni  la  uerità  suole  esser  occultata  sotto  qualche 
nubula  di  falsità ,  o  uero  di  sinistra  informatione ,  et  per  questo 
anchora  spesse  uolte  si  fanno  iuditij  temerarij ,  et  altramente  si 
ludica  alcuna  cosa,  che  la  uerità  rechiede ,  per  questo ,  acciochè 
quella  sia  a  tutti  manifesta ,  et  per  sodisfare  a  quelli  che  haues- 
seno  hauuto  sinistra  informatione  di  me,  et  secondo  quella  ancho 
malamente  hauessero  indicato,  mi  ha  parso  per  questa  manife- 
starli la  pura  et  semplice  uerità  del  principio  et  progresso  della 
mia  uocatione,  come  figliolo  indegnissimo  et  in  tutto  inutilissimo 
di  sua  P.tà,  Padre  mio  obseruan dissimo  nel  Signor  nostro.  Et  in 
questo  bastarebbe  il  mio  proprio  testimonio  ;  pur  per  più  certeza 
degr  altri ,  i  quali  non  posson  sapere  il  nostro  interiore ,  inuoco 
et  chiamo  in  mio  testimonio  il  Padre  eterno,  autore  della  uerità, 

*  Ex  originali  vel  transumpto  coaevo,  Romam  misso,  in  voi.  E,  qua- 
druplici folio,  n.  89,  prius  179-181.— Est  aliud  exemplum  in  eodem  voi., 
quadruplici  etiam  folio,  n.  90,  prius  182-184,  quod  a  nostro,  quod  edimus, 
non  differt,  nisi  in  quibusdam  nullius  momenti.  Ad  argumentum  hujus 
epistolae  referuntur  eae,  quas  super,  volumine  edidimus,  pag.  241,  400,  489. 


356  Epistolae  Mixtae— 867 

la  quale  è  Jesù  Christo,  suo  unigenito  figliolo,  si  come  lui  ha 
detto,  et  r  amor'  del  Spìrito  santo,  il  qual  coniunge  V  uno  con 
r  altro,  come  in  tutto  questo  che  dirò,  non  dirò  nè  confessaro 
altro,  che  la  estessa  et  pura  uerità:  et  questo  non  per  impulso  nè 
persuasione  d'  alcuna  persona,  ma  solamente  perchè  essa  uerità 
per  se  è  degna  di  esser  da  tutti  cognosciuta  et  confessata;  et  che 
tutto  questo  che  dirò,  non  prouene  altronde,  che  dal'  intimo 
cuore,  non  solamente  dalla  bocca;  et  che  il  cuore  et  la  mente  mia 
non  sente  nè  tiene  altra  opinione  et  pensiero  di  quello  che  dico. 
Et  cosi  lo  dico  et  testifico  auanti  il  conspecto  della  diuina  Maestà, 
et  di  Maria  vergine,  madre  de  Dio,  et  di  tutti  li  sancti  et  huomini. 

Et  acciò  incominci  dalla  età  che  tengo,  credo  che  sono  di  17 
anni,  nella  qual'  età,  come  chiaramente  si  comprende  per  le  leggi 
diuine  et  humane ,  sono  libero  di  potermi  exercitare  in  opre  di 
maggior  perfectione,  che  star'  nel  mondo:  sichè,  si  sono  entrato 
in  religione  senza  licentia  de  miei  parenti,  hauendocilo  puro 
più  et  più  uolte  auisato  et  fatto  auisare  da  altri  buoni  huomini 
et  d'  autorità,  loro  repugnando,  meritamente  1'  ho  fatto,  perchè 
per  r  età  1'  ho  possuto  fare;  et  si  hora  non  uoglio  ritornare  a  Na- 
poli, meritamente  lo  posso  fare,  perchè  mi  è  concessa  questa  li- 
bertà, la  quale  non  uuole  il  Signor  sia  da  potentia  alcuna,  benché 
grande,  aggrauata,  ma  che  sempre  se  incHne  a  quello  eh'  è  mag- 
gior gloria  et  seruitio  suo.  Sichè,  considerando  io  in  questo  mio 
andare  in  Napoli  hora,  non  esser  la  gloria  nè  seruitio  de  Dio,  nè 
tampoco  augmento  della  perfectione,  alla  quale  sempre  aspira  1' 
anima  mia,  ma  più  presto  diminutione  di  quel  puoco  che  ho  fatto, 
mi  determino  di  non  andare  :  et  benché  li  miei  parenti  possono 
dire  che  questo  si  può  fare  andando  iui,  cioè  seruire  a  Dio  et  so- 
disfar alloro,  puro  dico  che  non  si  può  far'  senza  pericolo  dell' 
anima  mia;  et  chi  ama  il  pericolo  (si  come  ben  dice  la  scriptura), 
eribit  in  ilio  '. 

Perchè  si  la  scriptura  mi  puone  auanzi  gì'  occhi  molti  santi 
huomini,  i  quali,  per  non  uitare  1'  occasione  del  male,  sono  cascati 
in  quello,  anchorchè  fusseno  exercitati  in  molte  uirtù,  come  ue- 


*  EccLi.  Ili,  27. 


29  Septembris  1554  367 

demo  del  principe  de  gì'  apostoli  Pietro,  del  re  Dauid,  et  del  suo 
figliolo  Salomone,  dotato  di  tanta  sapientia,  et  altri  molti,  quanto 
magiormente  potrebbe  io  cascare  appropinquandomi  alla  carne, 
il  quale  non  sono  in  tal  grado  di  gratia  nè  di  perfectione  che 
quelli  erauano?  Sichè  in  questo  uoglio  più  presto  recercar'  la 
gloria  del  Signor,  che  contentamento  et  sodisfactione  della  carne, 
allontanandomi  dai  pericoli  si  manifesti,  et  uoglio  più  piacere  al 
creatore  che  alla  creatura,  più  al  Signor  eh'  al  seruo,  più  al  re- 
dentore deir  anima  mia  che  alli  perditori  di  quella,  li  quali  me- 
ritamente posso  in  questo  chiamar'  li  miei  parenti  (salua  tamen 
semper  reuerentia  paterna),  perchè  chiaramente  uedo  per  molti 
inditij  del  Signor,  che  lui  mi  ha  mandato  in  questo  mondo  per 
suo  seruicio,  al  quale  mi  ha  chiamato  guardandomi  da  molti  pe- 
ricoli propinqui  alla  morte ,  il  che  mi  mostrò  un  giorno  spetial- 
mente,  nel  quale,  essendo  cascato  nel  più  profondo  loco  del  porto 
di  Napoli,  non  permesse  che  mi  sommergessi,  ma  mi  saluò  (mercè 
a  sua  infinita  clementia)  con  la  mano  della  sua  misericordia  :  et 
questo  fu  chiaro  inditio  della  mia  uocatione,  perchè  quel  me- 
desmo  giorno,  un  Padre  della  religione  di  santo  Benedetto  mi 
ricordò  che  all'  hora  era  il  tempo  di  eliger'  la  uia  et  stato  nel 
quale  hauesse  da  uiuere.  Et  non  bastò  questo,  ma  mi  demonstró 
un'  altro  euidente  segno,  donandomi  una  infirmità  molto  propin- 
qua alla  morte,  nella  quale  io  senteua  alcune  sue  inspirationi  et 
uocationi  al  suo  seruicio:  et  di  tal  modo  mi  donò  ad  intender' 
questo  mondo  et  questa  ulta  esser  niente ,  che  con  grande  di- 
spregio di  quello  mi  spense  a  sacrificarmi  a  lui,  facendo  uoto  d' in- 
trare  in  religione.  Et  cognoscendo  mio  padre  alcuni  di  questi  be- 
nefitij,  anche  esso  mi  sacrificò  alla  relligione  di  santo  Benedetto, 
doue  desideraua  eh'  io  intrassi ,  il  che  mi  significò  per  una  sua 
lettera  da  Siena;  ma  io,  liauendo  hauuto  cognitione  della  Com- 
pagnia di  Jesù,  tanto  mi  affectai  a  quella,  et  tanto  fuoco  d'  amore 
hauea  il  Signor  acceso  nel  mio  cuore  per  quella,  che  mi  determi- 
nai di  voler'  intrar'  in  essa:  per  il  che  ne  parlai  con  il  P.  M.°  Bo- 
badilla, il  quale  mi  rispose  che  non  poteua  esser  riceuuto  senza 
uoluntà  de  mio  padre  et  madre;  et  per  questo  io  lo  disse  a  mio 
padre,  pregandolo  che  mi  uolesse  donare  la  paterna  benedictio- 


368  Epistolar  Mixtae— 867 

ne,  il  che  lui  all'  hora  ricusaua  et  uolea  differir'  alcun  tempo.  Et 
pensando  io  che  lui  uolesse  ueder'  in  questo  et  meritamente  la 
mia  constantia,  anchora  io  espectai,  perseuerando  pure  in  questo 
proposito,  et  più  uolte  a  lui  reiterandolo,  et  spengendo  dalF  altra 
parte  il  P.  M."  Bobadilla,  il  quale  scrisse  a  V.  R.  P.  per  questo. 
Et  tra  questo  mezo  lui  si  parti  di  Napoli,  et  uenne  il  P.  M.*"  Sal- 
merone,  al  quale  disse  ancho  il  mio  proposito,  et  esso,  lodando 
quello,  mi  diceua  il  medesmo,  che  uisognaua  hauer  licentia  daUi 
miei  parenti;  puro  lo  pregai  uolesse  rescriuer'  a  V.  R.  P.,  il  che 
lui  mi  promese  di  far' . 

Io  tra  tanto,  fortificandomi  ogni  8  giorni,  con  li  altri  nostri  fra- 
telli, delU  sacramenti  della  confessione  et  comunione,  sempre  cer- 
caua  spinger'  et  attrahere  mio  padre  a  questo.  Ma  uedendo  io 
non  giouar'  le  miei  parole,  cercai  alcuni  mezi  per  far  questo,  et 
così  li  feci  parlar'  dal  Sr.  Antonio  Minturno,  et  dal  Padre  abate 
di  santo  Seuerino,  il  quale  uedendo  io  che  mi  uolea  per  loro  relli- 
gione,  anchorchè  santa  certo  et  buona,  non  più  ritornai  da  lui, 
ma  cercai  di  farli  parlar'  dal  Illmo.  signor  duca  di  Monteleone. 
Finalmente  lo  portai  un  giorno  dal  nostro  collegio,  doue  auanti 
il  P.  M.'*  Salmerone  li  parlai  determinatamente  di  uolermi  parti- 
re, etiam  inuitus,  et  cosi  lo  fece,  perchè,  essendosi  lui  partito  per 
Siena  con  il  predetto  Illmo.  signor  duca,  occurrendo  una  com- 
modità  d'  alcuni  fratelli  che  passauano  a  Roma,  mi  parti  con  loro 
per  uenir'  a  Roma;  ma  al'  hora  per  probatione  diuina  (come  cre- 
do) fussemo  impediti  dal  uento,  et  cosi  stette  una  nocte  fuora  di 
casa,  pensando  di  partirmi  la  mattina;  et  non  possendo,  andasse- 
mo  al  collegio,  doue  ritrouai  mia  madre,  la  quale  m'  hauea  cer- 
cato la  notte,  et  cosi  con  lachrime,  sospiri  et  pianti  mi  riportò  a 
casa,  doue  con  molte  promesse  pensaua  ritrahermi  da  questo 
proposito,  nel  quale  stando  io  fermo,  mi  ritenne  circa  quindeci 
giorni  rinchiuso  in  casa,  et  hora  con  clamori,  hora  con  blanditie, 
hora  con  bastonati,  hora  con  dehortationi  de  parenti  pensaua  ri- 
mouermi.  Pur,  perchè  nemo  ordinationi  diuinae  resistit,  combat- 
teua  io  con  V  arme  spirituali,  et  con  il  fauor'  del  gran  capitano 
nostro  Jesù  Christo  staua  forte  nella  battaglia,  domandando 
eh'  almeno  potesse  andar'  al  collegio  a  confessarmi  et  comuni- 


29  Septembris  1554  369 

car',  al  che  non  uolea  lei  mai  consentir',  dicendo  che  uolea  pri- 
ma parlar'  al  P.  Bobadilla,  il  quale  già  era  ritornato  in  Napoli^ 
et  cosi  li  parlò,  et  ancho  promese  che  hauea  da  far'  che  non  mi 
partessi  per  all'  hora.  Nè  meno  contenta  di  questo,  sempre  che 
usciua,  mandaua  meco  un  seruitor'  et  mio  fratello:  et  cosi  asse- 
curata  alquanto,  parte  per  la  promessa  del  P.  M.°  Bobadilla^ 
parte  per  questa  custodia,  mi  mandaua  al  collegio. 

Doppo  accascò  che  essa  uolea  andar'  alla  sua  possessione,  et 
uoleua  portarmi  seco,  il  che  recusando  io  per  non  distrahermi 
dal  collegio,  dal  quale  non  posseua  molti  giorni  star'  absenté  per 
l'amor  eh'  hauea  posto  in  esso,  lei  procurò  con  la  Illma.  signora 
duchessa  di  Monteleone  et  minacele  di  parenti,  eh'  io  andassi,  et 
cosi  andai,  et  doppo  alcuni  giorni  ritornassemo  nella  città,  doue 
finalmente  con  tutti  l' impedimenti  et  custodie  che  usò  per  impe- 
dirmi da  questo  proposito,  perchè,  come  ho  detto,  ordinationi  di- 
uinae  nemo  resistit,  occurrendo  una  commodità  d'  alcuni  fratelli 
che  passauano  in  Sicilia,  mi  determinai  ancho  io  di  partirmi  con 
loro,  et  cosi,  senza  dir'  niente  all'  loro,  essendosi  essi  inbar- 
cati  nella  nane,  m'  inbarcai  con  la  barca  che  uenne  a  cauar'  il 
capo  della  naue.  Et  essendo  in  Sicilia,  doppo  pochi  giorni  man- 
dorno  doi  huomini  per  riportarmi,  i  quali  mi  parlorno  auanti 
r  lUmo.  signor  vicerre  di  equa,  et  li  disse  come  non  era  per  ri- 
tornare. Et  non  bastò  questo,  ma  mandorno  un'  altro  con  lettere 
del  duca  di  Monteleone  et  de  mio  padre,  et  madre,  et  fratelli,  et 
parenti,  et  amici  per  il  medesmo.  Pur  con  tutto  questo,  perchè  la 
mia  uocatione  era  chiaramente  firmata  et  stabilita  sopra  la  firma 
pietra,  Jesù  Christo,  sempre  stette  saldo,  non  consentendo  mai  a 
ritornar  in  Napoli.  Et  finalmente  uenne  mio  padre,  il  quale  mi 
parlò  auanti  il  stratigo  di  Messina,  et  altre  uolte  fra  me  et  esso, 
et  sempre  li  dissi  determinatamente  de  non  uoler  ritornar' ,  et 
all'  hora  esso  fu  inuitato  al  collegio  al  pranso,  et  a  me  fu  coman- 
dato per  obedientia  facessi  una  exhortatione,  et  cosi  lo  fece,  per- 
ilchè  fu  tanto  il  suo  contento  et  piacere,  che  pianse  per  quello, 
et  m'  exhortó  alla  humilità  et  obedientia,  in  tanto  che  si  ritornò 
molto  contento,  uedendo  il  mio  fermo  proposito,  et  confessò  ha- 
uer  fatto  male  per  esser  uenuto  per  me. 

Epistolae  Mixtae,  tom.  iv.  24 


370  Epistolae  Mixtae— 867 

Sichè,  uedendo  hora  che  fa  instantia  che  ritorni  a  NapoH,  per 
tutte  le  predette  caggioni  io  determinatamente  et  con  firmissi- 
mo  animo  dico- a  V.  R.  P.,  che  in  modo  nissuno  uoglio  ritornar- 
ui,  immo  humilissimamente  supplico  V.  R.  P.,  che  per  l'amor  et 
desiderio,  il  qual  tiene  del  mio  profecto  spirituale,  mi  mandi  più 
presto  neir  extreme  parti  del  mondo,  doue,  doppo  hauer  finito  H 
studij,  si  me  lo  commandarà  V.  R.  P.,  ritornarò  per  loro  conso- 
latione. 

Et  nessuno  pensi  che  lo  partirmi  da  Napoli,  et  hora  il  non 
uoler  ritornarui  sia  per  persuasione  d'alcuno  della  Compagnia, 
perchè  s'  ingannanno  in  gran  maniera,  et  cosi  lo  dico,  ratifico  et 
confirmo  un'  altra  uolta  auanti  la  somma  et  eterna  uerità,  Dio 
omnipotente,  anzi  li  miei  parenti  con  questo  uno  argumento  si 
douerebono  quietar',  che,  hauendono  loro  fatti  tanti  sforzi  per 
farmi  ritornar',  et  non  mai  puro  hanno  possuto,  perilchè  doue- 
riano  pensar'  che  non  hauerian  hauuta  tanta  forza  le  persuasioni 
humani,  se  non  fussero  l' inspira tioni  diuine  et  uoluntà  d'  Iddio, 
la  quale  mi  ha  donato  tanta  forteza  di  posser  resister'  tanto  tempo. 
Donque,  si  questo  chiaramente  si  uede  esser  uoluntà  d' Iddio,  per- 
chè causa  loro  uogliono  resister'  a  quella?  Io  per  me  non  so  dir' 
altro,  senonchè  resto  supplicando  1'  omnipotente  Dio,  che  per  la 
sua  infinita  clementia  et  per  mezo  delle  sánete  preghieri  et  sa- 
crifici] della  R.  P.  V.,  non  uogli  far  loro  quel  che  fece  a  quel  cru- 
del  Pharaone  per  hauer  lui  doppo  molti  segni  del  Signor  perse- 
guitato li  figlioli  d'  Israel,  ma  che  li  uogli  dar'  uno  intenso  lume, 
per  il  quale  cognoschino  li  benefitij  alloro  fatti  da  esso  Dio.  Et 
anche  liumilmente  supplico  a  quelli,  i  quali,  per  hauer  hauuto  si- 
nistra informatione  di  me,  fauoriscono  i  miei  parenti,  et  procura- 
no che  io  habbi  da  ritornar'  in  Napoli,  il  che  non  potrei  far'  (come 
ho  detto  di  sopra)  senza  mio  grande  male  et  danno  spirituale, 
che  ora,  intesa  la  uerità,  uoghn  cessar'  di  darH  adiuto  et  fauor', 
et  reuochin  la  loro  sententia,  perchè  questo  sarà  (come  credo  cer- 
to) magior  gloria  et  seruitio  del  omnipotente  Dio,  al  quale  sola- 
mente douemo  tutti  studiar'  di  compiacer',  non  inchnandoci  a 
parte  alcuna  per  affecto  o  respecto  alcuno. 

Non  altro,  senonchè  mi  raccomando  humilmente  alle  sánete 


3o  Septembris  1554  371 

orationi  et  sacrifitij  di  sua  R.  P.  Da  Palermo  a  29  di  Settem- 
bre 1554.  D.  V.  R.  P.  indegnissimo  et  in  tutto  inutilissimo  seruo 
et  figliolo  nel  Signor, 

OcTAUiANO  Cesare. 

Inscripiio  in  uU'oque  exemplo:  -J-  Al  molto  Rdo.  in  Christo 
Padre,  il  Padre  M.  Ignatio  di  Loyola,  prepósito  generale  della 
Compagnia  di  Jesù,  etc.  A  Roma. 

SOS 

ANTONIOS  DE  CORDOBA 
[PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA] 

MARCIA  (MARCHENA)  3o  SEPTEMBRIS  I554  *. 

Romanae  litterae  laetitiam  sociis  attulerunt:  dolent  tamen  quod  Ignatius 
incommoda  utatur  valetudine. — Cordubenses  socii,  qui  morbo  labora- 
bant,  recreantur.— Scholae  paratae. — Incrementum  provinciae.  —  Aliqui 
nomen  dant  Societati.—  Opera  navata  proximis.  —  Fructus  ex  ea  decer- 
ptus.— Ad  Franciscum  Borgiam  adire  Pater  Cordoba  cogitarat:  hujus 
mater  morbo  decumbit. 

t 

Ihs. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo.  Gratia  et  pax  Christi. 
Antes  que  partiese  de  Cordona,  recebimos  las  cartas  de  22  de  Ju- 
lio, que  teníamos  bien  deseadas,  por  auer  tantos  días  que  no  vía- 
mos letras  de  allá.  Y  aunque  recibimos  consuelo  de  entender, 
ansí  por  las  quadrimestes,  como  por  las  del  P.  Mtro.  Polanco,  lo 
que  el  Señor  se  digna  obrar  por  su  Compañía,  nos  dió  cuydado 
entender  la  falta  de  salud  con  que  V.  P.  estaua  speramos  en 
el  Señor  nuestro  abrá  misericordia  de  sus  hijos,  y  no  querrá  de- 

*  Ex  originali  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  202,  prius  528.— In  voi.  Liti. 
Quadr.  1555,  duplici  folio,  n.  178,  prius  143,  antiquitus  211,  exstat  fra- 
gmentum  transumptum  hujus  epistolae.  —  Hac  usus  est  Polanco  ,  t.  IV, 
pag-  457-460,  n.  977-982. 

-  Sti.  Ignatii  epistolam  habes  inter  ejus  Carias,  t.  iv,  pag.  219;  Po- 
lanci  vero  litterae,  in  quibus  Societatis  incrementum  resque  a  nostratibus, 
Deo  adjuvante,  gestae,  narrabantur,  eae  videntur  esse,  quae,  mutatis  mu- 
tandis,  ad  cornitene  de  Melito  missae  etiam  sunt.  Cartas  de  San  Ignacio, 
i.  e,  pag.  224  et  seqq. 


Epistolae  Mixtae— 868 

jarlos  sin  el  Padre  y  pastor,  que  para  ellos  ab  eterno  tenía  orde- 
nados. A  los  que  en  el  collegio  de  Córdoua  V.  P.  tiene,  a  uisi- 
tado  el  Señor  con  enfermedades  por  el  mucho  calor  desta  tierra 
pero  a  sido  seruido  de  dalles  ya  salud,  para  que  á  sanct  Lucas  se 
puedan  començar  los  estudios.  Y  aunque  alguno  de  los  lectores 
falte,  tiénenos  con  esperança  el  P.  Francisco  %  que  proueerá 
para  que  no  aia  falta,  que  sería  grande,  porque  están  en  la  cib- 
dad  con  grande  ánimo  de  fauorecer,  si  por  nosotros  no  queda. 
Ya  comiençan  á  edificar  las  escuelas,  y  no  se  podrán  passar  este 
inuierno  á  las  casas  del  señor  donjuán  %  aunque  él  lo  desea  más 
que  nosotros,  porque  hasta  agora  no  se  ha  sacado  facultad  para 
gastar  en  las  schuelas  40.000,  ni  que  para  esto  tenían  con  qué  co- 
mençar á  dar  principio  á  sus  schuelas,  que  abrán  de  ser  grandes, 
según  se  espera.  Será  mucho  el  concurso  de  estudiantes  que 
abrá,  y  con  todo  el  calor  que  a  hecho  este  verano,  han  estado 
llenas  las  tres  clases  primeras,  en  que  no  a  hauido  vacationes:  y 
están  tan  aprouechados,  que  componen  en  verso  y  prosa  los  de  la 
tercera  raçonablemente. 

A  la  doctrina  acude  mucha  gente  los  domingos,  y  de  lo  que 
allí  se  siembra  se  coje  abundante  fructo.  En  las  confessiones  aquí 
no  se  dan  á  manos  los  Padres  que  ay  en  casa.  Tanto  que  con 
todas  sus  ocupationes  se  junta  á  confessar  el  Padre  doctor  %  por 
la  mucha  gente  que  se  vuelue  por  falta  de  confessores.  Y  porque 
sé  quánto  es  más  duro  de  ablandar  el  coraçón  de  cauallero  para 
rendillo  á  la  humildad  que  Christo  nuestro  señor  quiere  que  ten- 
gan los  suyos,  diré  de  vn  principal  de  aquesta  cibdad,  á  quien 
nuestro  Señor  a  hecho  oveja  su3'a,  siendo  antes  lobo  rauioso,  y 
de  los  que  más  conocidos  eran  por  sieruo  del  mundo  y  de  sus 
príncipes.  El  qual  estando  para  morir,  enbiaron  de  su  casa  á  la 
nuestra  á  llamar  quien. le  confessase,  y  fué  el  Padre  doctor,  y  con 
su  comunicatión  conversus  est  ipse  et  domus  eius  tota  á  deter- 

*  Vide  Liti.  Quadr.,  t.  lii,  pag.  58. 

*  Franciscus  Borgia. 

'    Joannes  de  Cordoba. 

*  Ms.  tantos. 

'    Michael  de  Torres. 


3ü  Septembris  1554  373 

minarse  á  ser  christianos  de  veras,  y  a  mostrádolo  '  confessándose 
á  menudo,  y  embía  sus  hijos  al  collegio,  con  tener  su  casa  bien 
lejos,  y  persona  en  ella  que  los  enseña;  pero  es  tanto  el  odor 
que  de  allí  sale,  que  algunos  embiarían  sus  hijos  de  Sevilla,  si  no 
esperasen  que  allí  tendrán  presto  el  collegio.  Y  según  he  enten- 
dido, aquí  están  tan  mouidas  algunas  personas  de  aquella  cibdad, 
que  pueden  aiudar  mucho  á  la  Compañía,  que  ay  algunas  que 
tienen  ya  juntados  800  ducados  para  quando  el  P.  Francisco  lle- 
gue, y  los  que  han  de  venir  á  residir  allí:  y  como  hallarán  dine- 
ros aparejados,  creo  que  hallarán  con  tradiciones  y  contraditores 
muchos,  con  que  se  hecharán  más  firmes  los  cimientos  de  aque- 
lla fundación.  Y  porque  el  Padre  doctor  escriuirá  de  las  otras 
fundationes  desta  prouincia,  no  diré  sino  que  para  ellas  parece 
que  nuestro  Señor  prouee  de  gente,  en  special  de  humanistas, 
que  ay  algunos  mouidos  que  leían  *  en  Sevilla. 

Un  mancebo  avemos  recibido  en  Córdoua,  raçonable  latino, 
que  tie[ne]  principios  de  griego.  Sin  este  se  han  recibido  otros 
para  coadjutores  temporales,  que  son  aptos  ^  para  aquello,  y  vn 
sacerdote,  que  era  de  los  más  estimados  curas  que  auía  en  Jaén: 
y  con  ser  persona  honrrada,  está  tan  aborrecido  desta  honrra,  y 
tan  deseoso  de  la  deshonrra,  verdadera  honrra,  que  á  todos  nos 
tiene  confundidos:  sea  el  Señor  vendicto  por  todo.  • 

Otros  buenos  subjectos  andan  mouidos,  que  por  no  tener  casa 
no  se  admitten.  Esperamos  en  el  Señor,  que  con  la  venida  del 
P.  Francisco  se  pondrán  las  cosas  desta  prouincia  en  perfectión. 
Y  e  dexado  de  dezir  vna  cosa,  que  en  toda  ella  se  deue  auer  es- 
tendido lo  que  el  Señor  ama  la  Compañía,  y  es  de  vna  miraculosa 
conuersión  de  vn  moro  alfaqui,  que  por  dos  Padres  de  casa  el 
Señor  obró,  abrá  22  dias,  en  Córdoua,  3^  fué  ansí:  que,  tiniéndolo 
para  justiciar,  porque  la  tarde  antes  auía  querido  matar  á  su  amo, 
vinieron  acá  á  pedir  que  le  fuesen  á  hablar,  y  fueron  dos  Padres, 
auiendo  primero  andado  por  las  aulas,  á  que  los  niños  hiziesen 


*  Ms.  y  amostrándolo. 

*  Ms.  leyan. 
'    Ms.  autos. 


Epistolae  Mixtae— 868 

oratión:  y  ansí  la  dellos  como  la  de  los  hermanos  de  casa  oy4  el  / 
Señor  tam  bién,  que,  hallando  al  moro  durissimo  en  dezir  que 
auía  de  morir  moro,  como  auía  viuido  tantos  años,  que  no  heran 
pocos,  porque  hera  hombre  entrado  en  días,  y  estando  ya  desahu- 
ziados  los  que  allí  estauan,  dió  el  Señor  tanto  spíritu  al  P.  Santa 
Cruz     que  era  vno  de  los  que  auían  ydo,  auiéndole  mucho  rato 
hablado  de  las  cosas  de  nuestra  fee,  lo  vino  á  conuencer,  que  él 
mismo  pidió  el  babtismo  con  tanta  deuoción  y  alegría,  que  á  las 
justicias  y  regidores  que  allí  estauan,  la  causó  muy  grande.  Y 
aunque  algunos  pensauan  que  lo  hazía  por  librarse  de  la  muerte, 
viendo  la  mutación  grande  que  el  Señor  le  dió  en  el  rostro,  le 
alabauan  y  lo  creían,  porque  vna  de  las  cosas  que  dezía  era,  que 
quería  ser  christiano  para  morir;  y  ansí  visiblemente  se  conoció 
auer  venido  el  Spíritu  sancto  en  él.  Y  para  que  se  creiese  mejor, 
permittióle,  llenándole  á  la  horca,  saliese  á  él  vn  moro  á  repre- 
henderle lo  que  auía  hecho,  y  sin  sentirlo  el  Padre  y  los  que  allí 
yuan,  con  ir  fatigado  el  nueuo  christiano  por  ir  herido  ^  y  á  mo- 
rir, obró  vn  ánimo  grande  para  echar  de  allí  al  moro  y  reprehen- 
delle:  y  con  este  acto,  y  con  los  que  auía  hecho  de  arrepenti- 
miento de  lo  que  auía  hecho,  acabó  esta  vida,  y  fué  á  gozar  de 
la  eterna,  por  solos  los  méritos  de  la  sangre  de  Jesu  Christo,  al 
qual*  dan  gloria  en  los  cielos  y  en  la  tierra.  Y  con  esto  avré  cum- 
plido con  la  obra  dé  escriuir  por  aquel  collegio;  y  e  cumplido  tan 
mal  con  el  officio  que  el  Señor  se  a  querido  aUí  seruir  de  mí,  que 
me  parece  deuo  pedir  en  Roma  la  penitencia  de  tantas  culpas:  y 
ansí  la  pido  á  V.  P.,  pues  lo  acabo  mereciéndola,  y  con  ella  pido 
el  ayuda  para  que  dé  mejor  puenta  de  los  estudios  próprios,  que 
he  dado  de  los  de  los  otros. 

Yo  vine  aquí  con  la  bendición  de  la  marquesa  '  para  ir  al 
P.  Francisco  á  Plasencia,  y  de  ahí  *  á  Salamanca;  y  he  hallado  tan 
enferma  á  la  marquesa,  que  me  he  detenido  ocho  días:  y  estála 

*  Jacobus  Santacruz. 
-    Ms.  herrido. 

^  Marchionissa  de  Priego,  Catharina  Fernandez  de  Cordoba,  P.  Anto- 
nii  mater. 

*  Ms.  ay. 


3  OCTOBRIS  1554  375 

tanto,  que  no  responde  á  la  mucha  consolación  y  charidad  que 
con  la  carta  de  V.  P.  recibió.  Yo  lo  hago  por  su  S.^a  para  sup- 
phcar  á  V.  P.  haga  encomendar  al  Señor  su  salud  y  paz,  para 
morir  y  viuir  conforme  á  la  diuina  voluntad.  Y  porque  me  partí 
luego  como  me  dieron  la  letra  de  V.  P.,  sin  auer  tiempo  para  to- 
mar resolución  del  negocio  de  aquel  cauallero  que  V.  P.  me  co- 
mete, no  respondo.  Piega  al  Señor  de  me  dar  la  confussión  que 
deseo,  de  cometterme  V.  P.  hiziese  lo  que  él  haría,  que  no  está 
tam  bién  collocado,  como  la  gracia  del  ánima  en  el  P.  Nauarro, 
que  es  vna  bendicta  alma,  y  será  muy  consolada  con  uer  la  me- 
moria que  dél  V.  P.  tiene  Y  porque  creo  no  deue  faltar  de  la 
mía,  que  tanto  lo  ha  menester,  ceso  con  que  el  Señor  nos  dé  á 
todos  su  sanctíssima  voluntad  á  sentir,  y  fuerzas  para  la  cumplir. 
De  Marchena  postrero  de  Setiembre  1554.  De  V.  P.  hijo  indig- 
ni ssimo  en  el  Señor, 

Antonio.de  Górdova. 

FRANCISCUS  SCIPIO 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BONONIA  3  OCTOBRIS  I554  *. 

De  scholis  et  occupationibus  sociorum:  quas  quisque  disciplinas  tradat, 
quosve  auctores  explanet. 

IHS 

Franciscus  Scipio  Patri  Polanco  S.  Constituit  Pater  rector  ^ 
(paucis  enim  tuis  praescriptis  obsequi  studeo),  ut  ego  prouectio- 

'  Allusio  ad  verba,  quibus  est  usus  Ignatius  in  epistola  P.  Antonio 
inscripta,  Cartas,  t.  IV,  pag.  221:  uSi  esta  persona  juzgáis  sea  tal,  que  la 
dispensación  sea  bien  empleada  en  él,  yo  me  remito  á  vuestro  juicio  y  pru- 
dente caridad,  y  haced  lo  que  yo  podría  en  este  oficio.  El  Ministro  de  ese 
Colegio  de  Cordoba,  Navarro  [Petrus],  ha  hecho  instancia  para  que  se  le  co- 
municase la  gracia  de  librar  una  ánima  con  cada  Misa,  y  así,  pareciéndoos 
se  empleará  bien  en  él,  yo  se  la  comunico.» 

-    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  51,  prius  83. 

^    Franciscus  Palmius. 


376  Epistolae  Mixtae— 869 

ribus  discipulis  primae  classis ,  et  aliis  studiosis  iuuenibus  et  sa- 
cerdotibus  praelegerem  Demosthenis  orationes  mane ,  a  prandio 
autem  Ciceronis  officia,  et  temporis  progressu,  praesertim  in  al- 
tera domo,  adderem  plura.  Fratribus  porro  priuatim  praelege- 
rem tum  grammaticam  graecam  et  Isocratis  orationes ,  tum  rhe- 
toricem,  hoc  est,  Quintilianum,  et  diebus  festis  aliquas  Ciceronis 
orationes,  quo  et  praeceptis  et  usu  in  hac  doctrina  dicendi  fru- 
ctuosius  progrediantur,  et  iisdem  artificium  declamandi  et  com- 
ponendarum  orationum  traderem,  quod  et  foeliciter  praestabunt 
ob  ingenii  claritatem.  Ad  haec  idem  Pater  exoptat  nobis  dare 
operam,  tum  in  latinis,  tum  in  dialecticis,  nam  et  praescripserat, 
ut  aut  Caesareum  *,  aut  Trapezuntium  -  interpretar er,  quo  sa- 
pientius  sese  in  concionibus  gerant.  Edidi  bis  diebus  quasdam 
orationes  in  studiorum  renouationem,  ac  cupit  Pater,  ut  et  alias 
quasdam  elaborem  in  domus  et  studiorum  renouationem,  quas 
et  ipse  et  nostri  habebunt  coram  D.  episcopo,  Maecaenate  no- 
stro canonicis,  et  ciuitatis  *  primoribus,  in  quibus  conficiendis 
et  limandis  et  ocium  et  doctrina  exigitur.  Praefectus  sum  ma- 
gistris,  ut  et  eorum  modum  et  rationem  docendi  explorarem,  et 
ludum  moderarer,  nam  Pater  non  potest  bis  rebus  uacare. 

In  discessu  fratris  Gulielmi  ^  magis  est  necessaria  mea  opera. 
Nam  D.  Sebastian us  \  qui  illi  succedet,  quanuis  ingenio  ma- 

*  De  dialéctica  Joannis  Caesarii  agunt  etiam  Liti.  Quadr.,  t.  iv, 
pag.  583. 

-  «Georgius  trapezuntinus,  Romanae  Fidei  Graecus,  et  Ortodoxorum 
dogmatum  contra  suorum  errores  Assertor  eximius,  in  Italiani  ab  Euge- 
nio IV  vocatus,  Graecas  litteras,  Artesque  liberales  Romae  gloriose  docuit... 
Cretensis  patria  fuit,  obiitque  an.  1486».  Michael  a  Sto.  Joseph,  Bi- 
bliographia  critica,  t.  11,  pag.  332.  Multa  proprio  marte  scripsit,  pluraque 
ex  graecis  latinitate  donavit.  Cf.  Liti.  Quadr.,  t.  l,  pag.  355,  ubi  de  ejus 
libris  dialecticis  sermo  est. 

^    Erat  saepe  laudatus  Joannes  Campeggi. 
Ms.  ciuitatibus. 

^  Verba  haec  postrema  ad  marginem  posita  sunt,  ad  emendanda  scilicet 
quae  prius  scripta  fuere:  in  qua  conficienda  et  limanda. 

^  Sic  ipse,  tacito  cognomine,  subscribit  epistolam,  quae  est  in  Liti. 
Quadr.,  t.  m,  pag.  26-29. 

'  De  bis  sociis,  Sebastiano,  Baptista,  etc.  anihil  praeter  nomen  novi- 
mus».  Litt.  Quadr.,  t.  m,  pag.  173,  annot.  4. 


3  OCTOBRIS  1554  377 

gno,  et  iudicio  praeditus,  et  poemati  prorsus  natus,  rudis  tamen 
et  ignarus  est ,  tum  literarum  graecarum ,  tum  artis  dicendi ,  et 
illam  quoque  graecarum  literarum  in  illius  scola  prouinciam  obire 
me  opus  est.  Hic  commemoratus  frater  est  pietate,  poemate  et  di- 
ligentia  insignis,  et  recte  suo  fungitur  muñere. 

D.  Joannes  Baptista,  quondam  noster  discipulus,  [est]  foelicis 
ingenii,  et  obedientiae  eximiae,  quippe  qui  singulari  charitate  et 
studio  instituit  iuuentutem,  et  in  ea  omnibus  satisfacit,  quod  non 
paruae  uirtutis  est  in  Italia,  praesertim  in  nostra  Societate,  et 
succedet  D.  Sebastiano. 

D.  Saluator,  haud  mediocri  ingenio  natus,  praedicto  fratri 
succedet,  qui  omnes  ualde  opera  magistri  indigeni,  ut  et  sapien- 
ter  doceant,  et  ipsi  proficiant,  ne  contrahant  modo  sibi  quendam 
ignorantiae  habitum  in  teneris  ferme  annis,  ad  quem  (proli  do- 
lor, id  euenit  multis)  tanquam  ad  scopulos  sireneos  consenescant, 
et  inueterentur^  ut  postea  ad  doctrinam  hanc  humaniorem  for- 
mari  nequeant. 

P.  Sebastianus,  lusitanus,  quid  valeat  ingenio  et  eruditione, 
nosti;  tamen  docilis  est,  et  progreditur. 

Pater  ob  collegii  detrimentum  *  exemplo  aliorum  rectorum 
explodit  Despauterium  -  ,  et  eiusdem  uoluntate  pauca  quaedam  et 
necessaria  praecepta  ex  grammaticorum  thesauris  depromam,  et 
conficiam  oratione  soluta  de  generibus,  praeteritis,  in  nostrorum 
discipulorum  gratiam,  et  haec  (ut  et  in  Italia  factitatur)  dictabun- 
tur  obiter  a  magistro,  et  illa  pueri,  laeti  excipientes,  in  commen- 
tariolos  referent,  et  potius  usu,  quam  memoriae  labore  discent, 
et  in  procinctu  tenebunt  sine  ullo  fastidio,  tergiuersatione  et  in- 
geniorum  excarnificatione.  Legetur  Donatus,  et  Guarinus,  qui,  et 
adhibitis  annotationibus  nostris,  ad  puerorum  utilitatem  tradetur, 
qui  et  hac  ratione  a  seculi  praeceptoribus  docetur 


'    Ms.  detrimentur . 

-  De  celeberrimo  hoc  grammatico,  cui  nomen  Joannes  Despauterius 
(van  Pauteren),  agit  saepe  Polanco,  v.  gr,  t.  iv,  pag.  53,  59,  n.  99,  loc. 

'  De  iis  auctoribus  Aelio  Donato  et  Michaele  Guarino  (qui  etiam  Vari- 
nus  et  Verinus  aliquando  scribitur),  vide  dieta  in  loco  nuper  citato,  Liti. 
Quadr.,  t.  ni,  pag.  174 


378  Epistolae  Mixtae— 869 

Pater,  cuius  imperio  haec  scribo  (is  enim  proximis  literis  de 
nostris  rebus  fusius  admonebit,  quae  prospere  succedunt),  haec 
duo  ex  parte  eius  adiici  voluit.  Vnum,  quod  ipse  summopere  ex- 
petat  mecum  commemorata  studia  repetere:  alterum,  quod,  cun- 
ctis  mente  agitatis,  sese  decreuisse  D.  Gulielmum  mittere:  me 
autem,  ob  maiorem  utilitatem,  retiñere  [sic]. 

Bene  ualeo.  Dei  beneficio,  et  sum  maxime  quieto  animo,  et 
magna  consolatione  affectus,  quod  tandem,  post  tuam,  inciderim 
in  tui  simillimam  disciplinam,  in  qua  et  semper  exoptaui,  et  exo- 
pto  viuere  et  mori. 

Sum  bene  affectus  ad  sacerdotium,  nam  illud  semper  fuit  meus 
scopus.  Caeterum  officium  vides,  in  quo  sum  constitutus,  et  hic 
magis  mea  opera  in  commemoratis  artibus,  quam  in  sacerdotii 
functione  desideratur,  Verum  nescio  quo  modo  magis  ferar  ad 
has  disciplinas  modo  trac  tandas,  quam  ad  sacerdocium ,  propter 
instan  tem  necessitatem  et  meam  maiorem  instructionem,  et  in 
rhetoricis,  et  dialecticis,  in  quae  pro  uiribus  hoc  anno  incumbe- 
mus,  vt  et  possimus  et  aristotelica  penetrare  et  reserare.  Vale.  5 
nonas  Octobris  1554.  Tuus  inutilis  seruus,  qui  et  tuis,  et  patrum 
et  fratrum  '  precibus  commendatum  volo. 

Non  mittetur  D.  Gulielmus,  donec  rescribatur  modus  eundi; 
nam  solum  non  audemus  committere  itineri,  tum  ob  infirmam 
ualetudinem,  ut  scis,  tum  ob  pericula  itineris. 

Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù.  In  Roma. 
Due  baiochi. 

Alia  manu:  1554.  Bologna.  M.  Francesco  Bordono.  2  (sic)  d^ 
Ottobre.  R.ta  alli  10  detto. 


Ms .  fratum . 


3  OCTOBRIS  1554 


THEODOSIUS  DE  BRAGANÇA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VILLAVITIOSA  3  OCTOBRIS  I554  *. 

Ut  Villamvitiosam  aliquot  mittat  socios,  qui  oppidanos  excolant ,  enixe 
deprecatur. — Fratrem  suum  consanguineum,  Theotonium  de  Bragança, 
Ignatio  valde  vult  commendatum. 

t 

R.mo  Padre.  Sam  tão  deuoto  dos  Padres  de  Jesu,  que  polo 
fruito  que  sey  que  pode  fazer  sua  combersaçam  em  mim,  e  asy 
nesta  terra,  homde  tenho  meu  asento  desejo  muy  to  de  lhe  or- 
denar huma  casinha  pobre,  que  viua  desmolas,  pera  estarem 
quatro  ou  çimqo  Padres,  entre  os  quaes  possa  aber  hum  prega- 
dor e  hum  par  de  confisores  '\  Tenho  pedido  ao  P.  Miram,  pro- 
uinçiall,  dous  Padres  pera  primçipio  disto.  Dame  escusa  que  sam 
poucos,  por  se  aberem  saido  muitos.  Peço  a  V.  P.  que  me  mande 
huma  prouisam  pera  o  P.  Francisco  Borge,  que  me  faça  dar  dous 
Padres  da  Companhia  pera  esta  villa,  e  pera  o  P.  Miram;  e  que 
nesta  parte  folgue  de  me  comsolar:  V.  P.  nisso  me  farà  muy 
gramde  caridade  *. 

O  P.  Francisco  mandou  dom  Teotonjo,  meu  irmão,  ao  cole- 
gio de  Beneza  %  e  eu  desejo  muito  que  elle  seja  letrado,  e  agora 

'  Ex  originali  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio,  n.  90,  prius  476. 
-    Vide  supra,  epist.  Patris  Bustamante,  t.  m,  pag.  573. 

*  Bis  repetitur  hoc  verbum  in  ms. 

*  Responsum  Ignatii  ad  praesentes  litteras,  si  quidem  datum  sit,  hucus- 
que  non  vidimus  editum:  facit  nihilominus  ad  rem  quod  ad  epistolam  ejus- 
dem  ducis  brigantini  24  Jan.  1554  rescripsit  Ignatius.  Illud  vide,  Cartas 
de  San  Ignacio^  t.  v,  pag.  148,  et  ad  Stum.  Franciscum  Borgiam,  ibid., 
pag.  150. 

*  Hoc  non  recte  dicitur.  Nam  cum  Theotonius,  ex  Portugallia  missus,. 
in  Hispânia  non  quiete  versaturusjudicaretur  (Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  259), 
ex  alia  vero  parte,  si  Romam  nimis  cito  properaret,  incommoda  aliqua,  tum 
ipsi  Theotonio  tum  aliis  timerentur  exoritura  (Polanco,  t.  iv,  pag.  547,. 
n.  1172,  annot.  6.),  Borgia,  ut  moras  protraheret,  rem  haud  injucundam  ju- 


38o  Epistolae  Mixtae— Syr 

nam  he  mays  que  latino;  e  pode  ser  que,  achandose  em  Beneza, 
deseje  di  ir  a  Jerusalém,  a  qual  hida  lhe  poderá  torbar  seu  estu- 
do. V.  P.  nam  lhe  debia  de  dar  licemça,  se  não  desque  fosse 
cursado  de  bacharel  em  theologia,  e  entam  ba  omde  quiser.  E 
pois  meu  irmão  esta  nesa  santa  religiam,  queria  eu  que  tiuese 
letras  pera  poder  fazer  fruyto.  N.  S.  a  R.ma  pessoa  de  V.  P. 
tenha  em  sua  garda.  De  Villa  Viçosa  a  III  de  Outubro  1554.  Ao 
que  V.  P.  mandar, 

Ho  DUQUE. 

Inscriptio:  f  Ao  R.mo  p.  Mestre  Inaçio,  geral  dos  do  co[lle]gio 
de  Jhesu,  em  Roma. 

Alia  manu:  1554.  Del  duca  di  Braganza,  19  S.bre, — Manei 
vestigiiim  cerae  rubrae  sigilli. 

FRANCISCUS  DE  ASTUDILLO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FLORENTIA  6  OCTOBRIS  I554 

Tardidatem  suam  in  scribendo  accusat. — Mandata  Eleonorae  de  Toledo, 
ducissae  Florentiae. — Societas  bene  audit,— Suam  operam  pollicetur. 

t 

Muy  Rdo.  en  X.°  Padre. 

No  huuiera  y  o  auer  esperado  occasión  para  escriuir  á  V.  P.  y 
encomendarme  en  sus  conseios  y  orationes ,  pues  a  tanto  tiempo 


veni,  nobilissimi  brigantini  ducis  fra  tri,  proposuit;  nimirum  ut,  cum  vela 
daturus  esset  in  Angliam  Philippus,  ad  nuptias  cum  regina  Maria  contra- 
hendas,  sese  Theotonius  amplissimo  regioque  comitatui  adjungeret,  et  longa 
conficiens  per  diversas  Europae  provincias  itinera,  Romam  tandem  veniret 
et  in  amplexu  optimi  parentis  Ignatii  conquiesceret.  Haec  Borgiae  mens  fuit. 
Sed  Theotonius  «cum  intellexisset  Venetiis  esse  P.  Simonem,  eo  statim  se 
contulit  »  Polanco,  t.  iv,  pag.  129,  n.  258,  quo  pervenit  9  Septembris  1554, 
unde  ab  Ignatio  per  litteras  revocatus  22  ejusdem  mensis  (Cartas  de  San 
Ignacio,  t.  IV,  pag.  327-33i),  3  Octobris  Romam  contendit,  Polanco,  ihid., 
n,  258,  annot.  1-3. 

'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  39,  prius  60. 


6  OcTOBRis  1554  38l 

que  conosco  á  V.  P.,  y  tiene  en  su  sancta  Compannia  las  dos 
personas  que  yo  más  amo  en  este  mundo  \  Mas  de  lo  que  no  e 
sabido  gozar  antes,  quiero  agora  comenzar  á  gozar,  y  deber  á  la 
occasión  lo  que  dexé  de  deber  á  mi  cuidado  y  diligentia.  La  du- 
quesa, mi  señora  me  manda  que  escriuiesse  á  V.  P,,  que  man- 
dasse dezir  en  los  altares  priuilegiados  de  Roma  las  misas  acos- 
tumbradas para  sacar  las  ánimas  del  purgatorio,  y  que  se  dixes- 
sen  por  la  ánima  del  uirey  su  padre,  de  buena  memoria,  y  de  su 
buena,  fiel  y  anciana  seruidora,  Isabel  de  Reinosa  %  especial  de- 
vota de  V.  P.  y  de  la  Compañía.  V.  P.  mande  ordenar  que  se 
digan,  y  nos  dé  auiso  '*. 

En  esta  tierra  las  cosas  de  la  Compañía  están  muy  estimadas, 
como  es  razón:  y  crecerán  sin  duda,  porque,  además  que  la  du- 
quesa está  muy  inclinada,  el  duque  ^  comienza  á  coDOçer  la  obra 
y  abrazarla.  Yo  seruiré  lo  que  pudiere  ex  corde  puro  et  fide  non 
ficta  y  esto  tenga  V.  P.  por  entendido,  y  ansí  la  Compañía  se 
sirua  de  mí  en  lo  que  yo  ualgo,  si  ualgo  por  la  gracia  de  Dios 
algo. 

Al  P.  Laynez  rreciuió  mi  señora  muy  affectuosamente:  com- 
mo  uuelba  y  halle  estos  negocios  de  la  guerra  más  descargados, 
en  poco  tiempo  hará  que  el  collegio  de  Florentia  no  deba  nada  al 
mejor  de  otra  parte  \  A  los  Padres  uenerables,  al  P.  Polanco  y 
Olaue  beso  las  manos;  y  pues  la  rreligión  no  diuide ,  sino  aug- 
menta amor,  que  me  amen  entrambos  á  dos,  como  solían. 


*■  Hi,  ut  existimamus,  sunt  Polanco  et  Olave.  Cf.  Epist.  Mixtae,  1. 11, 
pag.  766-767,  ubi  animadverte  male  a  nobis  Melchior  vocari,  qui  Franciscus 
Astudillo  est. 

*  Eleonora  de  Toledo,  filia  Petri  de  Toledo,  Celebris  quondam  neapoli- 
tani  proregis. 

'  De  christiano  obitu  ac  pietate  singulari  Isabellae  de  Reynoso  agit  Po- 
lanco, t.  IV,  pag.  166,  n.  341. 

*  Vide  in  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  IV,  pag.  345,  epistolam,  quae  inscri- 
bitur:  Para  N.  N.  (Florencia).  Ea  Ignatii  responsio  ad  has  Astudillo  lit- 
teras  nobis  quidem  videtur. 

*  Cosmas,  sive  Cosmus  de  Medicis. 
6   I  Ad  Tim.  I,  5. 

'   Cf.  Polanco,  t.  iv,  pag.  165,  n.  339,  340. 


382 


Epistolae  Mixtae— 872 


Nuestro  Señor  conserue  la  persona  de  V.  P.,  y  augmente  de 
bien  en  mejor  la  santa  empresa.  De  Florenzia  á  6  de  Octubre 
1554.  Seruidor  de  V.  P., 

Francisco  de  Astudillo. 
hiscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  en  X.°  Padre,  el  P,  Ignatio,  prae- 
pósito  de  la  Compañía  de  lesú,  etc.,  mi  señor,  en  Roma. 

FRANCISCUS  PALMIUS 
[PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA] 

BONONIA  6  OCTOBRIS   I554  '. 

De  aedibus  sacris  Sti.  Andreae.  — Socii,  in  Aethiopiam  destinati,  Bononia 
transiere. — Eos  comitandi  desiderio  P.  Sebastianas  flagrat. 

Pax  Xpi.  Amen.  Molto  Rdo.  in  Xpo.  Padre.  Quelle  di  29  del 
passato  si  sono  riceuute,  et  inteso  quanto  si  scriuea  sopra  del 
fratello  M.  Francesco  et  M.  Guilielmo  di  questo  non  scriuo 
altro,  perchè  il  mercori  passato  si  fece  risposta. 

Quanto  alli  auisi  et  ordini  vniuersali  mandati  a  tutti  li  colleg- 
gij,  non  si  mancherà  seruarli  con  V  aggiuto  diuino. 

Li  mandati  di  santo  Andrea  '  stano  già  tutti  fatti,  mi  pensauo 
si  douessero  mandar  hoggi;  ma  V  notario  non  Ihauea  spediti  in 
modo  che  si  puotessero  mandar'  :  per  il  primo  spacio  si  mandera- 
no,  et  darò  auiso  di  quanto  sarà  necessario. 

Li  canonici  hano  voluto  porre  questa  conditione  nel  mandato 
loro:  casu  quo,  che  la  Compagnia  nostra  manchasse,  et  che  non 
si  volesse  più  seruire  del  luogho  di  santo  Andrea,  o  d'altro  che 


'    Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  58,  prius  85. 
*    Vide  epist.  869. 

'  De  hoc  tempio  Societati  commodando  egit  Palmius  epist.  866,  et  PO- 
LANCO, t.  IV,  pag  115,  n.  222,  ubi,  cura  acta  tum  Bononiae  tum  Romae 
summatim  retulisset,  rem  bisce  verbis  absolvit:  aTamen  hoc  anno  nihil  Ro- 
mae confici  potuit.  Aliqui  etiam  annui  reditus,  qui  quibusdam  ludimagistris 
per  urbem  dari  soliti  erant,  a  Senatu  obtineri  P.  Franciscus  curavit;  sed  ne 
id  quidem  successit  ex  sententia,  et  ita  eodem  loco  Stae.  Luciae,  sicut  prius, 
■collegium,  et  in  eadem  paupertate,  perstitit.» 


6  OcTOBRis  1554  383 

si  permutassi  in  quello,  quando  ci  piacesse  permutarlo,  che  detto 
luogho  o  il  permutato  uadi  al  capitolo:  s' intende  quando  noi  non 
volessimo  stare  in  Bologna,  o  nella  diocesi,  e  quando  la  Compa- 
gnia nostra  manchasse.  Perchè  questa  cosa  non  mi  parea  gene- 
rare a  nostra  Compagnia  pregi udicio,  ho  fatto  puoca  resistenza, 
benché  ho  detto  chio  mi  contento  quando  cosi  piaccia  a  V.  R.,  et 
in  ciò  tanto  più  m'  assicurai,  quanto  che,  hauendo  ciò  conferito 
col  P.  M.**  Andrea  d'  Ouiedo,  mi  disse  S.  R.  che  in  Tiuoli  era, 
in  certa  vnione  fatta  a  nostra  Compagnia,  interuenuto  il  medemo 
caso. 

Domenica  passata  gionsero  qui  al  tardi  li  Padri  che  vano  in 
Ethyopia  ',  et  stetero  qui,  con  H  fratelH  che  andauano  a  Ferrara, 
per  sino  il  marte  matina,  che  per  tempo  si  partetero,  et  si  conso- 
lamo  molto  nel  Signore.  Il  P.  Sebastiano,  portughese,  sta  con 
molto  desiderio  d'  andare  o  neir  Indie  o  in  Ethyopia,  et  credo 
sarà  buono,  per  essere  persona  di  molta  virtù,  e  desideroso  della 
diuina  gloria:  il  che  supplisse  all'  insufficienza  delle  le  tere,  ben- 
ché attende  a  profilarsi  più  che  può  anche  in  esse. 

Qui  si  mandano  le  colligate  delli  Padri  d'  Ethyopia,  et  vna 
del  P.  Agostino  *,  alla  quale  farà  dare  V.  R.  ricapito. 

Le  cose  di  qua  per  gratia  di  nostro  Signor  vano  bene,  et  le 
schole,  nelle  quali  sarano  adesso  70  scholari;  ma  molti  sono  in 
villa. 

Il  P.  M.  Jo.  Francesco  Brunello  lunedi  prossimo  partirà  per 
Parm.a;  essendo  cosi  paruto  conueniente  qui,  le  darò  la  Com- 
missione di  solecitare  V  espeditione  della  casa  del  P.  D.  Battista 
Viola. 

Al  presente  non  accade  altro,  saluo  che  raccomandarci  air 
orationi  di  V.  R.  e  de  tutti  li  Padri  et  fratelli.  Di  Bologna  il  6 
di  Ottobre  1554.  D.  V.  R.  seruo  humillimo  in  X.°, 

Francesco  Palmio. 

Post  scripta.  E  gionta  di  Parma  vna  lettera,  che  dice  non 
accaderà  più  chel  P.  M.  Jo.  Francesco  vadi;  e  cosi  resta  con 
grande  commodità  della  casa. 

*  PP.  Melchior  Carneiro,  Andreas  de  Oviedo  aliique,  de  quibus  Po- 
JLAUCO,  t.  IV,  pag.  8,  n.  7  et  pag.  15,  n.  14. 

*  Augustinus  de  la  Riva. 


384 


Epistolar  Mixtae— 873 


»73 

ANTONIUS  SOLDEVILA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

GENUA  8   OCTOBRIS    I554  *. 

Sedales  ex  urbe  profecti,  sospites  atque  incólumes  Genuam  appulerunt. — 
Perhumanissime  excipiuntur.  Praeter  omnem  exspectationem  socios 
hispanos  inveniunt,  Romam  tendentes. — Gaudium  ex  mutuo  conspectu 
et  alloquio. 

I 

Muy  Rdo.  Padre. 

La  gratia  del  Señor  sea  continuamente  con  todos.  A  sinco  de 
Octubre  allegamos  buenos  á  Génoua,  todos  aquellos  ocho,  que 
para  este  effecto  éramos  partidos  de  Roma,  dexando  el  P.  Mtro. 
Laínez  en  Florenza,  por  algunos  negocios  que  tenía  de  tratar  con 
la  duquessa  %  y  partirse  de  allí  á  dos  días:  y  ansí  él  fué  en  Gé- 
noua un  día  después  que  nosotros,  muy  bueno.  Hallamos  en  Gé- 
noua al  P.  Mtro.  Nadal,  que,  pocos  días  auía,  erauenido  de  Spa- 
nya  con  tres  otros  El  mismo  día  que  nosotros  uino  el  P.  miser 
Batista  y  el  hermano  Hierónymo  Estaua  ja  en  Génoua  el  P.  mi- 
ser  Emanuel,  tratando  muy  diligentemente  el  que  tocaua  á  la 
prouisión  y  orden  de  casa.  Después  de  ser  desambarcados,  arto 
mareados,  y  por  esta  causa  sin  comer  todo  el  día  (en  el  qual  en 
diez  horas  auíamos  hecho  sexenta  millas),  nos  fuimos  al  hospital 
dellos  incurables,  adonde  estaua  el  P.  Mtro.  Nadal  con  los  otros 
que  eran  uenidos  con  él  y  el  P.  miser  Emanuel:  los  quales  no 
menos  (creo)  se  holgaron  de  nuestra  uista,  que  nosotros  della  suya, 
aunque  nosotros  teníamos  causa  de  sentir  mayor  alegría,  por  ha- 


'    Ex  autographo  In  voi.  E,  duplici  folio,  n.  75,  prius  l36. 
2    Vide  epist.  871. 

^  Polanco,  t.  iv,  pag.  41,  n.  61,  agens  de  hac  re,  scribit:  dlnvenerunt 
autem  non  solum  P.  Emmanuelem  [Gomes  de  Montemayor]...  sed  et  Hiero- 
nymum  Natalem,  qui  cum  P.  Didaco  de  Guzman  et  Doctore  Loarte  et  Ma- 
gistro  Emmanuele  de  Sa,.,  appulerat.» 

*    Joannes  Bta.  Viola  ejusque  socius,  frater  Hieronymus  Galvanellus. 


8  OCTOBRIS  1554  385 

liarlos  sin  pensar  dellos.  De  allí  un  rato,  uino  el  P,  miser  Batista. 
Todos  cenamos  allí  aquella  noche,  por  ruegos  del  señor  miser 
Francesco  de  Torno  y  la  señora  Mane  de  Nigroni,  los  quales  tie- 
nen la  suprema  cura  del  hospital  '  ;  y  fuimos  tratados  con  tanta 
diligentia  y  amor,  que  nos  podíamos  confundir,  y  alabar  á  Dios 
nuestro  señor  de  las  uirtudes  que  a  puesto  en  estas  creaturas. 

Después  de  cena,  desliberados  de  ir  á  dormir  al  collegio  (aun- 
que ella  quería  en  todas  maneras  quedássemos  en  el  hospital). 
Nunca  nos  dexó  ir  la  dicha  señora,  sin  que  su  mismo  hijo,  que  es 
un  notario  de  mucha  qualidad,  con  algunos  criados  nos  acom- 
panyasse. 

Quantas  personas  auemos  tratado,  an  mostrado  muchos  se- 
n3^ales  de  alegría  y  admiratión  en  nuestra  uenida,  y  particolar- 
mente los  nuestros  procuradores  y  los  señores  diputados,  los  qua- 
les tanbién  se  holgaron  mucho  aquel  mismo  día  con  una  carta 
que  de  V.  R.  recebieron. 

Las  uisitas  estos  días  no  nos  dexan  biuir:  toda  la  dilisentia 
ques  possible  se  da  por  una  parte  y  por  otra,  en  que  el  collegio, 
las  scuelas  y  la  iglesia  estén  como  deuen:  bien  que  cosa  alguna 
cierta  y  conueniente  para  nuestra  iglesia  y  scuela,  aun  no  la  te- 
nemos. El  P.  Mtro.  Nadal  pintará  más  al  uiuo  todas  las  cosas  á 
V.  R.:  yo  después  scriuiré  más  largo  á  V.  R.  de  lo  que  succedie- 
re.  Aora  uuiere  scrito  a  V.  R.  el  P.  miser  Batista,  si  no  estuuiere 
tan  occupado,  y  si  no  se  remitiera  á  mí  y  al  portador  de  esta. 
Encomiéndase  mucho  á  V.  R.  y  al  P.  miser  Polanco  y  al  P.  mi- 
ser Batista  *  :  está  sano ,  pero  muy  flaco,  y  no  falta  en  qué  en 
tender. 

El  Señor  nos  dé  gratia  para  ser  aptos  instrumentos  de  su  di- 
uina  bondad,  á  prouecho  y  edificación  de  todos,  el  que  speramos 
alcansar  más  fácilmente,  siendo  aiudados  con  las  orationes  y  sa- 
crificios de  V.  R.  y  todos  los  Padres  y  hermanos,  á  los  quales 


*  «Omnes  charitate  Domini  Francisci  Adorni  et  Mariae  de  Negroni,. 
uxoris  ejus,  qui  hospitali  praeerant,  refecti  fuerunt.»  POLANCO ,  t.  IV,. 
pag.  41,  n.  62. 

*  Joannes  Bta.  Pezzano  (?). 

Epistolae  Mixtae,  tom.  iv.  25 


386  EPISTOLAE  MlXTAE— 874 

mucho  nos  encomendamos  todos  en  el  Señor,  rogándolo  nos  dé 
graçia  para  sempre  seruirlo.  De  Génoua  á  8  de  Octubre  1554. 
De  V.  R.  hijo  indigno, 

Antonio  Soldeuila. 
Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  P.  miser  Ignacio,  prepósito  gene- 
ral de  la  Companya  de  Jesús,  en  Roma. 

HORATIUS  NUCULA 
[PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA] 

INTERAMNA  9  OCTOBRIS  I554 

Sodalitas  quaedam  interamnensis  stationem  Societatis  in  sua  urbe 
Ignatio  oflFert. 

X. 

1 

Muy  Rdo.  in  Xpo.  Padre.  Está  en  esta  nuestra  tierra  una  con- 
fradía  muy  antica,  en  la  qual  son  confradres  los  principales  de 
la  nuestra  çibdad,  y  tien  de  renta  obra  de  quingentos  ducados,  y 
fué  ordenada  para  casar  uérfanas,  y  ayudar  pobres  neçesitados, 
y  hazer  otras  obras  santas  y  buenas.  Y  porque  la  nuestra  repú- 
blica, tinyendo  alguna  neçesidad,  luego  toma  lo  que  le  pareçe 
desta  renta,  no  se  pueden  hazer  cumplida  mente  las  obras  pías, 
por  las  quales  fué  constituida  tal  confradía  y  renta  de  la  mesma 
república;  y  desta  renta  agora  se  paga  el  salario  del  médico,  y  del 
maestro  que  amuestra  á  los  mochachos.  Es  uerdad  que  se  hazen 
algunas  cosas  de  las  que  se  an  de  hazer  ;  todauía  no  se  pueden 
hazer  todas.  Y  porque  emos  pensado  y  platicado  entre  nosotros 
confradres,  que  ningún  benefiçio  podríamos  hazer  mayor  á  esta 
nuestra  república,  que  tener  aquí  unos  quatro  ó  çinco  de  la  Rda. 
Compañía  de  Jesús,  an  mandado  á  mí,  que  saben  que  tengo  ser- 
uitud  y  amistad  con  V.  P.,  y  conozco  á  muchos  de  la  Compa- 
ñía -,  escriua  y  trate  con  V.  P.,  para  uer  si  sarrá  possíbil  auer 

*  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  33,  prius  44,  45.  Usus  est 
hac  epistola  Polanco,  t.  iv,  pag.  144-145,  n.  289. 

-    Joannes  de  Vega,  priusquam  anno  1547  in  Siciliani  mitteretur,  lega- 


9  OCTOBRIS  1554  387 

quatro  ó  çinco  Padres  de  la  Compañía ,  para  que  amuestren  las 
buenas  costunbres  y  letras  á  nuestros  mochachos;  y  la  dicha 
nuestra  confadría  proueerá  de  todo  lo  que  fuere  menester  para 
ellos,  para  el  uestir  y  comer.  La  morada  para  monstrar  y  para 
biuir  en  ella,  desinnamos  que  sea  la  casa  mesma  de  la  nuestra  con- 
íradía,  mas  no  está  puesta  en  orden.  Entretanto  que  se  pondrá  la 
nuestra  como  á  de  estar,  podrán  estar  en  una  casa,  que  serrá  al 
propósito,  y  los  mesmos  Padres  podrán  dar  orden  que  la  casa  de 
la  confradía  se  edifique  y  ponga  en  orden;  según  que  ellos  iuz- 
garán  ser  al  propósito  para  la  commodidad  que  fuere  menester. 
V.  P.  nos  hará  á  todos  muy  gran  merced  de  anisarnos  del  nú  - 
mero que  podrá  enbiar  acá  para  el  efeto  sopredicbo,  y  de  la  ma- 
nera que  los  uniéremos  da  proueer,  ó  dalle  nosotros  quien  los  pro- 
uea  de  todas  las  cosas  que  unieren  menester,  ó  traer  ellos  con- 
sigo quien  haga  este  ufiçio,  y  conseñalle  nosotros  el  carniçiero,  y 
el  hornero,  y  todo  lo  demás.  Y  porque  pueda  la  nuestra  confra- 
día uer  lo  que  fuere  menester  para  este  negocio,  V.  P.  me  dé 
aniso  á  mí  de  todo  muy  particularmente,  y  hecha  la  relaçión  á 
los  confradres,  se  tomará  resoluçión  de  lo  que  se  podrá  hazer  por 
nosotros,  y  anisaremos  á  V.  P.  En  esto  concurrerá  la  comunidad, 
y  el  obispo     y  todos,  por  la  buena  opinión  y  fama  de  la  Compa- 
ñía. Juan  de  Mondragón,  que  darrá  esta  á  V.  P.,  menbiará  á  buen 
recapito  la  carta  que  nos  anise  de  todo  lo  sopredicho;  y  serrá  me- 
nester enbiar  el  capo  dellos  que  sea  docto  y  suffiçiente  para  leer 
rethórica,  y  dar  cartas  en  romançe  á  los  disçí pulos,  para  que  las 
hagan  en  latín,  y  otras  cosas  que  fueren  menester  de  hazer.  Yo 
e  hablado  desto,  y  deseo  que  se  efetué,  por  el  amor  que  tengo  á 
la  Compañía,  y  para  hazer  este  bien  tan  grande  á  mis  çibdada- 
nos.  A  V.  P.  suplico  tenga  por  bien  de  mandarme  á  responder 
luego.  Del  virrey  de  Siciha,  mi  señor,  muchos  días  a  que  no  tengo 
carta;  por  letra  de  Esquinei,  mayordomo,  que  menbió  el  salario 


tus  caesaris  Caroli  V  fuerat  in  urbe,  annis  pluribus,  ibique  familiarissime 
Ignatio  usus.  Hinc,  cum  Horatius  Nucula  Vega  inserviret,  occasionem  ha- 
buit  cognoscendi  Ignatium  aliosque  de  Societate  viros. 

í    Joannes  Jacobus  Barba,  O.  S.  A.  Gams,  Series  Episcoportim . 


388  Epistolae  Mixtae— 875 

que  S.  S.  lima,  me  da  en  mi  casa,  e  sabido  que  mi  señora  la  du- 
quesa de  Vibona  '  a  parido  otra  hija,  y  que  el  virrey  mi  señor  y 
los  señores  con  toda  la  casta  están  buenos. 

Nuestro  Señor  la  muy  Rda.  persona  de  V.  P.  guarde  con 
salud  para  su  santo  seruiçio,  y  le  suplico  me  mande,  se  yo  pudier 
seruille  en  algo  aquí  en  mi  tierra  ó  fuera  della  ^  De  Terni  á  9  de 
Otubre  1554.  De  V.  P.  muy  Rda.  seruidor,  que  sus  manos  besa, 

Oraçio  Nucula  de  Terni. 

PAULUS  DE  ACHILLIS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PANORMO  9  OCTOBRIS  I554 

Michael  Botelho  melius  valet.  — In  ejus  locum  Achillis  concionatus  est. — - 
Vincentius  Roa  opportunitatem  navigandi  in  Hispaniam  opperitur.  —  Vir 
Optimus,  Hieronymus  Seguera,  moriens,  heredera  collegium  instituit. — 
Balthasari  de  Torres  missa  sunt  quae  petierat. — Curriculum  studiorum 
stato  tempore  inchoandum. 

Jesus  f  María 

Molto  Rdo,  in  Christo  Padre.  Pax  Christi.  Sono  molti  giorni 
che  non  habbiamo  lettere  da  V.  R.  P.  Qua  per  la  gratia  dil 
Signor  stamo  bene.  Il  P.  M.  Michael  *  stà  meglio:  potrà  predi- 
car' domenica  che  uiene  colla  gratia  dil  Signor:  doe  domeniche 
si  è  riposato.  Io  predicai  questa  passata  in  loco  suo,  supplendo 
come  poteua  lo  officio  suo.  Dil  tutto  sia  lodato  Jesu  Christo,  qui 
facit  mutos  loqui  et  surdos  audire  ^ 

Il  P.  Vincenzo  %  perchè  non  si  ritroua  in  nissuno  modo  ben 

'    Elisabeth  de  Vega. 

-  Nuculae  significavit  Ignatius  «propter  alias  Societatis  occupationes 
id  temporis  aliquos  ex  nostris  Interamnem  mitti  non  posse;  et  si  quando 
Collegium  esset  mittendum,  cum  minori  numero  quam  quatuordecim  mitti 
non  posse;  et  ita,  cum  ea  confraternitas  tam  grave  onus  ferre  non  posset, 
collegii  missionem  urgere  desiit».  Polanco,  L  c,  pag.  145,  n.  289. 

^    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  91,  prius  185. 

*    Michael  Botelho  (Botellus). 

^   Marc,  vii,  By. 

^    Vincentius  Roa,  valentinus. 


9  OCTOBRIS  1554  389 

qua,  credo  che  andará  in  Spagna  colla  prima  commodità  che  si 
offerisse  de  passaggio  securo,  si  come  mi  significa  il  Padre  pro- 
uinciale,  non  si  ritrouando  meglio  che  ha  fatto  sino  hora. 

Laltro  giorno,  cioè  il  giouedi  passato,  mori  uno  sacerdote 
denoto  molto  de  la  Compagnia,  che  stana  in  Monreale,  che  si 
chiamaua  il  prior  Seguer  catalano  di  natione,  quale  conoscano 
il  P.  Pietro  Ribadeneira,  et  il  P.  Rogério  %  et  alcuni  altri  che 
iui  sono.  Ha  lassato  herede  il  colleggio  nostro  di  Monreale  de 
tutti  li  suoi  beni  che  haue  qua  in  Sicilia,  doppo  la  morte  de  vno 
suo  amico  et  de  la  moglia  dil  detto  amico,  quali  ha  instituito  he- 
redi  immediati,  et  doppo  loro  il  collegio.  Si  come  intendo,  sino 
hora  po  hauer'  de  intratta  circa  de  settanta  schudi  ciascuno 
anno.  V.  R.  P.,  se  li  piace,  V  hauerà  raccomandato  nelle  sue  ora- 
tioni  et  sacrificij.  Molto  era  deuoto  de  V.  R.  P.  et  de  tutta  la 
Compagnia,  homo  molto  bono,  et  fidele  seruo  de  Iddio  nostro 
signor.  Io  fui  presente  alla  sua  morte,  nella  quale  dette  molta 
edification',  et  specialmente  esempio  di  patientia. 

Credo  che  il  Padre  dottor  Torres  ^  già  hauerà  riceuuto  il  glo- 
bo spherico  colla  sua  coperta,  et  quello  instrumento  de  roblo,  il 
libro,  cioè  quelle  tauole  de  astrologia,  il  planisferio,  quali  tutti  ho 
mandato  in  doe  uolte  a  Napoli,  indriciati  al  Rdo.  Padre  M.  Sal- 
merone.  Hora  mando  quello  altro  libro  che  domanda,  cioè  il  pla- 
nisferio de  Joanne  Roias.  Pensa ua  de  poter'  mandar'  con  questa 
la  lettera  de  li  quatro  mesi,  ma  anchora  non  è  tradotta  in  vol- 
gar'  italiano:  colle  prime  la  mandarò  collo  aiuto  dil  Signor. 

Speramo  il  giorno  de  santo  Luca  far'  li  principij  delli  studij, 
se  piacerà  al  Signor.  Li  maestri  stano  preparandosi  per  quello 
tempo:  se  inuitarà  il  magistrato,  et  se  recitaranno  doe  oratione, 
vna  latina,  laltra  greca,  et  alcuni  epigrammi  hebrei,  greci  et  la- 
tini. Dil  tutto  et  per  tutto  sia  glorificato  Iddio  nostro  signor. 

Nelle  schole  hora  sono  250  scholari.  Damo  li  esercitij  a  dieci 
persone,  et  speramo  buono  frutto  per  la  gratia  dil  Signor. 

*    Hieronymus  Seguera,  cujus  exstat  epist.  670,  voi.  Ili,  pag.  484.  Ejus 
obitum  et  virtutes  refert  ad  hunc  annum  POLANCO,  t.  IV,  pag.  227,  n.  508. 
-    Joannes  Rogerius. 
^   Balthasar  de  Torres. 


390  Epistolae  Mixtae— 876 

Del  P.  Guttano  et  di  Ottauio  non  ho  sentito  cosa  noua.  Non 
altro,  se  non  che  sempre  tutti  humilmente  se  raccomandiamo 
all'  orationi  de  V.  R.  P.  Di  Palermo  alli  9  de  Ottobre  1554. 
D.  V.  R.  P.  indignissimo  seruo  in  Jesu  Christo, 

Paolo  de  Achilli. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  generale  de  la  Compagnia  di  Jesù.  In  Roma. 

Alia  marne  Dice  della  donatione  del  priore  Segherà. 

JOANNES  PELLETARIUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA    12   OCTOBRIS  I554 

Ducissa  Ferrariae  in  bene  coeptis  perseverai.— Ignorantia  rei  christianae,, 
qua  laborant  feminae,  quae  ducissae  sunt  ab  obsequiis.  — Eas,  Renata  pro- 
bante, instituet  Pelletarius. 

t 

La  gratia  et  pace  del  S.  N.  J.  X.  perseueri  sempre  neir  ani- 
mi nostri.  Amen.  Già  dua  volte  o  tre  auisai  la  P.  V.  quanto  la 
diuina  misericordia  fece  con  la  Illma.  casa  de  madama,  et  il  felice 
successo  della  sua  reduttione  al  vero  pastore  et  vero  ouile 

Horra  auiso  la  P.  V.  come  il  S.  N.  J.  X.  non  mancha  dal  suo 
tanto  porgere  il  suo  aiuto  per  il  meso  di  suoi,  etiam  inutih,  in- 
stromenti  a  detta  casa,  et  si  fa  gratia  de  visitarla  spesso,  et  raggio- 
nare  con  detta  madama  delle  cose  dil  Signore  nostro,  et  varie  al- 
tre, come  occorre. 

Me  ritrouo  alle  volte  quando  si  dice  la  mesa,  alla  quale  tutta 
la  famegha  sua  se  ritroua  senza  grande  impedimento. 

La  Illma.  madama  me  pareua  alquanto  troppo  nascosta,  più 
d'  un  lato  che  de  laltro,  quando  se  celebra,  di  modo  che  non 
staua  al  mezzo  della  porta  che  risponde  alla  sala,  doue  se  gli  dice 
la  santa  messa. 


'  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  68,  prius  in,  112. 
-    Vide  epist.  863,  865. 


12  OCTOBRIS  1554  391 

Et  benché,  credo,  lo  facesse  simplici  animo,  forsi  per  più  essere 
ritirata,  nondimeno  mi  parse  di  essortarla  a  stare  nel  mezzo  della 
porta,  acciochè  d'  ognuno  fusse  veduto,  Lei  rispose  che  lo  faria, 
et  di  fatto  lo  fa.  Veggo  doppo  le  sue  donzelle  tutte  insieme  inge- 
nochioni  nella  messa,  dentro  la  sala  istessa,  doue  si  dice  messa  in 
publico,  ma  non  veggo  fare  alchuna  oratione,  nè  segno  di  deuo- 
tione,  come  segni  d'  humiliatione  che  el  peccatore  debbe  fare 
nanti  il  suo  signore  et  Iddio,  et  massime  nel  tempo  della  eleua- 
tione  del  santissimo  sacramento.  Lo  referisco  il  medemo  giorno 
a  madama,  et  dico  che  seria  buona  che  V  amaestrasse  tutte  insie- 
me del  modo  de  sentire  la  messa,  etc,  et  lei  rispose  che  era  con- 
tenta. Gli  dici  che  me  assignasse  V  hora  che  gli  piacesse.  Questa 
hora  seria  buona,  sei  ve  fusse  commoda,  rispose  lei  (la  qualle  hora 
era  18).  Gli  dici  che  ogn'  hora  mi  era  commoda,  et  cosi  fu  consti- 
tuita  r  hora  18.  Vedendo  io  che  sapri ua  la  porta  de  nuoui  frutti, 
considerai  che  potria  fare  per  aiutare  et  lei  et  le  sue,  et  me  parse 
portare  a  sue  donzelle  alchune  dottrine  Christiane,  per  pigliare 
caggione  damaestrarle  delle  cose  della  fede  della  vera  chiessa  no- 
stra. Arriuato  adonche  et  amaéstratele  del  modo  d'  oldire  la  mes- 
sa, commincio  ad  interrogare  sei  sanno  gli  articoli  della  fede,  il 
confiteor,  etc.,  et  trouo  nihil,  et  che  sonno  senza  sapere  cosa  delle 
necessarie  alla  salute,  benché  pareua  che  sapessino,  essendo  già 
grandi.  Offerisce  adonche  le  mie  dottrine  x.ne^  legendogli  alchuni 
punti,  il  tutto  nanti  a  madama,  alla  quale  dimando,  se  gli  piace 
che  ogni  di  impareno  vno  di  articoli,  et  jo  dechiarerò.  Respose 
che  si,  et  cosi  gli  dette  la  sua  lettione  per  domane:  Credo  in  Dio, 
padre  omnipotente,  etc.,  il  che  esplicarò,  sei  piacerà  al  S.  N.  J. 
X.,  nel  quale  spiero  me  darà  a  dire  cose  a  lei  et  sue  vtili,  et  me 
destenderò  più  che  potrò  nelle  cose  che  potreano  essergli  dubiose. 
Et  per  questo,  anchora  che  della  P.  V.  ricercaria  essere  instrutto 
circa  il  proce[de]re;  pur,  se  lei  per  sue  occupationi  non  potrà  ciò 
fare,  almeno  la  priego  priegare  alla  diuina>vntione  ci  amaestri.  A 
li  12  dottobre  54.  De  Ferrara.  De  V.  P.  figliolo  indegno  nel 
S,  N,J,  X,, 

JOANNI  PeLLETARIO. 

Il  numero  de  li  scholari,  120, 


392  Epistolae  MixTAE— 877 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  generale  delta  Compagnia  de  Jesù.  A  Roma. 

ANDREAS  GONZALEZ 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

ABULA  12  OCTOBRIS  I554  *. 

Initium  abulensis  collegii. —Recedente  Burgos  Patre  Alvarez  del  Aguila, 
tres  Abulae  socii  commorantur. — Quid  sentiant  homines  de  Societatis 
instituto. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  en  X.°  Padre.  La  grada  del  Spiritu  santo  sea  siem- 
pre en  continuo  fauor  de  V.  R.  Amén.  Después  que  aquí  estoi  en 
esta  ciudad,  no  e  escrito  á  V.  R.;  y  la  causa  a  sido,  que  no  se  a 
ofrescido  cosa  de  que  pudiese  escriuir  á  V.  R.  Lo  que  al  presente 
se  ofresce  es,  que,  como  el  Señor  fué  seruido  que  uiniese  á  estas 
partes  su  R.*,  el  P.  M."  Nadal,  me  enuiaron  aquí,  siendo  necesa- 
rio el  P.  Hernandáluarez  para  Burgos  \  Estamos  en  esta  casa  el 
hermano  Ramírez,  que  es  natural  de  Zamora,  de  edad  de  veinte 
y  cinco  años,  al  qual  enseño,  como  yo  puedo,  la  gramática;  está 
con  nosotros  un  hermanito  de  xv  ó  xvi  años,  que  era  de  la  doc- 
trina Christiana.  Yo  me  ocupo  en  oir  la  theología  que  se  lee  en 
santo  Thomás,  monesterio  de  los  dominicos     y  en  confesiones  y 

*    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  l34,  prius  327. 

^  «Abulam  autem  mittendum  curavit  [P.  Nadal]  P  Gonzalem,  methy- 
mnensem,  ut  initia  Collegii  foveret,  cum  uno  vel  altero  socio,  inde  evocato 
P.  Ferdinando,  ut  Burgos  rediret.»  Polanco,  t.  iv,  pag.  489,  n.  Io33. 

'  «En  el  sitio,  donde  hoy  está  aquel  grandioso  y  regio  convento,  había 
erigido  uno  harto  modesto  el  año  1478  Doña  María  Dávila,  de  la  casa  de  la 
Marquesa  de  las  Navas...  Con  los  cuantiosos  ingresos  de  los  bienes  confis- 
cados á  los  judaizantes,  relapsos,  herejes  y  reos  de  otros  delitos  que  casti- 
gaba el  Santo  Oficio,  comenzó  á  engrandecer  la  fábrica  el  célebre  inquisi- 
dor Torquemada,  que  allí  tiene  su  sepulcro  en  la  sacristía.  Comenzóse  la 
grandiosa  obra  en  1482,  y  se  acabó  en  1493.  Por  el  pronto  no  se  pensó  en 
poner  allí  estudios... 

La  Reina  Isabel,  que  profesaba  gran  afecto  á  este  convento,  fué,  según 


12  OCTOBRIS  1554 

ocupaciones  ordinarias:  el  sanctíssimo  sacramento  se  a  puesto  en 
esta  yglesia:  aceptos  estamos  en  esta  ciudad,  aunque  no  faltan 
algunas  cosas;  pero  no  es  nada. 

Un  fraile  de  sant  Francisco,  predicando  en  S.  Francisco,  dijo 
que  san  '  Francisco  era  buen  médico ,  y  no  como  agora,  que 
andan  con  buenas  hopas  de  refino,  y  camisas  y  calças  atacadas, 
y  no  quieren  limosnas,  sino  renta;  y  una  destas  dos  cosas:  ó  que 
plugiese  á  Dios  que  debajo  desta  sanctidad  no  estuuiese  el  demo- 
nio, ó  que  ansí  auían  empezado  *  los  alemanes. 

Una  persona  quiere  dejar  aquí  trecientos  ducados  de  renta:  lo 
está  tratando  con  el  P.  Francisco  ':  escriuiré  á  V.  R.  de  lo  que 
se  hiciere. 

Otra  cosa  no  se  ofresce  que  hazer  saver  á  V.  R.,  más  de  que 
en  las  oraciones  de  nuestros  charíssimos  Padres  y  hermanos  nos 
encomendamos  entrañablemente;  y  por  amor  de  nuestro  Señor 
me  pida  V.  R.  en  particular  á  nuestro  Señor  humildad.  De  Auilla 
12  de  Otubre  de  1554  años.  Sieruo  indigno  de  V.  R., 

f  GONÇÁLEZ. 

t 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  R.do  en  X.°  Padre,  el  P.  M.°  Ignatio, 
prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jhs.,  en  Roma,  f . 
Alia  mami:  R.ta  alli  26  di  Decembre. 


se  dice^  la  que  quiso  que  se  pusieran  allí  estudios  de  Filosofía  y  Teología, 
como  se  hizo  en  1504,  siendo  General  de  la  Orden  Fr.  Vicente  Vandel,  mas 
no  como  Universidad,  sino  como  mero  Colegio  de  la  Orden...  El  Nuncio, 
Juan  Poggio...  erigió  aquellos  estudios  en  Universidad,  confirmándola  este 
título  el  Nuncio  Leonardo  Mariño  en  1553,  á  instancia  del  Monarca.  Puede 
fijarse  por  tanto  el  origen  de  la  Universidad  hacia  el  año  1550...»  La  Fuen- 
te, Historia  de  las  Universidades,  Colegios  y  demás  establecimientos  de 
enseñanza  en  España,  t.  11,  pag.  149,  150. — Aedificii  descriptionem  vida 
apud  CARRA.MOLINO,  Historia  de  Avila,  su  provincia  y  obispado,  t.  l, 
pag.  511-520. 

»    Ms.  5.  .San. 

-    Ms.  epecado. 

^    Franciscas  Borgia. 


394 


Epistolar  Mixtae— 878 


»7» 

GASPAR  JOFRE  DE  BORJA 
episcopus  segobricencis 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

ALBARR ACINO  I5  OCTOBRIS  I554  *. 

Repetit  quae  superioribus,  a  se  datis,  litteris,  Ignatio  scripserat.— Amorem 
suum  erga  Societatem  operibus  vult  testatum. 

t 

Muy  Rdo,  Padre.  Por  dos  vías  tengo  scrito  á  V.  P.,  y  ahora 
postreramente  con  el  Rdo.  P.  Nadal  %  y  no  me  marauillo  que  no 
tengo  ahún  respuesta,  por  estar  los  caminos  tan  impedidos,  á 
causa  destas  guerras  de  los  príncipes  christianos.  Remédielo  Dios, 
como  puede;  y  siempre  que  se  offresciere  oportunidad,  no  dexaré 
de  scriuirle,  hasta  que  yo  sepa  que  V.  P.  sabe  la  intención  que 
tengo,  de  hazer  todo  el  beneficio  que  pueda  á  esta  santa  orden 
de  la  Compañía  de  Ihs. 

Y  lo  que  le  [he]  scrito  epilogaré  aquí  en  dos  palabras,  por  no 
enfadalle  con  larga  scritura.  Dos  cosas  se  offrescen:  la  primera, 
el  edificio  del  collegio  de  Barcelona,  en  el  qual  hago  hazer  ha- 
zienda  tan  á  proposito,  que  me  scriuen  los  que  lo  tienen  á  cargo 
por  mí,  que  para  carnestoliendas  starà  de  arte,  que  para  la  qua- 
resma se  podrá  predicar  en  él,  y  anssí  hoy  lo  he  concertado  con 
el  Padre  prouincial,  Strada,  aquí  en  Albarrazín,  que  irá  á  Barce- 
celona  á  predicar  la  quaresma,  y  yo  le  y  ré  á  oyr  allá.  Lo  ottro 
que  se  offresce  es,  lo  que  tengo  scrito  al  P.  Francisco  de  Borja, 
acerca  de  poder  dexar  yo  D  ducados  de  renta  al  collegio  de  Ça- 
ragoça;  y  para  platicar  esto,  es  venido  aquí  el  dicho  P.  Mtre. 
Strada ,  y  anssí  he  mandado  hoy  hazer  los  despachos  nescesa- 
rios  por  Inglaterra  '  al  Padre  N.  S.  Esto  que  se  entiende  de  pro- 

'    Ex  originali  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio^  n.  9I,  prius  396. 

-  Emendatum  alia  manu:  prius  scriptum  fuerat  Vidal.  —Vide  de  argu- 
mento hujus  epistolae  aliam  alarissimi  ejusdem  auctoris,  n.  856,  et  quae  ibi 
diximus. 

'    Emendatum  alia  manu:  «prius;  Vn^ria.)) 


15  OCTOBRIS  1554  395 

curar,  ya  lo  sabe  el  P.  Nadal  él  dará  complida  infformación 
á  V.  P. ,  á  cuya  relación  me  reraitto.  Nuestro  señor  Dios,  que 
lo  encamine  todo ,  y  se  sirua  de  nuestra  voluntad ,  y  guarde  la 
muy  Rda.  perssona  de  V.  P.,  y  en  su  santo  seruicio  y  amor  por 
su  benignidad  conserue.  Si  aquí  huuiere  en  qué  poderme  em- 
plear, no  dexe  V,  P,  de  mandarlo.  Vale  et  ora  pro  me.  De  Al- 
barrazín  á  xv  de  Octubre  1554.  Occórreme  dezir,  que,  hauiendo 
entendido  por  el  dicho  P.  Mtre.  Strada  la  nescessidad  que 
padescen  los  Padres  que  están  en  Çaragoça,  les  he  mandado 
proueer  de  treynta  ducados  de  renta,  hasta  que  tengan  ottra. 
De  V.  P.  devoto,  que  en  sus  horaziones  sencomienda, 

Hell  obispo  de  Segorve  y  de  Hallbarrazín. 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  Padre,  el  Mtro.  Ignatio  de  Lo- 
yola, prepósito  general  de  la  Compañía  de  Ihs.  Roma. 

Alia  marni.  1554.  Albarrazín.  Del  obispo  de  Segorue,  15  de 
Octubre.  R.da  á  15  de  Hebrero  1555. 

JACOBUS  MIRON 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  15  OCTOBRIS  I554  -. 

Acceptis  litteris  respondei. —Status  collegiorum  in  lusitana  provincia. — 
Sociorum  paucitas  pro  regionis  amplitudine  et  votis  principum,  nostros 
sodales  postulantium. 

Ihs. 

Muy  Rdo.  Padre.  La  gratia  y  paz  de  Christo  nuestro  Señor 
sea  siempre  en  nuestro  fauor  y  aiuda.  Amén.  A  çinco  de  Np- 
uiembre  reçebí  hun  pligo  de  cartas  de  Roma  por  uía  del  P.  Fran- 
çisco,  y  con  él  reçebí  la  informaçión  larga  del  P.  Luis  Gonçalez 
açerca  de  las  cosas  de  Mtro.  Simón  '  con  una  copia  de  la  senten- 

'    Emendatum  a  quodam  tertio:  prius,  Vidal.» 

-  Ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  I98 ,  prius  521,  antiquitus 
272,  273. 

'    Vide  supra,  epist.  811. 


396  EPISTOLAE  MlXTAE-879 

tia  que  dieron  los  juezes.  Gloria  sea  al  Señor  por  todo,  que  tan 
manifiestamente  da  á  entender  la  verdad  á  sus  sieruos.  Di  parte 
al  rey  desta  sententia,  y  de  la  información  de  Luis  Gonçález:  dí- 
xome  que,  quanto  á  la  informaçión,  que  pues  era  quasi  la  mesma 
(como  yo  le  dezía)  que  la  de  Juan  de  Polanco,  no  era  menester 
ueerla,  y  que  quanto  á  la  sententia,  holgaría  de  veella  otro  día, 
que  estuuiesse  despaçio.  Dile  también  la  carta  que  uenía  de  V.  P. 
para  él;  y  la  otra  que  uenía  para  el  iffante  \  de  Luis  Gonçalez, 
se  la  di  al  iffante,  y  le  mostré  la  sententia,  la  qual  leyó  toda  con 
mucho  gusto  y  consolaçión  in  Domino,  dando  gratias  á  Dios  del 
buen  successo.  La  informaçión  de  Luis  Gonçález,  por  ser  larga, 
no  la  leyó;  yo  le  informé  de  palabra  de  algunas  otras  cosas  más, 
que  no  venían  en  la  de  Polanco.  Y  quanto  á  la  carta  que  pedía 
Luis  Gonçalez  al  iffante  para  que  diesse  fe  del  buen  estado  em  que 
está  ahora  la  Compañía  en  Portugal,  no  le  pareçió  muy  neçessa- 
rio  por  aora,  por  el  buen  successo  que  an  tuuido  las  cosas  allá, 
después  que  Luis  Gonçalez  escriuió  esta  carta;  pero  com  todo 
creo  que  la  escreuirá  él  ó  el  rey,  plaziendo  á  nuestro  Señor,  por- 
que aun  todauía  aprouechará. 

En  el  fin  de  Setiembre  reçebimos  dos  cartas,  una  de  Mtro,  Si- 
món para  los  hermanos  de  Portugal,  en  que  se  accusaua  y  pedía 
perdón  de  las  cosas  passadas,  y  otra  de  V.  P.  para  los  mesmos, 
escusándole  la  intençión  Mostrélas  á  estos  prínçipes,  y  se  hol- 
garon mucho:  y  el  rey  me  encomendó  que  también  la  mostrasse 
á  algunos  salidos,  para  uer  si  se  podían  reduzir,  y  así  lo  ago,  que 
las  mostro  á  algunos;  pero  poco  me  pareçe  aprouecharán. 

El  cardenal  me  mandó  dezir  de  Ébora,  açerca  del  maestro  que 
pedía  para  las  artes,  que  auía  uisto  mis  razones,  y  que  le  pare- 
çían  bien,  y  que  por  este  año  no  quería  maestro  en  artes,  sino 
para  el  año  que  viene,  y  que  iuntamente  quiere  poner  lector  en 
theología.  Esto  solamente  me  escriuieron:  creo  que  lo  entenderá, 
proueyendo  de  todo  lo  neçessario,  para  que  pueda  aver  studian- 
tes  nuestros  que  oyan  en  todas  las  facultades;  pero  desto  no  soy 


*    Ludovicus,  princeps  sive  infans,  Joannis  III  frater. 

^    Habentur  hujusmodi  litterae  in  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  76. 


15  OCTOBRIS  1554  397 

çierto  hasta  que  me  vea  con  él,  que  será  para  Enero,  plaziendo 
á  nuestro  Señor,     entonces  lo  escreuiré  á  V.  P. 

Acá  somos  poca  gente  de  la  Compañía  en  Portugal,  según 
tienen  desposiçión  los  collegios  para  mantener  muchos  más  her- 
manos. En  Coimbra  ay  cinquoenta,  y  por  lo  menos  ay  lugar  para 
mantener  otros  tantos;  y  aunque  uuiesse  muchos  más,  proueería 
á  todos  el  rey,  según  la  neçessidad  que  tiene  de  nosotros:  y  se 
huelga  en  estremo  que  [ha]ya  muchos  de  la  Compañía.  Él  me  dió 
nueuas  que  entrañan  muchos  en  la  Compañía  en  la  India,  mos- 
trando holgarse  desso. 

En  el  collegio  de  Éuora  están  xxiij;  pero,  según  cresçe  la  vo- 
luntad del  cardenal,  aun  al  presente  podrían  estar  muchos  más: 
y  de  allá  me  piden  con  mucha  instantia  studiantes  nuestros,  que 
oj^essen  grammàtica  de  los  nuestros  maestros.  Tanbién  el  rector 
de  santo  Antón  se  atreuería  á  mantener  algunos  studiantes  de 
grammàtica,  que  oyessen  en  este  collegio,  y  aquí  en  esta  casa  de 
san  Roche  podíamos  mantenernos  quasi  otros  tantos  de  los  que 
estamos,  de  las  lymosnas.  El  obispo  de  Portalegre  '  me  daua  ins- 
tantia que  diéssemos  un  prinçipio  de  collegio  en  Portalegre  con 
schuelas,  y  que  al  prinçipio  él  proueería  de  lo  neçessario,  y  que 
después  se  procuraría  que  fuesse  dotado  de  rentas  perpetuas.  Es- 
cuséme  con  no  auer  gente,  y  cada  uez  que  queramos,  él  está  apa- 
rejado para  hazerlo.  En  el  Puerto  también  dessean  lo  mesmo, 
que  es  una  çiudad  prinçipal,  y  que  nos  manternían  algunas  per- 
sonas particulares.  Del  collegio  del  Algarue,  que  tanto  tiempo  ha 
que  se  habla,  como  V.  P.  sabe,  también  podíamos  echar  mano 
dél,  si  pudiéssemos  y  tuuiéssemos  gente.  De  manera,  que  las  ne- 
çessidades  de  acá  son  grandes;  porque,  ultra  de  todo  esto  dicho, 
tenemos  de  proueer  á  los  collegios  que  se  comiençan  en  el  Bra- 
sil, y  la  India ,  y  Congo ,  é  proueer  también  de  operarios  para 
tan  grande  messe.  Represento  esto  á  V.  P.,  para  que  sepa  nues- 
tras necessidades  y  las  remedie,  como  fuere  más  seruicio  de  nues- 
tro Señor. 

El  P.  Francisco  nos  consoló  mucho  con  una  suya,  en  que  nos 


*    Julianus  de  Alva. 


3ç8  Epistola  E  Mixtae— 88o 

offresçe  con  mucha  charidad  mandamos  muchos  para  la  Compa- 
ñía,  si  los  quisiéremos.  Yo  le  respondo,  que  nos  hará  gran  chari- 
dad en  ello,  y  aunque  nos  mandasse  ciento,  que  fuessen  idóneos 
para  la  Compañía,  que  aurá  lugar  para  ellos.  Espero  en  nuestro 
Señor  que  presto  nos  consolará,  mandándonos  algunos.  Acá  en- 
tran algunos,  pero  son  muy  pocos  para  supphr  nuestras  neçessi- 
dades.  Nuestro  Señor  lo  prouea  todo  á  su  mayor  gloria  y  serui- 
çio.  De  Lixboa  á  XV  de  Octubre  '  1554.  De  V.  P.  indigno  hijo 
en  el  Señor, 

Mirón. 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  Padre,  el  P.  Mtro.  Ignatio,  prepó- 
sito general  de  la  Compañía  de  Jesús.  En  Roma. 


PAULUS  DE  ACHILLIS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PANORMO  22   OCTOBRIS  I554 

Opera  a  nostris  diligenter  monteregalensibus  navata. — Uberrimus  ex  ea 

perceptus  fructus. 

Jesus  f  Maria 

Molto  Rdo.  in  Christo  Padre.  Pax  Christi.  Laltra  settimana 
scrissi  a  V.  R.  P.  dil  frutto,  quale  il  signor  Iddio  per  sua  diuina 
bontà  si  è  degnato  di  operar'  questi  giorni  passati  qua  in  Paler- 
mo per  quelU  de  la  Compagnia     Hora  in  breuità  scriuerò  dil 
frutto  che  sua  diuina  maiestà  ha  operato  in  Monreale  per  quelli 
de  la  medesima  Compagnia,  il  quale  non  è  poco.  Et  prima,  co- 
minciando da  quello  che  è  principale  instituto  de  la  nostra  Com- 
pagnia, cioè  de  insegnar'  il  viuer'  christiano  a  tutti,  dopo  che  il 
nostro  colleggio  è  in  Monreale,  questo  si  è  fatto  di  continuo, 
nelle  schole  a  li  scholari  ogni  giorno,  et  al  popolo  alle  domeni- 
che nela  chiesa,  che  si  chiama  santo  Sebastiano,  doue  uene  assai 


'   Ms.  Doct." 

-    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  92,  prius  188. 

'    Vide  epist.  875,  et  maxime  Liti.  Quadr,,  t.  m,  pag.  i6l-i68. 


22  OcTOBRis  1554  3g9 

gente.  Alli  scholari  si  sono  insegnato  li  articoli  de  la  santa  fede, 
li  commandamenti,  et  alli  menori  il  pater  nostro,  et  V  aue  Maria, 
et  credo,  et  salue  regina,  et  hora  tutti  lo  sanno,  prima  pochissimi 
lo  sapeuano,  et  molti  de  loro  lo  insegnano  a  suoi  padri,  quali 
sono  già  uechij,  et  non  sano,  non  dirò  li  commandamenti  et  ar- 
ticoli de  la  fede,  ma,  che  è  cosa  da  pianger',  non  sano  il  pater 
nostro.  Et  alli  più  capaci,  non  solamente  li  hauemo  insegnato 
questi  principi]  quanto  alla  lettera  sola,  ma  li  hauemo  agionto 
vna  dechiaratione  facile  e  breue,  et  ne  uedemo  molto  frutto  per 
la  gratia  dil  Signor.  Perchè,  si  come  prima  non  si  odiua  per  Mon- 
reale se  non  biasteme,  spergiuri  et  parole  indecenti,  hora  nano 
cantando  questi  commandamenti  et  articoli,  et  li  figlioli  se  inter- 
rogano luno  laltro  et  per  le  strade  et  in  case  di  questi  principij 
de  la  institutione  Christiana;  et,  se  senteno  alcuno  a  biastemar% 
lo  riprendano,  et  stano  nella  chiesa  con  molta  deuotione,  concio- 
siachè  prima  stanano  con  molta  irreuerentia.  Et  sì  come  prima 
haueuano  da  suoi  padri  imparato  li  peruersi  costumi  et  ogni 
irreuerentia,  hora  li  medesimi  figlioli  insegnano  alli  suoi  padri  la 
riuerentia  et  altri  buoni  costumi,  dil  che  la  terra  ne  sta  molto 
contenta,  et  si  edifica  molto,  et  regratia  nostro  Signor  di  questo 
grande  beneficio,  che  li  ha  fatto  per  mezzo  dello  Illmo.  et 
Rmo.  cardenale  Farnesio  suo  prelato,  il  quale  Dio  nostro  signor 
lo  conserui  nella  sua  santa  gratia. 

Il  P.  Sanctio  -  le  domeniche  ha  predicato  nel  monasterio  de 
santo  Crasto,  et  letto  al  populo  vna  lettione  de  la  dottrina  Chri- 
stiana in  santo  Sebastiano,  et  hora  li  dechiara  lo  euangelio.  Si 
occupa  anchora  in  udir'  confessioni,  et  molte  persone  principale 
se  confessano  con  sua  R.  ogni  mese.  Et  come  la  nostra  chiesa 
sarà  finita,  il  che  sarà  presto,  come  speramo  nel  Signor,  molto 
maggior'  concorso  sarà  et  nella  predicha  et  nella  lettione  di  la 
dottrina  Christiana. 

Il  signor  gouernator'  ^  molto  si  deletta  de  la  conuersatione  de 


*    Alexander  Farnesius. 

-    Sanctius  Ochoa. 

'    Vincentius  de  Nobili. 


400  Epistolae  Mixtae— 88i 

detto  Padre,  et  desidera  che  la  chiesa  presto  si  complessi,  per 
poter'  frequentar'  li  santi  sacramenti  de  la  santa  confessione  et 
communione. 

Le  schole,  come  altra  uolta  habbiamo  scritto,  sono  tre:  li 
scholari  sono  hora  cento,  et  molti  altri,  che  questa  estate  erano 
manchati,  cominciano  a  ritornar'.  Soleno  esser'  ducenti,  quando 
tutti  uenghino;  ma  1'  ordinario  numero  è  150. 

Nostro  Signor'  per  sua  bontà  si  degni  accrescer  il  frutto,  et 
pregamo  V.  R.  P.  humilmente,  che  si  degni  pregar  per  tutti  noi, 
acciochè  possiamo  intender  perfettamente  la  sua  santissima  vo- 
luntà,  et  ne  concedi  gratia  per  poter'  sempre  adimpir'.  Di  Paler- 
mo a  dì  22  de  Ottobre  1554.  D.  V.  R.  P.  indignissimo  seruo  in 
Jesù  Christo, 

Paolo  de  Achilli. 
Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Igna- 
tio  de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù.  A 
Roma. 

Alia  manu:  R.ta  alli  19  di  Nouembre. 

MELCHIOR  CARNEIRO 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

LUGDUNO  22  OCTOBRIS  I554  *. 
Lugdunum  socii  pervenerunt. — Itineris  incommoda. 

t 

Muj  Rdo.  Padre.  Pax  X.i  Todos  vamos  buenos,  excepto  mi- 
ser  Tomás,  que  va  hun  poco  malo  de  vna  pierna;  mas  es  quasi 
nada     De  las  caualgaduras  vna  sola  va  con  grande  matadura. 

'    Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  185,  prius  5o3. 

-  Inter  socios  a  Polanco  recensitos,  ad  missionem  aethiopicam  ex  urbe 
destinatos,  P.  Thomas  Passitanus  invenitur,  quem  tamen  nec  Orlandini  nec 
Telles  nominant.  Vide  horum  catalogum  apud  PoLANCO,  t.  iv,  pag.  576, 
577,  n.  1232,  1232,  annot.  l  et  2.  Verum  illud  notandum  est,  quoniam  in 
Passitani  mentionem  incidimus,  ipsum  quidem  secundum  Polanco,  t.  v, 


24  OCTOBRIS  1554  401 

Aliamos  en  el  saluoconducto  dos  faltas:  vna,  que  nos  chamaua  á 
todo  los  de  la  Compañía  portugueses:  la  otra,  que  á  los  seruido- 
res  dizía  que  auían  de  ser  seglares,  é  deste  número  no  podía  ser 
el  P.  fraj  Diogo,  el  qual  está  con  grande  temor,  porque  nos  dizem 
que  ay  mujcho  rigor  en  estos  puertos;  hi  aunque  con  asaz  modes- 
tia, algo  se  quexa  de  se  auer  fiado  de  nosotros,  por  nos  parescer 
que  cumplía  así  ha  él  hi  á  nosotros.  Escreuimos  daquí  al  embaja- 
dor de  Portugal,  que  está  em  Francia,  dándolhe  cuenta  destos 
jnconuinientes,  para  que  nos  jmbiase  otro  saluoconducto  em  otra  ' 
forma  más  segura,  á  Tolosa,  para  que,  se  nos  non  aprouechare  el 
que  tenemos,  mandemos  allí  por  él,  que  son  40  hi  tantas  legoas 
de  Baiona.  Nuestro  Señor  nos  dé  á  todos  su  sancto  amor  y  temor. 
De  Lión  }•  de  Octobre  á  22  días  de  1554.  Filius  jndignus, 

Melchior  Carneiro. 
Inscriptio:  f  Ao  mujto  Rdo.  Padre,  o  P.  M.te  Polanco,  da 
Companhia  de  Jesus,  em  Roma,  en  sancta  Maria  da  Estrada,  a 
são  Mangos. 

SANCTIUS  OCHOA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MONTE  REGALI  24  OCTOBRIS  I554  ^ 
Vicarias  monteregalensis  nostris  maxime  adversatur. — Ejus  dicta  et  facta. 

t 

Ihus.  Maria. 

Pax  Christi.  Padre  mio  molto  Rdo.  Qui  il  demonio  non  cessa 
de  impedire  le  opere  del  Signore  che  non  vadano  auanti ,  parte 
per  se,  et  parte  anchora  vsando  per  instrumento  di  quelli,  li  quali 
doueriano  aiutare  alli  operarij  della  vigna  del  Signore.  Et  di 


pag.  606,  n.  1670,  Olisiponem  pervenisse;  non  autem  eo  portu  anno  1555 
solvisse,  propterea  quod  «in  ethicam»  febrim  «incidisse»  videretur.  POLAN- 
CO, t.  V,  pag.  611,  n.  1679. 
'    Ms.  otro. 

*    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  94,  prius  190. 

EpISTOLAE  MixTAE,  TOM.  IV.  26 


402  Epistolar  Mixtae-882 

questo  mi  maraueglio  molto  e  mi  doglio,  considerando  che  il  de- 
monio habbia  tanto  dominio  in  questa  parte;  et  non  so  qual  sia 
la  causa,  se  non  che  penso  che  va  imaginando  che  poco  a  poco 
habbiano  de  essere  manifestati  li  soi  inganni  et  li  suoi  instru- 
menti. 

Questo  dico,  Padre,  per  informarlo  a  V.  P.  come  il  signor 
suffraganeo  e  vicario  generale  del  I^mo.  cardenale  '  ci  è  contra- 
rio in  tutte  le  cose,  et  cerca  occultamente  di  nocerci  quanto  può, 
perchè  in  presentía  non  ha  animo,  se  non  di  monstrarce  molto  fa- 
uoreuole.  Perchè  vn  giorno,  parlando  sopra  de  alcune  cose,  io  gli 
lo  dicesse  chiaramente  senza  rispetto  ;  se  non  che  poco  ci  cura- 
uamo  che  lui  dicesse  o  hauesse  opinion  al  contrario,  contentan- 
doci noi  del  testimonio  de  Iddio  e  de  le  conscientie,  al  che  non 
pottè  rispondere  su  signoria ,  se  non  escusando  come  poteua  la 
sua  mala  intentione.  Et  acciò  V.  R.  cognosca  questo  esser  vero, 
prinìamente,  fu  causa  che  le  monache  non  facessero  V  essercitij, 
hauendo  già  incomenciato  la  abbadessa:  et  li  consigliò  che  in 
nessun  modo  li  facesse,  ma  che  se  escusasse  con  dir  che  saria  pe- 
ricolo et  scandalo  de  la  gente ,  si  ce  hauessero  visto  tante  volte 
andare  li  alla  chiesa;  et  che  non  dicesse  che  lui  V  hauea  prohibi- 
to,  per  non  demonstrare  che  lui  impediua  il  bene.  Puro  noi  V  ha- 
uemo  saputo  della  stessa  abbadessa,  la  qual,  non  potendose  escu- 
sar, disse  la  verità. 

Dipoi  non  ha  voluto  che  io  predicasse  alla  madre  chiesa,  ha- 
uendoli  noi  vna  volta  parlato,  con  dire  che  timeua,  che  li  mona- 
chi per  questo  non  mormorassino.  Vltra  di  questo  io  son  andato  a 
parlare  de  alcune  cose  molto  mal  fatte  et  de  grande  scandalo  de 
alcuni  preti,  et  lui,  benché  dicesse  voler  fare  gran  cosa,  non  fece 
niente,  perchè  erano  delli  suoi  familiari.  Et  dipoi  ha  detto  alcune 
cose  anchora  al  signor  gouernator  ^  contra  di  noi ,  falsissime ,  le 
quale  volendo  io  prouarle  esser  false ,  auanti  che  lui  parlasse  al 
gouernatore  di  quello,  non  volse,  dicendo  che  mi  credeua,  et 


'    Vicarim  Alexandri  Farnesii,  cardinalis.  Illius  nomen,  ut  alibi  dixi- 
mus,  perpetuo  a  nostratibus  de  industria  celatur. 
-    Vincentius  de  Nobili.  Vide  epist.  880. 


24  OcTOBRis  1554  4o3 

protestando  contra  quelli  voler  fare  grande  cose  ;  puro  non  fece 
niente,  anchora  che,  oltra  li  falsi  informatione  che  detteno,  vno  di 
loro  m'  ingiuriò  in  presenza  di  tutto  il  populo,  il  quale  dipoi  me 
venne  a  domandar  perdono,  perchè  il  suo  confessor  non  lo  volse 
absoluere  altramente.  Puro  il  gouernator,  quanto  più  male  dica 
contra  di  noi,  tanto  manco  lo  crede,  perchè  lo  cognosce  molte 
bene,  che  lui  lo  dice  de  instinto  de  alcune  male  fantasie.  Dio  li 
faccia  cognoscere  il  suo  error,  perchè  io  non  posso  pensare,  se  non 
che  il  demonio  V  inganna,  o  veramente  lui  per  questo  mezo  pensa 
aquistar  più  fauor,  fingendo  de  esser  commosso  a  dir  tale  cose  per 
zelo  di  charità  et  utilità  del  Rmo.  cardinal.  Et  saria  molto,  come 
penso,  che  lo  hauesse  scritto  a  S.  S.  Rma.,  che  li  dinari  che  da  al 
collegio,  esser  persi  al  fine;  non  però  penso  che  li  scriuirà  che  lui, 
hauendo  predicato  nella  madre  chiesa  vna  quadragesima,  ha  vol- 
suto  esser  pagato  oltra  de  la  paga  che  dona  il  cardinal,  come  1'  al- 
tri predicatori  che  portano  di  fuora  allogati  ;  et  di  questo  V  edi- 
ficò talmente,  che  il  gouernator  non  vole  più  soi  predichi,  nè  gli 
altri,  si  lui  predicasse,  lo  verrebeno  intendere. 

Non  voglio  più  distenderme,  anchorachè  multa  sint  his  peio- 
ra,  quae  scribere  non  licet.  V.  R.  lo  ricomanda  al  Signor,  che  li 
habbia  misericordia.  Tutto  il  clero  a  minimo  vsque  ad  maiorem 
fugeno  de  noi,  nè  voleno  accostarsi  nè  a  nostre  schuole,  nè  a  pre- 
dichi, nè  a  lettioni,  se  non  fusse  alcuna  volta  per  ridersi,  anchora- 
chè nella  messa  molte  volte  nessuna  candela  li  può  fare  tanta 
luce,  che  loro  incertino  a  legere,  et  specialmente  quando  sta  pre- 
sente alcuno  di  noi. 

Habbiamo  inteso  che  il  Rmo.  cardenal  è  tornato  in  Roma,  del 
quale  molto  siamo  ralegrati,  et  preghiamo  sempre  al  Signore  che 
lo  conserui  in  su  sancta  gratia,  et  stiamo  con  desiderio  che  Dio 
lo  menasse  in  Monreal,  acciò  videsse  la  necessità  delle  pecorelle: 
et  si  paresse  a  V.  P.,  seria  bono  de  informarlo  di  questo,  che  al- 
manco questi  diaconelli  faccesse  comandamento  che  venessino 
alle  schuole.  Non  altro.  Di  Monrreal  alli  24  de  Ottobre  1554. 
D.  V.  R.  P.  indignissimo  figliolo  in  Jesù  Christo. 

Sanctio  Navarro. 

Inscriptio:  \  Al  molto  Rdo  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Ignatio 


404  Epistolar  Mixtae— 883 

de  Loyola,  prepósito  generale  de  la  Compagnia  di  Jesù.  In 
Roma. 

Alia  manu:  R.ta  alli  19  di  Nouembre. 

SANCTIUS  OCHOA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MONTE  REGALI  24  OCTOBRIS  I554 

In  puerorum  institutionem  serio  incumbunt  socii. — Laborum  et  industriae 
fructus. — Christiana  virtutum  exempla  ab  ipsis  pueris  edita. — Aliqui 
horum  ad  Societatem  afficiuntur.  -  Aliis  etiam  proximis  datur  opera. — 
Templum  aedificatur.— Inter  haec  prospera  vicarius  monteregalensis 
nostris  unus  sese  opponit  et  molestiam  affert. 

t 

Jhus.  Maria. 

Pax  Christi.  Molto  Rdo.  in  Christo  Padre.  Per  altri  mi  ricordo 
hauer  scritto  a  V.  P.  particularmente  in  longo  V  informatione  del 
procedere  nostro  et  delli  essercitij  di  questo  nostro  nuouo  collegio 
di  Montereal,  tanto  circa  li  scholari,  come  del  legere  della  dot- 
trina Christiana  neir  hospitale,  et  del  predicare  nelF  abatia  de 
santo  Crasto  alle  monache,  et  del  frutto  che  si  aspettaua,  tanto 
nel  vno  come  nell'  altro  però,  per  non  dar  fastidio  a  V.  R.  P., 
non  me  distendirò  in  scriuere  quello  in  particulare  che  già  hab- 
biamo  scritto,  se  non  solamente  in  summa,  per  informar  a  V.  R., 
et  dar  occasione  di  ricordarsi  quello,  che  già  habbiamo  scritto. 
Però  quanto  alli  scholari,  V.  R.  saprà  che  perseueriamo  nelli  me- 
desimi essercitij,  cioè  in  legere  et  insegnare  con  tutta  la  diligen- 
tia  che  si  può  la  dottrina  Christiana,  et  le  cose  più  necessarie  di 
sapere  a  ogni  christiano;  non  però  lassando  con  tutto  questo  de 
insegnare  et  aiutare  ancora  in  lettere  humane  a  quelli  che  son 
capaci.  Et  è  cosa  di  ringratiar  a  nostro  Segnor,  che  li  figlioli  de 
trei  et  quatro  anni  vanno  per  la  strada,  quando  nescano  della 

*    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  95,  prius  191.— Usus  est 
hac  epist.  Polanco,  t.  iv,  pag.  225-226,  n.  505  et  seqq. 
^    Vide  epist.  834,  pag.  245. 


24  OCTOBRIS  1554  405 

schola,  interrogando  luno  a  laltro  la  dottrina  Christiana  et  V  ar- 
ticuli  della  fede,  doue  che  prima  non  si  sentaua  se  non  biastemi 
et  ingiurie  luno  al  altro.  Et  dipoi  alle  case  loro  insegnano  alli  loro 
padri  et  madre  il  credo,  e  la  salue  regina,  et  li  comandamenti,  et 
riprendeno  quando  sentino  biastimare,  giurare  o  dir  altra  ingiu- 
ria, dicendo  che  non  giurino,  perchè  il  maestro  non  vuole.  Et  di 
questo  li  padri  et  madre,  gloriándose,  se  ridono;  anchora  che  più 
presto  doueriano  piangere,  considerando  la  miseria  e  ignoran  tia 
loro,  perchè  sonno  insegnati  dalli  suoi  figlioli  quelle  cose,  le  quale 
loro  erano  tenuti  a  insegnare  alli  suoi  figlioli.  E  questo  ci  contano 
quando  V  interrogiamo  ad  alcunij,  si  sanno  il  credo,  la  salue  re- 
gina o  li  comandamenti,  e  ci  dicano:  Padre,  noi  non  sapeuamo 
queste  cose,  ma  ora  con  la  gratia  del  Signore  ci  insegnano  li  no- 
stri figlioli.  Et  di  questo  noi  ringratiamo  al  Signore;  perchè,  non 
solamente  si  espetta  frutto  nelli  figlioli,  ma  anchora  nelli  suoi  pa- 
dri e  madre  per  mezo  loro,  perchè,  acciò  sappia  V.  R.,  penso  che 
non  siano  forse  trenta  persone  che  sapesseno  lo  credo:  già  della 
salue  regina  vniuersalmente  non  se  uergognano  dirlo,  che  non  la 
sanno,  et  così  anchora  nella  chiesa,  quando  sentino  messa,  doue 
che  prima  se  uergognauano  ingenochiarse  con  dua  genochia  in 
terra,  ora  se  uergognano  alcuni  di  stare  in  quel  modo,  vedendo 
li  suoi  figlioli  stare  con  tutti  dui  i  ginochi  in  terra  in  tutta  la  messa; 
et  di  questo  si  edificano  molto  alcuni,  perchè  è  cosa  insolita  in 
queste  bande.  Laudato  sia  Iddio,  dal  qual  procede,  et  al  qual  si 
deue  referire  omne  quod  bonum  est.  Vno  habbiamo  riceuuto 
alla  Compagnia,  et  son  dui  che  desiderano,  e  hanno  pregato  assai 
per  essere  receuuti;  ma  per  non  hauere  anchora  V  età,  non  son 
stati  pigliati,  et  tutti  tre  sonno  delli  principali  della  città.  Alcuni 
altri  son  venuti  a  pregare  che  pigliassimo  li  suoi  figli  per  seruire 
nel  collegio,  dicendo  che  non  desiderauano  altro,  se  non  che 
stassero  con  noi;  ma  noi  ci  siamo  escusati  con  dire,  che  non  pi- 
gliamo alcuno  per  seruire,  perchè  non  erano  a  proposito  nostro. 

Il  legere  della  dottrina  Christiana  haueuamo  lassato  per  alcuni 
giorni,  per  li  impedimenti  che  haueuamo  con  li  maestri  della  chie- 
sa: et  anchora  perchè  con  li  caldi  la  gente  non  veneuano  troppo 
voluntieri  nello  hospitale,  per  il  fastidio  delli  ammalati,  et  per  la 


4o6  Epistolae  Mixtae— 883 

incomodità  del  loco;  et  dipoi  in  loco  di  quella,  per  li  prieghi  di 
molte  deuote,  io  cominciai  dechiararle  Y  euangelio  nelle  domeni- 
che dal  di  deW  Assuntione. 

Ora  spettamo  con  gran  desiderio  che  si  finisca  la  nostra  che- 
sia,  la  quale  per  mancamento  delli  denari  ho  paura  che  non  si 
finisca  cosi  presto,  come  si  desideraua  :  et  di  qua  inanzi  io  penso 
che  con  la  gratia  del  Signore  nel  venerdì  li  dechiarirò  anchora  vn 
misterio  della  passione  del  Signore,  perchè  son  molte  diuote,  che 
si  confessano  con  noi,  che  vengano  alla  messa  et  lo  desiderano, 
però  penso  di  incominciare  del  venerdì  prossimo 

Dipoi  r  ultime  che  io  scrisse  a  V.  R.  P.,  sonno  confessate 
molte  persone  de  diuerse  qualità,  et  molti  de  loro  che  quasi  mai 
si  erano  confessati,  altri  di  doi  o  tre  anni  in  qua.  È  cosa  de  grande 
compassione  della  perdi tione  de  molte  anime,  per  V  ignoranza  di 
quelli  che  douerebbeno  monstrar  la  via,  perchè  li  mettono  scru- 
pulo  doue  non  gli  è,  et  donde  douriano  fare,  non  fanno  stima;  et 
è  uerificato  quel  che  dice  il  propheta:  Ibi  timuerunt,  ubi  non  erat 
timor  ". 

Nostro  Signor  li  uisiti  con  la  sua  misericordia,  et  li  proueda 
di  boni  conduttori  al  fine  a  che  Iddio  V  ha  creato,  perchè  non  so- 
lamente non  r  insegnano  la  via  bona,  anzi,  a  quelli  che  deside- 
rano caminar  per  quella,  peruertiscono,  tentando  et  inducendo  a 
peccar  con  loro,  come  ho  sentito  da  vna,  che  ha  stato  da  sette 
confessori  tentata.  Deus  misereatur  omnium.  De  Monrreale  addì 
xxiiii.**  Ottobre  1554.  D.  V.  R.  P.  indignissimo  figliolo  in  Jesù 
Christo, 

Sanctio  Nauarro. 
Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  generale  de  la  Compagnia  di  Jhu.  In  Roma. 
Alia  manti:  R.ta  alli  19  di  Nouembre. 


'  Ms.possimo. 

-    Ps.  xin,  5.  Vide  epist.  superiorem. 


27  OCTOBRIS  1554 


407 


DIDACUS  HURTADO  DE  MENDOZA 
comes  de  Melilo 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CAESAR  AUGUSTA  27  OCTOBRIS  I554 

Epistola  insignis  humanitatis  et  benevolentiae  notis  aspersa. —Amor,  quo 
Societatem  coraplectitur,  illum  cogit  ad  caesaraugustanum  collegium  pro 
Dei  honore  promovendum. — Sacras  reliquias,  ut  ad  se  mittat,  rogat. — 
Patrem  Tablares,  socium  suae  in  Italiam  profectionis,  poscit. 

t 

Muy  Rdo.  señor  y  mi  Padre.  Aunque  es  muy  grande  el  re- 
galo que  V.  P.  me  haçe  en  scriuirme  ^  y  en  mandar  embiarme 
relaçión  larga  de  las  cosas  desta  sancta  Compañía  %  oso  deçir  que 
lo  mereçe  la  voluntad  que  yo  tengo  á  esta  religión,  para  cuyo 
acreçentamiento  querría  yo  tener  las  fuerças  como  el  desseo,  ansí 
por  el  frutto  grande  que  della  por  tantas  partes  se  estiende,  como 
por  el  amor  y  veneraçión  que  tengo  á  V.  P.,  como  á  persona  á 
quien  Dios  ha  tomado  por  instrumento  de  tan  uniuersal  benefi- 
çio.  En  que  la  verdad  de  esta  religión  el  re}^  prínçipe,  nuestro 
señor,  la  entienda  y  fauorezca,  y  mi  hijo  Ruy  Gómez,  por  el  cré- 
dito que  su  magestad  es  seruido  de  darle  *,  y  otros  señores  y  ca- 
ualleros  mal  informados  della,  en  esto  me  he  algo  empleado;  que 
lo  demás  que  yo  por  la  Compañía  he  hecho,  es  muy  poco,  en  res- 
pecto de  lo  que  se  le  deue  y  de  lo  que  yo  la  amo.  Lo  mesmo  haré 
en  este  reino,  en  cuyo  gouierno  la  magestad  del  rey  prínçipe 
nuestro  señor,  me  ha  puesto     y  ansí  se  ha  dado  algún  prinçipio 

'    Ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  152,  prius  384. 
-    Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  224-226. 
^    Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv^  pag.  226-242. 

^  Diximus  alibi  Annam  de  Mendoza  et  de  la  Cerda,  nostri  comitis 
filiam,  traditam  fuisse  in  matrimonium  Roderico  Gomes  de  Silva,  qui  pluri- 
mum  apud  Philippum  II  gratia  valebat.  Passim  de  iis  fit  sermo  in  epistolis, 
quas  edidimus  Patris  Araoz  ac  fratris  Gou.  Epist.  Mixtae,  t.  il,  pag.  849, 
850;  praecipue  vero,  t.  iii,  pag.  214,  248. 

'    Vide  supra^  epist.  845,  pag.  295. 


4o8 


Epistolae  Mixtae— 884 


en  esta  çiudad,  que,  por  ser  tan  prinçipal,  y  donde  tanto  fructo 
de  este  colegio  se  spera,  supplicaré  á  su  magestad  fauorezca  esta 
empresa  religiosa,  y  á  la  república  Christiana  tan  importante,  con 
anexarle  vna  abbadía  de  este  rey  no.  Lo  mesmo  scriuiré  á  Ruy  Gó- 
mez, por  cuyo  medio  spero  que  avrà  el  sucesso  que  desseamos; 
y  en  esto,  y  en  qualquiera  otra  cosa  que  á  esta  sancta  Compañía 
toque,  ó  V.  P.  me  auise,  no  faltará  de  mi  parte  amor  y  diligen- 
çia  para  ponella  por  obra.  Porque  tengo  entendido  que,  allende 
de  seruir  en  esto  á  Dios  mucho,  lo  deuemos  la  condesa  '  y  yo  á 
la  memoria  que  V.  P.  de  nosotros  tiene  en  sus  sanctas  oraçiones 
y  sacrifiçios;  que  á  tan  gran  charidad  diçe  la  condesa,  que  no  se 
puede  corresponder  sino  con  pedir  otras  dos:  la  vna,  que  suppli- 
ca á  V.  P.  muy  particularmente  se  acuerde  de  encomendar  á 
Dios  á  Ruy  Gómez  y  á  su  muger ,  que  es  la  vnica  suçesión  de 
nuestra  casa:  la  otra,  que  V.  P.  le  embíe  algunas  reliquias,  pues 
esa  çiudad  es  el  thesoro  delias,  y  V.  P.  en  ella  tanta  parte.  Tiene 
particular  deuoçión  á  la  vera  cruz,  y  diçe  que,  de  lo  mejor  que 
V.  P.  tuuiere  y  pudiere  auer,  le  embíe,  en  speçial  alguna  cosa  del 
apóstol  sant  Pablo. 

Y  porque  el  P.  Tablares  me  pone  mucho  en  conçiençia  que 
vaya  á  visitar  ese  estado  de  Mélito  %  y  tiene  raçón,  que  á  la  ver- 
dad ha  muchos  años  que  está  como  sin  dueño,  y  para  ello  he  em- 

*    Catharina  de  Silva,  filia  comitis  de  Cifuentes^  Ferdinandi  de  Silva. 

-  Pater  auctoris  hujusce  epistolae,  vocatus  etiam  Didacus  Hurtado  de 
Mendoza  et  de  la  Cerda,  «después  de  haber  hecho  sus  primeras  armas  en  la 
guerra  de  Granada,  pasó  con  Gonzalo  de  Córdoba  á  Nápoles,  en  donde  se 
presentaba  á  su  valor  ancho  campo  para  distinguirse.  Con  el  esfuerzo  de  su 
espada  ganó  las  ciudades  de  Mélito,  Francavila,  etc.  En  recompensa  de  es- 
tos servicios,  fué  creado  Conde  de  Mélito  y  de  Aliano,  y  Gran  Justicier  de 
Nápolesn.  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  225,  annot.  2. — Ejus  filius 
«sucedió  á  su  padre,  año  1536,  en  los  Estados  de  Italia  y  Castilla,  á  su  ma- 
dre en  el  Condado  de  Mieres  y  Madayona...  Fué  Grande  de  Castilla  por 
tres  títulos:  por  Conde  de  Mélito,  por  Príncipe  de  Mélito,  y  por  Duque  de 
Francauila...  Diósele  este  título  de  Duque  de  Francauila,  con  ocasión  de 
auer  renunciado  al  de  Conde  de  Mélito  en  Ruy  Gomez  de  Silua,  su  hierno. 
Y  auiendo  obtenido  Ruy  Gomez  el  de  Príncipe  de  Ebuli  y  la  promessa  del 
Ducado  de  Barí,  el  Rey  don  Felipe  Segundo  boluió  lo  de  Mélito  con  título 
de  Príncipe  á  don  Diego  de  Mendoza».  Nuñez  de  Castro,  Historia  de 
Guadalaxara,  pag.  279  et  284. 


27  OCTOBRIS  1554  409 

biado  á  pedir  liçençia  al  rey  príncipe,  nuestro  señor.  Supplico  á 
V.  P.  me  embíe  vna  obediençia  para  que  vaya  comigo,  que  reçi- 
biré  en  esto  muy  speçial  charidad.  Porque,  ansí  para  lo  que  toca 
á  mi  conçiençia,  como  para  el  aliuio  de  tan  larga  iornada,  terné 
gran  neçesidad  de  su  compañía,  la  qual  he  tenido  algunos  días 
en  este  reyno,  y  agora  en  el  mayor  aprieto  me  la  quitan  \  La 
condesa,  y  yo,  y  doña  Anna,  de  nueuo  nos  encomendamos  en  las 
sanctas  oraçiones  de  V.  P.,  cuya  muy  Rda.  persona  nuestro  Se- 
ñor guarde  muchos  años  para  su  seruiçio,  y  exemplo  y  doctrina 
nuestra  En  Çaragoça  xxvij  de  Octubre  1554  años.  Besa  las 
manos  de  V .  P . , 

El  Conde. 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  señor  y  mi  Padre,  el  Mtro.  Ignaçio 
de  Loyola,  general  de  la  sancta  Compañía  de  Jesús,  Roma. 
Alia  manu:  Resciuida  á  los  15  de  Hebrero  1555. 

DIDACUS  HURTADO  DE  MENDOZA 
comes  de  Melito 

PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

CAESARAUGUSTA  27  OCTOBRIS  I554 

Polanci  litteris  officiose  respondei.— Amorera  erga  Societatem  suum  vult 
testatum.— In  Italiani  adire  cogitat,  optatque  itineris  sui  socium  Patrem 
Tablares. 

t 

Muy  Rdo.  Padre.  Muy  grande  es  el  contentamiento  que  V.  R. 
me  ha  dado  con  la  relaçión  larga  que  me  scriue  de  las  cosas  desta 
santa  Compañía;  porque,  como  muy  affiçionado  á  ella,  ansí  me 

*  (fP.  Petrus  de  Tablares...  Pro-regi  de  Aragoniae,  Corniti  Melitensi, 
amicus  et  quidem  valde  familiaris  erat»  in  cujus  praesertim  gratiam  Cae- 
saraugustam  nuper  missus  fuerat.  POLANCO,  t.  iv,  pag.  364,  n.  774. 

^  Obsequentissimum  Sti.  Ignatii  responsum  afferunt  Cartas  de  San 
Ignacio,  t.  V,  pag.  114-II6. 

'    Ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  151,  prius  383. 


4IO  Epistolae  Mixtae— 885 

goço  de  que  por  todo  el  mundo  se  estienda,  y  su  doctrina  se  co- 
nozca y  se  reçiba  ' . 

No  le  ha  faltado  en  este  reyno,  como  en  otros,  personas,  ansí 
de  letras,  como  de  estado,  que  la  murmuren  y  persigan;  mas  coma 
Dios  por  este  camino  perfectiona  sus  obras,  así  con  la  contradi- 
çión  a  aclarado  tanto  esta  uerdad,  que  por  la  mesma  raçón  que 
alguno  ya  la  contradiçe,  se  desacredita.  Así  que,  ya  para  su  defen- 
sión poco  nos  ha  dexado  nuestro  Señor  que  haçer  por  acá:  para 
su  acreçentamiento  supplique  V.  R.  á  Dios  me  dé  algunas  fuerças. 

Yo  desseo  y  procuro  desembaraçarme  para  yr  á  uisitar  ese  es- 
tado que  allá  tengo;  y  no  es  para  ello  pequeña  causa  el  desseo  de 
ver  y  communicar  al  Rdo.  Padre  general.  A  su  paternidad  scriuo 
me  embíe  vna  obediençia  para  el  P.  Tablares  V.  R.  se  lo  acuer- 
de, y  me  auise  de  su  salud,  que  se  la  desseo  como  la  mía  propia; 
y  si  en  algo  por  acá  puedo  yo  emplearme  que  toca  á  V.  R.,  lo 
haré  con  toda  voluntad,  cuya  muy  Rda.  persona  nuestro  Señor 
guarde  y  augmente  en  su  graçia. 

En  Çaragoça  27  de  Octubre  1554  años.  Servydor  de  V.  P., 

El  conde. 

InscripÜo:  f  Al  muy  Rdo.  Padre,  el  Mtro.  Polanco,  de  la 
Compañía  de  Jesús.  Roma. 

Alia  manu:  Resciuida  á  15  de  Hebrero  1555. 


'    In  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  IV,  pag.  226  et  seqq.,  Polanci  epistola 
de  qua  heic  est  serrao,  reperitur. 
*    Vide  epist.  superiorem. 


28  OCTOBRIS  1554 


411 


MARTINüS  DE  ZORNOZA 
CONVENTUI BERMEENSI 

ROMA  28  OCTOBRIS  I554 

Vocationem  suam  ad  Societatem  Jesu,  post  longos  terra  marique  exantlatos 
labores,  intimo  demissionis  sensu  enarrat.  —  Gymnasiura  Societatis 
Bermeo  institui  probat  ac  suadet.— Se  pendere  a  suorum  majorum  nutu 
significai . 

A  los  señores  del  regimiento  y  cauildo. 

Muy  magníficos  y  muy  Rdos.  señores.  La  gracia  y  paz  del 
Señor  more  y  siempre  sea  con  VV.  mm.  Hauiendo  nuestro  Señor 
husado  conmigo  de  su  tanta  misericordia,  oluidándose  de  la  mul- 
titud de  mis  pecados,  y  liberádome  de  la  áspera  seruitud  que  en 
Egito  he  tenido  en  tantos  años,  queriendo  su  diuina  misericordia 
reduzirme  alias  tierras  de  promisión,  estaua  en  gran  confusión  de 
mí,  pensando  de  dónde  el  Señor  me  había^  sacado  y  en  quánto 
peligro  estaua  mi  ánima,  y  cómo  había  de  seruir  al  Señor.  Y  así 
estando,  plugo  al  Señor  que  yo  le  contase  toda  mi  vida  al  confe- 
sor del  visorey  de  Sicillia  %  el  qual  me  encaminó  en  esta  santa 
Conpañía  de  Jhs.,  donde  me  entré  en  Sicillia^,  y  después  por 

'    Ex  originali  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  16,  prius  15. 

-  Agi  verisimile  est  de  Hieronymo  Domenech,  de  Hieronymo  Nadal 
aut  de  Jacobo  Lainez,  quorum  primus  per  longum  tempus,  alii  etiam  ali- 
quando  Joanni  de  Vega,  Siciliae  proregi,  a  confessionibus  fuerunt. 

'  Tempus  certum  ac  definitum,  quo  Zornoza  sese  Societati  adjunxit, 
nos  quidem  fugit.  Attamen  cum  anno  1547  in  Siciliam  Domenech  pervene 
rit  (Liti.  Quadr.,  t.  pag.  47),  Nadal  vero  cum  sociis,  ineunte  Aprili  1548 
(Lit.  Quadr. ^  t.  i,  pag.  94  et  seqq.),  conficitur  ante  id  tempus  Societatem 
Zornoza  ingressum  non  fuisse.  Illud  pro  comperto  habemus,  fuisse  Marti- 
num  omnium  primum  qui  in  Sicilia  nostris  copulatus  est;  et  quidem,  si 
fidem  adhibeas  Aguilera,  Provinciae  Siculae  Soc.  Ies.  ortus  et  res  ge- 
stae,  t.  I,  pag.  26,  anno  1549,  quamvis  nobis  anno  1548  \ìàetur( Liti.  Quadr., 
t.  I,  pag.  119):  sed  quidquid  hoc  sit,  ilio  auctore  (iprimus  omnium  Calaber 
quidam  Societati  nomen  dedit».  Hic  vero  calaber^  cum  nemo  alius  ex  illa 
natione,  inter  tirones  ab  eo  recensitos,  adnumeretur,  facile  existimatur  esse 
auctor  hujus  epistolae.  Qui  etiam  sequens  fragmentum  scripsisse,  quod 
autographum  exstat  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  21,  prius  28,  videtur,  tum  ex 


412 


Epistolae  MiXTAE— 886 


fauor  del  señor  Pedro  de  Çárate,  que  tiene  mucho  con  nuestro 
Padre  general,  fui  venido  á  Roma.  Y  es  tanto  el  fauor  que  tiene, 

Htteratum  figura,  quae  similis  est  omnino  subscriptionis  nostri  Martini,  tum 
ex  ipsa  rerum  narratione,  ubi  plura  reperiuntur  quae  eidem,  plures  annos  in 
servitutem  redacto,  conveniunt.  Quia  vero  uberius  quaedam  in  hoc  fragmen- 
to explicantur,  visum  est  epistolae  subjungendum  esse.  Est  hujusmodi: 

((Jhs.  Maria.  El  amor  y  gracia  del  Señor  alunbre  nuestros  corasones 
para  su  santto  serbicio.  Amén.  Muchos  días  [ha]  que  quisiera  escribir 
a  V.  m.  más  largamente  que  asta  aquí  he  echo,  de  la  vida  pasada,  y  de  lo 
que  agora  tengo  por  la  gracia  del  Señor,  dándome,  como  padre  de  todos  los 
pecadores,  qualque  buelta  alguna  fortuna,  para  que  me  emiende  de  las  faltas 
pasadas  y  no  caer  en  otras  semejantes  defectos  y  desobediencias,  con  sus 
padres  y  parientes.  Sierto,  primo  mío,  así  me  pareçe  que  nuestro  Señor  por 
su  infinita  misericordia  ha  usado  conmigo,  dando  por  flagello  que  yo  fuese 
catibado,  y  preso,  y  hendido  en  manos  de  turcos,  en  tierras  tan  extrañas, 
donde  había  el  hombre  muchos  trabajos  y  faticas,  y  poco  pensamiento  de 
haber  la  libertad,  en  pensar  de  cómo  estaba  en  tan  estrañas  tierras,  donde 
no  se  aliaban  sino  moros  o  bero  turcos,  donde  no  se  husa  haber  esclauos; 
donde  vn  día,  saliendo  alia  plaza  con  vno  que  me  goardaba,  salieron  todos 
los  maestros  de  las  boticas  para  matarme.  Si  no  fuera  aquel  que  me  goarda- 
ba, que  en  aquella  tierra  no  se  podía  estar  ni  andar  ningún  cristiano,  porque 
hera  tierra  de  su  profett'a  Maoma,  que  es  treynta  milias  de  Meca,  que  son 
dies  leguas,  sierto  me  mataran;  sino  que  les  dixo  aquel  que  me  goardaba, 
que  mirasen  bien  lo  que  quería[n]  azer,  porque  yo  herra  esclauo  del  gran 
turco,  y  que  había  benido  en  su  serbicio;  y  sentiendo  que  yo  herra  benido 
en  las  galeras,  se  amansaron:  que  otramente,  cierto,  que  yo  pasara  gran  tra- 
baio. Así  que  el  Señor  ha  vsado  conmigo  de  sua  misericordia,  quando  á  su 
diuina  Magestad  le  plugo  de  darme  la  libertad.  No  porque  el  señor  Pedro 
de  Cárate  no  ha  puesto  todas  las  dil[ig]encias  para  resgartarme,  preguntan- 
do á  muchos  catibos  de  mí,  antes  que  fuese  á  Geru[s]alén,  y  nunca  pudo 
saber  ningunas  nuebas  de  mí,  enpero  en  Gerusalén  hubo  nuebas  de  vn 
conpanero  mío,  y  le  dixo  cómo  yo  estaba  en  Mar  Roxo,  que  es  en  Egito,  y 
asi  el  señor  Pedro  de  Cárate  determinó  de  venir  para  resgatarme,  y  fué  con- 
sejado que  el  turco,  que  me  tenía,  jamás  estaba  firme  en  vna  tierra,  porque 
hera  vn  cosario,  y  por  esso  deseó  de  benir,  por  no  perder  tanta  camino,  sa- 
biendo que  jamás  estábamos  firmes  en  vna  tierra,  y  después,  que  no  hera 
seguro  el  camino,  que  no  se  pueden  pasar  manco  de  3oo  o  bero  400  honbres 
juntos;  y  así  algunas  vezes  son  robados  de  los  allárabes,  y  también  porque 
había  muchos  desiertos  en  aquel  camino,  que  es  menester  que  pasen  ocho 
días,  no  halando  aqua  ni  otra  cosa  de  sustentamiento.  Y  avnque  beniera  en 
aquel  tienpo,  pienso  que  no  me  aliara,  porque  en  aquel  tienpo,  según  me 
escribieron  de  Gerusalén,  nosottros  estábamos  para  partir  para  la  India, 
adonde  traen  la  especería,  con  tres  galleras  por  el  Mar  Rozo.  Doi  gracias  al 
dador  de  todas  la  cosas,  quando  á  su  diuina  magestad  le  plugo  que  yo  no 
estubiese  más  en  aquella  tribulación.  Luego  que  benimos  de  la  India,  beni- 


28  OCTOBRIS  1554 


413 


que  lo  que  se  niega  á  los  príncipes  y  á  muchos  cardenales  que 
quieren  hazer  collegios,  y  dotando  con  muchas  entradas,  no  los 
otorga,  y  al  señor  Pedro  de  Çárate  le  ha  otorgado  para  hazer  vn 
collegio  en  Bermeo  y  otro  en  Carçias.  Cierto,  yo  confieso  que  ha 
bien  dos  años  que  ha  andado  por  haber  la  gracia  del  nuestro  Pa- 
dre para  hazer  estos  collegios,  por  lo  que  ha  visto  y  vee  cada  día 
quánto  frutto  haze,  y  tambié[n]  VV.  mm.  habrán  hoy  do  quánto 
se  haze  en  España.  Y  conosco  en  el  Señor  quánta  necessidad  ay, 
y  de  quánta  honrra  y  probedlo  será  para  todos,  así  para  los  legos 
como  clérigos;  y  SS.  RR.  no  piensen  que  las  capillanías  ó  las  ofer- 
tas se  les  menguarían  en  hazer  el  collegio.  Les  hago  saber,  que 
la  Conpañía  no  quiere  hazer  daño  allos  clérigos,  sino  provecho, 

mos  al  la  ciudad  de  Cairo,  y  de  allí  heñimos  Allixandría,  y  de  allí  á  Costan- 
tinopoli, y  de  allí  el  Señor  nos  socorió  con  la  libertad,  quando  el  honbre 
manco  pensaba:  y  así,  husando  el  Señor  conmico  de  la  sua  misericordia,  me 
encaminó  á  Palermo,  y  allí,  estando  negociando  cierta  limosna  que  el  en- 
perador  había  probeido  para  aquellos  que  heran  tomados  de  turcos  en  su 
serbisio,  y  estando  en  la  corte  de  virrey,  hube  plática  con  el  confesor  de  su 
eselencia,  y  así  me  encaminó  á  esta  santta  Conpañía;  no  porque  yo  merecía 
estar  en  tal  Conpañía,  mas  el  Señor  por  sua  misericordia  me  hizo  tan  gran 
gracia,  que  me  asetasen,  donde  están  tan  santos  çierbos  de  Dios,  por  las 
quales  hoy  se  be  claramente  y  manifestamente  se  salban  muchas  ánimas; 
los  qualles  no  desean  ni  andan  buscando  ottras  ryquézas,  ni  es  otra  cosa 
nuestra  profección,  sino  enplear  el  talento  que  el  Señor  le  dió  á  cada  vno,  en 
la  viña  del  Señor,  pues  que  aquello  es  berdadero  tesoro  para  aquelos,  los 
qualles  quieren  enplear  sus  talentos.  Lo  que  le  suplico  á  V.  m.  es,  pues 
que  el  Señor  le  dió  el  talento,  que  no  dexe  de  exortar  á  su  tío  alia  confe- 
ción,  diziendo  que  se  confiese  cada  domingo  y  comunicar,  pues  que  esto  es 
lo  que  haze  allos  honbres  benir  al  estado  de  prefeción,  y  para  esto  sienpre 
rogaré  á  Dios  que  le  conforte  con  la  sua  gracia  y  benedición,  para  bien  ho- 
brar.  V.  m.  me  encomyende  en  el  Señor  á  todos  mis  deudos  y  amigos  la 
gracia. » —Hactenus  hujus  epistolae  fragmentum. 

Porro  de  Martino  de  Zornoza  egimus  supra,  Epist.  Mixtae,  1. 11,  pag  728, 
annot.  I,  quibus  addere  placet  ex  ALCAZAR,  Chrono-historia  de  la  Provin- 
cia de  Toledo,  t.  i,  pag.  166:  «Era  este  Hermano  Vizcayno  de  nación,  de 
noble  linage;  y  aunque  estaba  ordenado  de  Evangelio,  quando  fué  recibido 
en  la  Compañía,  consiguió  la  constancia  de  su  humildad  no  ascender  al 
grado  de  Sacerdote,  contento  con  la  suerte  de  Martha,  y  exercitando  por 
muchos  años,  con  insigne  entereza  de  ánimo  y  charidad,  los  officios  domés- 
ticos, próprios  de  Hermanos  Coadjutores;  hasta  que,  aviendo  predicho  más 
de  vna  vez  el  dia  de  su  tránsito,  le  tuvo  feliz  para  el  cielo,  desde  Roma,  á 
18  de  Agosto  de  1566.)) 


414 


Epistolae  Mixtae— 886 


porque  ninguno  de  ellos  no  puede  tener  beneficio,  ni  llebar  fru- 
tos algunos,  ni  tornar  dineros  por  misas,  ni  por  confesiones,  ni 
por  otros  ningunos  sacramentos:  ellos  no  husan  sino  encaminar  y 
amostrar  cómo  han  de  serbir  mejor  al  Señor,  ajudando  allos  pró- 
ximos con  todo  amor  y  caridad  que  se  requiere 

De  lo  que  han  escrito  y  tocan  que  me  darían  el  beneficio  y 
me  harían  alguna  ofrenda,  el  Señor  les  reciba  la  vuena  voluntad 
y  amor  que  han  amostrado,  y  en  esto  me  han  puesto  gran  cargo, 
más  de  lo  que  tenía,  para  que  yo  rogase  más  á  menudo  al  Señor 
por  essa  república  para  que  Dios  la  acreciente  de  bien  en  me- 
jor para  honor  y  gloria  y  suya. 

En  lo  que  ttocan  que  yo  me  fuese  allá.  Dios  sabe  lo  que  será, 
porque  el  que  está  en  la  obediencia  no  puede  hazer  lo  que  le  pa- 
resce,  sino  lo  que  le  mandaren  sus  superiores:  y  así  por  hazer  la 
sancta  obediencia  me  fui,  como  lo  habrá  contado  nuestro  hermano 
Pedro  de  Vribe,  á  Affrica  %  por  servir  al  Señor.  Con  tanto  quedo 
rogando  á  nuestro  Señor  por  essa  república  para  que  le  aumente 
para  su  santto  seruicio.  De  Roma  28  del  mes  de  Ottubre  año  de 
1554.  El  humilde  y  inhútil  serbidor  de  VV.  mm., 

Martín,  abad  de  Çornoça. 

•  «Quamvis  hujusmodi  [collegii]  erectio  scripto  obtenía  fuerit,  quod 
conditiones...  impletae  non  fuerint,  occupato  aliis  in  negotiis  [Zárate]  et 
deinde  morte  praeoccupato,  ad  effectum  istud  collegium  non  pervenit.  Po- 
lanco, t.  IV,  pag.  21,  n.  24. — Testimonium  erectionis  afferunt  Cartas  de 
San  Ignacio,  t.  IV,  pag  332. 

-    Ms.  replubica,  et  inferius  replinhica . 

'  Comitatus  fuerat  Zornoza  Patrem  Lainez,  cuni  anno  1550  in  Africam 
hic  adiret,  qua  in  expeditione  «Martinus,  vir,  ut  Codretus  ait,  maturae  aeta- 
tis,  et  plures  annos  inter  barbaros,  qui  eum  captivum  tenuerant,  versatus» 
(Aguilera,  l.  e,  pag.  56),  et  Joannem  de  Vega,  proregem,  tempestate 
jactatum  a  periculo  liberavit,  et  aegrotantibus  militibus  sedulam  operam 
indefessus  contulit.  Polanco,  t.  il,  pag.  46-47,  n.  96-98. 


28  OCTOBRIS  1554 


ANTONIUS  DE  CORDOBA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PLACENTIA  28  OCTOBRIS  I554 

Cura  magna  propriae  demissionis  significatione  accurate  exponit  statum  So- 
cietatis  Jesu  in  Baetica:  quid  sentiant  et  sperent  de  ea  homines,  qua- 
lesve  socii  requirantur. — Judicium  expromit  suum  de  matre  ipsius,  de 
Jeanne  de  Cordoba,  de  Bto.  Avila,  de  Francisco  Borgia,  de  semetipso. 

4- 
i 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo.  Gratia  et  pax  Christi. 
Antes  de  salir  de  la  provincia  del  Andaluzia,  quise  dar  razón  á 
V.  P.  de  las  cosas  de  ella,  por  no  cumplir  tan  mal  este  oficio 
como  el  del  rector,  de  que  e  dado  tan  ruin  cuenta,  que  creo  que 
a  sido  parte  para  que  el  P.  Francisco  aia  querido  que  no  lo  sea 
en  Salamanca.  Porque  an  sido  tantas  las  faltas  que  e  tenido,  que 
an  sido  parte  para  que  aquella  fundación  no  uaia  con  el  augmen- 
to que  se  esperaua  por  las  muchas  y  buenas  aludas  que  para 
ello  ai  en  aquella  ciudad;  y  aunque  lo  e  tratado  con  el  P.  Fran- 
cisco, diziéndole  la  necesidad  que  ai  de  que  en  Córdoua  ai[a] 
personas  suficientes,  lo  diré  á  V.  P.,  para  que  de  todo  esté  in- 
formado. 

Allí  tenemos  necesidad  de  conseruar  y  ganar  á  la  marquesa  ", 
porque  aunque  está  aficionada  á  nuestras  cosas,  temo  no  sea  por 
la  prenda  que  tiene  en  la  Compañía,  más  que  por  estar  prendada 
del  modo  que  otros  lo  están  del  espíritu  de  la  Compañía:  porque 
ni  se  confiesa  con  los  de  ella,  ni  trata  sus  cosas  tampoco  con 
ellos.  Y  demás  del  aiuda  que  de  su  casa  podría  hazer,  estando 
con  mejores  raízes  aficionada,  sería  parte  para  que  me  dexase 
libre  la  calongía,  de  que  piensa  siempre  tener  derecho,  y  no  par- 
tir mano  della,  por  dezirle  algunos  frailes  que  el  moço  "  es  sufi- 

*    Ex  autographo  in  voi.  E,  sextuplici  folio,  n.  142,  prius  350-354. 
-    Mater  ipsius  Antonii  de  Cordoba. 

'  De  hoc  adolescente  annorum  tredecim,  in  quem  Catharina  Fernandez 
•de  Cordoba  sacerdotium  filii  sui  volebat  transferri,  mentionem  faciunt  Episi. 
Mixtae,  t.  Ili,  pag.  285, 


4i6  Epistolar  Mixtae— 887 

dente,  3'  que  con  buena  conciencia  se  la  puedo  dar;  y  tanbién  se 
trataría  de  que  diese  mi  legítima  al  colegio  de  Córdoua  ó  '  se  hi- 
ziese  de  ella  el  que  auía  tratado  con  el  P.  Francisco  se  haría  en 
Montilla,  porque  de  nada  de  esto  se  trata,  porque  aun  no  tiene 
entendida  la  Compañía,  y  antes  me  a  dicho,  que  entiende  que  no 
heredan  los  que  están  *  en  ella. 

Demás  de  esto,  están  los  del  cabildo  de  la  ciudad  y  los  de  la 
iglesia,  que  podrían  dar  buena  parte  de  renta  al  colegio,  si  en  él 
vuiese  persona  ó  personas  que  procurasen  de  ganarles  las  volun- 
tades, para  que  se  dispusiesen  á  hazer  la  que  sintiesen  ser  de 
nuestro  Señor  y  maior  seruicio  suio.  Y  lo  que  más  nos  importa 
es,  el  tener  del  todo  ganado  á  don  Juan  %  que,  como  no  le  tene- 
mos tomada  la  fuerça  principal,  que  es  la  casa  que  el  Señor 
nuestro  suele  morar,  aunque  tiene  dada  la  casa,  como  los  funda- 
mentos no  están  sobre  la  piedra  bien  echados,  cada  día  se  menea 
el  edificio,  y  á  no  auer  hecho  la  donación,  no  sé  lo  que  avría  he- 
cho; porque  dize  que  no  ve  que  hazen  nada,  que  ni  dan  la  renta 
del  P.  don  Diego  ni  la  ciudad  haze  nada,  y  todo  es  por  lo  poco 
que  ai  hecho  en  su  alma,  de  lo  que  la  Compañía  suele  obrar  en 
los  que  la  tratan.  Y  esto  es  tan  importante,  que  en  toda  aquesta 
prouincia  no  se  trata  de  la  Compañía  tan  bien  como  se  haría,  si 
viesen  á  don  Juan  de  otra  manera  que  le  ven,  aficionado  á  la 
Compañía  y  á  los  exercícios  de  ella,  3^  no  asido  á  otras  compa- 
ñías, que  le  traen  en  otros  bien  diferentes. 

De  todo  esto  que  ai  de  falta  en  aquel  colegio  en  lo  de  fuera 
de  casa,  y  en  las  muchas  que  dentro  [ha]  auido  del  poco  aproue- 
chamiento  en  los  estudios,  y  lo  que  más  es  de  sentir,  en  la  con- 
seruación  y  augmento  de  espíritu  y  virtud  de  los  hermanos,  y  en 
la  educación  de  los  nueuos,  de  que  ai  allí  siempre  copia,  confie- 
so ser  la  culpa  lo  mal  que  io  me  e  aprouechado  de  la  gracia  que 
el  Señor  suele  dar  á  los  que  obedecen  y  se  emplean  en  su  serui- 

'    Ms.  saepe  v  pro  ó. 
-    Ms.  enstán. 

^  Joannes  de  Cordoba.  Videantur  tamen  quae  de  hoc  viro  ejusque  ad 
bonam  frugem  mutatione  scripsit  ipse  Antonius  de  Cordoba,  supra,  epist.  848, 
pag.  3o6. 

*    Didacus  de  Guzman. 


28  OCTOBRIS  1554  417 

cio:  y  aunque  el  Padre  doctor  '  á  sido  grande  ayuda,  yo  e  sido 
tal,  que  le  e  inpedido.  De  mucho  prouecho  es  allí  su  autoridad  y 
buen  exemplo,  aunque  se  aplica  más  á  sus  libros  y  celda,  que  á 
salir  á  visitar  y  granjear  las  personas  de  que  la  casa  tiene  nece- 
sidad; y  aun  con  los  de  dentro  de  casa  conuersa  poco.  Y  aunque 
deue  ser  natural,  sin  *  esto  le  tiene  nuestro  Señor  comunicado 
tanto  de  lo  que  es  sobrenatural,  que,  auisado  por  cualquiera,  dexa 
su  modo  de  proceder,  y  lo  que  más  es,  su  parecer  y  sentir  con 
mucha  facilidad.  A  lo  de  los  estudios  se  aplica  más  que  á  otra 
cosa,  digo  á  dar  orden  á  los  lectores  y  escolares;  y  a  sido  allí  bien 
menester,  porque,  como  se  pusieron  tantas  liciones,  anse  puesto 
algunos  lectores,  que  aún  no  tenían  ^  raízes  echadas  para  dar 
fruto,  y  ansí,  ó  lo  an  dado  mui  amargo  y  podrido,  ó  an  faltado  al 
mejor  tiempo,  y  son  malos  de  traer  después  de  la  cátreda  á  la 
cozina.  Y  así  para  conseruar  los  ia  recebidos,  como  para  criar  los 
que  de  nueuo  entran,  ai  necesidad  mucha  de  personas,  que  con 
ser  pocas  las  que  ai,  andan  tan  repartidas,  que  se  puede  atender 
mal  á  las  necesidades  grandes  que  ai,  en  especial  en  las  partes 
adonde  se  pueden  recebir  y  criar  subiectos;  y  aunque  es  una 
destas  Córdoua,  no  trato  tanto  de  ella  como  de  las  otras.  Y  aun- 
que lo  dije  al  P.  M.°  Nadal,  se  me  ofrece  representar  á  V.  P.^ 
que  sería  gran  aluda  para  estas  partes,  que  de  esas  viniesen  al- 
gunos á  rejir  y  leer;  porque,  aunque  no  fuesen  tan  cabales,  vi- 
niendo con  el  calor  de  V.  P.,  serían  más  estimados,  y  de  esta 
manera  se  podrían  cumplir  sin  tantas  quiebras  las  fundaciones 
que  por  el  Andaluzia  ai  commençadas,  adonde  podrían  sucçeder 
maiores  inconuenientes,  por  ser  la  jente  de  otra  manera  que  la 
de  Castilla,  y  estar  alterada  con  las  doctrinas  que  en  ella  se  an 
sembrado  estos  años.  En  la  de  Seuilla  es  maior  esta  necesidad 
que  en  otras;  y  auiendo  allí  algunos  que  satisfagan,  no  sólo  po- 
drían hazerse  aludas  para  aquella  fundación,  pero  podrían  sacar- 
se limosnas,  según  se  hazen  allí  gruesas,  para  otras,  donde  .ai  más 


'    Michael  de  Torres . 
*    Ms.  sino. 
^    Ms.  tantán. 

EpISTOLAE  MiXTAE.  TOM.  IV  .  27 


4i8  Epistolae  Mixtae— 887 

necesidad  y  menos  quien  las  socorra.  No  tienen  por  apto  aquel 
lugar  para  estudios,  así  por  ser  mui  vicioso,  como  por  auer  copia 
de  colegios,  adonde  se  leen  las  facultades  que  se  leen  en  los 
nuestros;  y  aunque  por  ser  de  frailes  podría  ser  maior  la  contra - 
dictión,  creo  que  sin  esto  la  tendrían  grande  loS  que  allí  fueren. 

De  la  fundación  de  San  Lúcar  ai  poca  esperança  irá  adelante, 
por  lo  que  se  a  uisto  an  hecho  aquellos  señores  '  con  otras  que 
an  començado:  y  querrán  siempre  que  los  pocos  que  allí  vuiere 
sean  escogidos,  aunque  se  saquen  de  otras  partes,  donde  podrían 
aiudar  más  á  la  Compañía. 

Si  la  de  Granada  se  pudiese  proueer  de  alguna  persona ,  po- 
dría sernos  más  útil ,  porque,  no  costándonos  lectores,  se  podrían 
hazer  allí  algunos  subiectos  ia  recebidos,  y  recebirse  otros  de 
nueuo,  por  auer  allí  estudio  general  adonde  acude  gente,  aunque 
esta  es  poca,  y  siempre  se  sentirá  alguna  falta  de  no  tener  uni- 
uersidad  en  esta  prouincia ,  que  suelen  ser  las  que  pueblan  las 
religiones  de  buenos  subjectos. 

El  colegio  de  Baeça  tengo  por  cierto  se  dará  á  la  Compañía, 
según  e  entendido  de  la  afición  que  el  M.°  Auila  tiene  á  todas 
las  cosas  de  ella;  y  está  tan  fuera  de  querer  que  todos  los  que  es  - 
tán en  él  queden  en  la  Compañía ,  sino  los  que  tienen  las  partes 
que  la  Compañía  quiere ,  que  auisó  al  Padre  doctor  no  quedasen 
en  Granada  los  fundadores  de  aquel  colegio ,  porque  no  dixesen 
que  era  sinagoga  *;  y  es  de  creer  que,  quien  en  cosa  que  tanto  le 
toca  trata  de  esta  manera,  que  en  todas  atenderá  más  al  útil  uni- 
uersal  de  la  Compañía,  que  á  respectos  particulares.  Y  elo  pro- 
uado  diuersas  uezes,  y  en  todas  me  e  admirado  de  ver  cómo 
nuestro  Señor  le  a  dado  los  mismos  conceptos  que  en  las  consti- 
tuciones hallo  escritas,  que,  con  no  auerlas  visto,  parece  auerse 
hallado  en  la  consulta  donde  se  hizieron ,  sigún  es  uno  el  sentir 
que  en  nuestras  cosas  le  a  dado  el  Señor  nuestro  ;  y  dízeme  que 
se  tiene  por  dichoso  de  auer  sido  precursor  de  la  Compañía  y 

*    Duces  Methymnae  Sidoniae,  comités  de  Niebla. 

-  Refertur  ad  quosdam  Bti.  Avila  discípulos  atque  ad  alios,  qui  chri- 
stiani  novi  censebantur,  aut  cum  iisdem  arete  necessitudinis  vinculo  erant 
adstricti.  Porro  ipse  Btus.  Avila  hac  nota  inurebatur. 


28  OCTOBRIS  1554  419 

auer  hecho  traças  de  carbón  de  ella.  Viendo  esto,  y  los  grandes 
dones  que  nuestro  Señor  le  tiene  comunicado,  así  de  letras,  y  es- 
píritu, y  prudencia,  natural  gracia,  y  espiriencia,  y  discreción  en 
espíritu,  y  la  gran  opinión  que  en  estos  reinos  y  fuera  de  ellos 
tienen  sus  canas,  y  la  necesidad  que  de  ellas  ai  en  la  Compañía, 
aunque  no  vuiese  las  otras  partes,  tales  y  tantas  en  él;  y  también 
auiendo  entendido  del  P.  Villanueua  que  V.  P.  lo  holgaría  de 
admitir  en  su  Compañía,  determiné  de  hablarle  á  la  partida,  re- 
presentándole algunas  razones  en  que  parecía  se  seruiría  el  Se- 
ñor nuestro  de  que  él  entrase  en  la  Compañía,  no  enbargante  sus 
continuas  indisposiciones  y  enfermedades.  Él  me  respondió,  que 
bien  creía  que  su  espíritu  y  sentir  no  discordaría  en  nada  del 
de  V.  P.;  pero  que  temía  la  diuersidad  de  pareçeres  con  otros, 
aunque  entendía  no  consistir  en  esto  la  unión  y  conformidad  de 
las  voluntades;  y  replicándole  io  lo  que  V.  P,  solía  hazer  con  al- 
gunos, haziéndolos  imediatos  á  sí ,  me  respondió  con  más  blan- 
dura que  otras  vezes  é  visto  en  él  tratando  de  esto:  Domini  su- 
mus;  pídanselo,  que  io  no  pretendo  sino  su  maior  seruicio  en  mí 
y  en  todos. 

Esto  e  dicho  al  P.  Francisco;  y  aunque  por  estonces  me  res- 
pondió que  holgaría  de  ello,  después  le  dio  nuestro  Señor  á  sen- 
tir qué  tanto  conuendría  su  entrada ,  y  me  mandó  que  le  escri- 
uiese,  que  S.  R.  entendía  que  V.  P.  se  consolaría  de  que  lo  hi- 
ziese,  y  que  S.  R.  lo  haría  de  que  se  encargase  de  que  en  aquella 
prouincia  alúdase  al  prouincial  en  el  gouierno  de  ella,  porque 
tiene  mui  entendidas  las  cosas  de  ella,  ultra  del  grande  talento 
que  en  aconsejar  y  regir  tiene  ;  y  tanbién  lo  tiene  en  engendrar 
y  criar  hijos,  sino  que,  como  no  á  sido  la  obedientia  obstetriz,  no 
an  salido  los  partos  derechos  de  los  que  se  dizen  hijos,  que  en  la 
verdad  son  hartos  más  *  los  que  tienen  el  nombre  de  hijos,  que 
los  que  lo  podrían  tener. 

E  dicho  esto  para  que  V.  P.  lo  mande  encomendar  al  Señor 
nuestro,  y  ordene  lo  que  se  deue  hazer;  y  para  qualquiera  cosa 


*    Ms .  prius,  menos. 


420  Epistolae  Mixtae— 887 

que  se  aia  de  tratar  con  él,  tengo  por  mejor  instrumento  al  P.  Vi- 
Uanueua  que  á  otro  ninguno. 

Aunque  en  lo  de  los  christianos  nueuos  no  está  de  otro  sen- 
tir el  maestro  del  de  V.  P. ,  porque  dize  que  ni  querría  que  se 
abriese  la  puerta  del  todo,  ni  se  cerrase  del  todo;  me  an  hablado 
algunas  personas  de  qualidad,  que  no  lo  son,  diziendo  que  de- 
sean que  la  Compañía  quitase  este  abuso  que  ai  en  estas  partes» 
de  hazer  esta  distinción  y  aceptión  de  personas,  siendo  en  la  ver- 
dad las  de  este  linaje  en  las  que  más  christiandad  se  halla,  y  á 
que  más  fácilmente  se  les  persuade  toda  virtud,  que  á  los  que 
tienen  la  otra  opinión;  porque  estos  ni  con  recebillos,  ni  con  de- 
xallos  de  recebir,  se  edifican,  ni  aun  induzen  á  los  buenos  exer- 
cícios; y  los  que  los  hazen  y  siguen  de  estotros,  son  muchos ,  y 
andan  tan  aflixidos,  que  dexan  algunos  de  boluerse  al  seruicio  de 
nuestro  Señor,  por  ver  que  tan  cerrados  hallan  los  caminos  para 
Dios;  y  aun  algunos  se  dexan  de  venir  á  bautizar,  sigún  sé  de 
cierto,  por  el  mal  tratamiento  que  les  hazen. 

Yo  e  dicho  tantas  cosas,  para  que  V.  P.  me  mande  anisar  quá- 
les  de  estas  tengo  de  dexar  ó  tomar  para  cumphr  con  mi  oficio  de 
colateral  y  cumplirlo  ia  mejor,  si  tuuiese  '  el  del  prouincial,  y 
aun  creo  que,  los  que  son,  harían  mejor  los  suios ,  y  en  todo  se 
procedería  con  más  lumbre,  si  lo  tuuiesen.  A  lo  menos  del  Padre 
doctor  entiendo  que  se  vuiera  más  aplicado  al  sui  o,  que  lo  a  he- 
cho, y  tanbién  se  descargaría  el  P.  Francisco  de  muchas  cosas 
que  le  traen  cansado,  aunque  lleua  tan  de  buena  gana  su  cruç, 
que  no  se  quiere  descargar  de  nada,  si  V.  P.  no  lo  descarga.  Y 
alo  menester  su  salud ,  aunque  me  pareçe  que  le  e  hallado  con 


'  «Difficile  videbatur  eidem  P.  Natali  collaterales...  assignare...;  quia 
tamen  P.  Ignatius, ut  instituerentur , scripserat. .. , Provinciali  Castellae  [Patri 
Araoz,  assignavit]  Patrem  Antonium  de  Corduba,  postquam  Salmanticam 
venisset.»  Polanco,  t.  IV,  pag.  483,  n.  1021.— Quod  facilius  effectum  est,^ 
quia  «cum  multum  detrimenti  ex  magnis  aestibus  sentiret  Cordubae,  et 
theologica  studia  nondum  absolvisset,  Marchionissa  etiam»  ejus  mater,  id 
optabat.  Polanco,  t.  iv,  pag.  460,  n.  982. -Rector  cordubensis  collegit 
P.  Alphonsus  de  Zarate  deinde  renuntiatus  est. 

-  Id  est,  si  cognitum  haberem  officium  provincialis,  si  cognoscerem 
aut  scirem  regulas  provincialis. 


28  OCTOBRIS  1554  421 

más  carnes  y  mejor  que  otras  vezes;  y  no  sé  si  le  ahojé,  que  des- 
pués que  vine  y  le  dije  esto,  se  á  determinado  de  no  comer  aues, 
sino  poco  de  otras  carnes,  y  lo  más  ieruas,  y  otros  días  pescado, 
por  cierta  interpretación  que  dize  que  dió  el  P.  M°  Nadal  á  la 
obediencia  que  V.  P.  auía  dado  en  esto  al  P.  Bustamente.  Y  aun- 
que temo  que  en  mí  deue  ser  esto  carne,  por  lo  que  lo  amo, 
viendo  lo  mucho  que  nuestro  Señor  se  sirue  de  su  vida ,  lo  digo 
para  que  V.  P.  le  mandase  que  tuuiese  más  cuenta  con  conser- 
uar  la  salud,  señaladamente  en  no  hazer  abstinencias,  sino  co- 
miendo siempre  aues,  ó  cabrito  algunas  vezes,  y  pocas  ó  ninguna 
pescado;  aunque  no  vuiese  otra  indisposición  que  la  de  las  ven- 
tosedades,  que  es  de  harto  trabajo  *,  y  aunque  lo  suele  sentir  de 
que  le  vaian  á  la  mano  en  esto,  de  esta  manera  lo  hará  mejor  que 
de  otra,  3'  podrále  V,  P.  escreuir  que  le  e  io  informado  de  lo  que 
en  esto  haze. 

De  mi  poca  cuenta  con  conseruar  la  salud  del  alma,  quisiera 
dar  larga  razón  á  V.  P. ,  para  que  con  más  cuidado  se  acordara 
de  mí;  y  déxolo,  porque  sé  que  tiene  V.  P.  charidad  para  curar- 
las todas.  A  los  estudios  me  mandan  ir;  y  porque  me  aproueche 
algo  en  ellos,  según  soi  rudo  y  embaraçado,  me  descarga  el  Pa- 
dre de  ser  rector,  aunque  me  manda  tener  superintendencia  en 
la  casa;  y  aunque  me  da  nuestro  Señor  fe  en  la  obediencia  de  es- 
tos oficios,  soi  tan  miserable  de  mi  natural,  que,  aunque  no  fuera 
tan  moço,  e  menester  quien  me  rija  en  todo,  Y  así  pido  por  cha- 
ridad á  V.  P.,  que  ó  me  lo  dé,  ó  pida  á  nuestro  Señor  que  me 
rija,  dándome  á  sentir  su  santísima  voluntad  en  todo,  y  fuerças 
para  la. cumplir.  Y  lo  mismo  pido  á  los  charísimos  Padres  y  her- 
manos de  esa  casa  y  colegio,  y  dénoslo  el  Señor  á  todos  para  su 
maior  gloria  y  seruicio.  En  Plasencia  28  de  Octubre.  D.  V.  P. 
hijo  y  sieruo  en  el  Señor  nuestro, 

Antonio  de  Córdova. 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  X.°,  el  P.  M.*^ 
Ignacio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús,  en  Roma. 

Duplicado.  Alia  marni:  R.ta  alli  2  di  Giugno. 


'    Videantur  hac  de  re  alibi  dicta,  Epist.  Mixtae,  t.  m.  pag.  501 ,  annot.  l . 


422 


Epistolae  Mixtae— 888 


JOANNES  NUNES  BARRETO 

ALPHONSO  DE  LENCASTRE 

CONIMBRICA  29  OCTOBRIS  I554 

Quoniam,  salva  obedientia,  patriarchale  munus,  quod  ei  imponitur,  refugere 
non  potest,  rogat  ut  cum  pontífice  máximo  ipse  Lencastre  agat,  obtineat  ^ 
que  commissarium  in  Aethiopia  constitui,  cui  patriarcha  subsit.— Quae- 
dam  refert  ex  libro  Francisci  Alvarez  de  aethiopum  erroribus. 

t 

Senhor.  A  graça  do  Spiritu  sancto  more  sempre  em  nossas 
almas.  Amen.  Ainda  que  V.  E.  ^  me  não  conheça,  o  zelo  que  sei 
por  cartas  dos  nossos  Padres  que  tem  da  honra  de  Deos,  e  do- 
proueyto  das  almas  que  tão  caro  lhe  custarão,  me  moueo  a  es- 
creuer  esta. 

Vindo  a  este  reino  do  reino  de  Fez,  honde  estiue  muitos  an- 
nos  por  mandado  de  S.  A.  entendendo  em  resgate  de  catiuos, 
me  disse  o  Padre  Mtro.  Mirão,  que  auia  de  ir  a  Ethiopia,  terra 
do  Preste  João,  con  a  qual  empresa  folguey  em  estremo,  porque 
he  rezão  que,  pois  nosso  Redentor  Jesux.°  tantos  trabalhos  neste 
mundo  por  nos  passou,  nos  também  por  elle  os  passemos.  Mas 
depois  me  disse  que  S.  A.  me  tinha  electo  por  patriarcha,  o  qual, 
pera  dizer  uerdade,  me  perturbou  muito  o  animo,  e  me  determi- 
ney,  se  mo  não  mandassem  meus  superiores  ou  o  papa  por  obe- 
diençia,  de  o  não  açeitar,  não  pollos  trabalhos  que  debaxo  de 
taaes  dignidades  sei  que  estão,  porque  jaa  a  elles  estaua  offere- 
çido,  mas  pollo  grande  perigo  que  he  dar  conta  de  tantas  almas, 
o  que  sintia  bem  o  propheta  David  quando  dizia:  Ab  occultis  meis 
munda  me,  Domine,  et  ab  alienis  parce  seruo  tuo  ^  Tenho  es- 


*  Exautographo  in  voi.  Liti.  Quadrim.  1553-54,  duplici  foi.,  n.  226» 
prius  471 . 

^    Alphonsus  de  Lencastre,  Joannis  III  orator  in  romana  urbe,  de  quo 
supra  dictum  est. 
'   Ps.  XVIII,  i3. 


29  OCTOBRIS  1554  423 

cri  to  por  diuersas  uias  a  nosso  Padre  Mtro.  Ignaçio,  escusandome 
de  tal  carrega,  mas,  segundo  ueio  por  cartas  que  de  laa  uierão, 
V.  E.  e  elle  trabalhão  que  S.  S.  de  mo  mande  em  uirtude  de  obe- 
dientia;  pollo  qual  não  posso  jaa  escusar  de  por  meus  fracos  om- 
bros a  esta  tam  grandissima  carga,  porque  não  pareça  que  quero 
resistir  a  uontade  diuina,  declarada  por  meus  superiores,  confian- 
do era  sua  diuina  clemençia  que,  pois  soo  por  seu  sancto  seruiço 
açeito  esta  carga,  elle  me  ajudara  com  sua  graça  a  leuala,  e  su- 
priraa  con  sua  infinita  sabedoria  minhas  faltas. 

Peço  a  V.  E.  por  amor  do  Senhor  Deos,  que,  jaa  que  não  ha 
outro  remedio  senão  açeitar  esta  tão  pesada  carga,  peça  a  sua 
sanctidade  que  aja  na  índia  huum  Padre  da  nossa  Companhia, 
qual  o  P.  Mtre.  Ignaçio  nomear,  que  seia  commissairo,  e  tenha 
as  uezes  do  papa  sobre  mi,  e  sobre  todos  os  outros  patriarchas 
que  por  tempo  forem,  pera  que  ueia  o  que  faço,  e  me  reprenda 
quando  for  neçessario;  e  isto  sera  pera  mi  grande  descanso,  por- 
que deseio  ter  sempre  superior  da  nossa  Companhia,  e  siguir  p 
spirito  della;  e  também  temo  a  mudança  dos  homens,  aynda  que 
polla  bondade  diuina  estou  determinado  firmemente  de  antes  per- 
der a  uida,  que  sair  huum  soo  ponto  do  que  me  aconselharem  o 
nossos  Padres  que  hão  de  ir  commigo;  mas  são  de  calidade  as 
honras  e  dignidades  deste  mundo,  que  mudão  grandes  prepósi- 
tos, como  foy  o  de  Saul. 

Dame  grande  animo  e  déselos  de  este  anno  iremos,  porque  li 
em  hum  liuro,  que  fez  Francisco  Alvarez,  os  grandes  erros  em  que 
estaa  a  gente  do  Preste,  e  que  lhe  disserão  que  estiuerão  sem 
patriarcha  uinte  e  tantos  annos,  por  dizer  huum  preste  João,  que 
então  era,  que  não  queria  patriarcha,  senão  pollo  sancto  Padre  de 
Roma,  e  não  hereges,  como  erão  os  de  Alexandria;  e  assi  esteue 
sem  patriarcha  dez  annos  que  elle  uiueo,  e  depois  de  sua  morte, 
seu  filho,  seguindo  a  mesma  openião,  esteue  sem  patriarcha  XIII 
ou  XIIII  annos,  ate  que  o  pouo  se  queixou  a  elle,  dizendo  que 
auia  jaa  muy  poucos  clérigos  pera  seruir  as  igreias,  as  quaes  per- 
dendosse,  se  perderia  a  christandade  que  tinhão.  Forçado  por  esta 
rezão,  consentió  uir  patriarcha  de  Alexandria.  Creya  que  estes  reis 
se  mouerão  pollo  concilio  florentino  sub  Eugenio  4.**,  em  que  diz 


424  Epistolae  Mixtae— 888 

que  se  ajuntarão  nelle  os  patriarchas  de  Alexandria,  Anthiochia 
e  Constantinopla  com  muitos  arçebispos  e  bispos,  e  se  concluyo 
nelle  que  o  summo  pontifiçe  de  Roma  era  cabeça  de  toda  chris 
tandade,  e  outras  muitas  cousas  de  seruiço  de  Déos.  E  em  huma 
carta  que  o  preste  João  Dauid,  pay  deste,  mandaua  a  S.  S.de,  diz 
que  lhe  mandaua  hum  liuro  de  Eugenio  4.",  em  que  estas  cousas 
se  conthem.  Diz  mais  no  dito  liuro  de  Francisco  Alvarez,  que  lhe 
disse  o  patriarcha  Marcos,  que  tinhão  huma  profecia  que  dizia, 
que  auião  de  uir  christãos  do  fim  da  terra  a  juntarse  com  elles,  e 
que  auia  de  ser  regida  sua  igreia  por  regedor  da  igreia  romana, 
e  que  o  tempo  se  compria  çedo,  pollo  numero  dos  patriarchas  que 
tinhão. 

Dou  tão  larga  conta  a  V.  E.,  porque  sei  que  ha  de  folgar  de 
ser  elle  o  meo  pera  que  cousa  de  tanto  seruiço  de  nosso  Senhor 
aja  effecto,  que  por  nossos  peccados  tantos  annos  ha  não  ouue, 
auendo  tanta  rezào  pera  isso.  Nosso  Senhor  nos  dee  graça  pera 
que  em  tudo  cumpramos  sua  sancta  uontade.  De  Coymbra 
a  XXIX  doutubro  de  1554. 

He  muy  neçessario  que  V.  E.  por  seruiço  de  Deos  aja  de 
S.  S.de  todo  o  poder  pera  os  que  forem  patriarchas,  e  se  alguma 
cousa  quiser  tirar,  podeo  declarar  nas  letras,  porque  doutra  ma- 
neyra  nos  acharemos  muy  enleados  con  escrúpulos,  e  pouco  a 
pouco  en  sinados  que  fizeremos  e  constituyçoês,  lhes  iremos  de- 
clarando o  dereito  canonico,  e  o  que  deuem  de  ter  pera  se  con- 
formarem com  a  igreia  romana.  Seruo  de  V.  E.  in  Domino, 

JOHAM  NUÑEZ. 

Inscriptio:  f  Ao  muy  excelente  senhor,  o  senhor  don  A.**  da- 
lemcastro,  comendador  moor  do  mestrado  de  Xpus.,  do  conselho 
del  rey  nosso  senhor,  e  seu  embaixador  na  corte  de  Roma. 


3l  OCTOBRIS  1554 


HH9 

EDMUNDOS  AUGERIUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PERUSIA  3l  OCTOBRIS  I554  *. 

Epistola  quadrimestris.  — Socii  litterarum  studio  et  scriptioni,  tam  solutae 
quam  ligatae,  diligenter  se  dant.— Proximis  frugifera  opera  impenditur, 
— Societatis  Jesu  candidati.— P.  Lainez  honorifice  exceptus. 

t 

La  gratia  et  pace  di  Christo  nostro  signor  sia  sempre  nei  cuori 
nostri.  Amen.  Multo  Rdo.  in  Xpo.  Padre.  Per  questa  V.  P.  in- 
tenderà quello  che  il  signor  Iddio  in  cotesta  città  per  ministerio 
di  sua  Compagnia  ha  adoperato.  Questo  certo  faressimo  con  mag- 
gior uergogna,  si  il  indicio  humano  si  confacessi  col  diuino;  ma 
poiché  Iddio  attende  al'  intentione,  et  V.  P.  sa  et  cognosce  la 
uoluntà  nostra,  più  harditamente  scriueremo.  Et  prima  diremo 
deUi  studij ,  attento  che  delli  fratelli  non  occorre  altro,  se  non  ogni 
uirtù  et  progresso  nella  uia  del  Signore,  il  che  tanto  più  pare  sia 
degno  di  lode,  quanto  più  la  ulta  loro  bona  ha  contradictione. 

Circa  li  studij  adonque  dirò  breuemente  et  in  uniuersale,  che, 
dopo  che  el  dialogo  fu  recitato  con  assai  satisfattione  della  città, 
crebbe  il  numero  de  studianti,  et  la  fede  et  il  credito  uerso  la 
Compagnia.  Ma  sono  stati  alquanto  interrotti  per  conto  delli  caldi 
et  altri  occupationi  nelli  possessioni,  etc.:  speriamo  che  presto  si 
cominceranno  da  donerò  et  con  frutto.  Adesso  si  occupano  i  mae- 
stri in  fare  orationi  et  uersi,  et  li  discepoli  in  impararle,  acciò  si 
ricitano  in  questa  renouatione  di  studij,  il  che,  benché  non  dia  al 
tutto  creditto,  nientedimeno  da  admiratione  a  questo  populo  assai 
grande,  della  diligentia  et  modo  uerso  li  scholari:  faccia  Iddio  che 
ogni  cosa  sia  a  suo  honore  et  gloria. 

Adesso  resta  dire  del  successo  delle  cose  spirituale,  le  quali 
uanno  per  gratia  del  Signore  di  bene  in  meglio,  et  con  questo 


'    Ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  36,  prius  55. 


420  Epistolae  Mixtae— 889 

poco  a  poco  il  signor  Iddio  da  materia  a  questa  gente  di  dar  fede 
alla  Compagnia.  Quanto  alli  sacramenti,  più  grande  è  il  concorso 
che  mai  nella  chiesa  nostra;  et  più  sarebbe,  si  li  operarij  potessero 
bastare  al  trauaglio.  Di  qui  si  uede  il  frutto  nella  mutationi  della 
vita  et  altre  opere  pie  di  questi  deuoti.  Oltra  di  questo  predicano 
et  leggano  li  Padri,  uno  le  epistole  di  santo  Paulo,  lai  tro  la  do- 
ctrina Christiana,  oltra  delli  altri  exhortationi  che  si  fanno  quatro 
o  cinque  uolte  la  settimana  con  gran  satisfattione  et  frutto.  Questa 
estate  passata  si  sono  exercitati  nel  confessare,  uisitare,  consolare 
li  ammalati  delli  hospitali,  li  quali  erano  qui  in  gran  numero,  et 
per  la  Iddio  gratia  assai  bon  frutto  nè  uscitto,  sì  per  la  edifica- 
tione  della  città,  si  per  la  conuersione  di  quelle  pouere  anime.  Il 
medesimo  si  è  fatto  nelle  carcere,  et  in  altri  luoghi  doue  sono 
stati  chiamati:  laus  Deo.  Non  manchano  ancora  cittadini  et  altre 
persone,  li  quali  dispongono  le  soe  facende,  et  temporali  et  spiri- 
tuali, secondo  che  Dio  dispone  per  mezo  del  conseglio  delli  Padri. 
Molte  paci  si  son  fatti,  et  ancora  molte  bone  opere  et  eleemosine 
uerso  li  poueri.  Con  tutto  questo  il  Signor  ua  augmentando  il 
frutto  di  questa  gente,  et  da  speranza  del  frutto  della  Compagnia. 

Resta  a  dire  a  V.  P.  come  il  signor  Iddio  ha  uoluto  augmen- 
tare il  numero  di  questo  colleggio,  imperochè  qui  è  un  giouene, 
nobile  di  sangue,  ma  molto  più  nobile  de  vertù,  il  quale  si  ha  de- 
liberato di  entrare  nella  Compagnia,  insieme  con  tre  altri  suoi  fra- 
telli, et  cosi  speriamo  che  presto  anderanno  a  Roma,  acciò  siano 
receuuti:  piaccia  a  sua  diuina  maiestà  di  darli  perseuerantia. 
Sono,  certo,  gioueni  di  grande  speranza.  Sono  altri  di  simile  uo- 
luntà,  li  quali  forsi  anderanno  presto  a  Roma  per  questo  mede- 
simo effetto,  benché  non  li  manchino  contradittione  di  parenti; 
de  maniera  che  cominciano  alquanto  gustare  et  cognoscere  la 
Compagnia  in  questa  città. 

Questi  giorni  il  P.  M.  Jacobo  Lainez  *,  passando  di  qua,  uisitò 
la  signoria  di  monsegnor  vicelegato  %  il  quale  li  fece  grande 

*    Ms.  Laygnez. 

^  Michael  della  Torre,  cenetensis  episcopus,  cui  Thomas  Caselli,  O.  P., 
episcopus  Cavae,  successit.  Polanco,  t.  v,  pag.  68,  n.  152  et  pag.  70, 
n.  158. 


3l  OCTOBRIS  1554 


427 


accoglenza,  et  promesse  tutto  quello  che  potria  fare  uerso  la 
Compagnia.  Predicò  esso  Padre  nel  domo,  non  con  minore  ad- 
mirationeche  frutto.  Similmente  ancora  il  signor  vicario  '  tuttauia 
più  si  stupisce  della  Compagnia,  et  non  cerca  altro,  eccetto  com- 
modità  di  giouarla.  Il  senato  ancora  et  tutti  li  altri  amici  molto  si 
dolgono  della  poca  cura  che  fino  adesso  hanno  hauuto  della  Com- 
pagnia, et  che  tanto  bene  non  han  cognosciuto.  Ha  rescritto  la 
città  al  Rmo.  et  Illmo.  cardinale  "  sopra  del  fundamento  di  questo 
collegio,  acciò  li  proueda  di  entrata,  et  questi  giorni  passati  fu- 
rono designati  al  collegio  qualche  somma  non  poca  de  denari 
Sichè  pare  che  il  Signor,  come  è  uero,  per  insino  adesso  habbia 
permesso  li  contradictioni  per  prouarci,  acciò  da  poi  più  ridon- 
dassi in  gloria  sua  et  in  utiUtà  del  próximo:  ipsi  gloria  in  sécula. 
Questo  è,  Rdo.  Padre,  quello  che  questi  quattro  mesi  passati  in 
uniuersale  si  è  fatto.  Non  resta  altro,  si  non  raccomandarci  humil- 
menti  alle  santi  sacrificij  et  orationi  di  V.  P.  et  di  tutti  Padri  di 
Roma.  Di  Peruggia  a  1'  ultimo  d'  Ottobre  1554.  D.  V.  P.  seruo 
in  Christo  inutile. 

Emondo  Augerio. 
Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù,  in  Roma. 
Alia  manti:  Quadr. 


*  Marcus  Antonius  Gradini,  «qui  ab  initio  Collegii  fautor  fuerat,  et  ita> 
quantum  commode  potuit,  de  nostris  beni  mereri  perseveravit.»  POLANCO, 
t,  V.  pag.  62,  n.  i32. 

*  Fulvius  de  la  Corna,  cardinalis  perusinus. 

'  Scripserat  librarius:  alquanti  fundi,  sed,  hoc  deleto,  ipse,  ut  est  in 
textu,  emendavit. 


428 


EPISTOLA.E  MiXTAE — 8go 


soo 

ALPHONSUS  LOPEZ 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CONCHA.  3l    OCTOBRIS  I554 

Patrem  Carvajal  Vallisoletum  petiisse,  dicit. — Concham,  collegii  rector, 
Lopez  venit. — Proximis  dat  operam. — Diplomata  pontificis  desiderantur. 

JHS. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo.  La  gratia  y  paz  de  Jesu 
Christo  nuestro  señor  sea  en  nuestro  continuo  fauor.  Amén.  Lo 
que  deste  mes  ay  que  hazer  saber  á  V.  R.  es,  cómo  los  hermanos, 
que  aquí  están,  van  continuando  con  aprouechamiento  sus  sólitos 
exercícios  de  letras  y  spi  ri  tu.  El  P.  Caruajal,  que  estaua  aquí 
por  orden  del  P.  Francisco  fué  á  Valladolid;  y  así  yo  quedé  solo 
con  estos  tres  hermanos,  con  muchas  occupaciones  de  confesiones 
y  de  visitas  de  algunas  personas  principales. 

A  la  marquesa  de  Cañete  muy  cercana  parienta  del  P.  Fran- 
cisco, he  visitado  algunas  vezes,  porque  pidió  al  doctor  Vergara, 


*    Ex  autographo  in  voi.  E,  n.  l35,  prius  329. 

-  Initia  collegii  conchensis  fuse  tradunt  Litt.  Quadr.,  t  iii,  pag.  86-88, 
ac  maxime  Polanco,  t.  IV,  pag.  424,  n.  915  et  seqq. 

^  «D.  Andres  Hurtado  de  Mendoza,  segundo  marqués  de  Cañete^  guar- 
da mayor  de  la  ciudad  de  Cuenca  y  montero  mayor  del  rey,  sirvió  con  valor 
y  buen  éxito  al  emperador  Carlos  V  en  las  campañas  de  Alemania,  Flandes, 
Túnez  y  Argel,  y  fué  virey  y  capitan  general  del  Perú,  donde  murió  en 
1560,  estando  casado  con  D.*  María  Manrique,  aya  de  las  infantas,  hijas  de 
Felipe  n,  é  hija  ella  de  D.  Garci  Fernandez  Manrique,  tercer  conde  de 
Osorno,  presidente  de  los  consejos  de  Indias  y  Ordenes,  y  uno  de  los  cua- 
tro gobernadores,  que,  al  marchar  á  Flandes,  dejó  en  España  Carlos  V.  Hi- 
jos de  aquel  matrimonio  fueron  D.  Diego  Hurtado  de  Mendoza,  tercer  mar- 
qués de  Cañete...;  D.  García...;  D.  Francisco,  canónigo  con  dignidad  de 
tesorero  en  la  catedral  de  Cuenca;  D.  Pedro,  canónigo  de  Cuenca  y  arce- 
diano de  Huete;  D.  Hernando,  de  la  Compañía  de  Jesús;  D.  Juan,  del  Con- 
sejo Supremo  de  la  Inquisición;  D.*  María  de  Mendoza,  que  casó...;  Doña 
Inés  Manrique,  dama  de  la  Reina  D.^  Mariana  de  Austria;  D.*  Isabel,  Doña 
Mariana,  D."  Francisca,  monjas.»  Burgos,  Blasón  de  España,  1. 11,  pag.  149 


I  NOVEMBRIS  1554  429 

y  después  á  mí  también,  cada  semana  á  ella  y  á  sus  hijas  hiziese 
vna  plática,  y  assi  lo  he  hecho.  Parece  hazerse  fructo,  assi  en 
ella  como  én  criados  y  criadas,  y  bien  entiendo  sería  más,  si  mi 
encogimiento  no  lo  impidiese;  déme  el  Señor  libertad  con  que  le 
sirua,  y  aparte  de  mí  los  respectos  que  lo  impiden. 

A  vna  persona  de  qualidad  se  han  dado  los  exercicios  para  la 
confesión  general,  porque  exactamente  no  ha  podido;  agora  dize 
los  querría  hazer  más  cumplidamente  adelante,  por  parescerle  no 
quedar  quieto.  Es  persona  pública,  y  será  parte  de  mucho  fructo. 

No  se  ofresce  otra  cosa  que  auisar  á  V.  P.,  más  que  estamos 
siempre  sin  bullas,  y  son  necessárias  para  exámenes,  y  para  otras 
cosas  que  cada  día  suelen  ofrescerse.  En  los  sanctos  sacrificios  y 
oraciones  de  V.  P.  humilmente  me  encomiendo. 

Jesús  sea  con  todos.  De  Cuenca  vitimo  de  Octubre  de  1554. 
De  V.  P.  indigno  hijo  y  sieruo  en  Christo, 

Alonso  López. 

t 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo,  el 
P.  M.  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de 
Jesús,  en  Roma. 

Alia  manu:R.  ta  al  primo  de  Gennaro. 

JOANNES  PELLETARIUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA  I  NOVEMBRIS  I554  *. 

Ducissa  Renata  verae  edit  conversionis  et  perseverantiae  signa.— Illam  pa- 
riter  sequuntur  virgines  ab  obsequiis. — Laetitia  inde  percepta  immor- 
talesque  Deo  actae  gratiae. 

t 

La  diuina  gratia  et  amore  del  saluatore  nostro  Giesù  Christo 
habbiti  sempre  con  nuoi.  Amen. 

Credo  che  non  potria  tanto  scrire  alla  P.  V.  del  buono  et 


*    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  69,  prius  Il3. 


^30  Epistolae  Mixtae— 891 

santo  progresso  che  facciamo  con  madama,  quanto  lei  desidera 
però  gli  fo  a  sapere,  come  hieri  confessai  per  la  seconda  volta 
detta  madama  con  le  suoe  figliuole  Illme.  et  suoe  gentildonne  et 
donzelle,  et  hoggi,  il  di  de  tutti  Santi,  gli  ho  detto  la  messa,  pre- 
dicato, benché  breuemente,  et  communicato  il  S.  N.  I.  X.;  et 
o-ià  siamo  conuenuti  insieme  che  el  se  confessará  et  communica- 
rà  quattro  volte  Tanno,  in  pasqua,  nádale,  et  gli  altri  duoi  diche 
el  me  parerà.  Per  adesso  questo  me  basta,  sperando  che  incre- 
mentum  dabit  Deus  ^  et  dominus  noster  Jesus  X.s  Certo,  non 
posso  assai  esprimere  alla  P.  V.  la  consola tione  che  piglio  in  ve  • 
dere  le  suoe  donzelle  et  altri  de  casa  oldire  la  messa  con  tanta 
deuotione,  et  fare  le  ceremonie  sante  comme  li  altri. 

Et  nella  lettione  delli  articoli  sono  attentissime  et  retengono 
bene:  hanno  la  vita  di  santi  [in]  volgare,  et  legono  dentro  assai, 
et  fanno  ogni  cosa  che  dicogli  donerei  fare.  Et  sappia  la  P.  V. 
che  non  ho  datte  altre  penitentie  questi  di,  che  vna  volta  la  co- 
rona et  vna  volta  le  lithanie,  per  confirmarle  meglio  circa  l'orare 
li  santi.  E  vero  che  insieme  ho  commandato  a  madama  de  dire 
tre  volte  il  di:  Domine,  adauge  mihi  fidem  et  m"  ha  promesso 
farlo  voluntieri. 

Soleua  mangiare  carne  il  sabbato,  col  consenso  pur  del  me- 
dico, per  la  sua  indisposi  tione,  et  per  essere  stata  cosi  nudrita  da 
fanciullezza;  ma  già  ne  mangia  più,  et  m'  ha  detto  volere  viuere 
come  sua  Ecc. za  viuerà,  et  mangiare  carne,  quando  ne  mangia- 
rà,  etc. 

Questa  sera  S.  Ecc. za  r  ha  visitata  con  gaudio  spirituale,  et 
suo  contento  nel  Signore  nostro  de  sua  perseuerantia  et  accresci- 
mento. 

La  diuina  bontà  et  misericordia  gli  dia  di  continuo  aiuto,  et 
a  nuoi  gratia  de  non  mancare  de  l'ufficio  nostro  verso  lei  et 
tutte  le  anime  de  Christo  nostro  signor,  il  che  speriamo  farà  me- 
diante le  orationi  de  la  P.  V.,  nelle  quale  molto  si  confidiamo 


'    Vide  epistolas  superiores  ejusdem  Pelletarii. 
-   I  Ad  Cor.  ih,  7. 
^   Lue.  XVII,  5. 


2  NOVEMBRIS  1554  '  43l 

nel  Signore  nostro.  De  Ferrara  il  primo  de  Nouembre  54.  De 
la  P.  V.  figliuolo  indegno  nel  S.  N.  I.  X., 

GlOUANNI  PeLLETARIO. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  X.  Padre,  il  P.  M.°  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù,  a  Roma. 
Alia  manti:  R.ta  alli  15  del  medesimo. 

JOANNES  DE  MENDOZA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

NEAPOLI    2   NOVEMBRIS  I554 

Rescribit  Ignatio,  qui  Ascanium  Colonna,  in  arce  Castelnuovo  detentum, 
Mendozae,  ejusdem  arcis  praefecto,  commendaverat. — Capta  scribendi 
occasione,  Ignatio  vicissim  vult  se  commendatum,  ut  tandem  ipse  voti 
compos  fiat. 

t 

Muy  Rdo.  señor  en  Xpo.  Padre.  Receby  la  carta  de  V.  R.  de 
los  14  de  Octubre  %  y  con  ella,  cierto,  muy  gran  contenta- 
miento; porque  la  e  tenido  por  muy  gran  argumento  de  que  nues- 
tro Señor  será  seruido  de  cumplir  los  deseos  de  su  seruiçio.  Por- 
que no  obstante  que  parece  que  fué  la  ocasión  de  querer  V.  R. 
escreuirme,  el  encomendarme  el  seruitio  de  aquel  cauallero  %  to- 
dauía  pienso,  y  tengo  por  muy  creydo,  que  nuestro  Señor  mouió 
á  V.  R.  á  esto,  para  que  con  esta  ocasión  conocyese  yo,  por  lo 
que  V,  R.  me  scriuía,  quen  una  cyerta  manera  se  me  avía  cum- 
plido mi  deseo.  Con  esto  tendré  más  certenidad  cada  día  de  mi 
uoluntad:  y  ansí  suplico  á  V.  R.  quen  sus  oraciones,  y  de  toda 


'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  81,  prius  151. 

-  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  338-340,  quo  in  loco,  annot,  2, 
multa  paucis  dicuntur  de  Joanne  de  Mendoza,  nosque  etiam  suo  loco  de 
egregio  hoc  juvene,  Societatis  candidato,  dicemus. 

^  Ascanius  Colonna,  quem  Ignatius  Joanni  de  Mendoza,  arcis  de  Ca- 
stelnuovo praefecto,  ex  animo  commendarat.  Porro  ille.  Caroli  V,  ftimpe- 
ratoris,  jussu  captus,  et  eo  deductus  fuerat».  Polanco,  t.  iv,  pag.  188, 
n.  402.  Vide  quid  in  ejus  laudem  scripsit  Ignatius,  Cartas,  1,  c  ,  pag.  340. 


432   .        '  Epistolae  Mixtae— 893 

la  casa,  sea  mi  intención  ofrecida  á  nuestro  Señor,  para  que  por 
su  infenita  bondad,  y  por  la  necesidad  que  yo  dello  tengo,  se  sirua 
de  amostrar  eli  efeto  della.  Y  ansina ,  asta  que  la  noluntad  del 
Señor  nos  dexe  conbersar,  reçyberé  muy  gran  merced  y  consuelo 
con  cartas  de  V.  R.,  porque  me  pareçerá  que  asta  entonçes,  con 
leellas,  estaré  metido  en  lo  que  deseo. 

Quanto  á  lo  de  aquel  cauallero,  mucho  más  agora  deseo  ser- 
uille;  y  tanto ,  que  no  puede  llegar  la  obra  al  deseo.  Pero  Dios 
será  aquel  señor  que  le  satisfará,  y  á  mí  en  ello,  porque,  cierto, 
se  lo  deseo,  viendo  quári  prencipal  señor  es  en  su  trato  y  manera, 
y  quán  allegado  á  Dios. 

Y  con  esto  ago  fin,  deseando  lo  que  sé  que  V.  R.  encomienda 
al  Señor,  por  relación  del  maestro  Salmerón. 

Nuestro  Señor  sea  con  V.  R.,  y  le  conserve  en  su  gracia.  De 
Nápoles  á  2  de  Nouiembre  1554.  Besa  las  manos  á  V.  R., 

Don  Juan. 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  señor  y  en  Xpo.  Padre,  el  Padre 
miser  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  del 
Jesús,  en  Roma. 

Alia  manu:  Di  don  Giouanni  de  Mendoza. 

JOSEPHUS... 

ex  commissione  Patris  Gundisalvi  de  Silveira 

PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

OLISIPONE  4  NOVEMBRIS  I554 

Litteras,  Conimbrica  acceptas,  festinanter  mittit.  —  Ut  cito  expediantur 
aethiopica  negotia,  cum  tempus  urgeat,  efflagitat. 

Padre  mío.  Aora  venieron  estas  cartas  de  Coimbra,  después 
de  los  emboltorios  ya  seren  dados;  y  por  quanto  el  correo  está 


*  Ex  schedula  autographa  in  voi.  D,  n.  238.— Ejusdem  schedulae  ex- 
stant  in  eodem  vo].,  n.  238  bis,  238  ter,  alia  duo  exempla,  quae  scriptionis 
die  careni. 


5  NOVEMBRIS  1554 

para  partir,  hazemos  otro  maçete  con  estas  cartas  del  P.  loan 
Nunez,  por  comisión  del  P.  Mirón,  que  es  ydo  a  Euora  anteyer,  y 
dexó  muy  encargado  que  embiásemos  estas  mismas  cartas  por 
muchas  vías  '.  Y  perdone  V.  R.  de  poner  mucho  porte  nellas, 
porque  los  mercaderes  no  las  quieren  aceptar  de  otra  manera,  y 
por  tanto  van.  Por  vía  de  Lión  y  Flandes  costan  mucho. 

Por  charidad  que  hagan  por  embiar  templano  el  despafcho, 
porque  suelen  partir  las  naos  á  la  entrada  de  Março,  y  acá  tene- 
mos por  çierto  que  verna  [á]  tiempo,  porlo  qual  el  P.  Mtro.  Mi- 
rón embía  hazer  provisión  para  la  viaje.  Dios  nos  haga  a  todos 
santos.  De  San  Roque  4  de  Nouiembre  de  1554.  Por  comisión  del 
P.  don  Gonzalo,  indigno  sieruo,  . 

Joseph. 

Inscriptio:  f  Al  P.  Polanco. 


JOANNES  DE  HUBILLA 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

OGNATO  5  NOVEMBRIS  1554  -, 

Moventur  nonnulli  ad  collegia  Societati  aedificanda. — Pacem  Ochoa  inter 
dissidentes  conciliat.  — Sanat  aegrotos. 

t 

Ihs. 

Muy  Rdo.  y  charíssimo  Padre  mio  en  Christo.  Pax  Chri- 
sti,  etc.  Esta  me  mandó  screuir  á  V.  R.  el  P.  Miguel  %  nuestro 
rector.  Las  cosas  daquá  ya  V.  R.  las  terná  entendidas  por  otras 
que  se  an  scripto  el  mes  passado  se  offresçió  vna  peregrinaçión 
para  Nauarra,  á  ver  vnas  casas,  que  vn  doctor  Sanctacara  ^  las 

'    Vide  supra,  epist.  888. 

Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  loi,  prius  519. 
'    Michael  Ochoa. 
*    Vide  epist.  843. 

^  Medicus  insignis  reginae  Joannae,  Caroli  V  matris.  Illius  nomen  non 
exprimunt  Litt.  Quadr.,  t.  iii,  pag.  50,  Polanco,  t.  rv,  pag.  433,  n.  931, 
ubi  de  hoc  negotio  fit  sermo.  Nec  nunc  primum  de  ilio  agitur;  nam  in 
epist.  390,  20  Septembris  1551  data,  jam  hoc  agi  coeptum  est.  Epist.  Mixtae, 
t.  n,  pag.  595. 

EpiSTOLAE  MiXTAE,  TOM.  IV.  28 


Epistolar  Mixtae— 894 

•daba.  No  se  ha  resçeuido,  por  ciertos  inconuenientes  que  ay  en 
ella,  avnque  el  pueblo  es  de  los  meiores  que  ay  en  Nabarra.  Llá- 
mase Olite  donde  predicó  vn  domingo,  y  quedaron  muy  con- 
tentos. En  este  lugar  ay  algunos  clérigos,  que  querrían  entrar 
en  la  Compañía,  y  otros  á  quererlos  hazer  los  exerçiçios  (gloria 
á  Dios). 

Daquí  fuimos  á  Pamplona  ha  ablar  con  el  obispo  -,  el  qual 
tiene  gran  desseo  de  que  se  aga  el  colegio  en  Estella.  También 
abló  al  virey  '  y  á  otros,  que  para  ello  podrán  dar  fauor.  V.  R.  lo 
encomiende  á  Dios,  y  lo  mismo  pide  el  Padre  rector  al  Padre  don 
Diego  \ 

En  Pamplona  se  ie  vinieron  vnos  de  la  tierra  al  Padre,  á  pi- 
dirle  de  charidad  que  se  llegase  á  su  tierra,  á  entender  sobre 
çiertas  riñas  que  abía  entre  los  clérigos:  mediante  el  fauor  del 
Señor  se  quedaron  amigos,  y  todos  quedaron  consolados  por  la 
yda  del  Padre,  donde  estubo  6  días.  Porque  sé  que  V.  R.  holga- 
rá [de  ello,  le  diré]  que  otra  vez  pasó  el  Padre  este  camino  de  á 
su  tierra,  y  alió  en  vna  benta  á  vnamuger,  que  estaua  muy  fati- 
gada de  calenturas,  y  le  dixo  al  Padre,  que  ella  bien  podría  dar 
otra  meior  mula  que  [la  que]  él  tra3^a.  Quiso  Dios  que  dentro  de 
quatro  días  ella  estubiese  sana.  Esta  vez  [curó  el  Padre]  al  hués- 
pede  de  la  casa  misma  con  vn  hijo  suyo,  que  staban  con  calentu- 
ras, y  á  la  buelta  los  aliamos  sanos,  y  nos  hizieron  muchos  rega- 
los:  gloria  á  Dios. 

Aquí  al  presente  se  entiende  en  algunos  negoçios,  y  visitar 
enfermos,  y  otros  exerçiçios  espirituales.  Todos  los  de  este  cole- 
gio están  buènos,  y  se  encomiendan  en  las  oraçiones  de  V.  R.  y 
de  todos  los  Padres  y  hermanos,  y  con  todos  sea  Jesús.  De  Oña- 
te  á  5  de  Nobiembre  de  1554.  Por  comissión  de  nuestro  Padre 
rector,  de  V.  R.  indigno  sierbo  en  Christo, 

t 

JOANNES  DE  HUBILLA. 

  t 

^    Ms.  Ollite,  donde  pr edicto. 

-    Alvarus  Moscoso,  cujus  pro  Societate  testimonium  infra  exhibebimus. 
^    Beltranus  de  ]a  Cueva,  dux  III  de  Alburquerque. 
*    P.  Didacus  de  Eguia. 


6  NOVEMBRIS  1554  435 

Inscriptio:  Ihs.  Al  muy  Rdo,  y  charíssimo  Padre  mío  en 
Christo,  el  P.  Mtro.  Polanco,  de  la  Compañía  de  Jesús,  etc.,  en 
Roma. 

BARTHOLOMAEUS  DE  BUSTAMANTE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PLACENTIA  6  NOVEMBRIS  I554 

Virorum  principum  erga  Societatem  Jesu  studium  singulare.— Nova  collegia 
offerunt  instituenda,  marchio  de  Villena,  antistes  ovetensis  et  comes  de 
Oropesa. — Venit  Borgia  Septimancas  ,  Salmanticam  ,  Placentiam, — 
Conciones  habet.— Socios  in  diversas  partes  mittit. — Faustus  Societatis 
cursus  et  incrementam. 

t 

Ihs. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo.  La  summa  gracia  y  amor 
«terno  de  Dios  nuestro  señor  sea  siempre  en  fauor  y  ayuda 
de  V.  P.t 

Después  de  scripta  la  que  va  en  este  pliego,  del  P.  Francisco, 
me  mandó  su  reuerencia  escreuir  esta,  en  que  diese  aviso  á  V.  P. 
de  lo  que  después  de  la  del  mes  pasado  se  ofreçe  que  saber,  de- 
más de  lo  que  en  su  carta  dize  ;  porque  cada  día  ay  cosas  nue- 
uas,  que  por  medio  del  Padre  obra  la  diuina  mano  en  augmento 
de  la  Compañía  y  mucha  edificación  de  los  próximos.  Sean  da- 
das infinitas  gracias  al  principal  author  destas  obras,  que  así  se 
digna  de  licuar  adelante  lo  que  en  su  sancto  nombre  y  con  zelo 
de  su  mayor  gloria  y  diuino  seruicio  se  comiença. 

El  marqués  de  Villena  -  se  ha  mostrado  tan  deuoto,  mediante 


*  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  143,  prius  355,  356. 

*  Didacus  Lopez  Pacheco,  dux  III  de  Escalona,  marchio  de  Villena,  de 
quo  videantur  Epist.  Mixtae,  t.  m,  pag.  2l3. — BuRGOS,  Blasón  de  Espa- 
ña, t.  II,  pag.  317,  tempus  omittit  ejus  mortis,  qua  omissione  ansam  prae- 
buit  ut  confunderetur  Didacus  cum  Francisco  Pacheco,  duce  IV  de  Escalo- 
na, marchione  etiam  de  Villena,  qui  fato  cessit  2  Aprilis  I574.  At  ex  Po 
LANCO,  t.  VI,  pag.  629,  n.  2710,  discimus  illum  quidem  anno  1556  diem  su- 
premum  obiisse. 


436  Epistolae  Mixtae— 895 

la  comunicación  del  P.  Francisco,  la  qual  ha  tenido  muy  conti- 
nua el  tiempo  todo  que  S.  R.  ha  estado  en  Valladolid,  que  se  ha 
offreçido  á  hazer  vn  collegio  en  Belmonte,  que  es  villa  muy  prin- 
çipal  suya,  donde  ay  iglesia  collegial,  y  da  harta  priesa  y  impor- 
tunidad sobre  ello;  porque  entienda  V.  P.  que,  aunque  acá  se  tiene 
todo  miramiento  en  el  acceptar  de  nueuos  collegios ,  se  ofreçen 
muchos  de  señores,  á  quien  no  se  puede  dexar  de  tener  respecto, 
guardando  siempre  lo  que  de  la  voluntad  de  V.  P.  tiene  enten- 
dido el  P.  Francisco,  que  estas  fundaciones  se  admitan  con  aduer- 
tençia  de  que  por  aora  la  Compañía  no  se  obligue  á  más  de  lo  que 
cómmodamente  puede. 

Quanto  al  proueer  de  personas,  hasta  tener  las  que  son  me- 
nester para  que  en  perfectión  se  pueda  cumplir  con  muchos,  es- 
pérase en  la  diuina  bondad,  que,  pues  en  tanto  número  augmenta 
los  collegios,  que  no  menos  acrecentará  el  número  de  los  que 
son  menester  para  morarlos  ' .  Ha  labrado  el  marqués  en  la  nues- 
tra de  Valladolid  ciertas  pieças  y  refectorio  á  su  costa,  de  manera 
que  abrá  ya  cómmoda  habitación  allí  para  diez  ó  doze  personas; 
aunque,  vista  todavía  la  gran  estrechura  de  aquella  casa,  special- 
mente para  en  vn  pueblo,  donde  ay  audiençia  real  y  vniuersidad, 
y  donde  asímesmo  la  corte  suele  residir  muchas  vezes,  que  todo 
esto  haze  grande  el  concurso  de  los  que  á  ella  acuden  ,  se 
animó  S.  R.  á  intentar  la  compra  de  vna  del  vizconde  de  Alta- 
mira  que  está  pared  en  medio  de  la  nuestra,  sin  la  qual  no  se 
podía  dilatar,  y  fuera  forçado  dexarla  y  buscar  otra,  que,  según 
la  carestía  de  las  de  aquel  pueblo,  no  se  hallara  á  comprar  sin  mu- 
cha summa  de  dinero.  Y  aun  fuera  harto  acertamiento  hallarse  en 
cómodo  sitio,  qual  es  el  de  la  que  se  ha  comprado,  que  cuesta 
tres  mili  ducados,  los  quales  se  ha  ofreçido  de  dar  la  prinçesa 
y  con  esta  confiança ,  mediante  la  gracia  del  Señor ,  se  hizo  el 
concierto,  y  se  çelebró  la  compra,  con  fianças  que  se  pagarán  den- 
tro de  vn  año  los  dichos  tres  mili  ducados. 


'    Ms.  morarlas . 

*    Alphonsus  Fernandez  de  Rivero,  vicecomes  de  Altamira.  Polanco, 
t.  IV,  pag.  396,  n.  855,  annot.  3,  et  pag.  438,  n.  942. 
^    Joanna  de  Austria,  Caroli  V  filia. 


6  NOVEMBRIS  1554 


437 


La  mucha  voluntad  que  el  obispo  de  Ouiedo  *  auía  mostrado 
por  sus  letras  al  P.  Francisco,  de  que  en  su  obispado  se  fundase 
collegio  de  la  Compañía,  y  la  instancia  que  sobre  ello  hazía, 
mouió  á  S.  R.  á  darnos  dende  Valladolid  al  hermano  Tello,  olim 
don  Hernando  Tello,  y  á  mí,  vna  peregrinación  para  yr  á  ganar 
el  jubileo  que  en  la  iglesia  de  sant  Saluador  de  aquella  ciudad  se 
ganaua  este  año  de  54  por  todo  el  mes  de  Septiembre,  para  que 
mejor  dispuestos  por  este  medio ,  tratásemos  de  lo  de  aquel  col- 
legio con  el  obispo,  al  qual  hallamos  en  Cea,  lugar  del  marqués 
de  Denia,  su  hermano  treynta  leguas  de  Ouiedo,  que  estaua  de 
camino  para  aquella  ciudad,  de  quien  fuimos  recebidos  y  trata- 
dos con  mucha  charidad,  la  tarde  que  llegamos,  y  aun  quisiera 
detenernos  allí  hasta  su  partida,  por  licuarnos  consigo,  y  se  ofre- 
cía á  enbiar  mensagero  propio  al  P.  Francisco.  No  dimos  á  ello 
lugar,  así  porque,  auiendo  nosotros  de  yr  á  pie,  pudiésemos  llegar 
á  Ouiedo  al  tiempo  quel  obispo,  como  porque,  si  llegásemos  an- 
tes, pudiésemos  exercitamos  en  algunas  obras  del  diuino  serui- 
cio  con  los  próximos  en  aquella  tierra,  que  tan  necesitada  está  de 
doctrina.  Pues,  auiendo  de  entrar  en  ella  la  Compañía  y  tratar 
desto  el  obispo,  conuenía  que  se  tuuiese  alguna  noticia  de  nues- 
tros exerçiçios,  en  lo  que  toca  al  prouecho  del  próximo;  lo  qual 
por  la  bondad  diuina  se  hizo  con  algunos  sermones  que  prediqué 
por  la  tierra  cerca  de  Ouiedo ,  yendo  en  compañía  del  visitador 
del  obispo,  que  se  quiso  andar  con  nosotros,  y  nos  quedó  tan  afi- 
cionado, que  ya  en  Ouiedo  le  tenían  por  de  la  Compañía.  Y  aun 
no  está  fuera  de  serlo,  cesando  cierto  impedimento  que  por  algu- 
nos días  le  obhga  á  entretenerse  en  el  cargo.  Es  vn  muy  buen 
subjecto,  así  en  discreçión  y  letras,  como  en  experiençia  de  ne- 
gocios. Nuestro  Señor  le  encamine  en  su  seruicio,  pues  muestra 
desseos  de  acertar  en  lo  mejor. 


'  Christophorus  de  Rojas  et  Sandoval.  Polanco,  t.  iv,  pag.  591, 
n.  1257,  quo  in  loco  haec,  a  Bustamante  scripta,  usurpata  sunt.  Infra  ipsius 
episcopi  ad  Ignatium  epistolam  dabimus.  . 

-  Ludovicus  de  Sandoval  et  Rojas.  Epist.  Mixtae ,  t.  11,  pag.  157, 
annot.  2. 


438  Epistolae  Mixtae— 895 

El  obispo  llegó  á  su  iglesia  vna  semana  después  de  nosotros^ 
y  luego  començó  á  tratar  muy  de  veras  lo  del  collegio ,  propo- 
niendo todos  los  medios  que  se  le  podían  ofrecer  para  el  buen 
efecto  de  aquella  fundación.  Y  si  tuuiera  la  posibilidad  como  el 
ánimo,  déuese  creer  que  no  se  contentara  con  sólo  vn  collegio; 
mas,  como,  según  su  mucha  charidad  y  las  neçessidades  con  que 
ha  de  cumplir,  es  poco  lo  que  para  esto  tiene  de  renta,  no  puede 
llegar  la  facultad  á  su  buen  desseo. 

Por  vna  letra  que  el  obispo  scriuió  al  P.  Francisco,  y  por  las 
copias  de  vn  memorial  que  á  mí  me  dió  en  Çea,  y  de  vn  capítulo 
de  otra  carta  para  S.  R.,  que  con  esta  ván,  entenderá  V.  P.  la 
gran  voluntad  que  tiene  á  esta  obra  que  pretende.  Los  sitios  que 
ofrece  no  son  para  collegio,  porque,  aunque  son  muy  graciosos ,^ 
de  frescuras,  fuentes  y  mucha  deuoçión ,  no  tienen  la  commodi- 
dad  que  se  requiere  para  los  studios.  Porque  algunos  de  los  di- 
chos sitios  están  en  despoblado ,  y  otros  en  lugares  pequeños, 
donde  no  podrían  concurrir  studiantes:  ni  en  todo  el  obispado  ay 
donde  se  deua  hazer,  sino  en  la  mesma  ciudad  de  Ouiedo,  y  allí 
podrá  el  obispo  aplicar  la  renta  destos  lugares  que  ofrece,  como 
yo  le  dixe  tratando  desta  materia.  Finalmente,  como  todos  los  di- 
chos medios  dependen  de  la  voluntad  del  emperador,  y  esta  se  ha 
de  ganar,  venido  su  magestat  á  estos  reynos ,  como  en  breue  se 
espera,  no  ha  querido  el  P.  Francisco  desahuziar  al  obispo,  hasta 
saber  de  V.  P.  lo  que  manda  sobrello,  presupuesto  que  aquella 
tierra  es  bien  neçessitada  de  doctrina  y  buena  instrucción,  y  que, 
dado  caso  se  vuiese  de  hazer  en  ella  collegio ,  y  que  tuuiese  al 
presente  el  obispo  con  qué  asegurar  la  fundación  dél ,  no  se  mo- 
raría tan  presto,  que  pusiese  en  necesidad  á  la  Compañía  de  en- 
biar  luego  gente  á  él.  Y  plazería  al  Señor  que,  para  el  tiempo  que 
se  huuiesen  de  enbiar,  no  faltasen,  como  se  espera,  hartos  opera- 
rios en  la  Compañía  :  pues  por  lo  menos  creo  que  pasarían  pri- 
mero cinco  ó  seys  años,  mientras  el  edifiçio  se  pusiese  en  perfe- 
ctión  para  poderse  morar. 

Partió  el  P.  Francisco  de  Valladolid  para  Plasençia  víspera  de 
san  Francisco,  y  vino  de  camino  á  Simancas,  donde  dexó  asenta- 
das las  cosas  de  aquel  collegio,  proueyendo  que  quedase  al  pre- 


6  NOVEMBRIS  1554 


sente  por  superior  en  él  el  P.  M.  Baptista  que  estaua  en  Me- 
dina del  Campo  con  otro  sacerdote  y  tres  hermanos  ;  porque  el 
comendador  Mosquera  '  se  profiere  á  mantener  cinco,  aunque  no 
está  por  la  capitulación  obligado  más  de  á  quatro. 

Vino  de  Alcalá  el  bachiller  Pero  Sánchez,  que  es  buen  latino, 
para  lector  de  gramática.  Su  R.  partió  de  allí  para  Salamanca, 
descuidado  de  aquella  casa,  por  quedar  el  Padre  doctor  Araoz  tan 
cerca  della,  en  Valladolid,  de  donde  muchas  vezes  la  podrá  visi- 
tar y  proueer  en  lo  que  se  offreçiere. 

De  Simancas  vino  el  Padre  á  Salamanca ,  donde  ordenó  así- 
mesmo  lo  de  aquel  collegio,  sacando  dél  al  P.  Juárez  '\  natural 
de  Cuenca,  que  estaua  allí  por  rector,  para  enbiar  á  Seuilla  á  tra- 
tar con  la  duquesa  y  conde  de  Niebla  *  y  los  demás  deuotos  de 
la  Compañía,  sobre  la  casa  que  se  ha  de  tomar  de  prestado  para 
poder  estar  los  que  con  S.  R.  allí  fueren  á  entender  en  la  funda- 
çión,  y  disponer  lo  necesario,  attento  á  que  el  P.  Villanueua  por 
aora  no  podrá  yr,  así  porque  el  obispo  de  Plasencia  ^  sentiría 
mucho  que  tan  presto  dexase  lo  de  aquí,  como  porque  creo  con- 
uerná  dar  vna  vista  al  Dr.  Vergara,  que  le  pide  para  tratar  con 
él  de  desenbaraçarse  y  disponer  de  sus  beneficios,  lo  qual  hecho, 
dize  que  no  queda  cosa  que  estorue  el  efecto  de  su  determina- 
ción á  la  Compañía. 

Quedó  en  Salamanca  por  rector  el  P.  Hernández  %  que  pa- 
reció al  P.  Dr.  Araoz  ser  conueniente  para  el  gouierno  de  aquel 
collegio,  y  así  partió  S.  R.  de  aquella  ciudad,  y  llegó  á  esta  á 
los  14  del  pasado,  donde  fué  muy  bien  recebido  de  todos  los 
principales,  así  del  clero  com(3  de  los  caualleros,  porque  de  todos 


*  Joannes  Bta.  Sanchez. 

-  Joannes  de'^Mosquera,  de  quo  multa  scriptores  nostri.  Vide  ad  rem 
Polanco,  t.  iv,  pag.  589,  n.  1253  et  seqq. 

^    P.  Joannes  Juarez,  qui  etiam  Xiiarez  et  Suarez  dicitur. 

*  Anna  de  Aragon  et  Gurrea  et  Joannes'  Alphonsus  de  Guzman  el 
Bueno,  duces  Methymnae  Sidoniae,  comités  de  Niebla,  etc.  POLANCO, 
t.  IV,  pag.  465,  n.  994,  annot.  2. 

*  Gutierrius  Vargas  de  Carvajal,  de  quo  iterum  redibit  sermo,  epist.  I 
Jan. 1555- 

^   Bartholomaeus  Hernandez. 


440  Epistolae  Mixtae— 895 

ha  sido  S.  R.  visitado,  y  han  mostrado  gran  contentamiento  de 
la  venida  de  la  Compañía  á  esta  ciudad.  Predicó  S.  R.  en  la  igle- 
sia mayor,  día  de  sant  Simón  y  Judas,  y  concurrió  al  sermón  la 
gente  que  pudo  caber  en  ella:  y  cierto  quedaron  muy  edificados 
dél ,  porque  specialmente  concurrió  aquel  día  nuestro  Señor 
con  S.  R.  en  aquel  sermón,  que  fué  vno  de  los  mejores  y  más 
prouechoso[s]  que  ha  predicado.  Y  así  le  han  buelto  á  importunar 
que  predique  el  sermón  de  los  defunctos,  que  suele  ser  aquí  el  lu- 
nes de  la  dominica  infraoctaua  de  todos  Sanctos,  lo  qual  aceptó, 
por  ver  la  deuoción  con  que  se  lo  pidieron,  aunque  auía  tenido,  vn 
día  antes  que  se  lo  pidiesen,  la  indisposición  de  sus  reumas,  con 
vna  calentura  de  que,  gloria  al  Señor,  fué  luego  libre,  que  no  le 
duró  sino  vna  noche. 

El  conde  de  Oropesa  ',  que  es  vn  señor  muy  christiano,  y 


*  Ferdinandus  Alvarez  de  Toledo,  comes  IV  de  Oropesa,  de  quo  et  de 
ejus  fratre,  Francisco  de  Toledo,  prorege  deinde  peruano,  frequens  est  in  no- 
stris  annalibus  sermo.  Polanco,  t.  iv,  pag.  593,  594,  n.  i26o-i263;  t.  v, 
pag.  413,  n.  1104,  pag.  466,  467,  n.  1264.  -De  his  scribebat  Borgia,  rogatus 
a  Philippo  II,  apud  Alcazar,  l.  c,  pag.  376-378:  «El  Conde  de  Oropesa  es 
muy  bastante  y  recto  (para  la  Presidencia  del  Consejo  real),  y  de  grande  zelo 
y  virtud,  y  tiene  también  algunos  pleytos,  aunque  pocos,  y  el  inconveniente 
de  deudos;  mas  tras  esto,  es  vno  de  los  que  el  mundo  tiene  echado  ojo  para 
esto,  por  su  gran  talento  y  exemplo:  tiene  falta  de  salud;  aunque  ahora  está 
mejor  de  lo  que  suele:  y  aunque  no  tiene  inclinación  á  salir  de  su  casa,  al  fin 
haria  lo  que  V.  Magestad  le  mandasse,  como  todos  son  obligados...  Don 
Francisco  de  Toledo,  hermano  del  Conde  de  Oropesa,  es  Comendador  en  la 
Orden  de  Alcántara,  y  es  hombre  de  mucha  christiandad  y  prudencia,  y 
tiene  mucho  talento,  y  gran  quenta  de  negocios  en  los  de  su  Orden;  y  assi 
en  los  officios,  que  en  ella  ha  tenido,  ha  mostrado  tener  para  este  (para  Pre- 
sidente de  Ordenes)  todas  las  partes,  que  se  pueden  pretender:  será  muy 
buen  voto  el  suyo,  assi  en  lo  de  la  guerra,  como  en  lo  de  la  paz.»  Burgos, 
Blasón  de  España,  t.  iv,  pag.  294,  hunc  Franciscum  de  Toledo  «virey  del 
Perú»  facit  fratrem  Francisci  Alvarez  de  Toledo,  comitis  III  de  Oropesa; 
illum  vero  esse  fratrem  Ferdinandi,  comitis  IV,  aperte  dicit  Alcazar,  c, 
t.  II,  pag.  274:  «Don  Fernando  Alvarez  de  Toledo,  Quarto  Conde  de  Oro- 
pesa,  Señor  de  conocida  virtud  en  estos  Reynos  de  España,  siendo  por  ex- 
tremo devoto  de  la  Compañía,  deseó  tener  cabe  sí  algunos  de  los  nuestros. 
Don  Francisco  de  Toledo,  su  hermana,  Clavero  Mayor  de  la  Orden  de  Al- 
cántara,... (y  á  quien  vimos  partir  á  su  Vi-Reynato  de  el  Perú,  muy  conso- 
lado por  llevar  consigo...  mission  de  Jesuítas),  avía  tenido  desseos  grandes 
de  fundar  Collegio  de  la  Compañía  en  Oropesa.»— Denique  de  comité  IV  de 


6  NOVEMBRIS  1554 


441 


muy  principal  en  qualidad  y  quantidad  de  hazienda ,  cuya  tierra 
-  corjfina  con  esta  ciudad,  tiene  gran  deuoçión  y  amistad  con  el 
P.  Francisco,  y,  sperando  su  venida  á  esta  tierra,  avía  preuenido 
á  S.  R.  diuersas  vezes  con  letras,  que,  llegado  á  ella,  quisiese  con- 
solar su  casa  con  uisi tarla.  Y  así,  pocos  días  después  que  auía  ve- 
nido aquí,  se  partió  S.  R.  para  Jarandilla  *,  que  es  vna  villa  del 
conde,  9  leguas  desta  ciudad,  donde  á  la  sazón  estaua  con  toda  su 
casa.  Detúuose  allí  ocho  días,  que  se  pasaron  todos  en  fiestas  pró- 
prias de  la  Compañía,  que  fueron  sermones  y  continuas  pláticas  y 
auisos  spirituales,  confessiones  y  comuniones  de  los  condes  y  de 
don  Francisco  de  Toledo,  hermano  del  conde.  Y  por  estar  la  ma- 
teria tan  dispuesta,  creo  obró  nuestro  Señor  en  ellos  gran  mise- 
ricordia en  mouerse  y  animarse  mucho ,  con  su  diuina  gracia ,  y 
con  la  santa  doctrina  y  buen  exemplo  del  P.  Francisco,  á  lleuar 
adelante  la  virtud,  y  tentar  de  poner  por  obra  sus  buenos  des- 
seos. 

El  conde  y  don  Francisco  de  Toledo,  su  hermano,  y  don  Die- 
go de  Toledo,  su  tío,  se  han  juntado  á  entender  en  que  se  haga 
collegio  de  la  Compañía  en  Oropesa,  porque  entre  todos  se  ofre- 
cen á  le  dotar.  No  se  ha  tomado  con  ellos  resolución;  y  en  caso 
que  vuiese  de  auer  efecto,  sería  teniendo  siempre  atención  á  que 
primero  se  acabase  el  edifiçio  y  tuuiese  suficiente  dotaçión,  que 
se  enbiase  gente  á  él,  como  cree  el  Padre  que  V.  P.  lo  quiere, 
porque  se  cumpla  con  los  coUegios  que  stán  aceptados.  Aunque, 


Oropesa  agit  ad  annum  1556  Sandoval,  Historia  del  Emperador  Carlos  V, 
lib.  ult.,  §  12,  cum  ait:  «El  conde  de  Oropesa,  don  Fernando  Alvarez  de  To- 
ledo, que  fué  un  caballero  de  los  discretos  y  ejemplares  de  su  tiempo,  se 
mostró  muy  servidor  del  Emperador,  y  visitábale  á  menudo  en  este  reco- 
gimiento. Preguntábale  el  Emperador  por  el  Padre  Francisco  de  Borja,  que, 
dejando  el  ducado  de  Gandía,  se  había  recogido  en  la  Compañía  de  Jesus.., 
y  que  ¿cómo  no  le  visitaba?  El  Conde  lo  escribió  al  P.  Francisco  de  Borja,  y 
así  hubo  de  venir,  y  el  Emperador  se  holgó  mucho...»  Cf.  Gachard, 
Retraite  et  mort  de  Charles-Quint  au  monastère  de  Juste,  t.  i,  pag.  397. — 
Comitis  vero  uxor  erat  Beatrix  de  Monroy  et  Ayala,  comitissa  II  de  De- 
leitosa. 

'  ((Jarandina,  v.  con  ayunt.  en  la  prov.  y  aud.  terr.  de  Cáceres  (21 
leg.),  part.  jud.  de  su  nombre,  dióc.  de  Plasencia.»  Madoz,  Diccionario^ 
t.  IX,  pag.  594. 


442  Epistolae  Mixtae— 895 

siendo  tal  la  commodidad  de  aquella  tierra  para  collegio,  y  tan 
conueniente,  corno  se  dize,  auiéndole  de  auer  en  Toledo,  corno 
se  spera,  y  tanbién  en  esta  ciudad  ofreciendo  bastante  dotaçion, 
si  todavía  el  conde  hiziese  instancia  por  vn  par  de  personas  por 
su  consolaçión,  y  para  encomendarles  el  cuidado  del  edificio,  no 
parece  sería  conueniente  desahuziarle  desto.  V.  P.  mandará  en 
todo  lo  que  más  conuenga  á  la  mayor  gloria  del  Señor  y  augmen- 
to del  diuino  seruicio. 

El  P.  Francisco  pide  á  V.  P.  le  mande  dar  auiso,  si  avrà  or- 
den de  pasar  su  santidat  las  pensiones  que  algunos  obispos,  coma 
es  el  de  Oviedo  y  Pamplona  ofreçen  sobre  sus  obispados, 
para  fundar  y  dotar  coUegios  de  la  Compañía  en  ellos,  teniendo 
el  consensu  de  su  magestat;  porque  espera  S.  R.  que,  venido  á 
estos  sus  rey  nos,  se  podría  alcançar  este  consensu,  atento  al  pro 
uecho  que  de  la  Compañía  se  deue  esperar  en  los  tales  obispa- 
dos, y  la  instancia  que  sobre  ello  harán  los  mesmos  prelados  á  su 
magestat,  según  lo  que  muestran  desear  esto. 

En  gran  cuidado  nos  ha  puesto  á  todos  los  hijos  de  V.  P.t  lo 
que  de  allá  se  ha  scripto  de  su  indisposición;  piega  á  la  di- 
uina  magestat  sea  seruido  de  nos  consolar  con  la  buena  nueua 
de  su  salud,  pues  tanto  en  ella  nos  va  El  que  es  verdadera 
salud  nos  la  dé  á  todos  en  el  alma,  con  el  don  de  su  santa  gracia 
para  sentir  y  cumplir  enteramente  su  voluntad.  De  Plasencia  6 
de  Nobiembre  de  1554.  De  V.  P.t  menor  hijo  e  indigno  sieruo  en 
el  Señor  nuestro.  Por  comissión  del  P.  Francisco, 

Bustamante. 

■f 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  Edo.  Padre  nuestro  en  Christo,  el 
Padre  M.  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía 
de  Jesús.  En  Roma. 


*  Alvarus  Moscoso,  episcopus  pampelonensis,  de  quo  alibi  egimus, 
Epist.  Mixtae,  t.  li,  pag.  392,  annot.  2,  et  supra,  epist.  894. 

2  Respondit  Ignatius  Borgiae  28  Decembris,  et  quidem  litteris  amorem 
spirantibus  ac  laetitiam  ob  felicem  muneris,  ei  impositi,  gestionem.  Tandem 
ad  calcem  epistolae  adjicit:  «Estoy  de  salud  mejor  que  haya  estado  de  un 
año  á  esta  parte.  Dios  loadOj  y  en  vuestras  oraciones  y  sacrificios  mucho  me 
encomiendo.))  Vide  locum.  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  397-399. 


8  NOVEMBRIS  1554 


443 


»96 

JOANNES  PELLETARIUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA   8   NOVEMBRIS  I554 

Astus  cacodaemonis  ut  fructus  ex  Renatae  conversione  ad  bonam  frugem 

impediantur. 

t 

La  diuina  gratia  et  amore  del  S.  N.  J.  X.  abundi  in  noi. 
Amen.  Il  primo  del  presente  scrissi  alla  V.  P.  il  progresso  felice 
della  casa  Illma.  de  madama,  come  V  haaeua  confessata  con  sue 
figliole  et  donzelle,  detto  la  messa,  predicato  et  communicato  il 
Signore  nostro  il  di  de  tutti  santi ,  et  come  madama  m'  hauea 
detto  di  volere  confessarsi  et  communicare  quattro  volte  V  anno, 
del  che  sia  lodato  V  autore  nostro  Signor. 

Hora  faccio  a  sappere  a  la  P.  V.  come,  quello  nemico  d'  ogni 
bene,  il  quale  il  S.  N.  J.  X.  hauea  legga to  fino  adesso,  di  modo 
che  n'  hauea  potuto  disturbaci,  ha  comminciato  a  volere  fare 
qualche  stratagema,  vsando  per  ministro  vn  di  grandi  di  qua, 
decrepito  vescouo,  per  nome  monsignore  Franqui. 

Questo  buon  vecchio,  doppo  hauere  saputto  che  io  frequen- 
taua  madama,  chiamò  da  se  vn  certo,  che  frequenta,  anzi  quo- 
dammodo  sta  in  castello,  per  amaestrare  questo  et  queir  altro  a 
ballare,  il  quale  amaestra  vna  sua  figluola,  dico  de  detto  Fran- 
quio, et  gli  disse:  Va  da  parte  mia  a  madama  a  dirli,  che  per  nis- 
suno  modo  babbi  conuersatione  con  questo  prette,  et  non  lo  la- 
scia conuersare  in  casa  sua,  perchè  è  de  quelli  di  Roma,  li  quali 
sonno  più  suergognati,  che  mai  furno  huomini,  et  lo  so,  et  se 
vedrà  che  scranno  sbanditi  d'  Italia. 

Sino  adesso  madama  non  m'  ha  monstrato  cattiua  chiera,  se- 
nonchè  le  lettioni  nostre  non  sonno  state  tanto  frequenti. 

Ho  communicato  il  tutto  col  signor  Alessandro  Fiaschi,  il 


'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  70,  prius  114,  115. 


444  Epistolar  Mixtae— 896 

quale  subito  V  ha  scritto  a  sua  Ecc.za,  che  sta  fuori  sono  già 
circa  8  dì  '. 

Vorria  sappere  della  V.  P.,  sei  perseuera  a  diffamarci,  che 
cosa  ho  da  fare,  o  patire  tacendo,  o  andare  da  lui,  etc.  V.  R.  po 
vedere  chel  predetto  nemico  demonio  ha  inuidia  della  preda 
persa;  ma  spiero  in  Dio  nostro  signore,  il  quale  gli  ha  tolta,  che 
non  r  hauerà  altra  volta,  et  che  per  questo  non  s'  allontanarà  de 
me:  pur  buono  è  de  occorrere  a  quello  che  potria  accadere:  il 
S.  N,  J.  X.  si  porgi  il  suo  aiuto  a  gloria  sua.  In  Ferrara  a  li  8  de 
Nouembre  54.  Della  P.  V.  figliolo  indegno, 

JOANNI  PeLLETARIO. 

