Skip to main content

Full text of "Epitomae de Tito Livio bellorum omnium annorum DCC libri duo;"

See other formats 


U^RKV^Y. 


F6416H 

I YLDFL  ORl 

».  %, » 


EPJTOMAP 
DE  TITO  LIVIO 

BELLORVM    OMNIVM   ANNORVM   DCO 

LIBRI  DVO. 


RECOGNOVIT 

CAROLVS  HALM, 


LIPSIAE 

SVMPTIBVS  ET  TYPIS  B.  G.  TEVBNERI. 
MDCCCLXXir. 


5/ 


PRAEFATIO. 


FlorumabOltone  lahnio  ope  codicisBambergensis  ita  emen- 
datum  accepimus,  ut  quasi  novus  scriptor  videatur.  Eius  recensionem 
cum  recognoscerem  optimum  codicem  ipsum  ad  manus  habens ,  di- 
ligentissime  illum  quidem  collalum  inveni ,  ut  perpauca  nova  eaque 
fere  in  rasuris  latenlia  eruere  possem ,  sed,  ut  sunt  opera  humana 
imperfecta,  rem  detexi,  qua  princeps  huius  scriptoris  editio  hoc  no- 
mine  vere  dig^na  aliquam  labem  traxit.  Nam  cum  lahnius  ad  editio- 
nem  Seebodii ,  qui  novis  leclionibus  codicis  Bambergensis  praestan- 
tissimis  neglectis  in  verborum  contextum  non  admiserat  nisi  paucas 
emendationes  leviores ,  codicem  contulisset,  sed  exemplum  editionis 
Bipontinae  a  se  correctum  librario  tradidisset ,  nescio  quo  pacto  ac- 
cidil  ut  aliquot  bonae  lectiones  a  Seebodio  primo  ex  Bamber^ensi 
receptae  in  transcribendo  praelermitterentur.  Has  ego,  ut  par  eral, 
reduxi  et  quanta  potui  cura  id  egi  ut  tandem  Florus  ad  fidem  codicis 
in  paucis  e^regii  diligentissime  exigerelur.  Praeterea  trium  codicum 
lordanis,  quos  ipse  excusseram  (v.  lahnii  praef.  p.  VII)  lectiones 
perlustrans  nonnullas  bonas  inveni ,  quas  lahnius  nondum  in  lucem 
protraxerat.  In  hoc  iteralo  cum  Floro  Bambergensi  el  cum  lordanis 
codicibus  commercio  fieri  non  potuit  ut  non  aliquol  locos  ex  ingenio 
corrigerem,  quorum  emendatio  mihi  nondum  successerat,  cum  lahnio 
spicas  a  me  sublectas  impertivi ,  sed  quod  etiam  plura  emendare  li- 
cuit,  id  acceptum  refero  doctis  amicis,  Bezzenhergero ,  Mommsenio^ 
SpengeliOj  WoelffUno,  Ed.  Wurmio^  qui  suas  coniecturas  de  com- 
pluribus  locis  desperatis  mecum  communicaverunl.  In  adnotatione 
autem  critica  subiecta  omnes  locos  indicavi ,  in  quibus  mea  recensio 
ab  lahniana  discrepal,  qua  in  re  his  notis  usus  sum: 

B  =  codex  Bambergensis  Flori. 

N  =  codex  Nazarianus  Flori, 

I   =  codices  lordanis  (v.  lahnii  praef.  p.  VI  sqq.) 

Ib  =  codex  Bambergensis  historiae  misceliae ,  quae  excerpta 
ex  Floro  conlinel.    Haec  incipiunt  a  vcrbis  itaque  htmc 

a* 


IV  PRAEFATIO. 

diem  p.  13,  15  huius  editionis  ,  desinunt  p.  34,  9  post 
puduit. 

le  =  frag^mentum    lordanis    in   codice  Emmerano   sive  Ra- 
tisbonensi,  quod^  desinit  p.  11,  17. 

Ip=codex  Pollingensis  lordanis. 

0  =  lahnius. 

H  =  Halmius. 
Pa^.  3 ,  2*2  scripsi :  quattuor  gradibus  Romae  [aetas  dislincta  vi- 
dehilur.  prima  aelas]  sub  regibus  fuil  eic.  Verba  inclusa  desunl  in  B, 
in  quo  probabile  est  lacunam  sic  exortam  esse ,  ut  librarius  ab  allero 
aetas  ad  alierum  quod  sequebalur  aberraret  mediaque  praetermitteret. 
Lacunam  ulcumque  explere  conatus  sum ,  ut  locus  saltem  sine  mora 
legi  posset.  In  codd.  autem  deterioribus  abiecto  voc.  JRomae,  quod 
lahnius  a  cod.  B  bene  servatum  non  debebat  abicere  ,  foeda  interpo- 
latio  propagata  est.  Paulo  post  v.  23,  26  et  30  numeros  in  codd.  tra- 
ditos,  quamquam  falsos  esse  rerum  historia  convincit,  restituendos 
putavi,  veritus  ne  correctionibus  editorum  admissis  scriptorem  ipsum 
corrigerem.  Accedit  quod  una  mutalio,  quae  facta  est,  etiam  falsa 
est;  nam  qui  pag.  3,  26  nominantur  consules  sunl  Appius  Claudius 
Pulcher  et  Q.  Fulvius  Fiaccus  III  (cf.  p.  32,  26  sq.),  qui  consulalum 
gessorunt  a.  212  a.  Chr.  n. ;  conficiuntur  igitur  anni  fere  trecenti,  non 
CCD,  ut  editores  sibi  corrigendum  pulaverunt.  —  4,  24  cuius  dum 
angusiias  Remus  increpat  sallu,  dubium  an  iussu  fratris  occisus  esl  0: 
cuius  dum  angustias  Remus  increpat  saltu  transiluit  dubium  etc.  BI ; 
cuius  dum  inridet  angustias  R.  idque  increpat  dubium  etc.  N.  Ad- 
misi  lahnii  emendationem,  quamquam  ipse  in  eam  polius  sententiam 
incHno  ut  saltu  inducendum  et  totus  locus  sic  scribendus  sit:  cuius 
dum  angustias  R.  increpat,  transiluit  et,  dubium  an  iussu  fralris,  oc- 
cisus  est.  —  5 ,  22  cui  rei  mox  le  —  6,3  arlcfnque  bellandi  IN :  ar- 
iemque  debellandi  BO.  — '6,4  paenitet  non  scripsisse  exercitata  iu- 
ventute,  ut  est  inle;  nam  habet  B  exercitate  iuventute,  syllaba  ex- 
Irema  participii  terminationi  sequentis  substantivi  assimilata;  lahnius 
cx  Ih  et  N  dedit  exerciia  iuveniute.  —  6,  18  parricidium  le:  parrici- 
dam  0  cum  codd.  reli.  Firmatur  emendatio  a  me  recepta  scriptura 
codicisB,  qui  ita  habet  parricidam,  ut  Httera  i  ante  am  erasa  sit. 
Ne  quis  in  verbis  sequenlibus,  quae  lahnius  ex  BI  emendavit,  cum 
N  malit  facinus  inira  gloriam  fuil,  moneo  hanc  esse  scriptoris  sen- 
tentiam:  g^loria  plus  valebat  quam  facinus,  quod  leges  ut  nefas  cita- 


PRAEFATIO.  "'  V 

veranl;  cf.  p.  98,  7  nam  pulchriludo  infra  pudicitiam  prijicipis  fuiU 
—  7 ,  16  eminet  sumpta  sunt  I:  eminet  adsumpta  sunt  0  secundum  B, 
qui  habet  eminet  easumpla  sunl;  sed  vereor  ne  ea  nihil  sit  nisi  prava 
repetilio  syllabae  antecedentis.  —  8,  2  Latii  (vel  Laii)  oppida  H: 
Latio  oppida  I ,  oppida  Latio  B ,  oppida  in  Lalio  N ;  oppida  Latii  0 
cum  Hauplio.  Eliam  p.  83,  35,  ubi  a  B  caslella  abest,  alia  Thessa- 
Uae  castella  scribendum  videtur.  —  8,  11  mira  res  dicitur  extitisse: 
restitere  BI :  mira  res  dictu !  restitere  NO.  Nihil  causae  videtur ,  cur 
lectio  insignis  in  BI  pro  glossemate  habealur.  —  8, 15  caput  est  re- 
pertum  lep  —  8 ,  18  donec  aberat  lihido  IhpN :  donec  aderat  libido 
BleO.  Lectiohem  a  me  reductam  tam  diu  quod  praecedil  vidclur 
fla^itare.  —  9,  13  w/  consulere  civibus  stiis  se  debere  meminissent  H  : 
seom.  BI;  posl  consulere  est  in  NO.  —  10,  9  illa  Romani  nomijiis 
prodigiq:  illa  in  R.  n.  prodigia  B ,  unde  0 :  illa  ni  R.  n.  prod.;  illa  ro- 
mana  prodigia  N.  Non  sum  ausus  ingeniosam  lahnii  coniecturam 
recipere ;  nam  et  ni  nescio  quid  quaesiti  habet,  et  polest  in  illo  in  aliud 
latere ,  velut :  illa  inmania  Romani  n.  prodigia.  —  11,  2  proelii  fuit  B : 
fuit  proelii  NO.  —  11, 26  Manili  BO  :  manlii  I,  marcimamili  N;  immc 
Minucii;  v.  Liv.  III,  25  sqq.  —  11,  30  pecudum  more  le  —  12,  4  sic 
scelerato  signaia  nomine  H :  it  scel.  signat  nomine  B,  et  scel.  signata  no- 
mine  N,  id  scel.  signat  nomine  0.  —  12 ,  8  sponte  se  dediderunt  B :  se 
sponie  dediderunt^O. —  12,9  scripsit  lahnius:  ^Falisci  cum  ohside- 
rentur,  mira  eis  visa  (est  visa  B,  visa  est^)  fides  imperatoris ,  nec 

inmerito,  quodludi  magistrum sibi  ultro  remisisset' :  cum  recte 

intellexisset  Floro  dicendum  fuisse  non  aliis,  sed  Faliscis  fidem  miram 

visamesse,  ut  apparet  ex  verbis  quod sibi  remisisset.    Ego  ta- 

men  malui  eis  ante  est  addere  quam  sic  ex  est  immutare.  —  12 ,  19 
tumprimum:  tunc  primum  1<1 ,  tum  primoBO.  Cum  persaepe  u  eto 
inB  confusa  sint,  a  me  impetrare  non  potui  ut  primo  conlra  usum  ser- 
monis  Latini  reciperem.  primo  pro  primum  B  etiam  habet  p.  70,  13. 
75,  31,  et  N  p.  34,  23.  —  Paulo  post  (v.  21)  scripsi  cum  lahnio :  ^ad- 
actus  miles  sua  sponte  iure  iurando  ne  nisi  capta  urbe  remearet.  spo- 
lia  de  Larte  Tolumnio  rege  (exciditr^^e  in  lahnii  edit.)  ad  Fcrctrium 
friumpho  reporlata.'  Sed  cuni  B  sic  habeat:  ^adactus  miles  sua ^onte 
iure  iurando  ne  nisi  capta  urhe  remearel.  spolia  de  larte  tolumnio 
rege  afferrel.  triumphum  reportaret.'  haud  scio  an  haec  ipsa  scri- 
ptura  recipienda  fuerit;  nam  iam  recte  Dukerus  monuerat:  Terizo- 
nius  in  Animadv.  Hist.  c.  VII  multis  disputat,  Cossum  retulisse  spo- 


VI  PRAEFATIO. 

lia  opima  a.  u.  317. ,  cum  tribunus  mil.  in  legione  esset.  Sed  sive  tum 
sive  mag-ister  equitum  sive  consul  ea  relulit  Cossus  ,  Florus  non  caret 
reprehensione,  qui  turbata  ratione  temporis  narrationi  de  obsidione  Veio- 
ruminterponat,  quod  minimum  XX  annis  ante  eam  inchoatam  g-estum 
fueral.'  Quodsi  Florus  tanto  opere  erravit,  potuit  ilium  quoque  er- 
rorem  in  se  admittere,  ut  militem  iuranlem  faceret  se  spolLa  de  rege 
relaturum  esse.  —  13, 17  adpropinqudbant  IN :  propinquahanl  BO.  — 
13,  35  iempJum  BI  (saltem  lep) :  templum  eius  NO.  —  14,  4  adlocuti 
Lipsius:  alioquin  codd.  et  0.  —  15,  5  Romanam  tirbem  BIN:  Romam 
urhem  0.  Sic  item  p.  73,  20  ex  BN  restilui  de  invadenda  urhe  Ro- 
mana,  cum  rarior  locutio  (v.  Ampelium  c  20  in  urhe  JRomafia)  po- 
tius  notanda  quam  corrigenda  sit.  Scripsit  tamen  Florus  p.  54,9  urbem 
Romam,  ut  optimi  scriptores  dicere  solent.  —  15, 14  plus  essein  im- 
perioB:  plus  in  imperio  esse  NO.  —  16,5  amiciBO:  amicti 'N  (ovl, 
recle  —  16,  12ornatam  Ib  etHeinsius:  armatam  BN.  —  17,  1  sic 
iamen  quoque  Bl :  iamen  sic  quoque  N ,  sic  quoque  0 ,  ut  est  p.  25,  37. 
91,  35.  96, 16.  Cum  tamen  eadem  locutio  eliam  p.  104,  9  libris  tradita 
sit,  relig-ioni  fuitab  eorum  auctoritate  bis  decedere.  Nec  dissimilis  est 
illa  abundantia  p.26,  13:  et  tamen  cim  Punicae  praedae  omnihus 
promunturiis  insulisque  fluitarent,  poptdus  Romanus  et  sic  iriumpha- 

vit.  —  17 ,  20  soUemnemque  familiae  suae  consecrationem per- 

egit  B :  sollemnemque  fam.  suae  consecrationem  —  —  redegit  NO. 
Leclio  codicis  B  mihi  quidem  insignis  vulgatae  emendatio  videtur.  — 
17,  26  cum  iis  B  pr.  m. :  cum  his  B  corr.  et  0 ,  cum  isiis  N.  Latet  for- 
ma  iis  eliam  in  mendo  curis ,  quod  est  in  Ip.  —  17,  32  mirahilis  situ 
NO :  mirahili  situ  B  fort.  rectius.  —  18,  13  Ferentaneae  turmae  BN: 
FerCfitanae  turmae  0.  —  18,  ^Spugna  fuii  Arusifiis  qtios  vocafii  cam- 
pis  Mommsenms :  pugna  sybarusinis  (stihharosin  his  I)  q.  v.  campis  BI, 
pugna  sub  Arusinis  q.  v.  campis  NO.  Cf.  lahnii  praef.  p.  XXXI  et  v. 
Frontini  Strateg.  IV,  12,  14:  vicio  eo  (Pyrrho)  in  campis  Arusinis  circa 
urbem  Beneventum.  Ne  quis  in  requirat,  confero  p.  14,  37  «/erww 
Pomptino  agro  —  —  tuJii  spoJia.  p.  9,  25.  26,  13.  55,  25.  85,  4.  — 
19, 18  eorum  B :  eorum  qui  superfuerurit  NO.  Foedum  glossema  iam 
Seebodius  expulerat.  —  19, 19  Pyrrhus  idem  ^o  me*  inquit  Seebodius: 
P.  idem  omne  inquit  BN ,  Pyrrhus'  '^video  me'  inquit  0  et  priores.  — 
19,  26  qui  porro  N :  quid  porro  BO ;  at  cf.  v.  22  qui  ilJe  senatus  fuit, 
—  19,  31  intactam  reliqui  lectionem  codicis  B :  quis  ergo  mirettir  his 
morihus  (i^  e.  cum  hi  essent  mores)  ea  (i.  e.  lanta  vel  tali)  virtute  mi- 


PRAEFATIO.  Vir 

litum  exercitum  populi  JRomani  fuisse?  Ego  quidem  nori  video ,  quid. 
in  hac  dicendi  ratione  ^exercitum  populi  R.  ea  virtute  militum  fuiss^ 
recte  reprehendi  possit.  Lectio ,  quam  habet  Jahnius  ^quis  ergo  mire- 
iur  eis  moribus,  ea  virtute  militum  victorem  populum  R,  fuissel^  ex 
interpolatione  orta  est.  —  20,  14  ita  ante  timuerat  praeter  B  etiam  ab- 
€st  ab  lep  (et  h?)  et  vox  adiecticia  videtur.  —  20,  25  in  hoc  certa- 
mine  B:  et  inhoc  certamine  NO.  —  21,  4  restitui  veterem  vulgatam 
ila  quae  pro  itaque  (BNO)  et  posterius  adhuc  \n  solo  B  servatum  in- 
clusi.  Prorsus  tamen  abicere  noiui,  cum  simiiis  neglegentia  orationis 
etiam  p.  19,  20  m  repetito  quasi  compareat:  cui  quasi  ab  angue  Ler- 
naeo  tol  caesa  hoslium  capita  quasi  de  sanguine  suo  renascuntur.  — 
21,  17  sed  hic  melior  (scil.  quam  Coriolanus)  N:  sed  haec  melior  B, 
sed  humilior  0  ex  coni.  Mommsenii.  —  21,  22  reliqui  lectionem  vul- 
galam  ^prima  discordia  ob  inpotentiam  feneratorum' ;  quamquam,  cum 
B  habeat  ob  inpotentia,  admodum  propensus  eram  ab  inpotentia  scil. 
exorta  est  emendare.  —  22,  13  addidit  lahnius  ex  mea  emendatione 
qua  anle  quodam;  quam  cum  amicus  meus  ita  refingere  vellet,  ut 
^oixMs  quae  addendum  censeret,  moneo  verborum  iniuriam  non  tulit 
subiectum  esse  non  soror,  sed  Stolo.  —  22,25  ubi  codd.  mance  habent 
^largitione  Cassium  agraria  lege  suspectum  regiae  dominationis  prae- 
senti  morte  multavit  scripsi  ex  incerta  coniectura :  Cassium  agraria 
lege,  Maelium  largitione  suspectum  etc,  cum  noluerim  in  tali  edilione 
lacunam  in  aperta  sententia  relinquere.  Contra  p.23,  4  ex  certa  emen- 
datione  mihi  scripsisse  videor :  tum  ille  vere  robustus  ei  iuvenis  par 
orbi  ierrarum  esse  coepit.  Vulgo  scribitur :  ium  ille  v.  robuslus  et  iuve- 
nis  et  par  etc.  Sed  cum  in  B  ef  ante  iuvenis  desit,  copula,  quae  hic 
necessaria,  ante  par  vitiosa  est,  locum  suum  videturmutasse.  Nam 
qui  sententiarum  nexum  recte  perpenderit,  intelleget,  opinor,  adie- 
ctivum  par  solum  esse  praedicatum  nominis  ille,  contra  robustus  et 
iuvenis  eius  attributa  quae  vocantur.  —  23,  15  abscissam  H :  abscisam 
BNO.  —  23,  28  dimicareiurB:  dimicaret  NO.  —  24, 18  posui  post 
oppressus  comma,  ne  quis  oppressus  fuii ,  quae  vitiosa  esset  synta- 
xis  (cf.  Madvigii  Opusc.  Acad.  II,  p.  218  sqq.),  coniungat.  — 24,  38 
nomen  Nauiii  firmat  Ib,  in  quo  esi  naucio.  — 25,  l^  cecidisset  Ip :  ce- 
pisset  BNIbh  (sed  B  coepisset).  —  25,  15  ipsam  caput  belli  Cartha- 
ginem  BN  (sed  B  ipsa) :  ipsam  (ipsum  Ip)  belli  caput  C.  10.  Lectio 
ipsam,  cuius.loco  facile  quis  malit  ipsum,  firmatur  loco  simillimo  p. 
16,  8  ei  ipsa  caput  urUum  Capua,  quem  locum  aptius  cum  hoc  con- 


yUL  PKAEFATIO. 

feras  quain  p.  62,  7:  ipsa  capita  helli  adgressus  urbes  elc.  — 
25 ,  21  foeda  clade  0  :  f.  clades  BIN.  Nunc  tamen  video  clades  re- 
tinendum  et  locum,  id  quod  monuit  Woelfflinus,  sic  interpung-endum 
esse  :  vincimur.  foeda  clades  Momanisque  usu  incogniia!  vivus  inma- 
nus  hoslium  venit  etc.  Cf.  etiam  p.  26, 10.  —  25,  26  Cum  cod.  B  habeat 
nec  **  commutalio ,  duabus  litteris  post  nec  erasis ,  haud  scio  an 
Florus  neve  comm.  scripserit.  Paulo  post,  ubi  BI  habent  ne  ampKus,  N 
ut  fie  amplius,  nunc  video  iectionem  ut  fiec  amplius  restituendam  esse ; 
cf.  infra  ad  p.  68,  32.  —  26,  1  Appio]  immo  Puhlio  —  26 ,  2  «6  his  BO : 
ibi  IN ,  quam  ieclionem  nunc  praefero.  —  26,  4  ah  iis  Ib :  ab  his  BNO. 
—  26,  5  classem  iam  in  Africo  mari  aput  Aegimurum  hosiium  BI; 
classem  hosiium  in  Africo  mari  apud  Aegimurum  iam  N ;  cl.  hosiium 
in  A.  mari  apui  Aegimurum  insulam  0  ex  coni.  Hauplii.  In  scriptura 
hostium  nihil  aliud  latere  nisi  ostium  vidit  Mommsenius ,  ut  est  in  B 
hosiium  pro  ostium  pag".  59,  25  (item  in  N  h.  1.)  et  p.  87,  18,  hostia  pro 
Ostia  p.  75,  6  et  similia  alia  aspirationis  exempla;  v.  lahnii  praef. 
p.  XXXII.  De  re  autem  cf.  Liv.  XXX,  24:  onerariae  pars  maxima 
ad  Aegimurum  (insula  ea  sinum  ah  alio  claudil,  in  quo  siia 
Carihago  est,  triginta  fere  milia  ah  urhe),  aliae  adversus  urhem  ipsam 
ad  Calidas  Aquas  delatae  sunt.  In  eodem  versu  consule  a  BI  ab- 
esselahniusrecte  iliequidem  tradidit,  sed  est  inBpost^z^/eowerasura, 
in  qua  litterae  cs  videntur  latere.  Paulo  post  veram  leclionem  quanr 
tusque  codd.  lordanis  recle  servarunL  —  26,  37  rubiginem  B:  robi- 
genem  NO.  —  27,  4  Liguras  B :  Ligures  NO.  cf.  Samnitas  p.  15,  30 
et  16,  10;  Macedonas  p.  35,  33.  40,  1.  52,  23;  Thracas  38,  20; 
Teuionas  50,  33;  Caledonas  61,  27;  Biiurigas  Carnutas  61 ,  34; 
Senonas  74,  24;  Cilicas  93,  34;  Auirigonas  103,  12;  myoparonas 
bl,  1.  —  27, 18  umente:  humenie  BIp;  umenti  NO.  —  27, 19  cum  vix 
c«?tfere  Bezzenberg-erus  et  Mommsenius :  cum  mox  caluere  1;  quam 
(quae  N)  mox  cal.  BNO.  —  27,  20  leui]  syllaba  ui  in  B  est  in  rasura, 
ut  fort.  leni  scribendum  sit.  —  27,  20  saepe  et  alias  et  Ip :  saepe  et 
alias  sed  BN,  item  0,  sed  hic  lacuna  ex  Hauptii  sententia  post  alias 
significata.  Lectio  a  nobis  recepta  vera  videtur;  nam  afFert  deinde 
riorus  tria  vota  a  GaUis  diversis  temporibus  facta,  quae  cum  omnia 
ad  idem  spectarent,  pariter  secus  cesserant. — 28,  2  imperavit,  quod  0 
ex  B  restituit,  legitur  etiam  in  Ibp.  —  28,  17  excepiam  Annibal]  \n  B 
hic  est  scissura,  qua  desiderantur  litterae  m  anni,  quod  monendum 
putavi ,  ne  codici  optimo  hic  sua  fides  dero^etur.  —  28,  23  Saguntini 


PRAEFATIO.  IX 

addidi  ex  lahnii  coni.  —  29,  18  Traswnennus :  ihrasymennus  N, 
ihrasymenusBf  Trasimenus  0.  Cf.  Ritschelium  in  Mus.Rhen.novoVIiy 
p.  565  etHeervvagenium  ad  Liv.  XXII,  4,  1.  —  29,  19  a?'S  nova  codd. : 
pars  nova  0.  —  29,  35  post  eurus  est  in  B  rasura  itenique  syllaba  rus 
in  rasura  m.  sec.  scripta  est,  ut  suspicere  parlicipium  post  eiiruSf 
\e\ui  flans,  intercidisse.  —  ^O ,  16  mox  et  ipsius  et  exercitus  ardor 
-Dukerus :  mox  el  ipse  et  ipsius  exerc.  a.  BO ;  mox  et  ipse  et  exerc.  a.  N. 
Cf.  lahnii  praef.  p.  XXIIII.  —  30 ,  35  revivescentis  B :  reviviscentis 
NO.  —  31,  5  reppulitin  Camp.  suam  H:  pro  reppulit  habent  BlbhO 
perpulii,  IpN  pepulit.  De  commutatis  syllabis  per  et  re  cf.  p.  100,  15, 
ubi  N  habet  repulit,  B  perpulit  cx  reppulit;  p.  17,  21  €st  in  B  recte 
peregit,  in  N  redegit;  p.  77,  9  in  B  perrexit  pro  respexit;  v.  etiam  ad 

p.  47,  4.  De  sententia  aulem  cf.  p.  53,  2  Didius  vagos intra  suam 

reppulit  Thraciam  et  p.  60 ,  3  hellicosissimam  geniem  in  sedes  suas 
reduxit.  —  31,8  pro  pudor  H :  pudor  B ,  o  pudor  IN ,  populus  Rom 
0  ex  sua  coni.  Vestig-ia  leclionis  pro  pudor,  ut  item  dixit  Florus 
p.  11,  17,  mihi  visus  sum  reperisse  in  scriptura  codicis  Ib ,  qui  habel 
iumor  pudoris  pro  tum  pudor;  nunc  lamen  mallem  ipsam  lectionem 
codicis  B  recepissem,  propterea  quod  Florus  in  his  formulis  exclama- 
lionis  sibi  minime  constat;  sic  est  pro  dedecus  p.  48,  28,  pro  facinus 
p.  74,  2,  pro  nefas  p.  75, 1  et  81,  9 ;  contra  facinus  indignum!  p.  76, 29, 
nefasl  p.  47,  1  et  30,  p.  84,  13;  o  nefas  p.  78,  26.  De  senlentia  autem 
cf.  p.  74,  38  sq.  —  31,  J  5  mediaque  de  Italia  Africam  facerei  acute 
coniecit  Ed.  Wurmius.  —  31,  34  cum  iam  evasisseiin  turrem  H:  cum 
uim  ev.  in  iurrem  BO,  iam  om.  N.  —  32,  11  ne  in  conspectum  suum 
quidem  BIp:  ne  in  consp.  quidem  suum  NO.  —  32,  19  Tarentum  B 
Ibp  :  Tarentus  Ih  (?)  NO.  Praeter  hunc  locum  nominativus  huius 
nominis  semei  apud  Florum  leg^itur  p.  17 ,  29,  ubi  B  Tarenfus,  N  Ta- 
renios  habet.  —  32 ,  20  sedes  domus  et  patria  BI :  sedes  et  domus  et 
patria  N ;  domus  delevit  0.  De  copula  et  (aique)  in  terlio  membro 
posila  cf.  p.  29,  38.  54,  3.  55;  18.  62,  23.  63,  27.  69,  8.  84,  8.  88,  37. 
90.  19.  98,  27.  — 33,  II  Nero  in  tdiimum  Italiae  angulum  summoverat 
Annibalem  H :  N.  in  idtimo  (ultimu  Ib)  //.  angulo  sum?noverat  A.  BI ; 
N.inultimo  I.  a?igulo  summovebat  A.  0  secundum  N.  Plusquamper- 
feclum  retinendum  esse ,  quo  retento  coniectura  mea  fere  nccessaria 

est,  apparet  ex  membro  contrario:  Livius signa  converterai, 

Cf.  etiam  p.  32,  34.  —  33,  14  omni  qua  longissima  est  Ilalia  solo  inier- 
iacenie  Ibp  (et  haud  dubie  eliam  h):    est  om.  NO ;    omni  qua  lon~ 


X  PRAEFATIO. 

gissimum  fuii  Ilaliae  s.  interi.  B.  Cf.  p.  56 ,  21  totam  qua  laiisstma 
est  Asiam  pervagalus,  p.  51,  20  etc.  Paulo  post  v.  17  verba  neque  id 
fieri  Annibal  senserit,  quae  salva  sententia  abesse  poterant,  B  in  mar- 
gine  habet,  sed  videntur  a  prima  manu  suppleta.  —  33,  31  ulriusque 
classis  castra^l:  utriusque castra  NO.  Videtur  classis  idem  ,  quod 
ost  exercitus,  signifieaie.  —  34,  25  velut  BIp :  veluti  NO.  —  34,  37 
el  ipsa  NO:  ad  ipsa  B  (anle  ad  vocabulo  eraso);  et  ad  ipsa  I; 
id  est  ipsa  Freinshemius.  —  35,  6  ^/  (i.  e.  eliam)  Lacedaemona  B: 
et  om,  NO.  Ab  ingenio  Flori  non  videtur  abhorrere  addito  e/Lace- 
daemona  praeter  reliquas  urbes  extulisse.  —  35,  37  imperator  Annibal 
Hauptius:  miser  AnnibalBNO.  Cf.  lahnii  praef.  p.  XXVII.  —  36,  14 
<iliquo  B,  littera  d  post  o  superscripta.  —  36 ,  25  we  sibi  placeant  Aihe- 
nae,  in  Aniiocho  vicimus  Xerxen  interpunxi ;  0  iposi  Aihenae  cum  See- 
bodio  exclamandi  sig-num  posuit.  —  36 ,  27  Alcibiadem  B :  Alcibiaden 
NO.  —  36,  37  haec  omnia  B :  haec  om.  NO.  —  37,  13  omnisque  late 

Cephallenia ,  Zacynlhos belli  accessio  fuerunt  Freinshemius.  — 

37,  31  at  certe  negaius  0  :  hac  perte  negaium  B  (corr.  in  aperte  nega- 
tus),  certe  negatus  N.   Equidem  malim :  dubium  est;  certe  negaius  etc. 

—  38, 10  siuprum  passa  IN :  passa  om.  B,  unde  0  siupraia,  lectione 
lordanis  neg-iecla.  —  38,  12  ad  mariium  BI:  ad  mariium  suum  NO. 

—  38,  20  in  res  suas  0  in  adnot. :  in  uires  suas BN.  —  39,  4  celebri 
religione  BN :  delubri  religione  0  ex  coni.  Tollii.  At  nuUa  causa  vide- 
tur,  cur  lectio  codd.  immutetur.  Ail  Florus :  Perses  victus  fugit  in  ma- 
ria  insulamque  Samothracen  fretus  celebri  relig-ione  insulae,  quae 
isQa  v^aog  appeiiata  (v.  Diod.  III,  55)  sancta  habebatur.  Accedlt 
quod  paulo  post  Florus  scripsit:  ab  illo  quo  confugerat  templo,  non 
delubro.  —  39,  9  fort.  nomenque  in  epistola  noiarei  suum  —  39,  11 
i?i  iribimal  recepii  H :  in  iribunali  rec,  BO ;  in  templum  rec.  N.  —  39, 
32  Scodram]  scoridam  B  rasura  ex  scoriadam  —  40,  7  Philippus 
Persae  filius  B :  philippus  ex  similiiudine  philippi  pseudofilippus  N  ;  ex 
similitudine  Philippi  Persae  filii  Pseudophilippus  0.  — 40,  12  invali- 
dus ,  qtiique  ?io?i  a  veris  regibus,  ab  illo  imaginario  et  s.  rege  superatus 
est  H  secundum  Mommsenium  (qui  proposuit:  regibus,  esi  ab  illo  — 

—  superafus):  invalidusque  (invictusque  N)  non  a  (a  om.  B)  veris 
regibus  sed  ab  illo  imag.  et  s.  rege  superatus  est  (esl  om.  N)  BN ; 

invalidus,  aique  non  a  v.  regibus,  sed  ab  illo sup.  est  0.  —  40, 

14  consul  Metellus  B  :  consule  Meiello  NO.  —  41,  35  quo  (scil.  duce) 
minus  credas  B :  quod  minus  credas  NO.  —  42 ,  9  et  34  Corinthus  B : 


PRAEFATIO.  XI 

Corinihos  NO.  —  42,  16  Macedoniae  stalum  H:  Macedoniae  BN; 
Macedoniam  0  et  vulgo.  —  42 ,  18  J5://rfo5  B :  Elidis  NO.  —  42 ,  22 
intervenit  Ed.  Woelfflinus  :  i^ivenil  B,  vmY  NO.  —  42 ,  28  Corinlhit] 
cofinthi  B  cum  rasura  post  hi;  yldetur  cori7ithici  fuisse.  —  42,  36 
clarissimarim  Freinshemius :  clarissima  BNO.  —  43,  1  scintillae 
Woelfflinus  secundum  lahnium,  qui  ingeniose  favillae  ooniecerat: 
illeBN.  —  43,  15  contagium  ac  series:  contagium  ad  series  B,  con- 
tagio  et  series  N,  contagium  serpens  0  ex  Mommsenii  coni.  —  44 ,  1 
ille  Scipio  B:  Scipio  ille  NO.  —  44,  3  Cellicos  BN:  Celliberos  Sal- 
masius  ex  cod.  Palalino.  Reliqui  lectionem  vulg-atam  ob  locos  Slra- 
bonis  III,  1,  6p.  139;  IIl,  2,  2  p.  141;  UI,  2,  15  p.  151;  III,  3,  5 
p.  153,  quamquam  leclio  Palatini  aiiqua  ex  parte  firmalur  scriptura 
in  cod.  B,  qui  sec.  manu  recenliore  celticos  correctum  habet;  prius 
scriptum  fuisse  videtur  celicos  Siui  celiros  —  44,  13  audaciae  B: 
astutus  el  audacia^,  astutiae  0.  —  44,  25  castra  etiam  praetorum 
et  praesidia  adgressus  H :  castra  etiam  praetoinim  (praetoriorum  N) 
praesidium  adgr.  BN.  Nec  tamen  ita  certa  est  emendatio  a  me 
proposita,  cum  et  postprae^orMweliam  a  B  absit,  quodlahnius  afferre 
omisit.  Potest  enim  praesidium  (i.  e.  praesidum)  etiam  g^lossema  voc. 
praetorum  esse.  —  44,  25  et  45,  20  internicionem :  internitionem  B, 
internecionem  ^O .    —   45,  1  Durium  eOid.  veteres :  om.  codd.  et  0. 

—  45,  3  saevius  aliquando  perculit  Lipsius :  s.  aliquanto  perculit  BNO. 

—  45,  16  hunc  quoque  delendum  censet  lahnius ;  probabilius  est  quod 
Mommsenio  in  mentem  venit,  participium,  ut  ac?oW/,  intercidisse.  — 
45, 17  ita  N :  om.  BO.  —  45,  28  et  iniustis  BN:  et  inuisis  susp.  Momm- 

senius.  —  45,  34  quodque videret]  cf.  lahnii  praef.  p.  XIX.  — 

46,  14  subiecto  Mommsenio  ^lossa  videlur.  —  46,  15  macte  esse  for^ 
iissimam  BN:  macie  este!  fort.  0  ex  coni.  Hauptii;  ego  esse  Momm- 
senio  auctore  uncinis  circumclusi. —  46,  21  de  pauperrimis  B  :  de 
pauperibus  NO.  —  46,  Ihita  magis  turbida  et  foeda.^  velut  crescentibus 
Bezzenberg-us. ; —  46,  32  quippe  quibus  cum  lugurthinis  —  —  miscue- 

rit  (scil.  populus  Rom.)  H :  quippe  qui  (scii.  anni)  lugurthinis 

miscuerint  NO,  quippe  qui  iugurthinis miscueril  B ,  sed  est  post 

quippe  vocabulum  quinque  sexve  litterarum  erasmn,  cuius  primae 
litterae  qu  et  extrema  s  etiam  nunc  conspicuae  sunt ;  quod  sequitur 
post  rasuram  voc.  qui,  ipsum  quoque  in  ioco  eraso  et  manu  secunda 
scriptum  est.  Paulo.post  auctore  Mommsenio  post  bellis  signum 
lacunae  posui ,  cum  ex  loco ,  quem  hellis  obtinet ,   probabile  sit  sen- 


XII  PRAEFATIO. 

lenliam  relalivam,  velut  ^  quibus  arma  per  orbem  ierrarum  circum- 
iulit',  hic  intercidisse.  —  47,  4  separalim  referenlur  H:  sep.  per- 
fereniur  BN,  sep.  proferentur  0  et  vulgo.  Syllaba  tim  in  B  in  ra- 
sura  maiore  scripta  est.   De  confusis  syllabis  per  et  re  cf.  ad  p.  31,  5. 

—  47,  I^Crassi]  cassi  B  (non  cuassi).  —>  4g,  37  frustra  adivit  0: 
frustra  diuoluit  B ,  frusira  diu  uoluii  N.  Equidem  hic  quoque  aliquid 
excidisse  suspicatus  scribere  malim :  frustra  diripere  voluit;  cf.  quae 
sequuntur  de  Thala  re  vera  direpla.  —  48  ,  38  armis  thensaurisque 
regiis  \{:  a.  t.  regis  BNO.  Cf.  p.  47,  16  in  bonis  regiis;  62,  34  regiis 
inhians  ille  thetisauris  etc.  —  48,  38  diripuilB:  disrupuii 'N ,  forl. 
recte ;  v.  Fleckeisenum  in  Ann.  nov.  philol.  et  paedag-.  Vol.  LXVI, 
p.  328.  —  49,  7  Capsam,  in  media  Africa  sili  anguibus  harenisque  val- 
latam  B  :  pro  siti  est  in  N  sitam;  ego  malim  situ;  nam  siti  harenisque 
tautolog-um  videtur.  —  49,  32  Arverni  edd.  veteres:  Arveni  BO, 
Arvenni  N.  Cf.  Plin.  Nat.  Hist.  VII,  50,  §.  166.  —  50,  1  Vituitus  BO: 
bisuisusN ,  quae  lectio  suadet  ut  Bituitus  restituatur.  —  50,  33  Teuto- 
nas  BN  (ex  nominativo  Teuiones;  v.  supra  ad  p.  27,  4):  Teutonos  0 

—  51,  10  Teutobodus  scripsi  ex  Orosio  V,  16  et  Eutropio  V,  1:  teulo 
uocatus  B,  ieutobocus  N.  Illud  recepi  ut  propius  accedens  ad  lectio- 
nem  codicis  B,  quam  quod  vulgo  in  Floro  nulla  librorum  auctoritate 
editur  Teutobocchus.  Potest  tamen  teutouocaius  etiam  corruplum  esse 
ex  Teuiobocus ,  ut  est  in  N.  In  Orosio  lectio  librorum  admodum  flu- 
ctuat;  cod.  Monac.  habet  Theudolus,  S.  Gallensis  Theodulus. —  51,  24 
venere  ipsi  —  nam  metus  in  barbaris  nulla  vesiigia  —  et  diem  pugnae 
a  nostro  imperatore  peiieruni]  sic  incerta  emendatione  scripsi ,  ut  le- 
gentium  commodo  subveniretur ;  in  B  verba  venere  usque  ad  vesligia 
ei  omissa  sunt;  N  habet:  venere  illi  quam  et  in  barbaris  mulia  vesii- 

gia  diem petierunt.  —  51,  25  et  sic  BN:  et  hic  Perizonius.  — 

52,  1  verba  nam  cum  missa  ad  Marium  legatione  libertatem  ac  sacer- 
dotium  non  inpetrassent  intacta  reliqui,  quamquam  graviter  corrupta 
existimo.  Mommsenius ,  quem  de  loco  consuhii,  acute  suspicatur: 
nam  ctim  missa  ad  Marium  legatione  liberlaiem  magistraius  (ex  mag.) 
ac  sacerdoiium  (i.  e.  sacerdotes)  non  inpetrassent  elc.  —  52,  6  B  ha- 
bet  plaustrorumqependeruni ,    Uttera  q  eadem  manu  in  p  mutata.   — 

52,  17  verba  quod solei ,  quae  codd.  post  inieresset  (v.  20)  ha- 

bent,  cum  lahnio  transposui;  post  victoriae  Cimbricae  ^vdbdihWe  est 
participium,  velut  5M&c/a7W«;w,  intercidisse.  —  52,  35  silvarum  ei 
montium  siius  cum  ingenio  conseniiebani  vulgo  le^ilur,  sed  erunt  qui 


PRAEFATIO.  XIII 

con5^/i<?6a/ praeferant,  ul  scriplum  esl  in  B,  sed  ita  ut  littera  ti  eadem 
manu  super  lineam  addita  sit.  —  54,  10  parique  violentia  ruentem 
tilterius  hostem  quadam  quasi  manu  reppulit]  pro  quadam  scripsil 
lahnius  ex  coni.  Hauptii  eadem;  equidem  cxplico:  quasi  ictu  quodam 
gladiatorio  reppulit;  videlur  enim  locutio  proverbialis  (ut  iteni  esl 
p.  84,  30  quasi  una  manu),  ex  armorum  certaniine  desumpta,  cf.  inpr. 
Quinlil.  Instit.  orat.  VIIII,  1,  20:  Namque  ut  in  armorum  certamine 
adversos  icius  et  rectas  ac  simplices  manus  cum  videre,  ium  eliam  caver^e 
ac  propulsare  facile  est ,  aversaeque  lectaeque  minus  suni  ohservabiles 
etc.  —  54,  24  a  rege  N:  ei  regeB;  ex  rege  suspicatur  WoelfFlinus. 
—  54 ,  30  revivescuni  BN  :  reviviscunt  0.  —  55 ,  24  Euphratem  B : 
Euphraten  NO.  —  55,  27  quippe  quasi  commilitans  cum  dea  H  :  dea 
om.  N;  quippe  comm.  cum  quasi  dea  B ;  quippe  comm.  quasi  dea  cum 
0.  —  56,  9  obsides  0:  ei  obsides  BN,  fort.  recte,  si  slatuas  aliquid 
ante  ei  desiderari.  —  56,  16  illud]  illii  B.  —  56,  22  imperii  habehat 
B:  hahehai  imperii  NO.  —  57,  2  iurharet  codices:  turbai  et  0  ex  sua 
coni.  —  57 ,  4  Phaselim  B :  Phaselin  NO.  —  57 ,  20  Atilius  I.  Fr. 
Gronovius  (sed  addito  praenomine  P.):  Graiillus  BO,  graiilius  N. 
Cf.  Appiani  Milhrid.  c.  95.  —  57,  21  Pofnponius  Dukerus:  Pompeius 
BNO.  —  57,  23  Lihycum  Leniulus  Marcellinus  Mommsenius ,  quo 
auctore  et  haec  correxi  et  quae  sequuntur  meliore  verborum  distin- 
ctione  ordinavi.  0  cum  vulgata  habet:  Lentulus  Libycum,  Marcelli- 
linus  Aegyptium ,  Pompei  iuvenes  Hadriaiicum ;  Varro  Terentius  Ae- 
gaetim;  et  Ponticum  et  Pamphylium  Metellus,  Asiaticum  Caepio  elc. 
De  Lentulo  Marcellino  v.  App.  1.  c. ,  de  Terentio  Varrone  eundem  et 
quae  ipse  de  imperio  suo  tradidit  in  1.  de  re  rust.  II  praef.  —  57,  27 
quasi  poria  Lipsius:  quasi  portam  BNO;  sic  obditis  navibus  quasi 
porla  idem  est  quod  navibus  ut  porta  obditis,  quam  loculionem  Florus 

in  deliciis  habuit;  v.  p.  26,  21  Itomana  classis sic  remis  quasi 

habenis  agehaiur;  56, 30  sic  maria  bello  quasi  iempestate  praecluserant. 
p.  60 ,  4  geniem  sic  in  sedes  suas  quasi  greges  in  stahulum  paslor  re~ 
duxit.  p.  61,  11  cum  Rhenum  suum  sic  ponte  quasi  iugo  captum  vi- 
derent.  add.  p.  75,  36.  92,  7.  —  58,  10  Creiicum  hellum,  si  vera 
volumus,  nos  fecimus;  sola  enim  vincendi  nobilem  insulam  cupiditas 
fecit]  enim  om.  codd. ;  lahnius  nos  fecimus  uncinis  circumdedit,  duas 
diversas  lectiones  confusas  esse  ratus ;  cf.  eius  praefat.  p.  XXIIII.  — 
58,  26  Anionium]  immo  Oclaviim,  nisi  est  error  Flori  ipsius.  Habet 
deinde  B  in  aliam,  non  in  alim,  ut  est  apud  0  operarum  errore.  — 


XIV  PEAEFATIO. 

60,  31  quae  erat  Ariovisti  0:  quaetariouisti  B,  erat  om.  N,  quanta 
.4noy/5// suspicalur  Woelfflinus  fort.  recUus  ;  cf.  p.  55,  26.  75,  35. 
89,  21.  95,  14.  — '  61,  10  maior  B  :  set  maior  N,  tum  maior  suspicatur 
0.  —  61,  17  Britanniam  transit  B:  ne  quis  in  Britanniam^  ul  est  in 
N,  requirat,  cf.  p.  56,  11 :  Lihanum  Syriae  Bamascumque  iransgressus. 
—  61,  28  Casuella  B  :  cauelianis^^  Cassivelani  0  ex  Freinshemii  coni., 
quam  cum  veram  habere  nequeam,  locum  ut  est  corruptus  reliqui.  — 
62,  1  et  kieme  creverant  Atpes]  hri.  concreverant ,  nisi  leclio  librorum 
80  fnlcilur  quod  Florus  p.  51,  13  d[\\{:  per  hiemem,  quae  altius  Alpes 
levat.  —  62,  9  sustulit  Ldmio  auctore  uncinis  circumciusi ;  cf.  eius 
praef.  p.  XVIIII.  —  62,  29  Ateius  Freinshemius:  Metellus  BNO.  — 
62,  32  Orode  N:  Herode  BO.  —  62,  34  mcminisset  sel  0  in  adnot. : 
setom.  BN,  sed  B  sichabel:  meminis  set  —  63, 17  vix  cladis  iantae 
nuntium  Ip.  —  63,  11  hoslium  in  manus  H:  in  om.  BO,  ante  hostium 
habet  N.  Cf.  p.  49,  17  Sullae  in  manum  traditur.  —  63  ,  24  illa  tertia 
aetas  NO:  tertia  om.  B;   haud  scio  an  fucrit  tertia  illa  aetas,  ul  est 

p.  75,  25  tertius  ille  turbo.  —  66 ,  8  de  verbis  ne  populus ageret 

V.  lahnii  praef.  p.  XXIIII  sq.   —  67,  18  obvia  nobilitas  manu  eorum^ 
quos  agris  moverat,  cedere  a  foro  cocgit  H :  ohvia  7iohiUtas  manu  eo- 
rum,  quos  agris  moverai.   caedes  a  foro  coepit  BO.      Cacdem  in  Ca- 
pilolio  demum  initium  cepisse  etiam  Aureiius  Victor  testatur  de  Vir. 
illustr.  c.  64:  deinde  cum  prorogare  sihi  poleslatem  vellet,  adversis 
auspiciis  in  puhlicum  processit  statimque  Capitolium  petiit  elc.     De 
voc.  obvia  autem  ,  quod  est  idem  quod  obviam  profecta  vel  progressa, 
V.  p.  67,  11  et  33;   p.  79,  21.    Ceterum  possis  cliam  caedes  a  foro 
mvitare  in  cedereforo,  quod  haud  scio  an  praeferendum  sit;  v.  pag. 
36^,  21  mari  ac  terra  cedere  coegit  el  36,  30  ioto  cesserat  mari.  —  67, 
22  aiq.  ita  duce  scipione  nasica  l\  a  concitalo  in  arma  populo  quasi  iure  . 
oppressus  esl]  sic  loeus  in  B  scriptus  est,  sed  praepositione  a  anle  .. 
concitato  erasa,    quae   abest  ab  editionibus.     Videlur  leclio   primaej^ 
manus  vera  esse.  —  68,  3  tantum  animorum  Marius  0 :  tafitwn  uiro 
marius  B ;    tantum  viro  Marius  dabat  spei,  nobilitati  semper  inimicus 
Momnisenius.     In  lectione  cod.  B  uiro  eliam  t//nw7n  lalero  potest.  — 
68,  8  fort.  ipse  se  adoptarat.   —    68,  18  Memmium  cdd.  veteres:^^ 
meummium  N,  Mummium  BO.    —   68,  19  regem  se  a  salelUtihus  suisi^ 
appellatum  H:  regem  ex  saieUitihus  (exaieUitibus  B)  suis  app,  BN;^^ 
7'egem  ex  sat.  suis  se  appeU.  0.  —  68,  26  in  ipsa  N:  ipsa  BO.  —  ^^' 
32  ut  nec  edd.  veteres:  ut  ne  BNO.     Cf.  de  nec  =  ne  —  quideni,^ 


PKAEFATIO.  XV 

p.  15,  26.  23,  19.  36,  24.  48,  36.  56,  24.  57,  3.  68,  32.  78,  25.  80,  1. 
84,  19.  92,  26.  96,  7.  99,  32.  100,  23.  ne  pro  nec  in  B  eliani  scriplum 
esl  p.  76,  7.  78,  25.  80,  1. ,  conlra  nec  pro  ne  p.  93,  25.  Loculione 
ne  —  qtiidem  Fiorus  raro  usus  est,  ut  p.  45,  17.  80,  1.  —  69,  6  unde 
et  naialium  Druso  aemulalio  accesserai  B :  unde  et  nataliuio  druso  ae- 
mulaiio  accesserat  N ;  una  natalium  a  Druso  aemulaiio  facessierat  0 
ex  coni.  Hauptii ;  unde  et  naia  aemulatio  Mommsenius ;  equidem 
malim :  unde  et  nata  LivioDruso  aemulalio  -^  69,  24  mintLS  delendum 
esse  significavi ;  in  loco  mendum  esse  apparel,  sed  incerlum  sitne 
minus  an  rf^sferwnnnducendum,  an,  quod  Dukerus  voluit,  magis  pro 
minus  corrigendum.  —  69,  25  desierunt  BN :  destiierunt  0  ex  Momm- 
senii  coni.  —  69,  27  Bellum,  quod  adversus  socios  gesium  est,  sociale 

hellum  voceiur  licet  N :  hellum gestum  est  om.  BO ;  illud  resti- 

tuendum  esse  lahnius  in  praef.  p.  XXXVI  recte  vidit.  —  70,  8  « 
Latinos  corruptum  esse  cum  ipsa  orationis  forma  (nam  et  sic  posi- 
mm  vitiosum  est)  apparet,  lum  ex  rerum  gestarum.  historia,  quoniam 
Lalinos  a  bello  sociali  abstinuisse  compertum  est;  lalet  in  et  latinos 
aliud  populi  nomen,  vel  Vestinos  vel  PaeJignos.  Hac  coniectura 
probata  Mommsenius  bene  monuit  iam  iilud  quoque  incertum  esse, 
ulrum  supra  p.  70,  2  vera  sit  lectio  omne  Laiium  an  eius  loco  omne 
Samnium  emendandum.  —  70,  8  afrienos  B ,  Afranius  NO.  Scripsi 
secundum  optimum  codicem  Afrienus,  cum  nomen  viri  prorsus  in- 
certum  sil ,  sed  apparet  eundem  nominari,  qui  ab  Appiano  Bell.  civ. 
I,  47  TlxoQ  AacpQYjvtog  vocatur.  —  70,  27  media  in  urhe  per  viam  H : 
mediam  urhem  per  viam  BN,  mediam  per  viam  0.  Non  moveor  eo 
quod  urhs  paulo  ante  dicla  est;  cf.  p.  19,  20  sq.  71,  5  sq.  72,  37.  — 

71,  2  Id  qualitercumqueB  (scii.  feras;  cf.  p.71,  4.  72,  20.  73,  37  sq.): 
ut  cumque  N,  hucusque  0.  —  71,  5  inier  iniiia  urhis  N:  in  tlalia  ur- 
his  B ,  inter  iniiia  liberiaiis  0.  —  71 ,  20  sulphure  B :  sulpure  NO.  — 

72,  10  Tiius  Aquilius  BO :  Tiius  om.  N,  rectius,  ut  videtur;  nam 
verum  praenomen  esl  Matiius.  —  72,  31  et  76,  11  milia  ampIiusB: 
amplius  milia  NO.  Habet  tamen  eliam  B  p.  71,  23  sexaginta  am- 
plius  milium,  p.  84,  7  trecenta  amplius  milia,  p.  95,  23  viginti  amplius 
milium.  —  72 ,  35  vinculis  NO :  ungulis  B,  unde  haud  scio  an  corri- 
gendum  sit:  cingulis  —  72,  37  inde  alia  casira,  Vareniana,  castra 
deinceps  Thorani  B :  Vareniana  caslra  om.  N ,  inde  Vareniana  ca- 
sira,  deinceps  Th.  0.  Cf.  supra  ad  p.  70,  27.  — 73,  6  ex  ferro  H: 
ei  ferro  BNO.  —  73,  12  in  honorem  aliquot  codd. :   in  honore  BNO. 


XVI  PKAEFATIO. 

Cf.  lahnii  praef.  p.  XXVI.  —  73,  20  urhe  Romana  BN :  urhe  Roma  0 ; 
<3f.  supra  ad  p.  15,5.  —  73 ,  27  Irahibus  B  :  cratihus  NO.  —  73,  35  te- 
lum  Freinshemius:  hellum  BNO.  —  74,  12  est  post  supergressum  indu- 
cendum  esse  lahnius  censet.  —  74,  20  urhi  agmen  B  :  agmen  urhi  NO. 

—  74,  24  Poenos  quoque,  quae  H  :  Poenos  quoque  BN ,  Poeno^  quae  0. 

—  75,  27  legiones ,  quingeniae  cohortes  0 :  legiones  inde  quingeniae  coh. 
BIS ;  fort.  legio?ies ,  undequinquaginta  cohortes.  Cf.  lanien  Plularchi  v. 
Sullae  c  27.  —  75,  29  fe^^ox  B  :  ferus  NO.  —  75,  31  primum  N :  primo 
BO ;  cf.  ad  p.  12, 19.  —  75  ,  37  quantum  id  funerum  B  ;  forl.  quantum 
fuitfu7ierum  —  75,  S8  pe?tetralihus  0 :  penite?itibus  B,pate?itibus  N.  ■■ — 
76,  22  laniatum  B:  la?icinatum  NO.  —  77, 12  hi  copias  adtriverant  viri, 
prope  tota  Hispa?iia  perseculi.  diu  et  ancipili  semper  acie  pug?iatum 
est;  nec  tamen  prius  hello  quam  suorum  scelere  et  insidiis  extinctus  est. 
prima  per  legatos  hahita  certami?ia  etc,]  sic  scripsi  in  manifesla  codi- 

cum  ditlog-raphia,  illud  etiam  dubilans  ,  num  colon  diu pug?ia- 

ium  est  suo  loco  collocatum  an  post  extinctus  est  transponcndum  sit: 
hi  copias  adtriuerant  uiri  diu  et  a?icipili  semper  acie  pugnaium  est.  ned, 
tamen  prius  hello  quam  suorum  scclere  et  insidiis  exti?ictus  est.  copias 
eiusprope  tota  hispa?iia  persequuti  diu  etuaria  semper  acie  domaue- 
runt.   Pri?na  per  legatos  ctc.  B.    Ex  his  verbis  lahnius,  quem  v.  in 

pracf.  p.  XXV,  hi  copias adtriueranl  et  deinde  diu  et  uaria  sem- 

per  acie  uncinis  inclusit.  —  78 ,  23  distringere  incendiis  urhem  NO : 
destringere  i.  u.  B ,  fort.  rccte ,  ut  sit  idem  quod  ad  solum  exurere ,  solo 
aequare.  —  80, 31  C.  Caesa?-]  fort.  C.  delendum,  ut  ilem  nomina  Crassl 
et  Pompei  praenomine  carent.  —  81,  4  morte  luliae  B :  et  morte  luliae 
NO.  —  81 ,  12  primum  H :  prima  BN ,  primo  0.  —  81,  31  ?iave  B : 
navi  NO.  ?iave  habent  codd.  p.  86,  29;  contra  B  navi  p.  94,  16.  —  82, 
29  radiaret  0 :  radiarent  B  (non ,  ut  est  in  lahnii  adnot. ,  radiarent, 
correctum  ex  radiaret);  radiarentur  N.  Equidem  malim  :  quasi  de  in- 
dustria,  ut  prospera  eius  adversis  radiarent,  i.  e.  exsplendescerent. — 
83,  27  castrorum  quae  sedeci?n  milium  vallo  ohduxerat]  cum  in  B  sit 
^castrorumq.  sedecl  miliij.  (corr.  ex  milia)  uallo  (o  est  in  ras, ;  fuerat 
quondam  uallu  aut  ualliu)  obduxerant',  vide  ne  leg-endum  sit :  castro- 
rum  quibus  sedecim  milium  vallum  obduxerat.  —  83,  28  quid  iis  H  :  quid 
is  B  ,  quid^  his  NO.  —  83 ,  34  sederunt  B :  sedere  NO.  —  84 ,  11  plau- 
sum  theatri  sui  audiens  B :  theatri  sui  audiens  plausum  N ,  plausu  thea- 
tri  sui  0  ex  Mommsenii  coni.  —  84,  24  effusius  H :  fisussui  B ,  fusus 
N .  iisns  sibi  0.  —  84,  26  /«]  UU  B  rasura  ex  ulli  —  86,  20  nisi quod 


PRAEFATIO.  XVII 

amplior]  v.  lahnii  praef.  p.  XVII.  Freinshemias  supplevit :  nisi  quod 
ampliorhic  hosiium  exercitus ,  eoque  acrior  etc.  —  86,  21  Caesareano- 
rum  B  :  Caesarianorum  NO.  ef.  p.  89 ,  34,  ubi  ilem  ex  B  Caesareanae 
poientiae  resliluinms.  —  86,  36  regio  NO :  quae  regio  B ,  fort.  recte ,  si 
ad  fercula  ' erani'  suppleas.  —  86,  38  veluli  B :  velut  NO.  —  87 ,  23 
arma  ei  armamenta  H:  arma  et  armenta  B,  armamenta^O. —  87, 
33  librare  H:  liberareB,  deliberare  NO.  —  88,  10  hortari  increpare 
B:  horiari  0  errore  operarum. —  88,  26phalaricis  Spengelius:  plau- 
stris  B  .pilis  N,  lanceis  0  ;  balistis  coniecit  Bezzcnberg-erus.  —  88,  29 
aviapeientem^:  aviu  ientem  (corr.  in  tenentem  manu  admodumvetere, 
sed  alia)  B ,  avia  tenentem  0.  —  89,  19  lata  dominaiio  H :  dilaia  domi- 
natio  B ,  uilatio  donata  N ,  dilaia  coniuratio  0  ex  priore  mea  coniectura. 
—  90 ,  3  desciscii  in  reginam  ***  aliier  0 :  desciscii  in  regem 
Nam  aliier  B  (regem  est  uitima  vox  versus ,  spalio  vacuo  relicto  duo- 
deeim  fere  litterarum;  tum  novus  versus  incipit  a  verbo  Nam)  — 90, 
7  Augustum  delevit  Freinshemius.  —  90, 13  moius  civitaiis:  moiis  civi- 
laiis  B,  civiiatis  moius  NO.  —  90,  26  etobnoxium  delendum  cense^ 
Hauptius.  —  90 ,  33  obsidebat  at  H :  obsiderai  B ,  obsidebai  N ,  obsidere. 
ai  0 ;  possis  etiam:  obsidebat,  cum  Octavius  etc.  —  91,  21  uliionem  de 
his  sumendi  H  :  ultionem  de  his  B,  idiionis  de  his  NO.  —  91,  25  Peru- 
siam  N :  Perusium  BO.  —  91 ,  25  exercitus  B :  et  exerciius  NO.  —  91, 
28  nihil  insignius  Mommsenius :  nihil  in  se  minus  BNO.  —  91 ,  31  inge- 
mescai  BN :  ingemiscai  0.  —  92,  26  nec  tum  omina  inminentis  cladis  la- 
tuerutit  H :  jiec  tot  im  ||  mijieniia  deslinate  cladis  latuerunt  B,  wec  tum  in- 
mincniia  cladis  destinatae  signa  latuerunt  N ,  nec  ium  itimineniia  desti- 
naiae  cladis  laiuermii  0.  Locus  labem  traxit,  cum  glossema  destifiaiae 
ad  voc.  inmineniis  adscriptum  in  verborum  contextum  illatum  esset ; 
solet  autem  Florus  in  tali  re  v.  inminens  uti ,  v.  p.  29,  22  inmineniem  ie- 
merario  duci  cladem praedixerant  insideniia  signis  examina;  p.  33,  20 
haec  fuii  illius  viri  non  sine  praesagio  quodam  faii  inminentis  prima  con- 
fessio ;  p.  84 ,  9  numquam  inminentis  ruinae  manifesiiora  prodigia.  In- 
mitientis  (delelo  desiinatae)  scribendum  esse  etiam  Bezzenbergerus  et 
Ed.  Wurmius  intellexerunt.  —  92, 28  volucres  quasi  iam  sua  (i.  e.prae- 
dam  sibi  destinatam)  circumvolabani  B :  volucres  castra  quasi  iam  sua 
circumvolabatit  NO.  —  93, 1  acie  namqueeict.]  locus  graviter  corruptus 
sic  in  B  scriptus  esl:  acie  namque  cotnmissa  cum  pari  ardore  aliquan- 
diu  dimicatum  foret  quamuis  duces  itide  praesentes  adessent.  hinc  alte- 
rum  corpotis  aegriiudo.    illum  metus  et  ignauia  subduxissent.    staret 

FLORVS.  b 


XVIII  PRAEFATIO. 

(stareni  pr.  m.,  corr.  eadem)  iamen  pro  partibus  inuicta  fortuna  el  ul- 
ioris  et  qui  uindicabatur.  primum  adeo  anceps  fuit.  ut  par  utruq.  dis- 
crimen  exitus  proelii  docuit.   capla  sunt  hinc  caesaris  castra  etc.  Scri- 

psi  autem_  stahat  tamen ut  exitus  pr.  docuit  cum  Graevio ;  in 

verbis  quae  sequuntur  Spengelii  emendationem  secutus  sum.     0  sic 

habet :  acie  namque  commissa  cum dimicatum  forei,  et,  quamvis 

subduxisseni ,  staret  tamen  pro  partibus  invicta  fortuna  et  idtoris 

et  qui  vindicabatur ,  proelium  adeo  anceps  fuit  utpar  utrimque  discri- 
men  exitus  proelii  docuerit:  capta  sunihinc  Caesaris  castra  elc.  —  93, 
12  errore  dedit  (scil.  fortuna)  B  :  error  dedit  NO.  —  93,  34  hic  sepira- 
tica  tuebatur.  Puteolos  BezzenheTgerus:  hic  sepiratica  iurba  turperpu- 
teolos  B ,  hic  se  pirata  tuebatur.  post  Puteolos  0  in  adnol.  —  94 ,  6  hoc 
putabant  0  auctore  Hauptio  delevit.  —  94, 16  Sedinportu  ||  manes  an~ 
ionii  et  pompeianorum  bonorum  quorum  sec  ||  tor  ille  fuerai.  praede 
deuorata  possessio  ||  manere  non  poterat.  B  —  95,  8  tandem  eiiam  sae 
culum  ierrore  liberavii  H :  tandem  etiam  terrore  (terrae  N)  saeculum  li- 
beravit  BN ,  iandem  eiiam  terram  ei  saeculum  liberavit  0  ex  Hauptii 
coni.  —  95,  32  docume?tia  fuisseniDukerus :  docum.  fecissent  BNO  ;  cf. 
p.  24, 19.  —  96, 16  moniis  B  pr.  m. :  monies  B  corr.,  NO.  —  96,28  scri- 
psi  salmacidae  infesiiores,  ubi  est  in  NO  salmacidis  fluvius  infestior, 
quac  est  aperla  interpolalio;  quid  in  B  scriptum  fuerit,  ignoratur;  ex 
scriptura  veteris  manus  nihil  servatum  est  nisi:  ium  quibusdam  salma- 
cidae  ***  Etiam  dulcesfuere  etc.  —  97 ,  7  foTlpeiiit  —  98, 11  recepit 
Ip :  recipii  BN.  —  98 ,  14  soluta  esfN:  resoluia  esi  Ip  fort.  recte ;  vicia 
esi  B.  —  98,  27  CennosBl:  scennos  N,  Genaunos  Tollius  ex  Horalii 
Carm.  IV,  14 ,  10.  —  99 ,  3  saucms  Ip :  sauciis  BN.  —  100,  4  Thraces 
cum  antea  saepe ,  tum  maxime  H :  cum  om.  BN ,  Thraces  antea  saepe 
et  maxime  0.  —  100, 15  reppulit:  repulit 'N ,  perpulit  BO ;  cf.  ad  p.  31, 
5.  — 101,  27  licioris  virgis  BN :  fort.  lictoriis  virgis  —  101 ,  36  perdila 
castra  H  :  perdi castra  B,perdHas  res  NO.  —  102, 17  lalius  quam  ipsa 
vicioria.  Marmaridas  B :  latiu^  victoria  patet.  Marmaridas  N ,  latius 
quam  victoria.  pariier  Marmaridas  0.  At  mihi  quidem  dubium  non 
videtur,  quinpateiin  N  sit  merum  glossema.  Bezzenbergus  ingeniose 
coniecit :  unde  illi  Gaetulici  nomen  clarius  quam  pro  ipsa  vicioria.  — 
102,  18  Garamatiies  BI :  Garamatiias  NO.  —  102,  31  quem  rex  Artage 
ris  ex  Parthis  praefecerai  0  (sed  hic  Artagerae;  at  v.  Strab.  XI,  p. 
529) :  quem  rex  artaxerser  (sic)  parthis praef.  B ,  quem  rex  artaxatis 
praef.  N.    Emendatio  loci  incerta  est ;  nam  etiam  in  breviario  Sexti 


PRAEFATIO.  XIX 

Rufi  qui  vocalur  lectio  vulgata  c.  19  ^Domnes  quidam ,  quem  rex  Aria- 
geris  praeposiieraV  ex  conieclura  profecta  est;  optimus  cod.  Bamber- 
gensis  locum  sic  habet:  JDonnes  quidam  quemparthis  arsacis  praepo- 
suerat.  Lacuna,  quam  deinde  in  Floro  lahnius  recte  indicavit:  ettunc 
quidem  Caesar  recreatus  esl  ex  vulnere  in  tempus  set**,  ex  eodem  Rufo 
suppleri  polest,  cuius  locum  ex  codice  Bamberg.  emendatum  adscri- 
bam  :  Quem  (iibellum)  cum  hnperator  Romanus  legeret  intenHus ,  cidtro 
adgressus  Gaium  vulneramt.  Percussor  quidem  a  militibus  confossus 
est;  Gaius  ex  vulnere ,  regressus  in  Syriam,  obiit.  —  103, 36  augeri  con- 
temneret  ui  triumpho  H :  augeri  contempneret  ut  triumphos  B ,  uiposset 
tiHumphos  contemnere  N ,  tit  triumpho  augeri  coniemneret  0.  —  104 ,  5 
et  uiinam  mutua  clade  certamen  BN :  et  ultimum  mutua  clade  certamen  0 
cum  editionibus  veteribus,  quae  mihi  quidem  admodum  infelix  mutalio 
videtur.  Ait  Florus :  fuisset  anceps  ct  cruentum  certamen  el  tale,  quod 
vix  mutua  clade  fore  sperari  posset.  —  104,9  sic  ta?nefi  quoque  B^ 
(sed  B  quoquo) :  sic  quoque  0 ;  cf.  ad  p.  17, 1.  —  104,  22  concilium  H : 
consilium  BNO.  —  104,  23  circa  enim  H :  circa  cum  B ,  circa  se  N ,  cir- 
cumcirca  0.  —  104 ,  25  nitentes  in  profundum  H :  nitenles  in  profund 
B,  sic  in  media  pagina  desinens ;  ut  latentes  in  profundo  N ;  vi  latentes 
tn  profundo  0.  —  105,14  dictus  imperator  perpetuus  Mommseniu« : 
diciator  perpeiuus  NO,  quam  interpolationem  ex  loco  superiore  p.  89, 
13  *  ad  hoc  pater  ipse  patriae  perpetuusque  dictator'  fluxisse  proba- 
bile  est. 

Epitomae  fragmentum  P.  Annii  Flori ,  quod  a  Theodoro  Oehlero 
in  codice  Bruxellensi  \nveni\xm Ritschelius  primus  in  novo  museo  Rhe- 
nano  I,  p.  303  sqq.  publicavit ,  adiciendui»  putavi,  ne  haec  praefalio 
declamatoria  cognilu  admodum  digna ,  quidquid  de  eius  auclore  cogi- 
tes ,  ab  hac  scriptorum  Romanorum  collectione  excluderetur.  Quod 
fragmentum  ut  post  egregias  Ritschelii,  Schopenii,  lahnii  curas  emen- 
datius  edere  possem ,  studio  potissimum  Theodori  Mommsenii  perfe- 
ctum  est,  qui  hanc  quoque  operis  mei  parlem  ex  doctrinae  suae  copiis 
auxit.   Codicem  autem  in  adnotatione  critica  Httera  C  significavi. 

.  Pag.  106 , 1  Spatianti  mihi  Mommsenius :  Capienti  mihi  C ,  Ca- 
pientimihi  quietem  0  cum  Schopenio  ||  106,  3  salubritate  Schopenius: 
libertaie  CO  \\  106,9  recognosco  quid  istic.  ^/c  Mommsenius :  hic  om. 
C;  te  recognosco.  Quidistic  0  cum  Schopenio  (|  106, 12  crimini]  certa- 
mini  Schopenius.  Cf.  Ritschel.  p.  307.  ||  106,  12  tune  es ,  inquit,  ille  ex 
Africa  quem  malim  |1  107, 1  morer  Ritschelius  ||  107,2  ac^M^  corruplum 


XX  PRAEFATIO. 

videlur  !'  107,  3  in  memoriam  priorum  Mommsenius ;  cf.  v.  14.  |i  107, 
6  de  quo  scripsi :  quo  C  lesle  lahnio,  e  quo  C  ex  apographo  Oehleri  ;d6; 
quo  om.  0  II  107,  Qpahnam  Mommsenius :  postquam  CO  |j  107,  llquae 
iandem  loca  Schopenius  ||  107, 13  Si  tu  indulges  idem  ||  107,  15  Ccreris 
sedem,  deinde  Schopenius :  Cereris,  secundum  deinde  CO  ||  107, 17  inde 
me  Rhodus  hahuit  ingressum  Aegyptium  pelagus  Mommsenius ;  cum  me 
in  cod.  lineam  subductam  habeal,  Schopenius  inde  Rhodon  (scil.  salu- 
/ayO  coniecit ;  contra  RitscheUus  post  ^e%w5  verbum  allexit  supple- 
vil  II  107,  20  mediterranea  Mommsenius :  mediterratieam  CO  H  107,  21 
secutus  sum  Ritschelius  ||  et  delet  Mommsenius  :  en  0  l\  107 ,  25  aliter 
C :  w/^m  Mommsenius  H  107,  31  si  navis  guhernator  Schopenius  ||  107, 
38  omnium  earum  Mommsenius:  omriium  r erum  CO,  Urbes  quae  ad 
quietem  eliguntur  ex  adverso  positae  sunt  Romae.  ||  108,  6  non  sero- 
tino  eruhescit  Mommsenius  i|  108,  8  portant  0  cum  Ritschelio:  porta< 
C,  portendunt  Schopenius  ||  108,  16  quidhic  a  lc  agilur  Ritschelius  || 
108,  18  inde  Mommsenius:  unde  CO,  sed  0  cum  signo  lacunae  ||  108 
18  cum  eum  hac  RitscheUus  ||  108,  24  totum  enim  quod  hic  egimus  quin 

quennium  ila  mihi  Schopenius  et  0  (sed  hic  toto  — quinquentiio)  \ 

totum  enim  quod  egimus  qtiinquennio  isto  isto  mihi  C ;  toto  enim  quod  egi- 
mus  quinquen?iio  istoc  ita  mihi  Mommsenius ;  ioto  etiim  quod  ab  itiitic 
egimus  quinquennio  ita  ;w/^/ RitscheUus;  ego  tcnlavi:  lotutn  enitn  quoa 
cgimus  quinquetinium  primum  ita  mihi  etc.  ||  108,27  ceteris  el  Mommse- 
nius  :  et  ceteris  CO  ||  108,  31  quanlus  hic  est  maUm  ||  108,  33  honos  Rit- 
scheUus :  honor  CO ;  cf.  v.  35  |i  109,  4  in  suggestu  Schopenius  ||  109 ,  g 
Homanae  eloquentiae  suppict  Ritschelius. 

Dum  plagulas  corrig^  per  Otlonem  lahnium  certior  factus  suni, 
Orosii  codicem  Mediceum  eo  loco ,  de  quo  dixi  p.  XII,  habere  Teuto- 
duohus,  quod  tacere  nolui. 

In  indice  denique  nominum  ,  quem  novum  confeci,  nmltum  labo- 
ris  impendi ,  ut  personae ,  quas  fere  singulis  nominibus  Fiorus  nomi- 
nare  soiet,  quantum  fieri  posset,  accurate  discernerentur.  Ita  com- 
modis  eorum ,  qui  res  gestas  a  Floro  memoratas  cognoscere  volent. 
bene  consuluisse  mihi  videor. 

Scribebam  Monachii  mense  Octobri  1853. 

C.  Haim. 


IVLI  FLORI 

EPITOMAE  DE  TITO  LIVIO 

BELLORVM  OMNIVM  ANNORVM  DCC 
LIBER  I. 


CaPITA  LIBRl  I. 

I.  A  Romulo  tempora  regum  vii. 

II.  Anacephalaeosis  eorum  temporum. 
IIL  De  mutatione  rei  publicae. 

IIII.         Bellum  Etruscum  cum  rege  Porsenna. 

V.  Bellum  Latinum. 

VI.  Bellum  cum  Etruscis  Faliscis  Veientibus  Fi- 
denatibus. 

VII.  Bellum  Gallicum. 
Vm.        Bella  Gallica. 
VIIII.      Bellum  Latinum» 

X.  Bellum  Sabinum. 

XI.  Bellum  Samniticum. 

XII.  Bellum  Etruscum  Samniticum  Gallicum. 

XIII.  Bellum  Tarentinum. 
XIIII.  BellumPicens. 

XV.  Bellum  Sallentinum. 

XVI.  Bellrnn  Vulsiniense. 

XVII.  De  seditionibus. 

XVIII.  Bellum  Punicum  primum. 
XVIIII.  Bellum  Liguricum. 

XX.  Bellum  Gallicum. 

XXI.  Bellum  Illyricum. 

FLORVS.  1 


2 


XXn.  Bellum  Punicum  secundum. 

XXIII.  Bellum  MacedOnicum  primum. 

XXIIII.  Bellum  Syriacum  regis  Antiochi. 

XXV.  Bellum  Aetolum. 

XXVI.  Bellum  Histricum. 

XXVII.  Bellum  Gallograecum. 
XXVlii.  Bellum  Macedonicum  secundum. 
XXVIIII.  Bellum  Illyricum  secundum. 

XXX.  Bellum  Macedonicum  tertium. 

XXXI.  Bellum  Punicum  tertium. 
XXXn.  Bellum  Achaicum. 
XXXIII.  Res  in  Hispania  gestae. 
XXXIIII.  Bellum  Numantinum. 

XXXV.  Bellum  Asiaticum. 

XXXVI.  Bellum  lugurthinum. 

XXXVII.  BellumAllobrogum. 

XXXVIII.  Bellum  Cimbricum  Teutonicum  Tigurinumi 
XXXVim.  Bellum  Thracicum. 

XL.  Bellum  Mithridaticum. 

XLI.  Bellum  piraticum. 

XLII.  Bellum  Creticum. 

XLIII.  Bellum  Balearicum. 

XLnil.  Expeditio  in  Cyprum. 