Il  numero  di  putti  schuolari  125. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  X.  Padre,  il  Padre  M-°  Ignatio 
de  Loyola,  generale  della  Compagnia  de  Jesù.  A  Roma. 
Alia  marni:  R.ta  alli  22  del  medesimo. 


*  Ad  rem  Polancus,  t.  iv,  pag.  80,  n.  141:  «Accidit  autem  ut  Episco- 
pus  quidam  senex  gravitar  contra  Societatem  nostram  obloqueretur;  et  cum 
ea  de  re  P.  Pelletarius  Dominum  Alexandrum  alloqueretur ,  bono  animo 
ipsum  esse  jussit;  satis  enim  illum  Episcopum  notum  esse  Duci  et  multis 
aliis;  et  si  quis  Ferraria  ejiciendus  esset,  inter  primos  illum  esse  deberé^ 
nisi  dignitas  Episcopalis  id  impediret,  et  nostris  nullo  modo  nocuisse  ejus 
obloquia,  significavit.»— Ughellus,  Italia  sacra,  t.  i,  c.  892,  n.  24,  agens 
de  aquilanis  episcopis,  haec  memoriae  prodidit:  ajo.  Franciscus,  filius  Lu- 
dovici Franchi,  Montorii  Comes,  adhuc  adolescens  Episcopus  a  Leone  X. 
electus  est  dia  3l.  mens.  Augusti  an.  1515.  Quam  curam  ille  gessit,  non 
adhuc  sacris  initiatus  ordinibus,  nec  ad  sedem  inauguratus  per  octo  ipsos 
annos,  ex  peculiari  privilegio  Papae;  sed  cum  deinde  Ecciesiasticam  vitam 
ingenio  suo  omnino  adversam  arbitraretur,  religiosam  cum  militari  vitam 
mutavit.» 


9  NOVEMBRIS  1554 


445 


EVERARDUS  MERCURIANUS 

PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

PERUSIA  9  NOVEMBRIS  I554  *. 

De  Laurentio  Davidico.  — Cogitant  amici  rationem  perusino  collegio  subve- 
niendi,— De  cardinale  ArmelJino,  olim  vita  functo, 

X 

1 

Pax  X.i  Rdo.  in  X.°  Padre.  Mentre  eh'  aspettiamo  lettere  da 
V.  R.,  solo  ci  diremo,  che,  ritrouandosi  qua  M.  Lorenzo  Dauidi- 
co,  molto  s'  è  trattato  fra  tre  fraternite,  doue  fanno  gli  nostri 
essortationi,  d'  accommodarci  detto  M.  Dauidico  [per]  conto  de 
fare  certe  essortationi:  et  come  se  dice,  hoggi  s'  ha  da  conclu- 
dere o  si  o  non.  Perchè  ci  son  diuerse  openioni  sopra  di  ciò,  il 
che  spiace  al  vicelegato,  qual  uorria  restasse  qui  Questi  di  cer- 
caua  modo  detto  M.  Lorenzo  mandare  lettere  a  nostro  Padre.  La 
gente  resta  ben  edificata  della  bontà  del  P.  M.  Andrea  et  de- 
uotione  eh'  egli  ha  in  far  queste  essortationi;  dubito  non  risponda 
a  quelle  buone  parti  la  dottrina  et  il  talento  che  in  questo  esser- 
citio  ha. 

Gè  occorso  dir,  che  qui  più  uolte  habiamo  sentito  che  la 
buona  memoria  del  cardinale  Armelino,  hauendosi  deliberato 
fare  edificar  in  questo  nostro  luogo  una  sapientia  di  molta  impor- 

*    Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  35,  prius  54. 

^  De  Laurentio  Davidico  multa  diximus  supra,  Epist.  Mixtae,  t  11, 
pag.  Ilo,  365,  38l,  436-438,  832,  870  et  seqq.— Ad  hunc  annum  Polanco, 
t.  IV,  pag.  154,  n.  314  scribit:  ((Redierat  Perusium,  post  tempestates  varias, 
sacerdos  ille,  Laurentius  Davidicus  nomine,  de  quo  superius  facta  est 
mentio,  et  pristinam  illam  et  sibi  consuetam  suos  discípulos  mortificandi 
rationem  sequebatur;  nec  fautores  ei  deerant,  inter  quos  ipse  Vicarius,  et, 
ut  videbatur,  Prolegatus  erat;  nostros  tamen  ille  benévolos  habere  stu- 
debat.» 

'  Andreas  Galvanellus.  Cf.  Polanco,  t.  iv,  pag.  150,  151.  annot.  4, 
ubi  mutationes  sociorum  hoc  autumno  1554,  Perusii  in  collegio  factas, 
diximus.  De  Galvanello  autem  caeterisque  collegii  incolis,  accuratiorem 
postea  ipse  Mercurianus  notitiam  praebet. 


446  Epistolae  Mixtae— 898 

tanza,  messe  molta  migliara  di  A  di  alla  monte  della  pietà  in  Ge- 
noa, delli  quali  dopo  certo  numero  d'  anni  uoleua  eseguire  V  im- 
presa suoa.  Fra  quel  tempo  egli  morisi,  et  anchora  si  dice  esser  li 
detti  denari.  Si  per  uia  delli  nostri  se  potesse  intendere  se  ci  son- 
no, et  si  fossero  applicati  a  qualche  cosa,  mi  pare  hauer  sentito 
che  detto  cardinale  morè  sanza  hauer  fatto  testamento  *. 

Il  cauallo  fin  adesso  non  s'  è  anchora  possuto  uendere,  et  in 
tratenerlo  habbiamo  non  pocco  scommodo. 

V.  R.  degnisi  farene  partecipi  de  qualche  buone  nuoue,  si  ce 
siano,  per  aggiuto  nostro.  Alle  orationi  de  V.  R.  molto  ci  racom- 
mandiamo.  De  Perugia  a  ix  de  ç.bre  1554.  D.  V.  R.  seruo 
inutile, 

EuER.  Marcuriano. 
Qui  mandiamo  una  al  P.  M.  Leonardo,  la  quale,  parendo  a 
V.  R.,  la  indrizzarà  ad  esso  Padre. 
Inscriptio:  Per  il  P.  M.  Polanco. 

Alia  manti:  Di  M.  Euerardo.  9  di  Nouembre:  alli  15  del  me- 
desimo. 

JOANNES  BAPTISTA  DE  BARMA 
[PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA] 

VALENTIA  IO  NOVEMBRIS  I554 

Romam  fratres  duo  ex  Portugallia  Valentia  missi.— Rector  desideratur,  qui 
valentinorum  exspectationi  satis  faciat.  -  Barma  Concham  proficisci  post 
Christi  natalitia  statuit. — Utrum  domus  probationis  sit  Gandiae,  an  Va- 
lentiae  instituenda.— Momenta  pro  utraque  civitate. — Episcopus  sego- 
bricensis  Societatem  amat. — De  Carrillo  concionatore,  qui  nostris  cupit 
adjungi. 

IHS 

Mu}''  Rdo.  en  X.°  Padre.  Pax  Xpi.,  etc.  Estos  dos  hermanos, 
Ileuadores  de  la  presente,  llegaron  á  esta  cibdad  avrà  tres  ó  qua- 
tro días,  por  orden  del  P.  M.e  Mirón  y  de  nuestro  P.  Francisco, 

*    Cardinalis  Franciscas  Armellinus  Medices  obierat  mense  Septembri 
1527.— Vide  Polanco,  t.  iv,  pag.  157,  qui  fusius  rem  pertractat. 
Ex  autographo  in  voi.  E^  unico  folio,  n.  146,  prius  372. 


IO  NOVEMBRIS  1554 


447 


muy  encomendados,  para  que  con  diligentia  y  la  mayor  seguri- 
dad que  pudiésemos  los  embiásemos  á  V.  R.  Viendo  que  por 
estas  partes  no  avía  por  agora  pasaje,  ni  se  esperaua  tan  presto, 
emos  acordado  embiarlos  á  Barcelona,  donde  creemos  avrán 
hallado  vn  nauío,  en  el  qual  embiamos  poco  ha  nueue  hermanos 
para  ayudar  las  fundaciones  de  aquellas  partes  de  Sicilia,  porque 
en  cargar  se  avía  allí  de  detener,  etc.,  para  que  juntamente  con 
los  demás  se  embarquem  para  Sicilia,  y  de  allí  para  Roma.  Espe- 
ramos en  el  Señor  que  será  acertada  esta  determinatión,  y  que 
seremos  presto  avisados  de  su  próspero  camino.  Y  á  ser  ya  par- 
tido el  nauío,  serení  al  P.  Queralt  que  pusiese  la  diligencia  que 
convenía  en  procurarles  buen  pasaje,  etc.  ' 

De  cada  día  voy  viendo  más  á  la  clara  la  necesidad  que  este 
collegio  tiene  de  tener  vna  persona  para  el  gouierno,  de  alguna 
satisfatión,  porque,  como  esta  cibdad  aya  de  ser  vna  mina,  [de] 
donde  con  el  fauor  diuino  se  an  de  sacar  subjetos  para  toda  esta 
prouintia  y  aun  para  ayudar  á  otras,  por  ser  harto  grande  el  con- 
curso de  studiantes,  etc.,  ayudará  mucho  y  importará  mucho 
que  sea  tal,  mayormente  viniendo  á  nuestros  exertitios  de  letras 
gran  número  de  studiantes,  y  aun  los  maestros  y  doctores  del 
studio  *. 

Yo  pienso,  luego  después  de  nauidad,  partirme  para  Cuenca, 
á  estar  allí  con  los  nuestros  hasta  la  quaresma,  entendiendo  en 
nuestros  sólitos  exercitios,  porque  ansí  lo  ordena  nuestro  P.  Fran- 
cisco, y  el  doctor  Vergara  lo  pide  con  instantia;  pues  el  Padre 
doctor  Araoz,  por  estar  en  otras  ocupationes  más  importantes 
inpedido,  no  podrá  por  agora  acudir  allí.  Después  pienso  partir 
para  Caragoza,  como  lo  dexó  ordenado  el  Padre  M.°  Nadal.  De 
todo  se  sirua  el  criador  y  Señor  de  todos. 

'  Fratres  ex  Lusitânia  missos,  qui  has  litteras  deferebant,  eos  existi- 
mamus  esse,  de  quibus  scribit  Polanco,  t.  v,  pag.  22,  n.  33,  agens  de  in- 
stituto valetudinario  romanae  domus:  «et  primus  pharmacopolae  oíTicio 
functus  fuit  Ludovicus  quidam  lusitanus,  hujus  artis  peritus,  qui  cum  Ber- 
nardo Japonensi  Romani  venerat.»  Confer  etiam  eumdem  Polanco,  t.  iv, 
pag.  188,  n.  4o3,  qui  ad  annum  1554  scribit:  «Festis  natalitiis  Bernardus 
Japonensis...  Neapoli  cum  duobus  sociis,  qui  Roman  veniebant,  substitit». 

-    Cf.  Polanco,  t.  iv,  pag.  337,      7^5>  ^^m  subjectis  annotationibus. 


448  Epistolae  Mixtae— 898 

Ame  scrito  el  P  Francisco  que  quiere  en  esta  prouintia  se 
haga  vna  casa  de  probatión,  dcnde  por  agora  se  recojan  todos 
los  nouitios  que  en  la  prouintia  se  recibieren;  y  que  está  en  duda 
dónde  se  haga,  de  Valencia  ó  Gandía;  que  yo  le  scriuiese  mi  pa- 
rezer.  Yo  le  scriuo  las  razones  que  se  an  ofrezido  en  fauor  de  la 
vna  parte  y  otra,  para  que  su  R.*  determine.  En  fauor  de  Gan- 
día ay:  que  ay  en  ella  más  quietud,  etc.;  2.°,  que  ay  menos 
ocupationes,  y  ansí  los  que  an  de  tener  cargo  de  ellos  podrám 
más  atender  á  su  aprouechamiento  ;  3.°,  que  allí  seram  menos 
visitados  de  parientes  y  amigos,  á  los  quales  no  se  puede  todas 
vezes  resistir;  4.°,  que  comúnmente  serán  recebidos  en  Valencia, 
y  pareze  expediente  á  los  principios  apartarlos  del  lugar  do  se 
recibem,  y  aun  ellos  lo  suelen  pedir;  5.°,  que  Gandía  tiene  más 
renta;  6.°,  que  tiene  casa  hecha,  capaz  para  nouitios  y  los  otros; 
6.°,  [sic]  quando  es  necesario  hagam  algún  exercitio  corporal, 
como  ir  al  campo,  ay  mejor  aparejo;  7.°,  que  estarían  repartidas 
las  obras;  pues  en  Valencia  con  la  gracia  diuina  a  de  auer  casa  de 
profesos,  en  Gandía  estarían  bien  collegio  y  casa  de  probatión. 

En  fauor  de  Valencia:  que  es  tierra  más  sana;  2.°,  que 
ay  más  aparejo  para  las  probationes  de  la  Compañía,  como 
hospitales,  etc.;  3.°,  que,  por  aver  aquí  más  gente  y  de  qualidad, 
las  mortificationes  les  ayudariam  á  más  presto  vencerse;  4.°,  el 
buen  exemplo  que  aquí  se  dará,  con  ver  ocupados  en  officios  hu- 
mildes los  recebidos,  y  con  este  otros  se  ayudarían  para  desear 
la  perfectión;  5.°,  que  los  nouitios  podrían  seruir  al  collegio,  y 
ansí  no  serían  necesarios  liegos,  etc. 

Esto  se  a  ofrezido  de  vna  parte  y  otra.  Yo  siento  con  todo 
esto  que,  si  no  fuese  con  sacar  de  Gandía  los  hermanos  tres  ó 
quatro  meses  de  los  calores,  en  ninguna  manera  se  haga  allí,  por 
la  falta  de  sanidad  que  allí  tienen  los  nuestros;  y  con  sacarlos  á 
este  collegio  de  Valencia,  pareze  vn  medio  con  el  qual  se  co- 
risponde  á  todo  V.  R.  nos  mande  screuir  su  parezer,  para  que 
en  todo  se  acierte 

'    Charta  corrosa  atramente  est. 

Haec  usurpavit  Polanco,  t.  iv,  pag.  338-339,  7^8;  quo  in  loco  pro- 
bationis  domum  pro  Aragoniae  provincia,  non  in  gandiensi,  sed  in  valentino 


IO  NOVEMBRIS  1554  449 

El  señor  obispo  de  Segorbe  a  tornado  á  embiar  despacho  para 
que  se  prosigua  la  obra  de  Barcelona,  que  estaua  parada,  y 
siempre  nos  muestra  grandíssimo  amor  Dele  el  Señor  el  suyo, 
y  á  todos  gracia  para  el  cumplimiento  de  su  santísima  voluntad. 
De  Valencia  á  X  de  Nouienbre  1554.  D.  V.  R.  hijo  indigníssi- 
mo  en  X.°, 

Baptista. 

Vn  predicador  de  mi  tierra  es  llegado  aquí,  que  viene  para 
predicar  la  quaresma  en  vna  perrocha.  Dízese  el  licenciado  Ca- 
rrillo, muy  ábil,  y  en  letras  docto,  y  con  talento  de  predicar. 
Emos  tratado  los  dos  sobre  su  entrada  en  la  Compañía,  y  dize 
que  sólo  vn  impedimento  tiene,  que  es  aver  hecho  voto  de  ser 
fraile  de  san  Benito  ó  de  santo  Domingo,  y  que  ternía  gram 
scrúpulo  y  inquietud,  si  no  se  le  ouiese  comutatióm  dél  para  la 
Compañía,  de  entrar;  aunque  muchos  le  an  dicho  que  lo  toma- 
uan  sobre  su  alma,  y  que  sin  ello  lo  pudría  hazer.  Ame  pedido 
que  yo  scriuiese  allá,  pidiendo  se  le  ouiese  esta  comutatión.  Si 
á  V.  R.  pareziere  convenir,  nos  la  mande  embiar.  Pareze  acá 
será  cosa  muy  fácil  de  negotiar.  Él  es  persona  rara,  y  tiene  quasi 
todas  partes  que  se  podriam  desear.  A  pedricado  en  Alcalá 
mucho,  etc.  ^ 


collegio  constitutam  tandem  fuisse  diximus,  eamdemque  post  varias  vicis- 
situdines  anno  1575  Tarraconem  translatam. 
'    Vide  epist.  856,  pag.  332. 

2  Probe  distinguendus  est  vir,  de  quo  hic  sermo  fit,  a  P.  Didaco  Car- 
rillo, concionatore  etiam,  cujus  in  Societatem  cooptationem  ad  annum  1549 
supra  retulimus.  Epist.  Mixtae.,  t.  il,  pag,  33l,  annot.  I. 


Efistolae  Mixtae,  tom.  iv.  29 


I 


450 


Epistolar  Mixtae— 899 


H99 

ANDREAS  BONINSEGNA 
PATRI  JOANNI  PELLETARIO 

ARGENTA  I4  NOVEMBRIS  I554 

Pater  Andreas  Boninsegna  Ravennani  se  contulit,  Rainuccium  Farnesium, 
cardinalem  Sti.  Angeli,  conventurus. — Illum  de  rebus,  quae  Argentae 
adversus  Societatem  acciderunt,  certiorem  facit. — Rainuccii  de  nostris 
hominibus  opinio  et  sensus.— Ejus  in  Societatem  universam  amor  ac 
studium. — Favorem  suum  contra  obtrectatores  pollicetur;  nostrorum 
ánimos  erigit. 

t 

Jhs. 

La  gratia  et  pace  di  Christo  nostro  signor  sia  sempre  con  eso 
noi.  Amen.  Saprà  V.  R.  come  per  Iddio  gratia  sano  et  saluo  sono 
ito  et  ritornato  da  Rauena;  et  il  successo  di  detto  nego  tio  hor  ue 
r  esplicherò  con  tutta  quella  breuitade  et  chiarezza,  qual  potrò 
Molte  uolte  ui  ho  scritto,  come  il  vicario  di  questo  luogo  ci  era 
contrarijssimo;  ma  Y  andaua  celando  quanto  più  copertamente 
potea,  benché  hormai  si  scopri ua  tropo,  uolendoci  astrengere  (non 
hauendo  e  priuileggij)  a  pigliar  lizenza  dali  rettori  delle  parochie 
per  dir  messa,  etc.  Essendo  adonque  ariuati  noi  a  Rauena,  et  uo- 
lendo  già  parlar  a  monsignore  Rmo.  ^  per  meggio  di  M.  Alesando 
sua  Mangiolo,  bolognesse,  homo  di  grande  autori tade  apresso  di 


^    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  48,  prius  72,  j3. 

Audiatur  Polancus,  t.  iv,  pag.  88,  n.  160  et  seqq.,  de  hac  re  dis- 
serens:  «Imputabant  nostris  argentini,  quod  ludimagister,  cujus  opera  prius 
utebantur,  nostrorum  instigatione  de  haeresi  accusatus  fuisset;  et  demum 
pessime  erga  nostros  animati  argentini  videbantur;  et  eo  res  rediit,  ut  ad 
sacrum  dicendum  vellet  vicarius  nostros  facultatem»  ab  ipso  «habere... 
Contulit  autem  se  P.  Andreas  Ravennam,  ubi  erat  Cardinalis  Sti.  Angeli, 
cujus  aures  calumniis  innumeris  contra  Societatem,  tam  vicarius  quam  alii 
ejus  farinae,  impleverant,  quas  Cardinalis  ad  finem  usque  legere  non  susti- 
nuit.  Dicebat  enim  homines  Societatis  nostrae  se  nosse,  et  bonos  ac  religio- 
sos esse,  et  talia  se  credere  non  posse.» 

'  Rainuccius  Farnesius,  cardinalis  Sti.  Angeli,  Alexandri  Farnesii 
frater. 


14  NovEMBRis  1554  451 

SM  Rma.,  ecco  che  uno  amico  di  M.  Gallo  gli  raconta  come  sono 
state  scritte  lettere  contra  di  noi  horrende;  et  che  il  cardinale 
non  le  hauea  potutto  finir  di  legere,  testificando  che  quelli  de  la 
Compagnia  erano  huomini  da  bene,  et  che  tal  cosa  non  potea 
credere;  da  V  altra  parte  dubitaua,  che  non  fosse  stato  alcun  no- 
uitio,  et  cosi  per  non  saper  lor  usanza,  hauesse  fatto  alcuna  cosa 
da  non  soportarci. 

Finalmente  foi  introdutto  dal  detto  monsignore,  et  subito  gli 
incominciai  a  dechiarare  la  causa  della  mia  andata  :  che  erauamo 
in  necessitade  del  uiuere  et  simile  cose,  et  che  S.  Sm  Rma.  ci 
uolesse  aggiutare,  come  ci  hauea  dato  speranza.  Hora  alquanto 
turbato,  lui  risposse,  che  non  credea  che  io  fosse  andato  per  tal 
conto;  ma  perchè  mi  hauea  mandato  a  chiamare,  aciò  li  rendesse 
conto  di  certe  querelle  che  li  erano  state  fatte  del  caso  nostro:  et 
che  gli  scriuea  il  vicario,  come  non  uoleuamo  riconosere  sope- 
riore,  et  che  uoleuamo  fare  ciò  che  ci  piacea,  et  che  uoleuamo 
pillare  le  luridi tioni,  et  rigressi  de  parochiani,  et  che  uoleuamo 
administrare  sacramenti,  et  di  questa  sorte  cose  infinite.  Rispose 
adonque  che  di  ciò  non  sapea  nulla,  et  che  noi  sol  pretendeuamo 
di  far  quanto  ci  hauea  concesso  la  sede  apostolica,  et  la  felice 
memoria  di  papa  Paulo,  et  hora  papa  Julio:  et  che,  ciò  facendo, 
non  doueuamo  essere  reputati  far  cosa  contra  giustitia,  nè  contra 
di  qualùnque  persona,  di  qualsiuoha  conditione  e  stato;  anci  che 
noi  cercauamo  la  pace  et  amor  di  tutti.  Et  in  segno  di  ciò,  li  dis- 
se che  sol,  di  poi  essere  uenuti  quiui,  hauea  detto  messa;  et  per 
dirla,  hauea  fatto  adimandar  lizenza  al  signore  vicario;  et  dipoi 
ce  r  hauea  adiraandato  io,  et  lui  me  V  hauea  data,  et  si  lamen- 
taua  con  eso  meco,  che  li  diceano  li  parochiani  che  li  hauea  fatto 
ingiuria  a  darcela  senza  lor;  ma  che  lui,  essendo  in  loco  di  mon- 
signore, lo  potea  fare,  etc. 

Hauendo  adonque  portato  e  nostre  priuileggij  con  eso  meco, 
pregai  S.  SM  Rma.  che  li  uolesse  leggere,  et  che  dipoi,  tronando 
che  io  hauesse  fatto  cosa  illecita,  mi  corrigesse.  Onde  che,  uoltan- 
dosi  al  suo  suffraganio,  li  dicea:  uoi  uedette  quel  che  risponde;  et 
come  non  ha  fatto  altro,  senon  dir  messa,  et  V  ha  dimandato  lizen- 
za. Al  qual  rispondea:  il  signore  vicario  cosi  scriue,  et  V  ho  per 


452  Epistolae  Mixtae— 899 

huomo  degno  di  fede,  etc.  In  tanto  dette  le  bolle  a  legere  al 
suffraganio,  et  cosi  ci  partessimo. 

Ritornando  adonque  per  parlarli,  non  puotè,  haue[n]ghii  non 
mancase  da  li,  perchè  io  hauea  bon  meggio,  il  detto  signore  Ale- 
sandro,  qual  può,  et  fa  quanto  uole,  et  è  nostro  amicissimo.  Hebbe 
perhò  la  risposta  dal  suffraganeo,  come  hauea  uedutto  e  priui- 
leggij  nostri,  et  che  tutto  staua  bene:  etche,  si  il  dello  vicario  V 
hauesse  letto,  non  haueria  scritto  tale  cose.  Al  qual  risponden- 
doli, che  già  li  hauea  mostrato,  et  che  li  hauea  laudato,  si  stu- 
piua;  et  masime  dicendo  parerli  cosa  stranea,  che  facesse  alcuna 
difficultade,  uedendo  essere  stato  papa  Paulo  il  concessore  de  tali» 
e  approbatore  della  relliggione  nostra  Hora  li  racontaua  le  no- 
stre persecutioni,  et  come  ci  haueano  fatto  certi  insulti  nella  no- 
stra chiesia.  Della  quale  cosa  maraueliato,  dicea  che  haueriano 
meritato  grande  castigo;  et  domandaua,  se  fosero  stati  pretti,  per- 
chè li  haueria  castigato  acerbamente.  Dicendole  adonque,  come  il 
signore  duca  -  ne  hauea  fatto  dimostracione,  lo  benedicea;  et  in- 
tendendo che  di  ciò  erauamo  culpati  di  crudeltà,  non  potea  patir, 
dicendo,  che  ciò  ridondaua  in  des'  honor  de  Idio,  et  che  non  si 
douea  patir.  Di  quiui  intesse  come  il  filiólo  del  notaio  dil  vescouo 
era  in  preggione,  et  essendoci  qualche  indicio  che  lui  babbi 
scritto,  senon  per  lui,  almanco  in  nome  dil  vicario,  raggionaua 
di  secretto  con  un  altro  sopra  dil  tale,  dicendo:  Ecco  la  cosa  come 
ua;  et  tutto  si  admiraua. 

Fui  adonque  fatto  chiamar  domenica  dopo  pranso  da  S.  SM 
Rma.,  et  non  ui  essendo  persona,  dissemi  che  era  iui  per  udirmi 
quanto  hauea  adimandato,  in  secreto;  ma  che  ben  mi  uolea  dar 
una  buona  noua,  che  il  suo  suffraganeo  hauea  letto  e  nostri  pri- 
uileggij,  et  che  non  trouaua  che  noi  hauesimo  erato  in  cosa  al- 
cuna; ma  che  più  presto  ci  haueano  fatto  torto.  Et  che  lui  sempre 
hauea  amato  la  Compagnia,  et  chel  P.  M.  Ignatio  sapea  ben  1' 

'  Causa  cur  suffraganeus  stuperet,  videns  a  vicario  argentino  rejecta 
fuisse  nostra  privilegia,  praecipue  cum  ea  Paulus  III  concessisset,  Societa- 
temque  solemni  diplomate  confirmasset;  id  esse  poterat,  quod  Paulus  III 
avunculus  cardinalis  Farnesii  erat. 

-    Hercules  de  Este,  dux  Ferrariae. 


14  NOVEMBRIS  1554  453 

animo  suo,  et  che  sempre  hauea  desiderato  di  farli  ogni  piacere, 
et  che  H  hauea  tutti  per  huomini  da  bene.  Anci  che  pochi  giorni 
fa  hauea  dimandato  al  detto  P.  M.  Ignatio  una  persona  per  rifor- 
mare uno  monasterio  della  [abjbatia  di  Farfa,  che  era  sregulata 
et  guasta;  et  che  il  Padre  li  hauea  promesso  M.ro  Bobadilla,  onde 
che  hauea  comandato  li  fosse  dato  quanto  li  bisognaua  \  Di  più 
dicea  che  hauea  sentito  dir  molto  bene  della  Compagnia,  et  molto 
male,  ma  che,  informandosi  di  questo  male,  dicea  che  lo  deside- 
rarla in  ogni  buon  christiano,  et  specialmente  in  lui  stesso. 

Et  che  non  potea  essere  che  si  facesse  tanto  frutto  in  essa, 
se  li  detti  Padri  fossero  d'  altra  sorte:  nè  che  manchi  si  abracia- 
ria  da  gli  primi  signori  della  christianitade,  come  sa  che  si  fa.  Al 
fine  li  incominciai  a  racontar,  come  questa  communitade  resse 
somme  gratie  a  sua  Ecc. za,  che  ci  li  hauea  proposti,  et  come  ci 
acetorno:  ma  che  dui  di  detta  comunitade,  essendo  informati  da 
certi,  che  noi  erauamo  stati  scachiati  da  Vineggia,  posono  sot- 
[tjosopra  questa  cità,  et  da  V  hora  in  qua,  non  si  sono  mai  placa- 
ti, anci  ne  hano  oposto,  che  noi  li  uoleuamo  andar  a  star  per 
forza  di  fauore,  et  che  uoleuamo  far  schaciar  il  maestro,  et  che 
perciò  quello  haueuamo  accusato  di  heresia,  et  simili  altre  cose. 
Onde  che,  uedendo  sua  Ecc. za  che  di  tutto  si  inganauano,  desi- 
deroso di  aggiutar  detto  luogo,  nel  quale  hauea  per  certa  notitia 
che  ui  erano  de  gli  heretici,  et  che  nella  schola,  da  dieci  anni  in 
qua,  ue  erano  stati  maestri  di  questa  sorte,  quanto  più  faceano 
resistenza  ad  accetarsi,  tanto  più  lui  instaua;  sichè,  non  ue- 
nendo  li  scholari,  haueua  fatto  intendere,  che  si  partisse  il  mae- 
stro, hauendo  eso  finito  il  suo  termino;  et  non  hauendo  esso  rica- 
pito, li  hauea  consesso  che  stesse  sino  a  carneuale  prosimo.  Tal 
cose  sentendo  adonque  il  detto  Rmo.,  lo  esaltaua  sino  al  cielo,  di- 
cendo, che  molto  generosamente  et  christianamente  si  era  dipor- 
tato; et  che,  se  queste  cose  si  hauesino  trouato  nelli  suoi  pretti, 
che  li  haueria  castigato  molto  rigorosamente.  Onde  che  li  disse 
io,  essere  di  uno  medemo  animo  contra  di  noi  il  clero,  che  il  po- 


'  Vide  Polanco,  t.  iv,  pag.  143,  n.  385  et  Cartas  de  San  Ignacio, 
t.  IV,  pag  492  et  400. 


454  Epistolae  Mixtae— 899 

pulo:  et  che,  hauendo  doi  pretti,  et  un  altro  per  ordinarsi  presto 
nella  nostra  schola  per  insegnarli,  tanto  traualio  li  dauano,  et 
tanto  li  spauentauano,  che  hormai  non  haueano  ardimento  a  ue- 
nir  da  noi;  dicendoli,  che  erauamo  hipocriti,  et  sfratati,  etc.  Et 
per  ciò  melio  fare,  si  solcano  radunar  nella  casa  di  detto  vicario, 
et  iui  di  noi  dir  tante  cose  fra  lor,  et  quando  se  li  inbateua  andar 
li  nostri  scholari  pretti,  che  tropo  saria  longo  di  contare.  Per 
tanto  lui  mi  pregò,  et  poi  mi  comandò,  che,  quando  io  sapea 
queste  conuenticole,  et  che  dicessino  simil  cose  di  noi,  subito  li 
anisasse.  Ma  mostrando  io  dubitar  che  non  uenesino  a  saper,  chi 
ciò  hauesse  fatto,  lui  mi  dicea,  che  non  temesse  di  fare  quello^ 
chera  salute  al  prosimo,  aciò  si  emendasino;  et  che  ciò  non  si  sa- 
peria. Ma  che  uolea  che,  si  fra  lor  ue  ne  erano  (come  sono  asai) 
male  instruti  nella  grammatica,  uenesino  da  noi  per  essere  amae- 
strati:  come  ancor  hauea  lasato  ordine  al  detto  vicario,  partendosi 
di  qua,  quando  ui  pasò.  Esendosi  adonque  fatto  simil  discorso  so- 
pra dil  detto  negotio,  cominciò  ad  animarmi,  se  forsi  mi  spauen- 
tasse  de  simili  abatimenti,  quali  procacia  il  demonio:  adducendo- 
mi  uno  esempio  di  una  sua  eia  di  casa  Vrsina,  quali  solea  dolersi 
con  li  amici,  che  fosse  detto  tanto  bene  di  lei,  dubitando  essere 
in  disgratia  d'  Iddio:  imperhochè  li  suoi  eletti  soliono  essere  bias- 
mati  da  tutti  et  calumniati:  onde  che,  essendo  noi  in  quel  numero ,^ 

ci  doueuamo  ralegrare,  et  non  ramaricarsi  havendo  '  nel 

S.re  che  cosi  

Al  fine  mi  disse  chel  douea  hauer  certe  inuestidure  da  questa 
cità,  et  che  mandaria  presto  alcuno  suo  agente,  et  ci  faria  proue- 
dere:  ma  dicendoli  che  noi  erauamo  in  debito,  per  libri  et  par  fa- 
bricare et  altre  cose,  circa  12  schudi,  o  una  cosa  si  fatta,  mi  disse 
ch^  aspe  tasse  li  fuori,  che  chiamarla  il  suffraganeo,  et  li  ordinaria 
che  ci  fosse  proueduto.  Hora  eso  suffraganeo  uene  da  parte  di 
S.  S.ia  Rma.,  et  mi  racontò  il  buon  concetto  che  hauea  il  cardinale 
di  nostra  Compagnia,  et  che  lui  scrinerebbe  al  suo  vicario,  et  fa- 
rebbe che  foseno  seruati  nostri  priuileggij,  etiandio  profumata - 


'  Deletus  prae  vetustate  infimus  chartae  versus.  Videatur  Polanco» 
t.  IV,  pag.  90,  n.  164. 


14  NovEMBRis  1554  455 

mente,  et  che  uedesimo  pur  di  edificar  tutti,  et  non  ci  duuitasimo 
di  cosa  alcuna.  Quanto  alla  prouisio[neJ,  mi  disse  chel  cardinal 
fra  pochi  giorni  mandaria  alcuno  di  suo,  et  ci  faria  pagar  quelli 
debiti,  et  ci  prouederebbe  di  pane  et  uino;  et  che  forsi  esso  suf- 
fraganeo  uerebbe  qua,  et  a  Ferrara.  Cosi  è  successo  il  caso,  et 
doue  haueano  calumníate  la  Compagnia  et  tutti  noi,  quella  è 
stata  più  esaltata,  et  noi  achareciati:  che  sia  sempre  laudato  colui, 
il  quale  de  mali  grauissimi  sa  cauarne  tanti  beni,  a  sua  lode  et 
gloria.  Io  non  mancherò  di  guadagnar  tutti,  et  masime  detto  vi- 
cario, uenendomi  ocasione,  dissimulando  tale  cose,  poiché  ui  sarà 
chi  melio  narerà  il  caso,  et  con  più  frutto,  che  qualonque  di  noi. 
Certo  desiderarebbe  che  Sua  Ecc. za  \[  mostrasse  alcuno  segno  di 
congratulatione  a  S.  SM  Rma.,  poiché  tanto  a  fauorito  quest'  ope- 
ra, aciò  non  andasi  per  terra,  se  non  per  meggio  de  seculari,  et 
h uomini  layci,  almanco  per  meggio  de  sacerdoti,  et  persone  eccle- 
siastice. 

Non  altro  dirò  al  presente:  sol  racomandandomi  alle  orationi 
di  V.  R.  et  di  tutti  [i  Padri]  e  fratelli.  Di  Argenta  alli  14  di  No- 
uembre  1554.  Vostro  minimo  in  Christo  seruo, 

Andrea  Boninsegna. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Gioan 
Pelletario,  rettore  del  collegio  della  Compagnia  di  Giesù,  in  Fer- 
rara. 

Alia  manu:  RM  alli  12  di  X.bre 


450  Epistolae  Mixtak— 900 


900 

ALPHONSUS  HERNANDEZ 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

GENUA    15   NOVEMBRIS    1554  *. 

Genuensibus  scholis  initium  factum. — Sodi  omnes,  uno  excepto, 
recte  valent. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  in  Christo  Padre.  Gratia  et  pax  Christi,  etc.  Sola- 
mente diré  en  esta  aquello  que,  después  que  escreuí  á  V.  R.  P. ,  ha 
sucedido.  Y  es,  que  los  estudios  se  han  començado  el  lunes  pa- 
sado, aunque  no  tan  perfectamente  como  será  después  que  este- 
mos de  asiento  en  nuestras  classes,  las  quales  hasta  agora  no  es- 
tán en  orden,  Pero,  por  entretener  los  estudiantes,  y  porque  no 
estuuiesen  ociosos,  se  determinó  que  viniesen  á  nuestra  yglesia, 
donde  cada  un  maestro  tuuiese  los  suyos  en  orden,  apartados  de 
los  otros,  y  les  leyese  qualque  cosa,  y  examinase,  para  poder  co- 
nocer la  capacidad  de  cada  uno.  El  lunes  que  se  començó  á  leer, 
se  leyeron  quatro  liciones  públicas,  dos  por  la  mañana,  la  una  de 
las  oraciones  de  Cicerón  y  la  otra  de  griego,  de  una  comedia  de 
Aristóphanes;  y  antes  que  se  començasen  á  leer,  cada  uno  hizo 
una  prefatión,  el  griego  in  laudem  linguae  graecae,  y  el  rethóri- 
co  in  laudem  eloquentiae.  Halláronse  presentes  á  estas  dos  licio- 
nes dos  obispos,  y  otros  muchos  citadinos  de  la  ciudad,  los  qua- 
les mostraron  auerles  aplecido  las  liciones:  bendito  sea  nuestro 
Señor  por  todo. 

Los  Padres  y  hermanos  están  muy  buenos,  gracias  sean  da- 
das al  dador  de  todo  bien;  van  siempre  en  augmento  de  espíritu, 
obseruándose  la  orden  y  exercícios  spirituales  que  allá  se  tiene. 
El  hermano  Bernardo  está  muy  mejor,  bendito  sea  nuestro  Se- 

'  Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  76,  prius  iSy.— Hac  epistola 
usus  est  Polanco,  t.  iv,  pag.  42-43,  n.  65.— Cf.  Liti.  Quadr.,  t.  iii,  pag.  291 
et  seqq.,  ubi  exordia  collegii  genuensis  enarrantur. 


17  NOVEMBRIS  1554  457 

ñor,  aunque  flaco  y  en  la  cama ,  y  no  libre  del  todo  de  sus  ter- 
cianas; pero  esperamos  en  el  Señor  que  le  dará  presto  sanidad, 
porque  la  calentura  cada  día  va  disminuiendo.  Se  encomienda 
mucho  en  las  oraciones  y  sacrificios  de  V.  R.  P.  y  de  todos  los 
Padres  y  hermanos  de  essa  cassa  y  collegio,  en  cuyas  oraciones 
todos  humilmente  nos  encomendamos,  per  medio  de  las  quales  el 
Señor  se  digne  hazernos  uerdaderos  y  fieles  operarios,  para  po- 
der trabajar  en  su  viña,  y  traer  las  ánimas  á  su  diuino  conoci- 
miento. De  Génoua  á  los  15  de  Nouiembre  de  1554.  Por  comis- 
sión  del  Padre  rector.  De  V.  R.  P.  indigno  sieruo  in  Jhu.  Xpo., 

Hernández  *. 

Inscriptio  alia  manu:  f  Al  muy  Rdo.  Padre  miser  Ignacio 
della  loia  [s/c],  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús,  en 
Roma. 

Et  alia:  R.ta  alli  23  del  medesimo. 

901 

PHILIPPUS  ARCHINTO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VENETIIS  17  NOVEMBRIS  I554  -. 

Humanissime  respondei  commendatitiis  Sti.  Ignatii  litteris. 

Reuerendo  Padre .  La  gratia  del  signor  Dio  sempre  sia  con  V .  P . 
et  con  tutti  gli  suoi  dinoti  compagni,  etc.  Anchor'  eh'  el  nego  tio 

'  Hernandez  sive  Fernandez  scribiturhicfrater,Alphonsus  nomine, qui, 
Compiuti  artium  auditor  anno  1553  in  Societatem  cooptatus,  Romam  pri- 
mum,  inde  Genuam  missus  fuerat.  Polanco,  t.  iv,  pag.  42,  n.  65,  annot.  4. 
— Rector  autem  collegii  genuensis ,  ut  alibi  diximus,  erat  P.  Antonius 
Soldevila,  vel,  ut  alii  scribunt,  Soldevilla. 

-  Ex  originali  in  voi.  Epist.  diversorum,  unico  folio,  n.  g3,  prius  67  Va 
(pro  67  bis).  Quae  in  hac  epistola  attinguntur,  clarescunt  ex  narratione 
P.  Polanco,  t.  iv,  pag.  134,  n.  269,  haec  scribentis;  aHoc  tempore,  scili- 
cet  instante  autumno,  D.  Petrus  de  Zarate  Venetias  venite  et  P.  Ignatii  lit- 
teras  D.  Philippo  Archinto,  Sedis  Apostolicae  Nuncio,  dedit,  quibus  negotia 
Sti.  Sepulchri  tractanda  a  D.  Zarate  commendabat;  nam,  quoad  ejus  fieri 
poterat,  ejus  pios  conatus  ubique  promovere  P.  Ignatius  studebat;  et 
amanter  admodum  idem  Archintus  P.  Ignatio  respondit,  et  D.  Zaratem  ad 


458 


Epistolar  Mixtae— 901 


del  signor  Sarata  in  fauor'  del  santissimo  sepulchro,  porti  seco 
tutte  le  più  calde  raccommandationi  che  si  .possano  fare  sopra 
della  terra,  nondimeno  la  raccommandatione  nostra  mi  è  stata 
gratíssima,  per  hauer'  hauuto  occasione  di  receuere  vostre  let- 
tere, come  imagine  delli  nostri  suauissimi  colloquij. 

Accetto  molto  uolontieri  la  oblation'  sua  de  pregare  il  signor 
Dio  per  me,  nè  io  posso  altro  offerrire  incontro,  se  non  propensa 
uolontà  di  seruirla  con  tutto^'l  cuore,  et  con  tutte  le  forze  mie,  et 
sempre  receuerò  per  somma  gratia  tutti  gli  commandamenti  uostri. 
Da  Venetia,  il  xvii  Nouembre  1554.  Di  V.  P.  observandissimo, 

Philippo  Archinto. 

Tiiscriptio:  f  Al  Reuerendo  M.  Gnatio  Nolana,  proposito  ge- 
nerale della  santissima  Compagnia  de  Jesù,  a  Roma. 


Senatum  Venetum  secum  adduxit...  Agebatur  enim  de  republica  illa  ad 
hanc  confraternitatem  [Sti.  SepulcriJ  adducenda...»  Porro  de  sodalitate 
Sti.  Sepulcri  scriptum  est  Ignatii  nomine  ad  collegia  universae  Societatis 
I  Maji  1554:  «Credo  serà  avvisata  Vostra  Reverenza  come  questi  giorni  pas- 
sati fu  solennemente  pubblicata  un'  Archiconfraternita  del  Santo  Sepolcro, 
trovandosi  quasi  tutti  li  Cardinali  di  Roma  nella  chiesa  della  Minerva,  e  pre- 
dicando un  Vescovo  il  fine  di  tal'opera.  Il  quale  è  ajutare  li  tempij  materiali 
e  li  vivi,  tanto  in  Gerusalemme  quanto  in  altre  regioni  de  Levante;  perii - 
chè  Sua  Santità  fa  menzione  delli  collegii  della  nostra  Compagnia,  uno  in 
Gerusalemme,  altro  in  Costantinopoli,  altro  in  Cipro.  Dio  Nostro  Signore 
se  ne  serva  di  tutti  a  beneficio  universale  della  sua  Chiesa.»  Cartas  de  San 
Ignacio,  t.  IV,  pag.  451  et  l36. 


l8  NOVEMBRIS  1554 


459 


909 

ANDREAS  DE  OVIEDO 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BURGIS  18  NOVEMBRIS  1 554 

In  Hispaniain  salvi  incolumesque  pervenerunt  socii,  ad  aethiopicam  mis- 
sionem ex  urbe  romana  destinati. — Quae  in  mandatis  habebant,  exse- 
quuti  sunt. — Matrem  et  fratres  Patris  Olave  laudibus  commendat.— 
Burgis  cognatos  Patris  Polanco  invisit. —Borgia  Placentiae  versatur. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  el  Señor.  La  gracia  y  amor  de 
X.°  nuestro  señor  sea  siempre  en  nuestro  continuo  fauor  y  ayu- 
da. Amén.  Después  de  ser  entrados  en  España,  que  fué  á  9  del 
presente,  venimos  por  Azpeitia  *  y  visitamos  al  señor  rector  y  al 
señor  Martín  García  de  Loyola  %  conforme  al  memorial  de  V.  P.,  y 
no  hallamos  al  señor  don  Joán  *  allí,  para  saber  dél,  del  P.  Fran- 
cisco. La  carta  de  V.  P.  para  él,  se  dió  á  la  señora  doña  Lauren- 
tia,  su  muger  allí  oymos  cómo  el  P.  Francisco  estava  en  Pla- 
sençia,  y  el  Padre  doctor  Araoz  en  Valladolid,  y  venidos  á  Oñate, 
entendimos  cómo  el  P.  Francisco  estava  en  Plasentia,  ó  que  se- 
ría ydo  ó  avía  de  yr  á  Córdova.  Paresciónos,  conforme  al  orden 
de  V.  P.,  embiar  de  allí  vn  peón  á  Valladolid  al  Padre  doctor 
Araoz,  para  los  tres  que  an  de  yr  á  Portugal  con  nosotros    y  si 


*  Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  127,  prius  3o2. 

*  Ms.  Azpetia. 

^    Nepos  Sti.  Ignatii.  Epist.  Mixtae,  t.  li,  pag.  555. 

*  Joannes  de  Borja. 

^  Laurentia  de  Oñaz  et  Loyola,  de  qua  videantur  Epist.  Mixtae,  t.  11, 
pag.  643,  777,  845.  Porro  inter  epistolas,  quas  Oviedo,  Roma  discedenti, 
Ignatius  dederat,  sequentes  invenimus  in  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv:  l. 
«Al  Rey  de  Portugal»^  pag.  3x5;  2.  «Al  Infante  de  Portugal,  D.  Luis», 
pag.  3l6;  3.  a  Al  Cardenal  Infante,  D.  Enrique»,  pag.  3l7;  4.  «A  D.  Juan 
de  Borja»,  pag.  325.  Videantur  etiam  ibid.,  pag.  322,  ad  P.  Franciscum 
Borgiam,  et  pag.  324,  ad  P.  Antonium  de  Araoz. 

^  De  his  sermo  fit  in  laudatis  Ignatii  litteris  ad  P.  Araoz. — Plenam  ha- 
rum  rerum  narrationem  et  catalogum  sociorum  in  Aethiopiam  proficiscen- 


400  Epistolas  Mixtae — 902 

no  estuviesen  aparejados,  que  él  hiziese  luego  otro  mensajero  al 
P.  Francisco  á  nuestra  costa,  que,  quando  fuésemos  á  Valladolid, 
lo  pagaríamos.  Venidos  á  Burgos,  no  sabemos  cosa  cierta  dónde 
esté  el  P.  Francisco  *. 

En  Victoria  visité  á  la  madre  del  Padre  doctor  Olabe ,  y  se 
dieron  todas  sus  cartas,  y  están  buenos  sus  hermanos,  y  muy 
alegres  de  entender  las  buenas  nuevas  que  les  dimos  del  Padre 
doctor  Olabe,  espeçialmente  su  madre,  que  está  tan  contenta  que 
su  hijo  sirva  á  nuestro  Señor,  y  aya  tomado  tan  buen  estado,  que 
lo  estimava  más  que  si  fuese  obispo.  Ella  me  edificó  en  gran 
manera;  que,  cierto,  paresce  gran  sierva  de  nuestro  Señor;  y  el 
aspecto  suyo,  muy  venerando,  lo  muestra.  A  la  hermana  monja, 
que  está  en  Briviesca,  no  pude  yo  visitar;  fuéla  á  visitar  el  P.  Mel- 
chior Carnero,  y  á  darle  su  carta;  á  la  otra  hermana  monja,  que 
estava  antes  en  Oñate,  no  pudimos  visitar;  porque  no  estuvimos 
sino  vna  noche  en  Oñate,  y  partimos  luego  á  la  mañana,  y  lle- 
gamos de  noche;  pero  yo  dexé  vn  recabdo  al  P.  Miguel  Ochoa 
para  ella. 

En  Burgos  visité  yo  á  la  madre  del  P.  M.*'  Polanco,  y  vi  á 
sus  hermanos,  y  todos  rescibieron  sus  cartas;  alegráronse  mu- 
cho de  las  muy  buenas  nuevas  que  dél  entendieron.  Están  buenos 
todos,  excepto  que  el  señor  Gregorio  de  Polanco  avía  estado  in- 
dispuesto de  çiertas  bexigas  que  le  eran  hechas ,  según  entendí 
dél,  en  la  pierna;  pero  estava  levantado,  y  nos  enbió  vn  presente 
bueno  de  comer. 

Una  de  las  cavalgaduras ,  la  que  se  compró  en  Bologna,  va 
muy  coxa  de  vn  braço:  pensamos  que  la  aspereza  de  las  monta- 
ñas de  la  provinçia  le  han  acrescentado  el  mal;  las  otras,  avnque 
con  algunas  mataduras  algunas  delias,  van  buenas. 

Temo  que  nos  emos  de  detener  en  Castilla,  á  causa  de  aver  los 
tres  Padres  para  la  Etiopía ,  que  hasta  aora  no  emos  entendido 
quiénes  son,  donde  paresçe  que  la  cosa  estava  acá  descuydada 
ó  muy  callada. 

tiumcontexuit  Polanco,  t.  iv,  pag.  572-582,11,  1226-1241:  aDe  his  qiiae  ad 
Missionem  aethiopicam  pertinent.  » 

*    Versabatur  Placentiae.  Vide  epist.  895  et  918. 


21  NOVEMBRIS  1554  461 

Todos  çinco  '  vamos  buenos,  por  graçia  del  Señor.  Al  Padre 
fray  Diego  y  al  señor  Pedro  de  Salamanca,  criado  del  señor  doc- 
tor Arze,  hallamos  que  estavan  en  Victoria  la  tarde  que  allí  lle- 
gamos, y  partieron  el  otro  día  quQ  nosotros,  y  todos  llegamos  á 
Burgos  ayer  sábado. 

En  las  oraçiones  de  V.  P.  y  de  los  Padres  y  hermanos  en  el 
Señor  nuestro  nos  encomendamos  humilmente  en  el  Señor,  el 
qual  sea  con  todos  siempre,  dándonos  su  santa  graçia  y  amor. 
Amén.  De  Burgos  18  de  Noviembre  1554.  D.  V.  P.  siervo 
invtil, 

Andrés. 

t 

Inscripiio:  ]hs.  Al  muy  Rdo.  Padre  nuuestro  en  X.*'  nuestro 
señor,  el  P.  M.°  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Com- 
pañía de  Jhus.,  á  Santa  María  de  Strada,  açerca  de  sant  Marco, 
Roma.  Al  porte  medio  real. 

903 

GASPAR  GROPILLUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BASSANO  21  NOVEMBRIS  I554 

Veniam  tepiditatis  suae  ab  Ignatio,  ex  animo  dolens,  efflagitat.— Concepta 
prius  vota  renovat,  seque  iterum  Dèo  ac  Societati  tradii. 

t 

lesus 

Molto  dolcie  et  Rdo.  Padre  nel  precioso  sangue  de  Xpo., 
nostro  signore.  Alli  1 1  Nouembre  receui  quelle  lettere,  piene  dì 
charità  et  zelo,  delle  P.  V.  uerso  la  gloria  del  nostro  Signore,  et 


*  Quinqué  hi  erant:  Melchior  Carneiro,  Andreas  de  Oviedo,  Michael 
Barul ,  Thomas  Passitanus ,  Joannes  Bocchiu  sine  Bocchius ,  sacerdotes 
omnes,  Roma  prefetti^  quorum  duo  primi  professi  quatuor  votorum  erant, 
caeteri  trium  votorum  professionem  emiserant,  teste  Polanco,  t.  iv, 
pag.  8,  n.  7  et  pag.  576,  n.  1232. 

*  Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  44,  prius  74. 


462  Epistolar  Mixtae— 903 

di  la  mia  salute ,  inutile  et  ingrato  seruo  '  ;  et  così  non  posso, 
ouero  non  debbo,  più  resistere  a  tanta  charità  et  uerità,  et  so- 
portatione  uerso  di  me,  et  più  non  so  che  dir  altro  alla  P.  V., 
senon  che  pregho  quella  che  preghi  el  nostro  Signore  che  me 
perdoni  tutti  li  mei  fali,  et  me  restituissa  alla  inocentia  batti- 
smale,  et  ad  ogni  purità  et  simplicità  xpiana.  Poi  ancora  pregho 
la  R.  P.  V.  mi  perdoni  ogni  mia  relassatione ,  et  fredimento  et 
manchamento  uerso  le  charità  vostre,  alle  quale  in  Jesù  Xpo.  ite- 
rum  offerro  me  ipsum,  et  omnia  mea,  et  tutte  le  mie  uie,  che  quelle 
ne  dispona  come  li  par  più  meglio  nel  Signore  nostro;  che  quanto 
quelle  disponerà,  con  la  gratia  del  nostro  Signore  farò.  Et  scri- 
uêndo  la  inclusa  al  P.  Laynez,  ui  piaqua  legerla,  et  poi,  se  par 
alla  charità  vostra ,  mandargliela.  Però  per  questa  non  scrinerò 
altro  alla  R.  P.  V.,  senon  che  molto  m'  arecomando  al'  oratione 
di  quella  ,  che  si  come  tanto  uirtuosamente  son  esortato  da- 
la P.  V.,  cosi  etiam  sia  aiutato  por  le  sue  oratione  in  perficere  li 
boni  documenti,  il  che  el  signor  nostro  Jesù  Xpo.  facia  per  soa 
bontà.  Ueramente,  Rdo.  Padre,  queste  mie  relassatione  mi  par 
che  non  eranno  per  manchamento  della  mia  uoluntà  uerso  el 
Signor  nostro;  ma  perchè  me  pareua  spesse  uolte  che  era  meglio, 
et  faria  più  frutto  restando  libero,  per  poter  esser  più  commune, 


'  Hactenus  non  vidimus  has  Ignatii  ad  Gropillum  litteras.  Earura 
autem  sensus  apprime  cognosci  potest  ex  Polanco,  t.  iv,  pag.  122-123, 
n,  240,  qui  inter  alia  haec  litteris  consignavit:  «Cura  se  minus  facilem  ad 
abnegationem  [Gropillus]  experiretur,  quam  institutum  Societatis  nostrae 
exigebat,  et  alioqui  valde  propensus  esset  ad  locum  illum,  in  quo  sibi  vi- 
debatur  Deo  et  communi  bono  magis  quam  alibi  inservire  posse,  intepe- 
scens  in  fervore  suae  vocationis,  scripsit  tum  Patri  Laynez,  Provinciali,  tum 
etiam  P.  Ignatio,  ut,  si  locus  ille  [Bassani]  placeret,  aliquos  eo  transmitte- 
rent;  si  minus  placeret,  ut  locum  ipsi  restituerent,  quod  Societati  ofTerendum 
curaverat,  et  se  ab  obedientia  Societatis  absolverent...  Vir  bonus,  non  de- 
fectu  dilectionis  erga  Societatem,  sed  ad  Dei  obsequium,  quae  proposuerat, 
pertinere  ratus,  quae  praediximus  scripserat.  Cum  autem  P,  Ignatius,  lit- 
teris ad  eum  scriptis,  officii  sui  amanter  eum  commonefecisset,  et  ad  perse- 
verantiam  hortatus  esset,  statim  ille  compunctus,  se  resistere  nec  posse  nec 
debere  scripsit  tantae  charitati,  veritati  et  patientiae  erga  se;  et  petens  sui 
teporis  veniam,  se  totum  denuo  cum  omnibus  suis  Deo  et  P.  Ignatio 
obtulit.» 


23  NOVEMBRIS  1554  463 

et  per  poter  dar  a  le  uolte  aiuto  a  più  cose  de  qua.  El  Signore 
me  perdoni  le  mie  arrogantie. 

Pregho  ancora  la  P.  V.  che  mi  facia  participe  di  qualche  gra- 
tia  spirituale,  per  li  uiui  et  per  li  deffunti. 

Poi  anche,  quando  fu  qui  el  P.  Laynez,  me  concesse  li  casi 
reseruati,  benché  io,  doue  è  cosa  di  troppo  importanza,  non  m' 
inpaccio;  però,  se  pare  et  piace  alla  charità  vostra  di  confirmarli, 
perchè  doppo  la  mia  relassatione ,  non  me  n^  ho  uoluto  seruire, 
perchè  ne  aueua  stimolo,  et  anche  non  me  ne  sonno  occorssi, 
senon  doi  infirmi  che  non  eranno  confessati  l'anno  passato ,  et 
de  alcuni,  che  in  tempo  di  infirmità  o  impotentia  comederunt 
prohibita  nel  tempo  di  quaresima,  o  altre  uigilie,  li  quali  casi  se 
reserua  el  nostro  ordinario,  imperochè  uole  che  domandino  li- 
centia  al  medico  spirituale,  et  al  corporale;  et  sonno  tanti  li  soi 
casi  reseruati ,  sono  più  de  40 ,  benché  con  me ,  quando  li  do- 
mando gratie,  me  ne  fa;  et  anche  quando  me  ne  occoresse  d"  im- 
portanza, non  troppo  me  ingerirò.  La  P.  V.  facia  quello  li  pare 
meglio,  ala  quale  molto  nel  Signor  me  racomando.  Di  V.  P.  in 
lesù  seruo  inutile, 

Gasparo  Gropello. 
Da  Bassan  alli  21  Nouembre  54. 

Inscriptio:  A  molto  Edo.  in  Xpo.  Padre,  el  Padre  miser  P.  Igna- 
tio  de  Loyola,  prepósito  generale  de  la  Compagnia  di  Jesù,  suo 
osservandissimo,  a  Roma.  Alia  manti:  R.ta  alli  30  del  medesimo. 

904 

GUNDISALVUS  DE  SILVEIRA 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  23  NOVEMBRIS  I554 

Patrem  Miron  Eboram  adiisse,  refert.— Res  Societatis  prospere  succedunt. 
— Novi  aedificii  opus  urgetur:  ad  illud  sodi  cupiunt  migrare.— Pii  Gun- 
disalvi  sensus. 

Ihs. 

La  gracia  y  paz  de  Jesu  X.°  nuestro  señor  sea  siempre  en 
'    Ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  167,  prius  450. 


464  Epistolar  Mixtae— 904 

nuestra  ayuda  y  fauor.  Amén.  Al  escreuir  desta,  nuestro  muy 
Rdo.  en  X.*'  P.  Mirón  es  ydo  á  Ébora,  y  cada  día  esperamos  por 
él.  Los  Padres,  hermanos  y  yo  estamos  todos,  bendito  Dios,  sa- 
nos; y  excepto  yo,  todos  creo  van  adelante  en  el  auo^mento  spi- 
ritual: todos  muy  contentos  y  determinados  en  seruir  á  la  in- 
menssa  charidad.  Todo  pienso  que  viene  de  la  graçia  celestial;  y 
no  poco  ayuda  sermos  pocos,  y  vnos  en  seruiçios,  y  los  Padres 
en  su  mies  andaren  siempre  muy  occupados. 

Por  la  benignidad  de  nuestro  Señor,  la  deuoción  principiada 
se  funda  de  nueuo  en  muchos  más,  y  creçe  en  los  ya  fundados; 
y  breuiter,  en  todos  los  exerçiçios  del  nuestro  buen  Dios,  nos 
exerçita  y  consuela  muy  liberalmente,  y  según  se  siente,  con 
edificaçión  muy  dilatada. 

Las  obras  van  en  el  cabo,  y  cada  día  nos  queremos  passar  al 
edifiçio  nueuo  ' .  Piega  á  nuestro  Señor  que  nos  saque  de  la  vejez 
de  la  habitaçión  deste  mundo,  y  nos  treslade  á  las  moradas  bien- 
aúenturadas  de  Jherusalem  nueua  ;  y  plugiesse  á  Dios  que  para 
esto  acercasse  V.  R.  nos  desterrase  adonde  hombre  se  viesse 
perdido  del  todo  á  sus  conoçidos,  á  sus  vezinos,  á  sus  amigos,  y 
aun  á  sus  compañeros  buenos,  por  los  ganar  seguros  segura- 
mente en  los  çielos:  y  tamen,  conoçiendo  que  de  todo  deseo  y 
bien  verdadero  es  más  cerca  á  cada  vno  por  donde  la  santíssima 
voluntad  del  criador  sse  le  offrece,  el  qual  nos  dé  su  graçia  para 
lo  sentir  i  cumplir  perfectamente.  Amén.  A  23  de  Nouiembre 
de  1554,  de  san  Roque  de  Lixbona.  Suio  el  más  jndigno  en  X.° 
hijo, 

t 

Don  Gonzalo. 

Inscripiio:  f  Al  muy  Rdo.  en  Christo  Padre  nuestro,  el 
P.  Mtro.  Ignatio,  general  de  la  Compannía  de  Jesús,  en  Roma. 
2.*  vía. 


'  De  professorum  domo  ad  Sti.  Rochi,  sermo  est,  quae,  cum  admodum 
exigua  prius  esset,  sic  refecta  et  constituía  demum  est,  ut  capacissima  mul- 
tis,  qui  ad  Indiam  mittebantur,  vel  inde  veniebant,  sociis  excipiendis  fieret. 
Vide  Polanco,  t.  iv,  pag.  538,  n.  1151-1153;  Telles,  Chronica  da  Com- 
panhia, part.  II,  liv.  XIV,  cap.  24. 


23  NOVEMBRIS  1554 


905 

LEO  ENRIQUES 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CONIMBRICA  23  NOVEMBRIS  I554 

Socii  a  morbo  recreati,  litteris  ac  virtuti  diligentem  dant  operam . — De  domo 
probationis.  — Tirones  in  propriae  abnegationis  palaestra  rite  exercen- 
tur:  aliqui  deficiunt. 

t 

Jhus. 

Muy  Rdo.  en  Christo  Padre.  A  graça  e  amor  de  Christo  nosso 
senhor  seja  sempre  en  nossas  almas.  Amem.  Este  mes  passado 
escriui  a  V.  P.  dando  lhe  conta  deste  collegio,  segundo  a  ordem 
que  me  he  mandado.  Ao  presente  não  se  offereçe  outra  cousa 
nenhuma  que  de  nouo  aja  pera  se  screuer,  senão  que  este  mes 
passado  todos  quasi  adoecemos  de  hum  catarro  e  febres,  o  qual 
foy  comum  em  quasi  todo  este  reino.  Dous  Padres  cheguarão 
muito  ao  cabo,  e  estiueram  pera  morrer:  ja  agora  polia  bondade 
do  Senhor  estão  sãos.  Hum  deles  era  o  P.  Joam  Nunez,  ho  outro 
Antonio  Correa,  mestre  dos  nouiçios.  Quanto  aos  studos,  todos 
procedem  segundo  a  ordem  das  constituições,  e  o  que  ho  P.  Mi- 
rão  tem  mandado  nisso.  Ha  tres  lições  en  casa,  huma  de  theolo- 
gia,  que  lee  Jorge  Sarrão,  outra  de  casos  de  conscientia,  que  eu 
leo,  outra  de  logica,  na  qual  se  lee  Titelmano  ^  a  huns  Padres 
que  não  podem  ouuir  o  curso ,  na  qual  ouuem  também  quatro 
jrmãos  que  estão  pera  ouuir  este  anno  ho  cursso;  e  porque  não 
he  ainda  começado,  por  não  auer  na  vniuersidade  quem  ho  lea, 
por  não  perderem  estes  jrmãos  tempo,  ouuem  esta  lição  en  casa, 
juntamente  studando  seu  latim.  E  disto  segundo  me  paresce  ho 
mes  passado  escreui  a  V.  P. 

Açerca  também  dos  exercicios  spirituaes,  todos  procedem 


'    Ex  originali  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  170,  prius  475. 
*    Francisci  Titelmani,  O.  S.  F. ,  De  coiisideratione  dialéctica  libri  sex^ 
De  clarissimo  hoc  auctore,  vide  Epist.  Mixtae,  t.  l,  pag.  Syi,  annot.  3. 

Epistolae  Mixtae,  tom.  iv.  30 


466  Epistolae  Mixtae— 905 

muito  bem,  bendito  seia  ho  Senhor,  e  segundo  a  ordem  e  regras 
das  constituiçoens,  e  a  jntenção  do  P.  Jheronimo  Nadal.  Hos  da 
casa  da  prouação  vão  muito  auante  nas  verdadeiras  virtudes  e 
abneguação  de  si  mesmos  na  obediencia.  Tres  se  reçeberão  este 
mes  por  mandado  do  P.  Mirão,  dos  quaes  hum  soo  deles  perse- 
uera,  e  este  mandou  ho  P.  Mirão  de  Euora:  os  outros  dous  se 
tentarão,  hum  deles  na  i.^  prouação,  quando  ho  examinauão,  e 
este  era  hum  ouriuez  que  veyo  com  ho  P.  Santa  f  de  Cordoua 
outro  mandou  ho  P.  Mirão  de  Lixboa,  o  qual  era  húngaro:  am- 
bos erão  sen  nenhumas  letras.  E  não  pareça  a  V.  P.  isto  ser  muito 
rigor,  porque  de  hum  anno  a  esta  parte,  que  he  desde  que  aqui 
ouue  casa  da  prouação,  henhum  *  que  se  recebesse  se  sayo  da  2.^ 
prouação  por  mais  trabalhos  e  mortificações  que  lhes  dessem,  nem 
menos  sey  nenhum  tentado  de  graue  tentação  en  todo  este  tempo, 
senão  todos  viuerem  muyto  quietos  e  consolados,  crescendo  cada 
uez  majs  en  toda  virtude.  E  a  causa  disto  he  o  exame  que  se  tem 
açerca  deles  na  i.^  prouação,  e  todos  os  que  se  forão  dela,  se 
forão  porque  ho  que  não  vem  a  Companhia  com  ho  spiritu  dela 
mouido  por  Deos,  logo  nesta  i.*  prouação  da  sinal  de  si,  ou  en  se 
mudar  pera  milhor,  ou  en  se  querer  logo  sair.  De  maneira  que  he 
esta  i."*  prouação  hum  grande  meyo,  que  nosso  Senhor  descobrio 
a  V.  P.  pera  augmento  da  Companhia  e  quietação  de  todos  dela, 
e  pera  gloria  e  honrra  sua. 

Não  ha  mais  que  escreuer,  senão  encomendarme  en  sua  santa 
benção  e  sacrificios,  porque  crea  V.  P.  que  tenho  bem  necessidade 
disso,  porque  cada  uez  vou  pera  pior,  por  ter  muy  pouco  tento 
en  mim.  Nosso  Senhor  ho  remedie  como  for  mais  sua  gloria  e 
honrra.  Oje  23  de  Nouembro  de  1554.  Indigno  filho  em  o  Senhor 
de  V.  P., 

Dom  Lião. 

t 

Inscriptio:  Jhus.  Ao  muito  Rdo.  em  Xpo.  Padre,  [o  Pajdre 
M.tre  Ignatio,  geral  da  Compa[nhia]  de  Jhus.,  en  Roma. 
Alia  manu:  Coimbra. 


*  P.  Jacobus  Santacruz. 
-    Ms.  nhum. 


2  Decembris  1554 


467 


906 

EVERARDUS  MERCURIANUS 
PATRI  JOANNlI  DE  POLANCO 

PERUSIA  2  DECEMBRIS  I554  *. 

Litterae  Roma  missae  laetitiam  cunctis  attulerunt. — De  Petronio  hujusque 
fratribus.  — De  abbatia  gymnasio  nostro  adjudicanda. — De  scciis  aegri- 
tudine  affectis ,  —Marcus  Antonius  Gradini  laeta  de  collegio  romano 
praedicat. 

t 

T 

Pax  X.i  Rdo.  in  X.°  Padre.  Riceuemmo  una  de  V.  R.  de  24 
del  passato,  con  quella  del  re  di  romani,  con  la  quale  molto  ci 
siamo  edificati,  et  molte  altre  persone,  le  quali  hanno  le  cose  della 
Compagnia  per  simili  ocasioni  et  testimonii  in  più  admiratione  * . 

Del  tal  recapito  de  M.  Petronio  '  con  suoi  fratelli  a  casa  co- 
sti, molto  Rdo.  Padre  mio,  tanto  più  ce  rincresce,  quanto  meno 
r  aspettauo  in  tal  fogia.  Nè  mai  ho  inteso  da  lui  ricercasse,  nè 
manco  gli  penso  hauer  dato  pure  un  cenno  se  sperasse  tale  cosa 
dalla  Compagnia.  Nella  lettera  che  li  dessimo,  per  quanto  mi  ri- 
cordo, intendeno  auisar'  la  R.  V.,  che,  essendoci  costoro  esser- 
citati  qui  con  noi  in  cose  spirituali  et  letterarie,  et  andando  essi 
a  Roma  per  il  medesimo  effetto,  sperauo  che  in  questo  a  V.  R. 
sarebbono  grati.  Delle  parolle  non  mi  ricordo,  et  essendoci  altre- 
mente,  per  questa  dico  mia  colpa,  humilmente  pregando  V.  R. 
m'aggiuti  castigándome,  ch'io  non  babbi  impune  per  mia  disgra- 


'    Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  Sy,  prius  56. 

-  Vide  in  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  IV,  pag.  Syó-Syg,  quae  Patri  Villa- 
nueva Polancus  scripsit.  Porro  exemplar  illarum  litterarum  missum  etiam 
fuisse  italico  sermone  aliis  Societatis  collegiis,  pro  certo  habemus. — Ferdi- 
nandi  autem,  regis  romanorum,  litteras  ad  Stum.  Ignatium  reperies  inter 
hujus  Cartas,  l.  e,  pag.  532-533. 

^  Haec  legimus  de  Petronio  apud  Polanco,  t.  iv,  pag.  145,  n,  291: 
(ijam  ab  initio  anni  juvenis  quidam  ad  probationem  est  admissus,  et  in  pro- 
gressu  alter,  qui  perusinus  non  erat,  sed  pisauriensis,  Petronius  nomine, 
qui  alios  deinde  fratres  ad  Societatem  vocavit;  quamvis  ex  tribus  unus  tan- 
tum cum  ipso  Petronio  usque  ad  mortem  perseveravit.» 


468  Epistolae  Mixtae— 906 

tiata  indiscretione  datoli  tanto  sturbo;  et  forse  a  quelle  anime,  in 
luogo  d'  aggiuto,  occasione  di  perdersi. 

Questi  giorni  ci  è  stato  referito  come  il  cardinale  Armelino, 
bonae  memoriae,  haueua  anche  fatto  applicare  a  questo  nostro 
luogo  per  prouisione  d'  entrada  un'  abbadia,  chiamata  de  Val- 
deponte,  discosta  da  Perugia  708  miglia,  et  rende  frutti  circa 
de  vdi  1000  con  certe  suoe  gionte  ',  la  quale  abbadia  al  presen- 
te tiene  il  cardinale  Cesi,  o  vescouo  de  Nargni  -,  et  fu  fatta  que- 
sta applicatione  per  papa  Clemente,  felicis  recordationis,  et  ere- 
desi  se  ne  potria  ritrouar  qualche  cosa  nella  cancellarla.  Forse 
che  adesso  Iddio  nostro  signore  daria  fauore  al  primo  desegno  di 
questo  luogo  in  sustantia,  se  non  del  tutto  come  al'hora  s'  imagi- 
naua.  Il  credito  della  Compagnia  et  speranza  de  frutto  in  questa 
terrra  s'  aumenta  assai  per  la  Dio  gratia,  si  in  cose  spirituali,  si 
etiam  in  lettere,  nelle  quali  se  spera  molto  da  molte  persone. 

Il  fratello  Henrico  ^  patisce  debolezze  tali,  che  non  li  basta 
Fanimo  de  gouernare  suoa  classe,  et  pensando  che'l  P.  Catalano  * 
con  detto  fratello  la  potessero  regere,  me  rispose  il  Padre,  non 
uedere  ragione  che  lo  persuadesse  a  pigliare  tal  carigo,  hauendo 
tante  uolte  esperimentato,  et  con  tutti  i  sforzi  suoi,  che  non  era 
atto  per  tal  officio,  anzi  guastaua  li  scholari  et  guastaua  se;  et  che 
questo  medesimo  tanto  più  li  accaderia,  quanto  manco  uoluntieri 
faria  tal  officio.  Et  in  uero,  quanto  j)ossiamo  giudicare,  egli  non 
ha  attitudine  a  questo.  Et  anche  se  sforzaua  inducerme  ch'io 
scriuesse  a  V.  R.  del  bisogno  eh'  ha  d'esser'  leuato  da  questo  luo- 

'    Vide  supra,  epist.  897. 

-  Episcopus  narniensis  anno  1554  erat  Petrus  Donatus  Cesi,  qui  purpu- 
ra decoratus  est  17  Maji  1570.  Romae  natus  anno  1522,  legibus  Perusiae  ac 
Bononiae  operam  dedit.  Romam  reversus,  «in  aula  Cardinalis  Caesii,  sui  af- 
finis,  versatus  est,  ac  paulo  post,  1546,  Narniensium  Pontifex  est  adlectus  a 
Paulo  III».  Ughellus,  Italia  sacra,  t.  i,  col.  1020.— Ejus  vero  affinis 
purpuratus  princeps  est  Fridericus  Cesius,  presbyt.  card.  tit.  S.  Pancratii  a 
Paulo  III  creatus.  Caeterum  de  card.  Francisci  Armellini  collegio  satis 
superque  dictum  est  in  PoLANCO,  t.  iv,  pag.  157,  158,  n.  319.  Cf.  Cri- 
SPOLTI,  Perugia  Angusta,  pag.  48. 

5    Vide  Polanco,  t.  iv,  pag.  150-151,  n.  305,  annot.  4. 

*  P.  Joannes,  qui  aliquando  Catallanus,  aliquando  vero  Casiellanus 
dicitur . 


2  Decembris  1554  469 

go,  tenendo  per  certo  sarria  con  più  quiete  suoa  et  frutto  in  al- 
tro luogo,  che  qui:  et  questo  è  in  summa  il  giudicio  eh""  ha  de  se. 
Della  classe  non  so  come  ne  faremo,  non  ui  essendo  qui  delli  al- 
tri chi  ci  possa  attendere. 

M.  Marcanthonio  Gradini  ci  ha  molto  racommandati  et  al  vi- 
celegato et  ad  altri  in  questa  terra,  essaltando  molto  '1  collegio  di 
Roma  et  tutta  la  Compagnia.  V.  R.  ci  auisi,  si  saria  bene  li  scri- 
uessimo,  et  siano  le  lettere  chiuse  o  aperte,  et  anche  a  M.  Pe- 
tronio. 

Il  cauallo  fin  adesso  mai  sè  potuto  uendere. 

Quello  Carolo,  che  mentoua  V.  R.,  non  sè  mostrato;  come 
egli  uienne,  non  si  mancará  d'  agiutarlo  con  li  figliuoli  che  mena 
seco,  in  quelle  cose  che  dice  la  R.  V. 

Altro  per  adesso  non  ocorre,  seno  racomman darci  humilmente 
alle  orationi  de  V.  R.  De  Perugia  a  2  de  Decembre  1554.  D.  V.  R. 
5eruo  inutile, 

EUERAR.  MaRCURIENSE. 

Inscriptio:  7  Per  il  Rdo.  Padre  M.  Polanco. 
Alia  manu:  R.ta  a  5  del  medesimo. 

EDMUNDOS  AUGERIUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PERUSIA    2    DECEMBRIS    I554  '. 

Causa  scribendi. — Solitis  Societatis  exercitationibus  insistunt  sodales  no- 
stri.— Ignatianis  commentationibus  aliqui  dant  operam. — Crescit  in  dies 
singulos,  Deo  bene  adspirante,  bona  apud  cives  existimatio  de  Societate. 
— Adversariis  a  Deo  inflicta  punido . 

t 

Jhs. 

Pax  Christi,  etc.  Molto  Rdo.  in  Christo  Padre.  Perchè  il 
Padre  nostro  M.  Euerardo  adesso  si  ritroua  occupato  con  il  signor 

'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  38,  prius  57. 


470 


Epistolae  Mixtae — 907 


veceuicario  in  certa  facenda  pia  et  d'  importanza,  supplirò  ut- 
cunque  a  sue  occupationi,  et  paucis. 

Habbiamo  riceuto  la  settimana  passata  quelle  del  re  de  roma- 
ni, non  senza  nostra  edificatione  grande,  et  delli  amici,  et  altre 
anche  persone  d"  importanza,  attento  la  pietà  uerso  il  regno  suo 
di  quel  re,  et  V  affettione  così  grande  uerso  la  Compagnia 

U  esercitij  ordinarij  caminano,  tanto  le  lettioni,  esortationi, 
et  altre  prediche,  quali  ha  comminciato  un  di  nostri  Padri  in  una 
chiesa  principale  hoggi,  con  instantia  del  signor  vicario  passato  % 
per  esser'  sotto  sua  cura,  sì  etiam  nelle  confessioni  et  communio  - 
ni,  de  quali  è  stato  hoggi  numero  antea  insolito.  Sia  benedetto  il 
Signore,  che  così  liberalmente  porge  a  questa  nostra  uigna  ui- 
gore  et  succo  di  produrre  frutto  centuplo. 

Sonno  anche  tre  persone  nelH  esercitj,  fra  lì  quaH  è  un  cura- 
to, il  quale  hoggi  si  prepara  a  la  confessione  generale.  Il  Signore 
si  degni  illuminarlo. 

Quanto  alle  cose  della  Compagnia  circa  del  credito  et  affet- 
tione ciuile,  non  è  senza  spetiale  uoluntà  et  gratia  del  Signore 
come  cresce.  Il  signor  già  vicario  "  a  tutti  questi  signori  molto 
dihgentemente  si  sforza  dar  cognitione  di  noi.  Questi  giorni  pas 
sati  andò  il  Padre  al  signor  vicelegato  \  al  quale  disse  sua 
S.ria  come  perdeuano  tempo  coloro,  li  quali  racommandauano  il 
coleggio  a  S.  S.ia,  perchè  Y  affettione  non  si  potrà  aumentare 
uerso  di  quello.  Il  magnifico  D.  M.  Marco  Antonio  ha  rescritto 
molto  caldamente  a  suoi  amici,  riprendendo  V  ingratitudine  della 

*  Vide  epist.  superiorem. 
Joannes  Oliva. 

^  Marcus  Antonius  Gradini,  qui  «si  scoprì  di  sì  eleuato  ingegno  in  ogni 
genere  di  virtù,  e  particolarmente  nelle  scienze  Legali,  che  non  degenerò 
da  Giulio,  suo  fratello,  Auditore  della  sacra  Ruota;  hebbe  la  Lettura  prima 
dell'  Ordinario  Ciuile  nello  Studio  di  Perugia.  Trasferitosi  poi  alla  Corte^ 
meritò  che  il  Santo  Pontefice,  Pio  Quinto,  lo  creasse  Vescouo  di  Vtica,  et 
anco  lo  mandasse  Suffraganeo  nel  Vescouato  di  Mantona  al  Cardinale  Gon- 
zaga. Morì  con  gloriosa  fama  d' integerrimo  e  zelantissimo  Pastore  nell'  anno 
1566)).  Crispoltt,  Perugia  Augusta,  pag.  S3g. 

*  Michael  della  Torre,  cenetensis  episcopus,  de  quo  alibi  diximus,  Pe- 
rusii  prolegatus  a  Julio  III  anno  1553  constitutus,  «donde  Paolo  IV  con  un 
Breve  onorificentissimo  lo  chiamò  nel  1555  per  suo  Maggiordomo...»  NO- 
VAES, Elementi  della  Storia  dei  Sommi  Pontefici,  t.  vili,  pag.  89. 


2  Decembris  1554  471 

cita,  perchè,  hauendo  tal  thesoro,  come  esso  cognosce  a  Roma, 
non  lo  sente:  sichè  il  Signore  guida  Y  humano  rispetto  a  maggior 
fine,  et  tuttauia  dimonstra  che  uuole  agiutar'  questa  cità  per 
mezo  di  sua  Compagnia. 

Il  numero  delli  scholari  è  di  90  o  più,  et  speriamo  che  il  frutto 
sarà  cognosciuto  da  tutti  qualche  giorno ,  perchè  la  diligentia  è 
grande.  La  speranza  delle  scuole  è  maggior  che  mai,  laus  Deo; 
imperochè  si  scuopre  la  uerità  di  più  in  più. 

Qui  è  un  principal  professor  d'  humanità,  chiamato  il  Comano, 
amico  nostro  grandissimo,  dopo  che  ha  comminciato  a  ueder"  la 
cosa  come  è.  Hieri  amenò  doi  figliuoli  di  doi  cittadini  nobili,  di- 
cendo che  già  ne  hauea  mandato,  et  che  ancora  ne  mandaria  de 
altri,  perchè  cosi  era  degno  d^  esser'  abbracciato  il  proceder'  no- 
stro, dicendo  che  gratulabatur  patriae  del  modo,  et  in  fine  dell' 
agiuto  che  speraua  di  questo  colleggio.  Questo  può  molto  apresso 
di  tutti  i  signori. 

Venne  ancora  questi  giorni  passati  un  pedagogo,  amico  no- 
stro, con  li  figliuoli  d'  un  spirituale  amico,  aciò  disputassero  con 
i  nostri,  et  cosi  potessi  render'  conto  al  padre  loro  del  frutto;  il 
quale  diceua  in  questo  pensar'  non  esser'  altro,  che  la  mano  del 
Signore  che  reggeua  questo  nostro  instituto;  imperochè  esso  co- 
gnoscea  alcuni  contrarij  nostri  hauer'  hauto  cattiua  ricolta  della 
opinione  loro,  fra  quali  disse  esser'  quatro:  L'  uno  esser'  uenuto 
in  desperatione  et  salutis  et  rerum  omnium.  L'  altro  esser  morto 
miserabilmente.  Il  terzo  essere  in  prigione  ob  crimen  extremae 
nequitiae.  Il  quarto  pian  piano  douentar'  cieco.  Et  questo  dicea 
essersi  notato,  come  per  punitione  delle  contrarietà:  X.°  nostro 
signore  ci  dia  gratia  di  amar'  sempre  la  uerità,  et  si  degni  hauer' 
misericordia  di  loro,  et  gratia  di  corrisponder'  a  1'  opinione  che 
hanno  di  noi.  Non  occorre  altro  adesso,  senon  humilmente  ra- 
commandarci  al'  orationi  et  santi  sacrificij  di  V.  P.  et  di  tutti  li 
Padri  et  fratelli  di  Roma,  aciò  cognosciamo  la  diuina  uoluntà,  et 
quella  ubique  adimpiamo.  Di  Peruggia  a  2  di  Decembre  1554. 
Per  commissione  di  nostro  P.  M.  Euerardo.  D.  V.  P.  seruo  in 
Christo  inutile, 

Emondo  Augerio. 


472  Epistolae  Mixtae— 908 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Igna- 
tio  de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  lESV,  in 
Roma.  Alia  manu:  R.ta  alli  5  del  medesimo. 

LAURENTIUS  CAVALIERE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE  7  DECEMBRIS  I554 

Instrumentum  donationis  templi  tiburtini  confectum  esse,  ait,  quamprimura 
Romam  mittendum.  —  Dotes  cujusdam  candidati,  Societatem  ingredi 
percupientis. 

t 
Ihs. 

Pax  X.i ,  etc.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre.  Habiamo,  dopo  che 
qui  ritornò  il  nostro  fratello  Antonio  %  fatto  firmare  dal  notare 
del  Rmo.  episcopo  tiburtino  le  bulle  della  concessione  della 
chiesa,  et  pigliata  possessione  de  essa  chiesa  nostra  in  virtù  de 
dette  bolle  con  la  debita  solennità,  et  per  questo  presente  latore 
si  mandano  costi  dette  bolle,  acciò  si  conserueno.  Non  si  manda 
adesso  lo  instrumento  di  detta  possessione,  perchè  il  notare  non 
lo  haueua  anchora  posto  in  libro,  et  non  posseua  cosi  presto  dar- 
ne detto  instrumento;  et  accadendo  che  ueneua  costi  questo 
nostro  amico,  habiamo  per  esso  uoluto  mandare  dette  bolle,  aciò 
secure  peruenesseno  costi.  Se  manda  insieme  la  copia  del  instru- 
mento della  censuatione  del  horto  de  santa  Maria  del  Passo, 
fatta  dalle  monache  de  santa  Catherina  al  Rdo.  M.  Luyse  Men- 
doza *. 

Circa  la  informatione  de  quel  giouene,  nostro  amico,  che  uo- 
leua  intrare  in  religione,  io  al  P.  M.  Polanco  scrissi  quello  sa- 


*  Ex  autographo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  27,  prius  36. 
-    Antonius  de  Robore. 

Joannes  Andreas  Croce.  Vide  supra,  epist.  835,  838,  841,  842,  in  qui- 
bus  fusius,  quae  heic  attinguntur,  pertractata  sunt. 

*  De  Ludovico  de  Mendoza,  segoviensi,  saepe  diximus:  illius  est  epi- 
stola supra  posita,  n.  849,  pag.  3o9  et  seqq. 


7  Decembris  1554  473 

peua  et  giudicaua  de  lui,  et  li  mandai  la  propria  lettera  che 
quello  mi  mandaua.  Questo  è  vn  giouene  de  circa  30  anni  (come 
giudico).  Il  suo  esercitio  è  coiraro.  Questo  ha  tenuto  son  molti 
mesi  et  anni  desiderio  de  seruire  al  Signore  nostro  in  religione, 
et  perchè  non  era  in  quel  tempo  notitia  di  questa  santa  Com- 
pagnia nostra,  pareuami  esso  fosse  inclinato  et  quasi  deliberato 
(per  quel  posseùa  giudicar')  entrare,  ouero  in  un  monasterio  de 
santo  Seuerino,  del  ordine  de  santo  Benedetto  (de  quali  religiosi 
si  tiene  molto  bono  nome  iui),  ouero  tra  li  sacerdoti  theatini.  Et 
che  questo  non  habia  esequito,  è  stato  causa  che  il  suo  padre  è 
stato  molti  mesi  et  anni  infermo,  et  non  era  donde  possesse  pro- 
uederse  alle  sue  necessità,  eccepto  che  delle  fatiche  et  industrie 
di  questo  giouene,  quale  in  questa  aduersità  et  altre  sempre, 
insieme  con  una  xpiana.  pietà,  di  patientia  ha  dato  mirabile 
esempio  di  se  ad  quelli  che  lo  cognoscono.  Solo  era  stimulato  et 
contristato  (come  io  so)  de  essere  impedito  per  questo  dal  diuino 
seruigio,  al  quale  con  ardente  desiderio  desideraua  dedicarsi. 
Sempre  si  è  esercitato  in  molte  bone  opere  de  charità,  insieme 
con  un  altro  suo  fratello,  hor  uisitando  li  hospitali,  subuenendo 
et  consolandoli  in  quel  posseuano,  hor  dimandando  elemosine 
per  subuenire  alle  necessità  de  alcune  persone  miserabile;  ma 
fra  le  altre  uirtù  (perilchè  molto  lo  amaua),  era  in  esso  una  li- 
bertà di  spirito  in  reprendere  et  esortare  quelli,  che  dalla  strada 
della  giustitia  deuiassero,  et  questo  con  molta  prudentia  et  di- 
screctione.  Esso  non  è  litterato,  solo  intende  il  latino  quando  non 
è  molto  oscuro  et  artificioso,  et  parla  etiam  aliqualiter,  maxime 
che  per  sua  dihgentia  et  studio,  et  parte  perchè  sempre  ha  con- 
uersato  con  persone  spirituale  et  dotte,  era  mediocremente 
instrutto,  da  poter  rendere  ragione  de  ea,  que  in  eo  erat,  fide;  et 
questo  con  molte  sententie,  cosi  dela  scrittura  come  de  santi  dot- 
tori, tal  che  ad  quelli,  che  con  esso  conuersauano,  demonstraua 
saper  assai  più,  di  quel  che  in  esso  era.  Haueua  (come  io  posso 
giudicar')  bon  juditio  et  memoria,  hauendo  con  il  continuo  eser- 
citio de  la  sua  arte  (per  subuenire  ad  se  et  soi,  che  erano  bi- 
sognosi) possuto  consequire  la  cognitione  et  memoria  de  molte 
cose,  che  ad  un  xpiano.  spettano,  etiam  difficile,  che  molti  forsi, 


474  Epistolar  Mixtae — 908 

che  alcuni  dì  hanno  con  più  oportunità  acciò  speso,  non  li  tengo- 
no cosi  bene.  Adesso  è  morto  quel  suo  padre,  et  ha  fatto  voto  di 
religione,  castità  et  pouertà,  insieme  con  il  suo  fratello;  però  esso 
(che  del  suo  fratello  non  so  altro)  non  si  è  determinato  ad  alcuna 
religione,  perchè,  ritrouandose  al  presente  il  collegio  di  nostra 
Compagnia  in  Napoli,  et  restandone  per  gratia  del  Signore 
nostro  tutti  edificati,  esso  è  disturbato  da  quel  suo  primo  parere, 
che,  come  ho  ditto,  teneua  uerso  quelle  due  religioni,  et  già  se 
sarebbe  (come  me  pare)  al  tutto  determinato  per  nostra  Com- 
pagnia, senon  fosse  che  esso  dubita  che  sia  inutile  et  oneroso, 
tanto  per  non  hauere  littere,  senon  come  ho  detto,  et  ancora 
perchè  esso  è  alquanto  corpolente,  ouer  grasso.  Et  uedendo  li 
nostri  Padri  et  fratelli  solere  andare  ad  torno  per  diuerse  parte, 
come  è  espediente  per  il  bisogno  del  prossimo,  iudica  esso,  ouer 
dubita  non  possere  supliré  al  bisogno;  et  per  questo  mi  scriue  di 
questo  dimandasse  il  parere  di  V.  R.  P.  Questa  è  quella  relatio- 
ne  che  io  posso  darne,  ne  so  altra  consuetudine  di  nostra  Com- 
pagnia. Se  V.  R.  mi  commanderà,  io  li  rescriuerò,  come  me  sarà 
imposto.  Noi  per  gratia  del  signor'  nostro  lesù  X.*^  tutti  stamo 
bene.  Et  per  questa,  non  occorrendoci  altro,  alle  orationi  et  san- 
tissimi sacrificij  de  V.  R.  et  de  tutti  Padri  et  fratelli  che  costi 
sono  molto  me  recomandamo.  Da  Tiuoli  a  7  di  Decembre  1554. 
D.  V.  R.  seruo  indegno, 

Lorenzo  Caualiere. 
Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù,  in  Roma, 
in  santa  Maria  della  Strada. 


7  Decembris  1554 


475 


009 

-   BARBARA  PEZZANA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MUTINA  7  DECEMBRIS  I554  *. 

Grati  animi  in  Ignatium,  et  propriae  despicientiae  atque  humilitatis  sensus. 

t 

Molto  Rdo,  et  benedetto  Padre  neìV  Signore  nostro.  Ho  in- 
tesse quanto  scriue  V.  R.  hauer  fatto  per  questa  pouerella  in- 
degna, et  confesso  hauer  sentito  subito  T  effetto  et  frutto  di  esse 
orationi  et  santi  sacrificij  :  il  qual  è ,  che  maggiormente  si  sono 
scoperte  le  piaghe  mie,  essendome  stà  data  più  chiara  et  particu- 
lar notitia  delli  mei  grandissimi  errori  et  falli,  a  tal  chio  me  vedo 
chiaramente  esser  stata  sempre  illussa  in  tutti  gli  atti  et  opere 
mie,  et  che  Sathan  si  è  transfigurato  in  angelo  di  luce,  facendo- 
me  persoadere  mossa  da  bon  spirito  a  fare  officij  che  a  me  non 
conueniua,  cioè  in  voler  conuertir  anime:  et  questo  non  solo  con 
oratione,  che  sarebbe  pur  stato  mancho  malo,  ma  con  parolle, 
exortatione,  lettere,  et  milli  altri  modi  invtili  e  inconueniente.  Et 
queir  che  m'  era  necessario  chio  facesse  per  me  stessa,  mai  V  o 
fatto:  cioè,  chio  mortificasse  le  mie  passione,  et  abnegasse  la  vo- 
lontà mia,  et  acquistassi  V  humilità  et  V  altri  virtù,  ma  anzi,  non 

'  Ex  originali  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  74,  prius  l3o. — Ad  hanc  epi- 
stolam faciunt  quae  Polanco,  t.  iv,  pag.  107,  n.  205,  scriptis  mandavit: 
((Primaria  quaedam  matrona  mutinensis  et  in  rebus  spiritualibus  dona  exi- 
mia a  Dei  benignitate  sortita,  cum  pristina  consolatione  a  Deo  privata,  ac 
proinde  non  parum  aiBicta  esset,  P.  Ignatio  scripsit  et  auxilium  orationum 
ab  eo  postulavit.  Cum  autem  P.  Ignatius,  ad  Rectorem  Collegii  scribens, 
eidem  injunxisset  ut  huic  matronae,  quae  Barbara  Pezzana  dicebatur,  renun- 
ciaret  se,  facto  potius  quam  verbis,  litteris  ipsius  responsurum,  aliis  litteris 
eadem  Barbara  testata  est  statim  sensisse  effectum  et  fructum  orationum  et 
sacrificii  Missae  pro  ea  oblati;  et  magnam  se  lucem,  ad  cognoscendam 
imperfectionem  suam  et  vitae  anteactae  defectus,  accepisse,  testatur;  et  de- 
mum  facile  est  ex  ejus  litteris  conjicere  quod  in  profundae  humilitatis 
virtute  et  in  passionum  ac  propriae  voluntatis  abnegatione  multum  profe- 
cit.»  Haec  Polancus. 


476  Epistolae  Mixtae— 909 

solo  per  mio  fare  non  s'  nè  mai  conuertito  niuna,  ma  tanto  danno 
n'  o  riportato  io  di  qui  alla  anima  mia ,  che  il  me  saria  impossi- 
bile a  dirlo.  Et  poi  sotto  specia  pur  di  guadagnar  li  mie  propin- 
qui di  sangue,  fratelli,  nipotti,  et  altri,  non  mi  sono  mai  distacata 
dal  mondo ,  nè  dalla  carne ,  et  son  stata ,  et  stago  insieme  con 
loro,  et  non  gli  ho  mai  fattto  niuna  vtilità,  anzi  pare  che,  come 
più  vado  innanzi,  più  s'  rendano  indisposti  a  fare  ninno  bene. 
Et  per  gli  mei  peccati  ogni  di  più  perdo  la  speranza,  et  altro  non 
n'  raporto,  se  non  dolor  et  affanni  di  questo  habitar  insieme  con 
loro,  et  ancho  danno  in  alcune  cose.  Ma  per  non  cognoscere  la 
volontà  de  Dio,  nè  in  questo,  nè  in  altro,  non  so  queir  chio 
debba  fare,  nè  a  che  via  voltarme.  Et  oltra  di  questo,  m'  è  grando 
augmento  di  pena  V  hauer  già  qualchi  anni  sono  persso  in  tutto 
la  confidentia,  vedendo  chiarissimamente  verificato  in  me ,  non 
solo  queir  parlar'  che  dice:  Quando  multiplicarete  V  orationi, 
non  exaudirò,  ma  ancora  molti  altri  ditti  di  queir  capitulo.  Onde 
io  prego  la  carità  vostra,  R.do  et  benedetto  Padre,  che  non  vo- 
gliate cessare  dala  oratione,  fin  a  tanto  che  habbiate  inclinato  la 
diuina  misericordia,  et  che  il  Signore  se  sia  reconcilliato  mecho, 
et  m'  habbia  perdonato  le  ingiurie  et  grandissimi  errori  mei,  de- 
mostrándome qualche  manifesto  segno.  Et  questa  risposta  solla 
mi  basta,  perchè  non  ho  bisogno  d'  altro,  che  de  la  diuina  gratia 
et  reconciliatione.  Di  Modona  ahi  7  di  Decembre  1554.  Di  V.  R. 
serua  et  figliuola  in  X.'^, 

Barbara  Pazzana. 
Inscripiio:  f  Al  molto  Rdo.  in  X."*  Padre,  il  P.  M.°  Ignatio. 
Alia  manu:  R.ta  alli  12  del  medesimo. 


II  Decembris  1554 


477 


9IO 

MARCHIO  DE  MASSA 

DUCI  REIPUBLICAE  GENUENSIS 

CARRARA  II  DECEMBRIS  I554 

Per  eum  licere,  ait,  ut  abbatia  Sti.  Syri  genuensi  Societatis  collegio 

attribuatur. 

Illmo.  signor  duce  et  molto  magnifico  signor  gouernator  ^  Il 
desiderio  che  ho  sempre  tenuto  et  tengo  di  seruire  alle  S.  V.  Illme. , 
mi  rende  hora  uia  più  che  pronto  a  compiacerle  de  ciò  che  per  la 
loro  di  4  distante  circa  li  Rdi.  preti  di  Giesù  mi  ricercano.  Cosi 
mi  contento  quanto  a  me  stesso,  che  deti  preti  habitano  a  tempo 
nelle  stanze  della  badia  di  san  Syro,  che  son  note,  et  che  la  spesa 
che  ui  si  farà  in  repararle,  cedi  alla  detta  badia,  nè  si  possa  già 
mai  repettere;  et  anchora  che  li  detti  preti  non  s'  habbiano  a  in- 
tromettere in  alcun  modo  nel  maneggio  dell  entrate  di  detta  ba- 
dia o  cure  delle  anime  di  essa,  ma  solo  s'  habbiano  a  seruire  della 
pura  et  nuda  habitatione,  tutte  conditioni  antepostomi  dalle 
S.  V.  Illme.,  et  che  si  conformon  con  la  ragione;  et  ancho  non 
mancherò  pregare  il  Rmo.  di  Ferrara  a  cui,  per  essere  titulare 
di  detta  badia,  come  è,  par  pur,  come  nouele,  che  egli  si  ne  deb- 
bia far  parte,  che  similmente  S.  S.  Rma.  uoglia  restare  seruita  di 
questo.  Et  mi  tengo  certissimo  che  non  me  habbia  a  mancare  la 

*  Ex  transumpto  coaevo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  77,  prius  l38. 

*  Dux  reipublicae  genuensis  ab  anno  1553  ad  initium  1555  erat  Jacobus 
Promontorio,  cui  successit,  4  Januarii  1555,  Augustinus  Pinello.  Cf.  Riva- 
rola, Descripción  histórica  de  Génova,  cap.  25;  Casoni,  Annali  di  Ge- 
nova, an.  1555. — Porro  argumentum  nostrae  epistolae  illustratur  a  POLAN- 
CO, t.  IV,  pag.  44,  n.  70,  in  hunc  modum:  «Scripserat  Respublica  [se.  ge- 
nuensis] Marchioni  de  Massa,  penes  quem  erat,  ut  videbatur,  facultas  dispo- 
nendi  de  ecclesia  Sti.  Syri;  quamvis  enim  Cardinalis  Ferrariensis  titulum 
haberet,  pro  illius  temporis  recepto  more,  in  aliorum  gratiam  fructus  capí 
et  omnia  emolumenta  permittebat...  Ule  autem  respondit  promptum  esse  ad 
suum  consensum  praebendum,  ut  locus  ille  collegio  Societatis  applicaretur». 
Vide  locum;  et  infra,  epist,  912. 

^    Hippolytus  de  Este. 


478  Epistolae  Mixtae— 911 

respota,  del  quale  subito  che  haurò  riceuuta,  non  mancherò  no- 
tificare alle  S.  V.  Illme.  con  V  ordinar  persona  in  un  medesimo 
tempo,  c'  habbia  per  la  sudetta  badia  a  interuenire  al  stabilmento 
da  farsi  dalle  conditioni  sopradette.  Et  con  questo  fine  alle  S.  V. 
Illme.  da  cuore  mi  raccomando,  et  le  auguro  et  priego  ogni  feli- 
cità. Di  Carrara  alli  xi  di  X.bre  1554.  Delle  S.  V.  Illme.  seruitore 
affettionato. 

Il  marchesse  di  Massa 
A  tergo  alia  manu:  Copia  della  lettera  del  marchese  di  Massa. 

911 

FRANCISCUS  PALMIUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

.BONONIA  12  DECEMBRIS  I554  -. 

Quaerit  Palmius  ab  Ignatio,  quid  sentiatipse  de  proposito  Violantae  Goz- 
zadinae,  testamentum  in  favorem  Societatis  volentis  condere,  ac  bona, 
post  filiorum  mortem,  ipsi  cedentis.— Incommoda  quae  inde  praevidet 
oritura. 

Pax  Xpi.  Amen.  Molto  Rdo.  in  Christo  Padre.  Perchè  la 
magnifica  madonna,  Violanta  Goggiadina,  ha  sempre  portata 
grande  charità  alla  Compagnia  nostra,  di  modo  tale,  che,  quanti 
sono  stati  qui  della  Compagnia,  lha  hauuta  molto  amor'  e  reue- 
renza,  hora  sendo  lei  restata  priua  de  tutti  li  suoi  figliuoli  saluo 
di  M.  Giulio  Cesar,  eh'  è  sacerdote,  e  d'  una  figliola  maritata 
in  vno  gentilhuomo  riccho,  uorebbe  fare  il  suo  testamento,  et 
lasciare  tutto  quello  che  può  lasciare  (che  mi  dice  importará  da 
tre  o  quattro  millia  scudi),  per  la  fondatione  del  colleggio  di  Bo- 
logna, con  questa  grauezza  perhò,  che  i  detti  figliuoli  suoi  siano 
usufruttuarij  di  sua  heredità,  sino  tanto  che  uiuerano;  ma  che  di 


'  «Is  erat  Albericus  Cibo,  postea  Princeps  de  Massa  dictus».  PolanCO, 
t.  IV,  pag.  44,  n.  70,  annot.  3. 

-    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  54,  prius  88. 

^  Haud  multo  ante  obierat  Camillus  Gozzadinus,  Violantae  filius 
adhuc  juvenis,  qua  occasione  consolatorias  ad  matrera  litteras  scripsit  Igna- 
tius,  Cartas,  t.  iv,  pag.  491  et  895. 


12  Decembris  1554  479 

puoi  la  loro  morte,  che  succeda  la  Compagnia  nella  heredità. 
Hora,  perchè  so  che  fa[c]endo  lei  questa  cosa,  bisogna  presup- 
ponere  che  sarà  contra  la  volontà  de  suoi  figliuoli  e  parenti,  e 
sarà  necessario  fare  questa  cosa,  che  loro  non  ne  sappiano  parola, 
quando  anche  si  scoprirà  questa  cosa,  non  è  dubio  che  li  parenti 
e  tutla  la  città  mormorerano  contra  di  noi,  con  dire  che  cosi  ga- 
bamo  le  pouere  uedoue.  Perhò  instando  di  giorno  in  giorno  di 
uolere  fare  questo  suo  testamento,  e  maxime  nanci  che  detto 
M.  Giulio  Cesare  torni  a  Bologna,  che  in  breue  s'  espetta,  come 
sarebbe  di  puoi  le  feste,  ho  voluto  fare  che  V.  R.  intendi  questo 
suo  uolere,  a  fine  che  lo  raccomandi  al  Signore,  e  anche,  se  le 
pare,  che  si  facci;  il  che  facendosi,  come  ho  detto,  darà  da  cian- 
ciare assai;  pure,  che  di  raggione  si  uole  pagare,  niuno  hauerà 
vera  occasione  di  straparlare.  V.  R.  donque  per  le  prime  sue  mi 
risponderà  cerca  il  suo  parere     E  perchè  lei  desidera  assai  che 
detto  suo  figliuolo  intenda  le  cose  della  Compagnia,  come  fa  lei, 
e  che  lui  fosse  quello  che  facesse  il  collegio,  come  lo  puotrebbe 
molto  ben  fare,  V.  R.  preghi,  et  facci  pregare  per  lei,  acciò  babbi 
questa  contentezza  dal  Signore,  di  uedere  il  suo  figliuolo  affet- 
tionato  della  Compagnia,  e  benfattor\  E  perchè  lui  mostra  molta 
affettione  al  P.  M.  Benedetto     come  più  volte  di  lui  ha  scritto, 
V.  R.  farà  per  quello  puoco  tempo  che  starà  costi,  che  lo  uadi  a 
visitare,  et  essortarlo  secondo  il  Signore  V  inspirerà. 

Del  resto  non  accade  per  questa  altro,  saluo  che  raccoman- 
darci air  orationi  di  V.  R.  e  de  tutti  li  Padri  e  fratelli.  Di  Bo- 
logna il  12  di  X.bre  1554.  D.  V.  R.  seruo  in  X.**, 

Francesco  Palmio. 

Auerta  V.  R.  che  detta  figliola  di  madonna  Violanta  non  ha 
figlioli,  et  mai  ne  ha  fatti,  e  già  sono  cinqui  anni  che  è  maritata: 
non  ha  parenti  che  siano  poueri. 

Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù.  In  Roma. 

Alia  manu:  R.ta  a  17  del  medesimo. 

*    «Non  facile  admittendara  esse  hujusmodi  haereditatem»  senserunt  no- 
stri. PoLAXCO,  t.  IV,  pag.  114,  n.  219. 
-    P.  Benedictus  Palmius. 


48o 


Epistolas  Mixtae— 912 


919 

BERNARDUS... 
ex  commissione  P.  Antonii  Soldavila 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

GENUA  l3  DECEMBRIS  I554 

Frequens  auditorum  numerus,  ad  scholas  nostras  accedentium. — P.  Lainez 
in  templo  principe  conciones  habet  ad  populum. — P.  Viola  exspectatur, 
e  congressu  cura  marchione  de  Massa,  brevi  rediturus.— Sacerdos  medio- 
lanensis  Societati  cupit  adscribí. 

t 

Jhus. 

Molto  Rdo.  in  X.°  Padre.  Pax  X.i,  etc.  Cosa  conueniente  è 
che  la  R.  P.  V.  sia  auisata  come  il  Signore  nostro  se  ua  seruendo 
de  di  in  di  per  mezzo  de  questi  suoi  serui  in  aiuto  di  questo  po- 
pulo, perciochè  uengono  tanti  scholari,  che  è  per  laudare  il  Si- 
gnore, essendo  in  questo  loco  fuor  di  mano  che  siamo,  il  numero 
de  quali  è  appresso  a  200.  Si  fa  etiam  frutto  nelle  confessioni,  et 
molti  sono  che  se  confessano  et  communicano  spesso,  et  tuttauia 
cresce  la  deuotione  in  questo  populo. 

Il  P.  Laynez  predica  nel  domo  con  gran  concorso  de  gente  et 
con  non  minor  frutto.  Speriamo  che  infra  hoggi  o  domane  uenirà 
il  P.  Battista  Viola,  quale  andò  a  Massa  con  lettere  di  fauore 
della  signoria  et  del  cardinale  %  per  parlare  col  marchese  '  per  il 
negotio  di  san  Siro,  quale  è  un  loco  molto  commodo  et  spacioso, 
et  è  in  mezzo  della  cità,  del  quale  noi  stiamo  sperando,  et  pre- 
giamo humilmente  V.  R.  P.,  acciò  preghi  Iddio  faccia  quello  che 
sia  a  più  gloria  sua,  quale  se  pretende  in  questo  negocio. 

Qui  è  un  sacerdote,  quale  pretende  intrare  nella  Compagnia, 
et  è  uenuto  a  posta  da  Milano:  pare  un  buon  supposito.  Dio  li 


'    Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  78,  prius  l3g. 

«Cum  litteris  Reipublicae  et  Cardinalis  Doria.»  Polanco,  t.  iv, 
P^g-  44>  n.  77.  Cardinalis  autem  Doria  est  Hieronymus  de  Auria  vel  Doria, 
genuensis. 

'    Vide  epist.  910. 


i6  Decembris  1554  481 

dia  gratia  che  lui  et  tutti  noi  adimpiamo  la  sua  santtissima  uo- 
luntà.  Tutti  per  gratia  d'  Iddio  stiamo  sani,  et  humilmente  ci  rac- 
comandiamo alle  orationi  de  V.  R.  P.  et  de  tutti  li  Padri  et  fra- 
telli. Di  Genoua  13  di  Decembre  1554.  Per  commisione  del  Pa- 
dre rettore.  Di  V.  R.  P.  seruo  in  X.°  inutile, 

Bernardo  *. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  X.**  Padre,  il  P.  Ignatio  de  Lo- 
yola, prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù,  a  Roma, 
appresso  santo  Marco,  in  santa  Maria  della  Strada. 

Alia  manu:  R.ta  alli  19  detto. 

OI3 

FERDINANDUS  MONTESA 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

ROMA  16  DECEMBRIS  I554  -. 

Acta  cura  pontífice  máximo,  Julio  III,  in  commendationem  collegii  romani. 

t 

Muy  Rdo.  señor. 

En  esta  hora,  que  son  dos  horas  de  noche  salgo  de  palacio 
de  hablar  á  S.  S.t  con  la  carta  del  serenísimo  rey  de  Inglaterra. 
Está,  cierto,  el  papa  tam  bién  animado,  quanto  se  podría  dessear, 
ansí  por  el  negocio  en  sí,  como  por  uer  la  recomendación  del  rey 
ser  tan  caliente  y  affectuosa;  y  ansí  le  dixe,  que  S.  M.t  hauía 

'  Sic  etiam  vocatur,  cognomine  omisso,  Litt.  Quadr.,  t.  m,  pag.  295, 
ubi  aliorum  fratrum  nostrorum,  Genuae  docentiura,  nomina  proferuntur. 

-  Ex  transumpto  coaevo,  in  voi.  E,  duplici  foliOj  n.  I9,  prius  26.—  Hujus 
epistolae  exemplum  aliud  invenitur  in  eod.  voi.,  eademque  exaratum  manu, 
duplici  folio,  n.  24,  prius  3l. — Negotium,  ad  quod  epistola  refertur,  narrai 
suo  more  PoLANCUS,  t.  iv,  pag.  12,  n.  il,  qui,  agens  de  collegio  romano, 
ait:  «Curavit  P.  Ignatius...  ut  princeps  Philippus,  novus  Angliae  Rex,  Sum- 
mo  Pontifici,  Julio  III,  collegii  hujus  fundationem  commendarci.. .,  et  cum 
legatus  Imperatoris  [vide  epist.  796  et  828]...  Senensi  bello  occupatus,  extra 
Urbem  esset,  Secretarius  Montesa  [Ferdinandus],  qui  ejus  loco  negotia 
principum  illorum  agebat.  Summum  Pontificem  16.*  Decembris  hujus  anni 
allocutus  est...» 

^    Nimirum  hora  secunda  post  occasum  solis. 

Epistolae  Mixtae,  tom.  iv.  31 


482  Epistolar  Mixtae— 914 

scritto  á  algunos  Rmos.,  sus  amigos,  sobresto,  los  quales  habla- 
rían á  S.  S.t  Respondióme,  que  fuesse  en  la  bendita  hora,  que 
mostraría  con  effectos  el  buen  ánimo  que  tenía  á  essa  casa  y  reli- 
giosos della.  Esto  es  quanto  he  passado  con  S.  S.t  ,  de  lo  qual  he 
querido  auisar  á  V.  m.  luego.  De  casa  á  16  de  Decembre  1554. 
Muy  deuoto  servidor  de  V.  m. , 

Montesa. 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  señor,  mi  señor,  el  Padre  Igna- 
cio, etc. 

914 

JOANNES  GUTTANUS 
PATRI  PAULO  D'  ACHILLIS 

SUSA  25   DECEMBRIS  1554 

Quam  viam  existimet  profuturam,  ut  a  turcarum  servitute  et  vinculis 

liberetur. 

t 

Ihs. 

Copie  de  due  letere  del  P.  Giouane  Gutano  per  lo  P.  don 
Paulo  d'  Achille,  retore  del  collegio  della  Compagnia  di  Jesù  de 
Palermo. 

La  gracia  y  paz  de  Jesús  sea  siempre  en  nuestras  almas.  Amén. 
Padre  mío.  Las  cosas  que  quisiera  escriuir  no  se  pueden,  por  no 
tener  aparejo  en  este  captiuerio  en  ^  el  qual  estoy,  y  por  esto  es- 
cusarme  an,  si  no  tienen  nueuas  de  mí  El  esclauo,  por  ser  tal, 
es  lleno  de  miserias,  aunque  tuuiese  mucha  ropa:  quánto  más  yo, 
que  no  tengo  vn  dinero.  Loado  sea  Dios  de  todo.  Vn  turco  me  a 
comprado  por  loo  ducados,  quiere  ganar,  y  no  quiere  sino  dine- 
ros; si  me  quieren  rescatar,  hazerme  an  dar  200  A  dos.  Ay  ma- 


*    Ex  transumpto  coaevo  in  voi.  E,  unico  folio,  n.  22,  prius  29. 
-    Ms.  con. 

'  Haud  semel  egimus  de  P.  Guttano,  anno  1553  a  turcis  capto,  quem 
frustra  tentarunt  hactenus  nostri  in  libertatem  vindicare.  Videantur  supra, 
epist.  732,  733,  740,  741,  etc.,  et  Polanco,  t.  iv,  pag.  197,  n.  426;  pag.  212, 
n.  473;  et  demum  t.  v,  pag.  205,  n.  599. 


25  Decembris  1554 


483 


nera  de  enbiarlos  á  leuante  por  mercadantes  que  tratan  en  Ve- 
necia,  y  para  que  me  puedan  hallar,  podrán  dar  cargo  al  princi- 
pal destas  tierras,  es  á  saber,  al  príncipe  de  la  Velona  y  de  santa 
Maura,  y  de  Pedrache,  y  de  Alipanto,  y  de  Modón.  Lo  mismo  á 
poniente,  es  á  saber,  al  Calibia,  á  Monester,  á  Susa,  á  los  Ger- 
bes  y  Algier;  y  lo  mejor  para  poniente,  es  de  vn  mercader  de  los 
Gerues,  que  trata  en  Palermo,  y  lleua  Christian  os  en  Sicilia.  Em- 
pero á  todos  estos  anisarán,  que  no  digan  á  ninguno  quántos  di- 
neros enbiáys,  sino  á  mí.  De  todos  estos  lugares  escrivo  *,  por- 
que agora  estamos  en  poniente,  agora  en  el  leuante.  Lo  que  aula 
de  llorar,  claro  está,  ser  él  desierto  de  la  christiandad,  empero 
es  tanta  la  miseria  corporal,  que  poco  pienso  en  la  spiritual  No 
más.  De  Susa  este  santo  día  de  nauidad  de  1554.  Vuestro  hijo, 

Juan  Gutano , 
de  la  Compañía  de  Jesús,  y  esclauo  de  turco. 

Padre  mío:  muchas  vezes  he  scrito  y  nunca  e  auido  nueua  de 
ninguno;  agora  scrino  por  este  mercadante,  que  puede  dar  rica- 
pito á  me  hallar,  ó  en  leuante,  ó  en  poniente,  porque  el  mío  pa- 
drón, que  me  compró  por  loo  A  dos  y  quiere  200,  es  andado  en  la 
goleta  de  Chacolirayzo,  cuya  casa  está  á  Madón  en  leuante:  allá 
podrán  mandar  mi  rescate,  y  dar  cargo  á  este  mercadante  de  lo 
mismo,  si  por  ventura  and  uniésemos  á  los  Gerues.  De  Susa  este 
día  santo  de  natal  de  1554. 

Nuestra  necesidad  temporal  y  espiritual  no  scrino,  por  ser 
tanta  como  es,  y  no  tener  aparejo. 

Juan  Gutano, 
de  la  Compañía  de  Jesús,  y  esclauo  de  turco. 


*    Ms.  escriuio. 

-  Tentata  haec  quidem  sunt,  et  alia  quam  plurima,  quae  chantas  et  fra- 
ternus  amor  suggerebat,  sed  mala  turcarum  fides  et  auri  fames,  quae,  quod 
plus  dabatur,  magis  crescebat,  irrita  omnia  reddebant;  quare,  dum  morae 
ex  moris  protrahuntur,  Guttanus,  e  vinculis  ereptus,  ad  caelestem  liberta- 
tem  evolat.  Polanco,  t.  v,  pag,  205,  n.  599. 


4*4 


Epistolae  Mixtae— 915 


915 

JOANNES  PELLETARIUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA  28  DECEMBRIS  I554 

Renata^  Ferrariae  ducissa,  cum  suo  anoillarum  et  nobilium  matronarui» 
grege,  in  recta  virtutum  semita  perseverat.  — Acta  in  servatoris  Jesu  na- 
talitiis. 

t 

La  gratia  et  pace  del  S.  N.  J.  X.  accresca  di  continuo  in  nuoi. 
Amen.  Sabbato  passato  fui  nel  castello  de  madama  Illma.  sino 
quasi  a  vn"  hora  di  notte,  sempre  confessando;  il  lunedi,  sino  a  21; 
il  di  de  natale,  sino  a  16,  et  immediate  comminciai  a  dire  le  tre 
messe  solite,  nanti  madama  Illma.,  le  sue  figliole,  et  tutta  la  suoa 
corte,  et  molti  molti  forestieri.  Et  perciochè  V  hora  era  tarda 
quando  hebbi  finito,  ne  etiam  viderer  mittere  falcem  in  messem 
alienam,  hauendo  il  suo  predicatore,  anchorachè  m'  hauesse  detto 
il  giorno  inanzi  che  predicasse,  pur  non  lo  feci,  ma  circa  vn  quarto 
d'  hora  raggionai  sopra  le  parole  del  B.to  Bernardo,  quando  dice 
del  Signore  nostro,  che:  Se,  nascens,  dedit  socium;  conuescens, 
in  edulium;  se,  moriens,  in  precium;  se,  regnans,  dat  in  prae- 
mium,  et  me  voltai  al  2.**  ponto,  adducendo  la  figura  del  legno 
della  vita,  eh"  era  nel  mezo  del  paradiso.  Gen.  2.  Finito  il  ragio- 
nare, communicai  madama,  sue  figliuole,  gentildonne,  et  donzel- 
le, et  seruante,  et  hentilhuomini,  et  seruitori,  staffieri,  et  altri 
et  altre  forestiere,  cosa  in  vero  bella  a  vedere  in  vna  grandissima 
sala  publica,  nella  quale  predica  il  suo  predicatore,  et  concorreno 
molti  della  città. 

Confessai  etiam  monsignor  Rmo.  et  altri  gentilhuomini ,  et 
altri  nobili,  li  quali  la  diuina  bontà  ha  restituiti  neir  integrità 
della  fede,  li  quali  sono  doppo  venuti  alle  prediche  mie  nella  chie- 
sa nostra. 


Ex  autographo  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  71,  prius  116,  117. 


29  Decembris  1554  485 

Parlai  hieri  sera  più  d'  una  hora  o  in  circa  a  S.  Ecc.za^  la 
quale  trono  tanto  ben  desposta  nel  Signore,  che  veramente  non 
potria  dire  altro,  senonchè  egli  è  vn  principe  xpianissimo.,  et  ze- 
lante, et  desideroso  del  diuino  culto  et  honore,  perciò  degnissimo 
che  sia  raccommandato  al  S.  N.  J.  X.  nelle  orationi  delli  Rdi.  no 
stri  Padri  et  charissimi  fratelli. 

La  P.  V.  sempre  ci  degni  aiutare  nelle  sue  sante  orationi, 
nelle  quale  et  sua  fede  ^axamus  retia  nostra.  Di  Ferrara  ali  28 
de  Decembre  1554.  Dela  P.  V.  figliuolo  indegno  nel  S.  N.  J.  X., 

GlOUANNI  PelLETABIO. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  X.  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  generale  della  Compagnia  de  Giesù,  in  Roma. 

916 

ANTONIUS  DE  CORDOBA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

SALMANTICA  29  DECEMBRIS  I554  ' . 

Qui  ad  missionem  aethiopicam  destinantur  ex  urbe,  magnam  cunctis  ad- 
ventu  suo  laetitiam  attulerunt. — Salmanticenses  socii  diligenter  in  vir- 
tutem  et  scientiarum  studium  incumbunt. — Fr.  Sotomayor,  O.  P.,  ami- 
cissimo animo  nostros  prolixe  collaudai. — Dr.  Navarrus  sodales  con- 
spectu  suo  recreat. — Miranda  tanti  viri  humilitas  et  benevolentia  in  So- 
cietatem:  gaudet  de  felice  rerum  nostrarum  cursu. — Domus  probationis 
instituitur  a  Borgia:  ad  illam  P.  Cordoba  migrare  cupit, 

Jlìs. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo.  Pax  Christi.  Con  los 
Padres  que  yuan  á  Ethiopía  -  nos  consolo  mucho  nuestro  Señor, 
así  por  entender  de  la  salud  de  V.  P.,  tanto  por  sus  hijos  des- 
seada  y  pedida  al  Señor  nuestro,  como  por  ver  lo  que  su  diuina 
Magestat  se  digna  obrar  en  tantas  partes  y  tan  diuersas  por  esta 


'  Ex  originali,  'manu  P.  Bustamante  exarato  et  a  P.  Cordoba  sub- 
scripto,  in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  i3l,  prius  3i8.  -Adhibuit  integram  hanc 
epistolam  Polanco,  t.  iv,  pag.  379-381,  n.  816-820,  Vide  locum  cum  adno- 
tationibus  subjectis.— Cf.  Liti.  Quadr.,  t.  iii,  pag.  197-199. 

-    Vide  epist.  902. 


^86  Epistolae  Mixtae— 916 

su  minima  Compañía.  Y  dexan  tan  buen  odor  aquellos  Padres 
que  V.  P.  enbía,  que  todos  quisiéramos  emplear  nuestras  vidas 
en  tan  buena  enpresa.  Piega  á  su  misericordia  de  nos  hazer  aptos 
instrumentos  de  su  omnipotente  mano  para  responder  á  su  santa 
vocación:  y  con  todas  mis  miserias  espero  alcançar  esto  por  las 
oraciones  de  V.  P.,  y  que  me  será  gran  ayuda  para  esto  el 
auerme  mandado  venir  á  este  collegio  á  studiar ,  adonde  no  sólo 
se  pueden  aprender  letras,  sino  verdaderas  y  sólidas  virtudes,  que 
por  la  bondad  diuina  el  mucho  exercicio  de  las  letras  no  impide 
el  aprouechamiento  spiritual,  así  de  los  hermanos  de  casa,  como, 
de  los  studiantes  de  fuera,  que  aquí  vienen  á  confessarse  á  me- 
nudo: que  es  para  alabar  al  Señor  ver  tantos  moços  tan  virtuo- 
sos, y  que  tanta  quenta  tienen  con  sus  consciências,  y  con  biuir 
recogidamente,  que  aun  después  que  conozco  esta  vniuersidad,. 
nunca  la  he  visto  tan  reformada  en  todo. 

Algunos  maestros  acuden  á  nuestras  conclusiones,  que  se  sus- 
tentan cada  15  días,  y  van  admirados  de  lo  bien  que  se  haze,  y 
alauan  la  diligencia  en  el  disputar ,  y  admíranse  de  la  modestia 
con  que  los  hermanos  lo  hazen,  en  special  el  M.°  fray  Pedro  de 
Sotomayor,  que  lee  la  cáthreda  de  bísperas,  que,  hauiendo  estada 
en  vnas  conclusiones,  fué  á  sant  Steuan  '  diziendo,  que  venía  es- 
pantado de  nuestro  collegio;  que  pensó  que  eran  cerimonia  nues- 
tros studios,  y  que  auía  visto  que  entendían  la  doctrina  de  santo 
Thomas  los  hermanos,  mejor  que  sus  frayles,  y  que  la  tratauan 
con  más  modestia.  Y  así  lo  han  dicho  otros,  y  por  la  mayor  parte 
todos  van  conociendo  la  verdad  que  nuestro  Señor  tiene  puesta 
en  las  cosas  de  la  Compañía,  aunque  otros  se  están  siempre  con 
sus  opiniones,  differentes  de  la  del  doctor  Nauarro,  el  de  Cohim- 
bra,  con  quien  nos  ha  consolado  oy  nuestro  Señor,  que  vino  á 
esta  casa,  pasando  de  camino  para  Nauarra,  y  dezíanos  que  ve- 
nía á  dar  la  obediencia  á  esta  casa,  como  la  tenía  dada  á  la  Com- 


*    Insigne  collegium  familiae  dominicanae,  de  quo,  quemadmodum  de 
praeclaro  viro  Fr.  Petro  de  Sotomayor,  vide  dicta  in  Polanco,  t.  iv^ 
pag.  38o,  n.  816.  -  Hic  alibi  appellatur  a  nostris  «doctus  quidem,  honestus^ 
et  probus  vir,  nosque  in  Christo  maxime  diligit».  Litt.  Quadr.,  t.  m 
pag.  199. 


29  Decembris  1554  487 

pañía:  y  como  si  fuera  della,  abraço  á  los  hermanos,  echándose 
en  tierra  á  besar  las  manos  á  todos  los  que  le  llegauan  á  hablar. 
Díxonos  que  le  hauían  scripto  al  camino,  que  el  rey  auía  dado  el 
collegio  real  de  Cohimbra  á  la  Compañía  ',  y  que  lo  creya,  por  lo 
que  él  auía  tratado  con  su  alteza  y  con  el  infante  don  Luys,  y 
que  se  gozaua  summamente,  por  el  prouecho  grande  que  en 
estos  nuestros  collegios  se  haze,  y  que  creya,  que  así  aquel  de 
Cohimbra,  como  los  demás  que  se  fundaren  nuestros,  tendrían 
grandes  con  tradiciones,  por  ser  la  mayor  armada  que  nunca  se 
hizo  contra  el  demonio,  la  que  en  esta  empresa,  que  V.  P.t  ha 
tomado,  se  haze. 

Tanbién  nos  dezía  quánto  desseaua  ver  muy  fundado  este 
collegio  y  el  de  París,  por  ser  las  fuentes  de  las  letras  y  adonde 
más  concurso  ay  de  gente  extrangera.  Y  no  dubdo  sino  que  sobre 
estas  tapias  caydas  ha  de  edificar  grande  obra  el  Señor,  pues 
tanto  se  pareçen  con  las  de  Betlehem,  sobre  que  fundó  su  igle- 
sia. Y  porque  con  esta  creo  yrán  las  quadrimestres ,  y  el  Padre 
rector  de  casa  screuirá  las  cosas  más  particulares  della,  y  yo 
scriuo  largo  al  P.  M.°  Polanco,  no  diré  aquí  más  de  quánto  nos 
ha  consolado  nuestro  Señor  con  la  empresa  que  el  P.  Francisco 
ha  tomado,  de  fundar  la  casa  de  probación,  que  es  la  cosa  que 
más  era  menester  por  acá;  y  con  no  tener  en  esta  casa  qué  co- 
mer, les  ayudamos  con  lo  que  podemos. 

Quatro  hermanos  enbiamos  con  el  P.  Bustamante,  y  muchos 
nos  quisiéramos  yr  con  él,  si  lo  mereciéramos  Bien  confío  en 
nuestro  Señor,  y  en  la  justicia  que  V.  P.t  guarda  con  todos,  me 
la  hará  en  me  mandar  yr  allá;  y  así  lo  pido  por  amor  de  Jesu- 
cristo á  V.  P.t,  pues  por  todas  partes  conoscerà  la  necessidad 
que  tengo  del  exercício  de  las  virtudes,  [más]  que  de  oyrias  en 
las  escuelas;  y  siempre  acabo  con  representar  á  V.  P.t  mis  ne- 

*  Polanco,  t.  iv,  pag.  38o,  n.  817;  Litt.  Quadr.,  t.  11,  pag.  686, 
annot.  2. 

*  De  his  agit  Polanco  ad  proximum  annum  1555,  aitque  <(duodecim  nu- 
mero simul  omnes  initio  hujus  anni»  esse,  «quorum  ipse  P.  Bustamante 
caput  fuit».  Polanco,  t.  v,  pag.  429,  n.  1150.  Patrem  vero  Cordoba  factum 
fuisse  etiam  sui  voti  compotera,  tradit  idem  auctor,  l.  c,  pag.  43l,  n.  1154« 
Sed  de  his  fusius  infra,  suo  tempore. 


488  Epistolar  Mixtae— 917 

cessidades,  porque  se  acuerde  delias  para  encomendarme  al  Se- 
ñor, al  qual  piega  de  darnos  á  sentir  y  cumplir  enteramente  su 
sancta  voluntad.  Amén.  De  Salamanca  29  de  Diziembre  1554. 
D.  V.  P.  sieruo  y  hijo  inútil  en  X.'', 

Antonio  de  Córdova. 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo,  el 
P.  M.°  Ignacio  de  Loyola,  praepósito  general  de  la  Compañía  de 
Jesús,  en  Roma.  Alia  manu:  R.ta  alli  2  di  Giugno. 


917 

ANTONIUS  DE  CORDOBA 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

SALMANTICA  29  DECEMBRIS  I554  *. 

Gaudet  de  nuntiis  ex  urbe  allatis,  maxime  vero  de  recuperata  Sti.  Ignatii 
valetudine. — Salmanticensium  in  excolendis  virtutibus  ac  scientiis  ala- 
critas. — De  negotiis  quibusdam,  ad  ipsum  pertinentibus,  et  annexione 
sui  sacerdotii  facienda. — Ut  Borgia  diu  in  Baetica  versetur  ad  implicata 
quaedam  expedienda,  valde  exoptat. 

t 

Ihs 

Muy  Rdo.  Padre  mio  en  Christo.  Pax  Christi.  Con  los  Padres 
que  passaron  para  Ethiopía  nos  consolò  el  Señor  mucho,  así  por 
ver  que  tan  aptos  instrumentos  auía  elegido  nuestro  Padre  para 
tan  buena  enpresa,  como  por  entender  de  la  salud  de  su  P.  t ,  que 
nos  tenía  á  todos  con  mucho  cuidado  y  pena.  Y  hanos  alegrado 
mucho  después  acá  la  carta  que  V.  R.  me  hizo  charidad  de  en- 
biarme,  de  28  de  Octubre,  en  que  dize  á  nuestro  P.  Francisco 
estar  su  P.t  con  harto  buena  disposición.  Sea  el  Señor  alabado 
por  todo  lo  que  por  su  Compañía  se  digna  obrar,  que  no  tengo 
por  menor  misericordia  dexarnos  á  nuestro  Padre,  auiéndonos 
amenazado  que  nos  le  quería  quitar,  que  la  que  su  magestat  haze 


'  Ex  originali,  a  P.  Bustamante  exarato  et  a  P.  Cordoba  subscripto, 
in  voi.  E,  duplici  folio,  n.  i32,  prius  Sig,  32o. 


29  Decembris  1554  489 

á  la  Compañía  en  seruirse  della  en  tan  diuersas  partes,  como  por 
vna  letra  de  V.  R.  entendimos,  que  los  Padres  trayan  para  el 
conde  de  Mélyto  *;  y  así  con  la  carta  como  con  los  portadores 
nos  animamos  todos  á  desear  morir  y  uivir  en  la  vocación  [á]  que 
el  Señor  nos  ha  llamado.  Y  aunque  á  mí  me  vino  desseo  de  yrme 
con  los  Padres,  me  ha  venido  mayor  enbidia  de  los  Padres  don 
Diego  de  Guzmán  y  el  doctor  por  así  poder  gozar  de  nuestro 
Padre.  V.  R.  melos  encomiende. 

Mucho  nos  consoló  tanbién  el  Señor  de  saber  la  buena  llega- 
da del  P.  Nadal,  por  entender  qué  tanto  fruto  se  sacará  della 
para  todas  las  casas  destos  reynos,  adonde  la  Compañía  parece 
que  tanto  se  multiplica,  y  multiplicaría  si  de  ese  seminario  de 
Roma  se  enbiasen  plantas,  pues  estando  á  las  corrientes  de 
nuestro  Padre,  parece  que  fructificaría  vna  por  ciento.  A  mí  me 
han  transplantado  de  la  tierra  propria,  adonde  nunca  nadie  dió 
fruto,  á  esta  de  Salamanca,  adonde  hallo  tanta  deuoción  y  chari- 
dad  en  los  hermanos,  que  por  miserable  que  soy,  espero  que  me 
ha  de  hazer  nuestro  Señor  particular  misericordia.  Porque,  cier- 
to, parece  que  la  haze  con  el  sitio  desta  casa  y  con  las  paredes 
della,  adonde,  como  reconocí  las  primeras  prendas  del  amor  con 
que  el  Señor  me  quiso  llamar  y  traer,  así  dessee  siempre  reco- 
noscer la  misericordia  que  el  Señor  me  auíe  hecho  por  esta  casa, 
con  aplicar  á  ella  lo  que  me  auía  dado.  Y  si  en  mi  m.adre  y  her- 
manos huuiera  hallado  disposición  dello,  más  quisiera  se  fundara 
este  collegio  que  el  de  Córdoua,  porque  siempre  me  pareció  que, 
echadas  aquí  buenas  rayzes,  se  estendieran  los  ramos  por  todo 
el  reyno';  pero  como  no  vi  disposición  desto,  traté  de  lo  de  Cór- 
doua, pareciéndome  que  con  más  facilidad  se  pudieran  enduzir 
mi  madre  y  hermanos  á  que  se  aplicaran  los  beneficios  allí,  y  se 
dexaran  de  dar  á  aquel  moço  '  para  quien  quiere  la  calongía,  que 
no  aquí.  Y  digo  esto,  por  lo  que  V,  R.  escriue,  que  le  parece  al 


'    Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  226-242. 

-  Gaspar  Loarte,  quem  cum  P.  Guzman  et  Mag.  Emm.  Sa  secum,  Ro- 
mam  contendens,  duxerat  P.  Nadal. 

«La  marquesa  fixamente  quiere  que  D.  Antonio  resigne  el  canonicato 
á  vn  sobrino  suyo,  que  es  mochacho.»  Nadal,  Epist.  t.  l,  pag.  225. 


490  Epistolae  Mixtae— Ç17 

P.  Nadal  que  no  se  aplique  la  calongia  al  collegio  de  Cordo ua, 
sino  á  otro  que  tenga  más  necessidad;  porque  espero  en  nuestro 
Señor  que  aquella  casa  tendrá  ayudas  para  yr  en  mucho  augmen- 
to, si  tiene  personas,  como  tengo  scripto  á  nuestro  Padre,  que 
prenden  y  aficionen  á  los  que  las  pueden  hazer;  que,  aunque  el 
Señor  es  poderoso  de  hazer  de  las  piedras  pan,  somos  los  de 
aquella  tierra  tanto  más  duros  que  piedras,  que,  con  dárnoslo 
masado  y  cozido,  aun  no  lo  comeremos.  ■ 

Quanto  á  lo  de  la  calongía  de  Andrés  Vela  ' ,  dende  Marche- 
na  screuí  á  V.  R.  qué  tan  mal  salió  la  marquesa  á  ello,  así  por 
estar  todos  muy  recatados  dél  en  aquella  tierra,  como  por  estar 
ella  persuadida  todavía  á  que  es  suficiente  su  sobrino  para  po- 
derme mandar  á  mí  que  se  la  dé;  y  que  es  suficiente  causa  para 
mandármelo,  avérmela  dado  su  señoría,  y  pagado  más  pensiones 
que  renta  la  calongía,  y  tener  muchos  theólogos  que  le  digan 
que  yo  lo  puedo  hazer;  y  está  tan  asida  á  esto,  que,  sin  particular 
obra  de  nuestro  Señor,  no  creo  que  se  ará  nada  en  esto.  Y  así, 
le  pareció  al  Padre  doctor  que  le  enbié  las  cartas  de  V.  R.:  y 
hasta  tener  las  suyas,  no  he  querido  responder  á  ellas,  que  hasta 
que  el  P.  Francisco  fuese  allá,  no  se  deuía  tratar  nada.  Ya  po- 
dría ser  que,  con  la  yda  del  Padre  aora  por  allá,  obre  nuestro 
Señor  en  esto  tan  extraordinariamente,  como  suele  en  otras  co- 
sas, y  que  se  pueda  hazer  esto  de  manera,  que  yo  quede  descar- 
gado; que  aunque  no  huuiese  más  que  esto,  sería  gran  miseri- 
cordia del  Señor:  quánto  más  que  siempre  se  podrá  auer  vn  pe- 
daço de  pan  para  mantener  sus  sieruos. 

Aunque  no  estubiera  de  por  medio  esto  que  he  dicho  para  no 
tratar  con  Andrés  Vela,  bastaua  la  ruyn  opinión  que  de  todos  sus 
beneficios  y  negocios  se  tiene,  de  estar  todos  muy  llenos  de  ma- 
rañas; y  así  les  parecíe  á  algunos  que  era  mejor  aguardar  á  que 
se  tomase  resolución  en  los  negocios  de  don  Pedro  %  que  no  to- 


•  Andreas  Vela,  «procura tor  marchionissae  de  Priego  in  Curia  romana.» 
Polanco,  t.  iv,  pag.  452,  n.  967,  annot,  4.  Vide  locura,  ubi  de  toto  hoc 
negotio  fuse  agitur. 

D.  Petrus  de  Cordoba,  frater  decani  Joannis  de  Cordoba,  de  quo  vi- 
deatur  Polanco,  t.  IV,  pag.  458,  n.  970.  Hic  tamen  potius  videtur  agi  de 


29  Decembris  1554 


491 


mar  ninguno  con  Andrés  Vela,  en  especial  este  de  permutar  con 
él,  porque  está  tan  aborrecido  del  obispo  '  y  cabildo,  que  no  so- 
lamente él,  pero  ningún  deudo  suyo  admitirían  en  su  cabildo, 
aunque  no  huuiera  el  otro  impedimento  del  statuto.  Porque  con 
este  no  admitirían  á  ninguno,  aunque  fuese  tan  grato  á  todos, 
como  él  es  aborrescido  de  todos;  y  así  entiendo  que  avrà  poco 
que  tratar  con  él,  quanto  á  esto.  Pero  con  todo  eso  le  escriuo  á 
él,  y  escreuiré  otra  á  V.  R.,  sin  excluylle  del  todo,  porque  no  se 
exaspere,  para  tratar  lo  de  la  anexión,  aunque  la  marquesa  está 
tan  arrepentida  de  auer  puesto  el  negocio  en  sus  manos,  que  creo 
que  quisiera  auello  puesto  más  en  otras,  y  que,  lo  que  se  huuiese 
de  tratar  con  don  Francisco  ^  lo  tratase  el  licenciado  Andrés  de 
Casarruuios.  Aunque,  haziendo  la  gracia  don  Francisco  á  la  Com- 
pañía, de  la  expedición  de  la  anexión  que  V.  R.  scriue,  pareçe 
que  sería  más  conueniente  que  los  de  la  Compañía  lo  tratasen^ 
que  no  de  parte  de  la  marquesa,  porque  se  pudiese  tratar  más  li- 
bremente con  él,  que  ella  lo  trataría. 

Mucho  nos  ha  consolado  á  todos  el  Señor  con  lo  que  V.  R.  es- 
criue,  que  don  Francisco  quiere  hazer.  Porque,  aunque  no  fueran 
los  beneficios  tan  á  propósito  como  son  para  el  collegio  de  Cór- 
doua,  importaran  mucho  para  aquella  ciudad  entender  que  estén 
tan  aficionados  él  y  el  cardenal,  su  tio  %  á  las  cosas  de  la  Compa- 

quodam  Petro  de  Castilla  «qui  Romae,  ab  Inquisitionis  officio  captus,  deti- 
nebatur.»  quique  «regressam  habebat  ad  canonicatum »  cordubensem 
P.  Antonii.  Polanco,  /.  c„  pag.  457,  n.  975. 

'    Leopoldus  de  Austria,  episcopus  cordubensis. 

-  Haec  illustrantur  narratione  Patris  Polanco,  t.  V,  pag.  loo,  n.  269: 
«Cum  autem  a  Domino  Francisco  de  Toledo  postulasset  [Lainez,  Florentiae 
commorans],  juxta  P.  Antonii  de  Cordoba  litteras,  ut  pingue  quoddam  be- 
neficium,  quod  de  Pedroche  vocabant,  cum  alio  quodam  non  minus  pingui 
commutaret  in  gratiam  Collegii  Cordubensis,  Dominus  Franciscus  de  Tole- 
dOj  re  bene  considerata,  permutationem  quidem  negavit,  sed  ipsum  benefi- 
cium  libere  Societati  obtulit,  ut  Collegium  in  ipso  oppido  Pedroche  insti- 
tueretur...  P.  Laynez  non  posse  tam  multa  collegia  a  nostris  admitti... 
propter  operariorum  paucitatem»,  dixit.  Cf.  etiam  Polanco,  t.  iv,  pag.  162, 
n.  332. — Porro  Franciscus  de  Toledo  erat  patruus  ducissae  Florentiae, 
Eleonorae . 

'  Joannes  Alvarez  de  Toledo,  O.  P.,  cardinalis  archiepiscopus  com- 
postellanus. 


492  Epistolae  M1XTAE-917 

ñía,  en  special  aquel  canónigo,  su  criado,  que  se  llama  Juan  de 
Castro,  que  es  vno  de  los  dos  que  más  han  contradicho  el  nego- 
cio de  las  capellanías,  Y  pareciendo  á  V.  R.  sería  de  prouecho 
que  don  Francisco  le  scriuiese  alguna  carta,  en  general  ó  en 
particular,  en  lo  que  toca  á  las  capellanías,  y  porque  las  letras 
de  V.  R.  tienen  tanta  fuerza,  enbío  dos  cartas  en  blanco  para  don 
Francisco,  para  que  V.  R.  le  responda  las  gracias  de  lo  que  ha 
hecho,  y  pida  lo  que  le  pareçe  que  se  deve  pedir  en  ello.  Yo 
aguardo  raçón  de  Cordona,  de  los  beneficios  que  se  han  de  seña- 
lar para  la  permuta;  y  pues  allá  están  los  poderes,  y  don  Francisco 
ofreçe  los  dineros  para  la  anexión,  y  V.  R.  tiene  charidad  para 
abraçarlo  todo,  ó  dar  lumbre  en  lo  que  se  deue  hazer,  no  nos 
queda  acá  qué  dezir  ni  qué  hazer. 

Una  cosa  sola  se  me  ofreçe:  y  es,  que  conuendría  que  esto  se 
hiziese  secreto,  sin  que  en  Córdoua  se  entendiese,  porque  el 
obispo  tratándose  de  las  capellanías,  dió  á  entender  que  no  con- 
sentiría que  en  sus  días  se  hiziese  anexión  de  ningún  beneficio 
de  su  obispado;  y  así  mostró  que  contradiría  lo  de  las  capellanías. 
Bien  podría  ser  que  el  P.  Francisco  con  su  anichilación  deshizie- 
se  estos  coraçones  de  carne,  como  deshaze  á  otros  y  los  trae  á  su 
mano,  que  bien  lo  ha  menester  este  de  ^  quien  digo,  y  el  otro, 
de  quien  he  dicho  antes  á  V.  R.  que  desseo  que  se  mudase. 

Y  esto  mismo  deuemos  todos  suplicar  á  nuestro  Señor  haga 
en  otro  coraçón,  que  ha  menester  más  mudarse  el  afición,  que 
estos  dos  que  he  dicho  porque,  aunque  la  tiene  buena  á  la  Com- 
pañía, tiénela  tan  asida  á  otras  compañías,  que  es  bien  menester 
el  ayuda  de  nuestro  Señor  para  soltarla.  Y  porque  el  P.  M.  Na- 
dal soltará  estos  enigmas,  no  diré  dellos  más,  sino  pedir  á  V.  R. 
que  represente  este  negocio  á  nuestro  Padre  y  á  nuestro  Señor, 
para  que  su  P.t  tanbién  lo  haga. 

En  los  otros  negocios  del  collegio  de  Montilla,  y  de  la  huerta 
y  capellanía  que  la  marquesa  quería  dar,  y  de  aquel  cauallero  que 
quería  entrar  en  la  Compañía,  que  tenía  el  impedimento,  no  ten- 


*    Nuper  laudatus  Le'opoldus  de  Austria. 
-    Ms.  á. 

Joannem  de  Cordoba  intelligit,  de  quo  alibi  egerat. 


29  Decembris  1554  493 

go  qué  responder,  sino  que  de  todo  lleua  memorial  el  P.  Fran- 
cisco para  tratallo  allá. 

Tanbién  le  di  á  su  R.  los  memoriales  que  Andrés  Vela  enbió 
para  la  concordia;  y  aunque  huuiera  de  estar  allá  mas  días,  dudo 
que  se  pudiera  hazer  algo,  según  están  quebrados  aquellos  ne- 
goçios.  Y  hago  saber  á  V.  R.,  que  el  que  me  hizo  hablar  en  ellos 
encargándome  la  consciência,  fué  el  señor  don  Juan  y  el  arcedia- 
no de  Córdoua;  y  al  fin  se  resoluieron  en  que  no  auía  más  medio, 
que  aguardar  sentencia  ;  y  aun  dezían  que  era  Andrés  Vela  el 
que  impedía  que  no  se  diese  con  breuedad,  por  el  buen  entrete- 
nimiento que  tiene  con  los  negoçios.  V.  R.  le  inste  á  él  y  al  li- 
cenciado del  Pozo  á  que  den  priesa  á  la  sentencia,  que  esto  es  lo 
que  más  importa  para  la  pacificación  de  aquella  iglesia;  y  para  la 
edificación  de  toda  ella,  lo  sería  ver  al  licenciado  tan  mudado, 
como  lo  suelen  venir  los  hombres  que  tratan  en  Roma  la  Com- 
pañía. 

Y  porque  toda  la  carta  sea  de  ángel  local,  aunque  sea  de 
toda  vna  prouinçia,  la  quiero  acabar  con  dezir  á  V.  R.,  que  en  la 
del  Andaluzia  ay  muchas  cosas,  para  que  sería  muy  necessaria  la 
presencia  del  P.  Francisco,  como  son  las  que  en  otra  carta  tengo 
scriptas  á  nuestro  Padre  desde  Plasencia,  en  special  las  del  col- 
legio de  Baeca  y  del  patrón  dél,  y  las  del  nuestro  de  Córdoua  y 
patrones  della,  vltra  de  las  de  Granada,  adonde  desean  á  su  R., 
como  á  principal  instrumento  de  aquella  obra.  Y  aunque  creo  que 
no  podrá  venir  tan  presto,  como  el  obispo  de  Plasencia  le  tiene 
pedido  para  la  suya,  entiendo  de  su  R.,  que  holgaría  de  tener 
ocasión  de  entretener  algunos  días  ó  meses  al  obispo,  con  dezille 
que  nuestro  Padre  le  manda  asistir  á  los  negocios  de  aquella  pro- 
uinçia por  algunos  días;  porque,  aunque  le  parecieron  á  su  R.  po- 
cos los  que  le  daua  el  obispo  para  visitalla  y  voluer  á  Plasencia 
á  principio  de  quaresma,  los  aceptó,  por  venir  con  vna  carta  de 
nuestro  Padre,  en  que  le  mandaua  consolase  al  obispo  lo  que  pu- 
diese. Y  creo  que  sería  gran  consolación  para  los  de  la  prouincia, 
que,  antes  que  saliese  della  el  P.  Francisco,  recibiese  otra,  en  que 
le  mandase  consolar  á  los  que  por  allá  ay  desconsolados;  y  por 
ser  mi  madre  vno  destos,  y  pensar  que  de  allí  me  podría  á  mí 


494  Epistolae  Mixtae— 918 

venir  el  zelo  de  las  cosas  de  aquella  prouincia,  no  quiero  alargar 
más  este  capítulo,  en  dezir  las  necessidades  que  en  ella  ay.  Pero 
podría  screuir  otros  tantos,  diziendo  la  necessidad  que  mi  ánima 
tiene  de  las  oraciones  y  sacrificios  de  V.  R.  y  de  los  charíssimos 
Padres  y  hermanos  de  esa  casa  y  collegio;  y  así  por  amor  de 
nuestro  Señor  se  acuerde  siempre  de  mí,  al  qual  piega  de  nos 
dar  á  sentir  su  santa  voluntad  y  fuerças  para  en  todo  cumplilla. 
De  Salamanca  29  de  Diziembre  de  1554.  D,  V.  R.  sieruo  en 
Christo, 

Antonio  de  Córdova. 
91S 

HIERONYMUS  CUENCA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PLACENTIA   I   JANUARII   I555  *, 

Initia  collegii  piacentini.— Mira  civiura  consensio  et  studium  in  amplectenda 
Societate.— Episcopus  suas  aedes  sodalibus  commodat,  doñee  aedificium 
illis  exstruat.— Civitas  excolitur.— Borgia  et  Villanueva  Xarandillam 
accedunt.— Comitum  de  Oropesa  pietas,  et  amor  in  Societatem. 

t 
Ihs. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo.  La  gracia  y  amor  eterno 
de  Jesu  Christo  sea  siempre  en  nuestra  continua  ayuda.  Amén. 
Porque  creo  que  V.  P.  terná  entera  noti  tia  de  los  sanctos  desseos 
que  nuestro  Señor  ha  dado  al  señor  obispo  de  Plazentia  tantos 
días  ha,  de  hazer  vn  collegio  de  la  Compañía  en  esta  cibdad  y 
obispado  de  Plazentia,  començaré  principio  de  año  en  esta  á  dar 
quenta  á  V.  P.  del  buen  parto  y  fin  que  han  tenido  los  desseos 


»  Ex  originali  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  72,  prius  890,  39l.-Haec  est 
illa  epistola,  quam  interiisse  olim  putavimus,  Litt.  Quadr.,  t.  m,  pag.  419, 
annot.  2,  quamque  novis  curis  ac  diligentia,  Deo  favente,  invenimus.  Ejus 
vero  auctoris,  Hieronymi  Cuenca,  mentionem  alibi  fecimus,  Polanco,  t.  iv, 
pag.  388,  n.  834,  annot,  i,  eumdemque  in  aethiopicam  missionem  profectum 
fuisse  Orlandini  et  Telles  asserunt  apud  Polanco,  t.  iv,  pag.  577,  n.  1232, 
annot.  2,  et  pag.  582,  n.  1241,  annot.  i. 


I  JANUARII  1555 


495 


del  señor  obispo,  el  qual  con  gran  instantia  y  por  muchas  vezes 
de  vn  año  á  esta  parte  ha  procurado  de  verse  con  el  P.  Francis- 
co, para  dar  principio  en  lo  que  tanto  desseaua  Y  corno,  es- 
tando en  Cordona  el  P.  Francisco,  succedió  repentinamente  su 
partida  por  otra  parte  para  la  corte,  por  la  breuedad  de  la  partida 
del  principe  en  Inglatierra,  con  el  qual  tenía  que  tratar  cosas  para 
el  mayor  seruicio  diuino,  no  pudo  venir  á  verse  con  el  señor 
obispo  de  Plazentia,  al  qual  tenía  prometido  por  cartas  el  P.  Vi- 
llanueua  uernía  por  aquí      Y  como  el  señor  obispo  supo  que 

*  Placentinus  antistes  erat  Gutierrius  de  Vargas  et  Carvajal .  «Qui,  cum 
Lainii  ac  Salmeronis  in  Tridentino  Concilio  notitiam  et  vsum  aliquem  ha- 
buisset,  Societatis  opinione  captus  et  fama  fructus,  quem  eius  tum  Collegia 
ferebant,  ipse  quoque  consilium  cepit  constituendi  in  sua  ditione  Collegii.» 
Orlandini,  Hist.  Soc.  Jes.,  part.  l,  lib.  xiv,  n.  78. — De  hoc  viro  plura 
tradunt  Alcazar,  Chronohist.,  t.  l,  pag.  23o  et  seqq.,  ac  264;  Cienfue- 
GOS,  Vida...  de  S.  Francisco  de  Borja,  lib.  iv,  cap,  2  et  II.;  Alvarez  Y 
Baena,  Hijos  de  Madrid  ilustres;  Quintana,  Historia  de  Madrid;  GiL 
Gonzalez  Dávila,  Teatro  de  las  iglesias  de  Castilla,  t.  11,  aliique.  Cf. 
Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  661  et  seqq.:  ((Biografía  del  Sr.  D.  Gu- 
tierre de  Carvajal,  Obispo  de  Plasencia,  y  fundador  de  aquel  Colegio.'» 

*  «Ut  Reginae  Portugalliae  [Joannae,  Caroli  V  filiae]  et  Principi  Phi- 
lippe pareret  contulit  se  in  oppidum  Tordesillas  P.  Franciscus,  ut  experi- 
retur,  si  quid  auxilii  Reginae  Joannae  posset  adhiberi...  Cum  ibidem  esset, 
litteras  a  Principe  Joanna,  quae  adhuc  erat  in  Portugallia,  accepit,  quibus 
eum  rogabat,  ut  in  hac  Provincia  Castellae  ejus  adventum  expectaret,  quan- 
doquidem,  propter  Principis  Philippi  absentiam,  ad  gubernationem  regno- 
rum  Hispaniae  evocabatur...  Cum  autem  nona  die  JuniiDna.  Joanna  venis- 
set  Tordesillas,  quamvis  a  nemine  fere  se  videri  permitteret,  eodem  die 
significavit  P.  Francisco^  pergratum  sibi  fore  si  ad  se  accederet;  et  humanis- 
sime  ab  ea  exceptus,  eo  die  et  sequenti  diu  cum  eodem  colloquuta  est,  cum 
de  rebus  ad  suam  conscientiam  spectantibus,  tum  de  ratione,  quam  in  gu- 
bernatione  habitura  erat...  Et  cum  Vallisoletum  esset  prefectura^  rogavit 
P.  Franciscum,  ut  ad  quindecim  aut  viginti  dies  eo  veniret,  ut  ea,  quae 
tractare  coeperant  ad  commune  et  proprium  ipsius  bonum,  absolveréntur.  » 
Polanco,  t.  iv,  pag.  585-587,  n.  1 246-1 249.— Confirmantur  haec  ab  Alca- 
zar,  /.  c,  pag.  239:  «El  Príncipe  Don  Felipe...  se  embarcó  en  la  Coruña 
para  Inglaterra,  donde  el  dia  de  Santiago  se  desposó  en  la  ciudad  de  Vinte- 
nia con  la  nueva  Reyna,  Doña  María:  y  dexó  nombrada  por  Gobernadora  de 
estos  Reynes  á  la  Princesa  su  hermana.  Al  despedirse  en  Tordesillas  de  su 
Abuela,  quando  de  su  orden  estaba  allí  el  santo  Borja,  le  dexó  muy  encar- 
gado que  assistiesse  á  la  Princessa  con  su  consejo,  en  cuya  prudencia  vincu- 
laba el  acierto  de  los  negocios  públicos...  Parece  que  el  Príncipe  en  esta 
elección,  demás  de  el  aprecie  que  hacía  de  las  virtudes  y  talentos  de  este 


496  EPISTOLAE  MlXTAE— 918 

SU  R.  auía  passado  5^  no  auía  venido  por  aquí,  donde  él  esperaua, 
no  poco  lo  sintió,  pareciéndole  que  se  auía  hecho  agrauio  á  sus 
desseos  sanctos,  lo  qual  escriuió  al  P.  Villanueua  á  Alcalá,  y  pi- 
diéndole de  nueuo  le  hiziesse  saber  dónde  estaba  el  P.  Francis- 
co, y  procurasse  que  se  viessen,  para  que  sus  buenos  desseos  tu- 
uiessen  effecto. 

Ordenó  nuestro  Señor  que  se  Auessen  en  Valladolid  onde 
S.  S.  se  determinó  de  hazer  aquí  un  collegio,  y  con  gran  instan- 
tia pidió  luego  le  diessen  gente,  que,  con  ser  lo  más  rezio  del 
verano,  le  parecía  mucha  dilatión  dilatar  el  principio  deste  colle- 
gio para  el  principio  de  Septiembre.  Mostró  bien  el  señor  obispo 
el  amor  y  desseos  que  el  Señor  en  esta  obra  le  daua,  no  sólo  con 
palabras  amorosas,  pero  con  obra,  dando  su  casa  que  tenía  en 
esta  cibdad,  para  que  en  ella  se  aposentasse  la  Compañía,  dexan- 
do  para  sy  vn  aposento,  mientra  se  haze  el  edificio,  el  qual  quiere 
començar  a  fundamentis.  Y  aunque  tenía  harta  necessidad  de  la 
casa  para  sy  y  para  algunos  de  sus  criados,  dexó  sólo  para  su 
persona  lo  que  era  necessario,  diuidiendo  lo  demás  como  esté  al 
cómmodo  nuestro,  con  grande  liberalidad  y  voluntad  que  el  Se  - 
ñor en  esto  le  da.  Y  está  tam  accomodada  la  casa,  que  parece 
que  nuestro  Señor  la  ha  andado  repartiendo.  Porque  de  tal  ma- 
nera estamos  en  su  casa,  que  no  estamos  en  ella,  teniendo  nues- 
tra portería  por  de  fuera  della,  y  vna  capilla  muy  gratiosa  y  muy 
bastante,  la  qual  también  tiene  su  puerta  afuera,  de  modo  que 
comunicamos  con  el  pueblo  y  el  pueblo  con  nosotros,  sin  tener 
que  ver  con  la  casa  del  señor  obispo.  Y  assi,  viendo  nuestro  Pa- 
dre tanta  voluntad  y  liberalidad,  ordenó  viniessen  á  Valladolid  el 
P.  Villanueua  y  el  Padre  doctor  Salinas  "  al  principio  del  mes  de 
Agosto,  para  venir  á  dar  principio  á  esta  obra,  los  quales,  toma- 


gran  vassallo,  quiso  lisongear  el  gusto  á  su  Hermana.  Porque,  resuelta 
desde  su  viudez  á  volverse  á  Castilla,  avía  escrito  al  Santo  Commissario  que 
no  se  alexasse,  porque  no  tenía  para  alivio  su  corazón  otro  recurso  que  su 
santa  communicación. »  Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  iil,  pag.  542,  548. 

'    Polanco,  t.  iv,  pag.  587,  n.  1250,  et  pag.  588,  n.  1251. 

*  PP.  Franciscus  de  Villanueva  et  Marcus  Salinas.  Quae  heic  dicuntur, 
usurpavit  Polanco,  t.  v,  pag.  465  et  seqq. 


I  JANUARII  1555  497 

da  la  benditión  del  señor  obispo,  se  partieron  para  esta  cibdad, 
para  ordenar  y  disponer  las  cosas  para  quando  nuestro  P.  Fran- 
cisco y  los  otros  Padres  y  hermanos  viniessen,  y  á  entender  la 
dispositión  de  la  tierra,  para  mejor  fructificar  en  las  almas  á 
mayor  seruicio  diuino,  y  juntamente  visitassen  [á]  estos  '  seño- 
res de  la  iglesia  y  personas  principales  desta  cibdad,  en  las 
quales  hallaron  mucho  amor  y  desseo  de  que  la  Compañía  vi- 
niesse  aquí. 

Publicada  la  venida  de  la  Compañía  á  esta  çibdad,  fué  tan 
grande  la  affectión  y  amor  que  nuestro  Señor  puso  comúnmente 
en  toda  la  cibdad  con  su  venida,  que  parece  ser  más  milagro  que 
obra  de  hombres,  maxime  á  aquellos  que  conocen  las  enferme- 
dades desta  tierra,  y  las  opilationes  grandes  de  odios  y  rancores 
tan  antiguos  como  en  ella  ay,  por  auer  en  ella  vandos  y  passio- 
nes  encendidas,  más  que  en  otras  partes,  á  los  quales  les  parecía 
ser  imposible,  menos  que  con  hazer  nuestro  Señor  milagro,  que 
la  Compañía  fuesse  recebida  en  esta  tierra,  pareciéndoles  que, 
demás  del  mal  aparejo  que  en  las  almas  auía  para  se  aprouechar 
desta  obra,  como  los  de  vna  parte  la  recibiessen,  los  de  la  otra 
les  parecería  serían  á  ella  contrarios.  Pero  como  el  Señor,  de 
quien  todo  el  bien  procede,  se  dignó  mouer  al  señor  obispo,  como 
á  pastor  destas  ovejas,  y  darle  desseos  sanctos  de  emprender  esta 
obra  de  traher  aquí  la  Compañía  para  remedio  delias;  assi  su 
magestat  se  dignó  mouerlas  á  ellas  al  amor  y  desseo  de  la  misma 
obra  con  tan  grande  affectión,  que  apenas  dexauan  tiempo  para 
assentar  y  ordenar  la  casa  material  á  los  Padres  que  para  ello 
vinieron;  y  como  no  pudiessen  satisfazer  á  todos,  cumplían  con 
ellos,  consolándolos  y  dándoles  esperança  para  adelante. 

En  este  tiempo,  como  el  señor  conde  de  Oropesa  ^  tuuo  no- 
titia  de  la  venida  de  la  Compañía  á  esta  cibdad  (el  qual  estaua  en 
Xarandilla  %  nueue  leguas  de  aquí,  que  es  vn  lugar  suyo  en  la 

*    Ms.  destos. 

-  Ferdinandus  Alvarez  de  Toledo,  comes  IV  de  Oropesa,  de  quo  ac  de 
ejus  fratre,  Francisco  de  Toledo,  satis  dictum  est  supra,  in  epist.  895  Patris 
Bustamante^  6  Nov.  1554,  pag.  440-442. 

^    Jarandina,  opp.  prov.  de  Cáceres. 

Epistolae  Mixtae,  tom  IV.  32 


4g8  Epistolae  Mixtae— 918 

Vera  '),  envió  -  dos  vezes  por  criados  suyos,  diciendo  '  que  re- 
cibiría gran  consolatión  en  que  le  visitassen  el  P.  Villanueua  y 
el  Padre  doctor  Salinas,  dando  grandes  muestras  del  contenta- 
miento y  gozo  que  tenía  de  la  venida  de  la  Compañía  á  esta  tie- 
rra, y  del  entrañable  amor  que  tenía  á  ella;  pero  como  los  Padres 
estuuiesen  tan  occupados,  dilataron  esta  jornada  para  quando  el 
Señor  diesse  más  opportunidad  para  poder  satisfazer  á  sus  san- 
tos desseos. 

En  este  tiempo  vinieron  algunos  Padres  y  hermanos,  y  se  co- 
menço  á  tener  nuestra  orden  y  refectorio  el  mes  de  Septiembre, 
y  á  17  vino  el  P.  Francisco  y  el  P.  Bustamante,  y  otros  her- 
manos. Después  de  auer  visitado  á  los  principales  de  la  çibdad 
(en  los  quales  halló  grande  amor  y  affectión),  començando  pri- 
mero por  las  religiones  de  santo  Domingo  y  san  Francisco,  su 
R.  predicó  algunos  sermones,  y  ordenó  cómo  el  P.  Bustamante 
y  el  Padre  doctor  Salinas  predicassen  ad  inuicem.  Y  porque  el 
señor  obispo  desseaua  se  leyesse  aquí  vna  lectión  de  casos  de 
consciência,  ordenó  su  R.  que  el  Padre  doctor  Salinas  leyesse  en 
la  iglesia  mayor  cada  día  á  la  tarde,  después  de  bísperas,  á  la 
qual  van  la  clerezia  y  muchos  legos;  y  en  todos  por  la  gracia  del 
Señor  ay  mucha  edificatión  y  fructo,  según  todos  dizen  y  de  lo 
exterior  se  puede  juzgar. 

*  ((Vera  de  Plasencia,  terr.  en  la  prov.  de  Cáceres,  part.  jud.  de  Jaran- 
dina, sit.  en  el  confín  N.  de  de  la  prov.,  lindante  con  la  de  Avila.  Compren- 
de lo  leg.  de  E.  á  O.  y  8  de  N.  á  S.,  cuyo  espacio  es  un  tegido  de  cord,  casi 
inaccesibles,  que  tienen  origen  en  la  alta  sierra  de  Credos,  puerto  del  Pico 
y  del  Emperador,  collado  de  la  Yegua,  y  otros  nombres  con  que  los  natura- 
les del  país  designan  cada  uno  de  aquellos  empinados  riscos.»  Madoz,  l.  c, 
t.  XV,  pag.  671. 

*  Ms.  embidió. 

^    Ms.  pidiendo. 

*  Ex  hoc  loco  emendavit  Polanco,  ut  videtur,  primam  suam  ac  veram 
lectionem,  qua  adventum  Borgiae  in  placentinam  urbem  ad  14  Octobris  re- 
ferebat.  Vide  Polanco,  t.  v,  pag.  465,  n.  1260,  annot.  3.  Et  sane  P.  Busta- 
mante, qui  accuratius  borgianum  iter  descripsit,  omne  dubium  tollit ,  cum 
in  epist.  6  Nov.  1554  scribat:  (¡Partió  el  P.  Francisco  de  Valladolid  para  Pla- 
sencia, víspera  de  san  Francisco...,  y  llegó  á  esta  á  los  14  del  pasado,  donde 
fué  muy  bien  recibido.  Vide  locum,  epist.  895,  pag.  488,  439.  Quare  dicen- 
■dum  est  lapsum  fuisse  P.  Cuenca  in  adventu  Borgiae  designando. 


I  JANUARII  1555  499 

Assímismo  ordeno  su  R.  que  vn  hermano  fuesse  cada  día  á 
dezir  la  doctrina  Christiana  á  vna  iglesia  principal,  adonde  van 
todos  los  niños,  y  mucha  gente  otra  del  pueblo.  Parece  que  nues- 
tro Señor  les  da  gusto  y  affectión  en  la  deprender.  Y  los  días  de 
fiesta  á  las  tardes,  y  los  domingos,  haze  el  P.  Dionysio  *  vna 
plática  sobre  los  mandamientos.  Concurre  tanta  gente  y  tan  prin- 
cipal, que,  con  auer  buenos  templos  en  esta  cibdad,  y  ser  aquel  el 
ma3'^or,  muchas  vezes  se  buelue  mucha  gente,  por  no  auer  lugar 
para  poder  entrar  á  oir.  Y  tratando  estos  días  de  cómo  se  auían 
de  occupar  en  las  fiestas,  y  en  qué,  y  el  daño  que  trae  occuparse 
en  leer  libros  profanos,  que  son  contra  las  buenas  costumbres; 
y  pidiéndoles  no  quisiessen  tener  tales  libros,  y  que  se  los  em- 
biassen,  han  traído  á  esta  casa  mucha  quantidad  de  libros  desta 
suerte,  para  que  los  hiziéssemos  quemar.  Tócase  con  la  mano 
el  fructo  que  en  la  doctrina  Christiana  y  explicatión  della  se 
haze. 

Está  la  gente  de  la  cibdad  tan  píamente  afficionada,  que,  don- 
de vno  de  la  Compañía  predica,  por  grande  que  sea  la  iglesia, 
siempre  falta  lugar;  y  en  nuestra  capilla  concurre  tanta  gente, 
que  en  ninguna  manera  todos  estos  días  passados  podían  satisfa- 
zer á  la  deuotión.  Ay  mucha  gente  deuota,  que  continúa  los  sa- 
cramentos, y  mucha,  assi  hombres  como  mugeres,  que  piden  ser 
ayudados  con  doctrina  spiritual,  para  reformatión  de  sus  vidas 
y  aprouechamiento  de  sus  ánimas.  Y  sienten  tanto  la  merçed 
que  el  Señor  les  ha  hecho  en  traherles  aquí  la  Compañía,  que  los 
que  antes  se  holgaran  con  la  muerte  del  señor  obispo,  ahora  no 
cessan  de  echarle  mili  benditiones,  y  rogar  á  Dios  por  su  vida, 
para  que  perficione  y  acabe  la  obra  començada.  Serían  menester 
muchos  obreros  aquí  para  corresponder  al  concurso  de  gente  que 
acude,  vnos  para  confessiones,  otros  para  hazer  pazes,  en  lo  qual 
se  haze  mucho  fructo  ahora.  Esperamos  para  en  fin  deste  mes  la 
venida  del  señor  obispo;  y  según  ha  escripto  por  muchas  vezes, 
luego  quiere  començar  el  edificio  material  del  collegio;  y  quan- 
do este  acabe,  y  vea  el  fructo  que  se  haze  en  sus  ouejas,  creo 


P.  Dionysius  Vazquez. 


.500  Epistolae  Mixtae— 918 

que  se  auiuarán  mucho  más  sus  santos  desseos  al  aumento  desta 
obra. 

Algunos  tienen  vna  embidia  santa  de  ver  que  una  tan  gran 
obra  y  tan  buena,  como  esta,  estuuiesse  aparejada  para  el  señor 
obispo,  desseando  ellos  tener  para  poderse  emplear  en  ella. 

Vna  persona  ha  offrecido  vna  casa  para  la  Compañía,  muy 
buena  y  en  buen  lugar,  y  grande,  que  ahora  haze;  pero  si  el  Se- 
ñor da  salud  al  señor  obispo,  todo  sobrará,  porque  es  hombre 
animoso  en  las  cosas  que  emprende,  y  puede  lleuar  esta  obra  muy 
adelante.  Esperamos  en  el  Señor  le  dará  salud  y  gracia  que  esto 
vaya  en  augmento  en  el  diuino  seruicio. 

Luego  que  vino  aquí  el  P.  Francisco,  passados  siete  ó  ocho 
días,  se  partió  para  Xarandilla  con  el  P.  Villanueua  y  otros  Pa- 
dres, á  uer  al  señor  conde  de  Oropesa,  el  qual  con  vna  Christiana 
pacientia  siempre  pedía  se  le  hiziesse  este  beneficio,  de  que  al- 
gunos fuessen  allá,  espezialmente  después  que  supo  la  venida  del 
P.  Francisco,  con  la  qual  parece  se  despertauan  más  sus  desseos. 
Estuuo  allí  su  R.  cinco  días,  y  predicó  el  vno  dellos.  Confessá- 
ronse  el  señor  conde  y  condessa  ',  3'  vn  hermano  del  señor  con- 
de, que  se  dize  don  Francisco  de  Toledo,  el  qual  es  lego,  y  con 
grandes  desseos  y  voluntad.  El  señor  conde  puso  su  alma  y  ha- 
zienda  en  las  manos  del  P.  Francisco,  para  que  su  R.  cortasse  y 
hiziesse  dél  y  della  á  mayor  gloria  diuina. 

El  P.  Francisco  partió  de  aquí  para  Seuilla  á  15  de  Diziem- 
bre,  con  el  H.  Gou  y  con  otro  Padre,  donde  esperamos  se  ha  de 
seruir  nuestro  Señor,  según  la  puerta  que  su  magestat  abre  de 
algunos  días  acá. 

Mientras  su  R.  estaua  en  esta  casa,  han  estado  ordinarios  20  y 
más;  ahora  están  14.  Hanse  començado  á  dar  exercícios  spiritua- 
les  á  hombres,  y  en  su  modo  se  comiençan  á  mugeres,  que  es 
tanta  la  hambre  y  instantia  que  tienen  por  ello,  que  no  parece  se 
les  puede  negar.  Ay  muchas  mugeres  muy  sieruas  del  Señor  en 
este  pueblo;  más  comúnmente  que  en  otros.  Somos  muy  impor- 
tunados que  acceptássemos  vna  casa  y  monasterio  que  querrían 


'    Beatrix  de  Monroy  et  Ayala,  comitissa  II  de  Deleitosa. 


3  JANUARII  1555  501 

hazer,  3'  muchas  meterse  allí,  y  que  fuessen  doctrinadas  por  la 
Compañía;  y  como  saben  que  la  Compañía  no  puede  encargarse 
de  semejantes  obras,  desconsuélanse  mucho. 

En  este  tiempo  han  entrado  en  esta  casa  dos:  el  vno  sacerdo- 
te, y  el  otro  lego,  theólogo  y  canonista,  personas  de  buena  edifi- 
catión  y  talento.  Nuestro  Señor  nos  dé  su  santo  amor  y  temor, 
para  que  en  todo  hagamos  su  sanctíssima  voluntad.  Amén.  De 
Plazentia  primero  de  Enero  de  1555.  D.  V.  P.  hijo  indigníssimo 
en  el  Señor  nuestro, 

Gerónimo  Cuenca. 

t 

Inscriptio:  Ihs.  Al  muy  Rdo.  en  Christo  Padre,  nuestro  P.  M. 
Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús,  en 
sancta  María  del  Estrada,  en  Roma.  Alia  manii:  R.ta  alli  2  di 
Giugno. 

919 

ANTONIUS  SOLDEVILA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

GENUA  3  JANUARII  I555  '. 

De  quodam  Societatis  Jesu  candidato , —Magna  fiducia  postulai,  ut  quae, 
ab  urbe  discedenti,  Ignatius  ultro  ipsi  concessit,  ea  velit  iterum  con- 
firmare . 

Ihs. 

Pax  Christi.  Muy  Rdo.  Padre.  De  las  cosas  comunes  y  ordi- 
narias e  auisado  á  V.  R.  por  Bernardo  ":  con  esta  lo  auisaré  de  un 
mançebo  que  dessea  entrar  en  la  Compañía.  Es  natural  de  una 
insola,  que  llaman  Sio  %  adonde  tiene  padre  y  madre,  los  quales 


'  Ex  autographo  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio ^  n.  94, 
prius  i3l. 

-    Vide  epist.  912,  pag.  480. 

'  Chio  vel  Scio?  «Chios,  et  Chius,  Scio  nunc,  insula  Asiae  in  mari  Ae- 
geo et  Icario,  40  milliaribus  distat  a  Samo  et  totidem  a  Lesbo.  Dividitur  in 
duas  partes,  nempe  in  superiorem...  et  inferiorem...  Tota  fere  montuosa 


502  Epistolae  Mixtae— 919 

no  saben  que  él  quiera  ser  de  la  Companya;  y  piensa  el  mancebo^ 
y  dize,  que  no  se  holgarían,  por  ser  algo  necessitados,  y  querer 
ser  aiudados  por  éll.  Era  mercader  su  padre,  pero  a  uenido  á  me- 
nos, por  fortuna  del  mar  y  otros  casos.  El  mancebo  está  aquí  en 
Génoua,  scriuiendo,  con  un  mercader;  tiene  ueinte  años;  es  tan 
grande,  como  ninguno  deste  collegio,  fuerte,  sano,  harto  uistoso 
y  modesto;  sabe  leer  y  escriuir,  no  más.  De  ingenio  muestra  ser 
harto  ueloce  y  bueno,  pero  cerca  desta  parte  no  tenemos  déll  otra 
speriençia,  sino  el  conuersar  común  con  nosotros,  y  el  officio  que 
éll  usa ,  contar,  scriuir  y  tratar  diligentemente  los  negocios  de 
mercadería,  que  paresce  quieren  algún  ingenio. 

Entre  los  Hbros  que  deyxó  acá  el  P.  Mtro.  Nadal  ay  una 
grammàtica  griega  de  Vergara  %  de  la  qual  tenemos  necessidad 
hasta  que  agamos  echo  uenir  otra  (el  que  se  procura),  y  ansí  ro- 
gamos á  V.  R.  para  esto  nos  dé  licencia;  después  se  la  embia- 
remos. 

Quando  yo  me  auía  de  partir  de  V.  R. ,  le  pedí  una  gracia: 
que  en  qualquier  missa  que  dixesse,  sacasse  una  alma  del  purga- 
torio; y  V.  R.,  con  la  mucha  charidad  y  liberalidad  sua,  no  sólo 
me  concedió  esta,  pero  aun  todas  las  otras  de  la  Companya;  el 
que  yo  después  claramente  conosci,  ruminando  su  respuesta,  que 
fué:  soy  contento;  dessi  á  miser  Polanco  que  os  día  la  lista  de  las 
gracias,  y  no  ay  más.  Pero  yo ,  dudando  si  auía  entendido  bien 


est...  Suberat  antea  dominio  Justinianorum  Genuensium...,  sed  a  Turcis 
occupata,  contra  fidem,  anno  1565...»  Ferrarius-Baudrand,  Lexicum  geo- 
graphicuni,  t.     pag.  172. 

•  Nimirum  ex  Hispânia  in  Italiani  cum  navigaret  P.  Nadal,  superiore 
anno  I554,  «Genuam  appulerat»  ibique  tantisper  commoratus,  doñee  Romam 
proficisceretur,  «interim  a  jactatione  maris  cum  suo  comitatu  ipse  conquie- 
vit.»  Polanco,  t.  iv,  pag.  41,  n.  61. 

-  Sermo  est,  ut  videtur,  de  Grammatica  graecae  linguae  Francisci 
Vergara,  toletani,  Parisiis  1550  edita  in  lucem.  Auctoris  operisque  elogium 
fecit  ScHOTTUS,  Hispaniae  Bihliotheca,  t.  iii,  pag.  555,  ubi  inter  alia  haec 
legimus:  «Graecas  vero  litteras  ita  auide  arripuit  [Vergara],  vt,  breui  earum 
perfectam  cognitionem  assecutus,  viginti  ipsos  annos  ibidem  [in  academia 
se.  compi utensi]  professus  sit...  Scripsit  Grammaticam  Graecam  libris 
quatuor  ex  antiquis  recentioribusque,  scholiisque  explanauit,  tam  accurate, 
nihil  vt  in  eo  genere  perfectius,  et  Parisienses  typis  suis  saepius  bearint.» 


3  Januarii  1555  5o3 

á  V.  R.,  y  supiendo  que  no  le  auia  pedido  más  de  una,  dixele  á 
miser  Polanco  lo  que  pasaua,  y  ansí  él  no  me  dio  nada,  sino  que 
me  dixo,  que  bastaua  tenerlo  de  palabra,  pues  no  era  más  de  una. 
Por  donde  ahora  ruego  á  V.  R. ,  que  me  confirme  y  de  nueuo 
conceda  aquellas  gracias,  las  quales,  sin  pedírselas  yo,  ia  me 
auía  concedido;  y  como  entonçes  no  me  quize  alçar  de  sus  pies 
hasta  auerlo  alcançado  (aunque  fué  tan  presto  como  pedirlo, 
y  V.  R.  por  su  humildad  dos  ó  tres  uezes  me  dixo:  Alçaos),  ansi 
ahora,  si  le  stuuiesse  presente ,  no  me  quitaría  de  sus  pies  hasta 
que  me  lo  huuiesse  concedido:  y  en  absencia  con  el  ánimo  staré 
sempre  á  ellos  arrodillado,  suplicándole  me  conceda  este  benefi- 
cio á  gloria  de  Dios,  prouecho  del  próximo,  praecipue  de  las  al- 
mas del  purgatorio,  utilidad  y  consolaçión  mía,  si  V.  R.  pero 
dello  fuere  seruido.  También  le  ruego  con  la  misma  affición  y  hu- 
mildad, se  quiera  dignar  embiarme  un  grano  de  las  staciones  de 
Roma,  que  todos  los  días  que  dixere  el  rosario  pueda  ganar  todas 
las  indulgencias  que  son  todo  lanyo  en  Roma  dentro  y  fuera  de 
los  muros;  porque  e  entendido  que  V.  R.  tiene  esto,  el  que  si  yo 
supiere,  estando  en  casa,  huuiera  ganado  tanto,  que  por  ignoran- 
cia e  perdido.  En  esto  no  seré  más  largo,  porque  no  tengo  duda 
alguna  que  V.  R.  no  me  lo  conceda  de  tan  buena  gana,  como  yo  lo 
pido;  y  yo  lo  pido,  según  creo,  con  tanta  affición,  como  ninguno 
lo  puede  dessear. 

El  Señor,  por  quien  él  es,  nos  dé  á  conoscer  y  seguir  sempre 
su  sanctíssima  noluntad,  y  augmente  la  sanidad  de  V.  R.,  en 
cuias  oraciones  todos  nos  encomendamos,  y  yo  particularmente, 
como  el  más  necessitado,  no  oluidándome  de  V.  R.  con  las  mías, 
aunque  pocas  (en  uerdad),  y  muy  frías,  y  recordándome  que  me  a 
prometido  acordarse  de  mí.  De  Génoua  á  3  de  Enero  1555.  De 
V.  R.  sieruo  indigno, 

Antonio  Soldeuila. 

InscripUo:  f  Al  muy  Rdo.  P.  miser  Ignacio,  prepósito  gene- 
rale  de  la  Compañía  de  Jesús,  En  Roma. 

Alia  manu:  1554.  Genoua.  Del  P.  Soldeuilla.  3  di  Gen- 
naio. R.ta  alli  15  del  medesimo. 


504 


Epistolas  Mixtae— 920 


CONVENTUS  GENUENSIS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

GENUA  3  JANUARII  I555  *. 

Rogant  Ignatium  ut  velit  cum  ducissa  Florentiae  suam  interponere 
auctoritatem,  ne  Pater  Lainez  Genua  discedat. 

Rmo.  in  Xpo. 

Perchè  dal  nostro  Rdo.  don  Jacobo  *  V.  R.  è  stata  e  será  aui- 
sata  de  ciò  che  si  è  fatto  et  si  procura  di  fare  per  le  prouisione 
del  collegio  delli  soi,  perciò  a  noi  solamente  resta  pregarla  che 
voglia  compiacere  la  signoria  Illma.  e  tutti  li  cittadini,  de  ordi- 
nare a  esso  Rdo.  don  Jacobo  che  stia  qui  con  noi,  saltem  per 
qualche  tempo,  fino  che  sia  più  stabilito  il  detto  collegio,  et  che 
sia  prouisto  di  meglior  stantiae  di  quelle  habbitano  adesso,  attento 
che  la  sua  presentía  et  le  sue  prediche  sono  judicate  sufficientis- 
sime  con  la  gratia  de  Dio  a  metter  a  perfetione  questa  opera,  et 
fruttificare  non  pocho  alle  anime,  e  senza  la  sua  presentía  dub- 
bitiamó  che  detta  opera  hauerà  delli  impedimenti.  Et  perciò,  ha- 
uendo  la  signora  duchesa  di  Fiorenza  '  fatto  instare  el  detto 
Rdo.  don  Jacobo  che  vadi  a  predicare  là,  in  Fiorenza,  in  questa 
quadragesima,  hauemo  scritto  in  esso  loco  de  Fiorenza  a  M.  Carlo 
Lercaro  in  nome  della  signoria  Illma.  se  adoperi  con  essa  signora 
duquesa  che  la  sia  contenta  chel  resti  qua  per  qualche  tempo  a 
questo  fine;  et  cosi  preghiamo  la  R.  V.  che,  parendoli  a  proposito, 


*  Ex  originali  in  voi.  Epist .  Communitatuin,  duplici  folio,  n.  165, 
prius  i33. 

-  P.  Jacobus  Lainez,  cujus  epistola,  Genuae  4  Januarii  1555  data,  exstat 
in  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  v,  pag.  417.  Porro  in  ea  genuensium  vota, 
illum  apud  se  retiñere  efflagitantium,  sancto  Ignatio  declarat.  Ad  initia  vero 
genuensis  collegii  faciunt,  praeter  superiorem  Patris  Soldevila,  aliae  quo- 
que ejusdem  Lainez  epistolae,  quas  habes  in  Cartas,  t.  iv,  pag.  542-546; 
Litt.  Quadr.,  t.  iii,  pag.  291,  et  epist.  supra  positae,  n.  924,  939. 

^  Eleonora  de  Toledo,  Cosmae  de  Mediéis  uxor,  de  qua  agunt  Cartas, 
t.  ir,  pag.  339,  et  Polanco  saepenumero. 


3  JANUARII  1555 


vogli  adoperarsi  che  sua  eccellentia  sia  contenta,  corno  speriamo 
che  la  farà  voluntieri  per  stabihmento  del  opera,  e  per  compiacer 
la  signoria  Illma.,  in  nome  della  quale  la  ringratiamo  de  hauerci 
compiaciuti  de  boni  operarij  de  nostro  signor  Dio,  e  pregiamo  sua 
maestà  che  sia  semita  de  conseruare  V.  R.  e  la  Compagnia  Da 
Genoa  ahi  3  di  Genaro  de  1555.  D.  V.  Illma.  Sria., 

Angustino  Lomellino  ;  Augusto?  ;  Francesco  Cat- 
taneo Baua;  Nicolò  Sauli;  Jacobus  Vilamarinus,  notarius,  etprae- 
fatorum  dominorum  deputatorum  et  prouisorura  cancellarius 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  Padre  M.  Ig- 
natio  de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Giesù. 
In  Roma. 

Alia  inann:  1554.  Genoua.  Delli  signori  deputati  dell'  Illma. 
signoria.  R.ta  alli  15  detto. 


'  Rescripsit  Ignatius  senatui  genuensi,  locum  petitioni  non  esse  ((per- 
chè sua  Santità  di  proprio  moto  ha  nominato  detto  D.  Jacobo  per  andare 
col  legato  suo  nella  dieta  di  Alemagna.»  Cartas,  t.  V,  pag.  346,  hispanice 
vero,  pag.  7,  8.  Quod  ita  explicat  Polanco,  t,  v,  pag.  8,  n.  8:  «Designave- 
rat. ..  Pontifex  [Julius  III]  Cardinalem  Moronum,  legatura  in  Germaniam,  ut 
diaetae,  quae  ibi  fiebat,  non  exigui  momenti,  nomine  Sedis  Apostolicae 
interesset;  designavit  autem  duos  de  Societate  nostra  ipsius  itineris  socios 
adjungere  motu  proprio;  hos  autem  elegit  P.  Ignatius,  scilicet,  patres  Lay- 
nez  et  Natalem,  qui  cum  Legato  in  Germaniam  profecti  sunt.»  Jam  ex 
eodem  Polanco,  l.  e,  pag.  105,  n.  288  «aequiori  animo  propter  commune 
bonum  tulerunt  genuenses  quod  ab  eis  recederet  [Lainez]  in  Germaniam, 
quam  si  Florentiam  se  contulisset. » 

-  Agens  Polanco,  t.  iv,  pag.  3o,  n.  4Í,  de  initiis  collegii  genuensis, 
haec  litteris  mandavit:  "Qui  deputati  fuerant  a  Republica  Genuensi  ad  res 
collegii  tractandas,  sperabant  subsidium  aliquod  certum  ab  ipsa  Republica 
se  impetraturos.  Res  ..  Corsicae,  quae  satis  erant  illi  civitati  molestae,  et 
variae  occupationes,  ne  res  tam  maturae  [forent]  ac  illi  optabant»  effecerunt. 
Porro  deputati  fuerunt,  ut  ibi,  annot.  3  legimus,  ((Thomas  Spinola,  Augus- 
tinus  Lomellinus,  Stephanus  Regius,  quibus  adjunctus  est  Franciscus  Cata- 
neus  Bava» . 


5o6 


Epistolae  M1XTAE-921 


GUNDISALVUS  DE  SILVEIRA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  6  JANUAEII  I555  *. 

,  Notat  provincialem  Miron  parum  sibi  conciliare  nobilium  lusitanorum 
ánimos. — Patrem  Nadal  exposcit. 

t 

Jhus. 

Gratia  domini  nostri  Jesu  Christi  nobiscum.  Rmus.  in  Chri- 
sto  Pater  noster  prouincialis  praepositus  ^  sánete  iuxtaque  con- 
stitutiones  recte  fungi  suo  muñere  mihi  uidetur.  Verum,  quan- 
tum existimare  valeo,  huius  foecundissimae  Societatis  professio 
postulai,  ut  non  solum  domésticos  educet,  sed  etiam  omnibus, 
inter  quos  agit,  prodesse  satagat.  Non  dubito  Patrem  nostrum, 
si  nobiles  ac  príncipes  viros  huius  regni,  inter  quos  conversatur, 
sibi  faceret  familiares  in  Domino,  adjecturum  quamplurimum 
fuisse  et  profectus  studiosi  et  authoritatis ,  quae  ad  foeliciorem 
nostrarum  actionum  progressum,  et  ad  Dei  in  plerisque  honorem 
augendum  non  mediocriter  conducerent.  Ille  uero  uix  aliquem 
nouit  autadit,  nisi  regem  regiosve  dóminos,  aut  paulo  plures, 
idque  dum  vel  aliquid  negotii  uel  vtilitatis  nostrae  vrget  commer- 
ciura.  Sunt  alioqui  omnes  fere  aequissimo  promptissimoque  ani- 
mo erga  Societatem,  eisque  ad  Christi  amorem  non  sine  grandi 
commodo  paruo  negotio  posset  opem  ferri.  Vellem  itaque  ut  Pa- 
ter noster  magis  conciliaret  omnium  ánimos,  aliquando  invisendo, 
aliquando  proponendo  exercitia,  cunctos  denique  alliciendo  ad 
nostra  dulci  quodam,  pio,  sapienti  ac  praecipue  liberali  conatu. 
Est  praeterea  semper  fere  exosus  mos  ille  apud  magnatum  fre- 
quentiam,  quo  solet  solius  principis  gratia  quaeri,  caeteris  aut 

'  Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  126,  prius  595,  596. — Hac 
epistola  usus  est  Polanco,  t.  v,  pag.  574,  n.  1582,  atque  ea  quidem  est. 
quam  nondum  tune  vidisse,  cum  volumen  illud  ederemus,  ibidem  annot.  4 
diximus,  quamque  deinde,  sic  Deo  bene  volente,  reperire  nobis  contigit. 

-    Jacobus  Miron. 


6  JANUARII  1555  507 

contemptis  aut  omissis,  quod  saeculi  homines  parum  judicant  dis- 
cernere '.  Et  credo  nos  omnes  hactenus  nunc  maxime 

id  crimen  effugere;  sed  speciem  nihilominus  longissime  convenit 
amouere,  quod  assequeremur  facile,  si  is ,  qui  aptus  est  talium 
hominum  conuictui,  et  gradu  et  moribus  et  grauitate,  illum  am- 
plectatur  et  excolat,  quoad  sinent  ordinis  obsequia  et  instantia 
propiorum.  Coronidem  autem  et  huius  propositi  et  alterius  loci, 
sed  ejusdem  prouidentiae,  talem  accipe,  Pater  in  Christo  omnium 
Jesu  sociorum  Societatis,  Ingentes  promittit  multiplices  et  per- 
quam  amplos  fructus  huius  gentis  stirpis,  praesertim  regiae,  pie- 
tas, benignitas,  prudencia,  probitas,  si  aliquis  praesto  esset  ex 
nostris  ingenio,  vita,  sapientia  et  lucri  sancti  ardens  zelo,  qui^ 
omnibus  omnia  factus,  cuneta  in  rem  Christi  converteret. 

Padre  meu  em  Jesu  Christo  -.  Dous  respeitos  o  dos  sabores 
temo  impidem  mucho  mas  riquos  y  extensos  aprouechamientos 
en  este  rey  no  y  corte,  por  los  que  son  cabeças  del  instrumento 
desta  efficacissima  Companhia  de  Jesús.  El  primero,  esta  vejez 
rançida  de  las  cosas  de  maestro  Simón,  porque  pareçe  que  se 
siente  vna  impressión  deste  negoçio  en  las  personas,  que,  cierto, 
no  dudo  que  á  muchos  sea  impedimento  para  tratar  con  la  perso- 
na prinçipal  que  en  el  negotio  interuino,  y  aun  para  oir  dél  con 
deuotión.  El  otro  sabor  es  de  la  propria  tierra,  porque,  aunque 
aplaze  muchas  vezes,  pareçe  que  no  quiere  Dios  que  aproueche 
mucho.  Así  que  gran  nouedad  sería,  sobre  la  que  la  gracia  de 
Dios  a  embiado  por  los  medios  de  V.  P.  este  anno  e  tiempo  pró- 
ximo, si  en  estos  rey  nos  presidiese  vn  P,  Nadal  ó  un  otro  destas 
partes  y  qualidad  mas  en  todo  me  conozco  nesçio,  y  creo  que 
lo  que  Dios  por  medio  de  V.  P.  nos  dé  %  es  para  todo  mejor  y 
más  conveniente.  La  suma  bondad  nos  visite  con  su  gratia,  para 


*  Verbum  heic  est  scriptum,  quod  plane  non  intelligimus. 

*  Cura  hucusque  latina  lingua  usus  fuerit  Silveira,  admirationem  certe 
movet,  quod  vernaculam  nunc  adhibeat,  et  deinde,  post  pauculos  versus, 
hispanicam.  Voluitne  in  his  stilum  exercere?  Cur  id  faciat,  sane  non  asse- 
quimur. 

■'    Confer  quae  ad  haec  notavimus  in  Polanco,  /.  e,  annot.  4. 

*  Ms.  die,  prius  diera. 


5o8  Epistolae  Mixtae— 922 

que  su  voluntad  sintamos  y  esa  enteramente  cumplamos.  Amén. 
Día  de  la  epiphanía,  de  1555.  De  san  Roque  de  Lisbona. 
Su  indigníssimo  sieruo  en  Christo, 

t 

Don  Gonzalo. 
Inscriptío:  7  Al  muy  Rdo.  Padre,  el  P.  M.°  Ygnacio,  prepó- 
sito general  de  la  Compañía  de  Jesús.  Roma. 

OLIVERIOS  MANAREUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

LAURETO  7  JANUARII  I555 

Ut  commoda  Ignatius  utatur  valetudine,  ex  animo  exoptat. — Quae  sibi 
injuncta  sunt,  exsequetur. — Fratribus  optimis  malus  daemon  illudere 
conatur. — De  sociis. — Tenui  victu,  nec  delicato,  vescuntur.  —  Durus 
lectus  ad  quietem  datus. 

t 

Pax  X.i  Molto  Rdo.  in  X."  Padre.  Hoggi  sera  ho  riceute  le 
del  Rdo.  P.  Polanco  per  commissione  della  R.  P.  V.,  per  le  quali 
habbiamo  conosciuta  sua  indisposi tione,  della  qualle  non  potiamo 
fare  di  mancho,  che  non  ci  rincresca;  ma  daltra  banda,  conside- 
rando quanto  lei  si  rallegra  in  infirmitatibus  suis,  et  quanto  frutto 
nostro  Signor  suole  cauare  di  tutte  Y  infermità  di  quella  (come 
spesso  ho  considerato),  non  posso  fare  di  mancho,  che  non  mi 
contenti  molto,  sapendo  che  uirtus  in  infirmitate  perficitur 

Procuraremo  di  mettere  in  essecutione  quanto  lei  ci  ha  com- 
messo per  sue  lettere,  et  particolarmente  quanto  alli  nostri  tede- 
schi, et  dare  recreatione  alli  nostri  fratelli. 

'  Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  i83,  prius  38.  Ad  res  laure- 
tani  collegii  pernoscendas,  praeter  epistolas  quae  heic  eduntur,  conferunt 
in  primis  Oliverii  Manarei  De  rebus  Societatis  Jesu  commentar ius,  cap.  ix. 
Lauretum,  pag.  i36  et  seqq.;  Polanco,  t.  iv,  pag.  45-51,  t.  V,  pag.  73-94; 
Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  485-487:  Istruzione  per  quelli  che  vanno 
al  nuovo  Collegio  di  Loreto;  Litt.  Quadr.,  t.  iii,  pag.  3i7-335,  374-376, 
556,  etc. 

-   II  Ad  Cor.  xii,  9. 


7  JANUARII  1555  509 

Quanto  a  quelli  duoi  fratelli,  che  furono  molestati  di  fantasie 
o  spiriti,  sia  qualsiuoglia,  è  stato  uerissimo,  et  sono  stati  Thomas 
inglese  et  Philippo  francese,  giouani  di  più  feruenti  del  collegio: 
onde  crederò  facilmente  sia  stato  il  demonio,  inuidioso  di  tanto 
gran  progresso  che  fanno.  Perchè  Philippo  è  tutto  spirito,  et 
Thomasso,  auenga  sia  pocco  scostumato,  ua  però  tanto  ubediente 
et  desideroso  di  mortificatione,  che  per  ogni  minima  cosa  uienne 
da  me  accusarse  et  domandare  ingenocchioni  disciplina  o  altra 
mortificatione,  come  di  fare  letti  nel  hospitale,  lauar  li  piedi,  o 
almeno  basiarli  a  tutti  li  amalati,  etc.  Il  demonio  uolse  spauen- 
tarlo,  et  gli  caminaua  sopra  il  letto,  gli  daua  come  dun  pugno  nel 
fiancho,  gli  suffiaua  nella  faccia,  gli  moueua  li  banchi  in  camera, 
massime  quando  faceua  oratione,  o  si  preparaua  alla  confessione 
o  a  fare  la  penitentia  ingionta.  Et  in  effetto  una  uolta  gli  diede 
dun'  pugno  nella  mensa  tanto  forte,  che  lo  fece  diuentare  tutto 
pálido  et  quasi  mancho.  Onde  si  spauentò  molto  (non  disse  però 
eh'  hauea  hauto,  come  gli  haueuo  commandato  che  non  dicesse 
niente),  et  uenne  ad  me  tutto  turbato.  Io  gli  dissi  stesse  saldo,  etc., 
et  gli  commandasse  in  uirtute  sante  obedientie  uenesse  da  me,  et 
lo  lasciasse  in  pace  seruire  al  Signore,  onde  andò  molto  conso- 
lato; et  il  medesimo  dissi  a  PhiUppo  Et  diedi  a  amenduoi  de  re- 
liquie delle  sante  undeci  milla  uergini,  dicendoli  molto  si  raccom- 
mandassero  al  Signore  per  i  meriti  di  quelle  sante  uergini,  il  che 
hanno  fatto,  et  le  portò  Thomasso  al  collo,  et  non  sentette  più 
cosa  alcuna.  Philippo  le  portò  dentro  suo  gibbone,  et  quella  fan- 
tasia non  uenne  al  solito  sopra  la  coperta  et  sua  uestimenta,  ma 
sopra  il  capizale  et  capo.  Hora  le  porta  al  collo,  et  non  sente  più 
niente.  Si  sente  strepito  in  una  camera,  come  ho  sentito  d'  uno: 
io  andarò  dormir  lì,  per  prouare  che  sia 

De  M.**  Gurrea  hoggi  per  mia  indiscretione,  credendo  troppo 
facilmente  a  quello  eh'  allhora  haueuo  sentito,  scrissi  alla  R.  V.  io, 
che  il  medico  hauea  dato  dimonstratione  di  prohibirli  la  schola; 
ma  doppo,  parlando  ad  esso  medico,  m'  ha  ditto  essere  di  bisogno 
per  qualche  tempo  solamente.  Altra  uolta  saremo  più  acorti. 

'    De  his  videantur  Manareus,  l.  c  ,  pag.  14Ò-149;  Polanco,  t. 
pag.  93,  n.  241. 


510  Epistolae  MiXTAE— 922 

Hora  è  caschato  in  febre  Biasio  Augubino.  Lucas  ua  per  casa, 
benché  fiaccho. 

Tutti  uenerdi  qua  et  sabbatho  quasi  mengiano  matina  et  sera, 
o  almeno  una  uolta,  sardelle  salate;  et  benché  dua  solamente  per 
huomo  se  diano,  dubito  però  non  faccia  danno  a  nostri  fratelli. 
Fatte  altro,  dirà  V.  P.  Voluntieri  lo  faressimo,  ma  non  cé  il  modo. 
La  strettezza,  per  dire  la  uerità,  é  troppo  grande.  Anchora  siamo 
da  20  senza  pagliarizi  et  capezali,  et  li  letti  però  non  hanno  che 
15  libre  di  lana  et  scarzamente.  Portano  alcuni  sottane  de  stade, 
et  calze  di  tela,  et  non  pottiamo  altro:  le  promesse  non  manchano, 
ma  solamente  li  fatti.  Si  monsignor  '  fosse  qua,  meglio  sarebbe 
molto;  suo  fratello  non  è  per  gouernare  religiosi,  sed  patienza.  Si 
hauessi  uoluto  consentire,  mengiaressimo  spesse  uolte  buffalo 
(già  ne  mengiassimo  un  giorno  tutti  dua  pasti),  et  più  uolte  porco. 
Mi  fa  male  di  scriuere  questo,  ma  conuienne  dare  auiso  alla 
R.  P.  V.  del  tutto,  massime  doue  essere  può  la  causa  d'  infer- 
mità; pare  però  sia  buono  aspettare  insin'  a  tanto  uengha  M.  Pul- 
ulo %  il  quale  molto  potrà  agiutarci  in  questa  materia,  come  in 
altra. 

Alle  lettere  di  V.  R.  P.  responderò  per  le  prime  con  la  gratia 
del  Signore,  perché  non  ho  hauto  tempo  anchora  di  ben  essami- 
narle.  Non  hauendo  altro  per  adesso,  priego  nostro  Signore  dia 
sua  santissima  gratia  alla  R.  P.  V.  Di  Loreto  adi  7  di  Janaio  1555. 
Di  V.  R.  P.  indegnissimo  in  X.°  seruitore, 

Oliuerio  Manareo. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  X.*'  Padre,  il  P.  M.''  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù,  in  Roma. 

Alia  marni:  R.ta  alH  13  del  medesimo. 


•  Gaspar  de  Doctis,  Laureti  gubernator .  Huic  quidem  gratus  fuerat  no- 
strorum  adventus,  qui  initio  valde  lauretanis  canonicis,  paucis  exceptis, 
displicuerat. 

*  Fulvius  Androtius,  vir  clarissimus,  canonicus  lauretanus,  I.  V.  doctor, 
de  quo  multa  apud  Manareum  et  PoLANCO,  t.  v  et  vi. 


14  JANUARII  1555 


5" 


993 

LEONARDOS  KESSEL 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

COLONIA  14  JANUARII  I555  *. 

Antistes  et  superiores  coloniensium  prohibent,  ne  haeresi  infecti  conciona- 
tores  verba  ad  populum  faciant. — Haeretici,  ira  incensi,  tumultum  exci- 
tant,  et  concionatorem  catholicum,  ab  episcopo  missum,  lapidibus  fugant 
e  tempio. — Noviomagum  Kesselius  venit. —Accurata  et  distincta  narra- 
tio  eorum,  quae  heic  ipsi  acciderunt. — Theresia  van  den  Berg  aedes  So- 
cietà ti  vult  dare. — Acerrime  a  suo  fratre  impeditur:  vincit  illa  tamen. — 
Graviter  aegrotat,  et  sanctissime  moritur. — Kesselius  ex  urbe  ejicitur. 

t 

Jhs. 

Gratia  et  pax  X.i  domini  nobiscum.  Amen.  Rde.  in  X.**  Pa- 
ter. Profectionem  meam  secundam  ad  nouiomagenses  scripturus 
^d  P.  V.,  quaedam  de  nostra  Colonia  praemittere  volui;  supe- 
riores enim  coloniensium,  zelo  Domini  accensi  in  aduersarios  ve- 
ritatis  fidei,  prohibuerunt,  ne  infecti  concionatores  magis  concio- 
nentur;  quare  infectus  populus,  male  contentus,  tumultum  exci- 
tauit,  et  concionatorem  vnum  catholicum ,  missum  ab  episcopo  * 

'  Ex  autographo  in  voi.  Liti.  Quadrim.  1555,  duplici  folio,  n.  83, 
prius  3i3,  314, — Usus  est  hac  epist.  Polanco,  t.  v,  pag.  276,  n.  761  et 
seqq.  Aliqua  etiam  in  ea  descripta  attingit  ipse  Kesselius  in  alia  epistola, 
quam  eodem  die  Ignatio  dedit,  Litt.  Quadr.,  t.  iii,  pag.  250,  251. — Prae- 
sentes  vero  litteras  non  sine  fructu  conferes  cum  narratione  Reiffenbergii, 
Hist.  Soc.  Jes.  ad  Rhenum  infer'ioyem,  lib.  11,  cap.  8,  ut,  quantum  a  Kes- 
seliana  distet,  cognoscas. 

-  Archiepiscopus  coloniensis  erat  saepe  nominatus  Adolphus  III  von 
Schauenburg,  comes  et  elector  imperii.  Hunc  laudant  Pallavicino-Zacca- 
ria, Istoria  del  Concilio  di  Trento,  t.  iv,  pag.  19:  «Adolfo  dei  Conti  de 
Scavemburg,  Tedesco,  Canonico  di  Colonia  e  Magonza,  e  Coadjutore  della 
Prepositura  di  Liegi  ai  27  di  Agosto  del  1536,  ed  ai  25  di  Gennaro  del  1547 
Arcivescovo.  Celebrò  la  prima  Messa  presente  Carlo  V,  Imperatore,  Ferdi- 
nando, Re  de'  Romani,  ed  altri  Principi,  nell'  anno  1548,  come  anche  tenne 
un  Concilio  Provinciale  nell'  anno  1549.  Morì  con  gran  lode  ai  20  de  Settem- 
bre del  1556».  Tridentino  concilio  affuit.  Ei  in  coloniensi  sede  Antonius  von 
Schauenburg  successit  (1556-1558). — Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  lil,  pag.  126, 
23l,  277. 


512  Epístolas  Mixtae— 928 

ad  predicandum  Dei  verbum,  fugarunt  e  templo  lapidibus,  et  aliis 
malis,  non  sine  magno  vitae  suae  periculo;  et,  nisi  cuiusdam  ciuis 
domum  intrasset,  in  plateis  occidissent  tanta  est  hic  quorumdara 
peruersitas. 

Nos  hicpacifice  manemus:  solito  more  confessionibus  audien- 
dis  occupatus  fui.  Ante  vigiliam  diui  Thomae  appostoli  Nouio- 
magum  profectus  sum;  cumque  ibi  essem,  et  in  vigilia  natalis 
Domini,  celebrandi  gratia,  mane  templum  intrarem,  tantus  populi 
concursus  factus  est,  vt,  missa  finita,  templum  egredi  non  licue- 
rit,  cupientes  omnes  nobis  confiteri,  quorum  confessiones  audire 
incepi  per  totum  diem  illum,  et  per  noctem,  et  diem  natalis  Do- 
miqi,  et  diebus  sequentibus,  non  sine  multorum  consolatione  in 
Domino;  quantoque  diutius  Nouiomagi  manebam,  tanto  magis 
numerus  augebatur;  qui  omnes  vitam  statuerunt  ordinare  in  me- 
lius. 

Matertera  M.  Theodorici  Canisii  quae  Societati  domos  et 
locum  dat,  ipso  die  natalis  Domini  in  domo  hospitis  mei,  M.  Tho- 
mae Buiiss  (qui  decani  vices  gerit)  infirmari  grauiter  coepit. 
Altera  natalis  Domini,  vt  suum  firmaret  propositum,  fecitvocari 
duos  scabinos  in  quorum  presentía,  cum  testibus  ad  hoc  de- 
putatis,  domos  et  locum  daret  M.  Theodorico  Canisio  ad  vsum 
Societatis,  sic  enim  videbatur  amicis  expediré,  propter  alia  incon- 
uenientia;  sed  scabini  noluerunt  venire,  timentes  magis  indi- 
gnationem  hominis,  quam  Dei  omnipotentis.  Virginis  frater  * 

'  De  his  egimus  in  Polanco,  t.  v,  pag.  276,  n.  761.  Vide  locum  et 
subjectas  annotationes. 

-  Piissima  haec  virgo,  piena  annis  et  meritis,  appellatur  cum  aliqua  du- 
bitatione  a  Braunsberger,  Bti.  Canisii  Epistulae  et  acta^  t.  1,  pag.  761, 
Theresia  van  den  Berg.  A  Kesselio,  qui  illius  nomen  tacet,  dicitur  «virgo... 
sexagenaria»,  Litt.  Quadr.,  t.  iii,  pag.  189  et  251. — De  Theodorico  Cani- 
sio, qui  Bti.  Petri  frater  ex  patre  erat,  supra  diximus. 

^  ((Altera  die  ab  alio  canonico,  M.  Thoma  Buiis,  vocor,  qui  ex  seniori- 
bus  est,  et  probae  admodum  vitae,  in  cuius  aèdibus  muitos  congregatos 
inueni,  qui  me  summa  humanitate  receperunt».  Kessel  Ignatio,  Colonia  3o 
Novembris  1554.  Litt.  Quadr.,  t.  iii,  pag.  189. 

*  Scahini  dicebantur  judicum  assessores  vel  judices  urbani.  In  veterum 
litteris  interdum  cnm  juratis  confunduntur,  interdum  ab  iis  distinguuntur. 
Du  Canoe,  Glossarinm. 

^    Wichmannus  van  den  Berg.  Vide  sis  Polanco,  t.  v,  pag.  278,  n.  763 


14  JANUARII  1555  5l3 

vnus  est  ex  senatoribus,  qui  sorori  suae  in  hoc  negotio  multum 
ac  diu  contrarias  fuit,  a  quo  et  virgo  multa  passa  est.  Iste  frater 
totum  consilium  et  superiores  informauerat,  ne  vmquam  permit- 
terent  vt  sua  soror,  ista  Societati  daret,  eodemque  die  vesperi, 
plenus  indignatione,  et  vino  obrutus,  ad  aedes  hospitis  mei  venit, 
tragediam  non  modicam  excitando,  nuUaque  vtens  ratione,  voluit 
me  inuadere,  inter  cetera  dicens,  se  malie  perdere  suum  caput, 
quam  quod  Societas  locum  illum  haberet.  Tandem  ab  aliis  re- 
tractus,  sic  indignabundus  recessit.  Altera  die  virgo  amicorum 
Consilio  promittit  fratri  4  centum  áureos,  vt  frater  contentari  ve- 
lit;  sed  frater  audire  noluit.  Tandem  virgo  promittit  ei  8  centum 
áureos,  qua  promissione  contentus  factus  est,  et  misit  ipse  frater, 
altera  innocentium  duos  scabinos,  in  quorum  praesentia  et  co- 
ram testibus  virgo  dedit  domos  cum  loco  M.  Theodorico  Canisio 
ad  vsum  Societatis  Jesu.  Sic  enim  videbatur  amicis  expediré,  et 
quicquid  sic  Nouiomagi  firmatur,  perpetuo  robore  firmatum  ma- 
net.  Qui  bus  sic  peractis,  paratur  pecuniae  pars  media,  danda 
absolutis  literis  huius  dationis  ac  confirmationis;  alteram  partem 
pecuniarum  post  mortem  virginis,  ante  diuisionem  bonorum  eius 
haberet.  Haec  audientes  religiosi,  quod  Societas  Nouiomagi  do- 
mum  haberet,  supplicationibus  ac  aliis  modis  informarunt  de  nouo 
superiores  ciuitatis,  multa  mentientes  et  dicentes:  Si  Societatem 
hic  admittant,  ipsos  velie  exire,  factaque  est  tempestas  haec  2.* 
maior  prima.  Virgo  in  dies  magis  debilitatur.  Rogant  amici  So- 
cietatis, quorum  magnus  est  numerus,  vt  apud  eos  maneam  do- 
ñee literae  paratae  sint,  vt  testimonium  huius  donationis  conferre 
valeam.  Rogat  et  virgo  vt  ei  in  extremis  necessitatibus  suis  adesse 
velim,  quae  in  sua  infirmitate  mirum  in  modum  a  Domino  con- 
solata fuit,  dicens:  In  vita  mea  nunquam  tantum  gaudii  cordis 
mei  sensi,  nec  vmquam  tam  leto  fui  spiritu,  sicut  modo,  addens 
et  illud:  Sed  timeo  quod  digna  non  sim  meis  oculis  videre  vitam 
ac  modum  agendi  Societatis  Jesu,  sed  quod  cum  Moyse  contentari 

et  seqq.,  ubi  plura  ad  hunc  locum  spectantia  aiferuntur;  neque  enim  vacat 
iterum  repetere,  quae  ibi  dieta  jam  fuere. 

'  Nimirum  die  festo  sanctorum  Innocentium,  28  Decembris.  Poi.ANCO, 
t.  V,  pag.  278,  n.  763. 

EpiSTOLAE  MlXTAE,  TOM.  IV.  33 


514  Epistolae  Mixtae— 923 

debeam,  a  longe  solum  eam  videndo  Aliquando  in  maximis  do- 
loribus  tanto  abundabat  gaudio,  vt  omnes,  qui  eius  curam  habe- 
bant,  mirarentur  ac  in  Domino  recrearentur,  omnes  a  mundi  va- 
nitate  dehortando,  et  ad  X.i  seruitium  exortando,  magno  cum 
fructu. 

In  octaua  sancti  Joannis  appostoli  et  euangelìstae  nuncius 
mittitur  a  superioribus  ciuitatis,  qui  mihi  indicaret  me  deoere  ci- 
uitate  exire;  sed  non  inuenit  me;  inuitatus  enim  eram  a  quodam 
nobili,  qui  imperatoris  locum  Nouiomagi  tenet,  qui  de  Societate 
bene  sentii;  et  ad  alios  plures  vocatus,  iniquos  de  nostra  Socie- 
tate  informaui.  Altera  die,  quum  extrema  vnctio  virgini  danda 
erat,  iterum  mittitur  nuncius,  sed  non  loquebar  ei,  sic  enim 
consulebant  amici.  Postquam  virgo  iam  extremam  vnctionem  de- 
uote  accepisset,  locuta  est  dicens:  Optime  iam  in  Domino  contenta 
et  consolata  sum,  licet  meus  frater  rationibus  et  mea  infirmitate 
moueri  non  potuerit;  spero  quod  mea  morte  commouebitur  cor 
eius,  et  sicut  fuit  aduersarius,  quod  ita  fiet  patronus  ac  defensor 
Societatis,  commendans  se  vnice  orationibus  totius  Societatis. 
Haec  fuerunt  vitima  verba,  quae  ab  ea  audiui.  Deinde diebus  qua- 
tuor  continuis  non  loquendo,  agonisare  coepit,  ita  vt  omnibus 
esset  exemplo.  Plurimi  eam  visitabant,  famaque  spargitur  per  to- 
tam  ciuitatem,  quomodo,  ex  tribulationibus  et  angustiis  a  fratre 
sibi  factis,  moriatur  virgo.  4.*^  die,  qui  erat  3.*  feria  post  epipha- 
niam  Domini,  finito  sacro,  acceptaque  absolutione,  virgo  migrauit 
ad  Dominum.  4.*  feria  sepelitur  in  tempio  fratrum  minorum 
magna  cum  populi  frequentia  ac  deuotione,  erat  enim  ex  primis 
ciuitatis,  viuumque  exemplar  omnibus  patientiae  atque  perseue- 
rantiae  in  bono  vsque  in  finem. 

Eodem  die ,  amicorum  Consilio ,  cum  amicis  plurimis ,  cum 
hospite  meo,  cum  praeposito  et  scholastico  eiusdem  capituli,  et 
cum  aliis  nobifibus  et  amicis  multis,  ad  domum  consulum  vado, 
ibi  enim  totum  consilium  me  expectabat,  in  quorum  presentía  sic 
loqui  incipio:  Intellexi  superiores  huius  ciuitatis  misisse  ad  me 
iiuncium,  qui  mihi  diceret  vestro  nomine,  me  debere  ciuitate 


*   Deuter.  xxxii,  52. 


14  JANÜARII  1555  515 

■exire.  Non  dubito,  si  superiores  de  omnibus  bene  informati  essent, 
facile  mutarent  sententiam;  quare  cuperemus  scire  rationes,  quae 
superiores  mouerunt,  vt  tale  mandatum  mihi  facerent.  Presen- 
tauimus  quoque  bullas,  vt  viderent  Societatem  confirmatam  et 
approbatam  a  sede  apostolica,  sed  eas  noluerunt  videre,  sed  le- 
gerunt  causas,  quas  contra  me  habebant,  quarum  prima  erat, 
quod  sub  vesperam  ciuitatem  clam  intrassem.  2.*  erat,  quod  fe- 
cissem  conuenticula.  3.*,  quod  excitassem  commotionem  et  tu- 
multum  in  ciuitate.  4.*,  quod  haberent  satis  muitos  spirituales, 
et  concionatores  et  doctores.  5.*,  quod  haberent  satis  multa  mo- 
nasteria,  religiosos  et  pauperes.  6.*,  quod  aliquibus  administras- 
sem venerabile  corpus  Domini  in  ecclesia.  Tandem  ad  ea  respon- 
deré incepi,  et  ostendere  tres  primas  rationes  esse  falsas,  et  ad 
reliqua;  sed  nihil  juuabat,  nec  quae  dicebam  credebant,  sicque 
concludunt:  Nec  me,  nec  aliquem  Societatis  Nouiomagi  habita- 
turum,  meque  debere  ciuitate  exire  ante  diem  dominicam. 

Cum  viderem  nos  niliil  proficere,  reliquimus  eos  et  abiuimus. 
Condolebam  amicis  omnibus,  quod  eorum  bono  desiderio  hac  vice 
frustrati  essent.  Superiores  religiosorum  et  pars  maior  superio- 
rum  ciuitatis,  qui  hac  secta  lutriana  multum  infecti  sunt  nullo 
modo  Societatem  ferre  possunt.  Reuertor  Coloniam.  Quomodo 
sese  omnia  post  meum  abitum  Nouiomagi  habuerunt,  breui  re- 
cipiam.  Communitas  bene  erga  Societatem  affecta  est,  quare  bene 
adhuc  speramus  in  Domino  de  nouiomagensibus.  Si  P.  V.  placet 
vt  aliquando  reuertar,  et  unumquemque  in  particulari  adhuc  me- 
lius  informem,  faciam  libenter.  Magnam  nobis  charitatem  osten- 
derunt  amici  nouiomagenses:  jam  Societati  parant  calicem  ex 
argento,  quem  et  deaurabunt;  parant  et  duas  pullas  et  pacem  ex 
argento.  Virgo  óptima  sua  vestimenta  reliquit  pro  casula;  pa- 
rantur  omnia,  quae  ad  officium  missae,  et  ad  altaris  ornatum 
pertinent.  Si  de  istis  in  particulari  agendum  esset,  vno  folio  non 
absoluerem:  parati  sunt  amici  omnes  in  omnibus  Societati  ^  pro- 
uidere.  Quos  omnes  vna  mecum  commendo  P.  V.  et  Rdorum. 

'  "Qui  fere  lutherana  haeresi  infecti  erant».  Polanco,  /.  e,  pag.  280, 
n.  767. 

*    Ms.  Societatem. 


5i6  Epistolae  MiXTAE-924 

Patrum  ac  fratrum  orationibus.  M.  Thomas  Buijss,  hospes  meus,, 
et  amici  omnes  vnice  se  commendant  P.  V.  Bene  valeat  P.  V.  in 
X.''  14  Januarii  1555.  P.  V.  seruus  indignus, 

Leonardus  Kessel. 

Inscriptio:  Rdo.  in  X.°  Patri,  M.  Ignatio  a  Loyola,  praeposito 
generali  Societatis  Jesu.  Romae. 

Alia  marni:  Rdo.  P.  M.  Canisio,  dopo  che  harà  uisto  questa 
lettera  V,  R.,  ci  la  rimanderà  qua,  perchè  non  ce  nè  copia  '. 

Et  alia:  1555.  Colonia.  Di  M.  Leonardo  Kessel,  14  di  Gen- 
naro: riceuuta  alli  8  di  Marzo. 

ANDREAS  GONZALEZ 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

ABULA    15    JANUARII  I555 

P.  Ferdinandus  Alvarez  Abulam  venit.  — Operam  in  juvandis  proximis  bene 
collocai:  fructus  ex  labore  perceptus.  —  Studium  civium,  et  maxime- 
episcopi,  in  Societatem. — De  insigni  quodam  candidato.  —  Numerus  so- 
ciorum. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  en  X.°  Padre  nuestro.  La  gracia  del  Spiritu  santo 
sea  siempre  en  continuo  fauor  de  V.  P.  Amén.  Nuestro  P.  Her- 
nándáluarez  '  vino  á  esta  ciudad  víspera  de  todos  santos ,  y  me 
dijo  escriuiese  á  V.  P.  de  todo  lo  que  el  Señor  a  sido  seruido  ha 
zer  en  esta  ciudad.  Y  quanto  á  lo  primero,  nuestro  Padre  hizo  las 
uisitas  que  le  paresció  conuenir;  a  hallado  en  todos  tanto  amor  y 


'  Cum  has  Kesselii  litteras  perlegisset  Canisius,  gravissimam  scripsit- 
epistolam  Wichmanno  van  den  Berg,  consuli  noviomagensi,  quam  habes 
apud  Braunsberger,  c,  pag.  540-544,  qui  rem  opportunis  annotationibus, 
more  suo,  illustrat.  Stus.  Ignatius  etiam  ad  senatum  noviomagensem  litte- 
ras dedit,  quae  inveniuntur  in  ejus  Cartas,  t.  v,  pag.  365  et  l33.  Sed  in  his 
postremis,  cum  Noviomagum  Ignatius  Kesselium  22  Martii  1555  mittat,  pru- 
denter  nihil  de  iis,  quae  buie  acciderunt,  dicit. 

*    Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  88,  prius  448, 
'    P.  Ferdinandus  Alvarez  del  Aguila,  cujus  saepe  mentionem  fecimus^ 
Vide  epist.  sequentem. 


15  JANUARII  1555 


uoluntad,  que  era  para  alabar  al  Señor.  Y  entre  otras  cosas  que 
adelante  diré,  esta  paresçe  que  nuestro  Señor  quiso  por  su  mise- 
ricordia hazer,  que  vino  á  este  collegio  el  señor  deán  de  la  igle- 
sia mayor  de  parte  de  los  señores  de  la  iglesia,  diciendo  cómo  te- 
nían determinado  dar  á  esta  casa  su  parte  de  los  casos  que  les  ca- 
bía, que  serían,  según  diçe  nuestro  Padre,  como  seiçientos  du- 
cados, que  es  buena  limosna  para  esta  çiudad  ;  y  el  masiscuela 
dijo  á  otro  señor  de  la  iglesia,  que  no  esperaua  sino  á  cobrar 
ciertos  dineros  que  le  deuíam,  para  que  luego  se  diese  tras  esta 
obra. 

Demás  desto,  una  señora  de  esta  ciudad  se  mouió  á  dar  una 
reliquia  á  esta  casa,  que  es  un  pedaço  bueno  de  una  cabeça  de 
las  onze  mili  uírgines,  para  la  qual  nuestro  Padre  hiço  un  relica- 
rio muy  bueno,  que  es  un  bulto  de  imagen,  y  en  la  concauidad 
de  la  cabeça,  está  la  reliquia;  y  está  junto  á  la  custodia  del  sanc- 
tíssimo  sacramento  con  mucha  ueneraçión,  dorado  el  uulto,  como 
una  ymagen  de  uirgen.  Estando  aquí  nuestro  Padre,  enuiudó 
una  señora  principal,  la  qual  a  quedado  mu}'  aficionada  á  esta 
casa,  y  nos  dió  dos  frontales,  que  no  tenemos  otros  mejores, 
guarnecidos  con  tafetán  y  raso  amarillo,  y  de  carmesí  pelo  colo- 
rado, todos  con  sus  fluecos  de  seda;  y  creemos  tanbién  nos  dará 
un  cáliz  de  plata,  porque  es  persona  que  todo  lo  puede  hazer. 

Demás  de  tener  sabido  nuestro  P.  Hernándáluarez  que  el  se- 
ñor obispo  de  Avilla  '  se  a  ofrescido  á  nuestro  Padre  prouinçial 
de  hazer  por  esta  casa,  su  prouisor  uiene  aquí,  y  un  sobrino  del 

•  «Didacus  de  Alaba  Esquive!,  Victoriensis,  Salmanticae  in  collegio 
majori  Ovetensi  data  Juri  diligenter  opera,  inter  senatores  hinc  non  unius 
praetorii  allectus,  postremo  Granatensi  curiae  praeficitur.  Jam  saecularibus 
veluti  exhaustis,  episcopus  deligitur  Asturicensis,  quem  locum  gerens,  Tri- 
dentinae  synodi  quintae  usque  ad  nonam  sessionibus  interfuit.  Inde  Abu- 
lensem  ecclesiam  anno  MDXLViil.,  quacum  praetorii  Granatensis  praefectu- 
ram  administravit,  ac  denique  Cordubensem  obtinuit.  Extare  fecit  in  publi- 
cum  bene  doctum  opus:  De  Conciliis  universalibus,  ac  de  his,  qiiae  ad  Re- 
ligionis  et  Reipiiblicae  CJtristianae  reformationem  instituenda  videntur, 
Granatae  1582,  in  folio,  et  forsan  alibi...  Decessit  e  vivis  xvi  kalendas 
Aprilis  anno  MDLXli,  jacetque  in  patria  ad  D.  Petri  paroeciale  templum.» 
Nic.  Antonio,  Bihliotheca  nova,  t.  i,  pag.  265.  Vide  Bravo,  Obispos  de 
•Córdoba,  t.  11,  pag.  464  et  seqq. 


5i8  Epistolae  Mixtae — 924 

señor  obispo,  á  tratar  çiertos  negoçios  con  nuestro  Padre.  Como 
esperan  á  S.  S.ia  ,  speramos  en  el  Señor  se  a  mucho  de  remediar 
esta  obra,  porque  tienen  grandes  deseos  de  ver  esto  con  algún 
buen  fundamento. 

Vn  Padre  beneficiado  de  señor  san  Pedro,  de  edad  de  cin- 
cuenta años,  antes  más  que  menos,  a  sido  nuestro  Señor  seruido 
de  mouer  en  esta  ciudad  para  la  Compañía,  el  qual,  después  que 
aquí  uino  nuestro  Padre ,  se  partió  para  Plasencia  á  hablar  á 
nuestro  P.  Francisco,  y  hizo  allá  parte  de  los  exerçiçios,  y  nues- 
tro Padre  le  admitió.  Ase  de  ir  á  Plasencia  de  aquí  á  quinçe  días, 
poco  más  ó  menos,  porque  uino  á  disponer  de  su  hacienda  ó  be- 
neficio, y  á  poner  en  cobro  una  hermana  enferma  que  tenía  y 
tiene.  Creemos  será  harta  moçión  en  la  ciudad,  por  ser  hombre 
anciano,  y  presidente  de  çierta  clereçía  que  aquí  ai,  y  por  ser  be- 
neficiado de  señor  sant  Pedro  desta  çiudad,  que  es  de  las  princi- 
pales yglesias  de  Avilla  \ 

Estando  nuestro  Padre  en  esta  casa  después  que  uino,  una 
muger  casada  y  honrrada  desta  ciudad  andana  con  grandíssimos 
trabajos  y  tentaçiones,  de  tal  manera,  que  si  nuestro  Señor  no  la 
tuuiera,  creo  uviera  muchas  vezes  hecho  mal  recaudo  de  sí.  Fué 
nuestro  Señor  seruido,  que,  después  de  auer  buscádola  los  me- 
dios que  pudieron,  y  no  aprobechándole  nada,  vino  á  esta  casa, 
y  habló  con  nuestro  Padre,  y  confessóse  con  él  casi  generalmen- 
te, y  vino  nuestro  Señor  á  quitalla  las  tinieblas,  que  tanto  tiempo 
auía  que  traía,  y  quedó  con  tan  grandísimo  consuelo  y  alegría, 
que  es  para  bendecir  á  nuestro  Señor,  y  se  confiesa  agora  á  me- 
nudo; de  lo  qual  en  la  ciudad  alaban  á  nuestro  Señor,  viendo  lo 
que  el  Señor  se  a  dignado  hazer  con  esta  muger. 

Ultra  desto  una  señora,  la  más  principal  de  Áuilla,  tiene  un 
nieto,  que  es  m-ayorazgo  de  catorçe  mili  ducados  de  renta,  se- 

*  «No  vacilamos  en  colocar  la  primera  de  las  ocho  que  existen...  la 
iglesia  de  San  Pedro,  Apóstol...  Ha  sido...  la  cabeza  del  Arciprestazgo,  á 
que  dió  nombre  por  gran  espacio  de  tiempo:  su  cura  rector  es  el  presidente 
del  Cabildo  parroquial, compuesto  del  clero  de  todas  las  feligresías  de  la  Ciu- 
dad: tiene  asiento  alto  de  honor  en  el  coro  de  la  Catedral,  vistiendo  la  capa 
coral  de  sus  prebendados...»  Carramolino,  Historia  de  Avila,  t.  i>. 
pag.  477. 


15  JANUARII  1555 


gún  e  03^do,  el  qual  vino  juntamente  con  su  agüela  á  nuestra 
yglesia  con  una  enfermedad  de  tristeça  que  tenía,  el  qual  será  de 
edad  de  doçe  años,  y  decía  antes  que  uiniese,  que  tenía  grande 
sperança  que,  en  uiniendo  acá,  auía  de  estar  bueno.  Díjole  nues- 
tro Padre  una  misa,  y  después  nos  dijeron  que  estaua  bueno  y 
alegre. 

Nuestro  Padre,  después  que  aquí  uino,  a  labrado  en  la  casa 
un  portal  para  recevimiento  de  los  que  uienen  de  fuera,  y  otro 
portal  grande  y  tres  çeldas,  por  manera  que  la  casa  estaua  de  an- 
tes muy  abierta  y  desabrigada,  y  agora,  bendito  nuestro  Señor, 
está  con  clausura  y  recoxida,  y  tiene  aposentos,  y  todo  lo  que  es 
menester,  hasta  que  el  Señor  sea  seruido  que  se  empieçe  lo  nue- 
uo,  lo  qual  con  el  fauor  del  Señor  cree  se  empeçará  presto,  por- 
que nuestro  Padre  anda  aliñando  cómo  se  trayan  treinta  carros 
de  madera,  que  la  çiudad  a  mandado  para  la  obra. 

No  sé  si  sabe  V.  P.  cómo  se  a  puesto  en  nuestra  yglesia  el 
santísimo  sacramento.  Ay  muchas  comuniones  y  confesiones,  así 
de  hombres  como  mugeres,  y  muy  pocos  son  los  días  que  no  ai 
comuniones.  Estamos  en  esta  casa  nuestro  P.  Hernándáluarez,  y 
yo,  que  me  llamo  el  P.  Gonçález  y  el  H.  Ramírez,  y  el  H.  Ser- 
rano, y  un  hermanito,  que  se  dize  Juan  Todos,  gloria  á  nues- 
tro Señor,  estamos  buenos  y  aceptos  en  esta  ciudad. 

'  Socius  hic,  cui  nomen  Andreas,  haud  multo  post  in  aethiopicam  mis- 
sionem destinatus  fuit.  Scimus  id  ex  Polanco,  t.  v,  pag.  545,  n.  1492:  «Ad 
missionem  Aethiopiae  tres  misit  P.  Franciscus  [Borgia],  juxta  P.  Ignatii 
praescriptum:  unus  eorum  erat  Pater,  cognomine  Gonzalez,  qui  Abulae  re- 
sidebat;  secundus  Pater,  cognomine  Cuenca  [Hieronymus],  Methymna  ad 
hanc  missionem  profectus;  tertius,  Alphonsus  Lopez,  Compiuto  missus,  et 
in  Portugallia  ad  sacerdotium  promovendus.»  Gonzalez  vero,  qui  navi  Con- 
ceptionis  cum  Alph.  Lopez  vehebatur,  et  ejus  sociorum  caput  erat,  naufra- 
gium  fecit,  et  in  deserta  insula  cum  suis  sociis  mortem  oppetiit,  ut  alibi  di- 
citur.  Vide  Polanxo,  t.  v,  pag.  646,  n.  1773,  t.  vi,  pag.  618,  778,  838; 
Alcazar,  Chronohist.  apud  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  \.,  pag.  464-472: 
Triste  suceso  de  la  nao  Concepción . 

*  Joannes  Garcia.— Hujus  fratris  cognomen  tradit  Valdivia,  Colegios 
de  Castilla,  t.  i,  foi.  241,  ubi  initia  collegii  abulensis  describuntur,  ex  quo 
libet  haec  excerpere:  «Volvió  otra  vez  á  Avila  el  P.  Hernando  Alvarez  dei 
Aguila  con  nombre  y  título  de  Rector  I."  de  este  Colegio,  el  año  de  1555: 
trajo  en  su  compañía  al  P.  Juan  de  Prádanos,  que  le  ayudó  muy  bien,  y  fué 


520 


Epistolar  Mixtae— 924 


Nuestro  Padre  a  predicado  á  los  presos  de  la  cárcel  el  aduien- 
to,  y  en  nuestra  casa  el  día  de  año  nuevo,  y  las  fiestas  en  la  tarde 
se  dice  la  doctrina,  y  haze  nuestro  Padre  dos  pláticas,  una  antes 
de  la  doctrina  y  otra  después.  Nuestro  Señor  sea  seruido  con 
todo.  Amén. 

De  acá  otra  cosa  no  se  ofresce  que  hazer  saber  á  V.  P.,  sino 
que  Jhu.  X.°,  nuestro  señor,  conserue  á  V.  P.  en  su  sanctíssimo 
amor  y  gracia,  amén;  y  en  las  oraçiones  de  nuestros  muy  charís- 
simos  en  X.°  Padres  y  hermanos  nos  encomendamos  todos,  y  su- 
plico á  V.  P.  alguna  cosita  ofrezca  V.  P.  por  mí  en  particular  al 
señor  Jhs.  De  Auilla  15  de  Enero  de  1555  años.  Indigno  sieruo 
de  V.  P., 

f  GONCALEZ.  f 
t 

Inscviptio:  Jhs.  Al  muy  Rdo.  en  X.°  Padre  nuestro  ,  el 
P.  M.°  Ignaçio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jhs.,  en 
Roma,  f .  Alia  mauii:  R.ta  alli  8  di  Giugno. 


siempre  muy  gran  operario;  y  recibió  en  la  Compañía  por  Hermano  coadju- 
tor al  Hermano  Juan  García,  que  era  uno  de  los  niños  de  la  doctrina,  que  se 
había  criado  en  San  Millán...  Iban  creciendo  las  limosnas  para  el  sustento  y 
reparos  del  Colegio,  al  paso  que  crecía  el  ejercicio  de  nuestros  ministerios. 
El  que  acrecentó  más  lo  temporal,  fué  el  Maestrescuela,  D.  Alonso  de  He- 
nao,  que  hizo  voto  de  dar  cada  día  de  limosna  al  Colegio  dos  reales  y  medio, 
y  lo  cumplió  toda  su  vida,  y  á  la  sacristía  dió  un  cáliz  de  plata  y  una  cajita 
para  el  Santísimo  Sacramento,  y  acomodónos  un  Altar.  El  Señor  Obispo, 
D.  Diego  de  Alava  Esquivel,  nos  hizo  otra  más  gruesa  limosna  para  el  edi- 
ficio de  la  casa,  que  se  comenzó  á  hacer,  que  aplicó  seiscientos  ducados  de 
los  casos  que  tenía  reservados  en  su  Obispado  de  Avila;  que  en  aquel  tiem- 
po no  se  concedía  la  Bula  de  la  Cruzada,  que  ahora  concede  su  Santidad,  y 
los  Obispos  hacían  una  manera  de  buletos,  los  cuales  se  tomaban,  dando 
cierta  limosna  para  ellos.»  Quod  autem  hoc  loco  Valdivia  asserit,  venisse 
nempe  Joannem  de  Pradanos  cum  P.  Ferdinando  Alvarez,  minus  accurate 
dictum  videtur,  tum  quia,  si  hoc  ita  esset,  illum  inter  abulenses  Íncolas  Pa- 
ter Gonzalez  recensuisset,  tum  quia  ex  Polanco,  t.  v,  pag.  410,  n.  I099, 
et  pag.  442,  n .  1 189  conjicimus  Patrem  Pradanos  sub  finem  aestatis  Abulam, 
futurum  rectorem,  fuisse  missum,  cum  Pater  Alvarez  Burgos  iterum  revo- 
catus  fuit. 


15  JANUARII  1555 


5-1 


9^5 

FERDINANDUS  ALVAREZ  DEL  AGUILA 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

ABULA  15  JANUARII  I555  *. 

Negligentiam  suam  in  scribendo  accusat. — Spes  bona  de  abulensi  collegio. 
— De  suo  sacerdotio,  collegio  applicando, 

t 

Jhs 

Muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre  nuestro.  Grada  et  pax  X.i,  etc.  Ante 
todas  cosas  pido  á  V.  P.  perdón  y  penitencia  de  mi  descuydo  en 
no  aver  cumplido  la  obediençia  de  aver  escrito  ó  hazer  escrevir 
cada  mes;  y  aunque  lo  tenía  encargado  al  P.  Gonçález  ély  yo 
nos  emos  descuydado.  No  quiero  dar  excusaçiones,  sino  en  todo 
remitirme  á  la  clemençia  y  justicia  '  de  V.  P.  Y  porque  el  P.  Gon- 
çález escrive  largo  del  suceso  desta  casa  y  colesio,  no  quiero  ser 
prolixo  en  esta.  Sólo  pido  á  V.  P.,  que,  pues  la  suma  magestad  di- 
uina  se  a  dignado  tomarme  por  ynstrumento  en  esta  çiubdad  para 
introducción  *  y  prinçipio  deste  colesio,  V.  P.  le  suplique  me  dé 
su  gracia,  virtud  y  discreçión  para  que  yo  le  açierte  á  servir  como 
él  quiere,  y  yo  puedo  servirle.  Hasta  aora  siempre  el  Señor  se 
a  mostrado  muy  fauorable  en  todo,  y  creo,  según  los  prinçipios 
y  la  puerta  que  el  Señor  abre  en  esta  çiubdad,  se  a  de  servir  mu- 
cho su  diuina  magestat,  y  toda  esta  ciubdad  y  obispado  se  a  mu- 
cho tanbién  de  aprovechar.  Qui  dedit  incipere,  ipse  et  perficiat  ^ 
y  dé  á  V.  P.  la  vida  y  salud  in  vtroque  homine,  que  todos  sus 
hijos  le  deseamos  in  Domino. 

Yo  e  enbiado  por  dos  vías  los  poderes  de  los  préstamos  que 
tengo  en  mi  cabeça,  por  la  vía  de  nuestro  Padre  provinçial  aurá 
más  de  vn  año,  y  nuestro  Padre,  el  M.°  Nadal,  los  llevó  tanbién. 


*  Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  89,  prius  449. 

*  Vide  epist.  superiorem  et  877. 
^  Ms.  justia. 

*  Ms.  yndrodiicion. 
^  Ad  Philip,  ii,  i3. 


522  Epistolar  Mixtae— 926 

V.  P.  mande  hazer  en  ello  lo  que  se  pueda  y  deva  hazer.  Nues- 
tro P.  Francisco  me  avisó  y  mandó  los  enbiase:  él  creo,  según 
me  escrivió,  lo  escriviría  á  V.  P.,  y  por  tanto  çeso,  y  en  todo  me 
remitto  á  la  sancta  prudençia  y  discreçión  de  V.  P.  '. 

Al  P.  M.°  Juan  de  Polanco  no  escrivo,  pues  esta  tanbién  la 
a  de  ver,  en  cujas  oraçiones  y  sanctos  sacrifiçios  me  encomiendo. 
Y  la  carta  que  su  R.cia  me  escrivió  sobre  lo  de  Burgos,  yo  la  re- 
çibí  en  Ávila,  donde  nuestro  P.  Francisco  me  mandó  venir. 

El  Señor  rija  á  V.  P.  en  todo,  y  le  dé  siempre  á  sentir  su 
sancta  voluntad.  De  Ávila  15  de  Henero  de  1555.  De  V.  P.  hija 
mínimo  y  siervo  en  el  Señor  nuestro , 

Hernándálvarez  f . 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre  nuestro,  el  P.  M.*^ 
Ygnaçio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús,  en  Roma. 

Alia  manu:  RM  alli  8  di  Giugno. 

EMMANUEL  LOPES 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

COMPLUTO  18  JANUARII  I555 

De  sacerdotiis,  sive  ecclesiasticis  beneficiis,  Hieronymi  de  Vibero,  collegiis 
scholasticorum  adjudicandis. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  en  Christo  Padre.  Pax  Christi,  etc.  Agora  me 
acaba  de  llamar  el  señor  don  Hierónymo  %  y  me  ha  dado  parte  de 
cómo,  hablando  con  el  P.  M.**  Mancio  *  sy  podía  lícitamente  y 
con  buena  consciência  consentir  simplemente  la  vnión  de  sus  be- 
neficios á  algún  colegio,  con  confiança  que  el  colegio  le  respon- 

*  De  sacerdotio  Patris  Alvarez  in  favorem  nascentis  collegii  confe- 
rendo, agit  Polanco,  t.  iii,  pag.  366,  n.  804  et  t.  v,  pag.  443.  n.  1190;  in 
quo  postremo  loco  scribit:  «Curabatur  interim  ut  beneficia  quaedam  Simpli- 
cia ipsius  Ferdinandi  Alvarez,  ad  initium  dotationis  ejus  Collegii,  auctori- 
tate  apostolica  unirentur.» 