XLV.  Bellum  Galiicum. 

XLVI.  Bellum  Parthicum. 

XLVIL  Anacephalaeosia* 


I.  A  ROMVLO  TEMPORA  REGVM  SEPTEM. 

Populus  Romanus  a  rege  Romulo  in  Caesarem  Au- 
gustum  septingentos  per  annos  tantum  operum  pace 
belloque  gessit,  ut,  si  quis  magnitudinem  imperii  cum 

sannis  conferat,  aetatem  ultra  putet.   ita  late  per  orbema 
terrarum  arma  circumtulit,  ut  qui  res  illius  legunt  non 
unius  populi,  sed  generis  humani  facta  condiscant.  tot  in 
laboribus  periculisque  iactatus  est ,  ut  ad  constituendum 
eius  imperium  contendisse  Virtus  et  Fortuna  videantur. 

10  qua  re  cum,  si  quid  aliud,  hoc  quoque  operae  pretium  sit  3 
cognoscere,   tamen  quia  ipsa    sibi   olbstat   magnitudo 
rerumque  diversitas  aciem  intentionis  abrumpit,  faciam 
quodsolent,  qui  terrarum  situs  pingunt:  in  breviquasi 
tabella  totam  eius  imaginem  amplectar,  non  nihil,  ut 

i5spero,  ad  admirationem  principis  populi  conlaturus,  si 
pariter  adque  insemel  universam  magnitudinem  eius 
ostendero. 

Si  quis  ergo  populum  Romanum  quasi  unum  homi-  4 
nem  consideret  totamque  eius  aetatem  percenseat,  ut 

20  coeperit  utque  adoleverit,  ut  quasi  ad  quandam  iuventae 
frugem  pervenerit,  ut  postea  velut  consenuerit,  quattuor 
gradibus  Romae  aetas  distincia  videbiiur.  prima  aetas  sub  5 
regibus  fuit  prope  per  annos  quadringentos,  quibus  cir- 
cum  urbem  ipsam  cum  finitimis  luctatus  est.   haec  erit 

5  eius  infantia.   sequens  a  Bruto  CoUatinoque  consulibus  6 
in  Appium  Claudium  Quintum  Fulvium  consules  centum 
quinquaginta  annis  patet,  quibus  Italiam  subegit.    hoc 
mit  tempus  viris  armis  incitatissimum,  ideoque  quis  adu- 
lescentiam  dixerit.    deinceps  ad  Caesarem  Augustum  7 

30  centum  et  quinquaginta  anni,  quibus  totum  orbem  paca- 
vit.  hic  iam  ipsa  iuventus  imperii  et  quasi  robusta  matu- 
ritas.  aCaesareAugusto  in  saeculum  nostrumhautmulto  8 
minus  anni  ducenti,  quibus  inertia  Caesarum  quasi  con- 

1* 


4  FLORI  EPITOMA. 

senuit  adque  decoxit,  nisi  quod  sub  Traiano  principe  mo- 
vit  lacertos  et  praeter  spem  omnium  senectus  imperii 
quasi  reddita  iuventute  reviruit. 

1  Primus  ille  et  urbis  et  imperii  conditor  Romulus  fuit, 

2  Marte  genitus  et  Rhea  Silvia.  hoc  de  se  sacerdos  gravida  5 
confessa  est,  nec  mox  fama  dubitavit,  cum  Amulii  regis 
imperio  iactatus  in  profluentem  cum  Remo  fratre  non  po- 

3  tuit  extingui.   si  quidem  et  Tiberinus  amnem  repressit, 
et  relictis  catulis  lupa  secuta  vagitum  uber  admovit  in- 
fantibusmatremque  egit.  sic  repertos  aput  arboremFau-  lo 
stulus  regii  gregis  pastor  tulit  in  casam  adque  educavit. 

4  Alba  tum  erat  Latio  caput,  luli  opus ;  nam  Lavinium  pa- 
tris  Aeneae  contempserat.  ab  his  Amulius  iam  septima 
subole  regnabat ,  fratre  pulso  Numitore,  cuius  ex  filia 

5  Romulus.  igitur  statim  prima  iuventutis  face  patruum  ab  15 
arce  deturbat,  avum  reponit.    ipse  fluminis  amator  et 
montium,  aput  quos  erat  educatus,  moeniamovae  urbis 

6  agitabat.  gemini  erant ;  uter  auspicaretur  et  regeret^  ad- 
hibere  placuit  deos.  Remus  montem  Aventinum,  hic  Pa- 
latinum  occupat.  prius  ille  sex  vulturios,  hic  postea,  sed  20 

7  duodecim  videt.  sic  victor  augurio  urbem  excitat,  plenus 
spei  bellatricem  fore ;  id  adsuetae  sanguine  et  praeda 

8  aves  poUicebantur.  ad  tutelam  novae  urbis  sufficere  val- 
lum  videbatur,  cuius  dum  angustias  Remus  increpat  saltu, 
dubium  an  iussu  fratris,  occisus  est :  prima  certe  victima  25 
fuit  munitionemque  urbis  novae  sanguine  suo  consecra- 
vit.  imaginem  urbis  magis  quam  urbem  fecerat :  incolae 

9  deerant.   erat  in  proximo  lucus;  hunc  asylum  facit,  et 
statim  mira  vis   nominum:  Latini  Tuscique  pastores, 
quidam  etiam  transmarini,  Phryges  qui  sub  Aenea,  Ar-  30 
cades  qui  sub  Evandro  duce  influxerant.    ita  ex  variis 
quasi  elementis  congregavit  corpus  unum,  populumque 

10  Komanum  ipse  fecit  rex.   erat  unius  aetatis  populus  vi- 
rorum.    itaque  matrimonia  a  finitimis  petita:  quia  non 
inpetrabantur,  manu  capta  sunt.    simulatis  quippe  ludis  35 
equestribus  virgines ,   quae  ad  spectaculum  venerant, 
praedae  fuere.   et  haec  statim  causa  bellorum.   pulsi  fu- 

11  gatique  Veientes.  Caeninensium  captum  ac  direptum  est 


1,1  [1-2].  5 

oppidum.  spolia  insuper  opima  de  rege  Agrone  Feretrio 
lovimanibus  suis  rex  reportavit.  Sabinis  proditae  portae  12 
per  virginem  Tarpeiam  nomine.   dolose  puella  pretium 
rei  quae  gerebant  in  sinistris  petiverat,  aubium  clipeos 

5anarmillas;  illi,  ut  et  fidem  solverent  et  idciscerentur, 
clipeis  obruere.  ita  gidmissis  intra  moenia  hostibus,  atrox  13 
in  ipso  foro  pugna,  adeo  ut  Romulus  lovem  oraret,  foe- 
dam  suorum.fugam  sisteret ;  hinc  templum  et  Stator  lup- 
piter.   tandem  furentibus  intervenere  raptae  laceris  co- 14 

lomis.    sic  pax  facta  cum  Tatio  foedusque  percussum, 
secutaque  resmira  dictu,  ut  relictis  sedious  suis  novam 
in  urbem  hostes  demigrarent  et  cum  generis  suis  avitas 
opes  pro  dote  sociarent.    auctis  brevi  viribus ,  huncrexlS 
sapientissimus  statum  rei  publicae  inposuit :  iuventus  di- 

15  visaper  tribus  in  equis  et  armis  ad  suoitabelliexcubaret, 
consilium  rei  publicae  penes  senes  esset,  qui  ex  auctori- 
tate  patres,  ob  aetatem  senatus  vocabantur.   his  ita  ordi- 16 
natis  repente,  cum  contionem  haberet  ante  urbem  aput 
Caprae  paludem,  e  conspectu  ablatus  est.    discerptum  n 

20  aliqui  a  senatu  putant  ob  asperius  ingenium ;  sed  ODorta 
tempestas  solisque  defectio  consecrationis  speciem  prae- 
buere.  cui  mox  lulius  Proculus  fidem  fecit,  visum  a  se  18 
Romulum  adfirmans  augustiore  forma  quam  fuisset ;  man- 
dare  praeterea  ut  se  pro  numine  acciperent ;  Quirinum  in 

ascaelo  vocari;  placitum  dis  ut  gentium  Roma  poteretur. 

Succedit  jRomulo  Numa  Pompilius,  quem  Curibus2 
Sabinis  agentem  ultro  petiverunt  ob  inclitam  viri  reli- 
gionem.  ille  sacra  et  caerimonias  omnemque  cultum  de-  2 
orum  inmortalium  docuit,  ille  pontifices,  augures,  salios 

30  ceteraque  sacerdotia,  annumque  in  duodecim  menses, 
fastos  dies  nefastosque  descripsit,  ille  ancilia  adque  Pal-  3 
ladium,  secreta  quaedam  imperii  pignora,  lanumque  ge- 
minum,  fidem  pacis  ac  belli,  in  primis  focum  Vestae  vir- 
ginibus  colendum  dedit,  ut  ad  simulacrum  caelestium 

35  siderum  custos  imperii  flamma  vigilaret:  haec  omnia 
quasimonitudeaeEgeriae,  quo  magis  barbari  acciperent. 
eo  denique  ferocempopulum  redegit,  ut,  quodvietiniuria^ 
occuparat  imperium,  religione  adque  iustitiagubemaret. 


b  FLORI EPITOMA. 

3  Excipit  Pompilium  Numam  TuUus  Hostilius,  cui  in 
honorem  virtutis  regnum  ultro  datum.   hic  omnem  mili- 

2tarem  disciplinam  artemque  bellandi  condidit.  itaque 
mirum  in  modum  exercita  iuventute  provocare  ausus 

sAlbanos,  gravem  et  diu  principem  populum.    sed  cum  5 
pari  robore  frequentibus  proeliis  utrique  comminueren- 
tur,  misso  in  conpendium  bello,  Horatiis  Curiatiisque, 
trigeminis  hinc  adque  inde  fratribus,  utriusque  populi 

4  fata  permissa  sunt.  anceps  et  pulchra  contentio  exituque 
ipso  mirabilis.   tribus  quippe  illinc  vohieratis,  hinc  duo- 10 
bus  occisis,  qui  supererat  Horatius  addito  ad  virtutem 
dolo,  ut  distraheret  hostem,  simulat  fugam  singulosque, 

sprout  sequi  poterant,  adortus  exuperat.    sic — rarum 
alias  decus  —  unius  manu  parta  victoria  est ,  quam  ille 
mox  parricidio  foedavit.   flentem  spolia  circa  se  sponsi  15 
quidem,  set  hostis,  sororem  viderat.    hunc  tam  inmatu- 
rum  amorem  virginis  uhus  cst  ferro.   citavere  leges  ne- 

bfas,  set  abstulit  virtus  parricidium,  etfacinus  infra  glo- 
riam  fuit.  nec  diu  in  fide  Albanus.  nam  Fidenate  bello 
missi  in  auxilium  ex  foedere  medii  inter  duos  expecta-  20 

7  vere  fortunam.  sed  rex  callidus  ubi  inclinare  socios  ad 
hostem  videt,  tollit  animos,  quasi  mandasset :  spesinde 
nostris,  metus  hostibus.    sic  fraus  proditorum  irrita  fuit. 

sitaque  hoste  victo  ruptorem  foederis  Mettum  Fufetium 
religatum  inter  duos  currus  pernicibus  equis  distrahit,25 
Albamque  ipsam  quamvis  parentem,  aemulam  tamen  di- 

oruit,  cum  prius  omnes  opes  urbis  ipsumque  populum 
Romam  transtulisset ;  prorsus  ut  consanguinea  civitas 
non  perisse,  sed  in  suum  corpus  redisse  rursus  videretur. 

4  Ancus  deinde  Marcius,  nepos  Pompilii  ex  filia,  raro  30 
2  ingenio.    igitur  et  muro  moenia  amplexus  est,  et  inter- 

fluentem  un)i  Tiberinum  ponte  commisit,  Ostiamque  in 
ipsomaris  fluminisque  confinio  coloniam  posuit ;  iam  tum 
videlicet  praesagiens  animo  futurum  ut  totius  mundi  opes 
et  commeatus  illo  velut  maritimo  urbis  hospitio  recipe-  35 
rentur. 

5  Tarquinius  postea  Priscus,  quamvis  transmarinae 
originis,  regnum  ultro  petens  accepit  ob  industriam  ad- 


1,1  [3-7].  7 

que  elegantiam ;  quippe  qui  oriundus  Corintho  Graecum 
ingenium  Italicis  artibus  miscuisset.   hic  et  senatus  ma-  2 
iestatem  numero   ampliavit,   et  centuriis  tribus  auxit 
equites,  quatenus  Attius  Navius  numerum  augeri  prohi- 

6  bebat,  vir  summus  augurio.   quem  rex  in  experimentum  3 
rogavit,  fierine  posset,  quod  ipse  mente  conceperat.  ille  4 
rem  expertus  augurio,  posse  respondit.  'atqmn  hoc'  in- 
quit  'agitaram,   cotem  illam  secari  novacula  posse;*  et 
augur  *potest  ergo'  inquit,  et  secuit.  inde  Romanis  sacer  5 

loauguratus.  neque  pace  Tarquinius  quambellopromptior. 
duodecim  namque  Tusciae  populos  frequentibus  armis 
subegit.    inde  fasces,  trabeae,  curules,  anuli,  phalerae,  d 
paludamenta,  praetextae,  inde  quod  aureo  curru,  ouat- 
tuor  equis  triumphatur,  togae  pictae  tunicaeque  palma- 

15  tae,  omnia  denique  decora  et  insignia,  quibus  imperii  di- 
gnitas  eminet,  sumpta  sunt. 

Servius  Tullius  deinceps  gubernacula  urbis  invadit,  6 
nec  obscuritas  inhibuit  quamvis  matre  serva  creatum. 
nam  eximiam  indolem  uxor  Tarquinii  Tanaquil  liberaliter 

20  educaverat,  et  clarum  fore  visa  circa  caput  flamma  pro- 
miserat.   ergo  inter  Tarquinii  mortem  adnitente  regina  2 
substitutus  in  locum  regis  quasi  in  tempus,  regnum  dolo 

Eartum  sic  egit  industrie,  ut  iure  adeptus  videretur.   ab  3 
oc  populus  Romanus  relatus  in  censum,  digestus  in 

25classes,  decuriis  adque  collegiis  distributus,  summaque 
regis  soUertia  ita  est  ordinata  res  publica,  ut  omnia  pa- 
trimonii,  dignitatis,  aetatis,  artium  officiorumque  discri- 
mina  in  tabulas  referrentur,  ac  sic  maxima  civitas  mini- 
mae  domus  diligentia  contineretur. 

30         Postremus  fuit  omnium  regum  Tarquinius,  cui  cog-  7 
nomen  Superbo  ex  moribus  datum.  hic  regnum  avitum,  2 
quod  a  Servio  tenebatur,  rapere  maluit  quam  expectare, 
missisque  in  eum  percussoribus  scelere  partam  potesta- 
tem  non  melius  egit  quam  adquisiverat.   nec  abhorrebat  3 

ssmoribus  uxor  TuUia,  quae,  ut  virum  regem  salutaret, 
supra   cruentum  patrem  vecta  carpento  consternatos 
equos  exegit.   set  ipse  in  senatum  caedibus,  in  plebem4 
verberibus,  in  omnis  superbia,  quae  crudelitate  gravior 


b  FLORI EPITOMA 

Bst  bonis,  grassatus,  cum  saevitiam  domi  fatigasset,  tan- 
S  dem  in  hostes  conversus  est.    sic  valida  Latii  oppida 

capta  sunt,  Ardea,  Ocricolum,  Gabii,  Suessa  Pometia. 
€  tum  quoque  cruentus  in  suos.   neque  enim  filium  verbe- 

rare  dubitavit,  ut  simulanti  transfugam  aput  hostis  hinc  5 

7  fides  esset.  cui  Gabiis,  ut  voluerat,  recepto  et  per  nuntios 
consulenti,  quid  fieri  vellet,  eminentia  forte  papaverum 
capita  virgula  excutiens,  cum  per  hoc  interficiendos  esse 
principes  vellet  intellegi,  quasisuperbiasileret,  respondit 
tamen.   de  manubiis  captarum  urbium  templum  erexit.  10 

8  quod  cum  inauguraretur,  cedentibus  ceteris  dis  mira  res 

9  dicitur  extitisse :  restitere  luventas  et  Terminus.  placuit 
vatibus  contumacia  numinum,  si  quidem  firma  omnia  et 
aeterna  pollicebantur.  sed  ilhid  horrentius,  quod  molien- 
tibus  aedem  in  fundamentis  himianum  repertum  est  ca- 15 
put,  nec  dubitavere  cuncti  monstrum  pulcherrimum  im- 

10  perii  sedem  caputque  terrarum  promittere.  tam  diu  su- 
perbiam  regis  populus  Romanus  perpessus  est,  donec 
aberat  libido ;  hancex  liberis  eiusinportunitatemtolerare 

11  nonpotuit.  quorum  cum  alter  ornatissimae  feminae  Lu-  20 
cretiae  stuprum  intulisset,  matrona  dedecus  ferro  expia- 
vit ;  imperium  regibus  abrogatum. 

II.  ANACEPHALAEOSIS  DE  SEPTEM  REGIBVS. 

8         Haec  est  prima  aetas  populi  Romani  et  quasi  infan- 

tia,  quam  habu^it  sub  regibus  septem,  quadam  fatorum25 

industria  tam  variis  ingenio,  ut  rei  publicae  ratio  et  utili- 

2  tas  postulabat.  nam  quid  Romulo  ardentius  ?  tali  opus 

3fuit,  ut  invaderet  regnum.   quid  Numa  religiosius  ?  ita 

res  poposcit,  ut  ferox  populus  deorum  metu  mitigaretur. 

4  quid  ?  ille  militiae  artifex  Tullus  bellatoribus  viris  quam  30 
necessarius,  ut  acueret  ratione  virtutem !  quid  ?  aedifica- 
tor  Ancus,  ut  urbem  colonia  extenderet,  ponte  iungeret, 

5  murotueretur.  iam  vero  ornamenta  Tarquinii  et  insignia 
quantam  principi  populo  addiderunt  ex  ipso  habitu  di- 

6  gnitatem !  actus  aServio  census  quid  effecit,  nisi  ut  ipsa  35 

7  se  nosset  Romana  res  publica  ?  postremo  Superbi  illius 
inportuna  dominatio  non  nihil,  immo  vel  plurimum  pro- 


1,2.  3  [7  — 9].  9 

fuit.   sic  enim  effectum  est,  ut  agitatus  iniuriis  populus 
cupiditate  libertatis  incenderetur. 

m.  DE  MVTATIONE  REI PVBLICAE. 

Igitur  Bruto  Collatinoque   ducibus  et  auctoribus,  9 

5  quibus  ultionem  sui  moriens  matrona  mandaverat,  popu- 
lus  Romanus  ad  vindicandum  libertatis  ac  pudicitiae 
decus  quodam  quasi  instinctu  deorum  concitatus  regem 
repente  destituit,  bonadiripit,  agrumMarti  suo  consecrat, 
imperium  in  eosdem  libertatis  suae  vindices  transfert, 

10  mutato  tamen  et  iure  et  nomine.  quippe  ex  perpetuo  an-  2 
nuum  placuit,  ex  singulari  duplex,  ne  potestas  solitudine 
vel  mora  corrumperetur,  consulesque  appellavit  pro  re- 
gibus,  ut  consulere  civibus  suis  se  debere  meminissent. 
tantumque  libertatis  novae  gaudium  incesserat ,  ut  vix  3 

ismutati  status  fidem  caperet  alterumque  ex  consulibus, 
Lucretiae  maritum,  tantum  ob  nomen  et  genus  regium 
fascibus  abrogatis  urbe  dimitteret.    itaque  substitutus  4 
Horatius  Publicola  summo  studio  adnisus  est  ad  augen- 
dam  liberi  populi  maiestatem.   nam  et  fasces  ei  pro  con- 

20  tione  summisit,  et  ius  provocationis  adversus  ipsos  dedit, 
etne  specie  arcis  offenderet  eminentis  aedis  suas  inplana 
summisit.   Brutus  vero  favori  civium  etiam  domus  suae  5 
clade  et  parricidio  velificatus  est.  quippe  cum  studere 
revocandis  in  urbem  regibus  liberos  suos  comperisset, 

25  protraxit  in  forum  et  contione  media  virgis  cecidit,  se- 
curi  percussit,  ut  plane  publicus  parens  in  locum  libero- 
rum  adoptasse  sibi  popuium  videretur. 

Liber  iam  hirc  populus  Romanus  prima  adversusS 
exteros  arma  pro  libertate  corripuit,  mox  pro  finibus, 

30  deinde  pro  sociis,  tum  gloria  et  imperio,  lacessentibus 
adsidue  usquequaque  finitimis;  quippe   cui  patrii  soli7 
glaeba  nulla,  set  statim  hostile  pomerium,  mediusque 
inter  Latium  adque  Etruscos  quasi  in  quodam  bivio  con- 
locatus  omnibus  portis  in  hostem  incurreret ;  donec  quasi  8 

35  contagio  quodam  per  singulos  itum  est  et  proximis  qui- 
busque  correptis  totam  Italiam  sub  se  redegerunt. 


10  FLOKI EPITOMA. 


IIII.  BELLVM  ETRVSCVM  CVM  REGE  POR- 

■    SENNA. 

10  Pulsis  urbe  regibus  prima  pro  libertate  arma  corri- 
puit.   nam  Porsenna  rex  Etruscorum  ingentibus  copiis 

2  aderat  et  Tarquinios  manu  reducebat.  hunc  tamen,  quam-  s 
vis  et  armis  et  fame  urgueret  occupatoque  laniculo  in 
ipsis  urbis  faucibus  incubaret,  sustinuit  reppulit,  novis- 
sime  etiam  tanta  admiratione  perculit,  ut  superior  ultro 

3  cum  paene  victis  amicitiae  foedera  feriret.  tunc  illa  Ro- 
maninominisprodigia  adque  miracula,  Horatius,  Mucius,  lo 
Cloelia,  qui  nisi  in  annaliDus  forent,  hodie  fabulae  vide- 

4  rentur.  quippe  Horatius  Cocles  postquam  hostes  undique 
instantes  solus  summovere  non  poterat,  ponte  rescisso 

5  transnatat  Tiberim  nec  arma  dimittit.   Mucius  Scaevola 
regem  per  insidias  in  castris  ipsius  adgreditur,  sed  ubi  is 
frustrato  circa  purpuratum  eius  ictu  tenetur,  ardentibus 

^focis  inicit  manum  terroremque  geminat  dolo.  ^en,  ut 
scias',  inquit  *quem  virum  eflPugeris ;  idem  trecenti  iuravi- 
mUs ;'  cum  interim  —  inmane  dictu  —  hic  interritus,  ille 

7trepidaret,  tamquam  manus  regis  arderet.    sic  quidem2o 
viri ;  sed  ne  qui  sexus  a  laude  cessaret,  ecce  et  virginum 
virtus.    una  ex  opsidibus  regi  datis  elapsa  custodiae, 

8  Cloelia,  per  patrium  flumen  equitabat.  et  rex  quidem  tot 
tantisque  virtutum  territus  monstris  valere  liberosque 
esseiussit.  Tarquinii  tamen  tam  diu  dimicaverunt,  donec  25 
Arruntem  filium  regis  manu  sua  Brutus  occidit  superque 
ipsum  mutuo  volnere  expiravit,  plane  quasi  adulterum 
ad  inferos  usque  sequeretur. 

V.  BELLVM  LATINVM. 

11  Latini  quoque  Tarquinios  adserebant  aemulatione  30 
et  invidia,  ut  populus  qui  foris  dominabatur  saltim  domi 
serviret.  igitur  omne  Latium  Mamilio  Tusculano  duce 

2  quasi  in  regis  ultionem  tollit  animos.  aput  Regilli  lacum 
dimicavit  diu  Marte  vario,  donec  Postumius  ipse  dictator 
signum  in  hostis  iaculatus  est  —  novum  et  insigne  com-  35 

3  mentum — ,ut  inde  repeteretur.  Cossusequitummagister 


1,4.5.6  [10— J2].  U 

exuere  frenos  imperavit —  et  hocnovum — ,  quo  acrius 
incun'erent.   ea  aenique  atrocitas  proelii  fuit,  ut  inter-  4 
fuisse  spectaculo  deos  fama  tradiderit.  duo  in  candidis 
equis  iuvenes  more  siderum  praetervolaverunt ;  Castorem 

5  adque  Pollucem  nemo  dubitavit.  itaque  et  imperator  ipse 
veneratus  est  pactusque  victoriam  templa  promisit  et 
reddidit,  plane  quasi  stipendium  commilitonibus  dis. 

Hactenus  pro  libertate,  mox  de  finibus  cum  isdemb 
Latinis  adsidue  et  sine  intermissione  pugnatum  est.  Cora  6 

10 —  quis  credat? —  et  Alsium  terrori  fuerunt,  Satricum 
adque  Corniculum  provinciae.    de  Vemlis   et  Bovillis 
pudet,  sed  triumphavimus.    Tibur,  nunc  suburbanum,  et  7 
aestivae  Praeneste  deliciae  nuncupatis  in  Capitolio  votis 
petebantur.    idem  tunc  Faesulae  quod  Carrhae  nuper,  8 

15  idem  nemus  Aricinum  quod  Hercynius  saltus,  Fregellae 
quod  Caesoriacum,  Tiberis  quod  Euphrates.    Corioloso 
quoque  —  pro  pudor !  —  victos  adeo  gloriae  fuisse,  ut 
captum  oppidum  Gneus  Marcius  Coriolanus  quasi  Nu- 
mantiam  aut  Africam  nomini  indueret.    extant  et  parta  10 

20  de  Antio  spolia,  quae  Maenius  in  suggestu  fori  capta  hos- 
tium  classe  suffixit —  si  tamen  illa  classis,  nam  sex  fuere 
rostratae.  sed  hic  numerus  illis  initiis  navale  bellum  fuit. 
pervicacissimi  tamen  Latinorum  Aequi  et  Vulsci  fuere  et  1 1 
cotidiani,  ut  sic  dixerim,  hostes.  sed  hos  praecipue  Titus  12 

25  Quinctius  domuit,  ille  dictator  ab  aratro,  qui  obsessa  et 
paene  iam  capta  Manili  consulis  castra  egregia  victoria 
recuperavit.  medium  erat  tempus  forte  sementis,  cum  13 
patricium  virum  innixum  aratro  suo  lictor  in  ipso  opere 
deprehendit.   inde  in  aciem  profectus,  victos,  ne  quid  a 

sorustici  operis  imitatione  cessaret,  more  pecudum  sub 
iugum  misit.  sic  expeditione  finita  rediit  ad  boves  rursus  14 
triumphalis  agricola  —  fidem  numinum  —  qua  veloci- 
tate !  intra  quindecim  dies  coeptum  peractumque  bellum,  15 
prorsus  ut  festinasse  dictator  ad  relictum  opus  videretur. 

35  VI.  BELL\nVI  CVM  ETRVSCIS  FALISCIS  VEIEN- 
TIBVS  FIDENATIBVS. 

Adsidui  vero  et  anniversarii  hostes  ab  Etruria  fuere  12 


12  FLORI EPITOMA. 

Veientes,  adeo  ut  extraordinariam  manum  adversus  eos 

promiserit  privatumque  gesserit  bellum  gens  una  Fabio- 

2rum.   satis  superque  nota  clades.   caesi  aput  Cremeram 

trecenti,  patricius  exercitus ;  sic  scelerato  signatanomine 

3  quae  proficiscentes  in  proelium  porta  dimisit.    sed  ea  i 
clades  ingentibus  expiata  victoriis ,  postquam  per  alios 
adque  alios  robustissima  capta  sunt  oppida,  vario  quidem 

4  eventu.    Falisci  sponte  se  dediderunt,  crematae  suo  igne 

5  Fidenae,  direpti  funditus   deletique  Veientes.    Falisci 
cum  obsiderentur,  mira  eis  est  visa  fides  imperatoris,  nec  !• 
inmerito,  quod  ludi  magistrum,  urbis  proditorem,  cum 
his  quos  adduxerat  pueris  vinctum  sibi  ultro  remisisset. 

6eam  namque  vir  sanctus  et  sapiens  veram  sciebat  esse 
victoriam,  quae  salva  fide  et  integra  dignitate  pareretur. 

7  Fidenae  quia  pares  non  erant  ferro,  ad  terrorem  moven- 15 
dum  facibus  armatae  et  discoloribus  serpentium  in  mo- 
dum  vittis  furiali  more  processerant ;  sed  habitus  ille 

8  feralis  eversionis  omenfuit.  Vei  quanta  res  fuerit,  indicat 
decennis  obsidio.  tum  primum  hiematum  sub  pellibus,  ta- 
xata  stipendio  hiberna,  adactus  miles  sua  sponte  iure  iu-  20 

9  rando  ne  nisi  capta  urbe  remearet.  spolia  deLarteTolum- 
nio  rege  ad  Feretrium  triumpho  reportata.  denique  non 
scalis  nec  inruptione ,  sed  cuniculo  et  subterraneis  dolis 

lOperactum  urbis  excidium.    ea  denique  visa  est  praedae 
magnitudo,  cuius  decima  Apollini  Pythio  mitteretur,  uni-  25 
versusque  populus  Romanus  ad  direptionem  urbis  vocare- 

11  tur^  hoc  tunc  Vei  fuere.  nunc  fuisse  quis  meminit?  quae 
reliquiae?  quod  vestigium?  laborat  annaliumfides,  ut 
Veios  fuisse  credamus. 

VII.  BELLVM  GALLICVM.  30 

13  Hic  sive  invidia  deum  sive  fato  rapidissimus  pro- 
currentis  imperii  cursus  parumper  Gallorum  Senonum 

2incursione  supprimitur.  quod  tempus  populo  Romano 
nescio  utrum  clade  funestius  fuerit,  an  virtutis  experi- 

3  mentis  speciosius.   ea  certe  fuit  vis  calamitatis,  ut  in  ex-  35 
perimentum  inlatam  putem  divinitus,  scire  volentibus 


I,  6.  7  [12.  13].  13 

inmortalibus  dis,  an  Romana  virtus  imperiimi  orbis  me- 
reretur. 

Galli  Senones,  gens  natura  ferox,  moribus  incon-4 
dita,  ad  hoc  ipsa  corporum  mole,  perinde  armis  ingen- 

6  tibus,  adeo  omni  genere  terribilis  luit,  ut  plane  nata  ad 
hominum  interitimi,  urbium  stragem  videretur.  hi  quon-  5 
dam  ab  ultimis  terrarum  oris  et  cingente  omnia  Oceano 
ingenti  agmine  profecti,  cum  iam  media  vastassent,  po- 
sitis  inter  Alpes  etPadum  sedibus,  ne  his  quidem  contenti 

10  per  Italiam  vagabantur ;  tum  Clusium  urbem  obsidebant.  6 
pro  sociis  ac  foederatis  Romanus  intervenit;  missi  ex 
more  legati.  sed  quod  ius  aput  barbaros  ?  ferocius  agunt, 
et  inde  certamen.   conversis  igitur  a  Clusio  Romamque  7 
venientibus  adAliam  flumencum  exercitu  Fabius  consul 

15  occurrit.  non  temere  foedior  clades ;  itaque  hunc  diem 
fastis  Roma  damnavit.  fuso  exercitu  iam  moenibus  urbis  8 
adpropinquabant.   erant  nulla  praesidia.  tum  igitur  sic, 
ut  numquam  alias,  apparuit  vera  illa  Romana  virtus.  iam  9 
primum  maiores  natu,  amplissimis  usi>  honoribuS;  in  fo- 

20  rum  coeunt,  ibi  devovente  pontifice  dis  se  manibus  con- 
secrant,  statimque  in  suas  quisque  aedes  regressi,  sic  ut  10 
in  trabeis  erant  et  amplissimo  cultu,  in  curulibus  sellis 
sese  reposuerunt,  ut,  cum  venisset  hostis,  in  sua  quisque 
dignitate  moreretur.   pontifices  et  flamines  quidquid  re-  H 

25  ligiosissimi  in  templis  erat  partim  in  doleis  defossa  terra 
recondunt;  partim  inposita  plaustris  secum  Veios  aufe- 
runt.  virgines  simul  ex  sacerdotio  Vestae  nudo  pede  fu- 12 
gientia  sacra  comitantur.  tamen  excepisse  fugientis  unus 
ex  plebe  fertur  Atinius,  qui  depositis  uxore  et  liberis 

30  virgines  in  plaustrum  recepit.  adeo  tunc  quoque  in  ulti- 
mis  religio  publica  privatis  adfectibus  antecellebat.  iu- 
ventus  vero;  quam  satis  constat  vix  mille  hominumfuisse,  13 
duce  Manlio  arcem  Capitolini  montis  insedit,  obtestata 
ipsum  quasi  praesentem  lovem,  ut  quem  ad  modum  ipsi 

85  ad  defendendum  templum  concurrissent,  ita  ille  virtu- 
tem  eorum  numine  suo  tueretur.   aderant  interim  Galli  14 
apertamque  urbem  primo  trepidi,  ne  quis  subesset  dolus, 
mox,  ubi  solitudinem  vident,  pari  clamore  et  impetu  in- 


14  FLORI EPITOMA. 

vadunt.  patentis  passim  domos  adeunt.  ibi  sedentes  in 
curulibus  suis  praetextatos  senes  velut  deos  geniosque 
venerati,  mox  eosdem,  postquam  esse  homines  liquebat, 
adlocuti  nihil  respondere  dignantes  pari  vaecordia  mac- 
tant,  facesque  tectis  iniciunt,  et  totam  urbem  igni  ferro  5 

15  manibus  exaequant.  sex  mensibus  barbari  —  quis  cre- 
deret  ?  —  circa  montem  unum  pependerunt;  nec  diebus 
modo,  sed  noctibus  quoque  omnia  experti;  cum  tamen 
Manlius  nocte  subeuntis  clangore  anseris  excitatus  a 
summa  rupe  deiecit,  et  ut  spem  hostibus  demeret,  quam-  lo 
quam  in  summa  fame,  tamen  ad  speciem  fiduciae  panes 

16  ab  arce  iaculatus  est.  et  stato  quodam  die  per  medias 
hostium  custodias  Fabium  pontificem  ab  arce  dimisit, 

Sui  sollemne  sacrum  in  Quirinali  monte  conficeret.  atque 
le  per  media  hostium  tela  incolumis  religionis  auxiiio  15 

17  redivitpropitiosque  deos  renuntiavit.  novissime  cumiam 
obsidio  sua  barbaros  fatigasset,  mille  pondo  auri  reces- 
sum  suum  venditantes,  idque  ipsum  per  insolentiam,  cum 
ad  iniqua  pondera  addito  adhuc  gladio  insuper  *vae  vic- 
tis'  increparent,  subito  adgressus  a  tergo  CamiUus  adeo  20 
cecidit,  ut  omnia  incendiorum  vestigia  Gallici  sanguinis 

)  8  inundatione  deleret.  agere  gratias  dis  inmortalibus  ipso 
tantae  cladis  nomine  libet.   pastorum  casas  ignis  ille,  et 
flamma  paupertatem  Romuli  abscondit.  incendium  illud 
quid  egit  aliud,  nisi  ut  destinata  hominum  ac  deorum  do-  25 
micilio  civitas  non  deleta  nec  obruta,  sed  expiata  potius 

1 9  et  lustrata  videatur  ?  igitur  post  adsertam  a  Manlio,  re- 
stitutam  a  Camillo  urbem  acrius  etiam  vehementiusque 
in  finitimos  resurrexit. 

VIII.  BELLA  GALLICA.  30 

Ac  primum  omnium  illam  ipsam  Gallicam  gentem 
non  contentus  moenibus  expulisse,  cum  per  Italiam  nau- 
fraffia  sua  latius  traherent,  sic  persecutus  est  duce  Ca- 

20  milTo,  ut  hodie  nulla  Senonum  vestigia  supersint.   semel 
aput  Anienem  trucidati ,  cum  singmari  certamine  Man-  33 
lius  aureum  torquem  barbaro  inter  spolia  detraxit,  unde 
Torquati.    iterum  Pomptino  agro,  cum  in  simili  pugna 


1,8— 11  [13— 16].  15 

Valerius,  insidente  galeae  sacra  alite  adiutus,  tulit  spo- 
lia;  et  inde  Corvini.   nec  non  tamen  post  aliquot  annos  21 
omnis  reliquias  eorum  in  Etruria  ad  lacum  Vadimonis 
Dolabella  delevit,  ne  quis  extaret  ex  ea  gente,  qui  incen- 
5  sam  a  se  Romanam  urbem  gloriaretur. 

Vnn.  BELLVM  LATINVM. 

Conversus  a  Gallis  in  Latinos  Manlio  Torquato  De- 14 
cioMure  consulibus,  semper  quidem  aemulatione  imperii 
infestos,  tum  vero  contemptu  urbis  incensae,  cum  ius  ci- 

lovitatis  pari  imperio  et  magistratu  poscerent,  aput  Ca- 
puam  proeliis  congredi  audentes.  quo  tempore  quis  ces-  2 
sisse  hostem  mirabitur  ?  cum  alter  consulum  filium  suura, 
quia  contra  imperium  pugnaverat,  quamvis  victorem  oc- 
ciderit  ostenderitque  plus  esse  in  imperio  quam  in  victo-  3 

15  ria ;  alter  quasi  monitu  deorum  capite  velato  primam  ante 
aciem  dis  manibus  se  devoverit,  ut  inconfertissima  se 
hostium  tela  iaculatus  novum  ad  victoriam  iter  sanguinis 
sui  limite  aperiret. 

X.  BELLVM  SABINVM. 

20         A  Latinis  adgressus  est  gentem  Sabinorum,  qui  im- 15 
memores  factae  sub  Tito  Tatio  adfinitatis  quodam  conta- 
gio  bellis  se  Latinis  adiuncxerant.   sed  Curio  Dentato  2 
consule  omnem  eum  tractum,  qua  Nar,  Anio,  fontes  Ve- 
lini ,  Hadriano  tenus  mari  igni  ferroque  vastavit.    qua  3 

25  victoria  tantum  hominum,  tantum  agrorum  redactum  est 
in  potestatem,  ut  in  utro  plus  esset  nec  ipse  posset  aesti- 
mare  qui  vicerat. 

XI.  BELLVM  SAMNITICVM. 

Precibus  deinde  Campaniae  motus  non  pro  se,  sed  16 
so  eo  speciosiuspro  sociis  Samnitas  invadit.  erat  foedus  cum  2 
utrisque  percussum,  sed  hoc  Campani  sanctius  et  prius 
omnium  suorum  deditione  fecerunt;  sic  ergo  Romanus 
bellum  Samniticum  tamquam  sibi  gessit. 

Omnium  non  modo  Italiae,  sed  toto  orbe  terrarum  3 
35  pulcherrima  Campaniae  plaga  est.  jiihil  mollius  caelo: 


16  FLORI  EPITOMA. 

denique  bis  floribus  vernat.  nihil  uberius  solo :  ideo  Li- 
4  beri  Cererisque  certamen  dicitur.  nihil  hospitalius  mari : 

hic  illi  nobiles  portus  Caieta,  Misenus,  tepentes  fontibus 
5Baiae,  Lucrinus  et  Avernus,  quaedam  maris  otia.   hic 

amici  vitibus  montes  Gaurus,  Falernus^  Massicus  et  pul-  5 

cherrimus  omnium  Vesuvius,  Aetnaei  ignis  imitator. 
C  urbes  ad  mare  Formiae,  Cumae,  Puteoli;  Seapolis.  Her- 

culaneum,  Pompei,  et  ipsa  caput  urbium  Capua,  quon- 

7  dam  inter  tres  maximas  numerata.   pro  hac  urbe,  his  re- 
gionibus  populus  Komanus  Samnitas  invadit,  gentem,  si  10 
opulentiam  quaeras,  aureis  et  argenteis  armis  etdiscolori 
veste  usque  ad  ambitum  ornatam ;  si  fallaciam,  saltibus 

f ere  et  montium  fraude  grassantem ;  si  rabiem  ac  furo- 
rem,  sacratis  legibus  humanisque  hostiis  in  exitiumurbis 
agitatam ;  si  pertinaciam,  sexies  rupto  foedere  cladibus- 15 

8  que  ipsis  animosiorem.  hos  tamen  quinquaginta  annis 
per  Fabios  ac  Papirios  patres  eorumque  liberos  ita  sub- 
egit  ac  domuit,  ita  ruinas  ipsas  urbium  diruit,  ut  hodie 
Samnium  in  ipso  Samnio  requiratur  nec  facile  appareat 

9  materia  quattuor  et  viginti  trmmphorum.  maxime  tamen  20 
nota  et  inlustris  aput  Caudinas  furculas  ex  hac  gente 

10  clades  Veturio  Postumioque  consulibus  acceptaest.  cluso 
per  insidias  intra  eum  saltum  exercitu,  unde  non  posset 
evadere ,  stupens  tanta  occasione  dux  hostium  Pontius 
Herennium  patrem  consuluit.  et  ille,  mitteret  omnes  vel  25 

11  occideret,  sapienter  ut  senior  suaserat:  hic  armis  exutos     ^ 
mittere  sub  iugum  maiuit,  ut  nec  amici  forent  beneficio 

12  et  post  flagitium  hostes  magis.  itaque  et  consules  statim 
magnifice  voluntaria  deditione  turpitudinem  foederis  di- 
rimunt,  et  ultionem  flagitans  miles  Papirio  duce  —  hor-  30 
ribile  dictu  >—  strictis  ensibus  per  ipsam  viam  ante  pug- 
nam  furit ;  et  in  congressu  arsisse  omniujn  oculos  hostis 
auctor  fuit.  nec  prius  finis  caedibus  datus,  quam  iugum 
et  hostibus  et  duci  capto  reposuerunt. 

Xn.  BELLVM  ETKVSCVM  SAMNITICVM  GAL-  ss 
LICVM. 

17  Hactenus  populus  Romanus  cum  singulis  gentibus, 


Lll  — 13[16— 18J.  V     17 

mox  acervatim;  sic  tamen  quoque  par  omnibus  fuit. 
Etruscorum  duodecimpopuli,  Vmbri  in  id  tempus  intacti, 
antiquissimus  Italiae  populus,  Samnitium  reliqui  in  ex- 
cidium  Romani  nominis  repente  coniurant.   erat  terror  2 

5  ingens  tot  simul  tantorumque  populorum.   late  per  Etru- 
riam  infesta  quattuor  agminum  signa  volitabant.   Cimi-  3 
nius  interftn  saltus  in  medio,  ante  invius  plane  quasi  Ca- 
ledonius  vel  Hercynius,  adeo  tum  terrori  erat,  ut  se- 
natus  consuli  denuntiaret  ne  tantum  periculi  ingredi 

10  auderet.  set  nihil  horum  terruit  ducem,  quin  fratre  prae-  4 
misso  exploraret  accessus.  ille  per  noctem  pastorali  ha- 
bitu  speculatus  omnia  refert  tutum  iter.  sic  Fabius  Ma-  5 
ximus  periculosissimum  bellum  sine  periculo  explicuit. 
nam  suoito  inconditos  adque  palantis  adgressus  est  cap- 
as  tisque  superioribus  iugis  in  subiectos  suo  iure  detonuit. 
ea  namque  species  fuit  illius  belli,  quasi  in  terrigenas  e  6 
caelo  ac  nubibus  tela  iacerentur.    nec  incruenta  tamen  7 
illa  victoria.  nam  oppressus  in  sinu  vallis  alter  consulum 
Decius  more  patrio  devotum  dis  manibus  optulit  caput, 

20  sollemnemque  familiae  suae  consecrationem  in  victoriae 
pretium  peregit. 

XIII.  BELLVM  TARENTLNVl^I. 

Sequitur  bellum  Tarentinum,  unimi  quidem  titulo  et  18 
nomine,   set  victoria  multiplex.    hoc  enim  Campanos, 

26  Apulos  atque  Lucanos  et  caput  belli  Tarentinos,  id  est 
totam  Italiam,  et  cum  iis  omnibus  Pyrrhum,  clarissimum 
Graeciae  regem,  una  veluti  ruina  pariter  involvit,  ut  eo- 
dem  tempore  et  Italiam  consummaret  et  transmarinos 
triumphos  auspicaretur.     Tarentus,  Lacedaemoniorum  2 

30  opus,  Calabriae  quondam  et  Apuliae  totiusque  Lucaniae 
caput,  cum  magnitudine  et  muris  portucjue  nobilis,  tum 
mirabilis  situ.    quippe  in  ipsis  Hadriam  maris  faucibus  3 
posita  in  omnis  terras,   Histriam,  Illyricum,  Epiron, 
Achaiam,  Africam,  Siciliam  vela  dimittit.  inminet  portui 

Joad  prospectum  maris  positum  theatrum,  quod  quidem 
causa  miserae  civitati  luit  omnium  calamitatium.   ludos  4 
forte  celebrabat,  cum  adremigantes  litorj  Romanas  claa- 

FLORVS.  2 


18  FLORI EPITOMA. 

ses  vident,  atque  hostem  rati  emicant,  sine  discrimine 

sinsultant.  qui  enim  aut  unde  Romani?  nec  satis.  aderat 

sine  mora  querellam  ferens  legatio.   hanc  quoque  foede 

per  obscenam  turpemque  dictu  contumeliam  violant ;  et 

6  ninc  bellura.   sed  apparatus  horribilis,  cum  tot  simul  po-  5 

puli  pro  Tarentinis  consurgerent  omnibusque  vehemen- 

tior  ryrrhus,  qui  semigraecam  ex  LacedaerSoniis  con- 

ditoribus  civitatem  vindicaturus  cum  totis  viribus  Epiri, 

-    Thessaliae,  Macedoniae  incognitisque  in  id  tempus  ele- 

phantis  mari  terra,  viris  equis  armis,  addito  insuper  fe- 10 
7rarum  terrore  veniebat.    aput  Heracleam   Campaniae 
fluviumque  Lirim  Laevino  consule  prima  pugna,  quae 
tam  atrox  fuit  ut  Ferentaneae  turmae  praefectus  Obsi- 
dius,  invectus  in  regem,  turbaverit  coegeritque  proiectis 

8  insignibus  proelio  excedere.    actum  erat,  nisi  efephanti,  15 
converso  in  spectaculum  bello,  procucurrissent,  quorum 
cum  magnitudine  tum  deformitate  et  novo  odore  simul  ac 
stridore  consternati  equi,  cum  incognitas  sibi  beluas  am- 
plius  quam  erant  suspicarentur,  fugam  stragemque  late 

9  dederunt.  in  Apulia  deinde  aput  Asculum  melius  dimica-  aoi 
tum  est  Curio  Fabricioque  consulibus.  iam  quippe  terror 
beluarum  exoleverat,  et  Gaius  Numicius  quartae  legionis 
hastatiis  unius  proboscide  abscisa  mori  posse  beluas  os- 

10  tenderat.   itaque  in  ipsas  pila  congesta  sunt,  et  in  turres 
vibratae  faces  tota  nostium  agmina  ardentibus  ruinis  25 
operuerunt,  nec  prius  cladi  finis  fuit  quam  nox  dirimeret, 
postremusque  fugientium  rex  ipse  a  satellitibus  umero 

11  saucius  in  armis  suis  referretur.  Lucaniae  supremapugna 
fuit  Arusinis  quos  vocant  campis,  ducibus  isdem  quibus 
superius;  sed  tum  tota  victoria.    exitum,  quem  datura3<- 

12  virtus  fuit,  casus  dedit.  nam  provectis  in  primam  aciem 
rursus  elephantis,  unum  ex  eis  pullum  adacti  in  caput 
teli  gravis  ictus  avertit;  qui  cum  per  stragem  suorum  re- 
currens  stridore  quereretur,  mater  agnovit  et  quasi  vin- 
dicaret  exihiit,  tum  omnia  circa  quasi  hostilia  gravi  mole  3i 

i^permiscuit.  ac  sic  eaedem  ferae,  quae  primam  victoriam 
abstulerunt,  secundam  parem  fecerunt,  tertiam  sine  con- 
troversiatradiderunt.  nec  vero  tantum  armis  etincampo, 


I,  13  [18|.  19 

set  consiliis  quoque  et  domi  cum  rege  Pyrrho  dimicatum 
est.  quippe  post  primam  victoriam  intellecta  vir  callidus 
virtute  Komana  statim  desperavit  armis  seque  ad  dolos 
contulit.   nam  interemptos  cremavit,  captivosque  indul- 15 

5  genter  habuit  et  sine  pretio  restituit,  missisque  legatis  in 
urbem  omni  modo  adnisus  est  ut  facto  foedere  in  amici- 
tiam  reciperetiir.    sed  et  bello  et  pace  et  foris  et  domi  iq 
omnem  in  partem  Romana  virtus  tum  se  adprobavit,  nec 
alia  magis  quam  Tarentina  victoria  ostendit  populi  Ro- 

10  mani  fortitudinem,  senatus  sapientiam,  ducum  magnani- 
mitatem.  quinamilli  fueruntviri  quos  abelephantisprimo  17 
pr^elio  obtritos  accepimus  ?  omnium  vulnera  in  pectore, 
quidam  hostibus  suis  morte  sua  conmortui,  omnium  in 
manibus  ensis,  et  relictae  in  voltibus  minae,  et  in  ipsa 

15  morte  ira  vivebat.   quod  adeo  Pyrrhus  miratus  est  ut  di- 18 
ceret  '0  quam  facile  erat  orbis  imperium  occupare,  atit 
mihi  Romanis  militibus  datis,  aut  me  rege  Romanis !' 
quae    autem  eorum  in  reparando   exercitu  festinatio !  19 
cum   Pyrrhus   idem    '0   me'    inquit    'plane    procrea- 

2otum  Herculis    semine,    cui  quasi   ab    angue  Lernaeo 
tot  caesa  hostium  capita  quasi  de  sanguine  suo  renascun- 
tur.'   qui  autem  ille  senatus  fuit !  cum  perorante  Appio  20 
Caeco  pulsi  cum  muneribus  suis  ab  urbe  legati  interro- 
ganti  regi  suo,  quid  de  hostium  sede  sentirent,  urbem 

26  templum  sibi  visam,  senatum  regum  esse  confiterentur. 
qui  porro  ipsi  duces !  vel  in  castris,  cum  medicum  venale  21 
regis  caput  offerentem  Curius  remisit,  Fabricius  oblatam 
sibiarege  imperii  partem  repudiavit;  velinpace,  cum22 
Curius  fictilia  sua  Samnitico  praeferret  auro,  Fabricius 

30  decem  pondo  argenti  circa  Rufinum  consularem  virum 
quasi  luxuriam  censoria  gravitate  damnaret.    quis  ergo  23 
miretur  his  moribus  ea  virtute  militum  exercitum  populi 
Romani  fuisse,  unoque  bello  Tarentino  intra  quadrien- 
niummaximam  partem  Italiae ,  fortissimas  gentes,  opu- 

So  lentissimas  urbes  uberrimasqi\e  regiones  subegisse  ?  aut  24 
quid  adeo  fidem  superet,  quam  si  principia  belli  cum  ex- 
itu  conferantur  ?  victor  primo  proelio  Pyrrhus,  tota  tre- 
mente  Campania  Lirim  Fregellasque  populatus,  prope 

2* 


20  FLORI EPITOMA. 

captam  urbem  aPraenestina  arce  prospexit  et  a  vicen- 
simo  lapide  oculos  trepidae  civitatis  fumo  ac  pulvere  in- 

25  plevit.  eodem  postea  bis  exuto  castris ,  bis  saucio  et  in 
Graeciam  suam  trans  mare  ac  terras  fugato,  pax  et  quies 
et  tanta  de  opulentissimis  totgentibus  spolia,  ut  victo-  ^ 

26  riam  suam  Roma  non  caperet.  nec  enim  temere  uUus 
pulchrior  in  urbem  aut  speciosior  triumphus  intravit. 

27  ante  hunc  diem  nihil  praeter  pecora  Vulscorum ,  greges 
Sabinorum,  carpenta  Grallorum,  fracta  Samnitium  arma 
vidisses:  tum  si  captivos  aspiceres ,  Molossi,  Thessali,  lo 
Macedones ,  Brittius ,  Apulus  adque  Lucanus ;  si  pom- 
pam,   aurum,  purpura,  signa,  tabulae  Tarentinae<}ue 

28  deliciae.    sed  nihil  libentius  populus  Romanus  aspexit 
quamillas,  quas  itatimuerat,  cum  turribus  suisbeluas, 
quae  non  sine  sensu  captivitatis  summissis  cervicibus  ^^ 
victores  equos  sequebantur. 

Xim.  BELLVIIPICENS. 

19  Omnis  mox  Italia  pacem  habuit  —  quid  enim  post 
Tarentum  moliri  auderent  ?  —  nisi  quod  ultro  persequi 

2  socios  hostium  placuit.    domiti  ergo  Picentes  et  caput  ^o 
gentis   Asculum  Sempronio  duce,    qui  tremente  inter 
j)roelium  campo  Tellurem  deam  promissa  aede  placavit. 

XV.  BELLVM  SALLENTINVM. 

20  Sallentini  Picentibus  additi  caputque  regionis  Brun- 
disium  inclito  portu  M.  Atilio  duce.  in  hoc  certamine  vi-  25 
ctoriae  pretium  templum  sibi  pastoria  Pales  ultro  po- 
poscit. 

XVI.  BELLVMVOLSINIENSE. 

21  Postremi  Italicorum  in  fidem  venere  Volsinii,  opu- 
lentissimiEtruscorum,  inplorantes  opem  adversus  ser- 3C 
vos  quondam  suos,  qui  libertatem  a  dominis  datam  in 
ipsos  erexerant  translataque  in  se  re  publica  domina- 
bantur.  sed  hi  quoque  duce  Fabio  Gurgite  poenas  de- 
derunt. 


1,13— 17  [18— 24].  21 

XVII.  DE  SEDITIONIBVS. 

Haec  est  secunda  aetas  populiRomani  et  quasi  adu-  22 
lescentia,  qua  maxime  viruit  et  quodam  flore  virtutis 
exarsit  ac  ferbuit.  ita  auae  inerat  quaedam  adhuc  ex  pa- 

6  storibus  f eritas ,  quidaam  [adhuc]  spirabat  indomitum. 
indeest,  quod  exercitusPostumium  imperatorem,  infi-2 
tiantem  quas  promiserat  praedas ,  facta  in  castris  sedi- 
tione  lapidavit ;  quod  sub  Appio  Claudio  noluit  vincere 
hostem,  cum  posset;  quod  duce  Volerone  detractantibus 

loplerisque  militiam,  fracti  consulis  fasces.   inde  clarissi- 3 
mos  principes ,  quodadversarentur  voluntatisuae,  exu- 
latione  multavit,  ut  Coriolanum  colere  agros  iubentem 
. —  nec  minus  ille  ferociter  iniuriam  armis  vindicasset, 
nisi  quod  iam  inferentem   signa  filium  mater  Veturia 

islacrimis  suis  exarmavit;  —  ut  ipsum  Camillum,  quod4 
inique  inter  plebem  et  exercitum  divisisse  Veientem 
praedam  videretur.    sed  hic  melior  Veis  in  capta  urbe 
consenuit  et  mox  supplices  de  hoste  Gallo  vindicavit. 
cum  senatu  quoque  vehementius  aequo  bonoque  certa-  5 

2otum  est,  adeo  ut  relictis  sedibus  solitudinem  et  interitum 
patriae  suae  minaretur. 

Prima  discordia  ob  inpotentiam  feneratorum.  qui-  23 
bus  in  terga  quoque  serviliter  saevientibus ,  in  sacrum 
montem  plebs  armata  secessit  aegreque,  nec  nisi  tribu- 

25  nos  impetrasset,  Meneni  Agrippae,  mcundi  et  sapientis 
viri ,  auctoritate  revocata  est.    extat  orationis  antiquae  2 
satis  efficax  ad  concordiam  fabula,  qua  dissedisse  quon- 
dam  humanos  dixit  artus,  quod  omnibus  opere  fungenti- 
bus  solus  venter  inmunis  ageret ;  deinde  moribundos  ea 

30  seiunctione  redisse  in  gratiam,  quando  sensissent  quod 
eius  opera  redactis  in  sanguinem  cibis  inrigarentur. 

Secundam  in  urbe  media  decemviratus  libido  con-  24 
flavit.  adlatas  a  Graecia  leges  decem  principes  lecti  iu- 

..  bente  populo  conscripserant,  ordinataque  erat  in  duode- 

35  cim  tabulis  tota  iustitia,  cimi  tamen  traditos  fasces  regio 
quodam  furore  retinebant.    ante  ceteros  Appius  eo  inso-  2 
lentiae  elatus  est,  ut  ingenuam  virginem  stupro  destina- 


2^  ^  FLORI EPITOMA. 

ret,  oblitus  et  Lucretiae  et  regum  et  iuris  quod  ipse  con- 
3  posuerat.  itaque  cum  oppressam  iudicio  nliam  trahi  in 
servitutem  videret  Virginius  pater,  nihil  cunctatus  in 
medioforomanusuainterfecit,  admotisque  signis  commi- 
litonum  totam  eam  dominationem  obsessam  armis  in  car-  5 
cerem  et  catenas  ab  Aventino  monte  detraxit. 

25  Tertiam  seditionem  excitavit  matrimoniorum  digni- 
tas ,  ut  plebei  cum  patriciis  iungerentur ;  qui  tumultus  in 
monte  laniculo  duce  Canuleio  tribuno  plebis  exarsit. 

26  quartam  honorum  cupido ,  ut  plebei  quoque  magistratus  lo 
2crearentur.    Fabius  Ambustus   duarum  pater  alteram 

Sulpicio  patricii  sanguinis   dederat,   alteram  plebeius 

sStolo  sibi  iunxit.  qua  quodam  tempore,  quod  lictoriae 
virgae  sonum  ignotum  penatibus  suis  expaverat,  a  so- 

4rore  satis  insolenter  inrisa,  iniuriam  non  tulit.    itaqueis 
nanctus  tribunatum  honorum  et  magistratuum  consor- 
tium  quamvis  invito  senatui  extorsit. 

5  Verum  in  ipsis  seditionibus  principem  populum  non 

inmerito  suspexeris.    si  quidem  nunc  libertatem,  nunc 
pudicitiam,  tum  natalium  dignitatem,  tum  honorum  de-  20 
cora  et  insignia  vindicavit ,  interque  haec  omnia  nullius 

6acrior  custos  quam  libertatis  fuit,  nullaque  in  pretium 
eius  potuit  largitione  corrumpi,  cum  ut  in  magno  etin 
dies  maiore  populo  interim  perniciosi  cives  existerent. 

7  Cassium  agraria  lege,  Maelium  largitione  suspectum  re-  25 
giae  dominationis  praesenti  morte  multavit.  ac  de  Spu- 

'■'  rio  quidem  supplicium  pater  ipsius  sumpsit ,  hunc  Quin- 
ctii  dictatoris  imperio  in  medio  foro  magister  equitum    - 

8  Servilius  Ahala  confodit.   Manlium  vero  Capitolii  vin- 
dicem,  quia  plerosque  debitorum  liberaverat  altius  et30 
incivilius  se  efferentem,  ab  illa  ipsa  quam  defenderat 
arce  deiecit. 

9  Talis  domi  ac  foris ,  talis  pace  belloque  populus  Ro- 
manus  fretum  illud  adulescentiae,  id  est  secundam  im- 
perii  aetatem  habuit,  in  qua  totam  inter  Alpes  fretumquess 
Italiam  armis  subegit. 


I,  17.  18  [i,  24—26.  n,  1.  2].  23 

XVm.  BELLVM  PVNICVM  PRIMVM. 

Domita  subactaque  Italia  populus  Romanus  propeii,  . 
quingentensimum  annum  agens,  cum  bona  fide  adolevis- 
set,  si  quod  est  robur,  si  qua  iuventas,  tum  ille  vere  ro- 
6  bustus  et  iuvenis  par  orbi  terrarum  esse  coepit.  ita  —  2 
mirum  et  incredibile  dictu  —  qui  prope  quingentis  an- 
nis  domi  luctatus  est  —  adeo  difncile  fuerat  dare  Ita- 
liae  caput  —  his  ducentis  annis  qui  secuntur  Africam, 
Europam,  Asiam,  totum  deniqUe  orbem  terrarum  bellis 

10  victoriisque  peragravit. 

Igitur  victor  Italiae  populus  Romanus  cum  ad  fre-  ii,  2 
tum  usque  venisset,  more  ignis,  qui  cunctas  populatus 
incendio  silvas  interveniente  flumine  abrumpitur,  pau- 
lisper  substitit.  mox  cum  videret  opulentissimam  in  pro-  2 

15  ximo  praedam  quodam  modo  Italiae  suae  abscissam  et 
quasirevolsam,  adeo  cupiditate  eius  exarsit,  ut,  quate-    ' 
nus  nec  mole  iungi  nec  pontibus  posset,  armis  belloque 
iungenda  et  ad  continentem  suam  revocanda  bello  vide- 
tur.    sed  ecce,  ultro  ipsis  viam  pandentibus  fatis,  nec3 

2ooccasio  defuit,  cum  de  Poenorum  inpotentia  foederata 
Siciliae  civitas  Messana  quereretur.  adfectabat  autem  ut 
Romanus  ita  Poenus  Siciliam,  et  eodem  tempore  paribus 
uterque  votis  ac  viribus  imperium  orbis  agitabat.  igitur  4 
specie   quidem   socios   iuvandi,  re  autem  sollicitante 

25praeda,  quamquam  territaret  novitas  rei,  tamen  —  tanta 
m  virtute  fiducia  est  —  ille  rudis,  ille  pastorius  populus 
vereque  terrester  ostendit  nihil  interesse  virtutis,  equis 
an  navibus,  terra  an  mari  dimicaretur. 

Appio  Claudio  consule  primum  fretum  ingressus  est  5 

30  fabulosis  infame  monstris  aestuque  violentum,  sed  adeo 
non  est  exterritus,  ut  illaifl  ipsam  ruentis  aestus  violen- 
tiam  pro  munere  amplecteretur,  quod  velocitas  naviumft 
mari  iuvaretur,  statimque  ac  sine  mora  Hieronem  Syra- 
cusanum  tanta  celeritate  devicit,  ut  ille  ipse  prius  se  vi- 

85  ctum  quam  hostem  videret  fateretur. 

Duillio  Cornelioque  consulibus  etiam  mari  congredi  7 
ausus  est.  tum  quidem  ipsa  velocitas  classis  conparatae 


24  FLORI  EPITOMA. 

victoriae  auspicium  fuit.  intra  enim  sexagesimum  diem 
quam  caesasilva  fuerat  centum  sexaginta  navium  classis 
in  anchoris  stetit,  ut  non  arte  factae,  sedquodammu- 
nere  deorum  conversae  in  naves  adque  mutatae  arbo- 

gres  viderentur.  proelii  vero  forma  mirabilis,  cumillass 
celeris  volucrisque  hostium  navis  hae  graves  tardaeque 
conprehenderent.  longe  illis  nauticae  artes,  detorquere 

9  remos  et  ludificari  fuga  rostra.  iniectae  enim  ferreae  ma- 
nus  machinaeque  validae,  ante  certamen  multum  ab  ho- 
ste  derisae,  coactique  hostes  quasi  in  solido  decernere.  la 
victor  ergo  aputLiparas  mersa  aut  fugata  hostium  classe 

10  primum  illum  maritimum  egit  triumphum.  cuius  quod 
gaudium  fuit!  cum  Duillius  imperator,  non  contentus 
unius  diei  triumpho,  per  vitam  omnem,  ubi  a  cena  redi- 
ret,  praelucere  funalia  et  praecinere  sibi  tibias  iussit,  is 

11  quasi  cotidie  triumpharet.  prae  tanta  huius  victoria  leve 
damnum  fuit  alter  consulum  interceptus  Asina  Corne- 
lius,  qui  simulato  coUoquio  evocatus  atque  ita  oppressus, 
fuit  perfidiae  Punicae  documentum. 

12  Calatino  dictatore  fere  omnia  praesidia  Poenorum  20 
Agrigento,  Drepanis,  Panhormo,  Eryce  Lilybaeoque 

13  detraxit.  trepidatum  est  semel  circa  Camerinensium  sal- 
tum,  sed  eximia  virtute  Calpurni  Flammae  tribuni  mili- 
tum  evasimus.  qui  lecta  trecentorum  manu  insessum  ab 
hostibus  tumulum  occupavit  atque  moratus  hostes  est,  2s 

14  dum  exercitus  omnis  evaderet.  ac  sic  pulcherrimo  exitu 
Thermopylarum  et  Leonidae  famam  adaequavit,  hoc  in- 
lustrior  noster,  quod  expeditioni  tantae  superfuit,  licet 
nihil  inscripserit  sanguine. 

15  Lucio  Cornelio  Scipione  consule,  cum  iam  Siciliaao 
suburbana  esset  populi  Komani  provincia,  serpente  la- 

letius  bello  Sardiniam  adnexamque  Corsicam  transiit.  01- 
biaehic,  ibiAleriae  urbis  excidio  incolas  terruit,  adeo- 
que  omni  terra  et  mari  Poenos  purgavit,  ut  iam  victoriae 
nihil  nisi  Africa  ipsa  restaret.  3& 

17  Marco  Atilio  Regulo  duce  iam  in  Africam  navigabat 
bellum.  nec  defuerant  qui  ipso  Punici  maris  nomine  ac 
terrore  deficerent,  insuper  augente  Nautio  tribunome- 


1,18  [II,  2].  25 

tuin,  inquem,  nisi  paruisset,  secUri  destricta  imperator 
metu  mortis  navigandi  fecit  audaciam.  mox  deinde  ven-  l^ 
tis  remisque  properatum  est,  tantusque  terror  hostici  ad- 
ventus  Poenis  fuit,  ut  apertis  paene  portis  Carthago  ca- 

5  peretur.  prooemium  belli  fuit  civitas  Cljpea ;  prima  enim  l^ 
a  Punico  litore  quasi  arx  et  specula  procurrit.  et  haec  et 
trecenta  araplius  castella  vastata  sunt.  nec  cum  homini-  20 
bus,  sed  cum  monstris  quoque  dimicatum  est,  cum  quasi 
in  vindictam  Africae  nata  mirae  magnitudinis  serpens 

10  posita  aput  Bagradam  castra  vexaverit.   set  omnium  vi-  21 

'  ctor  Regulus  cum  terrorem  nominis  sui  late  circumtulis- 
get  cumque  magnam  vim  iuventutis  ducesque  ipsos  aut 
cecidisset  aut  haberet  in  vinculis,  classemque  ingenti 
praeda  onustam  et  triumpho  gravem  in  urbem  praemi- 

ississet,  iam  ipsam  caput  belli  Carthaginem  urguebat  ob- 
sidio  ipsisque  portis  inhaerebat.   hic  paululum  circum-  22 
acta  fortuna  est,  tantum  ut  plura  essent  Romanae  virtutis 
insignia,  cuius  fere  magnitudo  calamitatibus  adprobatur. 
nam  conversis  ad  externa  auxilia  hostibus,  cum  Xan-2a 

20thippum  illis  ducemLacedaemonmisisset,  a  viro  militiae 
peritissimo  vincimur  foeda  clade  Romanisque  usu  inco- 
giiita :  vivus  in  manus  hostium  venit  fortissimus  impera- 
tor.  sed  ille  quidem  par  tantae  calamitati  fuit ;  nam  nec 
Punico  carcere   infractus  est  nec  legatione  suscepta. 

25  quippe  diversa  quam  hostis  mandaverat  censuit,  ne  pax  24 
heret,  ne  commutatio  captivorum  reciperetur.    sed  nec  2J> 
illo  voluntario  ad  hostis  suos  reditu  nec  ultimo  sive  car- 
ceris  seu  crucis  supplicio  deformata  maiestas ;  immo  his 
omnibus  admirabiiior  quid  aliud  quam  victor  de  victori- 

30  bus  atque  etiam,  quia  Carthago  non  cesserat,  de  fortuna 
triumpnavit?  populus  autem  Romanus  multo  acrior  in-  2& 
tentiorque  pro  ultione  Reguli  quam  pro  victoria  fuit. 

Metello  igitur  consule  spirantibus  altius  Poenis  et  27 
leverso  in  Siciliam  bello,  aput  Panhormum  sic  hostes  ce- 

S5  cidit,  ne  amplius  eam  insulam  adgredi  cogitarent.    argu-  28 
mentum  ingentis  victoriae  centum  circiter  elephantorum 
captivitas,  sic  quoque  magna  praeda,  si  gregem  illum 
non  bello,  sed  venatione  cepisset. 


26  FLORI EPITOMA. 

29  Appio  Claudio  consule  non  ab  hostibus,  sed  a  dis 
ipsis  superatus  est,  quorum  auspicia  contempserat,  ab 
his  statim  classe  demersa,  ubi  ille  praecipitari  pullos  ius- 
serat,  quod  pugnare  ab  iis  vetaretur. 

30  Marco    FaMo    Buteone    consule    classem  iam  in5 
Africo  mari  apuraegimurum  ostium  in  Italiam  ultro  na- 

31  vigantem  cecidit.  quantusque  tum  triumphus  tempestate 
intercidit,  cum  opulenta  praeda  classis  adversis  acta 
ventis  naufragio  suo  Africam  et  Syrtis  et  omnium  inter- 

32iacentium  insularum  litora  implevit!  magnaclades,  sedio 
non  sine  aliqua  principis  populi  dignitate,   interceptam 
tempestate  victoriam  et  triumphum  perisse  naufragio.  et 
tamen  cum  Punicae  praedae  omnibus  promunturiis  insu- 
lisque  fluitarent,  populus  Romanus  et  sic  triumphavit. 

33  Lutatio  Catulo  consule  tandem  bello  finis  inpositus  is 
aput  insulas,  quibus  nomen  Aegatae,  nec  maior  alias  in 

34  mari  pugna.  aderat  quippe  commeatibus,  exercitu,  pro- 
pugnaculis,  armis  gravis  classis  et  in  ea  quasi  tota  Car- 

35  thago ;  quod  ipsum  exitio  fuit.   Romana  classis  prompta, 
levis,  expedita  et  quodam  genere  castrensis  ad  similitu-  20 
dinem  pugnae  equestris  sic  remis  quasi  habenis  ageba- 
tur,  et  in  hos  vel  illos  ictus  mobilia  rostra  speciem  viven- 

36  tium  praeferebant.  itaque  momento  temporis  laceratae 
hostium  rates  totum  inter  Siciliam  Sardiniamque  pela- 

37  gus  naufragio  suo  operuerunt.    tanta  denique  fuit  illa25 
victoria,  ut  de  excindendis  hostium  moenibus  non  quae- 
reretur.  supervacuum  visum  est  in  arcem  murosque  sae- 
virO;  cum  iam  in  mari  esset  deleta  Carthago. 

XVim.  BELLVM  LIGVRICVM. 

n,  3        Peracto  Punico  bello  secuta  est  brevis  sane  quasi  ad  30 
recuperandum  spiritum  requies,  argumentumque  pacis 
et  bona  fide  cessantium  armorum  tum  primum  post  Nu- 
mam  clausa  porta  lani  fuit;  deinceps  statim  ac  sine  mora 

2  patuit.  quippe  iam  Ligures,  iam  Insubres  Galli,  nec  non 
et  Illyrici  lacessebant,  sitae  sub  Alpibus,  id  est  sub  ipsis  36 
Italiae  faucibus  gentes,  deo  quodam  incitante  adsidue, 

3  ne  rubiginem  ac  situm  scilicet  arma  sentirent.   denique 


1,18— 21  [11,2—57.  27 

utrique  cotidiani  et  quasi  domestici  hostes  tirocinia  mili- 
tum  mbuerant,  nec  aliter  utraque  gente  quam  quasi  cote 
quadam  populus  Romanus  ferrum  suae  virtutis  acuebat. 
Liguras,  imis  Alpium  iugis  adhaerentis  inter  Varum  4 
0  et  Magram  flumen  inplicitosque  dumis  silvestribus,  ma- 
ior  aiiquanto  labor  erat  invenire  quam  vincere.  tuti  locis 
et  fuga,  durum  adque  velox  genus,  ex  occasione  latroci- 
nia  magis  quam  bella  faciebant.  itaque  cum  diu  multum-  5 
que  eluderent  Saluvii,  Deciates,  Oxubii,  Euburiates,  In- 
10  gauni,  tandem  Fulvius  latebras  eorum  igni  sae^sit,  Bae- 
bius  in  plana  deduxit,  Postumius  ita  exarmavit,  ut  vix 
reliquerit  ferrum  quo  terra  coleretur. 

XX.  BELLVM  GALLICVM. 

Gallis  Insubribus  et  his  accolis  Alpium  animi  fera-  u^  4 
15  rum,  corpora  plus  quam  humana  erant,  sed — experimen- 
to  deprenensum  est,  quippe  sicut  primus  impetus  eis  ma- 
ior  quam  virorum  est,  ita  sequens  minor  quam  feminarum 
—  Alpina  corpora  umente  caelo  educata  habent  quiddam  2 
simile  nivibus  suis :  cum  vix  caluere  pugna,  statim  in  su- 
20  dorem  eunt  et  levi  motu  quasi  sole  laxantur.   hi  saepe  et  3 
alias  et  Brittomaro  duce  non  prius  posituros  se  baltea 
quam  Capitolium  ascendissent  iuraverant.    factum  est; 
victos  enim  Aemilius  in  Capitolio  discinxit.   mox  Ario-  4 
visto  duce  vovere  de  nostrorum  militum  praeda  Marti 
25  suo  torquem.  intercepit  luppiter  votum ;  nam  de  torqui- 
bus  eorum  aureum  tropaeum  lovi  Flaminius  erexit.  Vi-  5 
ridomaro  regeRomana  arma  Volcano  promiserant.  alior- 
sum  vota  ceciderunt ;  occiso  enim  rege  Marcellus  tertia 
post  Romulum  patrem  Feretrio  lovi  opima  suspendit. 

80  XXI.  BELLVIVI ILLYRICVM. 

Illyrii  seu  Liburni  sub  extremis  Alpium  radicibusii^5 
agunt  inter  Arsiam  Titiumque  flumen,  longissime  per 
totum  Hadriani  maris  litus  eflPusi.   hi  regnante  Teutana  2 
muliere  populationibus  non  contenti  licentiae  scelus  ad- 
36  diderunt.  legatos  quippe  nostros,  ob  ea  quae  deliquerant  3 
iure  agentes,  ne  gladio  quidem,  sed  ut  victimas  securi 


28  FLORI  EPITOMA. 

percutiunt,  praefectos  navium  igne  comburunt;  idque, 
4  quo  indignius  foret,  mulier  imperavit.  itaque  Gneo  Ful- 
vio  Centimalo  duce  late  domantur.    strictae  secures  in 
principum  colla  legatorum  manibus  litavere. 

XXII.  BELLVM  PVNICVM  SECVNDVM.         5 

II,  6  Post  primum  Punicum  bellum  vix  quadriennii  re- 
quies :  ecce  alterum  bellum,  minus  quidem  spatio  —  nec 
enim  amplius  decem  et  octo  annos  habet  — y  sed  adeo  cla- 
dium  atrocitate  terribilius,  ut,  si  quis  conferat  damna 
utriusque  populi,  similior  victo  sit  populus  ille  qui  vicit.  10 
2urebat  nobilem  populum  mare  ablatum,  raptae  insulae, 
dare  tributa,  quae  iubere  consueverat.  hinc  ultionem 
puer  Annibal  ad  aram  patris  iuraverat,  nec  morabatur. 

3  igitur  in  causam  belli  Saguntos  electa  est,  vetus  Hispa- 
niae  civitas  et  opulenta  fideique  erga  Romanos  magnum  15 

4  quidem  set  triste  monimentum,  quam  in  libertatem  com- 
muni  foedere  exceptam  Annibal,  causas  novorum  mo- 
tuum  quaerens,  et  suis  et  ipsorum  manibus  evertit,  ut 

5  Italiam  sibi  rupto  foedere  aperiret.  summa  foederum  Ro- 
manis  religio  est ;  itaque  ad  auditum  sociae  civitatis  obsi-  20 
dium,  memores  icti  cum  Poenis  quoque  foederis,  non  sta- 
tim  ad  arma  procurrunt,  dum  prius  more  legitimo  queri 

6  malunt.  Saguntini  interim  iamnovem  mensibusfessifame 
machinis  ferro,  versa  denique  in  rabiem  fide  inmanem  in 
foro  excitant  rogum,  tum  desuper  se  suosque  cum  omni-  25 

7  bus  opibus  suis  ferro  et  igne  corrumpunt.  huius  tantae 
cladis  auctor  Annibal  poscitur.  tergiversantibus  Poenis 
dux  legationis  'quae'  inquit  'moraest?  pFabius]  in  hoc 
ego  sinu  bellum  pacemque  porto ;  utrum  eligitis  ?'  suc- 
clamantibus  bellum,  'belium  igitur'  inquit  *accipite.'  et  3o 
excusso  in  media  curia  togae  gremio  non  sine  horrore, 
quasi  plane  sinu  bellum  ferret,  effudit. 