2    Ex  autographo  in  voi.  F,  unico  folio,  n.  66,  prius  SyS. 

^    Hieronymus  de  Vibero. 

"    P.  Fr.  Paschalis  Mancio,  O.  P. 


i8  Januarii  1555 


dería  con  los  fructos,  corno  sy  los  vuiera  reseruado;  y  que  le  auía 
respondido,  que,  no  solamente  lo  podía  hazer,  pero  que  era  muy 
buena  obra  que  hazía,  en  escusar  la  costa  al  tal  colegio.  Y  assy 
él  ha  determinado  de  hazer  esto  con  vn  préstamo  que  tiene  offre- 
çido,  para  que  se  vnan  al  colegio  de  sant  Gregorio  de  Vallado  - 
lid  y  lo  mesmo  quiere  hazer  con  la  Compañía,  por  fiarse  della 
y  no  hazerle  tanta  costa.  Es  menester  que  Miguel  de  Paz  venga 
también  en  esto,  y  se  fíe  de  la  Compañía,  por  el  regresso  simple 
que  tiene  á  los  beneficios  del  señor  don  Hierónymo.  El  cardenal 
de  Santiago  "  es  el  que  a  de  acabar  con  Miguel  de  Paz  que  se  fíe 
del  colegio  de  sant  Gregorio,  y  el  mesmo  podría  acabarlo  que  se 
fiase  de  la  Compañía,  para  que  esta  buena  obra  se  le  haga.  Para 
este  effecto  escriue  el  señor  don  Hierónymo  al  P.  Francisco.  Es- 
criua  su  R.cia  al  Rmo.  de  Santiago,  y  enbiará  también  con  bre- 
uedad  poder  para  que  se  effectúe  luego  este  negocio ,  que  él  lo 
desea  ya  ver  hecho.  V.  R.  con  la  sólita  charidad  tendrá  cuydado 
de  lo  que  para  esto  será  menester,  y  Jesús  sea  en  nuestras  almas. 
De  Alcalá  y  de  Enero  18  de  1555.  De  V.  R.  mínimo  hijo, 

Emanuel. 


'  (iFundó  este  insigne  colegio  D.  Fr.  Alonso  de  Burgos,  obispo  de  Fa- 
lencia... Siendo  confesor  de  la  reina  católica,  Doña  Isabel,  dió  principio  á  su 
construcción  en  el  año  1488...  y  le  concluyó  en  el  de  1496,  expresando  en 
la  escritura  de  erección  que  fundaba  un  colegio  de  pobres  escolares  religio- 
sos con  la  advocación  de  San  Gregorio,  uno  de  los  más  santos  doctores  de 
la  Iglesia...  Habían  de  admitirse  solamente  veinte  colegiales,  y  doce  cape- 
llanes clérigos  para  el  servicio  de  la  capilla.  En  el  año  de  1502,  el  cardenal 
Fr.  Diego  Deza  consiguió  la  correspondiente  bula  del  papa  Alejandro  VI, 
para  que  los  doce  capellanes  se  convirtiesen  en  colegiales.  También  se  or- 
denó por  el  fundador  que  pudieran  ingresar  solo  en  el  colegio  los  religiosos 
de  la  orden  de  Santo  Domingo,  procedentes  de  los  conventos  de  Burgos  y 
Valladolid  ..,  Córdoba,  Cuenca  y  Falencia...,  y  que  de  los  demás  conventos 
de  España  de  la  expresada  Orden  no  se  había  de  admitir  más  que  un  cole- 
gial. Reconocido  Fr.  Alonso  á  los  favores  que  le  dispensaban  los  Reyes  Ca- 
tólicos, ofreció  el  patronato  de  esta  fundación  á  la  reina  Doña  Isabel  y  sus 
sucesores,  quien  la  aceptó  desde  luego...  (18  de  Diciembre  de  1495)...  Este 
colegio  adquirió  en  el  siglo  xvi  una  grande  celebridad  por  los  eminentes  y 
sabios  escritores  que  en  él  se  formaron...»  Sangrador  Vítores,  Historia 
de...  Valladolid,  t,  ii,  pag,  263-2Ò5. 

-  Fr.  Joannes  Alvarez  de  Toledo,  O.  P.,  compostellanus  archiepiscopus 
et  cardinalis. 


524  Epístolas  Mixtae— 927 

Inscripiio:  ]hs.  Al  muy  Rdo.  en  Christo  Padre,  el  P.  M.**  Po- 
lanco, de  la  Compañía  de  Jesús.  Roma.  Alia  manu:  R.ta  alli  25 
di  Maggio. 

FRANCISCUS  DE  ESTRADA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BARCINONE  l8  JANUARII  I555 

Acta  in  suo  itinere,  Caesaraugusta  Barcinonem  versus,  attingit.  — Sixenense 
coenobium  lustrat. —Herdam,  Ergaviam  (Igualada),  Montem  serratum, 
transitjibique  concionatur.— Barcinonem  ingreditur. — Amicorum  studia. 
— Domus  barcinonensis  status  ac  difficultas. 

t 

Ihs 

Muy  Rdo.  Padre  mio  en  Xpo.  La  grada  y  amor  de  Jesuxpo., 
Dios  y  señor  nuestro,  sea  syempre  en  nuestras  ánimas.  Esta  será 
para  dar  aviso  á  V.  P.  de  lo  que  a  sucçedido  después  que  partí 
de  Çaragoça  hasta  oy,  que  soy  llegado  á  Barçelona,  por  la  gra- 
cia del  Señor,  bueno.  Quando  partí  de  Çaragoça  dexé  scritto 
á  V.  P.  lo  que  allí  avía  pasado,  y  cómo  dejaua  ya  casa  tomada 
en  el  sitio  mejor  de  toda  Çaragoça,  y  toda  la  çiudad  con  mucha 
edificatión,  y  amor  á  la  Compañía,  sin  ninguna  contraditión  El 
día  que  de  allí  me  partí,  salieron  algunos  caballeros  y  otras  per- 
sonas conmigo  con  tanta  deuotión,  que  me  acompañaron  hasta 
çerca  de  la  noche,  y  después  llegué  á  un  monesterio  de  monjas, 

*    Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  93,  prius  481,  482. 

^  Has  Patris  Estrada  litteras  non  licuit  nobis  hactenus  reperire.  Earum 
tamen  summa  colligi  bene  potest  ex  iis,  quae  narrat  Polanco,  t.  v, 
pag.  387,  n.  1047,  quo  auctore,  P.  Estrada  «discesserat  tertia  die  Januarii 
Caesaraugusta  versus  Barchinonam.»  Ibid.  Cf.  etiam  t.  iv,  pag.  373,  n.  802 
€t  t.  V,  pag.  377,  n.  1017,  quo  postremo  loco  praesentes  litteras  Polancus 
usurpavit.— Verum  suspicamur  epistolam,  quam  Estrada  designat,  aliam 
non  esse  nisi  epistolam  Patris  Piñas,  quae  edita  est  inter  Nadal  Epist.,  1. 1, 
pag.  276,  quaeque  sic  exorditur:  «El  día  que  se  partió  nuestro  Padre  prouin- 
cial  desta  ciudad,  me  mandó  scriuiesse  á  V.  R. ,  ansí  del  successo  que  las 
cosas  de  la  Compañía  lleuan  en  esta  ciudad,  como  del  stado  y  ser  desta  casa 
de  Çaragoça...» 


i8  Januarii  1555 


525 


el  más  principal  destos  reynos,  que  se  llama  Syxena  donde  ay 
gran  número  de  señoras  principales,  á  cuya  instantia  yo  pasé 
por  allí,  y  me  detuue  4  días,  en  que  les  hize  4  sermones  y  diver- 
sas pláticas,  y  traté  cosas  de  sus  consçientias,  en  que  se  siguió 
grande  y  vni versal  consolatión  y  edificatión  en  todas.  De  allí  me 
partí,  y  me  vino  á  acompañar  vn  señor  ecclesiàstico,  que  tenía 
vnas  retorías  por  aquellos  lugares,  y  me  lleuó  á  dormir  á  su  casa, 
que  estaua  en  el  camino.  El  fructo  que  de  su  charidad  se  siguió, 
fué,  que  dexé  concertado  que  hiziese  los  exerçitios,  y  así  los 
hará  esta  quaresma;  y  más,  que  dexase  vno  de  dos  criados  que 
tenía,  y  así  me  lo  offresció,  y  se  salió  conmigo  quatro  leguas 
acompañándome  por  el  camino,  y  tratando  cosas  de  su  consçien- 
tia:  y  después  se  partió  edificado  y  consolado.  Ese  día  llegué  á 
Lérida,  donde  luego  me  vinieron  muchos  señores  y  estudiantes 
á  hablar,  y  pedir  me  detuuiese  allí;  mas  yo,  por  llegar  presto  á 
despachar  al  P.  Gesti  no  me  detuue,  mas  otro  día  me  partí,  y 
sin  poder  yo  resistir,  se  salió  conmigo  vn  jurista,  hombre  muy 

'  De  origine  hujusce  monasterii  multa  tradunt  scriptores,  quos  alibi  re- 
tulimus,  Polanco,  t.  v^,  pag.  iyy,  n.  1017,  annot.  2,  Quibus  adda  Ramon 
DE  Huesca,  Teatro  histórico  de  las  iglesias  del  Reyno  de  Aragon,  t.  vi, 
pag.  2o3  et  seqq.,  ex  quo  haec  pauca  desumimus,  quae  coenobii  nobilitatem 
commendant:  «En  el  mes  de  Noviembre  del  año  1182  sucedió  el  milagrosa 
hallazgo  de  la  prodigiosa  imagen  de  la  Santísima  Virgen  del  lugar  de  Sixe- 
na,  siendo  obispo  de  Huesca  Don  Jayme,  y  estando  en  esta  ciudad  los  Re- 
yes Don  Alonso  II  y  Doña  Sancha  con  toda  su  corte...  Era  la  Reyna... 
Princesa  de  excelentes  virtudes;  desde  luego  determinó  fundar,  en  el  sitia 
donde  se  halló  la  santa  imagen,  un  Monasterio  de  Señoras  hospitalarias,  que 
le  diesen  perpetuo  culto...  A  principios  del  año  I188,  tenía  ya  la  Reina... 
concluida  la  suntuosa  fábrica  del  Monasterio,  y  prevenidas  doce  doncellas 
de  la  primera  nobleza...,  que  con  su  hija,  la  Infanta  Doña  Dulce,  habían  de 
ser  las  primeras  piedras  vivas  de  aquel  edificio.  A  mitad  de  Abril  salieron 
de  Huesca  para  Sixena  el  Rey,  la  Reyna,  las  trece  Vírgenes...  y  los  Prela- 
dos y  Ricos-hombres,  que  seguían  la  corte.»  Vide  locum.  Cf.  etiam 
Fr.  Marco  A.  Varón,  Historia  del  Real  Monasterio  de  Sixena;  Madoz, 
Diccionario  geográfico...  histórico,  t.  xiv,  pag.  395,  396,  qui  historiam 
coenobii  paucis  complectitur,  locumque,  ubi  situm  est,  describit:  aSijena; 
real  monast.  en  la  prov.  de  Huesca,  part.  jud.  de  Sariñena,  dice,  de  Lérida,, 
sit.  en  la  hondonada  ó  valle  que  forma  el  r.  Alcanadre  á  3oo  pasos  N.  de  su 
orilla  izq  ,  y  á  V4  de  hora  O.  de  Villanueva.» 

-  P.  Joannes  Gesti,  Romam  mittendus,  ut  procuratoris  omcio  fungere- 
tur,  sicut  infra  in  hac  ipsa  epistola  Estrada  scribit. 


526 


Epístolas  Mixtae— 927 


honrrado,  y  me  acompañó  dos  días  de  camino,  en  el  qual  con  él 
conçerté  que  hiziese  los  exerçitios,  y  le  confesé  y  comulgué,  y 
se  voluió  consolado  y  animado  para  ordenar  toda  su  vida  en 
seruitio  del  Señor.  Sábado  en  la  noche  llegué  á  un  lugar,  que 
se  dize  Igualada,  que  es  del  ovispo  de  Vique,  inquisidor  de  Ça- 
ragoça  ';  y  porque  el  dicho  ovispo  en  Çaragoça  me  avía  pedido, 
y  yo  le  avía  prometido,  de  predicar  en  su  ovispado,  donde  me 
tomasse  domingo  ó  fiesta,  embié  luego  á  llamar  el  vicario  de 
aquel  pueblo,  y  ordené  el  sermón  para  la  mañana,  y  así  le  hize 
con  harta  consolatión  de  aquellas  ánimas,  neçessitadas  de  pasto 
spiritual. 

De  allí  nos  partimos  á  Monserrate,  donde  fuymos  con  gran 
charidad  resçebidos,  y  los  monjes  insistieron  en  hazerme  dete- 
ner y  predicar,  y  así  lo  vbe  de  hazer.  Fué  el  sermón  con  solen- 
nidad  extraordinaria,  porque  para  él  hizieron  bajar  los  hermita- 
ños  de  la  montaña,  que  vn  día  antes  fueron  conuidados  y  llama- 
dos ':  y  los  mismos  monjes  del  monesterio  vajaron  del  coro  á  oyr 
el  sermón  en  el  altar  de  nuestra  Señora,  y  vn  portero  á  la  puer- 
ta, para  que  los  peregrinos  y  otra  gente  que  entraua  no  hiziese 
roydo;  y  así  con  gran  silentio  y  attentión  me  oyeron  hora  y  me- 

'  Acisclus  Moya  de  Contreras.  Polanco,  t.  v,  pag.  378,  n.  1020, 
annot.  3. — De  eo  legimus  apud  Vergara-Rojas  Y  Contreras,  Historia 
del  Colegio  Viejo  de  San  Bartolomé,  t.  i,  pag  340,  341:  «Don  Acisclo  Moya 
de  Contreras,  Bachiller  en  Derechos,  natural  de  Pedroche,  del  Obispado  de 
Córdoba,  fué  elegido  [Colegial]  en  22  de  Julio  del  año  1537.  Salió  por  Inqui- 
sidor del  Reyno  de  Aragon,  donde  estuvo  doce  años.  Después  en  el  año 
1554  su  Magestad  le  hizo  merced  del  Obispado  de  Vique,  en  la  Corona  de 
Aragon.  En  el  año  I53l,  quando  el  Papa  Paulo  IV  congregó  de  nuevo  el 
Concilio  de  Trento,  fué  allá,  de  donde  fué  presentado  el  año  1563  al  Ar- 
zobispado de  Valencia,  que  vacó  por  muerte  de  el  Arzobispo  Don  Francisco 
<ie  Navarra.  Volvió  á  España  ..  concluido  el  Concilio,  visitó  la  casa  de  Nues- 
tra Señora  de  Monserrat,  donde  le  dió  el  mal  de  la  muerte,  y  quedó  se- 
pultado .  » 

-  ((Los  ermitaños  eran  religiosos  con  los  tres  votos  solemnes  de  cos- 
tumbre, y  además  el  cuarto  que  hacían,  de  no  abandonar  jamás  esta  Monta- 
ña. El  número  de  los  ermitaños  nunca  pasó  de  dieciocho  á  veinte...  ermi- 
tas... Los  que  iban  á  vivir  en  alguna  ermita,  no  quedaban  libres  de  la 
obediencia  al  Padre  Abad,  antes  guardaban  los  mandamientos  y  preceptos 
que  él  les  imponía.»  Crusellas,  Nueva  historia...  de...  Montserrat, 
pag.  i36. 


i8  Januarii  1555 


527 


dia:  y  según  refirieron  ellos  después,  con  tanta  satisfactión, 
quanta  en  su  vida  avían  tenido.  Después  desto  vinieron  á  mi 
aposentólos  principales  monjes  yhermitaños,  y  tuuimos  pláticas 
spirituales  de  gran  consolatión  Después,  rogándome  que  me 
detuuiese  allí  algunos  más  días,  no  lo  açepté,  por  venir  á  pro- 
veer en  lo  de  Barçelona;  y  así  quedaron  todos  los  de  aquella  casa 
muv  consolados,  y  con  sperança  que  tengo  de  voluer  allá:  y 
dando  abundante  prouisión  para  el  viático,  ninguna  cosa  quise 
resçebir. 

Partido  de  Monserrate,  llegué  á  Barçelona  víspera  de  sant 
Antonio,  á  la  tarde,  y  luego  á  la  mañana  los  jurados  de  la  çiudad 
me  embiaron  á  pedir  vn  sermón  para  el  día  de  san  Sebastián, 
porque  iuan  allá  en  proçessión  el  o  vispo  %  y  canónigos,  y  cón- 
sules, con  los  demás  principales.  E  hallado  en  esta  çiudad  mucho 
amor  y  deuotión  á  mi  doctrina:  el  Señor  ordene  que  sea  fructuo- 
sa en  todos.  Hablé  ayer  al  o  vispo,  y  al  virrey  y  á  otros  seño- 
res, en  los  quales  todos  hallé  mucha  beneuolentia.  Acompañá- 
ronme á  estas  visitas  vn  señor  ecclesiàstico  principal,  pauorde  de 
aquí,  y  el  abbad  Doménec  *  también. 

Hallé  aquí  la  yglesia  començada,  la  casa  pobre  y  adeudada, 
al  P.  Queralt  emfermo,  ya  conualesciente,  a  mossén  Luys  ^ 
sano,  y  á  otro  hermano  nauarro  y  al  P.  Gesti,  el  qual,  como 
sea  proueydo  para  procurador  general  de  las  cosas  de  Spaña  to- 

'    Cf.  Crusellas,  /.  c,  pag.  406,  qui  recenset  aliquot  virtute  et  sa- 
pientia  praestantes  viros,  tune  in  laudato  coenobio  vitam  traducentes. 
^    Jacobus  Cazador,  de  quo  saepe  dictum, 

5  Petrus  Afán  de  Ribera  et  Portocarrero,  marchio  de  Tarifa,  postea 
etiam  dux  de  Alcala,  genitor  Bti.  Joannis  de  Ribera,  antistitis  valentino- 
rum.  Vide  Epist.  Mixtae,  1. 11,  pag.  39,  annot.  2,  Polanco,  t.  iv,  pag.  356, 
n.  762,  annot.  2. — Hic  propter  quasdam  cum  barcinonensi  civitate  contro- 
versias, anno  superiore  «á  9  de  Noviembre  salió  de  Barcelona  para  Perpi- 
ñán,  llevando  consigo  la  Real  Audiencia.»  Sed  paulo  ante  quam  Estrada 
Barcinonem  ingrederetur,  «á  5  de  Enero,  por  orden  del  Príncipe,  bolvieron 
el  Virrey  y  Audiencia  á  Barcelona.»  Feliu  de  la  Pena,  Anales  de  Cata- 
luña, ad  annum  1555,  t.  lii,  pag.  193. 

*    Abbas  de  Vilabertran,  Petrus  Domenech. 

s    Patres  Joannes  Queralt  et  Ludovicus  Cisteró. 

Vide  Nadal,  Epist.  t.  l,  pag.  761,  ubi  Navarro  non  patriara  notat, 
sed  cognomen  est. 


528  Epistolae  Mixtae— 927 

cantes  á  la  Compañía,  spera  pasaje  para  Ytalia,  y  hasta  agora  no 
le  a  avido  seguro,  porque  algunos,  que  se  an  partido  en  vergan- 
tines,  an  perescido  en  la  mar;  y  así  speramos  que  se  offresca  pa- 
saje más  seguro,  el  qual  avido,  luego  se  partirá. 

El  arçediano  Camps  '  no  está  aquí,  que  se  a  ydo  á  recoger 
á  vn  su  benefiçio,  15  leguas  de  aquí:  y  aunque  estuuiese  presen- 
te, no  podría  ayudar  como  el  P.  M.°  Polanco  scriue,  porque  está 
muy  adeudado,  y  a  menester  antes  ser  ayudado;  y  así  no  se  tie- 
ne mucha  confiança  en  él,  bien  que  no  se  dexará  de  conseruar 
su  amor  y  buena  voluntad  para  quando  fuere  menester,  y  así  yo 
le  e  scritto,  y  él  á  mí,  etc. 

El  abbad  Doménech  paga  sus  deudas,  y  dizen  que  no  puede 
por  agora  nada:  conversámonos  mucho,  y  muestra  buena  vo- 
luntad. 

El  P.  Sancta  Cruz  ^  vino  por  mi  compañero,  y  á  M.°  Pi- 
ñas  ^  dejé  en  Çaragoça,  porque  allí  era  menester,  y  porque  mis. 
occupationes  no  me  dexan  pasar  los  studios  con  él,  ni  él  está 
tampoco  desoccupado,  por  causa  de  las  confesiones  que  oye. 

El  P.  Sancta  ^  al  presente  es  ydo  á  su  tierra,  que  es  vna 
aldea  çerca  de  aquí,  porque  su  madre  está  in  extremis,  y  según 
me  dixo,  de  su  hazienda  no  puede  ayudar  á  esta  casa,  porque  es 
poco,  y  sus  parientes  pobres  y  labradores. 

De  todo  lo  que  en  esta  ciudad  sucçediere,  yo  tendré  cuydado 
de  avisar  á  V.  P.  Al  presente  no  se  offresçe  más.  De  las  cosas 
de  Valentia  y  Gandía,  el  P.  M.°  Baptista  *,  que  tiene  el  cargo, 
avisará;  y  también  de  lo  de  Çaragoça,  de  aquí  adelante,  porque 
él  estará  antes  de  la  quaresma  allá.  Yo  entenderé  sólo  en  esto  de 
Barçelona,  y  aquí  ay  tánto  que  hazer,  y  tántas  neçessidades  que 
remediar,  que  basta  sólo  esto  para  otro  más  fuerte  que  yo. 

Los  acreedores  de  mossén  Bolet  ^  dan  priesa  porque  les  pa- 

*  Dimas  Camps,  archidiaconus  barcinonensis,  cujus  estepist.  10  Maji> 
infra  posita.  Cf.  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  280;  Polanco,  t.  IV,. 
pag.  357,  n.  763,  annot.  3. 

-  Joannes  Santacruz,  de  quo  vide  Epist .  Mixtae ^  1. 11,  pag.  537. 

'  Balthasar  Pinas.  Cf.  Polanco,  t.  v,  pag.  379,  n.  1022. 

*  Joannes  Bta.  de  Barma. 

^  Joannes  Bolet,  mercator  barcinonensis,  qui  jacturam  suorum  bono- 


19  JANUARII  1555  529 

guemos  lo  que  en  esta  nuestra  yglesia  se  a  gastado,  y  en  casa 
no  ay  ni  para  pagar,  ni  para  los  Padres  se  sustentar;  pero  confío 
en  el  Señor  que  proveerá  para  lo  vno  y  para  lo  otro,  ayudándo- 
nos V.  P.  con  sus  santos  sacrifiçios  y  oraciones,  y  todos  los  Pa- 
dres desa  santa  casa  y  colesio ,  en  cuyas  ánimas  syempre  uiua  y 
reyne  el  que  uiue  y  reyna  en  los  siglos  de  los  siglos.  Amén.  De 
Barçelona  18  de  Henero  1555.  De  V.  P.  mínimo  hijo  y  syeruo 
en  Xpo., 

f  Strada,  f 

Procuré  antes  de  partirme  de  Çaragoça,  que  el  conde  *  scri- 
uiese  á  Ruy  Gómez  y  á  V.  P.:  ay  embío  á  V.  P.  la  copia  de  su 
carta,  y  piense  que  con  el  conde  no  se  puede  más;  y  aun  eso, 
con  soliçitarlo  bien. 

LUDOVICUS  DE  COUDRETO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FLORENTIA    I9  JANUARII   I555  -. 

Mores  ac  vires  sociorum,  in  collegio  florentino  versantium,  describuntur. — 
Rector  Coudreto  sentii  de  se  demisse. 

Ihs 

Molto  Rdo.  in  Christo  Padre.  Questa  sarà  per  dar"  auiso  par- 
ticolare a  V.  R.  P.  con  le  lettere  de  4  mesi,  delle  persone  eh' 
sono  in  questo  collegio  di  Firenze,  nel  quale  siamo  15.  Il  P.  M. 
Desiderio  '  sta  al  solito  assai  fiacho  del  corpo,  benché  per  gratia 

rum  fecerat,  et  cum  non  posset  suis  creditoribus,  quod  debebat,  solvere,  ii 
a  nostris  repetebant  sexcentos  áureos,  quos  ille  in  substructione  nostri  tem- 
pli barcinonensis  insumpserat.  Polanco,  t.  v,  pag.  386,  n.  1045. 
•    Comes  de  Melito,  Didacus  Hurtado  de  Mendoza. 

-  Ex  autographo  in  voi.  Informationes  antiquae,  duplici  folio,  n.  108, 
prius  257,  258. 

'  DeP.  Mag.  Desiderio  aliisque  sociis,  in  florentino  collegio  versanti- 
bus,  aliquid  supra  diximus,  epist.  818,  pag.  2lo-2l3.  Cognomina  horum  so- 
ciorum, eorumque  facta  parum  sunt  hucusque  nobis  cognita,  nec  multa  ad 
ipsos  spectantia,  apud  illorum  temporum  scriptores  invenimus,  posteritatis 
memoriae  commendata. 

EpiSTOLAE  MixTAE,  TOM.  IV.  34 


53o  Epistolae  Mixtae— 928 

dei  Signore  non  amalato.  Dello  spiritu  sta  molto  bene,  et  s'es- 
sercita  in  confessare  et  leggere  una  lettione  di  grammatica  ad 
alcuni  fratelli,  et  non  studia  altro,  se  non  che  sia  qualche  cosa  de 
casi  de  consciência,  quando  accade.  Il  P.  M.  Gio.  Battista  da 
Fermo  '  dice  esserse  trouato  indisposto  del  capo,  doppo  eh'  sta  in 
Firenze:  del  resto  pare  star  assai  bene  del  corpo;  et  dello  spirito 
anchora,  benché  qualche  uolta  pare  amico  del  suo  parere,  et  non 
troppo  diligente  all'obedientia;  ma  non  repugna  in  cosa^  eh'  sia 
espressamente  ordinatagli.  S'occupa  in  sentir  confessioni,  et  far 
un  raggionamento  spirituale  le  feste  nella  nostra  chiesia  doppo 
desinare,  et  in  quello  studia;  altro  non  studia  per  adesso,  benché 
zoppicha  qualch'  uolta  nel  parlar  latino,  massime  recitando  qual- 
che sententia  latina.  Ma  ha  assai  auditorio,  massime  de  donne. 

Il  P.  M.  Domenico  sta  bene  del  corpo  et  dello  spirito,  et  fala 
seconda  classe  legendo  Cicerone  et  Virgilio:  ha  cerca  27  scho- 
lari.  Legge  anchora  una  lettione  di  greco  al  fratello  M.  Lione, 
et  studia  poche  uolte  nelli  casi  di  conscientia,  perch'  non  ha 
tempo. 

Il  fratello  M.  Lione  ^  sta  bene  del  corpo,  bench'  qualch'  uolta 
il  catarro  gli  da  fastidio.  Sta  bene  dello  spirito,  et  è  molto  edifi- 
catiuo ,  et  gli  uogliono  bene  gli  suoi  scholari ,  cioè  della  prima 
classe,  doue  legge  rhetorica  et  una  oratione  di  Cicerone,  et  di  più 
studia  un  poco  di  greco. 

M.  Paulo  sta  assai  bene  del  corpo,  et  dello  spirito  pare  eh' 
uadia  bene;  ma  pare  molto  affettionato  et  solecito  a  studiare.  Ha 
fatto  gli  suoi  noti  questo  natale.  Fa  la  terza  classe,  et  insegna  le 
concordantie  et  Despauterio,  et  qualch'  epistola  facile  de  Ci- 
cerone. 

M.  Marcho  faT  infima  classe,  et  impara  gli  primi  principi]  di 
grammatica,  per  poter  più  facilmente  far'  detta  classe.  Lui  sta 
bene  del  corpo  et  dell'anima;  et  medesimamente  M.  Bartholomeo, 
todescho     il  quale  studia  bene  et  fa  frutto  nelle  lettere. 

*    Joannes  Bta.  Firminius,  vocatur  a  Polanco. 

2  Leo  Lilius  (Giglio),  qui  Quadrimestres  collegii  fiorentini  Litteras 
scribere  solebat. 

'    Bartholomaeus  Bedula,  helvetius.  Polanco,  t.  v,  pag.  98,  n.  262. 


19  jANUARii  1555  53r 

M.  Balthasar  '  se  sente  spesse  uolte  male,  o  dello  stomacho,  o 
della  gamba.  Non  studia,  ma  fa  qualche  uolta  la  cuccina,  perch* 
non  pare  habbi  ingegno  per  imparare:  hora  se  sente  un  poco  in- 
disposto dello  stomacho.  Sta  assai  bene  dello  spirito,  et  ha  buona 
uolontà. 

M.  Philippo  di  Prato  sta  bene  del  corpo  et  dell'anima,  et  ua 
bene,  et  commincia  a  ripigliare  le  lettere  con  gusto  et  frutto. 

Giacopo,  firentino,  del  corpo  è  sempre  indisposto;  dellanima 
sta  bene,  et  non  studia  nulla,  ma  fa  qualche  seruiggio  per  casa. 

Wencislaos  *,  todescho,  hora  sta  bene  del  corpo;  dell'anima  ua 
assai  bene,  pur  rare  uolte  un  poco  difficile  all'obedientia.  Insin  a 
hora  è  stato  molto  tempo  amalato,  et  però  ha  poco  studiato:  hora 
studia,  et  non  si  può  anchora  uedere  il  frutto  eh' fa. 

Vitale  sta  bene  del  corpo,  et  dello  spirito  pare  ch'uà  bene: 
studia  et  fa  frutto  nelle  lettere. 

Ludouico  da  Ferrara  spende  per  la  casa,  bench'  non  sia  troppo 
idoneo  a  ninno  officio,  senon  a  far'oratione.  Del  corpo  non  è 
troppo  sano,  dell'anima  è  dinoto  molto,  ma  non  troppo  resignato, 
et  lento  a  lassar'  la  propria  uolontà  et  fare  la  obedientia. 

Bartholomeo,  piacentino,  fa  la  cucina,  et  cuse  alle  uolte.  Sta 
molto  bene  del  corpo ,  et  dell'anima  anchora  ua  assai  bene: 
auenga  nori  sia  anchora  ben  resignato  et  humile,  ma  ha  buon  de- 
siderio, et  è  ben  disposto  per  crescere  nell'  humilità. 

Io  quanto  al  corpo  sto  assai  bene,  bench'  spesso  habbia 
qualch'  doglia  di  capo  o  catarri.  Io  mi  occupo  in  quello  eh' 
accade  per  gli  negocij  del  collegio,  in  leggere  una  lettiuncina  di 
greco  a  tre  scholari;  leggo  la  dottrina  Christiana  alli  scholari  gli 
sabbati.  Hora,  per  insino  alla  quaresima,  predicho  la  mattina  le 
feste  nella  nostra  chiesia ,  benché  pocho  auditorio  insin  adesso 
uiene  la  mattina,  benché  doi  uolte  solamente  ho  predicato  doppo 
natale.  Ho  studiato  alquanto  in  uno  espositore  sopra  1'  epistola  a 
romani,  benché  poco  tempo,  perch'  per  mia  negligentia  non  so 

•  Balthasar  Hostovinus  (Hostounsky),  qui  Ottovinus  appellatur  a  Po- 
lanco, t.  V,  pag.  25,  n.  41,  ubi  occasionem  declarat  qua  Balthasar  aliique 
bohemi  ac  germani  in  Societatem  sunt  ingressi. 

-    Wenceslaus  Sturmius. 


532  Epistolae  Mixtae— 929 

guadagnare  il  tempo.  Quanto  allo  spirito,  io  sono  secco  come  un 
legno,  et  fredo  come  la  giaccia  et  nel  recitare  Tofficio  et  la  messa 
et  neir  altre  cose,  et  son  distrattissimo,  occupata  la  mente  da  in- 
finiti pensieri  uani  et  nociui,  radicato  nel  proprio  amore,  et  pieno 
di  superbia,  onde  me  nascono  infiniti  uicii:  et  sono  molto  inepto 
a  saperme  gouernare,  non  che  altri.  Per  tanto  supplico  V.  R.  P. 
che  quella  se  degni  hauermi  compassione ,  et  raccomandarme  al 
Signore  insieme  con  tutto  questo  suo  collegio,  acciò  possiamo 
far'  più  frutto  per  laduenire,  che  non  hauemo  per  il  passato. 

Degnisi  il  Signore  augmentare  la  santa  persona  di  V.  R.  P., 
li  cui  piedi  humilmente  basamo.  Di  Firenze  19  di  Gennaio  1555. 
Di  V.  R.  P.  suo  minimo  et  figliuolo  indegno  in  X.°, 

LUDOUICO  DE  COUDRETO. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Igna- 
cio de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Giesù,  in 
Roma.  Alia  manti:  R.ta  alli  24  del  medesimo. 

THEODOSIUS,  DUX  DE  BRAGANÇA 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VILLAVITIOSA  24  JANUARII  I555 

Suum  fratrem,  Theotonium,  Ignatio  vult  enixe  commendatum.— Illum  exi- 
stimat  ad  orationis  otium,  quam  ad  studiorum  labores,  magis  propen- 
sum. — Sodales  ad  excolendum  suum  oppidum,  Villamvitiosam,  poscit. 

Rmo.  Padre.  Por  huuma  carta  do  senhor  embaixador  de  Por- 
tugal soube  como  hera  chegado  meu  irmão,  dom  Theotonio  % 
a  esa  samta  casa,  homde  V.  P.  estaa,  e  follguei  muyto  de  ser  asi, 
porque  espero  em  nosso  Senhor  de  nese  colegio  se  facer  elle  tam 
docto,  como  desejo.  Peço  muj^to  a  V.  P.  mande  loguo  dar  hordem 
pera  que  começe  seu  estudo,  e  nam  aleuante  mão  dele,  ate  nam 
acabar  doubiir  a  theologia,  porque,  a  mandalo  a  outra  parte,  todo 


*    Ex  originali  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  121,  prius  573. 
-    Alphonsus  de  Lencastre. 

^    Vide  quae  monuimus  ad  epist.  S70,  pag.  379,  annot.  5. 


24  JANUARII  1555  533 

O  tempo  se  lhe  gastara  em  caminhos.  E  huma  cousa  digo  aqui  a 
V.  P.,  que  eu  tenho  a  meu  irmão  por  de  bom  spiritu,  e  amiguo 
de  nosso  Senhor  e  de  toda  vertude,  mas  nam  por  tam  amiguo  do 
apremder,  como  imcrinado  a  oração;  e  os  homeens  da  sua  cali- 
dade  he  neçesareo  que  tenham  muy  tas  letras,  pera  fazerem  gram- 
des  seruiços  a  nosso  Senhor.  Eu  são  muy  to  deuoto  dos  Padres 
da  Companhia ,  porque ,  çerto ,  em  toda  parte  lhe  fazem  muyto 
seruiço. 

Peço  a  V.  P.  me  queira  mamdar  huma  comisão  sua,  pera  o 
prouimçial  deste  reino  me  dar  dous  Padres  da  Companhia ,  pera 
os  ther  nesta  vila,  e  que,  quamdo  mos  elle  nam  quiser  dar,  qual- 
quer prouimçial,  de  Castela  ou  d'Amdaluzia  mos  mande,  porque 
desejo  fazer  aqui  huma  casa,  em  que  se  recolhão  ate  quatro  ou 
seis  Padres ,  e  cuido  que  abera  disposição  pera  fazerem  muyto 
seruiço  a  Deos:  e  este  recado  mamde  V.  P.  dar  ao  senhor  em- 
baixador, porque  elle  mo  mamdara 

Nosso  Senhor  a  Rma.  pessoa  de  V.  P.  tenha  em  sua  espicial 
garda.  De  Vila  Viçosa  xxiiij.°  de  Janeiro  de  1555.  Ao  que  V.  P. 
mandar, 

Ho  DUQUE. 

Inscriptio:  f  Ao  Rmo.  Padre  mestre  Inácio,  geral  dos  Padres 
[da  Compajnhia  de  Jhesu. 


*  Theodosii  litteris  rescripsit  Ignatius  II  Aprilis,  simulque  exemplar 
adjunxit  litterarum,  quas  eodem  die  Borgiae  misit,  ut  illius  votis  satis  fa- 
ceret.  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  v,  pag.  148-151. 


534 


Epistolae  Mixtae— gSo 


030 

SANCTIUS  OCHOA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MONTE  REGALI  28  JANUARII  I555 

Aedes  sacrae  absolutae  et  concinnatae. — Brevi  in  iisdem  divina  hostia  lita- 
bitur.  — Novus  gubernator  in  demortui  locum  suffectus. — Pro  pietate  fo- 
venda,  indulgentiae  sacrae  petuntur.  —  De  scholis. —Divini  verbi  et 
Eucharistiae  frequens  usus.  —  De  episcopo,  vicario  Montis  regalis. — 
Incoiar um  collegii  numerus  et  exercitationes. 

t 

t 

Jhs.  Maria. 

Pax  Christi,  etc.  Molto  Rdo.  in  X.**  Padre.  Per  le  ultime  let- 
t[e]re  che  scrisse  a  V.  R.  P.,  dettimo  auiso  delli  esercitij  di  questo 
collegio  di  Monreale  im  particolare,  tanto  circa  li  scolari,  come 
del  confessare  et  legere  la  dottrina  Christiana,  et  fare  altre  esor- 
tatione;  et  anchora  della  chiesa  noua,  la  quale  al'hora  era  circa 
al  fine,  et  hora  è  finita,  benché  anchora  non  si  ci  ha  detto  messa 
per  mancamento  de  alcune  cose  Presto,  penso,  che  con  la  gra- 
tia  del  Signore  cominziaremo,  et  habiamo  speranza  ^  nel  Signore 
che  resulterà  in  magior  gloria  de  Dio  et  salute  de  molte  anime,, 
perchè  la  chiesia  è  molto  proporcionata,  et  in  bon  sito  locata,  et 
molti  desiderano  con  grande  desiderio  che  si  apra,  perchè  in  tutto 
Monreale  non  ci  è  un  altra,  fora  della  madre  chiesa,  che  sia  si- 
mile. Nostro  Signor  proueda  di  boni  operarij  et  più  dihgente  di 
me.  Le  lettere  non  si  hanno  potuto  obtenere  dal  gouernator  come 
V.  R.  P.  scrisse,  per  le  gratie  che  io  domandai  per  la  nostra  chiesa 
noua,  per  essere  stato  preoccupato  della  morte  [deljla  bona  me- 
moria del  signor  gouernatore 

*  Ex  originali  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  50,  prius  249.— Usus  est  hac 
epist.  POLANCUS,  t.  V,  pag.  207,  n.  6o3  et  seqq. 

2  Vide  supra,  epist.  882,  pag.  401;  sed  illa  diem  scriptionis  praefert  24 
Octobris  1554. 

'    Ms.  speraza. 

"  Vincentius  de  Nobili,  qui,  ut  constat  ex  litteris  monteregalensium,. 
semper  erga  Societatem  benevolum  gessit  animum:  non  ita  cardinalis  Far- 


28  JANUARII  1555  535 

Hora,  perchè  ci  ha  successo  in  suo  loco  un  suo  frate,  ho  pre- 
gato che  uolesse  scriuere  a  S.  S.i?  Rma.  come  V.  R.  P,  scrisse, 
et  anchora  ha  fatto  che  tutti  li  officiali  scriuessero  al  cardinale, 
demonstrando  esserli  grato  -  a  S.ia  S.  Rma.  del  grande  beneficio 
che  li  ha  fatto  de  mandare  qui  questo  collegio,  et  che  anchora 
supplicassero  per  hauere  queste  indulgen tie  et  cossi  mando  una 
lettera,  affirmata  dal  pretore  et  di  tutti  di  officiaH.  Et  perchè  ci 
pareua  meglio  che  il  signor  gouernator  le  mandasse  al  cardinal, 
perchè  non  pensasse  che  noi  habiamo  procurato,  il  gouernator  ci 
ha  detto  che  mandassimo  a  V.  R.  P.,  et  che  V.  P.  li  mandasse 
con  uno  al  signor  Melchior,  che  è  procurator  del  cardinale,  et  è 
molto  amico  del  signor  gouernatore,  acciochè  le  representasse  al 
cardinal  et  lo  solicitasse  da  S.  SM  Rma.  Et  il  gouernator  anchora 
le  scriue  una  lettera  a  questo  signor  Melchior,  informandolo  del 
tutto,  et  pregando  che  lo  soliciti.  V.  R.  P.  li  potrà  dare  ad  alcu- 
no la  cura  che  lo  faccia  recordare  a  questo  gentilhomo.  Quanto 
alle  gratie  che  domandiamo,  sonno  al  medesimo  modo  che  io 
scrisse  a  V.  R.  P. 

Dipoi  delle  ultime  sempre  habbiamo  perseuerato  nelli  nostri 
soliti  eserciti]*.  Il  numero  delli  scolari  quasi  al  solito  sempre:  le 
confessione  sempre  uanno  augmentando  con  la  gratia  del  Signo- 
re, et  sonno  molti  che  perseuerano  et  frequentano  il  santissimo  sa- 
cramento ogni  domenica,  altri  ogni  festa  principale,  la  qual  cosa, 
come  insolita  in  Monreal,  da  occasione  al  alcuni  d'  mormorare 
contra  di  noi,  benché  poco  ci  curiamo  noi  di  questo,  et  molti  si 
fugino  però  di  noi,  perchè  alcuni  hanno  opinione  che  sia  peccato 
communicarsi  cossi  spesso,  et  altri  dicono  che  noi  faciamo  stare 

nesii  vicarius,  cujus  nomen  a  nostratibus  reticetur,  quique  eisdem  adversa- 
tus  est.  Quare  probe  distinguendus  est  gubernator  a  vicario  Montis  regalis, 
in  quo  certe  erravit  Aguilera,  qui,  silentio  hunc  praetermittens,  dumtaxat 
de  procuratore  cardinalis  Farnesii  loquitur,  atque  uni  Vincentio  de  Nobili  ea 
attribuii,  quae  vicario  conveniunt.  Aguilera,  Provinciae  Siculae  Soc.Jesu 
ortus  et  res  ^estae,  part.  1,  cap.  iv,  n.  9.— Ex  Polanco  autem,  t.  v. 
pag.  193,  n.  559  et  pag.  210,  n.  616,  disciraus  laudatum  gubernatorera,  cui 
frater  ipsius  successit,  naufragio,  hoc  ipso  anno  1555,  periisse. 

*    Alexander  Farnesius,  cardinalis. 

-    Frius,  fatio  gratia. 

^   Cf.  Polanco,  t.  v,  pag.  208,  n.  606. 


536  Epistolae  Mixtae— çSo 

separate  del  matrimonio,  delli  12  mesi  del'  anno,  nelli  sei.  Et  per- 
chè nel  giorno  di  sanato  Sebastiano,  che  fu  alli  20  di  Gennaro, 
io,  publicando  '  il  giubileo  che  uenne  in  questo  anno,  esortai  al 
frequente  uso  delli  sacramenti,  reprehendendo  le  loro  false  opi- 
nione et  male  consuetudine,  hanno  detto  per  Monreal  che  il  ve- 
scouo  ^  mi  fece  una  iniuncione  che  mai  più  predicasse,  perchè  era 
presente  al'  hora  con  grande  gente;  perchè,  ultra  che  si  haueua 
di  predicare  il  giubileo,  uenerono  per  ueder  la  festa  che  si  faceua 
in  honore  di  santo  Sebastiano  con  grande  sollemnità.  Nostro 
Signor  li  faccia  cognoscere  li  loro  errori:  potria  essere  forse  che 

10  facesse,  si  potesse  quello  che  loro  parlano.  Ci  habbiamo  procu- 
rato anchora  de  far  fare  la  pace  ad  alcuni  che  erano  in  discordie. 

Stiamo  cinque  al  presente  in  questo  collegio,  et  tre  figloli  di 
quelli  di  Africa,  et  uno  moro  che  il  P.  M.  Hieronimo  '  ci  ha 
mandato  qua,  acciochè  insegnasse  a  legere  et  scriuere  ad  alcuni 
in  casa,  li  quali  sanno  parlare  un  poco  morisco,  et  habiamo  spe- 
ranza con  la  gratia  del  Signore  che  il  Signore  li  farà  cognoscere 

11  suo  errore,  et  che  si  habia  a  fare  christiano,  si  la  sua  mali  tia 
non  lo  impedisca,  perchè  già  li  habiamo  fatto  cognoscere  molti 
errori  della  sua  setta,  et  specialmente  la  biastema  che  diceua 
contra  lo  omnipotente  Iddio,  che  Dio  era  causa  di  tutto  il  male  et 
bene  che  si  fa.  V.  R.  P.  preghi  al  Signore  per  lui,  che  Y  illumini, 
perchè,  si  si  facessi  xpiano. ,  assai  aiutarebe  a  molti  altri,  che  sonno 
in  simili  errori,  perchè  intende  bene  la  sua  lege.  Non  altro.  Nelli 
santi  oratione  et  sacrificij  di  V.  R.  P.  di  continuo  humilmente  ci 
recomandiamo  tutti,  et  io  in  spetial,  perchè  ho  più  bisogno.  Di 
Monreale  ali  28  de  Gennaro  1555.  D.  V.  R.  P.  inutiUssimo  seruo 
nel  Signore, 

Sanctio  Nauarro. 
Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Jesù  Christo  Padre,  il  P.  M. 
Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general'  della  Compagnia  [di  Giesù]. 
A  Roma.  Alia  manu:  R.ta  alli  7  de  Febraro. 

*    Ms.  pi  ubicando.  Vide  de  hoc  jubilaeo  epist.  933. 
-    Intellige  cardinalis  Farnesii  vicarium,  eumdemque  episcopum,  uti  vo- 
■cant,  suffraganeum, 

'    Hieronymus  Domenech.— De  iis  vide  Liti.  Quadr . ,  t.  ili,  pag.  258. 


4  Februarii  1555 


537 


03 1 

JOANNES  BAPTISTA  DE  BARMA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CONCHA  4  FEBRUARII  I555  *. 
Collegiura  valentinum  magni  momenti  esse,spemque  afferre  quamplurimam; 
ideoque  illi  praeficiendum  idoneum  rectorem. -Amici  animura  despon- 
dent,  cum  videant  gravibus  sociis  illud  destitui.  -  Studia  in  collegio  gan- 
diensi  frigescere,  magistrorum  defectu.— Episcopus  carthaginiensis  gy- 
mnasium  Societatis  condere  Murciae  vult.— Eo  Barma,  Caesaraugustam 
petiturus,  nequit  se  conferre  ante  pascha  resurgentis  Jesu,— De  profes- 
sorum  domo,  Valentiae  instituenda. -De  Carolo,  duce  Gandiae.— De 
sociis  in  Siciliam  trajicientibus.— De  homine  quodam  ignoto,  syngra- 
pham  P,  Polanci  afferente. 

Ihs 

]\iuy  Rdo.  en  X.°  Padre.  Pax  Xpi.  Diré  en  esta  algunas  cosas 
que  me  ocurrem.  El  collegio  de  Valencia  siento  que  es  cosa  muy 
importante  á  la  Compañía.  Porque,  vltra  de  otros  muchos  frutos 
que  haze  con  la  diuina  gracia,  es  vna  mina  para  proueer  los  col- 
legios  de  aquellos  reinos,  y  aun  de  los  de  Sicilia,  de  gente  ^  Y 
esto  mesmo  sentía  el  P.  M.°  Nadal,  y  que  por  esta  causa  conve- 
nía ouiese  allí  siempre  vna  persona,  que  á  los  sermones,  á  los 
exercitios  literarios,  á  los  quales  concurren  muchos  studiantes  y 
maestros,  á  las  comunicationes  frequentes  de  personas  de  suerte 
que  allí  acudem,  diese  alguna  satisfatión,  y  que  ouiese  mediocre 
número  de  hermanos  studiantes  y  de  buenas  abilidades,  y  así 
dexó  ordem  de  ello  el  P.  Nadal,  y  se  vió  quán  acertado,  pues  en 
pocos  meses  se  mouieron  muchos  á  pedir  la  Compañía  Después 
acá  se  a  algo  deshecho,  porque  para  Çaragoza  an  llenado  dos  '*, 


'    Ex  originali  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  68,  prius.  385. 

-  De  his  fusius  agit  Polanco,  t.  iv,  pag.  337,  n.  715.  Vide  locum  et 
annot.  eidem  subjectam. 

^  Quid  sentiret  P.  Nadal  de  collegio  valentino,  aperit  ipse,  Ignatio  scri- 
bens,  14  Julii  1553.  Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  i63,  n.  5. — De  candidatis,  qui 
Societati  nomen  Valentiae  dederunt,  loquitur  Polanco,  t.  iv,  pag.  335,  337, 
n.  714  et  716, 

*  PP.  Ludovicus  Santander  et  Balthasar  Piñas,  praeter  fratrem  quem- 
dam,  cognomine  García,  rei  domesticae  addictum. 


538  Epistolae  Mixtae — 931 

para  Seuilla  también:  yo  ando  fuera.  Biem  veo  la  necesidad  de 
otras  partes;  mas  deseo  sea  entendida  la  importantia  de  esta. 

El  señor  Doménch  '  y  los  otros  deuotos  se  desconsuelan  mu- 
cho, y  maxime  con  que  para  el  gouierno  no  aya  allí  alguno  como 
los  pasados,  y  se  resfriam  en  el  ayudar,  tanto  que,  con  dexar  yo, 
quando  me  partí,  ya  quasi  para  empeçar  la  prosecutión  de  nues- 
tra iglesia,  entiendo  que  después  acá  no  se  ha  hecho  nada,  y  que 
muestra[n]  dureza. 

El  arcobispo  *  a  mostrado  siempre  buena  voluntad,  y  tiene 
gram  cuenta  con  el  número  de  sacerdotes  que  allí  ay,  deseando 
sea  crezido,  y  dado  muestras  que  ayudaría  más,  si  lo  fuese:  no 
ay  agora  sino  dos,  porque  vn  otro  que  ay,  no  es  para  confesio- 
nes. 

El  studio  de  Gandía  está  muy  debilitado,  porque  en  absencia 
de  vn  doctor  que  allí  leya  con  salario  del  duque,  se  embió  al  doc- 
tor Rodríguez  que  es  nuestro,  y  hase  hallado  tan  indispuesto' 
de  la  cabeça,  que  por  no  perderle  del  todo,  se  a  quitado  de  la 
lectura,  y  embiado  en  peregrinación  á  su  natural.  El  otro  lector 
es  el  P.  Antonio  Cordeses.  Y  vltra  de  que,  por  no  ser  doctor  en 
theología,  y  averie  visto  los  de  allí  estudiar  los  principios,  no  les 
satisfaze  tanto,  aunque  cierto  es  muy  suficiente;  está  tan  ocupado 
con  el  gouierno  de  casa  y  confesiones,  que  no  puede  atender  á 
ello  como  se  deue;  y  mayormente  agora,  que  en  mi  absencia  le 
está  por  nuestro  Padre  Francisco  cometida  la  cura  de  Valencia» 
para  que  vaya  allá  algunas  vezes. 

Y  como  en  quitar  el  studio  de  gramática  al  collegio  aquellos 
señores  de  Gandía  lo  han  errado  tanto;  que  agora  conozen  bien 
lo  que  antes  tenían,  y  estam  bien  corridos  y  deseosos  que  se  les 
torne  á  tomar,  anda  tanbién  aquel  studio  floxo.  Ayuda  todo  á  pa- 
rezer  más  deslustrada  aquella  obra;  y  muchos  del  reino  muestran 
sentimiento  de  ello,  pareziéndoles  que  aquello  se  va  á  perder,  y 
que  no  se  mira  biem  á  lo  que  se  deue  al  P.  Francisco,  y  aun  se 
lo  an  scrito  a  él,  y  creo  le  an  desconsolado,  como  se  collige  de 

'    Petrus  Domenech. 

*    Stus.  Thomas  de  Villanueva. 

^    P.  Christophorus  Rodriguez. 


4  Februarii  1555 


539 


vna  letra  que  me  scriue,  aduirtiéndome  que  se  mire  por  el  studio 
de  Gandía. 

A  tornarles  á  aceptar  su  studio  de  gramática,  como  ellos  de- 
seam,  y  con  embiar  algum  letor  que  ayudase  al  P.  Antonio,  biem 
se  auiuaria  aquello,  quanto  á  esta  parte;  que,  quanto  á  los  otros 
ministerios  de  confesiones,  predicationes,  etc.,  nunca  tanto  calor 
ovo  en  Gandía,  ni  tanta  satisfatiom.  Tengo  dado  aviso  al  Padre 
Francisco  de  todo,  y  bien  enter[ad]o  está  su  R.cia  que  lo  de  la 
gramática  a  sido  por  culpa  de  los  de  Gandía,  et  quod  merito  hec 
patiuntur.  Lo  demás  no  sé  cómo  pueda  agora  remediarlo  con 
tantas  empresas. 

En  esta  cibdad  he  recebido  esta  letra  del  obispo  de  Cartage- 
na *  con  la  de  M. e  Verdolai:  y  antes  por  otra  del  mesmo  Verdo- 
lay,  que  estaua  con  él  ad  tempus,  tengo  más  en  particular  enten- 
dido el  intento  bueno  del  obispo,  que  es  hazer  en  Murcia  vn  col- 
legio nuestro  com  mil  A  de  renta  ^  A  me  hallar  en  Valencia^ 

'  Stephanus  de  Almeyda,  lusitanus,  de  quo  multa  scriptores  nostri  me- 
moriae  prodiderunt,  Polanco,  Rivadeneira,  Alcazar,  in  suis  historiis. 
De  eodem  etiam  agunt  in  vita  Sti.  Francisci  Borgiae  Nieremberg,  Cien- 
FUEGOS.  Ortum  murciani  collegii  narrat  Orlandini,  Hist.  Soc.Jes.,  part.  i, 
lib.  XV,  n.  77.  Cur  ex  Lusitânia  in  Hispaniam  venerit  Almeyda,  declarat  in 
ejus  elogio  GiL  Davila,  Teatro  eclesiástico,  t.  i,  pag.  334,  335:  «De  nación 
Portugués,  hijo  de  don  Diego  Fernandez  de  Almeyda,  Prior  de  Ocrato,  pasó 
don  Esteuan  á  Castilla  con  la  Emperatriz  doña  Isabel;  y  era  Obispo  de  Leon 
en  el  año  1546...  Estando  en  el  Concilio,  comunicó  muy  de  espacio  á  los  Pa- 
dres Laynez  y  Salmeron...  y  quedó  tan  pagado  del  estilo  de  su  Religión  y 
vida,  que,  quando  llegó  á  ser  Obispo  de  Cartagena,  fundó  en  la  ciudad  de 
Murcia,  para  el  bien  vniversal  de  los  de  aquella  Ciudad  y  pueblos  de  su  co- 
marca, el  Colegio  de  la  Compañía  de  Jesus,  y  le  dotó  con  larga  y  piadosa 
mano.  Murió  el  Obispo  en  el  año  1563,  y  diósele  á  su  cuerpo  sepultura  en  la 
Capilla  Mayor  de  su  Colegio,  al  lado  del  Evangelio..  » 

-  Litteras  celeberrimi  concionatoris  Joannis  de  Verdolay  (cujus  vicis- 
situdines  notavimus  in  Polanco,  t.  iv,  pag.  345,  n.  776,  annot.  4),  hactenus 
quidem  non  vidimus.  Attamen  exstat  in  voi.  Litt.  Quadr.,  /556,  transum- 
ptum,  unico  foi.,  n.  Il3,  prius  4l3,  quod  sine  dubio  ad  praesentem  locum 
spectat.  Est  hujusmodi: 

«Jhs.  Traslado  de  vn  capítulo  que  escriue  el  P.  Verdolay  dende  Murçia 
á  vn  Padre  de  aquí. 

[A]  el  Padre  maestro  Baptista  dará  mis  encomiendas.  Del  negoçio  del 
collegio  pasa  esto:  quando  yo  llegué,  hallé  que  estaua  publicado  por  la  çib- 
dad  cómo  el  señor  obispo  quería  hazer  collegio;  y  los  que  no  saben  las  cosas 


540 


Epistolae  Mixtae— gSr 


tengo  por  cierto  que  dexara  este  camino  que  he  hecho  á  Cuenca, 
porque  en  el  ordem  que  tenía  para  él  de  nuestro  P.  Francisco,  se 
dezía,  no  aviendo  cosa  de  mucha  importantia:  y  yo  por  tal  juzgo 
esta.  El  que  agora  tengo  para  ir  la  quaresma  á  Çaragoça,  es  tan 
districto,  que  no  da  lugar  á  hazer  lo  que  el  obispo  pide.  Biem  se 
juzga  por  acá,  que  era  más  conveniente  á  la  Compañía  la  ida  á 
Murcia;  mas  yo  seguiré  lo  que  me  está  ordenado,  y  scrino  al 
obispo  excusándome  de  la  ida,  por  aver  recebido  su  carta  tarde, 
y  por  lo  que  me  está  mandado,  y  difiriéndola  para  entre  las  dos 
pascuas:  y  entretanto  está  ya  dado  aviso  al  P.  Francisco  para  que 
vea  si  yo  bolueré,  ó  converná  embiar  otro. 

Ya  por  otras  tengo  scrito  á  V.  R.  cómo  entendía  en  aver  vn 
sitio  comodissimo  para  casa  de  profesos  en  Valencia,  y  que  ayu- 
dándome del  virey  '  y  el  gouernador,  don  Luis  Ferrer     iua  la 


particularmente^  dezían  que  yo  avía  de  ser  el  prior,  y  ansí  lo  dessean.  Hasta 
pocos  días  el  señor  obispo  me  dió  parte  de  su  desseo  y  intençión,  y  era  que 
para  después  de  sus  días  quería  dexar  vn  collegio  de  la  Compañía,  de  doze 
collegiales,  sin  los  ministros,  que  con  todos  serían  veynte,  y  los  daría  de 
renta  mili  ducados,  y  tenía  ya  trecientos  fundados,  y  que  para  luégo  quería 
procurar  con  el  P.  Francisco  le  enbiase  dos  de  los  más  doctos,  y  esprimen- 
tados,  y  exemplares.  Yo  le  alabé  su  intento,  y  por  diuersas  vezes  he  plati- 
cado con  él  sobre  este  negocio,  y  he  procurado  para  la  Compañía  todo  lo  que 
á  mí  ha  sido  posible,  y  con  la  gracia  del  Señor  he  aprouechado  algo.  Porque 
le  he  persuadido  que,  traer  agora  por  su  vida  dos,  era  muy  poco,  que  á  lo 
menos  convenía  truxese  seys  collegiales,  sin  los  ministros,  y  que  para  des- 
cargo suyo  era  necessario  este  principio.  Hale  parescido  bien,  y  así  dize, 
que  durante  su  vida  les  dará  pan  y  vino  y  los  trecientos  ducados,  allende  de 
otros  regalos:  y  con  este  fundamento  escrivió  al  P,  Francisco  al  prinçipio 
de  Otubre  para  que  le  enbíe  recaudo,  como  ya  se  lo  tenía  ofrecido.  Tanbién 
me  mandó  el  señor  obispo  que  yo  escriuiese  sobre  . esto  al  P.  Francisco,  y 
cada  día  se  espera  la  repuesta.  Yo  no  le  he  podido  hablar  después  que  recebi 
la  de  V.  R.  El  P.  Baptista  pienso  que  avrà  de  venir,  porque  ansí  lo  desea  el 
señor  obispo:  yo  holgaría  vinese  antes  de  mi  partida,  para  comunicar  algu- 
nas cosas  que  cumplían.» 

Hae  quidem  litterae  sub  finem  anni  1554  datae  esse  videntur.  Cf.  PO- 
LANCO, t.  IV,  pag.  345,  n.  736. 

*  Bernardinus  de  Cardenas  et  Pacheco ,  dux  de  Maqueda ,  Societatis 
fautor,  de  quo  haud  semel  diximus.  Vide  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  649, 
annot.  3,  et  pag.  863,  annot.  2. 

-  Nobilis  hic  vir  a  primo  sociorum  ingressu  in  urbem  valentinam  So- 
cietatem  amore  complexus  est.  Illum  P.  Miron,  Patri  Domenech  scribens, 


4  Februarii  1555  541 

cosa  muy  bien  encaminada,  y  con  muestra  de  tener  el  fin  que  se 
deseaua:  con  mi  absentia,  aunque  yo  lo  dexé  encomendado,  se 
está  parado. 

El  P.  M.e  Nadal  me  dexó  cargo  de  pedir  al  duque  *  los  500 
A  para  esse  collegio:  yo  tengo  scrito  vna  vez,  y  embiado  á  V.  R. 
la  respuesta  que  me  hizo.  Colli gese  de  ellas  y  de  sus  muchas  ne- 
cesidades y  otros  inditios,  que  recibirá  con  molestia  el  pedírselos 
por  agora.  Deseo  que  V.  R.  de  allá  me  mande  screuir  lo  que  se 
hará. 

Estoy  con  harto  cuidado  si  los  nuestros,  que  embiamos  á  Si- 
cilia con  Domingo  %  el  que  de  allá  avía  venido,  an  tenido  prós- 
pero camino.  V.  R.  mande  nos  consuelem  en  esto,  si  allá  se  sabe; 
y  aun  del  P.  M.e  Nadal  no  sabemos  nada.  Dios  nuestro  señor  los 
aya  ayudado. 

Baptista. 

Acá  ha  llegado  vna  póliça  del  P.  Polanco,  en  que  ordena  se 
den  al  portador  seys  ducados  que  allá  él  dió.  Annos  embiado  vn 
traslado;  y  al  señor  doctor  Vergara  y  á  mí,  ni  el  stilo  ni  la  cosa 
no  nos  parezían  del  P.  Polanco.  Con  todo  se  a  scrito  á  Valencia,, 
que,  si  allá  tiene  satisfatiom,  se  los  dem  in  nomine  Domini.  So- 
mos á  4.°  de  Hebrero:  3^0  parto  mañana  para  Çaragoça,  aunque 
el  tiempo  es  bien  trabaxoso. 

Inscriptio:  Ihs.  Al  muy  Rdo.  en  X.*'  Padre,  el  P.  M.°  Igna- 
tio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Ihs.,  en  Roma. 

Alia  manti:  1555.  Cuenca.  De  M.  Battista  de  Barma,  seri  ta  5 
[sic]  di  Febraro.  R.ta  alli  15  di  Maggio. 


15  Septembris  1546,  sic  commendavit:  «En  special  V.  R.  se  acuerde  de  Don 
Luis  Ferrer,  el  Governador,  porque  se  aprouecha  mucho  in  via  Domini,  y 
es  mucho  nuestro,  ya  de  muchos  días').  Epist.  Mixtae,  t.  l,  pag.  3o3-3o4. 

'  Carolus  de  Borja,  dux  V  Gandiae,  qui  pro  collegio  romano  quingen- 
tos  áureos  annui  reditus  litteris,  sua  manu  subscriptis,  promiserat.  Polan- 
co, t.  II,  pag.  165,  n.  6, 

-  «Duodecim  sub  anni  finem  venerunt,  ex  quibus  tres  a  P.  Francisco 
Borgia  missi  erant;  quartus  erat  Dominicus  Riva,  missus  in  Hispaniam  a 
P.  Hieronyrao  Domenech,  ut  aliquos  juvenes,  qui  ad  Societatem  aspira- 
bant,  in  Siciliam  deduceret,  et  ita,  octo  alios  ducens,  duodenarium  nume- 
rum  complevit».  POLANCO,  t.  iv,  pag.  212,  n.  472. 


542 


Epistolar  Mixtae-  982 


93^ 

EVERARDUS  MERCURIANUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PERUSIA  4  FEBRUARII  I555  '. 

De  sociis  collegii  perusini.  —  Quid  boni,  quid  secus  in  unoquoque  anim- 
advertat  Mercurianus^  describitur. —Candidati  Societatis  experimentis 
probantur. 

t 

Pax  X.i  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre.  Rendendo  conto  alla 
P.  V.  delli  supposi  ti  di  questo  collegio,  cominciarò  dal  Rdo. 
P.  M.  Andrea  Galuanello,  il  qual  per  ordine  della  obedienza  veni 
qua  circa  de  tre  mesi  fa,  o  più  et  questo  tempo  ha  speso  util- 
mente, per  esser  persona  atempata,  di  grande  semplicità,  et  molto 
desideroso  di  fare  frutto;  et  fin  adesso  ha  fatte  506  essortationi 
la  settimana  in  diuersi  luoghi;  et  quantunque  paia  ad  alcuni  dica 
in  suoi  discorsi  cose  non  cosi  a  proposito,  nondimanco  per  conto 
delle  parte  dette  insieme ,  con  essere  molto  inuectiuo  contra  li 
mali  costumi ,  più  gente  ua  alla  oratione  della  sera  al  luogo  depu- 
tato ,  che  prima.  Attende  a  sentire  confessioni  et  altri  officii  in 
utile  delle  anime.  In  casa,  per  esser  molto  humile  et  cosi  diligen- 
te, da  buona  edificatione. 

Il  P.  M.  Giouan,  catalano,  di  suoa  persona  è  stato  sano,  et  ha 
atteso  alla  interpretatione  della  dottrina  xpiana.,  et  anche  ad  al- 
tre essortationi  in  alcuni  luogi  in  questa  terra,  benché  in  questo 
officio  fin  adesso  sè  dimostrato  in  esso  poco  talento:  et  per  quanto 
habbiamo  possuto  uedere,  fa  frutto  in  sentire  confessioni.  Ha  di- 
mostrata buona  prontezza  in  aggiutar  il  prossimo:  in  casa  al- 
quando  sè  ritirato  molto  alla  solitudine,  alquando  sè  familiar- 
mente scargato  con  li  fratelli,  alquando  sè  dimostrato  esser  molto 
contento  qui,  alquando  poco.  La  causa  della  scontentezza  suoa 
m'ha  ditto  questi  giorni  essere  una  apprehensione  ch'ha  del  fra- 

'  Ex  autographo  in  voi.  Informationes  antiquae,  duplici  folio,  nn.  76, 
83,  prius  220. 

^  Vide  epist.  897,  pag.  445.  Hujus  autem  viri  plures  edidimus  in  super, 
voi.  ad  Stum.  Ignatium  epistolas,  Morbenio  missas. 


4  Februarii  1555  543 

tello  Emondo  ',  che  li  sia  contrario.  M'è  questa  apprehensione 
nuoua:  il  cui  principio  dice  esser  stato  in  Roma,  che,  quando  il 
P.  M.  Joachimo  -  ,  piae  me.,  li  disse  che  uerrebbono  insieme  a  Pe- 
rugia, se  senti  perturbato,  sanza  che  se  gh  rapresentasse  niuna 
causa  di  ciò.  Pensa  poi  che  questo  sia  per  hauere  nature  contra  - 
rie, et  parti  (?),  et  quella  contrarietà  dice  chiaramente  uedere 
nel  parlare  et  fare  del  fratello  di  continuo.  Il  medesimo  effetto 
del  fratello  dice  hauer  ritrouato  in  me,  cioè  che  quello  che 

li  '  ch'io  erai  mosso  dal  fratello.  Et  perchè  fin 

adesso  non  m'ha  cognosciuto  capace  di  questo,  non  me  l'ha  uolu- 
to  dire.  Et  domandando  io  dicesse  qual  giudicio  et  esperientia 
hauesse  di  suoa  indole,  rispose  hauerla  riposata,  piaceuole  et  giù- 
diciosa,  sapendo  di  tutti  quelli  di  casa  chi  sia  per  se  et  chi  contra. 
Con  tutto  ciò  dice  uenire  adesso  alla  cognitione  di  quello  ha 
guadagnato  pel  passato.  Questo  me  disse  per  sempHce  auiso,  da 
se,  non  ricerchando  altra  prouisione  dalla  obedientia,  aparechiato 
a  stare  et  fare  quello  li  sarà  commesso.  Nè  a  manchato  ad  obe- 
dire,  saluo  che  non  li  parse  conueniente  insegnar  alla  classe, 
mentre  chel  fratello  Henrigo  *  stana  amalato,  perciochè  per 
questo  non  si  ritroua  atto.  Delli  studi  suoi  non  posso  render  altro 
conto,  seno  che  studia  diligentemente,  quando  rethorica,  quando 
logica,  quando  filosophia  naturale,  quando  morale,  quando  theolo- 
gia  positiua,  quando  hbri  pii,  quando  uolgari,  quando  poeti, 
quando  greco,  quando  hebraico,  ne  so  qual  babbi  per  studio 
principale. 

Il  fratello  Emondo  ua  tuttauia  megliorando  dello  stomacho 
suo:  dopo  ognia  Santi  non  ha  più  tenuta  la  classe  suoa.  Solo  per- 
chè il  fratello  Giouan  Anthonio  Viperano  legge  una  lettione  di 
greco  a  studianti  forastieri,  ha  letto  una  lettione  nella  prima  clas- 
se: principalmente  ha  atteso  a  compore  orationi  da  recitare,  et 

*  Edmundus  Augerius. 

-  Hunc  commemorai  ipse  Mercurianus  in  epist.  500,  17  Decembris  1552 
Perusiae  data,  ubi  de  Edmundo  et  Jeanne  Catallano  fit  sermo.  Epist.  Mix- 
tae,  t.  u,  pag.  869. 

'    Corrosa  atramente  charta  est:  tria  verba  legi  non  possunt. 

*  Polanco,  t.  iv,  pag.  151^  n.  3o5,  annot.  4,  ubisocii  collegii  perusini 
indicantur. 


544  Epistolae  Mixtae— 982 

dialogi  et  altri  uersi,  il  che  è  di  buona  importantia  per  aggiuta 
di  questo  collegio.  Legge  anchora  una  lettione  a  scholari  fora- 
stieri  de  arte  uersificatoria,  et  fa  l'officio  de  ministro,  et  fa  bene 
il  tutto:  dopo  che  senti  haueua  da  tornare  a  Roma  per  studiare, 
pare  ci  sia  stato  assai  inclinato. 

Il  fratello  Giouan  Anthonio  Viperano,  siciliano,  dopo  che 
uiene  qua,  ha  retta  la  prima  classe,  et  assai  bene,  et  oltra  la  suf- 
ficientia  ch'ha  nella  lingua  latina  et  greca,  prontamente  agiuta  in 
quelle  et  forastieri  et  domestici;  et  [è]  di  molto  buona  edificatione 
per  la  suoa  grande  semplicità;  è  di  poca  dimostratione  quanto 
alla  persona  suoa:  è  ben  sano. 

Il  fratello  Pietro  Regio  regge  la  secunda  classe  con  buona 
prontezza  et  destrezza,  et  lege  anche  la  gramática  greca  ad  al- 
quanti scholari  forastieri.  Li  portamenti  suoi  uerso  la  obedientia 
et  quei  di  casa  son  molto  buoni.  A  lui  et  al  fratello  Emondo  legge 
il  fratello  Giouan  Anthonio,  quando  se  può,  una  lettione  in  gre- 
co, et  facci  buon  frutto:  sta  ben  sano. 

Il  fratello  Henrigo,  flamengo,  ha  la  3  classe,  et  faci  frutto  alli 
scholari:  attende  a  fondarsi  ben  bene  in  gramática,  et  dimostrasi 
in  lui  uena  di  poesia,  doue  fa  frutto:  è  di  buona  edificatione,  et 
obediente.  La  sanità  suoa  è  molto  dubiosa:  per  adesso  sta  poco 
bene:  ha  gran  debolezza  di  capo  et  uentricolo:  nè  uegiamo  si 
possa  far'  fondamento  sopra  del  <aggiuto  suo  in  gouernar  una 
classe.  Della  malatia  suoa  non  han  che  dire  i  medici. 

Il  fratello  Thomaso,  romano,  tiene  la  ultima  classe,  et  sa  assai 
ben  gouernar'  li  picoli  scholari.  De  farlo  studiare,  non  cè  uerso; 
con  tutto  ciò  che  '1  fratello  che  l'insegna  li  uada  a  ricordar',  es- 
sortar',  et  pregar',  non  pare  uoglia  imparare  mente  a  mente,  et 
ogni  picola  occasione  basta  per  leuarli  lo  studio;  però  me  dice 
alquando  che  li  gusta  lo  studio  :  altre  uolta  dice  non  hauer  nis- 
suna  fantasìa  desser  de  studio,  ma  ben  gli  piacerìa  esser  sagri- 
stano:  in  nero  è  del  tutto  dato  et  quasi  meso  (?)  a  tal  officio,  per 
conto  del  qual  alquante  uolte  contra  della  obedientia  è  andato 
per  la  terra  et  monasterii  per  paramenti  della  chiesia.  In  cose  de 
bere  et  mangiare  è  molto  difficile  fargli  osseruare  regole,  contra 
le  quali  spesso  in  presentia  de  chi  ha  la  cura  della  dispensa,  apre 


4  Februarii  1555  545 

et  piglia  et  bere  et  mangiare  a  posta  sua.  Breuemente:  ha  molto 
poco  dellinteriore,  et  poco  lo  possiamo  agiutar'  di  qua,  come  pare. 

Il  fratello  Giouan,  modenese,  ha  seruito  da  procuratore,  et  da 
sagristano  adesso:  da  buona  edificatione  con  chi  conuersa.  Pare 
se  strachi  delli  offici  per  hauer  grande  sete  d'imparare ,  et  credo 
desser  sacerdote.  Per  loscurità  del  suo  ingegno  non  ci  pareua 
niente  a  proposito  per  studiare:  credo  però  lagiutaria  a  far  qual- 
che cosa  il  gran  desiderio  che  di  ciò  tiene. 

Il  fratello  Anthonio  Maria  per  stare  hidrópico,  non  so  cne 
dirne  altro:  diceua  un  medico  Taltro  di,  che  forse  li  giouaria 
Tacqua  di  bagni.  Altro  di  suo  essere  non  san  che  dire:  mangia 
bene  bene,  et  anche  dorme. 

Il  giouene  perusino,  riceuuto,  sta  in  casa,  et  cominciasi  ad 
agiutarlo  per  uia  d'  officii  bassi  in  casa:  sta  di  buona  uoglia:  sta- 
remo a  uedere  la  perseuerantia  '. 

Quel  giouene  d'  Augubio  pare  anchora  non  sia  del  tutto  riso- 
luto per  la  Compagia.  Lo  ritrouiamo  poco  atto  per  studiare;  però 
per  esser  giouene,  potria  essere  che  se  uincesse  quando  fosse  di- 
ligente, Pensauamo,  quando  paresse  alla  obedientia,  dargli  un 
pocco  d'  essercitii  spirituali  per  auiarlo  a  risoluersi ,  acciò  chel 
collegio  se  potesse  anche  risoluere  de  lui. 

Del  resto  stiamo  bene  per  gratia  de  nostro  Signore,  et  tutti 
humilmente  ci  racommandiamo  alle  orationi  di  V.  P.  De  Perugia 
a  4  de  Febraio  1556.  Di  V.  P.  seruo  inutile, 

'  EUERARDO  MaRCURIANO. 

Inscriptio:  \  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Igna- 
tio  de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù. 
Alia  manu:  R.ta  alli  6  del  medesimo. 


'  ((Antonius  Maria...,  qui  duos  annos  continuos  aegritudine  laboraverat,. 
quarta  die  Octobris  [1555]  ad  Dominum  migravit,  paulo  postquam  Extremam 
Unctionem  accepisset,  diuturnae  patientiae  praemium,  ut  sperabat,  a  Deo 
accepturus».  Polanco,  t.  v^,  pag.  65,  n.  144. 

-  Haec  etiam  attingit  Augerius  in  Liti.  Quadr.,  t.  iii,  pag.  283,  4  Fe- 
bruarii datis  •  POLANCUS,  t.  V,  pag.  61,  n.  129,  perusini  candidati  nomen 
exprimit:  «Quemdam  in  Societatem  initio  hujus  anni,  nomine  Antonium> 
perusinum,  admisit  [Mercurianus]:  quosdam  alios^  ibidem  ad  Societatis  insti- 
tutum  sectandum  commotos,  Romam  direxit». 

Epistolae  Mixtae,  tom.  iv.  35 


Epistolar  Mixtae— 933 


93» 

ANNIBAL  COUDRETO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MESSANA  10  FEBRUARII  I555 

Litteras,  Panormo  acceptas,  mittit. — Gaudium  e  romanis  nuntiis  perceptum. 
— Mamertinorum  civium  pietas. — Hieronymi  Otello  fervens  eloquentia. 

t 

Ihs 

Molto  R.do  in  Christo  Padre.  Pax  Christi.  Con  questa  uanno 
doe  lettere  da  Palermo ,  donde  anchora  habbiam'  intesa  Pelet- 
tione  de  doi  Padri  della  Compagnia,  fatta  da  sua  santità,  per  man- 
dar' in  Germania,  et  della  speranza  che  ci  è  della  riduttione  di 
quelle  bande  ^  Pregghiamo  il  Signor  eh'  indirizzi  ogni  cosa  a 
major  suo  seruitio. 

Qua,  per  gratia  del  Signor,  il  frutto  spirituale  si  uede  crescer' 
tuttauia.  La  domenica  passata  si  publico  il  giubileo,  et  basi  fatta 
l'oratione  delle  40  bore  alla  medesima  intentione  ^  Nel  principio 
di  quella  fece  il  R.  P.  M.  Otello  *  un  raggionamento  con  tanto 

*  Ex  autographo  in  voi.  Epist.  diversorum,  unico  folio,  n.  96,  prius  142. 

*  De  iis  plura  apud  Polanco,  t.  v,  pag.  8,  n.  8,  ubi  etiam  dicitur  quid 
evenerit,  pontífice  Julio  III,  germanicae  legationis  auctore,  vita  defuncto. 
Patres  vero,  qui  designati  fuerant  cardinalis  Morene  comités,  illi  noti  sunt 
Lainez  et  Nadal.  Qua  occasione  Ignatius  Italiae  et  Siciliae  collegiis  scripsit 
epistolam,  quam  habes  in  Cartas,  t.  v,  pag.  345,  et  pag.  5. 

'  Nimirum  pro  Germania  et  Anglia.  Vide  Cartas  de  San  Ignacio, 
ibid.,  in  quibus  legimus:  «Altra  volta  si  è  scritto  che  si  facesse  speciale  ora- 
zione per  la  riduzione  dell'  Allemagna  e  Inglaterra,  facendo  orazione  una 
volta  tutti  al  mese,  e  dicendo  mesa  li  preti.  E  pare  che  in  buona  parte  ci  ha 
udito  la  divina  misericordia  insieme  con  li  altri  fideli...  12  Gennaro  1555.» — 
Haec,  quod  ad  preces  attinet,  ab  Ignatio  sociis  indicias.  Ad  jubilaeum  vero, 
cujus  mentionem  Coudreto  facit,  spectant  ea,  quae  Spondanus,  Annalium 
ecclesiasticortim  continuatio ,  scribit  ad  calcem  1554,  n.  4,  cum  Romam  per- 
iati essent  nuncii  de  reductione  Angliae  :  aPropter  laetissimae  rei  nuncium 
supplicationes  publicae  decretae  fuere,  non  in  Urbe  solum,  sed  per  Italiam 
universam,  gratiis  Deo  agendis;  ipso  Summo  Pontífice  sacra  mysteria  Ro- 
mae  celebrante,  et  Indulgentiam  ad  modum  Jubilaei  per  Christianum  orbem 
in  gratiarum  actionem  publicante». 

^    Hieronymus  Otello. 


IO  Februarh  1555  547 

feruor%  eh'  al  fin  cascò  et  perse  per  alcun  tempo  la  parolla,  fa- 
cendo tal  raggionamento  dall'altare.  Al  fin  della  medesima  fece 
il  medesimo  Padre  una  predica  con  tanta  frequentia,  commotione 
et  lachrime  del  populo,  eh'  ha  posta  in  admiratione  la  cità,  et  al- 
cuni de  gr  uditori  restorono  fuori  di  se  stramortiti.  Hoggi  nella 
chiesa  nostra  hanno  communicato  sette  cento  et  uinti  o  più  per- 
sone, et  si  sono  confessati  questa  settimana  dalli  nostri  molto  più. 
Sia  del  tutto  ringratiato  il  Signor, 

Tutti  per  gratia  del  Signor  starno  bene.  U  scholari  sono  253. 
Essercitanti,  doj. 

Airorationi  et  sacrificij  de  V.  R.  P.  molto  ci  raccomandiamo. 
Di  Messina  10  di  Febraro  1555. 

Del  P.  Guttano  et  del  fratello  Ottauio  non  so  altro  ' .  D.  V.  R.  P. 
inutile  in  Christo  seruo, 

Annibale  Codreto. 
Carei  secundo  folio,  in  quo  forte  erat  inscriptio,  sed  manet 
vestigium  aliquod  cerae  rubrae  et  ligaturae  sigilli. 

ANTONIUS  DE  ARAOZ 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALLISOLETO  I4  FEBRUARII  I555  -. 

De  Fr.  Melchiore  Cano,  sermones  adversus  Ignatium  habente. — Frustra 
conatur  illum  et  Jesu  Societatem  in  invidiam  apud  prudentes  viros  ad- 
ducere. 

t 

Ih  US. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro.  Pax  Xpi.  Así  por  aver  scripto  lar- 
go por  duplicadas  poco  a,  como  porque  el  P.  Santa  Cruz  '  scribe 
de  lo  demás,  esta  será  sólo  para  avisar  á  V,  P.  cómo  el  obispo 
Cano,  que  vino  15  días  a  á  esta  corte  (y  es  ya  vuelto),  en  muchas 

*  Joannes  Guttanus  et  Octavianus  Cesari  vel  Cesare. 

*  Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  86,  prius  429, — Hanc  episto- 
lara adhibuit  Polanco,  t.  v,  pag.  457,  n.  1240  et  seqq. 

'    P.  Didacus  Santacruz? 


548  Epistolar  Mixtae— 934 

partes,  y  speçialmente  en  la  mesa  del  presidente  del  consejo  real 
abló  muy  contra  la  Compañía,  y  a  leuantado  algún  rumor,  avn- 
que  el  mayor  a  sido  contra  sy.  La  prinçesa  *  mostró  mucho  des- 
gusto  dello,  y  otros,  paresçiéndoles  grande  su  temeridad.  No 
faltó  quien  le  resistió  siempre;  y  así  spero  en  nuestro  Señor  se 
avrà  antes  ganado  que  perdido,  etiam  apud  homines,  porque, 
como  por  la  bondad  diuina  tiene  tantas  rayzes  la  Compañía  en 
estos  reynos,  poca  mella  pueden  hazerle  semejantes  personas  mal 
informadas,  aunque  se  crea  seer  bien  intençionadas.  Algunos  Pa- 
dres dominicos  doctos,  que  quisieron  saver  dél  sus  fundamentos, 
me  los  dixieron,  y  son  tan  sin  fundamento,  que  es  lástima  ver  en 
tal  porfía  vn  hombre  de  sus  partes  y  letras.  Estos  Padres  quedan 
bien  satisfechos,  y  lo  dizen  á  vozes.  Dizen  que  dize  de  V.  P.: 

Primero,  que,  ablandóle,  luego  V.  P.  le  descubrió  y  dixo  re- 
uelaçiones,  y  avn  creo  que  le  confesó  que  avía  ydo  huyendo  de 
España.  2,  que  V.  P.  le  alabó  mucho  á  vno  que  comulgaba  cada 
día,  y  que  haziéndole  venir  delante  dél,  alió  que  era  mentecapto, 
de  que  V.  P.  quedó  bien  corrido.  3,  que  asimismo  V.  P.  le  alabó 
mucho  á  çierto  médico  (creo  era  Iñigo  López),  et  tamen  él  supo 
que  avía  resignado  ciertos  beneficios,  creo,  curados  á  vn  sobrino 
suyo,  que  estaba  en  Spaña.  4,  que,  yendo  con  V.  P.  á  casa  de 
vn  cardenal,  dixo  V.  P.  á  vn  page,  que  dixiese  al  cardenal  que 
estaba  allí  Ignatio,  ó  el  confesor  de  madama  ó  el  prepósito  de 
la  Compañía:  y  también  dize  de  vnos  palos  ó  diferençias,  y  de 
çierto  oficio  que  V.  P.  hizo  en  ello.  Destas  cosas  infiere  él  vna 
conclusión  arto  de  reyr  y  de  llorar.  También  dize,  creo  que  él, 
que  la  Compañía  no  fué  aprobada  canónicamente,  y  otras  cosas 
indignas  de  dezirlas  él,  y  de  scribirlas  yo     Gloria  á  Dios. 

'  Praeses  regii  consilii  erat  tune  Antonius  de  Fonseca,  episcopus  olim 
pampelonensis,  de  quo  egimus  supra,  Epist.  Mixtae,  t.  11.  pag.  892,  annot.  I. 

^  Joanna,  Caroli  V  filia,  Hispaniae  gubernatrix.  Cf.  Polanco,  t.  V, 
pag-  459,  n.  1242. 

^  Margarita  de  Austria,  quae  Ignatii  opera  tune  multum  utebatur.  Vide 
Cartas  de  San  Ignacio,  t,     pag.  172,  200. 

•*  Respondens  Polaneo,  ex  eomm.  Sti.  Ignatii,  his  litteris,  scribebat: 
«Cuanto  al  rumor  del  Obispo,  como  hecho  en  esa  corte,  no  hay  que  respon- 
der, pues  allá  se  verá  mejor  lo  que  conviene  y  se  puede  hacer.  Dios  Nuestro 


i8  Februarii  1555  549 

El  P.  Francisco  voluerá  de  Seuilla  y  Córdoua,  esta  quaresma, 
ú  Plazençia.  Y  porque  esta  es  para  sólo  avisar  lo  de  Cano,  Jhu. 
Xpo.  nuestro  señor  nos  dé  gracia  de  sentir  y  cumplir  su  santís- 
sima voluntad.  Amén.  De  Valladolid  14  de  Hebrero  1555.  V.  P. 
minimus  filius  in  Xpo., 

t 

Araoz. 

Inscriptio:  Ihs.  Al  muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo,  el 
P.  M.°  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de 
Ihs.,  en  Roma.  Alia  manti.  R.ta  alli  15  di  Maggio. 

935 

EVERARDUS  MERCURIANUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

SPOLETO  18  FEBRUARII  1555 

De  sententia  cardinalis  perusini  se  Spoletum  venisse,  nuntiat. — Societas 
exposcitur,  ut  coUegium  ibi  instituatur. — Conditiones,  quae  ad  id  propo- 
nuntur,  Ignatio  refert. 

t  • 

Pax  X.i  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre.  Per  ordine  de  monsignor 
Rmo.  cardinale  de  Perugia  siamo  il  fratello  Emondo  et  io  ue- 
Tiuti  a  Spoleto,  a  uedere  le  stantie  et  altre  prouisioni  deputate  da 
questa  comunità  per  riceuere  et  alimentar''  vn  collegio  della 
Compagnia,  acciò  ne  diamo  et  a  S.  S.  Rma.  et  lUma.,  et  insieme 
a  V.  P.,  relatione.  Quanto  al  luogo  et  prouisione  stabile,  da 
questo  decreto  del  concilio  di  detta  comunità,  che  qui  si  manda, 

Señor  le  dé  mejor  mente.  Y  cuanto  los  puntos  que  toca  contra  nuestro  Pa- 
dre, parece  que  no  merecen  el  trabajo  de  la  respuesta,  y  así  no  hay  para 
qué  dar.  Si  él  no  anda  con  malas  entrañas,  de  creer  es  que  Dios  Nuestro 
Señor  le  dará  algún  día  conocimiento  de  su  error» .  Cartas  de  San  Ignacio, 
t.  V,  pag.  IÒI. 

'  Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  il,  prius  51 . — Usus  esthac 
epistola  Polanco,  t.  pag.  63,  n.  l38  et  seqq.,  ubi,  quae  de  hujus  episto- 
lae  argumento  et  personis  dici  possunt,  aflFatim  explicantur, 

-  «Fulvius  Corneus,  Cardinalis  Perusinus,  Perusio  Spoletum  translatus 
fuit  26.*  Martii  1553,  cui  Perusii  successit  ejus  afñnis,  Hippolytus  item 
Corneus».  Polanco,  ibid.,  annot.  4. 


550  Epistolae  Mixtae— 935 

se  potrà  chiarire  V.  P.  Il  sito  di  detto  luogo  è  tra  la  chiesia 
cathedrale  et  il  vescouado,  la  cui  facciata  anteriore  sarà  sopra 
vna  piazza  inanzi  a  detta  chiesia,  in  luogo  assai  comodo  per  la 
città,  si  scholari.  si  etiam  pel  populo  per  uenire  alla  chiesia.  Per 
adesso  potransi  stare  sette  o  otto  persone,  essendo  ui  stanze  che 
con  poca  spesa  et  tempo  se  possono  ridurre  in  tante  celle,  mentre 
che  se  faranno  altre  tante  celle  più  comode,  quali  dicono  questi 
huomini  deputati  dalla  comunità  uoler  far  fare  a  questo  primo 
Aprile.  In  detto  luogo  ui  è  una  capella  nuoua,  atta  per  dir'  messe 
et  sentire  confessioni,  la  quale  se  finirà  presto  et  sarà  in  ordine. 
È  luogo  assai  capace  per  edificarci  col  tempo  vn  buon  collegio: 
fin  adesso  è  stato  deputato  per  scole  della  comunità. 

Il  signor  vicario  ^  tiene  per  certo  che  con  quello  sallarlo  che  da 
la  comunità  et  altri  modi  che  egli  dice  %  saran  da  cento  V^i  di 
fermo.  Le  massarie  per  il  bisogno  del  collegio  dicono  saran  in 
ordine  quanto  prima  si  uorrà.  La  città  dimostra  grand  affettione 
che  presto  uenga  gente,  il  che  han  dimostrato  licentiando  il  ma- 
stro della  schuola  loro,  dandoli,  acciò  se  contentasse,  20  v^i,  si 
che  non  cè  adesso  chi  [ijnsegni  la  giouentù,  et  stansi  li  parenti 
con  la  speranza  d'  hauer  presto  V  collegio.  Credo  scriuerà  mon- 
signor vicario  ^  a  V.  P.  del  suo  bisogno  eh'  ha  in  spiritualibus, 
hauendo  mosso  gran  moltitudine  de  gente  et  già  auiato  alla  fre- 
quente confessione  et  comunione,  il  che  uedemmo  hieri  nel  domo 
con  nostra  grand'  edificatione,  doue  eran  forse  da  ducento  per- 
sone comunicanti;  et  esso  signor  vicario  non  ha  chi  possa  culti- 
uare  questa  suoa  vigna.  Promette  molte  buone  parti  per  far' 
frutto  in  questa  gente.  Daran  anche  un  luogo  molto  atto  a  fare 
li  essercitii.  Di  tutto  questo  a  bocca  sentirà  V.  P.  dal  molto  da 
bene  M.  Alessandro  il  qual  è  stato  presente,  et  [èj  buon  pro- 
motore di  questo  negotio. 

•  «  Joannes  Oliva,  qui  diu  Perusii  Vicarius  fuerat,  cum  idem  Cardinalis 
Episcopatum  illum  teneret.»  Polanco,  ibid.—De  hoc  viro  vide  quae  dixi- 
mus  in  Polanco,     e,  pag.  66,  n.  147,  148,  annoi.  2. 

-  In  ms.  ad  oram  chartae,  manu  ipsius  Mercuriani  scriptum  legitur:  già 
è  assignato. 

'   Epistola  est,  quae  statim  sequitur. 

*  Alexander  Cervini  (?) 


i8  Februarii  1555  551 

Delle  cose  di  Perugia,  per  esser  partiti  giouedi  passato,  non 
ho  che  dire  adesso,  sinon  che  monsignor  vicelegato  '  ci  mandò 
quel  giouene  hebreo,  battezato,  a  casa.  Del  resto  per  la  prima 
comodità  scriueremo  da  Perugia.  Alle  orationi  di  V.  P.  humil- 
mente  ci  racommandiamo.  Questo  auiso  scriuiamo  a  monsignor 
Rmo.  et  Illmo.  cardinale  di  Perugia.  Di  Spoleto  a  18  de  Fe- 
braro  1555.  D.  V.  P.  seruo  inutile, 

EUERARDO  MaRCURIANO. 

Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù,  in 
Roma.  Alia  manu:  R.ta  alli  2  di  Marzo. 

936 

JOANNES  OLIVA 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

SPOLETO  18  FEBRUARII  I555  *. 

Commemoratis  loci  et  civium  opportunitatibus,  flectere  Ignatium  conatur 
ut  collegium  Societatis  in  spoletana  urbe  constituat. 

Molto  Rdo.  Patre.  M.  Euerardo  et  M.  Aimondo  ^  sono  stati 
qui  duo  giorni;  et  uisto  la  disposition  del  populo  et  le  commodi tà 
che  Dio  prepara  per  recorre  qui  il  uostro  collegio,  gli  scriuano 
l'alligata:  io  mi  reporto  al  lor  giuditio,  et  ala  inspiratione  che 
Dio  darà  ala  R.  V.  Io,  quanto  al  mondo,  resterò  con  rossore,  si 
a  questo  populo  non  si  souuiene  da  lei,  per  tratenere  la  città  nella 
deuotion  eh'  ha  cominciata  et  nella  institution  de  putti:  presso 
Dio  porrò  la  cosa  nele  spalle  dela  carità  nostra.  Et  dirò  che  de 
Loreto,  senza  incommodità  di  quella  deuotione,  con  uno  acenno 
di  V.  R.  s'  haueria  sacerdote  che  pigliara  il  peso  spirituale,  come 
capo  del  collegio,  et  uerria  qui  a  buone  messe.  Di  Perugia  si  po- 
teria  hauere  M.  Aimondo  per  capo  dele  lettere,  benché  sia  buono 

*    Michael  della  Torre. 

-  Ex  originali  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  12,  prius  53.— POLANCO,  t.  V, 
pag.  63,  n.  l38,  mentionem  facit  de  aliis  ejusdem  auctoris  litteris,  22  Ja- 
nuarii  Ignatio  datis,  quibus  hic  rescripsit  9  Februarii.  Cartas  de  San  Igna- 
cio, t.  V,  pag.  352  et.  50. 

^    Edmundus  Augerius.  Vide  epist.  superiorem. 


Epistolae  Mixtae— 937 

ad  ogni  cosa;  de  l'altri  quella  n'  ha  copia,  et  a  noi  saria  buono 
ogniuno,  et  con  un  poco  di  tempo  la  poter ia  empire  il  collegio,  et 
in  questo  mezzo  Dio  non  restarà  abandonato  da  suoi  operarij  in 
questo  luogo,  doue  le  biade  cominciano  a  farse  bianche  pure  as- 
sai. La  prouisione  che  la  comunità  ha  decretata,  è  buona;  che 
con  il  salario  del  maestro,  del  repeti tore,  dela  messa  per  la  cap- 
pella, dele  case  che  si  danno  al  collegio,  et  di  certa  prouision 
del  hospitale,  et  de  la  canonica,  è  ben  cento  scudi,  et  sono  dinari 
che  non  si  uanno  mendicando,  con  disegni  certi  d'  hauere,  oltra 
questi,  molti  altri  aiuti.  Il  sito  dele  case  è  d'  aria  buona,  capace, 
commodo  a  la  città,  et  d'  assettarsi  con  poca  spesa.  Il  luogo  qui 
è  nel  uostro  passo,  uicino  a  Roma,  nel  mezzo  del'  Etruria,  nobi- 
le, populato  assai,  abundante,  et  hora  desideroso  d'  hauere  in- 
stitution  Christiana.  Dio  adunque  per  il  seruitio  del  prossimo  in- 
spiri V.  R.  a  pigliare  questa  impresa,  et  darci  aiuto  con  il  presto, 
perchè  li  putti  non  perdano  tempo.  Et  con  questo,  desideroso  che 
si  preghi  Dio  per  me,  acciò  non  guasti  l'opere  sue,  le  baso  humil- 
mente  le  mani.  Di  Spoleto  li  xviii  di  Febraio  1555.  Di  V.  R. 
servo  et  figlio, 

GiouAN  Oliua. 
Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Patre,  il  P.  M.  Ignatio 
de  Loyola,  proposto  generale  dela  Compagnia  del  Yesù. 
Alia  manu:  \RM]  alli  2  di  Marzo. 

JOANNES  PELLETARIUS 
[PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA] 

FERRARIA  22  FEBRUARII  I555  *. 

P.  Joannes  Niger,  accerrime  cum  morte  colluctatus,  in  meliorem  vitam 
migravit.  —  Sociorum  sensus. 

t 

Jhs. 

La  gratia  et  amore  del  signor  nostro  Jesu  X.°  di  continuo 
cresca  nell'animi  nostri.  Amen.  Dominica  passata,  a  12  bore  la 

'  Ex  autographo  in  voi,  F,  unico  folio,  n.  3o,  prius  153.— Hanc  episto- 
lam adhibuit  Polanco,  t.  v,  pag.  134, 135,  n.  382. 


23  FEBRUARII  1555  553 

matina,  M.  Jo.  Nero  '  rese  il  spirito  al  suo  creatore.  Et  sappi  la 
P.  V.  che,  de  24  il  sabbato  sino  a  le  12  della  dominica,  stete  in 
agonia  con  li  più  mirabili  combatimenti  che  si  potriano  vedere, 
et  pareua,  anzi  assai  chiaramente  vedeuasi,  che  disputaua  con  lo 
nemico,  et  staua  forte  nella  batailla,  mostrando  segni  nel  volto  et 
mani,  come  ci  vede  a  disputanti.  L'essito  pur  fu  molto  dolce  et 
tranquillo ,  et  rimase  il  corpo  in  tale  et  tanto  bella  forma ,  come 
nanti  la  separatione  dell'  anima,  anzi  la  facia  pareua  più  deuota, 
di  modo  che  nella  chiesa  ogn'  uno  se  ne  marauegliaua  ^  et  tutti 
ci  edificauano.  So  dire  alla  P.  V.,  che  tutti  li  nouitij  nostri,  li 
quali  hanno  visto  la  patientia  et  virtù  sua  nella  sua  malatia  et  nel 
patire  il  cauterio  col  fugo  ardente  (il  che  quando  ci  faceua,  esso 
pensaua,  come  confessò  publice,  alla  corona  de  spine  del  signor 
nostro  Jesù  X.°),  hauendo  etiam  visto  la  sua  morte,  alla  quale 
stetero  presenti,  sono  stati  molto  spauentati,  dicendo:  Si  in  vi- 
ridi haec  fiunt  in  arido  quid  fiet?  Et  si  justus  vix  saluabitur 
impius  et  peccator  vbi  parebunt? 

Onde  c'hanno  proposito  de  seruire  al  Signor  nostro  da  vero, 
et  stare  nel  suo  timore  et  obedientia,  essendo  certi  che  vn  giorno, 
il  quale  non  sanno,  saranno  in  quello  stare  del  detto  Padre,  del 
che  il  Signor  ci  ne  presta  gratia,  perchè  in  vero  egli  è  vn  punto 
molto  da  temere  da  tutti,  etiam  buoni,  quanto  maggiormente  di 
mali  et  negligenti  nel  diuino  seruiggio.  Et  per  ciò  tutti  ci  rac- 
commandiamo  molto  alla  P.  V.,  che  con  le  sue  sante  orationi 
impetra  dal  signor  nostro  Jesù  X.**  per  nuoi  tutti  et  li  altri  nostri 
fratelli,  che  possiamo  vtilmente  collocare  il  breue  tempo  nostro 
nella  nostra  vocatione,  acciochè  insieme  con  la  bona  vita  sequi  ta 
la  felice  morte  et  la  gloria  eterna,  alla  quale  come  buoni  et  fideli 
serui  riceuiamo  il  dinaro  diurno  et  premio,  quod  nec  oculus  *  vi- 

•  «P.  Joannes  Niger,  natione  gallus,  qui  Perusii...  fideliter  Domino 
servierat,  et  Romam  studii  gratia  revocatus,  in  adversam  inciderai  valetu- 
dinem,  propter  quam  in  Galliam  remittendus  videbatur,  et  Ferrariae  pro- 
pter  vim  aegritudinis  substiterat,  et  aliquandiu  cum  ea  luctatus  fuerat,  in 
meliorem  vitam  migravit...»  Polanco,  ibid. 

-  Lue.  xxiir,  3i . 
^   I  Petr.  IV,  18. 

*  I  Ad  Cor.  ii,  9. 


554  Epistolae  Mixtae— 9Ì8 

dit,  nec  auris  audiuit,  nec  in  cor  hominis  ascendit.  Amen.  De 
Ferrara  alli  22  de  Febraro  1555.  Dela  P.  V  figliuolo  indegno  nel 
signor  nostro  Jesù  X.°, 

GlOUANNI  PeLLETARIO. 


93» 

HISPALENSES  SOCII 
SOCIIS  SALMANTICENSIBUS 

HISPALI  27  FEBRUARII  I555  ^ 

Initia  collegii  hispalensis. — Socii  civium  benevolentiam,  vicarii  dioeceseos 
praecipue,  sibi  conciliant. — Plures  Societati  adhaerent. — Prima  socio- 
rum  sedes.  —  In  aliud  domicilium  migrant. — Opera  proximis  impensa: 
conciones  habentur,  Christiana  doctrina  explicatur,  cárceres  invisuntur, 
alii  juvantur. — De  sociis  a  morbo  recreatis,  a  naufragio  ereptis. — Mar- 
'  chio  de  Cañete,  prorex  Peruviae  designatus,  socios  a  Borgia  deposcit» 

Ihs. 

Muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre.  Dios  nuestro  señor  de  á  V.  R.  y  á 
los  demás  Padres  y  hermanos  su  santo  amor  y  gracia  y  muy  bue- 
nas entradas  de  quaresma.  Amén.  Vna  carta  bien  deseada  de  ese 
collegio  recebimos  con  el  recuero,  con  la  qual  todos  recebimos 
grande  consolaçión,  por  saber  de  la  salud  de  nuestros  charíssimos 

•  Ex  apographo,  in  voi.  Tesoro  sacro,  duplici  folio,  pag.  11-14. — In- 
scriptione  et  subscriptione  haec  caret  epistola.  Existimamus  missam  fuisse 
Salmanticam  ab  aliquo  sociorum,  qui  ex  ea  urbe  et  collegio  Hispalim  pro- 
fecti  fuere.  Consentaneum  enim  erat  ut  inter  Íncolas  utriusque  collegii  lit- 
terarum  commercium  haberetur.  Jam,  cum  ad  calcem  epistolae  recensentur 
collegia,  ad  quae  optat  illius  auctor  ut  eadem  transmittatur,  postquam  lecta 
fuerit,  salmanticense  collegium  siletur;  quod  sane  mirum  est,  nisi  eidem  ipsi 
scribatur.  Adde  quod  Salmantica  in  via  est,  ad  alias  Societatis  domos,  quae 
ibi  adnumerantur,  ut  commode  rectoque  itinere  salmanticenses  socii  litteras 
ad  reliquos  sodales  mittere  potuerint.  Atqui  id  est,  quod  epistolae  auctor 
suis  verbis  ad  calcem  litterarum  significat:  «A  Medina,  Valladolid,  Burgos 
y  Oñate,  pues  el  camino  es  derecho,  si  V.  R.  mandare  enviar  esta  carta  des- 
pués de  leyda,  charidad  reçiviremos,  y  trabajo  nos  escusará».  Quis  autem 
et  ad  quem  scripserit,  non  facile  dixeris,  cum  multi  adsint  socii,  qui  episto- 
lam dare  et  accipere  potuerint.  Caeterum  in  re  nostra  id  parvi  refert;  nam 
harum  litterarum  pretium  magis  ex  rebus  traditis,  quam  ex  ipso  scriptore 
aestimandum  est. 


27  Februarii  1555 


555 


Padres  y  hermanos  y  de  la  continuaçión  con  augmento  en  virtu- 
des y  letras.  Sea  el  Señor  seruido  (de  quien  todo  esto  tiene  prin- 
çipio)  continuano  asta  el  fin,  á  gloria  y  honrra  suya,  amén.  Enten- 
diendo será  consolación  de  V.  R.  saber  de  las  cosas  que  nuestro 
señor  Dios  a  obrado  acá  por  sus  ministros,  como  lo  es  á  nosotros 
saber  de  allá,  aunque  largo  y  molesto,  diré  en  esta  lo  que  el  Se- 
ñor a  obrado  en  esta  ciudad  después  de  la  venida  de  nuestros 
Padres. 

Después  que  nuestro  P.  Francisco  llegó  á  esta  ciudad,  según 
por  otras  abrán  sabido,  vbo  comoción  en  el  pueblo;  specialmente 
después  que  él,  y  el  Padre  prouincial,  y  el  P.  Gonçález  y  Auila  ' 
començaron  á  predicar.  Algunos  se  mouieron  muy  de  ueras  á 
seruir  á  nuestro  Señor  in  nouitate  spiritus  et  vitae,  según  lo  mos- 
traron en  sus  obras.  De  muchos,  que  en  este  tiempo  an  pedido 
ser  admitidos  en  la  Compañía,  mouidos  de  los  sermones  y  doc- 
trina de  los  Padres,  se  an  receñido  5:  2  sacerdotes  artistas,  y  3 
legos.  Por  no  auer  comodidad  para  estar  aquí,  se  ymbiaron  dos 
á  Lysboa  y  dos  á  Santlúcar,  y  vno  á  Córdoua.  A  otros  se  lo  an 
dilatado,  aunque  no  les  faltauan  ni  faltan  heruores  para  pe- 
dirlo. 

De  la  gente  ciudadana,  tenemos  muy  muchos  afficionados  y 
que  nos  aman,  entre  los  quales  el  prouisor,  que  es  juntamente 
ynquisidor,  se  a  señalado  tanto,  como  padre  nuestro;  y  como  per- 
sona *  que  a  tomado  á  cargo  las  cosas  de  la  Compañía,  así  las 
trata:  á  tanto,  que  nuestros  Padres  pusieron  como  en  sus  manos 
el  distribuir  de  los  sermones  y  de  los  demás  exercícios,  en  que  se 
suelen  occupar  los  Padres  ^  An  ydo  á  visitar  nuestro  P.  Fran- 

*  Quatuor  hi  Patres  fuere  Franciscus  Borgia,  Michael  de  Torres,  Gundi- 
salvus  Gonzalez  et  Alphonsus  (deinde  Basilius  vocatus)  de  Avila. 

*  Ms.  y  conio  a  persona . 

'  Gasparem  Cervantes  de  Salazar,  sive  de  Gaeta,  sacrae  fidei  quaesito- 
rem,  antistitis  hispalensis  vicarium,  meritis  cumulant  laudibus  scriptores 
nostri,  qui  res  Societatis  Jesu,  in  Hispânia  praecipue,  memoriae  commenda- 
runt.  De  eo  saepe  Polancus  agit,  t.  V  et  vi.  Tantus  vir,  scientia  et  inte- 
gritate  morum  conspicuus,  cum  ad  sedem  tarraconensem  esset  evectus, 
tirocinium  provinciae  Aragoniae  exstruxit.  Sed  de  futuro  hoc  antistite  et 
cardinali  egregio  haud  semel  redibit  sermo. — Archiepiscopus  autem  hispa- 
lensis, cujus  vices  tune  in  administranda  dioecesi  gerebat  Cervantes  de  Sa- 


556 


Epistolar  Mixtae— 938 


€Ísco  y  el  Padre  prouincial  al  ynquisidor  más  antiguo  desta  çiu- 
dad  y  al  presidente  ',  y  todos  mostraron  ser  muy  nuestros,  con 
aprouación  grande  de  todo  lo  que  los  Padres  en  esta  ciudad  ha- 
zen  y  pretenden  hazer.  De  la  otra  gente  popular,  de  mercaderes, 
muestran  el  amor  que  nos  tienen  en  las  muchas  lymosnas  que  nos 
liazen,  y  pretenden  hazer,  si  se  admitiesen  en  casa:  que,  cierto, 
Padre  mío,  más  trabajo  ay  en  despedir  las  muchas  lymosnas  que 
nos  embían,  que  en  pedir  las  que  auemos  menester. 

Nuestro  asiento  primero  en  esta  ciudad  fué  en  casa  de  vp  ca- 
ballero, que  se  llama  Hernán  Ponze,  que,  por  estar  en  vna  for- 
taleza suya,  donde  suele  estar  los  ynbiernos,  dió  sus  casas  y 
por  ser  de  mucha  magestat,  y  no  conformes  á  la  baxeza  y  spíritu 
de  nuestro  Padre  Francisco,  buscáronse  otras  no  de  tanto  pare- 
cer y  más  á  nuestro  propósito     Donde  agora  estamos,  tenemos 

lazar,  erat  Ferdinandus  de  Valdes,  qui,  utpote  generalis  in  Hispânia  inqui- 
sitor  sacrae  fidei,  in  curia  principis  fere  semper  versabatur. 
'    Ferdinandus  Perez  de  la  Fuente  (?) 

2  «Con  generosa  nobleza  ofreció  luego  Hernán  Ponce  las  casas  princi- 
pales de  su  morada,  que  tenía  frontero  á  Sant  Juan  de  la  Palma,  y  son  bien 
grandes  i  capaces».  Santivañez,  Historia  ms.  de  la  Provincia  de  Andalu- 
cía, lib.  I,  cap.  17,  fol.  92.  Erat  tune  laudatus  vir  «Cauallero  Veintiquatro  y 
Prouincial  de  la  Santa  Hermandad».  ZÚÑIGA,  Anuales  eclesiásticos  y  secula- 
res de  la  ciudad  de  Seuilla,  libro  xiv,  año  1555. — Porro  «la  insigne  y  fa- 
mosa institución  de  la  Hermandad,  contra  los  que  infestauan  las  Prouincias 
con  robos  y  escándalos,  llegó  á  Sevilla  á  principios  de  el  año  de  mil  quatro- 
cientos  y  setenta  y  siete...  Obedeciendo  á  la  Reyna  [Elisabeth  I],  se  entabló 
la  Hermandad  en  esta  Ciudad,  que  luego  concurrió  con  la  contribución  y 
gente,  y  nombró  sus  primeros  Alcaldes...  Tuuo  la  Hermandad  en  Seuilla 
desde  su  principio  otro  Ministro,  que  era  el  Juez  executor  de  la  Prouincia, 
que  después  llamaron  Prouincial  de  la  Hermandad,  que  demás  del  exercicio 
de  la  jurisdicción,  tenía  el  de  Cabdillo  de  las  tropas  que  la  Hermandad  sus- 
tentaua.  Puesto  tan  releuante,  que  el  primero  que  lo  vsó...  fue  don  Henrique 
Henriquez,  tio  del  Rey  Don  Fernando  el  Católico.  Moderáronse  después 
algún  tanto  sus  preheminencias...»  Inter  varios,  qui  recensentur  provincia- 
les praedictae  institutionis,  laudatur  «Fernán  Ponce  de  Leon...,  Cauallero, 
que,  auiéndose  hecho  famoso  en  las  conquistas  de  las  Indias,  siendo  natural 
y  originario  de  la  Villa  de  Yllescas,  assentò  en  esta  Ciudad,  donde  quedó 
ilustre  su  descendencia.»  Zúñiga,  Anuales,  lib.  xii,  año  1477. 

'  «Tomó  muy  á  su  cargo  Francisco  Fernandez  de  Pineda  buscar  la  casa 
que  deseaba  san  Francisco  [Borgia].  En  sitio  acomodado  no  halló  otra  que 
mejor  ncs  estuviese,  que  una  casa  (si  bien  capaz,  bien  malparada)  en  la  calle 
que  llamaron  de  la  Pellejería,  en  la  perroquia  de  Sant  Miguel,  á  la  plazuela 


27  Februarii  1555 


557 


una  '  capilla,  aunque  no  muy  grande,  deuota.  Annos  empresta- 
do para  ella  vn  crucifixo  grande  y  muy  deuoto,  3'  dado  vn  dosel 
de  terçiopelo  negro  con  azanefas  amarillas,  y  vn  frontal  de  tafe- 
tán y  otras  cosas.  Esperamos  en  nuestro  Señor,  según  la  deuo- 
çión  de  las  gentes,  que  no  a  de  ser  la  capilla  de  la  casa  de  Seuilla 
de  las  menos  proueydas  de  la  Compañía. 

Como  vino  nuestro  P.  Francisco  acá,  predicó  el  día  de  los  re- 
yes en  vna  yglesia  principal  desta  ciudad,  con  mucho  spíritu  y 
satisfación  de  la  mucha  gente  que  le  oyó.  El  día  de  S.  Sebastián 
predicó  en  la  yglesia  mayor,  entre  los  dos  choros,  vn  sermón  con 
que  pienso  el  Señor  se  siruió  mucho,  porque  fué  digno  de  tal  lu- 
gar Otros  ^  sermones  entre  semana  predicó,  muchos  en  mo- 
nasterios de  monjas.  Porque  eran  tantos  los  medios  que  ponían 
para  que  su  R.cia  predicara,  que  no  se  pudo  escapar  de  hazerlos, 
y  aun  [hubo]  día  de  dos. 

Nuestro  Padre  prouinçial  començó  la  doctrina  en  S.  Salua- 
dor,  que  es  vna  yglesia  collegial,  segunda  después  de  la  mayor,, 
con  grandíssimo  auditorio  y  mucha  satisfaçión.  Agradó  tanto  pre- 
dicar y  enseñar  la  doctrina  al  prouisor,  que  a  mandado  que  en 
todo  el  arçobispado  se  predique  y  enseñe  la  doctrina,  y  que  los 
predicadores  que  ayan  de  predicar  en  las  yglesias,  prediquen  pri- 
mero y  declaren  vn  mandamiento  ó  artículo,  y  al  que  no  lo  hi- 
ziere,  no  lo  dexen  predicar:  y  esto  con  muchas  censuras  y  s[us]- 
pensiones     y  que  esto  sea  de  lo  que  primero  el  visitador  tome 


que  se  extiende  cabe  el  monasterio  de  monjas  dominicas,  nuestra  Señora  de 
Gracia.  Arrendóla  en  su  nombre,  i  pagóla  él  de  su  bolsa  en  cada  un  año  de 
los  cinco,  poco  menos, que  la  tuvimos, docientos  ducados  de  arrendamiento». 
Santivañez,  i.  c,  cap.  17,  n.  7,  fol.  g3 .  — Franciscus  Fernandez  de  Pine- 
da, genitor  sive  pater  erat  nostri  Alphonsi  de  Avila.  Polanco,  t.  iv, 
pag.  465,  n.  994. 

*  Ms.  tm. 

-  De  hac  concione  loquitur  P.  ROA,  Historia  ms.  de  la  Provincia  de... 
Andalucía,  lib.  l,  cap.  10:  «Por  gozarlo  mejor  aquellos  señores,  y  para  que 
le  gozase  la  muchedumbre  de  gente  que  concurrió,  mudaron  el  púlpito  á  la 
puerta  del  coro  de  los  canónigos,  y  acabado  el  sermón,  lo  volvieron  á  su 
lugar». 

^    Ms.  Otras. 

*  Charta  scissa  est. 


558  Epistolar  Mixtae— 938 

quenta.  Ansímesmo  concertó  el  P.  González  con  él,  cómo  se 
diese  medio  que  prima  luce  se  dixese  vna  misa  en  cada  parro- 
chia,  para  que  los  criados  y  esclauos  '  la  oyesen,  que  raramente 
la  suelen  oyr  en  esta  tierra  :  y  ansí  lo  a  començado  á  ordenar  y 
mandar,  con  la  mucha  confiança  que  tiene  que,  si  nosotros  lo 
encargamos  en  los  sermones,  que  se  a  de  hazer.  Y  así  en  esta  y 
otras  cosas  se  ayuda  y  siente  ayudado  de  la  Compañía;  tanto, 
que  él  dize  es  la  gente  que  deseaba  y  con  que  nuestro  Señor 
a  proueydo  su  yglesia ,  como  siempre  en  tiempos  de  mayor  ne- 
çesidad. 

El  P.  Batista  ^  a  hecho  mucho  fruto  en  los  sermones  que  a 
predicado,  y  así  busca  yglesia  grande  donde  predique,  porque  en 
algunas  no  cabe  la  gente.  Pareçe  cosa  muy  nueua  su  predicar  en 
esta  tierra,  según  el  spíritu  grande  y  heruor  que  nuestro  Señor 
le  da  en  los  sermones,  que  quasi  todos  espantados  vienen  dizien- 
do:  Manhu  y  lo  mesmo  es  de  los  más  Padres  que  predican.  El 
P.  Gonçález  también  a  hecho  prouecho  grande  en  los  sermones 
que  a  hecho  y  haze,  según  parece  en  la  importunación  con  que 
le  demandan  sermones:  aunque  su  enfermedad,  y  el  cargo  de  la 
casa,  y  muchas  comunicaciones  importantes  y  particulares  que 
tiene,  no  dan  lugar  *  á  que  predique  siem.pre.  Para  que  alaben 
al  Señor,  los  días  pasados,  tractando  con  vn  honbre  prinçipal  en 
esta  çiudad  en  hazienda,  y  gran  jugador,  en  cosas  de  nuestro 
Señor,  y  que  conuenían  á  su  conçiençia,  suçedió  de  tal  suerte  ^ 
que  fuese  tan  mouido  y  tocado  de  nuestro  Señor,  de  la  plática, 
que  se  fuese  á  su  casa,  mostrando  que  no  avía  más  de  jugar,  que 
fué  como  milagro  á  su  muger.  Y  no  paró  ay,  sino  fuese  á  las  gra- 
das '^,  y  á  vozes  dezía  que  no  era  xpiano,  el  que  no  trataba  con 
los  theatinos:  y  este  honbre,  como  perdido  y  pecador,  avía  el  día 
de  antes  dado  4  ducados  á  vna  muger,  para  que  con  él  consin- 

'  Cf.  Polanco,  t.  v,  pag.  488,  n.  i33o,  annot.  3. 

-  P.  Joannes  Bta.  Sanchez. 

^  «Manhu?  quod  significai:  Quid  est  hoc?».  ExOD.  xvi,  15. 

*  Ms.  á  lugar  á. 

^  Ms.  suerte  á. 

^  De  hac  voce,  et  loco  per  illam  designato,  lege  quae  scripsimus  in 
Polanco,  t,  v,  pag.  490,  n.  l335,  annot.  2. 


27  Februarii  1555 


559 


tiese  la  perdición  de  su  hija:  y  con  la  nueba  luz  que  el  Señor  le 
dio  en  la  plática  que  con  el  Padre  tuuo,  fué  á  la  muger,  y  le  per- 
donó los  4  ducados,  y  á  ella  y  á  la  hija  les  hizo  vn  sermón,  exor- 
tándolas  al  temor  de  Dios  y  recogimiento  de  sus  vidas  y  almas. 
Esto  lo  dezía  este  honbre  públicamente,  que  avía  pasado  por  él: 
y  con  muchas  lágrimas  después  ordenó  su  vida  y  se  voluió  á  Dios. 

Con  otro  honbre,  tan  perdido  y  más  que  este  de  muy  mucho 
tiempo  con  pecados  muy  abominables,  obró  el  Señor  lo  mesmo 
en  otra  plática,  que  con  mucho  arrepentimiento  de  la  vida  pa- 
sada y  sentimiento  exterior  se  confesó. 

Con  la  condesa  de  Oliuares  '  a  tratado  tanbién  el  P.  Gonçá- 
lez,  y  es  para  alauar  al  Señor  lo  mucho  que  a  aprouechado  en  tan 
brebe  tiempo.  Confiesa  y  comulga  muy  á  menudo,  con  muchas 
lágrimas  que  el  Señor  le  da.  Ruegen  á  Dios  por  la  salud  de  nues- 
tro P.  Gonçález,  que  grande  es  el  fruto  que  haze  después  de  los 
sermones  en  estas  comunicaciones  particulares.  El  P.  Auila  con- 
tinuó y  continúa  la  doctrina  que  nuestro  Padre  prouinçial  co- 
mençó  en  sant  Saluador.  A  crescido  tanto  en  este  ministerio  de 
predicar,  que  en  Santlúcar,  donde  estuuo,  y  aquí  en  Seuilla, 
donde  está,  a  hecho  muy  grande  fructo,  según  lo  que  lloran  en 
Santlúcar  así  los  condes  y  duques  %  como  la  gente  de  todo  el 


*  Francisca  de  Ribera  Niño,  quae  in  secundis  nuptiis  copulata  est  do- 
mino «Pedro  de  Guzman,  primero  Conde  de  Oliuares».  Haro,  Nobiliario, 
t.  I,  pag.  217.  Eam  prolixe  laudai  Santivañez,  l.  c,  cap.  19,  n.  9,  fol.  102. 

-  Nimirum  comités  de  Niebla  et  duces  Methymnae  Sidoniae  (de  Medi- 
nasidonia).  Porro  de  Joanne  Alphonso  de  Guzman,  duce  VI  Methymnae  Si- 
doniae^  ac  de  ejus  matre,  Eleonora  de  Zuñiga,  comitissa  de  Niebla,  agit 
Polanco,  t.  iv,  pag.  465,  n.  994,  annot.  2  et  3.  Vide  auctores  ibi  laudatos 
et  Haro,  Nobiliario,  t.  i,  pag.  61,  62.  Quoniam  auctor  hujus  epistolae  plu- 
res  videtur  innuere  comités  et  duces  ucondes  y  duques^,  non  erit  abs  re 
prae  oculis  habere  quae  ZÚÑIGA,  in  Anuales  tradit  ad  annum  1558:  «Murió 
este  año  en  San  Lucar,  á  26  de  Nouiembre,  el  Duque  de  Medina  Sidónia, 
Don  Juan  Alonso  de  Guzman...  Por  la  incapacidad  de  su  hermano  mayor,  el 
Duque  D .  Alonso ,  fué  [Joannes  Alphonsus]  puesto  como  sucessor  inme- 
diato en  la  sucession  de  su  casa,  en  el  gouierno  della,  y  después  en  el  título. 
Murió  el  Duque  Don  Alonso  el  año  1549,  ó  según  otros  de  1548;  y  la  Duque- 
sa, Doña  Ana  de  Aragon,  su  muger,  nieta  del  Rey  Don  Fernando  el  Cató- 
lico, que  se  aula  descasado  por  defecto  de  inhabilidad,  y  buelto  á  casarse 
con  el  Duque  Don  Juan,  le  dió  hijos,  á  D.  Juan  Cleros  de  Cuzman,  Conde 


56o 


Epistolae  Mixtae— 938 


pueblo:  y  aquí  en  Seuilla  le  siguen,  que  no  caben  ni  aun  de  pies 
en  la  yglesia  donde  él  predica.  Anduuo  en  plática  los  días  pasa- 
dos, y  el  señor  prouisor  quisiera  que  predicara  en  la  yglesia  ma- 
yor: no  suçedió,  por  estar  los  sermones  dados.  Predica  su  doc- 
trina en  sant  Saluador,  y  á  pedimiento  de  todo  el  cauildo,  en  la 
mesma  yglesia  predica  los  viernes,  en  la  qual  el  domingo  predica 
el  Canario  ',  y  los  miércoles  otro  famoso  predicador  Gaudent 
parentes  et  tota  cognatio  eius  in  predicatione  illius:  orate  vt  Do- 
minus  conseruet  eum.  Luego  al  principio  que  vinieron,  el  P.  Xuá- 
rez  y  el  P.  Paulo  continuaron  [visitando]  la  cárcel,  que  es  vna 
gran  parrochia  por  sí,  que  no  faltarán  á  la  continuaçión  700  pre- 
sos. Salieron  luego  con  ahorcados,  que  son  aquí  muy  continuos, 
y  por  su  ministerio  dió  nuestro  Señor  moçión  sensible  y  gran 
dolor  de  sus  pecados  á  los  que  llenaban  á  justiciar,  y  grande  edi- 
ficaçión  y  como  admiraçión  del  pueblo,  por  ver  á  los  Padres 
juntos  al  que  llenaban  á  justiçiar,  quitados  los  vonetes,  y  con 
grande  heruor,  diziéndoles  cosas  de  nuestro  Señor.  Al  primero 
que  fueron,  como  á  cosa  nueua  les  preguntaron  los  alcaldes  y 
justicia,  qué  era  lo  que  les  dauan.  Oyda  la  respuesta,  quedaron 
como  confusos  de  lo  que  abían  visto,  sin  interés  temporal.  En  la 
cárcel  se  hizieron  confesiones  muchas  de  7  años  y  más  tiempo,  y 


de  Niebla,  á  D.  Fernando,  D.  Felipe  y  D.  Henrique,  que  acabaron  en  la 
infancia,  á  D.  Ana  de  Aragon,  Duquesa  de  Frías,  y  á  D.  Leonor  Ana,  Du- 
quesa de  Ossuna.  El  Conde  de  Niebla,  Don  Juan  Cleros,  murió  en  vida  de 
su  padre  el  año  1556  [1555  secundum  Burgos  et  Polanco,  t.  v,  pag.  504-505, 
n.  iSyó,  1377]  por  el  mes  de  Enero,  y  auiendo  sido  casado  con  Doña  Leonor 
de  Sotomayor,  hija  de  los  Duques  de  Bejar,  D.  Francisco  de  Sotomayor  y 
D.  Teresa  de  Zuñiga  y  Guzman,  dexó  hijos  á  Don  Alonso  Perez  de  Guzman, 
que  aora  sucedió  en  la  casa  al  Duque  su  abuelo,  y  á  Doña  María,  que  casó 
con  Don  Francisco  de  Zuñiga,  Marqués  de  Gibraleon,  antecessores  de  los 
Duques  de  Bejar».— Epistolas  ducum  Methymnae  Sidoniae  ac  comitum  de 
Niebla  die  11  et  12  Junii  datas,  infra,  suo  loco,  exhibemus, 

*  «El  Maestro  Fr.  Juan  de  Salas  (del  orden  de  Predicadores),  que  lla- 
maron el  Canario,  por  ser  de  aquellas  islas,  hombre  con  razón  seguido  de 
la  ciudad  y  estimado  de  todos.  Acompañava  él  un  escogido  talento  de  pre- 
dicar con  muchas  letras,  maior  religión.»  SantivaÑEZ,  l.  c,  lib.  11,  cap.  3, 
n.  7,  fol.  i83. 

"  Fr.  Vincentius  Calvo¡,  O.  P.  (?).  Vide  POLANCO,  t.  V,  pag.  492, 
n.  1139. 


27  Februarii  1555  561 

en  los  juramentos  y  más  viçios,  como  públicos,  a  avido  grande 
enmienda.  Vn  día,  estando  los  Padres  en  la  cárcel  persuadiéndo- 
les [á  los  presos]  al  dolor  de  sus  pecados  y  á  enmienda  de  la  vida, 
se  incaron  todos  de  rodillas  con  los  Padres,  y  públicamente  pi- 
dieron perdón  á  nuestro  Señor  de  todos  sus  pecados,  y  que  les 
diese  gracia  para  que  de  allí  adelante  no  le  ofendiesen.  Por  orde- 
naçión  de  nuestros  Padres,  el  P.  Xuárez  trató  algunos  negoçios 
de  presos,  y  lo  que  muchas  personas  no  pudieron  acabar  en  ne- 
goçios importantes,  lo  acabó  él.  Eligiéronle  nuestros  Padres  por 
predicador  desta  çárcel,  que  es  vn  pulpito  no  de  los  menos  prin- 
çipales  de  Seuilla,  porque  ay  mucho  número  de  gente  (como  e 
dicho),  y  entre  ellos  personas  prinçipales  desta  çiudad,  que  están 
agora  detenidos  allí  por  el  ruyn  suçeso  de  la  armada     A  edi- 
ficado tanto  con  su  doctrina,  y  spíritu  con  que  la  dize,  que,  mu- 
riéndose  en  este  tiempo  el  vicario  de  la  cárçel,  que  es  vn  carga 
prinçipal,  nombraron  los  presos  al  P.e  Xuárez  por  vicario  y  ad- 
ministrador della,  y  pidiéronle  [en]  su  nombre,  y  lo  dixeron  á  un 
veynte  y  quatro  -  que  este  clérigo  %  que  yba  allí,  era  el  que  con- 
uenía  para  el  officio;  y  así  en  el  cauildo  de  la  çiudad  y  de  todos 
los  veynte  y  quatros  que  estauan  juntos,  fué  electo  por  tal  vica- 
rio. Y  quando  le  dauan  el  cargo,  pensando  que  no  avía  duda  en 
reçeuirlo,  como  viesen  que  lo  reusaua,  fueron  al  prouisor  que  se 
lo  hiziese  açeptar;  y  á  los  vnos  y  á  los  otros  se  declaró  no  ser 
nuestro  instituto  este,  y  con  edificaçión  cesaron  de  ello,  y  eligie- 
ron á  un  maestro,  que  llaman  Váez. 

El  P.  Paulo  *  a  entendido  en  confesar,  y  tratando  con  vna  alma 


*  Santivañez,  Z.  c,  cap.  19,  n.  14,  fol.  104,  haec  referens,  scribit: 
«Avía  en  ella  más  de  setecientos  presos:  entre  estos  personas  principales, 
detenidas  allí  por  el  mal  succeso  de  una  armada». 

-  uVeintiquatro,  en  Seuilla,  y  en  Cordona  y  en  otros  lugares  de  el 
Andalucía,  vale  lo  mesmo  que  en  Castilla  Regidor,  por  ser  veinte  y  quatro> 
Regidores  en  número).  Covarrubias,  Tesoro  de  la  lengua  castellana^ 
fol.  204. — Horum  autem  senatorura  numerus  lapsu  temporis  haud  semel  im- 
mutatus  est.  Cf.  Arana  de  Varflora,  Compendio...  de  Sevilla.,  part.  11,^ 
cap.  2:  De  los  tribunales  seculares. 

'    Ms.  cleyrgo. 

*  «El  Padre  Paulo  Hernandez,  sencillo  y  santo  hombre,  pero  fervorosa 
operario,  acudía  á  recojer  el  mucho  fruto,  que  sayonava  la  predicación  de 

Epistolae  Mixtae,  tom.  IV.  36 


502  EPISTOLAE  MlXTAE— 938 

de  Dios,  persuadióle  '  tanto  á  la  virtud,  que  acaesçió  vn  día  en 
vn  lugar  público  darle  otra  persona  vn  bofetón,  y  luego,  con  re- 
cebirle,  se  yncó  de  rodillas  á  pedirle  perdón,  y  el  otro,  confun- 
dido de  su  pecado,  hizo  lo  mesmo.  El  señor  prouisor,  con  enten- 
der alguna  sufiçiençia  que  en  él  avía  para  que  predicara  la  doc- 
trina en  vna  yglesia,  trató  con  nuestros  Padres  que  se  ordenase 
así,  y  así  la  començó  en  vna  yglesia  prinçipal  desta  çiudad,  la  más 
capaz  y  mayor  después  de  la  yglesia  mayor.  Oyóle  el  primer  ser- 
món el  señor  prouisor  y  el  doctor  Meléndez,  cathedrático  en  la 
yglesia  mayor,  persona  muy  prinçipal,  con  otra  mucha  gente  y 
auditorio  grandísimo,  que  eran  más  de  mili  y  seteçientas  ánimas. 
Según  se  entendió  después,  agradó  mucho ,  porque  el  prouisor 
quedó  muy  satisfecho,  y  después  le  enviaba  á  pedir  otros  sermo- 
nes particulares.  Al  2.°  sermón  vuo  tanbién  muy  mucha  gente, 
como  al  primero,  y  frayles  dominicos  no  turbaron  al  Padre  ni  le 
hizieron  temer,  porque  el  P.  Francisco  le  mandó  en  obediencia 
que  no  temiese.  Después  desto  visitó  nuestro  Señor  al  P.  Paulo 
con  vna  enfermedad,  que  dizen  los  médicos  que  es  gota  artética. 
A  estado  tullido  de  vna  pierna  y  de  las  manos,  con  grandíssimos 
dolores,  que  era  lástima  verlo.  Ya  por  la  bondad  del  Señor  va 
algo  afloxando.  Ruegen  al  Señor  que,  si  fuere  para  gloria  suya, 
se  le  quiten:  22  ó  23  días  a  que  esta  en  la  cama,  adonde  se  me- 
neaba y  rebolbía  por  ministerio  de  otro.  Mostró  el  señor  proui- 
sor el  amor  que  á  él  y  á  los  demás  Padres  tenía,  que,  con  ser 
persona  tan  prinçipal,  como  todos  saben  en  esta  çiudad,  le  vino 
á  visitar,  y  el  doctor  Meléndez  dos  vezes. 

A  continuado  el  P.  Gonçález  la  doctrina  por  él.  El  P.  Diego 
López  (digo  Padre  duplici  jure,  por  auerse  ordenado  estos  días 


aquellos  primitivos  padres.  No  se  atrevía  él  á  predicar,  hasta  que  las  dili- 
gencias de  el  Provisor  le  sacaron  á  el  coso.  Trató  Cervantes  con  nuestros 
Padres  le  obligasen  á  que  hiçiese  algunas  pláticas  de  el  catecismo...  A  la 
primera  concurrieron,  como  mil  y  setecientas  personas,  y  entre  ellas  el 
mesmo  Provisor  y...  el  Doctor  Gonzalo  Melendez,  hombre  gravísimo  y  doc- 
to, que  leía  en  la  iglesia  mayor  la  cátedra  de  moral  :  después  murió  en  nues- 
tro hábito  y  religión».  Santivañez,  /.  c,  cap.  19,  n.  8,  fol.  loi  v. 
*    Ms.  persuadiéndose. 


27  Februarii  1555  563 

pasados  con  el  H.  Ru3'z  que  vino  de  Córdoua,  y  el  H.  Marçelo  ' 
que  vino  de  Gandía,  como  por  ser  ministro  de  casa)  a  estado  en 
Sanlúcar  asta  aora,  adonde  en  comunicaçiones  particulares,  aun- 
que sólo,  hizo  mucho  fructo,  y  dexó  mouidos  seys  ó  siete;  agora 
entiende  en  aprender  la  santa  absolución,  y  repite  para  enseñar 
la  doctrina  en  otra  yglesia,  porque  es  otro  ya  en  el  predicar,  así 
en  spíritu  como  en  lo  demás.  El  H.  Juan  *  no  predica  verbis,  sed 
opere,  aunque  le  an  pedido  vn  sermón  para  la  feria,  que  se  haze 
los  juebes.  Vna  vez  fué  con  vn  Padre  á  vn  aorcado,  con  gran 
deseo  que  Dios  le  dió.  Guiólo  el  hermano  de  tal  manera,  que  por 
poco  viniera  yregular ,  porque  le  dieron  vn  cordel  que  diese  al 
verdugo,  y  se  le  dió  de  buena  gana,  y  no  le  faltaua  solicitud  para 
absoluerse.  Viene  á  casa  algunas  vezes  muy  gozoso,  diziendo  que 
hazen  fructo  los  predicadores,  porque  le  dan  vn  puño  de  pasas 
de  más,  y  dos  maravedís  menos  por  libra.  Los  días  pasados,  es- 
tando aquí  nuestros  Padres,  vino  el  P.  Juan  Albarez  '  de  Córdo- 
ua, con  otros  dos  hermanos,  para  yr  á  Santlúcar.  Ordenó  el  Señor 
que,  después  de  aver  navegado  por  el  río  avaxo  vn  día,  se  leuan- 
tase  vna  tormenta  tan  grande,  que  á  vn  vareo,  que  llenaban  de- 
lante de  sí,  vndiese  á  vista  de  ojos,  y  el  vareo  en  que  yban  dió  al 
traués,  3'  inchióse  de  agua,  y  no  avía  ya  otro  remedio,  sino  lla- 
mar á  Dios  y  animar  á  los  otros  que  yban  con  ellos,  que  lloraba» 
ya  su  muerte.  Nuestro  Dios,  que  nunca  falta,  les  fauoresçió  á  que 
no  se  acabase  de  abnegar  el  vareo,  y  como  pudieron  allegaron  á 
la  orilla,  }'  salieron  medio  muertos,  todos  mojados.  Y  en  lugar  de 
consolación  y  refrigerio  de  los  que  así  salían  afligidos,  se  les  ofre- 
ció otro  peligro,  que,  como  en  aquella  tierra  toda  no  avía  lugar, 
y  ella  estaba  llena  de  agua  por  las  muchas  marismas  que  ay,  por 
ser  la  tierra  llana,  caminaron  algunas  leguas  dándoles  el  agua 
"vnas  vezes  por  la  çintura,  otras  vezes  por  la  rodilla.  Yban  sin  pan 
-  y  vino  y  prouisión  alguna,  y  quasi  sin  dineros,  y  sin  ver  lugar 
-alguno,  y  trabajados  de  lo  pasado:  y  ya  quasi  restaña  poco  para 

'    Hi  sodales  sunt  Alphonsus  Ruiz  et  Marcellus  de  Salazar. 
*    Joannes  Garcia  (?).  Vide  Liti.  Quadr.,  t.  iv,  pag.  7o3. 
^   Qui  postea  Joannes  Paulus  dictus  est.  Polanco,  t.  v^  pag.  486, 
». l320. 


564  EPISTOLAE  MlXTAE— 938 

acabar  de  perezer,  si  no  los  guiara  nuestro  Señor  á  vn  lugar,, 
donde  los  proueyó  de  lymosna  y  remedió  vastante  para  pasar  su: 
camino. 

El  P.  Gonçález  y  el  P.  Áuila  y  otro  hermano,  viniendo  de: 
Santlúcar  á  esta  çiudad,  se  vieron  quasi  en  otra  semejante,  se- 
gún la  tormenta  que  vbo.  A  los  vnos  y  á  los  otros  la  obediençia, 
que  los  enviaba,  et  Dominus,  assumpsit  et  liberauit  de  aquis  muí- 
tis  '. 

El  marqués  de  Cañete  que  va  por  visorey  al  Perú,  escri- 
uió  á  nuestro  P.  Francisco  vna  carta,  en  la  qual  le  pedía  con 
gran  instançia  dos  Padres  para  que  fueran  con  él.  Vista  la  oca- 
sión, y  la  persona  que  lo  pedía,  y  el  modo  con  que  lo  pedía,  nues- 
tro P.  Francisco,  después  de  mucha  oración,  se  determinó  á  res- 
ponderle, conçediéndole  lo  que  le  pedía.  Anse  de  partir  en  todo 
el  mes  de  Abril:  asta  ora  no  se  sabe  quién:  no  dexe  V.  R.  de  en- 
comendarse á  nuestro  Señor,  y  pedir  le  otorgue  tal  empresa.  Los 
que  están  en  esta  casa  son  siete  Padres,  con  el  P.  Gonçález  y  los 
nuebos  ordenados,  y  4  hermano«<:  todos  están  buenos,  ó  á  lo  me- 
nos andan  leuantados,  entendiendo  en  sus  exerçiçios,  sino  e^ 
P.  Paulo,  que  está  en  la  cama,  como  suele.  Por  no  ser  más  largo, 
ni  dar  occasión  de  perder  tiempo  allá  en  leer  esta  y  en  escreuirla 
acá,  çeso,  pidiendo  á  nuestro  señor  Jhu.  Xpo.  nos  dé  á  sentir  á 
los  vnos  y  á  los  otros  su  santíssima  voluntad,  para  que  la  cum- 
plamos. En  las  oraciones  y  sacrificios  de  V.  R.  y  de  nuestros  cha- 
ríssimos  Padres  y  hermanos  muy  mucho  nos  encomendamos.  De- 

*  Ps.  XVII,  17. 

-  Andreas  Hurtado  de  Mendoza,  marchio  II  de  Cañete,  Didaci  Hurta- 
do de  Mendoza,  marchionis  I  filias,  frater  Francisci  de  Mendoza  et  Bobadi- 
lla, cardinalis  et  praesulis  burgensis,  Ferdinandi,  dioeceseos  pro  suo  fratre- 
gubernatoris;  et  Petri  de  Mendoza,  commendatoris  de  Alado  et  Totana,  de- 
quibus  in  superioribus  voi.  facta  est  mentio.  Corrigendus  tamen  est  error, 
quem  admisimus  in  Epist.  Mixtae,  t,  lii,  pag.  2X3,  annot.  3,  ubi  perperam 
confunditur  Petrus  de  Mendoza  cum  suo  fratre,  marchione  II  de  Cañete,  qui 
error  in  indicem  etiam  generalem  irrepsit.  — Caeterum  de  peruviana  expedi- 
tione,  ad  quam  socios  a  Borgia  poposcit  Andreas  Hurtado  de  Mendoza,  agunt 
Polanco,  t.  v,  pag.  541,  n.  1479;  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  v,  pag.  201  et 
246,  247;  de  ipso  vero  Andrea  ejusque  filiis  egimus  supra,  epist.  890, 
pag.  428. 


7  Martii  1555 


565 


:Seuilla  y  de  Hebrero  27.  A  Medina,  Valladolid,  Burgos  y  Oñate, 
pues  el  camino  es  derecho,  si  V.  R.  mandare  enviar  ésta  después 
de  leyda,  charidad  reçiviremos,  y  trabajo  nos  escusará. 

Alia  manti:  Para  el  collegio  de  Seuilla,  Dominus  meus.  P.e 
mío,  Martín  de  Roa. 

939 

ANTONIUS  SOLDEVILA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

GENUA  7  MARTI!  I555 

Se  litteras  Ignatio  misisse,  dicit.— De  statu  et  conditione  sociorum  collegii 

genuensis. 

t 

Pax  Christi.  Rdo.  Patre  nel  Signore.  Ogni  settimana,  senza 
mancar  niuna,  ho  scrito  alla  R.  P.  V.  per  me,  o  Bernardo  %  o 
altro  in  nome  mio,  et  mandato  le  lettere.  La  quadrimestre,  che 
adesso  mi  domanda,  non  lo  scrita,  per  non  ritrouar  tal  cosa  (si 
ben  mi  ricordo,  et  non  mi  so  ingannato)  nelle  regole  del  mio 
officio,  nè  saper  che  fossi  consuetudine  de  collegi,  o  uoluntà  de 
V.  R.  P.,  benché,  quando  mandai  la  quadrimestre  %  scrisse  del 
spirito  et  frutto  che  si  faceua  per  mezzo  delli  fratelli.  Quanto 
alla  dispositione  et  sanità  corporale,  tutti  per  al  presente  estano 
-asai  bene,  excepto  miser  Pietro  Canal,  che  està  con  la  suoa  de- 
bileza  del  capo  et  de  tuto  il  corpo  (benché  non  tanto  come  in 
Roma),  et  inábil  per  ogni  exerci  tio  de  mente,  né  anche  molto 
forte  per  li  moderati  exercitij  exteriori,  quando  fossero  de  bi- 
sogno    et  Michael,  chi  si  mandorono  di  Fiorenza,  il  qual  està 

*  Ex  autographo  in  voi.  Informationes  antiquae,  unico  folio,  n.  12, 
prius  4i3. 

2  Suum  cognoraen  omisit  Bernardas  in  epistola,  quam  Genua  Ignatio 
•misit  l3  Dee.  1554.  Eam  supra  habes,  n.  912,  pag.  480. 

Quadrimestris  epistola,  cujus  heic  meminit  Soldevila,  diem  prae  se 
iert7  Febr.  1555,  et  a  nobis  edita  est  in  Liti.  Qiiadr.,  t.  m,  pag.  291-296. 
In  eadem  plurima  continentur  sociorum  nomina,  quae  in  hac  quoque  pro- 
ducuntur;  sed,  ut  alibi  monuimus,  eorumdem  fratrum  cognomina  reticentur. 

*  Constituerat  Ignatius  et  rector  genuensis,  P.  Soldevila,  «serio  lectio- 


Epistolae  Mixtae — 940 

[as]sai  fiaco,  et  par  tira  a  ethico.  Mangiano  carne  lui  et  miser 
Pietro.  Questo  intende  in  alcune  cosucce  exteriore,  che  tocaua- 
no  al  mio  officio:  quello  altro,  in  guardar  la  porta  et  far  il  tinello. 
Alphonso,  Giacomo  et  Hieronymo  ad  altro  che  a  leger  non  in- 
tendono. Aluarado,  Bernardo  et  Valeriano  anche  insegnano,  ma 
sentono  una  Ucione.  Quanto  per  Testeriore  posso  indicar  del  spi- 
rito, è  puro,  obediente,  ardente  in  charità  et  mortificato:  exce- 
pto che  uno,  chi  hauessi  li  oggi  un  poco  aperti,  conoscerebbe 
facilmente  alcune  uolte  mouimenti  di  soperbia  et  impatientia  in 
miser  Pietro  et  Giacomo:  non  già  pur  che  chiaramente  repugna- 
no alla  obedienza  (nè  a  me  simil  cosa  directe  uel  indirecte  abbia 
intrauenuto),  ma  in  tal  maniera,  che  forsan,  si  alcuno  le  tocaua, 
si  sentirebbono  tropo,  et  anche  mostrariano  sentirlo.  Michael, 
trauallato  delU  suoi  scrupuH;  nel  resto  tuto  buono.  Tutti  si  raco- 
comandiamo  alla  R.  P.  V.  De  Genoua  a  7  de  Março  1555. 
De  V.  R.  P.  sieruo  indegno, 

Antonio  Soldeuila. 
Inscriptio:  f  [Al]  molto  Rdo.  Patre,  miser  Ignatio  de  Loyala,, 
prepósito  general  della  Compagnia  [di]  Jesù,  in  Roma. 


940 

PROREX  SICILIAE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PANORMO  12  MARTII  I555 

Ignatianis  litteris  respondei. — Cephaludensem  dioecesim  Ignatio 
commendai. — Benevolentiae  signa. 

t 

Muy  Rdo.  señor  Padre.  La  postrera  carta  que  tengo  de> 
V.  P.,  es  vna  en  rrecomendaçión  del  trig^o  que  su  sanctidad  pre- 
ni  rhetonces  et  graecae  linguae  daret  operam;»  ideoque  «magister  Petrus 
Canalis  in  administratione  domus  eum  sublevabat.»  Polanco,  t.  IV,  pag.  43, 
n.  66. 

*  Ex  originali  in  voi.  Epist.  Principum,  duplici  folio,  n.  67,  prius  234,. 
in  antiquo  tabulario  C.  XVI.  9,  prius  3,  et  etiam  B.  24. 


12  Martii  1555 


567 


tende  hauer  deste  rreyno,  en  lo  qual,  no  embargante  la  estrema 
neçesidad  de  acá,  á  que  de  justiçia  se  deue  de  proue[e]r  primero, 
se  ha  hecho  lo  que  se  ha  podido,  y  mirado  con  cuidado  y  desseo 
de  cunplir  en  todo  ó  en  parte  con  lo  que  es  rrazón  y  posible  * , 

Lo  de  la  coadjutoría  del  obispo  de  Chefalú  es  en  gran  ma- 
nera menester,  porque  aquel  desdichado  perlado  se  va  cada  día 
más  metiendo  en  el  fondo  de  mili  males  y  injustiçias,  y  la  pobre 
diócesis  pasa  gran  trauajo.  Torno  á  escreuir  al  abbad  Ximénez  ^ 
de  nueuo  y  á  Montesa  para  que  lo  supliquen  á  su  sanctidad. 
V.  P.  por  su  parte  me  hará  á  mí  merced,  allende  del  seruicio  de 
Dios,  que  es  lo  prinçipal,  de  ayudar  á  esto  en  lo  que  pudiere  ^ 

Del  P.  Mtre.  Jerónimo  sé  que  á  V.  P.  le  da  nuestro  Señor 
sienpre  ocasiones  de  más  mereçer  con  sus  malas  dispusiçiones  y 
y  trauajos,  á  quien  deuemos  de  dar  muchas  graçias,  pues  por 
tantos  exemplos  y  vías  nos  muestra  en  este  mundo  su  infinita 
prouidençia,  misericordia  y  sabiduría.  Reçeuiré  merced  en  que 

*  Die  5  Decembris  1554  scripserat  Joanni  de  Vesja  Ignatius:  «Hallándo- 
me hoy  á  dos  horas  de  noche  con  el  Cardenal  de  la  Cueva,  por  respecto  de 
algunas  de  sus  cosas...,  sobrevino  Montesa:  y  aunque  tenía  letras  de  Su  Ma- 
jestad para  V.  Sría.  sobre  la  estraccion  del  grano,  todavía  me  pidió  instan- 
temente que  por  una  mi  letra  suplicase  yo  á  V.  Sría.  fuese  servido  de  hacer 
esta  provision  en  beneficio  de  esta  Sede  Apostólica.  Y  aunque  veo  que  para 
lo  que  será  posible  y  razonable  es  bien  escusada  mi  letra,  ubiendo  la  del 
Emperador;  por  hacer  lo  que  se  me  ha  encargado,  y  participar  de  la  buena 
obra  que  rescibirá  toda  esta  tierra,  si  tal  socorro  se  le  hace,  suplico  humil- 
mente  á  V.  Sría.  muestre  al  mundo  la  voluntad  que  Dios  N.  S.  ha  dado  tan 
universal  de  ayudar  en  una  parte  y  otra,  y  especialmente  donde  inclinan 
causas  de  tanta  consideración.»  Cartas  de  San  Ignacio^  t.  iv,  pag.  389. 

*  Pranciscus  de  Aragon,  de  quo  videatur  epist.  Patris  Domenech,  26 
Martii  1554,  quam  supra  habes,  pag.  123  et  seqq. 

^  Petrus  Ximenez,  qui  Joannis  de  Vega  negotia  in  urbe  procurábate 
Vide  supra,  pag.  49. 

*  Ferdinandus  Montesa,  qui  negotia  imperatoris  Caroli  V,  Romae  gere- 
bat,  absenté  caesaris  legato,  Joanne  Manrique  de  Lara.  Illius  ad  Ignatium 
epistolium  edidimus  supra,  n.  9l3,  pag.  481. 

^  Egit  in  hac  re  quantum  potuit  Ignatius,  et  egit  haud  semel,  ut  ex  il- 
lius epistolis  colligimus.  Cartas,  t.  IV,  pag.  388;  t.  V,  pag.  169.  Quarum  in 
postremis  litteris,  quibus  huic  proregis  epistolae  respondet,  rem  ita  absolvit: 
«(Tenemos  por  cierto  que  Su  Santidad  hará  cuanto  V.  Sría.  desea,  á  mayor 
gloria  divina.  » 

^    Hieronymus  Domenech,  Siciliae  praepositus  provincialis. 


^58  Epistolae  Mixtae— 941 

me  auise  de  la  salud  de  su  muy  Rda.  persona,  en  cuya  merçed 
mi  hija,  y  el  duque,  su  marido  *,  y  toda  esta  casa  nos  encomen- 
damos, y  quedamos  rogando  á  Dios  guarde  y  conserue  su  muy 
Rda.  persona  en  su  sancto  seruiçio.  Esta  carta,  que  va  para  el 
P.  Mtre.  Nadal,  me  haga  V.  P.  merçed  de  dársela,  si  estuuiere 
ay,  y  si  no,  embiársela  á  donde  estuuiere  con  la  primera  ocasión. 
De  Palermo  á  xii  de  Março  1555.  A  lo  que  V.  P.  mandare, 

Juan  de  Vega. 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  señor,  el  P.  Mtre.  Ygnaçio  de  Lo- 
yola, prepósi[to  gener]al  de  la  Conpañía  de  [lesúsj.  En  Roma. 

Alia  manu:  R.da  á  p.°  de  Abril. 


941 

PONTIUS  COGORDANUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

AVENIONE  22  MARTII  I555  -. 

Avenionem  se  pervenisse,  nuntiat.  —  A  cardinale  Alexandre  Parnasio  per- 
humanissime  exceptas,  detinetur,  ne  cito  in  benedictinarum  monaste- 
rium  adeat.  — Concionatores  audit.— Aures  praebet  confitentibus.— Alia 
opera. — Catalogum  librorum  ad  hebraeos  confutandos  poscit.  -  Quid 
cum  Farnesio  egerit. — Ut  Polancus  sociis  in  Gallia  versantibus  scribat, 
commendai. 

t 

Jhs. 

Rdo.  in  Christo  Padre.  La  somma  gratia  et  amor  eterno  de 
Christo  nostro  redentor'  sia  et  habiti  sempre  neir  anime  nostre. 
Amen.  Subito  che  siamo  arriuati  in  Auignone,  ne  siamo  andati  a 
presentar'  a  monsignor  Rmo.,  et  c'ha  riceuuto  gratiosissima- 

'    Elisabeth  de  Vega  et  Petrus  de  Luna,  Bibonae  duces. 

-  Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  fol.,  n.  58,  prius  326,  327.— De  aucto- 
re  hujus  epistolae  jam  dictum  saepe  est,  Epist.  Mixtae,  t.  1.  Ad  hunc  vero 
annum,  quod  attinet,  Polanco,  t.  v,  pag.  9,  n.  9  sequentia  refert,  quae  si- 
mul  causam  aperiunt  Cogordani  in  Galliam  profectionis:  «Cumgravis  quae- 
dam  necessitas  occurrisset  cujusdam  monasterii  in  Gallia  reformandi,  cujus 
cura  ad  Cardinalem  Stae.  Crucis  expectabat,  visum  est  Ignatio  non  esse  id... 
negandum  amicissimo  et  de  Societate  optime  merito  Cardinali,  qui  id  ma- 
gnopere  optabat;  et  electus  est  ad  hanc  missionem  P.  Pontius,  qui  id  tem- 


22  MaRTII  1555  569 

-mente  con  tutta  la  sua  corte  ' .  Il  cardinale  penso  che  ne  retenerà 
qui  fin  a  pasqua:  quando  gli  domando  licenza  per  andar'  a  Bru- 
gnuola  *,  non  mi  risponde,  se  non  pariamo  d'altro.  Il  medesimo 
giorno  che  arriuammo,  chiamò  il  suo  vecelegato  ^  d'  Auignone, 
et  il  vicario,  et  gli  commesse,  che  mi  menassero  ad  udir""  tutti 
li  predicatori  d'  Auignone,  d'  uno  ad  uno,  et  alli  monasterij  di 
donne:  et  commesse  al  vicario  et  a  me,  che  attendessimo  ad  or- 
dinar' li  confessori  d'  Auignone;  et  cosi  attendemo  quanto  si  può, 
perchè  adesso  c'  è  grande  concorso  de  confessioni,  per  rispetto 
deir  annuntiatione  della  Madonna,  et  per  Tindulgentie,  che  sono 
a  nostra  donna  di  Dons  *:  benché  tutta  la  quaresima  ce  siano 
grandissime  indulgentie,  come  a  Roma.  Il  secondo  dì,  il  vicario, 
eh'  è  dotto  huomo,  m'inuitò  che  andasse  a  desnar'  con  lui,  et  an- 
dammo ad  udir'  in  quel  giorno  il  più  famoso  predicator'  dell'or- 
dine di  santo  Agostino,  che  predica  in  santo  Pietro,  et  è  bonís- 
simo christiano.  Anchora  lui  Tinuitò,  et  cosi  desnammo  insieme 
tutti,  et  hauemo  tenute  dispute  a  tauola.  Et  dopo,  in  parlando. 


poris  Procurator  erat  domus  Romanae...;  et  ei  socius  adjunctus  est  frater  no- 
ster  Julius  Onofrius».  Etiam  Avenionem  ituri  erant,  «ut  res  disponerent  ad 
collegium,  quod  ibi  Cardinalis  Farnesius  inchoare  volebat».  Iter  vero,  quod 
socii  in  Galliam  cum  Farnesio,  principe  purpurato,  confecerunt,  enucleate 
describit  alio  in  loco  ejusdem  volurainis  POLANCO,  pag.  849-358,  n.  943-968, 
disserens  De  missione  P .  Pontii  Cogordani  et  primis  initiis  Collegii  ave- 
nionensis.  Quam  rem  attingunt  etiam  Orlandini,  Hist.  Soc.  Jes.,  part.  l, 
lib.  XV,  n.  64;  Prat,  Mémoires  poiir  servir  à  V  histoire  du  Pére  Broet  et 
des  origines  de  la  Compagnie  de  Jésus  en  France ,  part.  ili ,  liv.  li, 
pag.  337-339. 

'  Cura  Tolone  Massiliam  trajicerent,  ultimo  die  navigationis,  morbus... 
tam  graviter  P.  Pontium  opprimere  coepit,  ut  affirmaret  medicus  mortem 
ipsi  imminere,  si  navigatio  diutius  durasset».  Polanco,  t.  v,  pag.  350, 
n.  946.  «Postridie  quam  pervenisset ,  Cardinalis  Farnesius...  [Massilia] 
Avenionem  profectus  est...,  suae  domus  praefecto  ac  medico,  ut  curam 
P.  Pontii  haberent,  commendans;  quo  jam  convalescente,  pecuniam  eidem 
reliquit,  ut  paulatim  et  commode  Avenionem  veniret».  Polanco,  l.  c. 

-  Oppidulum  Galliae  in  Provincia,  prope  quod  benedictinarum  mona- 
sterium  Cellarum  erat,  ad  cujus  disciplinam  redintegrandam  Cogordanus 
mittebatur.  Vide  Polanco,  t,  v,  pag,  9,  n.  9,  annot.  2. 

'    Jacobus  Maria  Sala,  vivariensis  (Viviers)  episcopus. 

*    Notre-Dame  des  Doms. 


570  Epistolar  Mixtae— 941 

dissi  ch'io  non  uorei  che  gli  predicatori  consumassero  tanto  tem- 
po a  confutare  Theresìe,  perchè  il  tempo  passa,  et  il  popolo  non 
sente  se  non  dire  contra  Theresie  et  quello  che  dicono  li  heretici^ 
et  non  imparano  niente.  Ben  uorei  io  che  attendessero  ad  am- 
maestrar' il  popolo  quel  che  douerebbe  saper',  et  insegnar'  le 
virtù,  et  riprender'  i  vitij,  et  non  parlar'  tanto  dell'  heresie,  come 
cosa  essacrabile  et  abomine uole;  et  quando  è  necessario  di  par- 
larne, dir'solo  quel  che  il  christiano  deue  tener',  et  poco  o  niente 
dechiarar'  quel  che  dice  l'heretico,  senon  in  parole  communi,  et 
lasciar'  andare.  Creda  V.  P.  che  da  quel  raggionamento  n'è  se- 
guitto  grandissimo  frutto,  et  adesso  fa  grandissime  prediche,  in- 
segnando il  popolo;  et  quando  parla  d'heresie,  parla  per  transen- 
nam.  Hauemo  visitato  quasi  tutti  li  monasteri],  et  il  terzo  giorno, 
dopo  eh'  io  sono  arriuato,  ho  predicato  in  un  monasterio,  et  cosi 
predicaremo  in  tutti  i  monasteri],  quando  in  uno,  et  quando  in 
altro. 

Li  gentilhuomini  di  monsignor  Rmo.  la  più  parte  si  uogliono 
confesar'  con  meco:  et  si  dice  in  palazzo  che  ancho  monsignor 
Rmo.  Attenderemo  per  la  città  alle  confessioni  quanto  potremo. 
Volontieri  si  confessarebbono  i  monasterij  :  domandano  con  in- 
stantia le  prediche.  Le  monache  sono  assai  licentiose,  et  grandi 
persone,  ch'è  impossibile  mai  riformar'  queste,  se  non  per  uia 
d'amor',  et  frequentatione  delli  sacramenti  et  prediche,  et  di 
buoni  confessori,  perchè  per  forza  non  si  farà  niente. 

Il  cardinale  m'ha  commesso  che  uegga  per  Auignone  che  casa 
saria  commoda  per  lo  collegio,  et  lui  si  confida  molto  in  questo, 
et  mi  ha  detto,  che  subito  che  harete  un  collegio  qui,  uedrete 
che  hauerete  più  collegij  nel  regno  di  Franza.  Anchora  mi  ha 
dato  carico  delli  talmuth  de  giudei  per  bruggiarli,  che  mi  farà 
dar'  la  lista  de  quelli:  però  li  giudei  si  sforzano  corrompere  l'of- 
fìciah,  acciò  non  si  brugino,  et  ingannar'  il  cardinale,  dicendo 
ch'el  talmuth  fu  fatto  da  2000  anni  nauti  l'aduenimento  di  Chri- 
sto,  et  sopra  di  questo  io  mi  sono  opposto  et  ho  detto  al  cardi- 
nale che  scriueria  a  V.  P.,  che  mi  mandasse  la  lista  delli  libri  de 


Ms.  oppostro. 


22  MARTII  1555  571 

giudei,  che  si  sono  brugiati  in  Roma,  et  tutte  le  propositioni  che 
hauea  tirate  M.  Alessandro  '  del  talmuth,  et  che  notasse  i  luoghi, 
donde  *  si  tiranno  quelle,  et  che  ne  donasse  tutta  la  chiarezza 
che  si  può,  per  poterne  chiaramente  et  sicuramente  parlare.  Li 
giudei  qua  uogliono  un  gran  male  a  M.  Alessandro.  Li  giudei  mi 
hanno  mostrato  che  gli  uogHono  male,  et  il  cardenale  mi  Tha  det- 
to, et  io  per  lo  contrario  ho  detto  al  cardenale  la  sufficientia,  dot- 
trina, bontà,  et  vita,  et  zelo  grande  di  M.  Alessandro,  et  alli  giu- 
dei ho  mostrato,  che  sa  più  de  loro,  perchè  ha  conosciuto  la  ve- 
rità, et  che  anche  in  hebreo  sa  più  de  loro.  V.  P.  si  degnarà  per 
amor  d'Iddio  il  più  presto  che  potrà  mandarmi  detta  lista,  et  dir^ 
a  M.  Alessandro  che  faccia  ogni  diligenza,  et  che  in  sua  lista  mi 
parH  chiaro,  et  sia  scritta  in  buona  lettera,  et  eh'  el  nostro  P. 
Andrea  %  et  gli  altri  di  Roma,  che  hanno  hauuto  la  cognitione 
de  quelH  libri,  segnino  la  detta  lista.  Anchora  ho  parlato  a  mon- 
signor Rmo. ,  come  il  vescono  di  Parigi  *  et  rvniuersità  non 
uuole  accettarla  Compagnia  nostra,  et  come  il  re  ^  et  il  gran 
consegHo  stretto  del  re  ha  fatto  naturale  tutta  la  Compagnia,  et 
come  monsignor  di  Bellay  dice  che  farà,  et  scriue  lettere,  et  poi 
non  è  niente,  et  come  monsignor  Rmo.  di  Ghisa  ^  è  protettor' 
nostro  in  Franza,  et  gli  ho  detto:  Monsignor  Rmo.,  bisogna  che 
V.  S.  Rma.  a  Parigi  ci  fauorisca  molto  caldamente,  et  faccia  con 
monsignor  di  Parigi,  et  con  Fvniuersità,  et  con  tutti  che  si  op- 
porranno, che  la  nostra  Compagnia  sia  accettata  in  Parigi,  et  pi- 
gli per  compagno  monsignor  Rmo.  di  Ghisa;  et  che  non  sola- 
mente  accettino  la  Compagnia,  ma  anchora  che  l'aiutino,  et  fac- 
ciano un  collegio.  Mi  ha  risposto:  io  farò  tutto  quel  che  tu  uuoi. 


'  «Alexander  Franciscus,  vir  eruditus  ac  pius,  quem  superius  ex  judae- 
is  conversum  fuisse  meminimus».  Polanco,  t.  v,  pag.  352,  n.  950,  Me- 
minerat  autem  t.  11,  pag.  215,  216,  n.  ilo,  ubi  magnificum  illius  viri  texitur 
elogium,  quod  ne  excribamus,  ipsa  ejus  longitudo  prohibet.  Vide  locum. 

^    Ms.  donne. 

^    P.  Andreas  Frusius. 

*    Eustachius  du  Bellay. 

^    Henricus  II,  Galliae  rex. 

^  Carolus  de  Guise,  cardinalis  lotharingus,  Polanco,  t.  v,  pag.  353^ 
n.  951. 


Epistolae  Mixtae— 941 

ma  adesso  attendiamo  qui.  Ho  replicato,  che  scriuerò  lettere  a 
Parigi  alli  nostri,  che  uadino  ad  importunar'  S.  S.  Rma.  sopra  di 
ciò,  et  che  darò  memoriale  al  suo  secretarlo,  il  qual  secretario 
anche  lui  s'  è  offerto,  che  farà  buono  ufficio.  Ho  pensato  ancho- 
ra,  ma  non  Tho  fatto,  parlar gh  della  nostra  chiesa  di  Roma  co- 
minciata, et  come  Mutio  Muto  '  et  un'  altro  ha  impedito  che 
non  uadi  inanzi,  et  che  V.  P.,  per  uoler'  viuer'  in  pace  con  tut- 
ti, ha  lasciata  l'impresa,  et  contentarsi  di  quel  poco  che  habbia- 
mo,  dicendo  che  Iddio  nostro  signor  la  farà  quando  gli  piacerà, 
che'l  nostro  ufficio  è  attender'  a  seruir'  a  Dio,  et  star'  in  pace 
con  tutti:  ma  interim  da  me  dirgli,  come  il  publico  bene  et  ser- 
-uigio  d'  Iddio  patisce,  et  anchora  a  giudi  tio  de  tutti  patisce  Tor- 
nato della  città:  et  che  saria  bene  che  S.  S.  Rma.,  come  da  se, 
scriuesse  al  papa  %  come  ha  inteso,  che  la  chiesa  della  Com- 
pagnia di  Jesù,  eh'  era  cominciata  a  farsi,  nella  quale  Idio  è 
tanto  seruito,  resta  di  farsi  per  due  persone;  et  che  quelli  che  ha- 
ueano  desiderio  aiutar'  la  fabrica,  se  retiraranno  et  faranno  in 
altra  parte.  Et  si  dice  anchora,  che  tali  persone,  più  per  pugna  che 
con  raggione,  contradicono  alla  detta  fabrica,  che  non  uadi  nan- 
zi,  et  per  far'  pagar'  alla  pouera  Compagnia  il  triplo  più  che  quel 
che  uagliono  certe  case,  che  entrano  nella  fabrica,  conciosiachè 
la  pouera  Compagnia  non  habbia,  se  non  quello  che  gli  uien  dato 
per  l'amore  di  Dio  alla  giornata,  et  li  benefattori  che  a  quella 
opera  uogliono  agiutar';  et  che  S.  S.tà  commetta  che  si  ueda,  et 
faccia  tacer'  Mutio  Muto,  et  che  non  impedisca  tale  impresa,  et 
che  Mutio  Muto,  et  alcuni  simili  non  inquietino  quelli  poueri  Pa- 
dri, che  attendono  a  loro  orationi  et  diuini  ufficij,  et  suoi  exerci- 
tij  spirituali.  Questa  è  una  delle  cose  principali,  de  quali  ho  de- 


•  Mutius  Muti,  cujus  est  epist.  260,  supra  edita,  t.  11,  pag.  237.  Ad 
Tiunc  vero  locura  videatur  Polanco,  t.  iv,  pag.  lo,  n.  9. 

-  Intelligit  Pontius  Julium  III,  qui  adhuc,  cum  haec  scriberet,  in  vivis 
erat,  et  sequente  die,  23  Martii,  naturae  concessit.  Illius  mors  omnia,  quae 
Alexander  Farnesius,  ad  avenionense  collegium  spectantia,  tune  moliebatur, 
infecta  reliquit.  Nam  cum  3o  Martii  de  ejus  obitu  certior  esset  factus,  po- 
stridie  iter  Romam  versus  ingressus  est.  PoLANCO,  t.  v,  pag.  353» 
953,  954- 


24  Martii  1555  573 

liberato  parlar'  al  cardenale,  et  sta  nella  nota  mia  de  negocij,  che 
ho  da  trattar'  con  S.  S.  Rma.  Sarebbe  buono  che  M.  Polanco 
scriuesse  a  Parigi  alli  nostri,  che  mi  mandassero  in  Auignone  il 
transunto  autenticato  della  naturalità  della  Compagnia  in  tutta 
Franza,  per  le  cose  che  possono  accader'  per  tutte  le  parti,  che 
qua  al  suo  tempo  non  mancará  chi  s'opponga  contra  de  noi,  et 
tanto  qua,  come  ad  Aix     a  Brugnuola,  et  in  tutta  la  Prouenza. 

Non  altro,  se  non  che'l  signor  Mio  ce  doni  gratia  di  far'sua 
santissima  volontà  et  quella  di  V.  P.  D'  Auignone,  alli  22  di 
Marzo  1555.  D.  V.  R.  P.  inutile  et  indegno  figliuolo, 

PONTIO. 

ANTONIÜS  GOU 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PLACENTIA  24  MARTII  I555  . 

Hispali  Borgia  cum  socio  Gou  Montuliam  (Montilla)  accedit. — Acta  cum 
marchionissa  de  Priego  ejusque  domo. — Cordubam  venit,  Placentiam 
quamprimum  perrecturus. — Viros  quosdam  principes,  Societatis  amicos, 
visit,  coenobiumque  guadalupense,  familiae  hieronymianae.  — Collegia 
Societatis  magnates  poscunt  in  suis  ditionibus  instituenda. — Placentiam 
ingreditur,  unde  a  principe  Joanna  Tordesillas  arcessitur. 

Jhs. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo.  La  gracia  y  amor  eterno 
de  Christo  nuestro  señor  sea  en  nuestro  continuo  fauor  y  ayuda. 
Amén.  Vase  el  mes,  y  es  razón  cumplir  la  santa  obediencia,  pues 
las  occupaciones  han  algo  afloxado,  specialmente  con  la  yda  del 
P.  Francisco,  que  ayer  se  ha  partido  para  Coria:  y  así  breue- 
mente  daré  cuenta  á  V.  P.  de  lo  que  se  offrece  desde  la  vitima,, 
que  scriuí  de  Seuilla  á  6  de  Hebrero. 

Hauiendo  puesto  en  orden  el  P.  Francisco  las  cosas  de  la  casa 
de  Seuilla,  se  partió  para  Montilla  á  los  ocho  de  Hebrero  con  vrt 

'    Aquae  Sextiae  in  Provincia. 

^  Ex  autographo  in  voi.  F.  B.,  duplici  folio,  n.  6g,  prius  394.— Usus  est 
hac  epist.  Polanco,  t.  v,  pag.  542-545,  n.  1480  et  seqq. 


574  Epistolae  Mixtae — 942 

tiempo  muy  recio  de  aguas,  adonde  llegamos  á  xi.  La  consola- 
ción que  la  señora  marquesa  y  la  duquesa  de  Arcos,  su  hija  *, 
y  los  otros  tuuieron  con  la  vista  del  Padre,  fué  muy  grande.  De- 
tuuímosnos  allí  diez  días,  en  los  quales  el  Padre  entendió  con  la 
señora  marquesa  en  algunas  cosas  del  buen  gouierno  de  su  esta- 
do, que  se  concertaron  muy  bien,  y  quedó  su  S."a  muy  contenta 
y  descansada,  y  se  confessò  con  su  R.cia ,  y  recebió  el  santísimo 
sacramento  de  su  mano:  y  la  duquesa  hizo  lo  mismo  con  el  Pa- 
dre doctor  Torres.  Está  tan  contenta  la  señora  marquesa,  y  tan 
afficionada  á  la  Compañía,  que  no  se  harta  de  hablar  y  entender 
las  cosas  della.  Dexaron  concertado  que,  passada  la  pascua,  ha  de 
yr  allá  vn  Padre  de  la  Compañía  por  confessor  de  su  S."a  ,  y  para 
darle  los  exercícios;  y  otros  á  entender  en  otros  exercícios  de  la 
Compañía.  Gloria  al  Señor  por  todo. 

En  Córdoua  se  detuuo  su  R.cia  pocos  días,  por  la  priesa  que 
tenía  de  boluer  acá  al  tiempo  que  tenía  concertado  con  el  obis- 
po y  dexando  orden  en  algunas  cosas  de  los  studios  y  otras  de 
aquella  prouincia,  se  partió  á  27  de  Hebrero  para  este  pueblo.  De 
camino  visitó  á  los  marqueses  de  Gibraleón  *,  que  lo  deseauan 
mucho.  Detúuose  muy  poco,  por  la  priesa  que  lleuaua:  pidiéronle 
gente  de  la  Compañía  para  Benalcáçar  %  que  es  vn  pueblo  donde 


'    Catharina  Fernandez  de  Cordoba,  marchionissa  de  Priego. 

-  Maria  de  Toledo  et  Figueroa.  Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  701, 
annot.  I,  ubi  ex  Burgos,  Blasón  de  España,  t.  v,  pag.  115,  116  hujus  fra- 
tres  commemoravimus. 

'  Gutierrius  de  Vargas  et  Carvajal^  vel  ut  alii  scribunt,  Vargas  de  Car- 
vajal, placentinus  antistes. 

*  Alphonsus  de  Zuñiga  et  Sotomayor  ac  Francisca  de  Cordoba  et  Fi- 
gueroa. Polanco,  t.  v,  pag.  543,  n.  1484,  annot.  2,  3, 

*  Rectius  Belalcazar.  Porro  Belalcazar  est  «villa  situada  en  la  margen 
izquierda  del  arroyo  Caganchas,. rodeada  de  cerros  y  colinas,  á  unas  catorce 
leguas  Norte  de  la -ciudad  de  Córdoba,  á  cuya  provincia  y  diócesis  corres- 
ponde... Su  nombre...  significa  hermoso  alcázar,  y  lo  tomó  de  uno  de  fuerte 
y  grandiosa  construcción,  que  hizo  edificar  en  ella...  para  residencia  suya... 
y  defensa  de  la  villa  su  primer  señor,  Don  Gutierre  de  Sotomayor,  maestre 
de  la  orden  de  Alcántara,  á  quien  hizo  merced  de  dicho  señorío  el  rey  Don 
Juan  II,  año  1445...  Enrique  IV  la  erigió  en  condado  en  favor  de  Don  Alon- 
so de  Sotomayor,  hijo  del  expresado  Don  Gutierre».  Piferrer,  Nobiliario 
de...  España,  t.  vi,  pag.  71. 


24  Martii  1555  575 

sus  S.rías  residen.  Quedaron  que  el  marqués  hiziesse  la  casa  y 
proueyese  de  lo  necessario  para  la  sustentación,  y  que  después  se 
le  dará.  Estos  señores  tienen  fama  de  muy  grandes  christianos,  y 
dan  muy  gran  exemplo  de  sí.  Ha  de  succeder  el  marqués  en  el 
estado  de  Béjar  que  es  de  los  más  señalados  de  España.  Ama 
mucho  la  Compañía.  La  marquesa  es  sobrina  del  nuestro  don 
Joán  de  Córdoua. 

En  Guadalupe  *  nos  detuuimos  sola  vna  noche,  aunque  qui- 
sieran los  Padres  de  allí  detener  al  Padre  muchos  días.  Hallamos 
allí  vn  criado  del  conde  de  Oropesa,  con  cartas  en  que  scriuía  al 
Padre  que  le  fuesse  á  visitar  en  Oropesa,  y  así  lo  hizo.  La  con- 
solación que  el  conde,  y  la  condessa,  y  don  Francisco  de  Toledo 
tuuieron  de  la  vista  del  Padre,  fué  muy  grande  ^  Detuuiéronle 
ocho  días,  en  los  quales  se  dieron  tan  buena  priesa  en  aproue- 
charse  de  su  spíritu,  que  casi  nunca  le  dexauan.  Oyólos  á  todos 
de  confessión,  y  les  dió  el  santíssimo  sacramento,  y  les  predicó, 
todo  con  muy  grande  contentamiento  de  ambas  partes.  Trataron 
sobre  dos  collegios  que  el  conde  está  determinado  de  hazer  para 
la  Compañía,  vno  en  Oropesa,  y  otro  en  otra  villa  su3''a,  y  dotar- 
les cada  uno  en  más  de  400  ducados  de  renta.  Y  también  quería 
la  condesa  hazer  otro  en  vn  lugar  suyo.  Son  estos  señores  vn 
dechado  grande  de  virtud,  dados  á  la  oración  y  á  cosas  de  spíritu 
en  muy  gran  manera.  Hales  dado  el  Señor  muy  gran  y  particular 
deuoción  á  la  Compañía,  y  cada  día  los  va  creciendo  en  ella.  Glo- 
ria á  su  diuina  magestad  por  todo. 

Llegamos  á  este  pueblo  á  14  del  presente,  donde  no  halló  el 
Padre  al  señor  obispo,  sino  cartas  suyas,  en  que  le  dezía  que  para 
el  sábado  que  viene  estará  con  él.  Ha  predicado  su  R.cia^  después 

*  «Béjar,  part.  jud.  en  la  prov.  de  Salamanca,  aud.  terr.  y  cap.  gen.  de 
Valladolid,  compuesto  de  5  v.,  40  lug.,  2  barrios  y  2  desp...»  Madoz,  Diccio- 
nario geo  y .  hist.,  t.  IV,  pag.  1X3;  qui  amplitudinem,  divitias  et  pulcritudi- 
aem  camporum  et  oppidi,  quod  illius  ditionis  caput  est,  in  seqq.  foliis 
pergit  describere . 

-  «Guadalupe,  v.  en  la  prov.  y  aud.  terr.  de  Cáceres  (18  leg.),  partido 
jud.  de  Logrosan  (4),  dioc.  de  Toledo  (28)...  Su  famoso  monast.  de  Geróni- 
mos es  el  principal  edificio  del  pueblo».  Madoz,  Diccionario,  t.  ix,  pag.  27. 

^    Vide  supra,  epist.  895,  pag.  440-442,  ubi  de  his  fit  sermo. 


576  Epistolar  Mixtae— 942 

que  vino,  con  la  sólita  accepción,  y,  parece,  con  nueuo  spíritu  y 
heruor.  La  deuoción  que  ay  en  este  pueblo  de  las  cosas  de  la 
Compañía  es  tanta,  que  admira.  Abundan  tanto  las  confessione» 
en  esta  iglesia,  que  cada  día  ay  continua  occupatión,  y  la  hauria 
aunque  fuessen  más  Padres.  Entre  otros  que  frequentan  las  con- 
fessiones  y  comuniones  en  esta  yglesia,  ay  vn  gran  número  de 
donzellas,  hijas  de  padres  honrrados  y  ricos,  de  las  qualesla  se- 
mana passada  estauan  determinadas  20  de  tomar  hábito  muy  re- 
cogido, y  seruir  á  Dios  en  él  con  propósito  de  no  casar.  El  P. 
Loarte  '  es  tan  accepto,  y  hale  dado  Dios  tan  señalado  talenta 
en  las  confessiones,  que  es  cosa  grande.  Creo  que  se  sentiría  tanto- 
el  pueblo  si  le  sacassen  de  aquí,  como  sintió  la  yda  del  P.  Bap- 
tista que  les  predicó  vn  sermón  yendo  á  Seuilla,  y  pensaron 
de  hecharle  en  la  cárcel  para  que  no  se  les  fuesse,  hasta  que  tu- 
uiessen  respuesta  del  Padre,  á  quien  scriuieron  á  Seuilla  con 
mensagero  proprio  la  ciudad  y  los  clérigos  para  que  le  dexasse 
aquí.  Gloria  al  Señor  por  todo. 

De  Granada  scriuen  que  vn  canónigo  de  allí,  con  consenti- 
miento de  su  padre,  alcançado  á  instancia  del  señor  arçobispo  y 
de  vn  religioso  de  allí,  es  ydo  á  Sanctlúcar  á  tomar  los  exercícios 
del  P.  M.^  Joán  Pablo,  á  quien  él  deue  tener  particular  affición» 
Dizen  que  este  canónigo  está  muy  mouido  para  la  Compañía,  y 
que  ha  dicho  que,  si  queda  en  ella,  que  también  quedarán  cien  mil 
de  juro  que  tiene.  Bendito  sea  nuestro  Dios  por  todo. 

De  Seuilla  scriuen,  que  está  el  prouisor  ^  tan  contento  del 
modo  de  predicar  de  los  de  la  Compañía,  que  quería  mandar  con 
censuras  á  todos  los  curas  del  arçobispado,  que  no  dexen  predi- 
car á  ninguno  en  sus  yglesias,  que  en  su  sermón  no  declare  al- 
guna cosa  de  la  doctrina  xpiana.,  como  hazen  los  de  la  Compañía 
en  Seuilla. 

•  «P.  Balthasar  Loarte,  Doctoris  Gasparis  Loarte,  Rectoris  Collegii 
nostri  Genuensis  frater,  initio  hujus  anni  in  Societatem  admissus  est,  post- 
quam  exercitiis  spiritualibus  perfunctus  esset».  Polanco,  t.  v,  pag.  512,, 
n.  1397. 

-    P.  Joannes  Bta.  Sanchez.  Quae  heic  attinguntur,  plenius  enarrant 
Litt.  Quadr.^  t.  ili,  pag.  419  et  seqq. 

^    Gaspar  Cervantes  de  Salazar.  Vide  epist.  938,  pag.  557. 


I  Aprilis  1555  577 

Anoche  llegó  vn  correo  de  la  princesa  ' ,  que  vino  á  muy 
gran  furia  en  busca  del  Padre:  no  sabemos  qué  nueuas  trahe.  Oy 
por  la  mañana  le  ha  ydo  á  buscar  á  quatro  leguas  de  aquí.  El  Se- 
ñor nos  dé  buenas  nueuas.  Ya  antes  le  hauía  scripto  S.  M.  que 
fuesse  á  Tordesillas,  por  estar  mala  la  rey  na.  Y  no  más.  En  los 
sacrificios  y  oraciones  de  V.  P.  muy  humilmente  me  encomiendo. 
El  Señor  nos  dé  gracia  de  sentir  y  cumplir  su  santísima  voluntad. 
Amén.  De  Placencia  24  de  Março  1555.  D.  V.  R.  P.  mínimo  hijo 
y  indignísimo  sieruo  en  Christo,  por  commissión  del  P.  Francisco» 

Antonio  Monserrate 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo,  el 
P.  M.'*  Ignatio  de  Loyola,  praepósito  general  de  la  Compañía  de 
Jesús,  en  Roma. 

EPISCOPUS  SEGOBRICENSIS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALENTIA  I  APRILIS  I555 

Verbis  amorem  et  pietatem  spirantibus,  Ignatium  rogat,  ut  sibi,  caecu- 
tienti,  commutationem  legis  officii  divini  persolvendi  in  alia  pia  opera  a 
pontífice  impetret. — Brevi  Barcinonem  se  profecturum,  ait. 

t 

Muy  Rdo.  Padre.  Jesu  Christo  nuestro  señor  pague  á  V.  R. 
la  consolaçión  que  me  ha  dado  con  la  carta  que  de  su  mano  re- 
çebí,  de  ocho  de  Nouiembre  de  1554,  assi  por  saber  por  ella  cómo 
el  P.  M.  Nadal  llegó  con  salud  á  essa  tierra,  como  por  ver  en 
ella  el  respecto  y  la  cuenta  que  V,  R.  tiene  con  la  deuoción  que 
yo  tengo  á  la  Compañía  y  hago  por  ella  ;  y  finalmente  por  uer 

'  Princeps  Joanna,  regni  gubernatrix.  De  his  infra  redibit  sermo,, 
epist.  951. 

-  Sic  nunc  litteras  subscribit,  qui  hucusque  Antonius  Gou  scribebatur.. 
Et  P.  Bustamante,  epist.  951,  de  his  Htteris  agens,  inquit:  uDespués  de  la 
del  mes  pasado,  que  el  H.  Monserrate,  olim  Antonio  Gou,  escriuió  á 
V.  P.t  ...„ 

'    Ex  originali  in  voi.  Epist.  diversormn,  duplici  folio,  n.  98,  prius  461. 
Epistolae  Mixtae,  tom.  IV.  37 


578  Epistolae  Mixtae— 943 

con  quánta  liberalidad  me  offreçe  el  ministerio  della  para  las  co- 
sas tocantes  á  la  salud  espiritual  de  mis  ouejas  y  para  la  delias 
y  para  la  mía  pido  ser  ayudado  con  las  oraçiones  de  V.  R.  Y  es- 
pecialmente aora  tengo  neçessidad  passe  por  sus  manos  vn  ne- 
goçio  que  se  me  offrece,  tocante  á  la  quietud  de  mi  alma,  y  es, 
que  por  mis  continuas  indisposiçiones,  y  espeçialmente  vna,  que 
es  falta  de  vista  corporal,  por  interposiçión  de  algunas  como  ca- 
taractas,  ay  tiempos  en  que  no  puedo  rezar  el  offiçio  diuino ,  y 
aun  algunas  uezes,  porfiando  en  rezallo,  me  suele  acaesçer  de- 
fectos notables,  allende  que  á  lo  ordinario  me  es  muy  dañoso  y 
trabajoso;  3^  confessándome  con  el  doctor  Celaya  -,  uista  mi  in- 
disposiçión ,  me  aconsejó  que  embiasse  á  su  santidad  por  algún 
breue,  para  que  se  me  commutasse  el  rezar  del  offiçio  diuino  en 
algunas  otras  oraciones,  como  del  rosario,  ó  siete  psalmos,  ó  co- 
sas que  yo  sepa  de  memoria.  Y  yo,  aunque  pudiera  por  otra  uía 
hauer  este  breue,  pero  paresçióme  que  para  la  quietud  de  mi 
consçiençia  y  mayor  consolaçión  conuenía  hauello  por  medio  de 
V.  R.,  y  assi  se  lo  pido  por  charidad  que  lo  haya,  teniendo  en- 
tendido que  yo  no  lo  hago  por  ahorrar  trabajo,  antes  pido  que  se 
me  conmute  en  qualquier  otra  oración,  ayuno  ó  limosna,  etc., 
aunque  fuesse  de  más  trabajo,  sólo  que  para  ello  no  sea  neçessa- 
rio  hauer  yo  de  leer;  y  usaré  del  tal  breue  ó  de  la  dicha  facultad 
solamente  en  aquellos  tiempos,  en  que  mis  indisposiçiones  no  me 
dexaren  rezar  los  diuinos  offiçios.  Yo  estoy  desseoso  que  V.  R. 
entienda  en  ello  con  la  breuedad  possible,  como  en  cosa  que  toca 
á  la  salud  de  vna  de  sus  ouejas;  y  la  costa  que  hubiese  en  hauer 
■el  dicho  breue,  el  portador  de  la  presente  lo  pagará.  Yo  estoy  de 
camino  para  mi  ol)ispado,  donde  pienso  estar  esta  semana  sancta, 


*  Ignatii  epistolam  ad  segobricensem  episcopum,  Gasparem  Jofre  de 
Borja,  cujus  saepe  facta  a  nobis  est  mentio,  habes  in  Cartas  de  San  Ignacio, 
t.  IV,  pag.  363.  UH  vero  non  dies  octavus,  sed  septimus,  affigitur;  veruni  in 
epistola  ad  Patrem  Estrada,  quae  illam  consequitur,  et  in  qua  suadet  Igna- 
tius  ut  morem  gerat  episcopo,  dies  8  apponitur.  Tbid.  pag.  864,  365. 

*  Hic  est  parisiensis  doctor,  patria  valentinus,  de  quo  scribebat  P.  Mi- 
ron 20  Oct.  1547:  «el  Doctor  Celaya  es  mucho  nuestro».  Epist.  Mixtae,  1. 1, 
pag.  414. — De  Joanne  Celaya,  qui  ab  aliis  scribitur  Selaya,  et  Salaya,  vid^ 
quae  supra  diximus,  t.  11,  pag.  92,  annot.  3. 


I  Aprilis  1555  579 

y  después  me  he  de  llegar  á  Barçelona,  do  hallaré  ya  acabada  la 
yglesia,  y  oyré  predicar  en  ella  al  P.  M.  Estrada,  como  lo  desseo 
mucho;  y  huuiéralo  hecho  para  prinçipio  de  quaresma,  si  no  se 
huuieran  offreçido  negoçios  acá  de  grandíssima  importançia  para 
la  paz  desta  tierra,  en  los  quales  hemos  tenido  que  hazer  hasta 
aora.  Si  entre  estas  dos  pascuas  V.  R.  pudiere  responder  á  esta 
carta  y  á  lo  que  en  ella  le  supplico,  podrán  encaminarse  las  car- 
tas á  Barçelona,  que  por  allá  me  deterné,  por  acabar  de  [nejgociar 
con  el  señor  duque  de  Cardona  '  algunas  cosillas. 

No  me  pareçió  partirme  de  Valençia  sin  visitar  el  collegio  de 
la  Compañía,  que  aquí  ay,  y  consolarme  con  los  hermanos  dél,  y 
assi  me  he  oy  desoccupado  de  todos  negoçios,  y  venido  á  él  á  oyr 
misa,  y  comer  con  ellos,  como  hermano,  de  donde  escriuo  la  pre- 
sente, y  suplico  á  nuestro  Señor  conserue  y  augmente  en  V.  R. 
y  toda  esta  relligión  suia  el  spíritu  y  feruor  con  que  proçede. 
Amén.  Deste  collegio  de  Valençia  el  primer  día  de  Abril  de  1555. 
Seruidor  de  V.  R.,  que  en  sus  oraziones  se  encomienda, 

Ell  obispo  de  Segorve  y  de  Halbarrazín. 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  Padre  mío  en  [Crisjto,  el  P,  M. 
Ignaçio  de  Loyola,  [prepósi t]o  general  de  la  Compañía  de  Jesús. 
En  Roma. 


'  Alphonsus  de  Aragon  et  Sicilia.  Etenim  cum  obiisset  anno  1548  Fer- 
dinandus  Folch  de  Cardona,  dux  II  de  Cardona,  Epist.  Mixtae,  1. 1,  pag.  160, 
quatuor  superstites  reliquit  filias,  quarum  natu  major,  Joanna,  titulum  here- 
ditate  obtinuit.  Jam,  «D."  Juana  Folch  de  Cardona,  tercera  duquesa  de  este 
título,  marquesa  de  Pallars,  condesa  de  Prades,  vizcondesa  de  Villamur  y 
señora  de  la  baronía  de  Entenza,  casó  con  D.  Alonso  de  Aragón  y  Sicilia, 
I  tercer  duque  de  Segorbe,  el  cual  falleció  en  16  de  octubre  de  1563,»  BuR- 
'  <JOS,  Blasón  de  España^  t.  11,  pag.  l63.  Igitur  ex  uxore  vocatur  heic  dux 
<ie  Cardona,  qui  paterno  jure  dux  erat  segorbiensis. 


58o 


Epistolae  Mixtae— 944 


944 

CAESAR  HELMI 
[PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA] 

VENETIIS  6  APRILIS  I555  *. 
Sociorum  collegii  veneti  numerus,  mores,  vires, 
t 

Jhs 

Pax  Xpi.,  etc.  Molto  Rdo.  Padre  in  Christo.  Questa  è  per  dar 
auiso  a  V.  R.  del  numero  delli  Padri  et  fratelli  che  sono  in  que- 
sto collegio,  et  delle  particularità  di  essi. 

Il  P.  M.  Alberto  -  è  intrato  nella  Compagnia  in  Roma:  è  nato 
in  Ferrara,  ha  45  anni  in  circa..  [E  intrato]  neir  anno  del  52,  nel 
mese  di  Marzo. 

Il  P.  M.  Alouisio  Napi,  da  Milano,  d'  anni  26  in  circa,  intrò 
in  Roma  neir  anno  1550,  nel  mese  di  Aprile.  Ha  veduta  et  vdita 
tutta  la  rethorica,  con  qualche  poca  di  pratica  delli  casi  di  con- 
scientia. 

Arnoldo  Concho,  da  Glinghelim  di  Liege,  intrò  in  Roma 
r  anno  1549,  nel  mese  di  Febraro,  di  età  di  29  o  30  anni,  pro- 
moto in  arti  in  Louanio,  dopo  V  intrata  della  Compagnia 

Thadeo  Amareni,  da  Siena,  intrò  in  Roma  nel  49,  [nel  mese] 
di  Febraro.  E  di  età  di  24  anni  :  ha  veduta  quasi  tutta  la  grama- 
tica  di  Despauterio,  et  inte[nde]  adesso  la  retorica. 

Bonifatio  delli  [s¿c],  da  Messina,  ha  22  anni  in  circa.  Intrò  in- 
Roma  nel  anno  1552,  nel  mese  di  Febraro.  Ha  veduta  et  sa  quasi 
tutta  la  grammatica  di  Despauterio ,  et  adesso  vede  et  ode  rhe- 
torica 

*  Ex  autographo  in  voi.  Informationes  antiquae,  unico  folio  non  inte- 
gro, n.  93,  prius  287. 

2  Albertus  Ferrarese^  qui  Eugubio  fuerat  evocatus.  Hujus  plures  in  su- 
periore voi.  edidimus  epistolas. 

^  Vide  quid  de  eo  referat  ad  hunc  annum  Polanco,  t.  v,  pag.  169, 
n.  490. 

"*    «Missus  est  etiam  Venetiis,  versus  Siciliani,  Bonifacius,  siculus,  me- 
dicorum  Consilio».  Polanco,  L  c,  pag.  170,  n.  491. 


6  Aprilis  1555  581 

Vincenzo  [sic],  da  Pione  di  Sacco,  ha  1'  età  di  15  anni 

in  circa.  Fu  pigliato  per  li  seruitij  nel  tempo  che  erano  infermi 
alcuni  delli  fratelli,  mandati  in  Sicilia,  qui  in  Venetia.  Ha  buon' 
ingegno,  et  si  va  fundando  in  gramática  di  Despauterio,  et  Do- 
nato sa  tutto  a  mente.  Si  è  deliberato  da  circa  sei  mesi  in  qua 
per  la  Compagnia. 

Piero  di  M.°  Marco,  da  Venetia,  d'  anni  19,  è  forte  di  corpo, 
ma  poco  capace  di  lettere.  Vn  anno  fa,  venne  in  casa  per  seruir', 
come  il  suddetto  Vincenzo,  et  anco  similmente  deliberatosi  per 
la  Compagnia. 

Battista  [sic],  da  Venetia,  d'  anni  18  in  circa,  intrò 

nel  mese  di  ç.bre  in  circa,  et  è  di  buona  edificatione,  humile,  et 
poco  sa  leger',  et  non  pare  capace  di  lettere:  et  anco  mostra  poca 
sanità,  benché  non  si  lamenta  nè  lo  dimostra  in  parola  veruna. 

Del  P.  M.*'  Simone  non  dico  niente,  perchè  V.  R.  il  sa  meglio 
di  me  ' . 

Altro  non  mi  occorre,  senon  raccommandarmi  air  orationi  di 
V.  R.  et  de  tutti  V  altri  Rdi.  Padri  et  fratelli  in  Christo.  Di  Ve- 
netia alli  6  di  Aprile  1555.  Di  V.  R.  seruo  indegnissimo  in  Jesù 
Xpo., 

Cesar'  Helmi. 


*  ((Mense  Aprili  P.  Simon  [Rodriguez]...  Venetiis  Bassanum  se  contu- 
lit».  Polanco,  l.  e,  pag.  1Ó9,  n.  489,  Cf.  etiam  pag.  164,  n.  473  ac  474  et 
pag.  170,  n.  492. 


582  Epistolae  Mixtae— 945 


945 

PONTIUS  COGORDANUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CELLA    DI   BRUGNOLA    I5    APRILIS  I555 

Exigua  omnino  aut  fere  nulla  alÌulget  spes  redigendi  coenobium  benedictì- 
narum  ad  priscam  sanctarum  legum  disciplinam. — Male  Pontius  excipi- 
tur  pejusque  tractatur.  -In  morbum  incidit.— A  matre  ac  fratribus  in- 
visitur . 

t 

Ihs 

Rdo.  in  X.°  Padre.  Pax  X.i  Dopo  V  altra  che  ho  scritto 
a  V.  R.  *,  sono  accadute  molte  cose,  et  de  tutte  raccogliemo 
poca  speranza  di  peruenir'  ad  alcun  frutto  in  questo  monaste- 
rio Bisogna  a  noi  non  andar'  per  forza  in  cosa  alcuna,  senon- 
chè,  come  ua  la  Compagnia  nostra  per  tutto  il  mondo,  gratiosa- 
mente  facendo  et  aiutando  quanto  può  ogn'  uno  uoluntariamen- 
te  et  non  constrengendo  alcuno,  per  nissuna  facultà  che  V  huomo 
habbia  coerci[ti]uamente  hauersi  con  simil  gente,  e  solo  del  re 
di  Franza,  et  non  d'  altra  persona  di  qualsiuoglia  dignità  che  si? 
Et  si  hauessimo  temuto  minacele,  già  saremo  in  Italia  fugendo, 
perchè  grandi  et  piccoli  ci  pronosticano  la  morte  nostra,  se  se- 
guitamo  tal  impresa,  et  de  fatto  cosi  io  lo  sento  adesso  in  fatto, 
et  bisogna  non  mostrar'  la  patente  di  riformatione  ^  In  altro 
qualsiuoglia  officio  uolentierissimamente  mi  riceuono;  ma  per 
riformator',  non  ne  uogliono  sentir'  parola;  et  andamo  con  gran- 
dissima destrezza;  et  amici  et  inimici,  tutti  dicono:  Guardate  le 

•  Ex  autographo  in  voi.  Lift.  Quadrim.  1555,  duplici  folio,  n.  loo,  prius 
362,  363. 

-  Vide  epist.  94 ubi  causam  exposuimus,  qua  in  Galliam  Pontius  est 
missus.  Orlandini,  Hist.  Soc.  Jes.,  part.  i,  lib.  xv,  n.  64,  eam  paucis  com- 
plectitur:  «ut  sacrarum  virginum  prope  Bruniolam,  in  Cella  pago,  coeno- 
bium suis  solutura  legibus  rite  cognosceret;,  et  ad  veteris  disciplinae  nor- 
mam  regulamque  redigeret». 

'  Haud  facile  quis  repraesentare  sibi  potest  statum  illius  coenobii  dif- 
ficultatesque,  quas,  etiam  a  civibus,  ob  monialium  causam,  expertus  est  Co- 
gordanus.  Videatur  Polanco,  t.  v,  pag.  354-358,  n.  956-967,  qui  hanc  epi- 
stolam adhibuit  et  accurate  rem  uni  versam  pertractavit . 


15  Aprilis  i  55b  583 

persone  uostre.  Giouedi  uenemmo  a  dir  messa  nel  monasterio, 
et  consolai  quanto  potei  la  priora;  et  mi  sono  trouato  a  tutti 
r  ufficii  giouedi,  venerdì  et  sabbato,  et  ho  anche  detto  messa 
sabbato,  et  il  dì  di  pasqua,  et  ho  predicato,  doue  ci  fu  mediocre 
auditorio,  et  portione  per  portione  più  tre  uolte  che  a  santa  Ma- 
ria della  Strada,  et  penso  con  satisfattione,  perchè  la  priora  m'  è 
uenuta  dopo  a  parlar^  da  se,  et  alla  notte  mi  ha  mandato  a  pre- 
sentar'; però  ringratiammo  S.  S.,  et  non  pigliammo  niente. 

La  priora  m'  ha  domandato  la  mia  facultà,  della  quale  sempre 
hanno  paura,  et  s'  armano.  Lei  dice  chel  Rmo.  Santa  Croce  non 
ha  giuriditione  sopra  loro.  Gli  ho  risposto  che  se  S.  Rma.  S.  non 
r  ha,  nè  io  anchora  T  ho;  et  anchorachè  io  V  hauesse,  eh'  io  non 
uoglio  disconsolar  nissuno,  et  che  T  uffitio  mio  è  agiutar'  grafio- 
sámente  et  consolar',  Fo  a  saper"  a  V.  P.,  che  della  patente  del 
cardinale  Santa  Croce  non  mi  posso  seruir'  in  altro,  senonchè 
mostrar  como  sono  mandato  da  S.  S.  Rma.,  et  non  per  rifor- 
mar', et  così  bisogna  caminar';  le  raggioni  eh'  io  do  per  saluar' 
il  cardinale  Sta.  Croce,  le  mandarò  tutte  a  V.  P.  Poco  conto  si 
fa  qua  del  cardinale  Santa  Croce  et  di  qualsiuoglia  altro,  se  non 
fosse  del  papa,  o  del  re;  et  bisognarebbe  anchora  con  questo  ha- 
uer  potentia,  che  non  si  temesse  parenti,  nè  amici,  et  che  gli  fa- 
cesse tacer'  ad  un  bisogno. 

Giulio  '  scriue  in  particolar'  cose  passate:  qua  ci  bisogna 
gran  patientia  con  tutte  le  persone,  et  humiltà,  et  perseueranza, 
come  il  marchese  de  Marignano  -  all'  intorno  di  Siena,  et  anima 
grande,  et  intrepido,  agiutato  da  Dio,  et  da  suoi  serui  nell'  ora- 
tioni.  Le  minaccia  sono  grandi,  et  la  difficultà  maggiore.  Non 
c'è  chi  ce  uoglia  donar'  aiuto  nel  temporale,  per  amor  delle  mo- 
nache. Questa  settimana  santa  da  24  in  24  bore  habbiamo  man- 
giato, et  non  altrimente:  bisogna  cercar'  il  vitto  da  altra  parte, 
che  dalU  agenti  del  cardinal  Sta.  Croce,  et  non  trouiamo  nissuna 


'    P.  Julius  Onfroì,  Patris  Pentii  socius. 

-    Joannes  Jacobus  de  Medicis.  Hujus  viri  plures  editae  sunt  epistolae 
in  opere  Delle  lettere  di  Principi,  lib.  iii,  fol.  120-170,  Venetiis  1581,  qua 
rum  nonnullae  ad  bellum  sánense,  in  quo  fugavit  Petrum  Strozzi  victorque 
ille  evasiti  spectant. 


584  Epistolae  Mixtae— 945 

persona  per  noi,  senonchè  un  dottor',  huomo  da  bene,  che  ci 
mandò  il  desnar'  il  dì  de  pasqua  un'  hora  dopo  mezzo  giorno,  per 
amor  di  Dio.  Ma  piacesse  a  Dio  che  fosse  tutta  la  difficultà  nel 
mangiar". 

Ho  inteso  che  mia  madre  è  uiua,  et  si  dice  che  ha  più  di  80 
anni:  li  miei  fratelli,  chi  sono  morti  alla  guerra,  et  chi  uiuono; 
et  le  sorelle  morte  con  perdimento  di  robba:  et  di  miei  fratelli, 
che  sono  restati,  hanno  uenduto  quasi  tutto  il  mio,  et  il  loro. 
Dicono  che  mia  madre  è  molto  dinota,  et  mi  pare  in  uerità  di 
non  esser'  in  Prouenza:  tanto  ho  al  cuore  questa  Brugnuola,  et 
tanto  mi  dona  che  trauagliar'  et  interiormente  et  esteriormente; 
■et  per  questo  mi  pare  una  buona  cosa  trauagliar'  sotto  la  deter- 
minatione  in  particolar  della  santa  obedientia.  Più,  che  di  traua- 
gliar  sotto  deir  obedientia,  et  hauer'  a  determinar'  quel  che 
r  huomo  ha  a  far,  è  un  uiuer'  più  quieto. 

Il  cardinale  Sta.  Croce  è  mal  seruito  qua,  et  non  fanno  conto 
di  S.  Rma.  S.,  nè  de  sue  lettere;  et  se  non  fossero  altri  che  ci 
prouedono,  la  farriamo  male.  Ad  una  tale  impresa  non  bisogna 
mendicar'  il  pane,  et  massimamente  in  questo  diserto,  doue  non 
sono  se  non  20  o  30  case,  et  in  Brugnuola  et  in  Prouenza,  et  da 
animo  alle  monache,  mancandone  il  pane,  di  molestarci  più,  et 
minacele,  mostrando  che  siamo  morti  di  fame,  accioche  la  fame 
et  persecutione  ci  caceie  uia.  Però  il  necessario  non  ne  cacciarà, 
eh'  ho  procurato  che  ci  sia  prouisto  per  altra  via,  anchorachè  da 
casa  mìa  1'  hauesse  a  far  uenir'. 

A  M.  Gio.  Battista,  del  cardinale  V.  P.  mostrará  la  prima 
lettera,  eh'  io  non  ho  hauuto  tempo  dì  scriuergli  tanto  largamen- 
te. Se  hauessimo  hauuto  il  breue  del  papa,  era  meglio  che  la 
patente  del  cardenal  in  queste  parti,  et  obederiano  più,  perchè 
non  fanno  conto  dì  S.  S.  Rma.,  dicendo  che  non  sono  sotto  d 
lei,  ma  sotto  1'  abate  di  san  Vittoro  di  Marseglia.  Non  altro,  se- 
nonchè il  signor  Iddìo  ci  doni  sua  gratia.  Io  tengo  anchor  buona 
speranza  ',  però  Giulio  teue  gran  paura  della  vita.  Dalla  cella  dì 

*  Fefellit  sua  spes  Patrem  Cogordanum.  Nam  «sub  finem  Aprilis,  in 
•gravissiinam  aegritudinem  incidens,  negotium  reforraationis  ejus  monaste- 
rii...  reliquit.  Fuit  autem  tam  gravis  aegritudo,  tamque  diuturna,  ut  saepius 


17  ApRiLis  1555  585 

Brugnuola  alli  15  di  Aprile  1555.  D,  V.  R.  P.  indegno  et  inuti 
le  figliuolo, 

PONTIO. 

Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Ignatio 
di  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù.  A  Roma. 

GASPAR  DI  DOTTI 
PATRI  IGNATIO   DE  LOYOLA 

LAURETO  17  APRILIS  I555  '. 
Fructus  ex  sociorum  operibus  perceptus:  eorum  occupationes  et  munia. 

t 

R.  P.  in  Xpo.  amantissimo.  La  gratia  et  pace  de  nostro  si- 
gnore Iddio  sia  sempre  con  lej.  Li  molti  negotij  spirituali  et  tem- 
porali sonno  stati  in  causa  che  ho  differito  sino  hora  di  raguagliar 
V.  P.  R.  delle  cose  de  questo  collegio  della  sua  Compagnia,  che 
è  quiui  in  questa  santa  casa  della  Madonna  de  Loreto,  doue  ce 
sonno,  tra  sacerdoti  et  scolari,  xx.  Li  quali  in  uero  per  gratia  del 
nostro  signore  Iddio  uiueno  da  veri  religiosi  in  santa  pace,  humil- 
mente  et  con  grandissima  obedientia,  usando  vna  inmensa  charità 
uerso  li  populi  con  le  sue  messe  continue,  lettioni  dela  sacra 
scrittura,  de  casi  de  conscientia,  con  le  sue  predicationi,  exerci- 
tij  spirituali  et  frequente  confessioni  ;  de  modo  che  sono  stati 
causa  di  far  far  molte  paci  de  grandissime  importantie,  et  di  re- 
dur  alle  confessioni  molti  et  molti,  che  eranno  stati  chi  io,  15,  20 
et  30  anni  che  non  eranno  confessati ,  con  grandissima  satisfat- 
tione  et  exemplarità  et  massimo  fruto  de  tute  queste  prouintie  et 
de  pelegrinj  che  vienneno  a  questo  santo  loco. 

Ita  che  è  cosa  nottoria  la  dottrina  bona  et  santa  et  la  ottima 


mortem  non  evasurus  videretur...  Moriente  interim  Papa  Marcello,  cum 
monasterium  illud  Cardinali  Crispo  fuisset  collatura^  cessavit  commissio 
P.  Pontio  data,  quam  alioquin  propter  aegritudinem  exercere  non  potuis- 
set».  Polanco,  t.  v,  pag.  357,  n.  964,  965. 

'    Ex  autographo  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio,  n.  99,  prius  97. 


586  Epistolae  Mixtae— 947 

ulta  Ihoro,  che  fa  lucer  questo  santo  loco,  come  a  voce  de  populo 
publicamente  si  dice.  Del  che  V.  P.  R.  ne  dia  gratie  al  signore 
Iddio  de  hauer  tanti  figlioli  *  boni;  et  io  con  lej  me  ne  congratulo 
in  X.**  nostro  signore,  lo  qual  humilmente  prego  che  ne  conserui 
tuti  in  sua  santa  gratia.  Dilla  santa  casa  dela  Madonna  de  Lo- 
reto, alli  XVII  di  aprile  1555.  Tuto  di  V.  P.  R., 

Gasparo  di  Dotti,  prottonotario  apostolico,  gouernatore. 

Inscriptio :  Al  R.  P.  in  X."  mio  honoratissimo  [M.]  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  [della]  Compagnia  de  Jesù,  a  Roma. 

Alia  manu:  1555.  Del  gouernatore  di  Loreto,  17  d'  Aprile. 

AMBROSIUS  PULLICINUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA  l8  APRILIS  I555 

Sociorum  ferrariensis  collegii  numerus,  aetas,  patria  et  studia. 

t 

Jhus. 

Pax  X.i  Molto  Rdo.  in  X.*^  Padre.  Ha  comandato  nostro- 
Padre  che  io  sopplisse  a  quel  che  lui  per  le  f acende  non  può,  et 
con  questa  V.  R.  P,  intenderà  quel  si  scriueua  questi  giorni  cir- 
ca i  Padri  et  fratelli.  Quiui  in  Ferrara  siamo  in  numero  12. 

I.  Il  P.  M.  Ludouico  %  coloniese,  alias  Harmeuille,  il  quale, 
mandato  da  Cologna  dal  P.  M.  Leonardo  Cassei,  intrò  nella 
Compagnia  in  Roma  nell'  anno  1550,  circa  il  mese  d'  Augusto. 
Con  il  P.  Leonardo  stette  da  doe  anni  o  più,  a  studiare.  Ha  per 
coniecture  da  24  anni,  ma  non  sa  certo.  È  d'un  castello,  detto 
Harmeuille  *,  il  quale  è  sotto  il  uescouado  di  Verduno,  città  fra 


*  Us.fi gioii. 

*  Ex  autographo  in  voi.  Informationes  antiquae,  unico  folio,  n.  37, 
prius  343. 

'  De  eo  mentionem  facit  Polanco,  t.  iv,  pag.  62,  n.  Ii3,  diciturque 
«novus  sacerdos  effectus»  anno  1554. 

*  Harméville,  dioecesis  virdunensis  (Verdun). 


i8  Aprilis  1555  587 

Lorena  et  Francia.  Ha  studiato  in  grammatica  latina,  alquanta 
in  greca  et  hebrea.  Ha  udito  rhetorica  et  dialettica,  ma  poco  a 
niente,  dice,  iuuarsene,  per  mancamento  d'ingegno. 

2.  Il  P.  M.  Joanne  Jordano,  francese,  di  Mirabeau  ',  della 
diocesa  pictauense,  entrò  nella  Compagnia  1553,  a  6  di  Nouem- 
bro,  in  Roma:  la  età  sua  è  circa  li  32  anni.  Le  lettere  sue  sono,^ 
principij  di  grammatica,  come  Dispauterio,  etc.  ^ 

3.  Il  P.  M.  Francesco  Posthumo,  anchonese,  d'anni,  si  come 
pensa,  33,  entrò  nella  Compagnia,  1554,  Tultimo  di  Dicembro, 
in  Ferrara.  La  sua  professione,  in  jure  ciuili  et  canonico 

4.  M.  Fabritio  Uignes,  neapolitano,  entrò  nella  Compagnia,. 
1552,  d'Octobro,  in  Roma,  d'anni  circa  20  o  21.  Ha  buona  parte 
in  grammatica  latina,  et  principij  in  nella  graeca. 

5.  M.  Joanne  Valerio  *  di  Ernemon  di  Francia,  della  dio- 
cesa Biauuez,  d'anni  appresso  21,  entrò  nella  Compagnia,  1555 

si  ben  si  ricorda,  il  mese  d'Augusto  o  Septembre,  in  Roma.  La 
sua  professione,  in  grammatica  latina.  Quando  stana  ^  in  Modena^ 
studiaua  in  rhetorica:  ha  principij  di  graeco. 

6.  M.  Claudio  Forget,  di  Francia,  di  Vaucouleur  %  della 


'    Mirebeau— en— Poitou,  dioecesis  pictaviensis  (Poitiers). 

-  Quid  noster  Jordanus,  nimio  «zelo...  commotus ,  quod  larvae  tana 
multae..  Ferrariae»  essent,  fecerit,  praesente  duce  ferrariensi,  narrai  PO- 
LANCO, t.  V,  pag,  135,  n.  383,  qui  rem  his  verbis  absolvit:  «reprehensus 
graviter  P.  Jordanus,  promisit  in  posterum  nihil  nisi  ex  obedientia  se  fa- 
cturum». 

^  Hujus  viri  historiam,  fucatam  virtutem  et  discessum  a  Societate,  re- 
ferí laudatus  saepe  Polanco,  t.  v,  pag.  128,  n.  362;  sed  praecipue 
pag.  135,  l36,  n.  384,  385.  Vide  infra,  epist.  959. 

*  Hic  ille  videtur  esse  «Joannes  Valerius,  juvenis  eruditus  et  bonus,, 
qui  Mutinae  cuidam  scholae  praefuerat...,  et  29."  Augusti  [1555]  noctu,  sa- 
cramentis  acceptis...,  cum  aedificatione  omnium  circumstantium  ad  Domi- 
num  migravit».  Polanco,  t.  v,  pag.  53,  n.  106. 

^    Ernemont-Boutavent,  dioecesis  bellovacensis  (Beauvais). 

^  Sic;  at  manifestus  est  error.  Cum  enim  epistola  scribatur  18  Aprilis 
^555?  qui  fieri  potest  ut  Valerius  dicatur  Societatem  iniisse  mense  Augusta 
vel  Septembri  ejusdem  anni?  Sane  Valerii  meminit  facit  jam  ab  anno  155^^ 
Polanco,  t. hi, pag.  157,  I59,n.3l2,  319;  et  quidera  eummagistrum appellai.. 

^    Ms.  stella. 

^    Vaucouleurs,  dioecesis  tullensis  (Toul). 


588  Epistolar  Mixtae— 947 

diocesa  di  Toul,  in  Lorena,  entrò  nella  Compagnia,  1554,  a  la 
d'Aprile,  in  Roma,  d'anni,  si  come  pensa,  di  19.  Ha  principij 
d'humanità. 

7.  M.  Joanne  Marmion,  della  diocesa  di  Costanz,  di  Fran- 
cia, di  Valloniense  ',  entrato  nella  Compagnia  in  Roma,  1554, 
il  primo  di  d'Augusto,  d'anni  circa  29,  ha  principij  di  gramma- 
tica latina,  et  incomincia  in  graeco. 

8.  M.  Gugliermo  Chiossoua,  di  Francia,  della  cità  et  dioce- 
sa di  Valentia  Daufinè  %  entrato  nella  Compagnia  in  Roma 
anno  1555,  a  27  di  Gennaio,  d'anni  22,  di  lettere,  leggere,  scri- 
uere;  incomenza  il  Donato. 

9.  M.  Alfonso  Deman,  di  Spagna,  di  Malaga,  entrato  nella 
Compagnia  in  Roma,  1555,  a  30  di  Gennaio,  d'anni  20  in  21,  sa 
leggere  et  scriuere,  incomincia  il  Donato. 

10.  M.  Joanne  Gomardo,  francese,  di  Bourbonas  della 
diocesa  eduense,  fu  *  riceuuto  in  Ferrara  per  cuoco,  il  2  giorno  di 
Gennaio  1555,  d'anni  21  in  22.  Ha  principij  di  grammatica  la- 
tina. 

11.  Ambrosio  Pullicino,  siciliano,  messenese,  entrò  nella 
Compagnia,  1552,  a  22  di  Junio,  in  Napoli,  d'anni,  sì  come  cre- 
de, 21  in  22.  Studia  in  grammatica  latina,  et  ha  alcuni  principij 
in  graeco. 

12.  Et  finalmente  il  nostro  Padre  rectore,  il  quale  douea 
metter'  il  primo. 

Quiui  in  Ferrara  è  morto  il  P.  M.  Joanne  Nero  francese, 
1555)  di  Febraro.  Crediamo  la  sua  professione  essere  stata  in 
theologia.  Demostraua  hauere  una  bella  gratia  di  dire.  Ci  lassò 
grande  exempio  di  pacientia  ^  Altre  particolarità  non  possiamo 
bene  sapere,  per  essere  stato  quiui  in  Ferrara  poco  tempo,  et 
sempre  ammalato. 

'    Valognes,  dioecesis  constantiensis  (Coutances). 

^  Valence,  caput  dioecesis  valentiensis ,  in  antiqua  provincia  Delphi- 
natus  (Dauphiné). 

Bourbon-Lancy,  dioecesis  augustodunensis  (Autun). 
"  Ms./o. 
■'    Prius,  Negro. 

''    Vide  epist.  Patris  Pelletarii,  n.  937,  pag.  552. 


19  Aprilis  1555  589 

Hoggi  s'è  partito  di  Ferrara  il  P.  M.  Laynez,  per  Bologna^ 
et  il  fratello  M.  Gioan  Valerio  beri  matino,  per  uenire  in  Roma. 

Si  mandano  le  condicioni  particolari  del  colleggio  di  Modona. 

Non  altro.  All'orationi  di  tutti  ci  raccomandiamo  molto.  Da 
Da  Ferrara  a  18  di  Aprile  1555.  Per  commisione  di  nostro 
P.  M.  Joanne  Pelletario.  D.  V.  R.  inutile  seruo, 

Ambrosio  Pullicino. 

t 

Inscrlptio:  ]hus.  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre,  il  P.  M.  Igna- 
tio  di  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù,  in 
Roma. 

PHILIPPUS  FABER 
PATRI JOANNI  DE  POLANCO 

MUTINA  19  APRILIS  I555 

Cum  socii  mutinenses  nec  domum  nec  templum  habeant  ad  Societatis  mu- 
ñera obeunda,  ex  quo  fit  ut  exiguus  ex  navata  opera  fructus  decerpatur^ 
rationes  Faber  proponit  domicilium  stabile  templumque  proprium  obti- 
nendi. 

t 
Ihs. 

La  gratia  et  pace  di  Christo  nostro  signor  cresca  et  s'aug- 
menti  sempre  nei  cuori  nostri.  Amen.  Ouantunch'  io  sappia,^ 
molto  Rdo.  in  X.°  Padre,  Foccupationi  uostre  grandissime,  sti- 
mulato  nondimeno  dal  zielo  del  diuin'  honore  et  salute  delle  ani- 
me, mi  muouo  con  la  confidenza  a  darli  questo  disturbo  nella 
raccoma[n]datione  d'il  seguente  negotio,  non  hauendo  costi  altro 
mezzo.  La  R.  V.  debbe  sapere,  come  ua  per  tre  anni  che  questo 
nostro  colleggio  de  la  Compagnia  de  Jesù  è  in  Modena,  et  mai  ci 
è  stato  modo  nè  uia  d'accomodarlo  di  qualche  casa  et  chiesa, 
anzi  siamo  constretti  con  grandissimo  disturbo  di  mutarsi,  hora 
in  questa  casa,  hora  in  quella  altra,  pagando  fitti  sopra  le  forze 


Ex  originali  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  3l,  prius  164,  165. 


Epistolar  Mixtae— 948 

•del  colleggio.  Et  (che  più  importa)  il  seruitio  di  Dio  nostro  signor 
non  ua  auanti,  perdendosi  molto  frutto  spirituale,  perchè,  non 
hauendo  noi  luoco  stabile  et  fermo,  non  potiamo  essercitarsi  (si 
nelle  scuole  come  nela  chiesa)  secondo  il  desiderio  nostro  et  il 
solito  di  questa  minima  Compagnia.  Et  uedendo  che  mai  è  riusci- 
ta cuosa  alcuna  di  quelle  che  sopra  questo  negotio  si  sono  trat  ■ 
tate  in  Modena,  habbiamo  fatto  ricorso  a  Ferrara,  doue  sua 
Ecc. za  \  insieme  con  quei  magnifici  signori,  si  sono  mostrati  in- 
clinati a  uoler'  agiutare  questa  opera.  Ma  perchè  sono  innume- 
rabili gV  altri  suoi  negotij,  non  uorrei  che  questo  si  procrasti- 
nasse troppo,  ssendo  la  memoria  degli  huomeni  labile.  Per  tan- 
to, intendendo  noi  che  Y  Ecc. za  del  sudetto  duca  et  gì'  altri 
signori  (fra  e  quali  u'è  il  protectore  di  questo  colleggio,  il  signor 
conte  Hercole  Rengone  ■)  uanno  a  basciare  li  piedi  a  S.  S.tà,  hab- 
biamo giudicato  ispediente  de  supplicare  V.  R.,  se  degnasse  per 
se  o  per  altri  solicitare  che  detti  signori  si  mostrassero  ricorde- 
uoli  di  tale  sua  inclinatione  o  promessa,  mentre  che  sono  iui  in 
Roma,  là  doue  si  ponno  fare  cuose  più  stabir  et  assolute  che  qua 
in  Modena,  massime  trattandosi  de  hauere  qualche  capella,  dala 
quale  bisogni  trasferire  la  cura.  Et  aciochè  V.  R.  sia  informata 
air  occorentie,  li  nominarò  alcuni  luochi  che  fariano  al  proposi- 
to, et  pare  che  fra  gli  altri  habbino  del  possibile  questi  seguenti: 
Et  primamente,  la  capella  di  santo  Michele  (chiamo  capella 
quell'  eh'  alcuni  chiamano  parochia)  dela  quale  è  rettore  uno 
canonico,  chiamato  M.  Galeazo,  il  quale  è  unum  cor  col  cont' 
Hercole,  et  forse  dela  sua  fameglia,  di  modo  eh'  ogniuno  tiene 
per  certo  che  quello  che  uorrà  il  conte,  lo  uorrà  anchor'  esso 
canonico.  Se  adonche  ci  lassasse  la  chiesa  et  habitatione,  rite- 
nendo per  se  (iusto  modo)  lintrada,  et  trasferendo  la  cura,  che 
<:osa  perderebebb'  egli?  Il  luoco  sta  in  buono  sito  appresso  la 


'  Dux  Ferrariae,  Hercules  de  Este,  qui  et  mutinensem  ducatum 
tenebat, 

2  ((Protector  CoHegii,  Comes  Hercules  Rangonus,  cupiebat  scholas  bo- 
num  progressum  faceré...;  sed  cum  locum  idoneum  nostri  non  haberent, 
non  existimabat  P.  Ignatius  expediré  ut  bonus  aliquis  mitteretur».  Po- 
lanco, t.  V,  pag.  148,  n.  423. 


19  Aprilis  1555  591 

piacia,  una  chiesa  Honorata  assai  capace,  u'è  un  pocco  d""  horto 
et  la  casa,  la  quale  se  non  fosse  assai  bastante,  u'  è  luoco  da 
dilatarsi,  et  come  in  un'  isula. 

Ci  è  anchora  la  capella  di  santo  Bernabé,  de  cui  è  rettore 
un'  sacerdote  molto  da  bene,  chiamato  don  Anthonio  Fiore  di 
Bello  il  quale  questi  giorni  è  passato  qua,  et  ua  a  Roma,  man- 
dato per  imbasciatore  a  S.  S.tà  darillmo.  cardinale  Inghelter- 
ra  *,  et  dal  serenissimo  re  Philippo,  etc.  '  Crediamo  eh''  arebbe  di 
gratia  di  fare  a  piacer'  o  gratificare  sua  B.ne,  ouer'  V  eccellentia 
del  duca,  quando  fosse  da  loro  richiesto.  Et  il  suo  padre,  il  qua- 
le è  amico  nostro,  l'harebb'  a  caro,  et  forse  il  detto  rettore  ci  ha- 
rebbe  già  accomodato  pel  passato;  ma  fa  difficultà  in  non  uolere 
leuare  il  suo  capellano,  al  quale  porta  grande  affettione,  per  ha- 
uerlo  truouato  persona  da  bene,  e  che  satisfa  al  popolo.  La 
chiesa  è  commoda,  fra  gli  amici,  un  pocco  d'  horto,  et  penso  la 
casa  essere  capace,  ssendo  anchora  appresso  alcune  da  uendere. 

Ci  è  poi  santo  Bartholomeo,  del  quale  non  s'  hebbe  risposta 
dal  cardinale  Morone,  quando  se  gli  scrisse.  E  in  ottimo  sito,  fuora 
tamen  di  strepito,  chiesa  mediocremente  capace:  è  uero  che  pen- 
so la  casa  non  esser'  troppo  accommodata,  massime  per  farui 
etiam  scuola,  et  che  bisognarebbe  fabricare,  et  forse  comprare 
certe  casupule  che  li  stanno  attacate.  Dil  resto  non  so  altro,  se- 
nonchè  con  difficultà  si  trasferirebbe  la  cura  per  conto  del  popo- 
lo, abenchè  il  capellano  è  da  loro  mal  accetto,  per  non  fare  cosi 
bene  l'uffitio  suo  forse.  Credo  eh'  il  rettore  di  essa  (chiamato 
M.  Gio.  Faloppia,  agente  del  Rmo.  cardinale  Santa  Fiore  *)  si 
contentarebbe  lassarci  il  luoco  libero,  con  riseruarsi  l'intrata, 
perchè  hora  mai  debbe  hauere  tanti  benefitij  ecclesiastici  %  etc. 


*  Varie  hujus  viri  cognomen  a  variis  scribitur,  Fiorabelli,  Fiordibello, 
Fioribelli.  Hic  postea  Lavelli  episcopus,  Paulo  IV,  pontifici,  a  secretis  fuit. 
Ejus  elogium  ex  C.  Cantù  vide  apud  Polanco,  t.  iii,  pag.  156,  n.  3i2, 
annot.  l. 

-    Reginaldus  Polus  (Pole). 

'   Polanco,  t.  v,  pag.  35,  n.  62. 

*  Guido  Ascanius  Sfortia,  cardinalis  dictas  de  Sancta  Flora,  Santifiore. 
Polanco,  t.  n,  pag.  167,  n.  8. 

^   Ms.  ecclasticln. 


gç2  Epistolae  Mixtae— 948 

Ci  è  finalmente  il  luoco  chiamato  santo  Joanni  Battista  del 
Cantone,  il  cui  rettore  è  un  cauagliero  di  Rhode,  maestro  di  casa 
del  Rmo.  cardinale  Santo  Angelo  fatto  nuouamente  vescouo. 
Il  luoco  sta  in  un  cantone  dela  terra,  ma  Modena  è  picciola:  la 
casa  et  horto  sono  molto  spaciosi,  et  anchora  la  chiesa,  assai  più 
delle  nominate.  Auanti  che  T  heresie  regnassero  in  Modena, 
u'  era  una  deuotione  grande  in  quella  chiesa,  la  quale  era  una 
dele  più  frequentate  di  Modena,  ma  hora  è  come  abandonata  et 
mal  officiata.  La  cura  facilmente  si  trasferirebbe,  perchè  è  di 
pocchissimi,  e  essi  sono  contadini.  Sono  molti  altri  luochi  (per 
essere  in  Modena,  cosi  piccola,  da  22  capelle  curate)  ma  per  non 
hauer'  d'  esse  particolar'  informatione,  doue  ho  detto  che  li  cu- 
rati potriano  riseruarsi  Tintrata,  io  intendo  licito  modo,  abenchè 
questo  non  acaderebbe  quando  S.  S.tà  uolesse  dare  alli  tali  una 
ricompensa.  V.  R.  adonche  si  sforzi  per  amore  di  Jesù  X.°  di 
trattare  caldamente  questo  negotio,  aciochè  S.  M.tà  sia  più  ser- 
uita  (pel  cui  honore  si  fa  il  tutto)  et  le  pouer'  anime,  recuperate 
col  precio  dil  suo  sangue,  siano  agiutate  secondo  il  bisogno 
grande.  Se  sua  Ecc. za  fosse  uenuta  in  Modena,  haressimo  fatto 
ogni  sforzo  nostro  nella  solecitudine  di  questo  negotio;  ma  spe- 
riamo nel  Signore  che  fra  gli  altri  buoni  effetti,  li  quali  farà  sua 
celsitudine  nel"  andata  sua  a  Roma,  uno  ne  sarà  di  fare  che  Jesù 
sia  accomodato  neli  suoi  serui,  massime  se  sarà  solicitata.  Et  con 
questa  aspettatione  facio  fine,  raccommandomi  molto  alli  sacri- 
fici] et  orationi  di  V.  R.  et  di  tutti  gli  charissimi  nostri  Padri  et 
fratelli.  Di  Modena  alli  19  d'  Aprile  1555.  Di  V.  R.  minimo  ser- 
uo  in  Jesù  Christo. 

Philippo  Fabro 
Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  Mro.  Joan- 
ni di  Polanco,  sacerdote  de  la  Compagnia  de  Jesù.  A  Roma. 


'    Rainuccius  Farnesius. 

*  Hic  prius  Leerniis  dicebatur.— Porro  quae  ipse  Patri  Polanco  sugge- 
rebat,  ut  fortuna  ac  conditio  coUegii  mutinensis  in  melius  verterentur ,  ne- 
quáquam ex  sententia  successere,  ut  eruitur  ex  PoLANCO,  t.  V,  pag.  149- 
153,  n.  424-437. 


24  Aprilis  1555 


595 


»1» 

JO  ANNES  BTA.  VIOLA 
MARCELLO  II,  PONT.  MAX. 

GENUA  24  APRILIS  I555 

Eximia  novi  pontificis  facilitate  allectus,  ac  divinae  gloriae  studio  permotus, 
audet,  adhibita  erga  summum  christianorum  pastorem  reverentia,  quae- 
dam  emendationis  capita  proponere,  corrigendis  universalis  ecclesiae 
moribus  peridonea:  l)  Ut  rempublicam  christianam  emendaturus  ponti 
fex,  a  se  incipiat,  ac  vitae  sanctimonia  et  religionis  studio  se  ipsum  exem- 
plar omnibus  ad  imitandum  proponat. — 2)  Curet,  quantum  in  eo  situm 
fuerit,  ut  praelati,  summo  pontifice  inferiores,  sic  virtutibus  ornentur, 
ut,  quae  Dei  sunt,  unice  quaerant.— 3)  Ut,  qui  eligantur  ministri  ad  ne- 
gotia  expedienda,  aut  ad  legationes  apud  principes  viros  obeundas, probi, 
idonei,  integrique  sint.— 4)  Ut  serio  totoque  pectore  incumbat  ad  re- 
conciliandos  Galliae  et  Hispaniae  principes,  qui  infestis  armis  Europam 
universam  commovent,  dilacerantque.  Quod  si  pontificis  dicto  audien- 
tes  esse  nolint,  eosdem  ecclesiae  fulmine  deterreat. — 5)  Ut,  missis  per- 
idoneis  legatis  ac  sedis  apostolicae  nuntiis,  satagat  errantes  a  catholica 
fide  populos,  ad  Christi  ovile  reducere. — 6)  Caveat  summopere  ne  in 
eligendis  legatis,  magistratibus  aut  ministris,  quibus  horum  cura  et 
exsecutio  demandanda  sit,  patiatur  se  amore  suorum  cognatorum  aut 
aflñnium  abripi,  qui  amor  multis  perniciosus  fuit. 

t 

Beatissimo  padre.  S'  il  capo  ,  parte  più  eminente  del  corpo 
naturale,  non  si  sdegna  essere  portato  dali  piedi,  parte  bassis- 


'    Ex  apographo  in  voi.  F,  octuplici  folio,  n.  34,  prius  179-184.  — Cum  die 
9  Aprilis  1555  pontifex  maximus  Marcellus  Cervini  electus  esset,  magna 
I    omnibus  bonis  affulsit  spes  reipublicae  christianae  a  corruptela  morum  vindi- 
'    candae.  Et  merito  quidem.  Id  enim  Marcelli  integritas,  fides  et  aurea  virtus^ 
id  tota  illius  ante  acta  vita,  in  qua  religionis  ac  disciplinae  ediderat  monu- 
menta maxima,  persuadebant.  Quod,  tametsi  in  comperto  apud  omnes  est,, 
juvat  tamen  confirmari  testimonio  Oliverii  Manarei;  ex  quo  quaedam  etiam 
ad  ipsius  pontificis  electionem  discimus.  Etenim  cum  Romam  cardinalis 
Cervini  peteret  ad  novum  pontificem  creandum,  Lauretum  divertii,  ibique 
«in  sacra  aede  B.  Virginis  annuntiatae  sacrum»  fecit  «et  me»  inquit  Mana- 
reus,  «quo  usus  fuerat  Confessarlo,  precatore,  Sacram  Eucharistiam  bis  fra- 
tribus  nostris  distribuerat.  In  altero  ejus  sacro  a  nonnullis  visa  est  nostris- 
et  aliis  columba  candida  volitans  circa  oblata,  quam  cum  Sacellanus,  ei  as- 
sistens,  veritus  ne  calicem  eff'underet,  manu  depellere  teutaret,  dedit  mana 
Epistolae  Mixtae,  tom.  iv.  38 


tí 


594 


Epistolae  Mixtae— 949 


sima  di  esso,  et  se  le  parti  più  honorate  non  schifano  le  parti  più 
ignobili,  et  meno  honeste,  anci  le  accumulano  d'  honore;  et  se 
Pharaone,  re  d'  Aegypto,  non  sprezzò,  anci  hebbe  grato  il  con- 
siglio del  schiauo  Josepho,  et  Mosè,  grande  capitano  de  Dio,  quel 
de  Jethrò  Madianita,  essendo  consiglij  pertinenti  al  bene  publico; 
non  pensarò  già  io  (quantunche  posso  dire  com  Hieremia  A,  a,  a. 
Domine  Deus,  ecce  nescio  loqui,  quia  puer  ego  sum)  che  il  nouo 
sommo  pontífice,  vicario  generale  de  Giesù  Christo  in  terra, 
puosto  per  essempio  d'  humilità  et  mansuetudine  nela  cathedra 
sua ,  sia  per  sdegnarsi ,  o  per  sprezzare ,  non  dico  il  consiglio 
mio,  ma  1'  ricordo  d'  uno  suo  humile  et  affettionatissimo  serui- 
tore,  et  maxime  quando  si  recordará,  quanto  fosse  utile  V  aduiso 
de  soi  serui  a  Naamam ,  principe  de  la  militia  del  re  di  Syria, 
anci  tanto  più  penso  terrà  conto ,  et  hauerà  per  cosa  grata ,  che 
gli  siano  ridotte  le  cose  a  mente,  quanto  più,  per  V  innata  bontà 
sua,  non  desydera  se  non  il  bene  commune  de  la  chiesa  de  Dio, 
per  il  quale  sono  mosso  a  scriuergli  questa  letera.  Però  prego 
voi,  beatissimo  padre,  et  luogho  tenente  del  figliolo  de  Dio,  che 
non  pigliati  le  parolle  mie,  come  da  persona  che  per  orgoglio  uo- 
glia  consigliare  altrui  più  sauio  de  se,  ma  come  da  persona,  ch'è 

signum  cardinalis  sanctus,  ut  desisterei.  Haec,  perceptis  Sacramentis  sa- 
crosanctis,  evanuit.  Cum  ego  postea  in  cubiculo  privatim  cura  ipsoagerem, 
et  ad  fenestram  staret,  mecum  familiariter  agens,  rogavi,  quandoquidem  di- 
catur  quod  vox  populi  sit  vox  Dei,  si  contingeret  ipsum  evehi  ad  Ecclesiae 
gubernacula,  dignaretur  reformationi  Ecclesiae  incumbere.  Respondit 
mihi,  se  quidem  non  esse  instrumentum  satis  aptum  ad  tantam  dignitatem; 
quod  si  tamen  assumeretur,  nihil  magis  habiturum  ob  oculos  mentis,  quam 
totum  se  tradere  in  optatam  reformationem  Ecclesiae,  et  quod  a  multis  an- 
nis  desideraverat  videre  in  ea  Sancta  Sede,  qui  eius  rei  propositum  haberet 
et  studium;  praedixit  vero  quod  brevis  esset  vita  sua».  Manarei,  De  rebus 
Societatis  Jesu  commentarins,  cap.  ix,  n.  25. — Jam  vero,  ut  est  apud  PO- 
LANCO, t.  V,  pag.  16,  n.  19,  <(postquam...  promotus  est  ad  Pontificatum..., 
multa  cum  P.  Ignatio  contulit,  et  ut  libere  sibi  proponerent,  quae  ad  Dei 
gloriam  pertinere  viderentur,  hortatus  est»,  Haec  pontificis  optimi  voluntas 
atque  prompta  ad  audiendum  facilitas,  cum  esset  sociis  perpecta  (vide  Car- 
tas de  San  Ignacio,  t.  v,  pag,  372  et  seqq.),  inducere  potuit  Patrem  Viola 
ad  scribendas  pontifici  sibi  noto,  cujus  benevolentiam  fuerat  expertus,  lit- 
teras,  quas  nunc  edimus,  quaeque  hactenus,  quod  sciamus,  silentio  praete 
ritae  jacuerunt. 
»    JER.I,  6. 


24  Aprilis  1555  595 

transportata  dal'  amore  del  honore  de  Dio,  a  ridurui  a  memoria 
quello  che  già  sapeti,  acciò  per  l'altre  varie  occupationi,  che  so- 
gliono occupare  meno  fruttuosamente  quelli  che  sono  in  tale 
dignità,  non  si  prolonghi  fuori  de  vostri  tanto  desyderati  tempi, 
quello  che  tanto  importa  et  merita  acceleratione,  per  ralegrare 
tutto  il  mondo,  cioè,  la  reformatione  di  questa  chiesa  romana, 
già  tanto  scolorata  et  denigrata  per  la  multitudine  de  catini,  che 
pare  habbia  perso  il  suo  uiuo  et  naturale  colore.  Se  l'humanità 
vostra  et  cortesia,  altre  uolte  da  me  cognosciute,  et  a  tutti  li  buo- 
ni manifeste,  non  mi  hauessero  datto  fiducia  di  poterui  secura- 
mente  scriuere  questi  ricordi,  et  l'honore  de  Dio  dal'altra  parte 
non  m'  hauesse  spinto,  sappiati  certo  che  mi  sarrei  taciuto,  sa- 
pendo quanto  grande  sia  la  dignità  di  colui  a  chi  parlo  o  scriuo; 
ma  del' uno  fidato,  et  dal'altro  stimolato,  non  ho  dubitato  ale- 
gramente  porger ui  questa  mia,  pensando  che  com  paterno  amo- 
re la  riceuereti,  et  non  fareti  meno  di  gratia  a  me,  vostro  dedi- 
tissimo, quale  pur  ui  parlo  de  cose  honeste  et  sante,  che  altri 
sommi  pontifici  habbino  fatto,  non  solo  a  donne  et  simplici  huo- 
mini  (li  ricordi  de  quali  cortesemente  riceuetero,  pensando  che 
Dio  gli  mouesse  a  scriuere  et  parlare,  come  in  fatto  moueua,  et 
non  arrogantia  humana) ,  ma  etiam  a  poeti  et  representatori  di 
fauole.  Basciando  donque  li  piedi  di  V.  S.tà  col  desyderio  del 
cuore,  et  chiedendogli  licentia  di  parlare,  come  a  quello  in  cui 
mi  fido,  come  padre  de  l'anima  mia,  dirrò  parte  di  quello,  che 
Dio  mi  suggerisse  nel  cuore  per  ricordargli. 

Mi  s'offeriua  donque,  beatissimo  padre,  per  primo  ricordo, 
eh'  el  principio  di  questa  vniuersale  reformatione  depende  dala 
reformatione  dela  persona,  che  tenete  voi;  perciochè  si  come 
s'  el  cuore  o  capo  del  corpo  humano,  da  quali  depende  la  vita  de- 
li membri,  et  influentia  in  essi,  è  languido  o  infermo,  tutti  li 
membri  ne  sentano  languore  et  doglia,  cosi,  se  languido  o  male 
affetto  è  il  capo  o  cuore  dela  chiesa  santa,  ch'è  il  sommo  pontí- 
fice, quale  per  miseratione  diuina  setti  voi,  il  resto  del  corpo,  ti- 
rando r  influxo,  et  vita,  et  gouerno  da  esso,  è  ripieno  de  male 
affectioni  et  disordini.  Questo  corpo  sono  li  fideU  christiani.  Et 
perchè  è  più  che  manifesto  a  nostri  miseri  et  infelici  tempi, 


5g6  Epistolae  Mixtae— 949 

quanti  mali  habbia  patito  la  chiesa  de  Dio  per  defetti  et  affetti 
de  quelli,  ch'erano  questo  capo,  come  ricontano  le  historie,  et  voi 
ne  setti  informatissimo,  non  meno  forsi  per  experientia,  che  per 
lettione,  non  mi  extenderò  in  questo;  ma  solo  riduroui  a  memo- 
ria che  voi  setti  quel  lume,  ch'è  puosto  da  Giesù  Christo  in  suo 
luogho  sopra  il  candeliero,  acciò  illuminiati  tutti  li  habitanti  de  - 
la casa  de  Dio,  ch'è  la  chiesa  sua;  et  che  setti  quel  saie,  senza  il 
quale  ogni  cibo  resta  insipido;  et  che  setti  quel  pastore,  com  tanto 
desyderio  expettato  dale  pie  menti,  quale  com  santo  modo  di  vi- 
uere,  più  che  com  parole,  haueti  a  dare  la  pastura  a  famelice  pe- 
corelle; et  che  setti  quello  aedificatore,  che  ha  da  reedificare  et 
restituire  in  piedi  li  muri  di  questo  tempio  de  Dio,  quali  altri 
hanno  destrutti,  indutti  dal  furore  del  re  di  Babylonia,  se  pur 
voleti  satisfare  a  la  longa  expettatione  che  sin  qui  si  è  hauuta,  et 
al  presente  si  ha  de  voi.  Crederò  io  che,  lassiando  il  capo  dela 
chiesa  le  pompe,  et  fasti,  et  apparati  del  mondo,  et  riformando, 
o  non  introducendo  in  se,  o  non  seguitando  quello,  che  in  altro 
blasmare  saprebbe  (se  non  fosse  in  tale  dignità),  et  attendendo, 
come  il  suo  predecessore  santo  Pietro,  alle  frequenti  orationi  et 
predicatione  del  verbo  de  Dio,  et  alla  exemplarità  di  santa  et 
irreprehensibile  ulta,  che  ogni  prelato  et  persona  ecclesiastica, 
quantunque  superba  o  altera,  sarrà  constretta  dala  istessa  ver- 
gogna, se  non  borrà  esser'  monstrato  a  dito,  desmetersi  dele  sue 
pompe  et  vanità.  Ma  se  ancho  il  contrario  si  farrà,  mantenendosi 
neli  costumi  de  alchuni  soi  predecessori,  credo  che  non  si  farrà 
frutto  alchuno,  perchè  ogniuno  hauerà  risguardo  al  capo,  et  ex- 
cusará il  suo  peccato  et  malo  modo  di  viuere,  sopra  il  delitto  et 
abuso  del  capo,  come  faceuano  quelli,  chepensauano  che  la  som- 
ma felicità  consisteua  nela  voluptà  dela  carne;  perchè  in  essa 
vedeuano  Sardanapalo  et  altri  principi,  come  nel  sommo  bene, 
deiettarsi.  Sin  qui  (laudata  sia  la  bontà  de  Dio)  ogniuno  è  bene 
edificato  di  voi;  et  de  Telettione  de  vostra  persona  in  vicario  ge- 
nerale de  Giesù  Christo,  ogni  buona  mente  resta  satisfatta.  Solo 
è  d'  aduertire  dihgentemente,  per  Tamore  et  fideltà  che  portati  a 
Giesù  Christo,  che  per  la  dignità  sopragionta,  non  si  cangi  in 
voi  il  già  laudato  modo  di  viuere,  in  quello  che  da  molti  altri  è 


24  Aprilis  1555  597 

-Stato  introdutto  et  consaruato  per  l'affluentia  de  beni  temporali, 
quale,  generata  dala  deuotione,  come  iniquissima  figliola,  ha 
vcciso  la  propria  madre,  non  senza  grande  scandalo.  Però  ri- 
sguardati  bene  da  principio  a  pigliare  et  conseruare  tal  modo  di 
viuere,  che  tanto  siati  ad  edificatione  a  tenere  et  simplici  ani- 
me, quanto  altri  sono  stati  aFopposito;  perchè  cominciando  voi, 
secondo  V  usanza  moderna,  deli  altri,  difficile  cosa  sarebbe  puoi 
il  desmeterui,  et  forsi  mai  non  si  farebbe,  perchè,  come  Texpe- 
rienza  monstra,  più  fatica  si  ricerca  in  rimouere  vno  triste  habi- 
to, che  non  in  introdurlo. 

Il  secondo  ricordo  che  mi  occoreua  è,  che  li  prelati  dela 
chiesa,  inferiori  a  voi,  cangiasssero  anchora  loro  modo  di  viuere, 
uiuendo  conformemente  al  capo  suo  riformato,  et  che  quando 
non  volessero  ciò  fare  per  V  amore  de  Dio  et  del  bene  commune, 
exhortati  da  voi,  o  a  bocca,  o  per  lettere;  che  da  voi,  come  da 
capo  chi  ha  suprema  authorità  sopra  di  loro,  risguardando  più 
aV  honore  de  Dio  et  reformatione  dela  sua  chiesa,  a  voi  commes- 
sa, che  a  rispetti  humani,  fossero  constretti  ciò  fare,  come  bece 
fece  lui  santo  Paulo  contra  il  fornicatore  Corinthio  per  risanarlo, 
acciò  a  voi  et  a  loro  non  aduenga  quel  che  aduiene  a  Heli  sacer- 
dote, et  soi  figlioli.  Perilchè  fare,  pare  sarebbe  ottimo  rimedio 
leuar'  in  tanti  beneficij  incompatibili  ali  vni  et  altri,  acciochè,  smi- 
nuite le  superflue  intrate  de  tali  beneficij  et  prelature,  occasione 
di  tanti  abusi,  hauessero  a  sminuire  le  pompe  et  fasti,  non  solo 
inconueneuoli  a  tale  dignità,  ma  etiam  scandalose  al  populo.  Et 
quelli  et  altri,  che  per  morte  vacassero,  conferirgli  per  Y  adue- 
nire  a  huomini  religiosi,  non  di  nome  et  habito  solamente,  ma 
de  fatto  deuoti  et  dotti,  o  almeno  non  in  tutte  le  parti  insufficien- 
ti, et  sopra  tutto  di  buona  exemplarità  di  vita  et  sana  fede,  quali 
fossero  a  exemplo,  non  solo  ali  prelati  et  preti  moderni,  et  a  se- 
colari, ma  etiam  ah  posteri,  acciò  seguissero  le  loro  pedate;  et 
non  cosi  dargli  a  qualunche  persona  indifferentemente,  per  fauo- 
re,  o  recomandationi,  o  remunerationi  de  seruitij,  sapendo  che 
quelli  taH  non  cercano  V  utile  dele  pecorelle,  ma  la  lana,  il  latte, 
et  il  caso.  L'  una  di  queste  due  cose  leuarebbe  piano  pianò  gli 
abusi  et  scandafi,  et  introdurebbe  Y  uso  et  Y  edificatione,  cum 


5ç,8  Epistolae  Mixtae— 949 

sit  che  r  altra  introduce  ogni  malo,  et  leua  ogni  bene,  et  fa  che 
r  ordine  ecclesiastico  sia  tenuto  in  puoco  conto  et  riuerenza,  imo 
uilipeso,  dandosi  beneficij  et  prelature  a  some,  a  persone  total- 
mente indegne,  tanto  per  manchamento  de  lettere,  quanto  di 
buona  vita,  anci,  per  dire  il  vero,  a  persone  vitiose,  il  più  delle 
uolte;  quali  puoi,  etiam  che  V  huomo  non  volesse  credere  essere 
tali,  è  constretto  più  che  crederlo  dal  loro  modo  di  uiuere  et  ha- 
bito, come  si  vede  quassi  in  tutti  li  cortigiani,  et  grande  numero 
de  quelli  (ohimè),  che  uiuano  alle  spese  de  Giesù  Christo  crocifi- 
xo,  caricati  de  beneficij  (come  muli  di  mercantie),  et  nondimeno 
li  vni  di  loro  portano  habito  da  gentilhuomo,  et  li  altri  da  sta- 
phieri,  et  la  vita  loro  et  exercitio  consiste  (come  ancho  voi  sapeti 
meco),  in  pratiche  de  bancheti,  giochi,  et  femine.  Il  che  pur  è 
grande  abuso,  et  fatto  degno  di  grande  animaduersione,  se  si 
risguarda  bene,  come  da  tali  persone  sono  spesi  li  beni  temporali 
dela  chiesa  inhonestamente,  quali  pur  sono  oblationi  del  populo 
offerte  a  Dio  per  placare  V  ira  sua  contra  li  soi  peccati;  et  se  si 
considera  come  da  tali,  non  già  per  opere  ministri  de  Dio,  ma  più 
presto  del  suo  aduersario,  è  uilipeso,  et  conculcato  il  sacro,  et 
santo,  et  tremebundo  nome  de  Dio,  et  sminuita  Y  existimatione  et 
dignità  ecclesiastica.  Aggiongo  che  bisognarebbe  per  fare  questa 
benedetta  reformatione,  che  ciascuno  prelato  o  curato  fosse  con- 
stretto dala  potestà,  che  Dio  ui  ha  datto  in  edificatione  et  cura  del 
suo  grege,  fare  residentia  et  vigilia  personale,  come  buono  pa- 
store sopra  le  sue  pecorelle,  et  non  se  permettesse  che  per  altri 
desegni  soi,  le  lassiasseno  in  mani  de  mercenarij,  quali  non  cer- 
cano se  non  Y  utile  proprio,  si  già  tali  personagi  non  fossero  ne- 
cessarij  a  1'  assistentia  de  uostra  santità  per  li  affari  dela  chiesa 
santa,  o  per  vostra  commissione  mandati  in  qualche  luogho  per 
conto  del  bene  publico.  Questo  già  molte  uolte  è  stato  ordinato, 
ma  puoco  puosto  in  executione;  però  hormai  tempo  sarebbe  che 
si  facesse.  Ma  chi  farrà  osseruare  questo,  se  non  colui,  chi  ha  la 
potestà,  che  setti  voi?  Com  questa  reformatione  del  capo,  et  soi 
ministri,  et  membri  dela  chiesa  più  principali,  si  chiuderebbe  la 
bocca  ali  heretici  moderni,  quali  dali  abusi  et  mala  vita  deli 
ecclesiastici  hanno  pigliato  et  pigliano  occasione  di  partirsi  dar 


24  APRILIS  1555  599 

obedienza  dela  chiesa  romana,  alterando  quanto  hanno  potuto  et 
possono  r  ordine  ecclesiastico,  et  sacramenti,  et  altre  institutioni 
sánete,  et  sacri  canoni.  Et  si  metterebbe  ancho  silentio  a  mali 
xpiani.,  quali  grandemente  sono  scandalizati  deli  ministri  dela 
chiesa;  perchè,  uedendo  loro  che  fossero  reformati  a  buona  et  lau- 
dabile ulta,  et  che  faccessero  Y  ufficio  loro,  sarebbono  a  loro  di- 
spetto constretti  dala  istessa  conscienza,  non  di  maledirli  loro,  et 
chi  li  fece  prelati  o  preti,  comme  fanno,  ma  de  benedirgli,  et  imi- 
targli, et  farsi  de  tristi,  buoni,  gietando  hormai  li  loro  Pasquini 
et  Marphoi  nel  fiume,  col  medemo  Pasquino  et  Marphoio,  com 
quali  si  ua  ridendo  il  mondo  de  sommi  pontifici,  prelati,  et  mini- 
stri dela  chiesa  santa.  Questo  è,  sanctissimo  Padre,  vno  singulare 
remedio  per  refrenare  ogni  maledica  lingua  contra  il  stato  sacer- 
dotale, et  per  restituire  la  facie  dela  chiesa  nel  suo  natiuo  et  bel 
colore.  Comminciati  donche  voi  il  primo,  come  pastore  o  vicario 
generale  de  Giesù  Christo  in  terra,  et  uedereti  ala  proua,  che 
tutti  li  altri,  come  pecorelle,  o  per  amore,  o  per  vergogna,  o  per 
timore  del  vostro  bastone,  ui  seguirano.  Non  ui  sia  grane  il  de- 
ponerui,  se  pur  hauesti  cominciato,  il  che  non  credo,  o  il  non  se- 
guire il  costumato  modo  di  viuere  alla  larga,  de  vostri  anteces- 
sori. Grane  ui  sia,  et  penoso,  che  tante  pecorelle  vadino  errando 
per  colpa  del  pastore.  Imitati  Giesù  Christo,  exemplare  vostro  et 
mio,  il  quale  per  le  sue  pecorelle  smarrite  (o  bontà  infinita)  si  exi- 
nani, facendosi  huomo  per  portarle  al  ouile  paterno  sopra  le  sue 
sacre  spalle,  non  risguardando  al'  altezza  dela  diuinità  sua. 
Questa  sia  la  bella  memoria,  che  di  voi  uoleti  lasciare  al  mondo, 
perchè  dal  uincerui  voi  stesso,  et  mortificami,  sprezzando  il  fumo 
humano,  a  guisa  del  grano  del  frumento  coperto  sotto  Thumile 
terra,  produreti  a  suo  tempo  il  salutifero  frutto  dela  vita  dele 
anime  a  voi  commesse,  et  a  voi  resultará  gloria  quagiù  non  puo- 
ca,  et  nel  cielo  immortale  felicità.  Egli  è  scritto  del  vostro  pre- 
decessore santo  Pietro,  che  egli  era  pouero  piscatore,  et  che  non- 
dimeno lasciò  le  sue  straciate  reti,  per  più  liberamente  seguire 
Giesù  Christo.  Et  lui  stesso,  puoichè  egli  fu  papa,  non  si  uer- 
gognaua  de  dire:  Argentum  et  aurum  non  est  mihi  monstranda 
'    AcT.  Apost.  Ili,  6, 


6oo  Epistolae  Mixtae— 949 

assai  euidentemente  col  suo  maestro  et  nostro,  Giesù  Christo,  il 
quale  non  hebbe  doue  reclinare  il  suo  sacrato  capo,  quanto  richo 
et  sumptuoso  debbe  essere  colui,  che  sta  in  luogo  suo.  Et  ancho 
le  osse  sue  benedette  et  sánete,  venerate  da  regi  et  imperatori, 
insegnano  che  la  grandezza  del  sommo  pontífice  non  consiste  in 
apparati  et  grandezze  de  questo  seculo,  ma  nela  sancta  et  buona 
vita,  et  exemplarità  de  costumi,  et  sana  doctrina,  le  quali  fanno 
che,  non  solo  sia  qui  in  terra  uiuendo  reuerito  dali  buoni,  et  te- 
muto dali  catini,  ma  nel  cielo  lodato,  et  nel  inferno  a  spauento. 
Et  quantunche  si  bisogna  accomodare  a  tempi  et  modi  di  uiuere, 
non  bisogna  però  accomodarsi  se  non  alli  buoni,  et  secondo  il  suo 
grado  et  stato,  conformeuole  ala  religione  et  lege  de  Dio,  et  lume 
naturale.  Altrimenti,  quantunche  si  uiua  cosi,  non  è  però  ex- 
cusato  il  delinquente,  come  non  si  excusarebbe  vno,  chi  hauesse 
commesso  adulterio,  perchè  siano  molti  altri  adulteri.  Questo  non 
dico  per  diffidenza  eh'  io  habbia  de  vostra  persona,  che  non  sia 
per  essere  vno  santo  exemplare  al  mondo,  ma  acciochè,  correndo 
voi,  v'inciti  io  a  maggiore  corso,  come  si  suole  fare  nel  stadio, 
doue  a  destrieri  correnti  alla  proposita  palma,  saggiongono  spe- 
roni, adciochè  volino,  se  fare  si  può. 

Il  terzo  ricordo  è,  che,  non  puotendo  voi  solo  supplire  a 
tutti  li  negotij  et  gouerni  particolari,  come  in  fatto  non  puoteti, 
procuriati  constituiré  ministri  idonei  et  di  buona  conscientia  ali 
gouerni,  tanto  temporali  quanto  spirituali  et  ecclesiastici,  et  ma- 
xime nele  expedi tioni,  che  deriuano  dala  sede  apostolica,  dala 
quale,  come  da  capo,  prouiene  edificatione  o  scandalo  neli  populi, 
et  occasione  ali  heretici  di  mantenergli  nela  loro  perfidia,  et  fare 
che  più  li  sia  creduto  quando  dicono  male  dela  chiesa,  et  soi  mi- 
nistri et  vfficiali.  Questo  dico,  perchè  pare  che  hoggidì  sia  con- 
stante fama  et  opinione  nele  menti  deli  homini,  che  beneficij,  et 
prelature,  et  indulgentie,  et  signature,  et  altre  simih  expeditioni, 
da  qualunche  si  ottengano  dala  sede  apostolica  per  via  de  dena- 
ri. Dal  quale  abuso  de  ministri  et  vfficiaH,  quali  si  fanno  pagare 
a  loro  modo,  ne  ridonda  puoi  infamia  d'  auaritia  nel  sommo  pon- 
tífice, benché,  come  credo,  sia  solo  vicio  de  quelli,  in  quali  lui  si 
fida.  Et  però  sarrà  cosa  sancta,  et  degna  de  vostra  persona,  in 


24  APRILIS  1555  601 

questo  principio  reformare  questi  vfficiali,  et  leuar'  tale  occasione 
de  scandali,  adciò  sia  tenuta  la  sede  apostolica  di  quella  authorità 
et  incorruptibilità  che  si  deue,  et  acciò  ancho  simili  inconuenienti 
non  si  odino  a  tempi  vostri,  nè  perseuerino  nela  posterità.  Et  per 
questo  fare  più  conformeuolmente  ala  lege  de  Dio,  non  puotrà 
non  sommamente  giouare  il  consiglio  che  diede  Jethrò  a  Mosè, 
suo  genero,  quando  li  disse.  Esto  tu  populo  in  his,  quae  ad  Deum 
pertinent,  ut  referas  quae  dicuntur  ad  eum,  ostendasque  populo 
caeremonias  et  ritum  colendi,  viamque  per  quam  ingredi  debent, 
et  opus,  quod  faceré  debeant.  Prouide  autem  de  omni  plebe  viros 
potenteis,  et  timentes  Deum,  in  quibus  sit  veritas,  et  qui  oderint 
auaritiam,  et  constitue  ex  eis  tribunos,  et  centuriones,  et  quin- 
quagenarios,  et  decanos,  qui  iudicent  populum,  leuiusque  sit  tibi, 
partito  in  alios  onere.  Si  hoc  feceris,  implebis  imperium  Dei,  et 
praecepta  eius  poteris  sustentare  '.  Il  medemo  consiglio  seruirà 
per  constituiré  buoni  gouernatori  nele  cità,  et  ogni  altro  ministro 
et  vfficiale. 

Il  quarto  ricordo  è,  che,  come  pientissimo  padre,  quale  ha 
doi  figlioli,  et  gli  ama  teneramente,  benché  li  vegga  in  discordia, 
non  però  si  adherisca  ad  vno,  sprezzando  V  altro;  ma  si  puonga 
nel  mezo  deli  doi,  come  reconciliatore,  abbraciando  tutti  doi  in- 
sieme, come  proprie  carni.  Haueti  questi  doi  principi  christiani 
conceputi  pur  nel  ventre  dela  chiesa  sancta,  vostra  sposa,  li 
quali,  come  vedeti,  infiammati  T  uno  contra  V  altro  dal  spirito 
del  mondo,  per  vno  puoco  di  terra,  perturbano  T  uniuerso,  in- 
sieme dando  alegrezza  ali  infideli  et  altri  aduersarij  di  nostra 
fede,  li  quali  per  queste  rixe  uanno  ogni  giorno  più  extendendo 
il  suo  dominio  et  peruersa  doctrina  ale  spese  et  danno  del  mi- 
sero christianesmo.  Et  non  ui  è  chi  si  puonga  nel  mezo  per  spar- 
tirgli dali  odij,  et  reunirli  in  charità,  se  voi  non  setti  quello,  che, 
a  guisa  de  Giesù  Christo,  qui  fecit  vtraque  vnum  '%  ui  pomati, 
come  pietra  angulare,  per  coniungerli  insieme  col  legame  del 
amore.  Si  destrugono  V  uno  V  altro,  et  impoueriscono  li  propri] 


'  Exod.  XVIII,  19-23. 

-  Carolus  V,  imperator,  et  Henricus  II,  rex  Galliae. 
^   Ad  Eph.  II,  14. 


6o2  Epistolae  Mixtae— 949 

regni,  et  uccidano  soi  vassali,  com  grande  pericolo  dela  damna- 
tione  de  molte  milliaia  d'  anime ,  quali  però  tutte  sono  state  ri- 
comprate col  grande  pretio  del  sangue  del  figliolo  de  Dio.  Ve- 
dendo voi  donche,  o  beatissimo  padre,  tanto  male,  armato  dela 
croce,  et  del  coltello  dela  parolla  de  Dio  ancipite,  poneteui  nel 
mezo  di  loro,  prouando  di  tagliare  li  odij  col  taglio  amoreuolCy 
che  è  di  rimonstrarli  quante  anime  per  loro  vanno  a  damnatio- 
ne,  et  quanto  danno  facciano  a  soi  populi,  et  a  se  stessi,  per  li 
quali  tutti  però  saluare,  et  reunire  insieme,  tanta  è  stata  la  cha- 
rità  de  Dio  padre,  che  ha  mandato  il  suo  figliolo  a  spargere  il 
sangue.  Et  non  valendo  questo  taglio,  uoltati  la  spada,  minacian- 
doli  da  parte  de  Dio  il  terribile  giudicio  che  gli  aspetta  per  le 
iniustitie  che  si  fanno  V  uno  a  V  altro,  et  a  soi  populi,  et  la  pena 
che  ne  segue  del'  eterne  fiamme.  Questo  è  il  vostro  coltello,  che 
in  questo  fatto  haueti  da  cingerui,  et  a  suo  tempo  vibrare,  et  non 
tardi,  ma  presto,  perchè  sathanas  non  dorme.  Ohimè,  padre  del 
anima  mia,  quante  anime  pensati  voi  probabilmente  che  sono 
cascate,  et  cascano  alla  giornata  nel  profundo  del  inferno  a  per- 
petua miseria,  per  le  guerre,  anci  becharie  d'  huomini,  fatte  in 
questa  nostra  infelice  Italia,  et  Francia,  et  Germania,  o  loro  con- 
fini, doppo  non  molti  anni,  per  satisfare  alle  uoglie  de  doi  homi- 
ni,  et  forsi  per  puoca  cura  di  quelli,  a  quali  tocaua  mettere 
r  istessa  anima,  per  riconciliarli  come  soi  figlioli.  Lascio  li  stupri, 
li  adulteri],  et  violationi  di  sacre  virgini,  le  destructioni  de  con- 
secrati  tempij  de  Dio,  et  cità,  et  altri  luoghi,  et  roine,  et  exilio  de 
populi;  perchè  ogniuno  sa  questo  per  udito,  et  molti  per  praticá 
del  patire  simili  incommodi,  ma  quanti  puochi  consyderano,  ol- 
irà la  iactura  de  corpi,  et  beni  temporali,  quanta  sia  la  perdita  di 
tante  milliaia  d'  anime,  essendo  nondimeno  vero  che  la  perdita 
d'  una  anima  è  costata  il  sangue  proprio  al  figliolo  de  Dio.  Sono 
cechi  li  huomini  per  le  passioni  che  obtenebrano  il  lume  del'  intel- 
letto, puoichè,  faccendo  tanti  et  tali  mali,  pensano  anchora  bene 
fare;  et  però,  a  condurre  a  saluamento  quelli  che  non  ueggano, 
è  bisogno  de  vno  che  ui  nega,  cioè  chi  sia  fuori  di  queste  pas- 
sioni humane,  et  questo  setti  voi.  Su  donche,  o  sanctissimo  pa- 
dre, puosto  da  Dio  a  questi  nostri  turbulenti  tempi  nel  luogho  de 


24  Aprilis  1555  6o3 

Giesù  Christo,  non  per  riposami,  ma  per  imitarlo  in  portare  la 
croce,  come  è  scritto:  Tu  me  sequera  ':  pigliati  questa  impresa 
valorosamente,  chiamando  in  aggiuto  vostro  quello  omnipotente 
Dio  deli  exerciti,  eh'  è  la  istessa  pace,  et  Dio  di  pace,  et  non  de 
dissensione,  acciò  puossiati  com  V  aggiuto  suo  mettere  pace  fra 
questi  doi  fratelli  in  Christo,  vostri  figlioli.  L'  authorità  vostra  può 
molto  in  questo,  insieme  com  la  sancta  existimatione,  quale  si  ha 
de  vostra  persona.  Si  vno  Ambrosio,  di  minore  authorità  et  dignità 
che  voi,  stinse  1'  orgoglio  d'  vno  imperatore  Theodosio,  et  Y  hu- 
milló a  tale  penitenza,  perchè  voi,  aggiutato  dal  medesimo  spirito 
de  Dio  che  lui,  non  puotreti  smorzare  questo  fuoco?  Non  ui  sarrà 
cosa  difficile  col  mezo  dela  viua  fede,  com  la  quale  sapeti  eh'  el 
fìdele  Daniele  superò  V  impeto  et  voracità  de  rabidi  leoni;  et  li 
tre  giouani  euassero  le  fiamme  del  ardente  fornace,  et  li  sancti 
conquistorno  et  subiugorno  li  regni.  Facciati  quel  tanto  che  puo- 
teti  per  reunirh,  acciò  satisfaciati  almeno  al  debito  del  vfficio  vo- 
stro. Et  se  forsi  li  peccati  del  mondo  impedissero  questa  reconci- 
liatione,  siati  voi  nondimeno  vn'  altro  Mosè,  mediatore  fra  Dio 
et  íl  populo,  acciò  a  lui  essendo  perdonato,  si  pacificano  questi 
doi;  et  cridati:  Aut  dimitte  eis  hanc  noxam,  aut,  si  non  facis,  dele 
me  de  libro  tuo,  quem  scripsisti  Et  fatti  come  quel  bono  Job 
per  soi  figlioli,  del  quale  è  scritto:  Consurgens  diluculo,  offerebat 
holocausta  per  singulos  \  Offereti  dico  voj,  che  setti  il  sommo 
sacerdote,  quotidianamente  com  le  vostre  proprie  mani  al  Padre 
eterno,  com  le  lachryme  alli  occhij,  produtte  dal  intensissimo  af- 
fetto del  cuore  vostro  per  li  vostri  figlioli,  quella  immaculata  ho- 
stia ,  il  cui  sangue  spezza  ogni  adamante ,  Jesù  Christo ,  suo 
figliolo,  agnello  suenato  sopra  il  tronco  dela  croce,  per  reconci- 
liare il  mondo  a  Dio.  Et  non  ui  mona  eh'  altri  habbino  uoluto 
reconciliargli,  et  non  habbino  potuto,  perchè  Dio  benedetto  alle 
volte  uuole  fare  vna  cosa  per  vno,  che  non  uuole  fare  per  altro,, 
come  uolse  il  tempio  di  Hierusalem  essere  aedificato  da  Salomone» 


'   Joan,  xxi,  22. 
*   ExoD.  XXXII,  3i. 
'  Job.  1,5. 


6o4  Epistolae  Mixtae— 949 

•et  non  da  Dauide,  suo  padre,  benché  ancho  forsi  si  puotrebbe  dire, 
che  quelli  tali  non  procurorno  tale  reconciliatione  com  debiti 
mezi,  fondati  nel  spirito  de  Dio,  quale  si  richiede  in  ogni  buona 
impresa:  perchè  il  ridurre  doi  animi,  alienati  totalmente  dal'  amo- 
re del'  uno  uerso  V  altro,  non  si  può  fare  senza  Y  assistenza  di 
colui,  eh'  è  somma  charità,  et  fuoco,  ardente  ogni  triste  qualità, 
et  ha  li  cuori  deli  regi  nelle  mani,  a  guisa  eh'  el  fìgulo  ha  il  tenero 
vase  nele  mani,  facendo  lo  vno  o  altro,  come  gh  pare.  Et  perciò 
pigliando  voi  tale  assumpto,  primo  intrati  nel  secreto  del  cuore 
vostro  (fondato  nel  abysso  de  V  humilità  et  cognoscimento  de  voi 
medesimo,  et  diffidato  totalmente  di  vostro  sapere  o  forze),  et 
puoi  ricorreti,  non  a  mezi  humani  solamente,  ma  a  Dio  benedetto, 
motore  principale  de  tutte  le  cause  seconde.  Et  all'  hora  confida- 
teui,  che  si  farrà  tranquillità  in  questo  tempestuoso  mare,  hora 
tanto  agitato  dali  venti  dele  furie  infernali,  per  mezo  di  queste 
discordie. 

Il  quinto  ricordo  è,  che  voi  procuriati  (come  colui  a  chi 
sopra  ogni  altro  s'  appartiene)  reconciliar'  a  Dio  et  alla  chiesa  sua 
le  misere  pecorelle,  sequestrate  (come  detto  habbiamo)  forsi  per 
malo  exempio  de  pastori,  dala  sancta  fede,  et  dal'  obedienza  de- 
la sede  apostolica,  com  mandargli  legati  o  nuntij  apostolici, 
huomini,  fra  tutte  1'  altre  buone  parti  requisite,  de  buona  exem- 
plarità  di  vita  et  sana  doctrina,  accompagnati  da  persone  dotte, 
et  di  sancta  conuersatione,  acciò  se  risoluino  le  loro  difficultadi 
con  questo  mezo,  puoichè  col  concilio  generale  pare  sia  difficile 
puotersi  fare  al  presente.  Et  questo  adciò,  uedendo  queste  pouere 
anime  li  ecclesiastici,  quali  a  loro  andarano  riformati,  et  exem- 
plari,  et  intelligenti  dele  cose  de  Dio,  comminciano  ad  hauergli 
in  buona  opinione  et  riuerenza,  et  consequentemente  crederli 
quel  tanto  che  li  proponerano;  et  cosi  piano  piano  battendo  il 
chiodo  col  martello  dela  parola  de  Dio,  quale  spezza  le  pietre,  et 
com  la  bona  ulta  de  quelli  eh'  andarano  a  loro,  si  ridurano  com 
la  gratia  de  Dio  alla  cognitione  dela  verità,  et  alla  debita  sum- 
missione.  Altrimenti,  se  in  luoco  de  ministri  de  Dio  et  persone  re- 
ligiose, andarano  a  loro  per  conuertirgli  huomini  di  conditioni 
opposite,  accompagnati  da  spadazzini,  gh  regietarano  in  facie 


24  Aprilis  1555  605 

quel  detto:  Medice,  cura  te  ipsum  '.  Et  quello:  ¡Hypocrita,  elice 
primum  trabem  de  oculo  tuo  -  ,  etc.  Chi  uole  conuertirgli,  beatis- 
simo padre,  bisogna  quidem  buona  et  salda  doctrina  della  fede, 
ma  grandissima  exemplarità  di  vita,  la  quale  gli  moua  dale  buone 
opere  che  in  essi  vederano,  a  credere  ch^  el  Spirito  sancto  è  in 
loro,  et  che  ex  consequenti  quello  che  gli  dicano  prouiene  dal 
spirito  de  Dio,  et  non  dal  spirito  del  mondo,  nè  da  rethorica  hu- 
mana. Et  però  diceua  Giesù  Christo,  nostro  grande  maestro,  sa- 
pientia  del  Padre  eterno,  parlando  a  soi  descepoli,  et  a  noi,  sci 
descendenti:  Sic  luceat  lux  vestra  coram  hominibus,  ut  uideant 
opera  vestra  bona,  et  glorificent  patrem  vestrum,  qui  in  coelis 
est  ':  et  lui  medemo,  come  narra  santo  Luca,  cominciò  fare,, 
auanti  che  insegnare,  udendoci  insegnare  a  noi,  et  farci  ricor- 
deuoli,  che  la  bona  vita  et  sánete  opere  debbano  precedere  la 
doctrina  in  quello,  che  uuole  altrui  instituiré  bene,  et  maxime 
persone  indurate  come  queste,  nel  suo  peccato,  a  guisa  di  Pha- 
raone:  il  cuore  del  quale  mai  si  puotè  intenerire  per  tutto  il  par- 
lare di  Mosè  et  Aarone.  Tanto  grande  è  il  lacio  et  cathena,  com 
quali  stanno  legate  queste  misere  anime  dal  demonio  infernale, 
et  occecate  nela  sua  infidelità,  quale  loro  chiamano  fede,  che  pur 
stando  in  periculo  de  damnatione,  si  tenghano  secure,  come  già 
nel  porto  de  sua  salute.  Però  o  quanta  consolatione  et  contentezza 
sarebbe  a  tutte  le  bone  menti  quagiù  in  terra,  et  gaudio  ali 
angioli  del  cielo,  et  a  voi,  sanctissimo  padre,  merito  qui,  et  co- 
rona in  paradiso,  se  per  mezo  vostro,  vna  Geneua,  fatta  rece- 
taculo  d'  ogni  maligno  spirito  errabundo,  vna  Germania,  populo 
tanto  numeroso,  vna  Bohemia,  vna  Polonia,  et  altri  luoghi  altre 
uolte  tanto  religiosi,  et  defensori  dela  fede  sancta  et  sede  aposto- 
lica, et  hora  tanto  alieni  da  esse,  per  essere  infette  del  veneno 
di  Luthero ,  fossero  restituiti  nel  candore  dela  doctrina  euange- 
lica,  et  sana  intelligentia  dele  scripture,  et  obedienza  dela 
chiesa  romana,  fuori  dela  quale  non  è  salute!  Questo  è  vostro- 
vfficio,  o  pastore  del  mondo,  a  cui  Giesù  Christo  ha  commesso  le 


'   Lue.  IV,  23. 

-  Lue.  VI,  42;  Matth.  vii,  5. 
^   Matth.  v,  16. 


6o6  Epistolar  Mixtae— 949 

sue  pecorelle,  non  solo  le  non  smarrite  dal  grege,  ma  più  stret- 
tamente le  erranti,  acciochè  le  reduchiati  aV  ouile  dela  santa 
chiesa,  de  donde  senza  ceruello  se  sono  partite;  et  promettendo 
ciò  fare,  voi  ne  pigliasti  la  cura.  Ricordatiui  donche  del  vostro 
vfficio,  del  quale,  inthronizandoui  Dio,  disse:  Pasce  agnos  meos, 
pasce  oues  meas     adciò  non  siano,  al  rendere  conto,  ricercate 
dale  vostre  mani,  come  da  quello  che  non  habbia  hauuto  cura, 
ma  lassciatole  deuorare  a  lupi  rapaci.  Et  andati  ruminando  ogni 
giorno  fra  voi  stesso,  che  s*  io,  pouera  pecorella,  ho  da  rendere 
conto  tanto  stretto  di  me  stesso  al  tremebundo  giudice  di  viui  et 
morti,  che  mi  tremerano  quanti  capilli  ho  sopra  la  testa,  che  molto 
maggiore  ragione  hauerà  da  rendere  colui,  che  ha  in  guardia  tutto 
il  mondo,  com  tante  et  tante  milliaia  d'  anime!  Et  a  chi?  Ohimè! 
non  già  a  vno  simplice  huomo,  quale  forsi  non  intende  V  arith- 
metica,  nè  le  specie  de  numeri,  ma  a  colui,  chi  sa  calculare  et  nu- 
merare tutte  le  minute  arene  del  mare  ad  vno  battere  d'  occhio, 
et  contare  le  stelle  del  cielo,  et  chiamarle  per  proprij  nomi.  Non 
già  ad  vno  grossolano  d'  ingegno,  et  losco  de  viso,  qual  non  sa, 
nè  uede  quel  che  egli  ha  auanti  li  occhi,  ma  a  colui,  che  sa  le  cose 
auanti  che  siano,  et  uede  et  penetra  sino  ale  interiori  cogitationi 
del  cuore.  Procurati  donche,  o  pastore  d'  Israel,  la  salute  dele 
anime  a  voi  fidate,  et  quelle  maxime  al  presente,  che  sono  fuora 
del  gremio  dela  chiesa  sancta  et  vostra  vbidienza ,  acciochè  col 
glorioso  apostolo  puossiati  dire  a  quelli,  che  per  mezo  vostro  sar- 
rano  ritornati  ala  fede  vera  de  Giesù  Christo  :  Non  in  vacuum 
cucurri,  neque  in  vacuum  laboraui,  nam  in  Christo  Jesu  per 
euangelium  ego  vos  genui  ■.  Itaque,  fratres  mei  charissimi  et  de- 
syderatissimi,  gaudium  meum,  et  corona  mea,  sic  state  in  Do- 
mino    Et  quello:  Gloria  vestra  sumus,  sicut  et  vos  nostra  in 
die  domini  nostri  Jesu  Christi  *. 

Il  sexto  ricordo,  quale  gioua,  anci  è  necessario  per  manda- 
re ad  effetto  li  cinque  predetti ,  è  che,  volendo  reformare  le  cose 

»  JoAN  XXI,  15-17. 

-  I  Ad  Cor.  iv,  15. 

'  Ad  Philip,  iv,  i. 

*  II  Ad  Cor.  i,  14. 


24  Aprilis  1555  607 

(come  è  detto)  et  procurare  il  bene  de  la  chiesa  sancta  et  del  po- 
pulo d'Iddio ,  bisogna  fare  altrimenti  di  quello  che  molti  altri 
vostri  antecessori  hanno  fatto.  Loro  il  più  dele  uolte,  procurando 
grandezze  a  soi  parenti,  s'  hanno  smenticato  il  bene  publico,  non 
però  senza  grande  scandalo  de  populi ,  et  iactura  delli  beni  dela 
chiesa,  et  ancho  roina  dele  anime,  di  modo  che  si  poteua  dire  a 
loro:  Nomen  Dei  blasphematur  per  vos  inter  gentes  '.  Et  però 
non  è  stato  marauiglia  se  Dio  benedetto,  offeso  da  quelli  che  lo 
doueuano  honorare  più  che  tutti  li  altri,  et  metterlo  in  existima- 
tione  et  riuerenza  al  mondo,  habbia  bene  et  sauiamente  destrutto 
senza  loro,  quel  che  loro  senza  lui  malamente  et  imprudentemente 
haueuano  edificato;  perciochè  uolere  lassiare  il  propio  vfficio,  che 
è  di  conseruare  il  bene  commune,  et  honore  della  chiesa  de  Dio, 
et  studiare  ad  ingrandire  li  soi  parenti  alle  spese  del  crocifixo, 
egli  era  troppo  enorme  et  insupportabile  alli  occhij  de  Dio,  come 
credo  voi  anchora  meco  confessareti.  Mettendoui  donche  inanti 
li  occhi  vostri,  per  riparo  contra  li  affetti  humani,  se  soprauenes- 
sero,  r  infelicità  deli  parenti  de  vostri  predecessori,  ingranditi 
a  questo  modo,  consyderati,  vi  prego,  quale  et  quanta  vanità  sia 
il  procurar  grandezze  alle  sue  case,  alle  spese  dela  chiesa.  Quale 
è  stata  la  vita  et  exito  loro,  non  solamente  quanto  al  corpo  et  cose 
temporali,  ma  etiam  forsi  quanto  al'  anima,  et  forsi  per  colpa  de 
quelli  che  li  ingrandirno?  Et  ancho  li  procuratori  di  tali  honori  et 
dignità,  a  che  fine  sono  loro  venuti?  O  di  quanta  puoca  duratione 
è  stato,  et  è,  quel  che  tanto  laboriosamente  hanno  com  mille  modi 
et  arti  procurato!  Ma,  quel  che  più  importa,  quanto  dispiaceuole 
è  a  Dio  che  vno  vicario  suo ,  quale  debbe,  a  guisa  de  Giesù  Chri- 
sto,  fare  professione  di  pouertà  et  bassezza,  tanto  per  se,  che  per 
li  soi,  et  animare  ogniuno  ad  esse,  per  più  liberamente  uolare  al 
cielo ,  cerca  honori ,  grandezze  et  richezze  per  se ,  et  per  li  soi 
parenti!  Vi  lascio  voi  stesso  giudice  di  queste,  come  colui  che  non 
è  lusingato  anchora  dal  dolce  canto  dele  syrene.  Dala  buona 
vostra  vita  sin  qui ,  piglio  fiducia  ferma ,  per  la  bontà  de  Giesù 
Christo,  il  quale  hora  liberamente  per  honore  suo  mi  fa  parlare 


'   Ad  Rom.  ii,  24. 


6o8  Epistolar  MiXTAE-949 

com  voi  (come  com  persona  che  si  diletta,  non  de  adulatione,  ma 
di  verità),  non  per  parlare  male  d'  altrui,  ma  per  il  commune  bene 
dela  sua  chiesa  et  honore  vostro,  che  non  ui  lassiareti  intrare 
questa  tignola  del'  amore  proprio,  nè  deli  vostri  parenti  nel 
animo;  ma  che  tutto  fareti  conforme  ala  ragione  et  alla  doctrina 
euangelica,  come  conuiene  alla  dignità  et  sapientia  vostra,  pro- 
curando, non  le  grandezze  del  mondo,  ma  la  grandezza  dele  vere 
et  reali  virtù,  tanto  in  li  vostri  quanto  neli  altri;  et  questo,  per 
attendere  al  bene  commune  del  grege  de  Dio,  a  voi,  come  fidele 
pastore,  commesso.  Il  quale  com  tutto  il  cuore  supplico  ogni 
giorno  neli  miei  sacrificij  et  orationi ,  qualunchi  siano,  prostrato 
inanti  la  sua  eterna  misericordia  et  bontà,  che,  cosi  come  mi 
exaudi  li  giorni  passati,  quando  lo  pregrauo  si  degnasse  per  il 
bene  commune  di  fare  elettione  di  vostra  persona  in  suo  vicario 
generale  (confidandomi  nele  rare  et  excelienti  virtù  uostre,  et  co- 
piosa gratia  sua),  cosi  mi  exaudisca,  quando  quotidianamente  lo 
pregarò,  si  degni  darui  il  suo  spirito,  et  tale  exemplarità  di  vita, 
che  siati  come  il  sole  nel  firmamento  '  quando  luce,  et  com  la  chia- 
rezza sua  letifica  ogni  triste  spirito,  et  scalda  la  terra  di  tale  sorte, 
che  li  fa  produre  gli  giocundi  frutti  et  fiori ,  acciochè  ritorna  nel 
suo  viuo  colore,  da  tale  lume  illustrata,  la  facie  di  questa  tanto 
afflitta,  et  impallidita  chiesa  romana,  dela  quale  Dio  ui  ha  eletto 
capo  vniuersale  in  terra,  perchè  al'lhora  tanto  si  ralegrarà  V  anima 
mia,  insieme  com  tutte  le  pie  menti,  che  per  la  grande  alegrezza, 
liberati  da  questo  Aegypto,  cantaremo  com  Mosè:  Cantemus  Do- 
mino, gloriose  enim  magnificatus  est ,  equum  et  ascensorem 
deiecit  in  mare 

Molte  altre  cose  mi  occoreuano  a  scriuerui ,  beatissimo  pa- 
dre; ma  per  non  fastidirui  occupato  in  altre  cose,  maxime  in  questi 
principij,  pongo  fine  al  mio  dire,  domandandoui  per  manza  di 
questo  vostro  sommo  pontificato,  non  benetìcij ,  nè  honori,  nè 
richezze  di  questo  mondo;  ma  solo  che  abbraciati  questa  sancta 
impresa  dela  reformatione  dela  chiesa,  per  la  quale  presto  in 


'  Ms.  fi ar mento . 
-     EXOD.  XVj  I. 


24  Aprilis  1555  609 

comminciare,  ui  ho  redotto,  come  in  vno  memoriale,  questi  ricordi, 
quali  vi  prego  da  parte  de  Giesù  Christo  accettare  com  quello 
puro  et  candido  animo,  che  da  me  vi  sono  scritti,  imputando  al 
zelo  mio  verso  V  honore  de  Dio  et  vostra  salute ,  se  sono  stato 
presumptuoso  in  scriuerui,  o  troppo  longo  nel  raggi onare.  Com 
le  genochie  del  cuore  a  terra  domando  a  vostra  santità  la  sua 
sancta  benedictione ,  pregando  sua  diuina  maestà  che  si  degna 
guardarla  da  male,  et  guidarla  in  tutte  le  sue  operationi  et  pen- 
sieri conformemente  a  sua  santa  voluntà.  Ad  muitos  annos.  Di 
Genoua,  il  24  d'Aprile  m.  d.  l.  v.  '  D.  V.  S.tà  seruo  nel  Signore 
nostro, 

GiOANNi  Battista  Viola, 
minimo  sacerdote  dela  Compagnia  de  Giesù. 
Inscriptio.  A  Sua  Santità, 

Alia  marni.  1555.  Genoua.  P.  Gio.  Batt.a  Viola.  24  di  Aprile. 


'  Epistola  haec,  ut  conjici  recte  potest,  reddita  Marcello  II  non  est, 
quippe  qui  ((duodecimo  pontificatus  die  ex  pituita  in  febrim  incidens,  emisso 
sanguine  paululum  recreatus,  cura  rursum  negotiis  intenderei,  pridie  Ka- 
lendas  Maii  derepente  apoplexia  correptus,  sequenti  nocte  vita  exutus  sit, 
vigésimo  secundo  electionis  die,  incredibili  omnium  bonorum  dolore,  quibus 
spes  affulserat  emendationis,  et  aurei  sub  ilio  saeculi;  sublatus  forte  divina 
benignitate,  ne  malitia  mutaret  intellectum  ejus.  De  cujus  tam  repentino 
obitu  est  inter  Litteras  Principum  egregia  epistola  Hieronymi  Seripandi, 
Archiepiscopi  Salernitani,  ad  Episcopum  Fesulanum,  qua,  dolens  vehemen- 
tissime  de  hujusmodi  Reipublicae  christianae  afflictione,  existimavit  vo- 
luisse  Deum,  tantam  proximae  reformationis  spem  tollendo,  ostendere  non 
eam  opera  humana  exspectandam  esse,  sed  divina  manu,  et  modo,  homini- 
bus  incognito».  Spondanus,  Annalium  ecclesiasticorum...  continuatio, 
ann.  1555. — Porro  epistola  Seripandi  invenitur  in  laudato  opere.  Delle  Let- 
tere di  Principi  (in  Venezia  appresso  Francesco  Ziletti^  mdlxxxi),  lib.  iii,, 
fol.  166-168.  Nec  praetermittendae  sunt,cum  de  Marcello  II  agitur,  episto- 
lae  Polanci,  nomine  sive  mandato  sancti  Ignatii  sodalibus  nostris  missae,. 
I  quibus  pontificis  virtus  et  amor  in  Societatem  cumulatissime  laudantur,. 
Cartas,  t.  v,  pag.  152-159,  219  et  seqq. 


EpiSTOI  AE  MiXTAE,  TOM.  IV. 


3? 


6io  Epistolae  Mixtae— 950 


050 

SANCTIUS  OCHOA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MONTE  REGALI  20  APRILIS  I555 

Puerorum  institutioni  opera  navata.— Conciones  habitae,  ex  quibus  non 
poenitendus  fructus,  in  sacro  tribunali  collectus. — Miserabilis  legum  di- 
vinarum  ignorantia. — Ternplum  Societatis  monteregalensibus  gratum . — 
Noxarum  relaxatio  pro  ipsum  visitantibus ,  precandi  causa,  poscitur. — 
De  collegio  arabico. 

t 

Jhus  Maria 

Pax  Christi.  Molto  Rdo.  in  Christo  Padre.  Depoi  delli  nostri 
vitime  lettere  dell'  quattro  mesi  %  sempre  habbiamo  perseuerato 
nelli  nostri  soliti  exercitij,  cossi  nelli  scoli  in  legere  et  insegnare 
la  doctrina  xpiana.,  quale  già  sanno  la  più  parte,  come  nel  con- 
fessare et  predicare  in  santo  Crasto  air  monache.  Et  sono  state 
commosse  alcune  persone  a  confessarse  generalmente  de  tutta  la 
vita  sua,  ho  dell'  maior  parte,  quali  se  pò  dire  che  mai  erano  con- 
fessate, per  hauer  facto  alcune  de  loro  sempre  ficta  confessione, 
et  andato  acossi  a  receuere  il  santissimo  sacramento,  repieni  de 
molti  grossi  peccati,  per  malitia  o  vergogna  delli  homini;  al- 
tri per  non  confidarse  nelli  confessori,  che  lo  teneriano  secreto  se 
si  confessassero;  dicano  altri  per  la  ignorantia  sua  et  delli  con- 
fessore. Et  fra  li  altri  sonno  state  due  de  queste,  et  luno  dell' 
quali,  volendo  fare  vn  iuramento  falso,  et  dubitando  che  fossi 
peccato,  andò  ademandar'  consiglio  al  suo  confessore,  quale  era 
tenuto  il  più  intelligente  de  questa  cità;  et  hauendo  narrato  la 
cosa,  il  confessore  li  consigliò,  che  non  era  peccato,  che  faceua 
per  defender  la  causa  propria.  Pur  quello,  stando  mal  contento 
per  la  resposta  del  confessor,  sapendo  de  certo  che  falzamente  lo 
iuraua,  il  confessor  lo  ammoneua  che  sopra  la  sua  conscientìa  lo 

'    Ex  originali  in  voi,  F,  duplici  folio,  n.  51,  prius  250. 
*    Vide  epist.  882,  883,  24  Octobris  datas. 


20  Aprilis  1555  61 1 

poteua  iurare,  et  cossi  lui,  vinto  della  auaritia,  fece  iuramento. 
V.  P.  pò  pensare  che  consiglio  ponno  dare  li  altri,  quali  in  com- 
paratione  di  quello  son  reputate  nienti.  Qua  si  adimple  quello  che 
diceua  il  Signore:  Quod  si  caecus  caeco  ducatum  prestat,  ambo 
in  foueam  cadunt 

Hora  siamo  incomentiati  a  predicar'  nella  nostra  noua  chiesia, 
nella  quale  pensiamo  che  nostro  Signore  serrà  seruito;  et  speria- 
mo che  verrà  assai  genti,  per  la  comodità  del  loco.  Predicano 
■che,  in  vedere  la  nostra  chiesa,  li  pare  allegrare  il  cor.  Habbiamo 
hauuto  de  sua  Ecc. za  vna  bella  campana,  che  era  in  Africa;  tre 
para  de  vestimenti,  et  tanti  auanti  altare,  vna  bella  custodia  de 

argento,  ben  lauorato  a  modo  de  Spagnia,  quale  fu  stimata 
2 

A  ti  42  —  [sic]  ^ 

Molto  aiuteria  per  tirar  questi  genti,  se  si  potesseno  optinere 
-alcune  indulgentie,  come  serissimo  laltra  volta  a  V.  P.,  et  ma- 
xime che  hora  vieni  appropinquando  la  festa,  quale  serrà  la  visi- 
tatione  dela  madonna,  che  chiamano  qui  santa  Maria  di  Jesù. 

Il  numero  delle  scolari  è  qui  sempre  al  solito,  zoè  circa  di  cento 
vinti  o  140. 

Altre  noue  non  habbiamo  per  scriue[re]  a  V.  P.  al  presente, 
sinon  che  tutti  ci  arricomandiamo  nelli  santi  sacrificij  et  oratione 
de  V.  R.  P.  De  Monrreal  alH  26  de  Aprile  1555.  De  V.  R.  P. 
indignissimo  figliolo  nel  Signore, 

Sanctio  Nauarro. 
Era  quasi  scordato  dare  aviso  a  V.  R.  P.  delli  nostri  arabicy. 
Habbiamo  vn  alfachì  o  prete  de  Africa,  più  obstinato  de  Pha- 
.raone,  inveteratus  dierum  malorum  %  il  quale  ha  dato  sua  Exc.za 
a  questo  effetto  per  alcuni  giorni,  il  quale  vide  poco  con  li  ochi 
exsteriore,  che  li  manca  vno,  et  con  laltro  vede  poco,  correspon- 
dente al  lume  interiore,  che  non  ha  niente,  nè  lo  vuole,  chè  pe- 
gio.  Son  dui  che  sanno  parlare  vn  poco,  et  intendeno  et  scriueno 

♦  Matth.  XV,  14. 

-    Cf.  Polanco,  t.  v,  pag.  208  et  seqq.,  n.  606,  et  seqq.,  ubi  haec  ipsa 
«pistola  adhibetur. 
'   Dan.  XIII,  52. 


6i2  Epistolar  Mixtae— 951 

alcun  tanto  bene,  maxime  luno,  che  si  chiama  Gaspar  Sanches  ',, 
il  quale  parla  anchora  qui  tanto  bene  arabico,  come  yo  italiano. 
Ci  è  anchora  vn  altro,  che  scriue  alquanto,  ma  non  sa  parlare. 
Sonno  tre  figlioli  de  Africa,  che  imparano  a  leger".  Voleua  man- 
dar con  questa  a  V.  P.  vna  scritta  arabico;  ma  perchè  il  maestro 
era  trauagliato  de  mal  de  denti,  ali  discipoli  non  li  ha  abastato 
lo  animo.  Con  il  Padre  spero  lo  scriueremo,  se  il  Signore  ci  darrà 
gratia. 

Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù,  in  Roma.. 

951 

BARTHOLOMAEUS  DE  BUSTAMANTE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

VALUSOLETO  29  APRILIS  I555  *. 

Borgia,  vocatus  a  principe  Joanna,  Tordesillas  accedit,  inde  Vallisoletum  et 
Septimancas.— Joannam  reginam,  Caroli  V  matrem,  gravitar  decumben- 
tem,  invisit.  — Deo  id  elargiente,  rationis  fit  compos:  ei  moriturae  adest 
Borgia.  — Catholicorum  fidem  profitetur  regina.— Ecclesiae  munita  auxi- 
liis,  piissime  e  vita  cedit.  —  Magna  apud  omnes  de  Borgia  existimatio.— 
Virtus  et  liberalitas  Joannae  principis.  — Virginum,  principi  ab  obsequiis,. 
pietas  ac  religio. — Societas  secundo  vento  navigat.  — Plura  eidem  coUe- 
gia  offeruntur  in  oppidis  Villafranca  del  Bierzo,  Torrijos  et  in  regno  me- 
xicano.— De  Joanne  Mosquera  ejusque  domo  ad  Septimancas. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo.  Pax  Christi.  Después  de 
la  del  mes  pasado,  que  el  H.  Monserrate,  olim  Antonio  Gou,  es- 
criuió  á  V.  P.t  por  comissión  del  P.  Francisco,  lo  que  se  ofreçe 
de  que  dar  auiso  á  V.  P.t  es,  que  en  la  buelta  de  Seuilla  para 
Plasencia,  estando  el  Padre  en  vn  lugar  de  don  Fadrique  de  Stú- 

'    Vide  quid  de  hoc  juvene  dicatur  in  POLANCO,  t.  v,  pag.  207,  n.  604, 
annot.  3. 

-  Ex  originali  in  voi.  F,  triplici  folio,  n.  87,  prius  480,  43l,  432. — Usus 
est  hac  epist.  Polanco,  t.  v,  pag.  546-550,  n.  1496-1506. 


29  ApRiLis  1555  6i3 

Higa,  le  llegó  vn  correo,  que  mandó  despachar  la  princesa  '  para 
su  R.cia,  en  que  le  pedía  que  con  la  mayor  presteza  que  pudiese 
viniese  á  Tordesillas,  porque  la  reyna  ^  estaua,  según  la  relación 
de  los  médicos,  muy  al  cabo,  y  S.  A.  desseaua  mucho  que  el 
Padre  se  hallase  presente,  en  caso  que  el  Señor  fuesse  seruido  de 
sacarla  de  los  trabajos  desta  vida.  Y  porque  aquel  correo  sobre  - 
uino  á  otro  mensajero  proprio,  que  la  prinçesa  avía  mandado  em- 
biar  poco  antes  á  su  R.cia,  con  quien  se  auía  embiado  á  escusar 
por  algunos  días,  para  verse  con  el  obispo  de  Plasencia  y  tratar 
de  la  conclusión  del  collegio  que  funda  para  la  Compañía  en 
aquella  ciudad  %  cuya  venida  á  más  tardar  se  speraua  para  se- 
mana santa,  á  la  segunda  jussión  que  con  el  correo  tuuo  de  S.  A. , 
no  huuo  lugar  de  más  réplica  ó  escusación;  y  así,  dando  auiso 
desta  ocurrencia  al  obispo,  que  estaua  en  Valladolid,  se  partió 
su  R.cia  para  Tordesillas  con  la  presteza  que  pudo,  adonde  llegó 
viernes  adelante  de  la  dominica  in  passione  *.  Visitó  á  la  reyna; 
y  auida  relación  de  los  médicos  que  la  enfermedad,  aunque  era 
mortal,  no  daua  tanta  prisa,  se  vino  su  R.cia  el  sábado  siguiente 
á  esta  casa,  y  el  mesmo  día  en  la  tarde  se  partió  para  Valladolid 
á  cumplir  con  el  llamamiento  de  la  princesa,  que  en  gran  manera 
mostró  auerse  consolado  con  su  venida.  Quedó  ordenado  que,  en- 
tendiendo su  R.cia  en  Siinancas  por  auiso  del  marqués  de  Denia  * 


'    Joanna  de  Austria,  Hispaniae  gubernatrix, 
-    Joanna,  Caroli  V  mater. 
'    Vide  epist.  895  et  918. 

^  «Pervenit  Tordesillas  die  veneris  ante  dominicam  in  Passione».  PO- 
LANCO, t.  V,  pag.  546,  n.  1496.  Jam  feria  vi  ante  dominicam  passionis  anno 
1555  fuit  29  Martii;  dominica,  ramorum  dicta,  7  Aprilis;  feria  vi  hebdomadae 
majoris,  12  Aprilis;  denique  dominica  resurrectionis,  14.  ESCOFFIER,  Ca- 
lendrier  perpetuei,  pag.  26  et  244. 

*  Ludovicus  de  Sandoval  et  Rojas.  «Deseando  el  rey  D.  Carlos  dejar 
del  todo  terminado  el  arreglo  de  la  casa  de  la  Reina,  su  madre,  nombró  en 
15  de  Marzo  de  1518  Gobernador  y  administrador  de  la  casa  de  la  reina 
Doña  Juana  en  Tordesillas  á  D.  Bernardo  de  Sandoval  y  Rojas,  marqués  de 
Denia  y  conde  de  Lerma,  encargándole  asimismo  la  gobernación  y  justicia 
de  Tordesillas,  y  mandando  obedecerle,  no  solo  á  todos  los  criados  de  la 
Casa  Real,  sino  también  á  las  justicias  y  vecinos  de  la  villa,  provisión  que 
•duró  hasta  el  año  de  1535,  en  que,  por  muerte  del  marqués  D.  Bernardo,  le 


EPISTOLAE  MlXTAE— 951 

que  la  enfermedad  de  la  reyna  tenia  más  cercano  el  peligro,  acu- 
diria luego  á  Tordesillas:  y  asi  dentro  de  dos  dias  se  boluió  á  esta, 
casa  ',  donde  recibió  el  auiso  del  marqués,  domingo  de  ramos, 
estando  comiendo;  y  así  su  R.cia  se  partió  á  la  mesma  hora  en 
acabando  de  comer,  y  llegó  temprano  á  Tordesillas ,  porque  está 
tres  leguas  pequeñas  de  aquí  \  Luego  en  apeándose,  fué  á  pala- 
cio, con  cuya  venida  la  reyna,  aunque  estaua  harto  trabajada  con 
la  enfermedad,  mostró  auerse  alegrado,  y  S.  R.,  después  de  auer 
dicho  á  S.  A.  algunas  cosas  de  que  en  salud  solía  reçebir  con- 
tentamiento, y  entonces  tanbién  le  mostró,  començó  á  persua- 
dirla que  se  encomendase  mucho  al  Señor  y  pidiese  los  santos 
sacramentos,  y  por  el  trabajo  de  la  enfermedad  diese  Hcencia  para 
que  el  Padre  en  nombre  de  S.  A.  confessase  la  santa  fe  cathólica, 
y  protestase  de  viuir  y  morir  en  la  confessión  y  firme  crédito 
della.  S.  A.  respondió  que  así  lo  pedía.  Y  visto  que  estaua  muy 
fatigada,  quiso  S.  R.  dexarla  por  un  rato;  y  leuantándose  para 
apartarse  de  allí,  mandó  S.  A.  que  le  llamasen  para  que  dixese 
el  credo:  y  quiriendo  S.  R.  dezir  el  de  los  apóstoles,  acudió  S.  A. 
con  ciertas  palabras  del  niceno  que  canta  la  iglesia:  y  así  se  le 
dixo,  estando  S.  A.  con  atención,  y  respondiendo  al  cabo,  amén. 
Dixo  asímesmo  á  S.  R.  que  no  se  descuidase  de  encomendarla  á 
Dios,  que  lo  auía  mucho  menester:  besaua  muchas  vezes  el  cru- 


sucedió  en  este  cargo  con  las  mismas  facultades  su  hijo,  el  marqués  D.  Luis». 
Rodríguez  Villa,  La  Reina  Doña  Juana  la  Loca,  pag.  276. 
'    Id  est,  Vallisoleto  Borgia  Septimancas  rediit. 

-  «Ouod  oppidum  [Tordesillas]  tribus  leucis  Simancis  distat».  POLAN- 
CO, l.  c,  n.  1496.  Porro  est  «Tordesillas,  villa  de  la  provincia,  audiencia,, 
capitanía  general  y  diócesis  de  Valladolid,  partido  judicial  de  Mota  del  Mar- 
ques, de  donde  dista  tres  leguas,  situada  en  la  margen  del  río  Duero.  Se 
considera  como  población  antigua;  pero  se  ignoran  la  época  de  su  fundación^ 
y  la  etimología  de  su  nombre.  Tiene  por  armas  un  escudo  azul  en  alto  pe- 
ñasco sobre  ondas,  acompañado  de  dos  llaves  doradas  y  sumado  de  tres  pa- 
los, que  sostienen  una  silla  de  montar  cada  uno».  Piferrer,  Nobiliário  dé- 
los reinos  y  señoríos  de  España,  t.  vi,  pag.  215-216.  Hoc  oppidum  vocatum 
a  quibusdam  fuit  Turris  Syllana,  vel  Ager  Sellanus,  aut  etiam  Torre  d& 
las  Sillas;  sed  rident  eruditi  hujusmodi  etymon.  — Caeterum  hodie  inter 
regios  secessus  illud  non  habetur,  nec,  ut  olira,  ab  Hispaniae  principibus  fre- 
quentatur. 


29  Aprilis  1555  615 

çifixo  y  la  imagen  de  nuestra  Señora,  y  pedía  á  menudo  que  se 
lo  baxasen  para  besarlo. 

Los  criados  y  dueñas,  que  sabían  lo  que  por  su  tan  antigua 
enfermedad  la  reyna  aborrecía  que  le  tratasen  de  semejantes  co- 
sas, recebi an  tan  gran  consolación  de  ver  esta  mudança  en  tal 
tiempo,  que  derramauan  lágrimas  con  hazimiento  de  gracias  al 
Señor;  porque  ciertamente  parecía  que  en  aquella  sazón  S.  A. 
estaua  con  tan  entero  juizio,  como  si  ninguna  enfermedad  tu- 
uiera,  en  tanto  grado,  que,  auiendo  comunicado  el  P.  Francisco 
en  Salamanca  á  la  pasada  de  Plasencia  con  fray  Domingo  de  Soto 
y  fray  Pedro  de  Sotomayor,  catredáticos  de  theología,  si  se  le 
administraría  el  sacramento  de  la  eucharistía  y  extrema  vnctión; 
y  después  de  mucha  consideración  auiéndose  determinado  que 
no,  vista  esta  tan  notable  mudança,  por  no  dexar  su  R.cia  de  ha- 
zer  cosa  de  las  que  se  deuían  en  vn  negocio  de  tanta  importancia, 
y  consolación  de  todos  estos  rey  nos,  hizo  con  el  marqués  de  De- 
nia  que  despachase  luego  correo  á  Salamanca  con  la  relación  de 
lo  que  pasaua,  para  que  de  nueuo  determinasen  lo  que  más  con- 
uenía;  y  fray  Domingo  lo  hizo  tam  bien,  que  con  gran  diligencia 
vino  en  persona  á  Tordesillas,  y  se  determinó  que  á  lo  menos  se 
diese  el  sacramento  de  la  extrema  vnctión  porque  sobre  la  santa 
eucharistía  no  daua  lugar  á  deliberar  la  alteración  de  estómago 
que  S.  A.  tenía,  por  la  qual  lançaua  la  sustancia  que  le  dauan,  y 
al  tiempo  que  podían  traer  el  santísimo  sacramento  para  que  le 
adorase,  estaua  sin  uista  ni  sentido;  y  así  nuestro  Señor  fué  ser- 
uido  de  lleuar  desta  vida  el  ánima  de  S.  A,  el  viernes  santo  por 
la  mañana 


'  In  epistola,  quam  P.  Fr.  Dominicus  Soto  scripsit  de  his  rebus  Joanni 
Vazquez,  Caroli  V  secretario,  haec  legimus:  «Me  ha  dicho  á  solas  [regina 
Joanna]  palabras  que  me  han  consolado;  pero  S.  A.  no  está  para  el  Sacra- 
mento de  la  eucharistía,  pero  me  parece  se  le  dé  el  sacramento  de  la  extre- 
maunción.» Apud  Rodríguez  Villa,  Z.  c,  pag.  395,  396. 

-  Medicus  Joannae  reginae,  Dr.  Santacara,  de  quo  saepe  in  his  episto- 
lis  mentionem  fecimus,  Carolo  V,  caesari,  10  Maji  scribens,  haec  inter  alia 
refert:  «Fué  Dios  servido  de  llegarnos  al  Jueves  Santo  de  la  Cena,  en  el 
cual  inspiró  Dios  á  S.  A.  y  se  reconoció  como  cathólica  cristiana,  no  ha- 
biendo hablado  palabra  la  noche  antes...  Hizo  la  confesión  general  y  pidió 


6i6  Epistolae  Mixtae— 951 

Ha  sido  tan  gran  consolación  para  todo  el  reyno  auer  acabado 
así,  que  es  para  alabar  al  Señor.  De  todo  ello  se  ha  ya  dado  auiso 
á  SS.  MM.,  el  emperador  y  rey  de  Inglaterra,  y  también  á  la  reyna 
de  Portugal  y  los  demás  príncipes,  quorum  interest,  porque  han 
siempre  biuido  con  gran  cuidado  y  desseo  de  que  S.  A.  hiziese 
la  demonstración  de  christiandad  que  para  el  contentamiento, 
consolación  y  buen  exemplo  de  sus  reynos  y  señoríos  se  deuía 
dessear;  aunque,  quanto  á  lo  de  Dios  nuestro  señor,  se  cree  que 
á  S.  A.  no  se  podía  imputar  falta  alguna  en  esto,  por  su  antigua 
enfermedad.  Finalmente  que  por  la  instancia  que  con  el  P.  Fran- 
cisco ha  hecho  antes  de  aora  el  rey  de  Inglaterra,  y  mucho  ma- 
yor la  reyna  de  Portugal,  para  que  persuadiese  á  la  reyna,  que 
aya  gloria,  estas  cosas  de  deuoción,  y  induxese  á  oyr  missa  y  te- 
ner cuenta  con  los  sacramentos,  por  la  opinión  que  tenían  mu- 
chos de  que  laborabat  per  dilucida  interualla,  lo  que  no  se  deue 
de  creer,  se  tubieron  en  mucho  las  sobredichas  demonstraciones, 
y  el  averse  dado  á  S.  A.  la  extrema  vnctión,  con  lo  qual  está  tan 
edificado  el  reyno,  creyendo  que  se  le  administraron  los  sacra- 
mentos y  que  estaua  capaz  de  los  recebir,  que  lo  tienen  por  vn 
milagro.  Y  cierto  que,  como  se  ha  visto  algunas  vezes  en  el  ar- 
tículo de  la  muerte  cobrar  su  entero  juizio  los  que  le  tenían  en 
salud  perturbado,  según  lo  que  se  vió  en  el  tal  artículo  en  S.  A., 
parecía  que  nuestro  Señor  auía  obrado  de  la  mesma  misericordia: 
á  lo  qual  se  persuaden,  así  los  que  no  vieron  lo  pasado,  como  mu- 
chos de  los  que  se  hallaron  presentes.  He  tratado  esta  materia 
tan  largo,  porque  acá  se  ha  tenido  por  de  gran  sustancia,  y  atri- 
buido á  los  méritos  del  P.  Francisco.  Sit  nomen  Domini  bene- 
dictum  '. 


perdón  á  Dios  de  sus  pecados,  conociendo  haberle  ofendido,  y  protestó  de 
morir  en  su  santa  fe  católica;  y  no  habló  más,  hasta  que  el  Viernes  Santo  á 
las  seis  de  la  mañana  envió  el  ánima  á  Dios,  con  el  cual,  según  nuestra  fe, 
goza  para  siempre.  Embalsamé  yo  su  cuerpo,  y  se  depositó  como  convenía 
en  la  capilla  mayor  de  Santa  Clara  la  Real,  hasta  que  otra  cosa  mande  V.  M.  » 
Rodríguez  Villa,  l.  c,  pag.  398. 

'  Ps.  cxii,  2.  —  Scriptor,  saepe  in  hac  epistola  laudatus  Rodriguez 
Villa,  plures  ad  suum  opus  adhibuit  ex  arch.  ad  Septimancas  litteras,  quae 
ad  rem  faciunt,  ex.  causa:  l.  «El  Marqués  de  Denla  al  príncipe  D .  Felipe,  9 


29  Aprilis  1555 


617 


Cierto,  Padre  nuestro,  que  es  mucho  para  alabar  al  Señor  lo 
que  cada  día  va  obrando  la  diuina  bondad  por  medio  de  su  R.cia  ^ 
que  no  sé  yo  si  avría  estado  en  la  tierra ,  en  el  qual  pudiese  dar 
mayor  exemplo  que  en  el  que  tiene.  Porque  aun  la  bendita  prin- 
çesa,  que  con  la  comunicación  de  su  R.cia  está  hecha  vna  santa, 
dezía  esta  semana  pasada ,  que  no  le  querría  ver  papa ,  según  el 
prouecho  que  hazía  en  el  mundo,  viendo  su  sinceridad,  y  llaneza, 
y  profunda  humildad  con  que  á  todo  género  de  gentes  roba  los 
coraçones,  y  la  poca  impressión  que  en  su  R.cia  haze  la  cuenta  que 
dél  se  haze  teniéndola  tantos  príncipes  con  su  persona.  Por- 
que aun  aora  en  muy  pocos  días  recibió  casi  juntas  dos  cartas  de 
la  reyna  de  Boemia  -,  y  otra  de  la  de  Portugal  %  de  la  princesa 

Mayo  1552,  pag.  385;  2.  El  P.  Francisco  de  Borja  al  príncipe  D.  Felipe, 
Mayo  1554,  pag.  386-389;  3.  El  F.  Francisco  de  Borja  al  príncipe  D.  Felipe, 
lo  Mayo  1554,  pag.  389-391;  4.  El  P.  fr.  Luis  de  la  Cruz  al  príncipe  D.  Fe- 
lipe. 15  Mayo  1554,  pag.  391-393;  5.  El  P.  Francisco  de  Borja  al  príncipe  don 
Felipe,  Medina  17  Mayo  1554,  pag.  393-394.»  Sandoval  in  sua  Historia  del 
Emperador  Carlos  V,  lib.  xxxii,  n.  I  alias  commemorai  Borgiae  ad  cae- 
sarem  litteras.  Caeterum  ad  falsos  rumores,  a  quibusdam  sparsos,  Joannara 
reginam  nonnihil  lutherana  haeresi  fuisse  infectam,  respondendum  est  cum 
Memendez  Pelayo,  Historia  de  los  Heterodoxos  españoles,,  1. 11,  pag.  681- 
682:  «Hoy,  después  de  los  folletos  de  D.  Vicente  de  la  Fuente,  de  Gachard 
y  de  Rodriguez  Villa  [quibus  adde,  si  placet,  instrumenta  in  his  Monumen- 
Tis  edita],  es  ya  imposible  consignar  semejante  aberración  en  ninguna  his- 
toria formal.  La  locura  de  doña  Juana  fué  locura  de  amor,  fueron  celos  de 
su  marido,  y  bien  fundados,  y  muy  anteriores  al  nacimiento  del  Luteranis- 
mo: como  que  ya  estaba  monomaniaca  en  1504.  De  su  piedad  antes  de  esta 

I  crisis  no  puede  dudarse...  Parece  que  en  sus  últimos  años  aquella  infeliz  de- 

'  mente  manifestaba  horror  á  todo  lo  que  fuese  acción  de  piedad,  y  no  recibía 
los  sacramentos;  pero,  ¿qué  prueba  esto,  tratándose  de  una  mujer  tan  fuera 
de  sentido,  que  decía  á  Fr.  Juan  de  la  Cruz  que  «un  gato  de  algalia  había 
comido  á  su  madre  é  iba  á  comerla  á  ella»?  Afortunadamente,  Dios  le  devol- 
vió la  razón  en  su  última  hora,  y  la  permitió  hacer  confesión  general  y  so- 

I  lemne  protesta  de  que  moría  en  la  fe  católica,  asistiéndola  y  consolándola 

i  San  Francisco  de  Borja» . 

¡  '  Cf.  Litt.  Quadr.,  t.  m,  pag.  386-387  et  pag.  410,  ubi  multa  de  chri- 
!  stiana  Borgiae  humilitate  dicuntur  ac  de  charitate,  qua  hunc  et  universam 

Societatem  prosequitur  princeps  Joanna,  quae  pro  ilio  «singulis  diebus 

offert  vnum  rosarium  nominis  Jesu».  Ibid.  pag.  410. 
-    Maria,  Caroli  V  filia,  Maximiliani  II  uxor. 

'  Plures  accepit  Borgia  a  Catharina ,  filia  ipsius  Joannae,  epistolas, 
i  I  quibus  eum  enixe  deprecabatur  ut  commendatam  matrem  haberet.  Cathari- 


6i8  Epistolae  Mixtae— 951 

y  del  infante  don  Luys,  en  las  quales  todos  le  tratan  como  á  pa- 
dre, y  escriuen  tan  particularmente,  como  á  vn  muy  estrecha 
amigo:  porque  se  vea  con  quánta  razón  podemos  dezir,  nimis  ho- 
norati  sunt  amici  tui.  Deus  y  juzgar  que  jos  que  por  amor  del 
Señor  dexaron  los  principados ,  se  los  acrecienta  y  confirma  el 
mesmo  Señor  en  esta  vida  ;  nimis  enim  confortatus  est  principa- 
tus  eorum  ^  Porque  verdaderamente,  siendo  duque  de  Gandía  y 
visorrey  de  Cataluña,  nunca  tuuo  la  authoridad  y  estimación  que 
aora,  siendo  vn  pobre  sacerdote  de  la  Compañía  de  Jesús.  Y  la  di- 
ferencia que  ay  de  la  vna  estimación  á  la  otra  es ,  que  de  la  pri- 
mera se  podía  temer  mucho  peligro ,  y  de  la  segunda  vemos  que 
de  día  en  día  se  sigue  mayor  fruto  y  notable  prouecho  en  los  pró- 
ximos, y  más  entero  conoscimiento  y  confusión  de  sí  mesmo.  Sit 
nomen  Domini  benedictum. 

Ya  V.  P.  ha  entendido  por  otras  de  su  R.cia  cómo  la  princesa 
se  ofreció  de  pagar  los  3000  A  que  se  prometieron  por  la  casa 
que  la  Compañía  compra  en  Valladolid  para  juntar  con  la  nues- 
tra de  sant  Antonio  ^  S.  A.  mandó  pagar  esta  nauidad  pasada 
de  su  cámara  la  primera  paga,  y  aora  ha  mandado  acabar  de 
pagar  la  resta:  de  manera  que  ya  aquella  casa  queda  libremente 
por  de  la  Compañía ,  y  no  parece  sino  que  en  cada  paga  destas 
que  S.  A.  mandaua  hazer,  compraua  con  ella  vn  reyno,  según 
el  contentamiento  que  mostraua;  y  así  es  de  creer,  que,  según 
su  gran  charidad,  ha  comprado  con  ella  el  reyno  del  çielo. 
Muéstrase  el  gran  aprouechamiento  spiritual  de  S.  A.  en  todo  su 
palacio,  que  es  para  bendezir  mucho  al  Señor  ver  la  deuoción  y 
santos  exerçicios  que  en  él  ay  :  tanto ,  que  comúnmente  se  dize 
que  pareçe  más  monasterio  que  palaçio,  porque  las  damas,  que  de 
principal  intento  solían  tratar  de  ser  seruidas  de  los  caualleros  y 


nam  prae  caeteris  a  Joanna  diligi,  conficitur  ex  his,  quae  tradit  Rodríguez 
Villa,  l.  c,  pag.  275-276:  Borgiam  vero,  cum  multa  moverent  ad  aeternam 
reginae  salutem  procurandam,  illud  etiam  urgebat,  quod  «durante  dos  años 
había  sido  menino  de  su  hija,  la  infanta  Doña  Catalina».  Idem,  pag.  384. 

'    Ps.  cxxxviii,  17. 

^    Ps.  cxxxviii,  ibid. 

^    Lit.  Quadr.,  t.  lii,  pag.  410. 


29  Aprilis  1555  619 

galanes,  ya  no  tratan  sino  de  cómo  seruirán  mejor  á  Dios  nues- 
tro Señor;  y  así  están  determinadas  algunas  de  las  de  mejor  pa- 
recer á  ser  monjas,  y  otras  á  biuir  recogidamente  sin  casarse.  To- 
das en  general  están  tan  denotas  y  deseosas  de  doctrina ,  que  en 
entrando  el  P.  Francisco  por  palacio,  si  su  R.cia  no  haze  alguna 
plática  spiritual,  luego  cercan  al  compañero,  y  le  hazen  á  las  ve- 
zes que  trate  cosas  de  Dios  por  dos  y  tres  horas ,  sin  cansar  ja- 
más de  oyr.  Bendito  sea  tan  buen  Dios,  que  así  fauoreçe  á  su 
mínima  Compañía  de  Jesús,  que  verdaderamente,  no  digo  por  me- 
dio del  P.  Francisco,  que  haze  ordinariamente  obras  de  grande 
edificación,  mas  aun  para  mostrar  que  no  está  la  diuina  mano 
atada  á  solos  tales  instrumentos  como  su  R.cia  para  obrar  admi- 
rables efectos,  se  conoçe  claramente  ser  influxo  sobre  la  Compa 
nía,  porque  los  muy  baxos  della  obran  continuamente  cosas  del 
diuino  seruicio,  que  ponen  admiración  á  las  gentes.  No  sé  qué 
decir,  sino  que,  sit  nomen  Domini  benedictum.  , 

Son  tantos  los  coUegios  que  cada  día  se  piden,  que,  si  huuiese 
gran  número  de  subjetos,  no  faltarían  casas  y  collegios  que  po- 
blar. Tiénese  cuenta  á  no  debilitar  los  ya  fundados  y  admitidos: 
y  así  no  se  aceptan  los  que  de  nueuo  se  ofrecen,  sino  con  vna 
buena  sperança  que  se  recibirán,  porque  se  spera  en  el  Señor 
nuestro,  que  mittet  operarios  in  messem  suam  según  la  gente 
que  ay  mouida  en  todas  partes  para  entrar  en  la  Compañía. 

El  abad  de  Compludo  que  se  dize  F.  de  Rincón,  ha  venido 
á  Simancas  para  ofreçer  al  P.  Francisco  vna  casa  que  tiene  en  el 
Bierzo,  cerca  de  Ponferrada,  que  es  la  entrada  de  Galicia,  para 
collegio  de  pasantes,  de  manera  que  sólo  estén  en  él  los  que  han 
acabado  sus  estudios  de  theología,  y  allí  pasen  la  scritura  sagrada 
por  los  doctores  sanctos,  y  se  rehagan  en  lo  scholástico.  Tiénese 
por  cosa  de  harta  sustancia,  así  por  lo  que  es  en  sí,  como  por  es- 
tar en  parte,  de  donde  en  Galizia  se  podría  hazer  gran  fruto.  Sola 
esta  manera  de  collegios  falta  aora  en  la  Compañía.  V.  P.t  man- 
dará sobre  esto  lo  que  según  Dios  nuestro  Señor  más  pareciere 


'   Matth.  IX,  38. 

-    Complutum,  Alcalá  de  Henares. 


620  Epistolae  Mixtae— 951 

convenir;  porque  el  abad  ofrece  que,  con  vna  licencia  del  empe^ 
rador  ó  del  príncipe,  que  se  avrà  fácilmente,  anexará  al  dicho 
collegio  400  A,  de  800  que  le  vale  la  abadía  de  Compludo.  La 
casa  que  da  dize  que  es  muy  buena,  y  edificada  á  propósito  de 
collegio,  junto  á  la  qual  dize  que  ha  hecho  vna  iglesia  de  las  me- 
jores de  toda  aquella  tierra.  Ha  pedido  que  ó  su  R.cia  ó  yo  la  va- 
mos á  uer;  y  entreteniendo  algún  tanto  esta  yda  hasta  ver  lo  que 
V.  P.t  manda,  y  hasta  que  se  ofrezca  más  oportunidad  de  em- 
biar  siquiera  quatro  personas  que  al  presente  pide,  no  pareçe  que 
avrà  inconveniente  en  yrla  á  ver ,  y  así  se  ha  dicho  al  abad  que 
se  hará  en  este  verano  '. 

También  se  ha  platicado  con  el  Padre,  que,  si  se  quisieren 
ambiar  personas  de  la  Compañía  á  México  en  la  nueua  Spaña,  se 
dará  orden  cómo  se  aplique  vn  collegio  que  stá  dotado  en  más  de 
mili  ducados  para  los  niños  de  la  doctrina  Christiana,  y  dando  or- 
den cómo  quede  en  pie  la  obra  pía  de  los  niños,  quedará  la  Com- 
pañía con  los  mili  ducados  ó  más  de  renta. 

El  duque  de  Maqueda,  virrey  que  es  del  reino  de  Valencia, 
haze  instancia  de  nueuo  sobre  que  se  funde  collegio  en  Torrijos, 
para  lo  qual  ha  ofrecido  días  ha  vna  casa  muy  principal,  que  al 
presente  es  hospital,  porque  entiende  pasar  los  pobres  á  otro  muy 
bueno  que  tiene  en  aquella  villa,  y  tratará  tanbién  de  la  dota- 
ción ^  No  se  toma  resolución  con  persona  alguna  de  las  que  de 
nueuo  ofrecen  collegios,  por  lo  que  tengo  scrito  del  gran  número 
de  personas  que  sería  menester  para  poblarlos,  aunque  siempre 
se  tiene  atención  á  dar  buenas  esperanças  á  los  fundadores,  que 
de  razón  no  han  de  parar  en  que  se  les  pide  espera,  pues  las  obras 
que  pretenden  hazer  han  de  ser  perpetuas;  y  dáseles  más  corta  ó 


*  Hujus  negotii,  quemadmodum  sequentis,  exsecutionem  Ignatius  Bor- 
giae  commisit,  prout  «bien  le  pareciere  in  Domino.»  Polanco,  t.  v, 
pag.  550,  n.  1504,  1505,  annot.  l. 

-  Non  primum  de  hoc  collegio  instituendo  nunc  agi  coeptum  est,  Cf. 
Epist.  Mixíae,  t.  11,  pag.  864.  De  Bernardino  de  Cardenas  et  Pacheco, 
duce  de  Maqueda,  agitur  ibid.,  pag.  863,  annot.  2;  de  oppido  autem  Torri- 
jos, ubi  eorum  dynastarum  palatium  est,  ibid.,  pag.  659,  annot.  3. 


29  Aprilis  1555  621 

más  larga  la  esperança,  según  que  mayor  seruicio  diuino  se  es- 
pera de  las  vnas  fundaciones  que  de  las  otras. 

Puédese  tener  el  señor  abad  de  Salas,  y  otras  personas,  cuyos; 
collegios  se  han  admitido,  por  muy  fauorecidos  del  Señor  en  auer 
entrado  tan  çerca  de  la  prisa,  y  concluidos  los  negocios  de  sus 
fundaçiones  sin  que  se  sienta  en  ellas  la  falta  que  ay  de  personas 
para  poder  cumplir  con  todos  los  demás  que  aora  piden 

Va  haziendo  el  Señor  nuestro  tantas  misericordias  con  su  mí- 
nima Compañía,  que  no  podemos  ya  escapar  de  mucha  prolixi 
dad  en  las  cartas,  auiendo  de  dar  relación  de  lo  que  pasa  á  V.  P., 
por  más  que  queramos  abreuiar.  El  comendador  Mosquera  que 
en  Symancas  avía  dado  su  casa  y  huerta  á  la  Compañía,  ha  de- 
terminado con  la  gracia  del  Señor  de  dar  toda  su  hazienda  para 
la  dotación  de  la  casa;  y  así,  con  beneplácito  que  de  V.  P.t  espera, 
el  P.  Francisco  ha  admitido  vna  traça  y  orden  que  Mosquera  ha 
dado  para  la  dicha  dotación:  y  es,  que,  por  parecer  que  la  casa  y 
huerta  que  avía  donado  no  tenían  tanta  comodidad  como  conue- 
nía  para  los  exercícios  spirituales  de  la  Compañía,  por  estar  extra 
muros  del  pueblo,  ha  vendido  con  licencia  del  P.  Francisco  sub 
ratihabitione  de  V.  P.t  la  dicha  casa  y  huerta  en  3300  A,  y  de 
los  2780  compra  renta,  que  gozará  él  y  su  muger  en  sus  días,  y 
después  quedará  para  el  collegio  ó  casa  de  probación  de  Siman- 
cas; y  para  morada  ha  dado  vnas  muy  principales  casas  que  en 
aquel  pueblo  tenía,  que  fueron  de  los  almirantes  de  Castilla,  y 
donado  ansímesmo  vn  muy  buen  pinar,  que,  aunque  no  es  muy 
grande,  lo  es  en  qualidad,  por  estar  tan  çerca  de  casa,  y  en  tierra 
donde  la  leña  cuesta  muy  caro,  y  bastará  para  la  provisión  de  la 
que  será  menester  en  el  collegio.  Por  manera  que  la  casa  y  pi- 
nar, con  la  renta  que  se  comprará  del  precio  en  que  se  vendió  la 
huerta,  creo  llegará  á  más  de  15000  A,  que  para  vna  persona 
particular  ha  sido  harto  de  estimar;  y  así  tiene  esta  obra  de  Mos- 


•    Vide  quid  ad  haec  adjecerit  PolanCO,  t.  v,  pag.  551-552,  n.  1512 
-    Joannes  de  Mosquera,  commendatarius ,  de  quo  multa  apud  Po- 
lanco, t.  IV,  pag.  589-590,11.  1253-1256;  t.  v,  pag.  429-431,  n.  ll5o-li54et 
.alibi  saepenumero.  Videantur  etiam  Litt.  Quadr.,  8  Februarii  1555  a  Bu- 
stamante missae,  t.  ili,  pag.  298-300. 


622  Epistolar  Mixtae— 951 

quera  tan  edificada  á  toda  esta  corte,  por  ser  tan  conocido  en 
todo  el  reyno  por  vn  cauallero  muy  trauieso,  que  çierto  ha  hecho 
gran  sacrificio  á  Dios  nuestro  señor:  mayormente  que  fué  vn 
hombre  indeuotíssimo  de  la  Compañía,  lo  que  ha  hecho  creçer 
mucho  más  la  edificación  en  las  gentes.  Porque  nunca  se  nos  ol- 
uide  quán  fauorable  nos  es  el  Señor  con  las  persecuciones,  pues 
recebidas  con  gratitud  de  su  diuina  mano,  se  bueluen  tjdas  en 
doblados  fauores  y  consolaciones.  Piega  á  la  diuina  magestat 
que,  pues  nos  ha  dado  exemplo  biuo  en  la  tierra  á  quien  podamos 
seguir  en  el  çufrimiento  y  paciencia  de  los  trabajos,  nos  dé  ánimo 
y  fuerças  para,  no  solamente  pasar  con  esta  por  ellos,  mas  aun 
para  desearlos;  y  confío  que  reçibiremos  todos  esta  merçed  de  la 
diuina  mano,  por  creer  que  tiene  V.  P.t  alçadas  continuamente 
las  suyas  al  Señor  por  sus  hijos,  diziendo:  Pater  sánete,  serua 
eos,  quos  dedisti  mihi  '.  Dénos  el  Señor  su  gracia  para  sentir  y 
enteramente  cumplir  su  santa  voluntad.  De  Valladolid  29  de 
Abril  1555.  De  V.  P.t  indigno  y  obedientíssimo  hijo  y  sieruo  en 
d  Señor  nuestro, 

Bustamante. 

Inscriptio:  Ihs.  Al  muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo, 
el  P.  M.  Ignacio  de  Loyola,  prepósito  general  [de  la  Com]pañía 
■de  Jesús,  en  Roma.  Alia  manu:  R.ta  alli  2  di  Giugno. 


•   Joan,  xvii,  ii . 


29  APRILIS  1555 


623 


95« 

HIERONYMUS  DOMENECH 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PANORMO  29  APRILIS  I555  *. 

Ditionem  sive  agros  perlustrai  abbatiae  Sanctae  Mariae,  vulgo  Sancti  Phi- 
lippi  delia  Grotta,  dictae.  —  Quaedam  ad  rei  familiaris  increraentum  con- 
stituit, — Mazzaram  petit:  hic  collegium  Societatis  expetitur. — Drepanum 
proficiscitur:  ibi  etiam  Fr.  Jacobus  de  Augubio,  O.  S.  F.,  Societatis  col- 
legium institui  curat.— Bibonam  invisit,  videtque  magnificam  gymna- 
sii  substructionem  in  dies  assurgentem.— Panormum  redit:  litteris  Sueri 
de  Vega  cogitur  ut  Syracusas  socios  ante  Septembrem  mittat. 

i' 

Ihus 

Muy  Rdo.  en  X.°  Padre.  Pax  Christi,  etc.  Por  carta  dei  Pa- 
dre don  Paulo  aurá  entendido  V.  P.  de  mi  partida  de  aqui  de 
Palermo:  y  o  fui  al  fego  *  de  la  abadia,  y  hallé  que  auia  neces- 
sidad  de  alargar  vnos  pozos  y  hazer  vnas  abreuadoras,  para  que 
el  ganado  que  está  en  el  fego  tuuiesse  más  commodidad  de  agua. 
Hallé  vna  fuente  que  mana:  he  dexado  orden  que  alli  se  haga  vn 
abeuerator;  más,  auia  necessidad  de  vn  magaçén  para  el  trigo  que 
sacan  de  las  fossas,  y  algunas  vezes  se  baña  por  no  estar  soto 
cubierta.  He  dexado  también  orden  que  se  haga,  que  me  dizen 
que  será  vtil  para  la  abadia  con  las  crecimonias  que  se  sacarán. 
Tomamos  nosotros  el  fego  del  Setiembre  que  viene  en  compañía 
del  padre  de  Griñano,  el  qual  lo  tenia  arrendado  estos  años  pas- 


'    Ex  originali  in  voi.  F,  triplicii  folio,  n.  47,  prius  235,  236,  237. 

-  Fego  vox  est  in  hac  epistola  saepe  adhibita  a  Domenech:  ea  porro  si- 
gnificari  videtur  territorium  in  genere ,  ager ,  aut  fundas ,  aut  etiam  villa; 
quasi  feiidum  abbatiae.  Vocabulum  est  in  Sicilia  et  Melita  usurpatum. 
Itaque  in  Tit.  XIV,  De  Deputationibus  statuum ,  feudorum  et  territoriorum 
regni  Siciliae,  §.  l,  legimus:  «Avendosi  peri'  Illustrissimi  Signori  Viceré, 
Predecessori,  per  la  buona  administratione  delli  Stati,  Baronie,  e  Feghi, 
Territorii,  ed  altri  bene. ..  fati  diversi  Atti,  ed  Ordinationi...»  etc.  Et  infra: 
«Solamente  si  possano  mettere  in  Deputatione  le  Baronie,  Feghi,  Territorii 
€t  altri  predii  atti  al  seminario)).  Pragmaticartim  regni  Siciliae,  t.  lii, 
pag.  165,  166. 


Epistolae  Mixtae— 952 

sados  juntamente  con  su  hijo,  que  es  el  que  es  procurador  nues- 
tro, el  qual  con  difficultad  lo  ha  dexado,  que  quisiera  este  otra 
año,  porque  dize  que  ay  muchos  maizes,  que  es  tierra  labrada 
para  sembrar,  y  que  se  sacará  más  este  año  que  viene,  que  no  se 
sacaua  los  años  passados,  y  que  lo  tenía  del  P.  Mtro.  Nadal  por 
6  años,  y  así  estaua  ya  casi  para  dexárselo;  y  viniendo  agora  co- 
migo al  fego,  me  dixo,  que  le  era  venido  vn  escrúpulo,  que  en  el 
tiempo  del  P.  Mtro.  Nadal  '  no  sabe  si  se  satisfizo  vn  tercio  del 
arendamiento,  aunque  tiene  quitanza  del  P.  Mtro.  Nadal,  y  des- 
pués nuestra,  y  cree  que  sea  más  presto  humor  melancólico.  To- 
dauía,  por  quitarse  deste  escrúpulo,  quería  libremente  boluernos 
el  fego  este  año  que  viene  de  su  parte,  porque  él  lo  tiene  arren- 
dado juntamente  con  su  padre,  y  nos  quiere  asegurar  dé  nuestra 
parte,  oltra  del  arrendamiento,  50  onzas  de  ganancia,  de  modo 
que,  si  se  ganare  más,  sea  nuestro,  y  si  fuesse  la  ganancia  menos, 
supplirà  lo  demás  hasta  la  dicha  suma.  Nos  acomoda  también  de 
sus  bueyes  y  de  todo  el  recado  para  hazer  la  maceria,  y  ansí,  pla- 
ziendo  á  nuestro  Señor,  se  sembrará  este  año  hasta  10  ó  12  sal- 
mas  de  trigo  para  el  collegio,  y  para  ello  nos  vende  hasta  20 
bueyes,  y  el  nuestro  Bustamante,  que  he  dexado  en  el  fego,  ten- 
drá cargo  de  todo  esto. 

Fui  después  á  Regalía,  que  es  el  jardín  que  emos  recuperado, 
6  millas  del  fego  y  4  de  Marsala,  lugar  muy  ameno  y  de  boníssi- 
mo ayre  y  prospectiua,  con  abundantia  de  agua  de  fuente  que 
corre,  que  puede  regar  buena  parte  del  jardín:  ay  muchos  na- 
ranjos y  granados,  y  lugar  para  poner  más  frutales  *.  El  que  lo 
ha  arrendado  hasta  aquí,  tenía  dos  caualgaduras  para  llenar  las 
naranjas  y  frutas  á  Trapana  para  vender.  Ay  300  ó  400  oliuastros 
grandes,  y  lugar  para  plantar  hasta  mili  oliuos.  He  dexado  orden 
que  se  limpien  aquellos  oliuastros,  y  he  imbiado  3'a  á  Dominga 
Riba  de  aquí  para  insetarlos,  porque  sé  entiende  dello:  el  año 
que  viene,  plaziendo  á  Dios,  se  plantarán  los  más  oliuos  que  pu- 
diéremos. Ay  vn  otro  jardín,  que  en  otro  tiempo  era  todo  vno 


•  Anno  1552.  Nadal,  Epist.  t.  i,  pag.  i34,  iSy. 

*  Polanco  t.  v,  pag.  2i3,  n.  622. 


29  Aprilis  1555 


625 


con  este,  y  lué  partido  de  dos  hermanos,  y  tiénenlo  vnas  monjas, 
que  lo  querrían  vender.  El  solicitador  (que  conoce  bien  M.  Mi- 
chael ')  lo  quiere  mercar,  y  beneficarlo,  y  dexarlo  después  de  sus 
días  al  collegio,  porque  no  puede  estar  vna  parte  sin  otra;  y 
quando  fuesse  todo  junto ,  sería  muy  señalada  cosa ,  porque  se 
podrían  plantar  otras  tantas  oliuas  y  muchos  frutales,  vltra  de 
los  naranjos  que  ay.  La  otra  parte  también  responde  á  la  abadía 
de  propriedad,  aunque  poco,  6  tarines.  En  el  dicho  jardín  fué 
principiada  vna  torre  y  vnas  estancias,  que  son  comunes  tanto  al 
vn  jardín  como  al  otro,  aunque  no  son  habitadas,  porque  falta  la 
obra  del  legnamen.  Con  poca  espessa  se  podría  complir  y  habitar 
en  ellas  dos  ó  tres  de  los  nuestros,  y  podrían  hazer  la  vida  con- 
templatiua. 

En  Marsala  (como  pienso  auer  scrito  otras  vezes  á  V.  P.)  tie- 
ne esta  abadía  *  2  ó  3  iglesias,  miembros  suyos.  La  vna  se  llama 

'  P.  Michael  Botellus  (Botelho),  qui  ex  Sicilia  Romam  ultima  die  Ja- 
nuarii  profectus  fuerat.  Polanco,  t.  v,  pag.  195,  n.  565. 

*  Sermo  est  de  abbatia  vulgo  Sti.  Philippi  della  Grotta,  O.  S.  Bas., 
«anno  1552  a  Regia  Caroli  V.  munificentia  praeclarissimo  Societatis  Jesu 
Panormitano  CollegioD  adtributa.  R.  PirruS,  Sicilia  Sacra,  col.  1 193  et 
seq. — Nam  cum  in  ipsa  collegii  pene  infantia,  anno  1550,  universi  regni  co- 
mitia  a  Carolo  V  peterent,  ut  eidem  censura  constitueret,  nempe  regii  juris 
aliquam,  quae  prima  deinceps  possessoris  morte  soluta  esset,  abbatiam; 
caesar,  sive  quia  aliis  bellorum  curis  distentus ,  sive  quia  infensis  aliorum 
erga  Societatem  opinionibus  praeoccupatus  esset,  rescripsit:  aNon  sibi  satis 
compertum  esse  de  ea  Societate,  pro  qua  tantopere  [panormitana  civitas]  fla- 
gitaret;  ceterum  se  satis  habere,  quod  tam  praeclare  de  ea  Joannes  de  Vega 
judicaret,  ut  eadem  ipse  sentirete.  Aguilera,  Provinciae  Siculae  Soc. 
Jesu,  ortus  ef  res  gestae,  t.  i,  pag.  63.  Curavit  Vega,  missis  romani  ponti- 
ficis  de  Societate  monumentis,  ut,  si  qua  forte  incaesaris  animum  adversus 
illam  irrepsisset,  suspicionem  omnem  amoveret.  Quod  contigit  ex  senten- 
tia.  Nam  «publicis  litteris,  Oeniponti  datis  iii  Cal.  Febr.  1552,  [Carolus]  in 
acta  referri  mandavit  ut  ex  duobus  infulatis  infra  pontificatum  sacerdotiis, 
quae  deinceps  possessore  vacarent,  primum  Panormitano,  alterum  mamer- 
tino  obveniret».  Ibid.,  pag.  64.  Obiit  paulo  post  «Joannes  Platamonius, 
Sanctae  Mariae  de  Cripta  Abbas,  ut  ajunt,  Commendatariusn ,  quo  exstin- 
cto»  lubente  Prorege ,  Collegium  Panormitanum  mense  Aprili  ad  S.  Mariae 
de  Cripta  aedes  traduxit  [P.  Paulus  Achilles],  ibique  consedit  anno  1553, 
quemadmodum  vetustissima  monumenta  testantur».  Ibid.,  pag.  104.  Et  Ju- 
lii  III,  pont.  max.  auctoritate,  xi  Cal.  Maji,  1553,  hoc  sacerdotium  panor- 
mitano collegio  atributum  est.  Aguilera,  ibid.  pag.  104;  Polanco,  t.  iii, 

Epistolae  Mixtae,  tom.  iv.  40 


6^6  Epistolae  Mixtae— 952 

santa  Maria  de  la  Grotta,  que  es  vna  iglesia  que  está  dentro  de 
vna  roca  debaxo  de  tierra,  y  es  muy  grande,  y  junto  á  ella  ay 
ciertas  estancias  dentro  de  la  roca,  mas  suspensas,  que  es  vna 
piedra,  que  con  mucha  facilidad  se  corta.  Después  agora  de  nueuo 
don  Juan  Pinelo  '  ha  hecho  hazer  vnas  quantas  stantias.  A  esta 
iglesia  fué  dado  (por  la  mucha  deuoción  que  tuuieron  los  passa- 
dos) el  fego,  y  después  fué  vnida  aquella  iglesia  con  esta  de  acá 
de  Palermo,  5'  por  la  incuria  de  los  abades  el  obispo  se  ha  toma- 
do esta  iglesia  ha  muchos  años,  y  pienso  que  le  responde  15  ó  16 
tarines.  Yo  he  hablado  al  obispo  que  es  agora  para  que  nos  la 
quiera  boluer,  pues  por  los  preuilegios  antiguos  era  cabeça  desta 
abadía,  y  él  me  dize  que  es  contento,  con  que  respondamos  lo 
que  responde.  V.  P.  vea  lo  que  le  parece:  el  lugar  está  vn  tiro 
de  arcabuz  de  la  ciudad,  y  tienen  gran  deuoción  á  la  dicha  igle- 
sia, y  ordinariamente  los  sábados  va  mucha  gente  allá.  Tiene 
lugar  para  hazer  vn  jardineto,  cauado  también  en  la  roca:  tiene 
también  su  agua  de  pozo,  buena,  y  con  el  tiempo  se  podría  hazer 
vn  lugar  muy  denoto.  Agora  ay  allí  3  frailes,  que  llaman  descal- 
ços, y  desearían  que  tomássemos  la  possessión,  y  que  los  dexás- 


pag.  205,  206,  n.  442,  annot.  l. — Jara  haec  Sanctae  Mariae  de  Crypta  abba- 
tia,  ad  quam  diversis  in  locis  pertinebant  agri  plures ,  horti  arboribus  consiti, 
necnon  tria  templa  sive  ecclesiae,  vulgo  solita  est  appellari  abbatia,  ut  dixi- 
mus,  Sancti  Philippi  della  Grotta,  cujus  appellationis  causam  alibi  ex  Agui- 
lera, Z.  c. ,  pag.  106  retulimus.  Vide  Polanco,  t.  m,  pag.  205,  n.  442, 
annot.  l. 

Denique,  ut  rem  tandem  absolvamus,  minime  confundendum  est  mona- 
sterium  basilianum  S.  Mariae  de  Crypta,  Panormi  conditum,  cum  alio  mo- 
nasterio ejusdem  quidem  appellationis  et  religiosae  familiae  in  Lilyboeo  sive 
Mazzarae  (Marsala)  exaedificatum.  Utriusque  historiam  late  persequitur 
Aguilera,  /.  c,  pag.  107,  108,  nosque  brevius  ex  Rocho  Pirro  indicavimus, 
Polanco,  t.  v,  pag.  214,  n.  624,  annot.  l.  Porro  utrumque  sacerdotium  sive 
coenobium  in  unum  coaluit  anno  II96,  et  quatenus  in  unius  abbatis  admi- 
nistratione  jam  coaluerat,  monachi  basiliani  ad  saeculum  fere  xv  tenuerunt. 
Quae  ad  illa  coenobia  spectabant,  diversis  diverso  tempore  commendata,  ea 
demum  in  collegii  panormitani  jura  pervenerunt. 

'  uDominus  Joannes  Pinellus,  praefectus  hujus  provinciae».  Polanco, 
V,  pag.  2J5,  n.  627.  Vide  etiam  ibidem,  n.  624,  ubi  dieta  a  Domenech 
adhibentur. 

^    Hieronymus  de  Terminis,  mazzarensis  episcopus. 


29  Aprilis  1555  627 

sernos  estar  allí,  y  nosotros  seruirnos  de  aquellas  estancias  que 
están  allí,  hechas  por  el  dicho  don  Juan  Pinelo,  que  son  fin  á  4  ó 
5  cámaras  pequeñas.  En  esto  yo  no  me  he  resuelto,  porque  que- 
rría saber  el  parecer  de  V.  P.  y  lo  que  mandare. 

La  otra  iglesia  se  llama  san  Juan  Lilibeo,  que  está  junto  al 
mar,  y  otro  tanto  lexos  de  la  ciudad  como  la  otra,  y  tiene  hasta 
4  ó  5  salmadas  de  tierra  junto  á  la  iglesia,  donde  se  suele  sem- 
brar orzio  3'  ortaliza:  es  también  iglesia  de  gran  deuoción.  El  día 
de  san  Juan  suelen  venir  de  toda  la  ualle  de  Matzara,  y  ay  vn 
pozo  allí  de  agua,  al  qual  abaxan  con  vna  escalera  de  piedra,  y 
allí  se  sangran  vna  multitud  de  gente,  y  dizen  que  veen  visible- 
mente que  á  las  primeras  bísperas  de  san  Juan  crece  el  agua  del 
pozo  poco  á  poco,  hasta  sobir  á  la  orilla  del  pozo;  y  á  las  segun- 
das bísperas  va  descreciendo.  El  augmento  del  agua  hasta  la 
orilla  será  405  palmos,  y  dizen  que  muchos  rotos  sanan,  y  pien- 
so que  de  otras  enfermedades.  Don  Juan  Pinelo  ha  hecho  este 
año  passado  derribar  la  iglesia,  que  era  en  ciertos  damusos,  que 
temía  que  no  se  hiziessen  allí  fuertes  los  turcos  quando  quisies- 
sen  venir  sobre  Marsala,  y  queda  solamente  vna  capillita  *.  Hame 
prometido  de  hazerlo  limpiar,  y  delante  la  capilla  hazer  un  cu- 
bierto y  sus  rexas  á  la  capilla,  para  que  pueda  allí  caber  giente 
el  día  de  la  fiesta,  y  oyr  las  missas  allí.  No  ay  habitación  ningu- 
na; mas  vn  clérigo  de  Marsala  tiene  cargo  los  domingos  y  fiestas 
y  algunos  días  entre  semana  de  dezir  missa.  La  abadía  tiene  ago- 
ra la  possesión  desta  iglesia,  y  tiene  aquel  clérigo  asalariado 
para  seruir  á  la  dicha  iglesia. 

Otra  iglesia  ay,  que  se  llama  Santa  está  descubierta,  y  no 
-se  sirue.  Creo  que  sería  bueno  cobriria,  y  algunos  días  hazer  de- 
zir missa:  esta  está  dentro  de  la  ciudad.  Por  todas  estas  cosas 
me  parece  sería  bueno  que  tuuiéssemos  algún  collegio  en  Mar- 
sala,  y  el  señor  don  Juan  Pinelo  lo  desea  mucho,  y  lo  procura; 
mas  á  lo  más  que  se  podría  auer  de  la  ciudad,  serían  hasta  30 
onzas  de  renta.  Pienso  auer  escrito  á  V.  P.,  que,  aunque  no 

*  Usurpavit  haec  Polanco,  t.  v,  pag.  215,  n.  626,  627.  Pirrus  locum 
"etiam  describit,  Sicilia  sacra,  Mazarensis  Ecclesiae  Notitia  sexta,  lib.  III, 
col.  loii,  a  quo  ibid.  plurima  mutuati  sumus  cum  Chronicon  ederemus. 


628  Epistolae  Mixtae— 952 

vuiesse  renta  ninguna  de  la  ciudad,  así  por  la  edificación  (porque 
los  bienes  desta  abadía  están  en  Marsala)  y  algún  descargo  (como 
parece  á  muchos),  se  deuría  hazer  algún  bien  en  aquella  tierra» 
teniendo  allí  algunos  Padres  que  hiziessen  algún  fruto.  Esto  de 
nueuo  propongo  á  V.  P.,  para  que  vea  lo  que  conuiene.  Yo  les 
he  dado  lugar  para  que  tratassen  en  ello,  sin  obligarme  á  nada^ 
hasta  saber  la  uol untad  de  V.  P. 

También  fui  á  Trapana,  adonde  hallé  que  frai  Jacobo  de  Au- 
gubio  (muy  amigo  nuestro  ')  procuraua  que  se  nos  haga  allí  vn 
collegio,  y  la  negociación  estaua  en  muy  buenos  términos.  Pa- 
rece que  también  conuendría  tener  allí  alguna  habitación  de  los 
nuestros,  porque  es  vn  puerto,  donde  suelen  venir  comúnmente 
las  ñaues  que  van  á  España  y  bueluen,  y  los  baxiles  que  van  1 
la  goleta.  También  en  esto  querría  el  parecer  de  V.  P.  Ellos,  creo,, 
que  no  podrían  dar  por  agora  más  de  60  ó  70  onzas  de  renta, 
aunque  tienen  esperanza  que  con  el  tiempo  se  acrecentarían 
hasta  200  onças;  mas  yo  no  me  escaliento  con  ninguno  destos, 
por  no  saber  la  uoluntad  de  V.  P.,  aunque  me  parece  que  con- 
uendría que  se  hiziessen,  porque  son  lugares  sanos  y  de  muy 
buen  ayre,  y  donde  se  espera  que  se  haría  mucho  prouecho  *. 

De  Trápana  fui  á  Bibona,  donde  hallé  la  fábrica  del  collegio 
en  muy  buenos  términos:  cobríanse  ya  las  escuelas,  y  en  las  otras 
estancias  están  ya  cerca  del  2.°  solar:  parece  vna  cosa  real.  Está 
puesto  el  gouernador  de  la  tierra  en  hazernos  auer  vn  pedaço 
grande  de  tierra  que  está  junto  á  nuestro  jardín,  para  hacer  vna 
viña  muy  buena,  que  sería  para  dar  vino  á  complimiento  al  colle- 
gio; de  modo  que  tendrá  la  abitación  muy  cómmoda,  con  vn  jar 
din  de  agrume  quadrado,  y  junto  á  aquel  vn  otro  grande  de  fru- 
tales, y  después  la  viña,  y  la  fùente  en  el  claustro,  y  de  allí  al  re- 
fectorio y  á  la  cozina  y  al  jardín  de  agrume,  vltra  del  agua  que 

'  Ne  saepius  eadem  repetantur,  lectorem  ad  ea,  quae  fusiere  calamo 
diximus  de  hoc  viro,  remittimus.  PoLANCO,  l.  e,  pag.  216,  217,  n.  629, 
annot.  2. 

^  «Quia  alia  praemitti  oportebat  collegia,  nec  tam  multa  simul  ampie 
eli  Societas  poterai,  in  aliud  tempus  hujus  collegii  institutio  rejecta  est, 
cum  operariorura  numerus  auctior  esset».  Polanco,  ihid.,  pag.  2I7,fn.  629» 
Institutum  vero  fuit  postea,  anno  1580. 


29  Aprilis  1555  629 

tiene  el  jardín  grande  para  regarse,  de  modo  que  estarán  tan 
cómmodos  corno  en  parte  ninguna.  La  gente  de  la  tierra  va  cre- 
ciendo en  deuoción,  viendo  la  obra  que  va  adelante,  y  se  espera 
que  se  hará  mucho  prouecho,  tanto  en  aquella  tierra,  como  en  las 
tierras  circunuicinas,  de  las  cuales  se  espera  que  vendrán  estu- 
diantes al  collegio. 

De  Bibona  vine  á  Palermo,  donde  hallé  cartas  de  Saragoça 
del  señor  Suero  '  y  del  P.  Filippo  %  por  las  quales  entendí  cómo 
auía  començado  á  predicar,  y  cómo  estaua  muy  commouida  toda 
la  ciudad,  y  que  hazía  grande  instantia  en  que  se  embiasse  vn 
otro  Padre  para  ayudarle,  y  vn  maestro  que  fuesse  vniuersal  en 
latín,  griego  y  rethórica,  diziendo  que  ya  era  cumplido  el  término 
del  contrato  que  se  hizo  ya  aurá  4  meses.  Yo  querría  diferir  hasta 
el  Setiembre  el  principiar  el  estudio,  y  ansí  se  lo  escriño;  quando 
no  se  contentare,  he  dado  orden  que  se  haga  como  piden,  porque 
no  se  puede  dexar  de  complir  con  lo  que  se  les  ha  prometido.  He 
dado  orden  que  se  embíe  Pedro  Beluer,  vno  de  los  que  vinieron 
de  España,  que  es  ya  ordenado  de  missa,  y  Georgio  %  los  qua- 
les están  en  Messina,  y  conoce  bien  M.  Michael.  Esto  es  lo  que 
me  acuerdo  que  anisar  á  V.  P.  acerca  de  la  peregrinación  que  he 
hecho,  y  buelta  para  acá,  que  ha  sido  dentro  de  10  ó  12  días.  El 
Señor  se  sirua  de  todo,  y  V.  P.  me  perdone  de  la  prolixidad  que 
he  vsado,  y  lo  encomiende  todo  á  nuestro  Señor,  el  qual  sea  con 
todos.  De  Palermo  á  29  de  Abril  1555.  De  V.  P.  húmil  sieruo  en 
Jesu  X.", 

Joan  Hierónymo  Domenech. 
Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  en  X.°  Padre,  el  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesù.  A  Roma. 
Alia  manu:  R.ta  alli  15  di  Maggio. 

*    Suerus,  vel  ut  placet  Patri  Aguilera,  Assuerus  de  Vega,  Joannís 
filius. 

^    Joannes  Philippus  Casini. 
'    Georgias  Mercato. 


63o 


Epistolar  Mixtae— 953 


»53 

ALPHONSUS  DE  ZARATE 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CORDUBA  3o  APRILIS,  2g  MAJI  I555  '. 

Prae  sociorum  paucitate,  qui  aures  confítentibus  praebeant,  pauca  dicenda. 
suppetunt. — Ad  nostros  plurimi  bene  aíTiciuntur. — Fructus,  qui  ex  socio- 
rum operibus  manat  per  urbem. — Doctrina  Christiana  edocetur.  -Quid 
aliqui  latrent  adversas  nostrates,  et  Borgiam  praecipue.— Ignatianis  me- 
ditationibus  plures  exercentur. — De  sociis,  de  aedificio  collegii,  de 
episcopo  eidem  adversante,  de  candidatis,  de  Jeanne  de  Cordoba,  adni- 
tente  ut  ad  ipsius  aedes  socii  mense  Junio  commigrent. 

t 
Ihs. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  X.°  Pax  Christi,  etc.  Por  la  falta 
de  confessores  que  hay  en  este  collegio,  se  ofrece  poco  que  dezir 
á  V.  R.  Porque,  aunque  somos  siete  sacerdotes,  los  dos  ó  tres 
siempre  están  ocupados  en  sus  leciones  y  estudios,  que  por  ma 
rabilla  confiessan  sino  fiestas,  y  los  otros  por  falta  de  cabeça  y 
sobra  de  escrúpulos  aun  no  bastan  para  los  estudiantes,  quánto 
más  para  confessiones  grabes.  Con  todo  esso,  los  que  vna  vez  se 
confiessan,  se  huelgan  de  venir  otras  vezes,  trayendo  otros  con- 
sigo, porque  se  les  satisfaze  á  sus  conçiençias;  y  muchos  no  se 
hallan  con  confessarse  en  otra  parte,  después  que  aquí  se  han 
confessado,  antes  vienen  de  otras  partes  aquí,  por  pareçerles  que 
tratamos  de  veras  lo  que  á  ellos  cunple. 

Esta  quaresma  a  hauido  grande  mejoría  en  los  ayunos,  y  res- 
tituciones muy  atrasadas  de  çiento  y  de  dozientos  ducados,  y  ju- 
ramentos, que  les  acaeçe  yr  deziendo  por  la  calle:  «en  verdad,  y^ 
por  çierto»  muchas  vezes:  y  porque  así  queden  con  la  costumbre, 
se  les  da  en  penitençia  que  digan  dos  mil  vezes  «en  verdad»,  por 
vn  rosario  de  cuentas.  Honbres  que,  so  espeçie  de  necessidad  y  no 
poder,  no  ayunaban,  a  sido  seruido  Dios  nuestro  señor  darles  á. 


*    Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  112,  prius  547. 


3o  Aprilis  1555  63i 

entender  el  engaño  de  su  carne,  ayunando;  y  dizen  ellos  mismos 
que  no  es  más,  de  hazerse  honbre  á  ello;  y  esto  no  en  vno,  sino 
en  muchos.  El  oyr  su  missa  cada  día,  y  rezar  rosario,  y  muchos 
dellos  sus  dos  horas  de  oración,  y  otros  enseñar  la  doctrina  á  sus 
hijos  y  muger,  se  lleba  adelante  con  la  gracia  del  Señor,  con  ha- 
zer  deprender  de  coro  las  quatro  oraciones,  aun  por  los  campos 
por  donde  trabajan,  antes  de  absoluerlos. 

Dos  hermanos  de  casa  han  ydo  dos  fiestas  vltra  pontem  á  de- 
zir  la  doctrina  á  los  que  juegan  allí  lo  que  toda  la  semana  sudando 
ganan,  y  los  hazen  juntar,  y  dizen  la  doctrina  vna  vez  en  vna 
parte,  y  otra  vez  el  otro  hermano  en  otra;  porque  por  nuestros 
pecados  no  falta  desta  gente,  aunque  fuessen  más  los  doctrine- 
ros. Desto  se  edifica  mucho  la  gente,  y  se  desengañan,  diziendo 
que  verdaderamente  pretendemos  seruir  á  Dios  y  aprouechar  las 
ánimas;  aunque  no  falta  quien  diga,  que  todos  hemos  de  ser  que- 
mados, y  el  P.  Francisco  '  el  primero.  Pero  como  ven  que  tan 
de  veras  tractamos  lo  que  toca  á  la  saluaçión  de  vna  ánima,  ansí 
como  en  ayudar  á  morir  á  condenados  á  muerte  y  á  los  otros  en- 
fermos, y  finalmente  en  exerçitar  los  demás  nuestros  exercícios, 
se  desengañan,  en  tanto  que  dicen  que  ya  los  de  las  otras  [sic] 
salen  á  exerçitar  las  obras  de  misericordia  y  charidad  por  respec- 
to de  nosotros.  El  Señor  lo  lleve  delante. 

Hemos  tenido  y  tenemos  exerçitantes.  Vn  estudiante  que  oya 
de  mayores,  buen  subjecto,  los  hizo  esta  quaresma,  y  de  su  parte 
se  determinó  á  ser  de  la  Compañía;  y  aunque  dió  muestras  para 
ser  della,  no  se  reçibió,  por  ser  estudiante,  y  no  tener  licencia  de 
su  padre:  él  creo  la  abrá.  Otros  dos  vinieron  de  Ossuna,  y  el  vno, 
acabada  la  i.^  semana,  confessado  generalmente  y  reçebido  al 
Señor,  se  fué;  el  otro  perseuera  en  ellos,  y  está  determinado  para 
entrar  en  ella:  es  bien  ábil  y  apto  para  la  Compañía:  no  creo  por 
aora  le  reçibirán,  por  çiertos  respectos.  Los  estudios  ban  sienpre 
con  augmento  y  con  grande  aprouechamiento  y  assiento  de  los 
estudiantes,  que  sienpre  nos  han  dado  algunos  dellos  en  qué 


P.  Franciscus  Borgia , 


632 


Epistolae  Mixtae— 953 


exerçitar  la  santa  paciencia,  y  aun  nos  le  dan.  V.  R.  nos  enco- 
miende al  Señor. 

En  casa  los  Padres  y  hermanos  se  van  aprouechando,  ansí  los 
que  estudian,  que  son  dos  hermanos,  como  los  demás,  en  morti- 
ficarse. Hanse  enbiado  dos  hermanos  de  aquí  al  P.  Francisco  con 
cartas  de  necessidad  y  importançia.  Somos  por  todos  quinze,  y 
todos  con  salud  corporal,  aunque  dos  Padres  y  vn  hermano,  que 
leen,  han  estado  estas  fiestas  enfermos:  ya  andan  en  pie  y  con 
mejoría.  Sea  el  Señor  seruido.  El  Padre  doctor  '  sienpre  prosi- 
guió sus  dos  sermones  cada  semana  en  la  quaresma,  y  en  casa  lo 
haze  después  de  páscoa,  y  la  llebará  adelante  los  domingos  y 
viernes,  y  con  contento  y  satisfaçión,  así  de  los  de  fuera  commo 
dentro. 

La  obra  del  collegio  sienpre  se  está  así,  que  no  han  trabajado 
más.  El  obispo  ^  dize,  que  antes  perderá  la  mitra,  que  tal  consien- 
ta: no  nos  quiso  dar  licencia  para  poner  el  monumento  en  casa, 
aunque  por  vn  ofiçial  de  su  casa,  que  pareçe  nos  tiene  alguna 
afiçión,  enbió  á  pedir  que  vno  de  casa  hiziesse  el  mandato,  y  así 
lo  hizo  el  que  lee  á  los  rhetóricos:  satisfizo  á  los  oyentes,  porque 
es  buen  latino  y  muy  exerçitado,  y  satisfaze  á  los  estudiantes:  es 
buen  hijo  y  buen  obediente.  Dase  prisa  el  señor  don  Juan  ^  en 
hazer  las  çeldas,  para  que  para  san  Juan  (si  plaze  á  Dios)  passe- 
mos: débese[le]  mucho,  porque  çierto  trata  nuestras  cosas  bien  á 
su  costa,  y  con  poca  ó  ninguna  molestia  nuestra.  Ya  por  otra  he 
escripto  á  V.  R.  el  don  que  nuestro  Señor  ha  dado,  y  da  cada  día 
más  á  vn  Padre  que  lee  de  medianos,  en  enseñar  desde  mínimos 
á  medianos  inclusiue.  Ha  hecho  vna  suma  de  lo  que  en  cada 
classe  destas  se  puede  leer:  si  á  V.  R.  le  pareçiesse  que  se  im- 
primiesse,  porque  çiertamente  hallamos  por  experiençia  el  gran- 
de prouecho  en  los  estudiantes,  y  con  grande  claridad  y  brebe- 
dad,  pareçe  que,  imprimiéndose,  aprouecharía  á  muchos  más,  ansí 


'  Ms.  heic  et  infra,  El  Padre  D.:  est  autem  Pater  doctor  Michael  de 
Torres. 

*    Leopoldus  de  Austria.  Polanco,  t.  v,  pag.  524,  n.  1432,  annot.  6. 
'    Joannes  de  Córdoba. 


3o  ApRiLis  1555  633 

de  nuestro  estudio,  como  de  otros  de  la  mesma  Compañía  en  es- 
tas partes. 

Harto  cuydado  se  ha  tenido  y  se  tendrá  en  lo  que  toca  al  co- 
brar la  pensión  del  doctor  Olabe  y  libros,  y  doctor  Loarte,  don 
Diego  y  Mendoça  Hasta  aora  no  se  ha  hecho  nada.  De  Gra- 
nada tenemos  nuebas  de  la  grande  moçión  que  hay.  El  Padre 
doctor  está  esperando  gente  para  que  se  haga  como  es  razón,  y 
será  luego  para  después  de  san  Juan.  Esperamos  en  el  Señor  se 
seruirá  mucho  su  diuina  magestat  en  aquella  çibdad,  pues,  con  no 
auer  más  de  vno  y  medio,  tanto  fructo  se  haze. 

El  Señor  por  su  misericordia  nos  dé  á  sentir  y  cunplir  su  san- 
tíssima voluntad.  De  Córdoua  vitimo  de  abril  1555.  De  V.  R. 
sieruo  indigno  en  Xpo., 

t  Çárate  f 

Los  nombres  de  los  Padres  son:  el  P.e  D.  Torres,  el  P.  Jaén, 
P.  Benito,  P.  Çárate,  P.  Plaça,  Ramírez,  Azebedo:  de  los  her- 
manos, Cámara,  Galar,  Ramírez,  Gil,  Villar,  que  aora  se  ha  reçi- 
bido,  Pedro,  Leyba,  que  de  Alcalá  vino.  Caballar,  Juan,  que  de 
Granada  fué  embiado,  y  Morales 

Postscriptum.  Mayo 


'  Memorantur  Patres  Martinus  de  Olave,  Gaspar  Loarte,  Didacus  de 
Guzman  et  Christophorus  de  Mendoza. 

-    En  plenius  eorum  omnium  nomina: 
P.  Michael  de  Torres,  praepositus     P.  Benedictus,  cujus  cognomen  per- 

Baeticae  provincialis.  petuo  tacetur. 

P.  Joannes  de  Jaén.  P.  Dr.  Joannes  de  la  Plaza. 

P.  Alphonsus  de  Zarate.  P.  Michael  Ramirez. 

P.  Petrus  de  Azevedo.  Fr.  Gil. 

Fr-  Cámara.  Fr.  Petrus,  Leyba,  unus  an  duo  sint, 

Fr.  Antonias  Ramirez.  incertum. 
Fr.  Villar.  Fr.  Juan. 

Fr.  Didacus  Caballar.  Fr.  Morales. 

Fr.  Michael  Galar. 

'  Quae  sequuntur,  desumimus  ex  autographo  in  voi .  F,  unico  folio, 
n.  Ii3,  prius  548.  Postscriptum  hoc  cum  superiore  epistola  Romam  missum 
fuisse,  immo  ejusdemque  partem  sive  membrum  revera  esse,  vel  inde  patet, 
quod  in  eadem  charta  exaratum,  unicam  et  communem  inscriptionem  habet. 
Nomen  vero  Mayo  legitur  scriptum  inter  utramque  epistolae  partem. 


634 


Epistolar  Mixtae— 953 


t 

Ihs 

Pax  Christi,  etc.  El  Señor  por  su  misericordia  los  estudios^ 
confessiones  y  exercícios  los  lleba  adelante  en  la  vía  de  su  diuino 
seruicio;  y  aunque  haze,  como  suele  en  esta  tierra,  calores,  no  por 
esso  se  disminuyen  los  estudiantes,  ni  menos  las  confessiones:  y 
estas  son  tantas,  que  por  no  haber  possibilidad,  ni  quién,  se  des- 
piden; aunque  dizen  que  no  se  han  de  confessar  sino  aquí,  aun- 
que sea  para  otro  día  después  de  páscoa.  Han  estado  en  exercí- 
cios dos  y  tres,  quatro  y  çinco,  y  aora  están  çinco:  dos  clérigos^ 
que  vinieron  de  fuera  y  el  vno  de  Seuilla,  ya.  determinados  de  su 
parte:  el  otro  ya  [ha]  hecho  eleción  de  la  Compañía,  si  le  quisie- 
ren  reçebir:  creo  será  admitido  á  probaçión:  no  sabe  más  de  gra- 
mática, pero  tiene  buen  juizio,  etc.  Dos  de  los  otros  se  han  reçe- 
bido  para  el  seruicio  de  casa,  por  ser  hombres  de  fuerças:  otro 
lego  se  partirá  oy  ó  mañana  para  el  P.  Francisco,  buen  subjeto, 
y  harto  ábil  y  entendido,  y  buen  escribano:  aquí  por  çiertos  res- 
pectos no  pudo  ser  admittido  á  probaçión.  El  otro  estudiante  del 
collegio  vino  solo  con  intençión  de  aprouecharse.  Otros  muchos 
ay,  así  de  estudiantes  como  de  los  otros,  [que]  desean  ser  admit- 
tidos:  como  aya  aparejo,  se  recibirán  para  hazer  exercícios.  Otro^ 
encomendado  de  vn  denoto  nuestro ,  enbiamos  ante  de  ayer  á 
Lisboa. 

El  señor  don  Juan  se  da  toda  la  priessa  possible  para  passar- 
nos  á  su  casa  para  san  Juan.  El  Padre  doctor  entiende  en  la  con- 
cordia del  señor  obispo  y  regidores  desta  çibdad  sobre  el  edifiçio 
de  las  escuelas,  que  nunca  se  ha  labrado  más  en  ellas;  aunque 
creo,  ó  tienen  ya  licencia  para  ello,  ó  la  ternán,  según  he  oydo 
dezir.  Esperamos  en  el  Señor  que  aprouechará,  aunque  ha  estado 
y  está  muy  rezio  en  este  negoçio  * .  Y  verdad  es  que  lo  que  el 
señor  obispo  pide  es  en  prouecho  de  las  escuelas,  porque  pide  á 
la  çiudad  vnas  casas,  que  están  enfrente  del  collegio,  se  derriben, 
para  que  allí  se  haga  vna  plaça  más  espaçiosa.  El  Señor  dé  el  fin 
con  que  más  se  sirba.  Este  otro  día  vino  vn  hermano  de  Siman- 


»   Confer  dicta  a  Polanco,  t.  v,  pag.  524-525,  n.  1432-1433. 


4  Maji  1555  635 

cas,  para  enseñar  la  doctrina  en  Montilla,  por  mandado  del 
P.  Francisco.  Después  de  páscoa  luego  se  partirá  el  Padre  doc- 
tor allá  á  hablar  á  la  señora  marquesa  '  sobre  ello.  El  mes  que 
viene,  si  plaze  al  Señor,  auisaremos  á  V.  R.  de  lo  que  se  habrá 
hecho.  Después  de  san  Juan  yrá  con  alguna  gente  á  Granada^ 
que  antes,  por  ser  el  tiempo  en  que  hemos  de  passar  á  la  otra  casa, 
no  podrá  yr.  El  Señor  lo  ordene  todo  á  mayor  gloria  suya,  á 
quien  piega  darnos  siempre  á  sentir  y  enteramente  cumplir  su 
santísima  voluntad.  De  Córdoua  á  29  de  Mayo  1555.  Por  comis- 
sión  del  Padre  doctor  Torres.  De  V.  R.  indigno  sieruo  enChristo^ 

7  Çárate.  f 

7nsc7'7^^/o.-f  Almuy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo ,  el  P.  Ig- 
nacio de  Loyola,  prepósito  general  [de  la  Compajñía  de  Jesús,  en 
Roma.  Alia  marni:  R.ta  alli  6  di  Nouembre. 


051 

PETRUS  DE  TABLARES 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CAESARAUGUSTA  4  MAJI  I555  -. 

De  decreto  academiae  parisiensis  adversus  Jesu  Societatem.-  Academiae 
viri  aliquot  in  Hispânia  consentiunt,  qui  similia  in  aures  Patris  Tablares 
insusurravere. — De  recuperata  pecunia  in  subsidium  collegii  romani. — 
Comes  de  Melito,  qui  nunc  dux  est  de  Francavila,  a  cogitata  profectione 
in  Italiam  desistit  :  hortatur  Patrem  Tablares  ut  in  Angliam  proficisca- 
tur:  hic  se  excusat. —Testimonia  pro  Societate  contra  parisiense  decre- 
tam a  viris  magnae  auctoritatis  mittentur. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  carísimo  en  Christo  Padre  nuestro.  Pax  Christi. 
Vna  de  V.  P.  con  otras  del  P.  M.'*  Polanco  de  io  de  Março  re- 
çebí  á  los  3  de  Mayo     El  Señor  sea  infinitamente  alabado  por 

*    Ms.  s.«  m.« 

-    Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  95,  prius  496,  497. 

'  Ignatii  litteras,  in  quibus  copia  Patri  Tablares  fiebat  comitandi  comi- 
tem  de  Melito,  cogitantem  in  Italiam  proficisci ,  habes  in  Cartas  de  San 
Ignacio,  t.  V,  pag.  121.  Verum ,  ut  ipse  Tablares  scribit,  a  capessendo 
itinere  animum  comes  avocavit. 


636  Epistolar  Mixtae— 954 

las  misericordias  que  á  esta  su  mínima  Compañía  haze,  que  no 
es  la  menor  dar  á  V.  P.  salud  para  nuestro  amparo  y  exemplo» 
Su  diuina  magestad  la  augmente  para  su  mayor  gloria.  Spero  en 
el  Señor  que  no  será  pequeña  la  que  desta  nueua  persequçión  pa- 
risiense '  se  ha  de  seguir  á  su  magestad,  que  sospecho  de  los 
epítetos  que  aquella  vniuersidad  atribuye  á  la  Compañía,  y  de  los 
que  yo  acá  he  visto  en  vn  señor,  que  son  más  toledanos  que  pa- 
risienses, y  ayudados  de  vn  Padre,  que  le  deseo  yo  tan  cano  *  en 
las  obras  como  en  el  nombre;  pero  esta  es  sospecha  y  no  juizio 
formado,  llamarse  la  Compañía  de  Jesús,  reçebir  en  ella  perso- 
nas infames  en  vida  y  sangre,  no  diferençiarnos  en  el  vestir  y 
comer  de  los  otros  clérigos,  no  tener  coro,  la  frequençia  que  la 
Compañía  persuade  á  los  sacramentos,  la  exempçión  á  los  ordi- 
narios, la  pretensión  á  reformar  las  otras  rehgiones,  que  llaman 
ellos  violare  honestatem  monasticae  religionis,  y  lo  demás  que  en 
esta  censura  viene. 

Ha  días  que  me  ha  dado  estas  mesmas  quexas  el  arçobispo  de 
Toledo  %  el  maestro  Cano  y  Fresneda  \  confesor  del  prínçipe. 
Este  delante  de  Rui  Gómez  quedó  tan  satisfecho  en  lo  exterior, 
que  dixo  que  holgaua  de  ser  desengañado,  y  prometió  su  fauor 
y  ayuda  á  la  Compañía.  Y  así  de  allí  adelante  en  pulpito  y  en  plá- 


'  Refertur  Tablares  ad  decretum  academiae  parisiensis  adversus  Jesu 
Societatem,  quod  afferunt  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  v,  pag.  478-480; 
Polanco,  t.  iv,  pag.  828,  829,  n.  7o3;  Orlandini,  Hist.  Soc.Jes.,  part.  i, 
lib.  XV,  n.  45,  de  quo  saepe  scriptores  nostri.  Vide  epist.  sequentem,  ubi 
rursus  eadem  res  attingitur  ac  consilium  Sti.  Ignatii  declaratur. 

-  Nimirum  ut  prudens  sit.  Allusio  ad  Mag.  Melchiorem  Cano,  quem 
statim  nominat. 

'    Joannes  Martinez  Siliceus,  toletanorum  antistes. 

*  Fr.  Bernardus  de  Fresneda,  O.  S.  F.  — Haec  referri  debent  ad  supe- 
riorem  annum  1554,  siquidem  decurrente  mense  Julio,  ut  alibi  dictum  est, 
Philippus  II  cum  Roderico  Gomes,  Fresneda  aliisque  in  Angliam  navigavit, 
nuptias  cum  Maria,  illius  regni  regina,  initurus.  Cf.  Polanco,  t.  iv, 
pag.  492,  n.  1041,  annot.  4.  Caeterum  Fr.  Bernardus  de  Fresneda,  ex  Anglia 
redux,  primum  ad  ecclesiam  conchensem,  deinde  ad  cordubensem  et  caesar- 
augustanam  evectus,  diem  supremum  obiit  21,  vel,  secundum  alios,  22  De- 
cembris  1577,  aetatis  anno  82.  Gonzalez  Davila,  Teatro  eclesiástico,  t.  i, 
pag.  485-488. 


4  Maji  1555  637 

ticas  priuadas  se  conoçió  su  desengaño.  El  arçobispo  en  lo  inte- 
rior, según  ha  dado  señal  con  personas  secretas,  no  nos  es  afiçio- 
nado;  pero  tanpoco  nos  contradize,  antes  nos  admite  graçiosa- 
mente  en  lo  exterior,  no  sólo  á  su  cámara,  pero  á  su  mesa.  A 
Cano  he  tenido  siempre  en  esta  dolençia  por  oleado,  que  si  la 
gracia  del  Señor  no  le  mejora,  es  de  naturaleza  que,  si  dize  sy,. 
jamás  dirá  no:  pareçe  ángel  en  la  aprehensión.  La  prouidencia 
diuina  prouee  que  con  semejantes  persequçiones,  que  de  quando 
en  quando  brotan,  así  la  verdad  que  la  Compañía  trae,  como  los 
hijos  della,  se  purifique  todo  más,  á  gloria  de  su  diuina  mages- 
tad.  No  quiere  dexar  resistençia,  que  graue  sea,  que  no  salga  en 
tiempo  de  su  sieruo  y  Padre  nuestro;  porque  ha  dado  á  V.  P.  para 
la  defensa  de  su  religión  particular  esfuerço,  y  virtud,  y  pruden- 
çia.  Yo  así  creo,  que  á  la  persona  que  la  suma  bondad  señaló  para 
este  fin,  que  á  esta  más  particularmente  que  á  otra  le  dalos  me- 
dios para  él.  Todo  esto  es  querer  el  Señor  por  mano  de  su  Josué 
allanarnos  la  tierra  antes  que  el  capitán  falte.  Gloria  á  su  diuina 
magestad  por  todo. 

Aquí  en  Çaragoça  me  tomaron  tres  pliegos  del  P.  M.**  Po- 
lanco. Primero  que  llegasen,  auía  ya  despachado  letras  del  mesmo 
Jacobo  Guerrero,  que  vine  á  speralle  aquí  de  Ingalaterra.  Auía 
scripto  á  Rui  Gómez,  que  fué  con  quien  yo  contraté,  y  así  me 
embió  con  Jacobo  todo  recado  de  lo  que  restaua,  y  más  quinien- 
tos escudos  de  limosna:  de  lo  qual  todo  Jacobo  aquí  me  dió  re- 
cado, y  aun  no  está  con  poco  miedo,  porque  ha  entendido  que  le 
podría  hazer  algún  daño  con  estos  señores  ;  que,  aunque  no  soy 
para  hazer  bien,  para  mal  tengo  habilidad,  y  creo  que  se  le  pa- 
reçerá  el  agrauio  que  me  ha  hecho,  aunquel  dize  que  las  vitimas 
letras,  en  que  yo  saluaua  las  pagas  de  otros  que  no  estoruasen  á 
la  nuestra,  no  las  reçibió,  y  así  me  lo  scriue  el  P.  M."  Polanco. 
Y  porque  tengo  ya  el  pliego  en  que  va  este  despacho  en  poder 
del  correo  mayor  de  aquy,  y  otro  duplicado  por  la  vía  de  Valla- 
dolid,  endereçado  á  Hierónymo  Ruiz     no  diré  más  sobre  esto. 

La  y  da  á  Italia  del  conde  de  Mélyto  cesa,  porque  ha  dado  el 


*    Agit  de  hoc  viro  ipse  Tablares,  supra,  Epist.  Mixtae,  t.  111,  pag.  591. 


638 


Epistolae  Mixtae  -  954 


condado  á  Rui  Gómez,  y  al  conde  han  dado  título  de  duque  de 
Francavila,  [en]  lugar  de  Mélyto  Hame  importunado  queme 
llegase  á  Ingala terra  á  tratar  con  el  prínçipe  y  con  Rui  Gómez 
algunas  cosas  graues  que  han  suçedido  aquí,  que  ha  estado  para 
leuantarse  casi  este  rey  no,  y  está  todavía  harto  desasosegado 
Yo  me  desculpé  con  que  no  hera  libre.  Quería  embiar  por  liçençia 
al  P.  Francisco,  diziendo  que  se  podría  dar  orden  de  introduzir  la 
Compañía  en  Ingalaterra  con  fauor  de  Rui  Gómez:  poníame  de- 
lante la  voluntad  particular  que  Rui  Gómez  me  tiene,  y  algún  co- 
noçimiento  el  prínçipe.  Todo  esto  saben  los  señores  traer  á  su  pro- 
pósito quando  les  cumple,  hasta  poner  el  seruicio  de  Dios  por 
color  para  el  suyo.  He  scripto  al  P.  Francisco  que  se  escuse,  pues 
á  negoçios  tan  seglares  no  parecería  bien  my  y  da,  sy  no  me  scri- 
uiese  de  allá  Rui  Gómez  que  auía  algún  aparejo.  Si  á  V.  P.  pa- 
reçiere  otra  cosa,  ese  pareçer  será  siempre  mi  canon. 

Las  cartas  en  testimonio  de  la  Compañía,  ya  yo  he  hablado  al 
virrey,  que,  por  estar  en  el  lugar  que  está,  screuirá  al  papa.  Dios 
le  dé  para  su  iglesia  qual  conuiene,  que  ha  8  días  que  ay  aquí 

'  His  confirmantur  quae  alibi  diximus,  epist.  884  hujus  voluminis, 
pag.  408,  annot.  2. 

-  De  rebus  caesaraugustanis  legimus  apud  Panzano,  Anales  de  Ara- 
gón, pag.  52Õ  et  seqq.:  (cHuvo  este  año  [1555]  grande  inquietud  entre  los 
Aragoneses,  por  vnas  Letras  inhibitorias  y  cominatórias  de  parte  de  los  del 
Privilegio  de  Veinte  de  Zaragoça...  También  consultó  el  reyno  con  veinte 
abogados  sobre  si  devia  acusar  al  Virrey  de  Aragón,  sobre  un  garrote  que 
avía  dado  á  vn  hombre,  que  avían  sacado  de  Zuera,  jurisdicción  de  Zara- 
goça, que  estava  manifestado. . .;  y  le  aconsejaron  que  podía  y  debía;  y  ob- 
tuvo citación  contra  el  Virrey,  que  era  el  Conde  de  Melito ,  y  lo  defendió  el 
Fiscal  Don  Juan  Perez  de  Nueros. .. 

La  Princesa  Governadora  escrivió  á  los  Diputados ,  no  hiziessen  Ajun- 
tamientos,  ni  convocassen  el  Reyno,  sobre  las  diferencias  de  Zaragoça..., 
porque  se  ofrecía  á  ser  medio,  para  que  su  Magestad  lo  reparasse,  y  los  Di- 
putados le  respondieron:  que  según  los  Fueros  que  tenían  jurados,  serían 
perjuros,  si  no  lo  hazían. 

Llamó  el  Reyno  con  cartas  circulares  á  los  Prelados,  Barones,  Nobles, 
Cavalleros,  Infançones,  Ciudades,  Villas  y  Universidades  para  que  se  jun- 
tassen  en  la  Real  Sala  de  la  Diputación,  sobre  la  defensa  de  las  leyes  del 
Reyno;  y  concurrieron  por  los  quatro  Brazos  la  mayor  parte  de  los  lla- 
mados... 

Viéndose  el  Consistorio  de  los  Diputados  amenaçado  del  Virrey,  con  el 


4  Maji  1555 


639 


Tiueua  de  su  falleçi miento  Screuirá  otra  para  V.  P.;  los  jura- 
dos y  deputados  *  en  nombre  de  todo  el  reyno  screuirán,  el  go- 
uernador  ^  en  nombre  de  la  çiudad,  los  inquisidores  de  aquí,  que 
son  ouispos  de  Girona  *  y  de  Vique  ^  screuirán,  y  sy  fuese  me- 
nester, firmarán  lo  que  yo  scriuiere,  aunque,  según  la  verdad  y 
particular  deuoçión  que  ellos  tienen  á  la  Compañía,  no  es  menes- 
ter ordenarles  lo  que  han  de  dezir.  El  obispo  de  Huesca  que 
han  hecho  de  Vrgel,  juez  que  al  presente  es  y  conseruador  nues- 
tro en  este  pleito  que  nos  han  mouido  aquí  vnos  benditos  frailes, 
cuya  relaçión  he  encomendado  al  P.  Román  la  dé  á  V.  P.,  por  no 

Privilegio  de  Veinte  de  Zaragoça,  con  acuerdo  y  resolución  de  los  quatro 
Braços,  se  embiaron  Embaxadores  al  Emperador,  vno  de  cada  Braço,  para 
noticiarle  de  todo  lo  sucedido,  y  de  la  razón  en  que  fundava  el  Ajuntaniiento 
hecho  en  la  Sala  Real,  con  todas  las  instrucciones  necesarias  para  que  su 
Magestad  Cesarea  tuviesse  á  bien  la  defensa  de  las  Leyes  de  el  Reyno;  y 
fueron  los  nombrados  el  Maestro  Luis  Serra,  D.  Juan  de  Bardaxi,  Lope  de 
Francia  y  Juan  de  Xavierre». 

*  Julio  III,  vita  functo  23  Martii  1555,  successit  9  Aprilis  Marcellus  II 
ex  Monte  Politiano,  cardinalis  Bellarmini  avunculus,  qui  in  sede  Petri  vix 
orbi  ostensus,  pie  decessit  3o  Aprilis  ejusdem  anni.  Vide  epist.  949. 

-  Nomina  deputatorum  aragoniensium  hujus  anni  1555  affert  Panza- 
NOj  /.  e,  pag.  53o. 

Joannes  de  Gurrea,  in  locum  demortui  Francisci  de  Gurrea,  Arago- 
niae  gubernator  suffectus. 

*  Fuit  Arias  Gallego,  aliis  Arias  Gonzalez  Gallego  «inquisidor  de  Ara- 
gon, y  por  sus  prendas  mereció  que  Felipe  II  le  nombrase  para  el  obispado 
de  Gerona.  Participó  el  electo  al  cabildo  esta  noticia  con  fecha  de  8  de  Mayo 
de  55,  y  hallándose  en  Barcelona  á  6  de  Junio  de  56,  se  le  enviaron  dos  ca- 
nónigos á  visitarle.  En  II  del  mismo  mes  tomó  posesión  por  procurador,  y 
en  18  de  Noviembre  hizo  su  primera  entrada  con  todas  las  formalidades  de 
estilo...  Dedicóse  con  esmero  al  desempeño  del  ministerio  pastoral,  hacien- 
do varias  visitas  y  predicando  con  resultados  felices».  Merino  et  La  Ca- 
nal, España  sagrada,  t.  XLiv,  pag.  112-115,  ubi  plura  in  ejus  laudem  di- 
cuntur,  et  integritas,  qua  in  tridentina  synodo  emicuit,  religionis  studium, 
et  in  corporissuicultu  paupertascommendantur.  Promotus  ad  sedem  cartha- 
giniensem,  obiit  28  Aprilis  1575. 

5  Acisclus  Moya  de  Contreras,  cujus  mentionem  fecimus  epist.  927, 
pag.  526. 

®  Petrus  Agustin,  frater,  natu  major,  celeberrimi  Antonii  Agustin,  de 
quibus  videantur  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  584,  585,  annot.  5.  Porro  consi- 
lium  transferendi  ad  urgellensem  ecclesiam  episcopum  oscensem,  de  quo 
loquitur  Tablares,  exsequutioni  datum  non  est:  Oscae  enim  sedem,  quoad 
vixit,  obtinuit,  in  eaque  mortuus  est  anno  1572. 


640  Epistolae  Mixtae— 954 

tener  yo  spaçio  para  esto  ':  á  nadie  descubro  la  causa,  que  para 
esta  confiança  apenas  basta  amistad  ^ .  Dígoles  que,  para  que  el  papa 
otorgue  para  este  colegio  algunas  anexiones  y  indulgençias,  y 
para  que  á  V.  P.  conste  del  fructo  que  se  haze,  y  les  embíe  per- 
sonas, y  todo  esto  es  á  su  gusto,  que  para  esto  pido  estas  cartas. 

A  otras  partes  screuiré,  y  procuraré  de  me  partir  yo  á  hazer 
con  algunos  señores  lo  mesmo.  Sembraremos  con  fauor  de  las 
oraciones  de  V.  P.  Deus  det  incrementum.  Porque  este  no  se 
parta,  que  está  de  camino  para  Barcelona,  acabo.  Con  el  ordina- 
rio screuiré  al  P.  M.**  Polanco. 

La  suma  bondad  nos  dé  siempre  á  sentir  su  santa  voluntad,  y 
gracia  para  que  aquella  siempre  cumplamos;  y  augmente  en  V.  P. 
los  días  de  la  vida  para  su  mayor  seruicio.  Amén.  De  Çaragoça  4 
de  Mayo  1555.  De  V.  P.  indignísimo  hijo  y  sieruo  en  Jesu  Christo, 

t 

P.  DE  Tablares. 

t 

Inscr iptio:  ]hs.  Al  muy  Rdo.  y  charísimo  Padre  nuestro  en 
Jesu  Christo,  el  P.  M.°  Ignaçio  de  Loyola,  prepósito  general  de 
la  Compañía  de  Jesús,  en  santa  María  de  la  [Estrada,  junto  á  san 
Mar]cos,  en  Roma.  Alia  manu:  R.ta  a  2  di  Giugno. 


*  De  his  longe  plura  postea  dicentur,  et  gravissimae  Joannae  principis 
ad  caesaraugustanos  epistolae  dabuntur.  Eae  plures  sunt,  quarum  major  pars 
25  Junii  1555. 

-  Consilium  Patris  Tablares  probatum  est  Patri  Polanco,  t.  v,  pag.  Sgi , 
n.  1057,  qui,  de  his  agens,  memoriae  mandavit;  «Testimonia...,  petenda... 
ratione  decreti  Parisiensis,  sic  postulanda  videbantur  Patri  Tablares,  ut 
nulla  interim  praedicti  decreti  mentio  fieret ,  ne  apud  amicos  quidem  ;  et 
prudenter. . . ,  ne  plantae,  teneriores  in  cognitione  et  aííectu  erga  Socie- 
tatem,  tam  acerbi  decreti  vento  percuterentur» . 


4  Maji  1555 


641 


955 

JACOBUS  MIRON 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  4  MAJI  1555  *. 

Regium  conimbricense  collegium,  quod  artium  vocant,  Societati  tradere 
Joannes  III  constituit. — Illud  admittunt  socii,  non  exspectata  Sti.  Ignatii 
responsione. — Romanae  litterae  gaudium  sodalibus  attulere. — De  de- 
creto academiae  parisiensis. — De  officio  sacrae  fidei  inquisitionis. — De 
Theotonio. — P.  Michael  de  Torres  a  regina  poscitur  sibi  a  confessio- 
nibus. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  Padre.  La  grada  y  paz  de  Christo  nuestro  señor 
sea  siempre  en  nuestro  fauor  y  ayuda.  El  rey  a  concluido  ya  el 
negoçio  del  collegio  real,  y  me  mandó  dezir  por  el  doctor  Pinhe- 
ro  ' ,  que  tenía  por  bien  de  entregarnos  su  collegio  real  de  Coim- 
bra, para  que  tuuiéssemos  cargo  dél,  y  pusiéssemos  los  leientes 
de  la  Compañía,  de  Octobre  que  uiene  por  delante  deste  año 
de  1555.  Mandóme  tanbién  dezir  que  nos  mandaua  dar  para  xxx 
más  de  los  que  hasta  aora  proueyó:  de  manera  que  nos  proueerá 
daquí  en  delante  para  130  studiantes  de  la  Compañía  en  aquel 
collegio,  en  rentas  perpetuas  de  diezmos,  desta  manera:  Que  los 
duziendos  mil  mrs.  nos  da  en  el  monasterio  de  san  Fins,  y  otros 
duzientos  en  el  monasterio  de  san  Juan  de  Longauares,  y  todo 
lo  demás  se  nos  da  de  la  renta  de  la  vniuersidad:  que  el  rey  de- 
terminaua  dotar  el  collegio  real,  que  creo  que  son  hasta  quatro 
mil  ducados  poco  más  ó  menos.  Esta  renta  oy  en  día  se  paga 
desta  manera:  Que  se  dan  de  pensión  dos  mil  ducados  al  obispo 

'    Ex  autographo  in  voi.  F,  triplici  folio,  n.  l3o,  prius  6o3,  604,  605. 

-  Antonius  Pinheiro,  qui  episcopus  de  Miranda  ac  de  Leiria  fuit.  De  eo 
egimus  in  Polanco,  t.  iv,  pag.  529,  n.  1122,  annot.  2.— Quae  vero  spectant 
ad  regis  collegium  conimbricense,  abunde  pertractantur  a  PoLANCO,  t.  V, 
pag.  587,  n.  1260  et  seqq.,  qui  rem  a  capite  repetit:  «Quia  de  collegio  Re- 
gís» inquit,  «mentionem  superius  fecimus,  cujus  non  exiguum  onus  nostri 
hoc  anno  subierunt,  quomodo  res  se  habuerint,  ab  initio  explicabo».  Vide 
locum,  locoque  additas  annotationes. 

EpISTOLAE  MlXTAE,  TOM.  IV,  41 


642 


Epistolae  Mixtae — 955 


de  Osma     y  mil  al  doctor  Nauarro  *,  y  los  otros  mil  sobran  de 
la  renta  que  tiene  la  vniuersidad;  y  toda  esta  renta  era  de  antes 
del  priorado  de  Santa  ^ ,  el  qual  se  deuidió,  y  la  mitad  dél  está 
unido  perpetuamente  á  la  vniuersidad,  que  son  no  sé  quántos 
cuentos,  y  destos  an  de  uenir  á  nuessa  parte,  destinctos  de  la 
vniuersidad,  estos  quatro  mil  ducados  que  digo.  Y  quiere  el  rey 
que  luego  se  nos  den,  obligándose  él  á  pagar  al  obispo  de  Osma 
y  al  doctor  Nauarro  las  pensiones  en  su  vida,  quedando  nosotros 
con  la  renta  perpetua;  y  desto  dio  ya  cargo  al  doctor  Pinhero 
que  luego  se  hiziesse.  Yo  doi  instantia  para  que  se  concluya. 
Nuestro  Señor  lo  haga  como  fuere  más  su  santo  seruiçio.  Dame 
speranças  el  doctor  Piñero  que  para  la  entrada  del  collegio  el 
rey  nos  acrecentaría  la  prouisión  para  150,  aunque  me  dixo  que 
él  lo  apuntara  al  rey,  y  que  no  quiso  dar  más  que  lo  ya  dicho.  Y 
esto  entiende  el  rey  á  xv  mil  mrs.  para  cada  uno,  lo  qual  en  esta 
tierra  es  muy  poco,  según  las  cosas  son  caras;  pero  todauía  pa- 
reçió  á  la  reyna  y  á  Piñero  que  entrássemos  suauemente,  que 
todo  se  haría  después  bien;  y  á  nosotros  pareçe  que  por  tiempo 
será  neçessario  xx  mil  mrs.  para  cada  uno. 

Manda  que  el  paúl  '  se  uenda  para  acabar  las  obras  del  colle- 
gio real,  las  quales  están  muy  adelante,  según  te[ne]mos  infor- 
mación; y  creo  que  para  Octubre  que  uiene  podrá  todo  el  colle- 
gio passar  allí,  porque  están  ya  hechos  muchos  aposientos. 

Después  deste  recado  de  Piñero  que  me  dió,  fui  á  bezar  la 

•  Petrus  Alvares  Dacosta,  vel  de  Acosta,  prius  episcopus  portuensis,. 
deinde  legionensis,  tandem  (1539-1563)  oxomensis.  ((Nació...  año  de  1484  en 
Alpedrina  de  Veros,  arzobispado  de  Lisboa...  En  1533  le  nombró  el  Rey 
D.  Manuel  de  Portugal  por  Capellán  mayor  de  las  Infantas,  y  muriendo  el 
Rey  antes  de  empezar  á  exercer  el  oficio,  lo  dió  á  otro  su  sucesor,  D.  Juan 
el  III;  pero  pudo  tanto  la  virtud  y  buena  fama  del  Obispo,  que  fué  electo 
para  dicho  empleo  por  voto  y  parecer  de  todo  el  Consejo  Real;  con  cuyo 
motivo  vino  á  España  á  acompañará  la  Infanta  de  Portugal  Doña  Isabel... 
que  casó  con  el  Emperador  Carlos  V,  y  habiendo  vacado  poco  tiempo  des- 
pués el  Obispado  de  Leon,  hizo  el  Emperador  presentación  en  él...»  Lo- 
PERRAEZ  Corvalan,  Descripción  histórica  del  Obispado  de  Osma,  t.  l, 
pag.  411  et  seqq. 

*  Martinus  de  Azpilcueta,  a  patria  dictus  Dr.  Navarrus,  Conimbricae 
juris  canonici  interpres,  de  quo  saepe  dictum. 

'    ((Volebat  autem  Rex  vendi  agrum  quemdam,  quem  paludem  nostri 


^  4  Maji  1555  643 

mano  al  rey,  y  trató  comigo  largo  açerca  dei  prouecho  que  spe- 
raua  de  auernos  entregado  el  collegio;  porque  hasta  entonçes 
nunqua  me  auía  hablado  desta  materia.  Muestra  tenernos  mucho 
amor,  y  creo  que  speçialmente  se  huelga  en  tractar  nosotros 
nuestras  cosas  con  él  de  tal  manera,  que  todo  se  lo  dexemos  en 
sus  manos,  y  que  V.  P.  así  nos  lo  tiene  mandado:  y  esto  speçial- 
mente lo  conosci  en  el  negoçio  de  la  inquisiçión,  que  se  lo  puso 
en  sus  manos  *. 

Estoi  de  partida  para  Coimbra  daqui  á  dos  ó  tres  días,  para 
dar  ordem  á  los  que  an  de  leer  las  artes  y  humanidad;  y  aun  son 
de  pareçer  los  Padres,  que  los  maestros  que  an  de  leer  humani- 
dad, veniessen  á  leer  aquí  en  sancto  Antón  primero  un  par  de 
meses,  para  que  aprendiessen  el  modo  que  tiene  la  Compañía  en 
leer,  y  hallarse  algún  tanto  exerçitados  quando  fuessen  á  leer  á 
las  classes  de  Coimbra;  porque  acá  tenemos  por  experientia  que, 
los  que  se  ponen  á  leer,  aunque  sean  doctos,  se  hallan  embara- 
zados en  el  prinçipio. 

El  rey  escriue  una  carta,  que  lleuo  al  principal  que  es  aora 
de  su  collegio,  cómo  él  nos  haze  merced  de  entregárnoslo  de 
Octobro  por  delante,  que  me  dé  información  de  todo  lo  que  yo 
açerca  desto  le  pidiere  ^ 

Quanto  á  la  manera  de  proçeder  en  las  scuelas,  el  rey  se  re- 
mitte  en  todo  á  nuestras  reglas,  quedando  exempto  todo  nuestro 
collegio  del  rector  y  de  la  uniuersidad  ^  Açerca  de  todo  esto 

vocabant,  ut  aedificium  Regii  Collegii  absolveretur,  quamvis  hoc  factum  non 
sit».  Polanco,  t.  v,  pag.  592,  n.  1629. 

*  De  hoc  statim  redibit  sermo. 

*  P.  Telles,  Chronica  da  Companhia,  t.  11,  pag.  584  epistolam  exhi- 
bet  Joannis  III,  10  Septembris  1555  datam  apera  o  Doutor  Diogo  de  Teve 
entregar  o  Collegio  das  Artes  á  Companhias .  Igitur  non  inmerito  judicabis 
eumdem  esse,  quem  heic  appellai  Miron  «principal  que  es  aora  de  su  colle- 
gio». Vide  Polanco,  t.  v,  pag.  590,  n.  1624,  annot.  2.— «Didacum  Tevium, 
Artium  Collegii,  et  minorum  scholarum  moderatorem,  quem  vocabant  Prin- 
cipalem')  ipsum  cognominat  Franco,  Synopsis  Annalium  Soe.  Jes.  in  Lu- 
sitânia, an.  1555,  n.  17. 

"  Non  omnes  academiae  conimbricensis  scholas  Societati  Joannes  III 
committebat,  sed  minores  dumtaxat.  Etenim  eam  rex  (cfundaverat  Acade- 
miara,  duplici  velut  corpore  constantem.  Unum  majores  complectebatur 
scientias,  Theologiam,  Jus  Canonicum,  Civile,  Medicinam  et  Mathesim; 


Epistolae  Mixtae— 955 

guardaremos  la  orden  que  V.  P.  nos  quisiere  dar,  y  entretanto 
haremos  lo  que  supiéremos,  conforme  á  las  constituçiones  y  re- 
glas que  tenemos;  y  será  neçessario  que  V.  P.  nos  mande  reglas 
açerca  de  cómo  se  han  de  aver  los  lyentes  de  las  artes,  porque 
hasta  aora  no  tenemos  más  que  las  que  tocan  á  humanidad. 

Quiere  tanbién  el  rey,  que  aora  en  esta  yda  tome  también  in- 
formaçión  del  edefiçio  material  del  collegio,  y  manda  al  maestro 
de  las  obras  suyas,  que  me  dé  informaçión  allá  de  todo;  y  creo 
que,  en  veniendo  y  oyendo  nuestro  pareçer,  se  determinará  en  la 
traça,  y  plaziendo  á  nuestro  Señor,  espero  que  en  pocos  días  sea 
acabado  este  nuestro  collegio  para  mucho  seruiçio  de  nuestro 
Señor. 

Por  otras  tengo  scripto  á  V.  P.  quanto  conuernía  que  nos 
embiasse  algunos  maestros  de  allá  para  esta  empresa,  porque  acá 
somos  pocos,  así  para  maestros  como  para  lo  demás:  y  también  e 
pedido  lo  mesmo  al  P.  Françisco;  pero  con  todo,  así  nos  pro- 
ueemos  acá,  como  si  no  sperássemos  ninguno  de  otra  parte.  Spe- 
ramos  en  el  Señor  de  dar  mediana  satisfaçión;  pero  sería  mucha 
mayor,  si  tuuiéremos  ayuda  de  otra  parte.  Nuestro  Señor  lo  or- 
dene como  fuere  más  su  seruiçio. 

Apuntóme  Pinhero  que  el  collegio  real  se  quedasse  con  su 
nombre  de  collegio  real:  díxele  que  no  auía  en  esso  difficultad, 
que  me  pareçía  muy  bien.  Cre[o]  que  sería  bueno,  si  á  V.  P.  pa- 
reçiere,  escreuir  al  rey,  reyna  y  iffantes  dándole  gratias  desto  y 
de  otros  muchos  fauores  que  cada  día  nos  hazen;  y  también  al 
doctor  Piñero  sobre  esto,  el  qual  nos  a  mostrado  mucha  charidad 
en  esto  y  en  lo  demás  que  él  puede;  pero  en  esto  dize  á  todos 
que  no  lo  a  hecho  por  nuestra  causa,  sino  porque  uenía  bien  al 
rey  y  á  la  vniuersidad  de  Coimbra. 

Açerca  de  reçebirse  este  collegio,  á  todos  los  Padres  a  pare- 
çido  bien,  nemine  discrepante;  y  antes  que  se  partiesse  el  P.  Na- 
dal, se  começo  á  apuntarse  en  esso,  y  estaua  muy  bien  en  ello,  y 
creo  que  lo  mesmo  pareçerá  al  P.  Francisco,  á  quien  e  seri  to  so- 

aliud  minores,  Philosophiam,  Rhetoricam,  Humaniores  Litteras,  Grammati- 
cam,  linguam  Hebraeam  et  Graecam.  Hoc  secundum  corpus  facultatuir 
praedictarum  hoc  anno  donavit  moderandum  Societati».  Franco,  ibid,  n.  14 


4  Maji  1555 


645 


bre  ello  muchas  uezes,  y  á  V.  P.  Nuestro  Señor  lo  ordene  todo 
como  fuere  más  su  gloría  y  seruiçio 

Con  las  letras  que  uinieron  de  nueuas,  mucho  nos  alegramos 
todos  en  el  Señor;  y  asimismo  estos  principes  an  holgado  mucho 
con  ellas,  y  de  palabra  conté  las  principales  al  rey  y  reyna:  y  al 
iffante,  que  uino  aora  de  fuera,  le  di  á  leer  çinquo  ó  vj  destas 
cartas,  que  recebi  de  allá  por  diuersas  uezes. 

Quanto  al  decreto  de  París,  hasta  agora  no  tengo  hablado 
con  el  rey:  paréçeme  que  lo  a  de  hazer  muy  bien  La  causa  de 
no  le  aver  hablado,  es  por  no  estar  aquí  los  iffantes,  y  también 
porque  yuamos  en  esta  conclusión  del  collegio  de  Coimbra,  y  te- 
nía miedo  que  no  se  turbase  ó  dilatasse  hablándole  sobre  ello. 
En  esto  porné  mucha  diligentia  antes  que  me  parta  para  Coim- 
bra, y  se  hará  todo  lo  que  V.  P.  manda. 

Açerca  de  la  inquisi[ci]ón,  va  con  esta  una  copia  de  una  carta 
larga  que  escreuí  al  P.  Françisco  ''.  V.  P.  la  verá,  y  nos  man- 
dará lo  que  auemos  de  hazer  *. 

*  Cf.  Polanco,  t.  v,  pag.  593,  n.  l632,  annot.  4;  pag.  596,  n.  1641  et 
pag.  598,  n.  1645,  annot.  2;  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  v,  pag.  232-233. 
Idem  tamen,  t.  vi,  pag.  747,  n.  3234  sententiam  futuri  provincialis  Lusita- 
niae  refert,  qui  Mironis  ((festinationem  in  hoc  negotio  parum  probabat». 

-  Cuín  decretum  adversus  Societatem  Jesu  parisienses  doctores  edidis- 
sent,  Ignatius  «datis  ad  vniversam  Societatem  litteris,  quae,  variis  orbis  ter- 
rae  partibus  sparsas,  domos  et  studiorum  sedes  habebat;  iussit  eam  cunctis 
a  Principibus  atque  Dynastis,  Pastoribus  et  Episcopis,  Magistratibus  ac 
Praefectis,  ciuitatibus  et  locis  omnibus,  vbi  degebat,  publicas  de  suis  mori- 
bus  atque  doctrina,  totoque  vitae  genere  testificationes  et  litteras  postulare, 
casque  publica  fide  auctoritateque  obsignatas  ad  se  transmittere;  vt  pauco- 
rum  iudicijs,  qui  nondum  satis  rem  ipsam  norant,  vniuersi  pene  orbis  testi- 
monium  atque  iudicium,  si  quando  opus  esset,  opponeretur.  Factum  vt  im- 
perauerat  Pater,  et  ex  omnibus  ferme  locis  ac  ciuitatibus,  regnis  atque 
prouincijs,  per  quas  erat  dispersa  Societas,  pro  ea  missae  sunt  litterae  lau- 
dum  plenae  maximarum».  Orlandini,  Hist.  Soc.Jes.,  part.  i,  lib.  xv,  n.  43; 
Polanco,  t.  iv,  pag.  328,  n.  702  et  seqq.;  t.  v,  pag.  il,  n.  12  et  pag.  321, 
n.  870  et  seqq.  Horum  testimoniorum  plura  reperiuntur  apud  Ada  Sancto- 
rum  mensis  JuUi,  t.  vii,  in  Commentario  praevio  de  Sancto  Tgnatio, 
§.  XLVii  et  XLViii;  alia  in  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  v  et  vi;  alia  infra,  suo 
loco,  dabimus. 

Ea  est,  quae  hanc  epistolam  consequitur.  Ulani,  hujus  velut  appen- 
dicem,  subjicimus. 

*  Sti.  Ignatii  responsum  habes  in  Cartas,  t.  v,  pag.  233,  et  plenius 


646  Epistolae  Mixtae— 956 

Mucho  se  holgaron  acá  de  las  buenas  nueuas  de  don  Theoto- 
nio,  y  el  rey  y  la  reyna  lo  sabían  ya  antes  que  yo  se  lo  dixesse^ 
por  uía  del  comendador  *,  y  se  alegraron  mucho. 

El  confessor  de  la  reyna  es  muerto,  y  muy  de  propósito  nos 
pide  al  doctor  Torres  para  confessarse  á  él;  y  me  dixo  que  açer- 
ca  dello  escreuería  á  V.  P.  se  lo  concediesse.  Después  me  dixo 
que  primero  lo  escreuería  al  P.  Françisco,  y  no  podiéndolo  hazer 
él,  que  lo  escreuería  á  V.  P.  A  esto  al  prinçipio  le  puse  yo  en- 
conuenjentes,  por  el  doctor  ser  muy  neçessario  en  Andaluzia  con 
el  cargo  que  tiene;  pero  viéndola  tan  determinada,  y  la  grande 
obligaçión  en  que  le  somos,  le  di  muchas  speranças  que  V.  P.  se 
lo  conçedería.  Confessóse  esta  semana  sancta  con  el  confessor 
del  rey,  y  se  confessará  como  de  prestado  hasta  que  venga  el 
doctor.  Creemos  todos  que  V.  P.  será  muy  contento  dello,  y  po 
drá  ser  que  el  P.  Francisco  sub  ratihabitione,  uista  la  obligación 
que  tenemos  á  estos  prínçipes,  nos  lo  mande.  Piega  á  nuestra 
Señor  lo  ordene  todo  como  fuere  más  gloria  suya  é  seruiçio.  De 
Lixbonaá  iiij.°  de  Mayo  1555.  De  V.  P.  indigno  hijo  en  Christo» 

Mirón. 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  en  X.°  Padre,  el  P.  M.°  Ignatio,, 
prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús,  en  Roma. 
Alia  manu:  R.ta  alli  13  di  Giugno. 

056 

APPENDIX  AD  EPISTOLAM  SUPERIOREM  ^ 

De  sacro  lusitanae  inquisitionis  muñere  a  Joanne  III  Societati  Jesu  com- 
mittendo.  —  Diversae  Patrum  sententiae. — Quae  commoda  et  incom- 
moda  inde  oritura  praevideantur, — Rei  expositio. 

JHS 

Los  officiales  de  la  santa  inquisiçión. 
El  principal  inquisidor  es  muerto  :  tenía  de  salario 

quatrocientos  ó  500  A. dos   400  A.o» 

pag.  255-259.  Cf.  Franco,  /.  c,  n.  9  et  10.  Sed  de  his  haud  semel  agen- 
dum  erit.  Vide  infra,  epist.  977. 

'    Alphonsus  de  Lencastre,  Joannis  III  orator  apud  summum  pontificem. 

*    Ex  apographo  in  voL  F,  duplici  folio,  n.  127,  prius  597,  598.— Hoc 


ApPENDIX  ad  epistolam  SUPERIOREM  647 

El  inquisidor  que  ahora  estaa,  tiene  trezientos  du- 
cados  300  A. 

Hun  letrado  canonista,  que  se  llama  deputado,  tiene 

duzientos  ducados   200  A  . 

Otro  auía  antes,  como  este  que  haora  estaa,  que 

tenía  otro  tanto   200  A  . 

Dos  escriuanos,  que  cada  vno  tiene  veynte  mil  rs., 

20000  m.ds   ^  ^ 

El  merino  ó  algazil  tiene  ciento  y  veynte  y  cinco 

cruzados   125  a. 

Este  merino  lleua  quatro  hombres  consigo,  y  dan  á 
cada  vno  quinze  mil  rs.,  que  summa  sesenta  mil 
maravidís   150  A. 

El  alcayde  de  la  cárçel  setenta  mil  marauidís   175  A  . 

Este  alcayde  tiene  dos  gardas  consigo  :  dan  á  cada 

vno  quinze  mil  maravedís   75  a  . 

El  portero  de  la  santa  inquisiçión  tiene  diez  y  ocho 

mil  marauedys   45  a  . 

El  sollicitador  tiene  çien  ducados   100  A  . 

En  el  collegio  de  la  doctrina,  el  capellán  tiene 

treynta  mil  marauedís   75  A  . 

El  alcayde  de  la  casa  de  la  doctrina  tyene  treynta 

y  tantos  mil  marauedís   75  A  . 

Este  alcayde  tiene  vna  guarda ,  que  le  dan  quinze 

mil  marauedís   37  A  . 

Summa   2057  A. dos 

Dizen  que  hay  neçessidad  de  vn  médico  salariado .  . 
Y  también  que  hay  necessidad  de  otro  sollicitador. . 


Ahora  dize  el  rrey  que  no  quiere  poner  más  de  vn  inquisidor 
solo,  porque  no  se  avienen  bien  dos.  Creyó  yo  que  entendería  de 
los  de  fuera,  quanto  al  desauenirse;  pero  con  todo,  de  nosotros 

illud  transumptum  est,  de  quo  scribebat  Miron  in  superioribus  ad  Ignatium 
litteris:  (cAçerca  de  la  inquisi[ci]ón,  va  con  esta  una  carta  larga  que  scrini  al 
P.  Françisco».  Diem  praefert  20  Aprilis  1555;  sed  quoniam  superiori  episto- 
lae  adjunctum  hoc  transumptum  est,  ideo  eidem  duximus  esse  subjun- 
gendum. 


648  Epistolae  Mixtae— 956 

no  pide  sino  vno  para  el  cargo  de  inquisidor.  Bien  creyó  yo  que 
seraa  necessario  poner  dos  para  esta  inquisiçión ,  porque  podrá 
ser  que  á  las  vezes  pasarán  de  duzientos  presos,  y  hay  mucho  que 
hazer  en  tanta  gente. 

El  deputado,  que  se  nombra  ariba,  seruía  de  inquisidor  quan- 
do los  inquisidores  eran  absentes,  ó  faltauan  por  otras  causas,  y 
era  como  ayudador  dellos,  y  este  deputado  quedaraa,  si  nosotros 
quisiéramos,  ó  se  dispidiraa. 

Tomando  este  assumpto  de  inquisidores  la  Compañía,  todo  el 
trabajo  desta  cosa  cae  sobre  ella,  porque  estos  inquisidores  reçi- 
ben  las  denunciaciones,  y  hazen  prender,  y  hazen  los  processos, 
como  V.  R.  se  podrá  informar  de  la  inquisiçión  de  Castilla,  por- 
que creo  que  esta  guarda  el  mismo  modo.  Al  sententiar,  llaman 
607  personas  letradas ,  y  por  votos  sententian  ;  pero  estos  lete- 
rados  stan  en  mano  de  los  inquisidores,  quales  quisieren  tomar,  y 
también  el  inquisidor,  que  tiene  poder  de  presidente,  como  llaman 
acá,  puede  tomar  otros  leterados  después  de  dada  vna  sententia,  y 
seguir  el  pareçer  dellos,  avnque  sea  differente  del  de  los  primeros. 

Esta  inquisiçión  tiene  mucha  necessidad  de  personas  que  la 
ayuden  mucho,  porque  no  tiene  casa  propria  ni  familiares,  como 
suelen  tener  en  Castilla  y  el  rey  quiere,  sino  hasta  ahora  no  ha 
avido  quien  esto  encaminasse. 

Pareçe  cosa  conveniente  y  neçessaria  que,  para  ir  bien  esto 
en  nuestras  manos,  se  quitassen  luego  quasy  todos  los  offiçiales 
que  ahora  ahy;  y  más,  que  los  que  se  vuiessen  de  poner,  sólo 
fuessen  de  nuestra  mano,  assy  para  recibirles,  como  despidirles 
si  no  fueren  tales:  y  el  rrey  y  cardenal  holgarán  mucho  que  assy 
se  haga,  porque  descansarán  del  todo  de  no  entender  en  esta 
cosa,  que  antes  les  daua  mucho  trabajo. 

También  hay  *  aquy  vn  collegio  de  doctrina,  donde  ponen  los 
que  salen  á  poenitentia,  para  ser  instruydos  en  las  cosas  de  la  fee, 
sobre  el  qual  han  de  tener  mucha  vigilantia  los  inquisidores.  Hay 
también  el  trabajo  de  examinar  los  libros,  lo  qual  es  de  muy  gran 
seruicio  de  Dios;  pero  queriendo  nosotros,  el  cardenal  lo  enco- 
mendaraa  á  algunos  letrados. 

'    Ms.  ahy. 


Appendix  ad  epistolam  superiorem  649 

La  substentaçión  que  tendrán  los  nuestros,  seraa  con  el  rrey 
passar  cada  año  vn  aluará,  que  les  daa  tanto  de  limosna  á  los 
Padres  da  Compañía  que  stan  en  la  inquisiçión.  Los  que  ally  han 
de  staar,  por  lo  menos  paresçe  que  serán  dos  Padres  7304  her- 
manos. La  inquisiçión  tiene  regimiento:  no  le  avemos  avn  visto. 

Pareçe  conveniente  apunctarse ,  que  avn  en  las  cosas  de  la 
inquisiçión,  los  que  ally  stuuieren,  han  de  star  debaxo  la  orden 
y  obedientia  del  prouinçial,  que  pro  tempore  fuere  de  Portugal, 
y  el  cardenal  holgaraa  dello. 

De  los  que  son  christianos  nueuos,  no  se  toman  los  bienes 
por  confiscaçión,  porque  vuieron  priuilegio  del  papa  para  çierto 
tiempo,  el  qual  se  acaba  de  aquy  á  4  años;  pero  de  los  herejes  hay 
confiscaçión  de  bienes,  que  viene  al  rrey,  y  lo  mismo  seraa  en 
los  christianos  nueuos,  passados  estos  4  anños  :  y  ahora  el  rrey 
paga  de  su  casa  los  salarios  de  los  offiçiales. 

Hay  dos  inquisiciones  en  Portugal,  y  el  cardenal  es  inquisi- 
dor mayor:  la  vna  staa  aquí  en  Lisbona,  que  es  la  ma3'or,  y  creo 
que  comprehende  7  obispados:  la  otra  en  Éuora,  que  creo  tendrá 
4  obispados.  Pero  creemos  que,  si  la  Compañía  toma  esto,  se  re- 
duzirán  las  dos  á  vna ,  scilicet  á  esta  de  Lisbona ,  por  el  mucho 
fructo  que  dello  se  spera .  Creo  que  no  halla  el  rrey  en  Portugal 
persona  para  ello,  según  dizen.  Creo  que  se  haa  holgado  mucho 
el  rrey  en  la  respuesta  que  yo  le  dy,  que  el  P.  Ignatio  en  todo  nos 
mandaua  obedeçer  á  S.  A.,  y  que  si  él  me  lo  mandaua,  yo  lo  ha- 
ría hasta  que  escriuiésemos  á  Roma:  y  vy  yo  después  señales  que 
él  mostraua  de  estar  contento  de  la  respuesta,  mostrando  holgar 
de  las  nueuas  de  la  Compañía  y  de  Roma ,  que  se  las  dixe  el  día 
siguiente,  y  leyó  toda  la  carta  que  le  escreuió  el  P.  Ignatio ,  lo 
qual  no  acostumbraua  leerla  luego.  El  cardenal  dessea  lo  mysmo, 
y  el  iffante,  y  la  reyna:  y  según  lo  que  el  P.  Ignatio  y  Nadal  me 
tienen  encomendado,  y  V.  R.,  pareçe  que  no  le  podría  yo  negar 
esto,  avnque  creo  que  abrá  tiempo  para  venir  la  respuesta  de 
V.  R.,  porque  no  se  entenderaa  tan  presto  en  concluyr  esto.  Pero 
ahora,  como  de  emprestado,  solamente  ponermos  vno,  scilicet  et 
P.  Marcos  Jorge,  que  lee  los  casos  en  Éuora,  y  es  buen  cano- 
nista ,  y  sin  mudar  officiales  y  otras  cosas,  que  serán  neçessarios 


Ò50  Epistolae  Mixtae— 956 

de  mudar  si  la  Compañía  de  çierto  le  vuiesse  de  tomar  y  que- 
darsse  en  elio:  y  viniendo  la  resolución  de  V.  R. ,  ó  aguardán- 
dose de  Roma,  podrásse  entender  en  ello,  si  lo  ordenare  la  obe- 
dientia. 

Los  más  de  los  professos  stan  en  que  se  haga  esto  ahora  :  al- 
gunos otros  Padres  tienen  régelo  de  començarse  de  emprender 
cosa  tan  grande  sin  consultar  á  Roma;  pero  creo  que  no  les  en- 
formé  de  la  obligaçión  que  yo  tengo  á  hazer  lo  que  el  rrey  qui- 
siere, en  todas  las  cosas  que  no  repugnaren  á  la  Compañía:  pero 
açerca  de  todo  esto,  reçibiría  grande  consolaçión  de  tener  recado 
de  V.  R.  de  lo  que  le  pareçe. 

A  my,  según  mi  fiacco  juyzio,  y  assy  lo  juzgaua  Carnero  ' 
antes  que  se  fuesse,  me  pareçe  que  nuestro  Padre  se  haa  de  hol- 
gar mucho  dello,  y  dar  gracias  á  nuestro  Señor  por  tan  grande 
seruicio  que  puede  hazer  la  Compañía  á  Dios  en  ello,  y  en  parte 
donde  hay  tanta  neçessidad ,  y  falta  de  personas  que  lo  hagan 
como  conuiene.  Pero  por  ser  cosa  tan  grande,  conozco,  que  si 
no  lo  mandara  el  rrey,  fuera  mejor  consultar  á  Roma,  y  agardar 
la  respuesta:  pero  praesuppuesto  que  la  cosa  es  tal,  y  que  el  rrey 
la  quiere,  y  que  yo  se  la  offrescí,  diziéndole  que  no  repugnaua  á 
la  Compañía  semejante  cargo;  y  pera  dizir  esto  me  mouí  también 
de  vna  carta  que  poco  haa  reçeby  de  V.  R.,  en  que  me  dizía  que 
no  repugnaua  á  la  Compañía  entender  en  las  cosas  de  la  inqui- 
sición ,  si  el  rrey  lo  mandasse;  en  fin  estoy  en  que,  si  el  rrey  me 
pide  luego  Padre  para  esto ,  se  lo  daré ,  con  la  menor  mudança 
possible  de  las  cosas  de  la  inquisiçión,  y  esto  hasta  que  venga  re- 
cado de  V.  R.  ó  de  Roma,  como  digo,  avnque  convendría  que 
presto  viniesse  el  recado,  porque  los  offiçiales,  que  haora  hay, 
stan  hechos  á  su  voluntad  y  á  la  costumbre  pasada ,  y  en  tanto 
que  ellos  stuuieren  ally,  la  cosa  no  podrá  ir  como  se  dessea,  y  la 
Compañía  querría;  y  por  tanto,  viniendo  presto  el  recado,  en- 
tenderse ha  en  suauemente  mudar  esta  gente,  y  assentar  la  cosa 
como  muy  propria  nuestra,  poniendo  officiales  que  se  entendies- 
sen  con  nosotros.  V.  R.  por  amor  de  Dios  en  todo  vea  lo  que 

'  P.  Melchior  Carneiro,  qui  I  Aprilis  in  Aethiopiam  solvit.  Polaxco, 
t.  V,  pag.  607,  n,  1673;  Liti.  Qtiadr.,t.  m,  pag.  3l6. 


Appendix  ad  epistolam  superiorem  651 

cumple;  y  si  le  pareçe  conueniente  mandar  estas  mismas  cartas 
mías  á  Roma,  luego  lo  haga  por  vna  vía,  y  yo  mandaré  por  otra 
y  otras,  como  V.  R.  lo  ordenare. 

Los  inconvenientes  que  acá  se  apunctaron  para  no  tomar  este 
assumpto,  vno  era,  1°  En  que  nos  haríamos  muy  odiosos,  y  que 
nos  temían  miedo ,  por  la  authoridad  que  trae  consigo  el  santo 
officio,  y  castigos,  que  no  pareçe  quadrar  tanto  con  nuestra  hu- 
milde manera  de  proçeder.  2.°  Temor  que  estos  christianos  nueuos 
se  aprouecharían  poco  de  nosotros  con  el  miedo  '  que  nos  ternán. 
3.°  Que  reçelarían  nuestras  confessiones,  pensando  que  les  acen- 
saremos, o  que  nos  leuante  alguno  que  le  descubrieron  la  con- 
fessión,  quando  le  prendiessen  por  otra  vía.  Pero  á  esto  hay  sa- 
tisfacción, que  toda  la  Compañía  no  haa  de  tener  este  cargo,  sino 
vno  ó  dos  que  para  esto  se  deputaraa ,  y  starán  aparte ,  y  como 
los  frayles  dominicos  lo  tuuieron ,  y  sabemos  que  dello  no  vino 
scàndalo,  mas  antes  mucha  authoridad;  y  más  que  este  género  de 
gente  de  christianos  nueuos  es  muy  odiosa,  y  el  castigo  dell  os  es. 
muy  bien  acçeptado  en  el  mundo,  y  con  grande  applauso:  lo  qual 
nos  haraa  más  benéuolos  y  seguros  para  el  mundo,  y  darnos  cré- 
dito, assy  en  la  vida  como  en  la  doctrina,  y  seremos  mucho  me- 
jor reçebidos  con  semejante  authoridad  y  crédito  que  tienen  de 
nosotros.  Y  á  lo  demás,  muy  malos  serán  los  que  nos  leuantaren 
falso  testimonio,  y  essos  ni  avn  ahora  nos  vernán  á  las  manos,  y 
avn  si  tal  fuesse,  por  los  mismos  testimonios  se  vería  su  falsedad: 
y  en  fin  sería  cosa  muy  rara,  ó  que  nunca  aconteçeraa. 

Nuestro  Señor  lo  ordene  como  fuere  más  su  gloria  y  seruitio. 
A  XX  de  Abril  año  1555. 

Inscripiio:  Copia  de  vna  del  P.  Mirón  para  el  P.  Francisco, 
en  que  da  la  informatión  de  la  inquisitión  de  Portugal. 

Alia  marni:  Lisbona. 


Ms.  miedos. 


652 


Epistolar  Mixtae— 957 


957 

JOANNES  NUNES  BARRETO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  4  MAJI  1555 

Propriae  demissionis  sensu  patriarchale  ónus ,  quod  ei  imponitur,  reformi- 
dat.— Obedientia  tamen,  quam  in  deliciis  habet,  sustentatur.  — Scrupulis 
quibusdam  angitur:  dúbia  proponit,  plura,  cum  tempus  habeat,  propo- 
siturus. 

t 

Jhs. 

Rdo.  in  Xpo.  Padre.  A  summa  graça  de  X.°  nosso  senhor 
more  em  nosas  almas.  Porque  o  Padre  mestre  Miron  escreuera  a 
V.  P.  largamente,  e  per  o  correo  estar  logo  pera  partir  e  andar- 
mos de  bodas,  serei  nesta  mais  breue  do  que  a  materia  o  reque- 
ria. Noso  Senhor  pague  a  V.  P.  o  cuidado  que  teue  em  fazer  ver 
estas  bulias  com  grande  augmento  de  graça.  Porque  ainda  que 
Deos  sabe  quanto  me  custa  trabalhar  com  minha  vontade  que 
não  saya  da  obediençia,  por  estar  tam  contraria  a  estas  honrras 
que  a  menhã  se  me  ordenão ,  que  são  pera  mim  huma  cruz  mui 
grande,  não  deixo  de  conheçer  o  zelo  de  V.  P.,  e  que  ainda  que 
me  acreçentou  tam  grande  periguo  de  minha  saluação,  se  não  for 
o  que  deuo,  que  me  deu  materia  de  muito  mereçer.  A  mim  temo 
mais  que  aos  demonios  do  inferno  e  a  todo  o  mundo,  e  arreçeo  de 
errar  em  cousas  tam  grandes  como  me  deitão  a  menhãa  as  costas, 
cuio  erro  por  pequeno  que  seja  he  mui  grande,  e  sei  que  ars  ar- 
tium,  scientia  scientiarum  regimen  animarum,  como  diz  hum 
texto  nos  cânones  Dame  grande  saudade  a  segura  pobresa  que 
em  alguma  maneira  deixo,  e  o  doçe  iugo  da  obediençia  de  que 
aliquo  modo  sou  priuado.  Afligeme  o  coração  a  bemauenturada 
abieição,  fundamento  de  todas  as  virtudes  que  me  compre  algum 

•  Ex  autographo  in  voi.  F,  sesquifolio,  n.  l3l,  prius  606. 

*  Sti.  Gregorii  Magn.  Reg.  officii  pastoralis,  cap.  i;  Decr.  Greg. 
lib.  I,  tit.  XIV,  cap.  14.  Vide  supra,  epist.  857,  pag.  334,  ubi  etiam  haec 
verba  citantur.  Ibi  vero  perperam  pro  tit.  xiv,  Ut  abbates,  ponitur  xix,  qui 
unicum  caput  habet. 


4  Maji  1555  653 

tanto  deixar  pera  me  conformar  com  a  dignidade:  temo  que  os 
profundos  negoçios  de  tam  pesada  carrega  não  me  afogem  e  me 
priuem  da  dulcissima  conuersaçào  '  de  X.°,  que  na  quiete  da  con- 
templação poderá  ter;  mas  com  tudo  isto,  antes  quero  porme  em 
risco  de  me  perder,  que  deixar  de  obedeçer,  poisque  Deos  antes 
quer  obediençia  que  sacrifício. 

Muitas  duuidas  se  nos  oferecerão  depois  de  ter  vistas  as  bul- 
ias, que  depois  escreuerei  largamente;  e  huma  delias  he  do  iura- 
mento  que  auemos  de  fazer  de  guardar  todos  os  cânones  e  os  fa- 
zer guardar.  Isto  não  se  pode  comprir  em  Etiopia  daqui  a  muitos 
annos,  porque  os  não  admitirão,  nem  são  obrigados  a  os  gardar; 
e  se  os  quisermos  fazer  guardar,  em  quatro  dias  nos  deitarão  por 
ahi,  sem  nos  quererem  ver,  e  asi  sera,  o  que  Deos  não  queira,  sem 
fructo  nosa  ida:  pouco  a  pouco  suauemente  se  podem  ir  decra- 
rando.  Cumpre  a  seruiço  de  Deos  e  a  quietação  ^  de  nosas  con- 
sciençias  que  V.  P.  aja  despensação  do  papa  viuae  vocis  oráculo, 
que  não  selamos  obrigados  a  gardar  o  tal  juramento,  nem  obri- 
gar aos  aethiopes  a  guardar  os  cânones,  senão  quando  uermos 
que  ahi  disposição,  e  que  o  deixe  em  meu  juizo  e  no  parecer  de 
meus  consultores.  A  outra  he,  que  maneira  teremos  com  o  patriar- 
cha  e  seu  coajutor  que  esta  em  Etiopia ,  electo  e  confirmado  por 
o  patriarcha  de  Alexandria,  se  acharmos  quê  tem  a  heresia  dos 
gregos,  que  Spiritus  sanctus  non  procedit  a  Filio:  e  se  não  tiue- 
rem  esta  heresia  ou  outra  manifesta,  se  poderemos  proceder  con- 
tra elle,  não  podemdo  acabar  por  bem,  ate  o  priuar  da  dignida- 
de: e  quando  asi  podermos,  se  lhe  deixaremos  comer  as  rendas 
dos  pobres  do  patriarchado.  A  outra  he,  que  diz  na  forma  do  ju- 
ramento que  dentro  de  dous  annos  iremos  visitar  a  esa  cidade  por 
nos  ou  por  nosos  nuncios,  se  não  tiuermos  licença  pera  o  não  fa- 
zer; esta  licença  cumpre  logo  averse,  e  que  posamos  admitir  aos 
nosos  ofícios  diuinos  aos  ethiopes  pera  que  se  edifiquem,  e  nos 
posamos  estar  aos  seus,  porque  se  não  escandalizem  e  nos  tenhão 
odio.  Licença  pera  qualquer  bispo  poder  dar  iuramento  ao  P.  Car- 
neiro, que  he  hido  a  índia  con  dous  Padres,  não  auendo  mais  que 

*    Ms.  conuersaçom. 
Ms.  quiatacão. 


654  Epistolae  Mixtae— 958 

hum  bispo,  ou  com  hum  Padre  e  dous  bispos,  asi  pera  o  consa- 
grar, como  pera  lhe  dar  o  iuramento  fidelità  tis  da  coajutoria  do 
patriarchado,  porque  pera  isto  vem  nomeado  o  bispo  de  Septa  ou 
de  Portalegre.  Não  vi  ainda  o  regimento  que  V.  P.  me  manda, 
nem  bem  a  bulla  das  facultades;  mas  pera  mais  seguro  sera  boom 
ver  huma  decraração  de  tudo,  saltem  viuae  vocis  oráculo. 

Noso  Senhor  nos  conceda  em  tudo  guardar  sua  sanctissima 
vontade.  De  Lisboa  aos  iiij  de  Maio  de  1555.  Por  outra  via  iram 
as  patentes  do  iuramento.  Filius  in  Domino. 

JOHAN  NUNNES. 

Inscriptio:  f  Ao  mui  Rdo.  em  X.**  Padre  mestre  Ynaçio,  pre 
pósito  geral  da  Companhia  de  Jesus,  em  Roma. 
Alia  manu:  R.ta  alli  13  di  Junio. 

95S 

'  EPISCOPUS  OVETENSIS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

o  VETO  8  MAJl  1555 

Socios  enixe  poscit,  qui  dioecesin  perlustrent,  et  oppidorum  íncolas,  ma- 
xima rerum  caelestium  ignorantia  laborantes ,  rite  diligenterque  insti- 
tuant. 

t 

Muy  Rdo.  señor  y  Padre  mío.  Tengo  por  cierto  que  todo  lo 
que  no  fuere  Dios  y  su  seruitio  persuadirá  muy  poco  á  V.  P. 
para  lo  que  aquí  le  quiero  supHcar,  y  por  esso  no  quiero  dezir  las 
razones  que  ay  en  el  mundo  para  que  V.  P.  me  haga  merced. 

Yo,  señor,  soy  obispo  en  Asturias  %  que  es  vna  montaña  mu- 
cho más  áspera  que  la  prouintia  de  Guipúzcoa,  y  la  tierra  y  gen- 

'    Ex  originali  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio,  n.  loo,  prius  576. 

-  «D.  Cristóval  de  Rojas  y  Sandoval . ..  nació  en  Fuenterrabía,  26  de 
Julio  del  año  1502...  Fueron  sus  padres.. .  D.  Bernardo  de  Rojas  y  Sando- 
val, marqués  de  Denia  y  D."  Dominga  de  Alcega,  noble  señora. . .  natural 
de  Fuenterrabía...  Fué  colegial  en  el  colegio  mayor  de  Alcalá. . ,,  que  tuvo 
que  abandonar  para  pasar  al  servicio  del  Emperador,  que  le  dió  el  título  de 
su  capellán.. .  Hallándose  en  Ratisbona,  le  presentó  (1546)  para  el  obispado  de 
Oviedo...  y  gobernó  aquella  iglesia  con  pública  aclamación  de  sus  ovejas, 


8  Maji  1555 


655 


te  3'nculta,  por  auer  faltado  en  ella  personas  que  la  cultiuasen: 
que  la  gente  por  la  mayor  parte  son  dóciles  y  afiçionados  á  des- 
engañarse, y  de  suyo  son  misericordiosos;  mas  con  tener  esto 
que  les  es  natural,  la  falta  de  doctrina  a  sido  tan  grande,  que  por 
su  ignorançia  an  venido  muchos  á  caer  en  muy  grandes  y  neon - 
uinientes,  los  quales  yo  ymbié  al  papa  Paulo  y  después  á  Jullio 
para  suplicar  á  sus  sanctidades  '  me  hiziesen  tanta  merced  y 
charidad  y  limosna  á  esta  prouincia,  que  hiziesen  los  benefficios 
curados  deste  obispado  patrimoniales,  y  que  se  proueyesen  por 
examen  in  doctrina,  moribus  et  vita;  y  esto  traté  por  medio  del 
señor  cardenal  de  Sanctiago  porque  á  su  señoría  ymbié  esta 
ynformatión  y  la  suplicatión  desta  prouincia  y  mía  para  este  efec- 
to. Este  negocio  no  se  despachó:  creo  yo  que  no  lo  merescí  á 
nuestro  Señor.  Después  procuré  lo  mismo  por  vía  del  concilio, 
licuando  la  mesma  informatión  y  suplicatión  mía;  y  aviendo 

siendo  querido,  estimado  y  reverenciado  de  todos...  En  el  año  1549  partió  al 
concilio  de  Trento,  y  en  el  de  1556  le  presentó  el  Emperador  para  el  obispa- 
do de  Badajoz,  cuya  sede  gobernó  siete  años;  y  de  la  cual  fué  promovido  para 
la  iglesia  de  Córdoba. . .  En  1571  murió  Don  Gaspar  de  Zúñiga,  arzobispo 
de  Sevilla;  y  el  rey  D.  Felipe  II  le  presentó  por  arzobispo  de  aquella  santa 
iglesia...  En  el  año  1580  el  Rey . . .  le  mandó  viniese  á  Badajoz,  en  la  ocasión 
que  entró  á  tomar  la  posesión  del  reino  de  Portugal  ;  asistió  en  su  corte  al- 
gunos meses,  y  concediéndole  el  Rey  licencia,  partió  á  Lerma,  y  cuando 
llegó  á  Cigales,  lugar  del  obispado  de  Valladolid,  enfermó  de  una  afección 
catarral,  que  concluyó  con  la  existencia  de  un  prelado  tan  insigne  y  tan  cé- 
lebre... Espiró  en  22  de  Setiembre  del  año  1580».  Lopez,  in  Biografía 
eclesiástica,  t.  xxiil,  pag.  3o4-3oò.  Ejus  virtutes  verbis  amplissimis  laudant 
qui  illius  vitam  conscripsere.  «Era  tan  continuo  en  el  coro  como  el  más  pobre 
capellán  de  la  iglesia,  y  tan  puntual  que,  dando  la  hora,  sin  esperar  criados, 
se  yua  con  muy  pocos:  y  se  vió  muchas  vezes  ser  tan  de  los  primeros,  que 
no  auía  en  el  coro  ni  vn  solo  capellán...  En  tiempo  de  confessiones  se  ponía 
en  la  iglesia,  y  confessaua  á  todos  los  que  se  querían  llegar  á  él,  y  de  mejor 
gana  á  los  pobres  que  á  los  ricos.  Las  limosnas  que  hazía  eran  grandes,  de 
suerte,  que  era  consuelo  y  amparo  de  todos  los  pobres.  Fué  muy  casto,  y 
amador  de  los  sacerdotes  que  lo  eran.  Honraua  y  estimaua  mucho  los  reli- 
giosos...  Era  en  el  trato  muy  llano  y  con  sus  criados  apacible...  Fué  limpio 
en  el  vestir,  sin  ninguna  curiosidad,  y  templado  en  el  comer  y  beuer,  y  no 
cenaua  sino  alguna  colación  ordinaria.. .»  Sandoval,  Chronica  de  Alon- 
so VII  y  descendencia  de  algunas  casas  ilustres,  pag.  242. 

'    Paulus  III  et  Julius  III. 

-    Joannez  Alvarez  de  Toledo,  O.  P. 


656  Epistolae  Mixtae— 958 

hecho  lo  que  pude  en  Trento,  representáronse  allí  otros  incon- 
uenientes,  por  donde  y  por  no  acabarse  de  concluyr  el  concilio, 
tampoco  vuo  effecto.  Visto  esto,  he  procurado  de  hazer  lo  que 
es  en  mí,  y  á  lo  que  puedo  alcançar,  sólo  me  queda  lo  que  agora 
hago,  que  es,  pues  la  tierra  de  suyo  está  ympossibilitada  de  te- 
ner doctrina,  traérsela  de  fuera,  y  la  que  á  mí  y  á  muchas  per- 
sonas de  virtud  les  paresçe  que  aquí  será  mejor  resçebida,  y  de 
que  nuestro  Señor  será  más  seruido,  será  la  que  les  dará  la 
Compañía  de  Jhu.  Y  para  que  se  entendiese  la  necessidad  que 
desto  ay,  ymbié  la  ynformatión  que  auía  ymbiado  á  su  santidad, 
á  mi  P.  Araoz,  prouincial  de  la  Compañía,  para  que  la  comuni- 
casse con  mí  P.  Francisco  y  con  los  demás  Padres,  porque  vién- 
dola, tengo  por  çierto  que  se  dolerían  tanto  destos  pobrezitos, 
como  lo  hazen  de  todos  los  que  tienen  semejante  neçessidad,  y 
ansí  procurarían  el  remedio.  La  ynformación  tiene  el  Padre  pro- 
uinçial,  y  en  suma  passa  lo  que  á  V.  P.  tengo  dicho,  que  en 
ninguna  parte  que  aya  fe  de  Jesuxpo.  creo  que  ay  mayor  neçes- 
sidad de  doctrina.  He  suplicado  á  estos  Padres  que  tuuiessen  por 
bien  que  aquí  vuiesse  algunos  religiosos  de  hordinario.  Para  ver 
la  dispusición  que  aquí  avía,  vinieron  á  esta  montaña  el  P.  Bus- 
tamante y  otro  religiosso  Vieron  la  neçessidad  y  los  medios 
para  estar  aquí  religiosos:  creo  que  les  paresçieron  dificultosos, 
porque  la  gente  es  pobre  para  ayudar  con  limosnas;  y  para  doc- 
tar  la  cassa  soylo  yo,  avnque  para  esto  no  me  tengo  por  tan  po- 
bre, como  me  ymaginan  estos  Padres;  porque,  como  viuamos  de 
la  bolsa  de  Dios,  es  mayor  que  la  del  papa  ni  la  del  rey;  y  dar 
hazienda  adonde  no  la  ay,  es  obra  ordinaria  de  Dios,  y  esto  nun- 
ca a  de  faltar;  mas  como  no  seamos  tales,  que  siempre  merezca- 
mos esta  merced,  es  bien  buscar  medios  humanos.  Los  que  á  mí 
me  han  parescido  de  presente  heran,  para  estar  agora:  yo  daría 
para  cada  vn  año  trezientos  ducados  para  seys  religiosos,  los  dos 
que  estuuiesen  aquí  en  la  çiudad  y  los  quatro  que  anduuiessen 
por  la  tierra.  Para  estar  aquí  ay  vn  hospital,  que,  demás  de  la 
cassa  que  tienen  los  pobres,  ay  buen  aposento  para  vna  dozena 


'    Vide  supra  epist.  895,  pag.  437,  438. 


IO  Maji  1555  657 

de  religiossos,  con  su  huerta,  y  ay  iglesia  junto  con  la  cassa,  que 
es  parrochial,  y  dársele  [h]a  puerta  para  que  del  mesmo  ospitai 
salgan  al  choro,  y  por  su  cassa  se  mande  la  iglesia.  Esto  para  de 
presente:  para  adelante,  sí  Dios  fuesse  seruido  que  yo  faltasse,  el 
rey  tiene  en  este  obispado  patronazgos,  que  tengo  por  çierto  que, 
siendo  ynformado  de  la  neçessidad  que  á  V.  P.  tengo  dicho,  los 
daría  para  doctación  de  la  cassa.  Mas  esto  no  se  podrá  tractar 
hasta  que  Dios  trayga  con  bien  al  emperador  ó  al  príncipe,  nues- 
tro señor,  á  estos  reynos;  y  yo  tengo  por  çierto  que,  començán- 
dose  este  negocio,  que  nuestro  Señor  nos  amostraría  caminos  para 
que  fuesse  muy  adelante,  y  su  diuina  bondad  fuesse  muy  seruido. 

A  V.  P.  supplico  me  haga  merced  de  pensar  en  este  negocio 
tan  ymportante  al  seruitiode  nuestro  Señor,  y  proueerle:  yo  tengo 
por  çierto  que,  lo  que  V.  P.  en  él  hordenare,  será  lo  que  más  con- 
uenga  al  seruitio  de  nuestro  Señor.  Y  tanbién  supplico  á  V.  P.  se 
acuerde  que  so}^  su  hijo,  y  como  á  tal  me  encomiende  á  nuestro 
Señor,  á  quien  yo  supplico  que  guarde  su  muy  Rda.  persona, 
y  en  su  seruitio  la  conserue.  De  Ouiedo  á  viij.®  de  Mayo  1555. 
Hijo  y  servidor  de  V.  P.,  que  sus  muy  Rdas.  manos  beso, 

Don  Cristóual,  obispo  de  Oviedo. 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  señor  y  Padre  mío  mi  ,  el 

Mtro.  Ignatio. 

959 

JOANNES  PELLETARIUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FERRARIA  10  MAJI  1555 

Sensus  sociorum  in  morte  Marcelli  II,  pontificis  maximi.— De  Francisco 
Postumo,  religionis  simulatore,  a  Societate  deficiente.  Constitutionem 
apostolicam  Pauli  III  in  favorem  hebraeorum,  Christo  adhaerentium, 
poscit  Pelletarius.— De  rebus  parisiensibus  obiter.— Puerorum,  scholas 
nostras  frequentantium,  numerus. 

t 

Jhs. 

Pax  X.i  Riceuessimo  le  del  27  d'  Aprile  con  le  nuoue  de  Y 

ellettione  del  nouo  pontífice  papa  Marcello,  et  già  nauti  haues- 

»    Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  29,  prius  152,  154. 
Epistolae  Mixtae,  tom,  iv.  42 

I 


658  Epistolar  Mixtae— 959 

simo  le  predette  noue:  diceuaci  chel  Signor  nostro  Thavea  fatto 
pontifice  del  cielo,  ne  malitia  mutaret  intellectum  *.  Donde  li 
buoni  molto  erano  afflitti,  dicendo  che  non  erano  digni  d'un  tanto 
pontefici,  et  che  tiemeuano  chel  Signor  non  ci  volesse  castiga- 
re, etc.  Onde  siamo  tornati  a  fare  le  orationi  preterite  pro  eli- 
gendo, secondo  V  ordine  già  datoci  della  P.  V. 

Il  Signor  nostro  ce  vole  prouare  sempre  con  alchune  pertur- 
bationi.  Ecco  questo  mio  M.  Francesco  Postumo  è  stato  4  mesi 
con  nuoi  con  vna  edificatione  et  morteficatione  et  humiltà  tanta, 
che  non  ci  potria  dire,  inferuorato  in  oldire  le  confessioni,  nel 
predicare,  nel  studiare,  che  veramente  parea  che  fusse  stato  dieci 
anni  alla  religione.  Ma  sapia  la  P.  V.  che  tutto  il  suo  procedere 
era  hypocrisia  et  cauta  simulatione.  Imperochè  dal  principio  che 
intrò,  disse  essere  di  paren tade  grande,  etc.,  et  fingeua  lettere  a 
me  indirizzate,  come  dela  sua  madre.  Onde,  per  essere  certo  sei 
dicea  lo  vero,  et  chel  fusse  d'  Ancona,  lo  mandai  con  li  5  putti, 
acciò  me  scriuessero  il  tutto.  Hora  me  scrissero  che  erano  stati 
in  casa  duna  sua  nutrice  in  Pezaro,  doue  era  restato  amalato,  et 
che  haueano  veduto  molte  robbe  sue  per  mandare  in  Ferrara;  il 
che  credeua,  per  m'  hauer  così  scritto  M.  Gabriele,  et  lui  m' 
aportò  queste  inchiuse,  come  da  parte  di  sua  madre,  et  vn'  altra 
dun  don  Antonio ,  che  fingeua  volere  venere  con  vn  altro  don 
Mauri  tio,  et  cosi  s'ingannaua.  Fece  li  essercitij  et  staua  4  bore  in 
contemplatione,  che  mai  M.  Jo.  Nero,  morto,  non  vide  vn  tal 
ingegno.  Dicea  la  mesa,  etc.  Tandem  lunedi  prossimo,  alli  6  del 
presente,  mentre  che  sono  a  dire  l'ufficio  col  signor  don  Luigi  *, 
se  ne  ua  con  Dio,  hauendo  già  mandati  libri  et  altre  robe  che  ha- 
vea  pian  piano  róbate,  le  quale  posseno  valere  circa  15  o  20  A, 
con  tanto  dua  vesti  di  sargia  et  baretta,  etc.  Et  più  ci  siamo  ma- 
rauigliati  che  il  dì  di  pasqua  fece  li  voti  della  Compagnia,  et  pa- 
rea vn  santo,  et  mai  tante  persone  ce  confessorno  quanto  al  pre- 
sente, et  lui  hauea  il  concorso.  Pur  Iddio  nostro  signor  non  ha 
reuelata  la  cosa  in  publico;  onde  nissuno  scandalo  è  seguito,  et 

*  Sap.  IV,  II.  Vide  quae  diximus  supra,  epist.  949,  pag.  609,  annot.  I. 

*  Aloisius  de  Este,  ferrariensis  episcopus,  HercuHs  II  filius.  PoLANCO, 
t.  V,  pag.  i3o,  n.  366,  et  t.  iv,  pag.  56,  n.  95,  annot.  l. 


IO  Maji  1555 


659 


etiam  esso  nostro  Signor  molto  ci  ha  aiutati,  che  più  danno  non 
ci  habbia  fatto.  Iddio  H  perdoni,  et  a  noi  ci  dia  cognitione  di  tali 
mainasi.  Crediamo  chel  sia  di  questi  che  vanno  per  il  mondo 
portare  queste  indulgentie,  et  pare  che  vole  adoprare  li  libri  che 
ha  robati,  perchè  sono  sermoni  de  santo  Agostino,  Ecckio,  Clil- 
soneo,  concordan tie  maggiori  et  minori,  virtutum  et  vitiorum 
exempla,  et  biblia  et  altri  simili,  overo  pensiamo  che  sia  sfratato. 
Haueria  caro  che  li  putti  m'  auisassino  si  sono  stati  in  casa  sua 
in  Anchona,  si  in  Pesaro  hanno  visti  alchuni  suoi  parenti,  o  amici, 
o  conosciuti,  et  in  che  logo  de  Pesaro:  et  finalmente  si  loro  heb- 
bere  caualli  doppo  Rauena  sino  a  Loretto,  et  se  albergorono  in 
casa  di  parenti  o  conosciuti,  et  se  sanno  il  nome  de  quella  sua 
baillia,  della  qualle  me  scrissero 

Habbia  questi  di  fatto  vn  xpiano.,  nostro  cathecumeno.  Ha- 
ressimo  caro  di  sapere  se  la  bulla  del  papa  Paulo  circa  il  re- 
manere  li  bieni  a  judei,  sia  in  vigore,  et  hauere  vna  copia  di  essa 
bulla,  perchè  molti  qui  in  Ferrara  dicono  volersi  fare  xpiani.,  se 
la  loro  roba  gli  restasse.  Di  gratia  la  P.  V.  ci  auisi. 

Me  parerla  buono  mandare  le  nostre  constitutioni  in  Pariggi, 
acciò  se  ne  aiutino,  perchè  me  pare  che  iui  molti  di  loro  argomenti 
si  soluono  %  come  è  d'admettere  persone  infame,  etc. 

Il  cardinale  di  Lorena  *  non  è  venuto,  nè  credo  che  venga;  o 
sel  verá,  non  fermerasi,  per  non  essere  qui  il  duca  ^ 

Tutti  siamo  sani,  gratia  al  Signor  nostro,  et  prieghiamo  il  me- 
demo  per  la  P.  V.  et  tutti  Padri  et  frateUi.  De  Ferrara  ahi  10  de 
Maggio  1555.  De  la  P.  V.  fighuolo  nel  signor  nostro  Jesù  X.°, 

GlOUANNI  PelLETARIO. 

Il  numero  di  schuolari,  100. 

La  P.  V.  se  degni  rimandarmi  in  dietro  le  tre  pare  ®  de  let- 
tere qui  mandate  circa  M.  Francesco. 

1  Haec  adhibuit  Polanco,  t.  v,  pag.  l35-i36,  n.  384-385. 

«  Pauli  III  Const.  Apost.  Ctipientes,  21  Martii  1542. 

5  Lectio  dubia;  emendatum  enim  sic  fuit  verbura  prius  scriptum,  ut 
nunc  perspicue  legi  non  possit. 

*  Carolus  de  Guise,  cardinalis  lotharingus. 

*  Hercules  de  Este,  Ferrariae  dux. 
^  Lectio  dubia. 


66o 


Epistolar  Mixtae — 960 


Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre,  il  P.  M.  Ignatio  de 
Loyola,  generale  della  Compagnia  de  Jesù,  a  Roma.  Alia  manu: 
R.ta  alli  17  del  medesimo. 

960 

DIMAS  CAMPS 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BARCINONE  IO  MAJI  I555 

Res  Societatis  Jesu  barcinonenses  adventu  Patris  Estrada  incrementum  sus- 
cepisse. — Tempio  exaedificando  obsistunt  nonnulli,  litemque  Societati 
intendunt:  amici  compositionem  curant. — Quid  factu  opus  esse  existi- 
metur,  ad  praecidendas  controversias  et  dirimendas  lites. 

t 

Muy  Rdo.  Padre  en  Jesuchristo.  Yo  soi  c[i]erto  tiene  V.  R.  de 
mi  tal  concepto,  que,  si  e  faltado  en  scriuir,  no  a  sido  por  falta 
de  voluntad  ni  de  respecto,  porque  lo  vno  y  lo  otro  tengo  jo  como 
es  justo. 

Los  negocios  de  la  Compañía  an  tomado  aquí  muy  grande 
crédito  con  la  doctrina  y  spíritu  del  P.  M.tre  Strada,  y  an  empe- 
çado á  entender  los  hombres  desta  ciudad,  qué  era  esta  Compa- 
ñía, la  qual  astaquí  auían  solamente  conocida  por  nombre.  No  an 
faltado  contradictiones,  como  aun  no  faltan;  empero  resísteseles 
con  iustitia,  y  en  esto  asta  oy  no  se  a  perdido  punto.  Y  porque 
meior  sepa  V.  R.  lo  que  passa,  aunque  se  le  abrá  dado  por  otras 
dello  auiso,  no  dexaré  con  esta  scriuir  lo  que  aquí  se  a  innouado 
después  de  mi  venida,  y  lo  que  se  a  proueido,  y  lo  que  me  pa- 
resce  que  de  ai  se  a  de  proueer. 

La  iglesia  que  la  Compañía  oy  edifica  es  dentro  los  límites  de 
la  parrochial  del  Pi    y  porque  in  districtu  parrochie  alicuius  non 


*  Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  94,  prius  486,  487. — De 
auctore  hujus  epistolae  agunt  Litt.  Mixtae,  t.  ii,  pag.  421-422;  Cartas  de 
San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  174  et  280,  t.  V,  pag.  3o4,  3o6;  Polanco,  t.  iv, 
pag.  357,  n.  763,  annot.  3;  Estrada,  supra,  epist.  927,  pag.  528. 

*  Videantur  quae  de  iis  tradunt  PoLANCO,  t.  iii,  pag.  385,  n.  848  et 
Epist.  Mixtae,  t.  iii,  pag.  389. 


IO  Maji  1555  661 

potest  erigi  ecclesia,  quisieron  al  principio,  quando  se  fundó  la 
iglesia,  los  del  Pino  impedir  la  obra,  y  assi  denunciaron  nouum 
opus,  y  citaron  al  pabordre  Gualbes  *,  comissário  y  protector  de 
la  Compañía,  y  á  misser  Camps  mi  hermano,  que  era  assessor 
in  banco  regio,  que  quiere  dicir  en  la  audientia  real,  conforme  á 
constitutiones  deste  reyno.  Oppusieron  los  aduersarios  contra  el 
jues,  que  no  era  jues  competente,  y  que  no  se  podía  passar  ade- 
lante en  la  obra;  y  el  conscio  real  declaró  que  erat  judex  compe- 
tens,  et  quod  procederetur  ad  vlteriora.  Paró  entonces  la  moles- 
tia de  los  aduersarios,  y  la  obra  se  auía  empeçado,  passò  adelante 
asta  á  26  del  mes  passado ,  que  por  parte  del  rector  de  nuestra 
señora  del  Pino  se  presentó  vna  comissión  á  Francisco  Ferrer, 
canónigo  de  Barçelona,  introclusa  en  vn  breue,  obtenida  a  ins- 
tantia de  dicho  rector  de  la  communión  de  obreros  y  parrochia- 
nos,  como  V.  R.  en  la  copia  de  la  comissión  más  largamente 
verá.  Quiso  proceder  el  jues  y  inhibir  al  pabordre:  húbose  '  de  ir 
en  este  medio  el  pabordre,  y  subdelegóme  á  mí,  y  jo  mandéle  que 
dentro  de  tantos  [días]  *  comparesciesse  en  el  cabildo  de  la  seu, 
para  que  se  discutiesse  quién  era  jues  competente,  y  si  nosotros 
no  pudiéssemos  aueriguarlo,  tomássemos  árbitros,  conforme  á  la 
dispositión  de  drecho  común.  No  compareció  el  jues,  y  assi  por 
parte  de  la  Compañía  se  le  acusó  [de]  contumacia;  y  por  aclarescer 
más  el  negocio  (aunque  su  comissión  era  surreptitia  y  obreptitia, 
porque  disia  que  propria  autoritate  aedificauan ,  y  de  la  lite  que 
aquí  auía  ^  no  hazían  ninguna  mentión),  prouamos  la  muerte  del 
papa  %  la  qual  auiendo  preuenido  la  presentatión  del  breue,  asía 
que  el  jues  no  tuuiesse  ninguna  jurisdictión ,  porque,  como 
V.  R.  sabe,  si  iudex  delegatus  non  vtatur  jurisdictione  ante  mor- 
tem  delegantis,  jurisdictio  est  extincta.  Y  assi  ellos,  viendo  esto, 

1  Joannes  Bonaventura  de  Gualbes.  Cf.  Polanco,  t.  11,  pag.  356, 
n.  392,  annot.  I. 

»    Jacobus  Camps  (?).  Epist.  Mixtae,  t.  u,  pag.  421-422. 

^    Ms.  vuose. 

*    Abscissa  charta  est. 

^    Lectio  dubia;  legi  etiam  potest  auido. 

6  Obierat  Julius  III  die  23  Martii  1555;  Marcellus  vero  II,  qui  ei  succes- 
serat,  vixit  in  romana  sede  a  9  Aprilis  ad  3o  ejusdem  mensis  et  anni. 


662 


Epistolar  Mixtae— 960 


pararon,  y  de  parte  de  la  Compañía  no  se  procedió  á  censuras  ni 
penas  por  no  mostrarse  apassionados,  y  porque  conosciesse  todo 
el  mundo,  que,  como  en  otras  cosas,  les  vencía  en  modestia  y  hu- 
manidad. También  se  tuuo  respecto  en  no  scandelisar  el  pueblo, 
y  no  dar  qué  disir  á  algunos  maliciosos.  Tratáronse  en  este  medio 
pases,  y  quisieron  el  gouernador  '  y  conde  de  Aytona  *  concor- 
dar la  Compañía  y  la  parrochia.  De  parte  de  la  Compañía  se  hi- 
zieron  todos  los  cumplimientos  que  podían,  dándoles  todo  el  in- 
terés que  de  sepulturas,  de  offrendas,  y  de  cualquiera  otra  cosa 
podían  pretender,  mostrando  el  instituto  de  la  Compañía,  que  no 
puede  por  ministratión  de  sacramentos  ni  por  exercitio  otro  nin- 
guno tomar  algún  interés.  Concordárase,  á  lo  que  jo  creo,  esto, 
si  no  obstara  la  malignidad  de  algunos  religiosos,  los  quales,  pa- 
resciéndoles  que  se  an  de  diminuir  sus  órdenes,  y  perder  el  scep- 
tro  de  reputatión  y  crédito  que  solían  tener  otro  tiempo,  si  la 

*  Erat  dominus  Petrus  de  Cardona.  Feliu  de  la  Peña,  Anales  de  Ca- 
taluña, t.  m,  pag.  195. 

-  Comitem  de  Aitona,  de  quo  heic  sermo,  esse  alibi  diximus  Joannem 
de  Moneada,  Polanco,  t.  vi,  pag.  522,  523.  n.  2265,  annot.  5.  Et  re  vera, 
prima  fronte  hic  esse  videtur,  potius  quam  Franciscus  de  Moneada,  illius 
filius,  qui  fuit  «II  conde  de  Aytona,  senescal  mayor  de  Aragon...  virrey  de 
Cataluña  [1576],  y  de  Valencia  [1581]  y  rescató,  mediante  sumas  considera- 
bles, de  Luis  Henriquez,  conde  de  Módica,  almirante  de  Castilla,  el  condado 
de  Ossuna  y  los  vizcondados  de  Cabrera  y  de  Bas,  que  eran  del  antiguo  pa- 
trimonio de  la  casa  de  Moneada.  El  rey  Phelippe  II  erigió  el  condado  de 
Aytona  en  Marquesado  [1581],  confirmólo  en  el  empleo  hereditario  de  Maes- 
tre racional  ó  caporal  de  justicia  del  principado  de  Cataluña,  que  él  havía 
logrado  por  su  mugar,  y  murió  en  1594.  Havía  casado  con  Lucrecia  de 
Gralla^  hija  única  y  heredera  de  Francisco  Gralla,  maestre  racional  de  Ca- 
taluña, el  qual  havía  obtenido  este  empleo  del  emperador  Carlos  V  para  él 
y  sus  successores  y  herederos».  Moreri-Miravel,  Gran  Diccionario,  t.  vi, 
pag.  21.  Attamen  ex  iis,  quae  alii  scripsere,  planum  fit  comitem  de  Aitona, 
anno  1555  superstitem  alium  non  fuisse,  quam  Franciscum  de  Moneada.  Ete- 
nim,  cum  in  portu  barcinonensi  ortum  fuisset  dissidium  quoddam,  20  Sep- 
tembris  1554,  inter  praefectos  classis  Ludovici  de  Zúñiga  et  Requesens  et 
classis  regiae,  Bernardini  de  Mendoza,  totaque  civitas  barcinonensis  ea  de 
causa  esset  commota;  prorex,  ne  incrementum  res  susciperet,  a  mandó  dete- 
ner en  su  Galera  á  Mendoza,  al  Comendador  [Requesens],  al  Conde  de  Ay- 
tona, y  á  su  suegro  D.  Miguel  [sic]  Gralla  en  sus  casas:  recibió  información 
del  sucesso,  y  remitióla  al  César  y  al  Príncipe.»  Feliu  de  la  Peña,  l.  c, 
t.  III,  pag.  193. 


IO  Maji  1555  663 

Compañía  se  fundasse  aquí,  mueuen  estas  tragedias.  Tanbién  an 
echo  algún  sentimiento  los  administradores  del  hospital,  pares- 
ciéndoles  que  les  auían  quitado  la  limosna  que  algunos  caualleros 
por  su  special  deuotión  auían  echo  á  la  Compañía.  Y  c[i]erto  a 
auido  muchos  transes  en  este  negocio,  aunque  jo  siempre  me  con- 
firmo más  en  mi  opinión,  y  quanto  crescen  más  las  persequutio- 
nes  y  los  aduersarios,  me  cresce  más  el  ánimo,  sabiendo  por  muy 
cierto  que  no  se  contradise  oy  sino  á  lo  bueno,  y  que  todas  las  co- 
sas muy  santas,  muy  eminentes,  muy  prouechosas  á  la  república 
Christiana,  asta  nuestra  misma  religión,  siempre  an  tenido  mucha 
contradictión  y  aun  odio,  auisándonos  Dios  que  no  nos  espantás- 
semos desto,  porque,  si  vos  mundus  odit,  me  prius  odio  habuit 
y  tenga  por  muy  cierto  V.  R.,  que  á  mí  ni  á  mi  hermano  ninguna 
cosa  nos  separará  deste  amor  entrañable  que  todos  tenemos  á 
nuestro  Padre  y  á  la  Compañía  de  Jesús ,  y  esto  lo  tienen  todos 
muy  bien  entendido. 

Al  P.  M.re  Strada,  á  misser  Camps  y  á  mí  nos  a  parescido, 
por  quitar  de  rais  estas  molestias  y  muchos  inconuenientes,  que, 
traiéndose  aquí  la  lite,  podrían  resultar,  porque  deslenguados  y 
descomedidos  estos  clérigos  del  Pi ,  y  los  frailes  del  Carmen 
muestran  de  quererse  vnir  con  ellos,  y  pienso  jo  se  vnirían  otros, 
y  podrían  dar  á  entender  al  vulgo  ignorante  lo  que  les  parescies- 
se,  que  ai  en  Roma  se  cometiesse  la  causa  en  rota,  ó  donde  meior 
parescerá  á  V.  R.,  contra  los  que  en  la  comissión  que  los  aduer- 
sarios an  impetrada  están  nombrados  omnesque  alios  et  singulos 
sua  communiter  vel  diuisim  interesse  putandos  *  et  in  exequu- 
tione  citationis  nominandos,  y  que  en  la  comissión  se  hiziesse 
mentión  desta  lite,  y  en  virtud  della  sacasse  citatión  y  inhibitión; 
porque  echo  esto,  aquí  se  viuirá  mucho  en  pas,  no  se  podrá  ca- 
lumniar ninguna  cosa,  cessarán  las  passiones  de  muchos  caualle- 
ros, los  quales,  por  serse  determinado  quo  jure  quaque  iniuria,  an 
de  mantener  su  opinión,  y  en  esta  pas  se  acabará  la  iglesia,  re- 
conciliarse an  los  ánimos  de  toda  la  ciudad  con  las  letras  y  spí- 
ritu  del  P.  M.re  Strada,  y  buen  exemplo  suio  y  de  toda  la  Com- 

*  Joan,  xv,  18. 

*  Ms.  putañ. 


664  Epistolae  Mixtae— 960 

pañía,  y  quando  aí  se  a  determinado  en  el  pleito,  tendrá  mucha 
más  autoridad.  V.  R.  scriuirá  de  su  parescer,  y  procurará  todo 
lo  possible  en  enuiar  muy  presto  la  citatión  y  inhibitión ,  porque 
tenemos  por  muy  cierto  que,  luego  que  aia  pontífice,  obtendrán 
otro  breue;  y  porque  si  antes  de  la  comissión  vuiessen  impetrado 
otro  breue,  del  qual,  por  no  saberse,  no  se  pudiesse  hazer  men- 
tión,  sera  bien  en  la  comissión  se  haga  mentión  de  la  lite  mouida 
ó  que  se  spera  mouer,  y  del  breue  impetrado  ó  que  impetrarán, 
porque,  no  obstante  todo  esto,  se  cometa  la  causa  en  Roma,  y  se 
inhiba  quibuscunque  judicibus,  etc. 

A  mí  me  puede  mandar  V.  R.  como  á  qualquiera  de  la  Com- 
pañía, y  á  misser  Camps  mi  hermano,  y  tenga  por  muy  cierto, 
que  no  ay  cosa  en  esta  vida  que  no  la  hiziéssemos  muy  de  buena 
gana  por  seruicio  de  la  Compañía  y  suio. 

Mi  hermano  Francisco  Camps  está  ai:  deseo  infinito  comunice 
en  la  Compañía  para  que  se  aproueche  en  spíritu.  V,  R.  me  la 
aga  en  tenerle  por  muy  encomendado  al  P.  M.re  Bouadilla  y  á 
todos  essos  otros  Padres  ;  y  al  señor  Pedro  de  Çárate  dará  mis 
besamanos.  Nuestro  Señor  la  muy  Rda.  persona  de  V.  R.  guarde, 
y  en  su  seruicio  acresciente.,  En  Barçelona  á  10  de  Maio  1555- 
Mui  cierto  seruidor  de  V.  R., 

Dimas  Camps 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  Padre  en  Jesuchristo  de 

Polanco,  en  Roma.  Alia  manu:  R. ta  a  2  de  Giugno. 


'  Ignatii  responsum  ad  has  litteras  habes  in  Cartas  de  San  Ignacio, 
t.  V,  pag.  3o6. 


12  MaJI  1555 


665 


961 

JOANNES  XUAREZ 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

HISPALI  12  MAJI   1555  '. 

Sociorum  numerus.  —  Societatis  tirones  rite  exercentur. — Res  prospere 
fluunt:  non  desunt  tamen,  quibus  non  satis  nostra  placent. — Libri,  saepe 
quaesiti,  primo  tempore  mittentur. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  en  X.**  Padre.  Gratia  et  pax  X.i,  etc.  Estamos  al 
presente  en  casa  6  sacerdotes  y  6  hermanos,  porque  este  mes  se 
han  recibido  dos  nuevos.  Proçeden  bien  en  los  exercitios  de  hu- 
mildad y  oración,  y  specialmente  el  vno,  á  quien  pareçe  que 
nuestro  Señor  ha  dado  deseos  de  mortificatión.  Las  tentationes  y 
medios  que  con  ellos  se  vsa  son  los  que  suelen:  no  ay  cosa  ex- 
traordinaria en  ello,  bendito  sea  el  Señor.  Al  "  otro  consuela 
nuestro  Señor  mucho  en  la  oración  con  particulares  sentimientos 
y  deseos  de  virtudes,  humildad,  paçientia,  etc.  De  las  cosas  de 
edificatión  ay  mucho  que  escribir,  gloria  al  Señor,  sino  que  se 
guardan  para  la  quadrimeste.  Es  tanta  la  gente  que  sigue  la  doc 
trina  y  sermones  de  los  Padres  en  todas  partes  y  en  todas  ygle- 
sias,  tanta  la  gente  que  acude  á  casa  á  confesiones,  y  comrau- 
niones,  y  pláticas  spirituales,  y  otros  nego  tíos,  que  por  cierto  es 
mucho  para  alabar  al  Señor  ver  la  edificatión  y  aprovechamiento 
que  de  todo  cada  día  más  recibe  la  mayor  parte  de  la  ciudad.  Y 
lo  que  mejor  es  para  nosotros,  ay  algunos,  aunque  pocos,  de  los 
caballeros  y  de  los  clérigos,  quibus  non  satis  nostra  placent:  á 
los  vnos  y  á  los  otros  dé  nuestro  Señor  su  gracia  con  acrecenta- 
miento de  sus  dones. 

Todos  humilmente  nos  encomendamos  en  las  oraciones  y  sa- 
crificios de  V.  R.;  y  de  todos  nuestros  Padres  y  hermanos  charís- 
simos  en  el  Señor  nuestro  pedimos  humilmente  ser  encomenda- 
dos en  el  mesmo  Señor. 

*    Ex  originali  in  voi.  F,  unico  folio,  n.  lo3,  prius  528. 
-    Ms.  al  el. 


666 


Epistolae  Mixtae — 962 


Los  libros  del  P.  Mendoza  que  V.  P.  ha  imbiado  á  pedir 
muchas  veçes,  no  se  han  podido  embiar  por  la  vía  de  Cádiz  % 
aunque  se  ha  procurado:  di  chonos  han  que  por  Barçelona  po- 
drían ir,  y  allí  pensamos  embiarlos  luego  que  aquí  se  halle  cómo 
poder  enbiarlos.  De  Sevilla  á  12  de  Mayo  de  1555. 

De  V.  P.  indigno  hijo  en  el  Señor  nuestro, 

t 

Juan  Xuárez 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  Rdo.  Padre  en  Jesux,°  nuestro  [se- 
ñor], el  P.  M.°  Ignatio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Je- 
sús, en  Roma.  Alia  manu:  R.ta  alli  6  di  Nouembre.  f. 

FRANCISCUS  PALMIUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BONONIA  17  MAJI  I555  *. 

Incolarum  collegii  bononiensis  nomina,  patriam,  mores  describit. — Vita 
etiam  defunctos,  quos  ibi  novit,  commemorai.— De  semetipso  tacet. 

t 

Jhus. 

*  Pax  Christi.  Amen.  Molto  Rdo.  in  Christo  Padre.  Per  la  mia 
infirmità  et  per  molte  occupationj  per  sin'  a  hora  non  ho  sodis- 
fatto a  quello  che  mi  ricercò  V.  R.,  cioè  che  jo  gli  desse  ragione 
delle  persone  della  Compagnia  che  al  présente  si  ritrouano  in  que- 
sto collegio,  et  di  quellj  anche  che  per  gl'annj  passati  sono  morti 
in  esso.  Hora  mi  sforzarò  (sendo  per  diuina  bontà  risanato,  et 
con  manche  occupationj)  esseguire  sua  volontà. 

Et  primo:  qui  si  troua  il  Padre  don  Gio.  Angustino  de  Rina, 
cittadino  et  nobile  paduano,  dottore  in  leggi  et  sacri  canonj:  è  di 

'    Ms.  Menza;  sed  videtur  agi  de  P.  Christophoro  de  Mendoza. 
2    Ms.  Cáliz. 

'    Scribitur  etiam  Juarez  et  Suarez. 

*  Ex  originali  in  voi.  Informationes  antiquae,  duplici  folio,  n.  43,  prius 
373,  374. 

*  In  superiore  charta,  ad  oram  sinistram  legitur  manu  P.  Polanci:  Non 
dice  de  se . 


17  Maji  1555  667 

età  d'annj  52,  homo  pio  e  da  bene,  et  di  molta  edificatione:  eglj 
entrò  nella  Compagnia  Tanno  del  1552  allj  23  di  Luglio. 

Doppò  luj  v'è  jl  Padre  don  Gioan.  Francesco  Brunello,  citta- 
dino di  Parma,  d'età  di  annj  28:  luj  è  versato  nelle  lettere  d'hu- 
manità,  latine  et  graecj,  delle  quale  faceua  professione  inanzi  che 
entrasse  nella  Compagnia  :  et  è  persona  molto  costumata  et  di 
buonj  desiderij:  intrò  nella  Compagnia  in  Bologna,  del  1551,  alli 
2  de  Ottobre. 

Il  P.  M.  Sebastiano  Collacho,  portughese,  che  era  rettor  et 
prior  della  parochiale  chiesa  de  santa  Maria  di  Vargia  portuga- 
lese.  Esso  è  nato  in  terra  chiamata  Dauilla  di  Santaren,  et  è  d'età 
d'annj  31:  entrò  nella  Compagnia,  del  1553,  a  2  de  Settembre,  in 
Bologna:  è  homo  molto  zeloso  del  honore  di  Iddio,  tal  che  desi- 
dera andare  per  sino  nelle  Indie  per  aiutare  alla  conuersione  de 
quelle  pouere  anime.  Questi  sono  i  Padri  che  si  trouano  qui. 

Li  fratellj  sono:  Primo,  M.  Francesco  Scipione  ',  spagnolo, 
d'vna  terra  che  si  chiama  Moraleia,  vicina  alla  città  de  Madrigal. 
Luj  ha  datto  opera  alla  gramática,  rethorica  et  lettere  graecj  per 
cinque  annj,  et  vno  anno  ha  studiato  nella  dialetica  nella  vniuer- 
sità  di  Salamanca.  Dipoj  se  ne  andò  alla  vniuersità  de  Pariggi  per 
studiar'  philosophia  et  theologia,  et  intrare  dipò  nella  Compagnia. 
Piacque  al  Signor'  che  in  breue  tempo,  dipoi  fu  andato,  fosse  ad- 
messo  nella  Compagnia,  et  di  Pariggi  dalla  obedienza,  doppo  due 
annj  e  mezo,  fu  chiamato  a  Roma,  et  è  giouane  de  25  annj,  di 
buono  spirito  ,  pieno  di  buonj  desiderij ,  boníssimo  rhetorico  e 
greco:  entrò  nella  Compagnia  neir  anno  del  1550,  il  primo  de 
Nouembre. 

L'altro  è  M.  Sebastiano  Megense,  della  prouincia  de  Franza 
che  si  chiama  Bariense ,  d'vna  terra  detta  Nantomagno.  E  gio- 
uane versato  nelle  lettere  de  humanità,  latine  et  grece,  et  è  buono 
poeta,  et  ha  introdutione  de  dialetica,  et  è  di  età  de  25  annj:  en- 
trò, del  1552,  nella  Compagnia,  il  giorno  della  circumcisione :  è 
persona  di  buona  espettatione  in  vertù  et  huonj  costumj. 

Il  terzo  è  Saluatore  Lencio,  d'vna  terra  de  Bologna,  chiamata 


'    Alibi  vocatur  Bordon. 


668  Epistolae  MiXTAE— 962 

Cappugnano,  giouane  de  18  annj,  introduto  nelle  lettere  de  hu- 
manità  latina  et  grecj  :  intrò  nella  Compagnia  Tanno  del  155],  in 
Bologna,  del  mense  de  Settembre. 

Il  quarto  è  Gio:  Battista  Gisberto,  modonese,  giouane  de  18 
annj.  Luj  ha  assaj  buona  introdutione  nelle  lettere  de  humanità 
latine  et  grecj:  entrò  in  Modona  nel  anno  del  1554  alli  4  de  Marzo. 

Rodolpho  è  de  vna  villa  de  Bologna,  chiamata  Gazo,  il  quale 
entrò  nella  Compagnia  per  coadiutore  *  temporale  nelT  anno  del 
155Ì,  del  mese  de  Settembre:  sa  leggere  et  scriuere,  et  ha  seruito 
alla  cocina:  è  di  età  de  25  annj,  pieno  de  buonj  desiderij,  e  ha 
imparato  assaj  spirito  nella  cocina ,  tal  che  gli  altri  possono  im- 
perare da  luj:  fra  le  altre  sue  virtù  è  obedientíssimo. 

Tuttj  quanti  Padri  et  fratellj  sono  nati  di  legitimo  matrimo- 
nio: non  sono  maj  stati  scandalosi:  anzi,  stando  al  secolo,  non  solo 
sono  stati  di  buona  fama  apresso  di  tuttj,  ma  etiam  tenuti  perpij 
et  denoti  xpianj.  Et  jo  dico  et  affermo  questo  in  mia  consienza 
essere  vero,  per  hauere  uoluto,  come  pastore  (benché  indegno), 
cognoscere  tutte  le  mie  pecorelle  :  e  son  certificato  la  verità  es- 
sere cosi;  e  tanto  più  ardisco  dirlo,  quanto  che  ho  prouato  et  ex- 
primentato  per  alcunj  annj  la  buona  volontà  de  tuttj ,  e  la  reue- 
rentia  et  obedienza  che  portano  al  signor'  Dio  et  suoj  superiorj. 

Quanto  a  quellj  che  sono  morti ,  non  so  de  tuttj  mi  raccor- 
darò,  et  anche  non  puotrò  dar  a  V.  R.  quella  piena  informatione 
de  loro,  come  ho  fatto  de  viuj,  perchè  quellj,  che  qui  sono  morti, 
non  erano  sotto  di  me,  per  non  esser'  allora  superiore ,  et  anche 
perchè  non  habitauano  in  questo  colleggio,  ma  sì  accidentalmente 
si  trouorono  et  morirno  in  esso.  Il  primo  de  qualj  fu  jl  Padre  don 
Jacomo,  Phiamengho  (si  ben  mi  ricordo  dottore  in  theologia),  il 
quale  cognobbi  in  Roma,  homo  si  come  dotto,  cosi  santto,  et  di 
grandi  desiderij  :  et  jo  so  certo  che  dette  grande  edificatione  di 
se  nel  tempo  che  uiuete  a  quellj  della  Compagnia;  ma  nel  ultimo 
suo  ci  lassò  tanto  edificatj  tuttj  che  si  trouassimo  in  questo  col- 
legio, et  jo  in  particolar'  che  gli  administraj  la  santtissima  eu- 
charistia  et  oleo  santo ,  che  più  non  si  puotria  dire ,  et  per  me 


*    Ms.  coadiotore. 


17  Maji  1555  669 

tengo  che  subito  andasse  in  gloria.  Era  homo  deditissimo  alla 
sancta  oratione ,  patientissimo  et  di  puoche  parole ,  et ,  come  ho 
intesso  dire,  vergine.  Et  perchè  luj  haueua  scritto  molte  cose  di 
mouimenti  interni  che  nostro  signor  Dio  H  donò  in  tutta  sua  vita, 
mi  comandò  che  subito  dipoi  sua  morte  gli  abbrasiassi. 