8  Similis  exitus  belli  initiis  fuit.   nam  quasi  has  infe- 
rias  sibi  Saguntinorum  ultimae  dirae  in  illo  publico  par- 
ncidio  incendioque  mandassent,  ita  manibus  eorum  va-  35 
statione  Italiae,  captivitate  Africae,  ducum  et  regum  qui 

9  id  gessere  bellum  exitio  parentatum  est.  igitur  ubi  semel 


I,  21—22  [II,  5—6].  29 

ge  in  Hispania  movit  illa  gravis  et  luctuosa  Punici  belli 
vis  adque  tempestas  destinatumque  Romanis  iam  diu  ful- 
men  Saguntino  igne  conflavit,  statim  quodam  impetu 
rapta  medias  perfregit  Alpes  et  in  Italiam  ab  illis  fabu- 

5  losae  altitudinis  nivibus  velut  caclo  missa  descendit. 

Ac  primi  quidem  impetus  turbo  inter  Padum  atque  10 
Ticinum  valido  statim  fragore  detonuit.    tum  Scipione 
duce  fusus  exercitus ;  saucius  etiam  ipse  venisset  m  ho- 
stium  manus  imperator,  nisi  protectum  patrem  praetex- 

lotatus  admodum  filius  ab  ipsa  morte  rapuisset.    hic  erit  U 
Scipio,  qui  in  exitium  Africae  crescit,  nomen  ex  malis 
eius  habiturus. 

Ticino  Trebia  succedit.    hic  secunda  Punici  belli  12 
procella  desaevit  Sempronio  consule.   tum  callidissimi 

15  nostes,  frigidum  et  nivalem  nancti  diem,  cum  se  ignibus 
prius  oleoque  fovissent  —  horribile  dictu  ■ —  homines  a 
meridie  et  sole  venientes,  nostra  nos  hieme  vicerunt. 

Trasumennus  lacus,  tertium  fulmen  Annibalis ,  im- 13 
peratore  Flaminio  ars  nova  Punicae  fraudis.   quippe  ne- 

20  bula  lacus  palustribusque  virgultis  tectus  equitatus  terga 
subito  pugnantium  invasit.  nec  de  dis  possumus  queri.  u 
inminentem  temerario  duci  cladem  praedixerant  insi- 
dentia  signis  examina  et  aquilae  prodire  nolentes  et  com- 
missam  aciem  secutus  ingens  terrae  tremor;  nisi  illum 

26  horrorem  soli  equitum  virorumque  discursus  et  mota  ve- 
hementius  ai-ma  fecerunt. 

Quartum  id  est  paene  ultimum  volnus  imperii  Can- 15 
nae,  ignobilis  Apuliae  vicus;   sed  magnitudine  cladis 
emersit  et  sexaginta  milium  caede  parta  nobilitas.  ibi  in 

soexcidium  infelicis  exercitus  dux,  terra,  caelum,  dies, 
tota  rerum  natura  consensit.   si  quidem  non  contentus  16 
simulatis  transfugis  Annibal,  qui  mox  terga  pugnantium 
ceciderunt,   insuper  callidus   imperator  in  patentibus 
campis,  observato  loci  ingenio,  quod  et  sol  ibi  acerrimus 

35  et  piurimus  pulvis  et  eurus  ab  oriente  «emper  quasi  ex 
constituto,  ita  instruxit  aciem,  ut,  Romanis  adversus 
haec  omnia  obversis,  secundum  caelum  tenens  vento 
pulvere  et  sole  pugnaret.  itaque  duo  maximi  exercitus  17 


80  FLORI EPITOMA. 

caesi  ad  hostium  satietatem,  donec  Annibal  diceret  militi 
suo  'parce  ferro/  ducum  fugit  alter,  alter  occisus  est; 
dubium,  uter  maiore  animo.    Paulum  puduit,  Varro  non 

ISdesperavit.   documenta  cladis  cruentus  aliquandiu  Aufi- 
dus,  pons  de  cadaveribus  iussu  ducis  factus  in  torrente  5 
Vergello,  modii  duo  anulorum  Carthaginem  missi  digni- 

lOtasque  equestris  taxata  mensura.   dubium  deinde  non 
erit  quin  ultimum  illum  diem  habitura  fuerit  Roma  quin- 
tumque  intra  diem  epulari  Annibal  in  Capitolio  potuerit, 
si;  quod  Poenum  illum  dixisse  Maharbalem  Bomilcaris  10 
ferunt,  Annibal  quem  ad  modum  sciret  vincere,  sic  uti 

20  victoria  scisset.  set  tum  quidem  illum;  ut  dici  volgo  solet, 
aut  fatum  urbis  imperaturae  aut  ipsius  mens  mala  et 

21  aversi  a  Carthagine  di  in  diversum  abstulerunt.  cum  vic- 
toria  posset  uti,  frui  maluit,  relictaque  Roma  Campaniam  15 
Tarentumque  perrexit;  ubi  mox  et  ipsius  et  exercitus 
ardor  elanguit,  adeo  ut  vere  dictum  sit  Capuam  Annibali 

22  Cannas  fuisse.  si  quidem  invictum  Alpibus  indomitum- 
que  armis  Campani  —  quis  crederet  ?  —  soles  et  tepen- 
tes  fontibus  Baiae  subegerunt.  20 

23  Permissum  est  interim  respirare  Romanis  et  quasi 
ab  inferis  emergere.  arma  non  erant :  detracta  sunt  tem- 
plis.  deerat  iuventus :  in  sacramentum  liberata  servitia. 

24  egebat  aerarium :   opes  suas  senatus  in  medium  libens 
protulit,  nec  praeter  quod  in  buUis  singulisque  anulisjs 
erat  quicquam  sibi  auri  reliquerunt.    eques  secutus  ex- 

25  emplum  imitataeque  equitem  tribus.  denique  vix  sufi"e- 
cere  tabulae,  vix  scribarum  manus  Laevino  Marcelloque 
consulibus,  cum  privatorum  opes  in  publicum  referren- 

26  tur.   quid  autem  V  in  eligendis  magistratibus  quae  cen-  30 
turiarum  sapientia,  cum  iuniores  a  senioribus  consilium 
de  creandis  consulibus  petiverunt.    quippe  adversus  ho- 
stem  totiens  victorem,  tam  callidum  non  virtute  tantum, 
sed  suis  etiam  pugnare  consiliis  oportebat. 

27  Prima  redeuntis  et,  ut  ita  dixerim,  revivescentis  im^  35 
perii  spes  Fabius  fuit,  qui  novam  de  Annibale  victoriam 
commentus  est,  non  pugnare.  hinc  illi  cognomen  novum 
et  rei  publicae  salutare  cunctator ;  hinc  illud  ex  populo, 


I,  22  [II,  6].  31 

ut  imperii  scutum  vocaretur.  itaque  per  Samnium  totum,  28 
per  Falernos  Gauranosque  saltus  sic  maceravit  Anni- 
balem,  ut,  quia  frangi  virtute  non  poterat,  mora  commi- 
nueretur.  inde  Claudio  Marcello  duce  etiam  congredi  au-  29^ 
sus  comminus  venit  et  reppulit  in  Campaniam  suam  et  ab 
obsidione  Nolae  urbis  exclusit.  ausus  et  Sempronio  Grac-  30 
cho  duce  per  Lucaniam  sequi  et  premere  terga  cedentis, 
quamvis  tum  —  pudor !   —   servili  pugnaret  exercitu ; 
nam  hucusque  tot  mala  conpulerant.  sed  libertate  donati 

3  fecerunt  de  servis  se  virtute  Romanos.   o  horribilem  in  31 
tot  adversis  fiduciam !  0  singularem  animum  ac  spiritum 
populi  Romani !  tam  artis  adflictisque  rebus,  ut  de  Italia 
sua  dubitare  debuisset,  ausus  tamen  est  in  diversa  respi- 
cere,  cumque  hostis  in  iugulo  per  Campaniam  Apuliam-  32 

isque  volitaret  mediamque  de  Italia  Africam  faceret,  eo- 
demtemporeet  hunc  sustinebat  et  in  Siciliam,  Sardiniam, 
Hispaniam  divisa  per  terrarum  orbem  arma  mittebat. 

Sicilia  mandata  Marcello.  nec  diu  restitit ;  tota  enimss 
insula  in  una  urbe  superata  est.   grande  illud  et  ante  id 

20  tempus  invictum  caput,  Syracusae,  quamvis  Archimedis 
ingenio  defenderentur,  aliquando  cesserunt.   longe  illi34 
triplex  murus  totidemque  arces,  portus  ille  marmoreus 
et  fons  celebratus  Arethusae;  nisi  quod  hactenus  pro- 
fuere,  ut  pulchritudini^victae  urbis  parceretur. 

25  Sardmiam  Gracchus  arripuit.   sed  nihil  illi  gentium  35 

feritas  insanorumque  —  nam  sic  vocantur  —  inmanitas 
montium  profuere.  saevitum  in  urbes  urbemque  urbium 
Caralim,  ut  gens  contimiax  vilisque  mortis  saltem  desi- 
derio  patrii  soli  domaretur. 

30         In  Hispaniam  missi  Gneus   et  Publius  Scipiones36 
paene  totam  Poenis  eripuerant,  sed  insidiis  Punicae 
Iraudis  oppressi  rursum  amiserant,  magnis  quidem  ilU 
proeliis  cum  Punicas  opes  cecidissent.   set  Punicae  insi- 
diae  alterum  ferro  castra  metantem,  alterum,  cum  iam 

35  evasisset  in  turrem,  cinctum  facibus  oppresserant.  igitur  37 
in  ultionem  patris  ac  patrui  missus  cum  exercitu  Scipio, 
cui  iam  grande  de  Africa  nomen  fata  decreverant,  bella-  38 
tricem  illam,  viris  armisque  nobilem  Hispaniam,  illam 


32  FLORI EPITOMA. 

seminarium  hostilis  exercitus,  illam  Annibalis  eruditri- 
cem  —  incredibile  dictu  —  totam  a  Pyrenaeis  montibus 
in  Herculis  columnas  et  Oceanum  recuperavit,  nescias 

59  citius  an  felicius.  quam  velociter,  quattuor  anni  fatentur ; 
quam  facile,  vel  una  civitas  probat.  eodem  quippe  quo  5 
obsessa  est  die  capta  est,  omenque  Africanae  victoriae 
40  fuit,  quod  tam  facile  victa  est  Hispaniae  Carthago.  cer- 
tum  est  tamen  ad  profligandam  provinciam  maxime  pro- 
fecisse  singularem  ducis  sanctitatem,  quippe  qui  capti- 
vos  pueros  puellasque  praecipuaepulchritudinis  barbaris  lo 
restitueret,  ne  in  conspectum  suum  quidem  passus  ad- 
duci;  ne  quid  de  virginitatis  integritate  delibasse  saltem 
oculis  viaeretur. 

41  Haec  in  diversa  terrarum  popuhis  Romanus,  nec 

ideo  tamen  visceribus  Italiae  innaerentem  summovere  15 
poterat  Annibalem.  pleraque  ad  hostem  defecerant,  et 
dux  acerrimus  contra  Romanos  Italicis  quoque  viribus 

42  utebatur.  iam  tamen  eum  plerisque  oppidis  et  regionibus 
excusseramus,  iam  Tarentum  ad  nos  redierat,  iam  et  Ca- 
pua,  sedes  domus  et   patria  altera  Annibalis,  teneba-20 
tur,  cuius  amissio  tantum  Poeno  duci  dolorem  dedit,  ut 

43  inde  totis  viribus  Romam  converteretur.  o  populum  di- 
gnum  orbis  imperio  dignumque  omnium  favore  et  admi- 
ratione  hominum  ac  deorum!  conpulsus  ad  uhimosmetus 
ab  incepto  non  destitit,  et  de  sua  urbe  sollicitus  Capuam  25 
tamen  non  omisit ;  sed  parte  exercitus  sub  Appio  consule 
relicta,  parte  Flaccum  in  urbem  secuta,  absens  simul 

44  praesensque  pugnabat.   quid  ergo  miramur  moventi  ca- 
stra  a  tertio  lapide  Annibali  iterum  ipsos  deos  restitisse? 

45  deos  inquam,  nec  fateri  pudebit.   tanta  enim  ad  singulos  3o 
illius  motus  vis  imbrium  efFusa  est,  tanta  ventorum  vio- 
lentia  coorta  est,  ut  divinitus  hostem  summovere  non  a 
caelo,  sed  ab  urbis  ipsius  moenibus  et  Capitolio  videre- 

46  tur.  fugit  et  cessit  et  m  ultimum  se  Italiae  recepit  sinum, 

47  cum  urbem  tantum  non  adoratam  reliquisset.  parva  res  35 
dictu  sed  ad  magnanimitatem  populi  Romani  probandam 
satis  efficax,  quod  illis  ipsis  quious  obsidebatur  diebus 
ager,  quem  Annibal  castris  insederat,  venalis  Romae  fuit 


I,  22  [II,  6J.  33 

hastaeque  subiectus  invenit  emptorem.   voluit  Annibal  48 
contra  imitari  fiduciam  subiecitque  argentarias  urbis  ta- 
bernas ;  nec  sector  inventus  est,  ut  scias  etiam  praesagia 
fatis  adfuisse. 

5         Niliil  actum  erat  tanta  virtute,  tanto  favore  etiam49 
deorum;  si  quidem  ab  Hispania  Hasdrubal  frater  Anni- 
balis  cum  exercitu  novo,  novis  viribus,  nova  belli  mole 
veniebat.  actum  erat  procul  dubiO;  si  vir  ille  se  cum  fra-  50 
tre  iunxisset.  set  hunc  quoque,  tantum  quod  ab  Alpe  de- 

10  scenderat,   aput  Metaurum  castra  metantem  Claudius 
Nero  cum  Livio  Salinatore  debellat.    Nero  in  ultimumsi 
Italiae  angulum  summoverat  Annibalem,  Livius  in  di- 
versissimam  partem,  id  est  in  ipsas  nascentis  Italiae  fau- 
ces  signa  converterat.  tanto,  id  est  omni,  qua  longissima  52 

15  est  Italia,  solo  interiacente,  quo  consilio;  qua  celeritate 
consules  castra  coniuncxerint,   inopinatumque  hostem 
conlatis  signis  oppresserint,  neque  id  fieri  Annibal  sen- 
serit,  difficile  dictu  est.    certe  Annibal  re  cognita  cum53 
proiectum  fratris  caput  ad  sua  castra  vidisset,  *agnosco' 

2oinquit  ^nfelicitatem  Carthaginis.'  haec  fuit  illius  viri 
non  sine  praesagio  quodam  fati  inminentis  prima  con- 
fessio. 

lam  certum  erat  Annibalem  etiam  ipsius  confes-54 
sione  posse  vinci ;  sed  tot  rerum  prosperarum  fiducia  ple- 

25nus  populus  Romanus  magni  aestimabat,  asperrimum 
hostem  in  sua  Africa  debeliare.  duce  igitur  Scipione  in  55 
ipsam  Africam  tota  mole  conversus  imitari  coepit  Anni- 
balem  et  Italiae  suae  clades  in  Africa  vindicare.   quas  55 
ille,  dii  boni,  Hasdrubalis  copias  fudit,  quos  Syphacis 

soNumidici  regis  equitatus!     quae  quantaque  utriusque 
classis  castra  facibus  inlatis  una  nocte  delevit!  denique 
iam  non  a  tertio  lapide,  sed  ipsas  Carthaginis  portas  ob- 
sidione  quatiebat.    sic  factum  ut  inhaerentem  atque  in-  57 
cubantem  Italiae  extorqueret  Annibalem.  non  fuit  maior  58 

35  sub  imperio  Romano  dies  quam  ille,  cum  duo  omnium  et 
antea  et  postea  ducum  maxime  duces,  ille  Italiae,  hic  Hi- 
spaniae  victor,  conlatis  comminus  signis  direxere  aciem. 
sed  et  conloquium  fuit  inter  ipsos  de  legibus  pacis  et  ste- 

r  FLORVS.  3 


S4  FLORI  EPITOMA. 

69terunt  diu  mutua  admiratione  defixi.  ubi  de  pace  non 
60  convenit,  signa  cecinere.  constat  utriusque  confessione 

nec  melius  instrui  aciem  nec  acrius  potuisse  pugnari; 

hoc  Scipio  de  Annibalis,  Annibal  de  Scipionis  exercitu 
Ql  praedicaverunt.  sed  tamen  Annibal  cessit,  praemiumque  s 

victoriae  Africa  fuit  et  secutus  Africam  statim  terrarum 

orbis. 

XXIII.  BELLVM  MACEDONICVM  PRIMVM. 

31;  7         Post  Carthaginem  vinci  neminem  puduit.    statim 
Africam  secutae  sunt  gentes,  Macedonia,  Graecia,  Syria  lo 
ceteraque  omnia  quodam  quasi  aestu  et  torrente  fortu- 

2  nae,  sed  primi  omnium  Macedones,  adfectator  quondam 
imperii  populus.  itaque  quamvis  tum  Philippus  regno 
praesideret,  Romani  tamen  dimicare  sibi  cum  rege  Ale- 

3xandro  videbantur.   Macedonicum  bellum  nomine  am-is 

4  plius  quam  spectatione  gentis  fuit.  causa  coepit  a  foedere 
Philippi;  quo  rex  iara  pridem  dominantem  in  Italia  An- 
nibalem  sibi  socium  iunxerat ;  postea  crevit  inploranti- 
bus  Athenis  auxilium  contra  regis  iniurias,  cum  ille  uitra 
ius  victoriae  in  templa  et  aras  et  sepulcra  ipsa  saeviret.  20 

5placuit  senatui  opem  tantis  ferre  supplicibus.  quippe 
iam  gentium  reges  duces,  populi  nationes  praesidia  sibi 

6  ab  hac  urbe  repetebant.  primum  igitur  Laevino  consule 
popuius  Romanus  lonium  mare  ingressus,  tota  Graeciae 

7  litora  velut  triumphanti  classe  peragravit.  spolia  quippe  25 
Siciliae,  Sardiniae,  Hispaniae,  Africae  praeferebat;  et 
manifestam  victoriam  nata  in  praetoria  puppi  laurus  pol- 

8  licebatur.  aderat  sponte  in  auxilium  Attalus  rex  Perga- 
menorum,  aderant  Khodii,  nauticus  populus,  qui  navibus 

a  mari,  consul  a  terris  omnia  equis  virisque  quatiebat.  so 

9  bis  victus,  bis  fugatus  rex,  bis  exutus  castris,  cum  tamen 
nihilterribilius  Macedonibus  fuit  ipso  volnerum  aspectu, 
quae  non  spiculis  nec  sagittis  nec  ullo  Graeculo  ferro, 
sed  ingentibus  pilis  nec  minoribus  adacta  gladiis  ultra 

10  mortem  patebant.  enimvero  Flaminino  duce  invios  anteasb 
Chaonum  montes  Aoumque  amnem  per  abrupta  vaden- 

1 1  tem  et  ipsa  Macedoniae  claustra  penetravimus.  introisse 


1,22  — 24  [II,  6— 8].  35 

victoria  fuit.   nam  postea  numquam  ausus  congredi  rex 
ad  tumulos,  quos  Cynocephalas  vocant,  uno  ac  ne  hoc 
quidem  iusto  proolio  opprimitur.    et  illi  quidem  consul  12 
pacem  dedit  regnumque  concessit,  mox,  ne  quid  esset 

5  hostile,  Thebas  et  Euboeam  et  grassantem  sud  Nabide 
tyranno  suo  et  Lacedaemona  conpescuit.   Graeciae  vero  13 
veterem  statum  reddidit,  ut  legibus  viveret  suis  et  avita 
libertate  frueretur.    quae  gaudia,    quae  vociferationes  14 
fuerunt,  cum  hoc  forte  INemeae  in  theatro  quinquenna- 

10  libus  ludis  a  praecone  caneretur !  quo  certavere  plausu ! 
quid  florum  in  consulem  profuderunt !  et  iterum  iterum- 15 
que  praeconem  repetere  vocem  illam  iubebant,  qua  li- 
bertas  Achaiae  pronuntiabatur,  nec  aliter  illa  consulari 
sententia  quam  modulatissimo  aliquo  tibiarum  aut  fidium 

i5cantu  fruelbantur. 

XXmi.  BELLVIM  SYRL^CVM  REGIS  AKTIOCHI. 

Macedoniam  Asia  statim  et  regem  Philippum  An-ii,8 
tiochus  excepit  quodam  casu,  quasi  de  industria  sic  ad- 
gubernante  fortuna,  ut  quem  ad  modum  ab  Africa  in 

20  Achaiam,  sic  ab  Achaia  in  Asiam  ultro  se  suggerentibus 
causis  imperium  procederet,  et  cum  terrarum  orbis  situ 
ipse  ordo  victoriarum  navigaret.    non  aliud  formidolo-  2 
sius  fama  bellum  fuit;  quippe  cum  Persas  et  orientem, 
Xerxen  adque  Darium  cogitarent,  quando  perfossi  invii 

25  montes,  quando  velis  opertum  mare  nuntiaretur.    ad  hoc  3 
caelestes  minae  territabant,  cum  umore  continuo  Cuma- 
nus  Apollo  sudaret.  sed  hic  faventis  Asiae  suae  numinis 
timor  erat.  nec  sane  viris  opibus  armisque  quicquam  co-  4   • 
piosius  Svria;  sed  in  manus  tam  ignavi  regis  inciderat, 

30  ut  nihil  luerit  in  Antiocho  speciosius  quam  quod  a  Ro- 
manis  victus  est.  inpulere  regem  in  id  bellum  illinc  Tho-  5 
as  Aetoliae  princeps,  inhonoratam  apud  Romanos  que- 
rens  adversus  Macedonas  militiae  suae  societatem,  ninc 
Annibal,  qui  in  Africa  victus,  profugus  et  pacis  inpatiens 

35  hostem  populo  Romano  toto  orbe  quaerebat.    et  quod  6 
illud  fuisset  periculum,  si  se  consiliis  eius  rex  tradidis- 
set,  id  est  si  Asiae  viribus  usus  fuisset  imperator  Anni- 

3* 


36  FLORI  EPITOMA. 

bal?  sed  rex  suis  opibus  et  nomine  regio  fretus  satis  ha- 

7  buit  bellum  movere.  Europa  iam  dubio  procul  iure  belli 

ad  Romanos  pertinebat.  hic  Lysimachiam,  urbem  in  lito- 

reTbraciopositam  a  maioribus  suis,  Antiochus  ut  heredi- 

3  tario  iure  repetebat.    hoc  velut  sidere  Asiatici  belli  mota  s 

tempestas.    set  maximus  regum,  contentus  fortiter  indi- 

xissebelhim;  cum  ingenti  strepitu  ac  tumultu  movisset  ex 

Asia,  occupatis  statim  insulis  Graeciaeque  litoribus  otia 

9  et  luxus  quasi  victoragitabat.  Euboean  insulamcontinenti 

adhaerentem  tenui  freto  reciprocantibus  aquis  Euripus  lo 

abscindit.     hic  ille  positis   aureis   sericisque  tentoriis 

sub  ipso  freti  murmure,  cum  praefluentes  aquae  tibiis 

fidibusque  concinerent,    conlatis  undique  quamvis  per 

hiemem  rosis,  ne  non  aliquo  genere  ducem  ageret,  vir- 

10  ginum  puerorumque  dilectus  habebat.  talem  ergo  regem  is 
iam  luxuria  sua  debellatum  Acilio  Glabrione  consule 
populus' Romanus  in  insula  adgressus  ipso  statim  ad- 

11  ventus  sui  nuntio  coegit  ab  insula  fugere.  tum  praeci- 
pitem  aput  Thermopvlas  adsecutuS;  locum  trecentorum 
Laconum  speciosa  clade  memorandum;  ne  ibi  quidem^o 
fiducia   loci  resistentem  mari  ac  terra  cedere  coegit. 

12  statim  et  e  vestigio  itur  in  Syriam.  classis  regia  Po- 
lyxenidae  Annibalique  commissa  —  nam  rex  proelium 
nec  spectare  poterat;  —  duce  Aemilio  RegillO;   adi'e- 

lamigantibus  Rhodiis  tota  laceratur.     ne  sibi  placeant25 
Athenae,  in  Antiocho  vicimus  Xerxen,  in  Aemilio  Al- 
cibiadem  aequavimus,  Epheso  Salamina   pensavimus. 

14  tum  consule  Scipione,  cui  frater,  ille  modo  victor  Car- 
thaginis  Africanus,  aderat  voluntaria  legatione,  debel- 
lari  regem  placet.    et  iam  toto  cesserat  mari^  sed  nos  3o 

I5jmus  ulterius.  Maeandrum  ad  amnem  montemque  Si- 
pylum  castra  ponuntur.  hic  rex  incredibile  dictu  quibus 

]6auxiliis,  quibus  copiis  consederat.     trecenta  milia  pe- 
ditum,   equitum  falcatorumque  curruum  non  minor  nu- 
merus.   elephantis  ad  hoc  inmensae  magnitudinis;  auro  35 
purpura  argento  et  suo  ebore  fulgentibus,  aciem  utrim- 

17que  vallavcrat.  sed  haec  omnia  praepedita  magnitudine 
sua^  ad  hoc  imbre^  qui  subito  superfusus  mira  felicitate 


I,  24  — 27  [II,  8— 11].  37 

Persicos  arcus  corruperat ;  primum  trepidatio,  mox  fuga, 
deinde  triumphus  fuerunt.  victo  et  supplici  pacem  par-  is 
temque  regni  dari  placuit  eo  libentius,  quod  tam  facile 
cessisset. 

5  XXV.  BELLVM  AETOLVM. 

Syriacobello  successit,  et  debebat,  Aetolum.  victoli;9 
quippe  Romanus  Antiocho   faces  Asiatici  belli  perse- 
queoatur.  ergo  Fulvio  Nobiliori  mandata  ultio  est.  hic  2 
protinus  caput  gentis  Ambraciam,  regiam  Pyrrhi,  ma- 

lochinis  quatit.    secuta  deditio  est.    aderant  Aetolorums 
precibus  Attici,   Rhodii,   et  memineramus  auxilii:    sic 
placuit   ignoscere.     serpsit  tamen   latius   in   proximos4 
bellum  omnemque  late   Cephalleniam,    Zacynthon   et 
quidquid  insularum  in  eo  mari  inter  Ceraunios  montes 

ttiugumque  Maleum:  Aetoli  belli  accessio  fuemnt. 

XXVI.    BELLVM  HISTRICVM. 

Histri  secuntur  Aetolos;    quippe  bellantes   eos  ii,10 
nuper  adiuverant.  et  initia  pugnae  nosti  prospera  fue-  2 
runt   eademque   exitii   causa.    nam   cum   Gnei   Manlii 

2ocastra  cepissent  opimaeque  praedae  incubarent,   epu- 
lantes  ac  ludibundos  plerosque,  qui  aut  ubi  essent  prae 
poculis  nescientes,   Appius  Pulcher  invadit.    sic  cum  3 
sanguine  et  spiritu  male  partam  revomuere  victoriam. 
ipse  rex  Aepulo  equo  inpositus,  cum  subinde  crapula  et 

25  capitis  errore  lapsaret,  captum  sese  vix  et  aegre,  post- 
quam  expergefactus  est,  didicit. 

XXVII.   BELLVM  GALLOaRAECVM. 

Gallograeciam  quoque  Syriaci  belli  ruina  con-  il,  li 
volvit.   fuerint  inter  aaxilia  regis  Antiochi,   an  fuisse2 

socupidus  triumphi  Manlius  Vulso  simulaverit,  dubium; 
at  certe   negatus  est  victori  triumphus,   quia  causamS 
belli  non  adprobavit.    ceterum   gens  Gallograecorum, 
sicut  ipsum  nomen  indicio  est,  mixta  et  adulterata  est : 
reliquiae  Gallorum,  qui  Brenno  duce  vastaverant  Grae- 

35  ciam,  orientem  secuti,  in  media  Asiae  parte  seden.int ; 


38  FLOKI  EPITOMA. 

4  itaque,  uti  frugum  semina  mutato  solo  degenerant,  sic 
illa  genuina  feritas  eorum  Asiatica  amoenitate  mollita 

5  est.    duobus  itaque  proeliis  fusi  fugatique  sunt,  quam- 
vis  sub  adventu  hostis  relictis  sedibus  in  altissimos  se 
montes  recepissent.    Tolostobogi  Olympum,  Tectosagis 
Magaba  insederant.  utrimque  fundis  sagittisque  detracti 

Cin  perpctuam  se  pacem  dediderunt.  sed  alligati  mira- 
culo  quidam  fuere,  cum  catenas  morsibus  et  ore  temp- 
tassent,  cum  offocandas  invicem  fauces  praebuissent. 
nam  Orgiacontis  uxor  a  centurione  stupnmi  passa  me-  lo 
morabili  exemplo  custodiam  evasit,  revolsumque  ad- 
ulteri  hostis  caput  ad  maritum  reportavit. 

XXVin.  BELLVIVr  MACEDONICVM  SECVNDVM. 

II,  12       Dum  aliae  aliaeque  gentes  Syriaci  belli  secuntur 

2ruinam;  Macedonia  rursus  se  erexit.    fortissimum  po-15 

pulum  memoria  et  recordatio  suae  nobilitatis  agitabat, 

et  successerat  Philippo  filius  Perses,  qui  semel  in  per- 

petuum  victam  esse  Macedoniam  non  putabat  ex  gentis 

3  dignitate.  multo  vehementius  sub  hoc  Macedones  quam 
sub  patre  exurgunt.    quippe  Thracas  in  res  suas  tra-20 
xerant,  adque  ita  industriam  Macedonum  viribus  Thra- 
cum,  ferociam  Thracum  disciplina  Macedonica  tempe- 

4  ravere.    accessit  his  consilium  ducis,  qui  situm  regio- 
num  suarum  a  summo   speculatus  Haemo  positis  per 
abrupta  castris  ita  Macedoniam  suam  armis  ferroque25 
vallaverat,  ut  non  reliquisse  aditum  nisi  a  caelo  ven- 

5  turis  hostibus  videretur.  tamen  Marcio  Philippo  con- 
sule  eam  provinciam  ingressus  populus  Romanus,  ex- 
ploratis  diligenter  accessibus  per  Astudam  paludem 
Perrhaebosque  tumulos  illa  volucribus  quoque,  ut  vi-30 
debantur,  invia  accessit,  regemque  securum  et  nihil 
tale   metuentem   subita   belli   inruptione   deprehendit. 

6  cuius  tanta  trepidatio  fuit,  ut  pecuniam  omnem  in  mare 
iusserit  mergi  ne  periret,  et  classem  cremari  ne  incen- 

7  deretur.  Paulo  consule,  cum  maiora  et  crebriora  essent  35 
inposita  praesidia,  per  alias  vias  Macedonia  deprensa 
est,  summa  quidem  arte  et  industria  ducis,  cum  alia 


I 


1,27— 30  [II,  11—14].  39 

minatus    alia   inrupisset.     cuius    adventus  ipse    adeo  8 
terribilis  regi  fuit,  ut  interesse  non  auderet,  sed  ge- 
renda  ducibus  bella  mandaverit.    absens   ergo  victuso 
fugit  in  maria  insulamque  Samothracen ,  fretus  celebri 

5  religioue,  quasi  templa  et  arae  possent  defendere,  quem 
nec  montes  sui  nec  arma  potuissent.  nemo  regum  diu- 10 
tius  amissae   fortunae   conscientiam  retinuit.    supplex 
cum  scriberet  ad  imperatorem  ab  illo  quo  confugerat 
templo  nomenque  epistolae  notaret  suum,  regem  addi- 

10  dit.    sed  nec  reverentior  captae  maiestatis  alius  Paulo 
fuit.    cum  in  conspectum  venisset  hostis,   in  tribunal  U 
recepit  et  conviviis  adhibuit  liberosque  admonuit  suos 
ut  fortunam,   cui  tantum  liceret,   r^vererentur.    inter  12 
pulcherrimos  hunc  quoque  populus  Romanus  de  Ma- 

iscedonia  duxit  ac  vidit  triumphum,  quippe  cuius  spec- 
taculo  triduum  impleverit.  primus  dies  signa  tabulas- 13 
que,    sequens   arma  pecuniam  transvexit,  tertius  cap- 
tivos  ipsumque  regem  adtonitum  adhuc  tamquam  subito 
malo  et  stupentem.  sed  multo  prius  gaudium  victoriae  14 

2opopulus  Romanus  quam  epistulis  victoris  praeceperat. 
quippe  eodem  die,  quo  victus  est  Perses  in  Macedo- 
nia,  Romae  cognitum  est,  cum  duo  iuvenes  candidisl5 
equis  apud  lutumae  lacum  pulverem  et  cruorem  ab- 
luebant.    hi  nuntiavere.    Castorem  et  Pollucem  fuisse 

25  creditum  volgo,  quod  gemini  fuissent ;  interfuisse  bello, 
quod  sanguine  maderent;  a  Macedonia  venire,  quod 
adhuc  anhelarent. 

XXVmi.  BELLVM  ILLYRICVM  SECV^NDViyi. 

Macedonici  belli    contagio    traxit   Illyrios;     si  ii,13 
soquidem,  ut  Romanum  a  tergo  distringerent ,  a  Perse 
rege  conducti  pecunia  militaverunt.    sine  mora  ab  Ani-  2 
cio  praetore  subiguntur.  Scodram  caput  gentis  delesse 
suifecit;  statim  secuta  deditio  est.  denique  hoc  bellum 
ante  finitum  est  quam  geri  Romae  nuntiaretur. 

35     XXX.  BELLVM  MACEDONICVM  TERTIVM. 

Quodam  fato,  quasi  ita  convenisset  inter  Poenos  II,  14 


^ 


40  FLORI EPITOMA. 

et  Macedonas  ut  tertio  quoque  vincerentur,  eodem  tem- 

2pore  utrique  arma  moverunt.   sed  prior  iugum  excutit 
Macedo,  aliquanto  quam  ante  gravior,  dum  contemnitur. 

3  causa  belli  prope  erubescenda.    quippe  regnum  pariter 
et  bellum  vir  ultimae  sortis  Andriscus  invaserat,  du-5 
bium  liber   an  servus,  mercennarius   certe;   sed   quia 
vulgo  Philippus  Persae  filius   vocabatur,   regiam  for- 
mam,  regium  nomen,  animum  quoque  regis  implevit. 

4igitur  dum  haec  ipsa  contemnit  populus  Romanus,  lu- 
ventio  praetore  contentus,  virum  non  Macedonicis  mo- 10 
do  sed  Thraciae   quoque   auxiliis   ingentibus  validum 
temere  temptavit  invalidus,  quiqiie  non  a  veris  regibus, 

5ab  illo  imaginario  et  scaenico  rege  superatus  est.  sed 
consul  Metellus  amissum  cum  legione  praetorem  ple- 
nissime  ultus  est.  nam  et  Macedoniam  servitute  mul- 15 
tavit  et  ducem  belli  deditum  ab  eo  ad  quem  confu- 
gerat  Thraciae  regulo  in  urbem  in  catenis  reduxit, 
hoc  quoque  illi  in  malis  suis  indulgente  fortuna,  ut  de 
eo  populus  Romanus  quasi  de  rege  vero  triumpharet. 


XXXI.  BELLVM  PVNICVM  TERTIVM. 


20 


n,  15  Tertium  Punicum  bellum  et  tempore  exiguum  (nam 
quadriennio  raptum  est)  et  in  comparationem  priorum  mi- 
nimum  labore  (non  enim  tam  cum  viris  quam  cum  ipsa 
urbe  pugnatum  est)  et  plane  maximum  eventu:  quippe 

2  tandem  Carthago  finita  est.   adquin  si  quis  trium  tempo-  25 
rum  momenta  consideret/primo  commissum  est  Puni- 
cumbellum,  profligatum  secundo,  tertio  vero  confectum 

3est.   sed  huius  causa  belli,  quodcontra  foederis  legem 
adversus  Numidas  quidem,  sed  parassent  classem  et  ex- 

4  ercitum.  frequens  autem  Massinissa  finis  territabat ;  sed  30 
huic  ut  bono  socioque  regi  favebatur.  cum  de  bello  sede- 
ret,  de  belli  fine  tractatum  est.  Cato  inexpiabili  odio  de- 
lendam  esse  Carthaginem,  et  cum  de  alio  consuleretur, 

5pronuntiabat,  Scipio  Nasica  servandam,  nemetuablato 
aemulae  luxuriari  felicitas  urbis  inciperet;  medium  sena-  35 

6  tus  elegit,  ut  urbs  tantum  loco  moveretur.  nihilenim  spe- 
ciosius  videbatur  quam  esse  Carthaginem,  quae  non  ti- 


I,  30.  31  [II,  14.  15].  41 

meretur.   igitur  Manilio  Censorinoque  consulibus  popu-  7 
lus  Romanus  adgressus  Carthaginem  spe  pacis  iniecta 
traditam  a  volentibus  classem  sub  ipso  ore  urbis  incen- 
dit.    tum  evocatis  principibus,  si  salvi  esse  vellent,  ut8 

5  migrarent  finibus  imperavit.  quod  pro  rei  atrocitate  adeo 
movit  iras ,  ut  extrema  mallent.   comploratum  igitur  pu- 
blice  statim  et  pari  voce  clamatum  est  *ad  arma ! '  sedit-  ^ 
que  sententia,  quoquo  modo  rebellandum ;  non  quia  iam 
spes  ulla  superesset,  sed  quia  patriam  suam  manent  ho- 

10  stium  quam  suis  manibus  everti.   qui  rebellantium  fuerit  10 
furor,  vel  hinc  intellegi  potest,  quod  in  usum  novae  clas- 
sis  tecta  domuum  resciderunt ;  in  armorum  officinis  au- 
rum  etargentum  pro  aere  ferroque  conflatum  est,  in  tor- 
mentorum   vincula   crinis   suos  matronae   contulerunt. 

15  Mancino  deinde  consule  terra  marique  fervebat  obsidio. 
operti  portus,  nudatus  est  primus  et  sequens,  iam  et  ter- 11 
tius  murus,  cum  tamen  Byrsa,  quod  nomen  arci  fuit, 
quasi  altera  civitas  resistebat.  quamvis  profligato  urbis  12 
excidio  tamenfatale  Africae  nomen  Scipionum  videbatur. 

2oigitur  in  alium  Scipionem  conversa  res  publica  finem 
belli  reposcebat.  hunc  Paulo  Macedonico  procreatum 
Africani  illius  magni  filius  decus  gentis  adsumpserat, 
hoc  scilicet  fato,  ut  quam  urbem  concusserat  avus  nepos 
eius  everteret.    sed  quem  ad  modum  maxime  mortiferi  13 

25  morsus  solent  esse  morientium  bestiarum,  sic  plus  nego- 
tii  fuit  cum  semiruta  Carthagine  quam  cum  integra.  con- 
pulsis  in  unam  arcem  hostibus  portum  quoque  mari  Ro- 14 
manus  obstruxerat.  illi  alterum  sibi  portum  ab  alia  urbis 
parte  foderunt,  nec  ut  fugerent;  sed  qua  nemo  illos  nec 

30  evadere  posse  credebat ,  inde  quasi  nata  subito  classis 
erupit,  cum  interim  iam  diebus,  iam  noctibus  nova  ali- 15 
qua  moles,  nova  machina,  nova  perditorum  hominum 
manus   quasi  ex   obruto  incendio  subita   de  cineribus 
flamma  prodibat.  deploratis  novissime  rebus  triginta  sex  10 

Wmilia  virorum  se  dediderunt,  quo  minus  credas,  duce 
Hasdrubale.   quanto  fortius  femina  et  uxor  ducis !  quae  17 
conprehensis  duobus  liberis  a  culmine  se  domus  in  me- 
dium  misit  incendium,  imitata  reginam  quae  Carthagi- 


4?.  FLORI  EPITOMA. 

18nem  condidit.  quanta  urbs  deleta  sit,  ut  de  ceteris  ta- 
ceam,  de  ignis  mora  probari  potest.  quippe  per  continuos 
decem  et  septem  dies  vix  potuit  incendium  extinguiquod 
domibus  ac  templis  suis  sponte  hostes  inmiserant;  ut, 
quatenus  urbs  eripi  Romanis  non  poterat,  triumphuss 
arderet. 

XXXII.  BELLVM  ACHAICVM. 
a,  16       Quasi  saeculum  illud  eversionibus  urbium  curreret, 
Carthaginis  ruinam  statim  Corinthus  excepit,  Achaiae 
caput,  Graeciae  decus,  inter  duo  maria,  lonium  et  Ae- 1» 
gaeum,  quasi  spectaculo  exposita.   haec  —  facinus  indi- 
gnum  —  ante  oppressa  est  quam  in  numero  certorum  ho- 

2stium  referretur.  Critolaus  causa  belli,  qui  libertate  a 
Romanis  data  adversus  ipsos  usus  est  legatosque  Roma- 

3nos,  dubiuman  etmanu,  certe  oratione  violavit.  igituris 
Metello  ordinanti  cum  maxime  Macedoniae  siatum  man- 
data  est  ultio ;  et  hinc  Achaicum  bellum.  ac  primum  Cri- 
tolai  manum  Metellus  consul  per  patentis  Elidos  campos 
toto  cecidit  Alphio.  et  uno  proelio  peractum  erat  bellum; 
*am  enim  urbem  ipsam  terrebat  obsidio ;  sed  —  fata  re-  20 
rum  —  cumMetellus  dimicasset,  ad  victoriam  Mummius 

5  intervenit.  hic  alterius  ducis  Diaei  exercitum  sub  ipsis 
Isthmi  faucibus  fudit  geminosque  portus  sanguine  infe- 
cit.  tum  abincolis  deserta  civitas  direptaprimum,  deinde 

Otuba  praecinente  deleta  est.    quid  signorum,  quid  ve-25 
stium  quidve   tabularum  raptum    incensumque  adque 
proiectum  est !  quantas  opes  et  abstulerit  et  cremaverit 
hinc  scias ,  quod  quidquid  Corinthii  aeris  toto  orbe  lau- 

7  datur  incendlo  superfuisse  comperimus.  nam  et  aeris  no- 
tam  pretiosiorem  ipsa  opulentissimae  urbis  fecit  ruina,  30 
quia  incendio  permixtis  plurimis  statuis  atque  simulacris 
aeris  auri  argentique  venae  in  commune  fluxerunt. 

XXXIII.  RES  IN  HISPANIA  GESTAE. 
<4, 17       Vt  Carthaginem  Corinthus,  ita  Corinthum  Numan- 
tia  secuta  est ;  nec  deinde  orbe  toto  quicquam  intactum  si 
2  armis  fuit.  post  illa  duo  clarissimanmi  urbium  incendia 
late  atque  passim,  nec  per  vices,  sed  simul  pariter  quagi 


1,31  — 33  [II,  15  — 17].  43 

uniim  undique  bellum  fuit ;  prorsus  ut  scintillae  quasi  agi- 
tantibus  ventis  diffudisse  quaedam  belli  incendia  orbe 
toto  viderentur. 

Hispaniae  numquam  animus  fuit  adversum  nos  uni-  3 
5  versae  consurgere,  numquam  conferre  vires  suas  libuit, 
neque  aut  imperium  experiri  aut  libertatem  tueri  suam 
publice.   alioquin  ita  unaiq^ue  mari  Pyrenaeoque  vallata 
est,  ut  ingenio  situs  ne  adiri  quidem  potuerit.   sed  ante  4 
a  Romanis  obsessa  est  quam  se  ipsa  cognosceret,  et  sola 

10  omnium  provinciarum  vires  suas  postquam  victa  est  in- 
tellexit.    in  hac  prope  ducentos  per  annos  dimicatum  5 
est  a  primis  Scipionibus  in  primum  Caesarem  Augustum, 
non  continuo  nec  cohaerenter,  sed  prout  causae  laces- 
sierant,  nec  cum  Hispanis  initio,  sed  cum  Poenis  in  Hi- 

isspania.   inde  contagiimi  ac  series  causaeque  bellonmi. 

Prima  per  Pyrenaeum  iugum  signa  Komana  Pu-6 

blius  et  Gneus  Scipiones  intulerunt  proeliisque  ingen- 

tibus  Annonem  et  Hasdrubalem  fratres  Annibalis  ce- 

ciderunt ;  raptaque  erat  impetu  Hispania,  nisi  fortissimi 

20  viri  in  ipsa  victoria  sua  oppressi  JPunica  fraude  ceci- 
dissent,  terra  marique  victores.  igitur  quasi  novam  in-  7 
tegramque  provinciam  ultor  patris  et  patrui  Scipio  ille 
mox  Africanus  invasit,  isque  statim  capta  Carthagine 
et  aliis  urbibus,  non  contentus  Poenos  expulisse,  sti- 

25pendiariam  nobis  provinciam  fecit,  omnes  citra  ultra- 
que  Hiberum  subiecit  imperio,  primusque  Romanorum 
ducum  victor  ad  Gades  et  Oceani  ora  pervenit.    plus 
est  provinciam  retinere  quam  facere.  itaque  per  partes  8 
iam  huc,  iam  illuc  missi  duces,  qui  ferocissimas  et  in 

ao  id  tempus  liberas  gentes  ideoque  inpatientes  iugi  multo 
labore  nec  incruentis  certaminibus  servire  docuerunt. 
Cato  ille  censorius  Celtiberos,  id  est  robur  Hispaniae,  9 
aliquot  proeliis  fregit.  Gracchus,  pater  ille  Gracchorum, 
eosdem  centum  et  quinquaginta  urbium  eversione  mul- 

85  tavit.    Metellus  ille,  qui  ex  Macedonia  cognomen  me- 10 
ruerat,  et  Celtibericus  fieri  meruit,  cum  et  Contrebiam 
memorabili  cepisset   exemplo    et  Nertobrigae   maiore 
gloria  pepercisset.   Lucullus  Turdulos  atque  Vacoaeos,  11 


44  FLORI  EPITOMA. 

de  quibus  ille  Scipio  posterior  singulari  certamine,  cum 

12  rex  fuisset  provocator,  opima  rettulerat.  Decimus  Bru- 
tus  aliquanto  latius  Celticos  Lusitanosque  et  omnis 
Callaeciae  populos  formidatumque  militiidus  flumen 
Oblivionis,  peragratoque  victor  Oceani  litore  non  prius  s 
signa  convertit  quam  cadentem  in  maria  solem  obru- 
tumque  aquis  ignem  non  sine  quodam  sacrilegii  metu 
et  horrore  deprendit. 

13  Sed  tota  certaminum  moles  cum  Lusitanis  fuit  et 
Numantinis.    nec  inmerito.    quippe   solis  gentium  Hi-ic 
spaniae  duces  contigerunt.  fuisset  et  cum  omnibus  Cel- 
tiberis,  nisi  dux  illius  motus  initio  belli  vi  oppressus 

14  esset,  summae  vir  audaciae,  si  processisset,  Olyndicus, 
qui  hastam  argenteam  quatiens  quasi  caelo  missam  va- 
ticinanti  similis  omnium  in  se  mentes  converterat.   set  is 
cum  pari  temeritate  sub  nocte  castra  consulis  adisset, 

ISiuxta  tentorium  ipsum  pilo  vigilis  exceptus  est.  cete- 
rum  Lusitanos  Viriatus  erexit,  vir  calliditatis  acerrimae. 
qui  ex  venatore  latro,  ex  latrone  subito  dux  adque 
imperator  et,  si  fortuna  cessisset,  Hispaniae  Romulus,  ?« 
non  contentus  libertatem  suorum  defendere,  per  quat- 
tuordecim  annos  omnia  citra  ultraque  Hiberum  et  Ta- 

16gum  igni  ferroque  populatus,  castra  etiam  praetorum 
et  praesidia  adgressus,  Claudium  Vnimanum  paene  ad 
intemicionem  exercitus  cecidit   et  insignia  trabeis  et25 
fascibus  nostris  quae  ceperat  in  montibus  suis  tropaea 

17  fixit.  tandem  eum  iam  Fabius  Maximus  consul  oppres- 
serat;  sed  a  successore  Popilio  violata  victoria  est. 
quippe  qui  conficiendat,  rei  cupidus,  fractum  ducem  et 
extrema  deditionis  agitantem  per  fraudem  et  insidiasao 
et  domesticos  percussores  adgressus,  hanc  hosti  gloriam 
dedit,  ut  videretur  aliter  vinci  non  posse. 

XXXmi.   BELLVM  NVMANTINVM. 

11,18       Numantia  quantum  Carthaginis,  Capuae,  Corinthi 
opibus  inferior,  ita  virtutis  nomine  et  honore  par  omni-  3» 
bus,  summumque,  si  vero  aestimes,  Hispaniae  decus. 
2quippe  quae  sine  muro,    sine  turribus,   modice  edito 


I,  33.  34  [II,  17.  18].  45 

in  tumulo  aput  flumen  Burium  sita,  quattuor  milibus 
Celtiberorum  quadraginta  exercitum  per  annos  unde- 
cim  sola  sustinuit,  nec  sustinuit  modo,  sed  saevius  ali- 
quando   perculit  pudendisque  foederibus  adfecit.    no- 

5vissime,  cum  invictam  esse  constaret,  opus  fuit  eo  qui 
Carthaginem  everterat. 

Non  temere,  si  fateri  licet,  uUius  causa  belli  in- 3 
iustior.  SegidenseS;  socios  et  consanguineos  suos,  Ro- 
manorum  manibus  elapsos,  susceperant.  habita  pro  his  4 

10  deprecatio  nihil  valuit.  cum  se  ao  omni  bellorum  con- 
tagione  removerent,  in  legitimi  foederis  pretium  iussi 
arma  deponere.  hoc  sic  a  barbaris  acceptum,  quasi 
manus  absciderentur.  itaque  statim  Megaravico  fortis- 
simo  duce  ad  arma  conversi.    Pompeium  proelio  ad- 

15  gressi,  foedus  tamen  maluerunt,  cum  debellare  potuis- 
sent ;  Hostilium  deinde  Mancinum :  hunc  quoque  adsi-  5 
duis  caedibus  ita  subegerunt,  ut  ne  oculos  quidem  aut 
vocem  Numantini  viri  quisquam  sustineret.  tamen  cum  6 
hoc  quoque  foedus  maluere,  contenti  armorum  manu- 

2obiis,  cum  ad  internicionem  saevire  potuissent.  sednonT 
minus  Nimiantini  quam  Caudini  illius  foederis  flagrans 
ignominia  aut  pudore  populus  Romanus,  dedecus  qui- 
dem  praesentis  flagitii  deditione  Mancini  expiavit,  ce-  8 
terum  duce  Scipione,  Carthaginis  incendiis  ad  excidium 

25urbium  inbuto,   tandem  etiam  in  ultionem  excanduit. 
sed  tum  acrius  in  castris  quam  in  campo,  nostro  cumg 
milite  quam  cum  Numantino  proeliandum  fuit.  quippe  10 
adsiduis  et  iniustis  et  servilibus  maxime  operibus  ad- 
triti  ferre  plenius   vallum,   quia  arma  nescirent,  luto 

soinquinari,  quia  sanguine  nollent,  iubebantur.    ad  hoc 
scorta,  calones,  sarcinae  nisi  ad  usum  necessariae  am- 
putantur.  tanti  esse  exercitum  quanti  imperatorem  vere  1 1 
proditum  est.    sic  redacto   in   disciplinam  milite  com- 
missa  acies,  quodque  nemo  visurum  se  umquam  spera- 

35verat  factum,   ut   fugientes  Numantinos   quisquam  vi- 
deret.   dedere  etiam  se  volebant,  si  toleranda  viris  im- 12 
perarentur.    sed  cum  Scipio  veram  vellet  et  sine  ex- 
ceptione  victoriam,   eo  necessitatum  conpulsi  primum 


46  FLORI EPITOMA. 

ut  destinata  morte  in  proelium  ruerent,  cum  se  prius 
epulis  quasi  inferiis  implevissent  carnis  semicrudae  et 
celiae;    sic  vocant  indigenam   ex  frumento  potionem, 

13  intellectum   ab  imperatore  consilium;   itaque   non   est 
permissa  pugna  morituris.  cum  fo&sa  atque  lorica  quat-  5 
tuorque   castris   circmndatos   fames  premeret,    a  duce 
orantes  proelium,  ut  tamquam  viros  occideret,  ubi  non 

14  impetrabant,  placuit  eruptio.  sic  conserta  manu  plurimi 
occisi,  et  cum  urgueret  fames,  aliquantisper  inde  vi- 
xerunt.  novissime  consilium  fugae  sedit ;  sed  hoc  quo- 10 
que  ruptis  equorum  cingulis  uxores  ademere,  summo 

15  scelere  per  amorem.  itaque  deplorato  exitu  in  ultimam 
rabiem  furoremque  conversi,  postremo  Rhoecogene  duce 
se,  suos,  patriam  ferro  veneno,  subiecto  igne  undique 

16  peregerunt.  macte  [esse]  fortissimam  et  meo  iudicio  bea- 1.-) 
tissimam  in  ipsis  malis  civitatem.  adseruit  cum  fide  so- 
cios,  populum  orbis  terrarum  viribus  fidtum  tam  parva 
manu  aetate   tam  longa  sustinuit.     novissime  maximo 
duce  oppressa  civitas  nullmu  de  se  gaudium  hosti  re- 

17  liquit.    unus  enim  vir  Numantinus  non  fuit  qui  in  ca-  20 
tenis  duceretur ;  praeda,  ut  de  pauperrimis,  nulla :  arma 
ipsi  cremaverunt.    triumphus  fuit  tantum  de  nomine. 

II,  19  Hactenus  populus  Romanus  pulcher,  egregius,  piuS; 
sanctus  adque  magnificus;  reliqua  saeculi;  ut  grandia 
aeque,  ita  vel  magis  turbida  et  foeda,  crescentibus  cum  25 

2  ipsa  magnitudine  imperii  vitiis ;  adeo  ut,  si  quis  hanc 
tertiam  eius  aetatem  transmarinam,  quam  ducentorum 
annorum  fecimus,  dividat,  centum  hos  priores,  quibus 
Africam,  Macedoniam,  Syriam,  Hispaniam  domuit;  au- 

3  reos,  sicut  poetae  canunt,  iure  meritoque  fateatur,  cen-  30 
tum  sequentes  ferreos  plane  et  cruentos  et  si  quid  im- 
manius ;  quippe  quibus  cura  lugurthinis,  Cimbricis,  Mi- 
thridaticis,  piraticis,  Parthicis  bellis***,  Gallicis  atque 
Germanicis,  quibus  caelum  ipsum  gloria  ascendit,  Grac- 
chanas  Drusianasque  caedes,  ad  hoc  servilia  bella  mi-  35 

4  scuerit  et,  ne  quid  turpitudini  dcsit,  gladiatoria.  denique 
in  se  ipse  conversus  Marianis  atque  Sullanis,  novissune 
Pompei  et  Caesaris  manibuS;  quasi  per  rabiem  et  fa-      ,. 

1 


I^  34^—36  [II,  18—20.  III,  1].  47 

rorem  —  nefas!  —  semet  ipse  laceravit.  quae  etsi5 
iuncta  inter  se  sunt  omnia  atque  confusa,  tamen  quo 
melius  appareant,  simul  et  ne  scelera  virtutibus  ob- 
strepant,  separatim  referentur,  priusqu#,  ut  coepimus, 
siusta  illa  et  pia  cum  exteris  gentibus  bella  memora- 
bimus,  ut  magnitudo  crescentis  in  dies  imperii  appa- 
reat;  tum  ad  illa  civium  scelera  turpesque  et  inpias 
pugnas  revertemur. 

XXXV.  BELLVM  ASIATlCVM. 

10         Victa  ad  occasum  Hispania  populus  Komanus  adii,20 
orientem  pacem  agebat,  nec  pacem  modo,  sed  inusitata 
et  incognita  quadam  felicitate  relictae  regiis  heredita- 
tibus  opes  et  tota  insemel  regna  veniebant.  Attalus  rex  2 
Pergamenorum,   regis  Eumenis  filius,   socii  quondam 

15  commilitonisque  nostri,  testamentum  reliquit :  *populus 
Romanus  bonorum  meorum  heres  esto'.    in  bonis  re- 
giishaecfuerunt***.  adita  igitur  hereditate  provinciam  3 
populus  Eomanus  non  quidem  bello   nec  armis,   sed, 
quod  aequias,  testamenti  iure  retinebat.  sed  hanc  diffi-  4 

20  cile  dictu  est  utrum  facilius  amiserit  populus  Romanus 
an  recuperaverit.  Aristonicus,  regii  sanguinis  ferox  iu- 
venis,  urbis  regibus  parere  consuetas  partim  facile  sol- 
licitat,  paucas  resistentis,  Myndon,  Samon,  Colophona 
vi  recepit,   Crassi  quoque  praetoris  cecidit  exercitum 

25  ipsumque  cepit.    sed  ille  memor  et  familiae  et  Romani  5 
nominis  custodem  sui  barbarum  virgula  excaecat  et  in 
exitium  sui,  quod  volebat,  ita  concitat.    mox  a  Per-6 
perna  domitus  et  captus  et  per  deditionem  in  vinculis 
habitus.  Aquilius  Asiatici  belli  reliquias  confecit,  mix-  7 

30  tis  —  nefas !  —  veneno  fontibus  ad  deditionem  quarun- 
dam  urbium.  quae  res  ut  maturam,  ita  infamem  fecit 
victoriam,  quippe  cum  contra  fas  deum  moresque  ma- 
iorum  medicammibus  inpuris  in  id  tempus  sacrosancta 
Romana  arma  violasset. 

3*  XXXVI.  BELLVM  IVGVRTHINVM. 

Haec  ad  orientem ;  sed  non  ad  meridianam  pla-  ni,  1 


48  FLORI  EPITOMA. 

gam  eadem  quies.  quis  speraret  post  Carthaginem  ali- 

2  quod  in  Africa  bellum  ?  atquin  non  leviter  se  Numidia 
concussit;  et  fuit  in  lugurtna  quod  post  Annibalem  ti- 
meretur.    qui^e  rex  callidissimus  populum  Romanum 
armis   invictum  opibus  adgressus  est;   set   citra  spem5 
omnium  fortuna  cessit,  ut  rex  fraude  praecipuus  fraude 

3  caperetur.  hic,  Massinissa  avo,  Micipsa  patre  per  adop- 
tionem;  cum  interficere  fratres  statuisset  agitatus  regni 
cupiditate,  nec  illos  magis  quam  senatum  populumque 
Romanum,  quorum  in  fide  et  in  clientela  regnum  erat,  lo 

4  metueret;  primum  scelus  mandat  insidiis.  potitus  Iliem- 
psalis  capite  cum  se  in  Adherbalem  convertisset  isque 
Komam  profugisset,  missa  per  legatos  pecunia  traxit 

5  in  sententiam  suam  senatum.  et  haec  eius  fuit  de  nobis 
prima  victoria.   missos  deinde,  qui  regnum  inter  illum  i^ 
Adherbalemque  dividerent,  similiter  adgressus,  cum  in 
Scauro  ipsos  Romani   imperii  mores  expugnasset,  in- 
choatum  nefas  perfecit   audacia.    sed  non   diu  latent 

Cscelera.     corruptae  nefas  legationis  erupit;  placuitque 

7  persequi  bello  parricidam.   primus  in  ISumidiam  Cal-  20 
purnius  Bestia  consul  inmittitur;  sedrex,  expertus  for- 
tius  adversus  Romanos  aurum  esse  quam  ferrum,  pacem 

8  emit.  cuius  flagitii  reus  cum  interveniente  publica  fide 
a  senatu  arcesseretur,  pari  audacia  et  venit  et  conpe- 
titorem  imperii  Massinissae  Massivam  inmisso  percus-  25 

9  sore  confecit.  haec  altera  contra  regem  causa  belli  fuit. 
igitur  sequens  ultio  mandatur  Albino.  set  huius  quo- 
que  —  pro  dedecus !  • —  frater  ita  corrupit  exercitum, 
ut  vohmtaria  nostrorum  fuga  vinceret  !Numida  castris- 
que  poteretur,   addito  etiam  turpi  foedere  in  pretiumso 

10  salutis,  quo  quos  emerat  dimisit  exercitus.  tandem  in 
ultionem  non  tam  imperii  Romani  quam  pudoris  Me- 
tellus  adsurgit,  qui  callidissime  hostem  nunc  precibus 
nunc  minis;  iam  simulata  iam  vera  fuga  eludentem  ar- 

lltibus  suis  adgressus  est.    agrorum  atque  vicorum  po-35 
pulatione  nec  contentus  in  ipsa  Numidiae  capita  impe- 
tum  fecit;  et  Zamam  quidem  frustra  adivit,   ceterum 
Thalam,  gravem  armis  thensaurisque  regiis,  diripuit. 


1,36.  37[iii,  1.2j.  49 

timc  urbibus  exutum  regein  et  iam  finium  suorum  re- 12 

fnique  fugitivum  per  Mauros  adque  Gaetuliam  seque- 
atur.    postremo  Marius  auctis  admodum  copiis,  cum  13 
pro  obscuritate  generis  sui   capite   censos  sacramento 

sadegisset,  iam  fusum  et  saucium  regem  adortus,  non 
facilius  tamen  vicit  quam  si  integrum  ac  recentem.  hic  14 
et  urbem  ab  Hercule  conditam  Capsam,  in  media  Africa 
siti  anguibus  harenisque  vallatam,  mira  quadam  feli- 
citate  superavit,  et  saxeo    inditam  monti  Mulucham 

10  urbem  per  Ligurem  aditu  arduo  inaccessoque  penetra- 
vit.  mox  non  ipsum  modo,  sed  Bocchum  quoque  Mau- 15 
retaniae  regem,  iure  sanguinis  Numidas  vindicantem, 
aput  oppidimi  Cirtam  graviter  cecidit.   qui  ubi  diffisus  16 
rebus  suis  alienae  cladis  accessio  fieri  timet,  pretium 

15  foederis  adque  amicitiae  regem  facit.    sic  fraudulen-  n 
tissimus  regum  fraude  gener  soceri  sui  in  insidias  de- 
ductus  Sullae  in  manum  traditur,  tandemque  opertum 
catenis  lugurtham  in  triumpho  populus  Romanus  aspe- 
xit.    sed  ille  quoque,  quamvis  victus  ac  vinctus,  vidit  18 

20  urbem,  quam  venalem  et  quandoque  perituram,  si  ha- 
buisset  emjptorem,  frustra  cecinerat.  iam,  ut  venalis 
fuisset,  habuit  emptorem;  cum  illum  evaserat,  certum 
erat  non  esse  perituram. 

XXXVII.  BELLVIM  ALLOBROG^tm. 

25         Sic  ad  meridiem  populus  Romanus.  multo  atrocius  m,  2 
et  multipliciter  magis  a  septentrione  venientem  *  *  *. 
nihil  hac  plaga  infestius.    atrox  caelum,   perinde  in-2 
genia.    omni  igitur  tractu  violentus  hostis,   a   dextris     - 
atque  laevis  et  a  medio  septentrionis  erupit. 

30         Prima  trans  Alpes   arma  nostra  sensere  Saluvii,  3 
cum  de  eis  fidissima  atque  amicissima  civitas  Massilia 
quereretur;  Allobroges  deinde  et  Arverni,  cumadver-4 
sus  eos  similes  Haeduorum  querellae  opem  et  auxilium 
nostrum  flagitarent:  utriusque  victoriae  testes  Isara  et 

35Vindelicus  amnes  et  iripiger  fluminum  Rhodanus.  ma-5 
ximus  barbaris  terror  elephanti  fuere,  inmanitati  gen- 
tium  pares.    nihil  tam  conspicuum  in  triumpho  quam 

FLORVS.  4 


50  FLORI  EPITOMA. 

rex  ipse  Vituitus  discoloribus  in  armis  argenteoque 
ocarpento,  qualis  pugnaverat.  utriusque  victoriae  quod 
quantumque  gaudium  fuerit,  vel  hinc  aestimari  potest, 
quod  et  jDomitius  Ahenobarbus  et  Fabius  Maximus 
ipsis  quibus  dimicaverant  locis  saxeas  erexere  turres,  5 
et  desuper  exornata  armis  hostilibus  tropaea  fixerunt, 
cum  hic  mos  inusitatus  fuerit  nostris.  numquam  enim 
populus  Romanus  hostibus  domitis  victoriam  expro- 
bravit. 

XXXVIII.  BELLVM  CIMBRICVM  TEVTONICVMie 
TIGVRINVM. 

111,3        Cimbri,  Teutoni  atque  Tigurini  ab  extremis  Gal- 
liae  profugi,   cum  terras  eorum  inundasset  Oceanus, 

2novas  sedes  toto  orbe  quaerebant,  exclusique  et  Gallia 
et  Hispania  cum  in  Italiam  demigrarent,  misere  legatosis 
in  castra  Silani,  inde  ad  senatum,  petentes  ut  Martius 
populus  aliquid  sibi  terrae  daret  quasi  stipendium,  ce- 
terum  ut  vellet  manibus   atque   armis   suis   uteretur.     " 

3  sed  quas  daret  terras  populus  Romanus  agrariis  legi- 
bus  inter  se  dimicaturus  ?  repulsi  igitur,  quod  nequi-20J 

4verant  precibus,  armis  petere  coeperunt.  sed  nec  pri- 
mum  impetum  barbarorum  Silanus,  nec  secundum  Ma- 
nilius ,  nec  tertium  Caepio  sustinere  potuerunt ;  omnes 

5fugati,  exuti  castris.  actum  erat,  nisi  Marius  illi  sae- 
culo  contigisset.    ille  quoque  non  ausus  congredi  sta-25 
tim  militem  tenuit  in  castris,  donec  invicta  illa  rabies 
et  impetus,    quem  pro   virtute  barbari  habent,    con- 

esenesceret.    recessere   igitur  increpantes   et  —  tanta 
erat   capiendae   urbis  fiducia  —  consulentes,   si  quid 
ad.uxores  suas  mandarent.    nec  segnius  quam  minatiao 
fuerant  tripertito   agmine   in  Alpes,   id  est   claustra 

Vltaliae,  ferebantur.  Marius  mira  statim  velocitate  oc- 
cupatis  compendiis  praevenit  hostem,  prioresque  Teu- 
tonas  sub  ipsis  Alpium  radicibus  adsecutus  in  loco 
quem  Aquas  Sextias  vocant  quo  • —  fidem  numinum !  ■ —  35 

Sproelio  oppressit!  vallem  fluviumque  medium  hostes 
tenebant,  nostris  aquarum  nulla  copia.    consultone  id 


1,37.  38  [III,  2.  3].  51 

egerit  imperator ,  an  errorem  in  consilium  verterit, 
dubium;  certe  necessitate  acta  virtus  victoriae  causa 
fuit.  nam  flagitante  aquam  exercitu,  *si  viri  estis,'9 
inquit  'en,  illic  habetis.'  itaque  tanto  ardore  pugna- 
•  tum  est,  ea  caedes  hostium  luit,  ut  victor  Romanus 
cruento  flumine  non  plus  aquae  biberit  quam  sangui- 
nis  barbarorum.  certe  rex  ipse  Teutobodus ,  quater-  lO 
nos  senosque  equos  transilire  solitus,  vix  unum,  cum 
fugeret,  ascendit,  proximoque   in   saltu  conprehensus 

loinsigne  spectaculum  triumpni  fuit.  quippe  vir  pro- 
ceritatis  eximiae  super  tropaea  sua  eminebat. 

Sublatis  funditus  Teutonis  in  Cimbros  convertitur.  11 
hi  iam  —  quis  crederet?  —  per  hiemem,  quae  altius 
Alpes  levat,  Tridentinis  iugis  in  Italiam  provoluti  ve- 

15  luti  ruina  descenderant.  Athesim  fluihen  non  ponte  nec  12 
navibus,  sed  quadam  stoliditate  barbarica  primum  cor- 
poribus   adgressi,   postquam  retinere  amnem  manibus 
et  clipeis  frustra  temptaverant,  ingesta  silva  obrutum 
transiluere:  si  statim  infesto  agmine  urbem  petissent,  13 

20grande  discrimen;  sed  in  Venetia,  quo  fere  tractu  Ita- 
lia  mollissima  est,  ipsa  soli  caelique  clementia  robur 
elanguit.  ad  hoc  panis  usu  carnisque  coctae  et  dulce- 
dine  vini  mitigatos  Marius  in  tempore  adgressus  est. 
venere  ipsi  —  nam  metus  in  barbaris  nulla  vestigia  — 14 

25  et  diem  pugnae  a  nostro  imperatore  petierunt;  et  sic 
proximum  dedit.  in  patentissimo,  quem  Raudium  vo- 
cant,  campo  concurrere.  inde  milia  sexaginta  quinque 
cecidere,  mnc  trecentis  minus;  per  omnem  diem  con- 
ciditur  barbarus.  ^istic  quoque  imperator  addiderat  vir- 15 

3otuti  dolum,  secutus  Annibalem  artemque  Cannarum; 
primum  nebulosum  nanctus  diem,  ut  hosti  inopinatus 
occurreret,  tum  ventosum  quoque,  ut  pulvis  in  oculos 
et  ora  ferretur,  tum  acie  conversa  in  orientem,  ut, 
quod  ex  captivis  mox  cognitum  est,  ex  splendore  ga- 

aslearum  aere  repercusso  quasi  ardere  caelum  videretur. 
nec  minor  cum  uxoribus  eorum  pugna  quam  cum  ipsis  16 
fuit;  cum  obiectis  undique  plaustris  atque   carpentis 
altae  desuper  securibus  contisque  pugnarent.  perinde  17 

4* 


52  FLORI  EPITOMA. 

speciosa  mors  earum  fuit  quam  pugna.  nam  cum  missa 
ad  Marium  legatione  libertatem  ac  sacerdotium  non 
inpetrassent  (nec  fas  erat),  suffocatis  elisisque  passim 
infantibus  suis  aut  mutuis  concidere  vulneribus  aut 
vinculo   e   crinibus   suis   facto   ab   arboribus  iugisques 

jgplaustrorum  pependerunt.    Boiorix  rex  in  prima  acie 
dimicans  inpigre  nec  inultus  occiditur. 

Tertia  Tigurinorum  manus,   quae  quasi  in  sub- 
sidio  Noricos  insederat  Alpium  tumulos,  in   diversa 

19  elapsa  fuga  ignobili  et  latrociniis  evanuit.  hunc  tam  lae-  lo 
tum  tamque  felicem  liberatae  Italiae  adsertique  imperii 

^    nuntium  non  per  homines,  ut  solebat,  populus  Romanus 

2oaccepit,  sed  per  ipsos,  sicredere  fas  est,  deos.  quippe 
eodem  die  quo  gesta  res  est  visi  pro  aede  PoUucis  et 
Castoris  iuvenes  laureatas  praetori  litteras  dare,  fre- 15 
quensque  in  spectaculo  rumor  victoriae  Cimbricae  *  *  * 
quod  in  gladiatorio  munere  fieri  solet  ^feliciter!'  dixit. 

21  quo    quid   admirabilius ,    quid  insignius   fieri   potest? 
quippe  velut  elata  montibus  suis  Roma  spectaculo  belli 
interesset,  uno  eodemque  momento,  cum  in  acie  Cim-20 
bri  succumberent,  populus  in  urbe  plaudebat. 

XXXVIIII.  BELLVM  THRACIVM. 

111,4       Post  Macedonas,  si  dis  placet,  Thraces  rebellant, 
illi  quondam  tributarii  Macedonum;  nec  in  proximas 
modo  provincias  contenti  incurrere,  Thessaliam  atque  25 
Delmatiam,  in  Adriaticum  mare  usque  venerunt;  eo- 
que  fine  retenti,  quasi  interveniente  natura,  contorta 

2  in  ipsas  aquas  tela  miserunt.  nihil  interim  per  id  omne 
tempus  residuum  crudelitatis  fuit  in  captivos  saevien- 
tibus:   litare  dis  sanguine  humano,  bibere  in  ossibusao 
capitum,  cuiusque  modi  ludibriis  foedare  mortem  tam 
igni  quam  fumo,  partus  quoque  gravidarum  mulierum 

3  extorquere    tormentis.     saevissimi    omnium    Thracum 
Scordisci   fuere,    sed   calliditas  quoque   ad  robur  ac- 

4  cesserat :  silvanun  et  montium  situs  cum  ingenio  con-  35 
sentiebant.   itaque  non  fusus  modo  ab  his  aut  fugatus, 
sed  —  simile  prodigio  —  omnino   totus    interceptus 


I^  38— 40  [III,  3  — 5J.  53 

exercitiis  quem  duxerat  Cato.   Didius  vagos  et  liberas 
populatione    diffiisos    intra    suam   reppulit    Thraciam. 
Drusus  ulterius  egit  et  vetuit  transire  Danuvium.  Mi- 
nucius   toto  vastavit  Hebro,    multis   quidem  amissis, 
5  dum  perfidum  glacie  flumen  equitatur.    Volso  Rhodo-  6 
pen  Haemumque  penetravit.   Curio  Dacia  tenus  venit, 
sed  tenebras  saltuum  expavit.   Appius  in  Sarmatas  us- 
que  pervenit,  Lucullus  ad  terminum  gentium  Tanain 
lacumque    Maeotim.    nec   aliter    cruentissimi  hostium? 
loquam  suis  moribus   domiti.    quippe  in   captivos   igni 
ferroque  saevitum  est;  sed  nihil  barbaris  atrocius  vi- 
sum  est   quam  quod  abscisis  manibus  relicti   vivere 
superstites  poenae  suae  iubebantur. 

XL.  BELLVM  MITHRn)ATICVM. 

16        Ponticae  gentes  a  septentrione  in  sinistrum  iacent,in,5 
a  Pontico   cognominatae   mari.    harum  gentium  atque 

-regionum  rex  antiquissimus  Aeetas,  post  Artabazes, 
a  septem  Persis  oriundus,  inde  Mithridates,  omnium 
longe  maximus.    quippe  cum  quattuor  Pyrrho,  trede-2 

20  cim  anni  Annibali  sunecerint,  ille  per  quadraginta  an- 
nos  restitit,    donec  tribus   ingentiuus    Dellis  subactus 
felicitate  Sullae,  virtute  Luculli,  magnitudine  Pompei 
consumeretur.    causam  quidem  illius  belli  praetenderat  3 
aput  Cassium  legatum,  adtrectari  terminos  suos  a  Ni- 

25Comede    Bithyno;    ceterum    elatus    animis    ingentibus 
Asiae  totius  et,   si  posset,   Europae  cupiditate  flagra- 
bat.  spem  ac  fiduciam  dabant  nostra  vitia.  quippe  cum4 
civilibus  bellis  distringeremur,  invitabat  occasio,  nu- 
dumque  latus  imperii  ostendebant  procul  Marius,  SuUa, 

3oSertorius.    inter  haec  rei  publicae  vulnera  et  hos  tu-5 
multus  repente  quasi  captato  tempore  in  lassos  simul 
ataue   districtos   subitus  turbo  Pontici  belli  ab  ultima 
veluti  specula  septentrionis  erupit. 

Primus  statim  impetus  belli  Bithyniam  rapuit,  Asia6 

asinde  pari  terrore  correpta  est,  nec  cunctanter  ad  regem 
ab  urbibus  nostris  populisque  descitum  est.  aderat,  in-7 
stabat,  saevitia  quasi  vii*tute  utebatur.  nam  quid  atro- 


64  FLORI  EPITOMA. 

cius  uno  eius  edicto,  cum  omnes  qui  in  Asia  forent 
Romanae  civitatis  homines  interfici  iussit  ?  tum  quidem 
domus  templa  et  arae,  humana  omnia  adque  divina 
siura  violata  sunt.  sed  hic  terror  Asiae  Europam  quo 
que  regi  aperiebat.  itaque  missis  Archelao  Neoptolemo-  5 
que  praefectis,  excepta  Rhodo»,  quae  pro  nobis  firmius 
stetit,  ceterae  Cyclaaes,  Delos,  Luboea  et  ipsum  Grae- 
9  ciae  decus  Athenae  tenebantur.  Italiam  iam  ipsamque 
urbem  Romam  regius  terror  adflabat.  itaque  L.  Sulla 
festinat,  vir  armis  ojptimus,  parique  violentia  ruentem  10 

10  ulterius  hostem  quadam  quasi  manu  reppulit.  primum- 
que  Athenas  urbem,  • —  quis  crederet?  —  frugum  pa- 
rentem,  obsidione  ac  fame  ad  humanos  cibos  conpulit; 
mox  subrutus  Piraei  portus  sex  aut  amplius  muris  cin- 
ctus.  postquam  domuerat  ingratissimos  hominum,  ta-i5 
men,  ut  ipse  dixit,  in  honorem  mortuorum  sacris  suis 

llfamaeque  donavit.    mox  cum    Euboea  atque  Boeotia 
praesidia  regis  depulisset,  omnis  copias  uno  apud  Chae- 
roniam,  apud  Orchomenon  altero  bello  dissipavit,  sta- 
timque  in  Asiam  transgressus  ipsum  opprimit.    et  de-20 
bellatum  foret,  nisi  de  Mithridate  triumpnare  cito  quam 

12  vere  maluisset.  ac  tum  quidem  hunc  Asiae  statum  Sulla 
dederat.  ictum  cum  Ponticis  foedus ,  recepit  Bithyniam 
a  rege  Nicomedes,  Ariobarzanes  Cappadociam,  Asia 
rursus  nostra,  ut  coeperat,  Mithridates  tantum  repul-25 
sus.    itaque  non  fregit  ea  res  Ponticos,   sed  incendit. 