Il  secondo  fu  M.  Stephano  Capo  in  Saco  da  Reggio  de  To- 
scana, citadino  di  quella  città,  il  quale  fu  già  camerero  de  mon- 
signor Rmo.  et  Illmo.  cardinale  de  Carpi.  Questo  era  giouene 
di  25  annj,  dotto,  singularmente  -  in  lettere  latine,  et  grecj ,  et 
poesia:  era  anche  buono  philosopho,  et  per  alcuno  tempo  haueua 
datto  opera  alla  theologia.  Tanto  era  il  desiderio  che  haueua  di 
seruir  al  signor' Dio,  che,  stando  egli  nella  vniuersità  di  Padoa, 
nel  collegio  nostro  studiaua  dihgentissimamente  :  e  perciò  non 
lasciaua  di  darsi  tanto  air  oratione  mentale,  astinenze  e  peni- 
tenze, chel  soggetto  suo  si  corrope,  e  caschò  in  infirmità,  e  morì 
in  questo  collegio  con  grande  edificatione  di  tuttj.  Jo  fuj  quello 
che  lo  confessai,  comunicaj  e  vnsi. 

Il  terzo  fu  vno  giouane  francese,  nomato  M.  Giouannj,  d'  età 
de  20  annj:  era  nouicio  admesso  in  Ferrara,  e  per  obedienza  ve- 
nendo a  Roma,  caschò  infermo  in  questo  collegio,  e  mori  con 
molta  edificatione.  Era  buono  greco  e  latino:  era  fatto  maestro 
nelle  arti  in  Pariggi. 

Il  quarto  fu  Gio.  Battista,  bolognese,  nouicio  d'annj  18  o  20. 
Era  cittadino  di  questa  città ,  e  fratello  del  Padre  maestro  don 
Andrea  Bonoinsegna,  che  hora  è  rettor'  del  collegio  d'  Argenta. 

Il  quinto  fu  vno  giouenetto  della  città  de  Bellion,  del  stato  di 
venetianj,  figliolo  d'vno  de  primj  di  quella  città.  Venendo  per 
obedienza  a  Roma,  mori  in  questo  collegio:  era  d'età  de  annj  18. 

Il  sesto  fu  il  Padre  don  Cesare  della  Auersana ,  napolitano, 
maestro  neir  arti  e  theologia:  era  persona  virtuosa,  e  mori  con 
grand'  edificatione.  L'  età  sua  era  d'  35  annj  o  circa. 

Questo  è  quanto  posso  e  so  dire  a  V.  R.  circa  la  sua  dimanda, 

'  Capumsacchum  vocant  saepe  Polanco  et  Litt.  Quadr.  Ulius  litte- 
ras  edidimus  supra,  Epist.  Mixtae,  t.  il,  pag.  359,  362,  ubi  Stephanus  Ca- 
ponsacchi  appellatur. 

-    Ms.  singualarmente. 


óyo  Epistolae  Mixtae— 963 

alla  quale  se  cosi  non  [ho]  sodisfatto  come  lej  voleua  e  io  doueua, 
la  prego  mi  perdonj:  e  nostro  Signor  sia  quello  che  mi  perdonj,  et 
mi  faccj  sempre  cognoscere  tuttj  gh  mej  diffettj,  acciochè  lo  possi 
seruir'  meglo  ;  la  uolontà  del  quale  desidero  che  in  me  e  in  tutti 
quellj  di  nostra  Compagnia  con  tutto  il  resto  del  mondo  sia  sem- 
pre compita.  Amen. 

Di  Bologna  il  xvij  di  Maggio  1555.  Di  V.  R.  seruo  in  Christo. 

Francesco  Palmio. 

Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Ignatio, 
proposito  generale  della  Compagnia  de  Jesù,  a  santa  Maria  della 
Strada,  a  Roma.  Di  porto  due  baiochj.  Alia  marni:  R.ta  alli  22 
del  medesimo. 

963 

JOANNES  GUTTANUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EX  INSULA  LOTOPHAGITIDE  (GERBIS)  23  MAJI  1555 

Aerumnas,  quibus  ipse  conficitur,  quasque  patienter  tolerat,  describit. — E 
vinculis  solvi  vehementer  cupit. 

Jhs.  t  M.* 

Muy  Rdo.  y  charísimo  en  X.°  Padre:  La  pax  y  gracia  de  X.° 
nuestro  señor  sea  siempre  en  nuestras  almas.  Amén.  Padre  myo 
en  X.°  charíssimo:  En  este  día  sanctíssimo  de  la  assencione  me 
puse  á  scriuer  á  V.  P.,  ansí  por  no  star  occupado  en  cosas  exte- 
riores, como  suelo  star,  y  por  hauerme  uenido  en  lánimo  hazer 
esto  este  día  sanctíssimo,  non  obstante,  Padre  myo,  que  no  ha 
sido  la  primera  uez  que  en  esto  e  pensado;  mas  por  la  poca  oppor- 
tunidad  que  en  esto  e  tuuido,  hasta  agora  no  lo  hize.  Y  pues  de- 
xando  aparte  muchas  cosas,  que,  si  fuere  seruido  el  Señor,  comu- 
nicaré con  V.  P.,  auiso  á  V.  P.  cómo  me  compró  vn  turco  que 
se  dize  Aqyréis  por  cient  scudos,  el  qual  andò  en  viage  con  vn 
cossario,  que  se  dize  Chacolí  Rays,  que  a  sido  sclauo  en  Messina 
no  haze  dos  años,  y  staua  en  el  castillo.  Stando  pues  en  viajo 


•    Ex  autographo  in  voi.  F,  unico  folio,  n.  52,  prius  251. 


23  Maji  1555  671 

uogando  sobre  esta  fusta ,  pigliaron  vn  nauío  cargo  de  grano, 
sobre  el  qual  fué  el  myo  patrón,  y  lo  portó  en  Turquya,  y  con  la 
fusta  vine  yo  á  le  Gerbe,  y  antes  de  arriuar  á  esta  isola,  tuue  al- 
gunos días  callenturas,  y  después  en  tierra  me  tornaron  á  tomar. 
Fué  dito  á  este  Rays  que  tenía  cognoscimiento  con  el  visorey  de 
Çiçilia  y  su  secretario,  por  lo  qual,  dexando  aparte  las  amenazas 
que  me  hizo  de  cortarme  la  caueça,  me  dió  electión  de  darle  tre- 
ziento  scudos,  ó  sacar  un  turco  que  es  sclauo  del  señor  don  Ozo- 
rio  *,  secretario  de  Joán  de  Vega.  Parescióme  melilo  scriuer  sobre 
el  turco,  lo  qual  hize,  scriuiendo  á  su  Ex.cia  y  *  á  su  secretario, 
diziendo  que  con  lajuda  del  Señor  credía  sacarle.  Me  mouió  á  esto 
también,  porque  tengo  para  my  que  V.  P,  tanto  desea  que  ande 
en  libertad  como  yo,  y  apenas  me  podrían  aliar,  andando  en  viajo 
con  los  cossarios,  porque  ahora  stán  en  una  parte,  agora  en  lo- 
tra,  y  este  Rays  me  dixo  que  me  dexaría  ca  en  le  Gerbe  estos  tres 
mezes  que  ua  en  viajo,  para  que  supiessen  doue  staua,  para  man- 
darme este  turco,  y  pocos  días  antes  que  me  dexasse  en  tierra,  un 
día  me  ne  donó  tantas  de  le  bastonade  (anchora  que  hauía  be- 
uido)  sobre  las  piernas  y  caueça,  que  por  uentura  todos  los  días 
de  my  uida  me  hará  daño;  y  bastoneándome,  me  dezía  si  sacaría 
el  turco  que  pedía,  por  lo  qual  me  dió  las  bastonadas,  pidiendo 
cuchillo  para  cortarme  las  orejas;  empero  el  Señor  no  permitió 
que  se  lo  dieçen,  y  ansí  ma  dexado  ca  en  le  Gerbe  en  casa  de 
Mostaço  Rosso,  dexando  vnas  trauiessas  de  yerro  para  star  el 
jorno,  diziendo  (como  me  dize  aquel  á  quien  me  recomandó)  que 
me  hiziessen  ir  por  agoa  con  vn  barril  en  el  cuello  (y  es  lexos  tre 
millia  de  via  y  de  noche  me  hagan  dormir  en  vna  fossa,  echa 
como  vn  pozo.  Y  quando  me  dió  las  bastonadas,  dicho  que,  ve- 
niendo  de  viajo,  si  no  trouasse  el  turco,  que  me  haría  dos  peda- 
ços, y  me  gittaría  en  el  mar.  Yo  pues  stoy  en  le  Gerbe,  que  es 
isola  quatro  ó  tre  días  de  Çiçilia,  esperando  la  misericordia  del 
Señor  y  ajuda  dessos  mys  Padres  y  hermanos,  y  stoy  en  casa  de 
Mostaço  Roço. 

'    Joannes  Osorio. 
-    Ms.  a  a. 
^    Ms.  uya. 


672  Epistolar  Mixtae— 964 

No  más,  sino  no  me  oluiden  en  estos  trabajos  myos,  por  cha- 
ridad.  Me  recomandando  tanto  quanto  hazerse  puede  á  su  P.dad^ 
y  á  todos  los  Padres  y  hermanos  de  la  Compagnia  de  Jesú  no  me 
oluiden  delante  el  Señor.  Me  dexaron,  gracia  al  Señor,  las  cal- 
lenturas  del  cuerpo:  del  ánima  stoy  pejor.  No  ueo  disposiçión  en 
los  sclauos  hazer  prouecho,  anchora  que  stuuiesse  libre  para  po- 
derlos exortar,  sino  con  dineros  ó  ropa  rescatarlos,  porque  es  tan 
grande  la  miseria  destas  sclauitudes ,  que  beato  es  [el]  que  en 
ellas  tiene  paçientia:  e  prometido  á  algunos  de  ajudarles,  si  tu- 
uiere  la  posibilidad  para  rescatarse.  El  que  nos  rescató  de  la 
subiectión  del  dimonio  nos  libre  de  la  seruidumbre  de  sus  minis- 
tros Amén.  De  Mayo  á  los  23  de  1555.  De  V.  P.  sieruo  y  hijo 
en  X.°  nuestro  señor, 

JoÁN  GuTTANO  sclauo  de  turco  f . 

Manu  P.  Domenech:  El  turco  que  demanda  se  llama  Veli:  fué 
tomado  en  Áffrica,  y  tuuo  vna  arcabuzada  en  el  pecho.  Dize  que 
es  del  señor  Joan  Ossorio,  ynoay  tal.  Informarnos  hemos  mejor. 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  y  charíssimo  en  X.°  Padre  maes- 
tro, Ignacio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesú, 
en  sancta  María  de  Strada,  çercano  de  sant  Marco,  en  Roma,  ó 
adonde  stuuiere  su  paternidad.  Alia  manu:  Delli  Cerbi. 

961 

ADRIANUS  ADRIAENSSENS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

LOVANIO  3l  MAJl  1555  -. 

Transumptum  schedulae  cujusdam  Ignatio  mittit. — Sanctimoniales  alicujus 
coenobii  lovaniensis  inhibentur  a  suo  commissario,  necum  quoquam  So- 
cietatis  Jesu  coUoquantur. 

Venerabilis  in  X.**  Pater.  Transmitto  P.  V.  copiam  quarum- 
dam  literarum,  quas,  nomine  monasterii,  quedam,  quam  noui 


Vide  epist.  914,  pag.  482-483,  et  quae  ibi  annotavimus. 
Ex  autographo  in  voi.  F,  unico  folio,  n,  62,  prius  343. 


3i  Maji  1555 


673 


fide  dignam,  persona  religiosa  ad  me  26huìusmisit  '.  Prohibitio 
igitur  illa  non  offendit  me,  religiosis  enim  satis  prouisum  videtur: 
nec  est  instituti  [nostri]  illis  nos  multum  occupare,  nec  vacat, 
sed  ratio  illa  adiecta  aliquos  turbare  videtur,  infamiam  enim  non 
minimam  totius  Societatis  sonare  videtur,  videlicet  propter  que- 
dam, que  domi  contigerunt,  ipso  ibidem  presente.  Sane  ingens  et 
generale  quoddam  malum  videtur  domi  in  Societate  vidisse, 
propter  quod  subditos  suos  penitus  fugere  velit  omnem  familia- 
ritatem  et  colloquium  cum  aliquo  seu  aliquibus  de  Societate, 
quod  quidem  nullo  modo  credimus;  attamen  ita  intelligentur  et 
intelligi  videntur  dieta  verba  confessarii.  Et  sane  non  parui  vi- 
detur faciendum,  maxime  apud  infirmiores,  ne  dicam  prouectio- 
res,  quod  tantus  vir,  tam  grauis,  maturus,  plus  et  doctus,  vt 
audio,  quemque  supremus  generalis  ordinis  minorum  non  dubi- 
tat  suo  loco  ad  omnes  has  partes  cum  plena  potestate  mittere, 
huiusmodi  inquam  virorum  verba  non  parum  estimantur.  Sed 
condoleo  et  illi  et  toti  ordini,  non  semel  enim  expertus  sum  plu- 
res  pios  et  insignes  viros  fuisse  offensos,  videntes  huiusmodi  no- 
tabiles  defectus,  ne  dicam  inuidiam  (ita  enim  ipsi  judicant),  in 

*  Transumptum  Ignatio  missum,  quod  ibid.  in  eodem  folio  continetur, 
est  hujusmodi: 

((Rde.  domine.  Pridie  illius  diei^  quo  ad  nos  postremo  veneras,  triste 
audieramus  nuntium:  nimirum  quod  Rdus.  Pater  noster  commissarius  inhi- 
buisset  nobis,  ne  cum  quoquam  Societatis  Jesu  colloqueremur,  propter  que- 
dam que  Rome  contigerunt,  ipsomet  ibidem  presente.  Puto  illa  R.  V.  satis 
esse  cognita. 

Rda.  mater  nostra  abbatissa  ex  animo  se  commendai  T.  R.,  ac  máximas 
agit  gratias  de  omnibus  bonis  exhortationibus  et  instructionibus,  quas  nobis 
crebro  fecisti,  et  licet  hoc  ita  contigerit,  precor  R.  V.,  ne  pium  animum,  quo 
conuentum  nostrum  persequi  solet,  immutet,  nam  charitas  amicitiaque  ex 
parte  nostra  nequáquam  imminuetur,  imo  augebitur  potius.  Saluta  nobis 
dilectos  nobis  in  Domino  confratres  tuos,  et  suis  precibus  nos  commenda: 
nos  quoque  eorum  non  desinemus  esse  memores.  Hactenus  illa».  — Cui 
subjungit  Adriaenssens: 

«Personam,  que  hoc  scripsit,  et  locum  vbi  hec  contigerunt  non  exprimo, 
ne  forte  secrete  hec  mihi  significauerint  nollentque  incurrere  indignationera 
suorum  superiorum:  nec  puto  esse  necesse  talia  exprimere;  sufficit  ras  ipsa; 
et  si  opus  sit,  omnia  et  pi  ura  exprimere  paratus  sum.  Iste  Rdus.  Pater  com- 
missarius (vt  audio)  est  hispanus  natione,  et  vocatur  Franciscus:  diligentius 
inquirerem  nomen  et  cognomen,  sed  satis  puto  omnibus  notus  est.» 

EpISTOLAE  MIXTAE,  TOM.  IV.  43 


674  Epistolae  Mixtae— 965 

super ioribus  ordinis  minorum:  hec  indicasse  sat  est.  V.  R.  faciet 
quod  sibi  in  Domino  expediré  videbitur,  an  videlicet  expediat 
hec  indicare  generali  fratrum  minorum,  idque  forte  quo  citius,  eo 
melius,  antequam  ista  per  omnes  spargantur,  huiusmodi  enim 
non  possunt  non  venire  in  publicum,  His  valeat  in  Domino 
Jesu  Rda.  P.  V.,  et  nos  suis  orationibus  commendatos  habere 
dignetur.  Raptim.  Louanii  vitima  Maii  anno  1555.  Rde.  P.  V. 
seruus  in  Domino, 

Adrianos  Adriani  ab  Antuerpia. 
Inscriptio:  f  Venerabili  in  X.°  Patri  magistro,  Ignatio  de  La- 
yóla, generali  praeposito  Societatis  Jesu.  Romae. 

ALPHONSUS  LOPEZ 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CONCHA  3l  MAJI  1555  ». 

Sodi  solitis  exercitationibus  et  legurn  custodia  rite  instituuntur. — Concio- 
nibus  aliisque  piis  operibus  proximi  juvantur. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo.  La  gracia  y  amor  eter- 
no de  Jesu  Christo  nuestro  señor  sea  en  nuestro  continuo  fauor. 
Amén,  Después  que  á  V.  P.  escreuí  el  mes  passado  %  no  se 
ofresçe  cosa  particular  que  anisar.  Los  hermanos  en  casa  se  ocu- 
pan en  sus  sólitos  exercitios:  el  P.  Pertusa  '  y  yo  confesamos 
algunas  personas,  y  en  los  días  de  fiesta  siempre  ay  algunos  que 
tienen  costumbre  de  comulgar  á  menudo.  Yo  he  predicado  la 
doctrina  Christiana  y  algunos  otros  sermones:  en  vna  de  las  pro- 
cesiones de  las  letanías  prediqué  por  orden  del  doctor  Vergara  * 
delante  de  los  canónigos  y  toda  la  clerezia,  y  el  domingo  siguien- 
te en  otra  processión  que  se  hizo.  Quedaron  edificados  y  satisfe- 

*  Ex  autographo  in  voi.  F,  unico  folio,  n.  71,  prius  388. 

'  Litt.  Quadr.,  t.  iii,  pag.  394-396. 

'  P.  Gundisalvus  Pertusa. 

*■  Alphonsus  Ramirez  de  Vergara. 


3i  Maji  1555  ET  7  Martii  1556  675 

-chos,  y  confío  en  el  Señor  que  aprouechaclos,  porque  no  parece, 
según  algunas  personas  sienten  de  la  Compañía,  vbiera  de  otra 
manera  tanta  aceptación.  A  sido  vna  cosa  en  que  el  Señor  con- 
funde mis  miedos  ;  pues  la  obediencia  pudo  tanto,  que  con  fal- 
tarme todas  las  partes  que  para  predicar  se  requieren,  les  pare- 
cía ser  yo  muy  antiguo  en  ello;  plegué  al  Señor  lo  guíe  todo 
como  más  se  sirua  * .  En  estos  días  los  hermanos  han  hecho  sus 
exámenes,  como  V.  P.  ordena  se  hagan  de  seis  en  seis  meses,  y 
en  las  demás  reglas  y  constitutiones  se  tiene  la  obseruancia  po- 
sible -.  Dénos  el  Señor  gracia  para  que  enteramente  le  obedez- 
camos y  siruamos  en  todo.  De  Cuenca  vitimo  de  Mayo  1555.  De 
V.  P.  indigníssimo  hijo  y  sieruo  en  Christo, 

Alonso  López. 
Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  Rdo,  Padre  nuestro  en  Christo,  el 
P.  M.  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía 
de  Jhs.,  en  Roma.  Alia  manti:  R.ta  alli  6  di  Nou.e  -j-  Q,  S. 

966 

GASPAR  DE  MEDRANO 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CAÑAVERAS  3l  MAJI  I555       NEAPOLI  7  MARTII  I556. 

Frater  Medrano,  ex  insigni  coenobio  Montis  Serrad,  O.  S.  Ben. ,  in  animum 
induxit  Societati  Jesu  nomen  dare. — Notatur  quid  responderit  Ignatius. 

Jhs.  t 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro.  La  paz  de  Xpo.,  que  excede  todo 
entendimiento,  sea  sienpre  en  su  bendita  ánima.  Amén.  Es  tan 
grande  la  deuda  que  me  tiene  obligado  al  seruicio  de  nuestro 
redemptor,  que,  buscando  en  mi  entendimiento,  porque,  según  el 

*  PoLANCO,  t.  V,  pag.  445,  n.  1197. 

*  ((Conchae  P.  Alphonsus  Lopez  Collegio  praeerat.  Socium  habebat  et 
sacerdotem  Patrem  Pertusam  et  quinqué  fratres,  ex  quibus  duo  philoso- 
phiae  studebant,  tertius  litteris  humanioribus».  Polanco,  c,  pag.  444, 
n.  1 195. —De  examinibus  autem,  quorum  heic  mentio  fit,  vide  Primuni  ac 
generale  examen  iis  omnibus,  qui  in  Societatem  Jesu  admitti  petent,  pro- 
ponenduin ,  caip  1,  litt,  H. 

^    Ex  autographo  in  voi,  F,  duplici  folio,  n.  124,  prius  592. 


676  EPISTOLAK  MlXTAE— 966 

philósopho,  vexatio  dat  intellectum,  no  hallé  ni  supe  con  qué  en 
parte  pudiese  satisfazer  á  la  sobredicha  deuda,  sino  con  llegarme 
á  la  fuente  de  charidad  y  mansedumbre,  que  es  su  santa  religión. 
Porque  e  uisto  y  por  experientia,  que  en  esta  fuente  se  halla  la 
vida  eterna,  buscada  con  lectión,  y  oratión,  y  mortifì catión,  de 
que  tanto  abunda  y  está  dotada,  y  auernos  visto  yo  y  otros,  por- 
que de  mi  juizio  sólo  no  me  e  querido  fiar,  que  es  esto  el  meollo 
y  la  fuerça  del  seruiçio  de  Dios,  y  con  que  se  arrebata  el  cielo. 

Y  como  quien  sabe  algo  de  la  religión,  digo  cum  omni  debita 
reuerentia,  que  esta  santa  religión  de  la  Conpañía  de  Jhs.  a 
desnatado  y  quitado  la  flor  á  todas  las  religiones,  porque  an 
aprendido  de  nuestro  buen  maestro  lo  que  él  por  su  bendita  boca 
dice:  Discite  a  me,  quia  mitis  sum  et  humilis corde  Y  çierto  que 
esta  merced  y  gracia  que  pido,  prouolutus  ad  pedes  de  vuestra 
muy  Rda.  P.dad^  que  en  parte  la  tengo  seruida  á  esta  santa  re- 
ligión en  ser  su  procurador  y  defensor,  secundum  hominem  dico, 
y  auer  auido  algunas  victorias  después  de  cruelíssimas  batallas; 
sed  gratia  Dei  mecum  Pero  no  hago  caso  de  todo  esto,  ni 
tengo  ni  quiero  otra  esperança,  que  sola  la  misericordia  de  V.  P., 
porque  bien  me  consta  quod  non  sunt  condigne  passiones  %  etc. 

Y  para  alcançar  este  tan  santo  y  tan  deseado  fin,  no  pude  hallar 
mejor  medio  para  con  nuestro  Señor  y  con  V.  P.,  que  el  del  se- 
ñor Pedro  de  Marquina,  del  qual  el  mundo  y  V.  P.  tienen  harta 
noticia  de  su  bondad,  que  no  pedirá  cosa  que  en  mí  no  quepa, 
y  sólo  en  pedillo  él;  me  pareçe  tenerlo  ya,  pero  confiado  sólo  en 
la  misericordia  de  V.  P.  Y  ha  obligado  al  señor  Marquina  para 
hazerme  esta  merced  la  amistad  antigua,  casi  desde  mi  niñez,  y 
que  en  el  mundo  por  su  respeto  el  rey  y  sus  visoreyes  me  an 
puesto  en  muy  honrrados  cargos,  y  esto  por  el  mundo:  y  hasta 
agora  me  he  detenido  de  pedille  según  Dios  alguna  merced, 
hasta  que  yo  probase  mi  spíritu  y  el  señor  Marq  jina  lo  cono- 
çiese,  para  que  juntamente  suplicásemos  á  V.  P.;  pero,  vt  supra, 
confiado  de  sola  la  misericordia  de  V.  P. 


'  Matth.  XI,  29. 
-   I  Ad  Cor.  xv,  10. 
^   Ad  Rom.  viii,  18. 


3i  Maji  1555  ET  7  Martii  1556 


677 


Por  no  ser  pesado,  acauaré,  suplicando  humildemente  in  vi- 
sceribus  Xpi.  á  V.  P.  me  recoja,  pues  tengo  fe,  y  no  fingida,  de 
saluarme  en  su  santa  Conpañía:  y  no  de  vn  año  es  este  propó- 
sito, mas  de  quatro  y  más.  Y  digo  que  pongo  mi  ánima  en  sus 
manos,  y  que  me  resigno  sinplemente  en  V.  P.  para  que  res- 
ponda por  mí  á  Dios,  y  con  san  Gregorio  diré,  quod  nullum 
Deo  sacrificium  est  tale,  vt  zelus  animarum  \  De  Cañaueras  * 
á  XXXI  de  Mayo  1555.  De  vuestra  muy  Rda.  P.dad  humilis  filius 
et  seruus, 

Fr.  Gaspar  de  Medrano.  ' 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  señor,  el  señor  Ignatio  de  Loyola, 
general  de  los  de  la  Conpañía  de  Jesús,  etc.,  mi  señor.  Roma. 

Postscriptum  *;  Después  desta  escrita,  pareció  á  mí  y  á  los  que 
tratan  este  negoçio,  que  personalmente  yo  me  conduziese  en 
Roma:  y  fuera  luego,  si  no  tuuiera  vn  negoçio  con  el  señor  du- 
que de  Alua  ^  de  qualidad  y  charidad.  Y  por  eso  enbío  este  gen- 
tilhonbre,  el  qual  supliço  reçiba  V.  P.t  y  crea  como  á  otro  yo. 
Creo  escriue  el  señor  rector  Xpoual.  de  Mendoça,  con  el  qual  me 
[he]  consolado  en  Jesuxpo.  ^ ,  y  con  el  hermano  don  Juan  de 

»    S.  Greg.,  Moral,  lib.  xix,  cap.  12. 

-  ((Cañaveras,  v.  en  la  prov.  y  dioc.  de  Cuenca  (7  leg.),  part.  jud.  de 
Priego  (2),  aud.  terr.  de  Albacete  (3o),  c.  g.  de  Castilla  la  Nueva  (Madrid 
52)».  Madoz,  Diccionario  geog.  hist.,  t.  v,  pag.  488.  Ex  loco  autem,  ubi 
epistola  data  est,  conjicimus  Petrum  Marquina,  de  quo  in  eadem  fit  sermo, 
illum  esse  canonicum  conchensem,  cujus  alibi  meminimus,  Polanco,  t.  v, 
pag.  445,  n.  1198.  Qui  vir,  amicitia  Ignatio  devinctus,  fundator  postea  exti- 
tit  collegii  conchensis .  Ibid. 

»  Audiatur  de  hac  re  Polanco  ad  annum  1556,  t.  vi,  pag.  246,  n.  943. 
((Monachus  quidam  ordinis  Sti.  Benedicti,  ex  monasterio  insigni  Montis 
Serrati,  ex  Hispânia  ad  hoc  tantum  venerat,  ut  in  Societatem  ingrederetur, 
et  a  suo  Superiore  generali  facultatem  ad  id  acceperat,  et  litteras  Domini 
Marchinae  commendatitias  ad  hoc  ipsum  ferebat.  Vir  alioqui  judicio  valens 
et  litteris  excultus;  sed  facile  erat,  opponendo  ipsi  Constitutiones  [Exa- 
men., cap.  II,  §  3],  a  Societate  arcere,  ut  factum  est». 

*  Ex  autographo  in  voi.  F,  folio,  n.  125,  prius  593. —Postscriptum  hoc 
exaratum  est  in  3."  pag.  superioris  epistolae. 

^  Ferdinandus  Alvarez  de  Toledo,  dux  III  de  Alba.  Polanco,  t.  v, 
pag.  115,  n.  3X5,  annot.  I,  et  pag.  180,  n.  519,  annot.  3. 

6  Attamen  reprehensus  fuit  Christophorus  de  Mendoza,  propterea  quod 
a  proposito  suo  Gasparem  de  Medrano  non  revocaverit:  ((Quel  Frate  di 


678 


Epistolae  Mixtae — 966 


Mendoça,  el  qual  se  consolo  y  se  marauilló  de  verme,  por  ser  la 
amistad  de  muchos  años,  y  yo  en  estremo  holgué.  Y  torno  vna  y 
mil  vezes  á  suplicar  á  V.  P.  por  amor  de  nuestro  Señor  haga  co- 
migo merced,  y  qae  tenga  respecto  á  mi  santo  deseo,  y  trabajo  y 
peligro  en  que  me  [he]  puesto:  y  vltimamente  aquí  en  Nápoles, 
y  maxime  en  el  castillo,  auer  defendido  este  caso  de  don  Juan  * 
y  la  honrra  de  V.  P.t  y  de  su  santa  religión,  y  auer  satisfecho  á 
la  principal  parte,  y  más  después  que  el  Padre  rector  me  a  dado 
tres  cartas  de  V.  P.,  las  quales  e  llenado  á  la  señora  doña  Leo- 
nor -  con  toda  la  casa:  çeso.  Da  Nápoles  á  xxviii  de  Hebrero 
1556,  digo  á  VII  de  Março, 

Fr.  Gaspar  de  Medrano. 
Bien  pudiera  enbiar,  como  quien  lo  tenía,  otros  fauores,  si  no 
pensara  hazer  injuria  á  my  santo  deseo  y  á  su  tan  gran  sieruo  y 
amigo  el  señor  Pedro  Marquina,  y  á  su  muy  buen  hijo  y  sieruo 
de  Mendoça. 


Monserrato  doueria  haver  inteso  da  V.  R.  che  la  Compagnia  nostra  non  ac- 
cetta Frate  nissuno;  e  come  è  venuto  a  posta,  cosi  se  ne  potrà  tornare  per 
il  suo  monasterio  o  altro  di  sua  religione,  reputando  grave  tentazione  la  tal 
uscita  sua».  Polanco  ex.  com.,  Patri  Christophoro  de  Mendoza,  8  Martii. — 
Et  rursus  19  Aprilis  eidem  scribebat:  «Circa  Fra  Gaspare  di  Medrano,  credo 
non  aspettarà  V.  R.  risposta  nuova,  poiché  cognoscerà  tanto  più  chiara- 
mente esser  tentazione  grave  quella  che  mosse  a  detto  Padre  a  lasciare 
r  ordine  suo,  quanto  sia  impossibile  si  accetti  nel  nostro;  et  lui  faria  bene 
di  tornarsene  a  Monserrate  a  gli  piedi  del  suo  superiore,  o  almeno  in  altro 
monasterio  dell'  ordine  suo  degli  più  riformati». 
'    De  his  infra,  suo  tempore,  agetur. 

-  Eleonora  de  Sto.  Severino  (Sanseverino),  uxor  Ferdinandi  Hurtado- 
de  Mendoza  et  Alarcon,  fratris  nostri  Joannis  de  Mendoza.  MORERl-MiRA  . 
VEL,  Gran  Diccionario,  t.  Vi,  pag.  362,  n.  l3. 


4  JUNii  1555 


679 


967 

GASPAR  CERVANTES  DE  SALAZAR 

SUMMO  PONTIFICI  PAULO  IV 

HISPALI  4  JUNH  1555  ». 

Testimonium  pro  Societate  Jesu,  Hispali  versante, 
t 

Santísimo  Padre.  A  esta  ciudad  de  Seuilla,  que  es  la  más  in- 
signe de  España,  an  venido  abrá  siete  ó  ocho  meses  çiertos  clé- 
rigos de  la  Compañía  de  Jesús,  los  quales  con  su  buena  vida  y 
exemplo,  predicaçión  y  confissiones  an  hecho  y  hazen  gran  pro- 
uecho  en  las  ánimas  que  Jessu  Christo  redimió  con  su  preciosís- 
sima sangre;  y  tengo  por  çierto  que,  si  como  vinieron  pocos  obre- 
ros á  esta  gran  miesse,  vinieran  hasta  quince  ó  veinte,  fuera 
grande  la  vtilidad  que  esta  insigne  çiudad  y  prouinçia  resçiuie- 
ra.  Y  yo,  sieruo  humilde  de  V.  S.dad,  que  tengo  las  vezes  del 
ordinario  ",  testifico  y  afirmo,  que  son  grandes  ayudadores:  con 
gran  herbor  lleban  parte  de  la  carga  de  los  pastores  ordinarios, 
sin  pretender  otro  interesse  más  que  la  saluación  de  las  ánimas. 
Y  si  vuestro  sieruo  Ignatio,  general  dellos,  imbiase  á  mandar  vi- 
niesen más  cantidad  aquí,  el  fructo  sería  mayor. 

El  summo  y  verdadero  pastor  Jessu  Xpo.  lo  encamine,  y 
guarde,  conserue  á  V.  S.dad,  para  que  á  todos  estos  sus  sieruos 
siempre  nos  riga  y  gouierne  en  su  seruiçio.  Desta  çiudad  de  Se- 
uilla 4  de  Junio  1555.  Besa  los  pies  de  V.  S.t  su  sieruo  humilde, 
El  licenciado  Cervantes  de  Gaeta. 

Inscriptio:  f  Al  sanctíssimo  y  señor  nuestro  vniuersal,  el 
papa,  Paulo  quarto. 

'  Ex  originali  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  105,  prius  525.— De  argu- 
mento hujus  epistolae,  et  de  causa  cur  plures  similiter  Romam  ex  diversis 
orbis  regionibus  mitterentur,  aperuimus  supra,  epist.  954  et  955,  quas  vide. 
De  insigni  vero  harum  litterarum  auctore  non  est  cur  plura,  dictis  jam  a 
nobis  suo  loco,  addantur.  Cf.  epist.  938,  951. 

-  Erat  hispalensis  archiepiscopus,  idemque  generalis  fidei  inquisitor  in 
Hispânia,  ut  saepe  monuimus,  Ferdinandus  de  Valdes. 


68o 


Epistolae  Mixtae— 968 


9HH 

MICHAEL  DELLA  TORRE 
episcopus  cenetensis,  vicelegatus 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PERUSIA  6  JUNII  1555 

De  vita  et  moribus  sociorum,  deque  fructu  amplissimo,  ex  eorum  laboribus 
parto,  luculeijtum  testimonium  scribit.— Ignatio  ea  de  causa  gratulatur. 

t 

Saepe  hic  cum  tuis  familiarissime  conuersati,  dici  non  potest 
quantas  animo  ex  eorum  honesta  consuetudine  consolationes 
percepimus,  quorum  sanctimonia  doctrinaque  non  uulgaris  nobis 
perspecta  est.  Vnde  nunc  mihi  uisum  est  consentaneum  esse,  tibi 
literis  hac  de  re  gratulan,  quod  in  hanc  Societatem,  cuius  te 
authorem  intelleximus,  plerosque  sanctissimos  pariter  ac  doctis- 
simos  uiros  Deus  immortalis  congregarit.  Quam  ob  rem  sic  existi- 
mo primum  Deo  máximo,  deinde  tibi  tuisque  omnibus  hos  ciues 
admodum  deuinctos  esse,  tum  propter  uirtutum  exempla,  quae 
dant,  tum  propter  sanctas  ipsorum  actiones,  siue  dum  ecclesia- 
sticis  praepositis  et  secularibus  prompte  morem  gerunt,  siue  dum 
publicae  utilitati  diuersis  officiis  inseruiunt,  cum  cárceres  et  ae- 
grotantes  uisitant,  lites  et  discordias  componunt,  confessionis  et 
eucharistiae  sacramenta  non  sine  magnis  totius  ciuitatis  commo- 
dis  ministrant,  scripturas  sacras  interpretantur,  et  modo  in  aede 
maiori,  modo  in  proprio  templo,  modo  etiam  in  aliis  conciones 
habent,  nec  non  familiaribus  coUoquiis  auxilio  saiu  tique  aliis  esse 
student,  Atque  his  in  rebus  integerrimam  uitam  eruditionemque 
declarant.  Ex  quo  manifestum  est  eos  id  unum  animo  sibi  pro- 
posuisse,  quosuis  labores  subire  uelle,  dum  satis  honori  diuino  a 
se  fieri  cognoscant.  Praeterea  (quod  maximum  est)  iuuentutem 
bonis  artibus  erudiendi  prouinciam  susceperunt,  informantque 
hos  adolescentes  et  ad  uitae  integri tatem  et  doctrinam.  Quan- 
tumque  hac  ex  re  ciuitati  emolumentum  eueniat,  argumento  sunt 


'    Ex  originali  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio,  n.  lol,  priusóy. 


7  JUNii  1555 


6Si 


ipsi  iuuenes,  quorum  plurimi,  praeter  probitatem,  qua  imbuti 
sunt,  in  latinis  et  graecis  non  parum  profecerunt.  His  tot  tantis- 
que  beneficiis  tibi  tuisque  uniuersa  ciuitas  astricta  est,  atque  ego 
polliceor  nullo  tempore  operam,  studium,  officium,  diligentiam 
meam  commodis  uestris  defuturam,  quorum  precibus  sanctisque 
sacrificiis  summopere  nos  commendamus.  Perusiae  octauo  idus 
Junii  M.  D.  L.  V.  Uti  frater, 

M.*  Episcopus  cenetensis,  vicelegatus. 
Inscriptio:  Rdo.  Patri  D.  Ignatio  a  Loyola,  praeposito  gene- 
rali Societatis  Jesu,  uti  fratri.  Romae. 


069 

JOANNES  BAPTISTA  DE  BARMA 

PATRI  FRANCISCO  BORGIAE 

MURCIA  7  JUNIl  1555  2. 

Itinera  a  se  confecta  memorat.— Murciam  cum  sociis  venit,  et  humanissime 
ab  episcopo  excipitur,— Hujus  studium  in  Societatem,  pia  docilitas  et 
animi  celsitude.  —  Collegium  molitur,  magnifice  exstruendum.  —  De 
sociis. 

t 

Ihs. 

Muy  Rdo.  en  Christo  Padre.  Pax  X.i  Estando  en  Valencia 
scriui  á  V.  R.  largo  por  dos  pliegos,  y  el  vno  duplicado,  y  entre 
otras  cosas  dezía  lo  que  se  hauía  hecho  en  el  recaudo  que  se  pe- 

1  Hic  vir,  de  quo  sermo  haud  semel  est  in  Polanco,  t.  v,  pag.  43, 
n.  82,  annot.  3;  pag.  61,  n.  l3o,  annot.  3;  pag.  67  et  seqq.,  a  n.  151,  bisce 
verbis  laudatur  a  ClACONiO,  Vitae  et  gesta  Summorum  Pontificum,  lib.  il, 
pag.  l23o,  n.  xx:  «Michael  a  Turre  Vtinensis,  Comitis  Aloysii  et  Thadaeae 
Strasoldae  filius,  vtriusque  Sign.  Refer:  perpetuus  Episcopatus  Cenetensis 
administrator,  Sedis  Apost.  a  Paulo  3  in  Galliam  Nuncius  ad  Henricum  2 
Regem  missus,  indeq.  in  Vrbem  reuersus,  Vmbriae  praefectus,  atque  ite- 
rum  a  Pio  V.  ad  Carolum  9.  pro  extirpandis  haeresibus  Legatus,  quum 
integerrimis  moribus,  ciuilium  rerum  vsu,  et  doctrina  praecelleret,  sacram 
purpuram  absens  inter  Presb.  Card,  consequutus  est  [i583].  Qui  obijt  anno 
1586.  et  in  Eccl.  Cenetensi  sepultus  iacet». 

^    Ex  apographo  in  voi.  F,  unico  folio,  n.  75,  prius  4o3. 


682 


Epistolar  Mixtae— 969 


día  de  Roma  y  pedía  consejo  y  pareçer  de  V.  R.  para  la  pro- 
sequtión.  Tengo  por  muy  cierto  haurán  llegado  á  manos  de 
V.  R.,  porque  fueron  guiadas  por  vía  del  hoste  de  correos,  y 
también  que  V.  R.  me  haurá  respondido,  aunque  no  tengo  reci- 
bidas las  cartas. 

En  Gandía  dexé  orden  al  P.  Antonio  -  para  scriuir  á  V.  R.  de 
lo  que  yo  allí  dexé;  y  como  mis  occupationes  en  X  días  que  allí 
estuue  fueron  muchas,  haziendo  607  sermones  vi  tra  de  lo  de 
casa  y  de  fuera,  no  pude  yo  hazerlo.  Allí  yuan  muchas  materias 
que  tienen  necessidad  de  respuesta:  V.  R.  mande  á  todos  cabos 
satisfazerme. 

Luego  después  de  pascua  de  Spíritu  santo  partí  de  Gandía 
para  Murcia  con  dos  Padres  y  vn  hermano  lego:  passamos  gran- 
des calores  por  el  camino,  y  aun  en  él  no  me  pude  euadir  de  pre- 
dicar. Fuimos  muy  regalados  en  los  lugares  donde  paramos ,  y 
muy  importunados  para  nos  detener:  el  offrecerles  que  á  la  buelta 
se  respondería  á  sus  santos  deseos  con  más  espacio,  era  el  reme- 
dio para  nos  euadir.  Véese  grande  disposi tión  en  toda  esta  tierra 
para  mucho  seruirse  nuestro  Señor  de  los  nuestros,  siendo  tan 
grande  la  satisfactión  que  se  tiene  de  ellos.  Dominus  prouideat 
vineae  suae. 

Llegamos  bíspera  del  corpus  y  por  no  offender  al  señor 
obispo  *,  y  por  contentar  á  vn  criado  suyo  que  venía  con  nosotros, 
nos  fuimos  derecho  á  sus  casas.  Del  gran  deseo  que  tenía  de  nues- 
tra venida,  se  podrá  sacar  el  contento  que  ha  tenido  de  ella.  Ha- 
nos  regalado  mucho  en  su  mesa,  y  mandádonos  aposentar  en 
vno  de  los  mejores  quartos  de  su  casa,  donde  cae  su  capilla,  para 
que  allí  podamos  dezir  missa  y  tener  nuestro  recogimiento,  sin  ser 
impedidos  de  sus  criados.  Luego  otro  día  empeçamos  á  tratar  de 
sus  intentos;  y  cierto  son  tales,  que  speramos  en  el  Señor  ha  de 

*  Testimonia  scilicet  pro  Societate  Jesu,  ut  decreto  parisiensis  acade- 
miae  adversas  Societatem  opponi  possint. 

-    Antonias  Cordeses,  cujus  mentio  facta  est  supra,  epist.  g2i,  pag.  538. 

^  Die  12  Junii.  Inciderat  enim  pascha  in  14  Aprilis,  Ascensio  in  23 
Maji;  Pentecostes  in  2  Junii.  Escoffier,  S.  J.,  Calendrier  perpetuei^ 
pag.  26  et  245. 

*  Stephanus  de  Almeida.  Vide  epist.  931,  pag.  539,  annot.  l. 


7  JUNii  1555  '  683 

ser  este  perlado  un  instrumento  para  ayudar  mucho  al  seruicio 
diuino  y  augmento  de  la  Compañía.  Estaua  en  hazer  aquí  vna 
fundatión  para  la  Compañía  desta  manera:  dexar  mil  ducados  de 
renta  y  más  para  XX,  con  que  los  doze  fuessen  sacerdotes  que 
huuiesen  acabado  sus  estudios,  y  fuesen  aprouechados  en  virtudes 
y  ya  prouectos  en  la  Compañía,  los  quales,  peregrinando  por  su 
obispado  á  temporadas,  y  exercitando  los  ministerios  que  vsa  la 
Compañía,  satisfiziesen  en  parte  á  la  obligación  del  perlado  y  le 
ayudasen,  no  queriendo  en  ninguna  manera  admittir  que  este 
fuese  collegio  donde  se  leyese,  ni  que  aquí  residiesen  mancebos, 
y  en  todo,  cierto,  mouido  por  apparentes  respectos.  Mas  plati- 
cando vn  día  y  otro  con  S.  S.,  se  le  ha  dado  á  entender  cómo  el 
mayor  beneficio  que  á  su  obispado  podrá  hazer  y  á  esta  ciudad 
será  fundarles  vn  collegio,  donde  se  lea  á  lo  menos  grammàtica, 
y  un  curso  de  artes,  y  una  lición  de  theología,  y  otra  de  casos  de 
consciência:  porque,  á  causa  de  estar  las  vniuersidades  lexos 
deste  obispado,  ay  muy  grande  ignorancia  en  el  clero,  la  cual  es 
muy  dañosa  á  las  almas;  y  con  tener  los  nuestros  el  estudio  de  la 
grammàtica,  [de]  la  cura  del  instruir  los  niños,  no  sólo  en  letras 
mas  en  virtudes,  se  seguiría  grandíssimo  beneficio,  que,  siendo 
buenos  niños,  serían  buenos  mancebos  y  viejos,  saldrían  buenos 
clérigos,  buenos  regidores,  buenos  casados,  etc.  Y  más,  que  para 
perfectionar  los  nuestros,  y  hazerlos  quales  S.  S.  desea  para  el 
ministerio  de  confessar,  y  predicar,  etc.,  importa  mucho  el  exer- 
cício de  letras.  Como  el  señor  obispo  es  tan  bien  intencionado  y 
tan  capaz  de  toda  cosa  buena,  ha  mudado  el  pareçer,  y  admittido 
este  otro  con  mucha  suauidad;  y  así  está  resoluto  que  este  sea 
collegio,  que  se  lea  lo  que  á  nosotros  pareciere  con  benditión  del 
Señor,  y  dexar  la  renta  que  tengo  dicho.  Tiene  más  de  300  du- 
cados hechos  ya  de  renta,  y  de  cada  día  va  haziendo:  tiene  vn  si- 
tio, que  es  muy  grande,  no  dentro  de  la  ciudad,  mas  conjunto 
con  ella,  y  en  él  tiene  edificado  obra  que  le  ha  costado  cinco  mil 
ducados,  con  vn  jardín  excellentíssimo.  Y  porque  S.  S.  quiere  á 
temporadas  ser  nuestro  vezino ,  así  para  estar  con  los  Padres, 
como  por  ser  el  lugar  muy  deleytoso,  quiere  reseruarse  el  vso  dél 
por  su  vida,  dándonos  luego  el  dominio.  Más:  quiere  edificar 


684  '      Epistolar  Mixtae— 969 

junto  con  esta  obra  vna  claustra  *  con  sus  quatro  partes,  donde 
estará  nuestra  habitación.  Está  esto  tan  adelante,  que  tenemos 
hecho  la  traça,  ayudándome  de  vn  maestro  muy  señalado  que  ay 
en  esta  tierra:  será  vn  edificio  muy  á  nuestro  propósito.  Dende 
mañana  se  empieçan  á  traer  materiales ,  según  es  el  obispo  de 
dihgente  en  obrar,  y  poderoso;  y  tomándolo  con  tan  gran  volun- 
tad, creemos  se  acabará  este  verano  vn  quarto.  Oídole  he  dezir, 
dando  calor  á  sus  criados,  que  si  es  menester  su  plata  y  quanto 
tiene,  que  se  venda  todo  para  que  se  haga  con  presteza.  Ultra 
de  todo  esto,  se  ha  de  hazer  la  iglesia;  y  teniendo  S.  S.  intento  de 
se  enterrar  en  ella,  para  que  con  esto  tengan  más  memoria  de  su 
ánima,  bien  se  creerá  la  hará  muy  cómoda.  Finalmente,  sepa 
V.  R.  que  está  con  tanto  calor  y  contentamiento,  que  yo  no  lo 
sabré  encarecer. 

Oluidáuame  de  dezir  que  nos  haze  también,  vna  legua  de  aquí 
al  pie  de  vna  montaña  en  vn  lugar  muy  fresco,  vna  hermita  con 
habitación  para  3  ó  4  con  su  huerto  y  viña,  donde  los  indispues- 
tos se  puedan  ir  á  recrear.  Yo  digo  á  S.  S.  que  no  deue  de  ser 
para  eso,  sino  ardit  para  traer  acá  á  V.  R.,  como  sabe  que  es  tan 
amigo  de  hermitas:  deséalo  tanto,  que  conuiene  le  dé  V.  R.  al- 
guna sperança  en  la  carta  que  V.  R.  le  scriuirá,  regraciando  lo 
que  haze  por  la  Compañía. 

Por  hauer  entendido  en  estas  occupaciones,  no  he  empeçado 
á  predicar:  empeçaré  con  el  diuino  fauor  el  domingo  que  viene, 
que  no  poco  lo  desean  en  esta  ciudad.  Vltra  de  los  dos  Padres 
que  acá  tengo,  que  son  el  P.  Hierónimo  de  Calatayud  y  el  P.  Phi- 
lippe de  Gandía,  embío  por  otros  dos  á  Valencia,  por  el  P.  Bal- 
thasar *  que  me  ayude  á  confessiones,  y  el  P.  Alonso  López  para 
la  doctrina  xpiana.  Bien  veo  que  queda  aquel  collegio  muy  po- 
bre; más  déuese  esto  á  la  voluntad  y  obras  del  señor  obispo. 

*  «Claustra,  s.  f.  La  cerca  ó  cercado,  que  contiene  en  sí  alguna  Iglesia, 
Convento,  Monasterio  y  Casa  de  Religión.  Es  voz  poco  usada,  porque  ya  se 
dice  más  comunmente  Claustro.  Es  del  latino  Claustrum...,  patio  cercado 
por  quatro  partes,  y  por  lo  general  en  forma  quadrada.  Compluviiim  coeno- 
biticum,  porticibus  circum  septum)) .  Real  Academia  Española,  Diccio- 
nario, editio  I.*,  t.  II,  pag.  372. 

-    P.  Balthasar  Diaz. 


II  JUNII  1555  685 

El  lugar  de  la  hermita  he  oy  y  do  á  ver:  es  vn  lugar  muy  de- 
uoto:  olirti  hauia  en  él  7  hermitas,  donde  estauan  sieruos  de 
Dios,  que  aún  quedan  oy  día,  aunque  destruidas.  Es  mucha  cosa: 
ay  muy  buena  heredad,  dos  fuentes;  y  con  lo  que  edifica  el  señor 
obispo  y  el  reparo  de  dos  ó  tres  hermitas  que  hemos  de  hazer» 
será  vna  cosa  muy  vtil  para  muchas  cosas. 

In  epistolae  initio:  Copia  de  vna  de  Murcia,  del  P.  M.°  Bap- 
tista, para  nuestro  P,  Francisco,  de  7  de  Junio  1555,  por  comissión 
del  mismo  P.  Baptista.  Alia  manti  a  tergo:  Para  Roma. 

JOANNES  CLAROS  DE  GUZMAN 
comes  de  Niebla 

SUMMO  PONTIFICI  PAULO  IV 

EX  FANO  LUCIFERI  (SANLUCAR)  II  JUNII  I555 

Testificatio  de  vita^  moribus  et  exercitationibus  alumnorum  Societatis  Jesu. 

t 

Sanctíssimo  Padre  y  señor  nuestro  universal.  Como  el  lugar 
que  del  cielo  se  a  dado  á  vuestra  sanctidad  en  la  tierra  obligue  á 
los  sieruos  suyos  que  en  ella  biuimos  á  dar  quenta  de  lo  que  se 
offresce,  y  esta  es  mayor  obligación  en  los  que  tenemos  adminis- 
tración temporal;  por  cumplir  yo  con  lo  que  á  esto  deuo,  y  á  la 
professión  de  xpiano.,  he  querido  hazer  relación  á  V.  S.t  del  be- 
nefficio  muy  grande  que  aquí  recibimos  con  la  erudición  y  ense- 
ñamiento de  los  religiosos  de  la  Compañía  de  Ihus.,  á  cuyo  nom- 
bre corresponden  tanto  las  obras  y  doctrina  suya,  que  se  puede 
bien  dezir,  que  no  recibieron  en  bano  su  ánima,  porque  su  fee 
biua  descubre  mui  claramente  la  limpieza  de  su  coraçón,  y  que 
llenan  derecho  camino  de  la  morada  del  cielo,  y  este  muestran  á 
los  fieles  con  tanta  charidad,  que  es  deuda  mui  grande  la  de  su 
trabajo  y  cuidado,  y  mayor  la  haze  tener  ellos  por  paga  que  sea- 
mos aprouechados  en  cosa  que  tanto  ba.  Desto  tratan,  desto  ha- 


•    Ex  originali  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  85,  prius  427. 


686 


Epistolar  Mixtae— 970 


blan,  en  esto  estudian,  y  en  esto,  Smo.  Padre,  biuen;  y  tan  con- 
formes y  con  tanta  clausura,  que  nunca  se  a  entendido,  ni  aun 
sospechado,  que  pretendan  otro  fin  sino  seruir  á  Dios,  y  que  to- 
dos le  siruan,  Y  esto  predican  en  su  comunicación,  y  lo  mesmo 
amonestan  en  los  púlpitos,  con  que  a  sido  muy  grande  la  reno- 
uación  de  muchos  spíritus,  y  el  fructo  que  de  cada  día  se  cono- 
ce, á  que  grandemente  ayuda  que  les  vemos  hazer  lo  que  per- 
suaden que  hagamos,  Y  cierto,  Smo.  Señor,  que  entendido  lo 
que  en  esto  ay,  a  sido  buena  dicha  la  del  siglo  presente  en  gozar 
deste  bien;  y  pues  el  prouecho  que  muestra  mereçe  ser  ayudado 
y  fauorescido  de  V.  S.t,  como  se  dize  que  lo  es,  no  queda  que 
dessear  á  los  de  la  milicia  de  esta  uida,  sino  que  siga  el  alma  la 
uandera  á  que  llama  la  razón  y  xpiandad.  destos  religiosos,  Uer- 
dad  es  que  estas  mismas  uozes  an  dado  y  dan  muchos  otros  de 
las  órdenes  bienauenturadas  que  en  esta  tierra  ay,  en  donde  abi- 
tan barones  no  menos  sanctos  que  doctos;  mas  lo  uno  y  lo  otro 
es  menester,  Bmo,  Padre,  para  que  nuestra  fragilidad  las  oya, 
para  lo  qual  es  muy  necesario  que  semejantes  yntercessiones  se 
multipliquen;  y  si  la  mía  algo  puede  para  ello,  aconpañada  de  la 
liumilldad  que  deuo  la  pongo  en  esto. 

Guarde  Dios  y  en  felicidad  eterna  acresciente  la  santíssima 
persona  de  V,  S,t  En  Sanlúcar  xj  Junio  m  d  l  v  De  V.  S.d  hu- 
milde hijo,  que  sus  santísimos  pies  bessa, 

El  conde  de  Niebla. 

Inscriptio:  f  Al  santíssimo  y  señor  nuestro  universal,  el  papa 
Paulo  [quarto]. 


'  Putarunt  nonnulli,  ut  supra  monuimus,  pag.  560,  comitem  de  Niebla, 
Joannem  Claros  de  Guzman,  ineunte  1555  e  vita  excessisse,  quod  quidem 
vel  ex  hac  ipsa  epistola  falsum  esse  convincitur,  Mortuum  vero  esse,  ut  alii 
affirmant,  mense  Januário  1556  evinci  potest  tum  Litt.  Quadr.,  t.  iv, 
pag.  96-98,  3l  Januarii  1556  datis,  tum  narratione  coaeva  Petri  de  Medina, 
Cronica  de  los...  Duques  de  Medina  Sidónia,  Condes  de  Niebla...,  anno 
1561  scripta,  nunc  typis  edita  in  Colección  de  documentos  inéditos  para  la 
historia  de  España,  t.  xxxix,  pag.  365,  ubi  legimus:  uFué  su  fallecimiento 
en  el  mes  de  enero  del  nacimiento  del  Señor  de  mili  y  quinientos  y  cin- 
cuenta y  seis,  siendo  de  edad  de  treinta  y  siete  años». 


12  JUNII  1555 


687 


97Vi 

JOANNES  ALPHONSUS  DE  GUZMAN 
dux  Methymnae  Sidoniae 

SUMMO  PONTIFICI 

EX  FANO  LUCIFERI  (SANLUCAR)  12  JUNII  1555 

Homines  de  Societate  Jesu,  hujusque  institutum  laudibus  extollit, 

t 

Sanctissimo  Padre  y  señor  nuestro  uniuersal.  Pues  V.  S.dat  a 
de  recibir  gozo  de  que  la  obseruançia  de  la  religión  cristiana  vaya 
en  creçimiento,  y  de  que  á  los  fieles  les  aya  venido,  ó  V.  S.t  y 
sus  anteçesores  ayan  dado  nueua  a3'uda  para  esto,  justo  es  que 
los  sieruos  de  V.  S.t,  obligados  del  mismo  gozo  y  de  tan  gran  be- 
neficio, le  hagamos  graçias  por  él,  y  le  demos  quenta  de  la  que 
dan  de  sí  los  religiosos  de  la  Conpañí  a  de  Ihus.,  que  por  estas 
partes  an  venido,  para  cuya  relación  es  mi  carta.  En  este  pueblo 
mío  a  vn  año  que  residen  ciertos  Padres  desta  orden,  cuya  veni- 
da la  duquesa  "  y  yo  procuramos,  siendo  ciertos  del  prouecho  que 
donde  quiera  questauan  hazían  con  la  predicaçión  suya  y  con  el 
exemplo  de  sus  costumbres:  y  en  este  tiempo  an  dado  á  enten- 
der sus  obras  tanto  desta  verdad,  que  con  dezirla  quedará  corto 
qualquiera  encareçimiento  que  yo  haga.  Porque  conviene  tanto 
su  dotrina  á  la  rienda  de  que  están  neçesitados  los  uiçios,  y  la 
sençeridad  de  su  biuir  á  la  confusión  del  trato  humano,  que  no 
pudo  subçeder  cosa  de  mayor  prouecho  en  nuestros  tiempos,  ni 
á  los  pasados  de  mayor  daño,  que  faltarles.  ¡Qué  recogimiento 
tienen.  Beatíssimo  Padre!  ¡qué  sancta  manera  en  el  çelebrar! 
¡quán  mucha  afeçión  á  que  los  hijos  de  la  yglesia  seamos  quales 
deuemos!  ¡con  qué  feruor  y  charidad  nos  amonestan,  y  qué  per- 
seuerancia  tienen  en  esto!  ¡quán  sin  perjuizio  de  otras  órdenes 
tratan  dello,  y  quánto  conforman  lo  que  hazen  á  lo  que  dizen! 

'    Ex  originali  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  82,  prius  424. 
^    Anna  de  Aragon,  ducissa  Methymnae  Sidoniae,  cujus  est  epist.  quae 
sequitur.  De  ea  deque  ejus  viro  egimus  supra,  pag.  559,  560,  annot.  2. 


688  Epistolae  Mixtae— 971 

Cosas  son  estas,  çierto,  sanctíssimo  señor,  que  muestran  bien  la 
caridad  con  que  se  hazen,  y  la  fe  biua  que  en  ella  tienen.  Mucho 
se  deue  al  fundador  desta  Conpañía,  y  gran  dilectión  nos  a  mos- 
trado V.  S.t  y  sus  predeçesores  en  tener  por  bien  que  se  comu- 
nicase este  thesoro  encubierto;  porque,  avnque  ay  hartos  enseña- 
dores  del  camino  del  çielo,  y  religiones  muy  sanctas,  y  sanctos 
varones  en  ellas,  estamos  tan  sordos  á  las  bozes  suyas,  que  ellos 
an  menester  quien  les  ayude  á  darlas,  y  nosoctros  quien  tanbién 
nos  amoneste  á  oyrlas.  Esperar  se  deue,  santíssimo  Padre,  sigún 
lo  que  hasta  qui  se  entiende  del  camino  desta  bienaventurada 
gente,  que  an  de  llegar  por  él  á  renobar  los  espíritus  que  en 
tiempo  de  los  apóstoles  reçibieron  su  predicaçión,  y  que  la  tierra, 
que  tan  mal  vsó  de  simiente  tan  verdadera,  a  de  produzir  fruto 
agradable  á  la  magestat  diuina:  y  testimonio  da  desto  ya  la  India 
de  Portugal,  en  donde  nueuamente  ay  erudición  de  la  ley  evan- 
gélica. Y  pues  esta  red  se  ua  tendiendo  en  nombre  de  V.  S.t ,  y 
con  ella  ay  esperança  grande  de  pescar  muchos  hombres  anega- 
dos de  ynfedilidad,  y  de  que  otros  flacos  y  tibios  en  la  fee  bol- 
uerán  á  ella  con  la  fortaleza  que  deuen,  alegrarse  deue  V.  S.t  de 
que  en  tiempo  suyo  se  consigan  estos  efectos,  y  mostrarlo, 
como  V.  S.t  haze  en  el  fauor  que  se  da  á  cosa  tan  justa  y  sancta. 
Y  pues  estas  y  otras  semejantes  son  obras  de  verdadero  pastor  y 
señor  nuestro,  no  queda  que  desear,  sino  que  Dios,  en  cuyo  lu- 
gar y  seruiçio  se  hazen,  dé  á  V.  S.t  próspero  regimiento  de  su 
yglesia  y  muy  larga  vida.  En  Sanclúcar  de  Barrameda  xij  Junio 
MDLV.  Santysymo  Padre,  de  V.  S.dad  umylde  yjo,  que  sus  santy- 
symos  pyes  beso. 

El  duque. 

Inscriptio:  f  Al  santíssimo  y  señor  nuestro  uniuersal,  el 
papa,  etc. 


22  JUNII  1555 


9'9^ 

ANNA  DE  ARAGON 
ducissa  Methymnae  Sidoniae 

SUMMO  PONTIFICI  PAULO  IV 

EX  FANO  LUCIFERI  22  JUNII  I555  *. 

Ob  accepta  beneficia  gratias  agit:  inter  illa  vero  Societatis  Jesu  institutum 
adnumerat.  -  Societatem  laudai. 

t 

Santissimo  Padre  y  señor  nuestro  uniuersal.  El  amor  con  que 
V.  S.t  y  sus  predeçesores  se  mueuen  y  an  mouido  á  los  benefi- 
çios,  que  continuamente  reçibimos  los  hijos  suyos,  obligan,  aun- 
que tantos  no  fueran,  á  que  lo  mostremos  con  el  reconocimiento 
que  pudiéremos,  pues  no  puede  ser  con  el  que  deuemos;  y  yo,  á 
quien  tanta  parte  cabe  desta  obligaçión  vniuersal,  refiero,  como 
sierva  humilde,  gracias  á  V.  S.t  por  cosa  tan  conuiniente.  Pues 
lo  es  mucho,  santíssimo  Padre,  quel  tesoro  ynfinito  de  la  Iglesia 
se  comunique  y  estienda  tanto  á  sus  fieles,  que  desta  plenitud 
reçiban  todos,  como  se  hará,  si  no  es  á  falta  nuestra,  que  en  todo 
tiempo  se  nos  da  manjar  esperitual  de  tantas  conçebsiones  de  ju- 
bileos é  yndulgençias,  y  tanto  enseñamiento  de  la  ley  evangéli- 
ca, que  no  queda  que  desear,  sino  que  sea  tal  el  aprouechamiento 
nuestro,  que  no  se  pierda  lo  mucho  que  sobra.  Y  para  que  así 
sea,  espero,  Smo.  señor,  que  a  de  ayudar  mucho  la  religión  y 
cristiandad  grande  de  la  Compañía  de  Ihus.,  nueuamente  unida 
á  esta  tierra,  con  la  uida,  predicaçión  y  humildad  de  los  religio- 
sos della;  porque  con  todo  esto  edifican  las  conçiençias,  y  mues- 
tran el  camino  de  nuestra  saluaçión  con  tanto  cuydado  y  perse- 
uerançia,  que  ninguna  cosa  de  las  á  esto  conuinientes  dexan  de 
hazer,  ni  es  otra  su  ocupaçión;  y  no  ay,  Smo.  Padre,  en  esta 
prouincia  lugar  en  donde  esta  Conpañí  a  abite,  que  no  sea  muy 
aprouechado  de  su  doctrina,  como  lo  es  este;  cosa  harto  neçesa- 

'  Ex  originali  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  84,  prius  426. — Vide  epist.  su- 
periores. 

Epistolae  Mixtae,  tom.  IV.  44 


690  Epistolae  Mixtae— 973 

ria  en  todo  tiempo,  y  digna  de  ir  adelante  en  el  de  V.  S.t,  por- 
que tanbién  el  fauor  desta  charidad  será  tesoro  para  la  pobreza 
de  nuestro  descuydo.  Y  pues  de  la  silla  bienaventurada  de  V.  S.t 
deuemos  esperar  este  descanso,  y  lo  que  más  al  alma  conuenga, 
no  queda  que  dezir,  sino  que  dé  Dios  á  V.  S.t  muy  larga  uida,  y 
la  prosperidad  que  más  conuiniente  sea  á  la  tranquilidad  y  buena 
gouernaçión  de  la  yglesia.  En  Sanlúcar  de  Barrameda  xij  de  Ju- 
nio M  D  L  V.  Santysymo  Padre.  De  V.  S.t  humyldehija,  que  sus 
santysymos  pyes  besa, 

La  duquesa  doña  Ana  de  Aragón. 
Inscriptio:  Al  santíssimo  y  señor  nuestro  uniuersal,  el  papa. 

ELEONORA  DE  SOTOMAYOR 
comitissa  de  Niebla 

SUMMO  PONTIFICI  PAULO  IV 

EX  FANO  LUCIFERI  12  JUNII  I555 

Debeneficiis,  a  summo  pontífice  universo  orbi  collatis,  gradas  agit. — Insti- 
tutum  Societatis  Jesu  laudai  ac  pontifici  commendai. 

t 

Sanctíssimo  Padre  y  señor  nuestro  uniuersal.  Comunícase 
tanto  el  fauor  de  la  silla  appostólica  y  charidad  de  V.  S.t,  que  en 
ella  está,  á  los  fieles  de  su  iglesia,  que  no  menos  parte  nos  al- 
cança á  los  que  aquí ,  fin  de  la  tierra ,  estamos ,  que  á  los  que 
mui  cerca  de  V.  S.t  abitan.  Y  esto  que  tan  agradecido  deue  ser, 
mueue  á  mí,  humilde  hija  y  sierua  de  V.  S.t,  á  que  confiese 
este  bien,  y  tenga  dél,  y  de  los  demás  que  continuamente  se  re- 
ciben, el  conoscimiento  que  es  razón ,  pues  no  se  pueden  seruir 
con  otra  cosa  los  que  son  de  tanto  balor.  Y  también,  sanctís- 
simo Padre,  es  mi  carta  para  hazer  relación  á  V.  S.t  de  quán 
conuiniente  es  al  beneficio  de  la  religión  xpiana.  la  que  ay  en  la 
Conpañía  de  Jhus.,  que  por  esta  tierra  a  venido,  en  cuyo  loor  se 


'    Ex  originali  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  83,  prius  425. 


12  JUNII  1555 


691 


puede  dezir  tanto,  que  será  poco,  respecto  desto,  lo  que  yo  diré. 
Porque  biuen,  Smo.  señor,  con  tanto  zelo  del  seruicio  de  Dios, 
y  con  tan  continua  occupación  desta  uirtud ,  que  muestran  en- 
tera obseruancia,  no  sólo  de  los  preceptos,  mas  de  los  consejos; 
y  son  los  de  su  doctrina  tan  uerdadero  mantenimiento  del  alma, 
y  sus  amonestaciones  tan  sanctas,  que  no  puede  quedar  disculpa 
á  quien  no  se  aprouechare  de  exemplo  tan  prouechoso.  Y  siendo, 
como  es ,  tan  necessario  este  socorro  a  la  flaqueza  de  nuestras 
culpas,  y  á  que  no  se  multipliquen,  justo  es  que  V.  S.t  sepa  el 
fructo  que  el  árbol  desta  Conpañía  produze,  y  que  se  espera  que 
de  cada  día  será  mayor,  porque  así  lo  muestra  la  experiencia.  Y 
pues  de  la  conuersión  de  un  peccador  llega  el  gozo  hasta  el 
cielo,  con  razón  le  deue  V.  S.t  tener  de  la  que  se  espera  que 
harán  muchos,  mediante  la  institución  desta  sagrada  orden.  Y 
porque  la  dignidad  suya  mereçe  ser  muy  ayudada  y  fauorecida 
como  muestran  efectos  tan  sanctos,  esta  obligación  tan  propia 
de  V.  S.t  quita  el  lugar  á  la  supplicación  que  para  ello  se  pu- 
diera hazer:  y  la  mía  es,  que  guarde  nuestro  Señor  la  sanctís- 
sima  persona  de  V.  S.t  con  acrescentamiento  de  próspero  regi- 
miento de  su  iglesia.  En  Sanlucar  xij  Junio  1555.  Santysymo pa- 
dre, vmylde  hyja  de  V.  S.t, que  sus  santysymos  pyes  besa, 

La  condesa  de  Niebla 


'  Comitissa  de  Niebla,  uxor  Joannis  Claros  de  Guzman,  cujus  est  epist. 
970,  cognominatur  a  plerisque  Eleonora  de  Sotomayor.  Vide  supra,  pag.  560; 
Polanco,  t.  v,  pag.  505,  n.  iSyó,  annot.  i  ex  Burgos,  Blasón  de  la 
nobleza,  t.  IV,  pag.  loo.  Sic  eamdem  et  alii  vocant,  ut  HaRO,  Nobiliario, 
pag.  195,  qui  tamen  alio  in  loco,  pag.  62,  praeponens  paterno  cognomini 
-cognomen  matris,  eam  appellat  «Doña  Leonor  de  Zúñiga  y  Sotomayor... 
hija  de  don  Francisco  de  Sotomayor  y  de  doña  Teresa  de  Zúñiga,  su  mujer, 
duques  de  Bejar,  Condes  de  Belalcaçar».  Haec  ipsa,  femina  quidem  nobi- 
lissima, ab  avia  sua,  Eleonora  Manrique  de  Castro,  filia  Petri  Manrique 
^ucis  de  Najera,  cognominata  est  aliquando  Eleonora  Manrique  de  Sotoma 
yor.  Et  certe  magister  Petrus  de  Medina,  qui  comitem  Joannem  Claros  de 
Guzman  instituerat  et  annos  L  ducibus  Methymnae  Sidoniae  inservierat, 
opus  suum  Crónica  de  los  Duques  de  Medina  Sidónia  dicavit  «A  la 
111. ma  y  muy  valerosa  señora  D.'  Leonor  Manrique,  condesa  de  Niebla...» 
quae  Joannis  Claros  fuerat  uxor,  mater  Alphonsi  Perez  de  Guzman  el  Bueno, 
qui  anno  1558  avo  suo  successit,  cura  nonum  aetatis  annum  ageret.  Crònica, 
ìib.  xii,  cap.  I,  pag.  369.  Denique  eamdem  plenius  appellat  Guillamas, 


fel 


6ç2 


Epistolae  Mixtae — 974 


Inscriptio:  \  Al  santíssimo  y  señor  nuestro  uniuersal,  el  papa 
Paulo  quarto,  etc. 

MARCUS  ANTONIUS  GRADINI 
vices  gerens  episcopi  Perusiae 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PERUSIA  15  JUNII  1555  ^ 

Qua  ratione  Societatis  homines  se  gerani,  testatur. — Eorum  vitam  ac  fructus 
ex  ipsorum  operibus,  in  christianam  rempublicam  redundantes,  col- 
laudai. 

t 

Molto  Rdo:  Padre.  Intendendo  da  M.  Euerardo  Mercuriano^ 
rettore  del  nostro  collegio  qui  in  Perugia,  V.  R.  desiderar'  fede 
et  informatione  del  proceder'  loro  ",  gli  auiso  eh'  noi  ci  tenemo 
obliga  ti  a  nostro  signor  Dio  et  a  V.  R.  et  a  tutta  la  Compagnia 
per  la  buona  edificatione,  aiuti  et  frutti  ch'ci  porge  di  continuo 
il  suo  collegio:  Prima,  con  l'esemplarità  di  uita  semplice  et  piena 
di  patientia,  con  l'esibirsi  con  ogni  reuerentia  et  obedientia, 
pronti  ai  comandamenti  dei  superiori  et  ecclesiastici  et  tempo- 
rali. Dapoi  con  rendersi  infatigabile  nel  seruitio  del  prossimo  in 
uisitare  gl'infermi,  intromettersi  in  far  pace  et  altre  opere  pie,  et 
principalmente  in  ministrare  i  sacramenti  della  confessione  et  co- 
munione, non  senza  gran  commodi tà  di  tutta  la  città;  in  far'  ser- 
moni et  ragionamenti  spirituali  in  priuato  et  in  publico,  si  nella 
lor'  chiesa,  si  in  alcune  fraternite  et  luoghi  deuoti,  secondo  eh' 
sonno  stati  recercati,  mostrandosi  integerrimi  nella  dottrina  et 


Historia  de  Sanliicar  de  Barrmueda,  pag.  81,  «Doña  Leonor  Manrique  de 
Soto-mayor  y  Zúñiga,  la  cual...  habiendo  casado  á  su  hijo  el  año  1574,  en  el 
siguiente  de  1575  en  17  de  octubre...  se  retiró  á  este  monasterio  de  la  Ma- 
dre de  Dios,  donde  hizo  una  vida  muy  ejemplar  con  el  hábito  de  beata  de 
la  tercera  Orden  del  Sr.  Santo  Domingo...  Permaneció  en  él  hasta  el  día  de 
su  dichoso  tránsito,  acaecido  en  27  de  abril  de  1582». 

*    Ex  originali  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio,  n.  I02,  prius  68. 

^  Mentem  Sti.  Ignatii,  cum  hujusmodi  testimonia  vellet  colligere,  supra 
exposuimus,  epist.  954,  955,  pag.  638-640,  et  maxime  pag.  645,  annot.  2. 


15  JUNii  1555  693 

zelanti  nel  honor'  d'Dio  et  salute  deFanime;  et  questo  si  uede 
essere  il  loro  solo  intento  in  tutta  la  lor  Christiana ,  uirtuosa  et 
religiosa  conuersatione. 

Ci  sonno  anchor  stati  et  sonno  utili  in  insegnare  lettere  et 
buon^  costumi  ai  nostri  ianciulli.  Et  benché  dagli  altri  mastri  di 
schuola  habbino  hauuto  quaFch'  contrasto,  et  per  ciò,  et  anche 
per  essere  stati  nel  collegio  mastri  oltramontani,  non  si  sieno  i 
cittadini  intieramente  assicurati  di  mandargli  i  suoi  fanciulli,  te- 
mendo della  pronuntia  barbara  et  del  modo  del'  insegnar  nuouo 
da  queste  bande,  nondimeno  hanno  sempre  buon  numero  d' sco- 
lari, hauendo  reso  conto  di  se  et  dato  molti  saggi  del  profitto  d'i 
fanciulli,  facendoli  recitare  dialogi  morali  et  orationi  al  populo, 
et  adesso  se  retrouano  con  cento  cinquanta  scolari,  et  ui  sonno 
molti  già  prouetti  nella  lingua  latina;  et  attendono  alla  lingua 
greca  et  a  far'  uersi.  Et  stamo  con  buona  speranza  eh'  alla  gior- 
nata haggia  da  crescere  uerso  di  loro  la  deuotione  del  populo  et 
consequentemente  da  loro  al  populo  haggia  da  prouenire  mag- 
gior frutto  quanto  alle  lettere,  quanto  ai  costumi,  et  quanto  al 
spirito. 

Et  per  r  obligho  eh'  questa  città  ui  è  astretta,  io,  per  il  luogo 
eh' tengo,  ne  rendo  gratie  a  V.  R.  et  a  tutta  la  congregatione, 
offerendomi  in  ogni  occasione  alli  lor'  comodi,  et  ricomandando- 
mi  di  continuo  alla  nostra  charità  et  orationi.  Di  Perugia  il  di 
XV  di  Giugno  del  LV.  Di  V.  R.  come  fratello. 

Marcantonio  Gradini, 
vicario  del  Rmo.  di  Perugia. 
Inscriptio:  Rdo.  domino  Ignatio  a  Loyola,  praeposito  gene- 
rali Societatis  Jesu,  etc.,  Romae. 


694 


Epistolae  Mixtae— 975 


0?5 

JOANNES  GUTIERREZ 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EX  FANO  LUCIFERI  I7  JUNII  1555 

Sodi  ab  imminente  naufragio  divina  ope  liberati.— Laetitia  oppidanorum^ 
receptis  sodalibus. -Fructus  ex  eorum  laboribus  perceptus.— Joannes 
Paulus  a  morbo  recreatus.— Optimatum  in  Societatem  amor. 

t 

Ihs 

Mui  Rdo.  in  X.°  Padre.  Gratia  et  pax  X.i  sit  in  cordibus 
nostris.  Amen.  Con  el  fauor  y  grada  diuina  con  la  mayor  breue- 
dad  que  pudiere  daré  quenta  á  V.  P.  del  suçeso  de  las  cosas  de 
Sant  Lúcar  después  que  nuestro  Señor  nos  truxo  acá:  y  es,  que, 
como  se  hizo  casa  en  Sevilla,  fué  neçessario  que  los  que  estauan 
aquí  fuesen  á  Sevilla,  i  por  pareçer  de  nuestro  P.  Francisco  de 
Borja  venimos  otros  tantos  en  su  lugar,  los  quales  partimos  de 
Sevilla  á  15  de  Enero  de  1555,  y  fué  nuestro  Señor  servido  de 
regalarnos  en  el  camino  con  el  manjar  sólido  que  su  magestat 
suele  dar  á  sus  sieruos,  de  manera  que,  uiniendo  por  el  río,  se  le- 
vantó vna  gran  tempestad  de  agua  y  viento,  que  se  nos  yva  ab- 
negando el  uarco.  Fué  tanto,  que  no  pensamos  escapar  con  la 
vida,  porque  el  varquero  lloraua  su  muerte,  y  nosotros  diziendo 
el  credo:  y  lo  que  más  nos  consolava,  era  que  nos  tomaua  la 
muerte  en  execuçión  de  la  santa  obediençia,  la  qual  en  semejan- 
tes tiempos  da  muncho  aliuio  para  padeçer  lo  que  su  magestat 
es  servido  enbiar.  Después  la  tormenta  nos  e[c]hó  cerca  de  tierra^ 
quasi  el  vareo  lleno  de  agua,  donde,  saltando  en  tierra,  no  fué  me- 
nor el  pehgro  que  el  pasado,  por  las  munchas  marismas  y  arroyos 
que  pasáuamos,  andando  sin  camino.  Faltónos  lo  neçessario:  qui- 
so nuestro  Señor  que  aportamos  á  vn  lugar,  y  pedimos  limosna, 
y  fuímonos  á  vn  mesón,  por  no  aver  hospital;  y  avnque  al  princi- 

'  Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  81,  prius  422.— Usus  est 
hac  epistola  PoLANCO,  t.  v,  pag.  498  et  seqq.  a  n.  1359.  Quaedam  etiam, 
quae  in  ea  narrantur,  tradunt  Litt.  Quadr.,  t.  iii,  pag.  3o9-3ll. 


17  JuNii  1555  695 

pio  mostraron  mal  rostro,  después  se  movieron  tanto  con  la  bue- 
na doctrina  de  los  Padres,  que  los  tuuieron  dos  días  allí,  dándo- 
les lo  necessario,  ofreçiéndose  y  rogando  que,  quando  pasasen  por 
allí  hermanos  de  la  Compañía,  tuviesen  aquella  casa  como  de  sus 
hermanos,  y  que  ansí  se  fuesen  á  posar  á  ella.  Y  llegando  á  Sant 
Lúcar  fué  tanta  la  alegría  del  pueblo,  viéndonos  entrar  de  cami- 
no, que  luego  fueron  á  llevar  la  nueua  á  los  duques  ',  los  quales 
luego  nos  enbiaron  á  visitar;  y  otro  día  por  la  mañana  vino  el 
conde  de  Niebla  con  muncha  deuotión  á  nuestra  casa.  Fuénos 
bien  menester  consolarlos  por  la  muncha  tristeza  y  quexas  que 
tenían  de  la  yda  de  los  Padres. 

El  día  de  sant  Marcos  vuo  en  esta  yglesia  vnas  solenes  con- 
clusiones en  presentía  de  los  duques  y  condes,  y  de  todo  el  pue- 
blo, sustentándolas  los  frailes  de  sant  Isidro  -,  arguyendo  otros 
munchos  frailes  dominicos  y  franciscos.  Conbidaron  al  P.  M.** 
Juan  Paulo  %  el  qual,  rogándoselo  el  conde  de  Niebla,  dos  vezes 
argüyó  con  tanta  modestia,  y  spíritu,  y  biueza  de  letras,  que  en 
el  primer  medio  que  puso  quedaron  todos  tan  satisfechos,  que 
ninguno  quiso  replicar  ni  responder:  de  lo  qual  todo  el  pueblo  se 
consoló,  tomando  estimación  de  letras  de  los  Padres  de  la  Com- 
pañía; y  quedó  trauado  muncho  amor  y  comunicatión  de  los  frai- 
les con  los  desta  casa. 

Otro  día,  predicando  por  la  tarde  el  Padre,  vn  paje  del  duque, 


*  Duces  Methymnae  Sidoniae  et  comités  de  Niebla,  de  quibus  nuper 
egimus . 

*  «En  despoblado  hacia  la  parte  S.  se  hallaba  el  ex-monast.  de  San 
Miguel  de  los  Angeles,  colegio  de  la...  orden  de  San  Gerónimo.  Larga  y 
difusa  tarea  sería  referir  todas  las  noticias,  más  ó  menos  verosímiles  que 
corren  acerca  de  esta  casa.  Según  unas  fué  catedral  en  los  principios  de  la 
igl.  de  España;  otras...  apoyadas  en  antecedentes  históricos,  en  manuscri- 
tos y  apuntes  que  parecen  los  más  exactos,  atestiguan  que  fué  conv.  de 
templarios...  que,  entregado  después  á  los  monges  gerónimos  de  S.  Isidro  de 
Santi-Ponce,  lo  tuvieron  bajo  su  dirección  y  custodia  hasta  1567,  que  fué 
declarada  casa  independiente  y  como  otra  cualquiera  de  la  orden...  Se  ense- 
ñaba en  ella  la  teología...»  Madoz,  Diccionario  geogr.  hist.,  t.  xui, 
pag.  746.  Cf.  GuiLLAMAS,  Historia  de  Sanlúcar  de  Barrameda,  pag.  146 
et  seqq. 

'    Qui  prius  Joannes  Alvarez  vocabatur.  Vide  epist.  638,  pag.  563. 


696  Epistolae  Mixtae— 975 

acostándose  mui  duro  y  ajeno  de  lo  que  convenía  á  su  consçien- 
tia,  y  alabándose  dello  delante  sus  conpañeros,  visitóle  nuestro 
Señor  á  cabo  de  vn  rato  de  tal  manera,  que  començó  á  dar  gran- 
des bozes  pidiendo  confessión,  rezando  el  credo,  diziendo  que  se 
moría,  deseando  confesarse  con  el  P.  Juan  Paulo,  hasta  que  le 
truxeron  en  peso  siendo  la  media  noche,  llamando  con  grandes 
bozes  á  nuestra  puerta.  Se  confesso  en  casa,  y  acabado  de  con- 
fesar, quedó  tan  consolado,  que  se  le  quitó  el  mal,  y  después  con- 
tinuava [frecuentando]  esta  casa  con  muncha  deuotión,  mui  mu- 
dado de  lo  que  antes  solía.  El  jueues  santo  predicó  el  Padre  el 
mandato  en  la  yglesia  mayor,  donde  tánto  visitó  nuestro  Señor  á 
todos,  que  no  vuo  en  la  yglesia  quien  no  llorase  munchas  lágri- 
mas viendo  al  Padre,  que  no  pudo  acabar  :  se  fué  todo  el  ser- 
món en  llorar  y  solloçar;  y  luego  á  la  noche  predicó  á  los  disci- 
plinantes. Algunas  personas  de  muncha  qualidad  se  an  confesado 
y  confiesan  con  los  Padres.  Hanse  remediado  algunas  cosas  de 
muncho  interés  de  hazienda,  y  munchas  personas  distraydas, 
deste  pueblo,  se  an  recogido  tanto,  que  se  ha  echado  muncho  de 
uer,  alabando  todos  á  nuestro  Señor  por  ello.  Tanbién  han  en- 
tendido los  Padres  en  conponer  algunas  enemistades  y  pazes,  y 
se  an  recabado  perdones  de  muerte  i  de  otras  cosas.  Teniendo 
vn  çierto  conde  vnos  retratos  de  muncha  estima  y  valor  çerca 
del  mundo,  reprehendiéndoselo  los  Padres,  el  conde  los  quitó  y 
mandó  e[c]har  donde  no  pareçiesen,  lo  qual  se  tuuo  en  esta  tierra 
en  mui  muncho,  y  luego  el  conde  se  confessò  generalmente,  y 
comulgó  con  vno  de  los  Padres. 

En  esta  casa  somos  aora  çinco,  dos  Padres  y  tres  hermanos: 
el  P.  M."  Juan  Paulo,  el  P.  Rodríguez,  el  H.  Juan  \  el  H.  Orru- 
ño  el  H.  Sancho.  El  P.  Juan  Paulo  a  estado  desahuziado  de 
los  médicos,  y  reçebida  la  estrema  vnçión;  pero  fuera  de  la  espe- 
rança de  todos  le  a  dado  nuestro  Señor  vida,  y  está  mejor  y  fue- 
ra de  peligro. 

Han  mostrado  estos  señores  lo  que  en  X.°  nos  aman  en  pro- 


•    Joannes  Gutierrez,  hujus  epistolae  scriptor. 

^    Joannes  Orruño.  Vide  Litt.  Quadr.,  t.  m,  pag.  3r2  et  675. 


20  JUNII  1555  697 

curar  la  salud  del  Padre  con  todo  el  gasto  y  diligentia  posible 

El  Padre  y  todos  los  desta  casa  humillmente  pedimos  ser  en- 
comendados en  los  sacrifiçios  y  oraçiones  de  V.  P.  y  de  to- 
dos nuestros  charíssimos  Padres  y  hermanos  de  la  Compañía. 
Jesu  X.°  nuestro  señor  sea  en  nuestras  almas.  Amén.  De  Sant 
Lúcar  y  de  Junio  17  de  1555  años.  Por  comissión  del  P.  M."  Juan 
Paulo.  De  V.  P.  invtil  sieruo  en  X.°, 

7  Juan,  f 

Inscripüo:  Ihs.  Al  mui  Rdo.  Padre  en  Jesux."*  nuestro  señor, 
el  P.  M.°  Ignacio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús. 
Roma.  Alia  manti:  R.ta  H  6  di  Nouembre. 

976 

ADRIANUS  ADRIAENSSENS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

LOVANIO  20  JUNII  I555  -. 

Sinistri  adversus  Societatem  rumores,  a  quodam  generali  commissario 
franciscanorum  excitati. 

Jhs. 

Gratia  et  pax  X.i  nobiscum.  Rde.  in  X.°  Pater.  Abbine  pan- 
eis diebus  scripsi  R.  V.  ^  quomodo  generalis  commissarius  or- 
dinis  fratrum  minorum,  Franciscus  (vt  opinor)  nomine,  natione 
hispanus  vel  italus,  qui  hoc  tempore  fungitur  istis  in  partibus 
offitio  generalis  totius  ordinis  predicti,  hic  inquam  Rdus.  Pater 
commissarius  passim  prohibet  monasteriis,  dicto  ordini  subditis, 
ne  cuiquam  de  Societate  nostra  loquantur,  imo  ne  salutent  quidem 
ore  tenus  seu  coram.  Cum  vero  nullam  prorsus  occasionem  et 
causam  ex  parte  nostra  habeat,  spargit  quedam  a  P.  V.,  et  So- 
cietate Rome  agente,  Rome  in  sua  presentía  esse  acta,  propter 
que  huiuscemodi  prohibitiones  faciat,  et  dicit  nostros  Rome  so- 

*  Comitum  amorem  ac  sollicitudinem,  praecipue  comitissae,  laudai  Po- 
lanco, t.  V,  pag.  500,  n.  i362  et  pag.  5o3,  n.  iSóg. 

-    Ex  autographo  in  voi.  F,  unico  folio,  n.  63,  prius  344. 
Vide  epist.  964. 


698  Epístolas  Mixtae— 976 

licitasse  apud  summum  pontificem  posse  omnia  monasteria,  etiam 
dicti  ordinis,  visitare,  et  similia.  Alia  vero  que  potius  ad  inju- 
rias seu  stomachationes  pertinent,  vt  sunt  quid  sibi  arrogant 
quid  sibi  persuadent  isti  jhesuite,  volentes  omnibus  dominari,, 
hec  inquam  et  similia,  que  multa  ab  ipsis  sparguntur,  omitto. 
Hac  de  causa  etiam,  qui  ante  singularissimi  fuerunt  amici  nostri, 
ex  dicto  ordine  schandalizantur,  judicantes  imprudenter  a  nostris 
hoc  solicitatum ,  et  nihil  esse  aliud  quam  seminarium  discordie. 
Ego  vero  ad  omnia  predicta,  de  quo  nec  dubito,  respondeo  nullo 
modo  credendum  nostros  predicta  solicitasse,  sed  forte  alios  pro 
nobis  vel  ipsum  summum  pontificem  hoc  nostris  vitro  inj  ungere 
voluisse.  Insuper,  cum  in  istis  partibus  nullus  nostrum  vel  predi- 
cet,  vel  aliud  singulare  apud  subditos  illorum  agat,  et  inaudita 
sint  que  supra  dixi,  superflue,  ne  dicam  indiscrete,  videntur  he 
prohibitiones  coram  omnibus  et  singulis  religiosis  fieri,  et  non 
paruas  excitare  commotiones  et  suspiciones.  Denique  quicum- 
que  hec  audiunt,  etiam  pósito  quod  nostri  illa  solici tassent,  cum 
in  se  mala  non  sint,  judicant  ob  id  non  debere  fieri  huiuscemodi 
publice  prohibitiones.  Nec  dubito  quin  per  hec  Societas  nostra 
magis  in  Domino  exaltabitur,  et  ipsorum  ordo  deprimetur,  cum 
tam  notabiles  abusus  in  supremis  capitibus  illius  ordinis  vident; 
judicant  enim  nihil  esse  aliud  quam  diabolicam  et  pertinacem  inui- 
diam:  proinde  gaudeo  quidem  et  exulto  nos  pati  propter  Christum; 
sed  inconsolabiliter  deplango  eos.  Existimo  quoque  hec  non  fieri 
ex  jussu  Rdi.  Patris  generalis  eorum,  cui  optarem  hec  nota  esse. 
Rda.  itaque  P.  V.  fatiat  quod  sibi  in  Domino  expediré  videbi- 
tur,  et  nos  sibi  coram  Domino  commenda  tos  habere  dignetur. 
Raptim.  Louanij  20  Junij  anno  1555.  Rde.  P.  V.  seruus  in  Do- 
mino, 

Adrianus  Adriani  ab  Antuerpia. 
Inscr ipiio: ]hs.  Rdo.  in  X.°  Patri,  magistro  Ignatio  de  Loyola, 
generali  praeposito  Societatis  Jesu.  Rome. 


*    Ms.  stomochationes. 


22  JUNII  1555 


9'S7 

JACOBUS  MIRON 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  22  JUNII  I555 

De  regio  collegio  conìmbricensi,  Societati  tradendo.— Munus  sacrae  inqui- 
sitionis,  nolente  Henrico,  principe  et  cardinale,  Societatem  tanto  nego- 
tiorum  pondere  onerari,  nostris  hominibus  non  defertur. 

t 

Jhus. 

Muy  Rdo.  Padre.  La  gratia  y  paz  de  Christo  nuestro  señor 
sea  siempre  en  nuestro  fauor  y  ayuda.  Mucho  nos  alegramos  de 
las  buenas  nueuas  del  papa  electo,  y  mucho  nos  pesó  quando  su- 
pimos de  su  muerte.  Piega  á  nuestro  Señor  de  auer  misericordia 
de  su  yglesia  en  darnos  un  otro  tal  como  él. 

Açerca  del  collegio  de  Coimbra,  V.  P.  terná  entendido  por 
otras  que  tengo  scripto,  cómo  el  rey  nos  entregó  su  collegio  real 
de  Coimbra,  y  quiere  que  de  Octobre  por  delante  nos  passemos 
á  él  y  leamos  en  él.  Yo  íuí  á  Coimbra  después  que  el  rey  se  de- 
terminó, y  tomé  informaçión  de  todas  las  cosas  que  se  fazían  en 
aquel  collegio,  para  que  según  ella  concluyéssemos  acá  algunas 
cosas,  speçialmente  açerca  de  los  porçionistas  que  ay  aora  en  el 
collegio,  al  modo  que  están  en  los  collegios  de  París.  El  rey  a 
desseado  mucho  que  no  dexasse  de  aver  estos  porçionistas,  dán- 
donos el  collegio,  aunque  ellos  son  pocos,  que  creo  que  no  aurá 
aora  más  de  xxxiiij.  Pareciónos  acá  que,  si  el  rey  insistiesse  en 
esto,  que  podría  tomar  la  Compañía  cargo  dellos  quanto  al  spiri- 
tual, de  manera  que  estuuiesse  su  collegio  por  sí,  pegado  con  lo 
nuestro,  como  están  ay  en  Roma  los  tudescos:  y  quanto  al  tem- 
poral, que  el  rey  ponga  un  çiudadano  honrrado,  que  tenga  cargo 
de  dar  aquellas  porçiones  y  todo  lo  demás  que  tuuiera  neçessi- 
dad,  solamente  entendiendo  nosotros  en  que  uiuan  quietamente 
seruiendo  á  nuestro  Señor,  y  que  estudien  el  rato  que  uinieren 

*    Ex  oiiginali  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  l34,  prius  6l2,  6l3. 


700  Epistolae  Mixtae— 977 

de  las  scuelas.  La  reyna  está  en  extremo  contenta  desta  manera, 
y  [dice]  que  spera  que  se  a  de  seguir  grande  prouecho  dello;  por- 
que todos  los  fidalgos  holgarán  de  tener  allí  sus  hijos:  y  esto  mesmo 
también  dize  el  doctor  Antonio  Piñero.  [A]  los  iffantes  también 
les  pareçe  bién;  pero  la  causa  prinçipal  porque  ellos  se  mueuen 
es,  por  satisfazer  al  rey  que  lo  quiere,  porque,  quanto  á  la  obra  en 
sí,  tienen  algún  reçelo  que  no  suçeda  bien,  por  causa  de  ser  cosa 
que  pende  de  gente  de  fuera,  como  es  el  hombre  que  da  las  por- 
çiones,  y  más  los  moços  que  son  diffíçiles  de  contentar,  y  que  no 
seauengan  bien  entre  sí;  pero  con  todo  esto,  por  quererlo  el  rey, 
les  pareçió  bien.  Esto  traté  largo  con  el  iffante.  El  cardenal  so- 
lamente me  dixo  que  bien  lo  podíamos  hazer,  aunque  daua  á  en- 
tender que  no  quería  que  nos  encargássemos  de  tantas  cosas.  En 
fin  la  cosa  está  desta  manera,  que  yo  dixe  al  rey,  que,  quanto  á 
esto  de  las  porçiones,  que  acá  no  nos  auíamos  de  determinar  de 
las  tomar  sin  liçençia  de  nuestro  superior;  pero,  pareçiendo  bien 
á  S.  A.,  lo  haremos,  porque  somos  çiertos  que  así  parecerá  bien 
á  V.  P.  El  hasta  aora  no  se  a  determinado  en  ello:  cumplillo 
emos  desta  manera,  si  V.  P.  ó  el  P.  Francisco  no  nos  manda  otro 
recado. 

Vi  las  obras  del  collegio  real  de  Coimbra ,  y  está  ya  hecho 
mucho  en  él.  Dízeme  el  maestro  de  las  obras  del  rey  de  allí,  que 
el  rey  terná  gastado  en  las  obras  de  aquel  collegio  hasta  aora 
quinze  mil  ducados,  y  creo  que  aurá  menester  más  de  otro  tanto 
para  acabarse  de  hazer;  y  en  lo  que  está  hecho  ay  por  arriba  en 
tres  uarandas  más  de  cinquoenta  cámaras  para  poder  posar  los 
hermanos,  y  por  baxo  aurá  nueue  ó  diez  aulas  y  un  refeitório 
muy  grande.  Con  esto  y  con  más  de  xxx  cámaras  uiejas  que  es 
tán  en  el  sitio  del  collegio,  aurá  lugar  para  que  todo  nuesso  colle- 
gio se  passe  abaxo  al  collegio  real  para  Octobre ,  no  quedando 
ninguno  de  los  porçionistas  ni  gente  ninguna  de  fuera  que  están 
aora;  y  para  los  porçionistas  manda  el  rey  que  se  busquen  casas 
allí  junto,  ó  tomará  el  collegio  de  los  bernardos,  que  está  junto  al 
collegio  real,  para  ellos,  y  los  bernardos  que  se  suban  al  sitio  que 
nosotros  dexamos.  Pero  para  conçertarse  el  collegio  real  y  pas- 
samos nosotros  allá  para  Octobre,  es  neçessario  que  luego  se 


22  JUNII  1555  701 

haga  una  çerca,  y  se  acaben  de  hazer  çiertas  casas  y  algunos  re- 
partimientos: para  todo  esto  pedimos  para  luego  tres  mil  ducados 
al  rey,  y  el  doctor  Piñero  nos  ayuda  bien  en  ello. 

Quanto  á  la  dotaçión  del  collegio,  nos  pareçe  que  se  a  de  ha- 
zer muy  bien,  porque  nos  informamos  largamente  de  todas  las 
rentas  de  la  uniuersidad,  y  se  halla  que,  con  darnos  el  rey  para 
çiento  y  çinquoenta  de  nosotros  de  las  mesmas  rentas,  ó  tomando 
á  lo  menos  dos  cuentos  delias,  quedan  más  de  dos  cuentos  y  me- 
dio para  la  uniuersidad,  con  que  tiene  para  pagar  los  salarios  de 
los  leyentes,  y  aun  dize  que  les  sobrará  un  cuento.  Açerca  desta 
dotaçión,  no  ay  más  hecho  de  lo  que  tengo  scripto,  scilicet,  que 
el  rey  tiene  mandado  que  nos  den  tres  mil  ducados  de  las  rentas 
de  la  uniuersidad,  los  quales  ella  pagaua  de  pensión  al  obispo  de 
Osma  '  y  al  doctor  Nauarro,  y  el  rey  tomó  á  su  cargo  pagarles  á 
ellos  por  sus  uidas.  Aora  andamos  negociando  esto,  para  que  el 
rey  tome  assiento  en  esto  y  en  lo  demás,  y  haga  prouisiones 
dello.  Spero  en  nuestro  Señor  que  lo  a  de  hazer  muy  bien. 
Nuestro  Señor  lo  ordene  todo  como  fuere  más  gloria  suya. 

Acá  trabajo  en  que  los  que  unieren  de  leer  en  el  collegio  real, 
que  se  exerciten  primero  en  leer  aquí  neste  collegio  de  Lixboa  y 
en  el  de  Éuora  hasta  Octobre;  y  aun  también  los  mejores  leyen- 
tes que  uuiere  en  estos  dos  collegios  los  mandaremos  á  Coimbra. 

Yo  e  scrito  por  uezes  á  V.  P.  que  nos  ayudasse  con  algunos 
maestros,  por  la  mucha  neçessidad  que  tenemos  para  supplir  con 
tan  grande  empresa  :  respondióme  Juan  Philipe  ■  que  no  podía 
ser  por  agora.  Speramos  que  de  Castilla  nos  remedie  el  P.  Fran- 
cisco, siquiera  prestándonos  algunos  dolientes  por  algún  tiempo. 
Por  amor  de  Dios  que  V.  P.  se  lo  encomiende. 

Al  presente  no  se  offresçe  más  que  escreuir  á  V.  P.,  sino  que 
nos  encomendamos  mucho  en  sus  oraçiones.  De  Lixboa  á  xxij  de 
Junio  de  1555.  De  V.  P.  indigno  hijo  enChristo, 

Miron. 


»  Ms.  dosma.— Vide  supra,  epist.  955,  pag.  642,  ubi  de  rebus  in  hac 
epistola  contentis  fit  sermo. 

-  Joannes  Philippus  Vito,  quo  Ignatius  et  Polancus  in  epistolis  conscri- 
bendis  utebantur. 


702  Epistolas  Mixtae— 977 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  Padre,  el  P.  M.  Ignatio,  praeposito 
general  de  la  Compañía  de  Jesús,  en  Roma. 

t 

In  folio  separato  La  impresa  de  la  inquisiçión,  que  mos- 
traua  el  rey  uoluntad  que  la  tomássemos,  para  agora  cessò,  y 
proueyeron  de  un  padre  dominico,  que  estaua  por  inquisidor  en 
Éuora,  que  uiniesse  aquí  ^  La  causa  porque  se  estrouó  fué 
por  el  cardenal  no  uenir  bien  en  ello,  prinçipalmente  por  ueer  que 
somos  pocos,  y  que  no  podremos  con  tantas  cosas;  y  también  por 
pareçerle  que  él  querría  tan  exempto  el  inquisidor  de  la  Compa- 
ñía, que  no  lo  auríamos  de  suffrir,  con  otros  inconuenientes  que 
él  daua,  que  no  se  uinieron  á  discutir  particularmente,  confes- 
sando todauía  que,  quanto  á  lo  substantial  de  la  inquisiçión,  la 
Compañía  lo  auía  de  hazer  mejor;  y  diziendo  yo  al  rey  de  los 
impedimentos  del  cardenal,  me  dixo,  que  él  no  hallaua  ninguno. 
Esto  fué  el  día  antes  que  me  partí  para  Coimbra  :  quando  torné, 
hallé  que  auían  ya  proueydo  del  que  digo  arriba.  Todauía  me 
dixo  la  reyna  que  prouerían  este  con  otras  cosas,  dando  á  enten- 
der, que  podrá  ser  que  después  se  torne  á  tratar  de  tomar  nos- 
otros esta  impresa.  Nuestro  Señor  lo  ordene  como  fuere  más  su 
gloria  y  seruiçio.  Oy  á  xx  de  Junio  año  de  1555. 

Todauía,  como  dixe  en  las  otras,  la  reyna  me  dixo  que  el  car- 
denal antes  estaua  bien  en  que  tomássemos  esto,  y  era  así. 

Mirón. 

A  tergo  alia  marni:  R.ta  alli  6  di  Nouembre. 


'  Ex  originali  in  voi.  F,  unico  folio,  n.  l33,  prius  611. — Hoc  episto- 
lium,  licet  diem  praeferat  xx  Junii,  superiori  epistolae  annectendum  censui- 
mus,  quia  procul  dubio  simul  cum  ipsa  Romam  missum  est,  et,  ut  a  tergo 
scribitur,  eodem  die  accepturn  in  urbe,  nimirum  6  Novembris. 

-  «Fr.  Geronimo  de  Oleastro,  Maestro  en  Teologia,  del  Orden  de  Pre- 
dicadores... llevado  de  la  Inquisición  de  Evora»,  qui  successit  domino  «Pe- 
dro Alvarez  de  Paredes,  Licenciado  en  Cánones»  quique  «en  19  de  Agosto 
de  1552»  fuit  inquisitor  renuntiatus.  SouSA,  O.  P.  Verdadero  origen  del 
Tribunal  del  santo  oficio  de  la  Inquisición  en  Portugal,  pag.  117. 


28  JUNII  1555 


703 


PRINCEPS  JOANNA 

JOANNI DE  LANUZA 

summo  Aragoniae  judiei 

VALLISOLETO  28  JUNII  I555  *. 

Societatem  Jesu,  Caesaraugustae  collocatara,  valde  commendai. 
Magnifico  consejero,  amado  de  su  magestad.  Entendido  he- 
mos que,  a  viendo  algunos  religiosos  de  la  orden  y  Compañía  de 
Jesús,  con  limosnas  de  la  ciudad  y  de  personas  particulares  de 
esse  reyno,  comprado  cierta  casa  y  sitio  para  edificar  en  él  vna 
iglesia  y  collegio  de  su  orden ,  y  començando  á  celebrar  los  di- 
vinos officios,  el  vicario  general  del  arcobispo,  á  instancia  del 
prior  de  S.  Agustín  y  de  ciertos  vicarios  de  dos  parrochias,  pro- 
veyó cierta  provissión,  en  que  mandó,  so  pena  de  excomunión, 
que  ninguno  vaya  á  oir  los  divinos  oficios  á  la  dicha  casa  }'  col- 
legio, con  algunas  palabras  que  trahen  algún  escándalo  y  sospe- 
cha, siendo  la  dicha  orden  aprovada  por  los  sumos  pontífices, 
y  sede  apóstolica,  muy  privilegiada  y  favorecida  con  grandes 
privilegios  é  indultos ,  los  quales  han  sido  presentados  en  el  su- 
premo consejo  de  Aragón,  vistos  y  examinados,  y  sobre  ello 
proveydas  provissiones  executórias     Y  porque  esto  procede  de 

'  Ex  transumpto  in  opere  ms.  Alvarez,  Hist.  de  la  provincia  de  Ara- 
gón, t.  I,  lib.  II,  pag.  436,  437.  Exstat  aliud  exemplum  apud  Rivadeneira, 
Historia  ms.  de  la  Asistencia  de  España,  lib.  ll,  cap.  17.  Jam,  summus 
Aragoniae  judex,  yMs/iCi'a  vocant,  erat  Joannes  Lanuza  IV.  Etenim  «anno 
MDLiv,  ab  eodem  Carolo,  cum  apud  Belgas  esset,  a.  d.  xvi.  Kal.  Maii,  ín 
Ferrarii  proximi,  germani  fratris,  locura  suffectus  fuit:  ut  ad  quem  moeror 
illius  morte  veniebat,  ad  eumdem  quoque  amplissimus  iste  honos  perueni- 
ret».  Blancas,  Aragonensiiim  rerum  commentar ii,  pag.  518. 

*  Rem  sic  enarrai  Alvarez,  /.  e,  pag.  4l3  et  seqq.:  «(Concluída  la 
compra  de  la  casa  de  Sancho  de  Francia...,  el  P.  Baptista  de  Barma,  Vice- 
Provincial,  qne  avía  ido  entonces  á  Zaragoza...  fué  á  verla  y  dar  la  traza 
cómo  se  acomodasse  para  la  havitación  de  los  Padres  y  exercício  de  sus  mi- 
nisterios. Hízose  luego  y  con  diligencia,  haciendo  iglesia  ó  capilla  de  vna 
sala  baxa...,  adereçando  su  altar  y  lo  demás  necessario  para  decir  Missa 
presto  y  pobremente,  el  qual  aderezo  dieron  D."  Esperanza  y  D.'  Anna  de 
Garrea,  señoras  principales  de  aquella  ciudad,  y  hermanas  del  Governador 


704 


Epistolae  Mixtae— 978 


alguna  embidia  y  mala  voluntad  que  á  los  dichos  religiosos  tie- 
nen, viendo  el  fruto  que  hacen  en  servicio  de  Dios  N.  S.  y  acre- 
de  Aragón,  D.  Juan  de  Gurrea,  señor  de  Argavieso,  muy  siervas  de  Dios, 
y  fueron  siempre  mui  devotas  y  bienhechoras  de  nuestra  Compañía.  El 
P.  Vice-Provincial  señaló  para  decirse  la  l."  Missa  el  miércoles  siguiente  á  la 
Pasqua  de  Resurrección,  que  fué  [se.  dies  mercurii]  en  aquel  año  1555  a  17 
de  Abril,  aviendo  pedido  y  alcanzado  del  Sr.  Arçobispo  de  Çarago^a  su  be- 
neplácito. Combidaron  los  nuestros  para  esta  fiesta  al  Sr.  Virrey,  que  era  el 
Duque  de  Francavila,  á  vno  de  los  señores  Inquisidores,  y  para  que  predicas- 
se al  P.Fr,  Juan  Azoróla,  de  la  Orden  de  S.  Gerónimo,  hombre  muy  grave 
en  ella,  y  que  vino  á  ser  General...;  y  porque  los  nuestros  eran  pocos  para 
el  coro,  avía  ofrecido  el  P.  Fr.  Thomás  Esquivel  embiar  de  su  monasterio 
algunos  religiosos  que  ayudassen  á  cantar  á  los  nuestros.  Divulgóse  estopor 
la  ciudad  con  aplauso  y  expectación.  Pero  como  los  nuestros  advirtieron  que 
el  Sr.  Arçobispo  ó  los  que  le  estavan  al  lado,  no  lo  presta  van  á  nuestras  co- 
sas, parecióles  sería  mejor  assegurarias  por  este  camino.  Acordó  el  P,  Vice- 
Provincial...  con  parecer  de  los  demás,  que  el  mismo  día  por  la  mañana,  an- 
tes del  oficio  público  y  solemne,  se  tomasse  la  possesión  con  algún  secreto 
en  presencia  de  Notario  y  testigos  competentes,  y  assi  se  dixo  Missa.  Predi- 
có el  P.  Vice-Provincial,  y  algunas  personas  se  confessaron  y  comulgaron. 
Esto  hecho  por  la  mañana,  vino  vn  hombre  de  parte  del  Sr .  Arçobispo,  ó  de 
Don  Lope  Marco,  Abad  del  monesterio  de  Veruela,  que  es  de  monges  Ber- 
nardos, su  Vicario  General,  diciendo  que  quien  le  embiava,  rogava  ó  pedía 
se  dilatasse  la  fiesta  concertada,  ó  se  dexasse;  porque  se  le  avían  quexado 
dello  algunos  clérigos  de  las  parrochias  cercanas,  y  la  quexa  fué  también  de 
los  Padres  Agustinos.  Y  el  P.  Vice-Provincial  respondió  que  sería  cosa  di- 
fícil y  de  mucho  inconveniente  hacer  lo  que  se  pedía,  por  estar  ya  todo 
concertado  para  aquel  día...  Dada  y  recibida  aquella  respuesta,  antes  de  co- 
menzarse la  Missa  solemne,  llegó  vn  Notario,  aunque  sin  traher  escritura 
alguna,  de  parte  del  P.  Guardián...  de  San  Francisco,  juez  conservador  de 
los  Padres  Agustinos,  los  vnos  y  los  otros  entonces  claustrales,  diciendo  y 
mandando  con  censuras  á  los  nuestros  en  nombre  del  juez  conservador,  que 
no  passasen  adelante  en  el  oficio;  porque  era  en  perjuizio  del  privilegio  de 
las  3oo  canas  de  los  Padres  Agustinos.  El  P.  Baptista  de  Barma  respondió, 
apellándose  de  las  censuras,  aunque  no  era  necessaria  la  apellación,  pues  el 
Notario  no  mostrava  poder  para  hazer  aquel  mandato.  No  dexó  de  ser  des- 
atiento para  los  nuestros  y  ocasión  de  pesadumbre...  Consultaron  los  Padres 
entre  sí  y  con  personas  de  fuera  inteligentes  y  amigas...;  y  miradas  las  Bul- 
las Apostólicas  y  privilegios  en  ellas  concedidos  á  la  Compañía,  y  que  los 
Padres  Agustinos,  ó  no  tenían  el  privilegio  de  las  3oo  canas,  porque  estava 
limitado  por  la  Sede  Apostólica  á  140,  dexando  la  extensión  de  las  3oo  á 
solos  los  frailes  menores  de  S.  Francisco,  y  ia  que  lo  tuvieran,  que  nuestros 
privilegios  tenían  bastante  derogación  de  los  concedidos  á  las  órdenes  men- 
dicantes, se  resolvieron  en  que  podían  y  devían  passar  adelante  en  la  Missa 
y  oficio.  La  Missa  dixo  el  P.  Fr.  Juan  Thomás  Esquivel,  Prior  de  Sto.  Do- 


25  JUNII  1555  705 

centamiento  de  nuestra  santa  fe,  assi  en  estos  reynos,  corno  en 
Roma,  Italia,  las  Indias  y  otras  diversas  partes  y  provincias;  y 
como  la  voluntad  de  su  magestad  sea  que  no  sean  molestados, 
ni  maltratados,  sino  favorecidos,  amparados  y  respetados,  como 
es  razón,  nos  ha  parecido  avisaros  y  escriviros,  como  á  tan  prin- 
cipal officiai  y  ministro  suyo  en  esse  reyno,  y  encargaros  con 
mucho  encarecimiento,  que,  en  todo  lo  que  tocare  á  los  dichos 
religiosos,  deis  el  favor  que  convenga,  para  que  conforme  sus 
bullas,  indultos  y  privilegios,  ellos  puedan  libremente  residir  en 
la  dicha  casa  que  tienen  en  la  dicha  ciudad ,  y  servir  a  Dios  en 
ella,  sin  impedimento  ni  contradicción  de  persona  alguna  ;  que, 
allende  que  será  obra  muy  justa  y  en  servicio  de  Dios  y  su  ma- 
gestad, él  y  yo  lo  recibiremos  muy  grande  en  que  assi  se  haga, 
por  la  gran  devoción  que  á  la  dicha  Compañía  tenemos.  Dada 
en  Valladolid  á  25  de  Junio  de  1555.' 

La  princesa. 

Protonotario  =  V.t  Clariana  de  Seva,  vie. 

=  V.t  SiGiNTA.  =  v.t  Urgelles,  R.  =  V.t  Luna. 

Desta  manera  venian  firmadas  todas  las  otras  cartas. 


mingo;  y  los  Padres  de  la  misma  orden  cantaron  el  oficio,  y  predicó  el  Pa- 
dre Fr.  Juan  Azoróla  vn  sermón  muy  escogido  y  muy  al  propósito  (que  era 
muy  grande  oficial)... 

Mientras  se  hacía  el  sermón  en  nuestra  capilla  con  mucha  edificación  y 
consolación  de  los  presentes,...  por  orden  del...  Vicario  General  se  fixaron 
á  las  puertas  de  nuestro  collegio  vnas  letras  con  censuras,  en  que  «se  man- 
dava que  ninguno  oyesse  Missa  ni  sermón,  ni  recibiesse  sacramento  en 
nuestra  capilla,  porque  era  lugar  profano))^  sin  alegar  otra  causa  del  mandato 
ó  prohibición,  el  qual  se  hacía  á  instancia  del  Vicario  de  la  Magdalena,  y 
Rector  de  S.  Miguel,  iglesias  parrochiales  de  la  ciudad. 

Viendo  los  contrarios  que,  sin  embargo  de  aquella  prohibión  los  nuestros 
avían  continuado  el  oficio  divino,  acudieron  á  la  corte  del  Justicia  de  Ara- 
gón... Los  jueces  de  aqueste  tribunal  hicieron  aprehensión  y  secresto  de 
nuestro  collegio  y  casa,  y  en  ellas  pusieron  sus  armas,  y  en  otros  lugares  de 
la  parrochia  de  la  Magdalena;  á  fin  de  que  en  su  distrito  no  se  edificasse 
iglesia  ni  capilla  pública  sin  el  consentimiento  del  vicario  y  beneficiados 
della».  Vide  epistolas  sequentes,  praecipue  vero  982,  in  qua  plura  ad  rem 
spectantia,  continentur.  — Cf.  Polanco,  t.  v,  pag.  Sgi  et  seqq.  a  n.  1058; 
Rivadeneira,  Vida  de  S.  Ignacio,  lib.  iv,  cap.  14;  Orlandini,  hist.  Soe. 
Jes,,  lib.  XV,  n.  65  et  seqq.;  Cartas  de  San  Ignacio^  t.  vi,  pag.  612. 

'    Inter  vicecancellarios,  quos  Mendez  de  Silva  in  suo  Catálogo, 
Epistolae  Mixtae,  tom.  IV.  45 


7o6 


Epistolar  Mixtae — 979 


OÍ9 

PRINCEPS  JOANNA 
ARCHIEPISCOPO  CAESARAUGUSTANO 

VALLISOLETO  25  JUNII  I555 

Jesu  Societatem,  pontificis  maximi  oráculo  confirmatam,  caesaraugustano 
antistiti  enixe  commendat.  — Edictum,  quod  vicarius  archiepiscopi  palam 
affigendum  curaverat,  abrogari  ac  deleri  jubet,  aliudque,  illi  contrarium, 
conscribi. 

El  Rey,  é  por  su  magestad  la  infanta  princessa. 

111. e  y  muí  R.do  en  Xpto.  P.e  arçobispo  %  etc.  Entre  las  otras 


fol.  123  recenset,  sequentiura  nomina  leguntur:  «El  Sacro,  Real  y  Supremo 
Consejo  de  Aragón  y  de  toda  la  corona...  confirmó  el  Emperador  Carlos  V 
año  1522,  y  segunda  vez...  el  de  1543,  eligiendo...  por  su  primero  Vicechan- 
ciller  á  Alfonso  de  la  Cauallería,  aragonés.  2.  Don  Antonio  Agustín...  II. 
El  Doctor  Clariana  de  Seua.  12.  Don  Bernardo  de  Bolea»,  etc. 

'  Ex  transumpto  in  opere  ms.  Alvarez,  Hist.  de  la  provincia  de  Ara- 
gón, t.  I,  lib.  11,  cap.  53,  pag.  426-430.  Exstat  aliud  transumptum  in  opere 
ms.  Rivadeneira,  Hist.  de  la  Asistencia  de  España,  lib.  li,  cap.  17. 

-  Ferdinandus  de  Aragon,  Alphonsi  filius,  Ferdinandi,  regis  catholici, 
nepos,  ut  recte  tradit  ArgenSOLA,  Continuación  de  los  Anales  de  Aragón, 
libro  l^  cap.  XCIV,  an.  1520.  Etenim  Alphonsus,  regis  catholici  filius,  ar- 
chiepiscopus  caesaraugustanus,  «tuvo...  antes  que  se  consagrasse  (y  aun  an- 
tes que  recibiesse  alguna  orden  sacra),  dos  hijos  y  dos  hijas.  Llamáronse 
ellos,  Don  Juan,  y  Don  Fernando  de  Aragón,  y  fueron  ambos  sucessores 
suyos  en  este  Arçobispado.  De  las  hijas.  Doña  Juana  [mater  Sti.  Francisci 
Borgiae]  fué  Duquesa  de  Gandía,  y  Doña  Ana  lo  fué  de  Medina  Sidónia». 
Porro  Ferdinandus  de  Aragon  «nació  en...  1498...  Fué  Comendador  mayor 
de  Alcañiz...;  de  24  años...  se  hizo  Monge  Cistcrciense  en  el  Monasterio  de 
Piedra...;  Carlos  V  lo  hizo  Abad  del  Monasterio  de  Beruela  en  3  de  Setiem- 
bre de  1537...  Diputado  del  Reyno...  Visitador  General  de  su  orden  del  Cis- 
ter..., en  1539  fué  nombrado  Arzobispo  de  Zaragoza...,  Virrey  del  Reyno 
de  Aragón...  Dió  su  alma  á  Dios  á  los  77  años  de  edad,  día  de  San  Valero  de 
1577,  recibidos  los  santos  sacramentos  con  las  más  tierna  devoción,  habien- 
do gobernado  el  Arzobispado  36  años».  Fr.  Lamberto  de  Zaragoza,  Tea- 
tro histórico  de  las  iglesias  del  Reyno  de  Aragón,  t.  iv,  pag.  74  et  seqq . ,  ubi 
multa  a  claríssimo  archiepiscopo  gesta  enarrantur,  de  quo  scribit  V.  DE  la 
Fuente:  uDon  Fernando  de  Aragón  fué  uno  de  los  hombres  más  eminentes 
que  tuvo  el  clero  español  en  el  siglo  xvi»,  España  sagrada,  t.  L,  pag.  223. 
Illum  recenset  inter  hispanos  scriptores  Nic.  Antonio,  Bibliotheca  nova, 
X.  I,  pag.  368.  I 


25  JUNII  1555  707 

cosas  que  el  sereníssimo  rey  de  Inglaterra,  príncipe,  mi  herma- 
no, al  tiempo  de  su  feliz  partida  me  encomendó  muy  encareci- 
damente, fué  la  protección  de  la  orden  y  Compañía  de  Jesús,  á 
la  qual  yo  tengo  particular  devoción,  por  el  gran  fruto  y  bene- 
ficio que  ha  hecho  y  cada  día  haze  en  servicio  de  Dios  N.  S.  y 
de  nuestra  santa  fe  cathólica,  no  solamente  en  estos  reynos  de 
España,  Roma  y  Italia,  mas  aun  en  las  Indias  y  otras  diversas 
tierras  y  provincias.  También  he  entendido,  por  lo  que  nos  han 
escrito  algunas  personas  de  essa  ciudad  y  reyno,  que  proveyó  y 
mandó  su  alteza  que  se  diesse  todo  favor  y  aiuda  á  los  religiosos 
de  dicha  orden  y  Compañía,  assi  para  la  continuación  de  tan  santa 
obra,  como  para  la  construcción  y  edificación  de  las  casas,  coUe- 
gios  y  monasterios  que  huviessen  de  edificar,  construir  y  hacer 
en  aquellas  partes  y  lugares,  en  que  hallassen  buen  aparejo  y  co- 
modidad, y  que  á  vos  especialmente,  como  á  principal  perlado  y 
cabeza  de  essa  iglesia  en  esse  re3mo,  os  encomendó  la  dicha  orden 
y  Compañía,  como  cosa  muy  cara,  y  que  entrañablemente  desea 
y  quiere  que  por  todos  los  subditos  de  su  magestad  3'  suios  sea 
respetada,  y  reverenciada,  y  estimada,  la  qual  por  su  gran  reli- 
gión y  exemplo  por  los  sumos  pontífices  está  aprovada  y  mui  fa- 
vorecida, y  assi  es  razón  que  lo  sea  por  todos,  sin  con  tradición 
ni  perturbación  alguna.  Y  desseando  muchos  particulares  de  Ça- 
ragoza,  devotos  de  la  dicha  Compañía ,  hagan  en  ella  alguna 
casa  ó  collegio,  pues  ay  tantas  y  tan  insignes  de  otras  religiones, 
dicen  que  en  días  passados  procuraron  haver  para  dicho  efecto 
cierto  sitio  y  casa  en  la  parte  donde  menos  perjuizio  pudiese  ve- 
nir ni  hacer  á  otros  monesterios  ni  iglesias,  y  le  compraron,  y  diz 
que  os  pidieron  con  mucha  instancia  que  vos  pusiésedes  la  pri- 
mera piedra  en  el  edificio,  para  que  con  vuestra  authoridad  y 
aprovación  aquel  pudiesse  ponerse  con  más  brevedad  en  estado 
de  servir  á  Dios,  lo  qual  por  entonces  no  pudo  haver  effecto,  y 
que  agora  con  las  limosnas  y  charidades  de  essa  ciudad  y  perso- 
nas devotas  se  ha  havido  otra  casa  y  patio;  y  que  en  el  entre- 
tanto que  entendían  en  la  fábrica,  diz  que  acordaron  tomar  la 
más  conveniente  estancia  de  la  dicha  casa  y  sitio,  para  celebrar 
en  ella  los  divinos  officios,  como  ya  diz  que  los  comenzaron;  y 


708  Epistolar  Mixtae — 979 

que  celebrando  la  primera  missa,  y  estando  en  ella  el  virrey,  y 
mucha  gente  principal,  y  los  inquisidores  de  esse  rey  no,  se  afixó 
y  puso  en  las  puertas  de  la  dicha  casa  y  collegio  vna  provisión^ 
que  vuestro  vicario  general  ó  officiai  decernió  ó  proveyó,  á  ins- 
tancia y  pedimento  de  los  vicarios  de  las  iglesias  de  la  Magda- 
lena y  san  Miguel  de  los  Navarros,  y  prior  de  san  Agustín,  los 
quales  diz  que  pretenden  particular  interesse  y  respecto  en  ello^ 
no  aviendo  causa  ni  razón  justa  para  pretendello  *.  La  qual  en 
effecto  manda  que  se  haga  amonestación  en  todas  las  iglesias  de 
Çaragoza,  que  nadie  vaya  donde  las  missas  y  officios  divinos  di- 
cen y  celebran  los  dichos  religiosos  de  la  Compañía  de  Jesús,  de- 
clarando por  descomulgados  á  los  que  lo  contrario  hicieren,  po- 
niendo en  la  dicha  provissión  palabras  de  mucho  escándalo,  que 
los  dichos  religiosos,  pospassado  el  temor  de  Dios  y  de  la  justi- 
cia, de  hecho  y  de  su  propria  voluntad,  y  en  perjuizio  de  las 
parrochias  y  monesterios  arriba  nombrados  celebran  los  officios 
divinos  en  cierta  casa  profana.  El  qual  edicto  ó  mandamiento  te- 
nemos entendido  que  hazéis  poner  en  execución  y  effecto,  cosa 
que,  ciertamente,  se  deviera  escusar,  y  de  que  nos  maravillamos 
mucho;  pues  lo  que  passa  en  realidad  de  verdad,  es  muy  diferente 
de  lo  que  en  dicha  provisión  se  dice.  Porque,  assi  por  lo  que  ha 
respecto  á  Dios  N.  S.  y  offensa  que  se  haría  á  la  dicha  orden  y 
Compañía,  no  se  ha  de  dar  lugar  ni  permitir  que  sean  en  ninguna 
manera  molestados  los  dichos  rehgiosos,  especialmente  por  esta 
vía,  que  parece  trahe  algún  escándalo  ó  sospecha  á  los  que  lo- 
entendieren.  Y  porgue  conviene  que  se  remedie  á  satisfacción 
suya,  os  rogamos  y  encargamos  encarecidamente  que,  luego  que 
esta  nuestra  carta  os  fuere  presentada,  proveays  y  deis  orden 
cómo  la  dicha  provisión,  por  vuestro  vicario  general  proveyda, 
se  revoque,  y  se  mande  en  las  parrochias  y  iglesias  donde  se 
leyó  y  afixó  aquella,  que  los  que  quisieren  oyr  los  divinos  officios 
en  la  casa  de  dicha  Compañía  de  Jesús,  lo  puedan  hacer  sin  al- 
gún impedimento  ó  incurrimiento  de  censuras;  que,  en  lo  hacer 
assi,  quitaréis  la  ocasión  que  ternán  y  tienen  los  dichos  religio- 


^    Vide  epist.  superiorem. 


25  JUNII  1555  709 

SOS,  orden  y  Compañía  de  Jesús  de  proceder  en  este  negocio  por 
las  vías  que  pueden,  conforme  á  los  indultos  que  entendemos,  y 
facultades  que  les  han  concedido  los  sumos  pontífices,  las  quales 
en  esse  sacro  y  supremo  de  Aragón  '  hemos  mandado  que  se 
hagan  executar  y  cumplir,  como  por  nuestra  provisión  patente 
veréis,  en  lo  qual  cumpliréis  con  lo  que  sois  obligado  en  servicio 
de  Dios,  y  á  mi  me  daréis  gran  contentamiento;  y  quando  no  lo 
hiciéredes,  os  certificamos,  que,  assi  por  el  cumplimiento  y  obe- 
diencia de  dichos  indultos  3'  concessiones  que  los  dichos  religio- 
sos tienen  de  la  sede  apostólica  y  summos  pontífices,  como  por 
la  particular  devoción  que  su  majestad  y  io  tenemos  á  la  dicha 
orden,  no  havemos  de  dar  lugar  que  sea  por  ninguna  vía  perju- 
dicada, sino  que  la  havemos  de  favorecer  y  ayudar.  Dat.,  etc. 


9HO 

PRINCEPS  JOANNA 

ABBATI VERULENSI 

VALLISOLETO  2$  JUNIl  I555 

Edictum  contra  Societatem  Jesu,  a  vicario  caesaraugustano  propositum,  re- 
scindí jubet:  quod  si  illud  non  rescindat,  certus  sit  principem  minime  la- 
turam  ut  Societati  damnum  inferatur. 

Venerable  abad,  '  amado  de  su  magestad.  Acá  se  nos  ha 


1  ((Consejo  sacro,  supremo  y  real  de  ^ra_g-Ó7z.— Fundaron  este  Consejo 
los...  Reyes  D.  Fernando  y  Doña  Isabel...  1494:  confirmóle...  Carlos  V,  año 
de  1522...  Comprehende  las  Coronas  de  Aragón,  Valencia  y  el  Principado  de 
Cataluña,  Islas  de  Cerdeña,  Mallorca,  Menorca  y  Ibiza.  Compónese  el  Con- 
sejo del  Vicecanciller,  que  es  lo  mismo  que  Presidente,  Tesorero  general... 
nueve  Consejeros,  que  unos  tienen  el  título  de  Regentes,  otros  de  Conseje- 
ros Togados,  y  otros  de  Consejeros  de  capa  y  espada,  que  no  intervienen  en 
las  materias  de  justicia...  Protonotario,  que  tiene  á  su  cargo  las  negociacio- 
nes del  Reyno  de  Aragon..,  y  goza  de  la  preeminencia  de  tener  en  su  casa 
el  sello  y  Cancillería,  tres  Secretarios...»  Nuñez  de  Castro,  Solo  Madrid 
es  Corte,  lib.  i,  cap.  6:  Consejos  de  Madrid,  Corte  de  España.  Cf.  Mendez 
DE  Silva,  Catálogo  real  y  genealógico  de  España,  qui,  foi.  123,  Aragoniae 
vicecancellarios  recenset. 

Ex  transumpto  in  opere  ms.  Alvarez,  Hist.  de  la  provincia  de  Ara- 
gón, t.  I,  lib.  II,  cap.  53,  pag.  434-436.  Exstat  aliud  transumptura  apud  Ri- 
vadeneira, l.  c. 

3    «Don  Lope  Marco,  Monje  profeso  en  el  monasterio  de  Piedra,  gran 


Epistolar  Mixtae— 980 


dado  información,  que  vos,  como  vicario  general  del  arçobispo^ 
havéis  decernido  y  proveydo  cierta  provisión,  á  instancia  del 
prior  de  S.  Agustín  y  vicarios  de  la  Magdalena,  y  S.  Miguel  de 
los  Navarros,  por  la  qual  amonestáis  y  mandáis,  so  pena  de  ex- 
comunión ,  que  ninguno  vaya  á  oir  los  oficios  divinos  en  la  casa 
que  tienen  comprada  los  religiosos  de  la  orden  y  Compañía  de 
Jesús,  que  en  essa  ciudad  residen,  poniendo  algunas  palabras 
que  traben  sospecha  contra  los  dichos  religiosos  y  orden,  es- 
tando aprovada  aquella  por  la  sede  apostólica  y  sumos  pontífi- 
ces, y  mui  privilegiada  y  favorecida  con  grandes  indultos  y  fa- 
cultades ,  los  quales  han  sido  presentados  en  el  supremo  consejo 
de  su  magestad,  vistos  y  examinados,  y  para  la  execución  y 
cumplimiento  dellos  mandadas  despachar  las  provissiones  neces- 
sárias. Y  porque  creemos  que  os  movisteis  á  esto  por  algunas 
informaciones  que  os  avían  dado  ',  mui  diferentes  y  contrarias 
de  lo  que  passa  en  realidad  de  verdad,  escrivimos  al  arçobispo, 
que  luego  haga  revocar  la  dicha  provissión ,  á  satisfacción  de  la 
dicha  orden  de  Jesús,  como  lo  entenderéys  por  su  carta.  Y  pues 
en  ella  veréis  quán  justas  causas  y  respectos  ay  para  que  se 
haga  assi,  mucho  os  encargamos  que  en  ninguna  manera  se 
dexe  de  revocar,  permitiendo  y  consintiendo  á  los  dichos  religio- 

amigo  del  Señor  Don  Fernando  [de  Aragón],  y  su  sucesor  en  la  abadía  de 
Veruela.  Fué  visitador  de  todos  los  monasterios  de  la  orden  en  España... 
Murió  á  18  de  Setiembre  de  1560...  Gondino  de  Lobera  dice  que  murió  en 
Zaragoza  en  la  cámara,  junto  á  la  del  Arzobispo  Don  Fernando,  de  quien, 
era  vicario  general...,  de  edad  de  58  años.  Fué  luego  llevado  el  otro  día  á 
Veruela  á  enterrarlo,  muy  acompañado  de  los  criados  del  Arzobispo,  en  la 
sepultura  que  se  había  hecho...  Su  epitafio  dice,  después  de  varios  elogios: 
Idem,  postquam  coenobium  ex  terreo  marmoreum,  ex  angusto  amplum,  e 
paupere  reliquit  opulentum,  reliquit  terras,  etc.»  V.  DE  la  Fuente,  Espa- 
ña sagrada,  t.  L,  pag.  224,  225. 

*  «Tuvieron  diversas  juntas  y  consultas  [adversarii  Societatis],  ordena- 
das á  que  los  nuestros  ni  quedassen  en  la  casa,  ni  tampoco  en  la  ciudad... 
Quien  considerare  las  particulares  circunstancias,  avrà  de  ser  muy  pío  para 
creer  que  era  zelo  del  bien  común,  sin  andar  embuelto  en  passión;  pero  más 
vale  echallo  á  la  buena  parte,  aunque  la  pública  voz  y  fama  aya  sido  que  el 
Arzobispo  y  el  Abad  de  Veruela,  su  vicario  general,  tío  del  que  era  vicario 
de  la  Magdalena,  y  avía  sido  criado  del  mismo  Arzobispo,  davan  alas  y  favor 
á  los  clérigos  y  frailes,  para  que  llevassen  adelante  el  negocio» ,  Alvarez, 
l.  c,  pag.  417,  418. 


25  JUNII  1555  711 

SOS  que  libremente  sirvan  á  Dios ,  digan  y  celebren  los  divinos 
oficios  en  la  dicha  casa,  sin  impedimento  ni  contradicción  de 
nadie;  que  en  lo  hazer  assi,  haréis  lo  que  devéis  al  vuestro  oficio 
y  cargo,  y  al  servicio  de  Dios  y  de  su  magestad,  y  le  quitaréis  á 
la  dicha  orden  y  Compañía  de  Jesús  la  ocasión  para  que  no  pro- 
ceda por  las  vías  y  remedios  que  tiene  y  puede  en  este  negocio, 
y  á  mí  me  daréys  gran  contentamiento  ;  y  en  caso  que  no  lo  hi- 
ziéredes  (lo  que  no  creemos) ,  también  teméis  entendido  que  no 
avemos  de  permitir  ni  consentir  que  se  haga  ningún  perjuizio  á 
la  dicha  orden  y  Compañía  y  religiosos  della ,  sino  que  sean  fa- 
vorecidos y  respetados,  y  que  continúen  su  rehgión,  buena  vida 
y  exemplo  en  essa  ciudad,  como  lo  hazen  en  todas  las  otras  par- 
tes destos  reynos  y  fuera  dellos.  Dat.,  etc. 

PRINCEPS  JOANNA 

PROREGI  ARAGONIAE 

VALLISOLETO  25  JUNII  I555  *. 

Iterai  quae  in  superioribus  litteris  scripta  fuere. — Transumptum  epistolae, 
archiepiscopo  caesaraugustano  datae,  proregi  mittit. — Ut  Societatem 
habeat  sibi  commendatam,  praecipit. 

111. e  duque  primo,  lugarteniente  y  capitán  general,  etc.  Al 
arzobispo  de  Çaragoza  escrivimos  -  que  haga  revocar  cierta  pro- 
visión que  su  vicario  general  prove3'ó  los  días  pasados  en  mucho 
agravio  y  perjuizio  de  la  orden  y  Compañía  de  Jesús  á  instancia 
de  ciertas  personas  de  Çaragoza,  como  lo  entenderéis  más  cum- 
plidamente por  su  carta,  la  qual  vos  le  daréis,  y  della  se  os  em- 
bía  traslado  para  vuestra  información.  Y  porque  no  se  ha  de  dar 
lugar  que  por  nadie  sea  molestada  la  dicha  orden,  sino  favorecida 
y  respetada,  como  es  razón,  nos  ha  parecido  escriviros  sobre  ello, 

'  Ex  originali  in  archivio  septimancensi  asservato,  Archivo  general  de 
Simancas,  Estado,  ^rô.— Hujus  epistolae  exstat  transumptum  in  opere  ms. 
Alvarez,  Hist.  de  la  provincia  de  Aragón,  1. 1,  lib.  11,  cap.  53,pag.  430-432; 
et  in  opere  ms.  Rivadeneira,  Hist.  de  la  Asistencia  de  España,  lib.  ii, 
cap.  17, 

-    Vida  epistolas  superiores. 


yi2  Epistolar  Mixtae— 981 

para  que,  allende  lo  que  al  arçobispo  se  escriue  y  encarga,  vos 
le  habléis  y  deis  á  entender  el  sentimiento  que  tenemos  de  la  di- 
cha provisión,  por  ser  tan  perjudicial  y  escandalosa,  y  aver  aguar- 
dado á  publicarla  á  tiempo  que  se  da  á  entender  que  no  fué  bue- 
na la  intención,  ni  buen  respecto,  allende  el  poco  que  tuvieron  á 
vuestra  persona  y  cargo,  y  al  santo  oficio,  hallándoos  vos  y  otras 
personas  principales  presentes  en  los  divinos  ofñcios  quando  afi- 
xaron  la  dicha  provisión,  sin  otras  circunstancias  que  precedie 
ron,  y  palabras  que  se  contienen  en  ella  de  mucha  sospecha,  que 
todas  agravian  la  causa;  significándole  de  parte  de  su  magestad 
que  su  real  voluntad  y  la  nuestra  es  que  los  dichos  religiosos  y 
Compañía  sean  amparados  y  defendidos,  y  que  nadie  les  impida 
la  continuación  de  su  orden  y  religión  y  Compañía,  pues  aquella 
está  aprovada  por  la  sede  apostólica  y  sumos  pontífices,  muy  fa- 
vorecida y  privilegiada  con  grandes  privilegios  y  preeminencias, 
los  quales  han  sido  en  su  sacro  y  supremo  consejo  de  su  mages- 
tad vistos  y  reconocidos;  y  con  su  acuerdo  avernos  mandado  dar 
provissiones  y  executoriales  para  su  effectuación,  observación  y 
cumplimiento,  procurando  que  en  todo  caso  haga  revocar  la  di- 
cha provissión,  como  se  le  escrive,  con  el  buen  modo  que  vos  lo 
sabéis  hazer;  y  si  viéredes  que  pone  alguna  dificultad  ó  estorvo, 
ó  no  lo  hace  de  manera  que  la  dicha  orden  y  Compañía  y  reli- 
giosos della  queden  muy  satisfechos,  le  desengañaréis  que  no  lo 
avemos  de  consentir  ni  permitir.  Y  assi  os  encargamos  que  vos 
en  nombre  de  su  magestad,  conforme  á  sus  indultos  é  bullas  y  á 
las  provissiones  y  executoriales  que  os  serán  presentados,  les  deys 
el  favor  necessario,  por  manera  que  libremente  puedan  celebrar 
los  divinos  officios  en  la  casa  y  sitio  que  tienen  comprado  y  seña- 
lado, y  en  que  al  presente  están,  tomando  á  los  dichos  religio- 
sos y  á  la  dicha  casa  en  la  protección  y  salvaguarda  real  de  su 
magestad,  y  á  su  conservador,  para  que  proceda  por  los  remedios 
que  debe,  conforme  á  los  dichos  indultos  apostólicos,  contra  to- 
dos los  que  los  quisieren  perturbar,  inquietar  y  molestar;  y  si 
para  ello  fuere  menester  haber  de  acá  alguna  otra  provisión,  nos 
aviséys,  para  que  con  vuestro  parecer  se  provea  y  haga,  como 
convenga.  Dat.,  etc. 


25  JUNII  1555 


7i3 


PRINCEPS  JOANNA 
PETRO  AGUSTIN,  EPISCOPO  OSCENSI 

VALLISOLETO  2$  JUNII  I555  ». 

Gaudet  princeps  quod  Societatis  causam  ac  patrocinium  episcopus  suscepe- 
rit.— Ut  Societatis  jura  pergat  defendere  atque  tueri,  magnopere  com- 
mendat. 

Rdo,  P.e  obispo,  del  consejo  de  su  magestad.  Entendido  ha- 
vemos que  la  orden  y  Compañía  de  Jesús  os  ha  elegido  y  nom- 
brado por  su  conservador  en  esse  reyno  de  Aragón ,  y  que  vos 
lo  havéis  acceptado,  de  que  tenemos  mui  gran  satisfacción  y 
contentamiento  ;  pues ,  con  el  favor  de  vuestra  persona  y  digni- 
dad, lo  que  les  tocare,  se  mirará  como  es  razón  y  les  convenga, 
y  assi  os  lo  encargamos  muy  encarecidamente  '.  Y  porque  el  se- 

'  Ex  transumpto  in  opere  ms.  Alvarez,  Hist.  de  la  provincia  de 
Aragón,  t.  I,  lib.  II,  cap.  58,  pag.  432-434.  Exstat  aliud  transumptum  apud 
Rivadeneira,  l.  c. 

*  Ad  rem  Alvarez,  l.  e,  pag.  419,  420,  qui,  relatis  quae  supra  exscri- 
psimuS;,  epist.  978,  narrare  pergit  quae  Caesaraugustae  acciderunt,  et  cau- 
sam explicat  cur  homines  de  Societate  Jesu  oscensem  episcopum  conserva- 
torem,  ut  ajunt,  elegerunt:  «Como  los  contrarios  eran  muchos,  diferentes  y 
poderosos,  pareció  necessario  que  la  Compañía  por  su  parte  nombrasse  juez 
conservador  en  virtud  de  sus  privilegios,  para  defender  su  justicia,  y  para 
que  se  opusiesse  al  conservador  de  los  frailes.  Dos  personas  avía  entonces 
devotas  de  la  Compañía,  que  pudieran  hacerle  este  buen  oficio.  La  una 
delias  no  quiso  encargarse  dello:  la  otra  dió  esperanza  de  hacello;  pero  vien- 
do que  se  avía  de  tomar  con  el  Arçobispo,  D.  Hernando,  salióse  afuera.  Pro- 
veyó Dios  que  á  esse  tiempo  se  hallasse  en  Zaragoza  D.  Pedro  Agustín, 
Obispo  de  Huesca,  Jaca  y  Balbastro,  que  entonces  era  un  obispado,  hijo  de 
D.  Antonio  Agustín,  Vice-Canceller  del  Emperador,  hombre  de  grande  ser, 
valor  y  prudencia;  el  qual,  movido  de  compassión  de  los  nuestros,  por  ver- 
les tan  combatidos  y  tan  solos,  y  también  por  respeto  de  micer  Jayme  Agus- 
tín del  Castillo,  deudo  suyo,  y  grande  devoto  y  bienhechor,  acceptó  el  oficio 
de  Juez  Conservador,  y  le  exercitó  con  grandíssimo  valor  y  pecho,  y  mui 
en  favor  de  la  Compañía... 

Haciéndose  procedimientos  de  vna  y  de  otra  parte,  en  casa  del  Perlado 
se  tomó  resolución  á  los  9  de  Junio  deste  año  1555,  que  se  publicassen  vnas 
letras  generales,  en  las  quales  se  declarassen  por  excomulgados  todos  aque- 
llos que  desde  17  de  Abril  (que  es  el  día  en  que  se  fixó  el  mandato  en  núes- 


714  Epistolar  Mixtae— 982 

reníssimo  rey,  don  Phelipe  II ,  mi  hermano ,  al  tiempo  de  su  fe- 
liz partida,  me  encomendó  particularmente  la  protección  de  di- 
cha orden  y  Compañía,  á  la  qual  yo  tengo  mucha  devoción,  por 
el  gran  fruto  que  ha  hecho  y  cada  día  hace  en  servicio  de  Dios 
N.  S.  y  acrecentamiento  de  nuestra  santa  fe  cathólica,  y  he  en- 
tendido que  en  essa  ciudad  de  Çaragoza,  teniendo  más  fin  á  sus 
respectos  próprios ,  que  á  lo  que  debían  hazer ,  por  inquietar  y 
molestar  á  los  dichos  religiosos ,  que  en  ella  residen ,  con  procu- 
rar ciertas  letras  ó  provissión  del  arçobispo  ó  de  su  vicario  ge- 
neral, que  en  effecto  manda  que  nadie  vaya  á  oir  los  divinos  ofi- 
cios en  la  casa  ó  sitio  que  tiene  comprada  para  servir  á  Dios, 
narrando  algunas  palabras  bien  perjudiciales,  y  que  se  podían 
escusar ,  y  que  ponen  alguna  sospecha  á  los  que  las  veen  y  en- 
tienden, en  que  parece  proceden  de  alguna  mala  voluntad  que  á 
los  dichos  religiosos  tienen;  escribo  al  arçobispo  que  lo  reme- 
die, y  haga  revocar  aquella,  á  satisfacción  de  los  dichos  religio- 
sos, como  creemos  que  lo  hará;  pero  si  no  lo  hiciere  y  os  pusiere 
en  ello  algún  impedimento ,  conforme  á  los  indultos  y  privilegios 
concedidos  á  la  dicha  orden,  los  quales  han  sido  presentados  en 
el  consejo  de  su  magestad,  vistos  y  examinados  y  aprovados,  y 
para  su  execución  y  cumplimiento  mandadas  expedir  las  letras 
executórias,  no  dexéis  vos  de  amparar  y  defender  á  los  dichos 
religiosos,  y  proceder  por  la  vía  y  orden  que  devéis  hazer.  Al 


tro  collegio)  huviessen  oído  Missa,  sermón,  ó  recibido  algún  sacramento,  ó 
assistido  á  los  divinos  oficios  en  nuestra  iglesia.  Y  estas  letras  se  publicaron 
en  las  iglesias  parrochiales...  con  notable  desconsuelo  y  escándalo  de  no 
pocos... 

Los  nuestros,  porque  no  tomassen  ocasión  de  escandalizarse  los  flacos, 
ó  no  bien  informados  de  nuestro  derecho,  se  abstuvieron  de  administrar 
públicamente  los  sacramentos  en  nuestra  capilla;  y  assi  ivan  á  exercitar  sus 
ministerios  á  otras  iglesias,  y  de  ordinario  á  la  del  conservador,  Juan  Gon- 
zalez de  Villasimpliz,  que  aun  estaba  á  quenta  de  la  Compañía...  Pero  ni 
aun  en  esta  capilla  tan  pequeña  y  desviada  de  las  parrochias  y  monesterio, 
que  avemos  dicho,  pudieron  los  nuestros  tener  quietud  y  sosiego;  pues  de 
allí  á  pocos  días  el  P.  Guardián  de  San  Francisco,  conservador  de  los  Pa- 
dres Agustinos,  pronunció  y  declaró  por  excomulgados  á  los  de  la  Compa- 
ñía, por  aver  contravenido  á  su  mandato,  antes  impuesto  so  pena  de  exco- 
munión» . 


4  JuLii  1555  715 

virrey  escrivimos ,  que  dé  todo  el  favor  que  convenga  de  parte 
de  su  magestad.  Dat.,  etc. 

OTRA  PARA  EL  MISMO 

En  todo  lo  que  con  justicia  se  deviere  hazer,  y  de  cómo  cum- 
pliréys  lo  que  se  os  escrive  y  encarga,  nos  avisaréis  con  toda 
brebedad,  dando  fe  y  creencia  al  duque  de  Francavilla,  lugar- 
teniente general  de  esse  rey  no,  en  lo  demás  que  sobre  esso  os  di- 
xere  de  nuestra  parte.  Dat.,  etc. 

LICENTIATUS  MARTINUS  ALONSO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CORDUBA  4  JULII  I555 

Testificatio  de  integritate  vitae  et  fructuosis  operibus  hominum 
e  Societate  Jesu. 

t 

Muy  Rdo.  señor:  Yo  he  sido  informado  por  los  Padres  de  la 
Compañía  de  lesús,  que  de  año  y  medio  á  esta  parte  residen  en 
esta  cibdad,  que  han  de  enbiar  á  V.  P.  relación  de  su  vida  Y 
aunque  con  los  negocios  desta  inquisición  yo  no  tengo  la  noticia 
necessaria  para  dar  á  V.  P.  entera  información,  todauía  diré  lo 
que  supiere,  vt  testimonium  perhibeam  veritati  yes,  que  açer- 
ca  del  resçebir  las  personas  de  nueuo,  á  lo  que  tengo  entendido, 
no  se  contentan  con  la  probaçión  que  el  derecho  y  statutos  de  su 
orden  mandan,  mas  muchos  días  antes  que  los  resciban  á  ella 
procuran  de  comunicarlos  y  experimentarlos  en  exerçiçios  spiri- 
rituales  y  otras  cosas,  para  conoscer  dellos,  si  veniunt  vocati  a 
Deo,  tanquam  Aaron  %  á  la  Compañía.  La  fama  destos  Padres  en 
esta  çibdad  es  muy  buena,  y  con  su  buen  exemplo  y  doctrina  han 
edificado  á  muchos,  y  en  sus  occupaciones  de  leer,  predicar  y 

*  Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  114,  prius  551. 

*  Vide  epist.  954,  955,  pag.  638  et  pag.  645,  annot.  2. 
'  Joan,  xvm,  Sy. 

*  Ad  Hebr.  v,  4. 


7i6  Epistolae  Mixtae— 983 

confessar  trabajan  tanto,  que  más  necessidad  tienen  de  freno 
que  de  espuelas,  especialmente  en  tiempo  de  calores,  que,  como 
los  haze  grandes  en  esta  tierra,  quien  con  ellos  no  moderare  el 
trabajo,  fácilmente  arriscará  la  salud  y  aun  la  vida.  Y  desto  la 
experiencia  del  verano  passado  creo  mostró  la  verdad  de  lo  que 
digo,  con  enfermedad  de  muchos  destos  Padres  que  leían  En 
sus  exercícios  no  oyó  que  prejudiquen  al  ordinario  *  ny  á  otra 
persona;  porque,  aunque  se  trata  çierto  pleyto  con  el  señor  obispo 
desta  cibdad  sobre  vn  pedaço  de  calle  que  passa  delante  de  la 
casa  que  el  señor  deán  '  les  dió  para  su  habitación,  no  entiendo 
que  den  ny  tomen  en  el  negocio,  sino  que  la  cibdad  lo  sigue  por 
la  vtilidad  que  pretende  en  tener  aquí  estos  Padres.  Ellos  están 
aquí  estimados  por  sieruos  de  Dios,  en  quien  esperamos  quod 
propter  istos  decem  vel  viginti  iustos,  y  otros  que  en  ella  deue 
auer,  non  delebit  Dominus  alios  impíos,  que  en  ella  vinimos.  Él 
los  tenga  de  su  mano,  y  lleue  esta  obra  sancta  adelante  como 
tienen  començada,  y  guarde  la  muy  Rda.  persona  de  V.  P.,  y 
conserue  en  su  sancto  seruicio  por  largos  años.  De  Cordona  á  4 
de  Julio  de  555.  Besa  las  manos  de  V.  P.,  el  licenciado, 

Martín  Alonso 
Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  señor,  el  P.  Ignatio  de  Loyola,  ge- 
neral de  la  Compañía  de  Jesús,  Roma.  Alia  manu:  R.ta  allí  6  di 
Nouembre.  Duplicada. 

*  Ms.  leyan.—Ci.  PoLANCO,  t.  iv,  pag.  451,  n.  965. 

-    Leopoldus  de  Austria,  cordubensium  antistes.  Lis,  cujus  statina  fit 
mentio,  attingitur  supra,  epist.  953,  pag.  632  et  634. 
^    Joannes  de  Cordoba. 

*  Non  modo  Martinus  Alonso,  sed  alii  etiam  ex  sacra  cordubensi  inqui- 
sitione  scripsere  in  eundem  sensum  Ignatio,  immo  et  pontifici  summo. 
Cf.  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  V,  pag.  490-494. 


5  JULii  1555 


717 


HIERONYMUS  CASALINUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

BONONIA  5  JULII  1555 

Ne  nostri  omnino  deserant  sacras  Stae.  Luciae  aedes,  ubi  solita  munia 
exercent,  enixe  rogat. 

JL 

i 

La  gratia  et  pace  de  Giesù  nostro  signore  sia  sempre  con  tutti 
noi,  etc.  Molto  Rdo,  Padre  in  Christo  sempre  honorando.  Ancora 
chio  tenga  al  fermo  essere  V.  R.  appieno  informata  de  quanto  le 
dirò,  nientedimeno  non  restarò  de  rememorali  in  parte  il  princi- 
pio et  progresso  hebbe  questa  deuota  sua  Compagnia  di  Giesù 
qui  in  Bologna.  Capitandoci  li  Rdi.  M.  don  Francesco  Seuiere  ^ 
et  M.  don  Nicolò  Bobadiglia,  piaque  a  Dio  farmi  gratia  che  li 
dessi  albergo  in  casa  mia,  et  così  steteron  sempre,  fin  tanto  che 
V.  R.  H  chiamò  a  Roma,  il  che  a  me  fu  di  grandissimo  dolore, 
uedandomi  priuo  de  una  si  grata  et  cordiale  compagnia.  Seguitò 
che  tutti  quelli  de  tempo  in  tempo  compareuano  in  Bologna  della 
sudetta  Compagnia,  gli  daua  sempre  gratioso  recapito,  et  ere- 
sciando  la  frequentia  de  sacerdoti,  M.  Jacobo  Laines,  M.  Al- 
phonse, M.  Claudio,  et  M.  Paschasio  %  et  altri  che  andauano  in 
diuersi  lochi,  secondo  la  obedientia  alloro  da  V.  R.  imposta, 
parmi  che  la  canonica  della  chiesia  non  esser'  sufficiente  et  ca- 
pace ad  albergarli,  gli  diedi  una  mia  casa  a  lato  la  chiesia,  et  li 
homeni  della  parochia  gli  ne  compero  un  altra  appresso  quella, 
di  sorte  che  di  dua  ne  facero  una  granda  assai,  ben  compartita  et 
comodata  al  lor  bisogno,  et  cosi  comenzorono  ad  insignare  alli 
miei  parochiani,  homeni  et  donne,  et  ad  altri,  quei  suoi  fruttuosi 
et  spirituali  exercicij  di  maniera,  se  il  uiuere  loro  era  prima  te- 
reno,  mondano  et  carnale,  hora  è  religioso,  chatolico,  et  celle- 

•    Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  26,  prius  143,  149. 
-    Franciscus  Xaverius. 

'  Memorantur  heic,  praeter  Jacobum  Lainez,  Patres  Alphonsus  Salme 
ron,  Claudius  Jajus  et  Paschasius  Broet. 


7l8  EPISTOLAE  MlXTAE— 984 

sto,  et  fatti  perfectti  christiani.  Et  perchè  [ad]  ogni  principio  de 
opera  buona  et  a  Dio  grata,  non  li  manchó  mai  contrasto  et  oppo- 
sitione  dalli  catiui  et  membri  de  Tángelo  della  falsa  luce,  li  quali 
cercauano  de  impedire  un  tanto  frutto  che  si  fa  delle  frequenti 
confessione  et  comunione;  ma  quanto  più  hanno  cercato  de  impe- 
dirle et  remouerle,  tanto  più  son  sempre  augumentate  et  cresciute. 
In  questo  tempo  ci  capitò  M.  don  Francesco  Palmio,  il  quale 
hebbe  ricorso  a  me,  ricercandomi  gli  trouassi  una  casa  di  qual- 
che homo  da  bene  ad  insignar'  alli  suoi  figlioli;  et  uedando  che 
se  accostaua  molto  alli  rittimi  et  costumi  de  quelli  della  Compa- 
gnia, lo  messi  in  casa  de  un  gentildonna,  uedoua,  per  precettori 
de  un  suo  figliolo,  et  fra  pocho  tempo  lo  tolsi  per  mio  capellano 
in  santa  Lucia  alla  cura  della  parochìa,  et  stette  per  dui  anni. 
Puoi  egH  si  messe  in  casa  della  Compagnia,  et  con  gli  altri  insie- 
me son  stati  molto  ben  uisti  et  accarezati  da  tutti  li  miei  paro- 
chiani  dal  principio  fin  ad  hora;  nè  mai  li  son  stati  scarsi  et  auari 
in  prouedelli  assai  competentemente  de  ogni  cosa  neccessaria  alla 
sustentatione  et  uiuer'  suo.  Non  mancho  in  le  lor  infi[r]mitate 
non  ui  lassano  manchare  medici  et  medecine.  Hora  mo  par  che 
il  sudetto  M.  Francesco  Palmio  habbia  per  mezo  de  monsignor 
Rmo.,  nostro  episcopo  *,  ritrouato  per  la  Compagnia  una  chiesa, 
il  cui  tittulo  è  santo  Andrea,  non  senza  gran  dispiacer'  de  un  prie- 
te  canonico  bolognese,  el  qual  per  non  hauer'  expedito  le  sue 
bolle,  si  è  potuto  priuar'  et  aquistarla  alla  Compagnia,  il  che  non 
biasimo  per  ogni  cosa  potessi  euenir'  de  hauer'  un  loco  fermo,  ma 
finché  io  uiuo,  non  era  per  suceder'  alchuna  cosa,  perchè  scia  ben 
V.  R.  Tarnore  chio  porto  alla  Compagnia,  che  già  mi  disposi  uo- 
ler  renuntiare  la  chiesa  a  M.  Francesco  Palmio,  et  uenne  egli  a 
Roma  con  h  mandati  et  dinari  per  far  la  expeditione.  Piaque  a 
Dio  non  hauesse  effecto.  Onde,  Padre  mio  Rdo.,  questi  miei  pa- 
rochiani,  homini  e  donne,  molto  si  dolgono  che  se  habbia  a  remo- 
uer'  in  un  tratto  tutta  la  Compagnia;  et  un  opera  si  signalata, 
principiata  qui,  esser'  tirata  a  santo  Andrea,  li  par'  che  li  sia 
fatto  gran  torto,  et  se  la  sentesse  (come  io)  lì  remarichi,  lamenti 


*    Joannes  Campeggi,  bononiensis  episcopus  ac  cardinalis. 


5  JuLii  1555 


719 


et  cordoglio  de  tutti,  soglin'hau[r]ebbe  compassione.  Et  se  quella 
me  dicesi  potranno  andare  a  santo  Andrea  affare  quel  medesimo 
effetto  che  fanno  in  santa  Lucia,  questo  affermo  essere  il  uero  per 
qualche  persona  giouene  et  gagliarda,  ma  non  già  per  molte  gen- 
tildonne attempate  e  mal  complessionate  per  la  distantia  de  l'una 
et  Taltra  chiesia.  Et  molto  mancho  sonno  per  andarli  le  molte 
nobile  donzelle  per  le  spesse  sue  confessioni  et  frequente  comu- 
nioni che  fanno:  non  mancheria  matteria  alli  maligni  de  dire 
quello  gli  paresse.  Per  tanto  supplico  V.  R.  in  nome  de  tutti  li 
miei  parochiani  uogli  per  Tamor  de  Dio  farci  gratia  di  lasarci  al- 
mancho  dui  sacerdoti.  Al  presente  ce  habiamo  (come  scia  V.  R.) 
M.  don  Augustine  di  bon  età,  hom.o  da  bene,  prouido  e  discre- 
to, et  amato  da  tutti:  basteria  un  altro  con  lui,  et  dui  che  li  ser- 
uissero.  Essendo  la  peticione  nostra  giusta  et  honesta,  speremo 
risposta  grata  da  V.  R.;  et  alle  sue  ignite  orationi  humilmente  ci 
ricomandiamo,  pregando  Dio  la  guardi  da  ogni  male,  et  a  noi  dia 
gratia  di  ben  seruirlo.  Di  Bologna  alli  v  de  Luglio  m.  d.  l.  v.  De 
V.  R.  humil  seruitore, 

Girolamo  Casalino,  rettore  indeg[n]o  di  santa  Lucia  ^ 
Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  M.  Ignatio,  rettore  generale  della 
Compagnia  de  Giesù  meritissimo,  suo  da  Padre  in  Christo  sempre 
honorando.  In  Roma.  Alia  manir.  R.ta  a  15  del  medesimo. 

»    P.  Augustinus  de  Riva.  Polanco,  t.  V,  pag.  126,  n,  354-356. 

-  De  auctore  atque  argumento  hujus  epistolae  haec  tradii  PolanCO, 
l.  e,  pag.  127,  n.  358-360:  «Hujus  anni  initio  serio  actum  est  de  Collegii 
migratione  in  ecclesiam  Sancii  Andreae.  Romae  etenim  unio  hujus  benefi- 
cii  in  usum  Collegii  a  Julio  III  concessa  fuit...  et  agebatur  de  expediendis 
litteris  Apostolicis  ..  De  loco  autem,  in  quo  nostri  erant,  prope  templum 
Stae.  Luciae,  omnino  relinquendo  agebatur;  quamvis  ex  amicis  aliqui,  ut 
D.  Hieronymus  Casalinus,  ecclesiae  Stae.  Luciae  Rector,  et  domina  Vio- 
lante Gozzadina,  ac  domina  Margarita  Gilia  et  Fantuccia,  litteris  ad  P.  Igna- 
tium  scriptis,  enixe  rogabant  ut  saltem  duos  ex  nostris  ibidem  relinquerent, 
quod  tamen  factu  diflìcile  videbatur,  tum  propter  operariorum  penuriam, 
tum  propter  alias  causas...  Interim  moritur  Papa  Julius  III,  antequam  unio 
illa  effectum  sortiretur,  et  nostri  ad  Sanctum  Andream  migrarent.  Aliqui 
interim  facessere  negotium  nostris  coeperunt;  et...,  ne  litibus  interminatis 
vacandum  esset,  [judicatura  est]  omissa  tractatione  Sti.  Andreae,  ut  nostri 
apud  Sanctam  Luciam  manerent». 


720 


Epistolae  Mixtae— 985 


9S5 

HIERONYMUS  DOMENECH 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MESSANA  9  JULII  I555 

Quid  ipse  et  Joannes  de  Vaga  senserint,  lecto  academiae  parisiensis 
decreto. — Testimonia  pro  Societate  mittentur. 

t 

Pax  X.i  Quanto  al  decreto  de  la  vniuersidad  %  etc.,  quando 
lo  vi,  quedé  elado.  El  Señor  les  dé  su  lumbre.  Mejor  fuera,  á  mi 
parescer,  que  consultaran  sobre  lo  que  haze  su  rey  '  en  traher  la 
armada  de  los  infieles  y  captiuar  tantas  ánimas,  etc.  El  Señor  lo 
remedie.  Parescióme  amostrarlo  á  su  Ex. cía,  *  el  qual  también 
mucho  se  marauilló:  díxome  que  se  le  representaua  que  el  papa  ^ 
se  asirá  desto,  porque  yo  le  hauía  dicho  que  no  sabía  cómo  nos 
sería  propitio,  etc.,  y  que  creya  que  nuestro  Señor  hauía  de  ha- 
zer  alguna  gran  demostratión  acerca  de  la  Compañía,  hauiendo 
permetido  vna  tan  gran  maldad,  y  replicando  «quán  gran  maldad, 
y  qué  mentiras  tan  claras!».  Pidióme  qué  es  lo  que  V.  P.  dezía, 
y  yo  le  ley  la  letra,  donde  se  piden  los  testimonios  "^,  y  respon- 
dióme: «luego  áganse.  Yo  daré  vno,  y  el  sacro  consejo  otro,  y  las 
ciudades,  adonde  se  alian  los  collegios,  y  el  inquisidor y  ansí 
quedé  con  su  Ex. cia  de  hazer  una  supplicación,  la  copia  de  la 
qual  embío  á  V.  P.,  y  ya  se  ha  decretado  que  vn  juez  del  sacro 
consejo  se  informe  et  refiera,  y  ansí  se  hará,  y  se  pondrá  la  dili- 
gentia  posible.  Se  teme  que,  por  ser  deste  regno,  que  no  arán  caso 
dello.  Aquí  he  entendido  que  la  vniuersidad  de  Louanya  dió  vn 

'    Ex  autographo  in  voi.  F,  unico  folio,  n.  43,  prius  220. 

-    Sermo  est  de  decreto  academiae  parisiensis,  de  quo  supra  egimus. 

^    Henricus  II. 

*    Joannes  de  Vega. 

5  Paulus  IV,  qui  parum  Societatem  amare  ferebatur,  pontifex  creatus  23 
Maji  1555. — Eidem,  cardinali  et  archiepiscopo  neapolitano,  scripsit  Vega, 
prorex,  epistolam,  quam  supra  edidimus,  pag.  57.  Vide  locum. 

«   Vide  epist.  954  et  955. 


i3  JuLii  1555  721 

testimonio  muy  fauorable  en  otro  tiempo  á  la  reyna  doña  María  '. 
El  Señor  ponga  en  ello  su  mano.  De  Messina  á  9  de  Julio  1555. 

Idem  Jo.  HiERONYMUs. 
Inscriptio:  f  Al  P.  M.  Ignatio.  Addidit  ipse:  Solo,  solo,  sed 
haec  duo  verba  deleta  sunt. 

9S6 

OLIVERIUS  MANAREUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

RECINETO  (RECANATI)  l3  JULII  I555 

Socii  lauretani  Recinetum  se  contulere.— Opera  proximis  navata. — De  fra- 
tribus,  quorum  unus,  Gerardus  nomine,  a  daemone  male  tentatus,  sui 
Victor  evasit.  —  Lauretani  canonici  aliquid  adversus  Societatem  mo- 
liuntur. 

t 

Pax  X.i  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre.  Per  la  incommodità  di 
messo,  non  ho  potuto  Taltra  settimana  scriuere  alla  R.  P.  V.,  ni 
mancho  potuto  mandare  gli  danai  del  Rdo.  D.  Madrid  Dio  sa 
quanto  affano  ne  porto,  sapendo  costà  stare  più  utili  che  qua  nella 
cassa.  Monsignor  "  assai  uolte  promesso,  ma  per  la  moltitudine 
d'i  suoi  negotij  se  ne  dementica,  et  non  giouano  ricordi  ni  per 
boccha  ni  per  lettere. 

Hora  stiamo  a  Ricanati  ^  molto  ben  uoluti  da  tutti,  et  si  fa 


'  Anno  scilicet  1550,  quo  anno,  scribit  Polanco,  t.  ii,  pag.  85,  n.  201, 
«cum  de  Collegio  Lovanii  instituendo...  ageretur,  consulta  est  facultas 
theologica  a  Regina  Maria,  Imperatoris  sorore,  quae  ipsius  loco  administra- 
tionem  illarum  provinciarum  exercebat,  et  de  nostra  Societate  valde  ho- 
norificum  reddidit  testimonium». — Quod  quidem  testimonium,  anno  1550 
prolatum,  bene  distinguendum  est  ab  alio,  quod  eadem  facultas  theologica 
anno  1556  tulit,  habeturque  apud  Orlandini,  Hist.  Soc.  Jes.,  part.  i,  lib.  x, 
n.  105;  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  Vi,  pag.  559;  POLANCO,  t.  vi,  pag.  436 
et  437 . 

*  Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  15,  prius  89,  90. 
^    Christophorus  de  Madrid. 

*  Gaspar  de  Doctis,  Laureti  gubernator. 

^  Urbs  recinetensis  «tribus  passuum  minibus  Laureto  distat;  et  cum  in 
aestate  temperies  coeli  Lauretani  insalubris  esset,  domus  nostris  a  Guber- 

EpISTOLAE  MIXTAE,  TOM.  IV.  46 


<722  EPISTOLAE  MlXTAE— 986 

bon  frutto  per  uia  delle  confessioni  molto  frequenti  per  questo 
tempo  di  mettere,  ma  più  di  donne  che  d'homini,  bench'  alcuni 
etiam  si  ritrouano,  i  quali  per  lamore  di  X.°  disprezzano  li 
scherni  del  mundo. 

M.  Lorenzo  '  ha  in  tutto  fatte  tre  prediche,  et  predicharà 
mancho  che  puotremo,  benché  lo  facia  tanto  uoluntieri,  che  si 
contenta  del  studio  dum  mezo  giorno  del  di  dauanti,  et  assai  so- 
disfà.  In  suoe  prediche  s'e  ritrouato  el  senato,  il  quale  è  molto 
beneuolo  alla  Compagnia,  benché  non  sia  da  meraueigliarsi,  es- 
sendo che  nulla  gli  constiamo. 

Per  supplire  alle  prediche  de  M.  Lorenzo,  la  quale  si  desidera 
et  aspetta  da  questa  terra  ogni  domenica,  leggerò  la  dottrina 
xpiana.  con  la  Iddio  gratia.  Fra  la  settimana  la  leggo  tre  uolte 
alli  putti,  li  quali  si  ritrouono  a  sentirla  fin'  a  150,  li  quali  esser- 
cito  per  la  prattica ,  insegnando  insieme  la  theorica  :  spero  che 
nostro  Signor  ne  cauarà  frutto. 

Circa  le  concubine,  le  quali  assai  frequente  qui  sonno,  s'è 
fatto  frutto,  et  si  fa  tuttauia,  spero  meglio,  perchè  hora  prima 
incomminciamo  a  maniggiare  questa  parte. 

Monsignor  il  vescouo  di  Macerata  chierico  di  camera,  hieri 
arriuò  di  notte  con  accoglianza  di  questa  terra,  grande  come  ad 
uno  principe,  cioè  con  il  senato  et  molti  canali  che  gli  andorno 
inanzi  a  riceuerlo  con  soni  di  campane  et  d'artiglieria.  Hoggi 
mane  n'ha  uisitati,  et  sè  partitto  puoi  da  noi  edificato,  come  spe- 
ro: tutti  gli  andassimo  inanzi  a  riceuerlo  al  intrare  nel  collegio  et 
basciarli  la  mano. 

Il  fratello  Gerardo  '  da  10  giorni  in  qua  sta  meglio  che  mai, 
benché  la  tentatione  sempre  lo  molesti  assai,  pure  hora  crede 


natore  lauretano  data  est,  quo  nostri,  exceptis  duobus  aut  tribus  sacerdoti 
bus,  se  contulerunt;  nam  cum  pauci  eo  tempore  peregrini  Lauretum  veniant, 
pauci  ad  eorum  consolationem  et  aedificationem  satis  erant».  Polanco,  t.  v, 
pag.  84,  n.  208. 

'    P.  Joannes  Laurentius  de  Patarinis. 

-  Hieronymus  Melchiorius  (Melchiori),  de  quo  Ughellus,  Italia  sacra, 
t.  II,  col.  744. 

^  Vide  quae  diximus  de  sociis  Lauretum  missis,  in  Polanco,  t.  iv, 
pag.  46,  annot.  3. 


i3  JuLii  1555  723 

conseiglio  et  s'aiuta.  La  causa  è  tale,  per  la  dispositione  et  mise- 
ricordia del  Signore:  un  di  passato,  comè  detto  circa  10  giorni, 
egli  fu  di  tal  modo  tentato,  che,  preghandolo  che  venesse  con  gli 
fratelli  dopuoi  pranso  in  recreatione,  lassando  la  camera,  nutrice 
de  suoe  tenta tioni,  mi  rispose  sfacciatamente  (come  anche  altre 
uolte  hauea  fatto)  in  presentía  d'alcuni  fratelli,  che  non  uolea 
gire,  perchè,  andando,  dechiararebbe  et  monstrarebbe  uoler  stare 
più  in  ubedienza,  ch'era  totalmente  opposito  alla  sua  determina- 
tione  et  risolutione.  Io  lo  ripresi  et  essortai  molto  amoreuol- 
mente,  et  non  fu'  verso:  onde  io,  stando  sopra  di  me,  credendo 
tal  risposta  essere  tanto  sfaciata  et  scandalosa,  che  non  douessi 
essere  più  sopportata,  ni  mancho  grata  alla  R.  P,  V.  che  si  sop- 
portasse nella  Compagnia,  gli  parlai  altra  uolta,  et  mi  fece  la  me- 
dema  risposta,  et  jo  puoi  dissi,  si  non  portassi  tanta  riuerenza  al 
Signore  et  alla  P.  V.,  et  non  tenesse  tanta  sete  dell'anima  suoa, 
la  quale  molto  uedea  periclitare,  che  ueramente  non  lo  stimarla 
mancho  degno  d'essere  sotto  la  santa  ubedienza;  et  che  uoria  che 
da  molti  mezi  (essendo  tanto  grande  la  sua  ostinatione,  che  nis- 
suno  modo  si  uoglia  agiutare)  non  fosse  stato  sotto  la  mia  ube- 
dienza per  lo  grande  scandalo  che  da  se  è  nasciuto;  benché  per 
gratia  d'  nostro  Signore  sian  tanto  ben  fundati  nostri  fratelli,  che 
per  lui  non  si  mouino.  Et  esso  rispose  che  gli  aprissi  solamente 
la  porta,  et  che  uscirebbe,  essendo  ogni  ubidienza  sua  ruina  et 
dannatione.  Et  io  all'hora  dissi  che  prima  uolea,  come  sempre  ha- 
uea fatto  circa  suo  nego  tio,  prendre  conseiglio  dal  Signore,  et 
all'hora  feci  fare  oratione  subitamente  alli  fratelli,  acciò  nostro 
Signor  ne  nesse  gratia  de  risoluere  un  caso  a  gloria  sua  per  un 
quarto  d'hora.  Puoi  ci  congregassimo  tutti  della  Compagnia  in- 
sieme, absenté  lui,  et  propose  3  punti,  cioè:  si  dopuoi  tanta  pa- 
tientia  che  haueuo  sempre  usato  uerso  detto  fratello,  et  tanta  sua 
obstinatione  ueduta,  massime  neir ultima  sua  risposta,  doueua  io 
reteñirlo  in  casa,  o  non,  onero  mandarlo  costà  in  pelegrinatione, 
ouero  metterlo  afatto  fuora  della  Compagnia,  confidandomi  nella 
^  santa  ubedienza  della  P.  V.,  la  quale  io  stimaua  staria  conten- 
tissima di  tal  domanda  et  interrogatione.  Fu  finalmente  da  tutti, 
duobus  exceptis ,  conchiuso  che  si  mandasse  in  pelegrinatione. 


724  Epistolar  Mixtae — 9<S6 

Fatta  tal  risolutione,  fu  chiamato  M.  Gerardo,  il  quale  staua 
ascoltando  quello  che  si  dicea,  occultamente,  et  disse  uuoler  più 
presto  gettarsi  in  inferno,  che  più  restare  in  religione,  et  che 
nissuno  modo  fosse  impedito  d'andare  uia.  All'hora  gli  doman- 
dai suoe  ragioni,  le  quali  dette  che  hebbe,  le  refutai  auanti  lui  di 
tal  modo,  per  gratia  di  nostro  Signor,  che  non  hebbe  più  ardire  di 
parlare  altro,  senonchè  me  uolea  parlare  da  banda:  cossi  feci  re- 
tirare tutti  gli  fratelli,  et  fu  suo  ragionare  come  prima,  cioè  di 
partirsi.  Io  dopuoi  lo  fece  per  gratia  di  nostro  [Signore]  capace 
di  pericoli  nelli  quali  si  meteua.  Onde  puoi  con  abundantissime 
lachrime  si  getta  ingenocchioni,  domandandomi  agiuto.  Io  puoi 
in  presentía  di  fratelli  gli  disse  che  la  determinatione  era  fatta 
ch'andasse  in  pelegrinatione,  onero  come  membro  putrido  uia 
della  Compagnia;  ma  perchè  io,  come  per  molti  mesi  per  diuersi 
modi  et  uie  haueuo  fatto,  non  desiderano  con  nostri  fratelli  altro 
che  sua  salute  et  che  restasse,  imperò  con  tal  conditione,  che  si 
resignasse  di  tal  modo,  che  fosse  il  più  abietto  et  humiliato  di 
tutti,  et  che  non  uedessi  mai  più  in  lui  segno  di  tentatione  o  me- 
lancholia,  et  che  si  neirorationi,  confessioni,  etc.,  come  nelle  al- 
tri essercitii  della  Compagnia,  fosse  il  primo  ad  osseruarli;  altri- 
mente  che  se  n'andasse  uia  in  pelegrinatione,  o  doue  lo  tirasse 
sua  perditissima  obstinatione:  il  che  con  lachrime  mi  promesse  di 
fare  tutta  sua  uita,  dicendo  mai  non  hauere  sentito  in  se  tanta 
grande  inclinatione  alla  santa  ubedienza,  che  all' hora.  Puoi  gli 
disse  che  quello  non  mi  bastaua,  ma  de  più,  per  il  scandalo  grande 
che  haueua  dato,  doueua  fare  una  penitentia,  quale  uolea  che  per 
mezo  d'orationi  giudicasse  hauere  meritato.  Al  quale  rispose  che 
ad  ogni  cosa  era  inclinatissimo,  et  che  io  gli  ordinassi  che  uoleua. 
All'hora  ordinai  che  predicasse  alla  cena,  che  fu  duoe  hore  o  cir- 
ca, de  perfecta  sui  resigna tione,  sopra  quel  thema:  Mortificate 
membra  uestra  *,  etc.  Il  che  fece  con  tal  spirito,  che  non  penso 
restasse  uno  in  tauola  che  non  piangesse  abundantissimamente; 
anzi  alcuni  non  si  puoteuan  astinere  di  gridare  et  gemiré  forte- 
mente, delli  quali  luno  uenne  mancho  di  forza  de  lachrime.  Cosa 


Ad  Colos.  m,  5. 


i3  JuLii  1555  725 

fu  più  che  stupenda  in  fine  del  suo  ragionamento,  lo  quale  iacea 
anche  con  gran  lachrime.  Si  confermò  ingenochioni  nella  Com- 
pagnia, et  cosi  finisse,  et  gli  fece  domandare  perdono  a  tutti  et 
basciar  gli  piedi.  Finita  la  mensa,  parea  gli  fratelli  fossero  resu- 
scitati, tanto  grande  era  il  giubilo  sopra  la  pecorella  ritrouata,  et 
grandi  et  frequenti  gli  abrasciamenti,  che  non  si  puoteuan  lassa- 
re. Domandò  di  gire  a  Loreto  il  di  seguente  ringratiare  la  glorio- 
sissima virgine,  et  gli  concedette  con  M.  Cornelio  et  fece  frutto 
nel  camino  con  essortationi  molto  infocate;  ma  nostro  Signore 
gli  volse  anche  dare  sua  predicha  per  un  puto,  al  quale  egli  pre- 
dichaua,  il  quale,  sentito  che  Thebbe,  disse:  Molto  ben  parlate, 
Padre,  ma  non  è  niente  di  incomminciare  seruire  al  Signore:  bi- 
sogna perseuerare  nel  seruigio  del  Signore  fin  al  fine:  dil  che  fu 
molto  tochato,  uedendo  apertamente  che  nostro  Signore  faceua 
parlare  li  fanciuli,  et  quod  in  ore  infantium  et  lactantium  perfe- 
cerat  laudem  Dopuoi  camina  molto  bene,  et  non  tienne  più 
niente  secreto  :  subito  uienne  da  me,  et  si  confessa  et  comunica 
spesso  et  con  consolatione.  Spero  sarà  agiutato  per  mezo  delle 
sante  orationi  della  R.  P.  [V.],  nelle  quaU  sempre  confidauamo. 

n  fratello  Giacomo  sèmpre  è  stato  tribulatissimo  fin  a  hieri, 
che  lo  menai  in  Loreto,  doue  lo  feci  confessare  et  comunicare 
nella  santa  capei  la,  doue  pare  sia  sta  agiutato,  perchè  fin  a  hora 
dopuoi  è  stato  allegro.  Nostro  Signor  gli  dia  agiuto.  In  simili 
casi  desidero  la  P.  V.m'auisi  ch'habbia  da  fare  si  più  ueneranno. 

Philippo  hieri  si  risentette  un  poccho  di  febre:  spero  non  sarà 
nulla.  Lucas  sta  per  gratia  di  nostro  Signor  molto  meglio. 

Oh  pretti  di  Loreto  uanno  machinando  qualche  cosa  contra 
nostro  collegio:  non  so  che  sarà.  N'hanno  molto  in  odio,  et  ci  ha 
detto  una  persona  denota  de  noi,  che  pericolo  è  un'  giorno  ne 
sian  inuelenati  da  noi  una  gran  parte,  et  che  molto  si  dubita  da 


•  P.  Cornélius  Broghelmans  «qui  Flandris  et  inferioribus  Germanis 
audiendis,  et  aliis,  qui  latine  confiterentur,  aptus  erat».  POLANCO,  t.  IV, 
pag.  48,  n.  79.  Hic  «ex  P.  Ignatii  praescripto  lectionem  casuum  conscien- 
tiae  praelecturus  [erat],  vel  Pater  ipse  Oliverius,  Rector,  prout  Guberna- 
tori  videretur».  Ibid.  n.  82,  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  iv,  pag.  485-487- 

-    Ps.  vili,  3. 


726  Epistolae  Mixtae— 987 

molti:  stimo  pure  esser  solo  sospìcione;  ma,  sia  che  si  uoglia,  si 
Deus  est  pro  nobis,  non  puoteran  nulla. 

Non  m'occorre  altro  per  adesso.  Alle  sante  orationi  della 
R.  P.  V.  di  tutto  il  cuore  mi  raccommando.  Stia  con  lei  Jesù  X.° 
signore  nostro.  Di  Ricanati  alli  13  de  Luglio  1555.  Della  R.  P.  V. 
indegno  in  X.°  figliolo, 

Oliuerio  Manareo. 

LUDOVICUS  SANTANDER 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

CAESARAUGUSTA   l6  JULII  I555 

Ardent  adversariorum  animi  contra  Societatem.— Socios  eorumque  amicos 
diris  devovent.— Civitas  sacris  interdicitur.  —  Antistitis  oscensis  forti- 
tudo,  et  in  Societatem  amor, 

t 

Ihs 

Muy  Rdo.  en  Christo  Padre.  Pax  Christi,  etc.  Por  otras  del 
P.  Román  se  haurá  sabido  lo  que  por  acá  hasta  aquel  punto  auía 
passado  cómo  llegó  hasta  publicar  por  excomulgados  al  Padre 
maestro  Baptista,  y  al  P.  Román,  y  al  P.  Rojas,  y  al  P.  M.°  Ri- 
ñas y  dado  que  de  la  corte  se  truxeron  buenos  despachos,  han 
aprouechado  poco.  Y  porque,  no  auiendo  manera  para  leerse  le- 
tras de  nuestra  parte,  por  no  admitirse  por  las  yglesias,  para  que 
cessase  el  scàndalo  que  en  esta  ciudad  auía  por  la  dicha  publica- 
ción, mandó  el  señor  obispo  de  Huesca  se  affixasen  algunas  le- 
tras á  los  cantones,  y  apenas  auía  amanesçido  aquel  día,  como 

»  Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  148,  prius  640,  antiqui- 
tus  153. 

*  Litteras  Patris  Roman  nos  quidam  hactenus  non  vidimus;  sed  dubi- 
tandum  non  est  illis  usum  fuisse  Patrem  Alvarez,  a  quo  plurima  mutuati  su- 
mus  ad  epistolas  principis  Joannae  illustrandas.  Alias  vero  ipsius  Patris 
Roman  litteras,  i3  Augusti  datas,  infra,  n.  1017  exhibemus,  in  qiíibus  sum- 
matim  caesaraugustanus  tumultur  contra  Societatem  enarratur.  Vide  locum. 

'  Horum  nomina  sunt  Joannes  Bta.  de  Barma,  Alphonsus  Roman» 
Franciscus  de  Rojas  et  Balthasar  Piñas. 


i6  JuLii  1555  727 

dizen,  quando  los  frayles  augustinos  no  dexaron  vn  papel,  que 
todos  los  hizieron  públicamente  pedaços;  esto  sería  á  las  siete 
del  dicho  día;  y  aun  el  officiai  del  Rmo.  arçobispo  mandó  también 
quitar  el  vno  que  estaua  á  la  puerta  de  vna  yglesia.  Luego  otro 
día,  que  se  contaron  12  de  Julio,  se  puso  entredicho  por  la  parte 
de  los  frayles,  y  lo  admitió  el  capítulo  de  la  yglesia  maior  (porque 
el  Rmo.  arçobispo,  vsando  de  maña,  diziendo  que  él  estaua  por 
ambas  partes  inhibido,  lo  dexó  á  su  capítulo,  cosa,  según  se  dize, 
harto  de  nota,  según  pretensiones  entre  perlados  y  capítulos). 
Está  este  entredicho  por  toda  la  çiudad,  no  con  poco  scàndalo  y 
alboroto. 

Sobrevino  luego  el  domingo,  que  amanescieron  muchos  pa- 
pelones por  los  cantones,  con  letras  del  entredicho  y  escomunio- 
nes  contra  los  eñiguistas,  vnos,  que  no  se  sabe  si  son  clérigos  6 
legos  (ansí  dezía,  dizen,  el  papel)  y  contra  todos  sus  faboresce- 
dores,  etc.,  interdiziéndolos  también,  y  contra  el  Rmo.  señor 
obispo  de  Huesca,  y  quatro  iñiguistas  pintados  con  dos  demonios 
á  sus  lados,  y  el  nombre  de  cada  vno  sobre  su  cabeça:  el  P.  Ro- 
mán, 2.°  Piñas,  3.  Juan  Baptista,  quarto  Francisco  de  Rojas: 
ansí  iuan  por  este  orden.  O  sancto  Dios!  ¿Y  qué  justas  y  torneos 
pudieran  alborotar  más  esta  çiudad?  Cierto,  Padre  charíssirao^ 
nosotros  hubimos  *  de  pasar  por  vna  parte,  que  se  dize  el  Coso  % 
que  es  lo  más  público  de  la  çiudad,  y  allí  estaua  vn  papelón  tan 
cercado  de  gente,  que  pensé  que  estañan  oyendo  sermón,  porque 
era  junto  al  hospital;  dexan  de  mirar  el  papel,  y  encárase  la  gen- 
te en  los  biuos  iñiguistas,  y  parescíamos  toros  en  coso.  A  las  dos 
de  la  tarde  el  mismo  domingo  se  juntó  vn  grande  squadrón  de 
muchachos,  chicos  y  grandes,  con  vna  vandirilla  de  papel,  en  la 
qual  se  dize  traer  pintado  vn  iñiguista  y  vn  demonio,  y  comien- 
çan  á  apedrear  nuestra  casa,  y  arrasgar  nuestra  campanilla  de  la 
portería:  y  çierto,  según  la  cosa  está,  esto  solo  bastaua  para  ha- 
zerse  vn  grande  motín.  No  faltó  quien  fué  dando  bozes  al  virrey ^ 
que  apedreauan  á  los  Padres  de  la  Compañía,  y  vino  con  gran 
prissa  él  y  otros  muchos  caualleros  nuestros  deuotos,  que  á  la 

'    Ms.  vuimos. 

Via  ex  praecipuis  Caesaraugustae. 


728  Epistolae  Mixtae— 987 

sazón  se  hallaron  en  su  posada:  ya  se  auía  huido  el  esquadrón, 
mas  ya  nos  tienen  por  gente  apedreada.  Pluguiera  al  Señor,  se- 
clusa  offensa,  y  fuera  de  veras.  Dura  todavía  el  entredicho,  y 
dura  con  él  grandíssimo  scàndalo:  en  tal  manera,  que  ha  pares- 
çido  conuenir  sepultarnos,  y  no  salir  aun  por  lo  neçessario,  por- 
que no  paresca  prouocar  al  pueblo,  hasta  que  Dios  prouea  de  al- 
gún remedio. 

EJ  P.  Román  es  ido  á  la  corte,  porque  ansí  ha  paresçido  con- 
uenir: no  sabemos  si  aurá  por  allí  medicina  para  esta  enferme- 
dad; porque,  cierto,  este  señor  Rmo.  arçobispo  está  muy  rezio,  y 
aun  nos  dizen  que  ha  juntado  los  órdenes  mendicantes,  y  que 
han  dicho  que  ellos  están  obligados  ha  a3'udarse  vnos  á  otros:  y 
todo  contra  nosotros,  moxquitos  miserables.  Esto  dizen  que  era 
para  embiar  á  Tarragona  para  poner  cessaçión  a  diuinis:  no  es- 
tamos esperando  sino  quándo  se  executará  alguna  tribulación  en 
nosotros.  Leuamus  oculos  in  montes,  vnde  veniet  auxilium  no- 
bis  y  tenemos  muy  gran  confiança  que  auxihum  nostrum  a 
Domino,  qui  fecit  coelum  et  terram  ^ 

Es  para  dar  gracias  á  Dios  ver  el  ánimo  del  señor  obispo  de 
Huesca,  y  quán  penado  está  porque  no  lo  pintaron  con  los  Pa- 
dres; y  dezíanos  que  nunca  mejor  día  ha  tenido  él  ni  nosotros 
que  aquel  domingo 

Padesçen  nuestros  deuotos  grandes  affliçiones,  ansí  grandes 
como  pequeños,  porque  á  todos  los  lançan  de  las  yglesias;  y  llé- 
uanlo  bien,  gloria  al  Señor.  Dos  caualleros,  que  son  el  conser- 
uador  y  Mor  rano  lançaron  de  la  Seo  %  y  preguntando  porqué, 
les  dixeron:  porque  soys  de  ellos.  Otros  deuotos,  que  son  muy 


'  Ps.  cxx,  I. 
-  Ps.  cxx,  2. 

'  Vide  epistolam  sequentem,  quam  ideo  huic  subjicimus,  non  quia  exi- 
stimemus  post  hanc  fuisse  scriptam,  sed  quia  cum  his,  quae  hic  dicuntur, 
apte  cohaeret,  et  ad  eumdem  fortissimum  virum,  de  Societate  optime  meri- 
tum,  refertur. 

■'  Joannes  Ludovicus  Gonzalez  de  Villasimpliz,  regii  patrimonii  in  Ara- 
gonia  conservator,  et  Matthaeus  Sebastianus  de  Morrano,  de  quibus  in 
voi.  Il  saepe  egimus. 

Templum  maximum,  ubi  sedes  episcopi. 


DIE  INCERTO  I555  729 

conosçidos,  están  ençerrados,  porque  dizen  que  no  conuiene  salir 
que  los  vean.  Anda  la  cosa  tan  rota,  que  Dios  basta  á  remedialla: 
y  si  de  ay  no  viene  el  remedio,  no  sé  de  dónde.  Veeo  á  ojos  cla- 
ros la  necessidad  que  ay:  el  cómo  se  aya  de  remediar,  allá  lo  ve- 
rán VV.  RR.  No  sé  en  qué  se  parará:  y  aun  sé  dezir  que,  si  esto 
se  quieta,  todavía  será  menester  algún  día  para  que  se  assiente 
el  agua,  según  está  de  turbia  y  alborotada.  Dízense  tantas  cosas, 
que  no  auría  papel  para  screuirlas:  dizen  que  somos  lutheranos: 
otro  me  dixeron  que  auía  dicho,  que  somos  herejes.  Remédielo 
Jesu  Christo,  como  uiere  más  conuenir  á  su  maior  gloria.  Aquí 
estamos  muy  pocos,  aunque  esperamos  gente.  Spes  nostra  Deus. 

Ya  vee  V.  R.  si  ay  razón  de  encomendarnos  en  los  sacrificios 
y  oraciones  de  nuestro  Padre  y  todos  los  demás  in  visceribus 
Christi  charíssimos  Padres  y  hermanos:  y  sea  Jesús  con  todos, 
amén,  que  por  estar  de  prissa  el  correo,  no  me  alargo.  De  Çara- 
goça  á  16  de  Julio  de  1555.  Por  comissión  del  P.  M.°  Piñas. 
De  V.  R.  indignissimus  seruus  in  Domino, 

Santander. 

Inscriptio:  Ihs.  Al  muy  Rdo.  en  Christo  Padre,  el  P.  M.°  Po- 
lanco, de  la  Compañía  de  Jesús,  en  la  casa  de  la  misma  Compa- 
ñía, en  Roma.  Al  porte  vn  juHo.  Alia  marni.  RM  alli  6  di  No - 
uembre. 


9S» 

ALVAROS  MOSCOSO 
PETRO  AGUSTIN,  EPISC.  OSCENSI 

PAMPELONE  DIE  INGERTO  1555 

Rogatus  ut  aperiat  mentem  de  Societatis  Jesu  instituto,  judiciam  expromit 
suum,  laudatque  breviter  Societatem,  Ignatium,  socios. 

Habiendo  respondido  á  lo  demás  que  el  orden  de  vuestra 
merced  demandaba,  solo  queda  responder  á  lo  que  con  ánimo 


'  Ex  transumpto  in  opere  ms.  RIVADENEIRA,  Hist.  de  la  Asistencia  de 
España,  lib.  II,  cap.  i8.-De  hac  epistola  scribit  laudatus  Rivadeneira, 
l.  c,  cap.  17.  ((D.  Pedro  Agustín,  nuestro  conservador,  viendo  la  mar  tan 
alta  y  tan  brava,  aunque  no  dejó  el  gobernalle,  antes,  como  valeroso  piloto, 


-jSo  Epístolas  Mixtae— 988 

solícito  me  pide  de  lo  que  siento  de  los  hermanos  de  la  Compa- 
ñía de  Jesús.  Y  porque  con  más  libertad  pueda  v.  m.  esto  co- 
municar á  su  amigo,  el  cual,  según  me  dice,  lo  ha  pedido  mu- 
chas veces,  he  querido  en  esta  carta  particularmente  satisfacer 
al  deseo  de  v,  m.,  por  no  sufrir  que  en  una  cosa,  que  á  mí  me  es 
tan  del  todo  manifiesta,  tenga  v.  m.  más  tiempo  duda. 

Cuanto  á  lo  que  toca  al  crédito  y  autoridad  de  la  dicha  Com- 
pañía, en  la  cual  ha  oido  v.  m.  mucho  dudar,  tengo  esto  por 
muy  cierto,  no  ser  menos  aprobada,  y  por  tal  declarada  esta 
Compañía  con  consulta  y  determinación  de  la  sede  apostólica, 
que  todas  las ,  demás  religiones  aprobadas.  Y  para  esto  no  es 
á  V.  m.  pequeña  probanza,  saber  que  los  sumos  pontífices  hayan 
enviado  algunos  de  la  Compañía  á  Trento,  los  cuales  allí  asistie- 
ron al  concilio  general  por  parte  de  la  sede  apostólica  todo  el 
tiempo  que  se  celebró.  Y  como  esto  sea  tan  manifiesto,  yo  no 
ternía  por  seguro  que  hubiese  hombre  que  dudase  en  alguna  ma- 
nera del  instituto  y  autoridad  de  la  dicha  Compañía ,  y  mucho 
menos  quien  de  ella  en  algo  de  esto  murmurase.  Cuanto  á  lo  que 
toca  á  las  costumbres  de  las  personas  de  esta  Compañía,  nin- 
guna cosa  sé  de  ellos  que  pueda  ofender  á  ninguno.  Al  P.  M.** 
Ignacio,  fundador  de  esta  orden,  vi  morar  y  estudiar  muchos 
años  en  París ,  y  le  conversé  familiarmente,  y  nunca  supe  dél 
cosa  que  no  fuese  digna  de  varón  apostólico ,  y  en  la  misma  re- 
putación oigo  que  hasta  ahora  han  perseverado  en  Roma.  De  los 
demás  religiosos  de  la  Compañía ,  tampoco  he  oido  cosa  alguna 
que  se  pueda  imputar  á  vicio  ó  infamia  de  alguno  de  ellos,  mas 
antes  he  entendido  siempre  ser  hombres  aprobados  en  todas 

le  tuvo  fuerte  en  aquella  peligrosa  tormenta,  escribió  al  Dr.  Moscoso,  obis- 
po de  Pamplona,  insigne  varón,  dándole  cuenta  de  lo  que  pasaba  en  Zara- 
goza, y  pidiéndole  que  le  escribiese  lo  que  sentía  de  la  Compañía  de  Jesús. 
El  obispo  le  respondió  y  le  envió  una  carta  que  poco  antes  había  escrito  á 
un  amigo  suyo,  que  le  había  hecho  la  misma  pregunta,  cuyo  traslado  es  el 
que  se  sigue». 

Ex  quibus  verbis  merito  conjici  potest  eam  ante  16  Julii  datara  fuisse, 
siquidem  et  multo  ante  Societas  Caesaraugustae  tempestatis  fluctibus  exa- 
gitari  coepta  est.  Superiori  tamen  epistolae  eamdem  subjungimus  propter 
causas  ibi  adductas.  Caeterum  hujus  epistolae  aliud  exstat  exemplum  apud 
Alvarez,  l.  c,  cap.  55. 


17  JuLii  1555 


73i 


buenas  costumbres,  y  adornados  de  todo  lo  que  conviene  á  bue- 
nos religiosos,  de  los  cuales  entiendo  ser  esto  con  la  posible  di- 
ligentia  guardado  y  exercitado,  que  así  se  dan  á  la  vida  activa 
del  espiritual  provecho  de  los  prójimos,  que  nunca  dejan  la  con- 
templativa, teniendo  siempre  gran  vigilancia,  que  todas  sus  co- 
sas, según  el  dicho  del  apóstol ,  sean  para  edificación  de  todos. 
Y  como  no  sea  aquí  necesario  tocar  todas  las  cosas,  bastará  esto 
poco  que  he  dicho  para  que  v.  m.  pueda  satisfacer  á  la  solicitud 
de  ese  su  amigo;  porque,  aunque  bien  fácilmente  pudiera  escri- 
bir aquí  en  particular  á  v.  m.  muchas  otras  cosas  de  la  doctrina, 
erudición  y  santidad  de  muchos  de  esta  Compañía,  déjolo  agora 
de  propósito  para  tratarlo  con  v,  m.  más  largamente,  dándonos 
Dios  vida,  cuando  algún  día  nos  veamos. 


9«9 

OLIVERIUS  MANAREUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

RECINETO  17  JULII  I555 

De  quodam  viro,  cui  nomen  Gregorius.— Non  facile  est  ut  hic  Laureto  Ro- 
mam  cum  honore  discedat.  — Quot  socii  Recineti  versentur.  —  Eorum 
exercitationes  in  excolendis  proximis.  —  De  sociis.— De  sacerdotibus  al- 
mae  domus  lauretanae. 

t 

Pax  X.i  Molto  Rdo.  in  X.*"  Padre.  Per  una  delli  6  del  pre- 
sente, hieri  riceuta,  mi  commandaua  la  R.  P.  V.  facesse  ap- 
presso monsignor  gouernatore  %  don  Gregorio,  fosse  rimandato 
a  Roma  con  honore  et  qualche  cortesia,  quello  che  s'è  fatto,  come 
già  haurà  de  uiua  noce,  come  stimo,  inteso  da  detto  don  Grego- 
rio la  P.  V.,  perchè  ad  mia  instanza  monsignor  gli  diede,  non 
solamente  dua  pague  di  salario  non  meritato,  a  ragione  di  pri- 


»    Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  l6,  prius  91 . 

»  Vide  in  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  V,  pag.  392,  epistolam  ad  Gaspa- 
rem  de  Doctis,  Laureti  gubernatorem,  in  qua  sermo  est  de  revocando  domi- 
no Gregorio  ex  lauretana  in  romanam  urbem.  Vide  etiam  ibid.,  pag.  251, 
252,  adnotationem  hispanicae  translationi  ejusdem  epistolae  subjectara. 


732  Epistolae  Mixtae— 989 

sone ,  ma  de  più  A  5  gli  fece  rendere  duna  pena  et  muleta  che 
per  qualche  delitto  secondo  le  constitutione  hauea  incorsa  et  pa- 
guata  [per?]  il  passato;  et  essendo  detto  don  Gregorio  grauato  de 
molti  debiti,  non  uolse  ad  mia  intantia  monsignor  fosse  ritardato 
della  libertà ,  ni  mancho  ritornasse  senza  danari  per  rispetto  di 
sodisfare,  sperando  che  costà  farà  diligenza  che  questi  suoi  cre- 
ditori non  patino  danno.  Vero  è  che,  essendo  egli  slonghato  da 
monsignor,  non  guardò  debito  modo,  ma  andò  per  la  terra  mon- 
strandosi  di  qua  et  di  là,  et  parlando,  come  disse  monsignor,  a 
suo  modo.  Onde  monsignor  gli  commandò  che  la  matina  a  buon 
hora  andasse  uia,  et  non  se  gli  facesse  inanzi.  Don  Gregorio  con 
pocca  discretione  andò  dormire  all'hosteria,  lassando  nostro  col- 
legio, che  più  dispiaque  a  monsignor,  che  quel  che  prima  hauea 
fatto.  Onde  gli  fece  di  nuouo  il  primo  commandamento  con  mi- 
nacie:  jo  pure  lo  riceuette  in  casa  nostra  per  304  giorni  in  Ri- 
canati, et  gli  feci  intendere  meglio  che  puotesse  che  hauea  man- 
chato,  iscusando  Tasperità  fattali  da  monsignor,  secondo  che 
diede  nostro  signore. 

Stiamo  a  Ricanati ,  doue  per  gratia  de  nostro  Signore  si  fa 
frutto  per  uia  di  confessioni,  alle  quali  sempre  è  concorso,  et  alle 
uolte  molto  frequente  :  et  dicono  alcuni  hauere  sentito  da  molti 
che  pocchissimi  si  ritrouino  in  questa  terra  ch'almeno  una  uolta 
non  si  uoglino  confessare  da  noi  :  tanta  è  lopinione  che  tengono 
della  Compagnia,  Hora  sempre  stiamo  duoi  confessori,  uenendo 
M.  Raphael  *  et  M.  Jo.  Mortaigne  ^  [de  Loreto?]  alternis  uicibus 
per  sua  consolatione,  et  visogno  spirituale  di  questo  popolo.  Io 
sempre  sto  fermo  qua ,  essendo  massime  manchato  el  concorso 
in  Loreto. 

Per  uià  de  prediche  anche  buon  frutto  se  nè  cauato,  benché 
da  quelle  si  lassi  retirare  il  popolo  per  cagione  della  messe. 
Quasi  ogni  festa  doi  fratelli  predichano:  nel  hospitale  Tuno,  et 
Taltro  in  qualche  monasterio.  M.  Alphonso  con  grande  sodisfat- 
tione  predichò  domenica  passata  in  una  de  più  grande  parochie 

*  P.  Raphael  Riera,  cujus  plures  inveniuntur  epistolae  inter  Liti. 
Quadr.  hujus  anni. 

^   P.  Joannes  Mortaigne,  vel  Mortagna.  Polanco,  t.  v,  pag.  77,  n.  182. 


17  JULn  1555  733 

di  questa  terra.  Penso  si  per  utile  deiranime,  come  per  esserci- 
tio  di  fratelli  mandarli  ogni  settimana  alcuno  di  più  sufficienti, 
essendo  massime  in  quel  luocho  et  parte  tutta  la  fece  di  la  terra, 
massime  quanto  al  peccato  della  carne:  circa  il  quale  peccato  de- 
sidero qualche  auiso  dalla  P.  V.  come  lo  puotranno  leuare,  o  al- 
meno debilitare,  perchè  tienne  qua  gran  regno. 

Io  anche  ali  putti  della  schola  commune  leggo  in  una  chiesa 
tre  uolte  la  settimana,  lunedi,  mercodì  et  sabbatho  la  dottrina 
xpiana:  spero  che  se  ne  cauarà  frutto  nel  Signore. 

Io  mi  sforzerò  di  leggerla  anche  le  feste,  acciò  sia  più  con- 
corso, si  per  mio  essercitio,  come  per  il  bisogno  della  terra. 

Per  le  altre  lettere  più  che  diffusamente  ho  scritto  alla  P.  V. 
delli  fratelli  nostri  Gerardo  et  Jacomo  ',  essendo  admonito  per 
questa  ultima  di  V.  P.  di  troppo  prolissità:  ma  quella  è  la  mia 
ignorantia  et  solita  imprudentia,  della  quale  certo  più  uolte  me 
ne  sonno  accorto:  si  in  questa  ben  non  memmendo,  farò  più  dili- 
genza per  lauenire. 

Gerardo  continua  in  suo  buon  spirito.  Jacomo  sta  hora  nelli 
essercitij:  spero  che  s'agiuterà. 

Lucas  è  fuora  di  rogna,  Gasparo  sano,  Philippo  pocco  ama- 
lato di  febre  legiera  da  5  giorni. 

Al  Settembro  raccommando  questo  collegio  per  un  buon  let- 
tore, perchè  tutta  Tinuernata  gli  preti,  di  quali  sono  alcuni  dotti, 
ueneranno  alla  lettione,  alcuni  per  sindicare,  altri  per  imparare. 
Quanto  al  bisogno  di  fratelli,  sa  la  R.  P.  [V.]  suo  bisogno. 

Li  preti  di  Loreto  hora  uerso  nostro  collegio  peggio  che  mai, 
sed  non  ardiscono  palesamente,  per  timore  di  monsignor  gouer- 
natore  et  il  cardinale 

A  Cingoli  andarano  senza  fallo  venerdì  prossima  nostri  Pa- 
dri, et  faroli  per  alcuno  mio  amico  uisitare  gli  conti  del  dottore. 

Li  danari  sono  anchora  nelle  mie  mani:  si  monsignor  non 
farà  più  diligenza,  io  stesso  andarò  in  Anchora  o  Macerata  per 
mandarli  ad  mia  posta. 

Non  altro.  Padre  mio  Rdo.  in  X.°,  senonchè  pregho  humil- 

'    Vide  epist.  986. 

2   Rodulphus  Pio  di  Carpi. 


y34  Epistolae  MixTAE— 990 

mente  la  P.  V.  R.  se  degni  raccomandarmi  al  Signore,  acciò  gli 
puossa  fare  nero  seruigio,  et  portare  questo  pezo  et  caricho 
senza  charicha  dell'anima  mia.  Conserui  la  R.  P.  V.  nostro  si- 
gnore Jesù  X°  Di  Ricanati  alli  17  di  Luglio  1555.  Le  penitentie 
le  facciamo  meglio  che  puotiamo.  Della  R.  P.  V.  figliolo  in  X.° 
indegno , 

Oliuerio  Manareo. 
Inscriptio:  f  Al  molto.  Rdo.  in  X.°  Padre,  el  P.  M.  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù,  in  Roma. 
Alia  marni:  R.ta  alli  22  del  medesimo. 


990 

OLIVERIUS  MANAREUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

RECINETO  26  JULII  I555 

De  sociis.—Patres  Riera  et  Laurentius  de  Patarinis  Cingulum  profecturi, 
ad  oppidum  excolendum. — Alii  leviter  aegrotant. — Gerardus  ad  inge- 
nium  redit:  vix  ulla  affulget  emendationis  spes. — De  juvene  Henrico, 
agente  dolose. — Manareus  suggestum  conscendit.  —  Jacobus  primum 
sacrificat. — Poenitentia  Manareo  ab  Ignatio  imposita. 

t 

Pax  X.i  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre.  Per  gratia  di  nostro  Signor 
nostri  Padri  M.  Raphael  et  M.  Jo.  Lorenzo  ^  se  partessero  di  qua 
per  Cingoli  alli  19  del  presente:  speriamo  che  nostro  Signor  hab- 
bia  da  cauare  gran  frutto  delle  fatiche  loro. 


'    Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  17,  prius  92. 

^  Patres  nominantur  Raphael  Riera  et  Joannes  Franciscus  de  Patarinis. 
Quid  vero  in  animorum  salutem  hi  gesserint,  narrat  PolanCO,  t.  V, 
pag.  85,  n.  211.  Ipse  vero  P.  Riera,  litteris  Laureto  datis  5  cal.  Septem- 
bris,  ait:  «Duo  quoque  ex  nostris  Patribus  Cingulum  (quod  oppidum  est 
Marchiae,  decimo  sexto  distans  a  nobis  milliari)  sunt  profecti,  vbi  per 
nouem  continuos  dies  concionibus,  adhortationibus  et  confessionibus  totura 
illum  populum  et  adiacentes  villas  ad  Dei  cultum  excitarunt.»  Litt.  Quadr., 
t.  HI,  pag.  359-360.  Cingulum  autem  misi  sunt  «ut  satisfieret  D.  Christo- 
phoro  Madridio,  qui  parochiam  hujus  oppidi  etiam  tune  habebat,  quamvis 
jam  ad  ingressum  in  Societatem  et  omnia  relinquenda  aspiraret».  POLANCO, 
t.  V,  pag.  87,  n.  217. 


26  JULII  1555  735 

In  Recanati  hora  stiamo  tutti  sani,  eccetto  M.  Cornelio  '  che 
patisce  febre  da  6  giorni  08,  ma  mediocre.  Lucas  sta  quasi  libe- 
ro dalla  rogna.  M.  Gerardo  è  ritornato  alla  sua  fantasia,  et  hora 
si  burla  dogni  cosa,  et  ubedice  quando  et  quomodo  gli  piace:  et 
certo  assai  noce  al  collegio  suo  scandalo.  La  cosa  è  manifesta, 
che  alcuni  ne  sono  stati  scandalizati;  et  imo  molto  agitato:  s'è 
pur  aiutato  meglio  che  mai.  Del  fratello  Giacomo  non  parlo,  per- 
chè sta  nelli  essercitij  :  non  so  come  la  cosa  per  dir' 

quel  che  sento.  De  tutti  dua  haueremo  dua  apostati,  si  nostro 
Signore  non  gli  farà  gran  misericordia. 

Quel  giouane  Henrico,  che  di  qua  andò  a  Roma  per  esser' 
admesso  nella  Compagnia,  sè  partito  di  Perugia  tentato,  et  è  ue- 
nuto  da  noi  con  una  bella  fintione,  ch'era  mandato  con  un'  altro 
alla  uolta  di  Fiandria  per  conseiglio  del  medico,  et  che,  fuggito 
suo  compagno  senza  suo  saper',  non  hauea  hauuto  l'ardire  di  ri- 
tornar' al  suo  superiore,  massime  ch'egli  gli  hauea  dato  ordine 
di  passar'  per  Loreto.  Imperò  lo  riceuetti  tra  noi  et  non  uolse 
eh'  altro  dicesse  alli  fratelli,  sinon  che  per  godere  l'aria  nostra, 
essendoli  secondo  il  giudicio  del  medico  laria  perusina  contraria, 
starebbe  qua  alchuni  giorni.  Si  domandi  la  R.  P.  V.  perchè  lo 
riceuette  senza  lettera,  vorei  poter'  seri  nere  sua  bugia  per  ri- 
spondere, pure  dice  che  suo  compagno  portauo  in  uno  sac- 
quetto  le  lettere  con  H  danari,  et  che  col  sachetto  era  fugito.  Do- 
poi  s'è  pentito  grandemente,  et  m'a  confessato  la  uerità,  dicendo 
quello  hauere  finto  prima  di  uenir  da  me  a  M.  Jo.  Mortaigne,  et 
che  cossi  prima  a  me  dicea,  pensando  che  io  lasseria  palesar'  suo 
caso;  ma  dopoi  subito,  gionto  che  fu  qua,  fu  tocchato  nel  cuore 
et  pentito.  Pare  non  stia  uoluntieri  a  Peruggia.  Io  pur'  adesso 
mi  sforzare  di  agiutarlo  et  rimandarlo  come  pelegrino  ad  suo  pa- 
dre. Si  la  P.  V.  ordinasse  di  lui  qualche  cosa,  ogni  modo  la  po- 
trà li  ritrouare:  cosi  ho  pensato  eh'  me  commandria  la  R.  P.  V. 

Qua  tuttauia  si  fa  frutto  nelle  confessioni,  et  priuati  conseigli 
et  essortationi.  Si  continua  alli  putti  la  dottrina  xpiana.  dopoi  la 
messa  ogni  una  meza  hora,  similmente  di  quella  ragione  un  di  in 


*    P.  Cornélius  Broghelmans.  Vide  epist.  986. 


«736  Epistolae  Mixtae  — 990 

una  chiesa,  Taltro  dì  in  una  altra,  et  uienne  mediocre  uditorio, 
et  grande  per  tempo  della  messe. 

Ho  uoluto  (absenté  nostro  predicatore)  sforzare  mia  natura  et 
scacciare  la  pusillanimità  per  honore  del  Signore.  Onde  mi  sono 
posto  domenicha  passata  in  pergolo,  et  il  di  di  santo  Jacomo,  la 
prima  uolta  doue  sole  predichare  M.  Jo.  Lorenzo,  il  di  di  santo 
Jacomo  doue  si  facea  la  festa,  et  sempre  con  fauore  del  Signore, 
benché  non  come  douria,  meglio  pur'  che  non  speraua.  Spero 
nostro  Signore  hauerne  canato  frutto,  ne  fosse  che  per  la  patien- 
tia  delli  uditori.  Domane  spero  predichar'  altra  uolta:  me  dia 
nostro  Signore  sua  gratia  come  sa  essere  espediente  per  gloria 
sua  et  per  agiuto  mio  spirituale. 

A  M.  Giacomo  ho  fatto  dire  la  prima  messa  sua,  parte  perchè 
ne  manchauano  messe  et  confessori,  parte  perchè  mi  facea  scru- 
polo di  lassarlo  tanto  tempo  senza  dire  messa.  Piacendo  alla 
P.  V.,  gli  sarà  data  licenza  et  authorità  di  confessare  con  li  pri- 
uilegij  della  Compagnia.  Egli  è  molto  buono,  ubediente,  simpli- 
ce,  prudente  et  conuerseuole,  ne  spero  gran  frutto  perchè  puossa 
studiare. 

Altro  non  occorre,  Padre  mio  in  X.°  Rdo.,  si  non  se  degni 
la  P.  V.  pregare  per  questo  collegio,  acciò  puotiamo  essere  ueri 
sui  figliuoli,  la  quale  conserui  et  augmenti  nostro  dolcissimo 
Signore  in  suoi  santissimi  doni.  Di  Recanato  alli  26  di  Lu- 
glio 1555- 

La  penitentia  2.*  è  finita:  la  prima  mi  sforzo  continuare,  ben- 
ché più  uolte  anchora  lo  facia  negligentemente,  et  anche  lassi  da 
fare  per  non  ricordarmene  o  altre  occorrenze:  mi  perdoni  la 
P.  V.  \  Di  V.  R.  P.  indigno  in  X.°  figliolo, 

Oliuerio  Manareo. 

'  De  poenitentiis  Manareo  ab  Ignatio  injunctis,  haec  scribit  ipse^  re- 
spondens  «ad  quaedam  postulata  de  B.  P.  N.  Ignatii  virtutibus  et  docu- 
mentis  a  Nicolao  Lancitio,  Romae  theologiae  studioso. — 2.  Quod  attinet  ad 
examen  particulare  ab  ipso  mihi  impositum,  res  ita  se  habuit.  Cum  ex  urbe, 
Laurentum  profecturus,  et  primam  coloniam  ducturus,  ad  B.  P.  N  adissem 
cum  sociis,  praesente  P.  Jeanne  Polanco,  secretario,  vt  benedictionem 
ipsius  peteremus,  ipsum  fixius  in  vultu  et  oculis  sum  intuitus ,  praesagiens 
me  vix  illum  amplius  reuisurum  in  terris.  Hanc  immoderationem  meam 


27  JULII  1555  737 

lnscripiio:  f  Al  molto  Rdo.  in  X.''  Padre,  il  P.  M.°  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù,  in 
Roma. 

991 

CHRISTOPHORUS  DE  HERRERA 
PATRI  JACOBO  LAINEZ 

FLORENTIA  27  JULII  I555 

Litteras  ducissae  Florentiae  pro  Francisco  Mudarra  mittit. 

t 

Muy  Rdo.  señor:  Resçibí  la  carta  de  V.  m.,  y  la  que  con  ella 
benia  para  mi  señora  le  di  luego,  y  con  toda  dificultad  le  he  sa- 
cado vna  carta  para  el  P.  Ignatio  en  que  le  comete  que  de  su 
parte  hable  al  conde  -  de  Montoro,  y  otra  para  el  conde  de  Mon- 
toro en  creencia  del  P.  Ignatio.  No  quiso  firmar  más:  podrá  el 
P.  Ignatio  dar  la  carta  de  su  Ex. cia  ^  al  conde  y  dezille  de  parte 

sapientissimus  medicus  sanare  volens,  hanc  medicinam  applicuit,  non  la- 
men in  ipso  loco,  quia,  vt  benignus  erat,  nolens,  opinor,  me  coram  aliis 
acriori,  sicuti  merebar,  admonitione  confundere,  retinuit  tantisper  apud  se 
P.  Polancum,  dum  ab  eo  recessissemus.  Cum  vero  ad  portam  domus  extre- 
mam fere  pervenissemus,  en  P.  Polancus  iubet  me  subsistere  tantisper, 
dum  mandatum  Patris  exponeret.  Medicina  ergo  haec  fuit:  Quia  (inquit 
P.  Polancus)  Pater  noster  animaduertit  in  hoc  vitimo  congressu,  quod  nimis 
fixe  oculis  in  ipsius  vultum  coniectos  tennisti ,  quod  argumentum  est  arro- 
gantiae,  pro  poenitentia  mandat,  vt  quotidie  saltem  semel  in  examine  con- 
scientiae  consideres,  an  in  alicuius,  cui  reuerentiam  debeas,  vultum  oculos 
tuos  diutius  fixeris  inter  loquendum,  et  ut  post  examen  recites  orationem 
dominicam  cum  angelica;  et  quoties  denique  ad  eum  scribes  (scribere  autem 
debebam  ex  praescripto  regulae  singulis  hebdomadibus),  referas  an  persol- 
ueris  poenitentiam,  vel  non.  Haec  autem  poenitentia  extracta  est  in  deci- 
mum  quintum  mensem,  quo  euoluto,  significauit  B.  Pater  vt  abstinerem».. 
— Hactenus  Manareus,  respondens  ad  quaesitaP.  Lancicii.— Porro  laure- 
tana  colonia  Roma  discessit  25.*  Novembris,  Lauretum  vero  ingressa  est  S 
Decembris  1554.  Polanco,  t.  iv,  pag.  46,  47,  n.  73-75,  Oliverii  Manarei, 
De  rebus  Societatis  Jesu  commentar itts,  pag.  l36. 

*    Ex  autographo  in  voi.  F,  unico  folio,  n.  l3,  prius  73. 

2  Ms.  q.e  —  Comes  autem  de  Montoro,  sequente  anno  dux  di  Palliano 
creatus,  erat  Joannes  Caraffa,  Pauli  IV  nepos.  Polanco,  t.  v,  pag.  24^ 
n.  38. 

^    Eleonora  de  Toledo,  ducissa  Florentiae.  Vide  epist.  sequentem. 

EpiSTOLAK  MixTAE,  TOM.  IV.  47 


-738  Epistolae  Mixtae— 992 

de  mi  señora  el  caso,  y  encargar  el  negoçio  quanto  pudiere;  y 
para  que  mejor  lo  haga,  le  embío  la  copia  de  lo  que  se  scribe  al 
conde,  para  que  conforme  á  esto  le  hable.  Y  si  V.  m.  quisiere 
abisarme  de  lo  que  se  hiziere,  rescibyré  muy  gran  merçed,  y  si 
acá  algo  quisiere  mandarme,  tanbién  la  rescibyré.  Y  porque  otro 
no  se  ofresce,  nuestro  Señor  guarde  su  muy  Rda.  persona  como 
desea.  De  Florencia  27  de  Julio  1555.  Seruidor  de  V.  m., 

Xpoual.  de  Herrera 

Digo  que  dos  bezes  me  dixo  mi  señora:  Dexáme  estar  vos  y 
Laynez,  que  no  quiero  screuir  más  cartas  en  fauor  de  vno  que  ha 
sydo  condenado  dos  bezes  por  lutherano,  y  tantas  se  ha  escapado 
con  dineros  Yo  la  desengañé,  tornándola  de  mejor  temple,  y 
en  fin  le  saqué  essas:  porque  con  esta  preñez,  allende  de  estar 
mala,  está  intolerable  en  la  conversación. 

Inscriptio:  \  Al  muy  Rdo.  señor  y  Padre  mío,  el  señor  maes- 
tro Laynez,  de  la  Compañya  de  Jesú,  etc.,  en  Roma. 


99*^ 

ELEONORA  DE  TOLEDO 
ducissa  Florentiae 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FLORENTIA  27  JULII  I555 
Franciscum  Mudarra  commendat. 

t 

Muy  Rdo.  Padre.  Yo  scriuo  al  señor  conde  de  Montoro  *  que 
por  mi  respecto  y  intercessión  fauorezca  con  su  santidat  á  Fran- 
cisco Mudarra  para  que  se  le  haga  merced  de  perdonarle,  pues 

'  Potest  etiam  legi  Herrero;  sed  Herrera  scribitur  a  Polanco,  t  lll, 
pag.  70,  et  ab  aliis. 

-  Sermo  est  de  Francisco  Mudarra.  De  litteris  vero  commendatitiis, 
quae  postulabantur,  memoriae  mandavit  Polanco,  t.  v,  pag.  100,  n.  268: 
«Litteras  [Lainez]  a  Ducissa  obtinuit  in  favorem  Mudarrae  (quem  fuisse  oHm 
magnum  Societatis  adversarium  diximus)...,  quas  P.  Ignatius,  ut  bonum  pro 
malo  redderet,  postulaverat».  Illum  autem  adversarium  Societatis  fuisse  di- 
xerat  Polanco,  t.  i,  pag.  67. 

'    Ex  originali  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio,  n.  I04,  prius  72. 

■*   Vide  epist.  superiorem. 


27  JüLII  1555 

pretende  de  ser  buen  xpiano .  y  desear  biuir  como  tal;  y  por  no 
ser  con  él  muy  larga,  me  remito  á  V.  R.,  que  de  mi  parte  le  in- 
formará del  negocio,  y  dirá  lo  que  el  dicho  Mudarra  pretende,  y 
el  desseo  que  yo  tengo  se  le  haga  por  mi  medio  esta  merced,  por 
parescerme  cosa  de  mucha  misericordia.  V.  R.  le  dará  mi  carta, 
y  le  informará  de  todo  de  mi  parte,  como  tengo  dicho,  y  me  abi- 
sará  de  lo  que  se  hiziere.  Nuestro  Señor  guarde  vuestra  muy 
Rda.  persona.  De  Florencia  27  de  Julio  1555.  De  V.  R., 

La  dvquesa  de  Florencya. 
Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  P.  Mtro.  Ignatio,  prepósito  de  la 
Compañía  de  Jesú,  en  Roma. 

99» 

LUDOVICUS  DE  COUDRETO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

FLORENTIA  27  JULII  I555 

Sociorum  status,  mores,  vires,  et  occupationes  describuntur. 

t 

Ihs 

Molto  Rdo.  in  Christo  Padre.  La  gratia  et  amore  di  Giesù 
Christo  sea  sempre  nelli  cuori  nostri.  Amen.  Questa  sarà  per 
fare  la  obedientia  in  scriuere  particolarmente  de  tutti  *  con  le 
lettre  de  4  mesi. 

Adunque  il  P.  M.  Gio.  Battista,  il  qual  è  ministro  di  casa, 
secondo  che  ordinò  il  Rdo.  Padre  prouinciale  %  è  stato  assai  bene 
del  corpo,  insin  hora  eh'  si  sente  alquanto  indisposto;  dello  spirito 
■è  tenuto  dalle  donne,  che  frequentano  la  nostra  chiesa,  vn  santo, 
et  pare  andar  bene,  se  non  fusse  che  qualche  uolta  in  cose,  che  da 
se  sono  di  pocha  importanza,  non  si  mostra  troppo  studioso  della 
obedientia;  et  scrisse  l'ultima  uolta  al  suo  padre,  che  speraua 


•  Ex  autographo  in  voi.  Informationes  antiquae,  duplici  folio,  n.  I04, 
prius  pag.  254,  255,  256,  iterum  fol.  114. 

*  Videantur,  quae  de  eodem  argumento  agunt,  epist.  818,  pag.  210,  et 
epist.  928,  pag.  529. 

Jacobus  Lainez. 


Epistolae  Mixtae— 993 

questo  Settembre  andarlo  a  uisitare  (benché,  credo,  con  licentia 
della  obedientia);  et  monstrandomi  le  altre  lettere  che  scriueua, 
non  mi  monstro  quella;  ma  io  lapersi  nanzi  che  mandarla.  Lui 
legge  la  dottrina  Christiana  gli  sabbati  a  gli  putti,  et  ua  qualche 
uolta  a  far  qualche  essortatione  a  qualche  monasterio,  et  si  occupa 
in  sentire  confessioni  et  studiare  qualche  cosa  della  scrittura. 

Il  P.  M.  Desiderio  sta  bene  del  corpo  et  dellanima:  è  molto 
edificatiuo,  mortificato  et  obediente,  et  desideroso  di  fare  peni- 
tentia;  et  per  questo  gli  è  uenuto  qualche  uolta  pensiero  di  pro- 
porre alli  suoi  superiori,  se  parerebbe  bene  che  lui  andasse  a 
qualche  altra  religione  per  fare  più  penitentia,  come  a  calmaldu- 
li,  o  a  santa  Trinità  di  Roma;  ma  hauendoli  detto  yo  che  questo 
era  tentatione  dello  spirito  tranfìgurato,  lui  se  rimette  alla  santa 
obedientia.  Si  occupa  in  confessare  et  studiare  qualche  cosa  di 
casi  de  consciência,  et  in  legger  vna  lettione  de  grammatica  al 
fratello  Marco. 

Il  P.  M.  Domenicho  si  sente  alquanto  indisposto  del  capo:  son 
molti  giorni  dello  spirito  ua  bene.  Fa  la  terza  classe,  et  non  im- 
para quasi  niente,  senon  le  lettioni  che  legge.  Il  fratello  Lazaro 
comincia  ad  attendere  a  detta  classe,  et  il  detto  Padre,  essendo 
ben  guarito  del  capo,  farà  gli  essercitij  della  prima  settimana. 

Il  fratello  M.  Lione  sta  assai  bene  del  corpo,  et  dello  spirito 
meglio:  si  sente  spesso  catarro  nel  capo.  Impara  nelle  lettioni  che 
legge  alli  suoi  della  4  classe,  cioè  per  hora  de  amici  tia  de  Cice- 
rone, Horatio  et  la  quantità. 

Il  fratello  M.  Bartholomeo  sta  bene  dello  spirito:  del  corpo 
anchora  assai  bene,  ma  non  tanto  disposto  quanto  sollea  essere. 
Impara  bene  secondo  il  tempo  che  ha,  et  studia  diligentemente,  et 
fa  la  seconda  classe,  benché  non  è  ben  idoneo  per  quella  anchora. 

Il  fratello  Marcho  sta  bene  del  corpo  et  dello  spirito,  et  fa  la 
prima  classe  delli  putti,  et  impara  qualche  cosa  ogni  di  delli  ru- 
dimenti di  grammatica,  et  non  perde  il  tempo. 

,  Il  fratello  M.  Philippo  da  Prato  sta  bene  dello  spirito  et  del 
corpo,  benché  babbi  la  tosse  son  parechii  giorni.  Impara  alcuna 
cosa  di  grammatica,  benché  per  gli  caldi  et  per  la  infirmità  che 
ha  hauto  non  ha  anchora  troppo  studiato. 


27  JULII  1555  741 

Il  fratello  Ludouico  da  Ferrara  sta  bene  del  corpo  et  dello 
spirito,  benché  non  troppo  essercitato  in  mortificare  la  propria 
uolontà;  ma  è  bono  et  simplice.  Fa  lo  spendi to re.  Lui  haueua  uo- 
glia  di  essere  mandato  a  Loreto  con  gli  nostri,  ma  ho  paura  che 
fusse  tentatione,  cioè  per  fugire  qui  la  fatiga. 

Quello  giouane  di  Monte  Alcino,  che  sta  qui  come  forestiero 
insino  che  sia  riceuto,  è  buon  giouane.  Quando  venne  staua  ben 
del  corpo,  benché  magro;  ma  hora  gli  é  venuta  un  poco  di  rog- 
na: lo  facciamo  essercitare  nelle  facende  di  casa. 

Il  nostro  coquo,  benché  non  sia  della  Compagnia,  è  sano  del 
corpo,  et  pare  buono,  et  é  edificatiuo. 

10  sto  assai  bene  del  corpo,  per  gratia  del  Signore,  benché 
spesso  uisitato  dal  catarro,  doglia  di  capo,  etc.;  et  dello  spirito 
sono  tepidissimo  et  distrattissimo,  et  con  il  cuore  imbrattato  di 
uarij  pensieri.  Io  leggo  vna  lettiuncella  di  greco  a  doi  scholari, 
et  le  feste  leggo  nella  chiesa  sopra  il  magnificat,  doue  vengono 
alle  uolte  molti  auditori,  et  quasi  piena  la  ghiesia.  Confesso  qual- 
che uolta,  et  attendo  alle  facende  di  casa,  essendo  molto  pigro, 
con  parermi  di  non  essere  troppo  atto  secondo  la  dispositione  cor- 
porale afficaticarme  troppo  nelle  cose  dello  studio  o  lettere,  et 
massime  di  scriuere.  V.  R.  P.  se  degnerà  per  amore  di  Giesù 
Christo  raccomandarmi  particolarmente  al  Signore,  et  tutti  quelli 
di  questo  collegio. 

11  fratello  M.  Lazaro,  benché  sia  pocho  ché  venuto,  tamen,  se- 
condo che  posso  giudicare,  sta  bene  dello  spirito,  et  dello  corpo 
anchora,  et  comincia  attendere  alla  3.*  classe. 

GH  fratelH  M.  Balthasar  et  Giacomo  firentino,  sono  anchora 
nel  bagno,  et  presto  haueranno  da  ritornare.  Luno  et  laltro  sta 
bene  dello  spirito,  et  della  corporale  dispositione  loro  ne  scriue- 
remo  a  V.  R.  P.  quando  saranno  ritornati:  ni  luno  ni  laltro  at- 
tende allo  studio. 

Non  occorre  altro  che  scriuere  a  V.  R.  P.,  senon  raccoman- 
dare molto  strettamente  alle  sue  sante  orationi  questo  suo  mini- 
mo collegio,  et  preghare  il  Signor  dia  a  V.  R.  P.  longa  vita,  ac- 
ciò possa  longamente  et  felicemente  gouernare  il  grege  del  Si- 
gnore a  gloria  di  sua  diuina  maestà  et  augmento  della  sua  santa 


Epistolae  Mixtae— 994 

vigna.  Da  Firenza  27  di  Luglio  1555.  Di  V.  R.  P.  seruo  minima 
et  figliuolo  indegno  in  Christo, 

LUDOUICO  DE  COUDRETO. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Ignatia 
de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Giesù,  a  Roma. 

ZACHARIAS  DELFINUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

AUGUSTA  27  JULII  1555 

Juvenes  commendat,  Romam  ad  collegium  germanicum  euntes. 
Molto  Rdo.,  come  fratello  honorando.  Sicome  mi  persuado 
che  il  dottor  Gironimo  '  habbia  scritto  a  V.  S.  R.,  io  disposi  a- 
H  giorni  passati  questa  maestà  ^  a  far  mandare  un  qualche  con- 
ueniente  numero  di  giouani  deli  stati  suoi,  sotto  ala  santa  et  pia 
disciplina  del  collegio  suo  di  Roma ,  et  la  indusse  parimente  a 
promettere  che  farebbe  sempre  porgere  qualche  soccorso  per  la 
sostentatione  deli  detti.  Hora,  hauendone  essa  maestà  fatti  già 
mettere  a  l'ordine  x  bohemi,  m'è  parso  d'inuiarU  a  V.  S.  R.  in- 
sieme con  questa  mia,  pregandolo  che  per  honor  del  signor  Dio 
et  per  seruigio  dela  republica  Christiana  sia  contenta  di  riceuerli 
uolontieri,  e  tenere  insieme  per  certificato  che  detta  maestà  non 
sia  per  mancare  del  canto  suo  dela  promessa  conueniente  pro- 
uisione 

Nel  resto  mi  rimetto  a  quanto  li  scrinerà  il  dottor  Canisio,  et 
intenderà  a  bocca  dal  predetto  dottor  Gironimo. 

Nostro  signor  Dio  sia  in  bona  uia  et  custode  di  V.  S.  R.,  a 
le  cui  orationi  molto  di  core  mi  raccomando.  D'  Augusta,  li  27 
di  LugUo  del  M.  D.  L.  V.  D.  V.  S.  molto  Rda.  come  fratello, 
Il  vescouo  Delfino,  nuncio,  etc.  ^ 

*  Ex  originali  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio,  n.  io3,  prius  298. 

*  P.  Hieronymus  Nadal.  Vide  hujus  Epist.  t.  l,  pag.  296. 
'   Ferdinandus,  rex  romanorum. 

'*   Cf.  Polanco,  t.  v,  pag.  25,  n.  41,  pag.  32,  n.  56  et  pag.  38,  n.  64,65. 
^    Zacharias  Delfinus ,  pharensis  episcopus ,  apostolicus  nuntius  in 
Germania. 


27  JULII  1555  743 

Inscriptio:  Rdo.  domino  Ignatio,  praeposito  generali  Società 
tis  Jesu,  uti  fratri  honorando,  Romae. 

9»5 

PRINCEPS  JOANNA 

GASPARI  CAMACHO 

Aragoniae  regenti 
VALLISOLETO  27  JULH  I555  '. 

Verbis  gravissimis  injungit  ut  illi,  ad  quos  pertinet,  damnum  Societati  Jesu 
Caesaraugustae  illatura,  quampriraum  curent  resarciré,  nisi  velint  in 
principis  offensionem  incurrere. 

Al  regente  micer  Camacho. 

Magnífico,  amado,  consejero  de  su  majestad.  Habiendo  en- 
tendido los  daños  y  malos  tratamientos  que  se  hacen  á  los  reli- 
giosos de  la  Compañía  de  Jesús  por  el  arzobispo  y  sus  oficiales 
y  con  su  calor  y  espaldas,  á  instancia  de  ciertas  iglesias  parro- 
quiales y  del  monasterio  de  san  Agustín  de  esa  ciudad  de  Zara- 
goza, haciendo,  como  hizo,  cierto  edicto  ó  provisión,  que  nadie 
fuese  á  oir  los  divinos  oficios  á  la  casa  ó  colegio  que,  con  limos- 
nas de  la  dicha  ciudad  y  de  otras  personas  particulares  de  ese 
reino,  devotos  de  la  dicha  orden  y  religión,  compraron;  manda- 
mos escribir  al  dicho  arzobispo  y  al  abad  de  Veruela,  su  vicario 
general ,  que  lo  remediasen  ^ ,  anteponiéndoles  muchas  y  muy 
legítimas  causas  y  razones  porque  lo  debían  hacer,  porque  tenía- 
mos entendido  que  de  ellos  procedía  todo.  Y  así  también,  ha- 
biéndose presentado  en  este  supremo  consejo  de  su  majestad  las 
bulas,  indultos  y  privilegios  concedidos  en  favor  de  la  dicha 
orden  y  Compañía  por  los  santos  pontífices  y  sede  apostólica,  y 
aquellos  vistos  y  examinados,  con  acuerdo  del  dicho  consejo 
mandamos  despachar  comisiones  ejecutoriales  de  ellos,  los  cua- 
les, según  habernos  entendido,  no  han  sido  obtemperados;  antes 
diz  que  se  ha  procedido  después  acá  por  el  dicho  arzobispo  y  sus 

'  Ex  transumpto  in  opere  ms.  Rivadeineira,  Hist.  de  la  Asistencia  de 
España,  lib.  11,  cap.  19. 

^    Vide  supra,  epistolas  Joannae  principis. 


Y44  Epistolar  Mixtae— 995 

oficiales  más  suelta  y  atrevidamente,  de  que  tenemos  el  senti- 
miento que  es  razón,  y  nos  maravillamos  mucho. 

Y  porque  es  cosa  esta  que  podría  traer  inconvenientes,  y  de 
mucho  desacato  y  mal  ejemplo,  que  las  provisiones  reales,  espe- 
cialmente eclesiásticas,  [y  más]  las  apostólicas,  se  dejen  de  cum- 
plir por  ninguna  causa,  estado  ni  calidad  de  personas,  con  el 
respeto  y  acatamiento  debido,  os  decimos,  encargamos  y  man- 
damos que,  si  no  se  hubiesen  presentado  al  arzobispo,  como  á 
todos  los  demás  que  os  pareciere  se  debían  presentar  las  dichas 
provisiones,  se  las  hagáis  presentar  luego  por  ante  escribano  y 
testigos;  y  si  luego  no  las  efectuaren,  le  daréis  al  dicho  arzobispo 
la  carta  que  con  esta  se  os  envía,  en  vuestra  creencia,  y  le  diréis 
que  luego,  sin  más  dilación,  provea  y  mande  que  con  efecto  se 
revoque  lo  hecho,  cumpla  y  ponga  en  ejecución,  y  que  os  dé  res- 
puesta, así  de  la  primera  carta  que  le  tenemos  escrita,  como  de 
la  otra  que  vos  le  daréis,  dándonos  particular  razón  de  cómo  lo 
habrá  cumplido,  pues  sabemos  muy  de  cierto  que  el  efecto  y  buen 
asiento  de  este  negocio  está  en  su  mano;  y  si  no  lo  hiciere,  tenga 
entendido  que  lo  mandaremos  remediar  y  proveer  de  manera, 
que  los  mandatos,  así  apostólicos  como  reales,  se  obedezcan  y 
cumplan  con  toda  la  autoridad  que  se  les  debe  y  requiere,  no 
sin  gran  cargo  suyo,  como  la  experiencia  lo  mostrará  y  dará  á 
entender;  y  enviarnos  eis  la  copia  de  los  autos  de  las  presenta- 
ciones que  se  hubieren  hecho,  auténtica  y  fee  faciente.  Y  después 
que  hubiéredes  hablado  al  arzobispo,  hablaréis  á  fray  Lope  Mar- 
co, abad  de  Veruela^  como  de  vuestro,  y  podéisle  decir  que  se 
tiene  entendido  que  él  es  el  que  da  calor  y  espaldas  en  este  ne- 
gocio y  que  está  en  su  mano  remediarlo  ;  que  luego  á  la  hora  ó 
dentro  del  término  de  tres  días  haga  que  se  cumplan  los  indultos 
apostólicos,  concedidos  á  la  dicha  orden  y  Compañía  de  Jesús  y 
los  ejecutoriales  de  ellos,  y  revoque  lo  contra  ellos  hecho,  dán- 
dole á  entender  que,  si  no  lo  hiciere,  creeremos  que  es  por  culpa 
suya,  y  que  podría  verse  en  ello  con  trabajo,  con  lo  demás  que 
os  pareciere  que  se  les  debe  decir  á  entrambos,  á  este  propósito; 
y  si  todo  no  aprovechare,  y  viéredes  que  no  lo  cumplen,  luego, 
sin  dilación  ni  escusa  alguna,  daréis  las  cartas,  que  con  esta  se 


Appendix  ad  epist.  superiorem  745 

OS  envían,  al  dicho  abad,  que  es  de  llamamiento,  tomando  por 
auto  la  presentación  de  ella  por  ante  escribano  y  testigos,  y  de 
la  misma  manera  las  otras  que  van  con  esta  al  mismo  efecto,  para 
los  rectores  de  san  Miguel,  y  vicario  de  la  Magdalena,  y  prior 
de  san  Agustín,  y  guardián  de  san  Francisco,  y  copia  de  los  di- 
chos autos  en  pública  forma  '.  Por  estos  nos  enviaréis,  para  que 
mandemos  proveer  lo  que  en  esto  se  hiciere  y  tratare,  y  nos  da- 
réis particular  aviso  por  carta  vuestra.  Dat.,  etc. 