ISquippe  rex  Asia  et  Europa  quodam  modo   inescatus 
non  iam  quasi  alienam,  sed,  quia  amiserat,  quasi  ra- 

14ptam  belh  iure  repetebat.    igitur   ut   extincta  parum 
fideliter    incendia    maiore    flamma    revivescunt,     itaso 
ille  de  integro,  auctis  maiorem  in  modum  copiis,  tota 
denique  regni  sui  mole  in  Asiam  rursus  mari  terra 
fluminibusque  veniebat. 

15  Cyzicus,   nobilis  civitas,   arce,   moenibus,  poiiu 
turribusque  marmoreis  Asiaticae  plagae  litora  inlustrat.  35 
hanc  ille   quasi  alteram   Romam  toto  invaserat  bello. 

16  sed  fiduciam  oppidanis  resistendi  nuntius  fecit,  docens 
adventare  Lucullum;    qui  —  hon-ibile  dictu  —   per 


1,40  [III,  5J.  55 

medias   hostium  naves  utre  suspensus  et  pedibus  iter 
gubemans ,    videntibus    procul    quasi    marina    pristis 
evaserat.    mox  clade  conversa,   cum  ex  mora  obsidii  17 
regem  fames  et  ex  fame  pestilentia  urgueret,  receden- 

stem  Lucullus  adsequitur  adeoque  caedit,  ut  Granicus 
et  Aesepus  amnes  cruenti  redderentur.    rex  callidus  18 
Romanaeque  avaritiae  peritus  spargi  aurum  a  fugien- 
tibus    et  pecuniam   iussit,    qua  sequentes  moraretur. 
nec  felicior  in  mari  quam  terra  fuga.    quippe  centum 

loamplius  navium  classem  apparatu  belli  gravem  Pon- 
tico  mari  adgressa  tempestas  tam  foeda  strage  lacera- 
vit,  ut  navalis  belli  instar  efficeret,   planeque  ut  Lu- 19 
cullus   quodam  cum  fluctibus  procellisque  commercio 
debellandum   tradidisse  regem  ventis  videretur.    ad-20 

istritae   iam  omnes  validissimi  regni  vires   erant,    sed 
animus  malis  augebatur.    itaque  conversus   ad  proxi-2l 
mas  gentes  totum   paene  orientem  ac    septentrionem 
ruina   sua  involvit.   Hiberi,    Caspii,  Albani  et  utrae- 
que  soUicitantur  Armeniae,  per  quae  omnia  decus  et 

2Anomen  et  titulos  gloriae  Pompeio  suo  Fortuna  quae- 
rebat.  qui  ubi  novis  motibus  ardere  Asiam  videt  alios-  22 
que  ex  aliis  *  prodire  reges,   nibil   cunctandum  ratus, 
priusquam    inter   se   gentium   robora   coirent,    statim 
ponte  navibus  facto  omnium  ante  se  primus  transiit  Eu- 

25phratem  regemque  fugientem  media  nanctus  Armenia 
—  quanta  felicitas  viri !  —  uno  proelio  confecit.   no-  23 
ctuma  ea  dimicatio  fuit  et  Luna  in  partibus.    quippe 
quasi  commilitans  cum  dea  a  tergo  se  hostibus,  a  facie 
Komanis  praebuisset,  Pontici  per  errorem  longius  ca- 

30  dentis  uinbras  suas  quasi  hostium  corpora  petebant.   et  24 
Mithridates  quidem  nocte  illa  debellatus  est.  nihil  enim 
postea  valuit,  quamquam  omnia  expertus  more  anguium, 
qui  optrito  capite  postremum  cauda  minantur.    quippe25 
cum  effugisset  hostem  Colchis  tenus,  iungere  Bosporon, 

35  inde  per  Thracen  Macedoniamque  et  Graeciam  transilire, 
sic  Italiam  nec  opinatus  invadere  —  tantum  cogitavit. 
sed  defectione  civium  Pharnacisque  filii  scelere  prae-2(> 
ventus  male  temptatum  veneno  spiritum  ferro  expulit. 


56  FLORI  EPITOMA. 

27  Gneus  interim  Magnus  rebellis  Asiae  reliquias  se- 
quens  per  diversa  gentium  terranmique  volitabat.  nam 
suD  orientem  secutus  Armenios,  captae  gentis  satrapen 

28supplicem  iussit  regnare  Tigranen.  at  in  septentriono 
Scythicum  iter  tamquam  in  mari  stellis  secutus  Colchos  ^ 
cecidit,  ignovit  Hiberiae,  pepercit  Albanis.  regem  Col- 
chorum  Orhozen,  positis  sub  ipso  Caucaso  castris  ius- 
sit  in  plana  descendere,  at  Arthocen,  qui  Hiberis  im- 
perabat,  obsides  liberos  dare;  Horolen  etiam  munera- 
vit,   ultro  ab  Albania  sua  lectum  aureum  et  alia  dona  lo 

29  mittentem.  nec  non  in  meridiem  verso  agmine  Liba- 
num  Syriae  Damascumque  transgressus  per  nemora  illa 
odorata,  per  turis  et  balsami  silvas  Romana  signa  cir- 
cumtulit.    Arabes,    si  quid  imperaret,  praesto  fuere. 

30  Hierosolyma  defendere  temptavere  ludaei ;  verum  haec  is 
quoque  et  intravit  et  vidit  illud  grande  inpiae  gentis 
arcanum  patens,  sub  aurea  vite  cilium.   dissidentibus- 
que   de   regno  fratribus  arbiter  factus  regnare  iussit 
Hyrcanum;    Aristobolum,    quia   renovabat    imperium, 

31  in  catenas  dedit.  sic  Pompeio  duce  populus  Romanus  20 
totam,  qua  latissima  est,  Asiam  pervagatus,  quam 
extremam  imperii  habebat  provinciam  mediam  fecit. 
exceptis  quippe  Parthis,  qui  foedus  maluerunt,  et  In- 
dis,  qui  adnuc  nos  nec  noverant,  omnis  Asia  inter 
rubrum  et  Caspium  et  Oceanum  Pompeianis  domita  vel  25 
oppressa  signis  tenebatur. 

XLI.  BELLVM  PIRATICVM. 

111,6  Interim  cum  populus  Romanus  per  diversa  terra- 
rum  districtus  est,  Cilices  invaserant  maria  sublatisque 
commercii«,  rupto  foedere  generis  humani,  sic  mariaso 

2  bello  quasi  tempestate  praecluserant.  audaciam  perditis 
furiosisque  latronibus  dabat  inquieta  Mithridaticis  proe- 
liis  Asia,  dum  sub  alieni  belli  tumultu  exterique  regis 

3  invidia  inpune  grassantur.    ac  primum  duce  Isidoro 
contenti  proximo  mari  Cretam  inter  adque  Cyrenas  etss 
Achaiam  sinumque  Maleum,  quod  ab  spoliis  aureum  ipsi 

4vocavere,  latrocinabantur.    missusque  in  eos  Pubhus 


1,40. 41  [iii,  5.6].        '  57 

Servilius,  quamvis  leves  et  fugaces  myoparonas  gravi 
et  Martia  classe   turbaret,   non  incruenta  victoria  su-  , 
perat.    sed  nec  mari  summovisse  contentus,  validissi-5 
mas  urbes  eorum  et  diutina  praeda  abundantes,  Phase- 
5  lim  et  Olympum  evertit  Isaurosque  ipsam  arcem  Cili- 
ciae,  unde  conscius  sibi  magni  laboris  Isaurici  cogno- 
men  adamavit.  non  ideo  tamen  tot  cladibus  domiti  terra  ^ 
se   continere    potuerunt ;    sed    ut  quaedam    animalia, 
quibus  aquam  terramque  incolendi  gemina  natura  est, 

10  sub  ipso  nostis  recessu  inpatientes  soli  in  aquas  suas 
resiluerunt,    et   aliquanto    latius   quam   prius   Siciliae 
quoque   litora   et  Campaniam  nostram  subito  adventu 
terrere   voluerunt.    sic  Cilix   dignus   victoria  Pompei  7 
visus  est  et  Mithridaticae  provinciae  factus  accessio. 

15  ille  dispersam  toto  mari  pestem  semel  et  in  perpetuum 
volens  extinguere  divino   quodam  apparatu  adgressus 
est.    quippe  cum  classibus  et  suis  et  socialibus  Rhodio-  8 
rum  abundaret,  pluribus  legatis  atque  praefectis  utra- 
que  Ponti  et  Oceani  ora  conplexus  est.   Gellius  Tusco  9 

20mari  inpositus,  Plotius  Siculo;  Atilius  Ligusticum 
sinum,  Pomponius  Gallicum  obsedit,  Torquatus  Balea- 
ricum,  Tiberius  Nero  Gaditanum  fretum,  qua  primum 
maris  nostri  iimen  aperitur,  Libycum  Lentulus  Mar- 
cellinus,    Aegyptium    Pompei    iuvenes,    Hadriaticum  10 

jsVarro  Terentius,  Aegaeum  et  Ponticum  et   Pamphy- 
lium  Metellus,   Asiaticum  Caepio;   ipsas  Propontidos 
fauces  Porcius  Cato   sic  obditis   navibus  quasi  porta 
obseravit.    sic  per  omnis  aequoris  portus,    sinus,    la-11 
tebras,  recessus,  promunturia,  freta,  paeninsulas  quid- 

30  quid  piratarum  luit  quadam  indagine  inclusum   est. 
ipse  rompeius  in  originem  fontemque  belli  Ciliciam :  12 
nec  hostes  detractavere  certamen.  non  ex  fiducia,  sed  l^ 
quia  oppressi  erant,  ausi  videbantur;-  sed  nihil  tamen 
amplius,  quam  ut  ad  primum  ictum  concurrerent.  mox 

ssubi  circumfusa  undique  rostra  viderunt,  abiectis  statim 
telis  remisque  plausu  undique  pari,  quod  supplicantium 
fiignum  fuit,  vitam  petiverunt.   non  alia  tam  incruental4 
victoria  usi  umquam  sumus,  sed  nec  fideliori  in  poste- 


58  FLORI EPITOMA 

rum.  idque  prospectum  singulari  consilio  ducis,  qui 
maritimum  genus  a  conspectu  longe  removit  maris  et 
mediterraneis  agris  quasi  obligavit,  eodemque  tempore 
et  usum  maris  navibus  recuperavit  et  terrae  bomines 
15SU0S  reddidit.  quid  prius  in  hac  mirere  victoria?  ve-5 
locitatem?  quadragensimo  die  parta  est.  an  felicitatem? 
ne  una  quidem  navis  amissa  est.  an  vero  perpetuita- 
tem?  amplius  piratae  non  fuerunt. 

XLII.  BELLVM  CRETICVM. 

III;?        Creticum  bellum,  si  vera  volumus,   nos  fecimusjie 
sola  enim    vincendi  nobilem  insulam   cupiditas   fecit. 
favisse  Mithridati  videbatur;  hoc  placuit  armis  vindi- 

2care.  primus  invasit  insulam  Marcus  Antonius,  cum 
ingenti  quidem  victoriae  spe  atque  fiducia,  adeo  ut  pluris 
catenas  in  navibus  quam  arma  portaret.    dedit  itaquei5 

3  poenas  vaecordiae.  nam  plerasque  naves  intercepit  no- 
stis ,  captivaque  corpora  religantes  velis  ac  funibus  su- 
spendere,  ac  sic  veiificantes  triumphantium  in  modum 

4Cretes  portibus  suis  adremigaverunt.    Metelhis  deinde 
totam  insulam  igni  ferroque  populatus  intra  castella  et  20 
urbes  redegit,  Cnoson  Eleuthernan  et,  ut  Graeci  dicere 

Ssolent,  urbium  matrem  Cydoneam;  adeoque  saeve  in 
captivos  consulebatur,  ut  veneno  se  plerique  confice- 
rent,  alii  deditionem  suam  ad  Pompeium  absentem  mit- 

6  terent.  et  cum  ille  res  in  Asia  gerens,  eo  quoque  prae-  26 
fectum  misisset  Antonium  in  alienam  provinciam,  in- 
ritus  fuit,  eoque  infestior  Metellus  in  hostes  ius  vic- 
toris  exercuit,  victisque  Lasthene  et  Panare,  Cydoneae 
ducibus,  victor  rediit;  nec  quicquam  tamen  amplius 
de  tam  famosa  victoria  quam  cognomen  Creticum  re-  3o 
portavit. 

XLIII.  BELLVM  BALEARICVM. 

III,  8        Quatenus  Metelli  Macedonici  domus  bellicis  agno- 
minibus  adsueverat,  altero  ex  liberis  eius  Cretico  facto 
mora  non  fuit  quin  alter  quoque  Balearicus  vocaretur.  35 
2Baleares  per  id  tempus  insulae  piratica  rabie  maria 


1,41— 45  [III,  6— 10],  59 

corruperant.     homines  feros    atque    silvestres  mireris 
ausos  a  scopulis  suis  saltem  maria  prospicere.   ascen  3 
dere  etiam  inconditas  rates   et  praeternavigantes  sub- 
inde  inopinato  impetu  terruere.   set  cum  venientem  ab  4 
salto  Romanam  classem  prospexissent,  praedam  putan- 
tes,  ausi  etiam  occurrere,  et  primo  impetu  ingenti  la- 
pidum  saxorumque  nimbo  classem  operuerunt.   tribus5 
quisque  fundis  proeliantur.    certos  esse   quis  miretur 
ictus,  cum  haec  sola  genti  arma  sint,  id  unum  ab  in- 

lofantia  studium?  cibum  puer  a  matre  non  accipit,  nisi 
quem  ipsa  monstrante  percusserit.   sed  non  diu  lapida- 
tione  Romanos  terruere.  nam  postquam  comminus  ven-  6 
tum  est  expertique  rostra  et  pila  venientia,  pecudum 
in  morem  clamore  sublato  petiverunt  fuga  litora,   di- 

it  lapsique  in  proximos  tumulos  quaerendi  fuerunt  ut  vin- 
cerentur. 

XLim.  EXPEDITIO  IN  CYPRVM. 

Aderat  fatum  insularum.  igitur  et  Cypros  recepta  iii,  9 
sine  bello.  insulam  veteribus  divitiis  abundantem  et  ob  2 
20  hoc  Veneri  sacram  Ptolemaeus  regebat.  sed  divitiarum  3 
tanta  erat  fama,  nec  falso,  ut  victor  gentium  populus  et 
donare  regna  consuetus  P.  Clodio  tribuno  plebis  duce 
socii  vivique  regis  confiscationem  mandaverit.    et  ille  4 

?uidem  ad  rei  famam  veneno  fata  praecepit.  ceterum  5 
^orcius  Cato  Cyprias  opes  liburnis  per  Tiberinum  osti- 
um  invexit.    quae  res  latius  aerarium   populi  Romani 
quam  uUus  triumphus  implevit. 

XLV.  BELLVM  GALLICVM. 

Asia  Pompei  manibus  subacta  reliqua,  quae  resta-iii,  10 
^obant  in  Europa,   Fortuna  in  Caesarem  transtulit.    re-2 
stabant  autem  inmanissimi  gentium  Galli  atque  Germa- 
ni  et  quamvis  toto  orbe  divisi,  tamen  quia  vincere  li- 
buit,  Britanni. 

Primus  Galliae  motus  ab  Helvetiis  coepit,  qui  Rho- 

ssdanum  inter  et  Rhenum  siti,  non  sufficientibus  terris 

venere  sedem  petitum,  incensis  moenibus  suis ;  hoc  sa- 


60  FLORI EPITOMA. 

Scramentum  fuit,  ne  redirent.  sed  petito  tempore  ad 
deliberandum,  cum  inter  moras  Caesar  Rhodani  ponte 
rescisso  fugam  abstulisset,  statim  bellicosissimam  gen- 
tem  sic  in  sedes  suas  quasi  greges  in  stabulum  pastor 

4reduxit.   sequens  longe  longeque  cruentior  pugna  Bel- - 
garum,  quippe  pro  libertate  pugnantium.  hic  cum  multa 
Romanorum  militum  insignia,  tum  illud  egregium  ipsius 
ducis,  quod,  nutante  in  fuga  exercitu,  rapto  fugientis 
e  manu  scuto  in  primam  volitaus  aciem  manu  proelium 

5restituit.    inde  cum  Venetis  etiam  navale  bellum,  sedio 
maior  cum  Oceano  quam  cum  ipsis  navibus  rixa.  quippe 
illae  rudes  et  informes  et  statim  naufragae,  cum  rostra 
sensissent ;  sed  haerebat  in  vadis  pugna,  cum  aestibus 
solitis  in  ipso  certamine  subductus  Oceanus  intercedere 

6  bello  videretur.  illae  quoque  accessere  diversitates  pro  i^ 
gentium  locorumque  natura.  Aquitani,  callidum  genus, 
in  speluncas  se  recipiebant :  iussit  includi ;  morabantur 
in  silvis:  iussit  incendi.    nemo  tantum  feroces  dixerit 

7  Gallos :  fraudibus  agunt.  Indutiomarus  Treveros,  Am- 
biorix  concitavit  Eburones.   utrique,   absente  Caesare2o 

8  coniuratione  facta,  invasere  legatos..  sed  ille  fortiter  a 
Dolabella  summotus  est,  relatumque  regis  caput;  hic 
insidiis  in  valle  dispositis  dolo  perculit.  itaque  et  ca- 
stra  direpta  sunt  et  Aurunculeium  Cottam  cum  Titurio 
Sabino  legatos  amisimus.  nec  uUa  de  rege  mox  ultio ;  25 
quippe  perpetua  trans  Rhenum  fuga  latuit. 

Q  Nec  Rhenus  ergo  inmunis;   nec  enim  fas  erat  ut 

10  libe>  esset  receptator  hostium  atque  defensor.  et  prima 
contra  Grermanos  illius  pugna  iustissimis  quidem  ex 
causis.    Haedui  de  incursionibus   eorum  querebantur.  30 

11  quae  erat  Ariovisti  regis  superbia!  cui  cum  legati  di- 
cerent  'veni  ad  Caesarem;'  et  'quis  est  Caesar?'  et  *si 
vult,  veniat'  inquit,  et  *quid  ad  illum,  quid  agat  nostra 

12Gerraania?  num  ego  me  interpono  Romanis?'   itaque 

tantus   gentis  novae   terror  in  castris,   ut  testamentaso 

passim  etiam  in  principiis  scriberentur.    sed  illa  inma- 

nia  corpora  quo  maiora  erant,  eo  magis  gladiis  ferro- 

3que  patuerunt.  qui  calor  in  proeliando  militum  fuerit, 


I,  45  [III,  10].  61 

nullo  inagis  exprimi  potest  quam  quod,  elatis  super  ca- 
put  scutis  cum  se  testudine  barbarus  tegeret,  super  ipsa 
Komani  scuta  salierunt,  et  inde  in  iugulos  gladii  de- 
scendebant.  iterum  de  Grermano  Tencteri  querebantur.  14 

5  hic  vero  iam  Caesar  ultro  Mosellam  navali  ponte  trans- 
greditur  ipsumque  Rhenum  et  Hercyniis  hostem  quae- 
rit  in  silvis;  sed  in  saltus  ac  paludes  gens  omnis  dif- 
fugerat.  tantum  pavoris  incussit  intra  ripam  subita  Ro- 
mana  vis.    nec  semel  Rhenus,  set  iterum  quoque,   et  15 

10  quidem  ponte  facto  penetratus  est.  maior  aliquanto  tre- 
pidatio.  quippe  cum  Rhenum  suum  sic  ponte  quasi 
iugo  captum  viderent,  fuga  rursus  in  silvas  et  paludes, 
et,  quod  acerbissimum  Caesari  fuit,  non  fuere  qui  vin- 
cerentur. 

15         Omnibus  terra  marique  peragratis  respexit  Ocea- 16 
num  et,  quasi  hic  Romanis  orbis  non  sufnceret,  alte- 
rum    cogitavit.      classe    igittir    conparata  Britanniam 
transit  mira  celeritate;   quippe   qui  tertia  vigilia  cum 
Morinorum  solvisset  a  portu,  minus   quam  medio  die 

20  insulam  ingressus  est.   plena  erant  tumultu  hostica  li-  '  ^ 
tora,  et  trepidantia  ad  conspectum  rei  novae  carpenta 
volitabant.    itaque  trepidatio   pro  victoria  fuit.    arma 
et  obsides  accepit  a  trepidis,  et  ulterius  isset,  nisi  in- 
probam  classem  naufragio  castigasset  Oceanus.  rever- 18 

25SUS  igitur  in  Galliam,   classe  maiore  auctisque  copiis 
in  eundem  rursus  Oceanum  eosdemque  rursus  Britan- 
nos.    Caledonas  secutus  in  silvas  unum  quoque  ex  re- 
gibus  t  Casuella  in  vincla  dedit.  contentus  his  (non  enim  19 
provinciae,  sed  nomini  studebatur)   cum  maiore  quam 

3oprius  praeda  revectus  est,  ipso  quoque  Oceano  tran- 
quillo  magis  et  propitio,  quasi  inparem  ei  se  fateretur. 

Sed  maxima  omnium  eademque  novissima  coniu-20 
ratio  fuit  Gralliarum  communis :  pariter  Arvernos  atque 
Biturigas,  Carnutas  simul  Sequanosque  contraxit.    hic21 

35  corpore  armis  spirituque  terribilis ,  nomine  etiam  quasi 
ad  terrorem  conposito,  Vercingetorix  ille  festis  diebus 
et  conciliabulis,  cum  frequentissimos  in  lucis  haberet, 
ferocibus  dictis  ad  ius  pristinum  libertatis  erexit.   ab-  22 


62  FLORI  EPITOMA. 

erat  tunc  Caesar  Ravennae  dilectum  agens,  et  liieme 
creverant  Alpes:  sic  interclusum  putabant  iter.  sed 
ille,  qualis  erat  ad  nuntium  rei  felicissimae  temeritatis, 
per  invios  ad  id  tempus  montium  tumulos,  per  intactas 
vias  et  nives,  expedita  manu  emensus  Galliam,  et  ex  5 
distantibus  hibernis  castra  contraxit,  et  ante  in  media 

23  Gallia  fuit,  quam  ab  ultima  timeretur.  tum  ipsa  capita 
belli  adgressus  urbcs,  Avaricum  quadraginta  milium 
propugnantium  [sustulit];  Alesiam  ducentorum  quinqua- 
ginta  miliimi  iuventute  subnixam  flammis  adaequavit.  lo 

24circa  Gergoviam  Arvernorum  tota  belli  moles  fuit. 
quippe  cum  octoginta  milia  muro  et  arce   et  abruptis 

25ripis  defenderent   maximam  civitatem,  v^llo  sudibus  et 
fossa  inductoque  fossae  flumine,  ad  hoc  decem  et  octo 
castellis  ingentique  lorica  circumdatam  primum  fame^s 
domuit,    mox   audentem    eruptiones    in  vallo   gladiis 
sudibusque  concidit,  novissime  in  deditionem  redegit. 

26ipse  ille  rex,  maximum  victoriae  decus,  supplex  cum 
in  castra  venisset,  equum  et  phaleras  et  sua  arma  ante 
Caesaris  genua  proiecit.    'habe' :  inquit  'fortem  virum,  20 
vir  fortissime,  vicisti.' 

XLVI.  BELLVM  PARTHICVM. 

111,11  Dum  Gallos  per  Caesarem  in  septentrione  debel- 
lat,  ipse  interim  ad  orientem  grave  volnus  a  Parthis 
populus  Romanus  accepit.    nec  de  fortuna  queri  pos-25 

2  sumus ;  caret  solacio  clades.  adversis  et  dis  et  homi- 
nibus  cupiditas  consulis  Crassi,  dum  Parthico  inhiat 
auro,  unaecim  strage  legionum  et  ipsius  capite  multata 

3  est.  et  tribunus  plebi  Ateius  exeuntem  ducem  hostilibus 
diris  devoverat,   et  cima  Zeugma  transisset  exercitus,  3o 

4  rapta  subitis  signa  turbinibus  hausit  Euphrates,  et  cum 
aput  Nicephorium  castra  posuisset,  missi  ab  Orode 
rege  legati  nuntiavere,  percussorum  cum  Pompeio  foe- 

5  derum  Sullaque  meminisset.  set  regiis  inhians  ille  then- 
sauris,  nihil  ne  imaginario  quidem  iure,  set  Seleuciae35 

6  se  responsurum  esse  respondit.  itaque  dii  foederum  ul- 
tores  nec  insidiis  nec  virtuti  hostium  defuemnt.    iam 


1^45— 47  [III,  10— 12J.  63 

primum,  qui  solus  et  subvehere  commeatus  et  munire 
poterat  a  tergo,  relictus  Euphrates,  dum  simulato  trans- 
fugae  cuidam  Mazarae  Syro  creditur.  tum^in  mediam 
camporum  vastitatem  eodem  duce  ductus  exercitus,  ut 
6  undique  hosti  exponeretur.  itaque  vixdum  venerat  Oar-  S 
rhas,  cum  undique  praefecti  regis  Silaces  et  Sirenas 
ostendere  signa  auro  sericisque  vexillis  vibrantia.  tunc 
sine  mora  circumfusi  undique  equitatus  in  modimi  gran- 
dinis  atque  nimborura  densa  pariter  tela  fuderunt.   sic 

10  miserabili  strage  deletus  exercitus.  ipse  in  conloquium  9 
sollicitatus ,   signo  dato  vivus  hostium  in  manus  inci- 
disset,  nisi  tribunis  reluctantibus  fugam  ducis  barbari 
ferro  occupassent.    [sic  quoque  relatum  caput  ludibrio 
hostibus  fuit,]    filium  ducis   paene  in  conspectu  patris  10 

15  idem  telis  operuerunt.  reliquiae  infelicis  exercitus,  quo 
quemque  rapuit  fuga,  in  Armeniam,  Ciliciam  Syriam- 
que  distractae,  vix  nuntium  cladis  rettulerunt.    caputll 
eius  recisum  cum  dextera  manu  ad  regem  reportatum 
ludibrio  fuit,  neque  indigno.    aurum  enim  liquidum  in 

2orictum  oris  infusimi  est,  ut  cuius  animus  arserat  auri 
cupiditate,  eius  etiam  mortuum  et  exangue  corpus  auro 
ureretur. 

XLVn.  ANACEPHALAEOSIS. 

Haec  est  illa  tertia  aetas  populi  Romani  transma-iii,  12 
?5  rina,  qua  Italia  progredi  ausus  orbe  toto  arma  circum- 
tulit.    cuius  aetatis  superiores  centimi  anni  sancti,  pii2 
et,  ut  diximus,  aurei,  sine  flagitio,  sine  scelere,  dum 
sincera  adhuc  et  innoxia  pastoriae  illius  sectae  integri- 
tas,  dumque  Poenorum  hostium  inminens  metus  disci- 
30  plinam  veterem  continebat.  posteri  centum,  quos  a  Car-  3 
thaginis,  Corinthi  Numantiaeque  excidiis  et  Attali  regis 
Asiatica  hereditate  deduximus  in  Caesarem  et  Pompe- 
ium  secutumque  hos,    de  quo  dicemus,  Augustum,  ut 
claritate  rerum  bellicarum  magnifici,  ita  domesticis  cla- 
35  dibus  miseri   et   erubescendi.     quippe  sicut    Galliam,  4 
Thraciam,  Ciliciam,  Cappadociam,  uberrimas  validissi- 
masque  provincias,  Armenios  etiam  et  Britannos,  ut 


64  FLORI EPITOMA. 

non  in  usum,  ita  ad  imperii  speciem  magna  nomina  ad- 

5  quisisse  pulchrum  ac  decorum :  ita  eodem  tempore  dimi- 

casse  domi^  cum  civibus,  sociis,  mancipiis,  gladiatoribus 

etotoque   inter   se  senatu  turpe  atque  miserandum.    ac 

nescio  an  satius  fuerit  populo  Romano  Sicilia  et  Africa  5 

contento  fuissC;  aut  his  etiam  ipsis  parcere  dominanti 

in  Italia  sua,  quam  eo  magnitudinis  crescere,  ut  viri- 

7bus  suis  conficeretur.   quae  enim  res  alia  civiles  furo- 

res  peperit  quam  nimiae   felicitates?  Syria  prima  nos 

victa  corrupit,  mox  Asiatica  Pergameni  regis  nereditas.  lo 

Sillae  opes  atque  divitiae  adflixere  saeculi  mores,  mer- 

samque  vitiis  suis  quasi  sentina  rem  publicam  pessum 

dedere.   unde  enim  populus  Romanus  a  tribunis  agros 

et  cibaria  flagitaret  nisi  per  famem  quam  luxus  fecerat  ? 

hinc  ergb  Gracchanae  prima  et  secunda  et  illa  tertiaio 

OApuleiana  seditio.  undc  iudiciariis  legibus  divulsus  ab 
senatu  eques  nisi  ex  avaritia,  ut  vectigalia  rei  publicae 
atque  ipsa  iudicia  in  quaestu  haberentur?  hinc  Drusus 
et  promissa  civitas  Latio  et  per  hoc  arma  sociorum. 

lOquid  autem?  bella  servilia  unde  nobis  nisi  ex  abun-2f 
dantia  faroiliarum  ?  unde  gladiatorii  adversum  dominos 
suos  exercitus,  nisi  ad  conciliandum  plebis  favorem  ef- 
fusa  largitio,  dum  spectaculis  indulget ,  supplicia  quon- 

11  dam  hostiumartem  faceret?  iam  ut  speciosiora  vitia  tan- 
gamus,  nonne  ambitus  honorum  ab  isdem  divitiis  con-  25 

I2citatus?  atquin  inde  Mariana,  inde  Sullana  tempestas. 
aut  magnificus  apparatus  conviviorum  et  sumptuosa  lar- 

13gitio  non  ab  opulentia  paritura  mox  egestatem?  haec 
Catilinam  patriae  suae  inpegit.   denique  illa  ipsa  prin- 
cipatus  et  dominandi  cupido  unde  nisi  ex  nimiis  opibus  3c 
venit?   atquin  haec  Caesarem  atque  Pompeium  furia- 

14libus  in  exitium  rei  publicae  facibus  armavit.  hos  igi- 
tur  omnis  domesticos  motus  separatos  ab  externis  iu- 
stisque  bellis  ex  ordine  persequemur. 


IVLI  FLORI 

EPITOMAE  DE  TITO  LIVIO 

BELLORVM  OMNIVM  ANNORVM  DCC 
LIBER  II. 


KLA.PITA   LIBRl  II. 

I.  De  legibus  G-racchanis. 

II.  Seditio  Tiberi  Gracchi. 
in.  Seditio  C.  Gracchi. 
Iin.  Seditio  Apuleiana. 

V.  Seditio  Drusiana. 

VI.  Bellum  adversus  socios. 

VII.  Bellum  servile. 
Vni.  Bellum  Spartacium. 
Vnil.  Bellum  civile  Marianum. 

X.  Bellum  Sertorianum. 

XI.  Bellum  civile  sub  Lepido. 

XII.  Bellum  Catilinae. 

XIII.  Bellum  civile  Caesaris  et  Pompei. 
XIIII.  Bellum  Caesaris  Augusti. 

XV.  Bellum  Mutinense. 

XVI.  Bellum  Perusinum.    Triumviratus. 
XVn.  Bellum  Cassi  et  Bruti. 

XVIII.  Bellum  cum  Sexto  Pompeio. 
XVnil.  Bellum  Parthicum  sub  Ventidio. 

XX.  Bellimi  Parthicum  sub  Antonio. 

XXI.  Bellum  cum  Antonio  et  Cleopatra. 

XXII.  Bellum  Noricum. 

FLORVS.  5 


66 

^l-ORI  EPITOMA. 

XXIII. 

Bellum  Illyricum. 

XXIIII. 

Bellum  Pannonicum. 

XXV. 

Bellum  Delmaticum. 

XXVI. 

Bellum  Moesum. 

XXVII. 

Bellum  Thracicum. 

xxvm. 

Bellum  Dacicum. 

xxvim. 

Bellum  Sarmaticum. 

XXX. 

Bellum  Germanicum. 

XXXI. 

Bellum  Gaetulicum. 

XXXII. 

Bellum  Arinenicum. 

xxxm. 

Bellum  Cantabricum  et  Asturicum. 

xxxim. 

Pax  Parthorum  et  consecratio  Augusti 

I.  DE  LEGIBVS  GRACCHANIS. 

III,  13     Seditionum  omnium  causas  tribunicia  potestas  ex- 
citavit,   quae  specie   quidem  plebis  tuendae,   cuius  in 
auxilium  comparata  est,  re  autem  dominationem  sibi 
adquirens,  studium  populi  ac  favorem  agrariis,  frumen-  s 
tariis,  iudiciariis  legibus  aucupabatur.   inerat  omnibus 

2species  aequitatis.    quid  tam  iustum  enim  quam  reci- 
pere  plebem  sua  a  patribus  [ne  populus  gentium  victor 

3  orbisque  possessor  extorris  aris  ac  focis  ageret]  ?  quid 
tam  aequum  quam  inopem  populum  vivere  ex  aerario  lo 

4SU0?  quid  ad  ius  libertatis  aequandae  magis  efficax 
quam  ut  senatu  regente  provincias  ordinis  equestris 

5  auctoritas  saltem  iudiciorum  regno  niteretur  ?  sed  haec 
ipsa  in  pemiciem  redibant,  et  misera  res  publica  in 

6  exitium  sui  merces  erat.    nam  et  a  senatu  in  equitem  is 
translata  iudiciorum  potestas  vectigalia,  id  est  imperii 

7patrimonium,  subprimebat,   et  emptio  frumenti  ipsos 
rei  publicae  nervos  exhauriebat,  aerarium;   et  reduci 
plebs  in  agros  unde  poterat  sine  possidentium  ever- 
sione,  qui  ipsi  pars  populi  erant,  et  iam  relictas  sibi^c 
a  maioribus  sedes  aetate  quasi  iure  possidebant? 


n,  1  —  3  [III,  13— 15].  67 

II.    SEDITIO  TIBERI  GRACCHI. 

Primam  certaminum  facem  Ti.  Gracchus  accen-iii,14 
dit,  genere,  forma,  eloquentia  facile  princeps.   set  hic,  2 
sive  Mancinianae  deditionis,  quia  sponsor  toederis  fu- 
serat,   contagium  timens  et  inde  popularis,  sive  aequoS 
et  bono  ductus,  quia  depulsam  agris  suis  plebem  mise- 
ratus  est,  ne  populus  gentium  victor  orbisque  possessor 
laribus  ac  focis  suis   exularet,   quacumque  mente  rem 
ausus  ingentem  est.    postquam  rogationis  dies  aderat,  4 

loingenti  stipatus  agmine  rostra  conscendit,   nec  deerat 
obvia  manu  tota  inde  nobilitas ;  et  tribuni  in  partibus. 
set  ubi  intercedentem  legibus  suis  C.  Octavium  videt5 
Gracchus,  contra  fas  collegii,  iuris,  potestatis  iniecta 
manu  depulit  rostris,  adeoque  praesenti  metu  mortis 

isexterruit,    ut  abdicare  se  magistratu  cogeretur.     sic^ 
triumvir  creatus  dividendis  agris  cum  ad  perpetranda 
coepta  die  comitiorum  prorogari  sibi  vellet  imperium, 
obvia  nobilitas  manu  eorum,  quos  agris  moverat,  cedere 
a  foro  coegit.  inde  cum  in  Capitolium  profugisset  ple-  7 

^obemque  ad  defensionem  salutis  suae  manu  caput  tan- 
gens  hortaretur,  praebuit  speciem  regnum  sibi  et  dia- 
dema  poscentis,  adque  ita  duce  Scipione  Nasica,  con- 
citato  in  arma  populo,  quasi  iure  oppressus  est. 

III.  SEDITIO  C.  GRACCm. 

25         Statim  et  mortis  et  legum  fratris  sui  vindex  noniii,15 
minore  impetu  incaluit  C.  Gracchus.    qui  cum  pari  tu-  2 
multu  atque  terrore  plebem  in  avitos  agros  arcesseret, 
et  recentem  Attali  hereditatem  in  alimenta  populo  pol- 
liceretur,  iamque  nimius  et  inpotens  altero  tribunatu3 

30  secunda  plebe  volitaret,  obrogare  auso  legibus  suis  Mi-  4 
nucio  tribuno,  fretus  comitum  manu  fatale  familiae  suae 
Capitolium  invasit.    inde  proximorum  caede  depulsus  5 
cum  se  in  Aventinum  recepisset,   inde   quoque  obvia 
senatus  manu  ab  Opimio  consule  oppressus  est.  insul-6 

35  tatum  quoque  mortis  reliquiis,  et  illud  sacrosanctum  ca- 
put  tribuni  plebis  percussoribus  auro  repensatum. 


68  FLOEI  EPITOMA, 


IIII.    SEDITIO  APVLEIANA. 

Hly  16  Nihilo  miniis  Apuleius  Saturninus  Gracchanas  ad- 
serere  leges  non  destitit.  tantum  animorum  Marius  da- 
bat;  qui  nobilitati  semper  inimicus,  consulatu  suo  prae- 
terea  confisus  *** .  occiso  palam  comitiis  A.  Ninnio  5 
conpetitore  tribunatus  subrogare  conatus  est  in  eius 
locum  C.  Gracchum^  hominem  sine  tribu,  sine  notore, 
sine  nomine ;  set  subdito  titulo  in  familiam  ipse  se  ad- 

2  optabat.  cum  tot  tantisque  ludibriis  exultaret  inpune, 
rogandis  Gracchorum  legibus  ita  vehementer  incubuit,  10 
ut  senatum  quoque  cogeret  in  verba  iurare ,  cum  abnu- 

3  entibus  aqua  et  igni  interdicturum  minaretur.  unus  ta- 
men  extitit,  qui  mallet  exilium.  igitur  post  Metelli  fu- 
gam  omni  nobilitate  perculsa  cum  iam  tertium  annum 
dominaretur,  eo  vaesaniae  progressus  est,  ut  consularia  i5 

4  quoque  comitia  nova  caede  turbaret.  quippe  ut  satelli- 
tem  furoris  sui  Glauciam  consulem  faceret,  Publium 
Memmium  conpetitorem  interfici  iussit,  et  in  eo  tumultu 
regem  se  a  satellitibus  suis  appellatum  laetus  accepit. 

5tum  vero  iam  conspiratione  senatus,  ipso  quoque  iam20 
Mario  consule,  quia  tueri  non  poterat,  adverso,  directae 

0  in  foro  acies ;  pulsus  inde  Capitolium  invasit.  sed  cum 
abruptis  fistulis  obsideretur  senatuique  per  legatos  pae- 
nitentiaefidem  faceret,  ab  arce  degressus  cum  ducibus 
factionis  receptus  in  curiam  est.  ibi  eimi  facta  inruptione  25 
populus  fustibus  saxisque  opertimi  in  ipsa  quoque  morte 
laceravit. 

V.   SEDITIO  DRVSIANA. 

III;  17     Postremo  Livius  Drusus  non  tribunatus  modo  viri- 
bus ,  sed  ipsius  etiam  senatus  auctoritate  totiusque  Ita-  30 
liae  consensu  easdem  leges  adserere  conatus,  dum  alium 

2captat  ex  alio,  tantum  conflavit  incendium,  ut  nec  pri- 
mam  illius  flammam  posset  sustinere  et  subita  morte 
correptus  hereditarium  in  posteros  suos  bellum  propaga- 

3  ret.  iudiciaria  lege  Graccni  diviserant  populum  Roma-  36 
num  et  bicipitem  ex  una  fecerant  civitatem.  equites  Ro- 


n,4  — 6[16— 18].  69 

mani  tanta  potestate  subnixi^  ut  qui  fata  fortunasque 
principum  haberent  in  manu,  interceptis  vectigalibus 
peculabantur  suo  iure  rem  publicam ;  senatus  exilio  Me- 
telli,  damnatione  Rutili  debilitatus  omne  decus  maiesta- 

5  tis  amiserat.  in  hoc  statu  rerum  pares  opibus  animis  di-  4 
gnitate  (unde  et  natalium  Druso  aemulatio  accesserat) 
equitem  Servilius  Caepio,  senatum  Livius  Drusus  adse- 
rere.  signa  aquilae  et  vexilla  deerant :  ceterum  sic  urbe  5 
in  una  quasi  in  binis  castris  dissidebatur.  prior  Caepio 

10  in  senatum  impetu  facto  reos  ambitus  Scaurum  et  Pni- 
lippum  principes  nobilitatis  elegit.   his  ut  motibus  resi- 15 
steret  Drusus,  plebem  ad  se  Gracchanis  legibus,  isdem- 
que  socios  ad  plebem  spe  civitatis  traxit.  extat  vox  ip- 
sius,nihil  se  adlargitionem  ulli  reliquisse,nisi  siquis  aut 

15  caenum  dividere  vellet  aut  caelum.  aderat  promulgandi  7 
dies,  cum  subito  tanta  vis  hominum  undique  apparuit, 
ut  hostium  adventu  obsessa  civitas  videretur.  ausus  ta-  8 
men  obrogare  legibus  consul  Philippus,  sed  adprehen- 
sum  faucibus  viator  non  ante  dimisit  quam  sanguis  in 

20  os  et  oculos  redundatet.   sic  per  vim  latae  iussaeque  le-  9 
ges.  et  pretium  rogationis  statim  socii  flagitare,  cum  in- 
parem  Drusum  aegrumque  rerum  temere  motarum  ma- 
tura,  ut  in  tali  discrimine,  mors   abstulit.    nec  ideo 
[minusl  socii  promissaDrusi  a  populo  Romano  reposcere 

25  armis  desierunt. 

VI.  BELLVM  ADVERSVIM  SOCIOS. 

Bellum  quod  adversus  socios  gestum  est  sociale  ili,  18 
bellum  vocetur  licet ,  ut  extenuemus  invidiam ;  si  verimi 
tamen  volumus,  illud  civile  bellum  fuit.  quippe  cum  po- 

sopulus  Romanus  Etruscos,  Latinos  Sabinosque  sibi  mi- 
scuerit  et  unum  ex  omnibus  sanguinem  ducat,  corpus 
fecit  ex  membris  et  ex  omnibus  unus  est ;  nec  minore  2 
flagitio  socii  intra  Italiam  quam  intra  urbem  cives  rebel- 
labant.  itaque  cum  ius  civitatis ,  quam  viribus  auxerant,  3 

35  socii  iustissime  postularent,  quam  in  spem  eos  cupidine 
dominationis  Drusus  erexerat,  postquam  ille  domestico  4 
scelere  oppressus  est,  eadem  fax,  quae  illum  cremavit, 


70  FLORI EPITOMA. 

5  socios  in  arma  et  expugnationem  urbis  accendit.  quid 
hac  clade  tristius?  quid  calamitosius  ?  cum  omne  La- 
tium  atque  Picenum,  Etruria  omnis  atque  Campania, 

Eostremo  Italia  contra  matrem  suam  ac  parentem  ur- 
em  consurgeret;  cum  omne  robur  fortissimorum  fide-  5 
lissimorumque  sociorum  sub  suis  quisque  signis  ha- 
berent  mumcipalia  illa  prodigia,  Pompedius  Marsos, 
t  et  Latinos  Afrienus,  Vmbros  Plotius,  Egnatius 
7Etruscos,  Samnium  Lucaniamque  Telesinus;  cum  re- 
gum  et  gentium  arbiter  populus  ipsum  se  regere  non  10 
posset,  et  victrix  Asiae  et  Europae  a  Corfinio  Roma 
adpeteretur. 

8  Primum  fuit  belli  in  Albano  monte  consilium, 
ut  festo  die  Latinarum  lulius  Caesar  et  Marcius  Phi- 

9  lippus  consules  inter  sacra  et  aras  immolarentur.  post- 15 
quam  id  nefas  proditione  discussum  est,  Asculo  turor 
omnis    erupit,    in    ipsa    quidem   ludorum    frequentia 
trucidatis  qui  tunc  aderant  ab  urbe  legatis.    hoc  fuit 

lOinpii   belli    sacramentum.    inde  iam  passim   ab  omni 
parte  Italiae  duce  et  auctore  belli   discursante  Pom-20 
pedio    diversa   per   populos   et  urbes  signa  cecinere. 

11  nec  Annibalis  nec  Pyrrhi  fuit  tanta  vastatio.  ecce 
Ocriculum,  ecce  Grumentum,  ecce  Faesulae,  ecce 
Carseoli,  Aesernia,  Nuceria,  Picentia  penitus  ferro  et 

12igne  vastantur.  fusae  Rutili   copiae,  fusae  Caepionis.25 
nam  ipse  lulius  Caesar  exercitu  amisso  cum  in  urbem 
cruentus  referretur  miserabili  funere,    media  in  urbe 

I3per  viam  defecit.  sed  magna  populi  Romani  fortuna,  et 
semper  in  malis   maior,    totis  denuo   viribus  consur- 
rexit;     adgressique    singulos    populos    Cato    discutitso 
Etruscos,    Gabinius   Marsos,   Carbo   Lucanos,    Sulla 

14  Samnites ;  Pompeius  vero  Strabo  omnia  flammis  fer- 
roque  populatus  non  prius  finem  caedium  fecit,  quam 
Asculi  eversione  manibus  tot  exercituum,  consulum 
direptarumque  urbium  dis  litaretur.  35 


n,  6.  7  [18.  19]. 


71 


VII.  BELLVM  SERVILE. 

Id  qualitercumque :  etsi  cum  sociis  nefas,  cum  lii,  19 
liberis  tamen  et  ingenuis  dimicatum  est:    quis  aequo 
animo  ferat  in  principe  populo  bella  servorum?  pri-2 
mum    servile     bellum    inter     initia    urbis    Herdonio 
duce  Sabino  in  ipsa  urbe  temptatum  est,   cum  occu- 
[■pata  tribuniciis  seditionibus  civitate  Capitoliimi  obses- 
jum  est  et  a  consule  receptum ;  sed  hic  tumultus  ma- 
bis  fuit  quam  bellum.  mox  imperio  per  diversa  ter- 
|-arum  occupato,  quis  crederet  Siciliam  multo  cruentius 
lervili  quam  Punico  bello  esse  vastatam?   terra  fru-3 
|mm  ferax  et  quodam  modo  suburbana  provincia  lati- 
lundiis  civium  Romanorum  tenebatur.  hic  ad  cultum 
jigri  frequentia  ergastula  catenatique   cultores  mate- 
kam  bello  praebuere.  Syrus  quidam  nomine  Eunus  —  4 
|nagnitudo  cladium  facit,  ut  meminerimus  —  fanatico 
mrore  simulato,   dum  Syriae  deae    comas  iactat,   ad 
libertatem  et  arma  servos  quasi  numinum  imperio  con- 
|citavit;  idque  ut  divinitus  fieri  probaret,  in  ore  ab-5 
dita  nuce  quam  sulphure  et  igni  stipaverat,    leniter 
inspirans  flammam  inter  verba  fundebat.  hoc  miracu-6 
lum  primo   duo   milia  ex  obviis,  mox  iure  belli  re- 
fractis  ergastulis  sexaginta  amplius  milium  fecit  exer- 
citum;  regisque,  ne  quid  mali  deesset,  decoratus  in- 
signibus  castella,   vicos,  oppida  miserabili  direptione 
vastavit.  quid?  illud  quoque  ultimum   dedecus  belli,  7 
capta  sunt  castra  praetorum;  nec  nominare  ipsos  pu- 
debit,  castra  Manlii,  Lentuli,   Pisonis,  Hypsaei.   ita- 
que  qui  per  fugitivarios  abstrahi  debuissent,  praetorios 

|30  duces  profugos  proelio  ipsi  sequebantur.  tandem  Per- 
perna  imperatore  supplicium  de  eis  sumptum  est.  hic  8 
enim  victos  et  aput  Hennam  novissime  obsessos  cum 
fame  quasi  pestilentia   consumpsisset,  reliquias  latro- 
num  compedibus  catenis  crucibusque  punivit;  fuitque 

85  de  servis  ovatione  contentus ,  ne  dignitatem  triumphi 
servili  inscriptione  violaret. 

Vixdum  respiraverat  insula,  cum  statim  Servilioo 


72  FLOBI EPITOMA. 

praetore  a  Syro  reditur  ad  Cilicem.   Athenio  pastor 
interfecto   domino   familiam  ergastulo   liberatam    sub 

10  signis  ordinat.  ipse  veste  purpurea  argenteoque  baculo 
et  regium    in   morem   fronte    redimita  non  minorem 
quam  ille  fanaticus  prior  conflavit  exercitum,  acrius-  5 
que  multo,  quasi  et  illum  vindicaret,   vicos,   oppida, 
castella    diripiens,   in  dominos,  quamquam  in  servos 

1 1  infestius  quasi  in  transfugas ,  saeviebat.  ab  hoc  quo- 
quepraetorii  exercitus  fusi,  capta  Servili  castra,  capta 
Euculli.  sed  Titus  Aquilius  Perpernae  usus  exemplo,  lo 
interclusum  hostem  commeatibus  ad  extrema  conpulit 
comminutasque  copias  fame  armis  facile  delevit;  de- 
didissentque  se,   nisi   suppliciorum  metu  voluntariam 

l2mortem  praetulissent.  ac  ne  de  duce  quidem  suppli- 
cium  exigi  potuit,   quamvis  vivus  in  manus  venerit.  15 
quippe  dum  circa  adprehendendum  eum  a  multitudine 
contenditur,    inter  rixantium  manus  praeda  lacerata 
est. 

VIII.  BELLVM  SPARTACmi. 

in,  20      Enimvero  et  servilium  armorum  dedecus  feras ;  20 
nam  etsi  per  fortunam  in  omnia  obnoxii,  tamen  quasi 
secundum  hominum  genus  sunt  et  in  bona  libertatis 
nostrae  adoptantur:  beUum  Spartaco  duce  concitatum 

2quo  nomine  appellem  nescio;  quippe  cum  servi  mili- 
taverint,  gladiatores  imperavermt,  illi  infimae  sortis  25 
homines,    hi  pessumae   auxere  hidibriis   calamitatem 
Romanam. 

3         Spartacus,    Crixus,    Oenomaus    efifracto    Lentuli 
ludo  cum  triginta  haut  amplius  eiusdem  fortunae  vi- 
ris   erupere   Capuam;   servisque  ad  vexillum  vocatisso 
cum   statim  decem   milia  amplius   coissent,   homines 
modo   effugisse   contenti,  iam   et  vindicari    volebant. 

4prima  sedes  velut  beluis  mons  Vesuvius  placuit.  ibi 
cum  obsiderentur  a  Clodio  Glabro,  per  fauces  cavi  mon- 
tis  vitineis  delapsivinculis  ad  imas  eius  descendere  radi-  35 
ces  et  exitu  inviso  nihil  tale  opinantis  ducis  subito  impetu 

Scastra  rapuerunt;  inde  alia  [castra],  Vareniana,  castra 


IT,7— 9[iii,19— 21].  73 

deinceps  Thorani;  totamque  pervagantur  Campaniam. 
nec  villarum  adque  vicorum  vastatione  contenti  No- 
km  atque  Nuceriam,  Thurios  atque  Metapontum  ter- 
ribili  strage  populantur.  adfluentibus  in   diem   copiisS 

5  cum   iam  esset   iustus   exercitus,    e   viminibus   pecu- 
dnmque  tegumentis  inconditos  sibi    clipeos,   ex  ferro 
ergastulorum  recocto  gladios  ac  tela  fecerunt.   ac  ne? 
quod  decus   iusto   deesset   exercitui,    domitis    obviis 
etiam  gregibus  paratur  equitatus,   captaque  de  prae- 

10  toribus  insignia  et  fasces  ad  ducem  detulere.  nec  ab-  s 
nuit  ille  de  stipendiario  Thrace  miles,   de  milite  de- 
sertor,  de  desertore  latro,  deinde  in  honorem  virium 
gladiator.   quin  defunctorum    quoque   proelio    ducum9 
funera  imperatorum  celebravit  exsequiis,  captivosque 

iscirca  rogum  iussit  armis  depugnare,  quasi  plane  ex- 
piaturus  omne  praeteritum  dedecus,   si  de  gladiatore 
munerarius  bustum  fecisset.  inde  iam  consularem  quo-  lo 
que  adgressus  in  Appenino  Lentuli  exercitum  cecidit, 
apud  Mutinam  Publi  Cassi  castra  ^elevit.  quibus  ela- 1 1 

20  tus  victoriis  de  invadenda  urbe  Romana  —  quod  satis 
est  turpitudini  nostrae  —   deliberavit.   tandem   enim  l'^ 
totis  imperii  viribus  contra  myrmillonem  consurgunt, 
pudoremque  Romanum  Licinius    Crassus   adseruit;   a 
quo  pulsi  fugatique  —  pudet  dicere  —  hostes  in  ex- 

25  trema  Italiae  refugerunt.   ibi  circa  Brittium  angulum  la 
clusi,   cum  fugam  in  Siciliam  pararent  neque  navigia 
suppeterent,  ratesque  ex  trabibus  et  dolea  conexa  vir- 
gultis  rapidissimo   freto  frustra  experirentur,  tandem 
eruptione  facta  digna  viris  obiere  morte  et,  quod  sub  14 

sogladiatore  duce  oportuit,  sine  missione  pugnatum  est. 
Spartacus  ipse  in  primo  agmine  fortissime  dimicans 
quasi  imperator  occisus  est. 

Vim.   BELLVM  CIVILE  MARIANVM. 

Hoc  deerat  unum  populi  Romani  malis,  ut  iii,   21 
jsiam  ipse  intra  se  parricid^e  telum  domi  stringeret,  et 
in  urbe  media  ac  foro  quasi  harena  cives  cum  civibus 
suis  gladiatorio  more   concurrerent.    aequiore    animo2 


74  FLORI EPITOMA. 

utcumque  ferrem,  si  plebei  duces  aut,  si  nobiles,  mali 
saltem  ducatum  sceleri  praebuissent.  tum  vero  —  pro 
facinus  !  —  qui  viri !  qui  imperatores !  decora  et  orna- 
menta  saeculi  sui,  Marius  et  SuUa,  pessimo  facinori 
suam  etiam  dignitatem  praebuerunt.  5 

^  Bellum  civile  Marianum  sive  Sullanum  tribus ,  ut 
sic  dixerim,  sideribus  agitatum  est.  primum  levi  et 
modico  tumultu  maiore  quam  bello,  intra  ipsos  dum- 

4taxat  armorum  duces  subsistente  saevitia;  mox  atro- 
cius  et  cruentius ,  per  ipsius  viscera  senatus  grassante  ic 

5  victoria ;  ultimo  non  civicam  modo ,  sed  hostilem  quo- 
que  rabiem  supergressum  [est],  cum  armorum  furor 
totius  Italiae  viribus  niteretur,  eo  usque  odiis  sae- 
vientibus  peractum  est,  donec  deessent  qui  occide- 
rentur.  15 

6  Initium  et  causa  b^lli  inexplebilis  honorum  Marii 
fames ,  dum  decretam  SuUae  provinciam  Sulpicia  lege 
sollicitat.  sed  inpatiens  iniuriae  statim  SuUa  legiones 
circumegit,  dilatoque  Mithridate  Esquilina  Collinaque 

7porta  geminum  urbi  agmen  infudit.  inde  cum  consu-20 
les  Sulpicius  et  Albinovanus  obiecissent  catervas  suas, 
et  saxa  undique  a  moenibus  ac  tela  iacerentur,  ipse 
quoque  iaculatus  incendia  viam  fecit  arcemque  Capi- 
tolii,  quae  Poenos  quoque,  quae  Gallos  etiam  Seno- 
8nas  evaserat,  quasi  captivam  victor  insedit.  tum  ex25 
consulto  senatus  adversariis  hostibus  iudicatis  in  prae- 
sentem  tribunum  aliosque  diversae  factionis  iure  sae- 
vitum  est;  Marium  servilis  fuga  exemit,  immo  fortuna 
alteri  bello  reservavit. 

0         Cornelio  Cinna  Gneo  Octavio  consulibus  male  ob-  30 
rutum   resurrexit   incendium,   et  quidem  ab  ipsorum 
discordia,  cum  de  revocandis  quos  senatus  hostes  iudi- 

lOcaverat  ad  populum  referretur;  cincta  quidem  gladiis 
contione,  sed  vincentibus  quibus  pax  et  quies  potior, 
profugus  patria  sua  Cinna  confugit  ad  partes.    rediit3.> 
ab  Africa  Marius  clade  maior;    si  quidem  carcer  ca- 

lltenae,   fuga   exilium    horrificaverant  dignitatem.    ita- 
que  ad  nomen  tanti  viri  late  concurritur,  servitia  — 


II,  9  [III,  21].  75 

pro  nefas!  —  et  ergastula  armantur,  et  facile  invenit 
exercitum    imperator.    itaque    vi    patriam    reposcens,  12 
unde  vi  fuerat  expulsus,   poterat    videri  iure  agere, 
nisi  causam  suam  saevitia  corrumperet.  sed  cum  dis 

5  hominibusque   infestus  rediret,   statim  primo   impetu 
cliens  et  alumna  urbis  Ostia  nefanda  strage  diripitur. 
mox  in  urbem   quadruplici  agmine  intratur.    diviserei3 
copias    Cinna,  Marius,   Carbo,    Sertorius.    hic    post- 
quam  manus  omnis  Octavi  depulsa  laniculo  est,  sta- 

10  tmi  ad  principum  caedem  signo  dato  aliquanto  saevius 
quam  vel  in  Punica    urbe   saevitur.    Octavi  consulisi4 
caput  pro    rostris    exponitur,    Antonii    consularis   in 
Mari  ipsius  mensis.  Caesares  a  Fimbria  in  penatibus 
domuum    suarum  trucidantur,   Crassi  pater    et  filius 

15  in  mutuo  alter  alterius  aspectu.    Baebium  atque   Nu- 
mitorium  per  medium  forum  unci  traxere  carnificum. 
Catulus    se    ignis    haustu    ludibrio    hostium    exemit.  15 
Merula  flamen  Dialis  in  Capitolio  lovis  ipsius  oculos  16 
venarum  cruore  respersit.  Ancharius  ipso  vidente  Ma- 

2orio  confossus  est,  quia  fatalem  illam  scilicet  manum 
non  porrexerat  salutanti.  haec  tot  senatus  funera  in- 17 
tra  kalendas  et  idus  lanuarii  mensis  septima  illa  Marii 
purpura  dedit.  quid  futurum  fuit,  si  annum  consula- 
tus  implesset? 

25         Scipione  Norbanoque  consulibus  tertius  ille  turbo  18 
civilis  insaniae  toto  furore  detonuit,  quippe  cum  hinc 
octo  legiones,   quingentae   cohortes   starent  in  armis, 
inde  ab  Asia  cum   victore  exercitu  SuIIa  properaret. 
et  sane  cum  tam  ferox  in  Sullanos  Marius   fuisset,  19 

soquanta  saevitia  opus  erat,  ut  Sulla   de  Mario  vindi- 
caretur?  primum  aputCapuam  sub  amne  Vulturno  signa 
concurrunt,  et  statim  Norbani  fusus  exercitus,  statim 
Scipionis  copiae  ostentata  spe    pacis    oppressae.   tum20 
Marius   iuvenis    et    Carbo  consules    quasi   desperata 

35victoria,   ne  inulti   perirent,  in  antecessum  sanguine 
senatus  sibi  parentabant,  obsessaque  curia  sic  de  senatu 

?[uasi  de   carcere    qui    iugularentur  educti.   quantum21 
unerum  in  foro,  in  circo,    in  penetralibus  templis! 


76  FLOEI EPITOMA. 

nam  Mucius  Scaevola  pontifex  Vestalis  amplexus  aras 

22tantum   non  eodem  igne  sepelitur.     Lamponius  atque 

Telesinus,   Samnitum  duces,   atrocius  Pyrrho   et  An- 

nibale   Campaniam   Etruriamque   populantur,    et   sub 

23  specie  partium  se   vindicant.     apud  Sacriportum  Col-  s 
linamque   portam    debellatae   omnes   hostium   copiae; 
ibi  Marius,  hic  Telesinus   oppressi.     nec  idem  tamen 
caedium  q^ui  belli  finis  fuit.     stricti  enim   et  in  pace 
gladii,  animadversumque  in  eos,   qui  se  sponte  dedi- 

24  derant.     minus  est,  quod  aput  Sacriportum,  aput  Col-  lo 
linam   septuagiuta  milia  amplius  Sulla  concidit:    bel- 
lum  erat.    quattuor  milia  deditorum  inermium  civium 

25  in  villa  publica  interfici  iussit:  isti  tot  in  pace  non 
plures  sunt?  quis  autem  illos  potest  conputare,  quos 
in  urbe  passim  quisquis  voluit  occidit?  donec  admo- 15 
nente  Fufidio,  vivere  aliquos  debere,  ut  essent  qui- 
bus  imperaret,  proposita  est  ingens  illa  tabula,  et  ex 
ipso  equestris   ordinis  flore  ac  senatu  duo  milia  ele- 

26cti,  qui  mori  iuberentur:  novi  generis  edictum.  lon- 
eum  post  haec  referre  ludibrio  habita  fata  Carbonis,  20 
fata  Sorani,  Plaetorios  atque  Venuleios,  Baebium  sine 
ferro  ritu  ferarum  inter  manus  laniatum,  Marium,  du- 
cis  ipsius  fratrem,  aput  Catuli  sepulcrum  oculis  effos- 
sis,  manibus   cruribusque  effractis   servatum  aliquan- 

27diu,  ut  per  singula  membra  moreretur.    possis  singu-25 
lorum  hominum  ferre  poenas :  municipia  Italiae  splen- 
didissima  sub  hasta  venierunt,  Spoletium,  Interamni- 

28  um,  Praeneste,  Florentia.     nam  Sulmonem,  vetus  op- 
pidum  socium  atque  amicum  —  facinus  indignum !  — 
non   expugnat  aut  obsidet  iure  belli;   sed  quo  modoso 
morte  damnati  duci  iubentur,  sic  damnatam  civitatem 
iussit  SuUa  deleri. 

X.  BELLVM  SERTORIAmnM. 

111,22      Bellum  Sertorianum  quid  amplius  quam  Sullanae 
proscriptionis  hereditas  fuit?  hostile  potius  an  civile35 
dixerim    nescio,    quippe    quod  Lusitani   Celtiberique 
2Romano  gesserint  duce.     exul  et  profugus  feralis  il- 


n,9— 11  [111,21  — 23J.  77 

lius  tabulae,  vir  summae  quidem  sed  calamitosae  \'ir- 
tutis  malis  suis  maria  terrasque  permiscuit;  et  iam 
Africae,  iam  Balearibus  insulis  fortunam  expertus  us- 
que  in  Oceanum  fortunatasque  insulas  penetravit  con- 

5  siliis,  tandem  Hispaniam  armavit.     viro  cum  viris  fa-3 
cile  convenit.     nec  alias   magis   apparuit  Hispani  mi- 
litis  vigor  quam  Romano  duce.     quamquam  ille  non4 
contentus  mspania  ad  Mithridatem  quoque  Ponticos- 
que  respexit  regemque  classe  iuvit.     et  quid  futurumS 

lofuit  satis  tanto  hosti,  cui  uno  imperatore  resistere  res 
Romana  non  potuit?  additus  Metello  Gneus  Pompe- 
ius.     hi  copias  adtriverant  viri,  prope  tota  Hispania6 
persecuti.     diu  et  ancipiti  semper  acie  pugnatum  est; 
nec  tamen  prius  bello  quam  suorum  scelere  et  insi- 

isdiis   extinctus   est.     prima  per  legatos   habita  certa- 
mina,    cum  hinc  Domitius  et  Thorius,  inde  Hirtulei 
proluderent;  mox  his  aput  Segoviam,  illis  apudAnam7 
numen  oppressis,  ipsi   duces   comminus  invicem    ex- 
perti  apua  Lauronem  atque  Sucronem  aequavere  cla- 

2oaes.     tum  illis   ad  populationes  agrorum,  his  ad  ur-8 
bium  excidia  conversis,  misera  inter  Romanos  duces 
Hispania    discordiae   poenas    dabat ;    donec    oppresso  0 
domestica  fraude  Sertorio,  victo  deditoque  Perperna, 
ipsae  quoque  in  Romanam  fidem  venere  urbes  Osca, 

2oTermeste,  Vlia,  Valentia,  Auxuma  et  in  fame  nihil 
non  experta  Calagurris.  sic  recepta  in  pacem  Hispa- 
nia.  victores  duces  externum  ia  magis  quam  civile 
bellum  videri  voluerunt,  ut  triumpharent. 

XI.  BELLVM  CIVn.E  SVB  LEPmO. 

30     Marco  Lepido    Quinto    Catulo    consulibus    civile  iii,  23 
bellum  paene  citius   oppressum   est   quam    inciperet: 
sed  quantulacumque  fax   illius  motus  ab  ipso  Sullae 
rogo   exarsit.     cupidus   rerum  novarum  per  insolen-2 
tiam  Lepidus  acta  tanti  viri  rescindere  parabat;   nec 

35inmerito,   si  tamen  posset  sine  magna  clade  rei  pu- 
blicae.    nam  cum  iure  belli  Sulla  dictator  proscripsis- 3 
set  inimicos,    qui  supererant  revocante  Lepido   quid 


78  FLORI EPITOMA. 

aliud  quam  ad  bellum  vocabantur?  cumque  damna- 
torum  civium  bona  addicente  Sulla  quamvis  male  ca- 
pta  iure  tamen  tenerentur,  repetitio  eorum  procul  du- 

4Dio  labefactabat  compositae  civitatis   statum.     expe- 
diebat  ergo  quasi  aegrae  sauciaeque  rei  publicae  qui-  5 
escere  quomodocumque,  ne  volnera  curatione  ipsa  re- 

5  scinderentur.  ergo  cum  turbidis  contionibus  velut 
classico   civitatem    terruisset,    profectus   in  Etruriam 

^arma  inde   et    exercitum  urbi  admovebat.      sed    iam 
Mulvium  pontem  collemque  laniculum  Lutatius  Catu-10 
lus  Gneusque  Pompeius,  Sullanae  dominationis  duces 

7atque  signiferi,  alio  exercitu  insederant.  a  quibus 
primo  statim  impetu  retro  pulsus  hostisque  a  senatu 
iudicatus    incruenta  fuga  Etruriam,    inde   Sardiniam 

Srecessit,   ibique  morbo  et  paenitentia  interiit.     victo- 15 
res  ^[uoque,  quod  non  temere  alias  in  civilibus  bellis, 
partis  contenti  fuerunt. 

Xn.  BELLVIVI  CATILINAE. 

Iiii,  1      Catilinam  luxuria  primum,  tum  hinc  conflata  ege- 
stas  rei  familiaris,   simul  occasio,   quod  in  extremis20 
finibus  mundi  arma  Romana  peregrinabantur,  in  ne- 
faria   consilia    opprimendae    patriae    suae    conpulere. 

2senatum  confodere,  consules  trucidare,  distringere  in- 
cendiis  urbem,  diripere  aerarium,  totam  denique  rem 
publicam  funditus  tollere  et  quidquid  necAnnibal  vi-25 

3deretur  optasse,  quibus  - —  o  nefas!  —  sociis  adgr^s- 
sus  est!  ipse  patricius ;  sed  hoc  minus  est:  Curii,  Por- 
cii,  Sullae,  Cethegi,  Autronii,  Varguntei  atque  Lon- 
gini ,  quae  familiae !  quae  senatus  insignia !  Lentulus 
quoque  tum  cum  maxime  praetor.     hos  omnis  inma-30 

4  nissimi  facinoris  satellites  habuit.  additum  est  pignus 
coniurationis  sanguis  humanus,  quem  circumlatum  pa- 
teris  bibere:   summum  nefas,   ni  amplius  esset,   pro- 

5pter   quod  biberunt.     actum  erat  de  pulcherrimo  im- 
perio,  nisi  illa  coniuratio  in  Ciceronem  et  Antonium35 
consules  incidisset,   quorum  alter  industria  rem  pate- 

6fecit,   alter  manu  oppressit.     tanti   sceleris  indicium 


n,  1 1—13  [m,  23— iiii,  1. 2].  79 

per  Fulviam  emersit,   vilissimum  scortum,   sed  patri- 
ciis  innocentius.     consul  habito  senatu  in  praesentem  7 
reum  peroravit;  sed  non  amplius  profectum,  quam  ut 
hostis   evaderet   seque  tum  palam   ac  professe  incen- 

sdium  suum  restincturum  ruina  minaretur.  et  ille  qui-S 
dem   ad  praeparatum  a  Manlio  in  Etruria  exercitum 
proficiscitur   signa  inlaturus   urbi.     Lentulus  destina- 
tum  familiae  suae  Sibyllinis  versibus  regnum  sibi  va- 
ticinans   ad  praestitutum  a   Catilina  diem  urbe    tota 

loviros,   faces,   tela  disponit.     nec  civili    conspiratione  & 
contentus  legatos  AlloDrogum,  oui  tum  forte  aderant, 
in  arma  soUicitat.    isset  ultra  Alpes  furor,  nisi  altera 
proditione  Volturci  praetoris  litterae  tenerentur.     sta- 
tim    Ciceronis    imperio    iniecta   est    barbaris   manus; 

15  palam    praetor   in    senatu   convincitur.      de  supplicio  l^ 
agentibus,  Caesar  parcendum  dignitati,  Cato  animad- 
vertendum  pro   scelere  censebant.     quam   sententiamll 
secutis  omnibus  in  careere  parricidae  strangulantur. 
quamvis  parte  coniurationis  oppressa,   tamen  ab  in- 

20cepto  Catilina  non  de^titit;  infestis  ab  Etruria  signis 
patriam   petens    obvio    Antonii    exercitu    opprimitur. 
quam  atrociter  dimicatum   sit,   exitus   docuit.     nemo  12 
hostium  bello  superfuit;   quem   quis   in  pugnando  ce- 
perat  locum,  eum  amissa  anima  corpore  tegebat.  Ca- 

25tilina  lcnge   a  suis  inter  hostium  cadavera  repertus 
est,  pulcherrima  morte,   si  pro  patria  sic  concidisset. 

Xni.  BELLVM  CmLE  CAESARIS  ET  POMPEI. 

lam  toto  orbe  paene  pacato  maius  erat  imperium  iiii,  2 
Romanum,  quam  ut  ullis  exteris  viribus  opprimi  pos- 
30  set.     itaque  invidens  fortuna  principi  gentium  populo 
ipsum  illum  in  exitiimi  sui  armavit.     ac  Mariana  qui-  2 
dem  Cinnanaque  rabies  iam  intra  urbem  praeluserat, 

?uasi  si  experiretur.     SuUana  tempestas  latius,  intra 
taliam  tamen  detonuerat.  Caesaris  furor  atque  Pom-3 
35pei  urbem  Italiam,  gentes  nationes,    totum  qua  pate- 
bat  imperium  quodam  quasi  diluvio  et  inflammatione 
corripuit,  adeo  ut  non  recte  tantum  civile  dicatur,  ac4 


80  FLORI  EPITOMA. 

ne    sociale    quidem,    sed   nec    externum,    sed   potius 
commune  quoddam  ex  omnibus  et  plus  quam  bellum. 

6  quippe  si  duces  eius  inspicias,  totus  senatus  in  par- 
tibus;  si  exercitus,  hinc  undecim  legiones,  inde  de- 
cem  et  octo,  flos  omnis  et  robur  Italici  sanguinis;  5 
si  auxilia  sociorum,  hinc  Gallici  Germanique  dile- 
ctus ,  inde  Deiotarus ,  Ariobarzanes ,  Tarcondimotus, 
Cotys  et  Rhascypolis,  omne  ThraciaC;  Cappadociae,  Ma- 

€cedoniae,  Ciliciae,  Graeciae  totiusque  robur  orientis;  si 
moram  belli,  quattuor  anni,  set  pro  clade  renim  bre- 10 
ves;  si  locum  et  spatiu^m,  commissum  est  intra  Ita- 
liam,  inde  se  in  Gralliam  Hispaniamque  deflexit  re- 
versumque  ab  occasu  totis  viribus  in  Epiro  Thessa- 
liaque  consedit;  hinc  in  Aegyptum  subito  transiluit, 
inde   respexit  Asiam,  Africae   incubuit,  postremo   inij 

7Hispaniam  regyravit  et  ibi  aliquando  defecit.  sed 
non  et  odia  partium  finita  cum  bello.  non  enim  prius 
quieverunt,  quam  in  ipsa  urbe  medio  senatu  eorum, 
qui  victi  erant,  odia  victoris  se  caede  satiarent. 

8  Causa  tantae  ealamitatis  eadem  quae  omnium^^o 
nimia  felicitas.  si  quidem  Quinto  Metello  Lucio  Afra- 
nio  consulibus  cum  Romana  maiestas  toto  orbe  polle- 
ret  recentesque  victorias,  Ponticos  et  Ai-menios  trium- 
phos,  in  Pompeianis  theatris  Roma  cantaret,  nimia 
Pompei  potentia  aput  otiosos,   ut  solet,   cives  movit25 

^invidiam.     Metellus  ob  inminutum  Cretae  triumphum, 

Cato   adversus  potentes    semper    obliquus    detrectare 

Pompeio   actisque   eius   obstrepere.     hic   dolor  trans- 

versum  egit  et  ad  praesidia  dignitati  paranda  inpulit. 

lOforte  tunc  Crassus  genere   divitiis  dignitate  florebat,  30 

ut  vellet  tamen  auctioris  opes;   C.  Caesar  eloquentia 

et  spiritu,   ecce  iam  et  consulatu  adlevabatur;   Pom- 

11  peius  tamen  inter  utrumque  eminebat.    sic  igitur  Cae- 

sare  dignitatem   conparare,    Crasso  augere,   Pompeio 

retinere  cupientibus  omnibusque  pariter  potentiae  cu-35 

12pidis  de  invadenda  re  publica  facile  convenit.     ergo 

cum  mutuis   viribus  in  suum  quisque   decus  niteren- 

tur,  Galliam  Caesar  invadit,  Crassus  Asiam,  Pompe- 


II,  13  [iiii,  2j.  81 

ius  Hispaniam:  tres  maximi  exercitus,  et  in  his  orbis 
imperium   societate  trium  principum  occupatur.     de-13 
cem  annos  traxit  ista  dominatio  ex  fide,   quia  mutuo 
metu  tenebantur.    Crassi  moi-te  apud  Partnos,  morte 

5  luliae    Caesaris    filiae,    quae   nupta  Pompeio    generi 
socerique  concordiam  matrimonii  foedere  continebat, 
statim  aemulatio  erupit.     iam  Pompeio  suspectae  Cae-  14 
saris  opes  et  Caesari  Pompeiana  dignitas  gravis.  hec 
ille  ferebat  parem,  nec   hic   superiorem.     pro  nefas! 

10  sic  de  principatu  laborabant,  tamquam  duos  tanti  im- 
perii  fortuna  non  caperet.     ergo  Lentulo  Marcelloque  15 
consulibus  rupta  primum  coniurationis  fides.     de  suc- 
cessione  Caesaris  senatus,   id  est  Pompeius  agitabat, 
nec  ille  abnuebat,  si  ratio  sui  proximis    comitiis   ha- 

loberetur.     ut  daretur  consulatus  absenti,   quem  decemio 
tribuni  favente  Pompeio  nuper  decreverant,   dissimu- 
lante  eodem  negabatur:  veniret  et  peteret  more  ma- 
iorum.     ille  contra  flagitare  decreta,    ac,    nisi  fides  17 
permaneret,  non  remittere  exercitum.     ergo  ut  in  ho- 

20  stem  decernitur.  his  Caesar  agitatus  statuit  praemia 
armorum  armis  defendere. 