9f>6 

APPENDIX  AD  EPIST.  SUPERIOREM 

Consultado  con  los  del  consejo  supremo  de  Aragón ,  mandó 
ayer  S.  A.  despachar  sus  cartas  remitidas  á  micer  Camacho,  de 
dicho  consejo,  que  está  al  presente  en  la  ciudad  de  Zaragoza,  en 
que  manda  que  dentro  de  tres  días  repusiesen  todo  lo  que  por 
parte  del  vicario  general  y  oficial  del  arzobispo  y  del  guardián  de 
san  Francisco,  como  conservador  del  prior  y  frailes  de  san 
Agustín,  han  hecho  3^  procedido  contra  los  religiosos  de  la  Com- 
pañía de  Jesús;  y  atento  que  habían  procedido  apasionadamente 
y  contra  toda  razón  y  orden  de  derecho,  y  la  gran  conmoción  y 
escándalo  del  pueblo,  en  caso  que,  dentro  de  los  tres  días  des- 

'  Has  quidem  litteras  non  vidimus:  sequentem  vero  chartam  reperi- 
mus,  quam,  etsi  anonymam,  ut  ajunt,  et  a  nemine  subscriptam ,  attamen 
quia  ad  ad  nostrani  illustrandam  atque  confirmandam  nonnihil  confert,  huic, 
tamquam  appendicem,  annectimus.  Praeterea  in  Cartas  de  San  Ignacio, 
t.  VI,  pag.  6o3  et  seqq.  editae  jam  fuerunt  plures  ejusdem  principis  episto- 
lae,  27  Julii  datae,  ad  proregem  et  ad  sacrae  fidei  in  Aragonia  quaesitores. 
Quarum  postrema  apte  cum  sequenti  charta  cohaeret. 

^  Ex  monumento  coaevo,  in  archivio  septimancensi  asservato,  Archivo 
general  de  Simancas,  Estado,  Siç.— Charta  haec,  anonyma,  scriptionis 
die  caret,  nec  in  ea  dicitur  utrum  alieni  missa,  an  in  concilio  sive  senatu 
Aragoniae,  in  regia  curia  versante,  asservata  fuerit.  Quidquid  vero  id  sit, 
ea  in  hunc  locum  post  superiorem  epistolam  percommode  cadit,  nisi  quis 
cum  sequentibus,  I  Augusti  datis,  illam  conjungendam  esse  existimet. 
Nobis  vero  27  Julii  videtur;  nam  hic  dias  atTigitur  epistolae  ad  Aragoniae 
inquisitores  fidei,  quae  mirifica  cum  nostra  consentit.  Vide  Cartas  de  San 
Ignacio,  t.  VI,  pag.  605-607. 


EpISTOLAE  MlXTAE— 996 

pués  que  el  dicho  micer  Camacho  les  diese  y  mostrase  las  cartas, 
no  lo  repusiesen  y  revocasen  todo  públicamente  á  satisfacción  de 
los  de  la  dicha  Compañía,  siendo  cosa  tan  justa  remediar  y  qui- 
tar semejantes  fuerzas,  mandó  S.  A.  escribir  que,  dentro  de  los 
quince  días  luego  siguientes,  pareciesen  aquí  en  esta  corte  el 
abad  de  Veruela  y  el  guardián  de  san  Francisco  y  el  prior  de  san 
Agustín,  el  rector  de  san  Miguel  de  los  Navarros  y  el  vicario  de 
la  Magdalena.  Y  porque  hoy  ha  sido  informada  S.  A.  que,  no 
obstante  sus  cartas  y  mandamientos  reales  y  los  ejecutoriales  que 
el  consejo  supremo  de  Aragón  dió  en  la  dicha  razón,  habiendo 
visto  las  bulas  y  privilegios  de  la  dicha  Compañía  para  que  fue- 
sen guardados,  han»  procedido  hasta  poner  entredicho  y  cedulo- 
nes con  las  pinturas  y  figuras  de  los  de  la  dicha  Compañía,  con 
gran  escándalo  y  alboroto  del  pueblo,  y  que  por  inducimiento  de 
los  susodichos  fueron  una  cuadrilla  de  muchachos  al  colegio  de  la 
Compañía  á  apedrear  los  religiosos  della  '  con  tanto  rencor,  que, 
si  el  teniente  de  S.  M.  no  acudiera,  pudiera  suceder  gran  conmo- 
ción del  pueblo,  la  cual  también  agora  se  teme,  porque  amena- 
zan que,  no  sólo  matarán  á  los  de  la  Compañía,  si  no  se  van  de 
allí,  mas  aun  á  los  devotos  della,  á  los  cuales  echan  y  sacan  de 
las  iglesias,  con  gran  escándalo.  Para  remedio  de  lo  cual  conviene 
se  escriba  una  carta  de  parte  de  S.  A.  para  los  inquisidores  de 
aquella  ciudad,  para  que,  en  rescibiéndola,  sepan  si  micer  Cama- 
cho ha  recibido  el  despacho  susodicho  y  hecho  la  diligencia  con 
él;  y  si  no  hubiera  recibido  el  despacho  ni  hubiere  respuesta,  los 
dichos  inquisidores  manden  que  luego  repongan,  como  arriba  se 
dice,  todo  lo  hecho,  y  que,  agora  repongan  ó  no,  manden  luego 
de  parte  de  S.  A.  los  dichos  inquisidores,  sin  admitir  excusa  ni 
alegación  alguna,  que,  dentro  de  tres  días  luego  siguientes,  par- 
tan para  esta  corte  el  dicho  abad  de  Veruela,  vicario  general  del 
arzobispo  y  su  teniente ,  que  es  el  oficial  del  arzobispo,  el  prior 
de  san  Agustín  y  el  guardián  de  san  Francisco ,  claustrales ,  el 
vicario  y  beneficiados  de  la  parroquia  de  la  Magdalena,  y  el  rector 
de  la  parroquia  de  san  Miguel  de  los  Navarros  y  el  canónigo  Pé- 

'  Vide  epist.  Patris  Ludovici  Santander,  16  Julii  datam,  n.  987, 
pag.  726. 


28  JULII  1555  747 

rez,  de  la  Seo,  y  el  doctor  Melendo,  canónigo  asimesmo  de  la 
Seo,  y  que  parescan  aquí  personalmente  dentro  de  quince  días 
siguientes  después  que  se  lo  mandaren  en  nombre  de  S.  A.,  y 
que  no  salgan  desta  corte  sin  su  especial  licencia  y  mandamien- 
to, porque  así  conviene  al  servicio  de  Dios  y  de  S.  M.;  y  que  si 
luego  no  obedescieren,  partiéndose  para  esta  corte,  los  dichos  in- 
quisidores los  envíen  á  buen  recaudo ,  porque  en  esto  harán  lo 
que  deben  al  servicio  de  S.  M.  y  al  bien  público  de  aquel  reino  y 
á  la  conservación  de  la  justicia. 

JO  ANNES  BTA.  DE  BARMA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MURCIA  28  JULII  1555  *. 

In  memoriam  revocat  quae  de  collegio  murciano  antea  Ignatio  scripserat. — 
Carthaginiensem  episcopum  merito  laudat.— Sociorum  occupationes. 

Ihs. 

Muy  Rdo.  en  Christo  Padre.  Pax  X.i,etc.  Ya  por  otras  tengo 
scrito  á  V.  R.  cómo,  después  de  hauer  dado  orden  en  la  compra 
de  las  casas  del  collegio  de  Çaragoça,  y  hauernos  passado  en 
ellas,  dexándoles  vna  iglesia  en  que  por  agora  pudiesen  minis- 
trar los  sanctos  sacramentos  de  penitencia  y  eucharistía,  harto 
cómoda,  y  dexándoles  en  mucha  paz  (aunque  después  el  ene- 
migo les  ha  procurado  harta  contradictión ,  como  por  cartas  de 
los  Padres  de  allá  creo  terná  V.  R.  entendido  *),  por  orden 
del  P.  Francisco  '  me  partí  para  esta  ciudad  á  entender  los  di- 
seños que  el  señor  obispo  tenía;  y  cómo,  pasando  por  Valencia  y 
Gandía,  visité  aquellos  collegios  predicando  en  cada  parte  algu- 

•  Ex  originali,  a  fratre  Gou  exarato,  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  74, 
prius  402. 

*  Vide  epist.  987,  1005,  1017,  et  1024  in  quibus  brevis,  sed  plena,  narra- 
ti© de  iis  rebus  contexitur. 

'  Franciscus  Borgia.  Cf.  epist.  969,  pag.  68í,  ubi  multa  de  carthagi- 
niensi  episcopo,  Stephano  de  Almeyda,  murciani  collegii  conditore,  enar- 
xantur. 


"748  Epistolae  Mixtae— 997 

nos  sermones;  y  cómo,  dexando  las  cosas  dellos  muy  bien  orde- 
nadas, me  partí  para  esta  ciudad,  adonde  llegué  con  los  Padres 
pretendiendo  sólo  tratar  con  el  señor  obispo  lo  que  quería  hazer, 
para  después  yrme  y  boluer  con  más  gente  para  poner  en  execu- 
ción  lo  que  se  concertara  con  su  S.ría  ;  y  cómo  el  señor  obispo  se 
contentó  mucho  de  nuestra  venida  ;  y  cómo  su  diseño  era  hazer 
aquí  vn  collegio  para  la  Compañía,  donde  estuuiesen  hasta  XX 
personas  della,  con  intención  que,  los  que  hauían  de  residir  aquí, 
hauían  de  ser  ya  obreros,  y  no  hauían  de  leer  ni  pedir  limosna, 
sino  entender  en  ayudar  las  almas  de  los  de  la  ciudad  y  del  obis- 
pado con  doctrina  y  con  los  otros  exercícios  spirituales  que  vsa 
la  Compañía;  y  cómo  poco  á  poco,  tratando  el  negocio  con 
su  S.ría,  vino  á  entender  que  el  mayor  beneficio  que  se  podía  ha- 
zer á  la  ciudad  y  al  obispado,  era  que  esta  obra  fuese  collegio,  en 
que  se  leyesen  latinidad  y  vn  curso  ó  dos  de  artes,  y  dos  liciones 
de  theología,  y  así  lo  determinó  de  poner  en  execución.  Tenía 
ya  S.  S.  edificado  junto  á  la  ciudad  en  vn  sitio  muy  bueno  vn 
edificio  y  vn  jardín  para  su  recreación,  en  el  qual  tenía  ya  hecho 
obra  por  más  5000  ducados,  el  qual  determinó  de  dar  á  la  Com- 
pañía; y  luego  en  el  mismo  sitio  mandó  poner  mano  en  edificar 
vn  claustro  con  quatro  quartos,  con  los  quales  y  con  lo  que  ya 
está  edificado  %  ay  sufficientia  de  aposentos  para  residir  en  él  muy 
buen  número  de  gente  de  la  Compañía,  y  generales  para  leer.  Y 
viendo  yo  que  el  señor  obispo  tomaua  esto  tan  de  veras,  y  se 
contentaua  con  estar  nosotros  aquí ,  determiné  de  no  partirme, 
sino  llamar  otros  Padres  de  Valencia ,  y  començar  de  exercitar- 
nos  en  predicar,  y  confessar,  y  enseñar  la  doctrina  xpiana.,  y  ha- 
zer las  otras  cosas  en  que  los  de  la  Compañía  solemos  occupar- 
nos  conforme  al  instituto  della.  Y  porque  pienso  que  haurá  V.  R. 
ya  recibido  las  cartas,  en  esta  sólo  diré  lo  que  se  offreçe,  y  es: 
que  el  señor  obispo  lleua  adelante  sus  propósitos  con  mucho  ca- 
lor y  amor;  y  la  obra  del  edifficio  del  collegio  va  tan  adelante, 
que  admira  á  los  que  lo  veen,  viendo  en  tan  pocos  días  ha- 
uerse  hecho  tanta  obra.  Tiene  mandado  á  sus  criados  y  á  los  of- 

'    Erant  hi  Hieronymus  de  Calatayud  et  Philippus  de  Gandía. 
*    Ms .  edificada. 


28  JULII  1555  749 

ficiales,  que  se  haga  con  toda  diligentia,  y  que  se  gaste  todo  lo 
que  fuere  menester,  y  lo  haze  todo  con  gran  liberalidad.  Tiene 
ya  hecho  ya  más  de  trescientos  ducados  de  renta,  los  quales 
quiere  que  goze  3'a  la  Compañía,  y  entiende  en  comprar  más,  de 
manera  que  quiere  que  tenga  este  collegio  mil  ducados  ó  más  de 
renta.  También  nos  reedifica,  á  vna  legua  de  aquí  en  vn  desierto, 
vnas  hermitas  que  estañan  derribadas,  en  que  puedan  estar  qua- 
tro ó  cinco  personas  en  vna  casa  que  haze  allí  ;  y  esto  será  muy 
á  propósito  para  recreación  de  los  indispuestos,  y  para  dar  exer- 
cícios á  algunas  personas,  y  para  muchas  otras  cosas  de  que  se 
seruirá  nuestro  Señor.  Yo  pienso  que  S.  S.  scriuirá  á  V.  R.  De- 
seo que  V.  R.  le  scriuiese,  mostrándole  el  amor  que  le  tiene,  y 
agradeciéndole  la  buena  obra  que  haze,  la  qual  speramos  en  la 
diuina  bondad  que  será  de  las  más  importantes  destos  reynos. 

Yo  me  he  exercitado  hasta  aquí  en  predicar,  y  en  hazer  algu- 
nas pláticas  en  monasterios  de  monjas,  subjectos  á  la  jurisdictión 
del  señor  obispo,  y  en  otros  exercícios  spirituales,  con  mucho 

contentamiento  de  S.  S.,  '  y  edificación  del  pueblo. 

También  ha  predicado  otro  Padre,  y  todos  los  demás  Padres  se 
exercitan  en  oyr  confessiones,  visitar  el  hospital,  y  vno  de  los 
dos  Padres,  que  han  venido  de  Valencia,  se  exercita  en  enseñar  la 
doctrina  xpiana.,  en  el  qual  exercício  le  ha  dado  nuestro  Señor 
muy  particular  talento  %  y  speramos  que  con  él  se  seruirá  mu- 
cho la  diuina  magestat,  y  se  quitarán  muchos  abusos  y  malas 
costumbres  que  antes  hauía  en  la  ciudad.  Házese  todo  con  muy 
gran  accepción  de  todos:  gloria  á  la  diuina  bondad  por  todo. 
V.  R.  por  amor  del  Señor  de  ay  nos  mande  dar  su  bendición,  y 
encomendar  esta  obra  y  el  señor  obispo  á  la  diuina  bondad  en 
sus  sacrificios  y  oraciones,  para  que  todo  se  haga  á  su  mayor 
gloria,  y  en  ellos  tenga  memoria  destos  sus  hijos,  que  tan  de  co- 
raçón  se  le  encomiendan,  y  á  todos  los  Padres  y  hermanos  que 
ay  están.  A  todos  dé  el  Señor  su  santíssima  gracia  para  que  su 

♦  Verbum  heic  est  scriptum,  quod  auctor  emendavit,  nec  omnino 
perspicue  legi  potest,  quamvis  prius,  ut  videtur,  scriptum  fuerat  del 
S.or  obispo. 

2    Sermo  est  de  P.  Alphonse  Lopez. 


750  Epistolar  Mixtae— 998 

voluntad  sintamos  y  enteramente  la  cumplamos.  Amén,  De  Mur- 
cia 28  de  Julio  1555.  De  V.  R.  hijo  indigníssimo  en  X.°, 

Baptista. 

El  H.  Gou,  á  llamamiento  mío,  a  venido  dende  Valencia  á  esta 
cibdad  para  informarme  viua  voce  de  algunas  cosas  que  yo  de 
seaua.  Luego  se  torna  á  Valencia,  porque  aquel  es  mejor  puesto 
para  dar  orden  en  su  embarcatión 

Inscriptio:  Ihs.  Al  muy  Rdo.  en  Christo  Padre,  el  P.  M.ro 
Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús, 
en  Roma.  Alia  marni:  R.ta  alli  6  di  Nouembre. 

BENEDICTUS  PALMIUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TmURE  29  JULII  1555^. 

Palmius,  rogante  cardinale  ferrariensi,  Tibur  concionaturus  accedit. — Sum- 
ma  cum  voluptate  auditur,  et  a  purpúrate  principe,  illum  apud  se  deti- 
nente,  perhonorifice  tractatur. — Plurima  de  instituto  Societatis  Jesu 
Palmium  ferrariensis  interrogat. 

t 

Ihs. 

La  gratia  et  amor  eterno  di  Gesù  Christo  nostro  signore  sia 
sempre  nelli  cuori  nostri.  Amen.  Rdo.  in  Gesù  Christo  Padre. 
Sabato  sira,  essendo  gionto  in  Tiuoli,  subito  portai  quella  lettera 
a  palazo,  et  fui  riceuto  con  molto  amor  da  quel  gentilhomo  a  che 
era  indrizata  la  lettera.  Et  essendo  il  cardinal  '  fuori,  mi  disse 
che  ritornarla  molto  tardo  alla  cassa,  ma  che,  venuto,  li  faria  in- 
tendere come  era  gionto,  et  pigliarebbe  ordine  et  deir  hora  della 
predicha,  et  quando  volese  gli  andasse  a  parlare,  dicendoli  jo  che 
faria  (come  V.  P.  m'  hauea  ordinato)  ciò  che  mi  dicesse.  Cosi 
hieri  dopo  disinar  vene  il  mastro  di  cassa  del  cardinale  a  dirme 


•  Romam  Fr,  Gou  destinabatur. 

*  Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  9,  prius  46,  47. 

'  Hippolytus  de  Este ,  cardinalis  ferrariensis ,  tiburtinae  urbis  guber- 
nator  odonec  hoc  ipso  anno,  mense  Decembri,  a  Paulo  IV  eo  muñere  exo- 
neratus  est».  Polanco,  v,  pag.  52,  annot.  2. 


29  JULII  1555 


che  stesse  preparato  per  21  hora,  perchè  il  cardinale  hauea  datto 
ordine  che  alla  matina  nelle  parochie  si  dicesse,  come  alla  detta 
hora  in  santo  Lorenzo  si  predicharia  et  si  publicaria  il  giubileo  '. 
Cosi  hieri  predicai,  presente  il  cardinale,  et  V  archiepiscopo  di 
Siena,  et  altri  3  episcopi,  tra  i  qualli  ci  è  l'episcopo  Jacomello  % 
grandissimo  amico  del  P.  Laynez  et  del  P.  Salmerone,  quos  uo- 
cat  lumina  nostrae  Societatis,  et  questo  hauea  moso  il  cardinale 
a  domandarli  a  V.  P.  Alla  predicha  fu  anchora  sufficiente  popu- 
lo; et  il  Signor,  non  guardando  alle  misierie,  dette  al  cardinale 
et  a  tuto  il  resto  tanta  sodisfacione  nella  predicha,  che,  subito 
finita,  come  m' la  detto  il  medico  del  car[di]nale,  comentiò  a  dire 
a  quelli  episcopi  che  voleua  predicasse  i  3  giorni  del  degiuno,  et 
la  domenicha  della  communione;  et  cosi  questa  matina  per  il  me- 
dessimo  suo  mastro  di  cassa  mi  mandò  a  chiamar  che  andassi 
seco  a  magnar;  et  benché  io  mi  escusase,  perchè,  a  dir  il  nero, 
vorei  più  presto  vn  trato  di  febre,  che  star  a  simili  tauole,  niente- 
dimeno fui  tirato  quasi  per  forza  a  pigliarmi  al  parer  mio  questa 
bona  penitentia.  Andando,  fui  riceuto  con  tropo  cortesia  dal  car- 
denale,  et  mi  disse  che  mi  desideraua  parlare,  ma  non  m'  hauea 
fatto  chiamar  più  presto,  hauendo  a  predicar.  Magnando,  mi  do- 
mandò molte  cose  della  nostra  Compagnia,  et  dimostraua  star 
edificato  di  quanto  li  diceua.  Finito  il  pranso,  mi  domandò  che  li 
narasse  T instituto  della  Compagnia  per  ordine,  et  mi  par  che  tutti 
restorno  molto  edificati,  se  non  (come  sogliono  dire  tutti)  che  di- 
ceuano,  che  temeuano  col  tempo  non  si  guastassimo,  come  gli  al- 
tri. Io  H  disse,  che  per  questo  hauemo  a  star  con  timore,  et  che, 
timendo  Iddio,  quella  misericordia  che  fa  boni  li  presenti,  potrà 

»  «Hac  aestate  Cardinalis  Ferrariensis  Tybur  se  contulerat  ad  calores 
aestivos  vitandos;  petiit  autem  per  litteras  a  P.  Ignatio,  ut  aliquem  ad  se 
mitteret  concionatore m,  qui  jubilaeum ,  initio  Pontificatus  a  Paulo  IV  edi- 
tum,  populo  promulgaret,  et  ad  illum  recipiendum  homines  hortaretur. 
Missus  est  ad  id  P.  Benedictus  Palmius,  qui...  egregie  suo. . .  functus  offi- 
cio [est]».  Polanco,  t.  v,  pag.  46,  n.  92. 

-  Concioni  interfuerunt  cardinalis  ferrariensis;  archiepiscopus  senensis, 
Franciscus  Bandini;  episcopi  tres:  tiburtinus,  Joannes  Andreas  Croce;  cae- 
senatensis,  Joannes  Baptista  Spiriti;  belcastrensis,  Caesar  Jacomelli.  Vide 
Polanco,  t.  v,  pag.  57,  n.  119  et  seqq. 

*    Ms.  datta. 


y52  Epistolae  Mixtae— 998 

anchora  far  buoni  quelli  che  hano  a  sequitar.  Tra  tutto  che  li 
disse,  mi  par  spetialmente  restò  edificato  chel  duca  di  Gandia 
predicasse  et  hauese  tanta  humilità  et  obedientia.  Il  Signor  li  dia 
gratia  che  da  douero  se  n'  edifichi,  perchè  questo  è  che  inporta. 
Dipoi  di  hauer  passato  in  molti  ragionamenti,  il  cardenal  mi  dise 
che  voleua  predicasse  i  giorni  sequenti,  et  io  dicendoli  che  mi 
douea  hoggi  ritrouar  in  Roma,  mi  disse  che  jo  douese  restar  più 
presto  che  hauer  a  rito[r]nar,  perchè  voleua  scriuere  a  V.  P.  per 
ogni  modo;  et  se  per  vn  giorno  m'  hauea  mandato  di  Roma  a  suo 
nome,  diceua  quanto  più  sarà  contento  che  restate  per  questa 
setimana,  intendendo  la  uolontà  et  il  desiderio  mio?  Et  respon- 
dendo io  come  anchora  di  prima  gli  hauea  detto,  che  V.  P.,  non 
potendo  mandar  queUi  che  S.  S.  lUma.  domandaua,  m'  hauea 
fatto  lassar  di  predicar  la  domenicha  in  Roma  per  seruirla,  mi 
disse  che  restase,  perchè  il  Signor  gU  ha  datto  ad  intendere  che 
hano  hauto  qualche  cosa.  Quelo,  che  li  fa  edificar  di  cosi  misera 
cosa,  li  dia  che  si  agiutano  in  verità,  et  io  insieme,  a  gloria  del 
suo  santísimo  nome.  Con  questo  io  mi  resto,  et  mi  par  che  hab- 
bia  fatto  in  questo  la  volontà  di  V.  P.,  ala  quale  solamente  ho 
rispetto;  et  quando  quella  faccio,  sto  sicuro  in  mia  conscientia  di 
far  la  uolontà  di  Dio  nostro  signore.  Del  viuere,  poiché  sto  qua 
sera  et  matina,  manda  tanta  roba,  che  ci  basta  per  tutti  et  auanza 
di  bona  sorte.  Io  per  me  non  haueria  uoluto  niente,  ma  dubitaua 
di  far  peggio,  se  non  hauese  riceuto:  cosi  jo  li  lasso  far.  Parten- 
domi di  cassa  del  cardenal  col  episcopo  Jacomello,  mi  fece  tante 
careze,  che  mi  uergognaua;  et  mi  disse  come  il  cardenal  era  re- 
stato molto  edificato  et  sodisfatto  della  predicha.  Il  simile  mostra 
tutta  la  cassa  sua,  et  il  medessimo  mi  dicono  della  terra,  che  de- 
siderauano  molto  chel  cardenal  mi  facese  restar.  Molta  affetione 
anchora  m'  ha  dimostrato  l'episcopo,  et  m'  ha  detto  che  desidera 
parlar  meco  di  alcune  cose.  Questa  matina  anchora  S.  S.  mangnò 
col  cardenal,  et  io  stete  sotto  di  lui  alla  tauola.  Questo  scrino 
a  V.  P.,  acciò  nelle  sue  sante  orationi  mi  habbia  per  racomandat- 
to,  nelle  quelli  il  Signor  mi  dona  tanta  speranza,  che  ho  grandis- 
sima consolatione  solamente  in  pensar  che  habbia  memoria  di  me 
nel  conspetto  di  Dio  nostro  signore,  cui  uita  prego  la  conserui  a 


3o  JULII  1555  753 

gloria  dei  suo  santissimo  nome  et  nostra  commune  consolatione 
et  agiuto. 

Li  fratelli  qua  tutti  starno  bene,  ecceto  il  bon  Valerio  '  che  si 
passa  cosi  con  la  sua  solita  infirmità  et  grande  patientia,  certo, 
che  par  vn  santo.  M.  Lorenzo  di  Castello  molto  si  racomanda 
a  V,  P.,  et  al  P.  Laynez,  et  al  P.  Polanco,  et  al  P.  Olaue;  et 
molto  si  alegra  chel  cardenal  m'  habbia  intra tenutto.  Il  Signor  ci 
dia  a  tutti  la  sua  santa  gratia,  et  io  spetialmente  domando  la  san- 
ta beneditione  di  V.  P.  Di  Tiuoli  alli  29  di  Luglio  1555.  Di 
V.  R.  P.  figliolo  indegno  et  minimo  seruo  in  Gesù  Christo, 

Benedetto  Palmij. 

Inscriptio:  7  Al  molto  Edo.  in  Gesù  Christo  Padre,  il  P.  M. 
Ignatio  de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù. 
Roma. 

OLIVERIUS  MANAREUS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

RECINETO  3o  JULII  I555  -. 

Fructus  ex  opera  proximis  navata.— De  rebus  Christophori  de  Madrid. — 
De  sociis  Gerardo  et  Jacobo. 

T 

Pax  X.i  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre.  Per  gratia  de  nostro  Si- 
gnore qua  non  ci  mancha  da  fare;  anzi  tanta  è  labundantia  della 
messe,  che  richiederebbe  me  può  tessi  diuidere  et  partire  in  molte 
pezze;  tanta  lopinione  dela  Compagnia,  che  uon  si  giudica  foe- 
lice  persona  quasi,  tra  le  donne  massime,  che  non  sia  confessata 
da  noi  altri.  Li  amalati  quasi  tutti  quanti  ci  chiamano;  cosi,  chi 
sonno  afflitti  per  quale  si  uoglia  cosa,  da  noi  uengono  per  sua 
consolatione. 

Di  nostri  Padri  non  ho  sentito  nulla,  sinon  per  relatione  che 


'  Joannes  Valerius,  de  quo  videatur  Polanco,  l.  c.¡  pag.  52,  53,  n.  106. 
-    Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  19,  prius  94,  95. 

EpiSTOLAE  MixTAE,  TOM.  IV.  48 


Epistolae  Mixtae — 999 

lun[ed]i,  29  del  presente,  uennero  da  Cingoli  per  Montechio 
perchè  pocco  si  slontauano  della  strada,  doue  haueuo  datoli  li- 
cenza di  fare  qualche  cosa  nel  Signore,  si  spiritus  Domini  irrue- 
ret  in  eos,  uno  o  duoi  di,  perchè  la  terra  è  molto  bisognosa,  et 
già  una  persona  molto  spirituale,  che  qui  in  Loreto  tienne  cura  de 
preparare  la  gente  alla  confessione,  era  stato  chiamato  in  quella 
terra  per  disporla  a  qualche  buon  effetto,  come  solea  fare  prima 
che  uenessi  in  Loreto  per  diuerse  parti  con  gran  frutto;  doue  è 
stato  un  mese  o  circa  insegnando  la  dottrina  xpiana.  alli  putti  et 
altre  buone  essortationi  al  popolo,  a  tal  che  restaua  solamente  la 
consummatione  per  li  nostri  Padri  più  che  desideratissimi.  Ma  la 
terra  è  uisitata  anchora  dun'  altra  gratia  dal  Signore,  cioè  dun 
giubileo,  donde  li  Padri  saranno  ritenuti,  come  penso,  almeno  fin 
a  sabbato,  perchè  ho  inteso  che  è  già  grandissimo  concorso  alle 
confessioni,  et  tutti  si  uogliono  confessare  dali  nostri,  per  essere 
suoi  sacerdoti  tanto  scandalosi  et  ignoranti,  che  tienne  il  popolo 
horrore  di  tutti  loro:  et  al  contrario  tanto  affettionato  alla  Com- 
pagnia, che  a  Loreto  ogni  festa  quasi  alcuni  ueneuano  confessarsi 
da  noi,  essendo  la  terra  discosta  più  di  15  milia,  et  chiamano  li 
la  Compagnia  li  preti  dello  Spirito  santo. 

Li  conti  del  R.  D.  Madrid  sonno  fatti,  presente  quel  amico 
nostro  notario,  padre  di  M.  Fuluio,  canonico  di  Loreto  in  cui 
casa  stanno  hora  nostri  Padri  in  Montechio, 

Perseueramo  qua  tuttauia  nelle  prediche  et  dottrina  xpiana., 
si  al  popolo  dopoi  la  messa,  come  alli  putti  3  uolte  la  settimana. 

Non  so  si  puotremo  più  continuare,  finita  questa  settimana, 
perchè  tanto  hora  è  il  concorso  a  Loreto,  che  monsignor  buole 
ogni  modo  che  il  sabbatho  et  tutte  feste  tutti  noi  sacerdoti  stiamo 
in  Loreto, 

.  Nostro  Gerardo  anchora  delle  tenebre  è  ritornato  al  lume 
ma  tanto  è  andato  anche  questa  uolta  inanzi  contra  lubedienza  et 


*  Vide  Polanco,  t,  v,  pag.  84,  n.  2ri-2l3;  Litt.  Quadr.,  t,  ili, 
pag.  560, 

Fulvius  Androtius,  de  quo  alibi  dictum  est. 
^    Vide  epist,  superiores  986,  989,  990,  ubi  de  hoc  aliisque  sociis  ser- 
mo est. 


3o  JuLii  1555  755 

religione  et  ogni  bene,  che  si  burlaua  di  tutto,  et  dicea  parole  in- 
sopportabile,  et  che  si  puoteuano  trattare  per  linquisitione  molto 
asperamente,  massime  ch'erano  contra  il  santissimo  sacramento 
et  commandamenti,  cioè,  che  tanto  è  merito  in  leggere  Cicerone, 
che  sentire  la  messa:  che  può  liberamente  et  con  buona  conscien- 
tia,  leggendo  Cicerone,  lassare  la  messa  multis  diebus,  etiam  do- 
minicis  et  fastis,  et  anche  lassare  la  comunione  ad  muitos  menses 
et  annos;  et  le  sue  lettione  piene  sempre  erano  di  scherni  et  sbeffi 
contra  predicatori  et  dottori  theologi.  Non  che  tenga  tal'  opinio- 
ni, ma  che  tanto  è  obstinato  et  priuo  di  lume  in  sue  tentationi, 
che  non  sa  che  dica:  a  tal  che  tuti  nostri  fratelli  n'eran  molto 
scandalizati,  onde  fu  quasi  risoluto  di  scacciarlo.  Ma  nostro  Si- 
gnore, che  uiolentemente  quasi  lo  tira  ad  se,  mi  diede  in  mente  di 
teñirlo  contra  sua  uoglia  in  una  camera,  per  ricoUigere  la  mente 
si  uolessi,  o  almeno  non  turbare  li  altri,  et  li  leuai  suoe  lettioni, 
et  tutti  suoi  libri,  et  ogni  conuersatione,  monstrandoli  che  non 
uolea  molto  ritenirlo  tra  noi  in  tal  sua  fantasia.  Onde  puoi  lo  ri- 
trouai  tutto  confusso  et  pieno  di  lachrime,  et  mi  domandò  la  con- 
fessione, la  quale  fece  con  gran  sentimento;  et  hora  lo  mandato 
col  P.  Cornelio  a  Loreto.  Dio  gli  dia  perseueranza. 

Giacomo  sta  nelli  essercitij,  mo  tanto  afflitto,  che  non  sa  nul- 
la: più  lo  ritengo  lì  per  hauere  in  questo  mezo  pace  tra  noi,  et 
risolutione  dalla  R.  P.  V.,  ch'altrimente.  Come  hieri  mi  disse,  da 
più  anni  tienne  questa  tentatione,  et  gran  trauaiglio  anche  ha 
dato  a  M.  Leonardo. 

Non  so  altro  per  adesso.  Padre  mio  in  X.°  Rdo.  Raccomman- 
do  questo  collegio  alle  sante  orationi  della  R.  P.  V.,  per  le  quali 
so  certo  sia  stato  agiutato  grandissimamente  fin  a  hora.  Stia  con 
lei  lesù  X.°  Di  Ricanati  ahi  30  de  Luglio  1555. 

La  poenitentia,  benché  negligentemente,  pur'  si  fa.  Di  V.  P. 
figliolo  in  X.°  indignissimo, 

Oliuerio  Manareo. 
Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre,  il  P.  M.°  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù,  in  Roma. 
Pagato  il  porto.  Alia  manti:  RM  alli  13  d'Agosto. 


Epistolas  Mixtae — looo 


lOOO 

HIERONYMUS  VIGNES 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

NEAPOLl  3o  JULll  1555  *. 

Patrem  Lainez  Neapolim  mitti  rogat,  qui  ad  bonam  frugem  e  lutheranis 
castris  Galeatium  Caracciolum  revocandum  curet. 

Molto  Rdo.  et  in  X.°  Padre  osseruandissimo.  L'amor  eterna 
et  summa  gratia  de  Christo  nostro  signor  visite  V.  P.  con  suoi 
santissimi  duoni.  Offerendosi  un  negotio  de  grandissimo  mo- 
mento, il  quale  se  tratta  accaparse  per  mezo  de  sua  S.tà,  non  ho 
uoluto  lasciar  de  farne  auisato  V.  P.,  massime  sapendo  quanto 
tutti  siano  desiderosi  e  diditi  ad  imprese,  dele  quale  ne  resulti  V 
honor  de  la  diuina  maestà  et  salute  del'  anime.  Et  è  che  la  pros- 
sima quaresima  passata  V  lUmo.  signor  marchese  de  Vico,  dopo 
molta  instantia,  hebbe  promessa  al  fine  dal  P.  Mro.  Salmerone 
d'  andare  con  sua  signoria,  atesso  il  signor  Galeazo  Caraccio- 
lo, suo  figlio,  ueniua  a  Vico,  terra  da  qua  distante  circa  quattro 
giornate,  et  lui  scrìueua  di  uoler  lasciare  tutti  li  errori,  neli  quali 
se  tronasse  immerso,  quando  ci  fusse  stata  persona  tale,  che  ci 
Thauesse  fatto  conoscer.  Onde  il  sudetto  P.  Salmerone  ritrouan- 
dosi  absenté  per  occasione  de  la  dieta  di  Germania  (del  che  tutta 
questa  terra  se  n'è  dolta  per  la  gran  consolatione  che  dele  sue 
rare  parti  et  singulari  duoni  se  receueua),  non  perciò  questi  si- 
gnori parenti  han  lasciato  d'hauer  firma  speranza,  che  per  mezo 
dela  Compagnia  habbino  da  receuere  la  desiderata  gratia  dela 
conuersione  del  sudetto  caualiero,  oltre  per  alcune  sue  rare  parti, 
anchora  per  la  consolatione  particular  del  signor  suo  patre,  già 
in  età  decrepita,  et  signora  sua  consorte,  et  sette  figli,  et  per  il 
suo  stato  di  grande  importanza,  dal  che  se  n'  ha  da  sperare  gran- 
dissimo benefitio,  massime  per  esser  il  predetto  signor  marchese 
de  più  principali  del  regno,  et  son  stati  e  sono  li  signori  suoi  pa- 
renti predetti  molto  benefattori  del  collegio,  et  amano  molto  V 


Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  3g,  prius  212. 


3o  JuLu  1555 


757 


opera;  et  quando  questa  gratia  s'accapasse  (come  se  spera),  non 
dubito  sarebbe  de  grand'  vtilità,  con  gloria  grande  del  eterno 
Signor.  Il  desiderio  di  questi  signori  sarebbe,  che  V.  P.  lor  fa- 
cesse gratia  del  P.  M.°  Laynes,  nel  quale  molto  confidano;  immo 
in  un  certo  modo  son  sicuri  che  per  mezo  de  S.  R.  il  signor  Idio 
Thabbia  da  consolare.  E  benché  lor  signorie  habbin  mezi  ga- 
gliardi con  sua  sanctità  per  il  stretto  paren  tato  che  tra  loro  è, 
nondimeno  son  stato  costretto,  come  infimo  et  cordialissimo  seruo 
de  V.  P.,  che  di  questo  anche  io  ne  la  supplichi,  et  la  certifico 
con  ogni  verità  che  a  questa  cità  tutta  sarà  questa  vna  gratia 
singularissima,  et  occasione  grandissima  di  magior  affectto  et  di- 
uotione  uerso  la  Compagnia,  oltra  il  particular  beneficio  di  questo 
collegio,  lasciando  altri  rispetti,  quali  se  intenderà  per  altra  via. 
Spero  nel'  immensa  bontà  del  Signor,  et  nela  carità  de  V.  R., 
essendo  cosa  fattibile,  non  mancará  de  consolarce  tutti,  et  anchora 
con  questa  occasione  ne  seguirà  eh'  el  predetto  P.  Mro.  Laynes 
potrà  con  poca  fatiga  e  tempo  dar  compimento  ali  pendenti  ne- 
gotij  di  questo  collegio     Et  con  questa  non  dirò  altro,  eccetto 

'  De  hac  nobilissima  familia,  cujus  marchio  I  de  Vico  erat  Nicolaus 
Antonius  Caracciolus,  haec  legimus  apud  Ammirato,  Delle  Famiglie  nobi- 
li napoletane,  part.  i,  pag.  123:  «Colantonio,  hauendo  trouato  aperta  la  via 
alla  grandezza  della  sua  casa,  con  vn  sagacissimo  fatto  la  pose  in  cielo... 
Hauendo  egli  singoiar  pensiero  del  seruigio  della  casa  d'  Austria,  meritò 
esser  da  Carlo  V.  fatto  del  consiglio  supremo  di  Napoli,  hebbe  da  lui  titolo 
di  Marchese  sopra  la  sua  terra  di  Vico,  et  D.  Pietro  di  Toledo,  che  fu  in  suo 
tempo  Viceré  nel  reame,  tenne  sempre  di  lui  conto  grandissimo...  Comprò 
verso  r  estremo  della  sua  vecchiezza  Montefuscolo,  terra  per  la  sua  gras- 
sezza, et  abbondanza,  et  per  la  vicinità  di  Napoli  molto  vtile;  ma  la  felicità 
di  tanti  suoi  beni  intorbidò  grandemente  la  pazza  deliberation  del  figliuolo, 
detto  Galeazzo,  il  quale,  dal  dritto  cammino  .della  cattolica  religione  tor- 
cendo, con  grandiss.  dispiacere  del  padre,  et  de  suoi,  alla  maluagia  setta  di 
Lutero  volle  accostarsi.  Perdeuansi  per  questa  cagione  i  suoi  innocenti 
figliuoli  lo  stato;  onde  1'  infelice  loro  auolo,  veggendosi  vecchio,  et  dopo 
molti  suoi  prosperi  auuenimenti  sopragiunto  dalla  cattiua  fortuna  della  sua 
casa,  perciochè  vide  anco  la  rebellion  et  la  morte  di  Antonio  Grisone,  suo 
genero;  non  si  sbigotti  d'  andar  a  tronar  1'  Imperadore  in  Ispagna:^ appo 
il  quale  i  suoi  seruigi  et  la  sua  fede  tanto  poterono,  che  preualendo  a'  mis- 
fatti del  figliuolo,  meritarono  da  quel  buon  principe,  che  lo  stato  a'  nipoti  si 
conseruasse.  Hauendo  in  questa  guisa  ottimamente  a'  successi  mah  riparato, 
se  ne  tornò  nel  regno,  et  quiui  si  mori  molto  vecchio;  hauendo  lasciato  lo 
stato  a  Colantonio,  suo  nipote,  primogenito  di  Galeazzo». 


,^^8  Epistolae  Mixtae  — iooi 

con  r intime  viscer'  del  core  ali  pij  et  santi  sacrificij  de  V.  P.  et 
de  tutti  quessi  Rdi.  in  X.°  Padri  et  fratelli  del  continuo  mi  rac- 
comando; et  rinmortal  Signor  conserui  la  corporal  et  spiritual 
vita  de  V.  P.  per  gloria  del  suo  santissimo  nome.  Da  Napoli  el 
di  XXX  de  Lulio  1555.  Di  V.  P.  Rda.  infimo  et  cordialissimo  in 
X.°  figlio  et  seruo, 

GlERONIMO  ViGNES. 

Inscriptio:  7  Al  molto  Rdo.  et  in  Christo  Padre  oss.mo,  il 
P.  M.°  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  generale  dela  Compagnia 
del  Jesù,  etc.  A  Roma. 

In  folio  separato:  Perchè  la  signora  Viatrice  Carrafa  di  que- 
sto istesso  negotio  scriue  a  V.  P.,  m'ha  parso  similmente  farlo 
auisato  che  detta  signora  è  sorella  carnale  di  sua  santità,  et  desi- 
dera in  grandissimo  modo  obtener  questa  gratia,  essento  aua  del 
predetto  signor  Galeazo  Caracciolo. 


1001 

JOANNES  NUNES  BARRETO 
patriarcha  Aethiopiae 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  I  AUGUSTI  1555 

Dubia  proponit  Nunes  ad  patriarchale  munus  rite  obeundum.— De  P.  An- 
drea de  Oviedo. — De  socio  in  locum  Thomae  Pasitani  sufficiendo, 
morbo  laboran  tis. — Pontificis  diplomata  poscit. 

t 

Ihs. 

Muy  Rdo.  en  X.°  Padre.  A  summa  graça  de  X.*'  noso  senhor 
seja  sempre  em  nosa  ayuda  e  fauor.  Por  muitas  vias  tenho  es- 
crito a  V.  P.  sobre  algumas  duuidas,  e  sou  inçerto  se  as  cartas 
receueo  escreuo  esta  sumariamente.  A  duuida  mais  importante 
he  esta,  que  sera  neçesario  ver  determinada  por  o  papa  logo  no 
consistório. 

Vsam  os  abixis  todos  de  vinho  de  passas  nas  missas,  e  o  con- 

'    Ex  originali  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  i35,  prius  614,  615, 
*    Ms.  i?.» 


I  Augusti  1555  759 

sagrão  e  dão  corno  sangue,  Preguntei  a  muitos  doctores  cathe- 
draticos  de  Coymbra  e  outros  nesta  çidade,  e  huns  dizem  que  he 
vinho  verdadeiro,  por  ter  os  effectos  de  vinho,  outros  tem  o  con- 
trairo,  tendo  que  as  passas  são  doutra  especie,  e  o  vinho  que 
delias  se  faz.  E  porque  logo  na  entrada  dar  por  idolatras  a  tanto 
numero  de  gentes,  seria  cousa  de  mui  grande  escandalo,  seria 
grande  seruiço  de  noso  Senhor  verse  se  os  podemos  tollerar,  en 
espeçial  porque  naquelles  tam  grandes  reinos  não  ha  vinho,  se- 
não deste  de  pasas,  e  me  dise  hum  homem  que  de  Ila  veo,  que  se 
faz  vinagre  o  que  fazem.  Cumpre  muito  ao  seruiço  de  Deos  que 
me  mande  V.  P.  huma  carta  do  papa  pera  os  bispos  meus  coa- 
diutores,  e  pera  os  que  por  tempo  forem,  que  me  obedeção  in  li- 

I  citis  et  honestis,  ou  me  commeta  suas  vezes  pera  lhes  dizer  o 
que  achar  por  conselho  que  he  mais  gloria  do  Senhor,  e  que  se- 
jam obrigados  ao  seguir,  não  julgando  o  contrairo.  Isto  começo 
jaa  a  ver  ser  mui  neçesario,  porque  o  Padre  bispo,  mestre  An- 
dre    tomou  por  opinion  não  querer  çear  senão  lechugas:  e  di- 

¡  zendolhe  que  lhe  resfriauam  o  estomago  e  lho  danariam ,  não  o 
quis  fazer,  e  me  dise  que  lhe  não  tinha  a  obediencia,  que  faria  o 
que  lhe  mandase  o  papa.  Disimulei  com  iso  ate  avisar  a  V.  P.: 
cayo,  creo  com  isto,  em  humas  camarás,  em  que  se  vio  acon- 
selharlhe  eu  o  boom:  não  entenda  que  eu  o  escreui  sobre  isto. 

Também  duuido  se  se  poderá  tollerar  circuncidarse,  não  o 
querendo  elles  deixar,  ao  menos  por  alguns  annos,  por  o  que  diz 
Caiet.  sobre  S.  Tho.  in  materia  de  circumcisione,  ubi  haec: 
stultum  esset  tam  antiquam  christianitatem  damnare:  velim  po- 
tius  consuli  sedem  apostoHcam.  Mándeme  V.  P.  sua  determina- 
ção, ou  a  do  papa 

Em  Ethiopia  ha  patriarcha  e  succesor:  duuido  se  poderei  pro- 
çeder  contra  elle,  não  auendo  outro  remedio,  como  intruso  e  scis- 
matico e  rebel  a  sede  apostolica,  pois  o  pai  deste  preste  mandou 

*    P.  Andreas  de  Oviedo. 

2  ((Horum  dubiorum  alia  per  theologorum  consensum,  alia  vero  per 
Summorum  Pontificum  decisiones  et  declarationes  soluta  jara  sunt ,  ut  vi- 
dereest  apud  auctores,  qui  de  his  rebus  fusius  agunt».  Polanco,  t.  v, 
pag.  606,  n.  1669,  annot.  I,  ad  dubia  diversis  temporibus  a  patriarcha  pro- 
posita. Vide  locum  citatum,  et  ejusdem  voi.  pag.  609-611,  1676-1679. 


yÓO  EPISTOLAE  MiXTAE  — lOOl 

a  [o]bediençia  ao  papa,  como  consta  de  suas  cartas,  e  elle  não 
mandou  buscar  confirmação  a  Roma,  confessando  os  gregos  e  ar- 
ménios com  que  dizem  que  vieram  os  ethiopes  no  concilio  flo- 
rentino sub  Eugenio  4,  que  o  romano  pontífice  era  a  cabeça  de 
tota  a  uniuersal  igreja,  e  como  a  tal  não  lhe  obedeçeo.  Disto 
venha  a  determinação  de  V.  P.  e  dos  outros  Padres,  ou  bulia  do 
papa  em  que  o  ha  por  deposto  por  estas  rezões  e  outras  muitas 
que  se  podem  allegar. 

Quem  a  de  dar  os  palios  aos  arçebispos  que  em  Ethiopia  se 
an  de  consagrar,  e  de  que  se  faram,  e  que  o  patriarcha  os  posa 
benzer,  e  a  forma  de  que  ha  de  vsar,  e  que  por  sua  commisão 
possão  os  bispos  consagrar  a  outros,  que  creo  que  não  vem  na 
bulia,  senam  elle  soo  com  os  outros.  Que  obediencia  terão  os  bis- 
pos e  arçebispos,  feitos  em  Ethiophia,  ao  patriarcha  em  as  cousas 
pesoaes,  porque  de  jure  são  immediatemente  sogeitos  ao  papa. 

Si  en  ha  cognação  legal  se  poderá  dispensar  laa,  porque  diz  a 
bulia  das  facultades  in  cognatione  carnaH  et  spirituaU.  Se  as  re- 
uocações  que  cada  anno  se  fazem  sobre  os  casos  de  cena  Domini, 
dizendo  non  obstantibus,  etc.,  derogariam  ao  poder  absoluer  de 
casibus  in  cena  Domini  en  Ethiopia.  Se  o  patriarcha  ouuer  de 
nomear  successores  e  de  fazer  bispos,  se  in  virtute  obedientiae  o 
poderá  mandar  por  o  voto  simples  dos  professos,  e  senão,  reme- 
dio pera  effectuar  isto.  Que  o  papa  escreuese  ao  Preste  Joam. 
Huma  dispensação  do  papa  pera  não  serem  obrigados  os  bispos 
e  arçebispos  que  se  fezerem  em  Ethiophia  a  [ir  a]  Roma  de  dous 
em  dous  annos,  segundo  forma  do  juramento  da  bulla. 

O  P.  Joam  Thomas  '  esta  quasi  ethico,  ou  o  he  jaa:  cumpre 
que  V.  P.  nos  mande  dar  outro  em  seu  lugar,  e  seja  canonista 
deste  reino  ou  de  Castella,  que  he  mui  necesario. 

Outra  dispensação  pera  qualquer  bispo  poder  dar  juramento 
ao  P.  Carneiro  -  ,  porque  pera  elle  vem  nomeados  dous  bispos 
deste  reino  pera  o  fazer  jurar. 

Nosso  Senhor  nos  dee  sua  graça  pera  em  tudo  comprirmos 

'    Joannes  Thomas  Pasitanus,  de  quo  alibi  diximus. 
-'    Melchior  Carneiro,  episcopus  nicaenus,  qui  jara  in  Aethiopiam  sol- 
verai. 


I  Augusti  1555  761 

sua  sanctissima  vontade.  De  Lixboa  em  o  primeiro  dagosto  de 
1555.  Filho  de  V.  P.  en  o  Senhor, 

Patriarcha  Aethiopiae. 
Inscriptio:  f  Ao  muy  Rdo.  en  X.°  Padre  mestre  Ynaçio,  pre  - 
pósito  geral  da  Companhia  de  Jesus,  em  Roma. 
Alia  marni:  R.ta  alli  20  di  Ottobre. 


PETRUS  NAVARRO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

GRANATA    I    AUGUSTI  I555 

Grana tam  veniunt  Patres  Torres  et  Avila.— Amicissime  excipiuntur.— Ar- 
chiepiscopi granatensis  erga  socios  benevolentia.— Proximis  excolendis 
dant  operam.  — Ardens  nostri  Avila  eloquentia  et  fructus.— Societatis 
candidati. 

t 

Ihs. 

Muy  Rdo.  en  Christo  Padre  nuestro.  La  summa  gracia  y  paz 
de  Jhu.  Christo  nuestro  señor  sea  y  cresca  siempre  en  nuestras 
almas.  Vino  nuestro  Padre  prouinçial  ^  á  uisitarnos  á  diez  de  Ju- 
lio, y  con  su  R.cia  uino  el  P.  Basilio  ^  y  otros  tres:  consolámonos 
con  su  venida,  como  quien  tanta  nesçesidad  de  ella  tenía,  y  casi 
todo  el  pueblo,  que  tenía  notiçia  dello,  se  gozó,  como  del  discurso 
paresçerá.  En  llegando  su  R.cia ,  fué  á  besar  las  manos  al  señor 

'    Ex  originali  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  118,  prius  571. 
*    P.  Michael  de  Torres. 

^  In  ms.  additur  alias  Aitila,  nimirum  P.  Alphonsus  Avila.  Videantur 
Litt.  Quadr.,  t.  m,  pag.  568.  Hic  enim,  non  cognomen,  sed  nomen  comniu- 
tavit.  Nominis  vero  mutandi  causam  aífert  SantivaÑez,  Hist.  ms.  de  An- 
daliicia,  lib.  l,  cap.  25.  ((Decíase  comunmente  de  él,  que  era  otro  Sant  Juan 
Crisóstomo  en  el  pulpito.  De  aquí  tomó  ocasión  el  santo  arçobispo,  Don  Pe- 
dro Guerrero,  aludiendo  á  el  fuego  en  que  ardía  quando  predicava,  de  qui- 
tarle el  nombre  antiguo  i  proprio  con  que  era  conocido;  i  en  vez  de  Alonso 
de  Avila,  le  nombrava  Basilio,  con  que  desde  este  tiempo  fué  apellidado  de 
todos,  assi  los  nuestros  como  los  extraños.  Parecíale  á  este  Prelado,  que  en 
este  avia  resuscitado  aquella  gran  santidad  de  Sant  Basilio...  Nombrarle 
emos  así  en  adelante». 


702  EPISTOLAE  MiXTAE— 1002 

arçobispo  ' .  Mostrò  bien  en  la  exterior  alegf ía  la  interior  que 
tiene  del  augmento  del  seruicio  del  Señor.  Dixo  luego  á  nuestro 
Padre,  que  mandaría  á  los  curas  que  viniessen  á  nuestro  cole- 
gio, y  ansí  fué,  porque  luego  el  primer  domingo  pedricó  el 
P.  Basilio,  y  se  halló  S.  S.  en  aquel  sermón,  y  se  contentó  mu- 
cho, y  se  espantó  de  la  muncha  gente  que  uino,  de  letrados,  col- 
legiales,  capellanes  de  la  capilla  real,  etc.  Predicó  el  mesmo 
P.  Basilio  el  domingo  siguiente,  y  quedó  la  gente  es'pantada,  así 
de  sus  buenas  letras  como  de  su  manera  de  dezir  y  spíritu;  y  con 
auer  sido  Auila  "  el  águila  en  el  predicar  en  esta  çibdad,  algunos 
dizen  que  le  exçede  en  la  uehemençia  del  dezir.  Otro  sermón  hizo 
el  día  de  señora  sancta  Anna  en  su  iglesia,  donde  estuuo  S.  S.,  y 
se  contentó  mucho,  y  desde  entonçes  S.  S.  començó  á  predicar 
con  major  heruor.  Predicó  también  el  día  de  Santiago  en  su  ygle- 
sia,  y  quedó  la  gente,  que  fué  mucha,  mui  satisfecha.  Nuestro 
Padre  prouincial  predicó  el  día  de  la  Magdalena  en  la  capilla 
real,  donde  uvo  muy  gran  concurso  de  gente,  y  S.  S.  se  halló 
presente,  y  muchos  frailes,  y  el  capellán  maior  de  la  capilla  real, 
persona  notable,  y  de  los  más  ricos  clérigos  de  España.  Nos  es 
muj  deuoto,  y  hizo  á  nuestro  Padre  prediçar,  aunque  su  R.cia  te- 
nía otras  ocupaciones  que  no  dauan  lugar.  El  Señor  se  siruió  mu- 
cho dello.  El  señor  arçobispo  nos  haze  limosnas  de  trigo  y  de  di- 
nero: el  capellán  maior  nos  haze  muchas  limosnas  de  pan,  carne 
y  otras  cosas. 

Nuestro  Padre  a  uisitado  al  conde  de  Tendilla  y  á  la  conde- 
sa y  en  ellos  halló  su  R.cia  muj  grande  contentamiento  de  la 
uenida  de  la  Compañía  á  este  pueblo,  porque,  á  la  verdad,  son 
muj  christianos.  Visitó  tanbién  el  thesorero,  visitador  del  señor 
arçobispo,  y  al  rector  desta  vniversidad,  y  al  prior  de  la  yglesia 
maior,  y  á  frailes  franciscos,  gerónimos,  y  caualleros,  y  mer- 
caderes, y  en  todos  a  hallado  grande  alegría  de  la  uenida  de  la 

*  Laudatus  Petrus  Guerrero,  egregius  vir,  Societatis  amantissimus,  de 
quo  multa  PoLANCO,  t.  v  et  vi  litteris  mandavit. 

*  Btus.  magister  Joannes  de  Avila?  Non  tamen  nobis  videtur  Basilius 
noster  cum  sanctissimo  Baeticae  apostolo  conferendus. 

'  Ignigus  Lopez  de  Mendoza,  etiam  marchio  de  Mondejar ,  et  Maria  de 
Mendoza.  Polanco,  t.  iv,  pag.  588,  annot.  i;  Litt,  Qtiadr.,  t.  m,  pag.  568. 


I  Augusti  1555  763 

Compañía,  y  grandes  deseos  de  aiudarse  en  el  seruiçio  del  Señor. 
Frequentan  este  colegio  capellanes  de  la  capilla  real,  colegiales 
de  todos  quatro  colegios,  y  el  capellán  maior.  Cada  día  tenemos 
confessiones  en  casa.  En  la  cárcel,  y  en  monesterios  de  monjas, 
pláticas  y  confessiones,  que  S.  S.  Rma.  mandó  á  nuestro  Padre 
que  su  R.cia  oiese.  La  bondad,  spíritu  y  humildad  y  letras  de  este 
perlado  es  muj  grande.  Paresçe  que  tiene  el  spíritu  de  la  Compa- 
ñía. Dize  que  se  holgara  predicasen  los  Padres  la  doctrina  en  las 
plaças. 

Tenemos  en  exerçiçios  al  doctor  Gasea,  á  quien  V.  P.  co- 
nosçe  bien,  que  fué  maestro  del  P.  Laínez:  no  sé  si  se  quedará  en 
la  Compañía.  Otro  haze  tanbién  los  exerçiçios ,  que  se  llama  el 
doctor  Madrid  ' ,  que  fué  colegial  de  san  Bartholomé  en  Salaman- 
ca; y  según  dize  el  señor  arçobispo,  es  el  primero  que  a  entrado 
en  religión  de  aquel  colegio.  Es  muj  docto  y  muj  ábil,  y  leió 
dos  cursos  de  artes,  y  aquí  leía  vna  cátreda  de  teulugía,  y  era 
capellán  de  la  capilla  real,  y  de  los  de  la  mesa  de  S.  S.,  y  es  vna 
alma  muj  humilde  y  de  grande  edificaçión;  y  avnque  en  el  mundo 
a  estado  enfermo,  esperamos  en  el  Señor  le  dará  salud,  para  que 
le  sirua  y  le  siruan  otros:  él  es  moço,  y  muy  dispuesto.  El  canó- 
nigo de  la  Torre  ^  está  ia  resçibido  :  es  persona  que  a  dado  y  da 
grande  edificaçión,  como  por  otras,  que  e  scripto  dél,  lo  sabrá  V.  P. 

Vn  mançebo  de  los  principales  de  este  pueblo,  que  su  trato  y 
uida  era  sacar  ynuenciones  de  trajes  y  libreas  de  moços  y  cava- 
llos,  le  a  mouido  de  tal  manera  el  Señor,  que  a  dado  con  todo  en 
el  suelo,  y  anda  á  pie  con  solo  vn  moço,  y  el  amo  y  el  moço  quie- 
ren hazer  los  exerçiçios,  y  aun  quedarse,  si  el  Señor  les  enseña 
ser  esa  su  noluntad,  y  tiene  el  amo  diez  mili  ducados  de  ha- 
zienda 

Vn  hombre  muj  honrrado  está  en  este  pueblo,  que  desea  dar 

1  Ms.  adjungit,  et  quidem  recte,  Antonio.  Etenim  tune  Granatae  So- 
cietatem  iniitP.  Antonius  de  Madrid. 

2  Ms.  delatore.  Est  autem  Franciscus  de  la  Torre,  cujus  ingressura  in 
Societatem  vitamque,  sanctissime  actam,  narravit  Santivañez,  l.  c,  lib.  i, 
cap.  28. 

"  Horum  nomina  tacent  scriptores,  quos  vidimus.  Cf.  Polanco,  t.  v, 
pag.  5i3j  annot.  3. 


764  Epistolae  Mixtae— ioo3 

vnas  casas  suffiçientes  para  que  se  lea  corno  en  Córdoua,  y  [él]  se 
teme  mucho  que  el  Señor  no  le  rehuse  su  oblaçión,  teniéndose 
por  indigno  que  la  Compañía  le  resçiba  su  sacrificio. 

Vn  capellán  de  la  capilla  real,  topando  á  nuestro  Padre,  le 
dixo:  ¿Está  en  el  colegio  el  doctor  Madrid?  Respondió  su  R.cia  y 
le  dixo:  Sí,  señor.  Tornó  á  replicar  el  capellán:  Señor,  allá  hemos 
de  ir  todos.  Muchas  personas  notables  desean  hazer  exerçiçios,  y 
muchos  desean  ser  rescibidos.  Es  verdad  que  el  P.  Basilio  tiene 
á  todos  espantados,  desde  el  más  grande  hasta  el  más  pequeño. 

Ai  tanto  que  escriuir  de  las  cosas  que  el  Señor  a  obrado  de 
grande  edificación,  que  auría  menester  más  tiempo  del  que  tengo 
para  screuir.  El  Señor  nos  lo  dé  para  sentir  y  cumplir  siempre 
perfectíssimamente  su  sanctíssima  uoluntad.  De  Granada  y  pri- 
mero de  Agosto  de  1555. 

Por  commissión  de  nuestro  Padre  doctor  Torres , 

f  Nauarro.  f 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  Rdo.  en  Christo  Padre  nuestro,  el 
P.  Mtro.  Ignatio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  lesús. 
Roma.  Alia  marni:  R.ta  alli  6  di  Nouembre.  f 

1003 

PRINCEPS  JOANNA 
PROREGI  ARAGONIAE 

VALLISOLETO  I  AUGUSTI  I555 

Acta  a  prorege  in  favorem  Societatis  Joanna  probat  laudatque.  —  Rem 
urget. — Abbatem  verulensem  ad  regiam  curiam  evocai. 

El  Rey  y  por  su  M.d  la  infanta  princesa. 

Illustre  duque,  primo,  lugarteniente  y  capitán  general.  Lo 
que  hauéis  hecho  por  los  de  la  Compañya  de  Jesús  nos  ha  pares- 
cido  bien,  y  os  lo  agradescemos,  y  encargamos  quan  encaresci- 
damente  podemos  que  lo  continuéis  y  les  deis  todo  aquel  fauor 
que  houieren  menester  y  vos  por  vuestro  cargo  y  officio  les  pu- 
diéredes  dar,  que  para  cosa  tan  justa  y  en  tanto  seruicio  de  Dios 

'  Ex  originali  in  archivio  septimancensi.  Archivo  general  de  Siman- 
cas, Secretaría  de  Estado,  legajo  3l8,  folio  51. 


I  Augusti  1555  765 

y  de  su  magestad,  razón  es  que  assy  se  haga,  sobre  lo  qual  scri- 
uimos  al  arçobispo  de  nuestra  mano.  Vos  de  la  vuestra  le  daréis 
nuestra  carta  y  diréis  lo  que  en  el  memorial,  que  os  embiamos 
juntamente  con  ella,  se  contiene.  Y  porque  lo  que  se  ha  hecho  y 
attentado  contra  la  dicha  Compañya  es  de  tal  qualidad,  que  re- 
quiere que  se  haga  la  demonstración  conforme  á  la  causa  y  occa- 
sión  que  el  arçobispo  y  sus  officiales  han  dado,  trataréislo  de  tal 
manera,  que  entiendan  el  sentimiento  que  tenemos,  y  lo  que  ha- 
uemos  de  proueer  hasta  que  se  remedie  la  afrenta  que  han  reci- 
bido essos  religiossos,  y  sean  reintegrados  en  su  honrra  á  satis- 
fación  de  la  dicha  horden  y  Compañya,  y  hauisarnos  heis  de  todo 
muy  particularmente  con  vuestro  parescer. 

También  hauemos  mandado  escriuir  al  obispo  de  Huesca  y  á 
los  inquisidores,  para  que  todos  entiendan  en  esto  mesmo,  y  tor- 
namos á  scriuir  al  abbad  de  Veruela,  mandándole  que,  no  em- 
bargante lo  que  ha  consultado  con  el  regente,  micer  Camacho, 
venga  acá  paral  effecto  que  entenderéis  del  dicho  regente. 
Dat.  en  Valladolid  a  vno  de  Agosto  de  1555. 

La  princesa. 

Post  dat.  et  signat. — Si  á  caso  fuere  que  el  abbad  de  Verue- 
la, con  la  carta  que  aora  se  embía  al  regente,  micer  Camacho,  no 
viniere,  informaros  heis  qué  orden  se  podría  tener  para  traherlo 
por  fuerça  y  á  su  pesar,  assy  de  los  doctores  del  consejo  y  de  los 
del  estado  de  su  magestad,  como  de  micer  Miguel  don  Lope, 
con  todo  secreto,  y  anisarnos  heis  dello  con  toda  breuedad. 
Dat.  vt  supra. 

Prothonotarius.=Vidit  Urgelles,  registrata.  =Vidit  Luna, 
registrata.  =  Vidit  Clariana  de  Seva,  vicechancellarius.  =  Vidit 
Figinta,  registrata. 


766 


Epistolae  Mixtae — 1004 


1001 

PRINCEPS  JOANNA 
PROREGI  ARAGONIAE 

VALLISOLETO  I  AUGUSTI  I555  '. 

injungit  proregi  princeps,  ut  Ferdinandum  de  Aragon,  caesaraugustanorum 
antistitem,  justitiae  officiique  sui  in  causa  Societatis  Jesu  commone- 
faciat. 

Ilustre  duque,  primo:  Después  que  os  escribí  y  mandé  el  des- 
pacho que  avréis  visto,  é  entendido  la  poca  cuenta  que  se  hizo  de 
los  otros  que  avían  ido  antes,  y  porque  no  es  bien  ni  yo  lo  e  de 
consentir,  que  el  arçobispo  trate  asy  á  los  de  la  Compañía  de  Je- 
sús, le  scribo  essa  carta.  Vos  se  la  daréis  y  le  diréis  de  mi  parte 
que  por  las  informaciones  que  tengo  de  lo  que  se  a  hecho  contra 
los  de  la  Compañía,  e  visto  los  grandes  escándalos  que  en  esa 
ciudad  an  pasado,  siendo  [así]  que  los  a  favorecido  el  arçobispo, 
el  qual  asy  por  su  àbito  como  por  ser  hechura  de  su  magestad, 
tenía  maior  obligación  que  otra  persona  á  escusallos,  especial- 
mente contra  estos  Padres,  sabiendo  él  la  devoción  que  sus  ma- 
jestades y  yo  les  tenemos  por  su  buena  doctrina  y  exemplo;  y 
aunque  el  negocio  no  fuera  de  justicia,  donde  él,  como  perlado, 
avía  de  procurar  que  se  tratase  sin  demostración  de  pasión,  no 
podía  aver  ninguna  causa  tan  grande  en  que  no  se  deviera  tem- 
plar por  my  respeto;  y  dado  caso  que  hasta  aquí  no  lo  a  hecho, 
que  yo  le  encargo  que  luego  remedie  y  ataje  lo  que  ay  pasa, 
dando  orden  cómo  los  de  la  Compañía  estén  en  la  casa  que  an 
comprado,  confesando  y  predicando  y  administrando  los  sacra- 
mentos, como  lo  an  hecho  hasta  aquí,  y  que  si  ansy  no  lo  cum- 
pliere, le  avisaréis  con  certificación  de  my  parte,  que  mandaré 
proveer  en  ello  con  el  rigor  que  merece  el  desacato  que  en  esto 
a  tenido,  demás  de  avisar  a  sus  magestades,  para  que,  savido  lo 
que  a  hecho  y  haze,  tengan  la  cuenta  con  él  que  es  razón  en  todo 
lo  que  se  ofreciere,  y  por  las  palabras  más  encarecidas  que  pu- 

*  Ex  originali  in  archivio  septimancensi  asservato,  Archivo  general  de 
Simancas,  Secretaría  de  Estado,  legajo  32o. 


3  Augusti  1555  767 

diéredes,  le  'diréis  el  descontentamiento  que  tengo  de  lo  que  a 
hecho,  sabiendo  que  mi  voluntad  era  lo  contrario,  y  que  asy  lo 
conocerá  en  todo  lo  que  le  tocare,  no  poniendo  remedio  en  eso, 
pues  en  ausencia  de  sus  majestades  es  tan  gran  deservicio  myo 
cualquiera  materia  de  escándalo  que  ay  se  ofrezca,  y  más  enten- 
diéndose, como  se  a  entendido,  la  pasión  con  que  se  a  movido  á 
ello.  Y  pues  veis  quán  claro  está  esto  y  tenéis  entendido  my  vo- 
luntad, que  es  favorecer  á  esta  Compañía  y  á  todos  los  que  la  an 
aiudado  y  al  obispo  de  Huesca  principalmente,  os  encargo  que  en 
vos  alien  todo  calor  y  aiuda  para  lo  que  en  este  caso  ubieren  me- 
nester, y  en  hazer  esto  haréis  gran  servicio  á  sus  majestades,  y  á 
my  daréis  muy  gran  contentamiento.  De  Valladolid  primero  de 
Agosto. 

La  Princesa. 

1005 

JOANNES  QUERALT 
PATRI  FRANCISCO  DE  ESTRADA 

CAESAR  AUGUSTA  3  AUGUSTI  I555  ». 

Queralt  Caesaraugustam  venit. — Comperit  socios  Pedrolam  abiisse. — Ipse, 
abditus  in  hospitio  a  Ludovica  de  Borja  commodato,  delitescit. — Quae 
sodalibus  nuper  acciderunt,  narrai. 

t 

Ihs. 

Muy  Rdo.  en  Xpo.  Padre  mío.  Gloria  sea  á  nuestro  Señor, 
que  por  descanço  del  camino,  que,  çierto.  Padre  mío,  llegué  acá  * 
medio  assado  y  muerto,  me  a  dado  cuydados  y  temores  de  muer- 
te. Porque  entrando  por  el  Cosso  %  pregunté  de  los  Padres  de  la 
Compañía  jueves  á  medio  día,  que  ahún  no  hauía  comido,  y  por 
llegar  hauíamos  caminado  aquel  día  siete  leguas,  y  la  primera 
nueva  que  me  dieron  fué  diziendo:  «Señor,  veis  ay  su  casa  donde 

•  Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  96,  prius  498-499.— Usus  est 
hac  epist.  Polanco,  t.  v,  pag.  402,  n.  io83. 

-  Barcinone  miserai  Estrada  Patrem  Queralt  cum  socio  Caesaraugustam. 
'    Ampia  Caesaraugustae  via,  ex  urbis  praecipuis. 


yóS  EpISTOIìAE  MlXTAE— 1005 

estauan,  y  hanles  echado  '  de  Aragón,  y  han  puesto  las  armas 
reales,  que  veis  allá,  á  su  casa».  Yo,  passando  más  adelante,  torno 
á  preguntar  de  los  Padres  de  la  Compañía,  y  dízenme:  «No  pedís 
los  yniguistas?  de  Aragón  los  han  echado  ninguno  ay  dellos 
en  Çaragoça».  De  manera  que  con  estas  nuevas,  viéndome  muy 
fatigado  del  camino  y  seco,  quasi  sin  poder  ablar,  acordé  de  irme 
á  hum  mesón,  disimulando  las  nuevas  que  de  los  Padres  me  ha- 
uían  dado;  y  como  era  tan  tarde,  y  nosotros  tan  cansados,  halla- 
mos por  descanso,  que  ni  se  podía  hauer  carne  aquella  hora  para 
comer,  ni  dando  dos  dineros  por  vn  hueuo,  tanpoco  se  alió;  ni  el 
pan,  ahunque  era  del  franco,  se  podía  tragar,  ahunque  mojado  con 
vino.  Fué  nuestra  comida  aliar  acaso  y  con  harto  trabajo  vnas 
siruelas  para  poder  tragar  vnos  quantos  bocados  de  pan,  porque 
el  beuer  no  nos  hiziesse  daño.  Y  assi  luego  cansado,  y  con  el 
cuydado  que  me  hauían  puesto  las  nuevas  de  los  Padres,  salí 
luego  del  messón,  pidiendo  la  casa  del  señor  conseruador  '  de 
Aragón;  y  viendo  en  su  casa  vnos  fray  les,  luego  les  temí,  y  dexé 
de  ver  al  conseruador,  3^  pedí  por  la  señora  doña  Aldonça,  su 
hermana,  Diéronme  nueva  que  estaua  en  casa  de  la  señora  doña 
Sperança  muy  çerquita  de  las  del  conseruador:  fui  allá,  y  alié 
que  estauan  juntas  la  señora  doña  Aldonça  y  su  cuñada  *  la  mujer 
del  conseruador,  doña  Sperança,  y  la  señora  de  Yerves.  Gozá- 
ronse mucho  en  saber  que  era  yniguista,  y  luego  me  pidieron  si 
las  confessaria,  porque  estauan  muy  desconsoladas.  Dióme  razón 

*  Ms.  heic  et  infra  echados. 

*  Patres  ipsi  Caesaraugusta  excederé  statuerunt.  Nam  «cum  in  se  con- 
uersa  multitudinis  spectarent  arma,  populique  tumultuantis  ferociam  in 
dies  maiorenij  neo  tamen  Antistitem,  qui  motus  hosce  comprimere  nullo 
negotio  poterai,  laborantem;  grauius  aliquod  periculum  veriti,  eripere  se 
confestim  e  fiamma,  et  procellam  temporis  cuitare  constituunt:  praesertim 
cum  ad  sedandam  vim  tempestatis,  nec  Apostolici  Nuncij  nutus,  nec  gnatae 
Caesaris  Joannae  Principis,  quae  tum  gubernacula  tractabat  Hispaniae^  pij 
conatus  atque  auctoritas  valuissent».  Orlandini,  Hist.  Soc.  Jes.,  part.  i, 
lib.  XV,  n.  71. 

'  Joannes  Ludovicus  de  Villasimpliz,  de  quo  et  de  ejus  sorore  Alduncia 
multa  in  superioribus  voi.  dicta  sunt. 

*  «Doña  Esperanza  de  Gurrea...  hermana  del  Governador  de  Aragon, 
D.  Juan  de  Gurrea,  señor  de  Argavieso».  Vide  supra,  epist.  978. 

^   Ms.  cuyada. 


3  Augusti  1555 

en  particular  de  lo  que  passaua  la  señora  doña  Aldonça,  y  nueva 
cómo  aliaría  al  P.  Tablares  á  la  aljefería  '  ascondido;  y  assi  fui  á 
le  hablar,  con  tal  que  me  protestaron  todas  estas  señoras  y  el 
P.  Tablares  que,  si  por  alguna  via  entendiessen  por  la  çiudad  que 
yo  era  de  la  -  Compañía,  que  sería  algún  graue  scàndalo,  y  pe- 
ligraría de  mi  vida.  O  Padre  mío,  qué  descanso  para  aliuiar  los 
trabajos  del  camino!  Sea  de  todo  glorificado  Dios  nuestro  Señor! 
Y  este  día,  no  podiendo  ablar  largo  al  P.  Tablares,  nos  tornamos 
al  messón  ja  tarde,  por  ver  si  podríamos  comer  algún  poco,  que, 
çierto,  lo  hauíamos  bien  menester:  y  assi  dormimos  allí,  sin  osar 
comparesçer  más  ni  ver  á  la  señora  doña  Aldonça  Gonçalez,  ni  á 
otros  deuotos  ningunos,  por  temor  de  ser  conosçidos.  Luego  esse 
otro  día,  que  era  viernes,  á  la  mañana  tornamos  á  la  aljefería 
para  pedir  al  P.  Tablares  qué  le  paresçía  que  se  hauía  de  hazer, 
si  me  tornaría  ó  si  despidiría  los  mulos.  Hauisó  al  señor  obispo 
de  Huesca  ^  y  á  la  señora  condessa  de  Ribagorsa  ^  de  mi  ueni- 
da,  y  luego  la  señora  condessa  pidió  que  me  imbiasse  á  su  casa; 
y  por  me  hablar  aquella  mañana  el  P.  Tablares,  detúueme  con 
él  mucho.  Y  como  supo  el  virrey  y  visorreyna  mi  venida,  quisie- 
ron que  me  quedase  á  comer  allí  con  ellos,  y  assi  comimos  el 
P.  Tablares,  Morrano    y  yo  con  los  visoreyes  '.  Después  de 
comer,  con  vna  póliça  del  P.  Tablares  vine  á  visitar  á  la  señora 
condessa  de  Ribagorsa,  y  fué  de  paresçer  su  S."a  que  no  im- 


'  '  Arx  sive  palatium  proregis.  aAljaferia.  Este  castillo,  que  no  'puede 
llamarse  ciudadela^  ni  por  su  posición,  ni  por  sus  fortificaciones,  se  halla 
situado  á  la  parte  occidental  de  Zaragoza,  á  la  derecha  del  Ebro,  entre 
este  r.  y  la  concurrencia  de  los  caminos  reales  de  Madrid  y  Pamplona...» 
Madoz,  Diccionario  geog. -histórico,  t.  xvi,  pag.  565  et  seqq. 

-    mJ.  dala. 

'    Ms.  heic  et  infra  hozar,  hozo.  f 
*    Ms.  hfeic  ^t  infra  Guesca.  ^ 

5  Ludovica  de  Borja,  Sti.  Francisci  non  minus  sanctitate  quam  sangui- 
ne soror  germana.  Quid  nostris  iij  illis  procellarum  turbinibus  práestiterit, 
quid  Societatis  causa  invicto  animo  tulerit,  ^uibusque  virtutibus  ornata  fue- 
rit,  narrarit  passim  scriptores  nostri^  praecipue  án  ejus  vita  Nonell,  La 
Santa  Duquesa,  edit.  altera,  cap.  xviil. 

"    Matthaeus  Sebastianus  de  korrano.  '       ^       '  / 
"    Didacus  Hurtado  de  Mendoza  et  Cathariná  de  Silva. 

Epistolae  Mixtae  tom.  IV.   /  ■  ,         49  ' 


^yo  Epistolae  Mixtae — 1005 

biasse  los  mulos,  sino  que  los  truxésemos  á  su  casa;  y  nos  mandó 
dar  vna  possada  junto  á  la  de  S.  S. ,  porque  sperásemos  asta  el  lu- 
nes á  ver  si  verná  algo  de  la  corte  y  podamos  dar  razón  de  vista. 
Esta  possada  nos  a  mandado  dar  S.  S.,  porque  possando  en  su 
casa,  luego  *  dize  que  pensarían  que  soy  de  la  Compañía,  y  se  al- 
uolotaría  todo  el  pueblo  con  harto  peligro  de  mi  vida.  Aquí  en 
esta  posada  me  manda  S.  S.  todo  lo  neçessario  para  mí  y  á  mi 
compañero.  Los  criados  de  la  señora  condessa  no  saben  que  sea 
de  la  Compañía,  sino  un  criado  del  duque  de  Gandía;  y  assi  es- 
toy, Padre  mío,  ascondido  como  malechor,  sperando  á  ver  asta 
al  lunes  ó  martes  qué  será  lo  que  se  proueerá  de  la  corte;  y  si 
es  negoçio  largo,  luego  me  partiré  para  Barcelona,  pues  acá  para 
nada  soy  á  propósito  ni  valgo,  sino  para  poner  en  cuydado  todos 
los  deuotos  de  la  Compañía,  que  ni  me  veen  ni  los  oso  ver.  Vi- 
sité ayer  al  señor  obispo  de  Huesca,  y  le  di  cuenta  de  lo  de  Bar- 
celona. Esto  es  quanto  á  nosotros. 

La  istoria  que  yo  sé  de  lo  de  acá.  Padre  mío,  diré  como  yo  lo 
entiendo  confusamente.  Yo  he  rogado  al  P.  Tablares  que  de  su 
mano  la  scriuiesse  á  V.  R.,  y  por  estar  tan  occupado  en  cosas  tan 
arduas,  no  sé  si  podrá.  Ya  con  cartas  del  P.  Román  V.  R.  á  en- 
tendido cómo  les  pintaron  con  çedulones  por  los  cantones,  y  tam- 
bién pintaron  á  todos  los  que  les  defendían,  como  al  señor  obis- 
po de  Huesca,  al  señor  conseruador  y  otros.  Después,  como  ha- 
uía  entredicho  por  toda  Çaragoça,  y  con  este  entredicho  se  aluo- 
lotaron  y  juntaron  con  los  frayles  grande  número  de  gente  ple- 
beya y  clérigos,  de  tal  manera,  que  tomaron  vn  crucifixo  cubierto 
con  velo  negro,  vueltas  las  spaldas,  y  salieron  todos  con  proçes- 
sión  por  las  calles,  diziendo  el  psalmo  de  la  maldiçión,  y  fuéronse 
á  las  cassas  de  la  Compañía.  Con  esto  y  hombres  que  i  van  de- 
lante tirando  piedras  por  las  calles  y  á  la  casa  de  la  Compañía 
para  más  mouer  á  terror  y  manifiestar  la  ira  de  Dios  contra  estos 
eréticos,  enemigos  de  Dios,  de  tal  suerte  que  se  aluolotó  todo  el 
pueblo,  y  fueron  contra  y  sobre  las  casas  y  Padres  de  la  Compa- 
ñía, de  manera  que,  estando  jugando  á  la  pelota  vna  dozena  de 


Ms.  higo. 


3  Augusti  1555  771 

caualleros,  les  vino  vn  hombre  á  dezir:  Ho  señores,  y  cómo  no 
vais  á  socorrer  los  Padres  de  la  Compañía,  que  les  matan,  y  está 
todo  en  mundo  sobre  ellos?  Fueron  estos  y  otros  caualleros  allá 
con  prissa,  assi  en  camisa  como  jugauan,  y  vnos  entreteniendo  la 
gente,  otros  corrieron  al  visorrey,  que  vino  luego  en  persona  á 
mitigar  el  pueblo.  Otra  uez  los  de  la  parrochia  de  santa  Madale- 
na, si  no  me  engaño,  hizeron  vna  bandera,  con  demonios  pinta- 
dos que  traiyan  á  los  Padres  de  la  Compañía;  y  assi,  á  vandera 
alçada,  fueron  todos  los  mochachos  y  hombres  á  la  mescla  contra 
la  casa  de  la  Compañía  [á]  apedrear  los  Padres  con  tanto  aluoloto 
del  pueblo,  que  fué  neçessario  venir  el  mesmo  visorrey  en  per- 
sona á  lo  remediar.  Y  assi  con  estas  cosas,  temiendo  los  de  la 
çiudad  que  no  se  mouiessen  todos  los  caualleros  contra  el  pue- 
blo, y  todo  el  pueblo  contra  los  caualleros,  y  se  siguiesse  vna 
grande  ruina  para  Çaragoça,  rogaron  '  á  los  Padres  que  por 
vnos  quantos  días,  asta  que  en  esto  se  ponga  remedio  de  la  cor- 
te, se  saliessen  de  Çaragoça,  y  les  dauan  dineros  para  su  cami- 
no; pero  no  quizo  el  P.  Tablares  que  se  tomassen,  diziendo  que, 
si  estañan  en  la  çiudad,  los  reçebirían  por  limosna,  pero  que  agora 
que  les  echauan,  no  querían,  porque  ellos  ivan  á  Pedrola,  que  es 
vn  lugar  del  conde  de  Ribagorça,  y  que  S.  S.,  pues  ivan  á  su 
casa,  les  proueería  -.  Dieron  las  llauesde  casa  á  los  jurados,  protes- 
tando no  perder  su  drecho  de  la  Compañía,  y  que  no  se  ivan  sino 
por  quitar  que  no  se  perdiesse  Çaragoça  con  algún  ayuntamien- 
to, como  ellos  dezían,  y  assi  los  jurados  les  hizieron  muchas  gra- 
cias dello,  y  salieron  de  su  casa  para  la  aljefería,  y  de  passada 
despedirse  de  la  señora  condessa  de  Ribagorça,  acompañándoles 
mucha  gente,  y  más  de  la  que  era  menester,  de  tal  manera,  que, 
como  nuestra  casa  sea  á  hun  cabo  de  la  çiudad,  y  los  de  la  con- 
dessa y  aljefería  al  otro  cabo,  passaron  de  largo  toda  la  çiudad 
con  gritos  de  todo  el  pueblo,  eregías  y  blasfemias,  que  offendían 
el  ayre,  quánto  más  á  Dios  y  los  ángeles:  de  manera  que  tuuie- 
ron  por  regalo  poder  escapar  viuos  deste  pueblo;  y  assi  desde  la 


*  Ms.  rogar aron. 
^    Ms.  preuejrja. 


772  Epistolar  Mixtae— 1005 

aljefería  mandó  la  señora  condessa  llenarlos  á  Pedrola,  que  es 
á  siete  leguas  de  acá.  Está  esta  buena  de  condessa  muy  descon- 
solada, por  no  se  hallar  acá  en  estas  neçessidades  presente  el 
conde  su  marido  ' . 

Esto  es  lo  que  yo  sé  dar  razón  de  lo  que  a  passado,  Padre 
mío,  por  agora,  porque,  como  no  oso  ver  á  los  deuotos,  no  lo  sé, 
sino  assi  en  general  breuemente,  como  me  lo  an  podido  dezir. 

Los  remedios  que  se  an  puesto  son,  que  han  echo  correos  á 
la  prinçessa,  y  ya  por  dos  vezes  a  scrito  con  grande  sentimiento, 
y  mandado  que  por  vía  de  la  inquisitión  se  tomen  el  abad,  curas, 
clérigos  y  canónigos,  y  el  guardián  de  S.t  Francisco,  prior  de  los 
agostinos,  y  todos  los  otros  que  en  esto  se  an  mostrado  muy  des- 
carados contra  la  yglesia  y  poder  del  papa,  y  que  presos  y  bien 
atados  los  inbíen  á  la  corte,  porque  allá  la  inquisitión  vea  dellos  y 
los  castigue,  pues  se  tiene  por  çierto  que  estas  cosas  son  direc- 
tamente ^  contra  la  yglesia  chatólica.  También  scriue  la  prinçesa 
al  visorrey,  que  occupe  todo  lo  temporal  destos  sobredichos:  3^  sin 
la  carta  de  su  firma,  le  scriue  otra  toda  de  su  mano,  que  yo  he 
visto,  por  más  le  encargar  esta  execusión.  Todavía  por  más  asse- 
gurar esta  cosa,  han  hecho  otro  correo  á  la  corte,  porque  vaya 
allá  el  arçobispo,  y  otras  prouidentias,  que,  si  se  proveen,  se  cree 
serán  bien  castigados  los  contrarios,  y  no  faltará  otro  tanto  ru- 
mor en  el  pueblo.  Este  correo  speramos  para  el  lunes  que  viene, 
y  según  lo  que  suçediere,  me  partiré  luego  para  Barcelona,  ó  me 
deterné  más,  como  acá  paresçiere  al  P.  Tablares  y  á  estos  se- 
ñores. 

Yo  estoy  sano.  Dios  loado,  y  neçessitado  que  V.  R.  y  todos 
essos  mis  Padres  y  hermanos  me  encomienden  á  Dios  nuestro 
señor,  porque  piega  á  su  diuina  magestad  librarme  á  mí  de  mí  et 
de  manu  Erodis,  et  de  omni  expecta tione  plebis  judeorum  % 
porque,  ahunque  roines  los  catalanes,  digo  agora  que  son  buena 


'  Martinus  de  Aragon  et  Gurrea,  seu  ut  alii  scribunt,  Gurrea  et  de 
Aragon,  qui  in  Angliam  cum  Philippo  II  trajecerat  et  in  ejus  comitatu  versa- 
batur.  Nonell,  La  Santa  Duquesa,  cap.  xvii. 

*    Ms.  de  drerecho. 

ACT.  ApOST.  XII,  II . 


5  Augusti  1555  773 

gente.  Nuestro  Señor  nos  tenga  á  todos  de  su  mano.  Amén.  De 
Çaragoça  á  3  de  Agosto  1555.  De  V.  R.  hijo  y  sieruo  indigno, 

t 

JOÁN  QUERALT. 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  Padre  en  X.°,  nuestro  P.  Maestro 
Strada,  prepósito  provinçial  de  la  Compañía  de  lesús  en  los  rey- 
nos  de  Aragón,  en  Barcelona. 

Alia  marni:  R.ta  alli  6  di  Nouembre. 

1000 

PRINCEPS  JOANNA 
PROREGI  ARAGONIAE 

VALLISOLETO  5  AUGUSTI  I555 

Mittit  Joanna,  princeps,  Caesaraugustam  Jacobum  Agustin  del  Castillo,  qui 
illius  mandata  deferí. — Huic  fidem  adhiberi  vult. — Dolet  quod  Societa- 
tis  alumni  Caesaraugusta  cesserint. 

El  Rey  y  por  su  magestad  la  infanta  princesa. 

Illustre  duque,  primo,  lugarteniente  y  capitán  general.  Por 
el  doctor  micer  Agustín  del  Castillo  -  seréis  informado  de  lo  que 
acá  ha  pasado,  y  el  despacho  que  lleva  en  los  negocios  del  preso 
francés,  á  quien  se  dió  el  garrote  y  así  mismo  hos  dirá  el  senti- 
miento que  con  razón  hemos  tenido  que  vos  y  essa  ciudad  de 
Çaragoça  hayáys  permittido  que  los  de  la  Compañya  de  Jesús 
ha3'an  salido  de  la  dicha  ciudad,  para  que  procuréys  y  deys  or- 
den por  todas  las  vías  y  formas  que  ser  pueda,  que  buelua  á  ella, 
y  que  se  effectúe  el  despacho  que  al  regente,  micer  Camacho, 
postreramente  le  tenemos  embiado.  Daréys  entera  fe  y  crehencia 
al  dicho  micer  Castillo  en  todo  lo  que  cerca  desta  materia  de 
nuestra  parte  os  dixere,  para  que  se  effectúe  y  cumpla  assi;  que, 
allende  que  es  servicio  de  Dios,  lo  recibirán  muy  acepto  sus  ma- 


•  Ex  originali  in  archivio  septimancensi,  Archivo  general  de  Simancas, 
Secretaría  de  Estado,  legajo  3l8,  folio  52. 

-  Jacobus  (Jaime)  Agustin  del  Castillo,  primus  ex  juratis  Caesaraugu- 
stae  anno  1555,  Societatis  fautor  ac  patronus. 

^    Vide  dicta  de  hac  re,  supra,  pag.  638,  annot.  2. 


774  Epistolae  Mixtae— 1007 

gestades,  y  3^0  muy  gran  contentamiento.  Datum  en  Valladolid 
á  V  días  de  Agosto.  Año  M.  D.  L.  V. 

Yo  LA  PRINCESA. 

Vidit  Clariana  de  Seva,  YÌcechancelarius.=Vidit  Figinta, 
reg.=Protonotarius.=Vidit  Urgelles,  reg.=Vidit  Luna,  reg. 

I007 

JACOBUS  MIRON 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  5,  25  AUGUSTI   I555  K 

Conimbricam  venit,  socios  et  collegium  regis  lustraturus.— Aperit  quid 
ipse  de  gymnasio  sentiat.— Quomodo  affecti  sint  erga  Societatem  qui 
ibidem  docent.  —  Magistri  e  nostratibus  designati. —De  relinquenda 
domo  conimbricensi,  quam  prius  nostri  inhabitabant.— Fatetur  se  errasse 
provincialis,  veniamque  ab  Ignatio  poscit,  quod,  eo  inconsulto,  regium 
gyranasium  admiserit.  -  Rerum  statura  exponit,  mentemque  regis  de- 
clarat.— De  sociis  in  Indiam  mittendis.— Ejecti  ex  Societate  cupiunt  ad 
eam  reverti.— Vieira  de  sententia  Patrum  receptus. — De  collegio  ebo- 
rensi  ac  sociis.— De  lite  Longae  vallis  composita.— De  missionibus  in 
regno  Congi  et  Brasilia. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  en  Christo  Padre.  La  gratia  y  paz  de  Jesu  Christo 
nuestro  señor  sea  siempre  en  nuestro  fauor  y  ayuda.  Por  las 
passadas  escreuí  cómo  estaua  de  camino  para  Coimbra  -  á  uisitar 
los  hermanos  y  ueer  aquel  collegio  real  que  nos  entrega  el  rey. 
Fué  comigo  Gonçalo  Vaz,  y  gratias  al  Señor  hallamos  bien  los 
hermanos  in  utroque  homine,  y  nos  consolamos  mucho  en  el  Se- 
ñor, de  quám  bien  proceden  y  van  siempre  adelante  en  seruiçio 
de  Dios  nuestro  señor,  conforme  á  nuestra  uocaçión:  y  speçial- 
mente  los  nouiçios  muestran  mucho  aprouecharse  en  humildad 
y  mortificaçión  con  mucha  deuoçión.  Es  de  manera,  que  dan  muy 
grande  edificaçión  y  consolaçión  á  los  hermanos  del  collegio;  y 
que  si  la  obediençia  lo  ordenasse,  se  temían  por  dichosos  estar 

•    Ex  originali  in  voi.  F,  quadruplici  folio,  n.  285,  prius  535-538.  Hac 
epistola  usus  est  Polanco,  t.  v,  pag.  594,  n.  1637. 
-    Vide  epist.  977,  pag.  699. 


5  ET  25  Augusti  1555  775 

entre  ellos,  para  aprouecharse  más.  Guárdanse  mu}^  exactamente 
allí,  las  reglas,  y  los  que  tienen  cargo,  tienen  mucho  cuidado 
dello.  Gloria  sea  al  Señor  por  todo.  En  el  collegio  real  nos  reçe- 
bió  el  prinçipal  y  los  maestros  con  mucha  charidad  y  contenta- 
miento. Mostráronnos  todas  las  classes,  y  uimos  muchos  studian- 
tes.  Dizen  que  passarían  de  mil,  y  mostráronnos  todo  lo  demás 
que  auía  en  el  collegio:  y  después  que  tornamos  á  nuestro  colle- 
gio, supimos  que  dixeron  mucho  bien  de  nos  á  los  studiantes,  y 
los  animaron  que  reçebiessen  con  mucho  contentamiento  esta 
mudança:  y  esto  creo  que  an  hecho  muchas  uezes,  y  aun  aora  lo 
hazen;  y  así,  gratias  al  Señor,  están  muy  quietos,  sperando  nues- 
tra entrada.  Los  maestros  se  nos  encomendaron  mucho  que  les 
fauoreçiéssemos  con  el  rey,  que  les  hiziesse  merced,  que  eran  po- 
bres y  quedauan  desamparados,  tomando  nosotros  el  collegio. 
Offreçímonos  á  hazerlo  de  buena  uoluntad;  y  así  lo  hazemos,  y 
el  rey  muestra  gana  de  hazello  bien  con  ellos.  También  fuimos  á 
hablar  al  obispo  *  y  rector  de  la  vniuersidad,  3^  á  otros  maestros 
prinçipales;  y  gratias  al  Señor  estañan  todos  bien  en  ello,  y  co- 
múnmente, según  lo  que  tengo  entendido,  esta  mudança  a  sido 
bien  reçebida  allí,  y  acá  en  la  corte,  aunque  no  falta  quien  sienta 
y  diga  lo  contrario.  Creo  que  ayuda  mucho  para  esto  ser  bien 
reçebido  el  buen  successo  que  tuuieron  nuestras  schuelas  aquí 
en  Lixbona  y  en  Ébora  hasta  agora:  y  tomada  la  informaçión  de 
lo  que  nos  pareçió  necessario,  dimos  orden  que  uuiesse  grande 
exerçiçio  quasi  quotidiano  de  disputas  en  nuestro  collegio,  entre 
aquellos  que  an  de  leer  artes;  y  van  tanbién  á  disputar  en  las 
conclusiones  públicas  del  collegio  real,  con  satisfaçión  de  todos. 
También  los  que  an  de  leer  latín  tienen  muy  grande  exerçiçio  en 
hablar  bien  latín,  y  exerçítanse  en  leer  agora  en  estas  classes  de 
Lixbona.  Spero  en  nuestro  Señor  que  lo  harán  mediocremente. 
Hallámonos  todauía  faltos  de  leyentes  notables,  y  speçialmente 
auiendo  de  succeder  á  los  que  dexan  de  leer,  que  son  muy  insig- 


'  Joannes  Soares,  O.  S.  Aug.,  de  quo  mentio  in  sup.  voi.  facta  est.— 
Rector  autem  academiae  erat  Didacus  de  Murcia,  O.  S.  H.  Polanco,  l.  c, 
pag-  595>  annot.  3. 


776  Epistolar  Mixtae— 1007 

nes.  Cipriano  '  leerá  en  la  i.*,  Pedro  Perpiñán  en  la  2.*,  Manuel 
Aluarez  en  la  3.*  Estos  creo  yo  que  darán  mucha  satisfaçión.  en 
el  latín.  Para  la  4.*  y  para  la  5.*  tenemos  á  Miguel  de  Bairros  y 
á  Varea  el  qual  es  aora  prefecto  aquí  en  santo  Antón.  Paralas 
otras  tomaremos  los  más  suffiçientes,  de  muchos  que  se  preparan 
para  leer.  En  las  artes  leerá  el  último  y  4°  curso  Jorge  Serrano, 
el  3.°  Fonsequa  %  el  2.°  Ignatio  Martínez,  el  que  a  de  co- 
mençar  *  por  Octobre,  Marçal  Vaz  ^  Los  dos  primeros  speramos 
que  darán  mucha  satisfaçión.  También  se  aparejan  para  ser  maes- 
tros extrauagantes  Sebastián  de  Moraes  y  Cardoso  ^  Vista  la 
falta  que  teníamos  acá  de  maestros  señalados,  nos  pareció  ser 
necessario  pedir  ayuda  de  Castilla  al  P.  Francisco,  el  qual  nos 
auía  prometido  que  nos  ayudaría  con  alguna  buena  cosa;  pero 
como  hasta  agora  no  a  uenido  nadie  de  allá,  y  estamos  en  Agosto, 
pareciónos  mandar  allá  á  don  Ignatio  \  prinçipalmente  para  de- 
claralhe  la  cosa  como  passaua,  y  la  necessidad  que  teníamos, 
para  que,  siendo  bien  informado,  el  P.  Francisco  ordenasse  todo 
como  le  pareciesse  más  seruiçio  de  nuestro  Señor;  y  así  a  dos  ó 
tres  días  que  es  partido  para  allá.  Piega  á  nuestro  Señor  que  sea 
para  su  seruiçio. 

Después  que  uine  aquí,  tracté  con  el  rey  algunas  cosas  que 
eran  necessárias,  y  entre  otras  mandó  que  se  diessen  tres  mil 
ducados  para  començar  las  obras  del  collegio  real ,  para  que  nos 
passemos  para  allí  por  Octubre;  pero  yo  creo  que  no  será  possi - 
ble,  porque  no  será  aún  acabada  la  çerca  que  comiençan,  y  tam- 
bién unas  necessárias,  que  no  las  ay.  Iglesia  también  nos  falta, 
aunque  hazemos  cuenta  que,  después  de  passados  allá,  se  podrá 


'  Cyprianus  Suarez. 
^  Franciscus  Varea. 
^    Petrus  Fonseca. 

*    Ms.  heic  et  deinde,  começar,  começado . 
^    Martialis  Vaz. 

^  «Ut  supernumerarii ,  si  quid  accidisset,  Sebastianus  de  Morales,  et 
Cardosus  [Dominicus]  parati  erant»,  Polanco,  l.  c,  pag.  595,  n.  i638. 

'  P.  Ignatius  de  Acevedo.  Polanco,  t.  v,  pag.  566  ,  n.  1555  ;  secundum 
quem  Borgia  «aliquos,  quamvis  pauciores  quam  voluisset,  in  Portugalliam 
misit» . 


5  ET  25  Augusti  1555  777 

hazer,  entendiendo  primero  en  ella.  Quanto  á  las  cámaras,  aura 
más  de  80,  y  delias  aurá  çinquoenta  y  tantas  nueuas.  Para  los 
otros  aposientos  para  offiçinas  no  ay  tanta  commodidad,  y  á  esta 
causa  pedi  al  rey  que  aun  querríamos  tener  vn  par  de  años  el 
apposiento  de  arriba  '  ;  pero  él  dízeme  que  no  será  necessario 
tanto,  mas  antes  creo  que  dessea  que  nos  passemos  luego,  lo 
más  presto  que  pudiesse  ser;  porque,  según  entiendo,  quiere  dar 
aquel  aposiento  á  los  frailes  de  Tomar,  para  hazeren  un  collegio. 
Açerca  deste  apossiento  de  arriba  que  tenemos,  nos  habló  el 
doctor  Antonio  Piñero ,  tratando  del  conçierto ,  preguntándonos 
qué  haríamos  de  aquel  aposiento.  Respondimos  que  todo  lo  que 
S.  A.  mandasse,  dándole  todauía  á  entender,  que  quienquiera 
que  lo  tomasse,  auía  de  satisfazer  todo  lo  que  auíamos  allí  des- 
pendido, no  ca3^endo  que  fuesse  conueniente  tener  dos  collegios 
en  aquella  çiudad,  como  el  P.  Polanco  scriue,  aunque  bien  lo 
tractamos  que  fuesse  conueniente  para  el  nouiçiado;  pero  al  fin 
resoluímosnos  que  no  conuenía  estar  en  dos  lugares ,  y  creo  que 
en  ninguna  manera  el  rey  lo  quisiera,  aunque  puede  ser  que,  tra- 
tándose la  cosa  al  prinçipio,  uiniera  bien  en  ello;  pero  la  falta  que 
en  ello  aora  ueo,  es  determinarnos  nosotros  en  ello  acá,  sin  re- 
cado de  V.  P.  Pero  con  todo  esto,  no  para  escusa,  sino  para  in- 
formar á  V.  P.,  una  de  las  causas  que  mouieron  al  rey  [á]  darnos 
el  collegio,  después  de  instar  mucho  en  ello  estos  prínçipes,  fué 
por  el  prouecho  temporal  que  dello  le  uenía:  scilicet,  de  dos  col- 
legios grandes  que  auía -de  hazer,  el  nuestro  y  el  real,  fazer  uno, 
leyendo  nosotros.  Y  también  la  reyna  y  los  iffantes,  después  de 
otras  causas  prinçipales,  lo  pretendían  tanbién  specialmente  por 
esta,  por  ver  al  rey  tan  indeudado  y  puesto  en  hazer  tantos  col- 
legios y  tantas  obras,  sin  concluir  nada;  y  por  el  bien  nuestro  y 
seruiçio  de  nuestro  Señor  querían  que  concluyesse  desta  manera 
con  nosotros,  como  esperamos  en  nuestro  Señor  que  lo  hará, 
conforme  á  lo  que  tenemos  scripto  por  otras.  Y  temo  que,  si  m- 
sistiéramos  en  tener  un  lugar  y  otro,  y  aun  quiçá  si  lo  apuntára- 

»  Sermo  est  de  domo,  quam  incolebant  tune  nostri  conimbricenses,  ante 
quam  in  collegium  regis  migrarent:  de  qua  domo  sive  collegio,  superiore  di- 
cto, videatur  Polanco,  t.  V,  pag.  594,  n.  1634;  pag.  596,  n.  1640,1641. 


yyS  Epistolae  Mixtae— 1007 

mos,  no  nos  notasse  el  rey  por  ambiçiosos:  y  también  ser  cosa 
muy  odiosa  pretender  hazer  dos  edifiçios  en  tierra  tam  pequeña. 
Y  con  todo,  después  que  uino  el  recado  de  Mtro.  Polanco,  hablé 
con  el  iffante  sobre  ello,  y  m.e  dixo  que  en  ninguna  manera  ha- 
blasse  en  ello  á  nadie,  porque  sería  occasión  para  que  no  lo  to- 
massen  bien;  y  más,  que  no  aprouecharía.  Y  tratando  de  la  cosa 
en  sí,  me  dixo,  que  pluguiesse  á  Dios  que  lo  que  está  començado 
del  collegio  real  se  acabasse,  quánto  más  hazerse  otro  arriba.  Lo 
mesmo  dixo  la  reyna,  y  está  en  lo  mesmo.  Y  aunque  creemos 
que,  según  esta  informaçión  y  lo  que  acá  passa,  V.  P.  sería  del 
mesmo  pareçer,  con  todo  conoçemos  auer  hecho  mal  en  con- 
cluirlo, siendo  cosa  de  importantia,  sin  licençia  de  V.  P.  Lo 
mesmo  conocemos  açerca  del  admittir  el  collegio  real  sin  su  li- 
cencia, y  de  tener  cargo  de  los  porçionistas  sin  su  licençia.  Por 
amor  de  Dios  que  me  perdone,  que  yo  soi  causa  de  todo.  Quanto 
á  las  porçiones,  seguiremos  el  modo  que  V.  P.  nos  manda,  aun- 
que estamos  aguardando  la  declaraçión  más  en  particular  como 
a  de  ser. 

El  patriarcha  '  muestra  todauía  desseo  de  llenar  más  gente 
consigo  de  la  que  V.  P.  le  tiene  conçedida.  Podrá  ser  que  scriua 
sobre  ello  á  V.  P.,  y  por  tanto  me  pareçió  representar  á  V.  P. 
cómo  ay  muy  pocos  sacerdotes  y  gente  hecha  en  Portugal,  y  que 
buenamente  aora  quasi  no  podemos  supplir  á  lo  que  es  neçessa- 
rio  para  los  collegios,  si  los  nouiçios  no  nos  ayudassen,  de  los 
quales  ay  aora  en  esta  prouinçia  70  ó  80,  aunque  todauía  nos  pa- 
reçió acá  que  podría  ir  don  Gonçalo  ^  para  resedir  en  la  India, 
por  la  mucha  neçessidad  que  allá  ay.  Aunque,  quanto  al  cargo  de 
prouinçial,  no  pareçe  conueniente,  V.  P.  lo  uerá  todo  mejor  allá, 
y  ordenará  todo,  como  fuere  más  gloria  de  nuestro  Señor;  y  si 
açerca  desto  uniere  de  uenir  algún  recado,  sea  presto,  por  amor 
de  nuestro  Señor,  si  á  V.  P.  le  pareçiere. 

La  carta  del  rey  para  el  papa  sobre  los  testimonios  que  pide 
V.  P.,  trabajaré  que  vaya  con  esta,  con  una  copia  della. 

Diego  Viera,  salido  de  la  Compañía,  a  tornado  en  sí  por  la 

'    Joannes  Nunes  Barreto.  Vide  epist.  looi. 
-    P.  Gundisalvus  de  Silveira. 


5  ET  25  Augusti  1555 


779 


gratia  del  Señor,  y  me  vino  á  pedir  que  lo  reçebiesse  con  mucha 
humildad  y  indifferençia  de  lo  passado  ',  y  así  lo  reçebí  con  pa- 
reçer  de  los  professos,  y  le  mandamos  á  Coimbra:  de  lo  que  suc- 
cediere ,  anisaré  á  V.  P.  Nuestro  Señor  lo  tenga  de  su  mano. 
Melchior  Luis  anda  también  para  entrar  y  Miguel  Gómez;  aun- 
que, quanto  á  Miguel  Gómez,  speraré  licençia  de  V.  P.  para  re- 
çebillo. 

También  fui  á  uer  el  collegio  de  Éuora,  y  están  todos  muy 
bien,  gratias  al  Señor,  quanto  lo  spiritual;  y  quanto  á  lo  tempo- 
ral, ay  algunos  enfermos,  por  ser  la  tierra  mal  sana.  Estarán  allí 
aora  en  aquel  collegio  çerca  de  xxx  hermanos,  y  quasi  la  mitad 
son  nouicios.  La  yglesia  y  collegio  está  ya  acabada,  y  el  carde- 
nal ^  quasi  cada  día  va  á  uer  el  collegio  y  las  obras:  creo  que 
determina  de  dar  más  renta  de  los  mil  ducados  que  tiene  dado. 

Miguel  de  Barros,  rector  de  Éuora,  a  v  ó  vi  meses  que  está 
aquí  en  Lixbona  por  enfermedad:  hállase  aora,  loores  á  nuestro 
Señor,  mu}'  bueno:  y  con  la  neçessidad  que  teníamos  de  tomar 
maestros  para  el  collegio  real,  está  electo  para  leer  la  4.^  classe, 
porque  no  teníamos  otro  más  idóneo.  Estuuo  hasta  aora  en  su 
lugar  por  vicerector  de  Evora  '  el  P.  Marcos  Jorge,  al  qual  a 
V  ó  VI  meses  que  hizimos  saçerdote:  y  este  mesmo  ficará  aora 
por  rector  daquy  por  delante;  y  aunque  está  occupado  en  leer, 
haze  bien  su  offiçio  con  la  ayuda  que  tiene  de  un  ministro,  que 
se  llama  Fructuoso  André.  También  está  aora  Melchior  Cotta  en 
Éuora  por  predicador,  en  lugar  de  Manuel  Fernández,  que  está 
en  gloria,  de  cuya  muerte  creo  que  por  otra  tengo  scrito.  Y  doi 
auiso  á  V.  P.,  que  Melchior  Cotta  tiene  grande  talento  para  pre- 
dicar, y  en  poco  tiempo  se  a  hecho  muy  gran  predicador.  Acá 
predicó  un  sermón  en  S.  Roche  de  passada,  que  nos  spantó  á  to- 
dos: y  en  Éuora  le  oy  también  el  primero  que  hizo  delante  del 
cardenal,  y  contentó  mucho  á  todos.  Gonçalo  Vaz  aquí  en  san 
Roche  es  de  cada  día  más  acçepto,  y  tiene  gran  concurso,  spe- 


'    Videantur  Litt.  Quadr.,  t.  111,  pag.  544. 
*  Henricus. 
^    Ms.  deuora. 


78o  Epístolas  Mixtae— 1007 

cialmente  de  fidalgos.  El  conde  de  la  Castañera  '  le  uiene  á  oyr 
ordinariamente,  y  se  confiessa  con  él.  En  Coimbra  está  Santa 
Cruz  ^  por  predicador,  y  me  dizen  que  es  muy  acepto.  Gloria 
sea  al  Señor  por  todo. 

El  cardenal,  por  el  mucho  amor  que  nos  tiene,  nos  quiso  con  - 
çertar  en  el  pleito  de  Longauares.  Pareçiónos  acá  dexallo  todo 
en  sus  manos,  y  determinó,  sobre  tener  nosotros  mucha  justitia, 
que  todauía  diéssemos  çien  mil  maravedís  á  la  parte  contraria,  y 
que  pagássemos  çerca  de  mil  ducados  por  las  costas.  Esto  aora 
en  Éuora,  quando  uine,  di  cuenta  al  rey,  y  holgó  mucho,  y  da  á 
entender  que  él  pagará  los  mil  ducados:  aunque  nosotros  preten  - 
demos acá  que  nos  dé  alguna  cosa  en  recompens[ac]ión  de  los  çien 
mil  maravedís  de  pensión;  pero  no  sé  si  lo  hará,  porque  él  nos  da 
el  monasterio  á  cuenta  de  duzientos  mil  maravedís,  y  él  nos  ren- 
de trezientos  y  quarenta  mil.  El  P.  Francisco  me  auisó  que  cor- 
tasse lo  más  que  pudiesse  estos  pleitos,  y  con  todo  temo  de  no 
auer  errado  en  concluillos  sin  más  consultas.  Açerca  de  otros 
pleitos  de  menos  importantia,  nos  queremos  conçertar:  V.  P.  nos 
auise  de  lo  que  auemos  de  hazer. 

Açerca  de  las  nuestras  iglesias  de  san  Fins,  que  son  curas  de 
almas,  pareçió  acá  á  los  Padres,  según  la  información  que  nos 
dió  Pedro  Díaz  que  éramos  obligados  á  proueer  de  suffiçien- 
tes  curas,  porque  los  que  auía  no  lo  eran.  Di  comissión  á  Pedro 
Díaz  que  los  buscasse  suffiçien temente,  y  que  no  los  dexasse  de 
poner  por  mucho  que  les  diesse  de  salario.  Estos  curas  nos  dan  acá 
trabajo.  El  P.  Nadal  nos  dexó  dicho  que,  llegando  á  Roma,  nos 
embiaría  recado  por  que  se  hiziessen  vicarías  perpetuas:  por  amor 
de  Dios,  si  es  possible  y  pareçe  á  V.  P.,  que  lo  mande  expedir. 

De  Congo  días  a  que  no  reçebimos  cartas.  Aora  llegó  un  na- 
uío  de  allá,  y  dizen  que  Cornelio  *  está  desauenido  del  rey,  y 

'    Antonius  de  Athaide,  comes  I  de  Castanheira.  Polanco,  t.  v, 
pag.  568,  n.  l36l,  Litt.  Quadr.,  t.  lii;  pag.  544-545. 
-    Jacobus  de  Santacruz. 

'  P.  Petrus  Dias,  vir  eruditus,  in  explicandis  conscientiae  quaestioni- 
bus  valde  versatus,  qui  ad  missionem  Congi  electus  fuerat.  Polanco,  t.  v, 
pag.  6i3,  n.  i683. 

*    P.  Cornélius  Gomez. 


5  ET  25  Augusti  1555  781 

que  le  bieron  en  Pinda,  que  es  puerto  de  Congo ,  donde  estaua 
para  enbarcarse  para  S.  Thomé:  no  sabemos  lo  que  passa,  hasta 
que  uengan  cartas  suyas,  y  por  tanto  la  ida  de  Pedro  Díaz,  que 
estaua  para  partirse  para  allá,  cessò  y  se  torna  á  san  Finz,  donde 
antes  estaua. 

Del  Brasil  reçebí  una  carta  de  Luis  da  Gran,  cuya  copia 
mando  con  ésta  á  V.  P.  También  va  otra  para  V.  P.,  que  uenía 
çerrada.  Por  este  nauío,  que  vino  del  Brasil,  supimos  que  se  em- 
barcó para  acá  un  Padre,  que  se  llamaua  Leonardo  Núñez,  creo 
que  para  dar  cuenta  de  todas  las  cosas  que  allá  pasauan,  y  hasta 
aora  no  a  llegado:  créesse  que  será  perdido,  y  la  gente  afogada. 
Spántome  cómo  el  P.  Nóbrega  *  le  dexó  embarcar  en  aquel  na- 
uío, porque  dizen  que  un  capitán,  que  iua  en  él,  le  carregó  mucho 
de  mercadoria,  y  lleuaua  muy  poco  lastro,  de  manera  que  esca- 
çamente  se  podía  tener  derecho,  y  auía  piloto  de  la  tierra  que  de- 
zía,  que  de  allí  á  30  ó  40  légoas  se  auían  de  perder.  Nuestro  Se- 
ñor aya  misericordia  dellos  y  de  todos ,  para  que  nos  saluemos 
en  el  çielo.  De  Lixbona  á  v  de  Agosto  de  1555. 

Cornelio  es  llegado  acá  á  Portugal  de  Congo,  con  dos  moços 
huérfanos  de  los  3  que  lleuó.  Haun  no  nos  hemos  visto:  por  el 
primero  se  escriuirá  dél.  De  V.  P.  indigno  hijo  in  Christo, 

Mirón. 

t 

In  folio  separato:  La  copia  de  los  estatutos  que  hastagora 
ha  hauido  en  el  collegio  real,  mando  á  V.  P.  para  que  los  vea,  y 
assi  también  la  institutión  del  collegio  mesmo  y  el  regimento  de 
las  artes  que  se  hizo  después.  Todo  esto  no  lo  mando  para  más 
que,  si  V.  P.  le  paresce  bien  alguna  regla  dellos,  la  tome.  Acá 
estamos  aguardando  por  las  reglas  de  las  vniuersidades  de  la 
Compañía,  y  assi  quiere  el  rey  que  no  nos  obliguemos  á  guardar 
otras  reglas  que  las  nuestras;  y  por  no  ser  venidas,  no  se  haze  el 
contrato  de  la  donatión  del  collegio.  Solamente  nos.  lo  manda  en- 
tregar para  ahora  con  vna  prouisión,  hasta  que  se  aga  esta  dona- 
tión y  también  obligatión  de  nuestra  parte.  Si  acerca  deste  con- 

1  P\ Emmanuel  Nóbrega.  De  his  agit  PoLANCO,  t.  v,  pag.  618,  n.  1693. 
*   Ex  autographo  in  voi.  F, .unico  folio,  n.  iSy,  prius  618. 


Epistolae  Mixtae— 1008 

trato  paresce  á  V.  P.  mandarnos  algunos  auisos,  recibiremos 
consolatión,  porque  dilataremos  el  effecto  dèi  hasta  uenir  este 
recado  de  allá.  Quanto  á  la  obligatión  de  parte  del  rey  acá  es, 
que  nos  dé  sustentatión  para  ciento  y  sinquenta  con  rentas  per- 
petuas, y  que  nos  acabe  de  edificar  el  collegio.  Entre  tanto  que  no 
vinieren  las  reglas  de  Roma,  guardaremos  las  que  ellos  hasta 
agora  han  tenido  en  eli  collegio.  A  25  de  Agosto  año  1555. 

Mirón. 

Inscriptio:  Para  nuestro  Padre  Ignatio. 
Alia  marni:  RM  alli  20  d'Ottobre. 


HIPPOLYTUS  DE  ESTE 
cardinalis  Ferrariae 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE  5  AUGUSTI  I555 

Benedictum  Palmium,  in  urbem  revertentem,  de  re  Tiburi  bene  gesta  lau- 
dat. — Suis  votis  illum  satis  fecisse,  dicit;  quare  Ignatio  gratias  habet. 

Molto  Rdo.  Padre.  Ritornando  uerso  V.  P.  il  Rdo.  M.  don 
Benedetto  -,  che  ella  si  contentò  mandar  Taltro  giorno  in  questo 
luogo  a  contemplation  mia,  non  ho  uoluto  mancar  di  accompa- 
gnarlo con  questi  pochi  uersi  per  ringratiarla  prima  quanto  posso 
della  prontezza  con  che  ella  si  espose  a  mandarlo,  et  insieme  della 
molta  consolatione  che  per  mezzo  suo  ha  data,  non  solo  a  me,  ma 
a  noi  tutti.  Che  in  nero  è  stata  molto  conforme  et  al  disiderio  mio 
et  a  quella  espettatione  che  si  debbe  hauere  degli  ottimi  frutti 
di  P.  V.,  essendo  questo  Padre  certamente  et  per  la  buona  dot- 
trina et  per  la  carità  et  zelo,  con  che  esponne  le  cose  sue,  tanto  di- 
siderabile,  quanto  si  possa  dir  più.  Io  ne  le  resto  per  tanto  con 
molto  obligo  del  tutto.  Et  se  conosce  che  io  sia  buono  a  renderle 
il  cambio  in  cosa  alcuna ,  l'assicuro  che  mi  trouerà  prontissimo 
sempre,  cosi  per  commodo  et  sodisfattion  della  congregation  sua, 

'  Ex  originali  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio,  n.  105,  prius  42. 
-    P.  Benedictus  Palmius,  cujus  ad  Ignatium  epistolam  supra  edidimus. 


6  Augusti  1555  783 

come  per  sua  propia;  con  che  a  V.  P.  quanto  posso  mi  racco- 
mando '.  Di  Tiuoli  il  V  di  Agosto  1555.  Come  fratello, 
Hipólito  cardinale  di  Ferrara. 

Inscriptìo:  Al  molto  Rdo.  Padre,  come  fratello,  M.  don  Egna- 
tio,  generale  dell'ordine  di  Giesù,  a  Roma. 

Alia  marni:  5  d'Agosto.  R.ta  alli  6  del  medesimo. 

1000 

LAURENTIUS  CAVALIERI 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE  6  AUGUSTI  1555 

Eloquentissime  Benedictum  Palmium  perorasse,  omnibusque  voluptati 
et  admirationi  fuisse,  refert. 

t 

Jhs. 

Pax  X.i ,  etc.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  mio.  Quanta  sia  stata 
la  consolatione  et  gaudio  nel  signor  Jesù  Xpo.  per  la  conuersa- 
tione  et  prediche  del  P.  M.  Benedetto  %  non  saperia  come  espri-^ 
merlo,  che  non  solo  le  mano  si  stancherebbeno,  ma  nè  etiam  la 
lingua  et  ingegnio  penso  mi  bastassero  per  dirlo.  Et  questo,  si  per 

10  agiuto  che  in  noi  habiamo  sentito,  si  ancho  per  ueder  in  mi- 
rabile modo  agiutato  et  el  Rmo.  cardinal  de  Ferrara  *,  et  sua 
corte  tutta,  come  tutta  la  città,  ha  posto  in  stupore,  admiratione 
et  desiderio  tutti.  Le  parole  che  il  cardinal  con  grande  affetto  li 
diceua  tre  volte  che  lo  inulto  seco  a  pranso,  quello  che  referiuano 

11  cortigiani,  ne  dauano  euidente  testimonio.  Tutta  la  città  sta  in 
modo  commossa  et  piena  di  desiderio  di  sentirlo  di  nouo,  che 
douunque  alcuno  di  noi  andaua,  li  principaH  cittadini  et  tutti  non 
haueano  altro  desiderio,  che  di  parlarci  et  domandarci  questo;  et 
si  erano  mossi  molti  di  principali  cittadini  hoggi  per  andare  et 
domandare  al  cardinal  di  gratia,  che  operasse  di  farlo  restare.  Et 
per  essere  tardo,  et  già  el  Padre  hauea  (benché  con  difficoltà) 

'    Cf.  Cartas  de  San  Tgnacio,  t.  v,  pag.  396  et  hispanice  pag.  278. 

Ex  autographo  in  voi.  F,  unico  folio,  n.  8,  prius  45. 
5    Benedictus  Palmius. 

*    Hippolytus  de  Este.  Vide  epist.  superiorem. 


784  Epistolae  Mixtae— 1009 

ottenuta  licentia  dal  cardinal,  quale  molto  et  con  molta  humilità 
el  pregaua  si  restasse,  che  io  restaua  admirato  della  affectione  et 
respetto  che  li  hauea.  Et  dicendo  el  P.  Benedetto  che  uoleua  ri- 
tornare et  fare  la  obedientia  di  V.  R.,  ala  quale  li  domandarebbe 
di  ritornare,  soggionse  che  S.  S.  Rma.  scriuerebbe  a  V.  R.,  et 
che  desideraua  molto  se  gli  offeresse  commodità  et  occasione  di 
demonstrare  el  suo  animo  verso  V.  R.  et  la  Compagnia  nostra. 
Quel  che  diceua  lo  achiueschouo  di  Siena,  el  ves[c]hono  Giaco- 
mello et  altri  veschoui  '  et  gentilhomini  della  corte,  sarebbe  longo 
a  dire,  et  penso  S.  R.  el  dirà  presente,  acciò  sia  lodato  el  Signor 
nelli  soi  doni.  Sono  stati  tanti  li  confitenti,  et  quelli  che  si  sono 
communicati  nella  nostra  chiesa,  che  nè  la  chiesa  li  capiua,  nè 
commodamente  se  le  posseua  sodisfare.  Nè  questo  solo  nella  no- 
stra chiesa,  ma  etiam  in  le  altre  tutte,  in  modo  che  dicono  qui 
non  esser'  accaduto  in  altri  giubilei  in  lor  memoria:  ansi  parmi 
che  el  veschouo  sia  informato  essere  assai  più  quelli  che  si  sono 
confessati  et  communicati  questa  domenica  del  giubileo,  che  alla 
pascha.  El  cardinal  ordinò  a  sua  corte  si  preparassero  tutti  a  pi- 
gliar' el  giubileo,  et  cosi  si  communicò  in  santo  Francesco  con 
altri  veschoui,  et  uolse  uedere  communicar'  tutta  la  sua  corte  con 
molta  sodisfactione  et  gaudio  del  populo,  in  modo  che  non  du- 
biterò di  dire  (secondo  quel  che  si  uede),  che  più  fruttuoso  forsi 
sarebbe  el  P.  Benedetto  predicando  per  alcun  mese  qui,  che  in 
Roma,  doue  forsi  per  la  abundantia  tal  cibi,  forsi  meno  si  gu- 
stano. Non  dirò  altro,  essendo  che  per  detto  Padre,  tanto  in  le 
domestiche  come  nelle  altre,  V.  R.  potrà  riceuer'pieno  raguagho. 
Per  sua  diari tà  V.  R.  degnisi  di  racordarsi  de  noi,  anchorchè  in- 
degni di  tal  memoria,  ut  digne  ambulemus  uocatione,  qua  uocati 
sumus.  El  signor  Jesù  X.°  si  degni  conseruarui  in  vtroque  ho- 
mine,  a  sua  gloria  et  beneficio  de  soi  eletti.  Da  Tiuofi  a  6  de 
Agosto  1555.  De  V.  R.  seruo  indegno, 

Lorenzo  Caualieri. 

'  Memorantur  heic,  ut  discimus  ex  epist.  99^,  Franciscus' Bandini,  ar- 
chiepiscopus  senensis;  Caesar  Jacomelli,  episcopus  belcastrensis;  quibus 
adde  antistitem_  tiburtinum,  Joannem  Andream  C|Oce;  et  Joarinem  Bapti- 
stam  Spiriti,  caeaerifitensium  praesulem. 


7  Augusti  1555  785 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre,  el  P.  M.  Ignatio  di 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Jesù. 


aoio 

ADRIANOS  ADRIAENSSENS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

LOVANIO  7  AUGUSTI  I555  *. 

De  litteris  acceptis,  de  sociis  Romam  contendentibus,  de  commissario 
generali  fratrum  minorum. 

t 

Jhs. 

Gratia  et  pax  Xi  nobiscum.  Rde.  in  X."  Pater.  Non  dubito 
quin  P.  Bernardas  -  de  singulis  rebus  ad  P.  V.  scribat,  vt  mihi 
oretenus  dixit,  itaque  eadem  non  repetam.  Accepiraus  literas 
R.  V.  tum  per  D.  Alexium  ^  die  8  Julii,  tum  per  notarium  no- 
strum die  19  Julii  scriptas,  et  omnia  fecimus  sicut  P.  Bernardus 
P.  V.,  scribit.  Hodie,  hoc  est,  7  Augusti,  hinc  cum  mulo  disces- 
serunt  D.  Jordanus  cum  tribus  sociis,  de  quibus  in  aliis  meis  li- 
teris  ago.  Dnus.  Jesus  deducat  eos  sanos  ad  P.  V.  Poterit  colle- 
giis  Padue,  Venetiis,  etc. ,  significar!  tales  venturos,  vtque  eos 
tamquam  fratres  recipiant,  et  si  pecunia  aliqua  (quod  non  puto, 
indigeant,  mutuent  eis,  nos  restituemus.  Aliud  non  babeo  quod 
addam,  nisi  quod,  proch  dolor,  vndique  multa  daeaedificatiua  fe- 
rantur  de  moderno  pontífice.  Quid  sit,  nescio.  Dignetur  Domi- 
nus  omnia  vertere  in  melius. 

De  commissario  generali  fratrum  minorum  nuper  ternas  scri- 
psi  literas  \  ex  quibus  binas  P.  V.  non  videtur  recepisse.  Scri- 
bebam  enim  eum  dixisse  causam  illius  prohibitionis,  qua  videlicet 
suis  monialibus  injunxit,  ne  alieni  de  Societate  loquerentur,  hanc 
addidit  causam,  quod  Societas  romana  solicitauit  apud  S.um  do- 


'    Ex  autographo  in  voi.  F,  unico  folio,  n.  54,  prius  256. 
-    Bernardus  Oliverius,  de  quo  vide  Cartas  de  San  Ignacio,  t,  v, 
pag.  241,  243. 

'    Alexius  Fontana,  Carolo  V,  imperatori,  a  secretis. 
*    Vide  supra,  epist.  976^. pag.  697. 

Epistolas  Mixtae,  tom.  iv.  50 


786  EpiSTOLAE  MixTAE— ion 

minum  nostrum  pontificem  habere  jurisdictionem  et  potestatem 
visitandi  omnia  monasteria  mundi,  et  jam  fuisse  concesum  a 
S.rno  et  literas  fore  expeditas.  Interim  ipsemet  hec  dictus  com- 
missarius,  pro  tune  Rome  existens,  hec  resciuit,  et  ita  egit  cum 
eodem  summo  pontifice,  vt  omnia  reuocarentur  et  annullarentur 
hec  hinc  latius.  Spero  P.  V.  jam  omnes  illas  literas  accepisse. 
His  valeat  in  Domino  Jesu  P.  V.,  et  nos  suis  orationibus  sanctis- 
que  sacrifitiis  commendatos  habere  dignetur.  Raptfm  Louanii 
7  Augusti  anno  1555.  R.  V.  seruus  in  Domino, 

Adrianus  Adriani  ab  Antuerpia, 
Chartam  P.  Polanchi  de  multitudine  Patrum  ac  fratrum 
Rome  existen tium  et  de  rerum  omnium  carestia,  item  de  Patre 
Leonardo  \  quod  eius  literas  non  acceperitis  (quas  tamen  ego 
cum  meis  subinde  misi,  sed,  vt  scripsi,  nec  illas  meas  accepistis, 
misi  tamen  cum  veredario  publico),  hanc  chartam  transmisi  ad 
P.  Leonardum,  vtque  de  Retro  Adriani  scribat  responsum,  Ac- 
cepi  etiam  responsum  P.  Polanchi  ad  multa  dubia  que  proposue- 
ram  reuerentie  sue.  Dominus  sit  merces  eius. 

1011 

LAURENTIUS  CAVALIERI 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

TIBURE  IO  AUGUSTI  I555 

Exspectatae  ex  urbe  litterae  Tibur  pervenerunt.  —  Licet  per  tiburtinum 
praesulem  aedes  Stae.  Mariae  del  Passo  collegio  nostro  attribuì. — Cardi- 
nalis  ferrariensis,  antiquitatis  amator,  columnam  lapideam,  infra  altare 
repertam,  nostris  non  abnuentibus,  sibi  vindicat. 

t 

Ihs. 

Pax  X.i ,  etc.  Molto  Rdo.  in  X.°  Padre  mio.  Habiamo  rece- 
uute  quelle  de  V.  R.  di  7  del  presente,  et  insieme  quel  zuccharo 
rosato  et  semplice,  et  la  candela.  Rengratiamo  molto  V.  R.  Le 
lettere  che  per  el  seruitor  del  Rmo.  da  Ferrara  a  sua  signoria  ^ 

'    Leonardum  Kessel  intelligit. 

-    Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  J,  prius  43. 
^    Cartas  de  San  Ignacio,  t.  v,  pag.  396. 


IO  Augusti  1555  787 

et  al  archiueschouo  di  Siena  '  et  noi  si  mandauano,  insin^  a  hora 
non  sono  gionte;  perchè  M.  Thomase  Mosti  fe  uedere  se  in  corte 
fosse  uenuto  in  questi  giorni  alcuno,  et  non  si  ritrouò:  et  simil- 
mente el  Rmo.  de  Siena,  incontrandomi,  mi  domandò  del  P.  M. 
Benedetto,  et  domandandolo  se  hauea  receuute  lettere  de  V.  R., 
mi  disse  di  no,  ansi  admirarsi  de  non  hauer'  hauto  resposta  delle 
sue.  Martedì  a  6  del  presente  haueamo  receuute  altre  de  V.  R.  de 
2,  et  insieme  quelle  de  monsignor  di  Tiuoli  in  la  qual  lettera 
Lutio,  nostro  fratello,  li  scriuea  che  noi,  desiderando  mo  vnire 
santa  Maria  del  Passo  con  la  Compagnia,  S.  R.  fosse  stata  in  ciò 
contenta,  et  in  questo  et  in  le  altre  cose  fosse  stato  a  noi  fauore- 
uole,  imputando  fatto  a  se  quanto  si  faceua  a  nostra  Compagnia. 
Al  che  el  veschouo  si  demostrò  molto  pronto,  et  me  disse  che, 
quando  uolessimo,  esso  harebbe  assentito  uolentiere  a  tale  unio- 
ne, cossi  in  le  altre  cose  offerendomesi  molto.  A  7  del  presente, 
che  fo  el  dì  che  si  parti  de  qui  M.  Benedetto,  venne  M.  Thomase 
Mosti  con  r  architetto  del  cardinal  Rmo.  di  Ferrara  et  altri,  et 
designò  el  modo  di  farsi  el  muro;  non  però  lassò  determinato 
cosa  alcuna,  dicendo  che  ritornar  ebbe  el  di  sequente.  Dopoi,  non 
ritornando,  andai  da  lui  per  sapere  se  hauea  receuute  el  Rmo.  di 
Ferrara  quelle  lettere  che  V.  R.  li  mandaua,  et  al  partirmi  mi 
donò  per  fare  el  muro  o  per  fabricar  V  ecclesia  25  V.^^i,  quali 
altra  uolta  forno  recusati  per  el  P.  Benedetto,  come  credo  haue- 
ti  inteso:  et  mi  disse  che  noi  pregassimo  per  el  cardinal  et  lui,  et 
che  facessimo  el  muro  quando  ci  era  commodo.  Mi  parse  non  do- 
uerli  recusare,  stante  el  bisognio  che  tiene  nostro  collegio,  maxi- 
me per  far'  quel  muro. 

Di  più  quel  giorno  medesimo,  hauendo  mo  noi  per  sbasciare 
et  inpianare  la  chiesa  guasto  lo  altare,  retrouammo  quel  pilastro, 
ouer  base  che  sosteneua  la  mensa  a  modo  de  un  altaretto,  hauer 
in  se  alcune  reliquie,  per  il  che  giudicai  essere  consecrato,  et 
dilla  a  poco  uenne  due  del  cardinal,  non  so  se  non  gentilhuomini 


•    Cartas  de  San  Ignacio,  t.  v,  pa^.  397. 

-  Joannes  Andreas  Croce,  cujus  frater  Lucius  in  nostro  valentino  col- 
legio tune  versabatur.  Cf.  Polanco,  t.  V,  pag.  55,  n.  Il3. 


788  Epistolae  Mixtae— ioii 

o  altro,  et  mi  domandorno  doue  fosse  quella  pietra  che  uoleua  el 
cardinal.  Gli  la  mostrai,  et  li  dissi  che  non  credeua  che  monsignor 
Rmo.  di  Ferrara,  uedendo  che  fosse  stata  consecrata,  la  uolesse 
più  per  conuertirla  in  uso  profano.  Mi  disse,  che,  non  sulo  questo 
non  era  male,  ansi  che  era  bene,  perchè  non  era  conueniente  che 
cose  di  gentili  in  tale  loco  fossero  collocate.  Et  cosi  nel  medesi- 
mo giorno,  parlando  con  M.  Thomasi  Mosti,  gli  domandai  conse- 
glio  sopre  ciò,  et  racontandoli  come  M.  Maximo  mi  Ihauea  di- 
mandata, et  come  era  consecrata,  per  il  che  credeua  non  essere 
la  mente  del  cardinal  di  uolerla,  essendo  tale,  mi  disse,  che  io  non 
la  riponesse  nel  altare,  che  uoleua  uederla,  et  che  uerrebbe  la 
sera;  et  impedito,  uenne  la  matina  di  santo  Lorenzo  quando  già 
hauea  ditta  messa,  et  cosi  la  uedde:  et  le  prime  parole  che  me 
disse  foro,  che  se  admiraua  che  tal  cose  si  adoperassero  in  tale 
uso,  per  esser^  cose  da  gentili,  perchè  ci  erano  certe  figurette  di 
muse  et  altre.  Et  apersemo  quel  sepulcretto,  et  trouammo  doi 
scatuline,  una  di  legno  et  Taltra  di  piombo,  sigillata  questa  de 
un  sigillo  grande  et  dentro  piene  di  reliquie.  Non  ui  era  annota- 
to se  non  in  alcune  poche  di  chi  fossero,  et  trouammo  una  zedu- 
la  in  pergameno  che  diceua.  Anno  Domini  1123  indictione 
2.*  tempore  Calixti  papae  2 A  fuit  dedicata  ecclesia  sancti  Salua- 
toris  per  Rmum.  episcopum  de  Guidonis.  El  nome  del  episcopo 
era  corroso,  et  cosi  ui  erano  li  nomi  delli  altri  testimoni]'.  Final- 
mente non  pareua  a  M.  Thomase  molto  male  che  el  cardinal  ha- 
uesse  questa  pietra,  et  me  disse  che  non  la  riponessi  in  lo  altare, 
che  per  l'altare  hauesse  altramente  prouisto.  Me  disse  anchora 
che  lunedi  tornarebbe  et  farebbe  poneré  li  termini  come  el  muro 
se  douea  sequir',  il  che  quando  sera  fatto,  darò  hauiso.  Ne  per 
questa  dirò  altro,  per  non  esser'  più  longo  '.  Sia  lesù  X.°  con 
tutti  sempre.  Amen.  Da  Tiuoli  a  10  de  Agosto  1555.  D.  V.  R, 
seruo  indegno, 

Lorenzo  Caualieri. 
InscripÜo:  7  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre,  el  P.  M.  Ignatio  di 


'  Narrationeni  liane  adhibuit  Polanco,  l.  e,  n.  114,  115.  Vide  locura 
et  subjectas  annotationes. 


IO  Augusti  1555  789 

Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  lesù,  in  Roma,  in 
santa  Maria  della  Strada,  appresso  santo  Marco. 
Alia  marni:  R.ta  a  12  del  medesimo. 


HIERONYMUS  DOMENECH 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MESSANA    IO    AUGUSTI  1555 

De  publicato  jubilaeo  a  Paulo  IV,  initio  sui  pontificatus  christiano  orbi 
concesso. —Charitatis  opera  in  mamertina  urbe  constituía. 

t 

Ihus. 

Molto  Rdo.  in  Christo  Padre.  Pax  Christi.  Per  altra  ho  scrit- 
to in  resposta  di  quelle  di  i8  del  passato:  questa  serà  per  dare 
auiso  a  V.  P.  come  si  son  receuute  quella  di  21,  coperta  del  giu- 
bileo. La  sua  Ex. tia  me  ne  haueua  mandato  la  copia.  E  stato  ia 
publicato  qua  questa  settimana  passata,  et  si  ha  dato  ordene  che 
si  publichi  per  tutto  il  regno,  hauendolo  fatto  stampar'  qua,  et 
scritto  sua  Ex. eia  a  tutti  li  vescaui  et  vicarij  *. 

La  opra  del  monte  dela  pietà  per  gratia  del  Signor  è  redutta 
a  bon  porto:  di  poi  di  la  tornata  di  sua  Ex. eia  si  hanno  racolti 
fina  a  500  A  ,  et  con  quello  del'  anno  passato  saranno  fina  a  noue 
mille  o  dieci  mille  scuti,  deli  quali  si  ne  accatterà  tanta  rendita. 
La  cità  ancora  si  è  obligata  di  dar  doi  cento  onci  di  rendita:  se 
hanno  fatto  ia  li  capitoli  del  detto  monte  et  publi[cati]  dinanci 
sua  Ex. tia  et  li  jurati,  et  hier,  che  fu  il  giorno  di  santo  Lorenzo, 
si  predicò  in  la  madre  chiesa,  et  si  publico  questa  opera.  Fu  fatta 
una  processione  et  posta  la  caxa;  et  comenciando  sua  Ex. tia  ^  dette 
la  elemosina,  et  poi  li  signori  giurati  et  molti  altri  signori,  tutto 
a  gloria  del  Signore.  Con  molta  satisfatione  et 'contentamento  del 
populo,  furono  eletti  quattro  rettori  con  un  capellano,  che  ha  di 
distribuir  la  elemosina.  Li  capitoli  si  stamparanno,  si  mandará 

'  Ex  originali  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  44,  prius  221,  222.— Usus  est 
hac  epistola  Polanco,  t.  v,  a  pag.  187,  n.  541. 

-    Usurpavit  haec  Polanco,  t.  v,  pag.  189,  n,  546. 


790  Epistolae  Mixtae — 1012 

V.  P.  Procuraranno  anchora  questi  signori  di  farli  confirmare  di 
sua  santità,  et  hauerà  alcune  indulgentie.  Li  rettori  sonno  doi 
gentil'  homini  et  doi  populani,  Federico  Porcio,  don  Christophoro 
la  Rocca,  Pietro  di  Benedetto  et  Antonio  Surchio,  il  capellano 
don  Bartolomeo  Mirulle,  eletti  per  sua  Ex. tia. 

Un  altra  opera  di  grande  inportanza  desidera  fare  sua  Ex. tia  ^ 
la  quale  serà  superiore  a  tutte  le  opere  pie  che  se  han  fatte,  anzi 
il  compimento  et  perfection'  di  esse,  et  è  vn  conseglio  di  la  chari- 
tà,  o  uer  dele  opere  pie,  il  quale  hauerà  sopraintendentia  di  esse, 
il  quale  si  aiuntarà  per  ordinario  ogni  settimana  una  uolta,  et  poi 
de  15  in  15  giorni  si  referirà  il  detto  conseglio  a  sua  Ex. tia  dele 
cose  che  se  hanno  trattato,  et  si  faranno  le  prouisione  che  con- 
uengono.  Questo  conseglio  hauerà  cura  dele  opere  pie  che  se  han 
fundato  in  questo  regno,  come  è  dele  case  dele  orphane,  dele  case 
deh  conuertiti,  et  dele  case  de  probatione  '  di  esse;  di  informarse 
come  uanno,  come  sonno  gouernati,  et  di  che  cosa  hanno  di  bi- 
sogno, acciochè  uadano  innanci.  Haueranno  la  cura  de  remediare 
li  peccati  publici,  metter'  pace,  di  dispensar  la  elemosina  dela 
corte  et  de  alcune  pene  che  sole  applicar'  sua  Ex. tia  per  fare 
elemosma.  Et  quando  si  supplicarà  sua  Ex. tia  per  parte  de  alcun' 
monasterio,  o  per  alcune  altre  opere  pie,  si  remetterà  sua  Ex. tia 
a  detto  conseglio,  il  quale  di  se  potrà  proueder  alcune  cose;  et 
quelle  che  seranno  di  più  importanza,  H  conferiranno  con  sua 
Ex. tia  nel  giorno  deputato,  o  '  auanti,  si  è  cosa  che  importa.  Nel 
detto  consiglio  uol  che  ci  siano  doi  religiosi  htterati,  uno  dela 
Compagnia  et  altro  de  altra  religione  '%  un'  doctore  in  lege,  un' 
gentil'homo  et  un  populano,  un'  maestro  notarlo  et  segretario, 
un'  thesorerio  et  un  portiero  per  far  li  comandamenti.  Et  uol  sua 
Ex. tia  che  questo  conseglio  habbia  una  stantia  nel  nostro  colleg- 
gio, et  che  là  si  tengan'  li  libri  et  scripture,  et  che  là  si  fazza  il 

'    Ms.  probratione . 
^    Ms.  à. 

«Duo...  theologi,  quorum  alter  fuit  P.  Hieronymus  Domenech,  Pro- 
vincialis;  alter  Celebris  quidam  Ordinis  Sti.  Dominici  religiosus».  Polan- 
co, t,  V,  pag.  188,  n.  543.  Porro  Celebris  hic  religiosus  O.  P.  fuit  P.  Vin- 
centius  a  Myrto,  teste  Aguilera,  Prov.  Siculae  Soc.  Jes.  ortus  et  res 
gestae,  part.  i,  cap.  iv,  n.  3o. 


IO  Augusti  1555  791 

conseglio  ordinano  di  otto  a  otto  giorni.  Stando  sua  Ex. tia  qua 
in  Messina,  sarà  il  conseglio  qua,  et  stando  in  Palermo,  ne  sarà 
un  altro,  pigliando  alcune  persone  in  loco  di  quelle  che  resta- 
ranno qua.  Se  attende  hora  in  la  electione  deli  personi,  deside- 
rando sua  Ex. tia,  poiché  è  finita  1'  opera  del  monte,  si  habbia 
metter  presto  in  exequutione  questo  conseglio;  et  cossi  spero  nel 
Signore,  che  in  tempo  di  otto  giorni  sarà  in  ordine.  V.  P.  habbia 
questa  opera  per  molto  recomandata,  perchè  si  tene  che  serà  di 
grande  importanza,  di  grande  utilità  ',  anzi  necessità  di  tutte  le 
opere  pie  di  questo  regno.  Eundata  che  sia,  si  darà  particolari' 
auiso;  et  si  a  ^  V.  P.  alcuna  cosa  occorre  sopra  questo,  ci  farà 
gratia  di  auisarci. 

Acerca  de  la  Assumpsione  ^  si  aspetta  con  grande  desiderio 
la  espeditione,  hauendo  inteso  sua  Ex. tia  del  signore  abbate  Xi- 
menes come  era  già  gionto  il  dispacho.  Il  Signor  Tincamini  come 
sia  più  a  gloria  sua,  et  sia  con  tutti.  Di  Messina  10  di  Agosto  1555. 
De  V.  P.  humile  seruo  iu  Jesù  X.°, 

Jo.  HiERONYMO  Domenech. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Ignatio 
de  Loyola,  prepósito  general'  della  Compagnia  di  Ihu.  In  Roma. 

Alia  maini:  R.ta  alli  22  del  medesimo. 

10I3 

ELISABETH  DE  VEGA  ET  LUNA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

POLITIO  IO  AUGUSTI  I555 
Juvenem,  immatura  morte  correptum,  Ignatii  precibus  Isabella  commendai. 
— De  viro  suo,  de  patre,  de  avúnculo,  quos  ut  Ignatius  commendatos 
habeat,  impense  rogat. — De  bibonensi  collegio. — Propriae  demissionis 
sensus. — Patrem  Lainez  Messanam  venturum  gaudet. 

t 

T 

Muy  Rdo.  señor.  Por  no  dar  á  V.  P.  travajo  con  responder 


'    Ms.  utulità. 
-    Ms .  ha . 

^  Sermo  est  de  coenobio  Ascensionis,  de  quo  saepe  in  sup.  voi.  di- 
ctum  est. 

*    Ex  autographo  in  voi.  F,  triplici  folio,  n.  49,  prius  346,  247,  248. 


792  Epistolae  Mixtae— ioi3 

á  mis  cartas,  no  ago  esto  mvchas  vezes,  que  save  Dyos  la  conso- 
lac3'ón  que  para  my  es  cuando  veo  carta  de  V.  P.  Aora,  av3^én- 
dose  mverto  aquy  vn  prymo  ermano  myo ,  muy  mozo  y  metydo 
en  el  mvndo,  y  la  mverte  fué  tan  revatada,  que  no  tuvo  lugar  de 
confesarse,  mas  de  que  dyó  gran  pryesa  que  le  llamasen  al  Padre, 
él  pydyó  que  se  querya  confesar ,  y  cuando  llegó  avya  ya  espy- 
rado;  me  dado  mvcha  pena  aver  sydo  tan  repente,  y  ansy  e 
querydo  avysar  á  V.  P.  para  que  me  aga  merçed  de  encomen- 
dale  á  Dyos,  y  mandar  que  en  casa  agan  lo  mysmo,  y  mande  de- 
zyr  algunas  mysas  en  los  altares  privilegiados  '.  Y  syendo  esto 
ovra  de  tanta  carydad,  estoy  C3'erta  me  ará  V.  P.  esta  merçed,  y 
ansy  en  esto  no  dyré  más. 

El  duque  '  vesa  las  manos  á  V.  P.,  y  es  tan  de  la  Conpan3'a 
como  3'0.  Tenemos  todos  salud,  y  en  nuestros  negoc3^os  nos  va 
syenpre  V3"en,  gracyas  á  Dyos;  y  tengo  yo  por  muy  cyerto,  que 
esto  y  el  contento  que  tengo  cada  dya  más  de  la  persona  del  du- 
que, es  cavsa  las  oracyones  de  V.  P.  y  de  su  Conpanya,  y  ansy 
suplyco  á  V.  P.  encomyende  á  nuestro  Señor  me  lo  conserve  y 
guarde  al  duque  my  señor,  y  [á]  anvos  nos  dé  gracya  como  más  le 
syrvamos.  Y  avnque  sé  no  es  menester  acordarlo,  pydo  por  mer- 
çed á  V.  P.  se  acuerde  de  Juan  de  Vega,  my  señor,  que  me  da 
pena  velie  con  poca  salud,  y  de  sus  negocyos.  El  señor  Hernando 
de  Vega,  hermano  de  Juan  de  Vega,  my  señor,  yo  le  quyero  y 
devo  mvcho,  y  con  nynguna  cosa  me  pareze  se  lo  puedo  pagar, 
syno  con  suplycar  á  V.  P.  le  encom3^ende  á  Dyos,  y  aga  que  en 
casa  se  acuerden  dél,  en  espycyial  aora  que  tyene  algunos  nego- 
cvos  de  ynportancya,  y  entre  ello  aver  de  tomar  estado,  que  es 
en  lo  que  tanto  ynporta  el  azertar.  Es  su  merçed  muy  devoto  de 
la  Conpanya,  que  el  tyenp[o]  que  estuvo  aquy  en  Syçylya,  los  co- 
nocyó  V3^en. 

El  colesio  de  Vyvona  está  ya  muy  adelante,  y  creo  será  vna 
muy  vuena  casa,  y  que  se  servyrá  mvcho  nuestro  Señor  de  los 
Padres  que  ally  an  de  venyr:  no  dygo  porque  el  Padre  mycer 


*    Ms.  previlejãdos. 

-    Petrus  de  Luna,  Elisabethae  maritus,  dux  de  Bibona. 


IO  Augusti  1555  793 

Gerónymo  '  tyene  cuydado  y  me  a  dycho  la  merçed  que  V.  P. 
nos  ará:  sólo  suplyco  á  V.  P.  venga  entr[e]  ellos  vn  predicador 
que  tenga  graçya. 

De  my  ago  saver  á  V.  P.  que  cada  dya  soy  más  pecadora,  y 
tengo  menos  sentymyento  de  las  cosas  de  D3^os,  que,  conocyendo 
yo  tantos  venefycyos  como  partycularmente  me  aze,  tengo  gran 
confusyón;  y  avnque  sé  que  á  V.  P.  le  a  de  pesar,  se  lo  e  que- 
rydo  dezyr  para  que  mencomyende  á  Dyos. 

Al  Padre  mastre  Nadal  y  mastre  Laynez  suplyco  á  V.  P.  d3'ga 
les  veso  las  manos;  y  anme  dicho  que  Juan  de  Vega,  my  señor, 
y  la  cyvda[d]  de  Mecyna  an  pedydo  á  V.  P.  al  Padre  mastre 
Laynez  "  para  que  venga  esta  cuares[ma]  por  acá:  deséolo  en  es- 
tremo. 

Nuestro  Señor  guarde  á  V.  P.  y  le  dé  mvcha  salud.  De  Po- 
lyze  "  á  X  de  Agosto  1555  *.  A  servycyode  V.  P., 

Doña  Isavel  de  Vega  y  Luna. 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo,  señor,  el  señor  maestro  Inaçio  de 
Loyola,  pre[pósito]  general  de  la  sancta  Compañía  de  Yhus. 
Roma.  Alia  marni:  Biuona. 

1014 

CATHARINA  FERNANDEZ  DE  CORDOBA 
marchionissa  de  Priego 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 
[marcia]  io  augusti  1555 
De  provincia  baetica  Societatis  fausta  nuntiat.— Cupit  ut  quamprimum  ne- 
gotium  de  sacerdotio  filii  sui  conficiatur. 

j. 
I 

Muy  magnífico  señor.  De  que  V.  m.  terná  razón  de  cómmo  a 
proçedido  lo  del  colegio  de  Córdoua  y  de  Seuilla,  no  he  escrito  á 


'  P.  Hieronymus  Domenech. 

*  Ms.  Laynze. 
^  Polizzi. 

*  Numerum  7555  alia  manus  scripsit. 

5  Ex  originali  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  119,  prius  572. 


794  Epistolae  Mixtae— 1014 

V.  m.  tantos  días  ha;  ya  no  quiero  que  pase  ansí,  sino  suplicar  á 
V.  m.  que,  quando  estuviere  desocupado,  me  haga  merced  de 
acordarse  de  mí  y  de  alguna  letra  suya,  que  no  puede  V.  m.  acor- 
darse de  nadie  que  mayor  caridad  sea  que  de  mí,  que  tanta  ne- 
çesidad  tengo  dello. 

Mi  P.  Francisco  '  estuvo  en  esta  tierra  antes  de  quaresma;  no 
paró  en  Cordona  más  de  ocho  días.  Dexaua  su  R.cia  conçertado 
lo  de  Seuilla;  traya  contentamiento  de  que  tan  bien  reçibida  es- 
taua  aquella  casa,  y  de  que  tanto  nuestro  Señor  se  començauaá 
seruir  allí.  Después  esto  se  a  ydo  acreçentando  tanto,  que  en 
toda  manera  de  gente  se  pareçe  bien  el  aprouechamiento  que  re- 
çiben  de  la  doctrina  y  exenplo  de  aquellos  Padres.  Están  muy 
edificados  de  sus  personas  y  exenplo.  Desto  avría  mucho  que  de- 
zir  en  particular;  y  porque  yo  no  sabré  ser  tan  buen  ystoriador, 
quanto  la  materia  mereçe,  no  diré  más  quanto  á  lo  de  Seuilla. 

Lo  de  Cordona,  bendito  nuestro  Señor,  se  a  hecho  muy  bien. 
El  señor  donjuán  ^  los  tiene  ya  puestos  en  su  casa,  y  celebró 
mucho  la  dedicaçión  della,  todo  con  tan  gran  contentamiento  y 
alegría,  que  se  a  pareçido  muy  bien  que  nuestro  Señor  le  a  sa- 
bido la  casa.  A  estado  allí  el  Padre  doctor  Torres  ' ,  que  es  la 
persona  que  V.  m.  conoçe,  que  a  sido  gran  bien  para  esta  tierra 
residir  él,  y  para  todo  lo  que  cae  en  su  prouincia.  An  estado  muy 
conçertadas  las  liciones,  y  los  estudiantes  muy  aprovechados,  así 
en  costumbres  como  en  sus  estudios.  Los  otros  Padres  y  herma- 
nos an  dado  grande  enxemplo:  an  hecho  sienpre  la  dotrina  muy 
bien,  y  no  por  esto  el  Padre  doctor  la  a  dexado  de  dezir,  y  hazer 
otros  sermones,  de  que  nuestro  Señor  se  a  servydo  mucho.  Aora 
está  en  Granada  fundando  aquella  casa,  de  donde  dizen  quel  ar- 
çobispo  *  y  toda  la  gente  que  allí  ay  de  abdiençia  y  pueblo  los 
an  reçibido  muy  alegremente,  y  con  gran  demostraçión  de  apro- 
uecharse:  ansí  quisiera  yo  que  tuviéramos  á  nuestro  perlado  ^  acá 


'    Franciscus  Borgia. 
-    Joannes  de  Cordoba. 

Michael  de  Torres. 
*    Petrus  Guerrero. 
'    Leopoldus  de  Austria. 


IO  Augusti  1555  795 

en  Cordona .  Ruege  V.  m.  á  nuestro  Señor  por  él  y  por  sus  mi- 
nistros, para  que  sepan  conoçer  la  merçed  que  Dios  le  a  hecho  en 
traer  esta  gente  á  su  obispado,  que  avn  hasta  aora  no  lo  entien- 
de, y  tiene  gran  neçesidad  de  entender  esto  y  otras  cosas  para 
çunplir  con  sus  obligaçiones. 

Yo,  señor,  estoy  con  cuydado  hasta  saber  que  está  despa- 
chado ese  negocio  de  la  vnión  ',  y  ver  ya  concluydo  lo  que  en 
esto  se  a  de  hazer,  que  tanto  ynporta  ;  y  avnque  se  a  pretendido 
que  estos  benefiçios  estuviesen  acá  cerca,  y  a  sido  cabsa  de  dila- 
tarse más,  estaría  bien  contenta  de  que  se  huuiese  despachado  en 
los  propios  de  Galizia,  porque  V.  m,  crea  que  aquella  estará  bien 
y  sin  contradición,  y  lo  de  acá  del  obispado  a  de  tener  muchos 
enbaraços;  3^  ansí  lo  an  començado  ya  á  entender  algunos  de  los 
Padres,  y  por  esto  he  dado  priesa  para,  que  sin  esperar  lo  que  don 
Francisco  de  Toledo  '  quería  hazer,  se  concluyese:  y  aora  me  an 
dado  vnas  cartas  de  Roma  del  licençiado  Casarruvios  %  en  que 
dize  que  todavía  ynsistían  en  boluer  á  saber  la  voluntad  de  don 
Francisco,  y  más  quisiera  saber  que  estaua  ya  concluydo  el  ne- 
goçio.  Plazerá  á  nuestro  Señor  de  acaballo,  para  que  se  pueda 
echar  aparte  este  cu\'dado. 

Antonio  *  está  en  Salamanca,  y  con  poca  salud  a  estado  estos 
días.  Suplico  á  V.  m.  se  acuerde  dél,  y  lo  encomiende  á  nuestro 
Señor,  que  lo  tenga  con  su  mano  para  seruirse  dél;  y  á  todos  los 
encomiendo  á  V.  m.,  y  ruego  á  nuestro  Señor  la  muy  magní- 
fica persona  de  V.  m.  guarde  y  acreçiente  en  su  seruicio.  Fe- 
cha X  de  Agosto  de  55.  Beso  las  manos  de  V.  m.. 

La  Marquesa. 

Inscripiio:  7  Al  muy  magnífico  señor,  el  señor  maestro  Yna- 
çio,  general  de  la  Compañía  de  Jhs.,  en  Roma. 

Alia  manu:  1555.  Della  marchesa  de  Pliego,  10  d'Agosto. 
R.ta  a  6  di  Nouembre. 

*  De  adjudicando  sacerdotio  quodam  Patris  Antonii  de  Cordoba  cordu- 
bensi  collegio  egit  ipse  supra,  epist.  917,  pag.  490,  491. 

2  Quid  Franciscus  de  Toledo  efficere  cogitabat,  diximus  in  laudata 
epist.,  pag.  491,  annot.  2. 

*  Andreas  de  Casarruvios. 

■*    Marchionissae  filius,  P.  Antonius  de  Cordoba. 


796  Epistolar  Mixtae  — 1015 


iOI5 

GANDIENSE  MUNICIPIUM 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

GANDIA  12  AUGUSTI  I555 

Amplissima  de  hominibus  Societatis  Jesu,  Gandiae  degentibus,  testificatio. 

t 

Rdo.  admodum  Patri  magistro  Ignasio  de  Loyola,  prepósito 
generali  Societatis  Jesu,  Onofrius  Ros,  justicia,  Vincencius  Pe- 
resius,  Jacobus  Fusterius,  et  Franciscus  Sancius,  reipublice 
gandiensis  patres  conscripti ,  salutem  in  Domino  sempiternam. 
Nil  magis  rationi  consonum ,  nil  Deo  gratius  omnibusque  jo- 
cundius,  quam  qui  a  quoquam  multis  donatus  est  beneficiis, 
eadera  illi  grato  animo  commemoret,  sepius  referat,  gratiamque 
habeat  non  modicam,  si  referre  non  licet,  vt  qui  ea  contulit,  ani- 
mum  gratum  in  accipiente  cognoscat,  et  ita  elargitum  fuisse* 
gaudeat,  et  ad  plura  elargienda  excitetur.  Sane  in  hac  nostra  re- 
publica  tuae  R.  P.  beneficio  et  fauore  coUegium  fratrum  tui  in- 
stituti  et  ordinis  a  nostro  Illmo.  duce  Ffrancisco  a  Borgia  sub 
vocábulo  diui  Sebastiani  erectum  est,  vbi  fratres  sub  claustro 
prepositique  obediencia  ita  sánete,  sobrie,  caste,  pie  religioseque 
viuunt,  jugiter  vel  orationi,  vel  celebracioni  missarum  vel  studio 
literarum,  vel  aliis  spiritualibus  exercitacionibus,  quas  vere  reli- 
giosos decet,  vaccantes,  vt  omnibus  sint  exemplo,  plurimosque 
in  admirationem  trahant.  Inter  eos  non  facinorosi,  non  vulgares 
quique,  sed  probi  boneque  expectacionis  tantum  viri  multo  cum 
delectu  admituntur  et  recipiuntur.  Incredibileque  est  quantum 
saluti  animarum  inhient,  quamque  assidue  vaccent  pueros  et  ru- 
des quosque  in  vita  et  doctrina  Christiana,  decem  preceptis  aliis- 
que  similibus  rudimentis  instituunt,  pecatorum  confessiones  Chri- 
sti  fidelium,  ad  ipsos  confluentium,  libenter  audiunt,  confessis 
sacram  synaxim  elargiuntur,  discordes  ad  pacem  reuocare  co- 

'  Ex  originali  in  voi.  Epist.  sanctonim ,  unico  folio  duplicis  solitae 
magnitudinis,  n.  98. 


12  Augusti  1555  797 

nantur,  tristes  infirmosque  consolantur,  decedentes  e  viuis  pro 
viribus,  vt  in  Domino  decedant,  juuant,  diuinum  verbum  fideli- 
ter  disseminant,  theologiam  et  alias  humaniores  literas  non  mo- 
dica cum  laude  interpretantur ,  missas  celebrant,  sacramenta 
ministrant,  diuinum  verbum  predicant  aliaque  charitatis  opera 
omnibus  gratis  prestant,  nulla  terrena  mercede  accepta.  Mode- 
stos, conuersacione  fìdeles,  fama  laudabiles  omnibus  se  exibent, 
multosque  edificant  in  salutem,  vt  nulli  sit  dubium  a  Deo  opt. 
max.  missos  fuisse  vt  mundo  viam  salutis  aperiant.  Quamobrem 
quantum  Deo  primum,  tuae  deinde  R.  P.  debeat  hec  nostra  res- 
publica  pro  bis  illi  presti  tis  beneficiis,  non  opis  est  nostre  judi- 
care,  sed  nec  recensere.  Quis  equam  poterit  referre  gratiam? 
Referat,  qui  potens  est  omnia  in  omnibus  prestare.  Ceterum 
quod  in  nobis  est,  ne  ingrati  judicemur,  hec  exequimur:  innume- 
ras,  licet  impares,  tue  R.  P.  agìmus  gratias,  parati  in  posterum 
quantum  valebimus  tibi  obsequi.  Vale.  Gandie  pridie  idibus 
Augusti  anno  a  virginis  partu  quinquagessimo  quinto  supra  mil- 
lessimum  quingentessimum. 

Honofrius  Ros,  justitia.  Viçentius  Peresius.  Jacobus  Fuste- 
rius.  Franciscus  Sancius. 

De  mandato  dictorum  dominorum  justiciae  et  juratorum  Gan- 
diae, 

Michael  Andreas  notarius  et  scriba  ipsorum  dominorum  ju- 
sticiae et  juratorum. 

Inscriptio:  f  Admodum  Rdo.  Patri  nostro  Ignatio  de  Loyola, 
prepósito  gene[rali  Socjietatis  Jesu. 

Alia  manti:  1555.  Gandía.  Testimonio  del  justicia  y  jurados 
de  Gandía  en  fauor  de  la  Compañía.  De  12  de  Agosto.  R.da  á 
los  30  de  Abril  1556.  36. 


798 


Epistolar  Mixtae— ioió 


ione 

DUX  DE  ARCOS 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MARCIA  l3  AUGUSTI  1555 
Sese  Ignatio  et  Societati  offert,  cujus  institutum  ac  sodaler  laudai. 

t 

Muy  magnífico  señor  :  Algunos  días  a  que  e  deseado  hazer 
esto,  para  que  sepa  V.  m.  qué  tan  afiçionado  y  çierto  seruidor  le 
soy  después  que  tuue  notiçia  de  la  persona  de  V.  m.,  y  de  tantas 
y  tan  santas  partes  como  ay  'en  ella ,  y  así  por  esto  cada  día  es 
mayor  el  deseo  de  besalle  las  manos,  y  de  semille;  y  entretanto 
que  esto  no  se  puede  hazer,  le  suplico  que  me  mande  dezir  mun- 
chas  vezes  lo  que  hubiere  "  en  que  le  sirua,  y  á  la  sancta  Con- 
pañía,  de  quien  soy  tan  deuoto¡,  que,  avnque  V.  m.  me  tenga 
por  sospechoso  por  esto,  y  por  ser  hermano  del  señor  don  Anto- 
nio de  Cordo ua  %  no  dexaré  de  dezir  que  es  muy  grande  el  pro- 
vecho que  hazen  estos  Padres  della  en  toda  esta  tierra,  de  que 
nuestro  Señor  se  sirue  muncho,  principalmente  en  Seuilla  y  Cór- 
doua,  que,  por  estar  tan  çerca  destos  lugares,  puedo  testificar 
que  no  se  habla  en  otra  cosa,  sino  en  la  sancta  doctrina  y  buen 
exemplo  y  sermones  destos  Padres,  y  en  el  notable  fruto  que  ha- 
zen. Espero  en  nuestro  Señor  que  a  de  ir  la  borden  en  tanto  cre- 
cimiento en  su  seruiçio,  que  será  para  tan  vniversal  prouecho  de 
la  xpiandad.,  como  ya  se  conoçe.  Yo  no  quiero  ofreçer  á  V.  m. 
nada,  pues,  por  lo  que  al  prinçipio  desta  carta  digo,  entenderá 
lo  que  estimaré  que  se  acuerde  que  le  tengo  de  seruir.  Nuestro 
Señor  la  muy  magnífica  persona  de  V.  m.  guarde  y  en  su  serui- 
çio conserue.  De  Marchena  xiii  de  Agosto  1555. 

'  Ex  originali  in  voi.  Epist.  princìpum,  duplici  folio,  n.  72,  prius 
478  (?). 

-    Ms.  vuiere. 

■'  Auctor  epistolae,  dux  II  de  Arcos,  erat  Ludovicus  Christophorus 
Ponce  de  Leon,  vir  Mariae  de  Toledo  et  Figueroa,  sororis  P.  Antonii  de 
Cordob.i.  Illius  elogium  a  SantivaÑEZ,  Histor.  ms.  de  Andalucia,  lib.  IH, 
cap.  II,  alibi  mutuati  sumus.  Polanco,  t.  iv,  pag.  470,  annot.  3. 


i3  Augusti  1555 


799 


in.  p.  Al  Padre  doctor  Torres  tenemos  en  esta  casa  particu- 
lar afiçión  y  deuoción,  porque,  çierto,  su  persona  y  vida  es  tal, 
que  tenemos  gran  razón  de  tener  por  muy  gran  merced  de  nues- 
tro Señor  velia  en  ella.  Y  porque  la  duquesa  es  muy  su  hyja,  y 
tiene  en  mucho  vello  algunas  vezes  aquí,  avnque  la  caridad  del 
Padre  doctor  es  tanta,  que  se  estiende  a  uernos;  como  dygo, 
tememos  por  muy  gran  merced  la  duquesa  y  yo  que  V.  m. 
mande,  como  cosa  que  será  dello  seruydo,  que  tenga  esto  por 
muy  encomendado.  A  seruicio  de  V.  m. 

El  duque. 

Inscriptio:  f  Al  muy  magnífico  señor,  el  señor  Mtro.  Ynacio, 
general  [de  la  Compañía]  de  Jhs.  En  Roma. 
Alia  marni:  Resciuida  á  los  27  de  Abril. 

ALPHONSUS  ROMAN 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CAESARAUGUSTA  l3  AUGUSTI  I555 
Caesaraugustanus  tumultus  adversas  Societatem  Jesu  narratur. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  en  Christo  Padre  nuestro.  Augmente  el  Spíritu 
santo  sus  dones  en  la  alma  de  V.  P.  Amén.  Dende  el  mes  de 
Abril  próximo  passado  hemos  escrito  muchas  vezes  al  P.  Polanco 
sobre  los  negoçios  de  nuestro  nueuo  assiento  de  Çaragoça,  dando 
por  allí  á  V.  P.  cuenta  de  lo  que  susçedía  en  los  pleytos  y  con- 
tradictiones  que  hemos  tenido,  y  no  tenemos  respuesta,  la  qual 
hemos  desseado  para  hauer  algún  remedio  de  su  sanctidad  con 
ella,  el  qual  en  algunas  hemos  pedido,  declarando  lo  que  se  nos 
offreçía  que  haría  al  caso  se  obtuuiesse  de  la  sede  apostólica  para 
nuestra  defensa;  pero  no  me  marauillo,  que  aún  no  es  mucha  la 

*  Ex  originali  in  voi.  F,  octuplici  folio,  n.  97,  prius  500,  50I,  502,  5o3, 
504,  505.— In  superiore  charta  ad  sinistram  papyri  oram  legitur  scriptum 
manu  P.  Roman:  Duplicada.  Hanc  narrationem  adhibuit  Polanco,  t.  v,  a 
pag.  39 1,  n.  1058  et  seqq. 


8oo  Epistolae  Mixtae — 1017 

tardança,  y  forte,  como  otras  vezes,  no  havrán  ydo  las  letras,  ó 
se  haurán  tardado.  Yo  ha  dias  he  desseado  por  vitima  informa- 
çión  dar  á  V.  P.  cuenta  de  este  negoçio,  y  ocupaciones  grandes 
me  han  estoruado.  He  estado  estos  dias  en  Valladolid,  donde  fui 
á  consultar  estas  cosas  con  ei  P.  Francisco,  y  á  pedir  remedio 
por  via  de  la  serenissima  prinçesa  ó  del  Rmo.  nuncio;  pues  todos 
los  que  hemos  buscado  y  applicado  no  han  aprouechado  cosa  al- 
guna, y  el  P.  Francisco  me  mandó  escreuir  particularmente  á 
V.  P.  lo  que  pasaua.  Darla  he  de  lo  que  entiendo  no  terna 
V.  P.  noticia,  aunque  repita  algunas  cosas  que  se  han  antes  por 
otras  scrito. 

Liçençia  pedimos  al  ordinario  con  toda  submisión  para  co- 
mencar  á  dezir  missa  en  nuestra  casa,  y  la  capilla  estaua  bien  de- 
cente y  deuota,  á  juizio  de  los  que  la  vieron  '.  Diónosla  su  vica- 
rio general  %  á  quien  el  Rmo.  arçobispo  lo  comettió;  mas  des- 
pués nos  embió  á  dezir  y  á  rogar,  vna  noche  antes  que  la  primera 
missa  se  dixesse,  que  çessásemos  hasta  que  se  viesse  si  lo  podía- 
mos hazer;  porque  el  monesterio  de  los  claustrales  de  san  Agus- 
tín se  quexaua,  y  dos  parrochias  junto  á  las  quales  está  nuestra 
3^glesia,  diziendo  que  les  hazíamos  perjuizio;  pero  el  Padre  maes- 
tro Baptista  que  aquí  estaua,  lo  tomó  por  graue,  por  estar  com- 
bidada  la  más  prinçipal  gente  de  la  çiudad,  y  ansí  lo  dixo  al  que 
embió  el  vicario  general,  y  que  á  la  mañana  se  vería  con  él;  pero 
tomado  después  consejo  con  personas  que  nos  aman,  y  de  buen 
juizio  y  letras,  se  nos  dió  parescer  que  no  se  fuesse  allá;  porque 
según  el  ánimo  duro,  que  siempre  hemos  visto  en  el  arçobispo  y 
en  su  vicario  con  nosotros,  se  tenía  por  cassi  cuídente  que  estor- 
uarían  á  su  poder  lo  que  queríamos  hazer,  y  assi  se  le  hiziera 
desacato  mayor  (si  tal  se  ha  de  dezir,  no  siendo  nuestro  juez):  y 
es  assi,  que  si  no  se  hiziera  la  fiesta  primera  aquel  día  que  tenía- 
mos concertado,  forte  no  vuiéramos  començado  allí  nuestros  mi- 
nisterios, ni  pudiéramos  en  mucho  tiempo,  según  a}'  en  Aragón 
indirectos  para  estoruar.  Vna  de  las  parrochias  que  se  opponen 

'    Vide  epist.  978,  pag.  708,  annot.  2. 

-    Lupus  Marco,  O.  S.  Bern.,  Ferdinandi  de  Aragon  vicarius. 

'    P.  Joannes  Bta.  de  Barma,  vices  provincialis  Aragoniae  gerens. 


i3  Augusti  1555  801 

es  de  la  Madalena,  donde  está  nuestra  casa,  y  de  aquélla  es  vica- 
rio vn  sobrino  del  abbad  de  Veruela ,  que  es  el  vicario  general 
del  arçobispo:  y  dizen  que  él  se  lleua  gran  parte  de  los  rédditos 
del  beneficio,  y  públicamente  se  trata  y  tiene  en  Çaragoça  que  el 
abbad  es  vicario  de  aquella  parrochia,  y  que  para  boluer  por  su 
interesse  (ya  que  no  digamos  que  para  manifestar  el  ánimo  que 
su  amo  y  él  nos  han  tenido)  ha  licuado  este  negoçio  de  tal  mane- 
ra, y  el  arçobispo  tanbién;  y  á  lo  que  creen  muchos,  gran  parte 
por  inductión  del  abbad,  á  quien  él  mucho  ama.  Y  assi  se  tiene 
por  cierto,  que  quantas  molestias  se  nos  han  hecho,  han  tenido 
fundamento  allí;  y  ansí  han  respondido  diuersas  vezes  los  que  son 
instrumentos  y  medios  de  la  contradición  y  pleytos  (á  los  que  les 
hablauan  en  ello)  que  ¿qué  hauían  de  hazer,  pues  el  arçobispo  y 
el  abbad ,  su  vicario ,  lo  querían ,  y  que  en  ellos  estaua  el  ne- 
gocio? 

Púsose,  pues,  luego  por  prinçipio,  el  día  que  se  dixo  la  pri- 
mera missa  y  se  predicó  en  nuestra  capilla ,  á  las  puertas  vn 
edicto  del  abad,  en  que  se  dezía  que  vnos  clérigos  con  propria 
authoridad,  pospuesto  el  temor  de  Dios,  dezían  missas,  y  predi- 
cauan,  y  administrauan  sacramentos  en  vna  casa  profana,  y  que 
mandaua  que  todos  los  rectores  y  vicarios  publicassen  en  sus 
yglesias  que  ninguno  viniesse  allí  á  ninguno  de  los  ministerios 
dichos,  y  lo  contrario  haziendo,  cayessen  en  excomunión.  Vuo 
scàndalo  no  pequeño  por  aquello,  y  se  pidió  por  el  virrey  '  y  por 
otras  personas  principales,  y  muchas  veces  por  nosotros  al  mismo 
abbad  mandasse  reuocar  el  edicto  ya  dicho;  y  para  esto  le  mos- 
tramos las  bullas,  y  las  tuuo  algunos  días,  y  las  mostró  al  ofiçial 
del  mismo  arçobispo,  y  nunca  quiso  reuocar,  ni  tampoco  quisie- 
ron dar  licencia,  á  un  Padre  de  los  nuestros  que  aquí  embió  el 
P.  Francisco,  para  predicar,  pidiendo  la  licencia  nosotros  muchas 
veces.  El  Padre  no  tenía  aquí  los  títulos  de  sus  órdenes,  como 
no  los  piden  los  obispos  á  los  nuestros  en  toda  España ,  ni  tan- 
poco  lo  suele  hazer  con  otros  religiosos  nuestro  arçobispo ,  sino 
con  nosotros,  y  por  falta  de  los  títulos  y  porque  el  Padre  no  se 


Didacus  Hurtado  de  Mendoza,  dux  de  Francavila. 

Epistolae  Mixtae,  tom.  IV.  51 


802 


Epistolae  Mixtae  — 1017 


examinó  (lo  qual  le  pidieron,  y  yo  no  lo  permití  por  razones  que 
allí  propuse),  no  le  dexaron  predicar,  aunque  el  examinador  nos 
dixo  que  en  nuestra  casa  no  teníamos  necessidad  de  licentia  ;  y 
assi  predicó  el  P.  Santander  vn  sermón  en  nuestra  capilla  con 
buen  concurso  de  gente  y  con  grande  acceptaçión,  de  que 
se  alteraron  mucho  nuestros  contrarios,  y  su  cabeça  el  arco- 
bispo. 

Intentaron  tanbién  molestarnos  por  vía  del  justicia  de  Aragón, 
allegando  fuerça,  en  el  qual  caso  se  suele  entremeter  esta  audien- 
çia  y  tribunal,  aun  en  causas  ecclesiásticas  y  spirituales,  á  conos- 
çer,  y  después  remitte  (sumariamente  conosciendo)  la  justicia  á 
quien  paresçe  tenerla,  priuando  de  la  posessión  y  estornando  al 
que  haze  agrauio  y  fuerça.  Pedíase  aquí  contra  nosotros  que 
fuéssemos  expellidos  de  las  casas;  y  que  no  edificássemos  yglesia 
ni  dixéssemos  missas,  ni  exercitássemos  los  demás  ministerios. 
Hanse  dado  dos  sentencias  aquí  en  nuestro  fabor:  vna  en  que  no 
fuéssemos  expellidos,  otra  en  que  podríamos  exercitar  allí  nues- 
tros ministerios;  pero  siempre  pronunciando  virtualiter  que  no 
se  edificasse  yglesia,  porque  approbauan  la  apprehensión  hecha 
contra  nosotros,  en  que  principalmente  se  pedía  que  no  edificás- 
semos contra  el  vso  y  posessión  que  los  otros  dizen  tienen,  scili- 
cet,  los  de  la  parrochia  en  su  districto,  de  prohibir  y  vedar  que 
no  se  edifique  yglesia,  etc.  ;  pero  nosotros  tenemos  priuilegio,  y 
ellos  allegan  lo  que  de  jure  communi  tienen  todas  las  parro- 
chias. 

Hannos  también  molestado  por  vía  de  vn  conseruador,  que  los 
augustinos  eligieron  por  virtud  de  sus  bullas  y  mare  magnum, 
que  es  vn  guardián  de  los  claustrales  de  san  Francisco,  que  tam- 
bién, como  el  otro  vicario  general,  paresçe  juez  en  causa  propria; 
porque  ha  dicho  (según  he  sido  informado),  que  nosotros  les  que- 
bráuamos  sus  preuillegios,  scilicet,  á  los  mismos  de  san  Francis- 
co. Este  començó  á  proçeder  contra  nosotros,  mandando  por  su 
çitaçión  que  no  edificássemos  ni  çelebrássemos ,  por  ser  nuestra 
casa  y  capilla  dentro  de  espaçio  de  trezientas  canas,  contra  los 
preuilegios  de  los  augustinos. 

Nosotros  elegimos  en  nuestro  conseruador  al  Rmo.  obispo  de 


i3  Augusti  1555  8cr3 

Huesca  que  lo  acceptó  de  muy  buena  voluntad,  y  adelante  diré 
cómo  ha  proçedido;  y  si  él  no  lo  acceptara,  en  toda  Çaragoça  no 
podíamos  hallar  quien  lo  hiziesse,  hauiendo  tantos  que  lo  podían 
hazer:  sea  gloria  al  Señor.  Començó  á  proçeder  nuestro  obispo 
contra  el  guardián  conseruador  de  los  otros,  y  en  el  primero  tér- 
mino que  el  otro  nos  puso  para  comparesçer  con  çensuras,  ips» 
facto,  si  no  obedeciéssemos  ó  comparesciéssemos,  parescieron 
ante  él  nuestros  procuradores  y  notario,  y  fué  çitado  para  ante 
nuestro  conseruador  con  todos  los  que  nos  mouían  lite,  y  fué  in- 
hibido; y  tanbién  á  mi  gran  instançia  (porque  no  paresçía  á  los 
letrados  ser  necessario)  dentro  del  dicho  término  interpussimos 
appellación  del  guardián  con  inserçión  de  razones  que  estribauan 
en  nuestros  preuillegios,  y  con  la  cautela  neçessaria  para  no  con- 
çederle  jurisdición,  y  en  la  inhibiçión  y  çitación  se  le  dio  toda  la 
copia  de  nuestros  preuilegios,  y  á  los  demás  que  nos  han  perse- 
guido. Proçedían  ambos  conseruadores  cada  vno  contra  sus  par- 
tes oppósi  tas;  y  porque  no  viniessen  á  romper  y  vuiesse  scànda- 
lo, para  detener  nosotros  al  contrario,  que  no  pronunciasse  con- 
tra nuestro  conseruador  y  nosotros,  sacamos  vna  firma  del  justi- 
çia  de  Aragón  contra  el  arçobispo  y  sus  officiales  y  el  guardián  y 
otros  juezes,  presentando  nuestros  preuillegios,  para  que  contra 
ellos  no  fuéssemos  molestados,  y  assi  con  aquel  remedio  se  de- 
tuuo  el  guardián  algunos  días  ;  porque  esta  firma  es  tan  preuili- 
giada,  que  los  que  la  quiebran  antes  que  en  la  corte  del  mismo 
justiçia  se  pronunçie  de  la  injusticia  de  quien  la  pidió,  caen  en 
grauíssimas  penas,  aunque  sean  juezes  ecclesiásticos,  y  en  nego- 
çios  spirituales,  y  se  procede  contra  los  quebrantadores  áspera- 
mente. 

No  estaua  contento  el  Rmo.  arçobispo  con  lo  que  nos  hauían 
perseguido  de  parte  de  su  audiencia  y  de  las  otras  dos,  y  assi  de- 
terminó que  el  día  de  la  Trinidad  %  sin  hauer  preçedido  citaçión  ó 
amonestaçión  á  la  gente  de  aquel  primer  edicto  que  se  puso  de 
parte  de  su  vicario  el  primero  día,  antes  auiéndose  aquel  suspen- 
dido, pues  nunca  se  publicó  como  en  él  se  mandaua,  se  denun- 

*    Petrus  Agustin,  magni  Antonii  Agustin  fírater. 
9  Junii  1555. 


8o4  Epistolae  Mixtae— 1017 

ciaron  por  casi  todas  las  yglesias  y  monesterios  de  la  ciudad  por 
excomulgados  todos  lo  que  dende  el  dicho  primero  día  (que  fué 
á  los  diez  y  siete  de  Abril)  hauían  ydo  á  oir  missa  ó  predicaçión^ 
ó  á  reçebir  sacramentos  á  nuestra  capilla.  Publicóse  aquello  con 
palabras  de  gran  denuesto,  y  començaron  luego  á  hechar  de  las 
yglesias  á  los  que  sabían  sernos  deuotos  y  que  se  confessauan 
con  los  nuestros,  y  á  tratrarlos  y  perseguirlos  y  desonrrarlos  de 
tal  manera,  que  quasi  páresela  vna  persecuçión  de  las  de  la  pri- 
mittiua  yglesia.  Hauíase  reseruado  la  absolución  al  arçobispo,  y 
creo  que  á  su  vicario:  ya  después  se  conçedió  á  algunos  vicarios 
de  las  parrochias;  y  quando  absoluían,  reçebían  juramento  que  no 
se  auían  de  confessar  con  nosotros,  y  dezían  otras  cosas,  qual  se 
puede  sentir  de  los  que  vían  á  su  cabeça  tal  con  nosotros,  y  que 
poco  antes  todos  los  rectores  y  vicarios  se  hauían  juntado  çiertas 
vezes  para  hazer  vn  cuerpo  y  perseguirnos,  diziendo  que  les  ha- 
zíamos  perjuizio  en  Çaragoça.  No  es  menester  tratar  las  diuersi- 
dades  de  cosas  en  que  ponían  los  perjuizios,  y  los  ánimos  que 
mostrauan  en  lo  exterior  tener  quando  las  allegauan,  porque  se- 
ría nunca  acabar.  Aquí  cresció  notablemente  el  alboroto,  porque 
los  contrarios,  á  lo  que  se  nos  ha  dicho  por  diuersas  personas, 
han  procurado  concitar  mucho  el  pueblo  contra  nosotros,  y  ayu- 
dáuanse  de  medios  públicos  y  secretos. 

Pocos  días  después  de  esto,  el  conseruador  de  los  contrarios 
(y  fué  esto  domingo,  á  los  veinte  '  y  tres  de  Junio)  mandó  publicar 
en  casi  todas  las  yglesias  y  monesterios  de  la  çiudad  por  excomul- 
gados al  P.  M.°  Baptista  y  al  P.  Rojas  %  que  estauan  entonçes,  días 
hauía,  ausentes,  y  al  P.  M°  Piñas  '  y  á  mí.  Esto  augmentó  bien  el 
escándalo,  porque,  viendo  excomulgará  religiosos,  los  populares, 
(cosa  que  no  se  suele  oyr  en  muchos  años)  pensauan  en  nosotros 
terribles  cosas;  y  de  las  que  se  han  dicho,  adelante  diré  en  summa. 
Después  de  esto,  nosotros  nos  abstuuimos  (á  consejo  de  vn  buen 
theólogo,  amigo  nuestro,  por  no  dar  escándalo  en  el  pueblo  á  los 
que  no  sabían  nuestra  justicia)  de  çelebrar  públicamente ,  y  ansí 

'    Ms.  vétente. 

*    Patres  Baptista  de  Barraa  et  Franciscus  de  Rojas. 
^    P.  Balthasar  Piñas. 


i3  Augusti  1555  S05 

lo  hizimos  siempre  en  secreto,  aunque  lo  entendían  algunos  y  lo 
dezíamos  nosotros,  á  los  que  primero  çertificáuamos  de  la  nulli- 
dad  de  las  çensuras  contra  nosotros  proferidas  ;  pues  allende  de 
nuestra  justicia  (la  qual  por  las  bullas  '  entendemos  tener,  pues 
á  juizio  de  muchos  derogan  á  las  de  los  contrarios,  y  assi  á  sus 
^nas),  también  nos  aseguraua  la  inhibiçión  del  juez  contrario,  y 
muy  euidentemente  la  appellación  interpuesta  en  tiempo  con  las 
solemnidades  requisitas,  después  de  la  qual  la  excomunión  es  nulla 
y  otras  çensuras.  Esto  hecho,  para  deffensión  nuestra  y  para  que 
muchos  saliessen  de  duda  (porque  la  tenían  de  que  nosotros  no 
teníamos  bullas  ni  preuillegios  algunos  del  pontífice,  como  banía- 
mos dicho)  entendimos  en  sacar  y  publicar  las  letras  contra  los 
contrarios,  declaratorias  de  la  excomunión  en  que  hauían  incurri- 
do; y  queriéndolas  publicar  por  las  yglesias,  entendimos  que  el 
perlado  hauía  mandado  que  ninguna  cosa  que  nuestro  conseruador 
mandasse,  se  hiziesse,  ni  se  leyessen  sus  letras.  Yo  fui  á  pedir  al 
oficial  vn  nunçio  para  que  se  pudiesse  hazer ,  y  no  lo  quiso  dar, 
hauiendo  tenido  muy  entero  lugar  y  fabor  el  otro  nuestro  contra- 
rio para  promulgar  todo  lo  que  quiso;  y  assi  se  publicaron  nues- 
tras letras  en  sólo  vn  monesterio,  donde  se  tenía  cuenta  con  el 
obispo  de  Huesca  %  y  después,  no  pudiendo  hazer  otro,  se  affi- 
xaron  públicamente  en  diuersos  lugares,  en  que  se  denunciaron 
çensuras  contra  el  guardián  y  todos  nuestros  contrarios,  scilicet, 
los  frayles  de  sant  Augustin  y  los  clérigos  de  la  Magdalena. 
Puestas  y  fixadas  nuestras  letras,  de  ahí  á  tres  ó  quatro  horas 
mandó  el  officiai  á  un  clérigo  de  los  allí  excomulgados  que  las 
quitasse,  y  ansí  lo  hizo  públicamente,  y  fueron  luego  por  toda  [la] 
çiudad  frayles  agustinos,  y  quitaron  á  pedaços  las  letras,  y  dixe- 
ron  que  el  officiai  se  lo  auía  mandado,  y  que  él  los  Hbraría,  y  es- 
taua  en  las  letras  puesta  excomunión  á  quien  las  quitasse,  á  lo 
menos  so  pena  [de]  excomunión  se  mandaua  que  no  las  quitas- 
sen.  Esto  hecho,  otro  día  se  puso  entredicho  contra  nosotros,  y 
vn  día  después  me  partí  yo  para  la  corte. 

'    Ms.  huellas. 

*  Monasteriura  hieronymianum  ad  Stae.  Engratiae;  quod,  tametsi  Cae- 
«araugustae  est,  nihilominus  ad  oscensem  dioecesim  spectat. 


8o6 


Epistolae  Mixtae— 1017 


Hanme  contado  grandes  cosas  estos  Padres,  que  después  de 
mi  ida  passaron,  á  que  no  merescí  yo  estar  presente.  Vn  día  des- 
pués de  mi  partida  se  pusieron  papelones  públicamente  por  di- 
uersos  lugares  de  la  çiudad,  en  que  estañamos  pintados  los  arriba 
dichos,  y  allí  puestos  nuestros  nombres,  y  vnos  diablos  á  los  la- 
dos, y  llamas  debaxo  de  cada  vno,  y  puestas  allí  palabras  de  no- 
table yrrisión.  Aquel  mesmo  día  fué  vna  quadrilla  de  muchachos 
con  vna  vandera  en  que  (dizen)  iuan  pintados  vnos  demonios,  no 
sé  si  también  nuestras  figuras,  y  començaron  á  apedrear  nuestra 
casa;  luego  se  remedió,  y  tienen  pressos  dos  ó  tres  de  ellos,  los- 
quales  confiessan  que  çiertos  clérigos  los  induxeron  á  aquello,  y 
no  sé  si  frayles  también.  Proçede  contra  todos  estos  el  fiscal  del 
rey  y  la  çiudad.  Yo  he  consultado  ahora  al  P.  Francisco,  si  roga- 
remos por  ellos.  Esto  hecho,  salieron  los  frayles  y  parrochias  por 
toda  la  ciudad  tres  días,  y  tañendo  vna  campana,  y  hechando 
piedras  delante,  dixeron  contra  nosotros  el  psalmo  de  la  maldi- 
ción. Fué  cosa  (según  dizen  estos  Padres)  de  gran  horror,  y  de 
que  se  alborotó  grandemente  el  pueblo  contra  nosotros,  y  alça- 
uan  grandes  clamores.  Era  admirable  la  confussión,  y  las  juntas, 
y  conçilios  de  los  plebeyos  contra  nosotros,  y  hiziéronlas  también 
diuersas  vezes  por  mandado  del  arçobispo  todas  las  órdenes  de  la 
çiudad  contra  nosotros,  excepto  los  de  sant  Hierónimo. 

Los  falsos  testimonios,  las  murmuraçiones  y  las  amenazas  que 
en  todo  este  tiempo  han  hecho  contra  nosotros,  es  cosa  de  admi'- 
raçión.  No  ha  faltado  quien  affirmfe  que  somos  herejes,  otros  que 
lutheranos,  otros  que  es  secta  la  nuestra  y  que  biuimos  sin  ley; 
y  es  tanto  lo  que  de  esto  ha  passado ,  que  sería  menester  gran 
tiempo  para  screuirlo.  Basta  que  con  la  authoridad  del  perlada 
los  frayles  claustrales  y  clérigos  han  tanto  alborotado  el  pueblo  y^ 
inçitado,  que  como  esta  gente  es  Hbre,  y  de  nosotros,  los  más. 
castellanos  (con  quien  éstos  tienen  quasi  natural  pasión),  y  coma 
por  nuestra  parte  no  hauía  quien  con  fortaleza  se  pudiesse  mos- 
trar y  resistir,  hauía  tal  confussión  en  esta  ciudad,  que  se  temió 
algún  otro  gran  mal  más  que  destruirnos.  Pidiéronnos  partido  de 
la  parte  contraria,  y  demandauan  que  en  nuestra  nueua  capilla 
(hasta  que  el  pontífice  lo  declarasse)  no  tuuiéssemos  campana,  y 


i3  Augusti  1555  807 

que  ni  en  la  yglesia  ni  en  casa  edificássemos,  ni  predicássemos, 
ni  dixéssemos  missa  pública,  ni  oyésemos  confessiones  :  sólo  nos 
dexauan  habitar  en  la  casa,  y  que  dixéssemos  missa  secreta  por 
nuestra  consolaçión.  Viendo  nosotros  ser  este  tan  impío  partido, 
espeçialmente  después  de  mandar  el  consejo  supremo  de  Aragón 
por  su  prouissión  que  se  guardassen  nuestras  bullas,  que  allí  se 
hauían  visto  3'  approbado,  y  de  auer  mostrado  la  prinçesa  grande 
ánimo  de  faboresçer  nuestra  justicia,  y  hauiendo  S.  A,  scrito  al 
arçobispo  y  al  abbad,  mandándoles  reuocar  todo  lo  hecho  contra 
nosotros  y  contra  nuestros  preuilegios  (pues  ha  la  prinçesa  en- 
tendido que  de  ellos  salía  '),  no  quisimos  acceptar  aquel  partido; 
pero  hiziéramos  concierto  para  que  se  alçasen  las  çensuras,  si 
sólo  nos  dieran  que  dixéssemos  missa  públicamente,  y  que  admi- 
nistrássemos sacramentos,  y  por  no  darnos  esto,  se  rompió.  Esto 
fué  antes  del  entredicho;  pero  después  que  le  pussieron  y  nos 
pintaron  (com[o]  he  dicho),  y  conuocaron  las  religiones  y  el  pue- 
blo contra  nosotros,  pedían  otros  partidos  de  ignominia  contra 
nosotros,  pero  ninguno  se  concluyó. 

Como  la  çiudad  estaua  tan  confussa  con  el  alboroto  y  entre- 
dicho, y  el  arçobispo  no  ha  querido  obedesçer  á  nuestras  bullas, 
que  se  le  presentaron  con  auto,  y  á  sus  officiales,  ni  á  vn  brebe 
del  nunçio  que  proueyó  sobre  este  negoçio  en  nuestro  fabor, 
ni  ha  guardado  la  prouissión  del  consejo  real,  ni  querido  en  nada 
hazer  lo  que  la  prinçesa  en  muchas  letras  en  nuestro  fabor  le  ha 
mandado,  por  quitar  tan  gran  alboroto,  á  buen  consejo  (como  en 
todo  lo  demás  que  hemos  hecho  le  hemos  seguido)  acordaron  los 
nuestros  (porque  á  todo  esto  estaba  yo  en  Valladolid)  hablar  á  la 
çiudad,  después  de  hauer  estado  sobre  esto  diuersas  veces  en  su 
capítulo  y  en  la  junta  de  las  religiones,  y  el  P.  Tablares  les 
dixo  '  de  la  pretensión  y  ánimo  de  la  Compañía,  y  les  offres- 
ció  que  por  el  sosiego  de  su  çiudad  saldrían  los  nuestros  de 


'    Vide  epist.  superiores  Joannae  principis. 

*  Leonardus  Marini,  laodicensis  episcopus.  Polanco,  t.  v,  pag.  899^ 
n.  1075. 

Secundum  alios  non  P.  Tablares  senatum  alloquutus  est,  sed  munus 
alloquendi  commisit  Tablares  Patri  Ludovico  Santander. 


8o8  Epistolae  Mixtae— 1017 

ella,  y  les  dieron  las  llaues,  y  entregaron  todo  lo  que  en  ella 
hauía. 

Tuuiéronlo  á  mucho  y  se  lo  agradesçieron  grandemente,  y 
mandaron  asentar  por  memoria  lo  que  la  Compañía  á  tal  tiempo 
hazía  por  su  contemplaçión,  y  hizieron  á  los  nuestros  grandes 
offreçimientos;  y  esta  ha  paresçido  obra  del  Spiritu  sanato,  que 
no  paresçia  hauer  otro  remedio,  durando  la  proteruia  de  nuestros 
contrarios.  Y  fué  mucho  hazerse  con  gracia  de  la  çiudad;  y  no 
haziéndolo  assi,  creo  que  los  hecharan  por  fuerça  della,  y  forte 
del  reyno,  según  el  furor  que  hauía,  y  ninguna  defensa  temporal 
por  nosotros.  Tomó  la  çiudad  por  inuentario  nuestras  alhajas,  y 
vieron  la  disposiçión  de  nuestra  casa  y  nuestra  pobreza,  y  como 
hallassen  la  differençia  de  lo  que  era  en  la  verdad  á  lo  que  falsa- 
mente dezían,  quedaron  marauillados  y  confundidos  por  lo  que 
tanbién  algunos  de  los  que  lo  veían  hauían  creído  y  dicho;  y  ansí 
vuo  entre  ellos  quien  pidió  perdón  á  los  nuestros. 

Despidiéronse  ansí  los  nuestros  del  capítulo  de  la  ciudad,  y 
no  sin  lágrimas  de  algunos  de  ellos,  y  quedaron  muy  satisfechos 
de  los  nuestros.  Y  para  que  no  paresciesse  que  los  hechauan,  sino 
que  de  su  voluntad  se  salían,  salió  con  ellos  vn  jurado  y  algunos 
del  mismo  consejo;  pero  al  salir  por  la  ciudad,  fué  el  alboroto 
grande  contra  los  nuestros;  y  ansí  salían  á  mirarlos,  como  suele 
yr  el  vulgo  común  á  juegos  vanos  que  se  hazen  y  á  públicos  es- 
pectáculos: lo  qual  también  hizieron  otras  vezes,  quando  después 
de  los  papelones  los  nuestros  yuan  á  los  aj untamientos  para  hauer 
concierto  ó  proponer  su  justificaçión.  La  gente  común  estaua  y 
se  está  por  los  otros  engañada,  y  pensauan  que  solos  nosotros 
éramos  causa  prinçipal  de  los  alborotos  y  entredicho,  y  no  la  apa- 
rente tirannia  del  arçobispo  y  el  furor  de  los  contrarios.  Salidos 
de  la  ciudad  los  nuestros,  la  çiudad  les  daua  çinquenta  escudos, 
y  no  los  quisieron  tomar,  agradesciéndoles  su  charidad.  Bien  vuo 
en  Çaragoça  quien  offreciesse  acogimiento  á  los  nuestros;  pero 
el  que  acceptaron  fué  vna  villa  del  conde  de  Ribagorça  ' ,  que  se 
dize  Pedrola,  donde  ahora  estamos.  Aquí  les  pidió  que  viniessen 

*  Martinus  de  Aragon  et  Gurrea,  tune  extra  Hispaniam  Philippum  II 
comitatus. 


i3  Augusti  1555  809 

la  bendita  condessa  *,  á  quien  somos  grandemente  obligados; 
porque,  vltra  de  las  muchas  charidades  que  de  aquella  casa  se  nos 
hazen,  en  este  negoçio  ha  mucho  padesçido  la  condesa,  assi  de 
pena  y  aflicción  *  de  ver  cómo  nos  han  tratado,  como  en  que  ha 
sido  descomulgada  porque  nos  faborescía  (si  excomunión  se  puede 
dar  por  sola  charidad),  y  la  han  hechado  de  la  yglesia:  y  esto  se 
ha  hecho  ansímismo  contra  otras  personas  prinçipales  y  de  todos 
estados,  por  sernos  deuotos  y  benefactores.  Esto  después  del  en- 
tredicho, porque  nos  conuersauan  y  ayudauan,  sin  la  otra  exco- 
munión que  arriba  dixe  que  se  fulminó  contra  los  que  hauían  ido 
á  nuestra  nueua  capilla,  aunque  contra  el  furor  de  nuestros  con- 
trarios no  ha  hauido  escudo  ni  reparo,  faboresçiéndolos  el 
Rmo.  arcobispo;  pero  no  hemos  dexado  de  tener  muchos  que  nos 
faboresçiessen  y  se  mostrassen  por  nosotros,  y  quando  más  no 
podían,  que  á  lo  menos  se  condoliessen. 

El  buen  obispo  de  Huesca  ha  tenido  tan  buen  ánimo,  y  ha 
deffendido  tanto  á  su  poder  nuestra  justiçia  y  honrra,  tratando 
públicamente  diuersas  vezes  de  la  buena  reputación  y  stima  que 
por  otras  partes  se  tiene  de  la  Compañía,  y  quexándose  de  la  ti- 
ranía del  perlado,  con  serle  suffráganeo  %  tomando  en  esto  gran- 
des trabajos  en  salir  de  su  casa  diuersas  vezes,  solicitando  él  á 
nosotros  y  á  otros,  y  buscando  los  mejores  medios  para  el  buen 
suçesso  de  nuestros  negocios  :  quédale  grandemente  obligada  la 
Compañía  á  este  buen  prelado.  El  conseruador  y  vn  cauallero 
amigo  nuestro,  que  se  dize  Morrano  tanbién  han  trabajado 
mucho,  y  nos  han  sido  grande  escudo.  Tanbién  han  sido  exco- 
mulgados como  nuestros  fautores,  y  hechados  de  la  yglesia;  y  el 
buen  obispo  ha  sido  pintado  tanbién,  al  terçero  día  después  de 
nuestra  pintura,  con  su  mitra,  sentado  en  vna  silla,  y  con  demo- 
nios, y  algunos  de  nosotros  en  su  compañía.  Tanbién  se  ha  mu- 
cho mostrado  por  nosotros  otra  persona  prinçipal  de  la  ciudad,  y 

'    Ludovica  de  Borja  et  Aragon,  Sti.  Francisci  soror. 

*  Ms.  acción. 

'    Ms.  suffragano. 

*  Joannes  Ludovicus  Gonzalez  de  Villasimpliz  et  Matthaeus  Sebastia- 
nas Morrano. 


gjo  Epistolae  Mixtae— 1017 

de  quien  se  haze  mucho  caudal,  que  es  ahora  el  jurado  primero^ 
y  dízese  miçer  Agustín  Otros  muchos  no  se  han  osado  mos- 
trar, según  veían  el  gran  furor  del  pueblo  conçitado  contra  nos- 
otros y  contra  los  que  nos  faborescían;  de  manera,  que  en  algún 
tiempo  no  hauía  quien  osase  hablar  en  nuestra  defensa. 

Este  negoçio  está  ya  sembrado  en  muchas  partes,  y  bien  creo 
yo  que  en  algunas  de  España  no  dexarán  de  padesçer  los  nues- 
tros, porque  dizen  por  los  caminos  que  nos  han  hechado  de  Ça- 
ragoça,  y  según  la  prudençia  puede  alcançar,  hase  de  creer  del 
vulgo  inçierto  que  dirá  sobre  esto  muchas  cosas  agenas  de  la 
verdad,  y  las  derramará  por  diuersas  partes,  espeçialmente 
auiéndose  dicho  en  Caragoça  tantas,  y  yo  he  bien  experimentado  * 
parte  de  esto  de  lo  que  oya  en  el  camino  viniendo  de  Valladolid, 
después  de  salidos  los  nuestros.  Digo  esto,  porque  tratando  '  yo 
estas  cosas  con  el  P.  Francisco,  le  vi  casi  inclinado  á  que  dexá- 
semos  esta  çiudad  en  cierto  caso,  y  muchos  sienten  que  conuiene 
grandemente  á  la  reputaçión  de  la  Compañía  procurar  que  bol- 
uamos  á  nuestra  casa  y  prosigamos,  porque,  siendo  esto  assi,  se 
sosegarán  mucho  las  lenguas  ,  y  conosçerán  la  verdad  que  la 
Compañía  defiende  y  sigue,  y  la  injustiçia  de  los  contrarios  en 
nos  auer  tratado  assi,  y  después  se  terná  libertad  de  nuestra 
parte  para  hazer  lo  que  más  conuenga.  La  prinçesa  ha  escrito 
muchas  vezes  sobre  este  negoçio,  y  con  gran  heruor  y  sentimien- 
to el  qual  ay  tanbién  en  la  corte  de  ver  los  desacatos  que  se 
han  hecho  á  S.  A.  y  á  la  authoridad  real  por  el  arçobispo  y  su 
vicario  general,  el  abbad  de  Veruela.  Ha  mandado  S.  A.  yr  á 
Valladolid  á  los  prinçipales  instrumentos  en  este  negoçio,  y  no 
queriendo  ir,  los  manda  prender  por  vía  de  la  inquisición:  y  el 
nunçio  ha  dado  á  S.  A.  facultad  para  que,  sin  daño  de  su  con- 
çiençia,  lo  pueda  hazer.  Tanbién  manda  S.  A.  que  les  ocupen  las 
temporalidades. 

'    Jacobus  (Jaime)  Agustin  del  Castillo. 
-    Ms.  expirmentado . 
Ms.  tratanto. 

*  Praeter  litteras  principis  Joannae  supra  positas  aliasque  ibidem  lauda- 
tas,  vida  ejusdem,  «á  los  Jurados  ó  Ayuntamiento  de  Zaragoza»,  10  Augu- 
sti datas,  in  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  vi,  pag.  608. 


i3  Augusti  1555  811 

Yo  vine  á  Çaragoça  de  Valladolid,  y  estuue  allí  encubierto 
vn  día,  y  no  osé  estar  más,  porque  no  me  conosçiesen  y  assi  bol- 
uiessen  el  entredicho,  que  solamente  está  suspendido  por  nuestra 
ausençia,  para  se  abiuar  quando  sientan  que  está  allí  alguno  de 
nosotros;  pero  no  se  alteran  de  ver  allí  al  P.  Tablares,  que  está 
con  el  virrey  en  la  casa  de  la  inquisiçión,  que  se  dize  la  alxafe- 
ría  y  está  fuera  de  la  ciudad.  Vale  allí  mucho  su  presençia,  y 
quando  yo  vine  aquí  de  Çaragoça,  hablé  allí  al  Padre,  y  se  comen- 
çaua  á  remediar  este  nuestro  negoçio  por  diuersas  vías.  Ha  va- 
lido mucho  ver  el  sentimiento  grande  que  tiene  la  prinçesa,  para 
que  muchos  se  animen  á  faboresçernos.  Vn  día  antes  que  yo  vi- 
niesse  de  Çaragoça,  llegó  vn  correo  de  la  prinçesa  con  sus  armas 
reales,  que  traía  dos  letras  de  mano  de  S.  A.,  vna  para  el  virrey 
y  otra  para  el  arçobispo,  y  mandaua  al  virrey  la  diesse  al  mismo 
arçobispo.  El  virrey  le  embió  á  llamar  para  dársela,  y  le  embió  á 
dezir  que,  como  amigo,  le  daua  aviso  que  no  dexasse  de  ir  á  su 
llamamiento,  si  no  que  le  hecharía  de  la  çiudad.  He  entendido  que 
está  muy  sentido  el  arçobispo  que  la  prinçesa  haya  tomado  tan 
de  veras  este  negocio,  y  haya  assi  proçedido,  que  ha  de  valer  la 
del  vno  de  ellos,  y  me  dixeron  que  pedía  el  arçobispo  conçierto 
á  los  de  nuestra  parte;  pero  en  ninguna  manera  quiere  S.  A.  que 
le  haya,  sino  que  todo  se  reuoque  á  nuestra  entera  satisfaçión,  y 
que  después  vayan  á  la  corte  los  que  llama,  porque  se  sienta  de 
parte  de  los  proteruos  el  desacato  que  á  S.  A.  han  hecho.  Yo 
comuniqué  con  el  P.  Francisco  si  proseguiríamos  contra  el  offiçial 
y  los  que  quitaron  las  letras  nuestras  por  su  mandado  con  tanto 
desacato,  y  si  nos  manifestaríamos  á  la  inquisiçión  para  que  pro- 
çediesse  contra  los  culpados  en  lo  que  arriba  dixe  que  dezían  de 
nosotros,  que  éramos  herejes  y  lutheranos,  etc.,  y  díxome  el 
P.  Francisco  que  lo  escriuiesse  á  V.  P.  Dízenme  tanbién  que 
nuestros  contrarios,  después  de  nuestras  letras  publicadas  contra 
ellos,  no  se  han  abstenido  de  exerçitar  sus  offiçios,  como  antes  que 
estuuiessen  ligados;  y  que  ellos  lo  estén,  paresçe  por  muy  çierto, 
porque  no  consta  que  hayan  interpuesto  appellaçión  de  nuestro 


'    Vide  supra,  epist.  3  Augusti,  pag.  769. 


8l2  EpISTOLAE  MlXTAE— IOI7 

conseruador  hasta  que  nuestras  letras  estauan  señaladas  para 
publicarse.  Vea  V.  P.  tanbién  lo  que  deua  hazerse  contra  el  arço- 
bispo  y  sus  offlciales  que  no  han  querido  obedesçer  á  las  letras 
nuestras  apostólicas,  que  se  le  intimaron  de  parte  del  obispo  de 
Huesca,  nuestro  conseruador,  para  que  las  publicasen,  obedes- 
çiessen,  y  hiziessen  guardar,  3'  no  han  hecho  sino  lo  que  consta 
por  este  proçesso  mío. 

Espero  en  el  Señor  que  entraremos  presto  y  con  mucha 
honrra  en  la  çiudad,  y  que  tememos  muchos  más  deuotos  que 
antes,  pues  se  ha  ya  conosçido  de  muchos  la  verdad,  y  confío  yo 
en  Dios  la  conosçerán  otros,  ansí  de  nuestra  pretensión,  como  de 
lo  que  han  dicho  sobre  nuestra  vida.  Sosegada  esta  proçela,  se 
siente  que  conuerná  grandemente  viniesse  á  Çaragoça  el  P.  Fran- 
cisco algunos  días.  V.  P.  verá  la  neçessidad  que  ay,  y  espero  en 
el  Señor  mandará  lo  que  más  conuenga  á  su  maior  gloria.  Están 
muchos  alterados  porque  somos  castellanos  y  no  ay  aquí  na- 
turales, y  dizen  que  de  Castilla  los  venimos  á  regir,  y  aun  nues- 
tros deuotos  (y  entre  ellos  el  Rmo.  obispo  de  Huesca)  lo  hapun- 
tan  mucho. 

Hasta  que  venga  el  neçessario  recaudo  para  estos  negoçios  de 
essa  corte,  nunca  haurá  entero  sosiego.  Ya  se  ha  escrito  por  di- 
uersas  lo  que  paresçe  neçessario.  El  P.  Polanco  creo  terná  cuy- 
dado  de  procurar  lo  que  más  conuenga.  He  embiado  vn  crédito, 
y  se  proueerá  luego  de  lo  que  más  sea  neçessario.  No  encarezco 
la  neçessidad  del  remedio ,  pues  por  lo  aquí  dicho  la  entenderá 
V.  P.;  y  aun  creo  deue  ya  estar  proueeido  lo  que  conuenga.  Esto 
supplico  á  V.  P.,  que  haya  declaraçión  de  su  sanctidad  cómo  por 
nuestros  preuillegios  están  derogadas  las  cannas,  para  que  no  se 
offrezcan  más  estos  escándalos,  de  que  salen  al  fin  cosas  muy 
contrarias  al  fin  de  la  Compañía,  haunque  salgamos  con  nuestra 
intinçión.  Antes  de  ahora,  y  mucho  más  al  presente,  han  tenido 
gran  soltura  y  tienen  los  predicadores  de  todas  las  religiones  de 
dezir  en  los  pulpitos  gran  mal  de  la  Compañía  y  de  nosotros,  de- 
xando  aparte  que  dizen  que  descasamos  á  los  casados,  y  atemo- 


'    Ms.  castellenos. 


i3  Augusti  1555  8i3 

rizan  mucho  á  los  que  toca  el  Señor  para  frequentar  los  sacra- 
mentos, porque  de  esto  han  hablado  con  gran  rotura.  Sepa 
V.  P.  que  nos  han  affirmado  que  ha  dicho  el  arçobispo  (después 
de  hauer  dicho  diuersas  vezes  que  nosotros  éramos  aquí  supér- 
fluos, y  que  á  su  consçiençia  conuenía  que  la  Compañía  no  tu- 
uiesse  assiento  en  Çaragoça,  5'  que  assi  lo  hauía  de  procurar) 
que  el  pontífice  nos  es  muy  contrario,  y  que  luego  entendería  en 
destruir  la  Compañía,  y  que  él  tiene  vn  amigo  en  Roma,  que  es 
el  Rmo,  de  Santtiago  al  qual  escriuiría  para  que  hable  al  papa 
contra  nosotros,  porque  entiende  que  es  muy  accepto  á  su  sanc- 
tidad  el  cardenal  de  Santiago.  Doy  auiso  desto  á  V.  P.  para  que 
in  Domino  ordene  V.  P.  lo  que  más  conuenga. 

Estos  días  el  arçobispo  (por  no  yr  al  llamamiento  del  virrey 
á  lo  que  pareçe,  y  no  sé  si  por  poner  dilaçiones)  offreçió  al  virrey 
por  su  offiçial  y  por  vn  letrado  suyo,  que  haría  que  los  frailes  y 
los  vicarios  de  las  parrochias  hiziessen  procuras,  en  que  pornían 
su  derecho  en  manos  de  la  princesa,  para  que  lo  determinasse 
S.  A.,  los  clérigos  del  todo,  y  los  frailes  hasta  que  se  determine 
en  Roma  la  causa  prinçipal ,  y  que  permitiría  que  el  obispo  de 
Huesca,  nuestro  conseruador,  hiziesse  y  publicasse  la  reuocaçión 
de  lo  attentado  por  los  frailes;  y  también  se  ha  offreçido  que  se 
reuocaría  lo  hecho  contra  nosotros  por  parte  de  la  corte  del  ar- 
çobispo. Han  andado  dando  palabras  al  virrey  de  día  en  día,  pro- 
metiendo que  tal  día  se  haría,  y  nunca  han  cumplido  nada,  ni 
han  querido  los  vicarios  publicar  la  reuocaçión  de  nuestro  con- 
seruador de  las  censuras  de  los  frailes,  la  qual  haze  por  particu- 
lar breue  del  nunçio.  Día  de  la  hecha  desta,  fué  el  arçobispo  á  la 
aljafería  y  habló  con  el  virrey,  y  lo  que  respondió  á  la  letra  de  la 
prinçesa  es,  que  él  no  puede  con  las  religiones ,  y  que  él  traua- 
jará  que  sus  vicarios  hagan  las  procuras  dichas.  Tiénese  todo 
esto  por  cosa  de  burla.  Nuestro  Señor  lo  prouea  todo  como 
puede. 

De  otras  cosas  que  en  la  Compañía  se  suelen  exercitar  con 
los  próximos,  no  tenemos  que  dar  quenta  á  V.  P.,  pues  el  Señor 


*   Joannes  Alvarez  de  Toledo. 


8i4  Epistolae  Mixtae— 1017 

(ha  días)  nos  ha  priuado  deste  exerçiçio,  y  puéstonos  en  estotros 
que  no  nos  han  poco  occupado.  En  el  destierro  donde  residimos 
desseamos  tener  lugar,  ó  en  los  pueblos  circunvezinos,  para  pre- 
dicar, enseñar  la  doctrina  y  confessar,  y  no  sólo  no  se  nos  per- 
mittirá,  pero  ni  aun  nos  osan  hablar,  temiendo  la  excommunión;  y 
assi  no  salimos  de  la  casa,  que  es  el  palaçio  del  conde  de  Riba- 
gorça,  donde,  viniendo  estos  días  vnos  hombres,  dixercn,  pregun- 
tando de  nosotros:  ¿Dónde  están  estos  embiados  del  antechristo? 
Sea  el  Señor  glorificado,  y  á  él  piega  poner  su  mano  en  todo,  y 
darnos  gracia  para  que  nos  sepamos  approuechar,  que  bien  se 
nos  offreçe  materia  en  qué. 

En  las  oraçiones  y  sacrifiçios  de  V.  P.  y  de  todos  essos  Pa- 
dres y  hermanos  nuestros  charíssimos  encomiendo  mucho  á  to- 
dos nosotros  y  á  nuestros  negoçios  en  el  Señor  nuestro,  cuyo 
santo  amor  y  paz  esté  siempre  y  se  augmente  en  las  almas  de 
todos  para  mejor  cumplir  su  sanctíssima  voluntad.  Amén.  De 
Çaragoça,  donde  doy  fin  á  esta  letra  (que  començé  en  el  destier- 
ro) escondido  por  no  dar  scàndalo  y  ser  causa  que  se  abiue  el 
entredicho,  que  está  solamente  suspenso  por  nuestra  absençia,  á 
los  13  de  Agosto  de  1555  años.  De  V.  P.  mínimo  hijo  y  sieruo 
indigníssimo  en  Christo , 

t 

f  Román,  f 

t 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  Rdo.  en  Christo  Padre  nuestro,  el 
P.  M."'  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de 
Jesús,  etc. 


22  Augusti  1555 


815 


OLIVERIUS  MANAREUS 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

RECINETO  22  AUGUSTI  I555  *. 

Gaudet  Manareus  de  rebus  Societatis.— Fructus  ex  sociorum  operibus  per- 
ceptus.  — Oppidani  excoluntur. — De  sociis  recinetensibus.— De  litteris 
quadrimestribus  conscribendis. 

t 

Pax  X.»  Molto  Rdo.  in  X°  Padre.  AUi  14  del  presente  rice- 
uemmo  una  dal  Rdo.  P.  M."  Polanco  dalli  3,  et  un'  altra  alli  15 
dalli  IO  per  commissione  della  R.  P.  V.,  et  insieme  altre  gionte, 
piena  di  grande  consolationi  per  il  singolare  fauore  del  Signore 
che  si  uede  sopra  questa  Compagnia. 

Del  frutto  che  s'  è  fatto  in  Cingoli  per  nostri  duoi  Padri,  me 
ne  sono  remesso  alle  lettere  del  P.  M.  Raphaelo  %  che  scriue  al 
Rdo.  signor  D.  Madrid;  la  cui  sostantia  anche  hauessi  scritta  alla 
Rda.  P.  V.,  ne  fosse  tanto  il  concorso  di  penitenti,  si  a  Loreto 
come  a  Richanato,  massime  che  sentono  che  presto  habbiamo  da 
partirci  di  qua,  giongendo  anche  il  giubileo,  che  non  habbiamo 
hauuto  tempo  di  raggionar'  anchora  particolarmente  di  quello 
che  ue  se  fatto;  et  si  ben  la  sera  habbiamo  pocco  di  tempo,  quello 
con  difficultà  basta  per  leggere  lufficio:  sia  del  tutto  lodato  no- 
stro Signore,  largitore  di  questa  gratia.  Generalmente  pur  o 
sentito  et  anche  uisto  per  lettere,  mandatemi  per  alcuni  nostri 
amici  spirituali,  che  di  se  hanno  lassato  a  quel  popolo  tanto  de- 
siderio, che  difficile  sia  puoterli  negare  suo  ritorno.  Nulla  pur" 
faremo  senza  espresso  auiso  della  P.  V. 

Quant'  al  numero  di  scholari,  già  ho  scritto  per  altra  lettera 
alla  P.  V.  nissuno  forestiero  frequentare  le  lettioni  nostre  per 


*    Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  18,  prius  93. 

»  Raphael  Riera,  cujus  sunt  Liti.  Quadr.,  t.  Ili,  pag.  556-560.  Alias 
idem  Christophoro  de  Madrid  scripsit,  propterea  quod,  ut  huic  morem  gere- 
rent,  qui  Cinguli  spiritualem  curam  adhuc  habebat,  eo  nostrates  ad  oppida- 
nos  excolendos  se  contulerant.  Vide  supra,  epist.  990,  999,  pag.  734  et  753. 


8i6  Epistolae  Mixtae— ioi8 

uarie  ragione,  delle  quali  alcune  gli  scrissi,  tra  le  quali  la  princi- 
pal era  1'  instabilità  del  maestro,  il  quale  per  gratia  del  Signore 
hora  ua  molto  saldamente  in  discipline  publiche  et  priuate,  in 
seruir'  air  altri,  et  predicar'  in  piacce,  etc.  Tutti  gli  altri  pari- 
mente uanno  molto  bene  in  utroque  homine,  eccetto  il  fratello 
Lucas,  che  sta  anchora  con  scabie  et  un'  apostema  sotto  l'ingui- 
ne; presto  pur'  ne  sarà,  come  si  uede  per  la  meglioratione,  libe- 
rato. Domenicha  predichò  il  giubileo  M.  Lorenzo  *  nel  luocho 
solito,  si  per  farlo  meglio  eh'  io,  come  anche  per  uno  catharo  che 
m'  impedisse. 

5  fratelli  predichorno  quel  giorno  in  due  chiese  parochiale  et 
in  duoi  monasterii,  et  un'  in  piaccia,  con  frutto  et  ammirati one  dil 
popolo  di  uedere  tanti  belli  doni  in  tanto  piccolo  numero,  et  età 
tanto  tenera. 

Domenicha  si  annonciarà  il  giubileo  parimente  nella  santa 
casa  per  M.  Jo.  Lorenzo,  et  forse  tutti  ritornaremo  al  nostro  primo 
luocho. 

DeUi  danai  del  signor  dottore,  sa  nostro  Signor  quanto  mi 
rincresce,  per  cognoscere  il  bisogno  di  costà;  ma  non  so,  ni  puosso 
dir'  altro.  Dice  monsignor  gouernatore  -  de  gire  domane  in  An- 
chona,  et  di  fare  diligenza  di  metter'  in  effetto  nostro  commune 
desiderio.  Dio  gli  dia  gratia. 

Dil  fratello  Enrico  '  non  hauemo  sentito  altro:  di  qua  sè  par- 
tito con  buon'  animo.  Quant'  al  mandarlo  al  suo  padre  spirituale 
in  Per  uggia,  pensai  fare  bene,  perchè  dubitauo  trasgredire  mie 
regole,  benché  puoi  le  trasgredisse  gabato  per  suoe  parole,  et 
per  non  manifestare  puoi  a  nostri  fratelli  suo  errore:  altra  uolta 
saremo  più  circunspetti  per  gratia  del  Signore. 

A  monsignor  forno  gratissime  le  lettere  della  R.  P.  V.  *;  anzi 
certo  non  puosso  imaginare  qual  cosa  gli  puossa  più  piacer'  di 
questo  mondo,  che  almeno  riceuere  simul  consolatione  dala  P.  V. 


*  Joannes  Laurentius  de  Patarini. 

*  Gaspar  de  Doctis. 

'  De  Henrico  aliisque  fratribus,  supra  egit  ipse  Oliverius,  in  laudatis 
epist. 

*  Cartas  de  San  Ignacio^  t.  V,  pag.  398. 


22  Augusti  1555  817 

A  M.  Giacomo  ho  conferitte  le  gratie  della  Compagnia,  se- 
condo l'ordine  della  P.  V.,  et  si  puorta  in  tutto  con  grand'  edifi- 
catione,  et  piace  già  in  confessioni  assai. 

Scrino  al  Rmo.  cardinale,  protettore  nostro  mandando  insie- 
ma  mia  sottoscrittione,  come  al  solito,  in  charta  bianca. 

Le  quadrimestri  non  ho  puotuto  scriuere  anchora,  ni  mancho 
M.  Raphael  le  latine.  Non  penso  pur'  esser'  altro  di  sostantia  eh' 
el  contenuto  in  quella  di  monsignor  el  Rmo.  cardinale;  con  le 
prime,  si  fare  si  puotrà,  le  mandaremo.  Di  quelle  del  quadrimestro 
passato  non  hauemo  sentito  mai  si  sian  stato  perse  o  non.  Le 
mandassimo  pur'  forse  con  20  altre,  cioè  di  tutti  nostri  fratelli  di 
questo  collegio. 

La  poenitentia  mia  la  faccio  ma  Dio  sa  con  quanta  negli- 
gentia,  la  quale  pur'  uorei  non  si  ritrouassi. 

Altro  hora  non  m'  occorre.  Padre  in  X.°  molto  Rdo.,  sino  sua 
R.  P.  si  degni,  come  al  solito,  per  sue  santissime  orationi  preser- 
uarmi  da  maggior  negligentia  nel  seruigio  del  Signore  et  di  que- 
sto collegio.  Sia  con  lei  Jesù  X.°  nostro  signor,  chi  la  conserui 
sana  per  maggior  gloria  sua  et  agiuto  nostro.  Amen.  Di  Richa- 
nato  ahi  22  d'  Agosto  1555. 

L'  auisi  di  quella  persona  per  le  prime  con  gratia  del  Signore 
mandaremo.  Della  R.  P.  V.  indegno  in  X.°  figliolo, 

Oliuerio  Manareo. 

Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  X.°  Padre,  il  P.  M.°  Ignatio  de 
Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  de  Jesù,  in  Roma. 

*    Rodulphus  Pio  de  Carpi. 

-    Vide  dieta  in  epist.  990,  pag.  736,  annot.  l. 


Epistolar  Mixtae,  tom.  tv. 


Si8  Epístolas  Mixtae— 1019 


1019 

LEO  ENRIQUES 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

CONIMBRICA  22  AUGUSTI  I555  *. 

De  ratione  instituendi  Societatis  tirones,— An  expediat  nonnumquam  intra 
hebdomadam  eisdem  animi  relaxationem  praebere.  —  Qui  litteris  dant 
operam,  scientia  ac  virtute  crescunt,  et  in  latina  lingua  exercentur. 

t 

Jhus. 

Mui  Rdo.  en  Xpo.  Padre.  La  summa  gratia  y  amor  de 
Xpo.  nuestro  señor  sea  siempre  en  nuestras  ánimas.  Por  las  letras 
de  cada  mes  tengo  enformado  á  V.  P.  de  las  cosas  deste  collegio; 
ahora  en  estas  proporé  lo  que  acá  se  ha  mirado  cerca  la  disposi- 
tión  corporal  de  los  nouitios  que  acá  se  reciben ,  los  quales  son 
comumente  de  14  hasta  20  años  dedad,  á  los  quales  com  el  mu- 
cho recogimiento  que  tienen,  según  se  piensa  (el  qual  en  la  pri- 
mera probatión  son  de  12  hasta  uinte  días,  e  luego  sin  interpola- 
tión  ninguna  30  días  de  exercitios  spirituales,  é  estos  exercitios 
sin  salir  nunca  del  cubículo,  saluo  á  oir  missa)  uienen  á  enfermar 
de  la  cabeça  de  modo,  que  quedan  después  como  inútiles  para  los 
trábalos  de  la  Companhia.  E  esto  fué  tanto  este  año,  que  18  hasta 
uinte  ó  más  an  quedado  enfermos  de  la  cabeça;  y  miramos  se  se- 
ría bueno  que  estes  exercitios  se  remitissen  o  difirissen  por  al- 
guno tiempo,  y  no  se  tomassen  sin  medida  de  la  discritión,  por- 
que son  moços  y  danse  á  ellos  mui  impetuosamente.  Y  occoríanos 
acá  á  algunos,  se  sería  bueno  á  estos,  que  ia  están  en  la  2.*  pro- 
bación, los  quales  ni  pueden  bien  miditar  ni  trabaiar,  darles  al- 
guna honesta  recreatión  entre  semana,  los  quales,  con  no  hazer 
nada  quasi  por  sus  malas  despositiones,  se  inchen  de  malancolía, 
y  con  el  otio,  que  es  origen  de  todos  males,  pueden  uenir  á  mu- 
chas tentationes.  Y  se  á  V.  P.  parescire  que  se  les  den  algunas 
recreationes,  pareçía  acá  ser  necessario  que  V.  P.  determinasse 


*   Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  290,  prius  5Ó0. 


24  Augusti  1555  819 

la  qualidad  delias  y  quantidad,  lo  más  en  particular  que  fuere  pos- 
sible,  porque  acá  en  esto  somos  mui  escrupulosos.  Y  con  todo, 
como  empesan  á  enfermar  en  los  exercitios,  luego  los  saco  dellos; 
pero  esto  ahún  no  basta,  porque  á  muchos  que  se  an  sacado,  aun- 
que algo  se  allassen  meior,  ni  por  esso  quedan  de  todo  sanos. 

Los  hermanos  estudiantes  uan  mui  adelante  por  la  bondad  del 
Señor  en  los  exercitios  de  letras  y  uirtudes;  y  el  exercitio  de  ha- 
blar latín  ua  mui  adelante,  el  qual,  hasta  ahora,  nunca  se  ha  po- 
dido hazer  que  los  estudiantes  guardassen.  En  lo  demás, 
V.  P.  [disponga]  deste  hij[o]  suio,  aunque  miserable  y  indigno. 
En  los  santos  sacrifiçios  y  bendi tión  de  V.  P.  mucho  en  el  Señor 
me  encomiendo.  Oie,  22  de  Augusto  de  1555.  Indigno  hijo  de 
V.  P.  en  el  Señor  nuestro, 

f  León,  f 

Inscripiio:  f  Al  mui  Rdo.  en  Xpo.  Padre,  el  Padre  Mtro.  Ig- 
natio,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jhus.  En  Roma. 

Alia  marni.  1556.  De  don  León  22  de  Agosto.  R.da  á  los  30 
de  Abril. 

PRINCEPS  JOANNA 
PROREGI  ARAGONIAE 

VALLISOLETO  24  AUGUSTI  I555 

Ad  curiam  principis  evocantur  Pater  Tablares,  et  abbas  verulensis  aliique. 
— Doctor  Espes,  qui  ab  archiepiscopo  fuerat  missus,  a  principe  rejicitur. 
— Quaedam  mandata. 

EL  REY  Y  POR  SU  MAGESTAD  LA  INFANTA  PRINCESA 

Ilustre  duque,  primo,  lugarteniente  y  capitán  general  

Visto  lo  que  escrevís  en  otra  carta  de  los  diez  y  nueve  del  pre- 
sente, y  por  la  buena  información  que  uos  y  otros  hacéis  del  Pa- 

'  Ex  originali  in  archivio  septimancensi,  Archivo  general  de  Simancas, 
Secretaría  de  Estado,  legajo  3l8,  folio  72. 

^  Plura  in  hac  epistola  continentur  ad  diversa  negotia  spectantia,  pro- 
regi a  Joanna  principe  commendata,  quae,  utpote  a  nostro  scopo  aliena, 
praetermittenda  duximus.  Ea  dumtaxat  desumpsimus,  quae  ad  Societatem 
pertinent,  inveniunturque  in  infima,  propre  finem,  litterarum  parte. 


820 


EPISTOLAE  MiXTAE— 1020 


dre  Tablares,  de  la  Compañía  de  Jesús,  holgaré  de  uerle  y  enten- 
der por  él  lo  que  escrebís  que  me  dirá,  para  que  se  provea  lo  que 
conviene.  La  relación  que  por  vuestro  mandato  el  dicho  Tabla- 
res me  hace  por  su  carta  de  los  negocios  de  la  dicha  Compañía, 
he  visto,  y  en  fin,  conforme  á  vuestro  parecer  y  de  todos,  así  por 
lo  que  toca  á  estos  negocios,  como  por  los  demás  que  señaláis, 
que  es  bien  y  cumple  que  el  abad  de  Veruela  venga  acá;  y  así  os 
digo  y  encargo  que  lo  procuréis  por  todas  las  vías  y  formas  que 
ser  pudiere,  y  con  la  brevedad  posible,  que,  aunque  no  fuese  sino 
por  tenerlo  yo  mandado,  se  debe  así  hacer  y  cumplir,  y  esto  ha- 
béis vos  de  procurar  que  haya  efecto  en  todo  caso. 

La  carta  que  con  esta  va  abierta  para  el  provincial  de  los  con  - 
ventuales  de  la  orden  de  San  Francisco,  por  la  qual  le  decimos  y 
mandamos  que  venga  á  esta  corte,  le  haréis  dar  con  acto,  si  ahí 
estuviere;  y  si  no,  informaros  eis  y  enviársela  eis  á  donde  quiera 
que  estoviere,  con  carta  vuestra  para  el  mesmo  efecto,  avisándo- 
nos de  lo  que  se  hiciere. 

El  arzobispo  de  Zaragoza  enuió  aquí  al  doctor  Espés  '  para 
darnos  razón  por  su  parte  de  lo  que  ha  hecho  en  los  negocios  de 
la  Compañía  de  Jesús,  y  no  solamente  no  le  quisimos  oir,  pero 
le  mandamos  salir  luego  desta  villa,  y  le  hicimos  decir  que  en 
estos  negocios  no  quiero  oir  á  otro  alguno,  ni  tratarlos,  sino  con 
el  abad  de  Veruela,  y  que,  como  él  venga,  se  entenderá  en  ellos. 
Hacémosos  saber  esto,  para  que  lo  tengáis  entendido. 

Al  conde  de  Morata  ^  se  escribe,  por  la  orden  que  os  parece, 
lo  que  veréis  por  el  treslado  que  con  esta  va.  Haréis  que  se  le 
dé  nuestra  carta  en  la  manera  que  á  vos  os  pareciere. 

•  «Doctor  D.  Diego  Espés,  natural  de  Zaragoza,  religioso  y  docto 
Prior  y  Canónigo  del  Pilar  de  la  misma,  que  murió  en  1584».  Latassa- 
GOMEZ  Uriel,  Bibliotecas...  de  escritores  aragoneses,  t.  l,  pag.  438;  qui 
autores  monent  hunc  doctorem  minime  esse  confundendum  cum  «el  Maes- 
tro D.  Diego  de  Espés,  virtuoso  y  sabio  aragonés,  benémerito  de  ser  cele- 
brado por  uno  de  los  insignes  varones  que  ha  gozado  nuestro  Reino...» 
Hunc  postremum  amplissimis  verbis  laudant  Blancas  et  Dormer.  Scripsit 
aHistoria  eclesiástica  de  la  ciudad  de  Zaragoza...  hasta  1575.  Son  dos  vo- 
lúmenes ms.  en  folio.»  In  ea  narrantur  quae  sodalibus  Jesu  Caesaraugustae 
hac  tempestate  acciderunt. 

'-^    Petrus  Martinez  de  Luna,  qui  fuerat  Aragoniae  prorex. 


24  Augusti  1555  821 

Al  regente,  micer  Camacho,  enviamos  á  mandar  que  se  venga 
luego,  porque  así  cumple  á  servicio  de  su  magestad,  y  porque 
acá  es  menester  su  presencia,  y  no  se  detenga  en  ninguna  ma- 
nera. Y  si  no  se  hallare  en  Zaragoza,  lleva  orden  el  correo  que 
pase  donde  quiera  que  estuviere.  Datum  en  Valladolid  á  24  días 
de  Agosto,  año  de  mil  quinientos  cincuenta  y  cinco. 

La  Princesa. 

Vidit  Clariana  de  Seva,  vicecancelarius.=Vidit  Siginta,  re- 
gistrata. =  Protonotarius.  =  Vidit  Urgelles  ,  registrata.  =  Vidit 
Luna,  registrata. 

FRANCISCUS  DE  VILLANOVA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

NEAPOLl  24  AUGUSTI  I555  *. 

Socios  poscit  Villanova,  qui  locum  Patrum  Salmeron  et  Oviedo,  Neapolí 
absentium,  suppleant. 

t 

Muy  Rdo.  Padre.  Teniendo  por  çierto  que  el  P.  Salmerón 
auía  de  tornar  aquí  este  Setiembre,  como  me  auían  dicho,  e  de- 
xado  de  auisar  á  V.  R.  de  lo  que  diré  en  ésta.  Ahora  que  veo  la 
poca  esperança  que  se  puede  tener  de  su  tornada,  hago  saber  á 
V.  R.  que  en  este  pueblo,  de  donde  depende  todo  este  reyno, 
ay  muy  gran  neçesidad  de  estos  Padres  de  la  sancta  Compañía 
del  Jesú,  y  señaladamente  de  personas  semeiantes  al  P.  Salme- 
rón, para  que,  predicando,  con  su  sancta  doctrina  conuiertan  á 
vnos,  como  se  a  visto  con  efeto  por  el  pasado,  y  conseruen  otros 
èn  la  fee  sancta.  Y  si  no  se  pueden  enbiar  muchas  personas  de 
tan  rara  doctrina  como  la  de  el  P.  Salmerón,  á  lo  menos  no  deue 
V.  R.  dexar  en  ninguna  manera  de  enbiar  vna  persona  semeian- 
te,  para  que  con  su  doctrina,  sermones  y  vida  sancta  conserue  lo 
ganado,  y  prosiga  en  lo  que  se  a  encomençado.  Son  menester 

•    Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  41,  prius  2X3.  Hanc  epist. 
adhibuit  Polanco,  t.  v,  pag.  178,  n.  511. 


822 


EPISTOLAE  MiXTAE  — I02I 


también  personas  de  aquel  talento  y  calidad  del  P.  M.  Andrea  *, 
para  que  suplan  la  falta  que  a  hecho  y  haze  su  ausençia,  que, 
çierto,  en  esta  çiudad  era  muy  neçesaria  su  presençia.  Y  pues 
nuestro  Señor  fué  seruido  licuarlo  de  aquí,  V.  R.  prouea  de  dos 
ó  tres  otras  personas  que  se  exerçiten  y  hagan  lo  que  aquel  Pa- 
dre bendito  hazla,  consulendo  miseris  cecis,  y  resoluiendo  casos 
de  conciençia,  y  confesando  de  contino.  Los  que  aquí  an  quedado 
de  la  Compañía  son  todos  benditos;  pero  lo  que  avemos  perdido 
con  la  ausençia  de  los  dos  Padres  que  tengo  dicho,  no  lo  avemos 
aún  hallado.  Por  lo  que  veo  conuenir  al  seruicio  de  nuestro  Se- 
ñor, encargo  á  V.  R.,  y  por  lo  que  á  mí  particularmente  toca,  lo 
suplico  ynstantíssimamente,  quiera  enbiar  aquí  personas  de  esa 
sancta  casa,  que  suplan  la  falta  que  sentimos  con  la  ausençia  del 
P.  Salmerón  y  del  P.  M.  Andrea.  De  lo  que  se  a  hecho  çerca  del 
estabilimento  desta  sancta  casa,  de  otros  será  V.  R.  anisado:  y 
así  no  diré  otro,  sino  suplicarle  se  acuerde  de  mí  en  sus  oraçio- 
nes,  y  me  enplee  en  todo  lo  que  yo  fuere  suficiente  para  su  ser- 
uicio particular  y  general  á  toda  la  sancta  Compañía,  á  quien 
conserue  nuestro  Señor  en  su  sancto  seruiçio.  Amén.  De  Nápo- 
les 24  Augusti  1555.  Denoto  seruidor  de  V.  R., 

Francisco  de  Villanueua 
Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  Padre,  el  P.  Iñigo  de  Loyola,  pre- 
pósito de  la  sancta  Compañía  del  Jesú.  En  Roma. 


•  Andreas  de  Oviedo,  neapolitani  coUegii  nuper  moderator,  antequam 
in  aethiopicam  missionem  destinaretur. 

-  «Dominus  Franciscus  de  Villanova,  qui  unus  erat  ex  praecipuis  Con- 
siliariis,  quos  Regentes  vocant».  Polanco,  t.  v,  pag.  178,  n.  511.— Hislit- 
teris  respondit  Ignatius  l  Septembris;  ejus  epistolam  habes  inter  Cartas, 
t.  V,  pag.  309. 


20  Augusti  1555 


8a3 


HIERONYMUS  RUIZ  DEL  PORTILLO 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

SEPTIMANCIS  26  AUGUSTI  I555  '. 

Praeclara  virtutum  exempla,  a  sociis  edita,  praeeunte  Borgia. — Viri  prínci- 
pes nostros  invisunt.  -Discessum  Patris  Bustamante  dolent  oppidani. — 
Petrus  Domenech  rector  creatur. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  X.**.  La  grada  y  amor  de 
X.°  nuestro  señor  sea  en  el  ánima  de  V.  P.  Por  las  de  los  meses 
pasados  *  sabrá  V.  P.  más  en  particular  lo  que  el  Señor  se  digna 
obrar  en  sus  escogidos,  que  el  P.  Francisco  no  se  harta  de  dar 
gracias  á  nuestro  señor  Dios,  viéndolo.  En  especial  que  todos 
proceden  con  vn  spíritu  alegre,  y  con  gran  feruor  de  ser  mortifi- 
cados, que  cierto  me  parece  estar  todos  dispuestos  para  todo  lo 
que  se  les  mandare.  Porque  el  P.  Bustamante,  que  particular  don 
tenía  de  Dios  para  instruir,  todo  dezía  que  avía  de  tirar  quanto 
se  les  dixese  á  despegarlos  de  sí ,  y  así  en  todas  las  pláticas  y 
conversaciones  no  se  trata  sino  desto.  Y  por  ese  exercício  se  tray 
la  execución  dello,  que  van  á  los  hospitales  á  Valladolid,  donde 
son  entregados  por  mozos  de  los  mayordomos  y  de  todos  los  po- 
bres de  X.°,  adonde  han  dando  tanta  edificación,  y  dan,  que  no 
cesan  de  alabar  á  Dios  los  hospitaleros,  porque  dizen:  Antes  con 
vna  multitud  de  seruidores  no  podíamos  seruir  y  satisfacer  á  los 
pobres,  y  aora  dos  hermanos  satisfacen  de  todo  á  más  de  cin- 
quenta ó  sesenta  pobres.  Y  no  sólo  ayudándoles  quanto  á  la  salud 
del  cuerpo,  pero  quanto  al  alma,  exortándolos  á  que  reciban 
como  regalo  de  Dios  las  enfermedades.  Y  tienen  admirados  á 
toda  la  gente  que  va  á  ver  los  pobres,  que  no  ay  ninguno  que  se 

*  Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  79,  prius  419.— In  superiore 
parte  epistolae,  ad  oram  sinistram  chartae  legitur  scriptum  Quadrimestre. 