Prima  civilis  belli  harena  Italia  fuit,  cuius  arces  I8 
levibus  praesidiis  Pompeius  insederat;  sed  omnia  su- 
bito  Caesaris  impetu  oppressa   sunt.     prima  Arimino  10 

2.)signa   cecinerunt.     tum  pulsus  Etruria  Libo,   Vmbria 
Thermus,   Domitius  Corfinio.     et  peractum  erat  bel- 
lum  sine  sanguine,  si  Pompeium  Brundisii  opprimere 
potuisset.     et  ceperat ;    sed   ille  per    obsessi   claustra  20 
portus  nocturna  fuga  evasit.   turpe  dictu!  modo  prin- 

30ceps  patrum,  pacis  bellique  moderator  per  triumpha- 
tum  a  se  mare  lacera  et  paene  inermi  nave  fugiebat. 
nec  Pompei  ab  Italia  quam  senatus  ab    urbe    fuga2i 
turpior:  quam  paene  vacuam  metu  Caesar   ingressus 
consulem  se  ipse  fecit.     aerarium    quoque   sanctum, 

35  quod  quia  tardius  aperiebant  tribuni  iussit  effringi, 
censum  et  patrimonium  populi  Romani,  ante  rapuit 
quam  imperium. 

Pulso  fugatoque   Pompeio   raaluit  prius   ordinare22 

FLORVS.  6 


82  FLORI EPITOMA. 

provincias  quam  ipsum  sequi.    Siciliam  et  Sardiniam, 

23annonae    pignera,    per   legatos    habet.      nihil  hostile 

erat  in  Gallia;   pacem  ipse  fecerat.     sed  ad  Plispani- 

enses  Pompei  exercitus  transeunti  per  eani   duci  por- 

tas  claudere  ausa  Massilia  est.   misera  dum  cupit  pa-  s 

cem,  belli  metu  in  bellum  incidit;  sed  quia  tuta  mu- 

24ris  erat,   vinci  eam  sibi   iussit  absenti.     Graecula  ci- 

vitas   non  pro  mollitia  nominis  et  vallum  rumpere  et 

incendere    machinas   ausa,    etiam   congredi    navibus; 

25sed  Brutus,   cui  mandatum  erat  bellum,    victos  terraio 

marique  perdomuit.    mox  dedentibus  se  omnia  ablata 

praeter   quam  potiorem  omnibus  habebant  libertatem. 

26  Anceps  variumque  sed  incruentum  in  Hispania 
bellum  cum  legatis  Gnei  Pompei,  Petreio  et  Afranio, 
quos  Ilerdae  castra  habentes  aput  Sicorim  amnem  ob- 15 

27  sidere  et  ab  oppido  intercludere  adgreditur.  interim 
abundatio  verni  fluminis  commeatibus  prohibebat:  sic 
fame  castra  temptata  sunt,  obsessorque  ipse  quasi  ob- 

28  sidebatur.      sed  ubi  pax  fluminis  rediit ,   populationi- 
bus  et  pugnae  campos  aperuit,  iterum  ferox  instat  etio 
cedentes  ad  Celtiberiam  consecutus  aggere  et  vallo  et 

29per  haec  siti  ad  deditionem  conpulit.   sic  citerior  Hi- 
spania  recepta  est,   nec   ulterior  moram  fecit.     quid 
enim  una  post  quinque  legiones?  itaque  ultro  cedente 
Varrone   Gades,   fretum,   Oceanus,   omnia  felicitatem  25 
Caesaris  sequebantur. 

30  ^  Aliquid  tamen  adversus  absentem  ducem  ausa 
Fortuna   est   circa  Illyricam   et  Africam  oram,   quasi 

31  de  industria  prospera  eius  adversis  radiaret.      quippe 
cum  fauces  Adriani  maris  iussi  occupare  Dolabella  et30 
Antonius,  ille  Illyrico,  hic  Curictico  litore  castra  po- 
suissent,  iam  maria  late  tenente  Pompeio,  repente  le- 
gatus    eius  Octavius  Libo   ingentibus   copiis  classico- 

32rum  utrumque  circumvenit.     deditionem  fames  extor- 
sit  Antonio.  missae  quoque  a  Basilo  in  auxilium  eius  35 
rates,  quales  inopia  navium  fecerant,  nova  Pompeia- 
norum  arte   Cilicum    actis   sub   mari    funibus    captae 

33  quasi  per  indaginem.      duas  tamen    aestus   explicuit. 


II,  13  [iiii,  2J.  gS 

una,  quae  Opiterginos  ferebat,  in  vadis  haesit  me- 
morandumque  posteris  exemplum  dedit.  quippe  vix 
mille  iuvenum  manus  circumfusi  undique  exercitus 
per  totum  diem  tela  sustinuit,   et   cum  exitum  virtus 

5  non   haberet,   tandem  ne   in  deditionem  veniret   hor- 
tante  tribuno  Vulteio  mutuis  ictibus  inter  se  concur- 
rit.     in  Africa  quoque  par  et  virtus  et  calamitas  Cu-  34 
rionis   fuit,    qui   ad  recipiendam    provinciam    missus 
pulso   fugatoque  Varo   superbus    subitum  lubae  regis 

loadventum  equitatumque  Maurorum  sustinere  non  po- 
tuit.  patebat  victo  fuga;  sed  pudor  suasit,  ut  amis- 
sum  sua  temeritate  exercitum  morte  sequeretur. 

Sed  iam   debitym  par   Fortuna  flagitante  sedem35 
bello  Pompeius  Epiron  elegerat ;  nec  Caesar  moraba- 

istur.     quippe  ordinatis   a  tergo  omnibus,   quamvis  hi-36 
emps  media  prohiberet  tempestate,   ad  bellum  navi- 
gavit;  positisque  ad  Oricum  castris,   cum  pars  exer-37 
citus   OD   inopiam  navium  cum  Antonio  relicta  Brun- 
disii  moram  faceret,  adeo  inpatiens  erat,  ut  ad  arces- 

2osendos  eos  ardente  ventis  mari,  nocte  concubia,  spe-  ■ 
culatorio  navigio  solus  ire  temptaverit.     extat  ad  tre- 
pidum  tanto  discrimine  gubernatorem  vox  ipsius  *Cae- 
sarem  vehis.'     contractis   in  unum  undique  omnibus  38 
copiis  positisque  conmiinus   castris   diversa   erant  du- 

25cum  consilia.     Caesar  pro  natura  ferox  et  conficien- 
dae  rei  cupidus  ostentare  aciem,  provocare,  lacessere ;  39 
nunc  obsi(uone  castrorum,  quae  sedecim  milium  vallo 
obduxerat  —  sed   quid  iis   obesset   obsidio,    qui  pa- 
tente  mari  omnibus  copiis  abundarent? — nunc  expu-40 

sognatione   Dyrrachi  inrita,   quippe  quam  vel  situs  in- 

expugnabilem  faceret;  ad  noc  adsiduis  in  eruptione 

hostium  proeliis,  quo  tempore  egregia  virtus  Scaevo- 

"lae  centurionis  emicuit,   cuius  in  scuto  centum  atque 

viginti  tela  sederunt;  iam  vero  urbium  direptione  so-41 

35  ciarum,  cum  Oridum  et  Gomphos  et  alia  castella  Thes- 
saliae  vastaret.     Pompeius  adversus  haec  nectere  mo-  42 
ras,  tergiversari  y  sic  hostem  interclusum  undique  in- 
i     opia   commeatuum    terere,    usque    dum    ardentissimi 

6* 


84  FLORI  EPITOMA. 

43  ducis  consenesceret  impetus.  nec  diutius  profuit  ducis 
salutare  consilium.  miles  otium,  socii  moram,  prin- 
cipes  ambitum  ducis  increpabant.  sic  praecipitantibus 
fatis  proelio  sumpta  Thessalia  est,  et  Philippicis  cam- 
pis  urbis,  imperii,  generis  humani  fata  commissa  sunt.  s 

44numquam  ullo  loco  tantum  virium  populi  Romani, 
tantum  dignitatis  Fortuna  respexit:  trecenta  amplius 
milia  hinc  vel  illinc  praeter  auxilia,  reges  et  senatum. 

45  numquam    inminentis  ,  ruinae    manifestiora   prodigia : 
fuga  victimarum,   examina  in   signis,   interdiu  tene-io 
brae.     dux  ipse  in  nocturna  imagine  plausum  theatri 
sui  audiens  in  modum  planctus  circumsonatus  et  ma- 
ne   cum  puUo   pallio  —  nefas  —  aput  principia  con- 

46spectus  est.     numquam   acrior  neque  alacrior   exerci- 
tus  Caesaris  fuit;  inde  classica  prius,  inde  tela.     ad- is 
notatum  quoque  committentis    aciem  Crastini  pilum, 
qui  mox  adacto  in  os  gladio,   sic  inter  cadavera  re- 
pertus  est:   libidinem  ac  rabiem  qua  pugnaverat  ipsa 

47novitate  volneris  praeferebat.     sed  nec  minus  admi- 
rabilior  illius  exitus  belli.  quippe  cum  Pompeius  adeo  2« 
equitum    copia  abundaret,    ut   facile    circumventurus 

48  sibi  Caesarem  videretur,  circumventus  ipse  est.    nam 
cum  diu  aequo  Marte  contenderent,  iussuque  Pompei 
effusius  a  cornu  erupisset  equitatus,  repente  hinc  si- 
gno   dato    Grermanorum   cohortes    tantum    in    effusos25 
equites  fecere  impetum,  ut  illi  esse  pedites,  hi  venire 

49  in  equis  viderentur.  hanc  stragem  fugientis  equita- 
tus  levis  armaturae  ruina  comitata  est;  tunc  terrore 
latius  dato,  turbantibus  invicem  copiis,  reliqua  stra- 
ges  quasi  una  manu  facta  est 5  nec  mla  res  magis  exi-  3) 

50tio  fuit  quam  ipsa  exercitus  magnitudo.  multus  in  eo 
proelio  Caesar  fuit  mediusque  inter  imperatorem  et 
militem.  voces  quoque  obequitantis  acceptae,  altera 
cruenta,  sed  docta  et  ad  victoriam  efficax  'miles  fa- 
ciem  feri!'  altera  ad  iactationem  conposita  *parce  ci-35 

51  vibus ! '  cum  ipse  sequeretur  felicem  utcumque  in  ma- 
lis  Pompeium,  si  eadem  ipsum  quae  exercitum  eius 
fortuna  traxisset.     superstes  dipmtatis  suae  vixit,  ut 


II,13[mi,  2].  86 

cum  maiore  dedecore  per  Thessalica  Tempe  equo  fu- 
geret,  ut  una  navicula  Lesbon  applicaretur,  ut  Sye- 
dris  in  deserto  Ciliciae  scopulo  fugam  in  Parthos, 
Africam  vel  Aegyptum  agitaret,  ut  denique  Pelusio52 

5  litore  imperio  vilissimi  regis,  consiliis  spadonum  et, 
ne  quid  malis  deesaet,  Septimii  desertoris  sui  gladio 
trucidatus  sub  oculis  uxoris  suae  liberorumque  more- 
retur. 

Quis  non  peractum  esse  cum  Pompeio  crederet?53 

loatquin  acrius  multo   atque  vehementius  Thessalici  in- 
cendii   cineres    recaluerunt.      et  in   Aegypto    quidem54 
adversus  Caesarem  sine  partibus  bellum.   quippe  cum  55 
Ptolemaeus,   rex  Alexandriae,    summum   civilis   belli 
scelus  peregisset  et  foedus  amicitiae  cum  Caesare  me- 

isdio  Pompei  capite  sanxisset,   ultionem  clarissimi  viri 
manibus  quaerente  Fortuna  causa  non   defuit.     Cleo-  56 
patra,  regis  soror,  adfusa  Caesaris  genibus  partem  re- 
gni  reposcebat,     aderat  puellae  forma,  et  quae  dupli- 
caretur   ex  illo,   quod  talis  passa  videbatur  iniuriam, 

20  odium  ipsius  regis ,   qui  Pompei  necem  partium  fato,  57 
non  Caesari  dederat,   haud  dubie  idem  in  ipsum  au- 
surus,   si   fuisset  occasio.      quam   ubi  Caesar  restituiss 
iussit  in  regnum,  statim  ab  isdem  percussoribus  Pom- 
pei  obsessus   in  regia  quamvis  exigua  manu  ingentis 

25  exercitus   molem   mira   virtute   sustinuit.     ac  primum  59 
proximorum  aedificiorum  atque  navalium  incendio  in- 
festorum  hostium  tela  summovit,  mox  in  paeninsulam 
Pharon  subitus   evasit;   inde  depidsus  in  maria  mira 
feRcitate  ad  proximam  classem  enatavit,   relicto  qui- 

3odem  in  fluctious  paludamento  seu  fato   seu  consilio, 
ut  illud  ingruentibus  hostium  telis  saxisque  peteretur. 
tunc  receptus  a  classicis  suis,  undique  simul  hostes60 
adortus  de  inbelli  ac  perfida  gente  iusta  generi  mani- 
bus  dedit.     quippe   et  Theodotus  magister  auctorque 

35totius  belli,  et  ne  virilia  quidem  portenta,  Pothinus 
atque  Ganymedes  diversa  per  mare  et  terras  fuga 
morte  consumpti.  regis  ipsius  corpus  obrutum  limo 
repertum  est  in  aureae  loricae  honore. 


86  FLORI  EPITOMA. 

61  In  A^ia    quoque    novus   rerum    motus   a  Ponto, 

quasi  de  industria  captante  fortuna  hunc  Mithridatico 
regno  exitum,  ut  a  rompeio  pater,   a  Caesare  filius 

t>2  vinceretur.  rex  Pharnaces  magis  discordiae  nostrae 
fiducia    quam  suae    virtutis   infesto   in   Cappadociam  5 

63agmine  ruebat.  s.ed  hunc  Caesar  adgressus  uno  et, 
ut  sic  dixerim,  non  toto  proelio  obtrivit,  more  ful- 
minis,  quod  uno  eodemque  momento  venit,  percussit, 
abscessit.  nec  vana  de  se  praedicatio  est  Caesaris, 
ante  hostem  victum  esse  quam  visum.  10 

64  Sic  cum  exteris;  at  in  Africa  cum  civibus  multo 

atrocius   quam   in   Pharsalia.     hic   reliquias   partium 
naufragarum  quidam  fugae  aestus  expulerat;  nec  re- 

65liquias  diceres,  sed  integrum  bellum.     sparsae  magis 
quam  oppressae  vires  erant;  auxerat  s^tcramentumipsais 
clades  imperatoris,  nec  degenerabat  ducum  successio. 
quippe   satis   ample   sonabant    in  Pompeiani    nominis  . 
locum  Cato  et  Scipio.  accessit  copiis  Mauretaniae  rex 

66luba,   videlicet  ut  latius  vinceret  Caesar.     nihil  ergo 
inter  Pharsaliam   et   Thapson,    nisi    quod  amplior**;20 
eoque  acrior  Caesareanorum   impetus   fuit,  indignan- 
tium  post  Pompeium  crevisse  bellum;   denique,  quod 
alias  numquam,   ante  imperium   ducis  sua  sponte  si- 

67  gna  cecinerunt.   et  primum  strages  ■  a  luba  coepit,  cu- 
ius   elephanti  bellorum  rudes   et   nuper  a   silva  con-25 
sternati  subito  clangore  lituorum  in  suos  sese  circum- 
egere.     statim  exercitus  in  fugam,   nec   duces  fortius 
quam  ut   effugerent.      non    inconspicua   tamen    mors 

68omnium.  iam  Scipio  nave  fugiebat;  sed  adsecutis  ho- 
stibus  gladium  per  viscera  exegit  et,  ubi  esset  quo-  30 
dam  requirente,  respondit  lioc  ipsum  ^bene  se  habet 

69  imperator. '     luba  cum  se  recepisset  in  regiam,  ma- 
gnifice    epulatus   est  postero   die   cum  Petreio    fugae 
comite   superque  mensas   et  pocula  interficiendum  se 
ei  praebuit.     ille  et  regi  suffecit  et  sibi,  cum  interim35 
semesi  in  medio  cibi  et  parentalia  fercula  regio  simul 

ToRomanoque  sanguine  madebant.  Cato  non  interfuit 
bello.     positis    aput  Bagradam  castris  Vticam  veluti 


II,  13  [iiii,  2].  S7 

altera  Africae  claustra  servabat.  sed  accepta  partium 
clade  nihil  cunctatus  est  et,  ut  sapiente  dignum  erat,  71 
mortem  sibi  etiam  laetus  accivit.  nam  postquam  filium 
comitesque  ab  amplexu  dimisit,  in  noctem  lecto  ad 
lucernam  Platonis  libro,  qui  inmortalitatem  animae 
docet,  paulum  quieti  dedit;  tunc  circa  primam  vigi- 
liam  stricto  glaaio  revelatum  pectus  semel  iterumque72 
percussit.  ausi  post  hoc  virum  medici  violare  fomen- 
tis.  ille  passus,  dum  abscederent,  rescidit  plagas  se- 

locutaque  vi  sanguinis  moribundas  manus  in  ipso  vol- 
nere  reliquit,  quod  ipse  bis  fecerat. 

Quasi  numquam  esset  dimicatum,   sic  arma  rur-73 
sus   et   partes,    quantoque   Africa    supra  Thessaliam 
fuit,    tanto  Africam    superabat  Hispania.    plurimum74 

isquantum  favoris  partibus  dabat  fraternitas  ducum  et 
pro  uno   duos  stare  Pompeios.    itaque  nusquam  atro-75 
cius   nec  tam  ancipiti  Marte  concursum  est.    primum 
in  ipso  ostio  Oceani  Varus  Didiusque  legati  conflixere. 
sed  acrius  fuit  cum  ipso  mari  quam  inter  se  navibus 

2obellum,    siquidem,    quasi  furorem  civium  castigaret, 
Oceanus  utramque  classem  naufragio  cecidit.  quinam76 
ille  horror,  cum  eodem  tempore  fluctus  procellae,  viri 
naves,    arma   et  armamenta  confligerent!    adde  situs 
ipsius   formidinem,    vergentia  in  unum,   hinc  Hispa- 

25niae,   inde  M^uritaniae  litora,   mare  et  intestinum  et 
externum  inminentesque  Herculis  speculas,   cum  om- 
nia   imdique    simul   proelio    et  tempest^te    saevirent.  77 
mox  circ^  obsidionem  urbium  utrimque  discursum  est, 
quae  miserae  inter  hos   atque   illos   duces   societatis 

3oKomanae  poenas   dabant.   omnium  postrem^  certami- 
num  Munda.  hic  non  pro  cetera  felicitate,  sed  anceps78 
et  diu  triste  proelium,  ut  plane  videretur  nescio  quid 
librare  Fortuna.  sane  et  ipse  ante  aciem  maestior  non79 
ex  more  Caesar,   sive  respectu   fragilitatis  humanae, 

35  sive  nimiam  prosperorum  suspectam  habens  continua- 
tionem,  vel  eadem  timens,  postquam  idem  esse  coe- 
perat  quod  Pompeius;  et  in  ipso  proelio,  quod  nemo 
umquam  meminerat,   cum  diu  pari  Marte  acies  nihilso 


88  FLORI EPITOMA. 

amplius   quam   occiderent,   iri  medio  ardore  pugnan- 
tium    subito    ingens    inter   utrosque  silentium^    quasi 

81  convenisset  et  hic  omnium  sensus   esset  *  quo  usque 
bellum  ? '  novissime  inusitatum  Caesaris  oculis  nefas : 
post  quattuordecim  annos  probata  veteranorum  manus  5 
gradum   retro    dedit,    quos,    etsi   nondum   fugerant, 
apparuit  tamen  pudore  magis  quam  virtute  resistere. 

82  itaque  ille  ablegato  equo  similis  fur§nti  primam  in 
aciem  procurrit.  ibi  prensare  fugientis,  confirmare 
signiferos,  orare  hortari  increpare,  per  totum  deniqueio 

83agmen  oculis  manibus  clamore  volitare.  dicitur  in 
ilTa  perturbatione  et  de  extremis  agitasse  secum  ma- 
nifestoque  voltu  fuisse,  quasi  occupare  mortem  manu 
vellet ;  nisi  cohortes  hostmm  quinque  per  transversam 
aciem    actae,    quas    Labienus   periclitantibus    castris  15 

84praesidio  miserat,  speciem  fugae  praebuissent.  hoc 
aut  et  ipse  credidit  aut  dux  callidus  arripuit  in  occa- 
sionem,  et  quasi  in  fugientes  et  iam  victos  simul  et 
suorum  erexit  animos  et  hostis  perculit.  nam  et  hi, 
dum  se  putant  vincere,   fortius  sequi,   et  Pompeiani,  20 

85dum  fugere  credunt  suos,  fugere  coeperunt.  quanta 
fuerit  in  hostibus  caedendis  ira  rabiesque  victoribus, 
sic  aestimari  potest,  quod  a  proelio  profugi  cum  se 
Mundam  recepissent,  et  Caesar  obsideri  statim  victos 
imperasset,  congestis  cadaveribus  agger  effectus  est,  25 
quae  phalaricis  tragulisque  confixa  inter  se  teneban- 

86tur,  —  foedum  etiam  in  barbaros.  sed  videlicet  vi- 
ctoriam  desperantibus  Pompei  liberis,  Gneum  proelio 
profugum,  crure  saucium,  deserta  et  avia  petentem 
Caesonius  aput  Lauronem  oppidum  consecutus ,   pu-  3a 

87gnantem  —  adeo  nondum  desperabat  —  interfecit; 
bextum  fortuna  in  Celtiberia  interim  abscondit  aliis- 
que  post  Caesarem  bellis  servavit, 

88  Caesar  in  patriam  victor  invehitur,    primum  de 

Gallia  triumphum  trahens :  hic  erat  Rhenus  et  Rhoda-  35 
nus   et  ex  auro  captivus  Oceanus.    altera  laurus  Ae- 
gyptia:    tunc  in  ferculis  Nilus,   Arsinoe  et  ad  simu- 

fiOlacrum   ignium   ardens   Pharos.    tertius   de   Pharnace 


II,  13.  14  [iiii,  2.  3].  8» 

currus  et  Porito.  quartus  lubam  et  Mauretaniam  et 
bis  subactam  ostendebat  Hispaniam.  Pharsalia  et  Tha- 
psos  et  Munda  nusquam.  et  quanto  maiora  erant,  de 
quibus  non  triumphabat! 

5  Hic  aliquando   finis   armis  fuit;   reliqua   pax  in-90 

cruenta  pensatumque  clementia  bellum.  nemo  caesus 
imperio  praeter  Afranium  (satis  ignoverat  semel)  et 
Faustum  Sullam  (docuerat  generos  timere  Pompeius) 
filiamque  Pompei  et  parvulos   ex  Sulla  (hic  posteris 

10  cavebatur).  itaque  non  ingratis  civibus  omnes  in  prin-91 
cipem    congesti   honores;   circa   templa  imagines,   in 
theatro   distincta  radiis   corona,    suggestus  in    curia, 
fastigium  in  domo,    mensis   in  caelo,    ad   hoc  pater 
ipse  patriae  perpetuusque  dictator,  novissime,  dubium 

»oan  ipso  volente,   oblata  pro  rostris  ab  Antonio  con- 
sule  regni  insignia.    quae  omnia  velut  infulae  in  de-92 
stinatam  morti  victimam   congerebantur.    quippe  cle- 
mentiam  principis  vicit  invidia,  gravisque  erat  liberis 
ipsa  beneficiorum  potentia.  nec  diutius  lata  dominatio  93 

20est,   sed  Brutus  et  Cassius  aliique  patres  consensere 
in  caedem  principis.    quanta  vis  fati!  manauerat  late^-* 
coniuratio,   libellus   etiam  Caesari    datus   eodem  die, 
nec  perlitare   centiun  victimis  potuerat.    venit  in  cu- 
riam  tamen  expeditionem  Parthicam  meditans.  ibi  in  95 

25curuli  sedentem  eum  senatus  invasit,  tribusque  et 
viginti  volneribus  ad  terram  datus  est.  sic  ille,  qui 
terrarum  orbem  civili  sanguine  impleverat,  tandem 
ipse  sanguinc  suo  curiam  impleuit. 

XIIII.   RES  SVB  CAESARE  AVGVSTO. 

30         Populus  Romanus  Caesare  et  Pompeio  trucidatis  iiil,  3 
redisse  in   statum  pristinum  libertatis  videbatur.    et 
redierat,   nisi  aut  rompeius  liberos  aut  Caesar  here-2 
dem  reliquisset,  vel,   quod  utroque  perniciosius  fuit, 
si   non  collega  quondam,  mox  aemulus  Caesareanae 

sspotentiae,   fax  et  turbo  sequentis  saeculi  superfuisset 
Antonius.    quippe  dum  Sextus  paterna  repetit,  trepi-3 
datum  toto   mari;  dum  Octavius  mortem  patris  ulci- 


90  FLOEI EPITOMA. 

4scitur,  iterum  fuit  movenda  Thessalia;  dum  Antonius 
vario  ingenio  aut  successorem  Caesaris  indignatur 
Octavium  aut  amore  Cleopatrae  desciscit  in  reginam 
***  aliter  salvus  esse  non  potuit,  nisi  confugisset  ad 

sservitutem.    gratulandum  tamen  ut    in  tanta  pertur-  5 
batione  est,  quod  potissimum  ad  Octavium  Caesarem 
Augustum  summa  rerum  rediit,  qui  sapientia  sua  ad- 
qiie  sollertia  perculsum  undique  ac  perturbatum  ordi- 

6  navit  imperii  corpus,  quod  haut  dubie  numquam  coire 
et    consentire    potuisset ,    nisi    unius    praesidis    nutu  10 

7  quasi  anima  et  mente  regeretur.  Marco  Antonio  Pu- 
blio  Dolabella  consulibus  imperium  Ilomanum  iam  ad 
Caesarem  transferente  fortuna  varius  et  multiplex  mo- 
tus  civitatis  fuit.    quodque  in  annua  caeli  conversione 

sfieri  solet,  ut  mota  sidera  tonent  ac  suos  flexus  tem-15 
pestate  significent,  sic  tum  Romanae  dominationis, 
id  est  humani  generis  conversione  penitus  intremuit 
omnique  genere  discriminum,  civilibus,  externis,  ser- 
vilibus,  terrestribus  ac  navalibus  bellis  omne  imperii 
corpus  agitatum  est.  20 

XV.    BELLVM  MVTINENSE. 

1111,4  Prima  civilium  motuum  causa  testamentum  Cae- 
saris  fuit,  cuius  secundus  heres  Antonius,  praelatum 
sibi  Octavium  furens,  inexpiabile  contra  adoptionem 

2acerrimi  iuvenis  susceperat  bellum.  quippe  cum  intra^s 
octavum   decimum   annum  tenermn   [et  obnoxium]  et 
opportunum  iniuriae  iuvenem  videret,  ipse  plenae  ex 
commilitio  Caesaris   dignitatis    lacerare  furtis  heredi- 
tatem,  ipsum  insectari  probris ,  cunctis  artibus  coopta- 

3tionem  luliae  gentis   inhibere,   denique  ad  opprimen-30 
dum  iuvenem  palam  arma  moliri.  et  iam  parato  exer- 
citu    in    Cisalpina    Gallia    resistentem    motibus    suis 

4Decimum  Brutum  obsidebat.    at  Octavius  Caesar,   et 
aetate  et  iniuria  favorabilis  et  nominis  maiestate  quod 
sibi  induerat,   revocatis  ad  arma  veteranis,   privatus35 
—  quis  crederet?  < —  consulem  adgreditur,   obsidione 

sMutinae  liberat  Brutum,  Antonium  exuit  castris.  tunc 


II,  14  — 16[iiii;3— 6].  91 

quidem  etiam  manu  pulcher  apparuit.  nam  cruentus 
et  saucius  aquilam  a  moriente  signifero  traditam  suis 
umeris  in  castra  referebat. 

XVI.   BELLVM  PERVSm^rM. 

Alterum  bellum  concitavit  agrorum  divisio ,  quod  liil,  5 
Caesar  veteranis  patris  pretium  militiae  soiverat.  sem-  2 
per    alias   Antonii   pessimum    ingenium    Fulvia   tum 
gladio   cincta  virilis  militiae  uxor  agitabat.    ergo  de-  - 
pulsos   agris   colonos   incitando    iterum    arma   cierat. 
lonic  vero  iam  non  privatis,   sed  totius  senatus  suffra-3 
giis    iudicatum   hostem  Caesar   adgressus  intra  Peru- 
siae  muros  redegit  conpulitque  ad  extrema  deditionis 
turpi  et  nihil  non  experta  fame. 

TRIVMVIRATVS. 

15         Cum  solus  etiam  gravis  paci,  gravis  rei  publicae  lill,  6 
esset  Antonius,  quasi  ignis  incendio  Lepidus  accessit. 
***  cui  contra  duos  consules,  duos  exercitus  necesse 
fuit  venire  in  cruentissimi  foederis  societatem.  diversa 
omnium  vota,  ut  ingenia.  Lepidum  divitiarum  cupido,  2 

20  quarum  spes  erat  ex  perturbatione  rei  publicae,  An- 
toniimi  ultionem  de  his   sumendi  qui  se  hostem  iudi- 
cassent,  Caesarem  inultus  pater  et  manibus  eius  gra- 
ves  Cassius  et  Brutus  agitabant.  in  hoc  velut  foedus  3 
pax   inter   tres    duces  conponitur.    apud   Confluentes 

25  inter  Perusiam  et  Bononiam  iungunt  manus  ;  exer- 
citus  consalutant.  nullo  bono  more  triumviratus  inva- 
ditur,  oppressaque  armis  re  publica  redit  Sullana  pro- 
scriptio,  cuius  atrocitas  nihil  insignius  habet  quam 
numerum  centum   et   quadraginta    senatorum.    exitus4 

3ofoedi,  truces,   miserabiles  toto  terrarum  orbe  fugien- 
tium.    quis  pro  indignitate  ingemescat,  cum  Antonius 
Lucium  Caesarem  avunculum  suum,  Lepidus  Lucium 
Paulum   fratrem    suum    proscripserint  ?    nam  Romae5 
capita   caesorum  proponere    in   rostris    iam   usitatimi 

85erat;  verum  sic  quoque  civitas  lacrimas  tenere  non 
potuit,   cum  recisum  Ciceronis  caput  tn  illis  suis  ro- 


92  FLORI  EPITOMA. 

stris  videret  nec  aliter  ad  videndum  eum,  quam  so- 
elebat  ad  audiendum,  concurreretur.  haec  scelera  in 
Antonii  Lepidique  tabulis;  Caesar  percussoribus  patris 
contentus  fuit,  ideo  ne,  si  inulta  fuisset,  etiam  iusta 
eius  caedes  haberetur.  5 

XVII.    BELLVM  CASSI  ET  BRVTI. 

IIII;  7  Brutus  et  Cassius  sie  Caesarem  quasi  Tarquinium 
regem  depulisse  regno  videbantur,  set  libertatem, 
quam  maxime   restitutam   voluerunt,    illo  ipso   parri- 

2cidio  perdiderunt.    igitur  caede   perfecta  cum  vetera-10 
nos  Caesaris,    nec  inmerito,  timerent;  statim  e  curia 
in  Capitoliimi  confugerant.    nec  illis  ad  ultionem  de- 

Serat  animus,  sed  ducem  nondum  habebant.  igitur  cum 
appareret,  quae  strages  rei  publicae  inmineret,  dis- 
plicuit  ultio,    cum   caedes   inprobaretur.    igitur  Cice-i5 

4ronis  consiliis  abolitione  decreta,  ne  tamen  publici 
doloris  oculos  ferirent,  in  provincias  ab  illo  ipso 
quem  occiderant  Caesare  datas,  Syriam  et  Macedo- 
niam  concesserant.  sic  vindicta  Caesaris  dilata  potius 
quam  oppressa  est.  20 

5  Igitur   iam  ordinata   magis   ut  poterat    quam   ut 

debebat  inter  triumviros  re  publica,   relicto  ad  urbis 
praesidium  Lepido,   Caesar  cum  Antonio  in  Cassium 

eBrutumque  succingitur.  illi  comparatis  ingentibus  co- 

Eiis   eandem  illam,   quae   fatalis  Gneo  Pompeio   fuit,  25 
arenam   insederant.    sed  nec   tum  omina  inminentis 

7  cladis  latuerunt.  nam  et  signis  insedit  examen  et  ad- 
suetae  cadaverum  pabulo  volucres  quasi  iam  sua  cir- 
cumvolabant,    et  in  aciem  prodeuntibus    obvius  Ae- 

gthiops  nimis  aperte  ferale  signum  fuit.  ipsique  Brutoso 
per  noctem,  cum  inlato  lumine  ex  more  aliqua  secum 
agitaret,    atra    quaedam    imago    se    obtulit    et,    quae 
esset  interrogata,    ^tuus'  inquit   *malus  genius,'    ac 

9  sub  oculis  mirantis  evanuit.  pari  in  meliora  praesagio 
in  Caesaris   castris   omnia  aves  victimaeque  promise-35 
rant.    sed  nihil  illo  praestantius ,   quod  Caesaris  me- 
dicus  somnio  admonitus  est,  ut  Caesar  castris  exce- 


II,  16— 18  [1111,6—81.  93 

deret,  quibus  capi  inminebat,  ut  factum  est.  acie  10 
namque  commissa  cum  pari  ardore  aliquandiu  dimi- 
catum  foret,  quamvis  duces  inde  praesentes  adessent, 
hinc  alterum  corporis  aegritudo,  illum  metus  et  igna- 
5via  subduxissent,  stabat  tamen  pro  partibus  invicta 
fortuna  et  ultoris  et  qui  vindicabatur ,  ut  exitus 
proelii  docuit.  primum  adeo  anceps  fuit,  ut  —  par  utrim- 
que  discrimen  —  capta  sint  hinc  Caesaris  castra  inde  1 1 
Cassi.  en  quanto  efncacior  est  fortuna,  quam  virtus ! 

10  et   quam  verum   est,    quod  moriens  Brutus    efflauit, 
non  in  re,  sed  in  verbo  tantum  esse  virtutem:  victo- 
riam  illi  proelio  errore  dedit.   Cassius  inclinato  cornul2 
suoruin   cum    captis    Caesaris    castris    rapido    impetu 
recipientes  se  equites  videret,    fugere  arbitratus  eva- 

isdit  in  tumulum.  inde  pulvere  et  strepitu,  etiam  noctelS 
vicina  eximentibus  gestae  rei  sensum,  cum  speculator 
quoque   in  id  missus   tardius   nuntiaret,    transactum 
de   partibus   ratus  uni  ex  proximis  auferendum  prae- 
buit  caput.  Brutus  cum  in  Cassio  etiam  suum  animum  14 

20  perdidisset,  ne  quid  ex  constituti  fide  resignaret,  (ita 
enim,   non   superesse  bello,   convenerat)  ipse  quoque 
uni    comitum    suorum    confodiendum    praebuit   latus. 
quis   sapientissimos   ac  fortissimos  viros  non  miretur  15 
ad  ultimum  non  suis  manibus  usos?  nisi  hoc  quoque 

25  ex  persuasione  sectae  fuit,  ne  violarent  manus,  sed 
in  amolitione  fortissimarum  piissimarimique  animarum 
iudicio  suo,  scelere  alieno  uterentur. 

XVIIl.    BELLVM  CVM  SEXTO  POMPEIO. 

Sublatis  percussoribus  Caesaris  supererat  Pom-  iiii, ; 

3opei  domus.  alter  iuvenum  in  Hispania  occiderat,  alter 
tuga  evaserat  contractisque  infelicis  belli  reliquiis, 
cum  insuper  ergastula  armasset,  Siciliam  Sardiniam- 
que  habebat;  iam  et  classe  medium  mare  insederat. 
0  quam  diversus  a  patre!  ille  Cilicas  extincxerat,  hic2 

35  se  piratica  tuebatur.  Puteolos,  Formias,  Vultumum, 
totam  denique  Campaniam,  Pontias  et  Aenariam,  ipsa 
Tiberini  fluminis  ora  populatus  est.  subinde  congres- 


94  FLOEI  EPITOMA. 

sus  Caesaris  naves  et  incendit  et  demersit;  nec  ipse 
tantum,  sed  Menas  et  Menecrates,  foeda  servitia,  quos 
classi  praefecerat,  praedabundi  per  litora  cuncta  vo- 
Slitabant.  ob  haec  tot  prospera  centum  bubus  auratis 
Peloro  litavit  spirantemque  equum  cum  auro  in  fre-  5 
tum  misit,  dona  Neptuno  [hoc  putabant],  ut  se  maris 
rector  in  suo  mari  regnare  pateretur.  eo  denique  discri- 
minum  ventum   est,   ut  foedus  et  pax  cura  hoste  • — 

4  ^i  modo  hostis  Pompei  filius  —  tamen  feriretur.  quan- 
tum  id,  sed  breve  gaudium  fuit,  cum  in  Baiani  lito-io 
ris  mole  de  reditu  eius  et  bonorum  restitutione  con- 
venit,  cumque  invitante  ipso  in  navem  discubitum  est, 
et  ille  sortem  suam  increpitans  ^hae  sunt'  inquit  ^ca- 
rinae  meae';  haut  incomiter,  quod,  cum  in  celeber- 
rima  parte  urbis  Carinis  pater  eius  habitasset,  ipsius  15 

5  domus  et  penates  in  navi  penderent.  sed  f  inportu- 
nitate  Antonii  et  Pompeianorum  bonorum,  quorum 
sector  ille  fuerat,  praeda  devorata  possessio  manere 
non  poterat:  detrectare  coepit  foederis  pactum.  itaque 
itum  ad  arma  rursus ,  et  iam  totis  imperii  viribus  20 
classis  in  iuvenem  conparata  est,    cuius  molitio   ipsa 

Gmagnitica.  quippe  interciso  Herculanae  viae  limite  re- 
fossisque  litoriDus  Lucrinus  ]acus  mutatus  in  portum 
eique  interrupto  medio  additus  est  Avernus,  ut  in 
illa   aquarum   quiete    classis  exercita  imaginem   belli^s 

7  navalis  agitaret.  tanta  mole  belli  petitus  in  Siculo  freto 
iuvenis  oppressus  est,  magnique  famam  ducis  ad  in- 
feros  secum  tulisset,  si  nihil  temptasset  ulterius ;  nisi 

8quod  magnae  indolis  signum  est  sperare  semper.  per- 
ditis  enim  rebus  profugit  Asiamque  velis   petit,  ven-30 
turus  ibi  in   manus   hostium  et  catenas  et,  quod  mi- 
serrimum  est  fortibus  viris,  ad  hostium  arbitrium  sub 

Opercussore  moriturus.  non  alia  post  Xerxen  misera- 
bilior  fuga.  quippe  modo  trecentarum  quinquaginta 
navium  dominus  cum  sex  septemve  fugiebat  extincto  3; 
praetoriae  navis  lumine,  anmis  in  mare  abiectis,  pa- 
vens  atque  respectans,  et  tamen  non  timens  nisi  ne 
periret. 


II,  18  —  20.  [ini,  8— 10].  95 

XVIIII.  BELLVIVI  PARTHICVM  SVB  VENTIDIO. 

Quamvis  in  Cassio  et  Bruto  partes  sustulisset,  iili,9 
in   Pompeio   totum  partium  nomen   abolevisset,  non- 
dum  tamen   ad   pacis   stabilitatem  profecerat   Caesar, 

6cum  scopulus  et   nodus  et   mora   publicae   securitatis 
superesset  Antonius.  nec  ille  defuit  vitiis  quin  periret,  2 
immo  omnia  expertus  ambitu  et  luxuria  primum  hos- 
tes,  deinde  cives,    tandem  etiam   saeculum  terrore  li- 
beravit. 

«0  Partlii   clade   Crassiana   altius   animos   erexerant3 

civilesque  populi  Romani  discordias  laeti  acceperant. 
regi  itaque  ut  prima  adfulsit  occasio,   non   dubitave- 
runt  erumpere,   ultro   quidem   invitante  Labieno,  qui4 
missus  a  Cassio  Brutoque  - —  qui  furor  scelerum!  — 

15  sollicitaverat  hostes  in  auxilium.  et  illi  Pacorq  duce, 
regio  iuvene,  dispulerant  Antoniana  praesidia;'  Saxa 
legatus  ne  veniret  in  potestatem  gladio  inpetravit.  de-  5 
nique  ablata  Syria  emanabat  latius   malum,  hostibus 
sub  auxilii  specie  sibi  vincentibus,  nisi  Ventidius,  et 

2ohic  legatus   Antonii,   incredibili   felicitate   et  Labieni 
copias  ipsumque  Pacorum  et  omnem  Parthicum  equi- 
tatum  toto  inter  Oronten  et  Euphraten   sinu  late  ce- 
cidisset.  viginti  amplius  milium  fuit.  nec  sine  consilio  6 
ducis,  qui  sinnilato  metu  adeo  passus  esthostem  castris 

25  succedere,  donec  absumpto  iactus  spatio  adimeret  usum 
sagittarum.   rex  fortissime  dimicans  cecidit.  mox  cir-  7 
cumlato  eius  per  urbes,  quae  desciverant,  capite  Sy- 
ria  sine  bello  recepta.  sic  Crassianam  cladem  Pacori 
caede  pensavimus. 

30     XX.  BELLVIVI  PARTHICVM  SVB  ANTOKIO. 

Expertis  invicem  Parthis  atque  Romanis ,  cum  iiii,  10 
Crassus  et  Pacorus  utrimque  virium  mutuarum  docu- 
menta  fuissent,   pari  rursus  reverentia  integrata  ami- 
citia,   et   quidem   ab   ipso  foedus   Antonio   cum  rege 
35percussum.  sed  ■ —   inmensa  vanitas  hominis   —  dum2 
titulorum  cupidine   Araxen   et  Euphraten  sub  imagi- 


96  FLORI  EPITOMA. 

nibus  suis  legi  concupiscit,  neque  causa  neque  con- 
silio  ac  ne  imaginaria  quidem  belli  indictione,  quasi 
hoc  quoque  ex  arte  ducis   esset  obrepere,   relicta  re- 

Spente  Syria  in  Parthos  impetum  facit.  gens  praeter 
armorum  fiduciam  callida  simulat  trepidationem  et  in  5 
campos  fugam.  et  liic  statim  quasi  victor  sequebatur, 
cum  subito  nec  magna  hostium  manus  ex  inproviso 
et  iam  in  fessos  via  sub  vespere  velut  nimbus  eru- 
pit.  missis  undique  sagittis  duas  legiones  operuerunt. 

4nihil  acciderat  in  comparationem  cladis,  quae  in  po- 10 
sterum  diem  inminebat,   nisi  intervenisset  deum  mi- 
seratio.  unus  ex  clade  Crassiana  Parthico  habitu  ca- 
stris  adequitat  et  salute  Latine  data,  cum  fidem  ipso 

ssermone  lecisset,  quid  inmineret  edocuit:    iam  adfu- 
turum   cum  omnibus   copiis   regem ;   irent  retro  pete- 15 
rentque  montis :  sic  quoque  hostem  fortasse  non  defore. 
atque  ita  secuta  est  minor  vis  hostium  quam  inmine- 

6bat;  adfuit  tamen.  deletae  reliquae  copiae  forent,  nisi 
urguentibus  telis  in  modum   grandinis  quidam  forte 
quasi  docti  procubuissent  in  genua  milites,   et  elatis2o 
supra  capita   scutis   caesorum    speciem    praebuissent. 

7tunc  Parthus  arcus  inhibuit.  dein  rursus  cum  se  Ro- 
mani  extulissent,  adeo  res  miraculo  fuit,  utnonunus 
ex  barbaris  miserit  vocem  ^te  et  bcne  valete  Romani ! 
merito  vos  victores  fama  gentium  loquitur,   qui  Par-25 
thorum  tela  fugistis.'  non  minor  ex  via  postea  quam 

8  ab  hostibus  accepta  clades.  infesta  primum  siti  regio, 
tum  quibusdam  salmacidae  infestiores ,  novissime  quae 

9iam  ab  invalidis  et  avide  hauriebantur  noxae  etiam 
dulces  fuere.  mox  et  ardores  per  Armeniam  et  nives  3o 
per  Cappadociam  et  utriusque  caeli  subita  mutatio 
10  pro  pestilentia  fuit.  sic  vix  tertia  parte  de  sedecim 
legionibus  reliqua,  cum  argentum  eius  passim  dola- 
bris  concideretur,  et  subinde  inter  moras  mortem  ab 
gladiatore  suo  flagitasset  egregius  imperator,  tandemss 
perfugit  in  Syriam,  ubi  incredibili  quadam  mentis 
vaecordia  ferocior  aliquanto  factus  est;  quasi  vicisset, 
quia  evaserat. 


II,  20.  21  [1111,10—11].  07 

XXI.  BELLVM  CVM  ANTONIO  ET  CLEOPATRA. 

Fiiror  Antonii  quatenus   per  ambitum  non    liii,  11 
poterat  interire,  luxu  et  libidine  extinctus  est.  quippe 
cum  post  Parthos  exosus  arma  in  otio  ageret,  captus 

5  amore  Cleopatrae  quasi  bene  gestis  rebus  in  regio  se 
sinu  reficiebat.    hinc  mulier  Aegyptia  ab  ebrio  impe-2 
ratore  pretium  libidinum  Romanum  imperium    petit; 
et  promisit  Antonius,    quasi  facilior  esset  Partho  Ro- 
manus.   igitur   coepit  non  sibi  dominationem  parare3 

lonec  tacite,  sed  patriae,  nominis,  togae,  fascium  obli- 
tus  totus  in  monstrum  illud  ut  mente,  ita  animo  quo- 
que  cultuque  desciverat.  aureum  in  manu  baculum, 
in  latere  acinaces,  purpurea  vestis  ingentibus  obstri- 
cta  gemmis:   diadema  deerat,   ut  regina  rex  et  ipse 

i^frueretur.    ad  primam  novorum  motuum  famam  (jae-4 
sar  a  Brundisio  traiecerat,  ut  venienti  bello  occurre- 
ret,  positisque  castris  in  Epiro  omne  litus  Actiacum, 
Leucadiam  insulam  montemque  Leucaten  et  Ambracii 
sinus  cornua  infesta  classe  succinxerat.  nobis  quadrin-5 

20gentae  amplius  naves,  ducentae  minus  hostium;  sed 
numerum  magnitudo  pensabat.  quippe  a  senis  in  no- 
venos  remorum  ordines,  ad  hoc  turribus  atque  tabu- 
latis  adlevatae  castellorum  vel  urbium  specie  non 
sine  gemitu  maris  et  labore  ventorum  ferebantur;  quae 

25  quidem  ipsa  moles  exitio  fuit.  Caesaris  naves  a  binis  6 
remigum  in  senos  nec  amplius  ordines  creverant ;  ita- 
que  habiles  in  omnia  quae  usus  posceret,  ad  impetus 
et  recursus  flexusque  capiendos,  illas  graves   et    ad 
omnia  praepeditas  singulas  plures  adortae  missilibus, 

sosimul  rostris,  ad  hoc  ignibus  iactis  ad  arbitrium  dis- 
sipavere.   nec  ulla  re  magis  hostilium   copiarum  ap-7 
paruit  magnitudo  quam  post  victoriam.  quippe  inmen- 
sae  classis  naufragium   bello  factum  toto  mari  fluita- 
bat,  Arabumque  et  Sabaeorum  et  mille  Asiae  gentium 

3j  spolia    purpura   auroque   inlita    adsidue    mota    ventis 
maria  revomebant.  prima  dux  fugae  regina  cum  au-g 
rea  puppe  veloque  purpureo  in  altum  dedit.  mox  se- 

FLORVS.  7 


98  FLORI  EPITOMA. 

9cutus  Antonius,  sed  instare  vestigiis  Caesar.  itaque 
nec  praeparata  in  Oceanum  fuga  nec  munita  praesi- 
diis  utraque  Aegypti  cornua,  Paraetonium  atque  Pe- 
lusium,  profuere :  prope  manu  tenebantur.  prior  fer- 
rum  occupavit  Antonius,  regina  ad  pedes  Caesaris  5 
provoluta  temptavit  oculos  ducis.  frustra  quidem ;  nam 

10  pulchritudo  infra  pudicitiam  principis  fuit.  nec  illa 
de  vita,  quae  offerebatur,  sed  de  parte  regni  labora- 
bat.  quod  ubi  desperavit  a  principe  servarique  se 
triumpno  vidit,  incautiorem  nancta  custodiam  in  mau- 10 

11  soleum  se  (sepulchra  regum  sic  vocant)  recepit.  ibi 
maximos,  ut  solebat,  induta  cultus  in  referto  odoribus 
solio  iuxta  suum  se  conlocavit  Antonium,  admotisque 
ad  venas  serpentibus  sic  morte  quasi  somno  soluta 
est.  15 

IIII,  12     Hic  finis  armorum  civilium:  reliqua  adversus  ex- 
teras  gentes,   quae    districto   circa  mala  sua  imperio 

2diversis  orbis  oris  emicabant.  nova  quippe  pax,  nec- 
dum  adsuetae  frenis  servitutis  tumidae  gentium  infla- 

3taeque  cervices  ab  inposito  nuper  iugo  resiliebant.  ad^o 
septelitrionem  conversa  ferme  plaga  ferocius .  agebat, 
Norici,  Illyrii,  Pannonii,  Delmatae,  Moesi,   Thraces 
et  Daci,  Sarmatae  atque  Germani. 

XXII.  BELLVM  NORICVM. 

4         Noricis  animos  Alpes  dabant,  quasi  in  rupes  et2r> 
nives  bellum  non  posset  ascendere ;   sed  omnes  illius 
cardinis  populos,  Breunos,   Cennos  atque  Vindelicos, 

5per  privignum  suum  Claudium  Drusum  pacavit.  quae 
fuerit  Alpinarum  gentium  feritas,  facile  est  vel  per 
mulieres   ostendere,    quae  deficientibus  telis  infantesao 
suos  adflictos  humi  in  ora  militum  adversa  miserunt. 

XXm.  BELLVIM  ILLYRICVM. 

6  IUyrii  quoque  sub  Alpibus  agunt  imasque  valles 
earum  et  quaedam  quasi  claustra  custodiunt  abruptis 
torrentibus  inplicata.  in  hos  expeditionem  ipse  sumpsit  35 

7  fierique  pontes  imperavit.  hic  et  aquis  et  hoste  turban- 


n,  21^26  [iiii,  11.  12].  '     99 

tibus,  cunctanti  ad  ascensum  militi  scutum  de  manu 
rapuit  et  viam  primus  ingressus  est.  tum  agmine  se- 
cuto  cum  subrutus  multitudine  pons  succidisset,  sau- 
cius  manibus  et  cruribus,  speciosior  sanguine  et  ipso 
spericulo  augustior  terga  hostium  percecidit. 

XXIIII.    BELLVM  PA:NN0NICVM. 

Pannonii  duobus  acribus  fluviis,   Dravo  SavoqueS 
vallantur.  populati  proximos  intra  ripas  se  recipiebant. 
in  hos  domandos  Yinnium  misit.  caesi  sunt  in  utris-    • 
10  que  fluminibus.  arma  victorum  non  ex  more  belli  cre-  9 
mata,  set  capta  sunt  et  in  profluentem  data,  ut  Cae- 
saris  nomen  eis  qui  resistebant  sic  nuntiaretur. 

XXV.   BELLVM  DELMATICVM. 

Delmatae  plerumque  sub  silvis  agebant;  unde  in  10 
15  latrocinia  promptissimi.  hos  iam  pridem  Marcius  con- 1 1 
sul  incensa  urbe  Delminio  quasi  detruncaverat,  postea 
Asinius  Pollio  gregibus,  armis,  agris  multaverat,  hic 
secundus   orator;   sed  Augustus    perdomandos    Vibio 
mandat,  qui  efferum   genus  fodere  terras   coegit  au-12 
aorumque  venis  repurgare;  quod  alioquin  gens  omnium 
cupioissima  eo  studio,  ea  diligentia  anquirit,  ut  illud 
in  usus  suos  eruere  videantur. 

XXVI.  BELLVM  MOESICVM. 

Moesi  quam  feri,  quam  truces  fuerint,   quam  ip- 13 
25Sorum  etiam  barbari  barbarorum  horribile  dictu  est. 
unus  ducum   ante   aciem  postulato    silentio   *qui    vos  14 
estis?'    inquit.   responsum  invicem  'Romani  gentium 
domini.'  et  ille  *ita'  inquit  *fiet,  si  nos  viceritis.'  acce- 15 
pit  omen  Marcus  Crassus.  illi  statim  ante  aciem  inmo- 
3olato  equo  concepere  votum,  ut  caesorimi  extis  ducum 
et    litarent  et  vescerentur.   deos  audisse  crediderim:  16 
nec  tubas  sustinere  potuerunt.   non  minimum  terroris 
incussit  barbaris    Comidius   centurio    satis    barbarae, 
efficacis  tamen  aput  tales  homines  stoliditatis  ;*  qui  fo- 

7^ 


100  FLORI   EPITOMA. 

culum  gerens  super  cassidem,  agitatum  motu  corporis, 
flammam  velut  ardenti  capite  funditabat. 

XXVII.  BELLVM  THRACICVM. 

17  Thraces  cum  antea  saepe,  tum  maxime  Rhoemetalce 
rege  desciverant.  ille  barbaros  et  signis  militaribus  et  s 
disciplina,  armis  etiam  Romanis  adsueverat;  set  a 
Pisone  perdomiti  in  ipsa  captivitate  rabiem  ostendere. 
quippe  cum  catenas  morsibus  temptarent,  feritatem 
suam  ipsi  puniebant. 

XXVm.  BELLVM  DACICVM.  lo 

18  Daci  montibus  inhaerent.  inde  Cotisonis  regis 
imperio,  quotiens  concretus   gelu  Danuvius  iunxerat 

19ripas,    decurrere  solebant  et  vicina  populari.    visum 
est  Caesari  Augusto   gentem  aditu  difficillimam  sum- 
movere.  misso  igitur  Lentulo  ultra  ulteriorem  reppulit  is 
ripam;  citra  praesidia  constituta.   sic  tum  Dacia  non 
victa,  sed  siimmota  a/tque  dilata  est. 

XXVIIII.  BELLVM  SARMATICVM. 

20  Sarmatae  patentibus  campis  inequitant.  et  hos  per 
eundem  Lentulum  prohibere  JDanuvio  satis  fuit.  nihiUo 
praeter  nives  pruinasque  et  silvas  habent.   tahta  bar- 
baria  est,  ut  nec  intellegant  pacem. 

XXX.   BELLVM  GERMANICVM. 

21  Germaniam  quoque  utiiiam  vincere  tanti  non  pu- 
tasset !  magis  turpiter  amissa  est  quam  gloriose  adqui-  25 

22  sita.  set  quatenus  sciebat  patrem  suum  C.  Caesarem  bis 
transvectum  ponte  Rhenum  quaesisse  bellum,  in  illius 
hoiiorem  concupierat  facere  provinciam ;  et  factum  erat, 
si  barbari  tam  vitianostra  quam  imperiaferre  potuissent. 

Missus  in  eam  provinciam  Drusus  primos  domuit30 
23Vsipetes,  inde  Tencteros  percurrit  et  Catthos.    nam 

Marcomannorum  spoliis  et  insignibus  quendam  editum 
24  tumulum  in  tropaei  modum  excoluit.  inde  validissimas 

nationes   Cheruscos   Suebosque  et  Sicambros    pariter 


11,26— 30  [1111,12].  101 

adgressus  est,  qui  viginti  centurionibus  in  crucem 
actis  hoc  velut  sacramento  sumpserant  bellum,  adeo 
certa  victoriae  spe ,  ut  praedam  ante  pactione  diviserint. 
Cherusci  equos,  Suebi  aurum  et  argentum,  Sicambri25 

5captivos  elegerant;  sed  omnia  retrorsum.  victor  nam- 
que  Drusus  equos,   pecora,  torques   eorum   ipsosque 
praedam  divisit   et  vendidit;   et  praeterea  in  tutelam26 
provinciae  praesidia  atque  custoaias  ubique  disposuit 
per  Mosam  flumen,  per  Albin,  per  Visurgin.  in  Kheni 

loquidem  ripa    quinquaginta   amplius    castella    direxit. 
Bormam  et  Caesoriacum  pontibus  iunxit  classibusque 
firmavit.  invisum  atque  inaccessum  in  id  tempus  Her-  27 
cynium  saltum  patefecit.  ea  denique  in  Germania  pax 
erat,  ut  mutati  nomines,  alia  terra,  caelum  ipsum  mi- 

15  tius  molliusque  solito  videretur.  denique  non  per  adu-  28 
lationem,  sed  ex  meritis,   defuncto  ibi  fortissimo  iu- 
vene,  ipsi,   quod  numquam  alias,   senatus  cognomen 
ex  provincia  dedit. 

Sed  difficilius  est  provincias  obtinere  quam  facere ;  29 

loviribus  parantur,  iure  retinentur.  igitur  breve  id  gau-30 
dium.  quippe  Germani  victi  magis  quam  domiti  erant, 
moresque  nostros  magis  quam  arma  sub  imperatore 
Druso  suspiciebant ;  postquam  ille  defunctus  est,  Vari^l 
Quintilii  libidinem    ac   superbiam  haut    secus    quam 

26saevitiam  odisse  coeperunt.   ausus  ille  agere  conven- 
tum,  et  incautius  edixerat,  quasi  violentiam  barbaro- 
rum  lictoris  virgis  et  praeconis  voce  posset  inhibere. 
at  illi,  qui  iam  pridem  robigine  obsitos  enses  inertesque  32 
maererent  equos,  ut  primum  togas  et  saeviora  armis  iura 

3oviderunt,  duce  Arminio  arma  corripiunt;  cum  interim33 
tanta  erat  Varo  pacis  fiducia,  ut  ne  prodita  quidem 
per  Segestem  unum  principum  coniuratione  commove- 
retur.    itaque  inprovidum  et  nihil  tale  metuentem   ex34 
inproviso  adorti,   cum  ille  —  o  securitas!  —  ad  tri- 

35bunal    citaret,    undique   invadunt;    castra   rapiuntur, 
r    tres  legiones  opprimuntur.  Varus  perdita  castra  eodem  35 
'      quo  Cannensem  diem  Paulus  et  fato  est  et  animo  se- 
cutus.  nihil  illa  caede  per  paludes  perque  silvas  cru-36 


102  FLORI EPITOMA. 

entius,    nihil   insultatione   barbarorum    intolerabilius, 
37praecipue   tamen  in  causarum  patronos.    aliis  oculos, 
aliis  manus  amputabant,  uni  os  obsutum,  rescisaprius 
lingua,   quam  in  manu  tenens  barbarus  Uandem'  ait 
38 '  vipera  sibilare   desisti.'    ipsius   quoque  consulis  cor-  5 
pus,   quod  militum  pietas  humi  abdiderat,   efFossum. 
signa  et  aquilas  duas  adhuc  barbari  possident,  tertiam 
signifer  prius  quam  in  manus  hostium  veniret  evolsit 
mersamque  intra  baltei  sui  latebras  gerens  in  cruenta 
palude  sic  latuit.  hac  clade  factum  est ,  ut  imperium,  lo 
39quod   in    litore  Oceani   non    steterat,   in    ripa  Rheni 
numinis  staret. 

XXXI.  BELLVM  GAETVLICVM. 

40  Haec  ad  septentrionem :  sub  meridiano  tumultua- 
tum  magis  quam  bellatum  est.  Musulamos  atque  Gae- 15 
tulos,  accolas  Syrtium,  Cosso  duce  compescuit;  unde 

41  illi  Gaetulici  nomen  latius  quam  ipsa  victoria.  Marmari- 
das  atque  Garamantes  Quirino  subigendos  dedit.  potuit 
et  ille  redire  Marmaricus,  sed  modestior  in  aestimanda 
victoria  fuit.  20 

XXXII.  BELLVM  ARMENICVM. 

42  Ad  orientem  plus  negotii  cum  Armeniis.  huc  al- 
terum   ex   Caesaribus,    nepotibus    suis,    misit.    ambo 
fato  breves,  set  alter  inglorius.  Massiliae  quippe  morbo 
Lucius  solvitur,   in  Syria  Gaius  ex  volnere  occubuit,  25 
cum  Armeniam   ad  Parthos   se   subtrahentem   in    ius 

43recepit.  Armenios  victo  rege  Tigrane  in  hoc  unum 
servitutis  genus  Pompeius  adsueverat,  ut  rectores  a 
nobis  acciperent.  intermissum  ergo  ius  per  hunc  re- 
cuperatum  non  incruento,  nec  multo  tamen  certamine.  30 

44quippe  Dones,  quem  rex  Artagerae  ex  Parthis  prae- 
fecerat,  simulata  proditione  adortus  virum  intentum 
libello,  quem  ut  thensaurorum  rationes  continentem 
ipse  porrexerat,  stricto  repente  ferro  subiit.  et  tunc 
quidem  Caesar  recreatus   est   ex  volnere  in  tempus,  35 

45  set  *  *.   ceterum  barbarus  undique  infesto  exercitu  op- 


n,30— 33[iiii,  12].  103 

pressus  gladio  et  pyra,   in  quam  se  percussum  inmi- 
sit,  superstiti  etiam  nunc  Caesari  satis  fecit. 

XXXIII.    BELLVM  CANTABRICVM  ET 
ASTVRICVM. 

5         Sub  occasu  pacata  erat  fere  omnis  Hispania,  nisi^g 
quam  Pyrenaei   desinentis  scopulis  inhaerentem  cite- 
rior  adluebat  Oceanus.   hic  duae  validissimae  gentes, 
Cantabri  et  Astures,  inmunes  imperii  agitabant.  Can-47 
tabrorum   et  prior  et  acrior  et  magis  pertinax  in  re- 

lobellando    animus    fuit,    qui   non    contenti    libertatem 
suam  defendere  proximis  etiam  imperitare  temptabant 
Vaccaeosque  et  Turmogos  et  Autrigonas   crebris   in- 
cursionibus  fatigabant.    in  hos  igitur,   quia  vehemen-48 
tius  agere  nuntiabantur,  non  est  expeditio  mandata, 

i5sed  sumpta.  ipse  venit  Segisamam,  castra  posuit,  inde 
tripertito  exercitu  totam  Cantabriam  amplexus  efferam 
gentem  ritu  ferarum  quasi  quadam  cogebat  indagine. 
nec  ab  Oceano  quies,  cum  infesta  classe  ipsa  quoque49 
terga  hostium  caederentur.  primum  adversus  Canta- 

20  bros  sub  moenibus  Bergidae  proeliatum.    hinc  statim 
fuga  in  eminentissimum  Vindium  montem,  quo  maria 
prius  Oceani  quam  arma  Romana  ascensura  esse  cre- 
diderant.    tertio  Aracelium   oppidum  magna  vi  repu-50 
gnat;    captum   tamen   postremo    fuit  MeduUi   montis 

25obsidio,  quem  perpetua  decem  et  octo  milium  fossa 
conprehensum  undique  simul  adeunte  Romano  post 
quam    extrema   barbari   vident,    certatim  igne  lerro 
venenoque,   quod  ibi  volgo  taxeo  exprimitur,    prae- 
cepere  mortem,  seque  pars  maior  a  captivitate,  quae 

30  morte  gravior  ad  id  tempus  indomitis  videbatur ,  vin- 
dicaverunt.    haec  per  Antistium  Furniumque  legatosSl 
et  Agrippam  hibernans  in  Tarraconis  maritimis  Cae- 
sar  accepit.  mox  ipse  praesens  hos  deduxit  montibus,  52 
hos  obsidibus  astrinxit,    hos    sub    corona   iure   belli 

35  venundedit.    digna   res   lauro ,    digna    curru    senatui  5a 
visa  est ;  sed  iam  tantus  erat  Caesar,  augeri  contem- 
neret  ut   triumpho.    Astures   per   id   tempus   ingenti54 


104  FLORI EPITOMA. 

agmine  a  montibus  niveis  descenderant.  nec  temere 
sumptus  barbaris  videbatur  tum  impetus;  sed  positis 
castris  apud  Asturam  flumen  trifariam  diviso  agmine 

55tria  simul  Romanorum  adgredi  parant  castra.     fuis- 
setque   anceps    et   cruentum   et   utinam    mutua   clade^ 
certamen  cum  tam  fortibus,  tam  subito,  tam  cum  con- 

56silio  venientibus,  nisi  Brigaecini  prodidissent,  a  qui- 
bus  praemonitus  Carisius  cum  exercitu  advenit.  pro 
victoria   fuit   oppressisse   consilia,   sic   tamen   quoque 

57  non  incruento  certamine.     reliquias  fusi  exercitus  va-  lo 
lidissima  civitas  Lancea  excepit,  ubi  cum  locis  adeo 
certatum  est,  ut  cum  in  captam  urbem  faces  posce- 

58rentur,  aegre  dux  impetraverit  veniam,  ut  victoriae 
Romanae  stans  potius  esset  quam  incensa  monumen- 
tum.  15 

59  Hic  finis  Augusto  bellicorum  certaminum  fuit, 
idem  rebellandi  finis  Hispaniae.  certa  mox  fides  et 
aeterna  pax,  cum  ipsorum  ingenio  in  pacis  artes 
promptiore,  tum  consilio  Caesaris,  qui  fiduciam  mon- 
tium  timens  in  quos  se  recipiebant;    castra  sua,  quia^o 

60  in  plano  erant,  nabitare  et  incolere  iussit;  ibi  gentis 
esse  concilium,  illud  observare  caput.  favebat  con- 
silio  natura  regionis;  circa  enim  omnis  aurifera  est  et 
chrysocollae  miniique  et  aliorum  colorum  ferax.  ita- 
que  exerceri  solum  iussit.  sic  Astures  nitentes^s 
in  profundum  opes  suas  atque  divitias,  dum  aliis 
quaerunt,  nosse  coeperunt. 

XXXHII.  PAX  PARTHORVM  ET  CONSECRATIO 
AVaVSTI. 

61  Omnibus  ad  occasum  et  meridiem  pacatis  genti-so 
bus,  ad  septentrionem  quoque,   dum  taxat  intra  Rhe- 
num  atque  Danuvium,  item  ad  orientem  iutra  Cyrum 
et  Euphraten,  illi  quoque  reliqui,  qui  inmunes  impe- 
rii  erant,  sentiebant  tamen  magnitudinem  et  victorem 

62gentium  populum  Romanum    reverebantur.     nam    et35 
Scythae  misere  legatos  et  Sarmatae   amicitiam  peten- 
tes.     Seres  etiam  habitantesque   sub   ipso  sole  Indi; 


II,  33.  34  [iiii,  12].  105 

cum  gemmis  et  marearitis  elephantos  quoque  inter 
munera  trahentes,  nihil  magis  quam  longinquitatem 
viae  inputabant  —  quadriennium  inpleverant ;  et  iam 
ipse  hominum  color  ab    alio  venire   caelo  fatebatur. 

5  Parthi  quoque,  quasi  victoriae  paeniteret,  rapta  clade  65 
Crassiana  signa  ultro  rettulere.    sic  ubique  una  atque  64 
continua  totius  generis  humani  aut  pax  fuit  aut  fati- 
gatiO;  aususque  tandem  Caesar  Augustus  septingente- 
simo  ab  urbe  condita  anno  lanum  geminum  cludere, 

lobis  ante  se  clusum  sub  !Numa  rege  et  victa  primum 
Carthagine.      hinc   conversus    ad   pacem    pronum  in65 
omnia  raala  et  in  luxuriam  fluens  saeculum  gravibus 
severisque  legibus  multis  coercuit,  ob  haec  tot  facta 
ingentia  dictus  imperator  perpetuus  et  pater  patriae. 

istractatum  etiam  in  senatu,   an  quia  condidisset  impe-66 
rium  Romulus  vocaretur;  sed  sanctius  et  reverentms 
visum  est  nomen  Augusti,   ut  scilicet  iam  tum,   dum 
colit  terras,  ipso  nomine  et  titulo  consecraretur. 


P.  ANNII  FLORI 
YIRGILIUS   OEATOR  AN   POETA. 

Spatianti  mihi  in  templo  et  saucium  vigilia  caput 
plurimarumarborumamoenitate,  euriporumfrigore,  ae- 
ris  salubritate  recreanti  obviam  subito  quidam  fuere, 
quos  ab  urbis  spectaculo  Baeticam  revertentes  sinister 
Africae  ventus  in  hoc  litus  excusserat.  quorum  unus,  5 
vir,  ut  postea  apparuit,  litteris  pereruditus,  subito  ad 
me  convenit  et  *salve',  inquit  ^hospes.  nisi  molestum 
est,  dic  nomen  tuum;  nam  nescio  quid  oculi  mei  ad- 
monent  et  quasi  per  nubilum  recognosco  quid  istic' 
'Hic'  inquam  ^Florum  vides,  fortasse  et  audieris,  si  ta- 10 
men  in  illo  orbis  terrarum  conciliabulo  sub  Domitiano 
principe  crimini  nostro  adfuisti.'  et  Baeticus  'tune  es* 
inquit  *ex  Africa,  quem  summo  consensu  poposcimus? 
invito  quidem  Caesare  et  resistente ,  non  quod  tibi  puero 
invideret,  sed  ne  Africa  coronam  magni  lovis  attingeret.'  1.5 
quae  cum  me  videret  verecunde  agnoscentem,  in  am- 
plexum  effunditur  et^ama'  inquit  ^igiturfautorem  tuum.' 
'quidni  amem?'  et  manu  alterutrum  tenentes  avidissime 
nascentem  amicitiam  foederabamus,  cum  ille  interim 
brevi  intervallo  usus  *et  quid  tu'  inquit  Ham  diu  in  hac20 
provincia?  nec  in  nostram  Baeticam  excurris  nec  ur- 
bemillam  revisis,  ubi  versustui  a  lectoribus  concinun- 
tur  et  in  foro  omni  clarissimus  ille  de  Dacia  triumphus 
exultat?  potesne  cum  hoc  singulari  ingenio  tantaque 
natura  provincialem  latebram  pati  ?  nihil  te  caritas  urbis,  25 
nihil  ille  victor  gentium  populus,  nihil  senatus  movet? 
nihil  denique  lux  et  fulgor  felicis  inperi,  qui  in  se  rapit 
atque  convertit  omnium  oculos  hominum  ac  deorum  ?  * 
atque  ego  varie  perturbatus  'quid  nunc  vis  ego  respon- 
deam?  0  quisquis  es,  mihi  quoque  ipsi  hoc  idem  mirum  sc 


P.  ANNII  FLORI  VIRGILIUS  ORATOR  AN  POETA.    107 

viderisolet;  quodnon  Romae  morer;  sed  nihil  est  dif- 
ficilius  quam  rationem  reddere  actus  tui.  quare  desine 
me  in  memoriam  priorem  reducendo  vulnus  dolorum 
meorum  rescindere.  propitia  sit  illa  civitas ,  et  fruantur 

5  illa  quibus  fortuna  permittit.  quod  ad  me  pertinet ,  ex 
illo  die,  cuius,  de  quo  tu  mihi  testis  es,  palmam  ereptam 
manibus  et  capiti  coronam  meo  vidi,  tota  mens,  totus 
animus  resiliit  atque  abhorruitab  illa  civitate,  adeoque 
sum  percussus  et  consternatus  illo  dolore,  ut  patriae 

10  quoque  meae  oblitus  et  parentum  carissimorum  similis 
mrenti  huc  et  illuc  vagarer  per  diversa  terrarum.'  et  ille 
'  quae  tamen  loca  quasve  regiones  peragrasti  ? ' 

'Si  ita  indulges  otio,  plane  quam  breviter  exponam 
nec  invitus  priorum  recordabor,    primum  Siciliam  no- 

isbilem  vidi,  domesticam  Cereris  sedem,  deinde  Creten, 
patriam  tonantis,  et  a  latere  vicinas  Cycladas  salutavi. 
inde  me  Rhodos  et  ab  regressu  Aegyptium  pelagus,  ut 
ora  Nili  viderem  et  populum  semper  in  templis  otiosum 
peregrinae  deae  sistra  pulsantem.    inde  rursus  Italiam 

2oredii,  et  taedio  maris  cum  mediterranea  concupissem, 
secutus  Gailicas  Alpes  [et]  lustrojpopulos  aquilone  pallen- 
tes.  inde  sol  occidens  placuit :  ffecto  cursum.  sed  statim 
par  horrore,  par  vertice,  par  ille  nivibus  Alpinis  Pyre- 
naeus  excepit.  vides ,  hospes ,  quae  spatia  caeli  peragra- 

25  verim,  quae  maris  quaeve  terrarum.  non  aliter  me  her- 
cules,  si  conferre  parvis  magna  licet,  sacer  ille  iuvenis 
pervolitavit ,  cui  Terra  mater  capaces  oneraverat  frugi- 
bus  araictus,  et  cum  alite  serpente  currum  ipsa  iunxisset, 
nisi  toto  orbe  peragrato  vetuit  suas  redire   serpentes. 

30  liceat  ergo  tandem  fatigato  hic  aliquando  succumbere. 
siScythes  essem,  iam  plaustra  solvissem;  si  vagus  gu- 
bernator,  iam  dicata  pelagi  deae  prora  penderet.  quous- 
que  vagabimur?  an  semper  hospites  erimus?  ferae  cu- 
bile  prospiciunt  et  aves  senescunt  in  nido.  si  fataRomam 

35  negant  patriam,  saltim  hic  manere  contingat.  quid  quod 
consuetudo  res  fortis  est.  et  ecce  iam  familiaritate  con- 
tinua  civitas  nobis  ipsa  blanditur,  qua£,  si  quidcredis 
mihi  qui  multa  cognovi,  omnium  earum  quae  ad  quietem 


108  P.  ANNII  FLORI 

eliguntur  gratissima  est.  populum  vides,  o  hospes  et 
amice,  probum,  frugi,  quietum,  tarde  quidem,  set  iudicio 
hospitalem.  caelum  peculiariter  temperatum  miscet  vi- 
ces,  et  notam  veris  totus  annus  imitatur.  terra  fertilis 
campis  et  magis  collibus  —  nam  Italiae  vites  adfectat  et  5 
comparat  areas  —  serotino  non  erubescit  autumno.  si 
quid  ad  rem  pertinet,  civitas  ipsa  generosissimis  auspiciis 
instituta;  nam  praeter  Caesaris  vexilla,  quae  portant 
triumphos,  unde  nomen  accepit,  adest  etiam  peregrina 
nobiiitas.  quippe  si  vetera  templa  respicias,  hic  ille  coli-  lo 
tur  corniger  praedo ,  qui  Tyriam  virgmem  portans  dum 
per  tota  maria  lascivit,  hicamisit  et  substitit,  et  eius 
quam  ferebat  oblitus  subito  nostrum  litus  adamavit.' 

Hic  cum  ego  respirassem,  statim  Baeticus  ^o*  inquit 
'beatam  civitatem,  quae  in  te  fatigatum  incidit.  quem  adis 
modum  tamen  te  prosequitur,  et  quid  hic  agitur?  unde 
subvenit  reditusV    an  pater  ab  Africa  subministrat?' 
'inde  nequaquam,   cum  hac  ipsa  peregrinatione  offen- 
derim.   in  reditu  est  mihi  professio  litterarum.'    *o  rem 
indignissimam !  et  quam  aequo  fers  istud  animo,  sedere20 
in  scholis  et  pueris  praecipere  ?'  ad  quam  illius  interro- 
gationem  in  nunc  modum  respondi.    ^non  miror  te  eius 
nunc  esse  persuasionis,  qua  et  ipsequoquealiquandiu  la- 
boravi.  totum  enim  quod  hic  egimus  quinquennium  ita 
mihi  pertaesum  erathuius  professionis,  ut  nusquam  vi-25 
vere  putarem  hominem  miseriorem.     set  submde  re- 
tractanti  sortemque  meam  cum  fortunis  ceteris  et  vitae 
laboribus  conferenti  tandem  aliquando  pulchritudo  sus- 
cepti  operis  apparuit.    scire  te  ergo  nunc  oportet  nul- 
lum  maius   praedium,  nullam  procurationem,  nullumso 
honorem  decerni  quantus  hic  sit  nostrae  professionis. 
nempe  si  mihi  maximus  inperator  vitem,  ia  est  centum 
homines  regendos  tradidisset,  non  mediocris  honos  ha- 
bitus  mihi  videretur ;  cedo  si  praefecturam,  si  tribuna- 
tum:  nempe  idem  honos,  nisi  quod  merces  amplior.  sias 
ergo  non  Caesar,  sed  Fortuna  hoc  genus  stationis  iniun- 
xit  uti  pueris  ingenuis  atque  honestis  praesiderem,  nonne 
tibi  pulchrum  videor  atque  magnificum  consecutus  offi- 


VIKGILIUS  ORATOR  AN  POETA.  109 

cium?  quaeso  enim,  propius  intuere,  utrum  praeclarius 
sit  sagulatis  an  praetextatis  inperare  ?  barbaris  efferatis- 
que  pectoribus  an  mitibus  et  innoxiis?  bone  luppiter, 
quam  inperatorium,  quam  regium  est  sedere  a  suggestu 
5  praecipientem  bonos  mores  et  sacrarum  studia  littera- 
rum ,  iam  carmina  praelegentem  quibus  ora  mentesque 
formantur,  iam  sententiis  variis  sensus  excitantem,  iam 
exemplis  ro*»* 


INDEX  NOMINUM. 


Achaia  17,  34.   35,  20.   42,  9.   56, 

36.  liberata  35,  13. 
Achaicum  belhim  42,  7. 
M'.  Acilius  Glabrio(con».  191  a.  Chr.) 

36,  16. 
Actiacum  litus  97,  17. 
Adherbal48,  12;  16. 
Adrianum  (Adriaticum)  mare  v,  Ha- 

drianum. 
Aedui  V.  Haedui. 
Aeetas  53,  17. 

Aegaeum  mare  42, 10.  57,  25. 
Aegatae  insulae  26,  16. 
Aegimurum  ostium  26,  6. 
Aegyptium  fretum  57,  24.    pelagus 

107,  17. 
Aegyptus  80,  14.  85,4;  11.  88,  36. 

97,  6.  Aegypti  cornua  98,  3. 
M.  Aemilins  Lepidus  (cons.  78)  77, 

30  sqq. 
M.  Aemilius  Lepidus  triumvir  91,  16 

—92,  3.  92,  23. 
L.  Aemilius  Papus  (cons.  225)  27, 23. 
L.  Aemiiius  Paulus  (f  216)  30,  3. 

101,  37. 
L.  Aemilius  Paulus  Macedonicus  38, 

35.  39,10.  41,20. 
L.  Aemilius  Paulus  Lepidi  triumviri 

frater  91,  33. 
L.  Aerailius  Regillus  36,  24. 
M.  Aemilius  Scaurus  (cons.  115)  48, 

17.  69, 10. 
Aenaria  insula  93,  36. 
Aeneas  4,  13;  30. 
Aepulo  rex  Histrorum  37,  24. 
Aequi  11,23. 
Aesepus  amnis  55,  6. 
Aesernia  70,  24. 


Aethiops  92,29. 

Aetnaeus  ignis  16,  6. 

Aetoli  37,  10  sqq. 

Aetolia  35,  32. 

Aetolum  bellum  37,  5. 

L.  Afranius  (cons.60)  80,  21.  82,  14. 
89,7. 

Africa  11,19.  17,34.  23,8.  24,35sq.  , 
25,9.  26,9.  28,36.  29,11.  31, 
15;  37.  33,26  sqq.  34,  6;  10;  26.  ] 
35,  19;  34.  41, 19.  46,  29.  48,  2. 
49,  7.  64,  5.  74,  36.  77,  3.  80, 
15.  83,  7.  86,  11.  87,  1;  13  sq. 
106,  13.  108,17.  Africaora82,28. 
85,  4.  Africae  ventus  106,  4. 

Africanus  36,  29.  41,  22.  43,  23. 

Africum  mare  26,  6. 

Afrienus  (?),  dux  Italorum  70,  8. 

Agrigentum  24,21. 

Agrippa  103,  32. 

Agro  rex  Caeninensium  5,  1. 

Alba  4,  12.  6,  26. 

AIbani6,  5;19. 

Albani,  gens  Asiatica  55,  18.    56,6. 

Albania  56, 10. 

Albanus  mons  70,  13. 

Albinovanus  74,21. 

Albinus,  v.  Postumius. 

Aibis  fl.  101,9. 

Alcibiades  36,  26. 

Aleria  24,  33. 

Alesia  62,  9. 

Alexander  Macedo  34,  14. 

Alexandria  85,  13. 

Alia  flumen  13,  14. 

Allobroges  49,32.  79,11. 

Alpes  13,  9.  22,  35.  26,  35.  27,  4 ; 
14;  31.  29,4.  30,18.  49,30.  50, 


INDEX  NOMINUM. 


111 


31 ;  34.  51, 14.  52,  9.  62,  2.  79, 
12.  98,25;  33.  AlpesGallicaelOT, 
21.  Alpis  (num.  sing.)  33,  9, 

Uphius  fl.  42,  19. 

vlpinae  gentes  98,  29.  nives  42,  22. 
Alpina  corpora  27,  18. 

dsium  11,  10. 

^mbiorix  Gallus  60,  19. 

Lmbracia  37,  9. 

imbracius  sinus  97,  18. 

imulius  rex  4,  6;  13. 

Ina  fl.  77, 17. 

^ncharius  75,  19. 

^ncus  Marcius  6,  30.  8,  32. 

^ndriscus  (Pseudophilippus)  40,  5. 

Vnicius  pr.,  Illyriorum  victor  39,  31. 

^nio  fl.  14, 35.  15,  23. 

Vnnibal  p.  28, 13—34,  5.  —  34,  17. 
35,  34;  38.  36,  23.  43, 18.  48,  3. 
51,  30.  53,  20.  70,  22.  76,  3.  78, 
25. 

^no ,  frater  Annibalis  43, 18. 

Utiochus  (Magnus)  35, 17;  30.  36, 
4;  26.  37,7;  29. 

j.  Antistius,  legatus  Augusti  103,31. 

Vntium  11,  20. 

rf.  Antonius  orator  (cons.  99)  75,  12. 

\/[.  Antonius  Creticus  58, 13. 

^LUtonius  (immo  Octavius),  legatus 
Pompei  58,  26. 

3.  Antonius  (Hybrida  cons.  63)  78, 
35.  79,21. 

j.  Antonius,  frater  triumviri  82,  31 ; 
35. 

VI.  Antonius  triumvir  83, 18.  89,  36. 
90, 1,  regni  insignia  ofFert  Caesari 
89,  15.  consul  90,  11.  secundus 
heres  Caesaris  90,  23.  bellum  Mu- 
tinense  concitat  90,  31  sqq.  bello 
Perusino  victus  91,  5  sqq.  trium- 
viratum  init  91, 15sqq.  contra  Cas- 
sium  et  Brutum  proficiscitur92, 23. 
sector  Pompeianorum  bonorum  94, 
17.  eios  vitia  95,  6.  cum  Parthis 
bellat  95,  16;  20;  31  sqq.  captus 
amore  Cleopatrae  97,  2  sqq.  vi^ctus 
ad  Actium  98, 1.  se  interficit  9^,  5. 


Aous  fl.  34,  36. 

Apollo  Cumanus  35,  27. 

Apollo  Pythius  12,  25. 

Appeninus  73,  18. 

Appius,  V.  Claudius. 

L.  Apuleius  Saturninus  64,  18.  68,  2- 

Apuli  17,25.  20,11. 

Apulia  17,  30.   18,  20.  29,  28.  31,. 

14. 
Aquae  Sextiae  50,  35. 
M'.  Aquilius  (cons.  129)  47,  29. 
T.  (M'.  corr.)  Aquilius   (cons.  lOlV 

72,  10. 
Aquitani  60,  16. 
Arabes  56,  14.  97,  34. 
Aracelium  103,  23. 
Araxes  fl.  95,  36. 
Arcades  4,  30. 
Archelaus,  praefectus  S.  Mithridatis^ 

54,5. 
Archimedes  31,  20. 
Ardea  8,3. 

Arethusae  fons  31,  23. 
Aricinum  nemus  11,  15. 
Ariminum  81,  24. 

Ariobarzanes  (I.)  54,  24.  (III.)  80,7. 
Ariovistus,  dux  Insubrium  27,  23. 
Ariovistus ,  rex  Germanorum  60,  31. 
Aristobolus  Judaeus  56,  19. 
Aristonicus  Pergamenus  47,  21. 
Armenia  55,  25.  63,  16.  96,  30.  102, 

26. 
Armeniae  55,  19. 

Armenii  56,  3.   63,  37.  102,  22;  27. 
Armenii  triumphi  80,  23. 
Arminius  101,  30. 
Arruns  10,  26. 
Arsia  fl.  27,  32. 
Arsinoe  88,  37. 
Artabazes  Ponticus  53,  17. 
Artagera  102,  31. 
Arthoces  Hiberus  56,  8. 
Arusini  campi  18,  29. 
Arverni  49,  32.  61,  33.  62,  11. 
Asculum  18,  20.  20,  21.  70, 16;  34. 
Asia  23,  9.  34,  17;  20;  27;  37.  36, 

8.  37,35.  53,  26;  34.  54  saepiu». 


112 


INDEX  NOMINUM. 


55,  21.    56  saepius.   58,  25.   59, 

29.    70,  11.    75,  28.   80,  15;  38. 

86,  1.  94,30.  9^34. 
Asiatica  amoenitas  38,  2.   plaga  54, 

35.  hereditas  64,  10. 
Asiaticum  fretum  57,  26. 
Asiiia,  V.  Coruelius. 
Asinius  Poliio  99,  17. 
Astuda  palus  38,  29. 
Astura  fl.  104,  3. 
Astures  103,  8;  35.  104,  25. 
Ateius  trib.  pl.  62,  29. 
Athenae  34,  19.  36,  26.  54,  8;  12. 
Atheuio,  dux  servoruni  72,  1. 
Athesis  11.  51,  15. 
A.  Atilius  Calatinus  dictator  24,  20. 
M.  Atilius  Regulus  20,  25.   24,  36. 

25,  11;  32. 
P.  Atilius,  legatus  Pompei  bello  pi- 

ratico  57,  20. 
Atinius,  homo  ex  plebe  13,29. 
Attalus  34, 28.  47, 13.  63,31.  67,  28. 
Attici  37,  11. 
Attius  Navius  7,  4. 
P.  Attius  Varus  Pompeianus  83,  9. 

87, 18. 
Aufidus  il.  30,  4. 
Augustus ,  cf.  Caesar  Atigustus. 
L.  Aurunculeius  Cotta,  legatus  C.  Cae- 

saris  in  Gallia  60,  24. 
Autrigones  103,  12. 
P.  Autronius,  socius  Catilinae  78,  28. 
Auxuma  77,  25. 
Avaricum  62,  8. 

Aventinus  mons  4,  19.  22,  6.  67,  33. 
Avernus  lacus  16,  4.  94,  24. 

Cn.  Baebius  (cons.  182)  27,  10. 
M.  Baebius  a  Marianis  interfectus  75, 

15.  76,21. 
Baetica  106,  4;  21. 
Baeticus  106,  12.  108,  14. 
Bagrada  il.  25,  10.  86,  38. 
Baiae  16,  4.  30,  20. 
Baianum  litus  94,  10. 
Baleares  insulae  58,  36.  77,  3, 
Balearicus  58,  35. 


Balearieus  sinus  57,  21. 

Basilus  82,  35. 

Belgae  60,  5. 

Bergida  103,  20. 

Bithynia  53,  34.  54,  23. 

Bithynus  53,  25. 

Bituitus  (Vituitus)  Allobrox  50, 1 

Bituriges  61,  34. 

Bocchus  Maurus  49,  11. 

Boeotia  54,  17. 

Boiorix ,  rex  Cimbrorum  52,  6. 

Bomilcar  30, 10. 

Bononia  91,  25. 

Borma  101,11. 

Bosporos  55,  34. 

Boviiiae  11,  11. 

Brennus  37,  34. 

Breuni  98,  27. 

Brigaecini  104,  7. 

Britanni  59,  33.  61,  26.  63,  37. 

Britannia  61, 17. 

Brittii  20,11. 

Brittius  angulus  73,  25. 

Brittomarus,  dux  Insubrium  27,  21. 

Brundisium  20,  14.  81,  27.  83,  18 

97,  16. 
Brutus,  V.  Junius. 
Byrsa  41, 17. 

L.  Caecilius  Metellus  (cons.  251)  25 

33. 
Q.  Metellus  Macedonicus  40,  14.  42 

18;  21.  43,35.  58,33. 
Q.  Metellus  Balearicus  (cons.   125 

58,  35. 
Q.  Metellus  Numidicus  48,  32.   6f 

13.  69,  3. 
Q.  Metellus  Creticus  58,  19;  27.  8» 

26. 
Q.  Metellus  Pius  (conS.  80)  77, 11 
Q.  Metellus  Celer  (cons.  60)  80,  21 
Q.  Metellus  Nepos ,  legatus  Pomp 

bello  piratico  (cons.  57)  57,  26. 
Caeninenses  4,  38. 
Caepio,  v.  Servilius. 
Sex.  Julius  Caesar  (cons.  91)  70, 1' 

26-  .1 


INDEX  NOMINUM. 


113 


L.  Caesar,  avunciilus  M.  Antonii  91, 
32. 

C.  lulius  Caesar  bellum  adversus  Gal- 
los  gerit  59,  30—62,  21.  senten- 
tiam  fert  de  Catilinariis  79,  1(3.  so- 
cietatem  init  cumPompeio  et  Crasso 

80,  31  sqq.  socer  Pompei  81,  5. 
eius  bellum  civile  cum  Cn.  Pompeio 

81,  7—85,  8.  bellum  Alexandri- 
num  85,  9 — 36.  cum  Pharnace  86. 
1—10.  Africanum  86, 11—87,  11. 
Hispaniense  87,  12—88,  33.  tri- 
umphi  88,  34.  coniuratione  perit 
89,  21.  eius  testamentum  89,  32. 
90,2;  28.  Cf.  praeterea  46, 38.  63, 
32.  64,  31.  79,  34.  89,  30.  00,  28. 
92,  il.  93,  29.  100,  26. 

)ctavius  Caesar  Augustus  C.  Caesa- 
ris  heres  et  successor  OD,  2 ;  6 ;  13 ; 
24.  eius  uhor  89,  37.  eius  commi- 
lito  90,  28.  Antonium  ad  Mutinum 
vincit  90,  21  sqq.  bellum  Pemsi- 
num  conficit  91,  4.  triumviratum 
init  91,  14.  Brutum  et  Cassium  de- 
bellat  92,  23  sqq.  eius  naves  aSex. 
Pompeio  demersae  94,  1.  Sex. 
Pompeium  vincit  95,  3.  Antonium 
debellat  97,  15  sqq.  bellum  gerit 
cum  Illyriis  98,  35.  Pannonios  et 
Delmatas  domandoscurat99,9sqq. 
itemDacos  etSarmatas  100, 14sqq. 
bellum  adversus  Cantabros  et  Astu- 
res  conficit  103,  15  sqq.  lanum  ge- 
minum  claudit  105,  8.  imperator 
perpetuus  105,  14.  nomen  Augusti 
assumit  105,  17.  Cf.  praeterea  3, 
2;  29;  32.  43,12.  63,33. 

.  et  C.  Caesares  a  Fimbria  (a.  87) 
occisi  75,  13. 

.  et  C.  Caesares ,  nepotes  Augusti 
102,  23  sqq. 

aesareani  86,  21. 

aesonius  88,  30. 

aesoriacum  11,  16.  101,  11. 

aieta  16,3. 

alabria  17,  30. 

alagurris  77,  26. 

FLORVS. 


Calatinus,  v.  Atilius. 

Caledones  61,27. 

Caledonius  saltus  17,  7. 

Callaecia  44,  4. 

L.  Calpurnius  Bestia  (cons.  111)48, 

20. 
Calpurnius  Flamma  trib.  mil.  24,23. 
Calpurnius  Piso  praetor  bello  servili 

in  Sicilia  victus  71,  28. 
L.  Calpurnius  Piso  (cons.  15)  100,  7. 
Camerinensium  saltus  24,  22. 
Camillus  14,  20;  28;  33.  21,  15. 
Campani  15,31.  17,24.  30,19. 
Campanial5,  29;35.  18,11.  19,38. 

30,  15.    31,5;  14.   57,12.  70,3. 

73,1.  76,4.  93,36. 
Cannae  29,27.  30,22.  51,  30.  101, 

37. 
Cantabri  103,8;  19. 
Cantabria  103,  16. 
Canuleius  (trib.  pl.  445)  22,  9. 
Capitolinus  mons  13,  33. 
Capitolium  11,  13.  22,  29.  27,  22  sq. 

30,9.  32,33.  67,  19;  32.  68,22. 

71,  7.  74,  23.  75, 18.  92,  12. 
Cappadocia  54,  24.   63,  36.   80,  8. 

86,5.  96,31. 
Caprae  palus  5,  19. 
Capsa  49,  7. 
Capual5,  10.  16,8.  30,  17.  32,  19; 

25.  44,  34.  72,  30.  75,  31. 
Caralis31,28. 
Carbo,  v.  Papirius. 
Carinae  94,  15. 

T.  Carisius,  legatus  Augusti  104,8. 
Camutes  61,  34. 
Carrhae  11,  14.  63,  5. 
Carseoli  70,  24. 
Carthago  25,  4;  15;  30.  26,  18;  28. 

30,6;  14.   33,20;  32.   34,9.   36, 

28.  40,  25;  33;  37.  41,2;  26;  38. 

42,  9;  34.  44,  34.  45,  6;  24.  48, 

1.  63,30.  105,11. 
Carthago  Hispaniae  32,  7.  42,  23. 
Caspii  55,18. 
Caspium  mare  56,  25. 
Sp.  Cassius  Viscellinus  22,  25. 
8 


114 


INDEX  NOMINUM. 


L.  Cassius  legatus  contraMithridatem 

53,  24. 
P.  (?)  Cassius  a  Spartaco  vincitur  73, 

19. 
L.  CassiusLonginus,  socius  Catilinae 

78,  27. 
C.  Cassius,   Caesaris  interfector  89, 

20.  91,23.   92,7;  23.  93,9;  12; 

19.  95,  2;  14. 
Castorll,  4.  39,24.  52,15. 
Casuella  (?)  01,  28. 
Catilina  78,  19  sqq.  64,  29. 
Cato,  V.  Porcius. 
Catthi  100,  31. 
Catulus,  V.  Lutatius. 
Caucasus  56,  7. 
Caudinae  furculae  16,  21. 
Caudinum  foedus  45,  21. 
Celtiberi43,32.  44,11.  45,2.  76,36. 
Celtiberia  82,21.  88,32. 
Celtibericus  43,  36. 
Celtici  44,  3. 
Cenni  (Genauni?)  98,  27. 
Censorinus,  v.  Marcius. 
Cephallenia  37, 13. 
Ceraunii  montes  37,  14. 
Ceres  16,  2.  107, 15. 
Cethegus,  v.  Cornelius. 
Chaeronia  54,  18. 
Chaonum  montes  34,  26. 
Cherusci  100,  34.  101,  4. 
Cicero  78,  35.  79,  14.  91,  36.  92.15. 
Cilices  56,  29.  57,  13.  72, 1.  82,  37. 

93  34 
Cilicia  57,  5;  31.  63, 16;  36.  80,  9. 

85  3 
Cimbri  50, 12.  51,12.  52,20. 
Ciminvus  saltus  17,  6. 
Cirta  49,  13. 

Appius  Claudius  Caecus  19,  22. 
Ap.    Claudius    Sabinus    Regillensis 

(cons.  471)  21,8. 
A.p.  Claudius  decemvir  21,  36, 
Ap.  Claudius  Caudex  (cons.  264)23, 

29. 
Ap.  (immoP.)  CIaudiusPulcher(cons. 

249)  26, 1. 


Ap-.  Claudius  Pulcher  (cons.  212)  3, 
26.  32,  26. 

Ap.(immoC,)ClaudiusPnlcher(cons 

177)  37,  22. 
Appius  Claudius  Pulcher  (cons.  79) 

53,  7. 
Claudius  Drusus  Nero  98,28.  100,30 

101,  6;  23. 
M.  Claudius  Marcellus  (cons  I    222) 

27,28.  30,28.  31,4;  18. 
C.  Claudius  Marcellus  (cons.  49)  81, 

11. 
C.  ClaudiusNero  (cons.  207)33, 10 sq. 
Ti.   Claudius  Nero,  legatus  Pompei 

bello  piratico  57,  22. 
Ciaudius  Unimanus  praetor  a  Viriatho 

devictus  44,  24. 
Cleopatra  85, 16.  90,  3,  97,  5.  98,  5. 
Clipea  25,  5. 

P.  Clodius  (trib,  pi.  a.  58)  59,  22 
Clodius  Glaber  72,  34. 
CloelialO,  11;23. 
Clusium  13,  10;  13. 
Cnosos  58,21. 
Colchi  55,  34.  56,  5  sq. 
(L.Tarquinius)  CoIIatinus  3,25.  9,4. 
Collina  porta  74,  19.  76,  5;  10. 
Colophon  47,  23. 
Comidius  centurio  99,  33. 
Confluentes  91,  24. 
Contrebia  43,  36. 
Cora  11,9. 

Corfmium  70,  11.  81,26. 
Corinthium  aes  42,  28. 
Corinthus  7, 1.  42,9;  34.  44,  34.  63, 

31. 
Coriolanus,  v.  Marcius. 
Corioli  11,  16. 
C.  Cornelius  Cethegus,  socius  Catili- 

nae  78,  28. 
C.  Cornelius  Cinna  74,  30;  35.  75,  8. 

79,  32. 
P.CorneIiusDolabelIaMaximus(con8. 

283)  15,  4. 
A.  Cornelius  Cossus  10,  36. 
P.  Dolabella  (?)  legatus  C.  Caesaris 

60,  22.  82,  30. 


INDEX  NOMINUM. 


115 


P.  Dolabella  (coiis.  44)  00,  12. 

L.  Coi-nelius  LeiUulus  Caudinus  (cons. 

237)  24,  30. 
Leutulus  praetor,  a  servis  sub  Euno 

victus  71,28. 
Cn*  Lentuli  Batiati  ludus  gladiatorius 

72,  28. 
Cn,  Lentuius  Clodianus  (cons.  72)  a 

Spartaco  victus  73,  18. 
P.  Lentulus  Marcellinus,  legatusPom- 

pei  bello  piratico  57,  23. 
P.  Lentulus  Sura,  socius  Catilinae  78, 

29.  79,7. 
L.  Lentulus  Crns  (coms.  49)  81,  11. 
Lentulus  s«b  Augusto  Dacos  et  Sar- 

matas  debellat  100,  15;  20. 
Cn,  Cossus  Lentulus  Gaetulicus  102, 

16. 
L.  Cornelius  Merula,   flamcn  Dialis 

75, 18. 
P.CorneliusRufinus  (cons.  290)  19,30. 
Cn.  Cornelius  Scipio  Asina  (cous.  2G0) 

23,36.  24,17. 
P.  Scipio  (cons,  218),  pater  Africani 

29,7,  31,30,  43,12;  16, 
Cn.  Scipio,   eius   frater  31,  30,   43, 

12;  17. 
t  P.  Scipio  Africanus  maior  20,  11.  31, 

36.  33,26.  34,4.  36,29.  41,22. 

43,  22, 
,  L.  Scipio  Asiaticus  36,  28. 
P.  Scipio  Nasica  Corculum   (cons,  I 

162)  40,  34. 
P.  Scipio  Nasica  Serapio  (cons.  138) 

67,  22. 
P.  Scipio  Africanus  minor41,  20.  44, 

1.  45,  24;  37. 
L.  Scipio  (cons.  83)  75,  25;  33, 
Q.  (Metellus  Pius)  Scipio  (cons.  52) 

86,  18;  29. 
Scipiones41,  19, 
L,  Cornelius  Sulla  dictator  49,  17. 

53,  22;  29.  54,  9;  22.  62,  34.  64, 

26.    70,31.   74—76.   77,  32;  36. 

78,2;  11.  79,33.  91,37. 
,  Serv.  et  P.  Sullae,  socii  Catilinac  78, 

28. 


Faustus  Sulla  filius  dictatoris  89,  8. 

eius  filii  89,  9. 
Corniculum  11,  11. 
Corsica  24,  32. 
Corvini  15,  2. 
Cossus,  v.  Cornelius. 
Cotiso  100,11. 
Cotys  80,  8. 
Crassus,  v.  Licinius. 
Crassiana  clades  95,  10;  28,  96.  12 

105,  6. 
Crastinus  miles  84,  16. 
Cremera  12,  3. 

Creta  56,  35.  80,  26.  107,  15. 
Cretes  58,  19. 
Creticum  bellum  58,  9. 
Creticus  58,30;  34. 
Critolaus  42,  13;  17. 
Crixus  72,  28, 
Cumae  16,  7, 
Cures  5,  26. 
Curiatii  6,  7. 
Curicticum  litus  82,  31. 
Curio ,  v.  Scribonius, 
M'.  Curius  Dentatus  15,  22,    18,  21. 

19,  27 ;  29, 
Q,  Curius,  socius  Catilinae  78,  27. 
Cyclades  54,  7.  107, 16. 
Cydonea  58,22;  28. 
Cynocephalae  35,  2. 
Cypros  59,  18. 
Cyrenae  56,  35. 
Cyrus  fl.  104,  32. 
Cyzicus  54,  34, 

Daci98,23.  100,  11. 

Dacia  53,  6.  100, 16.  106,  23. 

Damascus  56, 12. 

Danuvius53,3.  100,12;  20.  104,32. 

Darius  35,  24. 

Deciates  27,  9. 

P.  Decius  Mus  (cons.  340)  15,  7. 

P,  Decius  Mus  (cons.  312)  17,  19. 

Deiotarus  80,  7. 

Delmatae  98,  22.  99,  14. 

Delmatia  52,  26. 

Delminium  99,  17. 

8* 


!16 


INDEX  NOMINUM. 


■i)elos  54,  7. 

Diaeus  42,  22. 

Dialis  flamen  75,  18. 

T.  Didius  (cons.  98)  53,  1. 

C.  Didius,  legatus  Caesaris  87,  18. 

Dolabella,  v.  Cornelius. 

Domitianus  imperator  106,11. 

Cn.  Domitius  Ahenobarbus(cons.l22) 

50,  4.    L.  Ahenobarbus  (cons.  54) 

81,  26.      , 
Domitius  legatus  Q.  Metelli  (autPom- 

pei)  in  Hispania  77,  16. 
Dones  102,  31. 
Dravus  fl.  99,  7. 
Drepana  24,  31. 
Drusus ,  V.  Claudius  et  Livius. 
C.  Duillius  23,  36.  24, 13. 
Durius  fl.  45, 1. 
Dyrrachium  83,  13. 

Eburones  60,  20. 

Egeria  dea  5,  36. 

Egnatius ,  dux  Etruscorum  70,  7. 

Eleutherna  58,  21. 

Elis  42,  18, 

Ephesus  36,  27. 

Epiros  17,  33.  18,  8.  80,  13.  83, 14. 

97,  17. 
Eryx  24,  20. 
Esquilina  porta  74,  19. 
Etruria  11,  37.    15,3.    17,5.   70,3. 

76,  4.  78,  8;  14.  79,  6;  20.  81,25. 
Etrusci  9,  33.  10,  4.    17,  2.  20,  30. 

69,30.  70,9;  31. 
Euboea  35,5.  36,9.  54,  7;  17. 
Euburiates  27,  9. 
Eunus,  servorum  dux  71,  15. 
Euphratcs  11,  16.  55,24.  62,31.  63, 

1.  95,22;  36.  104,33. 
Euripus  36, 10. 
Europa23. 9.    36,2.    53,26.   54,4; 

27.  59,  30.  70,  11: 
Evander  4,  31. 

Fabii  12,  2.  16,  17. 

Q.  Fabius  Ambustus  13,  14. 

M.  Fabius  Ambustus  22,  9. 


M.  Fabius  Buteo  (cons.  245)  26,  5. 
C.  (Kaeso?)  Fabius   Dorso  pontifex 

14,  13. 
t^abius  Gurges  20,  23. 
Q.  Fabius  Maximus  RuIIianus  17,12. 
Q.  Fabius  Maximus  Cunctator  30,*36. 
Q.  Fabius  Maximus  Servilianus  (cons, 

142)  44,  27. 
Q.  Fabius  Allobrogicus  50,  4. 
C.   Fabricius  Luscinus  (cons.    282) 

18,21.  19,  27;  29. 
Faesulae  11,  14.  70,23. 
Falerni  saltus  31,  2. 
Falernus  mons  16,  5. 
Falisci  12,  8  sq. 
Faustulus  pastor  4,  10. 
Ferentanea  turma  18,  13. 
Feretrius  Juppiter  5, 1.  12, 22.  27, 29. 
Fidenae  12,9;  15. 
Fidenas  bellum  6,  19. 
C.  Fimbria  75,  13. 
Flamininus,  v.  Quinctius. 
C.  Flaminius  (cons.  223  et  217)  27, 

26.  29,19. 
Florentia  76,  28. 
Florus  106, 10. 
Formiae  16,  7.  93, 25. 
Fortuna  3,  9.  55,  20.  59,  30.  82,  28.  • 

83, 13.  84,  7.  85,  16.  87,  33. 
Fregellae  11,  15.   19,  38. 
Fufetius  Mettus  6,  24. 
Fufidius,  assecla  SuIIae  76,  16. 
Fulvia,  Q.  Curii  amica  79,  1. 
Fulvia,  Antonii  uxor  91,  7. 
Cn.  Fulvius  Centumalus  (cons.  229) 

28,  2. 
Q.  Fulvius  Flaccus  (cons.  212)  3,  26. 

32,  27. 
M.  Fulvius  Nobilior  (cons.  189)  37,8. 
C.  Furnius,  legatus  Augusti  103,  31. 

«abii  8,  3;  6. 
A.  Gabinius(t89)70,  31. 
Gades  43,  27.  82,  25. 
Gaditanum  fretum  57,  22. 
GaetuU  102,  15. 
Gaetulia  49,  2. 


INDEX  NOMINUM. 


117 


raetuHcus  102,  17. 

Jalli  13,  36.    15,  7.   20,  9.   21,  18. 

37,  34.  59,  31.  60,  19.  62,  23. 
Jalli  Insubres  26,  34.  27,  14. 
faiii  Senones  12,  32.    13,  3.  14,  34. 

74,  24. 
Jallia  50,  12;  14.   59,  34.   61,  25. 
62,5;  7.  63,35.   80,12;  38.   82, 
3.  88,35. 
Jallia  cisalpina  90,  32. 
Jalliae  61,  33. 
xailica  gens  14,  31.    Gallici  dilectus 

80,  6. 
jallicae  Alpes  107,21. 
jallicus  sinus  57,  21. 
jallograeci  37,  32. 
jallograecia  37,  28. 
janymedes  Aegyptius  85,  36. 
jaramantes  102,  18. 
jaurani  saltus  31,  2. 
jaurus  mons  16,  5. 

Gellius,  legatus  Pompei  bello  pi- 
ratico  57,  19. 
Slergovia  62,  11 
Germani  59,  31.   60,  29.   61,  4.  84, 

25.  98,23.  101,21. 
Germania  60,  34.  100,  24.  101,  13. 
Germanici  exercitus  80,  6. 
Glaucia,  v.  Servilius. 
Gomphi  83,  35. 

Gracchanae  leges  66, 13.  68, 2.  69, 12. 
Gracclii  43,  33. 
C.  Gracchus  68,  7.  (de  rellquis  Grac- 

chis  V.  Sempronius.) 
Graeci  58,21. 

Graecia  17,  27.  20,  4.  21,  33.  34, 10; 

24.    35,  6.    36,  8.    37,  34.   42,  10. 

55,35.  80,9. 

Graecula  civitas  82,  7.     Graeculum 

ferrum  34,  33.  Graecum  ingenium 

7,1. 

Granicus  fl.  55,  5. 
Grumentum  70,  23. 

Hadrianum  (Hadriaticum)  mare  15, 
24.  17,  32.  27,  33.  52,  26.  82, 
20.  Hadriaticum  fretum  57,  24. 


Haedui  49,  33.  60,  30. 

Haemus  38,  24.  53,  6. 

Hasdrubal  33,  6;  29.  41,  36.  43,  18. 

Hebrus  fl.  53,  4. 

Helvetii  59,  34. 

Henna  71,  32. 

Heraclea  18,11. 

Herculana  via  94,  22. 

Herculaneum  16,  7. 

Hercules  19,  20.  49,  7. 

Herculis   columnae  32,  3.    speculae 

87,  26. 
Hercynius  saltus  11,  15.  17,  8.  101, 

12.  Hercyniae  silvae  61,  6. 
Herdonius  71,  5. 
Herennius  16,  25. 
Hiberi  55, 18.  56,  8. 
Hiberia  56.  6. 
Hiberus  fl.  43,  26.  44,  22. 
Hiempsal  48,  11. 
Hiero  23,  33. 
Hierosolyma  56,  15. 
Hirtulei  77, 16. 
Hispani  43, 14.  77,  6. 
Hispania  28,  14.   29,  1.    31,  17;  .30; 

38.   32,  7.   33,  6 ;  36.   34,  26.  43 

—44.  46,  29.  47,  10.    50,  15.   77 

saepius.  80, 12;  16.  81, 1.  82,13. 

87,  14;  24.  89,2.   93,31.  103,5. 

104,  17. 
Hispanienses  exercitus  82,  3. 
Histri  37,  17. 
Histria  17,  34. 
Horatii  6,7.  Horatius  6,  11. 
Horatius  Cocles  10,  10  sqq. 
M.  Horatius  Puplicola  9,  18. 
Hoi'oles  Albanus  56,  9. 
C.  Hostilius  Mancinus  (cons.  137)  41, 

15.  45,  16;  23.  67,4. 
(Plautius)  Hypsaeus ,  bello  servili  in 

Sicilia  victus  71,  28. 
Hyrcanus  ludaeus  56,  19. 

laniculus  mons  10,  6.  22,  9.   75,9. 

78, 10. 
lanus  5,  32.  26,  33.  105, 9. 
llerda  82,15. 


118 


INDEX  NOMINUM. 


Illyrica  ora  82, 28.  litus  82,  31. 

Illyrici  26,  35. 

Illyrieum  17,  33. 

lllyrii  27,  31.  39,  29.  98,  22;  33. 

Indi  56,  23.  104,  35. 

Indutiomarus  60,  19. 

Ingauni  27,  9. 

lusubres  v.  Galii. 

Interamnium  76,  27. 

lonium  mare  34,  24.  42, 10. 

Isara  fl.  49,  34. 

Isauri  57,  5. 

Isidorus ,  dux  piratarum  56,  34. 

Istlimus  42,  23. 

Italia,  passim. 

Italicae  artes  7,  2. 

Italici  20,  29. 

luba  83,  9.  86,  19;  24;  32.  89,  1. 

ludaei  56,  15. 

lugurtha  48,  3.  49,  18. 

luiia,  uxor  Cn.  Pompei  81,  5. 

lulia  gens  90,  30. 

lulius  Proculus  5,  22.  Cf.  Caesar. 

lulus  4,  12. 

L.  lunius  Brutus,  primusRomanorum 

consul3,25.  9,  4;  22.  10,26. 
D.  lunius  Brutus  Callaecus  44,  2, 
D.  Brutus  (f^S)  82,  10.  90,  33;  37. 
M.  Brutus,   Caesaris  interfector  89, 

20.  91,23.  92,7—93,27.    95,2; 

14. 
M.  lunius  Silanus  (cons.  109)  50, 16; 

20. 
luppiter  5,  7.  13,  34.  27,  25  sq.  75, 

18.    109,  3.    luppiter  Feretrius  5, 

1.  12,22.  27,29.   luppiter  Stator 

5,8. 
luturnae  lacus  39,  23. 
luventas  8,  12. 
P.  luventius  praetor  (f  149)  40,  9. 

T.  Ijabienus  88, 15. 
Q.  Labienus  T.  f.  95,  13;  20. 
Lacedaemon  25,  20.  35,  6. 
Lacedaemonii  17,  29.  18,  7. 
Lacones  36,  20. 
Laevinus,  v.  Valerius. 


Lamponius,  Samnitum  dux  76,2. 

Lancea  104, 11. 

Lar  Tolumnius  12,21. 

Lasthenes  58,  28. 

Latinae  feriae  70,  14. 

Latini  4,  29.  11,  9;  23.  15,  20.  69, 

30.  70,8. 
Latium  4,  12.  8,  2.  9,  33.    10,  32. 

15,  7.  64, 19.  70,  2. 
Lauron  oppidum  77,  16.  88,  30. 
Lavinium  4,  12. 
Lentulus,  v.  Comelius. 
Leonidas  24,  27. 
Lernaeus  anguis  19,  20. 
Lesbos  85,  2. 
Leucadia  insula  97,  18. 
Leucas  mons  97,  18. 
Libanus  56,  11. 
Liber  16,  1. 
Libo,  V,  Scribonius. 
Liburni  27,31. 
Libycum  fretum  57,  23. 
P.  Licinius  Crassus  (cons.  131)  47, 24. 
P.  Crassus  (cons.  97)  et  eius  filius  75,. 

14. 
M.  Crassus  triumvir  62,  37.  73,  33. 

80,30;  34;  38.  81,4.  95,22. 
M.  Crassus,  legatus  sub  Augusto  99,. 

29. 
L.  Licinius  Lucullus  (cons.  151)  43,. 

38. 
L.  Lucullus,  pater  Ponticl  72,  10. 
M.  LucuIIus  (cons.  73)  53,  8. 
L.  LucuIIus  Ponticus  53,  22.  54,  38. 

55,5;  12. 
C.  Licinius  Stolo  22, 13. 
Ligur  49, 10. 
Ligures  26,  34.  27,  4. 
Ligustinus  sinus  57,  20. 
Lilybaeum  24,  21.        . 
Liparae  24,  11. 
Liris  fl.  18, 12.  19,  38. 
M.  Livius  Salinator  (cons.  207)  33, 

11  sq. 
M.  Livius  Drusus  (cons.  112)  53,  3. 
M.  Livius  Drusus  (trib.  pl.  911  64, 

17.   68,29.  69saepius. 


INDEX  NOMINUM, 


ll^ 


•  Longinus,  v.  Cassius. 
Lucani  17,25.  20,11.  70,31. 
Lucania  17,  30.  18,  28.  31,  7.  70,9. 
Lucretia  8,20.  9,16.  22,1. 
Lucrinus  iacus  16, 4.  94,  23. 
Lucullus,  V.  Licinius. 
Luna  55,  27. 

Lusitani  44,  3;  0;  18.  76,36. 
C.  LutatiusCatulus  (cons.  242)  26, 15. 
Q.  Lutatius  Catulus  (cons.  102)  75, 

17.  76,23. 
Q.  Lutatius  Catulus  (cons.  78)  77, 30. 

78,  10. 
Lysimachia  36,  3. 

Macedones  20,  11.  34,  12;  32.  35, 

33.  38,  19;  21.  40, 1;  3.  52,23sq. 
iMacedonia  18,  9.  34, 10;  35.  35,  17. 

38  et  39  saepius.    40,  15.   42,  16. 

43,35.  46,29.  55,35.  80,8.92,18. 
Macedonica  disciplina  38,  22. 
Macedonicum  bellum  primum  34,  8. 

secundum  38,  14.    tertium  39,  35. 
Maeander  11.  36,31. 
Sp.  Maelius  22,  25. 
C.  Maenius  (cons.  338)  11,  20. 
Maeotis  lacus  53,  9. 
Magaba  38,  6. 
Ma-ra  27,  5. 
Maharbal  30,  10.    * 
Maleum  iugum  37,  15. 
Maleus  sinus  56,  36. 
Mamilius  Tusculanus  10,  32. 
Maucius,  V.  Hostilius. 
Maniiius   (immo  L.  Minucius  cons. 

458)  11,26. 
M'.  Manilius  (cons.  149)  41,  1. 
Manilius  (Manlius?)  a  Cimbris  victus 

50,  22. 
;    M.  Manlius  Capitolinus  13,  23.    14, 

9;  27.  22,29, 
T.  Manlius  Torquatus  (cons.  340)  14, 

35.  15,7. 
Manlius  Torquatus,  legatus  Pompei 

bello  piratico  57,  21. 
Cn.  (A.?)  Manlius  Vulso  (cons.  178) 

37,  19. 


Cn.  Manlius  Vulso  (cons.  189)  37,30.- 
Manlius  praetor  a  servis  sub  Euno  vi- 

ctus  71,  28. 
C.   Manlius  socius  et   dux  Catilinae 

79,  6. 
Marcellus,  v.  Claudius. 
L.  Marcius  Censorinus   (cons.   149) 

41,1. 
Cn.  Marcius  Coriolanus  11,  18.  21, 12. 
C.  Marcius  Figulus  (cons.   156)  99, 

15. 
Q.  Marcius  Philippus  (cons.  186)  38,^ 

27. 
L.  Marcius  Philippus  (cons.  91)  6S,. 

10;  18.  70,  14. 
Marcomanni  100,  32. 
Marianum  bellum  civile  73,  34. 
C.  Marius  49,  3.  50,  24;  32.  51,  23. 

52,2.   53,29.   64,26.    68,3;  21. 

74  sq.  79,31. 
C.  Marius  eius  fllius  75,  34.  76,  7. 
C.  Marius  Gratidianus  76,  22. 
Marmaricus  102, 19. 
Marmaridae  102, 17. 
Mars4,5.  9,8.  27,24. 
Marsi70,  7;31. 
Martius  populus  50,  16. 
Massicus  mons  16,  5. 
Massilia  49,  31.  82,  5.   102,  24. 
Massinissa  40,  30.  48,  7 ;  25. 
Massiva  48,  25. 
Mauretania  49,  11.   86,  18.  -87,  2^ 

89,1. 
Mauri  49,  2.  83,  10. 
Mazaras  Syrus  63,  3. 
Medullius  mons  103,  24. 
Megaravicus  Numantinus  45, 13» 
P.  Memmius  68,  18. 
Menas  94,  2. 
Menecrates  94,  2. 
Menenius  Agrippa  21,  25. 
Merula,  v.  Cornelius. 
Messana  23,  21. 
Metapontum  73,  3. 
Metaurus  fl.  33,  10. 
Metellus,  v.  Caecilius. 
Mettus  Fufetius  5,  24. 


120 


INDEX  NOMINUM. 


Micipsa  48,  7. 

M.  Miuucius  Rufus  (cous.  110)  53,  3. 

M.  Minucius  Rufus  (trib.  pl.  121)  67, 

30. 
Q.   Minucius  Thermus,  legatus  Cn. 

Pompei  81,  26. 
Misenus  16,  3. 
Mithridates  53,  18.   54,  21 ;  25.   55, 

31.  58,12.  74,19.  77,8. 
Mithridaticum  regnum  86,  2. 
Moesi  98,  22.  99,  24. 
Molossi  20,  10. 
Morinorum  portus  61,  19. 
Mosa  fl.  101,  9. 
Mosella  fl.  61.  5. 
C.  Mucius  Scaevola  10,  10;  14. 
Q.  Mucius  Scaevolapontif.  max.  76, 1. 
Mulucha  49,  9. 
Mulvius  pons  78, 10. 
L.  Mummius  (cons.  146)  42,  21. 
Munda  87,31.  88,24.  89,3. 
Musulami  102,  15. 
Mutina  73,  19.  90,  37. 
Mutinense  bellum  90,  21. 
Myndos  47,  23. 

JS^abis,    Laeedaemoniorum  tyrannus 

35,5. 
Nar  fl.  15,  23. 
Nautius  trib.  mil.  24,  38. 
Neapolis  16,  7. 
Nemea  35, 9. 
Neoptolemus,  praefectus  Mithridatis 

54,5. 
Neptunus  94,  6. 
Nertobriga  43,  37. 
Nicephorium  62,  32. 
Nicomedes  Bithynicus  53,  24.  54, 24. 
Nilus  88,  37.   107,  18. 
A.  Ninnius  68,  5. 
Noia  31,  6.  73,  2. 
C.  Norbanus  Balbus  (cons.  83)  75, 

25; -32. 
Norici  98,  22;  25. 
I^orici  tumuli  52,  9. 
l^uceria  70,  24.  73,  3. 


Numa  Pompilius  5,  26.   6,  1 ;  30.  8, 

28.  26,  32.  105,  10. 
Numantiall,18.42,34.44,34.63,3l. 
Numantini  44,  10.    45,  18;  27;  35. 

46,  20. 
Numantinum  bellum  44,  33.    foedus 

45,21. 
C.  Numicius  18,  22. 
Numidae  40,  29.  48,  29.  49,  12. 
Numidia  48,2;  20;  36. 
Numidicus  33,  30. 
Nuraitor  4,  14. 
C.  Numitorius  75, 15. 

Oblivionis  flumen  44,5. 
Obsidius,  turmae  praefectus  18, 13. 
Oceanus  13,  17.   32,  3.    43,  27.  44, 

5.  50,13.  56,25.  57,19.   60,11; 

14.  61,  15;  24;  26;  30.  77,4.82, 

25.    87,  18;  21.    88,  36.    98,  2. 

102,11.   103,  7;  18;  22. 
Ocriculum  8,  3.  70,  23. 
C.  Octavius  (trib.  pl.  133)  67,  12. 
Cn.  Octavius  (cons.  87)  74,  30.    75, 

9;  11. 
Octavius  Libo,  legatiis  Pompei82,33. 
Oenomaus  72,  28. 
Olbia  24,  32. 
Olympus  mons  38,  5. 
Olympus  urbs  57^  5. 
Olyndicus  Celtiberus  44,  13. 
L.  Opimius  (cons.  121)  67,  34. 
OpitergiiTi  83,  1. 
Orchomenos  54,  19. 
Orgiacontes  Gallus  38,  10. 
Orhozes  56,  7. 
Oricum83,  17;  35. 
Orodes ,  Parthorum  rex  62,  32. 
Orontes  fl.  95,  22. 
Osca  77,  24. 
Ostia  6,  32.  75,  6. 
Oxubii  27,  9. 

Pacorus  95,  15  sqq. 
Padus  fl.  13,  9.  29,  6. 
Palatinus  mons  4, 19. 
Pales  20,  26. 


INDEX  NOMINUM. 


121 


Palladium  5,  31. 

Pampliylium  frelum  57,  25. 

Panares  Cretum  dux  58,  28. 

Panhormus  24,21.  25.34. 

Panuonii  98,  22.  09,  7. 

Papirli  16,  17. 

L.  Papirius  Cursor  (cons.  II.  320)  16, 

30. 
Papirius  CarboLucanos  bello  Marsico 

vincit  70,  31. 
Cn.  Papirius  Carbo,   socius  Marii  et 

Cinnae  75,  8;  34.  76,  20. 
Paraetonium  98,  3. 
Parthi  56,  23.   62,  24.   81,  4.   85,  3. 

89,  24.   95, 10—96,  26.    97, 4;  8. 

102,26.  105,5. 
Parthicum  bellum  sub  Crasso  62,  22. 

sub  Ventidio  95,  1.    sub  Antonio 

95,  20. 
Pauhis,  V.  Aemilius. 
Pelorum  94,  5. 

Pekisium  98,  3.  Pelusium  litus  85,  4. 
Pergameni  34,  28.  47,  14.  64,  10. 
M.  Pei-perna  (cons.  130)  47,  27.  71, 

30.  72,  10. 
M.  Perperna  Marianus  77,  23. 
Penhaebi  tumuli  38,  30. 
Persae  35,  23. 
Persae  septem  53,  18. 
Pei'ses  Macedonicus  38,  17.   39,  21; 

30.  40,  7. 
Persici  arcus  37,  1. 
Perusia  91,  11;  25. 
1  erusinum  bellum  91,4. 
M.  Petreius,  legatus  Pompei  82,  14. 

86,  33. 
Pharnaces  55, 37.  86,4.  88,38. 
Pharos  85,  28.  88,  38. 
Pharsalia  86, 12;  20.  89,2. 
Phaselis  57,  4. 
Philippici  campi  84,  4. 
Phiiippus  III  rex  Macedonum  34, 13; 

17.  35,17.  38,17. 
Philippus  Persae  filius  40,  7. 
Philippus,  V.  Marcius. 
Phryges  4,  30. 
Picentes  20.  20:  24. 


Picentia  70,  24. 

Picenum  70,  3. 

Piraeus  54,  14. 

Piso ,  V.  Calpurnius.  ' 

Plaetorii  76,  21. 

Plato  philosophus  87,  5. 

Plotius  legatus  Pompei  bello  piratico 

57,  20. 
Plotius  dux  Umbrorum  70,  8. 
Poeni  23,  20;  22.  24,  20;  34.  25.  4, 

33.    28,  21 ;  27.    31 ,  31.  39,  36. 

43,  14;  24.  63,29.  74,24 
Pollux  11,  5.   39,  24.  52,  14. 
Polyxenidas  36,  22. 
Pompedius  dux  Marsorum  70,  7 ;  20 , 
Pompei  urbs  16,  8. 
Pompeiana  theatra  80,  24. 
Pompeiani  82,  36.  88,  20. 
Q.  Pompeius  (cons.  141)  45,  14. 
Cn.  Pompeius  Strabo,   Magni  pater 

70,  32. 
Cn.  Pompeius  Magnus:    bellum  Mi- 

thridaticum  gerit  55,  20.  56,  1  sqq. 

bellum  piraticum  gerit  57,  13  sqq, 

bello  Cretico  se  interponit  58,  24. 

pugnat  in  Hispania  77,  1 1.   M.  Ae- 

milium  Lepidum  vincit78,  11.  bel- 

lum  civile  cuni  Caesare  gerit  79, 

34 — 85.  occiditur  85,  4.  gener  C. 

Caesaris  81,  5.    89,  8.    Cf.  praete- 

rea46,38.  53,22.  62.33.  64,31. 

89,  30;  32.   92,  25.   94,  17.    102, 

28. 
Pompei,  filii  Cn.  Magni  57,24.  87, 

16.  88,28.  93,29. 
Cn.  Pompeius,  filius  Cn.  Magni  88, 

28.  93,30. 
Sex.  Pompeius,  f.  Cn.  Magni  88,  31. 

89,  26.  93,  30  sqq.  95,  3. 
Cn.  Pompei  Magni  filia  89,  9. 
Pompilius,  v.  Nuraa. 
M.  Pomponius,  legatus  Pompei  bello 

piratico  57,  21. 
Pomptinus  ager  14,  37. 
Pontiae  (paludes)  93,  36. 
Ponticae  gentes  53, 15. 
Pontici  54,  22;  26.  55,29.  77,8. 


122 


INDEX  NOMINUM. 


Ponticiim  bellum  53,  32. 
Ponticum  mare  53,  16.  55,  10.  57,25. 
Pontius  dux  Samnitium  16,  24. 
Pontius  Telesinus  70,  9.  76,  3 ;  7. 
Pontus  57,  19.   80,  23.  86,  1.  89,  1. 
Popilius  (immo  Q.  Servilius  Caepio) 

44,  28. 
M.  Porcius  Cato  Censorius  40,  32.  43, 

32. 
C.  Cato  (cons.  114)  53,  1. 
L.  Cato  (cons.  89)  70,  30. 
Cato,  legatus  Pompei  bello  piratico 

57,21. 
M.  Cato  Uticensis  59,  24.  79,  10.  80, 

27.  86,18;  37  sqq. 
M.  Porcius  Laeca  78,  27. 
Porsenna  10,  4. 
A.  Postumius  Regillensis  dictator  11, 

13. 
M.  Postumius  Regillensis,  trib.  mil. 

cons.  potest.  ab  exercitu  lapidatus 

21,6. 
Sp.  Postumius  Albinus  (cons.  334) 

16,  22. 
L.  Postumius  Albinus  (cous.  234)  27, 

11. 
Sp.  Postumius  Albinus   (cons.   110) 

48,  27. 
A.  Albinus,  eius  frater  48,28. 
Pothinus  85,  35. 
Praeneste  11,  13.  20,1.  76,28. 
Propontis  57,  26. 
Ptolemaeus  rex  Cypricus  59,  20. 
Ptolemaeus  rex  Aegypti  85,  13  sqq. 
Punica  fraus  29, 19.  31,  31.  43,  20. 

perfidia  24,  19.   urbs  75,  11.   Pa- 

nicum  bellum  71, 11.   primum  21, 

1.  secundum28,5.  tertium  40,30. 

Punicum  litus  25,  6.  mare  24,  37. 
Puteoli  16,  7.  93,  35. 
Pyrenaei  montes  32,  2.     Pyrenaeus 

43,  7;  16.  103,6.  107,23. 
Pyrrhus  17,  26.    18,  7.    19,  1  sqq. 

37,  9.  53,  19.  70,  22.  76,  3. 

T.  (L.)  €tuinctius  Cincinnatus  dicta- 
tor  11,25.  22,37. 


T.  Quinctius  Flamininus  (cons.  198) 

34,35.  ^ 

P.  Quinctilius  Varus  101,  23 ;  31 ;  36. 
Quirinalis  mons  14,  14. 
Quirinus  (deus)  5,  24. 
Quiriniis,  legatus  Augusti  102,  18. 

Raudius  campus  51,  26. 

Ravenna  62, 1. 

Regilli  lacus  10,  33. 

Regillus,  V.  Aemilius. 

Regulus ,  V.  Atilius. 

Remus  4,  7 ;  9 ;  24. 

Rhascypolis  Thrax  80,  8. 

Rhea  Silvia  4,  5. 

Rhenus  59,  35.    60,  26  sq.  61,  6 ;  9; 

11.  88,35.  100,27.   101,9.  104, 

29. 
Rhodanus  49,  35.  59,34.  60,2.  88, 

Rhodii34,  29.  36,  25.  37, 11.  57, 17. 
Rhodope  53,  5. 
Rhodos  54,  6.   107,  17. 
Rhoecogenes ,  dux  Numant  inorum  46,     i 

13.  ^ 

Rhoemetalces  Thrax  100,  4. 
Roma,  Romani,   populus    Romanus 

passim. 
Romaeaetates  3, 22.  prima3,22. 8,24. 

secunda  3,  25.  21 ,  1.  tertia  3,  29. 

23,  1  sqq.    46,  27.  63,  24.    quarta 

3,32. 
Romana  urbs  15,  5.  73,  20. 
Romana  virtus  13,  1;  18.    19,  3;  8. 

25,  17. 
Romulus  3,  2.  4,  4;  15.  5,  7  sqq.  8, 

27.    14,24.   27,29.   44,20.    105, 

16. 
Rufmus,  V.  Cornelius. 
P.  Rutilius  Rufus  (cons.  105)  69,  4. 
P.  Rutilius  Lupus  (cons.  90)  70,  25. 

Sabaei  97,  34. 

Sabini  5,  2;  27.    15,20.   20,9.   69, 

30.  71,6. 
Sacriportus  76,  5;  10. 
Saguntini  28,  23 ;  34.  ^,  3. 


INDEX  NOMINUM. 


123 


Saguntos  28,  14. 

Salamis  36,  27. 

Sallentini  20,  24. 

Saluvii  27,  9.  49,  30. 

Samnites  15,  30.    16,  10.  17,  3.  19, 

29.  20,  9.  70,  32.  76,  3. 
Samniticum  bellum  15,  28. 
Samnium  16,  19.  31,  1.  70,  9. 
Samos  47,  23. 
Samothrace  39,  4. 
Sardinia  24,  32.  26,  34.  31, 16:  25. 

34,  26.  78, 14.  82, 1.  93,  32. 
Sarmatae  53,  7.  98,  23.  100, 19.  104, 

36. 
Satricum  11,  10. 
Saturninus,  v.  Apuleius. 
Savus  fl.  99,  7. 
L.  (Decidius)  Saxa,  legatus  Antonii 

95,  16. 
Scaevola  centurio  83,  32.    Cf.  etiam 

Mucius. 
Scaurus,  v.  Aemilius. 
Scodra  39,  32. 
Scordisci  52,  34. 

C.  Scribonius  Curio  (cons.  76)  53,6. 
C.  Curio  legatus  Caesaris  83,  7. 
L.  Scribonius  Libo,  legatus  Pompei 

bello  piratico  81,  25. 
Scythae  56,  5.  104,  36.    Scythes  42, 

29. 
Segestes  101,  32. 
Segidenses  45,  8. 
Segisama  103,  15. 
Segovia  77,  17. 
Seleucia  62,  35. 
P.  Sempronius  Sophus   (cons.  268) 

20,  21. 
Ti.  Sempronius  Longus  (cons.  218) 

29,  13. 
Ti.  Sempronius  Gracchus  (cons.  215) 

31,  6;  25. 
Ti.  Gracchus  (cons.  177)  43,  33. 
Ti.  Gracchus  eius  filius,  trib.  pl.  67, 

2  sqq.  43,  33.  64,  15.  68, 10;  35. 
C.  Gracchus  Ti.  frater,  trib.  pl.  67, 
25  sqq.    43,  33.   64,  15.  68,  10; 
35. 


Senones,  v.  Galli. 

L.  Septimius,  interfector  Cn.  Pompei 

85,6. 
Sequani  61, 34. 
Seres  104,  37. 
Q.  Sertorius  53,  30.    75,  8.    70,  34. 

77,  23. 
C.  Servilius  Ahala  22,  29. 
Q  Serviiius  Caepio  (cons.  106)  50, 23. 
Serviiius  praetor  a  servis  in  Sicilia 

victus71,  37.  72,9. 
Q.  Servilius  Caepio  praetor  belloMar- 

sico  70,  25.  69,  7 ;  9. 
Caepio  praetor  Pompei  belio  piratico 

57,  26. 
C.  Servilius  Giaucia  68,  17. 
P.  Servilius  Vatia  Isauricus  57,  1 ;  6. 
Servius  Tuliius  7, 17 ;  32.  8,  35. 
Sibyllini  versus  79,  8. 
Sicambri  100,  34.  101,  4. 
Sicilia  17,  34.  23,  21  sq.  24,  30.  25, 

34.    26,  24.    31,  16;  18.    34,  26. 

57,  11.  64,  5.   71, 10.  73,  26.  82, 

1.  93,  32.  107, 14. 
Sicoris  fl.  82,  15. 

Siculum  mare  57,  20.    fretum  94,  26. 
Silaces,  praefectus  Parthicus  63,  6. 
Silanus,  v.  Junius. 
Sipylus  mons  36,  31. 
Sirenas ,  praefectus  Parthicus  63,  6. 
Soranus  praetor  76,  21. 
Spartacus  72,  23;  28.  73,  31. 
Spoletium  76,  27. 
Stator  Juppiter  5,  8. 
Stolo,  v.  Licinius. 
Sucro  77, 19. 
Suebi  100,  34.  101,  4. 
Suessa  Pometia  8,  3. 
Sulla,  V.  Cornelius. 
Sullani  75,  29. 

Sullanum  bellum  civile  74  sqq. 
Sulmo  76,  28. 

Serv.  Sulpicius  (cons.  361)  22, 12. 
P.  Sulpicius  Rufus  74,  17;  21. 
Syedrae  85,  2. 
Syphax  33,  29. 
Syracusae  31,  20. 


124 


INDEX  NOMINUM. 


Syracusanus  23,  33. 

Syria  34,  10.  35,  29.  36,  22.  46, 29. 
56, 12.  63, 16.  64,  9.  92, 18.  95, 
18;  27.  96,  4;  36.  102,25. 

Syria  dea  71,  17. 

SyrJacum  bellum  35,  16.  37,  6;  28. 
38,  14. 

Syrtes  26,  9.  102, 16. 

Syrus  63,3.  71,5.  72,1. 

Tagus  fl.  44,  22. 

Tanais  fl.  53,  8. 

Tanaquil  7,  19. 

Tarcondimotus  80,  7. 

Tarentini  17,  25.   18,  6.    Tarentinae 

deliciae  20,  12. 
Tarentinum  beilum  17,  22.   19,  33. 
Tarentus  17,  29.   20,  19.  30,  16.  32, 

19. 
Tarpeia  5,  3. 
Tarquinii  10,  5 ;  25 ;  30. 
Tarquinins  Priscus  6,  37.   7,  10  sqq. 

8,33. 
Tarquinius  Superbus  7,  30.    8,  36. 

92,7. 
Tarraconae  maritimae  103,  32. 
T.  Tatius  5, 10.  15,21.        . 
Tectosagi  38, 5. 
Telesinus,  v.  Pontius. 
Tellus  20,  22. 
Tempe  85,  1. 
Tencteri  61,  4.  100,31. 
C.  Terentius  Varro  (cons.  216)  30,  3. 
M.  Terentius  Varro,  legatus  Pompei 

57,24.  82,25. 
Termeste  77,  25. 
Terminus  8,  12. 
Terra  mater  107,  27. 
Teutana  27,  33. 

Teutobodus  (Teutobocus  ?)  51,  7. 
Teutoni(Teutones)50, 12;  33s  51,12. 
Thala  48,  38. 
Thapsos  86,  20.  89,  2. 
Thebae  .35,  5. 
Theodotus  85,  34. 
Thermopylae  24,  37.  36, 19. 
Thermus,  v.  Minucius. 


Thes  ali  20,  10. 

Thessalia  18,  9.  52,  25.  80,  13.  83? 

35.  84,4.  87,13.  90,1.  v.  etiam 

85,1:10. 
Thoas  Aetohis  35,31. 
Thoranius,  legatus  bello  Spartaci  73,1. 
Thorius  77,  16. 
Thrace  55,  35. 
Thraces  38,  20  sqq.    52,  23;  33.  73,. 

11.  98,22.  100,4. 
Thracia  40,  11;  17.    53,2.   63,36. 

80,8. 
Thracium  bellum  52,  22.  litus  36,  4. 
Thurii  73,  3. 
Tiberinum  ostium  59,  25. 
Tiberinus  4,  8.  6,  32.  93,  37. 
Tiberis  10, 18.  11,  16. 
Tibur  11, 12. 
Ticinus  fl.  29,7;  13. 
Tigranes  Armenius  56,  4.  102,  27. 
Tigurini  50,  12.  52,  8. 
Titium  flumen  27,  32. 
Q.  Titurius  Sabinus,  legatus  Caesari» 

60,  24. 
Tolostobogi  38,  5. 
Torquati  14,  37.  Cf.  Manlius. 
Traianus  4, 1 . 
Trasumennus  29, 18. 
Trebia  fl.  29,  13. 
Treveri  60,  19. 
Tridentina  iuga  51,  14. 
Tuliia,  uxor  Tarquinii  Superbi  7,  35» 
Tullus  Hostilius  6,  1.  8,30. 
Turduli  43,  38. 
Turmogi  103,  12. 
Tusci  4,  29. 
Tuscia  7,  11. 
Tusculanus  10,  32. 
Tuscum  mare  57,  19. 
Tyria  virgo  108,  11. 

Vaccaei  43,  38.  103, 12. 
Vadimonis  lacus  15,  3. 
Valentia  77,  25. 
M.  Valerius  Corvinus  15,  1. 
P.  Valerius  Laevinus  (cons.  280)  18^ 
21. 


INDEX  NOMINUM. 


125 


M.  Valerius  Laevinus  (cons.  210)  30, 

28.  34,23. 
Varenus  72,  37. 
L.  Vargunteius  78,  28. 
Varus  fl.  27,  4. 
Varus,  V.  Attius  et  Quintilius, 
Vei  12,  18;  27;  29.  13,  26.  21,  17. 
Veientes  4,  38.  12,  l ;  9.  21,  16. 
Velini  fontes  15,  23. 
Veneti  60,  10. 
Venetia  51,  20. 
P.  Ventidius  95,  19. 
Venuleius  76,  21. 
Venus  59,  20. 
Vercingetorix  61.  36. 
Vergellus  torrens  30,  6. 
Verula  11,11. 
Vesta5,3S.  13,27. 
Vestales  arae  76,  1. 
Vesuvius  16,  6.  72,  33. 
Veturia  21,  14. 
T.  Vetnrius  Calvinus  (cons.  334)  16, 

22. 
C.  Vibius  Postumus  99,  18. 
Vindelici  98,  27. 
Vindelicus  fl.  49,  35. 
Vlndius  mons  103,  21. 


Vinnius  (?)  legatus  Augusti  99, 9. 

L.  Virginius  22,  3. 

Viriatus  44,  18. 

Viridomarus  27,  26. 

Virtus  3,  9. 

Visurgis  fl.  101,  9. 

Vituitus  (Bituitus?)  Allobrox  50,  1. 

Ulia  77,  25. 

Umbri  17,  2.  70,  8. 

Umbria  81,  25. 

Volcanus  27,  27. 

(Publilius)  Volero  21,  9. 

Volsinii  20,  29. 

Volso  53,  5.  Cf.  Manlius. 

T.  Volturcius  79,  13. 

Usipetes  100,  31. 

Utica  86, 38. 

Vulsci  11,23.  20,8. 

VuFteius  trib.  mil.  83,  6. 

Vulturnus  75,31.   93,  35. 

Xanthippus  Lacedaemonius  25, 19. 
Xerxes  35,  24.  36, 26.  94,  33. 

aacynthos  37,  13. 
Zama  48,  37. 
Zeugma  62, 30. 


LYCldj^^MPELIJD-^ 


#t » 


LIBER 
MEMORIALIS. 

RECOGNOVIT 

EDVARDVS    WOELFFLIN, 


LIPSIAE 

SVMPTIBVS  ET  TYPIS  B.  G.  TEVBNERI. 
MDCCCLXXIII. 


PRAEFATIO. 


Lucii  Ampelii  quolquot  nunc  circfumferuntur  editiones, 
omnes  fluxerunt  ex  Salmasii  edilione,  qui  primus  librum  memoria- 
lem  edidit  Fioro  adiectum  Lugd.  Bat.  1638;  commentarius  vero, 
quem  se  mox  publici  iuris  facturum  poilicitus  erat,  numquam  pro- 
diit,  unde  factum  esl,  ut  quae  lectiones  codicis  auctoritate  niteren- 
tur  quaeque  Salmasio  deberentur,  usque  ad  hunc  diem  ignotum 
esset.  Dukerus  primus  ad  calcem  Flori  Ampelium  nostrum  notis 
instruxit,  paucis  illis  quidem  sed  doclis ,  adhibitis  simul  Perizonii 
et  Heinsii  exemplaribus ,  qui  coniecturas  suas  marginibus  ad- 
scripserant:  accessit  nuper  Tzschuckii  cura,  qua  haud  pauca  emen- 
data  sunt,  ut  praeteream  Munckerum,  Freinshemium,Davi- 
sium,  quorum  coniecturas  in  commcntariis  ad  Hyginum,  ad  Florum 
et  ad  Cic.  de  Nat.  D.  libros  prolatas  iam  Dukerus  diligenter  col- 
legit. 

Ego  quidem  redii  ad  Salmasii  codicem ,  Divionensem  olim,  vel 
polius  —  nam  codicem  ipsum  frustra  quaesivi  —  ad  apo^raphon 
eius  codicis  confectum  ab  ipso  Sahnasio ,  quod  asservatur  in  bibHo- 
theca  regia  Monacensi.  (Cod.  lat.  10383.)  Eius  ope  quid  nunc  prae- 
stare  conalus  sim,  fusius  exposui  in  dissertatione  propediem  edenda, 
ad  quam  lectores ,  si  qui  rationes  meas  accuratius  cognoscere  veUnt, 
relegandos  puto.  Huic  praefationi  id  solum  reservandum  pulavi,  ut 
quam  brevissime  fieri  posset  et  de  codicis  iilius  discrepantia  et  de 
emcndationibus  a  me  receptis  leclores  monerem,  his  notis  usus: 
C  =  cod.  Monacensis:  P  =  Perizonius:  H  =  Heinsius:  M  = 
Munckerus:  F  =  Freinshemius :  D  =  Dukerus:  Dav.  =  Davi- 
sius :  T  =  Tzschuckius:  E  =.-  editores  omnes  praeeunte  Salmasio : 
S  =  Salmasius:  W  =  Woelfflin:  ubi  nuUam  harum  litterarum 
adscriptam  iivenies ,  discrepanlia  in  praefatione  notata  codicis, 
emendatio  in  ordinem  verborum  recepta  Salmasii  est. 

Pag.  1,  9  exira  que  ||  17  quae  om.  ||  20  obUquiis  E  ||  21  an- 
num  II  25  qua  aquae  \\ 

8i* 


IV  PRAEFATIO. 

2;  1  milia  passuum  novem]  Nig-idius  in  scholiis  ad  German. 
V.  223 :  *  abest  ab  Alexandria  ilinere  dlerum  novem.'  F  ad  Curt.  4. 
7,  Ib  milia  passuum  sex  \\  2peiit  \\  inter  sidera^:  insidera  C;  cf.  2, 
§8  II  7  Sidoniam  H:  Sidonia  C;  SidonidaT  \\  9  dii  supplevi  ex  Ni- 
gidio  i.  1.  ad  v.  147  |j  nominanturj  immo  tnemorantur,  aul  esse  de- 
lendum  est.  ||  11  initiis  praesunt  W  ex  Nigidio  i.  i. :  '  quorum  argu- 
mentum  nefas  sit  enumerare  (enunciarel)  propter  (1.  praeler)  eos, 
qui  ministeriis  (1.  mysteriis)  praesunt.'  cf.  Hemsterh.  ad  Luc.  dial. 
deor.  2,  6,  l:  m  his  praesto  sunt  C  ||  12  ii]  hii  C;  hi  E  ||  14  si- 
mile*  \\  17  exertam  ||  20  post  carcinumque  C  addit  cancrum,  quod 
delevi.  ||  23  in  terram  Argiam  W:  in  ierram  in  argiam  C;  in  terra 
Argiva  E  |[  24  molorco  ||  31  cari  ||  35  dominum  H  ex  Hyg;.  Poet.  Astron. 
2,  4:  hominem  C  ||  36  Erigonam  W:  Erigonem  C  ||  38  carius  j] 

3, 1  m  mwc?o  ||  4 /?eftV/ ^worf  . . .  defecerint-^ :  peftV ^'Morf  ...de- 
ficereni  C  ||  6  Icai^ns  ||  9  adeptus  etc.]  Haec  graviter  corrupla:  nolui 
tamen  adepla  in  texlum  recipere.  ||  ^w/  insigni  clementia  et  iustitia 
Halmius:  qui  *  *  omni  clementiae  iustitia  C;  is  omni  clementiae  iusli- 
tiaE  II  12  existimatur  W:  exiimantur  C;  aestimantur  E  ||  15  Pe/e- 
naeo  1) :  peleneo  C  ||  19  Crotow  ^Zm*  Euphemes  nuiricis  M :  Chronton 
filius  nuiricis  C;  Croiopi  filius  nuiricius  E.  Verior  nominis  forma 
Croius  sive  (7ro/o5  videlur.  ||  quem  W:  g^wae  C  1|  20  eum  E  (j  22/?nM5 
doctus  (j  23  ciiteram  \\  alii  addidit  0.  lahnius  ||  24  Typhon  M:  pi- 
ton  C  II  25  Tauri  E  ||  27  Typhonem  M:  pyionem  C  ||  ^OquicumW: 
quiC  ((  31  evasiteiE  \\  33  w«m:  malim  z7m  1|  34p5m**]  Lacunae 
signum  posui.  cf.  Nigid.  i.  1.  ad  v.  240:  'pisces  dicit  in  flumine 
Euphrate  fuisse  et  ibi  ovum  invenisse  mirae  magnitudinis ,  quod 
volventes  eiecerunt  in  terram  atque  ita  columbam  insedisse.'  |]  37 
uiriusque  Halmius :  utrique  CE  ||  38  nohililaii  W  :  locaii  E :  codicis 
scriplura  excepta  prima  littera  n  ignota  est  quippe  prorsus  deleta; 
sed  videtur  in  vocabulo  exstincto  nobiliiaii  latere.  || 

4,  3  sepiemtriones  \\  7  virgiliae  \\  8  subuculae  \\  13  qui  ad  \\  19  in 
nachia  ]]  21  capricornius  \\  26  afelioies  \\  27  vuliurnus  \\  28  aparciias 
T:  aparchas  C  ||  a  post  idem  om.  |]  29  libis  ]|  31  exscribuntur  ||  33  cir- 
cius  C:  caurusE,  nescio  quo  errore  ]]  aquilonis  (!  34  qui  aeslaiis  ]] 

5,  14  Lycii  D:    lihui  C  [{  15  sectae  sarmaiae  \\  iraci  \\  IS  nu- 
mediae  ]|  caramanies  ||  21  eimodus  \\    22  Taygeius  T :  taygeies  C  || 
in  ante  Lacedaemonia  om.  I|  23  Ciihaeron  et  Helicon  D :  cilheron  et 
eleon  C;     ei    Ciiheron  Eleon  S;    e?  Ciihaeron   et  JleUcoTiT  \\  par- 
nesos   C;    Parnassus  E  [|  24  Epiro]  pro  \\  minalus  ||  26  e/  Jtuliam 


PRAEFATIO.  V 

om.  II  27  aihlans  in  africam  \\  30  in  scya  ||  32  et  cisirius  \\  34  ei  sanc- 
his  II  Euroies  || 

6,  2  Triton  T:  iitron  C  ||  6  Creta  E  ||  7  j^^5W5  P:  euhusus 
C  II  9<i7eC;  ThuleE  \\  10  propter  has  \\  11  0/earo5  T^wo^  Oudend. 
ad  Obseq.  cap.  C:  faros  tenedos  C:  deest  tamen  una  insula  in  enu- 
meratione.  ||  12  praeter  has  stochades  innumerabiles  \\  15  itaces  C; 
lihaca  E  ||  16  Crateae  D :  ciriteae  C  ||  17  stocedes  \\  18  menis  \\  Girba 
D:  girna  C;  Girrha  E  j|  23  e^  herinteum  |1  25  peragitur]  peragra- 
iur  D  II  27  Abylam  D:  abinnamC  \\  calpem  \\  36  idestW:  idemC, 
eamdemE  \\  Peloponnesum  ita  W:  peloponnesi  sumit  C;  Peloponne- 
son  simid  E :  sed  verba  ic?  ^5/  Peloponnesum  glossatoris  esse  puto ; 
ef.  ad  8,  §  22  et  indicem  s.  v.  Achaia.  [[  37  invenientes  hemo  ponet  in- 
stdam  II  • 

7,  2  Euxinum]  Num  \\   4  Seston  Europae,  Abydon  Asiae  T: 


seston  asiae  abydon  europae  C 
cathamantie)  C:  Athamantia  E 


10  «6  om.  II  et  cathamant  * ){:  (forl. 
11  limfae  uhi  ||  12  in  salva  ||  13  5?m- 
ponia  II  14  unde  pix  E  ||  15  /?a7e  ||  17  autoconis  \\  18  we^Me  (i.  e.  ne 
quidem)  C:  om.  E;  malim  tamen  unquam.  \\  19  Hippohoton  T:  ip- 
/>a?on  C  11  20  quem  cidea  (ci  non  satis  distincte)  edificari  ||  21  picta 
(■:  /?a:a  Halmius  ||  22  cepla  navis  sihi  C.  Ceterum  Lebadiae  fui.* 
templum  illud  teste  Paus.  IX.  39  ||  Trophonii  D:  hyphonis  C  ||  23  tol- 
lendos  \\  24  dicuntur  ii  Halmius:  dicunt  duo  CE  ||  28  lintibus  si- 
cone  II  aedes  E  l|  29  macera  ||  31  malim  Acasti  arca,  quam  Medea 
posuil  II  quod  sit  \\  33  Palamedis  litterae  W:  Pademedes  citlera  C; 
Palamedis  cithara  E  \\  Marsyae  M :  marsi  C ;  Marti  S  ||  quaequae  C : 
quoque  E ;  Celaenaei  Halmius.  cf.  Herod.  VII,  26  ||  34  cum  Halmius : 
et  CE  II  guhernaculis  C:  guhernacuUE  ||  35  f  Brachia  C:  latere  vi- 
detur  urbis  nomen.  ||  calculus  P:  cauculus  C  ||  quem  C:  quo  Hal- 
mius  II  Om^<?  W:  Orestae  C;  Or^sto  P  ||  36  ***]  cerat;?Y  C:  cer- 
vice  E  II  «?2a  p  compara  siti  ||  37  ahitu  \\  ihi  C:  ihidem  H  |j 

8,  1  scaturrit  ||  m  ^c/^a/a  W  (cf.  8,  §  3  et  7,  §  4):  inacie  C; 
Inachiae  E  ||  3  Corinti  C;  Corintho  E  ||  13  imaginem  clippeo  C  ||  15  </e 
gramine]  cf.  Cic.  Verrin.  IV,  56  et  G.  Garatonium  ad  Cic.  p.  Plancio 
cap.  25  II  lapis  quadrata  W:  lapide  quadra  C;  ?a/?w  quadratus 
E  11  16  ^wm  si  E  ||  tatigas  id  est  aut  ||  19  Rhoeleon  T  (coll.  Salm.  ad. 
Solin.  p.  610):  roele  C  ||  20  tumulus  H:  vM?ft/5  CE  ||  Scamandrus  S  || 
Ephesi  W:  C5/  sfrfi  *  C,  ut  videlur;  Epheso  E  \\  22  ac  W  (cf.  ad  14, 
§  6):  om.  C  ||  24  Samio  \\  25  est  scyphus  W:  esciphus  C;  scy- 
phus  E  II  facius  ex  W:  faclus  est  ex  CE  l|  29  Rosi  vel  i?050  C: 


TI  PRAEFATIO. 