*  Ms.  pasadas.  Refertur  autem  Portillo  ad  alias  litteras  quadrimestres, 
•quas  habes  in  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  v,  pag.  432-436. 


824  Epistolar  Mixtae— 1022 

quexe  ni  esté  descontento,  sino  que  todos  dizen  cosas  que  esfuer- 
zan vnos  á  otros.  Están  en  dos  hospitales  quatro,  y  múdanse  de 
mes  á  mes,  enbiando  otros  de  nuevo;  y  los  que  estaban  de  antes, 
quedan  para  instruir  á  los  nuevos  tres  ó  quatro  días. 

Tanbiem  van  á  peregrinar  de  dos  en  dos,  y  con  grandes  de- 
seos de  padezer  por  X.°  persecuciones,  y  algunos  las  padecen.  Y 
esto  es  en  todo  común,  que  están  deseosíssimos  de  seguir  á  X.°  en 
todo,  y  así  se  huelgan  quando  les  viene  la  voz  del  hospital  ó  pe- 
regrinación, que  se  les  piden  albricias,  y  con  esto  los  que  quedan 
en  casa  se  exerci  tan  en  oración  lo  principal,  y  en  sus  officios,  y 
en  escrebir  y  le[e]r  buenas  cosas,  y  en  decorar  las  reglas  y  la  doc- 
trina, y  algunos  en  hazer  disciplinas.  En  las  quietes  se  suele  to- 
mar vna  regla,  y  di  zela  vno,  y  luego  todos,  y  después  sacan  el 
spíritu  della:  de  lo  qual  se  saca  gran  fructo,  porque  se  hazen  ver- 
sados en  ellas,  y  les  cobran  gran  reuerencia,  viendo  que,  donde 
ellos  pensaban  no  aver  spíritu,  hallan  tanto:  y  el  que  preside,  al 
cabo  trata  vn  poco  más  largo,  trayendo  santos  ó  exemplos  para 
animar  á  aquella  regla.  Otras  vezes  se  hazen  juegos,  que  el 
P.  Francisco  inventa  ':  que  su  R.cia  todas  las  vezes  que  puede  no 
dexa  de  assistir  en  las  quietes,  adonde  se  sacan  versos,  y  que  to- 
dos vn  día  hagan  mortificaciones  por  vno,  y  así  les  cae  que  todos 
por  vno  y  vno  por  todos  hazen;  y  su  R.cia  entra  en  ella.  Y  hanle 
caydo  dos  vezes  que  diga  las  tentaciones,  y  dixo  la  i.*,  que  era 
vn  Judas;  la  2.*,  que  estando  comiendo  se  le  ofreció  vn  pensa- 
miento, y  que  se  fué  tras  él,  y  no  sabía  si  comía  ó  no,  y  después 
tornó  en  sí,  y  bió  que  avía  comido  la  mietad  de  lo  que  tenía  de- 
lante, y  díxo  á  los  hermanos:  Guardaos,  que  el  demonio  tanbién 
se  haze  contemplatiuo;  y  otras  cosas,  que  á  todos  los  hermanos 
son  grandes  espuelas  para  caminar,  viéndole  tan  deseoso  de  des- 
onrras  y  trabaxos,  que  los  tiene  por  pascua. 

Los  días  passados  vino  el  presidente  %  y  fué  muy  edificado  y 


*  Vide  símiles  ludos  supra  descriptos,  Episi.  Mixtae.,  t.  iil,  pag. 
502-504. 

*  Antonius  de  Fonseca,  olirà  pampelonensis  episcopus,  regii  consilii 
praeses.  Epist.  Mixtae,  1. 11,  pag  392. 


26  Augusti  1555  825 

espantado  de  la  quietud  desta  casa:  y  el  marqués  de  Villena  '  tan- 
bién,  que  tiene  gran  deseo  de  recogerse,  y  cre[e]mos  verná  algún  * 
día  que  en  el  Señor  mucho  se  aprobechará,  por  los  buenos  pro- 
pósitos que  tiene;  y  el  marqués  de  Tábara  '  se  viene  sólo  quasi,, 
y  no  quiere  en  el  refitorio  más  de  lo  que  dan  á  los  otros  herma- 
nos. De  otras  cosas  más  particulares,  por  las  del  P.  Fran- 
cisco sabrá  V.  P. 

En  el  pueblo  ay  siempre  aumento,  aunque  han  sentido  la  ida 
del  P.  Bustamante  que  estaban  con  su  doctrina  muy  bien.  A 
las  tardes  todas  las  fiestas  haze  vn  hermano  plática,  y  con  con- 
tento de  todos:  el  Señor  lo  lleve  adelante.  En  las  limosnas  siem- 
pre lo  hazen  bien,  que  delias  quasi  nos  mantenemos.  Crecen  en 
las  confesiones  y  comuniones  cada  día.  Dízeseles  á  los  niños  la 
doctrina  cada  día  en  nuestra  iglesia,  de  que  mucho  se  edifican. 

Por  aora  no  se  ofreze  otra  cosa  en  vniversal  de  que  dar  noti- 
cia á  V.  P.  Por  la  que  escribe  el  P.  Doménec  rector  en  lugar 
del  P.  Bustamante,  sabrá  V.  P.  de  las  cosas  más  particulares  de 
casa.  El  Spíritu  santo  hincha  el  alma  de  V.  P.  de  sus  dones  y 
gracias,  para  que  á  sus  miembros  descienda.  De  Simancas  á  26 
de  Agosto  de  1555  años.  De  V.  P.  hijo  indigno  y  mínimo, 

Portillo. 

Por  comissión  del  P.  Doménec. 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  Rdo.  en  Christo  Padre  nuestro,  el 
P.  M.°  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de 
Jesús,  en  Roma.  Alia  manu:  RM  alli  6  di  Nouembre. 

'    Didacus  Lopez  Pacheco. 
-    Ms.  algunos. 

^  Bernardinus  Pimentel,  marchio  de  Tavara,  de  quo  saepe  dictum  in 
sup.  voluminibus. 

*  Baeticae  provincialis  renuntiatus,  in  locum  P.  Michaelis  de  Torres, 
in  Portugalliam  missi. 

P.  Petrus  Domenech,  de  quo  videantur  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  568, 
597,  647. 


826 


EPISTOLAE  MiXTAE  — 1023 


1093 

JOANNES  DE  VEGA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MESSANA  27  AUGUSTI  I555  *. 

Aequo  animo  fert  Vega,Patrein  Lainez,  Romae  a  summo  pontífice  retentum, 
Messanam  non  venire. 

t 

Muy  Rdo.  señor  Padre.  He  reçeuido  la  carta  de  V.  P.  en  res- 
puesta de  la  que  yo  screuí  sobre  la  venida  del  P.  Mtro.  Lainez  á 
predicar  en  Meçina  esta  quaresma,  que,  çierto,  quando  no  huuiera 
otra  cosa  de  mayor  importançia  del  seruicio  de  Dios ,  teníamos 
gran  esperança  que  hiziera  mucho  fruto  y  diera  mucha  consola- 
çión,  porque,  graçias  sean  dadas  á  nuestro  Señor,  la  gente  desta 
çiudad  está  en  mucho  mejor  dispusiçión  de  lo  que  ha  estado  por 
lo  pasado.  Mas  interuiniendo  en  esse  negocio  mandamiento  de  su 
santidat  y  offiçio  en  que  tanto  podría  seruirse  nuestro  señor 
Dios,  yo  me  repongo  de  mi  demanda,  y  lo  dexo  en  manos  de 
V.  R.,  para,  según  los  tiempos  suçedieren,  y  viere  lo  más  opor- 
tuno y  prouechoso,  aquello  haga,  como  sienpre  haze  -:  y  nuestro 
Señor  le  alunbra,  cuya  muy  Rda.  persona  nuestro  Señor  guarde 
y  prospere.  De  Meçina  á  xxvii  de  Agosto  1555.  A  seruicio 
de  V.  P., 

Juan  de  Vega. 
Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  señor  Padre,  miçer  Ignaçio  de  Lo- 
yola, prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús.  En  Roma. 

'    Ex  originali  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  42,  prius  219. 

-  Scripserat  Ignatius  Joanni  de  Vega  4  Augusti  1555:  «Pensando  [Lai- 
nez] tomar  licencia  y  la  bendición  de  Su  Santidad  para  partirse...,  el  Papa, 
habiendo  conferido  con  él  algunas  cosas  de  mucha  consideración,  agradán- 
dolé  algunos  recuerdos  que  le  daba,  le  mandó  in  virtute  sanctae  obedientiae 
que  no  se  partiese  de  Roma,  y  que  se  dejase  ver  muchas  veces,  hasta  que 
se  diese  corte  en  aquellos  negocios  que  se  trataban» .  Cartas  de  San  Igna- 
cio, t.  V.  pag.  276.  Vide  etiam  PoLANCO,  t.  V,  pag.  33,  34,  n.  59  et  60,  ubi 
multa,  scitu  digna,  narrantur  ad  Lainez  spectantia. 


29  Augusti  1555 


827 


I0S4 

ALPHONSUS  ROMAN 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

CAESAR  AUGUST  A  29  AUGUSTI  I555 

De  rebus  caesaraugustanis. — Litterae  romanae  desiderantur. — Agitur  de 
nostrorura  reditu.  —Opera  sociorum  impensa  in  adjuvandis  proximis  op- 
pidi  Pedrola. 

t 

Jhs. 

Charissimo  Padre  mio  en  Christo.  Gratia  et  pax  Christi 
Jesu,  etc.  Por  duplicadas  he  scrito  estos  días  próximos  al  Padre 
nuestro,  M.°  Ignatio,  de  obediencia  del  P.  Francisco,  resumiendo 
quasi  del  todo  este  nuestro  negoçio  y  con  vna  delias  screuí  á 
V.  R.,  y  de  ninguna  sobre  el  negoçio  de  aquí  hemos  reçebido 
respuesta:  sperámosla  presto,  porque  el  P.  Francisco  scriuió  es- 
tos días  al  obispo  de  Huesca,  que  hauía  reçebido  letras  de  Roma 
de  los  17  de  Junio,  en  que  se  dezía  nos  embiarían  çitaçión  y  in- 
hibiçión  ^  Y  sería  ahora  á  buen  tiempo,  porque  sin  esso  vamos 
muy  poco  á  poco,  no  pudiendo  hazer  más.  Lo  hecho  contra  nos- 
otros se  está  como  cuando  los  nuestros  salieron  de  Çaragoça, 
saluo  que  por  nuestra  absençia  y  en  tanto  que  esta  durare,  está 
suspenso  siempre  el  entredicho.  Yo  he  estado  estos  días  en  Pe- 
drola con  los  nuestros,  y  día  de  la  hecha  desta,  antes  de  amane- 
çido,  vine  aquí,  donde  estoy  oculto  (como  suelo).  Ha  sido  neçessa- 
ria  mi  venida,  porque  es  partido  para  la  corte  el  P.  Tablares,  que 
el  P.  Francisco  le  ha  llamado,  y  sé  que  en  vna  para  el  virrey  le 
embía  á  llamar  la  prinçesa,  para  ser  mejor  informado  de  algunas 
cosas  sobre  este  nuestro  negoçio,  y  de  algunas  que  no  se  suffría 
encomendarlas  á  la  pluma  *.  Su  alteza  ha  scrito  diuersas  vezes  al 

'    Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  98,  prius  506,  507. 

-    Vide  epist.  l3  Augusti,  n.  1017,  pag.  799  et  seqq.. 

'  «Mala  etiam  erat  causa  Archiepiscopi  et  officialium,  qui  Litteris  Apo- 
stolicis  obedire  noluerant.  Sed  P.  Ignatius  potius  ea,quae  pacis  erant,  cogi- 
tábate et  id  tantum  effecit,  ut  per  citationem  et  inhibitionem  tota  haec  causa 
hic,  Romae,  cognoscenda  transferretur».  POLANCO,  t.      pag.  404,  n.  I086. 

*    Joannae  principis  epistola  habetur  supra,  n.  1020. 


828 


Epistolae  Mixtae — 1024 


abbad  de  Veruela,  vy cario  general  del  Rmo.  arçobispo,  para  que 
fuesse  á  la  corte,  porque  se  entiende  de  muy  cierto  ser  él  el  fun- 
damento de  toda  esta  rebuelta.  Y  vltimamente  con  vna  letra  que 
le  dió  M.  Agustín  *,  muy  denoto  nuestro,  de  creençia  de  S.  A.,  en 
que  se  le  mandaua,  con  quexasde  su  desobediencia  á  las  passadas, 
que  pareciesse  ante  S.  A.  á  los  15  días,  so  pena  de  la  fidelidad,  y 
sin  réplica;  después  de  hauer  llorado  algunas  lágrimas  con  la  le- 
tra y  lo  mandado,  ha  mostrado  poner  alguna  diligencia  en  reme- 
diar lo  hecho  con  los  frailes  y  clérigos,  y  dize  que  no  puede  aca- 
bar nada  con  ellos.  Hase  affirmado  de  persona  de  fe,  que  de  se- 
creto les  ha  dado  auiso  que  estén  firmes,  y  ellos  lo  están  bien  en 
defendernos  la  casa  y  habitaçión;  y  vltra  que  se  ha  dicho  hauer 
ydo  á  essa  corte  algunos  frailes  agustinos  sobre  este  negocio, 
haurá  dos  ó  tres  días  se  partió  de  aquí  sobre  el  mismo  negoçio  á 
Roma,  á  lo  que  se  publica  á  la  clara,  vn  capellán  mayor  de  la  seu 
de  Çaragoça,  seruidor  mucho  del  arçobispo,  y  que  le  dessea  com- 
plazer  por  çierta  pretensión  de  interesse:  y  va  por  parte  de  los  vi- 
carios y  clérigos  de  todas  las  parrochias  (los  quales  han  hecho  aún 
estos  días  sobre  esto  diuersos  ayuntamientos) ,  y  se  dize  le  han 
dado  por  principio  quinientos  scudos,  con  intençión,  á  lo  que  se 
publica,  de  gastar  muy  largo  hasta  salir  con  su  intençión.  Dízese 

el  que  va  ^  Auiñón  ó  Renes:  es  vn  hombre  moreno  y  baxo 

de  cuerpo.  Dízenme  que  fué  criado  de  vn  hombre  prinçipal  de  essa 
corte,  no  sé  si  del  datario.  El  abbad  de  Veruela  procura  no  yr  á 
la  corte,  prometiendo  hazer  lo  que  pueda,  ó  remediar  el  negoçio, 
y  no  se  le  concederá;  y  si  passados  los  15  días  no  va,  hay  fuertes 
remedios  contra  él,  y  assi  pareçe  que  no  podrá  dexar  de  yr,  ó  de 
ser  llenado,  que  está  en  esto  muy  fuerte  S.  A.,  entendiendo  que 
esto  es  lo  que  cumple.  Salido  de  aquí,  se  cree  yrá  el  negoçio 
como  conuiene,  y  se  proçederá  á  la  reuocaçión  de  facto  de  lo  as 
sentado  contra  nosotros,  por  vn  inquisidor  que  tiene  breue  del 
nunçio  para  conoçer  de  los  proçessos,  y  aun  para  castigar  los  que 
han  mal  procedido  en  este  negoçio.  Y  como  éste  manifiesta  la 
instancia  de  nuestro  proçesso,  porque  se  ha  proçedido  muy  con 

*  Laudatus  saepe  Jacobus  Agustin  del  Castillo. 

*  Deest  verbum  aliquod. 


29  Augusti  1555  829 

tiento,  y  que  el  de  los  contrarios  es  nullo  por  la  inhibiçión  y 
appellaçión  nuestra,  vltra  alia,  entendemos  se  guardarán  núes 
tras  censuras  contra  los  otros,  cessando  las  que  piensan  que  nos 
ligan,  estando  nosotros  bien  seguros.  Esto  hecho,  creemos  será 
breue  nuestra  venida  á  la  casa,  y  para  el  negoçio  prinçipal  vernía 
bien  la  prouisión  de  ay.  Spero  en  el  Señor  la  embiará  á  su  tiem- 
po. Nunca  cessan  en  los  pulpitos  de  dezirse  abiertamente  cosas 
con  gran  dissoluçión  contra  nosotros,  saliéndose  con  todo,  hasta 
día  de  la  hecha  desta,  que,  predicando  vn  fraile  de  santo  Domin- 
go, ha  dicho  lástimas  Sea  alabado  el  Señor,  pues  las  murmu- 
raçiones  graues  contra  nosotros  no  cessan.  Es  cosa  marauillosa 
el  odio  que  nos  tienen,  á  lo  que  muestran  quasi  en  común;  pero 
muchos  ha  guardado  el  Señor  que  nos  muestran  amor,  y  nos  de- 
fienden, aunque  no  se  osa  hazer  todas  vezes  en  público,  según 
es  el  furor  que  aún  dura  en  la  gente  común,  conçitada  con  las 
falsedades  grandes  que  se  han  dicho  de  nosotros.  Piega  al  Señor 
de  todo  nos  approuechemos. 

En  el  lugar  donde  residimos  después  de  la  salida  de  Çarago- 
ça,  que  es  lo  más  dél  de  moriscos,  vinieron  muchos  destos  á 
nuestra  posada  á  pedir  se  les  enseñasse  el  camino  del  çielo  vn  día 
de  trabajo,  dexando  sus  eras,  y  se  les  dixo  boluiessen  después  de 
algunas  horas,  porque  no  hauía  commodidad  entonces  de  les  pre- 
dicar. Boluieron  el  mismo  día  en  mayor  número ,  y  se  les  hizo 
vna  plática,  de  que  se  dize  quedaron  consolados;  y  después  se 
instó  que  les  hiziessen  los  nuestros  doctrina  (esto  fué  estando  yo 
los  días  passados  aquí  scondido  sobre  estos  negoçios)  y  por  ver 
tales  desseos  en  gente  tan  nueua,  y  de  quien  se  tiene  commun- 
mente  muy  mal  conçepto,  dándome  auiso  los  Padres,  nos  pareçió 
al  P.  Tablares  y  á  mí,  que  se  hiziesse  lo  que  pedían.  Pero  por- 
que los  clérigos  no  nos  osauan  admitir  en  la  yglesia  por  temor  de 
alguna  muleta  de[l]  prelado,  hauiéndoles  ya  yo  assegurado  de  las 
çensuras  que  temían  en  nosotros,  fué  neçessario  se  hiziesse  la 

•  Provincialis  tamen  O.  P.,  sanctissimus  ille  vir  Fr.  Petrus  Martyr  Co- 
ma, (ditteras  ad  suos  scripsit,  qui  Caesaraugustae  erant,  quibus  eis  praeci- 
piebat,  ne  se  cum  adversariis  Societatis  nostrae  conjungerent»,  Polanco, 
t.  V,  pag.  408,  n.  1096. 


83o 


Epistolae  Mixtae— 1024 


doctrina  en  la  plaça,  junto  á  las  casas  dei  conde  '  (donde  nosotros 
posamos).  Haurá  12  dias  se  prosiguen  cada  dia,  y  hemos  primero 
ydo  dos  de  nosotros  recogiendo  la  gente  por  el  lugar,  y  los  do- 
mingos y  fiestas  vn  Padre  de  los  nuestros,  y  los  miércoles  ha  he- 
cho pláticas  muy  buenas  sobre  el  Credo,  á  que  suele  venir,  sal- 
tem las  fiestas,  quasi  todo  el  pueblo,  y  de  los  christianos  nueuos 
de  los  lugares  circunvezinos  muchos.  Están  en  el  lugar  muy  con- 
solados con  lo  que  se  haze,  y  dessean  que  no  nos  uamos  de  allí. 
Entiendo  agora  que  se  nos  dé  Hcencia  para  que  se  haga  en  las 
yglesias,  y  que  allí  exerçi temos  nuestros  ministerios.  Y  porque  al 
arçobispo  se  la  ha  embiado  á  pedir  la  señora  condesa  de  Riba- 
gorça,  su  sobrina,  que  es  señora  de  aquellos  lugares,  en  el  que  es- 
tamos y  los  çercanos,  y  no  se  la  ha  querido  dar,  se  procura  por 
el  santo  officio  de  la  inquisiçión,  á  causa  que  son  los  moradores 
de  aquellos  pueblos  quasi  todos  nueuos  conuertidos ,  y  me  han 
dicho  se  huelga  de  lo  que  hemos  hecho  vno  de  los  inquisidores, 
y  ha  prometido  Hcencia.  Los  del  lugar  donde  estamos,  que  es 
grande  -,  como  tienen  mucha  conversaçión  con  Çaragoça,  dizen 
de  nosotros  según  lo  que  sienten,  porque  muestran  estar  muy 
consolados  y  edificados  (á  gloria  del  Señor);  y  aunque  esto  sea 
para  que  en  parte  cesse  nuestra  cruz,  y  de  ser  instrumentos  della 
algunos  de  los  muchos  que  esto  (creo)  oyen,  pero  confío  en  el 
Señor  que  también  será  de  mucho  fructo,  y  neçessaria  á  muchas 
almas  la  edificaçión  que  desto  reçibirán.  El  Señor  se  siruade  todo. 


'  Comes  de  Ribagorza,  Martinus  de  Aragón  et  Gurrea,  Ludovicae  de 
Borja  maritus,  extra  Hispaniam  tune  degens. 

^  «Pedrola,  villa  de  la  prov...  de  Zaragoza  (5  leg.),  part.  jud.  de  Almu- 
nia...  tiene  3oo  casas...,  2  ermitas  (S.  Sebastián  y  Ntra.  Sra.  del  Pilar),  la 
primera  dentro  del  pueblo  y  la  otra  fuera  en  el  monte,  sobre  una  eminencia, 
distante  '/■>  hora...  Confina  el  term.  por  N.  con  Luceni;  E.  Cabañas;  S.  Pla- 
sencia  de  Jalón,  y  O.  Pozuelo.  Su  extensión  es  de  2  leg.  de  N.  á  S.  y  2  '/., 
de  E.  á  O  .  ;  en  su  radio  comprende  los  caseríos  del  monte  de  Pardiñas 
dist.  V2  cuarto  de  hora  de  la  población...  El  señorío  de  esta  villa  fué  conce- 
dido á  la  ilustre  casa  de  Aragón,  y  en  ella  bautizó  el  Pontífice  Adriano  VI 
en  28  de  Marzo  de  1522  á  Doña  Adriana  de  Aragón,  hija  de  los  señores  Don 
Alonso  de  Gurrea  y  Aragón  y  de  Doña  Ana  Sarmiento  de  Castilla,  condes  de 
Ribagorza  y  señores  de  esta  villa».  Madoz,  Diccionario  geog.-hist.,  t.  xil, 
pag.  747- 


29  Augusti  1555  83i 

En  las  oraçiones  de  V.  R.  y  de  todos  los  Padres  y  hermanos 
nuestros  de  la  casa  y  ambos  collegios  encomiendo  mucho  á  todos 
nosotros,  y  á  nuestros  negoçios,  y  á  los  que  nos  han  fauoreçido  y 
perseguido,  y  ahora  lo  hazen  en  el  Señor  nuestro,  cuyo  santo  te- 
mor y  amor  esté  y  se  augmente  siempre  en  nuestras  almas,  para 
que  se  cumpla  en  nosotros  la  diuina  voluntad.  Amén.  De  Cara- 
goça  29  de  Agosto  1555  años.  De  V.  R.  hijo  y  sieruo  indigno  en 
Jesuchristo, 

t 

Román. 

t 

Tnscriptio:  Jhs.  Al  muy  Rdo.  Padre  mío  en  Chnsto,  el 
P.  M.°  Juan  de  Polanco,  de  la  Compañía  de  Jesús,  etc. 
Alia  manu:  R.ta  alli  6  di  Nouembre. 


IO*95 

MARCHIO  DE  SARRIA 
BERNARDINO  DE  MENDOZA 

ROMA    29    AUGUSTI  I555 

Res  Societatis  Jesu,  Neapoli  versantis,  commendat. 
t 

Muy  111. e  señor:  Los  theatinos  de  aquí,  que  se  llaman  la 
Compañía  de  Jesús  - ,  me  han  instado  para  que  yo  scriuiesse  á 

'    Ex  autographo  in  voi.  F,  unico  folio,  n.  5,  prius.  36. 

-  Cur  alumni  Societatis  Jesu  ab  aliquibus  theatini  vocati  sint,  declarat 
Orlandini,  Hist.  Soc.Jes.,  part.  i,  lib.  i,  n.  122.  Et  rursus  lib.  v,  n.  62, 
ubi,  recensens  varia,  quibus  nostrates  appellabantur  initio,  nomina,  haec 
memorai  :  «Aiebant  aliqui  Vallisoleti  Ignatianos,  seu  patria  voce  Inighistas, 
quidam  autem  Papistas  (nam  Papae  Sedique  Apostolicae  praecipuo  eos  voto 
deuinctos,  iam  fama  vulgarat)  apparuisse.  Nec  pauci,  similitudinis  errore 
decepti,  Theatinorum  eos  vocábulo,  quorum  item  sacer  Ordo  haud  dissimili 
cultu  nuper  surrexerat,  describebant.  Quidam  vero,  quoniam  nihil  nisi  mo- 
rum  conformatio  eorum  in  ore  resonabat,  malebant  eos...  Reformatos  Cleri- 
cos  appellare.  Nec  deerant  qui...  dictitarent  eos  esse  Apostólos  magni  Dei, 
qui  ruentibus  ad  Tartarum  animis  tempestivas  porrigerent  dexteras.» 


832 


Epistolae  Mixtae — 1025 


V.  S.  Ma  presente  en  recomendación  de  sus  buenas  obras.  Y  di- 
zen  que,  á  instancia  de  los  virreyes  de  Nápoles  y  Sicilia,  y  supli- 
cación de  los  mismos  reinos,  S.  M.t  hizo  merced  de  una  abadía 
para  el  Collegio  de  Palermo  y  otra  para  el  de  Mecina  -;  y  para 
el  de  Nápoles  la  hizo  de  conceder  que  se  uendiessen  hasta  4000 
ducados  de  los  uacuos  de  los  muros  %  y  que  se  le  applicassen 
600  de  renta  ecclesiàstica  de  la  que  uacasse  de  la  presentación 
real,  la  qual  gracia,  por  respecto  de  las  mutationes  de  Nápoles, 
no  ha  auido  aún  effeto,  como  le  ubo  en  Sicilia.  Y  porque  tienen 
por  muy  cierto,  que  no  menos  terná  por  bien  la  majestat  real  * 
que  esta  gracia  y  Compañía  aya  effecto  y  uaya  adelante ,  que  lo 
tubo  la  majestat  cesárea  ^  de  concederla,  pues  es  para  tanto  ser- 
uicio  de  nuestro  Señor,  supplican  y  me  han  instado  que  yo  su- 
plique á  V.  S.  tome  particular  protectión  de  las  cosas  de  la 
Compañía  y  collegio  della  en  essa  ciudad;  y  así  en  lo  de  los  ua- 
cuos como  en  lo  de  la  renta  que  uacare,  tenga  memoria  de  fauo- 
recer  tan  santa  obra;  y  entretanto  en  lo  que  occurrieie  á  los 
que  ay  residen  de  la  dicha  Compañía  los  mande  hazer  merced  y 
fauor,  pues  dello  será  nuestro  Señor  seruido  y  sus  majestades,  y 
yo  rescibiré  muy  particular  merced:  el  qual  la  muy  111. e  per- 
sona de  V.  S.  guarde,  como  V.  S.  dessea.  De  Roma  á  29  de 
Agosto  1555. 

Inscriptio:  Copia  de  una  del  señor  marqués  de  Sarria  ^  para 
el  señor  don  Bernardino  '  de  Mendoça. 

'  «Cura  recessisset  Cardinalis  Pasciechus  [Petrus  Pacheco]  ab  ea  gu- 
bernatione,  et  successisset  D.  Bernardinus  de  Mendoza,  novus  Prorex,  fa- 
vor in  eo  pene  nullus  ad  res  Societatis  promovendas  inveniebatur...»  Po- 
lanco, t.  V,  pag.  179,  n.  516. 

-    Vide  supra,  epist.  952,  pag.  625,  annot.  2. 

'  Cf.  Polanco,  t.  iv,  pag.  180,  n.  379  et  pag.  187,  n.  399;  t.  v, 
pag.  180,  n.  519. 

*  Philippus  II. 
^    Carolus  V. 

*  Ferdinandus  Ruiz  de  Castro  et  Portugal,  marchio  I  de  Sarria,  legatus 
caesaris  in  urbe.  Polanco,  t.  v,  pag.  441,  n.  1186. 

''    Ms.  Bern." 


3i  Augusti  1555 


833 


JULIANOS  DE  ALVA 
episcopus  portalegrensis 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PORTU  ALACRI  (PORTALEGRE)  3l  AUGUSTI  I555 

Quod  Societas  in  Gallia  oppugnetur,  vehementer  dolet.—  Parisiensium  do- 
ctorum  conatus  ac  decretum  damnat. — Societatis  institutum  et  res  socio- 
rum  gestas  laudibus  extollit. 

f  Muy  Rdo,  senhor.  Por  a  pena  que  eu  tenho  de  ouuir  dizer 
que  ha  pessoas  em  França  que  queiram  poer  nota  na  religião  da 
Companhia  de  Jesu,  sinto  o  que  V.  m.  auera  sentido.  Porem  es- 
pero em  nosso  Senhor  que  tudo  sera  pera  mays  gloria  de  seu  san- 
ato nome  e  credito  da  Companhia,  e  bem  da  christandade.  Por- 
que cousa  tam  sancta  e  tam  necessaria  pera  proueyto  das  almas, 
que  elle  tanto  ama  e  tanto  lhe  custarão,  não  ha  de  permittir  que 
ninguém  tenha  poder  pera  a  impedir  nem  estoruar,  posto  que  o 
demonio  por  seus  mynistros  tanto  o  trabalhe,  porque  taes  deuem 
ser  os  que  teem  ousadia  de  dizer  mal  de  tanto  beem.  E  he  certo 
que  ou  elles  não  estam  informados  do  instituto,  rehgião  e  pes- 
soas da  Companhia  e  de  suas  grandes  virtudes  e  fructo  que  fazem 
na  ygreja  de  Deos,  ou  que  são  demonios  em  figura  de  homens, 
poys  com  sua  malicia  e  danadas  intenções  presumem  de  contra- 
dizer cousa  que  manifestamente  pareçe  inspirada  e  alumeada  por 
o  Spiritu  sancto.  Porque  quando  considero  que  no  tempo  que  os 
sanctos  sacramentos  da  confissão  e  communhão  forão  mays  per- 
seguidos em  Alemanha  e  Inglaterra,  emtão  teue  mays  vigor  esta 
sancta  Companhia,  cujo  principal  instituto  he  exhortar  os  fi  ees  a 
estes  sanctos  sacramentos  e  ministrarlhos  ;  vejo  claramente  ser 
ordenada  por  Deos,  especialmente  quando  me  lembra  o  grande 
fructo  que  os  Padres  con  suas  grandes  virtudes  e  boom  exemplo 
de  vida  e  com  sua  sancta  doctrina  teem  feyto  nestes  rey  nos,  e  na 
India,  e  no  Brasil  e  em  Africa,  e  em  todas  as  outras  partes  onde 


Ex  originali  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio,  n.  I07,  prius  634. 
Epistolae  Mixtae,  tom.  IV.  53 


834  Epistolae  Mixtae— 1026 

andam;  que  não  pareçe  que  em  tam  breue  tempo  homens  pode- 
rão fazer  o  que  elles  teem  feyto,  se  o  Spiritu  Sane  to  não  os 
guyara.  V.  m.  pode  creer  que  os  Padres  se  ham  auido  tam  bem 
nestas  partes  ,  e  estam  por  isso  tam  bem  quistos  dei  rey  e  da 
raynha,  nossos  senhores,  e  dos  principes  e  senhores  destes  rey- 
nos,  e  de  todo  o  pouo,  que  mays  não  pode  ser.  E  suas  muytas 
virtudes  o  mereçen,  porque  nunca  çessam  de  se  occupar  e  tra- 
balhar na  saúde  e  proueyto  das  almas ,  dando  de  sy  o  exemplo 
que  se  pode  e  deue  desejar,  sem  auer  quem  de  nenhum  delias 
diga  cousa  que  se  deua  reprehender  nem  emendar. 

E  por  isto  não  ha  de  que  teer  pena,  senão  da  perdição  de 
quem  ousa  tomar  attreuimento  pera  querer  reprehender  o  que 
ouuera  de  louuar.  Rogue  V.  m.  a  nosso  Senhor  que  alumee  seu 
entendimento  pera  o  entender,  e  conheçer,  e  emendarse;  e  que 
a  todos  de  graça  que  o  siruamos. 

Se  eu  em  alguma  cousa  posso  seruir,  jaa  sabe  que  me  tenho 
por  da  Companhia,  e  que  como  a  qualquer  della  me  pode  man- 
dar e  seruirse  de  mym,  o  que  eu  receberey  em  grandissima  merçe. 

Guarde  nosso  Senhor  e  conserue  em  seu  seruiço  sua  muy 
Rda.  pessoa.  De  Portalegre,  vitimo  de  Agosto  1555.  Serujdor 
de  V.  m., 

O  Bispo  de  Portalegre 
Inscriptio:  f  Ao  muy  Rdo.  senhor,  o  senhor  mestre  Ignaçio, 
prepósito  geeral  dos  Padres  da  Companhia  de  Jesu ,  em  Roma. 
Alia  manu  R.ta  ali  19  d'  Ottobre. 

'  De  praestantissimo  hoc  antistite,  Juliano  de  Alva,  haud  semel  dixi- 
mus.  Vide  ejús  ad  Ignatium  litteras,  Epist.  Mixtae,  t.  m,  pag.  Ó4. 


4  Septembris  1555 


835 


CORNÉLIUS  GOMEZ 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

OLISIPONE  4  SEPTEMBRIS  I555 

In  Portugalliam  ex  Congo  se  appulisse,  nuntiat.— Suae  reversionis  causas 
exponit. — Acta  in  insula  Sti.  Thomae. 

t 

Jhus. 

Muj  Rdo.  in  X.®  Padre.  A  summa  graça  e  amor  de  Jesu 
X.°  nosso  senhor  seia  en  contino  fauor  e  ajuda  nossa.  Amen. 
Minha  cheguada  de  Conguo  a  esta  çidade  de  Lixboa  foy  a  15  d'A- 
guosto,  dia  de  nossa  Senhora,  e  trouxe  comiguo  a  dous  moços 
horfãos,  porque  o  outro  leuou  pera  si  nosso  Senhor,  e  assi  ao 
P.  Fruttuosso  Nogueira,  como  V.  P.  jaa  mais  larguamente  sa- 
berá -  com  o  mais  de  nossa  entrada  en  o  rejno,  e  parte  do  que 
despois  soçedeo  polas  cartas  que  de  Ha  vierão,  e  assi  dos  termos 
en  que  achamos  a  el  rej  e  o  rejno.  E  ajnda  que  naquele  tempo  me 
pareçia  puoderse  remedear  alguma  cousa  com  jrem  mais  Padres 
da  Companhia,  e  ordenarmos  ali  hum  collegio,  e  com  a  jda  de 
outros  Padres  virtuossos  e  saida  doutros,  que  no  rejno  estauão; 
contudo  polo  que  despois  soçedeo  tiue  tudo  por  trabalho  escusa- 
do, porque  se  detreminou  o  rej  en  não  consentir  collegio,  e  no 
mais,  que  nosso  Senhor  por  quem  he  remedee;  e  vendo  eu  obras 
tão  publicas  maas,  e  assi  çerrar  el  rej  a  porta  aos  remedios,  me 
detreminej  de  o  deixar,  como  o  fiz;  e  cheguado  a  porto  daquelle 
rejno,  onde  me  avia  de  embarquar,  me  derão  ahi  humas  cartas  del 
rej  deste  reino  de  Portugual  pera  mjm,  en  a  qual  me  encomen- 
daua  que  me  não  viesse  ao  reino  ataa  laa  cheguar  seu  embaixa- 
dor, que  com  mujta  breujdade  o  esperaua  despachar,  e  assi  mo 
escreuia  noutra  o  cardeal,  e  juntamente  com  estas  outra  pera  o 
mesmo  rej.  Eu  me  tornej  loguo  pera  onde  o  rej  estaua,  que  erão 

'    Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  i38,  prius  619. 
*   Vide  epist.  1007,  pag.  774.  Cf.  Polanco,  t.  v,  pag.  614,  n.  1684 
et  seqq. 


836  Epistolae  Mixtae— 1027 

deste  porto  quarenta  ou  mais  leguoas,  e  lhe  dei  a  carta  del  rej,  e 
asi  esperei  mais  de  dez  meses  sem  ter  nouas  da  jda  do  embai- 
xador, e  antes  de  mujtos  ao  contrairo,  sem  neste  tempo  poder 
fazer  o  nosso  offiçio  por  rezão  do  mesmo  rej .  O  que  en  este  tempo 
socedeo  foy,  Padre  meu,  tanto  mal,  que  fuj  forçado  a  deixar  o 
rej,  e  virme  pera  o  porto  onde  antes  estiuera  ataa  se'"  enformada 
da  vinda  do  embaixador.  Ali  por  aquelle  tempo  me  exerçitei  en 
confessar  e  socorrer  a  mujtos  portugueses  que  ali  estauão  de 
huma  nao  da  India  que  ali  arrybara,  e  os  moços  en  fazer  a  doctrina 
aos  escrauos  dos  branques  cada  dia  en  a  igreja,  chamándoos  com 
a  campaynha.  Não  tardou  mujto  loguo  hum  aluara  del  rej  de 
Conguo,  en  que  mandaua  que  todo-  os  branquos,  que  estauão  na- 
quelle  porto,  loguo  se  embarquasem  pera  este  rejno  de  Portugual; 
o  qual  aluara  vinha  acompanhado  de  sinquo  ou  seis  mil  homens 
de  guerra  pera  o  fazerem  executar  por  mal,  se  por  bem  não  qui- 
sezem,  o  qual  eu  loguo  fiz  com  os  moços,  e  assi  o  fizerão  os  que 
puderão. 

Cheguados  a  jlha  de  são  Thome,  en  24  dias  que  ahi  estiue- 
mos  obrou  nosso  Senhor  por  sua  bondade  muito,  pera  o  qual  to- 
mou Deos  nosso  senhor  por  mejo ,  segundo  me  pareçe ,  a  fama 
que  corre  do  conçerto  e  ordem  en  que  aguora  vão  en  este  rejno 
as  cousas  da  Companhia,  asi  no  modo  de  proçeder  nos  collegios, 
como  na  casa  da  prouação;  o  qual  os  moueo  aos  moradores  a 
mandar  pedir  a  el  rej  Padres  da  Companhia  pera  na  ilha  fazer 
collegio.  E  creja  V.  P.  que  não  foy  esta  merçe  de  nosso  Senhor 
pequena,  a  como  nesta  jlha  era  dado  grande  escandalo  pello 
P.  Ribeiro  etc.  El  rej  aquj  loguo  prouejo  sobre  todo  o  que  lhe 
dixe  ser  neçessario  pera  o  bem  vniuersal  spiritual  daquella  jlha. 
Nosso  Senhor  lhe  de  o  paguo,  e  a  V.  P.  o  que  for  mais  seu  san- 
cto  seruiço.  Amen. 

Os  dous  moços  horfãos  que  vierão  de  Conguo  tem  dado  muito 
boa  conta  de  si,  polo  qual  os  reçebeo  o  P.  M.te  Diogo  Mirão. 
Polo  amor  de  Jesus  X.°  crucificado  peço  a  V.  P.  que  tenha  par- 
ticular lembrança  de  mim,  e  se  eu  prestar  pera  a  índia,  Japão,  o 

»  Christophorus  Ribeiro,  cujus  peccata  et  poenitentiam  narrat  Polan- 
co, t.  III,  pag.  448,  449,  n.  982. 


4  Septembris  1555  837 

Preste,  ou  Brasil,  ecce  ego,  ordene  V.  P.  o  que  bem  lhe  pareçer 
de  mjm.  Oje  4  de  Setembro  de  1555  annos.  Inútil  filius, 

Cornelio,  f 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  em  X.°  Padre,  el  P.  M.°  Ignatio, 
prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús,  en  Roma. 
Alia  manu:  Lisbona.  R.ta  alli  20  d'Ottobre. 

LUDOVICUS  DE  MENDOZA 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

SEGOVIA  4  SEPTEMBRIS  I555  *. 

De  suis  negotiis  Mendoza  agit. — Aperit  quid  ipsi  in  mentem  venerit,  ut 
Societas  collegium  habere  Segoviae  possit. 

t 

Jhs 

Muy  Rdo.  Padre  y  señor  mío  en  X.°  Consuele  el  alma  de 
V.  m.  nuestro  señor  Dios,  ansí  como  sus  cartas  á  mí  me  consue- 
lan y  dan  vida.  Es  cierto  que  abía  muchos  meses  que  no  tenía 
carta  de  V.  m.,  menos  de  hombre  de  essa  corte,  y  estaua  des- 
consoladíssimo, no  sabiendo  qué  sería  la  causa,  sino  que  me  tienen 
por  muerto.  Yo,  cierto,  he  pensado  que  nuestro  Señor  me  quería 
para  allá;  pero  tornóseme  el  sueño  del  perro ,  porque  no  quiere 
ruynes  como  yo.  Piega  á  él  de  me  prestar  su  gracia,  con  la  qual 
alcançe  algún  quilate  de  su  bondad.  He  tenido  recio  mal  en  la 
cabeça;  y  avnque  no  le  tengo  como  los  meses  pasados,  dél  no  es- 
toy libre.  Suplico  á  V.  R.  me  encomiende  en  sus  santas  oracio- 
nes y  de  los  demás  de  essa  santa  casa. 

Sabe  nuestro  Señor  el  desseo  que  yo  tengo  de  ber  y  seruir  á 
nuestro  P.  Ignatio;  pero  no  me  da  lugar  la  causa  que  en  las  pa- 
sadas á  V.  R.  tengo  scripta  - ,  menos  otras  que  no  puedo  des- 
hechar,  como  son  enfermedades.  Si  plazerá  á  nuestro  Señor  que 

*    Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  90,  prius  450,  451. 
-    Cf.  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  569-574,  739-742;  et  in  hoc  ipso  voi. 
epist.  849,  pag.  3o9  et  seqq. 


838 


Epistolar  Mixtae— 1028 


nos  veamos  acá,  él  lo  sabrá  guiar:  si  no,  plégale  por  su  ynfinita 
bondad  que  nos  veamos  en  el  cielo. 

Quanto  al  priorato,  tengo  que  no  dañará  vsar  del  fauor  del 
Rmo.  de  la  Cueua  ',  juntamente  con  no  demandar  nada  de  su 
hazienda  al  señor  García  del  Río,  antes  darle  de  la  nuestra.  Cer- 
rándose que  no  le  quiere  dar  á  nadie,  no  ay  que  tratar  dello,  que 
seremos  amigos  como  de  antes;  pero  en  dezir  que  le  dan  más  que 
yo  ofrezco,  me  parece  que  le  dará  pagándole  mejor  el  humo  de 
la  dignidad:  no  se  pare  en  poca  cosa.  V.  m.  entenderá  lo  que  abrá 
hecho  el  señor  Luis  de  Salamanca ,  y  por  allí  verá  si  será  bien 
hablar  al  Rmo.,  que,  como  dizcn,  tentare  non  nocet  ^  Yo  scriuo 
al  dicho  señor  García  del  Río  y  al  señor  Luis  de  Salamanca,  que 
se  alargue  hasta  xx  ducados  de  pensión. 

Señor:  los  días  pasados  desde  Medina  scriuí  á  nuestro  Padre, 
ó  á  V.  R.,  que  no  me  acuerdo  bien,  dando  ynformación  cómo  en 
esta  ciudad  dexó  el  obispo  don  Joán  Arias  de  Ábila,  que  fué 
obispo  de  Segovia,  fundado  vn  hospital,  digo  doctado  y  mandado 
que  se  hiziese  para  acoger  pobres,  el  qual  fué  escomençado  á 
fundar  en  esta  mi  parrochia  de  Santisteuan,  y  están  las  paredes 
de  cal  y  canto  altas  cana  y  media.  Y  porque  mandó  en  su  testa- 
mento que  el  tal  hospital  hedificase  su  sobrino,  Pedrarias  de  Ábi- 
la, á  quien  dexó  por  mayorazgo  de  su  hazienda ,  y  le  hedificase 
de  los  muebles  que  le  dexaua,  el  dicho  Pedro  Arias,  como  fué 
gouernador  en  las  Indias,  dexó  que  se  hiziese,  y  con  su  ausencia 
nunca  pasó  más  adelante  de  lo  susodicho,  y  murió;  y  después  de 
su  muerte  los  obispos  que  an  sido,  y  el  que  al  presente  es  an 
tomado  la  administración  de  los  bienes ,  y  dellos  no  hazen  cosa 
de  lo  que  el  testador  mandó:  sólo  algunos  años  an  dado  algunos 
quartales  de  pan  cozido  y  ciertos  maravedís  cada  domingo  [á]  al- 
gunas pobres  mugeres,  lo  qual  al  presente  no  se  haze.  [H]a  que 
murió  el  dicho  obispo,  ynstitutor  deste  hospital ,  bien  cincuenta  y 

*    Cardinalis  Bartholomaeus  de  la  Cueva. 
^    Ms.  noced. 

'  Gaspar  de  Zuñiga  et  Avellaneda.  Vide  supra,  pag.  3i2,  annot.  2. — 
Advertat  autem  lector  nos  judicia  de  rebus  aut  personis,  in  his  epistolis  con- 
tenta, penes  illarum  auctores  omnino  relinquere,  nec  eadem,  nisi  id  dica- 
mus,  nostra  faceré. 


4  Septembris  1555  839 

siete  annos.  Vale  de  renta  cada  anño  la  dotación  seiscientas  fa- 
negas de  trigo  y  cebada,  y  bien  más  de  cincuenta  mil  maravedís 
en  dinero.  Todo  esto  se  lo  goçan  los  obispos ,  y  no  se  cunple  la 
voluntad  del  testador.  Llámase  el  hospital  de  la  Conceción  de 
nuestra  Señora. 

Visto  que  en  la  ciudad  ay  otros  muchos  hospitales  donde  aco- 
gen, y  que  este  está  ansí  muerto  tantos  anños,  teniendo  yo  des- 
seo  que  la  Compañía  tenga  aquí  vn  nido,  he  pensado  que,  si 
nuestro  Padre  quiere,  será  cosa  fácil  que  su  S.dad  mude  la  volun- 
tad del  testador  y  convierta  el  sitio,  digo  lo  hedificado  y  la  renta, 
en  vn  colegio  de  la  Compañía.  Y  para  que  mejor  y  con  más  fa- 
cilidad se  conceda,  podrán  narrar  cómo  no  ay  casa  de  estudio 
en  toda  la  ciudad  para  leer  gramática,  que  es  gran  falta  en  vna 
ciudad  tan  señalada,  y  la^ompañía  podrá  leer  gramática  y  lo  que 
más  á  nuestro  Padre  pareciere. 

Traté  este  negocio  en  Valladolid,  y  después  en  Medina  del 
Campo,  con  el  P.  Francisco  y  con  el  doctor  Araoz,  y  á  todos  pa- 
reció buena  negociación,  y  ansí  scriuí  la  dicha  de  priesa  en  Me- 
dina, porque  si  aquella  no  llegó,  va  esta.  Tanbién  fueron  de  pa- 
reçer  que  no  se  aplicase  del  primer  boleo  el  dicho  hospital  para 
colegio,  sino  que  su  S.dad^  entendido  que  ha  tantos  anños  que  no 
se  efetúa  ni  cumple  la  voluntad  del  testador,  y  que  la  hazienda 
está  muchos  anños  ha  en  poder  de  mayordomos,  mande  al  nun- 
cio *  de  España  que  depute  ycónomo  en  nombre  de  su  S.dad,  que 
tome  las  cuentas  del  tiempo  que  murió  el  obispo  don  Joán  Arias, 
hasta  agora,  y  tenga  todo  lo  que  vuiere  en  depósito  para  hazer 
el  dicho  hospital,  pues  no  ay  quien  le  haga,  si  no  se  haze  de  la 
renta  que  el  dicho  obispo  dexó.  El  nuncio  acá  deputará  por  ycó- 
nomo el  que  el  P.  Francisco  querrá;  y  tras  esto,  con  la  ynforma- 
ción  dicha  que  no  ay  casa  de  estudio,  su  S.dad  concederá  se  haga 
colegio  para  que  lean  gramática,  etc.  Y  sepa  que  el  sitio  es  muy 
bueno,  en  lo  más  sano  de  la  ciudad  y  en  vna  plaça  harto  grande. 
Por  amor  de  Dios  en  esto  se  ponga  toda  diligencia,  más  que  en 
veynte  prioratos,  que  más  lo  estimaría,  que  ser  obispo  de  Sego- 


Ms.  nució. 


840  Epístolas  Mixtae— 1028 

via.  Si  allá  se  haze  lo  que  se  debe  á  tal  negocio,  acá  no  faltará 
fauor  de  la  princesa  ni  consejo 

Holgado  he  saber  el  número  de  los  colegios  que  me  abisa  ay 
de  la  Compañía;  pero  no  dize  si  por  todo  el  mundo,  ó  sólo  en 
Italia,  que  acá  creo  yo  los  ay  cxij  collegios;  ansí  que  me  hará 
señalada  msrçed  con  la  primera  enbiarme  vna  memoria,  sacada 
por  vno  de  casa,  de  los  colegios  que  ay  por  todo,  cada  prouincia 
ó  reyno  de  por  sí.  Y  tanbién  desseo  saber  si  llegó  allá  vn  Bernardo 
de  Japón  %  que  estuvo  enfermo  en  esta  casa  algunos  días,  que 
hera  vna  buena  gratia. 

Ansímesmo  desseo  saber  si  llegó  mossén  Gou,  alias  Monser- 
rate:  y  lo  mesmo  desseo  saber  si  nuestro  Padre  me  tiene  por  su 
aficionatíssimo  seruidor,  y  que,  sobre  que  no  le  ay  mayor,  comba- 
tiré con  todas  armas. 

Tanbién  desseo  saber  qué  castigo  se  a  de  dar  á  los  que  ape- 
drearon la  casa  de  la  Compañía  en  Çaragoça. 

Con  todos  estos  desseos,  y  principalmente  de  ver  y  seruir  á 
nuestro  Padre,  quedo  en  esta  casa  rogando  á  Dios  lo  encamine 
todo  como  más  sea  su  santo  seruicio.  Amén. 

No  sé  en  qué  manera  dezir  me  encomiende  á  nuestro  Padre, 
sino  en  la  manera  que  encomendó  nuestro  señor  Jesu  X.°  á  su 
preciosa  madre  á  san  Juan  en  la  f ,  diziendo  ecce  pater  tuus, 
V.  R.  el  hijo,  y  yo  el  criado.  Por  no  entrar  más  en  Emaús,  acuerdo 
de  cerrar  ésta,  que,  cierto,  la  vista  con  la  debilidad  de  la  cabeça 
no  me  da  más  lugar.  Dénosle  nuestro  Señor  en  su  reyno.  En  Se- 
govia iiij  de  Septienbre  1555.  De  V.  R.cia  seruidor, 

Luis  de  Mendoça. 

Inscripiio:  f  Al  muy  Rdo.  señor  mastre  Jo.  Polanco,  dela 
Conpañía  de  Jesús,  general  secretario,  mi  señor,  en  Roma. 

Alia  manu:  R.ta  a  6  di  Nou.e 

*   Videatur  de  tota  hac  re  Polanco,  t.  vi,  pag.  634,  635,  n.  2731-2736. 
Vide  supra,  epist.  812,  pag.  447,  annot.  i. 


5  Septembris  1555 


1039 

PETRUS  SILVIUS 
PATRI  JACOBO  LAINEZ 

TIBURI  5  SEPTEMBRIS  I555  '. 

Intimo  christianae  humilitatis  sensu  veniam  de  praeteritis  poscit. 

t 

Jhs. 

Gratia  et  pax  domini  nostri  Jesv  Christi  sit  cum  omnibus  no- 
bis.  Amen.  Semper  mihi  fuit  animus,  colendissime  Pater,  uel  li- 
terarum  missiculatione,  uel  quocumque  commode  possem  modo, 
me  diuinae  bonitatis  prodigio,  ex  quo  Dei  amicum  Cornelium 
Wischauen  uel  de  facie  noni,  in  dies  magis  atque  magis  aut  resi- 
puisse,  aut  maetaniam  saltem  non  defessum  (clare  professum  di- 
cere non  sinit  infidelitas,  qua  in  obedientia  usus  sum)  tibi  decla- 
rare. Indignum  me  fuisse  usu  paternitatis  tuae,  quis  nescit?  Sed 
id  meo  solius  peccato  contigisse  nunquam  non,  dum  uiuam,  de- 
plorabo. 

Nolim  uideri  extorquere  nelle  tibi  conuiuendi  facultatem,  qua 
tam  turpiter  abutens,  uti  posse  non  mereor.  Gaudeo  me  potuisse 
olim,  nunc  non  posse,  quod  cum  possem,  noluerim  nunquam  lu- 
gendi  finem  facerem,  nisi  cuius  uiuo  misericordia,  iustitiae  animo 
toto  gratularer.  Quam  mihi  dulcis  tui  memoria.  Pater,  qui  mihi 
uolebas  esse  pater,  et  eras:  quam  nero  mei  poeni tenda  recor- 
dantia,  qui  tuus.esse  nec  uolui  nec  fui,  nisi  forsan  prodigo  ma- 
gis temerarius.  Agnosco,  Pater,  tuis  me  monitis  obsurduisse:  id 

Ex  autographo  in  voi.  Lit.  Quadrini.  ISSS>  unico  fol.,  n.  14,  prius49. 
—Epistola  haec  piane  intelligi  potest  ex  his,  quae  de  ejus  auctore,  Petro  Sil- 
vio (Petrus  van  den  Bossche  ab  aliis  scribitur),tradit  POLANCO,t.  m,pag.  20, 
n.  28,  ac  t.  V,  pag.  50,  n.  loo  et  pag.  52,  n.  107.  Porro  hic,  probus  olim  ado- 
lescens,  illusus  male  a  daeraone,  et  suae  valetudini  nocuerat  et  a  recta  obe- 
dientiae  via  jam  Florentiae  deflexerat  sub  provinciali  Lainez,  ut  monuimus 
in  Polanco,  t.  m,  pag.  20.  annot.  3.  Qui  morbus,  tam  animi  quam  corpo- 
ris,  magis  Romae  sub  Ignatio  crevit;  donec  tandem  aliquando.  Dei  benefi- 
cio, solerti  Ignatii  prudentia  exstinctus  est.  Caeterum  Silvius,  in  recte  coe- 
ptis  perseverans,  multum  sequentibus  annis  in  Societate  adlaboravit,  et 
beatum  finem  est  consequutus. 


842  EpISTOLAE  MlXTAE— 1029 

autem,  quam  X.°  displicuerit,  etìam  sensi.  Condonami  ille  mihi^ 
hac  tamen  conditione,  ut  ueniam  a  te  rubicundus  supplicem, 
cuius  gaudio  deberem  esse  senectuti,  dolori  fuerim  uomica:  bene 
tamen  sperare  iussit,  quippe  quem  ad  parcendum  proniorem  no- 
uerat,  quam  me  ad  ueniam  petendum,  ut  orare  et  exorare  idem 
faceret.  Oro  ueniam,  dulcissime  Pater,  quod  tam  multiplici  tibì 
fuerim  oneri,  ut  meminisse  animus  horreat,  calamus  ipse  com- 
mittere  literis  erubescat.  Quod  legit,  imi  pectoris  suspiria  di- 
ctarunt,  manus  olim  nimis  dissolutae  pinxerunt,  genua  hactenus 
ad  bonum  debilia  sustentarunt,  animi  corporisque  iam  tibi  dedi- 
tissimarum  consensus  unanimis  omnino  transcribendum  iudica- 
uit.  O  utinam  tanta  mihi  lachrymarum  copia  oculos  meque  totum 
perfunderet,  ut  in  conspectu  tuo  misericordiam  inuenire  merear. 
Certus  sum  enim,  te  pacato,  Deum  mihi  tuae  obedientiae  merito 
fore  propitium.  Nec  dicas,  quaeso,  Pater,  amice:  Cui  soli  peccasti, 
ignoscat  tibi.  Nam  si  ipse  me  remittat  ad  te,  Pater,  tuque  ad 
eum,  uide  mihi  consultum  sic  esse  non  posse,  nisi  ipsus  ingenue 
dicas:  Petre,  fili  charissime,  peccatorum  tuorum  non  recordabor 
amplius;  ut  et  ego  tibi  respondeam:  Pater  reuerende,  clementiae 
tuae  nunquam  non  memor  ero,  quia  Deo  hominibusque  per  te 
reconcihatus  sum.  Pax.  Ne  uero  iam  te  putes  exoneratum.  Pa- 
ter optime,  scias  me  omniaque  mea,  Societatem  Jesv  ipsam,  omnes 
ecclesiae  sanctae  status,  mundum  denique  ipsum  esse  tibi  desi- 
derari  commendata  a  Jesv  X.°,  qui,  cum  salutis  omnium  sit  si- 
tientissimus,  dare  tamen  renuit  (ut  est  ubique  ordinatissimus), 
nisi  a  te  caeterisque  amicis  suis,  in  coelo  mundoque  existentibus, 
exoretur.  Parce  postremo  garruHtati  omnibusque  uitiis  meis. 
Vale,  R.  P.  Jacobe  Laynez,  Tyburi  nonis  Septembris  1555.  Tuus 
ex  animo  filius,  quamuis  indignissimus, 

Petrus  Syluius. 
Inscriptio:  f  Rdo.  in  Christo  Patri,  P.  Jacobo  Laynez,  sa- 
cerdoti professo  Societatis  Jesu.  Alia  manii:  Exemplum  contriti 
hominis,  opera  P.  Laynez,  secundum  Deum. 


lo  Septembris  1555  843 


1030 

FRANCISCUS  MUDARRA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

...   IO  SEPTEMBRIS  I555 

Ob  accepta  ab  Ignatio  beneficia,  gratias  agit. — Orat  Mudarra  ut  suam 
causam  defendere  Ignatius  pergat. 

t 

Muy  Rdo.  y  muy  magnífico  señor.  Por  letras  de  mi  hermano 
he  entendido  el  fabor  y  merçed  que  en  mis  tribulationes  y  des- 
gracias V.  m.  de  contino  me  ha  hecho,  ansí  con  la  excellentísima 
señora  duquesa  de  Florencia  ^ ,  commo  en  todo  lo  demás  que  á 
mis  cosas  ha  sido  necesario.  Parte  del  qual  vi  yo  mismo,  hallán- 
dome en  Florencia  este  Octubre  pasado  con  el  señor  secretario 
Herrera  estando  aUí  el  señor  Padre  Laynez  de  camino  para 
Génova,  avnque  no  le  bi  ni  le  besé  las  manos  por  buen  respecto, 
por  lo  qual  doy  infinitas  gracias  á  nuestro  Señor,  y  á  V.  m. 
commo  su  ministro  tan  principal,  al  qual  piega  dar  á  V.  m,  el 
galardón  y  pago  de  tanta  charidad,  que  soy  cierto  se  lo  dará, 
pues  sola  ella  le  ha  movido  á  hazerme  tanta  merçed  y  beneficio. 
Yo  he  sido  y  soy  vendido  y  engañado  cada  día  malamente  de 
muchos,  y  mi  absencia  de  Roma  fué  forçada  y  violenta  contra 
toda  mi  voluntad,  á  la  qual  me  constriñió  y  forçó  la  buena  me- 
moria del  cardenal  Pighino  \  que  Dios  aya,  de  quien  yo  me  con- 
fiava, y  me  avisaba  de  lo  que  contra  mí  se  tractava  en  el  sancto 
offiçio  de  día  en  día.  Lo  que  en  ello  pretendió,  pienso  se  ha  en- 
tendido y  sabido  ay  claramente.  Si  yo  fuera  avisado  en  tiempo 
del  peligro  que  de  mi  absençia  se  me  seguía,  prometto  á  V.  m. 
ante  Dios  nuestro  señor,  que  no  estimara  diez  vidas,  si  tantas 
tuviera,  por  sanear  mi  consciência  y  fama,  commo  dello  es  buen 
testigo  el  que  sabe  el  secreto  de  los  coraçones  humanos,  no  obs- 

'  Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  122,  prius  574. 

-  Eleonora  de  Toledo,  cujus  est  epist.  992. 

'  Christophorus  Herrera.  Vide  epist.  991. 

*  Sebastianus  Fighinus,  de  quo  Polanco,  t.  iv,  pag.  i8,  annot.  3. 


844  Epistolae  Mixtae — io3o 

tante  la  passión  y  odio  particular  que  creo  V.  m.  sabe  me  tenían 
y  tienen  algunos  de  los  que  me  avían  de  juzgar.  Lo  que  Dios 
nuestro  señor  quiere  del  peccador,  todos  lo  saben;  y  los  que  otra 
cosa  quieren  de  sus  próximos,  sean  quan  grandes  peccadores  se 
pueda  imaginar,  hazen  contra  su  voluntad,  y  dan  á  entender  que 
no  buscan  ni  procuran  la  salud  de  las  ánimas,  sino  su  vengança, 
con  deshonrra  de  la  fama  y  pérdida  de  la  hazienda  de  los  próxi- 
mos, dándoles  manifestíssima  occasión  á  desperaçión.  Mi  ánimo 
y  deseo  siempre  fué  y  será  de  biuir  y  morir  en  la  fe  y  comunión 
de  la  santa  yglesia  cathólica  romana,  y  debajo  de  la  obediencia 
de  su  santidat,  como  vicario  de  Christo,  y  ansí  lo  protesto  ante 
V.  m.,  como  su  ministro.  Por  tanto  le  suplico  con  toda  la  instan- 
cia que  puedo,  que,  ansí  por  su  bondad  commo  por  lo  que  deve 
á  la  charidad  Christiana,  sea  contento  de  fauorecerme  y  ayudar- 
me, para  que  pueda  conseguir  este  mi  intento  y  deseo;  que, 
allende  del  bien  y  merçed  que  en  ello  recibiré  yo  y  todos  los 
míos,  V.  m.  hará  grandíssimo  seruiçio  á  nuestro  Señor  por  mu- 
chas cavsas,  que  aquí  no  quiero  referir,  la  qual  merçed  yo  ni  los 
míos  nunca  oluidaremos  ni  cesaremos  de  seruir.  Yo,  no  obstante 
que  soy  perseguido  con  grandíssima  diligencia,  fasta  agora  nunca 
he  salido  de  Italia,  avnque  allá  se  ha  dicho  y  publicado  por  mis 
émulos  el  contrario  contra  toda  verdad.  Lo  demás  referirá  á 
V.  m,  el  portador  de  la  presente,  al  qual  será  seruido  dar  crédito 
en  lo  que  de  mi  parte  le  dixere,  Y  ansí  acabaré  esta,  suplicando 
á  V.  m,  sea  seruido  de  dar  mi  besamanos  al  Rdo.  P.  Olavia,  si 
está  ay,  y  dezirle  que  me  encomiendo  en  sus  orationes:  lo  qual 
también  suplico  á  V.  m.,  cuya  vida  y  muy  Rda.  y  muy  magní- 
fica persona  nuestro  Señor  conserue  y  exalte,  commo  su  bondad 
y  virtud  merecen  y  sus  seruidores  deseamos.  X  de  Setiem- 
bre 1555     Seruidor  de  V.  m.,  que  sus  muy  Rdas.  manos  besa, 

Francisco  Mudarra. 
Inscriptio:  -j-  Al  muy  Rdo.  y  muy  magnífico  señor,  el  P. 
Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  [la]  Compagnia  de 
Jesu,  etc.,  mi  [señor].  Romae. 


'    Sic;  omisso  scriptionis  loco. 


12  Septembris  1555 


845 


103I 

JOANNES  PEREZ  DE  CALATAYUD 
PATRI  JOANNI  DE  POLANCO 

BILBILI  12  SEPTEMBRIS  I555  '. 

Polanci  litteras  gaudium  sibi  attulisse,  dicit. — Dolorem,  discessu  Patrum  ex 
caesaraugustana  urbe  conceptum,  laetus  eorundem  reditus  mitigavit. — 
Optat  ut  Bilbilim  ingrediatur  Societas.  — Sese  Polanco  ac  sociis  offerì. 

t 

t 

Muy  Rdo.  Padre  y  señor  mío  en  Jhu.  Xpo.  Con  vna  carta  de 
V.  R.  me  alio,  respuesta  de  las  mías,  y  con  ella  e  reçebido  tanta 
merçed  y  consuelo,  que  no  se  lo  sabría  encareçer,  porque  es  la 
cosa  que  yo  más  deseaua,  verme  con  cartas  de  V.  R.,  por  saber 
de  su  salud  Plegué  á  nuestro  Señor  dársela  muchos  años,  como 
yo  deseo. 

Bien  creo  avrà  entendido  V.  R.  los  trabajos  que  an  tenido 
los  Padres  que  están  en  Çaragoça  de  su  Compañía.  Dios  sabe  lo 
que  á  mí  me  a  pesado  dello,  porque,  como  tengo  mucha  amistad 
con  ellos,  e  sabido  lo  que  an  pasado,  y  los  fuy  á  visitar  á  Pedrola 
quando  se  salieron  de  Çaragoça,  y  en  lo  que  he  podido  les  e  echo 
seruicio  con  el  Padre  prouinçial  de  los  dominicos  %  que  a  estado 
aquí  algunos  días;  y  como  me  escriuió  el  P.  Román  les  hazían 
daño  los  dominicos,  ablélo  yo  al  provinçial,  y  luego  me  dió  car- 
tas para  ellos,  y  les  mandó  no  se  juntasen  contra  ellos,  y  así  lo 
an  echo  bien.  Y  nuestro  Señor  lo  a  proveydo  todo  tan  bien,  que 
ayer  tuue  cartas  de  Çaragoça  del  P.  Román,  el  qual  me  escrìve 
cómo  á  los  nueve  deste  mes  entraron  en  Çaragoça  con  muy  grande 
reçibimiento  *,  y  dize  los  aguardó  en  su  casa  el  virrey  con  el 
obispo  de  Girona    y  dize  entraron  con  ellos  el  obispo  de  Huesca, 

*  Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  102,  prius  520. 

*  Epistolam,  de  qua  hic  fit  mentio,  invenies  inter  Cartas  de  San  Igna- 
cio, t.  V,  pag.  144-146,  4  Aprilis  datam. 

'    Erat,  at  diximus,  Fr.  Petrus  Martyr  Coma,  antiquus  Societatis  amicus. 

*  Vide  infra,  epist.  ipsius  P.  Roman  ad  Ignatium,  n.  lo33. 
s    Gundisalvus  Arias  Gallego,  inquisitor  sacrae  fidei. 


8^6  Epistolae  MiXTAE — io3i 

y  los  jurados,  y  el  justiçia  de  Aragón,  y  el  abat  de  Veruela,  los 
diputados  del  reyno  y  otros  ofiçiales  reales,  con  muchos  cavalle - 
ros  prinçipales  y  ciudadanos:  y  persona  que  los  vió  me  a  dicho 
que  no  cabían  las  calles  de  jente.  Tiénese  por  çierto  el  mal  pa- 
sado será  causa  de  mayor  bien,  pues  nuestro  Señor  de  los  males 
suele  sacar  bienes.  Plegué  á  él  lo  encamine  como  más  se  sirua, 
que,  pues  en  todas  partes  es  seruido  avmentar  esta  santa  Conpa- 
ñía,  tanbién  lo  será  en  que  en  Aragón  alcançemos  esa  merçed, 
que,  por  lo  que  me  cabe  de  aragonés,  me  pesa  en  eli  alma  de  lo 
pasado.  Gran  cruz  an  pasado  los  Padres  de  Çaragoça:  anlo  pa- 
sado tan  bien,  que  era  para  alabar  á  Dios  oyrles  ablar  sobrello. 

Mucho  deseo  tengo  que  algunos  Padres  viniesen  á  esta  ciu- 
dat;  y  ago  cuenta,  plaziendo  á  Dios,  de  hir  á  Valladolit  ó  á  Si- 
mancas, adonde  está  el  P.  Francisco  de  Borja,  por  consolarme 
con  él,  y  lo  e  de  procurar,  si  avrà  lugar.  Dios  sabe  el  deseo  que 
he  tenido  y  tengo  de  meterme  en  esa  santa  Conpañía,  sino  que 
alio  inconviniente  çinco  hijos  tan  chiquitos  como  tengo.  Todo  lo 
comunicaré  con  el  P.  Francisco,  y  començaré  á  hazer  algo  de  lo 
que  me  aconsejare,  y  procuraré  de  hazer  los  exerçiçios,  si  Dios 
me  hiziere  merçed,  para  que  me  encamine  en  lo  que  más  se  [h]a  de 
seruir.  V.  R.  me  aga  merçed  de  encomendallo  á  nuestro  Señor 
con  esos  Padres,  y  escrívame  su  pareçer  sobre  ello  por  amor  de 
Dios,  que  avn  tengo  esperança  de  visitar  á  V.  R.  ay  en  Roma, 
que  lo  deseo,  por  ver  y  besar  las  manos  al  P.  Mtro.  Iñigo. 

Por  amor  de  Dios  me  encomiendo  en  sus  oraçiones,  que  lo  e 
mucho  menester,  y  que  me  tenga  en  cuenta  de  vno  de  los  míni- 
mos de  su  santa  Conpañía,  y  se  sirva  de  mí,  y  de  mi  casa  y  ha- 
zienda,  como  de  suya  propia. 

Deseo  saber  cómo  lo  haze  el  papa  en  faboreçer  la  Conpañía. 
Si  algunas  nuevas  o  viere  por  allá,  reçebiré  merçed  me  lo  avise; 
y  si  en  alguna  cosa  soy  bueno  para  servir  á  V.  R.,  me  ará  mucha 
merçed  que  me  lo  mande.  Guarde  nuestro  Señor  la  muy  Rda.  per- 
sona de  V.  R.,  como  deseo.  De  Calatayud  á  xij  de  Setienbre 
de  1555.  Besa  las  manos  de  V.  R., 

7  Juan  Pérez  de  Calatayud. 

Inscriptio:  f  Al  muy  Rdo.  Padre  y  señor  mío  en  Jhu.  Xpo., 


i6  Septembris  1555  847 

el  señor  maestro  Po  [lanço]  de  la  Conpañía  de  Jhus.,  etc.  Roma. 
Alia  marni:  RM  alli  8  di  Novembre. 

103^ 

JOANNES  DE  MELLO 
episcopus  algarbiensis 

PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

EX  ALGARBIA  l6  SEPTEMBRIS  I555 

Alumnos  Societatis,  qui  gregem  sibi  commissum,  pietate  ac  doctrina 
informent,  veheraenter  poscit. 

t 

Multo  Rdo.  Padre.  Hos  dias  passados  lhe  escreuì  pedindolhe 
muito  da  parte  de  nosso  Senhor,  que  ouuese  por  bem  de  mandar 
a  esta  vyrtuosa  e  santa  Companhia  do  nome  de  Jesu,  que  qui- 
sese  açeitar  casa  neste  meu  bispado  do  Al  garué,  por  me  pareçer 
que  faria  muito  seruiço  a  noso  Senhor,  por  a  experiencia  que 
tenho  todas  as  vezes  que  comuniquei  sua  doctrina  ser  boa  e  sãa, 
e  proueitosa  pera  a  saluaçam  das  almas,  e  ver  que  todo  seu  exer- 
cício spiritual  he  pregar  e  confesar  ordinariamente,  com  vida  e 
exemplo  com  que  se  possam  edificar  hos  próximos;  e  asi  por  ver 
que  as  pessoas  que  estam  e  permaneçem  na  dita  Companhia  sam 
de  taes  partes  e  qualidades,  que  aproueitão  muito  pera  aumento 
e  conseruaçam  delia,  segundo  a  consideraçam  com  que  os  admi- 
tem, conforme  a  sua  regra  aprouada  por  ho  sancto  Padre  e 
constituições  que  pera  isso  tem.  Também  me  moueo  a  este  de- 
sejo e  deuaçam  que  lhe  deuemos  ter,  ho  fructo  que  fizerão  neste 
nosso  bispado  com  sua  doctrina  e  bom  exemplo  depois  que  polia 
bondade  de  Deos  a  elle  vierão  ter  algumas  vezes,  e  fazem  ao 
presente  em  estes  regnos,  segundo  tenho  por  emformaçam,  asi 
nas  partes  da  índia,  Brasil  e  Guinee,  e  lugares  particulares  onde 
conuersam,  sem  sabermos  ate  o  presente  que  de  ninhuma  pessoa 
desta  Companhia,  que  eu  tenho  por  virtuosa  e  sancta,  saisse 
ninhuma  deshonestidade  em  sua  vida  e  custumes;  e  somente  me 

'  Ex  originali  in  voi.  Epist.  episcoporum,  duplici  folio,  n.  125,  prius 
23l,  232,  antiquitus  178. 


848  Epistolae  Mixtae— Io32 

pareçe  que  se  deue  registrar  e  regullar  ho  grande  zello  que  todos 
mostram  por  obra  de  seruirem  a  nosso  Senhor  em  aproueitarem 
as  almas.  Pollas  quaes  causas  com  muita  rezão  sam  açeitos  a 
todo  estado  de  pesoas,  e  muito  mais  ho  deuem  ser  de  nos  hos 
prelados,  que  temos  tam  grande  neçesidade  de  taes  ajudadores 
pera  encaminhar  a  saluar  as  almas,  que  nosso  Senhor  remio  com 
seu  precioso  sangue.  E  por  tanto  lhe  peço  que  aja  por  bem  isto 
que  lhe  tenho  pidido,  e  mandar  que  algumas  pesoas  da  Com- 
panhia visitem  este  bispado,  em  que  se  contem  todo  este  regnò 
do  Algarue,  com  sua  doctrina  e  bom  exemplo,  em  quanto  ho 
principal  nam  ouuer  effecto.  E  certo  que  S.  S.de  deue  muito  por 
seruiço  de  nosso  Senhor  fauoreçer  e  ajudar  a  hir  por  diante  esta 
virtuosa  Companhia;  porque  na  verdade,  segundo  as  mostras  e 
proueitos  spirituaes  que  ate  ho  presente  vemos  nestas  partes, 
pareçe  cousa  mui  necesaria  pera  conseruaçam  e  aumento  da 
xpindade.  e  proueito  das  almas:  ho  que  assi  pidirei  sempre  por 
merçe  a  S.  S.de,  e  da  parte  de  noso  Senhor  requererei  com 
muita  instançia.  E  elle  por  sua  misericordia  vos  queira  conser- 
uar  em  seu  sancto  seruiço,  pera  que  com  hos  trabalhos  spirituaes 
nesta  vida  se  alcançem  hos  contentamentos  da  outra,  que  durão 
pera  sempre  \  Deste  bispado  do  Algarue  a  16  de  Setembro 
de  1555. 

O  Bispo  do  Algarue. 
Inscriptio:  f  Ao  muito  Rdo.  P.  Mtre.  Inácio,  geral  dos  Pa- 
dres da  Companhia  de  Jesu,  em  corte  de  Roma.  Alia  manti:  1556. 
Del  vescouo  d' Algarue.  16  di  Settembre.  R.ta  alli  26  di  Fe- 
braio. 

»  Ad  rem  PoLANCO,  t.  v,  pag.  601,  n.  1Ò54,  1655;  «Episcopi  Portale- 
grensis  et  Algarbiensis  urgebant  P.  Mironem  ut  collegia  in  suis  ecclesiis 
admitteret...  Sic  Algarbiensis  ad  dotationem  faciendam  paratus  erat,  ut  du- 
centos  quinquaginta  áureos  annui  reditus  statini  se  daturum,  et  omnia  ne- 
cessaria collegialibus  eo  usque  subrainistraturum,  donec  omnino  collegium 
dotaret.  Sed  cum  ad  tam  multas  missiones  et  onera  in  Portugallia  ferenda 
pauci  essent  nostri  operarii,  Justam  occasionem  habebat  P.  Miron  rem  dif- 
ferendi  et  in  aliud  tempus  rejiciendi». 


17  Septembris  1555 


849 


1033 

ALPHONSUS  ROMAN 
[PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA] 

CAESARAUGUSTA  I7  SEPTEMBRIS  I555  ». 

Ejecti  ex  urbe  socii,  Caesaraugustam  máximo  cum  honore  revertuntur. — 
Augustiniani  tamen  aliquot  obfirmatum  adversus  Societatem  gerunt 
animum. 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo.  Padre  nuestro  en  Christo.  Augmente  el  Spíritu 
santo  en  el  alma  de  V.  P.  sus  santos  dones  y  gracia.  Amén.  Pues 
ha  tenido  hasta  ahora  V.  P.  tan  larga  informaçión  de  nuestros 
trauajos,  desasosiego  y  destierro ,  es  muy  justo  se  dé  luego  á 
V.  P.  auiso  de  la  serenidad  que  en  la  proçella  passada  ha  comen- 
cado  á  darnos  el  Señor  por  su  bondad.  La  sereníssima  prinçessa 
ha  tomado  este  nuestro  negoçio  tan  de  veras ,  y  con  tanta  chari- 
dad  y  feruor,  que  creo  ha  alcançado  de  nuestro  Señor  con  ésta  y 
con  su  mucha  christiandad  lo  que  con  los  hombres  su  valor  y  po- 
tençia.  El  Rmo.  arçobispo  y  su  vicario  general,  el  abbad  de  Ve- 
ruela,  han  determinado  muy  de  veras  remediar  nuestras  cosas,  al 
tiempo  que  el  abad  ya  no  podía  cuitar  la  yda  á  la  corte,  por  estar 
S.  A.  indignadíssima,  y  que  le  haaía  scrito  muchas  vezes  sobre 
la  yda,  no  quiriendo,  hasta  que  aquella  se  hiziesse,  dar  audien- 
çia  á  nadie  que  fuesse  de  parte  del  arçobispo  ó  del  abbad  ante 
S.  A.  El  arçobispo  hizo  llamar  á  las  religiones  y  á  sus  vicarios,  y 
les  persuadió  de  manera,  que  las  religiones  deshizieron  la  liga 
que  todas  las  mendicantes  hauían  hecho  contra  nosotros:  y  los 
vicarios  se  sosegaron  en  lo  que  públicamente  hazían  de  sus  ayun- 
tamientos muy  frequentes;  pero  no  se  ha  podido  acabar  con  los 
agustinos  que  çessassen,  hasta  la  determinación  del  summo  pon- 
tífiçe  sobre  este  negoçio.  Hauían  los  ánimos  de  los  religiosos  y 
clérigos  proçedido  tan  adelante,  y  con  tales  demostraçiones  y  pa- 

'  Ex  autographo  in  voi.  F,  triplici  folio,  n.  99,  prius  508,  509,  antiqui- 
tus  425,  426. 

Epistolae  Mixtae,  tom.  IV.  54 


850  Epistolar  Mixtae— io33 

labras  injuriosas  y  feas  contra  nosotros,  que  dezir  no  se  pueden; 
y  aun  las  más  destas  cosas  á  las  pías  orejas  darían  notable  fasti- 
dio: que  no  ha  sido  poco  con  su  valor  y  fuerças  el  arçobispo  y  el 
abbad,  con  medios  que  han  buscado,  hauer  á  cabo  lo  hecho,  que 
muchos  millares  de  hombres  (á  lo  que  pareçe)  no  sólo  no  lo  des- 
seauari,  pero  pensauan  era  impossible  venir  nosotros  jamás  con 
tales  premissas  á  este  tiempo  Sea  gloria  á  Dios  por  todo,  que 
bien  se  puede  dezir  ésta,  mutación  de  su  diestra  mano.  Esto  he- 
cho, el  abbad  de  Veruela  hizo  letras  reuocatorias  de  lo  hecho  por 
su  parte  contra  nosotros,  y  tractándose  que  el  guardián  de  sant 
Francisco,  conseruador  de  los  agustinos,  reuocasse  sus  censuras, 
contra  nosotros  y  nuestros  deuotos  y  fautores  puestas,  y  hauién- 
dolas  él  suspendido  á  instançia  del  vicario  general  del  arçobispo 
hasta  la  vitima  sentençia  de  Roma  (la  qual  suspensión  no  se  ad- 
mitió por  nuestra  parte,  sino  que  constasse  de  la  nullidad  de  todo 
(pues  la  hauía),  y  que  no  éramos  contumaçes,  como  nos  hauían 
publicado),  en  este  tiempo  los  agustinos  con  gran  prisa  sacaron 
su  proçesso  de  poder  del  guardián,  y  dizen  han  buscado  otro  con- 
seruador: lo  qual  hecho,  pues  por  aquella  vía  no  hauía  remedio 
de  quietar  el  pueblo  sobre  aquellas  çensuras,  se  tomó  este:  Que 

*  Hi  religiosi,  Societatis  adversarii,  minime  confundendi  sunt  cum  cae- 
teris  sanctissimis  viris  ex  ipsorum  ordinibus,  qui  minimam  Societatem  Jesu 
in  aliis  Europae  partibus  suo  favore  et  studiis  prosequebantur,  quorum  ca- 
talogam, si  proferre  vellemus,  essemus  quidem  infiniti.  Sed  ñeque  id  mune- 
ris  nostri  est.  Et  satis  aliunde  constai,  quantumvis  nonnulli  aliud  a  suis  sen- 
serint,  universos  tamen  religiosorum  ordines,  et  in  eis  viros  sanctimonia, 
doctrina  et  gravitate  praecipuos,  arctissimo  cum  nostris  amoris  vinculo  esse 
colligatos,  plusque  pro  sua  charitate  et  in  religionem  studio  nascenti  Socie- 
tati  contulisse,  quam  exigere  ab  eisdem  nostrates  potuissent.  Et  constai 
etiam  apud  omnes,  ut  sine  ambagibus  loquamur,  qui  Societati  bellum  intu- 
lerint,  eos  plerumque  aut  praeoccupata  judiciis  mente,  aut  levitate  insigni 
abreptos,  aut  suopte  ingenio  ita  comparatos  fuisse,  ut  nec  cum  nostris  nec 
cum  suis  pacem  diu  habere  possent.  Quod  quidem  in  genere  dictum,  de  his 
praecipue  tenendum  est.  Nam  «non  est  tacendum,»  inquit  Polanco,  «quod 
hi  conventuales  religiosi  Caesaraugustani  et  regni  Aragoniae,  qui  nostros 
sedibus  suis  expeliere  nitebantur,  paucis  postannis,  ipsomet  Rege  Philippe 
postulante,  a  suis  monasteriis  expulsi  sunt;  et  eorum  monasteria  auctoritate 
apostolica  observantibus  data  fuerunt,  et  ita,  qui  observantium  Institutura 
tenere  noluerunt,  omnino  sedes  alias  quaerere  compulsi  sunt».  PoLANCO, 
t.  V,  pag.  407,  408,  n.  1095. 


17  Septembris  1555  851 

el  Rino,  arçobispo  viesse  delante  de  muchos  religiosos  y  de  su 
offiçial  nuestro  proçesso  y  el  de  los  contrarios,  lo  qual  se  hizo:  de 
cuya  inspectión  como  constasse  nuestra  appellaçión  en  tiempo,  el 
offiçial,  como  ordinario,  declaró  la  nuUidad  de  las  censuras  del 
guardián  por  sus  letras ,  que  se  publicaron  con  las  que  he  dicho 
del  vicario  general  el  día  de  la  natiuidad  de  nuestra  Señora  por 
las  iglesias  de  la  çiudad,  y  ambas  van  con  esta 

En  este  tiempo  estauan  dos  Padres  de  los  nuestros  en  el  lu- 
gar donde  nos  acogió  la  bendita  condessa  de  Ribagorça,  ense- 
ñando la  doctrina  con  sus  pláticas  con  mucho  fructo  y  gran  con- 
tentamiento del  pueblo,  y  3'o  estaua  occulto  en  esta  çiudad  con 
acuerdo  destos  señores  deuotos  nuestros ,  entendiendo  con  ellos 
en  los  negoçios,  y  para  que  entrássemos  luego  dauan  gran  prisa 
el  Rmo.  arçobispo  y  el  abbad,  para  dar  auiso  de  lo  que  hauían 
hecho  en  nuestras  cosas  á  S.  A.,  desseando  grandemente  que  la 
yda  del  abbad  çessasse;  y  assi  con  orden  del  Rmo.  obispo  de 
Huesca  (que  nos  ha  sido  gran  padre  y  fuerte  ayudador)  y  de  vn 
letrado  prinçipal  desta  çiudad  muy  nuestro  denoto  (que  se  dize 
M.  Agustín)  -,  á  quien  S.  A.,  estando  pocos  días  ha  en  la  corte, 
encomendó  mucho  este  negoçio,  y  también  el  P.  Francisco  le  dió 
para  todo  él  entera  commissión,  vinieron  los  nuestros  á  çierto  lu- 
gar junto  á  la  çiudad.  Tractaron  estos  señores  y  los  deuotos  nues- 
tros, que,  pues  nuestra  salida  y  lo  que  passò  aquellos  días  contra 
nosotros  fué  tan  ignominioso,  nuestra  entrada  fuesse  tal,  que  re- 
parasse parte  de  aquello  %  y  con  que  se  estendiesse  por  estos  rey- 
nos  lo  contrario  de  los  males  que  de  nosotros  con  la  salida  se  ha- 
uían publicado.  Y  assi  se  juntaron  para  reçebirnos  á  la  puerta  de 


1    Vide  Cartas  de  San  Ignacio,  t.  vi,  pag.  609. 

-    Jacobus  (Jaime)  Agustin  de]  Castillo.  Vide  epist.  1006. 

^  «El  Obispo  de  Huesca  y  el  Regente  Micer  Augustin  del  Castillo  orde- 
naron que  la  entrada  fuese  honrosa,  pues  la  salida  había  sido  tan  infame;  y 
aunque  los  Padres  no  querían  dar  lugar  á  esto,  y  llevaban  los  denuestos  y 
afrentas,  que  habían  recibido,  alegremente  y  con  paciencia,  el  Regente 
Micer  Castillo  mostró  una  carta  del  Padre  Francisco  de  Borja,...  en  la  cual 
daba  orden  hiciesen  lo  que  [Castillo]  les  mandase;  y  vista  la  carta,  obede- 
cieron». ESPÉS.  Historia  ms.  eclesiástica  Cesar augustana,  t.  lil,  folio 
421  V. 


852  Epistolae  Mixtae— io33 

la  çiudad  dos  jurados  de  la  çiudad,  el  justicia  de  Aragón,  y  todos 
los  consistorios,  y  los  offiçiales  reales,  y  con  ellos  yua  el  abbad 
de  Veruela.  Juntáronse  muchos  otros  caualleros  principales  y  çiu- 
dadanos  deuotos  nuestros  y  amigos  del  obispo  de  Huesca,  que 
también  nos  salió  á  reçebir  y  á  acompañar.  Todos  estos  señores, 
se  juntaron  á  los  9  del  presente  á  las  diez  horas ,  y  estando  jun- 
tos á  vna  puerta  de  la  çiudad  por  donde  hauía  de  ser  nuestra  en- 
trada, nos  embiaron  á  llamar,  estando  nosotros  á  media  legua  de 
allí.  Aquel  día  en  la  mañana  los  Padres  y  yo  hauíamos  encomen- 
dado mucho  á  nuestro  Señor  este  negoçio  y  la  entrada  que  se  nos 
aparejaua,  rogando  á  su  bondad  nos  diesse  á  entender  y  orde- 
nasse sobre  ella  lo  que  le  fuesse  más  accepto,  y  más  conuiniesse 
á  nosotros:  y  todos  vnánimes  determinamos,  que,  pues  á  nuestra 
pareçer  bastaua  para  lo  que  se  pretendía  se  juntassen  aquellos 
señores,  y  que  juntos  se  fuessen  á  nuestra  capilla  á  oyr  missa, 
nosotros  no  admitiéssemos  aquel  reçebimiento  y  pompa,  antes  nos 
fuéssemos  solos  ó  con  poca  compañía  de  amigos  por  otra  parte. 
Screuímoslo  al  buen  obispo  de  Huesca  y  á  M.  Agustín  (sin  cuyo 
pareçer  y  orden  no  podíamos  hazer  cosa  alguna),  supplicándoles 
con  el  posible  encareçimiento  por  la  passión  de  Jesuchristo  y  con 
otras  obtestaçiones  hiziessen  lo  que  les  supplicáuamos ,  que  era 
lo  dicho,  haziéndoles  saber  que  estáuamos  tan  del  todo  determi- 
nados á  no  admittir  aquella  honrra  y  fauor,  que  no  lo  haríamos, 
si  no  entendiéssemos  que,  dexándolo,  se  offendería  nuestro  Se- 
ñor; y  estañan  tan  determinados  en  la  contraria  sentencia,  que  nos 
mandaron  admittir  aquel  orden  suyo.  Y  por  vn  cauallero  denoto 
nuestro  tornamos  á  replicar  delante  los  señores  que  estauan  jun- 
tos para  nos  reçebir,  y  no  se  pudo  acabar,  ni  pareció  á  los  que 
estauan  presentes  (según  se  nos  affirmó).  Como  por  la  commis- 
sión  del  P.  Francisco  nos  instasse  aquella  obediencia,  determi- 
namos cumplirla  no  con  pequeña  confusión.  Venimos  hasta  la 
puerta  dicha  de  la  çiudad,  acompañados  aquel  trecho  que  distá- 
uamos  de  muchos  caualleros  y  deuotos  nuestros,  entre  los  quales 
era  vno  el  mayoradgo  de  los  condes  de  Ribagorça,  sobrino  del 
P.  Francisco,  el  qual  con  otros  caualleros  la  señora  condesa  ha- 
uía embiado  en  la  mañana  á  nos  ver  y  reçebir.  Es  vn  niño  de  diez 


17  Septembris  1555 


853 


ó  onze  años,  en  quien  nuestro  Señor  ha  puesto  muchos  dones 
suyos  según  la  edad  V  A  él  sea  gloria.  Recibiéronnos  aquellos  se- 
ñores, que  nos  esperauan,  benignamente  y  con  muy  alegres  áni- 
mos, y  entre  ellos  el  abbad  de  Veruela,  el  qual,  cuando  llegó  á 
nuestra  capilla,  pidiéndole  nosotros  la  mano,  nos  abraço  con  mu- 
cho amor  á  cada  vno  por  si,  de  que  nos  dexó  el  Señor  no  poco 
■consolados,  considerando  la  differençia  presente  á  los  días  passa- 
dos. Entramos  tres  saçerdotes,  el  P.  M.°  Piñas,  el  Padre  liçen- 
ciado  Santander  y  yo,  cada  vno  en  medio  de  dos  personados  de 
los  más  prinçipales  que  nos  reçibieron  de  las  personas  de  los  con- 
sistorios y  en  calles  y  ventanas  hauía  gran  pueblo,  y  muchas 
bendiçiones  y  gozo  de  muchos:  otros  sentirían  según  sus  inten- 
çiones.  Llegados  á  nuestra  casa  (junto  á  la  qual  hauía  gran  pue- 
blo á  vernos\  luego  dixo  missa  el  Rmo.  obispo  de  Huesca,  des- 
pués de  nos  hauer  reçebido  el  virrey  y  la  inquisiçión,  que  nos 

'  «Nacido  el  26...  de  Enero...  de  1543...,  á  quien  en  memoria  de  su  di- 
funto padre  le  puso  [Ludovica  de  Borja]  el  nombre  de  Juan').  Nonell,  La 
Santa  Duquesa,  cap.  xii. 

*  P.  Alvarez,  Histor.  ms.  de  la  provincia  de  Aragon,  lib.  11,  cap.  61, 
pag.  483  ita  describit  sociorum  ingressum:  «Partieron  los  nuestros  de  Pe- 
drola,  y  llegados  á  S.  Lamberto,  monasterio  de  frayles  Trinitarios,  vn  quarto 
de  legua  de  la  ciudad  de  Zaragoza,  encontraron  allí  muchos  cavalleros  y 
gente  principal,  que  avían  salido  á  recibirlos  con  muestras  de  grande  con- 
tentamiento, los  quales  los  acompañaron  hasta  la  ciudad,  y  á  la  puerta  de 
N.  S.*  del  Portillo  hallaron  toda  la  flor  de  la  nobleza  zaragozana,  los  Magis- 
trados de  la  ciudad,  y  entre  ellos  al  Sr.  Obispo  de  Huesca,  y  al  Abad  de  Ve- 
ruela... y  otra  innumerable  gente...;  y  que  quisieron,  que  no,  toman  á  cada 
vno  de  los  Padres  en  medio  dos  de  los  más  principales  de  aquellos  señores. 
Al  Padre  Maestro  Alonso  Román,  Rector,  en  medio  Don  Juan  de  Lanuza, 
Justicia  de  Aragón,  y  Micer  Jayme  Agustin,  Jurado  mayor.  AI  Padre  Lic. 
Luys  Santander,  Juan  Luys  Gonzalez,  Conservador  de  Aragon  y  Don  Gon- 
zalo Paternoi,  Maestro  Racional  de  Aragon,  ambos  dos  oficiales  reales.  Al 
Padre  Maestro  Baltasar  Piñas  llevaban  en  medio  el  Jurado  segundo  y  el 
Justicia  ordinario  de  Zaragoza,  que  llaman  el  Zalmedina;  y  de  esta  suerte 
los  guían  por  las  calles  más  públicas  y  principales  de  la  ciudad...  Con  este 
acompañamiento  tan  honroso  llegaron  á  su  casa  y  colegio...  Y  aviéndose 
apeado,  el  Abad  de  Veruela  abraza  á  los  Padres,  dándoles  el  parabién  de  la 
buelta  con  muestras  de  grande  benevolencia  y  amor,  que  fué  satisfacción 
para  los  Padres  y  edificación  para  todos  los  presentes.  Dentro  de  nuestra 
casa  estava  el  Sr.  Duque  de  Franca  Vila,  Virrey,  y  vno  de  los  Inquisido- 
res, porque  el  otro  estava  ausente,  y  con  ellos  muchos  cavalleros  y  pueblo». 


854  Epistolae  Mixtae— io33 

sperauan  rato  hauia  en  la  capilla.  Dicha  la  missa,  aunque  hauía 
sermón,  proueido  de  vn  Padre  de  los  nuestros,  no  se  hizo,  por  ser 
muy  tarde;  y  assi  se  despidieron  aquellos  señores,  quedando  nos- 
otros restituidos  á  nuestra  casa,  dando  gracias  al  Señor  por  sus- 
misericordias  grandes  con  nosotros. 

Nuestra  primera  salida  fué  á  casa  del  Rmo.  arçobispo  por  or- 
den destos  señores;  y  hauiendo  á  S.  S.  besado  las  manos,  no  tu- 
uimos  lugar  de  estar  con  él,  porque  quería  oyr  missa,  y  quedó  con 
nosotros  el  abbad  de  Veruela,  que  posa  con  el  mismo  arçobispo, 
digo  en  su  misma  casa,  y  es  toda  su  alma  (según  es  pública  voz). 
Hízonos  grandes  off er tas,  y  ha  dicho  que  por  obras  mostrará  su 
voluntad.  Tractando  allí  de  las  liçençias  para  exerçitar  nuestros 
ministerios  en  las  yglesias,  después  de  le  hauer  mostrado  los  tí- 
tulos de  nuestras  órdenes,  nos  las  offreçió  de  muy  buena  volun- 
tad, y  ya  las  tenemos.  Y  vn  Padre  de  los  nuestros,  que  se  dize 
Santander,  ha  començado  á  predicar  en  nuestra  Señora  del  Pi- 
lar, pidiéndonoslo  con  instançia  vn  muy  denoto  nuestro,  prior  de 
aquella  yglesia,  y  fué  el  sermón  accepto,  gloria  á  Dios. 

Los  frailes  agustinos  se  están  en  su  pretensión  como  antes,  y 
alborotan  grandemente  la  çiudad  contra  nosotros.  Dizen  que  en 
nuestro  reçebimiento,  y  en  lo  demás  tocante  á  esto,  se  les  ha  he- 
cho fuerça.  Pubhcan  que  se  ha  de  poner  luego  el  entredicho  con- 
tra nosotros;  y  ássí  tienen  á  muchos  de  nuestros  deuotos  atemo- 
rizados por  lo  que  han  padecido,  temiendo  por  lo  que  estos  dizen 
otro  tanto  como  lo  passado;  y  assi  osan  venir  pocos  á  nuestra  ca- 
pilla á  las  confessiones;  aunque  vienen  en  razonable  número. 
Ponen  estos  Padres  grandes  diligencias,  y  mueren  porque  el  en- 
tredicho se  buelua,  á  lo  que  pareçe  para  tornar  á  amotinar  el 
pueblo  contra  nosotros.  La  Seu  '  desta  çiudad  está  exempta  del 
arçobispo,  y  ponen  muchos  medios  con  los  canónigos  (que  son 
regulares  y  de  su  regla)  para  que  admittan  el  entredicho  ;  y  he 
entendido  que,  después  que  les  han  hecho  sobre  ello  muchas  re- 
questas, y  de  nuestra  parte  mostrádoles  la  appellaçión  para  que 
entiendan  la  nullidad  de  las  çensuras  contra  nosotros,  el  capítulo 


'    Pro  Seo;  teraplum  Sti.  Salvatoris,  urbis  primarium. 


17  Septembris  1555  855 

de  la  Seu  ha  commetido  la  determinaçión  á  dos  letrados  :  el  vno 
de  los  quales  es  el  fautor  prinçipal  de  los  contrarios,  y  el  otro  no 
nuestro  deuoto;  pero  confiamos  en  el  Señor  se  guardará  la  justi- 
cia nuestra,  que  quasi  todos  los  que  entienden  los  méritos  de  los 
proçessos,  la  tienen  por  manifiesta,  no  tractándose  en  estos  ' 
hasta  ahora  del  artículo  principal.  Hásenos  affirmado  que  ha  di- 
cho el  arçobispo  á  dos  canónigos  de  nuestra  Señora  del  Pilar,  á 
cuyo  capítulo  se  fueron  á  quexar  los  frailes  agustinos  porque 
hauían  admittido  á  predicar  en  su  yglesia  vn  excomulgado,  en- 
tendiendo por  el  P.  Santander,  que,  como  he  dicho,  predicó  allí 
vn  día  destos,  y  ellos  les  respondieron  que  antes  les  constaua  lo 
contrario  de  la  excomm unión,  por  las  letras  que  se  publicaron:  y 
replicaron  los  frailes,  que  luego  verían  la  verdad  de  lo  que  ellos 
dezían ,  pues  se  pornía  el  entredicho  en  breue  contra  nosotros. 
Haziendo  esto  saber  aquellos  canónigos  al  arçobispo,  les  dixo, 
que  hauían  respondido  muy  bien,  y  que  lo  hauían  hecho  bien  en 
admittir  el  Padre  de  la  Compañía  á  predicar  en  su  yglesia:  y  que 
le  harían  plazer  en  no  guardar  entredicho,  si  le  admittiesse  la 
Seu,  lo  que  no  creya:  y  que  en  aquel  caso  estauua  S.  S.  detter- 
minado  mandar  á  todas  sus  yglesias  no  le  acceptassen.  Pareçe 
que  el  arçobispo  y  sus  vicario  general  y  offiçial  muestran  muy 
buenos  ánimos,  estando  satisfechos  de  nuestra  justicia;  y  hanme 
dicho  que  los  días  passados  dixo  el  arçobispo ,  que  ¿por  qué  no 
hauían  de  fauoreçer  nuestra  justicia,  pues  estaua  también  de  por 
medio  su  sobrino,  que  es  el  P.  Francisco?  Yo  he  dado  al  P.  Fran- 
cisco larga  quenta  de  todo,  y  supplicado  á  su  R.cia  ^  si  le  parecerá 
conueniente,  scriua  al  arçobispo  y  á  sus  vicario  y  offiçial,  pues  se 
offreçe  en  todos  la  coyuntura  mejor  que  nunca  después  que  aquí 
estamos.  Los  que  nos  son  más  deuotos  y  dessean  el  bien  de  la 
Compañía,  dessean  mucho  ver  aquí  algún  tiempo  al  P.  Francis- 
co, y  que  aquí  haga  alguna  buena  demostraçión  la  Compañía  con 
algunos  buenos  sujetos,  pues  los  que  estamos,  allende  de  no  te- 
ner las  enteras  partes  que  aquí  dessean,  somos  moços  Spero 

*    Lectio  dúbia. 

-  Id  etiam  dicit  P.  Piñas,  qui  de  his  rebus  muitos  post  annos,  nimi- 
rum  2  Aprilis  1611,  Patri  Alvarez  scribens,  ait:  «Y  añado  que,  cuando  voi- 


856  Epistolae  Mixtae— io33 

en  el  Señor  ordenará  sobre  la  cruz  passada  y  tan  buen  prinçipio 
de  fundamento,  cómo  este  negoçio  vaya  muy  adelante  á  su  ma- 
yor gloria,  dando  los  medios  conuenientes  para  muy  feliçes  sue- 
çessos. 

El  despacho  de  ay  no  ha  venido,  y  le  speramos  de  cada  día: 
conuerná  que  no  venga  á  nosotros,  porque  no  se  pierda:  podríase 
encaminar  á  Jaime  López  Martínez     muy  nuestro  denoto. 

Somos  aquí  tres  saçerdotes  y  dos  hermanos,  y  tenemos  todos 
salud,  gloria  al  Señor,  en  lo  corporal.  Para  que  la  verdadera  no 
nos  falte,  supplico  á  V.  P.  humilmente  en  sus  santas  oraçiones  y 
sacrifiçios  nos  encomiende  al  Señor,  y  en  los  de  todos  essos  Pa- 
dres y  hermanos  nuestros  charíssimos  nos  encomendamos,  ro- 
gando al  Señor  nos  dé  á  todos  su  gracia  cum  ^ 

t 

Román 

Inscripüo:  Jhs.  Al  muy  Rdo.  en  Christo  Padre  nuestro, 
P.  M.*'  Ignatio  de  Loyola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de 

Jesús,  en  santa  María  de  la  Strada,  junto  en  Roma.  Alia 

manu:  1555.  Çaragoça.  Román.  17  de  Setiembre. 


vimos  y  nos  metieron  en  la  ciudad  con  aquel  aparato  real,  éramos  tres  no 
más.  Y  el  P.  Román,  que  era  Rector,  era  muy  lampiño,  que  apenas  tenía 
pelo  de  barba,  y  el  P.  Santander  y  yo  muy  mozos,  que  apenas  tenía  yo  27 
años;  y  los  manteos  y  sombreros  tan  viejos  y  raídos,  y  todo  tan  pobre,  que 
valía  muy  pocos  reales  lo  que  traíamos  á  cuestas.  Y  los  que  nos  veían  llevar 
con  tanto  aparato,  y  nosotros  vestidos  con  tanta  pobreza,  decían:  ¡Mira  por 
quiénes  ha  estado  Zaragoza  sobre  palillos,  y  en  peligro  de  perderse!» 

*  Ms.  M'z. 

*  Paucula  desiderantur . 

^   Subscriptio  in  chartae  fragmento  post  epist.  n.  loo  reperitur. 


20  Septembris  1555 


857 


1034 

ARNOLDUS  HEZIUS 
PATRI  ADRIANO  ADRIAENSSENS 

CULENBORGI  20  SEPTEMBRIS  I555  *. 

Proximis  dat  operam  cura  magno  animorum  lucru  et  gaudio.— Acta  a  se 
commemorat. — Quid  nonnulli  garriant  de  Societate  Jesu. 

t 

Jhs. 

Pax  X.i  cum  omnibus  nobis.  Rde.  in  X.°  Pater,  Literas  V.  P., 

5  Septembris  scriptas,  accepimus,  quae,  quamuis  paucis  scriptae, 
multum  tamen  multis  gaudii  attulere.  Valde  consolatus  est  do- 
minus  decanus  '  et  domina  nostra  Culenburgi  cum  domina  co- 
mitissa  Hoechstratana,  quae  nihil  tamen  sciuerunt  de  superiori- 
bus  literis  V.  P.,  tractantibus  de  meo  reditu  cum  pluribus  aliis; 
quibus  dominus  decanus  aperuit  me  non  debere  bine  decedere, 
nisi  apertis  literis  reuocaueris  me,  etc.  Libellum  summae  virtu- 
tum  et  vitiorum  non  accepi,  et  dixit  nuncius  se  nihil  accepisse. 
Scribit  soror  V.  P.,  Cornelia,  te  misisse  ante  octo  dies,  quod 
fuisset  sub  finem  Augusti,  literas,  sed  nihil  accepi:  quid  scripse- 
ris,  vel  per  quem  missae  sint,  ignoro. 

Ampliorem  expecto  responsionem  earum,  quae  scripsi;  simi- 


'    Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio^  n.  61,  prius  339,  240. 

-  «Erat  in  oppido  quodam,  nomine  Chutenberch,  decanus  quidam  do- 
ctus  et  senex,  qui  spiritualia  exercitia  aliquando  ab  ipso  P.  Adriano 
[Adriaenssens]  acceperat,  et  magno  affectu  Societatem  amplectebatur. 
Injuncta  illi  fuerat,  quodammodo  invito,  animarum  cura  ejus  loci...  Hic 
valde  obnixe  postulaverat  ut  aliquandiu  apud  ipsum  maneret  quidam  sacer- 
dos,  nomine  Jordanus,  qui  Societati  animum  applicaverat...  Consultus 
P.  Ignatius,  censuit  eum  Romam  esse  mittendum,  cum  nulla  probationis  do- 
mus,  nec  formatum  collegium  in  illis  regionibus  tune  esset...  Hujus  loco 
ergo  aliquis  ex  nostris  illi  decano  ad  tempus  submittendus  erat,  qui  locum 
magistri  Jordani  suppleret.  Missus  est  ergo  P.  Arnoldus  Hezeus...»  Po- 
lanco, t.  V,  pag.  292,  293,  n.  797,798.  Vide  caetera  apud  eundem,  Z.  e,  ubi 
haec  adhibetur  epistola,  annotationibus  illustrata.  Cf.  Liti.  Quadr.,  t.  iii, 
pag.  632-634. 


858  Epistolas  Mixtae— 1034 

liter  domina  nostra  cum  domino  decano  super  ea,  de  quibus  V.  P. 
petierunt  consilium  (vt  mihi  retulit). 

De  nostris  autem  negotiis  haec  habeto:  Dominam  Hoechstra- 
tanam  bene  proficere  in  spirita;  plures  nobilium  hoc  festo  iterum 
confessionem  fecerunt;  ipsa  enim  domina  nostra  valde  sitit  salu- 
tem  subditorum  et  pietatem;  vix  etiam  enarrari  posset  quanta  in 
populum  praestet  charitatis  et  misericordiae  opera;  supra  modum  ' 
exultat  audiendo  frequentiam  confitentium  et  communicantium. 

Ipso  die  natiuitatis  Mariae  incepimus  solemniter  exponere  ve- 
nerabile sacramentum  more  louaniensi,  imo  multo  solemnius 
exornatum.  Putabam  me  videre  israelitas  portantes  inaures,  etc., 
ad  Aaron  pro  vitulo  %  quando  tabernaculum  ligneum  die  veneris 
portabatur  ad  castrum  ad  exornandum,  in  quo  staret  sacra- 
mentum; ita  omnes  aurum,  argentum,  holozericum,  quicquid 
spiendoris  habebant,  attulerunt  vsque  ad  octo  aut  nouem  nobiles 
donicellas;  adderant  duae  aut  tres  habentes  ar  tem  ornandi:  mo- 
dus est  secundum  hoc,  quod  habetur  ad  S.  Jacobum.  Haec  omnia 
debebant  parari  in  conspectu  dominae,  in  quo  quantum  gaudii 
ostendit,  non  possem  eloqui.  Attulit  pannum  nouum,  ex  puro  auro 
confectum,  de  quo  vina  (vt  dixit  mihi  dominus  decanus)  constitit 
quadraginta  florenos;  attulit  ad  haec  pulcherrima  pira  deaurata 
et  pilium  vnum  valde  preciosum  et  pulchre  contextum,  quod  iam 
seruauit  pro  re  charissima  octoginta  annos  (vt  ipsa  mihi  dixit)  a 
tempore  baptismatis,  quod  iam  attulit  pro  sacramento.  Similiter 
ex  auro,  argento  et  holozerico  diversa  parauerunt  ornamenta, 
quae  dependunt  a  capsula  sacramenti,  quando  exponitur  et  porta- 
tur  ad  infirmos,  sicut  fit  apud  vos  (van  die  roeckens,  die  aen  die 
saboriae  hanghen).  Totum  quoque  altare  renouatur:  parant  no  • 
uas  cortinas,  noua  vestimenta  ante  altare  cum  copia  luminum. 
Est  vna  nobihs  et  diues  vidua,  mater  supremi  huius  ciuitatis  in 
negotiis  domini  %  quae  tantum  praestat  luminis,  quantum  velint 
apponere.  Ex  bis,  Pater,  affectum  coUigere  possis,  jam  hec  quan- 
tum admirationis  adferunt  in  populum,  Valde  hinc  aedificatur 


'   Ms.  modo. 

-     EXOD.  XXXII,  2,  3. 

'    Ms.  dominae. 


20  Septembris  1555  859 

totus  populus,  videntes  venerabile  sacramentum  tam  in  tempio 
quam  in  plateis  ad  infirmos  cum  tanto  ornatu  haberi  et  portari. 
Capellanus  dominae,  qui  obiit,  reliquit  pulchrum  calicem  (ex  puro 
argento  deaurato)  non  consecratum,  pro  administratione  vini  com- 
municantibus. 

Numerus  confi tentium  et  communicantium  crescit:  tot  iterum 
in  festo  fuerunt,  vt  pro  magno  muñere  statim  relatum  fuit  ad 
dominam,  nunquam  esse  hic  visam  talem  populum  habere  deuo- 
tionem.  Templum  hominibus  plenum  erat  ad  videndum  spectacu- 
lum.  sacramenti  et  numerum  communicantium. 

In  concionibus  pergo:  ipso  die  natiuitatis  Mariae  concionatus 
sum  in  castro  cum  magno  auditorio  '.  Similiter  in  tempio  tantus 
est  populus,  qui  etiam  confluunt  ex  locis  vicinis,  quod  qui  com- 
modum  habere  desiderant  locum,  hora  sexta  vel  ad  mediam  sextae 
vt  mihi  dictum  est)  incipiunt  occupare  locum. 

Venerunt  ad  dominam  nostram  mulieres  ciuitatis,  quia  timent 
decessum  meum,  conquirentes  mari  tos  nautas  istis  diebus  domi- 
nicis  ante  prandium  solere  esse  ebrios,  nec  templum  visitare, 
lam  semper  ad  concionem  veniunt,  sacra  audiunt,  nec  potant 
ante  prandium:  hec  ipsa  domina  narrauit  comitissae  Hoech- 
stratanae. 

In  visitatione  infirmorum  Dominus  etiam  dat  gratiaiti.  Obiit 
his  diebus  vnus  canonicorum,  primus  post  praepositum  et  deca- 
num,  qui  a  nullo  volebat  suscipere  sacramenta  ecclesiae,  quam  a 
me.  Portaui  illi  sacramentum  eucharistiae,  et  post  aliquod  dies 
extremae  vnctionis,  comitante  praeposito,  decano  cum  toto  col- 
legio et  praecipuis  ciuitatis  cum  multis  nobilibus  castri,  qui  etiam 
omnes  hinc  multum  aedificati  fuerunt. 

Vides  hinc,  Pater  amantissime,  quid  Dominus  praeparare 
dignetur;  sed  quis  sum  ego,  qui  merito  hec  cum  lachrymis  seri- 
bere  possem?  Orate,  precor  iterum  atque  iterum,  et  iubete  orare 
pro  me  impraeparato  seruo,  ne  mea  negligentia  tam  preciosae 
dispargentur  margaritae.  Quid,  quaeso,  dicam,  quam  qui  mutos 
loqui  fecit,  et  per  asinam  prophetam  docuit,  iam  hec  quoque 
praestare  quae  praestitit. 

'   Polanco,  t.  v,  pag.  293,  n.  800. 


86o  Epistolae  Mixtae— io34 

Significa  etiam  an  literas  per  Traiectum  missas  acceperis: 
quomodo  valeat  P.  Candidus  P.  Spiga  %  Elizabeth,  Gertrudis 
Mechliniae,  Catharina,  Grane  [sic],  etc.  ^ 

Quid  audiatis  a  tornacensibus.  Audimus  ibi  plurimum  gras- 
saripestem.  Buscuducis  iam  vtcumquecessauitpestis.Dnus,  Ale- 
xander, pater  ra onialium,  iam  factus  est  canonicus  :  habet  prae- 
bendam  istius,  qui  hic  obiit.  Ex  traiectensibus,  de  libellis  missis 
a  V.  P.,  nihil  adhuc  accepi. 

Si  contingeret  aliquid  esse  scribendum,  quando  non  habes 
nuncium  ad  manum,  possis  literas  etiam  mittere  Bruxellam  (int 
thuijs  van  Hoechstraten,  bij  keijsers  hof),  huc  transmittendas. 
Scripsit  domina  comitissa  Hoechstratana,  vt,  quicquid  literarum 
Louanio  acceperint,  fideliter  transmittant. 

In  castro  varia  praeparant  ornamenta  pro  tabernáculo  sacra- 
menti: non  est  coloratum,  sicut  apud  sanctum  Michaélem,  sed 
totum  vestitura.  Pro  festiuitatibus  S.  Mariae  omnia  sunt  alba  ex 
panno  argenteo,  tentorium,  et  quod  a  capsula  dependet,  cortinae 
ex  albo  damasceno  (vt  vulgo  dicitur),  arabitus  alterius  cuiusdam 
lini:  aliis  diebus  dominicis  omnia  rubra  sunt,  pro  magnis  festiui- 
tatibus preciosiora.  In  istis  nobiles  illae  habent  suas  recreationes: 
orant  vt  illis  dera  aliquid  parandum. 

Domina  comitissa  bene  proficit:  incipiunt  et  aliae  nonnullae 
ipsius  sequi  exempla.  Quaedara  nobilis  bruxellensis  ex  statu  do- 
minae  coraitissae  iara  a  festo  natiuitatis  Mariae  institit  pro  ge- 
nerali confessione  facienda,  quam  his  diebus  (Domino  dante  gra- 
tiam)  sura  auditurus. 

Lunae  *  die  praeterita  vocauit  me  domina  nostra,  et  inter  reli- 
qua  dixit  mihi,  illi  propositum  esse  a  praecipuis  quibusdam  ciui- 
tatis,  vnum  nominauit  mihi,  qui  primus  ipsius  consiliarius  est, 
vir  magnae  autoritatis,  quod  cuperent  aedificare  nouura  chorura 
pro  venerabili  sacramento.  Altare  (vt  ante  scripsi)  paratur,  sed 
honestiorera  adhuc  desiderat  locum  pro  malore  deuotione  sacra- 

'    P.  Adrianus  Candidus  seu  de  Witte. 

P.  Petrus  Spiga. 
'    Videntur  hae  feminae  ex  familia  Patris  Adriaenssens. 
*    Ms.  hma. 


20  Septembris  1555  861 

menti.  Altero  die  vocauit  domina  dominum  decanum  et  me  ad 
prandium,  de  quo  nos  excusauimus:  tandem  venit  idem  ille  con- 
siliarius  ad  domum  nostram,  et  casu  aderat  '  mihi  dominus  Ale- 
xander, iam  factus  canonicus:  ita  nos  tres  duxit  ad  castrum.  Per- 
acto  prandio,  iuimus  ad  dominam,  quae  statim  obtulit  ducentos 
florenos,  alia  centum,  et  plures  alii  in  praesentia  summas  optu- 
lerunt.  Acceptauit  ille  consiliarius,  qui  valde  progressum  sacra- 
menti cordi  habet,  et  omnis  gubernatio  dominae  ab  eo  dependet: 
est  mechlinensis,  vir  pius  et  hilaris.  Conclusum  est  igitur,  quod 
aedificabitur  chorus  sacramenti,  sed  de  quo  dolemus,  propter  hu- 
miditatem  loci,  aedificatio  differenda  est  vsque  ad  Martium:  in- 
terim praeparantur  omnia  necessaria. 

Alius  quidam  nobilis,  dominus  cuiusdam  loci  prope  Bruxel- 
lam,  qui  hic  aliquot  septimanas  fuit,  venit  semper  ad  concionem> 
et  vidit  ea,  quae  hic  fiunt.  Acceptauit  propriis  impensis  se  procu- 
raturum  eamdem  fraternitatem  et  indulgentias  venerabilis  sacra- 
menti, quae  iam  instituta  sunt  in  episcopatu  cameracensi.  Aedi, 
puto,  vbi  communiter  agit  episcopus,  bulla  extat,  si  forsan  viderit 
P.  V.  apud  bibliopolara,  Joannem  de  Winghe,  qui  impressit  breue 
directorium;  domina  nostra  volebat  exoluere  omnes  impensas, 
sed  ipse  nihil  accipere  voluit.  Orate,  precor,  et  iubete  orare,  vt 
Dominus  coepta  ad  suam  gloriam  foeliciter  dignetur  finire.  Sine 
ilio  quid  possumus? 

Et  quia  hic  ex  omnibus  circum  finibus  homines  veniunt  ex 
Brabantia,  Flandria,  Geldria,  GuHa,  etc.,  quia  late  se  extendit 
consanguinitas  dominae  nostrae,  multa  sepe  mala  referuntur  illis 
de  jesuitis,  de  hypocritis,  auaritia,  quia  commoda  querimus,  etc.; 
sed  laus  Deo,  ipsae  nihil  curant  huiusmodi,  et  contemnunt,  di- 
centes  se  contrarium  videre  et  audire;  imo  hinc  magis  nobis  affi- 
ciuntur,  cementes  detractiones  huiusmodi  nonnisi  ex  inuidia 
progredi  et  opinionibus  falsis.  Sic  mihi  dixit  domina  comitissa: 
Miror  quid  de  vobis  suspicantur  mendicantes,  se  per  vos  damna 
passuros,  cum  omnis  sustentatio  ipsorum  hinc  dependeat,  ad  quae 
vos  hortamini  populum  ad  largas  eleemosynas,  quas  vos  non 


*    Ms.  adderai. 


862  Epistolae  M1XTAE-1035 

accipitis,  ad  frequentes  confessiones,  quod  et  in  illorum  vtilita- 
tem  est,  quia  vos  omnes  homines  audire  non  potestis. 

Salutare  digneris  P.  Candidum,  Spigam  et  quot  de  me  que- 
runt,  vt  pro  me  orare  dignentur,  rogo.  Si  quid  habueritis  ex  vrbe, 
Tornaco  vel  Colonia,  dignemini  nos  faceré  participes.  Culen- 
borgi  pridie  diui  Mathei  1555.  V.  P.  seruus  indignus, 

Arnoldus  Hezius. 

Inscriptio:  f  Edo.  in  X.*'  Patri,  domino  Adriano  Adriani  ab 
Antuerpia,  de  Societate  Jesu. 

1035 

ANDREAS  BONINSEGNA 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

ARGENTA  22  SEPTEMBRIS  I555 

Societas  bene  audit. — Oppidanorum  studium  erga  nostros  in  dies  augetur. — 
Plurimus,  ex  navata  proxi'mis  opera,  collectus  fructus. 

Rdo.  in  Christo  Padre.  Questa  sarà  per  auisare  V.  R.  qual- 
mente molto  se  augmenta  il  seruiggio  diuino  apo  di  noi,  doue 
parea  di  tal  maniera  per  auanti  estinto,  che  al  giudicio  humano 
non  si  potea  giudicare  da  tanta  sterilitade  de  animi  douerne  mai 
usir  frutto  alcuno  di  suauità  al  signore  Mio. 

Per  auanti  scriuesimo  a  V.  R.  qualmente  tanto  era  essoso  il 
nome  della  Compagnia  nostra,  et  hauuto  in  odio  quodamodo, 
che  non  ui  era  chi  si  uolesse  dimostrare  fauoreuole  quasi  in  cosa 
alcuna,  anci  il  desio  dela  maggior  parte  era  di  ributare  la  Com- 
pagnia di  quiui  a  più  potere.  Ma  tanto  sempre  puotè  il  Signore, 
et  Torationi  d'alcune  mente  pie  et  diuote,  et  il  fauore  che  dette  a 
tale  opera  sua  Ecc. za  ^  et  monsignore  Rmo.  santo  Angelo,  che 
tutti  e  sforci  dil  nemico  infernale  mai  poterò  preualere  contro  la 


'    Ex  autographo  in  voi.      duplici  folio,  n.  32,  prius  170,  171. 

-  Argéntense  collegiolum  in  gratiam  Herculis,  Ferrariae  ducis,  admis- 
sum  a  Societate  fuit,  ut  supra  diximus.  Praeter  hunc  nostra tibus  favebant 
comes  Hercules  Rangonus,  collegii  protector  (Polanco,  t.  V,  pag.  148, 
n.  423)  et  Rainuccius  Farnese,  cardinalis  Sti.  Angeli,  ravennatensis  prae- 
sul,  cui  Argenta  subjacebat.  Vide  epist.  899,  in  hoc  voi.  pag.  450  et  seqq. 


22  Septembris  1555  863 

barcha  di  Pietro,  anci  quella  cercando  di  sommergere,  molto 
maggiormente  si  sono  trouato  in  alciarla.  Già  non  dirò  la  mag- 
gior parte  essersi  raueduti  dil  suo  fallo  et  del'  astucie  diabolice; 
ma  credo  non  essere  già  più  alcuno,  che  non  sia  bene  edificato 
della  Compagnia,  et  quella  non  honori  et  preggi.  Et  questo  si 
uede  apertamente  da  euidentissime  raggioni,  imperhochè  già 
sono,  credo,  reuocati  tutti  li  scholari,  e  quali  erano  iti  col  mastro 
pasato  con  asai  lor  scomodo,  ma  aciò  non  si  piegasino  mai  aue- 
nire  al  nostro  colleggio:  et  di  ciò  tutti  son  mal  contenti,  etiam- 
dio  pel  frutto,  qualle  sin  hora  si  è  uisto  in  la  maggior  parte  di 
quelli  sono  uenuti  da  noi.  Oltra  di  questo,  sa  V,  R.  che  per  hora, 
non  hauendo  hauuto  luoco  tropo  comodo,  siamo  restati  asai 
stretti  di  chiesia;  ma  questo  non  ha  potutto  obstare  che  non  si 
esequisse  la  diuotione  de  molti.  Per  il  che  molti  si  sono  di  tal 
maniera  inamorato  dil  luoco  nostro,  che,  non  guardato  o  alla 
stretezza  o  alla  bellezza  dil  luoco,  ci  uengono  molto  frequenti  ad 
udire  la  messa.  Ma  perchè,  essendo  io  solo,  non  si  può  cosi  cele- 
brare 'dV  bore  comode  per  molti,  asai  uolte  molti  mandano  a  sa- 
pere quando  et  in  che  hora  celebraremo,  aciò  possino  uenire,  ac- 
comodandosi etiam  molti  alla  nostra  comodità.  Et  questo  spesso 
fa  il  prettore  della  terra,  quale  con  tanta  diuotione  dice  di  uenire 
qua,  che  ogni  giorno,  se  potesse,  non  uoria  mancare,  ma  Thora 
estraordinarie  l'impediscono.  Ma  quello  è  di  molto  maggior 
consideratione ,  si  è  la  frequentia  grande  della  predica,  quale 
pare  a  tutti  miraculo,  uenendo  sempre  tanti,  et  cosi  crescendo, 
che  par  straneo  come  posano  patire  di  stare  in  tanto  munero  in 
cosi  picólo  luoco.  Già  sono  etiam  parechi  mesi  che  più  persone, 
desiderose  di  uenire  a  dette  nostre  prediche,  uano  dicendo  che 
più  uoriano  uenire,  et  che  ci  ne  preme;  ma  che,  essendo  il  luoco 
come  dico,  restano  di  ciò  fare,  et  perhò  uoriano  si  predicasse  in 
altra  chiesia  più  capace;  il  che  non  si  fa  perhò  per  buoni  rispetti, 
non  ci  essendo  in  ciò  li  curati  tropo  fauoreuoli,  parendo  alloro 
che  si  suiliano,  et  cosi  uengono  hormai  tanti  da  noi.  Si  comuni- 
cano ogni  domenica  parechi,  che  è  cosa  di  grandissimo  esempio 
a  tutta  la  terra,  et  ogni  giorno  si  raquistano  anime  al  Signor. 
Onde  che  alle  feste  solene  specialmente,  pare  una  pasqua  da  casa 


804  Epistolae  MixTAE— io35 

nostra.  Anci  a  questo  giubileo,  di  tal  maniera  è  cresciuto  il  nu- 
mero delle  pecorelle  di  Xpo.,  et  tanti  sono  stati  li  confitenti,  che, 
certo,  non  so  come  non  si  fosse  spese  tutto  il  tempo  che  douemo 
alla  schola,  se  in  ciò  hauesimo  uolsuto  attendere.  Perhò  hormai 
non  habiamo  tanto  da  procurare  che  creschi  il  numero,  quanto 
satisfare  al  già  cresciuto,  essendo  cosi,  che  un  solo  non  può  at- 
tendere a  tante  cose.  Vna  cosa  sol  mi  duole,  che  non  habiamo 
più  chiesia  capace,  imperhochè  et  per  il  feruore  de  tante  persone, 
et  per  la  salutare  dotrina,  che  è  de  dieci  comandamenti ,  e  quali 
incominciaremo  da  oggi  a  15  giorni,  si  faria  grande  frutto  in 
queste  pouerelle  anime,  male  instrute  in  tale  dottrina. 

Delli  scholari  non  dirò  altro ,  poi  chel  frutto  nelle  lettere  et 
costumi  è  tropo  manifesto,  non  ritirandosi  lor  adrieto  di  confe- 
sarsi,  etiam  con  quello  che  li  è  Padre  spirituale  insieme  et  pre- 
cettore. Finalmente  questa  è  una  uigneta  dil  Signor,  quale,  certo, 
hauea  bisogno  di  lauoratori,  quali,  coltiuandola,  li  facessero  pro- 
dure frutto  di  suauitade.  Et  perhò  non  poso  mancare  di  raco- 
mandarla  a  V.  R.  che  la  uolia  conseruare  nel  numero  delle  altre, 
et  aggiutarla  etiam  d'  alcuno  altro  lauoratore  spirituale,  aciò 
chel  numero  deFanime  di  Christo  possi  ogni  giorno  augmentare. 
Sa  V.  R.  come  un  sacerdote  solo  può  satisfare  a  tanti  desiderij. 
Non  altro  per  hora.  Li  fratelli  stano  sani  per  Iddio  gratia ,  et  si 
aggiutano  ancor  essi  con  giouare  etiamdio  al  prosimo.  Tutti  ci 
racomandiamo  alle  orationi  di  V.  R.  et  Padri  et  fratelli  in  Xpo. 
Di  Argenta  U  22  di  Settembre  1555.  Di  V.  R.  seruo  in  Christo 
minimo, 

Andrea  Boninsegna. 
Inscriptio:  f  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  M.  Igna- 
tio  de  Loyola,  prepósito  generale  della  Compagnia  di  Giesù. 
A  Roma. 


23  Septbmbris  1555 


865 


,  1036 

JACOBUS  SANTACRUZ 
PATRI   EMMANUELI  LOPEZ 

VALLISOLETO  23  SEPTEMBRIS  I555 

Reditus  sociorum  in  caesaraugustanam  urbem  refertur. — Librum  «De  ad- 
haerendo  Deo»,  pravam  doctrinam  continentem,  Araoz  ad  se  mitti  po- 
scit,  si  in  complutensi  collegio  fortasse  reperiatur,  fidai  inquisitoribus 
tradendum . 

t 

Jhs. 

Muy  Rdo,  Padre  mio.  Pax  X.i  Porque  del  P.  Hipólito  en- 
tenderá V.  R.  las  cosas  de  acá,  y  cómo  nuestro  P.  Francisco 
partirá  de  aquí  con  breuedad  para  ese  collegio,  lo  que  á  my  que- 
dará que  dezir  es,  lo  que  nuestro  Señor  ha  obrado  en  las  cosas 
de  la  Compañía  en  los  alborotos  y  desasosiegos  de  Çaragoça,  de 
que  creo  terná  V.  R.  particular  notiçia  por  ser  muy  notorio,  y 
es,  que  las  çensuras  que  el  abbad  de  Veruela,  vicario  general 
del  arçobispo,  aula  dado  contra  los  Padres  de  la  Compañía,  las 
reuocó  y  dió  por  nullas,  y  las  del  conseruador  de  los  augustinos 
mandó  que  no  se  obseruasen  ny  obedesçiesen  Notificóse  á  lo- 
dos los  curas  de  Çaragoça  y  leyóse  este  mandamiento  el  día  de 
nuestra  Señora  ^  en  todas  las  iglesias,  á  la  missa  ma3'or.  El  lunes 
siguiente,  que  fueron  9  deste  (estando  así  conçertado,  y  auiendo 
embiado  á  llamar  á  los  nuestros,  que  estaban  seis  leguas  de  ally) 
se  juntaron  el  virrei  y  justiçia  y  todos  los  jurados  en  capítulo,  y 
el  consejo  y  chanzillería  y  otros  offiçiales  reales  y  muchos  caba- 
lleros del  reino  y  de  la  çiudad,  y  la  inquisición  y  el  vicario  gene- 
ral del  arçobispo,  que  es  el  abbad  de  Veruela ,  en  la  plaça  de  la 
Seu,  y  voluiéndose  el  virrey  y  el  obispo  de  Huesca  y  el  de  Gi- 
rona  á  la  casa  de  los  nuestros ,  mouieron  todos  los  demás  á  res- 
çebir  á  los  Padres  y  hermanos  de  la  Compañía  que  venían  ya,  y 

•    Ex  apographo  in  voi .  Varia  Hist.,  t.  1,  foi.  422, 
-    Vide  supra,  epist.  Patris  Romam,  n.  Io33. 
Dies  8  Septembris. 

Epistolae  Mixtae,  tom  IV.  55 


866 


Epistolae  Mixtae— io36 


salieron  á  ellos  muy  gran  rato  fuera  de  la  çiudad.  Los  nuestros 
les  embiaron  á  supplicar  no  se  hiziese  con  ellos  cosa  semejante, 
diziendo  palabras  de  mucha  humilldad;  y  vn  jurado  que  auía  ydo 
de  aquí  poco  auía,  dixo  que  él  tenía  comisión  para  hazer  en  esto 
lo  que  conuenía,  y  que  le  paresçía  era  esto.  Así  llegaron,  y  al 
rector  tomaron  en  medio  el  justicia  mayor  y  este  jurado,  y  á  los 
otros  los  más  prinçipales  (y  todos  estos  tribunales  salieron  con 
sus  maças  y  insinias  reales):  yendo  por  la  çiudad,  todas  las  gen  tés 
les  hechaban  mili  bendiçiones.  Llegados  á  nuestra  casa,  resçibié- 
ronlos  el  virrey  y  los  dos  obispos  con  mucho  amor;  y  el  obispo 
de  Huesca  dixo  luego  en  la  capilla  de  nuestra  casa  la  missa.  Ubo 
tanta  gente,  que  no  cabían  en  ella  ny  en  la  casa:  y  así  los  nues  - 
tros se  quedaron  en  paz  en  su  casa.  Y  porque,  según  los  desaso- 
siegos han  sido  grandes  en  aquella  çiudad,  es  de  creer  que  ay 
algunos  ánimos  mal  sosegados,  por  ser  tan  reziente  el  negocio, 
ha  paresçido  á  nuestros  Padres  conuenir  en  el  Señor,  que,  para 
componer  algunas  cosas  que  restan,  y  con  los  frailes  augustinos, 
que  todauía  están  en  su  pertinaçia,  vaya  nuestro  Padre  allí  por 
algunos  días,  para  que  con  su  presençia  y  santos  medios  quede 
todo  sosegado,  como  conuiene  para  el  seruicio  del  Señor,  bien  y 
auctoridad  de  la  Compañía  y  de  los  nuestros,  y  paz  de  todos.  Y 
pues  la  jornada  es  tal,  V.  R.  la  encomiende  y  haga  encomendar 
á  nuestro  Señor  en  ese  collegio,  y  la  salud  y  fuerças  spirituales 
y  corporales  de  nuestro  Padre,  pues  son  tanto  menester  para 
todo;  y  deste  pobre  no  se  oluiden  por  charidad.  Creo  estará  por 
allá  30  ó  40  días. 

A  nuestro  Padre  le  han  venido  á  dezir  que  en  la  Compañía  se 
vsa  de  vn  libro,  que  se  intitula  De  adherendo  Deo,  impresso  em 
Bores  ó  en  Cohimbra,  y  que  no  tiene  sana  doctrina.  Si  en  ese 
collegio  vbiere  alguno,  V.  R.  le  mânde  embiar  aquí  para  que  se 
dé  á  la  inquisición:  y  si  no  ouiere  ninguno,  scriba  á  nuestro  Pa- 
dre vna  carta  mostrable  sobrello.  Y  porque  del  Ueuador  sabrá  lo 
demás,  me  remitto  á  él. 

En  los  santos  sacrificios  y  oraciones  de  V.  R.  y  de  nuestros 
charíssimos  Padres  y  hermanos  nos  encomendamos  muy  de  co- 
raçón.  El  Señor  nos  dé  su  santo  amor  y  temor.  Amén.  De  Va- 


27  Septembris  1555  867 

lladolid  23  de  Septiembre  de  1555.  Por  comisión  de  nuestro  Pa- 
dre prouincial.  De  V.  R.  sieruo  en  Christo, 

t  Sancta  Cruz,  f 
■  t 

Inscriptio:  Jhs.  Al  muy  Rdo.  Padre  mio  en  Christo,  el  P.  M.** 
Emanuel,  rector  del  collegio  de  la  Compañía  de  Jhs.  de  Alcalá. 

1039^ 

ANDREAS  FERNANDEZ 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

MEDIOLANO  27  SEPTEMBRIS  I555  *. 

De  Theotonio  de  Bragança,  in  Lusitaniam  redeunte. 
t 

Ihs 

Mui  Rdo.  en  X.°  Padre.  La  graçia  é  amor  del  Spiritu  sanato 
sea  senpre  en  nuestro  fauor  y  aiuda.  Aquí  en  Milán  me  dixo  don 
Theotonio  que  no  era  ia  de  la  Compañía,  y  que  era  suelto  de  los 
uotos,  ó  que  se  los  auían  conmutato:  y  de  aquí  despidió  vn  criado 
suio  para  Portugal  por  la  uía  de  Génoua,  y  con  cartas  para  su 

'  Ex  autographo  in  voi.  F,  sesquifolio,  n.  33,  prius  173. — Ad  pleniorem 
rei,  quae  in  epistola  attingitur,  cognitionem,  juvant  quae  litteris  consigna- 
vit  Polanco,  t.  v,  pag.  39,  40  a  num.  71;  «Cum  D.  Teutonius,  Romani 
veniens,  et  satis  quiete  in  initio  se  gereret,  rescripsit  P.  Ignatius  Duci  Ber- 
gantiae,  ^'us  fratri,  qui  eum  commendaverat,  nullam  commoditatem  defutu- 
ram  ipsi,  quominus  in  Collegio  Romano  posset  et  in  litteris  et  in  spiritu  pro- 
ficere;  sed  sub  autumnum  eo  devenit  D.  Teutonii  morbus  spiritualis  et 
inquietudo,  ut  nullis  remediis  adhibitis  cederete  et  ita  obstinate  deliberavit 
se,  nec  cibum,  nec  potum  in  Collegio  nostro  accepturum  esse;  et  cum  urge- 
rent  nostri,  ut  saltem  responsum  aliquod  Regis  expectaret,  responderé  se 
nihil  sperare  a  Rege  Portugalliae;  et  vix  tandem  P.  Olavius  hinc,  et  inde 
Legatus  Regis  Portugalliae  [Alphonsus  de  Lencastre]  et  eiusdem  filius 
D.  Dionysius  ei  persuaserunt,  ut  in  Portugalliam  iret:  et  ita  mense  Septem- 
bri  [profectus  fuit]  cum  eodem  fratre  nostro  Andrea  Fernandez,  cum  quo 
venerat,  qui  Romae  jam  erat  functus  officio  suo,  in  India  eidem  commisso, 
Significavit  autem  idem  Teutonius  voluntatem  ipsius  a  Societate  nostra 
alienam  esse,  et  si  Regi  id  probaretur,  gravi  onere  Societatem,  eo  rece- 
dente, liberatam  iri  nostris  scriptum  est».  Cf.  Ignatii  litteras  ad  principes 
lusitanos  et  ad  Patrem  Miron ,  provinciae  praepositum ,  Cartas,  t.  v, 
pag.  3ll-3l8. 


868 


Epistolae  Mixtae— io37 


ermana  la  marquesa  *,  y  para  su  madre  %  y  ermanos,  y  herma- 
nas %  y  para  quien  más  quiso.  En  vn  medio  renglón  que  leí  de 
vna  delhas,  quasi  entendí  que  él  no  iría  allá  tan  presto.  De  lo  que 
pasare,  yo  auisaré  á  V.  R.,  porque  asta  qui  no  e  sabido  dél  otra 
cosa  de  lo  que  arriba  diguo,  y  según  e  entendido,  a  hecho  aquí 
vna  procuraçión  á  la  infanta  *  para  que  le  uendiese  su  yuro  para 
pagar  sus  deudas  i  gastos;  y  esto  no  dél,  sino  por  señas  que  ya 
tengo  por  çiertas  ;  por  la  qual  me  haze  dudar  de  su  ida  para 
Portugal  tan  presto.  Yo  lo  acompañaré  asta  que  tenga  mandado 
de  V.  R.  de  lo  que  haré,  si  del  todo  no  me  fuere  forçado  hazer 
otra  cosa.  Aquí  conpramos  cauallos,  y  tenía  dado  vn  cauallo  ra- 
zonable, y  después  conpró  otro  mui  roín,  que  andana  aquí  con 
albarda,  y  tomóme  [e]l  primero  y  dióme  el  2°.  Yo  pienso  que  él 
escriue  grandes  desculpas  suias,  y  culpas  nuestras  puede  ser  que 
tanbién;  avnque  me  tiene  dicho  que  jamás  a  de  hablar  en  sus  co- 
sas con  nenguna  presona:  mas  io  sentí  dél  que  este  criado  que 
enbía,  que  fué  por  saber  bien  sus  cosas,  y  que  daría  buena  ynfor- 
maçión  delias  á  las  personas  que  él  le  a  ordenado,  y  que  sea  á  su 
modo.  Y  porque  para  esto  hurto  el  tiempo,  no  scriuiré  otras  par- 
ticularidades á  V.  R.,  en  cuias  oraciones  vmilmente  me  enco- 
miendo. De  Milán  á  27  de  Septenb[r]e  de  1555.  Sieruo  ynútil, 

t 

Ambre 

Inscriptio:  Al  molto  Rdo.  in  Christo  Padre,  il  P.  Mro.  Egna- 
cio  de  [Loyola,  preposijto  general  della  Compagnia  de  Jhus.  A 
Roma.  Alia  manu:  Di  Andres  Fernandez. 


'    Joanna,  marchionissa  de  Elche.  Epist.  Mixtae,  t.  m,  pag.  663. 

*  Joanna  de  Mendoza.  Epist.  Mixtae,  t.  lii,  pag.  499,  annot.  7. 
^    De  his  omnibus  egimus  supra,  pag.  18,  annot.  l. 

*  Sermo  esse  videtnr  de  Elisabeth,  Theotonii  sorore  ex  patre. 

^  Vide  Ignatii  commenda  ti  tias  litteras  «A  los  Superiores  de  la  Compa- 
ñía», in  quibus  mirifice  Fernandez  laudatur,  vocaturque  veriis  Israelita,  in 
quo  non  est  dolus».  Cartas,  t.  v,  pag.  323.  Negotia,  quae  illi  erant  Romae 
tractanda  cum  Ignatio  et  quorum  causa  in  ejus  conspectum  venerat,  expli- 
cat  Rivadeneira,  Vida  de  S.  Ignacio,  lib.  v,  cap  10. 


28  Septembris  1555 


869 


103M 

LUDOVICUS  DE  COUDRETO 
PATRI  JACOBO  LAINEZ 

FLORENTIA  28  SEPTEMBRIS  I555  ». 

De  re  familiari  Patrum  Ludovici  et  Annibalis  de  Coudreto.— Causae  affe- 
runtur,  ut,  ad  negotia  domestica  transigenda,  alteruter  in  Sabaudiam  pro- 
ficiscatur . 

T 

La  gratia  et  pace  di  Christo  signor  nostro  sia  sempre  con 
tutti.  Amen.  Molto  Rdo.  in  Christo  Padre.  Ho  riceuuto  quella  di 
V.  R.  di  21  del  presente,  et  quanto  alle  due  cose  delle  quali  di- 
manda esser' auisata,  doppo  d'  essermi  alquanto  raccomandato  a 
Iddio,  m'  è  occorso  quanto  alla  prima,  che  non  mi  pare  si  po- 
tran  negociare  le  cose  nostre  di  Sauoia  per  procuratore  %  perchè 
già  ho  scritto,  hora  sono  doi  anni  incercha,  auno  eh'  jo  pensauo 
che  meglio  di  nissuno  potessi  fare  tal  ufficio,  et  questo  è  quello, 
al  quale  jo  lassai  la  cantoria,  et  lui  mi  rispose  che  non  c'era 
uerso.  Sichè  per  tal  effetto  sarebbe  necessario  uno  de  noi  doi. 
Quanto  alla  seconda  cosa,  cioè  anisare  di  quel  che  credo  potessi 
ualere  la  parte  di  noi  doi,  potrebbe  esser'  cercha  cinquanta  scudi 
de  fitto  ogn'  anno,  cioè  uinticinque  per  huomo,  et  questo  di  pa- 
trimonio. Il  che  vendendosi  tutto  insieme,  se  ne  potrebbe  tro- 
nare forsi  incerca  di  sei  o  sette  cento  scudi  per  una  uolta ,  se  le 
cose  fussino  pacificate.  Ma  perchè  gli  parenti  mostrano  uoler 
fare  grande  resistentia  et  contradittioni  che  non  si  uenda,  jo 
penso  che  senza  grande  litte  per  hora  non  potremo  cauar'  il  ca- 
pitale. Ma  quello  che  mi  occorre  si  pottesi  fare,  sarebbe  questo: 
cioè  cauare  qualche  somma  de  danari  hora,  come  sarebbe  cento 
o  cento  et  cinquanta  scudi,  se  possibil  fussi,  et  dire  che  noi,  cioè 
Mro.  Annibal  o  jo,  siamo  debitori  di  tanti  danari,  come  già  altre 

'    Ex  autographo  in  voi.  F,  duplici  folio,  n.  14,  prius  82. 

-  Sermo  est  de  re  familiari  Ludovici  et  Annibalis  de  Coudreto,  cujus 
mentionem  ipse  Ludovicus  facit  in  epist.  298,  a  nobis  edita  Epist.  Mixtae, 
t.  u,  pag.  344. 


870  Epistolas  Mixtae— io38 

uoltre  ho  scritto  in  Sauoia,  et  come  in  uerità  siamo  obligati  et 
debitori  al  Signore  et  alla  Compagnia  di  tutto  quello  che  ha- 
uemo.  Potendosi  cauare  questa  somma,  potrebbesi  anchora  dar' 
ordine  che  per  Tauenire  più  facilmente  potessimo  spedirci  di 
quelle  pocche  facultà,  etiam  forsi  essendo  noi  absenti,  et  in 
questo  mentre  che  ci  mandassino  quel  pocco  fitto  annuo  che  se 
ne  potrebbe  cauare.  Et  quando  al  nostro  Rdo.  P.  Mro.  Ignatio 
paresse  eh'  andasse  insin  là  uno  di  noi,  jo  V  hauerei  molto  a 
charo,  per  uedere  se  si  potessi  aggiutare  Claudio  se  forsi  lui 
non  fussi  anchora  maritato.  Et  anchora  di  aggiutar'  in  spirito  gli 
doi  fratelli  piccoli,  li  quali  sono  già  in  età  di  poter'  ehgere  statto, 
per  aggiutar'  anchora  V  anima  della  madre  secundum  carnem.  Et 
spero  che  di  tal  andata  ne  sarebbe  glorificato  Iddio,  et  augmen- 
tata  in  qualche  particella  k  moltiplicatione  della  Compagnia.  Et 
quando  che  a  nostro  Rdo.  P.  Mro.  Ignatio  paresse  che  Mro.  An- 
nibal  facesse  questo  uiaggio,  io  V  hauerei  a  charo,  pensando  che 
sarebbe  forsi  per  far  più  frutto  che  non  jo.  Ma  quando  che  a 
S.  R.  P.  paresse  eh'  jo  andassi,  andarei  anchora  uolentieri 

Quanto  al  tornar  di  V.  R.  a  Firenze,  S.  E.  ^  sta  scorrocciata 
se  non  torna,  et  dice,  se  V.  R.  non  torna,  che  uuol  leuar'  il  col- 
legio. Et  perchè  più  a  lungo  il  Rdo.  Padre  commissario  ragua- 
glierà  V.  R.  d'ogni  cosa,  non  dirò  altro,  se  non  che  alle  sue  ora- 
tioni  et  santi  sacrificij  molto  mi  raccomando.  Di  Firenze  a  28  di 
Settembre  1555.  Di  V.  R.  seruo  minimo  nel  Signore, 

LUDOUICO  DE  COUDRETO. 

Inscriptio:  f  Per  il  Rdo.  P.  Mro.  Laynez,  prouinciale,  etc. 
Roma. 


'  Claudii  de  Coudreto,  fratris  Ludovici,  epistolas  plures  supra  edimus 
voi.  II,  antequam  ipse  ignatiana  castra  desereret. 

-    «Quia  vero  profectionem  P.  Ludovici  in  Sabaudiam  P.  Ignatius  arbi- 
trio Patris  Laynez  Provincialis  commiserat,  judicavit  ille  non  expediré  ut  eo 
proficisceretur,  sed  ut  litteris  negotia  sua  transigeret» .  Polanco,  t. 
pag.  100,  n.  270. 

'  Eleonora  de  Toledo,  Florentiae  ducissa.  Vide  Polanco,  t.  v, 
pag.  102,  n.  275-277,  ubi  fusius  de  hoc  desiderio  videndi  Patrem  Lainez 
agitur. 


29  Septembris  1555 


871 


1039 

MUNICIPIUM  PERUSINUM 
PATRI  IGNATIO  DE  LOYOLA 

PERUSIA  29  SEPTEMBRIS  I555  '. 

Testificatio  de  probitate,  doctrina  et  religione  hominum  e  Societate  Jesu. — 
Eorura  studiura  in  procuranda  proximerum  salute  magnopere  laudatur. 

Cogitauimus  saepe  nostri  officii  esse  Ubi,  non  modo  gratias 
ingentes  agere,  uerum  etiam,  si  qua  in  re  possemus  referre,  qui 
princeps  autorque  fuisse  diceris  constituendi  legibusque  formandi 
eorum  Dei  seruorum  collegii  (quos  presbyteros  reformatos  uo- 
cant),  quorum,  ut  iam  in  uniuersa  fere  Europa  morum  integritas, 
et  uitae  sanctimonia  perspecta  sit,  eius  tamen  hoc  breui  tempore, 
quo  apud  nos  fuere,  tot  documenta  ediderunt,  ut  neque  ipsi  satis 
complecti  uerbis  possimus,  neque  cuique  fortasse  possit  non  ui- 
deri  difficile  ad  credendum,  cum  charitatis  christianaeque  disci- 
plinae  números  omnes  expleuerint.  Principio  enim,  cum  cohor- 
tandae  multitudinis  ad  pietatem  munus  desumpserint ,  saepe  in 
augustiori  tempio,  saepe  in  suo,  nonnunquam  etiam  in  aliis  Deo 
sacratis  aedibus  concionantur,  nullumque  agendi  apud  populum 
tempus  locumque  praetermittentes ,  sermone  sunt  ita  ardenti 
sanaeque  doctrinae  sale  condito,  ut,  quoniam  ex  abundantia  cor- 
dis  OS  uerba  profert,  satis  inde  liceat  agnoscere  esse  homines 
Deo  plenos,  euraque,  qui  in  ipsis  loquitur,  esse  .Christum. 

Ministrandis  uero  his  sacramentis,  quae  ad  poenitentiam 
fractionemque  panis  pertinent,  inuitandisque  ad  eiusmodi  epulas 
hominibus  sedulo  incumbunt,  et  eorum  diligentia  perfectum  est, 
ut  non  pauci,  praeter  id,  quod  consueuerant,  si  modo  non  singu- 
lis  diebus,  singulis  certe  mensibus  pluries  participatione  codesti 
ad  mensam  Domini  reficiantur.  Nec  propterea,  quasi  muñere  suo 


'  Ex  originali  in  voi.  Episi,  communitatum,  duplici  folio,  n,  171. 
prius  69. 


872  Epistolae  MixTAE — io3g 

Strenue  functi,  quiescunt,  imo,  ut  qui  nuUis  laboribus  in  Christi 
uinea  defatigantur,  eos,  qui  aut  aegritudine,  aut  carcere  detenti 
sunt,  subinde  uisitant,  consolantur,  et  quoquo  modo  possunt, 
cum  opera,  tum  re  adiuuant.  Et  ut  haec  magna  omnibus  uideri 
possint,  illud  tamen  fortasse  etiam  maius,  quod  uniuersae  iuuen- 
tutis  (quae  ipsis  doctoribus  uti  uelit)  literis  moribusque  (nulla  hu- 
mana mercede,  sed  tantum  in  Christi  gratiam)  instituendae,  pro- 
uinciam  susceperunt.  Quod  sane  quanti  sit,  omnes  intelligunt, 
modo  sciant  non  facile  in  bonos  ciues  bonosque  viros  posse  eua- 
dere,  quorum  prima  aetas  neglecta,  aut  non  bonis  artibus  imbuta 
est,  seque  in  eiusmodi  obeundo  muñere  tales  praestant,  ut  ncque 
nostri  adolescentes  sanctius  in  scholis  habiti  sint,  ncque  fortasse 
politioribus  candidioribusque  literis  instructi  unquam,  Quibus 
quidem  nominibus  tum  nobis  gaudemus,  et  gratulamur  tibi.  Pa- 
ter optime,  cuius  seminum  haec  seges  est,  tum  quod  (ut  supra 
diximus)  fuerat  officii  ac  uoluntatis  nostrae  multo  antehac  fa- 
cere,  quanto  máximas  possumus  gratias  agimus,  oramusque,  ut, 
si  quid  est,  in  quo  tibi  aut  tuis  usui  aut  commodo  esse  ac  grati- 
ficari  possimus,  nobis  rebusque  nostris  sic  utare,  ut  tuis.  Die  xxix 
piensis  Septembris  mdlv.  Deditissimi, 

Priores  artium  et  populi  ciuitatis  Perusiae  *. 

Inscriptio:  Rdo.  domino  nostro  in  Christo  Jesu  observandis- 
simo,  D.  Egnatio  de  Loiola,  Societatis  boni  Jesu  dignissimo  et 
generah  praeposito.  Romae. 


*  «Cum  autem  testimonia  civitatum  et  Universitatum  P.  Ignatius  con- 
tra Parisiense  decretum...  postulasset,  civitas  perusina,  id  est,  priores  ar- 
tium et  populi,  ejus  civitatis  nomine,  P.  Ignatio  scripserunt,  luculentum 
testimonium  de  Collegio  nostro  Perusino  reddentes».  Polanco,  t.  V, 
pag.  71,  n.  162.  — Porro  priores  artium  dicebantur  idcirco  magistratus,  quia 
«si  eleggono  delle  Arti  et  Collegii  della  Città»:  populi  autem  «il  terzo  Ma- 
gistrato, overo  Consiglio,  era  nominato  il  Consiglio  di  trecento  Cittadini». 
Crispolti,  Perugia  Augusta,  lib.  il,  cap.  8. 


29  Septembris  1555 


»73 


1040 

[COSMAS  DE  MEDICIS 
dux  Florentiae] 

SUMMO  PONTIFICI 

FLORENTIA  29  SEPTEMBRIS  I555  *. 

Ut  religiosi,  quos  conventuales  vocant,  ad  severioris  disciplinae  observan- 
tiam  et  custodiam  adigantur,  multa  prece  pontificem  dux  efflagitat. 

Sanctissimo  et  beatissimo  Padre.  Ancora  che  la  qualità  de 
tempi  ricercassi  forse  eh'  io  non  fussi  molesto  a  V.  B.ne  con  il 
mio  scriuere,  nientedimanco,  hauendo  prouato  in  me  stesso,  cosi 
neir  aduersità  come  nelle  felicità,  il  ricordarsi  di  Dio  essermi 
stato  uno  de  maggiori  contenti  che  in  questo  mondo  habbia  mai 
prouato,  con  pensare  sempre  in  quello  eh'  io  ho  possuto,  come 
huomo  et  fragile,  al  fare  sempre  tutto  quello  che  potessi  essere  in 
honor'  et  exaltatione  di  nostra  fede,  et  in  procurare  per  quanto 
ho  possuto  o  m'  ha  concesso  sua  diuina  M.tà  d'  hauere  almanco, 
se  non  l'opere,  l'animo  buono  in  tutto  quello  che  potessi  uenire 
in  honor'  et  utile  di  nostra  fede;  per  questo,  mosso  dalle  sopra- 
scritte cause,  uengo  a  ricordare,  et  per  quello  tocca  a  me,  a  sup- 
plicare V.  S.tà,  che,  atteso  l'hauere  cognosciuto  di  quanto  mal' 
exemplo  siano  le  regole  conuentuali  delli  frati,  et  quanto  mal' 
osseruino  le  loro  constitutioni,  cosi  per  il  contrario  di  quanto 
buon'  exemplo  et  quante. buone  opere  dependino  da  frati  osser- 
uanti,  si  degnassi  V.  B.ne  considerare  di  quanto  seruitio  et  ho- 
nor' di  nostro  signore  Dio  fussi  il  ridurrli  tutti  nella  uia  et  ui- 
uere  osseruante;  di  che,  per  quello  toccassi  al  mio  stato,  ne  re- 
sterei con  infinito  obligo  a  V.  S.tà,  per  hauere  cognosciuto  per 
experientia,  che  saria  cosa  utihssima,  et  particularmente  per  1' 
honor'  de'monasterij,  per  la  pace  de  conuenti  loro  proprij,  et  per 

*  Ex  apographo  in  voi.  Epist.  diversorum,  duplici  folio,  n.  lo8,  prius 
8i.— Ususest  hac  epistola  Polanco,  t.  v,  pag.  io3,  n.  280,  qui  mentem 
Cosmae  de  Medicis,  Florentiae  ducis,  et  feliciter  ab  eo  in  hoc  negotio  acta 
explicat. 


874  Epistolae  Mixtae— 1040  bis 

l'  Utile  ancora,  sendo  ridotti  quasi  a  morirsi  di  fame,  hauendo 
perso  il  credito  et  V  elemosine  per  li  loro  costumi.  Et  se  bene  il 
ricordare  et  supplicar'  io  questo  a  V,  B.ne  è  come  mandar'  V 
acqua  al  mare,  toccando  a  quella  el  ridurre  le  cose  a  quelli  ter- 
mini che  li  parranno  conuenienti  per  V  honore  di  Dio;  supplico 
V.  S.tà  a  non  riceuere  a  presuntione  questo  mio  scriuere.  ma  solo 
pensare  che  la  mia  buona  uoluntà  in  questo  m'  ha  fatto  passare 
li  termini,  il  che  sarà  considerato  da  V.  B.ne  con  quella  santa 
mente  eh'  io  so  che  ha,  et  quella  mi  scuserà,  come  desideroso  d' 
augumentare  V  honore  di  Dio,  in  ricordare  a  V.  S.tà  questa  o  sí- 
mil altra  cosa;  et  quando  ella  si  resoluerà  a  concedermi  una  si 
segnalata  gratia,  ringratierò  Dio  et  crederrò  potere  dire  che  in 
questa  mia  città  respettiuamente  all'  altre  d'  Italia,  se  ben'  non 
si  honora  S.  D.  M.tà  come  douerria  et  saria  conueniente,  almanco 
son'  certo  che  non  sarà  la  terza  in  far'  buone  opere.  Et  perchè 
mi  pare  hauere  troppo  infastidito  V.  B.ne^  farò  fine  con  basciar' 
li  sanctissimi  piedi  di  quella,  qual  nostro  signore  Dio  mantenga 
in  lunga  ulta  et  con  somma  felicità.  Da  Fiorenza  ,  a  dì  29  di 
1555- 

1040  bis 

PETRUS  AGUSTIN 
episcopus  oscensis 
DUCISSAE  CARDONAE,  SORORI  SUAE 

CAESARAUGUSTA  [9  SEPTEMBRIS  1555] 

Laetus  sociorum  reditus  in  urbem.— Optat  episcopus,  ut  pro  necessitudine, 
quae  ei  adest  cum  gubernatore  barcinonensi ,  Societati  Jesu  hic  non 
adversetur,  quin  potius  eidem  faveat,  ne  principis  Joannae  offensionetn 
incurrat. 

COPIA  DE  UN  CAPÍTULO  QUE  EL  SEÑOR  OBISPO  DE  HUESCA  SCRIUE 
Á  LA  DUQUESA  DE  CARDONA,  SU  HERMANA 

Illma.  señora.  Esta  mañana  los  jurados  de  Çaragoça,  y  los 
diputados,  y  el  abad  de  Veruela,  vicario  general  del  señor  arço- 

'  Ex  transumpto  coaevo  in  voi.  Episi,  episcoporum,  unico  folio,  n.  126, 
prius  233,  antiquitus  212. — Prelo  jam  commissis  superioribus  epistolis, 
fragmentum  hoc  reperimus,  quod  praetermittendum  a  nobis  nullo  modo 


9  Septembris  1555  875 

bispo,  y  el  salmedina,  y  el  justicia  de  Aragón,  con  muchos  ca- 
ualleros,  y  yo  con  ellos,  salimos  á  reciuir  á  los  Padres  de  la  Com- 
pañía de  Jesús,  y  los  traximos  á  su  casa  que  tienen  en  Caragoça, 
la  qual  fué  de  Sancho  de  Francia,  y  hallamos  en  dicha  casa  al 
virrey  '  y  al  inquisidor  que  nos  aguardauan,  y  yo  dixe  allí  la 
missa;  y  con  esto  los  Padres  de  dicha  Compañía  an  tornado  en 
la  possesión  de  su  casa  y  oratorio,  en  el  qual  de  hoy  en  adelante 
harán  sus  exercitios,  y  edificarán  en  ella  su  collegio,  y  seruirán 
á  Dios  en  esta  ciudad  con  uoluntad  de  todos  los  de  dicha  ciudad. 

El  P.  Estrada  se  apareje  para  uenir  acá  á  predicar,  al  qual  y 
al  P.  Queralt  embíe  V.  S.  mis  encomiendas,  y  esta  carta  que  la 
resciuan  por  suia;  y  pésame  que  el  señor  gouernador  persigua  á 
los  desta  Compañía  de  Jesús,  porque  S.  A.  se  enojará  muy  de 
ueras  desto,  y  de  manera,  que  le  pesará  al  señor  gouernador, 
que,  por  ser  yo  su  seruidor,  me  pesará  de  qualquier  mal  trata- 
miento que  al  señor  gouernador  se  le  hiziere 

est.  Res  enim  ipsa  postulat,  ut,  quoniam  non  prius,  saltem  ad  calcem  volu- 
minis,  in  quo  historia  Societatis  caesaraugustanae  texitur,  veluti  illius  apex 
illud  fragmentum  collocetur.  Quod  quidem,  etsi  die  scriptionis  careat,  cum 
tamen  dicatur  «esta  mañana  los  jurados  de  Çaragoza...  salimos  á  reciuir  á 
los  Padres»;  cumque  aliunde  constet  socios  in  urbem  rediisse  9  Septembris 
(vide  supra,  pag.  852,  865),  perspicuum  est  epistolam  hanc  eodem  die  fuis- 
se  exaratam;  ac  proinde  ante  epist.  lo3o  reponendam,  aut  cum  epist.  Io33 
Patris  Roman,  quae  de  eodem  agitur  argumento,  conjungendam  esse. — 
Caeterum  de  Isabella  Agustin,  episcoporum  Petri  atque  Antonii  sorore, 
alibi  mentionem  fecimus,  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  583.  Eam  porro  tradi- 
tam  fuisse  in  matrimonium  Ferdinando  II,  Cardonae  duci,  ibidem  annotavi- 
mus:  heic  autem  ducissa  de  Cardona  appellatur  ex  marito,  jam  pridem  de- 
mortuo,  scilicet  1543,  Epist.  Mixtae,  t.  i,  pag.  160;  qui  quidem  ex  prima 
uxore,  Francisca  Manrique,  filia  ducum  de  Najera,  prolem  suscepit,  per 
quam  optimatum  Cardonae  series  propagata  est.  Epist.  Mixtae,  t.  iv, 
pag.  579,  annot.  i.  Vide  Salazar  y  Castro,  Historia  genealógica  de  la 
Casa  de  Lara,  t.  li,  pag.  147,  148. 

'    Didacus  Hurtado  de  Mendoza. 

-    Arias  Gallego,  episcopus  gerundensis. 

Barcinonensis  gubernator  tune  erat  Petrus  de  Cardona.  Quae  vero 
heic  ab  episcopo  oscensi  attinguntur,  videri  possunt  apud  Polanco,  t.  v, 
pag.  384-386,  n.  1039-1045,  ubi  de  rebus  barcinonensibus  fit  sermo.  Ex  quo 
haec  tantum  sufficiat  excerpere:  (cAdversarii  quidem  parochiae  del  Pino  et 
Carmelitae  nova  arma  ad  hoc  aedificium  [templum  scilicet  quod  Societas 
moliebatur]  oppugnandum  a  Sede  Apostolica  curabant,  et  ubi  constitit 


876  Epistolas  Mixtae— 1040  bis 

El  señor  arçobispo  ha  buelto  la  hoja,  y  fauorezerá  de  aqui 
adelante  á  los  de  la  Compañía  de  Jesús,  y  á  fe  que  la  princessa, 
que  ha  acabado  esto  con  el  arçobispo,  lo  acabará  con  el  señor 
gouernador  de  Cataluña,  etc.  Seruidor  de  V.  S.  Illma., 
El  obispo  de  Huesca  y  Jaca  \ 

adversariis  Societatis  quae  Caesaraugustae  gesta  erant,  contra  ipsarn  ani- 
mati non  mediocriter,  profitebantur  se  velie  tentare  ut  et  nostri  Barchinona 
expellerentur».  Ibid.,  pag.  385,  n.  1042. 
'    Ms.,  Jana. 


INDICES 


I 

CODICES  MANU  SCRIPTI 

EX  QUIBUS  MONUMENTA  HUJUS  VOLUMINIS  DEPROMPSIMUS 

Codex  1. 

Episi.  Mixiae,  voi.  C. — Descriptio  hujus  codicis  habetur  in 
Episi.  Mixiae^  t.  ii,  pag.  884,  885. 

Codex 

Episi.  Mixiae.,  voi.  D. — Hic  codex  descriptus  a  nobis  est  in 
superiore  voi.,  pag.  715. 

Codex  3. 

Episi.  Mixiae,  voi.  E. — Hujus  codicis  descriptio  facta  est 
supra,  t.  Ili,  pag.  716. 

Codex  4. 

Episi.  Mixiae,  voi.  F. — In  fol.  (32.cm  x  2i.cm),  cui  in  per- 
gameno  dorso  recens  titulus:  «EPIST.  |  MIXTAE.  |  1555-56.» 

Volumen  hoc,  magnae  quidem  molis,  epistolas  continet  332, 
duplici  numerorum  serie  distinctas:  altera,  eaque  continua,  re- 
center affixa,  stilo  lapideo  rubri  coloris  exarata;  altera  vero  anti- 
qua, atramento  facta,  a  diversis  scripta,  saepe  interrupta,*a  nu 
mero  30  ad  669  utcumque  progrediente,  et  rursus  a  num .  i 
ad  220. 

Prima  epistola,  sive  monumentum,  incipit:  «Ala  venerabile 
compagnia  del  bõ  iHs  |  Io  Augustino  Vigerlo  confeso  hauere 
hauto  in  mano  |  huna». 

Postrema  autem  epistola  ita  clauditur:  «para  lo  qual  con  hu- 


878  Indices 

mildad  pedimos  ser  fauorescidos  con  las  oraciones  y  sacrificios 
de  I  V.  p.  y  yo  particularmente  le  pido,  como  más  necessitado,  de 
granada  31.  de  |  agosto.  |  De  V.  P.  |  Indigno  sieruo  en  Chro.  | 
Plaça  I  » 

Epistolis  hujus  voluminis  anteponuntur  folia  sex  non  nume- 
rata. Primum  omnino  purum  est;  secundum,  prae  caeteris  longe 
crassius,  titulum  operis  exhibet:  t'Epistolae  Mixtae  |  1555-56  |  ». 
Tertium,  indicem  continet  epistolar um  anni  1555.  Folia  quartum 
et  sextum  pura  sunt.  Denique  fol.  quintum  index  est  epistola- 
rum  anni  1556.  Indices  autem  hi  brevissimi  sunt:  auctores  tan- 
tum litterarum  et  loca,  unde  mittuntur,  indicant. 

Volumen  hoc,  quemadmodum  caetera  ejusdem  seriei,  ex  di- 
versis  fuisse  olim  epistolaribus  monumentis  coagmentatum,  quae 
hinc  inde  sparsa  in  unum  corpus  coaluere,  suadent  tum  ipsa  epi- 
stolarum  collocatio,  tum  maxime  numerus,  nunc  epistolis  nunc 
foliis,  inscriptus,  nonnumquam  ordine  continuatus,  saepe  immu- 
tatus,  aliquando  etiam,  priore  numero  deleto,  recens  appositus. 

Hunc  codicem  magno  in  pretio  esse  habendum  multumque 
auctoritatis  obtinere,  patet,  tum  ex  monumentorum  numero  et 
qualitate,  tum  praecipue  ex  ipsorum  natura.  Maxima  enim  ex 
parte  sunt  autographa;  quaedam  originalia;  perpauca  apographa, 
et  quidem  haec  monumenta  coaeva.  Ferme  in  omnibus  plicaturae 
chartarum,  tabellariis  commissarum,  in  multis  etiam  vestigia  ce- 
rae  rubrae  cernuntur.  Demum  epistolae  nostrae  tanta  fide  et  re- 
ligione sunt  servatae,  ut  habeantur  nunc  quales  a  suis  auctoribus 
fuere  conscriptae,  nullis  emendationibus  aut  lituris  ab  aliena 
manu  factis.  Quae  omnia  reddunt  hoc  opus  vere  genuinum,  ma- 
gnamque  eidem  auctoritatem  conciliant . 

Scripturae  ratio,  ut  par  est,  pro  varietate  auctorum  et  natio- 
num,  multiplex  et  varia  esse  debebat;  saepissime  vero  accurata: 
si  quando  secus  evenit,  lectorem  suo  loco  monuimus.  Charta,  si 
pauculas  excipias,  atramento  corrosas  aut  vetustate  attritas, 
munda  et  in  bono  usu  est. 

Codex  5. 

Informationes  antiquae. — In  fol.  (320111  x  2icm)  bene  com- 


Index  codicum  879 

positus,  cui  titulus  in  pergameno  dorso  «INFORM.  |  ANTI- 
QUAE». 

Continet  monumenta  1-134,  lapideo  stilo  recenti,  continuo 
ordine  numerata.  Prius  varia  numerorum  series  foliis  inscripta 
fuit:  numeri  aliquot  cancellati  apparent,  quin  immo  cum  folia  be- 
ne multa  nonnihil,  ad  extremum  superioris  chartae  angulum,  ubi 
primitus  scripti  fuere,  resecta  sint,  novi  etiam  numeri  in  interiore 
charta  sunt  appositi.  Ex  quo  conjicimus  hujusmodi  monumenta 
membrum  fuisse  alterius  operis  aut  sylloges  informationum . 

Haec,  perinde  ac  caetera  a  nobis  edita,  eosdem  praeferunt 
genuinorum  scriptorum  characteres,  proindeque  ejusdem  aucto- 
ritatis  sunt.  Dolendum  sane  quod  tam  pauca  numero  monumenta 
hujusmodi  potuerimus  invenire:  quae  vero  habentur,  omni  pretio 
sunt  digna  ad  cognoscendos  aliquos  socios,  qui  in  collegiis,  prae- 
cipue  Italiae,  sub  Ignatio  et  Lainio  praepositis  (ad  eorum  enim 
tempus  referuntur)  delitescebant. 

Primum  monumentum  incipit:  "Del  Collo,  de  Ferrara  | 
INFORMatione  del  Collo,  de  Ferrara,  fatta  questo  |  dj  ult.*' 
del  1564)).  I  Del  Principio  |  Alli  cinque  de  Giugno...» 

Postremum  autem  clauditur  hoc  versu:  «Non  tiene  impe- 
dim.to  alcuno.»  Monumenta  antecedit  et  consequitur  folium 
omnino  purum,  numero  non  signatum.  Indices  desiderantur. 
Folia  non  omnia  ejusdem  sunt  magnitudinis  et  formae.  Ple- 
rumque  ad  modum  epistolae,  aiiquando  vero  instar  tabularum 
exarantur. 

€0tlC!K  O. 

Epistolae  S.  Francisci  Borgiae  ab  an.  1^4^  ad  1^72. — Hujus 
codicis  descriptionem  habes  in  Epist.  P.  Nadal,  t.  i,  pag.  lxv, 
n.  34.  Ab  ilio  mutuati  sumus  epist.  942,  ubi  codicem  a  suo  au- 
ctore  notavimus  litteris  F.  B. 

Cedex  7. 

Litterae  Qiiadrimestres . — Descriptio  hujus  codicis,  quatuor 
voluminibus  constantis,  edita  supra  est,  Epist.  Mixtae,  t.  11, 
pag.  885-887. 


88o 


Indices 


Codex  S. 

Epistolae  diversorum. — Descript us  in  Epist.  Mixtae,  t.  iii, 
pag.  717,  718.  n.  5. 

Codex  9. 

Epistolae  Episcoporum . — Describitur  in  £^^¿5/.  Mixtae,  t.  i, 
pag.  601,  n.  2. 

Codex  10. 

Epistolae  Cominunitatum . — Hunc  codicem  descripsimus  su- 
pra, Epist.  Mixtae,  t.  i,  pag.  602,  n.  4. 

Codex  11. 

Epistolae  Principum. — Exstat  descriptio  hujus  codicis  in 
Epist.  Mixtae,  t.  i,  pag.  602,  n.  5. 

Codex  1^9. 

Tesoro  Sacro. — In  folio  (32cm  x  2icm)^  voi.  recens  compo- 
situm,  membrana  coopertum,  cui  in  dorso  deauratis  litteris  in- 
scriptio  affixa:  «CARTAS)>. 

Paginas  continel,  continuata  serie  distinctas,  283.  Ac  in  mo- 
numentis  collocandis  ordo  quidem  temporis  servatus  est,  nempe 
ab  anno  1546  ad  1634. 

Folia  quatuor  non  numerata  epistolis  anteponuntur.  Priora 
duo  pura  sunt;  tertio  vero  tennis  et  violacea  papyrus  apposita  est, 
superiore  tantum  parte  gummi  adhaerens  libro,  quae  indicem 
monumentorum,  in  hoc  voi.  contentorum,  paucis  exprimit. 

Quartum  folium,  aliis  multo  crassius,  operis  titulum  exhi- 
bet:  «TESORO  SACRO  1  Cartas  |  de  |  Personas  en  san  |  ti- 
dad  eminentes  ¡  que  |  recojió  en  este  volumen  el  |  Padre  Juan 
de  Sanctivañez  |  de  la  Compañía  de  |  IHS».  Et  ad  folli  calcem: 
«Y  pertenece  á  el  Colegio  de  la  Compañía  de  Jesús  de  Grana- 
da 1  desde  el  año  de  1646  en  quatro  de  Mayo.» 

Haec  exarata  sunt  manu  ipsius  P.  Santivañez.  Qui  quidem, 
ut  fastigium  operis,  a  se  coagmentati,  ornaret,  adhibuit  ex  aliquo 


Index  codicum 


88i 


libro  aut  foliis,  prelo  excusis,  alicujus  praesulis  scutariam  tesse- 
rarli sive  symbolum,  et  ornamentis  retentis,  quae  spatium  me- 
dium, ubi  aliquid  erat  scriptum,  circundabant,  hoc  detraxit,  et 
apte  submissa  in  ejus  locum  papyro,  in  ea  titulum,  quem  descri- 
psimus,  exaravit.  Adhuc  vero  legitur  hoc  distichon  in  ipsa  scu- 
taria  tessera,  litteris  in  orbem  scriptum,  infra  sanctum  Jesu  no- 
men,  a  Santivañez  appictum:  «Qui  cunctis  prodesse  studes,  nulli- 
que  nocere,  |  Neu  proprio  careant  pondere  scripta,  faue.» 

In  primo  folio,  n.  i  signato,  sic  incipit  epistola  Bti.  Petri 
Fabri  ad  P.  Lainez,  mense  Julio  1546  data:  «Jhs.  |  Charissimo 
en  X,°  her.**  |  La  grã.  y  paz  de  nro.  redemptor  sea  siempre  en 
nras.  |  almas,  el  secreta. °..,» 

Hanc  epistolam  aliae  consequuntur  Patrum  Lainez,  Araoz, 
Plaza,  Bern.  Realino,  Cañas,  R.  Personio,  Alphonsi  Rodriguez 
atque  aliorum.  Postremae  sunt  cardinalis  Sandoval,  qui  ita  volu- 
men claudit:  «y  todos  los  de  essa  S.ta  Casa  |  el  Cari.  Sandoual.» 

Caeterum  non  omnia  monumenta  hujusce  voluminis  ejusdem 
sunt  pretii.  Eorum  enim  auctores  alii  quidem  magni  nominis  et 
auctoritatis  censentur,  alii  vero  vulgares  sunt:  argumenta  item 
saepius  in  re  gravi,  nonnumquam  in  leviuscula  versantur.  Nec 
omnia  ad  epistolare  genus  pertinent.  Sic  pag.  23  reperitur  ex 
P.  Joanne  Suarez  «Summa  de  la  platica  qué  hize  aquí  en  Vallid.» 
[ Valladolid] . — Pag.  125  leguntur  quaedam  carmina  «Ario  Pi- 
nello» ,  quorum  initium  est:  «lustitium  est,  legesque  silent,  quando 
ora  Pinellus  |  postremum  clausit...» — Pag.  245,  typis  quidem 
mandata,  interseruntur  folia  sex,  n.  245-246  comprehensa:  «Dis- 
curso I  de  la  vida  exemplar,  |  exercícios,  y  mverte  del  |  Venera- 
ble Padre  Fernando  |  de  Contreras...»  Hoc  monumentum  exci- 
pit,  pag.  247-250,  narratio,  etiam  prelo  subjecta:  «Relación  nueva 
y  cierta  que  escri  |  ue  el  P.  Andrés  de  Andrada,  Religioso  de  la 
Compañía  de  lesús,  en  cartas  |  que  llegaron  este  año  de  1629...» 
etc.  Quaedam  etiam  transumpta,  hinc  inde  collecta,  Santivañez 
inseruit. 

Verum  epistolae  ferme  omnes,  ut  ex  earum  subscriptione,  pli- 
caturis  et  cerae  vestigiis  palam  fit,  autographae  quidem  sunt,  et, 
ad  quos  destinaban  tur,  missae. 

EpisTOLAB  MtXTAE,  TOM.  IV.  56 


Indices 


Codex  rS. 

P.  Christophori  de  Castro,  S.  J.,  Varia  historia  rerum  a 
Societate  gestarum  intra  Evropam. — Hunc  codicem  epistolarum, 
quas  P.  Castro  hinc  inde  collegit,  ut  se  ad  Historiam  collegii 
complutensis  scribendam  compararet,  descriptum  habes  in  Episi. 
P.  Nadal,  t.  i,  pag.  lui,  liv,  codex  20. 

Hic  codex  epistolas  qua^dam  nobis  suppeditavit. 

Codex  li. 

P.  Pedro  de  Rivadeneira,  S.  J.  Historia  de  la  Asistencia 
de  España. — Hoc  opus  descriptum  reperitur  supra,  Epist.  Mix- 
tae,  t.  II,  pag.  893. 

Ex  hoc  codice  epistolas  aliquot  deprompsimus . 

Codex  15. 

P.  Gabriel  Alvarez,  S.  J.  Historia  de  la  provincia  de 
Aragon  de  la  Compania  de  Jhs. — Describitur  in  Epist.  P.  Na- 
dal, t.  I,  pag.  LV,  codex  21. 

Ex  hoc  opere  aliquot  epistolae  desumptae  sunt,  notitiae  autem 
quamplurimae. 

Codex  16. 

P.  Juan  Santi vañez,  S.  J  .  Historia  de  la  Provincia  de  An- 
dalucía de  la  Compañía  de  Jesús. — Hujus  operis  descriptio  facta 
est  in  Epist.  P.  Nadal,  t.  i,  pag.  lv-lvii,  codex  22. 

Ab  eo  noti  tias  mutuati  sumus ,  ad  epistolas  nostras  illu- 
strandas . 

Codex  19^. 

P.  Luis  de  Valdivia,  S.  J.,  Colegios  de  Castilla. — Codex 
hic,  historiam  collegiorum  provinciae  castellanae  complectens, 
describitur  in  Epist.  Mixtae,  t.  11,  pag.  894-897. 


Index  librorum 


883 


II 

AUCTORES  ET  LIBRI 

QUORUM  TESTIMONIA  IN  HOC  VOLUMINE  PROFERUNTUR 

Aguilera,  P.  Emmanuel,  S.  J.  Provinciae  Siculae  Societatis  Jesu  Ortus 
et  res  gestae  ab  Anno  1546  ad  Annum  1611.,.  Pars  prima.  Panor- 

mi,  M  DCC. XXXVII. 

Alcázar,  P.  Bartholomé,  S.  J.  Chrono-Historia  de  la  Compañía  de  Je- 
sús, en  la  provincia  de  Toledo...— Tom.  i-ii.  Madrid,  1710. 

Ammirato,  Scipione.  Delle  Famiglie  nobili  napoletane.  In  Fioren- 
za, MDLXXX. 

Antonio,  Nicolaus.  Bibliotlieca  hispana  nova,  sive  Hispanorum  scriptorum, 
qui  ab  anno  md.  ad  mdclxxxiv  floruere,  notitia.  Tom.  i-ii.  Matri- 
ti,  mdcclxxxiii-mdcclxxxviii. 

Argensola,  Bartolomé  Leonardo  de.  Continuación  de  los  Anales  de  Ara- 
gón. Zaragoza,  l63o. 

Biografía  eclesiástica  completa...  redactada  por  una  reunión  de  eclesiásti- 
cos y  literatos.  Tom.i-xxx.  Madrid,  1848-1868. 

Braunsberger,  P.  Otto,  S.  J.  Beati  Petri  Canisii,  Societatis  lesu,  epistu- 
lae  et  acta.  Voi.  i.  Friburgi  Brisgoviae,  mdcccxcvi. 

Burgos,  D.  A.  de.  Blasón  de  España...  Reseña  genealógica  y  descriptiva 
de  la  Casa  Real,  la  Grandeza  de  España  y  los  Títulos  de  Castilla. 
Tom.  i-vil.  Madrid,  1853-1862. 

Carramolino,  D.  Juan  Martín.  Historia  de  Avila,  su  Provincia  y  Obis- 
pado. Tom.  i-iil.  Madrid,  1872-1873. 

ClACONius,  R.  P.  M.  Alfonsus,  Biacensis,  O.  P.  Vitae  et  gesta  Summo- 
rum  Pontificum.  Romae,  MDCi. 

Colmenares,  Diego  de.  Historia  de  la  insigne  ciudad  de  Segovia...  Sego- 
via, 1637. 

Crispolti,  Cesare,  perugino.  Pervgia  Avgvsta.  In  Perugia,  mdcxlviii. 

Crusellas,  R.  P.  D.  Frane,  de  Paula,  O.  S.  B.  Nueva  historia  del  san- 
tuario y  monasterio  de  Nuestra  Señora  de  Montserrat.  Barcelona,  1886. 

Diccionario  geográfico-histórico  de  España,  por  la  Real  Academia  de  la 
Historia. — Sección  I.  Comprehende  el  Reyno  de  Navarra,  Señorío  de 
Vizcaya  y  Provincias  de  Álava  y  Guipúzcoa.  Tom.  i-ii.  Madrid,  mdcccii. 

Escoffier,  J  .-P. ,  S.  J.  Calendrier  perpétuel,  déveiojppé  sous  forme  de 
Calendrier  ordinaire.  Périgueux,  1880. 

Feliü  de  la  Peña  y  Farell,  D.  Narciso.  Anales  de  Cataluña.  Tom.  i-iii. 
Barcelona,  1709. 

Ferrarius  Baudrand.  Lexicon  geographicum ,  in  qvo  vniversi  orbis  vr- 
bes...  recensentur.  Illud  primum  in  lucem  edidit...  Philippvs  Ferrarivs 
Alexandrinvs,  Servorum  D.  Mariae  Virginis  totius  Coetus  supremus 
Praesul...;  nunc  Michael  Antonivs  Bavdrand  Parisinus,  Prior  Commen- 
datarius  de  Roboribus,  de  Novo-Mercato...  hanc  editionem  emendavit; 


884 


Indices 


illustravit  et  dimidia  parte  auctiorem  fecit.  Accessit  Mantissa  Correctio- 
num  Dominici  Magri,  Melit.  Theologi  Catedralis  Viterb...  S.  C.  Indicis 
Consultoris...  Patavii,  MDCLXXV. 

FoRT-La  Fuente  .  De  los  obispos  españoles  titulares  de  iglesias  in  parti- 
bus  infidelium,  ó  auxiliares  en  las  de  España,  obra  postuma  del  doctor 
D.  Carlos  Ramón  Fort,  coordinada  y  aumentada  por  D.  Vicente  de  la 
Fuente.  Tom.  li  operis,  cui  titulus:  España  Sagrada.  Madrid,  1879. 

Franco,?.  Antonius,  S.  J.  Synopsis  Annalium  Societatis  Jesu  in  Lu- 
sitânia. Ab  Anno  1540.  usque  ab  Annum  1725.  I  voi.  Augustae-Vinde- 
licorum  et  Graecii,  M.DCC.xxvi. 

Fuente,  Don  Vicente  de  la.  Historia  de  las  Universidades,  Colegios  y  de- 
más establecimientos  de  enseñanza  en  España.  Tom.  l-iv.  Madrid,. 
1884- 1889. 

— España  Sagrada,  continuada  por  la  Real  Academia  de  la  Historia. 
Tom.  L.  Tratados  Lxxxvii  y  Lxxxviii.  Las  santas  Iglesias  de  Tarazona 
y  Tudela  en  sus  estados  antiguo  y  moderno,  por  D.  Vicente  de  la  Fuen- 
te. Madrid,  1866. 

Gams,  R.  P.  D.  Pius  Bonifacius,  O.  S,  B.  Series  Episcoporum  Kcclesiae 

Catholicae.  Ratisbonae,  1873. 
González  Dávila,  Gil.  Teatro  eclesiástico  de  las  iglesias  metropolitanas 

y  catedrales  de  las  dos  Castillas.  Tom.  i-rv.  Madrid,  m.dc.xlv-m.dc.L. 
GuillamáS  y  Galiano,  D,  Fernando.  Historia  de  Sanlúcar  de  Bárrame- 

da.  Madrid,  1858. 

Ignacio  de  Loyola,  San,  Fundador  de  la  Compañía  de  Jesús.  Cartas. 
Tom.  i-vi.  Madrid,  mdccclxxiv-mdccclxxxix. 

— Constitut iones  Societatis  Jesii  latinae  et  hispanicae  cum  earum  declara- 
tionibus.  Matriti,  1892. 

Latassa-Gümez  Uriel  .  Bibliotecas  antigua  y  nueva  de  escritores  arago- 
neses de  Latassa,  aumentadas  y  refundidas  en  forma  de  Diccionario  bi- 
bliográfico-biográfico,  por  D.  Miguel  Gómez  Uriel.  Tom.  i-iii.  Zarago- 
za, 1884-1886. 

Litterae  Quadrimestres  ex  universis ,  praeter  Indiam  et  Brasiliam,  locis,. 

in  quibus  aliqui  de  Societate  Jesu  versabantur,  Romam  missae.  Tom. 

i-iv.  Matriti,  1894- 1897. 
LoPERRÁEZ  Corvalán,  Don  Juan.  Descripción  histórica  del  obispado  de 

Osma,  con  el  catálogo  de  sus  prelados.  Tom.  l-iii.  Madrid,  1788. 
LÓPEZ  DE  Haro,  Alonso.  Nobiliario  genealógico  de  los  Reyes  y  Títulos  de 

España.  Tom.  i-ii.  Madrid,  M.DC.xxii. 
Madoz,  Pascual.  Diccionario  geográfico-estadístico-histórico  de  España  y 

sus  posesiones  de  Ultramar.  Tom.  i-xvi.  Madrid,  1848-1S50. 
Manarei,  Oliverii,  S.  J.,  De  rebus  Societatis  Jesu  commentarius.  Floren- 

tiae,  1886. 

Medina,  Pedro  de.  Crónica  de  los...  Duques  de  Medina  Sidónia,  Condes 
de  Niebla...,  anno  1561  scripta,  nunc  typis  edita  in  opere  Colección  de 
documentos  inéditos  para  la  historia  de  España.  Tom.  xxxix.  Ma- 
drid, 1861 . 


Index  librorum 


885 


Méndez  de  Silva,  Rodrigo.  Catálogo  real  y  genealógico  de  España...  re- 
formado y  añadido  en  esta  última  impresión  con...  noticias...  de...  Con- 
sejos, Ordenes,  Dignidades...  por  el  mismo  autor.  Madrid,  año  mdclvi. 

Menéndez  Y  Pelayo,  D.  Marcelino.  Historia  de  los  Heterodoxos  espa- 
ñoles. Tom.  i-iii.  Madrid,  1880-1882. 

Merino-la  Canal,  España  Sagrada.  Tom.  xliv,  Tratado  Lxxxii.  De 
la  Santa  Iglesia  de  Gerona  en  su  estado  moderno,  por  los  RR.  PP.  Maes- 
tros Fr.  Antolin  Merino  y  Fr.  José  de  la  Canal,  Agustinos  Calzados  é 
individuos  de  la  Real  Academia  de  la  Historia.  Madrid,  1826. 

Michael  a  Sto.  Joseph,  R.  P.,  O.  SS.  T.  Bihliographia  critica  sacra  et 
profana.  4  voi.  Matriti,  mdccxl-mdccxlii. 

Monumenta  histórica  Societatis  Jesu.  Videantur  suis  locis  POLANCO;  Lit- 
terae  Quadrimestres ;  Nadal,  P.  Hieronymus. 

M0RERI-M1RAVEL.  El  gran  Diccionario  histórico  de  Luis  Moreri,  tradu- 
cido con  amplísimas  adiciones...  por  D.  José  de  Miravel.  Tom.  i-vm. 
París,  MDCCLiii. 

Nadal,  P.  Hieronymus,  S.  J.  Epistolae  ab  anno  1^46  ad  /577.  Tom.  I. 
Matriti,  1898. 

Nonell,  Jaime,  S.  J.  La  Santa  Duquesa,  Vida  y  virtudes  de  la  Venera- 
ble y  Excelentísima  señora  doña  Luisa  de  Borja  y  Aragón,  Condesa  de 
Ribagorza  y  Duquesa  de  Villahermosa.  Madrid,  1892. 

Novaes,  P.  Giuseppe  de^  S.  J.  Elementi  della  storia  d'  Sommi  Pontefici, 
da  S.  Pietro  sino  al  felicemente  regnante  Pio  Papa  VH.  Seconda  edi- 
zione corretta  ed  ampliata.  Tom.  i-xvi.  Siena,  mdcccii-mdcccxv. 

NúÑEZ  DE  Castro,  D.  Alonso.  Historia  eclesiástica  y  seglar  de  la  muy 
noble  y  muy  leal  ciudad  de  Guadalaxara.  Madrid,  1563. 

Orlandini,  P.  Nicolaus,  S.  J.  Historiae  Societatis  Jesv,  pars  prima,  sive 
Ignatius.  Antverpiae,  M.DCXX. 

Ortiz  de  Zúñiga,  D.  Diego.  Anuales  eclesiásticos  y  seculares  de  la... 
ciudad  de  Seuilla.  Madrid,  1677. 

Pallavicino,  Sforza,  S.  J.,  cardinalis.  Istoria  del  Concilio  di  Trento... 
Tom.  i-v.  Faenza,  mdccxcii-mdccxcvi. 

Panzano  IbáÑez  DE  AOYZ,  D.  José  Lupercio.  Anales  de  Aragón  áesàQ 
el  año  1540  hasta  el  año  1558.  Zaragoza,  1705. 

PiFERRER,  D.  Francisco.  Nobiliario  de...  España.  Tom.  l-Vl.  Madrid, 
1855-1860. 

PiRRi,  Rocchi,  Abbatis  Netini,  etc.,  etc.  Siciliae  sacrae  volumen  primum, 
Notitias  Ecclesiarum  trium  Metropolitanarum  Panormitanae,  Mes- 
sanensis  et  Monteregalensis...  complectens.  In  opere,  cui  titulus,  The- 
saurus Antiquitatum  et  Historiar  um...  digeri  coeptus  cura  et  studio 
Joannis  Georgii  Graevii...  Lugduni  Batavorum,  mdccxxiii. 

Polanco,  P.  Joannes  Alphonsus  de,  S.  J.  Vita  Ignatii  Loiolae  et  rerum 
Societatis  Jesu  historia.  Chronicon  Societatis  Jesu .  Tom.  i-vi,  Matriti, 
1894- 1898. 

Reiffenberg,  Fridericus,  S.  J.  Historia  Societatis  Jesu  ad  Rhenuminfe- 
riorem.  Tom.  i.  Coloniae  Agrippinae,  m.dcclxiv. 


886 


Indices 


Rodríguez  Villa,  Antonio.  La  Reina  Doña  Juana  la  Loca.  Estudio  his- 
tórico. Madrid,  1892. 

Sandoval,  R.  P.  Fray  Prudencio  de,  O.  S.  Bened.  Chrónica  del  ínclito 
Emperador  de  España,  Don  Alonso  VII  y  descendencia  de  la  casa  de 
Sandoval,  Osorio,  Acuña,  etc.  Madrid,  1600. 

—  Vida  y  hechos  del  Emperador  Carlos  V.  Pamplona,  MDCXHH . 

Sangrador  Vítores,  Dr.  D.  Matías.  Historia  de  la  Muy  Noble  y  Leal  Ciu^ 
dad  de  Valladolid...  Tom.  i-il.  Valladolid,  18SI-1854. 

[SCHOTTUS,  Andreas,  S.  J.]  Hispaniae  Bibliotheca,  seu  de  Academiis  ac 
bibliothecis.  Item  Elogia  et  nomenclátor  clarorum  Hispaniae  scriptorum. 
Tomis  III  distincta.  Francofurti,  M.DC.vm. 

Sepulvedae  Joannis  Genesii,  Cordubensis  Opera,  accurante  Regia  Histo- 
riae  Academia,  Matriti,  m.dcc.lxxx.  Duo  priora  volumina  continent  li- 
bros xxx:  De  rebus  gestis  Caroli  V.  Imperatoris  et  Regis  Hispaniae. 

Soares  de  Azebedo,  Augusto.  Portugal  antigo  e  moderno.  Tom.  i-xi. 
Lisboa,  1873-1886. 

Sousa,  R.  P.  Fr.  Antonio  de,  O.  P.  Verdadero  origen...  de  la  Inquisi- 
ción... de  Portugal...  traducido  y  añadido...  por  el  Dr.  D.  Josef  Marcos 
Hernández.  Madrid,  1789. 

Spondanus,  Henricus.  Annalitim  ecclesiasticorum  E,  C.  Caesaris  Baro- 
nii  continuatio  ab  anno  M.C.XCVii...  ad  finem  M.DC.XLVi.  per  Henricum 
Spondanum,  Mauleosolensem  Appamiarum  in  Gallia  Narbonensi  Episco- 
pum.  Tom.  tertius.  Ticini,  m.dc.lxxxii. 

Teixidor-Chabás,  Antigüedades  de  Valencia,  Observaciones  críticas,  don- 
de con  instrumentos  auténticos  se  destruye  lo  fabuloso,  dejando  en  su 
debida  estabilidad  lo  bien  fundado.  Escribiólas  en  1767  Fr.  Josef  Teixi- 
dor.  Bibliotecario  del  Real  Convento  de  Predicadores  de  la  misma  Ciu- 
dad. Tom.  l-ii  in  o^Qxe  Monumentos  históricos  de  Valencia  y  su  reino. 
Los  publica  la  Sociedad  El  Archivo  valentino...  bajo  la  dirección  del 
Dr.  D.  Roque  Chabás,  Canónigo,  C.  de  la  R.  A.  de  la  Historia.  Valen* 
cía,  1895-1896. 

Telles,  P.  M.  Balthezar,  S.  J.  Chrónica  da  Companhia  de  lesv  na  Pro- 
vincia de  Portvgal.  Primeira  parte,  Lisboa,  M.DC.xxxxv;  segunda  parte, 

M.DC.XLVII. 

Ughellus,  R.  D.  Ferdinandus,  O.  Cist.  Italia  sacra  sive  de  Episcopis 
Italiae.  edit.  2."  Voi.  i-x.  Venetiis,  mdccxvii-mdccxxii. 

Vergara-Rojas  y  Contreras  .  Historia  del  Colegio  Viejo  de  San  Barto- 
lomé... escrita  por  el  Ill.mo  S.r  D.  Francisco  Ruiz  de  Vergara  y  Alava... 
corregida  y  aumentada  en  esta  segunda  edición  por  Don  Joseph  de 
Roxas  y  Contreras,  Marqués  de  Alventos...  Tom.  i-iii.  Madrid,  1766-1770. 

Zaragoza-Huesca.  Teatro  histórico  de  las  iglesias  del  Reyno  de  Ara- 
gón. Tom.  MX.  Priora  quatuor  volumina  edidit  Fr.  Lambertus  de  Za- 
ragoza, Ord.  Capuce.  Ex-Lector  theologiae...  Pamplona,  1780-1785.— 
Posteriora  quinqué  Fr.  Raimundus  de  Huesca,  Ord.  etiam  Capuce. 
Ex-Lector  theologiae...  Tom.  v-vm.  Pamplona,  M.DCC.xcii-M.DCCcn; 
Tom.  IX.  Zaragoza,  M.DCCC.Vll. 


Index  auctorum 


887 


III 

EPISTOLARUM  AUCTORES 

Numeri  paginas  indicant. 


AcHiLLis,  P.  Paulus  de,  S.  J.,  388, 
398. 

Adriaenssens,  P.  Adrianus,S.  J., 

Ii3,  672,  697,  785. 
Agustin,  Petrus,  episcopus  oscen- 

sis,  874. 
Alonso,  Martmus,  715. 
Alva,  Julianus  de,  episcopus  porta- 

legrensis,  833. 
Alvarez  del  Aguila,  P.  Ferdinan- 

dus,  S.  J., 521. 
Aragon  ,  Anna  de  ,  ducissa  Me- 

thymnae  Sidoniae,  689. 
Araoz,  P.  Antonius  de  ,  S.  J. ,  79, 

195,239,  547. 
Archinto,  Philippus,  nuntius  sum- 

mi  pontificis,  457. 
Astudillo,  Franciscus,  38o. 
AuGERius ,  Edmundus ,  S .  J.,  425, 

469. 

Bairros,  P.  Michael  de,  S.  J.,  i3. 
Barma,  P.  Joannes  Bta.  de,  S.  J., 

446,  537,  681,  747. 
Boninsegna,  P.  Andreas,  S.  J., 

341,  450,  862. 
Borja  ,  Carolus  de  ,  dux  V  Gan- 

diae,  66. 

Borja,  Gaspar  Jofre,  episcopus  se- 
gobricensis,  332,  394,  577. 

Bragança  ,  Theodosius  ,  dux  de, 
379,  532. 

Bragança,  Theotonius  de,  S.  J., 

loi,  146,  339. 
Bustamante,  P.  Bartholomaeus  de, 

S.  J.,  329,  435,612. 
Camps,  Dimas,  660. 
Carneiro,  P.  Melchior,  S.  J.,400, 
Casalinus,  Hieronymus,  717. 
Castillo,    Fr.    Franciscus  del, 

O.  S.  F.,  32. 
Cavaliere,  P.  Laurentius,  S,  J., 

472,  783,  786. 


Cervantes  de  Salazar,  Gaspar, 
679. 

Cesari,  Octavius,  S.  J.,  365. 
Cibo,  Albericus,  marchio  de  Massa, 
477. 

COGORDANUS,  P.  Pontius,  S.  J., 
568,  582. 

Cordoba,  P.  Antonius  de,  S.  J., 

305,371,415,485,488. 
C0UDRET0,  P.  Annibal,  S.  J.,  546. 
Coudreto,  P.  Ludovicus,  S.  J., 

210,  529,  739,  869. 
Cuenca,  P.  Hieronymus,  S.  J., 

494. 

Delfinus,  Zacharias,  nuntius  ponti- 
ficis, 742. 

Diaz,  P.  Balthasar,  S.  J.,  37. 

Domenech,  P.  Hieronymus,  S.  J., 
123,  225,  253,  351,  623,  720,  789. 

Domenech,  Petrus,  51 . 

DOTTIS,  Gaspar,  585. 

Enriques,  P.  Leo,  S.  J.,  465,  818. 

Este,  Hippolitus  de,  Ferrariae  car- 
dinalis,  782. 

Estrada,  P.  Franciscus,  S.  J.,  294, 
524. 

Fáber,  sive  Leernus,  P.  Philippus, 

S.  J.,2I6,  589. 
Fernandez,  Andreas,  S.  J.,  867. 
Fernandez  de  Cordoba,  Cathari- 

na,  793. 

Ferrarese,  P.  Albertus,  S.  J.,77, 

117,  i32,  156. 
Galvanellus,  P.  Andreas,  S.  J., 

26,  237. 
Gandiense  municipium,  796. 
Genuensis  respublica,  142,  165, 

504- 

Gesso,  Maria  dei,  63,  222. 
GiRARDiN,  P.  Desiderius,  S.  J.,68. 
Gomes,  P.  Emmanuel,  S.  J.,  86. 
Gomez,  P.  Cornélius,  S.  J.,835. 


888 


Indices 


Gonçalves  da  Camara,  P.  Ludo- 

vicus,  S.  J.,  i8o. 
Gonzalez,  P.  Andreas,  S.  J.,392, 

516. 

GOU,  Antonius,  S.  J.,  42,  573. 
Gropillus,  P.  Gaspar,  S.  J.,  461. 
Gutierrez,  P.   Joannes,  S.  J-, 
694. 

Guttanus,  P.  Joannes,  S.  J.,  l63, 
482,  670. 

Guzman,  Joannes  Alphonsus,  dux 
Methymnae  Sidoniae,  687. 

Guzman,  Joannes  Claros  de,  comes 
de  Niebla,  685. 

Helmi,  P.  Caesar,  S.  J.,  206,  580. 

Hernandez  sive  Fernandez,  Al- 
phonsus, S.  J.,  456. 

Herrera,  Christophorus,  737. 

Hezius,  P.  Arnoldus,  S.  J.,  857. 

Hispalenses  socii,  S.  J.,554. 

Hubilla,  Joannes,  S.  J.,  282,  433. 

Hurtado  de  Mendoza,  Didacus, 
407,  409. 

Joanna  ,  Hispaniae  gubernatrix, 
7o3,  706,  709,  711,  7x3,  743,  764, 
766,  773,  819. 

Jorge,  P,  Marcus,  S.  J.,  59,  83, 
i3o,  159,  223,  244. 

JosEPHus,  S.  J.,  432. 

Kessel,  P.  Leonardus,  S.  J. ,  35, 
61,  511. 

Lanoy,  P.  Nicolaus  de,  S.  J,,  126, 

166,  219,  3i5,  3i8. 
Lopez,  P.  Alphonsus,  S.  J.,  428, 

674. 

Lopez,  sive  Lopes,  P.  Emmanuel, 

S.  J.,522. 
Manareus,  P.  Oliverius,  S.  J., 

508,721,731,734,  753,815. 
Martinez,  Didacus,  173. 
Medicis,  Cosmas  de,  dux  Floren- 

tiae,  873. 
Medrano,  Gaspar,  675. 
Mello,  Joannes  de,  episcopus  al- 

garbiensis,  847. 
Mendoza,  Joannes  de,  431. 
Mendoza,  Ludovicus  de,  309,  837. 


Mercurianus,  P.  Everardus,  S.  J., 

214»  445,  467>  542,  549- 
Miranda,  Christophorus  de,  260. 
Miron,  P.  Jacobus,  S.  J.,  14,  105, 

286,  346,  395,  641,  699,  774. 
Montesa,  Ferdinandus,  481 . 
Montoya,  Fr.  Ludovicus  de,  O.  S. 

A.,  48. 

Morbeniensis  respublica,  38. 
MoscosOj  Alvarus,  episcopus  pam- 

pelonensis,  729. 
MuDARRA,  Franciscus,  843. 
Natalis,  Joannes,  96. 
Navarro,  P.  Petrus,  S.  J.,  761. 
Nucula,  Horatius,  386. 
Nunes  Barreto,  P.  Joannes,  S.  J., 

134,  334,  422,652,758. 
Ochoa,  P.  Sanctius,  S.  J.,  245, 

401,  404,  534,610. 
Ognatensis  senatus,  3o. 
Oliva,  Joannes,  551. 
Oliverius,  P.  Bernardus,  S.  J.,  55 . 
Oradini,  Marcus  Antonius,  692. 
Ottone,  Bernardus,  S.  J.,  480. 
Oviedo,  P.  Andreas  de,  S.  J.,233, 

248,  258,  275,  3oo,  321,  459. 
Palmius,  P.  Benedictus,  S.  J.,750. 
Palmius,  P.  Franciscus,  S.  J.,  85, 

143,  227,  363,  382,  478,  666. 
Parada,  Petrus  de,  240. 
Patarini,  P.  Joannes  Laurentius, 

S.  J.,  140,  199. 
Pelletarius,  P.  Joannes,  S.  J., 

119,  169,  175,  201,  297,  337,  350, 

36o,  390,  429,  443,  484,  552,  657. 
Perez  de  Calatayud  ,  Joannes, 

845. 

Perusinum  municipium,  871 . 
Pesquera,  Gregorius  de,  170. 
Pezzana,  Barbara;  475. 
Philippus  II,  princeps  Hispaniae, 

rex  Angliae,  151,  152,  154,  155, 

235. 

Ponce  de  Leon,  Ludovicus  Christo- 
phorus, dux  de  Arcos,  798. 
PORCU,  Franciscus,  S.  J.,  158. 
PULLiciNus,  Ambrosius,  S.  J.,586. 


Index  locorum 


889 


Quadros,  P.  Antonius  de,  S.  J., 
io3. 

QUERALT,  P.  Joannes,  S.  J.,  767. 

Rainaldi,  seu  Raynaldi,  Tarqui- 
nius,  S.  J.,  88. 

Rojas  et  Sandoval,  Christopho- 
rus,  episcopus  ovetensis,  654. 

Roman,  P.  Alphonsus.  S.  J.,  71, 
799,  827,  849. 

RoSER,  Elisabeth,  148. 

Ruiz  de  Castro,  Ferdinandus,  mar- 
chio de  Sarria,  83i . 

Ruiz  del  Portillo,  P.  Hierojiymus, 
S.  J.,823. 

Santacruz, P.  Jacobus,S.  J.,865. 

Santander,  P.  Ludovicus,  S.  J., 
726. 

Santini,  Petrus,  23i. 

Scipio,  Franciscus,  S.  J.,  375. 

Silveira,  P.  Gundisaivus  de,  S.  J. , 

463,  506. 
SiLVius,  Petrus,  S.  J.,841. 

SODALES  de  ReDEMPTIONE,  24. 

Solde  VIL  A,  P.  Antonius,  S.  J., 

384,  501,  565. 
Sotomayor,  Eleonora,  comitissa  de 

Niebla,  690. 
Suarez,  sive  Xuarez,  P.  Joannes, 

S.  J.,  161,665. 


Tablares,  P.  Petrus  de,  S.  J. ,  635. 
Tassis,  Matthaeus  de,  41 . 
Tavono,  P.  Joannes  Bta.,  S.  J., 

204,  327. 
Tiburtina  communitas,  65. 
Toledo,  Eleonora  de ,  ducissa  Flo- 

rentiae,  738. 
Torre,  Michael  della,  episcopus  ce- 

netensis,  680. 
Torres,  P.  Michael  de,  S.  J., 

192. 

Vasconcellos  ,  Ferdinandus  ,  ar- 
chiepiscopus  olisiponensis,  349. 

Vega,  Elisabeth  de,  ducissa  Bibo- 
nae,  791 . 

Vega,  Joannes  de,  prorex  Siciliae, 

49,  57,  566,  826. 
Vignes,  Hieronymus,  178,  242,  274, 

756. 

Vieira,  Didacus,  122. 
Villanova,  Franciscus,  821. 
Villanueva,   P.    Franciscus  de, 

S.  J.,98. 
Viola,  P.  Joannes  Bta.,  S.  J., 

323,  593. 
Virili,  Laurentius,  252. 
Zarate,  P.  Alphonsus  de,  S.  J., 

63o. 

ZORNOZA,  Martinus  de,  S.  J.,411. 


IV 

LOCI  UNDE  EPISTOLAE  MISSAE  SUNT 


Abula,  392,  516,  521. 
AlbArracinum,  394. 
Algarbia,  847. 
Argenta,  450,  862. 
Augusta  Vindelicorum,  742. 
Avenio,  568. 
Barcino,  148,  524,  660. 
Bassanum,  461 . 
Bastia,  86,  96. 
Bilbilis,  845, 

BoNONiA,  85,  143,  227,  363,  375,  382, 

478,  666,  717. 
BuRGi  (Burgos),  260,  459. 


Caesaraugusta,  71,  294,  407,  409, 
635,  726,  767,  799,  827,  849, 
874. 

Cañaveras,  675. 
Cella  di  Brugnola,  582. 
Colonia  Agrippina,  35,  61,  511. 
CoMPLUTUM,  79,  98,  173,  522. 
compostella, 235- 
Concha,  428,  537,  674. 
Conimbrica,  240,  422,  465,  8r8. 
Corduba,  192,  63o,  715. 
Culemborg,  857. 
Daimiel,  66. 


890 


Indices 


Ebora,  i3,  14,  59,  83,  i3o,  159, 

223,  244. 
EuGUBiuM,  77,  117,  i32,  156, 
Fanum  Luciferi  (Sanlúcar),  685, 

687,  689,  690,  694. 
Ferraría,  63,  119,  169,  175,  201, 

222,  297,  337,  341,  350,  36o,  390, 

429,  443,  484,  552,  586,  657. 
Florentia,  210,  38o,  529,  737,  738, 

739,  869,  873. 

FORNOLI,  323. 

Gandía,  796. 

Genua,  142, 165,  384,  4^6,  480,  501, 

504,565,  593. 
Gerbi,  i63,  670. 
Granata,  761. 
HisPALis,  554,  665,  679. 
Interamna,  386. 
Lauretum,  508,  585. 

LOJOLA,  282. 

LOVANIUM,  Il3,  672,  697,  785. 

Luca,  23 i  . 
lugdunum,  400. 

Marcia  (Marchena),  3o5,  371,  793, 
798. 

Massa  de  Carrara,  477. 
Mediolanum,  867. 
Messana,  253,  351,  546,  720,  789, 
826. 

MONS  REGALIS,  245,  40I,  404,  534, 
610. 

MORBENIUM,  26,  38,  237. 

Murcia,  68i,  747. 
Mutina,  140,  199,  216,  475,  589. 
Neapolis,  24,  178,  242,  274,  43i, 
756,  821 . 

V 


Ognatum,  3o,  32,  433. 

Olisipo,  48,  io3,  105,  122?,  134, 
286,  334,  346,  349,  395,  432,  463, 
506,  641,  646,  652,  699,  758,  774^ 
835. 

OVETUM,  654. 

Pampelo,  729. 

Panormus,  49,  57,  i23,  158,  225,. 

365,  388,  398,  566,  623. 
Patavium,  204,  327. 
Perüsia,  214,  425,  445,  467,  469,, 

542,  680,  692,  871 . 
Placentia,  415,  435,  494,  573. 
politium,  791  . 
portus  al acer,  833. 
Recinetum,  721,  73i,  734,  753, 815. 
Roma,  88,  i8o,  233,  411,  481,  83i. 
Salmantica,  161,  329,  485,  488. 
Segovia,  309,  837. 
Septimancae  (Simancas),  823. 
Spoletum,  549,  551. 

Sus  A,  482. 

TiBUR,  65,  68,  248,  252,  258,  275, 
3oo,  321,  472,  750,  782,  783,  786, 
841. 

Tornacum,  55. 

Valentía  Edetanorum,  37,  51, 

332,  446,  577, 
Vallisoletum,  42,  151,  152,  154, 

155,  170,  195,  239,  547,  612,  703, 

706,  709,  711,  713,  743,  745,  764, 

766,773,  819,  865. 
Venetiae,  206,  339,  457,  580. 
Vienna  Austriae,  41,  126,  166,. 

219,315,318. 
Villa viTioSA,  loi,  146,  379,  532. 


INDEX 

PERSONARUM  MAXIME  ET  LOCORUM 

Numeri  paginas  designant . 

A  023;  a  Carolo  V  panormitano  colle- 

gio S.  J.  adtribuitur,  625,  026. 
Aaron,  605,  715,  857.  Abiron,  269. 

AbbatiaStae.  Mariae,  vulgo  Sti.  Phi-     Abrantes,  marchiones  de,  19. 
lippi  dalla  Grotta,  O.  S.  Bas.,     Abula  (Avila),  opp.,  392;  Societatis 


Index  rerum 


891 


collegium  inchoatum  fovet  Alva- 
rez del  Aguila^  516;  et  juvant  pii 
sacerdotes  ac  cives,  517-519;  can- 
didatas insignis,  518. 

Acevedo,  P.  Ignatius  de,  S.  J.,  e 
Lusitânia  mittitur  ad  Borgiam,  so- 
ciorum  manum  postulaturus,  776. 

Achilles,  sacerdos  bononiensis ,  ad 
sacrum  officium  inquisitionis  de- 
latas, 228,  229. 

Achillis,  P.  Paulus  de,S.  J.,  rector 
collegii  panormitani,  225,  245, 
246,388,398,482,  623, 625;  dioece- 
sim  chephaludensera  lustrat,  227, 

Acuña,  Joannes  de,  comes  VI  de 
Buendia,  271 . 

Acuña  et  Enriquez,  Fridericus  de, 
comes  V  de  Buendia,  271. 

Adorno  (in  textu  Torno),  Franciscus, 
nobilis  genuensis,  385- 

Adreano,  121 . 

Adriaenssens,  P.  Adrianus,  S.  J., 
sociis  lovaniensibus  praefectus, 
36,  Ii3;  rumores  Lovanii  sparsos 
contra  Societatem  refert,  672-674, 
697,698,  785. 

Adriaenssens,  Cornelia,  soror  P. 
Adriani,  857. 

Adriani,  Petrus,  786. 

Adrianus  VI,  pont.  max.,  83o. 

Aedt,  opp.,  861. 

Aegyptus,  regio,  412,  594,  608. 

Aethiopia,  regio,  17,  i36,233,  242, 
422,  459,  460,  485,  486,  488,  653, 
759-761 . — Episcopi  in  aethiopicam 
missionem  destinati,  v.  Carneiro, 
Melchior;  Oviedo,  Andreas. — Pa- 
triarcha,  v.  Nunes  Barreto,  Joan. 

Afán  de  Ribera  et  Portocarrero,  Pe- 
trus (Perafán),  marchio  de  Tarifa, 
prorex  Catalauniae,  527,  662. 

Africa,  regio,  24,  108,  i36,  164,  256, 
348,  353,  358,  414,  536,  611,  612, 
672,  833;  epistolas  ex  Africa  cu- 
piunt  socii  in  Lusitânia  edere,  ilo. 

Aguilera,  P.  Emmanuel,  S.  J., 
script.,  198,  411,  535,  625,  626. 


Agustin,  Antonius,  vicecancellarius 
olim  Aragoniae,  sequentium  pa- 
ter, 706, 713. 

Agustin ,  Antonius ,  praecedentis 
filius,  Petri  et  Elisabeth  frater,  vir 
omnigenae  eruditionis,  juris  scien- 
tissimus,  639,  8o3,  874. 

Agustin,  Elisabeth,  Ferdinandi,  du- 
cis  II  Cardonae,  uxor,  874. 

Agustin,  Petrus,  filius  Antonii  Agu- 
stin, vicecancellarii,  episcopus 
oscensis,  dicitur  ad  urgellensem 
dioecesim  transferri,  639;  acerri- 
mus  Societatis  Jesu  propugnator 
in  caesaraugustanis  turbinibus, 
7l3;  a  principe  Joanna  jubetur  so- 
ciorum  jura  tueri,  7i3,  714;  edit 
praeclara  fortitudinis  documenta, 
726-729,  765,  767,  769,  770,  772, 
8o3,  805,  809,  812,  8i3,  827;  agit 
ut  socii  Caesaraugustam  summo 
honore  revertantur,  845,  851-853, 
865,  866,  874;  dolet  Barcinone  mo- 
lestiam  sociis  afferri,  875. 

Agustin  del  Castillo,  Jacobus,  (Jai- 
me), vir  fortissimus ,  Societatis 
vere  patronus  Caesaraugustae, 
7l3;  mandata  principis  Joannae 
defert  Aragoniae  proregi,  773;  So- 
cietatis jura  tuetur,  810,  828;  cogit 
socios  summo  cum  honore  Caesar- 
augustam redire,  85 1,  853. 

Agustino,  M. ,  i33. 

Aio,  Nicolaus,  41. 

Aitona,  aliis  Aytona,  comes  de, 
V.  Moneada. 

Alava,  aliis  Alaba,  et  Esquivel,  Di- 
dacus,  episcopus  abulensis,  lauda- 
tur,  517;  domui  Societatis  abu- 
lensi  favet,  520. 

Alba,  dux  de,  v.  Alvarez  de  Toledo. 

Albacete,  opp.,  667. 

Albarracinum  (Albarracin),  opp., 
excolitur  a  nostratibus,  333;  perso- 
nat  puerorum  canticis  de  doctrina 
Christiana ,  ibid .  ;  invisitur  ab 
Estrada,  394. 


892 


Indices 


Albertus,  dux  Bavariae,  266, 

Albertus,  flander,  212. 

Albiz,  Franciscus,  nomine  senatus 

ognatensis  opem  ab  Ignatio  poscit 

ad  reficiendum  coenobium  Stae. 

Mariae  de  Aranzazu,  flammis  ab- 

sumptum,  3o,  3i . 
Alcala  de  Henares,  v,  Complutum. 
Alcañiz,  opp. ,  706. 
Alcazar,  P.  Bartholomaeus  de,  S.  J., 

script.,  4i3,  440,  519. 
Alcega,  Dominica,  654. 
Aldobrandi,  Ulysses,  86. 
Alexander  VI,  pont.  max.,  523. 
Alexander,  860,  861 , 
Alexander,  Franciscus,  vir  eruditus 

ac  pius,  ex  judaeis  ad  Christum 

conversus,  571,  572. 
Alexandria,  opp.,  413,  423,  424, 

653. 

Algarbia,  regio,  397,  847,  848;  epi- 
scopus,  V.  Mello. 

Algeria  (Argelia),  regio,  428. 

Algerium  (Argel),  opp.,  135. 

Algier,  opp. ,  483. 

Almagro,  opp.,  99. 

Almeida,  aliis  Almeyda,  Stephanus, 
episcopus  olim  legionensis,  postea 
carthaginiensis,  murciani  collegii 
S.  J.  conditor,  539,  540;  venientes 
ad  illum  socios  humanissime  exci- 
pit,  682;  cum  Barma  de  conditioni- 
bus  collegii  convenit,  682,  683; 
animum  ostendit  excelsum  et  libe  • 
ralem,  683-685,  747 -75o. 

Almunia,  opp.,  83o. 

Alonso,  Martinus,sacrae  fideiCordu- 
bae  inquisitor,  integritatem  vitae 
et  fructuosa  opera  hominum  e 
Soc.  Jesu  testatur,  715,  716. 

Alpedrina  de  Veros,  opp.,  642. 

Alphonsus,  S.  J.,  incola  lauretani 
collegii,  concionatur,  732,733. 

Alphonsus  II,  rex  quondam  Arago- 
niae,  525. 

Altamira,  vicecomes  de,  v.  Fernan- 
dez de  Rivero. 


Alva,  Julianus  de,  episcopus  portale- 
grensis,  289,  654,  848;  sodales  S.  J. 
poscit  ad  collegium  instituendum, 
397;  dolet  Societatem  in  Gallia  op- 
pugnari;  academiae  parisiensis  de- 
cretum  damnat;  Societatis  institu- 
tum  et  homines  laudai,  833,  834. 

Alvarado  Petrus,  S.  J.  ,  hispanus, 
genuensis  collegii  incola,  566. 

Alvares  Dacosta,  aliis  de  Acosta,  Pe- 
trus, episcopus  oxomensis,  642. 

Alvarez,  P.  Emmanuel,  S.  J.,  in 
gymnasio  regio  conimbricensi  do- 
cet,  776. 

Alvarez,  Franciscus,  script.,  423, 
424. 

Alvarez,  P.  Gabriel,  S.  J.,  script., 
726,  853. 

Alvarez,  P.  Joannes,  S.  J.,  194. 

Alvarez  (postea  Paulus  dictus), 
P.  Joannes,  S.  J.,  Corduba  Fa- 
num  Luciferi  contendit;  in  itinere 
gravia  pericula  et  incommoda  ex- 
peritur,  563,  564,  576;  sociis  prae- 
ficitur,  695,  696. 

Alvarez  del  Aguila,  P.  Ferdinandus, 
S.  J.,  392;  Abulam  venit,  cives 
excolit,  516,  519;  suam  in  scriben- 
do  negligentiam  accusat,52o,  521. 

Alvarez  de  Paredes,  Petrus,  quaesi- 
tor  fidei  in  Portugallia,  702, 

Alvarez  de  Toledo,  Ferdinandus, 
dux  III  de  Alba,  677 . 

Alvarez  de  Toledo ,  Ferdinandus, 
comes  IV  de  Oropesa,  antiquus 
Borgiae  amicus,  collegium  Socie- 
tatis instituere  in  suo  oppido  cupit, 
440,  441,  497,  500,  575. 

Alvarez  de  Toledo,  Franciscus,  co- 
mes III  de  Oropesa,  440. 

Alvarez  de  Toledo,  Joannes,  O.  P., 
cardinalis  archiep.  compostella- 
nus,  151,  354,  355,  491,  523,  655, 
8i3. 

Amaroni,  Thaddaeus,  S,  J.,  senen- 
sis,  incola  collegii  veneti,  580, 
215? 


Index  rerum 


893 


Ambrosius,  Stus.,  6o3. 

Ambrosius,  S.  J.,  magister  in  col- 
legio ferrariensi,  298. 

Ancona,  opp.,  658,  659,733. 

Andamus,  v.  Vdamus, 

Andre,  P.  Fructuosus,  S.  J.,  mini- 
ster  collegii  eborensis,  779. 

Andreas,  dominus  bononiensis,  85. 

Andreas,  propinquus  Laurentii  de 
Virili,  3o3,  304. 

Andreas,  Michael,  797. 

Androtius,  Fulvius,  canonicus  lau- 
retanus,  510;  Societatis  amicus, 
754;  ejus  pater,  ibid. 

Angeli,  Sti.,  cardinalis,  v.  Farnese, 
Rainuc. 

Anglia,  regio,  237,  287,  340,  38o, 
394,  495,  546,  636-638,  833;  iter  in 
Angliam  Philippus  II  parat,  45; 
indulgentia  jubilaei,  a  pont.  max. 
concessa  ,  ob  Angliae  reductio- 
nem,  546. 

Anriquez,  P.  Franciscus,  S.  J., 
V.  Enriques. 

Antiochia,  opp.,  424, 

Antonello,  adolescentulus  ,  S.  J. 
tiro,  319. 

Antonio,  Nicolaus,  script.,  517. 

Antonius,  Ludovici,  principis  lusi- 
tani filius  ,  studiis  applicatur, 
60. 

Antonius,  coquus  collegii  patavini, 

S.  J.  candidatus,  205. 
Antonius,  S.  J.  candidatus,  incola 

collegii  perusini,  545. 
Antonius,  quidam,  658. 
Antonius  Maria,  S.   J.,  Perusiae 

aegrotat,  214,  215;  moritur,  545. 
Aquae  Sextiae  (Aix),  opp,,  573. 
Aragon,  Adriana  de,  83o. 
Aragon,  Alphonsus,  Ferdinandi,  re- 

gis  catholici,  filius,  archiepisco- 

pus  caesaraugustanus,  706. 
Aragon,  Anna  de,  ducissa  de  Frías, 

filia  ducissae  Methymnae  Sido- 

niae,  560. 
Aragon,  Ferdinandus  de,  rex  cogno- 


mento catholicus,  Aragoniae  con- 
cilium  instituit,  709. 
Aragon,  Ferdinandus  de,  praeceden- 
tis  nepos,  archiepiscopus  caesar- 
augustanus ,  infensum  Societati 
Jesu  gerit  animum,  74,  704;  jube- 
tur  edictum  contra  illam  palam 
affixum  abrogare,  706-708,  710, 
711,  7l3,  727,  728,  743-746,  765, 
769,  800,  801,  8o3,8o6,  Sii,  8i3, 
820,  827,  849-851;  a  nostris,  Cae- 
saraugustam  redeuntibus,primum 
invisitur;  amanter  illos  excipit, 
854,  865. 

Aragon,  Franciscus  de,  episcopus 
cephaludensis  ,  I23  ;  turpissimis 
moribus  foedatus,  125,  567. 

Aragon,  Joannes  de,  archiepiscopus 
caesaraugustanus,  70Ó. 

Aragon  et  Borja,  Joannes,  primoge- 
nitus  comitum  de  Ribagorza,  puer 
XII  annorum,a  matre  Ludovica  de 
Borja  mittitur,  u t redeuntibus  Cae- 
saraugustam  sociis  occurrat,  salu- 
tandi  gratia,  852,  853. 

Aragon  et  Gurrea  ,  Anna ,  neptis 
Ferdinandi,  regis  cognomento  ca- 
tholici, matertera  Sti.  Francisci 
Borgiae,  nupta  prius  Alphonso  de 
Guzman,  duci  V  Methymnae  Si- 
doniae,  deinde  Joanni,  duci  VI^ 
Alphonsi  fratri ,  45;  Borgiam  Hi- 
spali  exspectat,  ibid.;  collegium 
S.  J.  ad  Fan  uni  Luciferi  (Sanlu- 
car)  vult  instituere  ,  193,  194; 
V.  439,  559,  687,  688,  706;  gratias 
agit  pontifici  ob  collata  beneficia, 
inter  quae  Jesu  Societatem  adnu- 
merat,  689,  690. 

Aragon  et  Gurrea,  Joanna  de,  Fer- 
dinand-i, regis  catholici ,  neptis, 
Sti.  Francisci  Borgiae  mater,  du- 
cissa Gandiae,  45,  706. 

Aragon  et  Gurrea  (aliis  Gurrea  et 
Aragón),  Martinus,  comes  de  Ri- 
bagorza ,  maritus  Ludovicae  de 
Borja,  771,  772,  808,  814,  83o. 


894 


Indices 


Aragon  et  Sicilia,  Alphonsus,  dux 
de  Segorbe,  et  ex  uxore  dux 
etiam  de  Cardona,  579. 

Aragones,  Joannes,  295. 

Aragonia  (Aragón),  regio,  171,  295, 
332,  409,  526,  709,  800,  846,  850; 
provinciae  aragoniensis  praeposi- 
tus,  V.  Estrada;  ejusdem  vicepro- 
vincialis ,  v ,  Barma;  Aragoniae 
sacrum  ac  supremum  concilium, 
706,  709;  Aragoniae  summus  ju- 
dex ,  vulgo  Justicia  appellatus, 
V.  Lanuza;  prorex,  v.  Hurtado  de 
Mendoza;  gubernator,  v.  Gurrea. 

Aranzazu,  insigne  coenobium  Stae. 
Mariae,  O-  S.  F.,  incendio  confla- 
gratum,  3o;  ut  instauretur,  Ignatii 
favor  exposcitur,  3l,  47,  239. 

Araoz,  P.  Antonias  de,  S.  J.  ,  ca- 
stellanae  provinciae  praepositus, 
71,  i3l,  283,  407,  421,  439,  447, 
459,  547,  656,  839,  867;  rogatus  a 
Ruigomez,  Complutum  adit,  42;  et 
concionatur,  43;  Toletum  accedit, 
et  humanissime  ab  archiepiscopo 
Siliceo  excipitur,  ibid.;  Patri  Vil- 
lanueva, Corduba  redeunti,  fit  ob- 
viam, 45;  Vallisoletum  proficisci- 
tur,  dolens  quod  nequeat  exspe- 
ctare  Compiuti  Patrem  Nadal, 
ibid.;  invisitur  a  viris  primariis 
curiae  regiae,  46;  urgetur  frustra  a 
nonnullis  ut  in  Angliam  naviget, 
Philippum  II  comitatus  ,  47;  obje- 
cta sibi  a  Polanco  diluit  Araoz,  79- 
83;  conatur  Ignatio  satisfacere, 
dolet  non  omnia  posse  epistolis 
committi,  195-199;  Philippum  II 
cum  Borgia  visitat;  peramanter 
excipitur,  198;  agit  de  coenobio 
reficiendo  Stae.  Mariae  de  Aran- 
zazu, 239. 

Archinto,  Philippus,  nuntius  sedis 
apostolicae  apud  vénetos  ,  457; 
commendatitiis  Sti.  Ignatii  litte- 
ris  pro  sodalitate  Sti.  Sepulcri 
respondet,  457,  458. 


Arcos,  ducissa  de,  v.  Toledo  et  Fi- 
gueroa;duxde,  v.  Ponce  de  Leon. 

Arezzo,  Scipio,  neapolitanus,  ami- 
cus  S.  J. ,  178. 

Argel,  opp.,  V.  Algerium. 

Argelia,  regio,  v.  Algeria. 

Argenta,  opp.,  140,  2;8,  342,450, 
669;  ibi  collegiolum  S.  J.  reti- 
nendum  in  gratiam  ducis  ferra- 
riensis,2o2;  et  contra  haereticorum 
incursus,  342,  3^3;  illud  benevolo 
animo  a  Patribus  dominicanis  ex- 
cipitur ,  amore  nostrates  prose- 
quentibus,  344;  oppidum  excoli- 
tur ,  maxime  occasione  jubilaei, 
862-864. 

Arias  de  Avila,  Joannes ,  episcopus 
quondam  segoviensis,  838,  839. 

Arias  de  Avila,  Petrus,  838. 

Arias  Gallego,  Gundisalvus,  episco- 
pus gerundensis ,  sacrae  fidei  in 
Aragonia  quaesitur,  sodales  no- 
stros,  Caesaraugustam  reverten- 
tes,  laetus  excipit,  845,  853, 865. 

Ariminum  (Rimini),  opp.,  343. 

Aristóteles,  344. 

Aristophanes,  comoedus,  456. 

Armellinus,  Franciscus,  cardinalis, 
445,  446,  468. 

Arnoldus,  noviomagensis,  320. 

Artieda,  Hieronymus,  295. 

Arze,  Dr.,  461. 

Asia,  regio,  50I. 

Astor  dalla  Volta,  144. 

Astudillo,  Franciscus,  38o,  38l. 

Asturicae  (Asturias),  regio,  267, 654. 

Athaide,  Antonius  de,  comes  I  de 
Castanheira,  780. 

Atriense,  aliis  Atrio,  Petrus,  S.  J., 
laudatur,  205. 

Auer,  Lambertus,  S.  J.,  128,  129. 

Anger,  Edmundus,  S.  J.,  laudatur, 
215;  Perusiae  degit,  425,  427,  469; 
infirma  utitur  valetudine,  543-545; 
Spoletum  accedit,  549,  551. 

Augubino  (  eugubinus?  )  ,  Blasius, 
S.  J.jlauretani  collegii  incola,  510. 


Index  rerum 


895 


Augubio,  Fr.  Jacobus,  O.  S.  F., 
Drapani  collegium  S.  J.  cupit  in- 
stitui, 62S. 

Augusta  Vindelicorum  (Augsburg), 
opp.,  114,  742. 

Augustinus,  Stus.,659. 

Augustodunum  (Autun),  opp.,  588. 

Ausona  (Vich),  opp.,  526;  episcopus 
ausoniensis,  v.  Moya  de  Contre- 
ras. 

Austria,  regio,  127,  220,  3l3. 
Austria,  Joanna  de,  princeps,  v. 
Joanna. 

Austria,  Leopoldus  de,  cordubensis 
episcopus,  491,  492,  632,  634,  7i6, 
794- 

Austria,  Margarita  de.  Caroli  V  filia, 

Parmae  ducissa,  548 . 
Austria,  Maria  de,  Caroli  V  soror, 

Flandriae  gubernatrix,  114,  721. 
Austria,  Maria  de.  Caroli  V  filia, 

regina  Bohemiae,  617. 
Austria,  Maria  Anna  de,  428. 
Avantianus  (Dawant)  ,  Everardus, 

S.  J.,  129,  169;  sacris  ordinibus 

initiatur,  220,  221. 
Avenio  (Avignon) ,  opp. ,  568-573, 

828. 

Aversana,  P.  Caesar  della,  S.  J., 
neapolitanus,  Bononiae  mortuus, 
669. 

Avesne,  opp. ,  excolitur  a  Patre  Spi- 
ga?, 116. 

Avila,  aliis  Davila,  P.  Alphonsus  de, 
S.  J.,  Salmantica  in  Baeticam  pro- 
ficiscitur ,  161;  concionator  elo- 
quentissimus  habetur,  555,  557, 
559;  ex  Fano  Luciferi  (Sanlucar) 
Hispalim  veniens,  periculum  subit 
navigationis,  564;  Granatam  venit, 
761;  cur  Alphonsi  nomen  in  Basi- 
lium  commutavit,  761,  762,  764. 

Avila,  Ferdinandus  de,  66,  67. 

Avila,  Btus.  Joannes  de,  Biatiae 
(Baeza)  Societatis  collegium  vult 
institui,  194;  quid  de  se  dicat  prae 
humilitate,  ut  Ignatium  extollat, 


ibid.,  ad  Societatem  afficitur,  418, 
419;  V.  3o8,  762. 
Ayala,  Martinus  de,  patriarcha  An- 
tiochiae ,  archiepiscopus  valenti- 
nus,  54, 

Azevedo,  P,  Petrus  de,  S.  J.,  colle- 
gii  cordubensis  incola,  633. 

Azoróla,  P.  Joannes,  O.  S.  H., 
insignis  orator,  Societatis  amans, 

704,  705. 

Azpeitia,  opp.,  285,  459. 

Azpilcueta,  Martinus,  a  patria  Dr. 
Navarro  dictus,  salmanticenses  so- 
cios in  signum  amoris  amplexatur, 
486;  quid  sentiat  de  Societate  et  de 
regio  gymnasio  conimbricensi, 
487;  V.  642,  701 . 

B 

Babylonia,  opp.,  596. 

Baetica  (Andalucía),  regio,  in  ea 
nova  S.  J.  provincia  constituitur, 
161,  192;  ejus  status  ac  conditio, 
415  et  seqq.,  493,  533,646. 

Baeza,  opp.,  v.  Biatia. 

Bairros,  aliis  Bayrros,  Barros,  P.  Mi- 
chael de,  S.  J.,  i3;  eborensis  col- 
legii  rector,  Ignatio  scribit,  l3,  I4; 
V.  60,  83,  84,  160,  223,  224,  245; 
aegrotat  Olisipone,  Conimbricam 
ad  regium  gymnasium  destinatur, 
776,  779. 

Baleares,  insulae,  709. 

Balthasar,  S.  J.,  incola  collegii  fio- 
rentini, 2i3,  741. 

Bandini,  Franciscus,  archiepiscopus 
senensis,  Tiburi  concionibus  Be- 
nedicti  Palmii  interest,  751,  752, 
784,  V.  787. 

Baptista,  S.  J.,  socius  collegii  bo- 
noniensis,  376,  377. 

Baptista,  incola  collegii  veneti,  can- 
didatus  Societatis,  581. 

Baptista,  Augustinus,  295. 

Barba,  Joannes  Jacobus,  O.  S.  A., 
episcopus  interamnensis,  387. 

Barbosa,  lusitanus,  in  Brasilia  ad 


896 


Indices 


bonam  frugem  se  convertii, 
104. 

Barcino  (Barcelona),  opp.,  et  colle- 
gium  S.  J.,  18,  74,  148-150,  332, 
333,  394,  447,  449,  524,  528,  579, 
639,  640,  666,  770,  772;  barcino- 
nense  collegium  juvatur  a  Jofre 
de  Borja,  394;  concionatur  Estra- 
da, 527,  528;  hujus  adventu  res 
Societatis  incrementum  susci- 
piunt,  660,  661;  fratres  carmeli- 
tani et  clerici  paroeciae  del  Pi 
templum  a  nostris  aedificari  no- 
lunt,  663,  875;  episcopus  barcino- 
nensis,  v.  Cazador;  gubernator, 
V.  Cardona,  Petrus.. 

Bardaxi,  Joannes,  legatus  Aragoniae 
ad  Carol  um  V,  639. 

Barium  (Bari),  opp.,  408. 

Bar  ma,  P.  Joannes  Bta.  de,  S.  J., 
rector  collegii  valentini,  Bernar- 
dum  japonensem  cum  socio  in  Ita- 
liam  mittit,  447;  fit  viceprovincia - 
lis  Aragoniae,  528;  statura  suae 
provinciae  describit,  537;  Murciara 
venit,  681;  amicissime  ab  episcopo 
excipitur,  682;  cum  eo  de  collegio 
Societatis  instituendo  agit,  682- 
685;  Caesaraugustae  maledicitur, 
726,  727;  acta  cum  episcopo  car- 
thaginiensi  rursus  memorat,  747- 
750;  V.  7o3,  704,  800,  804. 

Baroello,  P.  Stephanus,  S.  J.,354. 

Barreto,  P.  Alphonsus,  S.  J.,  oculis 
laborat,  245. 

Bartenny,  turca,  164. 

Bartholomaeus ,  S.  J.,  placentinus, 
incola  collegii  fiorentini,  53i. 

Bartoli,  P.  Daniel,  S.  J.,  script,,  87. 

Barul,  P.  Michael,  S.  J.,  valentinus, 
214;  laudatur,  215;  in  missionem 
aethiopicam  destinatur,  461 . 

Barzaeus,  aliis  Barcaeus,  Berzeus 
(Berse),  P.  Gaspar,  Sti.  Xaverii 
socius,  107  - 109,  336. 

Bas,  opp.,  662. 

Basilius,  Stus.,  761. 


Bassanum,  opp.,  207,  462,  463;  eo  se 
confert  Siraon  Rodrigues,  581. 

Bastia,  opp.,  87;  raoritur  ibi  sanctis- 
sime  Silvester  Landini,  87;  magno 
civium  dolore,  96  et  seqq. 

Bava,  Franciscus  Cataneo,  505. 

Bedula,  Bartholoraaeus,  S.  J.,  hel- 
vetius,  collegii  fiorentini  incola, 
53o,  740. 

Bejar,  opp.,  585;  ducissa  de,  v.  Zu- 
ñiga  et  Guzman;  dux,  v.  Sotoma- 
yor. 

Belalcazar,  opp.,  574. 

Belcastrura  (Belcastro),opp.;  episco- 
pus belcastrensis,  v.  Jacoraelli. 

Belgiura(Belgique),  regio,  raultorum 
haereticorum  labe  inficitur,  56, 
7o3. 

Bellarminus,  P.  Robertus,  S.  J.,  car- 
dinalis^  639. 

Bellay,  Eustachius  du,  episcopus  pa- 
risiensis,  57 1. 

Bellovacum  (Beauvais),  opp.,  587. 

Bellver,  aliis  Belver,  Velver,  P.  Pe- 
trus, S.  J.,  valentinus,  Messana 
Syracusas  mittitur,  629. 

Belmonte,  opp.,  436. 

Bemfica,  opp.,  19. 

Benedetto,  Petrus  di,  790. 

Benedictus,  Stus.,  265,  367,  449,473. 

Benedictus,  P.,  S.  J.,  incola  collegii 
cordubensis,  633. 

Bentivoglio,  aliis  Ventivoglio,  Mar- 
cus Antonius,  coraes  de,  363. 

Berg,  Theresia  van  den,  virgo  sexa- 
genaria, P.  Theodorici  Canisii  ma- 
tertera,  512;  aedes  suas  Societati 
adtribuit,  512,  5i3;  fratre  suo  ve- 
heraentissime  reluctante,  5l3,  514; 
obit  sanctissirae,  514. 

Berg,  Wichmannus  van  den,  Socie- 
tati  adversatur,  513-516. 

Bermeo,  opp.,  283,  4l3. 

Bernardus,  Stus.,  265,  484. 

Bernardus,  S.  J.,  in  Baetica,  3o9. 

Bernardus,  japonensis,  S.  J  ,  ex  In- 
dia in  Portugalliara  appellit ,  ad 


Index  rerum 


897 


Ignatium  iturus,  ilo;  Salmanticae 
aegrotat,  347;  Neapoli  subsistens 
festis  natalitiis,  exemplo  est  sociis, 
non  degenerem  Xavèrii  discipulum 
intuentibus,  347,  447^,  840 . 

Bernardus,  S.  J.,  incola  genuensis^ 
V.  Ottone. 

Bethlehem;,  opp.,  487. 

Bianchetti,  Carolus,  144. 

Biatia  (Baeza)^  opp.,  194,  418,  493. 