JRTiodi  E;  cf.  Strab.  XIV.  p.  676  |]  30  [caelo]  glossema  ut  supra  quo- 
que  §  15:  cf.  Isid.  Orig.  XVI,  4:  'Denique  in  templo  quodam  fuisse 
Veneris  fanum  dicunt,  ibique  candelabrum  et  in  eo  lucernam  sub  divo 
sic  ardentem,  ut  eam  nulla  tempeslas,  nullus  imber  exsling-ueret.*  || 
31  Bargylo  Car.  Lud.  Rolh  coll.  Polyb.  XVI.  12  et  P.  Mela  1,16: 
Argyro  CE  ||  34  eocstinguit  ncc  pluvia  aspargit  W :  aspargit  nec  plu- 
via  exslinguit  CE;  cf.  Isid.  1. 1.  ||  35  e  columna  D:  columna  C  |j  37  bal- 
leji  *  *  [|  Magnesiae  D :  marmesiae  C  || 

9,  2  movei]  an  moveturt  cf.  supra  §  9  ||  3  aedis  C:  aedes  E  || 
esl  om.  E  Ij  4  ibi  ei]  ^  ibi  estt  ||  5  ex  erocalco  ||  rodi  C ;  Rhodo 
E  II  colossicum  C.  Fr.  Hermannus:  colossi  CE  ||  6  altum  **]  lacunam 
vidit  Halmius  |1  9  f  in]  altum  T  |j  10  laium  T :  lata  C  ||  illic]  immo 
Ecbatanis.  ||  12  iunctis  (J:  vinctis  E  1|  13  lamnae  W  ex  Polyb.  X,  24 
{%Qv6(u  IsTtldEQ) :  lancias  C ;  lanceas  E  ||  ferreas  fenestras  H  14  iegu- 
las  II  15  post  cocto  C  addit  id  est  calce,  quae  verba  eieci.  Cf.  Hyg-. 
fab.  223:  'Murus  in  Babylonia  quem  fecit  Semiramis  latere  cocto 
el  sulphure  ferro  vinctum'  (immo  iunctum)  laiere  M  ex  Hyg*. 
lapide  C  ||  16  ubi  D :  w<  C  H  22  magno  frigel  H  23  terruntur  \\  24  Ate- 
xandria  \\  26  Ad  caput  IX  cf.  Cic.  de  Nat.  D.  III.  c.  16  et  21  —  23 
cum  interprett.  Clem.  Alexandr.  in  %Q0XQB7tr.  initio,  Arnobium  adv. 
gentes  et  lo.  Lydi  de  mens.  librum  quartum.  ||  fuere  vel  isse  iovis  H 
vel  ubi  in  loco  deos  deasque  \\  30  abide  C:  abinde  E;  ab  Ida  T;  an 
ibideml  []  32  victoriam  C:  victorum  E  []  35  Enoposte]  lalet  forsitan 
Ejiyo  II  nostcr  est  Mars  E  ||  36  Leucarpis  C:  Leucaspis  D  ||  aliter  E  1| 
§2  sic  fere  constituenda  videlur:  primus  ex  Enyo  poste  **;  secun- 
dus  ex  love  et  lunone,  ui  eum  Hojnerus  dicit,  est  noster  Mars  seu 
Marspiter  et  alier  Mars  Enyalius.  cf.  Iliad.  V,  333  || 

10,  1  mii  Dav.  ad  Cic.  de  Nat.  D.  3,  21 :  Nihi  C  ]]  3  Zemintus] 
Zmintheus  M  ad  Hyg.  fab.  106;  Lindus  Dav.  ]]  4  paeion  1|  5  Crio  et 
loppe]  Caelo  Cic;  Ovqavov  y,cd  'HfieQag  I.  Lyd.  4,  54.  An  latet 
Aethiopel  H  7  Melites  W:  melelis  C;  Milvii^DsiV.  \\  8  Croniae]  immo 
Coronidis  ex  Cic.  ]]  10  Cyllenii  Dav. :  quilleni  C.  cf.  Serv.  ad  Virg. 
Aon.  IV,  577:  '  quartum  (sc.  Mercurium)  Cyllenii  filium'.  An  po- 
lius  qui  Nili  ex  Cic.  et  Arn.?  ||  11  dixii]  exspectes  iradidit,  adveocit 
vel  tale  quid.  ]]  14  in  om.  ||  15  CroniiW:  Croni  C;  Chlhonii  0.  lah- 
nius  [[  17  obs  C;  Cic.  TJpis  vel  Opis  ]]  Glauce  W  ex  Cic:  Glauco  CE  H 
18  Apollo  dictus]  I.  Lyd.  TtQmog  ^ATtoXlcovog  tov  ^H(paC6rov;  Halmius 
primus  Apollinis  filii  Volcani  filius  ex  Cic.  H  19  ElaiiW^  ex  I.  Lyd. 
4,  90 :  Lai  CE  ||  Aristeii]  rectius  Arsippi  ex  Cic.  et  I.  Lydo  1|  Alcip- 


PRAEFATIO.  Vn 

pes  P :  alcippe  C ;  Alcippei  S ;  Arsinoae  Cic. ;  ^AQiSLvdrjg  tijg  ABVKiit' 
nov  I.  Lydus,  unde  Leucippes  per  errorem  ab  Ampelio  scriplum 
esse  conicias.  H  20  Caeli]  Coeli  P  et  Dav. ;  hacdeli  C  l|  21  Aetheris 
W:  et  aeris  CE  1|  22  Oceani]  SsvteQav  Sh^Ag^QOv  kccl  EvQvvofirjg 
trjg  ''SlKEavov  I.  Lyd.  [[  26  aegypti  \\  27  in  bellicis  D :  in  fecillis  C  || 
28  Solis]  lovis  Dav.  1|  quae  quadrigas  M :  quadrigas  C  H  30  quia  eius 
vel  cuius  Halmius:  qui  eius  'CE  H  33  Melone  M,  id  esl  Nilo,  cuius 
filium  esse  scribit  Cic. :  merone  C;  cf.  tamen,  quae  de  Mero  monte 
narrat  Solin.  52,  16  H  35  Cabirro  C;  Cabito  E  1|  Saturnio  W:  Sa- 
iurno  CE  H  36  Nisi]  an  Nysit  H  et  Thyonae  M  ex  Cic:  et  hesio- 
nae  C  1|  37  Aetheris  filii  filius  W  ex  L  Lydo  :  7CQK>tov  ^HQaaXia  Aiog 
tov  Ald^sQog  Kal  Av6Ld-6r}g  trjg  ^SIksccvov  ysviad^ciL'.  et  Aetheris 
filius  C  11  38  aegypti  \\ 

\\j  1  loci]  ludi  D;  populi  Halmius  |1  Hellenes]  Elei  D  ||  2  Cronii 
W:  Groni  C;  lovis  et  Asteriae  Cic.  et  Athen.  IX.  pg.  392;  I.  Lydus 
xitaQtov  Aiog  Kal  &riprjg.  \\  carteres  \\  3  LibaniW  ex  Lydo :  loab  CE. 
Celerum  slo^rjg  Herculis  filius  memoratur  ab  Apollodoro  II.  7,  8  1|  5 
Atlanta]  atlianta  C;  athla  Halmius  H  domuit  C.  L.  Roth  colL  Paus.  V. 
18, 1 :  docuii  CE  H  8  politis  assyrii  \\  9  Lacedaemonii  Halmius :  Lace- 
daemones  CE  ||  11  assirorum  \\  12  §  1  Belus  ....  Europae]  CE  hanc 
para^raphum  posl  §2  habent.  jl  per  Ninum  V:  primum  C  H  13  Da- 
naum  P  :  Darium  C  ||  16  Nino  ||  Dercetis  M :  Circetis  C  1|  17  filia 
columbi  seducta  H  22  Sardinapallus  |1  24  sublecio  |1  27  Arbaces  P: 
Arsaces  C  ||  28  transtulit  ***]  quae  scquuntur,  iustissime  rexit^  ad 
Deiocem  pertinere  videnlur:  cf.  Oros.  1, 19;  iranstuliiin  Medos  P 
34  tomis  citarum  C :  Tomyre  Scyiharum  E ;  an  Tomyride  Scytharum  ? 

12,  2  aeque  E  1|  5  redit  ||  6  qui  apin  \\  10  iransibit  \\  11  duce 
Miltiade  W :  ducenta  milia  CE :  cf.  ad  47,  princ.  |j  apud  Marathona 
W:  apud  pseudomarathona  C  ||  recessit  et  decessissel  W:  decessit  et 
recessisset  C  H  12  Xerses  H  14  wec  quicquam  P :  nequiquam  C  1|  15  m 
cenderet  P:  incideret  C  Ij  21  /jr/mz  Spariae  regnaverunt  P:  primis 
parte  regna  regnaveruni  C  H  22  quibus  C.  Fr.  Hermannus :  cwe  CE  H 
23  sepiingenios  innisi  T:  sepiem  invisi  C;  septingenios  usi  C.  Fr. 
Hermannus:  cf.  Liv.  38,  34;  Cic.  p.  Flacco  26,  63  H  26  cenieni  et 
E.  Lud.  a  Leutsch:  cenieni  id  esi  CE.  Fallitur  Ampelius,  si  quidem 
non  trccentos  in  universum,  sed  trecenos  utrimquo  pugnasse  tradi- 
tum  est;  cf.  Herod.  I,  82  [1  27  tropaeum  W:  et  rofeum  C;  el  iro- 
phaeuyn  S  1|  27  Tyrtaeus  P :  iercius  C  H  28  exiraculo  \\  29  poemaie 
suo  ila  P :  poenateas  nota  C ;  poemaiis  suis  ita  Hahnius  i|  31  dux  qui 


VIII  PRAEFATIO. 

persico  ||  33  sua  suorum  \\  sustinuii  W :  obiinuit  C ;  continuii  vel  reti- 
nuit  T  ll  36  a  rege]  an  ad  regemt  |)  suspectus  W:  suscepius  idem 
mardonius  C  || 

13,  2  Aegos  potamos  P :  egeos  primus  C  ||  5  primo  D:  primum 
C  11  9  «pw/  Coroneam  D  :  aput  crolonem  C  ||  11  c?^/erg  P :  delegare  C  || 
16  insangui?iibus  \\  17  erictonius  [j  Eleusinae]  Eleusina  T ;  an  J^/ew- 
^me?  II  18  Ce/ew  ||  hospite  C  (i.  e.  levodojcog?):  hierophante  Hal- 
mius;  an  auspicet  ||  Eumotpo  D:  cumolco  C  ||  sacerdotem  C:  sacer- 
dote  tribus  0.  lahnius  ||  19  trieptolem  ob  frugum  \  22  regibus]  immo 
r^p/  II  24  Demophon  Thesei  filius  T  ||  26  patriciae  \  30  aristogypton  C; 
Arislogeiion  E  ||  34  i>an  ||  35  Tisapherne]  cf.  Pomp.  Trog.  prol.  2: 
is  aliis  est  Artaphernes.  ||  marittonio  \\  37  o6  i/?5wm  exilium  || 

14,  1  &e//o  e/  a:er5W  ||  pedestres  et  mox  navales  E  ||  3  flumen 
E  II  5  lacedemoniorum  \\  7  re</// 1|  10  saevientes  E  ||  13  nicdum  \\  Athe- 


18  /bcow  il  wr  dele- 
26  adieclis  \\  27  g^w/ 


n/5j  malim  Atheniensibus ;  cf.  tamen  infra  §  18 

verim  ||  23  Calabrias  ||  25  CA^on  D :   /^/ow  C 

addidit  Halmius  ||  29  /ade]  arce  P  ||  33  bello  apparalid  ||  36  cum  mi- 

litibus  XL  milium  ||  in]  cum  in  Halmius  || 

15,  1  flumen  E  ||  2  trecenta  F:   triginta  C  ||  4  potestate  sua  || 

6  Sardes ,  Bactra  W :   Sarbaclran  C ;   Ecbatana  vel  Zariaspan  \y- 
coni,  II  7  C5/  addidit  Halmius  [|  dubium  vinolentia  E  ||  8  peregras- 
set  II  10  Macedoniam  seplimo  ||  11  invecius  Halmius:  invictus  CE  || 
13  flammitiio  ||  Macedonia  uncis  inclusi.  ||  thessali  apui  ||  14  wft'  || 

15  Philippi  D :  Philippus  Philippi  CE  ||  16  Macedoniis  *  *  ^/J  lacunam 
indicavi:  Macedoniis  esset  E  ||  impeium  in  Graeciam  E  ||  18  Marcio 
F:  Marco  C  ||  Ascuridem  D:  sgiriam  C  ||  20  Samothraciam  T:  5a- 
mothracam  C  ||  25  5g  me  0.  lahnius :  se  CE  ||  29  pallidatus  ||  30  Cae- 
o//w  P :  cafct  ^//o  C  ||  32  est  et  W :  c/  CE  ;  aut  cum  Halmio  scrib. 
deporiaius  est.  \\ 

16,  11  idem  Serranus  E  ||  22  legatis  Samniiium  aurum  D  ex 
Aur.  Vict.  de  V.  III.  c.  33 :  om.  C  ||  23  esse  (i.  e.  edere)  supplevit 
Halmius  ex  eodem.  ||  25  amovit]  wonYHalmius  |1  ^^pondus  \\  ^Oprior: 
ne  conicias  maior;  cf.  Flor.  2,  17.  11  ||  31  minor ,  Numaniinus  W: 
monumantinus  C;  Numantinus  E  ||  32  diruendo  ci  tn  ||  33  Claudius 
W :  Quinius  CE  ||  34  annibaJem  \\  35  annibalem  excepit  \\  36  cum  An- 
nibali  E  || 

17,  1  parem  eis  populum  Bomanum  fuiurum  F:  paria  eis 
pfaclunim  C ;    paria  eis  praestaturum  E  ||  3  vixissei  ||  9  iussissel  \\ 

16  cinporis  |1  17  a  gallia  ||  19  per  poiius  [J  21  brevissime  imperium 


PRAEFATIO.  IX 

prope  II  27  totos  ||  28  dominantes  E  ||  quadragimiim  ||  32  necavit  || 
36  dictatur  || 

18,  3  Menenius  D :  manus  C  Ij  4  caesar  ||  8  haberet  noluit  pas- 
sus  tribunis  C:  cf.  Aur.  Vicl.  de  V.  111.  c.  57:  '  Scipionem  Asiaticum 
quamvis  inimicum  duci  in  carcerem  non  est  passus.'  ||  9  quo  dice- 
ret  II  13  Callaecius  CE  ||  C.  Gracchum  H:  gracchum  C  ||  agratis  le- 
gibus  iptatum  \\  19  popuH  Romani  D :  pro  C ;  pro  eo  E  1|  24  est  et  W 
est  C  II  25  nocenteis  E  [|  27  disertissimus.  Cato  Halmius:  disertissimus 
Cato.  Cato  CE  ||  29  superstites  esse  \\  rei  servientis  ||  31  Cimbrico  D 
ciprico  C  jj  qui  quia  W :  quia  C  ||  32  consules  l| 

19,  5  pro  populi  Romani  D:  pro  C  ||  7  Horatii  trigemini  D 
Oratius  trigeminus  C  ||  8  rfe  D :  ^mi  de  C  ||  11  g^w/a^H  manum  W:  wa 
m«  C;  cf.  Liv.  per.  2:  Mmpositam  altaribus  manum'  ||  lltiberii 
natans  W :  navitans  CE  [|  13  po7ios  ||  14  morte  sua  D :  mortuo  C 
exercitum  populi  Jtomani  D :  exercitu  populum  Romanum  C  ||  16  duo- 
decim  \\  18  Fabius  P :  Fulvius  C  [|  27  Caecilius  W:  gr«m5  C;   cf.  Liv. 
per.  19  II  28  pontifex,  qui  ex  W:  pontifex  CE  ||  ardentem  \\  29  oc- 
cw/<e  II  31  Cossus  D :  Cossius  C  [|  32  /cr/^e  tolumne  veniensium  C  || 

20,  3  mallius  [|  6  cwm]  $mi  cum  Halmius;  cf.  tamen  18,  §  8  || 
7  sub  Halmius:  ab  CE  [[  9  sub]  qui  sub  Halmius  [|  11  Aut  lemma 
corruptum  est,  aut  exciderunt  multa:  Qui  quod  pro  Romanis  gentes 
superaverunt  ex  eo  cognominati  sunt  P  [[  15  Calatius  ||  19  magnus]  an 
maiorl  ||  23  Scipio  **]  lacunam  vidit  Halmius;  fort.  Scipio  Metel- 
lus  II  25  Secessiones  plebis  om.  C  [[  28  sacrum  D :  om.  C  |[  33  ut  corr. 
S  in  C:  ne  C:  ut  neE  errore  operarum  || 

21,  1  seditio  \\  7  scipionem  iia  \\  S  C.  GracchiW:  gracchi  C; 
cf.  19,  §  4  II  10  Callaecio  CE  [|  11  advento  \\  17  senatum  hic  P :  sena- 
ius  C  [j  adsereret  P :  adsideret  C  [|  20  tum  corruptum  videtur  [[  21  esl 
addidit  Halmius.  [[  25  vulcorum  \\  27  confossus  D:  confusus  C  jj  cum 
om.  E  [[  28  a/feciare  regnum  W:  cum  CE;  cf.  infra  §4  et  19,  §  5. 
Aur.  Vict.  de  V.  111.  c.  17 :  '  Quinclius  Cincinnalus  ....  dictator 
dictus  Spurium  Maelium  regnum  affectantem  a  Servilio  Ahala  ma- 
gistro  equitum  occidi  iussit.'  ||  31  faciionem  etV:  factione  C:  mox 
post  pararet  lacunam  indicavi.  ||  32  complures  debitores  scripsi 
emendatione  incerla  ex  Floro  1,  26,  8 :  *  quia  plerosque  debitorum 
liberaverat.'  conturbatores  CE  ||  34  incendium  W :  in  incendium  CE  || 
35  in  erarii  \\ 

22,  2  in  Apulia]  immo  m  Etruria  |[  3  Popidus causis]  Qui 

reges  vel  duces  cum  Romanis  bella  gesserunt  E  l|  4  conseruit  W: 


i  li 


X  PRAEFATIO. 

censt?  C  jl  1  prius]  primis  J)  |j  8^/6am5***]  lacunam  indicavi.  (| 
9  §  2.  3.  4  Pontius  ....  superavil  ad  cap.  39  pertinent.  ||  13  ab 
urbe  lapidem  H:  ad  urbem  C;  cf.  Flor.  1,  18,  24  et  Aur.  Vict.  de 
V.  111.  c.  35  11  16  eripuit  sed  \\  20  XXV  D:  quindecim  C;  cf.  Corn. 
Nep.  23,  3,  2  ||  22  venit  et  W :  venissel  C ;  venit  E  ||  ad  Liternum  W : 
liternium  C;  ad  Ticinum  E  :  cf.  46,  §  5  et  Liv.  per.  39  ||  26  Cap.  29 
in  C  iterum  recurrit  post  cap.  39:  lectiones ,  quas  nostro  loco  exhi- 
bet,  lilteris  Ca,  lectiones  posterioris  loci  Cb  notavi.  ||  11  habuit  O)'. 
habuerilCaE  \\  30  tribunisque  Ca:  praetoribus,  tribunis  plebis  Cb  || 
32  omniLus  om.  Cb  ||  ^publice  om.  Cb  ||  34  et  de  libidifie  Cb  || 

23,  3  dictatpiXra  Ca  ||  7  horum  cambysen  ||  %fratre  ||  9  in  somnis 
videns^'.  om,  C;  per  somnium  videns  E  ||  10  ipse  P:  ipse  et  G  \\ 
11  perfractis]  vix  sanum  est:  infeclis  D;  equidem  conieceram  viri- 
bus  perfractis;  cf.  13,  §  2  ||  12  Memphin  addidit  T  jj  13  ratus  est 
illos  \\  15  Patizithae  D :  Patibiatae  C  ||  16  formae  suae  W :  formae 
sub  C;  formae  E  ||  17  professus  est  regnum  ||  ubi  si  nuntiatum 
2i  quam  apin  vulnerat  ||  23  Otanes  D :  Poianes  C  et  sic  infra 
24  Phaedymam  D :  pedimam  C  ||  smerden  ||  26  comitis  ||  30  Hydarnes, 
Aspalhines,  Ititaphernes ^  Megabyzus,  Gobries  D  ex  Herod.  3,  70: 
Hydanes,  Aspatines,  Saphernes,  Mcgabyzus,  Gobies  CE  ||  33  illis] 
se  is  Halmius  |]  34  Oebares  D :  hiberes  C  ||  35  ille  alio  loco  abscojidet 
C :  illic  alia  eqiia  ab  suo  initur  E  ||  37  Artabazes  Halmius  ex  Floro  3, 
5,  1 :  Arlabanes  CE  || 

24,  5  ab  Aridaeo  fratre  P :  abarrida  fraler  C  ||  7  Antiochiam  W : 
abarridam  C;  cf.  Appiani  Syr.  c.  56  ||  11  et  W:  om.  C  ||  17  qui^osX 
est  delendum  videlur.  ||  [terlio  ...  Aemiliano]  capiti  28  restituenda  esse 
arbilror,  modo  addas  Carthaginienses.  |1  19  Bellus]  immo  Bren- 
nus  II  Quae  de  Polycrate,  Epaminonda,  Periandro  et  Timoleonle 
narrantur,  ad  aliud  caput  pertinere  manifestum  est:  quare  uncis  in- 
clusi.  II  2S  Epatninondas  ^ :  EpaminonC  \\1b  Periandus  |1  26  omma 
....  subiugavil]  ad  quem  referenda  sint  nescio.  |1  l^siriae  H  33 Car- 
dianusY  ad  Curl.  10, 10  et  Stavernus  ad  Nep.  18, 1:  Carduemis  C  1| 
Philippi  *=^j  supplendum  videlur  scriba  et  postea  vel  tale  quid  ex 
Corn.  Nepote  18,1,  quem  Ampelius  anle  oculos  habuit:  Philippiei  T  || 

25,  1  qui  iam  W :  iam  C  H  4  idem  W :  nam  C ;  tandem  P.  Sed 
fallitur  Ampelius:  alius  enim  est  Allalus  alque  ille,  de  quo  supra 
memoratum  est.  H  8  Pharsalia  T:  parsalica  C  H  miliie]  mabrae 
C  11  10  tiominis  viclus  W :  nominis  sui  vicius  C  H  17  dimisit]  insti- 
iuit  vel  fecii  Halmius :  an  scripsWi  \\  21  Piolemeus  Vergenics  U  22  Oxy- 


PRAEFATIO.  XI 

dracas  obiecio  T:  opsidacras  ohiectos  C;  cf.  Freinsh.  ad  Curl.  4, 
9,26  II  retexit:  cf.  lamen  46,  §  3  ||  Ptoletnaeus,  eiusfilius,  PhiladeU 
phus  D :  ptolemaeus  filius  Philadelphi  C  ||  24  seqq.]  haec  corrupta 
esse  apparet:  nolui  tamen  coniecturis  indulgere,  quia  in  quanlum 
Ampelius  ipse  erraverit  dubium  esl.  ||  30  a  Pothino  P:  pontino  C; 
Pompeiano  F  [|  ^^primo  addidit  Halmius  || 

26;  1  Barcas  P :  Boccor  C  ||  4  Amiibal  fraier  Annihale  1|  9  Sy- 
phax]  malinft  Syphax  rex  ||  13  regno  E:  regnavit  C,  ut  videtur  || 
Hscriptus]  puto  in  mulilo  cap.  39  ||  2Q  fixit]  an  fecitt  \\  Mettus  Fuf- 
fetius  W :  Mettius  Su/fetius  CE  ||  27  ad  Fidenatis  descivit  W  emenda- 
tione  incerta :  ad  fidenatis  destitulis  C ;  a  Fidenatibus  destitutus  E  || 
29  in  diversa  P :  in  adversa  C  ||  31  Tarquinios  *  *  *]  lacunam  signi- 
ficavi  Ij  32  Tiridates  ....  esi  fortasse  cap.  31  subiungenda  sunt.  [j 

27,  4  susceptam  Halmius :  suhscuptam  C;  sihi  ereptam  F  ,  quod 
conmiendanl  42,  §  1  et  Aur.  Vict.  de  V.  III.  67 ;  subscriptam  E  || 
5  transferri  F :  transferre  C  !]  noluisset]  voluisset  P ;  a  Sulla  in  Ma~ 
rium  transferre  voluisset  T  ||  6  expugnatae  [|  8  consulihus  \\  10  oc- 
cupa?idi  fuit.  nam  \\  11  maiorumque  \\  15  hahita  W :  posita  C ;  cf.  Fior. 
4,  2,  15  [|  23  inferenteis  E  |[  24  Quotgenera  hellorum  om.  C  [|  25  quai- 
tuor]  Excidit  bellum  sociale:  nam  gladiatorium  vix  inler  genera  bel- 
lorum  cnumerandum  erat,  et  commiscetur  cum  servili  etiam  c.  45, 
§  3  II  28  et  om.  C  [j  29  quod  [(  30  cives  ui  W :  sicui  C;  cives  sicul  D  Ij 
33  honoris]  malim  honorum  cum  Fioro  3,  21,  6  [[ 

28,  4  exul]^  immo  ex  urhe  |[  6  evasisset  et  interim  Halmius  [[ 
7  w^he  inter  ob  hac  C :  urhe  esseni  oh  hoc  E  [[  rediii  W :  redit  C  [[  8  se- 
cum Cinnam  adduxit  C :  se  cum  Cinna  adiunxit  E  [[  9  septimumll3L\mi\is  : 
septies  CE  \\  11  Asiam  \\  15  se  dederant  [[  16  proposuit  0.  lahnius: 
properersil  C ;  proscripsil  E  [[  20  in  qua  societate  C :  forl.  igitur  scrib. 
iuncta  societate,  ut  in  Liv.  per.  35  [[  24t  apud  Parthos  *  *  *]  Multa  hic 
desiderari  teslanlur  et  titulus  huius  capitis  et  Aur.  Vict.  de  V.  111.  77  et 
Flor.  4,  2, 13  |[  25  Musus  (jemusus  C)  ....  Catulus  ad  aliud  quoddam 
caput  simile  capiti  23  perlinere  videnlur.  [[  29  Flaminio  E  [|  33  ru- 
perit]  rupit  T  [|  34  tertio  [[ 

29,  1  De  variis  cladibus  populi  Romani  om.  C  [[  2  ohsedit]  immo 
insedit;  cf.  tamen  39,  §  3  |[  6  accessit  W:  accesserit  C;  accesse- 
rat  E  II  8  Tridentinas  P :  tarentinas  C  [[  11  tota  Italia  W :  Italia  C ; 
cf.  11,  §  2;  18,  §  17;  42,  §  3  [[  15  ter  dimicavit^:  ter  om.  C;  ante 
cum  inseruit  D ;  cf.  44  princ.  |[  20  praemium]  i.  e.  praeda.  Flor.  2, 
2,4:  '  specie  quidem  socios  iuvandi,  re  aulem  sollicilante  praeda' : 


XII  PKAEPATIO. 

noli  igilur  scribere  praetexlum  vel  prooemium.  ||  28  cladis  [j  Liter- 
num  W:  listernum  C;  Ticinum  F:  cf.  ad  28,  §  4  [j  31  irasime- 
num  II  33  perculi  C;  an  Pauli  Aemiliit  j|  35  sihi  cunctator  C;  Aur. 
Vicl.  de  Vir.  III.  14:  'Cunctator  ab  obtrectatoribus  diclus.'  || 

30,  2  penitus  H :  penae  ictus  C  jj  trucidavit  D :  cruciavit  C  || 
8  consummavit  et  W:  consummavit  CE  ||  [cum  Tigrane]  giossema 
esse  pulo  ex  loeo  corrupto  32,  §  1  profectum:  cum  Tigrane  cum  C; 
0.  lahnius  hunc  locum  sic  conslituit:  consummavit  [icna  cum  Ti- 
grane] ,  qui  incensa  ||  9  vires  H :  urbes  C  ||  11  reparassent  E  ||  14  du- 
ccs  W:  ccnil  C;  cives  Kappius  ad  Obseq.  c  87.  Librarius  confudit 
duces  et  ducenlos  ut  13,  §  3.  An  CON  =  consulesl  ||  15  Populus 
Romanus  per  W :  pcr  CE  ||  Flaminium  ||  vicit  per  Paulum  consulem 
*  *  suh]  sic  scripsi :  verba  per  P.  c.  in  CE  versu  sequenli  post  Car^ 
thaginienses  legunlur;  In  lacuna  latet  eosdem.  \\  16  rehellantes  H: 
hellantes  C  j]  17  per  Scipioncm  Asiaticum  W:  perse  in  C.  Aliter  hunc 
locum  tentarunt  P  et  T  ||  20  per  eundem  Scipionem]  erat  is  Q.  Servilius 
Caepio.  |1  21  CallaeciamV^ :  GalliamC  \\  26  ** per Pompeium]  supplevi: 
om.  C  II  28  Asiatas  C;  Asiaticas  (item  18,  §  18  Asialicae)  Halmius  coll. 
c.  15,  §  18.  II  30  Gallias  Germanias  et  Brittanniam.  Sub  W:  Gallias 
et  Germanias.  Brittanniam  sub  CE  || 

31,  6  quia  aw/Halmius:  quia  hae  C,  sed  additum  in  margine 
prima  manu:  ^ha  in  Ms';  quia  haec  E  ||  aut  pcr  trihus  idem:  ei  per 
tribus  C;  an  haec  per  tribust  \\  7  aut  per  centurias  om.  C:  an  prae- 
stat  haec  per  centuriasl  ||  8  sit]  est  Halmius  ||  12  De  populi  JRomani 
distributionihus  om.  C  ||  17  Lucerensem  W :  Lucerem  C  [j  sequitur  E  || 
19  el  distrihuil  ratione  0.  lahnius:  et  hitriatione  C;  habita  ratione 
C.  Fr.  Hermannus;  ab  iieratione  E  ||  21  in  re  puhlica  W:  in  P.  B.  C  || 
valeret  W :  valerei  et  C  ||  22  quia  W :  qui  C ;  qua  E  clientes  qui  Hal- 
mius  II  27  seleuci  portorum  C ;  Sparianorum  0.  lahnius  ||  33  post 
potestatem  C  habet:  Explicii  Lucii  Ampelii  liber  ad  Macrinum.  \\ 

Sed  priusquam  praefandi  finem  faciam,  maximae  mihi  agendae 
sunt  graliae  CaroloHalmio,  qui  non  solum  quae  ipse  in  Ampelio 
emendaverat,  liberalissime ,  ut  solet,  mecum  communicavit  consilio- 
que  suo  me  adiuvit,  sed  ne  laborem  quidem  codicis  Monacensis  iterum 
excutiendi  recusavit.  Quare  si  quid  hac  adnotatione  critica  profe- 
cisse  videbor,  id  ei  magna  ex  parte  acceplum  referendum  erit. 

Seribebam  in  Academia  Georgia  Augusta 
ipsis  Kal.  Octobr.  MDCCCLIII. 


LVCIVS  AMPELIVS 

MACRINO   SVO   SALVTEM. 


Volenti  tibi  omnia  nosse  scripsi  hunc  librum  me- 
morialem,  ut  noris,  quid  sit  mundus,   quid  elementa, 
squid  orbis   terrarum  lerat,   vel  quid  genus  humanum 
peregerit. 

I.    DE  MVNDO. 

Mundus  est  universitas  rerum,  in  quo  omnia  sunt  1 
et  extra  quem  nihil,  qui  graece  dicitur  xo'(?ftog.    Ele- 2 

lomenta  mundi  quattuor:  ignis,  exquoest  caekim;  aqua, 
ex  qua  mare  Oceanum;   aer,  ex  quo  venti  et  tempe- 
states;  terra,  quam  propter  formam  eius  orbem  terra- 
rum  appellamus.    Caeli  regiones  sunt  quattuor:  oriens,  3 
occidens,    meridies,   septentrio.     Caelum  dividitur  in4 

15  circulos  quinque:  arcticum  et  antarcticum,  qui  ob  ni- 
miam  vim  frigoris  inhabitabiles  sunt;  aequinoctialem, 
cui  subiacet  regio  quae  xatccxexav^evri  dicitur  neque 
incolitur  ob  nimiam  vim  ardoris;  brumalem  et  solsti- 
tialem,   sub   quibus  habitatur:    sunt  enim  temperatis- 

20simi,  per  quos  oblicus  circulus  vadit  cum  duodecim 
signis,  in  quibus  sol  annuum  conficit  cursum. 

II.    DE  DVODECIM  SIGNIS. 

Signa  sunt  in  caelo  duodecim.  Aries  beneficio  1 
Liberi,  quod,  is  cum  exercitum  in  Indiam  per  Li- 
25byam  duceret  per  loca  sicca  et  «.renosa,  cum  aquae 
inopia  esset  et  exercitus  eius  siti  adfligeretur,  aries 
eis  aquam  demonstravit,  et  ob  id  a  Libero  lovis  Am- 
mon  est  appellatus,  eique  fanura  magnificum  fecit  ad 
eumlocum,  ubi  aquam  invenit,  quod  abest  ab  Aegypto 

LVCIVS    AMPEL.  l 


2  LVCII  AMPELII 

et  Alexandria  milia  passuum  novem.     Ob  eam  rem  a 
love  petiit   ut  inter   sidera  reciperetur.     Alii   putant 

2  eum  esse,  qui  Hellen  et  Phrixum  vexerit.  Taurus  be- 
neficio  lovis,  quera  luppiter  a  Neptuno  fratre  per  gra- 
tiam  abduxit,  qui  sensum  humanum  figura  tauri  con-  r> 
tinebat,  isque  lovis  iussu  Europam  Agenoris  filiam 
Sidoniam  adludens  decepit  et  eam  Oretam  deportavit. 
Ob   eam  rem  luppiter  in   sideribus  eum  dignatus   est 

Simmortali  memoria.    Gemini,  qui  dii  Samothraces  no- 
minantur  esse,  quorum  argumentum  nefas  est  pronun-io 
tiare  praeter  eos,  qui  initiis  praesunt.     Alii  Castorem 
et  Pollucem   dicunt;   quod  ii  principes  mare  tutum  a 
praedonibus  praestitissent.    Sunt  qui  dicant  Herculem 

4  et  Theseum,  quod  similia  athla  sint  adepti.  Cancer, 
xciQXivog^  receptus  beneficio  lunonis,  quod  eius  iussu,  i5 
cum  Hercules  missus  esset  ad  hydram  Lernaeam,  quam 
nos  excetram  dicimus,  interficiendam;  carcinus  ingres- 
sus  Herculis  pedes  et  crura  lanians  incommodiorem 
faciebat  eum,  quam  ipsa  excetra:  idque  malum  Her- 
cules  difficillimum  habuit,  carcinumque  ob  id  factumso 

5luno  sideribus  est  dignata.  Leo,  Xacjv^  qui  educatus 
est  Nemeae,  lunonis  consilio  ad  Herculis  interitum 
missus  in  terram  Argiam  diu  spelunca  latitavit^  quem 
Hercules  dicitur  interfecisse  cum  Molorcho  hospite  suo, 
cuius  clavam  ei  tributam  tum  principio  est  adeptus,  25 
qua  leonem  interfecit,  eiusque  pellem  postea  pro  te- 
gumento  habuit.     Ob  id  factum  lunoni  odio  esse  coe- 

6pit,  leonemque  caelesti  dignitate  est  honorata.  Virgo, 
quam  nos  lustitiam  dicimus,  fuit  cum  hominibus.  Sed 
postquam  homines  male  facere  coeperunt,  lovis  eamso 
inter  signa  posuit.  Sunt  qui  Erigonam  Icari  filiam 
Atheniensem  dicunt,  cuius  patri  Liber  vinum  de- 
dit,  ut  hominibus  ad  suavitatem  daret:  quibus  dedit, 
ebriati  sunt  et  lapidibus  eum  occiderunt.  Canis,  qui 
cum  illo  erat;  vidit  dominum  occisum^  et  cum  ululatu  35 
^d  Erigonam  rediit;  quem  ut  maestum  et  singularem 
vidit,  sollicita  proficiscitur  cum  eo.  Venere  ad  iocum, 
nbi  Icarius   iacebat.     Vidit  corpus  patris;    magna  la- 


LIBER  MEMORIALIS.    II.  3 

mentatione  in  Hymetto  monte  sepelivit,  ipsa  vero  se 
suspendit  laqueo.  Canis  ad  pedes  eius  discumbens 
diutius  et  sino  alimentis  deficiens  post  aquam  anhe- 
lans  in  puteum  se  proiecit.  Tum  Liber  a  love  petiit, 
quod  suo  imperio  defecerint,  ut  inter  siderum  cursus 
poneretur  virgo.  Icarius  autem  Arctuius  nominatus 
est,  cuius  stella  cum  exoritur,  continuas  tempestates 
tacit:  canis  Canicula.  Libra,  quam  Graeci  ^vyov  ap-7 
pellant,  virile  nomen  est  f  adeptus:   qui  insigni  cle- 

lomentia  et  iustitia  f  Mochos  dictus;  qui  primus  dicitur 
librae  pondus   hominibus   invenisse,     quae   utilissima 
mortalibus  existimatur,  ideoque  in  numerum  steilarum 
receptus  est  et  Libra  est  dictus.     Scorpius,  qui  dici-8 
tur    ad   perniciem   Orionis  in   insula   Ohio   in   monte 

15  Pelinaeo  voluntate  Dianae  natus.    Orion  autem,  dum 
venatur,  visa  Diana  stuprare  eam  voluit.     IUa  scor- 
pionem  subiecit,   qui  eum  vita  privaret.     luppiter  et 
scorpionem  et  Orionem  inter  sidera  recepit.     Sagitta-  0 
rius,  Croton,  filius  Euphemes  nutricis  Musarum,  quem 

.'oMusae  semper  dilexerunt  eo,  quod  plausu  et  lusu  sa- 
gittarum  eas  avocaret.  Alii  Ghironem  dicunt,  quod 
iustus  et  pius,  doctus,  hospitalis  fuerit.  Ab  eo  Aescu- 
lapius  medicinam,  Achilles  citharam  et  alii  alia  multa. 
Capricornus,   cui  nomen  Pan.      Quo  tempore  Tjphonio 

25  speluncas  incoiens  in  monte  Tauro  Aegyptum  profectus 
est  ad  bellum,  Pan  se  in  caprae  figuram  convertit.   Igi- 
tur  dii  immortales,  p6stquam  Typhonem  digna  poena  af- 
fecerunt,  Pana  astrorum  memoria  decoraverunt.   Aqua-  u 
rius,   qui  putatur  esse  Ganymedes,  dicitur  Deucalion 

X"  Thessalus ,   qui,   cum  maximo  cataclysmo  cum  uxore 
Pyrra  solus   evasisset,  hic  pietatis  causa  inter  sidera 
locatus  est.     Pisces,  ideo  [pisces],  quia  bello  Gigan-i2 
tum  Venus  perturbata  in  piscem  se  transfiguravit.  Nam 
dicitur   et  in  Euphrate.  fluvio  ovum  piscis   *  *  in  ora 

^iofluminis  columba  adsedisse  dies  plurimos  et  exclusisse 
deam  benignam  et  misericordem  hominibus  ad  bonam 
vitam.  Vtriusque  memoriae  causa  pisces  inter  sidera 
nobilitati. 

1=^ 


t. 


LVCII  AMPELII 


III.    DE  SIDERIBVS. 

1  Praeter  duodecim  signa  potentissima  sidera  in 
caelo:  septentriones  duo,  maior  et  minor,  qui  num- 
quam  merguntur  ideoque  navium  cursus  regunt,  quo- 
rum  alter  Gynosura  dicitur.     Bootes,  idem  Arcturus.  s 

2  0rion,  qui  magnitudine  sua  dimidiam  caeli  obtinet 
partem.  Pliades,  quae  latine  Vergiliae  dicuntur.  Hya- 
des,  quae  a  nobis  Suculae  dicuntur,  quarum  ortus  et 
occasus   a  nautis  et  ab  agricolis    observantur.     Cani- 

3cula,  cuius  vis  praecipue  solstitio  est.  Stellae  poten-io 
tissimae  in  caelo  sunt  septem:  Saturnus,  Sol,  Luna, 
Mars,  Mercurius,  luppiter,  Venus,  quae  a  Graecis 
planetae,  a  nobis  erraticae  dicuntur,  quia  ad  arbi- 
trium  suum  vagantur  et  motu  suo  hominum  fata  mo- 
derantur :  item  adverso  cursu  contra  caelum  feruntur.  is 

IIII.   QVIBVS  PARTIBVS  SEDEANT  DVODECIM 
SIGNA  DVODECIM  VENTORVM. 

Aries  in  africum,  Taurus  in  circium,  Gemini  in 
aquilonem,  Cancer  in  septentrionem ,  Leo  in  thras- 
ciam,  Virgo  in  argesten,  Libra  in  zephyron,  Scorpius2o 
in  africum,  Sagittarius  in  austrum  et  africum,  Capri- 
cornus  in  austrum,  Aquarius  in  eurum  et  notum, 
Pisces  in  eurum. 

V.    DE  VENTIS. 

1  Venti    tiunt  ex  aeris  motu   et  inclinatione ;   sunt25 
autem  generales  quattUor:  eurus,  idem  apeliotes,  idem 
volturnus  ab  oriente :  ab  occidente  zephyrus ,  idem  co- 
rus,  idem  favonius:  aquilo,  boreas,   aparctias  idem  a 
septentrione :    notus,   idem  libs  et  auster  et  africus  a 

2  meridie.  Hi  sunt  quattuor  generales  ;  ceteri  specia-  30 
les  adscribuntur,  ut  iapyx  zephyro,  qui  ab  lapygio 
Apuliae  promontorio  flat;  leuconotus  noto,  cum  se- 
renior  flat;  circius  aquiloni,  cum  vehementior  Gal- 
lias  perflat;  item  etesiae,  qui  statis  diebus  flant  per 
aestatem.  35 


LIBER  MEMORIALIS.   III.   IV.   Y.   VI. 


VI.    DE  ORBE  TERRARVM. 

Orbis  terrarum,  qui  sub  caelo  est,   quattuor  re- 1 
gionibus   incolitur.      Vna   pars   eius   est,   in   qua  nos 
habitamus;   altera  huic  contraria,   quam  qui  incolunt 

5  vocantur  antichthones :  quarum  inferiores  duae  ex  con- 
trario  harum   sitae,   quas  qui  incolunt  vocantur  anti- 
podes.     Orbis  terrarum,    quem  nos   colimus,   in   tres  2 
partes   dividitur   totidemque  nomina:    Asia,   quae  est 
inter  Tanain  et  Nilum:   Libya,  quae  est  inter  Nilum 

10  et  Gaditanum  sinum:  Europa,  quae  est  inter  fretum 
et  Tanain. 

In  Asia  clarissimae  gentes:  Indi,  Seres,  Persae,  3 
Medi,   Parthi,   Arabes,  Bithyni,   Phryges,   Cappado- 
ces,  Cilices,  Syri,  Lycii.     In  Europa  clarissimae  gen-4 

i5tes:  Scythae,  Sarmatae,  Germani,  Daci,  Moesi,  Thra- 
ces,  Macedones,  Dalmatae,  Pannonii,  Illyrici,  Graeci, 
Itali,    Galli,    Spani.      In    Libya    gentes    clarissimae :  5 
Aethiopes,   Mauri,    Numidae,   Poeni,    Gaetuli,   Gara- 
mantes,  Nasamones,  Aegyptii. 

20  Clarissimi  montes  in  orbe  terrarum :  Caucasus  in  6 

Scythia,  Emodus  in  India,  Libanus  in  Syria,  Olym- 
pus  in  Macedonia,  Hymettus  in  Attica,  Taygetus  in 
Lacedaemonia,  Cithaeron  et  Helicon  in  Boeotia,  Par- 
nasos  **  et  Acroceraunia  in  Epiro,  Maenalus  in  Ar- 

25cadia,   Apenninus   in   Italia,    Eryx  in  Sicilia,  Alpes7 
inter  Galliam  et  Italiam,  Pyrenaeus  inter  Galliam  et 
Spaniam,  Atlas  in  Africa,  Galpe  in  freto  Oceani. 

Clarissima  flumina  in  orbe  terrarum :  Indus,  Gan-  8 
ges,   Hydaspes  in  India;   Araxes  in  Armenia;   Ther- 

30  modon    et   Phasis   in   Colchide ;    Tanais    in  Scythia ;  9 
Strymon  et  Hebrus  in  Thracia;  Sperchios  in  Thessa- 
lia ;  Hermus  et  Pactolus  auriferi ,  Maeander  et  Caystrus 
in  Lydia ;   Cydnus   in  Cilicia ;    Orontes  in  Syria ;   Si- 
mois  et  Xanthus  in  Phrygia;  Eurotas  Lacedaemone ;  10 

sftAlpheus  in  Elide;  Ladon  in  Arcadia;  Achelous  et 
Inachus  in  Epiro;  Savus  et  Danubius,  qui  idem  Ister 
cognominatur,  in  Moesia;   Eridanus  et  Tiberinus   in 


6  LVCII  AMPELII 

Italia;  Timavus  in  Illyrico;  Rhodanus  in  Gallia;  Ibe- 

lirus  et  Baetis  in  Spania;  Bagrada  in  Numidia;  Tri- 
ton  in  Gaetulia ;  Nilus  in  Aegypto ;  Tigris  et  Euphra- 
tes  in  Parthia;  Rhenus  in  Germania. 

12  Clarissimae  insulae  in  mari  nostro  nndecim:   Si-s 

cilia,  Sardinia,  CretC;  Cypros,  Euboea,  Lesbos,  Rhodos, 
duae  Baleares,  E^usus,  Corsica,  Gades.  In  Oceano 
ad  orientem  Taprobane,  ad  occidentemBrittannia,  ad 
septentrionem  Thyle,  ad  meridiem  insulae  fortunatae. 

laPraeter  has  in  Aegaeo  mari  Cycla-des  duodecim:  De- lo 
los,  Gyaros,   Myconos,   Andros,  Paros,  Olearos,  Te- 

14nos,  Cythnos,  Melos,  Naxos,  Donusa.  Praeter  has 
Sporades  innumerabiies ;  ceterum  celeberrimae  Aegina, 

loSalamina,    Coos,    Chios,    Lemnos,    Samothracia.     In 
lonio    Echinades,    Strophades,     Ithace,     Cephalenia,  15 
Zacynthos.     In  Hadriatico  Crateae   circiter  mille,   in 
Siculo  Aeoliae   octo,   in  Gallico   Stoechades  tres,-in 
Syrtibus  Cercina  et  Meninx  et  Girba. 

VIL    DE  MARIVM  AMBITV. 

1  Mare  quo  cingimur  universum  vocatur  Oceanum.  20 

Hoc  quattuor  regionibus  inrumpit  in  terras :  a  septen- 
trione  vocatur  Caspium,  ab  oriente  Persicum,  a  me- 
ridie  Arabicum,  idem  rubrum  et  erythraeum,  ad 
occasum  magnum  mare,  idem  Atlanticum,  quod  com- 

2merciis  totius  generis  humani  peragitur.     Hoc  intrat25 
in  fretum  Gaditanum   inter   duos  montes    clarissimos 
Abylam  et  Calpen  ob  impositas  Herculis   columnas; 
dein  latissime  simul  et  longissime  fusum  medium  ter- 

3  rarum  orbem  inundat  et  nomina  adquirit :  Balearicum, 
quod  Hispaniam  adluit;   Gallicum,  quod  Gallias  tan-30 

fit;  Ligusticum,  quod  Liguribus  infunditur;  Tuscura, 
'yrrhenum,  idem  inferum,  quod  dextrum  Italiae  la- 
tus  circuit,  Hadriaticum,  idem  superum,  quod  sini- 
4strum  Italiae  latus  circuit;  Siculum,  in  quo  Sicilia; 
Creticum,  in  quo  insula  est  Creta;  lonium  et  Aegaeum,  35 
(juae  Achaiam  [id  est  Peloponnesuml  ita  ambiunt,  ut 
interveniente  Isthmo  paene  insulam  faciant ;  Myrtoum 


I.IBER  MEMORIALIS.    VI.  VII.   VIII.  7 

€t  Icarium,  quae  adhaerent  Aegaeo  mari,  illud  a  Myr- 
tilo,  hoc  ab  lcaro  cognominata;  Euxinum,  Ponticum,  5 

?[uod  ingenti  sinu  Scythis  infunditur;   Hellesponticum 
auce  transmissum  inter  duas  celeberrimas  urbes,  Se- 
5ston  Europae,   Abydon  Asiae;   Tanaiticum,   quo  Asia 
alluitur;  Aegyptium  ab   Aegypto,   Libycum  a  Libya 
cognominatur ;  Syrticum  a  duabus  Syrtibus  reciprocis 
aestibus  retorquetur. 

VIII.    MIRACVLA  MVNDI. 

10         Miracula  quae  in  terris  sunt.     Ab  ApoUonia  f  et  1 
cathamantie  milia  passus  quinque  in  monte  Nymphaeo : 
ibi  ignis  est  et  de  terra  exit  flamma.     In  silva  Panis 
symphonia  in  oppidum  auditur.    Item  sub  eo  monte  in 
campo  laqus   aquae  pleni;    inde  pix  exit  et  bitumen: 

i5cum  manibus   subplodas,   pix   alte   attollitur  et  quasi 
ab  aqua  bullescit.     Ambraciae  in  Epiro  in  pariete  sunt  2 
picti  Castor  et  Pollux  et  Helena  manu  autochthonis, 
et  nemo   neque   invenire  potest  quis  pinxerit.     ArgisS 
in  Epiro  quoa  Hippoboton  appellatur :  ibi  pons  magnus 

^ocolumnatus  duplex,  quem  Medea  aedificari  imperasse 
fertur.  Ibi  picta  sunt  gubernacula  Argonautarum, 
t  quae  coepta  navis:  ibi  lovis  templum  Trophonii, 
unde  est  ad  inferos  descensus  ad  tollendas  sortes :  in 
quo   loco    dicuntur   ii  qui   descenderunt  lovem  ipsum 

25  videre.     Leucade  mons ,   unde  se  Sappho  deiecit  pro-  4 
pter  virum:  in  summo  monte  fanum  est  ApoUinis,  ubi 
sacra  fiunt;  et  cum  homo  inde  desiluit,  statim  excipi- 
tur  lintribus.     Sicyone  in  Achaia  in  foro  aedis  ApoUi-  5 
nis  est :  in  ea  sunt  posita  Agamemnonis  clipeus  et  ma- 

3n  chaera ,  Ulixis  chlamy s  et  thoracium ,  Teucri  sagittae 
et  arcus;  Adrasti  arca,  quam  deposuit,  in  qua  quid 
sit  ignoratur ;  sed  et  olla  aerea  in  qua  Pelias  coctus 
dicitur :  item  Palamedis  litterae :  Marsyae  autem  f  quae- 
quae   corium ;    remi  Argonautarum  cum  gubernaculis. 

SofBrachia  calculus,  quemMinerva  sortita  cst  de  Oreste 
***:  una  proci  parasiti  palla  pendet,  quam  si  quis 
halitu  afflaverit,  tota  patefit:  Penelopae  tela.     Ibi  de 


8  LVCII  AMPELII 

6terra  oleum  scaturit.     Argis  in  Achaia  lunonis  tem- 

vplum  magnifice  ornatum,  quod  asylum  vocant.    Olym- 

8  piae  templum  lovis  nobile ,  ubi  atnletae  initiantur.  Co- 

rinthi  balaenae  costa  est  magna  secundummare,  quam 

homo  complecti  non  potest.     Eodem  in  loco  fanum  est  5 

oVeneris,    in   quo    vas  marmoreum  Laidos.     Boeotiae 

lacus  sacer,  ubi  Amphiaraus  devoratus   [in  eo  lacu] 

est.      Urceus   fictilis   fractus    pendet   testa    inter    se 

composita;    unde  autem  pendeat  non  apparet,  nisi  a 

10  vento  moveatur.    Athenis  Minervae  aedes  nobilis ,  cu- 10 
ius  ad  sinistram  clipeus  appositus  quem  digito  tangit : 
in  quo  clipeo  medio  Daedali  est  imago  ita  collocata, 
quam  si  quis  imaginem  e  clipeo  velit  tollere,  perit  to- 
tum  opus;   solvitur  enim  signum:  ipsa  autem  dea  ha- 

11  bet  hastam  de  gramine.     Ilio  lapis  quadrata  ubi  Cas-15 
sandra  fuit  alligata;   quam   si  ante  tangas  aut  fricue- 
ris ,   lac  demittit ;   ex  altera   autem  parte   similiter  si  - 
frices,  f  ac  si  sanguinem  remittit.     luxta  autem  mare 
qui  locus  Rhoeteon  vocatur;   ibi   est  Achillis   et  Pa- 

12trocli  tumulus  et  flumen  Scamandros.     Ephesi  Dianae  20 
fanum  nobilissimum,  maximum  pulcherrimumque  orbis 
terrarum.     Introitu  dextra  ac  sinistra  postes  marmo- 
rei  monolithi  longi  cubitis  viginti ,  qua  super  templum 

13  ascensu   sunt  f  centum  quadraginta  milia.      Samo   in 
templo  lunonis   est  scypnus   factus   ex  hedera,   cuius25 
capita  foras  quattuor   arietina  magna  cornibus  mirae 

14  magnitudinis  contortis.  Pergamo  ara  marmorea  magna, 
alta  pedes  quadraginta  cum  maximis  sculpturis ;    con- 

I5tinet   autem    gigantomachiam.      Rosi    signum  Dianae 
marmoreum  pulcherrimum  quod  stat  sub  divo  [caelo],30 

16nec  cum  pluit  aqua  tangitur.  Argyro  est  fanum  Ve- 
neris  super  mare:  ibi  est  lucerna  super  candelabrum 
posita  lucens  ad  mare  sub  divo  [caelo],  quam  neque 
ventus  exstinguit  nec  pluvia  aspargit:  sed  et  Hercu- 
lis  aedes  antiqua;  ibi  e  columna  pendet  cavea  ferrea35 
rotunda,   in   qua  conclusa  Sibylla  dicitur.     Ibi  iacent 

17  ossa  balaenae  quasi  lapides  quadrati.     Magnesiae  apud 
Sipylum  columnae  sunt  quattuor:   inter  has  columnas 


LIBER  MEMORIALIS.   VIII.  VIIII.  9 

est  Victoria  ferrea  pendens  sine  aliquo  vinculo  in  aere 
ludens ;  sed  quotiens  ventus  aut  pluvia  fuerit  non  mo- 
vet.     Aedis  Dianae  Epheso  est  quam  constituit  Ama- 1& 
zon;    ibi  et  sepulcrum   Icari   stertentis  quasi  dormiat 

smirae  magnitudinis  ex  orichalco  et  ferro.     Rhodi  co-10 
lossicum  signum  Solis  altum  *  *  super  columna  mar- 
morea  cum  quadriga ;  columna  vero  nabet  cubitos  cen- 
tum.     Cypro  signum  lovis  Olympii  aereum,  facies  ex20 
auro,   quem  fecit  Phidias   f  in  cubitis   centum   quin- 

10  quaginta  et  latum  cubitis  sexaginta.     Domus  illic  Cyri  21 
regis    aedificata    lapidibus    candidis    et   nigellis    auro 
iunctis,   ubi  sunt  columnae   diversis   coloribus   et   in- 
numerabiles  lamnae   ferreae,   fenestrae   ex  argento  et 
tegulae  ex  lapide  prasino.     IMurus  intus  medio  Baby-2^ 

isloniae,  quem  Memnon  aedificavit  lapide  cocto  et  sul- 
fure,  ierro  intermixtus,  ubi  sunt  iuncturae.  Latitudo 
eius  cubitis  triginta,  altus  cubitis  centum  et  triginta: 
cingitur  milia  passuum  triginta.  Hunc  coepit  Semi- 
ramis,   filius   eius   perfecit.      Pyramides    in   Aegypto,  23^^ 

20  quas  aedificavit  *  *.     Agartus  oppidum :  ibi  est  ffilus  24 
nuxius  aere  factus ,  f  plexilis  in  cubitis  trecentis ,  cuius 
facies   smaragdo  limpido,    brachia    ex  ebore    magno, 
cuius   adspectu   et  bestiae  terrentur.     Athenis  signum25 
lovis   Olympii,    Alexandriae    flumen    Nilum   maxime 

26  colunt. 

VIIII.    QVOT  FVERE  lOVES  VEL  ALII  [IN 
LOCO]  DII  DEAEQVE. 

loves  fuere   tres.     Primus  in  Arcadia,    Aetheris  i 
filius,   cui   etiam   Aetherius   cognomen   fuit:    hic   pri- 

3omum  Solera  procreavit.  Secundus  f  abide  in  Arca- 
dia,  qui  Saturnius  cognominatur ,  qui  ex  Proserpina 
Liberum  patrem  procreavit  primum  victoriam  *  *.  Ter- 
tius  Cretae,  Saturni  et  Opis  filius,  optimus  maximus- 
que    est   appellatus.      Martes   fuere    duo:    primus   ex2 

ssfEnoposte,  ut  eum  Homerus  ait,  et  noster  Mars 
f  Leucarpis  et  alter  Mars  f  enius ;  secundus  ex  love  et 
lunone.      Soles    fuere   quinque :    primus   lovis   filius ;  3 


10  LVCII    AMPELII 

secundus  Hyperionis ;  tertius  Nili  filius ,  cui  Aegyptus 
est  consecrata;  quartus,  qui  Rhodi  natus  est,  cuius 
etiam  f  Zemintus  est  filius;  quintus,  Colclii  filius,  ex 

4  quo  Circe  et  Medea  et  Phaethon  nati  sunt.     Volcani 
luore  quattuor :  primus  f  Crio  et  loppe  natus ;   secun-  5 
dus  Nili  filius;   tertius  Saturni  et  lunonis;  quartus  in 

5  Sicilia  Melites  filius.  Mercurii  quattuor:  primus  Caeli 
et  Diei  filius;  secundus  lovis  et  Croniae  filius  vel 
Proserpinae;  tertius  Croni  filius  et  Maiae/  qui  est 
inventor  lyrae;   quartus  Cyllenii  filius,  qui  Aegyptiis  10 

^litteras  et  numerum  dixit.  Apollines  quinque:  pri- 
mus  Volcani  et  Minervae;  secundus  ex  Corybante; 
tertius  lovis  filius  ex  Latona;  quartus  Sileni  filius  in 
Arcadia ;     quintus    Ammonis    filius    in   Libya   natus. 

7Dianae  tres:    prima  lovis  Cronii  filia   ex  Proserpina,  15 
quae  estLiberi  soror;  secunda  lovis  etLatonae,  Apol- 
linis    soror;     tertia,    quae    vocatur   Ops,    de   Grlauce. 

S  Aesculapii  tres :  primus  Apollo  f  dictus  Volcani  filius ; 
secundus   Elati   iilius;    tertius   f  Aristeti   et  Alcippes 

^filius.     Veneres   quattuor:   prima  Caeli   et  Diei   lilia;2o 
secunda  quae  ex  spuma  nata  esse  dicitur  Aetheris  et 
Oceani   filia;    tertia  quae  Volcano  nupsit,   quae   cum 
Marte    se  miscuit,    unde   Cupido   natus   esse   dicitur; 
lOquarta  Cypri  et  Syriae  filia,  quam  Adon  habuit.    Mi- 
nervae   quinque :    prima  Volcani  filia ,   unde  Athena-  25 
rum  est  civitas;  secunda  Nili  filia,  quam  Aegyptii  co- 
lunt;  tertia  lovis  filia,  quae  in  beJlicis  rebus  se  exer- 
cuit;  quarta  Solis  filia,  quae  quadrigas  iunxit;  quinta 
Pallantis  et  Titanidos  filia.     Haec  patrem  occidit  pro 
suae  virginitatis  observatione ,  quia  eius  cupidus  fuit:30 
llunde  et  Pallas   dicta  est.     Liberi  quinque:  primus  ex 
love    et   Proserpina:     hic   agricola    et    inventor  vini, 
cuius    soror    Ceres.      Secundus  Liber    ex  Melone    et 
Flora,    cuius   nomine  fluvius  est  f  Granicus;   tertius 
de  Cabiro,  qui  regnavit  in  Asia;  quartus  ex  Saturnioas 
et  Semela,  **  dicunt;  quintus  Msi  et  Thyonae  filius. 
12Hercules  sex:    primus   lovis  Aetheris   filii  filius;    se- 
cundus  Nili   filius,  quem  principem   colunt  Aegyptii; 


LIBER  MEMORIALIS.   VIIII.  X.  XI.  XII  XIII.       11 

tertium  condltorem  f  loci  sui  Hellenes  dicunt;  quar- 
tus  Cronii  filius  et  Cartheres,  quem  Carthaginienses 
colunt,  unde  Carthago  dicta  estj  quintus  Libani  filius, 
qui  cum  rege  Medorum  pugnavit;  sextus  lovis  ex 
3  Alcumena,   qui  f  Atlanta  docuit. 

X.    DE  IMPERIIS. 

Imperia  ab  ineunte  aevi  memoria  fuerunt  septem. 
Primi  rerum  potiti  sunt  Assyrii,  deinde  Medi,  postea 
Persae,  tum  Lacedaemonii,  dein  Athenienses;  post  hos 
loinde  Macedones:   sic  deinde  Romani. 

XI.    REGES  ASSYRIORVM. 

Belus  rex^  lovis  filius,   cuius  posteri  per  Ninum  i 
Asiae  regnavemnt ,    per  Aegyptum  Libyae,    per  Da- 
naum  Europae.     Ninus  rex,  qui  primus  exercitu  prope  2 

ntotara   Asiam    sub    se   redegit    et  clarissimam  urbem 
nominis     sui    condidit   Ninon.      Semiramis,    DercetisS 
nymphae  filia,   a  columbis    educta,   uxor   Nini   regis, 
cuius  post  mortem  regnum  Nini  ampliavit  armis;  In- 
diam   quoque  parum  prospera   expeditione  temptavit. 

2oHaec    urbem   pulclierrimam    omnium,    quae    umquam 
fuerunt,  Babylona  constituit  supra  flumen  Euphraten. 
Sardanapallus,    qui   ob    nimias    delicias    et   luxuriam4 
perdito  regno,  ne  in  potestatem  hostium  veniret,  cum 
exoletis  suis  venenum  bibit  et  igni  subiecto  cum  regia 

25sua  conflagravit. 

XII.    REGES  MEDORVM. 

ArbaceS;    primus   rex,    qui    eversas    Assyriorum 

opes  luxuria  Sardanapalli  transtulit   *  *  *  eosque    iu- 

Btissime  rexit.     Astyages,  vir  fortis  et  iustus,  qui  per 

30  insidias.  victus  a  Cyro  est;   et  dissolutum  est  Mediae 

regnum. 

XIII.   REGES  PERSARVM. 

Cyrus,   rex  fortissimus,   qui  maiore  parte  Asiae  l 
Bubacta  Europam  quoque  inrupisset,  ni  a  Tomyri  Scy- 


12  LVCII  AMPELII 

2tliarum  regina  victus  oppressusque  esset.  Cambyses, 
iilius  t  equae  Cyri;  qui,  cum  septuaginta  milia  ho- 
minum  subegisset  in  Aegypto  et  regem  eius  Amasin, 
Aethiopiam  profectus,  magna  parte  militum  per  fa- 
mem  omissa,  inritus  rediit;  urbem  tamen  ibi  condi- 5 
dit  Meroen.  Is  quia  Apin  sacrum  bovem  interfici 
iusserat,  ira  deorum  ex  equo  praeceps  super  gladium 

3  suum   ruit  extinctusque   est.     Darius   rex,    unus    ex 
septem  Persis,  hinnitu  equi  regnum   adsecutus,   cum 
CCLXX   milibus  Europam  transivit.     Victus   ab  Athe-10 
niensibus    duce   Miltiade    apud    Marathona    recessit. 

4Xerxes,  Darii  filius,  cum  decessisset  pater  eius,  ali- 
quantis  navibus  armatis  militibus  in  Europam  transi- 
vit  contabulato  Hellesponto  et  forato  Atho  monte,  nec 
quicquam  aliud  egit  quam  ut  Athenas  incenderet.  Mari  is 
victus  a  Lacedaemoniis  et  Atheniensibus  in  Asiam 
rediit  ibique  suorum  fraude  interfectus  est. 

XIIII.    DVCES   ET  KEGES  LACEDAE- 
MONIORVM. 

1  Eurysthenes    et   Procles    gemini ,    qui   genus    ab  20 

2  Heraclidis  deducentes  primi  Spartae  regnaverunt.  Ly- 
curgus  legum  lator,    quibus   Lacedaemonii  principes 

3  Graeciae  per  annos  septingentos  innisi  fuerunt.  Theo- 
pompus   et  Polydorus   reges,    qui  Messenium  bellum 

4viginti  annis  gesserunt.      Othryades  vir  bellator,   qui25 
Messenio  bello,   quo  centeni  et  quinquageni  concerta- 

5verunt,  tropaeum  suo  sanguine  scripsit.  Tyrtaeus,  qui 
Messenio  bello  ex  oraculo  ApoIIinis  dux  ab  Athenien- 
sibus  per  ludibrium  missus  poemate  suo  ita  militum 
animos  concitavit,  ut  tam  diuturnum  proelium  victoriaao 

6  consummarent.  Leonidas,  dux  Persico  bello ,  qui  cum 
trecentis  Lacedaemoniis  apud  Thermopylas  totam  vim 

7Persici  belli  morte    sua  ac  suorum  sustinuit.     Pausa- 
nias,  qui  Persico  bello  Mardonium  praefectum  Xerxis 
cum  pedestribus  copiis  aput  Asopum  Boeotiae  flumenss 
debellavit;  mox  proditionis  a  rege   suspectus  ideoque 
accusatus,   in   asylum  Minervae  confugit  et  ibi  fame 


LIBER  MEMORIALIS.  XIIl.  XIIII.  XV.  13 

confectus   est.     Lysander  dux,   qui   dominantem  toto  g 
mari   classem  Atticam  aput  Aegos   potamos   oppressit 
et    victis   Atheniensibus    triginta    tyrannos    inposuit. 
Xanthippus,    vir  Lacedaemoniorum    fortissimus,    quio 

/,  bello  Punico  primo  Carthagiensibus   dux  missus  Ke- 
gulum  cepit.     Agesilaus,  cuius  inventum  est  in  hostiliio 
quam  in  sua  terra  pugnare  ideoque  in  Asiam  missus, 
vastata  ea,  cum  iam  regi  immineret,  revocatus  Athe- 
nienses  aput  Coroneam  vicit.     Postea  aput  Corinthios 

loflevit,   quod  decem  milia  Graecorum  occisa  cognovis- 
set,  nec  voluit  Corinthum  delere  cum  posset. 

XV.    CLARISSIMI  REGES  ET  DVCES 
ATHENIENSrVM. 

Cecrops  rex,  qui  urbem  condidit  Athenas  et  ex  i 

15  suo  nomine  Cecropidas  appellavit  cives :  idem  fabulose, 
quia  indigena   fuit,  ab  inguinibus  serpens  fuisse  nar- 
ratur.     Erichthonius  rex,   qui  mysteria  Eleusine  con-2 
stituit  Celeo  f  hospite,    Eumolpo  sacerdote,    filiabus 
virginibus  ministris,  Triptolemo  frugum  praefecto,  qui 

2ofame   laborantem  Graeciam   circumlato    frumento   re- 
stituit.     Pandion  rex,  qui  filias  suas  Procnen  et  Phi-3 
lomelam  Thraciae   regibus  tradidit,   ut  barbaras  sibi 
gentes  adfinitate  sociaret.     Theseus,  Aegei  filius,  qui4 
Minotaurum  interfecit.     Demophontes,  eius  filius,  quis 

25cum  Graecis  Ilium  expugnavit.     Codrus  rex,  qui  pro6 
salute   et  victoria  patriae   secundum  oraculum  ApoUi- 
nis    bello   Peloponnesio   se   devovit.     Pisistratus,   vir7 
fortis  et  sapiens ,  qui  adversus  principes  populari  causa 
tyrannidem   invasit  eamque    iustissime  administravit. 

soHarmodius  et  Aristogiton,   homines  plebei,   qui  Hip-8 
piam  et  Hipparchum  risistrati  filios  saeve  dominantes 
lacta  coniuratione  oppresserunt,  ideoque  ut  conserva- 
toribus   divini  honores   eis  sunt  constituti.     Miltiades  9 
dux,  qui  octoginta  milia  militum  Persarum  Darii  regis, 

sspraefectis   Date   et  Tisapherne,    in   saltu  Marathonio 
superavit.     Aristides  Dicaeos,  qui  hoc  agnomen  mori-10 
bus  [est]  consecutus  ob  id  ipsum  exilio  multatus  est. 


l4  LVCII  AMPELII 

llCimon  dux,  qui  Persico  bello  Xerxis  copias,  pede- 
stris    simul   atque   navalis,   in  ipsa  Asia  apud  Eury- 

l2medonta  fluvium  uno  die  vicit.  Alcibiades  dux,  vir 
genere,  copia,  opibus  illustris,  qui  propter  detrunca- 
tos  nocte  Mercurios  reus  factus  ad  Lacedaemonios  5 
confugit  Peloponnensi  bello,  et,  cum  fecisset  eos  su- 
periores,  adilictorum  civium  misertus  rediit  in  pa- 
triam,    et    dux    creatus    iterum   victores   Athenienses 

ISfecit.      Thrasybulus,    qui    triginta   magistratus   Lace- 
daemonios  tyrannidis  dominatione  saevientis  facta  con- 10 
iuratione  adflixit  et  libertatem  Atheniensibus    reddi- 

14  dit.  Conon  dux,  qui  omnes  Lacedaemoniorum  copias 
apud  Cnidum  insulam  cepit  et  imperium  maris  Athe- 

ISnis  restituit.     Dion,  qui  octo   onerariis  navibus  Dio- 
nysium    regem    Siciliae    centum   rostratas    habentem,  15 
dum  in  Italiam  abest,   regno  expulit  occupatis  Syra- 

Idcusis.     Iphicrates,  rei  militaris  peritissimus,  qui  arma 

17habiliore  pondere  et  modo    fecit.      Phocion,   qui  vir 
bonus   cognominatus   est,  neque  ulla  pecunia  a  Phi- 
lippo  potuit  sollicitari  ut  ad  eum  discederet:  qui  ad-20 
monentibus  amicis,  utliberis  suis  consuleret,  'si  boni/ 
inquit,  ^erunt,  hic  agellus  eis  sufficiet ;  si  mali,  nihil.' 

IsChabrias  dux,  qui  gladiatoria  arte  pugnare  militem 
docuit,  Cypron  et  !Naxon  et  omnes  Asiaticas  insulas 
Athenis  adiunxit,   et  circa  Chion   navali  bello   occidi^s 

lOmahiit  quam  abiectis  armis  enatare.  Demetrius  Pha- 
lereus,  qui  vir  bonus  existimatus  ideoque  ob  insignera 
iustitiam  statuis  trecentis  est  honoratus,  quas  ei  pro 
libertate  posuerunt  in  f  facie  publica. 

XVI.    EEGES  MACEDONVl^f.  30 

1  Philippus,  Amyntae  filius,  primus  Macedonum  ob- 
tinuit  Thraciam  redegitque  in  suam  potestatem;  et 
cum  transirc  in  Asiam  vellet,  sub  ipso  belli  apparatu 

2in    theatro    a  Pausania   est   interfectus.      Alexander, 
Philippi  et  Olympiadis  filius,   ex  urbe  Pella  Macedo-35 
niae  cum  quadraginta  milibus  militum  in  Asiam  trans-    . 
isset,  Darium   regem  Persarum  primum  aput  Grani- 


LIBER  MEMORIALIS.   XV.  XVI.  XVII.  15 

cum  fluvium,  tum  aput  Issum  Ciliciae,  tertio  apud 
Arbela,  tribus  proeliis  trecenta  peditum,  f  legionum 
equitum,  duo  milia  falcatorum  curruum  vicit.  Mox 
regem  Indorum  et  omnes  Asiae  gentes  sub  potesta- 
6  tem  suam  redegit  et  nobilissimas  urbes  Asiae  cepit, 
Sardes,  Bactra,  Susa,  Babyloniam,  ubi  etiam  defun-- 
ctus  est,  dubium,  a  vinolentia  an  veneno,  cum  tamen 
prius  et  Africam  peragrasset  usque  ad  lovem  Am- 
monem  et  Oceanum  primus  omnium  navigasset.     Phi-  3- 

10  lippus,  qui  post  Alexandrum  Macedonem  septimo  gradu 
Macedoniae  regnavit,  invectus  in  Graeciam  cum  saeve 
dominaretur,  a  Sulpicio  consule  in  Phocide  victus 
est,   mox  a  Flaminino  in  [Macedonia]   Thessalia  aput 

•    Cynoscephalas,  ubi   dato  obside  filio  Demetrio  regni 

isparte  multatus  est.     Perses  Philippi  filius,    cum  ma-4 
ximis   copiis  Macedoniis  *  *   et  cum  in  Graeciam  im- 
petum  fecisset,  cum  inanibus  elephantorum  simulacris 
a   Marcio   consule    apud  Ascuridem   paludem  victus, 
praecipitatis  in  mare  thesauris  profugit;   mox  ab  Ae- 

somilio  Paulo  tota  Macedonia  fugatus  Samothraciam 
confugit  in  asylum,  unde  data  fide  cum  se  Paulo  com- 

"  misisset,    ante  currum  eius  in  triumphum  productus 
mox   libera   custodia  in  Albano   consenuit.      Pseudo- » 
philippus,    vir   plebeius    et    degener,    cura   ex  simili- 

25tudine  formae  Philippi  filium  se  esse  persuasisset  ot 
Macedonas  in  belhim  excitasset,  inter  initia  tumultus 
comprehensus  sub  custodia  missus  est  Romam,  ubi 
cum  ex  custodia  aufugisset,  concitata  rursus  Mace- 
donia  Thraciam  bello  recepit.     In  arce  regni  paluda- 

3otus  ius  dixit;  mox  a  Caecilio  Metello  ingenti  proelio 
victus,  cum  profugisset  in  Thraciam,  a  regibus  dedi- 
tus  esl  et  in  triumphum  deportatus. 

XVII.  REGES  ET  DVCES  ROMAKORVM. 

Romulus,  qui  urbem  condidit.     Numa  Pompilius, 

ssqui    sacra    constituit.      Tulhis  Hostilius,    qui   Albam 

diruit.     Ancus  Martius,    qui   leges  plurimas  tulit    et 

Ostiam  coloniam  constituit.     Servius  TulliuS;  qui  pri- 


16  LVCn  AMPELII 

mum  censum  egit.  Priscus  Tarquinius,  qui  inslgni- 
bus  magistratus  adornavit.  Tarquinius  Superbus,  qui 
ob  nimiam  superbiam  regno  pulsus  est. 

XVIII.     CLARISSIMI  DVCES  ROMA- 

NORVM.  5 

1  Brutus,  qui  pro  libertate  publica  liberos  suos  in- 

2terfecit.  Valerius  Publicola,  qui  propter  eandem  li- 
bertatem  adversus  Tarquinios  bellum  exercuit:    idem 

3  ius  libertatis  dando  populum  ampliavit.  Manlius  Tor- 
quatus,    qui  ad  confirmandam  castrorum  disciplinam  lo 

4nlium  suum  interfecit.     Quinctius   Cincinnatus   [item 

dSerranus],  cui  aranti  dictatura  delata  est.  Camillus, 
qui   Senonum  gente   deleta    [Gallorum]    incensam    ab 

C  eis   urbem    restituit.      Fabii   duo,    quorum   alter  una 
pugna  Etruscos,   Samnitas,    Umbros   Gallosque    sub-is 
egit,   libertinos   e  tribubus  repurgavit  ideoque   Maxi- 
mus  cognominatus :  alter  Fabius  Annibalem  mora  fre- 

7git,  ex  quo  Cunctator  cst  cognominatus.  Papirius 
Cursor:  hic  Samnites,  qui  Romanos  sub  iugum  pu- 
gnando   miserant,    victos   ignominia  pari  adfecit   et  sl  20 

8  velocitate  Cursor  est  appellatus.  Curius,  cum  in  foco  ra- 
pas  torreret,  legalis  Sanmitium  aurum  offcrentibus  'malo,' 
inquit,   'in  fictilibus    meis  esse  et    aurum  habentibus 

9imperare.'  Fabricius  Luscinius,  qui  Cornelium  Ru- 
finum  consularem  virum  senatu  amovit,  luxuriae  et26 
avaritiae  damnatum,  quod  decem  pondo  argenti  pos- 
lOsideret.  Claudius  Marcellus,  qui  Annibalem  primus 
in  Campania  proelio  vicit  idemque  docuit  in  bello 
11  quomodo  equites  sine  fuga  cederent.  Scipiones  duo, 
quorum  alter  prior  Africanus,  qui  Annibalem  et  inso 
eo  Africam  debellavit;  alter  Scipio  minor  y  Numanti- 
nus,  qui  Carthaginem  et  Numantiam  diruendo  in  hac 

isAfricam,    in    illa  Hispaniam   fregit.     Claudius  Nero, 
qui  Annibale  in  Apulia  relicto  venientem  ab  Hispania 
Asdrubalem  excepit  copiasque  eius  uno  die  aput  Me-35 
taurum  flumen  devicit:    qui,  si  se  cum  Anidbale  iun- 


LIBER  MEMORIALIS.  XVII.  XVIII.  17 

xisset,  dubitari  non  potest  parem  eis  populum  Roma- 
num  futurum  non  fuisse.     raulus,  qui  cum  Macedo- 13 
niam  vicisset  et  Graeciam  liberasset  et  opulentissimum 
triumphum  reportasset,  inter  ipsos  triumphi  dies  amis- 

5  sis  duobus  liberis  pro  contione  dixit  gratias  se  agere 
fortunae,  quod  in  suam  potius  domum  quam  in  rem 
publicam   saevisset.     Duo  Metelli ;    quorum  alter  Ma- 14 
cedonicus  devictis  Macedonibus,  qui  Contrebiam,  inex- 
pugnabilem  Hispaniae  civitatem,  iussis  testamenta  scri- 

lobere  et  vetitis  redire  nisi  vicissent  militibus  occu- 
pavit:  alter  Numidicus  victa  Numidia,  qui  cum  per- 
niciosas  rei  publicae  leges  ferret  Apuleius  tribunus 
plebis  totusque  senatus  in  eas  iurasset,  maluit  in 
exilium  ire  quam  iurare.     Huius  filius  Pius  cognomi- 

isnatus  est,  quod  patrem  in  exilium  secutus  est.     Gaius  15 
Marius,   qui   in    Africa  Numidis,    in    Gallia   Cimbris 
Teutonibusque   superatis   a  caliga  pervenit  usque  se- 
ptimum  consulatum.      Sulla,   qui  bello  civili   victoria  16 
perpotitus  Romanum   primus  invasit  imperium   solus- 

2oque  deposuit.     Sertorius,  qui  proscriptus  a  SuUa  cuml7 
in  exiliumprofugisset,  quam  brevissimo  tempore  prope 
totam  Hispaniam  redegit  in  suam  potestatem  et  ubi- 
que  adversante  fortuna  insuperabilis  fuit.     Lucullus,  18 
qui  Asiacae  provinciae  spoliis  maximas  opes  est  con- 

25  secutus  et  aedificiorum  tabularumque  pictarum  studio- 

sissimus  fuit.     Pompeius ,  qui  Armenios  sub  rege  Ti- 19 

I     grane,    Ponticos   sub    rege  Mithridate,    Cilicas   toto 

^     mari    dominantis   intra   quadragesimum  diem  vicit  et 

magnam  partem  Asiae  inter  Oceanum,    Caspium   ru- 

30  brumque  victoriis  suis  triumphisque  peragravit.     Gaius  20 
Caesar,   qui  Gallias  Germauiasque   subegit  et  primus 
Romanorum  navigavit   Oceanum,   in  quo  Brittanniam 
invenit   et   vicit.     lulius    Caesar  Augustus,    qui  per- 21 
pacatis   omnibus  provinciis   exercitus  toto  orbe  terra- 

35  rum  disposuit  et  Komanum  imperium  ordinavit ,  post 
cuius  consecrationem  perpetua  Caesarum  dictatura 
dominatur. 

I  LVCIVS  AMPEl.  2 


18  LVCU  AMPELII 

XVim.    ROMANI,  QVI IN  TOGA  FVERVNT 
ILLVSTRES. 

1  Menenius  Agrippa,   qui  dissidentem  populum  se- 

2natui  conligavit  atque  conciliavit.  Appius  Caecus, 
qui  pacemPyrrhi  diremit,  ne  populus,  qui  suis  parereo 

Svoluerat,  sub  externis  regibus  regeretur.  Tiberius 
Grracchus,  qui  Scipionem  Asiaticum  quamvis  inimi- 
cum  haberet,  non  est  passus  a  tribunis  in  carcerem 
duci,  quod  diceret  nefas  ibi  esse  Scipionem,  ubi  ca- 
ptivi  illius  adhuc  alligati  tenerentur.  Hic  est  Grac-  lo 
chorum  pater,   qui  in  tribunatu,  cum  agrariis  legibus 

4  seditiones  excitarent ,  interfecti  sunt.  Decimus  Bru- 
tus  Callaicus,  qui  C.  Gracchum  generum  agrariis 
legibus  rei   publicae   statum   turbantem  cum  Opimio 

5Consule  oppressit.     M.  Brutus,  qui  Pompei  partes  se-i5 
cutus,  mox  a  Caesare  restitutus  in  mortem  eius  con- 

eiuravit,  quod  affectare  nomen  regium  videretur.  Li- 
vius  Drusus,  qui  agrariis  legibus  promulgatis  sum- 
mum  populi  Romani  favorem  consecutus,  ne  promissa 
perficeret,  per  insidias  a  Philippo  consule  domi  suae^o 

Tinterfectus  est.  Lutatius  Catulus,  qui  Lepidum  acta 
Sullae  rescindere  volentem  admoto  exercitu  Italia  fu- 
gavit  et   solus   omnium  sine    sanguine  bellum   civile 

sconfecit.     Cato  Censorius,  qui  totiens  accusatus  est, 
et  quoad  vixit  nocentis  accusare  non  destitit.     Hic  est  25 
omnium  rerum  peritissimus  et,  ut  Sallustio  Crispo  vi- 

odetur,  Romani  generis  disertissimus.     Cato  praetorius, 

qui  bello    civili   partes  Pompei    secutus   mori   maluit 

lOquam  superstes  esse  rei  publicae  servienti.     Scaurus, 

qui  vetuit  filium  in  conspectum  suum  venire,  quiaso 
11  bello  Cimbrico  deseruerat.  Scipio  Nasica,  qui,  quia 
non  rite  inauguratus  consul  videretur ,  consulatu  se  ab- 
dicavit  et  domitis  Dalmatis  oblatum  a  senatu  trium- 
phum  repudiavit  statuasque,  quas  sibi  quisque  in 
publico  posuerat,  in  censura  sua  sustulit.  Censuit  inss 
senatu  tamen   Carthaginem  non  esse  delendam:    pro- 

12pterea    optimus   iudicatus.      Cornelius   Cethegus,    qui 


LIBER  MEMORIALIS.   XVIIII.   XX.   XXI.  19 

fratrem  suum   Cethegum,   quod   cum  Catilina  coniu- 
rasset,  morte  multandum  censuit.     Tullius  Cicero,  qui  13 
in   consulatu   suo   Catilinae    coniurationem   fortissime 
oppressit. 

5  XX.  QVI  PRO  POPVLI  ROMANI  SALVTE  SE 
OPTVLERVNT. 

Horatii  trigemini,   qui  adversus   Curiatios  Alba-1 
norum  de  summo   imperio  dimicaverunt.     Fabii;   qui2 

'  trecenti,   cum  omnes  patriciae  stirpis   essent,   bellum 

10  Veiens  peculiariter  sibi  depoposcerunt.     Mucius  Cor-  3 
dus,   qui  ignibus  raanum  imposuit.     Horatius  Cocles,  4 
qui  ponte  rescisso  Tiberis  armatus  transiit  natans.    Tre-  5 
centi  sub   Calpurnio   Flamma  contra  Poenos,    qui  in 
Siciliensi  saltu  morte  sua  exercitum  populi  Romani  li- 

isberaverunt,    ut  plane  trecentorum  Lacedaemoniorum 
apud  Thermopylas  gloriam  adaequarent.     Duo  Decii,  6 
quorum  alter  Latino  bello,   alter  Samnitico  dis  mani- 
bus  se  devoverunt.    Fabius  pontifex,  qui  urbe  a  Gal-  7 
lis   Senonibus  incensa  se  aliosque  senes   dis  manibus 

20  devovit.     Regulus ,  qui  tormenta  Carthaginiensium  ma-  8 
luit  pati,  quam  ut  inutilis  pax  cum  eis  fieret  aut  ipse 
iuris  iurandi  fidem   falleret.     Curtius,   qui  se  in  hia- 9 
tum  terrae  immisit,    cum  ex  oraculo   quod  optimum 
!     esset  in  urbe  Romana  posceretur.    Spurius  Postumius,  lo 

25  qui  a  Pontio  Telesino  Samnitum  duce  sub  iugum  mis- 
sus  cum  exercitu  auctor  fuit  rumpendi  foederis  seque 
hostibus  censuit  esse   dedendum.     Caecilius  Metellusu 
pontifex,  qui  ex  ardente  templo  Vestae  Palladium  ex- 
tulit  et  oculos  amisit. 


30    XXI.    QVI  SPOLIA  OPIMA  RETTVLERVNT. 

Romulus  de  Acrone  Caeninensium  rege.  Cossus 
Comelius  de  Larte  Tolumnio  Veientium  rege.  Claudius 
Marcellus  de  Viridomaro  rege  Gallorum. 

2* 


20  LVCII  AMPELII 

XXII.  QVI  PROVOCATI  AB  HOSTIBVS  MANV 

CONTENDERVNT. 

1  Manlius  Torquatus,    qui   Grallo   torquem   detraxit 

2eumque   sibi  circumdedit.     Valerius  Corvinus,    qui  a 

Gallo   provocatus  cum  pugnaret,    corvus  galeam  eius  5 
3  insedit  et  hostem  pertur fcavit.    Scipio  Aemilianus ,  cum 

esset  legatus  sub  Lucullo  imperatore,  apud  Intercatiam 

Vaccaeorum    urbem  provocatorem   barbarum    occidit. 
4Lucius  Opimius   sub  Lutatio  Catulo   consule   in  saltu 

Tridentino  provocatorem  Cimbrum  interfecit.  10 

XXIII.  tQVI  PRO  ROMANIS  GENTES  SVPERA- 

VERVNT. 

Scipio  Af ricanus ,  Scipio  Numantinus ,  Scipio  Asia- 
ticus ,  Mummius  Achaicus ,  Servilius  Isauricus ,  Brutus 
Callaicus,  Paulus  Macedonicus,  Metellus  CreticuS;  Cae- 15 
sar  Germanicus,  Caesar  Dacicus. 

XXIIII.      QVOT   ILLVSTRES   SCIPIONES,    QVI 
MAGNIS  REBVS  GESTIS  COGNOMINATI  SVNT. 

Scipio  magnus  Africanus,  qui  vicit  Annibalem. 
Scipio  minor  Numantinus,  qui  Numantiam  et  Cartha-20 
ginem  diruit.  Scipio  Asiaticus,  qui  de  Antiocho  trium- 
phavit.  Scipio  Nasica,  qui  a  senatu  vir  optimus  est 
iudicatus.  Scipio  *  *,  qui  occiso  Pompeio  partes  re- 
stituit  et  victus  se  interfecit. 

XXV.     SECESSIONES  PLEBIS,  25 

l  Secessiones    plebis    a  patribus  fuerunt   quattuor. 

Prima  secessio  propter  impotentiam  feneratorum,  cum 

2in  sacrum  montem  plebs    armata   secessit.      Secunda 
propter  impotentiam  decemvirum,  cum  interfecta  filia 
sua  Virginius  Appium  et  totam  eius  factionem  in  Aven-  30 
tino  monte  circumvenit  effecitque,   ut  abdicato   magi- 
stratu  accusati  atque   damnati  variis   suppliciis  puni- 

3  rentur.     Tertia  propter  matrimonia;  plebei  ut  patriciis 
nuberent,    quam    Canuleius    concitavit  ,in   monte   la- 


LIBER  MEMORIALIS.   XXII — XXVII.  21 

niculo.     Quarta  secessio   in  foro  propter  magistratus,  4 
ut  plebei  consules  fierent,   quam  Sulpicius  Stolo  con- 
citavit. 

XXVI.    SEDITIONES. 

5  Seditiones   in  urbe  quattuor.     Prima  seditio   Ti- 1 

beri  Gracchi,   quem  de  iudiciariis  et  agrariis   legibus 
statum   civitatis  moventem  Scipio  Nasica  facta  manu 
in  Oapitolio  oppressit.    Secunda  seditio  0.  Gracchi  fra-  2 
tris   eius,    quem   ob   similes  largitiones   novos   motus 

loexcitantem   Opimius   consul  cum  Decimo  Bruto   Cal- 
laico,  socero  eius,  convocatis  ad  pileum  servis  in  Aven- 
tino  monte  oppressit.     Tertia  seditio  Apulei  Saturnini  3 
tribuni  plebis   et  Glauciae  consulis,   quos  comitia  in 
campo   caedibus    perturbantes    Marius   in    Capitolium 

ispersecutus   obsedit  et   conficiendos   fustibus   saxisque 
curavit.     Quarta  seditio  fuit  Livi  Drusi  et  Quinti  Cae-  4 
pionis,  cum  iile  senatum,  hic  equestrem  ordinem  ad- 
sereret.     Praecipua  tamen  ad  motus   excitandos  fuit 
causa,   quod  Drusus   civitatem   omnibus  Italicis  poUi- 

20  cebatur ;  sed  tum  a  Philippo  consule  in  domo  sua  in- 
terfectus  est. 

XXVII.     QVI  ADVERSVS  PATRIAM  l^EFARIA 
INIERE  CONSILIA. 

Coriolanus    ob    asperiorem   annonam   in    exilium  1 
25actus  Vulscorum  exercitu  admoto  patriam  expugnare 
voluit,   sed  Veturiae   matris   precibus  victus,  tum  ab 
exercitu   suo  confossus   est.     [Marcus]    Maelius  cum2 
trumentaria  largitione  affectare  regnum  videretur,  iussu 
Quinctii  Cincinnati  dictatoris   a  magistro   equitum  in 
3oro8tris    occisus    est.      Spurius,    cum   agrariis  legibus3 
factionem   et  dominationem  pararet  **.     Manlius  Ca-4 
pitolinus,   cum  pecunia  complures  debitores  liberaret, 
suspectus   regni  affectati   de  Tarpeio  saxo  praecipita- 
tus  est.     Catilina  cum  in  caedem  senatus,  incendiumS 
35urbis,  direptionem  aerarii  coniurasset  et  in  idfacinus 


22  LVCri  AMPELII 

Allobrogas  sollicitasset,  ab  Cicerone  in  senatu  accu- 
satus,  ab  Antonio  in  Apulia  debellatus  est. 

XXVIII.    POPVLVS  ROMANVS  CVM  QVIBVS 
GENTIBVS  BELLA  CONSERVIT  ET  QVIBVS 
CAVSIS.  5 

1  Populus  Romanus  sub  Romulo  pugnavit  cum  Sa- 
binis  prius  propter  virgines  raptas:  sub  Tullo  cum 
Albanis  *** 

2  Pontius  Telesinus,  dux  Samnitum,  qui  ad  Cau- 
dinas  furculas  Romanos  sub  iugum  misit.  lo 

3  Pyrrus,  rex  Epirotarum,  qui  pro  Tarentinis  bel- 
lum  cum  Romanis  gessit  vastataque  Campania  ad  vi- 
cesimum  ab  urbe  lapidem  pervenit,  mox  a  Curio  et 
Fabricio  victus  inpatriam  concessit,  et  cumAchaiam 
armis  sub  se  redegisset,  Macedoniam  quoque  Antigonoi5 
regi  eripuisset,  dum  Argos  expugnat,  occisus  est. 
Omnium  Graecorum  sapientissimus   et  militaris  disci- 

4plinae  peritissimus  fuit.  Annibal,  qui  novem  anno- 
rum  patrem  in  Hispaniam  secutus,  minor  annorum 
XXV  imperator  factus  triennio  in  Hispania  vicit  et20 
eversione  Sagunti  rupto  foedere  per  Pyrenaeum  et  Al- 
pes  in  Italiam  venit,  et  Scipionem  ad  Liternum,  Tibe- 
rium  Claudium  apud  Trebiam,  Flaminium  apud  Trasi- 
mennum,  Paulum  et  Varronem  apud  Cannas,  Gracchum 
in  Lucania,  Marcellum  in  Campania  superavit.  ***    26 

XXVIIII.    STATVS  POPVLI  ROMANI  QVAS 
COMMVTATIONES  HABVIT. 

1  Populus  Romanus  primum  sub  regibus  fuit :  deinde 
post  superbiam  Tarquinii  et  inlatum  Lucretiae  stu- 
prum  expulsis  regibus  tutelam  sui  consulibus  tribunis-  80 

2  que  commisit.  Deinde  tribuniciis  seditionibus  agitatus, 
abdicatis  omnibus  magistratibus  decemviros  legum  fe- 
rendarum  et  rei  publicae  constituendae  causa  paravit. 

3Horum  quoque  dominationem  et  libidinem  detestatus 
rursus  ad  consules  rediit,  donec  exortis  bellis  civili-35 


LIBER  MEMORIALIS.   XXVII — XXX.  23 

bus  inter  Caesarem  et  Pompeium  et  oppressa  per  vim 
libertate  sub  unius  Caesaris  potestatem  redacta  sunt 
omnia.  Ex  eo  perpetua  Caesarum  dictatura  domi- 
natur. 

5       XXX.      INITIVM  REGNI  MITHRIDATIS. 

Cyrus  rex  Persanmi  primus  imperium  Medis  ade- 1 
mit:  duos  filios  reliquit  Cambysen  et  Smerden.     Ho- 
rum    Cambyses    defuncto    patre,    quod    maior    esset, 
Smerden   in  solio  sedentem  capite  caelum  pulsare  in 

^^somnis  videns  occidendum  [eumj  curavit;  ipse   deinde 
revertens    ab   Aethiopia   rebus    f   perfractis    cum   in 
Aegyptum  Memphin  venisset  incolasque  eius  loci  lae- 
tantes   advertisset,  ratus   illos  adversis  suis   insultare  2 
Apin  in  femine  vulneravit  eodemque  ictu  occidit.    In- 

15  terim  magus  quidam,  Smerdes,  Patizithae  frater,  abu- 
tens  nomine,  ex  formae  suae  similitudine  filium  se 
Cyri  professus  regnum  P-ersicum  invaserat.  Quod  ubi 
Cambysi  nuntiatum  est,  regredi  in  patriam  maturans 
oblitus   est  gladium,   quo  Apin  interfecerat,  vaginae 

20reddere:    quod  cum  conaretur   efficere,   femen  suum 
vulneravit  et  eam  partem,  qua  Apin  vulneraverat.    Ex 
eodem  vulnere  in  paucis  diebus  obiit.     De  cuius  morte  S 
postquam   certior    nuntius    ad   Persas    venit,    Otanes 
Phaedymam  filiam  suam,   quacum  Smerdes  consuetu- 

25dinem  habebat,   edocuit,  ut,   cum  ille  sopitus   esset, 
utrum  aures  tectas  comis  haberet  periclitaretur ;   scie- 
bat  enim  a  Cyro  Smerdi  mago  ademptas  aures.     Hla 
falsum  esse  Smerden  confirmavit.     Tunc  septem  no-4 
bilissimi  Persae  inter  se  coniuraverunt ;  eorum  nomina 

3ohaec  sunt:  Otanes,  Hydarnes,  Aspathines,  Intapher- 
nes,  Megabyzus,  Gobries,  Darius.  Deinde  mago 
Smerde  interfecto  constituerunt,  uti  excepto  posthac 
Otane  ex  f  illis  regnaret,  cuius  equus  primus  in  loco 
quem  delegissent  hinnisset.     Tunc  Oebares,  agaso  Da-  5 

35rii,  equum  domini  ad  locum  praedictum  duxit:  f  ille 
alio  loco  abscondet:  tunc  equus  Darii  magnum  hinni- 
tum  dedit.     Ita  Darius  regnum  optinuit,  a  quo  Arta- 


24  LVCII   AMPELII 

bazes  originem  ducit,  quem  conditorem  regni  Mithri- 
datis  fuisse  confirmat  Sallustius  Crispus. 

XXXI.    REGES  PARTHORVM. 

1  Seleucus    Alexandri    Macedonis    amicus.      Huius 

post  mortem  ab  Aridaeo  fratre  eius  iussus  Babylonem  s 
optinere   finitimos   sub   se  redegit,    unde   Nicator   est 
appellatus,  et  tres  validissimas  urbes  constituit,    An- 

2tiochiam,  Seleuciam,  Laodiciam.  Arsaces,  forma  et 
virtute  praecipuus,  cuius  posteri  Arsacidae  cognomi- 
nati  sunt,  qui  pacem  cum  Sulla  imperatore  fecit.   Oro-  lo 

3des,  qui  foedus  cum.Cn.  Pompeio  percussit,  et  Cras- 
sum  cum  legionibus  apud  Carras  funesta  clade  delevit. 

4Pacorus,  qui  filium  suum  eiusdem  nominis  misit  in 
Syriam,  ut  Romanas  provincias  popularetur,  atque 
ipse  a  Ventidio  legato  lulii  Caesaris  occisus  est.  i5 

XXXII.  REGES  CAPPADQCIAE  ET  ARMENIAE. 

1  TigraneS;  qui  iam  scriptus  est;  qui  [tertio  Punico 

bello  perdomuit  sub  Mancino  consule  et  Scipione  Aemi- 

2liano.J  Bellus,  rex  Armeniae  qui  cum  impetum  in 
Graeciam  fecisset  et  Pythii  Apollinis  temphim  incen-  2c 

Sdisset,  tempestate  et  frigore  exercitum  amisit.  [Poly- 
crates]  rex  Cappadociae  qui  somniavit  solem  et  lunam 

4uri  [qui  a  praeiecto  Darii  regis  occisus  est.  Epami- 
nondas]   eius   filius  rex,    [qui  Thebas   Graecorum  ** 

5pugnando  vicit.     Periander  rex,    qui  Corinthi  regna-2£ 

6vit  **  omnia  terra  et  mari  Romanis  subiugavit.  Ti- 
moleon,  qui  Corinthi  fratrem  suum  regnantem  inter- 
fecit :  idem  et  Dionysium  Siciliae  regem  expulit  neque 
ipse  ab  offerentibus  regnum  accepit,  sed  arcem  quo- 
que  demolitus  est.  Hic  cum  convitia  mala  audiret^so 
ait:  Uota  vita  mea  id  egi  ut  omnes  liberi  essemus.'] 

XXXIII.     REGES   ASIAE   ET  PERGAMI. 

1  Eumenes  Cardianus  Philippi  *  *  Alexandri  armi- 

ger  bellicosissimus,  sed  parum  prospera  fortuna  usus, 
adeo  tamen  terribilis,  ut  vivente   eo  nemo  ausus  sit3s 


LIBEE  MEMORIALIS.    XXX — XXXVI.  25 

rex  appellari.     Antiochus,  qui  iam  scriptus  est.     Eu-2 
menes  alius ,  qui  Romanos  Macedonico  bello  iuvit  cum 
milite   suo.     Attalus,   qui  pro  Romanis    saepe  pugna-a 
vit ;  idem  testamento  suo  populum  Romanum  heredem 
5  fecit. 

XXXIIII.    REGES  PONTI  ET  BITHYNIAE. 

Pharnaces,   rex  Bithyniae,  filius  Mithridatis,  qui  1 
bello  civili  quod  in  Pharsalia   gestum  est,   milite  pa- 
tris  sui  Syriam  invasit,  et  adventu  Caesaris,  antequam 

10  in  congressum  eius  veniret,  ipso  terrore  nominis  victus 
refugit  in  Pontum.     Prusias   rex,    amicus  populi  Ro-  2 
mani,   ad   quem  Annibal  victo  Antiocho  confugit,   et 
cum  a  rege  exposceretur  per  legatos  veneno  se  libe- 
ravit.     Nicomedes,   socius   et  amicus  populi  Romani,  ^ 

15  in  cuius  amicitia  prima  aetate  Caesar  mit,  qui  mo- 
riens  testamento  et  ipse  populum  Romanum  heredem 
t  dimisit. 

XXXV.     REGES  ALEXANDRIAE. 

Post    mortem  Alexandri  Macedonis    regnaveruntl 
20  Alexandriae  f  Aegyptum  octo  Ptolemaei  nomine,  multi 
clarissimi  viri.     Ptolemaeus  Euergetes,   qui  Alexan-J^ 
dnun  aput  Oxydracas  obiecto  clipeo  protexit.     Ptole- 
maeus,    eius  filius,  Philadelphus ,   litteratissimus,    qui 
plurimos  libros   Graecos  scripsit.     Ptolemaeus   Soter,  ^ 
25  qui  ingenti  classe  Rhodios  vicit.     Ptolemaeus  Tryphon, 
qui  seditiosos  in  theatro  sagittis  occidit,  alios  flammis 
dedit.     Huius  filius  f  Cipris  pro  Romanis  multa  bella  4 
gessit   adversus   Garamantas    et  Indos.      Ptolemaeus, 
Pupillus  dictus,   qui  Pompeium  tutorem   a   senatu  ac- 
30cepit,   donec  pubesceret,   et  postea  civili  bello  a  Po- 
thino  interfectus  est. 

XXXVI.    DVCES  ET  REGES  CARTHAGINIEN- 

SIVM. 

Hanno  et  Mago,   qui  primo  Punico  bello  Come- 1 
sslium  consulem  apud  Liparas  ceperunt.   Hamilcar,  qui2 


26  LVCII  AMPELII 

Barcas  cognominatus  est,  primo  Punico  bello  magnam 
partem  Hispaniae  sub  imperium  Carthaginiensium  re- 
aegit  relictis  filiis  quattuor,  Asdrubale,  Annibale,  Ha- 

Smilcare  et  Magone.  Asdrubal,  frater  Annibalis,  qui 
secundo  Punico  bello  cum  ingentibus  copiis  ab  Hispa-  s 

.  nia  veniens ,  antequam  se  fratri  coniungeret,  a  Claudio 
Nerone  exspoliatus  est. 

XXXVII.     REGES  NVMIDIAE. 

Syphax,  quem  Scipio  Africanus  victum  in  trium- 
phum  traxit  regnoque  eius  imposuit  Masinissam.  Ma-  lo 
sinissa  rex,  qui  Scipionem  adversus  Carthaginem  et 
Syphacem  equitatu  adiuvit :  ab  eo  inter  praemia  com- 
militii  Nimiidiae  regno  donatus  est.  lugurtha,  qui 
scriptus  est. 

XXXVm.    REGES  MAVRITANIAE.  15 

luba  rex,  qui  Curionem  legatum  Caesaris  oppres- 
sit;  mox  occiso  Pompeio  Catonis  et  Scipionis  partes 
firmare  conatus,  cum  se  in  regiam  recepisset,  post 
magnificam  cenam  interficiendum  se  dedit.  luba,  rex 
litteratissimus,  qui  Caesaris  Augusti  iussu  regnavit  et^o 
magnificentissimam  urbem  Caesaream  condidit. 

XXXIX.    QVI  ADVERSVS  POPVLVM  ROMANVN 
ARMA  SVMSERVNT. 

1  Tatius  rex  Sabinorum,  qui  occupata  arce  Tarpeia 

in  ipso  foro  cum  Romulo  decertavit  et  interventu  Sa-  25 

sbinarum  pacem  cum  Romulo  fixit.  Mettus  Fuffetius, 
rex  Albanorum,  qui  contra  foedus  ad  Fidenatis  de- 
scivit   et   iussu  Tulli  Hostilii  deligatus   ad  currum  et 

3in  diversa  actis   equis  laceratus    est.     Porsenna,   rex 
Etruscorum,   qui  Romanos  ad  laniculum  obsedit  pro-30 
pterque  Tarquinios  *** 

4  Tiridates,  qui  a  Corbulone  consulari  viro  victus 
et  restitutus  est. 


LIBEB  MEMORIALIS.    XXXVI  —  XLII.  27 

XL.    BELLA  CIVILIA  QVOT. 

Civilia  bella  quattuor  mota  sunt  in  urbe  a  Roma- 1 
nis.  Civile  bellum  primum  Sulpicius  tribunus  exci- 
tavit ,  quod  susceptam  provinciam  Mithridaticam  SuUa 
5  in  Marium  transferri  noluisset.  Secundum  bellum  Le-  2 
pidus  contra  Catulum  f  ob  metum  Siciliae  exppliatae. 
Tertium  bellum  Caesar  et  Pompeius.  Belli  species3 
magis  quam  causa  fuit  negatus  a  senatu  Caesari  con- 
sulatus,  ceterum  utriusque  aemulatio  et  cupiditas  im- 
.  10  perii  occupandi.  Nam  cum  secundum  mores  legemque 
maiorum  dimisso  exercitu  venire  in  urbem  Caesar  ae- 
beret  et  docere  senatum  de  rebus  a  se  gestis  atque  ita 
triumphum  consequi,  simulans  se  gratiam  timere  Pom- 
pei  negavit  se  missurum  exercitum,  nisi  consularibus 
15  comitiis  ratio  absentis  sui  habita  fuisset.  Quam  ob  rem 
hostis  a  senatu  iudicatus  statuit  id  bello  vindicare; 
ac  sic  non  consulatum  modo  ac  triumphum,  sed  to- 
tum  populi  Romani  imperium  redegit  in  suam  pote- 
statem.  Quartum  bellum  Caesar  Augustus  adversus4 
20  complures  duces :  contra  Pompeium  iuvenem  bona  pa- 
terna  repetentem,  mox  adversus  Cassium  et  Brutum 
in  ultionem  interempti  patris,  deinceps  adversus  An- 
tonium  et  Cleopatram  ultro  bellum  patriae  inferentis. 

XLL     QVOT  GENERA  BELL0RV3L 

25  Bellorum  genera  sunt  quattuor.  Gentile,  quod 
cum  externis  geritur,  ut  Romani  cum  Latinis,  Athe- 
nienses  cum  Lacedaemoniis.  ***  Servile,  quod  Ro- 
mani  adversus  fugitivos  gesserunt  et  contra  duces  eo- 
rum  Spartacum,  Crixum  et  Oenomaum.     Civile,   quo 

sointer  se  certant  cives,  ut  Marius  et  Sulla,  Caesar  et 
Pompeius,  Augustus  et  Antonius. 

XLH.     ORDO  BELLI  MARLINI. 

Inexplebilis  honoris  Marii  cupiditas  decretam  Sul- 1 
lae  Ponticam  provinciam  voluit   eripere  per  rogatio- 
35nemSulpici  tribuni  plebis.    Sulla  indignatus  continuo 


28  LVCII  AMPELII 

ad  exercitum  perrexit  et  eum  urbi  admovit  et  in  pa- 
triam  ingressus  Capitolium  occupavit,  quo  terrore  victus 

2senatus  Mario  totique  factioni  eius  interdixit.  Pro- 
fecto  deinde  in  Asiam  Sulla  Marius  exul  cum  profu- 
gisset  ac  primum  Minturnis  in  palude  latuisset,  tum  s 
coniectus  in  carcerem  evasisset,  interim  Cinna  et  Octa- 
vius  in  urbe  *  *  *^  hac  occasione  data  Marius  rediit 
et  secum  Cinnam  adduxit  victis  Octavianis  partibus. 
Septimum   consul  creatus   saevissimis   caedibus   totam 

Surbem  funestavit.  Sulla  interim  victo  Mithridate  inio 
urbem  reversus  prope  totam  Italiam  in  armis  invenit 
sub  iuvene  Mario  Mari  filio,  sed  omnes  eius  copias 
partim  in  Etruria  ad  Sacriportum,  partim  ad  Colli- 
nam  portam  prostravit  et  reliquias  adversariorum  [eo- 
rum],  qui  se  dediderant,  in  villa  publica  trucidavit :  i> 
qui  diffugerant,  in  tabula  proposuit  iure  permisso  ut 
interficerentur. 

XLIII.    ORDO  BELLI  INTER  CAESAREM  ET 
POMPEIVM. 

Caesar    et   Pompeius    et  Crassus    inita   societate^o 
imperium  Romanorum  possidebant:    Caesar  Gallicos, 
Crassus  Syriacos  exercitus  babebat;  Pompeius  horum 
viribus   fretus    in   senatu   dominabatur.      Post   Crassi 
mortem  apud  Parthos  *** 

t  Musus   Barbarus  Asculanus,    Quintus   Lutatius25 
Catulus. 

XLIIII.    DE  BELLO  MACEDONICO. 

Populus  Romanus  cum  Macedonibus  bellum  ter 
gessit.  Sub  Flaminino  consule  regem  eorum  Philip- 
pum  vicit,  sub  Paulo  Persen  Philippi  filium,  sub  Me-  3o 
tello  Macedonico  Pseudophilippum.  Primi  belli  causa, 
quod  de  iniuriis  Macedonum  Graeci  querebantur ;  se- 
cundi,  quod  foedus  cum  patre  suo  percussum  ruperit 
Perses;  tertii,  quod  falso  nomen  regum  Macedonum 
Pseudophilippus  invasit.  35 


LIBER  MEMORIALIS.    XLII  —  XLVI.  29 

XLV.     BE  VARIIS  CLADIBVS  POPVLI  ROMANL 

Etrusco  bello,  cumPorsenna  rex  laniculum  obse-1 
dit:   Gallico  bello,   cum  Galli  Senones   exercitu  apud 
Aliam  deleto,    urbe   incensa  Capitolium   obsederunt: 

sTarentino   bello,   cum  Pyrrus   ad  vicesimum  lapidem2 
totam   Campaniam  populatus   accessit:    Punico  bello, 
cum  Annibal  Cannensi  exercitu  fuso  ad  tertium  lapi- 
dem  castra  posuit:    Cimbrico  bello,    cum  Cimbri  Tri- 
dentinas  Alpes  occupaverunt :  servili  bello ,  cum  Spar-  3 

10  tacus ,  Crixus  et  Oenomaus  gladiatores  populata  prope 
toia  Italia,  cum  ad  incendendam  urbem  pergerent,  in 
Lucania  a  Crasso,  in  Etruria  a  Pompeio  consule  op- 
primuntur. 

XLVI.    DE  TRIBVS  PVNICIS  BELLIS. 

15         Populus  Romanus  cum  Carthaginiensibus  ter   di-1 
micavit.     Primum   Punicum  bellum   navalibus   copiis 
gestum  est:   causa  motus  praetendebatur  duplex;    al-2 
tera,  quod  Carthaginienses  Tarentinis  adfuissent;  al- 
tera,   quod  Mamertini  adversus  Poenos  auxilium  po- 

20scerent:    ceterum    re  vera  praemium   fuit  Siciliae    et 
Sardiniae  possessio  fertilissimarum  insularum.   Appius  3 
Claudius  bellum  in  Siculo  freto  commisit;  Manlius  et 
Regulus  in  ipsa  Africa  profligaverunt ;  Duillius  consul 
apud  Liparas  insulas ,  Lutatius  Catulus  apud  Aegates 

25mersis  hostium  classibus  consummaverunt.    Seciindum4 
Pimicum  bellum  longe    omnium   cruentissimum    fuit: 
causa,   quod  Annibal   contra   foedus  Saguntum   ever- 
tisset.     Prima  clades   huius  belli   aput  Liternum  vul-5 
nerato  patre  Scipione,   quem  Publius  Scipio   nondum 

30  pubes  protexit  ac  liberavit.  Secunda  clades  apud  Tre- 
biam  vulnerato  Flacco  consule ;  tertia  apud  Trasimen- 
num  vastato  Flamini  exercitu;  quarta  aput  Cannas 
deletis  duobus  exercitibus  Pauli  consulis  morte,  Te- 
rentii   fuga    Varronis.      Postea   vero    quattuor    ducese 

ssPunici  belli  gloriam  sibi  vindicant:  Fabms  sive  cuncta- 
tor,  qui  imminentem  urbis   excidio  Annibalem  mora 


30  LVCII  AMPELII 

fregit.  Marcellus,  qui  primus  Annibali  aput  Nolam 
restitit  et  inclinatam  eius  aciem  penitus  trucidavit : 
Claudius  Nero,  qui  venientem  ab  Hispania  Asdruba- 
lem  cum  ingentibus  copiis,  priusquam  se  Annibali  iun- 
7  geret ,  excepit  et  ingenti  proelio  vicit.  Tertium  Pu-  s 
nicum  beilum  maioris  gloriae  quam  operis  fuit.  Nam 
Manilio  consule  inchoatum  excidium  Oarthaginis  Scipio 
Aemilianus  consummavit,  et  una  [cum  Tigrane]  in- 
censa  Cartliagine  totius  Africae  vires  in  perpetuum 
repressit,  quod  contra  foederis  pactionem  Cai-thagi-io 
nienses  comparassent  classes  et  arma  finitimis  in- 
tulissent. 

XLVII.  VSQVE  IMPERIVM  TRAIANI  QVI  VICTI 
SVNT  ET  PER  QVOS  DVCES. 

1  Populus  Romanus  per  Flamininum  consulem  Mace-  is 
donas  vicit;  per  Paulum  consulem  **  sub  rege  Perse 

2  rebellantes ;  per  Scipiones  Africanos  Carthaginienses ; 
per  Scipionem  Asiaticum  in  Syria  vicit  regem  Antiochum ; 
per  Scipionem  Aemilianum  Celtiberos  et  Numantiam; 

3per   eundem  Scipionem  Lusitaniam    et  ducem  Viria-20 
tum;    per  Decimum   Brutum   Callaeciam;    per  Mum- 
mium  Achaicum  [et]  Corinthum  etAchaeos;  per  Fui- 

4vium  Nobiliorem  Aetolos  et  Ambraciam;  per  Marium 
Numidas  et  lugurtham;  per  eundem  Marium  Cimbros 

5  et  Teutones ;  per  Sullam  Ponticos  et  Mithridatem :  per  25 
Lucullum  *  * ;  per  Pompeium  item  eosdem  Ponticos  et 
Mithridatem,  item  Cilicas  piratas  et  Armenios  cum  rege 
Tigrane  et  plurimas  Asiacas   gentes;    sub   hoc  enim 
duce  ad  Indicum  Oceanum  et  rubrum  mare  usque  per- 

6venit:    per   Gaium   Caesarem   Gallias,    Germanias  et30 
Brittanniam :  sub  hoc  duce  non  tantum  vidit  sed  etiam 

7  navigavit  Oceanum :  per  Caesarem  Augustum  Dalma- 
tas,  Pannonios,  lilyricos,  Aegyptios,  Germanos,  Can- 
tabros  totumque  or bem  perpacavit  exceptis  Indis ,  Par- 
this,  Sarmatis,  Scythis,  Dacis,  quod  eos  fortuna  Tra-36 
iani  principis  triumphis  reservavit. 


LIBER  MEMORIALIS.   XLVI — L.  31 


XLVm.   DE  COMITIIS. 

Comitia  dicuntur  a  comitatu  et  frequentia,  quodi 
patres    et  classes    ad  suffragia  vocantur    creandorum 
magistratuum  vel  sacerdotum  causa.     Comitiorum  au- 2 

5tem  triplex  ratio  est:  haec  curiata,  haec  tributa,  haec 
centuriata  dicuntur,   quia  aut  per  curias,   aut  per  tri- 
bus,  aut  per  centurias  explicantur.     Si  translaticium  3 
sit  et  solitum,   de  quo  populus  *  *,    curiatis  transigi- 
tur:  si  amplius,  tributis:    si  in  summo  discrimine  est, 

lotum  miles  ad  suffragia  vocatur  et  comitia  centuriata 
dicuntur. 

XLVIIII.    BE  POPVLI  ROMANI  DISTRIBV- 
TIONIBVS. 

Antiquissima  populi   Romani    distributio    triplexl 
isest,    quam  Romulus  fecit:  in  regem;  in  senatum,   in 
populum,   qui  populus  in  tres  tribus  dividebatur,  Ti- 
tiensem,    Lucerensem,    Ramnetem.      Sequens  populi2 
Romani  distributio  sub  Servio  Tullio  rege,   qui  eum 
in  tribus,    classes,    centurias   divisit  et  aistribuit  ra- 
20  tione  census ,  ut  optimus  et  locupletissimus  quisque  in 
suffragiis,  id  est  in  re  publica  plurimum  valeret.   Ter-  a 
tia  divisio  est  in  patronos  et  clientelas,  quia  inferio- 
res  superiorum  se  fidei  committebant. 

L.    DE  REBVS  PVBLICIS. 

j5  Rerum  publicarum  tria  genera  sunt:  regium,  opti- 
matum,  populare.  Aut  enim  sub  regum  sunt  pote- 
state,  ut  Seleucia  Parthorum:  aut  senatus,  ut  Mas- 
silia  Gallorum:  aut  se  ipsi  regunt,  ut  Athenienses 
solebant.     Est  et  quartum  genus,  quod  Romani  com- 

somenti  sunt,  ut  ex  nis  tribus  unum  efficerent:  nam  et 
regiam  potestatem  consules  habent,  et  penes  senatum 
consilii  publici  summaest,  et  plebs  habet  suffragiorum 
potestatem. 


INDEX  NOMINVM. 


Codicis  scriptura  corriipta  est  iis  locis,  quibus  asteriscum 
praefixi. 


Abydos  7,  5. 

Abyla  0,  27. 

*Acastus7,  31. 

AchaiaG,  36.  7,  28.  8,  1.  22, 14. 

Aclielous  5,  35. 

Achilles  3,  23.  8,  19. 

Adon  10,  24. 

*Adrastus  7,  31. 

Aegates  29,  4. 

Acgeum  mare  6,  10;  35. 

Aegeus  13,  23. 

Acgospotamos  13,  2. 

AcgYptii  5,  19.    10, 10;  26;  38.  30, 

33. 
AegYptus  1,  29.  3,  25.  6,  3.  7,  6.  9, 

10.  10, 1.  12,  3.  23, 12.  25,  20. 
Acoiiae  6,  17. 
Aesculapius  3,  22.  10,  18. 
Aether9,  28.  *10,  21;37. 
Aelhiopia  12,  4.    23,  11.   cf.  5,  18. 

*10,  5. 
Aetoli  30,  23. 
Afiica  5,27.  15,8.  16,31;  33.  17, 

16.  29,23.  30,9. 
Agamemnon  7,  29. 
Agartus  9,  20. 
Agenor  2,  6. 
Agesilaus  13,  6. 
Alba  15,  35.  cf.  15,  23. 
Albani  19,  7.  22,  8. 
Alcibiades  14,  3. 
*Alcippe  10,  19. 
Alcumena  11,  5. 
Alexander  14,  -34.   15,  10.  24,  4;  33. 

25,  19;  21. 
Alexandria  2,  1.  9,  24.  25,  20. 


Alia  29,  4. 

Allobroges  22,  1. 

Alpes  5,  25.  22,  21.  29,  9 

Alpheus  5,  35. 

Amasis  12,  3. 

Amazon  9,  3. 

Ambracia  7,  16.  30,  23. 

Ammon  1,  27.  10, 14.  15,  8. 

Ampelius  1,  1. 

Amphiaraus  8,  7. 

Amyntas  14,  31. 

Ancus  Martius  15,  36. 

Andros  6,  11. 

Arinibal  16,  27;  30;  34;  36.  20,  It 

22,18.  25,12.  26,  3;  4.  29,  7;  2 
Antigonus  22,  15. 
Antiochia  24,  7. 
Antiochus  20,  21.  25,  1 ;  12, 
Antonius22,  1.  27,  22;  31. 
Apenninus  5,  25. 
Apis  12,6.  23,  14;  21. 
Apollo  7,  26;  28.  10, 11;  16;  18.  l^ 

28.  13,26.  24,20. 
Apolionia7,  10. 
Appius  20,  30. 
Appius  Caecus  18,  4. 
Apuleius  17,  12.  21,  12. 
Apulia4,  32.  16,34.  22,2. 
Aquarius  3,  28. 
Arabes  5, 13. 
Arabicum  mare  6,  23. 
Araxes  5,  29. 
*Arbaces  11,27. 
Arbeia  15,  2. 

Arcadia5,  24;35.  9,28.  10,14. 
Argi7,18.  8,  1.  22,16. 


INDEX  NOMINVM. 


33 


Argia  2,  23. 
Argonautae  7,  21 ;  34. 
Aridaeus  24,  5. 
Aries  1,  23.  4,  18. 
*Aristetus  10, 19. 
Aristides  13,  36. 
Aristogiton  13,  30. 
ArmeniaS,  29.  24,  16;  19. 
Armenii  17,  26.  30,  27. 
,  Arsaces  24,  8.  cf.  24,  9. 
'  *Artabazes  23,  37. 
Asculanus  28,  25. 
,  *Ascuris  15, 18. 
\sdrubal  16,  35.  26,  3;  4.  30,  3. 
Asia5,  8;  12.    7,5.  10,35.  11,13; 

15;  33.  12,16.  13,7.  14,2;  33; 

36.  15,4;  5.  17,29.   24,32.  28, 

4.  cf.  14,  24.  17,  24.  30,  28. 
Asopus  12,  35. 
Aspathines  23,  30. 
Assyrii  11,8;  11;  27. 
Astyages  11,  29. 
Athenae  8,  10.  9,  23.  10,  25.  12, 15. 

15,  14;  25. 
Athenienses  11,9.  12,  10;  16;  28. 

13,  3;  8.    14,  8;  11.   27,26.   31, 

28.  cf.  2,  32. 
Athos  12,  14. 
Atlanticum  mare  6,  24. 
Atlas5,  27.  11,5. 
Attalus  25,  3. 
Attica  5,  22.  cf.  13,  2. 
Aventinus  20,  30.  21,11. 

Babylon  11,  21.    24,  5.    cf.  9,  14. 

15,6. 
♦'Bactral5,  6. 
Baetis  6,  2. 
Bagrada  6,  2. 
3aleares6,  7.  cf.  6,  29.     * 
'Barbarus  28,  25. 
'Barcas26,  1. 
BargylosS,  31. 
'Bellus  24, 19. 
Jelus  11, 12. 

mhyni5, 13.  cf.  25,6;7. 
}oeotia5,23.  8,6.  12,35. 

LVCIVS    AMPEL. 


Bootes  4,  5. 

Brittania  6,  8.  17,  32.  30,  31. 
Bmtusl6,  7.  cf.  27,21. 
M.  Brutus  18, 15. 

Decimus  Brutus  Callaicus  18, 12.  20, 
14.  21, 10.  30,  21. 

Cabirus  10,  35. 

Caecilius  15,  30.  (cf.  Metellus.) 

CaeluslO,  7;  20. 

Caeninenses  19,  31. 

Q.  Caepio  21,  16.  cf.  *30,  20. 

C.  lul.  Caesar  17,  30.  18, 16.  23,  1. 

24,15.   25,9;  15.   26,16.   27,7; 

8;  11;  30.  28, 18;  20;  21.  30,30. 
Caesar  Augustus  17,  33.  26,  20.  27, 

19;  31.  30,32. 
Caesar  Dacicus  20,  16. 
Caesar  Germanicus  20,  15. 
Caesares  17,  36.  23,3. 
Caesarea26,  21. 
Callaecia  30,  21. 
Calpe5,27.  6,27. 
Calpurnius  Flamma  19, 13. 
Cambyses  12,1.  23,  7;  8;  18. 
Camillus  16, 12. 

Campania  16,  28.  22, 12;  25.  29,  6. 
Cancer  2,  14.   4, 19. 
Canis ,  Canicula  2,  2 ;  8.  4,  9. 
Cannae22,24.  29,32.  cf.  29,  7. 
Cantabri30,  33. 
Canuleius  20,  34. 

Capitolium  21,  8;  14.  28,  2.  29, 4. 
Cappadoces  5,  13.  cf.  24, 16;  22. 
Capricornus  3,  24.  4,  21. 
Carrae  24, 12. 
Carthaginienses  11,  2.  13,  5.  19,  20. 

25,32.  26,2.  29,  15;  18.  30,10; 

i      17. 

tlarthago  11,  3.  16,  32.  18,  36.  20^ 

20.  26,11.  30,  7;  9. 
*Cartherell,2. 
Caspium  mare  6,  22.  17,  29. 
Cassandra  8, 15. 
Cassius  27,  21.  (cf.  Spurius.) 
Castor2,ll.  7,17. 
*Catamant**7, 11. 

3 


34 


INDEX  NOMINVM. 


Catilina  19, 1 ;  3.  21,  34. 

Cato  26,  17. 

Cato  Censorius  18,  24. 

Cato  praetorius  18,  27. 

Catulus  27,  6.  (cf.  Lutatius.) 

Caucasus  5,  20. 

Caudinae  furculae  22,  9. 

Caystrus  5,  32. 

Cecrops  13, 14.  cf.  13,  15. 

Celeus  13,  18. 

Celtiberi  30,  19. 

CephaleniaO,  15. 

Cercina  6,  18. 

Ceres  10,  33. 

Chabrias  14,  23. 

Chiron  3,  21. 

Chius  3, 14.  6,  14.  14,  25. 

Cilices  5, 14.  17,  27.  30,  27. 

Cilicia5,  33.  15,1. 

Cimbri  17,  16.  29,  8.  30,  24.  cf.  18, 

31.  20, 10. 
Cimonl4,  1. 
Ciuna28,6;  8. 
*Cipris25,27. 
Circe  10,  4. 
Cithaeron  5,  23. 
Tiberius  Claudius  22,  22. 
Appius  Claudius  29,  21. 
Ciaudius  Marcellus  16,  27.  19,  32. 
Claudius  Nero  26,  6.   30,  2.   cf.  16, 

33. 
Cleopatra  27,  23. 
Cnidus  14,  13. 
Codrus  13,  25. 
Colchis  5,  30.  cf.  10,  2. 
Collina  porta  28, 13. 
Conon  14,  12. 
Contrebia  17,  8. 
Coos  6, 14. 
Corbulo  26,  32. 
Corinthii  13,  9. 
Corinthus  8,  2.  13,  11.    24,25;  27. 

30,  22. 
Coriolanus  21,  24. 
Cornelius  25,  34. 
Cornelius  Cethegus  18,  37.  19,  1. 
Cornelius  Cossus  19,  31. 


Cornelius  Rufinus  16,  24. 

*Coroneal3,  9. 

Corsica  6,  7 . 

Corybas  10,  12. 

Crassus24, 11.   28,20;  22;  23.    29, 

12. 
♦Crateae  6,  16. 
Creta2,  7.  6,  6;  35.  9,33. 
Creticum  mare  6,  35. 
♦CriuslO,  5. 
Crixus27,2^.  29,10. 
♦Cronia  10,8. 
♦CroniuslO,  15.  11,2. 
Cronus  10,  9. 
Croton  3, 19. 
Cupido  10,  23. 
Curiatii  19,  7. 
Curio  26,  16. 
Curiusl6,  21.  22,13. 
Curtius  19,  22. 
Cyclades  6,  10. 
Cydnus  5,  33. 
♦Cyllenius  10, 10. 
Cynoscephalae  15,  14. 
Cynosura  4,  5. 

Cyprus  6,  6.  9,  8.  10,  24.  14,  24. 
Cyrus  9, 10.  11,  30;  33.   12,  2.  23, 

6;  17; 27. 
Cythnos  6, 12. 

DaciS,  15.  30,35. 

Daedalus  8, 12. 

Dalmatae  5, 16.  18,33.  30,32. 

Danaus  11, 13. 

Danubius  5,  36. 

Darius  12,  8;  12.  13,  34.  14,  37.  23, 

31;  34;  36;  37.  24,23. 
Datis  13,  35. 
Decii  19,  16. 
Delos  6,  10. 
Demetrius  15, 14. 
Dem.  Phalereus  14,  26. 
Demophontes  13,  24. 
♦Dercetis  11, 16. 
Deucalion  3,  29. 

Diana  3, 15;  18.  8,  20;  29.  10,  15. 
Diesl0,8;20. 


INDEX  NOMINVM. 


35 


Dioii  14, 14. 

Dionysius  14, 14.  24,  28. 
Donusa  6,  12. 
Duillius  29,  23. 

Kbusus  6,  7. 

Echinades  6, 15. 

♦Elatus  10,  19. 

Eleusina  13, 17. 

Elis  5,  35. 

Emodus  5,  21. 

♦Enoposte9,  35. 

♦Epaminondas  24,  23. 

EphesusS,  20.  9,3. 

Epirotae22,  11. 

EpirusS,  24;  36.  7,  19. 

^richthonius  13, 17. 

Eridanus  5,  37. 

Eri^na  2,  31 ;  36. 

Erythraeum  mare  6,  23. 

Eryx  5,  25. 

Etruria28,  13.  29,  12. 

Etrusci  16,  15.  26,  30.  cf.  29,  2. 

Euboea  6,  6. 

Eumenes  24,  33.  25,  1. 

♦Eumolpus  13,  18. 

Euphrates  3,  34.  6,  3.  11,21.      , 

Europa  5,  10;  14.  7,  5.    11, 14;  34. 

12;  10;  13. 
Europa  Agenoris  filia  2,  6. 
Eurotas  5,  34. 
Eurymedon  14,  2. 
Eurysthenes  12,  20. 
Euxinum  mare  7,  2. 

Fabii  trecenti  19, 8. 

♦Fabius  pontifex  19,  18. 

Fabius  Cunctator  16, 17.  29,  35. 

Fabius  Maximus  16,  16. 

Fabricius  Luscinus  16,  24. 

Fabricius  22,  14. 

Fidenates  26,  27. 

Flaccus  29,  31. 

Flamininus  15, 13.  28,  29.  30, 15. 

Flaminius  22,  23.  29,  32. 

Flora  10,  34. 

Fulvius  Nobilior  30,  22. 


Oades  6,  7. 

Gaditanus  sinus  5,  10.  6,  26. 

Gaetalia  5, 18.  cf.  6,  3. 

Galli  5, 17.  16,  13;  15.   19, 18;  33. 

29,3.  31,28.  cf.20,3;5.  28,21. 
Galiia4,  33.  5,26.  6,1;  30.  17,16; 

31.  30,30. 
Gallicum  mare  6, 17 ;  30. 
Ganges  5,  28. 
Ganymedes  3,  29. 
Garamantes  5, 18.  25,  28. 
Gemini  2,  9.  4, 18. 
Germani  5,  15.  30,  33. 
Germania6,4.  17,31.  30,30. 
Gigantes  3,  32. 
♦Girba6,18. 
Glauce  10,  17. 
Glaucia  21, 13. 
Gobries23,  31. 
Gracchns  22,  24. 
Tib.-Gracchus  pater  18,  6. 
Tib.  Gracchus  fll.  21,  5. 
C.  Gracchus  18, 13.  21,  8. 
Graeci3,8.  4,12.  5,16.  13,10;  25. 

22, 17.  24,  24.  28, 32. 
Graecia  12,  23.   13,  20.  15,11;  16. 

17,3.  24,20. 
Granicus  ♦lO,  34.  14,^37. 
Gyaros  6, 11. 

Hadriaticum  mare  6,  16;  33. 

Hamilcar  25,  35.  26,3. 

Hanno  25,  34. 

Harmodius  13,  30. 

Hebrus  5,  31. 

Helena  7, 17. 

Helicon  5,  23. 

Helle  2,  3. 

Hellenesll,  1. 

Hellespontos  12,  14.  cf.  7,  3. 

Heraclidae  12,  21. 

Hercules  2, 13;  16;  18;  19.  6,  27.  8, 

34.  10,37. 
Hermus  5,  32. 
Hipparchus  13,  31. 
Hippias  13,  30. 
*Hippoboton7, 19. 

3* 


36 


INDEX  NOMIITV^M. 


Hispania  6,  30.   16,  33;  34.   17,9; 

22.  22, 19;  20.  26,  2;  5.  30,3. 
Homerus  9,  35. 
fioratii  19,  7. 
Horatius  Cocles  19,  11. 
Hyades  4,  7. 
*Hydarnes23,  30. 
Hydaspes  5,  29. 
Hymettus3, 1.  5,  22. 
Hyperion  10, 1. 

laniculus  20,  34.  26, 30.  29,  2. 

lapygium  promontorium  4,  31. 

Iberus  6,  1. 

Icarium  mare  7,  1. 

Icarius  2, 31 ;  38.  3,  6.  7,  2.  9,  4. 

IliumS,  15.  13,25. 

Iilyrici5,  16.  30,33.  cf.  6, 1. 

Inachus5,  36.  cf.  *8, 1. 

Indi  5,  12.  15,  4.  25,  28.  30,  34. 

Indial,24.  5,  21;  29.  11,18.  * 

Indicus  Oceanus  30,  29. 

Indus  5,  28. 

*Intaphernes  23,  30. 

Intercatia  20,  7. 

louium  mare  6, 15 ;  35. 

*IoppelO,  5. 

lovis  2,  30. 

lovis  Ammon  1,  27.  cf.  15,  8. 

Iphicrates  14, 17. 

Issus  15, 1. 

Ister  5,  36. 

♦Isthmus  6,  37. 

Itali  5, 17. 

Italia  5,  25;  26.  6, 1 ;  32;  34.  14,  16. 

18,22.  22,22.  28,11.  29,  11. 
Italici  21, 19. 
Ithace  6, 15. 
Iuba26,  16;  19. 
lugurtha  26, 13.  30,24. 
luno  2,  15;  21;  27.   8,  1 ;  25.  9,  37. 

10,6. 
luppiter  2,  2;  4;  6;  8;  30.  3,  4;  17. 

4,  12.    7,  22;  24.   8,3.   9,8;  24; 

26;  28;  36;  37.  10,  8;  13;  15;  16; 

27;  32;  37.  11,  4;  12.  (cf.  lovis.) 
lustitia  2,  29. 


IJacedaemon  5,  34.  cf.  5,  23. 
Lacedaemonii  *!!,  9.  12, 16;  22;  32. 

13,4.  14,  5;  9;  12,  19,15.27,27. 
Ladon  5,  35. 
Lais  8,  6. 
Laodicia  24,  8. 
Lar  Tolumnius  19,  32. 
Latini  27,  26.  cf.  19, 17. 
Latona  10, 13 ;  16. 
Lemnos  6,  14. 
Leo  2,  21.  4, 19. 
Leonidas  12,  31. 
Lepidus  18,  21.  27,5. 
Lemaea  hydra  2,  16. 
Lesbos  6,  6. 
*  Leucarpis  9,  36. 
Leucas  7,  25. 
Libanus5,  21.  *11,3. 
Liberl,24;27.  2,32.  3,4. 
Libra3,8;13.  4,20. 
Libyal,24.   5,9;  17.    7,6.    10,14. 

11, 13. 
Libycum  mare  7,  6. 
Ligures  6,  31. 
Liparae  25,  35.  29,24. 
Liternum  22,  22.  29,28. 
Livius  Drusus  18,  17.  21, 16. 
Lucania  22,  25.  29,12. 
Lucerensis  tribus  31,  17. 
Lucretia  22,  29. 
Lueullus  17,  23.  20,7.  30,26. 
Luna4,  11. 
Lusitania  30,  20. 
Lutatius  Catulus  18,  21.   20,  9.   27, 

6.  28,25.  29,24. 
♦Lycii  5, 14. 
Lycurgus  12,  21. 
Lydia  5,  33. 
Lysander  13, 1. 

Macedones  5, 16.  11,10.  14,  30;  31. 
15,26.  17,8.  28,  28;  32;  34.  30, 
15.  cf.  15,  10;  16.  24,4.  25,2;  19. 

Macedonia  5,  22.  14,  35.  15,  11 ;  13; 
20;  28.  17,2.  22,15. 

Macrinus  1,  2. 

Maeander  5,  32. 


INDEX  NOMINVM. 


37 


MaeliQS  21,  27. 

Maenalus  5,  24. 

Magnesia  8,  37. 

Mago25,  34.  26,4. 

Maia  10,  9. 

Mamertini  29,  19. 

Mancinus  24, 18. 

Manilius  30,  7. 

Manlius  29,  22. 

Manlius  Capitolinus  21,  31. 

Manlius  Torquatus  16,  9.  20,  3. 

Marathonr2, 11.  cf.  13,35. 

Marcellus  22,  25.  30,  1. 

Marcius  15,  18. 

Mardonius  12,  34. 

Marius  17, 16.  21, 14.  27,  5;  30;  33. 

28,  3;  4;  7;  12.  30,23.  cf.  27,  32. 
Marius  filius  28, 12. 
Mars  4, 12.  9,  34;  35 ;  36.  10,  23. 
♦Marsyas  7,  33. 
Masinissa  26,  11. 
Massilia  31,  27. 
Mauri  5, 18. 
Mauritania  26,  15. 
Medea7,*20;*31.  10,4. 
Medi5, 13.  11,  4;  8;  26.  23,6. 
Media  11,  30. 
♦Megabyzus23,  31. 
♦Melite  10,  7. 
*MeIolO,33. 
Melos  6,  12. 
Memnon  9, 15. 
*Memphis23, 12. 
*  Menenius  Agrippa  18,  3. 
*Meninx6, 18. 

Mercurius  4, 12.  10,  7.  cf.  14,  5. 
Meroe  12,  6. 

Messenium bellura  12,  24;  26;  28. 
Metaurus  16,  35. 
Caecilius  Metellus  19,  27. 
Metellus  Creticus  20, 15. 
Metellus  Macedonicus  17,  7.   28,  30. 

cf.  15, 30. 
Metellus  Numidicus  17,  11. 
Metellus  Pius  17,  14. 
Mettus  Fufifetius  26,  26. 
Miltiades*12, 11.  13,33. 


Minerva  7,  35.  8, 10.  10,  12;  24.  12, 

37. 
Minotaurus  13,  24. 
Minturnae  28,  5. 
Mithridates  17,  27.   23,  5.  24, 1.  25, 

7.  28,10.  30,  25;  27.  cf.  27,  4. 
♦Mochos3,  10. 
MoesiS,  15.  cf.  5,37. 
Molorchus  2,  24. 
Mucius  Cordus  19, 10. 
Mummius  Achaicus  20,  14.  30,  21. 
Musae3, 19;20. 

♦MususBarbarus  Asculanus  28,  25. 
Myconos  6, 11. 
Myrtilus  7, 1. 
Myrtoum  mare  6,  37. 

Mamasones  5, 19. 

Naxos6, 12.  14,24. 

Nemea  2, 22. 

Neptunus  2,  4. 

Nicomedes  25, 14. 

Nilus5,9.  6,3.  9,  20;  26.  10,  1;  6; 

26; 38. 
Ninusll,  12;14;17;18. 
Nisus  10,  36. 
Nola30,  1. 

Nuraa  Pompilius  15,  34. 
Nuraantia  16,  32.  20,  20.  30,  19. 
Nuraidae  5, 18.  17, 16.  30,  24. 
Nuraidia6,2.  17,11.  26,  8;  13. 
♦Nyraphaeus  raons  7, 11. 

Oceanus  5,  27.  6,  7;  20.  10,  22.  15, 
9.  17,29;  32.  30,32.  cf.  1,  11. 
30,  29. 

Octavius  28,  6.  cf.  28,  8. 

♦Oebares  23,34. 

Oenomaus  27,  29.  29, 10. 

♦OlearosO,  11. 

01ympia8,2.  cf.9,  8;26. 

Olyrapias  14,  35. 

Olyrapus  5,  21. 

Opiraius  18,  14.  20,  9.  21, 10. 

Ops9,33.  10,17. 

Orestes  7,  35. 

Orion3, 14.  4,6. 


38 


INDEX  NOMINVM. 


Orodes  24,  10. 
Orontes  5,  33. 
Ostia  15,  37. 
*Otanes23,  23;30;33. 
Othryades  12,  25. 
Oxydracae  25,  22. 

Pacorus  24,  13. 

Pactolus  5,  32. 

♦PalamedesT,  33. 

Palladium  19,  28. 

PallaslO,  29;  31. 

Pan3,  24;26;28.  7,  12. 

Pandionl3,  21, 

Pannoni  5,  16.  30,  33. 

Papirius  Cursor  16,  18. 

Parnasos  5,  23. 

Parose,  11. 

Parthi  5,  13.   24,  3.  28,  24.  30,  34. 

31,  27. 
^arthia  6,  4. 
*Patizitha23,  15. 
Patroclus  8,  19. 
>aulus22,  24.  29,33. 
Aemilius  Paulus  Macedonicus  15,  19. 

17,2.  20,  15.  28,30.  30,16. 
Pausanias  12,  33.  14,  34. 
Pelias  7,  32. 
Pelinaeus  mons  3,  15. 
Pella  14,  35. 

Peloponnesus  6,  36.  cf.13,27.  14,6. 
Penelope  7,  37. 
Pergamus  8,  27.  24,32. 
Periander  24,  25. 
Persae  5,  12.    11,9;  32.    12,9.    13, 

34.  14,37.  23,6;  23;  29.   cf.  12, 

31;  33;  34.  14,1.  23,17. 
/»erses  15,  15.  28,  30;  34.  30, 16. 
Persicum  mare  6,  22. 
*Phaedyma23,  24. 
♦Phaethon  10,4. 
Pharnaces  25,  7. 
Pharsalia  25,  8. 
Phasis  5,  30. 
Phidias  9,  9. 
Philippus  rex  14,  19;  31 ;  35.  15,  9; 

15;  25.  24,33.  28,  29;  30. 


Philippus  consul  18,  20.  21, 20. 

PhUomela  13,  21. 

Phocion  14, 18. 

Phocis  15, 12. 

Phrixus  2,  3. 

Phrygia  5,  34.  cf.  5, 13. 

Pisces  3,  32.  4,  23. 

Pisistratus  13,27;  31. 

Pliades  4,  7. 

Poeni  5, 18.   19, 13.   29,  19.  cf.  13, 

5.    24,17.    25,  34.   26,1;  5.   29, 

6;  14;  16;  26;  35.  30,5. 
PoIIux  2, 12.  7,  17. 
PoIycrates24,  21. 
Polydorus  12,  24. 
Pompeius  17,  26.  18,  15;  28.  20,  23. 

23,  1.  24, 11.  25,  29.  26, 17.  27, 

7;  13;  31.  28, 19;  20;  22.  29,12. 
Pompeius  fllius  27,  20. 
Pontici  17,  27.  30,  25;  26.  cf.  27,34. 
Ponticum  mare  7,  2. 
Pontius  Telesinus  19,  25.  22, 9. 
Pontus25,  6;  11. 
Porsenna  26,  29.  29,2. 
♦Pothinus25,  30. 
Procles  12,  20. 
Procne  13,  21. 

ProserpinaO,  31.  10,  9;  15;  32. 
Prusias  25, 11. 

Pseudophilippus  15,  23.  28,  31 ;  35. 
Ptolemaei :  ^Euergetes,  Philadelphus, 

Soter,  Tryphon,  *Cipris,  Pupillus 

25,  20. 
Pyrenaeus  mons  5,  26.  22,  21. 
Pyrra3,  31. 
Pyrrus  18,  5.  22, 10.  29,  5. 

Ciuinctius  Cincinnatus  16, 11.  21,29. 

Ramnes  31,  17. 

Regulusl3,5.  19,20.  29,23. 

Rhenus  6,  4, 

Rhodanus  6, 1. 

Rhodii  25,  25. 

Rhodus  6,  6.  9,  5.  10,  2. 

*Rhoeteon8,  19. 

Roma  15,  27.  cf.  19,  24. 


INDEX  NOMINVM. 


39 


Romani  11, 10.  cap.  17—30,  39—50. 

24,  14.  25,  3;  4;  14;  16;  27. 
Romulus  15,  34.    19,  31.   22,  6.  26, 

25;  26.  31,15. 
*Rosus8,29. 
Rubrum  mare  6,  23.  17,29.  30,29. 

Sabmi22,6.  26,24. 

Sacriportus  28,  13. 

Sagittarius  3,  18.  4,21. 

Saguntus22,21.  29,27. 

Salamina  6,  14. 

Salustius  Crispus  18,  26.  24,  2. 

Samnitesie,  15;19;22.  19,25.  22, 

9.  cf.  19, 17. 
Samos  8,  24. 

Samothracia  6, 14.  15,  20.  cf.  2,  9. 
Sappho  7,  25. 
Sardanapallus  11,  22;  28. 
*Sardesl5,6. 
Sardinia6,  6.  29,21. 
Sarmatae  5, 15.  30,  35. 
Saturnius  9,  31.  10,35. 
Saturnus4, 11.  9,  33.  10,6. 
Savus  5, 36. 
Scamandros  8,  20. 
Scaurus  18,  29. 
Scipio  pater  22,  22.  29,  29. 
P.  Corn.  Scipio  fil.  Africanus  maior 

16.30.  20,13;  19.  26,9.  29,29. 
cf.  30,  17. 

Scipio  Aemilianus  Numantinus  minor 

16.31.  20,13;  20.  24,  18.  30,7. 
cf.  30, 17. 

Scipio  Asiaticus  18,  7.    20,  13;  21. 

*30,  18. 
Scipio  Nasica  18,  31.  20,22.  21,7. 
Scipio  26, 17.  cf.  *30,  20. 
Scorpius  3,  13.  4,  20. 
Scythae5, 15.  7,3.  11,34.  30,35. 
Scythia  5,  21 ;  30. 
Seleucia  24,  8.  31,  27. 
Seleucus  24,  4. 
Semela  10,  36. 
Semiramis  9, 18.  11,  16. 
Senones  16, 13.  19,  19.  29,  3. 
Seres  5, 12. 


Serranus  16,  12. 

Sertorius  17,  20. 

Servilius  Isauricus  20,  14. 

Servius  Tullius  15,  37.  31,  18. 

Sestos  7,  5. 

Sibylla  8,  36. 

Sicilia5,  25.  6,  5;  34.  10,7.   14,15. 

*24,  28.  27,  6.  29,  20.  cf.  19, 14. 
Siculum  mare  6, 17 ;  34.  29,  22. 
Sicyon  7,  28. 
Sidonia2,  7. 
Siienus  10, 13. 
Simois  5,  33. 
Sipylus  8,  38. 

Smerdes  23, 7 ;  9 ;  15 ;  24 ;  27 ;  28 ;  32. 
Sol4, 11.  9,  6;  30;  37.  10,28. 
Spania  5,  27.  6,  2.  cf.  5,  17. 
Sparta  12, 21. 
Spartacus  27,  29.  29,9. 
Sperchios  5,  31. 
Sporades  6,  13. 
Spurius  21,  30. 
Spurius  Posthumius  19,  24. 
Stoechades  6, 17. 
Strophades  6, 15. 
Strymon  5,  31. 
Suculae  4,  8. 
Sulla  17,  18;  20.  18,  22.  24,  10.  27, 

4;  30;  33;  35.  28,  4;  10.  30,25. 
Sulpicius  consul  15,  12. 
Sulpiciustr.pl.  27,  3;  35. 
Sulpicius  Stolo  21,  2. 
Susa  15,  6. 
Syphax  26,  9. 
Syracusae  14, 16. 
Syri5, 14.  cf.  28,  22. 
Svria  5,  21;  33.  10,  24.  24, 14.  25. 

"^9.  30, 18. 
Syrtes6,  18.  7,7. 
Syrticum  mare  7,  7. 

Tranais5,9;30. 

Tanaiticum  mare  7,  5. 

Taprobane  6,  8. 

Tarentini  22,  11.  29,  18.  cf.  29,  5. 

Tarpeium  saxum  21,  33.  cf.  26,  24. 

Tarquinii  16,  8.  26,31. 


40 


INDEX  NOMINVM. 


Tarquinius  Priscus  16,  1. 

Tarquinius  Superbus  16,  2. 

Tatius  26,  24. 

Tauras  2,  3.  4, 18. 

Taurus  mons  3,  25. 

Taygetus  5,  22. 

Tenos6,  11. 

Terentius  Varro  29,  33.  22,  24. 

Teucer  7,  30. 

Teutones  17, 17.  30,25. 

Thebae  24,  24. 

Theopompus  12,  23. 

Thermodon  5,  29. 

Thermopylae  12,  32.  19, 16. 

Theseus  2,  14.  13,  23. 

Thessalia  5,  31.  15,13. 

Thessalus  3,  30. 

Thraces  5, 15. 

Thracia5,  31.  13,22.  14,32.  15,29. 

Thrasybulus  14,  9. 

Thyle  6,  9. 

♦Thyona  10,  36. 

Tiberinus  5,  37. 

Tiberis  19,  12. 

Tigranes  17,  26.  24,  17.  30,  8;  28. 

Tigris  6,  3. 

TimavusO,  1. 

Timoleon  24,  26. 

Tiridates  26,  32. 

Tisaphernes  13,35. 

Titanis  10,  29. 

Titiensis  tribus  31, 16. 

Tomyris  11,  34. 

Traianus  30,  3;  35.  cf.  20,  16. 

Trasimennus  lacus  22,  23.  29,  31. 

Trebia  22,  23.  29,  30. 

Tridentinae  Alpes  29,  8.  cf.  20,  10. 


Triptolemus  13,  19. 

Triton  6,  2. 

♦Trophonius7,  22. 

Tullius  Cicero  19,2.  22,  1. 

Tullus  Hostiliusl5,35.  22,7.  26,  28. 

Tuscum  mare  6,  31. 

♦Typhon3,24;27. 

Tyrrhenum  mare  6,  32. 

♦Tyrtaeus  12,  27. 

Ulixes  7,  30. 
Umbri  16, 15. 

Vaccaei  20,  8. 

Valerius  Corvinus  20, 4. 

Valerius  Publicola  16,  7. 

Veientes  19,  32.  cf.  19,10. 

Ventidius  24, 15. 

Venus  3, 33.  4, 12.  8,6;  31.  10,  20. 

Vergiliae  4,  7. 

Vesta  19,  28. 

Veturia  21,  26. 

Victoria9,  1. 

Virginius  20,  30. 

Virgo2,  28.  4,20. 

Viriatus  30,  20. 

Viridomarus  19,  33. 

Volcanus  10,  4 ;  12 ;  18 ;  22 ;  25. 

Vulsci  21,  25. 

Xanthippus  13,  4. 
Xanthus  5,  34. 
Xerxesl2,  12;34.  14,1. 

Kacynthos  6, 16. 
♦Zemintus  10,  3. 


CD 

CD 


CQ 
Q) 

a 

TO 
P 
•H 
O 

5 


Q) 
0) 

cd 
B 
O 
4^ 


O         H 


co 


University  of  Toronto 
Library 


DO  NOT 

REMOVE 

THE 

CARD 

FROM 

THIS 

POCKET 


Acme  Library  Card  Pocket 
LOWE-MARTIN  CO.  Limited 


'■■^.„'-.■1.^.  ..■".^ . 


1:3 'ii 


!>iSi$^S?^^ 

>>>r>>>v>>'>>'>>'>^^>^ 

^>^>>^^i>  iBj;  J^^J^^^S^jf^^ 

:>>v;>^^t>i>>^>^>^^;^^ 


^^:>;>;>^^:>^:>^^^-^^KwiKj>>J 
>^;>->>>^>^';>>>j>i>tJi>j>^^ttd:^>:^!^^s 


11 


;>^  >;'i>  >s>v>v>iK>iK>i>i>i>i>>»^i>t>>>y>»>»^^K.  „ 
'^>t^v>;>K>i>v>^^>t>i»r>K>i>MK>t>i»v>v>i>v>vK>K>>?v>^>^JjK 

V  >>  >>>■>>>>  >v>>  V  >>>>>  >>>v>^>>^v>^>^  >^>CrC>v>' 

:>^^^^J>M>t>J>i>^>i>i»t>^>^^b^i>M^t>tKvW>v)v>>>^?^ 


a 


>  N  ■  V  *  V  N  ^«fcN  ^'* 'v'fc '♦('^v** 'V'i 'v^^v  ^^^fc  ^'^y^V^V^^^yr^ 
^'^'■^"y  >'>'v'>?V  ►?>>•>?►?►  >v>->>vV'>%>t^>cvrK> 

';>;>^>>1>>>>t>s>>>>>>>>>'M^^