Bibonaj  opp.,  225,  35T,  352;  Socie- 
tatis  collegium  assurgit,  628,  629, 
792. 

Bilbao,  opp.  283. 

Bianca,  domina,  269. 

Blancas,  Hieronymus,  script.,  7o3. 

Blosius,  Ludovicus,  O.  S.  Bened., 
abbas  liciensis,  pro  Societate  lova- 
niensi  frustra  agit,  Il3-ll6. 

Bobadilla,  P.  Nicolaus  de,  S.  J.,  Ro- 
mam  ab  Ignatio  evocatur,  189;  Me- 
litem  designatus,  ire  impeditur, 
257;  V.  367-369,  453,  664,  717, 

Bocchiu,  aliis  Bocchius,  P.  Joannes, 
S.  J.,  in  aethiopicam  missionem 
designatus,  461 . 

Bohemia,  regio,  3i5,  605. 

Bolea,  Bernardus  de,  vicecancella- 
rius  Aragoniae,  706. 

Bolet,  Joannes,  mercator  barcino- 
nensis,  jacturam  bonorum  suorum 
facit,  528,  529.  . 

Bologna,  opp.,  v.  Bononia. 

Bonifacius  (Bonifatio),  S.  J.,  sicu- 
lus,  collegii  veneti  incola,  580. 

Boninsegna,  aliis  Bonainsegna,  P. 
Andreas,  S.  J.,  140,  141.  216-218, 
298;  Argentam  venit,  341 ,  342; 
Rainuccium  Farnesium  certiorem 
Ravennae  facit  de  rebus  contra 
Societatem  Argentae  institutis, 
450-455;  argentani  collegii  crea- 
tur  rector,  669,  862. 
Boninsegna,  Joannes  Bta.,  S.  J., 
novitius,  Andreae  frater,  Bono- 
niae  moritur,  669. 
Bononia  (Bologna),  opp.,  26, 217,  298, 

Épistolae  Mixtae,  TOM.  IV. 


460,  468,  478,  479,  589;  agitur  de 
loco,  nostris  idoneo,  comparando, 
143-146;  sacramentorum  frequens 
ususa  quibusdam  vituperatur,  227- 
23o;  Bononia  transeunt  socii  ro- 
mani in  Aethiopiam  tendentes,  383; 
incolae  bononiensis  collegii  descri- 
buntur,  666-670;  urbis  tempia:  Sti. 
Andreae,  146,  363,  718,  719;  Sti, 
Columbani ,  145,  146;  dominae 
nostrae  de  Galliera,  145;  Stae.  Lu- 
ciae,  382,  383,7i8,  719;  coenobium 
Stae.  Mariae,  229,  23o;  bononien- 
sis episcopus.  V.  Campeggi;  rector 
collegii,  V.  Palmius,  Franciscus. 

Bononia,  Hieronymus  de,  syracusa- 
norum  antistes,  352. 

Bononiensis,  Jacobus,  S.  ].,  176, 
207. 

Bordon,  aliis  Scipio,  Franciscus, 
S.  J.,  hispanus,  Ferrariae  prius, 
postea  Bononiae  degens,  2o3,  297, 
298,  375,  667;  bona  sua  Societati 
vult  cedere,  364. 

Borja ^  Carolus  de,  Sti.  Francisci 
filius,  dux  V  de  Gandia,  collegio 
romano  subvenit,  66,  67;  necessi- 
tatibus  circumventus  ,  promissa 
non  servat,  54I. 

Borja,  Stus.  Franciscus  de,  S.  J.,  in 
Hispânia  et  Lusitânia  commissa- 
rius, Hispalim profecturus, 45;  quid 
sentiat  de  doctore  Vergara  ,  loo; 
Philippum  II  invisit  et  excipitur 
peramanter,  198:  in  Italiam  Theo- 
tonium  de  Bragança  mittit,  287; 
Salmanticam  et  Vallisoletum  lu- 
strat,  ibid.;  diligenter  ac  feliciter 
munus,sibiab  Ignatio  commissum, 
obit,  329  33r  ;  solatur  lusitanos, 
397  ,  398  ;  Vallisoleto  Placentiam 
venit,  438-440;  cogitat  de  insti- 
tuenda  in  Aragoniae  provincia  do- 
mo probationis,  dubitat  utrumVa- 
lentiae  an  Gandiae  figendasit,  448; 
in  castellana  provincia  novitiorum 
domum  instituit,  487;  enixe  roga- 
57 


898 


Indices 


tur  a  principibus  Hispaniae  et  Por- 
tugalliae  ut  Tordesillas  accedat, 
Joannaereginae,periclitanti,opem 
laturus, 495;  Placentiam  se  confert, 
ad  collegium  inchoandum ,  498^ 
500,  549;  socios  ex  Ignatii  prae 
scripto  in   Aethiopiam  designai, 
518,  519;  quid  egerit  Borgia  in 
iustratione   provinciae  Baeticae, 
narratur,  555-557.  573-577;  hispa- 
lensium  ánimos  sibi  devincit,  con- 
cionatur,  555;  aedes  sociis  paratas 
deserit,  pauperiores  quaerit,  556, 
557; peragrat  Cauriam,  Montuliam, 
Cordubatn,  573,  574;  Guadalupem 
et  Qropesam,  575;  a  dynastis  hujus 
loci  detinetur,  ibid.;  Placentiam 
ingreditur,  575,  576;  a  principe 
Joanna  festinanter  arcessitur,  577; 
Joannam  reginam.  Caroli  V  ma- 
trem,  morti  proximam,  invisit,  so- 
laturj  Ó12,  6l3;  colloquia  sancta 
cum  ea,  rationis  jam  compote,  mi- 
scet,  efflantem  pie  animam,  chri- 
stianae  religionis  auxiliis  adjuvat, 
6l4,ól5;consolationem  affert  prin- 
cipibus ob  genus  hujusce  mortis 
et  bonum  exemplum  a  regina  mo 
riente  editum,  ibid.;  Borgia^,  reli- 
giosus  et  pauper,  multo  magis  ho- 
noratur  a  principibus,  quam  olim, 
cum  esset  Gandiae  dux  et  Cata- 
launiae  prorex^  618,619;  sodales 
Fanum  Luciferi  (Sanlúcar)  mittit, 
694;  poliicetur  Mironi  socios  se  in 
Portugalliam  missurum,  776;  lites 
dirimere  suadet,  780;  Patri  Roman 
injungit,  ut  Ignatium  certiorem  fa- 
ciat  de  rebus  caesaraugustanis, 
800;  Borgiae  Christiana  simplicitas 
et  dimissio,  824,  825;  v.  29-31,  66, 
67,  i3l,  151,  I53-I55>  192,  194. 
239,  265,  268,  288,  289,  292,  332, 
340,  347,  372,  373,  379,  393-395, 
415,  416,  419,  420,  428,  435-442, 
446,  447,  459,  460,  488,  490,  492, 
493,  518,  522,  523,  533,  538-541, 


563,  564,  616,  617,  620,  621,  63i, 
632,  634,  635,  638,  644-647,  656, 
700,  701,  747,  752,  794,  796,  801, 
806,809,811,  812,  827,839,  846, 
851,852,  855,  865. 
Borja,  Gaspar  Jofre  de,  episcopus 
segobricensis ,  Societatem  amat, 
332,  394;  ab  ea  in  excolanda  dice 
cesi  adjuvari  cupit,  333;  laudantur 
ejus  pietas,  parsimonia  et  indu- 
stria in  alliciendis  pueris  ad  chri- 
stianam  doctrinara  addiscendam, 
ibid.;  aedificium  collegii  barcino- 
nensis  promovet,  449;  Ignatium  pie 
rogat  ut  sibi,  caecutienti,  commu- 
tationem  a  pontifice  impetret  legis 
recitandi  horarias  preces,  577-579; 
apud  socios  collegii  valentini,  tam- 
quam  unus  e  sodalibus,  diversa- 
tur,  579. 

Borja,  Joannes  de,  Sti.  Francisci 
filius,  459. 

Borja,  Ludovica  de,  Sti.  Francisci 
soror,  comitissa  de  Ribagorza,  fe- 
mina  clarissima,  virtutibus  omni- 
bus ornata,  45;  animi  fortitudine 
et  amore  in  caesaraugustanos  so- 
cios insigáis,  769;  nostros  in  suis 
Pedrolae  aedibus,  Caesaraugusta 
cedentes,  excipit,  771,  772,  809, 
83o;  revertentibus  in  urbem,  Joan- 
nem,  suum  filium,  xii  annos  na- 
tura, raittit,  qui  obviam  salutatu- 
rus  occurrat,  852,  853. 

Borrell,  Joannes  Paulus,  S.  J.,  co- 
mas  olim  Patris  Nadal,  in  Hispa- 
niam  et  Portugalliam  profecti,  3l  i . 

Botelho,  P.  Michael,  S.  J.,  e  morbo 
convalescit,  388;  ex  Sicilia  Ro- 
mam  venit,  625,  629. 

Bouclettus,  P.  Antonius,  S.  J.,  Tor- 
naci pro  re  catholica  strenue  labo- 
rat,  56. 

Bourbon-Lancy  (  in  textu  Bourbo- 

nas),  opp.,  58S. 
Bragança,  Constantinus  de,  Jacobi, 

ducis  IV  filius,  frater  Theotonii, 


Index  rerum 


899 


cubicularius  regius  Joannis  III, 
postea  Indiae  prorex,  iS;  vir  gra- 
vis  et  prudens,  adversaturum  se 
•dicit  TheotoniOj.si  novam  hic  mo- 
liatur  condere  sodalitatem  religio- 
sorum,  21;  serio  vult  ut  Theoto- 
nius,  non  Venetiis  consistat,  sed 
Romam  ad  Ignatium  eat,  ibique 
studiis  diligentem  operam  impen- 
dat,  288. 

Bragança,  Elisabeth  de,  princeps, 
uxor  Eduardi,  ducis  de  Guimarães, 
filia  Jacobi,  ducis  IV,  et  primae 
ejus  uxoris,  Eleonorae  de  Mendo- 
za, 18,  19,  2S8,  868. 

Bragança,  Eugenia  de,  Jacobi  filia, 
soror  Theotonii,  Francisco  de  Mel- 
lo nupta,  18,  288. 

Bragança ,  Fulgentius  de ,  Jacobi 
filius,  Theotonii  frater,  prior  de 
Guimarães,  18,  288. 

Bragança,  Jacobus  de,  dux  IV  de 
Bragança,  suscipit  ex  prima  uxore, 
Eleonora  de.  Mendoza,  Theodo- 
sium  et  Elisabeth;  ex  secunda, 
Joanna  de  Mendoza,  plures,  18, 
288. 

Bragança,  Jacobus  de,  frater  Theo- 
tonii ,  clericus ,  morte  immatura 
correptus,  18,  288. 

Bragança,  Joanna  de,  soror  Theoto- 
nii, marchionissa  de  Elche,  ex  ma- 
trimonio cura  Bernardino  de  Car- 
denas et  Velasco,  18,  288,  868. 

Bragança,  Maria  de,  Theotonii  soror, 
virgo  Deo  sacra,  18,  288. 

Bragança,  Theodosius  I  de,  dux  V 
de  Bragança,  filius  Jacobi,  du- 
cis IV  et  Eleonorae  de  Mendoza, 
17,  18;  aegre  fert  Theotonium  ad 
suos  reverti,  20;  socios  ab  Ignatio 
poscit,  qui  Villamvitiosam  exco- 
lant',  379;  Theotonium  commen- 
dai, ibid.,  532,  533;  v.  loi,  102, 
288,  339,  867. 

Bragança,  Theotonius  de, filius  Jaco- 
bi ducis  et  uxoris  secundae,  Joan- 


nae  de  Mendoza,  aeger  in  Portu- 
galliam  ex  Hispânia  remeat,  tur- 
batus  casu  Simonis  Rodericii,  17; 
apud  matrem  diversatur,  ab  eje- 
ctis  e  Societate  frequentar  invi- 
sus, 17,  18;  in  coenobium  domini- 
canorum  se  recipit,  suadente  Joan- 
ne  III,  et  invisitur  a  Nadal,  19; 
Olisiponem  venit  ad  Sti.  Antonii, 
20;  redit  Villamvitiosam,  ibid.; 
cum  expulsis  a  Societate  molitur, 
ut  fertur,  novam  sodalitatem  in- 
stituere,  20-22;  alienum  a  P.  Tor- 
res, Mich.,  habet  animum,  23,  112; 
aedes  fratris  sui,  Theodosii,  vult 
omnino  deserere,  paratus  ire  quo- 
cumque  mittatur,  loi,  102;  Ignatio 
se  committit;  animum  in  vocatjo- 
ne  perseverantem  testatur ,  146, 
147;  missus  a  Borgia,  in  Angliam 
et  Italiam  navigat,  287,  288;  Ve- 
netias  appellit,  339;  viso  Simone 
Rodericio,  summo  atficitur  gaudio; 
cum  ilio  Venetiis,  quandiu  ipse 
heic  versetur,  commorari  cupit, 
340;  ab  Ignatio  Romam  ire  jube- 
tur,  38o;  quomodo  judicetur  a 
Theodosio  fratre,  532,  533;  recte 
initioin  romana  urbe  procedit,646; 
sed  brevi  contra  Societatem  tenta- 
tur;  in  sententia  sua  obfirmatus, 
Roma  egreditur,  Mediolanum  ve- 
nit, 867,  868. — Theotonii  fratres 
et  cognati  in  genere,  18,  20-23. 

Bragança,  Vincentia  de,  Theotonii 
soror,  virgo  Deo  dicata,  18,  288. 

Brandão,  aliis  Brandon,  Antonius,  e 
Societate  olira  dimissus,  Romam 
iturus  dicitur,  ut  novam  sodalita- 
tem cum  ejectis  a  Societate  insti- 
tuat,  20,  21,  293. 

Brasilia,  regio,  102,  112,  397,  781» 
833,847;  praeclarasociorum  exem- 
pla, lo3,  104;  litteras  e  Brasilia 
excudi  in  Portugallia  cupiunt  so- 
cii,  no;  episcopus  brasiliensis, 
V.  Fernandez  Sardinha. 


Indices 


900 

Braunsberger,  P.  Oto,  S.  J.,  script., 

126,  3i5,  3i6. 
Britone  (Brito),  Petrus,  S.  J.,  204, 

205. 

Briviesca,  opp.,  460. 
Broet,  P.  Paschasius,  S.  J.,  228,343, 
717. 

Broghe]mans,P.  Cornélius,  S.  J.,  lau- 
retani  collegii  incola, 725, 735,  755. 

Brugnola,  opp.  et  monasterium  Cel- 
larum,  virginum  O.  S.  Ben.,  569; 
illuc  mittitur  Cogordanus,  redinte- 
grandae  disciplinae  causa,  569  et 
seqq.,  573;  emendationis  spes  exi- 
gua aut  ferme  nulla,  582-584. 

Brunello,  Joannes  Franciscus,  S.  J., 
incola  collegii  bononiensis,  383, 
667. 

Bruxellae  (Bruxelles),  opp.  ,114,  1 16, 

860,  861. 
Buendia,  comes  de,  v.  Acuña. 
Buis,  Thomas,  canonicus  novioma- 

gensis,  Societatis  amicus,  512-516. 
Burgi  (Burgos),  opp.,  271,  460,  461, 

520,  522,  523,  554,  565;  collegium 

comestabilis,  267;  collegium  Sti. 

Thomae,  O.  P.,  392,  393. 
Burgo  de  Osma,  opp.,  314. 
Burgos,  Fr.  Alphonsus  de,  episco- 

pus  quondam  palentinus,  fundator 

collegii  vallisoletani  Sti.  Grego- 

rii,  523. 

Burgos,  Augustus,  script.,  440. 

Buscudux,  opp.,  860. 

Bustamante,  quidam,  in  provincia 
sicula,  624. 

Bustamante,  P.  Bartholomaeus  de, 
S.  J.,  de  Borgia,  commissario, 
quid  sentiat,  329-33l  ;  Ovetum  cum 
socio,  Ferdinando  Tello,  se  con- 
fert,  de  collegio  ibi  instituendo 
acturus ,  437  ;  creatur  tirocinii 
rectorapudSeptimancas,487;  Bae- 
ticam  petit,  hujus  provinciae  mo- 
derandae  causa,  825;  v.  379,  421, 
435,  485,  488,  497,  498,  577,  612, 
656,  823. 


Caballar,  Didacus,  S.  J.,  incola  col- 
legii cordubensis,  633. 

Cabañas,  opp.,  83o. 

Cabrera,  Ludovicus,  script.,  340. 

Cabrera  et  Moneada,  Anna,  comitis- 
sa  de  Modica  et  Osona,  vicecomi- 
tissa  de  Cabrera  et  Bas,  46. 

Caceres,  opp.,  v.  Caecilia  castra. 

Cacon  Baxa,  64. 

Cadiz,  opp.,  V.  Gades. 

Caecilia  castra  (Cáceres),  opp.,  575. 

Caesaraugusta  (Zaragoza),  opp,,  71; 
variae  religiosorum  familiae  So- 
cietati  adversantur,  71-72;  civitas 
in  contrarias  partes  scinditur,  73; 
frequens  divinae  eucharistiae  usus 
impugnatur,  75,76;  cives  ad  fo- 
vendam  Societatem  accenduntur, 
Estrada  perorante,  294-296;  motus 
aragoniensium    adversus  prore- 
gem  ,  638;  legationem  mittunt  ad 
caesarem,  639;  excitantur  animi 
adversus  Societatem ,  639  ;  saevit 
tempestas,  703-705,  726-729;  socii^ 
ne  civitati  detrimentum  afferant,. 
ruenti  in  pejus,  Caesaraugusta 
excedunt,  768;  Pedrolam,  in  aedes 
Ludovicae  de  Borja,  se  recipiunt,, 
771,  772;  in  urbem  socii  cum  ho- 
nore  revocantur,  845;  v.  332,  3q4, 
447,  524,  528,  537,  540,  541,  635, 
637,  71 713,  714,  730,  743,  799, 
801,  8o3,  804,  808,  810-814,  ^'2i> 
827,840,  853,  865,874.— Caesarau- 
gustae  archiepiscopus,  v.  Aragon^ 
Ferdin.  de;  gubernator,  v.  Gur- 
rea;  prorex,  v.  Hurtado  de  Men- 
doza; Aljafería,  769;  hospitium 
Dnae.  ntrae.  de  Gracia,  296;  pa- 
roeciae  aut  curiones  Magdalenae 
et  Sti.  Michaelis  Societati  adver- 
santur, 705,708,  710,  801,805;  mo- 
nasterium hieronymianum  Stae. 
Engratiae  Societati  favet,  805, 
806;  tempia  maxima.  Seo  et  Pilar ^ 


Index  rerum 


854,855;  rector  collegii,v.  Roman. 
Caesarius,  Joannes, script., 344,376. 
Caesenatensis  episcopus,  v.  Spiriti. 
Cairo,  regio,  413. 

Cajetanus,  Thomas  a  Vio,  O.  P., 

script.,  759. 
Calagurris  (Calahorra),  opp.  et  dioe- 

cesis,  33,  283,  284;  episcopus, 

V.  Diaz  de  Lugo. 
Calatabellota,  opp.,  351. 
Calatagirona,  opp.,  et  orphanorum 

domus  instituía,  352. 
Calata3^ud,  P.  Hieronymus  de,  S.  J., 

canonicus  bilbilitanus,  Societatem 

ingressus,  Murciam  venit,  684, 

748. 

Calistus  II,  pont.  max.,  788. 

Caller,  opp.  et  coenobium  Stae.  Lu- 
ciae,  150. 

Calvinus,  haeret.,  ^6,  337. 

Calvo,  Fr.  Vincentius,  O.  P.,  con- 
cionator  insignis,  560. 

Camacho ,  Gaspar ,  Aragoniae  re- 
gens, a  principe  Joanna  jubetur 
curare  ut  damnum,  Societati  inla- 
tum,  reparetur,  743-747,  765,  773, 
774;  ad  curiam  evocatur,  821. 

Camajano,  Petrus,  episcopus  fesula- 
nus,  609. 

Camara,  S.  J.,  incola  collegii  cordu- 
bensis,  633. 

Cambiagi,  Joachimus,  script.,  96. 

Campeggi  (in  textu  Campego),  An- 
tonius  Maria,  144. 

Campeggi ,  Joannes  ,  bononiensis 
episcopus  et  cardinalis,  228;  utitur 
Palmii  opera  ad  pacem  inter  dissi- 
dentes conciliandam,  229;  et  in  lu- 
stranda  dioecesi,  363;  aedes  ad 
Sti.  Columbani  Societati  procu- 
rat,  23l;  v.  376,  718. 

Camps,  Dimas,  archidiaconus  barci- 
nonensis,  528,  660. 

Camps,  Franciscus,  Jacobi  frater, 
Romae  degens,  664. 

Camps  ,  Jacobus  ,  praecedentium 
frater,  661,  663,  664. 


Canal,  Josephus  de  la,  O.  S.  A., 

script.,  639. 
Canal,  Petrus,  S.  J.,  collegii  ge- 

niiensis  incola,  capite  laborat,  565, 

566. 

Canarias,  regio,  3i3;  v.  Insulae  For 
tunatae. 

Candidus  (Witte),P.  Adrianus,  S.  J., 
incommoda  usus  valetudine,  in  pa- 
triam,  auctore  Ignatio,  proficisci- 
tur,  176,  201,  202;  Venetias  ap- 
pellit,  207;  V.  299,  860,  862. 

Canisius,  Otto,  S.  J. ,  Bti.  Petri  fra- 
ter,  129. 

Canisius,  Btus.  P.  Petrus,  S.  J., 
I26etseqq.;  Jonam  cancellarium 
amplissime  laudat,  3i5,  3l6;  v. 
■320,  516,  742. 

Canisius,  P.  Theodoricus,  S.  J.,  Bti. 
Petri  frater,  129,  168;  laudatur, 
221,  320;  Romam  venit,  32o;  ejus 
matertera,  virgo  sexagenaria,  vir- 
tute  insignis  et  amore  erga  Socie- 
tatem, 512-514- 

Cano,  Fr.  Melchior,  O.  P.,  episco- 
pus canariensis,  carpitur,  3l2-3i4; 
eifutit  in  Ignatium  quaedam,  prae- 
claro  suo  ingenio  indigna,  547-549, 
636. 

Cantabria,,  regio,  282;  oppida  ejus 
provinciae  sacris  missionibus  lu- 
strantur,  282-285. 

Cañaveras,  opp.,  675,  677. 

Cañete,  marchio  II  de,  v.  Hurtado 
de  Mendoza,  Andreas;  marchio  III, 
v.  Hurtado  de  Mendoza,  Didacus; 
marchionissa,  v.  Manrique,  Ma- 
ria de. 

Cappugnano,  opp. ,  668. 

Capumsacchi,  Stephanus,  S.  J.,  669. 

Caracciolo,  Galeatius  (Galeazo),  756 
758. 

Caracciolus  ,  Nicolaus  Antonius, 
marchio  I  de  Vico,  756,  757. 

Caraffa,  Beatrix,  758. 

Caraffa,  Joannes,  comes  de  Monto 
rio,  57,  737-739- 


902 


Indices 


Caraífa,  Joannes  Petrus,  archiepi- 
scopus  neapolitanus ,  cardinalis  et 
deinde  pontifex,  Paulas  IV,  25;  a 
Vega,  prorege  Siciliae,  rogatur  ut 
Octavii  Cesari  jus  velit  defendere 
contra  parentes,  illum  a  Societate 
extrahere  cenantes,  57,58;  v.  253. 

Caraffa,  Thomas,  neapolitanus,  So- 
cietatis  studiosus,  178. 

Caravajal,  P.,  S.  J.,  v.  Carvajal. 

Cara  vallo,  Petrus,  v.  Carvalho. 

Carbi,  Hieronymus,  295. 

Cardenas  et  Pacheco,  Bernardinus, 
dux  de  Maqueda,  Valentiae  pro- 
rex,  540;  agit  de  Societatis  colle- 
gio apud  Torrijos  instituendo,  620. 

Cardona,  Ferdinandus,  dux  de,  236, 
875;  ejus  uxor,  v.  Francisca  Man- 
rique; Elisabeth  Agustin. 

Cardona,  Joanna,  ducissa  de  Naje- 
ra,  236. 

Cardona,  Petrus  de,  gubernator  bar- 
cinonensis,  662,  875. 

Cardoso,  Dominicus,  S.  J.,  supplet 
pro  scholis  in  gymnasio  regio  co- 
nimbricensi,  776. 

Carneiro,  P.  Melchior,  S.  J.,  106  et 
seqq.;  testis  designatur  ab  Igna- 
tio  in  causa  Simonis  Rodericii, 
181  et  seqq,;  electus  episcopus  ad 
missionem  aethiopicam,  jubetur  a 
pontífice  illud  múnus  admittere, 
235;  Roma  excedens,  Lugdunum 
cum  sociis  venit,  400,  401;  v.  241, 
364,  383,  460,  461,  650,  653,  760: 

Carolus  V,  caesar,  loca  quaedam  ad 
collegium  Societatis  neapolitanum 
cedit,  179;  panormitano  collegio 
abbatiam  Stae.  Mariae,  vulgo  Sti. 
Philippi  delia  Grotta,  attribuit, 
curante  Joanne  de  Vega,  625;  sa- 
crum  ac  supremum  Aragoniaecon- 
cilium  confirmai,  709;  v.  Ii3  et 
seqq.,  198,  297,387,428,431,433, 
438,  441,  481,  511,  548,  567,  601, 
6i3,  616,  639,  654,  662,  7o3,  706, 
757,  768,  832. 


Carolus,  princeps,  Philippi  II  filius, 
in  Araozii  disciplinam  ut  tradere- 
tur,  nec  cogitatum  quidem  est, 
80,  83. 

Carolus  IX,  rex  Galliae,  68r. 

Carolus,  quidam,  469. 

Carpi,  cardinalis,  v.  Pio  di  Carpi, 
Rodulphus. 

Carramolino ,  Joannes  Martinus, 
script.,  518. 

Carrillo,  licent.,  concionator,  capes- 
sere  Societatem  vult,  449. 

Carrillo,  P.  Didacus,  S.  J.,  alius  a 
superiore,  449. 

Carthago  nova  (Cartagena),  opp., 
539;  episcopus,  V.  Almeida. 

Carvajal,  aliis  Caravajal,  P.,  S.  J.,^ 
oculis  captus,  a  lege  horarias  pre- 
ces legendi  cupit  eximi  a  pontif., 
38;  Vallisoletum  petit,  428. 

Carvalho  (in  textu  Caravallo) ,  Pe- 
trus, 289. 

Casali,  eques  genuensis,  Societatis 
fautor,  144. 

Casalinus,  Hieronymus,  rector  tem- 
pli Stae.  Luciae  Bononiae,  ne  il- 
lud a  sociis  omnino  deseratur.  ro- 
gai, 717-719- 

Casarrubios,  aliis  Casarruvios,  An- 
dreas, 491,  795. 

Caselli,  Fr.  Thomas,  O.  P.,  episco- 
pus Cavae,  426. 

Casini,  P.  Joannes  Philippus,  S.  J., 
353,  357,  358,  629. 

Casoni,  Philippus,  script.,  96. 

Castanheira,  comes  de,  v.  Athaide. 

Castella  (Castilla),  regio,  et  Societa- 
tis Jesu  província,  i35 ,  147,  271, 
340,  348,  408,  417,  460,  533,  539, 
621,  648,  677,  701 ,  760,  776,  812; 
Castellanos  socios,  qui  lusitanos 
adjuvent,  poscit  Miron,  17;  ex  ca- 
stellana provincia  procurator  Ro- 
mae  constituendus  pro  Hispânia, 
Portugallia  atque  índia,  ixo, 

Castellano,  Jacobus,  S.  J.,  20I. 

Castelli,  Polidorus,  85,  144. 


Index  rerum 


9o3 


Castello  de  Virili,  v.  Virili. 

Castellvi,  Ludovicus  ,  canonicus  va- 
lentinus, rector  paroeciae  Sti.  Mar- 
tini, nostris,  templum  aedificanti- 
bus,  opponitur,  50,  53. 

Castelnuovo,  opp.,  et  arx,  43l. 

Castilla,  Petrus  de,  491. 

Castillo,  Fr.  Franciscus  del,  provin- 
cialis  minister  O.  S.  F.,  3o;  Igna- 
tium  rogat,  ut  opem  conferre  velit 
ad  reficiendum  coenobium  Stae. 
Mariae  de  Aranzazu,  flammis  sub- 
versum,  32  et  seqq. 

Castro,  Alphonsus  de,  zamoranus, 
O.  S.  F.,  script.,  28. 

Castro,  Hieronymus  de,  canonicus 
burgensis,  263. 

Castro,  Joannes,  492. 

Casula,  opp.,  325,  320. 

Catalanus,  P.  Joannes,  S.  J.,  214, 
215)  468,  542,  543. 

Catalaunia  (Cataluña),  regio,  171, 
709. 

Cataneo  Bava,  Franciscus,  505. 

Catania,  opp. ,  353. 

Catharina,  regina  Portugalliae,  So- 
•cietatis  fautrix  ac  patrona,  112, 
288,290,  348,  616-618,  700,  702, 
777»  778,  860;  Borgiam  orat,  ut 
matrem  Joannam  ,  reginam  ,  Tor- 
desillas  aegrotantem,  visitet,  495; 
Patrem  Torres,  sibi  a  confessioni- 
bus  poscit,  et  ab  Ignatio  obtinet, 
646. 

Cathena,  Joannes  de,  coloniensis, 
votum  ingrediendi  Societatem 
emittit,  62. 

Catherino,  aliis  Catharino,  Ambro- 
sius, O .  P.,  archiepiscopus  Con- 
zae,  script. ,  28. 

Cauria  (Coria),  opp.,  573. 

Cavae  episcopus,  v.  Caselli. 

Cavalleria,  Alphonsus  de  la,  procan- 
cellarius  Aragoniae,  706. 

Cavallicri,  aliis  Cavalieri,  Cavaglie- 
rus,  P.  Laurentius,  S.  J.,  Tibur 
mittendus  in  locum  Desiderii  Gi- 


rardin,  281  ;  renuntiatur  tiburtini 
collegii  rector,  472;  laudat  Benedi- 
ctum  Palmium,  eloquentissime  e 
suggestu  dicentem,  783,  784. 

Cazador,  Jacobus ,  episcopus  barci- 
nonensis,  527. 

Cea,  opp.,  437,  438. 

Cefalli  et  Chefalu,  v.  Cephaloedis. 

Ceguera,  Hieronymus,  V .  Segnerà. 

Çeita  vel  Ceuta,  opp.,  v.  Septa;  epi- 
scopus, V.  Lencastre 

Celaya,  aliis  Sela3'a,  Sala^'a,  Dr. 
Joannes,  valentinus,  Societatis 
amicus,  578. 

Cella,  opp. ,  582. 

Cenetensis  episcopus,  v.  Torre . 

Cephaloedis,  dioecesis,  124,  352; 
episcopus,  v,  Aragon,  Franciscus. 

Cervantes  de  Salazar,  alias  de  Gae- 
ta, Gaspar,  sacrae  fidei  Hispali 
quaesitor,  vicarius  archiepiscopi 
hispalensis,  nostrorum  opera  uti- 
tur,  3o8,  555-558;  eiBcit  ut  P.  Her- 
nandez concionetur,  562;  Societa- 
tem Jesu  populis  admodum  utilem 
esse  testificatur ,  679,  v,  3o8, 
576. 

Cervini,  Alexander,  sequentis  fra- 
ter,  550. 

Cervini,  Marcellus,  cardinalis  San- 
ctae  crucis,  vir  integerrimus,  po- 
stea Marcellus  II,  pontifex  max., 
dolet  quod  eugubini  susceptis  a 
Societate  laboribus  non  respon- 
deant,  77;  ab  ipsis  detrahitur,  156,. 
157;  prudenter  se  gerit  in  causa 
Simonis  Rodericii,  i86  et  seqq.; 
curat  ut  disciplina  monasterii  Cel- 
larum,  sibi  commissi,  redintegre- 
tur,  568  et  seqq.  ;  pontifex  creatur, 
593  ;  in  summo  dignitatis  apice 
constitutuSj  Consilia  sibi  dari  optat, 
quod  praestat  Viola ,  capita  ad 
emendandos  ecclesiae  mores  pro- 
ponens,  593-609;  e  vivis  tollitur; 
sensa  piorum  hominum,  multa  de 
illius  virtute  sperantium,  609;  v. 


904 


Indices 


117,  118,  i32,  152,  190,  583-585, 
639,  657,  661. 

Cesan,  Nícolaus,  pater  Octavii,  duci 
de  Monteleone  a  secretis,  58. 

Cesari,  Octavianus  et  saepius  Octa- 
vias, S.  J.,  in  Societatem  fugiens 
sine  parentum  venia,  defenditur  a 
Siciliae  prorege,  Jeanne  de  Vega, 
575  58;  Ignatio  narrai  suae  voca- 
tionis  cursum  et  Societatis  ingres- 
sum,  365  et  seqq.;  mutato  nomine, 
dicitur  Paulus  Hieronymus,  357; 
ejus  mater  concursat  cardinalium 
aedes  et  pontificis  palatium,  ut 
filius  sibi  reddatur,  58,  59;  v.  227, 
257,  390,  547. 

Cesarius,  Joannes,  v.  Caesarius. 

Cesi,  Fridericus,  cardinalis,  468. 

Cesi,  Petrus  Donatus,  episcopus  nar- 
niensis,  postea  cardinalis,  468. 

Ceuta  vel  Ceita,  opp. ,  v.  Septa;  epi- 
scopus, v.  Lencastre. 

Chacoli  rays,  pirata,  670;  et  Chaco- 
lirayzo  (sic),  483. 

Charlat,  P.  Quintinus ,  S.  J.,  a  ca- 
tholicis  tornacensibus  expetitur,  ut 
patriae  laboranti  succurrat,  55,  56. 

Chefalu  ,  opp.  et  dioecesis  ,  v.  Ce- 
phaloedis. 

Chios  (in  textu  Sio),  ins.  501. 

Chiossoya,  Gulielmus,  S.  J.,  incola 
collegii  ferrariensis,  588. 

Christophorus,  108. 

Chrysostomus,  Stus.  Joannes,  761. 

Ciaccia,  Joannes  Dominicus,  curio 
tiburtinus,  erga  Societatem  bene- 
volus,  250,  258,  259,  275-278. 

Ciaconius  (Chacón),  Alphonsus,  O. 
P.,  script.,  681. 

Cibo,  Albericus,  marchio  de  Massa, 
477,  480. 

Cicero,  Marcus  Tullius,  v.  Tullius. 
Cifuentes,  comes  de,  v.  Silva,  Fer- 
din. 

Cigales,  opp,,  655. 
Cingulum,  opp,,  733;  a  sociis  exco- 
litu^,  754.815, 


Cintia,  Lucia,  282. 

Cintra,  flumen  Portugalliae,  19. 

Cistero,  P.  Ludovicus,  S,  J.,  527. 

Claros  de  Guzman,  Joannes,  comes 
de  Niebla,  immatura  morte  ab- 
sumptus,  superstite  patre ,  559, 
560,  691,  695;  Societatem  rei  chri- 
stianae  amplificandae  perutilem 
esse  testatur,  685,  686. 

Clemens  VII,  pont.  max . ,  468. 

Climente,  Michael,  Aragoniae  proto- 
notarius,  765,  774,  821. 

Cocanaro,  Joannes,  3oi,  322. 

Cogordan,  P.  Pontius,  S.  J.,  judex 
designatus  a  Sto.  Ignatio  in  causa 
Simonis  Rodericii,  182;  mittitur 
in  Galliam,  monasterii  Cellarum 
emendandi  causa,  568;  in  ipsa  na- 
vigatione  gravi  morbo  afficitur, 
569;  mala  plurima  passus,  re  infe- 
cta Bruniolam  relinquit,  582-585. 

Coimbra,  opp.  v,  Conimbrica. 

Collacho,  P.  Sebastianus,  S.  J.,  lu- 
sitanus,  collegii  bononiensis  inco- 
la, 667. 

Colonia  Agrippina,  opp.,  peste  affli- 
gitur,  35;  festis  bacchanalibus  pio' 
rum  civium  exemplis  excolitur, 
62;  haeretici  concionatores  prohi- 
bentur  ad  populum  verba  faceré, 
tumultus  excitatur,  511;  Societa- 
tis candidati,  36,  37,  62;  templum 
Stae.  Ursulae  nostris  patet,  sacra 
munia  obeuntibus,  36,  37;  v,  221, 
299,  586,  862, 

Colonna,  Ascanius ,  in  arce  Castel- 
nuovo  detentus,  43l . 

Coma,  Fr.  Petrus  Martyr,  O.  P., 
provincialis,  suis  Caesaraugustae 
praecipit ,  ne  cum  adversariis  So- 
cietatis sese  conjungant,  829,  845. 

Cornano,  magister  humaniorum  lit 
terarurh,  Societatis benevolus,  471 . 

Commo,  Paulus  da,  29. 

Complutum  (Alcalá  de  Henares), 
opp. , quamplurimos  Societati  prae- 
bet  alumnos,  44;  spargitur  rumor 


Index  rerum 


905 


adversus  Exercitia  spiritualia  Sti. 
Ignatii,  43;  v.  45,  54>7i,  98-101, 
173-175,  198,  439,  449,  457.  522, 
619,  620,  654. 

Compostella  (Santiago),  opp.,  H2, 
235,  3l2,  523;  cardinalis  compo- 
stellanus,  v.  Alvarez  de  Toledo. 

Concha  (Cuenca),  opp.,  eo  accedit 
P.  Villanueva,  de  statione  Socie- 
tatis  ibi  collocanda  acturus,  99; 
Dr.  Vergara  fructuose  adlabora t, 
100;  V.  428,  439,  447,  523,  537, 
541,  674,  675,  677;  collega  con- 
chensis  rector,  v.  Lopez  Alphons. 

Conchus  Arnoldus,  S.  J.,  lovanien- 
sis,  208;  collegii  veneti  incola, 
580. 

Congum,  regio.  Ilo,  397,  780,  836; 
litteras,  ex  Congo  acceptas,  excu- 
dere  in  Portugallia  optant  sodales, 
no. 

Conimbrica  (Coimbra),  opp.,  et  So- 
cietatis  collegiuin,  15,  18,  108, 
135,  139,  224,  289,  292,  397,  422, 
424,  432,  465,  486,  642,  643,  64c;,, 
699,  700,  702,  759,  774,  779,  818; 
collegii  conimbricensis  institutio 
quotannis  recolenda  6  Januarii, 
no;  exemplum  divinae  punitionis 
in  eo,  qui  a  sua  vocatione  defecit, 
240,  241;  conimbricensis  rector,  v. 
Enriques,  Leo;  episcopus,  v.  Soa- 
res. 

Constantia  (Coutances);,  opp.,  588. 
Constantinopolis,  opp.,  25,  4l3,  424, 
458. 

Cordeses,  P.  Antonius,  S.  J.,  theo- 
logiae  lector  Gandiae ,  valentini 
collegii  curam  habet,  538,  539, 
682. 

Cordoba,  P.  Antonius  de,  S.  J., 
Mareiam  (Marchenaj  venit,  3o5; 
dolet  de  infirma  Ignatii  valetudi- 
ne, 371,  372;  Salmanticam  profici- 
sci  cogitat,  374,  375;  demisse  de 
se  judicat;  statum  provinciae  Bae- 
ticae  Ignatio  describit,  415;  fit  col- 


lateralis  Patris  Araoz,  castellanae 
provinciae  praepositi,  420;  in  tiro- 
cinium  migrare  cupit,  4S7;  pie  in- 
videt  fortunae  Patrum  Guzman  et 
Loarte,  ad  Ignatium  accedentium, 
489;  venit  ipse  Salmanticam,  ibid.; 
salmanticense  collegium  cordu- 
bensi  anteponit,  489;  optat'  ut  Bor- 
gia in  Baeticam  se  conferai,  493; 
V.  235,  236,  485,  795,  798. 
Cordoba,  Didacus  de,  vir  magnae 
auctoritatis ,  sacrae  inquisitioni  a 
consiliis,  Patre  Araoz  utitur,  46, 
198. 

Cordoba,  Gundisalvus  de,  uEl  Gran 
Capitan»,  408. 

Cordoba,  Joannes  de,  decanus  ec- 
clesiae  cordubensis,  aedes  suas 
nostris  inhabitandas  offert,  lg3, 
794;  ad  bonam  frugem  se  recipit, 
3o6-3o8;  v.  372,  41Ó ,  490,  -492, 
493,  575.  632,  034,  716. 

Cordoba,  Petrus,  490. 

Cordoba  et  Figueroa ,  Francisca, 
marchionissa  de  Gibraleon ,  574, 
575- 

Corduba  (Cordoba),  opp . ,  et  Societa- 
tis  collegium,  23;  Societas  bene 
audit,  res  prospere  cedunt,  45; 
hinc  discedit  Villanueva,  ç8;  P. 
Torres  venit,  192;  renovatio  stu- 
diorum,  372;  virtutum  exempla, 
372-374;  candidati  Societatis  plu- 
res,  373,  634;  ignatianae  exercita- 
tiones  multis  propositae,  63o-ó34; 
V.  99,  n2,  i63, 193,  235,  289,  3o7, 
3o8,  339,  340,  416,  417,  420,  459i 
466,  489,  491,  492,  495,  523,  526, 
549.  555>  563,  655,  764,  79^-795, 
798;  collegii  cordubensis  rector, 
V.  Zarate,  Alphonsus  de;  episco- 
pus, V.  Austria,  Leopoldus  de. 

Core,  238. 

Coria,  opp.,  V.  Cauria. 
Corinthus,  opp.,  597- 
Corna  (Corneus),  Fulvius  della,  pe- 
rusinus  episcopus  et  cardinalis, 


« 


Indices 


214,  427;  in  spoletinam  sedem 

transfertur,  549-551- 
Corna  (Corneus),  Hippo]ytus,  novus 

episcopus  perusinus,  549. 
Correa,  P.  Antonias,  S.  J.,  novitio- 

rum  magister,  aegrotat,  465. 
Correa,  Petrus,  S.  J, ,  irregularitate 

innodatus,  dispensatione  indiget  a 

pontifice^  112,  347. 
Corsica,  ins.,  96,  505. 
Cortese,  Cavaliera^  v.  Pallavicini. 
Coruña,  opp.,  v.  Flavium  Brigán- 

tium. 

Cotta,  P.  Melchior,  S.  J.,  Eborae 

concionatur,  779. 
Coudreto,  P.  Annibal,  S.  ].,  huma- 

niorum  litterarum  peritus,  frater 

Claudii  et  Ludovici,  226,  414,  546, 

869,  870. 

Coudreto,  Claudius,  a  Societate  de- 

fecit,  870. 
Coudreto ,  P.  Ludovicus ,  S.  J., 

praecedentium  frater,  rector  col- 

legii  fiorentini,  210,  2i3,  529,  sSi, 

532,  869,  870. 
Crane, 860. 

Crescenti©,  Suetonius,  S.  J.,  168. 

Creta,  ins.,  376. 

Crispolti,  Caesar,  script.,  470. 

Crispus,  Tiberius,  cardinalis,  585. 

Croce,  Joannes  Andreas,  episcopus 
tiburtinus,  frater  nostri  Lucii,  So- 
cietati  benevolus,  250;  nostris  at- 
tribuit  templum  Sti.  Salvatoris, 
258,  259,  275-277,  322,  472;  con- 
cionibus  Benedicti  Palmii  inter- 
est, 751, 752;  V.  784,  787. 

Croce,  Lucius,  S.  J.,  praecedentis 
frater,  250,  787. 

Croce,  Marcus  x\ntonius,  episcopus 
tiburtinus,  patruus  nostri  Lucii, 
Societatis  parum  amans,  250. 

Crusellas,  P.  D.  Franciscus  de  Pau- 
la, O.  S,  Ben.,  script.,  526. 

Cruz,  Fr.  Ludovicus  de  la,  617. 

Cubelles,  Dominicus,  episcopus  me- 
litensis,  353. 


Cucho,  Oja,  165. 

Cuenca,  opp.,  v.  Concha. 

Cuenca,  P.  Hieronymus  de,  S.  J., 
494;  in  Aethiopiam  mittitur,  519. 

Cuesta,  Dr.  Andreas,  episcopus  le- 
gionensis,Exercitia  spiritualia  Sti. 
Ignatii  laudat,  44. 

Cueva,  Bartholomaeus  de  'a,  cardi- 
nalis, 152,  567,  838. 

Cueva,  Beltramus  de  la,  dux  III  de 
Alburquerque,  prorex  Navarrae, 
434. 

Culemborgus,  aliis  Culemburgum 
(Colemborg),  opp.,  857;  ejus  domi- 
na, ibid. 

Cuore,  opp.,  237. 

Cyprus,  insula,  458. 

Daimiel,  opp. ,  66. 

Daniel,  propheta,  6o3. 

Dathan,  269. 

David,  rex,  367,  604 . 

Davidicus,  Laurentius,  445. 

Davila,  Maria,  fundatrix  collegii  Sti 
Thomae,  O.  P.,  abulensis,  quod 
amplificant  deinde  Torquemada  et 
Elisabeth  I,  392,  393. 

Davilla  de  Santarém,  opp.,  667. 

Delfinus,  Zacharias,  pharensis  epi- 
scopus, nuntiusapostolicus  in  Ger- 
mania, juvenes  commendat,  in  col- 
legium  germanicum  euntes,  742. 

Deraan,  Alphonsus,  incola  collegii 
ferrar iensis,  S.  J.,  588. 

Demosthenes,  orator,  376. 

Denia,  opp.,  v.  Dianium. 

Desiderius,  P.,  S.  J.,  incola  collegii 
fiorentini,  211,  529,  740. 

Despauterius  (van  Pauteren),  Joan- 
nes, grammaticus,explicatur,  205, 
212,  377,  53o,  580,  581,  587. 

Deza,  Fr.  Didacus,  O.  P.,  cardina- 
lis, 523. 

Diago,'Fr.  Franciscus, O.  P.,  script., 
150- 

Dianium  (Denia),  opp.,  6l3;  marchio 


Index  rerum 


907 


de  Denia,  v.  Sandoval  et  Rojas. 

Dias  (hispanis  Diaz),  P.  Petrus, 
S.  J.,  lusitanus,  287;  laudatur, 
780;  in  Conguin  destinatur,  sed, 
navigatione  impedita,  redit  ad 
Stum.  Felicem,  7S1 . 

Diaz,  P.  Balthasar,  S.  J.,degitVa- 
lentiae,  37;  evocatur  Murciara  ad 
collegium  inchoandum,  684. 

Diaz  de  Lugo,  aliis  de  Luco,  Joan- 
nes  Bernardus  (Bernal),  episcopus 
calagurritanus,  284. 

Didacus  (Diego),  Fr.,  401,  461. 

Dionysius,  Stus.,  script.,  335. 

Discalzius,  Bernardinus,  S.  J.,  na- 
tione  italus,  rerum  agendarum  pe- 
ritus,  l38. 

Doctis,  alias  Dottis,  Gaspar.  Laureti 
gubernator,  510,  585,  586,  721, 
731,  816. 

Dogius  vel  Doegius,  v.  Doyge. 

Domenech,  P.  Hieronymus  saepissi- 
me  dictus,  plenius  yero  Joannes 
Hieronymus,  S.  J.,  provinciae  si- 
culae  praepositus,  53;  acta  cum 
episcopo  cephaludensi  commemo- 
rat,  123;  frustra  apud  Vega  pro 
Dominico  Mercurio  deprecatur , 
254;  Siciliae  collegia  perlustrai, 
351-353;  Romam  adire  prohibetur, 
356;  Patrem  Guttano  conatur  in  li- 
bertatem  adserere,  358;  de  colle- 
gio arabico  instituendo  agit,  ibid.; 
ìncrementum  provinciae  curat , 
358,  359;  venit  Lilybaeum,  023- 
628;  Drepanum ,  628;  Bibonam,'  628, 
629;  Panormum  revertitur,  629; 
quid  ipse  et  Joannes  de  Vega  sen- 
serint,  lecto  academiae  parisiensis 
contra  Societatem  decreto,  720; 
V.  225,  246,  411,  536,  541,  567,  672, 
789,  790,  793. 

Domenech,  Petrus,  nostri  Hierony- 
mi  pater,  oppugnationem  narrat, 
quae  Valentiae  fit  sociis,  templum 
exstruere  volentibus,  50-54,  67, 
538. 


Domenech,  P.  Petrus,  S.  J.,  rector 
domus  probationis  ad  Septiman- 
cas,  825. 

Domenech,  Petrus,  abbas  Vilaber- 

trandi,  185,  527,  528. 
Dominicas,  Stus.,  O.  P.  institutor, 

265,  449. 

Dominicus,  S.  J.,  incola  collegii 
mutinensis,  I41,  218,  219. 

Dominicus,  P . ,  S .  J . ,  incola  collegii 
fiorentini,  53o,  740. 

Donatus,  Aelius,  grammaticus,  2X3;, 
377.  581,  588. 

Doria  (De  Auria),  Hieronymus,  car- 
dinalis,  480. 

Doria,  Joannes  Andreas,  princeps 
genuensis,  358. 

Doyge,  aliis  Dogius  vel  Doegius,  Ja- 
cobus,  S.  J.,  incola  collegii  ge- 
nuensis, 566. 

Drepanum  (Trapani),  opp.,  624,  628. 

Dueñas,  Gaspar,  S.  J.,  Salmantica 
in  Baeticam  discedit,  161 . 

Dulcia,  princeps  (infanta),  525, 

Dyrsius,  aliis  Tirsius,  Tursius,  Joan- 
nes, S.  J.,  128,  168,  317. 

E 

Eboli,  princeps,  v.  Ruigomez  de 
Silva; Mendoza  de  la  Cerda,  Anna. 

Ebora  (Evora),  opp.,  et  Societatis 
collegium,  l3;  Eborae,  sacrificante 
Nadal,  vota  nuncupant  socii,  et 
solemniter  profitentur  PP.  Qua- 
dros, Silveira  et  Vaz;  sodalium 
alacritas  in  capessendis  virtutibus 
ac  litteris,  l3-l6;  urbs  excolitur, 
59,  60;  scholasticorum  vota  reno- 
vantur,  l3i;  Eboram  Torres  venit, 
ibid.;  et  Miron,  244;  studiorum  in- 
stauratiOj  incrementum  et  fructus,. 
l3i,  775;  v.  23,  83,  84,  135,  T59, 
223,  292,  348,  396,  397,  433,  463> 
464,  466,  649,  701,  702,779,  780. 

Ebusus  (Ibiza),  insula,  709. 

Eckius  (Maier  von  Eck),  Joannes, 
script.,  36 r,  659. 


9o8  IN] 
f 

Eduardus  (Duarte)j  princeps  Portu- 
galliae,  dux  de  Guimarães,  Joan- 
nis  III  frater,  l8,  288. 

Eguia,  P.  Didacus  (Diego),  S.  J., 
sai  uta  tur,  49,  434. 

Eleonora,  263. 

Elgoibar,  opp.,  285. 

Elgueta,  opp.,  283. 

Elisabeth  I,  regina  catholica,  colle- 
gium  abulense  Sti.  Thomae,  O.  P., 
amplificai,  393;  et  Sti.  Gregorii 
vallisoletanum,  523;  Aragoniae 
consilium  cum  Ferdinando,  ejus 
viro,  constituit,  709,  v.  556. 

Elisabeth  ,  imperatrix  ,  Caroli  V 
uxor,  539,  642. 

Elisabeth,  princeps  lusitana,  Theo- 
tonii  soror;  v.  Bragança. 

Elisabeth,  quaedam,  860. 

Elvae,  opp.,  excolitur,  59,  160,  244. 

Emmanuel,  rex  Portugalliae,  642. 

Eraraaus,  castellum,  840. 

Enriques,  aliis  Enriquez,  quandoque 
Anriques,  P.  Franciscus,  S.  J., 
241. 

Enriques,  aliis  Enriquez,  P.  Leo, 
S.  J.,  rector  collegii  conimbricen- 
sis,  l38,  465;  quaerit,  an  expediat 
intra  hebdomadam  praebere  tiro- 
nibus  animi  relaxationem  ,  818, 
819. 

Enriquez  Giron,  Ludovicus,  dux  II 
de  Medina  de  Rioseco,  almirallus 
Castellae,  46. 

Enrique  Giron,  et  Cabrera,  Ludovi- 
cus, comes  de  Modica,  superioris 
filius,  46,  662. 

Enriquez  et  Villarroel,.  Alphonsus, 
abbas  vallisoletanus,  Patrem  Araoz 
invisit,  46. 

Ergavia  (Igualada),  opp.,  ibi  concio. 
natur  Estrada,  526. 

Ermua,  opp.,  284,  285. 

Ernemont-Boutavent,  opp.,  587. 

Escalona,  dux  de,  v.  Lopez  Pacheco. 

Escoffier,  P.  Joannes  Petrus,  S.  J., 
script.,  6l3,  682. 


España,  v.  Hispânia. 

Espes,  Didacus  de,  canonicus  cae- 
saraugustanus,  ab  archiepiscopo 
in  curiam  missus,  rejicitur  a  prin- 
cipe Joanna,  et  Caesaraugustam 
jubetur  reverti,  820. 

Espes,  Didacus,  script.,  vir  pius  et 
doctus,  alius  a  superiore,  810,  851 . 

Esquilache,  episcopus,  v.  Villalobos. 

Esquivel,  Fr.  Thomas,  O.  P.,  prior 
caesaraugustanus,  Societati  bene- 
volus,  387,  704. 

Estaña,  Fr.  Petrus,  O.  Carm.,  vir 
eximius,  episc.  christopolitanus, 
54- 

Este  ,  Aloisius  vel  Ludovicus  de, 
Herculis  II  filius,  ducis  Ferrariae, 
121,  351,  658. 

Este,  Eleonora  de,  soror  praecedén- 
tis,  119. 

Este,  Hercules  II  de,  Ferrariae  dux, 
119,  140;  aedes  Sti.  Spiritus  sociis 
nostris  designat,  169,  170;  omnino 
vult  collegium  Argentae  a  Socie- 
tate  servari,  202,  342,  et  seqq.;  ani- 
mum  Renatae,  uxoris,  infectae 
haeresi,  perfringere  conatur,  338; 
dolet  fluctuare  illam  et  in  bene 
coeptis  inconstantem  esse,  350, 
351  ;  quod  tandem  sincero  animo 
ad  bonam  frugem  se  recepisse  vi- 
deatur,  summopere  gaudet,  362, 
43o;  pietatis  signa  dux  edit  in  na- 
talitiis  servatoris  Jesu,  484,  485; 
V.  36i,  444,  452, 590-592,  659,  862. 

Este,  Hippolytus  de,  cardinalis  fer- 
rariensis,  477;  tiburtinae  urbis  gu- 
bernator,  Ignatium  rogat,  ut  Ti- 
bur  concionatorem  mittat,  750; 
gratulatur  Ignatio  de  re  a  Palmio 
bene  gesta  Tiburi,  782-784;  idem, 
antiquitatis  amator,  columnam  la- 
pideam,  infra  altare  Tiburi  reper- 
tam.  sibi  vindicat,  sociis  non  ab 
nuentibus,  786-788. 

Este,  Lucretia  de,  Herculis  II  filia, 
119. 


Index  rerum 


909 


Estrada,'?.  Franciscus  de,  S.  J., 
Aragoniae  provinciae  praepositus, 
100;  Caesaraugustam  venit;  civi- 
bus  Societatis  institutum  declarat, 
294,  295;  ánimos  ad  fovendam  So- 
cietatem  accendit,  296,  297;  Al- 
barracinum  se  conferì,  894;  Barci- 
nonem  tendit,  524;  sixenense  vir- 
ginum  coenobium  lustrai  ,  525; 
Herdam,  525;  Ergaviam  (Igualada), 
526;  in  Monte  Serrato  concionatur, 
526,  527;Barcinone  benevole  exci- 
pitur,  527;  barcinonenses  Societati 
conciliata  660,  663;  v.  333,  395, 
.  579- 

Etruria  (Toscana),  regio,  552. 

Eugenius  IV,  pont.  max.,  in  Italiam 
Georgium  Trapesuntium  arcessit, 
376;  V,  423,  424,  760. 

Eugubium  (Augubio,  Gubbio),  opp  , 
benevolentiae  Cervini  cardinalis 
non  respondei,  77;  eugubini  ru- 
mores contra  Societatem  spargunt, 
l32,  l33;  sociis  et  cardinali  detra- 
hunt,  collegium  revocatur,  156, 

157;  V.  117,  545.  580. 
Europa,  regio,  850,  87 1 . 
Extremadura,    regio    in  Portugal- 

lia,  19. 
Eybar,  opp  ,  285. 

F 

Faber  (a  patria  Leerneux,  in  dioece- 
si  leodiensi,  d.ictus  Leernus),  P. 
Philippus;  S.  J.,  rector  collegii 
mutinensis,  140,  141,  I99,  200, 
216,  218;  causas  affert,  cur  Socie- 
tas  Mutinae  parum  profecerit,  589- 
592. 

Fabritius,  S.  J.,  incola  collegii  fer- 
rariensis,  177,  2o3. 

Falconi,  3io;  ejus  fratres,  ibid. 

Faloppia,  Joannes,  591 . 

Fanum  Luciferi  (Sanlucar  de  Barra- 
meda),  opp.,  et  Societatis  colle- 
gium, 99,  194,  418,  555,  559.  563, 
576,  685-688;  socii,  in  illum  por- 


tum  navigantes ,  ab  imminente 
naufragio  divina  ope  liberati,  694; 
oppidanorum  laetitia,  receptis  so- 
ciis, 695;  coenobium  Sti.  Isidori, 
O.  S.  Hier.,  695. 

Faraone,  Petrus,  S.  J.,  354. 

Farfa,  abbatia  de,  453. 

Faria,  Balthasar  de,  21,  348. 

Farnesius  (Farnese),  Alexander,  car- 
dinalis, Societatis  studiosissimus, 
collegii  monteregalensis  auctor, 
397;  in  Galliam  cum  P.  Cogordan 
proficiscitur;  collegium  Avenione 
cogitat  instituere,  508-570;  res  in- 
fecta relinquitur,  572;  v.  402,  4o3, 
450,  534,  535. 

Farnesius  (Farnese)  ,  Rainuccius, 
cardinalis  Sti.  Angeli,  archiepi- 
scopus  Ravennae,  benevole  cau- 
sam Societatis,  Argentae  laboran- 
tis,  suscipit,  450-455;  v.  592,  864. 

Feliu  de  la  Peña,  Narcissus,  script., 
527,  662. 

Ferdinandus,  rex , cognomento  catho- 
licus,  523,  556,  706. 

Ferdinandus  I,  rex  romanorum,  266; 
plus,  41;  liberalis  in  viennenses 
socios,  315;  monasterium  carme- 
litanuni  illis  attribuii  ,  126  et 
seqq.;  v.  467,  470,  511. 

Fermo,  opp.,  v.  Firmium. 

Fernandez,  aliis  Hernandez,  Al- 
phonsus,  S.  J.,  456,  457;  hispa- 
nus,  toletanae  dioeceseos,  in  op- 
pido  Valdemoro  natus,  in  genuen- 
si  collegio  degit,  566, 

Fernandez,  Andreas,  S.  J.,  ex  In- 
dia in  Portugalliam  appellit,  Ro- 
mam  ad  Ignatium  missus  a  Xa- 
verio,  17,  no,  287;  officio  perfun- 
ctus  suo,  in  Portugalliam  reverti- 
tur,  comes  Theotonio  de  Bragan- 
ça ab  Ignatio  datus,  867,  868. 

Fernandez,  Emmanuel,  S.  J.,  cedit 
e  vita,  779. 

Fernandez  de  Almeyda,  Didacus, 
prior  de  Ocrato,  539. 


910 


Indices 


Fernandez  de  Cordoba,  Catharina, 
mater  P.  Antonii  de  Cordoba, 
marchionissa  de  Priego,  Societatis 
studiosa,  235,  305,  3o8,  374,  375, 
415,  420,  489,  490,  492,  493,  574, 
635,  793. 

Fernandez  de  Cordoba,  Didacus,  do- 

minus  V  de  Baena,  dux  de  Sessa, 

comes  de  Cabra,  3o6. 
Fernandez  Manrique,  Garcia,  comes 

III  de  Osorno,  428. 
Fernandez  de  Pineda,  Franciscus, 

genitor  nostri  Alphonsi  de  Avila, 

556,  557- 

Fernandez  de  Rivei'O,  Alphonsus, 
vicecomes  de  Altamira,  436. 

Fernandez  Sardinha,  Petrus,  Brasi- 
liae  episcopus,  Societatis  non  ami- 
cus,  ab  Henrico  principe  et  cardi- 
nali admonetur,  lll,  112. 

Fernandez  de  Velasco,  dux  de  Frías, 
Castellae  comestabilis,  261,  267. 

Ferrara,  Ludovicus  da,  S.  J. ,  incola 
collegii  fiorentini,  53l . 

Ferrara,  opp.,  v.  Ferraria. 

Ferrarese,  P.  Albertus,  S.  J.,  sibi 
attribuit,  quod  Eugubii  fructus  su- 
scepto  labori  non  responderit,  ab 
onere  gubernandi  petit  eximi,  77, 
78;  ad  abbatiam  cardinalis  Cervi- 
ni se  confert,  117;  v.  i32,  133,156, 
157;  incola  collegii  veneti  lauda- 
tur,  208,  580. 
Ferrari,  Philippus  ,  script.,  358,  502. 
Ferraria  (Ferrara),  opp.,  64;  colle- 
gium  Societatis  liberalitate  Ma- 
riae  de  Gesso  alitur,  ibid.;  aedes 
Sti.  Spiritus  nostris  offeruntur, 
169,  170;  religiosus  vir,  deprehen- 
sus  habitum  alterius  religionis  ge- 
stasse,  a  Societate  dimittitur,  175; 
■commoda  et  incommoda,  quae  af- 
ferat  templum  Sti.  Spiritus,  ex- 
ponuntur,  175-177;  describuntur 
socii  collegii  ferrariensis,  202,  2o3, 
58ó-589;moritur  P.  Joannes  Niger, 
natione  gallus;  sociorum  sensus, 


552-554;  V.  117,  140,  207,  216, 
222,  297,  298,  324,  337,  33ç,  344, 
345,  351,  36o,  3ó2,  383,  390,  391, 
443-445,  484,  485,  580,  5S7-590, 
658,  659,  669;  cardinalis  ferrarien- 
sis, V.  Este,  Hippolytus. 

Ferrer,  Ludovicus,  Valentiae  guber- 
nator,  laudatur,  540,  541 . 

Fessa  vel  Fessae  (Fez),  regio,  107, 
139;  discedit  hinc  in  Portugalliam 
Nunes  Barreto,  secum  educens  ca- 
ptivos XXXIV .  a  servitute  vindica- 
tos,  134;  episcopus,  V.  Mejia  de 
Molina. 

Fesulanus  (Fiesole)  episcopus,  v. 
Camajano . 

Fiamengho,  P.  Jacobus,  S.  J.,  668. 

Fiaschi,  Alexander,  Herculi  II,  Fer- 
rariae  duci,  familiaris  et  a  consi- 
liis,  Societatis  studiosus,  120,  121; 
collegium  argéntense  omnino  vult 
a  Societate  retineri,  202;  v.  169, 
342,  36l,  443,  444. 

Figinta,  alibi  Siginta,  Aragoniae 
consilii  officialis,  765,  774. 

Fiore  di  Belio,  Antonius,  dictus 
etiam  Fiorabelli,  Fioribelli,  lega- 
tus  cardinalis  Poli,  deinde  episco- 
pus Lavelli,  591. 

Firminius,  Joannes  Bta.,  S.  J.,  inco- 
la collegii  fiorentini,  53o. 

Firraium  (Fermo),  opp.,  53o. 

Flandria,  regio,  287,  340,  428,  433, 
735,  861. 

Flavium  Brigantium  (Coruña),  opp., 
287,  340,  495. 

Florentia  ('Firenze),  opp.,  et  Socie- 
tatis collegium,  56,  89,  95,  214, 
23i,  380-382,  384,  491,  504,  505, 
737-739,  843,  870-873;  socii  fioren- 
tini collegii  describuntur,  210, 
529-532,  739-742. 

Florez,  Henricus,  O.  S.  A.,  script., 
269. 

Folch   de    Cardona,  Ferdinandus, 

dux  II  de  Cardona,  579,  874. 
Folch  de  Cardona,  Joanna,  ducis- 


Index  rerum 


sa  III  de  Cardona,  marchionissa 

de  Pallars,  comitissa  de  Prades, 

domina  de   Entenza ,  nupta  AI- 

phonso  de  Aragon  et  Sicilia,  duci 

III  de  Segorbe,  579. 
Fonseca,  Antonias  de,  olim  episco- 

pus  pampelonensis,  praeses  consi- 

lii    regii ,    gaudet    de  adventu 

P.  Araoz,  46,  548,  824. 
Fonseca,  P.  Petrus  de,  S.  J.,  artes 

lecturus   in  regio  gymnasio  co- 

nimbricensi,  776. 
Fontana,  Alexius,  Carolo  V  a  secre- 

tis,  115,  785. 
Fontinens  (Onteniente),  opp.,  patria 

Joannis  Segria,  episcopi  christo- 

politani,  54. 
Forget,  Claudius,  S.  J.,  incola  col- 

legii  ferrariensis,  587. 
Fornoli,  opp.,  323,  326,  327. 
Fort,  Carolus  R.,  script.,  54,  74. 
Foscaiari,  Aegidius,  O.  P.,  episco- 

pus  mutinensis,  199;  nostris  in- 

scientibus,  curam  collegii  vidua- 

rum  comraittit,  217. 
Francavilla,   opp.,   408;  dux  de, 

V.  Hurtado  de  Mendoza,  Dida- 

cus. 

Francesco  (Bordon?),  S.  J.,  socius 

bononiensis,  382. 
Franchi  (in  textu  Franqui),  Joannes 

Franciscus ,    contra  Societatem 

obloquitur,  443,  444. 
Franchi ,   Ludovicus ,  praecedentis 

pater,  444. 
Francia,  Lopus  de,  legatus  Arago- 

niae  ad  Carolum  V,  639. 
Francia,  Sanctius  de,  aedes  caesar- 

augustanis  sociis  vendit,  7o3. 
Franciscus,  Stus.,  O.  M.  institutor, 

265,  393. 

Franciscus,  sacerdos  Garphagnanae, 
325,  326. 

Franciscus,  Fr.,  O.  S.  F.,  commissa- 
rius,  prohibet  sanctimoniales  sui 
ordinis  cum  hominibus  de  Socie- 
te  loqui,  673,  697,  698,  785. 


Franco,  P.  Antonius,  S.  J. ,  script., 
643. 

Frassoni  del  Gesso,  v.  Gesso,  Ma- 
ria. 

Fresneda  (sic  vulgo  dictus ,  plenius 
vero  Alvarado  de  Fresneda),  Ber- 
nardus  de,  O.  S.  F.,  636. 

Frias,  ducissa  de,  v.  Aragon,  Anna. 

Frusius,  P.  Andreas,  S.  J.,  571. 

Fuente,  Vincentius  de  la,  script., 
393,  617,  710. 

Fuenterrabia,  opp.,  654. 

Fuster,  Jacobus,  796,  797. 

G 

Gabriel,  quidam,  658. 
Gachard,  Ludovicus  Prosper,  script. , 
617. 

Gades  (Cadiz),  opp.,  666. 

Galar,  Michael,  S.  J.,  incola  collegii 

cordubensis,  633. 
Gaiata,  aliis  Pera  et  Peraea,  opp., 

sive  suburbium  aut  regio  Constan- 

tinopoleos,  25. 
Galeazo,  canónicas  mutinensis,  590. 
Gallaecia  (Galicia),  jegio,  267,  619, 

795- 

Gallego ,  aliis  Gonzalez  Gallego, 
Arias,  Aragoniae  inquisitor,  epi- 
scopus  gerundensis ,  Societatis 
fautor,  ac  patronus,  639,  853,  865, 
875- 

Gallia  (France),  regio,  33,  142,  36l, 
401,  553,  568,  570,  573,  582,  587, 
588,  602,  667,  681. 

Gallo,  M.,  451. 

Galvanellus  ,  P.  Andreas,  S.  J., 
Morbenii  adlaborat,  26  et  seqq.;  a 
morbeniensibus  animarumsuarum 
curator  exposcitur,  38-40,  237;  Pe- 
rusiam  venit,  445;  laudatur,  542. 

Galvanellus,  Hieronymus,  S.  J.,  su- 
perioris  frater,  210,  323,  326;  Ge- 
nnaro appellit,  384;  incola  hujus 
collegii,  566. 

Gambarus,  P.  Joannes,  S.  J.,  201; 
ejus  nepos,  ibid. 


912 


Indices 


Gandia,  opp.,  76,  332,  528,  563,  682, 
747)  748;  momenta.  pro  tirocinio 
provinciae  Aragoniae  ibi  insti- 
tuendo  ,  448  ;  dolent  gandienses 
scholas  grammatices  fuisse  in  eo 
collegio  sublatas,  538,  539;  de  ho- 
minibus  Societatis  testificationem 
scribunt  ampiissimam,  796,  797; 
Gandiae  dux,  v.  Borja. 

Gandia,  Philippus  de,  S.  J.,  Mur- 
ciam  venit,  684,  748. 

Garcia,  Dr.  Joannes,  abbas  de  la 
295- 

García,  Joannes,  S.  J.,  519,520, 
563? 

Garcia  de  Loyola,  Martinus,  459. 

Garcia  del  Rio,  838. 

Garciaz,  opp.,  4l3. 

Garphagnana,  opp.,  323. 

Gasea,    Dr.,    magister  quondam 

P.  Lainez,  sacris  commentationi- 

bus  exercetur,  763. 
Gaspar,  S.  J.,  socius  Tarquinii  Ray- 

naldi,  in  Hispaniam  euntis,  95. 
Gaspar,  S.  J.,  incola  collegii  fioren- 
tini, 212,  2l3v 
Gaspar,  S.  J. ,  incola  collegii  laure- 

tani,  733. 
Gaspar,  S.  J.,  incola  domus  proba- 

tionis  mamertinae,  linguae  arabi- 

cae  peritus,  257. 
Gaudanus,  P.  Nicolaus,  S.  J.,  129, 
Gazo,  opp.,  668. 

Geeraert  (Gerardi),  Theodoricus, 
S.  J.,  114. 

Geldria,  regio,  861. 

Geneva,  opp,,  337. 

Genua  (Genova),  opp.,  excolitur  a 
Lainez,  86;  respublica  genuensis 
gymnasium  Societatis  institui  po- 
scit,  142,  I43;'gratificatur  Ignatio, 
civium  votis  annuenti,  165,  166; 
mittuntur  socii,  323;  incólumes 
appellunt,  384;  inchoantur  scho- 
lae,  456,  457;  Societatis  candidati, 
480,  501;  ne  Lainez  Genua  disce- 
dat,  petitur,  165,  i66,  504,  505; 


V.  97,  214,  346,  445,  456,  457,  481 , 
502,  593,  605,  609,  843,  867;  rector 
collegii  genuensis,  v.  Soldevila. 

Gerardus,  S.  J.,  incola  collegii  lau- 
retani,  a  daemone  tentationibus 
^  vexatus  ,  722-725,  733;  post  ali- 
quam  emendationem,  ad  ingenium 
redit,  735;  varius  et  fluctuans,  re- 
sipiscit  iterum,  754,  755. 

Gerbes,  ins.,  v.  Lotophagites. 

Germania,  regio,  40,  l6y,  220,  287, 
32o,  340,  428,  505,  546,  602,  605, 
757,  833. 

Gertrudis,  quaedam,  860. 

Gerunda  (Gerona),  opp.,  6.39;  epi- 
scopus,  V.  Gallego. 

Gesso  (Gipsio  Gesse),  Lanfrancus, 
maritus  Mariae  del  Gesso,  222. 

Gesso,  Maria  del,  Societatis  devotis- 
sima, collegii  ferrariensis  fautrix, 
63,  64;  expensis  suis  domum  So- 
cietati  parat,  222,  223;  honorem 
fundatrici  debitum  negligit,  299, 

Gesti,  P.  Joannes,  S.  J.,  525,  527. 

Giennium  (Jaen),  opp.,  373. 

Giglia  et  Fantuccia,  Margarita,  719. 

Giglio  (Lilius),  Leo  del,  S.  J.,  21  r; 
incola  collegii  fiorentini,  53o,  740. 

Gii,  S.  J.,  incola  collegii  corduben- 
sis,  633. 

Girardin,  P.  Desiderius,  S.  J.,  do- 
mus tiburtinae  superior,  65,  68-70, 
249,  251,  276;  loquendi  parum  pe- 
ritus, 281,  282,  3oi;  in  Sicilia  ex- 
petitur,  354. 

Gisberto,  Joannes  Bta,,  S.  J.,  incola 
collegii  bononiensis,  668. 

Glinghelim,  opp.,  580. 

Gobo,  Andreas,  S.  J.,  205. 

Godinho,  P.  Emmanuel,  S.  J.,  347. 

Goes,  Damianus,  108. 

Goletta,  opp.,  et  praesidium  mili- 
tum,  257;  socius  expetitur,  qui 
milites  pietate  ac  doctrina  insti- 
tuat,  ibid. 

Golizano,  opp.,  352. 

Gomardo,  Joannes,  S.  J.,  588. 


Index 

Gomes,  aliis  Gomez,  P.  Cornélius, 
S.  J. ,  cogitur  ex  Congo  in  Portu- 
galliam  redire,  781;  causas  rever- 
sionis  suae  exponit,  835-837. 

Gomes,  aliis  Gomez,  Michael,  denuo 
in  Societatem  admitti  postulai, 
779- 

Gomes,  aliis  Gomez,  de  Montema- 
yor,  P.  Emmanuel,  S.  J.,  obitum 
Patris  Landini,  socii  sui  in  Corsi- 
ca, describitj  87;  Genuam  appel- 
lit,  97,  384. 

Gonçalves  da  Camara,  aliis  Gonzalez 
de,  P.  LudovicuSj  S.  J.,  49,  107, 
112,  180  et  seqq.,  341,  346,  395, 
39Ò. 

Gonzaga,  Franciscus ,  0.  S.  F., 
script.,  150. 

Gonzaga,  Hercules,  cardinalis  man- 
tuanus,  145,  470. 

Gonzalez  (in  textu  semel  Gonzale), 
S.  J.,  141,  218,  219. 

Gonzalez,  P.  Andreas,  S.  J.,  Abu- 
lam venit,  theologiam  apud  colle- 
gium  Sti.  Thomae,  O.  P. ,  auditu- 
rus,  392,  516;  in  Aethiopiam  mis- 
sus,  naufragium  facit,  519,  521, 

Gonzalez,  P.  Gundisalvus,  S.  J., 
Salmantica  in  Baeticam  it,  161; 
collegii  hispalensis  rector ,  555; 
concionatur,  558,  559;  ex  Fano 
Luciferi  Hispalim  veniens,  peri- 
clitatur,  564. 

Gonzalez,  Petrus,  mendosa  lectio; 
legendum  Lopez,  Ignigus,  episco- 
pus  burgensis  et  cardinalis ,  267. 

Gonzalez  Davila,  Aegidius,  script., 
539- 

Gonzalez  de  Villasimpliz,  aliis  vero 
Villasimplez,  Alduncia,  768,  769. 

Gonzalez  de  Villasimpliz,  aliis  an- 
tera Villasimplez,  Joannes  Ludo- 
vicus,  regii  patrimoniiin  Aragonia 
conservator,  714;  e  tempio  máxi- 
mo, quia  Societati  favet,  ejicitur, 
728;  V.  768,  809,  853. 

Gou,  Antonius,  S.  J.,  Vallisoletum 

EpISTOLAB  MIXTAE,  TOM.  IV. 


RERUM  913 

venit,  45;  Borgiam  comitatus,  per- 
agrat  Montuliam,  573,  574;  Cordu- 
bam,  575;  Placentiam,  575,  576; 
Monserrate  dicitur ,  atque  hoc  co- 
gnomine epistolas  subscribit ,  577; 
V.  42-48,  407,  500,  612,  747,  750, 
840. 

Gozzadina,  Violante,  bona  sua,  post 

filiorum  mortem,  cedere  Societati 

vult,  478,  479,  719. 
Gozzadinus,  Camillus,  478. 
Gozzadinus,  Julius  Caesar,  478,  479. 
Gracia ,    episcopus    de  ,  quisnam 

sit,  74. 
Graecia,  regio,  i36. 
Gralla,  Franciscus,  662. 
Gralla,  Lucretia,  662. 
Gran,  aliis  Grana,  P.  Ludovicus, 

781. 

Granata  (Granada),  opp.,  408,  418, 
493,  576,  633,  761,  794;  plures  So- 
cietati dant  nomen,  763,  764;  gra- 
na tensis  archiepiscopus,  v.  Guer- 
rero. 

Grassi,  Joannes  Antonius,  bononien- 

sis,  85,  144. 
Gregorius  Magn.,  Stus.,  334,  652, 

677. 

Gregofius,  quidam,  73 1,  732. 
Grim,  Carolus,  S.  J.,  128,  129. 
Griñaño,  siculus,  623. 
Grisone,  Antonius,  757. 
Grisonius,  Annibal,  venetus,  209, 
210. 

Gropillus,  aliis  Gropellus,  Gaspar, 
S.  J.,  207;  veniam  tepiditatis  suae 
ab  Ignatio  poscit,  461-463. 

Gropperus,  aliis  Grupperus  (Grop- 
per),  Joannes,  optat  Ignatii  com- 
mentationibus  curiones  exerce- 
ri,  61 . 

Guadalupe, insigne  coenobium  O.  S. 

Hier. ,  47;  eo  Borgia  accedit,  575. 
Gualbes,  Joannes  Bonaventura,  bar- 

cinonensis,  661 . 
Guarino  (Guarini,  Varinus ,  Veri- 

nus),  Michael,  grammaticus,  377. 

58 


914 


Indices 


Gubbio,  opp.,  V.  Eugubium. 

Guernica,  opp.,  284. 

Guerrero,  Jacobus,  óSy. 

Guerrero ,  Petrus ,  archiepiscopus 
granatensis,  Societatis  patronus, 
763,  794;  nomen  Patris  Alphonsi 
Avila  mutat  in  Basilium,  761,  762. 

Guidonis,  788. 

Guillamas ,  Ferdinandus ,  script . , 
691,  692. 

Guillem  Catala,  Raimundus,  eques 
valentinus  (l334),  xenodoxium  in- 
stituit,  cui  nomen  «des  Begins»,  52. 

Guinea,  regio,  348,  847. 

Guipúzcoa,  regio,  33,  283,  654. 

Guise,  Carolus  de,  cardinalis  lotha- 
ringius,  571,  659. 

Gulia,  opp.,  861 . 

Gulielmus,  S.  J.,  bononiensis,  376- 
378,  382. 

Gulielmus,  sartor  quidam,  constan- 
tiam  Tarquinii  Raynaldi  frustra 
oppugnat,  89,  91,  94. 

Gurrea,  Anna  de,  femina  caesarau- 
gustana,  Societatis  devota,  7o3. 

Gurrea,  Franciscus  de,  Aragoniae 
gubernator,  vita  functus,  639. 

Gurrea,  Joannes  de,  Aragoniae  no- 
vus  gubernator,  639,  7^4>  768. 

Gurrea,  Joannes  de,  juratus  caesar- 
augustanus,  295. 

Gurrea,  Joannes  de,  S.  J.,  Laureti 
degens,  509. 

Gurrea,  Spes  de,  soror  caesaraugu- 
stani  gubernatoris,  Societatis  de- 
vota, 7o3,  768. 

Gurrea  et  Aragon,  Alphonsus,  83o. 

Gutierrez,  Joannes,  S.  J.,  in  Baeti- 
cam  Salmantica  profectus,  161; 
cum  sociis  navigans,  ab  imminen- 
te naufragio  divinitus  liberatur, 
694,  696. 

Guttanus,  P.  Joannes,  S.  J.,  a  tur- 
éis in  servitutem  redactus,  labo- 
res fert  gravissimos,  163-165;  670- 
672;  frustra  de  eo  redimendo  agunt 
socii,  358,  3oo;  ostendit  viam. 


quam  putat  idoneam  ut  a  servitute 
eripiatur,  482,  483,  547. 
Guzman,  Alphonsus  de,  dux  V  Me- 
thymnae  Sidoniae,  ducit  Annam 
de  Aragon,  sed,  detecto  impedi- 
mento, matriraonium  dissolvitur, 
45,  559. 

Guzman,  P.  Didacusde,  S.  J.,193; 
in  Italiam  trajiciens,  Genuam  de- 
ducitur,  384;  V.  416,  489,  633. 
.  Guzman,  Eleonora  Anna ,  ducissa 
de  Ossuna,  560. 

Guzman,  Ferdinandus,  560. 

Guzman,  Henricus,  560. 

Guzman,  Joannes  Alphonsus,  dux  VI 
Methymnae  Sidoniae  ,  439  ,  559; 
homines  de  Societate  eorumque 
institutum  laudai,  687,  688. 

Guzman,  Petrus,  comes  I  de  Oliva- 
res, 559. 

Guzman,  Philippus,  560. 

H 

Hamontanus  (Kalckbrenner),  D.  Ge- 
rardus,  prior  Carthusiae,  singula- 
ris  Societatis  fautor,  collegio  ro- 
mano subvenit,  35,  36. 

Hannonia,  regio,  116. 

Harméville,  opp.,  586. 

Harmeville,  Ludovicus,  S.  J.,  colle- 
gii  ferrariensis  incola,  586. 

Heli,  sacerdos,  597. 

Helmi,  P.  Caesar,  S.  J.,  rector  col- 
legii  veneti,  20Ò,  209;  superinten- 
dens  collegii  patavini,  328;  v.  580, 
581. 

Henao,  Alphonsus,  canonicus  abu- 
lensis,  nostratibus  opitulatur,  519, 
520. 

Henricis,  Antonius  de,  S,  J.,  3o3, 
304. 

Henricus,  Lusitaniae  princeps  et 
cardinalis,  Joannis  III  frater,  ge- 
neralis  inquisitor  catholicae  fidei, 
probat  carere  nostros  potestate 
absolvendi  haeresi  infectos ,  15; 
operarios  Societatis  Elvas  mittit, 


Index  rerum 


915 


■59,  84;  eborensi  collegio  prospi- 
cit,  60;  scholas  invisit,  244;  poscit 
magistros  sibi  dari,  397;  officii  sui 
commonefacit  episcopum  brasi- 
liensem,  eique  suadet  collegium 
Societatis  instituere,  ni;  non  vult 
Societati  in  Portugallia  tot  onera 
imponi^  700;  a  tribuendo  eidem 
sanctae  inquisitiones  muñere  de- 
sistit,  702;  litem  de  Longavares 
curat  componere,  780;  v.  106  et 
seqq.,  293,  346,  459,  649,  779. 

Henricus  II,  rex  Galliae,  236,  338, 
36o,  571,  601,  681,  720. 

Henricus  IV^  rex  Hispaniae,  574. 

Henricus,  S.  J.,  incola  collegii  peru- 
sini,  215,  468,  543,  544. 

Henricus,  fugitivus  quidam,  novi- 
tius  saltem  Societatis,  e  perusina 
domo  aufugiens,  Lauretum  se  re- 
cipit,  facti  poenitens,  735,  816. 

Henriques,  Henricus,  556. 

Henriques,  P.  Leo,  S.  J.,  v.  Enri- 
ques. 

Henriquez  ,  Ludovicus ,  comes  de 
]\Iodica,  V.  Enriquez  Giron  et  Ca- 
brera. 

Hercolani,  Vincentius,  comes,  144. 
Hercules  II,  Ferrariae  dux,  v.  Este. 
Hermua ,  aliis  Ermua,  opp. ,  284, 
285. 

Hernandez,  aliis  Fernandez,  Alphon- 
sus,  S.  J.,  hispanus,  Valdemoro  in 
toletana  dioecesi  natus,  genuensis 
collegii  incola,  456,  457,  566. 

Hernandez,  P.  Bartholomaeus,S.  J., 
rector  collegii  salmanticensis,439. 

Hernandez,  P.  Emmanuel,  S.  J., 
Eborae  christianam  doctrinam  ex- 
plicat,  59;  Elvas  fructuose  excolit, 
84,  160,  244. 

Hernandez,  P.  Paulus,  S.  J.,  Hispa- 
lim  venit,  560;  non  audet  prae 
metu  concionari,  sed  a  Cervantes, 
vicario  antistitis,  erigitur;  jubetur 
a  Borgia  timorem  expeliere,  561, 
562;  aegrotat,  562,  564. 


Hernâni,  licentiatus,  vicarius  de 

Zumaya,  283. 
Herrera,  Christophorus  de,  Eleono- 

rae  de  Toledo  secretarius,  737, 

738,  843. 

Hezius,  aliis  Hezeus,  P.  Arnoldus, 
S.  J.,857. 

Hieremias,  propheta,  594. 

Hieronymus,  S.  J.,  illiteratus,  ad 
res  domesticas  aptior,  215. 

Hierusalem,  opp.,  346,  412,  458, 
464,  6o3. 

Hippolytus,  quidam,  865. 

Hispalis  (Sevilla),  opp.,  99,  i35,  235, 
3o8,  312,  373,  417,  439,  500,  538, 
549,  559.  565,  573,  576,  612,  634, 
679,  694,  793,  794,  798;  inchoatur 
collegium  Societatis,  554;  candi- 
dati in  diversa  collegia  mittuntur, 
555;  aedes  quaeruntur,  relictis  no- 
bilioribus,  556,  557;  tirones  recte 
exercentur,  655:  hispalenses  an- 
tistites,  v.  Valdes,  Zuñiga,  Rojas 
Sandoval;  vicarius,  v.  Cervantes 
de  Salazar;  rector,  v.  Gonzalez, 
Gundisalvus. 

Hispânia  (España),  regio,  29,  73,  88, 
142,  227,  3i3,  340,  384,  413  428, 
459,523,548,  575,  588,611,  628, 
642,  677,  679,  707,  757,  801,  810, 
839;  in  Hispânia  judicatur  non 
oportere  a  nostris  haeresi  infectos 
absolvi,  15;  regio  hispânica  in  plu- 
res  Societatis  provincias  distri- 
buenda,  82;  prima  provincialis 
congregatio;  pf-ovinciarum  parti- 
tio,  162;  mercatores  sodalitatem 
ad  adserendos  in  libertatem  capti- 
vos institui  percupiunt,  135. 

Hoechstratana  comitissa,  857,  858, 
860. 

Hollandia,  regio,  114. 
Horatius  Flaccus,  poeta.  7^0. 
Hostovinus  (Hostounsky),  Balthasar, 

S.  J., incola  collegii  fiorentini,  53l. 
Hubilla,  aliis  Vvilla,  Hubillos,  Joan- 

nes,  S.  J.,  282,  283,  433, 


9i6 


Indices 


Huesca,  Raimundus  de,  O.  S.  F., 
script.,  525. 

Hurtado  de  Mendoza,  Andreas, 
marchio  II  de  Cañete,  Peruviae 
prorex,  428;  socios  a  Borgia  expe- 
tit, 564. 

Hurtado  de  Mendoza,  Didacus,  mar- 
chio I  de  Cañete,  564. 

Hurtado  de  Mendoza,  Didacus,  mar- 
chio III  de  Cañete,  428. 

Hurtado  de  Mendoza,  Didacus,  co- 
mes II  de  Melito,  postea  dux  de 
Francavila,  socar  Rodericii  Go- 
mez, 42  et  seqq.;  designatus  Ara- 
goniae  prorex,  non  sine  difficul- 
tate  a  regni  juratis  admittitur,  plu- 
ribus  reluctantibus,  295-297;  amo- 
rem  in  Societatem  suum  vult 
testatum,  407;  in  Italiam  profectu- 
rus,  secum  Patrem  Tablares  de- 
ducere  petit  et  impetrat,  408,  409; 
a  cogitata  profectione  desistit, 
637;' Patrem  Tablares  in  Angliam 
mitti  peroptat  ad  sua  negotia  cum 
Philippo  II  transigenda;  ab  arago- 
niensibus  oppugnatur,  638,  639; 
a  principe  Joanna  jubetur  Socie- 
tati  prospicere,  711,  712,  715,  727; 
monere  archiepiscopum ,  juvare 
antistitem  oscensem,  766,  767, 
769,  770,  772;  efficere  ut  socii 
Caesaraugustam  revocentur,  773, 
774;  V.  371,  489,  529,  704,  801, 
811,  8i3,  819,  820,  853,  875. 

Hurtado  de  Mendoza,  Elisabeth, 
428. 

Hurtado  de  Mendoza,  Ferdinandus, 
428. 

Hurtado  de  Mendoza,  Francisca, 
428. 

Hurtado  de  Mendoza,  Franciscus, 
428. 

Hurtado  de  Mendoza,  Garcia,  An- 

dreae  filius,  428. 
Hurtado  de  Mendoza,  Joannes,  428. 
Hurtado  de  Mendoza,  María  Anna, 

428. 


Hurtado  de  Mendoza,  Petrus,  428^ 
Hurtado  de  Mendoza  et  Alarcon,. 

Ferdinandus,  678. 
Hurtado  de  Mendoza  et  de  la  Cerda,. 

Didacus,  comes  I  de  Melito,  408. 

I 

Iberus,  flumen,  769. 

Ibiza,  ins.,  v.  Ebusus, 

Ignatius  de  Loyola,  Stus.,  Societa- 
tis  Jesu  institutor,  copiam  facit  ut 
demissi  a  Societate  in  Portugal- 
lia,  si  quidam  hábiles  sint,  recipi 
denuo  possint,  Romam  mittandi, 
15;  Xaverium  in  Europam  evocat, 
15;  judicat  non  oportere  sodalita- 
tis  de  Redemptione  votis  annuere, 
24  et  saqq.;  propensus  est  ad  So- 
cietatis  collagium  Constantinopo- 
li  instituandum,  25;  rogatur  ut  ad 
reficiendum  coenobium  Stae.  Ma- 
riae  de  Aranzazu  opem  ferat,  3o- 
34;  Quintinum  Charlat  Tornacum 
mittit,  ut  patriaa  periclitanti  suc- 
currat,  56;  in  causa  Octavii  Casa- 
ri scribit,  57;  afHcit  ut  a  pontifica 
cardinales  designentur,  qui  illius 
causam  recognoscant,  58,  59;  per 
litteras  solatur  Mariam  da  Gesso, 
collegii  ferrariensis  fundatricem, 
63;  Patrem  Araoz,  usus  Polanco 
scriptore,  admonet,  reprahendit- 
que,  80;  fratrem  Raynaldi  jubet 
narrationam  taxere  de  oppugna- 
tionibus,  quas  pertulit  a  parenti- 
bus;  illum  Roma  in  Hispaniam 
mittit,  88  et  seqq.;  mónita  sive 
legas  tradit  iter  faciantibus,  95;^ 
ingruente  bailo,  socios  ax  Corsica 
revocara  constituit,  97;  Patri  Nu- 
nes Barreto,  patriarchale  múnus 
recusanti,  satisfacit,  l37;  com- 
mendatitias  litteras  pro  collegio, 
romano  procurai,  154,  481;  roga- 
tur ut  procurationem  collegii  or- 
phanorum,  in  Nova  Hispânia  con- 
dendi,  suscipiat,  170-172;  id  cen- 


Index  rerum 


917 


•set  non  expediré,  173;  nec  admit- 
tit  vota  cujusdam,  facti  participis 
spiritualium  bonorum  Societatis, 
174;  edit  in  causa  Simonis  Roderi- 
cii  eximia  virtutum  exempla,  180 
et  seqq.;  obtinet  a  pontifice  pro 
Didaco  de  Cordoba  privilegium  li- 
berandi  quolibet  sacro  animam  a 
purgatorio  igne,  198;  vetat  Fride- 
ricum  Manrique  suum  nomen  in 
aliud  commutare,  211;  pro  Maria 
de  Gesso,  ceu  fundatrice  ferra- 
riensis  collegii,  sacra  fieri  jubet, 
223;  aequo  animo  fert  vehemen- 
tem  responsionem  Patris  Oviedo, 
episcopale  munus  detrectantis; 
immo  illum  hortatur,  ut,  quan- 
tum possit,  resistat,  234;  docet 
qua  ratione  Societas  se  obliget 
-cum  collegiorum  fundatoribus, 
266;  morem  gerit  Laurentio  de  Vi- 
rili, bene  de  Societate  merenti, 
281;  quae  signa  gratitudinis  erga 
fundatores  collegiorum  exhiben- 
da  statuerit,  3oi;  non  sibi  proba- 
tur  adolescentulos  tenera  nimis 
aetate  in  Societatem  admitti;  id 
tamen  in  quibusdam  adjunctis 
fieri  recte  posse  judicat,  3i9-32i; 
Pelletarium  informai  ad  revocan- 
dam  a  suis  erroribus  Ferrariae  du- 
cissam,  Renatam^  337;  Theoto- 
nium,  volentem  Venetiis  cum  Si- 
mone Rodericio  versari,  Romam 
jubet  venire,  341;  Melitae  colle- 
gium  instituendum  censet,  ut  fa- 
cilius  in  Africam  aditus  pateat, 
353;  pro  educendo  e  carcere  Jean- 
ne Dominico  Mercurio,  mamertini 
cardinalis  fratre^,  proregem  Vega 
deprecatur,  359;  incommoda  uti- 
tur  valetudine,  371,  372;  statio- 
nem  Societatis  Interamnae  collo- 
candam  non  putat,  388;  collatera- 
les  dandos  esse  Hispaniae  provin- 
cialibus  edicit,  420;  Ascanium  Co- 
lonna, in  arce  Castelnuovo  deten- 


tura,  valde  commendat,  43i;  gau- 
det  de  felice  muneris ,  Borgiae 
impositi,  gestione,  442;  sodalita- 
tem  Sti.  Sepulcri,  a  Petro  de  Za- 
rate institutam,  valde  commen- 
dat, 457,  458;  Barbaram  Pezzana 
factis  potius  quam  verbis  solatur, 
475;  Siciliae  proregem  orat^  ut  in 
beneficium  sedis  apostolicae  pa- 
tiatur  in  Italiam  frumentum  ex  Si- 
cilia exportari,  567;  a  Marcello  II 
jubetur  ipsi,  quae  ad  Dei  gloriam 
pertinere  videantur,  libere  propo- 
nere,  594;  Francisci  Borgiae  pru- 
dentiae  multum  Ignatius  fidit, 
620;  prudens  consilium  adhibet 
contra  parisiense  decretum,  645; 
lusitanis  suam  aperit  mentem  de 
suscipiendo  a  Societate  sacrae  in- 
quisitionis  officio,  645-650;  Fra- 
trem  Medrano,  O.  S.  Bened.,  vo- 
lentem ad  Societatem  transiré,  il- 
ludi a  daemone  existimat;  illum 
ad  suum  ordinem  redire  hortatur, 
677,  678;  Oliverio  Manareo,  fixius 
in  illum  oculos  conjicienti,  poeni- 
tentiam  injungit,  736,  737;  pro 
Francisco  Mudarra,  magno  quon- 
dam illius  adversario,  commenda- 
titias  litteras  postulat,  737-739; 
V.  41,  49,  86,  96,  122,  129,  152, 
186,  193,  205,  412,  423,. 452,  453, 
462,  504,  505,  516,  519,  533,  548, 
549,  635,  636,  679-681,  692,  73o, 
782,  822,  837,  841,  846,  857,  867, 
868,  870,  872;  ignatiana  Exercitia 
spiritualia  oppugnantur  ac  defen- 
duntur,  43,  44;  ignatiani  alumni 
varie  a  variis  appellantur,  83l. 

Ignatius,  puer  mauritanuSj  arablcae 
linguae  peritus,  257. 

Igualada,  opp.,  v.  Ergavia. 

Ilerda  (Lérida),  opp.,  525. 

Illescas,  opp.,  556. 

India,  regio,  16,  29,  39,  41,  102,  109, 
142,  147,  149,  171,  173,  336,  397, 
412,  423,  556,  705,  707,  833,  836, 


918 


Indices 


847;  in  India  socii  flagellis  publice 
sé  caedunt  ,110;  Indiarum  procu- 
rator  Romae  constituendus.  Ilo. 
Insulae  Fortunatae  (Canarias),  ins., 
3i3. 

Interamna  (Terni j,  opp.,  stationem 
Societati  offert,  386;  episcopus, 
V.  Barba. 

Isocrates,  orator,  376. 

Israel,  populus,  370. 

Itala,  opp.,  353. 

Italia,  regio,  36,  142,  236,  289,  376, 
408,  443,  528,  602,  635,  037,  705, 
707,  840,  843. 

J 

Jacca  (Jaca),  opp.,  295. 

Jacobus,  dux  IV  de  Bragança,  v. 

Bragança. 
Jacobus  (Jaime),  episcopus  oscensis 

(1182),  525. 
Jacobus,  incola  genuensis,  v.  Doyge. 
Jacobus,  incola  collegii  fiorentini, 

207,  209,  531,741. 
Jacobus,  S.  J.,  incola  collegii  laure- 

tani,  a  daemone  moestitia  affli- 

ctus,  725,  733;  sacris  meditationi- 

bus  dat  operam,  735. 
Jacobus,  P.,  S.  J.,  incola  lauretani 

collegii,  alius  a  superiore,  primam 

hostiam  litat,  736;  sacerdos  pius 

laudatur,  817. 
Jacomelli,  Caesar,  episcopus  belca- 

strensis,  Tibur  se  conferì,  Pal- 

mium  concionantem  audit  laudat- 

que,  751,  752;  V.  784. 
Jaen,  P.  Joannes  de,  S.  J.,  633. 
Jaius,  P.  Claudius,  S.  J. ,  228,  717. 
Japonia,  regio, 836. 
Jarandina,  aliis  Xarandilla,  opp., 

441,  494,  497, 498,500. 
Jethro,  madianita,  594,  601. 
Jimenez,  aliis  Ximenez,  Petrus,  ab- 

bas  Sti.  Eliae,  Romam  petit,  ne- 

gotia  Joannis  de  Vega  acturus, 

49,  356,  567. 
Jimenez  de  Miranda,  Christophorus, 


fratri  suo  molitionem  collegii  bur- 
gensis  dissuadet,  contra  Societa- 
tem  scribit,  260  et  seqq. 

Jimenez  de  Miranda  ,  Franciscus, 
abbas  de  Salas,  condere  Burgis 
Societatis  collegium  statuit,  260 
et  seqq.,  621 . 

Joachimus,  P,,  S.  J.,  olim  collegii 
perusini  incola,  543. 

Joanna,  Hispaniae  regina.  Caroli  V 
mater,  mente  capta,  433,  495;  gra- 
viter  aegrotat ,  577  ;  Borgiam  ar- 
cessit,  6i3;  rationis  usum  recupe - 
rat,  catholicam  fidem  profitetur, 
editis  multis  religionis  signis,piis- 
sime,  sacro  oleo  inuncta,  feria  VI 
in  Parasceve  moritur,  614,  615; 
sensus  hispanorum  principum  in 
christiano  reginae  obitu,  616. 

Joanna  princeps ,  Caroli  V  filia,  vi 
dua  Joannis,  principis  lusitani,  ma- 
ter  Sebastiani  regis  ,  Hispaniae 
gubernatrix ,  liberalis  in  Societa- 
tem,  436,  618;  Borgiam  evocat 
Tordesillas,  495,  577,  612,  6l3;  ae- 
gre fert  dieta  Melchioris  Cani  ad- 
versus  Societatem,  548;  summa 
veneratione  Borgiam  prosequitur, 
617;  illustria  praebet  exempla  vir- 
tutum,  618,  619;  Societatem  Jesu, 
Caesaraugustae  oppugnatam,  tue- 
tur,  7o3,  704;  edictum ,  publice 
contra  Societatem  afììxum,  deieri 
jubet,aliudque  illi  contrarium  con- 
scribi, 706-711;  Aragoniae  proregi 
socios  enixe  commendat,  711;  epi- 
scopum  oscensem  ,  patrocinium 
Societatis  suscipientem  ,  laudat, 
eumque,  ut  nostros  pergat  defen- 
dere, hortatur,  713-715;  omnem 
movet  lapidem,  ut  damnum  Socie- 
tati  illatum  resarciatur,  743-747; 
acta  proregis  Aragoniae  probat, 
abbatem  verulensem,  ut  in  curia 
se  sistatj  ire  jubet,  764,  765;  in- 
jungit  proregi,  ut  caesaraugusta- 
num  praesulem  ofìicii  sui  commo- 


Index  rerum 


919 


nefaciat,  oscensem  adjuvet,  766, 
767;  mittit  cum  mandatis  Jacobum 
Agustin,  dolet  socios  ex  urbeces- 
sisse,  eos  revocati  praecipit,  772; 
Patrem  Tablares  et  verulensem 
abbatem  ad  se  vocat;  canonicum 
Espes,  ab  antistite  missum,  reji- 
cit,  819,  820;  V.  638,  640,  768, 
800,  807,  810,  827,  828,  849,  851. 

Cannes,  Stus.,  840. 

Cannes,  dictus  episccpus  aut  pa- 
triarcha  Aethiopiae,  423. 

Cannes,  S.  J.,  incola  collegii  cordu- 
bensis,  633. 

oannes,  S.  J. ,  mutinensis,  incola 
collegii  perusini,  215,  545. 

Joannes  Bta.,  S.  J.,  incola  collegii 
patavini,  205. 
oannes,  M.,  S.  J.,  incola  collegii 
ferrariensis,  202. 

Joannes,  tiro,  S.  J. ,  Bononiae  de- 
mortuus,  669. 

Joannes  Bta.,  P.,  S.  J.,  minister 
collegii  fiorentini,  739,  740. 

Joannes  I  ,  rex  Lusitaniae  ,  coe- 
nobium  O.  P.  Bemfica  condit 
(1295),  19- 

Joannes  II,  rex  Castellae,  269,  574. 

Joannes  III,  rex  Portugalliae,  spem 
facit  dotandi  perpetuis  vectigali- 
bus  conimbricense  collegium,  15; 
gaudet  Xaverium  ex  India  evoca- 
ti, 15;  defert  Ignatio  patriarchae 
Aethiopiae  designationem,  17;  ne- 
gat  ejectes  a  Societate  novum  mo- 
liri  sodalitium,  21;  agit  de  missio- 
ne aethiopica ,  105  et  seqq.; 
gaudet  magnopere  visis  captivis 
XXXIV,  in  libertatem  vindicatis, 
134;  supplicat  pontifici,  ut  cogat  in 
virtute  sanctae  obedientiae  epi- 
scopali ofiìcio  Patres  Oviedo,  Nu- 
nes et  Carneiro  fungi,  234,  235; 
regium  gymnasium  conimbricen- 
se, quod  artium  vocant ,  Societati 
moderandum  committit,  641;  so- 
ciis  alendis  providet,  642-644;  sa- 


crae  inquisitionis  otiìcium  Socie- 
tati  vult  tradere ,  646-649;  aedes, 
quas  sedales  conimbricenses  inha- 
bitant,  fratribus  O.  Chr.  de  Tho- 
mar  cogitat  dare,  777;  pro  Socie- 
tate  pont.  max.  scribit,  778,  781; 
v.  18,  19,  III,  181,  187,  188,  191, 
288,  292-294,  336,  348,  396,  422, 
487,  642,  699-702^  867. 

Joannes  Antonius,  S.  J.,  eugubinus, 
incola  collegii  veneti,  208. 

Joannes  Antonius,  S.  J.,  messanen- 
sis,  incola  collegii  fiorentini,  212. 

Joannes  Bonifatio,  S.  J. ,  siculus,  in- 
cola collegii  veneti,  208. 

Joannes  Ignatius,  olim  Gnieto,  Ne- 
pcs,  dictus,  S.  J.,  hispanus,  v. 
Nieto. 

Joannes  Jacobus,  S.  J.,  incola  col- 
legii mutinensis,  140. 

Joannes  Valerius,  S.  J.,  incola  col- 
legii mutinensis ,  Argentam  mit- 
tendus,  140;  versatur  Mutinae,  216- 
219;  Ferrariam  venit,  587;Romam, 
589;  moritur  Tiburi,  laudatur,  587, 
753. 

Joannico,  Sanjanno  (Nieto?),  S.  J., 

319. 
Job,  32,  34. 

Jonas,  Jacobus,  Germaniae  vicecan- 
cellarius,  219,  220;  a  Canisio  ma- 
xime laudatur,  3l5,  3i6. 

Jcrba ,  mossen  ,  clericus  valenti- 
nus,  53. 

Jordano,  P.  Joannes ,  S .  J . ,  incola 

collegii  ferrariensis,  5S7. 
Jordanus,  sacerdcs,  Lovanio  Rcmam 

contendit,  785;  Societati  adjungi- 

tur,  857. 

Jorge,  P.  Marcus,  S.  J.,  59,  60,  83, 
84,  l3o,  l3l,  l38,  159,  223,  244, 
245,  649;  rector  collegii  eborensis, 
779- 

Jorgento,  vicarius  de,  124,  125. 
Josephus,  S.  J.,  lusitanus,  432,  433. 
Josephus,  patriarcha,  594. 
Josue,  637. 


920 


Indices 


Julius  III,  pont.  max.,  25,  152, 
314,  32Ó,  356,  451,  458,  572,  625, 
639,  655,  661,  719;  a  caesare  Ca- 
rolo mutuatur  pecuniam  contra 
farnesianos,  236;  collegio  romano 
favere  pollicetur,  481,  482;  in  Ger- 
maniam  Lainium  mittit,  505. 

K 

Keflfering,  Michael,  laudatur,  317. 

Kessel,  P.  Leonardus,  S.  J.,  sociis 
coloniensibus  praepositus ,  sacra 
munia  obit,  3$,  36;  gaudet  accepta 
a  Bernardo  Oliverio  veste,  quam 
Ignatius  gestaverat,  36;  Coloniam 
excolit,  6i-63;  221;  Noviomagum 
venit,  512;  inde  expulsus ,  redit 
Coloniam,  515,  586,  786;  v.  446?, 
755? 

L 

Lainez,  P.  Jacobus,  S.  J.,  Italiae 
provincialis,  Genuae  versatur,  86; 
Florentiam  ire  meditatur,  97;  de- 
tinendus  Genuae,  multorum  votis, 
ut  civitatem  pergat  excolere,  165; 
Florentiam  venit,  210,  211;  Ge- 
nuam  rediturus,  384;  Perusiam 
transit,  ibique  concionatur ,  426, 
427;  Genuae  verba  facit  ad  popu- 
lum  in  tempio  máximo ,  480  ;  Lai- 
nez et  Salmeron  in  concilio  triden- 
tino Societati  conciliant  Gutier- 
rium  de  Vargas  et  Carvajal,  495; 
ab  Eleonora,  Florentiae  ducissa, 
expetitur,  504;  a  pontifice  in  Ger- 
maniam  destinatur,  505  ;  Ferraria 
discedit,  Bononiam  versus,  589; 
salutatur,  Messanam  iturus  dici- 
tur,  793;  a  pontifice  Romae  deti- 
netur,  occupationibus  implicitus^ 
S26;  v.  89,  150,  23l,  38i,  411,  414, 
462,  463,  491,  717,  738,  739,  751, 
753,  756,  757,  703,  841-843,  870. 

Lancicius,  P.  Nicolaus,  S.  J.,  quae- 
rit  a  Manareo  quae  poenitentia  ei 


fuerit  ab  Ignatio  injuncta,  Roma 
discedenti,  736,  737. 
Landini,  P.  vSilvester,  S.  J.,  Bastiae 
obit  sanctissime,  87,  96,  97;  v.  324, 
326. 

Lando,  Augustinus  da,  comes,  141. 

Lanoy,  P.  Nicolaus  de,  S.  J.,  sociis 
viennensibus  praefectus,  126,  l3o; 
petit,  ut  a  pontifice  copia  fiat  in- 
migrandi  in  coenobium  carmelita- 
num,  l66etseqq.,  219,  220;  quae- 
rit  ab  Ignatio ,  an  expediat  in  So- 
cietatem  recipi  adolescentulos  te- 
nerae  aetatis,  3l9,  32o;  v.  3l5, 
3i8. 

Lanuza  III,  Ferrarius,  Aragoniae 
justitia,  7o3. 

Lanuza  IV,  Joannes,  justitia  Arago- 
niae, 703-705,  802,  8o3,  846,  852, 
853. 

Latassa,  Felix,  script.,  820. 

Lauretum  (Loreto),  opp.,  et  Socie- 
tatis  collegium,  551,  593,  594,  659, 
721-725,  735-737,  754,  755,  815; 
lauretani  aliquot  socii  a  malo  dae- 
mone  imaginibus  afliiguntur,  509; 
tenui  victu  et  duro  lecto  utuntur, 
510;  fructus  decerpitur  ex  socio- 
rum  occupationibus,  585,  586;  ca- 
nonici lauretani  erga  Societatem 
male  affecti,  725,  726,  733. 

Lavelli,  episcopus,  v.  Fiorabelli. 

Lazarus,  S.  J.,  incola  collegii  ferra- 
riensis,  2o3,  298;  idem,  ut  videtur, 
incola  collegii  fiorentini,  740,  741. 

Legio  séptima  gemina  (León),  opp., 
642. 

Lencastre,  aliis  Lancastre,  Alphon- 
sus ,  orator  regis  Portugalliae, 
Joannis  III,  in  urbe,  105,  188,  19I, 
422,  646,  867. 

Lencastre  ,  Dionysius ,  Alphonsi 
filius,  867. 

Lencastre,  Elisabeth,  soror  Alphon- 
si, uxor  Theodosii,  Bragança  du- 
cis,  ducissa  junior  vocata,  18. 

Lencastre ,  aliis  Lancastro  et  Lan- 


Index  rerum 


921 


castre ,  Jacobus ,  Septae  (Ceuta) 

episcopus,  654. 
Lcncio,  Salvator,  S.  J,,  incola  col- 

legii  bononiensis,  667. 
Leo  X,  pont.  max.,  44/1. 
Leo,  sacerdos  bononiensis,  ad  sa- 

crum  inquisitionis  officium  dela- 

tus,  228,  229. 
Leodium  (Liège),  opp.,  580. 
Leonardus,  juvenis  leodiensis,  sa- 

cellanusSti.  Lamberti,  Societatem 

inire  flagitat,  62. 
Lequeitio,  opp.,  283,  284. 
Lerma,  opp.,  655. 
Lesbus,  ins.,  501. 

Leyba,  Petrus?,  S.  J.,  in  collegio 
cordubensi,  633. 

Lieja,  Liège,  opp.,  v.  Leodium. 

Lilybaeum  (Marsala),  opp.,  624-628. 

Lion,  sive  Lyon,opp.,  v. Lugdunum. 

Lipomanus,  Andreas,  prior  Smae. 
Trinitatis,  Venetiis  italos  dumta- 
xat  socios  cupit  versari,  207. 

Liton,  Litaon,  Christophorus ,  a  So- 
cietate  in  Portugallia  ejectus,  si- 
mulat  se  de  Societate  esse ,  289- 
293. 

Loarte^  P.  Balthastir,  S.  J.,  sequen - 
tis  frater,  576. 

Loarte,  P.  Gaspar,  S.'J.,  ex  Hispâ- 
nia in  Italiam  trajiciens ,  appellit 
Genuam,  384;  v.  489,  576,  633. 

Lobera,  Gondinus,  script.,  710. 

Logrosan,  opp.,  575. 

Lojola,  sive  Loyola,  domus  de,  285. 

Lomellino,  Augustinus,  505. 

Longavares,  abbatia  Sti.  Joannis 
de,  347,  641,  780. 

Longobardia,  regio,  40. 

Loperraez  Corvalan,  Joannes,  script. , 
642. 

Lopes,  hispanis  Lopez,  P.  Emma- 
nuel, S.  J.,  lusitanus,  rector  col- 
legii  complutensis,  in  explicanda 
Christiana  doctrina  peritissimus, 
44,  45;  V.  522. 

Lopez,  Alphonsus,  3lo. 


Lopez,  P.  Alphonsus,  S.  J.,  Con- 
cham  venit ,  collegii  moderator, 
428;  próximos  juvat,  674,  675. 

Lopez,  Alphonsus,  S.  J.,  Compiuto 
in  Aethiopiam  missus,  naufragium 
facit,  519. 

Lopez,  P.  Alphonsus,"  S.  J.,  e  valen 
tino  collegio  Murciara  evocatur, 
684,  749. 

Lopez,  Antonius,  script.,  655. 

Lopez,  P.  Didacus  (Diego),  S.  J., 
Salmantica  in  Baeticam  contendit, 
161  ;  sacerdoti©  initiatur,  fitque 
minister  domus  hispalensis,  562, 
563. 

Lopez,  Ignigus,  medicus,  548. 
Xopez  de  Haro,  Alphonsus,  script., 
193,  559- 

Lopez  Martinez,  Didacus  (Jaime), 
856. 

Lopez  de  Mendoza,  Ignigus,  mar- 
chio de  Mondejar,  comes  de  Ten- 
dina, 762. 

Lopez  de  Mendoza,  Ignigus,  episco- 
pus  burgensis  et  cardinalis  (in 
textu  perperam  legitur  Petrus 
Gonzalez),  267. 

Lopez  Pacheco,  Didacus,  dux  III  de 
Escalona,  marchio  de  Villena,  Bor- 
giae  antiquus  amicus,  collegium 
Societatis  vult  instituere;  cubicula 
et  triclinium  in  domo  vallisoletana 
aedificat,  435,  436;  v.  825. 

Lopez  Pacheco,  Franciscus,  dux  IV 
de  Escalona,  marchio  de  Villena, 

435- 

Loredano,  Dominicus,  venetus,  So- 
cietatis amicus,  209,  210. 
Lota,  241. 

Lotharingia  (Lorena,  Lorraine),  re- 
gio, 587- 

Lotharingius,  aliis  Lotharingus,  P. 
Dominicus,  S.  J.,  fit  sacerdos, 
211,  212. 

Lotharingius,  Nicolaus,  S.  J.,  recu- 
sat  sacris  initiari,  l28-i3o,  168; 
manus  tradit  victas,  220. 


922 


Indices 


Lotophagites  (Cerbi,  Jerbi),  Ins., 
163-165,  255,  256,  358,  483,  670- 
672. 

Lovanium  (Louvain),  opp.,  et  Socie- 
tatis  statio,  36,  55,  116,  117,  720, 
721,  580;  de  collegio  instituendo 
Societatis  frustra  agunt  Petrus 
Soto,  O.  P.,  et  abbas  Ludovicus 
Blosius,  Ii3  et  seqq.;  urbs  terrae 
motu  concutitur,  117;  rumores 
sparguntur  contra  socios  romanos; 
prohibentur  moniales  O.  S.  F. 
cum  hominibus  Societatis  collo- 
qui, 672-674,  697,  698. 

Loyola,  v.  Lojola. 

Luca,  opp.,  23l,  232,  323. 

Lucas,  Stus.,  605. 

Lucas,  S.  J.,  incola  lauretani  colle- 
gii,  510,  733,  735;  scabie  inficitur, 
816. 

Luceni,  opp.,  83o. 

Lucus  Asturum  (Lugo),  opp.,  344. 

Ludovicus,  Portugalliae  princeps, 
patronus  ac  columen  Societatis, 
Joannis  III  fra  ter,  60,  288,  290, 
291,  396,  459,  487,  618,  649,  778. 

Ludovicus,  S.  J.,  lusitanus,  447. 

Ludovicus,  S.  J.,  coloniensis,  incola 
ferrariensis  collegii,  2o3. 

Ludovicus,  S.  J.,  ferrariensis,  incola 
collegii  fiorentini,  2l3,  741. 

Lugdunum  (Lyon),  opp.,  433. 

Lugo,  opp.,  V.  Lucus. 

Luis  Melchior,  sacerdos,  e  Societate 
dimissus,  289;  denuo  recipi  in 
eam  postulat,  779. 

Luna,  Petrus  de,  dux  Bibonae,  colle- 
gii Societatis  cum  Isabella  de 
Vega,  ejus  uxore,  conditor,  246, 
568,  792. 

Luna,  N.,  in  Consilio  regio  Arago- 

niae,  705,  765,  774,  821. 
Lusitânia,  v.  Portugallia. 
Lutherus  (Luther),  Martinus,  haere- 

siarcha,  56,  36i,  605,  757. 
Lynato,  Joannes  da,  326,  327. 
Lyon,  opp.,  v.  Lugdunum. 


II 

Maça  (Maza),  Petrus,  valentinas, 
theologiae  magister,  causam  So- 
cietatis agit  contra  impedientes 
templum  aedificari,  52. 

Macerata,  opp.,  733;  episcopus,. 
V.  Melchiori. 

Madayona,  opp.,  408. 

Madeira,  insula,  289. 

Madoz,  Paschasius,  script.,  269, 
441,  498,  525,  575,  695,  83o. 

Madrid,  P.  Antonius  de,  S.  J.,  sociis 
adjungitur,  763,  764. 

Madrid,  P.  Christophorus  de,  S.  J., 
opusculum  de  frequenti  usu  com- 
munionis,  ab  Oviedo  inchoatum, 
absolvit,  251;  V.  721,  734,  754, 
815,  816. 

Madrid,  opp.,  v.  Matritum. 

Madrigal,  opp.,  667. 

Mahumes,  412. 

Majorica  (Mallorca),  ins.,  709. 

Malaca  (Málaga),  opp.,  588. 

Manareus,  P.  Oliverius,  S.  J.,  colle- 
gii lauretani  rector,  l32,  508,  721, 
73l,  734,  753,  815;  dieta  a  Marcel- 
lo Cervini,  cardinali,  prius  quam 
pontifex  crearetur ,  narrat,  593, 
594;  doctrinam  christianam  expli- 
cat  Recineti,  722;  poenitentiam, 
ei  ab  Ignatio  impositam,  pergit 
exsequi,  736,  737. 

Mancio,  Fr.  Mag.  Paschasius,  O.  P.> 
522,  523. 

Mangiolo,  Alexander,  bononiensis, 

vir  magnae  auctoritatis,  450-452. 
Manrique,  Agnes,  428. 
Manrique,  Maria,  marchionissa  de 

Cañete,  428. 
Manrique  de  Castro,  Eleonora,  691. 
Manrique  de  Lara,  Antonius,  dux  de 

Najera,  236. 
Manrique  de  Lara,  Francisca,  uxor 

Ferdinandi,  ducis  II  de  Cardona, 

875. 

Manrique  de  Lara,  Joannes,  orator 


Index  rerum 


923 


Caroli  V  in  urbe,  152-154,  23$, 
236,  3i3;  copias  congregai  contra 
senenses,  236,  567. 

Manrique  de  Lara,  Petrus,  dux  de 
Najera,  691. 

Manrique  de  Sotomayor  et  Zuñiga, 
Eleonora ,  comitissa  de  Niebla, 
gratias  agit  pontifici,  cui  Societa- 
tem  Jesu  vult  maxime  commen- 
datami 691,  692,  V.  560. 

Manriquez,  Fridericus,  S.  J.,  tiro, 
nomen  suum  in  aliud  coinmutat; 
ab  Ignatio  jubetur  suum  retiñere, 

211. 

Marca  anconitana,  regio,  188. 
Marcellus  II,  pont.  max.,  v.  Cervini. 
Marcia  (Marchena),  opp.,  3o5,  371, 
793,  798. 

Marcio,  hospes  tiburtinus,  260,  282, 
3o2-3o4. 

Marco  (Marcho),  S.  J.,  incola  colle- 
gii  fiorentini,  53o,  740. 

Marco,  Lupus  (Lope),  O.  S.  Bem., 
abbas  verulensis ,  generalis  vica- 
rius  caesaraugustani  archiepisco- 
pi, Societatis  adversarius,  704, 
705;  jubetur  revocare  edictum, 
quod  palam  in  Societatem  afiìxe- 
rat,  709-711;  ad  curiam  ire  prae- 
cipitur,  rationem  de  factis  Caesar- 
augustae  redditurus,  746,  765,  820; 
V.  743-746,  800,  801,  810,  828,  846, 
849,  850;  edictum  revocat,  socios 
redeuntes  cum  honore  excipit, 
852-854,  865,  874. 

Marco,  Petrus  di,  incola  collegii  ve- 
neti, candidatus  Societatis,  581. 

Marcos,  patriarcha  Aethiopiae,  424. 

Marcus ,  sacerdos  Garphagnanae, 
325,  326. 

Maria,  Caroli  V  soror,  Flandriae  gu- 
bernatrix,  v.  Austria,  Maria  de. 

Maria,  regina  Angliae,  495. 

Marianus,  sacerdos  Garphagnanae, 
324. 

Marignano,  marchio  de,  v.  Medicis. 
Marinis,Leonardus  de,nuntiusapost. 


in  Hispânia,  episcopus  laodic, 
393,  768,  800,807,813. 

Marmion,  Joannes,  S.  J,,  incola  col- 
legii ferrar iensis,  588. 

Marphoi,  599. 

Marquina,  opp.^  284. 

Marquina,  Petrus  de,  676-678. 

Martha,  Sta.,  413. 

Martinez,  Didacus,  spiritualium  bo- 
norum  Societatis  effectus  parti- 
ceps,  vota  nuncupat,  quae  Igna- 
tius  admittenda  non  censet,  173, 
174. 

Martinez,  P.  Ignatius,  S.  J.,  artium 
magister  in  gymnasio  conimbri- 
censi,  776. 

Martinez  Guijarro  ,  alias  Siliceus, 
Joannes, archiepiscopus  toletanus, 
exercitia  spiritualia  Sti.  Ignatii 
falso  dicitur  impugnare,  43;  v .  636, 
637. 

Martinez  de  Luna,  Petrus,  comes  de 
Morata,  olim  Aragoniae  prorex, 
820. 

Martinez  et  Sanz,  Michael,  script., 
267. 

Martio,  hospes  tiburtinus,  v.  Marcio. 

Mascarenhas,  Petrus,  prorex  Indiae 
designatus,  socios  secum  avet  de- 
ducere, 15-17. 

Massa,  opp.,  48;  marchio,  v.  Cibo, 
Albericus . 

Massilia  (Marseille),  opp.,  569. 

Matritum  (Madrid),  opp.,  677,  769. 

Mauritius,  quidam,  658. 

Maximilianus,  P.,  S.  J.,  sociis  ad 
Sti.  Felicis  quondam  praefectus, 
philosophiae  lector  ,  ut  videtur> 
Georgius  Serrano,  139. 

Maximilianus  II,  617.  • 

Maximo,  quidam,  788. 

Mazzarensis  episcopus,  v.  Ter  minis. 

Mecca,  opp.,  412. 

Mecha,  fretum,  335. 

Mechlinia  (Malines),  opp.,  860. 

Medde,  Franciscus  de,  cardinali  Ca- 
raflia  a  confessionibus,  57. 


924 


Indices 


Medíeis,  Cosmas  de,  Florentiae  dux, 
38i,  504;  petit  a  pontífice,  ut  reli- 
giosi conventuales  ad  severiorem 
disciplinam  revocentur,  SyS,  874. 

Medíeis,  Joannes  Angelus  de,  cardi- 
nalis,  93. 

Medíeis,  Joannes  Jacobus  de,  mar- 
chio de  Marignano,  583. 

Medina,  Petrus  de,  script.,  686,  691, 

Medina  del  Campo,  opp.,  v.  Me- 
thy  mna . 

Mediolanum  (Milano),  opp.,  236, 580. 

Medrano,  Gaspar  de,  O.  S.  Ben.,  So- 
cietati  nomen  vult  dare,  675-678; 
non  admittitur  ab  Ignatio,  suadet- 
que  tentationem  vincere ,  et  ad 
sanctissimum,  quera  erat  ample- 
xus,  ordinem  reverti,  677,  678. 

Megense,  Sebastianus,  S.  J.,  incola 
collegii  bononiensis,  667. 

Melchior,  Alexandri  Farnesii,  Mon- 
teregali  procurator,  535. 

Melchior  ,  Hieronymus  ,  episcopus 
maceratensis,  722. 

Melchior,  Luis,  v.  Luis. 

Melendez,  Gundisalvus,  doctor,  et 
theologiae  morum  lector,  562. 

Melendo,  canonicus  caesaraugusta- 
nus,  ad  curiam  evocatus,  747. 

Melita  (Malta),  insula,  257,  353,  623; 
melitensis  episcopus,  v.  Cubelles. 

Melito,  opp. ,  408;  comes  de,  v.  Hur- 
tado de  Mendoza,  Didacus;  Rui- 
gomez  de  Silva. 

Mello,  Joannes,  S.  J.,  docet  gram- 
maticam,  84. 

Mello,  Joannes  de,  Episcopus  algar- 
biensium,  socios  poscit,  qui  dioe- 
cesim  excolant,  847,  848. 

Mendoza,  Bernardinus  de,  662;  pro- 
rex  neapolitanus,  rogatur  ut  rebus 
Societatis  prospiciat,  83i,  832. 

Mendoza,  P.  Christophorus  de,  S.  J., 
257,  633,  666;  rector  neapolitani 
collegii,  reprehenditur  ab  Ignatio, 
677,678. 

Mendoza,  Eleonora  de,  uxor  prima 


Jacobi,  ducis  IV  de  Bragança, 
288. 

Mendoza,  Ferdinandus  de,  Francisci 
cardinalis  frater,pro  eo  dioeceseos 
burgensis  administrator,  264,  564. 

Mendoza,  Joanna  de,  noverca  ducis 
Theodosii,  Theotonii  mater,  du- 
cissa  senior  appellata,  17  18;  uxor 
secunda  Jacobi,  ducis  IV  de  Bra- 
gança, 288,  868. 

Mendoza,  Joannes  de,  praefectus  ar- 
eis, 43l,  678. 

Mendoza,  Ludovicus  de,  segovien- 
sis,  antiquus  Sti.  Ignatii  devotus, 
69;  optatam  diu  profectionem  in 
urbem  retardare  cogitur,  3ir,  472; 
viam  ostendit  ad  collegium  Socie- 
tatis Segoviae  instituendum ,  838- 
840. 

Mendoza,  Maria  de,  428. 

Mendoza,  Maria  de,  marchionissa  de 

Mondejar,  comitissa  de  Tendilla, 

762. 

Mendoza,  Petrus  de,  564. 

Mendoza  et  Bobadilla ,  Franciseus 
de,  cardinalis,  arehiep.  burgen- 
sis, 264,  564. 

Mendoza  et  de  la  Cerda,  Anna,  uxor 
Roderici  Gomez,  princeps  postea 
de  Eboli,  407-409. 

Menendez  et  Pelayo,  Marcellinus, 
script. ,  617 . 

Menendez  de  Silva ,  Rodericus, 
script.,  705,  706. 

Mercato,  Georgius,  S.  J.,  Messana 
Syracusas  mittitur,  629. 

Mercurianus,  P.  Everardus,  S.  J., 
rector  collegii  perusini ,  214,  445, 
467,  469,  542;  Spoletum  venit 

549,  551,  692. 

Mercurio,  Joannes  Andreas  de,  car- 
dinalis messanensis ,  225;  carpi- 
tur,  254;  male  audit,  354,  355. 

Mercurio,  Joannes  Dominicus  de, 
superioris  frater,  conjicitur  in  car- 
cerem  a  Vega,  prorege,  225,  254» 
355,359- 


Index  rerum 


925 


Merino,  Antoninus,0.  S.  A., script., 
639. 

Messana  (Messina),  opp. ,  et  Socie- 
tatis  collegium,  123,  159,  l63,  226, 
257,  353,  36o,  580,  670,  720,  721, 
826,  832;  coenobium  Ascensionis, 
253,  354,  355,  357,  791;  exportatio 
frumenti  ex  Sicilia  difficilis ,  255; 
in  mamertino  collegio  lingua  ara- 
bica discitur,  358;  preces  effusae 
ad  jubilaei  indulgentiam  pro  Ger- 
maniae  Angliaeque  conversione 
lucrandam,  546;  virtutum  opera  in 
urbe  pro  universa  Sicilia  constitu- 
ta;  mons  pietatis  et  officium  cha- 
ritatis,  789,  7.90;  messanensis  stra- 
tigo,  369;  vicarius,  356. 

Methymna  Campi  (Medina  del  Cam- 
po), opp. ,  et  Societatis  collegium, 
46,  47,  198,  439,  519,  554,  565,  838, 
839;  habetur  prima  provincialis  in 
Hispânia  congregatio,  fitque  pro- 
vinciarum  partitio,  162. 

Methymna  Sidónia  (Medinasidonia), 
opp.;  duces,  418,  695;  v.  Aragon 
et  Gurrea,  Anna;  Guzman,  Alph. 
de;  Joannes  Alphonsus  de. 

Mexia  (Mejia)  de  Molina,  Fr.  Franci- 
scus,  O.  P.,  episcopus  de  Fez,  ju- 
dex  conservator  augustinianorum, 
Valentiae  teraplum  Societatis  aedi- 
ficari  vetat,  50  et  seqq. 

Mexicum (Méjico,  México),  siveNova 
Hispânia,  regio,  173,  620. 

Michael  a  Sto.  Joseph,  script.,  376. 

Mieres,  opp.,  408. 

Miguel,  Lupus,  765. 

Milanês?,  Jacobus  Maria,  S.  J.,  84. 

Mina,  opp. ,  348. 

Minorica  (Menorca),  insula,  709. 

Miona,  P.  Emmanuel,  S.  J.  ,  150; 
judex  in  causa  Simonis  Roderici, 
182  et  seqq . 

Minturno,  Antonius,  368. 

Miranda,  Joannes  de,  273. 

Miranda,  Petrus  de,  273. 

Miranda,  v.  Jimenez  de  Miranda. 


Mirebeau-en-Poitou,  opp.,  587. 

Miron,  P.  Didacus  aut  Jacobus  (Jai- 
me Miró),  S.  J.,  Portugalliae  prae- 
positus  provincialis,  exequutioni 
mandat,  quae  a  Nadal  sunt  consti- 
tuta,  l3;  Ignatium  facit  certiorem 
de  rebus  lusitanis,  14  et  seqq.; 
gaudet  sibi  Michaelem  de  Torres 
dari  collateralem,  14;  Miron  et  Na- 
dal Theotonium,  Villamvitiosam 
redeuntem,comitantur,  20;  Ignatio 
Miron  proponit  Theotonium  Ebo- 
ram  revocandum  ,  23;  valetudinis 
causa,  legem  jejunandi  mitigat, 
84;  acta  cum  Jeanne  III  refert,  ad 
patriarcham  Aethiopiae  designan- 
dum;  Directorium  P.  Polanci  cu- 
pit  in  Lusitânia  recudi,  aliaque 
opera,  105-110;  censet  non  opor- 
tere  nostros  ad  interiora  Brasiliae 
penetrare ,  donec  incepta  consoli- 
dent,  112;  Eboram  venit,  244,  463, 
464;  dolet  Joannem  III  ejectis  a 
Societate  favere  nimis ,  286,  289; 
a  Silveira  notatur  parum  sibi  con- 
ciliare nobilium  lusitanorum  áni- 
mos, 506,  507;  festinatione  nimia 
admittit  regium  gymnasium  co- 
nimbricense, 641,  645;  veniam  ab 
Ignatio  poscit  quod,  eo  inconsul- 
to, illud  susceperit,  777,  778;  an 
officium  sacrae  inquisitionis  a  So- 
cietate sit  admittendum ,  quaerit, 
650;  momenta  in  utramque  partem 
exponit,  650,  651;  V.  29,  48,  59, 
60,81, 101-104,  122,  i3i,  j35,  136,^ 
i38,  147,  180,  224,  240,  241,  339, 
346,  349,  379,  395,  422,  433,  446, 
465,  466,  540,  652,  774,  776,  836, 
848,  867. 

Mirulle,  Bartholomaeus,  790. 

Modena,  opp.,  v.  Mutina. 

Modica,  opp.;  comes  de,  v.  Enri- 
quez Giron;  coraitissa,  v.  Cabrera 
et  Moneada. 

Modon,  opp.,  483. 

Moises,  594,  601,  6o3,  605,  608. 


926 


Indices 


Moneada,  Franciscus  de,  comes  II 
de  Aitona,  prorex  Catalauniae  et 
Valentiae,  662, 

Moneada,  Joannes,  comes  de  Aito- 
na, 662. 

Mondejar,  marchio  de,  v,  Lopez  de 

Mendoza;   marchionissa  de,  v. 

Mendoza,  Maria. 
Mondragon,  opp.,  285. 
Mondragon,  Joannes,  387. 
Monester,  opp.,  164,  483. 
Monroy  et  Ayala,  Beatrix,  comitis- 

sa  de  Oropesa  et  Deleitosa,  441, 

500,  575 . 

Mons  Politianus  (Monte  Pulciano), 
opp.,  539. 

Mons  Regalis  (Monreale),  opp.  Sici- 
liae,  23l;  excolitur  a  nostris,  245, 
352,  398,  404,  610;  eisdem  adver- 
satur  suffraganeus,  247,  401,  4o3, 
534-536;  lingua  arabica  in  collegio 
Societatis  addiscitur,  358  ;  612; 
aedes  Sti.  Sebastiani,  398,  399; 
monasterium  Sti.  Crasti,  399,  404; 
templum  Societatis  absolutum, 
534- 

Mons  Serratus,  celebre  coenobium 
Sti.  Bened.  in  Catalaunia,  47;  ibi 
Estrada  concionatur,  526,  527,677, 
678. 

Monte  Alcino,  opp.;  candidatus  de, 
741. 

Monte  Caballo  (Monte  Cavallo),  198. 
Montechio,  opp.,  a  nostris  excultum, 
754. 

Montefuscolo,  opp.,  757. 

Monteleone,  dux  de,  v.  Pignatelli, 
Hector;  ducissa  de,  369. 

Montesa,  Ferdinandus  de,  secreta- 
rius  oratoris  Caroli  V  in  urbe,  153; 
nomine  Philippi  II  agit  cum  Ju- 
lio III,  pont.  max,,  in  commen- 
dationem  collegii  romani, 481 ,482, 
567. 

Montilla,  opp.,  v.  Montulia. 
Montorio,  comes  de,  v.  Caraffa. 
Montoya, Fr.  Ludovicus  de,0.  S.A., 


Ignatii  devotissimus,  gaudet  de 
rebus  Societatis,  48;  olim  visitator 
augustinianorum  in  Portugallia, 
291. 

Montulia  (Montilla),  opp.,  416,  492, 

573,  635. 
Moraleja,  opp. ,  667, 
Morales,  Sebastianus,  S.  J.,  sup- 

plet  pro  scholis  in  regio  gymnasio 

conimbricensi,  776. 
Morales,  S.  J.,  incola  collegii  cordu- 

bensis,  633. 
Morata,  comes  de,  v.  Martinez  de 

Luna. 

Morbenium,  Morbinium  (Morbegno), 
opp.,  a  Galvanello  excolitur,  26  et 
seqq.;  litteras  a  pontifice  impe- 
trant  morbenienses  pro  retinendo 
apud  se  Galvanello,  29;  Societa- 
tis collegium  institui  petunt,  38- 
40;  mala  fiaereticorum  exempla  et 
doctrina,  237,  238,  542. 

Morel,  Franciscus,  Ferrariam  mitti- 
tur  a  Calvino,  337. 

Moreri-Miravel ,  scriptt.,  662. 

Morone,  Joannes  Bta.,  cardinalis,  a 
Julio  III  designatur  ad  cognoscen- 
dam  causam  Octavii  Cesari,  alias- 
que  similes,  59;  in  Germaniam  itu- 
rus  cum  Lainez  et  Nadal,  505;  v. 
152,  591- 

Morrano,  Matthaeus  Sebast.  de,  cae- 
saraugustanus,  Societatis  fautor,  e 
tempio  máximo  deturbatur,  728, 
V.  769,  809. 

Mortaigne,  P.  Joannes,  S.  J.,  aures 
confitentibus  praebet,  732,  735. 

Moscoso,  Dr.  Alvarus  de,  episcopus 
pampilonensis,  Societatis  patro- 
nus,  434,  442;  pro  ea  oscensi  epi- 
scopo scribit,  729,  73o;  Ignatium, 
sibi  Parisiis  cognitum  ,  laudat, 
73o. 

Mosquera,  Joannes  de,  Sti.  Jacobi 
commendatarius,  amicus  et  fautor 
Societatis  fit,  439,  621;  exemplo 
est  omnibus,  622. 


Index  rerum 


927 


Mostaço  Rosso,  671 . 
Mosti,  Thomas,  787,  788. 
Mota  del  Marques,  opp. ,  614. 
Moya  de  Contreras,  Acisclus,  Ara- 

goniae  inquisitor,  episcopus  auso- 

nensis,  526,  63g. 
Mudarra,  Franciscus,  843,  844. 
Muñoz,  Andreas,  script.,  340. 
Murcia,  Didacus  de,  O.  S.  Hier., 

rector  academiae  conimbricensis, 

775. 

Murcia,  opp.,  539;  collegium  Socie- 
tatis  instituitur,  539,  540,  681, 
682,  685. 

Mutina  (Modena),  opp.,  et  Societa- 
tis  collegium,  140;  queruntur  non- 
nulli de  confessariorum  nostrorum 
mutatione,  141;  viduarum  colle- 
gium, 199;  socii  describuntur,  216- 
219;  V.  298,  345,  475,  476,  587, 
589,  590,  592,  668;  mutinensis  epi- 
scopus, V.  Foscarari. 

Muto,  Muti,  Mutius,  572. 

Muzzarelli,  Hieronymus,  O.  P., 
nuntius  apostolìcus  ad  Carol um  V, 
archiepiscopus  consensis  ,115. 

Myrto,  Vincentius,  O.  P.,  790. 

M 

Naaman,  princeps,  594. 

Nadal,  P.  Hieronymus,  S.  J.,  mis- 
sus  cum  potestate  ab  Ignatio  in 
Portugalliam,  plurima  statuit  ad 
commune  Societatis  bonum,  l3-23; 
venit  in  Hispaniam,  45,  76,  79,  80- 
82;  complutenses  invisit,  98;  Val- 
lisoletum  it,  99;  Salmanticae  Pa- 
trem  Mich.  de  Torres  exspectat, 
i3i;  socios  ad  consectandas  virtu- 
tes  magis  accendit,  162,  l63;  aegre 
fert  tolerari  mores  Joannis  de 
Cordoba,  3o7;  Patris  Nadal  ad- 
ventus  expetitur  in  Sicilia,  356; 
redux  ex  Hispânia  sociis .  Ge- 
nuam  appellentibus,  fit  obviam, 
384;  incolumis  Roraam  ingreditur, 
489;  in  Germaniam  mittitur,  505; 


V.  108,  no,  112,  152,  157,  192, 
196,  198,  283,  285-287,  292,  293, 
3ii,  332,  333,  340,  341,  346,  347, 
379^  385,  392,  394,  395,  411,  417, 
420,421,  447,  466,  490,  492,  502, 
507,  524,  537,  541,  568,  577,  624, 
645.  649,  742,  780,  793. 

Naggio,  opp.,  325. 

Naja,  Ludovicus  de  la,  canonicus 
caesaraugustanus,  295. 

Nammorcum,  opp.,  116. 

Nandinis,  Franciscus,  alias  Anto- 
nius,  tiburtinus,  66. 

Nantomagno,  opp.,  667. 

Napi,  P.  Aloisius,  S.  J.,  incola  col- 
legii  patavini,  204;  deinde  veneti, 
580. 

Napoli,  opp.,  v.  Neapolis. 

Natale,  Joannes,  vir  optimus  Ba- 
stiae,  dolet  de  obitu  Patris  Landi- 
ni;  ne  Corsica  a  Societate  desera- 
tur,  vehementer  rogat,  96  et  seqq. 

Navarra,  regio,  433,  434,  486. 

Navarra,  Franciscus  de,  archiepisco- 
pus valentinus,  526. 

Navarro,  Franciscus,  252,  3o2,  3o3. 

Navarro,  P.  Petrus,  S.  J.,  minister 
collegii  cordubensis,  375,  761. 

Neapolis  (Napoli),  opp.,  49;  emitur. 
in  óptimo  urbis  situ  domus,  ad 
collegium  Societatis  aedificandum, 
178,  179;  venit  Bernardus  Japo- 
nensis;  exemplo  cunctis  est,  347; 
V.  180,  236,  242,  243,  252,  354, 
358,  366-370,  389,  408,  43i,  447, 
474,  588,  677,  678,  756-758,  832. 

Nicolaus,  viennensis,  homo  simplex 
et  pius,  319. 

Niebla,  comes  de,  v.  Guzman  el 
Bueno . 

Nieremberg,  P.  Joannes  Eusebius, 

S.  J.,  script.,  87,  Il3. 
Nieto,  Joannes  Ignatius,  S,  J.,  218, 

219  ;  dictus  Joannicus ,  Joannes 

Ignatius,  141,  216,  319. 
Niger,  P.  Joannes,  S.  J.,  214;  cum 

morte  acerrime  luctatus ,  Ferra- 


928 


Indices 


riae,  ad  aeternam  quietem  emi- 
grai, 552-554;  V.  588,  658.^ 

Nigroni,  Maria  de,  genuensis,  385; 
ejus  filius,  ibid. 

Nobili,  alias  Nobilibus,  Vincentius, 
monteregalensis  gubernator,  So- 
cietati  favet,  399,  400,  402,  4o3; 
naufragio  perit,  534,  535. 

Nóbrega,  P.  Emmanuel  de,  S.  J., 
Brasiliam  excolit,  praeclara  edit 
exempla  virtutum,  io3,  104;  v. 
III,  347,781. 

Nogueira,?.  Fructuosus,S.  J.,  835. 

Nonell,  P.  Jacobus  (Jaime),  S.  J., 
script.,  45,  769,  772,  853. 

Nova  Hispânia,  v.  Mexicum. 

Novae  Lucis  (Nova  luce),  abbatia, 
226. 

Novaes,  P.  Josephus  de,  S.  J., 

script.,  355,  470. 
Noviomagus  (Nimègue),  opp.,  512- 

515. 

Nucula,  Horatius,  386. 

Nunes  Barreto,  P.  Joannes,  S.  J., 
106  et  seqq.;  ex  Congo  in  Portu- 
galliam  appellit,  captivos  xxxiv 
secum  ducens,  e  servitute  libera- 
tos,  134;  ad  missionem  aethiopi- 
cam  electus,  rogat  enixe,  ne  ad 
aliquam  ecclesiae  praelationem 
evehatur,  l36,  i37;  a  pontífice 
adigitur  ad  patriarchale  ónus  sub- 
eundum,  235;  obedientiae  hume- 
ros submittit,  334  et  seqq.,  652, 
653;  commissarium  in  Aethiopia 
constitui  rogat,  422;  errores,  ibi 
grassantes,  commemorat,423, 424; 
V.  433,  465;  dúbia  proponit,  663, 
664,  758-761;  plures  secum  sodales 
vult  in  Aethiopiam  deducere,  778. 

Nuñez,  P.  Leonardus,  S.  J.,  781. 

Nuñez  de  Castro,  Alphonsus,  script., 
408. 

O 

Obregon,  canonicus  burgensis,  260, 
265,  272. 


Ochinus  ,  Bernardinus,  haereticus,. 
237,  238. 

Ochoa,  P.  Michael,  S.  J.,  sociis 
ognatensibus  praepositus,  oppida- 
nos  excolit,  aegrotos  sanat,  283, 
433,  434,  460. 

Ochoa,  P.  Sanctius  (Sancho),  S.  J.^ 
rector  collegii  monteregalensis, 
diligenter  adlaborat,  246,  399,  404,. 
534,  610,  611;  v,  Mons  regalis. 

Oenipons  (Inspruck),  opp.,  625. 

Ognatum  (Oñate),  opp.,  et  Societa- 
tis  domus,  3o;  excolitur  a  nostris, 
47;  V.  66,  67,  284,  285,  433,  459, 
460,  554,  565;  coenobium  Stae. 
Mariae  de  Aranzazu,  prope  Ogna- 
tum, 3o  et  seqq. 

Olave,  P.  Martinus  de,  S.  J.,  77,  91; 
amicus  Petri  de  Soto,  O.  P.,  Ii3; 
judex  in  causa  Simonis  Rodericii, 
182;  Olave  mater  et  sorores  lau- 
dantur,  460;  v.  38 1,  633,  753,  844» 
867. 

Oleastro,  Fr.  Hieronymus  de,  O.  P.,. 
quaesitor  fidei  in  Portugallia,  702. 

Olisipo,  Olisippo,  Ulyssippo,  etc. 
(Lisboa),  opp.,  et  Societatis  colle- 
gium,  18-20,  48,  49,  60,  134,  139,, 
160,  186,  224,  245,  348,  398,  401, 
432,  463,  464,  466,  506,  508,  555, 
634,641,  642,  649,  701,  758-761; 
collegium  olisiponense  Sti.  Anto- 
nii  studiis  floret  litterarum,  775;  v. 
84,  397;  nihil  a  collegio  conimbri- 
censi  percipit,  15;  domus  professo- 
rum  Sti.  Rochi,  397;  hujus  prae- 
positus, V.  Silveira,  Gundis.;  re- 
ctor Sti.  Antonii,  v.  Acevedo, 
Ign.;  archiepisc.  olisiponensis,  v. 
Vasconcellos. 

Olite,  opp. .  434. 

Oliva,  Joannes,  vicarius  perusinus,, 
214,  470;  Perusia  Spoletum  trans- 
fertur,  vicarius  etiam  spoletinae 
dioeceseos,  550;  Ignatium  vult  fle- 
ctere ,  ut  gymnasium  Societatis 
instituatur,  551,  552. 


Index  rerum 


929 


Olivares,  comes  de,  v.  Guzman;  co- 
mitissa,  V,  Ribera  Niño. 

Oliverius,  P.  Bernardus,  S.  J.,ad- 
venit  gratissimus  coloniensibus, 
36;  eos  gaudio  perfundit,  aliata  ex 
urbe  veste,  quam  gestaverat  Igna- 
tius,  36;  in  patriam  proficiscitur, 
valetudinis  causa,  55,  56,  785. 

Ondarroa,  opp.,  284. 

Onfroi,  Onfroy,  Onofrius,  P.  Julius, 
S.  J,,  Cogordanum,  in  Galliam 
proficiscentem,  comitatur,  569,  et 
seqq.,  583,  584. 

Onteniente,  opp.,  v.  Fontinens. 

Oiiaz  et  Loyola,  Laurentia,  459. 

Gradini,  Julius,  Marci  Antonii  fra- 
ter,  laudatur,  470. 

Gradini,  Marcus  Antonius,  427;  mira 
de  collegio  romano  praedica 
469;  novus  Perusiae  vicarius,  lau- 
datur, 470;  Societatem  Jesu,  rei 
christianae  perVitilem  esse,  testifi- 
catur,  692,  693. 

Ori,  aliis  Gry,  Matthaeus,  0.  Pt,  vir 
clarissimus ,  generalis  inquisitor 
fidei  in  Gallia,  Ferrariam  ab  Hen- 
rico  II  mittitur,  338;  redit  in  Gal- 
liam, conatus  Renatam  ad  catholi- 
corum  fidem  reducere,  350,  360j 
36l. 

Oriola  (Orihuela),  opp.,  54. 

Orlandinus,  P.  Nicolaus,  S.  J., 
script.,  56,  87,  400,  495,  582. 

Oropesa,  opp.,  440,  441,  575;  co- 
mes de,  V.  Alvarez  de  Toledo, 
Ferd. 

Orruño,  Joannes,  S.  J.,  incola  do- 
mus  ad  Fanum  Luciferi,  696, 

Orta,  Lucas  de,  186. 

Ortiz,  licentiatus,  267. 

Ortiz  de  Zuñiga,  Didacus,  script. , 
556,  559,560. 

Osca  (Huesca),  opp.,  525,639;  epi- 
scopus  oscensis,  v.  Agustin,  Pe- 
trus. 

Osona,  opp.,  V.  Osuna;  comitissa  de 
Osona,  V.  Cabrera  et  Moneada. 

EpiSTOLAE  MixTAE,  TOM.  IV. 


Osorio ,  Eleonora  ,  uxor  deraortua 
Joannis  de  Vega,  255. 

Osorio,  Joannes,  syndicator  in  Sici- 
lia, proregi  Vega  a  consiliis,  125, 
355,  359,  671,  672. 

Osorno,  comes  de,  v.  Fernandez 
Manrique. 

Osuna  vel  Ossuna,  opp.,  3o8,  63l, 
662. 

Otello,  P.  Hieronymus,  S.  J.,  546. 
Ottilio,  Joannes,  dictus  Joannino, 

Joanico,  et  Joanninus,  205. 
Ottone,  Bernardus,  genuensis  colle- 

gii  incola,  456,  457,  480,  501,  565, 

566. 

Oviedo,  P.  Andreas  de,  S.  J.,de- 
signatus  ad  missionem  aethiopi- 
cam,  paratissimum  se  exhibet  ad 
illius  labores;  minime  vero  ad  epi- 
scopalem  praelationem  suscipien- 
dam,  233,  234;  opusculum  ei  de- 
mandatum,  «de  frequenti  usu  com- 
munionis»,  inchoatum  relinquit, 
251;  Tiburi  adlaborat,  275,  277; 
incolumis  in  Hispaniam  cum  so- 
ciis  venit,  459,  460;  a  neapolitanis, 
.quorum  moderator  fuerat,  deside- 
ratur,822;  v.  I06  et  seqq.,  242,248, 
252,  258-260,  274,  3oo,  321,  383, 
461,  759- 

Ovetum  (Oviedo),  opp.,  437,  438, 
654;  ovetensis  episcopus,  v.  Rojas 
et  Sandoval . 

P 

Pacheco  (in  textu  Pacecco),  Petrus, 
cardinalis,  et  neapolitanus  prorex, 
179,832, 

Padova,  opp.,  v.  Patavium. 

Paez,  aliis  Paiz,  egressus  e  Societa- 
te,  292. 

Pagesa,  Raphaela,  150. 

Palentia,  Pallantia  (Falencia),  opp., 
170,  523;  episcopus  ([48S),  v.  Bur- 
gos, Alph.;  (1555),  Gasea,  Petrus 
de  la. 

Palermo,  opp.,  v.  Panormus. 

59 


g3o 


Indices 


Pallavicini,  Constantia  Cortesia,  199. 

Pallavicino-Zaccaria,  scriptt.,  511. 

Palmius,  P.  Benedictus,  S.  J.,  Fran- 
cisci  frater,  479;  Tibur  accedit 
concionaturus,  omnibus  satisfacit, 

750-753,782-784,787. 

Palmius,  P.  Franciscus,  S.  J.,  rector 
collegii  bononiensis,  85,  86;  pro 
comparando  idoneo  sociis  loco,  se- 
natum  adit,  143,  144,  146;  redit 
Bononiam  ex  lustratione  dioece- 
seos,  363;  v.  227,  298,  327,  375, 
378,  382,  478,  479,  666,  718. 

Pampelo  (Pamplona),  opp.,  et  dioe- 
cesis,  33,  434,  769;  episcopus,  v. 
Moscoso,  Alvarus. 

Panormus  (Palermo),  opp. ,  et  Socie- 
tatis  collegium,  54,  123,  158,  159, 
164,  256,  352,  358,  359,  371,  398, 
400,  4i3,  482,  483,  546,  566,  023, 
626,  629,  791,  832;  de  logica  in  pa- 
normitano  collegio  legenda,  357; 
abbatiaStae.  Mariae,  vulgo  della 
Grotta,  a  Carolo  V  collegio  attri- 
buta,  625,  626. 

Panzano  Ibañez  de  Aoyz,  Josephus, 
script. ,  295,  638,  63g. 

Parada,  Petrus  de,  lusitanus,  in  So- 
cietatem  denuo  admitti  rogat;  di- 
vinae  ultionis  in  semetipso  exem- 
plar praebet,  240,  241,  292. 

Paréelos,  Didacus,  comes,  269. 

Pardiñas,  mons,  83o. 

Pardo,  opp.,  secessus  regius  hispa- 
norum  principum,  198. 

Parisii,  Lutetia  Parisiorum  (Paris), 
opp.,  126,  340,  487,  571-573,  659, 
667,  699;  decretum  academiae  pa- 
risiensis  adversus  Societatem,  636, 
640;  episcopus,  v.  du  Bellay, 

Parma,  opp. ,  383,  667. 

Passitanus,  P.  Thomas,  S,  J.,  in 
aethiopicam  missionem  destinatus, 
morbo  impeditur  navem  in  Portu- 
gallia  conscendere.  400,  461,  760. 

Patarini  vel  Patarinis,  P.  Joannes 
Laurentius,  S.  J.,  praeest  muti- 


nensibus,  absenté  Pelletario,  140, 

199;  laudatur,  217,  218;  Recineti 

concionatur,  722;  Cingulum  exco- 

lit,  734;  v.  736,  816. 
Patavium  (Padova),  opp.,  et  Socie- 

tatis  collegium,  206,  207,  669,  785; 

socii  patavini  describuntur,  204; 

episcopus  suffraganeus  nostrorum 

opera  utitur,  327,  328. 
Paternoy,  Gundisalvus,  magister  ra- 

tionalis  Aragoniae,  853. 
Paulus,  Stus.,  apostolus,  426,  597. 
Paulus  III,  pontif.  max. ,  Ignatium 

benigne  excipit,  198;  v.  451,  452, 

468,  655,  659,  681. 
Paulus  IV,  pont.  max.  ,  526,  679, 

720,  S26;  initio  sui  pontificatus  ju- 

bilaeum  christiano  orbi  largitur, 

789. 

Paulus,  adolescentulus,  tenera  aeta- 
te,  319. 

Paulus,  S.  J.,  incola  collegii  fioren- 
tini, 212,  2i3,  53o. 

Pax 'Augusta  (Badajoz),  opp,,  655. 

Paz,  Michael,  523. 

Pedrola,  opp.  comitum  de  Ribagor- 
za,  a  sociis  excolitur,  Caesarau- 
gusta  aufugientibus,  771,  772,  808, 
829,  83o,  845,  853. 

Pedroche,  opp.,  491, 526. 

Pelletarius,  P,  Joannes,  S.  J.,  fer- 
rariensis  collegii  rector,  64;  ab 
Hercule  II  de  Este  arcessitur, 
119;  industriam  ac  diligentiam 
adhibet  in  deSucenda  a  suis  erro- 
ribus  ducissa  Renata,  119,  337, 
350,  36o;  id,  Deo  auspice,  conse- 
quitur,  390,  429,  484,  485;  astus 
refert  mali  daemonis  ad  impedien- 
dos  fructus  ex  Renatae  conversio- 
ne, 443,  444;  v.  140,  169,  175,  177, 
201,  216,  222,  227,  297,  325,  342, 
344,  345,  552,  588,  589,  657,  659, 
741. 

Pera,  aliis  Peraea  et  Gaiata,  opp., 
sive  suburbium,  aut  pars  Constan- 
tinopoleos,  25. 


Index  rerum 


93i 


Perez,  canonicus  caesaraugustanus, 
in  regiam  curiam  evocatur,  746, 
747. 

Perez,  Gundisalvus,  Philippe  II  a 
secretis,  152-155. 

Perez,  Vincentius,  796,  797. 

Perez  de  Calatayud,  Joannes,  cae- 
saraugustanos  socios ,  Pedrolae 
versantes,  invisit,  845;  apud  do- 
minicanorum  provincialem  pro 
ipsis  agit,  845;  optat  ut  Bilbili  sta- 
tionem  habeat  Societas,  846. 

Perez  de  la  Fuente,  Ferdinandus, 
556. 

Perez  de  Guzman,  Alphonsus,  dux 
VII  Methyranae  Sidoniae  ,  560, 
691. 

Perez  de  Guzman,  Maria,  marchio- 
nissa  de  Gibraleon,  560. 

Perez  de  Nueros,  Joannes,  638. 

Perpinianum  (Perpignan),  opp. ,  527. 

Perpiñá  (Perpinianus)  ,  P.  Petrus 
Joannes,  S.  J. ,  valentinus,  huma- 
niores  litteras  tradii  in  gymnasio 
regio  conimbricensi,  776. 

Pertusa,  P.  Gundisalvus,  S.  J.,  con- 
chensis  domus  incola,  proximis 
dat  operam,  674,  675. 

Peru,  regio,  v.  Peruvia. 

Perusia  (Perugia),  opp.,  et  Societa- 
tis  collegium,  549-551,  553,  692, 
693,  735;  socii  perusini  describun- 
tur,  214,  215,  542-545,  816;  oppi- 
dum  excolitur,  425,  426;  res  Socie- 
tatis  prospere  fluunt,47o,  471;  mu- 
nicipium  de  probitate,  doctrina  et 
religione  sociorum  testificatur, 
871,  872;  abbatia  Valdeponte,  467- 
469;  episcopus  perusinus,  v.  Cor- 
neus,  Fulvius;  Corneus,  Hippoly- 
tus;  rector  collegii;  v.  Mercuria- 
nus,  Everard.;  vicarius  dioec. ,  v. 
Oliva. 

Peruvia  (Perú),  regio;  prorex,  v. 

Hurtado  de  Mendoza,  Andr. 
Pesquera,  Gregorius  de,  Ignatium 

rogat,  ut  collegium  orphanorum  in 


Nova  Hispânia  Societas  moderan- 

dum  suscipiat,  170-172. 
Petronius,  S.  J.,  laudatur,  467;  ejus 

fratres,  ibid. 
Petrus,  Stus.,  apostolus,  367,  596, 

639,  863. 

Petrus  neapolitanus,  S.  J.,  alius  a 
Petro  Atrio ,  Lauretum  peregri- 
nando mittitur,  205,  206. 

Pezzana,  Barbara,  gratum  animum 
erga  Ignatium  ostendit,  475. 

Pezzana,  Hieronyma,  mutinensis, 
queritur  de  frequenti  confessario- 
rum  mutatione,  141 . 

Pezzano,  P.  Joannes  Bta.,  S.  ]., 
385. 

Pharao,  rex  aegyptiorum,  370,  594, 
605,  611 . 

Philippus  li,  Caroli  V  filius,  in  An- 
gliam  brevi  profecturus,  45;  colle- 
gium romanum  ac  Societatem 
universam  commendai,  151-155, 
481,  482;  Borgiae,  ad  aram  operan- 
ti, vult  adesse,  198;  a  pontifice 
poscit,  ut  per  illum  liceat  sacerdo- 
tia  Patris  Cordoba  collegio  cordu- 
bensi  attribuii  235,  236;  Borgiam 
Tordesillas  arcessit,495;  v.  43, 115, 
197,  198,  236,  295,  340,  38o,  407, 
408,  428,  527,  591,  616,  617,  636, 
655,  662,  707,  714,  808,  832,  850. 

Philippus,  S.  J.,  incoia  collegii  lau- 
retani,  509,  725,  733. 

Philippus  da  Prato,  S.  J.,  incola 
collegii  fiorentini,  740. 

Pictavium  (Poitiers),  opp.,  587. 

Piedra,  coenobiumde,  O.  S.  Bern., 
706. 

Piferrer,  Franciscus,  script. ,  574, 614. 

Pighini,  Sebastianus,  cardinalis,  de- 
signatur  a  Julio  III  ad  cognoscen- 
dam  causam  Octavii  Cesari,  alias- 
que  similes,  59,  843. 

Pignatelli,  Hector,  dux  de  Monte- 
leone,  58,  368,  369;  ducissa,  369. 

Pimentel,  Bemardinus,  marchio  de 
Tavara,  825. 


932 


Indices 


Pinda,  opp, ,  781 . 

Pinello,  Augustinus,  dux  reipublicae 

genuensis,  477. 
Pinellus,  Joannes,  dominus,  626, 

627. 

Pinheiro,  Antonius,  ejectis  ex  fami- 
liis  religiosis  favet  apud  Joan- 
nem  III,  290,  291;  agit  ut  Societati 
gymnasium  conimbricense  regium 
deferatur,  641-644,  700,  70I,  777. 

Pinas,  P.  Balthasar,  S.  J.,  Al  barra- 
cinum  mittitur ,  ad  excolendum 
populum,  333;  Valentia  Caesarau- 
gustam  educitur,  537;  execrationi- 
bus  maledicitur,  726,  727;  summo 
honore  cum  sociis  revocatur,  853, 
S55,  856;  V.  524,  528,  804. 

Pio  di  Carpi,  Rodulphus,  cardinalis, 
Societatis  protector ,  de  causa 
Octavii  Cesari  cognoscit,  59;  acta 
ab  ipso  in  causa  Simonis  Rodri- 
gues, l8ó  et  seqq.;  v.  123,  144, 
257,  669,  733,  817. 

Pione  di  Sacco,  Vincentius  da,  inco- 
la collegii  veneti,  candidatus  So- 
cietatis, 581 . 

Piperati,  familia  mantuana,  145. 

Pirrus,  Rochus,  script.,  625^  626. 

Pisa,  Antonia  de,  150. 

Pisaurum  (Pesaro),  opp.,  658,  659. 

Pius  V,  pont.  max.,  470,  681. 

Placentia  (Piacenza),  opp.,  140-142. 

Placentia  (Placencia),  opp.,  285. 

Placentia  (Plasencia),  opp.,  374,  415, 
421,  435,  459,  460,  493;  primordia 
collegii  piacentini,  494;  mira  ci- 
vium  consensio  in  amplectenda 
Societate,  499,  575,  576;  candidati, 
501;  V.  612,  615;  episcopus  placen- 
tinus,  V.  Vargas  et  Carvajal. 

Plasencia  de  Jalón,  opp,,  83o. 

Plaza,  P.  Joannes  de  la,  S.  J.,  633. 

Poggio,  Joannes,  nuntius'olim  apo- 
stolicus  in  Hispânia,  et  cardinalis, 
71,73,74,393. 

Polanco,  Gregorius  de,  Joannis  Al- 
phonsi  frater,  460. 


Polanco,  P.  Joannes  Alphonsus  de^ 
S.  J.,  vir  summae  fidei,  integrita- 
tis  ac  diligentiae,  secretarius  So- 
cietatis, 52,  56,  71,  83,  loi,  193^ 
242,  243,  251,  275,  299,  3o8,  371, 
38i,  396,  487,  502,  5o3,  522,  528, 
541,  635,  637,  640,  736,  737,  753, 
773,  777,  778,  786,  799,  8í2,  827; 
edit  ((Breve  directorium  ad  confes- 
sarii  et  confitentis  munus  rite 
obeundum»,  78;  illud  placet  lusi- 
tanis,  109;  Henricus  princeps  et 
cardinalis  vulgato  sermone  vult 
edere,  no;  Polanco,  judex  in  causa 
Simonis  Rodericii,  182  et  seqq.; 
obitum  Marcelli  II  sodalibus  nun- 
tiat,  609;  Polanci  mater  ac  fratres, 
460. 

Politium  (Polizzi),  opp.,  791,  793. 
Polizinus,  Gilbertus,  S.  J.,  siculus 

ad  superos  Florentia  evolat,  214. 
Poli,  Christophorus,  319. 
Polonia,  regio,  605. 
Polus  (Pole),  Reginaldus,  cardinalis, 

legatus  apostolicus  in  Anglia,  115, 

591- 

Ponce  de  Leon,  Ferdinandus,  aedes 
suas  Societati  offert,  556. 

Ponce  de  Leon,  Ludovicus  Christo- 
phorus, dux  de  Arcos,  3o5;  sese- 
Societati  offert,  eamque  laudat, 
798,  799. 

Ponferrada,  opp.,  619. 

Pontanus  (du  Pont),  P.  Eleutherius,. 
S.  J.,  Romae  incola,  204. 

Ponto,  Franciscus,  289. 

Porcio,  Fridericus,  790. 

Portalegre,  opp.,  v.  Portus  alacer. 

Portius  (Porcu),  Franciscus,  suorum 
votorum  formulam  Ignatio  mittit, 
158,  226;  aegrotat,  352;  moritur 
sanctissime,  158. 

Portugallia,  regio,  17,  23,  29,  79, 
104,  109,  171,  183-187,  265,  287, 
291,  339,  379,  396,  401,  459,  495, 
519,  642,  655,  778,  835,  848,  867; 
petitoria  in  Lusitânia  a  Societate 


Index  rerum 


933 


Telinquuntur,  14;  Portugalliae  in- 
fantes, sive  principes,  15,  20,  21, 
23,  700,  777;  V.  Henricus  cardina- 
lis;  Ludovicus;-  Patres  Gundisal- 
vus  Silveira,  Gundisalvus  Vaz  et 
Antonias  de  Quadros,  profe^sio- 
nem  faciunt,  16;  optant  lusitani 
edere  in  Portugallia  libros  huma- 
niorum  litterarum  et  epistolas 
transmarinas^,  ilo;  desiderio  fla- 
grant  vindicandi  a  servitute  capti- 
vos, 134,  135;  ejecti  a  Societate 
simulant  se  e  numero  sociorum 
esse,  392;  paucitas  sodalium  in 
Portugallia  pro  tanta'  negotiorum 
molej  397;  momenta  in  utramque 
partem,  ad  inquisitionis  officium 
Societaticommittendum,65o,  651. 

Portus  (Porto),  opp.,  collegium  So- 
cietatis  expetit,  397. 

Portus  alacer  (Portalegre),  opp.; 
episcopus  de,  collegium  Societatis 
efflagitat,  397. 

Postellus  (Postei),  Gulielmus,  Pata- 
vii  docet,  328. 

Posthumo,  Franciscus,  socios  colle- 
gii  ferrariensis,  virtutis  simulator, 
decipit,  587,  658;  ex  aedibus  no- 
stris  sese  proripit,  659. 

Pozo,  licentiatus,  493. 

Pozo ,  Petrus  del ,  canonicus  con- 
chensis,  aedes  offert  Societati,  99. 

Pozuelo,  opp.,  83o. 

Pradanos,  P.  Joannes,  S.  J.,  519, 
520, 

Pradene,  P.  Petrus,  S.  J.,  incola 
collegii  tiburtini,  251,  279,  280, 
3o3. 

Praga,  opp.,  3l8. 

Prato,  Philippus  di,  S.  J.,  incola 

collegii  fiorentini,  53l. 
Prestejannes,  Preste  Joannes  (Leb- 

na  David),  17,  107,  108,  l3l,  l36- 

l38,  422-424,  760. 
Priego,  opp.,  677. 

Promontorio,  Jacobus,  dux  reipubli- 
cae  genuensis,  477. 


Provincia  (Provence),  regio,  569, 
573,  584. 

Pulicino  vel  Pulicinus,  Ambrosius, 
incola  collegii  ferrariensis,  586- 
589. 

Purinus,  Hercules,  mutinensis,  que- 
ritur  de  frequenti  confessariorum 
mutatione,  141. 

Puteus  (Pozzo),  Jacobus,  cardinalis, 
356. 

Quadros,  P,  Antonius,  S.  J,,  ali- 
quando  Tiburtius  appellatus,  pro 
fessionem  in  Societate  emittit, 
Patre  Nadal  sacrum  faciente,  16; 
Patrem  Miron  comitatur,  lo3,  104; 
ad  missionem  aethiopicam  a  Nu- 
nes Barreto  repetitur,  137-139, 
335;  V.  108,  137. 

Queralt,  P.  Joannes,  S.  J.,  Barcino- 
ne  degit,  447,  527;  Caesaraugu- 
stam  mittitur,  exploraturus  quae 
sodalibus  acciderunt;  narrat  quid 
comperit,  767-772. 

Quintilianus,  M.  Fabius,  rhetor, 376. 

R 

Rainaldi,  Rainaldo,  Raynaldi,  incola 
collegii  eugubini,  78,  i32. 

Rainaldi,  aliis  Raynaldi,  Caesar,  no- 
stri Tarquinii  pater,  90  ;  promittit 
se  filio  suo  molestiam  non  allatu- 
rum,  si  quidem  velit  in  Societate 
perseverare;  promissis  non  stat,  93. 

Rainaldi  et  Raynaldi,  Tarquinius, 
S.  J.,  Caesaris  filius,  narrat,  au- 
ctore  Ignatio ,  oppugnationes  sibi 
a  parentibus  factas,  ut  a  proposito 
dejicerent;  Ignatium  rogat,  ut  lon- 
ge ab  eorum  conspectu  mittatur; 
mittitur  inHispaniam,  88  et  seqq.; 
Valentiam  venit;  strenuam  dat  lit- 
teris  operam;  laudatur,  95. 

Ramirez,  zamorensis,  S.  J. ,  incola 
collegii  abulensis,  392,  519. 


Indices 


Ramirez,  Antonius,  S.  J.,alius,  ut 
videtur,  a  superiore,  633. 

Ramirez  de  Vergara,  Dr.  Alphonsus, 
reditum  P.  Villanueva  optat,  98; 
procHvis  videtur  ad  capessendam 
Societatem,  99,  100;  auctor  est,  ut 
statio  Societatis  Conchae  stabilia- 
tur,  ibid.;  v.  428,  439,  447,  541, 
Ó74. 

Rangonus,  Hercules,  comes,  collegii 

mutinensis  fautor,  590,  862. 
Katisbona,  opp.,  654. 
Ravenna,  opp.,  450-455,  659. 
Raynaldi,  v.  Rainaldi. 
Rebiba  ,  Scipio ,  vicarius  neapolita- 

nus,  motulensis  episcopus,  25. 
Recinetum  (Recanati),  opp.,  socios 
lauretanos  excipit,  721;  ab  ipsis 
excolitur,  722-726;  v^  73l,  732, 
734,  735,  753-755,815. 
Regalia,  locus  Siciliae  prope  Lily- 

baeum,  624. 
Regio,  Petrus,  S.  J.,  panormitanus, 

laudatur,  215, 544. 
Regium  Lepidi  (Reggio  in  Etruria), 

opp . ,  669 . 
Regius,  Stephanus,  505. 
Reiffenberg,  P.  Fridericus,  S.  J., 

script.,  36. 
Reinaldi,  v.  Rainaldi. 
Reinosa,  Elisabeth,  matrona  piíssi- 
ma, moritur  Florentiae,  38l. 
Renata,  ducissa  Ferrariae,  filia  Lu- 
dovici XII,  regis  Galliae,  haeresi 
infecta,  1 19  et  seqq.,  337,  338;  ma- 
nus  victas  tradere  videtur;  sed  ti- 
met  Pelletarius,  ne  subdola  sit 
ejus  mutatio,  339;  inconstans  de- 
prehenditur,  350;  ejuratis  tandem 
haereticorum  mendaciis,  ad  Chri- 
stum  redit,  summo  catholicorum 
gaudio,  360-362,  390,  43o,  484. 
Rendux,  Valerianus,  S.  J.,  incola 

collegii  genuensis,  566. 
Renes  (Rennes),  opp.,  828. 
Reynaldi,  v.  Rainaldi. 
Rho,  P.  Joannes,  S.  J.,  script.,  87. 


Riba, aliis Riva,  P.  Dominicus,  S.  J. ,.. 
poscitur  a  praefectis  sodalitatis  de 
redemptione,  24  et  seqq.;  Valentia 
secum  deducit  in  Siciliam  candi- 
datos Societatis,  541,  624. 

Ribeiro,  Christophorus,  836. 

Ribera  Niño,  Francisca,  comitissa  de 
Olivares,  559. 

Riera,  P.  Raphael,  S.  J.,  barcino- 
nensis.  Laureti  operarius, 732;  Cin- 
gulum  excolit,  733;  v.  815,  817. 

Rimini,  opp.,  v.  Ariminum. 

Rincon  ,  Franciscus ,  abbas  complu- 
tensis,  aedes  Societati  oílert,  619, 
620. 

Riva,  P.  Augustinus  de  !a,  S.  J., 

119,  383,  666,  667,  719. 
Rivadeneira,  P.  Petrus  de,  S.  J., 

180  et  seqq. , 389. 
Roa,  P.  Martinus  de,  S.  J.,  script., 

557- 

Roa,  P.  Vincentius,  S.  J.,  valenti- 
nus,  infirma  Panormi  usus  valetu- 
dine, renavigat  in  Hispaniam,  388, 
389. 

Robore,  Antonius  de,  S.  J.,  frater 
Optimus,  tiburtinae  domus  incola, 
68-70,  251,  259,  279,  280,  3o4,  472. 

Rocca,  Christophorus  la,  790. 

Rodocanachi,  E.,  script.,  121. 

Rodrigues,  aliis  Rodriguez,  P.  Fran- 
ciscus, S.  J.,  lusitanus,  laudatur, 
137;  ad  missionem  aethiopicam  a 
Nunes  Barreto  deposcitur  ,  335, 
336. 

Rodrigues,  aliis  Rodriguez,  P.  Si- 
mon, S.  J.,  16,  18,  20,  80,  81,  83, 
122;  sistit  se  coram  Ignatio,  ratio - 
nem  de  factis  in  Portugallia  reddi- 
turus,  180  et  seqq.;  qualem  tenue- 
rit  agendi  rationem ,  qualesve  ar- 
tes, 184-186;  resipiscit,  190;  Hie- 
rosolymam  cogitat  adire,  346;  Bas- 
sanum  Venetiis  se  confert,  581; 
V.  241,  340, 341, 38o, 395,  396,507. 

Rodriguez,  P.,  S.  J.,  incola  collegii 
ad  Fanum  Luciferi,  696. 


Index  rerum 


Rodriguez,  P.  Christophorus ,  S.  J., 
theologiae  lector,  Gandía  valetu- 
dinis  causa  educitur,  538. 

Rodriguez,  Franciscus,  3lo^ 

Rodriguez  Villa,  Antonius,  script., 
6l3,  617,  618. 

Rodulphus,  S.  J. ,  incola  collegii  bo- 
noniensis  ,  rei  domesticae  addi- 
ctus,  668. 

Rogerius,  P.  Joannes,  S.  J.,  389. 

Rojas,  P.  Franciscus  de,  S.  J.,  71, 
73;  frustra  curat  antistitem  caesar- 
augustanum  Societati  conciliare, 
74  ;  diris  devovetur  ,  726  ,  727, 
804. 

Rojas,  Joannes,  389. 

Rojas  et  Sandoval,  Bernardus,  v. 
Sandoval. 

Rojas  et  Sandoval,  Christophorus, 
episcopus  ovetensis  ,  Societatis 
collegium  in  sua  dioecesi  institui 
vehementer  cupit,  437,  438,  442, 
654-6  :>7. 

Roma,  opp.,  17,  21,  22,  53,  56,  66, 
67,  73,  93-95,  102,  109,  no,  116, 
125,  129,  i32,  l33,  145,  168,  169, 
172,  174,  176,  178,  180,  188,  193, 
205,  2u6,  216,  221,  234,  236,  250, 
262,  3o2-3o4,  3i3,  321,  323,  337, 
345,  347,  348,  364,  365,  368,  374, 
379,  384,  395,  4o3,  411,  413,  423, 
426,  427,  443,  456,  457,  461,  467- 
471,  489,  491.  493,  503,  525,  552, 
569,  371 ,  572,  580,  587,  588,  591- 
593,  649-651,  663,  664,  667-669, 
677>  679,  682,  697,  699,  702,  705, 
707,  719,  736,  737,  740,  742,  752, 
760,  786,  795,  8i3,  828,  841,  843, 
846,  850;  Romani  mittendi,  qui,  in 
Portugallia  a  Societate  demissi, 
denuo  in  eam  recipi  poscant,  15; 
Romam  evocatur  P.  Victoria,  41; 
Theotonius  de  Bragança ,  38o; 
coram  Ignatio  agitur  causa  P.  Si- 
monis Rodrigues,  180  et  seqq.; 
procurator  constituendus  pro  Hi- 
spânia, Portugallia  et  India,  ilo; 


vocatio  Tarquinii  Raynaldi  oppu- 
gnatur,  88  et  seqq. 

Roman,  P.  Alphonsus,  S.  J.,  anti- 
stitem caesaraugustanum  conatur 
Societati  conciliare,  71-76;  male- 
dictis  Caesaraugustae  lacessitur, 
726,  727;  ad  curiam  se  confert, 
728;  redux,  caesaraugustanum  tu- 
multum  contra  Societatem  enar- 
rat,  799  et  seqq.,  827  et  seqq.;  ac 
sodalium  magno  cum  honore  in 
urbem  reditum,  849  et  seqq.;  v. 
639,  640,  770,  845,  853. 

Romania,  regio,  343. 

Romanus,  Joannes,  S.  J. ,  Italam 
mittendus,  357. 

Ros,  Onofrius,  justitia  sive  praefe- 
ctus  gandiensis,  796,  797. 

Roser,  Elisabeth,  in  franciscanarum 
coenobium  se  recipit  ;  ab  Ignatio 
de  praeteritis  veniam  poscit,  148- 
150. 

Ruigomes,  aliis  Ruigomez  (Roderi- 
cus  Gomes)  de  Silva,  lusitanus, 
Philippe  II  a  secretis  et  consiliis, 
Patre  Araoz  frequentissime  utitur, 
42  et  seqq.,  45,  197,  198,  407^  4o8, 
529;  fit  comes  de  Melito,  638. 

Ruiz,  P.  Alphonsus,  S.  J.,  Corduba 
Hispalim  eductus,  sacerdoti©  au- 
getur,  563. 

Ruiz,  Hieronymus,  a  P.  Tablares 
laudatus,  66,  67,  637. 

Ruiz  de  Castro,  Ferdinandus,  mar- 
chio de  Sarria,  orator  ad  pontificem 
designatus,  153;  ex  urbe  res  Socie- 
tatis, Neapoli  versantis,  commen- 
dat,  83i,  832. 

Ruiz  del  Portillo,  P.  Hieronymus,. 
S.  J.,  823. 

Rute,  opp.,  3o6. 

Sa,  aliis  Saa,  Emmanuel,  S.  J.,  lu- 
sitanus ,  ex  Hispânia  in  Italiam 
trajiciens,  Genuam  appellit ,  384. 


936 


Indices 


âabaudia (Savoia),  regio,  patria  Cou- 

dreto,  869. 
Sala,  Jacobus  Maria,  episcopus  vi- 

variensis,  569. 
Salamanca,  Ludovicus,  3io,  838. 
Salamanca,  Petrus ,  famulus  docto- 

ris  Arze,  461 . 
Salamanca,  opp,,  v.  Salmantica. 
Salas,  Fr.  Joannes,  O.  P.,  insignis 

orator,  canariensis,dictus  propter- 

ea  el  Canario,  560. 
Salazar,  P.  Marcellus  de,  S.  J.,  Gan- 
.  dia  Hispalim  deductus ,  fit  sacer- 

dos,  563. 

Salernitanus  archiepiscopus,  v.  Se- 
ripandi . 

Salinas,  P.  Marcus,  S.  J.,  496,  498. 

Salmantica  (Salamanca),  opp. ,  socii 
aliquot  in  novara  Baeticae  provin- 
ciam  proficiscuntur,  lói;  commen- 
tationibus  Sti.  Ignatii  plures 
exercentur,  nonnulli  Societatem 
ineunt,  162;  aegrotat  ibi  Bernar- 
dus  japonensis,  346;  socii  salman- 
ticenses adspectu  eorum,  qui  in 
Aethiopiam  migrant ,  mirifice  re- 
creantur,  485,  486;  v.  329,  33l, 
374,  415,  420,  439,  489,  517,  554, 
575,615,667,795. 

Salmeron,  P.  Alphonsus,  S.  J.,non 
judicat  esse  annuendum  votis  nea- 
politanae  sodalitatis  «de  Redem- 
ptione»,  24, 25;  Neapoli  Romam  ab 
Ignatio  arcesâitur;  conatur  Simo- 
nem  Rodrigues  ad  virtutis  officium 
reducere,  189,  190;  Salmeron  et 
Lainez  in  tridentina  synodo  epi- 
scopum  placentinum  sibi  et  Socie- 
tati  conciliant,  495  ;  a  neapolitanis 
desideratur,  821  ;  v.  150,  178,  179, 
368,389,432,717,751,756. 

Salomon,  rex,  367,  6o3. 

Salvator,  S.  J.,  socius  bononiensis, 
377. 

Salvator,  Stus.  (San  Salvador),  opp. 

Brasiliae,  iii. 
Samus,  ins. ,  501 . 


Sanchez,  Christoph orus,  frater  Pa- 
tris  Jacobi  Santacruz,  granaten- 
sis,  194, 

Sanchez,  Gaspar,  peritus  linguae 

arabicae,  in  Sicilia,  612. 
Sanchez,  P.  Joannes  Bta.,  S.  J.,  Me- 

thymna  Campi  evocatus,  439. 
Sanchez,  P.  Joannes  Bta.,  S.  J., 

alius  a  superiore?,  concionatur, 

558,  57Ó. 

Sanchez,  P.  Petrus,  S.  J.,  Compiu- 
to venit  Methymnam  Campi,  439. 
Sanchis,  352. 

Sancius  (Sanz  vel  Sanchez),  Franci- 

scus,796,  797. 
Sancta  Maura,  insula,  i63,  483. 
Sanctia  (Sancha),  regina  Aragoniae, 

anno  1182,  525. 
Sanctus  Felix  (San  Fins),  abbatia 

O.  S.  Bened.,  Societatis  collegio 

conimbricensi  adtributa,  287,  641, 

780,  781. 

Sandoval,  Fr.  Ludovicus  de,  O.  S.  F., 
vir  pius,  desiderio  ardet  eripiendi 
a  servitute  captivos,  i35,  l36. 

Sandoval,  Fr.  Prudentius  de,  O.  S. 
Bened.,  script.,  236,  441,  655.  ' 

Sandovalet  Rojas,  aliis  Rojas  etSan- 
doval,  Bernardus,  Christophori  de 
Rojas  pater,  654;  marchio  de  De- 
nia,  comes  de  Lerma,  suscipit  cu- 
stodiendam  reginam  Joannam, Ca- 
roli V  matrem,  mente  captam, 
6i3. 

Sandoval  et  Rojas,  Ludovicus,  mar- 
chio de  Denia,  437;  superioris  filius 
et  successor  in  demandata  sibi 
cura  reginae  custodiendae ,  6i3- 
616. 

Sangrador  et  Vitores  ,  Mathias^ 
script. ,  523. 

Sanlúcar,  opp.,  v.'Fanum  Luciferi. 

Sans,  Rochus,  S.  J.,  160;  Eborae  ae- 
grotat, 224,  245. 

Sanseverino,  Eleonora ,  uxor  Ferdi- 
nandi  Hurtado  de  Mendoza  et 
Alarcon,  678. 


Index  rerum 


937 


Santacara,  medicus  insignis  Joannae 
reginae,  navarrus,  ex  oppido  Oli- 
te, aedes  offert  Societati,  433,  434; 
testatur  qualis  fuerit  reginae  obi- 
tus,  615,  616. 

Santacruz,  mossen  Carolus,  295. 

Santacruz,  P.  Jacobus,  S.  J.,  dictus 
granatensis,  194,  374,  466,  547, 
780,  865. 

Santacruz,  P.  Joannes,  S.  J.,  528. 

Santacruz,  P.  Petrus,  S.  J.,  opp. 
Elvas  sacris  missionibus  excolit, 
59,  84,  160,  244. 

Santander,  P.  Ludovicus,  S.  J.,mit- 
titur  Albarracinum,  pueros  chri- 
stianam  doctrinam  artificiose  do- 
cet,  333;  Caesaraugustam  venit, 
537;  procellam  adversus  Societa- 
tem  patienter  sustinet,  726-729, 
746,  802,  807;  in  urbem  summo 
honore  revertitur,  853,  855,  856. 

Santapau,  aliis  Santa  Pau,  Joannes 
de,  295. 

Santi  de  Mara,  Jacobus,  in  acie  pu- 
gnans,  confoditur,  96. 

Santiago,  opp.,  v.  Compostella. 

Santini,  Petrus,  Montem  regalem 
ire  meditatur,  23t,  232. 

Santivañez ,  P.  Joannes  ,  S.  J., 
script.,  3o7,  556,  557,  561,562. 

Sanz,  Dr.  Joannes,  295. 

Sardanapalus,  rex,  596. 

Sardinia,  regio,  709. 

Sariñena,  opp.,  525. 

Sarmiento  de  Castilla,  Anna,  83o. 

Sarria,  marchio  de,  v.  Ruiz  de  Ca- 
stro . 

Sarzana,  opp.,  327. 
Saul,  rex,  423. 

Sauli,  Hieronymus,  archiepiscopus 
genuensis,  Bononiae  prolegatus, 

144.  145- 

Sauli,  Nicolaus,  505. 

Schauenburg,  Adolphus  III  von,  ar- 
chiepiscopus coloniensis,  comes  et 
elector  imperii,  Societatis  fautor, 
62,  511. 


Schauenburg,  Antonius  von,  511. 
Schorichius,  P.  Petrus,  S.  J.,  317. 
Schoter ,  aliis  Scotter ,  Rogerius, 

S.  J.,  128. 
Schottus,  P.  Andreas,  S.  J.,  script., 

502. 

Schweicker,Henricus,  Alberto,  duci 
Bavariae,  a  secretis,  266. 

Sebastianus,  P.,  S.  J.,  sodalis  bono- 
niensis,  376,  377;  cupit  in  Aethio- 
piam  mitti,  383. 

Segobrica  (Segorbe),  opp.,  et  dioe- 
cesis,  333,  449;  dux,  v.  Aragon  et 
Sicilia;  episcopus,  v.  Borja,  Jofre. 

Segontia  (Sigüenza),  opp. ,  et  dioe- 
cesis,  43. 

Segovia,  opp.,  3o9,  3i3;  episcopus, 
V.  Arias  de  Avila;  Zuñiga  et 
Avellaneda. 

Segria,  aliis  Segrian,  Joannes,  epi- 
scopus christopolitanus,  adjutor 
Sti.  Thomae  de  Villanueva,  eique 
carissimus,  ipsi,  animam  efflanti, 
adest,  54. 

Seguera,  Hieronymus,  natione  cata- 
launicus,  124,  352;  moriens,  col- 
legium  monteregalense  heredem 
scribit,  389. 

Senae  (Siena),  opp.,  236,  367,  580, 
583,  751,  784,  787;  archiepiscopus, 
v.  Bandini. 

Septa  (Ceuta,  Ceita),  opp.,  i35,  i36; 
episcopus,  V.  Lencastre. 

Septimancae  (Simancas),  opp.,  438, 
439,  6i3,  619,  621,  634,  636;  floret 
Societatis  Jesu  tirocinium,  823, 
846. 

Sepul  veda ,  Genesius  de ,  script .,  340 . 

Seripandi,  Hieronymus, archiepisco- 
pus salernitanus,  dolet  de  inexpe- 
ctata  morte  Marcelli  II,  609. 

Serpius  (de  Serpa),  Mauritius,  S.  J., 
it  Villamvitiosam,  Theotonium  de 
Bragança  comitatus,  20. 

Serra,  Ludovicus,  legatus  Aragoniae 
ad  Carolum  V,  639. 

Serrano,  S.  J.,  Abulae  degit,  519. 


938 


Indices 


Serrano,  aliis  Serrão,  Serrón,  P. 
Georgius,  S.  J.,  dictas  nonnum- 
quam,  mutato  nomine,  Maximia- 
nus  et  Maximilianus,  l3g,  286;  le 
ctor  theologiae  in  conimbricensi 
gymnasio,  465;  artes  deinde  lectu- 
rus,  776.. 

Seva,  Clariana  de,  vicecancellarius 
Aragoniae,  705,  706, 765, 774,  821. 

Severino,  Sto.,  monasterium  de, 
473. 

Severinus,  Stus. ,  368.  r 

Sevilla,  opp.,  V.  Hispalis. 

Sfortia,  Guido  Ascanius,  cardinalis 
Santifiore,  591. 

Sicilia,  insula,  et  Societatis  provin- 
cia, 164,  198,  238;  agitur  de  insti- 
tuendo  gymnasio,  linguae  arabi- 
cae  perdiscendae,  256,  358;  v.  297, 
356,  359,  369,  386,  389,  447,  483, 
537.  580.  581,  623,  671,  792,  832; 
Siciliae  prorex,  v.  Vega,  Joannes 
de;  provincialis ,  v.  Domenech, 
Hieron. 

Siginta,  alias  Figinta,  705,  821 . 

Silva,  Catharina  de,  uxor  Didaci 
Hurtado  de  Mendoza,  comitissa  de 
Melito,  408,  769, 

Silva,  Ferdinandus  de,  comes  de  Ci- 
fuentes, superioris  pater,  408. 

Silveira,  P,  Gundisalvus  de,  S.  J., 
professionememittit,  ad  aram  ope- 
rante P.  Nadal,  16;  v.  293,  432, 
433,  463,  464;  notat  Patrem  Miron 
parum  sibi  conciliare  nobilium  lu- 
sitanorum  ánimos,  506,  507;  ido- 
neus  judicatur  ad  Indiani,  778. 

Silvius  (van  den  Bossche),  Petrus, 
S.  J.,  incola  collegii  tibur tini,  pe- 
tit a  Lainez  veniam  de  praeteritis, 
841,  842. 

Sixena,  Sijena,  monasterium  virgi- 

num,  525. 
Soares    de    Acebedo  ,  Augustus, 

script.,  19. 
Soares,  Joannes,  O.  S.  A.,  episco- 

pus  conimbricensis,  242,  775. 


Soldevila,  aliis  Soldevilla,  P.  Anto 
nius,  S.  J.,  catalaunus,  Roma  Ge- 
nuam  mittitur,  rector  futuri  colle- 
gii, 323,  384,  457,  501-504. 

Sosa,  aliis  Sousa,  Thomas,  Brasiliae 
gubernator,  multa  narrat  in  lau- 
dem  sociorum,  lo3,  104,  íll. 

Soto,  Fr.  Dominicus,  O.  P..,  a  Bor- 
gia consultus,  Tordesillas  accedit, 
Joannam  reginam  adjuvandi  gra- 
tia,  615;  consolationem  percipit  ex 
verbis  sibi  a  regina  dictis,  eam  sa- 
cro oleo  inungendam  censet,  ibid. 

Soto,  Fr.  Petrus,  O.  P.,  olim  Caro- 
lo V  a  confessionibus,  mirifice  a 
Polanco  laudatur,  ii3;  pro  Socie- 
tate  frustra  Lo  vanii  agit,  ibid. 

Sotomayor,  Alphonsus  ,  comes  de 
Belalcazar,  574, 

Sotomayor,  Eleonora,  v.  Manrique 
de  Sotomayor  et  Zuñiga. 

Sotomayor,  Franciscus,  dux  de  Be- 
jar,  560,  691 . 

Sotomayor,  Gutierrius  de,  574. 

Sotomayor,  Fr.  Petrus,  O.  P.,  Sal- 
manticae  nostrates  valde  collau- 
dat,  486,  V.  615. 

Sousa,  Fr.  Antonius,0.  P.,  script., 
288,  702. 

Sousa,  Petrus  de,  episcopus  Sti. 

Thomae,  289. 
Spiga,  P.  Petrus,  S.  J.,  strenue  ad- 

laborat;  a  religiosis  monachis  ami- 

ce  excipitur,  116;  v.  860,  862. 
Spinola,  Thomas,  505. 
Spiriti,  Joannes  Bta.,  episcopus  ce- 

senatensis ,  Tibur  accedit,  751, 

752,  784- 

Spoletum,  opp.,  549;  collegium  So- 
cietatis exposcitur,  550. 

Spondanus,  Henricus,  script.,  546,. 
609. 

Stella  (Estella),  opp.,  434. 

Stephanus,  tiro  S.  J.,  messanensis,. 
graviter  decumbit,  226. 

Stephanus  Rupertus ,  editor  libro- 
rum,  346, 


Index 

Stevordianus  (Gewaerts),  P.  Marti- 
nas, S.  J.  ,  128,  l3o,  168;  sacris 
ordinibus  initiatur,  220. 

Strasolda,  Thaddaea,  681. 

Strozzi,  Petrus,  fugatus  in  bello  si- 
nensi,  583. 

SturmiuS;,  Wenceslaus,  incola  colle- 
gii  fiorentini,  53l. 

Suarez,  P.  Cyprianus,  S,  J.,  rhetor 
gymnasii  regii  conimbricensis, 
776. 

Suarez,  aliis  Juarez,  Xuarez,  P. 
Joannes,  S.  J.,  rói,  l63;  Hispalim 
venit,  439,  560;  carcere  detentos 
instituit,  561,  V.  665,  666. 

Surchio,  Antonius,  790. 

Susa,  opp.,  164,483, 

Syracusae,  opp.,  22Ó,  352,  353,  629; 
antistes  syracusanus,  v.  Bononia. 

Syria,  regio,  594. 

T 

Tablares,  P.  Petrus  de,  S.  J.,  66; 
poscitur  a  prorege  Aragoniae  co- 
mes itineris  sui  ia  Italiani,  409, 
410;  hac  profectione  impedita,  in- 
vitatur  ire  in  Angliam;renuit,  635- 
640;  perturbatis  rebus  caesaraugu- 
stanis,  in  arce  proregis  delitescit, 
769-771;  ad  curiam  evocatur,  819, 
820;  V.  807,  811,  827. 

Tacapa,  opp.,  358. 

Tanner,P.  Mathias,  S.  J., script., 87. 

Tapper,  Ruardus,  cancellarius  lova- 
niensis,  114. 

Tarraco  (Tarragona),  opp.,  449,  729. 

Tassinus,  occultus  olim  Calvini  di- 
scipulus,  malorum  colluviem  se- 
minat,  56. 

Tassis,  Mathaeus,  Mathias,  ipse  Ma- 
tio  subscribit,  gratum  in  Ignatium 

•  animum  ostendit,  gaudet  de  rebus 
indicis,  Ferdinandum  I  laudai,  41, 
3l8. 

Tavara,  marchio  de,  v.  Pimentel. 
Tavono,  P.  Joannes  Bta.,  S.  J.,  204, 
327,  328. 


RERUM  939 

Telles,  P.  Balthasar,  S.  J.,  script.^ 

400,  643. 
Tellez,  Alphonsus,  289. 
Tellez  Giron,  Joannes,  comes  IV  de 

Urena,  3o8. 
Tello,  Ferdinandus,  S.  J.,  Ovetum 

peregrinatur,  437. 
Tendilla,  comes  de,  v.  Lopez  de 

Mendoza;  comitissa,  v.  Mendoza^ 

Maria. 

Terminis  ,  Hieronymus  ,  episcopus  ^ 
mazzarensis.  626. 

Teve,  Didacus,  artium  gymnasii  co- 
nimbricensis et  minorum  schola- 
rum  moderator,  643. 

Textor  ( Weber],  Urbanus,  episco- 
pus labacensis,  126,  128,  167, 
219. 

Thaddaeus,  S.  J.,  senensis,  incola 
collegii  perusini,  215,  5S0? 

Theatinus  cardinalis  ,  v.  Caraffa,. 
Paulus  IV. 

Theodosius,  imperator,  6o3. 

Theotonius  de  Bragança,  v,  Bra- 
gança. 

Thomas,  S.  J.,  anglus,  Laureti  de- 
gens, 509. 

Thomas,  romanus,  S.  J.,  in  collegio 
perusino,  214,  544. 

Thomas,  Stus.  (Santo  Tome),  opp.,, 
781,  836;  episcopus,  v.  Sousa,  Pe- 
trus. 

Tibur  (Tivoli),  opp. ,  enixe  rogat,  ne 
statio  Societatis  tollatur,  65;  aedes 
comparantur,  248;  templum  Sti. 
Salvatoris    Societati  attribuitur, 

258,  259;  tectum  reparatur,  275- 
278;  signa  gratitudinis  fundatori 
exhibita,  3oi  ;  Societatis  candida- 
ti, 472;  Palmius  Tiburi  conciona- 
tur,  750;  V.  68-70,  234,  252,  253, 

259,  260,  274,  322,  383,  786-788,. 
841,  842;  eremitorium  Stae.  Ma- 
riae  del  Passo,  69,  3o3,  304;  epi- 
scopus tiburtinus,  v.  Croce,  Joan~ 
nes  Andreas;  Marcus  Antonius.. 

Tiburtius,  P.  S.  J.,  v.  Quadros. 


940 


Indices 


Titelmanus,  Franciscus,  O.  S.  F., 
script . ,  465 . 

Tituanus  (Tetuán),  opp.,  I07,  I08. 

Toledo,  Didacus  de,  collegium  So- 
cietatis  cupit  institui,  441. 

Toledo,  Eleonora  de,  ducissa  Flo- 
rentiae,  38i,  491;  Patrem  Lainez 
ad  se  mitti  poscit,  504;  litteras  dat 
commendatitias  in  favorem  Fran- 
cisci  Mudarra,  Ignatio  deprecante, 
737-739;  V.  843,  870. 

Toledo,  Franciscus  de,  prorex  pe- 
ruanus,  Societatis  collegium  cupit 
institui,  440,  441;  V.  491,  492,  497, 
500,  575,  795. 

Toledo,  Petrus  de,  marchio  de  Villa- 
franca,  prorex  neapolitanus,  38l, 
757- 

Toledo  et  Figueroa,  Maria,  ducissa 
de  Arcos,  soror  Patris  An'tonii  de 
Cordoba,  3o5,  574,  798. 

Toletum  (Toledo),  opp. ,  43,  99,  l35, 
442,  575. 

Tolo,  ins.,  caput  insulae  Mauri,  569. 
Tolosa  (Toulouse),  opp. ,  401 . 
Tordesillas,  opp.,  495,  577;  accedit 

Borgia,  6i3,  614. 
Tornacum  (Tournai),  opp.,  55,  114, 

862. 

Torquemada,  Fr.  Thomas,  O.  P., 

collegium  abulense  Sti,  Thomae 

amplificat,  392. 
Torre,  Aloisius  della,  681. 
Torre,  Franciscus  de  la,  canonicus 

granatensis,  Societatem  ingredi- 

tur,  763. 

Torre,  Michael  della,  cenetensis  epi- 
scopus,  vicelegatus  Perusiae,  426, 
470,  551;  in  favorem  Societatis 
Jesu  testificatur,  680,  681 . 

Torrellas  et  Bardaxi,  Joannes,  295. 

Torres,  P.  Balthasar  de,  S.  J.,  389. 

Torres,  Dr.  Bartholomaeus  de,  ca- 
nonicus siguntinus,  postea  episco- 
pus  canariensis,  Exercitia  spiri- 
tualia  Sti.  Ignatii  e  suggestu  col- 
laudai, 43,  44. 


Torres,  P.  Michael  de,  S.  J.,  colla- 
teralis  Patri  Miron,  Portugalliae 
provinciali,  datur,  14;  brevi  in  Bae- 
ticam  destinatur,  23;  Cordubam 
est  profecturus,  112;  venit  Sal- 
manticam,  i3i;  creatus  Baeticae 
praepositus ,  in  suam  provinciam 
se  conferì,  l6i,  192;  Hispali  con- 
cionatur,  civium  ánimos  sibi  de- 
vincit,  555-557;  a  Catharina,  regi- 
na Portugalliae,  confessarius  eli- 
gitur,  646;  venit  Granatam,  viros 
principes  invisit,  761,  762;  in  Lu- 
sitaniam  mittitur,  825;  v.  18,  19, 
81,  107,  112,  i38,  i63,  293,  3o5, 
3o8,  346,  372,  373,  417,  418,  420, 
490,  574,  632-635,  764,  794,  799. 

Torrijos,  opp.,  620. 

Touron,  A.,  O.  P.,  script.,  Ii3. 

Trajectum  (Utrecht),  opp.,  860. 

Trapesuntius,  Georgius,  script.,  344, 
376. 

Trento,  Gabriel  di,  tiro  S.  J.,  sartor 

collegii  patavini,  205. 
Tridentum,  opp.  et  conc,  207,  495, 

526,  655,  656,  73o. 
Tripolis,  opp.,  358. 
Tullensis  dioecesis  (Toul),  587,  588. 
Tullius  Cicero,  Marcus,  script.,  142, 

205,  212,  2i3,  376,  456,  53o,  7:iO, 

755- 

Tunetum,  Tunisium  (Tunez),  opp., 

257,428. 
Turcia,  regio,  l3ó,  671. 

■J 

Ubert,  Nicolaus,  morbeniensis,  curio 
a  concivibus  suis  eligitur,  237. 

Udamus,  aliis  Andamus,  S.  J.,  128, 
129;  subdiaconus,  220. 

Ugoletti,  P.  Elpidius,  S.  J.,  227. 

Uguccioni,  Benedictus,  260  et  seqq.- 

Uguccioni,  Magdalena,  263. 

Umbria,  regio,  68 1 . 

Ureña,  comes  de,  v.  Tellez  Giron. 

Urgelles,  vir  ex  supremo  Aragoniae 
Consilio,  705,  765,  774,  821. 


Index  rerum 


941 


Uribe,  Petrus,  414. 
Urrea,  Michael  de,  295. 
Ursina,  domus,  454. 
Utrecht,  opp.,  v.  Trajectum. 
Uvilla,  Vvillos,  Joann.,  v.  Hubilla. 

V 

Vaez,  magister,  vicarius  carceris  hi- 

spalensis,  561 . 
Vaiera,  Joannes  da,  326. 
Valdes,  Ferdinandus  de,  archiepi- 

scopus  hispalensis,  sacrae  fidei  in 

Hispânia  generalis  quaesitor,  45; 

gaudet  Patrem  Araoz  Vallisole- 

tum,  ad  curiara,  venisse,  46;  v. 

555>  556,  679. 
Valdivia,  P.  Ludovicus  de,  S.  J., 

script. ,  520. 
Valentia  (Valence),  opp.  in  Gallia, 

588. 

Valentia  Edetanorum  (Valencia  del 
Cid),  opp.,  et  coli.  S.  J.,i8,23;  re- 
ligiosi augustiniani  tempio  Socie- 
tatis  aedificando  obsistunt,  Sy,  50- 
53;  plura  alliciunt,  ut  tirocinium 
provinciae  Aragoniae  ibi  ponatur, 
448;  et  professorum  domus,  540; 
Valentini  Societatis  candidati  in 
Siciliam  navigant,  541  ;  socii  ali- 
quot  ad  murcianum  collegium  in- 
choandum  educuntur,  684;  v.  67, 
76,  332,  333,  526,  528,  537,  538, 
579,  709,  747-750;  tempia  urbis, 
53;  xenodochium  valentiniim  «dels 
Beguins»  «dels  chichs  de  S.  Vi- 
cent»,  51,  52;  antistites,  v.  Stus. 
Thomas  de  Villanueva;  Navarra, 
Frane,  de;  Moya  et  Contreras; 
Btus.  Joannes  de  Ribera. 

Valerianus  ,  incola  genuensis  ,  v. 
Rendux. 

Valerius,  magister,  v.  Joannes  Va- 
lerius. 

Vallisoletum  (Valladolid^  opp.,  45; 
Societas  in  curia  bene  audit,  46; 
pietas  occasione  jubilaei  ob  An- 
gliae  reductionem,  47;  aedes  So- 


cietatis amplificantur,  liberalitate 
Joannae  principis,  436;  v.  71,  i35, 
151-155,  162,  170,  195,  199,  235, 
239,  271,  273,  3i2,  428,  439,  459, 
460,  495,  496,  523,  547-549.  554. 
565,  575,  6i3,  614,  637,  655.  7o3, 
705,  764-767,  773,  774,  800,  807, 
810,  811,  823,  839,846,  865;  abbas 
vallisoletanus,  v.  Enriquez  et  Vil- 
laroel, Alph. 

Vallis  Tellina  (Valtelina),  regio,  26. 

Valognes,  opp.,  588. 

Vandel,  Fr.  Vincentius,  mag.  gen. 

O.  p.,  393. 

Varea,  Franciscus,  S.  J.,  776. 

Vargas  et  Carvajal,  Gutierrius,  epi- 
scopus  placentinus,  collegii  Socie- 
tatis Placentiae  conditor,  439,  494- 
496;  suas  aedes  sociis  commodat, 
496;  Borgiam  avide  exspectat,  574, 
575,  6i3. 

Vas,  P.  Gundisalvus,  S.  J.,  profes- 
sionem  in  Societate  facit,  16;  gra- 
tus  concionator  olisiponensibus, 
779,  780;  V.  290,  774. 

Vas,  P.  Martialis,  S.  J.,  lector  in 
gymnasio  regio  conimbricensi, 
776. 

Vasconcellos  et  Meneses,  Ferdinan- 
dus, archiepiscopus  olisiponensis, 
349. 

Vaucouleurs,  opp.,  587. 

Vazquez,  P.  Dionysius,  S.  J.,  499. 

Vazquez,  Joannes,  Carolo  V  a  secre- 
tis,  236,  289,  615. 

Vega,  Elisabeth  de,  proregis  Sici- 
liae  filia,  Ignatii  ac  Societatis  de- 
votissima, ducissa  Bibonae,  fun- 
datrix  cum  ejus  viro,  Petro  de 
Luna,  collegii  bibonensis,  225, 
351,  388,  568;  Ignatii  precibus  ju- 
venem  immatura  morte  corre- 
ptum ,  Ferdinandum  de  Silva, 
enixe  commendat,  791,  792. 

Vega,  Ferdinandus  de,  filius  Joannis 
de  Vega,  352;  catanensem  acade- 
miam  Societati  vult  traditam,  353. 


942 


Indices 


Yega,  Ferdinandus  de,  proregis  fra- 
ter,  246,  792. 
Vega,  Joannes  de,  Siciliae  prorex, 
vir  integerrimus  ,  antiquus  Sti. 
Ignatii  amicus,  Societatis  fautor, 
pro  neapolitana  sodalitate  «de  Re- 
demptione»  rogat,  24  et  seqq.;Pe- 
trum  Ximenez  Ignatio  commendat, 
49;  testatur  Octavium  Cesari,  sua 
sponte,  non  vi  aut  precibus  addu- 
ctum,  Societatem  iniisse,  57;  car- 
f  dinalem,  Joannem  Caraffa,  rogat, 
ut  adolescentis  jus  contra  parentes 
tueatur,  57,  58;  conjicit  in  carce- 
rem  Joannem  Dominicum  de  Mer- 
curio, 225,  254;  studium  linguae 
arabicae  promovet,  256,  257;  ce- 
phaludensem  dioecesim,  pessimis 
exemplis  expositam,  Ignatio  com- 
mendatam  vult  impense,  566,  5Ó7; 
templum  Societatis  monterega- 
lense  ornat,  611;  suspiciones  ad- 
versus  Societatem,  si  quas  Caro- 
las V  conceperit,  diluere  conatur, 
625;  V.  123  et  seqq.,  164,  226, 351- 
359,  369,  386-388,  411,  414,671, 
720,  789-793,  826. 

Yega,  Suerusde,  proregis  filius,  226, 
352,  629. 

Vela,  Andreas,  490-493. 

Velati,  P .  Joannes  Bta . ,  S ,  J . ,  1 33 . 

Veli,  turca,  672, 

Velona,  princeps,  483. 

Venetiae  (Venezia),  opp.,  et  Societa- 
tis collegium,  26,  140,  206,  210, 
287,  340,  379,  38o,  453,  457,  458, 
483,581,583,  609,  785;  socii  col- 
legii  describuntur,  206,  580,  581 . 

Vera  de  Plasencia,  opp,,  498, 

Verdolay,  Joannes,  concionator  in- 
signis,  539,  540. 

Verdun,  opp.,  et  dioecesis,  586. 

Vergara,  opp. ,  285. 

Vergara,  doctor,  v.  Ramirez  de  Ver- 
gara. 

Vergara,  Franciscus  de,  graecarum 
litterarum  peritissimus,  502. 


Vergara-Rojas  et  Contreras,  script., 
526. 

Verula  (Veruela,  Beruela),  insigne 
coenobium  O.  S.  Bern.,  706,710; 
abbas,  v.  Marco,  Lupus  (Lope). 

Vibero,  Bivero,  v.  Vivero. 

Vicecomes  de  Altamira,  v.  Fernan- 
dez de  Rivero. 

Vich,  opp.,  V.  Ausona. 

Vico,  marchio  de,  v.  Caracciolo. 

Victoria,  P.  Joannes  de,  S.  J.,  Vien- 
na Romani  evocatur,  41. 

Victoria  (Vitoria),  opp.,  461. 

Victorinus,  candidatus  eugubinus, 
in  Societatem  non  admittitur, 
157- 

Vieira,  seu  Viera.  Didacus,  e  Socie- 
tate  egressus ,  donationem  a  se 
factani  denuo  repetit,  122,  289; 
Patrum  lusitanorum  consensu,  de- 
nuo in  Societatem  admittitur,  778, 
779- 

Vienna  (Wien).  opp.,  41;  monaste- 
rium  carmelitanum,  126;  id.  Sti. 
Dominici,  128;  in  illud  sodales  mi- 
grant,  166,  219;  collegium  dotatur, 
Ferdinandi  regis  liberalitate,  3l5, 
3l8,  319;  V.  129,  168;  viri  princi- 
pes Austriae,  filios  in  disciplinam 
Societatis  tradunt,  317-319. 

Vierzo,  opp.,  619. 

Vignes,  Fabritius,  S.  J.,  neapolita- 
nus  ,  incola  collegii  ferrariensis, 
587. 

Vignes,  Hieronymus,  178; 'Societati 
Jesu  adjungitur,  interposito  eam 
ingrediendi  voto,  ad  nutum  supe- 
rioris,  242,  243;  quaenam  sit  vis 
hujusmodi  voti,  ab  Oviedo  exqui- 
rit,  274,  275;  Ignatium  rogat,  velit 
Neapolim  Patrem  Lainez  mittere, 
qui  Galeatium  Caracciolum  ad  bo- 
nam  frugem  convertat,  756-758. 

Vignes,  Michael,  S.  J.,  collegii  eu- 
gubini incola,  78,  l32,  212;  Ge- 
nuam  venit,  infirma  usus  valetu- 
dine, 565,  566. 


Index  rerum 


943 


Vilabertran,  opp.^  et  monasterium, 
527- 

Vilamarinus,  Jacobus,  cancellarius 
genuensis,  143,  166,  505. 

Villafranca,  Fr.,  visitator  augusti- 
nianorum  in  Portugallia,  291 . 

Villalobos  ,  Alphonsus  ,  episcopus 
schilacensis,  67. 

Villanova,  Franciscus  de ,  regens 
neapolitanus,  Societatis  amicus, 
178;  socios  deposcitj  qui  locum 
Salmeronis  et  Oviedo  Neapolisup- 
pleant,  821,  822. 

Villanueva,  opp.,  525. 

Villanueva,  P.  Franciscus  de,  S.  J., 
redux  e  Baetica,  45;  Complutum 
venit,  9S;  Conchara  accedit,  docto- 
rem  Vergara  invisurus,  99;  v.  419, 
420,  439,  467,  495,  496,  500. 

Villanueva,  Jacobus  (Jaime),  script., 
74- 

Villanueva,  Stus.  Thomas,  valenti- 
tinorum  antistes,  Societatis  fautor, 
54;  socios  expetit,  538. 

Villar,  S.  J.,  incola  collegii  cordu- 
bensis,  633. 

Villavitiosa  (Villaviçosa),  opp.  in 
Portugallia,  ubi  palatium  ducum, 
sive  principum  de  Bragança,  18, 
22,  23,  loi,  102,  146,  147,  287. 

Villena,  marchio  de,  v.  Lopez  Pa- 
checo . 

Vinck,  P.  Antonius,  S.  J.,  159,  226. 

Vintonia  (Winchester),  opp.,  495. 

Viola,  P.  Joannes  Bta. ,  S.  J.,  Italiae 
commissarius,  aegrotat,  85,  207, 
210,  23i,  232;  Garfagnanam  lu- 
strat,  323;  quid  sentiat  de  sacer- 
dotibus,  qui  olim  Societati  se  ob- 
strinxerant,  324,  325;  collegium  ibi 
erigendum  non  putat,  326;  Ge- 
nuam  venit,  323,  383,  384,  480;  ca- 
pita scribit  pontifici  máximo,  cor- 
rigendis  universalis  ecclesiae  mo- 
ribus  peridonea,  593-609. 

Viperanus,  Joannes  Antonius,  S.  J., 
78,  l32,  214,  543,  544. 


Virgilius,  Maro,  Publius,  latinorum 
poetarum  princeps,  142,  53o. 

Virili,  aliis  Virilis,  de  Virilibus,  Lau- 
rentius,  ac  plenius  Laurentius  Ca- 
stello de  Virili,  Societatis  devotus, 
collegii  tiburt;ni  fundator ,  3oo- 
3o3;  sacerdos  pius,  patria  tipher- 
nas,  248,  252,  253,  259,  260,  278, 
281,  282,  753. 

Vitale,  S.  J.,  incola  collegii  fioren- 
tini, 53i , 

Vitali,  Laelius,  144. 

Vito,  P.  Joannes  Philippus,  S.  J., 
•  701. 

Vitoria,  opp.,  v.  Victoria. 
Vittorino,  candidatus  Societatis,  eu- 

gubinus,  i32,  i33. 
Vivariensis  (Viviers),  episcopus,  v. 

Sala. 

Vivero,  aliis  Vibero,  Bibero,  Hiero- 
nymus,  abbas  de  Berlanga,  522, 
523. 

Vivum,  abbatia  prope  Eugubium, 
118. 

Vizcaya ,  in  textu  Biscaya,  regio, 
267,  283,  284. 

Vogado,  Ignatius,  S.  J.,  vir  chari- 
tate  insignis,  saluti  captivorum 
procurandae  mancipatus,  108,  135. 

Volta,  Astor  dalla,  144. 

W 

Winghe,  Joannes,  bibliopola,  86j . 
Wishaven,  P.  Cornélius,  S.  J.,  63, 
841. 

X 

Xarandilla,  opp.,  v.  Jarandilla. 

Xaverius,  P.  Stus.  Franciscus,  S.  J., 
ex  India  ab  Ignatio  Romam  evo- 
catur,  15;  V.  336,  347,  717. 

Xavierre,  Joannes  de,  legatus  Ara- 
goniae  ad  Carolum  V,  639. 

Ximenez,  v.  Jimenez. 

Xuarez,  v.  Suarez. 


944 


Indices 


\ 

Yerves,  domina  de,  (Ayerbe?)^  768. 
Z 

Zambeccari,  Pompejus,nuntius  pon- 
tificis  max.  in  Lusitânia^  Romam 
revertitur,  21,  346. 

Zambra,  opp.,  3o6, 

Zamora,  opp. ,  392. 

Zarate,  P.  Alphonsus  de,  S.  J.,  re- 
ctor collegii  cordubensis,  420,  63o, 
633. 

Zarate,  Petrus,  miles  Sti.  Sepulchri, 
vir  pius,  confraternitatem  a  pon- 
tifice  institui  ac  confirmari  obti- 
net,  25,  412-414,  457,  458,  664. 

Zarcias,  Çarcias,  opp.,  v.  Garciaz. 

Ziletti,  Franciscus,  bibliopola,  609. 

Zornoza,  Martinus  de,  S.  J.,  vocatio- 
nem  suam  ad  Societatem  Jesu  re- 
fert,  411-414;  liortatur  ad  colle- 
gium  Bermeo  instituendum,  413. 


Zorrilla,  abbas  burgensis,  267. 
Zuera,  opp.,  638. 
Zumaya,  opp.,  283;  ejus  vicarius, 
Hernâni . 

Zuñiga,  script.,  v.  Ortiz  de  Zúñiga. 
Zuñiga,  Alphonsus,  marchio  de  Gi- 

braleon,  574,  575. 
Zuñiga,  Eleonora  de,  comitissa  de 

Niebla,  559. 
Zuñiga,  Francisca  de,  3o6. 
Zuñiga,  Franciscus  de,  marchio  de 

Gibraleon,  560. 
Zuñiga  et  Avellaneda,  Gaspar  de, 

comitum  de  Miranda  filius,  epi- 

scopus  segoviensis,  3i2,  3i3,  655, 

838. 

Zuñiga  et  Guzman,  Theresia  de,  du- 

cissa  de  Bejar,  560,  691 , 
Zuñiga  et  Requesens,  Ludovicus  de, 

662. 

Zwichem,  Viglius  van,  praeses  re- 
gii  consilii  flandrici,  Societati  ad- 
versarius.  II4-I16. 


ÍNDEX  GF.NRRAT.IS 


9  AS 


VI 

INDEX  GENERALIS  HUJUS  VOLUMINIS 

Pag:. 


Ad  lectorem 


1554 

.  Sancto  Ignatio, 

.  Ebora  

I 

i3 

» 

2 

» 

749  Sodai.  Redemptionis 

Neapoli  

7 

)) 

24 

750  Andr.  Galvanellus. . 

Morbenio  .... 

Q 

)) 

26 

751  Senatus  ognatensis. 

Ognato  

i3 

» 

3o 

753  Frane,  del  Castillo.. 

)) 

*  -t 

32 

» 

Colonia ... 

)) 

)) 

Valentia 

T  C 

755  Resp.  morbeniensis . 

)> 

Morbenio  . . 

38 

756  Matthaeus  de  Tassis . 

.  Joan.  Polaneo?, 

.  Vienna  . .  . . 

23 

757  Ant.  Gou  

■  Sancto  Ignatio. , 

.  Vallisoleto.  . . 

40 

75S  Lud.  de  Montoya  .  . . , 

)) 

Olisipone  

27 

» 

» 

Panormo  

20 

)) 

40 

)) 

)) 

» 

3i 

)) 

ce 

DD 

762  Joan,  de  Vega  

Jo.  Petr.  Caraffa. 

Panormo. .  .  . 

Febr. 

C? 
D/ 

Sancto  Ignatio. . 

,  Ebora  

7 

» 

ÇO 

jy 

764  Leon.  Kessel  

)) 

Colonia ....  . . 

8 

» 

61 

» 

)) 

63 

766  Comm.  tiburtina  

Tibure  

IQ 

)) 

767  Carol,  de  Borja  

Hier.  Ruiz  

Daimiel  

22 

» 

66 

76S  Desid.  Girardin  

Sancto  Ignatio. . 

Tibure   

2=; 

)) 

68 

» 

Caesaraugusta. 

» 

)) 

71 

770  Alb.  Ferrarese  

)) 

Eugubio  .     . . . 

28 

)) 

77 

771  Ant.  de  Araoz  

Joan.  Polaneo  . . 

Compiuto  . . . . 

)) 

)) 

70 

772  Marcus  Jorge  

Sancto  Ignatio.. 

Ebora  

I 

Mart. 

83 

773  Frane.  Palmius  

Joan.  Polaneo?. 

2 

» 

D 

Jae.  Lainez, . . . 

7 

86 

Saneto  Ignatio.. 

i3 

88 

776  Joan.  Natalis  

n 

96 

777  Frane,  de  Villanueva. 

» 

» 

98 

778  Theot.  de  Bragança.. 

Villavitiosa. . . . 

16 

» 

loi 

779  Ant.  de  Ouadros  

Joan.  Polaneo. . 

17 

» 

lo3 

Sancto  Ignatio.. 

» 

» 

» 

Í05 

781  Adr.  Adriaenssens  ..  . 

» 

21 

Il3 

22 

117 

783  Joan.  Pelletarius  

» 

119 

784  Did.  Vieira  

Sim.  Rodrigues. 

25 

122 

Epistoi-Ae  Mixtae,  tom.  iv. 

60 

946 

Pag. 

785  Hier.  Domenech  . .  . . 

Sancto  Ignatio.. 

,  26 

Mart. 

123 

)) 

,  3o 

» 

126 

» 

,  3i 

)) 

i3o 

6 

Apr. 

l32 

» 

» 

i34 

790  Joan.  L.  Patarini.... 

.  IO 

140 

i3 

142 

,  18 

143 

793  Theot.  de  Bragança. 

Villavitiosa .  . 

» 

146 

» 

» 

148 

795  Princ.  Hispaniae  . , . . 

Card,  compost. 

Vallisoleto. . . 

.  22 

Vi 

151 

79Ó     »  » 

Summo  pontif. . 

» 

)) 

152 

797     »  » 

Oratori  in  urbe. 

» 

» 

154 

798     »  '> 

Sancto  Ignatio . 

)) 

» 

155 

» 

,  28 

)) 

156 

» 

)) 

158 

» 

» 

159 

)) 

Salmantica.. . 

•  .  • 

)) 

161 

Paulo  Achillis. , 

Maj. 

i63 

Sancto  Ignatio . 

,  3 

» 

165 

» 

•  4 

» 

166 

806  Joan.  Pelletarius  . . . . 

,  5 

)) 

169 

Vallisoleto  . . . , 

■  9 

» 

170 

•  17 

)) 

173 

809  Joan.  Pelletarius  . . . . 

,  18 

» 

175 

» 

•  19 

178 

20 

180 

Sancto  Ignatio. . 

21 

192 

Vallisoleto  .  . . 

.  22 

195 

814  Joan.  L.  Patarini..  . . 

,  23 

199 

,  24 

201 

816  Joan.  Bta.  Tavono. . . 

» 

•  25 

204 

,  26 

206 

818  Lud.  de  Coudreto  

)) 

210 

819  Ever.  Mercurianus.. . 

» 

■  27 

» 

214 

,  29 

)) 

216 

» 

•  » 

» 

219 

» 

3o 

» 

222 

833  Marc.  Jorge  

I 

Jun. 

223 

225 

825  Frane.  Pal mius  

» 

227 

826  Petr.  Santini  

Joan.  Polanco .  . 

.  i3 

» 

23 1 

827  Andr.  de  Oviedo  

Sancto  Ignatio.. 

,  16 

» 

233 

Manr.  de  Lara. . 

Compostella.. 

.  24 

235 

829  Andr.  Galvanellus, . . 

Sancto  Ignatio.. 

•  25 

237 

Index  generalis 


947 


Pag. 

Sancto  Ignatio. 

*     V  dliloUiCLU  .... 

25 

Jun. 

23g 

83l  Petr.  de  Parada  

» 

1          1  m  r^vt r"  il 

uiiiuiurica  .  .  • 

27 

)) 

240 

832  Hier.  Vignes  

Andr.  Oviedo. 

29 

)) 

242 

833  Marc.  Jorge  

Sancto  Ignatio., 

Ebora 

I 

Jul. 

244 

» 

Monteregali. . . 

i3 

» 

245 

835  Andr.  de  Oviedo. . . . 

» 

T  0 

» 

n 

252 

)) 

2 1 

838  Andr.  de  Oviedo.... 

» 

Abbati  de  Salas.  Burgis  

2  1 

260 

Andr.  Oviedo. . 

Neapoli  

274 

841  Andr.  de  Oviedo  .... 

Sancto  Ignatio. . 

3o 

275 

842     ))  » 

)) 

» 

27« 

843  Juan,  de  Hubilla  

Joan.  Polanco. . 

Lojola  

j 

A  110" 

rt,Ug. 

2S2 

844  Jac.  Miron  

Sancto  Ignatio. . 

i  Olisipone  

2 

285 

845  Frane,  de  Estrada... 

» 

Caesaraugusta. 

4 

'ycì't 
zy4 

846  Joan.  Pelletarius  . .  . . 

Joan.  Polanco. , 

IO 

20*7 

847  Andr.  de  Oviedo.... 

Sancto  Ignatio. , 

.  Tibure  

j  1 

848  Ant.  de  Cordoba  

» 

Marcia  

12 

3oc; 

Joan.  Polanco . . 

Segovia  

T  C 

)) 

309 

Sancto  Ignatio.. 

Vienna  

16 

)) 

3k 

851     »  )) 

)) 

)) 

10 

)) 

3i8 

852  Andr.  de  Oviedo.... 

)) 

Tibure  

20 

)) 

321 

853  Joan.  Bta.  Viola  . 

)) 

23 

)) 

323 

854  Joan.  Bta.  Tavono. . . 

)) 

Pata  vio  

)) 

)) 

327 

8^,5  Barth.de Bustamante. 

» 

Sahnantica. 

I 

Sept. 

329 

)) 

Valentia 

3 

)) 

332 

)) 

Olisipone  . 

1 1 

)) 

334 

858  Joan.  Pelletarius.... 

» 

i3 

337 

859  Theot.  de  Bragança.. 

» 

T  C 

)) 

339 

860  Andr.  Boninsegna. . . 

n 

» 

» 

86 1  Jac.  Miron  

Joan.  Polanco. . 

1 7 

346 

862  Ferd.  Vasconcellos. . 

Sancto  Ignatio. . 

20 

-"49 

863  Joan.  Pelletarius.... 

864  Hier.  Domenech  

» 

23 

865  Joan.  Pelletarius  .... 

» 

2  1 

36o 

866  Frane.  Palmius 

>) 

363 

867  Octav  Cesare 

» 

36c 

868  Ant.  de  Cordoba  

n 

3o 

)) 

3 

Oct. 

37  ^ 

870  Theod.  de  Bragança. 

» 

Villavitiosa .  . . 

» 

» 

379 

871  Franc.de  Astudillo.. 

» 

6 

)) 

38o 

» 

» 

382 

873  Ant.  Soldevila  

» 

8 

» 

384 

» 

Interamna  .... 

9 

n 

386 

948 

Indices 

Pag. 

,  Sancto  Ignatio. . 

9 

(Jet. 

■JOQ 
000 

876  Joan.  Pelletarius  . . . 

Ferrarla  

1 2 

» 

390 

» 

392 

Albarracino. . . 

» 

394 

» 

n 

395 

» 

22 

)) 

881  Melch.  Carneiro  

.  Joan.  Polanco.  . 

)) 

)) 

400 

Sancto  Ignatio. . 

Monteregali.  . . 

-4 

» 

401 

883      »  » 

» 

» 

» 

404 

884  Did.  H.  Mendoza  . . . 

» 

Caesaraugusta. 

27 

» 

407 

Joan.  Polanco. . 

)) 

» 

n 

409 

886  Mart.  de  Zornoza. . . 

.  Conv.  bermeen. 

2o 

» 

4IT 

887  Ant.  de  Cordoba., . . 

.  Sancto  Ignatio. . 

» 

» 

415 

)) 

Conimbrica  .  . . 

29 

)) 

422 

)) 

•2  - 
Ò1 

» 

425 

» 

» 

» 

428 

891  Joan.  Pelletarius... 

» 

I 

Nov, 

429 

892  Joan,  de  Mendoza.. 

Neapoli  

2 

» 

43i 

.  Joan.  Polanco. . 

4 

» 

432 

» 

5 

.  1 1 

^55 

895  Barth.de Bustamante.  Sancto  Ignatio. . 

6 

» 

435 

896  Joan.  Pelletarius... 

8 

443 

897  Ever.  Mercurianus.  . 

.  Joan.  Polanco, , 

9 

» 

445 

,  Sancto  Ignatio. . 

10 

446 

899  Andr.  Boninsegna .  . 

,  Joan,  Pelletario. 

14 

450 

900  Alph.  Hernandez. . . 

.  Sancto  Ignatio. . 

15 

456 

901  Philip.  Archinto.  . .  . 

» 

17 

457 

902  Andr,  de  Oviedo... 

» 

18 

459 

» 

21 

461 

904  Gund,  de  Silveira..". 

n 

23 

463 

)) 

Conimbrica .  . . 

» 

» 

465 

906  Ever.  Mercurianus, , 

.  Joan.  Polanco,  . 

2 

Dee. 

467 

.  Sancto  Ignatio.. 

» 

» 

n 

469 

» 

7 

» 

472 

» 

» 

» 

475 

910  Marchio  de  Massa... 

.  Reip.  genuensi. 

II 

» 

477 

.  Sancto  Ignatio.. 

12 

478 

912  Bem.  Ottone  

i3 

480 

» 

16 

481 

.  Paulo  Achillis, . 

25 

» 

482 

.  Sancto  Ignatio. , 

20 

)) 

484 

916  Am.  de  Cordoba  , 

)) 

Salmantica. .  , . 

29 

» 

485 

917    »  » 

Joan.  Polanco, . 

)) 

488 

Index  generalis 


9-19 


1555 


Pag 

Sanóte  Ignatio.. 

I 

Jan, 

494 

>» 

3 

» 

501 

» 

n 

» 

504 

921  Gund.  de  Silveira. . . . 

» 

6 

» 

506 

n 

7 

)) 

508 

» 

14 

» 

511 

15 

516 

» 

)) 

» 

521 

Joan.  Polanco, . 

18 

522 

927  Frane,  de  Estrada... 

Sanato  Ignatio. . 

Barcinone  .  . . . 

» 

» 

524 

928  Lud.  de  Coudreto.. . . 

» 

19 

n 

529 

929  Theod.  de  Bragança. 

Villavitiosa .  . . 

24 

» 

532 

Monteregali. . . 

28 

» 

534 

4 

Febr, 

537 

932  Ever.  Mercurianus.  . . 

» 

» 

542 

933  Ann.  de  Coudreto. . . 

» 

IO 

» 

546 

Vallisoleto  , . . . 

14 

547 

935  Ever.  Mercurianus. . , 

18 

» 

549 

» 

» 

n 

551 

» 

22 

» 

552 

938  Socii  hispalenses .... 

Sociis  salmant. . 

27 

» 

554 

Sancto  Ignatio. . 

7 

Mart, 

565 

.  » 

12 

» 

566 

941  Pont.  Cogordanus  . . . 

22 

568 

24 

» 

573 

I 

Apr. 

577 

6 

» 

5S0 

945  Pont.  Cogordanus.. . . 

» 

Cellade  Brugn.  15 

582 

17 

585 

947  Ambr.  Pullicinus. . . . 

» 

18 

586 

Joan.  Polanco.  . 

19 

589 

Marcello  II  

24 

593 

Sancto  Ignatio. . 

Monteregali . . . 

26 

610 

951  Barth.de  Bustamante. 

» 

Vallisoleto  

29 

612 

)) 

623 

3o 

» 

63o 

954  Petr.  de  Tablares.. .. 

» 

Caesaraugusta . 

4 

Maj. 

635 

» 

» 

» 

641 

956  Appen.  ad  epist.  sup. 

)) 

646 

» 

4 

» 

652 

» 

8 

654 

959  Joan.  Pelletarius .... 

n 

lo 

657 

960  Dimas  Camps  

Joan.  Polanco. . 

» 

» 

660 

950 

Indices 

Pag. 

1 2 

TVfa  1 

005 

9Õ2  Frane  Palinius.  • 

)) 

Bononia 

T  7 

666 

23 

964  Adr.  Adriaenssens .  • 

)) 

Lo  vanio 

3i 

672 

965  Alph.  Lopez  . .      . . 

)) 

Concila 

u/4 

966  Gctsp.  de  Medrano. . 

ì) 

Cañaveras  .  « .  • 

(Stc 

f\^*7  Ìt^^tì     1  pt* Vìi n f"p<2 

Paulo  TV 

t— 1 1  c  m  1 1 

4 

Jun. 

679 

968  Mich,  della  Torre. 

Ss-iicto  Igricitio, . 

Pprn  il  il 

969  Joan.  B.  Barma.  .  • . 

IVT  n  rr*! 

/ 

\j  j  i 

970  Joan.  Cl.  Guzman  . . 

Paulo  IV  

Ex  Fano  Lue .  • 

I  I 

971  Joan.  Alph.  Guzman. 

)) 

1 2 

687 

972  Anna  de  Aragon.. .  . 

» 

» 

» 

689 

973  Eicon.  Sotomayor.. 

690 

974  Marc.  A.  Gradini.. 

Sâiicto  I^iistio. 

T  C 

692 

975  Joan.  Gutierrez. .  .  • 

)) 

Ex  Fano  Lue 

uy4 

976  Adr.  Adriaenssens.. 

)) 

Lovanio  . 

20 

6n7 

977  J^c-  Miron  

)) 

Olisipone  • .  • 

20- 

22  » 

60Q 
uyy 

978  Princeps  Joanna..  .. 

Joan .  de  L^nuza. 

Vallisoleto  •  • . . 

2C 

)) 

7o3 

Archiep.  caes.. 

)) 

)) 

)) 

706 

ç8o           ))  )) 

AHHíifi  \7pr11l 

709 

981           »  )) 

'7T  T 

982           ))  )) 

Petro  Agustin  •  • 

/1J 

983  Martin.  Alonso.... 

(^nrn  n  Vìfi 

4 

Tnl 

JUl  . 

'7  I  C 

98:]  Hier.  Casalinus. . .  • 

Rr^rt  fi  T1 1  a 

r 
D 

717 

985  Hier.  Domenech. 

TV  T  pecan?! 

9 

720 

98Ó  Oliv.  Manareus. 

i3 

/ZI 

987  Lud.  Santander. . .  . 

Joaii.  Polanco. 

Caesaraugusta . 

16 

726 

988  Alv  Moscoso 

Petro  Ag^ustin. 

Pa  m  nplnn  p 

989  Oliv.  Manareus  . 

Sancto  Ignatio,. 

Reeineto 

T  7 

» 

73l 

990     ))  )) 

)) 

26 

•73/1 

OOT  Ghri^st  T-Tprrpr;i 

T?t  r*     T  il  1  n  v 

'77 

992  Ducissa  Florentiae. . 

733 

993  Lud.  de  Coudreto. . 

)) 

73q 

994  Zach.  Delfinus 

)) 

A  11  cri  1  ita 

'7/12 

995  Princeps  Joanna .... 

Gasp.  Camacho. 

Vallisoleto  . .  • . 

)) 

» 

743 

OQO  Ann   rì(\  pniQt  çnnpr 

/45 

997  Joan.  B.  Barma.... 

Sancto  I*^natio.. 

28 

7/17 

998  Bened.  Palmius. . 

999  Oliv.  Manareus  . .  . 

)) 

Reeineto  •  •  • . 

3o 

7=;3 

1000  Hier.  Vignes 

"\ipQ  -nnl  1 

7c6 

looi  Joan.  Nunes 

j 

Ano" 

I003  Petr.  Navarro 

Ir  r 'i  n  a  f  il 

761 

loo3  Princeps  Joanna.... 

Prorpfxi  Amof 

\7a  1 1  i<ril  p 

V  ce  i  i  lOL'i  tl^  X.^  •    •   a  • 

7n/i 

1004     »  » 

)) 

» 

)) 

)) 

766 

1005  Joan.  Queralt,  ,  ,  , 

Frane.  Estrada  • 

Caesaraugusta. 

3 

)) 

767 

Index  g  enera  lis 


951 


1006  Princeps  Joanna.... 

1007  Jac,  Miron  

1008  Hipp.  de  Este  

1009  Laur.  Cavalieri  

1010  Adr.  Adriaenssens.  • 
ion  Laur.  Cavalieri.... 

1012  Hier.  Domenech... 

1013  Elisabeth  de  Vega. . 

1014  Cath.  F.  Cordoba... 

1015  Munie,  gandiense.. 

1016  Dux  de  Arcos  

1017  Alph.  Roman  

1018  Oliv.  Manareus  

1019  Leo  Enriques  

1020  Princeps  Joanna. .  . . 

1021  Frane.  Villanova  

1022  Hier.  R.  del  Portillo. 

1023  Joan,  de  Vega  

1024  Alph.  Roman  

1025  March,  de  Sarria. . . . 

1026  Jul.  de  Alva  

1027  Corn.  Goraez  

1028  Lud.  de  Mendoza. . . 

1029  Petr.  Silvius  

1030  Frane.  Mudarra  

1031  Joan.  Perez  

1032  Joan,  de  Mello  

1033  Alph.  Roman  

1034  Arn.  Hezius  

1035  Andr.  Boninsegna.. 

1036  Jac.  Santacruz  

1037  And.  Fernandez.  .  . . 

1038  Lud,  de  Coudreto. . . 

1039  Munic.  perusin  

1040  Cosmas  de  Mediéis,. 
1040  b¡3  Petr.  Agustin  . . . 


Proregi  Arag. . 
Sancto  Ignatio. 


Vallisoleto . 
Olisipone . , , 
Tibure  


Proregi  Arag., 
Sancto  Ignatio, 


Joan.  Polanco. . 
Bern,  de  Mend. 
Sancto  Ignatio. . 
)) 

Joan.  Polanco. . 
Jac.  Lainez . , . . 
Sancto  Ignatio, , 
Joan.  Polanco. . 
Sancto  Ignatio. . 
» 

Adr.  Adriaens  . 
Sancto  Ignatio.. 
Emm.  Lopez. . . 
Sancto  Ignatio. . 
Jac,  Lainez  . . . . 
Sancto  Ignatio. . 
Summo  pontif. . 
Sorori  suae  


Lovanio  

Tibure  

Messana  

Politio  

Marcia  

Gandia  

Marcia  

Caesaraugusta, 

Recineto  

Conimbrica  .  .  , 
Vallisoleto  . , . . 

Neapoli  

Septimancis . , . 

Messana  

Caesaraugusta. 

Roma  

Portu  Alacri . . 

Olisipone  

Segovia  

Tibure  


Bilbili  

Ex  Algarbia.. . 
Caesaraugusta. 

Culemborg  

Argenta  

Vallisoleto  . . . . 
Mediolano  .  .  . . 

Florentia  

Perusia  

Florentia  

Caesaraugrusta . 


Pag. 

5  Aug.  773 
.)  .)  774 
1)     )}  782 

6  »  783 

7  »  785 
[O  »  786 
»  »  789 
»  »  791 
»  »  793 

796 
798 
799 
815 
818 

819 
821 
823 
82Ó 
827 
83i 
833 
4  Sept.  835 
»  »  837 
841 
843 

845 
847 
849 

857 
862 
865 
867 
869 
871 
873 
874 


12 
i3 

» 

22 
» 
24 

» 

26 

27 
29 
» 
3i 


5 

10 

12 

16 

17 

20 
22 
23 

27 
28 
29 


I  Códices  manu  scripti   877 

II  Auctores  et  libri,  quorum  testimonia  proferuntur   883 

III  Epistolarum  auctores   887 

IV  Loci,  unde  epistolae  missae  sunt   889 

V  Index  personarum  maxime  et  locorum   890 

VI  Index  generalis  totius  voluminis  , .  , . ,  945 


CORRIGENDA 


Pagr. 

lin. 

legfitur. 

Icgatur. 

20 

32 

disipo, 

olisipo- 

» 

34 

II72- 

II72, 

22 

21 

all 

allí 

27 

32,33 

exaratam  arguunt 

exaratam  eo  mense  arguunt 

237 

5 

Popul 

Populi 

)) 

6 

praedii 

práedi- 

267 

35 

Petrus  Gonzalez 

Ignigus  Lopez 

320 

ult. 

naviomagensis 

noviomagensis 

447 

penult. 

Roman 

Romam 

495 

21 

[Joannae,  Caroli  V  filiae] 

[Joannae  dementis,  filiae] 

559 

ult. 

Cusman 

Guzman 

689 

5 

22  JUNII 

12  JUNII 

7o3 

5 

28  JUNII 

25  JUNII 

865 

penult. 

Romani 

Roman 

A.  M.  D.  G. 


Date  Due 


  A  •  j 

— 1 

♦ 

3  9031  01138590  3 


EPiSTQLAE  MrvrAg 


TITLE 


BOSTON  COLLEGE  LIBRARY 
UNIVERSITY  HEIGHTS 
CHESTNUT  HILL,  MASS. 

Books  may  be  kept  for  two  weeks  and  may  be 
renewed  for  the  same  period,  unless  reserved. 

Two  cents  a  day  is  charged  for  each  book  kept 
overtime. 

If  you  cannot  find  what  you  want,  ask  the 
Librarían  who  will  be  glad  to  help  you. 

The  borrower  is  responsible  for  books  drawn 
on  his  card  and  for  ali  fines  accruing  on  the  same.